SPECULUM IMAGINUM VERITATIS OCCULTAE, exhibens SYMBOLA, EMBLEMATA; HIEROGLYPHICA, AENIGMATA, OMNITAM MATERIAE, quam formae varietate; EXEMPLIS SIMUL; AC PRAECEPTIS ILLUSTATUM; AUTHORE R. P. IACOBO MASENIO, e Societate IESU. EDITIO TERTIA Prioribus Correctior.
[Gap desc: illustration]
COLONIAE UBIORUM, Sumptibus Viduae, et Haeredum IOANNIS ANTONII KINCHII. Anno M. DC. LXXXI. Cum Privilegio S. C. M. Generali et Speciali.

PRIVILEGIUM.

CUm ex mandato Sacrae Caesareae Maiestatis omnibus, et singulis Typographis, Bibliopolis, ac aliis, quamcumque librariam negotiationem exercentibus, serio prohibeatur, ne quis ullos, a Societatis Nostrae Patribus hactenus editos, aut imposterum edendos libros, intra Sacri Romani Imperii, Regnorum, et Dominiorum Suae Caesareae Maiestatis Haereditariorum fines, quocumque charactere, aut forma, sive in toto, sive in parte excudere, recudere, vel alio excudendos. vel recudendos mittere, vendere, distrahere, clam, seu palam, citra supra dictorum Patrum consensum, ac testimonium, audeat, vel praesumat. Hinc Ego infra scriptus, Societatis Iesu per Provinciam Rheni inferioris Praepositus Provincialis, potestate, mihi a Patre N. P. Ioanne Paulo Oliva, Praeposito Generali, ad id facta, concedo Viduae, et Haeredibus Ioannis Antonii Kinchii, Bibliopolis Coloniensibus, facultatem recudendi Speculum Imaginum Veritatis Occultae, P. Iacobi Masenii, legitime ante hac censum, probatum que: iisdem Ius Caesarei Privilegii usurpandi eatenus indulgeo, ut, ipsis invitis, librum hunc nemo deinceps recudere, nemo intra Haereditarias S. Caesar. Maiestatis Provincias, et S. R. Imperii fines importare, aut venum exponere audeat. In cuius rei fidem has litteras manu nostra subscriptas, et sigillo munitas, dedi Coloniae 15. Februarii, Anno 1680.

Rev.mo [Abbr.: Reverendissimo] et Ill.mo [Abbr.: Illustrissimo] Principi, ac Domino, D. HERCULI VICE-COMITI: Dei, et Apostolicae Sedis gratia, ARCHIEPISCOPO DAMATIENSI, S. D. N. INNOCENTII, Divina Providentia, PAPAE XI. PRAELATO DOMESTICO, et ASSISTENTI. Eiusdemque, Ac Dictae SANCTAE SEDIS APOSTOLICAE Nuper ad MAGNUM DUCEM HETRURIAE, Nunc ad TRACTUM RHENI, aliasque INFERIORIS GERMANIAE PARTES cum potestate LEGATI DE LATERE NUNTIO etc. Domino, et Patrono suo Clement. mo [Abbr.: Clementissimo]

RIgent, et frigent omnia, REVEREND.me [Abbr.: REVERENDissime] ARCHI-PRAESUL, PRINCEPS Ill.me [Abbr.: Illustrissime] , DOMINE, ac PATRONE CLEMENT. me [Abbr.: CLEMENTissime] , quando sub praelo sudat appositum, quod nunc in lucem exit, tertia vice, tersius, SPECULUM. Cui

dum de patrocinio circumspicimus, appellis ecce opportune, ab Hetruria apud Ubios, PRINCEPS Ill.me [Abbr.: ILLustrissime] , de antiquissima VICECOMITUM apud ME DIOLANENSES Romano-Germanicae Domo, quae ab HERCULIANIS Legionibus (a Maximiano, novo suo Hercule, nomen hoc superbe affectarunt) originem, et Gentilitiam Aquilam mutuata, honoribus et opibus illa in Italiae parte, quam, et quando LONGO BARDI tenuerunt, eminuit, pro Imperio, et Ecclesia stetit, dimicuit adversus utriusque Hostes, etiam coronatos, quos gemini signant (uti fabulosi a Iunone, in Herculis Infantis; sic hic Styge, in utriusque frustra summissi exitium) Serpentes: ut vel eapropter hanc ipsi familiam, tunc nascenten, velut Infantem, in ore ferant, atque inviti etiam in fastis depraedicent.

Quae laudatissima Familia devictis postea Romanae et Religionis et Ditionis Hostibus, nominatis Longobardis, per utriusque Assertorem, Defensoremque, CAROLUM, re et

factis Magnum, everso eorum Regno, atque in potestatem, formamque regiminis Sacri Romano-Germanici Imperii redacto, a praelaudato Eiusdem Fundatore huic praefecta est Pro vinciae, pro Aquila excubitura, cum titulo VICE-COMITIS. Quam quidem praefecturam togati et sagati tanta cum laude administravere Posteri, ut DUCUM nomen et decus, per Wenceslaum concessum, heroica virtute, velut generosi (quos Agalma Gentilitium exhibet) in pugnam pedesque enixi, caput, et caudam obicientes, LEONES; et circumspectissima prudentia, velut astuti SERPENTES, tuiti pro bifronte Aquila, Galliae et Hispaniae Regum Affinitate CORONARI meruerint: unde Utraque Insubriam ad se contendit pertinere. Praetacta Insignia, et arma Gentilitia hoc clauduntur metro:

Est Aquila in medio; geminus circum Leo, et Anguis;

Isque Coronatus: Reptili in ore Puer.

Hinc pullulas non degener HERCULES, armis, dotibus, et laboribus illius Cognominis (de quibus in fabulis) Christiane iam tum decorus, et magis decorandus, Fortitu dine animi, ceu Leonis exuviis, tectus: scientiarum Clava obarmatus: Arcu pharetraque varii styli instructus; Catenulis ex ore ad alet colloquentium aures defluentibus, ut in animos influas, et eloquio trahas. Longe prospicis, ut Aquila; vigilas cum Leone; noxia advertis, ut Serpens. Idcirco asscivit Te, consiliorum suorum Socium, et Comitem, INNOCENT. PP. XI. suasque tibi delegavit vices apud Hetruscos, quas ita ibidem gessisti, ut Ipse, agnito ex ungue Leone, Rhenanam Electoralem (liceat sic compellare) superiore Autumno de mandarit Nuntiaturam, Tuque cum Hyeme in- et??? laudabiliter aggressus sis ibidem functiones LEGATI DE LATERE, ET NUNTII APOSTOLICI. Ubi cum Haeresi, velut septicipite Hydra, colluctandum: ubi rapaces Stymphalidis

aves (Ecclesiasticorum avaritia) in fugam compellendae; Augiae stabulum (Provincia ab inolitis contra sacros Canones abusibus) perpurgandum: ubi tricorpores Beneficiatorum Geryones exterminandi. Plura non explicamus; tute tibi ipsi decursu temporis applicabis cum gloria. Longiores nolumus esse, ne sacro tuo abutamur otio: quo tamen illud subinde interpelles, SPECULUM submississima cum devotione porrigimus, curiosum admodum. Accipe clementissime, inspice, lege, dilige. Aspexit illud Orbis bis sub umbra, patrocinio, et nomine (pro ut adhuc frontis picialis testatur lamina) FABII CHISII; in prima editione, Tui hac in legatione sub INNOCENTIO X. Praedecessoris; in iterata vero PONTIFICIS MAX. dicti ALEXAND. VII. Placuit ita doctis, ut tertium, et hoc praeli ipsi beneficium exorarint, quod ipsum Ill.mo [Abbr.: Illustrissimo] CELSITUDINIS V.rae [Abbr.: Vestrae] , qua, et quia NUNTII INNOCENT. XI. nomine ornari voluit, et debuit. Optamus, et speramus, ut

quartum superbiat, glorieturque insignibus tuis, et titulo, qua PONTIFICIS. Ita enim plus ultra quam submississime [(transcriber); sic: snbmississime] apprecamur, Coloniae Agrippinae, Nonis Febr. Anno 1681. Ill.mae [Abbr.: Illustrissimae]

INTRODUCTIO LECTORIS.

EN, mi Lector, Emblematicum opus, in arte nostra Argutiarum promissum. Speculum proponimus, atque in Speculo diversas imaginum species: tales opinor, quas neque Narcissus aliquis contemnere, neque Thersites possit aversari. Animorum potius, quam oculorum sunt; Mentes oblectant, erudiuntque, sapientiae avidas; Corriguntur in hoc etiam turpitudinis vitia colore virtutum. Nimirum et deformibus suum ex speculorum contemplatione esse potest emolumentum. Socratem, Philosophum, ad formandos discipulorum mores, speculo usum, memorant; hoc elegantis formae Adolescentibus suasit, ne morum vitio tam eximiam oris, corporisque dignitatem polluerent: hoc et deformes consulere non raro voluit: ut ingenii gloria, virtutisque pulchritudine corporis ac naturae damna rependerent. Utrisque idem Pater apud Phaedrum,

[Note: (a) Fab. 47] Consuluit, ita ad formosum Filium, deformemque Natam disserens:

--- Cottidie speculo vos uti volo.
Tu, formam ne corrumpas nequitiae malis.
Tu, faciem ut istam moribus vincas boneis.

