CAMENA Early Modern Latin Texts

ARN. CLAPMARIVS De ARCANIS RERVM PVBLICARVM Illustratus A IOAN. CORVINO IC. Accessit CHR. BESOLDI De eadem materia Discursus. LVGDVNI BATAVORVM Ex Officina IACOBI MARCI. Anno 1644.

ARN. CLAPMARII DE ARCANIS RERVMPVBLICARVM Libri sex, Illustrati A IOAN. CORVINO IC. Accessit CHR. BESOLDI De eadem materia discursus. Nec Non ARNOLDI CLAPMARII Et aliorum conclusiones de IVRE PVBLICO. Editio nova priore in multis locis correctior. [gap: illustration] Lugduni Batavorum Ex Officina THEOD. PALVDANI [reading uncertain: print blotted resp. line deleted] Apud IACOBVM MARCI. CIC ICC. XLIV.

Amplissimo, Florentissimoque SENATVI REIPUBLICAE BREMENSIS S. P. D. Ioannes Clapmarius Med. D.

MAturanti fratri, heu quondam meo, rationes et consilia studiorum suorum, propterea quod et tarde inita, et adhuc opera quadam ad conficiendum egere videbantur, objectum est ex improvico tam atroc impedimentum, cujus impetu non illa modo, verum etiam spes omnes nostrae simul fere conciderunt. Cum enim eo properaret, idque ab ineunte aetate ageret Frater meus, ut erga Rempubl. literariam studium qualecunque extaret suum, quod an assecutus sit, pudor est mihi dicere, veruntamen, ut id aliquando posset, omni ope enixus est: id vero ipsum dum sedulo cogitabat, proh dolor! funesta febre corripitur, ex cujus saevitia et immanitate cum aliquot, menses decubuisset juvenis aetate, et quod ausim dicere, ingenio florens, viribus paulatim collabentibus ex hac vita ad beatarum mentium sedem emigracit. O interemptas cogitationes! O spes inanes nostras! Parentatum est manibus tuis, mi frater, non pecudum sanguine,

sed acerbißimo interitu consiliorum tuorum, Neque tamen vos, Viri Amplißimi, fugit, quam adversa saepe fortuna utriusque nostrum invaserit jventutem, Quo majore mihi, qui adhuc superstes sum, ope nitendum est, idque, ut hodierna sunt tempora, quo istorum supercilium, quorum injuriis aliorum modestia obnoxia est, frangere poßim; qui dum alienis obtrectationibus nominis sui laudem exaedificare cupiunt, fortunamque suam ea vindictae cupiditate consulantur, mihi tanto majorem ad majora nitendi cupiditatem conciliant, quanto minus parcunt modestiae atque innocentiae meae. Caeterum, Viri Splendidißimi, diu est, ex quo Vobis destinauit Frater meus particulam aliquam ex censu suo literario; verum nihil dum suppetiit pro splendore vestro magnum, atque auctoris expectatione dignum. Enimvero erant alia quaedam prae manibus, atque, ut ita dicam, in incude, et jam vere exascitata, veluti Tratatus de iure sacro: Commentarius de publicis Iudiciis: Libellus de vectigalibus: libri quatuor de Iure publico: Libri tres de faederibus: Liber de Magistratu: Notae in Politicam Aristotelis: Commentarius in C. Cornelium Tacitum, et id genus alia. Quorum quaedam penes me sunt, quaedam vero ab aliis dolo malo subtracta. Quod tolerabilius esset, nisi insuper bonorum Virorum Famae adeo inclementer inbibarent;

ut taceam eorundem ventoso, et hordeaceos terrores, contra quod, tantum abest, ut me muniam, ut potius istiusmodi hominum fumos rideam atque spernam. Sed hisce relictis, praecurrunt de Arcanis Imperiorum Libri sex, quos ego ex magnorum aliquot virorum consilio ad ad Amplitud. vestras mitto, adeoque in lucem do, fretus non tam dignitate rei (quae tamen non exigua est) quam novitate materiae. Equidem in quibusdam autor,

Qui enim de Arcanis Rerumpublicarum ex professo scripserit, scio neminem; quod ipsum Ioannes Bodinus Vir plurimae lectionis, "Multi," inquit, "graviter et copiose de serendis moribus, de sanandis populis, de Principe instituendo, de legibus stabiliendis, leviter tantum de statu, nihil de conversionibus Imperiorum, et ea quae Aristoteles Principum sofi/smata, seu kru/fia; Tacitus Imperii arcana vocat, ne attigerunt quidem:" haec ille. An quod periculosum erat illa imperiorum kru/fia in vulgus dare? An vero quod nescio quam deceptiunculae speciem prae se ferunt, a qua abhorrent severioris notae homines et caperata fronte magistri. At enim vero quantum illi nimia sua pervicacia, ne dicam superstitione, alios antecellunt, tanto harum lucubrationum Autor Reipublicae communisque salutis

amantior videri voluit. Malo nunc Viri Ampliss. pluribus rebus supersedere commemorandis, et maximis tamen atque pulcherrimis, quarum illustratio ex hujus operis Lectione (quod quidem per se breve est, at vero et compositum, et digestum, plenumque, sine ambitione dicam, publicis rebus) nemini non elucebit; magna, ut spero, tum eorum qui legerint voluptate, tum etiam non minori autoris gloria atque commendatione; Quo major me spes fovet Viri Ampliss. huic meae audaciae veniam darum iri. Equidem singularis vestra erga me benevolentia tacito quodam nutu atque imperio aliquod gratitudinis monumentum a nobis postulavit; cujus declarandae desiderio atque testimonio hosce Fratris mei Arnoldi Clapmarii, Iuris et Historiarum Professoris quondam in Illustri Academia Noricorum, Labores et Lucubrationes Ampliß. atque Splendidißimo nomini vestro inscribere atque dedicare volui; partim pro jure nostro, quod cives uterque vestri simus, partim etiam, quod quavis a dignitate rei et a materia ipsa satis illustres sint, propter utriusque tamen tenuitatem ab Inclyta Rep. vestra lucem atque patrocinium aliquod mereri atque mutuari student. Deus Immortalis Remp. vestram adeoque universum Ordinem sanctissimum diu florentem et incolumem conservare velit. B. VV.

ARNOLDI CLAPMARII DE ARCANIS RERUM PUBLICARUM, LIBER PRIMVS.

CAPUT I. Occultae et abstrusae artes Reipublicae constituendae atque conservandae: Rationes et leges quid apud plebem possint: Simulacra Deorum.

DVO sunt potissimum, quae in considerationem veniunt in omni Republica componenda, conservandaque. Primum non est unius generis, sed spectat tum securitatem eorum, penes quos est, ut ait Aristoteles, [gap: Greek word(s)] , id est, summum Imperii Ius. tum etiam pertinet ad praesentem Reip. statum confirmandum atque conroborandum. Nam praeterquam quod, ut D. Augustus olim dicebat, cum omnia quae praeclara, sunt, tum inprimis summum Imperium cum invidia conjunctum est; permulti, vel satietate praesentis Reipublicae, vel animi mobilitate novis Imperiis student, qui facile, nisi illis obex aliquis opponatur, frenumque injiciatur, Rempubl. occupabunt, et iis qui principarum

Quae causa est propter quam nonnunquam quibusdam institutis opus est, quae et Iuri communi derogant, et speciem quandam iniquitatis repraesentant; ad quam tamen connivendum est boni publici causa. Quod ait Cassius apud Tacitum 14. Annal. Habet aliquid ex iniquo omne magnum exemplum, quod contrasingulos utilitate publica rependitur: et Iason ille apud Plutarchum in Polit. [gap: Greek word(s)] . A justitia in parvis negotiis nonnunquam destectas, si usurpatum eam voles in magnis.

Alterum est, utiis, quibus fenestra ad imperium atque dignitates occlusa est, obtrudantur tamen imagines, sive simulacra quaedam cum Imperii, tum libertatis, quorum specie sese nutrientes, et veluti lactantes, ab ipsa imperii vi ac dominatione abstineant. Quae simulacra, si speciosa sunt immane quantum plebis oculos mentemque perstringunt, Nam ut eos qui libertatis amantes sunt, vel Imperii avidi, in officio contineas aperta ac regia via, frustra es. Quippe apud quos nullus locus est rationis, nullus autlegum, aut philosophicorum praeceptorum usus. Quem cum inepte ac ridicule apud plebem quaereret Musonius quidam, studia philosophica et placita Stoicorum sectatus, periculo et cachinnis se exposuit. Venerant, inquit Historicus 3. Histor. Legati ad milites seditiosos de pace: Ibi Musonius, (erat enim equesiris

ordinis) se Legatis miscere, permixtus manipulis, bona pacis ac belli discimina disserere, armatos monere: verum id plerisque ludibrio fuit. pluribus taedio. Nec defuere qui eism propellerent proculcarentqae, nisi admonitu modestissimi cujusque, et aliis minitantibus omisisset intempestivam sapientiam,

Etenim [gap: Greek word(s)] , et veluti per ambages atque simulacra plebs tractanda est: quae ubi libertatis, aut imperii imagine teguntur, majorem speciem prae se fertunt, quam reipsa habent. Quo consilio antiqui Scriptores simulacra Deorum et [gap: Greek word(s)] illa ultra modum humanum descripserunt, terriculamenti causa. Plinius: Offertur ei, inquit, mulieris figura, humana grandior: et Satyricus,

Hinc Virgilius. Simulacra modis pallentia miris. Quod etiam de voce usurpat Livius lib. 5. Innovavia vocem noctis silentio audivisse clariorem humana: De primoribus Romanorum ibid. Galli, inquit, venerabundi intuebantur in aedium vestibulis sedentes viros, praeter ornatum habitumque humano augustiorem; majestate etiam, quam vultus gravitasque oris prae se ferebat similimos Diis; ad eos veluti simulacra versi cum starent, etc. Eadem fuit ratio eorum, qui malas expandebant, dentibusque collisis crepitabant. Vnde Manduci dicebantur: Graecis [gap: Greek word(s)] . de quo Iuvenalis:

Caeterum sunt haec simulacra inania, cassa, fumosa, ac veluti hordeacea, ut Coelii verbo utar: Illa vero arcana, occulta et valida Imperii fundamenta, et, ut Curtius ait lib. 9. ex solido. Quibus convenit illud Poetae:

CAPUT II. Variarum scientiarum atque artium arcanasive [gap: Greek word(s)] . Belli commenta. [gap: Greek word(s)] . Doli Medicorum. [gap: Greek word(s)] . Fictiones Iuris. Arcana parietum, Dialecticorum [gap: Greek word(s)] . Peccare in Republ. cum beneficio.

AC nescio an ulla sitscientia, ullave in rebus humanis conditio, in qua non hujusmodi reperiantur vestigia. Hinc Niceph. Greg. 11. Histor. arcana vocat Theologiae, quibus inhiat vulgus, ut herbis et pascuis armenta. Et Iustinianus: Legitimis, inquit, arcanis Iurisprudentiae reseratis: et in. l. 5. C. ad leg. Iul. Maj. Consiliorum arcana. Sic in mercatura sive conttactibus, sunt doli, quibus aliud agitur, aliud simulatur agi, ut ait Servius l. 1. ff. de dolo. Ars pictoria habet sua [gap: Greek word(s)] , sive colorum fucos, quorum in adumbratione, sive obfuscatione usus est. In rebus bellicis sunt stratagemata circumveniendi hostis excogitara. Vnde ab Ammiano appellantur belli commenta: a Tacito meditamenta, et a M. Tullio

et Livio lib. 4. omnium magnificentissime consilia atque artes Imperatoriae. Quam calliditatis partem Valerius Maximus egregiam vocat, et ab omni reprehensione procul remotam; veluti, suspicionem fugae in ducere, hostis agros intactos relinquere. et id genus plura. Sic in re domestica est [gap: Greek word(s)] , id est, arcanum de re familiari, de quo Cicero ad Att. Epistol. 14. lib. 5. Medici (qui, ut ait Plato, Reipublicae imago sunt) suos habent dolos, quibus aegros circum vertiunt valetudinis restituendae causa. Ideo pueris, ut canit elegantissimus Lucretius,

Et Plinius in Epistolis. Nam si Medici Salisbres, sed voluptate carentes cibos blandiorib. alloqui is prosequuntur, etc. Sic Horatius lib. 1. Serm,

Eodem fere modo stipendii dationem Tribuni apud Livium, lib. 5. appellant, donam inimicorum veneno illitum. Mathematici etiam quibusdam utuntur fictionibus, quas Aristoteles [gap: Greek word(s)] appellat; a quibus tamen abest [gap: Greek word(s)] . Quibus etiam similes sunt Iurisconsultorum fictiones illae, atque imaginariae venditiones. Sed et parietes arcanorum conscios esse scribit

Marcellinus lib. 14. et Tragicus ia Octavio Arcanos sensus. Sic et Virgilius arcanos etiam tibi credere sensus. Porro omnium frequentissime disputatores, sive Dialectici sua usurpant contorta et aculeata sophismata, ut Cicero appellat in Academicis, quorum beneficio veritatis fenestra panditur. Horum omnium exemplo viii [gap: Greek word(s)] et in qualibet Republ. Principes, utuntur arcanis quibusdam sophismatibus, quibus imponunt hominibus factiosis, et Reipubl. salutem ab eorundem injuriis vindicant. Illud est quod M. Tullius, lib. 3. de Nat. Deor. appellat, peccare in Republica cum beneficio. De quo etiam Patere. lib. 2. Cicero insito amore Pompeianarum partium, Caesarem tamen laudandum censebat, quod aliud diceret, aliud intelligi vellet.

CAPUT III. Arcanum, arcere, arcivum [gap: Greek word(s)] , arcarasacra, [gap: Greek word(s)] . arcani milites, Arcanorumpraefecti. Arcanaprincipum quomodo obsignari solita. Arcanum Q. Ciceronis. [gap: Greek word(s)] , cella Imperatorum.

ARcanum, inquit Festus, trahitur ab arce; tutissima pars urbis est, vel a genere sacrificii, quod in arce fit ab augurib, adeo remotum a notitia vulgari, ut ne literis quidem mandetur, sed per memoriam successorum celebretur; vel ab arca, in qua quae clausa sunt, tuta manent, cujus ipsius origo ab arcendo pendet. Optime omnium ab arca et arcende. Vnde etiam arcus [gap: Greek word(s)] .

Est enim arcere quod continere; quod Tacitus coercere. Coercendi, inquit, Imperii consilium. Vnde arcivum, vel archivum, alias Graecis [gap: Greek word(s)] , in quo hujuscemodi arcana conservantur. Arcanum in vet. glos. [gap: Greek word(s)] , Arcanum secretum, inauditum, et [gap: Greek word(s)] , absconditum, abditum, absconsum. Caeterum arcana consilia laxe ea dicuntur, quae evulgari nefas est. Valerius Maximus, Adeo autem magna charitate patriae omnes tenebantur, ut arcana consilia Patrum Conscriptorum nullis seculis nemo Senator evulgaverit. Et Tacitus. 12. Annal. Arcanum faedus: et de mor. Germ. Arcana sacra, et conjugales Dii. Vnde Arcana Veneris, et arcana Cereris apud Poetas. Horat. 3. od. 2.

vocat Cereris mysteria: Sic apud Suidam sunt [gap: Greek word(s)] , hoc est, arcani libri; et apud Ammianum Arcana piacularia. Hinc quoque arcani milites olim, teste eodem Marce Ilino, dicebantur illi, quiultro citroque per longa spatia discurrentes, vicinarum gentium strepitus Romanis ducibus intimarent, Quos alias scrutatores et speculatores appellat Suetonius. Graeci [gap: Greek word(s)] . Dicebantur et auscultalores, ut emendavit Cujacius. Vnde apud eundem Marcellinum Arcanorum Praefecti. Ideo Angli in bellum euntes, teste Frossardo, jurant se arcana consilia non vulgaturos. Et Turca, requapiam decreta, dicitur Bassas, sive Visieros suos secum

aliquamdiu in venationem solitudinemque ducere, quo illis occasio adimatur vulgandi decreta, sive arcana bellica. Et olim, teste Curtio lib. 4. mos erat Persarum arcana regum mira celandi fide, non metus, non spes eliciebat vocem, qua proderentur occulta. Hujuscemodi arcana ab Impp. Romanis duplicibus tabellis obsignabantur. Herodianus in Maximino [gap: Greek word(s)] ; Quibus etiam dedit literas duplicibus obsignatas tabulis, per quas arcana occultaque negotia significare Imperatores consueverunt. Hinc identidem significationem sumsisse opinor illud praedium de quo Cic. Epist. 2. lib. 10. ad Att. Sustinui me in Arcano fratris, ut dum aliquid certius affertur, occultiore in loco esse possimus. Quale etiam fuit [gap: Greek word(s)] Augusti, et cella Imperatorum, de qua idem Herodianus in Maximino, [gap: Greek word(s)] . Iubet illos, dum adhuc in actibus occupatus esset Vitalianus, ad eum accedere intra cellulam, ubi res secretas atque arcanas, ad salutem Principis pertinentes, perscrutari consueverat. De quo loco intellige illud Attii:

Vt omnes, qui arcana astrumque incolunt, Cives ominibus faustis augustam adhibeant faventiam.

CAPUT IV. [gap: Greek word(s)] . artes. delinimenta. blandimenta, tela patrum. Imperii arcana. Arcana dominationis, arcana domus. arcana inania, jura regni. Furstliche Reservaten vnd Hochheit.

EAdem significatione dicuntur Arcana Rerumpublicarum, quae tamen multifariam apud Scriptores appellari reperio. Arist. 5. Polit. c. 8. vocat [gap: Greek word(s)] , alibi [gap: Greek word(s)] . item [gap: Greek word(s)] . Interpp. verterunt machinamenta, Rerumpublicarum figmenta, fallacias. Sic Aristophanes [gap: Greek word(s)] , Livius lib. 2. blandimenta: Multa blandimenta, inquit, plebi per id tempus data: Ibid. artem: Arte agendum in exoleto jam vetustate odio. Ideo qui haec arcana callebant vocat Artifices, lib. 6. Artifices totjam annorum usutractandi plebis animos: hoc est, ut ait Cicero, quorum tanquam manus opere, sic animus usu concalluit. Idem Liuius appellat delinimenta l. 4. Nonnunquam Patrum tela, ut lib. 5. aliudtelum Patres inventuros esse, item ludificationem lib. 6. Cicero. Arcana Reipublicae. Tacitus lib. 1. Annal. Imperii Arcana. Haud dubium erat, inquit, arcana Imperii tentari. Ibidem, Arcana dominationis et Arcana Domus; alibi secreta Imperii, Polybius [gap: Greek word(s)] , velut ingloff. [gap: Greek word(s)] . Ejusdem farinae sunt illa apud Tacitum Arcana inania, subdola, item Imperii

simulacra. Glos. [gap: Greek word(s)] item [gap: Greek word(s)] . Quibus etiam non absimilis est Platonica [gap: Greek word(s)] , et Milesii lex [gap: Greek word(s)] , quasi dicas personata lex. Item [gap: Greek word(s)] , et Oscilla Aristophanis. Vnde Nonius, osciculatim, id est, simulatim. Sunt enim actiones publice veluti comoediae, in quibus persona sumitur ac deponitur, et, ut canit Satyricus, Vera redit facies, dissimulata perit. Vulgo occulta consilia, quamvis haec plerumque in malam partem accipiantur. Cicero de Arusp. resp. Monent iidem ne occultis consiliis respub. laedatur: et Tac. 2. Annal. credidere quidam data a Tiberio occulta mandata. Hinc etiam Tac. tentare Imperiiarcana. Et, vulgare Imperii arcana. Et Iuvenalis. Arcanum prodere, et in privatis negotiis, nudareintima, atquesecreta negotii aperire l. 3. D. de recep. arbit. et secreta patrimonii pandere, l. 2. C. de alim. praest. Huc accedunt Iura Dominationis, sive, ut Curtius, Iura Regni, Itali, ragione di dominio. Germani arcana Imperii non efferunt, quod sciam, nisi forte per geheime Reichssachen; neque arcana aut Iura Dominationis, nisi per Keyserliche Reservaten und Hochheyt. Nullam enim causam video, quin haec omnia inter Rerump. arcana referas. Quae tamen singula inter se plurimum differunt, adeoque subtiliter disctiminanda sunt, ut ex sequentibus liquebit.

CAPVT V. Definitio Arcanorum, finis eorumdem. Boni publici significatio, [gap: Greek word(s)] . Egregium publicum, ejus dignitas; simulationis in magnis negotiis usus et necessitas.

ARcana Rerumpublicarum sic definio; esse intimas et occultas rationes, sive consilia eorum, qui in Repub. principatum obtinent, tum ipsorum tranquillitatis, tum etiam praesentis Reipub. status consetvandi, idque boni publici causa. Et fere sunt talia quibus, ut ait Vellejus. lib. 2. aliud dicitur, aliud intelligitur; sive, ut de dolo scribit Servius, aliud agitur, aliud simulatur agi. Quae singula, si lubet. aliquanto putemus accuratius; dico esse occulta consilia. Et sunt certe [gap: Greek word(s)] , tum quod ea vulgus non facile perspicit: (quod enim de sacris Poetae, odi profanum vulgus et arceo, nos non immerito de Arcanis usurpemus,) tum etiam quod plerumque clanculum iis imponunt, qui praesentem in civitate statum videntur odisse.

Porro finis eorum duplex est: salus et diuturnitas praesentis Reipub. (hoc est, ne in aliam formam mutetur;) et eorum securitas qui imperant. Sic enim Herodianus in Maximino, [gap: Greek word(s)] ; Secreta atque arcana ad salutem principis pertinentia. Illud est bonum publicum, ut a Vellejo lib. 2. usurpatur. Gracchus Octavio collegae pro bono publico stanti imperium abrogavit, quasi

dicas, bonum populi, vel, ut est in vet. glos. bonum populicum. Vnde bona populi Romani sola dicuntur publica, l. 15. De V. si. gnif. Et in l. 1. D. de usurp. et usuc. Bono publicousucapio introducta est. Aristoteles 4. Polit. cap. 8. vocat, [gap: Greek word(s)] . Tacitus 3. Annal. Egregium publicum: cui a Livio lib. 2. opponitur, Pessimum publicum: a Velleio malum publicum: Quinimo habent consilia nonnunquam speciem aliquam fraudis atque iniquitatis, a se et simpliciter considerata; sed respectu publici boni, et status Reipubl. tolerantur. Quid ni enim? cum boni publici tantasit religio atque cura, ut ei omnes humanas affectiones, omniaque consilia merito postponamus: id quod minime metiendum est respectu rerum privatarum, quae (teste Livio l ib. 2.) semperoffecere, officientque publicis negotiis. Caeterum simulatio quaedam sunt arcana Rerumpubl. quae, veluti glaucoma obducitur civibus, ut illud quod non habeant, tamen se habere putent; qua re freti praesentem Reipublicae statum ne turbent. De quo Livius lib. 2. Tanta, inquit, tum gratia, tum artepraeparaverant foeneratores, quae non modo plebem, sed ipsum etiam Dictatorem frustrarentur. Sed est simulatio honesta, et licita. Quae si in privatis contractibus locum habet (veluti Labeo dicit in d. l. 1. D. de dolo malo, posse sine dolo malo aliud agi, aliud simulari) quanto magis in publicis negotiis, quorum majus momentum est, majorque dignitas. Quod monet M. Tullius lib. 10. Epist. 9. Vt ad effectum consiliorum

suorum veniant, multa oportet simulent inviti, dissimulentque cum dolore. Et Poeta 4. AEneid.

Et apposite Livius lib. 4. Comitiis, inquit, Tribunorum militum Patres summa ope evicerunt, ut M. Furius Camillus crearetur. Propter bella simulabant parari ducem, sed rogationi Tribunitiae adversarius quaerebatur. Et de immortali Deo, cui nihil est nisi justum ac bonum, sacra Sapientia, lib. 11. Tu omnium misereris, quoniam potes omnia, et dissimulas hominum peccata, ut resipiscant. et de Saule Samuel. 1. c. 10. Filii impii despexerunt eum, neque attulerunt ei ullum munus: ipse uero erat veluti surdus. Hinc AEschylus. [gap: Greek word(s)] . Afraude justa nec Deus quidem abstinet. Quo pertinent illa Taciti: Intelligebantur artes, sed pars obsequii in eo ne deprehenderentur. Et alibi lib. 1. Annal, Patribus erat unus metus, ne intelligere viderentur; et illud Comici Syri ad Dromonem. Tu quod scis, nescis, si sapis Dromo.

CAPUT VI. Quomodo haec intelligatur simulatio: duplex prudentia: [gap: Greek word(s)] . promontoria flectere. Simulatio Tiberii, [gap: Greek word(s)] . Verborum involucra, oratio intorta. artes potiticae.

pro ratione Reip. Hanc calliditatem ac simulationem appelles: Sicut etiam apud Medicos, teste Galeno, aliud est salubre simpliciter, aliud febricitanti. Et in lurisprudentia aliud est justum simpliciter, aliud pro hac vel illa Republica, hac, vel illagente, Vnde Aristoteli excidit illud [gap: Greek word(s)] , et Basilio, [gap: Greek word(s)] . Caeterum in tranquilla Rep. et, ut ait Cicero, in Platonis Politia, prioris usus est; posterioris in turbata et in faece populi; in qua multa fiunt cum dolore agentium, ut ait Cicero; vel ut Tacit. 3. Annal. cum pudore: veluti ad multa facinora tacere, legatos dissentientes mittere, discordias, sive, ut dicebat Cato, oppositiunculas serere inter primates, principum facta attollere; velut Tacitus ait de Burrho: Burrhus moerens ac laudans. Ideo Livius lib. 4. Vt fortasse vere, sic parum utiliter ad praesens certamenrespondit: Idque haud absurde vetus Poeta: Cum contendi nequitum est, clam intendenda plaga. Quod nautae vocant promontorium flectere. Quib. artibus quod Tiberius instructissimus fuit, ideo ejus vetha plerumque Tacitus appellat obscura, suspensa: nunc perplexa, nunc eluctantia, nunc verba in speciem recusantis composita. Graeci [gap: Greek word(s)] . in vet. gl. [gap: Greek word(s)] . Plautus, orationem intortam. Cicero verborum involucra. Dion [gap: Greek word(s)] . Quorum nonnulla fortasse, si accurate consideras, quo loco tum ipse erat Tiberius, tum Romana Respublica, non tantopere detesteris,

quamvis, ut Augustinus ait, sine culpa non sunt. At Plato lib. 5. de Rep. [gap: Greek word(s)] , Crebro mendacio et fraude imperantes uti oportet ad commodum subditorum. Et quis est adeo sui potens, alterius vero salutis oblitus, qui a viro magno postulet, ut omnia sensa ex animi sententia coram quovis expromat. Quanto rectius Philosophus cap. 3. Eth. lib. 4. Vir magnus, inquit, utitur libertate in loquendo et veritate, non veroloquitur ad voluntatem illorum: reticet etiam et dissimulat apud infimos, indignos nimirum, quibus omnia sua consilia, dicta, factave aperiat, aut communicet. Ideo in vet. gloss. dissimulare est [gap: Greek word(s)] . At enim vero sunt limites hujus artis, quos egredi impune non licet: ut sunt fides, honestas, virtus: quorum qui obliviscitur, non amplius prudentis, aut politici nomen meretur, sed vafri, astuti, ac nefarii hominis. Qui si politicus appellandus est, major est hoc tempore politicorum proventus, quam magistellorum qui in scholis plorant, et, ut ait ille, ternas docent.

Civilis autem scientiae longe alitae rationes sunt, quam vulgus putat: veluti aliorum animos occupare, miris modis sententiam extorquere, in suam sententiam allicere, et id genus alia: quemadmodum apud Salustium Metellus ille, Legatos Iugurthae, qui ad illum cum suppliciis venerant, alios ab aliisdiversos aggreditur, ac paulatim tentando postquam opportunos sibi cognovit, multa pollicendo persuadet. Hisce nimirum

CAPUT VII. Temporum homines. Media via in negotiis publicis. Simulatio turpis. Simulatio aperta. nimis pressa. Simulandi difficultas, [gap: Greek word(s)] . Dissimulatio suspecta, incomposita.

DE Francisco Soderino Cardinali, et viro acuto, memoriae proditum est, eum dicere solitum, nihil homini petenti excelsa, et praesertim in aulae fortuna versanti, vel usu melius, vel expeditius esse, quam duabus omnino sellis sedere: vel, ut ait ille, [gap: Greek word(s)] tenere, si absque certa offensione fieri possit; quorum nihil unquam ex toto in alterum aleae inventum sapienti periclitandum esse videretur. Itaque, reliquis Cardinalibus a Pontifice deficientibus, hic Soderinus solus mansit, tanqnam consiliorum Pontificis speculator. Hujuscemodi temporum homines, ut a Cornelio appellantur, in quodam depinxit Claudianus,

Ardua sane res ac periculosa, praesertim in magnis et praerupris negotiis. Verius meo judicio Pontius ille apud Livium lib. 9. Media via est, quae neque amicos parat, neque inimicos tollit. Et apud eumdem lib. 35. Quintius ille C o s. Romanus ad Achaeos: Quod, inquit, optimum esse dicunt, non interponi

vos bello, nihil tam vanum, aut tam alienum a rebus vestris est: quippe sine gratia praemium victori eritis. Vbi addit Livius: Nec inquit absurde dixisse visus est Quintius. Idem ait Tacitus de Valente, libro tertio Histor. Mox utrumque consilium aspernatus, quod inter ancipitia deterrimum est, dum media sequitur, nec ausus est satis, nec praevidit.

Atenim vero, quicumque hanc scenam agere decenter volet, a duobus cavere debet: Primo a simulatione turpi; deinde ab aperta. Est enim simulatio, quae non tantum in vitiorum confinio posita est; verum etiam quae ipsas possessiones intrat sceleris et flagitii. Deinde opera danda est, tum ne nimia sit simulatio, (nimis enim pressa erumpit) tum ut simulate tegatur. Nam, ut ait Comicus:

Si quid inexpertum scenae committis, et audes Personam formare novam, servetur ad imum, Qualis ab incepto processerit, et sibi constet.

Alias enim fiunt [gap: Greek word(s)] . Tiberius, astutissimus caeteroquin princeps, occiso Germanico, ut induceret luctum contra animi sui sententiam, larvam sibi ipsi detraxit; partim quod non simulate texit, (neque vero tunc temporis potuit: aberat quippe, inquit Tacitus, adulatio, gnaris omnibus laetam Tiberio Germanici mortem maledissimulari) partim quod nimis tegere studuit, dum ingentem luctum super Germanici obitu ementitur; inquiens, Defleo filium meum, semperque deflebo. Quod falsum fuisse ex eo constat, quod paulo post

discusso hoc, si Displacet, luctu, ad munia Reipub. reversus est. Ideo acer scriptor argute. Periisse Germanicum nulli jactantitus moerent, quam maxime laetantur. Sic cum quidam factum suum nimis diligenter et curiose excusaret, Plinius lib. 1. Epistol. Respondi, inquit, nunc me intelligere maligne dictum; quia ipse confiteretur, caeterum potuisse honorificum existimari. Difficulter enim vultus, oratio atque actio ita tegitur, ut non appareat. Coelius de Pompeio: Quam orationem habuerit tecum, quamque ostenderit voluntatem: solet enim aliud sentire, aliud loqui: neque tamen tantum valere ingenio, ut non appareat quod sentiat, fac mihi perscribas. Ac saepe dissimulatio seipsam prodit, veluti Vitellius nimiam securitatem ementitus suppresso Vespasiani nomine, magis de Vespasrano famam aluit. Quanto melius Eumenes, ut Perdiccam occisum, se ut hostem a Macedonibus judicatum, bellumque Antigono decretum cognovit, ultro militibus suis indicavit, ne fama aut rem in majus extolleret, aut militum animos rerum novitate terreret. Iustinus lib. 14. Sic Galba seditionem duarum legionem ultro asseveravit, ne dissimulata seditio in majus crederetur, ut est apud Tacitum. Et Valens cum milites seditiosi mortem meriti essent, usus moderatione, dissimulavit iram, et nullius supplicium poposcit: ac tamen ne dissimulans suspectior foret, incusavit: Idem ait Alexander apud Curt. lib. 7. Nisi quae delata essent excussissem, valde dissimulatio mea suspecta esse potuisset. Et Perdiccas cum nuptias

Cleopatrae sororis Alexandri ambiisset, prius tamen Antipatrum sub affinitatis obtentu capere cupiebat. Itaque fingit se in matrimonium filiam ejus petere, quo facilius ab eo supplementum tyronum ex Macedonia obtineter. Verum hunc dolum praesensit Antiparet. Quare Perdiccas dum duas eodem tempore uxores quaerit, neutram obtinuit. Iustinus lib. 13. Sie nimirum secundum Poetam 3. Eripitur persona, manet res.

CAPUT VIII. Arcanorum [gap: Greek word(s)] . Arcanorum varia genera: et totius operis partitio sive distributio. Humanarum rerum lapsus et incertitudo.

SVnt autem Arcana haec varii generis, Omnia tamen, intima et recondita consilia, tum stabiliendae Reipublicae praesentis sormae, tum etiam salutis eorum qui dominantur, conservandae. Et sunt triplicis generis: priora duo proprie sic dicta; postremum improprie. Alia enim sunt arcana Rerump. quae spectant ad praesentem Reip. formam atque speciem conservandam: et sunt sextuplicia; veluti arcana Aristocratica, contra plebem. Arcana Aristocratica, contra regnum: Arcana Democratica contra Patricios: et arcana De mocratica contra regnum: Arcana Regia. (sive, ut Tacitus vocat,) Arcana Imperii contra plebem. et Arcana Regia contra patricios. Quorum fundamenta sunt, et veluti [gap: Greek word(s)] , vel, si ita vis, cognata

suntilla, quae appellantur Iura Imperii: Alia Rerump. arcana sunt, quae spectant ad securitatem eorum qui principem locum in civitate obtinent, et proprie appellantur Arcana Dominatonis: suntque triplicia; alia arcana dominationis regiae, alia dominationis aristocraticae, alia dominationis popularis. Hisque cognata sunt, quae vel appellantur jura Dominationis, quae sunt veluti restrictiones Iuris Imperii, vel Dominationis flagitia, sive, ut appellat Tacitus, Arcana domus: et sunt Imperii transgressiones; eaque facio totidem, id est, triplicia. Vel enim sunt jura et flagitia dominationis regiae, vel popularis vel aristocraticae. Tertii generis sunt quae appellantur simulacra Imperii, sive Rerumpublicarum, et improprie dicuntur Arcana, Ideo Tacitus vocat Arcana inania: quae identidem pro forma Reipubl variant. Vel enim sunt simulacra Regia: tum in aristocratico, tum etiam in populari, vel Aristocratica, in regio et populari; vel Popularia in regno et aristocratia. Quorum omnium quaedam propria sunt, et uni Reip. formae conveniunt; quaedam communia, et omnibus competunt. Quibus omnibus acceduntarcana quae appellantur militaria: item arcana privata, hoc est, intima consilia communis privataeque vitae in luce hominum feliciter et decore instituendae, His adde alia quaedam abstrusa et recondita Reipubl administrandae consilia, quae omnia et ab rationibus, et a multarum rerum eventu (qui, ut ait Livius, stultorum magister est) observata sunt.

Nam, ut in omnibus publicis negotiis, ita etiam hac in doctrina plerumque obtinet illud Taciti: Non perinde dijudicari potuisse, quod optimum factu fuerit, quam pessimum fuisse, quod factum est.

CAPUT IX. Arcanorum fundamenta atque [gap: Greek word(s)] , et quot modis differant arcana Imperii a Iure Imperii, [gap: Greek word(s)] . Arces sive propugnacula Majestalis atque Imperii.

QVae Rerumpublicarum Arcana ut rectius intelligantur, pretium est scire, quae sint summa illa Imperii jura, quae sunt veluti [gap: Greek word(s)] atque fundamenta hujus doctrinae. Et circa haec quinque versari tradit Arist. lib. 4. Polit. Circa comitia, magistratus, judicia, arma, et armorum usum. Arcana enim haec nihil aliud sunt, quam abstrusae artes, per quas a jure Imperii, atque ab ipsa dominatione, homines seditiosi prohibentur. Quae cognatio facit, ut multi haec Imperiorum arcana cum jure Imperii confundant.

Caeterum differunt non uno modo, Primum, quia jus Imperii, sive [gap: Greek word(s)] , est quod competit et qui in Republica primas tenet; estque extremum, ut appellat Cicero, et summum jus: Arcana vero Rerumpubl. sunt modi et rationes conservandi illam Imperii Majestatem, ne ab aliis occupetur, Vis enim Imperii omnis in consensu obedientium est, ut ait praeclare Livius lib. 2.

liceat arma capere, aut tractare absque consensu Principis; Arcanum Imperii est excogitare rationes, quibus contenta plebs, et quasi fascinata, ab armorum usu abstineat. Sic jus comitiorum est jus Imperii. Arcanum Imperii, est licita aliqua fraude alios a jure comitiorum prohibere: Ins enim Imperii, est instar arcis, vel palatii; Arcana vero Imperii sunt veluti muri ac propugnacula, sive cuniculi qui hanc arcem a factiosorum injuriis defendunt: Quemadmodum Icilius ille apud Livium lib. 3. tribunitium auxilium, et provocationem plebis Romanae, duas vocat arces tuendae libertatis. et lib. 6. consulatum vocat arcem et columen libertatis.

Secundo. Ius Imperii est fere unum et idem in omnibus Rebuspubl. cujuscunque sint generis, neque variat. At vero arcana Imperii variant pro Reip. forma. Alia enim arcana sunt regni Turcici, alia regni Galliae, alia Venetorum, alia Noricorum, alia Argentinensium; hoc est, alia regni, alia plebis, alia Patriciorum.

Postremo, jus Imperii, est purum putum, non simulatorium: At Arcanum Imperii est cum aliud agitur, aliud simulatur agi; quod pulcre dicitur in glos. [gap: Greek word(s)] , id. est, perfunctorie agere, et non ex animi sententia. Exempligratia; Creatio magistratus est jus Imperii, teste Modestino et Zonara. At ne magistratus quinquennales fiant, est arcanum Imperii; Tacitus 1. Annal. Quare Tiberius, quod intelligebat quinquennalibus comitiis arcana Imperii tentari; tamen quasi, augeretur potestas Imperatoria, disseruit:

Hic enim Tacitus Favorabili, inquit, oratione vim Imperii tenuit; id est, aliud dixit, sive simulavit, aliud egit. Hasce differentias qui non agnoscunt, eos parum aceti in pectore habere oportet.

CAPUT X. Iura Imperii. Iura Majestatis. Sacra regni. Iura regni, summarerum. [gap: Greek word(s)] . Iusa sublimia, Furstliche Land Obrigkeit. Regalia. Imperium. Principatus, Regnum. Potestates [gap: Greek word(s)] . Dignitas. Culmen dignitatum. Autoritas. Autoritates. Senatus. Consilium. Arbitrium. Autoritas Caesaris.

SVnt igitur jura imperii, non Arcana impetii, sed horum [gap: Greek word(s)] atque fundamenta, quae M. Tullius appellat, jura Majestatis: Livius, Iura Summi Imperii. Proditum, inquit, a Patribus summi imperii jus. et lib. 3. regiae maiestatis imperium. Et Curtius lib. 10. Ius imperii Perdiccae morte sanciendum est. Idem Livius, jura Consulum, jura regni. Tacitus sacra regni: Quomodo et sacta legationis, sacra foederum, sacra Larium. Livius nonnunquam appellat summamrerum. lib. 2. Ad eos summarerum ac majestas imperii consularis venerat. ICti sacra sacrorum, sacra individua, jura sublimia. Aristot. [gap: Greek word(s)] . Feudistae, Regalia; quae tamen latius patent. Germani fere Furstliche Land Obrigkeit: Et quae sunt plura summi imperii vocabula.

Quae tamen plurimum inter se differunt. Majestas enim proptia est summi Principis,

et olim Consulum, Senatus, Populique Romani. l. 2. de orig. Iur. et Livius lib. 2. Iam prope erat, ut ne Consulum quidem majestas coerceret iras hominum. Hinc Cicero, Majestas, inquit, est magnitudo summi Imperii. Praesidi etiam majestas tribuitur, sed abusive. Eadem etiam significatione summum Imperium usurpatur. Proprie tamen Imperium sumitur pro Imperio militari, ut antea notavit Sigonius. Cicero, Idem dies et victoribus Imperii, et victis finem vitae dedit. Et alibi: Demus igitur Imperium Caesari, sine quo res militaris geri non petesi. Et in Oration. de Provinc. Cons. Bellum tum maximis Syriae gentib. tyrannis, consulari exercitu imperioque confectum. Sic Curtius lib. 4. Tum miles adhuc inermis expectat Imperium. Tribuitur etiam Magistratui ab Vlpiano in l. 32. D. De Injur. Minores, inquit, magistratus neque potestatem habent. Hinc Varro in Satyr, Imperium populi petere et contendere honores. Imperium itaque plerumque generale nomen est principatus, quod et Principium speciale. Ideo Caesar lib. 6. de bello Gall. Cingetorigi Principatus atque Imperium est traditum. Indistincte tamen in gloss. Graeci [gap: Greek word(s)] imperium, Magisterium, Praesidatus, Principium, ponuntur. Sed et Principatus a regno distinguitur. Suet onius de Caligula. Nec multum abfuit, quin statim diadema sumeret, speciemque principatus in regni formam converteret. Et Tacitus 2. Annal. eum qui dominatur, distinguit ab eo qui regit: Addidit, inquit, praecepta, ut non dominationem et servos, sed rectorem et civescogitaret. Ab Imperio etiam

differt potestas. d. l. 32. De injur. Hinc Potestates apud Ammianum aliosque dicuntur, penes quos sunt Iura militaria. Itali retinent Podesta. Germani der Gevvaltige. Sed olim pro summo magistratu qui rerum imperium habeb at sumebatur, l. 13. De Iurisdict. quod vel Paulo ad Romanos [gap: Greek word(s)] . Longe aliud est Dignitas. Quivis enim Vrbani honores, teste Cassiodoro, appellantur dignitates. Pomp. et Tacitus vocat dignacionem: l. 2. Annal. Sed et locis, ordinibus, et dignationibus antistent. In Ecclesiasticis Historiis tribuituriis, qui hodie dicuntur Reverendi. Quare Pontificii interpretes, Pontificatum appellant culmen dignitatum. Sic Autoritas distinguitur ab, Imperio. Livius lib. 1. Euander autoritate magis, quam Imperio ea locaregebat. Sed et Senatusconsulta, quae absente Caesare fiebant, neque dum ad aerarium delata erant, Autoritates dicebantur, ut alii notarunt ex Dione. Quinimo Tacitus SCra sub Impp. facta non tantum autoritates, verum etiam adulationes appellat. 2. Annal. Quorum autoritates adulationesque retuli. Alias Autoritas plerumque Senatui tribuitur. Cicero 2. off. Cum dominatu unius omnia tenerentur, neque esset consilio aut autoritati locus, et Tacitus 12. Annal. Anjussis populi, an autoritati Senatus cederet. Nonnunquam etiam Principi, Plinius 4. Epistol. Caesare autore Senatus consuluit. Et in inscriptione Brixiensi: Ex Senatusconsulto, et ex autoritate Caesaris. Sic Imperium a necessitate dispungit Caesar: Quod abesse, inquit, a periculo viderentur,

neque islla necessitate, neque imperio continerentur. Eodem modo Consilium sejungitur ab imperio. Livius lib. 1. Nec imperium illud meum, sed consilium et imperii simulatio fuit. Et lib. 6. Sed imperium, quam consilium segnius fuit. Et lib. 22. Non imperio modo, sed consilio etiam, ac prope precibus agens. Et Curtius lib. 5. Sive imperium magis, quam consilium sequentibus. Sed et imperium a Tacito Arbitrium appellatur 6. Annal. Mox rei Romanae Arbitrium tribus ferme et viginti annis obtinuit: et Iustinus lib. 1. Arbitria principum pro legibus erant. Hinc arbiter rerum. 2. Annal. si solus arbiter rerum, si jure et nomine regni fuisset: Quos Livius lib. 9. appellat Dominos rerum temporumque. De quibus omnibus ago plenius in tumultuariis meis, lib. 5. cap. 3. Subtiliter enim haec principatus potestatumque vocabula distingui debent.

CAPUT XI. Definitio iuris imperii: Quibus in rebus consisiat ius imperii: Et quot sint species sive capita Iuris imperii.

IVs hoc imperii definio, potestatem absolutam atque extremum jus omnium earum rerum, quae ad majestatem Regni,

et Reipubl. pertinent, vel belli titulo, vel subditorum patientia acquisitum: quodve tale est, ut non facile aliis demandetur, et, ut ait Poeta ille, Partiri quod nemo potest. Illud est quod Sallustius apud Tacitum lib. 1. Annal. monuit Liviam, ne vim Principatus resolveret, cuncta ad Senatum vocando; eam conditionem esse imperandi, ut non aliterratio constet, quam si uni reddatur. Quem locum Tacitus ex Aristotole mutuatus mihi videtur. Ita enim in 4. Pol. c. 4. [gap: Greek word(s)] . hoc est, ut vertit Tacitus resolvi. Quo identidem respexit poeta:

I. Primum, ut princeps legibus sit solutus, 2. deinde ut civibus et subditis leges ponat.

Quod utrumque fieri ex usu est Reipubl. inprimis in principatu et Republ. turbulenta. Quare cum Consules Romani increparentur, quod largitiones Sp. MeliI, coetusque plebis in priVata domo passi essent fieri, Titius Quintus immerito Cos. increpari dixit. qui constricti legibus, de provocatione ad dissolvendum imperium latis, nequaquam tantum virium in magistratu ad eam rem pro atrocitate vindicandam, quantum animi haberent. Itaque opus esse non forti solum vito, sed et libero exolistoque legum vinculis. Livius lib. 4. Idcirco Dictator creatus est, adversus cuius vim Tribuni plebis aut ipsa

plebs ne attollere quidem oculos, aut hiscere audebat. Livius lib. 6. Alterum est, ut legem det aliis. Quae duo in regno obtinet rex, in Rep. populus, in Aristocratica Patricii, sive, ut est in gl. [gap: Greek word(s)] .

Caeterum majestas late patet. Ad undecim tamen species plus minus adstringi potest: ut sunt; 1. Legem aliis dare, non accipere; 2. Legibus solutum esse: 3. Magistratus creare. 4. Ius mittendi legatos ac recipiendi. 5. Ius vitae et necis. 6. Ius rerum sacrarum. 7. Extrema provocatio. 8. Bellum inferre et pacem facere. 9. Monetam cudere. 10. Ius Nundinarum. 11. Ius vectigalium.

Quorum quaedam Ligurinus ille lib. 8. hisce versibus comprehendit, quaedam etiam addit, quae proprie Regalia appellantur, eaque huc non refero:

Harum enim fere rerum potestas penes illos esse debet, qui in Republ. imperant: suntque haec paulo fusius explicanda atque illustranda, ad naturam Arcanorum intelligendam.

CAPUT XII. Legibus solutum esse. Principatus Romanus solutus Legibus scriptis. Quomodo dicitur lex vinci, alios certis legib. solvere. Augustarum potentia in principatu Romano. Provocatio immortalis Dei ad populum.

Ideoque Pompejus lege Gabinia legibus solutus est. Quod tamen non potuit fieri, nisi ducenti Senatores adessent, ut notat Asconius.

De regibus quidem Romanis auctor est Tacitus 3. Annal. iis leges scriptas fuisse: sed praecipuus, inquit, Servius Tullius sanctor legum fuit: queis etiam reges obtemperarent; quarum tamen exemplum luculentum vix extat. Stante Republica, Dictatores aliique in bellum ituri legibus solvebantur; sed ad tempus tantum. Principatus vero Romanus in perpetuum ab omnibus legum vinculis exolutus est, teste Dione. 53. [gap: Greek word(s)] . Id vero sibi issurpaverunt, quod ante civium Romanorum datum est nemini, ist soluti legibus esse dicantur, hoc est, omni legis necessitate liberati, nec iis, quae scripta sunt, subjecti. Et postea: Senatus, inquit, Caesarem a quo magno honore afficiebatur,

ut Imperatorem decreto liberavit omnibus legum vinculis, ut ea quae vellet, faceret, us iis quae nollet abstineret.

Hinc Vlpianus: Princeps, inquit. legibus solistus est, scilicet scriptis; quemadmodum cum ex Dione, tum ex Corn. Tacito liquet. Id ait Plato, [gap: Greek word(s)] Hoc sensu capienda sunt illa Taciti. 2. Annal. Laetabatur, inquit, Tiberius cum inter filios ejus et leges Senatus disceptaret; victa est sine dubio lex, sed neque statim et paucis suffragiis, quomodo etiam cum valerent leges vincebantur. Eodem modo Livius lib. 3. Vt satis appareret, si sic agi liceret, victam legem esse. Quare Augustus alios etiam legibus solvit, veluti conjugem lege Voconia. Dion. 58. Liberos legibus annariis. Tacirus 1, Annal. Augustum, Cajum et Lucium nondum posita pueri li praetexta consules designavit. Et de Tiberio 3. Annal. Tiberius Neronem ingressum juventam commendavit patribus, utque munere capessendi vigintiviratus solveretur, et quinquennio maturius, quam per leges, quaesituram peteret postulavit, praetendebat sibi atque fratri decreta eadem petente Augusto. Sic pontifex Ambrosium, Nicolaum et Severum ea lege solvit, ne sacris initiarentur, ac tamen Episcopi fierent. Sed et Tiberius equiti Romano juris jurandi gratiam fecit, ut uxorem in stupro generi compertam dimitteret, quam se nunquam repudiaturum ante juraverat. Suetonius in Tiberio.

Augustas tamen legibus solutas fuisse, nusquam reperias, quod tamen multi existimant: quamvis harum potentia fuerit

maxima, cujus rei exempla, ut omittam alia, fuerunt in illa Vrgulania, et Plancina Pisonis uxore, quas judicio Senatus extraxit Livia; et hanc secutae nonnullae aliae, ut Theodora Iustiniani, et in primis Agnes illa, mater Henrici IV. quae Ducem Sueviae accusatum in consensu Imperatoris et Archiepiscoporum absolvit, cujus rei autor Soafnaburgensis.

Caeterum aurea est illa Impp. sententia: Revera majus imperio est summittere legibus principatum. Ideo Tac. 3. Annal. Praecipuus, inquit, astricti moris Vespasianus fuit, antiquo ipse cultu victuque; obsequium inde in Principem, et aemulandi amor validior, quam poena ex legibus et metus. Et Plinius in paneg. Nec tam imperio nobis opus, quam exemplo. Nam haec legibus soluta potestas, quousque extendi debeat, et intra quos terminos conscribi, agendi locus est infra lib. 4. et 5.

Vt canit Germanus vates lib. 8. de rebus gestis Friderici. Exemplo nimirum admirando illo justissimi Dei, apud Ieremiam capite quadragesimo quinto. Cogite, inquit, omnes populos totius orbis terrarum, ut inter me et populum meum judicent, si quid a me fieri debuit, quod non fecerim.

CAPUT XIII. Leges dare, non accipere. Legibus imperare. Legibus fraudem facere nemini licet. Novi Iuris repertor Tiberius. Invictum legibus esse.

LEges ferre summi Imperii est, estque proprium ejus, qui in Republ. principem locum obtinet. Is enim leges dar, non accipit, nisi a summo Deo, quod ait Propheta et Rex: Tibi soli peccavi. Quam majestatem Romani curiose exercuerunt adversus hostes. Quo modo Q. Cicero, teste Caesare libro quinto de bell. Gall. respondit Nerviis; non esse consuetudinem populi Romani ullam accipere ab hoste armato conditionem. Et Curtius lib. 8. Quos equidem victores esse confiteor, si ab illis leges, queis vivamus, accipimus. In quam identidem sententiam Carolus V. ad Pontificem scripsit: Non esse ex dignitate Augusti, longe maximi Principis, leges accipere, minisque terreri; ab his maxime, qui Imperio suo subjecti, et dijudicante fortuna, toties bello victi, ingratique, demum graviore poena digni censerentur. Iovius in vita Leon. X.

Cujus autem est legem jubere; ejusdem est abrogare; etiam subrogare; hoc enim est [gap: Greek word(s)] , non solum juxta leges, sed etiam ipsis legibus imperare, ut ait Plutarchus, in Flaminio. Ideo Tiberius in causa Pisonis, quod vetere Senatusconsulto quaestio in caput Domini prohibebatur, mancipari singulos servos actori publico jubet. Idem

fecit in filiola Sejani: quae, (quod trinmvirali supplicio virginem affici inauditum habebatur) juxta laqueum et carnificem compressa est. Tacitus 6. Annal. Sic Triumviri, ut impubes secundum legem supplicio afficeretur, prius eum induerunt toga virili. Quae tamen exempla, quamvis ad securitatem Principum pertinebant: tamen et in ludibrium legum excogitata sunt, et cum crudelitate conjuncta: adeoque potius ad flagitia dominationis referenda. Vnde Tacitus Tibenum appellat callidum, et novi juris repertorem.

Caeterum fraudem legi facere nemini licet. Ideo C. Licinius, teste Livio lib. 7. a M. Popilio Lenate, lege sua, decem millibus aeris est damnatus, quod mille jugerum agri cum filio possideret. Id ait Fabius Max. lib. 10. apud eundem; Quidergo attinet leges ferri, quibus per eosdem qui tulissent, fraus fieret: jam regi leges, non regere. Quare Tiberius, cum foeminae famosae, ut ad evitandas legum poenas, jure ac dignitate matronali exsolverentur, lenocinium profiteri cepissent, et ex juventute profligatissimus quisque, quo minus in opera scenae arenaeque edenda Senatusconsulto tenerentur, famosi judicii notam sponte subissent, eos easque omnes, ne quod refugium in tali fraude cuiquam esset, exilio affecit. Quo pertinet Senatusconsultum apud Tacitum ne simulata adoptio, in ulla parte muneris publici juvaret, ac ne usurpandis quisdem haeredibus prodesset: Eadem enim majestas est, ne quis leges Imperii violet: Nec me regnante licebit, ait Imperator ille apud Gunterum lib. 8.

Idem Iustinianus Istorum, inquit, alterum alterius auxilio semper eguit, et tam res militares legibus, quam ipsae Leges armorum praesidio servatae sunt. Sic Const. dixit, armari jura gladio; et Livius lib. 6. Ipsi causam plebis ingentibus animis armant,

CAPUT XIV. [correction of the transcriber; in the print XXIV.] Iura comitiorum: magistratus creare; candidatos commendare; creationem ratihabere. Deorum secundorum curae. Cadilesqueri Turcarum,

HOc jure comitiorum, et creandi Magistratus, apud Venetos, teste Contareno, nullum sanctius est atque antiquius: et merito; quippe quod in eo maxima Imperii majestas atque dignitas elucet. Ideo Decemviri, apud Livium, foedus clandestinum fecerunt, ne comitia haberentur, perpetuoque Decemviratu possessum semel retinerent imperium.

Fuit autem hoc fere semper populi Romani: Mutata Republica e campo ad patres translatum est, ut testatur Tacitus, tandem ad Principem: Modest. l. unic. ff. ad leg. Iul. amb. Ad curam, inquit, Principis magistratuum creatio pertinet, non ad favorem populi. et Zonaras; Creatio, inquit, magistratuum maxima pars est muneris Imperatorii: Idque Mecaenas apud Dionem multo ante Augustum monuit, ut solus, sine plebe, populo ac Senatu, magistratus crearet. Quare Tiberius,

teste eodem Dione lib. 58. omnium consulum, quorum erat olim summum imperii nomen, renunciationem sibi soli attribuit, caeterorum tamen magistratui indulsit, commendatione sua interposita. Eadem commendatione usus est Caesar; Commendo vobis illum et illum, ut vestro suffragio dignitatem suam teneant. Verum enimvero hoc fuit sophisma tantum ac simulacrum, ne cruda adhuc servitute uno ictu totum imperium populo Romano amputaret, de quo libro ultimo.

Habuit certe haec commendatio necessitatem aliquam: Haec enim conditio Principum, ut etiam Quintilianus Declam. 4. ut quicquid faciant praecipere videantur. Cajus etiam, vel dominandi imperitia, vel studio ludificandi plebem, tentavit, comitiorum more revocato, suffragia populo reddere. Nam id pollea omisit. Tranquillus in Caligula. Sufficit tamen nonnunquam ratihabitio, in creandis magistratibus, ejus qui summum imperium habet; veluti, teste Cassiodoro, Theodoricus rex Gothorum, ad Senatum scripsit: Iudicium vestrum, Patres conscripti, noster comitatur assensus. Quemadmodum enim Plato in mundi gubernatione, facit Deum Deorum relinquere Diis secundis minora officia: ita etiam Principes consulto, minorum magistratuum creationem relinquunt aliis, ceu Vicariis suis; veluti Imperatores Turcici suis Cadilesqueris, ut vocant. Ideo de Tiberio Historicus, eum per literas patres oblique castigasse, quod cuncta ad principem rejicerent, et M. Lepidum et Moenium

Blaesum nominasse, ex queis proconsul Asiae legeretur. Illud memoratu hoc loco dignissimum est, de populo Vngariae, qui patrocinij specie in Turcarum servitutem redigi maluit, quam sinere regis creandi potestatem sibi extorqueri. Quod et in sacro ordine locum habuit: mortuo enim Treverorum Archiepiscopo Eberhardo, quidam consilio et autoritate solius Coloniensis Episcopi Episcopatum suscepit Verum tam clerus, quam populus, quod se non vocatis neque consultis Episcopus electus esset, adeo graviter ferre, ut e vestigio electum ex altissima rupe praecipitarint. Postea tamen, consentientissimis animis, tam clerus quam populus Episcopatum tribuerunt Vtoni. Iacobus Scaffneburg.

CAPVT XV. Ius rerum Sacrarum. supplicationes publicae. Penes quos Rep. Roman. fuerit jus sacrum. Summus Imperator. Summus Pontifex; [gap: Greek word(s)] . Quare Christus inter Deos non relatus. Pontificum Ius. Eorundem profunda ambitio.

Ivs rerum sacrarum, quod Virgilius 2. AEneid. vocat Ius sacrarum, quodve ingentem majestatem ac reverentiam principibus conciliat, ad summum imperium refero. Idque antiquissimi reges et principes sedulo coluerunt. Iustinus de Iudaeorum Republ. Post Mosen, inquit, ejus filius Arvas, sacerdos sacris AEgyptiis, mox rex creatur, semperque exinde hic mos apud Iudaeos fuit, ut eosdem et Reges et Sacerdotes

haberent. Et de rege Anio Poeta, 3. AEneid. Rex idem hominum Phoebique sacerdos. Religio enim, ut Afer ille Episcopus dicebat, in Republ. esse debet, non contra. Quam fuisse causam existimo, propter quam Turcarum Imperator, receptis in fidem Regibus, cum multa Imperii jura remittit, praeter alia pauca sacras et publicas preces, quae pro salute Principis in templis concipiuntur, perpetuo excipit. Hinc etiam apud Romanos supplicationes, de rebus feliciter domi militiaeque gestis, a solo Senatu decerni potuerunt.

Enimvero Ius hoc, in Republ. Romana, non reperio penes alios fuisse, quam penes reges et Impp. et penes summum illum ac maximum Senatum: in LL. regiis. Rex sacrorum praeses esto: Pontificis enim tantum jus fuit, sacra administrare, scireque, ut ait Livius lib. I. quibus hostiis, quibus diebus, ad quae templa sacra fierent, atque unde in eos sumptus pecunia erogaretur.

Ejectis regibus, penes Senatum fuisse constat ex Senatusconsulto, quo aedilibus remissum est, ne qui nisi Romani Dii, neve alio more quam patrio colerentur. Et quod M. AEmilius pro concione recitavit, ut quicunque libros vaticinos precationesque, aut artem sacrificandi conscriptam haberent, eos libros omnes ad se deferrent, ne quis in publico sacrove loco, novo aut externo ritu, sacrificaret. Livius lib. 15. Cumprimis vero ex illo apparet, quo caurum est, ne qua Bacchanalia Romae, neve in Italia essent: Si quis tale sacrum solenne ac necessarium disceret, ne sine religione ac piaculose

id omittere posse apud Praetorem Vrbanum profiteretur, Praetor Senatum consuleret, si ei permissum esset, cum in Senatu centum non minus essent, ita id sacrum fieret, dum ne plus quinque sacrificio interessent.

Mutata vero Republica, ut omnia, ita etiam quae ad res divinas pertinebant, in se transtulerunt Imperatores. Tacitus 3. Annal. Nunc Deum munere summum Pontificum, summum hominum esse. A primis tamen Imperatoribus, quaedam Iuris sacri, Senatui indulta sunt. Quod testatur Tacitus 2. Annal. factum Senatusconsultum de sacris Iudaicis AEgyptiisque pellendis. Et sub Claudio Senatusconsultum factum est, viderent pontifices, quae retinenda firmandeque Aruspicum essent. Nam Senatusconsultum illud contra Tiberium latum, ne Christus inter Deos referretur, singulare et [gap: Greek word(s)] esse scimus. Similiter, cum Alexander Severus Christo unico Servatori nostro templum facere destinarat, eumque inter Deos recipere, (quod et Adrianus cogitasse fertur, qui templa in omnibus civitatibus sine simulacris jusserat fieri) prohibitus est ab iis, qui consulentes sacra, repererant, omnes Christianos futuros, si id optato venisset, et templa reliqua deserenda. AEl. Lamprid. in Severo. Sed hoc, ut dixi, mysticum est. Ius enim sacrum postea solius fuit summi Principis Leo ad Imp. Leon. Debes, inquit, Imperator incunctanter advertere, regiam potestatem tibi non solum ad mundi regimen, sed maxime ad Ecclesiae praesidium esse collatum. Quo facit responsum illud Demetrii Chomateni, in resp. Oriental.

quod miror ab aliis negligi. Imperator, inquit, ut communis [gap: Greek word(s)] existens et nominatus, synodalibus praeest sententiis, et robur tribuit; ecclesiasticos ordines componit, et legem dat vitae politiaeque eorum, qui altari serviunt. Et postea; ut uno verbo dicam, solo sacrificandi excepto ministerio, reliqua pontificialia privilegia Imperator repraesentat.

At enimvero Ius hoc, Sacerdotes sive Pontifices Romani, vel ambitionis aestu inflati, vel lenitate, et religione Principum adducti, involarunt; adeoque apposite illud Ottonis apud Tacitum huc convenit, Imperium amore religionis seipsum exhausisse. Hinc ex uno capite biceps factum est, de quo Gunterus lib. 5.

Quod tolerandum esset, nisi insuper falcem in negotia Reip. immitterent; imo ipsi Principi diem dicerent. Vnde in Proverbium ivit, teste Guicciardino in Comm. Polit. Caesares timere et odisse proprium esse Ecclesiae. Quam impietatem ambitionemque, Illustris Scriptor Otto Frisingensis, Pontificius caeteroquin Episcopus, multis in locis graviter atque argute perstrinxit. Et hunc secutus alter ille Augustorum Vates lib. 6.

Ac tamen hic ipsus est, qui olim Imperatorem Dominum suum appellavit, ut constat ex diplomate illo, cujus meminit Guicciardinus in fragmentis, quae dolo

ex prudentissimi scriptoris Historiis detracta fuerunt, et nuper velut ex postliminio restituta, Imperante Carolo Domino nostro.

CAPVT XVI. Monetas cudere. monetas sua imagine signare. signatam monetam vultu Princ pis conflare. Religio Romanorum circa monetas.

ETiam monetas cudere jus imperii est. Quod jus cum olim esset penes Triumviros monetales, in se transtulerunt Caesares. Hinc in acclamationibus Principum: Monetae nomen Antonini reddatur AEl. Lampridius in Severo. Et Antonino Diadumeno ad Imperium evecto sta tim apud Antiochiam moneta Antonini nomine percussa est. Sic Vopiscus in Firmo: Cum ille diceret Firmum latrunculum fuisse, non Principem: contra ego illum, et purpura usum, et percussa moneta Augustum esse vocitatum; quinque etiam numos Severus Archontius protulit. Praeter enim Principem nemini licuit monetas cudere, vel sua imagine signare. Quare Commodus Perennium familiarem suum poena capitis affe cit, quod numos publicos sua imagine signasset. Herodianus in Commodo. Idem de rege Persarum refert Herodotus, qui eandem ob causam Ariandrum praefectum AEgypti securi percuti jussit: et de Vngarorum Politia Otto Frisingensis. Nullus, inquit, in tam spatioso ambitu, rege excepto, monetam vel telonium habere audet: Vnde Poeta lib. 3. de Frid. I.

Quod identidem Ius Turcae, teste Bonfin. nemini concedunt. Hodie autem, in Germania et Italia, in tot fere partes distractum est, quod sunt Principatus, Comitatus, Civitates. Caeterum in principatu Romano tanta olim Religio fuit circa monenetas, ut nefas fuerit vultu Principum signatam monetam conflare; adeoque qui hoc ausus fuerat, lege Cornelia tenebatur: ut testatur Paulus lib. 5. Sentent. tit. 25. Imo cum in provinciis omnibus nummos aereos et argenteos liquefieri permissum esset, aureos conflari vetitum fuit, teste Procopio et Zonara Hinc Statius:

Vnde etiam gravissime puniebantur illi, qui numorum circulos circumcidebant. De quo extat Constitutio Constantini in Codice Theodosii; et majestatis poena tenentur, qui numos corruperunt. l. 2. C. de fal. mon.

CAPUT XVII. Iusvitae et necis. Pugio. gladius. condemnatos absolvere. jura ordinis reddere. Commeatum concedere. Consilium magnum Venetorum. Paenam differre. Sententiam in acta relatam mutare. Secunda deliberatio Principis. Index [gap: Greek word(s)] .

SExta species est, Ius vitae et necis: Curtius de rebus gestis Alexandri lib. 4. Et cum in regali solio residebis vitae necisque omnium

civium dominus. Cujus testimonium sive insigne, apud Imperatores Romanos erat pugio, et gladius. De Galba Imperarore facto, Iter, inquit, ingressus est paludatus, ac dependente a cervicibus pugione ante pectus, et Tacitus lib. 3. Histor. Vitellium, solutum a latere pugionem, Caecilio Simplici Consuli in concione reddidisse, tanquam Ius vitae et necis. In inauguratione enim Principi pugio tradebatur, velut insigne imperii. Quo nomine Commodus Imperator a militibus salutatus, et circumlatus est per celeberrimos vicos, strictum D. Iulii gladium tenens, detractum delubro Martis, atque in prima gratulatione porrectum sibi a quodam. Vnde existimo consuetudinem illam curiae mansisse, ut regna per gladium traderentur, de quo Frisingensis.

Quare condemnatos, vel a se, vel a Senatu, absolvere, jura ordinis reddere, solus potest is, qui in Republ. Principatum obtinet, ut Vergobetti apud Gallos; de quo Caesar. lib. 1. de bell. Gall. Item Tribuni, vel potius populus, teste Livio, et Halicarnassaeo: et Imperatores Romani, quippe qui erant perpetui Tribuni. Tacitus 14. Annal. Tuno primum, inquit, revocata ea lex credebatur, quae haud perinde exitium Antistio, quam Imperatori gloriam quaesivit, ut condemnatus a Senatu, intercessione tribunitia, morti eximeretur. Hinc Iulianus, Scis, inquit, quam sim lentus ad condemnandum, et quanto lentior, postquam condemnavi, ad ignoscendum. Et Augustinus de Fato. Imperatori scilicet revocare sententiam, et reum mortis absolvere, et ipsi ignoscere. Et in l. 1. C. de sentent. pass.

restit. ad Licianum in Insulam deportatum Antoninus Augustus; Restituo, inquit, te in integrum provinciae tuae. Et adjecit, ut autem scias, quid sit in integrum restituere; honoribus et ordini tuo, et omnibus caeteris te restituo. Vnde Carolus V. cum Senatui Mediolanensi omnia pene jura Imperii concederet, haec duo excepit. 1. ne possint delictorum veniam tribuere; 2. neve literas falvi conductus, sive pacis publicae, reis darent; teste Bodino. Nam, de commeatu remeatuque concedendo exuli, cavit Marcianus in l. 4. ff. de poen. Sic apud Venetos, nemo damnatus restitui potest, nisi a toto Senatu, quem appellant Consilio magiore. Quam ob causam poena eorum, quos Princeps jusserat supplicio affici, differebatur in decimum, (ut testatur Tacitus 3. Annal.) sive, ex constitutone Theodosii, in 30. diem: l. 20. C. de poenis.

Iud ex vero sententiam in acta relatam mutare nequit. l. quod jussit. D. de Iudic. et ejus sententia statim executioni datur l. 15. C. de poenis, idque duabus de causis. Prima est, quod saepe interjectu temporis dominantium severitas mitigatur. Quod de eodem Theodosio Aurel. Irasci sane, inquit, rebus indignis, sed flecti cito, unde modica dilatione emolliebatur. Ammianus vocat secundam deliberationem, lib. 15. Quod tamen de Tiberio frustra fuit. Neque enim, inquit Tacitus 3. Annal. interjectu temporis mitigabatur. Deinde, Iudex jus vitae et necis non habuit, sed solus Princeps:

Vt est in Liguri. lib. 4. Idque ait Tacicus 1. Sed non Senatui libertas ad poenitendum erat. Et causa redditur: l. 18. C. eod. ne sit occasio supplicandi, vel malignis artibus absolutionem impetrandi. Quomodo vero Iudex sententiam latam lenire possit, vide Cujacium in Observationibus. Vnde ab Aristotele dicitur [gap: Greek word(s)] . Multo autem minus hoc jus populus habet, de quo cautum est l. 12. C. eod. Vanae voces populi non sunt audiendae; nec enim vocibus eorum credi oportet; quando aut noxium crimine absolvi, aut innocentem condemnaridesiderat.

CAPUT XVIII. Legatos mittere ac recipere. Subditi non habent jus legationis. Oratores publicae causae. Inter dissentientes cives jus legationis obtinet.

LEgationis etiam jus extremum est ac summum; id quod propterea diis immortalibus tribuunt Poetae. Virgilius: Interpres Divum fert horrida jussa per auras. Curtius libro decimo ait, regium esse. Et pristina quidem regia species manebat. Nam et legatigentium, regem adibant, et copiarum duces aderant, et vestibulum satellites armatique compleverant. Ideo ex hoc legationis Iure, Legati sancti sunt et inviolabiles, etiam hostilia tentantes, ut est quorundam sententia. Et Livius de Legatis Tarquinii libro primo: Quanquam visi sunt commisisse, ut hostium loco essent, jus tamen gentium valuit. Caeterum Romani paucis hoc jus concesserunt, Galliae tamen Reges olim sub praefectis Praetorii retinuerunt. Quinetiam

primi Imperatores, occupato Imperio, Senatui reliquerunt. De Angusto Dion. lib. 55. Augustus, inquit, permisit tribus viris consularibus, ut legatos regum popularumque, qui ad se venirent, ipsi singuli audirent separatim, iuque responderent: nisi forte quaedam acciderent, in quibus suo et Senatus decreto opus esset. Et de Tiberio Tranquillus: Caetera quoque non nisi per Magistratus, et jure ordinario agebantur, tanta Coss. autoritate, ut Legati ex Africa adierint eos quaerentes, trahi se a Caesare, ad quem missi forent. Alioquin subditis legatos mittere, regulariter non licuit. Ideo Livius libro sexto scribit: Colonis Circeiensibus denunciatum Senatus verbis, facesserent propere ex urbe, ab ore atque oculis populi Romani, ne nihil eos jus legationis, externo non civi comparatum, tegeret.

Aliud est inter cives dissentientes, et jure civitatis turbato; inter quos manet jus Legationis. Cicero libro tertio de finibus. Et sub Impp. civitatibus legatos mittere licuit, sed non plusquam ternos, ex edicto D. Vespasiani. ut est in l. 4. D. de Legation. Milites tamen seditiosi Legatos miserunt. Blaesus apud Tacit. 1. Annal. Decernerent legatos, seque coram mandata darent. Hinc factum est, ut is, qui a seditiosis militibus mittebatur, ut de postulatis ac desideriis militum referret, non tam Legatus appellaretur, quam Orator publicae causae: Tacitus ibid. Quod filius Legati, (hoc est, Blaesi, qui erat Legatus militaris Germanici) Orator publicae causae satis ostenderet, necessitate expressa, quae per modestiam obtinuissent:

quanquam ibidem etiam Legatos appellat. Legati enim dicuntur omnis generis: Oratores ero, qui deprecabundi veniunt, ut apud Maronem, Orans mandata dabat. Atque iterum ad milites mitti legatos, tralaticium fuit. Ideo Tacitus 1. Annal. Cur venerint Legati aperit, Ius legationis, atque ipsius Planci gravem atque immeritum casum, facunde miseratur,

CAPUT XIX. Extrema provocatio. Summus causae judex: Claudere jura manu.

NOn minorem Majestatem prae se fert extrema provocatio; idque jus olim reges Romani usurparunt, ut ab aliis erudite ostensum est: postea populus invasit, cujus hoc, teste Livio, firmissimum propugnaculum fuit. Ideo Appius apud eundem; Minas esse consulum, non Imperium dicit, ubi ad eos, qui una peccaverant, provocare liceat. Idem Livius lib. 3. ex eo, quod provocatio sublata erat, colligit libertatem sublatam. Nam, inquit, praeterquam quod in populo nihil erat praesidii, sub lata provocatione, intercessionem quoque consensu sustulerunt, cum priores Decemviri, appellatione Collegae corrigi reddita ab se jura tulissent. Ad populum tamen raro appellabatur, et nisi in crimine majori. Dico extremam provocationem. Nam alias, etiam a praetore ad praetorem, item ad Tribunos appellatum est, ut notavit doctissimus Lipsius. Mutata demum Republ. Augustus, Iure Tribunitiae potestatis, extremam appellationem sibi reservavit, ut constat ex Dione, ut cum

primis ex Tacito lib. 4. Annal. Iisque instantibus, inquit, ad Principem provocavit. Nam quod postea Cajus mutavit, haud diuturnum fuit: sicut etiam, quod Tiberius, ut refert Tranquillus, quaedam adversus sententiam suam decerni passus est, simulacrum potius est ac larva pristinae libertatis. Tunc appellabatur ad Principem a toto fere terrarum orbe; l. 45. D. de cond. et demonst. ut mirum sit, hoc tempore esse qui existiment, Cameram Imperii imparem esse litibus Germaniae decidendis. Hodie tamen etiam in Imperio, ut testantur Pragmatici, ab omnibus fere ordinibus ad Cameram provocatur; ut apud Gallos ad octo curias majores; apud Hispanos ad quatuor curias; apud Venetos ad quadraginta viros. Quod Ius reges Galliae tanti fecerunt, ut cum Carolus V. rex Francorum, Ioanni Duci Biturigum multa imperii Iura indulsisset, extremam provocationem, singulari exceptione sibi reservarit. Sie Conradus rex Romanorum, Trajectenses, quod a se ad Pontificem Romanum provocassent, pro reis Majestatis habuit. Otto Frisingensis de rebus gestis Friderici. Et Iulius III. Pontifex, cum per legatos apud Henricum III. regem Galliarum testatus esset, Deum fore ultorem, ad eumque se provocare dixisset; Rex annuit, seque pro tribunali Dei affuturum spopondit; caeterum certo se scire, Pontificem vadimonium deserturum. Hinc Princeps dicitur summus Iudex, talis enim est, ad quem postremo appellatur. Plinius in praefat. ad Vespasianum Adeo summum quisque causae suae judicem facit,

Vt praesens quasi maximus omnia Iudex Claudere jura manu, cunctasque recidere lites Debeat, atque omnis Iudex omnisque potestas Atque magistratus, ipso praesente, quiescant. Vnde illud de Paulo in Actis. Hic homoservari poterat, nisi provocasset. Ait autem Poeta, claudere jura manu; quod est fere Pomponio, manu regia agere. Estque vox manus ICtis etiam familiaris. Vnde in legibus 12. Tabularum. Si quei in jure manum conferunt: de quo alias.

CAPUT XX. Bella decernere. pacem facere. Pacta Caudina, Numantina. Majestas est, arma capere injussu Principis. Iura triumphi.

HOc vero vel omnium maximum Imperii Ius est. Certe apud Romanos bellum decernere non licuit, nisi comitiis populi centuriatis, id est, maximis. Nam, ut ait Plato 2. de legibus, [gap: Greek word(s)] . Si quis pacem vel bellum fecerit, privatim sine publico scito, capitale esto. Et mutata Republica lege Iulia Majestatis tenebatur, qui bellum injussu Principis gesserat. l. 3. ad l. Iul. Majest. et l, unic. C. Vt armorum usus, etc. Nulli, inquit, prorsus nobis insciis, atque inconsultis, quorumlibet armorum movendorum copia tribuatur. Et Novell. 17. Arma ferre, nisi militanti, non licet. Et Auth. de armis, Iustiniani constitutione inhibetur Fabricensibus, ne arma privatis hominbus vendant. Quo nomine, praeter alia. Piso accusatus

est, quod armis provinciam, unde ejectus erat, repetiisset. Atque haec causa fuit, propter quam Cato censuit, Caesarem nudum et vinctum dedendum esse Germanis: quod tamen haud scio, an non nimis inclementer; de quo vide alios. Non enim libenter [gap: Greek word(s)] .

Eadem est: ratio pacis faciendae; quae apud Romanos iniri non potuit, nisi consensu Senatus ac populi, et postea Imperatorum. Ideo Posthumius ille sponsione, inquit, quae iniussu populi Romani facta est, non teneri populum Romanum, ut est apud Livium. et Tacit. 15. Annal. Donce referantur literae Neronis, an paci annueret. Quare pacta illa Caudina et Numantina, non fuerunt pax, sed sponsio, de quo vide Bodinum, et quae notavi ad Tacitum. Nam quod ajunt alii captiunculam hanc fuisse Romanorum, nego. Quin potius prudenter a Ducibus pacta componi noluerunt, ne hi necessitate adducti, ut sunt momenta ac vices belli, infamia turpiaque pacta inirent. Quid si spopondissemus, ait Posthumius ille apud Livium, urbem hanc relicturum popul. Romanum; si incensurum. si magistratus, si Senatus, si leges non habiturum? Debuit itaque pax, non aliunde peti, quam Roma, quae dicitur urbs aeterna, et caput rerum, et in quo Fortunae sedes; de qua Poeta. 6. AEneid.

Itaque deceptio non fuit, sed lex, et jussum populi. Quid, quod, ut ait Plinius, lib. 8. Epist. deeipere pro moribus temporum, prudentta est?

Quin ergo imputant sibi suaeque ignaviae Samnites, quod juris faecialis expertes fuerunt, statumque ejus Reipublicae, cum qua bella gerebant, ignorarunt. Nam, ut est in l. 16. D. de Reg. Iur. Qui cum alio contrahit vel est, vel esse debet non ignarus conditonis ejus. aut sibi imputet. Et plerumque in sponsionibus Ducum adjungebatur illa clausula, ita id ratum fore, si populus censuisset. Ideo sapienter Helvetii, non aliter foedus cum Tramulio inire voluerunt, quam acceptis qui capite punirentur, nisi Princeps rem ratam haberet. Et laudabiliter Angli belli gerendi causa profectuti ad exteros, Regi suo fancte promittunt et conceptissimis verbis, se nullas conditiones pacis cum hoste firmaturos, citra regis ac procerum voluntatem. Frossardus. Similiter res habuit circa jus triumphi, quod cum insolenter plebs Romana ad se rapuisset; Livius, nunquam, ait. ante de triumpho per populum actum, semper exisstimationem arbitriumque ejus honoris penes Senatum fuisse; ne Reges quidem majestatem summi ordinis imminuisse. Quam etiam ob causam Senatui reliquit Augustus, sanxitque, ut de bellis triumphisque Senatus consuleretur. Suetonius in Augusto, Hac nimirum speciosa et insidiosa modestia Angustus tot annos Imperium Romanum obtinuit.

CAPVT XXI. Iura vectigaiium, sive teloniorum. Imperiales et provinciales collectae, Reichssteuvver. Landund Trancksteuvver. Iura Nnndianrum. Regaliaut differant a Iure Imperii. Iuspostarum, jus dandi civitatem, munidendi, etc.

POrro Ius vectigalium penes solum Principem est. Vel eos qui in Republica principatum obtinent. Hermog. in l. 10. D. De public. et vectig, Vectigalia, sine, Imperatorum praecepto, neque Praesidi, neque Curatori, neque Curiae costituere, nec precedetia reformare, et his vel addere, vel deminuere licet et l. 3. C. vectig. nou. iust. Non pos. et l. unic. §. 3. D. Del. Iul. Amb. Et fuit hic praetextus ad mortem in Christo Servatore nostro; quod testatur Lucas cap. 2 3. Hunc in venimus prohibentem tributadare Caesari, et dicentem, se Christum Regem esse. Quod etiam. Ius primi Imperatotes Confulibus et tribun is aliquandiu concesserunt, acri tum populi Romani libertate Tacitus. 4. 4. Reliqui enim accerrime exercuerunt. Ideo, Galeacius ille Vicecomes Mediolanensis Majestatis accusatus est, quod tributa subditis. Sine imperatoris arbitrio imperasset. Multo minusa Principe. tributa Magitari queunt. Gunt. Lib 4.

Caetetum hisce similis est hodierna, ut appellat, imp. collecta Reichssteuver: item provincialis collecta Land und Tranelsteuvver.

Ejusdem generis est Ius nundinarum, de quo est lex C. de nund. et mercat. Et Plinius lib. 15. Epist. Solers vir Praetorius a. Senatu petiit, ut sibi instituere in agris nundinas permitteretur.

Reliqua enim, quae Regalia dicuntur Feudistis lib. 2. Feud. tit. 16. huc non refero, quippe quae a Iure Imperii multis modis differunt; partim quod regalia, sive majora, sive minora, non secus atque immobilia, aliis in feudum conceduntur; Iura vero Imperii. Non facile: quippe quae Summo Principi in modum superioritatis reservantur: partim etiam quod regalia, praesertim minora, tantam majestatem minime prae se ferunt; quin potius patrimonio et rebus domesticis augendis insetviunt: ut sunt ripatica. argentariae, portus, salinarum reditus, etc. Adde quod rerum feudalium Regaliumque, finis est fere solus administratio belli: ideo is qui jus belli habet, regalia communicare potest.

Atque haec sunt praecipua capita summi Imperi, e quibus eruuntur ea quae nos indagamus Imperiorum Arcana; quae sunt veluti propugnacula conservandi Imperii, ad quod nonnun quam sensim, et quasi obliquis gradibus grassari solent cives facliosi, quorum aviditas adeo insatiabilis est, ut cum particula naliquam Reip, ab sciderint, suoque, ut ita dicam. corpoti adferruminarint. semper plura abradant, nunquam quieturi.

Ad haec Imperii capita plerique etiam, referunt Ius instituendi cursus publicos; sive, ut vocat Laconicus, regios cursores, hodie

postas: de quibus vide C. De curs pull. enim solus habet Imperator, adeoque non ita pridem, Duci cuidam Germaniae. qui publicos cursus in Belgium et Italiam disposuerat, severe interdixit. De quibus postis, ut vocant, intellige illud Caesaris 3. de bel. civ. Nuncios, per dispositos (hoc enim postae) equos, de victoria Caesaris Messanam allato; et illud Capitolinide nuncio, qui mutatis animalibus cucurrit, ut caedem Maximini Romanis rarraret. Enimvero haec ratio maximam securitatem praestat Principi. Quare Augustus, quo celerius, ac sub manum annunciari cognoscique posset, quid in provincia quaque gereretur, Iuvenes primo modicis intervallis per militares vias, dehinc vehicula disposuit: commodius id visum, ut qui a loco eodem praeferrent literas, interrogari quoque, si quid res exigeret, possent. Haec Tranquillus in Augusto.

Hisce etiam adjungunt nonnulli Ius dandi civitatem, quod Iurisconsulti appellant spiritum et vitam dare civitatibus. Item Iura muniendi, et portis interdicendi. Quae quidem ego malo ad Arcana Dominationis Regiae referre; sicut etiam purpuream illam inscriptionem, qua solus usus est Imperator l. 6. C. de divers. Resc. De quibus, et id genus aliis vide in libro tertio.

CAPUT XXII. Imperimum militare non esi juris Imperii. Iura militaria Ducis. Romanorum ducumlibera belli administratio pro tempore consulere. Volligen Gevvalt haben. Hodiernus belligerandi mos ex directoriis. Mili tia Turcica.

MVlto minushuc pertinet Imperium militare, cujus usus ac vis obtinet tantum in castris, extra Remp. et est penes duces belli. Sane imperio militati comprehenditur Ius plectendi militem. Ita enim Agamemnon apud Homerum, ut refert Aristoteles 3. Polit. [gap: Greek word(s)] : et Venulenus l. 9. de cust. Et exh, reor. Is qui exercitum accipit, etiam jus animadvertendi in milites caligatos habet. Potestas pugnam pro libitu instituendi, castra metandi, obsidiones, expugnationes decernendi, captos servandi, edicta castrensia proponendi, obsides accipiendi, denique faciendi omnia, quae ad bellum expediendum pertinent: veruntamen excepto pacis faciendi jure ac privilegio. quod est, ut dixi, in Rep. [gap: Greek word(s)] . Reliqna enim jura militaria Romani Duces exercuerunt. etiam contra Senatusconsulta; ut in Historia Fabii, et Livii Marcati legimus: imo etiam contra Impetatorum mandata, de quo Procopius in Historia Belisarii et Narsis. Vterque enim contra mandati fines pugnavit, adeoque victotiam obeinuit.

A Ducibus etiam legati nulla certa mandata accipiebant. sed, ut pro Republ. consulerent. Tacitus in Annalibus. Item, ut consilium

pro tempore et more caperent. Id Germani efferunt mit volligem Gevvalt. Vlpianus cum libera. Universorum negotiorum administratione. Caesar tamen hanc particulam addit: si Reipublicae com modo facere possent. Summum tamen, de quo nos dicimus, Imperium non habuerunt, ne Pompejus, aut Germanicus, aut Corbulo quidem; quorum tamen Impetium extra ordinem amplificatum est. Tacitus 2. Annalium. Tunc decreto patrum permissae Germanico provinciae, quae mari dividuntur, majusque Imperium quoquo adisset, quam his, qui sorte aut missu Principis sustinerent.

Quoloco mihi mirati libet hodiernum in Germania belligerandi morem, quandoquidem belli ducibus non tantum certi commentarii, et, ut vocant, directeria traduntur; verum etiam hora pugnae, si Dis placet. ultro citroque missis literis praescribitur; adeoque bella nostra ex decretis, ut Thucid. lib. I. ait, vel, ut Galenus, veluti naves, ex commentariis geruntur, quod nihil stultius fieri potest. Necessitas, ait Curtius lib. 7. ante rationem est, maxime in bello, in quo raro permittiur tempora eligere. Vnde accidit, ut, teste ace rrimo Scriptore distantibut terrarum spatiis, consilia postres adferantur. At hercule Reges, ait Livius lib. 9. non liberi solum impedimentis. sed domeni rerum temporarumque trahunt cunctam consiliis, non sequuntur. Quam comparationem Alexandri cum Romanis Imperatoribus, imitatus est Tacitus in comparatione Cermanici cum Alexandro, lib. 2. Annalium. Quod si, inquit, solus arbiter rerum, si jure et

nomine regio fuisset, tanto promptius assecuturum gloriam militiae. In bello enim nihil magis praestat, quam unius regimen. Id quidam collega ait apud Livium lib. 6. Regimen omnium rerum, ubi quid bellici terroris ingruat, in viro uno esse, sibique destinatum in animo esse, Camillo summittere Imperium; nec quicquam de majestate sua detractum credere, quod majestati ejus viri concessisset. Et lib. 4 Tres, inquit, delectu habito profecti sunt Vejos, documentoque fuere, quam plurium imperium bello inutile esset: tendendo ad sua quisque consilia, cum aliud alii videretur, aperuerunt ad occasionem locum hosti.

Hinc apud Turcas superioribus annis, Sinan Bassa totum septennium, etiam praesente Principe, supremum belli Imperium, ea potestate, qua Imperator ipse, in castris exercuit, teste Sorantio in Ottom. Quo etiam consilio Britanniae Princeps Procancellario suo chartas publicas tradebat, sed sigillo suo obsignatas, quibus in publicis negotiis pro arbitrio suo uteretur: Cominaeus lib. 1. De hujusmodi chartis Gunterus:

Hactenus de Iure Imperii pro hoc loco, de quo plenius a me expecta in libris de Iure publico. Hic enim obiter tantum ac perfunctorie egisse sufficiat, ut monet insignis tractandi Artifex Aristoteles, ad rem praesentem intelligendam, [gap: Greek word(s)] .

ARNOLDI CLAPMARII DE ARCANIS RERUMPUBLICARUM, LIBER SECVNDVS.

CAPUT I. Triplex civilis prudentia. triplex Reipub. status. ex eo nascuntur totidem Arcanorum Reipubl species. Quare Aristoteles arcana regia alto silentio praeterierit. Arcanorum praecipui autores.

ARcana, in specie sic dicta, facio triplicia, illo statu Imperii. Nam cunctas nationes et urbes, Tacitus, populus, aut primores, aut singuli regunt. Vnde triplicem prudentiam notarunt Aristoteles, Cicero, et cumprimis Tacitus lib. 3 Ann. Olim, inquit, plebe valida, vel cum patres pollerent, noscenda vulgi natura, et quibus modis temperanter haberetur, Senatusque et optimatum ingenia qui maxime perdidicerant, callidi temporum et sapientes eredebantur: sic converso Reip. statu, neque alio rerum, quam si unus imperitet, haec conquirt tradiqae in rem fuerit. Hoc est, crassa Minerva; aliud est nosse rationem gubernandi popularem Rempub. aliud aristocraticam, aliud regnum sive principatum. Id quod notarunt Historici in civibus Florentinis: eorum quosdam

gratos fuisse tempore Reipublicae, sed Principibus invisos: alios stante Republica minime gratos, principibus vero acceptissimos: alios uero neque sub principatu, neque stante Republica locum habuisse. Qua de re paucis puto constare

Prohac Rerum publicarum varietate, et circa hanc prudentia, variant etiam Rerum publicarum arcana, sive sophismata. Vel enim sunt Aristocratica, vel Democratica, vel Regia. In hac Republica periculum est Regi, vel a plebe, vel a nobilitate: in iila, vel ab uno, qui imperium invadat: vel a patriciis: in ista, vel a plebe, vel ne unus eotius Reipublicae summam ad se trahat. Hujuscemodj enim civiles dissensiones, ait Cicero in Catil. Orat. non ad delen dam, sed ad mutandam Rempublicam pertinent.

De prioribus duobus quaedam tractat Philosophus in Politicis: regiorum vero vix meminit. An quod in occulto erant? an vero quod ea in vulgus dare, adeoque Principum sinus populo obnoxios reddere dubitavit, ut consuleret dominatione Alexandri Regis sui? Quod ait Cassiodorus 8. Var. Epist. 10. Arduum esse meruisse Prtncipis secretum, ubi, si quid cognoscitur, prodi vel ab alio formodatur. Et Tacitus 3. Annal. Arduos principis sensus, et si quid occultus parat exquirere illicitum, ancepi; nec ideo assequare. Sunt tamen quaedam lib. 5. Politicorum de Tyrannicis artibus, quarum nonnullas, recte intellectas, ad arcana dominationis regiae, sine periculo referas: de quibus postea. Caeterum Arcanorum popularium, et

Aristocraticorum exempla plurima ex Livio, Salustio, aliisque Historicis excerpi possunt. Regia vero arcana omnium acerrime atque frequeutissime notavit Cornelius Tacit. et hunc secutus Ammianus Marcullinus: absque quo Tacito esset, haec doctrina maximam partem adhuc in obscuro esset. Itaque quod olim de Timotheo ac Phrynide scitum est, Timotheum quidem artem fidicinam auxisse, et multis modis reddidisse locupletiorem. sed absque Phrynide fuisset, Timotheum artificem posterior aetas non habuisset: identidem hac de re dici posset. Et enim absque Aristotele et Tacito esset, nihil, vel parum de Imperiorum arcanis posteritati constaret

CAPUT II. Arcana Aristotelica Optimatum, sive Patriciorum adversus plebem. plebis significatio. plebs mavult decipi, quam cogi.

ARcana igitur Patriciorum contraplebem, sunt recondita cousilia, perquae in Republ. ita inescatur plebs, ut putet se habere id quod non habet.

Hac enim fallacia lactacdus est populns, cui invito aliquid imponere peticulosissimum est. Quod ait Livius lib. 4. Verum enim vero lege id prohiberi, et connubium tolli patrum ac plebis, id demum contumeliosum plebi est, Loquor de plebe, non qualis fuit apud Gallos, quae teste Caesarelib. 5. de bel. Gall. pene servorum habetur loco, quae per se nihil audet, et nulli adhibetur consilio, et in quos eadem omnia sunt jura, quae dominis in servos: sed de popolo libertatis amante, quive, ut de Romanis Tacitus,

Guicciardinus de Florentinis, et Crantzius de quibusdam Germaniae Rebusp. testantur, neque totam libertatem, neque totam servitutem ferre possunt. Caeterum Arcana Patriciorum adversus plebem haec fere sunt apud Aristorelem lib. 4. Polit. c. 13. cujus verba huc referre jus et fas est. [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] . Sunt autem illa arcana sive sophismata, quae ab optimatibus apud populum praetexuntur quinque: Comitia, magistratus, Iudicia, arma, et armorum usus atque meditatio. Circa comitia licere omnibus adesse, sed poena dicta majore patriciis sive divitibus, si non ad sint, quam plebi. Circa magistratus autem, non licere his qui magnum censum habent, renunciare magistratui, plebi vero et pauperibus licere. Circa Iudicia poenam decernere divitibus, nisi jus dicant civibus; plebi vero impune sit, sive illis magnam, his vero parvam mulctam diecre, ut est in Charondae legibus. Quibusdam vero in locis licet omnibus qui descripti sunt, ad comitia judiciaque adesse: qui nisi parent, poenas luunt magnas, adeoque metu poenae, neque nomina edunt, neque ad conciones et iudicia veniunt. Eodem modo circa arma et gymnasia statuunt. Plebi et pauperibus non licet habere arma: patriciis vero poena constituta est, nil habeant. Illi si se in armis non exercent, minime plectuntur: Patricii vero puniuntur; adeoque hi meta poenae armae tractare compelluntur, illi impuniti ab armis abstinent. Hae sunt optimatum artes, sive arcana consilia adversus plebem. Idem Arist. lib. 4. C. 9. [gap: Greek word(s)]

[gap: Greek word(s)] ; hoc est, In paucorum potentia poena decernitur, optimatibus, nisi ius dicant, plebi vero merces nulla. Hactenus Philosophus.

Eandem rem innult Livius cum ait l. 4. Patrum ambitione artibusque fieri, ut obseptum plebi sit ad honorem iter: Verum haec singula in disquisitionem veniunt.

CAPVT III. Vt a Comitiis absit plebs impune: Patricisi emaneant, ut puniantur, Plebi ad honores via minime occludenda est. Occulta ratio, propter quam Tarquinius et Antonius, indictis comitiis, ipsi emanserint. Campi Dominus.

IN Republica, in qua veloptimates, vel pauci (neque enim hos hoc loco discerno) principatum obtinent, maximum periculum est a plebe, quae si ab Imperio prorsus remota est, infensissima est praesenti Reip. testatui, ut testatur Aristoteles lib. 3. Polit. cap. 7. Cum, inquit, multitudo inopum in civitate est, eademque ab honoribus exclusa est, necesse est eam civitatem plenam esse hostium Reipubl. Hinc in omuibus historiis tot dissensiones ac bella civilia apud omnes fere gentes, ut in Romana Repub. cum plebs ab Omnibus honoribus excluderetur, adeo contra Patres insurrexit, ut maluerit Rempubl. Romanam armis hostilibus obrui, quam a Repub. prorsus removeri. Cujus rei jn Christianorum etiam Republica exempla fuerunt creberrima, ut de Florentina Republica Guicciardinus, de Trevirensi Schaffnaburgensis, et de aliis testatur

Grantzius. Idque ait Iustinus lib. 13. Cum, inquit, Equites quoque idem fecissent, pedites indignati nullas sibi consiliorum partes relictas, Aridaum Alexandri fratrem regem appellant.