Verum non ad fragile, vitreumque speculum provocamus, in quo Parides, Helenaeque frontem, aut capillos male diffingant, cincinnos calamistro vibrent, comant pectine, odorato spargant pulvere, fuco adulterent. Procul haec elegantiae lenocinia, haec malitiae irritamenta: animum, non corpus, ad bonarum artium, sapientiaeque leges fingimus. Speculum, non humano ex cogitatum ingenio, non fragili arte fabricatum, sed artifice summi Numinis elaboratum manu, exhibemus. Simile illi, de quo in Arcadicis Pausanias. Ad dextram, inquit (de Curetibus tractans) Speculum in tectorio parietis apte inclusum est, in quod qui inspexerit, suam ipsius imaginem, aut parum perspicue, aut prorsus non cernet: Deorum tamen signa dilucide intuebitur. Verius tamen apertiusque de huius speculi natura Apostolus, tum ad Corinthios. [Note: (c) 1. Cor. 13.] Videmus nunc per speculum, in aenigmate:

tum ad Romanos [Note: (d) Rom. 1.2.]. Invisibilia enim ipsius a Creatura mundi per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur: sempiterna quoque eius virtus, et divinitas: ita, ut sint in excusabiles etc. Speculum aliud non damus, quam quod ipse mundi Opifex, Deus, in creatis a se rebus proposuit, quibus non modo corporis mortales oculos, verum et immortales animi oblectare, atque erudire ad sapientiam voluit: adeo quidem perspicua divinarum rerum imagine, ut inexcusabiles Apostolus Gentes asserat, quae Dei invisibilia, eiusque virtutem in Creaturis non agnoscant.

Has in speculo hoc nostro animorum imagines prosequimur, quae Dei nobis potentiam, sapientiamque, quae mentis nostrae dignitatem, ac pulchritudinem, quae virtutis decus, excellentiamque in rebus creatis, tamquam per speculum in aenigmate exhibeant. Hae sunt, velut in testaceo vase cibus, [Note: (e) Vide Symbola fronti spicialia.] quo ratio, ingeniumque humanum alitur; Hae sunt, velut in nuce nucleus; in ovo vitellus; in laterna lumen; in serico glomere opifex. Sua his corporibus larva detrahenda est; ut rerum immortalium pulchritudinem contemplemur;

ex hoc speculo ars, et ratio praecipua, vitae morumque cum laude formandorum du cenda est.

Neque vero, ut rerum corporearum natura est, unius una tantum rei imago occurrit; Chisianae Gentis insignia; quot vel obiter cogitantibus suppeditent, rerum longe diversarum imagines, exemplo docuimus. Et sane, una Quercus, aut Aquila, non minus, quam Oliva, ac Columba Pontificia, eodem iubilaei numero censeri potuissent illis similes speculis, quae ex alia aliaque cum loci, tum aspectus varietate aliam reddunt aliamque imaginem; aut illis certe, quae rem eandem sibi obiectam innumeris pene imaginum reverberatarum umbris exhibent.

Opus hoc nostrum Speculum inscripsi imaginum, tum, quod Speculi instar varias tibi rerum creatarum figuratarum Imagines exhibeat: tum, quod res ipsas creatas invicem modum speculi nobis contemplandas obiciat. Ut enim speculare vitrum, non sui gratia, sed imaginum potius, in ipso occurrentium, causa, intuemur; Sic rerum corporearum mole figuraque exteriore neglecta, latentes sub hoc, velut cortice, veritatis imagines indagamus' Figuratas easdem imagines dico

quod formando, fingendoque tamquam corpus aliquod, eas mens nostra figuret: absolvatque: fingere vero, a quo figura dicitur, mentis potius, quam manuum opus sit; neque sane latina vox aptior ad propositi expositionem sese offer ebat-

Ratio autem suscepti operis illa, quae me impelleret, fuit potissimum, quod in prae clarissima hac, reconditaque imaginum disciplina, lucis aliquid, compendiique ad illius cognitionem me allaturum, sperarem, eius scientiae cupidis. Multorum vota ad rei difficilis ausum calcar subiecerunt, qui suis hanc disciplinam expensam principiis propositam varietate ac legibus itam circumscriptam desiderarent, ut neque copia, neque ornatus investigantibus deesset, Tum, ut in ista de hisce imaginibus scribentium varietate, ac vaga quadam libertate constaret, quid cuique maxime se quendum. Etenim uti alius Symbola, sic alius condit Emblemata; cum his etiam Hierogliphyca, Aenigmaticaque, promiscua usurpatione confundunt, ut, quibus singula ducere principiis, quibus finire terminis, aequum, nemosatis expediat.

ut simul Materiam copiosam Studiosis Hominibus, ex omni rerum ordine, imaginum faecundo, sufficerem; simul ipsos inventionum fontes aperirem; unde pro sua quisque ingenii felicitate hauriret, atque expertus disceret, in exhaustum huius disciplinae Oceanum esse: denique ut certis legibus, praescriptisque, quaeque imaginum genera suam in classem, ordinemque disponerem. Ne vero imbecillioribus ingeniis deessem, ipsam fere imaginis expositionem, sententiamque, compendio in libri margine adieci: non omnem illam quidem (nam plures saepe imagines, adeoque et expositiones res eadem continet) sed obviam magis, usitatamque, aut certe Veterum authoritate firmatam, quemadmodum Pierius iam olim magna laude praestitit. Non tamen existimandum idcirco, quamlibet earum, ut posita est, imaginem, expositionemque, a me probari; cum aliena plerumque referam. De quibus loco opportuno meam ego sententiam universe declarabo, quando suis quamque imaginem terminis legibusque adstringam.
[Gap desc: notes]

SYNOPSIS DOCTRINAE TOTIVS ICONOMYSTICAE. Cum adiuncto Indice.

IMago, uti sermo est, alia propria, alia translata, seu figurata. Et haec vel significat ex instituto, vel ex natura; vel ex utroque, l.1.c.2.n.3.

Significatio Imaginis figur. vel tropologica, vel allegorica, vel anagogica est c.3.n.4.

Eadem res tropologice per symbola, emblemata, aenigmata, et hieroglyphica, rebus seu veris seu fictis exponi potest c. 4.

Deus et Angeli per Imagines non tantum de praesentibus, sed etiam futuris nos instruunt, idque varie per prodigia, monstra, somnia etc. ut lib 1.cap.6. et seq. exponitur.

In habitu, ritibus, et moribus hominum symbolice per illos erudimur: ut c.13. et seq. patet.

Exempla rerum gestarum apta pro Imaginibus non sunt, nisi translate in alia significatione usurpentur. Res fictae, ut sunt fabulae, parabolae, apologi aptiores sunt figuratis Imaginibus, quia proprie non significant, sed tantum translate, l.2,c.17.

Latinorum et Graecorum poesis rerum occultarum significativa est, sed haec obscuratum. Utriusque libro 2. c.2 1. et seq. praecipua exempla exposita tradimus.

In Emblematum, aut aenigmatum formando recte conceptu, primo personae fingendae habenda ratio, deinde habitus colorisque, denique symbola ei convenientia tribuentur, translate non proprie adhibenda.

Fabula emblematis apta, verisimilitudinem non requirit; ut illa quae scenicis adbibetur ibid.

Parabola quae ad verisimilitudinem inter creaturas rationis compotes instituitur, et Apologus, qui absque verisimilitudine, inter animantes brutas, occulta quoque veritate, nec sine voluptate, mentem erudiunt lib. 2. cap.26.

Haec Poesis figuratarum Imaginum recte dicitur, cum figurare Imaginem aliud non sit, quam illam fictione quadam mentis ornare. Repraesentat vero illam tropice rem a se diversam. lib.4.c.34.

Res tam ethicae, quam physicae Imagini fig. serviunt, oculis tamen in figura subici debent. ib.

Non quaevis similitudo, sed illa tamen, quae est rerum dissimilium, adhibenda est. ib.

Tropus ad Imaginem requiritur, qui tantum est quadruplex: cum omnis res tropica, vel coniuncta sit alteri: vel disiuncta. Coniuncta, vel substantialiter in tropo permutetur, quod fit per synecdochen; vel contingenter, quod fit per metonymiam, disiuncta, vel ob convenientiam permutetur, et fit per metaphoram, vel ob disconvenientiam, et sit per metonymiam, unde ceteri tropi, vel inutiles sunt, vel hucrevocantur. lib. 4.cap.35.

Synecdoche tamen ab Imagine figur. reicitur; quia sine ingeniosa inventione est, cum rem sibi necessario connexam significet. Metonymia tum servit, cum rem aliam ad se ordinatam, non tamen necessario, designat. cap.37.

Similitudo, quae in metaphoris et allegoriis reperitur, Imagini idonea est. Paroemiae etiam fertiles sunt Imaginum. c. 37.

Comparatio, quae est collatio duarum rerum in eadem proprietate convenientium, ut Achillis et Herculis in fortitudine, non servit Imagini, quia translationis non est capax: illa vero servit, quae res dissimiles ob convenientiam solam comparat, ut religiosus in cultu animi, cum agricola agrum excolente confertur: nam protasis et apodosis proprietate rerum differre debent. Contra quam legem non pauci Iconographi

Comparatio rei inanimatae ad personam, seu personae ad personam tum probatur, quando cum similitudine dissimile coniungit translationi aptum. Comparatio vero rei inanimatae ad rem inanimatam in Imagine tantum, ubi minus praecipuum locum obtinet, tum hieroglyphicis et aenigmate, tolerari potest. ibid. nu. 7. et seq.