Caeterum ne in Aristocratia plebi fenestra patefiat ad magistratuum creationem: ita enim tandem mutatio atque conversio praesentis Reip. futura est: obliquis artibus et lento nisu, a Reip. administratione arcenda est atque deterrenda. Primo enim non occludenda est via plebi: quin potius admittenda est, Livius lib. 4. Et principes plebis ea comitia malebant, quibus non haberetur ratio sui, quam quibus ut indigni praeterirentutur. Verum enim vero poena dicenda est patriciis ac divitibus, nisi ad comiria veniant: plebi vero et pauperibus poena remittenda est. Qua speciosa fallacia sascinata plebs, operis domesticis sui suornmque sustentandorum causa occupata, facile emanebit: sufficit enim plebi copiam sibi dari Reip. A qua tamen abstinet propter negotia privata, quorum homines magis satagunt, quam publicorum, quod ait. Tacitus lib. I. Hist. Magnitudine nimia communiumcurarum expertem esse populum. et ibidem Privata cuique stimulatio vile deeus publicum. Patricii vero ac divites, qui non nunquam in Imperio suo exerncedo remissiores sunt, Rempub. administrare malunt, quam pecuniaria poena puniri. Vnde quod in rem est Reipublicae ut runque fit, hoc est, patricii iu administranda Republica industrii sunt, et plebs ab imperio lubens abstinet.

plebs in Republica Romana. Quare tribuni plebis apud Livium ajunt lib. 4. Fraudem profecto in re esse, et Sempronium comitiis plus artis adhibuisse, quam fidei. Caeterum iis qui Rempubl. administrant, a, comitiis impune se subducere non licet. Id enim potius est [gap: Greek word(s)] , quam [gap: Greek word(s)] Quo nomine Sylla a Valerio Maximo. lib. 7 appellatur campi Dominus. Ideo Tarquinius, cum Latinis indixisset comitia, se tamen non stitit, meo judicio, ut exemplum esset suae in Latinos dominationis et praer ogativae. Quam fallacem superbiam animadvertens Turnus Herdinius, suasit Latinis, ut quoniam Tarquinius se non sisteret, domum abirent, neque magis observarent diem consilii, quam ipse qui indixisset observaret. Idem etiam notat in Antonio Cicero in Philip. Antonius, inquit, edixit, ut adesset senatus frequens, ipse vero non adfuit. In libera enim Republ. jura comitiorum omnes eos adstringunt, qui Reipub. praesunt: quae causa esse videtur inter alias, quod Caesar Treviros, quod neque ad consilia veniebant, neque imperio parebant, pro transfugis habuit.

CAPVT IV. Vt plebi liceat renunciare Magistratui: Patricio vero non liceat. Sophisma Romanorum adverus Ap. Claudium. Magistratus summum Imperium non est: ac tamen de eo magna sunt in Republ. certamina.

non solum tribuendum esse volentibus, sed et nolentibus, si digni sint, duabus inprimis de causis: Prima est, quod haec recusatio plerumque fucosa est, veluti Tacitus de Augusto expressit, eum specie recusantis flagrantissime cupiisse. Deinde, quod id communis Reip. salus postulat: adde quod plerumque ii, qui honores reiiciunt, eorum difficultatem atque onera sentiscunt, et vel ob hanc causam eligendi sunt, vel retinendi. Id observavit Galba, de quo Tranquillus: Existimabatur, inquit, Senatoria et equestria officia biennii spacio determinaturus, nec daturus nisi invitis ac recusantibus. Contra hanc regulam in optimatum Republica indulta est plebi licentia renunciandi Magistratui. Cum enim ex plebe magistratus fiunt, autore Livio lib. 4. ibi non vulgari modo cum infimis communicatur, sed prorsus aufertur a primoribus ad plebem summum Imperium. Idem lib. 7. Dictatore obstinato, tollere potius totum e Republ. Consulatum, quam promiscuum patribus ac plebi facere. Quare tribus ex plebe creatis tribunis consulari potestate, idem Livius lib. 5. ait; non communicatum modo imperium cum plebe, sed prope amissum summum Imperium. Caeteroquin hac renunciandi licentia plebs, et inprimis illi qui pauperes sunt, saepenumero a magistratu abstinent, quippe qui plerumque cum oneribus conjunctus est.

E contrario, ut optimates Rempubl. obtineant, poena illis dicitur, qui magistratui renunciant. Quam rem facere ad praesentem Reipublicae statum conservandum,

unicuique liquet. Huc refero sophisma illud Romanorum adversus Appium Claudium: qui petebat prorogationem Decemviratus. Itaque Patres comitiorum illi habendorum munus injungunt. Ars haec erat, inquit Livius l ib. 3. ne semetipse creare posset quod praeter Tribunos, et idipsum pessimo exemplo nemo unquam fecisset.

Sed enim dices magistratum summum Imperium non esse. Summum enim Imperium aliquid excelsius est, ait Tacitus 3. Annal. Caeterum in Republica maxima ratio haberi debet ejus quod paulatim repit. Labet enim, inquit Aristoles lib. 5. Polit. corruptio, quia non tanta apparet. Et eodem libro: per neligentiam, inquit, mutatur status Reipubliae, cum ad potestates assumuntur illi, qui praesentem Reipul. statum oderunt. Et Demost, 4. Phllip. Quemadmodum in privata sic etiam in Repul. desidia et socordia quotidiana, non in singulis statim, ut quidque est neglectum, sed summa rerum apparet. Ac tamen de magistratu obtinendo semper maxima fuerunt certamina: adeoque, teste Livio lib. 2. distrahitur laceraturque Respubl. per magistratus, magisque quorum in manu sit, quam ut incolumis sit, quaeritur.

CAPUT V. Immvnitas plebis a Iurisdictione. Plebs tantum sur rationem haberi cupit.

EAdem est ratio jurisdictionis. Magistratus enim est, qui deliberando, sive, ut definit Cujacius, juridicundo et adsidua jurisdictione servando, praeest. Quicunque ergo maistratus est, Iurisdictionem habet; at non contra. In jurisdictione

enim summum imperium non est. Veruntamen jus dicentis, ut ait Vlpian. amplissimum est: adeoque Patricii Romani plebi aditum ad consulatum concedere noluerunt. nisi invicem impetrato a plebe de Praetore uno, qui jus in urbe diceret, ex patribus creando. Livius lib. 6. Imoipse Tiberius Princeps, imperandi scientiffimus, patrum cognitionibus non satiatus, judiciis adsidebat, multaque eo coram adversus ambitum et potentum preces constituta. Vbi Tacitus: Sed dum, inquit, veritati consulitur, libertas corrumpebatur: hoc est, dum jutidicundo operam dat Tiberius, imperium populi Romani occupat. Veritatem enim pro justitia usurpari ab aliis annotatum est. Imperatores nimirum non contenti ipso jure Imperii, cognitionem etiam et Iurisdictionem in se rapuerunt, ut videre est in Suetonii Nerone cap. 15.

Patricii ergo qui imperium obtinent, non facile ad Iurisdictiones admittunt plebem. Quod ut sine periculo fiat, legem ferunt, qua patricii ac divites puniuntur, nisi postulati jus dicant, et quidem severe, plebei vero non puniuntur, vel saltem leviter: eaque lex olim fuit Charondae. Qua fallacia soli patricii regnum judiciale obtinent, exclusis plebeis. Quare quibusdam in locis, reste Aristotelem, nomina edunt: quo facto, qui se a Iudiciis subtrahit, in maximas poenas incidit. A quibus poenis ut securi sint plebeji, non facile nomen suum inter ordinem judiciarium profitentur, et impune emanent. Vnde sit, ut patricii et divites summam Reipublicae, obtineant vel inviti:

haec est enim paucorum potentia, ut definit Aristoteles lib. 4. Polit. cap. 5. Caeterum ea est natura plebis, ut tantum rationem sui haberi velit, qua impetrata, reliqua transmittit. Arripu erat plebs Romana jus creandi magist ratus. ubi Livius lib. 4. Plerisque haud dubium erat creaturos ex plebe seditiosissimum quemque: Verum enimvero eventus eorum comitiorum docuit, alios animos in contentione libertatis dignitatisque esse, alios secundum deposita certamina incorrupto judicio esse. Tribunos enim omnes patricios creavit populus, contentus eo, quodratio habita plebeiorum esset. Sic Romae ingens fuit certamen rei Agrariae. Sententia tandem Fabii fuit, T. Quintii ductu et auspicio agri capti priore anno aliquantum a Volscis esse. Aretium propinquam, opportunam et maritimam urbem, coloniam deduci posse. Ita sine querelis possessorum, plebem in agros ituram, civitatem in concordia fore. Itaque jussi sunt nomina dare, qui agrum accipere vellent: ibi Livius: Fecit statim, ut sit, fastidium copia, adeoque pauci nomina dederunt.

CAPUT VI. Vt plebi liceat arma non habere. Ius armorum. Crimen sumptorum armorum. Armorum positio, Armamentarium Romanorum. Venetorum Arsenale.

IVs armorum, ut dixi libro primo, non est privatum, sed publicum, de quo est lib. unic. C. ut arm. us. et. Et in Novel. 17. arma ferre, nisi militanti, non licet. Arma intellige omnis generis, inprimis illas machinas fusiles, quae privatis interdici debent: quales

hodie sunt Bombardae, Colubrinae Salamandrae, Basilisci, Sclopi majores, Crocodili et arcus perforati, sive Arquebuses, qui ad murorum demolitionem usui sunt. Quorum possessio ejus est, qui in Repub. summum imperium obtinet. Ideo Arist. 2. Polit. 8. [gap: Greek word(s)] . Qui arma non habent, fiunt servi eorum, qui habent. Et lib. 3. cap. 5. in Republ. illa pars potentissima est, in qua robur belli consistit, et qui sunt in possessione armorum. Quam ob causam rusticus arma vel lanceam portare, vel gladium prohibetur, tit. 27 Feud. 2. De pac. ten. Qua in re Romani in primis religiosissimi fuerunt. Quinimo in seditione servorum ne quidem armare plebem voluerunt, propter dubium animum plebis. Dant tamen arma, inquit Livius lib. 3. non vulgo. Hinc Minucius Melium accasat, de sumtis armis. Tela, inquit Livius lib. 4. in domum Melii conferri, eumque conciones domi habere, ac non dubia regni consilia iniisse. Nam, qui privata autoritate arma sumunt, hostes Reipubl. judicantur. Hinc Tacit. 1. Annal. paratum ab adolescente private exercitum Et 5. Annal. Sed non arma, non rerum novarum studium, sed amores juvenum, et pudicitiam nepoti objectabat. Quo modo hostes in potestatem redacti, arma ponere jubentur. Livius lib. 4. Dedi imperatorem, arma poni jubet. Et lib. 5. Faleriorum legati ultro: Mittite, ajunt, qui arma, qui obsides, qui urbenpatentibus portis accipiant. Ei Caes. lib. 2. de belli Gall. obsidibus traditis. omnibusque armis ex oppido collatis, eos in fidem recepit. et Tacit.

In Republica igitur optimatum, arma habere oportet, et nisi habeant, puniri: plebs vero impune armis carebit. Quin etiam patricios armamentario instructos esse convenit, quale fuit Romae, cujus meminit Cicero pro Q. Rabirio, et quod Coelimontio continebatur in regione secunda, ut videre est in Notitia utriusque Imperii: quale etiam est Venetorum iustructissimum Armamentarium, quod Arsenale vocant. Ac tamen sub Imperatoribus illustribus viris, quorum explorata fides erat, usus armorum concedebatur, l. ult C. de praep. sac. cubic. Cum hoc ad implendum corum desiderium, et ad nullius laesionem respicere videatur, ut ibidem ait Imperator Anastasius. Et in tit. de pac. ten. et ejus viol. 27. Feud. lib. 2. Miles ad palatium Comitis ferre arma potest, rogatus a Comite,

CAPUT VII. Vt plebi liceat ab armorum exercitio abstinere: et [gap: Greek word(s)] atque cum di stinctione: an expediat cives armis exerceri. Artes patriciorum et Principum. Equitatus Romanus et Turcicus. Ludificatio M. Rutilii, et Germanici, in componenda seditione.

COntroversum est inter Politicos, an expediat cives armis exerceri: de quo dissentinnt magni viri. Mihi eonstat cives, si a natura sint feroces et Imperii

impatientes, armis instructos ac manu promptos, facile rebellioni aperam dare, et viam reperire ad Imperium. Quam ob causam Cretenses, cum multa servis permitterent, solum illis vetuerunt armorum usum atque possessionem.

In Aristocratia certe eos, qui primas tenentia Republica armis exerceri oporter, indicta gravi poena, ni id faciant: plebeiis vero impune ab armis abstinere licet. Hinc fit, ut illi artem militarem addiscant, et plebem facile ferro a Republica prohibeant; hi vero, otio et luxuria torpescaut. Hanc ob causam Patricii apud Romanos scientia militari instrituebantur, et inprimis arte equestri. Idea Valerius Cos, ad Equites: Agite, inquit, Iuvenes, praestate virtute peditem, ut honore atque ordine praestatis. Et Perseus ille apud eundem Livium, Equites Romanos appellat Principes Iuventutis, Seminarium Senaetus, inde lectos in primum numerum Consiles, inde Imperatores creari. Adeoque in equitatu tota militiae Romanae dignitas consistebat, ut et hodie in militia Turcica: veluti hac de re egregie disputat Scipio Admirates contra Machiavellum: et ego quaedam ex Sorantio et Bonfinio annotavi ad Tacitum.

Habetque hoc locum non tantum in optimatum Republ. verum etiam in Principatu, circa Regum liberos. Quo consilio Caesar Octavium ad imperandum exercuit, omniaque docuit, quae convenire videbantur ei, qui summum Imperium oecupaturus erat. Dion lib. 45. et Tacitus de Druso, filio Tiberii: Ne multo, inquit, post.

Drusus in Illyricum missus est, ut suesceret militiae, et studiaque exercitus pararet; simul ju venem urbano luxu lasciuientem, melius in castris haberi Tiberius, seque tutiorem rebatur, utroque filio legiones obtinente. Patriciorum enim atque nobilium propria certe esse debet scientia militaris. Quod Tacitus de Agricola refert, eum in prima juventa studio flagrasse Philosophiae, ultra quam concessum Romanis ac Senatori; ni prudentia matris incensum ac flagrantem animum coercuisset. Addit igitur Tacitus: Prima castrorum rudimenta in Britannia, etc. Relicta enim Philosophia, statim scientiae militari operam navavit.

His adde scientiam civilem, studium dicendi, et historias; quibus artibus patricii facile praestant vulgo, Ac tamen nescio, cur mihi ad bellum etiam placeat Marius ille, de quo Salustius in Ingurtha. Non didici literas, parum placebat eas discere, quippe quae ad virtutem doctoribus nihil profuerunt. At illa multooptima Rei publicae doctus sum; hostes ferire, praesidia agitare, nihil metuere nisi turpem famam, hyemem et aestatem juxta pati, humi requiescore, eodem tempore inopiam et laborem tolerare. haec atque alia faciendo majores nostri Rempublicam celebrarunt. Haec ille de Mario, quantumvis homine novo. Ac quidem plerumque ita fit, inquit Aristoteles 5. Polit. capite nono: Gubernatorum filii deliciis operam navant, tenuiorum vero Gymnasiis, atque exercitiis militaribus. Itaque et volunt magis, et possunt res novas moliri. Porro hisce non dissimilis est ludificatio illa M. Rutilii, Cos. Romani. Hic, cum

milites Romani de Capua occupanda clam iniissent consilia, exercitum purgat missionibus turbulentorum hominum; aliis emerita dicendo stipendia esse: alios graves jam aetate aut viribus parum validos: quidam in commeatus mittebantur, singuli primo, deinde et cohortes quaedam: per speciem etiam militarium usuum, cum alii alio mitterentur, magna pars ablegari: quam multitudinem Consul alter Romae, Praetorque, alias ex aliis fingendo moras, retinebat. Hac eundi licentia milites, ignari ludificationis, fracti sunt. Ideo dicebant, nervos conjuraetionis ejectos esse arte Consulis. Sic Germanicus, veteranos seditiosos in Rhaetiam misit, specie defendendae provinciae: caeterum ut avellerentur castris trucibus adhuc, non minus asperitate remedii, quam sceleris memoria. Idem Tacitus 1. Hist. Longis spaciis discreti exercitus, quod saluberrimum erat.

CAPUT VIII. Aliquot alia arcana sophismata. Intercessio Tribunitia pro Patriciis. Hybernaculorum aedificatio. Agrorum divisio. Coloniarum deductio, etc. Sedes servitutis.

EAdem fete ars fuit Patrum Romanorum adversus plebem, in intercessione impetranda a Tribunis apud collegas. Magnum erat certamen inter patres acplebem dere Agraria. Itaque cum vjderent Patres vi Imperii atque argumentis se parum profieere, ad hasce artes se contulerunt: quod prudentur Appius Claudius apud Livium lib. 4. Facile homines novos, autoritate

Principum, de sententia deduci. si temporum interdum potius, quam majestatis memor adhibeatur oratio. Quare prensant, ambiunt sex ex tribunis, suadendo, monendo, pollicendo, simulando, omnem spem positam esse in Tribunicio auxilio: ibi Livius. Praeclarum tribunis potestatique esse, non ad vexandum senatum, discordiamque ordinum movendam, plus in tribunatu virium esse, quam ad resistendum improbis. collegis. Quae intercessio plebis insolentiam saepenumero fregit: idque ait Livius lib. 6. Potestas tribunicia, jam suam ipsavim frangit intercedendo. Eodem tendit Hybernaculorum aedificatio, quippe quae dissolvebat potestatem Tribuniciam, ut hoc pacto plebi adimeretur copia usurpandi libertatem, et creandi Magistratus, Livius lib. 5. Quo etiam nomine saepe bellum adornabatur. Livius lib. 2. Decernunt, ut delectum quam acerrimum habeant, ocio lascivire plebem. Hinc Tribuni plebis tantopere conquesti sunt de ablegatione juventutis ad Veliternum bellum, Iidem Romani cum exasperassent plebem, vindicatis seditionibus, divisionem agrorum plebi objecerunt. Livius lib. 4. Aptissimum, inquit, tempus erat, delinimentum animis Volani agri divisionem objici; quo facto, minuissent desiderium Agrariae legis, quae possesso per injuriam agro publico, Patres pellebat. Sic ad frangendum plebis impetum, deductio coloniarum instituta est. Livius lib. 10. Romae quoque plebem quietam et exoneratam, deducta in colonias multitudo praestabat. Quo nomine Tacito in Agricola, coloniae dicuntur sedes servitutis. Sed

de usu coloniarum vide alios. Sunt enim haec omnia arcana consilia Patriciorum, per quae plebs oblique et per ambages a Iure Imperii atque administratione Reipubl. abstrahitur. Quippe simulatur agi de falute Plebis, cum interea plebs in servitutem redigitur. Quod ait Tacitus. ldque apud imperitos humanitas vocabatur, cum pars servitutis esse.

CAPUT IX. Religione infatuare plebem. publice testari et cavere plebi de injuriis. Magistratus fingere damnosos. non omnia nimis aristocratice agere: [gap: Greek word(s)] agere.

PRimores Romanorum cum omnia nequicquam egissent, ne plebeji magistratus gererent, tandem rem omnem ad religionem verterunt, quippe qua, veluti thyrso, percutiuntur mentes humanae, quare cum dixissent, comitiis, auspicato quae fierent, indignum Diis visum honores vulgari, discriminaque gentium confundi: ibi dictum factum, plebs religione, attonita, Patricios omnes tribunos militum consulari potestate creavit. Vbi Livius lib. 1. Patres, inquit, non vi agebant, sed precibus, et inter preces multa Deorum mentio erat, religiosum parti id maxime fuit. Est hoc arcanum, quo utebantur Patricii ad plebem veluti dementandam. Itaque interfecto Consule, qui plebejus erat, quasi piaculo hoc expiato, indignantes, irent, inquit, crearent consules ex plebe, transferrent auspicia, quo nefas esset, potuisse patres plebiscito pelli honoribus suis; num etiam in Deos

immortales in auspicatam legem valuisse: Vindicasse ipsos suum numen, sua auspicia: quae, ut primum contracta sint ab eo, a quo nec jus nec fas fuerit, deletum cum duce exercitum documento fuisse, ne deinde, turbato gentium juro, comitia haberentur. Livius lib. 7, atque hoc arcano aliud agitur, aliud simulatur agi. Vnde idem Livius lib. 10. Simulabant ad Deos magis, quam ad se pertinere; ipsos visuros, ne sacra sua pclluantur; id se tantum optare, ne aliqua in Republica clades obveniat. Religio enim permultum potest apud plebem, et inprimis apud milites. Sic Germanicus seditionem composuit in defectu Lunae, quo veluti ominoso, militum vulgus terrebatur, Itaque Tacitus. Vtendum, inquit ea inclinatione Caesar, et qua casus obtislerat, in sapientiam vertenda ratus, etc. Cujus rei, in Historiis omnium fere gentium, exempla sunt. Adeo autem plebs religioni dedita est, ut etiam in Iuramento Patriciorum acquiescat. Quale erat illud Atheniensium, et hodie multorum Principum; Iuro, populum nullis injuriis affectum iri. Plebs enim juramento hoc contenta, et veluti secura, de reliquis non admodum erit sollicita, etiamsi postea magnis injuriis afficiatur. Itaque Aristot eles lib. 5. Politic. cap. 9. Inquibusdam, inquit, civitatibus nunc jurant, et denunciant populo omne odium, expediret autem simulare, ac fingere contrarium, atque ita juramentum concipere: Non afficiam populum injuriis. Quo magis onera adjungenda sunt ipsis Magistratibus, quae plebem a Rcipubl. administratione abstcrreant, ut monuit idem Aristot, Hinc Senarius ille:

Nonnunquam enim [gap: Greek word(s)] est, non omnia aristocrarice agere. Romani certe, nimis undique libertatem minimis quoque rebus muniendo, modum excesserunt, teste Livio lib. 2. adeoque avide ruendo ad libertatem, in servitutem delapsi sunt. Livius lib. 3. Ideo Coelius ille ad Ciceronem. Vide ne ne dum pudet te parum optimatem esse, parum diligenter quod Optimum est, eligas.

Atque haec sunt sophismata, sive arcana Patriciorum adversus plebem, quibus aliud, si mulatur, aliud agitur, verbi gratia: Simulatur, illud agi, ut plebi parcatur, neve nimia mulctarum indictione vexetur. atque emungatur. At enimvero illud agitur, ut plebeji, quos hac in Republ. Imperiorum capaces esse minime oportet, a publicis negotiis abstineant: idque obliquis hujuscemodi ar tibus et [gap: Greek word(s)] , ut loquitur Aristoteles 3. Polit.

CAPUT X. Alia consilia Aristocratica adversus plebem. Educatio Iuventutis varianda pro forma Rcip. Leges Aristocraticae. Leges Romanae Quinquennalis Reipubl. redintegratio apud Florentinos. publica munificentia.

SIcut Servius definit dolum malum, machinationem quandam alterius decipiendi causa, cum aliud simulatur, aliud agitur: sic nos Arcana Reipublicae definimus, machinationem, sive occulta consilia conservandae praesentis Reipublicae quibus aliud agitur, aliud simulatur agi. At

enim vero Labeo definitionem doli impugnavit, posse et sine simulatione id agi, ut quis circumveniatur. Eadem ratio est hujus doctrinae. Quaedam enim sunt arcana, in quibus aliud agitur, aliud simulatur: quaedam etiam sunt occulta consilia, in quibus nulla est, vel saltem exigua simulatio: qualia fere sunt haec.

Primum, cum juvent us secundum hanc formam educatur. Id quod, teste Aristotele, plurimum facit ad praesentem Reip. statum conservandum: adeoque Tacitus ponit inter fundamenta Principatus Romani. Extinctis enim, qui Republica adhuc stante et libera vixerant, nemo amplius supererat, qui dulcedinem libertatis gustaverat. Itaque Tacitus quotus quisque, inquit, reliquus qui Rempublicam vidisset.

Aliter enim inibuuntur Aristocratici Iuvevenes, aliter populares, aliter Regum ac Principum liberi, hoc est, aliter juventus, educanda est in regno, aliter in optimatum Imperio, aliter in populi. de quo paucis constat. Quae tamen res Brutum impulisse, mihi videtur, ut parta libertate, sustulerit libros suos, qui in regno nati atque educati erant.

Deinde leges ad praesentem statum; conformandae sunt. Aliae enim leges, teste Philosopho, conveniunt regno, aliae Democratiae, aliae Aristocratiae. Quare de Augusto Tacitus. 3. Annal. eum, multis abolitis, dedisse jura, queis pace et principe uteretur Respublica. Hinc liquet quandoquidem Imperium hodiernum a veteri illo Romano, permultum declinat, etiam leges quasdam,

antlquae Reipublicae Romanae hodiernae minime convenire; ut sunt: de imperio Principis, de dote, de successionibus et id genus aliae. quas tamen quidam Iurisconsulti valde infruniti, promiscue, et veluti obtorto collo, ad praesentem Rempublicam torquere conantur.

Tertio, ad principia sua resolvenda est saepe Respuhlica. Qua arte, nullam ad statum conser van dum praestantiorem esse notavit acutissimus Machiavellus. Haec enim est natura Rerumpublicarum, ut facile ultro aliquid attrahant, sive ex progressu temporum, sive ex incuria at que negligentia eorum, qui Remp. administrant: quod si serpat ulterius, neque abscindatur; facile in aliam Rempublicam mutant. Nam, ut canit Poeta.

Quare operam dabunt in Aristocratica viri Principes. ne facile cedant plebi: quod ajunt seniores Patrum apud Livium lib. 3. ut nimis ferocet juvie; patricios esse; ita malle, si modus excedendus esset, suis quam adversariis superesse animos. Deinde, sicubi a jure suo discesserunt, Remp. instar Chymicorum resolvere, qualis apud Florentinos, teste Machiavello, erat quinquennalis Reipubl. redintegratio. Idque in Italiae urbibus fecit Fridericus AEnobarbus, de quo Gunther. lib. 8.

Inprimis. autem populus doceri debet, pecuniam publicam in Reipublicae salutem atque splendorem converti. Ideo publica aedificia exstruenda sunt; Academiae aperiendae; pontes, portus, templa ad magnificentiam aliquam exaedificanda. publica munificentia, ut Tacitus 3. Annal. vocat, valde mitigat plebis ferociam. Qua in re Romani prudentissimi fuerunt, atque dignissimi admiratione. Voverat, inquit Tacitus de Capitolio Romano, Tarquinius Priscus rex bello Sabino jeceratque fundamenta, spe magis futurae magnitudinis, quam quo modicae adhuc populi Romani res sufficerent. Pulsis vero Regibus, Horatius Pulvillus iterum consul dedicavit, ea magnificentia, quam immensae postea populi Rom. opes ornarent potius, quam augerent. Sei de his satis, [gap: Greek word(s)]

CAPUT XI. Arcana Aristocratica contra regnum. Virum nimis excelsi animi in bellum ablegare, sed citorevocare. Offerre urbanos honores, et non nisi praesenti. Ne quis diu magnum magistratum gerat: imo ne bis gerat; eaque omnia simulatione minuendae molestiae. Nimis elatum non praecipitare, sed sinere a se ipso ruat.

SEquuntur nunc Arcana Aristocratica. contra regnum: suntque haec occultae rationes, ne unus aliquis in Republ. optimatum nimis potens fiat, adeoque imperium invadat.

Circa quam rem maxima cura opus est. quod facile inter tot potentes, non nemo spem capit occupandae dominationis. Ideo Suetonius de Caesare: Vnus, inquit, ex eo

tempore omnia in Republ. et ad arbitrium ad ministravit: Idem Caesar societatem cum Pompejo et Crasso iniit, ne quid ageretur in Republ. quod displicuisset ulli e tribus. In quo etiam Brutus recte increpavit Ciceronem, quod nimiis efferendo honoribus adolescentem Octavium, adversus Rempublicam armasset. Quod si nunc aliquis nimia potentia creverit, is in bellum ablegandus, sed specie honoris, et cito revocandus, vel simulatione minuendae molestiae, vel offerendo honores urbanos, idque non aliter, nisi praesenti. Quemadmodum etiam Tiberius Germanico consulatum obtulit, cujus munia praesens obiret, quo eum a cursu victoriarum abstraheret. Itaque non cunctatus est ultra Germanicus, quanquam fingi ea, seque, per invidiam, parto jam decori abstrahi intelligeret. Hujus autem rei inprimis usus est in Aristocratia, in qua nemini diu summum Imperium, ac praesertim bellicum, destinandum est. Ideo nefas fuit apud Romanos, Dictaturam ultra sex menses retinere, teste Pomponio. Quod identidem graviter M. Tullius in Epistola ad Atticum de Caesare. Nam quid impudent ius tenuisti provinciam per decem annos, non tibi a Senatu, sed a te ipso, per vim et per factionem datos: praeteriit tem pus, non legis, sed libidinis tuae; fac tamen legis: ut succedatur, decernitur: impedis et ais, habe mei rationem; habe tu nostrum. Exercitum habeat diutius qua populus Jussit, invito Senatu? Quam etiam naturalem nobilitatis superbiam, morandique in Imperiis cupiditatem perstringit C. Marius apud Paterculum. Quo magis cavendum

est, ne quis eundem magistrarum bis gerat. idque monuit Aristoteles in polit. Et M. Rutilius. Censorinus iterum censor creatus ad concionem populum vocatum, quam potuit gravissima oratione corripuit, quod eam potestatem bis sibi detulissent, cujus majores, quia nimis magna videretur, tempus coaictandum judicassent. Quare eodem censente, ut refert Plutarchus, lata lex est, ne cui bis eum magistratum ambire liceret. Sic Athenis nemo potuit bis esse [gap: Greek word(s)] , teste Polluce lib 8. Eodem pertinet SCtm de tribunis militum creandis: ne cujus ratio haberetur qui eo anno tribunus plebis esset, neve, quis resiceretur in annum tribunus plebis.

Verumenimvero nonnunquam accidit, Ut unus in Republica vel propter res gestas, vel pro collegarum negligentiam, potentia nimia crescat: ibi tum frangendae sunt ejus vires; sed per ambages, et circumductione aliqua; ne si continuo praecipitetur, causam habeat extrema, eaque praecipitia, ac Reipubl. periculosissima, experiundi: Idque Pericles monuit, teste Valerio lib. 7. cap. 2. ut praecipuae nobilitatis et concitati ingenii juvenes refrenentur. Nimio vero favore, ac profusa indulgentia pasti, quo minus potentiam obtineant, ne impediantur: quod stultum sit et inutile, eas obtrectare vires, quas ipse foveris. Quare objiciendae sunt illi rationes, per quas a se ipso ruat, invidiaeque flamma ac viae, ut loqu tur Livius, suggerendae: veluti Manlius apud eundem: Quin eum plebe aggredimur, quem per ipsam plebem tutius est ag gredi, ut suis

ipse oneratus viribus ruat. Sic Mecaenas, teste Paterculo, per summam quietem et dissimulationem speculatus est piaecipitis consilia juvenis, et mira celeritate, nullaque cum perturbatione aut rerum aut hominum, oppresso Lepido, novi aut resurrecturi belli civilis extinxit incendium. Quam astutiam etiam calluit Al xander, a quo Philotas ad ultimas epulas invitatus est: et Rex, non coenare modo, sed etiam familiariter conloqui cum eo quem damnaverat, sustinuit. Et Tiberius, Libonem delatum affectati regni, ornavit praetura, convictibus adhibuit, non vultu alienatus, non verbis commotior, cunctaque ejus dicta factaque, cum prohibere posset, scire malebat.

CAPVT XII. Factienes alere; sed cavere ne erumpant; vel arte dirimere. II [gap: Greek word(s)] opus. II [gap: Greek word(s)] . Neduo ex una familia uno tempore in Senatu sint. Nemagna Imperia in una familia continuentur.

CAtonis, aliorumque prundent issimorum virorum sententia fuit, expedire Reipublicae, ut factiones atque discordiae sint inter viros magnos et potentes. Quorum ego sententiam non attenuabo. Caeterum discordiam ordinum, Livius ait, venenum esse Reipublieae. Adeoque paucorum gubernatio, teste Aristotele 5. Poltic. 6. si concors est, non facile a seipso ruit: quod instar oraculi esse debet optimatibus. Propter quam causam Fabius, Tiberius Gracchus, aliique, privata odia pu

blicis utilitatibus remisernnt. Quod sinunc factiones serpunt inter civitatis principes, hae artificiose ac prudenter dirimendae sunt. Quod ni fiat, huiuscemodi aemulatio erumpit tandem, facitque ut alteruter, et a victoria potens, et a dominandi libidine efferatus, imperium et dominationem solus invadat. Quae res postea eum in statum Remp. deducit, teste Pomponio et Tacito, ut pacis intersit. omnem potestatem in unum conferri: idque ipse M. Tullius vel invitus fatetur, eum statum fuisse Reip. Romanae, ut eam unius consilio atque cura gubernari fuerit necesse. Verum hac in re arte opus est, atque singulari prudentia: adeoque Cicero appellavit [gap: Greek word(s)] opus, veluti in dirimendis controversiis Caesaris et Pompeji. Vtinam, inquit, in hac miscria Reipubl. [gap: Greek word(s)] opus efficere, et navare mihi liceat, lib. 9. Epist. II. ad Attic. Et Balbus in Epistola quadam ad Ciceronem. Quod si Pompejus et Caesar conqungi possint, me satis vixisse putabo. Est [gap: Greek word(s)] opus, arduum opus ac difficile. Sic idem Cicero [gap: Greek word(s)] . quaestio politica, quae difficultatem habet. Est, inquit, epistola 1. lib. 10. ad Attic. [gap: Greek word(s)] , veniendum ne sit in confilium Tyranni, si is aliqua de re bona deliberaturtus sit. Caeterum ad unius etiam potentiam, quae in Republica optimatum formidolosa est, infringendum, arcanum illud quod ab AEduis usurpatum reperio apud Caesar. in Comment. ne duo ex una

familia, vivo utroque, non solum magistratus essent, sed ne quidem uno tempore in Senatu, quamvis etiam hoc ipsum periculo non caret, ut innuit Aristoteles 5. Politicorum. Eadem causa fuit, quare Pompeius Columna, Iulianum Mediceum Pontificem fieri noluit; quod Pontificatum in una domo duobusque fratribus continuari, parum aequum ac maxime ambitiosum putaret, autore Iovio. Atque olim apud Livium lib. 1. Sabini, sui corporis regem creari volebant, ne quia post Tatii mortem, ab sua parte non erat, regnatum, in societate aequa possessionem imperii amitterent. Quanquam regulariter jura publica praescribi nequeunt: Praescriptio enim temporis juri publico resistere non debet, l. 6. C. de operpubl.

CAPVT. XIII. Arcana plebis sophismata contra Optimates: et qumodo ingenia Democratica discernenda sint a patriciis et regiis. Lex Licinia. Lex repetisndarum. liberae accusationes, ne plebs penuria loboret.

ATque horum praecipuus usus est in Aristocratico statu. Caeterum arcana Democratica contra optimates, pene eadem sunt; sed inverso ordine. Ita enim Arist. lib. 4. Polit. c. 13. [gap: Greek word(s)] . In populari autem statu, contra haec, alia excogitant. Pauperib us enim salaria constituunt,

concionantibus atque judicantibus; divitibus autem, ac Patriciis, nullam poenam imponunt. Vnde plebs ad magistratum contendit, inlecta mercede ac praemiis: Patri cii vero ultro a magistratu abstinent. Er lib. 4. cap. 9. [gap: Greek word(s)] . in populari statu, plebi mercedem, divitibus poenam nullam consti uunt. Quod ait Livius lib. 4. Eo impendi laborem atque periculum, unde emolumentum atque honos speretur.

Eadem est ratio circa arma et armorum usum atque meditationes bellicas, quibus in, Democratia cum primis plebs vacare debet. Respublica enim, teste Aristotele, est eorum, qui arma possident: quae omnia ex superioribus intelliguntur.

Sunt et alia occulta consilia in Imperio populi. Permagni enim interest in Democratia, eos imperare, qui et populares sunt, et praesentem Imperii statum amant. Qui distincte discerni possunt in Historia Romana. Nam stante Repub. boni Aristocratici fuerunt App. Claudius, Coriolanus, Furius, Manlius, Caeso. Contra boni populares fuerunt et veluti magistri plebis, Servilius, Tit. Quintius, Menenius, Sicinius Virginius, aliique, hos libenter plebs in magisttatu videt, illos Patricii: Quibus adde tertium genus eorum, qui regnum affectabant, quales eratit Melius, et Manlius. De Manlio Livius lib. 6. Vi, nisi in civitate libera vatus esset, incomparabilis. Sed et alia huc refero, quorum fainiliam ducunt Lex Valeria, de qua Halicarnassaeus et Livius

lib 10. et Lex Licinia, qua cautum fuit, ne quis civium plus possideret, quinquaginta jugerum. Ideo Tribuni plebis ad Patricios: Audernetne postulare, ut cum bina jugera agri plebi dividerentur, ipsis plus quingenta jugera habere liceret? Lex repetundarum: id quod identidem monuit Aristoteles in populari statu, rationem rerum gestarum magistratu saepenumero petendam esse. Quibus adde populares leg s, popularem educationem, liberas accusationes, quae veluti arma fuerunt plebis Rom. adversus Patricios. Sicut enim illae calumniandi artes Reip. perniciosissimae sunt; ita accusationes liberae maximum in Republ. usum habent. Id tradit Livius lib 1. in exeuntem, inquit. Coriolanum e curia impetus factus esset, ni peropportune diem tribuni dixissent Vbi ira est suppressa, se judicem quisque sedominum vitae necisque inimici factum videbat. Aliud est enim calumniari. aliud praevaricari, aliud accusare: quod docet Cujacius in obs lit. 4. et 10. Et vide hac de re duos prudentissimos scriptores ac populares, Machiavellum et Ammiratem. Ac tamen recte monet Aristoteles in populari statu magnam poenam constitui oportere iis, qui crimen alicui sternere intentaverint. In primis autem iis, qui in Republ. populari imperant, cavendum est, ne plebs penuria laboret, neve cogatur a diviribus opem petere, iisdemque se summitere. Ita enim primores Romani usi sunt occasione annonae, ad distolvendam tribuniciam potesta tem. Deinde opera danda est, ut divites et nimis po tentes per rectigalia, tributa,

aliosque occultos, sed legitimos sinus emungantur, adeoque semper maneat penes populum et potentia, et summa autoritas atque majestas

CAPVT XIV. Arcana Domocratica contra regnum. Iurare neminem passurum regnare; bonaregia diripere; destruere domum ejus qui regnum affectat; Regum imag ines abolere; mcmoriam damnare; statuas frangere In nominabiles. Imperia non prorogare; cavere intestina bella, [gap: Greek word(s)] Rerumpupublicarum.

OMnium maximum periculum est in populari statu, ab iis, qui vel animi mobilitate novis Imperiis student, vel dominandi libidine ipsi imperium affectant. Haec est natura mortalium, non contentum esse praesenti statu. Qui in libertate vivunt, regnum exoptant; qui in regno, libertatem. Multi nullo contenti sunt Imperio, nullo Reipublicae genere. Quivix dum hodie unum experti sunt, cras aliud affectant, quod postridie identidem evertant: adeo ipsos quidem Iudaeos non potuit non poenitere recuperatae libertatis. Exod. 16.

Contra hujuscemodi reperta etiam sunt arcana consilia stabiliendae libertatis: quale est illud Bruti, qui omnium primum, avidum novae libertatis populum, ne postmodum flecti percibus aut donis regiis posset, jurejurando adegit, neminem Romae passuros regnare, adeoque;

bona regia diripienda plebi dedit, ut contracta regia praeda, spem in perpetuum cum his pacis amitteret, Livius lib. 2. Idem lib. 4, Nec satis esse sanguine ejus expiatum, nisi tecta parietesque, intra quae tantum amentiae conceptum esset, dissimparentur, bonaque contacta preciis regni mercandi publicarentu. Iubire itaque quastores vendere ca bona, atque in publicum redigere, domum deinde, ut monumento area esset, oppressae nefariae spei dirui extemplo jussit. Quod etiam mansit sub Imperatoribus. Ita in lib. 2. titul. 53. De pac. ten. bona ejus publicentur, et domus ejus destruatur. Pulchra certe ratio confirmandi plebem alias inconstantem, et vento mobiliorem.

Quo nomine AEdui, ut refert Caesar 1. de bello Gallico, profectionem suam adversus Gallos lege confirmarunt. Eandem ob causam nemini in Republica Romana licuit Tyranni imaginem habere. Ambros. 1. offi. si Tyranni aliquis imaginem habeat, nonne obnoxius est damnationi? adeoque memoria ryrann orum eorumque qui regnum affecta verant, damnabatur. Nam postquam Manlius regnum affectasset, gentes Manilae decreto cautum est, ne quis deinde M. Manlius vocaretur. et Cicero 14. Philip. Cujus totus consulatus est ex omnium monumentorum memoria revulsus. Et hi in jure Canonico dicuntur innominabiles, sicut et statuae eorum frangebantur: Iuvenal.

Praecipue autem illa imperiorum diuturnitas atque prorogatio, in populari Republica periculosa est. Quod ait Livius lib. 4. Libertatis magna custodia est, si magna imperta diuturna esse non sinas, et temporis modus imponatur, quibus iuris non potest. Et libro 9, clarius triennium, inquit, et sex menses, ultra quam licet AEmilia lege, censuram geram, et solus geram, hoc quidem iam regno simile est. Et lib. 3. de Decem viris. Idus Majae venere nullis subrogatis maistratibus, privati pro decemviris, neque animis ad imperium inhibendum imminutis, neque ad speciem honoris insignibus prodeunt; id vero regnum haud dubie videri, deploratur in perpetuum libertas.

Quod quidem proprie sophisnia non est; est tamen occulta et necessaria ratio conservandi democratiam, quarum aliquot alias vide apud Aristot in Polit. sicut et illud, cavendas esse inprimis in hac Republ. seditiones ac bella civilia, quae componi vix possunt, nisi Imperio ad unum devoluto. Quod Tacitus de Angusto refert, eum Rempublicam discordiis civilibus fessam nomine Principis sub imperium accepisse. Quare scriptor quidam Gallicur hujuscemodi bella civilia ex Plutarcho, ni fallor, appellat dolores, sive ut Graeci vocant [gap: Greek word(s)] Reipnblicae parturientis magnum aliquod regnum

CAPVT XV. Arcana regia, sive Arcana Imperii contraplebem. [gap: Greek word(s)] ac titulum excogitare occupati Imperii. colorem quaerere. Lex regia, sive lex Imperii. Lex Valeria. Donatio Constantini. Solymanni praetextus ad occupandam Romam. Veneti quomodo sint Domini maris.

HActenus de Aristocraticis et Democraticis Arcanis. Deregiis vero. quae Cornelius Tacitus appellat Arcana Imperii, frustra apud Aristotelem quaeras. Itaque operae precium me facturum puto, si quaedam etiam ex Scriptoribus aliis excerpsero, quae latent, et vix ab ipsis autoribus exprimuntur: tum quod id nemine hactenus factum est, tum etiam quod id maximum in Principatu usum habet. AEque enim difficile est, atque haud scio an difficilius, populum natum libertati, cujus, ut ait Iovius, dulcissimum nomen est, ad regni leges cogere atque assuefacere. Quo majori opus fuit prudentia illis, qui libertate plebi erepta, regni fundamenta valida jecerunt.

Cujus rei multae sunt attes; qualis est illa. excogitare praetextum sive [gap: Greek word(s)] occupati Imperii. Vnde Sallustius appellat legitimum Impetium, vetuti de Romanis in bello Catilinario Imperium legtimum, nomen Imperii regium habebant. Tiberius certe famae dedit, ut vocatus electusque potius videretur, quam per uxorium. ambitum et senili adoptione inrepsisse.

Pleraque enim regna vi et bello, nonnunquam per scelera, occupantur, qui titulus quandoquidem invidiosus est et violentus; consultius est ementiri Imperii Leges, et SCta, vel saltem invitis extorquere, quae postea, Omnibus aliis postpositis, sola et veluti [gap: Greek word(s)] magnifice ostentaturi, [gap: Greek word(s)] , ut ait Xiphil. [gap: Greek word(s)] . hoc est, ut omnia habere videantur concessu populi. Sicut etiam, in contractibus privatis color quaeritur, ut ait Iulianus lib. 7. ff. de SCto Maced. Quo certior sum legem regiam, quae de Imperio Principis lata dicitur, quave populus ei, et in eum, omne Imperium suum et potestatem concessit, ante Vespasiani imperium nullam fvisse, vel si fuit, aut emendicata est, aut vi extorta, quicquid alii sentiant.

Veluti Sylla, fretus exercitu ac legionibus in urbem admissis, Dictatotem se in annos quinque Iege Valeria creari jussit, quam tamen legem M. Tullius negat fuisse legem. Sic Augustus consulatum vigesimo aetatis anno invasit, ad motis hostiliter ad urbem legiouibus, missisque qui sibi nomine exercitus deposcerent. Cum quidem cunctanta Senatu, Cornelius Centurio princeps legationis, rejecto sagulo, ostendens gladii capulum, non dubitasset in

curia dicere: hic faciet, si vos nun feceritis. Tranquillus in Augusto. Et Cosmus Medices post Alexandri caedem Senatum Florentinum coegit, ut se perpetuum ducem crearet. De donatione Constantini, nemo est tam bardus, quin idem sentiat: et erudite nuper hoc praeter doctis. Hottomannum ostendit Gentilettus in Apologia. Quin etiam ingenue, [gap: Greek word(s)] , ipse Pontifex Paulus III. respondit, quaerenti de Iute Pontisicatus totque Principatuum titulo: Ote, inquit, hominem scholasticum et omnium rerum ignarum, qui imperii jus quaeris, quod jam a tot annis contra omnium vim possidemus ac ferro defendimus. Eandem fraudem fassus est Solymannus; Romam ad Ottomannos pertinere, propterea quod a Constantino, in praejudicium successorum, alienata sit. Veneti certe Dominatum maris non alio titulo se obtinere publice professi sunt, quam bello et victoria: ut constat ex arguta et ingenua responsione missa ad Pontificem.

CAPUT XVI. A [gap: Greek word(s)] , sive tergiversatio in accipiendo imperio. [gap: Greek word(s)] semper deliterat, Ingerens se suspectus fit. Blaesi inepta recusatio.

EAdem ratio est infatuandi plebem, quoties ii, quibus imperia et dignitates demandantur, ita se fingunt atque componunt, ut videantur inviti illud agere, quod agunt. Graeci eleganter appellarunt [gap: Greek word(s)] , ab Acco illa, quae quod cupiebat,

curiosissime recusabat. Cujus rei duplex usus est. Nam hac recusatione cum aliorum sententia elicitur; quod de Tiberio refert Tacitus, eum ad introspiciendas procerum Voluntates induxisse dubitationem; tum plebs magis magisque accenditur ad rem, quam intendit, efficiendam. Id ait Livius lib. 6. Licinius,inquit, Sextiusque cum tribunorum plebis creandorum indicta comitia essent, ita se gerere, ut negando omnia, sibi velle continuari honorem acerrime accenderent ad id, quod dissimulando petebant plebem.

Quam artem egregie calluit Augustus, de quo Tacitus 1. Annal. eum specie recusantis flagrantissime cupivisse: et de Tiberio idem Tacitus Ambiguus imperandi: et Suetonius. Tandem, inquit, quasi coactus, et quaerens miseram et onerosam sibi injungi servitutem, recepit imperium, nec tamen aliter, quam ut depositurum se quandoque spem faceret. Qualem dubitationem etiam belle finxit Otto Imperator factus: qui, teste eodem Suetonio quasi raptus de publico, et suscipere Imperium vi coactus gesturusque, communi omnium arbitrio palatium petiit. Hinc Arbiter:

Eadem arte Ioannes ille Basilides Moscoviae dux usus fuisse legitur. Talis autem Theophrasto [gap: Greek word(s)] dicitur. Ita enim ia Characteribus: Quicquid agit cavillator, clam id habet, et se adhuc deliberaturum dicit. Vnde etiam lege cautum est, ne magistratus eos tutores crearent, qui se ipsos volunt ingererezquive, ut creentur, pecun jam

dant. Hos enim poenae obnoxios esse promulgatum est. l. 21. D. detutor. et curat. et l. 25. D. de procurat. Non ferendus est procurator, qui sibi adserit procurationem: nam hoc ipso suspectus est, qui operam suam ingerit invito. Hinc Alexander Imperator dicere solitus est: invitos non ambientes, in Rempubl. collocandos esse Et vel ob hanc causam hujuscemodi accismum finxerunt primi Imperatores.

Circa quam rem tamen magna difficultas est. Talis enim cunctatio, quamdiu non apparet, dignitatem et usum habet suum, ubi vero erumpit et palam fit, inepta est atque ridicula. Quales sunt, qui quod cupidissime ambiunt, ita recusant, ut ipsorum libido atque aviditas vel caecis appareat. Idque Tacitus notat in Blaeso. Hic Blaesus, cum legeretur Procos. Africae, respondit specie recusantis: sed neque eadem asseveratione et consensu adislantium auditus est: exin promptum quod multorum intimis questibus tegebanir, etc.

CAPVT XVII. Otium plebi auferre. discernere con tumaces ab obsequiosis. A [gap: Greek word(s)] contumaces, Elati supra modum hominis privati. feroces. plusquam civilia agitantes. Recalcitrantes Majestati: Modesti, obsequiosi, obsequiograssantes. [gap: Greek word(s)] , Placentini, Courtisani -Hoffleute et notatur ingeniarum diversi tas in magnis civitatibus.

SIcut autem cum in regno, tum in aliis Rebuspubl. plebs ab Imperiis et armorum exercitio abstrahenda est, ita e contrario

nonnuquam expedit Reipublicae plebem, eosque omnes qui praesentem Reipublicae statum oderunt, in bellum mittere. Id quod maximi Imperatores ac Principes saepenumero observarunt. Quod si bello opus non est, ibi tum aliis modis plebs fatiganda est, veluti Herodes ille, de quo Iosephus lib. 15 cap. 13. eum cavisse conjurationes ac turbas, quod otium abstuerit plebi, leumque semper laboribus fatigaverit. Idem Aristoteles lib. 6. Politic. innuit. Hinc Livius lib. 6. Timor, inquit, inde Patres incessit, ne si dimissus exercitus foret, rur sus coetus oeculti conjurationesque fierent. Et libro 3. Nunc ccrnent es, ex ocio illo brevi, multiplex bellum ortitisrum. Ea enim est natura plebis, ut in periculo constituta citius et facilius officium su um faciat, quam ubi omnia feliciter eunt. Quo etiam nomine nonnunquam novos hostes quaesiverunt Romani vel inviti, ut videre est apud Livium libro 3. Secundae. enim inquit, res. extemplo urbanos motus excitaverunt.

Sed imprimis disceruere hic quoque operae precium est civium animos, eosque tanquam suspectos notare, qui nimium popularitati student, hi enim facile plebis animos quoquo versum torquent ac rapiunt; quod libertatis avidi, praesentem Rempubl. contemunt, quos Aristoteles appellat [gap: Greek word(s)] . Cornelius Tacitus nunc cotumaces vocat, nunc feroces, nunc turbidos, nunc violentos, item plus quam civilia agitantes; Livius lib. 4. elatos supra modum hominis privati; Curtius. Contumaciae suspectos lib. 6. de

Phil. non quidem sceleris, sed contumaciae suspectum; Ammianue recalcitrantes Majestati; Calpurnius Sceleratos. Sceleratis, inquit, ingeniis et plus quam civilia agitantib., non dominari, instar servitutis est; posteriores Imperatores impios et Majestatis hostes. Hinc Tacitus de Druso: displicere regnantib. civilia filiorum ingenia; et de Agrippina, eam popularibus studi is inhiare dominationi, et de Aruntio, eumplus quam civilia agitare, Pollionisque Asinii patris ferociam retinere. Qualis erat etiam Avidius ille Cassius, de quo Volcatius: oderat tacite principatum, nec ferre poterat Imperatorium nomen, et de quo Verus apud eundem. Omnia ei nostra displicent, opes non mediocres parat, literas ridet.

Contra vero magni facit Princeps eos, qui dominationi suae et praesenti Imperio favent, et, ut cum Horatio loquar, obsequio grassantur. Hinc Tacitus lib. 3. Annal. Quibus claritudo sua obsequi is protegenda aerat. Hi enim praesentem Reipublicae statum amant. Ideo Tacitus appellat modestos, obsequiosos, servitio promptos, Graeci [gap: Greek word(s)] Latini bellos, placidos homines, quasi dicas Placentinos. Hodie sunt Courtisani sive Hoffleute, Aristoteles [gap: Greek word(s)] . Quales erant Sabinus, Capito, Vitellius, allive quos vulgus hodie appellat Aulicos Politicos. Caeterum hujuscemodi ingeniorum diversitas in plerisque magnis et vastis civitatibus reperitur, in quibus alii Aristocratici sunt, alii plebeii et populares, alii Principum partibus favent, alii patricicum, et factionibus student, ut de

urbe quadam Ioniae testatur Aristoteles 5. Polit. c. 3. et Plutarchus de Athenis, et de Parisiis Monstrolettus, et de Atrebatibus Cominaeus. eamque rem naturae locorum et inter vallis asscribit Aristoteles.

CAPVT XVIII. Arcana regia contra Patricios. Nequis sententiam dicat super comitiis. Ne comitia Magrstratuism in quinquennium habeantur. Vt consul quinquennio post in provinciam eat. Ne quis proprio sumptu ludos edat. Vt Praefecti Praetorio sint viri togati, viri principales.

IN Senatu Romano, sub Tiberio, A sinii Galli sententia fuit, ut magistratuum. comitia in quinquennium haberentur, et ut princeps duodecim candidatos in annos singulos nominaret. Vbi Tacitus 2. Annal. Haud dubium, inquit, erat, eam sententiam altius penetrare, et Arcana Imperii tentari. Est hoc arcanum regium adveisus patricios. Primo, quod creatio magistratus ad imperatorem pertinet. Deinde, quod prorogatio imperiorum imminebat praesenti Reipubl. adeoque periculum erat, ne hac ratione Respubl. Romana in priorem starum reduceretur. Itaque postea addit. Superbire homines annua designatione, quid si honorem per quinqennum agerent? Item Vix per singulos annos offensiones vitari, quamvis repulsam propinpua spes soletur, quantum odii fore ab his, qui ultra quinquennium projiciantur? Tertio, facultas eripiebatur principi gratificandi pluribus, cum tamen princeps.

et cum primis novus, nulla re magis opus habeat, quam favore ac benevolentia civium.

Vt quanta sit potestas et autoritas ejus, qui in Republica largiendi gratificandique civibus occasionem habet, videre est apud Aristotelem lib. 2. Polit. cap. 7. idque Cassiodorus innuit. Ideo, inquit, antiquit as dignitatem provinciarum voluit annua successione reparari, ne diuturna potestate unus in olesceret, et multorum provectus gaudia reperirent. Quare Aristoteles Laconicam Rempublicam reprehendit, quippe in qua diu durabant magistratus, et cum maximo imperio. Quo nomine Augustus, ut plures partem administrandae Reipubl. caperent, nova officia excogitavit. Eadem ratio est, quare, cum tribuni plebis peterent, ut sibi liceret proprio sumptu ludos edere; Tiberius inhibuit, decreta peeunia ex aerario: quod hac privata popularitate, ad priorem statum vergere poterat Respublica. Caeterum illud callide juxta ac prudenter idem Augustus; quod eum, stante Repu. blica, consul Romanus provinciam sortitus, deposito consulatu, statim cum Imperio in provinciam ivisset; primus instituit, ut deposito honore, in urbe maneret quinquennium, antequam in provinciam abiret. Ita tam consules, quam Praetores, in provincias ibant non promiscue, sed secundum ordinem, quo eos magistratus in urbe gessissent; hoc nimirum consilio, ut superbiam illam animique ferociam, quam ex annuo illo et potenti magistratu, conceperant atque imbiberant, intra quinquennium

Eadem etiam causa suit, quod cum antea Praefecti Praetorio (quorum lofficium maximum fuit, et teste Zosimo, proximum post sceptrum) ex hominibus militaribus legerentur, postea Iuris scientia hunc locum sibi vendicavit. Intutum enim videbatur, viris rei militaris peritis, quamvis tenui origine natis, tantam potentiam tribuere. Quare Vlpiani, Papiniani. aliorumque ICtorum industria factum est, ut amplissimum hoc munus, togata potius quam bellica arte administraretur. Vnde et Pomponius Iurisconsultos appellat Principales viros. et Spartianus in Iuliano; nobilem nobiliorem fieri Iurisprudentia. Caeterum sententia illa Asinii Galli; quamvis praesenti dominationi periculum intentare videbatur, Tiberius tamen, quasi augeretur potestas ejus, disseruit, et favorabili in speciem oratione vim imperii tenuit. Haec enim est natura arcanorum, et bellissima ratio obtinendi quod velis.

CAPUT XIX. Quare Tiberius Magisiratus et Iurisdictionis Praesidium continuaverit. Duo hominum genera in regno. Quibus potissimum in regno magistratus demandandi sunt. Fideles, Liebe Getreuvven, gut Keyserisch.

Dlxi arcanum Imperii esse, ne prorogentur Imperia, cum primis in prirtcipatu recenter occupato. Quare Caesar et Augustus, omnes magistratus annuos

fecerunt. At enimvero Tiberio id morum fuit, inquit Tacit. 2. Annal. continuare Imperia, ac pleroque ad finem vitae in iisdem exercitibus, aut jurisdictionibus habere. Et lib. 4. Annal. Res suas Caesar spectatissimo cuique, quibusdam ignotis exfama mandabat: semelque assumpti, tenebantur prorsus sine modo, cum plerique iisdem negotiis insenescerent. Cujus rei causae variae recensentur, quae merito in disquisit ionem veniunt. Dion testatur, Tiberium rogatum respondisse, hirudines multo sanguine hausto quiescere, recentium morsus esse acerrimos. Alii putarunt id factum a Tiberio taedio novae curae. Nam, ut ait Horatius:

Hinc Alexander Severus dixit, magnum virum esse oportere, qui velit creare Senatorem. Quidam dicebant, ad majestatem imperatoriam pertinere, ut ea quae semel placita erant, pro aeternis ser varentur. Nonnulli ex invidia fieri, ne plures fruerentur. Fuerunt qui existimarent, ut callidum ejus in genium, ita anxium judicium: neque enim eminentes virtutes sectabatur, et rursum vitia oderat; ex optimis periculum sibi, a pessimis dedecus publicum metuebat. Ab his enim Reipubl. periculum est, ab illis Principi. Hi sunt, quos Graeci appellant [gap: Greek word(s)] , Vlpianus personas in turpitudinem notabiles. Cicero desperatorum hominum flagitiosos greges. Ac tame illi,

ut ait Salustius, quamhi, regibus suspectiores sunt: semperque iis aliena virtus for midolosa est. Rationem reddit Tacitus 3. Annal, optimos quippe mortalium altissima cupsre. Haec alii.

Caeterum, ut dixi, duplex erat Romae hominum genus, quemadmodum etiam Athenis fuisse testatur Athenae us. Alii favebant dominationi Principum, quos Gunterus fideles appellat; hodie Liebe Getreuvve: Alii memores adhuc pristinae libertatis, antiquam Rempublicam restistutam cupiebait: Germani distinguunt per gut Keyserisch, et gut Stattisch. His imperia et Iurisdictiones non dedit Tiberius, nedum prorogavit; quin potius eorum vitam confilia, sermones, publice privatimque notavit; praesertim quorum erat spectata virtus: quales Asinius, Aruntius, Haterius, Piso, Scaurus. Idque expresse Aristoteles 3. Polit. c. ult. monet, ut principes ejuscemodi circa se habeant, qui non tantum ipsius sint amici, verum etiam Imperii; quive nolint praesentem statum eversum. His ergo et dedit et continuavit, praesertim mediocribus virtutibus praeditis: quales erant Sabinus, Capito, et sub Claudio, Vitellius: in cujus statua fuit haec inscriptio: Pietatis immobilis erga Principem, adeoque Poppaeo Sabino non tantum provinciam Maesiam prorogavit, verum etiam alias addidit, Achaiam et Macedoniam: quas aliis, quorum ingenia nondum noverat, vel suspecta, habebat, et anxie et cum periculo dedisset. Sic Iovianus, ut refert Marcellin, lib. 25. ut sub initiase firmaret,

Maliarcham, ex fami liaribus negotiis, agentem etiam tum Italia, Iovino jiissit succedere armorum Magistro per Gallias; genuina utilitate praespeculata; ut et dux meriti cel fioris, ideoque suspectus, abiret e medio, et homo, inferioris spei, ad sublimiora provectus, autoris sui nutantem adhuc statum studio fundaret ingenti. Quam ob causam Mecaenas Augusto suasit, ut ex equitibus tantum eligeret Praefectum Praetorio, ne quis generis nobilitate fretus, aliquid conaretur adversus principem ipsum. Caeterum Sabino prorogata fuit provincia, nullam ob eximiam artem, ut ait Tacitus Annal. sed, quod par negotiis, neque supra erat: Tales enim vere aulici sunt; adeoque principibus grati. Quippe apud quos, teste eodem, industria, ac vigilantia haud minus noxiae sunt, quoties parando regno finguntur. In quo laudat Tacitus socerum suum. Nullis, inquit, in hoc suis sermonibus, sed quia par videbatur, et alibi: nihil compositum in ostentationem: et Pisonem Vellejus: actu, inquit, otioso similimus. Reliquis enim magnitudo illa famae exitio est.

CAPVT XX. Extra Romam creari posse Principem. Peregrinum creari posse Pontificem. Roma sedes Imperii aeterna, pignus Imperii, auspicato condita, Terrarum Domina, Fortunae sedes. Electio in Imperio. Electoris Palatini dignitas. Interregnum in Imperio.

DE Servio Galba in Hispaniis Imperatore creato, ita Tacitus lib. I. Historiat. Finis, inquit, Neronis, ut laetas primo

gaudentium impetufuerat, ita varios motus animorunt, non modo in urbe apud patres, apud populum, apud urbanum militem, sed omnes legiones ducesque conciverat, evulgato imperii Arcano, posse principem alibi, quam Romae ficri. Haec ille. Caeterum magnum hoc erat praejudicium adversus Romanam Rempubl. Roma enim non tantum dicebatur caput, et sedes Imperii orbis aeterna, ut est in l. 3. C. de Coss. (Vnde etiam urbs aeterna appellabatur: item terrarum Domina ab Ammiano lib. 14. et ab Athenaeo [gap: Greek word(s)] , et Capitolium, sedes Iovis Optimi Maximi atque pignus Imperii; item auspicato inaugurato que a majoribus conditum) Verum etiam in ea ipsa Roma, Fortuna Imperii putabatur habitare, quo nomine Fortunam inter Lares patrios colebant Principe, credo, quod Servius Tullius a fortuna ex servo in regem esset evectus. Quare merito in tam augusto loco principem orbis terrarum eligi oportebat.

Quam etiam ob causam Consul Romanus auspicato fieri non potuit extra Romam, vel inprovinciis, ut testatur Livius lib. 21. Verum ego puto illud factum, ad infringendam libertatem populi Romani. Sicut enim in eo libertas posita erat populi Romani, quod non nascebatur, sed eligebatur princeps; quod ait Galba apud Tacitum I. Annal. loco libertatis erit, qnod eligi coepimus: ita in eo quaedam servitus apparet, quod extra Romam creari potuit.

erat, creari posse pontificem. Id quod ex Imperio Iovio colligo in vita Hadriani. Creato, inquit, Pontifice Hadriano et in Hispania ver sante, cum opifices, pucrique, minucibus oculis, voceque et manibus obstreperent Cardina libus, nec a seditiosissimis probris abstinerent: Sigismundus Gonzaga Cardi nalis, renidenti vultu his egit gratias, quod adversus extrema supplicia meritos contumeliis essent contenti nec lapidibus publicam injuriam vindicarent. Qua de re, apud eundem, haec est Oratio seditiosorum. Quasi Romanae, civitati omnino erubescendum sit, aut Christiano orbi poenitendum; quod Coelestinus comes, Honorius, Sabellus et Martinus Columna (hi fuerunt cives Romani) sacris praefuerint.

Ejusdem fere generis est electio hodierna Imperatorum. Iuris enim Imperii apex est, (verba sunt Frisingensis) non per sanguinis propaginem descendere, sed per Principum electionem reges creare, idque sibi tanquam ex singulari vendicant praerogativa Imperii ordines. Item cognitio illa Electoris Palatini, in causis gravatoriis, ut vocant, in Imperatorem, ex pragmatica sanctione aureae Bullae Sicut et illud quod tempore interregni, Majestas Imperii ad Electores devolvitur: quemadmodum, mortuo Conrado Imperatore, Elector quidam apud Guntherum ait:

CAPVT XXI. Vt certus sit successor, et haeres Imperii. Cosortes Imperii. Adminicula Augusti. Munimenta Imperii. Subsidia Aulae. Subsidia Dominationis. Pacta gentilitia de mutua successione, [gap: Greek word(s)] ; Erbverbruderung. Omnii mutatio Principum periculosa.

PErmultum autem facit ad regnum conser vandum, ut quovis tempore Imperii haeres sit, et certus liaeres. Inprimis banc ob causam, quod principatus sive regnum, mortuo sine haerede Rege, facile in partes distrahitur, et in aliam Rempublicam mutatur, ut testatus est Aristoteles, et exempla sunt ob via in Alexaudro, Philippo, Maria Ioan na regina Neapolitana ali isque. De Alexandro ita Iustinus: Alexander, inquit, rogatus, quem haeredem faceret Imperii, respondit, dig nissimum; qua voce veluti bellicum inter amicos cecinisset, aut malum discordiae immisisset, ita omnet in aemulationem consurgunt, et ambitione vulgi tacitum favorem militum quaerunt. Et Curtius librodecimo: sine certo, inquit, regis haerede, sine haerede regni, publicas vires ad se quemque tracturum. Sumo hoc pro arcano regio adversus regni proceres. Vbi enim successor in incerto est, ibi facile ad pristinum statum relabitur Respublica.

Olim Caroli Magni stirpe sublata, cum postremus Germanorum Rex neminem adoptasset, regnum momento devolutum est ad quinquaginta quatuor Imperii Principes. Sic Longobardi mortuo sine legitimo

haerede Cleophonio, in populi potestatem lapsi sunt: et in Polonia, postquam stirps Lechi defecisset, comitiis de constituenda Republica habitis, regnum duodecim invaserunt nobiles. Et rursum cum stirps Craci defecisset, ad eandem Oligarchiam eadem occasione reversi sunt. Deinde, praesentia et certitudo harredis aliorum spes tollit; quod ait Tacitus lib. 3. Annal. Sic cohiberi pravas aliorum spes rebatur: et alibi, plena Caesarum domus, juvenis filius, nepotes adulti, moram capitis Sejani adferebant: Sed hac de re accuratius disputo in Oratione desuccessore Principis, et quaedam vide in libro tertio. Propterea quod hoc potius ad dominati onis arcana referendum est. Non enim tantum Reipubl praesentis salus in eo posita est, verum etiam ipsius Principis. Qua ratione Seneca haeredes appellar adminicula Augusti. Suetonius subsidia aulae et consortes Imperii. Plinius subsidia dominationis. Ideoque Augustus Germanicum adsciri per adoptionem a Tiberio jussit, ut plurib. munimentis insisteret, ut recte legit Lipsius, non monumentis: Quo fere modo Livius, tribunitiam potestatem vocat munimentum libertatis, et Curtius lib. 4. Tygrin, Araxen, et Hydaspen vocat magna munimenta regni.

Vnde etiam nata sunt pacta illa gentilitia de mutua successione: Graeci vocant [gap: Greek word(s)] ; nos Erbverbruderung, Erbeinigung: ut hujus gente exstincta illius huic succedat: quo nomine Cosmus Me diceus, postquam fundasset Episcopatum S. Stephani, lege cavit, ut ejus administratio

penes gentem suam esset, qua deficiente ad eos devolveretur, qui uterentur titulo magni Ducis Hetruriae. Quae pacta, ut ut juri civili contraria sint, gravissimis tamen de causis in regno Galliae et Germania usurpantur, accedente Imperatoria confirmatione, et cum hac clausula, dem heiligen Reich, vnd manniglichen an seinem Recht unnachtheilig: de quo vide Gailium in observationibus. Ac tamen omnis mutatio Principum periculosa est, sive heres ut praesto, sive non sit: Id quod argute Imp. Otto: opportunos, inquit, esse conatibus transitus rerum. et alibi Tacitus totius orbis mutatione fortunam Imperii transivisse: item, agendum audendumque, dum Galbae autoritas fluxa, et Pisonis non dum coaluisset. et seditiosus iile Percennius, ad milites Romanos, apud eundem I. Annal. Quando tandem, inquit, ausuri estis remedia petere, nisi novum adhuc et nutantem principem precibus vel armis adieritis?

CAPVT XII. Iura Imperii absque aliorum arbitrio tractare. Ne principatus in partes secetur. [gap: Greek word(s)] , et bonorum consiliorum usus atque necessitas.

VEtum fuit effatum Salustii scriptoris illius florentissimi nepotis; eam conditionem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quansi uni reddatur: idque identidem usurpo pro arcano quodam Imperii in regno; quod facile illa assidua relatione

imperium dissolvitur, atque in aliam formam redigitur. Id quod idem Salustius dicebat, vim principatus resolvi cuncta ad Senatum vocando: et Curtius lib. 13. Quod imperium sub uno stare potuisset, dum a pluribus sustinetur, ruit. Aliam rationem reddit Cornelius Nepos: Non enim, inquit, poteste Respublica bene geri multorum imperiis; Quod ut in militia locum habet, ita in omni magnarum rerum administratione, teste Livio, saluberrimum est. Ac tamen illa Liviana libro 3. huc referri non possunt. In exercitu Romano, cum duo Consules fuissent potestate pari, summam Imperii, concedente Agrippa, penes collegam fuisse, et praelatum illum, facilitati summittentis se comiter respondisse, communicando consilia laudesque, et aequando imparem sibi. Principatus enim consortem non patitur: et ut pulchre Seneca: Nec regna socium ferre, nec taedae sciunt. Quo nomine Nero recte foeminam, quamvis matrem, a negotiis publicis arcuit. Et merito Principem, omniailla quae ad majestarem regni pertinent, solum agere atque administrare, vel saltem moderari oportet, neque facile pati, ut alius princi palem locum occupet: qualis fuit error illius Bibuli, qui cum actiones I. Caesaris impedire vellet, majore parte anni domi se tenuit, quo facto, dum augere voluit invidiam collegae, auxit potentiam.

Est tamen boni principis, viros prudentes in consilium vocare. Quod monet Micipsa apud Salustium. Non exercitus, neque thesauri Praesidia regni sunt, sed amici, et

Theodosius et Valent. Imp. praeclare in lib. 8. C. de LL. Bene cognoscimus, quod cum vestro consilio fuerit ordinatum, id ad beatitudinem nostri Imperii, et ad nostram gloriam redundare. Idque ait Plinius libro 2. Epistol. sunt quidem cuncta sub unius arbitrio, quipro utilitate communi solus omnium curas laboresque suscepit: quidam tamen salubri quodam temperamento, ad nos quoque, velutiri vi ex illo benignissimo fonte decurrunt quo et haurire ipsi, et absentibus amicis quasi administrare possumus.

Sed et illud cavendum est, ne principatus facile distrahantur; sed ut penes unum, sit omnis, vis Imperi, omnia regalia, omniaque feuda et publici reditus. Alioquin ex illa partitione, et imperium, et ipsi subditi detrimentum capiunt. Rationem reddit Scaffnaburgensis: Ne, inquit, in plures divisa provincia, claritas illius; familiae, per inopiam rei familiaris, obsoleret. cujus rei exempla nimis multa sunt in regno Galliae, Poloniae, aliisque. Laudabiliter profecto majores nostri, ut refert Tacitus de moribus Germanorum, omnia praedia, juraque praediatoria uni deferebant, reliquis cum pecuniola abire jussis. Id quod adhuc obtinet in regno Galliae secundum legem Salicam, et in aliis illustribus Germaniae familiis, quod et Aristoteles alicubi innuit, ac probat. Quo magis vellem, esse qui Aristotelis Politicam cum aliis scriptoribus et Historicis, etiam cum Iure civili conferat, examinet, addat, illustret. Amplus esset campus industriae, ingeniique exercendi, et quem ego decurrere constitui, sed valde

lento gradu: adeo imposterum non tantum delieatis illis ICtorum scriptis omneni operam addixi; verum etiam horridulis illis Bartolorum Baldorumque dumetis.

CAPUT XXIII. Census Senatorum juvare. nimias di vitias, nimiamque inopiam in viro magno notare. novos et peregrinos non nimis attollere. Moderata gubernatio.

ANte omnia autem in principatu, praesertim novo, omini ope nitendum est, ut amoveantur illa quae Remp. ad pristi, num statum reducere videntur. Quorum illud praecipuum est, cavere ne viri atque, senatores magni inopia premantur: quod ut est acerbissimum, ita in memoriam revocat viris magnis pristinam Rempublicam, ad eamque recuperandam animos eorum sollicitat, ac veluti accendit; Quod laudat Tacitus in Tiberio, caeteroquin avarissimo principe, eum census Senatorum juvisse: et 13. Annal Nerone, inquit, tertium consule, simul iniit consulatum Valerius Messala, cujus proavum Oratorem Corvinum divo Augusto abavo Neronis collegam in eo magistratu fuisse, pauci jam senum meminerant, sed nobili familiae honor auctus est, oblatis in singulos annos quingenis sestertiis, quibus Messala paupertatem innoxiam sustentaret Aurelio quoque Cottae, et Auterio Antonino annuam pecuniam statuit Princeps, quam vis luxum avitas opes dissipassent.

Quo imprudentius mihi Claudius fecisse videtur, qui pauperes senatores ordine movit, quo nihil acerbius viro egregio Reipublicae

vero nihil periculosius accidere potest. Idque fatetur Aristoteles 5. Polit. Difficile est, inquit, pauperes qui divites fuerunt, aut nati sunt e divitibus, res novas non moliri. Et Cicero in Epistola quadam Ita que me nunc scito tantum habere aeris alieni, ut cupiam conjurare, si quisquam recipiat. et Tacitus de Ottone: Inopia vix privato toleranda: et de Sylla: Sylla inops, unde praecipua audacia. Quemadmodum etiam nimiae divitiae principibus merito suspectae sunt, ut de Aruntio notat prudens scriptor, quem Tiberius ut divitem suspectabat, et Annal. II. caveri vim atque opes principibus infensas: et de Cassio Verus ille apud Volcat. opes non mediocres parat.

Omnium vero imprudentissime faciunt, qui homines novos, vel ex plebe natos, nimis attoliunt, et dignitatibus ornant, caeteris viris magnis et incolis a tergo lelictis. Veluti Rixa illa Regina Poloniae, quae, cum externos eveberet, neglectis Polonis, magnis seditionibus occasionem dedit: quae etiam praeter alias, causa fuisse dicitur interitus Henrici III. Galliarum regis, deque eo recte exceperunt principes Germaniae in electione Caroli V. Regis Hispaniarum.

Caeterum non est praestantior aut securior ratio conser vandae praesentis Reipub quam moderata gubernatio. Quod divine Horatius:

Id quod ego pro fundamento regni inprimis novi capio, ex consilio sapientissimi Augusti, qui initio principatus, teste Suetonio, omnimodo nixus est, ne quem novi status poeniteret.

Sed haec sunt fere imperiorum arcana, quae id cavent, ne Respubl. mutentur, vel in aliam formam fluant, quorum pleraque sunt simulatoria, ficta [gap: Greek word(s)] . Vt ecce, Tiberius census Senatorum juvit, non adductus amore erga ipsos. neque impulsus studio liberalitatis, sed ut viris magno animo praeditis occasionem adimeret, aliquid moliendi adversus se, et praesentem Rempub. itaque aliud simulavit, aliud egit. Eodem modo se habent reliqua fere omnia: quae qui vellet, sine negotio illustrare posset, multa etiam alia addere, et instar Phrygionis attexere. Verum mihi hoc in opusculo decretum est studere brevitati, et viam mihi allisque facere, ad hanc tam nobilem, tamque necessariam doctrinam magis magisque investigandam atque discutiendam.

ARNOLDI CLAPMARII DE PUBLIARUM, LIBER TERTIVS.

CAPVT I. Arcana Dominationis qualia sint. Quomodo differant tum ab arcanis Imperii. tum a Iure Imperii. Quotuplicia sint haec Dominationis Arcana.

VT Resp. salva sit atque incolumis, non satis est, praesentem Reip. statum integrum et salvum esse nisi etiam eorum qui imperant et Reipub. praesunt, habeatur ratio. De illis, quae dicuntur Rerumpublicarum arcana et proprie arcana Imperii atque [gap: Greek word(s)] , quaeve prassentem Reipublicae formam conservant, haec fere dicta sunto, sequuntur nunc Rerumpublicarum arcana, quae appellantur Arcana Dominationis, quaeve a prioribus differunt; tum quod illa sunt Reipublicae veluti praesidia, haec vero illorum, qui terum potiuntur, propugnacula atque munimenta; tum etiam quod illorum pleraque simulatoria sunt, horum vero pauca quaedam. Quod discrimen luculentisimum est, et alii in Tacito erudite observarunt; idque Aristoteles ait lib. 5. Pol. cap. 10. Insurgi quandoque in corpus

dominantis, quandoque in ipsam dominationem. Illud est, [gap: Greek word(s)] ,

Sunt enim Arcana isthaec dominationis intima, occulta atque recondita consilia, sive rationes, non tantum pristini status conservandi, verum etiam, et inprimis, eorum qui in Republica principatum obtinent, sive unus, sive plures, securitatis causa introductae, et quidem contra eos, qui imperium student extorquere Principibus, ni prohibeantur. Quod ait Attius, Multi iniqui atque infide les regno, pauci sunt boni. Adversum quos, merito Imperatores, et quivis in Republica civitatum principes, excogitarunt arcana quaedem consilia cum sui tegendi causa, tum etiam plebis fascinandae gratia. Quod ait Seneca, Multi fallere docuerunt, dum timent falli.

Ac sunt tamen Arcana haec dominationis et Arcana imperii confinia valde atque conjuncta. Fieri enim non potest, ut Respublica sit salva, non salvo principe, aut Reipublicae proceribus, et contra. Ideo praeclare Imperator ille non salva Republica se salvum esse negabat, jurabatque se ab amplexu ejus nisi cum morte discesturum. Vbi vero Princeps, laborat, qui caput est Reipublicae, ibomnia membra languescere ac confici oportet. Vtraque haec arcana intelligit Iovius quoque cum ait ult. Histor. Franciscus moriens Henrico filio arcana tuendo regno communicavit, et quibus maxime artibus subjectarum gentium studium promereretur.

quot sunt arcana Imperii. vel enim sunt arcana dominationis Regiae, vel Arcana dominationis Aristocratiae, vel Arcana dominationis Popularis. Haec faciunt ut plebeji sint salvi; illa ut patricii securi sint ab insidiis aliorum. ista ut Rex, sive Princeps salvus sit atque inviolabilis.

Ex quibus Omnibus apparet, parum harum rerum intelligentes esse illos, qui haeo arcana dominationis cum iis, quae appellantur jura imperii confundunt; quippe a quibus multis modis differunt. Primo e. nim jura imperii, ut antea dictum est sunt. unum et idem, neque variant pro Rerumpubl. varietate. At vero dominationis arcana alia sunt in Regno, alia in Aristocratia, alia in Democratia, alia in aliis Rebuspubl. Deinde arcana dominationis aliis remitti possunt, jura vero Imperii minime Denique jura imperii sunt in conspicuo, et ab omnibus sciri atque intelligi fas est; at vero arcana dominationis sunt occulta atque abscondita consilia, et quibus convenit illud Poetae, hinc fida silentia sacris. Quarto, jura Imperii sunt augusta et majestatis plena (unde etiam appellantur jura majestatis) at arcana dominationis sunt multo humiliora. Contra quae qui committit, non tam aperte majestatem laedit aut imminuit, quam lente et clanculum ad imperium repit. Hic dicitur ferox, contumax, civilis; ille reus majestatis, perduellis, ut in veteri iilo carmine C. Martii apud Livium, quod suo nitori restituit eruditissimus Scaliger:

Postremo arcana dominationis, sicut et arcana imperii, sunt veluti propugnacula juris imperii, non ipsum jus imperii. Quae omnia ex utriusque exemplis eorumque invicem collatione clariora fiunt.

CAPUT II. Dominatio, Herrschafft. Legitima ac justa Tyrannis. Tyrannica Dominatio. Libertas. Modus libertatis. Diffluens licentia. Dominationis vocabula. Dominantia nomina. Imperator, Rex, Dominus, Caesar, [gap: Greek word(s)] . Regalis sensus, instrumenta regni.

HAnc de dominationis arcanis doctrinam antequam aggrediamur, ante omnia constare debet, quid sit dominatio, quam Graeci appellant [gap: Greek word(s)] , Itali Signoria, Germani Herrschafft, Galli Altesse. Quod dominationis vocabulum severioris notae homines difficulter concoquunt. Est autem summa illa vis imperandi: proprieque competit iis, qui noviter, vi et jure belli, sive, ut Pomponius loquitur, manu regia imperium occupant veltenent. Quo tempore pauca admodum vi tractantur, (ut Tacitus de initio principatus Augusti,) quo caeteris quies sit. Est enim conjuncta cum violentia quadam et superbia, atque a tyrannide prope abest, ac meo periculo, legitimam ac justam appelles tyrannidem. Vnde in veteri glossario: dominatur, [gap: Greek word(s)] , et Virgilius 6. AEneidos. Vnde genus longa nostrum dominabitur

minabitur Alba: et in sacra sapientia interpretes retinuerunt, quando dominantur justi, laetatur populus: et cum dominantur impii, gemuit populus. Tyrannidi tamen, quam Apulejus vocat tyrannicam dominationem, opponitur, De qua accipio illud Salustii: post, ubi regium imperium, quod initio conservandae libertatis atque augendae Reipublicae fuerat, in superbiam dominationemque convertit: et illud Curtiilib. 6. illi pro libertate hi pro dominatione pugnabant. Quae causa est, propter quam sapientissimi Principes Romani, Domini vocabulum fastidiverunt. Quippe quod herile et violentum imperium prae se ferebat, veluti de Augusto et e Tiberio Suetonius, de Trajano Plinius, et Iovius de suliano Medice testantur. Hinc illud Poetae: Tu domini nomen, principis ille tenet. Quod etiam ex illo versu Martialis liquet,

Ac tamen dominatio, sive principatus, civibus libertatem minime adimit. Quod olim de Nerva scitum fuit, eum conjunxisse principatum et libertatem. Atque est haec libertas medium aliquod inter abruptam servitutem, qualis est sub tyrannis, et inter dissolutam licentiam, sive corruptam libertatem. Pulchre Tacitus 4. Historiarum vocat modum libertatis: quomodo pessimis principibus sine modo dominaetionem, (intellige tyrannidem) itae quamvis optimis, modum libertatis placere: de qua Gunther. lib. 3.

Quod identidem Cicero intelligit: Nihil, inquit, a me asperum fit, nec tamen quicquam populare ac dissolutum. Nimia enim libertas, libertas non est, sed soluta quaedam ac diffluens licentia: qualis erat apud Parthos olim teste Tacito 2. Annal. Incerti nimirum solutique, et magis sine domino, quam in libertate: et de Aboriginibus Salust: genus hominum agreste, sine legibus, sine Imperio, liberum atque solutum. Quam libertatem Livius lib. 5. graviter perstringit: quoniam ea, demum libertas Romae est; non Senatus, non ma gistratus, non leges, non mores majorum, non instituta patrum, non disciplinam vereri militiae.

Est igitur Dominatio nihil aliud, quam legitimum imperium, sed paulo violentius: quo tamen opus est, in Republica praesertim noviter occupata, vel plena seditiosissimis ac ferocissimis civibus, quam qui regia via gubernare volet, is praepostere faciet, et serpentem, quod dicitur, in sinu alet. Sive ergo appelles arcana dominationis, sive arcana principatuum, sive alio modo, perinde est. Illa enim Dominationis vocabula, ut Tacitus vocat, sive, ut Horatius, dominantia nomina, ut sunt Imperator, Dominus, Caesar, Rex, Princeps, [gap: Greek word(s)] , et quae sunt plura, mihi unum et idem fuisse videntur; nisi quod glaucoma obducta fuit populo. Quod aperte ac verc de Vitellio Tacitus: Praemisit,

inquit, in urbem edictum, quo vocabulum Augusti differret, Caesaris non reciperet, cum de potestate nihil detraheret. Neque est quod contra dicat Plinius, cum etiam illa dominationis vocabula promiscue a Scriptoribus usurpentur. Hinc Iustinianus regalis sensus, et Tacitus: instrumenta regni. et 14. Annal. de quo opinio est, tanquam mutationem regis portendat, apud eundem Tacitum Vespasianus appellatur rerum Dominus; et Suetonius in Galba: Oriturum quandoque ex Hispania principem, dominumque rerum.

CAPUT III. Arcana regiae Dominationis. Ne Senatoribus aut Equitibus illustribus liceat intrare AEgyptum. AEgyptus clausirum terrae ac maris, AEgyptiorum artificia et manuprecia formidolosa Principibus Rom.

HInc igitur nata sunt arcana dominationis. Ac primum quidem dominationis regiae sunt, occultae quaedam rationes ad securitatem Regis vel Principis pertinentes, adversus illos qui imperiis inhiant, non tam regni, quam Regis odio, ut de Caissio olim tritum fuit. Quibus imprimis opus est in regno, propterea quod Regum majestas, ut vere Livius lib. 37. difficilius summo fastigio ad medium detrahitur, quam a mediis ad ima pracipitatur. Cui periculo praevenit Augustus lata lege; ne cui ex Senatoribus liceret intrare Alexandriam. Ita enim Tacitus lib. 2. Annal. Agustus, inter alia Dominationis Arcana vetitis, nisi permissu, ingredi senatoribus aut equitibus Romanis illustribus, seposuit AEgyptum,

ne fameurgeret Italiam, quisquis eam provinciam claustraque terrae ac maris, quamvis livipraesidio, adversus ingentes exercitus insedisset. Haec Tacitus. Quam etiam causam opinor esse, quod Gallienus, volens Theodoro imperium proconsulare in AEgypto decemere, prohibitus est cum hoc dicto; fasces consulares ingredi Alexandria non oportere. Reperio etiam aliam causam; ne si quis Romanus perturbidam et natura seditiosam intraret provinciam, quo eum natura ducebat, societate quoque gentis duceretur. Quare Tiberius Germanicum, cum AEgyptum profectus esset; vel cognoscendae antiquitatis vel cura provinciae, acerrimeincrepuit, quod contra instituta Augusti, non sponte Principis, Alexdriam introivisset, deque eo gravissime in Senatu questus est. Quae res Germanico causa mortis fuisse creditur, Suetonius in Tiberio. Nimirum in eo sibi caverat Augustus, quod noluit senatorem eo ire, unde dominationi suae periculum creari posset. Quo consilio Vespasianus invasurus Imperium Romanum, alias aliis provincias demandavit, ipseclaustra AEgypti obtinuit, Tacitus 3. Hist. Et hoc nomine antea Iulius Caesar victor regnum AEgypti Cleopatrae, fratrique ejus minori permisit, veritus provinciam facere, ne quandoque violentiorem praesidem nacta, novarum rerum materia esset. Quo pertinet etiam illud Taciti 3. Histor. Adjiciebat, inquit, imperio consilium; quando AEgyptus claustra annonae, vectigalia opulentissiimarum provinciarum obtinerentur, posse Vitellii exercitum

egestate stipendii frumentique ad deditionem subigi. Hinc Diocletianus, teste Suida, suspectos habuit inprimis AEgyptios, eosque variis modis punivit, propter nimia artificia, quae callebant; adeoque veterum scripta, de fusione argenti et auri, conquisita combussit; pessimo quidem exemplo, sed tamen hoc consilio, ne exinde ditati AEgyptii facile rebellarent. Eandem ob rationem, AEgyptiis alienae civitatis civibus esse non licuit, ut testatur Iosephus adversus Appianum.

CAPUT IV. [correction of the transcriber; in the print VI.] Ne Senatori liceat pro arbitrio peregrinari, vel extra Romam ire, et ad exercitum. Libera legatio. Ne milites domos senatorias adeant: ne Legatus Pontificis in Germaniam veniat: ne quis Romamproficiscatur. Ne quis cursiones publicas instituat.

ADeo autem consuluerunt dominationi suae Principes Romani, ut ne peregre quidam abire senatori, aut illustri viro, licitum fuerit, injussu permissuve Principis; multo minus ad exercitus commeare: Quod haec occasio fac ilima videbatur aucupandi militum studia. De Caesare Suetonius. Sanxit, inquit, ne quis civis major annis viginti plus trienio continuo Italia abesset: neu quis Senatoris filius, nisi contubernalis, aut comes Magistratus, peregre proficisceretur. De Augusto expressius Dion. lib. 52. [gap: Greek word(s)] . Edixit omnibus Senatoribus, ne quis eorum

peregrinaretur extra Italia, injussu suo: Imo non tantum extra Iraliam, verum etiam ne extra Romam quidem, teste Suida. Est hoc arcanum dominationis regiae proprium, plurimumque facit ad securitatem Principum, eorum inprimis qui recenter imperium invaserunt, neque dum radices egerunt. Tales enim, facilimo concussu, e regno ejici atque exturbari possunt.

Caeterum libera Republica Senatori licuit etiam privatae rei causa peregrinari; tantum una petebat liberam legationem, quo majori iret et abesset cum dignitate. Quae ratio fuit legis 15 Cod. de dignitat. Clarissimis et spectabilibus licebat sine commeatu discedere, Illustribus non licebat, quod horum potentia major erat, adeoque Principi periculosior recessus. Quam ob causam Claudius, commeatus a Senatu peti solitos, sui beneficii fecit. Suetonius in Claud. Et dicebatur libero commeatu ire, qui, ubi vellet, morandi arbitrium impetraverat. l. filii eorum §. 6. D. ad munic. Caeterum hoc jus singulariter indultum fuit Senatoribus Siciliae et Galliae Narbonensis, ut est apud Dionem lib. 52. et Tacitum 12. Annal.

Eadem causa fuit Senatusconsulti Claudiani, ut milites domos senatorias adirent salutandi causa. Vnde etiam Fridericus AEnobarbus vetuit legatum Pontificis in Germaniam venire, nisi vocatum. Quin etiam prohibuit eos, qui ad Romanum tribunal provocaverant, Romam proficisci, ut est apud Nauclerum: Et Guntherum lib. 6.

Idem fecit Alexander occiso Philota. De quo Curtius libro sexto: Iam ad omnes aditus dispesiti equites, itinera quoque obsidere jussi, ne quis ad Parmenionem, qui tum Mediae magnisque copiis praeerat, evaderet. Quo nomine identidem cursiones publicas prohiberi oportet. tot. titul. C. de Cursu publ. omnesque occasiones mittendi nuncios aut literas. Qualis fuit illa de qua Caesar libro septimo, de bello Gallico. Vbi major atque illustrior res incidit, clamore per agros regionesque significant, hunc excipiunt alii, et proximis tradunt, ut tunc accidit. Nam quae Genabi oriente Sole erant gesta, ante primam confectam vigiliam, in finibus Arvernorum audita, quod spatium est millium passuum circiter CLX. De quibus vide etiam supra.

CAPUT V. Ne quis ad senatum, vel exercitum scribat praeter Principem. Ne quis Principis manum imitetur. Ne acta publica evulgentur, ne ve penes alium sint, quam Principem. Ne quis habeat nobiles ab epistolis, libellis, aut rationibus. Nomina summae curae et meditamenti. Acta, gesta, [gap: Greek word(s)] , registra publica, secretae cartae.

EOdem consilio cautum fuit, ne quis ad senatum neve ad exercitum scriberet, praeter Principem. Tacit. lib. 5.

Miserat, inquit, Mutianus epistolas, quae materiam sermonibus praebuere, si privatus esset, eur publice loqueretur, potuisse eadem paucos postdies loco sententiae dici. Est hoc arcanum dominationis regiae. In eo enim sibi volebant consultum Imperatores Romani, ne quis per publicas literas apud senatum res novas moliri posset adversus se. Publice enim scribere est solius Principis, non alicujus privati, quod Tacitus ait: si privatus esset, cur publice loqueretur. Et 2. Histor. Recitatae Fabii Valentis Epistolae ad Confules scriptae haud immoderatae: gratior Caecinae modestia fuit, quod non scripsisset. Ideo Gordianus gerens se pro Imperatore, publice ad senatum populumque Rom. scripsit. Herodianus in Maximino. Deinde ad exercitum etiam scribere nefas fuit: quare Tacitus hoc refertinter signa accepti Imperii: literas, inquit, ad exercitus, tanquam accepto principatu misit.

Pari ratione nemini licuit Principis manum aut picturam imitari atque mutuari. De quo alias cautum fuit in l. 23. D. de l. Cornel. de fals. et severissime olim, non tantum Imperatores, verum etiam ipsi Pontifices vindicarunt. Vnde Poeta 2. de Ponto.

Quippe est hoc non tantum improbum, verum etiam periculosum ipsi Principi, quod is, qui eadem qua Princeps utitur scriptura aut litera, Principem apud subditos miris modis suspectum atque invisum facere potest; sibi vero aditum patefacere ad Imperium. Quod ipse Titus Imperatot

cum omnia chirographa posset imitari professus est, saepe se maximum falsarium esse potuisse. Tranquillus in Tito. Quo consilio Augustus nihil aeque laborasse dicitur, quam ut ii, quos haeredes imperii destina verat, imitarentur chirographum suum, ut refert idem Tranquillus in Augusto. Quam fraudem imtati sunt legati Manuelis Graeci Imperatoris: de quo Gunt. lib. 5. Gentitibus usi Fraudib. impressas falsi sub imagine regit Mendaces chartas sibi confecere sigillo.

Similis religio fuit circa acta publica, ne evulgarentur. Intelligo acta publica senatus: de quibus Suet on. in August. c. 36. Auctor etiam aliarum rerum senatui fuit, in queis, ne acta senat us publicarentur. Nam acta populi, quae alias diurna acta, emanabant: de qvibus Iuven.

Fient ista palam, cupient et in acta referri. In actis senatus continebantur acta, sive monumenta publica de Asylis; de Diis receptis in Rempublicam, de foederibus initis, de legationibus missis et receptis: imo omnia illa, quae in senatu de quavis re dicebantur agebanturve, de quibus Tacitus, Magna, inquit, ejus diei species fuit, quo senatus majorum beneficia, sociorum pacta, et qui ante vim Romanam valuerunt decreta, ipsorumque numinum religionem introspexit. Quae quidem stante Republica in tabulario conservabantur, testle Livio. lib. 43. Postea apud neminem esse licebat, quam apud Principem, velejus praefectum. Vnde Tacitus 13. Annal. Princeps curam tabu larum publicarum a quae storib. ad praefectos transtulit.

Hinc actuarios habere, loco criminis fuit; idque ego pro arcano dominationis usurpo. Tacitus libro 15. Annal. de accusatione Iunii Torquati: jussi, inquit, accusatores objicere, eum nobiles habere, quos ab epistolis, et libellis, et rationibus appellet; nomina summae curae et meditamenri, et c Quid enim aliud sunr nomina haec summae curae, quam actuarii et censuales publici? Eadem fere Suetonius de Pomposiano refert, eum intersestum fuisse a Domitiano, quod habere Imperatoriam genesin vulgo ferebatur, depictum orbem terrae in membranas, concionesque regum ac ducum ex Tito Livio circum ferret quodve servis nomina Magonis et annibalis indidisset.

Caeterum varie haec acta appellari reperio. in jure civili [gap: Greek word(s)] ; ut in l. 45. de rejudic. In veteri glossario Gesta; sicut et in. l. 31. C. de Donatio. l. 10. D. de probat. monumenta publica. Similiter Livius nunc pulica monumenta; nunc comment arios publicas; nunc tabulas publicas; Polybius [gap: Greek word(s)] ; Tacitus acta patrum; Ammianus volumina publica; Dion [gap: Greek word(s)] Vopiscus, registra publica, instrumenta publica. In respons. Oriental. [gap: Greek word(s)] , secretae cartae. Quorum actorum qui curam habebant, apud Athenienses dicebantur [gap: Greek word(s)] : postea Quaestores. Chartophy lacii, hodie Cancellarii, sive Curiae et Archivi praefecti. Quarum etiam tamen cura hoc tempore negligitur cum summo Reipublicae detrimemo. De quo olim etiam Cicero conquestus est contra Rullum, et Plutarchum

in Catone Vticensi. Quo magis laudo Senatusconsultum illud apud Capitolinum. Vt non Scribae. non servi publici, non censuales illis actibus interessent: Senatores exciperent, Senatores omnia officia consualium Scribarumque complerent, ne quid forte proderetur.

CAPUT VI. Ne quis Praetorianorum, aut exercitus studia largitionibus ambiat. Ne cuiquam, praeter Principem, alloqui liceat praetorianos milites. Ne quis praemia militibus det, ex cepto Principe; multo minus stipendia augeat. Praetoriae cohortes. Ianit schari.

MAgna vis atque autoritas fuit praetoriano rum militum in Republica Romana, et longe, meo judicio, major, quam hodie Turcicorum Ianit zarorum: nec tantum praetorianorum, verum etiam reliquorum militum. Ideo seditiosi illi apud Tacitum, sua in manu sitam rem Romanam, suis victoriis augeri Rempublicam, in suum cognomentum ascici Imperatores. Certe horum ope multi imperium occuparunt. Ita enim de Augusto Tacitus. Vbi militem donis, populum annona, cunctos dulcedine otii pellexit, insurgere paulatim: Et de eodem Aurelianus in lectis per dona militib. et c. Quare merito principes facti notarunt eos, imo odio prosecuti sunt, qui favore militum pollebant, quo freti facilime res novas moliri poterant. Aurelianus in Octavio. Avunpoterant quoque vehementer arguebat, qui milites commilitones novo blandoque more appellans, dum affectat charior fieri, autoritatem Principis

emolliverat, Quo nomine Piso, teste Tacito 3, Annal. accusatus est, quod studia militum per ambitionem quaesivisset: item quod vulgus militum, per licentiam et sociorum injurias, eo usque corrupisset, ut parens legionum appellaretur. Quo aegrius tulit Tiberius de Iunio Gallieno qui censuerat, ut praetoriani, auctis stipendiis, jus adipiscerentur in quatuor decim ordinibus sedendi; adeoque ipsum vehementer per literas increpavit: quid illi cum militibus, quos neque dicta Imperatoris, neque praemia, nisi ab Imperatore, accipere par esset? Primum ait, dicta: Erat quippe arcanum dominationis, ne quis Praetorianos alloqueretur, praeter principem. Iulianus certe id noluit teste Ammiano Marcellino, ut videretur id affectasse, quos sibi soli deberi Augustus existimabat. Sic Hero lianus in Commodo [gap: Greek word(s)] : id est, Celebrato funere Marci, visum est amicis Commodum adducere aed exercitum, ut et milites alloqueretur, et (quinovit Imperatoribus mos est) pecuniis elargiendis illorum animos sibi devinciret. Ideo addit praemia Tacitus, quorum jus penes solum Principem erat. Quare milites illi seditiosi apud Tacitum libro. 1. Annal. Novum, inquiunt, id plane

esse; quod Imperator sola militis commoda ad senatum rejiciat. eundem ergo senatum consulendum, quoties supplicia aut praelia indic antur, an praemia sub domino, poenas sine arbitrio esse Ideo Philotas ille in defensione sua apud Curtium lib. sexto: Et quis e vobis corruptus est donis? quem ducem, quem praefectum impensius colui? idque est quod Verus M. Antonium monet, ne talem inter praecinetos habeat, quem milites libenter audiunt, libenter vident: quo etiam pertinet illud Absolonis, qui extorturus patri Imperium, primum dum omnium animos militum sibi conciliavit. Ejusdem criminis accusatus est Silanus, quod nimis prodigus esset largitionibus, et corruptione studia miltum ambiret. Quam ob causam l. contra. C. de re mil. lata mihi fuisse videtur: ne milites a numeris, injussu Principis, ad alios numeros transferantur. Itaque additur in finelegis: nisi hoc Augusta majestas publ. utilitatis causa fieri jusserit. Omnes enim clientelae, et nimiae amicitiae, suspectae sunt Principibus. Id quod monuit Philosophus lib. 5. Polit. c. 8. cauto opus esse, ne quis nimis potens fiat amicorum praesidiis: quin potius hujuscemodi clientelas tollendas esse.

CAPUT VII. Ne quis sponte civitatem muniat. Ius muniendi. Lex Romuli. Transilitio murorum; murorumdestructio, et in transiiu quaedam deusu propugnaculorum.

LEX illa Romuli, Moenia sancta existimantor, maximum mihi videtur sapere arcanum dominationis. Certe Remus

transilitione muti Imperium fratri adimere voluisse, vel saltem abjectum eum reddere visus est. Ideo Poeta 4. Fastorum:

Est enim illud hostile et c abominandum, ut ait Pomponius in l. 11. D. de rer. divis.

Hinc jus muniendi nemini competebat, nisi cui illud indulserat Princeps. Tacitus 5. Hist. Iudaei, inquit, empto jure muniendi, struxere muros in pace, tanquam ad bellum. et Vlpianus. l. 6. D. de rer. divis. Muros municipales nec resicere licet sine Principis vel praesidis autoritatae, nec aliquid ejus conjungere vel superponere. Quare aedificia moenibus ita sociata, ut exinde insidiae metui possint, dirui ac prosterni debent, l. aedificia. C. de operib. publ. Est nimirum illud arcanum dominationis, ne cuiquam liceat arcem exstruere, vel civitatem muris circumdare. Quare cum Marsus Syriae Praeses Claudio Caesari indicasset, Agrippam murum ingentis magnitudinis circa Hierosolymam inchoasse: Claudius novarum rerum ac discordiae suspicionem captans, Agrippae novum opus nunciavit: quo facto statim ab opere destitit Agrippa, Iosephus lib. 16. Antiquit. cap. 7.

Et plerumque murorum demolitione puniebantur rebelles. Suet onius in Galba: quasdam, inquit, civitates Hispaniarum Galliarumque, quae cunctantius ei accesserant, murorum destructione punivit: et de Placentinis Guntherus:

Quin etiam hodie multae civitates, teste Gailio, privilegium ab Imperat oribus obtinuerunt, ne vicinis liceat, intra unum vel duo milliaria prope civitatem, castrum aedificare, quod haec res vicinorum potentiam ac robur auget, ipsis vero periculum ac metum infert. Idque refert de Rege Scytharum Curtius lib. 7. eum urbem, quam in ripa amnis Macedones condiderant, suis impositam cervicibus, emissa militari manu dirui jussisse. Quo argumento cum pri mis utuntur illi, qui tam hodierna, quam veterum propugnacula deprimunt, Quae tamen maximum usum habent; et Romani saepenumero totam salutem in iis posuerunt, ut videre est in illo Livii lib. Videstu, Aule Corneli, cacumen illud supra hostem, arx est illa spes salutisque nostrae, si eam, quoniam coeci reliquere Samnites, impigre capimus. Et Cremonam Tacitus propugna culum vocat, adversus Gallos trant Padum agentes, et si qua alia vis per Alpes rueret. Neque Augustus, accepto nuncio de clade Vari, aliam ob causam tam foede exterritus dicitur, adeo ut caput parieti alliserit, quam quod nullum propugnaculum erat

inter Germaniam et Italiam, quod Germanorum impetum et incursiones retardare potuisset. Quo etiam nomine Germanos, quos armigeros secum habebat, dimisit ut suspectos; Suetonius in Augusto. Idem etiam metus a Germanis fuit Marci Imperatoris, ut testatur Herodianus. Sed de his etiam vide quae accurate disserit Florentinus ille Ammiratus contra popularem suum Machia vellum.

CAPVT VIII Ne quis arcem exstruat, vel nimis splendide aedificet. Ne quis tribunal militare exstruat, vel ascendat. Ne quis in clypeo sedeat. Signum dare praetoriae cohorti. Annulus aureus, Fortuna aurea.

ARcanum etiam dominationis Regiae videtur, ne quis nimis splendide aedificet. Quae magnificentia privatorum, Principibus suspecta esse solet. Erat, inquit Tacitus lib. 3. Annal. de Pisone. inter irritamenta invidiae domus foro imminens, sesto ornatu, conviviumque et celebritate, loci nihil occultum. Idem 15. Annal. Nero jubet praevenire conatus Consulis; occupare velut arcem ejus, opprimere delectam juventutem, quia Vestinus imminentes foro aedes, decoraque servitia, et pari aetate habebat. Sic Lucas ille Pittus, qui adversus Petrum Medicaeum postea conjuravit, Florentiae ad Romanam portam, editiore in loco, ad effigiem munitae arcis ingentem domum exstruxit, ut Cosmum magnificentiae gloria superaret, et hac via ad principatum grassaretur.

Ejusdem notae est, ne quis in castris cespititium ttibunal exstruat, vel ascendat, et ex eo verba faciat: quod erat proprium Principis, et ab eo missi Ducis, sive Imperatoris. Vopiscus in Probo: Vndique ab omnibus acclamatum est: Probe Auguste Dii te servent. Deinde concursus, et cespititium Tribunal, appellatu sque Imperator. Quare cum milites seditiosi congessissent cespites, adeoque tribunal exstruxissent, Blaesus vehementer eos objurgavit, ac veluti capitis reos, inquiens. Mea potius caede imbuite manus, leviore stagitio legatum interficitis, quam ab Imperatore desciscetis. Et Suet onius refert inter portenta mortis Galbae, quod obliti ministri erant, adoptionis die milites allocuturo Castrenfem cellam, de more, pro tribunali ponere. Sic Commodus, patre mortuo, ad Imperium vocatus tribunal ascendit. Vide Herodianum in Commodo. Quod etiam notat Iosephus in Archelai electione lib. 17. Antip. cap, 12.

Hisce adde Principis positionem in scuto aut clypeo, Nicephorus lib. 2. Postea autem Imperator dictus est sedens in clypeo, more recepto: et Zonaras de quodam qui per seditionem electus erat, [gap: Greek word(s)] . Idcirco factus Imperator, statim signum dabat Praetorianis militibus, idque proprium erat Principis. Tacitus 1. Annal. Defuncto Augusto, signum Praetoriis cohortibus ut Imperator dederat. Sic apud Curtium annulus aureus est indicium, sive signum traditi Imperii: et apud Imperatores Romanos, Fortunae aureae missio.

CARVT IX. Ne Consules pecunias spargant. Ne quis regia vela suspendat. Principales vestes. Purpura. Insiriptio purpurea. Insignia imperii. [gap: Greek word(s)] . Excubiae, arma, comitatus militum. Diadema, Sella, Crus.

LIbet in hoc caput tumultuarie congerere, [gap: Greek word(s)] , aliquot alia hujusce rei exempla. Nam illa constitutio Marciani, ne Consules pecunias spargant, C. de Coss. et non sparg. a his pec. quid aliud est, quam praesidium aliquod dominationis Regiae. Quodex superioribus liquet, quam tamen legem Iustinianus mitigavit; Leo vero in Novel. 94. prorsus abrogavit.

Eadem ferme fuit causa Constitutionis, qua cautum est, ne quis privatos carceres habeat, quippe quod id speciem quandam Imperii prae se serebat: et Constitutio illa Honorii et Theodosii, ne quis privatus titulos praediis suis, vel alienis imponat, vel regia vela suspendat. Quamvis eo inprimis facit, ne quis nomine fisci loca aliena invaderet, tamen huc etiam spectat, ne quis hac ratione ad Imperium reperet. Regiae enim maiestatis est, ut ait Imperator lib. 1. C. ut nemo privat. et c. ut nostrae tantum domus et patrimonia titulorum inscriptione legantur. Ejusdem farinae est Constitutio Valentiani C. de Vestib. holos. et aur. Ne quis vestes auratas gerat, praeter Principem. Ne quis Vellera sacro murice intingat. Ne quis sericas vel holopurpureas vestes, et quibus Princeps utitur, usurpet; quae ut ait Imperator.

Theodosius in l. 4. C. eod. Soli Principi, ejusque domui dicantur. Qua ratione identidem purpurae nundinae innumeris constitutionibus prohibitae sunt. l. ult, d. tit. Vnde qui Imperatores salutabant, dicebantur sacram purpuram adorare, l. I. C. De App. praef. praet. Adeoque non licebat fucare purpuram, vel adulterino colore intingere, quod receptum est propter existimationem hominum; et ne facile rebellibus foret, Tyrannum, Imperatoria majestatis purpura vel vera, vel fucata, amicire, quod ex Marcellino constat, et l. I. C. Quae. Res ven. non possint: Quo nomine l. I. C. Quae. res export. non deb. quaedam ad barbaros transferri vetat, ne hi suavitate frugum in lecti impetum faciant in Romannum Principem. Quae prima fuit Gallorum in Italiam adventus causa, teste Livio.

Idem Arcanum animadverto in Inscriptione Purpurea, quae solius erat Imperatoris, ut est in l. 6. C. De divers. rescr. Vbi Imperator Leo, Hanc, ait, sacri incausti confectionem nulli sit licitum aut concessum habere, aut a quocunque sperare: eo videlicet, qui hoc aggressus fuerit tyrannico spiritu, post proscriptionem bonorum omnium, capitali poena plectendo. Haecille. Quinimo totus fere postremus liber Codicis nihil nisi haec dominationis arcana continere mihi videtur, modo sint qui enucleent; quae tamen longe aliter a plerisque interpretibus accipiuntur.

Insignia enim illa Imperii, sive ut Dion, [gap: Greek word(s)] quidni huc referas? quippe quae soli Principi tribuebantur. Inde

de Vitellius filium suum designaturus haeredem Imperii, cunctis fortunae principalis insignibus cinxit. Tacitus 2. Histor. Quae insignia idem Tacitus notat I. Annal. Excubiae, inquit, arma, caetera aulae; miles in forum, miles in curiam comitabatur, et Herodianus de Gordiano: Sequebatur ipsum principalis pompaomnis, milites quicunque ad rant; juvenesque urbani procera statura, ad eorum similitudinem qui Romae Imperatorem comitantur; virgae item laureatae, quo insigni Principes a privatis dignoscuntur. Praeterea igni, de more praeferebatur, etc. Quibus accessit Diadema, corona, sceptrum, sella. Hinc Maro;

Quam occupare capitale fuit; Quod et de sella regum Persiae refert Curtius lib. 8. Item crux. Hieronymus quam graphice Regum, inquit, purpuras, et ardentes diadematum gemmas, patibuli Salvatoris pictura condecorat? Quod jus postea solum Pontificem Romanum habuisse, memini legere. In quibus insignibus magna plerumque majestas quaedam posita fuit. Quocirca Flandri hortabantur Anglos, ut insignia Galliae usurparent, quo facto, putabant se liberari posse a juramento Gallo praestito. Froissardus. Qui enim insignia habet, imperium habet; nec ulla unquam, ut scribit Cujacius 20. obser. 37. insignium et imperii separatio fuit.

CAPUT X. Nementio fiat haeredis, duobus ad Imperium contendentibus et vivo Principe. Principes Iuventutis, Augusti, Caesares. Reguli, Reges Romanorum, Delphinus, Infans. [gap: Greek word(s)] , Corrhois, aliorumque in nuncupando haerede.

INterest Reipublicae, in principatu nesuccessor in incerto sit, ut cum Tacito loquar. At enimvero ipsi etiam Principi expedit, partim ut pluribus munimentis insistat, partim etiam ut aliorum spes cohibeantur. Quod et Plinius ait lib. Epist. 2. Malim hoc potius tempore me patrem fieri, quo futurus essem et securus et felix: idque vovet Paedo Augusto:

Augustus enim Princeps sapientissimus, ut dominationem, quam occupaverat, inter tot factionum conjurationumque fluctus retineret, adque posteritatem transmitteret, Cajum et Lucium nepotes a patre, per aes et libram emptos, in familiam Caesarum in duxit. Quibus defunctis, rursum Agrippam Posthumum et Tiberium curiata lege adoptavit, eaque conditione, ut his primum Germanicum arrogaret.

Quaevestigia, ut multa alia, identidem instituit Tiberius, et Drusum adhuc summae rei admovit, ne si extra dommum Augustaam successor quaererertur, memoria Agusti nomenque Caesarum in ludibria verteret. Aliorum Principum ac Regum exempla sunt trecenta;

inter quae hoc recens est et illustre in Carolo IV. qui vivus adhuc impetravit, ut filius suus Rex Romanoram crearetur, id est, haeres imperii.

Qui enim olim dicebantur Principes Iuventutis, sive, ut vertit Zonaras. [gap: Greek word(s)] , sive [gap: Greek word(s)] ut est apud Dionem: sive haeredes et consortes Imperii apud Suetonium: sive Augusti et Caesares, apud Ammianum et Spartianum: sive ut est in veteri glossario Regulli sive Reguli (Regullus inquit, [gap: Greek word(s)] ) ii nunc sunt Reges Romanorum; quemadmodum in Gallia Delphini, in Hispania Infantes, in Scotia Principes Scotiat.

Quae uti regulariter ita se habent; ita si duo sint, vel plures, quibus spes est ad Imperium, satius est neutrum nuncupare, ut sine periculo vivere possis, uti eadem de re ait lex 77. § 24. D. de legat. 2. Altero enim nuncupato, alterius spes praeciditur, atque ex desperatione temeritas et audacia additur. Sub Tiberio fuerunt Germanicus, et Drusus. Hic erat filius Principis, et pol lebat amore patris: Germanicus vero progener Augusti, adoptatus a Tiberio, et jussu ejus qui Imperium dederat. Huc accedebat summus in eum favor populrex patrui alienatione, postremo rerum gestarum gloria: quin etiam claritudine materni generis anteibat, avum M. Antonium, avunculum Augustum ferens: contra Druso proavus eques Romanus Pomponius Atticus dedecere Claudiorum imagines videbatur, ut commemorat Tacitus.

Quo tempore pro arcano dominationis sumo, ne mentio haeredis fiat vivo adhuc Principe: Itaque Tacitus de Tiberio, eum Iudicium sustinuisse. Quod enim alterum praeoptabat ille, alterum vero populus, neminem populo ostendit; ne scilicet aut alterum firmando, suum abjiceret, aut hunc praeferendo, studia popularium in se concitaret; ut sapienter hac de re disputat elegantissimus Messerus. Quam ob causam erjam hodie Turcicorum Imperatorum filii non prius e custodia dimittuntur, quam mortuo Principe.

Quo in re turpissime erravit Galba, adeoque in administratione Imperii, magnum, ut ita loquar. soloecismum fecit. Pisonem enim nominavit, non ante abjecto Ottone, quae res Ottonem animavit atque incendit adversus utrumque. Similiter Corthoes ille II. cumduo essent, quibus spes ad Imperium erat, Syroes et Medarsa, temere rejecto Syroe, Medarsae regnum tradidit; quae res utrique, et Corrhoi et Medarsae, occasio fuit interitus.

Quanto prudentius Augustus, antequam Cajum et Lucium ad spem imperii eveheret, Tiberium ablegavit Rhodum, et destinato Tiberio, Agrippam Posthumum in exilium ejecit, neque Tiberius prius Drusum nominavit, quam comperta morte Germanici. Sic Theseus, ut scribit Pausanias, cum Phaedram uxorem duxisset, liberosque procreasset, Hyppolitum, a quo merito sibi timebat, ad Pytheum amandavit. Et Philippus rex Macedoniae duos habebat liberos, Demetrium et Perseum: utrique

erant suae causae, et favor suus. Perseus aetate major, sed ex pellice natus; Demetrius ex justis nuptiis, sed minor. Quare, presso primum Demetrio, pater Perseum regem declaravit. Et Rex Ptolomaeus, quod fitium minorem prae omnibus amaret, primum reliquorum spem clanculum fregit, postea vero populo persuasit, ut suffragarentur minori: quo factum est, ut scribit Iustinus, ut populi non minor favor fuerit in accipiendo, quam regis in tradendo.

Idque non nescivit Elisabetha Regina Angliae, adeoque lege cavit, ne quis, sub poena capitis, mentionem faceret haeredis regni: dicens, sibi ante mortem non esse fodiendum sepuIchrum. Rationem reddidit Tiberius Macroni, Orientem ab eo Solem adorari, occidentem deseri: adeoque teste Tacito I. Histor. Suspectus semper invisusque dominanti est, quisquis proximus destinatur.

CAPUT XI. Ne quis summam rei gestae ad se trahat: militiae auspicia et gloriam proprium esse summi Principis. Falsitriumphi.

HVjuscemodi dominationis arcana, uti salutem Regis, vel Principis respiciunt; ita inprimis efficiunt ut salva maneat ejus majestas et autoritas. Quo nomine, ipsi, legatis etiam in bellum missis, omnia dirigunt; mittendo milites, arma, pecuniam, commeatum, substituendo duces, centuriones; et revocando, ut de Iustiniano refert Procopius. Hanc nimirum ob causam, ut gloria rerum gestarum penes

Et Alexander apud Curtium lib. 6. Quorum alia ductu meo, alia imperio auspictoque perdomui. Et eodem libro Curtius. Craterus, inquit, omnibus praeparatis, Regis exspectabat adventum, captae urbis titulo, sicut par est, cedens. Hinc Tacitus de Tiberio. Bellica Germanici gloria augebatur. Et alibi de Ottone. Laeto Ottone, et gloriam in se trahente, tanquam et ipse felix bello, et suis Ducibus suisque exercitibus Rempub. auxisset. Vbi enim rerum autores rei gestae famam ad se trahunt, et Principis majestatem existimationemque opprimunt, et hac militari gloria facile ad Imperium contendunt.

Quare est hoc arcanum dominationis Regiae, nequis alius praeter Principem famam gloriamque rei gestae ad se trahat. Itaque de Silio illo qui ingentes exercitus septem annos moderatus fuerat, cum immodice jactasset, suum militem in obsequio duravisse, cum alii ad seditiones prolaberentur neque mansurum Tiberio Imperium, si iis quoque legionibus cupido novandi fuisset, ita Tacitus: destrui per haec fortunam suam Caesaer, imparemque tanto merito rebatur. Quo prudentius Mecaenas, de quo Pedo,

Et Agricola ille, teste Tacito, nunquam in suam famam gestis exultauit, ada torem et Ducem, ut minister, fortunam referebat. Vnde

Curtius lib. 6. Alexander, inquit, hostes vinci voluerat, Antipatrum vicisse, re tacitus quidem indignabatur, suae demptum gloriae existimans, quicquid cessisset alienae. Quare Germanicus debellatis Germanis congeriem armorum struxit, superbo cum titulo; de se nihil addidit, metu invidiae, an ratus conscientiam facti satis esse. Et de Alberto Gomite Tirolensi Guntherus pulchre.

Quo etiam respexit Constantius, qui, (teste Ammiano lib. 16.) edictis testatus est, se cum gestis non adfuisset et dimicasse et vicisse. Sic Domitianus, more quamvis ridiculo et inepto, sed autoritatis conservandae spe falsos triumphos egit. Quod tamen crimen grave erat, et olim appellatum fuit crimen falsae pugnae. De Domitiani falso triumpho, et Agricolae victoria ita Tacitus: Inerat, inquit, conscientia derisui suisse nuperfalsum e Germania, triumphum, emptis per commercia, quorum habitus et crines in captivorum speciem formarentur, at nunc veram magnamque victoriam tot millibus holstium caesis ingenti fama celebrari; id sibi maxime formidolosum, privati hominis supra Principis attolli: frustra studia fori et civilium artium decus in silentium acta, si militarem gloriam alius occuparet, et caetera utcunque facil us dissimulari, ducis boni Imperatoriam virtutem esse. Haec ille. Militaris enim gloria propria est, vel esse debet, summi Principis.

CAPVT XII. Majestas in Principe. Ne quis effigiem alterius magis colat, quam Principis. Vt pro Principe solo vota fiant. Ne quis privata sacra habeat, aut novos Deos. Ne quis quempiam de salute Principis consulat, neve rogatus respondeat.

Prope abfuit, quod abominandum est, olim imperatoria majestas a divina. Vnde Imperatoribus effigies, staruae, templa statuebantur. Hinc signa, nomina atque imagines eorum in vexillis et scutis. Quare cum Vitellius de imperio periclitaretur, Tacitus scribit 3. Histor. Primores Cassiorum nomen, atque imagines Vitellii amolitos fuisse. Qui honor postea Christo habitus, quo respexit Prudentius,

Hinc qui alterius effigiem plus quam Principis coluisse dicebantur, contumaciae, imo laesae majestatis reus fiebat. Quod crimen Marcello intentatum est, quod ejus statua altius quam Caesaris sita esset. Et Lucius Ennius ejusdem majestatis postulatus est, quod effigiem Principis promiscuum ad usum argenti vertisset. Et cum populus Romanus effigiem Agrippinae ac Neronis gerens circumstetisset curiam, Tiberius criminatus est, nihil reliquum esse, nisi ut caperent ferrum, et quorum imagines pro vexillis secuti forent, Duces Imperatoresque deligerent. Nam et Ducum imagines in vexillis conspiciebantur. Ac tamen Tiberius Syriacis Legionibus munera dedit, quod solae nullam

Sic Pontifices, cum pro incolumitate Frincipis vota susciperent, et Neronem quoque et Drusum iisdem diis commen darent, Tiberius impatienter doluit aequari adolescentes senectae suae, adeoque aegre illis hoc condonavit. Refero hoc arcanum dominationis: tum quod pro solius Principis salute vota concipiebantur. l. I. C. De oblat. Vot. (et Plinius in Paneg. Vnum omnium votum est salus Principis) tum etiam quod hac ratione majestas Imperatoris aliorum dignitate ad aequabatur.

Caeterum Imperatores id inprimis studebant, ut non tantum fortes essent et existimarentur, verum etiam sancti ac venerabiles, quod nihil animos plebis magis percellit quam religio: Quod Curtius de Persis testatur lib. 8. Persas prudenter reges suos inter Deos colere. Majestatis enim imperii, salutis esse tutelam. Vnde illud Pauli, Dico dii estis. Quo nomine Imperatores Romani etiam Christiani, se aeternos, sanctos, divinos appellabant, ut in l. 2. C. De Fabric. Qui adorent Fabricenses nostram aeternitatem; et passim, quam tamen hyperbolen Ammianus Marcellinus non immerito irridet, et alii detestantur. Vnde qui per Principem Romanum peierabat, fustibus caedebatur, l. si duo §. ult. D. dejurejur. et Tiberius apud Tacitum. Iusjurandum per Principem, perinde aestimandum esse ac si Iovem fefellisset.

Quam etiam ob causam nemini fere licuit, praeter Principem, privata sacra habere,

aut novos Deos facere: ut ex Suetonio, colligo. Et Callisthenes apud Curtium libro octavo: Scilicet ego et tu, Cleo, deos fecimus? et de Alcibiade AEmil. Prob. Aspergebatur etiam infamia, quod in domo sua facere mysteria dicebatur, quod nefas erat more Atheniensium; idque non ad religionem, sed ad conjurationem pertinere arbitrabatur. Itaque soli Principes in Larario suo colebant Fortunam, tanquam habitatricem indigenam et auctricem Imperii Romani. Simili etiam ratione nemini licuit, alium de salute Principis, vel Reipublicae consulere. Firmicus, Cave, inquit, ne quando de statu Reipubl. vel de vita Romani Imperatoris aliquid interrogatus respondeas. et Tertullianus 35. Apolog. Cui opus est perserutari super Caesaris salute, nisi a quo aliquid adversus illam cogitatur, vel optatur, aut post illam speratur, aut sustinetur?

CAPVT XIII. Ne quis Magicam artem faciat. Mathematici. Chaldaei. Ne quis nisi apud Regem vaticinia edat. Ne quis cum exule conversetur. Conventus et conciliabula inprincipatu.

MVlti nam que ad Imperium contenderunt, vel hoc solum praetextu quod fato sibi deberi arbitrati sunt: veluti Lentulus, qui destinatum familiae suae regnum ex Sibyllinis versibus vaticinatus est, Et de Telepho quodam Suetonius in Augusto. Ad extremum, inquit, Telephus quasi debita sibi fato dominatione, et Augustum et enatum aggressus est: ut reliquos innumeros omittam.

Quaeres Imperatores impulit, ut divinandi artem damnabilem fecerint, l. 6. C. de mal. Et olim prohibita fuit interdictione ignis et aquae, ut constat ex Vlpiani fragmentis; postea poena capitis punita: Quip pe quae ipsum pulsat propemodum Majestatem, ut ait l. 7. C. eod. Dicebantur autem Mathematici qui futura praedicebant; Vnde Iuvenalis. Nota Mathematicis genesis tua.

Non enim intelligo veram illam et genuinam Mathematicam, quam teste Dioclet: discere atque exercere publice interest, quaeve permultum confert ad aedificandas urbes, propugnacula exstrueuda vel oppugnanda, unde Philo appellat, [gap: Greek word(s)] , omnium scientiarum. Sed istam artem Magicam quam Curtius, Vanissimi cujusque ludibrium esse, ait, et de qua Tacitus 12. Annal. molitur crimina et accusatorem qui objiceret Chladaeos, mages, interrogatumque Apollinis Clarii simulacrum super nuptiis Imperatoris. Et alibi: Scribonianus in exilium agitur, quasi finem Principis per Chaldaeos scrutaretur. Item, Mathematici, genus hominum potentibus infidum, sperantibus fallax, quod in civitate nostra et vet abitur semper, et retinebitur. Vnde Domitianus Pomposianum interfecit, quod imperatoriam genesin habere vulgo ferebatur.

Quo etiam modo Tiberius Aruspices secreto ac sine testibus consuli vetuit, Suetonius in Tiberio. Sic in regno Macedonico non licuit, nisi apud Regem, vaticinia profiteri. Illud est quod Alexander Aristandrum increpat: Non Rex, inquit, sed privatus sum: sacrificium ut faceres mandavi,

quid eo portenderetur, cur apud alium quam apud me professus es? Eriginus arcana et secreta, te prodente, cognovit. Curtius lib. 7. Ab hisce artibus etiam sibi timere dicuntur Turcici Imperatores veluti est nobilis illa praedictio, fore, ut ex Transsylvaniae rupibus prodeat Princeps, qui ad nihilum redigat Ottomanicum Imperium. Cui simile est illud responsum Aruspicum apud Vopiscum in Floriano.

Hinc etiam periculosum erat cum ejuscemodi versari: quem admodum etiam nefas fuit cum exule diu multumque esse: de quo Plinius in Epistola quadam: Equidem cum essent Fhilosophi ab urbe summoti, fui apud illum in suburbano et quo notabilius hoc perieulosiusque esset, fui Praetor, pecuniam etiam dedi, etc. Ideo Sejano accusato majestatis, nonnulli qui una cum eo consederant, surrexerunt, Dion. 58.

Quam etiam ob causam Mecaenas ille Augustum docuit. Quam pernitiosa sint in principatu conventus et conciliabula: idque Tacitus notat in rebellione Galliarum: Igitur, inquit, per conciliabula et coetus sed tiosa disserebant. Vnde Senatusconsultis et Constitutionibus Principum prohibiti sunt. tit. D. de colleg. et corporib. Et tit. 53. Feud. lib. 2. §. Conventicula. Quod sic reddit Poeta Augustus lib. 8.

CAPVT XIV. Praesidiis se munire, armatum, loricatum esse. Nimia securitas Caesaris, [gap: Greek word(s)] in dimittendis Praetorianis militibus. Regalis corporis custodiae.

SIcut jus armorum minime privato competit, ita contra Princeps se armis, contra factiosorum hominum insidias. munire debet. Nam ut ait Livius lib. 2. parum tuta est sine viribus Majestas. Ideo Romulus trecentos armatos ad custodiam corporis, quos Celeres appellavit, non in bello solum, sed etiam in pace habuit. Idem sedulo Livia Augustum monuit, ut sui corporis custodiam exquisitissimam institueret: et Mecaenas ad eundem: Suadeo, inquit, ut duos praestantissimos ex equitibus, qui praesidio praesint, sumas, ut sint qui tui custodiam gerant.

Non enim audio illos qui hoc plus quam tyrannicum esse existimant. Enimvero horum arcanorum usus, vel ipso Aristotele teste, non tam est in tranquilla et pacata Republica, quam in turbulenta ac seditiosa. Ac multum a tyrannide differt dominatio: illa suum commodum spectat, haec et suum et civium, illa perscelera occupatur, haecviolenter quidem, sed vi ac jure belli, illa armis munita est ad perniciem civium, haec ad subsidium et custodiam sui.

Quare recte Augustus, quod lorica sub veste munitus ferroque cinctus in curiam ivit. Recte Tiberius, quod in funere Augustipraesidia disposuit, ut ut inrisus fuit a

populo. Quos secutus Cosmus Mediceus occupato imperio Florentino, non nisi armatus et cum manu militari in senatum venit. Quin etiam Masinissa ille parum hominibus credens, canibus salutem suam vallavit, teste Valerio Maximo. Quaenam enim, per fortunam Principum, alia causa fuit tam inopinae et festinatae C. Iulii Caesaris necis, quam quod neglexit excubias, praet orianosque milites dimisit firmissimum corporis regalis robur? Quare in quo Syllam increpat, quod Dictaturam deposuerat, eum literas nescivisse; in eo multo magis objurgandus est Caesar ipse, quod, non deposita Dictatura, praetorianos tamen milites dimisit, principatus enim armis quaesitus, ut monuerunt eum Pansa et Hirtius apud Paterculum armis tenendus erat: Quo nomine eum merito Anglicus Scriptor Henricus Savillis solaecum appellat et pessimum Grammaticum. Vere Tragicus in Hercule furente,

Quare quod Augustus et Tiberius Germanorum custodia usi sunt. Galba Evocatorum, Caligula Batavorum, Antoninus Germanorum equitum, atque alii aliorum; ideo et se securos reddiderunt a sceleribus civium, et nefariis hominibus terrorem incusserunt. Quam etiam ob causam antiquissimi Reges, ut est apud Xenophontem et Iustinum, circa se habebant gustatores, qui temperabant sive praegustabant potum propter periculum veneni. Qui mos Regibus adhuc hodie in usu est. Caeterum stationem

militiim Suetonius vocat vim Dominationis. Statione, inquit, militum, hoc est vi et specie Dominationis assumpta: et Naevuis Regalis corporis custodias appellat.

CAPVT XV.

Non omittere sedem Imperii, id est, caput rerum: et discutiuntur rationes propter quas Tiberius, Antoninus, Iustinianus, Carolus Rex Galliae, Ammurates, ab urbe non discesserint: Imperatoriae Majestatis est, praecise agere. Gallorum imprudentia in deserendo Mediolano.

Roma, ut dictum est, erat sedes Imperii Romani, et caput rerum, de qua Romulus ille apud Livium lib. 1. Abi nuncia, inquit, Romanis, c oe lestes ita velle, ut mea Roma caput orbis terrarum sit. Quocirca non facile eam deserebant Principes Romani. De Augusto Suetonius. Non diu, inquit, urbem reliquit: Alibi: Biennio continuo post adeptum Imperium pedem porta non extulit. Idem fecit Tiberius: Exorta enim seditione in Illyrico, vulgus incusare Tiberium, ire ipsum, et opponere majestatem. Imperatoriam debere: verum immotum adversus eos sermones fixumque Tiberio fuit, non omittere caput, neque se remque publicam in casum dare. Referas hoc identidem meo periculo ad arcana Dominationis: Ac quidem rationes non erant de nihilo, imo gravissimae; quamvis Tiberius alium praetextum excogitavit, magnitudinem Imperii extollens, Primo, quod urbs erat caput rerum, unde in omnia regimen, ut ait Tacitus z. Annal. Neque decorum, inquit,

alibi, Principib. si una alterave civitas turbet, omissa urbe, unde in omnia regimen, etc, Deinde, ne se et Rem publicam in discrimen, conjiceret: maluit enim vulpecula sedern Imperii premere, quam absens Rempublicam adeoque Dominationem suam conjuratorum insidiis obnoxiam facere. Tertio. Quia si ivisset, aut utrique exercitui, tam in Illyrico quam in Germania, satisfactum oportuisset, aut neutri, aut alterutri. Si utrique, futurum hoc eratcontra salutem Reipublicae, quae tantis oneribus erat impar: si neutri, metuebat ab utroque, ne sibi vim intentarent, et quod ultro nequissent, necessitate exprimerent, ideo Tacitus 1. Annal. Periculosa severitas, flagitiosa largitio, seu nihil militi, seu omnia concederentur, in ancipiti Republ. Si alterutri, atque ita hunc exercitum alteri praetulisset, periculum erat, ne postpositi hac contumelia incenderentur. Quarto. Itaque consultius erat filios mitti, Imperatoria majestare salva, cujus ex longinquo major est reverentia: et ut Caesar ait: omnia plerumque quae absunt, vehementius hominum mentes perturbant: et Livius lib. 35. continuus aspectus minus verendos magnos homines ipsa satietate facit. Quinto. Legatis licebat perplexe agere, et Senatus arbitrium praetendere, quaedam etiam ad Imperatorem rejicere: at Imperatoriae majestatis est, praecise. omnia agere, et ad punctum, hoc est, ut Alciatus interpretatur, sine tectorio aliquo et sermonis involucro: velut Cicero libro octavo ad Atticum, sine ulla exceptione. Ideo Tacitus de Druso, eum arbitrium Senatus et

patris praetendisse. Sexto. Si milites resistant Germanico et Druso, mitigari et linfringi posse; se vero, id est, imperatoria majestate laesa [orig: laesâ], quodnam subsidium sperarent? Idem factitarunt Antonius, Iustinianus, Carolus ille Rex Galliae, Ammurates, aliique. Antoninus hanc causam asseruit, quod provincialibus comitatus Principis nimis gravis futurus erat: sed verius judicio meo Capitolinus, ne Imperatore absente, sedes Imperii a conjuratis occuparetur. Ideo Ammutates ille Turcarum Imperator gloriari ausus est, se sedentem Constantinopoli majores res gessisse, quam ullum ex Majoribus suis in ipsa acie: idque Tiberius dicebat, fide ac virtute Legatos, se consiliis superfuisse. Cujus rei tamen alia causa non fuit, quam quod Constantinopolis sedes erat Imperii, et plena Christianis hostibus, Turcico nomini infensissimis. Sic Carolus Gallus bellum cum Eduardo Rege Angliae per fratres gessit, ne rebus improspere gestis, ut est fortuna belli, absente Rege, Parisienses, more, suo secessionem facerent: ac tamen Eduardus dixisse fertur, cum nullo unquam hoste sibi rem fuisse, qui minus armaretur, et plus negotii sibi facesseret. Frossardus lib. 2. Vnde Machiavellus merito ipsorum etiam Gallorum imprudentiam perstringit, quod Mediolanum deseruerint, ubi si aliquamdiu pedem fixissent, non tam cito exiade ab Hispanis fuissent ejecti.

CAPUT XVI.

Imperium intra terminos coercere, Metus, pro consilio et prudentia. Limites Imperii Romani sub Augusto. Difficultas retinendi Imperii in remotis regionibus. Reipubl. diu. aegrae necessaria quies. Occulta causa conjurationis Catilinariae.

FElicitas Reipublicae, ut testatur florentissimus rei Romanae scriptor, non consistit in magnitudine, sed in summa imperandi parendique prudentia idque oraculi instar videtur mihi in Repub. praesertim turbulenta, et multis intestinis discordiis laborante. Architectus certe intelligens non graviores pluresque contignationes superaedificat, neque altius domum tollit quam ferendo est fundamentum. Quare Augustus Imperator occupato Imperio consilium iniit coercendi intra terminos Imperii, ut refert Tacitus et Dion. Qui locus magnum mihi arcanum sapere videtur dominationis. Non enim invidia [orig: invidiâ] id fecit Augustus, qualis in Adriano fuit, neque timore quodam, aut metu, aut etiam ignavia, ut sortasse vulgus hominum existimavit; sed ex summa prudentia, ne, ut testatur Dion, si imperium dilatare voluisset, id difficilius tueretur, facilius etiam partum amitteret. Erat enim Respublica Romana aegra, quaeve vix cicatrices clade intestina acceptas obduxerat. Nisi forte apud Tacitum, cum Scipione Admirato, metum interpreteris prudentiam, sive, ut alibi Tacitus appellat, consilium, veluti in Agricolae vita: Ac longa, inquit, oblivio Britanniae

etiam in pace consilium id D. Augustus vocabat, Tiberius praecipue, sive, ut Lipsius legit, praeceptum, et alias metus pro prudentia sumitur. Hinc Arbiter: quantum quisque timet, tantum fugit: Metus enim tutos facit, Thucyd. [gap: Greek word(s)] : et Tacit. Germania a Dacis mutuo metu, aut montibus separatur. sic Ligurinus:

Ac quidem hujus consilii rationes etiam sunt aliae. Primo, quod varia est fortuna belli et alea, adeoque ipsius virtutis. Hinc seneca in Herc. fur. Post multa virtus opera laxai solet. Quare Corbulo ille meritae tot per annos gloriae ultra periculum facere noluit. Deinde, quod Imperium Romanum jam mole sua laborabat. Erant enim termini, ab Oriente Euphratus, a Meridie Nili cataractae, et deserta Africae; et mons Atlas ab Occidente, a Septentrione Danubius et Rhenus, unde magna difficultas erat retinendi. Ideo Tacitus 1. Annal. Mari Oceano, aut amnibus longinquis septum Imperium, legiones, provincias, classes, cuncta inter se connexa: quae omnia pertinebant ad securitatem Principis qua de re pulchra est Venetotum oratio apud Guicciardinum lib. 3. Histor. Civitatem Pisanam esse quidem peropportunam Venetis, caeterum quod nisi per alienam ditionem et portus eo appellere queant, difficulter, et non nisi magnis impensis contra Florentinorum irjurias conservari posse. Ea verissime Curtius libro quarto: praegrave Imperium difficile

est centinere, quod capere non possis. Videsne, ut navigia quae modum excedunt, regi nequeant? Nescio an Darius ideo tam multa amiserit, quia nimiae opes magnae jacturae locum faciunt, facilius est quaedam vincere, quam tueri. quam hercule expeditius manus nostrae rapiunt, quam continent. Haec eleganter Curtius. Taceo nunc singularem justitiam et patientiam Augusti, quippe qui nulli, teste Suetonio, bellum intulit, nisi justis de causis; Praetereo etiam illud quod legati apud Procopium dicebant, ideo geri bellum, ut pax videatur quaesita: de quo suo consilio ipse Augustus magnifice loquitur apud Iulianum in Caesaribus. Beliis vero civilibus saepenumero in extremum discrimen adductam rem Romanam sic composui, firmavique. Non enim, immoderatis cupidit atibus morem gerens, omnia undique parare, et dominio eius adiungere suscepi, sed duos Imperio nostro limites, tanquam a naturae datos, Istrum et Euphratem statui. Deinde domitis Thracibus et Scythis, non bellum aliud ex alio sum commentatus, sed in Iuris descriptione, et eorura quae bellis civilibus de pravata erant correctione incubui: et quae sequuntur. Intererat nimirum Reipubl. aegrae et sauciae quiescere, ne, ut ait Florus, vulnera curatione ipsa rescinderentur: quod in Tiberio etiam laudavit prudens scriptor, eum proferendi Imperii incuriosum fuisse. Quam etiam causam Florus libr. 1. facit conjurationis Catilinariae, quod in extremis mundi finibus arma Romana peregrinabantur. et Salustius In Italia, inquit, nullus exercitus, Cn. Pompeius in extremis terris bellum gerebat. Porro Claudius recte et ex dignitate Reipubl.

Britanniam, et Trajanus Arabiam Imperio adjunxit; quippe quibus temporibus jam tum Respub. convaluerat. Quare quod Iustinus de Mithridate scribit, eum, cum ad administrationem regni accessisset, non de regendo, sed de augendo regno cogitasse, facilius fuit Mithridati, occupato tranquillo Imperio: ac tamen a reditu veneno periclitatus est. Iustinus lib. 37. Quo modo etiam intelligendum est illud de Friderico Barbarossa,

CAPUT XVII.

Ne quis impune Principem, etiam hostem, interficiat. Vt acta priorum Principum conserventur, etiam Tyrannorum. Ne facile princeps supplicio afficiatur.

CVm reverentia civium erga Principes: tum etiam ipsius Principis salus in eo posita est, ne facile aliquis regii, vel principalis sanguinis interficiatur: imo etiam ne caedes Principis, quamtumvis hostis, impunita maneat; quod Laurentius ille Mediceus dixit, se nolle committere, ut opinio haec in animos hominum illabatur, regium, sive principalem sanguinem licere effundere. Qui enim Princeps Principem interficit, exemplum dat sui interficiendi, suumque ipsius latus denudat. Ideo sanctus David: Occidi, inquit, eum, quinuncio allato de morte Sauli, praemium sibi dari postulabat; quanto magis homines impios, qui interfecerunt virum justum in domo sua et lecto dormientem? Eodem consilio Augustus

Et Severus Imperator Pertinacis interfectores capitali poena damnavit: quod factum, teste Herodiano, incredibilem illi tum gloriam attulit, tum etiam diutissime imperandi securitatem. Sic Domitianus Neronis libertum, quod Neroni petenti jugulum opem tulisset, ad supplicium traxit. Vnde acer scriptor: vltor est, inquit, quisquis successit. Ideo Vitellius interfectores Galbae, quantumvis hostis, omnes conquiri et interfici jussit: non, ut ait Tacitus, honore Galbae, sed tradito Principibus more, munimentum in praesens, in posterum ultionem. Cujus rei rationem praeclare exposuit Alexandro Darius a Besso letaliter vulneratus: exempli, communemque omnium regum essecausam, quam negligere illi indecorum esse et periculosum, quippe cum in altero justitiae ejus, inatero etiam utititatis causa versetur. Recte ait communem causam esse; sic apud Senecam Amphytruo increpatus a Lyco, quod Iovem mentiretur patrem Herculis; respondit: Communisista pluribus causa est deis. Quae etiam ratio videtur, propter quam Nero Pilato caput amputari jussit, quod Christum Regem Iudaeorum supplicio afficere non dubitasset, si Suidae credendum est. Sic Bajazetes Turcarum Imperator, Bernhardum Bandinum Iuliani Medicis percusso.

em, qui in Asiam usque persugerat, dignitate hominis et sceleris atrocitate permotus, ad supplicium tradidit, ut refert lovius. Causam etiam expressit apud Sophoclem Oedipus, qui Laji caedem ulcisci cupit; ut suam ipsius vitam tueatur, non, enim piget versus egregios huc referre,

Quo sine etiam priorum Principum acta conservantur. Suetonius in Augusto nihil convenientius ducens, quam necem avunculi vindicare, et acta tueri; imo etiam Tyrannorum. Cicero nihil usitatius quam Tyrannorum acta valere. De simili re Gellius lib. 18. sic bona sententia mansit, turpis auctor mutatus est. Idem fecerunt Arcadius et Honorius, et Maximino Tyranno caeso legem tulerunt: Quae Tyrannus, contra ius reseripsit, non valere praecipimus, legitimis eius rescriptis minime impugnandis. Pari ratione Nerva et Trajanus beneficia Domitiani conservarunt.

CAPVT XVIII.

Arcana Dominationis Aristocraticae. Nimiae largitiones. Nimiae affnitates. Ne quis munitam do mum habeat. Ne Patricius in arce, aut Capitolio habitet. Ne penes alios quam Patricios auspicia sin. Ne quis impune Senatorem pulset et injuria afficiat. Ne Patricius facile supplicio afficiatur.

Atqne haec sunt dominationis Regiae arcana: caeterum non minus in Imperio multorum, hoc est nobilium, sive patriciorum, id genus artibus opus est. Quanquam enim Senatus, ut Imperator ille dicebat, immortalis est, Princeps vero mortalis, non minus tamen ille, quam hic nefariorum civium injuriis obnoxius est, nisi ipse obviam eat. Et exempla conjurationum adversus senatum et patricios sunt obvia; qualis fuit nobilis ille Catilina, qui universum senatum trucidare instituerat, exceptis Pompeji liberis; cui facinori patando una nox Saturnalium constituta fuit.

Quemadmodum ergo arcana regiae dominationis sunt occulta consilia pro salute Principis excogitata; ita Arcana Aristocraticae dominationis, sunt intima atque occulta consilia ad salutem Nobilium, sive patriciorum in Republ. pertinentia.

Quorum multa sunt, quae cum arcanis, regiis communia sunt: quale est illud, ne largitiones aut conventus fiant: quippe quae teste Livio, temeritatis apud plebem sunt invitamenta. De conventibus idem Livius lib. 2. tum vero plebi coetus nocturnos, pars in

Esquiliis, pars in Aventino facere, ne in foro subitis trepidaret consiliis, et omnia temere ac fortuito ageret. Eam rem consules rati, ut erat, pernitiosam ad patres referunt. De Largitionibus idem Livius eodem libro: publica patribus sollicitudo inerat, largitione consulum periculosas libertati opes struere: et paulo post agros illos servitutem iis qui acceperant laturos. Quo pulchte faciunt illa M. Tullii ad Articum lib. 2. Epist. 17. Nihil est quod non, timendum sit [gap: Greek word(s)] ; quid enim ista repentina affinitatis conjunctio, quid ager Campanus, quid effusio pecuniae significant quae si essent extrema, tamen esset nimium mali. sed ea natura rei est, ut haec extrema esse non possint. Quid enim eos haec ipsaper se oblectare possunt? Nunquam huc venissent, nisi ad alias res pestiferas aditus sbi compararent. Quo modo apud Livium libro quarto. Patres increpant consules quod Spurii Melii largitiones, coet usque plebis in privata domo passi essent fieri.

Deinde, ne quis ex Patriciis nimis splendide aedificet. Livius libro fecundo: Valerius, inquit Cos. affectati regni in suspicionem venit quia aedifica bat in summa Velia, ibi alto atque munito loco inexpugnabilem fore, itaque delata confestim materia infra Veliam, domus in infimo clivo aedificata, unde latum ad populum est, ne quis patricius in arce aut Capitolio habitaret.

Taceo quod haec aedificiorum magnifi centia egenorum animos perstringit, et ad seditiones invitat. Catilina apud Salustium. Quis mortalium, cui virile ingenium est tolerare potest illis divitias superare, quas

profundant in exstruendo mari, et montibus coaequandis, nobis rem familiarem etiam ad. necessaria deesse? illos binas aut amplius domos aedificare nobis larem familiarem nusquam ullum esse? Idem Horatius increpat: Structas in altum divitiae, et actis in altum molibus: et Petronius

Cumprimis autem ad patriciorum salutem facit, ut senatores et patricii existimentur sancti et inviolabiles: unde apud Romanos penes eos solos auspicia erant. Livius librosexto: [note: Penes quos igitur sunt auspicia more majorum? Nempe penes patres.] Et lib. 2 3. Nec privatum auspicia sequi, necsine auspiciis profecturm; in externo ea sola nova atque integra coneipere posse.

Quare graude crimen fuit, virum senatorii ordinis pulsare, velinjuria afficere, quod ait Arnob. libro 4. Magistratum in ordinem redigere, senatorem convitio prosequi suis esse decestis periculo sissimum poenis.

Simili ratione Patricii non facile supplicio affici debent: Id Decemviri posituri Imperium orant ac monent Patres, ut ipsie ab invidia cavcatur; nec suo sanguine ad supplicia patrum plebem assuefaciant, Livius lib. 3.

Hujuscem odi arcana consilia in Aristocratica etiam Republica opponenda, sunt iis, qui Nobilium sanguine se polluere maluut, quam eorundem imperium aequo animo ferre.

Caput XIX. Dictatoris creatio, et potestas. Vt Patriciisoli cum gladiis sint. Ciceronis Cos. Romani lorica. Lictores. Fasces.

INprimis autem arcanum dominationis Aristocraticae sapere videtur creatio illa Dictatoris Romani post latam legem. provocationis. Idque testatur Appius Claudius apud Livium lib. 2. consul revera [gap: Greek word(s)] et plebi infensus, id adeo, inquit, malum ex provocatione natum. Agedum Dictatorem a quo provocatio non est, creemus, i am hic, quorum omnia ardent, conticescet furor. pulset tum mihi lictorem, qui sciat ius de tergo vitaque sua penes unum illum esse. Equidem hoc consilio nisi fuissent usi Patres Romani, vix, ac ne vix quidem, plebejorum vim atque atrocitatem, sustinuissent.

Erat enim Dictatoris magna vis atque potestas, adeo ut ab eo et inprimis optima lege creato provocare minime licuerit. Vn de Livius lib. 8. Dictatoris, inquit, edictum pro numine semper observatum. Et Tribuni lib. 6. Dictatorium fulmen in secreatum ajunt. Ibidem. Nec adversus Dictatoriam vim, aut tribuni plebis, aut ipsa plebs attollere oculos aut hiscere audebat. Nequesolum tempore belli creabatur, sed etiam in pace, Livius lib. 7. Dictatorem hic annus habuit M. Fabium, nullo terrore belli, sed ne Licinia lex Comitiis consularibus observaretur.

Caeterum illud salutariter in libera Republica, quod tanta vis atque majestas ad sex tantum menses durabatine quis fretus

diuturna potentia Rempublicam everteret. Quod plerumque accidit, ut hujusceniodi Dictaturam subsequatur Principatus, uti videre etiam est in illo Taciti 11. Annal. Exhaustis, quas Dictator Caesar lege Cassia, et Princeps Augustus lege Senia sublegere, etc.

Quo etiam pertinet, ut in hac Republica patricii muniti sint, et cum gladio atque armis eant, quod quamvis parvi momenti esse existimatur, mirifice tamen plebem deterret; patriciis vero vim atque autoritarem auget. Vnde Cicero, quamvis gloriatus est ad Atticum, se firmissima hominum benevolentia munitum esse, tamen Consul in campum ascendit cum lata et insigni lorica. Qua re sibi salutem attulit, Catilinae vero et Antonio maximam invidiam conflavit. Qua de causa Coss. cum lictoribus et fascibus incedebant. Itaque arcanum dominationis consulum tentatum est, cum Livius ait: violatos esse lictores, fasces fractos, etc. Vt ut Plinius libro 3. Epistol. vocet fascesimaginarios.

CAPUT XX. Ne Senatores, Coss. vel Patricii urbem deserant, aut urbe cedant Ne pax alicunde quam Roma petatur.

AD salutem etiam patriciorum spectat, ne facile sedem avitum relinquant. De quo Cicero gravissime incusavit Pompeium, adeoque universum senatum Romanum, quod adventante cum exercitu Caesare, Roma discesserint, [gap: Greek word(s)] . Nec sum miratus, inquit

lib. 8. Epistol. 1. ad Atticum, eum qui caput ipsu reliquisset, reliquis membris non parcere. Et 7. Epist. 11. Per fortunas, quale tibi consilium Pontpeii videtur? hoc quaero, quod urbem reliquerit: ego enim Iwa, tum nihil absurdius: urbem tu relinquas? Ergo idem si Galli venirent. Non est, inquit, in parietibus Respublica, at in aris et socis, fecit idem Themistocles, fluctum enim totius Babariae ferre urbs una non poterat. At idem Pericles non fecit, annum fere post quinquagesimum, cum prater moenia nihil teneret. Nostri olim urbe reliqua capta arcem tamen retinuerunt. Et paulo post: Multa hominum querela est, sine magistratibus urbem esse, sine senatu. In quo etiam Pompejum perstringit Petronius,

Quanto fortius olim, cum plebs Romana Vejos migrare vellet, optimates ita contenderunt, ut morituros se citius dicerent in conspectu populi Romani, quam relicta Roma transmigrare Vejos.

Adde quod patribus absentibus facile nefarii cives res novas moliuntur. Livius lib. 3. de Terentillo, qui tempore capto in sidiatus est Reipubl. Is, inquit, consulibns absentibus ratus locum tribunitiis actionibus datum, per aliquot dies patrum superbiam criminatus est; et postea: timebant patres ne ab sentibus consulibus jugum acciperent. Quare in certaminibus hisce civilibus, non facile patricii et inprimis qui imperia habent, urbe cedere debent. Cujus rei exemplum est in exilio Caesonis acerrimi defensoris patriciorum, cum velut victores Tribuni, inquit

Livius lib. 3. perculsis patribus Caesonis exilio, prope perlatam esse crederent legem, et quod ad seniores patrum pertineret, cessissent possessione Reipubl.

Quin etiam propterea pax non alicunde petebatur quam ex urbe Roma: tum ne promiscue ab exercitu in discrimen adducto extorqueretur, tum etiam ne unus extra Romam in periculum cum Reipublicae tum etiam ipsorum senatorum, pacem facere posset, ut constat ex sponsione Caudina et Numantina, de qua alias.

CAPUT XXI. Ne patricii cum plebeiis matrimonia ineant. Ne familia deficiant. et ist nova sublegantur.

IN hac Aristocratica Republica, et in qua praecipuae ac peculiares quaedam familiae rerum potiuntur, eadem ope niti decet, necum plebejorum sanguine commisceantur Patricii; partim, quod haec commixtio atque affinitas patriciorum nobilitatem existimationemque tollit, vel saltem minuit: partim etiam, quod plebeji hac affinitate moti et incensi Reipublicae participes esse satagunt. De quo cautum est in LL. 12. tab. Patricii cum plebeiis connubia ne jungunto. Quam ob causam maximae dissensiones fuerunt in Republica Romana. Quippe quod haec matrimonia (ver ba sunt Livii) colluvionem gentium, perturbationem auspiciorum publicorum privatorumque afferunt. ne quid incontaminati sit, ut discrimine omni sublato, nec se quisquam nec suos noverit; quam enim aliam vim connubia

promiscua habere, nisi ut ferarum properitu vulgentur concubitus plebis patrumque, ut qui natus sit ignoret, cuius sanguinis, quorum sacrorum sit, dimidius plebis, ne secum quidem ipse concors? Haec Livius.

Est nimirum hoc arcanum dominationis Aristocraticae. Nam plebs postquam gentem adepta est, omnia etiam quae sunt Patriciorum, ut magistratus, sacerdotia, ordines, imperia et triumphos assequitur. Qua ratione Patricii Romani plebeiis se mirifice obnoxios fecerunt.

Sed enim inquies; ita nonnullas familias nonnunquam ad inopiam delabi. Quin igitur ex publico aerario accipiunt, quantum ad splendorem familiae opus est? qua liberalitate usus est Augustus erga M. Hortalum Hortensii nepotem, ne, ut ait Augustaeus scriptor, clarissima familia extingueretur. Quod nisi fiat, periculum est ne plures Catilinae in orationem erumpant, qualis est apud Sallustium, postquam Resp, in paucorum potentiam jus atque ditionem concessit, semper illis Reges, tetrarchae, vectigales esse, et c. Caeteri omnes, strenui, boni, nobiles atque ignobiles, vulgus fuimus sine gratia, sine auctoritate; his obnoxii, quibus, si Resp. valeret, formidini essemus.

Quo magis opus est, ut vetustissimis familiis ex stinctis, novae sub legantur: quod saepenumero Romae factum est, tum ne summa Reipublicae elapsis temporibus, ad nimis paucos redigatur, tum etiam ne ipsorum patriciorum potentia diminuatur. Quae res si in principatu usum habet, quanto magis obtinet in Republica in qua certae

familiae principatum obtinent. De Claudio Tacitus 11. Annal. lisdem diebus in numerum Patriciorum ascivit Caesar vetustissimum quemque, aut quibus clari parentes fuerant: paucis iam reliquis farniliarum, quas Romulus maiorum et L. Brutus minorum gentium appellaverant, exhaustis etiam quas Dictator Caesar lege Cassia, et Prine eps Augustus lege Senia sublegere. Et olim Romulus ille Rex diruta Alba, in Patres, ut eo quoque pars Reipublicae cresceret, legit Tullios, Servilios, Qujntios. Quo etiam consilio Cajus, quamvis in principatu quibusdam Equitibus, teste Dione libro 52. laticlavium dedit, id est, spem dignitatis senatoriae.

CAPUT XXII. Ne alterius quam vernaculae linguae usus sit. Crimen alieni sermonis. Linguae Germanicae dignitas. Daemagogi. Tribuni pleb.

AD autoritatem etiam Reip. conservandam permagni interest, ut sancte obser Vetur et usurpetur lingua vernacula. Valerius 2. c. 2. Magistratus, inquit, prisci quantopere suam populique Romani majestatem retinentes se gesserint, hinc cognosci potest, quod inter caetera obtinendae gravitatis indicia, illud quoque magna cum perseverantia custodi ebant, ne Graec is unquam, nisi Latine, responsa darent. Quin eriam ipsa linguae volubilitate, quod plurimum valent, excussa, per interpretem loqui cogebant; non in urbe tantum nostra, sed etiam in Graecia et Asia, quo scilicet Latinae vocis honos per omnes gentes venerabilior diffunderetur. Nec illis deerant studiae

doctrinae, sed nulla non in re pallium toga subjici debere arbitrabantur: indignum esse existimantes, illecebris et suavitati literarum imperii pondus et autoritatem donari. Haec ille. Idque Phavorinus dicebat, posse Imperatorem hominibus Barbaris civitatem Romanam dare, vocabulis nominibusque Barbaris non posse; quippe quae a naturali civium usu, qui, ut est in l. 2. D. de usu. autoritate senatus immutari nequit, vim atque proprietatem accipiunt. Cujus rei Philotam in reatu stantem, et alieno sermone utentem incusat Alexander. Ecquid videtis odio etiam sermonis patrii Philotam teneri? solus quippe fastidit eum dicere: sed dicat sane utcunque cordi est: dum memineritis aeque illum a nostro more atque semone abhorrere. Eodem modo Turcici imperatores majestatem imperii siu ostentant, ut non alia lingua quam sua vel legatos exterorum Principum audiant, vel iisdem respondeant. Quo etiam pertinet constitutio Imperii, ne in Camera lites alia lingua intendantur, quam Germanica, cujus linguae, quidquid Ariasimontanus calumnietur, tanta est majestas, tantaque dignitas, ut cum aliis fere omnibus, non tantum de elegantia, verum etiam de ex quisitorum verborum circumductione, et periodorum decenti amplitudine atque tractu, certare possit.

Quo magis cavendum est, ne in Rempubl. inrepant homines loquaces et male diserti, quippe qui, veluti litui animos plebis adversus patricios animant atque in cendunt; quales fuerunt olim apud Athenienses Daemagogi, et apud Romanos Tribunis

plebis, quorum locum hodie quidan. ex ordine sacro (qui pudor est religionis nostrae) obtinent, veluti Rockisanus ille, cujus concionibus et debacchationibus Georgius a Kunstadt Podibradius regnum Bohemiae invasit. Quo laudabilius, civitates nonnullae adeo eorum loquacitatem ambitionemque comprimunt, ut iis nulla fere alia de re praeterquam de morum corruptione, animarumque salute, publice verba facere liceat.

CARVT XXIII. Arcana Dominationis Democraticae. Ne quis civem Romanum vinctum teneat. Lex Portia. Vt Tribuni sint sacrosancti ne extra urbem ab noctent. Vt nunquam eorum potestas cesset. Tribunitia potestas. Ne patricii nimis multos luctores habeant.

POrro, nihil minus in hac rerum natura mortale est, quam populus. Itaque haud scio, an populari Reipublicae arcana dominationis accommodari queant. Ad libertatem tamen ac salutem populi Rom. pertinet edictum illud Consulis Romani: ne quis civem Romanum Vinctum teneret, aut clausum, quo minus nominis edendi apud Coss. potestas fieret: ne quis militis, donec in castris esset, bona possideret aut venderet, liberos nepotesque ejus moraretur. Inprimis vero huc pertinet lex illa Portia, qua sancitum fuit. ne cui civem Romanum inter ficere liceret. Adeoque haec vox, civis Romanus sum, multis saepe in ultimi: terris opem inter Barbaros tulit et salutem. Hinc Vellejus Paterculus

Illud, inquit, unum nefarie proditum, quod capitis, non dicam, Gracchi, sed civis Romani, precium se daturum, idque auro repensurum proposuit. Quare saepenumero haec lex renovata est. Cujus rei non alia causa fuit, teste Livio lib 10. quam quod plus paucorum opes, quam libertas plebis poterant. Contra quam legem, cum Cicero Consul Romanus supplicium de hostibus patriae sumpsisset, non injuste in exilium ejectus est.

Atque hanc proprie ad dominationem popularem, imo ad jura populi, de quibus ago lib. 4. referri oportere, vel ex eo liquet, quod mutata Republica, vim suam et valorem perdidit. Et enim Galba, ut refert Tranquillus, cuidam cruci affixo, implorantique leges, et civem Romanum testificanti, quasi solatio, et honore aliquo poenam levaturus, mutari, multoque praeter caeteras altiorem, et dealbatam statui crucem jussit.

Caeterum tribuni plebis arcana quaedam dominationis suae usurpasse mihi videntur. Primo, quod sacrosancti fuerunt, Canuleius ille apud Livium lib. 4. Quid tandem est, inquit, cur negent se manibus temperaturos, violaturosque denuncient sacro sanctam potestatem? Deinde, quod Tribunis extra urbem abnoctare non licuit: teste Gellio et Appia. 22. de bel. civ. adeoque ne quidem in continentibus licuit versari diem unum, vel noctem unam. Ne nimirum populi salus intuta esset, et patriciorum injuriis obnoxia. Quo etiam sensu legibus AEduorum iis, qui summum magisttatum obtinebant, excedere ex finibus non licebat.

Caesar de bel. Gal. Tertio. quod prehendendi potestatem habebant eos, qui plebi injuriam inferebant, eosque in carcerem mittendi, unde appellabantut praesides, atque libertatis populi Romani custodes. Quarto, quod creato Dictatore, cum reliquorum magistratuum Iurisdictio cessaret, Tribunus plebis in potestare manebat. Addo. quod Tribunis licuit Senatusconsultis intercedere, imo in curia subsellia habere, adeo ut Veturius, teste Plutarcho, morte affectus fuerit, quod Tribuno in forum venienti non cessisset. Quo facit illud apud Livium lib. 3. Aut plebs non est habenda, aut habendi sunt Tribuni plebis. Propterea Imperatores, occupato Imperio, momento tribunitiam potestatem usurparunt, quod erat, ut scribit Tacitus 3. An nal. summi fastigii vocabalum. Quare Augustus eam triginta septem annos continuavit, eandemque a Senatu Principibus Iuventutis petiit. Hinc Alexander Imperator apud Lampridium, Gratias, inquit, vobis ago de Caesareo nomine, de pontificatu maximo, de tribunitia potestate. Sed et hujus generis est illud: ne in populari statu patricii multos lictores habeant. Livtus lib. 3. Non pudet lictorum vestrorum majorem prope numerum in foro conspici, quam togatorum aliorumque. Hisce etiam similia sunt arcana quaedam dominationis tum regiae, tum Aristocraticae. quae huc referri possunt: ut sunt nimiae clientelae patriciorum, nimis munita aedifieia, et id genus alia. Quibus etiam plura ex variis historiis addi possunt, quod nos identidem aliquando, cum Deo et aetate, faciemus.

CAPUT XXIV. Alia quaedam famae et existimationis obtinendae, et communia consilia. Romanorum stupenda magnanimitas; externa corporis majestas; magnus animus in rebus adversis.

ILlud vero studium famae atque reputationis, ut vocant, plurimum potest in omni republica conservanda. Cujus rei Romani, supra alias gentes, peritissimi fuerunt, et dignissimi admiratione: Veluti illud, quod a Senatu Romano decretum est, ne captivorum octo millia, quae cladi Cannensi super fuerant, ullo pretio redimerentur. Ejusdem notae est illud Caesaris, non esse consuetudinem popuit Romani, ullam occipere ab homine armato conditionem. item illa magni animi vox est: navibus transire Rhenum, neque suae; neque populi Romani dignitatis esse. Itaque pontem struxit: Sicut etiam Romanorum magnanimitas in accipiendis muneribus in stuporem conjecit saepenumero vicinas gentes: qualis fuit Germanici, quod dum Galli, Itali, et Hispani arma, equos, aurum offerebant, laudato eorum studio, armis modo et equis ad bellum sumptis, propria pecunia militem juvit.

Quo facto magnanimitatem illam Philosophi ad vivum expressit. Primo equos et arma sumpsit, aurum repudiavit. Magnanimi enim est, inquit Aristoteles Ethic. libro 4. cap. 3, non tam utiles et fructuosas res capere, quam egregias et elegantes, et

Imperatore dignas. Nimirum equi et arma conveniebant Imperatori; aurum vero plebeio cuidam. Deinde, quodlaudato ipsorum studio, et quasi cum pudore accepit. Est idem magnanimi, autore Aristotele, conferre beneficia: sed cum verecundia accipere. Vnde Livius lib. 2. Legatis, inquit, gratiae actae pro munificentia, curaque, patera, quae ponderis minimi fuit, accepta.

Ac quidem Principem ipsa nonnunquam armat augusta corporis species, atque majestas; qua multi deterriti atque obstupefacti, a caede, quam destinaverant, abstinuerunt. Quemadmodum etiam de Augusto memoriae proditum est; a cujus facie, cum quidam miles se averteret, et interrogaretur ab Augusto, cur ita faceret; respondit. Quia, Caesar, fulmen tuorum oculorum ferre non possum. Adeo nihil magis conservat salutem Principum, nihilque citius conjuratorum insidias opprimit, quam sarta tecta existimatio atque majestas. Quod prudenter Tacitus 4. Annal. Caeteris mortalium in eo stare consilia, qui sibi conducere arbitrentur: Principum diversam esse sortem, quibus praecipua rerum ad famam dirigenda.

Qualis magnitudo illuxit etiam in illo veterum Germanorum Duce ac Principe, qui fusus a Catualda, ad Romanos confugit, Tiberioque scripsit, non ut profugus aut supplex. sed ex memoria veteris fortunae. Rebus enim deperditis saepe magnus animus fortunam comminiscitur, atque ab audacia mutuatur. Eadem gravitas fuit Cononis, qui regem, ad quem missus erat, adorare

noluit, quod, teste AEmilio Probo, [gap: Greek word(s)] illi vocabant; ne civitati suae, quae antea caeteris gentibus imperare consueverat, notam aliquam inureret. Illa vero animi torpedo atque segnities Principum latus veluti aperit, qualis stupor fuit in Vitellio Imperatore cum de Imperio periclitaretur. De quo Tacitus 3. Histor. Tanta torpedo invaserat animum, ut si Principem eum fuisse caeteri non meminissent, ipse oblivisceretur. Est enim cordati et magni Principis, nihil committere quod ipsius dignitati famaeque detrahit. Quam animi magnitudinem etiam in Friderico Primo notat Guntherus lib. 6.

CAPUT XXV. Omnium firmissima dominationis munimentae, pietas et cultus divinus; clementia, nullae injuriae; mitis gubernatio. Fati vis in interitu Principum et Rerumpubl.

CAEterum omnia haec arcana consilia superat, tum clementia eorum qui imperant, tum pietas et cultus divinus, ut est in veteri Vaticinio C. Martii autiqui vatis:

Vbi enim nimis vectigalibus aliisque pensionibus onerantur cives, ibi conjurationes

in caput Principis iniri oportet. Id est, quod monuit Pisonem Galba: Cogita, inquit, quid aut nolueris sub alio Principe, aut volueris. Et Mecaenas ille apud Dionem. Nulla in re laberis, si ea ipsa libenter feceris, quae velles alium facere, si ejus imperio subjectus esses. Quare nemo temere injuria afficien dus est: quin potius imperandi auspicium a clementia fieri debet, ut recte Augustum monuit Livia. In quo prudenter Germanicus, qui, Cappadocia in formulam provinciae redacta, quaedam ex regiis tributis deminuit. Quo, ut ait Tacitus, mitius Romanum Imperium speraretur. Id. quod inprimis observare debent illi, qui noviter Imperium occuparunt. De quo idem Tacitus arguit Mithridatem, eum atrociorem fuisse, quam novo regno conduceret.

Mihi corollarii instar erit illa Salustii ad Caesarem Oratio, auro magis aurea: Equidem ego cuncta imperia crudelia magis acerba, quam diuturna arbitror; neque quendam a multis metuendum esse, quin ad eum ex multis formido recidat. Eam vitam bellum aetternum, et anceps gerere: quoniam neque advesus, neque a tergo, aut lateribus tutus sis, semper in metu aut periculo agites. Quid, quod hujuscemodi humanae cogitationes et arcana consilia, sae penumero turpiter fallunt, et in fumum eunt?

Vsque adeo, ut canit elegantissimus Lucretius, res humanas vis abdita quaedam Obterit, et pulchros fasces, saevasque secures Proculcare, ac ludibrio sibi habere videtur.

ARNOLDI CLAPMARII DE ARCANIS RERUM PUBLICARUM, LIBER QVARTVS.

CAPUT I.

Diversitas Iuris publici et privati. In illo magis dominatur vis et salus populi, quam aequitas. Ius humanum. Ius belli. Belli commercia. Militaris Iurisdictionis summa lex pecunia. Quomodo Iuri dominationis reliqua cedant jura.

QVi publica negotia, quaeve ad regna et populos spectant, promiscue ex jure civili ac privato ponderant atque decidunt, nae illi mihi perperam facere videntur; idque duabus inprimis de causis: quarum prima est rei diversitas, atque dignitas. A causis privatorum pendet unius atque alterius salus: a causis publicis populi, Respublicae, imo aliquot regna, quae respectu rerum privatarum, quae, teste gravitssimo scriptore, semper offecere officientque publicis negotiis, minime consideranda sunt. Hinc Poeta de arte Poetica.

Non attenuo eorum studium, qui de jure belli, de foederibus, de legationibus. de

magistratu, de imperio, non solum ex historiis et jure publico disputant, sed etiam ex jure privato.

Deinde, quod in publicis parva, imo nonnunquam nulla habetur ratio juris privati; quippe in quibus dominantur privilegia, foedera, vis armorum, militum, pecuniae. Adde quod obscuritas rerum privatarum, quae teste Cicerone 2. de Orator. multo saepe obscuriores sunt quam publicae, sicut et, ut Vlpianus vocat, judicialis illa subtilitas in publica negotia minime cadit. Hinc factum est ut regni causa, juri civili multis modis abrogatum sit, juxta illud, salus populi summa lex esto. Neque hoc sine ratione aut exemplo. Cum enim neque jus naturae, sive gentium et, ut Tacitus appellat, jus humanum, neque jus civile pro sua angustia omnibus temporibus accommodari posset; hinc evenit, ut ingruentibus bellis, juri civili, tum propter superbiam pervicaciamque civium, tum etjam propter militum saevitiam, detractum fuerit, novumque Ius constitutum; quod appellatum est jus belli. Quemadmodum apud Livium lib. 5. Camillus, sunt, inquit, pacis, ita et belli jura, justeque ea non minus, quam fortiter gerere didicimus. Tacitus lib. 3. Hist. Sabini caede dirempta belli commercia, et Poeta in Cyr.

naturae jura bellum in contrarium mutat. Vnde jura militaria atrociora sunt paganorum. l. 5. §. i. D. de re milit. Quo tempore saepissime, quae iniqua sunt belli calamitas introducit, ut ait Iustinianus in lunie. C. de caduc. toll. Quippe praefecti militares saepe non tam jus et aequum in cognitionibus, quam magnitudinem spectant pecuniarum; quae, ut Mucianus dicebat, bellorum nervi sunt: quae tamen restituta pace itetum abolentur. d. l. C. de Cad. toll. Atque ita ea usurpantur quae contraria, sunt juri civili, fiuntque, ut ait Tacitas 1. Annal. bono magis exemplo, quam concesso jure. Cujus rei exempla sunt multa in ipso jure civili, ut testantur interpretes ad l. 1. D. de offic. Procos. Idque Iulianus ait in, l. 51. D. ad leg. Aquil. Multa jure civili contra rationem disputandi, pro utilitate communi, recepta esse, idque innumerabilibus rebus probari posse. Id quoque vult Seneca in Epist. IC torum responsa valere, etiamsi ratio non reddatur. ut Vlpianus quamvis, inquit, id perquam durum est, tamen lex scripta est. Sicut igitur jus naturae corrigitur a jure gentium, jus gentium a jure militari, jus militare a jure legationis, jus legatiouis a jure civili: ita hoc juscivile iterum corrigitur, sibique veluti fraenum injici patitur, a jure, quod appello Regni sive dominationis, cujus naturam describit Cicero, cum; ait pro Rabirio Posthumo, Regum autem sunt haec Imperia: animadverle et dicto pare, et praeter rogitatum si querare; et illae minae: si te secundo lumine hic offendero, moriere

CAPUT II.

Ius dominationis quadruplicit er appellatur. Vis potestatis, vis regni, vis Imp. vis Principis. [gap: Greek word(s)] , ragion di stato, exceptiones regiae, jura exorbitantia, dispensationes, juris hujus Definitio. Boni publici cura apud Deum et homines. Magnorum heroum dicta.

QVod jus dominationis varie appellatur. Cicero in Epistola ad Q. Fratrem vocat vim potestatis. Vt remeto, inquit, Imperio, ac vi potestatis et autoritate conjungas. Curtius interdum Ius regni. Attius vim Imperii: Neque, inquit, fera hominum pectora fragrescunt, donec vim persenserint Imperii. Tacitus nonnunquam vim Principis, alii, id quod de jure regni licet. Aristoteles, [gap: Greek word(s)] ; item [gap: Greek word(s)] , lib. 2. Politicor. cap. 8. Et 5. Politicor. [gap: Greek word(s)] , et alibi, [gap: Greek word(s)] . Itali, Ragionedi dominio, di Signoria, di regno, d' Imperio, et omnium elegantissime, ragionamento di stato. ICti appellant nunc exceptiones regias, nunc restrictiones, nunc jura ex orbitantia, quod ab orbita, hoc est, lata et communi via divertant, nunc dispensationes, nunc limitatoriam dispositionem, nunc leges limitatorias, hoc est, quae a regulis Iuris communibus recedunt, legibusque derogant. Id enim Ciceroni est limitare, ut in Epist. ad App. Pulc. De tua prolixa beneficaque natura limitabit aliquid posterior annus.

Item Iura de quibus nemini, excepto Principe, disponere licet. Est autem tale, quo nihil excelsius, nihilve augustius in hac humana societate excogitari potest, secundum eam, quae est omnium Princeps, quae dicitur lex, sive jussum, immortalis Dei. Hujus enim Princeps veluti vicarius est atque beneficiarius. Vnde Horatius l. 1. Carm. od. 1.

Quare sic definio, esse supremum quoddam sive privilegium, bono publico in troductum, contra jus commune, sive or dinarium; sed tamen a lege divina non alienum, atque est jus veluti legitimae Tyrannidis. Sive, ut Alciatus definit, est juris communis quaedam relaxatio, sive correctio. Quod privilegium dici potest: quod quam vis ibi de privatis intelligitur, tamen, huc accommodari potest. Sicut enim alias, privilegia, in jure civili sunt correctio legis, circa unius atque alterius commodum: ita jura dominationis sunt correctio legum circa salutem et commodum multotum; hoc est, et ipsius Principis, et civium. Ad, doboni publici causa, cujus tam sancta tamque antiqua ratio haberi debet; cui, omnia jura adeoque ipse Princeps cedere debet. Quemadmodum Otto Imperator, mortem elegit potius, quam ut pateretur tantum Romanae pubis, tot egregios exercitus sterni rursum et Reipublicae eripi, ut

refert Tacitus. Noluit nimirum, ut scribit Suetonius, tanto rerum hominumque periculo sibi dominationem asserere. Quae etiam causa traditur, propter quam Carolus Rex in pugna a Montifortio superatus est; quod id plerique, teste Frossardo, credebant ex compacto factum, quod alia ratione finis imponi bello non potuisset. Sed cur ego de mortalibus solis agam? Inspice sis, summi atque immortalis Dei actiones atque consilia, an non eadem sunt? Quid? an non filium suum unicum et innocentissimum neci dedit boni publici causa, id est, propter salutem humani genetis: secundum illud Caiphae Ioan. cap. 18. Expedit hominem mori pro pupulo. De quo tamen exemplo, aliisque id genus, quod [gap: Greek word(s)] sunt, et supra captum humanum, reverenter et sobrie sentiendum est.

Quemadmodum et de illo Moysis, Dele me petius ex libro vitae, et populo peccatum condona. Quam vocem hac aetate nostra bellicosissimus atque incomparabilis Res protulisse fertur; se pro salute populi vel ad infernositurum. Magna vox, dii immortales! Neque facile ex nostro ingenio metienda, neque imitanda facile: Recte Nonius Pedo.

CAPUT III.

Qua in re differant jura dominationis ab arcanis dominationis. Disjunctio honestatis et utilitatis. Inter jus dominationis, et jus Imperii quid intersit. Ius in manu pasitum, [gap: Greek word(s)] ; manu gubernare; manu agere, manu obtendere; [gap: Greek word(s)] .

HAEc jura dominationis plerique adeo ad arcana Rerumpub. reserunt, ut cum arcanis dominationis confundant. Qui, ut in primo recte sentiunt, ita in altero aberrant. Sane sunt haec jura dominationis occulta consilia, atque privilegia salutis Principum rerumque publicarum conservandae; non sunt tamen ea quae appellavimus dominationis arcana. Primum enim, jura Dominationis sunt, quae de regni jure licent; quorum pleraque sunt contra jus commune, ac, nescio quam iniquitatis atque injustitiae speciem prae se ferunt, ut sunt; supplicio non damnatum afficere, aliorum regna invadere: caeterum in rem et salutem fiunt Principis, reique publicae. Et disjunguntur haec nonnunquam, invito etiam quovis in Republica viro bono, honestas scilicet et salus Reipublicae. Vt in illo Taciti de Galba Imperatore: ac cessit Galbae vox, pro Republ. honesta, ipsi anceps; legi a se militem, non emi: Nam in hac materia, non tam jus, quam utilitas publica respicitur. De quo Livius lib. 3. Neque suum cuique ejus modum faciebat, sed virium spe; et manu obtinendum erat, quod intenderes,

Arcana vero dominationis, neque fiunt contra jus commune; et si maxime fiant, non tamen hujuscemodi speciem injustitiae habent. Deinde, arcana dominationis proprie et pleraque sunt de facto aliotum; ut ne cui liceat praetorianos publice alloqui, aut castellum aliquod munitum ingredi: Iura vero dominationis sunt de facto Principis. Haec sunt quae Principi licent, et iis qui in Repub. principatum obtinent: illa vero, quae aliis non licent. Vt exempli gratia. arcanum dominationis est, ne quis Senatorum aut illustrium virorum nimio favore apud milites crescat: jus Dominationis est eundem frangere, alasque incidere, ne quid turbet. Quin haec ita distingui, et subtiliter discerni debeant, mihi dubium non est.

Sed enim, inquiunt alii: haec jura dominationis comprehendi sub jure, quod dicitur, Imperii. Haud id quidem absurde. caeterum ita comprehenduntur, ut jus dominationis, ex jure imperii natum sit atque profectum. Diximus enim jus Imperii, sive Majestatis, in duobus inprimis consistere: et ut Princeps sit legibus solutus, et ut aliis leges ponat. Ius itaque hoc dominationis est restrictio quaedam earum legum quitus solutus est, earumque limitatio: non enim omnibus solutus est. Deinde, jus Imperii nihil iniqui habet, sed cum summa aequitate conjunctum est. Deinde Iuris Imperii usus proprie est in pacata et tranquilla Repub. at vero juris dominationis in violenta ac seditiosa, in qua jus in manu est positum, [gap: Greek word(s)] , ut loquuntur Graeci.

Vnde Pomponius manu omnia gubernare. Et Tacitus in vita Agricolae manu agere, et Livius manu obtendere; Graeci eleganter [gap: Greek word(s)] : quo tempore multa fiunt, fierique oportet contra Ius commune, vel ipso Aristotele teste in Politicis. Vnde Livius libro 2, Discordiae intestinae, et bellum externum facere, ut hoc magistratu opus esset, ut nunc taceam, quod jura Imperij sint generalia, jura dominationis specialia, et in hypothesi pro forma Reipub. consideranda: Quae quidem omnia mihi sic discernere libet, ne sit veluti [gap: Greek word(s)]

CAPUT IV.

Quare tantopere haec jura dominationis vaepulent; et an merito? iniquitas bono publico rependitur; et ponuntur limites sive possessiones huius Iuris, religio, et fides: item Quotuplicia sint haec jura.

QVare frustra sunt ac nimis superstitiosi, qui haec jura tantopere detestantur atque damnant. Vere et recte Nicephorus: Iis, qui in una Dei cognitione omnes cogitationes ponunt, montes et speluncae conveniunt, atqui cum virtute et pietate civilem etiam vivendi rationem edidicit, et notitiam sibi comparavit rerum variarum, ille vero populum ad optima ducere idoneus est. Ac primum dum omnium ita comparatum est, ut rarissime, imo nunquam, Politiam aliquam Platonicam reperias: quin potius pleraeque sunt turbulentae, vel saltem minus compositae, in quibus omnia exacte et

ad unguem agere extremae dementiae est. Cato vir prudens et gravis, ut fuit, ita dum nimium praefracte aerarium atque vectigalia defendit, inque omnibus fere publicanis adversaretur, in multis sociis, Equit es a senatu alienavit, et discordem, imo bicipitem Rempublicam fecit. De quo conqueritur toties ipse Cicero. Sic Pompejus, autore Tacito, censor factus, dum nimis severe vulgi mores inquirit, et graviora remedia, quam delicta, erant inducit eaquae armis tuebatur, armis amisit. Quin potius hujuscemodi morbi pro valetudine Reipublicae curandi sunt. Quod Tacitus pulchre notat in Galba, qui dum nimium honestatis retinens esse studebat; seque et Rempublicam multum afflixit: itaque addit neque ad hanc formam catera erant.

Deinde species illa iniquitatis, quam insipidi illi olfaciunt, sed devorare atque concoquere nequeunt, revera iniquitas non est, et si sit, publico bono recompensatur. Quid? Quod legum iniquitates et incommoda sola consectantur, omisso jute et utilitate? Mihi vero sempiterna lex erit, cujus iniquitates utilitate leviores sunt. Atque est aureum illud, ne dicam divinum effatum Cornelii Taciti. Habet aliquid ex iniquo omne magnum exemplum, quod contra singulos utilitate publica rependitur. Et illud Plutarchi: a Iustitia in parvis rebus nonnunquam abeas, si salvam eam voles in magnis. Et illud Nervae. AEque malum esse Principem, sub quo omnia liceat, quam sub quo nihil. Et Catonis, Nulla lex satis commoda est, id modo quaeritur, si majori parti, et in summa prodest.

Postremo minime conttadicunt haec jura legi diviinae, caeteroquin non essent jura, sed flagitia. Sicut enim jura belli, jura fisci, jura Reipub. legationis, suos certos habent terminos. E quibus si evagantur, non amplius jura sunt, sed summa injustitia: ut fisiscus omnia rapiat, si naturae vis inferatur, si specie legationis et Reipublicae infidiae struantur, jus gentium ac divinum violetur: sic etiam Iura dominationis suos certos habent limites, e quibus si ex currunt, et in vitiorum confinia atque possessiones involant, non amplius jura sunt, sed scelera, seu, ut Tacitus appellat, dominationis flagitia. Quale, praeter caetera, est illud Ammiani lib. 14. Quicquid Caesaris implacabilitati sedisset, id veluti fas jusque perpensum urgebatur. Quid enim? Ius hoc sit? Imo est extrema quaedam immanitas atque Tyrannis, nequis me injustitiae patrocinari putet. Quare duo saepimenta, sive terminos huic juri statuo: Divinum numen, sive Religionem; et Fidem, sive pudorem. Quae si integra mancant, nihil prohibet. Nonnunquam a communi jure recedere, pacis ac quietis causa.

Caeterum non solum huic juri locus est in Principatu, verum etiam in allis Rebuspub. Quarum cum tres potissimum sint species, totidem etiam Iura constituenda sunt: veluti sunt jura dominationis Regiae, Iura dominationis Aristocraticae, et jura dominationis Popularis; quae tamen in plerisque concurrunt.

CAPUT V. Iura dominationis Regiae, quae et qualita sint. Aperitio, et jus Asylorum.

PRimum ergo, jura dominationis regia sunt, quae Principi licent contra jus ordinarium; tum conservandae augendaeque Reipublicae, tum ipsius securitatis causa.

Quibus in recensendis primo loco sese mihi offert aperitio Asylorum, in quibus recipiebantur, ut refert Plutarchus, omnium ordinum homines; nec servus domino, nec creditorib. reddebantur noxii nec magistratibus criminosi. Nam haec tria hominum genera ad Asyla confugiebant: quod etiam notat Tacitus 3. Annal. Compiebantur templa pessimis servitiorum, eorum subsidio obaerati adversum creditores, suspectique capitalium criminum receptabantur. In quo valde vapulat Romulus. Ideo Satyricus appellat infame Asylum, et Augustinus facinorosorum domus, alii durius. Qui quant um nimia pietate, nolo enim dicere superstitione, excellere cupiunt, tanto ego ille Reipubl. communisque salutis amantior videri volo, et quantum illi de civili jure atque aequitate dimicant, tantum mihi de salute populorum atque incolumitate libet decertare. Etenim Romulus, et laudabiliter, et pro dominatione sua fecisse dicendus est. Non enim modo Romanam Rempublicam civibus locupletavit; verum etiam alias civitates, quae erga ipsum hostili erant animo, ejuscemodi ferocibus hominibus deoneravit, sibique

devinxit; quae non exigua jacti tanti fundamenti pars fuit. Quid? quod ipse Moyses Asylnm aperuit Num. 35. De urbibus quas dabitis Levitis, erunt sex urbes refugii, quas dabitis, ut fugiat illic homicida. et Deuter. 26. Ne trade servum domino suo, qui ad te confugit. Idque aliae gentes secutae sunt, ut de Theseo refert Plutarchus et Senon ille apud Caesarem de bell. Gall. Vtprimum defecerat Gallia, collecta undique perditis hominibus, servis ad libertatem vocatis, exulibus omnium civitatum receptis latrociniis impedimenta et commeatus Romanorum intercepit. Illa autem ratio videtur magni momenti esse, quod non tantum Rempubl. suam hisce gentibus roboravit, verum etiam inconditam multitudinem honestis legibus ad societatem civilem traxit atque composuit: adeoque, ut de Orpheo Poeta:

Quo tamen jure Alexander, caeteroquin sui juris non negligens, non est usus. Nam exstructa Alexandria captivos, quos incolas novae urbi dedit, liberavit, sed rediit pretio dominis, Curtius libro septimo.

CAPUT VI. Statuae Imperatorum, Arae, AEdes sacrae, Ecclesia. Iura civitatis et ordinis dare vicitis hostibus. Asylorum abusus.

essent, tum etiam ut eo venerabiliores sanctioresque viderentur Principes. Itaque in honorem Caesaris edixere Duum viri, inquit Dion, [gap: Greek word(s)] , Ne quis qui in templum D. Iulii impunitatis causa cofugisset, inde extrudi, vel abripi posset, quod nemini Deorum concessum, exceptis iis quiae ad Romuli Asylum pertinent. Haec Dion. Nec solum hoc jus statuarum fuit, verum etiam imagium principalium: idque Philostrates scribit lib. 1. de vita Apoll. Impietatis damnatum quendam fuisse, quod servum suum verberasset, qui drachmam argenteam Tiberii imagine signatam gestabat. Sed et ad aras confugiebant. Plautus, Ego interim hanc aram occupabo. et Virgil. 2. AEneid. Ingens ara fuit, etc.

Caeterum haec miserorum perfugia, quae hoc jure nituntur, in abusum trahi non oportet. Quocirca Tiberius nimiam licentiam et impunitatem circa Asyla abrogavit. et laudabilis est constitutio in l. unic. C. de his qui ad stat. conf. Qui ad statuas, vel vitandi metus, vel creandae invid ae causa confugiunt; si certas habuerint causas, quibus confugere ad Imperatoria simulacra debuerint,

jure ac LL. vindicentur: sin vero probati fuerint artib. suis invidiam creare voluisse, ultrix in eos sententia proferatur. Et Callistratus in l. 28. §. 7. D. de poenis. Eum qui imaginem Caesaris in invidiam alterisu praetulisset, in vincula publica coerceri, D. Pius rescripsit. Idem circa Ecclesiam jus est. l. 2. C. de his qui ad Eccl. conf. nec tamen promiscue ad alias domus referendum est. Ideoque Pompejus ille Columna Salernitano Principi summa familiaritate sibi conjuncto, tanquam reo laesae majestatis comminatus est, nisi extemplo maleficum hominem ad carcerem statuisset, qui e manibus praefecti vigilum elapsus, tanquam ad Asylum in domum ejus perfugerat. Sed de Iure Asylorum et Ecclesiae, quibus indulgendum sit et quomodo, vide alios. Non enim libet actum agere, et quae nimis vulgaria sunt, recoquere.

Porro quo jure Asyla aperta sunt, eodem Reges Imperatoresque gentibus hostilibus jura civitatis et ordinis dederunt, contradicente quamvis Senatu. De Anco Livius lib. 1. Ancus secutus morem Regum primorum, qui rem Romanam auxerant, hostibus in civitatem accipiendis, multitudinem omnem Romam traduxit. et Claudius Imp. in pulcherrima de hac ipsa re oratione apud Tac. 12. Annal. Quid aliud exitio Lacedaemonis fuit atque Atheniensibus, quanquam armis pollebant, nisi quod victos pro alienigenis arcebant? At conditor noster Romulus tantum sapientia valuit, ut plerosque populos eodem die hostes, dein cives habuerit, Et ibidem. Iam moribus, artibus, affinitatibus, nostris mixti aurum et opes suas inferant potius, quam separati habeant.

Prorsus ad sapientiam sacram 14. Proverb. Ex multitudine populi apparet magnitudo Regis, et ex inopia infirmitas Principis. Reperio etiam occultiorem causam; ne senatus ex solis Romanis constaret, sed interessent etiam, qui et natura magis obsequiosi essent, et Principi devincti. Id ait Tacitus 1. Annal. Simul novi homines e municipiis et coloniis, atque etiam provinciis, in senatum crebo assumpti, domesticam parsimoniam intulerunt.

CAPUT VII. Raptus Sabinarum Virginum, vis necessit atis Repulsa. Castrensis iurisdictio fori expers. Reipublicae [gap: Greek word(s)]

RAptus etiam Sabinarum virginum ex hoc jure defenditur. Neque enim hic audio Theologorum, Philosophorumque voces; profanatum jus divinum; violatum jus gentium; ruptum jus hospitii. Age enim, quo ore, qua fiducia, petentibus Romanis matrimonia negarunt finitimi? nisi quod rati sunt hac ratione deletum iri gentem omnium nationum fortissimam atque belli cosissimam. Quare factum bene quod Romulus praevortit, artemque, ut dicitur, delusit arte. At dic es ex Iurisconsultorum aditis: judicio peti oportuit. Ita enim ait Paulus Iurisconsultus l. 176. D. de reg. jur. non esse singulis concedendum, quod per magistratum publice possit fieri, ne occasio sit majoris tumultus faciendi. Te vero ineptum! ne quid fortius dicam. Nimirum cum armato et feroci populo, imo cum publico hoste, judicio experiundum

erat? Ac tamen Romani pacifice et missis legationibus petierunt: sed cum repulsa: qua, ut quidam Poeta Graecus ait, viro magno nihil acerbius accidit. Ideo Lycus ille apud Senec. in Hercule furente.

Quare ni maluisset populus Romanus Rempublicam juxta atque seipsum ire perditum, necessitate adductus, quod bono titulo nequivit, extra ordinem adeptus est. Ita enim Poeta: raptus sine more Sabinas: idque ait Seneca de clementia lib. 9. Necessitas magnum imbecillitatis humanae patrocinium, omnem legem frangit. et Valerius lib. 7. cap. 6. Abominandae necessitatis amarissimae leges et truculentissima Imperia, tum urbem nostram, tum etiam exteras gentes, multa non intellectu tantum, sed etiam auditu gravia perpeti coegerunt. Et quidem necessitatis exempla sunt in ipso jure civili, ut in l. 2. Cod. de part. qui fil. suos distr. l. 7. D. de admin, et per. tut. et in aliis: Et haec omnia Romulus summus. Nomothetes publicae ut ilitatis causa usurpavit: ne civibus destitueretur Respublica. Ea est enim necessitatis vis, ea dignitas, ut saepe rei non licitae jus et aequum tribuat. Quamvis quomodo hoc illicitum fuit, contra fraudulentos homines, et capitales inimicos, sui conservandi causa, nonnihil exorbitare, et, ut dicitur, manu agere: cumprimis

Romanos, qui erant homines militares. Credunt plerique, inquit Tacitus in vita Agric. militaribus ingentis subtilitatem deesse; quia castrensis jurisdictio secura et obtusior, et plura manu agens, calliditatem fori non exerceat. Et ne quidem ipsae raptae admodum aegre tulerunt cum fortissimis viris conjungi: Accedebant, inquit venuste Livius, blanditiae virorum, factum purgantium cupiditate atque amore; quae maxime ad muliebre ingenium efficaces preces sunt. Vnde mos mansit apud Romanos rapiendi virginem ex gremio matris, cum ad virum ducitur. Caeterum cessante necessitate, nefas erit: et regulariter raptus virginum capitis supplicio puniuntur. l. un. C. D. rap. Virg. seu vid.