Discrimen in his Imaginibus magnum est, hactenus vix satis observatum: nam quae alius emblemata, alius symbola, aut hieroglyphica dixit, alii male a materia in physicas, historicas, et ethicas distinguunt. A forma, unde omnis distinctio sumenda, recte dividuntur, in eas, quae ex natura per similitudinem, et ex instituto, absque similitudine, repraesentant, qua ipsa figurandi ratione differunt. Illae quae ex natura significant, recte subdividuntur in eas, quae sunt rei intelligentis ad intelligens collatio, ut cum miles religiosum repraesentat; et rei non intelligentis ad intelligens, ut cum rosa inter spinas eundem exhibet. Hic enim repraesentandi modus specie ab illo differt. Denique omnis imago recte in clare, et obscure ex natura sua, repraesentativam dividitur, Alias divisiones, ut est imaginis quae coniungit res incompossibiles. v. g. Sirenem ex femina et pisce, tum compossibiles v. g. Laidem cum cithara: deinde partitionem Imaginum in res fictas, et veras complectentium, reicimus: quia solius tantum materiae est, et in ratione significandi quandoque conveniunt.c.39.

Materia Imaginum sumenda ex rebus variis, Minus tamen placent nimium a cognitione hominum vulgari remota; ut si polyglottam, hisce locis incognitam avem, pro Musicae artis pretio usurpes, vel passim obvia; ut si pro superbo Pavonem exhibeas. Ficta poesis in emblemate prae vera historia est. Apologi tamen illa, quam exponunt dote, eminere debent. Artefacta contra sensum quorundam Iconographorum plerumque naturalibus in Imagine praestant, quae exemplis ex Alciato ductis latius exponuntur.c.40.

Absolventur vero sua in specie Imagines figuratae, vel ipsa re in protasi exhibita, quando haec ad certam significationem adstringitur, vel apposita ad limitandum sententia aut Lemmate Quod Lemmatum genus si figurae adhibeatur, recte inscriptio: si vero significato tantum, subscriptio dicitur. Quorum munus est adstringere vagam figurarum libertatem ad vim certam significandi: tum deinde imperfectam significationem quandoque compiere Hoc tamen, neque pugnans aliquid, neque alienum a figura continere debet. Ut clara sint, et bre via, perfectamque cum ipso figurae corpore sententiam absolvant, laudatur. Demonstrantes et comparativae particulae ab illis semovendae erunt: nisi forte una pars figurae, cum altera esset conferenda. Tempora modosque omnes quamvis patiantur, rarius tamen primam ac secundam personam admittunt. cap,41.

De symbolis speciatim.

SYmbolum universim collatio quaedam est; sive ca sit plurium hominum ad idem opus, sive unius, aut plurium externo aliquo signo mentis sententiam significantium, quo sensu nobis servit, non tamen ab emblemate (quod insertum quoddam cuiuslibet figurae repraesentativum est) vi etymi utriusque satis distinguitur lib.5.cap.43.

Qui symbolum ab emblemate distinguunt, variis id faciunt definitionibus, prout quilibet arctius latiusve eius naturam circumscribit, nostro sensu: Imago est figurata, quae similitudine rei non intelligentis, vitam moresque rei intelligentis, uno conceptu clare repraesentat. Per figuratum excludimus proprium rei significatum, ut Imago leonis, non leonem; sed fortem v. g. tropice designet. Per similitudinem excludimus, quae tropice quidem, sed metonymice, tamquam caussae, effectus, aut instrumenta significant. Per rem non intelligentem, exeludimus ratione praedita, ut quae cum homine comparata, aliam merito Imaginum constituant speciem: cum plurimum

similitudinis, parum dissimilitudinis afferant. His igitur emblematis; illis symboli vocabulum iure assignamus. cap.44.

Symbolorum materia complectitur. 1. res naturales non intelligentes. 2. artefacta. 3. ad naturae, vel artis imitationem confictas, quod rerum existentia, nihil ad. vim figurate significandi faciat. Humanae figurae excluduntur, quamvis genius aliquis, contingenter ratione alterius, u.g. librae dirigendae adhiberi possit, qua lege et pes manuive hominis admitti poterit. 4. Hieroglyphica, sed ut tantum per similitudinem significantia (non qua hieroglyphice, seu ex instituto significant) patitur. 5. idem de instrumentis sentimus, quae metaphorice usurpata solum toleramus; ita cithara, ut concordiam, non ut citharoedum denotat, serviet.6. De exemplis etiam rerum non intelligentium, ritibus, apologis, prodigiis, monstris, auguriis, somniis, rebusque fortuitis ita statuendum, non aliter, nisi per in clusam forte similitudinem, symbolis esse idonea. Exploratur itaque symbolorum aptitudo, per comparationem similium: Ita ut denique symbolum aliud nihil sit, quam similitudo ipsa cum lemmate ad protasin contracta, vim habens suadendi probabiliter. Petra sancta vim promissionis illi frustra adstruente. c. 45.

Lemma, sive inscriptio, subscriptiomve, in symbolis non obtinet rationem formae, neque figura materiae, sed convenientia rei non intelligentis cum intelligente est forma (corpus enim figurae cum ipso Lemmate materia est;) quia haec sola est ratio significandi, et repraesentandi, quo sit, ut per Lemma, ab emblematis distingui nequeat, cum forma sit ratio distinctionis, proindemque Lemma tam emblematis, quam symbolis adhiberi poterit. Par ratio Expositionis est, tam in Symbolo, ob incertam significationem, quam in emblemate necessaria c.46.

Symbolum aliud morale, aliud heroicum est. Differunt, quod significatum heroici symboli tantum virtutes sint, moralis ctiam vitia.

Symbolum heroicum per Lemma solum absque Expositione adstringendum est ad vim certam significandi. Tripliciter id fieri potest; vel subscriptione solam, vel subscriptione simul et inscriptione, vel sola inscriptione protasin

simul et apodosin spectante. Quod cum fieri sufficiente figurae ad certam significationem adstrictione potest, ceteris est elegantius, debet autem proprie tam protasi, quam apodosi competere. Qui hieroglyphicis signis, aut attium instrumentis vim symboli adstringunt, in moralibus quidem peccabunt, quod tanta adstrictione, quae per inscriptionem praestati nequeat, non indigeant: in heroicis tamen tolerandi magis, quam laudandi videntur. Symbolum nem unam simplicem pro figura amat. Tum tamen plura in unam coire figuram possunt corpora, cum, aut naturae, aut artis aliquam habent connexionem. cap. 47.

Et symbola suos habent elegantiarum fontes, argutiarumque, illis similes, quos separato opere dedimus. Tanto autem maior est symbolicae similitudinis elegantia, quanto figura magis dissimilis est, et dos quae eruitur magis recondita: apta videlicet, ut exspectationem fallat. Quod (ut fere in Epigrammatis) quatuor viis, ac velut fontibus natum est fieri. cap.48.

Convenientia, et idonea rerum proportio fons primus maximeque obvius haberi poterit: cui sua est gratia, ut exemplis fusius traditur cap.49.

Alter fons ex Oppositione rerum diversarum suam ducit venustatem et elegantiam; quod contraria iuxta se posita maxime elucescant. cap.50.

Fons tertius oritur ex Alienatione rerum maxime plerumque inexspectata: quod praeter opinionem quaedam aut affirmet, aut neget de re, quae primo consideranti vix sese offerant, ut exemplis fuse docetur. cap.51.

Quartus fons, ut in Epigrammatis, sic hoc loco etiam Allusionum nomen accipit, quando scilicet ad res aut verba (quod hic frequentius est) alluditur simili aut nonnihil inflexa re aut voce. cap. 52.

De Emblematis speciatim.

IN Emblemate figura rei intelligentis ad intelligens comparata praecipuum locum obtinet. Cui figurae aliae symbolicae, aut hieroglyphicae (si adiectae fuerint) subserviunt. Inter plures intelligentium in eodem emblemate figuras

principem locum habet, quae officio aut aetate est dignior: quia ars naturam sequitur. Debent autem figurae plures inter se ordine aliquo, aut naturae, aut actionis cohaerete, ut in unum conceptum et significatum conspirare intelligamus.

Hieroglyphica quae non ex similitudine, verum ex instituto Veterum significant, loco literarum abillis usurpata, neque ad rem solam moralem, verum et naturalem ac divinam passim adhibita, nulla connexione figurarum inter se coniuncta, merito ab Emblematis differunt. Uti et Aenigmata obscura significandi ratione, quam ex sua sibi natura vendicant, ab iisdem separantur. Quare hanc Emblematis a ceteris distincti facimus definitionem. Est Imago figurata ab intelligentium rerum natura ad mores vitamque rei intelligentis, uno conceptu clare exponendam translata. Per hoc quod ab intelligente ducatur, differt a symbolis, per illud quod ex natura rerum idque uno conceptu, ab hieroglyphicis, denique quod clare exponat, ab aenigmatis distinguitur lib. 6.c.53.

Materia igitur Emblematis est res quae que intelligens, eiusque mores et actiones, seu ficta illa tantum poeticem sint, seu vera, nam, ut alibi monui, exsistentia figurae non requiritur; sed talem esse posse ad significandum sufficit. Ut vero appareat, figuratane Imago sit, an propria? neque subscriptione, neque expositione praestari potest; cum haec conceptum Imaginis in protasi non ingrediantur; sed inscriptione, aut fictione figuram a communi ratione picturarum separante, opus est, qualis est Imago gulosi apud Alciatum collo gruis insignis. Et inscriptio apud Catsium acu pingenti adiecta. Ex vulnere pulchrior c. 54.

Emblematum gratia ex iisdem quatuor fontibus, quibus symbolorum, manat, cum et proportionis et oppositionis ac ceterorum par hic sit venustas. ut exemplis patet, cap.55.

Historiarum difficilior, quam fabularum in Emblematis usus: nisi enim peregrinum et insolens quippiam contineat, ut u.g.Imperator muscas captans, vix colliges figuratae eas Imagini deservire. Ostenditur igitur exemplis nonnullis quales historiae adhiberi possent. 56. et 57.

De Hieroglyphicis et Aenigmatis speciatim.

HIeroglyphica ut a ceteris distingu untur, ita recte describes: Sunt Imagines figuratae ex quacumque re creata ad quancumque aliam, ex instituto significandam, desumptae, quae facile ex dictis intelliges Usitata apud Aegyptios, Graecos, Barbaros, Latinosque fuere. Lemmate destituuntur, quia sine hoc definite significant. Exempla varia ex Horo Apolline subiciunt. Unde cuivis patet, signa etiam naturalia, instrumenta, ritus, etc. ad has Imagines admitti: optima vero illa in hieroglyphicis esse, quae neque apertam, neque omnino nullam cum re significata convenientiam habent. Ceterum ex fontibus supra apertis gratiam, nisi forte ab oppositione, raram habent. lib.6 c. 52.

Aenigma Imaginum orationis aenigma imitatur, atque ex natura sua obscuritate gaudet, non illa, quae ex parte cognoscentis ab ignorantia rerum peregrinarum potest exsistere; sed quae oritur ex occulta, aut diffi cili connexione, quam figura habet cum re significata. Quod si vim plura significandi, ut non raro fit, habeant, per certa quaedam signa adstringenda ad illud sunt, quod autor mente concepit: nam loco minus praecipuo, ex instituto significantia, adhiberi possunt. Ceterum aenigma admittit res quaslibet per metaphoram; aut metony miam, obscure significantes. lib.9.cap.59. et 60.Quamquam Aenigmata verborum et sententiarum quandoque Imaginibus possint exprimi, ita ut aliud onomasticum, aliud logogriphicum, aliud gnomicum sit; tamen aenigma rerum est, de quo praecipue agimus.

Ducuntur vero illa ex quatuor supra dictis fontibus, non minus, quam symbola aut emblemata: quin et quaedam ex iis, subducto Lemmate, aenigmati serviunt, nam et haec apta translatione gaudent, licet diverso, et nonnumquam opposito, quam prae se ferunt sensu, sint exponenda. Nam aperta nimis sententia vilescunt.

Quod si res incompossibiles in figura componantur, non affirmando, sed negando exponuntur. Sic Asinus ad lyram negat hominem Musicae idoneum. lib. 6 cap. 61. 62. et seq.

De compositione Imaginum et resolutione.

PRopria figuraris adhibenda non sunt in Imaginum compositione, nisi forte ornandi gratia ad figurae substantiam accedant l. 6. c. 66.

Symbola composita figuras requirunt aliquo inter se naturae, aut etiam oppositionis ordine cohaerentes: alias vero, solo hominum arbitrio nexas, excludunt. Quaelibet figurarum trans late usurpanda erit, nisi forte ad praecipuas signa quaedam adstringentia vim significandi adhibeantur. Plures tamen esse figurae non debent, quam una comparatione, aut simplici, aut reciproca contineri possint, quod unum symbolum sit una collatio. Par Emblematum ratio est ib. n. 2. et seq.

Hieroglyphica contra, quaslibet figuras sine connexione admittunt. Satisque est si una hieroglyphicorum Imago per unam aliquam sententiam in apodosi explicatam cohaereat. n. 6.

Aenigmatum figurae, vel cohaerere inter se, ut Emblematum, possunt; et tunc nullo inscribendae, aut subscribendae erunt Lemmate, ut discrimen appareat: vel dissolutae esse poterunt; et tunc ab Emblemate quidem per figuras ipsas, ab hieroglyphicis vero nonnumquam soli Expositione, non metaphorice, sed per signa adhibita, discernendae erunt. Figurae aenigmatis se solis clarae, compositione vero rara obscuritatem involvente gratiores sunt, nullam tamen a remota, aut audaci allegoria laudem merentur. n. 7.

Solutio Aenigmatum eadem via, quamquam retrograde, qua compositio instituitur. Primo titulos expenditur, qui ita ex arte proponi debet, ut materia in obliquo, forma, seu ratio significandi in recto

casu exprimatur. Deiud figura Imaginis praecipua, ac deinde reliquae, tamquam adiunctae, erunt expendendae. n. 11.

Certum aenigma definitur. Imago quadam figurata, ex quacumque re creata ad quancumque aliam, obscure per allegoriam significandam, traducta n. 15.

ODE AD ILLUST.mi [Abbr.: ILLUSTrissimi] REVERENDIS.mi [Abbr.: REVERENDISsimi] D. LEGATI FABII CHISII Nunc SUMMI R. E. PONTIFICIS Insignia.

I Symbolorum digne quaternio.
Per regna lucis, qua rapit inclyta

Phoebus quadrigas, quaque fuscos

Luna trahit moderata currus.
Tu summa tantum, non humili, capis
Formanda scalpro. Tu potes obsita

Splendere chartarum sub umbra,

Et tenuem irradiare Musam,
Bene ominata fulminis alite,
Ortoque fulvi lumine Phosphori,

Quem Chisiana cera prisco,

Nobilitat Proavorum in auro.
Quid Iulianis [Note: Iulius Pontifex gentis Robores Princeps.] Robora concinam
Plantata dextris? quid iuga Montrum.

Per scuta Maiorumque fastos,

Ausoniis celebrata campis.
Pronaea quondam Te patriis adhuc
Cunis reclinem, proque crepundiis

Lauros, coronatosque Vatum

Repperit evoluisse libros.
Et, vive, dixit, vive puer, Tuae
Illustre stirpis sidus, et aureo,

Famaeque Virtutisque currus

Vise polos utriusque mundi.
Ut mons sereno culmine nubium
Obscura vincens, trans humiles procul,

Quassante tempestate, campos

Astriferae insinuatur aulae,
Sic tu corusco vertice gloriae
Vicinus astris, et nebulas super,

Et plebis abiecta procellas

Magnus humo fugiente surges.

Utque arduarum robora Quercum
Immota perstant, nec metuunt premi,

Si fracta sub vertatur aethra,

Fulmineis metuenda flammis.
Sic tu fideli robore virium,
Et mente firma, nescius obrui

Grassante per secreta ferro,

Poeonia medicante dextra,
Stabis tuorum pectore vulnerum
Contemptor alto; stabis et integer

Adversus armorum procellas

Pacificae moderator aurae.
Non te minantum fulmina devium,
Non largientum munera subruent.

Ut Quercus immota, et frementes.

Et placidos patiere ventos,
Constare recti limite pertinax.
Haec facta: blando cum simul oscula

Desua viata ter genarum

Diva nives, repetivit astra.
Hinc forma vultu ridet adhuc Tuo
Serenitatis testis amabilis.

Favemus! Euge Tu secundis

Caelicolum rege fata dextris.

Iubilaeus Symbolicus, EX PAMPHILIORUM ET CHISIORUM INSIGNIBUS, TRIBUS QUINQUAGENIS, BENE OMInato numero repetitus.

In praelusione ad speculum Imaginum veritatis occultae, Ad eruditum Lectorem.

PRiusquam ad Iconologiam figuratamque Imaginum poesin accedimus,Symbolis aliquor Emblematibusque in ipso operis vestibulo praeludimus: ne in communi orbis Romani iubilaeo plausuque Europae muti, atque in illa Eruditorum, ad huius aevi laudem, maximorumque Heroum ornamentum conspiratione [(transcriber); sic: couspiratione] , a symboli aut amusi prorsus videamur. Argumentum nobis a Romanae Sedis proceribus hoc tempore visum sumere, quo illa, antiquissimorum tum more tum privilegio, quinquagesimum seculi annum Christianae legis cultoribus sacrum esse voluit. In his cum ante oculos nostros emineat Illustrissimus Legatus Pontificius Fabius Chisius, in viro tanto reliquos Ecclesiae Primores observare veneratique lubuit: Tum deinde per illum deferre summo orbis Capiti Innocentio Pontifici Romano in eiusdem insignia aliquor symbolorum lusus, in quibus de praesenti Europae, ac Germaniae praesertim fortuna, ex Gentilitia Columba et Oliva augurati, omnia captavimus: iis fere legibus, ut artis Iconographicae, quam deinde tradituri sumus

quod exemplum oculis subiceretur. Animadvertes, opinor, mea me voluntate, angustis inclusum limitibus, ex solis Heroum istorum insignibus formasse Imagines; idque in Chisianis quidem schematis, paulo, et uberiori materia significandique libertate, et minori symbolorum numero, ultra quinquagesimum non excurrente, at vero sola Pontificia Columba eundem Imaginum numerum, totidemque seorsum [(transcriber); sic: seorsim] Oliva confecit; ad eiusdem quoque sententiae argumentum significandi facultate adstricta. Quae Imagines, quem locum difficultatis artisque obtineant, sexto nostri operis libro potissimum constabit. Ceterum suis illas lineamentis, aeris beneficio, repraesentare (sine quo parva Emblematum est gratia) neque libuit, neque satis licuit; cum eadem in re versentur pleraeque omnes Chisianis tamen insignibus depromptas, in ipsa libri fronte, ruditer adumbratas reperies: quas ex numero adiecto, ad Lemmata et Expositionem intra propositam facile referes. Tu animis illa potius, quam oculis exhibita accipe. Expositionem figurarum, quam alii non raro oratione soluta, ligata malui adiicere; ut suavius animis per numeros influerer, meque his velut orationis vinculis lector sibi perpetuo devinctum acciperet.

Praelusio ad speculum imaginum. IUBILAEUS SYMBOLICUS. Primus SYMBOLORUM NUMERUS QUINquagenus, ex Insignibus Illustrissimi D. LEGATI FABII CHISII.