CAPUT VIII. Fratris filiam in uxorem ducere. Imperator fons ac caput juris Civilis. Matrimonium cum fratris filia juri civili non repugnat. Princeps profanus.

MOrtua Messalina Claudii Imperatoris uxore, consilium habitum est a tribus in aula Imperatoris potentissimis libertis, de secundis nuptiis Imperatori viduo conciliandis. Narcissus favebat AEliae Patinae: Pallas Iuliae Agrippinae, Germanici, id est, fratris Imperatoris filiae: Callistus Lolliae Paulinae, Lollii consularis filiae. At Pallas, inquit Historicus, id maxime in Agrippina laudare, quod Germanici nepotem secum traheret, dignum prorsus imperatoria fortuna, stirpem nobilem familiae Claudiae, quae posteros conjungeret;

ne foemina expertae foecum ditatis integram claritudinem Caesarum aliam in domum ferret. Itaque ejus sententia praevaluit. Sed enim dices, quo jure? Imo vero optimo, hoc est, jure hoc regni, sive dominationis. Primum enim Agrippina erat ex domo Augusta; quae si alii nuberet, periculum erat, ne is Imperio Claudii insidias strueret, fretus hoc conjugio cum nepte Imperatoris. Est enim foemina, ut ait Plinius in Epistolis, interdum postis generis humani. Quo etiam nomine Ruffus Crispinus in exilium pulsus est, invisus Neroni, quod Poppaeam quondam matrimonio tenuerat, Tacitus 5. Ann. Et Asinius suspectus fuit Tiberio, tanquam ducta in matri monium Vipsania M. Aprippae filia, quae quondam Tiberii uxor fuerat, plus quam civilia agitaret. Deinde, quod nefas erat Augustae domus splendorem in aliam familiam transferri. Id enim dedignationem aliquam et contemptum Caesaribus inlaturum erat, quod testatur Tacitus 5. Annal. Romanam Rempubl. in luctu fuisse, quod Iulia Drusi filia, quondam Neronis uxor, denupserat in domum Rubellii Blandi, cujus avum Tiburtem equitem Romanum plerique meminerant. Adde, quod erat expertae foecunditatis, sive, ut cum Varrone loquar, nondum erat exparta. Caeterum expediebat tum Reipubl. tum ipsi Principi, haeredes nasci, de quo vide quae dixi supra.

Ac ne mihi quis opponat jus divinum: ut ut enim hoc sit, Romani tamen respectu suae sectae, ut Galenus alicubi tradit, adeoque pro religione sua, tum in his, tum in

aliis excusationem mererentur. Iuri enim Civili non repugnat, ut recte ex Vlpiani fragmentis tradit Cujac. lib. 13. obser. multo minus juri gentium. At enim, inquit prudens scriptor, nova nobis in fratrum filias conjugia, sed aliis gentibus solentia. Et si maxime sit contra jus civile, Claudius juri huic, cujus ipse velut fons erat, ac caput, opposuit bonum publicum; id quod late patebat, adeoque tunc temporis totum ferme complectebatur terrarum orbem. Quin etiam alias in ipso jure civili, propter excellentiam personae a regula generali receditur l. 2. C. de senten. ex per. recit. sicut et plura illustribus personis conceduntur quam inferioribus l. 17. C. de dignit. Vt taceam nunc dispensationes Pontificum super hac re, ut videre est in lib. Taxarum Poenitent. Apost. At enimvero quod de Ptolomaeo, Alexand. Heraclio, nonnulli afferunt, frustra sunt; quippe qui libidinis saltem explendae hujuscemodi matrimonia affectarunt, non tranquillitatis publicae conservandae. Quare posteriores Principes constituta poena, hasce nuptias prohibuerunt, adeoque hodie regulariter nullam ex tertio gradu uxorem ducere licet, l. 17. C. de nupt. et l. ult. C. de incest. nupt. Neque enim illud probo, quod peculiari SCto in exemplum raptum est. Nam, ut ait ICtus in l. 14. C. de LL. Quod contra rationem uris receptum est, non est producendum ad consequentias. Tametsi ideo factum est, ut puto, ne Princeps videretur incestum committere; adeoque populus sperneret Imperium profani Principis; quod Seneca

exprobravit Neroni, ut refert Tacitus 14. Annal. pervulgatum esse incestum gloriante matre, nec toleraturos profani Principis Imperium: et vel hanc ob causam, ne haeredes, ejus et Imperii, ex nefariis nuptiis dicerentur nati. Id quod Princeps ille VValdensis dicebat, filium illegitimum non oportere occupare regnum, fieri hoc pessimo exemplo, et praejudicio caeterorum Regum ac Principum, ut est apud Frossardum. Et Pompejus ille Columna Iulium Mediceum Pontificcm fieri noluit, indignum ratus eum Christiano orbi et sacrosanctis ceremoniis patrum judicio praefici, qui parum certa, neque propalam legitima Iuliani patris uxore natus esse diceretur. Iovius in vita Pompei Columnae.

CAPUT IX. Ne foemina ex augusta domo pro arbitrio nubat. Matrimontorum cura in Principibus. Via per matrimonia ad Imperium.

MAtrimoniorum magnorum Principum maxima cura est, atque esse debet, quod exinde et bella oriuntur, et rursum desinunt, quemadmodum Frossardus venuste dixit: magnorum ducum bella comicos habere exitus, Qvae causa est, quare cum alias matrimonia libera esse debeant, id mutet in foeminis Augustis. Et enim Agrippina vidua Germanici foemina potentiae avidissima; (quae cum liberius quiddam questa esset, Tiberius manu apprehensa graecoque verso [gap: Greek word(s)] , inquit, [gap: Greek word(s)] ;

ita enim Canterus conjicit fuisse verba illius, quod Suetonius refert, Si non dominaris filiolae, injuriam te accepisse existimas?) haec igitur Agrippina maritum petebat, sed Tiberio negante, non ignaro, ut ait Tacitus, quantum ex Republica peteretur. Est hoc jus dominationis et juri communi contrarium, adeo ut ex DD. Sententia, lex, sive statutum, prohibens matrimonium contra jus naturale, non valeat. Verum enimvero Caesar metuebat, ne is foemina, et a favore vulgi, et a familia potens nuberet, res novas adversus se moliretur, sibique imperium extorqueret, accedente uxorio animo dominandi avidissimo. Hinc Seneca in Octav.

et Africanus. Vxorem quaere firmamentum familiae. Est enim, ut eleganter ait Tacitus in Agricola, matrimonium ad majora nitenti decus ac robur.

Quam ob causam David Rex sanctissimus atque sapientissimus, decem concubinas a filio suo constupratas, vinctas detinuisse mihi videtur, Sam. 2. c. 20. Quippe quod erant concubinae regiae, quas non satis tutum erat dimitti, aut cuipiam elocari. Quamvis non ignoro, quid hac de re sentiat doctissimus Theologus. Qua identidem arte Octavia filia Claudii Imperatoris Neroni desponsata est; quod ait Historicus, majora patefacturum erat; hoc est, aditum illi ad Imperium facturum, et Livius lib. 1. de Servio: Idem, inquit, affinitatibus, perque nuptias siliae, multos sibi cognatos amicosque

conciliat. et Perdiccas, ut viribus autoritatem regiam acquireret, ad nuptias Cleopatrae sororis Alexandri Magni, et alterius Alexandri quondam uxoris intendit. Iustinus lib. 13. et lib. 1. de Dario, Principio, inquit, regni, Cyri Regis filiam, regalibus nuptius regnum firmaturus, in matrimonium recepit, ut non tam in extraneum translatum, quam in familiam Cyri reversum videretur. Eodem consilio Lycus ille apud Senecam in Hercule furente ambit nuptias Megarae:

Quam etiam causam esse certus sum, propter quam Sejano petenti matrimonium Liviae obscure negavit Tiberius apud Tacitum 4. Annal. Falleris, inquit, Sejane, si te mansurum in eodem ordine putas, et Liviam, quae C. Caesari, mox Druso nupta fuerat, ea mente acturam, ut cum equite Romano senescat.

CAPUT X. Praevenire iis qui novere possunt. Bella populi Romani. Diversitas rerum privatarum et publicarum,

ILla vero omnium maximam iniquitatem prae se ferre videntur, quae passim ad invidiam Romanorum, cum voce, tum scriptis circumferuntur, de studio ipsorum juvandi socios: propterea quod hac specie pedem lento gressu promoverint,

aliarumque gentium agros atque possessiones inaserint, sine ullo jure atque titulo. Neque enim M. Tullius potest, quin publice fateatur, populum Romanum juvandis sociis totum terrarum orbem occupasse. Et Rex ille apud Salustium. Namque Romanis, inquit, cum nationibus, populis, Regibus cunctis, una et vetus causa bellandi est, cupido profevendi Imperii. At enimvero mihi in plerisque, et pro magnitudine sua, et pro jure dominationis suae fecisse videntur. Primum enim, merito cavebant, ne quis, hostili praesertim animo, erga se, cum periculo magnitudinis Romanae nimium cresceret: id quod ipsi Macedones praetendebant, id agendum, ne vis ac potestas ad unum populum deveniret. Et enim, ut Lyricus Poeta canit, ipsa utilitas justi prope mater et aequi; in magnis praesertim et praeruptis negotiis. Alterum est, ne populus semel sedatus, et in amicitiam populi Romani receptus, iterum arma caperet: id quod cum periculo Romanorum conjunctum erat. Cum enim Latini ab senatu Romano peterent, ut aut mitterent sibi subsidium, aut seipsos tuendorum finium causa arma capere sinerent, Romanis tutius visum est, defendi inermes Latinos, quam pati retractare arma, Livius lib. 2. Addo quod ad dignitatem rei Romanae pertinebat, ne socii injuriis adficerentur. Caesar de bello Gallico, AEduos fratres consanguineosque populi Rom. in ditione atque servitute Germanorum teneri, in tanto imperio populi Romani turpissimum sibi ac Reipublicae arbitrabatur. Sic Guntherus lib. 4.

Ecquis enim adeo nullius animi est, adeoque suae salutis prodigus, ut expectare velit, donec alter a multis victoriis potens et efferatus, bellum trans ferat, et ferrum in ipsius viscera stringat: Vt enim hoc in privatis negotiis, et religioni et patientiae alicujus dem: quod do libenter: in publicis certe negotiis, quae ad regna et populos pertinent, nequaquam tibi concedo, quemadmodum recte Crotognitates ille apud Caesarem, Atque ego, inquit, hanc sententiam probarem, tantum apud me dignitas potest; si ullam praeterquam vitae nostrae rationem fieri viderem: sed in consilio capiendo omnem Galiam respiciamus oportet, quam ad nostrum consilium excitavimus. Quo verius Dion. Halicarnassaeus. Ratio imperiorum est ne noceri possit. Et Antonius ille: non concedendum, ut Hispani, sub nomine pacis, moliri res novas possint. et legati Campanorum ad senatum Romanum: Pugnavimus, ajunt, verbo pro Sidicinis, re pro nobis, cum videremus finitimum populum nefario latrocinio Samnitium peti, et ubi conflagrassent Sidicini, ad nos trajectum illud incendium esse, Livius lib. 7. Neque absurde apud Curtium lib. 6. Alexander recte intellectus. Sicut, inquit, in corporibus aegris nihil quod nociturum est, Medici relinquunt, sic nos quicquid obstat Imprerio, recidamus, Qua de causa Florentini Pontisicem

tificem Xiltum tantopere rogabant, ne pateretur Venetos Ferrariam occupare: Sic denique illos totam Italiam tandem occupaturos, novos homines, qui e paludibus in proximum continentem pedes extulerint. Iovius. Romani certe istac erga socios pietare toti terrarum orbi pacom conciliarunt: quod pulchre Cicero in Epistola prudentissima ad Q. Fratrem: Simul et illud Asia cogitet, nullam a se neque belli externi, neque discordiarum domesticarum calamitatem abfituram, si hoc imperio non tenertur, et de Tyro Curtius lib. 4. Eam civitatem multis casibus defunctam, et post excidium renatam, longa pace cuncta refovente, sub tutela Romanae mansuetudinis acquievisse.

CAPUT XI, [gap: Greek word(s)] Falsa legatio. Exilium Tiberii, Ottonis, Hadriani Pontif. Ludovici XI. Miris modis frangere nimis potentes: AEmulos adjungere. Pecunia exuere.

SAnguinis emissione et purgatione, a junt Medici, plurimum etiam boni sanguinis ejici et abradi. Expedit tamen, nisi voles vitae periculum facere. Eadem est ratio in Republica in qua nonnunquam reperiuntur, quorum virtus ita ia conspicuo est, ut facile studia vulgi ad se trahant vel inviti; quibus Rempubl. evacuari oportet. Fulserat Romae cometa, qui ex vulgi opinione mutationem Regis portendebat; et omnium ore Rubdlius Plautus celebrabatur. Quibus permotus Nero, literas ad Plautum componit, consuleret sibi et turbis, sequi prave diffamantibus sub traheret,

esse illi per Asiam avitos agros, in quibus et tuta et inturbida juventa frueretur. Atque ita Plantus illuc cum conjuge Antistia, et paucis familiarium concessit, Humauiter mea sententia et recte Nero, monstrum alioquin non homo.

Nam et ipsi Plauto pepercit, et tranquillitati Reipublicae consuluit. Haec enim est natura regni, ut ait Seneca: cedat quicquid excelsum est. Et alibi haud absurde, quanquam in persona Tyranni:

Non enim moveor illorum sermonibus, qui execlmant, iniquum id esse, contra leges esse, hac ratione virtutum viam Occludi. At enim vero tranquilliutis Reipublicae interest, cui, quicunque volet vir bonus esse, aequo animo atque vultu pro tempore cedat: sibi vero imputet, quod nimis virtutes suas exerit, quas nonnunquam dissimulare, atque occultare, boni ac prudentis viri est. De Pisone Vellejus, eum in magnis negotiis otioso similem fuisse. Et de Galba Suetonius, paulatim in desidiam segnitiemque conversum esse, ne quid materiae praeberet Neroni. Ac multi sponte se subduxerunt. De Tiberio Suetonius, eum ultro secessisse, et devitasse aemulationis cum Cajo Lucioque suspicionem. Et Velleius Paterculus lib. 2. Marcus, inquit, Agrippa sub specie ministeriorum Principalium profectus in Asiam, ob tacitas cum Marcello offen siones, praesenti se subduxit tempori. Quod utut iniquum sit, utilitate tamen publica rependitur: Adeoque Respublicas antiquas et hodiernas

intuenti apparebit, non posse aliter, quin nonnunquam a justitia recedatur. Id. que innuit Philosophus 5. Polit. cap. II [gap: Greek word(s)] Et cap. 3. Satius esse providere, ne aliquis in Republica tantopere crescat: ubi vero Respubl. in eum statum pervenit medicina istendum est. Sic acer Historicus noster: Imputare perfidiam, inquit, non possunt, qui Vitellium Vespasiano prodidere, cum a Galba descivissent, quamvis interfuit Vitellium vinci: Plane ex mente divini vatis, et Salvatoris nostri, expedit fieri scandala, sed vae illis qui faciunt. Illud vero omnium humanissime, quod specie honoris, vellegationis, vel studiorum, vel amicitiae, vel aliorum ministcriorum principalium emissi sunt, qui nolentes volentes praesentem dominationem plebi invisam faciebant. Hinc illud vulgatum de Ottone, qui per causam legationis in Lusitaniam sepositus est:

Ac tamen nescio quo plerumque fato reduces Imperium sortiuntut. Tiberius certe e medio quam longissime se amovit, ut vitato assiduitatis studio, autoritatem absentia tueretur, atque etiam augeret, si quando indiguisset sui Respubl. Tranquil. in Tiberio. De quo tritum illud est,

Sic Hadrianus ille, moliente Carolo Ceurio, honoris specie ablegatus est, et haud

multo post Pontifex creatus. Et notum est exilium Ludovici XI. Galliarum Regis, apud Philippum Ducem Burgundiae, item Medicaei, Allobrogum Principis, aliorumque.

Sunt et aliae rationes quae nituntur hoc jure, quasve usurpant Principes, in frangendis iis, qui vel a nimia potentia, vel ab affectato imperio suspecti sunt: veluti Tiberius Germanico Pisonem adjunxit, qui eum coerceret: et mira arte Ferf dinandus Rex Hispaniae emunxit Consalvum Magnum: Sic Romani Capuanis omnia jura ademerunt, ne Senatus, ne plebis consilium ne magistratus essent, sed sine consilio publico, sine imperio, et ut multitudo, nullius rei inter se socia, inhabi lis esset, etc. Et Fridericus 1. rebelles pecunia exuit: De quo pulchri versus sunt Guutheri lib. 11.

CAPUT XII, An Seianus, Caecina, Parmenio, aliiqne iuste interfecti sint? In quo casu ordo iudi ciarius non observetur: et an quis possit non accusatus damnari.

NOn una exempla in Historiis sunt eorum, qui manu et imperio militari, in ipsa herba, quod dicitur, oppressi sunt; e quibus quaedam tantum excerpam.

eaque quae in regno licuerunt. (nam de jure dominationis Aristocraticae et popularis

postea) ex quibus de reliquis judiciumesto. De Sejano, qui Germanici uxore et liberis, nefariis modis oppressis, non solum suspectus, sed etiam reus fuit affectati Imperii, testantur Suetonius et Tacitus eum sine ullo ordinatio processu ad supplicium raptum, et dolo magis, (Verba sunt Suetonii) quam principali autoritate. Sic Titus Imperator Caecinam consularem vocatum ad coenam, ac vix dum triclinium ingressum confodi jussit, Suetonius in Tito: Sane urgente discrimine, cum etiam chirographum eius praeparatae apud milites coniurationis deprehendisset. Eodem jure usus est Alexander adversus Parmenionem, de cujus tamen crimine adhuc dubius sum: et nuper Henricus 111. Rex Galliarum adversus Guisium: et jure optimo; cumprimis in turbulenta ac seditiosa Repub. quo tempore non solum nec essitas, verum aequitas postulat, ut manu potius et Imperio militari Respubl. componatur, quam jure et processu ordinario, l. 3. D. Ne vis sit ei qui in poss. miss. est: et l. 16. D. De appellat. Id ait Alexander apud Curtium lib. 8. ubi reverentia excessit animis, et summa im confundimus, vi opus est, ut vim repellamus: praesertim adversus seditiosos ac perduelles: [gap: Greek word(s)] hi in jus non sunt vocandi sed tanquam hostes puniendi. In crimine enim manifesto ac notorio, secundum interpretes, ordinem observare nihil est necesse, in quo velox debet esse supplicium, l. 2. C. Quando lic. unic. sine jud. se vind.

Quin etiam praeruptae seditiones, factionesque cruentae, moram non recipiunt l. 6. §. 9. D. De iniq. rupt. inrito, etc. Ac convenit hic illud recte acceptum, [gap: Greek word(s)] ut ait l. 1. C. Quan. lic, un, sine iud. Etc. melius est occurrere in tempore, quam post exitum vindicare: Est enim haec conditio Principum, ut argute, sed vere Adrianus dixit, quibus de affect ato regno, nisi occis non creditur: adeo que remedium statim quaerendum est, non post vulneratam causam, l. fin. C. in. quibus caus. rest. in int. Et generaliter, in omnibus causis profacto accipitur id, in quo quis alium perhorre, scit, quo minus fiat.

Porro publ ca animadver sio studia vulgi et seditiones facile concirat. Tacit. 2. Annal. Nec Tiberius poenam ejus palam au sus, in secreta palatii parte interfici jussit corpusque clam anferri. et de eo cavit Imperator in. l. 12. C. de poenis. Vanas voces populi audiendas non esse. Quin etiam de carcere periculosum esse, vel ex eo liquet, quod Carolus V. Imperator fortissimus atque sapientissimus aliquando Romam conscripsit, utrumque sibi periculosum videri, et Pontificem in carcere esse, et dimitti; cavendum namque esse ne ex captivo liber et hostis factus, partium consiliis permultum noceret.

Poltremo parum interest, sit accusatus nec ne: cum etiam tutor suspectus repelli possit sine accusatione, in favorem pupili si praetori liqueat ex apertissimis rerum argumentis, l. 3-D. de susp. tut. et curat. Neque enim hic locum habere puro illud Marci

apud Volcat. non possumus reum facere, quem nullus accusat. Est enim hoc privilegium quoddam, quod derogat Iuri communi, quodve merito indulgetur Principi, tanquam personae publicae, tum ipsius Principis, tum etiam Reipublicae causa.

CAPVT XIII. Exasperatio criminum, et acris animadversio. Quomodo crudelitati locus sit in Republ. Punire conjurationis conscios: punire voluntatem conjurandi.

EOdem jure nonnunquam atrocia supplicia ob rem leviculam decer nuntur, exempli statuendi causa, quod appellat Tacitus multa crudeliter agere, quo ceteris quies sit, Et eleganter Guntherus lib. I.

Neque hoc solum locum habet in bello, in quo solenne est, teste Polybio, crudelitatem exercere terroris causa, sed etiam in Republ. Quo nomine acutus scriptor ab Hetruria Florentinos ridet, quod, cum Aretinos rebellantes in suam potestatem redegissent, nimis leniter cum illis egerint: Quasi vero, inquit, urbs tota sine dedecore Florent inorum destrui non potuisset, etc. Quare Caesar exemplo supplicii deterrendos reliquos ratus, omni bus qui arma tulerant, manus praecidit, vitamque concessit, quo testatior esset poena improborum. Neque enim bello finis facile imponitur, nisi haec interdum

Sed haec inquam ad jus belli pertinent. Atqui etiam tempore pacis, et quo inprimis seditiones gliscunt, hujus severitatis usus est. Ideo Mimus ille: Bonis nocet, quicunque parcit improbis. Qua de causa Pompejus Columna jussit manum detruncari honestissimo Equiti Neapolitano, cum ex jurgio gladium, in atriis domus, in altercantis caput, sine vulnere strinxisser, atque poenam deprecantibus amicorum praecipuis; ni ita faceret, vel ut alita auctaque audacia, quae Neapolitanorum animis insita videretur, non defuturum respondit, qui cubiculo suo ferrum inferre, et ad caedem enudare dubitaret. Nimirum recte Symmachus in quadam Epistola. Tantum legibus severitatis addendum est, quantum flagitia creverunt. Quare idem Columna, cum ab Hispano, per praeconem, ignominioso tubae cantu, duellum detrectasse proclamaretur, e vestigio hominem trucidari jussit, et cum apud Iulium Pontisic. hac de re conquereretur Hispaniae Regis legatus, Pontifex nihil aliud respondit, quam rectissime factum, quod servia pedibus, ut tantam injuriam vindicarent, Hispanicam insolentiam Romana superbia contudissent, haec Iovius.

Eadem severitate conscii etiam conjurationis in Principem puniuntur l. 5. C. ad l. Inl. Maj est. ut eo citius insidiae detegantur. De quo varia vide apud Curtium lib. 6. Sed et quae animum alicujus percutiant. Adeo peticulosum est in hujuscemodi tempora et veluti noctes incidere, quod

dicebat Philotas: Si, et cum indicamus, invisi, et cum tacemus, suspecti sumus, quid facere nos oportet? Et quamvis regulater ratione solius consensus nemo ad poenam obligatur l. 11. D. De poenis: sed secuto demum actu l. 225. D. De verbor. signific. aliud, tamen obtinet in crimine in Principem in quo voluntas punitur d. l. 5. C. add l. Iul. Majest. sed intellige talem voluntatem, ut recte docet Cujacius ad d. l. D. De verb. signisi. cum qua conjunctum est: initium facti, id est, factio, vel conjuratio. Sola enim et nuda voluntas puniri nequit. Atque ita intelligo illud Guntheri lib. 8.

Iuris conditores, teste Cujacio minime probant. Sicut et vix illud Paterculi lib. 2. Adeo illi viri mag is voluntatem peccandi intuebantur, quam modum: factaque ad consillum dirigebant, et quid, non in quantum admissum foret, aestimabant. Quorum nonnulla, quae saevitiam aliquam prae se ferunt, salute publica compensantur, et merito, ad terrendos nefarios perditorum hominum conatus, pro salute Principis constituta sunt.

CAPUT XIV. Imperialis abolitio. Vindicta nuxia. Ne in omnia delicta, et in singulos autores inquiratur. Locus poenitentia.

Et Tacitus in Agricola, Omnia scire, non omnia persequi, parvis peccatis veniam, magnis severitatem accommodare, nec poena semper, sed saepius poenitentia contentum esse. Quod et Gernianicus censuit Annal. Dandum adhuc spatium, si recenti exemplo sibi ipsi consulerent. Idque facit ad securitatem Principis, nenimiis suppliciis exacerbentur subditi. Quae ratio fuit imperialium abolitionum, quae fiebant vel in auspicio regni, vel ob fessum diem, ut ait Iurisconsultus in l. I. D. ad Senatusconsultum Turpilian. Adeoque observatum est, ne quoties Princeps introiret urbem, supplicium de quoquam sumeretur, Tranquillus in Augusto.

Sed dices, hoc modo delicta impunita abire. Mihi vero Thraseae illud semper probabitur: Non quicquid nocens reus pati meretur, id egregio sub Principe statuendum est.

augentur: quod potissimum locum habet in cojurationibus, idque Tacitus de Tiberio: Quanquam multi e domo Principis equitesque ac Senatores, sustentasse opibus, juvesse consiliis dicerentur, haud quaesitum. Sic Theodosius militari scientia futura conjiciens, de conjuratis quaestiones agitari prohibuit, ne, formidine sparsa per multos, reviviscerent provinciarum turbines incompositi. Et Trajanus rescripsit autore Plinio libro 10. Epist. Christianos conquirendos non esse, sed si deferantur et arguantur, puniendos. Caeterum qui iterum delinquit, et, quod dicitur, ad nauseam redit, Princi pis generali abolitione non fruitur. l. 3. C. de epis. aud. Quin etiam Fridericus I. cum in inauguratione sua quidam ex ministris, qui propter ingens aliquod crimen gratia exciderat, ad pedes ejus se projecisset, ratus ob praesentis diei hilaritatem Imperatoris animum emollitum iri, tamen negavit, inquiens, non ex odio, sed amore justitiae cum a se puniri.

CAPUT XV. De conjuratorum siliis et propinquis poenas sumere, ne ad parentum exempla succrescant. In nomina dam natorum savire. Extrema consilia. Obsides punire.

VTautem haec omnia cum iniquitate aliqua conjuncta esse videntur: ita inprimis illud iniquissimum videtur quod in conjuratorum sobolem nonnunquam aeque severe arque in autorem, animadvertitur, etiam innocentissimam. Regulariter enim crimen vel poena paterna

nullam filio maculam infligere potest. Namque unusquisque ex suo admisso sorti subjicitur, nec alieni criminis successor constituitur, l. 26. D. de poenis. et peccata suos debent tenere autores. l. 22. C. eodem. Caeterum id fit, partim ut parentes amore liberorum a caedePrincipum abstineant, partim quod paterni, hoc est, haereditarii criminis exempla in filiis metuuntur, ut ajunt Impp. Arcadius et Honoriu et Tertulianus

Et Cicero in Epist. II. ad Brutum. Itaque cum rogamus, ut misericordiam liberis ejus impertiamus, nihil affertur quo minus suma supplicia, si, (quod lupiter omen avertat) pater puerorum vicerit, subeunda nobis sint. Nec vero me fugit, quam sit acerbum, parentum scelera filiorum poenis lui: sed hoc praeclare legibus comparatum est, ist charitas liberorum amiciores parentes Reipubitcae redderet. Itaque Lepidus crudelis in liberos, non is qui Lepidum hostem judicat. Inprimis vero propter cupidinem vindictae paternae, qua aestuant liberi, hoc constitutum est. Non aliter atque Dido illa imprecatur:

Sed ita est, sed iniquum est. Quis negat? Sed et hoc terrore tyrannicidae citius a sanguine regio abstinent. Ac tamen vix etiam his suppliciis capiuntur parentes in tot

conjurationum exemplis. Itaque Tacitus lib. 5. Annal. de liberis Sejani: placitum posthac, ut in reliquos Sejani Liberos adverteretus et Ammianus Marcellinus Intercepti imperiali motis inter ere omnes ad unum, eorumque soboles parva etiam tum, ne ad parentum exempla subcresceret, pari sorte deleta est. Quod etiam in hostium filiis locum habebat. Tacitus. Mutianus, inquis, Vitellii filium interfici jussit, mansuam discordiam obtendens, ni semina belli restinxisset. Vnde Seneca in Hercule. Gnatos paterni regni vindices. Sic apud Venetos, mortuo Duce, ejus administratio examinatur, et in cognitionem trahitur, quae si paulo iniquior et ferocior fuit, saevitur in mortuum ejusque propinquos.

Porro non tantum in filios saeviebatur, verum etiam tota memoria damnabatur, de quo supra. Hinc Guntherus,

Et Curtius: Nihil, inquit, ex omnibus inconsulto ac temere actis, Regem magis moverat, quam Parmenionis cum bonore mentio allata:

Quanquam multi Imperatores, tantum abest, ut conjuratorum filios supplicio affecerint, ut potius eos multis beneficiis sibi devin xerint. Alexander apud Curtium libro 8. Olim istum morem occidendi cum scelestis insontes propinquos parentesque solvi, et

De lure Dominationis. Cap. 15. profiteor in eodem honore futuros omnes eos, in quo fuerunt, Vnde Diocletianus Cassii liberos non tantum non occidit, verum etiam honoribus affecit. In hujuscemodi enim rebus extrema consilia omnium optima sunt, aut enim interficiendi sunt, aut praemiis multis emolliendi, tertia via nulla est. Paulo aliter atque Amphytruo ad Herculem apud Senec.

Quo consilio Solymannus Turcarum Imperator Imperator illustrem illum piratam Ariadinum Barbarossam splendidissimis et pretionsissimis praemiis ad se allicere studuit, oblato etiam ei Architalassi officio, ut quem bello vincere non posset, benesiciis expugnaret, ne. amplius damnum rebus Ottomanicis inferre posset.

Eodem Iure obsides puniuntur, quamvis innocentes, id est, etiam foeminae, quas a Romanis Germanisque, pro obsidibus traditas legimus.

CAPUT XVI. Civibus res adimere causa Reipub. Haec jura non tam explenitudine potestatis, quam ex communiutilitate metienda esse. Res poppuli hosti addicere, census agere, vectigalia indicere. Cesus, sive Losungen, animae Retumpubl.

VTilitas publica, ait Imp. in l. 3. C. de Princip. praeferenda est privatorum contractibus. Quod quamvis alia ibidem

mente dicitur: tamen huc referri potest. Quoties enim Reipublicae interest, privatas res in usum publicum destinari: toties cives ac subditos a jure suo discedere oportet, et nisi volent, a Principe cogi, hoc nimirum Iure dominationis. Iniquum id sane videtur, imo miserabile, sed in favorem Reipublicae indultum; veluti Levinus Consul Romapud Livium ait lib. 26. Respublica incolumis, et privatas res facile salvas praestat, publica perdendo, tua nequicquam serves. De tempore belli liquidum est. Iovius: Galli, inquit, obsesso a Caesare Mediolano, adhortante Gritto Veneto, necessaria, sed miserabili ratione, suburbana aedificia incenderunt, ne his ad ponenda castra uteretur Caesar, et propius et tutius tegentibus tectis muro succederet: id que Vercingetorix ait apud Caesarem lib. 7. de bello Gallico, salutis causa rei familiaris commoda negligenda esse, adeoque suadet Gallis, ut aequo animo sua ipsi frumenta corrumpant, aedificiaque incendant, qua rei familiaris jactura, perpetuum imperium libertatemque se consequi videant.

Sed an etiam extra bellum? Ita vero serio, suadente id utilitate publica. Nec tamen vix aliter, quae est benignior sententia, nisi refuso aliquo pretio l. 2. C. pro quibus cav ser. praem. lib. acc. Quippequod omnia Princeps possidet, non tamen Dominio, ut ait Seneca, sed imperio. Et Poeta Ligurinus lib. 3.

Ac tamen id, quod ajunt nonnulli, licere Principi sine ulla causa alicui rem suam auferre; non tam ad jus dominationis refero, quam ad dominationis flagitium, ut Cornelius appellat. Quae sententia non ex alio fonte promanavit, quam assentationis et emerendae gratiae, quo nihil turpius de justitiae sacerdote dici potest. Nam haec, et id genus alia, non tam ex plenitudine potestatis mentienda sunt, quam ex salute atque utilitate publica. Quasi vero, inquit Sallustius, injuriam facere, id demum esset imperiouti: et laudabile est illud de Tito apud Suetonium, abstinuit alieno, ut si quis unquam.

Sed licet ne Principi jure dominationis, velbelli, icto foedere, civium bona hinc et inde direpta remittere? Ita certe, inprimis si aliter pax fieri nequit. adeoque cives perpetuo ab omni actione excluduntur. Nam quod glossa ait, compositiones Dominorum non officere juri subditorum, haud iis convenit, qui pro arbitrio suo, et ut Curtius ait, regio more imperani; sed quorum Imperium variis conditionibus restrictum est. Sed [gap: Greek word(s)] . Nam sobrie haec et circum specte aget prudens Princeps, quod, ut docet Philosophus lib. 5. Politic. capite 6. per ablationes rerum conjurationes instituuntur.

Et haec fere jura sunt dominationis regiae, quibus alia id genus addas licet. Nam ratio illa agendi census, ex qua non tantum facultates civium innotescunt, et in tabulas censuales referuntur; verum etiam ex cujus modo tributum et vectigal penditur,

adeoque respublica locupletatur, haud ulla, ut opinor, excusatione opus habet. Cum enim Imperium sine vectigalibus nullo modo retineri possit, aequo animo cives parte aliqua suorum fructuum, pacem sibi sempiternam, atque otium redimere debent, ut scribit Cicero ad Q. Fr. Atque est hujuscemodi census, non Losungen appellamus, anima magnarum Rerumpublic. Vnde Livius nos immerito vocat rem saluberrimam magno futuro Imperio: et Claudius vocavit opus arduum. Quod opus, inquit, quam arduum sit, nobis cum maxime, quam vis nihil ultra, quam ut publice notae sint facultates nostrae, exquiratur, nimis magno exgerimento cognoscimus.

CAPUT XVII. Iura dominationis Aristocratiae. Ne quis ex Patriciis, Regis, vel Principis filiam ducat. Ejicere cives nimis potentes, Vt interfecto domino omnes servi puniantur. Decimatio militum.

EAdem fere sunt Iura dominationis Anistocraticae, et a quovis huic accommodari possunt. Sunt tamen etiam peculiaria quaedam. Nam sicut jura regia saluti regni et unius inserviunt; ita quoque jura Aristocratica ad salutem et dignitatem nobilium, eorumque qui imperant, comparata sunt; sicut et jura populi ad civium. Quale est: illud: Ne quis ex optimatibus Principis alicujus, vel Regis filiam in uxorem ducat, quod is fultus fretusque hac nuptiali dignitate, facile animum dominandi sumat. Id quod ex praeceden tibus liquet;

Magni enim periculi res est in libera Republ. Principem nasci, non secus arque, ut Seneca ait, semper magno constitit nasci Deum. Adeoque cavendum esse existimo in Aristocratica Republica ab iis, qui originem ducunt a Regibus. Quae res Caesarem ad invadendam Rempublicam exstimulavit, ut constat ex sunebri oratione de Iulia amita: Est in genere et sanctit as regum, qui plurimum inter hominess pollent, et ceremonia Deorum, quorum ipsi in potestate sunt Reges.

Talis autem, et qui hujuscemodi, et id genus aliis dignitatibus nimium crescit, ex Republica libera ejici potest, et quidem in hoc jure dominationis. Qua ratione Scipio Africanus lubens, et merito, civitate cessit. Nam, ut restatur Livius, periculosumerat, in Republica, praesertim libera, unum hominem esse caput, et culmen Imperii; sub. umbra Scipionis urbem terrarum orbis dominam Latere, nutus ejus pro decretis patrum est et c. Quo facit Atheniensium et Ephesiorum Ostracismus: Nemo de nobis unus excellat, sed si quis exstiterit, alio loro et apud alios sit. Quo nomine Romani omnes Tarquinios e civitate Romana expulerunt, nequam, ut ait Varro apud Nonium, seditionis per gentilitatem speciem haberent: veluti fortiter: et praeclare Brutus ad Tarquinium Cos. Hunc tu, inquit, tua voluntate remove metum, meminimns fatemur, ejecisti reges, absolve beneficium, aufer hinc regium nomen. Et ap d eundem Liv ium lib. quadragesimo primo,

C. Sempronius. Nec senatui tanti se civem aut quenquam alium debere esse, ut in parendo uni malum publicum fiat. Illud est quod Catulus de Pompejo dixit; esse quidem praeclarum virum, sed nimiuin jam liberae Reipublicae; neque omnia in uno reponenda. Velleius libro secundo. Idem testatur Iovius lib. I. Histor. de Venetorum Republ. Neminem, inquit, temere ex optimatibus, qui vel insigni virtute, vel spiritu in gerendis rebus caeteris antecellat, nimio plus crescere, vel collecta gratia potentem et clarum fieri patiuntur. Sed haec palam sunt, et a multis exemplis obvia.

Ille vero mos animadvertendi insingulos servos ob unius domini necem, maximam crudelitatem reserre videtur; verum spectabat, tum ad falutem clarissimorum hominum, tum etiam ad contundendam ferociam mancipiorum. De Marcelli caede Servius Sulpicius. Ego tamen ad tabernaculum ejus perrexi; inveni duos libertos, et pauculos servos: reliquos, ajebant, profugisse metuperterritos, quod dominus eorum ante tabernaculum interfectus esset. Quam severitatem confirmavit Augustus, et Nero, viro confulari, et praefecto urbi a servo occiso. Qua de re ita Cassius inTacito 14. Annalium. Atquidem insontes peribunt, Nam et fuso exercitu, cum decimus quisque fuste feritur, etiam strenui sortiuntur. De qua decimatione Livius libro 2. Centuriones duplicariosque, qui reliquerant ordines, virgis caesos, cecuri percussit: caelera multitudo sorte decimus quisque ad supplicium lecti. Vtrumque hoc cum iniquitate conjunctum est, sed, ut idem ait

Cassius, contra singulos utilitate publica rependitur. Neque enim pudet me hanc sententiam toties repetere, cujus rei rationem reddit M. Tullius in Cluentiana: Statueruut, inquit, ita majores nostri, ut si a multis esset flagitium rei militaris admissum, sortitione in quosdam animad verteretur, ut met us ad omnes, poena ad paucos perveniret. Nam qui miles locum non tenuit: qui hostium impetum vimque pertimuit, potest idem postea et civis esse melior, et vir bonus, et civis utilis Quare ne in bello propter hostium metum delinqueret, amplior ei mort is et supplicii metus est a majoribus constitutus ne autem nimium multi poenam capitis subirent, idcirco, illa sort itio comparata est. Haec Cicero.

CAPVT XVIII. Proscriptorum liberos a iure ordinis prohibere et perfunctorie ostenditur differentia inter haec iura Aristocratica et iura, regia.

SVlla, ejectis et proscriptis quamplurimis Senatoribus, et equitibus Romanis, lege lata proscriptorum liberos a jure petendorum honorum prohibuit. simulque ut Senatorum filij, (verba sunt Velleii) et onera ordinis sustinerent, et iura perderent. Quaeritur an recte? Sane Vellejus indignissimum esse censuit. Mihi vero et jure dominationis, et ad salutem atque tranquillitatem praesentis Reipub. fecisse videtur. Quemadmodum Cicero ait 1. Philip. non quod probem, sed quod rationem habendam esse censeo maxime otii et pacis. Et Quincilianus lib. II cap. 1. Mollienda est, inquit, in plerisque alio colore asperitas orationis, ut Cicero

proscriptorum liberis fecit. Quid enim crudelius, quam honestis parentibus ac majoribus natos a Republ. summoveri? itaque durum id esse, summus ille tractandorum animorum artifex fatetur: sed ita legibus Syllae cohaerere fcatum civitatis, ut his solutis, stare ipsa non possit. Itaque est, ut aliquid eorum quoque causa videretur facere, contra quos diceret. Haec Quintilianus egregie. Ideo enim jura ordinis perdiderunt, ne copiam haberent amore vindictae Rempubl. perturbandi. Eadem ratio fuit in Bruti filiis, quos occupata liber tate necesse fuit e medio tolli. De quo vide Machiavellum.

Proprie autem hoc convenire dominationi Aristocraticae ex eo liquet, quod, imperio postea in unum devoluto, honoribus restituti sunt. Ita enim Suetonius de Caesare: Admisit ad honores et proscriptorum liberos. Vnde Cicero appellat legem temporis, non hominis. Eodem modo Alexander, cum reversus ex India, Epistolas in Graeciam scripserat, quibus omnium civitatum exules, praeter caedis damnatos restituebantur, magni motus exorti sunt, quod plurimi non legibus pulsi patria, sed per factionem Principum fuerant, verentibus iisdem Principibus, ne revocati potentiores in Republ. fierent, Iustin. lib. 23. Non enim omnia haec jura omnibus Rebuspublicis promiscue, omnibusque temporibus aecommodanda sunt.

CAPVT XIX.Lupanaria admittere. Foeneratoribus et atque usurariis locum dare. Tyranno interfect de crimine demum cognoscere. Supplicium S. Melii.

POrro hoc quoque jure lupanaria tolerari posse existimo, quae passim propter hominum libidinem in vastis Rebuspublicis conceduntur, ut nimirum avertantur stupra honestissimarum foeminarum; et quod alias (ut festive ICtus ait l, 27. D. De hered. pet,) etiam in honesto rum virorum praediis lupanaria exerceantur. Quo etiam alludit Catullus; Ille domum nobis atque dedit dominam, Quare Nerone delapso in amorem libertae Actae, et abhorrente ab uxore Octavia, nobili foemina et probitatis spectatae, ne quidem severiores amici Principis aversabantur. Metuebatur enim, inquit Tacitus, ne in stupra foeminarum illustrium prorumperet, si illa libidine prohiberetur. Caeterum erat hoc bono fisci atque aerarii. Nam sub Severo Im peratore hujuscemodi prostibula, sicut et ipsi Lenones, solvebant vectigal a questu meretricio, idque in aerarium referebatur, ad refectionem publicorum aedificiorum, ut amphitheatri, circi, aliorumque.

Cui simile est illud Deuteron. 23. Extraneo tuo foenerabis, at fratri tuo non. Idque Iudaeis indultum fuit propter duritiem eorum: Et illud Christi ad Pharisaeos apud Matthaeum cap. 19. Moyses, pro duritia cordis vestri, permisit vobis dimittere uxores vestras; caeterum a principio non fuit ita. Ejusdem

farinae est Lex Valeria, quae permittebat Tyrannum interficere, et postea causam dijudicare; idque propter periculum morae, sicut et latronem et seditiosum statim licebat interficere, et postea ad Principem scribere, l. 6. D. De injust. rup irr. testam. Caeterum, ut dixi, pleraque jura dominationis Regiae huc referri possunt. Eadem enim fuit ratio in Spurio Melio; quae in Sejano et Caecina: Spurius Melius ille quod in libera Republica regnum affectaverat, et a Dictatore ad causam dicendam vocatus, minime paruerat; quin potius quiritando multitudinem concitaverat, a magistro equitum in publico obtruncatus est. Sed rursum in quies, inique vero, non. auditus, non damnatus. At enim vero publico judicio cum illo agi non potuit, nisi cum seditionis periculo: et fortasse partium favore e reatu fuisset elapsus. Ne repetam illud, quod haec iniquitatis species utilitate publica tegitur et recompensatur. Vt enim in omnibus actionibus politicis, ita cumprimis in hac materia locum habet illud elegantissimi Poetae:

Quibus multa alia addi possunr, multa etiam exemplis illustraii: Mihi, ut ait Plinius in Epistolis, harum rerum difficilior fuit electio, quam inventio.

CAPVT XX.Iura dominationis Democraticae. Parricidium Timoleontis: cujusvis parricidii detestatio.

PLeraque ex his omnibus competunt etiam populari Reipublicae, in qua multa cum singulorum salutis causa, tum etiam praesentis Reipubl conservandae gratia fiunt, ac paulo quidem iniquius. Quibus tamen iterandis supersedeo, quod ex prioribus sumere, et huic formae accommodare cuivis in proclivi est Non tamen possum mihi imperare, quin huc referam parricidium illud Timoleontis Hic fratrem suum Timophoontem. qui tyrannidem moliebatur, multisque adeo viris magnis in Republica extrema quaeque minitabatur, nequicquam monitum ut absisteret, confestim confodi jussit, et quidem intra parietes. Cujus rei cum Timoleontem poeniteret, et iccirco se a publicis negotiis subduceret, Teleclides eum vehementer increpans: si, inquit, decertaveris praelare, tyrannum te occidisse arbitrabimur, sin minus, fratrem. Sane haud id fecit odio fratris incitatus, sed incredibili am ore patriae impulsus, nequetam privata autoritate, quam publica: erat enim ex Principibus Senatus. Ac quidem legibus Romanis tantum abest, ut in eos, qui vel parentes vel filios hostes patriae interfecerant, animadversum sit, potius praemiis fuerint adsecti, ut est in l. 25. D. Derelig. et sumpt. fun. Quare mihi Timoleon non magis parrici. da erit: quam Manlius ille, qui filios perduelles

interfici jussit, vel Servilius Hala, qui Melium affectati regni accusatum obtruncavit. Et quidem dolorem, quem ex morte sratris conceperat Timoleon, vehementer perstringit Plutarchus: Vsque adeo, inquit, judicia hominum vacillant, et quibusvis laudibus, vel probris in transversum rapiuntur: sicut edones illi ingenti esurie capti inglutiunt cibos, sed satiati nauseant, ita nos rebus perpetratis animum abjecimus. Haec ille in Timoleontem. Ac nescio, an non aliquo pacto excusari possit Nero de caede matris. Consideranti enim mihi historiam. totam, occurrunt multa scelera et affectati regni indicia: veluti, quod, praeter alia, tribunos et centuriones comiter excepit; quod nomina et virtutes nobilium in honore habuit; quod ducem quaesivit et partes, aliaque id genus dominationis arcana invasit. Imo ipse Burrhus et Seneca, teste Cornelio Tacito, eo descensum credebant, ut nisi praeveniretur, Neroni pereundum foret. Id quod carpit Octavia illa apud Senecam:

Caeterum est tamen res atrox, et ab affectione atque naturali pietate alienissima. Neque aliquis facile in necem suorum juraverit, nisi qui omnibus affectibus bellum indixerit. Recte lustinus lib. 16. In parricidio, nulla satis justa causa ad sceleris patrocinium praetexi potest.

CAPUT XXI. Quomodo haec jura inserviant religioni. Haec jura dominationis cedunt divino juri: Praetextus religioisis. [gap: Greek word(s)] . varietas religionum.

HAEc dominandi juia, tantum abest ut religionem depravent, vel pietati adversentur, ut potius ei inserviant. Id enim efficiunt, ut religio in Republica sarta tecta sit, et rite colatur. Neque hercule juris nomine dignum est, quod divinae legi, quod religioni contrarium sit. Sunt equidem haec jura instar clypei, et veluti propugnaculum summae potentiae, ad securitatem praestandam civitatis Principi, veluti personae publicae, quive rerum ca put est, et cui fas est omnia Reipublicae membra cedere fascesque summittere.

Verumtamen habet haec majestas terminos suos; ut sunt religio, pudor, fides. Hae enim veluti victrices Deae fraenum injiciunt potentiae humanae, cohibentque, ne ulterius progrediatur, quam lex divina patitur. Hinc Poeta: Diis te minorem quod geris, imperas. Quare in Romana Republica cum de Campanorum petitione Senatus consultus esset, etsi magnae parti urbs maxima opulentissimaque Italiae, uberrimus ager, marisque propinquus ad varietates annonae, horreum populi Romani videbatur; tamen tanta utilitate fides antiquior fuit, ut praeclare refert Livius lib. 7. Et fortiter Achaeorum ille Praetor, Veremur, inquit, vos, Romani, et si ila vultis etiam timemus,

Quare in eos etiam merito hoc jure animadvertitur, qui absque ulla probabili causa, vel ambitione quadam incitati, vel studio novarum rerum inducti, in religione temere aliquid mutant, novas neque dum tot quamtum vis consiliis habitis, decisas quaestiones obtrudunt, animas curiosorum hominum cruciant, coelum terramque miscent. Quae iusolentia compesci debet in iis, qui, ut cum Tacito meo loquar, neligionis specicinambitionem delabuntur. De quo cavit. l. 2. D. De extraord. crimin. Est equidem Religio, pura caeteroquin atque incorrupta, veluti puella. verum tot fucis, totque cerussarum generibus inficitur atque obfuscatur, ut quicquid agitur, haec sola obtentui sumatur. Vnde Lucretius:

Relligio peperit scelerosa at que impia facta Et Tacitus 1. Annal. Pietatem erga parentem et tempora Reipubl. sumpta. Qua fpecie etiam Sinon ille utitur apud Poetam 2. AEneidos.

Profecto libido dominandi unicum fere hoc pallium sumit: cum tam Religio populo invito obtrudi nequeat, nedum cogi, ut quod non credit, credat tamen. Vere enim Tertullian. Hoc ad irre ligiositatis elogium concurrit, adimere libertatem Religionis, et interdicere opinionem divinitatis: ut non liceat mihi colere quem velim, sed cogat colere, quem nolim; et. Curtius, quantum vis profanus

scriptor, lib. 8 tanquam perinde animis imperari possit, ac linguis. Quod enim ajunt, ex hac religionum differentia oriri seditiones; quin ergo puniunt eos, qui Rempubl. turbant, iis vero parcunt, qui Reipubl. pa cem diu noctuque moliuntur, Deumque immortalem de salute publica precibus suis fatigant. Non enim Religio, haec, vel illa, seditionis causa est: sed depravatissimorum hominum vecors, atque corruptus animus. Ideo Orosius: Rerumpublicarum mala non naaci ex religione, sed fuisse semperin universo terrarum orbe. Mihi hoc caput concludere libet pulceriima atque vere Christiana sententia Scipionis Ammirati in Tacitum. Et perche, inquit, la religione e cosa maggiore come habiam detto, della ragione di flato, et fasi conti suoi diversamente, da quelli de gli huomini, et non si da proportione della cose temporali all' eterne: conviene, in tali accidenti, te ricorr er priemieramente alla religione, et veder, si ella ti si oppone: perche in tal' caso, bisogna accommodar la ragione di stato alla religione. et nan la religione alla ragione di stato. Et quae plura hac de re disserit prudens sane ac disertus scriptor.

CAPVT XXII. Similia exempla, cum ex sacris, tum ex jure civili desumpta. Sacrilegium Friderici Barbarossae. Modus non legitimus, non ordinarius. Quomodo Princeps confirmet ea, quae non jure facta sunt.

SEd et multa alia, tam in sacris literis, quam jure civili, respectu tum publici boni, cum etiam aliarum circumstantia

rum, contra aequitatem naturalem, atque jus ordinarium, sive commune constituta sunt, quorum nonnulla huc reserre libet. Olim nefas erat pane propositionis vesci praeter Sacerdotes et Levitas: sed cum David fame periclitaretur, non veritus est a Sacerdotibus petere, neque Sacerdotes abnuerunt. Quo argumento utitur Salvator noster adversus Pharisaeos, cum quidam fame coacti die sabbati spicas vellerent, et fricata grana comederent. Quorum exemplo Fridericus AEnobarbus, cum premeretur inopia commeatus, loca sacra invasit: postea vero Episcopatus illos insigni et ampliore remuneravit beneficio, ut refert Frising. Qua de re Guntherus lib. 2.

Secundum quae limitandam esse existimo l. 9. D. Ad L. Iul. pecul. Sic Iure Canonico, adventante hoste, divinam domum, vel sacram turrim munire licet, et loco propugnaculi habere.

In jure porro civili quot et qualia sunt? Nonne lex generaliter vetat, cogi invitum, ut rem suam vendat. l. 11. C. decontrahen. empt. ac tamen difficili tempore ad Adiles spectat, ut annonam urbi sufficiant, possessoresque, caeteris justo pretio copiam ejus facere jubebant. l. 6. D. De extraordin. criminibus. Lex enim, quamvis amplissimis verbis concepta, interpretatione restringitur, ne publicae utilitati desit. Quid? Nonne adversus leges rationemque

naturalem receptum est, ut filius, tametsi non haeres, pro principali debito teneatur, atque uxor in pignore posteriorem causam habere censeatur. l. 4. C. De primipil. Sic in l. 31. D. Depofiti. pugnant jus naturale, sive gentium, et jus civile. Si, inquit, Triphoninus, naturale et gentium jus intuemur, ei qui dedit, restituenda sunt, si civile jus, et legum ordinem, magis in publicum deferenda sunt. Sic lege constitutum est, ne quis sibi jus dicat; ac tamen si judex copiam sui non faciat, propria autoritate illatam in juriam ulcisci nihil prohibet. Similiter tutor suspectus removetur, etiamsi non dubitet, finita tutela rei male gestae rationem reddere. Eodem modo impuberes matrimonio conjungi prohibentur; Quod tamen admittitur, suadente pacis utilitate. Ejusdem notae est l. 11. D. ad l. Iul. Maj. l. 10. §. 16. D. Quae in fraud. cred. fact. sunt. Qua ratione judex famosum latronem neci dat, tametsi ad ejus Iurisdictionem non pertineat. Cui simile exemplum est apud Tacitum 1. Annalium. jusserat Menius Castrorum praefectus duos seditiosos supplicio affici, contra jus militare. Nam, ut testatur Vegetius lib, 2. ad praefectum castrorum solum pertinebat castrorum positio, valli et fossae designatio, impedimentorum militarium cura: jus vero plectendi militis, erat Praetoris, vel Legati, quem gladio succinxerat Princeps, hoc est, ductoris exercitus l. 9. D. de custod. reor. Itaque addit Historicus, factum id essa: bono magis exemplo, quam concesso jure: et ut vulgariter loquimur, extra

ordinem. Quod enim lex omisit, religio magistratus omittere non debet. l. 13. D. De Testibus, Idque recte voces modum extraordinarium, quemadmodum Suetonius in Augusto non legitimum et ordinarium modum, et Maro: sine more, quod Graecis est [gap: Greek word(s)] .

Omitto nunc alias circumstantias, quas appendices et momenta appellat Agellius; ut sunt: levium delictorum frequentia, contumacia, locus, tempus, et id genus alia, quorum respectu jus ipsum, non tantum a Philosophis, verum etiam ab ipsis legum autoribus saepenumero vel restrictum vel ampliatum fuit: Idque D. Augustinus ait. Imperatorem habere potestatem alias leges ferendi; non temere quidem, sed ex justa causa, et Reipublicae salute; atque adeo confirmandi etiam. quae non jure facta sunt. Vnde etiam in jure civili, contractus principales pro justis et legitimis habentur, etiamsi non legitime facti sint. Et hactenus de Iure Dominationis.

ARNOLDI CLAPMARII DE ARCANIS RERUMPUBLICARUM, LIBER QVINTVS.

CAPUT I.

Quid sint dominationis flagitia: quomodo appellentur. Consilia Machiavellistica. Vis dominationis. Ius concinnatis mendaciis adumbratum: callidae et malitiosae juris interpretationes: sanguinaria Iustitia: voluntas cruenta, la cattiva ragione de stato, gefahrliche Rechten. Domus Augusta, Hausz Oesterreich. Secreta noctium.

EA est natura summi ac vasti Imperii, ut nonnunquam permagni interfit, ab aequitate recedere, ut ex praecedenti libro constat. Verum tamen haud adeo longe deflectendum est, ut res ad Tyrannidem deveniat. Est enim Dominatio medium quiddam inter civile Imperium, et Tyrannidem, quae, si omisso altero, ad Tyrannidem vergit, non amplius est Dominatio, non Ius, non Imperium, sed summa in justitia atque extrema tyrannis; et ut appellat Tacitus. Flagitium Dominationis lib. 14. Annal. Temporum Claudianorum obliqua insectatione, cuncta ejus Dominationis Flagitia

in matrem transtulit. Sicut et alibi, militiae flagitia: Itali la cattiva ragione di stato. Ac recte quidem jura illa dominationis inter odiosa referas, a quibus, secundum interpretes, omnino recedere non oportet, sed quae praefracte et ad literam accipiuntur: caetero quin non essent limitatio, non exceptio, sed transgressio, sive, ut Aristoteles, vitiosas Respublicas eleganter appellat, [gap: Greek word(s)] quaedam; sed foedae atque barbarae rationes, atque scelera dominationis conservandae atque augendae; et ut uno verbo hodie loquimur, consilia Machiavellistica: quae Principes, quantum potest, vitare debent. Vere ac supra sexum Livia illa ad Augustum, Oportet te, inquit, nihil facere per injuriam; sed nec omnino facere videri. Nam privatis quidem hominibus satis est nihil delinquere: Principibus ne quidem suspectis esse licet. Et Theseus apud Senec. in Herc. fur.

Ac tamen juris nomine teguntur. Hinc Tacitus. Nam quae alii scelera, hic remedia vocat, dum falsis nominibus, severitatem pro saevitia, parsimoniam pro avaritia, supplicia et contumelias vestras disciplinam appellat.

Caeterum hujuscemodi flagitia Tacitus alibi appellat vim Principis, lib. 5. Annal. Sed paratos adultionem vi principis impediri. Alibi, vim Dominationis; sicut et Paterculus lib. 2. Marullus pene vim Dominationis expertus est. Cicero 1. offic. Callidas et malitiosas juris interpretationes. Scriptor Dialogi de Orat. sanguinariam sententiam. Ammianus. Ius concinnatis mendaciis adumbratum

item. Ius cruentum; item, voluntatem cruentam, quam opponit civili ac justo Imperio 15. lib. Civili, inquit, iustoque imperio ad voluntatem converso cruentam, Germani efferunt per gefahrliche Rechten.

Cujus farinae est illud Caesaris, regni causa sceleratum esse. Et illud Euphemi apud Thucydidem [gap: Greek word(s)] . Principi nihil est iniustum, quod fructuosum. Et Eteoclis apud Euripid. regni causa ius violandum esse. Et Senecae, ubi honesta tantum dominanti licent, precario regnatur; Et illud Taciti de Agrippina: Nihil domi impudicum, nisi quod dominationi expediret. Et Lepidi apud Salustium: Nihil gloriosum, nisi tutum: et omnia retinendae dominationis honesta esse. Et Luciani illud:

Differunt ergo jura dominationis, a flagitiis dominationis, imo hisce veluti opposita sunt. Primo, quia in his tantum utilitas privata spectatur: in illis et privata et publica, haec fiunt explendae crudelitatis et libidinis gratia: illa tranquillitatis publicae conservandae. Denique in illis habetur ratio divini numinis, honestatis, fidei, pudoris: in hisce haec omnia laeduntur ac pedibus conculcantur. Vtraque tamen sunt occultae et reconditae rationes imperii firmandi, augendique. Quo minus mirum alicui videri debet, haec a me referri ad arcana Rerum publicarum. Addo, quod

ipse Tacitus lib. 1. Annal. appellat arcana domus, vel, ut nostro ritu loquar, arcana Aulae. Domus enim pro aula usurpatur, sicut et Dominatio pro Imperio, Tacitus, gravis domui Caesarum noverca. Quod etiam nos retinemus, Hausz Oesterreich: Hausz Sachsen: sic alibi libidines Augustae domus, Tacitus vocat secreta noctium.

CAPUT II. Arcana domus: quomodo differant a flagitiis dominatianis. Dominationis Magistri. Plebis Magistri. Particeps secretorum. Arcanorum arbiter. Imperii aemulos e medio tollere: conjunctam domum, sive aulam cum Republica habere.

ARcana domus a Cornelio Tacito non aliter, nisi in malam partem accipiuntur. Non enim sunt jura illa aulae, vel leges et jura Palat ina, quorum a scriptoribus rei Germanica toties mentio fit, sed mera Dominationis flagitia. Differunt tamen identidem inter se, quod illa proprie sunt occulta, et quasi domestica sive privata eonsilia, hoc est, occultae artes atque aulica scelera in domo Augusta, dominationis conservandae, et per quas illi quovis modo opprimuntur, qui praesenti dominationi obstare atque inhiare videntur: et committuntur fere in fratres, consanguineos, aliisque necessitudinibus conjunctos, de quo cape illud Taciti, 12. Annal. Nihil domi impudicum, nisi dominatione expediret. Flagitia autem dominationis sunt generaliora, et totam imperandi rationem respieiunt.

Exempli gratia, In domo Turcica videntur arcana domus esse perpetua illa parricidia: flagitia vero Dominationis Turcicae foras exeunt, et sunt ipsa violenta ac nefaria dominandi ratio. Vnde Tacitus, qui haec callebant, appellat Domi nationis Magistros, vulgus hodie Machiavellistas: veluti inpopulari Republ. Liuius Tribunos appellat plebis magistros: qui illa, participes secretorum: particeps, inquit, secretorum Salustius; et Suetonius de Ottone, in eadem causa, confiliorum secretorumque particeps; et de Hephaestione Curtius lib. 3. secretorum omnium arbiter. et de Philota libro 6. omnium arcanorum Regis arbiter.

Ejus exemptum est illustre in lib. 1. Annalium apud Tacitum. Defuncto enim Augusto, postquam Tiberius imperium occupasset, cum magna, sed simulata tergiver satione; primum dum omnium aemulum et socium Dominationis [orig: Domînationis], ae ueluti consortem Imperii, P. Agrippam, immisso centurione interfici jussit. Nuncianti enim centurioni, ut mos militiae, factum esse quod imperasset; neque imperasse sese, et rationem facti reddendam apud Senatum respondit: quod postquam Salustius Crispus, particeps secretorum, comperit. monuit Liviam, ne Arcana Domus, ne consilia amicorum, ministeria militum, vulgarentur: neve Tiberius vim principatus resolveret, cuncta ad senatum vcando. De eadem re Plinius: Iuxta haec, inquit, Postumi Agrippae post adoptionen, desiderium post relegationem: inde suspicio in Fabium, Arcanorumque, proditiones. Primum, intererat, et ad securitatem Tiberii pertinebat,

aemulum, et quasi obicem imperii propter ingenii ferociam removeti. Quod tolerari posset, si alio leniore usus fuisset remedio: quod ipse Augustus per fecerat, ut sancito Senatuscon sulto in Insulam Plannasiam relegaretur: verum tamen in nullius unquam suorum necem duravit. Vnde Tacitus in Tiberio appellat primum facinus novi principatus. Deinde ait, arcana domus non esse vulganda, ne nimirum discreta sit aula a Republica. De quo idemTacitus. Non data, inquit, Senatus copia, intra cubiculum auditur. At vero de Neronis initio; Discretam, inquit 14. Annal. ab illo domum et Rempubl. fuisse: Item, non se negotiorum omnium judicem fore, ut clausis unam intra domum accusatoribus et reis, paucorum potentia grassaretur. Hoc est boni Principis, illud vero Tyranni. Quam enim diversa sunt a Tarquinii illius Superbi imperio, de quo Livius lib. 1. L. Tarquinius Regum primus, traditum a Principibus morem, de omnibus Senatum consulendi, solvit; domesticis consiliis Rempub. administravit: et postea, cognitiones capitalium rerum, sine consili is, per se solus exercebat: Et Cicero: in interiore aedium totius Reipublicae, nundinae. Eadem fuit fraus Neronis: de qua Suetonius conscriptas ab unoquoque sententias, tacitus a secreto legebat; quid ipsi libuisset, per in de atque pluribus idem videretur, pronunciabat.

CAPUT III. Flagitia dominationis regia. Incestus, nuptiae illegitimae. Adulteria perpetrare regni causa. Divortia; Dispensationes Pontisicum: regio more agere, sine legum metu regia verba.

SVpra triplicia feci Dominationis Iura: nunc totidem facio flagitia; ut sunt flagitia Dominationis Regiae, Dominationis Aristocraticae, et Dominationis popularis. Est enim, inquit M. Tullius, etiam in populo tyrannis.

Sed primum videamus de flagitiis regiis. Qualia sunt eorum, qui incestas nuptias contrahunt, vel divortia pro lubitu faciunt, cum dominationis augendae, tum libidinis exercendae causa. Illud puto fuisse, quod Absolon cum concubinis patris, hoc est, regiis, concubuit; et quod Suetonius de Augusto refert. Augustus, inquit, adulteria exercuit, non libidine, sed ratione commissa, quo facilius consilia adversariorum, per cujusque uxores exquireret. Et illud Taciti de eodem, Abducta Neroni uxor, et consulti per ludibrium pontisices, an concepto, nec dum edito partu, rite nuberet. Et de Tiberio, sceleribus et libidiniibus adeo indomitis exarserat, ut more regio, pubem ingenuam stupris pollueret. Et postea: tunc primum ignota ante vocabula reperta sunt, sellariorum, et spintriarum, ex foeditate loci ac multiplici patientia: praepositique servi, qui quaererent, pertraherent, dona in promptos, minas adversus abnuentes, et si retinerent propinquus aut parens, vim raptus, suaque ipsi libita,

velut in captos, exercebant. Sic, quod Ptolomaeus sororem suam in matrimonium duxit, hoc flagitio fecit dominationis.

Quo pertinent omnes fere dispensationes Paparum, repugnances Iuri Divino, et cumprimis Martini V ut quis possit impune matrem aut consanguineam carna Iiter cognoscere, sororem in matrimonio habere: ut Monacho liceat uxorem ad tempus habere, et prole suscepta, ut tum pater patratus, demissis auriculis ad suum cucullum redeat. De quibus vide Hottomannum in Bruto fulmine. Idem flagitium committunt, qui pro libidine sua divortia faciunt. Quanto modestius Henricus III. Imperator postquam jurasset, se cum uxore sua nullas nocturnas aut maritales operas habuisse, ac frustra tamen dissidium peteret, respondit: Si id fixum obstinatumque vobis est, imperabo egomet mihi, feramque hoc onus ut potero, quod deponere non valeo. Aurea profecto seutentia, et quanto melior illa? Si libet, licet. Caeterum Tacitus in dicto loco morem regium appellat, quod alias flagitium dominationis. Similiter Sallustius de vita atque tetgo, more regio censuluit. Quo et alludit Iuvenalis.

Quorum immania atque infinita sunt exempla, utique eorum, qui per adulteria ad regna grassati sunt. Quemadmodum Sejanus ille, Livia uxore Drusi cognita, Druso insidias vitae struxit, sibique viam ad imperium fecit. Vt innumerabilia omittam,

quaeve odiosa sunt. Neque enim tot turpissimorum exemplorum commemoratione capitur uberaus Lector.

CAPUT IV. Atheismus. In fidei negotiis velificari. Sacra diripere: et per satyram, An Romani pro tempore religionem interpretati sint? Superstitio praeatat Atheismo.

APud Romanos, caeteroquin Ethnicos, magna fuit religionis reverentia; atque haud scio, an uspiam major. Valerius Maximus, Omnia, inquit, post religionem ponenda semper duxerunt: etiam in quibus summae majestatis decus conspici voluerunt. Quapropter nondubitarunt, sacris Imperia servire ita se humanarum rerum futura regimen existimantia, si divinae potestati bene et constanter fuissent famulata. Quo magis falso insimulantur religionis neglectae, et quod pro tempore religionem suam interpretati sunt. Hujus enim irreligiositatis eos arguit Machiavellus. eamque probare nititur. Atque et in hoc impius est, et in illo falsus. Equidem nulla gens religionis tenacior fuit Romana. Quo nomine nunquam ad Senatum retulerunt de rebus humanis, nisi prius excussis sacris. Varro. Prius de divinis, quam de humanis rebus ad Senatum referendum est; Et Livius libro sexto: Consules, nulla. de re prius, quam de religionibus Senatum cosuluere. Multo minus Papirius pro libidine sua augurium interpretatus est, sed prout nunciaverat pullarius. Qui enim auspicio adest, si quid falsi nunciat, in semetipsum religionem recipit. Itaque

illud Livii, de Papirii filio, ante doctrinam Deos spernentem nato, non intellige respectu Imperatoris, qui interpretabatur tripudium, ut nunciatum erat: sed respectu pullarii, qui propterea inter prima constitutus, emisso temere pilo, ante signa cecidit, et suum ipsius scelus expiavit. Sic Gabinius, quod contra religionem et Senatusconsultum Ptolomaeum in regnum cum exercitu Romano reduxisset, damnatus est, ut refert Dion lib. 39. In quam sententiam recte disputat Ammiratus adversus Machiavellum, politicum magni acuminis, et judicii, sed minus sanae, ac piae mentis.

Quae cum ita sint, pudor est nostrae gentis, religionem pro libidine uniuscujusque, in hanc, vel illam sententiam torquere, adeoque susque deque habere regni causa. Isti enim magnorum Heroum sermones: regnum aliquod uno errore dignum esse, et id genus alii, non facile in exemplum rapiendi sunt. Equidem in rebus civilibus licere promontorium flectere: atque ut Vlpianus ait, alio atque alio modo agere, non nego: imo laudi dueo. An vero hoc liceat promiscue. et unicuiqne, in causis religionis ac fidei nostrae, mihi, ut verum fatear, neque dum exploratum est: cum praesertim magnorum Principum ea sit conditio, ut exemplo suo alios trahant. Scio ego, et probo dictum illud magni et pii Theologi. Ecclesiae vulnera leniter tractanda esse, verumtamen ita leniter, ne nimis molli et perfunctoria cura, pus contrahant atque inflammentur.

Pudendum etiam illis est, qui promiscue, jure, ut ajunt, vel regni vel belli, sacra hostium diripere audent, atque depopulari: et veluti Guntherus de Cardinalibus Pontificis refert lib. 6.

Atqui non hoc jus est, sed summa impieras. In qua Romani aliaeque gentes nobis, Dii immortales, quanto humaniores. Livius lib. 1. Templis tamen Deum, ita enim edictum ab Rege fuerat, temperatum est. Et alibi: Edictum fuit, ut auro sacto abstineretur. Sic Solymannus praestantissimus Turcarum Imperator, in Omnibus expugnationibus, a sacris etiam hostilibus, et secnndum suam religionem profanis, abstinuit.

Cujus rei duae mihi occurrunt causae. Prima est, ut sua sacra hostimento veluti fruerentur, et eodem in urbium vastationibus jure: altera, ut hac pietate, se et suis, et ipsi hosti venerabilem faceret: idque assecutus est prudens. Talis enim fuit, et cum quovis veterum comparandus Princeps. Quare Caesar, ut sibi laudem, Pompeio vero invidiam conciliaret, Pompeium coarguit. quod sacram pecuniam, omniaque ornamenta ex fano in oppidum Gades intulerit, et divina, humanaque jura permiscuerit. Quamvis nec ipse Caesar a sacris abstinuit, si Suetonio credendum est

Sed, ajunt hodierni nostri illi Stratiotae; nimis hoc superstitiosum videri. Quibus mibi respondere libet verbis magni illius

I. Caesaris Scaligeri, quive mihi instar rel terum est. Nulla humana opera melior ad cultum divinum augendum, quam superstitio, Quemadmodum ambitio vitium est ipsa, maximarum autem virtutum mater; ita superstitio, De qua paulatim cum aliquid auferas, quasi ursae catulum lambendo formas. Ac qui nudam illam ac simplicem religionem ab initio hauserunt, minimo quoque argumento labefactantur, levissimo attritu gracilescunt, atque tandem [gap: Greek word(s)] fiunt. Ex hit numerum novimus nos pene infinitum. Haec incom parabilis Scaliger.

CAPUT V. Tarquiniana papaverum decussio. Scelestum considium Alexandri Pontificis, Fratrici. dia Turcarum.

IMmania sunt exempla conjurationum adversus Principes; et de reliteraria meriti sunt. qui ea omnia collegerunt: quos valde vellem. etiam in ipsorum Principum sceleribus, et veluti conjurationibus adversus viros egregios conscribendis, operam vel tralaticiam consumere, et fortasse centuplo majora et atrociora reperirent. Nota est Historia Lucii Tarquinii, quomodo is, ex praecepto patris, primores Civitatum Gabiorum confecerit, criminando alios apud populum, alios sua ipsos invidia opportunos interemerit, multos palam, quosdam in quibus nimis speciosa criminatio erat futura. clam interfecerit, quosdam in exilium egerit, idque regni et securitatis causa. Eadem de patre ipsius Livius, Tarquinius primores patrum, quos Servii rebus favisse

credebat, interfecit, conscius, male quaerendi regni, ab se ipso, adversus se exemplum capi. Neque enim ad jus regni, quicquam praeter vim habebat. Qua quidem anrte permulti ad imperium grastati, et occupatum tuiti sunt. Atque eandem insistetent viam hodie multi, nisi ipsorum crudelitati atque impietati obviam iret immortalis Deus.

Cujus fraudulentae malitiae nuspiam majorfuit seges atque [gap: Greek word(s)] , quam in Pontificatu. Id quod molitus dicitur Alexander Pontifex, in consilio, quod ab immanitate scelestum appellatum est: ut emnes Reguli, qui sub ejus imperio cssent, ad unum interficerentur. Id quod magnam partem factum est, summa cum Pontificum infamia apud posteritatem. Idem, ad montem Vaticanum instructo convivio, Cardinales aliquot veneno tollere decreverat, ipse vero errore ministri, vel potius consilio justi et immortalis Dei, a lagenis falernum aconito dilutum ebibit, ac foede periit. Sic, ut ait Livius, fraude visus agere, sua peremptus est mercede.

Par est crudelitas Turcarum adversus sratres, affines, Bassas. Visieros. Et cum hodiernus Imperator per multas mulieres usurarias habeat. nemini dubium est, quin idem. de more gentis futurum sit. Sunt tamen qui existimant, unicum hoc fundamentum esse Imperii Turcici. Quorum ego sententiam non deprimo: illud tantum adjungi, quod divinemajellati. quod pietati naturali, contrarium est, vix diu durare posse. Quin potius hujuscemodi moles, nimia vitioru, atque

scelerum mu titudine onerata, ventrem faciet, et ruinam minabitur: ut ut hoc verum sit: regnum per vim acquisitum, bonis artibus gubernari non posse.

CAPUT VI. Privatas injurias vi magistratus ulcisci. Discrimen personae publicae et privatae. Lex Valeria de Sylla. Lex regia de Imperio Vespasiani.

NVllius etiam animi eos esse oportet, ne quid dicam durius, qui, quos privatim laedere nequeunt, eos vi magistratus atque imperii ulciscuntur: Quod ex parte toler andum esset, nisi etiam id jure a se fieri arbitrarentur. Tu vero ne mihi Ius appelles. quod honestati, imperio, dignitatique tuae repugnat: quodve contra officium est boni judicis, ut est in l. 19. D. de offic. praef. Quanto rectius Livius lib. 39. Ne suas quidem simultates, pro magistratu exercere, boni exempli esse. Et lib. 42. Injuria. inquit, Cos. Rom. etsi justa, minime tamen in magistratu exercenda. Et sana est oratio Principis, alias callidissimi, in causa Pisonis: Nam, inquit, si legatus officii terminos. obsequium erga Imperatorem exuit, ejudemque morte et luctu meo laetatus est; odero, seponamque a domo mea, et privat ai inimicitias non vi Principis ulciscar: ut recte legit Merserus. Et Adrianus Imperator cum rogaretur, an de inimicis, quos habuerat nondum occupato imperio, poenas nollet sumere? respondit: illi vero evaserunt. Et Ludovicus XI. a suis monitus, ut puniret illos. quos sibi adversos esse intellexerat, cum adhuc esset

Dux Aureliae: regie respondit, non oportere Regem Franciae ulcisci injurias Ducis Aureliani. Hinc Poeta 10. AEneid. Rex Iuppiter omnibus idem. Disjuncta enim aula a Republica esse debet: sicut et alia est persona privata alia publica. Quo facit illud Caroli V. scriptum, cujus mihi videndi copia fuit. VVir Carll der funffte, entbieten dir Carll Ertz hertzogen zu Oesterreich, etc.

Quid igitur fuit aliud Lex illa Valeria, qua Svllae, teste Plutarcho, omniumprae teritorumdata fuit impunitas, in futurum autem jus vitae et necis, publicationis bonorum, coloniarum deducendarum, jus regna auferendi, et pro libitu condonandi? Quid inquam aliud sapit, quam flagitium Dominationis? Ideo merito Cicero illam omnium legum iniquissimam dissimilimamque legem appellat. Quo laudabilior lex illa de Vespasiani Imperio: Vti, quaecunque ex usu Reipubl. majestate divinarum humanarumquererum esse censebit, ei agere, facere, jus potestasque sit.

Vnde liquet, ea quae tum majestati Reipublicae, tum divinis legibus adversantur, Principi nequaquam licere.

CAPVT VII. Percussores et Sicarios immittere. Hostem extra castra et exercitum interficere: arma veneno inficere: in foeminas saevire. Ars Romana. Caedes Marcelli Cos. Remani. crimen Assassinatus.

EOrum etiam, qui eos, quibuscum de virtute certare nequeut, per insidias interficiunt, insignis est impudentia

et immanis crudelitas. Quod flagitium interpretes juris crimen assassinatus vocant. Fulchre Euripides.

Nemo generosae mentis clanculum kostem occidit. Idque est quod exprobrat Alexander Dario; Impia, inquit, bella sucipitis, et quum habeatis arma, licit amini hostium capita: sicuttu, proxime talentis milles tanti exercitus Rex, percussorem in me emere voluisti. Quod Valerius vocat. victoriam non mereri, sed emere. Quales fuit Caepio ille, qui Viriatum interficiendum curavit, veluti praedo ac latro, qualis Pontifex ille, Leo X. qui Cavellanum percussorem summisit, ut Feltrium, quem bello et aperto marte superare nequibat, inter ficeret. Vt enim taceam, quod hoc sit contra jus gentium, quod, ut ait Livius, belli et armorum jura, non minus juste quam fortiter geri debent: ea est ratio belli, ut nisi quis palam, et ex condicto depugnans, animos quoque hostium devicetit, nullam certam victoriam consequatur.

Quare cum Adgandestrius Princeps Cattorum per literas mortem Arminii promisisset, si patrandae neci venenum mitteretur, laudabiliter responsum est a Senatu. Romano, non fraude, neque occultis, sed palam, et armatum populum Romanum hostes suos ulcisci. Digna profecto vox majestate Romana. Vnde Livius passim vocat artem

Romanam. Quo exemplo Alfonsus ille, Rex Neapolitanus Roberto de Pallenta offerenti necem Regis Castiliae respondit: si sciam me hac ratione occupaturum totum terrarum orbem, nedum Castiliae regnum, equidem tantum scelus non committerem. Nota est virtus Fabricii adversus Pyrrhum, de quo ita Cicero: Magnum, inquit, illud bellum perfuga unus et gravem Amperii adversarium sustulisset, sed magnum dedecus ac flagitium, qui cum laudis certamen fuisset, eum non virtute, sed scelere superatum. Haec ille. Nam quod de Mutio, Iuditha, Flaminio adferunt. nimirum aliter olent sues, aliter caruli. Et sunt haec adeo vulgaria, ut pene me pud eat non nulla recoquere.

Sed nec ubique hostis reste interficitur veluti extra castra, et exercitum. Quare, David vocat homines impios, qui interfecerant virum justum in domosua, et lecto dormientem. Aliud tamen dicendum videtur de Marcello, qui exploratum exivit, una cum tribunis militum, et non sine mediocri equitatu. Adde, quod nec flumina corrumpenda sunt, multo minus arma veneno inficienda. Natura enim armorum est caesim vel punctim laedcre: ubi vero veneno inficiuntur, ibi eorum natura atque usus invertitur. Sed haec proprie sunt flagitia belli immania, et ut vocat Cicero, belluarum similia: Veluti et illud, in foeminas et pueros saevire. Animose magnus ille Macedo apud Curtium lib. 7 Bellum cum captivis et foeminis gerere non soleo armatus sit oportet, quem oderim. Idque Brabantiae Dux ille Regem Galliae docuit volentem novam

nuptam Angli intercipere, inquiens, indecorum esse adversus imbellem foeminarum turbam aliquid hostiliter moliri.

CAPUT VIII. Fidem frangere. foedera violare. Fundamentum Reipubl. Romana fides, Pejuratiunculae parasiticae. Invitum cogere, ut quod non credit, credat tamen.

Nihil pene constitutum fuisse reperio in Republ. Romana, quin originem sumpserit ab incunabulis imperii. Seneca id innuit lib. 19. Epistol. Nam cum a primo urbis ortu, regiis institutis, partim etiam Legibus, auspicia, ceremoniae, comitia. provocationes, patrum concilium, equitum peditumque descriptio, totares militaris divinitus esset constiruta, etc. Tanti nimirum interest Rerumpublicarum firma et valida fundamenta poni. Quorum non postremum hoc fuit, ut fides ac juramentum, propulso legum ac poenarum metu, civitatem regerent, ut ait Livius. Idque posteri adeo sancte observarunt, ut apud illos nihil fuerit antiquius fide. Quod et Imp. ait l. 20. C. de transactionib. nihi fidei humanae magis convenire, quam servare pacta conventa. Nam quod nobis de Numantina, Caudina. et Paetina sponsione objicitur, perfidia ea non fuit, sed potius lex et jussum, tum populi, tum Principis. Illud vero perfide Vitellius, quod Sabinum Vespasiani fratrem contra fidem datam circumvenit, atque per milites obtruncavit: adeoque frustra culpam in milites conjecit, cum ad eum misisset Sabinus, cum mandatis et quaesitu, quod pacta.

turbarentur, ut refert Tacitus 3. Hist. Id quod postea merito Vitellio exprobratum est: Sabini caede, et incendio Capitolii, dirempta esse belli commercia. Sic Prosper Columna, cum esset dimissus ex carcere, hac conditione, ut per syngrapham promitterer, sese sub signis regiis militaturum. si intra certum tempus ipsius opera Franciscus, praebito stipendio, uti vellet; Prosper, non pro dignitate sua, Caesarianis se rursum adjunxit. Iovius: Quo nomine eum Lautrechtius haud immerito perfidiae insimulavit, Prospero necessitatem carceris ne quicquam excusante. Sic Iulius II. Pontifex jactare ausus est, turpissimo hercule exemplo, se foedera et societates cum Gallis Germanisque, quos ipse Barbaros appellavit, non aliter contrahere, nisi fallendi causa. Omnia perfide, neque ullo jure, nedum Dominationis. Quod haudscio an non identidem de Francisco dici queat, qui pactus, se vel pacis conditiones ratihabiturum, vel in captivitatem rediturum, neutrum secit.

Quanto rectius Belizarius ille apud Procopium: turpe est, inquit, Teutberte, cum aliis omnibus, quibus vel minima virtus est cordi, tum inprimis Principi viro mentiri ac fidem fallere; jusjurandum autem, et pacta etiam scripto sancita violare, ne abjectissimo quidem homini decorum esse arbitror. Istae enim pejuratiunculae, ut ait Plautus, parasiticaesunt, minime vero regiae: Qualem fallaciam perstringit Poeta:

Illa etiam pactorum de religionis libertate dissolutio, quid aliud est quam flagitium dominationis: sicut et illa animorum lenta ac callida carnificina, de qua Nazianzenus. Illud. vero, inquit, admodum pravum, ac malignum est, quod cum nec aperte nos allicere possit, nec tyrannice cogere, praepudore vellet, leoninae pelli vulpinam, aut, si mavis, Minois larvam summae injustitiae praetexens, leniter vim afferebat. Ornare libet hoc caput corona aliqua de Imp. Claudio, qui rogatus ut ignosceret Mithridati; dubitavit, accipere captivum pacto salutis, an repetere armis rectius foret: nimirum hoc erat anceps ac durum; illud vero tutum, sed cum necessitate servandae fidei conjunctum. Aut enim danda non est fides, aut data servanda: quod qui capere nolunt, iis ego tantum in memoriam revoco calamitates, quae plerumque, imo semper, perjuros ac perfidos, veluti a tergo, sequuntur ac manent. De quibus omnibus vide plura apud Hottomannum, et alios.

CAPUT IX. Specie colloquii imponere. Iura hospitii violare. Mors Annibalis, Commii, et Pompeii Columnae, [gap: Greek word(s)] .

NVllo etiam jure se tueri possunt Principes, quispecie amicitiae atque colloquii hostes suos circumveniunt. Quemadmodum Antonius ille, contra jus gentium, Regem Armeniorum specie amicitiae illectum interfici jussit. et Tiberius perdolum arcessitum Regem Cappadocum ad mortem impulit. Idem Vononem

Regem Parthorum, qui pulsus a suis. quasi in fidem populi Romani cum ingenti gaza Antiochiam se receperat, occidit; Suetonius in Tiberio. Qua fraude Biron ille, Athenodorum invitatum ad epulas, per Boxum in convivio obtruncari jussit. Et de Rege Thraciae, cujus fidei Priamus filium suum commiserat cum ingenti copia auri. Poeta; 3. AEneid.

Ille ut opes fractae Teucrum, et fortuna recessit Res Agamemnonias victriciaque arma seeutus; Fas omne abrumpit, Polydorum obtruncat, et auro Vi potitur.

Quo laudabilius Prusias rogatus a Romanorum legatis ut Annibalem popup. Romano dederet, recusavit, petiitque, ne, a se postularent, quod adversus jus hospitii esset, ipsi si possent, praehenderent. AEmilius Probus in vita Annibalis. Id quod ne quidem in ipsis Romanis toleravit Livius scriptor gravissimus: Quantum mutaverint, inquit, mores Romani, hic dies argumento erit, et quae sequuntur, etc. Quanquam Flaminius, teste Plutarcho, quaesivisse visus est, non tam ut in praesenti Annibalem de medio tolleret, quam ut publicus hostis, qui tot clades inflixerat Romanis, vivus Romam perduceretur; idque populo Rom. utile, sibi vero honorificum fore existimabat. De quo ego [gap: Greek word(s)] . Caeterum jura Colloquiorum sanctissime, strictissimeque observarunt Romani. Quid enim per Deum supererit sublata colloquiorum securitate, omnique speconcordiae praecisa? Turcae hodie, qui disciplinam Romanorum militarem cum primis

aemulantur, tamen in eo ad Barbarorum, hoc est, suum ingenium, redeunt, quod jura hospitii, colloquiique parvi faciunt, adeoque turpissime violant. Veluti non ita pridem Mahometes Bosniae et Rasniae Regem Stephanum, et Mailatum Transylvaniae VVaivodam specie benevolentiae ad se vocavit, vivosque excoriari jussit, occupatis Stephani provinciis, ut refert Traduccius in Turca vincibili. De Commio, quem Caesar per simulationem colloquii interficere voluit, controversia est. Neque enim meo judicio prorsus Caesar extra culpam est: quanquam Commius toties Romanis reconciliatus saepissime rebellavit, et ad Vomitum redut, quae hominis atrocitas atque hostilitas facile Caesarem exacerbavit, caeteroquin Caesar jura colloquii sanctissime coluit. Ita enim ipse dese, ne, inquit, dicipossit, eos a se per fidem in colloquio circum ventos, etc. Porro illud memorabile est, quod ipse Caesarde Commio testatur eum unicum illud rogasse, ut timori suo concederetur, ne in conspectum cujusquam Romani veniret. Eadem [gap: Greek word(s)] fuit Pompeii Columnae, qui revocatus Romam a Pontifice, nullis pignoribus aut vadibus adduci potuit, ut ad urbem regrederetur. Hujuscemodi dubitationem atque diffidentiam parit suspecta atque laesa fides.

CAPUT X. Supplicia Eusebii, Herdinii, Dolabellae, Vespini, aliorumque. Dominationis provisores. Imperiorum Artifices. Notorium. Elogium.

ITa est, nonnunquam salus Reipubl. postulat, ut in herba, et sine ullo, ut loquimur, ordinario processu, opprimantur hostes Reipublicae. At enim vero id locum habet, non in suspectis, verum in iis quorum crimen manifestum est atque notorium. Etenim qui reos, vel perfidia accusatorum, vellevi aliquade causa, atque ex rumore tantum suspectos, sed neque convictos, neque damnatos ad supplicia rapiunt, id faciunt, non jure dominationis, non [gap: Greek word(s)] , ut loquitur Aristoteles. Id ait Tiberius apud Tacitum 3. Annal. non quidem, sibi ignara, quae de Silano vulgabantur, sed non ex rumore statuendum; et alibi; oro vos, ne, quia dolori meo causa connexa est, objecta crimina pro approbatis accipiatis. Cujus immanitatis nuspiam fit crebrior mentio, quam in Historia Ammiani Marcellini, ut lib. 14. tanquam licentia crudelitati indulta, per suspicionum nebulas aestimati quidam, noxiis damnabantur. Et de Eusebio quodam, qui implorans coelo justitiam, nec confessus, nec confutatus, poenali est morte mulctatus. Et alibi: inimico urgente vel nullo, quasi sufficiente hoc solo, quod nominatus esset delatus aut postulatus. Ibidem de Constantii flagitiis: Iamque lituis cladium concrepantib. internarum; non celate, ut ante turbidum saeviebat ingenium, a veri Consideratione detortum, et nullo impositorum

vel compositorum fidem solenniter inquirente, nec discernente a societate noxiorum insontes, veluti exturbatum e judiciis fas omne discessit, et causarum legitima silente defensione, carnifex rapinarum sequester, et abductio capitum, et bonorum ubique mulctatio versabatur per orientales provincias. Idem de Galba Suetonius, quosdam, inquit, claros utroque ordine viros suspicione minima inauditos condemnavit; adeoque, ut addit Tacitus, tanquam innocentes perierunt. Et Curtius de Alexandro libro 3. multos egregios bello viros, et tot gentium secum domitores, indicta causa occidit; Et Livius libro 1. de Herdinio, qui indicta causa neci datus est; et Cicero in Verrinis honestissimos atque integerrimos absentes reos factos, indicta causa, damnasse atque ejecisse. Qua inquies specie? obtentu nimirum Dominationis contra conjuratos: Sed o [orig: ô] scelus, o [orig: ô] flagitium? Itane per hujuscemodi crudelitatum iniquitatumque exempla regnum conservari necesse erit? Et utut hoc sit, quis quaeso morta Iium Principi credet, in re tam dubia, tamque suspecta, atque odiosa? Vere Livia illa apud Dionem lib. 52. [gap: Greek word(s)] : aegerrime vulgus eredit, aliquem inermem viro armato insidias struere. Ac tamen reperiuntur, qui hujuscemodi flagitia ex prosesso Principes docent. Tacitus: Vitellius, inquit, inrepentibus Dominationum Magistris, superbior et atrocior factus, occidi Dolobellam jussit Ita enim appellabantur illi, qui hasce dominationis artes callebant, non secus atque olim magistri scripturae, tabularum, Vicesimae,

pecorum. Livio etiam appellantur Imperiorum artifices. Vnde et Tacitus 12. Annal. ingruentium dominationum provisores. Easdem artes ad unguem edoctus fuit Nero, de quo idem Tacitus: Nero Vespinum, sine ullo crimine et accusatore et indice ad vim Dominationis conversus occidit. Cujus farinae est responsum illud Henrici. IV. Imperatoris cum moneretur, ne Reinoldum Burgundiae Comitem suspenderet: Coelum, inquit, coeli domino, terram autem dedit filiis hominum. Impie, injuste atque nefarie omnia adeoque hoc dominationis flagitio.

Sed ajunt rursum illi Dominationum candidati, multos ex hisce nocentes fuisse. Atque ego nullam causam video, quin in eos secundum leges, et ordinario processu animadverti potuerit, si sontes fuerunt. Praeclare, et non pro more suo, Tiberius, idque velim Principibus instar oraculi esse: non utendum esse imperio, ubi legibus agi possit; et de Philopoemene Achaeorum duce Livius: non quia salvos esse cupiebat, sed quia perire indicta causa nolebat. In quo Alexandrum perstringit Curtius libro 8. Nullius caedes majorem ei apud Graecos excitavit invidiam, quam quod praeditum optimis moribus artibusque, non tantum occiderit, sed etiam torserit indicta quidem causa: quam crudelitatem sera poenitentia secuta est. Et regulariter, neminem sine accusatore temere Imperatores damnari volueruut; de quovide apud Cuiacium lib. 1. observ. cap. 33. et Tertullianum; ne quidem ex notoriis vel elogiis Apparitorum, sive Irenarcharum, ut est in

l. 6. C. de custod. et exhibit: reo. Quia, inquit, Marcianus d. l. compertum est, non omnes ex fide bona elogia scribere. Quare recte Pontifex Florentinos sacris Christianis interdixit, quod Salviatum Antistitem inauditum et suspensum laqueo e fenestris praecipitaverant.

CAPUT XI. Sine causa bellum inferre. Ius in armis ponere, belli causas ementiri; alios inter se committere: et non nihil iniquitatis Romanis aspergitur in occupanda Cypro. [gap: Greek word(s)]

IMmensa est mortalium atque profunda cupiditas dominandi. Nemo vel maximo imperio contentus est, et hodie regno occupato, cras inhiat aliis, idque, ut ajunt, jure regni atque potestatis suae. Tu vero mihi jus appelles, in quo ne umbra quidem est justitiae? Ac tamen aliis superiores se esse rentur; de quibus Lyricus.

Quale est illud Tiridaris. Id in summa fortuna aequius, quod validius; et sua retinere, privatae domus, de alienis certare, regiam laudem esse: et illud Gallorum apud Livium lib. 5. se in armis jus ferre, et omnia fortium virorum esse. Cui simile est, quod respondit Bajazetes ille Turcarum Imperator, qui a Sigismundi Legatis admonitus, ut a Bulgaria abstineret; Legatis in armamentarium suum deductis, subridens innuit, hic jus suum positum esse; in armis nimirum,

idque supra Bulgariam ad orbis terminum se extendere. Eadem est fere ratio Pontificum, adeoque illud Prophetae ad se trahunt, ridicule sane ac paepostere: Dominabitur a mariusque ad mare, a flumine usque ad terminos orbis terrarum: de quibus vide in libris Ceremoniarum Pontificalium. Romani profecto, et inprimis stante Republica, vix ulli bellum intulerunt, nisi lacessiti injuriis, vel ipsi, Nec tamen in omnibus mihi excusantur. De Cypro occupata militariter, hoc est, ingenue, ut semper Ammianus Marcellinus: Nec, inquit, piget dicere, avide magis hanc insulam populum Romanum invasisse, quam jusie. Ptolomaeo enim, Rege confoederato nobis et socio, ob aerarii nostri angustias, jusso sine ulla causa praescribi: ideoque, hausto veneno, voluntaria morte deleto, et tributoria facta est, et velut exiles ejus exuviae classi impositae in urbem advecta sunt per Catonem.

Ejusdem notae sunt qui belli causas quaerunt, nec inveniunt, adeoque speciosas prophases ementiuntur. Sicut et illi, qui alios inter se committunt, quos tandem mutuis bellis exsuctos devorent. Quam artem calluit Pontifex ille, de quo Iovius in vita Columnae. Controversiam Columniorum et Vrsinorum in immensum alebat, mira simulatione: modo his, modo illis favens, et occulte utrisque pecuniam, et arma summittens, ut mutuis attriti cladibus, ab ipso demum, sine negotio delerentur. Et Tacitus de Druso 2. Annal. Drusus non leve decus quaesivit, inliciens Germanos ad discordias, utque fracto

Quanquam haec ratio in arduis negotiis nonnunquam locum habere videtur. Quales etiam in privata vita sunt hominum pestes, quos Theophrastus in Characteribus paulo leniore vocabulo appellat [gap: Greek word(s)] . Idem captus arbiter, non ei tantum cui adest, sed etiam adversa parti, ut communis utriusque amicus habeatur, gratificari studebit: [gap: Greek word(s)] : Idem captus arbiter, duos litigantes, quorum uterque rem transigi optat, inter se committit.