AQUILA SYMBOLICA CHISIORUM. I. Aquila solem intuetur.Lemma. AD TE LEVAVI. Psal. 122.

II. Aquila pullos ad solem explorat. EX LUCE DECUS.

III. Aquila senescens, pennis in sole excussis, sese innovat, iuvenili vigore revocato. HAEC DAMNA IUVANT.

Languida, penarum dum vellit inutile pondus,

Firmatur, prisco robore, Solis Avis.
In vitio nimium est, quicunque superflua sprevit,

Sensit inexhausto damna fuisse lucro.
Haec tua vita FABI est: ut mens tibi semper abundet,

Ducere pro luero damna putaris opum.

IV. Aquila in petra nidificans. ITA PROPIOR ASTRIS.

V. Nidus Aquilae in quercu. DEFENSA DEFENDO.

VI. Aquila in rupe longe dissita cognoscit, PROCUL ISTA, SED ADSUM.

VII. Aquila recta in caelum fertur. SURSUM RECTIUS ITUR.

VIII. Aquila per nubes et fulmina illaesa transit. TANGOR, NON ANGOR.

IX. Aquila unam alam expandens. NON SUFFICIT UNA.

X. Aquila cervi cornibus in sidens excusso alarum pulvere illum excaecat, et subigit. INGENIUM ANTE VIRES.

XI. Aquila inter aves minores. SEQUUNTUR NON ASSEQUUNTUR.

XII. Aquila ad volandum provocat pullos in nido. EXEMPLA TRAHUNT.

Aspice Reginam volucrum, praeit illa minores,

Ac docet ignotis astra subire viis.
Ettrahit exemplo FABIUS, Dux ipse proborum,

Si pingi virtus posset, imago foret.

XIIII. Aquila alam utramque sublevans. QUOD FERO, ME PERFERT.

QUERCUS SYMBOLICA CHISIORUM. XIV. Quercus gentilitia ramos in Crucis speciem decussaros prae se ferens. ROBUR MEUM CRUX EST.

XV. Quercus tenerae ramos Genius in crucis formam inflectit. TENERO SIC FLEXA SUB AEVO EST:

XVI. Rami quercus praeputantur, quatuor remanentibus. AB IPSO DUCIT OPES ANIMUMQUE FERRO. Horat.

Saepe brevis dolor est longi medicina doloris,

Et mala vitandis sunt adhibenda malis.
Vidimus elatis quercus sub surgere ramis:

Noxia luxuries ense secanda fuit.
Auxit opes ferrum, tibi par tolerantia ferti:

Quod secuit corpus, pectoris auxit opes.

XVII. Glandes pertica de manu excutiuntur. UBERIUS PERCUSSA DABIT.

XVIII. Quercus sub qua glandes deciduae iacent: PROCUL HINC PORCI.

XXI. Quercum pluvia irrigat, et fulmina lacerant, MALO FRANGI, QUAM CEDERE.

XX. Lucus ex quercubus oracula olim fundentibus. ORACULA FUNDIT.

Quae Dodonaeis oracula quercubus aetas,

Audiit: has flexo devenerata genu est.
Prodiit his forsan tua de radicibus arbor:

Est aliquid, tanto quod mereatur hero.
Huic quoque Numen adest. Tua vox oracula fundit:

Vera Iovis memorant: sed tua vera magis.

XXI. Quercus ventis concussa. ADVERSIS FIRMIOR AURIS.

XXII. Quercus in senis Chisiorum collibus. FUNDAMENTA IN MONTIBUS.

XXIII. Clava Herculea ex quercu facta, ut Pierius 1. 52. AB ORIGINE ROBUR.

XXIV. Quercus excisae columnis trabibusque palatii aptantur. NOBILIUS EXCISA RESURGIT.

Cernimus excisas firmare palatia quercus:

Regalesque apto robore ferre domos.
Cetera plantarum pars est obnoxia flammis:

Sed fato quercus nobiliore cadunt.
Ligna tuis quercus fatis, o Nobilis Heros,

Caelestis moriens pars erit una domus.

XXV. Ex quernis ramis, inflexa a bono Genio corona civica. VINCENTI. Apoc. 2.

XXVI. Ara quernis ornata frondibus, ut Rheae, olim solita est. CAESA CORONAT.

MONTES CHISIORUM SYMBOLICI. XXVII. Montes sex gentilitii Chisiorum. SEPTIMUS HIS DEEST.

XXVIII. Montes iidem per quos Genius enititur. AD SUMMA PER IMA.

Scande, sed in primos gradiens enitere colles,

Qui stetit in summo vertice, trivit humum.
Et sensu et sensim venies ad summa per ima:

Unus erit virtus gressus, et alter honor.
Hoc opus, hic labor est, quo te meruisse putamus;

Ut decus, ut veniat parta labore quies.

XXIX. Arca Noetica in montibus, ad quam columba olivifera redit. IN HIS QUIESCIT

XXX. Unus ex collibus gentilitiis Mons nudus. VACAT INSIDIIS.

XXXI. Montes nudi ventis quaqua versum impetuntur. NON MOVEBITUR.

XXXII. Mons unde abscissus lapis idolum cadendo obruit. VIS OMNIS AB ALTO EST.

Novimus, antiquis celebrata insomnia fastis.

Ficta licet, veri promeruisse fidem.
Idoli lapis est visus confringere vires:

Haeresis Idolum, tu lapis esse, potes.
De petra suspensus adhuc minitare ruinam.

O utinam pereat viribus icta tuis!

XXXIII. Caprea in monte frustra a canibus appetitur. TUTA, LICET SPECTATA.

XXXIV. In monte Deus tabulas legis dat Moysi. EXCELSIS GAUDET.

XXXV. Mons in quo munita valla et propugnacula. MONET AC MUNIT.

XXXVI. Mons soli orienti expositus. HOS LUX PRIMA FERIT.

Et quae fusa polis illustrat gratia vulgus.

Haec prior in vastis mentibus orta micat.
Quae te magne FABI secrevit gratia vulgo,

Haec gratum vulgo te magis esse facit.

XXXVII. Pastor in monte stans, gregem iuxta pascentem custodit. VIDET ATQUE VIDETUR.

XXXVIII. Mons in vertice coronatus, quo nubes superat. ALTA QUIESCUNT.

STELLA CHISIORUM SYMBOLICA. XXXIX. Stella radios adimam terram dimittens. SUMMA VIDETUR AB IMIS.

XXXX. Stella influxu suo in haec inferiora mundi operatur. CUM LUCE VIRES.

Quod radiat medio defixum sidus olympo,

Terrarum facili viscera luce subit.
Sic virtus avido tua te communicat orbi,

Ut vires habeat te radiante novas.
Qui trahis exemplo, monitis sapientibus imples:

Lux aliis tua lux, sed magis illa tua est.

XLI. Stella a sole lucem accipit. A SOLE DECUS.

XLII. Stella in tenebris illustrior. IN TENEBRIS ABSQUE TENEBRIS.

XLIII. Stella in caelo, in terra Genius spectans. ET PROCUL ET PROPE EST.

XLIV. Stellae in firmamento parvae. MINOR ESSE VIDETUR, QUAE SUMMA EST.

Sic quicunque Deum spreta tellure sequuntur,

Ingenio vulgi vix modo nomen habent.
Sed tibi, magne FABI, vix ignorantia vulgi

: in summis crederis esse, quod es.

XLV. STella in caelesti orbe, quem Angelus movet. IMMOTA MOVETUR.

XLVI. Stella gemina Phosphorus, et Hesperus medio sole ET PRAEIT, ET SEQUITUR.

XLVII. Stella Castoris et Pollucis in tempestate. DIRIGIT ILLA RATIM.

XLVIII. In monte Genius stellas explorat. HIC CLARIUS EMICAT.

Forte suis FABIOS Urbs montibus efferet olim,

Non capit hoc tantum vallis, et umbra decus.

XLIX. Stella soli orienti praevia. CRAS EADEM.

L. Stella Hesperus post solem occiduum. IN OCCASU ORITUR.

AD ILLUSTRISSIMUM D. LEGATUM FABIUM CHISIUM.

DAbis veniam, si per Tuam celsitudinem hoc quantulumcumque obsequium nostrum, suae deferri Sanctitati malumus, qui et meritis, et dignitate huic sedi propior, immerito operi benevolentiam tanti Pontificis aliquam conciliare poteris, neque enim ego is sum, qui viro in terris maximo meam probare operam possim. Quocirca nec solicitus fui, ut ipsius virtutibus adumbrandis singula adhiberem; quod, inferiori laudum merito eius magis honori detractum, quam additum iti existimarem. Qui enim Heroes maximos imperite ac frigide laudat, reprehendit; dum quod orationi deest, virtutibus illorum subtrahit: pictori similis, qui pulchrum foede repraesentat. Notior in Innocentio Columbae est innocentia, notior Olivae mansuetudo, quam ut ego illustrare, aut symbola illi a Superis, aut decus a propria virtute comparatum, possim. Per te hunc benevoli clientis videat conatum, qui per te hic nobis in Germania, suis tuisque ornamentis innotescit. In Pontificis Maximi IONNOCENTII DECIMI Columbam oliviferam ex gentilitiis Insignibus desumptam.

FElix omen, fortunatum augurium,
Columba et Oliva.
Mitis et fecunda, arbor et avis,
Procul hinc

Tympanorum strepitus, tubarum clangor,
Armorum fragor, militum fremitus,
Columbam terrent,
Facessant.
Amantes praeliorum Accipitres,
Rapaces bonorum Vultures,
Avidi caedium corvi,
Laedunt Columbam.
Absint
Pugnaces fraxini, contumaces Ilices,
Funestae saxi, fatales cupressi,
Cum Oliva stare nequeunt.
Has inter volucees, et arbores
Nec Columbae, nec Olivae est locus.
Fallimur,
An Columbae Martii occentant alites?
Anseres obstrepunt?
Obrugiunt Leones? Dracones insidiantur?
Parcatur innocentibus.
Siquidem Domini sunt, quem asserunt
Vita esse ac nomine
INNOCENTIUM.
Plaudite.

Innocentius Decimus, Romanae Ecclesiae Summus Pontifex. ANNAGRAMMATICE.

IUBILAEUS SYMBOLICUS ALTER SYMBOLORUM QUINQUAGENUS, EX COLUMBA Pamphiliorum.

Columba in Petra nidificans. TUTA QUIES.

TU ES PETRUS, ET SUPER HANC Petram aedific abo Ecclesiam meam.

II. Columba in aere, quae litteras ex collo pendulas gerit. NUNTIA FELIX.

III. Columba ex arca a Noe dimissa. SPES EXCITAT ALAS.

IV. Pulli Columbini ex ovo prodeuntes, citato et Mustela, haud procul positis, impetuntur. VIX NATI CINGIMUR HOSTE.

Ista columbarum sors est, hominumque; sed uno

Discrepat, est hominis (pro pudor!) hostis homo.

V. Pullus Columbae stat in capite matris nido insidentis. NULLA EST REVERENTIA MATRIS.

VI. Columba terretur umbra Accipitris in aqua conspecti. UMBRAS CAVE.

VII. Columba in speculo sui imaginem, tamquam alteram Columbam, frustra sectatur. UMBRA FALLIT.

VIII. Columba, Accipitre viso, fugit, FUGA TUTIOR ARMIS.

Et quandoque fuit strictis fuga tutior armis:

Pugna fuit causae saepe ruina bonae.
Visa fuit fugiens Ecclesia pressa Tyrannos

Vincere, quae pugnans vincere visa fuit.

IX. Columba aquis se lavans purgat. PURIOR EXIT.

X. Columba inter milvum et canem media, hic dentes, ille ungues intentat. CONCORDIA DISCORS.

XI. Columba corvis haud procul dissitis, in rure iuncta, quibus arcus imminet et sagittae missae. DAT VENIAM CORVIS.

XII. Columba pullis incumbens sensim consumitur. VITAM FOVEO DISCRIMINE VITAE.

Sic luit impensas natis Ecclesia curas:

Quos alit, hi spoliant: quos patit, inde perit.

XIII. Columba cassibus pene intercepta effugit NON BIS AD EUNDEM.

XIV. Columbae ex veter: et ruinosa domo ad aliam novam candidam evolant. OMNE SOLUM PATRIA.

XV. Columbarum columbis multis frequens. Corvi et canes ad cadaver. IUNGIT CONCORDIA PLURES.

XVI. Columba pullos suos nutrit terra salsuginosa. ET AMARA IUVANT.

XVII. Columba in cassibus frustra obluctatur. SERO SAPIT.

XVIII. Columbae in agro sparguntur a cane IN DIVERSA RUUNT.

XIX. Columbis sparguntur ad casses positos semina. FIDE, SED CUI VIDE.

XX. Columbarum pulli alter alteri escam praecipit a matre porrectam. FRATRUM QUOQUE GRATIA RARA.

XXI. Columba rostro se a vermibus purgat. VIX SECURA DOMI EST.

Saepe domi latuit, versusque est hospes in hostem,

Crede mihi nullo culmine tutus eris.
Parva columba suos vermes complectitur alis,

Saepe fovet cuculum nescia mater avis.
Per quam laesa perit, fert alvo vipera prolem:

Quique Petri quatiunt, fert ratis ipsa viros.

XXII. Columba lauri folia ad pullorum nidum defert. AMAT VICTORIA CURAM.

XXIII. Columba ad arcam cum oliva redit.
[Gap desc: Greek word]

XXIV. Columba manui insidet, quam iuxta collisa arma terrent, et avertunt. TRACTABILIS ARTE.

XXV. Columba cum aliis columbis et avibus domesticis. BONORUM BONA SOCIETAS.

XXVI. Columba sola in tecto gemens. PRO CANTU GEMITUS.

XXVII. Columba profugiens laqueum, quo capta erat, secum aufert. EXTREMA PERICULA VICIT.

XXVIII. Columba corvum aliquot plumis amissis effugit. DELUSIT HIANTEM.

XXIX. Columba pueri manibus mulcetur et enervatur. BLANDITIAE PERDUNT.

XXX. Columbarium accipiter frustra tentat subire canis prae foribus moratur. NON CUIVIS PATET.

XXXI. Columba mortua retinet suum colorem album. MORS NON MUTAVIT HONOREM.

XXXII. Columbarum una nido incubat, altera cum alimentis advolat. HOC OPUS, HIC LABOR EST.

XXXIII. Columba Mas et Femina inter se pugnantes brevi conciliantur, AMANTIUM IRA BREVIS.

XXXIV. Columba excaecata in cassibus, ad quam aliae tendunt. NE CAECO CONFIDE DUCI.

XXX. Columba picta in viscatis perticis collocata, ad quam aliae advolant. NIMIUM NE CREDE COLORI.

XXXVI. Columba in bellico vexillo depicta. PAX META BELLI EST.

XXXVII. Columbae geminae, quae cuculum a se avertunt. MIHI SUFFICIT UNUS.

XXXVIII. Columbarum unam odorifero liquore sparsam, aliae sequuntur. ODORE TRAHIT.

XXXIX. Columbarum alae uno loco, altero corpora. MINUIT DIVISIO VIRES.

XL. Columba mari se capite immergens, anser iuxta et cygnus. IACTATUR NON MERGITUR.

XLI. Larvae in agris positae iuxta quas columbae INANES MINAE.

XLII. Columbarum pulli hiant, nil tamen porrigente matre. MORA PARVA IUVAT.

XLIII. Columba regali in mensa, corvus in fimeto, PRETIOSO FUNERE TOLLOR.

XLIV. Columba varios induere colores collo videtur, cum unus idemque maneat. VIDEOR, NON SUM.

XLV. Columba, aperto pectore, sine felle reperitur, ut Horus testatur. NESCIA FELLIS.

XLVI. Columbae gregatim ex rure ad tecta redeunt. TENDIMUS UNA.

XLVII. Columba serenitatis venturae insolenti cantu signa edit. Solper nubes emicat. POST NUBILA PHOEBUS.

XLVIII. Columbae elixae in pharmacopolio propositae, eo quod pestis luem non conttahant ipsae, et ab ea praeservent vescentes, ut Horus asserit. MEDICINA MALORUM.

Saepe fuit miseris gustata columba saluti,

Et, cum Romana relligione, fides.
Ut vites cum peste famem, ne sperne columbam:

Ut cum pace nefas, hanc potiare fidem.

XLIX. Columba Pontificiis insignibus Tiarae et cruci insidet, ut S. Fabiano Pontificifactum memorant. VENIT OMINE FAUSTO.

L. Columba olivifera in australi caeli plaga inter astra collocatur, ut astrologi huius aevi faciunt. CAELUM POST FATA TENEBIT.

TERTIUS SYMBOLORUM QUINQUAGENUS EX OLIVA Pamphiliorum. A D. Olivam, quae semper virens pacis Symbolum est.

STes oliva pacis arbor,
Fronde pulchra, flore culta,
Delicatam compta frontem,
Succulento plena fructu,
Hinc capillis, inde baccis
Stes oliva fertilis.
Stes oliva, planta mitis,
Silva mollis et venusta,
Arborumque lux, decusque,
Imperatrix blanda ruris,
Hinc coronis, inde baccis
Stes oliva nobilis.
Bruma saevo torva vultu,
Hispidisque foeta nimbis,
Asperisque cincta ventis,
Irrito spumet furore:
Stringat undas, nudet ornos,
Stes oliva frondibus.
Bella Mavors impotenti
Spargat ausu, rura vastet,
Nudet agros, stes oliva,
Nil timebis PAMPHILIQUE
CHISIIQUE tuta dextris,
Stes oliva fructibus.
Pace frondes, pace flores,
Laetusque latiusque
Pacis arbor explicabis,
Fertilisque, nobilisque
Frondibusque, fructibusque
Stabis arbor PAMPHILI.

I. Ramus olivae e ceteris ramis manu selectus. HUNC PRAEFERO.

DIversos diversa iuvant. Hunc Martia cornus

Afficit, hunc Clario laurus amica Deo.
Non eadem sapimus, delectat oliva Minervae

PAMPHILIUM: mitem pacis imago virum.
Corno cede tua Mavors, ac Delia lauru: iudice

Iudice me, primas Palladis arbor habet.

II. Olivetum plantant parvi pueri; ut fit in Cilicia quod a castis pueris plantatae olivae sint fecundissimae. NON QUAVIS TRACTANDA MANU EST.

III. Olivae fructus colliguntur in vasa mature ne mota pereant, ut solet. INGRATA MORA EST.

IV. Oliva ex oliveto in latiorem campum translata melius proficit. Vide hic et infra Plinium in pluribus.

page 46, image: s0118

VULT SPATIUM VIRTUS.

V. Oliva caduca fulcitur stipite ADIUTA STABIT.

VI. De olivae excisae trunco facta imago Mercurii est. EXCISA RESURGIT.

VII. Oliva oleastris inserra frugiferos reddit: FECUNDAT STERILEM.

VIII. Tropaeum in oleae trunco erectum. HOC PENDEAT ARBORE MAVORS.

Iure solent bellis pendere tropaea peractis,

Quis faciet iusto stare tropaea loco?
Victores victique iacent, et amicus, et hostis:

Quilibet ex quovis patta tropaea locet.