CAPUT XII. Vectigalia tollere. res imperii alienare. Vectigalia a Carolo IV. oppignorata: et [gap: Greek word(s)] , an revocari possint? AErarium militare Augusti. Centesima rerum venaliuas.

MErito Vlpianus tributa appellat nervos Rerumpublicarum: rationem reddit Tacitus 4. Aistoriarum. Neque enim quies gentium sine armis, neque arma sine stipendiis, neque stipendia sine tributis haberi queunt, et Cicero in Epist. ad Q. Fratrem. Iperium, sine vectigalibus retineri nullo modo potest. Hinc enim principatum sustinentur, et ut supersit ad subitas largitiones, necessitates, atque extraordinarios sumptus. Quare Neronem volentem cuncta vectigalia tollere

idque pulcherrimum donum generi mortalium dare, docuit Senatus Romanus, inquiens, dissolutionem Imperii futuram, si fructus, quibus Respublica sustinetur, diminuantur: Quippe sublatis portoriis, sequens ut tribu torum abolitio expostularetur. Imo est hoc flagitium dominationis, et inprimis ubi res Imperii alieuantur. Quomodo enim juris nomine dignum sit, quod Rempubl. evertit? Atque est haec pene communis Iurisconsultorum sententia, Principem, cum omnia possit, res tamen imperii abalienare non posse. Hae enim non magis quam patrimonia privatorum, exinaniri aut evisce, rari debent, ut utar verbo Imperatoris.

Quare oppignorata illa telonia, atque vectigalia a Carolo IV. ordinibus Imperii, teste Nauclero, mirifice diminuerunt Imperatoriam dominationem. veluti graviter in quadam oratione disputat Iulius Pflugius Episcopus Naumburgensis. Quorum tamen revocatio haudscio an non vehementer perturbaret praesentem Reipubl statum. Primo, quod hac ratione res Imperii ad pristinum statum delaberentur. Deinde, quod reliqui ordines omni fere potentia exuerentur: ut taceam, quod illa ordinum aequalitas periret, quam tantopere hoc in Imperio probat, atque exosculatur Machiavellus in libro de statu Germaniae.

Neque tamen me fugit, quae sit hac de re ICtorum opinio, quorum frugem demetere hoc loco non licet. Mihicerte in Vectigalibus tota fere salus Reip. sita videtur. Quare praeclare Hannibal, non solum vetera vectigalia non abolevit, verum

etiam nova addidit. Quare, teste AEmilio Probo, id effecit, non modo ut esset pecunia, quae Romanis ex foedere penderetur, verum etiam ut superesset, quae in aerario poneretur. E contrario Leoni X. ut refert Iovius, valde invidiosum fuit, quod contracto gravi aere alieno, vectigalia publica foeneratoribus addixit. Privatae enim opes distrahi possunt, non. publicae. Quemad modum Nicephorus Botoniates occupato imperio, quicquid fisco debebatur, in universum abolevit, ac novas tabulas magnifico edicto instituit, ut est in Con. Orient. Acuit me hoc loco memoria illius aerarii militaris, quod instituit Augustus, in quod omnium haereditatum, legatorum, ac donationum mortis causa, vicesima referebatur, exceptis, quae proximis, agnatis et pauperibus legabantur, cui postea adjunxit centesimam rerum venalium, hoc est, centesimum rerum in auctione venalium nummum. Fuit haec res fundamentum principatus Romani. Quo tempore militum stipendia in annum, ex nostra moneta, fuerunt quinque milliones, quingenta sedecim millia et sexaginta duae librae, et decem solidi: ut numerat Savilius. Idque amplius esse putatur, quam magnus Turca hodie biennio recipit ex omni reditu. Quare Tiberius, deprecante populo, centesimam rerum venalium edixit, militare aerarium eo subsidio niti.

CAPUT XIII. Immensae donationes, sive potius profusiones principales: et an a successorib. retractari possint. Donationes a Parisiensi curia abolitae.

EIusdem Tiberii constitutio, ut beneficia a superioribus concessa Principibus, aliter rata non haberent successores, quam si eadem iisdem et ipsi dedissent; ut circa res alias maximum usum habet, ita inprimis propter immensas donationes principales necessaria fuit. Quid si enim Nero omnia vectigalia Imperii sustulit, num illa pernitiosa constitutione teneri oportuit successores? Neque enim quod Princeps committit. Respublica luere deber, veluti Guntherus pulchre de rebus sacris canit, lib. 2.

Atque ea restrictio fuit principatus Romani; quemadmodum Plinius in Paneg. ait de lege Imperii: Haec pro Imperio nostro, in quae sint verba suscepta, operae pretium est annotare: si bene Rempubl. atque ex utilitate omnium rexeris.

Vnde constat hujuscemodi principales profusiones haud immerito retractari. Neque enim hic eos audio, qui negant profusionem in Principem cadere. Pulchre de Alexandro Lampridius. Dies nunquam transiit, quin aliquid mansuetum, civile, pium faceret; sed ita, ut aerarium non everteret. Nero vero effuderat, inquit Historicus, bis et vicies mille sestertium. Galba igitur occupato

imperio, cum opus haberet pecunia, in publicum appellari singulos jussit, decima parte liberalitatis apud quemque relicta: Vbi Tacitus justissimum, inquit, fuit, hoc inde repeti, unde inopiae causa erat. Et recte Tiberius apud eundem lib. 2. Anual. Si quantum pauperum est venire huc, et liberis suis petere pecunias ceperint, singuli nunquam exsatiabuntur, Respub. deficiet; adeoque objurgat eos, qui perfringunt aerarium, quod si ambitione exhaustum est, per scelera supplendum erit. Vnde fit, quemadmodum M. Tullius deplorat, ut privatorum reditus sint uberrimi, vectigalia pene nulla. Quanto beatior illa Resp. de qua Horatius lib. 2. od. 15.

Ideo in Gallia Philippus Valesius, lege lata, Principis largitiones revocari jussit, nisi tabulis donationis continerentur: et non una exempla reperias donationum regiarum, quae a Parisiensi curia revocatae atque abolitae sunt. De quo vide Connanum lib. 1. Comment. Et quid est quaeso quod jure sibi deberi autument?

CAPUT XIV. Vectigalia illicita exprimere, pro umbra, pro aere, pro vita. Commentarii, sive rationaria Principum. Iura et artes senatoriae: Pompejus scientissimus Iuris publici.

NOn minori cum turpitudine conjuncta est illa nimia vectigalium indictio: qualia erant illa, quae pendebantur pro umbra, pro aere, pro spiritu captando. Vnde illud Harmenopoli [gap: Greek word(s)] , ut notat doctissimus Cujacius. Et ausim huc referre etiam illud urinarium, quamvis autori, aurei nummi, quos ex lotio acceperat, non male olere videbantur. Nimirum ita cives exprimendi sunt, ut supersit succus quem hauriant, ita olera abscindenda sunt, ait Plutarchus; ut radix maneac: ita pennae incidendae, ut rursum renascantur. Pessime illi, qui solius Fisci rationem habent, homines senes manibus genere Geryonaceo, ut loquitur Comicus.

Sed oggerunt illi Laverniones, Principes vix dignitatem suam tueri, nisi hujuscemodi utantur quinquagesimis, vicesimis, aliisque id genus oneribus. Ita certe: sed de re licita; sed modice, sed cum fruendi parsimonia. Qiun ergo, ex more prudentissimorum Principum, suos commentarios, sua rationaria habent, in quae accepta et expensa referant, ut ne plus erogent, et profundant, quam ferendo sit Respublica.

Quemadmodum de TiberioTacitus, eum proferri libellum recitarique jussisse, in quo publicae opes continerentur. quantum civium sociorumque in armis, quot classes, regna, provincia, tributa aut vectigalia, et necessitates ac largitiones; quae cuncta sua manu prae scripserat Augustus. Quem morem identidem servarunt Franciscus Rex Galliae, et Amurathes Imperator Turcicus, cujus breviarium hodiernus Imperator Mahometes in administrarione regni pro oraculo habere dicitur. an, quod flagitium est in Principe, sicut et in quovis Senatore, imperandi imperitum esse? Vnde Cicero de Legibus. Est, inquit, senatori necessarium nossre Rempub. idque late patet; quit habeat militum, quid valeat aerarii; quos socios Respublica habeat, quos amicos quos stipendiarios, qua quisque sit lege, conditione, foedere; tenere consuetudinem decernendi, nosse exempla majorum.

Quare cum Marcellus de re quapiam Senatum Romanum consuluisset. Senatus rescribere Marcello jussit, verius fuisse Consules, quorum provincia esset, quam se, quid e Republica esset, decernere. Quo nomine M. Tullius Calenum perstringit. Vsum in Republica magnum habere, et debes, et potes, quando ita decerni vidisti, aut quod Senatu sconsultum? et c. Vnde Plinius in Epistolis appellat Ius senatorium: Cicero literas Senatorias: Illae literae, inquit, forenses et senatoriae conticuerunt: Estque non minima pars juris publici. Cujus scientiam in Pompeio veluti Principe civitatis tantopere laudat idem Cicero pro Balbo, cujus verba mihi referre libet, quod hoc jus turpi ssime

ab iis, qui respublicas administrant, hodie negligitur. Equidem contra existimo judices, eum in omni genere, ac varietate artium, etiam illarum quae sine summo otio non facile discuntur, Cn. Pompejus excellat, singularem quansam laudem ejus, et praestabilem esse scientiam in foederibus, pactionibus, conditionibus, populorum, Regum, exterarum nationum, in universo denique belli jure ac pacis; nisi forte, quae nos libri docent in umbra et otio, ea Cn. Pompejum, neque cum requiesceret, literae, neque cum rem gereret, res ipsae docere potuerunt.

CAPUT XV. [gap: Greek word(s)] Auricularii, Delatores.

DEtestabilis ac plena immanitatis fraus fuit senatorum Romanorum ad versusTitium Sabinum. Neque enim me piget ipsa autoris verba ad haec scelerum exempla rescrre. Tectum, inquit, inter et loquearia tres Senatores: haud minus turpi latebra, quam detestanda fraude, sese ab strudunt; foraminibus et rimis aurem admovent. Interea Latiaris, repertum in publico Sabinum, velut recens cognita narraturus, demum et in cubiculum trahit, praeteritaque et in stantia, quorum affatim copia, et novos terrores cumulat. Eadem ille, et diutius, quando moestu, ubi semel prorupere, diffcilius reticentur. Properata inde accusatio missisque ad Caesarem literis, or dinem fraudis suumque ipsi dedecus narravere. Non alias magis anxia et pavens civitas, etiam adversum proximos, congressus, colloquia, notae ignotaeque aures vicari, etiam muta atque inanimat, tectum et parietes, circum spectabantur.

Haec Tacitus 4. Annalium. Quae quidaliud sunt quam dominationis extrema flagitia? Sed et eadem apud Polybium. Plena, inquit, omnia suspicionum, et vix secret a domuum sine formidine. Quem morem paulo aliter describit Arrianus in Epict. lib. 4. Hoc modo viri boni Romae sub vertuntur. Arridet tibi homo quidam, instar privati sermones occeptat, et de Principe inclementer loquitur; tu, ratus nactum esse exemplum aliquod atque monumentum fidei, pertexis illud quod prior inceperat, animique sententiam profers; paulo post abductus linguae temeritatem morte luis. Et de quibus Turpilius. Qui verba mea venatur, pestis accwdat, et sermonem hinc sublegat: quibus similia in Historiis reperias. Vnde Tacitus, Delatores, inquit, genus hominum publico exitio repertum, nec poenis unquam satis coercitum, per praemia eliciebantur. 4. Annal. Qua in re detesterne potius deperditissimorum nebulonum fumos atque fraudes; an vero Principum insolentiam, qui hujuscemodi amant, fovent, amplectuntur?

Nec tamen morem illum improbo, in Republica praesertim seditiosis hominibus plena, quo milites emissi scrutantur sermones atque conjurationes in Principem, hoc Consilio, ut Princeps eos, qui praesentem Reipubl. statum oderunt, notet, ab iisque sibi caveat. quos Suetonius appellat speculatores, veluti in Claudio. Neque convivia inire ausus est, nisi ut speculatores cum lanceis adstarent: quippe qui erant veluti e specula Principis. Quo in numero non sunt illi

[gap: Greek word(s)] sive auricularii, qui, ut utar Ammiani verbis lib. 14. paulatim eruditiores facti, processu temporis ad nocendum, per clandestinos versutosque rumigerulos, compertis leviter addere quaedam malesuetos, falsa et placentia sibi dicentes, affettati regni, vel artium nefandarum, calumnias insontibus adsigunt; et de quibus arbiter.

Atqui in eo quam longe alius Agricola ille, de quo Tacitus seretum, inquit, et silentium ejus non timeres. Ac tamen ego istas delationes Principi nonnunquam remittam, si fiant justitiae causa, et in salutem ejusdem: sed id rarissimum est. Plerique enim vel honoris cupiditate: vel sui muniendi causa amicos supplantant; veluti, ut ait Tacitus, cupidine consulatus, ad quem non nisi per Sejanum aditus, neque Sejani voluntas, nisi scelere quaerebatur: Et alibi de quodam qui alios accusabat in sub sidium sui. Atque est vox illa Tyranni non Principis: subverterent potius jura, quam custodes eorum amoverent.

Illi vero ex censu hominum ejiciendi sunt, qui palam laudant, et absentes flagitant, et, ut ait Seneca, per ornamenta feriunt: quos eleganter describit Theophrastus in Charact. Cavillator, inquit, est, qui inimicos suos accedit, quasi alloqui eos velit, non amplius odisse, quique illos, quibus clam struit insidias, prasentes laudat, et si victi fuerint, eorum vicem dolet. et Ammianus lib. 15. Impugnabat eum per fictae benignitatis illecebras, collegam et virum fortem propalam sape

appellans Arbetio, ad innectendas lethales insidias, vitae simplici, perquam callens, et ea tempestate nimium potens. Id genus homines demissi s manibus grandique gradu fugies, et non effugies tamen: a quibus, ut ait Comicus,

CAPUT XVI. Abusus legis Majest. Leges exercere. Inquisitio Pontificia: Sacra et coelestia arma. Virga autoritatis Apostolicae: affectus humanos tollere.

LEx Majestatis, veluti propugnaculum fuit Principatus Romani; in qua amplianda singuli fere Principum ingenii vires intenderunt. Ideo Tiberius, consultante Macro Proetore, an judicia Majestatis redderentur, respondit, exercendas esse leges, Tacitus 1. Annalium. quaformula etiam Livius utitur lib. 4. cum interim de sanguine ac suppliico suo latam legem canfestim exerceri, et tantam vim habere. Id quod propemodum Germanis est, Den Rechten ihren gevvonlichen Lauff lassen. Illud vero non tam jus dominationis, quam flagitium refert, quod ad minima et ridicula quaevis porrexerunt, ut si quis minimum vel ridiculum corpore, inter cultores Principis ascivisset; si quis nummum vel annulum effigie Principis signatum passus fuisse sibi e manibus in cloacam decidere; si quis eofdem in lupanar attulisset, et id genus plura et multo ineptiora, Vnde Tacitus crimen majestatis.

vocat vinculum et necessitatem silendi: item omnium accusationum complementum. Cujus generis est illud Curtii lib. 10. de Alexandro, Cum accusati essent Cleantes et alii spoliatarum provinciarum, et per libidines alienatarum, Regem cognita causa pronunciasse, ab accusatoribus unum et idem maximum crimen esse prateritum, dosperationem salutis suae. (Ita enim appellat laesam majestatem) non enim talia ausuros, si ipsum ex India sospitem autoptassent reverti, aut reversurum eredidissent.

Cui etiam non absimile videtur Pontificum fulmen, sive inquisitio illa, in qua unicum crimen est eorum, qui crimine vacant, ut cum Tacito loquar. Vnde Guiciardinus vocat sacra, sive scelestia arma. Scaffneburgensis Apostolicae autoritatis virgam.

Caeterum omnium inhumanissima atque immanissima ratio fuit tollendi affectus humanos. Neque enim licuit ulli in reatu caritates suas, ut Ammianus loquitur, invocare; nedum patrem vel filium, dum ad supplicia rapiuntur, lugere vel ullis suspiriis editis. De Domitiano Tacitus in Agricola: Praecipua, inquit, sub Domitiano miseriarum pars erat, videre et aspici; cum sispiria nostra subfcriberentur, cum denotadis hominum pallorib. sufficeret saevus ille vultus et rubor, a quo se contra pudorem muniebat. et de Tiberio lib. 6. quo non aliud atrocius visum, adstitisse per tot annos, qui vultum gemitus, occultum etiam murmur exciperent.

Qua re nihil mihi unquam crudelius, nihilve inhumanius lectum est. Quid enim aliud est tollere affectus, quam naturae bellum indicere? Ac tamen ut ut immanissima illa monstra externos ejulatus atque suspiria prohibere potuerunt, naturales tamen affectus, et interiores animi dolores, penitus tollere nequiverunt. Atque si vel ipsorum tyrannorum eodem tempore recludantur mentes, plures inspicias laniatus et ictus. Illorum enim corpora verberibus, tyranni vero animus saevitia, libidine, malis consultis dilaceratur, ut testatur acerrimus rei Romanae scriptor.

CAPUT XVII. Aliquot alia flagitiorum regiorum exempla. Ius gratiae dare. Pontificis accusatio apud universale consilium.

Ejusdem tamen farinae sunt illa Iudaeorum de Christo Servatore nostro (quanquam ego nescio quomodo ea, quae sunt sacra et mystica, non libenter ad res humanas traho) sunt tamen, inquam, ejusdem notae: qui non punit Christum, non est amicus Caesaris, Ioan. 9. et si sinemus illum omnes illi eredent, venientque Romani et delebunt gentem nostram. Ioan. 11. et illud in actis. cap. 24, Felix volens gratiam inire a Iudaeis reliquit Paulum vinctum. et illud Taciti de Tiberio lib. 3. Annalium. Pro Plancina cum pudore et

flagitio disseruit. Quanto laudabilius Senatus Romanus Massinissae legato respondit: si aliquid possint Massinissa honoris gratia, et fecisse, et facturos esse; caeterum jus gratiae populum Romanum non dare.

Illa vero Pontificiorum sententia flagitiosissima est. Qui a Pontifice Maximolegibus solutus est, ei apud Deum immortalem satis cautum esse. Item; Pontificem esse supra omnejus, contrajus, et extra jus omne. Et in Salisburiensi. Pontifices Romanos non affectare solum dominationem terrae, sed coeli etiam. Cum tamen secundum saniorum sententiam, Pontifex manifesti et atrocis criminis apud universale consilium accusari possit, et de gradu dejici, quod et non semel receptum est.

Quo etiam pertinet mos ille Principum, cives ad turpissima quaeque cogendi. Tacitus 14. Annalium, Nero notos equites Romanos operas arenarias promittere subegit, donis ingentibus, nisiquod merces, ab eo, qui jubere potest, vim necessitatis affert. Quae sententia vera est, et ex Platone sumpta, [gap: Greek word(s)] . Cujus meminit Cicero in Epistolis ad Atticum. Idem est illud Dionis in Nerone. Nullum jus plus potest, quam arma; Vt enim quisque potentissimus est, ita justissime dicere omnia et facere videtur. Vnde Aristoteles. 6. Polit. cap. 3. [gap: Greek word(s)] . Semper imbecilliores aequum et justum quaerunt, sed qui plus possunt, talia parvi faciunt. Ac tamen

regnietiam flagitium est, alios eodem crimine pollutos eximere. Quo alludit Iuvenalis:

Atque haec fere sunt dominationis occulta flagitia. Vt enim illa dominationis jura atque arcana, locum habent in legno, sive Principatu, ita haec flagitia dominationis a tyrannis usurpantur: quorum tamen vel minima Principes invisos reddunt, et insidiis civium exponunt. Vere et argute Tragicus in Octavio.

CAPUT XVIII. Flagitia Dominationis Aristocraticae: Consulum, Dictatorum, Decemviroum, Triumvirorum regia Imperia. Regem esse, et regio Imperio esse, differunt. Aspera dominatio. Mors Siccii. Proscriptiones Syllae.

EXquibus apparet, nos aliter hac in materia versari, quam plerique. Sunt enim, quae ab his ad Tyrannidem referuntur. Ea nos juri dominationis inserimus, iisque locum damus in turbulenta ac seditiosa Republica: et contra, quae alii licere Principibus affirmant, ea nos tyrannidem referre dicimus.

Caeterum totidem fere sunt flagitia Aristocratica, et propemodum conveniunt Oligarchiae: ac tamen regiorum flagitiorum pleraque huc referri possunt. In Republica certe Romana Consules. Dictatores, Decemviri,

Triumviri regio imperio fuerunt. De Consulibus Cicero. Duo, inquit, regio imperio sunto, et Poeta.

Et res plana est ante legem Terentillam, quae postea lata est de consulari imperio minuendo. De Decemviris Livius. Tum in Appii Claudii sententiam Senatuseconsultum factum est, ut reliquis abrogatis magistratibus, cum consulari Imperio ac regio, sine provocatione, decemviri crearentur. et lib. 3. Decem regum species erat. De Dictatura Cicer. 1. Philippicarum. Dictaturam, quae vim jam regiae potestatis obsederat funditus ex Republica sustulit. Idem appellat Syllae Dominatum, et Tacitus 1. Annal. Non Cinnae, non Syllae longa Dominatio. Neque est quod contradicant alii: aliud est Regem esse, aliud regio imperio esse, Ita enim (scio) distinguit ipse Cicero. 1. Phil. sublato non solum regno, quod pertuleramus, sed et regio Imperio. Id quod ideo mihi hoc loco tradere libuit, ut intelligatur, eadem fere esse aristocratica flagitia, quae fuerunt regia.

Vbi enim Patricii plebem exsugunt nimiis vectigalibus atque oneribus deprimunt; ubi sine ulla probabili causa bella gerunt, vicinisque populis bona ac possessiones eripiunt; vel eos, quorum virtus ipsis formidolosa, promiscue nefaria fraude circumveniunt, atque evertunt, vel fidem datam franguut; vel percussores subornant, et emittunt; vel morem consulendi Senatum intermittunt. (ut de Decemvivitis scribit Livius lib. 3.) aliaque id genus

scelera committunt; Ibi flagitia dominantur, non jura. Quod enim religioni contrarium est, quod fidem et pudorem violat, quod honestatem laedit; id et in hac, et illa Republica tam a Iure est alienum, quam quod omnium maxime. Quam imperandi rationem Pomponius vocat nimiam et asperam Dominationem. Hinc Guntherus de Mediolanensibus lib. 8.

(Pace bona dixisse velim) dominatio vestra Extitit, immodicis vicinas legibus urbes Terruimus, scit Cuma quidem, scit regia Lauda,

Quosque per Italicas urbes, aut oppida fines Stravimus, aut validis servire coegimus armis.

Plaustra sunt exemplorum. Livius lib. 2. Cum a patribus, non consulem, sed carnificem ad vexandam et lacerandam plebem, creatum esse contenderet, etc. Ibidem, Consules immoderata infinitaque potestate esse; omnes metus legum, omnia supplicia vertisse in plebem. Item. Plebi, cui ad eumdiem summa ope inservitum erat, injuriae a primoribus fieri cepere. Et libro 3. de Decemviris. Hominum, non causarum, toti erant; ut apud quos gratia vim aequi haberet: judicia domi conflabant, pronunciabant in foro; si qu is collegam apellasset, ab eo, ad quem venerat, ita discedebat, ut poeniteret non prioris decreto stetisse. Atque hoc flagitio L. ille Siccius a Decemviris interfectus est.

Idem scelus fuit Appii Clandii, qui, ut L. Virginii filiae amore potiretur, postquam omnia pudore septa animadverterat, ad

crudelem, sisperbamque vim animum convertit, ut ait Livius. Nota est historia, neque hic ingerenda. Illae vero proscriptiones omnium flagitiosissimae fuerunt, de quibus sic Vellejus Paterculus. Primus, inquit, Sylla exemplum proscriptionis invenit; ut in quacivitate petulantis convicii judicium histrioni exoleto redditur, in ea jugulati civis constitueretur auctoramentum; plurimumque haberet, qui plurimos interemisset, neque occisi hostis, quam civis uberius foret praemium; fieretque qusisquis mortis merces suae. Haec Paterculus. Parum abest, quin huc etiam referam illud de Fabiis, quos, quod contra jus gentium arma ceperant, sibi dedi postulabant Galli. Senatui, inquit Livius lib. 5. nec factum placebat Fabiorum, et jus postulare Barbari videbantur; sed ne id, quod placebat, decerneret, in tantae nobilitatis viris ambitio obstabat. Nisi forte dicas, Romanos magno animo maluisse cum Gallis bellum sustinere, quam hujuscemodi magni nominis in Republica viros hosti tradere.

CAPUT XIX. Flagitia dominationis popularis. Libertas vitiosa. Fraus Manlii: rem inter alios controversam sibi adjudicare: atque obiter discutitur, an recte Caesarem Brutus interfecerit.

QVae quidem omnia fere dominationis flagitia nuspiam in majori usu sunt, quam in populari statu; quic quid Hetruscus ille populi virtutem attollit, et Principum deprimit, jam ab aliis confusus. Est enim plebs belluae similis, adeoque ut Claudius dicebat, ut prona in

misericordiam, ita immodica in saevitiam nullaque ratione, sed effreni impetu regitur, parum pensi habens vel divina, vel humana jura, dum modo libertatem illam suam, hoc est, omnia pro libitu agendi dissolutissimam licentiam, tueri possit. De qua Romanos Lyricus,

Et Iovius, unus, inquit, erat peracerbe saeviendi praedandique non ignobilis praetextus, illa dulcissimi nominis, uti praedicabant, ab longo tempore recepta libertas. Quod et Quintius ille Consul Romanus ait apud Livium lib. 3. sub titulo aequandarum legum nostra jura oppressa tulimus et ferimus. Sicut autem centuriones, teste Tacito, sunt vetustissima militaris odii materies: ita etiam in veteratissimum fuit in Republica Romana odium plebis adversus Patricios. Vbi enim imperium plebis est; ibi patricios ac nobiles multis magnisque injuriis affici necesse est, ut ostendit Aristoteles 3. Politic. cap. 7. Cujus rei exemplum est in Manlio, qui calumniando aurum, quod Romani contribuerant, ut a Gallis sese redimerent, Gallis rursum ademptum esse, et ipud primores conservari; maximam invidiam patriciis conciliavit. Cui simile est, quod adducit Machiavellus in Republica Florentina. Quo dominationis flagitio C. Sempronius, nequicquam omnia expertis Patribus, ut mitigarent plebem, quindecim millibus aeris damnatus est, Livius lib. 4. Idem lib. 5. de Virginio et Q. Pomponio, qui pessimo exemplo innoxii

denis millibus aeris gravis damnati sunt, quod gratificantes patribus, rogationi tribunitiae intercessissenr. et de Furio lib. 5. qui injuste, et sine ulla probabili causa damnatus, in exilium ivit. Omnia enim regia et aristocratica flagitia, quae enumeravimus; uti, in regni suspectos immodice saevire, fidem violare, sacras aedes deripere, aliorum bona invadere, aliaque insolenter et crudeliter agere: haec, inquam, omnia etiam in popularistatu fiunt, et multo magis: veluti, quod populus Romanus judicium rogatus finium regendorum, sibi controversam rem adjudicauit instar quadruplatoris et interceptoris litis alienae, ut ait Livius lib. 3. quae flagitia in plebe perstringit Fabius ille apud eundem: potestatem tribunitiam ad singulorum auxilium, non ad perniciem universorum comparatam esse Tribunos plebis vos creatos, non hostes patribus, nobis miserum, invidiosum vobis est desertam Rempublicam invadi, non jus vestrum, sed in vidiam minueritis, etc. Immania sunt exempla tum in Republica Florentina, tum in quibusdam Germaniae civitatibus apud Crantzium, quotum recensendorum me pudet pigetque. Adeo nihil crudelius plebe, inprimis ducem nacta.

Non quidem facile incipit, et ut ait acer Historicus, non facileprima vox plebis, sed praecunte autore, e vestigio comitatur, et contagione veluti insanit. Equidem non nego esse etiam populo sua dominationis jura, quoties aliquis dominandi cupiditate captus Rempublicam invadit, libertatemque evertere conatur: quo tempore extraordinario

nonnunquam et repentino judicio opus est: at enim vero et honestatis et fidei haberi ratio debet; absque quibus erit non amplius imperium, sed flagitiosissima tyrannis.

Quaeri hic possit de C. Inlio Caesare, an recte a Bruto, Cassio, aliisque occisus sit? Equidem non ignoro, quid viri docti atque prudentes de hac re sentiant. At enimvero mihi hic [gap: Greek word(s)] libet. Certe secundum jura libertatis, sive, ut Cicero vocat jura civium, licuisse videtur civibus, quorum majores regnum juramento detestati erant, eum evertere, qui libertatis jura involabat. Quod si enim Princeps merito in eum animadvertit, qui libertatis amans imperium sibi et vitam adimere conatur; quidni etiam populo licebit eum interficere, qui libertatem invadere tentat, et servitutem imponere civibus? Id ait Tacitus libro 1. Annal. cum occisus Dictator Caesar, aliis pessimum, aliis pulcherrimum facinus videretur. Respectu enim praesentis Reipublicae nefarie fecerunt. Quippe is erat Reipublicae status, ut salva esse non potuisset, nisi imperio ad unum devoluto, teste Tacito et Dione. Quod et Pomponius ait libro 2. §. 11. de Orig. Iur. Evenit. ut necesse esset, Reipublicae per unum consuli. Quanquam haud scio annon Caesar ipse, aliique, in causa fuerint redactae in ejusmodi statum Reipubilcae Romanae.

CAPUT XX. Ostenditur ratio divisionum et differentiarum in hac materia. Arcana mixtarum Rerump. Imperium Germanorum mixtum.

AT que haec sunt arcana flagitia dominationis, quibus illi utuntur, qui in Republica principatum obtinent, vel unus, vel pauci, vel multi. Qua in re non sum nescius, parari judicia et censuras. Alii negabunt, a numero aut multitudine imperantium differentias sumendas esse: alii dicent, plures esse Rerumpublicarum species, adeoque plura, ex mea ipsius sententia, enasci Imperiorum arcana. Non eo inficias, differentias essentiales, ut appellant, spectare vel commune, vel privatum commodum. Hujus respectus facit declinantes Respublicas ac [gap: Greek word(s)] , ut appellat Aristoteles illius rectas atque bonas, in illis habetur ratio virtutis ac prudentiae: in hisce nunc divitiarum, nunc paupertatis, nunc nobilitatis, nunc dignitatis, nunc etiam libertatis. At enim vero quod Patricii et Nobiles plerumque sunt pauci, multi vero, imo maxima hominum pars, ut est plebs, ignobiles et egeni; ideo ab accidentali potius differentia (quippe cum essentiali conjuncta,) ordinem auspicati sumus. Etsi autem nonnunquam evenit, ut Patricii sint pauperes, plebeji vero divites; ideo Respublica aliam formam non induit. Quare ea plerumque est Aristocratica, in qua pauci imperant, Democratica in qua multi, regnum in quo unus. Omnes tamen et singuli, pro conditione loci, temporis, populique natura, viri

[gap: Greek word(s)] . Posui enim et consideravi Respublicas quales pleraeque fuerunt, et adhuc sunt.

Quae, ut ad alterum accedam, ad tres species referri possunt: unde totidem rationes administrandi facit Cicero et Tacitus. Prima occupatur circa naturam, et ingenium optimatum sive Senatorum; altera circa naturam vulgi; tertia circa Regum atque Principum. Haec non tantum Monarchiam et Dominationem complectitur; sed etiam Tyrannidem; illa et Democratiam, et politiam, et ochlocratiam: ista et aristocratiam, et oligarchiam.

Sed et mixtae ex his fiunt Respublicae quales pleraeque sunt, in quibus unaquaeque qars sua habet vel areana, quae religiose servat; uel simulacra, quae alia pars alii indulget; veluti cum imperium divisum est.

Neque enim existimo facile puram atque simplicem Rempublicam reperiri. Nam saepe partem aliquam imperii habet unus, partem populus, partem Senatus, vel Senatus et populus, vel Princeps et Senatus, vel Princeps et populus. De qua mixtione Livius Lib. 6. Non posse aequo jure agi, ubi imperium penes patricios, penes Tribunos auxilium tantum sit, nisi imperio communicato, numquam plebem in parte Reipubl. fore. Iamdundum enim illorum sententia repudiata est, qui negant jura Imperii dividi posse.

Imperium hoc certe Germanorum, quod Moguntinus Elector Aristocraticum esse dicebat in Comitiis Francofurtensibus,

mixtum potius est; sicut et alia multa: adeoque unaquaeque pars sua habet et imperii libertatisque iura, et arcana, et simulacra etiam, quod temperamentum inprimis colligo ex Aristotele. lib. 4. c. 9. Politicorum et lib. 4. Politicorum. c. 13. ubi de arcanis et sophismatibus agit. [gap: Greek word(s)] . Itaque, inquit, manifestum est, si quis velit juste haec temperare, oportere utrinque assumere, et illis quidem salaria constituere, his autem poenam. Sic enim omnes communicarent. Nam illo quidem modo Respublicafit, vel alterorum solum. Sed nunc porro videamus de Simulacris Imperii.

ARNOLDI CLAPMARII DE ARCANIS RERUMPUBLICARUM, LIBER SEXTVS.

CAPUT I. Quid sint Simulacra Imperii, sive arcana inania. Quomodo differant abarcanis, et Iure Imperii: item ab arcanis dominationis. Libertatis umbra: inania jubendi jura: nomen Imperii: Imperium sine re: Imago sine re: blandimenta: vis ac vera potentia: [gap: Greek word(s)] . In Rep. quomodo simulatio locum habeat.

AVreum est effatum Aristotelis, illum Reipublicae statum diutissime perdurare salvum et incolumem, quem omnes civitatis suae partes amant et durare cupiunt. Ardua profecto res; verumtamen ut id fiat, necesse est quaedam Imperii et libertatis simulacra iis obtrudi, quibus alias aditus ad Rempublicam praeclusus est. Vbi enim, ait idem Aristoteles lib. 2. Politicorum cap. 8. plebs nihil de Imperio habet, id malae Reipubl. signum est. Sicut igitur arcana Imperii pleraque sunt occulta, sed validae artes, quae opponuntur hominibus seditiosis, quive e Reipublicae administratione removentur:

ita haec simulacra sunt occultae artes, sed inanes. sed cassae, et ut Iovius appellat. 1. Histor. inania jubendi jura, quae iis indulgentur, qui extra Rempubl. sunt; et quibus aliud agitur, aliud simulatur.

Merito tamen ab arcanis Imperii, et multo magis a Iure Imperii distinguenda sunt; quin potius iis opponenda. Haec usurpant in Republica Principes; illa, qui imperii expertes sunt: sicut et ab arcanis dominationis differunt. Haec enim civibus non licent. at simulacra indulgentur civibus: Et sunt speciosa saltem, et ut Tacitus, appellat, Arcana Inania: item, Imperii inania et subdola; item species et Simulacra Imperii: Plinius vocat libertatis umbram. Vmbra enim plerumque major est, quam is, quem refert. Veluti apud Varronem, cornuat aurum, umbram jacit, icere parat; umbram, id est, telum, cujus umbra imminebat. Idem Plinius alibi nomen, ut 1. Epistol. plurimum refert, quid esse tribunatum putes; inanem umbram, et sine honore nomen, an potestatem sacrosanctam, etc. Sic Tacitus 4. Historiarum, vim principatus complecti, nomen remittere. Et Iustinus: alii nomen Regis, alii imperium tenent. Vnde Caesar; nihil amplius Rempublicam esse, appellationem modo sine corpore. Vellejus vocat Imperium sinere. lib. 2 Hoc consulatu Pompejus tribunitiam potestatem restituit, cujus Sylla imaginem sine re reliquerat: Quale Imperium scribit Otto Frisingensis habuisse haeredes Bartoldi Zeringensis Sueciae Ducis: Principes sine principatu, soloque nomine sine re participantes. Livius lib. 3, vocat artem: jam ne virtute quidem

promi libertatem, sed arte ludi. Et Iustinus lib. 14 blandimenta. Eumenes, inquit, blandimentis agere; alii aliter.

Quibus simulacris opponitur vis ac vera potentia, vis Imperii: vis Principis, jus Imperii: de quibus nemo clarius, quam Tacitus. Apud Romanos, inquit, jus imperii valet, inania transmittuntur: et alibi 4. Annalium sublatis manibus, vera potentia augere. Deque his hactenus. Caeterum ideo appellantur simulacra, quod externam aliquam et magnam speciem prae se ferunt, qualia sunt simulacra Deorum. Virgilius.

De quo supra: Ac sunt haec simulacra ventosae, et veluti nuces cassae, et ut Horatius ait, inopes rerum, nugaeque canorae. Ideo in veteri glossa simulacrum, [gap: Greek word(s)] .

Porro qui ipsum Imperium hahent. haud adeo magni faciunt haec, quae speciosa tantum sunt et umbratica: contra, qui reipsa carent, videri malunt, quam et non esse, et non videri. Quo imprudentius Romani milites non contenti victoria, quam a Germanis obtinuerant, aggeres struxerunt, subscriptis victarum gentium nominibus. Vbi Tacitus 2. Annalium. Haud perinde, inquit, Germanos vulnera luctus, excidia: quam ea species, dolore et ira adfecit. Argute Modestinus, et commode ad hanc materiam in l. 52. D. de condict. et demonst. Nonnunquam contingit, ut quaedam nominatim expressa officiant, quamvis omissa tacite intelligi potuissent, nec esset offutura. Atque haec etiam simulacra fere sunt, quibus aliud

agitur, aliud simulatur. Illud simulatur agi, ut alii quoque participent Rempublicam: at vero serio contrarium agitur.

At rursum dices, dolum esse, qui non tantum in eo est, qui fallendi causa obscure loquitur, sed etiam qui insidiose et obscure dissimuiat, l. 43. D. de contrahen. empt. et qui perlusorie aliquid dicit, decipit l. 69. de Eviction. Tu vero ne mihi privatos conttastus ad publica negotia referas: in his summa ratio est salus Reipublicae, in illis aequitas et justitia. In his deflectere parumper licet a regia virtutis via; in illis non item. Sed haec tela supra a nobis discussa sunt.

CAPUT II. Aliarum rerum Simulacra. [gap: Greek word(s)] , infrunitus. Speciosae inscriptiones librorum: Tu mores Poetici. inania famae, inania honoris. [gap: Greek word(s)] , belli simulacra. Tutanus.

HVjus rei exempla identidem reperiuntur in omni vitae genere. Id ait AEschines. [gap: Greek word(s)] . Ac quidem Craeci eum, qui speciem rerum atque umbtam capit, eleganter appellant [gap: Greek word(s)] . Latini infrunitum, ostentatorem. Qualem in characteribus suis pulchre descripsit sapientissimus Theophrastus, et Cicero ad Herennum et Ammianus Marcellinus. Alii, nullo quaerente vultus severitate patrimonia sua in immensum extollunt, cultorum ut putant feracium,

multiplicates annuos fructus, quae a primo ad ultimum solem se abunde jactitant possidere. Et miles quidam distinguit apud Livium, ostentare, non gerere bellum.

In doctrina et re literaria, nonne plerique malunt videri quam esse, et solidam atque severam discendi rationem quotusquisque est, qui amplectitur? Et quid aliud subolent illa Pliniana ad Vespasianum de inscriptionibus, et speciosis titulis, qui, tanquam hedera vino, ita libris appenduntur: Inscriptionis apud Graecos mira felicitas: [gap: Greek word(s)] inscripsere, quod volebant intelligi favum: alii [gap: Greek word(s)] , ut vel lactis Gallinacei sperare possit involumine haustum. Iam Musae, [gap: Greek word(s)] inscriptiones, propter quas vadimonium deseri possit. At cum intraveris, dii deaeque quam nihil in medio invenies. Quem etiam tumorem in Poetis eleganter perstringit Horatius

Omnium aute creberrime in communi vitae hujuscemodi ventosas ostentationes repetias.

Atque insigne exemplum est in Sejano illo. Hic, ut erat homo fastuosus: superbire magnifice, et cum multo comitatu incedere, compellantibus difficulter respondere, iis qui vel loco non cesserant, vel obsequia et salutes non iteraverant, succensere, extremum

malum minitari. Ac tamen indicium vanitatis est, inquit Dion Sejanum eludens, qui quod re ipsa carebat, hujuscemodi fuco capiebatur. Nam qui propria, inquit, nititur potentia, hasce salutationes et obsequia parum curat, et si omissa fuerint, non vitio vertit.

Pari stultitia plerique famam captant, re ipsa neglecta. Vnde Tacitus 2. Annalium vocat inania famae: item, ludos et inania honoris. Sic in bello sunt [gap: Greek word(s)] ; item, [gap: Greek word(s)] , unde Lucretius belli simulacra: et Curtius lib. 4. Ac pleraque inania, ficut fremitus hominum, equorum hinnitus, armorum internitentium fulgor. Ibidem, Vanis et inanibus militem magis, quam justis formidinis causis moveri: et Livius lib. 3. Vt non bellum, sed vanam imaginem belli Capitolium insedisse contenderent. Quae tamen simulacra, Annibalem ab Roma abegerunt. Vnde Tutanus Deus consecratus, Varro in Satyr.

Ejuscemodi simulacra in C. Rabirio Equite notat M. Tullius. Vmbram, inquit, Equitis Romani, et imaginem videtis Iudices, unius amici conservatam auxilio, et fide. Nihil huic eripipotest, praeter hoc simulacrum pristinae dignitatis, quod Caesar solus tuetur et sustinet.

Porro eodem exemplo in Republica sunt Imperii si mulacra, quibus homines parum intelligentes inhiant, quaeve viri in Republ. Principes facile aliis atque aequo animo indulgent. Quod Guicciardinus lib. 1. Histor. inter laudes ponit Aloisii XI. Caroli Octavi Fatris: semper eum magis res ipsas, quam rerum umbras sectatum esse.

CAPUT III.

Quot uplicia sint Imperiorum simulacra. Simulacra Imperii regii. Magni tituli. Sacrificuli creatio. Venetorum simulacra. Sacerdos Turcicus: Regia sepultura.

AC quidem haec simulacra identidem variare videntur pro varietate Rerumpublicarum. Quot enim sunt Imperiorum formae, totidem etiam sunt Imperiorum simulacra et quidem triplicia. Simulacra regia in Aristocratia, et populari statu: simulacra Aristocratica, in regno et populi Imperio: et Simulacra Democratica, in regno et Aristocratia. Totidem enim sunt etiam imperii arcana, quae hisce simulacris opponuntur.

Sunt autem simulacra regia, occulta veluti privilegia, sed vana, atque, ut dixi, hordeacea, quae ab iis usurpantur, qui imperio carent; ut quod non habent, videantur tamen habere. Ac nescio, an uspiam plura hujus rei exempla reperias, quam apud Venetos et in hoc etiam imperio. Dux enim Venetorum pleraque habet sola imperii simulacra, nonnulla etiam Imperii arcana: ut pote titulum Ducis, primum locum sententiae, munitam habitationem, et id genus alia. De Macedonibus Curt. lib, 4. Macedones assueti quidem regio imperio, sed majore libertatis umbra, quam caeterae gentes. In Romana Repub. pauca dimulacra regia reperio: an quod nonnulli scriptores non anxie scrutati sunt, an vero quod ejestis Tarquiniis, uuo velut ictu totum regnum absciderunt? Ac tamen illud insigne est, quod

refert Livius lib. 1. Rerum, inquit, deinde divinarum habita cura, et quia quaedam pisblica sacra per ipsos Reges factitata erant, nec ubi Regum desiderium esset, Regem sacrificulum creant. Est hoc simulacrum regii imperii. Nam sacerdotium Pontifici subjecere, ne additus nomini honos, aliquid libertati, cujus tunc prima erat cura, officeret. Creatio etiam illa duorum Consulum ideo magis libertatem aliquam introduxit, quod annua fuit, quam quod diminutum quicquam fuerit ex regia potestate, teste Livio eodem. lib. Vnde Poeta:

Eadem Imperii species fuit in Muphthio, quisub SelimoTurcarum Principe, primus superstitionis Mahometicae Antistes et interpres, tantae in speciem autoritatis fuit, ut refert Las. Sorantius, ut ipsius sententiae nunquam quisquam aperte contradiceret, quoties vero Princeps ipse praesens aliquid imperet, Muphthius veluti attonitus, ad adulandum laudandum regium videtur.

Sed et illud simulacrum regium videtur, regio more sepeliri. Quod argute juxta et sapienter Henricus IV. roganti cuidam, cur Rudolphum, non Regem, regio tamen honore sepultum sineret, respondit: utinam omnes inimici mei tam honorifice jacerent. Vnde Poeta Germanus de rebus gestis Friderici I. lib. 7.

Quanquam aliter visa est sentire Theodora illa, quae ad Iustinianum Imperatorem maritum trepidantem imperium occupare, Nescis, inquit, mi marite, quam pulchrum sit in sepulcro positum esse Imperatoris nomen. Aliter etiam Nero erga matrem. Quod tamen detestaturTragicus in Octavio.

Caeterum illam in sepultura superbiam ridet in suo [gap: Greek word(s)] Theophrastus: Quod si, inquit, uxor obierit, monumento ejus, et mariti, et patris, et matris nomina in scribit, itemque cujas ipsa sit; tum hoc clogium insuper addit: singulari omnes isti probitate erant.

CAPUT IV. Tiridatis Regis Parthorum inanis et fumosa ambitio: ferrum nun tradere, provinciales amplecti, in honore consutari esse. Victis nomen, linguam, habitum et vestes relinquere. Superbanomina, toruli foeminarum.

RIsi, neque enim diffiteor, postquam legi Vologesis illius apud Tacit. 15. Annalium ventosrm, et minime regiam, imo abjectam ambitionem. Hic Vologeses propriis nunciis a Corbnlone duce Romano petiit, ne frater suus Tiridates, postquam regium suum Diadema Neroni subjecisset; ferrum traderet, aut complexu provincias obtinentium arceretur, foribusve eorum assisteret; tantusque Romae, quantus Consulibus, honos esset. Qualis haec, di [orig: dî] boni, petitio pro Rege? nisi quod turpe erat Regi, discingi, et quidem, Parthorum

Regi, qui semper, et de more gentis (teste Ammiano lib. 23.) cincti erant. Atque alias [orig: aliâs] plebeiis non licebat consules Legatos amplecti: quod Severus, Legatus tunc temporis Africae, apud Spartianum ait: Legatum popali Romani, homo plebejus, temere amplecti noli. Sed nec exigua erat dignitas et autoritas Consulis. sed tunc temporis inanis, et sine ulla re. Quare Romani, qui haec simulacra parvi faciebant, petilioni illius gratiam faeile fecerunt. Ideo Tacitus: Scilicet externae superbia sueto non notitianostri, apud quos jus imperii valet, inania transmittuntur. Nam ut in cedendis ejuscemodi simulacris umbraticis indulgentissimi erant Romani, ita in retinendo jure et vi Imperii fuerunt studiosissimi.

Cujus rei etiam exemplum est apud Poetam 12. AEneid. Iuno cum omnia nequicquam tentasset ut opprimeret Teucros, ne Imperium Italiae invaderent, tandem veluti tantis rebus impar, a Iove petiit. ut quandoquidemTrojani Italia potituri essent, nomen tamen mutarent; Latini vero retinerent pristinum nomen, eandem linguam, eundem habitum:

Ecquis adeo est nullius nasi, quin olfaciat hoc simulacrum solummodo esse, in quo. Iupiter facile morem gessit Iunoni, Ita enim pergit Maro:

O victoriam inanem. Idem fere de Longobardis scribit aliter ille Augustus vates lib. 2.

Superba nomina, magni tituli, inania sunt: et dequibus parum solliciti sunt viri fortes, modo rem ipsam habeant. In quo Comicus ludit militem illum Pyrgopolinicem Plenum, ut ait, gloriarum, de campis Gurgustidoniis, de Bombomachide, Cluninstati, Dysarchide. Quae eadem vecordia erat eorum, qui falsos triumphos ementiebantur, vel de falsis pugnis ad Tribunum referebant. Qua de reidem Plautus, Mille commemorari possunt, qui convicti et condemnati falsis de pugnis sient. Qualem gloriolam multi e mustaceo quaerunt, veluti foeminae ex torulis, quae, ut est apud Invenalem compagibus altum adificant caput, quas Lucanus appellat turritam coronam.

CAPVT V. Simulacra Aristocratici Imperii: non omnia momento immutare: eadem vocabula magistratus relingquere: paulatim, [gap: Greek word(s)] , insurgere: cuncta per consules incipere. speciem pristinae reipubl. rejinquere.

HVjuscemodi, et id geuns alia, obtrudi fas et mos est iis qui imperii nomine, delectantur, tum ut hisce perceptis altiora negligant; tum etiam ut mutato regno umbraprioris Reipublicae remaneat.

Atque eodem modo, republica aristocratica in regnum mutata, imagines quaedam libertatis relinquuntur: quas nullus Historicorum aut Politicorum acrius diligentiusque expressit quam Cornelius Tacitus: cui qui Saluscium ptaeferre ausi sunt, nae illi haec occulta atque arcana consilia parum intelligunt. Quo magis absurdum est, et ut ICti Ioquunrur, novum, quod disputat acutus Scriptor ex Hetruria: mutata republica omnia uno momento mutari oportere; quod cum alias neget, quoties tyrani opprimuntur, et eivese in libertarem vindicant, mirum est, quare hoc in novo principatu statuat. Caesari certe haec mutatio acceleravit interitum: Plurima enim, ait Tranquillus, in Caesare immutavit, continuum consulatum, perpetuam Dictaturam accepit, Praefectos pro Praetoribus constituit, et spreto patriae more magistratus in plures annos ordinavit.

Quo prudentius Augustus, de quoTacitusi. Annal. Domires tranquillae, eadem magistratuum vocabula: et regulariter, ut ait Vlpian. l. 16. D, de constitus. princ. In rebus novis constituendis, evidentem utilitatem esse debere, ut recedatur ab eo quod diu aequum visumest, Quarede eodem Augusto Tacitus ibidem, insurgere paulatim, munia senatus, magistratuum, legum in se transferre, nullo adversante. Et vide astutiam Augusti: non solum enim veterem morem reliquit; sed etiam exegit, ut quoties sibi consulatus daretur, binos pro singulis collegas haberet, clamantibus cunctis, satis majestatem ejus imminui, quod honorem eum, non solus, sed cum altero

Quem Tiberius secutus, paulatim, ut idem Suetonius ait, Principem exercuit, hoc est, lento nisu, et, ut Euripides eleganterait [gap: Greek word(s)] . Et Tacitus I. Annalcuncta. inquit, per Consules incipi ebat; tanquam vetere Republica; et alibi, sua, inquit, consulibus, sua praetoribus species. umbram nimirum et speciem veteris Reipublicae relictam oportuit, qua [orig: quâ] mirifice capitur vulgus. Idem ait Tacitus lib. 2. Annal. Erat adbuc frequens Senatorib. si quid e republicae videretur, loco sententiae dicere

Eadem arte usus est Laurentius Medioeus occupata iterum Republ, Florentina. Nam ut demulceret civium animos, qui Soderino favebant, Ioannem Baptistam Rudolphum popularem et libertatis studiosum in locum Soderini annuum Vexilliferum creavit, ne videretur Aristocratiam inducere. Idque minime observarunt Decemviri apud Romanos. Ideo Liviue Iib. 3. Laeta principia magistratus ejus nimis luxuriavere [orig: luxuriavêre], eo citius lapsa res est, repetitumque, ut duobus mandaretur consulum nomen imperiumque. In eandem sententiam expresse Aristoteles lib. 4. Politicorum, cap. 5. Contingit autem hoc maxime post mutationem Rerumpublicarum. Non enim statim mutantur, sed contenti sunt homines ab initio parva accessione potentiae. Itaque leges quidem manent, ut erant; praevalent tamen, qui Rempubl. mutaverunt.

CAPUT VI. Non usurpare novos, aut fastuosos titulos. Princeps senatus, Civitatis, plebis Princeps. Tribunatus: a regio, et Domini, et Iovis titulo abstinere. Servum servorum se appellare. fratrem se profiteri civium. Superstitio et curiositas circa titulos.

IDque adeo verum est, ut etiam primi Principes atque Imperatores Romani, non alios titulos usurparint, quam qui usitati erant in Republica Romana. Hoc enim. esset, ait Suetonius dominatione abuti. Tacitus lib. I. Annal. de Augusto, Lepidi atque Antonii arma in Augustum cessere: qui cuncta discordiis civilibus fessa, nomine Principis sub imperium accepit, Et Dion de Tiberio; Princeps a Senatu, ritu prisco, dicebatur; et ipse saepe ajebat, dominum se servorum esse, imperatorem militum, Principem caeterorum.

erat in Republica Romana. Livius lib. 2. Appius in Principum dignationem pervenit: et lib. 4. plebis Principes. et passim Princeps Senatus, et civitatis: Varro: interrogatur, inquit, a Principe civitatis. Contra, Domini nomen, sicut et Regis, insensum erat apud Romanos. Quo alludit Martialis:

Idem enim Tacitus de Tiberio, acerbe, inquit, increpuit eos; qui divinas occupationes, ipsumque dominum dixerant. Id enim laborabat, ut externa Reipublicae forma, quam

Ideoque Augustus haud alia, quam tribuniciae potestatis praescriptione Senatum coegit: et ut Vellejus clarius, praemuniendae regalis potentiae tribunatum ingressus est. Sic Philippus Rex Macedoniae, devicta Graecia, non Regem se Graeciae, sed ducem appellari jussit, Iustinus lib. 9. Et Alexandro mortuo, Principes Macedoniae non prius Reges appellari cupiverunt. quam tota Alexandri stirpe mortua, Ita enim Iustinus lib. 15. Regii honoris ornamentis tamdiu omnes abstinuerunt quandiu silii Regis sui superesse potiserunt. Tanta in illis verecundia fuit, ut cum opes regias haberent, Regum tamen nominibus aequo animo caruerint, Regum tamen nominibus aequo animo caruerint, quo ad Alexandro justus haeres fuit. Et singularis in Vespasiano fuit, modestia ne an vero prudentia, quod Vologesen, qui ad eum scripserat his verbis: Rex Regum Arsaces, Flavio Vespasiano salutem; ne repredit quidem, sed ei iisdem verbis, non asscriptis Imperatoriis nominibus, respondit.

Aliter Gregorius Magnus patriarcham Constantinopolitanum acriter monuit, ne se appellaret universalem Dominum, sed potius Servum Servorum. Quam insolentiam etiam in Alexandro Curtius arguit lib. 4. Iovis filium senon solum appellari passus est: sed et justit, et rerum gestarum famam, dum augerevult, tali appellatione corrupit.

Quare Iulianus ille Medices, autore Iovio in vita Leonis X. ex tanto temporum locorumque interuallo reductus in Rempublicam Florentinam, primum non

in Medicaeas aedes, sed in Albicianam se contulit, deinde singulari humanitate et comitate, Domini et Magnifici nomen repudiavit, seque civem omnium aequalem, atque omnium fratrem esse, professus est. Quo insolentius Vitellius tunc demum Caesarem se appellari jussit, cum de Imperio periclitaretur, antea aspernatus. Est igitur hoc arcanum simulacrum formae aristocraticae in Principatu.

Caeterum fuit et olim, nonnunquam et hodie, propter praejudicium aliarum rerum, magna superstitio titulorum; idque est quod Patres Romani maluerunt communicare plebi consul larem potestatem, quam consulum nomen, teste Dionysio. Vnde Curtius lib. 4. refert, Alexandrum praecipue movisse id, quod Darius sibi Regis titulum, nec eundum Alexandri nomini asscripserat. Sic, cum Iulius Pontifex Pompeio Columnae per litteras gratiam et reditum polliceretur: Columna tamen literas illas, quod Episcopi Reatini titulum in praescriptione non posuerat, rejecit, praeconique dixit: alibi eum Pompejum, ad quem Pontifex scripserat, esse quaerendum, se esse Episcopum Reatinum. Qua de re nonnunquam maximae controversiae fuerunt inter Imperatores et Pontifices. Vnde Gunterus:

CAPUT VII. Senatum participem facere comitiorum; ut habeat potestatem creandi minores magistratus et gerendi. Quaestura Romanorum. Pontifices horum arcanorum Magistri.

COmitiorum jus, ut primo libro dixi, summi Imperii est. Quare Principes Romani illud, qua pote arte, in se traxerunt, sed lente ac pedetentim. Imaginem enim comitiorum reliquerunt Senatui. Iulius Caesar, teste Suetonio, illud cum populo divisit, Consulum creatione excepta, quam sibi et Senatui asscripsit. Idem fecit Augustus. Tiberius vero totum comitiorum jus, exclusa plebe, cum Senatu fere communicavit.

Hic dices; haec summi Imperii fuisse, Ideoque minime cum Senatu communicanda. At enimvero non tam ipsa communicabatur res, quam rei. tantum species, dirigente identidem et administrante summo Principe. Ad haec in novo principatu quibusdam concessis opus est, quae postea, corroborato imperio, facile abolentur. Tacitus 1. Annal. Tunc primum e campo comitia ad patres translata sunt. Nam ad eum diem, et si potissima arbitrio Principis, quadam tamen studiis tribuum siebant; (nota mihi hoc loco hujus simulacri vestigium) neque Populus ademptum jus questus est, nisi inani rumore; et senatus, largitionib. ac precibus sordidis exsolutus, libens tenuit, moderante Tiberio, ne plures quam quatuor candidatos commendaret, sine repulsa et ambitu designandos. HaecTacitus.

Quorum quidem pleraque nihil aliud sapiunt, quam imperii simulacra: Potissima enim, inquit Tacitus, arbitrio Principis fiebant. Itaque in fine lib. I. explicata ratione comitiorum, quae maxime confusa videbatur, subjungit: speciosa verbis, reinania, aut subdola, etc. Hujuscemodi imaginem reliquit pristinae Reipublicae. Enimvero consulum renunciationem, quorum erat summi imperii nomen, reste Pompon. l. 2. de orig. jur. in se transtulit, aliorum magistratuum, inaniorumque, ad senatum retulit, commendatione sua interposita: minores namque magistratus creare, minores etiam gerere, simulacra tantum Imperii sunt.

Cum primis tamen cavendum est, ne ulterius progrediantur; quemadmodum Romae plebeii quaestores facti, de quo Livius lib: 4. Pro ingenti, inquit, vicloria id fuit plebi quae sturamque non honoris ipsius finem aestimabant, sed patefactus ad consulatus ac triumphos locus novis hominibus videbatur: Patres contra non pro communicatis, sed pro amissis honoribus fremere, negare si ita ea sint Liberos tollendos. esse.

Caeterum hanc artem egregie calluerunt Pontifices, ut notat Alber. in l. 3. C. de qua. drien. praescript. cujus verba non dubitavi huc referre, quod praesenti rei convenien tissima sunt: Pontifices, inquit, Ecclesiae Romanae insigniastutia, secundum temporum varietatem, sua variarunt statuta, nunc imperium attollendo, nunc deprimendo, de tempore in tempus; nullam ob causam, nisi ut sensim omnia et coelestia et terrtna, et

spiritualia, et temporalia pedibus suis, ut palam gloriantes, subjicerent. Ego quorundam pragmaticorum libros inspexi tatum: ac tamen mirisice me capiunt, propter acumen et maximarum verum scientiam atque usum. Ad quorum tamen lectionem delicatuli nostri jurvenes fere nauseant: quasi vero non aliquando lucri sit, ex faece aquam haurire.

CAPUT VIII. Altercationes senatui praebere: de omnibus rebus ad P. C. referre: quaedam ad senatum rejicere; ut coercitionem luxus, provinciarum postulata: in speciem etiam ea, quae majora sunt, offerre.

ACtum fuit in Senatu Romano de seditione Histrionum, dicebanturque sententiae, ut Praetoribus jus virgarum in Histriones esset. Ibi tunc intercessit Haterius Agrippa, increpitusque est Asinii Galli oratione, ubi Tacitus. silenteTiberio, qui ea simulacra Libertatis senatui praebebat. Ecce Senatorum liberas altercationes et dissensiones, appellat simulacra liberratis. Idque olim stante Republica licebat, ut videre est in orationibus apud Livium, et inprimis ex duabus illis et diversis Catonis, et Caesaris apud Salustium.

Idem certamen fuit inter Pisonem et Gallum; censente Pisone, de publicis rebus agendum esse absente Principe, ut Senatus et Equites sua munia sustinerent: Gallocontra dicente. nihil ex dignitate populi Romani agi posse, nisi coram et suis

oculis Caesaris. Vbiidem Tacitus 2. Annalium, audiente haec Tiberio, et silente. Quae contradicendi licentia, magnam prae se ferebat libertatis veterisque Reipublicae imaginem.

Ex quo loco vide quaeso, et considera diversitatem ingeniorum in Senatu Romano. Pisonis enim sententia, quam fuit Aristocratica? Galli vero, quam assen tatoria et obsequiosa? Nam quod per literas Tiberius castigavit Patres, cur cuncta ad Principem referrent, id refero ad simulacrum Imperii, sicut et illud Suetonii de Augusto: res novas molientem, senatui damnandum tradidit. Et. de Tiberio. Quinetiam speciem quandam libertatis induxit senatui ac Magistratibus, et majestate pristinae, et potestate. Neque tam parvum quiddam, neque tam magnum publici privatique negotii fuit, de quo non ad Patres conscriptos referretur. Et sane magnifice in oratione quadam Tiberius, sed subdole: Majus aliquid et excelsius in Principe requiritur. Ita enim ego sententiam illam intelligo, longe aliter atque alii. Nimirum Senatui concessit et remisit ea, quae nullius momenti erant; ut erat erat coercitio luxus in vasis, vestibus, multitudine servorum: ipse vim et jus Imperii tenuit, quod ait multo majus atque excelsius esse. Illa enim minora atque inferiora negotia, tuto ministris committuntur. Vnde Horatius.

Eadem quoque de Decemuirorum impe. rio Liuius lib. 3. Quaedam, quae sui judicii videri possent, ad populum rejecerunt. Qua in re

Diserte Tacitus 3. Annaelium. Tiberius vim principatus sibi sirmans. Imaginem antiquitatis Senatu praeferebat, postulata provinciarum ad disquisitionem Patrum mittendo Quomodo identidem Consulares, praefectos exercitibus coiripuit, quod non de rebus gestis Senatui scriberent, quodque de tribuendis militibus donis, ad se referrent, quasi non omnium tribuendorum ipsi jus haberent. Mira, me hercules, astutia, quippe quod haec omnia solius erant Principis, veluti Dominationis arcana. Quam ertiam vafritiem in eo comperio, qui tamen, quoties de paulo majoribus negotiis agebatur, toties fere adversatus est Senatui, retinendae Dominationis causa. Quod acute, ut omniaTacitus. 2. Annal. Inclinatio Senatus incitamentum fuit Tiberio, quo promptius adversaretur. Sed hoc potius arcanum quoddam Dominationis est.

CAPUT IX. Decennalia Imperii. Senatui tradere regendas Provincias imbelles. Exercitum appellare non suum, sed populi Rom: Senatum appellare Caput Imperii. P. Conscriptos in Oratione praeponere Caesari. Senatui assurgere, via cedere: Senatum appellare Dominos suos. Senatui jus vectigalium ad tempus demandare,

Elusdem notae sunt decennalia illa imperii. Etenim Augustus nevideretur perpetuum Imperium invasisse. prodecennio post, non modo imperium,

verum etiam provincias, quas sortitus erat, Senatui a se restitutum iri. Quo tempore elapso tantum absuit, ut restituerit regnum, ut sibi iterum in decennium prorogaverit. Refero ego hoc ad simulacrum Imperii, quo Augustus lactabat, et producebat Senatum Romanum. Sicut et illud, cujus meminit Dion. lib. 35. Quod eas provincias Senatui reliquit, quarum incolae minime erant bellicosi aut feroces, quovideretur omnes belli molestias Senatui adimere, atque in se transferre. Quocirca potentissimas quasque provinciasipse administrravit; ubi Historicus [gap: Greek word(s)] inquit, [gap: Greek word(s)] Revera autem ideo fecit, ut Senatus inermis esset. ipse vero arma et milites haberet. Ac tamen, quod maximum erat antiquae libertatis simulacrum, exercitus Romanos non Principis appellari voluit, sed populi Romani. Ideo Cicero de Lepido, meminisset, non suum illum exercitum, sed populi Romani esse, et Adrianus ita se Rempublicam gessurum, ut sciret rem populi, non suam esse.

Eadem ratione post Patres Conscriptos demum Caesares appellabantur; ut appa. ret ex illoCrispi municipis Visillensis, quod Interpres Iuvenalis citat: P. C. et tu Caesar.Eadem simulatione Otto Imperator Senatum Romanum appellavit caput Imperii, Tacitus libro I. Histor. Quo nomine etiam Duces Imperatores appellabantur, Tacitus 3. Annalium. Tiberius id quoque

quoque Blaeso tribuit, ut Imperator a legionibus salutaretur, prisco erga duces honore, qui bene gesta Republ. gaudio et impetu victoris exercitus conclamabantur; pluresque simul Imperatores, nec super caeterorum aequalitatem. Concessit quibusdam et Augustus, id vocabulum, ac tunc Tiberius Blaeso. Videntur haec nullius rei esse, quorum tamen neglectio maximam invidiam conciliavit Principibus; veluti Iulio Caesari, quod Sentatui non assurrexit. Suetonius Praecipuam, inquit, et inexpiabilem invidiam sibi movit, quod adeuntes se cum honorificentissimis decretis universos P. C. sedens pro aede Veneris genitricis excepit. In quo Augustus sapientior, Patres salutavit sedentes, ac nominatim singulos, nullo submonentes, ac nominatim singulos, nullo submonente, et discedens sedentibus singulis valedicebat. Et de Tiberio, Consulibus assurrexit, et decessit via. Ecquid aliud vult Oratio illa Tiberii ad Senatum, vel potius simulatio? Et nunc et saepe alias dixi P. C. bonum et salutarem Principem, quem vos tanta et tam libera potestate instruxistis, Senatui servire debere, et universis civibussasepe, et plerumque etiam singulis, neque id dixisse me poenitet: et bonos et aequos et faventes vos habui dominos, et adhuc habeo: Suetonius in Tiberio plane ex consilio Seniorum erga Rhoboam: Si hodie fueris servus popu Io huic servierisque eis, et locutus fueris eis bona verba, erunt tibi servi pmnibus diebus, I. Reg. 12. Quam ob causam etiam Tiberius nunquam curiam nisi solus intravit, et lectica introlatus aeger, Comites a se removit.

Cujus generis est identidem illud, quod Nero vectigalium constitutionem, quae in

dictum est, et teste Hermogeniano; est summi Principis, indulsit consulibus et Tribunis, acri, ut loquitur Tacitus, libertate, in speciem nimirum et ad tempus tantum. Neque aliter accipio initium illud Neronis, quod tantopere praedicatur. Teneret antiqua munia Senatus: Consulum tribunalibus Italia et publicae provinciae assisterent: illi Patrum aditum praeberent; se mandatis exercitibus consulturum. Talia in initio regni usurpari solent civilitatis indicia, et plena illecebris ac technis.

CAPVT X. Simulacra Imperii Democratici. Varias voluptates, ut ludos et spectacula, praebere plebi: congiaria militibus et plebi dare: plebem laudare, gratias agere. Hominum, rerum, ac temporum ratio in publicis negotiis.

POrro cum in regno, tum etiam in Aristocratia, pledi quaedam obtruduntur simulacra, quibus veluti lacte se pascit atque infatuatur, et, ut Lucretius ait, decepta non capitur. Id quod ait Canu lejus ille lib. 4. apud Livium. Nemo est nomen daturus, nemo arma capturus, nemo dimicaturus pro superbis dominis, cum quibus nec in Republ. bonorum, nec in privata connubii societas est.

Augustus certe occupato imperio, varias et occultas artes excogitavit, quibus populum, memorem adhuc pristinae libertatis, occupatum teneret, sibique devinciret, donis, annona, dulcedine otii, imprimis vero indulgendis voluptatibns, adeoque ludis atque spectaculis exhibendis: unde Cicero

appellat popubaria munera. Hinc enim fit, teste Aristotele lib. 6. Politicorum cap. 4. ut plebs praeseniem Reipublicae statum amet, siquidem plerisque lubet disolute vivere, quam modeste. Locus est hac de re insignis apud Tacitum in vita Agricolae, qui a me adducitur, non tantum quod huic rei conveniens est; verum etiam propter multifarias prudentiae notas. Sequens, inquit, hyems saluberrimis consiliis absumta. Namque ut homines dispersi ac rudes, eoque bello faciles, quieti et otio per voluptates assuescerent, hortari privatim, adjuvare publice, ut templa, fora, domus exstruerent, laudando promptos et castigando segnes. Ita honoris aemulatio, pro necessitate erat. Iam vero Principum filios liberalib. artibus erudire, et ingenia Britannorum studiis Gallorum anteferre, ut qui modo linguam Romanam abnuebant, eloquentiam concupiscerent; inde etiam habitus nostri honor, et frequens toga, paulatimque discessum ad delinimenta vitiorum, porticus, et balnea, et conviviorum elegantiam; idque apud imperitos humanitas vocabatur, cum pars servitutis esset.

Primum ait, voluptatibus frangi atque conservari plebem. Et enim hoc simulacrum aliquod libertatis. Quippe vulgus cum hujuscemodi voluptates impune exercet, omnia se assecutum esse existimat. Ideo Tacitus de Augusto lib. 1. Annal. Neque ipse abhorrebat a talibus studiis, et civile rebatur misceri voluptatibus vulgi: utut hoc animi vitium esse existiment Iurisconsulti. Quare Augusto cupienti hanc licentiam restringere, respondit Mecoenas ille

prudentissime: [gap: Greek word(s)] . Expedit tibi Caesar plebem sic occupatam esse et Livius lib. 5. de Vejorum Rege; eum in odio fuisse, quod solennia ludorum, quae intermittere nefas erat, diremisset.

Quo imprudentius mihi fecisse videntur Galba, Piso, Pertinax, Hadrianus sextus, aliique in nimis severe restituenda disciplina. Omnium turpissime Galba, qui eo tempore, quo haeredem designabat Imperii orbis terrarum, donatiuum negavit militibus, et quidem praetorianis, in quorum manu posita erat salus Principis. Quibus eo tempore indulgendum erat potius, quam danda occasio, qua omnem disciplinam abrumperent. Constabaet enim, inquit Tacitus, potuisse conciliari animos quantulaecunque parci senis liberalitate. Qua severitate, cum intellexisset Galba se militem offendisse; tunc demum de congiario cogitavit, sed sero, ideoque frustra. Sera tunc remedia, inquit ille, cum vulnus jam ad extremos halitus pervenit. De Ottone uero, postquam milites muneribus expugnasset, quae et qualia Tacitus: Nec deerat, inquit, Otto protendens manus, adorare vulgus, jacere oscula, et omnia Serviliter, pro Dominatione. De Pisone vero: Nec, inquit, aliud sequenti quatriduo dictum a Pisone in publicum factumve, Eant hujuscemodi Pisones in Vtopiam alicujus Mori, indigni et impates turbulento imperio.

Gallis. Asture medius fidius. Eadem arte usus est consul. Romanus apud Livium lib. 3. Agite, inquit, juvenes, praestate virtute peditem, ut honore atque ordine praestatis. Et Otto, qui militum seditionem pietatem appellavit, Nimia, inquit, pietas vestra, acrius quam consideratius hunc tumultum excitavit. Ideo Tacitus Romanos laudantdo Britannorum barbariem fregisse. Vnde Livius libro 2. Addebantur et laudes. Et ibidem Cohortes Latinae Hernic aeque, gratiis ob impigra militiam actis, remissae domos. Et argute Scaliger in Epidorpidum libris, plenis, non dicam Socraticis, sed divinis sermonibus:

Caeterum haec popularitas Histrionica in Augusto laudem meruit: in Vitellio vituperium, Tacitus 3. HIstoriarum. Sed comitia consulum cum candidatis civiliter celebrans, omnem infimae plebis rumorem, in the atro ut spectator, in circo ut fautor, affectabat: quae grata sane et popularia, si a virtutibus proficiscerentur: sed memoria vitae prioris indecora et vilia accipiebantur. Nimirum vere Plinius 6. Epist. Non omnibus eadem conveniunt: praetera faciendi aliquid, vel non faciendi, vera ratio tum hominum ipsorum, tum rerum ac temporum initur.

CAPUT XI. [gap: Greek word(s)] et libertas dicendi, scribendique. Turcarum reverentia erga Principem. Plebs natura loquax, et verbis se ulciscitur. Rumusculi et pasquilli frustra prohibentur.

MEmorabile mihi visum est, quod memoriae proditum est de reverentia Turcarum erga Principem, grande nefas esse, de Principe sinisire cogitare; idque severissime vindicari, quod recenti exemplo testatum fecit hodiernus Mahometes. Nam Scolasticorum, quos Totsi sua lingua vocant, 500 crudelissime interfecit, quod erga eum significationem aliqnam cogitationis minus pudicae edidisssnt. Id quod iniquissimum esse dicerem, nisi me idem monuisset sapiens Ecclesiasticus cap. 19. Etiam in cogitatione tua Regi ne maledicas, et in penetralib. cubiculi tui ne maledicas diviti: quia avis coeli deferet vocem ipsam et habens alas, annunciabit verbum. Paulo humanius antiqui Reges Vngariae, quos, teste Ottone Frisingense, nemo non solum manifestis contradictionibus exasperare; sed etiam occultis susurris lacerare impune audet.

Caeterum plerique Imperat ores Romani hanc maledicendi licentiam populo indulserunt. De Caesare Suetonius. Si qua aut cogitarentur gravius adversus se, aut dicerentur, inhibere maluit, quam vindicare: et acerbe loquentib. satis habuit pro concione denunciare, ne perseverarent. Vnde olim non appellabantur seditiosi; sed tantum novi sermonis

Plebs enim, ut est natura [orig: naturâ] loquax, ita praeclare secum agi autumat, si possit lingua ad criminandum pro libidine uti; libertate praesertim amissa, et cruda adhuc fervitute: ut Iustinus ait libro 9, Quoniam rebus nequit ulcisci, verbis usurpare libertatem cupit.

Quod ait Tiberius apud Tranquillum in civitate libera, linguam mentesque liberas esse oportere. Quid enim plebi reliquum erit, adempto per inquisitiones loquendi audiendique commercio? Vnde idem Tiberius, caeteroquin severissimus, in se, inquit, jacta, nolle ad cognitionem vocari. Et pulchre Crematius in Oratione quadam apud Tacitum. Ipse D. Iislius, ipse D. augnstus tulere illa et reliquere; haud facile dixerim moderatione magis, an vero sapientia, nam spreta exolescunt, si irascare, agnita videntur. Adde, quod lubricum linguae ad poenam non facile trahendum est, l. 7. D. ad leg. Iul. Majest. Ac tamen difficile est nonnunquam viris potentibus haec devorare atque concoquere. Ideo Augustus ad Tiberium. AEtalituae, mi Tiberi, noli hac in re indulgere, et nimium indignari, quenquam esse, qui de me male loquatur, satis est fi hoc habemus, ne quis nobis male facere possit: prudenter et recte. Qui enim mentem atque nasum habet, haec identidem susque deque habet, contentus ipsa vi Imperii. Idque Laurentius ille Medices dicere solitus est; loquantur illi, nos vero faciemus. Et Lycus apud Senec. in Hercul. Ars prima regni, posse te invidiam pati.

Sed et crudele est, ut facta, ita dicta punire. Curtius lib. 8. Detestabile carnificis ministerium occupaverat Rex verborum licentiam, quae vino poterat imputari. Et quis tantis cervicibus qui comprimat? Ingens opus, canit Poeta, labore bisseno amplius. Adeo nimia coercitio alimentum famae est, ut scribit Tacitus. Caute tamen faciet, si ex iis, quos potest, studiose notet, ab iisque sibi diligenti custodia caveat. Nam, ut ait Alexander apud Curtium lib. 6. linguae temeritas pervenit ad gladios. Quae causa fuit latae Constitutionis a Theod. l. unica. C. si quis Imper. l maled. cujus sufficit hic meminisse; quod ab aliis lucem accepit.

Eadem est prurigo scribentium: Nero tamen scriptorum monumenta concremare voluit, arbitratus scilicet illo igne vocem populi Romani, libertatem Senatus, et conscientiam generis humani aboleri. Ac contra, inquit Tacitus 11. Annal. punitis ingeniis gliscit autoritas; neque aliud externi Reges, aut qui eadem saevitia [orig: saevitiâ] usi sunt, nisi dedecus sibi, atque illis gloriam peperere. Qua de re valde jucunda est Historia apud lovium, de Hadriano sexto; qui cum gravissime ferret, se famosis carminibus apud Pasquilli statuam lacerari; postea id civili animo tulit, edoctus a Ludovico Suessario, eam maledicendi licentiam obscurorum hominum libertati atque nequitiae dari, ut cum insignes viros impune carpserint, fortunam suam ea vindictae cupiditate consolentur.

CAPVT XII. Ad leviora delicta connivere. Quomodo nimiis remediis delicta accendantur. Paucorum supplicio contentum esse.

PErmultum quoque facit ad infatuandam, et frangendam plebem, cum ii, qui imperium obtinent, ad leviora quaedam delicta connivent: quod vocat Vlpianus in l. 4. D. de manumission. conniventibus oculis agere, id est, ut Accursius explicat, non inspecta stricta juris ratione. id ait Rex ille Macedonum apud Livium lib. 42. Non quia probaret, sed quia in nova possessione regni patienda omnia essent, passum. Tiberius, quamvis fuit disciplinae retinentissimus, tamen populum per tot annos molliter habitum, non ausus est ad duriora vertere; et cum instarent Romani Senatores, de luxu coercendo, respondit, non id tempus esse censurae: (quemadmodum et Livius libro 1. non id tempus, ut merita exsolverentur) Et 3. Annal. Quam indecorum, obtrectare quod non obtinetur. Quod si quis ex magistratibus tantam industriam ac severitatem pollicetur, ut ire obviam queat, et laudo, et exonerari laborum meorum partem fateor.

Mihi equidem magis hic probatur Servilius aliquis, lenibus remediis aptus, quam Appius quidam vehementi ingenio: quod saepenumero nimiis remediis delicta augent. De Felice Tacitus, eum nimiis remediis delicta accendisse. Et de Manlio Livius lib. 6. remedio seditionem irritasse. Ego hoc accipio pro simulacro libertatis: id quod

identidem seditiosi juvenes Romani, optimatum imperio infensi, dicebant: Regem hominiem esse a quo impetres, ubi jus, ubi injuria opus sit; esse gratiae locum, esse beneficio; ignoscere, et irasci posse.

Dico de levibus delictis; aliud est in atrocioribus, quae seditiones movent, et respublicas pessumdant. Ideo Livius: id persecare novum praetorem, ne serperet longius, patres jusserunt. Quod et Guntherus eleganter expressit;

Ac tamen in his etiam paucorum supplicio contenti fuerunt Romani. Livius lib. 4. Consules, summa moderatione ac lenitate per paucorum supplicia, quos sibimet ipsos conscisse mortem satis creditum est, transacta re, nequivere tamen consequi, ut non aegerrime id plebs ferret. Et Tacitus: cujus terrore, et paucorum supplicio, rediit oppidanis concordia. Et Seneca in Octavia,

Caeterum in suppliciis decernendis, ea ratio securissima est, qua usus est Germanicus in puniendis seditiosis militibus; in quos ipsos supplicii saevitiam atque invidiam transtulit. Rogatus enim a quibusdam, ut noxios puniret, jussit, ut ipsi exequerentur. Quo loco Tacitus: Caesar arcebat quando nullo ipsius jussu, eadem saevitia facti et invidiae erat. Et recte Claudianus,

CAPUT XIII. Multa alia plebi concedere, vel indigna: Annonae curam habere: portoriis liberare plebem: multa alia indulgere, quae postea revocaripossunt. Comitiorum Germanorum summa, pecunia.

OMnium plenissima sunt hac [orig: hâc] doctrinailla Livii lib. 2. Multa, inquit, blandimenta plebi per id tempus data: annonae inprimis habita cura; et ad frumentum comparandum missi alii in Volscos, alii Cumas, salis quoque vendendi arbitrium, quia impenso pretio veniebat in publicam, omni sumptu adempto concessum privatis; portoriis quoque, et tributo plebe liberata. Et paulo post; Haec indulgentia patrum, asperis postmodum rebus, in obsidione ac fame adeo concordem civitatem tenuit, ut regium nomen non summi magis quam infimi horrerent; nec quisquam unus malis artibus postea tam popularis esset, quam tum bene imperando universus Senatus fuit. Haec ille. Est hoc ingens simulacrum in plebem, cui, ut Tacitus 4. Historiarum scribit, una ex Republica annonae cura. Et Satyricus;

Quo nomine nonnunquam plebi indulgenda sunt vel iniquissima. Quod ait Livius: per aequa et iniqua retinendam esse concordiam. Exercitus Romanus, fretus novo et nutante Principe, postulabat ut singulos denarios mererent: sextusdecimus stipendii annus finem adferret: ne ultra sub

vexillis tenerentur, sed iisdem in castris praemium pecunia solveretur. Quo tempore satius fuit ultro concedere, quam si necessitate expressa fuissent, Livius lib. 2. Neque patribus satis decorum, per metum potius, quam postmodum voluntate, afflictis civium suorum fortunis consuluisse. Et lib. 4. Opportune Senatus, priusquam ab Tribunis plebis agrariae seditiones, mentione illata de agro Lavisano dividendo, fierent, censuit frequens coloniam Lavicos deducendam.

Sed dices: indignum id fuisse de stipendii petitione, adeoque Rempublicam tantis oneribus imparem fuisse.

At enim, nonne sedato populo retractari possunt? Sic enim Tacitus. Mutata, inquit, quae per seditionem expressa erant, et alibi: proximae seditionis rnale consulta abolita in posterum. Et Livius libro 2. Multi venisse tempus putabant recuperandi Iura, quae extorta seditione ac vi patrib. essent. Et absque hoc esset, nonne praestat particulam Reipublicae tradere plebi, quam totam Rempublicam in extremum periculum vocare. Varro pulchre. Digitum praescidi oportet, si ob eam rem gangraena non sit ad brachium ventura.

Qua ratione Carolus Quintus multas immunitates Ordinibus Imperii concessisse dicitur, ut adversus Turcam communem Germaniae hostem pecuniam colligeret: quae plerumque omnium Germanorum Comitiorum summa est, ut argute dixit lovius Quare, sicut peritus eques non semper et uno tenore frenum stringit, aut calcaria subdit: sed saepenumero

laxat, et veluti adulando palpandoque quoque versum ducit etiam ferocissimum equum atque inhabilem. Sic viri prudentes in Republica plebem succussantem et ferocientem moderate regunt, freno injecto, sed laxo; ne, si violento tractu reducant, seipsos Imperio excutiant. Apposite Alexander apud Curtium lib. 6. In novo et precario Imperio, adhuc jugum ejus rigida cervice subeuntibus Barbaris, tempore opus est; dum mitioribus ingeniis imbuuntur, et efferatos mollior consuetudo permulcet.

CAPUT XIV. Aliquot alia simulacra. Provinciam solit more intrare. Ferias pro more dare. Laude suas audire. Summissi fasces: adulari, salutare, invitare plebem.

SImulacrum etiam libertatis est, quod Vlpianus in l. I. D. de offic. Proc. monet Proconsulem, ne per aliam partem Provinciam ingrediatur, quam per quam ingredi moris est. Nam, inquit, magnifaciunt provinciales servari sibi consuetudinem istam, et huijuscemodi praerogativas. Et l. 7. D. eod. Pati debet proco nsul commendari sibi civitatem, laudesque suas non gravate audire, cum honori suo provinciales id vendicent; et ferias secundum mores et consuetudinem, quae retre obtinuit, dare. Sic apud Livium libro 2. summissi fasces plebem a seditione revocant: Valerius, inquit, affectati regni suspectus, vocato in consilium populo submissis fascibus in concionem ascendit. Gratum id multitudini spectaculum fuit; submissa sibi esse Imperii insignia, confessionemque factam Populi quam,

Consulis majestatem vimque majorem. Ecce, haec externa et moderata species quantum potuit ad dementandam plebem! Inean dem sententiam Livius libro 3. Ibi plurinum profectum, quod modo quodam temperavere impetus suos. Ibidem consilium et modum adhibendo, ubi resposceret, priores erant. Quo pertinent illaV. Paterculi lib. 2. M. Livius Drusus in iis ipsis, quae pro Senatu moliebatur, Senatum habuit adver sarium, non intelligentem, si qua de plebis commodis ab eo agerentur, veluti inescandae illiciendaeque multitudinis causa fieri, ut minoribus perceptis, majora promitteret. Idque ait Cicero 3. de nat. Deo. Multi cum obesse vellent, profuerunt: et cum prodesse, obfuerunt.

Porro nihil magis plebem induit, quam speciosa adulatio. Veluti Patres Romani, cum animadverterent Tribunorum potestate impediri delectum, ultro Tribunis adulati sunt, Livius lib. 2. Patresuniversi comiter ac benigne Tribunos appellare, et consulares, ut cuique eorum privatim aliquid juris adversus singulos erat, partim gratia, partim autoritate obtinuere, ut tribuniciae potestatis vires salubres vellent Reipubl. Esse. Eadem arte Senatores Romani totum annnum eluserunt legem Terentillam, Livius lib. 3. Mediis diebus, quibus Tribuni de lege non agerent, nihil iisdem illis placidius aut quietius erat, benigne salutare, alloqui plebis homines, domum invitare, adesse in foro, tribunos ipsos caetera pati, sine in terpellatione concilia habere, nulli neque privatim truces esse, nisi cum delege agi ceptum esset. Et paulo post: His per totum annum artibus lex elusa est. De

quo Salustius in Iugurtha. Quibus maxima industria videtur, salutare plebem, et conviviis gratiam quaerere. Ejusdem fere generis sunt; ut plebejus patricio sit vicinus, ut eodem itinere eat, ut idem convivium ineat. De quibus tamen cavillatur Canulejus ille Tribunus plebis apud Livium lib. 4.

Haec, et id genus majora, ubi obtinent, ibi res ipsa abest; Id quod ait Livius lib. 3. dilata in speciem actione, reipsa sublata. Sed omnia ponere est [gap: Greek word(s)] quaedam, et ut ait Vlpianus otiosum est. Mihi libet digitum tantum ad fontem intendere.

CAPVT XV. Horum Simulacrorum vis ac dignitaa in Rep. Alia. Quaedam simulacra Aristotelica, Democratica, et Aristocratica. Plebejos consiliarios facere: promulgare aliorum decreta: reos absolvere: nonnullas leges ferre: non cives cives appellare? [gap: Greek word(s)] ICtorum.

Horum Simulacrorum magna est species. Caeterum non adeo magna, ut Reipublicae statum vel constituant, vel immutent. Non enim ex simulacris Respublica definienda; sed penes quos sunt summa illa Imperii capita, secundum illos de forma Reipublicae statuendum est. Rationem tamen gubernandi nonnihil variant, ut haec Respublica propter varia simulacra, magis videatur popularis. quam illa, et illa magis regia, quam haec. Ratio enim gubernandi nonnunquam in hisce simulacris consistit: at forma Reipublicae in ipsa vi Imperii.

simulacra traduntur, ut in populari statu consultores ex divitibus constituere, iisdem quantum pote parcere: communicare etiam divitibus vel Patriciis ex omnibus rebus vel paria vel pauciora, excepto summo Imperio. Quod semper penes populum, vel penes pauperes remanere oportet.

In aristocratico statu haec simulacra sunt: plebeiis sive pauperibus ejuscemodi magistratus commendare, ex quibus rem facere possint: quosdam e plebe ad deliberationem vocare: creare, tam ex plebeiis quam patriciis, qui de iis rebus disceptent, de quibus postea pauci patricii pro suo arbitrio statuant: item committere populo potestatem sciscendi ea, quae antea ab optimatibus decreta sunt. Quale fere est illud apud Livium lib. I. Decreverunt Patres, ut cum Populus Regem jussisset id sic ratum esset, si Patres autores fierent. Hodieque in legibus magistratibuseque rogandis usurpatur idem jus, vi ademptum: priusquam populus suffragium ineat, in incertum comitiorum eventumpatres auctores fiunt. Item nonnullis ex populo relinquere potestatem absolvendi, sed non condemnandi.

Ar contra in populari statu: ut patricii absolvere possent, condemnare non item: quemadmodum Romae de capite civis agi non potuit, nisi centuriatis, hoc est, maximis et plenissimis comitiis.

Sed et in Aristocratia, plebi potestas relinquenda est ferendi leges de non magnis rebus. Vnde Sidonius in Panegyr:

Quin etiam cives nominandi sunt ii, qui cives non sunt: in illa inprimis Republica in qua omnes cives suffragiorum capace sunt. Saltem, ut ait Aristoteles [gap: Greek word(s)] . Audientes enim se appellari cives, hac unica appellatione contenti quiescunt, et res suas agunt.

Quae omnia diligenter a jure Imperii discernenda sunt: adeo nonnunquam ea quae simulacra tantum sunt, pro jure Imperii habentur: et contra, quae Imperii; sunt simulacris ascribuntur. Quae res facit, ut quidam magni nominis interpretes in explicacionc tituli de laesa majestate, ea ad crimen majestatis trahant, in quibus vix Imperii illa arcana tentantur, ne dum ipsum Imperii jus, ac majestas, quippe quae si mulacra tantum sunt: et contra, quae juris Imperii sunt, ad simulacra referant. Sed de his ago peculiariter in commen tario de publicis judiciis. Hui dices, tam cito publice nomen tuum in censu magnae illius Deae, quae Iovi assidere dicitur?

Ain vero, itane tibi haec nostra sedentaria, atque umbratica vita pigritiae dedita videtur? Nonne et ego scio, quae dam animalcula prius parere, quam concipere? Sed absque joco. Ego sic existimo, neminem in istos libros terribiles luculenter et erudite scripturum, nisi una rerum Romanarum, aliarumque gentium historiam cognoverit: quo adminiculo interpretes plerique, caetera viri exercitatissimi, et minime [gap: Greek word(s)] , destituti mihi fuisse videntur.

CAPUT XVI. Arcana quaedam militaria. Iura militaria. Iuraspoliorum: Flagitia militiae: arcana militiae; signa dare, e tribunali alloqui milites. signa militaria, aqilas corripere. Simulaecra militaria; milites commilitones appellare, victores gentium. Ab hisce arcanis quomodo differat ars militaris.

Hvjus doctrinae non tantum in negotiis pacis, verum etiam bellicis maximus usus est. Et possem sine negotio non solum belli jura, sed etiam arcana et simulacra, sicut et militiae flagitia, ut Tacitus appellat, militaribus exemplis illustrare; nisi pleraque obvia essent, ut sunt jura spoliorum, quod ait AEmilius ille apud Livium, in spoliis arbitrium esse Imperatorum, non militum: item praedas agere, agros populari, oppugnare, expugnare, atque solo aequare magnas et vastascivitates. Veluti Corbulo ille Dux Romanus Artaxatam urbem in Armenia delevit, quia, inquit Tacitus, nec teneri sine valido prasidio ob magnitudinem moenium, nec id nobis virium erat, quod sirmando praesidio et capessendo bello divideretur. Quo jure Annibal Saguntum, Scipio Carthaginem, Vespasianus Hierosoly mam, Dagobertus Patavium everterunt.

Sed et flagitium militiae est, promiscue in muros et moenia saevire. Quod exprobrat Phaneas ille Philippo Regi Macedoniae, eum in bello non congredi aequo campo, neque collatis signis dimicare, sed refugientem incendere, atque deripere urbes, et vincentium praemia Victum corumpere.

At non sic antiquos Macedonum Reges, sed acie bellare solitos, urbibus parcere quantum possent, quo opulentius imperium haberent. Atque in servata Capua Romanos laudo. Ita enim Livius, non saevitum incendiis ruinisque in tecta innoxia murosque. et cum emolumento quaesita etiam lenitatis species incolumitate urbis nobilissimae opulentissimaeque, cujus ruinis omnis Campania, omnesque qui Campaniam circa accolunt, ingemuissent de quibus plura vide in discursibus Politicis Scipionis Ammirati.

Sed et arcanum militiae erat, signum dare exercitui, cespititium tribunal exstruere, e tribunali publice alloqui milites, signa militaria, aquilas corripere et alio transferre. consilia bellica inire: quae solius erant Ducis.

Deinde, quid aliud refert quam simula crum alicujus Imperii atque dignationis illa Alexandri Oratio apud Curtium lib. 3. in qua Macedones appellat, tot bellorum in Europa victores ad subigendam Asiam, item terrarum orbis liberatores, et Omnibus gentibus imposituros jugum. Et illa Cerialis apud Tacitum, ipsi plerumque legionibus hiscepraesidetis, ipsi has aliasque provincias regitis. Et illa Germanici: Primane, an vicesima legiones, illa signis a Tiberio acceptis, tu tot praeliorum socia, tot praemiis aucta, et c. Qua insidiosa simulatione saepenumero militem tumultuantem in officio continuerunt. Eaedem insidia: fuerunt Catilinae. Vel me duce, vel milite utimini: Et Caesaris, quoties milites pro concione commilitones

suos appellavit. Et Eumenes ille apud Iustinum singulos suppliciter alloqui; nunc commilitones suos, nunc suos patronos appellans, et ut non tam ducem se, quam commilitonem recipiant, unumque ex corpore suo esse velint. Qua etiam arte Caecina fugientes milites stitit, dum se in limine portae projecit, et miseratione demum, quia per corpus legati eundum erat, viam clausit. Et Cerialis fugientes manu retrahens, intecto corpore promptus inter tela, felici temeritate et fortissimi cujusque accursu, recuperatum pontem lecta manu firmavit. Et de Alexandro Curtius lib. 4. Haud quaquam rudis tractandi militares animos, quos animad verterat de occupatione Tyri milites desperasse, pronunciat dextram porrigens, illo duce, illo aperiente, in urbem intrare se visum. Hisce artibus citius capitur miles, quam severa aliqua increpatione.

Eadem simulatione, Datames Dux Persarum, cum partem equitum suorum transfugere comperisset, caeteros omnes venire secum jussit, assecutusque transfugas, collaudavit, quod eum alacriter praecessissent, hortatusque est eos ut fortiter hostem adorirentur; ubi Frontinus: Pudor, inquit, transfugis attulit paenitentiaem, et consilium suum, quia non putabant deprehensum, mutaverunt. Sic Labienus, ut idem refert Frontinus l. 2. post Pharsalicam pugnam, cum victis partibus Dytrachium refugisset, miscuit vera falsis, et non celato exitu pugnae, aequatam partium fortunam gravi vulnere Caesaris finxit, et hac assimulatione

Et sunt haec occulta et simulatoria consilia in officio retinendi militem: A quibus discernere oportet ipsas militares artes. Quales sunt; in tempore pugnam inire, firmare subsidiis aciem, ubi res fert, equitem ad pedites deducere, restituere pugnam, subvenire exclusis ab acie, et id genus alia, de quibus omnibus C. Sempronium accusavit C. lulius Tribunus plebis, ut est apud Livium lib. 4. Longe alia disciplina a nostra, alia militia a nostra, in qua ne quidem errores puniuntur. In quos olim tyronibus, vel gregario militi incidere, pudendum fuit, et poena dignum.

CAPVT XVII. Arcana quaedam communis vitae. blanditiae. oblata casu flectere ad consilium aliud agendo: videri non intelligere. [gap: Greek word(s)] Inimicitiae clandestinae maxime noxiae et implacabiles.