NON BENE CONVENIUNT.

X. Oliva ventis quassata radices altius agit. CONCUSSIO FIRMAT.

XI. Oliva virens cum aliis arboribus hieme exustis. CONSTAT UBIQUE SIBI.

XII. Oliva de tumulo enata, ut in S. Torquati Episcopi In Hispania tumulo spectatur, quae ipsius natali dic floret, et fructum facit, oleo contra omnes morbos fuso. MELIOR POST FATA VIREBIT.

Hanc Torquatetibi post fata locavit olympus:

Symbola pacifici sustinet illa viri.
Par quoque PAMPHILIUM post fata manebit oliva:

Cui sanctae in vita pacis oliva placet.

XIII. Vitis olivae copulatur. COHAERENT.

XIV. Oliva in igne adusta sterilescit. NE VIOLA. [Note: Luditur anagrammatice: Nam Oliva versis litteris viola est.]

XV. Coronae aliquot ex oliva plexae, quarum una manu elevatur. DIGNUM EXSPECTAT CAPUT.

XVI. Oliva in collibus glareosis fertilis, in pratis sterilis. STERILI NUTRITUR IN AGRO.

Nascitur exhaustis melius pax aurea terris:

Spes igitur reducis proxima pacis adest.

XVII. Oliva, cui manus cum pertica immineat, aliquibus ramis laceris. NE QUID NIMIS.

XVIII. Oliva, quam imber irrigat. IUVAT ATQUE NOCET.

XIX. Olivae minores, supra quas, ex densa nube, tenui radio Sol emicat. EXSPECTANT SOLEM.

XX. Ex olivae ramis aves fructum decerptum respuunt, et fugiunt. DESIPIT, ALOE EST. [Note: Alluditur ad anagramma: nam Olea versis literis Aloe est.]

Gustatum fugiunt volucres, sint dulcia pacis

Germina, non paucis fructus amarus erit.
Improba dissidiis alitur plebs: dulcia pacis

Gaudia libertas seditiosa fugit.

XX. Oliva multis luxurians frondibus; sed sine fructu. INOPEM ME COPIA FECIT.

XXII. Oliva, a qua rami superflui manu putati decidunt. RARA EST SINE, VULNERE VIRTUS.

XXIII. Oliva plena, iuxta quam rastra et ligones in fasciculo. FRUCTUM DABIT ABSQUE LABORE.

XXIV. Olivae ramus quercui frustra inseritur. NON OMNIS FERT OMNIA TELLUS.

XXV. Oliva fructu repleta. FRUCTU NON FLORE TRIUMPHAT.

XXVI. Oliva, quam caper admordet et vitiat. QUEM PASCIT, HOC DENTE PERIT.

XXVII. Oliva eiusdem quantitatis cum quercu, au: corno, appensa praeponderat. PRAEPONDERAT ILLA.

Symbola pacis habes; sed habes quoque symbola belli:

Cornus erit Martis, Pacis oliva decus.
Cernite Legati. Pax, an Mars pondere maior:

Vos natura docet, vos docet ista bilanx.

XXVIII. Oleae fructus in mensa divitum lauta, ad stomachum acuendum adhibentur. TENUI VIX APTA SALINO EST.

XXIX. Olivae rami per manum armatam praeputantur. SINE LEGE MODOQUE.

XXX. Oliva ventis eversa cui manus ad erigendum admota. AUXILIUM [(transcriber); sic: AUXILIM] TARDASSE NOCET.

XXXI. Oliva, sub qua hinc sole affulgente, inde nive cadente, latent pecudes. PROTEGIT AC NUTRIT.

XXXII. Vicinae tres olivae, quarum mediae securis ad radices adhibetur. NOCUIT VICINIA MULTIS.

XXXIII. Oleae ramus manuagro insertus et rusticus arans. CARPENT MEA DONA NEPOTES.

XXXIV. Oliva truncata refundit ramos copiosius. CAESA REDIT MELIOR.

Forte suas etiam repetet pax aurea terras,

Uberior, post tot bella cruenta, bonis.
Proderit interdum graviora tulisse pericla,

Ut placeat gustu pax reditura suo.

XXXV. Gladius manu in olivam impactus, ob eius duritiem frangitur. FRANGERIS ANTEQUAM FRANGAS.

XXXVI. Oliva igni adhibita, et ipsa destruitur, et ignem destruit. PERDITUR ET PERDIT.

XXXVII. Olivae iam marcescenti adhaeret hedera. MALA FOEDERA PERDUNT.

XXXVIII. Olivae ramo duae columbae infident. RARA QUIES.

XXXIX. Oliva arida et senio defic iens. NIHIL IMMORTALE TENEMUS.

XL. Olivae ex oliveto in laetiorem campum transferuntur. MUTATO CRESCIT IN AGRO.

XLI. Olivae fructus leguntur et torculari subiciuntur. PREMOR UT EXPRIMAR.

XLII. Fulmina quercum deiciunt, stante olea. FERIUNT DISCRIMINE CERTO.

XLIII. Oliva ventis adversis inflexa cedit, pomus iuxta frangitur. CEDENDO VINCIT.

XLIV. Ramus olivae cum gladio decussatim ELIGE.

XLV. Collis glareosus cum fossis adolivas excipiendas paratis. EXSPECTAT OLIVAS.

XLVI. Oliva cuius ex baccis deciduis aliae minores olivae prodeunt. SIMILIS DE STIRPE PROPAGO.

XLVII. Oliva in rupe aquilae nidum sustinens. HAC BENE NIDIFICAT.

XLVII. Oliva ramis suis in surculos divisis, qui passim inseruntur, ipsa spoliatur. EXCISA RESURGIT UBERIUS.

XLIX. Oleae ramus adiecto caduceo, ut in CAESARIS VESPASIANI sigillo fuit, cum inscriptione. PAX AUGUSTA.

page 58, image: s0130

PAX AUGUSTA REDI.

L. Truncus olivae in fossam demittitur. SINE MORTE CADO.

AD LECTOREM.

I. HONORI ET MAIESTATI ALEXANDRI VII. PONT. MAX. Geminae Herculis columnae statuuntur; cum Lemmate, Non ultra.

FIgimus Herculeas caelo applaudente Columnas:
Non ultra. Honoris cursus hoc sistit loco:

Terminus iste sacer.
Dignus ALEXANDER metam hanc virtutibus aequae.
Non quaerit, at quaerendus huic regno fuit.

Ambitione pia.
Pergitis Ausonidae? quid adhuc suffragia nutant,
Et Purpuratorum haesitant scrutinia,

Quem ferat urna Patrem;
Si sua deficiant Latios oracula Vates.
Cortina si nil entheata praecinat

Murmure fatidico,
Rhenicolae madidi praesago tempora Baccho,
Thyrsoque ter quaterque perstricti caput,

Esse canent CHISIUM.
Hoc quoque praecocibus Mosella fatebitur undis.
Udasque molli pampino cingens comas,

Esse canet CHISIUM,
Amisii latices, et squallens crinibus Alpha,
Qui Westphalorum perluit Metropolim,

Esse canet CHISIUM.
Hic licet impexis, ceu torva Sibylla, capillis,
Cum passa Phoebum tripode conscenso tonat,

Surrigat amne caput,
Multa super CHISIUM novit secreta fateri,
Et sat peritus arbiter sortis, vocar

Pontificem CHISIUM.
Creditis? evolvam noti hic oracula vatis,
Quae praesciente duxerat sculptor stylo.

Fata regente Deo.

Is legatorum vatia sub imagine vultus,
Formare constans, arte naturam paris

Finxerat ingenii.
Hinc gravis Austriaca missus Nassavius aula
LUDOVICUS, alba sparsus incanum nive,

Exerit aere caput.
Inde Bracamonti Comes, observator Iberi,
PENERANDA, largus dextera, plenus fide,

Ora serena gerit.
Hinc simul HENRICUS DUX LONGUILLANUS amoenum
Indutus ore praetulit amico iubar,

Gallicaque arma tulit.
Centum alii Procerum, quin et quos SVECICA misit
Herois huc CHRISTINA, regnantum decus,

Balthica gemma maris.
Ante omnes CHISIUS placido spectabilis ore,
Quem pacis artes Roma moderantem dedit,

Aera diserta facit.
Quaeritis hic titulum? CHISIUS PAPA. Anne fefellit
Sculptor; recuso titulus hic prodit typo.

PAPA manet CHISIUS. [Note: * Qui enim Legatos Pacis expresserat artifex, hunc titulum CHISIO dedit.]
Quid iuvat ancipiti caussam versate tumultu
Sententiarum quid, loquente Numine

Muta per aera; Ratum est.
Poscite Caraffam merito ac virtute potentem.
Caraffa caelos viset, ac CHISIUS thronum,

Fata viam invenient.
Poscite certatim, disceptet Gallus, Iberque,
Favorque pugnans misceat scrutinia:

Urna dabit CHISIUM.
Hunc meruit virtute thronum, sapientia dudum
Erexit, aequa serte constituit diu

Inviolata Themis.
Hunc mernit placidae cognata modestia frontis,
Interque dura mentis excelsae vigor,

Promptus ubique viro.
Quaerite Iberigenae Patronum, quaerite Galli,
Utrique vota digni potientur sua,

Cum CHISIUM urna dabit.