Sunt enim in civili vita sua simulacra, sua arcana consilia, quibus emergunt multi, seque contra inimicorum injurias muniunt: sunt denique sua jura, quae nonnunquam regiae virtuti contraria sunt: Quale est illud Ciceronis in honorum petitione. Sed, opus est, inquit, magnopere blanditia, quae et si vitiosa est et turpis in caetera vita, tamen in petitione est necessaria. Etenim cum deteriorem aliquem assentando facit, improba est, cum amiciorem

non tam vituperanda. Vnde Donatus in Terentio ambitionem appellat magnarum rerum desiderium atque appetitum: in quo obtinendo nonnihil deflectere, quid prohibet. Sunt denique etiam vitae communis sua flagitia, cum alter supplantat alterum, vel per invidiam, vel in subsidium sui. Quales sunt, qui aliorum vitia excusando exprobant, et per alterius latus alienique nominis jactura, sibi laudem exaedificant: at dum nimium properant, deficiunt. Brutidium quendam, ut refert acer scriptor, artibus honestis copiosum, et si rectum iter pergeret, ad clarissima quaeque iturum, festinatio exstimulabat, dum aequales, dein superiores, postremo suas ipse opes anteire parat: quod multos etiam bonos pessumdedit, qui spretis, quae tarda cum securitate, praematura vel cum exitio properant.

Contra quod miris modis te munias oportet, ne decipiaris. Atque est hoc mihi arcanum vitae civilis: ut quaecunque tibi eveniunt, ad usum transferas, sive, ut Livius ait, oblata casu, flectas ad consilium: et quidem aliud agendo. Quod si, indies meliorem occasionem praestolabere, frustra eris, et jam haerebis. Metuebant aliquando Galli bellum Anglorum, et futurum animadver tebant: Britones hanc occasionem nacti, ut de pace facienda, quam unice optabant, Regi Galliae persuaderent, multis modis bellum Anglicum exaggerant: pericula, difficultates speciose describunt, nulla facta mentione pacis: qua simulatione Regem facile in suam sententiam traxerunt. Imitare tu in vita etiam communi, et inprimis

contra eos, qui nullam ex virtutibus suis magis amant, quam simulationem, ut de Tiberio tritum fuit. Verissime enim M. Tullius: Multis simulationum involucris tegitur, et quasi velis quibusdam obtenditur uniuscujusque natura frons, oculi, vultus, saepe mentiuntur, oratio vero saepissime. Aquibus ut caveas tibi: opera danda est, ut videaris non intelligere, quod intelligis, et ut Cicero ad Attic. Scribit: ut minus dicas, quam sentis. Tiberius in occupando Imperio, ad introspiciendas Senatorum mentes, dubitationem introduxit; Senatus, uti hanc fraudem vicissim illuderet, et cum vulpe, quod dicitur, vulpinaretur, simulabat se non intelligete. At Patres, inquit Tacitus, quibus unus metus, si intelligere viderentur, in questus, lachrymas, vota effundi. Et de Agrippina. solum insidiarum remedium esse, si non intelligerentur. Quod exprimit Seneca: Quidam fallere docuerunt, dum timent falli. Et Seneca Tragicus in Octavio.

Quare quod M. Tullio aureum est, mihi oraculi instar est, [gap: Greek word(s)] . Nam in hoc uno, inquit Plinius lib. 2. Epist. vir alioqui prudentissimus, honesto quidem, sed tamen errore versatur, quod plures amicos, quam sunt, arbitratur, [gap: Greek word(s)] , Quid enim aliud est haec vita hominum, quam deceptio et simulatio? Nemo ex animo loquitur: nemo palam mentitur: sed vera falsis miscet, exornat, adeoque facilius imperitis imponit. Quotus quisque jam ex professo

fesso inimicitias alit: atque hoc qui facit, quam cito fictis et occultis criminationibus obruitur! Id acriter Tacitus 4. Histor. Manente, inquit, in speciem amicitia. Et I, Annal. Tiberius in Haterium statim invectus est; Scaurum, cui implacabilius irascebatur, silentio transmisit. Et 3. Histor. Inde graves simultates, quas Antonius simplicius, Mutianus callide, eoque implacabilius nutriebat. Contra eos qui aperte oderunt facile te munias, sed et illi facile desistunt. At vero, qui clanculum rem agunt, non prius te mittent, quam nihil tale cogitantem praecipitaverint: quibus hominibus (si homines, ac non potius venena dici merentur) nihil pestilentius toto terrarum orbe judicandum est.

CAPUT XVIII. Arcanorum difficultas et circa has artes pericula, si depraehendantur. Quomodo haec, arcana adumbranda, ut colorem habeant: et respondetur ad duo objecta.

Atque haec sunt pleraque, quae sub arcanorum nomine a scriptoribus comprehenduntur. Nam ut omnia possim, [gap: Greek word(s)] ; et ait ille,

Hisce etiam Respublicae mixtae, ut pleraeque sunt, accommodari possunt. Fieri enim potest ut in uno Imperio, in una Republica hujuscemodi arcana reperiantur, et regia, et Aristocratica, et Democratica. Ac tamen magna est difficultas circa hanc rem probeconficiendam.

Quod ait Aristoteles 5. Polit. cap. 8. [gap: Greek word(s)] . non esse confidendum his, quae finguntur et adumbrantur ad populum; suis enim operibus vana sunt. Loquitur enim de his ipsis arcanis. Et lib. 4. cap. 12. [gap: Greek word(s)] . Necesse est, procedente tempore ex falsis bonis verum malum evenire. Idque Guntherus laudat in Principe suo, lib. 2.

Et Livius lib. 2. Postquam Volero Trib. plebis rogationem tulisset ad populum, ut plebeii magistratus tributis comitiis fierent, sed nullo verbo violatis Consulibus: Haud parva, inquit, res sub titulo prima specie minime atroci ferebatur, sed quae patriciis omnem potestatem per clientum suffragia creandi quos vellent tribunos, auferret. Nimirum fictiones et simulationes hujuscemodi magnum usum habent in Republ sed nonnunquam deteguntur; et, ut canit elegantissimus Arbiter:

Ideo de hac ipsa re Dictator quidam Romanus apud Livium. Quod ad me attinet, neque frustrabor ultra cives meos, neque ipse

frustra dictator ero. Quod si enim illi, quibus insidiae tales struuntur rem praesenserint, uno impetu Rempub licam evertent. Appius ille Decem vir volebat sibi Decemviratum prorogari; quod ne fieret, artem excogitant reliqui, eique comitiorum habendorum munus injungunt. Vbi Livius lib. 3. Ars haec erat, ne semetipsum creare posset. At ille artem animadvertit, seque ipsum creat, dejectis in optimatum causa constantissimis.

Illud a me hoc loco praetereundum non est, quod multi existimant, horum nonnulla parvi esse momenti: Atqui inquit Aristoteles lib. 5. Polit. ca. 8. [gap: Greek word(s)] . Decipitur mens ab ilis, ut sophistica illa raflo: si unum quodque pusillum, et omnia: hoc autem est ut sit, et est ut non: totum enim, et omnia, non parvum: sed composita ex parvis.

sis in hujuscemodi simulacris indulgendis. Nam ubi parvas res assecuti sunt, majores affectant semper. Quousque in infinitum procedant, ut tradit Philosophus 1. Polit. cap. 5. et Livius lib. 3. concedendo omnia, non mitiorem in seplebem, sed asperiorem alia ex aliis iniquiora postu lando, cum prima impetrasset, futuram.

Caeterum quaedam a me passim ingeruntur, quae proprie ad arcana illa sophismata, non pertinent, idque carpent alii. Quibus iterum respondeo, me dupliciter sumere Rerumpublicarum arcana. Alia arcana simulatoria sunt et [gap: Greek word(s)] ; alia non sunt, et tamen ad eundem scopum collimant, tum ad salutem eorum qui principatum obtinent, tum etiam ad praesentem naturam, flatum, atque formam Reipublicae conservandam. Quo magis confido, in eo mihi veniam datum iri, quod. arcana aristocratica nonnunquam exemplis regiis illustro, et contra. Ea quippe est affinitas harum rerum, ut aliae ab aliis lucem invicem accipiant: quin etiam interdum sub acumen styli subeunt atque inrepunt scribenti, vel invito, et non vocata.

CAPVT XIX. Quaedam recondita de Imperio Germanico: mutuus ordinum metus: membrorum aequalitas et [gap: Greek word(s)] . Caput Imperii. Praerogativa Regis Bohemitae. Supremum Imperii judicium.

LIbet [gap: Greek word(s)] , et quaedam annectere [gap: Greek word(s)] . Vnaquaeque enim Respublica habet occulta sui conservandi consilia veluti in Imperio Germanico occultae artes quas

scire fas est. (Quaedam enim sunt, quas, quemadmodum Ammianus de literis ad Constantium missis monet, scrutari non licet, nec si liceret, proferre decet in publicum.) Quas igiturin vulgus dare licet, fere sunt: mutuus ille Principum metus, atque respectus; Imperatoris in reliquos ordines speciosa vis ac majestas; ista libertas Religionis, illa pacis publicae constitutio, et violatae poena. Deinde quatuor sunt imperii membra, sive summa praeter Imperatorem culmina: Hise omnes invicem respiciunt, et jam a multis annis coalu erunt. Quorum si alterum membrum nimis imumescat, vel potentia velre militari, dubium mihi non est, quin detrimentum capiat Respublica.

Id olim summus Philosophus et politicus comprobavit arte symphoniaca, in qua magister chori non patietur, ut unus e choro nimis vocem intendat, nimisque elatam atque acrem emittat, et reliquos obtundat: sed ut aequabilis sit melodia, quod Aristot. eleganter vocat [gap: Greek word(s)] . Quare inprimis opera danda est, ne haec membra invicem a se alienentur, neve alterutrum nimis opprimatur; veluti Grachus ille depresso senatorio ordine, et nimis exaggeratis reliquis, primum Rempublicam Romanam perculit. Coaluit enim haec compages, veluti de Romana Republica Tacitus, aliquot annorum fortuna, et disciplina, quae convelli sine convellentium exitio non potest. Cicero apposite in Epistola ad Q. Fratrem. Quibus publicanis si adversamur, ordinem de nobis optime meritum, et per nos cum Republica

conjunctum, et a nobis et a Republica disjungemus quorum non modo saluti, sed etiam commodis servire debemus.

Quare permagni interest, imperii hujus unum caput esse: quo amputato, quod Dii prohibeant, quid aliud quam bella omnium inter se membrorum existent: ut quondam dixit Romanus Dux. Quo etiam consilio cautum est, ne quis externus ad Imperium evehatur. Hic enim potentia externa fretus, et consortii impatiens, facile libertatem Germaniae pessumdabit. Vnde etiam prudenter constitutum est, ut in eligendo Imperatore, et discordantibus suffragiis Rex Bohemiae praerogativam obtineat: ut si ex aequo dissideant, ipse ad matur andam electionem superante suffragio, in quam voluerit partem accedat.

Illud autem supremum Iudicium, hujus Imperii unicum coagulum est atque vinculum: adeoque haec membra continet, ut laxari nequeant: quibus solutis, nulla spes saIutis restat. Livius id ait, libro 2. Profecto si essent in republica magistratus nullum futurum fuisse Romae, nisi publicum consilium nunc in millecurias concionesque, cum alia in Esquiliis, alia in Aventino fiant consilia, dispersam ac dissipaiam esse Rempublicam.

Sed manum de tabula. Nam de interioribus illis imperii tum arcanis, tum simulacris, quae vel Imperator, vel Principes, vel praecipuae quaedam civitates, mutuo metu usurpant: [gap: Greek word(s)] : et insusurrat mihi magnum illudrei literariae decus 1. Lipsius Epistol. quast. lib. 5. Epist. 11. Quis ille tam

confidens, aut tantis cervicibus, qui audeat Historiam usquequaque veram scribere? Quis Regum illa [gap: Greek word(s)] , et ut Tacitus noster appellat, arcana Imperii prodi vult? Denique ubi illa Iuvenalis Simplicitas, cujus non audeo dicere nomen?

CAPUT XX. Quaedam de Imperio Turcico, aliisque Rebuspublicis. Constantinopolis sedes Imperii. Preces publicae. Alcoranum. Respisblica Veneta. De rebus decretis ad populum referre.

Turcae etiam habent occulta sua consilia imperii ac dominationis, ut sunt, violenta gubernatio: magno metu maximisque superstitionibus induere plebem, consilia agitare non tam pacis, quam belli. nunquam a bello cessare: non facile deserere Constantinopolim: filios atque Imperii haeredes ita arcte in custodia tenere, ne etum pant, et res novas moliantur: magno simu lacra Bassis et Visi eris indulgere, etiam affinitatibus ornare plebem, vel mercatura, vel rebus bellicis occupatam tenere.

Illud autem pro magno Imperii arcano apio, quod nemini, ex devictis gentibus, licet preces pro salute Principis in templis concipere. Id quod Pontifi cum erat et sacerdotum olim sub Romanis Imperatoribus. Tacitus 4. Annal. Pontifices eorumque exemplo caeteri sacerdotes, cumpro incolumitate Principis vota susciperent, etc. |privatim vero omnibus licuit. Martialis ad Iovem:

Et Plinius in Paneg. Vnum omnium votum est salus Principis. Caeterum totae et singulae fere leges Alcorani nihil continent, quam arcana consilia dominationis conservandae augendaeve. Quo majori prudentia atque industria opus erat, adversus tam potens, tamque munitum Imperium. Ac tamen ille nostris dissensionibus ac discordiis clarus, ut olim Galgacus ille Britannorum Dux dicebat, vitia nostra in gloriam exercitus sui vertit. Quin transigitis ergo cum expeditionibus Principes Germani? Imponite tot annis magnum illum diem, approbate Reipublicae nunquam exercitui imputare potuisse, aut moras belli, aut causas debellandi. Sic enim Agricola ille olim ad milites Romanos.

Porro in Republica Venetorum, omnia simulacra et externa Imperii species est penes, Ducem; ipsa vis Imperii penes Senatum. Non facile ad arma veniunt Veneti, neutralitati student, partibus tamen auxilia mittunt; plebi humiliora munera permittunt: ut Cancellarii, Scribarum, etc.

In Republica, quae ocellus est Germaniae, cura census, familiarum praecipuarum dignitas: dignitatum gradus, distinctio, frequentia Senatorum, in curia, velut e specula totius urbis: ut ii qui ipsum imperium ac vim potestatis habent, externis illis simulacris abstineant, parce et frugaliter privatim vivendo, tum in victu et vestitu: tum etiam in habitationibus: ut Senatores erga plebem humani sint et civiles, erga

improbos severi; ut plebeii vel officiis, vel insigni mercatura occupati sint, et ut ad minores magistratus admittantur: ut Optimatum filii arte equestri, bellica, literaria, variis peregrinationibus praestent vulgo, illud vero in nostris Rebuspub. vulgare est, et insigne imperii simulacrum: de rebus decretis ad populum postea referre. Sed rursum mihi aurem vellit Helenus ille apud Poetam:

CAPVT XXI. Vsus et dignitas Arcanorum. Arcanorum artifices. Cautelae ICtorum quid valeant in arduis negotiis. Ratio interpretandi Ius publicum. Distinctio officiorum in Republica.

VSus et dignitas maxima praeclarissimaque hujus doctrinae, quippe qua omnes Respublicae conservantur quae alias vel funditus perirent, vel in aliam formam mutarentur. Nisi enim hisce arcanis Consules Romani, ejectis Regibus, adeoque mutata rursum Republica, Imperatores Romani instructi fuissent, tam valida tamque diuturna imperandi fundamenta minime jecissent. At vero pauci haec intelligunt. Ideo Salustius vere: Mihi inquit, multa legenti, multa audienti, quae populus Romanus domi militiaeque praeclara facinora fecit; et agitanti, quae res maxime tanta negotia sustinuissent, constitit tandem, paucorum civium egregiam virtutem cuncta patravisse.

verum ii demum, qui sunt [gap: Greek word(s)] versatiles exercitatoque vultu atque ingenio, quive videri nolunt, quod sunt: non circa omnia nimis cauti et abscissi, sed qui ea quae speciosa sunt permittunt, ut majora eliciant. Magni ingenii res est, in publicis negotiis ex re et tempore consilium capere.

Nerone audiente legatos armentiorum perorantes, mater ejus Agrippina ascendere suggestum Imperatoris, et simul imperare parabat, obstupescente Senatu: ibi Seneca Neroni in aurem suggerit, ut venienti in consilium publicum matri, in speciem pietatis, occurreret. Ita obviam itum est, tum ambitioni foeminae, tum dedecori publico. Sed et reverentia Neronis erga matrem, et Principis majestas illae sa mansit.

Equidem ridiculi saepenumero sunt illi [gap: Greek word(s)] , qui totam aetatem in scientiis tractandis habuerunt, vel leges tantum et jura civilia didicerunt, quae in magnis et praeruptis negotiis parum ponderis habent. Cujus rei exemplum in Florentina Repub. Ioannes ille Victorius dedit, homo cateroquin in legum studiis apprime versatus. Is in tractatione de Mediceis Florentiam reducendis, pro Florentinis adesse, multa de doctrina foederum, eorumque violatione, de neutralitate copiose dicere, leges accumulare, agere omnia, cavere omnia: Vbi Historicus pulchre: Sed cum haec, inquit, una maxime pecunia facile possent expiari, Victorius soientia iuris et aequi potius, quam his artibus instructus, quae ad tractandas res gravissimas necessariae existimantur,

totam spem rei componendae foede corrupit; quum dubitanti avaroque animo, tenacius quam oporteret, pecuniis parcendum arbitraretur, nec externis et militaribus eorum ingeniis, propter lubricam eorum fidem, uti cautus ICtus, vel data pecunia confideret. Itaque dimisso conventu Florentini hostes iudicantur. Iovius lib. 2. in vita Leon. XI. Omnia contra consuetudinem Florentinorum, apud quos in proverbium ivit: Florentinos pecuniae iactura patriam liberare. Pace hoc, non tam aliorum. quam mea etiam dixerim. Neque enim eos intelligo, qui praeter Iurisprudentiam addidicerunt civilem scientiam, historias, studium dicendi, adeoque jus publicum, aliasque id genus senatorias artes; sed qui totum salutis suae tabernaculum ponunt in negotiis privatis, ex quorum ratione, publica negotia et quae ancipitia sunt, metiri consilium non est. Ideo Mauritius Dux Saxoniae, Carolo Quinto Imperatori, subtiles quasdam interpretationes adversus Philippi Landgravii Hassiae liberationem nectenti, exprobravit: Atego, inquit, te, tanquam Imperatorem, non tanquam Iuris consultam et Legistam, volo pactiones et foedera interpretari. Idque olim Cicero monuerat in prudentissima Epistola ad Quintum Fratrem. Possunt, inquit, in pactionibus faciendis non legem spectare censoriam, sed potius commoditatem conficiendi negotii, et leberationem molestiae. Vnde officia distincta esse op otebat eorum, qui in foro dominantur, ab iis qui res negotiaque tractant publica. Quod idem Cic. pro Cornelio Balbo ait. Etenim Scaevola ille Augur, cum de jure praediatorio consuleretur,

homo juris peritissimus, consultores suos nonnunquam ad Furium et Cascellium praediatores rejiciebat, quod assiduo usu uni rei deditus, et ingenium et artem saepe vincat. Quis dubitet de foederibus, hoc est de toto jure pacis et belli omnibus juris peritissimis Imperatores nostros anteferre. Ac quidem hisce, et id genus rationibus, multo plus citiusque impetrarunt Principes Romani, quam si momento, unicoque impetu, imperium populo abscidissent. Quod eleganter et vere Tacitus: Speciosa verbis, re inania aut subdola; quantoque majore libertatis imagine tegebantur, tanto ereptura ad infensius servitium.

CHRISTOPHORI BESOLDI DE ARCANIS RERUMPUBLICARUM DISSERTATIO.

CHRISTOPHORI BESOLDI IC. DE ARCANIS RERUMPVBLICARVM, CAPUT I. De Arcanis convenientibus statui omni.

NOn solum subditi Religione, educatione, legibus, aliisque similibus mediis ad Politicam deducendi sunt felicitatem: sed et Majestas Imperii, salutis cum sit tutela; ideo statum, formamque Reipublicae, et suam etiam auctoritatem, mediis quibusdam tueri debet is, qui imperat. Quae arcana Reipublicae, vel secreta Imperii, communiter vocitantur; et quae Aristot. l. 5. polit. cap. 8. [gap: Greek word(s)] , alibi, [gap: Greek word(s)] , item, [gap: Greek word(s)] , appellat. Vide Conradum Cerneman. in laboribus Iulii Caesaris num. 214. et Facium in praefation. Politic. Livian. Et haec ita per consequentiam populi quoque salutem concernunt: cum salus Principis ac status spectet cumprimis ad publicam tranquillitatem, Ea ab Arnoldo Clapmario, prudentissimo juvene, primum ordine sunt digesta, in opere illo luculento, quod de arcanis Rerumpublicarum inscripsit. Cujus tamen contenta pleraque VVaremundus ab Ehrenberg, seu Eberhardus a VVeihe conditione suppilatoria sibi

vedicat; in tractatu de subsidiis. cap. 3. nu. 4. et cap. 6. num. 26. ac etia cap. 7. num. 31. Confert item ad horum arcanorum Cognitionem Tacitus cumprimis, ac Suetonius quoque; (quem, ut praeclarissimus Berneggerus eruditissimo suo commentario porro illustrare pergat, e re literaria esse puto) inter recentiores vero Guicciardinus ac Machiavellus.

II. Arcanum Imperii veterum olim superstitionum quoddam velut adytum erat: ceremoniae, et ritus, et Numinum statuae antiquissimae, quibus conservari et conservatis constare Imperia, fatua gentilitas credebat. Pleraque enimhujus regna, talia figmenta consiliosorum hominum in intimis penetralibus fanorum colebant, quibus appensam veluti salutem publicam persuaserant vulgo; ne quis inquireret fundamenta Religionum, aut inquisita, praejudicata sanctitate deterritus, prodere auderet. Caspar Barthius ad Rutilium lib. 2. v. 42. Sicque nomen tutelaris Dei, urbis Romae, cujus auspiciis ad tantam eminentiam pervenisset, palam facere nefas reputabatur, Plutarcho et Macrobio teste. Aliud sunt Reipublicae arcana, de quibus hic mihi sermo; eaque cum Clapmario, h. l. 1. c 4. definio: esse intimas et occultas rationes, sive consilia eorum. qui in Republica obtinent principatum; cum ipsorum tranquillitatis, tum etiam praesentis Reipubl. status conservandt, et fere boni publici caussa. Haecque Lipsius vocat, consilia arguta, a virtute aut legibus devia, imperantis Imperiiqui bono; quem etiam dolum bonum vocare possis: Deo autem esse occultas

artes. Nam sane si cujusvis specialis Dom inationis arcana a vulgo scirentur, multum eis detraheretur authoritatis. Et certe de iis, vel in genere agere, cum gratia Politicorum mihi liceat: qui intima civiles scientiae penetralia recludi (ut in simili loquitur Govianus ICtus) fortasse nolint. Quin ipse quoque Deus, sua arcana consilia habet, in quae homini inquirerenefas. Scrutator enim Majestatis opprimetur a gloria. Quale est illud de tempore interitus Mundi, quod nec Augeli ipsi norunt. Et alia Mysteria, non nisi sanctis communicata, Quomodo Paulus gloriatur, se in tertium coelum raptum, audivisse arcana verba, quae non licet homini loqui. Et quoque Principes, ac Aulico politici (quorum arcanum maximum est, eorum arcana non prodi) aegre ferunt talia publicari. odioque prosequuntur libros, ubi ea pertractantur: id quod festivissimus Boccalini monet etiam, qui cent. 1. ragg. 89. eam ob caussam Machiavellum ex Parnasso pulsum, refert, quod talpis restituerit visum; et cent. 2 ragg 71. Tacitum accusatum a Principibus fingit, quod conspicilia Politica fabricarit adde cent. 1. ragg 86. f. m. 400. At vero in peregrinatione, cujusque Reipubl. arcana inquirere, Guevara, Iulius Bellus, Lipsius aliique monent. Et etiam in Theoria ex usu fuerit, arcana Politicorum investigare, quantum ex literis licet, ne incautos opprimant, si quando eschola in forum, quasi in alium terrarum Orbem, ad actionem perventum sit. Nam tela praevisa minus nocent. Quae supprimere forte invidia sit, si cut ICtus quidam prodidit,

esse arcana Iurisprudentiae, quae Dd. discipulos suos celent, quo semper plus illis sapere videantur. Quod nec Siracides, nec Magnus Scaliger probat, nec imitatus est Aristoteles, cum contra voluntatem Alexandri Magni Politica sua edidisset. Dn. Ioh. Gryphiander. velitat. Iuridico polit. de Arcanis polit. th. 12,

III. Subtiliter haec arcana Clapmarius distinguit. lib. 1. cap. 8. in arcana Reipublic. nempe quae spectant ad praesentem Reipublicae formam atque speciem conservandam; et arcana Dominationis, pertinentia ad securitatem eorum, qui Principem locum obtinent in civitate. Quod et innuit Dn. Gryphiander d. loc. th. 64. etc. ubi scribit Arcanorum alia quidem primario ad utilitatem publicam tendere, alia consequenter. Illa esse, quae ad ipsius Imperii salutem. pertinent; haec, quae ad illorum, qui Statui praesunt. Haec enim distincta esse, subtiliores norunt, et satis manifestum fit; si quando in comitiis Ordines Imperii ab ipso Imperante dissident, ut saepe in partes eatur. Quod in bello Protestantium accidit, cum Principes, se contra Carolum V. non contra Imperium arma sumere, protestabantur. Est enim Imperatoris persona ab Imperio distincta, ut illa sublata, hoc nihilominus duret. Sicuti Tiberius Caesar, Principes mortales esse, Rempublicam aeternam dicebat: et in simili Alfenus singulorum judicum personis mutatis, idem tamen judicium manere, respondit.

Vnde licet crimen perduellionis et majestatis, fere a ICtis confundatur; proprie

tamen illud, in ipsum Reipublicae statum, hoc in Principem committi, Cujacius et Vultejus docuerunt. Magna sane etiam Imperantium ratio est habenda, cum in eorum salute salus Reipublicae maxima ex parte recumbat; quod toties apparuit, quoties Duce caeso, validissimi exercitus facile sunt profligati. Vnde quicquid eorum tranquillitati conducit credendum est, in commune prodesse. Quia caeso capite, caetera membra salva esse non possunt. Verumtamen ab his privati affectus saepe utilitatis publicae praetextu velantur. Sicque de Augusto; licet Pompeius ICtus dicat; ipsis rebus dictantibus, necesse fuisse Reipublicae, per unum consuli, propter factiones quae crebrae tunc Rempubl. distrahebant tamen inquit Tacitus, dicebatur contra: tempora Reipub. obtentui sumpta, caeterum dominandi cupidine acta omnia. Proinde cum sit natura mortalium avida Imperii, et praeceps ad explendam animi cupidinem, ut Sallustius fatetur, cauti Politici eam ab utilitate publica separare norint.

Et porro Imperii arcana, cum juribus Majestatis, seu Imperii, minime confundi debent. Etenim arcana haecce, aliud nil sunt, quam abstrusae artes, per quas ab Imperii jure, ipsaqne dominatione homines seditiosi prohibentur. Clapmar. l. 1. c. 9 Callida quaedam commenta, sive rationes, ad avertendum eos, qui intentioni Politici adversantur, inducta, [note: Grypiander d. loc. th. 1.] Vicissim Imperii jura sunt aperta, iisque minus, quam arcanis, Respublica carere potest, Arcana haec sunt ratio Status. Vide

me lib. 1. polit. cap. 2. n. 37. Quam Boterus d. ragion. distato in princ. describit: Notitiam mediorum et rationum, quibus fundatur, firmatur et augetur Status, eo nomine a Trajano Boccalini, tecto nomine reprehensus. Qui cent. 2. ragg. 85. eam definit, essere una legge, utile a gli stati, ma in tutto contraria alla legge d' Iddio, e degli huomini.

IV. Et sane arcanae ejusmodi rationes multis gravissimis Politicis pessime audire solent. Vnde prudentissimus Paruta in soliloquio f. m. 496. ait: In questo corrotto secolo, con certo vano nome di ragion di stato, si vanno spesso perturbando, e confondendo le cose humane, e le Divine. Haeque rationes, ut interdum non sunt negligendae. Kirchnerus disputat, politic. 20. in not. ad thes. 3. ita earum haud prima ratio est habenda: cum nullum majus arcanum sit, quam juste imperare et non offendere Deum argum. Prov. cap. 18. Vide Nicolaum Betsium tractat. de pactis famil. fol. 747. Civis est, qui diligit patriam suam, ac falvos incolumesque desiderat bonos omnes. Cicero Verr. hoc qui negligit, nec est bonus Princeos.

Veruntamen ex duobus malis, id quod minimum est, eligi quandoque debet. Et in hoc fundantur haecce arcana: iis, ut in medicina venenis, uti solemus, usurpamus ea, quasi jure defensionis. Gryphiander thes. 20. etc. Ad defensionem autem id fieri patet, quod hisce arcanis viri [gap: Greek word(s)] factiosis hominibus imponunt, et tranquillitatem Reipublicae ab iniuriis vindicant, ut iis delinimentis (praesertim Imperii simulacrorum) inescati, ab Imperii cupiditate

sponte desistant, quod alias vi aut metu poenarum facturi non erant. Nimirum est hoc duplex officium prudentiae civilis: cives non solum vi ac metu poenarum, sed etiam astu, praemiorum exhortatione, et persuasiunculis in officio continere, quorum illud ICti, hoc Politici proprium reputatur.

Scio, id Theologis quibusda non probari, qui [gap: Greek word(s)] , illud Divi Pauli nobis objicient, non esse facienda mala, ut eveniant bona. Quibus id facile largimur: si toto genere ac natura sint mala, quae nullius boni publici praetextu excusari possint. Caetera, quae Lipsius: in polit. recte a prioribus separat, simpliciter mala non sunt, sed pro intentione nocendi: quae si absit, quasi apicularum morsus sunt, quibus dempto aculeo, non subest virus. Ac utut subsit, tamen id per necessariam defensionem absorbetur, ob quam etiam homicidium, in terminis inculpatae tutelae commissum, in foro poli excusabile existit. Quae et ratio est, cur etiam civilia jura dolum dolo vindicari petmittant, ut utrobique fiat compensatio. Vnde contra actionem doli, non exceptio doli (sicuti nec contra exceptionem replicatio) datur: quasi prior dolum commiserit, qui posterius allegat. Arcana talia Biblicae Historiae suggerunt quoque. Sic David, non occidit Ioabum, multipliciter mortis reum, sed filio in Testamento, ut id faceret, praecipit, etc. Nec itaque vera ratio Status est contra religionem

Marnix sect. 1. resolut. 5. Navigandum inter dum est, non navigatione prima, seu primum optanda, sed secunda, seu secundo loco petenda. Aristotel. lib. 8. politic. cap. 9. Vbi Sepulveda. Sic dolus aliquis est bonus. l. 1. §. 2. ff. de dolo. et. ut Plautus ait:

Regum asperat mores populus, aut mitigat, et eos etiam arcanis artibus uti cogit. Sicque pro arcano Principes reputare solent, nec etiam negligere suspicionem, quae salutem concernat: Bottero de detti. 1 fol. 2. et fol. 17. Cum hic in primis, tutius sit praevenire, quam profligata causa remedium indagare.

Sed et ICtisua habent arcana, quae Pomponius ac Vlpianus remedia vocant. Herennius, [gap: Greek word(s)] , sive Eurematica, de quibus librum singularem scripsit, Practici Cautelas, quae sunt callidae quaedam rationes, sive subtilia ICtorum inventa, ut Brederodius explicat, ad victoriam caussae obtinendam. Quarum farraginem Baldus, Coepolla, Durantes, et alii tradiderunt. Sunt haec judiciorum secreta, ut alicubi Vlpianus vocat, in quibus nervus, sive, ut Imperatores loquuntur, ambigua fata caussarum consistunt, quibus neglectis caussa ipsa facile amittitur. Ac eorum quaedam ita sunt comparata, ut in fraudem legis tendere videantur, ac juri oblique adversentur. Qualia ICti veteres ipsi quoque admiserunt, ut exemplis demonstrat Iohannes Fichardus. Idque objuris veteris

duritiem, ac rigorem mitigandum, quae summum jus antiqui, summam putarunt crucem, ut Columella prodidit. In quem usum etiam fictiones sunt inventae, juris civilis, scilicet commenta, ad usum vitae communis, contra naturam, ac rei veritatem accommodata, ut Hotomannus definit. Vide Gryphiandrum thes. 51. etc.

Sed et Medici (quorum curationes in multis Politici imitantur) salubres, sed voluptate carentes cibos, blandi oribus alloquiis prosequuntur.

Vt pluribus eleganter Lucretius expressit. In contractibus quoque et mercatura (ut de militaribus stratagematibus nihil hic dicam) dolus quidam bonus ad mittitur, quando in emendo et vendendo naturaliter concessum est, quod pluris sit, minoris emere, quod minoris sit, pluris vendere, et invicem se circumscribere, ut Paulus et Vlpianus docuerunt. In quorum claris verbis frustra se torquent Doctores. Siquidem hac spe quaestus sublata, teste Seneca, omnis mercatus langueret.

Quod si obtinet in negotiis privatis, quidni etiam in publicis ad Reipublicae salutem? Hunc enim finem unicum horum arcanorum dixi, extra quem pleraque sint odiosa et vix toleranda. Namque certissimum existit, media ejusmodi nihil proficere ad Rerumpublicarum conservationem: nisi bono fine, summaque urgente necessitate, usurpentur. Deus enim, qui

Regna constituit, eorum etiam continendorum rationes justas et legitimas, contra incommoda, (quae homines quandoque malis etiam artibus, propter majus bonum tollenda existimant) novit, et tempore opportuno subministrare solet, Spera in Domino, et fac bonitatem, et inhabita terram, Revela Domino viam tuam, et spera in eo, et ipse faciet. Psalm. 78. vers. 3. etc. Dominus dissipat consilia gentium, reprobat cogitationes populorum, et consilia Principum. Consilium autem Domini in aeternum manet: Cogitationes cordis ejus, in generatione, et generationem. Beata gens, cujus est Dominus Deus ejus: Populus, quem eligit in haereditatem sibi. Non salvatur Rex per multa virtutem: et Gigas non salvabitur in multitudine virtutis suae. Fallax equus ad salutem: in abundantia virtututis, suae non salvabitur. Ecce oculi Domini, su per metuentes eum: et in eis, qui sperant super misericordia ejus, Anima nostra sustinet Dominum, quoniam adjutor et pretector nester est, Psalm. 32. vers. 10. etc.

Ideoque cum Clapmario, limites hujus artis sunt ponendae: Religio, fides, pudor, quos egredi non licet.

In quo a nolis abit Machiavellus, qui pro salute Principis, nec eos quidem observandos docet. Vitam, inquit, princeps tueatur, curetque imperium conservare: qui bus autem id fiat rationibus, nihil intesest modo aliquam honesti speciem prae fe ferant. Nec, multum laboret, si in eorum vitiorum infamiam incurrat, sine quibus Dominatum non facile tueri possit.

se, ut alios, diversas spes, sed solum incolumitatem Principis spectare: cui caveri utcungue ab insidiis ex usu sit, etiamper scclera, Gryphiand. thes. 43. Et dicam infra ego, Deo volente pluribus, cum de flagitiis Dominationis agam.

Quae aliter non sunt noscenda, quam quomodo Haereticorum opiniones discendas, B. Hieronymus, monet, nonut sequamur, sed ut convincamus, et judicemus. Quomodo in Ethicis, non de virtutibus tantum, sed etiam de vitiis praecipitur. Quomodo item a ICto, Vlpianus non justi saltem, liciti aut aequi, sed etiam injusti, illiciti, et iniqui notitiam requirit, ut in electione alterum ab altero, bonum a malo (quod proprium est prudentiae munus) discernere possit. Ac proinde Aristoteles rectissimi sophisticam partem Logices facit; non ut falsum in ea doceat, quod contra finem ejus artis foret, quae, veritatem semper ob oculos habet: sed ut sophistas, falsa intentantes, avertere, ac supplantare erudiat, pro consequendo vero. Vt non admittenda sit doctrina eorum, qui de vitiis in artibus nil quicquam praecipi volunt, quia rectum sit Iudex sui et obliqui Gryphiand. thes. 17. etc. Miserrime periit Pharao, qui cap. 1. Exod. vers. 10. etc. ait: Ecce populus filiorum Israel multus, et fortior nobu est. Venite, sapienter opprimamus cum, ne forte multiplicetur: et si ingruerit contra nos bellum, addatur inimicis nostris, expugnatisque nobis, egredi atur de terra. Praeposuit itaque Magistros operum, ut affligerent eos oneribus, aedificarentque urbes tabernaculorum pharaoni. Vnicum adhuc addo Exemulum Achitophelis, acutissimi Politici.

tici, et cujus consilia ita erant, ac si quis divinum consuleret oraculum: cujus tamen prudentiam callidioraliquis elusit. Tales exitus habere solent consilia humana, Rerumpublicarum nimis callidae et abstrusae rationes, Deo illudentes, et populum opprimentes. Miserrimi ergo sunt Imperantes, quia violenta et arcana media, contra conscientiam quandoque usurpare coguntur. Trebell. Pollio in triginta Tyran. vitis num. 20. Impii plane et athei sunt Imperantes, eorumque ministri, qui nunc fere omnes, in ejusmodi ar canis, rationem politiarum con sistere censent, qui magis, ut imperent enituntur, quam ut sint Imperio digni: qui magis se adstrictos putant, Imperium ut tueantur, quam conscientiam iliaesam ut conservent: qui Principi suo obligatos se putant, ut ei prosint, non ut consulant justa. Subjungere lubet judicium hisce de rebus, acutissimi Campanellae poli. cap. 4. §. 6. et seq.

Ratio politica, quam nunc vocant de Statu (olim aequitas et [gap: Greek word(s)] ) transgreditur legis, scripto vel voce promulgatae, literam, sed non sensum et finem, Quoniam non nisi proprer melius bonum et commune, abrogat, irritat, interpretatur et dispensat: quando Fabio Vibuliano, Senatus Romanus vitam concessit, qui secundum legem mori debebat: et Horatio, qui tres occiderat Curiatios, pro Imperio Romanorum. Ratio autem status hodierna, est inventio Tyrannorum ad aequitatis similitudinem: arbitrantium, se posse pro sui status pravi acquisitione et conservatione,

Verum differentia est inter rationem status et aequitatem. quoniam haec bonum publicum respicit verumque: illa vero privatum apparensque Dominatoris. Vt autem hoc nomen, jam pro impio agnitum, postquam Machiavellus Achitophelizavit, tegerent, dicunt Principes, ratione de bono regimine. Quae nomina etiam sensum bonum continere possunt, licet a pravo imposita fuerint. Verbi gratia: Recta ratione status, Cleonymus occidit Ephoros in Lacedaemone; non recta Rex Turcarum, fratres: quoniam licet hic ob commune bonum id facere videatur, tamen quum sit contra legem Dei, et alia via provideri queat, ne Regnum occupent, irrationabiliter operatur. Princeps bonus non indiget hac ratione status, quoniam probitate perpetua se tuetur: si quis autem contra ipsum insurgit, populos omnes habet auxiliatores; ut David, a filio privatus Regno. Principem malum nec millies mille artes Machiavellisticae tutantur: quoniam et populis odiosus est, et Deo, omnium Regi. Qui autem a prima causa discordat, fallaciter secundis innititur. Quemadmodum et Caesar Valentinus Borgia, sub Magisterio Machiavelli providissimo, vitam et statuam amisit semperque capiuntur in astutia sua Machiavellistae, quoniam scientiis rerum divinarum et caelestium carent, putantque propria prudentia metiri sese omnia et piaevidere posse.

V. Omne Imperium, omnemque Reipublicae formam, validissimo munimemo tuetut auctoritas eorum, penes quos summum Imperium existit. Et ea describitur, tum subditorum, tum exterorum, de celsitudine imperantium, praeclara existimatio, ejusque veneratio. Quemadmodum Medicus, cui fidit aegrotus, felicius, quam alius curat. Galleottus Martius, d. doctrin. promisc. cap. 15. Ita praeclara de Imperio existimatio, (seu Repntatio) multa efficit, et plura nonnunquam, quam vis atque arma. Boccalin. 2. ragguagl. 15. Haec Patrimonium Principis est: Bottero. I. dedetti fol. 19. Certissima haec est Imperii, et salutis publicae tutela, qua [orig: quâ] nihil adversus odium et contemptum, (capitales gubernationis pestes, quae contumaciam et defectionem secum trahere solent) potentius. Kirchnerus Disputat. Candidator. ordin. 5. thes. 3. et Idem disputat. d. republ. 20. thes. 1. a. (ubi tamen authoritatem, unius tantum Imperio, male attribuere videtur) AEschytus sept. ad Thebas. Obedientia erga Principes, est felicitatis Mater, servatoris uxor.

At vero hanc authoritatem (quam obedientia promptior subsequi solet) conciliant virtutes moderatrices, pietas, justitia, prudetia, natura et usu acquisita; fortitudo, liberalitas, temperantia, clementia, severitate temperata: constans Imperii forma, diligens et uno tenore fluens, mutationum crebrarum expers: arma, boni et fideles Consiliarii. foedera vicina, etc. Kirchnerus disp 20. thes. 2. Hoennon. disp. polit. 3. th. 52. segg. etc. Christ. Forstnerus hypomn.

VI. Non quaerere, vel captare debet Princeps vanam reputationem, solo in externo sub sistentem fulcro, sed vera potius

Politiarum fundamenta evertentem: aerarium nempe quae exhaurit, et subditorum evacuat amorem. Et sane Reputatio, si non veris virtutibus, internaeque magnitudini innitatur, a vilevissima vinci solet Boccalini cent. 2. ragguagl. 15. Potentia vel vis, haud sua vi nixa, nullius, vel exigui admodum est momenti, Ioh. Baptista Lenecius. observ. polit 28. Quo et intuitu Alexander Severus olim dixit: Imperium in virtute esse, nonin decore. Et vanam Hispanorum reputationem salse, satisque ridet Boccalinus 2. ragg. 4. Adde Michel de Montaigne. I. des essais. c. 41. Ac vera opinio fuit Antonii Imperatoris, lib. 1. posse eum, qui in aula vivat, et stipatoribus carere, et vestibus pictis, et facibus, statuisque certi generis, reliquoque luxu: sed licere ei proximum privato homini habitum sumere, imo vero eum splendorem, eos, qui Principes Rempublicam gerere velint, demissiores segnioresque efficere. Montaigne lib. 3. cap. 6. fol. m. 911. Piccart. dec. 14. c. 1. et Tassocant. 2. nu. 60.

Hocque vento pascitur tamen nunc totus Mundus. Et quod de Portugallen sibus Conestagius in praefat. dicit, eos vivere ex opinione, et sustentari potius eo, quod se esse putant, quam quod sunt revera: hoc nunc de omnibus fere populis Orbis Christiani dicere licet, add. Boccalinicent 1. raggual. 34. fol. m. 133. Optime, amicus mihi optimus, Dn. Antonius VVinterus: part 1.

sibi pater membra sua abscindat, etiam cum absciderit, reponere cupiat, et in ab scindendo gemat, cunctatus multum diuque. Quare paternus Regum in cives suos amor tantum potest, ut ipsorum corda et intimos affectus plerumque possideant in solidum, atque unico saepe verbulo benigno, et intuitu blandulo, veluti potentissimo quodam fascino, eorundem voluntates arcas et scrinia expugnent Dn. Lansius pro Galliae f. 19. Et majotem vim habet ad tenendos in officio etiam feroces homines, aequitatis, gravitatis, constantiae et sapientiae opinio, quam regium sceptrum; quam etiam carcer, bonorum confiscatio, proscriptio, virgae denique et secures. Iohan. Herburtus de Fulstin. histor. Pclon. lib. 20. cap. 20. Eaque demum Respublica fortissima censetur, ubi Princeps, vel Imperantes, a civibus amantur, Vide Senecam 1. declamat. tertia: Nullum quippe imperium tutum est, nisi benevolentia munitum, ut in Dione ait AEmil. Probus. Et nemose alterius Dominum per violentiam nominare potest, Perez, in Aphorism, fo. 246. Boccalini d. Parnas. 1. ragguagl. 99. Et idem in Pietra del Paragon. fo. 20. Multum imperando, plus amando Rex potest: Amor et Obedientia, fratres sunt germani. Anton. Perez. fol. 21. nu. 105. Impii, et ipsi etiam Spiritus impuri Deum timent, sed quia non amant, non ei obedientiam praestant. Metus et odium inseparabilia censentur. Perez, fol. 329. aphorism 389. vetusque versus est:

Male veneratio terrore aequiritur, longeque valentior est amor, ad obtinendum quod velis, quam timor. Plinius 8. Epistol. Imo, amor est de essentia Regis. Arnisaeus relect. lib 2. cap. 3, sect. 2. Louys Guyon, tom. 3. des diverses Lesons lib. 1. ca. 22-et seqq. nec Imperium vi retinetur. Marnix sect. 4. resol. 1. Faciant ergo Reges subditos sibi amicos. Perez Aphorism. fol. 260. num. 144. Ita Alexander Severus, cum ipsi et mater, et uxor objicerent nimiam civilitatem, saepeque dicerent, molliorem tibi potestatem, et contemtibiliorem fecisti: ille respondit, sed securiorem atque diuturniorem. Animorum inclinationem, sequitur inclinatio, et ruina Imperiorum: Typotius de fama fol. 131. et seqq. signumque mortale habetur Principatus, si Princeps suis diffidere cogatur. Perez. fol. 227. num. 33. Ea demum felix est Regis fortuna, si timeant subditi, non eum, sed pro eo: quod Bias olim dixit. Vide Scipionem Amirato. Discurs. lib. 15. cap. 7. et lib. 17. c. 3. Tutissimum hocce satellitium est. Richter. Axiom. Histor. 189. Etenim, quem omnes oderunt, hic singulos ut metuat, est necesse: ac, ut ait Dionysius Halicarnassaeus lib. 6. sub num. 34. Quicquid est formidabile, id necessitate naturali maxime est omnibus exosum. Ac firmissimum id esse Imperium, ibiddicit T. Largus, quod beneficiis, non suppliciis, subditos in Imperio continere solet. Illorum enim benevolentiam, horum timorem esse comitem. Ausonius:

Praeclara, et quae hunc referantur plane digna verba sunt Marci Imperatoris apud Herodianum lib. 1. Neque enim, aut pecuniae vis tyrannidis luxuriam explere, aut stipantia satellitum agmina tueri Principem possunt, nisi eorum, quibus imperas, prius adsit benevolentia. Quippe ii demum diu tutoqne imperant, qui non metum ex crudelitate, sed sui desiderium ex bonitate, civium suorum animis instillant. Neque enim quos servire necessitas coegit, sed quos obtemperare sua quemque voluntas adegit, ii sunt in agendo patiendoque, a suspicione omni, assentationeque vacui: et nunquam Imperia detrectant, nisi violenter, contumelioseque habiti sint. Sicque Caesar maluit semel mori, quam metuere semper. Suetonius cap. 86. Vide Nemesin justam, a qua superbia, absolutaeque potestatis abusus ita punitur, ut etiam minimum timere cogatur. Perez fol. 269, et fol. 39. n. 217. et seq. Cujus regulae illustre praebuit exemplum Ludovicus XI, Galliae Rex. De quo Cominaeus, lib. 6. cap. 12. fol. 569. item 572. ac passim. Hincque vere gloriosa, ac viro Principe digna gloriatio fuit, Celsissimi Eberhardi, VVurtembergiaci Ducis; qui in Principum Germanorum solemni conventu, hoc uno gloriabatur: quod in cujusvis suorum subditorum gremio, etiam in vastissima [orig: vastissimâ] solitudine somnum capere securus posset Ioachim. Camerarius in vita Philipp. Melanchth. Mart. Crusius. Annal. part. 3. l. 7. c. 14.

Quod dextre explicavit Imperator Sigismundus: qui audiens a quibusdam dispatari, num melius esset amari, an timeri a subditis? respondit: quemadmodum superi amari et timeri volunt, ita et Reges. Neque enim bene ames, nisi etiam timeas. At in Regibus quoque situm est, ut amentur et timeantur: si ita moderentur vitam, ut nec inferioribus sint terrori, nec superioribus despectui AEneas Sylvius 4. comment. in res gestas Alphonsi. Fugienda itaque familiaritas, levitatem comitem habens; quae olim Iohannem Albretanum, Navarrae Regem pessundedit: Histoire de Navarre. fol. m. 603. et seq. quique eo nomine a sua uxore acerbe exagitatur. ibid. f. 623. Fugienda compotatio familiaris, etc. Kirchnerus disp. de Repub, 20. in corol. Olaus Magnus lib. 13. c. 34. Amoris illecebra est, non solum universorum, sed et singulorum cura. (nam et minimos etiam timere debet. Perez f. 39 n. 217. et seq.) et ita singulorum ipse percipiat querelas. Vide Iustum Lipsium in Dissertatiuncula: Vbi de Rodolpho Austriaco. Ac barbarus est modus auctoritatem acquirendi, si Princeps nunquam conspiciatur. Kirchnerus disput. de Repub. 20. th. 2. b. vid. Pierre Matthicu. l. 1. narrat. 4. n 11. f. m. 118. si solus edat, Piccart. dec. 17. c. 6. Nam semper comitas est melior fastu. Dn. Gruterus part. 2. discurs. ad Tac. f. 18.

I. Quod Princeps non debet supplicia spectare. Faci. pol. Livian. part. 3. error. 27. Ferina rabies est, sanguine ac vulneribus gaudere, et supplicia, nisi, dolente et

(2) Vicissim praemia ipse, non per alium offerre debet. Kirchnerus disput. 19. th. 1. a. Favorabilia personae Regiae reservanda, odium in officiales derivandum. Boccalini. 1. d. Parnas. c. 61. Sententia fuit Rudolphi 1. Imperatoris: Severum et immitem fuisse me aliquando poenituit; lenem et placabilem nunquam. Plerunque enim civiles dissensiones, mansuetudine et moderatione multo facilius, quam severitate et armis sedari possunt. Ita vere apud Euripidem Rex Menelaus inquit: Si vela tendas nimium, navis mergitur, sed si relaxes rursus, vehitur tutius. Odit Deus nimis vehementes impetus, odere cives: gratior est moderatio: Chytraeus hist. Saxon. m. fol. 549.

(3) Opera cumprimis danda: ut subditi contenti sint statu praesenti, nec imperli sit pertaesum. Id enim imperium firmissimum est. Anton. Perez. fol. 135. Subditi namque male contenti, sunt desperati. Guicciard. in hypomnem pol. nu. 56. et Regna male contentis, ut vocant, plena, instar turris sunt, argento vivo inaedisicatae. Perez f. 22. num. 113. Magnum ideoque est arcanum, subditos non habere male contentos: facileque evertitur regnum, ubi subditi Dominum tantum, non Imperium sunt mutaturi. Boccalini, cent. 2. ragguagl. 6. f. m. 21.

Sed subditorum animos maxime perturbant, novorum rumorum, vel incertorum, vel ex affectu cujusvis confictorum sparsores: qui ideo maxime sunt puniendi. Optime Langlaeus Semestr. l. 8. c. 11. Quales hodie sunt die Nevve Zeitungen

spargiren: et tam Principes, quam subditos, in has vel illas partes proclives reddere student. Vanissimum pessimumque hominum genus: omnibus mortalibus libertatis desiderium est innatum, et iis, qui inviti, et coacti miserias perferunt, quaevis vel levissima occasio ad res novas idonea videtur. Dionys. Halicarnass. l. 4. Ideoque justis populi petitionibus satisfaciendum. Perez. fol. 160. Aph. 80. Multo minus eorum privilegia sunt violanda Pierre Matthieu l. 6. narrat. 1. n. 4. f. 452. Sicque Trajanus ad Plinium l. 10. Epist. 110. rescribit, sequendas esse leges uniuscujusque civitatis. Nam (de Bithyniae ac Ponti civitatibus loquens) sive habent Privilegium, quo caeteris creditoribus anteponantur, custodiendum est; si vero non habent, in injuriam privatorum id dari a me non oportebit. Et Epist. 114. Id ergo, quod semper tutissimum est, sequendam cujusque civitatis legem puto.

At si fieri nequeat, ut omnes praesenti statu sint contenti; ea tamen pars civitatis, Rempubl. quae salva esse cupit, potentior existere debet. Aristoteles 4. pol. 12. quo et semper Lysander respexit. AEmilius Probus in vita. Ac item, quamvis Princeps plus timere debeat subditorum maledictiones, quam inimicorum arma, quod fuit Apophthegma Heinrici Castiliae Regis: Botero d. detti. f. 3. attamen Friderici III. Imper. mansuetudo imitanda est: qui, cum nonnullos dicta probrosa in eum jecisse aulici referrent, nihil plane commotus, dixit: Principes et alios praestantes viros, quasi signum, ad quod omnes virulentae

linguae tela conjicerent, expositos esse; ut turres praealtas fulmina feriunt, humilia praetereunt tecta. At bene nobiscum agitur, cum verbis tantum impetimur. Et in magno praesertim Regno, multa negligere, multa pati necesse habet Princeps. Ac ita Catharina Medicaea dicere solebat; che gli effetti di piccioli modelli, non riuscivano ne grandi. Batero de detti. fol. 17.

X. Sed inter arcana, de quibus nunc tracto, generalia sunt, quae omnibus negotiis, in unaquaque Republ. pro ratione temporis ac loci adhiberi possunt, ex quibus specialia deducuntur. Inter quae primum agmen ducit simulatio. Quod arcanum generalissimum, ex quo caetera omnia, tanquam rivuli ex suo fonte, descendunt.

Simulationem ICtus dolum vocat, cum aliud agitur, aliud simulatur. Quo nomine non innuo turpem simulationem, neque quali arrogans uti solet: uti Nero ad quinquennium, Herodes junior ad sexennium fuere, post quod tempus simulatio detecta, et natura hactenus occulta erupit. Quam licet Tyranno valde necessariam dicat Aristoteles, (qualis Tiberius fuit, artifex in vitiis occultandis.) Ego tamen Catonem probo, quem Velleius scribit, nunquam recte fecisse, ut fecisse tantummodo videretur. Sed honestam nihilominus simulationem, quae non multum a virtute recedit, utilem esse, et in tempore assumendam, B. Hieronymus docet: qua etiam justi homines ad suam et aliorum salutem sunt usi.

aliam actionibus speciem praeferre, quam revera subest; quod Plautus vocat, glaucoma oculis objicere; Vlpianus, sub specie, sub praetextu agere; Marcianus, sub colore: sicut actum ipsum Marcellus colorem, seu titulum quaesitum appellat; quam falsam expositionem interpretatur Quintilianus. Quales sunt omnes actus imaginarii, cum fides facti simulatur, non intercedente veritate, ut Modestinus definit. Et hoc omnino fieri opus est, quando Reipublicae expedit, consilia est, in occulto; ne, si causa deprehendatur, in ipsa herba supprimantur, priusquam perveniant ad maturitatem. Multa sub eo praetextu, et ab aliis fieri vidi, et feci aliquando ipse callide et insidiose, inquit Cominaeus.

Quo artificio Principes, proprios Legatos quandoque fallere solent, dum sub alio praetextu eos ablegantes, veram causam celant, ne, si sciant, remissius agant, ut supra, in dissert at. de legatis, dixi. Huic parti toties locus est, quoties alia causa praetenditur, ne, quod agimus, id agere tamen videamur. Gryphiander. thes. 70. et sequentibus.

Omnium validissimus est praetextus religionis, quo solo Bodinus scribit, Australes subditos suos in officio continere. Summa enim ratio est, quae pro Religione facit, ut inquit Papinianus: ut omnia post religionem ponenda civitas Romana duxerit, teste Valerio Maximo, etiam in quibus summae Majestatis decus voluit apparere. Hac veluti thyrso percutiuntur mentes humanae, ut facile in ejus imagine, etiam falsa

et simulata acquiescant: maxime vulgus, cujus mobiles ad superstitionem perculsas semel mentes, dicit Tacitus, ut nulla res efficacius multitudinem, quam superstitio regat. Hinc et Gajus ICtus, maximum remedium expediendarum actionum vocat Gryphiander, th. 77. etc. ego l. 2. pol. c. I.

Pariter usitatissimus est praetextus juris, ut paene nimi o sui usu eviluerit. Nec enim est quisquam hominum, maxime Principum, qui, quod agit, non jure agere videri velit: ut admodum insulsus videatur Politicus, si instar praedonis Vlpiani, interrogatus, cur id faciat, responsurus sit, quia facio, nec ullam causam suae actionis possit reddere, saltem fatuam et ineptam. Imo speciosam noverit, et quae etiam peritioribus imponat. Quod Principi suo suggerit Machiavellus: utilitati saltem ac Imperio consulendum; nunquam defuturas causas, quibus in actiones color aliquis juris inducatur: Homines autem specie magis et colore rerum, quam rebus ipsis permoveri et judicare: praesertim vulgus, quod specie recti, et rerum eventu captivum perpetuo ducatur. Et paene nihil quam vulgus in toto orbe versari, ut paucorum sapientum ratio habenda non sit. Quin ex his quandoque Patronos se offerent, sicuti Philosophus quidam caedem Cliti ab Alexandro per ebrietatem redte factam contendit, effecitque, ut jure facta a militibus decerneretur. Thomas VVolsaeus Cardinalis incestum, et crebra divortia Heinrici Angliae Regis, apud Pontificem excusare tentabat. Nimirum est hoc, quod in simili Cicero

conqueritur, nihil tam monstrose a quoquam dici et fingi posse, quod non aliquis Philosophorum asseruerit. Gryphiander th. 96. etc. Nec multi Papinianum ICtum imitantur: quem ajunt occumbere maluisse, quam Imperatoris fratricidium excusare.

Et itidem generale est arcanum; occultare odium, iram, dolorem, gaudium, et caeteros affectus, ne animadvertantur. Quod in speciem dissimulationis incidit, quae est simulationis quasi soror ac comes individua: quia eo ipso, dum dissimulamus quod est, simulamus etiam quod non est. Hocque summe necessarium esse Politico reputatur, adeo ut Magnus Rex non temere dixerit, qui nescit dissimulare, nescit regnare: imo nescit vivere. Cum enim in vita multa Politico obveniant, quae nolit; ut ad effectum consiliorum suorum veniat, multa simulet oportet inuitus, et dissimulet cum dolore, ut alicubi M. Tullius inquit. Gryphiander. h. th 134. etc. Ita injurias dissimulare quandoque oportet, saltem ad tempus. Et licet in privatis, injuriam dissimulatione aboleri dicat ICtus: in Pincipibus tamen manet alta mente reposta; quousque occasio ad animum revocandi, ut ICti vocant, se offerat. Sicque in praesens Tiberius injuriam civiliter habuit, inquit Tacitus, sed in animo revolvente iras, etiamsi im petus offensionis languerat, memoria valebat. Ita Saul dissimulabat despectum filiorum Belial, ac erat quasi. surdus. David demum moriturus a Simei injuriarum vindictam sumere filio praecipiebat.

deludere alios. Qua se invicem lactasse Ludovicum XI, et Carolum Burgundum, apud Cominaeum est videre: sicut apud Thuanum, quomodo Carolus V. Francisco de restituendo Mediolano frustra spem fecerit.

Pertinet huc periuasio, qua callide allicimus animos eorum operasque, qui alieni sunt juris, ut Lipsius definit. Quod proprium esse prudentiae statuit Cicero, conciliare sibi animos hominum, et ad usus suos adiungere, Ita Metellus apud Sallustium, Legatos Iugurthae alios ab aliis diversos aggreditur, acpaulatim tentando, postquam opportunos sibi cognovit, multa pollicendo, persuasit.

Sicuti et e diverso distrahere adversarios, serere odia ac rumores, alere factiones. Quomodo Cato inter servos simultates nutriebat, ne conjuncti in Dominum conspirarent. Quam artem Ludovicus XI. callebat, qui et quandoque ut amque partem in bello pecunia aut milite adjuvabat, et in omnibus paene Principum aulis suos habebat [gap: Greek word(s)] , ut Philosophus vocat: ex intimis Consiliariis, quibus annuum salarium furtim dabat, ut suae causae faverent.

Quod si tamen ultro citroque fides data sit, neque perfidiae, neque perjurii auctores cuiquam esse debemus, ut in simili Imperator Alexander rescripsit: cum, ICto teste, grave sit fidem fallere, utpote sanctissimum in vita, teste Cicerone. Hocque Iure gentium ita inter omnes populos convenit, absque quo esset, ut nec hominum

Quod cum in aliis, tum maxime in Principibus, obtinere debet; quorum simplex assertio habetur loco juramenti: ut dixi in dissert. de Foederum jure. Vnde cos ab omni malitia vult esse remotos Cacheranus, et Baldus, unam linguam habere et unum calamum, immobiles, sicut est lapis angularis. Verum quam multi sunt, apud quos dictis promissispue nulla fides, nisi quatenus expedit? Quod de Parthis prodidit Iustinus. Et et iam Bodinus 5. de Repub. cap. 6. attestatur. Fidei Religionem plerosque Principes reputare nullam esse oportere, si publica utilitas agatur. Et ita de Gallis ajunt, eos fraudibus agere, et fidem publicam, quae perire non debet, specie quadam Iuris, a legitimis etiam conventionibus exterminare, vanissimis ratiunculis innitentes. Dn. Lansius Orat. cont. Gall. f. 291. Qui pacta et juramenta pro decipulis habent, quibus incautos supplantent; sicut Lysander dicere solebat: Pueros quidem astagalis, viros juramentis fallere oportere. Quo sensu ille apud Ennium ait: juravi lingua, mentem injuratam gero. Sed his Isidorus commode praecludit viam: Quacunque arte verborum quis juret, Deus tamen qui conscientiae testis est, sic illud accipit, sicuille, cui juratur, intelligit. Alli alio pacto solent perplexarier pactum non pactum est, non pactum pactum est, cum illis lubet: Imo cum tabulae notantur, adsunt testes duodecim, tamen invenitur orator, qui factum neget. Si non aperte, saltem occulte quandoque.

th. 196. etc. multis ita utilitas plerumque pro justitia esse solet. Dn. Chrstoph. Forstnerus. Hypomn. polit 27.

CAPVT II. De Arcanis specialibus cujusvis Politiae.

I. ARcana Reipublicae specialia, triplicia Clapmarius facit 2. Cap. 1. ex triplici Imperii statu. Ego formam Reipublicae commixtam. sua pariter vel maxime habere Arcana, puto: quod nec Clapmarius alibi diffitetur. lib. 5. cap. ult. et 6. cap. 19. Et huc pertinent fines secundarii Rerumpublicarum, de quibus Aristoteles 3. polit. 5. Et sic Oligarchiae finis Divitiae sunt; aequalitas Democratiae: iique fines minus principales, praecipue statum concernunt. Ergo, Arcana sunt rationes, huncce finem adipisceudi

II Arcana Regni, quod obvenit successione, pauciora sunt. Satis enim est. ne Princeps suorum majorum transgrediatur instituta; deinde, ut tempori ad novos rerum casus inserviat: ita, ut si Princeps hujusmodi, communi et vulgari saltem praeditus in agendo industria sit, semper in Principatu se conservare possit. Nisi enim extraordinariis et praevalidis vitiis, in odium offen sionemque populi incurrat, merito naturali quodam jure a suis diligitur; et in ipsa vetustate cohaerentis et continuati Dominatus, omnium mutationum memoria obruta jacet. Nicol. Machiavellus in Principe, c. 2. et discurs. lib. 3. c. 5. Icon. animorum Barclai. cap. 13. Hoenonius disp. polit. 9. thes. 26, 27. et 29. Anton. Perez f. 180. nu. 124.

Ego in prodromo tract. d. success. et elect. fo. 15. num. 13. Quamvis major pars Regum, rationem diversam sequi malit, huncque vulgarem et popularem imperandi modum detestetur; teste eodem Perez. aphorism. de las fegundas cartas. num. 5. ac adde fol. 153, aphorism 74. Hinc Princeps talis antecessoris Consiliarios mutate et dimittere non debet. 3. Reg. 12. Cominaeus 1. c. 3. Serenissim us magnae Britanniae Rex, 2. Inst. Regiae. f. m. 69 Iohan. Gerhardi, decad. 4. quae st. 6. Ego, de Cosilio politic. cap. 6. Si quis tamen post Principem invisum, et cujus Imperii poenitet, Principatum acceperit, aut si veteris Aulae Consiliarii populo invifi sunt admodum, is abjectis illis, probos et expertos asciscat.

Fama defuncti, in successorio maxume Imperio, est custodienda. Amirato. 17. discurs. Casp. Ens. 2. convival. f. 166. Ego in prodrom. disp. nomicolit. num. 10. fol. 24. Et inprimis initio cavendum, ne contra consuetudines patrias, Regnique leges delinquat. Habetur enim pro comperto, quod is, qui exordium regiminis sui, a contemptu legum suscipit, multis, ut in juriam faciat, comminetur. Olaus Magnus histor. Septent. 8. cap. 3. Ad Arcana successivi Regni refero, quod Principatus minime dividendus est: quodque successioni certae debent esse fixae leges, et quod pacta fiunt gentilia, de mutua successione; et quidem dum adhuc incertum est, an ille casus unquam sit eventurus. Bodinus de Repub. fol. 1124. et seq. Ego tract. de success. et elect. Regia lib. 1. dissertat. 14. uum. 3.

novi, seu nuper parti: quorum nonnulla recenset in suo Principe Machiavellus, et Amirato lib. 1. disc. 8. ut et li. 20. discur. 7. Facius item in Polit. Livian. Richterus axiom. hist. 76. Suetonius Caesarec. 75. Forstnerus hygomn. 55. Regnum novum multa Arcana habet, et quidem etiam ad crude. litatem quam proxime accedentia. Vnde apud Virgil. 1. AEn. Dido:

Sicque etiam Tiberii crudelitas defenditur, in Boccalini Parnasso Cent. 2. cap. 33. Et Imperium, praesertim flagitiis partum, nemo unquam exercuit artibus bonis. Tacitus 1. Histor. Suetonius Caesare cap. 72, Vide Campanellam, poli. cap. 9. §. 6. Sic et in Republica libera ad unius dominatum redacta, institutio pristina cum primis libertati apta. mutari debet. Paruta li. 1. discurs. 1. fol. m. 27. Ita Philistaei, filiis Israel omnibus conventibus et congregationibus interdixerunt, cum eos ultimo praelio subjecissent. Drusius, ad loca Samul. lib. 1. c. 7 v. 7. Iisdem quoque omnia ferramenta ademerunt. 1. Samuel 13. vers. 18

IV. Aliarursus sunt Arcana Regia, sive Arcana Imperii Monarchici contra Plebem; alia contra Patricios; alia contra unum: de quibus Clapmar. 2. cap. 15. etc. et. Amirato lib. 13. disc. 8 Si nobilium timentur

factiones, plebs est tuenda. Boccalini. 2. rag guag 43. ut in Regno Neapolitano, et Ducatu Mediolanensi fecit Philippus II, Rex Hispaniarum, Debilitandi sunt, qui potentes nimis; Ludovici XI. Galliae Regis exemplo. Botero dedetti. f. 10. Plebs non exugenda, et contra Nohiles defendenda, et hoc est tenerei popoli bassi. Boccalini. 1. 6. 67, Alii, eo fine dissidia Nobilium fovent. Boccalini. 1. rag guag. 35. fol. 145. qui idem 1. ragguag. 68. disputat, quid commodi, quidque incomrnodi ferat, Optimates in Regno potentes habere, At contra plebis furorem Imperium firmat Nobilium favor. Nobile enim fere, uni Monarchae favent, et malunt unum superiorem ferre, quam plebem sibi aequari. Boccalini 2. ragg. 6. f. 17 et seq. ut experientia testatum fecit, in Belgicis Provinciis, cum Rege reconciliatis: teste Meterano, nonuno loco. Vnde Machiavellus. 2. hist. Flor. 104. de Duce Atheniensium, a Florentinis vocato, loquens: Non alia, inquit, ratione populum istum, a quo tot injuriis oppressi hactenus fuerant, subjugari posse constituerunt, quam si sub unius Principis Imperium mitterentur, a quo virtuti suus honor haberetur, atque contumacia coerceretur. Quo itidem respectu, Tacitus de Germanis. Est apud illos (Sujones) et opibus honor, eoque unus imperitat, nullius jam exceptioniuas, non precario iure parendi. Alia adhuc arcana, intuitu Nobilium usurpanda, suggerit Campanella. Monarch. Hispan. cap. 14.

adimere arma. Idem Tacitus, ubi Althamer. fol. m. 500. De iisdem Sujonibus: Arma non, ut apud caeteros Germanos, in promiscuo usu, sed clausa sub custode, et quidem servo. Ita in hoc Ducatu post bellum rusticanum, rusticis adempta arma, et certis armamentariis, in oppidis quae erant, inclusa fuerunt.

Cavere etiam Principes solent, ne unus prae caeteris nimis fiat Magnus, quod Tiberium monait Augustus. Dion. fol. m. 588. Sicque Ferdinandus Rex Hispaniae, Consalvum, magnum Capitaneum dictum, sibi Regnoque cavens, depressit: Vide Sepulved. com. ad Aristotel. 3. politic. 9. num. 12. Sic postea Pescarius Carolo V. et Don Iohan de Austria, ac etiam Parmensis, Philippo 11. fuere suspecti. quasi Imperium ambirent earum Provinciarum, quas administraverunt: et Bellisarium Iustinianus humiliavit.

Etenim in negotiis status, quicquid fieri potest, illud metuendum est, ne fiat. Est namque humanum ingenium ita comparatum, ut, ubi facultas, et occasio est, fere ambitio eos captet. Et qui potest imperare, vix negligit occasiones, etiamsi id contra jus fiat.

Arcanum Principis, adversus ejusmodi magnos ministros habetur, ut ad Matrimonium adigantur: quod incaute Heinricus IV. Galliae Rex, in Bironio neglexit. Mercure Fransois tom. 1. fol. 111. Non enim ita temerarii sunt, qui sibi liberisque metuere necesse habent.

liberos quoque adficit poenaquo scilicet nemo delictum illud committat, metu poenae ad liberos, etiam innocentes, transeuntis. Sic et sub specie honoris, aemuli removentur. Dn. Gruterus, Discurs. part. 2. fol. 124. et 132. Quidem etiam Principes, eam propter caussam, Magistratus eligere solebant, qui negotiis pares, non superiores erant. Tacitus 6. Annal. Vbi de Poppaeo Sabino.

Huc pertinet, quod Statistae suadent, Magistratus non continuare, nec magnis familiis dare. Botero de detti. fol. 14. h. Perez fol. 10. num. 43. 44. 46. Belli gestionem extraneo committere, cum solius Principis respectu, non propriae magnitudinis intuitu, obedientia praestetur; Boccalini 1. ragguag. f. 127. magnos non procul ablegare. Perez. fol. 11. num. 48. ut eorum actiones eo magis sint in conspectu. Arcana Dominatus Barnab. Brissonius recenset tract. de Regio Persarum Princ. per discurs. Boccalin. cent. 1. raggual. 29. Hocque Regnum facile cadit, ut censet Boccalini 2. ragguag. 48. et etiam Machiavellus in Principe alicubi. Vbi Francicum et Turcicum Imperium inter se confert.

V. Iterum singularia sua habent arcana Ordines, in Regno Electivo, Vide Henning. Arnisarum doct. pol. f. 209. add. Auct. von der Freystellung, part. 1. fol. 66. b. etc. Huc referunt, ne ex una familia saepius sumantur Reges: c. venerabilem. 34. v. nam si pro ut olim Fridericus extr. de Elect. quae Decreralis, in vulgata Decretalium compilatione mutilata, integre ponitur in tr.

Sim. Schardij de elect. cap. 4. Vide etiam VVindeccium de elect. ubi probat, etiam in Regno Electivo non facile negligi posteros vel familiam Regis; hancque eandem explicat Decretalem. Adde Mich. Piccart. observat. dec. 6. cap. 7. Huc itidem pertinet, quod Curtius lib. 10. inquit: Sine certo Regis haerede, Regni publicas vires ad se quemque tracturum. Quod pro arcano Regio adversus Ordines sumo. Vbi enim successor in incerto est, ibi facile ad pristinum statum relabitur Respublica. Ideoque Augustus, Germanicum asciri per adoptionem a Tiberio jussit, ut pluribus munimentis insisteret. Tacitus Annal. 1. §. illud. Inst. de adopt. Immodicus tamen honor successoris destinati est impediendus. Suetonius Tiberio cap. 17. Vide Me. in tract. de Succ. et Elect. lib. 3. cap. 3.

VI. Aristocratiam adversus Populum tuetur maxime justa potentia Optimatum; ac si Populus ab injuria defenditur, non ei tamen ullum Imperium datur. Adversus autem unius Imperium Aristocratiam regit concordia et aequalitas. Concors enim paucorum Dominatio, non facile ex sese perit. Arist. 5. pol. 6. Videndum etiam, nemagna Imperia, ab una familia praescribantur. Vide Clapmar. 6. cap. 20. Vbi arcana Reipublicae cujusdam, quae ocellus est Germaniae (Noribergam intelligo) recenset. Arcana et singularia multa Reipublicae Venetae, enarrat Boccalini, 1. ragg. 5. Quae eadem Patriciis bella non committit, ne unus nimium crescat. Cominaeus lib. 7. cap. ult. fol. 685. Omnis quoque

Respublica libera, hoc observare debet, ut sibi subditas Provincias non servili Imperio gubernet, sed eae quoque libertatis communis commoda sentiant. Cujus rei neglectio, Romanam evertit Democratiam. Sic enim Tacitus 1. Annal. scribit: Neque Provinciae illum rerum statum abnuebant, suspecto Senatus populique Imperio, ob certamina Potentium, et avaritiam magistratuum, unvalido legum auxilio, quae vi, ambitu, postremo pecunia turbabantur. Sic Florentinorum ruinae occasionem dedit oppressio Pisanorum. Cominaeus l. 8. cap. 3. fol. 709.

Liberae item Civitates sese invicem juvare, non destruere debent. Consultum pariter est, non nimis extendere Imperii fines. Et prudenter, ut omnia, Boccalin. 2. ragguag. l. 6. fol. m. 20, Ilmiglio precetto Politico, chealtri possa ammirare Republiche Alemane sia l'haver in sommo horroregli dequisti delle Nationi. Ita ut Vlmenses immerito carpere videatur Felix Fabri in Histor. Sueviae, quod noluerint emptionis titulo acquirere vicinas ditiones; cum id fuerit Arcanum, ne sibi molestias et invidiam vicinorum simul compararent. Contra defenditur Aristocratia; si plebeiis aliqua munia, sed nil tamen de potestate tribuatur. Adam Konzen. l. 1. Pol. c. 17. num. 4. et. seqq. usque ad fin. Et heic caput est; ne singulari etiam a Senatu accepta injuria, contra Senatum sentire, et novi quicquam moliri; sed pluris Reipublicae commoda, et Civium quietem, quam fortunas suas, quam liberos. quam caput ipsum facere. Aon. Palearius Orat. pro Ant. Bellanto. fol. m. 289.

VII. Popularis administrationis fundamentum est, et scopus; libertas, deinde aequalitas. Et libertatem quidem facile (obtinet populus, aequalitatem difficilime. Quamvis enim in eo pares sint, quod omnes vicissim imperent et pareant; imperandi tamen vices ad paucissimos perveniunt.

Libertas autem in eo versatur, non ut vivas pro arbitrio; sisque omnino in tua potestate, sed ut vivas juxta leges, subditus tuo Magistratui; atque ea conditione, ut tibi quoque sit imperandi potestas. Sic enim est omnibus par Civitatis jus, atque honor. Conzen. libr. 2, cap. 12. num. 2.

Et ita popularis status, (cui maxuma prudentia gubernationis opus) conservatur contra unum: si nulli uni infinita et nimia, aut longior potestas in Magistratu detur, Kirchnerus disput. de Republ. 20 thes. 4. b Paruta 1. disc. 1. fol. m. 11. Hac enim populi indulgentia, Caesar ad Monarchiam arripendam est abusus. Illud itidem sedulo praecavendum, ne uni ex Magistratibus tanta tribuatur potentia, ut consuetas Reipubl. actiones sistere aut impedire possit. Machiav. 1. disc. cap. 15. aut ne populus sibi adulari sinat. Omni conatu impediendum, ut ne una familia, nimis potens evadat. Hac enim ratione Medicaei Florentinum Dominatum acquisiverunt. Cominaeus l. 5. c. 5, fol. 623. et seq. Et in eo quoque Florentini impegerunt, quod Laurentium Medicaeum satelliti o uti permiserunt, Comin. dict. locis. f. 627.

eorum qui ad Tyrannidem aspirant, habentur: ut vehementer populares, tum vero in milites studio ac liberalitate insignes sint. Quibus artibus ad Imperium Romanae Reipubl. pervenit Caesar: Suetonnius vita c. 67. etc. seqq. usque 71. Adeo, ut primus auctor militarium privilegiorum circa Testamenta censeatur. Enenckel. 2. deprivil. mil. privel. 16. a pr.

Nunquam ergo permittatur, ut unus potens sibi devinciat Milites, aut ii non ita in Reipubl. manu sint: ut talem quocunque tempore exarmare possit. Notet hoc Europae ocellus! ut ita Taciti monitu, cavendum semper populo sit ab iis, qui falso libertatis vocabulum obtendentes, privatim degeneres, in publicum exitiosi, nihil spei, nisi per discordiam habent.

Quibus vero rationibut, Magistratuum Tyrannidem prohibuerint Romani, tradit Ens. 1. conviv. 146.

Arcanum item est: ut Cives non externa admirentur: non in aulis vivant, non Principes exteros adulentur. Sic Romani, Reges haud in magno praetio habuerunt. M. Cato, Eumenem noluit audire, et Civem in libera Republica magno etiam Rege praestantiorem esse dixit. Plutarchus in vita. Nicomedes contra, raso capite pileum sumpsit, et se Romanotum libertum esse, professus fuit. Plu, tarchus d. fort. Alex. Contta plures tuetur Democratiam: qui contra Vniversos crescere opes, et potentiam paucorum non concedit. Quo usu ostracismus Atheniensium, et petalismus aliorum institutus fuit

olim. 3. polit. 13. Alia habet Clapmar. 2. cap. 13. etc. Quin et delinimento honoris, saepe turbulenti homines alio amandantur. Vt Vitellius in Germaniam, quo interim Respublica pacatior sit. Ita Rheam ab Amulio in Collegium Virginum Vestalium detrusam, scribit Iustinus: addita injuriae specie honoris, ut non damnata, sed sacerdos electa videretur, ne quis vindex Regni ex genere Numitoris oriretur. Gryphiander thes. 95. Hinc Ephesii, cum civitate expellerent Hermodorum, ita sunt loquuti: Nemo de nobis unquam excellat. Sed si quis extiterit, alio loco, et apud alios sit. Cicero Tuscul. 5. Adde Christoph, Eorstner. hypomn. 10. Democratici enim cavent, ne omnia et maxuma officia, patriciis et antiquis familiis concedantur. Ea enim ratione popularia Imperia in Aristocratiam, tractu temporis converti putant. Hinc Argentinae, der Ammeister (cujus major est potestas, quam des Stattmeisters) non nisi ex plebeia sumitur familia. Sic Genuae non in Ducem eligebatur olim, nisi plebeius: et is a Nobilibus nominabatur. Cominaeus lib. 8. cap. 15. fol. 820.

Sed populus, non tantum contra unum, et patricios: sed et contra ipsam plebem est defendendus. Quod fit aequalitate, et cuilibet ordini sua dignitate servata. Et ita olim contra plebem defenderunt Optimates Romae Senatorum optimi quique. Vnde Cicero pro Sestio: Quinita se gerebant, ut sua consilia optimo cuique probarent, Optimates habebantur. Et ita ab Optimatum partibus stantes, magis defendere videntur libertatem, quam plebis parteis tuentes. Sulla optimatibus

qui accensebatur, multa impotenter egit, sed Rempublicam non extinxit: Caesar, cui multos Marios inesse, acri judicio cito conjiciebat Sulla, (Suetonius Caesare 1,) clementia subdole usus, libertatem et Rempublicam evenit.

VIII. Seite Aon. Palearius, Orat. pro concordia Civium, in fol. 412, scribit: Libertatis proprium est, sic vivere ut velis. Eam si sic illi interpretentur ut solent, quae pestis? quae pernicies? quod exitium verae libertatis! Quanto gravius et sapientius Decemvir Reipublicae Lucensis, peregrino audaci et temerario, qui ad sensum et voluntatem esse videndum jactabat in libera Civitate, respondit. Si in libera Civitate es, liber esto, modo sic vivas, ut debes: Nam cum diversae sint hominum naturae et voluntates, non dici potest, quae dissidia, quae damna, quae mala sint, ubi cuivis, quodvis licet: vix crediderim in silvis, cum more ferarum vitam sibi homines propagabant, istam vocem istis interpretibus ferri potuisse. At unum fere malum Democratiarum est, libertas immoderata, ac licentia concionum. Hoc uno modo, vetus illa Graecia periit, quae quondam opibus, Imperio, gloria flotebat. Praeclarus contra fuit mos Romanorum, qui nullam vim concionis esse voluerunt, quae scisceret plebs, aut quae populus juberet; summota concione, distributis partibus tributim et centuriatim descriptis Ordinibus, auditis auctoribus, re multos dies promulgata, et cognita, juberi vetarique voluerunt. Cicero pro Flacco. fol. m. 500. Magnum arcanum est, ut in Democratia nesciat

populus se habere omnem potestatem: sed putet Legibus, Magistratui ac Senatui se esse subiectum. Quod Patres olim Romae studiose efficere statuerunt. Arcani hujus Legulei non capaces, absone tradunt; Principem Romanum, majorem quam populum, vigente libertate, potestatem habuisse. Quod jam monui in Oaconom. tit. 3. et 4. lib. I fin. quaest. 9. ad. fin. et disput. sing. ad lib, 1. ff. thes. 11.

Inde in Republica libera, Senatus esse debet; ejusque defectus nocuit Reipublicae, Atheniensi: profuisset item Reipublicae Romanae, si Senatores plures, majorisque auctoritatis extitissent, populusque tantum Magistratum, electionem, et correctionem habuisset. Paruta. 1. discurs. 1. fol m. 38.

Nobiliores item plebi adulari haud debent. Inde de Optimatibus Romanis. f. 9. disc. 1. lib. 1. Paruta. Et si vede havere per l'ordinario. tenuto quiei Nobili strada diversa da quella, chesi conviene usare con la plebe, con la quale molto piugiovar suo le certa maniera, grave et severa, che la dolce, et humite non fa. Ma l' abitione accieco talmente egli animi coro, che tale errore non conoscendo, o nen curando, cercavano l'uno a gara dell' altro, condoni, conspertacoli, et con procedere dimesso, di insinuarsi nella gratia del Populo.

Arcano huic compar est, facere ut Reipublicae callentes sint cives. Quamvis enim paucorum plerumque virtus omnia faciat in Democratiis: AEmil. Probus in Epumin. ai fin. acte tamen in illos populi judicium, et prudens esse debet. In libera item Republica, liberam linguam esse decet; hacque

ratione Romae et Athenis Comoediae, Satyra, etc. frequentes, et etiam in triumphis summa dicendi licentia erat Sueton. Caesar. cap. 49. et ibi Commentatores.

IX In statu mixto arcanum est, Ordines habere potentes; vitare ea, quae ruinam hujus status accelerare queunt: qualia sunt; Ordinum supina negligentia, et Reipubl. ignoratio, timiditas, adulatio superioris, discordia, commodum privatum, proditio secretorum, in ejusmodi Ordinum numerum referre homines viles, mercenarios, superiori multis nominibus obstrictos, et quos Princeps officio, quo inter Ordines vel alias funguntur, utcunque libuerit, privare potis est. Quique statui mixto nocere volunt, non simul offendunt plebem et Nobilitatem. Boccalini cent. 1. ragg. 35. fol. m. 145. est seq. Ergo haud se separare debent.

X. Arcana Imperii, ab Imperii juribus differre, jam supra est dictum, c. 1. num. 3. et difficultatem non habere videtur haec res ullam. Arcana vero Imperii, et arcana dominationis, confinia valdel sunt atque conjuncta: ita ut subtilis magis videatur esse haec distinctio, quam tractatio Politica admittit. Vide Clapmar. 3. c. 1. de Iure Dominationis loquitur Meleager, apud Curtium libr. 10. cap. 29. cum Alexandrum monet, Ius Imperii Perdiccae morre sanciendum esse, ne occupetur impotens animus rerum novarum. hinc, Mort d'estat, Iura itidem dominationis, Clapmarius 4. cap. 2. et 3. perperam ad arcana solum dominationis tuenda, pertinere dicit: cum jus dominationis nihil aliud sit, quam extraordinaria et legibus

soluta potestas; qua in omni parte Reipublicae uti potest is, qui Majestatem habet: modo id bono fiat Reipublicae ec communis salutis caussa.

CAPUT III. De Flagitiis Dominationis.

CAvendae hic sunt foedae et barbarae rationes, atque scelera dominationis conservandae et augendae; ac ut uno verbo hodie loquimur, Consilia Machiavellistica, quae Princeps, quantum potest, vitare debet. Vere ac supra sexum, Livia ad August. Oportet te, inquit, nihil facere per injuriam sed nec omnino facere videri. Nam privatis quidem hominibus, satis est nihil delinquere; Principibus, ne quidem suspectis esse licet, Quemadmodum interdum veneno, ustione, sectione, etc. curare licet, nunquam sortilegiis, conjurationibus et similibus: ita licite nonnunquam utimur arcanis, nunquam flagitiis.

Et haec certe flagitia, etiam Ethnicorum conscientiam exagitarunt. Sallustius in Iugurtha, cap. 72. Bomilcare, aliisque multis, quos socios insidiarum cognoverat, interfectis, iram oppresserat, ne qua eo negotio seditio oriretur: neque post id locorum Iugurthae dies, aut nox ulla quieta fuit, neque mortali cuiquam aut tempori satis credere, cives, hostesque juxta metuere: circum spectare omnia, et omni strepitu pavescere, alio atque alio loco saepe contra decus Regium noctu requiscere: interdum somno excitatus, arreptis armis tumultum facere ita formidine, quasi vecordia [orig: vecordiâ] exagitari.

ambigere licet. Is quidem semper suspectus et invisus fuit Gallis: Secret des Finances, l. 3. f. 417. Sed ea consilia, quae Galliam sub ultimis Valesiis perdiderunt, non Machiavellistica fuerunt. Nec item solus Machiavelli Princeps, sed et alia ejus Opera; ac inprimis considerandus est scopus, ad quemille collimavit, Vide Me in fascic. coroll. miscell. comment. meis ad aliquot tit. l. 1. ff. sub. juncto n. 4. et Christ. Forstner. hypom. 27.

Male ergo ejusmodi flagitia, juris nomine teguntur, Vid. Thuan. lib. 52. sol. 4. Hinc Tacitus: Nam quae alii fcelera hic remediavocat, dum falsis nominibus, severitatem pro saevitia, par simoniam pro avaritia, supplicia et contumelias vestras, disciplinamappellat. Haec qui probant, aut Deum non credunt res curare humanas, aut Principes supra homines esse credunt. Contra ac vult Psalm. 82. Sap. 6 Baruch. 3.

Sed eo jam progressi sumus, ut multi talia flagitia, necessaria esse dicant: quaeque sint usurpanda, aut non imperandum. Vt de Antonio Leva, re fert Bottero d. detti, fol. 105. Et talis item Politicus fuit Achitophel: suadens Absolomi, ut novercis abuteretur. 2. Sam. c. 16. v. 21. Hucque pertiner, quod Augustus Imperator Romanus et Eduardus Angliae Rex, adulteriis grassati fueruut, ut sibi maritos devincirent. Cominaeus lib. 3. c. 7. fol. 231. Viros probos et sapientes, quive auctoritatem in Republica habent, e medio tollere, hisque sublatis, caeteros vel nutu, vel vi ad serviendum compellere, seu spicas eminentiores mutilare. Quod consilium olim Thrasybulo dedit

Periander, teste Herodoto. Et Tarquinius filio suo, apud Gabios exulanti, ut Livius recenset. Contra quod flagitium Apollonius apud Philostratum disputat lib. 5. s. m. 231. Sunt certe boni semper Tyrannissuspecti. Dn. Gruter part. 2. disc. ad Tac. f. 116. ut et impii, ac religione omni carentes, ferre nequeunt pios: eosque Hypocriseos reos facere audent. Flagitiosa item sunt arcana, populum excoriare, et bonis spoliare, quo magis obediens reddatur. Secret des Finances, 3. fol. 416. etc. Prohibere, necives inter se ineant societatem: ne congressus, colloquia, conventusconvivia celebrent. Odia inter cives seminare, ut odiis, simultatibusque privatis intenti mutuo se seditionibus conficiant et bellis. Legum simulare observationem, et easdem transgredi sceleste. Michael Piccart. observat. 4. devad. 1. Quemadmodum Tiberius noluit, virginem supplicio affici, sed prius stupro pollui eandem curavit. Parile est: exteros alere Praetorianos: ut Ianitsaros Turcae, Thesoro pol. 1. f. 120. voluptatibus vincere, armis invictos. D. Ian. Gruterus disc. part. 2. fol. 48. Alia similia habet Boccalini, 1. ragg. 29. Cominaeus lib. 5. c. ult. fol. 470. etc. Hucque pertinet ii modi etque rationes, qui in discursu quodam Gallico extant, ex Italico traducto, Quomodon in absolutum Imperium Gallia sit redigenda. Cujus et meminit Thuanus. lib. 57. fol. m. 1149. etc. Confert et huc instructio secretissima, Friderico Palatino de administrando Regno Bohemico praescripta: ubi congeruntur pleraque arcana, quae ad subigendum Regnum Electivum

et liberum, noviter partum, conducunt. Scopus autem illius scripti fuisse videtur, ut Ordinibus Bohemicis, odiosum et suspectum redderetur Imperium novi sui Regis.

II. Huc pertinent Arcana Domus. Qualia in Turcia sunt perpetua illa parricidia. Vide Sueton. Tib. c. 22. Item cum aula non discreta est a Republ. Vid. Clapmar. 5. c. 6. et quae sunt alia Tyrannorum propria, ut et ea, quae in Ochlocratia et Laocratia observantur: ubivis in historicis obvia, et a Politicis notata. Subtilium ejusmodi rationum non ignarus fuit Boris. non ita multos ante annos qui in Moscovia imperitavit. qui s' adaisa se faire um acte pour ruiner le peu ple, et puis relever desa perte, a sin d' avoir sa bienviellance, etc. Mercure Francois, tom. 1. fol. 33. Quod in Moscovia, adolescentes tantum legere et scribere discunt, reliquis artium et disciplinarum omnium rudimentis explosis, hoc barbarae Dominationi conservandae convenientissimum judicat Kirchnerus disp. de Repub. 19. hypot. 1.

Huc pertinet quoque otium negotio inani a plebe arcere, ne novis conatibus studeat, et si quae alia contra Israelitas usurpavit Pharao. Exod. 1. 10. seq. Successorem malum optare, ut sit magis desideratus antecessor. Quo nomine Caligulam ad imperium Tiberius promovit. Dion. et Suetonius Tib. c. 21. Mandare facinus et mandatum non agnoscere, sed puni re. Suetonius Tib. c. 22. Adde Leidhresseri diss. pol. 1. c. 11. ad fin.

CAPVT IV. et Vltimum. De Simulacris Imperiorum

PErtiuent quoque ad Reipublicae administrationem Simulacra Imperiorum. Sicut autem arcana Imperii, pleraque sunt occultae sed validae artes, quae opponuntur hominibus seditiosis, quive a Reipublicae administratione removentur: ita haec simulacra, occultae sunt artes, sed inanes, sed castae, et ut Iovius appellat, inania jubendi jura: quae iis indulgentur, qui extra Rempubl. sunt, et quibus aliud agitur, aliud simulatur. Clapmar. 6. cap. 1. Optime Gryphiander. disp. de arcanis thes. 110.

Et arcana penes Principem sunt: simulacra penes subditos: sed et ea respectu Principis sunt arcana. Subditi putant se habere veritatem, cum tantum habeant Idolon seu simulacrum. Porro qui ipsum Imperium habent, haud adeo magni faciunt haec, quae speciosa tantum sunt et umbratica. Contra, qui re ipsa carent, videri malunt, quam et non esse et non videri. Clapm. 4. cap. 1. Hinc Tacitus: Apud Romanos, inquit jus Imperii valet, inania transmittuntur. Hicque praesertim lacum tuetur, quod dicitur: In Reppublica gubernanda, non minus (at que haud scio an plus) opinionem valere, ac simulationem, quam rem ipsam. Maxumeque in Rerumpub. conversionibus non repente, qui mutationes ejusmodi moliuntut, Rempubl. commutant; indeque etiam pristinae leges remanent: sed ii, qui Rempu. diverterunt, dominantur. Arist. 4. pol. 5. in fin. Machiavel. 11. discur. c. 25.

Et sunt certe etiam simulacra, quae in nova religione introducenda observarisolent: cum aliter et longe mitius agendum sit cumiis, qui in fide sunt etiam recentes, et imbecilles: aliter cum adultis, et in fide jam corroboratis, sivequi firma radice in fide fuerint solidati, ut loquitur ibi textus; qui eo recte accommodat dictum Pauli. 2. Cor. 3. Lac dedi vobis potum, non escam, seu cibum solidiorem. Eadenique ratione Norvvegis, novellis Christianis P. M. se accommodavit, eorumque infirmitati condescendit, ut docet Cujac. adc. 3. de cons. et affin. Et etiam Theologi concedunt: Nonnunquam consultius esse deserre, id est, nonnihil indulgere multitudini, et observatae consuetudini, quam aliud in dissensionem et scandalum populi statuendum, quadam adhibita novitate Rittershus. de diff, jur. Civil. et canon lib. 1. cap 6.

II. Ad haec simulacra pertinent ea omnia, quae de pristina Romanorum Republ. fuerunt reliqua, in Principatu, et quod in speciem etiam ea, quae majora sunt, nonnunquam obtulerunt populo vel Senatui Principes. Ex quibus ideo male Regnum a Principatu sejungere volunt nonnulli. Vide meum discurs, de Monarch. c. 4. n. 2. et c, Caesar cum populo comitia est patitus; et tamen caetus atque conventus populi vetuit: Suetonius. c. 51. poenas auxit etc. Suetonius cap. 42. De Caesare et Augusto, dictum est, ind. meo discurs. d. Monarch. c. 2. adde de Augusto, Dionem, l. 52. et 53. et Appianum d. bello Civil. lib. 2. Et idem lib. 54. de eodem scribit: Cum in Asiam venisset,

omnia ibi, et in Bithynia constituisse: nec neglexisse eas Provincias, qui populi erant, sed om nium illarum curam gessisse, ut an quae ejus essent, [gap: Greek word(s)] . Sicque simulacrum fuit, quod populo quasdam Provincias reliquit, debiles puta, et pacatas, nec ad res innovandas aptas. Strabo, ad fin. Et nec Magistratuum creationem, populo ex toto ademit. Lipsius in excurs. ad lib. 1. Annal. Tacit. litt. E. Itidem et ille simulandi artifex Tiberius, cuncta per consules incipiebat, tanquam vetere Republica. Edictum quo patres en curiam vocabat, non nisi tribunitiae potestatis praescriptione posuit, sub Augusto acceptae: interim cohortibus, ut Imperator signum dedit; milite inforum, milite in curiam comitabatur, nec usquam nisi cum in foro loqueretur, cunctabatur. Tacit. I. annal. Vbi Annib. Scotus fol. 18. Dion lib. 57. Idem in aliis reperitur successoribus; qui tanquam Argi oculati, perspicacia, acumine, astutia et insidiosis artibus, quas apud populum et Senatum, atque apud exercitum etiam, probe exercere sciebant; sub specie juris antiqui, retentis quibusdam Reipubl. liberae insignibus, dominati sunt, Frater Gabriel Barlietti suspicion. d. 4. Monarch. et Antichr. c. 6. fol. 191. Vsque dum Senatui consulibusque sua tandem prorsus adempta fuit potestas. Vide Coras. de offic. Consulis: omniaque tandem officia popularia cessavere Bacchov. ad Tretl. disp. 1. f. 22. Hincque B oetius 3. de consolatione Phitosophiae pros. 4: Praetura olim magna potestas: nunc inane nomen. Sed de Arcanis Principum Romanorum argute Gryphiander d. loc. th. 113. Sic et Florentinus Principatus

sua habet simulacra: Thesoro polit I fol. 283. §. quanto et §. seq. et etiam ipsa in Roma Pontifex Romanus, Thesoro polit. part. I. fol. m. 34. etc. Sic et Romae species est libertatis, licentia Pasquillorum. Floresta Espagnola, part. 1. c 1. nu. ult. Quemadmodum etiam Augustus et Tibe rius, summam linguae libertatem permiserunt: ut Respublica adhuc libera esse videretur. Pierre Matthieu in Sejano fol 103. etc.

Simulacra etiam sunt Privilegia subditis data. Damit grosse Herren ihre schvvirige Vnderthanen, vvie die vveinende Kinder mit dem. Docken geschvveygen, vnd selbige hernacher. mit sonderbarer Manier vvider hinvveg nemen. Vt Boccalini scribit, cent. 2. ragguagl. 1. Lubet addere censuram D. Gryphiand. velit. polit. de Arcanis, th. 127. et seq. qui ait: Huc pertinent Privilegiorum concessiones, tributorum remissiones, immunitates et alia indulta, quibus plebs demulcetur, ut Imperio Do minantis lubens acquiescat. In quibus concedendis Principes morosi esse non solent, maxime in novo Imperio; ut subditi novis ex rebus aucti tuta et praesentia, quam vetera et periculosa malint, ut Tacitus loquitur. Eam enim vulgi naturam esse, Aristoteles tradidit; ut si utilitarem pereipiat, Imperii cupidine non magnopere ducatur. Qua liberalitate usi, aut potius abusi Principes Romani, epulas, spectacula, congiaria, missilia et alia vitiorum delinimenta, ut Tacitus vocat, in plebem, ac militem er ogarunt, ultra vires ac modum. Quod ipsis humanitas vocabatur, cum pars servitutis esset, ut idem auctor animadvertit. Quibus deliciis populus sensim

ad voluptates corporis assuefactus, curamomnem Reipub. in sinum Principum. ultro rejecit. Ita conquerente Satyrico: qui dabat olim Imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se continet, atque duas tantum res anxius optat, Panem ac Circenses.

Idemque Gryphiand. th. 91. et seq. prudenter scribit: Libertatis quoque praetextus in negotiis gerendis, favorabilis est; utpote quam omnibus rebus favor abiliorem ICtus Gajus, Paulus reminaestimabilem dicit, qua [orig: quâ] nihil gratius homini obvenire possit: sicuti contra, servitus omnis misera est, ejusque jugum graveomnibus in libertate educatis, ut Cicero faletur Hocque praetextu populo saepe imponitur, dum quandoque libertas ad speciem offertur, quae in se meram servitutem habet, quam Plinius vocat libertatis umbram: tanto erupturam ad infensius servitium, quanto majore libertatis imagine tegitur, ut Tacitus praesensit. Sicuti et inquibusdam Hanseaticis et Belgicis civitatibus videmus; cives specie libertatis in populari statu durius haberi, quam si sub Principe viverent.

III. Notandum vero est omnino, simulacra probe separanda esse a temperamenro salubri, quibus temperatut Monarchiae impetus ac ad mixturam propendet, per leges fundamentales. Sic interdum quoque Democratia, Aristocraticis rationibus optime regitur. Sicut Romana Respubl, cum penes populum summa rerum esset, interim tamen aristocratice per Consulatum. et maxime Senat oriun ordinem. administrau fuit vid. Kirch. S, th.

I. lit. c. Pariter Monarchicus status, Aristocraticum temperamentum longe salubertime suscipit. Ita Regnum Francicum temperamentum Aristocraticum Comitiorum et conventuum, semper habuit. vicissim Aristocratia, ratione Monarchica (nempe per Ducem) regitur Venetiis, et alibi: ubi probe dijudicandum, an Aristocratia regatur rationibus Monarchicis, an vero Monarchia, rationibus Aristocraticis, vide discurs. mei, de Monarchia. c. 2. in princ.

INDEX RERVM et Verborum quae juxta caetera notatu digna visa sunt in hoc opere.

Alios inter se committere, eosque tandem mutuis bellis exsuctos devorare: ejusque rei exempla. 259

Arcanum imperii est, ne prorogentur imperia in Principatu recenter occupato. 100

Arma in Republic. optimatum habere oportet, plebs vero iisdem impune carebit. 70

Artibus, quae iniquitatis speciem repraasetant, interdum opus ess boni publicicausa. 4

Exempla eorum qui per suspicionum nebulas noxii judicati et interfecti sunt. ibid.

Imperantes crebro mendacio et fraudeuti oportere ad commadum subditorum, ejusque rei exempla. 15.

Imperii summa capita penes quos sunt, secundum illos deforma Reip. statuendum est. 320

Ius comitiorum primum fuit pop. Rom. deinde ad patres translatum esse tandem ad principem. 34

Legem regiam ante Vespasiani imperium nullam fuisse, vel si fuerit, aut emendicatam, aut vi fuisse extortam. 92

Lex Charondae, qua patricii puniti sunt olim, nisi postulati jus dixissent, plebei vero non item. 66. 67

Magistratus officium non solum tribuendum esse volentibus, sed et nolentibus. 64

Ne duo vel plures in optimatum Republ. ex una familia eodem tempore magnos magnistratus gerant. 82

Plebi licere in optimatum Republica renunciare Magistratui, patriciis vero non item. 65

Plebi potestatem committere sciscendi ea, quae antea ab optimatibus decreta sunt 32,

in Populari Republ. opera danda, ut nimis potentes per vectigalia emungantur. 88

in Populari statu rationem rerum gestarum a Magistratu saepenumero petendam esse. 87

Primores Romanorum cum frustra Plebem a magistratus officio pesserent, rem ad religiunem convenerunt. 75.

Princeps omnia quae ad majestatem regni pertinent, solus administrare debet. 109

Rejicere quaedam ad senatum, ut coercitionem luxus in vasis, vestibus, et c. 304

Romani nunquam a d senatum retu lerunt de rebus humanis, nisi prius excussis sacris. 242

Simulacra rationem gubernandi variant, ipsam vero Rempubl. non constituunt. 320

Successor Imperii ubi in incerto est, ibi facile adpristinum statum relabitur Respubl. ibid.

Tribuni tium auxilium, et provocatio plebis Romanae, duae arces tuendae libertatis. 22

Turca Visieros suos rebus decretis secum in Venationem abducit, ne decreta bellica divulgentur. 7

Virum legibus solutum necessario in Rep. requiri, eaque de causa dictatorem ereatum. 27

ARNOLDI CLAPMARII. FRANCISCI ROSELLI ET VVOLFGANGI HEINRICI RVPRECHTI Conclusiones DE JURE PUBLICO Lugduni Batavorum Apud IACOBVM MARCII Anno 1644.

PRINCIPI MAURICIO, Landgravio Hassiae, et c. Domino meo clementissimo.

Ngens nominis tui tum magnitudo, tum singularis ergame clementia, magne Princeps, tantum potuit, ut non solum metantarum rerum non immemorem redderet, sed et faceret audacem. Neque enim debuit tuarum virtutum recordationem ullum temporis locorumve intervallum mihi eripere, neque potuit imponere, quo minus tibi rationem redderem otii atque officii mei. Equidem ex quo tua autoritate atque consilio hanc in Academiam concessi, non tantum id mecomposui, ut in officio essem, quod a me requirebat fides mea, verumetiam ut satisfacerem expectationi atque commendationi tuae, quae ut imbecillitatem meam, ita etiam multorum hominum opinionem facile superastis Quo majore mihi ope nitendum fuit, ut cum propter insigne tuum de me Iudicium, cujus me suppudebat, pro tenuitate mea; tum propter officii hujus mei difficultatem, cui ego vixpar sum, et Academiae huic otii mei constaret ratio, et te commendationis non poeniteret tuae. In hoc studiorum laborumque stadium ingressus, dum me respicio, atque nunc hoc, nunc illud parturio, commodum mihi excidit disputatio haec de Iure publico: Cujus studii difficul: as, quantum apud nonnullos valet, quae eos a tam laudabili absterreat negotio, tantum apud me potest dignitias, quae me ad tantae rei magnitudinem

adducat. Enimvero plerique adeo impatientes sunt, ut nisi maxima spe lucri, coelum, ut ille dicebat, non mereant, ut animum adjungant ad tam sterile studium: Quanquam bujus ut et aliarum rerum, quas illi fastidiose contemunnt, maximus praeclarissimusque in Republica usus est. Etenim ignorare jura Imperii, Relligionis bellorum, sociorum pacta, rerum publicarum arcarna, rationem sententiae dicendae, jura decernendi, referendive et id genus trecenta, absque summo Reipublicae detrimento non potest is, qui ad clavum Repitblicae sedet. Quarum igitur rerum necessitatem, atquepraestantiam fatentur, earum difficultatem extimescere? Tibi vero, Princeps et a virtute tua, et a majorum tuorum illustrissime, longe alia est circa, haec studia mens, alia sententia: Quo majore eos favore prosequeris, qui regia via ad Reipubl. administrationem grassantur, tum summa cum Imperii tui dignitate, tuique nominis gloria, tum etiam sivium tuorum emolumento. Caeterum tuam Clementiam subjectissime, omnique animi devotionerogatam volo, ut hanc Disputationem veluti particulam aliquandiu, quod benigni creditores solent, in solutum accipias. Nam ut sortem ipsam dependam neque mei ingenii tenuitas neque temporis feve angustia, neque tuorum erga me meritorum patitur magnitudo. Vale et vive praestantissime Principum, atque immortale decus nominis Germani. Altorfii inprovincia Norica.

DISPUTATIO I. De JURE PUBLICO excerpta ex C. Corn. Tacito Praeside ARNOLDO CLAPMARIO Respondente Ioan. Christophoro Kotzero. THESIS I.

E Cocceio et Capitone Tacitus, de Scaevola Vellejus, de Tuberone Pomponius, de Tito Aristo Plinius, de aliis alii eos scientissimos suisse tum publici, tum privatiluris: Caeterum in Historiis peregrinos esse, qui negant Ius, publicum uspiam extare.

II.

Neque enim ea. de quibus Ammianus loquitur, fuisse quaedam, quorum seriem scrutari non licuit, nec si licuisset, proferre decebat in publicum, de Iure publico intelligen da sunt: Neque etiam in Commentario. sive Rationario Imperatorum, cujus capita commemorant, Tacitus, Suetonius et Dion, continebatur jus publicum.

III.

Est autem jus publicum, ut recte Vlpianus, quod ad statum Rei Romanae spectat. Eadem significatione apud Tacitum 4. Histor. Status Imperii. Et consistit in sacris, in sacerdotibus,

in magistratibus. Vnde plerique existimant jus publicum esse idem, quod est Politica, sed falso et contra sententiam Aristotelis.

IV.

Tacitus 3. Annal. Magna, inqnit, ejus diei species fuit. quo Senatus majorum beneficia, sociorum pacta; etiam qui ante vim Romanam valuerunt decreta, ipsorumque numinum religionem introspexit. Nimirum haec sapiunt jus publicum.

Capita juris sacti fere sunt haec: Iura Relligionis, rituum. sacrificiorum, Augurum, funerum, templorum, Manium, oraculorum. Dequibus extant fragmenta Varrornis, et historiae abundant: modo sunt, qui enucleent.

VI.

Pulchre tacitus Sacra regni, Sacra legationis: Alii sacra belli, sacra foederum, sacra larium. Sic Iurisconsulti Majestatis jura, et quae de regni jure licent, appellant Sacra sacrornm. Verum tamen haec omnia non proinde sunt juris sacri, sed publici.

VII.

Iuris publici capita sunt haec: Iura Imperii, Dominationis, Magistratuum, Senatus, Comitiorum, monetarum, ordinum, jura libertats civium, suffragiorum, Nun dinarum, Vectigalium, Tributorum, AErarii, Census, jura foederum, legationis, bellorum, victoria, et id genus alia.

VIII.

Imperator, Dominus, Caesar, Rex, Princeps et quaesunt plura dominationis vocabule

reipsa fuerunt unum et idem: Glaucoma tantum fuit obducta populo. Quantumvis contradicat Plinius. A pertius et verius de Vitellio Tacitus: Praemisit, inquit, in urbem Edictum, quo vocabulum Augusti differret: Caesaris non reciperet, cum de potestate nihil detraberet.

IX.

Differunt tamen Majestas, Imperium, sive [gap: Greek word(s)] , Potestas, Dominatio, vis, dignitas, Authoritas, Principatus, sive Principium, consilium, necess itas, ditio. Quamvis pleraque a mutis perperam confuildantur.

Ius sacrum ab initio fuit penes Reges, postea ad summum Senatum delatum est (quamvis viri docti dissentiant.) Mutata Republ. ut reliqua omnia, ita etiam quae ad res divinas relligionemque pertinebant, inse transtuletunt Imperatores, De quo Tacitus et Iosephus. Et extat in hanc sententiam responsum Demetrii Chomateni.

Fuit tamen sub Augusto et Tiberio et paucis aliis Senatus Romani circa jus sacrum magna autoritas. Id quod constat ex illo SCto. ne Christus salvator noster inter Deos referretur. Item viderent Pontifices quae retinenda firmandaque Aruspicum: sub reliquis imperatoribus exigua.

XII.

Pontifices in Romana Republica neque in Imperatores neque etiam olim in Reges jus bono titulo habuerunt, vel ipso Frising ense teste. Ideoque detestanda est ancillaris

illa, ut cum Marcello loquar, abjectio Henrici II. coram Pontifice Romano, de quo Scafneburgensis,

XIII.

Respublica Romana sub Augusto fuit mixta, ut hoc negat scriptor Andegavenfis. Ideoque quod de Nerva Tacitus, de Augusto verius, eum res olim dissociabiles miscuisse, Principatum et libertatem.

XIV.

Quare sapienter Augustus Domini, Regis et Dictatoris nomine repudiato, Principis usurpavit. Sapienter etiam tribunitiae potestatis praescriptione Senatum coegit. Quo nomine Gregorius Magnus Patriarcham Constantino politanum acriter monuit, ne se appellaret univesalem Dominum, sed potius Servum Servorum. Illud ineptum est in Vitellio, qui cum periclitaretur de Imperio, Caesarem se dici edicto cavit, antea aspernatus.

XV.

Vere Tacitus I. Historiarum. Non aliud discordantis patriae remedium fuisse, quam ut ab uno regeretur. ldem teslatur Pomponius ICtus, idem Plinius, idem Dion. Quare recte et optimo jure Augustus cuncta discordiis fessa sub imperium accepit. Quod tamen haudscio, an de Caesare dicendum sit.

XVI

Esto enim, eum habuisse causam gerendi belli cum Pompeio, ut profecto habuit; tamen causam evertendae Reipublicae imperiique occupandi non habuit: Multo rectius Fabius Maximus, Tiberius Grachus, aliique privata odia publicis utilitatibus remiserunt.

XVII.

Ea quae Tacitus appellat arcana domus, discerno ab iis, quae Scafneburgensis vocat jura aulae, sive leges Palatinas. Illa vulganda non erant, teste Salustio Crispo, et plerunque flagitia erant; hasce aulicorum animis impressas esse oportebat.

XVIII.

Caesar de Sylla, quod Dictaturam deposuerat eum literas nescivisse. Idem de Caesare dici nihil prohibet, quod Praetorianos demisit. Quo nomine eum eruditissimus Savilis Soloecum et malum Grammaticum appellat. Quanto rectius Tiberius in funere Augusti praelidia disposuit, utut irrisus fuit populo.

XIX.

Flamini Diali olim apud Romanos in provinciam ire cum imperio non licuit. neque Mattiali, ut est apud Valer. Max. Itaqueidem Valerius Relligioni, inquit, summum Imperium cessit. Multo summissius quam hodie spirituali et civili gladio utitur, teste Ottone, cujus verba non possum mihi imperare quin huc adducam: Videntur, inquit, culpandi sacerdotes per omnia quiregnum suo gladio, quem ipsi ex Regum babent gratia, ferire conantur, nisi forte Davidem imitari cogitent, qui Philisteum primo virtute Dei stravit postmodum proprio gladio jugularit. Nimis tamen inclementer Arnoldus Brixensis, Episcopos imperia et regalia habentes sal vari non posse: ideoque combustus est, teste Gunthero.

XX.

Duos Praefectos Praetorio Imperatori desrevit Mecaenas apud Dionem, unum Agrippina

apud Tacitum: Vter rectius. Nos existimamus imperatores a duobus tutiores fuisse, quam ab uno. Nec minus tamen recte Agrippina, si ab uno regerentur Praetoriae cohortes, intensiorem fore disciplinam. Illud prudenter quod tantum ex equestri ordine electi sunt, quamvis hoc postea mutavit.

XXI.

Itaque haud absurde Suetonium dicentem ante Titum praefecturam praetorio non fuisse administratam, nisi ab equite Romano, reprehendit Tacitus 4. Histor. Exemplo Aretini Clementis, qui quanquam Senatotir ordinis, factus est praefectus praetorio.

XXII.

Coercitio Ecclesiastica, quae summo cum Reipublicae detrimento, teste Cypriano, in desuetudinem abiit, non absurde in quibusdam comparatur cum censura Romanorum. Qua in re Christianos a Romanis superari, pudor est relligionis noftrae. Atqui censum quem Augustus, Germanicus aliique egerunt, nonnulli deprimunt: Nos dicimus eos ex utilitate Reipublicae fecisse. Hodie ex hujus rei negligentia multae Respublicae privatim potentes sunt, publice inopes.

XXIII.

Recte Appius Pulcher quod contempto Augurio pullos contra fas relligionis in mare projecit, et male pugnavit. judiciopublico damnatus est. Eidem crimini obnoxius est apud Livium flaminius, et Paetus apud Tacitum.

XXIV.

Sed an recte Papirius falsis nunciatis auspiciis, tamen pugnavit? inquiens: qui auspicio adest, si quid falsi nunciat, in semetipsum relligionem reciperet: siquidem tribudium nunclatum est, populo Romano, egregium auspicium. De hoc loco dissentiunt duo illi acutissimi Scriptores ab Hetruria, Machiavellus et Admirates. Nos hunc sequimur:

XXV.

Caeterum magna fuit reverentia populi Romani circa res divinas. Hinc Varro: De rebus divinis prius quam de humanis ad Senatum referendum est. Eandem superstitionis vim Turcae mutuati sunt a Numa, qui haud absurde Mahometi in nonnullis comparatur: Vere Polybius. Ista, inquit, superstitionum varietas huc spectat, ut injecto numinum metu militares animi in officio magis contineantur: Exempla sunt apud Tacitum.

XXVI

Sapienter Augustus non unum, sed multos adoptavit, quo, ut inquit Scriptor noster, pluribus munimentis insisteret. Quare Seneca appellat adminicula aulae. Suetonius, subsidia dominationis. Alibi Tacitus, Plena Caesarum domus, juvenis, filius, nepotes adultimoram cupitis Seiani adferebant. vel hoc nomine continuatio imperii Romani a mille et tot centum annis soli debetur Augusto. Idem non ignorant imperatores Turcici.

XXVII.

Hic quaeritur, an Pricipi adhuc vivo sit designandus successor? Ita certe: Quamvis hoc plerisque periculosum videtur. Ideo Tullia

apud Livium libr. I. se cupere maritum ajebat, qui habere, quam sperare regnum mallet. Est tamen mutatio Principum semper periculosa. Argute Otto: opportunos magis conatibus transitus rerum. Alibi Tacitus Agendum audendumque dum Galbae autoritas fluxa, Pisonis nondum coaluisset.

XXVIII.

Dicti sunt autem haeredes Principes juventutis, id est Principes militiae (ita enim juventutis vocabulum antiquitus usurpatum reperio) sive [gap: Greek word(s)] ut est apud Zonaram, item [gap: Greek word(s)] apud Dionem, item haeredes et consortes imperii, item Augusti et Caesares apud Tacitum et Ammianum item Germanici: ita enim appellavit filium suum Vitellius. Postea Iustiniani tempore appellati fuerunt Nobilissimi, teste Procopio. Hodie in Germania dicuntur Reges Romanorum, in Gallia Delphini, in Hispania infantes, in Scotia Principes Scotiae.

XXIX.

Iura comitiorum sunt summi imperii ideoque astute ea, ut omnia, Tiberius e campo ad patres, velut Dion, verisimilius in se ipsum transtulit. Caeterum a comitiis differunt. Quos historici nostri appeltant Dies Generales.

XXX.

Comitia non tam obstringunt eum qui indicit, quam quibus indicuntur. Neque recte Turnus Herdin: suasit Latinis, ut, quoniam Tarquinius se non sisteret, domum abirent neque magis abservarent diem consilii,

quam ipse, qui indixerit, observet. Recte vero Caesar Treviros quod neque ad consilia veniebent, neque imperio parebant, pro transfugis habuit.

XXXI.

Soli Principi olim competebant jura monetarum: Et pro arcanis imperii haec hodie observant Imperatores Turcici. Idem jus olim Reges Vngariae habuisse, et fancte servasse, testis est illustris scriptor Otto Frisingensis. Nunc mutata Republica etiam haec jura divisa sunt.

XXXII.

Comis observantia imperii non adimit libertatem. Id exprimit Tacitus libr. 2. Annal. Nam Phrahates, inquit, quanquam depulisset exercitus dacesque Romanos, cunsta venerantium officia ad Augustum vertit. Alibi. vocat reverentiam in populum Romanum. Quod, inquit Proculus, adjicitur, ut intelligatur alterum non esse liberum.

XXXIII.

Iura sociorum, fratrum, confoederatorum, item jura patrocinii, ut appellat Festus et Plinius perperam a quibusdam confunduntur. Caeterum ex hac Romana consuetudine hodie Turcae Venetorum et Ragusaeorum respublicas appellant suas cognatas.

XXXIV.

Non recte Cretogniates deditionem Servitutem appellavit. Aliter sentio de deditione Calitensium apud Frossardum. Recte tamen Livius de Campanis: aliam esse conditionem eorum, qui non foedere; sed per deditionem in fidem venissent.

XXXVI.

Paetiana pacta cum Vologese vix fuisse pacta. Immo Paetum poena dignum suisse qui non pro isto periculo depectus est. Idem paene sentio de pace ad Candium facta: quae sponsio fuit, non foedus. quamvis Caudini appellarunt publicam fidei violationem. Laudabile est in Anglis, qui belli gerendi caussa prosecturi ad exteros Regi suo sancte promittunt, se nullas conditiones pacis cum hoste firmaturos, citra Regis ac Procerum voluntatem.

XXXVI.

Consules, Triumviri, Decemviri, Dictatores regio fuerunt imperio, quamvis contra dicat Cabotius. Sane ejectio Regum tantum aliquod simulacrum libertatis attulit populo Romano, teste ipso Livio libr. 2. Cicero de Legibus, Duo regio imperio sunto. Neque (ut putant alii) diffentit Tacitus.

XXXVII. [correction of the transcriber; in the print XXXII.]

Magna fuit populi Romani circa loca et res facras etiam tempore belli relligio atque reverentia. Itaque acriter repraehendit Tacitus milites, quod Deos etiam in praedam coegerint, spoliatis in urbe templis, egestoque auro. Laudabiliter certe Solymannus in expugnatione Rhodi aliisque bellis semper a sacris abstinuit. Hic quaestio est; An quod Fridericus Imperator cum premeretur inopia commeatus loca sacra violavit, sacrilegium commisit? Nego, utique, cum postea Episco patus illos insigni et ampliore remunera verit beneficio, ut testantur Historici. Illud etiam recte Tacitus de Pompeio eum templum Hierosolymitanum jure victoriae ingressum esse.

XXXVIII.

Plusuam civilia agitare, contumacem, ferocem, turbidum, violentum esse (Ammiano est, recalcitrare Majestati) opponuntur iis quae Tacitus appellat, modestum, obsequiosum esse, servitio promptum esse, Graeci [gap: Greek word(s)] . Galli et Itali un courtisan, Germani Hofmann. Illi erunt, qui libertatem pristinam restitutam cupiebant, quos Aristoteles appellat [gap: Greek word(s)] . Hi qui favebant dominationi Caesarum et, ut cum Horatio loquar, obsequio grassabantur. Quos Tacitus appellat Magistros Dominationis, hodie vulgo Machiavellistas.

XXXIX.

Merito donatione, su potius profusiones Neronis, a Senatu revocatae sunt. Hujus rei exempla sunt non una in regno Gallinae. Recte tamen Nerva et Trajanus beneficia Domitiani conservarunt.

XL.

Adgandestrius Princeps per literas mortem Arminii promittebat, si patrandae neci venenum mitteretur. Responsum est a Senatu Romano, non fraude, neque occultis, sed palam et armatum populum Romanum hostes suos ulcisci. Digna vox majestate Romana. Livius libr. I. vocat artem Romanam. Longe alia res fuit in Iudit et Mucio. Addo quod nec hostis ubique recte interficitur: quamvis id putat pragmaticorum coryphaeus: Hoc enim erat apud Romanos, teste Valerio Maximo, victoriam non mereri, sed emere.

XLI.

Non aliam esse causam abolitae magnarum rerum memoriae, quam inopiam Scriptorum; quicquid alii de Relligionis mutationibus, de diluviis et morbis adserunt. Eodem malo apud Tacitum, Suetonium et alios tot nata sunt opinionum monstra de Iudaeis, de Christianis, de Christo ipso. Eodem fato perierunt acta, sive instrumenta, quae appellbantur publica, sive, ut appellat Zosimus, Rerumpublicarum registra; In Orientalibus secretae cartae, in quibus continebatur magna pars juris publici.

XLII.

Germanos, sicut etiam Sarmatas, aliasque gentes nonnullas a Romanis non virtute, sed genere pugnae et armorum, ut Tacitus, sive, ut Caesar, non virtute, sed ratione et consilio superatas esse. Quo pertinet id quod scribit maximus imperatorum; Romanos similitudine armorum quae gestabant AEdui, vehementer perterritos fuisse. Idem de Americano bello dicere libet.

XLIII.

Ideoque Barbaros non facilius a Romanis superatos esse, quam in arctum compulsos. Contra varo Romanis in arcto pugna aptior, quam Hispauo militi. Fuit tamen disciplina insignis apud eosdem Romanos laxandi dilatandique aciem. Tacitus. Legio vicesima prima patentiore, quam caterae spacio conglobata sustinuit ruentes, mox impulit. Caesar de bello Gallico signa inferre et manipulos laxare jussit, quo facilius gladiis uti possent.

XLIV.

Etiam novus Princeps imperandi auspicium facere debet a clementia, ut recte Livia Augustum monuit. Itaque de Mithridate Tacitus eum atrociorem fuisse quam novo regno conduceret. Dissentit Thuscus scriptor, ex inscitiane, an vero ut inserviat crudelitati Borgiae? Periculosum est illud, oderint dum metuant: periculosissimum, populum in continuo metu tenere. Eadem mente Antonius apud Tacitum. Adhuc Vitellio vires si detiberarent, acres si desperassent.

XLV.

Adeoquc sapienter Germanicus, postquam Cappadociam in formulam provinciae redegisset, quaedam ex regiis tributis deminuit, quo ut loquitur Tacitus mitius Romanum im perium speraretur. Itaque hoc scitum est in publicis rebus Quanto autem magis obtinet in causis relligionis, quae instar Melancholiae nimiis remediis magis magisque exulceratur, teste Augusto.

XLVI.

Vere Tacitus de Mario et Sylla eos victam armis libertatem in Domination em vertisse, Regna enim fuerunt, non Dictaturae, quicquid alii dicant.

XLVII.

Arcana imperii sunt certae profundae intmae leges sive privilegia conservandi pristini status sive Reipublicae. Sicut arcana Dominatinis (Italis et Gallis est ragion di stato Germani non efferunt, nisi sorte per Reichsstand, vel per Reichssachen) sunt berta et secreta privilegia conservandae dominationis,

introducta boni publici causa Qui bus opponit Tacitus flagitia dominationnis. (Italila cattiva ragione di stato) quibus fides et relligio violatur.

XLVIII.

Agrippina maritum petit, non impetrat. Vbi Tacitus. Sed Casar non ignarus quantum ex Republica peteretur, Arcanum est, sive potius jus dominationis: Eadem arte Octavia filia Claudii Imperatoris despondetur Neroni, quod, inquit Historicus, majora patefacturum erat.

XLIX.

Ex Augusti instituto, nemini ex Senatoribus licuit peregri nari rei privatae causa, non exquisita Principis voluntate. Stante Republ. liberum fuit. Est hoc [gap: Greek word(s)] sive arcanum regiae Dominationis: sicut etiam itiam illud quod nemini licitum erat ad Senatum publice scribere praeter Principem.

Caeterum arcana dominationis subtiliter discerno abiis, quae sunt jura dominationis, quae tamen scriptor Florentinus aliique omnes videntur confundere.

LI.

Adeoque jura dominationis immerito vapulant. Neque tamen quod Nero Vespinum, sine ullo crimine et accusatore et indice ad vim dominationis conversus interfecit, hoc jure fecit. Neque hoc ex jure Petionius Turpil. et Cingonius Varro inauditi atque innocentes perierunt, quae res identidem magnam invidiam conciliavit Galbae. Bene et non pro more suo Tiberius.

Non utendum esse imperio ubi legibus agi posset. Et de Philopoemene Achaeorum praetore Livius: non quia salvos esse cupiebat, sed quia perire indicta causa nolebat.

LII.

Recte tamen ex hoc jure Spurius Melius a Servilio magistro Equitum, Sejanus a Tiberio, et non ita pridem Dux de Guisa ab Henricc III. Francorum Rege, interfecti esse videntur.

LIII.

Similiter frustra sunt qui hoc jure, veviolationem fidei, vel etiam relligionis depravationem velant atque defendunt. Recte ille, haec jura accom modanda esse religioni, non contra.

LIV.

Ideoque huc non refero hodierna Turcarum fratricidia, neque Tarquinianam papaverum decussionem. Asylum tamen hoc jure a Romulo apertum esse existimo. Et exilium L. Tarquinii hoc jure excusari potest, item raptus Sabinarum Virginum; Item religio illa Romanorum juvandi socios. Quamvis elegantissimus Belgarum contra sentiat; Rectius Dionysius. Ratio imperiorum est ne noceripossit.

LV.

Apud Ammianum videtur etiam ad jus dominationis referri, ne quis exercitum alloquatur praeter Imperatorem. Iulianus id noluit, ne, inquit Marcellinus, videretur rid affectasse, quod sibi soli deberi Augustus existimabat.

Item nequis studia militum ambitu atque corruptione aucuparetur. Ideo aegerrime tulit Tiberius quod Iunius, 6. Annal. Gallio censuerat ut praetoriani, auctis stipendiis, jus adipiscerentur in quatuordecim ordinibus sedendi; adeoque eum vehementer perlitteras inerepuit, veluti coram exprobrans: Quid illi cum militibus? quos neque dicta Imperatoris (nota mihi haec ad praecedentia ex Ammiano.) neque praemia, nisi ab imperatore accipere par esset. et c. Et verius M. Antoninus monet, ne taleminter praecinctos habeat, quem milites tibenter andiunt, libenter vident.

LVII.

Arcanum dominationis fuit, non imperii, ne quis sine permissu Augusti Alexandriam intraret. Quo etiam consilio Vespasianus, invasurus imperium, alias aliis provincias demandavit, ipse claustra AEgypti obtinuit.

LVIII.

Sic ex hoc jure in consilio trium potentissimorum liberrorum praeposita est, Lolliae Paulinae et Eliae Parinae Iulia Agrippina, quamvis consobrina Claudii; ne, inquit Tacitus, foemina experta faecunditatis integra juventa, claritudinem Caesarum aliam in domum ferret. Illud detestandum quod sequitur. nihil domi impudicum, nisi dominationi expediret.

LIX.

Ad arcauum dominationis identidem refero, ne cuiquam liceat civitates maris circundare. Quod facile ad seditiones et defestionem hujuscemodi propugnacuiis incitantur

cives, teste Vlpiano. Agrippa murum circa Hierosoly mam inchoarat: veritusautem Claudium Impertorem, ne magnificentiam constructionis ad novarum rerum, ac discorpiae suspicionem traheret, fundaments tantummodo jactis ab opera destitit.

LX.

Ad jura imperii pertinet, magistratuum Creatio, Ad curam Princopis, inquit Modestinus, magistratuum creatio pertinet, non ad populi favorem, Et Zonaras: Creatio magistratuum maxima pars est muneris Imperatorii.

LXI.

Ideo cum Asinius Gallus censeret in quinquennium magistratuum comitia habenda esse: Haud dubium, inquit Tacitus, arcana imperii tentari. Prorogatio enim Impetiorum imminebat praesenti Reipub. statui. Itaque recte Tiberius; superbire homines annua designatione, quid si honorem per quinquennium agitent? Sed enim dices: Quare ergo idem plerosque praesides ad finem vitae in iisdem jurisdictionibus habuit? Causae sunt graves et pro disputatione patefient.

LXII.

Callidissime tamen Augustus et sapienter instituit. ut magistratus deposito honore manerent in urbe quinquennium, antequam in provinciam abirent, nimirum ne continuarentur imperia, ut ex Dione et Suetonio notat Merseius.

LXIII.

a jure imperii quodammodo discerno. Iovius, Franciscus, inquit, moriens, Henrico filio arcana tuendo regno opportuna communicavit, et quibus maxime artibus gentium subjectarun certissimum studium promereretur. Recte dixit, arcana non; jura imperii. Sio Imperator, arcana Iurisprudentiae, et Nicephorus Greg. arcana. Theologiae, quibus inhiat vulgus, ut herbis et pascuis armenta.

LXIV.

Differentia haec juris et arcanorum imperii, vel exillo Taciti apparet: Evulgato imperii arcano, posse Principem alibi quam Romae fieri. Arcanum est, non jus imperii. Neque quisquam tam blennus est, qui hoc ad jura imperii referat, quod periculum Imperatori tentare videbatur. Porro quod in jure publico est vulgare arcana imperii, propemodum est in jure privato nudare intima, atque secreta nogotii aperire.

LXV.

Ab hisce arcanis imperii distinguena etiam sunt simulacra imperii et libertatis: seu potius eis opponenda. Sunt enim, ut alibi Tacitus, Arcana inania. Aristoteli [gap: Greek word(s)] , Quibus non absimilia sunt Platonis [gap: Greek word(s)] , Plinio, libertatis umbra, Tacito, imperii inania et subdola, item species libertatis, Vellejo imperium sine re. Quale Frisingensis scribit habuisse haeredes Bertolfi Zeringensis Sueviae Ducis, Principes sine Principatu, soloque nomine sine re partiripantes.

LXVI.

Quibus opponitur, vis ac vera potentia a Paterculo, et Tacito, vis dominationis: Quare

verba illa Taciti: Sua Consulibus, sua Pratoribus, species, simulacrum tantum et imaginem denotant pristinae Reipublicae.

LXVII.

Nam prudenter Augustus occupato imperio eadem magistratuum vocabula reliquit; contra quam sentit Scriptor acutus ab Hetruria. Augustum etiam secutus Tiberius, recte cuncta per Consules incipiebat, tanquam vetere republica et ambiguus imperandi. Porro impius est eo in loco Machiavellus.

LXVIII.

Vectigalium constitutio, sive impositio est summi Principis, ut testatur Hermogenianus. Indulsit hoc Nero tantum Consulibus et Tribunis, acri, ut videbatur, libertate. Tacitus.

LXIX.

Tiridates Parthorum Rex petiit a Romanis, ne ferrum traderet, aut complexu Provincias obtinentium arceretur, foribusve eorum assisteret, tantusque Romae, quantus consulibus honor esset: Stulte; Nam spreto imperio, inania tantum, atque imaginem libettatis sectatus est. Quare acriter Scriptor noster: Scilicet externa superbiae sueto non erat notitia nostri, apud quos jus imperii valet, inania trasmittuntur.

LXX.

Tiberius per litteras castigavit oblique Patres, quod cuncta ad Principem rejicerent: Refero hoc ad si mulacra libertatis. Itaque magnifice Tiberius; Majus, inquit, aliquid et excelsius in Princ pe requiritur: Nimirum Senatui concessit ea, quae nullius

LXXI.

Simulacrum etiam libertatis erat, quod Vlpianus monet Proconsulem, ne per aliam partem provinciam ingrediatur, quam per quam ingredi moris est; Nam, inquit, magnifaciunt provineiales, servari sibi consuetudinem istam et hujusmodi praerogativas. Huc pertinent illa Vellei Paterculi lib. 2, Marcus, inquit, Livius Drusus in iis ipsis, quae pro Senatu moliebatur, Senatum habui adversarium, non intelligentem, si qua de plebis commodis ab eo agerentur, veluti inescandae injiciendaeque multitudinis causafieri, ut minoribus praeceptis majora permitteret: Ejuscemodi populo libens indulget qui sapit. Argute juxta ac prudenter Henricus IV. roganti cuidam, cur Rudolfum, non Regem, regio tamen honore sepultum sineret, respondit: utinam omnes inimici mei tanhonorifice jactrent.

LXXII.

Prudentiam variam esse pro varietate Reipublicae. Notat hoc secundum Aristotelem et Ciceronem Tacitus: Olim plebe valida, vel cum Patres pollerent, noscenda vulgi natura, et quibus modis temperanter haberetur: Senaiusque et optimatium ingenia qui maxime per didicerant, callidi temporum et sapientes credebantur: Sic converso Reipub. staru neque alia rerum, quam si unus imperitet, haec conquiri tradique in rem fuerit, et c. Quare [gap: Greek word(s)] etiam, sive arcana imperii variant pro imperii forma: alia arcana sunt imperii nostri, alia regni Galliae, aliaVenetorum,

LXXIII.

Imperium hodiernum Atistocraticum esse dixit Moguntinus Elector incomitiis Francoforten sibus Sleidanus lib. I. Nos mixtum dicimus: neque hic admittimus illud Tencterorum, Haud facile libertas et Domini miscentur. Falisissime Iovius; Iuraimperii in Germania esse penes 70. urbes.

LXXIV.

Bizantini urbem in fertili loco aedificarunt, et propter mare. Chalcedonii contra elegerunt sterilem. Vter rectius? Ego Oraculo adstipulor quod Bizantinis redditum est a Pythio Apolline: quaererent sedem caecorum terris adversam: Atque in hac disputatione Aristo telem sequor, quicquid Plato dicat, quicquid etiam alii adferuns ex Caesare de Belgis, Ambianis, Suevis, aliisque gentibus.

LXXV.

Acris dissensio fuit inter Marcellum et Helvidium Priscum, utrum Legati suffragiis a magistratu jurato eligendi essent, an vero sortito, sive per urnas. Marcellum. quamvis ut inquit Tacitus, proprius rubot excitabat, ne aliis electis posthabitus crederetur, tamen ejus sententia praevaluit, et merito.

LXXVI.

Sed suffragia si admittantur, expeditne esse aperta, an vero tacita. Nos identidem legi Tabellariae palmam ferimus; quamvis illud vitiosum remedium appellavit Plinius in Epistol.

LXXVII.

Recte Apuleia propter adulterium. majestatis postulata est, recte Augusti filia et neptis, earumque adulteri non minus, quam apud Livium lib. I. Horatius propter sororicidium, perduellionis, teste Charisio, antiquo Grammatico: Hostilitas enim quaedam fuit tempore belli sororem occidere: Quo difficilius hic capio illud Taciti de Augusto, eum clementiam majorum. suasque leges egressum fuisse.

LXXVIII.

Adeoque recte adulteri earum morte et fuga puniti sunt. Vnde tamen quod colligunt nonnulli eo tempore adulterium fuisse capitale. frustra sunt certe ex hoc loco. Nam hoc adulterium cum filia Principis patratum conjunctum erat cum crimine majestatis. Majestas erat, ne quis Augustam domum violaret.

LXXIX.

Quaedam in Rempublicam contra bonos mores inrepunt, quae satius est a seipso mutari, quam acri coecitione: adeoque coercitio saepe plus damni Reipublicae infert, quam emolumenti. Prudenter Tiberius. Quam in decorum, in quit, attrectare quod non obtinetur. Et de Felice Tacitus, eum nimiis remediis delicta accendisse. Et de Manlio Livius libr 6. cum remedio seditionem irritasse.

LXXX.

Hinc quaeritur an luxus in florenti Republica coercendus sit? Affirmavit Q. Haterius Consularis ex LL. Fannia, Licinia, AEmilia, Iulia. Negavit Asinius Gallus, rationibus

speciosis tantum, sed pro isto tempore non absurdis Hujuscemodi qui tentare volet, tempori oportet insidietur: itaque adjecit Tiberius, non id tempus censurae.

LXXXI.

Non possuma Michaelis Montani Scriptoris Gallici, sed fidi et docti, sententia discedere, quantumvis maxime velim, Cornelium Tacitum de nonnullis non tam ex rei certitudine judicasse, quam ex ingenio, atque prudentia sua qua, sine ambitione dicam, omnes superavit historicos. Exempla reperio non una.

LXXXII.

Tiberius in jure dicundo, judiciisque exercendis severus fuit, vel eo potissimum nomine, ut omne imperium omnemque jurisdictionem lento nisu, ut cum antiquo Poeta loquar, in se transportaret. Notat id Tacitus cum ait; Dum verit ati consulitur, libertas corrumpebatur. Vbi veritatem accipio pro aequitate, pro justitia. Caesar; non esse verum, qui suos fines tueri non potuerint, alie nos occupare.

LXXXIII.

Sub Augusto magnam fuisse SCtorum autoritatem, sub Tiberio vero deminutam. Quod notat Dion et Xiphilin. Quo etiam nomine SCta non tantum autoritates, sed etiam adulationes saepenumero appellat Tacitus. Nec enim per omnia assentior Principi Iuris consultorum, qui putat SCta tantum ideo autoritates esse dictas, quod ad aerarium nondum erant delata.

LXXXIV.

Nihil pene fuisse constitutum in Republica Romana quin originem sumpserit ab incunabulis imperii. Tanti interest Rerumpublicarum fundamenta recte poni. Exempla sunt vel in Tacito nostro.

LXXXV.

Signum dare praetorianis militibus proprium fuisse Principis. Et recte hoc referas inter signa, Imo inter jura accepti Imperii.

LXXXVI.

De Augusto Tacitus eum multi abolitis dedisse jura, queis pace et Principe uteretur Romana Respublica. Hinc Plutarchus: mutata Republica mutari leges. Hinc nos: quandoquidem Respublica hodierna a priore illa per multum declinat, etiam leges nonnullas hodiernae Reipublicae non convenire necesse est: Imo Aristotele autore contrariae leges Rempub. evertunt.

LXXXVII.

An provocatio sit summi imperii. Nonnulli dubitant: Nos illud asserimus. Et fuit haeo plebis Romanae contra Magistratum, firmissimum propugnaculum, teste Livio.

LXXXVIII.

An vero a Regibus provocatio fuit? Nego, neque contradicit Cicero. An vero ab Augusto? atque hoc nego. Quin potius a Senatu ad Imperat orem provocatum fuisse, multa testantur loca apud Tacitum et alios.

LXXXIX.

Iura spoliorum pertinent ad Imperatorem, Quemadmodum recte AEmilius dixit: in spoliis arbitrium esse Imperatorum non. militum. Illud prudenter Romani, quod

quae in fiscum non referebantur, inter cives dividebant ut caveretur iis, qui consulis jussu in foro remanserant ad subdita belli. In nostra militia, ut multa alia, ita etiam haec jura in desuetudinem iverunt. Vnde accidit, ut quemadmodum Tacitus de majoribus nostris, omisso hoste spolia insectentur. Nimis hic morbus haereditarius est nostratibus, novissimum exemplum fuit in praelio Agriensi.

XC.

Recte Vlpianus tributa atque vectigalia appellat nervos imperii. Quare ea tolli alienari nequeunt. Id Neronem volentem cuncta vectigalia omittere, idque pulcherrimum (ut ille putabat) donum generi mortalium dare, docuit Senatus Romanus, inquiens: dissolutionem imperii futuram, si fructus, quibus Resspublica sustinetur, deminuantur.

XCI.

Caeterum vectigalia a Carolo IV. oppignorata ad imperatorem redire splendoris imperii interest: An vero praesenti statui? Haud sciot: Id quod tamen affirmavit Iulius Pflugius Episcopus Neuburgensis patruus Christophori Pflugii, juvenis ad maxima queque nati, atque ad Germaniae decus.

XCII.

Sicut poena majestatis perduellionisque propugnaculum erat Principatus Romani, ita etiam Pontificis excommunicatio (Guicciardino sacra, sive coelestia arma. Scafneburgensi Apostolicae autoritatis virga) clypeus est Pontificatus. Vnde non immerito

idem Guicciardinus, Principes gentium appellat potius, quam pomifices rerum sararum.

XCIII.

Turpe tamen esse, imo non videri e re Principis legem Majestatis ad minima et ridicula quaeque reduci, quamvis aliter censuit Pomp. Macer: Quanquam neque hoc ignoravit Alexander, de quo Curtius: Rex, inquit, cognita causa pronunciavit ab accusatoribus unum et id maximum crimen esse praeteritum, desperationem salutis saae; (ita appellat laesam majestatem) numquam enim talia ausuros, qui ipsum ex India sospitem aut optassent reverti, aut credidissent reversurum: Tacitus apposite; Majestatis crimen omnium accusationum complementum.

XCIV.

Caeterum famosos libellos ad crimen majestatis primus traxit Augustus teste Tacito, non Sylla. Quod tamen videtur Velle Cicero libr. 3. Epist. II. quae duo loca primus contulit nobilis atque eruditissimus ICtus Scipio Gentilis, Sol Academiae nostrae.

XCV.

Sicut factiones in Aristocratico statu, et popularitas in Democratia; ita etiam adulatio in regno perniciosissima est. Verum enim vero in nonnullis adulationem erga Principem omni laude dignam videri. Exempla sunt in senatu Romano erga Drusum Neronem et alios. Eadem adulatione recte usus est Otto erga milites seditiosos, et Cerialis erga Treviros, et Agricola.

erga Britannos. Argute Tacitus idque apud imperitos humanit as vocabatur, cum pars servitutis esset.

XCVI.

Non fuit de nihilo quod, teste Tacito, populus Romanus metuit, ne duo haeredes, Agrippa et Tiberius Rempublicam premerent, quandoque distraherent. Itaque prudenter apud veteres Germanos jura praediatoria, sive etiam jura principatus unus invadebat, reliquis cum pecuniola abire jussis. Idem apud Principes Flandriae usitatum fuisse testatur Fuldensis scriptor. Ne, inquit, in plures divisa provincia, claritas illius per inopiam rei familiaris obsoleret. Et hodie illud observant multi Principes in Germania, Italia, Gallia. Idque fieri existimo cum summo tum reipublicae, tum ipsius familiae splendore atque emolumento.

XCVII.

Magnus Cosimus Medices postquam fundasset Episcopatum S. Stephani, lege cavit, ut ejus administratio penes Duces Florentinos esset, quibus deficientibus ad eos devolveretur, qui uterentur titulo magni Ducis Hetruriae. Hinc nata sunt illa pacta, sive foedera mutuae successionis. quae salutariter in Italiam et Germaniam introducta esse existimamus: Quicquid contradicat curiosus ille arcanarum rerum auceps.

XCVIII.

Principem omnibuslegibus scriptis solutum esse ex Tacito liquet, Dione et Vlpiano: In qua lege aestuant Doctores, sed

in simpulo fluctum quaerunt. Idem Princeps alios certis legibus solvere potest, ut Tiberius liberos suos annariis, Augustus conjugem lege Voconia, etc.

XCIX.

Augustum prudenter terminis suis sepsisse vastum illud imperium atque coercuisse: Idem de Tiberio existimom, qui imperii proferendi recte incuriosus fuit. An etiam de Adriano? Haud affirmo. Claudium tamen recte et ex dignitate Reipublicae Britanniam imperio adjunxisse. Augustus noluit non per ignaviam, neque per invidiam, ut quidam putarunt, sed metu, id est, ex prudentia; ita enim apud Tacitum non semel usurpatum repperio.

Similiter operam et oleum perdunt, qui remotissimis regionibus occupandis animnm intendunt: Pulchra est Venetorum Oratio apud Guicciar dinum liber, 3. Civitatem Piosanam esse quidem opportunam Venetis, sed quod nisi per alienam ditionem et portus eo appellere queant, difficulter et non sine magnis impensis contra Florentinorum molestias conservari posse.

CI.

Magna dissensio fuit inter Caecinam et Messallinum, an uxores maritos in bellum sequi debeant? Nos adstipulamur Caecinae, quamvis ejus sententia in Senatu Romano fuit elusa. Hodie plures sunt pene focariae et Calones, quam milites; et ut de Vitellii militibus Tacitus, nomen magis exercitus, quam robur.

CII.

starent res bellicae, passim Livius et Tacitus. Quem morem qui hodie in Turcis improbant, tanquam barbarum, nae illi hujus rei usum, qui maximus fuit apud Romanos, ignorant.

CIII.

Propugnacula in Romana militia hodie plerique deprimunt, Absurde. Certe multum spei et roboris in iis posuerunt ipsi Romani: De Cremona Tacitus; fuisse propugnaculum adversus Gallos trans Padum agentes, et si qua alia vis per alpes rueret. Omnium absurdissime qui negant hoc tempore ullo inusu esse. Aliter et recte Fridericus Dux Alemanniae plurima castella ad Rhenum posuit: unde in proverbium ivit: Fridericum in cauda equi sui semper trahere castellum.

CIV.

Quare quod de Augusto putat Admiratus cum accepto nuncio de clade Vari tantum propter inopiam propugnaculorum tam foede exercitum fuisse. Idem metus fuit Solimanni de Tartaris, quos sciebat sine ullo impedimento Constantinopolin usque excurrere posse. Idem etiam nobis timendum, si Turca Viennam occupet, quod Dens avertat. Quam in sententiam Sinan Bassae fortiter respondit magnus ille Zamoscius Polonicae gentis decus et praesidium.

CV.

Imprudenter Sacrovirum Ducem Gallorum aciem instruxisse, dum in fronte statuit Crupellarios, in medio cohortes, a tergo semermos: longe aliter Romani bellorum supra omnes gentes peritissimi. Itaque quod in comparatione Alexandri cum

Ducibus Romanis apud Livium libr. 9. periculum fuit, ne solertius quam quivis ex Romanis castris locum caperet, (nota hic capita scientiae militaris (commeatus expediret, ab insidiis praecaveret, tempus pugnae eligeret, aciem instrueret, subsidiis firmaret. Nego: Quin potius in hisce omnibus Romanos omnium expeditissimos fuisse mihi ex historiis liquet.

CVI.

Duo destinabantur sub Tiberio imperio, Germanicus, et Drusus. Tiberius incolumi Germanico integrum inter utrosque judicium tenuit; ne scilicet aut alterum firmando, suum abjiceret; aut istum praeferendo studia popularium adversus se concitaret. Itaque mortuo demum Germanico Drusum summae rei admovit. In quo turpiter erravit Galba. Sapienter Agrippina destinato Nerone Britannicum omni honore et potentia exuit. Sed ut in aliis negotiis publicis, ita etiam hic locum habe illud Taciti: Non perinde dijudicari posse quid optimum factu fuerit, quam pessimum fuisse quod factum est.

CVII.

Recte Dolabella hostem fugacem et vagum non gravi nec uno incursu consectandum esse: Recte Caesar moderatius cedentem insequi hostem jubet. Propter hujus rei ignorantiam saepe Germani milites ingentem cladem acceperunt a Turca, ut multis exemplis ostendit Bonfinius.

CVIII.

Delatores sive emissarios in bona Republica non esse ferendos. Et est vox illa tyranni, non Principis: subverterent potius jura quam custodes eorum amoverent: Indigni

sunt commercio hominum illi, qui palam laudant, absentem flagitant, et tu loquitur Tacitus excusando exprobrant Pessimum, inquit idem, inimicorum genus laudantes.

CIX.

Tiberius mandabat honores, nobilitatem majorum, claricudinem militiae, illustres domi artes spectando laudabiliter. Et hunc modum hodie servant Turcae. Apud nos in usu est illud de Vitellio: satis est ter consulis filium esse. Quo in loco interpolando nimis est curiosus acerrimus, alioquin librorum censor.

CX.

Argumenta contra legem Cinciam ab istis crumenimulgis et tintinabulis allata esse [gap: Greek word(s)] , et nullius ponderis.

CXI.

AEdui a Romanis petierunt jus Senatorium. Plerique contradicunt in Senatu Romano. Claudius Imperator AEduis indulget. Quaeritur utrum magis in Rempublicam? Nos Claudium recte et ad magnitudinem, Romanam fecisse arbitramur. Sed an recte quod promiscue victos ad civitatis jura admiserint? Ita certe, si Rempublicam crescere voles; Vere Claudius; Quid aliud exitio Lacedaemoniis atque Atheniensibus fuit, quanquam armis pollebant, nisi quod victos pro alienigenis arcebant?

CXII.

Milirarem disciplinam non posse satis severam pro immanitate militum institui. Recte de Corbulone noster? Intentum et magnis delictis inexor abilem scias, cui tantum asperitatis etiam adversus levia credebatur. Caeterum errant, qui negant eam restitui posse. Vtinam modo adsint plures Manlii, Papirii; plures Avidii, Cassii.

CXIII.

Varietatem poenarum pro persona in Republica Romana usum habuisse multi existimant: sed falso. Exempla sunt in Horatio, Manliis, Marco et Tito, aliisque. Romani, ut est apud Livium, pulchre appellarunt jus gratiae non dare; Hinc Tacitus: ut odium et gratia desiere, jus valuit. Contrarium est in Virgulania apud Tacitum contra morem et severitatem Tiberii. Nimirum Iustinianus non solus muliebri potentiae indulsit.

CXIV.

Stulte Galba, et non ab exemplo Augusti, Tiberii, Claudii et Neronis donativum negavit militibus eo rempore, quo haeredem imperii designavit. Constabat enim potuisse conciliari animos quantulacunque parci senis liberalitate. Multo stultius efferato jam milite de congiario congitavit. Sera remedia tunc, cum vulnus saucium perduxit ad extremos halitus. Serae destinae, cum ruit convitio parietum domus.

CXV.

Adeoque hic Galba, sicut et Cato, Pompeius, Pertinax, aliique intempestive severi fuerunt: Bono id quidem consilio: quis negat? sed dum honestatis nimis retinentes fuerunt, se et Rempublicam multum afflixerunt. De Galba scriptor noster. Accessit Galbae vox pro Repub. honesta, ipsi anceps: legi e se militem non emi: quae vox illum enecavit; sicuti Pertinacem illud; militemus. Itaque Tacitus. Nec enim ad hanc formam caetera erant. Ibid. Nocuit antiquus rigor et nimia severitas, cui jam pares non sumus: Sic Cicero imprudenter Antonium turpido tempore efflagitavit,

non secus atque [gap: Greek word(s)] ille, apud Theophrastum in Characteribus qui ad nuptias vocatus, inter mulieres in muliebrem sexum debacchabatur. Vno ore omnes Politici: [gap: Greek word(s)]

CXVI.

Neronis Parricidium omnes non immerito detestantur, Nos videbimus si Tacito credendum est, num aliqua ex parte excusari possit Nero. Quippe quod Agrippina Principi Romano insidias struxerat, et crimen laesae majestatis incurrerat. Simile superiori aetate exemplum fere accidit in regno Galliae. Idem sentio de Timoleonte, qui fratrem, sed tyrannum curavit interficiendum. Plutarchus.

CXVII.

Solus Pringeps insignia imperii habuit: solus etiam intercessione Tribunitia condemnatum a Senatu morti eximere potuit: solus jura ordinis reddere. Que tamen referri non potest condemnatio Antistii, Quippe qui neque a Senatu condemnatus est, neque intercessione Neronis morti exemptus.

CXVIII.

Populo tumultuanti et feroci satius est ultro concedere, vel ea quae contra bonos mores postulant, quam Rempublicam in periculum vocare. Nam postea sedato populo retractari possunt. Tacitus Mutata inquit, quae per seditionem expresserant. Et alibi, proximae seditionis male consulta abolita in posterum. Qua in re errant saepe in Republica viri, caeteroquin prudentes.

CXIX.

Boni publici tanta est religio, ut ei vel Princeps ipse cedere debeat. Quemadmodum Otto mortem elegit potius, quam ut pateretur tantum Romanae pubis. tot egregios exercitus sterni rursus et reipubl. eripi. Plane secundum illud Caiphae: Expedit unum hominem mori pro populo.

CXX.

Galba ad Pisonem: sub Tiberio et Cajo et Claudio unius familiae quasi haereditas fuimus: loco libertatis erit, quod elegi coepimus: Recte loco libertatis. Nam eandem libertarem mansisse Romanis neque ex hoc, neque ex aliis locis ostendi poterit, quod putat summus ICtus.

CXXI.

Non minus bene idem Galba: Generari et nasci a Principibus fortuitum, nec ultra, aestimatur: adoptandi judicium integrum, etsi velis eligere consensu monstratur. Praeclara haec tum pro eo tempore, tum pro natura populi; qui, eodem teste, nec totam servitutem pati potuit, nec totam libertatem.

CXXII.

Aureum illud effatum est Taciti: Habet aliquid ex iniquo omne magnum exemplum, quod contra, singulos utilitate publica rependitur: Quo dicto freti, et decimationem militum probamus, et sexcentos servos ob unius Domini mortem secundum jus Romanum, a magistratu supplicio affectos esse existimamus.

CXXIII.

Livius lib. 1. Hic, inquit L. Tarquinius Regum primus, traditum a Principibus morem

de omnibus Senatum consulendi solvit, domesticis consiliis Rempublicam administravit, bellum, pacem, foedera, societates per se. ipse cum quibus voluit, injuslu populi ac Senatus fecit diremitque. Haec magnam parrem nontam sunt imperii, quam Tyrannidis capita. Plane alia et diversa de Neronis initio Tacit. Nihil in paenatibus suis venale, aut ambitioni pervium: discretam domum et Rempublicam teneret antiqua munia, Senatus, etc.

CXXIV.

Non una de causa Corbulo proprium ducem tuendae Armeniae poposcit. In nostra Republ. officia miscentur ac duplicantur cum summo Reipu blicae detrimento. Quo magis hodie convenit illud de Metioco apud Plutarchum. Metiocus exercet Panarium, Metiochs farinam tractat, etc.

CXXV.

Ostracismus quo non tantum Graeci, verum etiam Romani usi fuerunt, immerito a nonnullis Theologis atque Philosophis vapulat. Certe hoc pacto viri quantumvis magni, sed nimiae potentiae, suspecti sibi et turbis consulebant, seque subtrahebant prave diffamantibus, ut ad Plautum scripsit Nero. Idem fecit Scipio Africanus, et lubens civitate cessit. Illud praeclarum quod specie legationu, aut alterius honoris emissi sunt.

CXXVI.

Corbulo Artaxatam urbem in Armenia delevit, atque solo aequavit: Quia, inquit Tacitus nec teneri sine valido praesidio ob magnitudinem maenium, nec id nobis virium erat, quod confirmando praesidio, et capessendo bello divideretur. Idem, fecerunt in propugnaculo Montelices

Germani teste Guicciardino. Neque hoc crudelicatem refert. Aliter tamen Fulejus qui Capuam praevalidam, propinquam, inimicam, adeoque quibusdam delendam censentibus tamen servavit: alii alio pacto sibi et victis consuluerunt, et fortasse laudabilius.

CXXVII.

Falsum est quod viri prudentes affirmant, freti tum Livii tum Taciti loco, apud Romanos in mandandis honoribus nullam fuisse rationem aetatis. Hinc quaerunt viri magni, an expediat juvenem creare Ducem belli: veluti de Alexandro, Scipione, Corvino, Pompejo, Octaviano, et aliis legitur. Equidem multo rectius quam olim Cardinales, qui Papam crearunt natum 100. annos, qui mulae impositus ex ista insolenti equitatione et molesto officii genere, triduo post exspiravit.

CXXVIII.

Nimis sero Pisonem designavit Galba. Prudentius hac in re Augustus, Tiberius, et alii. Adeoque Henricus III. filio suo Henrico adhuc Catechumeno Principibus regni juramentum et fidem imperavit. Sic, inquit Tacitus de Tiberio, cohiberi pravas aliorum spes rebantur.

CXXIX.

An perduelles sunt qui pro libertate arma sumunt? Extat contra hanc sententiam Saxonum gravissima Oratio ad Henricum III. apud Scafneburgensem. Verum tamen non puto Christianis licere. Vere Tacitus: Liberras et speciosa nomina praetexuntur, nec quicquam alienum et dominationem sibi concupivit, ut non eadem ista vocabula usurparet.

CXXX.

An vero Principi liceat subditos ad religionem cogere armis, aut, bello? Promiscue non existimo, utique cum plerique relligionis specie in ambitionem delabantur, ut Taciti verbis utar. Multo minus hic capio illud Papiniani: summa ratio est quae pro relligione facit.

CXXXI.

Recte Asinius Gallus apud Tacitum, quamvis non ex animi sententia, unum esse Reipublicae corpus et unius animo regendum. In eandem sententiam Constantius apud Marcellinum: Rempublicam nec posse dividi nec debere, sed pro viribus quemque ei ferre suppetias fluctuanti. Hodierna imperiorum varietas in Europa causa est tot seditionum atque bellorum: Vaticinium illudfuit Cerealis apud Tacitum. Pulsis, quod Di [orig: Dî] prohibeant, Romanis, quid aliud quam bella omnium inter se gentium existent.

CXXXII.

Lex Porcia de capite civis Romani, non tam ad simulacra libertatis referenda est, quam ad ipsum jus imperii, contra quam videntur sentire alii nixi Aristotele. 5. Polit. 9.

CXXXIII.

Sabinus Vespasiani imperatoris frater in Capitolio obsessus ad Vitellium Imperatorem, mittit cum mandatis et questu, quod pacta turbarentur, et forrasse frustra ex illius summi Dominationis Magistri sententia. Aliter Numa, qui in incunabulis imperii sanxit ut fides ac juramentum propulso poenarum metu civitatem Romanam regerent, Itaque nos cum perfide fecisse dicimus,

CXXXIV.

Sic contra jus gentium, sive, ut Tacitus appellat, jus humanum, Antonius Regem Armericorum speciei amicitiae illectum, et Tiberius per dolum arcessitum Regem Cappadocum ad mortem impulit: Quod tamen in Caesare qui Commium per simulationem colloquii interficere voluit, admittere nequeo: Alias [orig: Aliâs] Caesar jura colloquii sanctissime coluit.

CXXXV.

Aliquam posse instituti comparationem rei militaris Romanorum cum nostrate. Quamvis etiam in Romana militia, ut testatur Servius in 2. AEneid. acccessu temporis ducum varietas semper mutavit militiae disciplinam.

CXXXVI.

Vere Hetruscus ille in libello de statu Germaniae, quadruplicem in imperio ordinem causam esse, tranquillitatis et diuturnitatis Imperii Germanica: De Republica Romana scriptor noster; Octingentorum annorum fortuna disciplinaque compages haec coaluit, quae convelli sine convellentium exitio non potest. Viderint illi quantum ignem accendant, qui aliter sentiunt.

CXXXVII.

Militum stipendia sub Tiberio erant deni in diem asses: Mirum est multis, milites Romanos tantillo potuisse vitam tolerare. Hinc enim inquit Tacitus, vestem, arma, tentoria, hinc saevitiam centurionum et vacationes munerum redimi. Nodum solvit Savilius erudite et vere ut puto; Postquam copiose abundant [gap: Greek word(s)] , trahuntur etiam necessario [gap: Greek word(s)] , ea quae natura requirit ad grandius precium in foro. Quo argumento

idem recte defendit vulgarem lectionem in Polybio de admirabili fertilitate Galliae, Cisalpinae, contra doctissimum ICtum.

CXXXVIII.

Recte Tacitus, Principum eam esse sortem ut praecipua rerum ad famam dirigenda. Verum tamen fungos esse ac vanos Principes oportet, qui rumoribus vulgi nioventur. Aliter de Tiberio, Tacitus; Tiberius, inquit, spernendis rumoribus vacuus. Item relinquendum esse rumoribus tempus quo senescant. Stulto Vitellius rumores edicto coercuit: Id, inquit Tacitus alimentum famae erat.

CXXXIX.

Vere Cicero, pecuniam esse instrumenta belli: vere Mucianus apud Tacitum pecuniam esse nervos belli civilis, utut contra nitatur acutus ille ex Syllae colonia Scriptor.

CXL.

Tormenta atque machinas bellicas Romanorum, quamvis, ab hodiernis valde differant, tamen eandem propemodum vim habuisse, exempla rem confirmabunt; ideoque hodierna militia non magis tollit virtutis discrimen, quam olim, quod tamen ex istimant multi non milites sed Murci veteri vocabulo.

CXLI.

E contrario hodiernas nostras sinuationes sive obliquationes, et prominentias aggerum atque propugnaculorum veteribus notas fuisse. Quamvis id negent hodie nova ingenia, ut vocantur, antiquo more apud Tacitum. Vide mihi vel solam Hierosolymam apud eundem Tacitum.

CXLII.

non anxie inquirendum, nedum animadvertendum esse, quamvis aliter sentiant illi sanguinisugae. Praeclare de Tiberio Tacitus. Quanquam multi e domo Principis Equitesque ac Senatores sustentasse opibus, juvisse consiliis dicerentur, haud quaesitum, Seneca libro 1. Clem. scribit de Augusto, postquam Cornelio Cinnae ignoverat, nullis amplius insidiis ab ullo petium fuisse.

CXLIII.

Idem locum habet in seditionibus. De Postumiana caede Livius libr. 4. Consules summa moderatione ac lenitate paucorum supplicium quos sibimetipsos consisse mortem satis creditum est transacta re nequivere tamen consequi, ut non aegerrime id plebs ferret. Et de Valente Tacitus: Ille utili moderatione non supplicium cuiusquam poposcit ac ne dissimulans suspectior fieret paucos incusavit.

CXLIV.

Imo multa patrari in Republica in quibus satis est poenitere: Prudens in eo Fabius, Germanicus, Agricola. Imprudenter Agrippina quae noluit poenitentiam filii, aut satietatem opperiri; et Caecinna, qui proximam quamque culpam antequam poeniteret ultum ibat. Quanto moderatius Flandriae Princeps perduelles, cum facti veniam deprecarentur, in initio dirus quidem accepit: sed tamen ne malum hoc importune tractatum et incommode longius serperet, culpam illis omnem condo navit.

CXLV.

Mutianus tamen Vitellii filium interfici jussit: mansuram discordiam obtendens, ni semina belli restrinxisset. Nego id verum esse, etiam

contradicente acutissimo Politicorum. Quanto praeclarius Diocletianus Cassii filios et amicos non tantum non occidit, verum etiam honoribus adfecit.

CXLVI.

Haud inconsulto facit Princeps, qui libertatem loquendi populo relinquit, ipse vero, ut Laurentius Medices dicebat, facit: Id notat Tacitus facta, inquit, arguebantur, dicta impune erant. Et de Tiberio 2. Annal. in se jacta nolle ad cognitionem vocari. Extat pulchra in hanc sententiam oratio Cremucii. Nimirum recte temperavit Theodosius C. si quis Imper. maled.

CXLVII.

Quod in populo Romano superbiam atque arrogantiam appellarunt gentes Barbarae, nos magnanimitatem appellamus. Quod illi cunctationem servilem, nos patientiam. Quod illi timorem, nos potentiam et consilium. Quod illi perfidiam, nos legem et jussum populi.

CXLVIII.

Vitellius interfectores Galbae quamvis hostis, omnes conquiri et interfici jussit, non ut ait Tacitus honore Galbae, sed tradito principibus more munimentum ad praesens, imposterum ultionem. ldern fecit Magnus Cosmus, olim David, et Alexander; et multi alii, et recte fecerunt. Acriter noster: ultor est quisquis successit. Et Caesar postquam erexisset statuam Pompeji, suam ipsius diuturniorem fecit. Imprudentes et impii, qui aliter faciunt.

CXLIX.

Legatum (quod nomen teste Caesare apud omnes nationes fanctum inviolatumque semper fuit) etiam hostilia tentantem impune non

laedi. Livius de Legatis Tarquinii: Quanquam, visi sunt comisisse, ut hostium loco essent, jus tamen gentium valuit: Sic teste Tacito: Parthorum legati, quamvis cum superbissimis venerant mandatis tamen cum donis remissi sunt.

CL.

Pisonem ut nimis severum, et nimis ut Cicero dicebat, antiquorum hominum, ad imperium occupandum retinendumque ineptum fuisse, quicquid Galba contra sentiat. Notat hoc Tacitus multis inlocis, utique cum dicit: Nec aliud sequenti quatriduo dictum a Pisone in publicum factumve: De Ottone vero quae et qualia? Nec deerat Otto, protendens manus adorare vulgum, jacere oscula, et omnia serviliter pro dominatione: Nimirum citius favor populi largitione et ambitu quam per bonas artes quaerebatur.

CLI.

Vere Vespasianus imperium cupientibus nihil medium inter summa aut praecipitia. Et Tacitus alibi de F. Valente; Mox utrumque consilium aspernatus, quod inter ancipitia deterrimum est, dum media sequitur, nec ausus est, satis nec providit. Neque hic audio nonnullos ICtos. Illud tamen inique Henricus Imperator qui neutrales accusabat laesae majestatis teste Scriptore Fuldense. Quanquam neutralitatem periculosissimam esse, non nego.

CLII.

Nimis secure Vitellium occupato imperio, legiones sparsisse, cohortes exarmasse, numeros incidisse. Soloecismum appelles merito in civili scientia. Nam hoc pacto, teste Muciano, nova bello semina ministravit. Contra Vespasianum recte victas legiones, ne manente

adhuc civili bello ambigue agerent, per Illyricum dispersisse: Turpissime Caecina et Vitellius apud Tacitum, et Galli apud Guicciard. exercitum diduxerunt: satis valide teste Tacito, si simul incubuissent.

CLIII.

In bello civili inter Vitellium et Vespasianum ut et in aliis plus effecisse fortunam, quam virtutem, quicquid neget callidus Hetruscus. Fatebitur qui summam belli accurate purat. Militariter, id est, ingenue Ammianus Marcellinus. Virtus convenit atque fortuna, plerumque dissidentes, quarum si altera descivisset, ad perfectam non venerat summitatem.

CLIV.

Tametsi interfuit Vitellium vinci, tamen imputare perfidiam non possunt, qui Vitellium Vespasiano prodidere, cum a Galba descivissent. Tacitus 3. Histor. Sapienter Claudius ad legatos Parthorum: ferenda Regum esse ingenia: et Cerialis: quomodo sterilitatem, aut nimios imbres, et caetera naturae mala; ita luxum, vel avaritiam dominantium tolerandam esse. Notent haec qui se appellant [gap: Greek word(s)] et liberatores, si diis placet, orbis terrarum. Tritum est de Cassio qui Caesarem interfecit, Regem eum, non regnum odisse.

CLV.

Tiberius, quod Neroni filio Quaesturam petebat, a quibusdam inrisus est. Est enim, ut ait ICtus, quaestura ingressus tantum, et quasi primordium gerendorum honorum: Ac tamen inquit Tacitus initia fastigii Caesaribus erant. Bene et secundum morem majorum

Callistratus: Gerendis honoribus ordo certus adhibitus est. Nam majorem magistratum quisquam nisi minorem susceperit, gerere non potest.

CLVI.

Non sine ratione Proconsilibus Legati adjuncti fuerunt velut aemuli et quasi inspectores. Ac tamen hinc factum est, ut Legatorum jus nonnunquam auxerit, Proconsulum deminutum sit. Adde quodex hac aemulatione magnae res plerumque impediuntur. Exempla sunt In Volumnio et Appio Claudio, Fabio Maximo et Marcello, Corbulone et Vinidio. Nimirum hic convenit illud Lucretii.

CLVII.

Triumviri insolenter, ut multa alia, filios proscriptorum jure petendorum honorum prohibuerunt, simulque, ut Senatorum filii et onera ordinis sustinerent, et jura perderent. Quod quamvis indignissimum esse censet Vellejus Paterculus, tamen jure belli, et recte fecisse dicendum est. Cicero, et Quinctil. lib. 11. c. 1.

CLVIII.

Prudenter Augustus et ex consilio Mecaenatis populo Romano indulsit Histrionicam voluptatem, Cicero appellat munera popularia. Multo prudentius, quamvis abhorrens, idem fecit Tiberius: Alia, inquit Tacitus, Tiberio morum via. Sed populum per tot annos molliter habitum nondum audebat ad duriora vertere. Peccant qui aliter faciunt.

CLIX.

et hodie apud Turcas. Atque hujus rei carentia in nostra militia tot seditiones excitat, cum, teste Scriptore Anglico, nunquam in Romano exercitu ullus de stipendio motus fuerit. Ego tamen excipio bella civilia. Verissime Tiberius, militare aerarium eo subsidio niti.

CLX.

Turpe fuit in lege Majestatis, ut qui male gessisset Rempublicam, in crimen laesae Majestatis incurreret. Quanto prudentius Athenienses, ipsique olim Romani, consilia mala puniverunt et quidem mitissime, non eventum.

CLXI.

Germanicus ad vivum magnificentiam Aristotelis expressit; quod dum Galli, Itali et Hispani arma, equos, aurum offerebant, laudato eorum studio, armis modo et equis ad bellum sumptis, propria pecunia militem juvit. Idem fecerunt Romani erga Neapolitanos, et erga Regem Macedoniae Philippum; Livius lib. 22. Legatis gratiae actae pro munificentia curaque; patera quae ponderis minima fuit accepta.

CLXII.

Non majorem rationem habendam esse peditatus, quam equitatus, etsi viri magni dissentiunt. Idem sentiendum de Romana militia: Idem de Turcica contra Iovium et alios, qui existimant in Ianitzaris totam vim belli esse; a quibus etiam perperam Ianitzari comparantur cum praetorianis militibus.

CLXIII.

fuisse ad imperium, non tamen fuisse summum Imperium, ut Tacitus appellet summi fastigii vocabulum. Quo nomine Augustus eam triginta septem annos continuavit, et Principibus juventutis tribuniciam potestatem petiit.

CLXIV.

Nonnunquam in Republica quaedam contra leges fieri, et recta. Itaque regulas nonnullas in jure Civili Secundum appendices atque momenta temporum, personarumque, quas teste Agellio, includere in praecepta difficile est, ponderandas esse. Insserat Menius castrorum praefectus duos seditiosos supplicio affici contra jus militare. Nam, ut testatur Vegetius lib. 2. Ad praefectum castrorum solum pertinebat castrorum positio, valli et fossae designatio, impedimentorum militarium cura, etc. non vero jus plectendi militis. Dion. lib. 53. Itaque addit Tacitus factum id esse bono magis exemplo, quam concesso jure.

CLXV.

Tiberius prudenter pressit sedem imperii, id est, ut Vellejus et Tacitus appellant, caput rerum, quicquid vnlgus calumniabatur. Idem factitarunt Augustus, Antoninus Pius, Iustinianus, Carolus Rex Galliae adveraus Edovvardum, Amurathes et alii. Antonius hanc Causam asseruit, quod provincialibus comitatus Principis nimis gravis futurus erat. Verrus Capitolinus, ne Imperatore absente sedes imperii a conjuratis occuparetur.

CLXVI.

Imprudenter tamen Otto cum de summa rerum certaretur, relicto exercitu Brixellum

CLXVII.

Sapientis esse in Republica nonnunquam videri, non intelligere. intelligeb antur artes, inquit Tacitus, sed pars obsequii in eo, ne deprehenderentur. Et de Arippina solum insidiarum remedium esse, si non intelligerentur. Novit hoc Syrus qui ad Dromonem: tu quod scis, nescis si sapis Dromo. Verum tamen haud scio, an huc simulata Bruti stultitia referenda sit. Certe Vitellii et Valentis simulatio vana fuit et ridicula. Doli non sunt doli, inquit ille, nisi astu colas. Quanto melius Galba seditionem duarum legionum ultro asseveravit, ne ut Tacitus dissimulata seditio in majus crederetur.

CLXVIII.

Nonnunquam in Republica quaedam vi fieri, quo ut ait Tacitus, caeteris quies sit. Neque haec pugnant cum pietate Christiana: Caefar exemplo supplicii deterrendos reliquos existimavit, itaque omnibus qui arma tulerant, manus praecidit [orig: praecîdit], vitamque concessit; quo testatior esset poena improborum. Quo tamen illud de Valente referre nolim, qui ut Gallis terrorem incuteret, quatuor millia hominum innoxiorum occidit, neque de Principe Flandrorum, qui occupato Grandmontio omnes ad unum interemit senes, gravidas, infantes.

CLXIX.

In omni imperio invadendo sumi praetextum aliquem sive titulum. Sic Imperatores emendicarunt vel potius ementiri sunt legem Regiam, et Pontifices Donationem Constantini.

Idem fecit Solymannus ad occupandam, quam spe devoraverat Romam, teste Iovio. Perspicue hoc Tacitus de Tiberio; Dabat et famae ut vocatus, edoctusque potius videretur, quam per uxorium ambitum et senili adoptione inrepsisse. Simpliciter et ingenue Paulus III. O, inquit, vos Scolasticos, et omnium rerum ignaros, qui ejus imperii jus quaeritis; quodjam a tot annis contra omnium vim possedimus, et ferro defendimus.

CLXX.

Expedit Principi haeredem designare potius potentem quam imbecillem. Quare Pyrrhus interrogatus cui imperium deferret, respondit, ei qui acutiorem ensem habet, et Tiberius, teste Tacito longam et continuam absentiam meditatus est, ut amoto Patre Drusus munia consulatus solus obiret; id est, ut potentia et dignitate cresceret is quem imperio destinabat. Itaque hodie in Francia haeredes regni Delphinatum Viennensem, in Anglia ducatum Normanniae, in Arragonia principatum Gerundae, in Scotia praefecturam Cumbriae nominis loco et in subsidium capiunt.

CLXXI.

Sicuti Relligio, Respubl. Senatus, libertas saepenumero obtentui sumuntur, et sunt exempla in Pompejo, Ottone, Henrico IV. Ferdinando, Ludovico Sfortia, et aliis, ita etiam sub legationis et foederum specie multa fiunt scelera. Qui vero propterea foedera et legationes damnant, nae illi peponem pro corde habent.

CLXXII.

Non assentior Vegetio libr. 2. cap. 1. Romanos in auxiliis minores, in legionibus longe

ampliorem militum numerum asscripsisse. Contraria sunt exempla infinita apud Tacitum, Livium et alios. Caeterum quod de Gallis, Germanis Britannis olim Tacitus; eos dominationi alienae sanguinem suum accommodasse, hodie Christianis convenit, qui in Ianitzaros asscribuntur.

CLXXIII.

Illud incaute Theodosius, ut scribit Zosimus, quod sine ullo delectu in legiones etiam adsumpsit Barbaros transdanubianos. Idem alibi, nullus ordo in exercitu, nec erat discrimen Romani a Barbaro. Itaque recte Synesius monet Arcadium ut numeros et legiones civibus impleat. Fuit haec ruinae imperii non minima causa. Hodie quod auxiliis pene solis bellum geritur contra Turcam, multae praeclarae res negliguntur: Exemplum est insigne apud Schafneburgensem, sub Henrico III, sed odiosum.

CLXXIV.

Recte apud Romanos Proconsules summum imperium habebant: Recte etiam legati ab his mittebantur nullis certis mandatis, sed ut ex re consulerent, viderentque ne Respublica detrimentum caperet. Caesar et Tacitus non uno loco. ICti efferunt cum libera universorum negotiorum administratione.

CLXXV.

Merito etiam hoc imperium Pompeio Margno, Germanico Corbuloni extra ordinem amplificatum est, et utilissimo instituto, ut ego censeo. Quo etiam consilio Britanniae Princeps Procancellario cartas puras tradebat sed sigillo consignatas, quibus in publicis negociis pro arbitrio suo. uteretur. Comin. libr. 1.

CLXXVI.

Sic Iustinianus confirmavit se omnia quae in bello gereret Belisarius, et post mortem si prius excederet, ratihabiturum. Quae res Belisario et autoritatem et animum auxit, teste Procopio. Sinan Bassa totum septennium sub Amurate supremum belli imperium ea potestate, qua Imperator ipse, in castri exercuit. Vt testatur Sorantius, prudens Scriptor et fidus; quem nuper latinitate donavit Iacobus Geuderus decus Nobilitatis Noricae.

CLXXVII.

Hodie indigne Duces belli cum certis mandatis in bellum eunt, et tanquam nautae ex Commentario, ut est apud Galenum, rem gerunt. Vnde accidit ut ex distantibus terrarum spatiis, consilia post res adferantur, ut loquitur Tacitus. At hercule Reges, ait Livius lib. 9. non liberi solum impedimentis omnibus, sed domini rerum temporumque trahunt consiliis cuncta, non sequuntur. Omnium stultissime atque inhumanissime Nero, qui classes jusserat certum ad diem in Campaniam redire, nullis exceptis maris casibus.

CLXXVIII.

Callide atque laudabiliter Antonius, ut opinionem de adventu Muciani cum tot legionibus apud Vitellianos promoveret, jussit exercitum se invicem salutare, et gradus inferre, quasi recentibus auxiliis auctos. Blenni qui hoec damnant. Polybius vocat furta belli. Multo magnificentius M. Tullius, consilia imperatoria. Tacitus haec et alia medicamenta belli, Ammianus belli commenta, Vegetius campestres meditationes. Quamvis hae proprie fuerint exercitia bellica: quorum ut et

castrorum metandorum aliarumve rerum in nostra militia, nec vola quod dicitur, nec vestigium.

CLXXIX.

Iura victoriae sunt imponere praesidia, tributa, obsides imperare, cives ferro exuere legibus rempublic. munire, et ut Caesar ait, Ius est belli, ut qui vicerunt iis quos vicerunt, quemadmodum velint imperent. Itaque Henrici Romani Regis consiliarii frustra toties iterabant, contra regiam majestatem esse; obsides darc dare Saxonibus.

CLXXX.

Otto praemisit Spurinam ad occupandas Padi ripas, sperans Caecinam intra Gallias posse sisti, sed jam tum, inquit Tacitus. Caecina alpes fuerat transgressus. Hic quaerunt Politici. an satius sit venienti hosti occurrere, an vero ejus adventum expectare, et pro viribus propulsare. Postremum putat Hetruscus: Nos existimamus hosti periculosius fore bellum habere in ditione sua quam extra eam.

CLXXXI.

Saluberrimum SCtum fuit adversus eos, teste Polybio, qui aliquid strenue a se factum retulissent falso ad Tribunum vel Ducem. Crimen dicebatur falsae pugnae, cui obnoxius merito erit Domitianus apud Tacitum, et Constantinus apud Marcellinum: qui falsos triumphos egerunt. Quo etiam crimine postulatus est, a M. Catone Censorio Q. Thermus Oratione quae inscripta est: in Q. Minucium Thermum de falsis pugnis, ut recte legit eruditissimus Merserus, perperam alii poenis.

CLXXXII.

Nulla causa est, quin eidem crimini obnoxii fuerint, Pompeius, Verrannius, Terentinus Varro, Paetus et alii. Hic Paetus literas e castris rescripsit, quasi jam confecto bello, verbis, ut ait Tacitus, magnificas, rerum vacuas.

CLXXXIII.

Simulationem in Tiberio qui tantopere detestantur, nae ilii, quo in loco tunc erat

tum ipse, tum Respublica ignorant. Itaque verba ejus Tacitus plerumque appellat obscura, alibi perplexa, alibi suspensa, item eluctantia. Dion, [gap: Greek word(s)] Graeci alias eleganter [gap: Greek word(s)] Poeta vetus magis expresse, versutiloquas malitias: Cicero, verborum involucra: Recte idem Tiberius, et hunc secutus Ludovicus XI. Rex Galliae: Regnare nescit dissimulare.

CLXXXIV.

Domestica discordia familiarum venerum est, quicquid dicebat Cato. Multo verius Titus apud Tacitum disserit de incommodis suspicionum domesticarum, et apud Livium Demetrius lib. 40.

CLXXXV.

Nero, Germanici filius, quamvis e domo Augusto, quo minus ad imperium venerit, hae fuerunt causae. I. Libertorum et Clientum praepropera exstimulatio. 2. Contumax et inconsultus sermo de imperio occupando. 3. Promptior animus matris in Neronem, quam in Drusum. 4. Populi nimius favor. 5. Matris spes male tecta. De qui tam ancipiti in loco positus est.

CLXXXVI.

Tacitus lib. 5. Histor. Civitatem Hierosolymam in duas factiones descivisse, donec propin quantibus Romanis bellum externum concordiam pareret. Frustra igitur sunt. qui hanc occasionetu captant. Argute Philippus Medio lanensium dux dicere solitus est, ineptias istas (ita appellavit discordias

CLXXXVII.

Acute Macroni exprobravit Tiberius: Occidentem ab eo deseri, orientem spectari: Hunc sequitur sidus illud Angliae, teste Buchanano, in rebus Scoticis. Vtrumque natum est a Pompeio, qui Syllae respondit, [gap: Greek word(s)] Quod tamen absolute verum esse negamus.

CLXXXVIII.

Objurgatus est Thraseas, quod nimis levia in libertate senatoria consectaretur: Quin, inquiunt, de bello, de pace, de vectigalibus et legibus, quibusque aliis res Romana continetur, (nota mihi hoc loco cursim capita quaedam iuris publici) suaderet dissuaderetve: quae si summa dissimulatione transmitterentur: quanto magis inanibus abstinendum, Thraseas contra, se patrum honori dare, ut manifestum fieret, magnarum rerum curam non simulaturos, qui animum etiam levibus adverterent. Nimirum respexit illud Philosophi: [gap: Greek word(s)]

CLXXXIX.

In historiis versanti mihi infinita exempla occurrunt eorum, qui quantumvis potentia inferiores essent, trahendo bello superiores facti sunt. Itaque apud Tacitum Suetonius bellorum peritissimus, festinationem hostibus, moram ipsis utilem disseruit. Sertorius hic esto, et carptim singulos pilos evellito: Quod cum ignorasset Ludovicus Vngariae Rex cum totius exercitus

internecione occisus est. Quare illud [gap: Greek word(s)] non est, cedendum esse potentioribus: quod tamen existimat Politicorum hodiernorum pene Princeps.

CXC.

Falsum est, quod ajunt virum bonum sub tyranno nequaquam in honore aut precio esse posse. Contraria exempla sunt in Lepido, Agricola, Lamia, Nerva, L. Pisone, Volucro et aliis. Recte Alexander: obsequio mitigantur Principum ingenia. Nimis abscissus et asper fuit Calisthenes: cui licuisset inter abruptam contumaciam et deforme obsequium pergere iter et ambitione et periculis vacuum. AEque falsum est, quod scribit Machiavellus, in populo majorem constantiam atque prudentiam esse, quam in Principe.

CXCI.

Libo accusatur Majestatis. Negante, quae objiciebantur, Libone, servos per tormenta interrogari placuit, sed quia vetere SCto quaestio in caput Domini prohibebatur, Tiberius callidus, et novi juris repertor, mancipari singulos actori publico jubet. Idem fecit in filiola Sejani, quae juxta laqueum et carnificem compressa est, quia triumvirali supplicio virginem affici inauditum habebatur. Sic trium viri Reipublicae impuberem jusserunt necari, sed prius indutam toga virili: Quae quamvis eo pertinebant, ne fraus legibus fieret, tamen vix capio.

CXCII.

Illud Romani recte, facto SCto: ne simulata adoptio in ulla parte muneris publici

juvaret, ac ne usurpandis quidem haeredibus prodesset: Et laudabiliter C. Licinius a M. Popilio Lenate lege sua decem millibus aeris est damnatus, quod mille jugerum agri cum filio possideret, emancipandoque filium fraudem legi fecisset, Livius lib. 7.

CXCIII.

Falluntur qui negant Romanorum praemia militaria reduci posse: Vide quaeso qualia fuerunt? Aucta stipendia, coronae quercea vel graminea. hastae, phalerae, librae farris, quartarii vini: Quae Arminius, ut homo barbarus, contempsit, appellans vilia servitii pretia. Causam veriorem exprimit Livius: Rem, inquit, dictu parvam: caeterum inopia fecerat eam, argumentum ingens caritatis, cum se quisque victu suo fraudans, detractum corporiatque usibus necessariis ad honoremunius viri conferret. Et quod Romanis coloniae fuerunt, hodie sunt feuda, vel commendaturae, Turcis Timarae. Idem de poenis militaribus sentio.

CXCIV.

Nimias divitias, adeoque nimiam alicujus viri magni paupertatem periculosissimam esse in Republica, quicquid argutatur Hetruscus Scriptor: De Ottone Tacitus. Inopia vix privato toleranda: Idem de Sylla et Plauto: Sylla inops, unde praec pua audacia: Plautus magnis opibus. Itaque prudenter vel ob hanc causam Tiberius et Nero census Senatorum pecunia juverunt, Imptudenter Claudius, qui Senatores pauperes ordine movit.

CXCV.

Tacitus libr. 5. histor. Cerialis insulam Batavorum hostiliter populatus, a gros villasque eiviles intactas, nota arte ducum, sinebat. Nimirum ut hostem apud suos suspectum redderet. Supra modum religiosus ille, qui hoc improbat. Eadem astutia usus est Annibal adversus Fabium, et Zeno adversus Phalarim.

CXCVI.

Secutae leges, inquit Tacitus, etsi aliquando in maleficos ex edicto, saepius tamen dissensione ordinum, et adipiscendi illicitos honores, aut pellendi claros viros, aliaque ob prava pervim lata sunt. Vnde tamen parum prudenter infirmare studet Andius ille autoritatem juris civilis. Eodem loco vere Tacitus: Corruptissima Republica plurimae leges: hodie eo ventum est, ut contra disertam Iustiniani constitutionem non tam ex LL. quam ex DD. autoritate causae dijudicentur atque decidantur. Quo verius hoc tempore videtur illud: ut antehac flagitiis, ita nunc legibus laborari.

CXCVII.

Prudenter Aristoteles minima quaedam, quaeve majestati regiae scientiae non conveniebant in nomothetica scientia omisit: Verum tamen in horum numero non est jus publicum, quippe quod tractat eadem quae sunt [gap: Greek word(s)] in civili scientia. Materia est eadem pene. Modus tractandi variat. Exempla sunt in Tacito nostro.

CXCVIII

Caeterum jus publicum, ut etiam histotia ex minimis rebus laudem quaerit, id esti, etiam

illa persequitur, quae philosophis sunt [gap: Greek word(s)] . Vere Tacitus. Non sine usu fuerit introspicere illa primo aspectu levia ex queis magnarum saepe rerum motus oriuntur. Et paulo post. Nos saeva iussa, continuas accusationes, fallaces, amicitias, per niciem innocentium et easdem exitis causa coniungimus, obvia rerum similitudine et satietate.

CXCIX.

Quibus tamen neque dum Senator in Republica contentus esse debet: sedpraeter haec nosse (verba sunt Taciti) opes publicas, quantum civium sociorumque in armis, quot classes, provinciae, triuta, vectigalia, necessitates, ac largitiones. Est, inquit Marcus Tullius 3. de legibus, Senatori necessarium, nosse Rempublicam, idque late patet, quid habest militum, quid valeataerario, quos socios Respublica habeat, quos amicos, quos stipendiarios, qua quisque sit lege, conditione, faedere, tenere consuetudinem decernendi, nosse exempla majorum, etc.

CC.

Verum tamen haec neque ex politica, neque ex jure publico, neque omnia ex historiis, sedex Rerumpublicarum registris petenda sunt. Quae cum ignorarent duo consules apud Ligures, merito eos, teste Livio lib. 40. Senatus Romanus perstrinxit, et Calenum Cicero in Philippicis.

COROLLARIA. 1.

SIcut Iurisconsulto necessaria est historiarum lectio, ita etiam Historico necessaria est scientia juris civilis.

DISCEPTATIONIS DE IURE PUBLICO Defensio, suscepta pro consequendis doctoralibus in utroque jure privilegiis ex decreto Ordinis Iuridici Basiliensis. A FRANCISCO ROSELLO Bruntrutensi.

POSITIO I.

IVs publicum quod a legibus 12. tabb. manat in penetralibus Pontificum abditum olim erat, hoc est, ut inquit Pomponius, illius interpretandi scientia et actiones apud pontificum collegium erant. Quod non ita accipio, ac si exercitio, jurisque illius publici dictio penes eos esset; sed magis de cognitione ejus et interpretatione IC. puto loqui. Et cum dicit consitutum aliquem fuisse, qui quoque anno prae esset, privatis; de auctoritate juris populo enodandi id interpretor. Praeesse enim multis modis quis dicitur, docendo, explicando, jure dicendo, vel alios in judicio instruendo. Cic. I. de Orat. Multisque, inquit, prae essem, qui aut interdicto tecum contederent, aut te ex iure manus consertum vocarent. Eadem

II.

Mirantur autem multi, imo accusant. nonnulli (inter quos Pratejus Omission. c. 2.) architectos Digestorum, quod de jure publico brevissimee gerint: Verum parcius haec Triboniano objicienda putarim. Credibile enim est, pauca admodum Iustinianiaeuo, deillo jurescripta veterum extitisse, cum jam elegantiori multo et vetustiori seculo, quo maxime juris publicistudium propter temporum summam domisorisque difficultatem excitari debebat, vixulla ejus habita ratio suerit, teste Cicerone libr. 1. de legib. ubi jus publicum incognitum esse affirmat, quod minus in usu necessarium sit.

III.

Viden rationem hujus incuriae? (Monent scilicet Iurisconsulti, cottidiana plenius essetractanda l. legari. D. de lib. leg. et quae [gap: Greek word(s)] ) Hinc puto factum, ut libri Tuberonis de jure publico interirent: quos tamen in corruptos vita diutius sustinuisset, si eos recente usitati sermonis sale, quam veteri fermento condire malnisset. At enim Pom ponius, exoleta verba auctoris minus grata fuisse.

IV.

Accedit ad causam a Cicerone prolatam, quod jus publicum in militibus juris civilis Ronani non remaneat, sed Reipublicae et civitati ilii magnae (quam dicit Seneca et Lactani ius) mundi commune fiat. Voluit enim natura hominem esse

sociale animal. et societatem humanam jure quodam gentico gubernari. Vnde videmus jura foecialia Romanis fere cum aliis populis quoad suam sub stantiam communia fuisse: siquidem nec bellum gerere diversis gentibus invicem datum est, nec variarum sectarum Philosophis difceptare, absque legibus et principiis utrique parti accommodatis et receptis. Vniversalia itaque jura communi rationi, cumque ipsa mundi machina super futura conscribere supervacaneae (si conjicere licet) operae plerisque IC tis visum est.

Quapropter Tullius in reprehensionem incurrere potest, dum libr. 1. Offic. scribit: Belli quidem aequitas sanctissime foeciali populi Romani jure perscripta est.

VI.

Potuit tamen ad solennes quosdam ritus Quiritum respexisse. Cujusmodi fuit Clarigatio, quam inde dictam literatores existimant, quod clara voce repetitum res pater patratus ibat. Iuris hoc fuit Romani: alios enim alibi cernere est mores: ut et a scripto denunciatio belli fiat, testatur Ludovicus Avila de bello Germanico: Ducem Saxoniae et Land gravium ad Imperatorem misisse, cum tibicine puerum quendam nobilem, qui literas diffidationis (Dd. nostri sic loquuntur) in summitate baculi gestaret, et hunc morem Germaniae in bello indicendo esse ait. Sic etiam sagmina, quibus legati Romanorum sancti fiebant, juris Romani erant. Nam alia graecos legatos insignia tuebantur, teste Marciano.

lib. 8. de rerum divis. Barbaris quoque pro caduceo coronas et folia fuisse, auctor est Suidas. Sic praeterea non eadem apud omnes gentes feriendi foederis forma fuit, prout edocuit Alexand. ab Alexand. in suis genial, Sic denique Quiritium peculiare fuit, in legatione gentium (quam alias aequitas naturalis temperat) ut eum, quilegatum pulsasset hostibus dederet libr. ult. D. delegat. Alia multa hujusmodi in patrocinium summi illius causarum patroni adferri possent, quae, memor instituti mei, praetermitto.

VII.

Vt porro laxior cura nostris auctoribus fuitin conscribendo illa jure, cujus Imperium terminat orbis, ita publicarum legum quas Romani fines continebant studiosiores fuisse deprehenduntur. Nonne de magistratibus fuse explicarunt veteres? De eorum jurisdictione et imperio in criminibus persequendis? Cui vero ignotum est Macrum Arriumque Menandrum de re militari et alios passim de captivis, omnibus tamen ad castra et militem populi Romani reflexis tradidisse? Quem Rubrica illa, de legationibus, non quidem genticis, et ad exteros pertinentibus, sed provincialibus et retrorsum ad Rempublicam Romanam versis latere potest?

VIII.

Nunc ad rem propius accedamus. Publici juris non una est significatio. Quandoque enim pro jure communi accipitur lib. nihil consensui §. 1. D. dereg. jur. quod manifestum fiet si conferas l. ult. C. dein int. restit.

min. et l. inter eos, §. pen. D. fide iusso. Ratio appellationis est, quia non uni sed omnibus et universo populo (a quo publicum dictumquasi populicum) jura constituuntur. Nonnunquam etiam jus publicum est, quod a populi vel Principis, populum repraesentantis, auctoritate pendet. Sic factio testamenti juris publici esse dicitur l. 3. D. quitestam. fac. poss. nec ea jure denegata a privato concedi potest, l. 6. eod. l. Paulus. §. 2. D. de hon. libert. Hinc frustra fuisse puto Pardulphum Pratejum libr. inversion. c. 1. qui existimavit mat eriam testamentorum ad tractatum de jure publico pertinere: nec, quicquam eam juvat d. l. 3. Imo etiam militum testamentum partem juris publici (quod nunc inquirimus) fuisse negatam.

IX.

Ius publicum propric et restricte est, quod ad starum rei Romanae spectat: quod de fine principali accipio. Alias enim quod publice utile est, utile etiam est privatim, et vice versa l. 2. D. jur. dot. Nov. 8. §. 1. l. 2. C. de nai. lib. Ius publicum seu jus civitatis Romanae sub jurecivili comprehendo, Cujacio haud credulus, qui haec male discindere seu discerpere videtur, in recit. ad l. 1. cejust. et jure. De origine juris publici haud leve dubium est, utrum ex iisdem fontibus cum jure privato rivulos suos derivet. Nos neque artem neque naturam vetare putamus quin aequeut privatum, publicum jus ex naturalibus, genticis et civilibus praeceptis sit collectum, quamvis secus magnis quibusdam magistris videatur. Quos erroris accusavit Gulielm. Ranchin. lib. 3. var.

lect. cap. 4. Qui tamen nec ipse extra omnem est reprehensionem, dum jus publicum ex civili quoque jure manasse inficiatur

Difficultas alia non minor oritur exinde, quod Ausonius, sacrum jus a publico separet his versibus:

Quibus addi potest Quintilianus lib. 2. c. 4. qui jus in sacrum, publicum et privatum deducit: Cum tamen Vlpianus sacrum sub publico comprehendat, quod fieri verius Pratejus putat, in Dic aeclogia c. 4. At mihi, si ex animi sententia loqui liceat, aliud videtur, nec affirmare dubito, paganismi fuisse (cujus nos vestigia imitari non decet) sub jure publico, et sic sub jure civili jus sacrum collocare: Id vero factum fuisse a Romanis, illud satis apud Tullium testatur. Separatim nemo habessit Deos, neve novos sive advenas, nisi publice adscitos, privatim colunto. Dignum hoc nempe Romanis fuit, qui religionem Reipublicae commodis, non Rempublicam religioni accommodabant et subjiciebant, ut non inepte Machiavellus annotat: Nobis autem indignum est, qui non peculiares hujus, vel illius nationis Deos agnoscimus, sed universalem Ecclesiam, unum pastorem, et unum ovile credimus.

XI.

Divinum itaque jus separamus ab humano, idque qua civile est, in publicum et privatum tribuimus. Et divinum quod de fide, de doctrina et cultu Dei, de institutione ministrorum verbi, eorumque officio ac munere praecipit, sufficienter in sacris literis traditum esse putamus, quibus nec sanctionem Iustiniani in 1. libr. Cod. praejudicare posse censemus, nedum traditiones illas recentium Romanorum, quas more juris prisci civilis sacri, inventas et ad firmandum regnum Pontificium excogitatas esse vere dixeris. Gratianus certe in Decreto sub publico jus sacrum comprehendit.

XII.

Accusatur Vlpianns quod sacris et magistratibus jus publicum circum scribat, et ut illud superfluum nobis visum est, ita hoc nimis angustum nonnullis videtur. Ego sane IC. nonplane excuso: sed si de publicis rebus membrum addas, non multum fuerit, quod amplius desideres. Magistratus enim jurisdictionem, administrationem, munusque comprehendit: Et ex hoc trunco multi efflorescunt ramusculi.

XIII.

Magistratus aut est summus, aut inferior. Summrus nobis est Princeps Romanus, quem merito Vlp. legibus solutum esse ait, cum populus (qui nec legibus suis tenebatur, si in eo universo majestatem, non si singulorum obedientiam consideres) ei. et in eum omne suum imperium et potestatem contulerit.

XIV.

Quaestionis est, qua lege et quando haec majestas translata fuerit in Augustos? Religio mihi est ab auctoritate Pandectarum recedere. Itaque et lege (pace consultiss. D. Vult.) id factitatum esse, eaque Regia nomine; et una (quamvis plures fingat Mar. Salom.) pro futuris. Principibus omnibus statuendum puto. Sub Vespasiano autem latam fuisse eam legem probat. satis aenea illa tabula, quae Romae in aede Capitolina (conservatorum dicta) ipsa legis verba, paucis trucatis, hodieque asservat. Non igitur video, quomodo eam multi probabiliter ad Augustaeum aevum referant. Quid enim opus fuisset retro a Vespasiano acta, gesta, decreta, imperata, (sunt verba legis) justa rataque ea lege haberi, si jam lex extabat, quae omni exceptione majorem imperatoris potestatem constitueret.

XV.

Porro de naturalibus et gentium legibus si quaeratur, dico constanter Principem iis solutum non esse: eosque in tyrannos sicca indignos morte degenerare, qui quodlibet licere sibi putant, qui dum bona sine justa ratione, sine emptione, sine permutatione, sine praescriptione, sine successione subditis eripiunt, sua se majestate defungi putant. Hinc consequens est, Principem sine causa nemini jus suum ex plenitudine potestatis auferre posse.

XVI.

Hase conclusio, ut pote jure naturali fundata, nullam recipit distinctionem: nec potest

non detriment osa esse Reipub. opinio illa interpretum, qua inter Principis absolutam potestatem et ordinariam distinguunt, ut ex Gail. 2. obs. 56. colligitur. qui rectius communiorem illum calculum (quo magnum tyrannidis fundamentum collocatur) abjecisset quam fovisset.

XVII.

Cum haec absolute vera sint de Principe, bene infertur, hasce formulas: Non obstante ex certa scientia, proprio motu, de plenitudine potestatis, et e. rationem juris gentici nil mutare. Male igitur nata censenda est praesumptio illa absolutae potestatis, quam Doct ores inesse putant illis formulis rescripto Principis adjectis: Minusque sana sunt haec verba Baldi in pro oem. feud. Quando Princeps aliquid vult ex certa scientia, nemo potest ei dicere, cur ita facis?

XVIII.

Iure porro majestatis legum promulgatio et descriptio, magistratuumque creatio soli Imperatori competunt, et ad jus publicum pertinent: quandoquidem sine illis stare aut esse salva civitas nequit, quod Iustinianus his verbis indicat. Civilia jura tunc esse coeperunt, cum et civitates condi, et magistratus creari, et leges scribi coeperunt.

XIX.

Magistratus igitur omnis inferior a Principe constituitur et est persona publica, quae jurisdictioni in suis partibus prae est: Quae mehercle de finitio Bodini descriptione libr. 3. de Republica. cap. 3. potior habenda est.

XX.

Magistratus Romanus vel domi pro tribunali, vel foris pro castris imperitabat, hoc est, vel pacis vel belli tempore rem Romanam ad ministrabat. Qui pacis rector erat, vel in urbe, vel in provinciis jurisdictioni prae erat: Hinc urbani magistratus, ut consules, praefecti urbi, Tribuni. Et provinciales, ut praefecti provinciarum, proconsules, legati, Duum vitri, et c. Quidam vero cum Principe aulae ventis agitati hinc inde fluctuabant, ut praefecti praetorio, Quaestores et alii.

XXI.

Omnis vero jurisdictio a Principe pendet. Nec pugnare putamus, si jurisdictionem quandam jure magistratus competere, et eandem a Principe concedi dicamus: Quemadmodum nec illud contratium est, judicis dandi licentiam jure magistratus competere, et eandem lege quib usdam dari, quod est in l. 12. §. 1. D. judiciis.

XXII.

Si tamen distinctius rem expendere velimus, necesse est, ut elegantem divisionem quae habetur in l. 1. D. off ejus cui mand. est jurisd. usurpemus, atque jurisdictionem aut jure magistratus competere, aut specia liter lege vel Senatusconsulto, aut constitutione Principum permitti dicamus, et ideo illam mandari posse, hanc non item, ne quidem in delegato Principis, quamvis non me fugiat, literatissimum virum Scipionem Gentil. lib. 3. de jurisdict. 28. scrip sisse, hoc casu merum imperium posse subdelegari.

XXIII.

Hic sane ingens illa materia de jurisdictione simplici, de criminibus et poenis explicanda foret, cum illa etiam ad jus publicum pertineat: sed cum peculiares tractatus ea requirat, alia non minus grata persequemur.

XXIV.

Par in parem exercere jurisdictionem suam non pot est. Hinc quidam constitutum fuisse putant, ne Praetor apud Collegam suum manumittat l. 1. in fin. D. off. cons. ubi permitti videtur Consuli apud Collegam manumittere, cum tamen ut praetor in praetorem, ita nec consulin consulem imperium habere dicatur. l. 13. D. ad SC. Trebell. Albericus Gentilis in novitio scripto ad lib. Machab. hunc nodum dissolvere conatus est: Nos aliter rem ex plicabimus.

XXV.

Tuentur rem Romanam et fulciunt alii quoque officiales, qui jurisdictione carent, vt sunt Decuriones, legati provinciales, Tabelliones, Scribae, Apparitores, Viatores, Lictores et alii ministri publici.

XXVI

De duum viris magnum dubiumest. Nam hos Bodinus magistratus fuitsse negat. Sed verior affirmativa mihi videtur, quamvis restricte admodum remedia, quae ad tuendam et explicandam jurisdictionem necessaria videntur, eis concessa fuerint, ut patet ex l. ea quae. D. ad municip.

XXVII.

magitratus fuerit? Sunt enim qui id inficiantur, inter quos Carolus Sigonius, Corasius, Bodinus, Cuia cius (quanta vero nomina?) Nobis tamen non usquequaque; horum vera videtur sententia. Scribit enim Tacitus libr. 13. Annal. mansisse, temporibus Neronis, quandam imaginem Reipublicae, cum Senatus prohibuitTribunos jus praetorum praeripere, aut vocare ex Italia, cum quibus lege agi posset, intra domum pro potestate animadvertere. et multa alia scribi senatum prohibuisse vel jussisse.

XXVIII.

Quaestionis est de legato proconsulis, utrum is magistratus fuerit? Et quamvis P. Faber ad l. 70. de regul. jur. id neget, magis tamen est ut dicamus magistratum fuisse sed non ante quam excitata esset ipsius jurisdictio a proconsule. Meae autem opinionis auctorem optimum habeo Asconium Paedianum, in Verrin. 3. Vbi bis Legatum magistratum appellat.

XXIX.

Legatus Reipublicae qui a Republica sua ad Principem mittitur negocii publici causa, non magis magistratus est, quam legatus gentium, de quo Asconius in Verrin. 3. Invidiose orator hoc addidit, cum de magistratu dicat, non legato: Haec lectio proba est, Hottomanni vero illa, quam de magistratus legato dicat, improbanda. Asconium enim legatum gentium magistratui magis opponere voluisse, quam legatum magistratus, indicant satis verba proxime fequentia. Adde quod Asconius non longo

XXX.

Certis tamen privilegiis legatus Reipubl. fruitur, ut puta revocandi domum l. I. D. judic. Magna vero quaestio est, utrum constituens Romae, quod ante legationem in provincia contraxit, Romae conveniri possit. Et non posse ait l. 8. D. jud. Cui repugnare videtur l. 5. §. I. D. const. pecun. Verum Cuiac. in lib. 13. obser. c. 27. hanc legem accipit, cum quis Romae constituit, se Romae soluturum. Pacius vero in Antin. 2. c. 21. dictam. l. 5. negate legit: convenit non debere. Ego sane ut hanc correctionem non admitto: Ita etiam summi Cuiacii conjecturam tolerabilem, non tamen necessariam puto. Ibi enim Vlpianus non definit de loco, in quo legatus Romae constituens conveniri possit, sed simpliciter ait conveniri posse, quod verum est si de provincia id accipias.

XXXI,

Gravis quaestio est de legato gentium, utrum is fortiatur sorum eo loci, quo ipse delinquit? In quo distingui vere posse videtur inter delicta, quae adversus statum, Principemve, ad quem missus est, perpetrantur, et ea, quibus privati saltem offenduntur: et hoc casu legatum existimo remittendum ad suum dominum, ut dignis poenis afficiatur. Priori vero specie, quia fidem, in qua ipse vicissim obligatus est, violat et committit (verbo Livii de Tarquinii legatis) ut hostis loco habeatur, pro legato et sancto eum non esse habendum

puniendumque existimo: Ideoque superioribus annis Hispanicum legatum, qui contra Reginae Angliae caput, regnique incolumitatem conjuraverat, capite plecti potuisse, dicendum est, quicquid scribat Kirchner. lib. 2. c. I. de legat. et auctor Dial, 2. qui le Reveille matin des Franseis inscribitur.

XXXII.

Quemadmodum magistratus in urbibus cavent, ne quid turbet quietem publicam: Ita alii foris evigilant, ne quid Rempublicam infestet. Et si quae incommoda Reipublicae immineant, vel bello vel pace facta, aut foedere contracto, ea moveant.

XXXIII.

De causis belli quae ex ea juris gentium parte, quae de offensione et defensione tractat, desumuntur, nullam. nunc instituo disputationem. Quamvis autem quis justam belli causam habeat, juste tamen non facit, nisi bellum indicat. Nam hostes hi demum censentur, qui nobis, aut quibus nos publice bellum decrevimus, caeteri latrones aut praedones. l. II 8. de V. S. l. 24. de capt. et posilim. et Cice. lib. I. offie. Nullum, ait, bellum juste haberi nisi nunciatum, nisi indictum, nisi repetitis rebus. Nec tantum Romanorum ritus hic fuit, sed aliarum quoque nationum, adco ut Deus ipse belli denuntiationem praecipiat Deut. 20 Hinc superfluum fuisse concludo, quod Bartolomaeus Facius scribit, pace inter Genuenses et Alphonsum Regem contracta sancitum fuisse, ne sine denunciatione sibi invicem bellum inferrent.

XXXIV.

est, et Lex Iulia majestatis cum damnat, qui injussu Principis bellum gessit l. 3. ad l. ul. majest. vide. Vult. de feud p. 84. Zoan. de Rom. Imp. Gail. de pac. publ. lib. I. cap. 4. nu. 6, et seqq. Covarru. adc. peccatum de reg. jure. in 6. 9. 2. §. 9. ubi plurimi nominantur auctores. Ob eam causam fit, ut inter cives ejusdem civitatis non sit bellum, sed seditio: Vnde etiam belli effecta, captivitates, praedae inter eos cessant l. 21. §. I. D. capt. et post lim. Donel. libr. 4 comm. 21. Licet sciam saepecives Romanos ab una parte captos sub hasta venditos fuisse, et in servitute detentos.

XXXV.

Romani simul denunciare et inferre bellum non solebant: aequissimum. hoc crat, ut deliberaret hostis, num cedere vellet nec ne: Valeant igitur politici improbi, qui imparatum hostem obruendum esse praecipiunt. Quantum autem tempus hujus dilationis fuerit, constat ex Livio ita scribente: saepe legatos ante missos res repetitas: renunciatum amicitiae si non redduntur: et diebus tribus et triginta peractis, bellum postremo indici. Oldendorpius vero de usucap. sub. cap. de temp. quod in mat. belli consid. ait: bellum di triduo antequam committatur, denunciatum fuerit, vulgo plane honestum existimatur.

XXXVI.

Solent bello capta capientium fieri l. 5. §. ult. l. 7. princ. l. 51. D. adquir. rer. dom. Nec distinguo, quod faciunt multi magni auctores, inter res mobiles et immobiles. Nihilominus enim vera aposita regula manet.

Capit Imperator, depulsis et devictis hostibus, agros et praedam, ideo haec publica fiunt l. 20. §. I. D. Cap. et postl. Quae privati capiunt, privata fiunt, ut sunt mobilia, quae perseverante adhuc bello, nec dum devictis hostib. capiuntur, ut bene Donel. lib. 4. comm: c. 2. docet.

XXXVII.

De captivitate hominum quaeritur, utrum tolerabilis sit inter Christianos servitus? Plurimi sane viri in jure et elegantiori doctrina praecipui id negant. Alciatus ad l. 239. D. ver. sig VVesenb. in ff. de capt. et postim. Covarruvias, Duarenus, Donellus et alii, quod bella plusquam civilia inter Christianos gerantur. Nos vero cum piis aliquot theologis rationis esse putamus, ut ii qui occidi praelio et fervore pugnae poterant, servituti justae et moderatae subijciantur. Hinc mancipia dicta quod manu bello caperentur: nec allusio illa, qua servi a servando dicuntur inepta putanda est, licet veriloquium verius aliunde sumatur, ut docet Iosephus Scaliger ad Varronem.

XXXVIII.

Non tamen existimo servitutem necessariam esse, quod velle videtur Gregorius l 6. de Repub. cap. 13. n. 12. Nam experientia multorum annorum nos docuit, Christianam Rempublicam mancipiis cuere posse. Quamvis enim servi videantur fuisse usque ad annum M. CC. (quod constat ex Can. Innocentii 3. qui circa illud tempus sedi Romanae praefuit c. final. ext. de conjug.) credibile tamen est, eo jam tempore valde imminutum servorum numerum.

Suo enim tempore Leo Imp. constituerat, nesui venditionem quis pacisci posset, et qui hoc fecerat salva libertate verberibus castigaretur. Nov. Leon. 59. Et Bartolus qui floruit MCCC seribit ad leg. hostes, D. Capt. sua jam aetate nullos omnioservos ex titisse.

XXXIX.

Quemadmodum juste captivi servituti subjiciuntur, ita naturali aequitati consentaneum est, ut detur captivis postliminium l. 19 D. capt. in qua postliminium definitur. Postliminium aut in bello aut in pace dicitur competere: De illo res plana est, de hoc magna meo judicio extat difficultas iu l. 5. §. 2. D. capt. ubi in pace inter populos non hostes captivitati locus relinquitur. Cui sententiae AElius Gallus apud Pestum consentit. Cum tamen res hostium sattem acquiri nobis posse videantur. § 18. Inst. de rer. divis. l. 59. §. r. l. 34. de capt. l. 5. in. sin. et l. 7. inprin. D. adquir. rer. domin. Non quidem me fugit Alb. Gentilem lib. 1., de iurebelli, c. 12. conciliationem tentare, sed utrum perfecerit, aliorum relinquo judiciis. Bodinus. lib. 1. de repu. ait hodie jus illud receptum non esse, sed quaero, cur receptum fuerit. Accursius accipit de iis quibus bellum non est indictum, at guerram cum illis habemus. Minus dextre tamen, ut ostendit Budaeus in annot. D. Hicigitur haesitanti mihi subveniet, magnas a me feret gratias.

XL.

Si is qui bello arma amisit, capite punitur, multo rationabilius est, ut qui armis

victi hostibus se dedideruut, postliminio, careant l. 17. de captiv. Nam ut ait VVesenbecius. volentes se holtibus subjiciunt. Vnde silius lib. 10.

XLI.

In bello captis, in bello saltem postlimiuium est: Nec senteritiam hanc evertit l. 12. pr. de capt. si cum Cuiacio libr. 24. obs. 31. fingamus ellipticam orationem, quod faciendum oratio sequens cogit, quia spem revertendicivibus in virtute bellica magis, quam in pace Romani esse voluerunt. Vox haec virtuti Romanae propria. Sic Afri. apud Iustin. 31. Nec de filio redimendo umquam tractavit, nec senatum de eo agere permisit, sed ut dignum majestate ejus erat, se recepturum filium dixerat.

CLIII.

De agris quos coeperunt hostes dubium est, si forte se in sua praesidia recipiat hostis, utrum ad priores dominos redeant? Distinguendum puto et dicendum, ut quae ab hostibus tenentur, quasi hospitibus et viatoribus ea statum mutasse non censeantur; Quemadmodum nec inundatio rei formam evertit: si quae vero occuparunt hostes tanquam victores et domini, ea non recipiuntur, nisi rursus ipsis expulsis l. 20. de captiv. Merito ergo superbum atque indignum visum Annibali ejus soli, quod ipse bello captum possideret haberetque inventum Romae emptorem; nihil obid diminuto pretio Livio lib. 6. Dec. 3. Qui addit, ducem

illum extemplo vocato praecone jussisse, uttabernae argentariae, quae circa forum Romanum tunc essent venderentur.

XL III.

Videtur inter res mobiles et immobile fuisse differentia, ut illae si in praeda essent, in pristinum statum. non rediren l. 28. D. capt. Hae vero omni casu ad priores dominos reverterentur l. 20. eod. Et istam differentiam P. Faber, qui omnia sua subascia polire solitus, probat eleganter. 2. sem c. 2. In partes diversas abit Covarruvias et alii ab eo citati ad c. peccatum. dereg. jur. in. 6. §. II. num. 8. usque. ad fin, Ne autem quem moveant loca quaedam Historicorum, quibus exempla praedae universae Dominis priscis redditae, ea adgratiam Ducum, praemiaque bonorum civium. non ad jus referimus. Polybius. L. AEmilius, praedam de victis Gallis captam restituit eis, quorum fuerat. Et Livius: Praeda de Volscis capta in campo Martio omnis exposita, ut suum quique cognitum abduceret.

XLIV

De sententia l. transfugam D. adquir. rer. dom. mota est a magno observatore lib. 4. obs. et emend. cap. 9. magnoque ejus discipulo P. Fabro 2. sem. c. 3 controversia non contemnenda et decisa auctoritate Ciceronis, hostes qui nunquam apud nos fuere a nobis recipi scribentis. Vt ego quidem tantis viris non obstrepo, ita etiam glossam non puto esse ineptam, quae de servo transfuga eam legem accipit. Verbo enim recipere, recuperatio ejus, quod nostrum prius fuit denotatur l. cum quit. §. ult, ibi: dotem enim eam magis recepisse, quam accepisse. D. dote praeleg.

XLV

Scribit Bodinu sdisciplinae politicae apex lib. 1. de Repub. ca. 6. in leg. 4. de capt. inepta est lectio Florentini Codicis, ut satis intelligatur ex Cicerone in Topicis: Nos contra disputabimus, nec firmari hanc reprehensionem Tullii testimonio defendemus.

XLVI.

AEquitati inprimis consentaneum est, ut bello capti redimi possint. Redemptio autem facultatem redeundi praebet, non jus postliminij l. 5. C. eod. tit. Miror ergo doctis. VVesenbec. in D. de capt. num. 9. annotasse redemptos postliminium habere: Cui sententiae Rubrica ff. et C. satis repugnat.

XLVII.

Non iniqui debeht esse captivi contra aequos hostes, qui ipsos pretio accepto dimittunt: Imo qui [gap: Greek word(s)] abeuntes promiserunt, redire ad solutionem debent l. 21. cum l. 23. D. neg. gest. Quod verius est quam Bartoli placitum, quo discipulos suos naturae ipsius hostes efficit, dum ad violandam fidem hosti datam instruit. Melius Megarenses et Corinthii Ethnici, qui dimissos suos ab hoste cives, ut pretium referrent, fidem fallentes tanquam perfidos, ingratos et injustos notabant. Plutarc. auctor in quaest. Graecis.

XLVIII.

In his militum pactis facto quandoque evenit, ut postquam de precio conventum est, captivi facultates multo majores deprehendantur: Vnde quaesitum, num victor possit a priori conventione recedere, et pretii summam pro modo divitiarum

sese redimentis ampliare? Decisum est in Parlam. Gratianopolino Anno 1457. pactionibus primis standum esse Guid. Pap, decis. 113. incip. in facto guerrarum.

XLIX.

Serie Digestorum de re militari agendum esset, de militum personis, delictis, poenis et disciplina: qualia multa deduci possent ex libris viam praemonstrantibus Obrechto in tractatu de re milit. et Zoan. in lib. de Rom. Imp. Sed nos exquisitiora et palaestrae nostrae accommodatiora annotabimus, de pactis scil. publicis, induciis, pace et foederibus.

Non sunt autem publicae conventiones, dicendae, quaecunque ab his contrahuntur, qui Rebuspublicis praesunt: sed magis illae tantum quae statum rei Romanae respiciunt, et ex causa publica siunt: extra quam si Princeps contraxerit ut privatus obligatur.

LI.

Stratagemata et fraudes, quae citra perfidiam siunt, bello sunt utiles: in aliis religio colenda. A pactis enim omnis calumnia et malitiosa interpretatio abesse debet, quamvis subtilitate aliqua juris civiles nitatur. Ob quam causam merito culpantur Romani, quod civitatem Carthaginensium salvam fore pacti, urbem eorum evertere veriti non fuerint. Credibile enim non est Carhaginenses de illa inter urbem et civitatem differentia (quae in usu Romanis teile Cicer. in fragm. de Rep.) cogitasse.

LII.

Persidia quandoque non minor in rebus quam verbis. Vnde venenis in bello locum non relinquimus, quam vis Baldus ex spiritu Italico hostem veneno necari posse contendat. Hic priscum Romanae indolis candorem requiro. Florus. libr. 2. Mixtis nefas veneno fontibus infamem fecit victoriam. Nam contra fas Deum [orig: Deûm] moresque majorum medicaminibus impuris sacrosancta Romana arma violavit. Defensio utique in bello esse debet; at contra venenum nemo se tuetur l. 1. 17. C. ad SC. Syllan.

LIII.

Quaesitum est, am populus juratis pactis, quae do lo adversarii inductus iniit, obligetur? Nonnulli id putant arg. c. 9. lib. Iosuae: Imo Huraltus de off. status c. 12. inde extruit perfidis servandam esse fidem. Vtrobique nobis negatum vero propius accedere videtur: Et aliae sunt rationes, cur Deus noxae dederit familiam Saulis. 2. Regum. cap. 21. Ad quem locum videndus P. Martyr. et Alb. Gentil. de jure belli 3. 19. auct. vin. contra Tyrann.

LIV.

Induciae qua; seite Varroni belli feriae definiuntur l. 19, D. captiv. Quaeritur porro, utrum Duces belli qui imperium a Principe majori acceperunt, inscio Domino suo inducias contrahere possint? Et sane de induciis brevioris temporis, quia ad sepeliendos mortuos id affirmari potestarg. l. 2. D. Iuri dict. Secus vero statuendum, in induciis longioribus et pace: Bello enim gerendo, non omittendo dux est praepositus: Et hanc

ob causam Postumium Romani Samnitibus, Corsis Clodium, Numantinis Hostilium dederunt: Adde rationes Cabotii 2. dispis. c. 15. ubi eleganter contra Duarenum, cui aliud judicium est, disserit.

LV.

Pactum induciarum bellum differt non aufert, nec eo tam bostilitas omittitur, quam intermittitur. Vnde putamus per peram responso suo Alciatum sup. consi. 17. oppidum quoddam (Tignale dictum) Episcopo Tridentino attribuisse, cum inter cum et Venetos conventum esset, utsic quisque possideret, uti possidebat ante proximum praesens bellum. Occupaverat vero durante bello Episcopus oppidum, et postea induciae intercesserant, quibus exactis, denuo ad arma fuerat conclamatum. Proximos hos actus de proximo bello Alciatus interpretabatur, negans idem bellum esse, quod per inducias divisum seu dilatum fuerat. Sic sane nec eadem erit actio, quam dilatoria exceptio suspendit: Falso. Nolim tamen haec indistincte de quibusvis accipi induciis. Longissimae enim paci annumerandae videntur, quodex l. 19. §. 1 in verbcum in breve. D. capt. conjicio. Et hanc sententiam firmat Autor meditationis pro foederibus. c. 3. n. 39.

LVI

Tractant Dd. utrum quemadmodum pax ex nova causa juste rumpi dicitur, ita etiam treuga ex nova causa frangi possit? Non audio Dd. qui abnutive propterea. concludunt, quod sanctius in induciis jus versetur, quam inpace. Si enim sacratiores

sunt, (quod ait Bodinus) ac minus violabiles induciae, quam pax ipsa, eo severius in induciarum violatores animadvertendum erit. Gailii itaque sententiam. 1. de P. P. c. 4. num. 45. etc. 19. num. 3. amplector. Licet Augustum illum Spirensem confessum aliud probasse scribat. Myns. 4. obs. 7. in causa comitis de Hennenberg contra Duces Bavariae.

Bartoli judicium truculentum nimis fuit, circa fidei hosli datae observantiam, quod et iam manifestum fit ex specie, quam ad l. 15. D. publican. num. 3. proponit his verbis: Inter Regem Franciae, et RegemAngliae facta fuit treuga, et fuit factum statutum; quod milites Regis Franciae possint impunerregnum Angliae intrare, et hoc usque ad Pascha, et ultra licitumm esset unicuique reperienti militem Regis alterius interficere. Modo contingit quod unus miles Regis Franciae ivit in Angliam, et cum rediret per mare Anglicum intra Pascha, mare retinuit ipsum, et remisit eum inregnum Angliae, mode Quaeritur an iste possit interfici? Bartolus affirmat. sed qua fronte aut quo colore non video: Nam illud, quod de statuti stricta interpretatione profert, futile est.

Si vero salvo conductu (qui etiam pactum publicum) abeundi causa ad certum tempus concesso, abitus alicujus fiat tardior propter casum valetudinis aut tempestatis? Nos hic quoque summum jus, quod summa injuria secundum Cic. abesse volumus per l. 15. de public, et. 14. de remilit.

Non tamen eorum causam fovemus, qui securitatem datam ad alia dolose extendunt, de quibus probabiliter actum non est. Vafre itaque factum existimamus ab illis mulierculis, quae abitum cum iis quae auferre possent pacta, maritos suos, et Guel fum Ducem Bavariae a Cunrado 3. obsessum humetis absportarunt: quo quidem lepido nimis actu motus Imperator veniam omnibus concessit, cum suo jure agere potuisset.

LIX.

Quidquid delirant Reges plectuntur Achivi. Hinc non inelegans exurgit tractatus, utrum belli Duces pacem contrahentes pacisci possint, ne ulla detrimentorum hiric inde acceptorum quaestio habeatur? In partes circa hanc quaestionem discesserunt Dd. ut constat ex Bodino lib. 1. de Rep. c. 9. Nos Principis pactum hujusmodi valere putamus, si aliter civium conmuni saluti consuli nequeat, quo moderamine adhibito facile patiemur privata incommoda ab utilitate publica absorberi.

LX.

Huc ea quaestio pertinet, quam M. Afflicticius decis. Neapol. 150. tractat. Num debitores Alphonsi Regis, qui fugato Alphonso, mandatu Caroli 8. Regis Galliae nonnullis mititibus Galliae, quorum forti opera Carolus usus erat, solverant, potuerint denuo ab Alphonso, qui suum regnum quatuor post mensibus recuperarat, eri. gi? Negationem cum Hottomanno et P. Gregorio contra M. de Afflictis tuebor.

Nobilissimum pactorum fax est: Belli fiquidem finis est, victoque et victori est. aeque utilis: Etauctore Seneca, pacem reduci velle victori expedit, victo necesse est. Non tamen magno nostro damno aut turpitudine eam redimendam esse existimat Pex sereniss. Angliae in lib. de Principe, et Auctor libri de foederibus. p. 198. Si enim pace (inquit Cicero Philipp. 7.) frui volumus, bellum gerendum est: si bellum omittimus, pace nunquam frucmur. Nec rursus belli ita debemus esse studiosi, ut pacis artes negligamus. Lanius discept 9. Hinc male cessisse AEacidis dicitur quod fuerint magis belli potentes, quam sapienti potentes, ut auctor antiquus loquitur. Et in Romanis hoc idem reprehenditur a summis politicis, Paulo sc. Paruta copiose discept. 1. et Contareno lib. 1. de repub. Veneta.

Penes Imperatorem bellorum et pacis constitutio Nov. 105. deconsulib. in pr. Quaeri autem non ineleganter potest, utrum

Princeps R. captivus pacem contrahens restitutionem ex edicto et metu praetendere possit? Nos contra Dd. nonnullos juris foecialis imperitos, (ut eos vocat Bodinus 5. de Repub. 6.) assertionem negativam tuebimur: Et quamvis Imperator magnum detrimentum imperio per pacta sua creare non possit (Zoan. de Rom. imper.) personam tamen ejus obligatione non solvo.

LXIII.

ut is qui singulari certamine victus esset, victori cederet: sed nonnulli Theologi hujusmodi pacta legitima esse inficiantur: Politic. vero, inter quos Patricius et Cicarelli in discept. 6. ad T. Livium, expedire ea Reipublicae negant. Vnde dubitari potest, utrum illis standum sit. Etmagis est ut id affirmem cum Hottomanno. Fides enim temere danda non est, data autem servanda.

LXIV.

Exemplum conventionis publicae usitatissimum in foederibus: Tria foederum genera colligit ex auctoribus juris et melioris literaturae P. Faber libr. I. semestr. c. 7. Primum est cum populi paciscuntur, ut unus in alterius fide et ditione sit: Alterum foederis genus ad comem observantiam confoederatorum ligat: Tertium fit de auxiliis et sub aliis conditionibus,

LXV.

Ad secundum genus referri illae possunt pactiones, quibus se populi Principis alicujus protectioni subjiciunt absque libertatis imminutione arg. l. 7. D. capt. Gail. 2. obs. 54. Bodinus p. 107. Quamvis occasio occupandae civitatis clientelaris ex hac re minus religiosis Principibus hod ie sit et olim fuerit. Cic. in fragm. de Repu. Noster autem populus sociis defendendis terrarum jam omnium potitus est. Quod de Romanis probat exemplis Cicarelli in discursibus suis ad Liuium

LXVI.

tueri debere, et eos qui praeter gratiam quid amplius paciscuntur patroni vel protectoris nomen amittere et fieri mercenarios existimat. Sed hoc mihi non fit verisimile, siquidem causarum patronus non propterea minus patronus est, quod salarium capiat: Et raro hodie a Prineipibus, vel civitatibus patrocinia gratis suscipiuntur.

LXVII.

Tractari non ineleganter potest, an peregrinis injuste oppressis, adversus socios opitulavi debeamus? Dubium id facit vir pius Philippus Melanchton in Ethicis suis, ubi ait, in foederibus semper excipi casum justae defensionis: Movet etiam exemplum Athenien sium, qui Corcyraeis ad versus Corinthios socios auxilium tulerunt: sed tutius fuerit exemplum Romanorum, qui Campanis auxilia contra Samnites petentibus sic apud Livium respondent. Auxilio vos Campani dignos censet Senatus, sed ita vobiscum amicitiam institui par est, ne qua vetustior amicitia et societas violetur. Samnites nobiscum foedere juncti sunt: Itaque arma, Deos prius quam homines violatura; adversus Samnites vobis negamus. Legatos sicuti fas est, precatum ad socios mittemus, ne qua vobis vis fiat.

LXVIII.

Si quis duos habeat confoederatos, qui eodem in tempore diversis in locis bellum gerant, distinctio Baldi habere locum potest, ut persona, quae individua est, in auxilio ferendo priori tempore debeatur, res vero utrique; Si vero ex tribus sociis

Inter se foederatis unus alterius opem imploret contra vim a terrio illatam, cum Romano putamus antiquiori socio succurri oportere, quamvis aliud D. Alberico Gentili visum sit: nisi forte foedus sit sanctius puta unius gentis vel unius corporis contra alium foederatum. Sic Helvetii recte Helvetiis contra alios foederatos auxilia ferunt. Praeter enim foedus, quo invicem sunt arctissime ligati unam quoque Rem publicam constituere videntur, si Simlero potius, quam Bodino credamus.

LXIX.

Nunc alterum membrum disputationis nostrae expendamus, de rebus scilicet publici juris, ut sunt res fisci, hoc est, quae ex poenis, privilegiis, tributis, vectigalibus fisco impatantur. Item viae, loca, flumina et aedificia publica, muri et portae civitatis: de quibus singulis quaestiones ponemus.

LXX.

Ius fisci est, ut poenae ex criminali actione exactae fisco tribuantur. sed difficultas est in popularibus, utrum poena actori vel fisco sit applicanda? Varii varie hic sentiunt, ego cum Baldo totam eam actori regulariter adjudicandam existimo, quamvis hic non mediocriter turbet l. 25. §. final. D. ad Sc. Syllan. de qua dicendum videtur, credibile esse quod aliquid singulare ibi lateat. Constat enim bona, alias publicari in casu SC. Syllan. l. 5. D. eod. non vero poenam centum aureorum infligi.

LXXI.

utilius esse Reip. suadet Bodin. lib. 5. c. 3. et lustinus sanctione sua introduxit Authen. bona. C. bonis proscript. In qua tamen Irnerius haee verba. Ex latere usque ad tertium gradum: de suo addidit. Nil enim de collateralibus in Nov. ipsa comprehensum est: Adeo ut exceptione omni major non sit auctoritas Irnerii, cujus fidem in aliis quoque alii desiderant, ut videre est apud Hartm. Pistor. lib. I. quaest. p. 7.

LXXII.

Praefertur in hypotheca fiscus propter Privilegium, de quo est elegantissima specie. in l. 28. D. jurefisci: quam cum Accursio ita accipio, ut contractus cum fisco, privati contractum sequatur, contra Donellum in tract. de pignorib. (qui verbum Contraxerit, non ad futurum, sed ad praeteritum tempus refert) et Hottomannum qui ean dem opinionem astruens pro Contraxerit, reponit Contraxisset. Vterque male: Quod enim esset privilegium fisci, si fiscum fingamus, contractu priorem fuisse?

LXXXIII.

Fisco inferuntur vectigalia et tributa: inter quae differentiam Perenotus (cujus fatum immaturum Musaeadhuc lugent) libro 2. animad. capit. ultim. demonstrat, dum vectigal ordinarium facit, tributum extraordinarium. Cujus distinctionis utilitas cernitur a pud Gailium 2. observation. 53. Eleganter vero notat Bodinus, Romanis legibus vectigalia nulla indicta fuisse earum rerum, quae ad vitam commodius honestiusque degendam asportantur: sed carum quae ad luxum faciunt, Vt videre

LXXIV.

In fiscum pro dimidia parte thesauros in loco Caesaris vel religioso inventos Divi fratres voluerunt l: 3. §. si in locis. D. jurefisci. Cui tamen contrarius est veracissimus. §. thesaurus. Instit. de rer. divis. Nec inepte ex his locis et aliis colligitur, semper fuisse divisa placita Imperatorum et diversos animos in delationibus, quibus fiscus augetur. Divorum tamen fratrum placitum magis recipiendum videtur, quia et postetius, et Frederici constitutione probatum, usuque multis locis, ut in Gallia, teste Cujacio receptum.

LXXV.

Quaestionis est, an privatus aedificare in loco publico possit absque Principis permissu? Et magis est ut id affirmemus cum Donello 4. Comm. ca. 9. et Sixtino de regalib. c. 5. ubi verbum, Maxime, cum Accursio, subintelligitur, quasi maxime sine incommodo publico IC. responderit: Vt licentia Principis eo demum casu sit opus, quo aliquid fiat cum incommodo publico.

LXXVI.

Hinc illud efflorescit, an Princeps aedificia in loco publico permittere possit, si cum incommodo alicujus id fiat? Ad hanc quaestionem trahitur 1. 2. §. 16. D. ne quid in loco public. quam Accursius de modici praejudicii concessione accipit. At Pinellus in tr. derescind. vendit. p. 29. eam legem interpretatur, cum Princeps ex justa causa

aliquid cum alterius. incommodo concedit. Nos vero absurdum esse negamus, ut Princeps qui loci publici dominus est, illud possit, cum etiam privati rerum suarum moderatores et arbitri, cum incommodo vicinorum aedificare possint, argum. l. 9. et 11. D. servit. urb'

LXXVII.

Non autem quemadmodum aedificium in loco publico positum aedificantis fit, ita etiam quod in flumine publico exstructum est, auctorissui fit, licet non paucos habeam dissentientes.

LXXVIII.

De muris aliquid addendum, et hisce concludenda est dissertatio nostra: Sancti hi habentur, et si quis eos violaverit, capite punitur: sed dubitatur, an id etiam in municipiis obtineat? quod putamus per l. 8. in fine C. rer. divis. quamvis Doctores quidam celebres, Boetius, Ruinus, Menochius, Corasius diversae sententiae auctores sint.

LXXIX.

Quemadmodum civitates delinquant et puniantur, vel a philologis explicatum est: At operae pretium est, si dispiciamus, num moenibus solo aequatis, privilegia civitatis pereant? Distinctionem hic esse necessariam existimo: ut si furore hostili et expugnatione corruerunt muri, hoc sine privilegiorum fit fraude: At si propter delictum civium disjecti sint, cum muris cadunt quoque privilegia quae simplici murorum

restauratione non redintegrantur. Dissentiente Petro Gregorio. lib. 2. de Rep.

Et hos, quos potui in hac temporis angustia de jure civitatis flosculos summatim carpere, huc congessisse sufficiat.

PARERGA EX IURE PRIVATO, CIVILI ET CANONICO.

2. Distinctio procuratoris generalis cum libera vel sine, Doctorum est et Canonum, non juris civilis.

3. Anticbresis constitui non ita potest, ut inter usurium legitimum excedatur, contra recentiores fere omnes.

4. Publiciana jure pontificio, quod bonam fidem in praescript. perpetuo requirit, non est sublata.

THESES DE IURE PUBLICO, Quas Cl. CVNR. RITTERSHVSIO IC. Antecessore et Consiliario Norico Praeside, XXV Maji. Anno M. DC. XI. Altorphi publice pugnavit VVOLFGANGVS HEINRICVS RVIRECHT.

THESIS I.

VIta civilis in societate est: Societas in commercio et imperio. a Vnde juris nostri ad salutem societatis humanae hac in vita feliciter tuendam constituti b duae sunt positiones publicum et privatum. Publicum jus est quod ad imperium et statum Reip. spectat. c

a Lips. 2. civ. doctr. sive politic c. 1. b. Bocer. class. 1. disp. 1. th. 11. c. l. 1. §. hujus studii. ff. de just. et jur. §. huius studii. infra eod. v. Ioach. Hopper. Fris. lib. de vera iurisprud. tit. 7

II.

Quamvis autem etiam jus publicum ad ICtos pertineat. d Ejus tamen tanta est varietas, ut legum praeceptis fere non potuerit includi, ideoque jus nostrum civile maxime in jure privato versetur. e

d Giphan in disp. de princip. jur. Diss. Ant. ap. Cic. 1. de orat. e Donel. 2. comm. 7. in prin. in Pandectis praesertim parcissime de jure publico tractatum est. Vetuit enim Imperator ea pandectis inseri de quibus cautum est in libris Codicis. l. 6. §. similique modo. 15. C. de vet. jur. enucl. Extat autem juris publici expositio plenior in Codice. Vid. etiam. Cabot. lib. 1. disp. jur. publ. et privat. c. Giphan. in oecon. lib. 49. ff. Matth. VVesenbec: ad tit. ff. de just. et jurisdictio. num. 14.

III.

Rempublicam Aristoteles a' definit ordinem civitatis tum aliorum magistratuum, tum ejus maxime qui omnium summam potestatem habet. Atque hanc definitionem Clariss. Scherbius b Bodinianae definitioni Reipublicae longe praefert.

IV.

Reipublicae tres sunt species, Monarchia, Aristocratia et Democratia, c Quaeritur autem an detur aliqtia Respubl. ex his speciebus mixta? Affirm. d

c Aristot. 3. polit. 5. d v. Clapmar. lib. 5. de arcan. Rerumpubl. c. ult. Lips. 2. polit. 1. Diss. ii qui jura majestatis dividi et communicari posse negant per trad. Cyn. in. l. si viva matre. 3. C. de bon. matern. et Bald. in l. omnes. 4. C. depraescript. 30. annor.

Quaeritr eiam e quaenam Reipubl. species sit optima? Nos in thesi Monarchiae palmam deferimus. f

VI.

sociis defendendis terrarum omnium potitus sit. Nec tamen verum est quod scribit Oldradus [note: cons. 79.] Romanum imperium illicitis artibus crevisse. [note: v. Arn. Clapmar. lib. 4. de arcan. rerumpub. c. 10. Schonborner. 5. polit. 4.]

VII.

In prophetia Danielis [note: C. 2. et 7.] quatuor enumerantur summa imperia. Per quartam autem ibi inrelligi imperium Romanum, verissimum est. [note: D. Luther. et Luc. Osiand. ad d. cap. 2 et 7 Daniel. Bart. super const. ad reprimend. ad §. totius orbis. num. 8. Phil. Melanth. in praefat. Chron. Carion. Matth. Dresser. in orat. de quat. Monarch. Schleidan. de quat. sum. imper. P. Gregor. lib. 6. de Republ. cap. 13. Diss. Bodin. in meth. histor. et libb. de Republica.]

VIII.

Romanum tamen Imperatorem totius terrae sine exceptione Dominum esse, aut jus in omnia regna habere negamus.

Covarrru. in c. peccatum, de regul. jur. in 6. p. 2. §. 9. num. 5. et seqq. Menoch. consil. 2. num. 98. et seqq. Dauth. in tract. de testam. num. 248. Matth. Steph. lib. 2. de juris. p. 1. cap. 1. num. 52. Scip. Gentil. th. 66. de Princip. Romam. Herm. Kirchner. disp. polit. th. 5. lit. BP. Grepor. lib. 6. de Repub. c. 13. num. 14. et seqq. Dissentit Bart in l. hostes, 24. num. 3. et seqq. ff de capt. et postlim. revers. et super constitut. ad reprim. ad §. totius orbis. Fr. Zoannet. in tract. de Rom. imp enim 135. Georg. Lorich. cons. 2. de vindic. Germin. exteros. Vid. etiam Lucam Osian. ad c. 2. Daniel. ibi: non omnino separati sunt, etc.

IX.

Petrus Costalius [note: In l. de quibus ff. de ll.] scribit: se non plane scire, an sit aut ubi nam sit imperium Romanum. Sed Henning. Goden imperii Romani axioma a Graecis ad Germanos translatum esse rectissime respondit. [note: cons. 1. sub tit. quom. et qual. imp. et reg. Roman. primo fuerit ad. pop. Rom. num. 5. c v. Franc. Iun. advers. Bel, larmin. peeul. libr. hac de re script. Dresserus Isag. hist. millen. 5. Dissentit. Bart. in tract. de regim. civit. num. 24. Alphons. Alvaretz cap. 56. spec. summ. pontif. et imper. per] Quamvis idem hanc translationem Papae beneficio perperam adscribat, [note: venerabilem 34. §. verum illis. et ibi Innocent. et Panorm enim 18. extr. de elect.]

Vid. Kirch. disp. polit. 3. corroll. 9: et Bart. in tract. de regim, civit. num. 24.

XI.

Imperium Germanicum an sit Aristocraticum, an vero Monarchicum, valde controversum est. [note: v. Kirchner. disput. polit. 3. thes. ultim. lit. e. et disputas. 5. thes. 1. lit. e. Iohan. Gerhard. disputat. polit. 1. thes. 9. Schonborner lib. 1. pol. c. 16. Arnold. Clapmar. lib. 5. de arcan. Rerumpub. c. ult. et the. 73. de jure publ.] Ego hanc disputationem meam non facio, sed aliis relinquo.

XII.

Vlpianus [note: In l. 1. §. hujus studii ff. de 1. et] jus publicum in sacris, sacerdotibus [note: Non desunt qui existimant jus sacrum publico non debere subjici. Vide Donell. 2. comm. 3. et 6. Rittershus. p. 1. comm. ad Novel. Fr. Ros. in disputat. de jure public. thes. 10. (quam impugnat Clapmar. libr. 5. de arcan. Rerum publicarum cap. 4.) et thes. 11. quam probare videntur tradita per Cynum in l. quoties. 3. C. de judic. Alberic. de Rosate in l. bene a Zenone. num. 18. C. de quadr. praescript. Marsil. Patavin. p. 2. defens. pac. 2. et capit. 5. Aut bruti fulmin. sub titulo crimen sacrilegii, pagina octuagesimaquarta et sequentibus] et magistratibus consistere dicit. Nimis anguste. Nam jus publicum in omnibus

iis consistit quae ad Rempublicam pertinent vel natura sua, vel propter aliud. [note: v. Donellum. 2. commen. 5.] Natura sua ad Rempublicam pertinent personae et res. Personae sunt magistratus et subditi.

XIII.

Magistratus aut est summus [note: Qui improprie magistratus dicitur Matia. Stephan. lib. 2. de jurisdict. p. 1. cap. 1. num. 1. et seq. Scip. Gentil. li. 2. de jurisdict. ca. 26. et lib. 3. ca. 18. Herman. Kirchner. disp. pol. 2. thes. 1. lit. a.] aut inferior. [note: Lamb. Dan. lib. 6. polit. Christ. c. 2.] Summus est Princeps Romanus, quem Vlpianus legibus solutum esse scribit. [note: in l. princeps. 31. ff. de ll.] De quibus autem legibus hoc accipiendum sit, quaeritur: Ego delegibus mere positivis, non vero divinis, naturalibus et genticis intelligo. [note: Vult. in §. sed et quod Principi. Inst. de jur. nat. gen. et civ. Fachin. 1. controvers. c. 2. Dn. Gottfrid. Muller. disp. feu. 2. th. 1. Matth. Cuno in tract. de pact. c. 24. n. 5. Vbi ex hoc colligit Principem contractum suum servare teneri Aliter autem sentit Cuiac. 15. obs. 30. aliter Donell. 1. comm. 17. et Coras. 2. miscell. 4. et 5. aliter Graecorum interpp. scholae, aliter Gothofr. in d. l. 31.]

XIV.

Magistratus summi [note: Sive is sit Monarchicus, sive Polyarchicus. Nam quo ad imperii jura, Rerumpublicarum species non discriminantur. Frid. Tileman. 1. disp. Pand. 2. th. 8.] haec fere jura [note: Vocantur jura majestatis, regalia, jura imperii. D d. in cap. un. quae sint regalia. Arnold. Clapmar. lib. 1. de arcan. Rerumpub. cap. 10. c. l. 1. 3. 8. et ult. C. de ll. Localem legem (quam statutum appellant] sunt: Leges condere, easque interpretari, abolere: [note: ut animarum. 2. de constit. in 6.) etiam inferior magistratus condere potest. Vide Bart. in l. omnes. 9. num. 7. et 8. ff. de just. et Iur. VVesenbec. ad tit. ff. de ll. num. 3. Borch. c. 5. de feud. num. 37. A. Gail. 1. de P. P. c. 6 enim 10. Interlocutio Principis legis vim non habet; nisi de voluntate Principis contraria expresse constet. Iul. Pac. 1. antin. 17. Dissentit. Fr. Duaren. ad tit. ff. de const. prin. Vid. etiam Menoch. l. 5. cons. 412. nu. 39. Rescriptum Principis (quod legis habet vigorem l. 1. ff. de const. princ.) vitio Grammaticali evidenti vitiari docet Bart. in l. Plautius 9 enim 5. ff. de auro et arg. leg. Quod et de rescripto pontificis traditum est in cap. ad audientiam. ext. de rescript. sed D. Scipio Gentilis. cap. 4. de erroribus testat. id ambitiose traditum esse dicit, cum pontificum scripta soloecismis et barbarismis plaeraque scateant. Neque tamen (subjungit) statim repudiandi vel reprehendendi sunt, qui interdum minus apte loquuntur l. si servus legatus, §. si margarita ff. de legat. 1. Cum et in ipsis Ciceronis scriptis soloecismos aliquos viri doctissimi, Erasmus et alii notaverint. Adde c. quamvis errare. §. sed licet etc. seq. dist. 38.] bella indicere ac finire [note: l. neminem. 17 C. de re milit. lib. 12. v. VVesenb. cons. 46 enim 8. Menoch. 1. cons. 1. nu. 243. et seqq. Pontifici etiam hoc jus tribuit Alphonsus Alvaretz c. 16. de potest. et jure pontif enim 7. contra cunon pia. c. reprehensibile. c. convenir. 23. q. 8. c. si quis vult. dist. 36.] Magistratus constituere [note: l. 1. ad l. Iul. de ambitu. Bartolus in l. 1. 6. de dignit.]: Academias fundare [note: Nattae cons. 957. in pr.]: Doctores, Licentiatos, Magistros, etc. creare [note: Ferrar. Montan. de feud. lib. 5. c. 2. et 7.]: Monetas cudere [note: cap. un. quae sint regalia. l. 2. C. de falsa moneta. Solutionem in minori fieri posse Hottom. ill. quaest. 15. Donell. in l. 3. n. 10. ff. de reb. cred. Fachi. 2. controv. 49. Dissentit Bart. et Gothofr. in l. 3 ff. de reb. cred et idem Bart. in l. 1. §. ult. ff. de aur. et arg. leg. Boer. decis. 327. nisi vel pacto convenerit ut solutio in eadem monetae forma fiat arg. l. 43. ff. de pact. l 23. l. semper. ff. de reg. jur. Ordin. monetae An. 1559. promulgata. §. die jetzt gemeine ibi: vvas hievor ausz getheidingt vnd verschrieben ist. Vide Gail. 2. obs. 73 enim 6. Myns. cent. 1. obs. 61. et cent. 4. obs. 1. Tom decis. 19. Vel creditor ex solutione minoris monetae maximum pateretur damnum, ut si solutio fieret in minutissima moneta, Arg. l. 3. ff. de reb. cred. l. Paulus. 99. ff. de solut. d. ord. moneta. die jetzt gemelte gemeine reichsmuntz II. Pecunia debita alterata aestimationem pecuniae deberi, quae fuit tempore contractus, non quae est tempore solutionis. Vide Vigel. lib. 5. method. jurcontrov. c. 1. reg. 48. et cent. 1. decis. 2. Add. Fichard. vol. 1. cons. 30. Menoch. consil. 49.]: Vectigalia et tributa exigere: [note: l. vectigalia. 10. in pr. ff. de publi. l. 3. et tot. tit. C. nova vect. inst. non posse. Clar. iu §. feudum. q. 29 enim 1. Myns. 1. obs. 29 enim 1. cum 4. seqq. Guid. Pap. decis. 197. et decis. 444 enim 1. in fincum nu. seq. item decis. 551. nu. 11.] Potestatem vitae et necis, et provocationem extremam habere, etc. [note: vid. Bodin. 1. de Repub. 10. P. Gregor. 9 de Repub. c, 1. et Arnisaei tract. de jur majest.]

vitio Grammaticali evidenti vitiari docet Bart. in l. Plautius 9. n. 5. ff. de auro et arg. leg. Quod et de rescripto pontificis traditum est in cap. ad audientiam. ext. de rescript. sed D. Scipio Gentilis. cap. 4. de erroribus testat. id ambitiose traditum esse dicit, cum pontificum scripta soloecismis et barbarismis plaeraque scateant Neque tamen (subjungit) starim repudiandi vel reprehendendi sunt, qui interdum minus apte loquuntur 1. si servus legatus, §. si margarita ff. de legat. 1. Cum et in ipsis Ciceronis scriptis soloecismos aliquos viri doctissimi, Erasmus et alii notaverint. Adde c. quamvis errare. §. sed licet etc. seq. dist. 38. d l neminem. 17 C. de re milit. lib, 12. v. VVesenb. consa 46. n, 8. Menoch. 1. cons. 1. nu. 243. et seqq. Pontifici etiam hoc jus tribuit Alphonsus Alvaretz c. 16. de potest. et jure pontif. n. 7. contra c... [reading uncertain: print faded] non pia. c. reprehensibile. c. convenit. 23. 9. 8. c. si quis vult. dist 36. e l. 1. ff. ad l. Iul. de ambitu. Bartolus in l. 1. 6. de dignit. f Nattae cons. 957. in pr. g Ferrar. Montan. de feud. lib. 5. c. 2. et 7. h cap. un. quae sint regalia. l. 2. C de falsa moneta. Solutionem in minori fieri posse Hottom. iil. quaest. 15. Donell. in l. 3. n. 10. ff. de reb. cred. Fachi. 2. controv. 49. Dissentit Bart. et Gothofr. in. l 3. ff. de reb. cred et idem Bart. in l. 1. §. ult. ff. de aur, et arg. leg. Boer. decis. 327. nisi vel pacto convenerit ut solutio in eadem monetae forma fiat arg. l. 43. ff. de pact. l 23. l. semper. ff. de reg. jur. Ordin. monetae An. 1559. promulgata. §. die jetzt gemeine ibi: vvas hievor ausz getheidingt vnd verschrieben ist. Vide Gail. 2. obs. 73: n. 6. Myns. cent. 1. obs. 61. et cent. obs. 1. Tom.

decis. 19. Vel creditor ex solutione minoris monetae maximum pateretur damnum, ut si solutio fieret in minutissima moneta, Arg. l. 3. ff. de reb. cred. l. Paulus. 99. ff. de soluit. d. ord. moneta. die jetzt gemelte gemeine reichsmuntz 11. Pecunia debita alterata aestimationem pecuniae deberi, quae fuit tempore contractus, non quae est tempore solutionis. Vide Vigel. lib. 5. method. jurcontrov. c. 1. reg. 48. et cent. 1. et decis. 2. Add. Fichard. vol. 1. cons. 30. Menoch. consil. 49. il. vectigalia. 10. in pr. ff. de publi. l. 3. et tot. tit. C nova vect. inst. non posse. Clar. iu §. feudum. q. 29. n. 1. Myns. 1. obs. 29. n. 1. cum 4. seqq. Guid. Pap. decis. 197. et decis. 444. n. 1. in fin. cum nu. seq. item decis. 551. nu. 11. k vid. Bodin. 1. de Republ. 10. P. Gregor. 9 de Repub. c, 1. et Arnisaei tract. de jur majest.

XV.

Magistratui tam summo a quam inferiori b competit jurisdictio, c quae in genere accepta est notio civilium et criminalium causarum, cum statuendi et exequendi potestate. d

a v. Obrecht t. c. 6. de jurisd. num. 39. b Magistratni inferiori non tantuin jurisdictio specialiter iua dicta, sed hodie (olim secus erat, Alciat. 2. paradox 6. Scip. Gentil. lib. 3. de jurisdict. c. 3. Dissentir. Matt's. Steph. lib. 1. de jurisd. c. 11. n 10. et seqq.) etiam ipsum merum im perium competit vide Kirchner. disp. polit. 8. th. 1. lit. B. c A jure dicundo ita dicta, argum. l. 12. ff. de vulg. et pup. subst. VVesenb. ad tit. ff. de jurisa. et in oe con. lib. 2. ff. Obrecht. c. 1. de jurisd. num. 6. Dissent: gl. in Verb. mixt. est et Bart. nu. 3. in l. 3. ff. de jurisd.

Zas. in Rubr. ff. eod. tit. num. 1. d v. Scip. Gentil. lib. 1. de jurisd. c. 1. Alias definitiones vide apud Bocer. class. 5, disput. 10. thes. 2. Matth. Stephan. libr. 1 de iurisd. c. 2. num. 32.

XVI.

Iuisdictio est vel jur isdictio specialiter ita dicta a vel merum imperium. b Inrisdictio in specic ita dicta, est notio civilium causarum cui imperitim mixtum cohaeret. c

a Iurisdictionis enim vocabulum et generis et speciei loco ponitur. Ioh. Ramus libr. 2. Enchirid. reg. jur. axiom. 154. b Merum imperium jurisdictionis in genere acceptae speciem esse docent Scipio Gentilis. lib. 1. de jurisd. c. 3. Dissentit Obrechtus c. 2. de jurisd. num. 13. Quare concesso in feudum castro cum omnimoda jurisdictione etiam censetur concessum merum imperium D. Scip. Gentil. 3. de jurisd. 23. Vult. de feud. lib. 1. c. 5. n. Dissentit Bald. in. c. quanto. nu. 5. in fin. extr. de judic. Sub generali vero jurisdictionis omnimodae concessione regalia non veniunt. Mart. Steph. lib. 1. de jurisd. c. 2. num. 7. Et ita etiam Dn. Gregorius Ruprecht senior IC. parens meus p. m. consul respondit in causa S. contra H. Porro aili Dd. hic addunt tertiam speciem, id est mixtum imperium, sed perperam. Nam mixtum imperium idem est quod jurisdidtio, vel certe jurisdictioni sic cohaerens ut ab ea divelli non possit; et quicquid est jurisdictionis, etiam est mixti imperii et viceversa. Cuiac. 21. obs. 30. Scip. Gentil. 1. de jurisd. c. 2. Minime tamen inficior in quibusdam causis imperium magis conspici et jurisdictionem propemodum occultari, quae

et inde magis imgerii quam jurisdictionis esse dicuntur in l. 4. ff. de jurisd. Vbi vocabulum Magis elective poni, neque Bart. ad illam l. 4. neque Matth. Steph. lib. 1. de jurisd. c. 5. n. 58. adhuc mihi persuaserunt. vide Scipionem Gentil. l. 1. de juris. c. 24. Thomas Mich. conclus. 92. de jurisdict. lit. e. c l. 3. ff. de jurisd.

XVII.

Merum imperium est habere gladii potestatem ad animad vertendum in facinorosos homines.

Ita merum imperium definitur in l. 3. de jurisd. Vbi tamen Bart. et Dd. comuniter merum imperium definiri negant. Proinde illud aliter definiunt, ut videre licet ex Obrechtoc. 3. de iurisd. n 18. Sed ego cum Matth. Steph. lib. 1. de jurisd. c. 6. n. 19. et seq. defi nitionem hanc pro perfecta agnofcerem, nisi vocabulum Homines redundaret. Nullum enim animal facinor osum esse potest quam homo l. 1. ff. si quad. paup. fec: dic. c. firmissime, et c. mulier. 15. q. 1.

XVIII.

Iurisdictio etiam vel propria est vel non propria. a Impropria vel mandata b est vel prorogata. c.

a Vult 1. I. R. 12. Propriam habet Princeps ex jure illo quo Princeps est, nimirum ex 1. Regia, § sed et quod infr. de jur. nat. gem. et civ. l. 1. ff. de const. prin. Inferior vero magistratus vel jure concessionis specialis vel jure magistratus. Iure specialis concessionis competit imperium merum: Mixtum imperium jure magistratus, l. 1 ff. de off. ejus cui mand. est jurisd. Hodie (Nam jure Romano inauditum, imo absurdum est Scip. Gentil. 3. de

jurisd. c. 18. Obrecht. c. 4. de jurisd. num. 17. et seqq. Leop. Hackelman. illustr. quaest disp. 1. 29,) ex jure privato (quod tamen in publicis negotiis non habet multum ponderis. VVes. ad tit. ff. de pact. n. 4. Scip. Gentil. 1. de iurisd. c. 27. et lib. 3. eiusd. tract. c. 22. in fine) introductum est, ut etiam praescriptione jurisdictio acquiratnr. Matth. Steph. lib. 1. de iurisd c. 38. nu. 33. et seqq. b Iurisdictionem in specie ita dictam mandari posse probat l. 1. ff. de off. eius cui mand. est iurisd. Covarru. 3. var. resolut. c. 20. Scip. Gentil. 2. de iurisd. 24 Merum vero imperium, neque jure civili l. 1. ff. de reg. eius cui mad. est. iurisd. l. nemo potest. 70. ff. de reg. iur. l. solentetiam 6. ff. de offic. procons. neque jure Canonico, arg. c. si pro debilitate, in fin. extr. de offic. de leg. c. 1. Clem. de haeret. neque etiam moribus nostris Zas. in l. 3. ff. de off. eius, etc. Dissentit VVesenb. ad. d. tit. ff. de off. eius. etc. n. 4. et ad. tit. ff. de iuris. nu. 11. mandari potest, etiam siis qui merum imperium habet, adversa laboret valetudine. Matth. Steph. lib. 1. de iurisd. c. 18. Dn. D. Scip. Gentil lib. 3. de iurisd. c. 28. et 29. c Quaero an prorogatio jurisdictionis recte fiat delegato? Affirm. l. 1. et ibi glo. ff. de jud. Dissent. Azo in l. 1. n. 7. C. de jurisd. Cyn. in l. si quis in consensu n. 15. C. de Episcop. audien. Zasius in l 15. ff. de jurisd. v. ard. Camer. p. 2. titul. 4. §. zum vierdren, Mynsing. 2. obs. 52. A Gail. 1. obs. n. 3.

XIX:

Anceps autem quaestio est, an pro jurisdictione competant interdicta? Dd. affirmant: Ex praxi quidem consuetudinaria, et gio statu Reipublicae hodiernae (quo publica

a Matth. Hubner. thes. 117 de interdict. b idem Hubner. th. 52. de interdict. Bocer, class. 4. disput. 5. th. 52. Praeclare Giphanius in tract. de ord. judic. sub tit. de causis et quaest. judicior. De causis publicis, inquit, non in judiciis, sed in consiliis, sive Senatu agitur ac disceptatur. ut de imperio, de jurisdictione, de Principatu, de vectigalibus, quorum species decimae esse videntur. Vulgo tamen plaerique interpretes de publicis quoque his causis in judiciis agendum putant; actiones induxerunt, ut de jurisdictione et Imperio, et decimis et vectigalibus actionem confessoriam, sic de urbe vel arce putant rei vindicatione agendum. Guid. Pap. decis. 60. Quomodo olim Iulianus qui IC. et Imp. cum a Severo Imperium occupante sibi metueret, dicitur cum Severo interdicto de Imperio egisse; quam Historicus vocat insaniam Spartian. in initio vitae Pescennii Nigri. Adde quae scribit Vigel. in tract. de feud C. 3. q. I. et in repert. jur. C. 35.

XX.

Subditi sunt conditionis vel eminentiotis vel inferioris. Eminentioris conditionis sunt nobilies quibus etiam adnumerantur Doctores. a Quid vero de Doctoribus. a Principe vel comitibus Palatinis creatis sentiendum sit ambigitur: Malo certe more Bullati vocantur et Doctoribus a collegiis Academicis creatis, si non praeferendi, attamen aequales sunt. b.

a Vide Matth. Steph. lib. I. de jurisdict. p. I. cap. 7. memb. 2. n. 67. et seqq. b idem Matth.

Steph. lib. 2. de jurisdict. p. I. cap. 6. memb. I num. 82. et seq. Laurent. Ohm in tract. de jure Episcop. thes. 17. lit. T. Neque quisquam hic mihi communem opinionem contrariam objiciat. Vere enim Seneca in lib. de vita beata. Nihil praestandum esse, inquit, quam ne pecorum ritu sequamur antecedentium gregem, pergentes non qua eundum est, sed qua itur. Nec mihi dixeris, ait, haec pars major esse videtur, nam vel ideo pejor est, quia non tam bene cum rebus humanis geritur, ut meliora placeant pluribus, imo turba est argumentum pessimi.

XXI.

Minor. 25. ann. ob laesionem in judicio restitutionem in integrum petere potest, etiamsi Doctoratus a gradum (quem parum a doctis aestimari Iobann. Garsias scribit b) fit assecutus. c

a Doctoratum reiterari posse respondit Decian. consil. 91. num. I. volum. 2. b. in tract. de expens. et meliorat. cap. 4. num. 6. c Hanc opinionem tueriFachinaeus lib. 3. controv. cap. 9. resert Steinhausen ad tit. ff. de minoribus, num, 3. Nam, inquit, alia est scientia juris, alia in rebus agendis prudentia, quae non ex libris, sed usu atque experientia comparari potest. Faciunt quae habet Barto. in tract. testimon. num. 72. et 73. ubi ait: Licet constet aliquem esse magnum Iuristam velMedicumi: non tamen sequitur, ergo est prudens Iuristae vel Medicus. Ad hoc enim requiritur, quod per practicam praecedentem, habitum fecerit ad aptandum u iversalia particularibus. Adde Aristot. lib. 5. Eth. ad Nicom. cap. 9. et ibi Acciaiol. Gelsien. et Ioan. Magir. Dissentiunt

tamen nonnulli, vid, Dn. D. Ritters hus. in tract deultim. volunt. p. 5. cap. 2. Bocer. class. 6. disp. 10. th. 40. lit. a. Vigel. lib 5. meth. iur controv. c. 13. reg. 18 exc. 11. et 12.

XXII.

Bart in tractat. testim. uum. 91. Eget civitas multis, in quit, scilicet, domino, eget subditis diversarum conditionum. Nam alii sunt consiliarii regentium, alii alia munera subeunt, alii sunt negotiatores, alii alia ministeria, artificia et opificia exercentes, quorum actus omnes sunt ac civilem vitam ordinandam. Addit tamen Bartolus mercatores et artifices negotiationibus et artifi ciis uti ad finem proprii boni, scilicet ut propriam substantiam augeant, ideoque illorum prudentiam magis oeconomicam, quam politicam dicendam esse.

XXIII.

Inter res quae ad Rempublicam, vel civitatem pertinent, teferuntur etiam aedificia publica et privata. a AEdificia publica pertinent vel ad religionem, vel ad defensionem, vel ad opportunitatem civitatis. b Ad religionem pertinent aedes sacrae, templa, etc. Defensio habet muros, c turres, portas, d etc. Opportunitatis sunt fora, e theatra f stadia, g et c.

a Vide Vigel. lib. 3. meth. iur. civil. cap 31. et 32. et adde P. Gregor. lib. de Republic. in quo 9. capitibus agit de rebus civitatum et Reipublic. b P. Gregor. lib. 30. syntax art. mirabil. cap. 2. c Muri sancti sunt l, I et ibi gloss. ff. de rer. divis. Adde Gilb.

Reg. 2. [gap: Greek word(s)] . 4. Et fi quis violaverit muros capite punitur l. utl. ff. eod. titul. Quod de muris Romanis tantum accipio Bart. in d, l. ult. Clar. lib. 5. sent. quaest. 68. num. 25. Roland. a Valle vol. 2. cons. 8. Goedd. in l. 5. num. 17 et 18. ff. de verb. signig. Sunt quidem et in municipiis muri sancti l. sanctum, §. in municipiis. I. ff. derer. divis. At certe et bona municipiorum dicuntur publica. l. inter publica. 17. ff. ver. sign. Et tamen ea subitrahens non punitur ex l. Iulia peculatus adversus eum, qui civitatis Romanae bona subripuit constituta, sed poena furti. Et ita recte Accursius in l. 4. § ult. ff. ad l. Iul. pecul. et P. Gregor. 32. syntagm, iur. cap. 19. nume. I. dictiae legis 4. §. ult. conciliant cum l. ob pecuniam, 82 ff. de furt. Dissentit Alciatus. I. dispunct. 3. Aliter Duarenus. P. Faber et Forner. referente Gothofre. in d. 14. Huc referri potest nobilis quaestio: Num destructis moenibus privilegia civitatis pereant? Ad quam bene respondet A. Gail. 2. obser. 61. Addo P. Gregor. lib. 2. de Repub. 3. num. 8. d Quae etiam inter res sanctas referuntur, l. I. ff. derer. divis. e luxta haec et continentes sunt carceres P. Gregor. 2. de Republ. 7. Qui autem carcerem violenter effringit, capite punitur l. I. ff. de effractoribus, etiamsi incarceratio indebite facta fuerit l. in eos. 13. ff. de custod. et exhib. reor. Damhoud. cap. 18. prax. criminat. Dissentit Bart. in l. vis eius C. de probat. alleg. a VVesenb. ad tit. ff. de effractoribus, dummodo carcer sit summi principis. VVesenb. d. loco. Dissentit Damhoud. loco cit. f Nostris temporibus nulla fere theatrorum haberi solet ratio Fr. Patrit. 8. de instit.

Ripubl. 14. Veteres autem putarunt multitudini nihil gratius praestari posse quam fabulas dare et spectatula ac ludos exhibere. Patrit. ibidem. Quare Theodo fius Rex Symmacho valde commendavit theatrorum Romanorum reparationem et fulcimentum apud Cassiodor. lib. 4. var. re. ferente P. Gregor. 2. de Repub. 9. num 4. Sane cum in regno tum etiam in Aristocratia plebi quaedam obtruduntur simulacra, quibus veluti lacte se pascit atque infatuatur. Inter ejusmodi simulacra etiam spectacula referuntur. A. Clapmar. 6. de arcan. Rerumpubl. c. 10. Cavendum tamen ne quod ad honestam delectationem et publicam utilitatem inventum est, ad abusum et morum corruptionem convertatur. Qua dere graviter Tertullianus et Cypriannus in libb. despectaculis. et P. Gregorius d. num. 4. g Stadia sunt in quibus homines equique currunt, ubi cum dubitatur, uter prior ad metam pervenerit, omnibus ex aequo currendi potestas denuo facienda v. Vasq. c. 90. controv. n. I. cum seqq. et, c. 91. nu. 5. cum seqq. et c. 92. Alias cujus equus prior ad metam pervenit, is victoriam reportat, nisi ipse in medio deciderit, v. Vasq. d. c. 91. nu. I. cum 3. seqq. Zas. in l. I. §. item acquirimus, num. 22. et 23. ff. de acq. poss.

XXIV.

De privatis aedificiis magistratus provideat, ne superbe nimis struantur aut instruantur, et signis, aulaeis aliisque operibus exornentur.

Schonborn. I. polit. 15. Christoph. Colerus in not. ad epist. I. Sallust. de Reg. ord. ad verb.

Nam domum, aut villam, villam, ubi tales sumptus, inquit, minus sunt necessarii; et corruptam luxuria civitatem palam arguunt. Sed quid tamen, subjungit, non audent infimi census cives in nosiris urbibus, et praesertim Mercuriales isti? Ego scio, quid, inde existat, odium in feriorum civium, invidia cum odio Principum vicinorum, imo quod Reipubl. pernicio sissimuns egestas. Nec Deus Vltor abest. Illud ne ipse male quid ominet, dicat pro me Plinius: profecto incendia puniunt luxum, etc,

XXV.

Pertinet etiam ad Rempub. res fisci. Est autem fiscus proprie aerarium Principis, [note: V. Matth, Steph. lib. 2. de jurisd. p. 1. c. 7, memb. 1. Scip. Gentil. lib. 2. de donat. int. vir. et ux. c. 2.] in quod vectigalia et tributa, [note: l. omnium, 6. ibiquae inferri fisco moris est. C. de vectig. Consistit autem vectigal in pecunia numerata, nec consuetudine introduci potest, ut species loco vectigalis solvatur. Henning. Goden, cons. 7. et 8. Schneidvvin. in §. capite, n 3. Inst. ad l. Aquil. Hic quaeri potest. I. An Princeps pro maritanda filia et redemptione captivorum tributum imponere possit? Affirm. cum Boer. decis. 126. et 128. II. Num magistratus telonium suum de uno ecque consueto loco absque imperatoris consensu in alium transserre possit? Neg. arg. l. si. cui. 2. vers. verum. ff. de servit. P. Frid. Mindan. lib. 2. de mandat. c. 42. n. 4. et. 5. III. Num culpa socii vel aurigae. nautae vel famuli res portantis, non, autem proferentis eas ad telonium socio vel Domino noceat? Neg. Rosenthal. c. 5. de feud. conclus. 40. num. 4. in not. ad lit. d. et concl. 41. in fin arg. l. fraudati. §. 1. ff. de public. fac. l. sancimus 22. C. de poen.] thesauri, [note: Si thesaurus in loco religioso publico inventus fuerit, dimidium inventori, et dimidium fisco competit: Quod si vero in loco religioso proprio inventus suerit penes inventorem, totus jure remanet: vide Dominic. Arum. exercit. Iustin. 4. th. 18. Donel. 4. comn. 14. et ibid. Hilliger. in not.] mulcta et poenae damnatorum [note: c. un. quae sint regal. De differentia inter mulctam et poenam vide Matth. VVesenb. ad tit. C. de modo mulct. quaein judic. infligi. Matth. Steph. Cl. Dn. Doct. Scip. Gentil. thes. 124. de regalibus. paena in eum qui album praetoris corruperit in l. 7. ff. de jurisd. statuta soli actori tribuenda est. Goed inl. 12. in prin. n. 15. et seqq. ff. de verb signif. Dissentit. Zas, in Paratit. tit. ff: si quis jus dic. non. obtemp. Aliter Duaren. in l. 25. §. ult. ff. ad SC. Syllan. et VVesenb. ad tit. ff. de jurisd. n. 13.] aliaque de quibus in c. un. quae sint regalia, inferuntur.

XXVI.

Propter aliud ad Remp. pertinent quae ad conservandam, augendam et curandam Rempubl. comparata sunt. Conservatur Respub. etiam bello de quo sciendum, omnes omnino cives ad militiam cogi et pro gravi delicto haberi munus militiae detrectare.

I. Qui cum uno, 4. §. gravius autem, 10. cum. §. sed. ff. de re milit. Valer, Max. lib. 6. c. 3. Sed vide Panorm. in c. sicut et infra. n. fin. ext. de jurejur. Ang. de S. Clavasio in sua samma. in verb. bellum. n. 7. Menoch. cons. 298. n. 29. PGreg. lib. 11. de Repu. c. 3. num. 12. Negotiatores tamen militare non posse constat ex

tit. C. negot. ne milit. et l. si cohortalit. 12. C. de cohortal. libr. 12. vide Accurs. in l. milites, 45. ff. ex quib. caus. major. 25. an. et in. d. l. si cohortalis. 12. §. sed etiam, C. de cohort. lib. 12. Claud. Coter libr. 1. de jure et privil. milit, c. 8. Luc. de Penna in l. un. nu. 1. C. neg. ne milit. Par. de Put. in tract. dere milit. lib. 1. sub Rubr. an viri negotiatores, etc. n. 2. P. Greg. 4. de Repub. c. 7. n. 6. et seq. sed adde Vigl. ad Ruhr. Inst, de testam. mil. n. 15.

XXVII.

Res mobiles in bello captae ita fiunt capientium militum ut Imperatoris vel Ducis assignatione minime opus sit. [note: Boec. decis. 178. n 5. et seq. Goed. in l. 3. §. ejus qui. nu. 1. ff. de verb. sig. Diff. Bart. in l. naturalem, 5. §. fin. in 1. et 2. lect. ff. de ac quir. rer. domin. Bald. in § item ea, n. 6. et 7. Instit. de. divis.] Immobiles vero in bello captae Regi vel Imperatori non duci vel militi capienti adquiruntur. [note: Covarru. in c. peccatum. p. 2. §. 11. num. 6. de reg. jur. in 6. Donel. 4. comm. 21.]

XXVIII.

Fides hosti data et a Principe [note: Matth. Cuno in tract. de pact c. 22. n. 6.] et a privato [note: v: Hackelmau. ill. quaest. disp. th. 1. lit. 1.] servanda est. [note: c noli. 23. q. 2. Hotom. ill. quaest. 7.] Hinc concludo captivum ah hoste legitimo hac cum conditione ut [gap: Greek word(s)] solveret dimissum ad solurionem redire teneti; Et Principe captivo pacem contrahenti edictum de vi et metu non succurrere. [note: Vid. Bodin. lib. 5. de Repub. c. 6. n. 596. P. Greg. lib. 11. de Repub. c. 15. num. 14. Did. Covarru. de matrim. c. 3. §. 4. num. 13. et seq. Fortun. Garc. ad leg. conventionum. ff. de pact. Kirchner. disp. polit. 17. th. 2. lit. o.]

XXIX.

Incidit saepe quaestio: num si captivus jure belli, semel de redemptione cum capiente composuerit ad certam sum mam, possit ab eodem capiente augeri redemptionis summa, praetextu quod post pactionem qui eum cepit cognoverit facultates captivi ampliores? Negat.

Vid. Guid. Pap. decis. 113. incip. in facto guerrarum, P. Gregor. d. n. 14. in fin.

XXX

Nicol. Everhard. a Middelb. in Topicis. [note: In loco de tanq. seu respect.] recte defendit Ducem Brabantiae Imperatoris Romani et Regis Franciae Vasallum ob confoederationem cum Anglis antiquis Regum Franciae hostibus contractam non potuisse argui de felonia seu infidelitate ad effectum privationis feudi. [note: Vid. Clariss. Dn. Doct. Rittershus. lib. 2. partit. feud. c. 5. nu. 13.]

XXXI.

Coronid. loco addo. I. Hostem veneno jure non occidi. [note: Clariss. Doctor meus Dn. Scip. Gent. in orat. de re milit. Rom. et Turc. Schonborner. lib. 6. polit. cap. 18. Kirchner. disp. polit. ult. hypoth. 5 lit. a.] II. Christianorum inter se dissensiones non tam bella esse quam lanienas. [note: Matth. VVesenbec. ad tit. ff. de capt. et postlim. revers. Anton. Corset. in tract. de Potestate Regia p. 5. num. 36. ubi, non possunt, inquit, Reges insurgere contra fideles prout hodie Principes Christiani bella inter se gerunt. Vnde miratur [correction of the transcriber; in the print miratut] Hostiensis qualiter a suis confessoribus absolvantur, vide Bart. in l. hostes. 24. in fine et ibi in addit. Alban. ff. de capt. et postlimin. revers. Coepolla in tractat. de servit. urb. praed. cap. 1. num. 4.]

ARN. CLAPMARIVS De ARCANIS RERVM PVBLICARVM Illustratus A IOAN. CORVINO IC. Accessit CHR. BESOLDI De eadem materia Discursus. LVGDVNI BATAVORVM Ex Officina IACOBI MARCI. Anno 1644.

Amplissimo, Florentissimoque SENATVI REIPUBLICAE BREMENSIS S. P. D. Ioannes Clapmarius Med. D.

ARNOLDI CLAPMARII DE ARCANIS RERUM PUBLICARUM, LIBER PRIMVS.

CAPUT I. Occultae et abstrusae artes Reipublicae constituendae atque conservandae: Rationes et leges quid apud plebem possint: Simulacra Deorum.

CAPUT II. Variarum scientiarum atque artium arcanasive [gap: Greek word(s)] . Belli commenta. [gap: Greek word(s)] . Doli Medicorum. [gap: Greek word(s)] . Fictiones Iuris. Arcana parietum, Dialecticorum [gap: Greek word(s)] . Peccare in Republ. cum beneficio.

CAPUT III. Arcanum, arcere, arcivum [gap: Greek word(s)] , arcarasacra, [gap: Greek word(s)] . arcani milites, Arcanorumpraefecti. Arcanaprincipum quomodo obsignari solita. Arcanum Q. Ciceronis. [gap: Greek word(s)] , cella Imperatorum.

CAPUT IV. [gap: Greek word(s)] . artes. delinimenta. blandimenta, tela patrum. Imperii arcana. Arcana dominationis, arcana domus. arcana inania, jura regni. Furstliche Reservaten vnd Hochheit.

CAPVT V. Definitio Arcanorum, finis eorumdem. Boni publici significatio, [gap: Greek word(s)] . Egregium publicum, ejus dignitas; simulationis in magnis negotiis usus et necessitas.

CAPUT VI. Quomodo haec intelligatur simulatio: duplex prudentia: [gap: Greek word(s)] . promontoria flectere. Simulatio Tiberii, [gap: Greek word(s)] . Verborum involucra, oratio intorta. artes potiticae.

CAPUT VII. Temporum homines. Media via in negotiis publicis. Simulatio turpis. Simulatio aperta. nimis pressa. Simulandi difficultas, [gap: Greek word(s)] . Dissimulatio suspecta, incomposita.

CAPUT VIII. Arcanorum [gap: Greek word(s)] . Arcanorum varia genera: et totius operis partitio sive distributio. Humanarum rerum lapsus et incertitudo.

CAPUT IX. Arcanorum fundamenta atque [gap: Greek word(s)] , et quot modis differant arcana Imperii a Iure Imperii, [gap: Greek word(s)] . Arces sive propugnacula Majestalis atque Imperii.

CAPUT XI. Definitio iuris imperii: Quibus in rebus consisiat ius imperii: Et quot sint species sive capita Iuris imperii.

CAPUT XII. Legibus solutum esse. Principatus Romanus solutus Legibus scriptis. Quomodo dicitur lex vinci, alios certis legib. solvere. Augustarum potentia in principatu Romano. Provocatio immortalis Dei ad populum.

CAPUT XIII. Leges dare, non accipere. Legibus imperare. Legibus fraudem facere nemini licet. Novi Iuris repertor Tiberius. Invictum legibus esse.

CAPUT XIV. [correction of the transcriber; in the print XXIV.] Iura comitiorum: magistratus creare; candidatos commendare; creationem ratihabere. Deorum secundorum curae. Cadilesqueri Turcarum,

CAPVT XV. Ius rerum Sacrarum. supplicationes publicae. Penes quos Rep. Roman. fuerit jus sacrum. Summus Imperator. Summus Pontifex; [gap: Greek word(s)] . Quare Christus inter Deos non relatus. Pontificum Ius. Eorundem profunda ambitio.

CAPVT XVI. Monetas cudere. monetas sua imagine signare. signatam monetam vultu Princ pis conflare. Religio Romanorum circa monetas.

CAPUT XVII. Iusvitae et necis. Pugio. gladius. condemnatos absolvere. jura ordinis reddere. Commeatum concedere. Consilium magnum Venetorum. Paenam differre. Sententiam in acta relatam mutare. Secunda deliberatio Principis. Index [gap: Greek word(s)] .

CAPUT XVIII. Legatos mittere ac recipere. Subditi non habent jus legationis. Oratores publicae causae. Inter dissentientes cives jus legationis obtinet.

CAPUT XIX. Extrema provocatio. Summus causae judex: Claudere jura manu.

CAPUT XX. Bella decernere. pacem facere. Pacta Caudina, Numantina. Majestas est, arma capere injussu Principis. Iura triumphi.

CAPVT XXI. Iura vectigaiium, sive teloniorum. Imperiales et provinciales collectae, Reichssteuvver. Landund Trancksteuvver. Iura Nnndianrum. Regaliaut differant a Iure Imperii. Iuspostarum, jus dandi civitatem, munidendi, etc.

CAPUT XXII. Imperimum militare non esi juris Imperii. Iura militaria Ducis. Romanorum ducumlibera belli administratio pro tempore consulere. Volligen Gevvalt haben. Hodiernus belligerandi mos ex directoriis. Mili tia Turcica.

ARNOLDI CLAPMARII DE ARCANIS RERUMPUBLICARUM, LIBER SECVNDVS.

CAPUT I. Triplex civilis prudentia. triplex Reipub. status. ex eo nascuntur totidem Arcanorum Reipubl species. Quare Aristoteles arcana regia alto silentio praeterierit. Arcanorum praecipui autores.

CAPUT II. Arcana Aristotelica Optimatum, sive Patriciorum adversus plebem. plebis significatio. plebs mavult decipi, quam cogi.

CAPVT III. Vt a Comitiis absit plebs impune: Patricisi emaneant, ut puniantur, Plebi ad honores via minime occludenda est. Occulta ratio, propter quam Tarquinius et Antonius, indictis comitiis, ipsi emanserint. Campi Dominus.

CAPVT IV. Vt plebi liceat renunciare Magistratui: Patricio vero non liceat. Sophisma Romanorum adverus Ap. Claudium. Magistratus summum Imperium non est: ac tamen de eo magna sunt in Republ. certamina.

CAPUT V. Immvnitas plebis a Iurisdictione. Plebs tantum sur rationem haberi cupit.

CAPUT VI. Vt plebi liceat arma non habere. Ius armorum. Crimen sumptorum armorum. Armorum positio, Armamentarium Romanorum. Venetorum Arsenale.

CAPUT VII. Vt plebi liceat ab armorum exercitio abstinere: et [gap: Greek word(s)] atque cum di stinctione: an expediat cives armis exerceri. Artes patriciorum et Principum. Equitatus Romanus et Turcicus. Ludificatio M. Rutilii, et Germanici, in componenda seditione.

CAPUT VIII. Aliquot alia arcana sophismata. Intercessio Tribunitia pro Patriciis. Hybernaculorum aedificatio. Agrorum divisio. Coloniarum deductio, etc. Sedes servitutis.

CAPUT IX. Religione infatuare plebem. publice testari et cavere plebi de injuriis. Magistratus fingere damnosos. non omnia nimis aristocratice agere: [gap: Greek word(s)] agere.

CAPUT X. Alia consilia Aristocratica adversus plebem. Educatio Iuventutis varianda pro forma Rcip. Leges Aristocraticae. Leges Romanae Quinquennalis Reipubl. redintegratio apud Florentinos. publica munificentia.

CAPVT XII. Factienes alere; sed cavere ne erumpant; vel arte dirimere. II [gap: Greek word(s)] opus. II [gap: Greek word(s)] . Neduo ex una familia uno tempore in Senatu sint. Nemagna Imperia in una familia continuentur.

CAPVT. XIII. Arcana plebis sophismata contra Optimates: et qumodo ingenia Democratica discernenda sint a patriciis et regiis. Lex Licinia. Lex repetisndarum. liberae accusationes, ne plebs penuria loboret.

CAPVT XV. Arcana regia, sive Arcana Imperii contraplebem. [gap: Greek word(s)] ac titulum excogitare occupati Imperii. colorem quaerere. Lex regia, sive lex Imperii. Lex Valeria. Donatio Constantini. Solymanni praetextus ad occupandam Romam. Veneti quomodo sint Domini maris.

CAPUT XVI. A [gap: Greek word(s)] , sive tergiversatio in accipiendo imperio. [gap: Greek word(s)] semper deliterat, Ingerens se suspectus fit. Blaesi inepta recusatio.

CAPVT XVIII. Arcana regia contra Patricios. Nequis sententiam dicat super comitiis. Ne comitia Magrstratuism in quinquennium habeantur. Vt consul quinquennio post in provinciam eat. Ne quis proprio sumptu ludos edat. Vt Praefecti Praetorio sint viri togati, viri principales.

CAPUT XIX. Quare Tiberius Magisiratus et Iurisdictionis Praesidium continuaverit. Duo hominum genera in regno. Quibus potissimum in regno magistratus demandandi sunt. Fideles, Liebe Getreuvven, gut Keyserisch.

CAPVT XX. Extra Romam creari posse Principem. Peregrinum creari posse Pontificem. Roma sedes Imperii aeterna, pignus Imperii, auspicato condita, Terrarum Domina, Fortunae sedes. Electio in Imperio. Electoris Palatini dignitas. Interregnum in Imperio.

CAPVT XXI. Vt certus sit successor, et haeres Imperii. Cosortes Imperii. Adminicula Augusti. Munimenta Imperii. Subsidia Aulae. Subsidia Dominationis. Pacta gentilitia de mutua successione, [gap: Greek word(s)] ; Erbverbruderung. Omnii mutatio Principum periculosa.

CAPVT XII. Iura Imperii absque aliorum arbitrio tractare. Ne principatus in partes secetur. [gap: Greek word(s)] , et bonorum consiliorum usus atque necessitas.

CAPUT XXIII. Census Senatorum juvare. nimias di vitias, nimiamque inopiam in viro magno notare. novos et peregrinos non nimis attollere. Moderata gubernatio.

ARNOLDI CLAPMARII DE PUBLIARUM, LIBER TERTIVS.

CAPVT I. Arcana Dominationis qualia sint. Quomodo differant tum ab arcanis Imperii. tum a Iure Imperii. Quotuplicia sint haec Dominationis Arcana.

CAPUT II. Dominatio, Herrschafft. Legitima ac justa Tyrannis. Tyrannica Dominatio. Libertas. Modus libertatis. Diffluens licentia. Dominationis vocabula. Dominantia nomina. Imperator, Rex, Dominus, Caesar, [gap: Greek word(s)] . Regalis sensus, instrumenta regni.

CAPUT III. Arcana regiae Dominationis. Ne Senatoribus aut Equitibus illustribus liceat intrare AEgyptum. AEgyptus clausirum terrae ac maris, AEgyptiorum artificia et manuprecia formidolosa Principibus Rom.

CAPUT VI. Ne quis Praetorianorum, aut exercitus studia largitionibus ambiat. Ne cuiquam, praeter Principem, alloqui liceat praetorianos milites. Ne quis praemia militibus det, ex cepto Principe; multo minus stipendia augeat. Praetoriae cohortes. Ianit schari.

CAPUT VII. Ne quis sponte civitatem muniat. Ius muniendi. Lex Romuli. Transilitio murorum; murorumdestructio, et in transiiu quaedam deusu propugnaculorum.

CAPVT VIII Ne quis arcem exstruat, vel nimis splendide aedificet. Ne quis tribunal militare exstruat, vel ascendat. Ne quis in clypeo sedeat. Signum dare praetoriae cohorti. Annulus aureus, Fortuna aurea.

CARVT IX. Ne Consules pecunias spargant. Ne quis regia vela suspendat. Principales vestes. Purpura. Insiriptio purpurea. Insignia imperii. [gap: Greek word(s)] . Excubiae, arma, comitatus militum. Diadema, Sella, Crus.

CAPUT X. Nementio fiat haeredis, duobus ad Imperium contendentibus et vivo Principe. Principes Iuventutis, Augusti, Caesares. Reguli, Reges Romanorum, Delphinus, Infans. [gap: Greek word(s)] , Corrhois, aliorumque in nuncupando haerede.

CAPUT XI. Ne quis summam rei gestae ad se trahat: militiae auspicia et gloriam proprium esse summi Principis. Falsitriumphi.

CAPVT XII. Majestas in Principe. Ne quis effigiem alterius magis colat, quam Principis. Vt pro Principe solo vota fiant. Ne quis privata sacra habeat, aut novos Deos. Ne quis quempiam de salute Principis consulat, neve rogatus respondeat.

CAPVT XIII. Ne quis Magicam artem faciat. Mathematici. Chaldaei. Ne quis nisi apud Regem vaticinia edat. Ne quis cum exule conversetur. Conventus et conciliabula inprincipatu.

CAPVT XIV. Praesidiis se munire, armatum, loricatum esse. Nimia securitas Caesaris, [gap: Greek word(s)] in dimittendis Praetorianis militibus. Regalis corporis custodiae.

CAPVT XV.

CAPUT XVI.

CAPUT XVII.

CAPVT XVIII.

Caput XIX. Dictatoris creatio, et potestas. Vt Patriciisoli cum gladiis sint. Ciceronis Cos. Romani lorica. Lictores. Fasces.

CAPUT XX. Ne Senatores, Coss. vel Patricii urbem deserant, aut urbe cedant Ne pax alicunde quam Roma petatur.

CAPUT XXI. Ne patricii cum plebeiis matrimonia ineant. Ne familia deficiant. et ist nova sublegantur.

CAPUT XXII. Ne alterius quam vernaculae linguae usus sit. Crimen alieni sermonis. Linguae Germanicae dignitas. Daemagogi. Tribuni pleb.

CARVT XXIII. Arcana Dominationis Democraticae. Ne quis civem Romanum vinctum teneat. Lex Portia. Vt Tribuni sint sacrosancti ne extra urbem ab noctent. Vt nunquam eorum potestas cesset. Tribunitia potestas. Ne patricii nimis multos luctores habeant.

CAPUT XXIV. Alia quaedam famae et existimationis obtinendae, et communia consilia. Romanorum stupenda magnanimitas; externa corporis majestas; magnus animus in rebus adversis.

CAPUT XXV. Omnium firmissima dominationis munimentae, pietas et cultus divinus; clementia, nullae injuriae; mitis gubernatio. Fati vis in interitu Principum et Rerumpubl.

ARNOLDI CLAPMARII DE ARCANIS RERUM PUBLICARUM, LIBER QVARTVS.

CAPUT I.

CAPUT II.

CAPUT III.

CAPUT IV.

CAPUT V. Iura dominationis Regiae, quae et qualita sint. Aperitio, et jus Asylorum.

CAPUT VI. Statuae Imperatorum, Arae, AEdes sacrae, Ecclesia. Iura civitatis et ordinis dare vicitis hostibus. Asylorum abusus.

CAPUT VII. Raptus Sabinarum Virginum, vis necessit atis Repulsa. Castrensis iurisdictio fori expers. Reipublicae [gap: Greek word(s)]

CAPUT VIII. Fratris filiam in uxorem ducere. Imperator fons ac caput juris Civilis. Matrimonium cum fratris filia juri civili non repugnat. Princeps profanus.

CAPUT IX. Ne foemina ex augusta domo pro arbitrio nubat. Matrimontorum cura in Principibus. Via per matrimonia ad Imperium.

CAPUT X. Praevenire iis qui novere possunt. Bella populi Romani. Diversitas rerum privatarum et publicarum,