Quid moror? urna dedit Sortes moderatur olympus.
Mutate nomen, sitque ALEXANDER novus

Relligionis honos.
Hostis erit, siquos Ecclesia senserit hostes,
Superos amicos atque Alexandrum simul

Quilibet aequus habet.
Ille sua quem vis librat virtute favorem,
Partitus aeque. Nullo iniquis debitor

Esse cupit pretio.
Ille vigil regnum specula tutabitur ista,
Tam fraudis expers, fraude quam rarus capi.

Hostis ad insidias.
Ille ratim Petri raptam spumantibus undis,
Silente portus collocabit in sinu,

Anchora firma spei.
Eriget aeternas solida virtute columnas,
Ecclesiaeque robur afflictae dabit,

Nil metuente fide.
Haec Aegyptiacae vincit Memphitidos aera,
Pharosque rarum quidquid, aut magnum Rhodus,

Priscaque Roma tulit.
Herculeas statuat metas Hispania Calpen,
Abylamque figat Africa, his maius aliquid

Ausonis ora feret.
Fidite confiso Superis, Titulumque columnis
Hunc exarate. CHISIUS innixus DEO est.

Nos CHISIO atque DEO.

II. VIRTUTI AC PIETATI ALEXANDRI VII. PONT, MAX. Corolinae columnae eriguntur; cum Lemmate, Plus ultra.

CErnimus excisas Chisiano ex monte columnas

Ad Vaticanae tecta venire Domus?
Cernimus, Applaudat voti Germania compos:

Laetior elato flumine Rhenus eat.

Agrippina suos Ubiorum in litore plausus

Tollat, ad aeternae posteritatis opus.
Hoc nunquam poterunt Gothici quassare furores,

Et quidquid gelido spirat ab axe polus.
Despuat iratos Britannica bellua [Note: Cromwellus Tyrannus cum suis] fluctus,

Et ruat in socias Balthica spuma minas.
Non quatient solidas, petra fundante, columnas

Hinc licet, atque illinc exitiale fremant.
Stabit ALEXANDRI victuro marmore virtus,

Plus ultra magnis passibus illa ruet.
Stabit, ut igni vomas super acroceraunia nubes,

Stabit, ut irato quassa Malea freto.
Heroum vincet titulos, et avita parentum

Saecula, nunc factisirradianda suis.
Novimus Hetruscum Chisiano nomine portum

Illustres meritis obtinuisse Patres.
Martia non desunt Proavorum pectora ceris,

Nec quos ingenii nobilitavit honos.
Sunt etiam quos sancta polo transcripserat aetas,

Divinusque sacrae relligionis amor.
Iunxit ALEXANDER decus hinc illustre suorum,

Omnis in hac una stirpe revixit Avus.
Inter opes contemptor opum supereminet auro,

Omnibus hoc maior, quo minor ipse sibi.
Gloria virtutum calcar. Nunc unus amorem

Dividit, et multis se docet esse Patrem.
Magnus Alexander Macedum cum Perside terras

Iunxit; huic quod vis subditur orbe solum.
Subditur? Ah fallor. Cur non paretis amici.

Et consanguineae ponitis arma manus?
Cur Tibi braccatae Rector celeberrime gentis,

Martis inexpleto pectore servet amor?
Quo vos Baeticolas rapit implacabilis ardor,

Cur male divisam scinditis aere fidem?
Vos Cadmaea rapit paribus victoria fatis,

Victorem victus saepe cadendo premis.
En ruit in medios supplex Ecclesia natos:

Ubera cum lacrymis exhibet illa suis.
Vos, ait, in reliquis dilectae viscera Matris,

Illustri dudum nomine scribo meos.

Maiorum hoc meruit pietas, ac nobilis ardor.

Quo stetit hostilis vestra per arma furor.
Per vos barbaries, per vos iacet haeresis olim:

Utraque dissidiis nunc alimenta capit.
Nunc conv ersa madent alterno tela cruore,

Et male consulto dextera Marte rubet.
Me miseram! deserta parens formido nepotes:

Dum mihi nunc idem tutor, et hostis adest.
Heu dolor! infesta est simul hinc discordia fratrum,

Neglectaque iacet relligione fides.
Et simul hostiles coeunt ad bella manipli,

Turca ferox armis, Sauromataeque truces.
Vertite tela precor, votis praefigite metam,

Imperii princeps imperet ante sibi.
Ne cadmaea trahant paribus vos spicula fatist

Et natet alterna caede cruentus ager.
Vertitis? an matris truculento viscera morsu

Scinditis, ut patrio vipera clausa sinu?
Symbola dira procul, procul indignatio fratrum:

In gremio ludat frater uterque meo.
Detrectare pudor, nec priscum Matris honorem

Vindice tutari iuncta per arma, manu.
Iungite Christicolae, sub eodem nomine, fratres,

Iungite Borbonias, Austriacasque domos.
Quid male divisis, colliditis aera, trophaeis;

Tartarus ac Turcae vos meliora docent.
Hos neque divinae fidei, neque stirpis origo

Colligat, alterius stat ramen alter ope.
Portio parva soli est, pro qua certatis utrimque,

Quae dudum immerito plena cruore natat.
Interea portis Mahomet bipatentibus intrat,

Christiadumque subit pars bona turpe iugum,
Scilicet iste canes (quo vos dignatur honore)

Denique sub mensam coget adesse suam.
Integra regna quatit, quae dum regionibus addet

Inde suis; sensim demetit inde meis.
At Superi meliora! suos Ecclesia flectat

Primigenas, flectar dilacerata fides.
Haec vulsas turbata comas, haec squalida vultu,

Haec tot vulneribus, turpe notata genas.

Fortis ALEXANDER magna virtute iacentem.

Sustinet, ac vestram poscit amicus opem:
Nec tamen arma petit, tantum componite ferrum

Plus dolet ex vestro vulnere laesa parens.
Siquis amor belli, matris tremat arma rebellis:

Siquis amor pacis, pace fovete fidem.
Haec pater Ausonides solita pietate requirit,

Qui negat, iratum sentiet ille Deum.
Vive precor, nostrisque Pater solatia rebus

Auxilio virtus praebeat una tuo.
Cetera si desint, solam hanc dum senserit hostis,

Defensae clypeus relligionis eris.

His veluti in quadam praelusione, ad varietatem copiamque ex una eademque re, ostendendam, praemissis, iam artem ipsam imaginum universe, quod sciam, a nemine antehac traditam, ita aggrediemur, ut simul de eius principiis, legibusque statuamus, simul etiam suppeditemus materiam, quae in tertia hac editione longe est futura locupletior, ex prae cipuis rerum naturalium ideis, tamquam fontibus quibusdam, petenda.

Liber I. De recondito imaginum figuratarum usu, repertoribus, ac fontibus variis.

Caput I. De usu ac potestate significandi imaginum figuratarum.

DE arte Iconomystica, atque occulta signorum imaginumque virtute acturi, earum usus ac significandi ratio inspicienda est; ne in re obscura, nec satis explicata hactenus, cum umbris vanisque luctemur rerum imaginibus, dum in imagine veritatem sectamur.[Note: Signis et imaginibus pro voce et scripto uti possumus]

Quod articulato vox sono, ac scriptura literis praestat, hoc ipsis saepe rerum creatarum imaginibus exhibitis possumus, alteri videlicet mentis nostrae cogitata depromere. Neque enim aliter, aut loqui mutus, aut intelligere surdus poterit, quam cum certis quibusdam signis, aut ille mentem suam explicet, aut hic alterius per cipiat. Ita philosophus ille, ut Rudolp. Agric. de invent. l. 1. c. 24. quid vita esset? interrogatus: in gyrum se agens mox abscondit, eiusque brevitatem sine verbis explicavit. Idem flore, bulla, vel fumo ostenso, aut vase testaceo vitreove confracto indicaverit. [Note: (1) Vitae brevitas.] Hinc non illepide Diogenes, ut Laert. lib.6. Platonem confutaturus, postquam ille hominem definiisset, esse animal bipes implume: gallum avem deplumatum [Note: (2) Erroris confutatio] academiae frequenti immisit: neque verbis opus, intelligebant

omnes, explosam hic esse a muto Philosopho Platonicam hominis descriptionem. [Note: Absentibus per signa etiam loquimur]

Hac arte non modo praesentibus' verum et absentibus expeditius sensa animi communicare, quam literis possumus: Ita enim, excitatis per noctem ignibus, per diem fumo, [Note: (1) Hostilis adventus.] longe remotis, hostis olim adventum, aut certe aliud ex instituti ratione, significabant. Hac toti retro posteritati per erecta Trophaeorum arcuum que insignia, per hostilia in atriis defixa spolia, [Note: (2) Victoria.] per maiorum suorum simulacra, et imagines Romani loquebantur. [Note: (3) Nobilitas.]

Hac arte ipsa etiam bruta, suas nobiscum affectiones communicant, canis latrans iram, [Note: (4) Ira.] gallus [Note: (5) Tempus.] canens tempora indicat, denique ipsa inanima suam nobis aperiunt naturam, rerum praesentium statum, futurarum eventa pandunt. Serenitatem, aut pluviam ex astris in caelo, ex nubibus in aere, ex terrae vaporibus discimus. Verbo quidquid est rerum creatarum; nec modo, sed et increatus ipse Deus hac nobiscum lingua loquitur: per scalam caelestem [Note: (6) Generatio divina.] Iacobo, per rubum ardentem Moysi, per columnas illas portentosas [Note: (7) Deus hemo.] Israelitis, per Virgam florentem [Note: (8) Partus: super naturam.] Aaroni, per columbam [Note: (9) Puritas et innocentia.] et linguas igneas Apostolis [Note: (10) Caelestis eloquensia] per cometas [Note: (11) Bellum.] in tetris bella, per Iridem [Note: (12) Pax. Signa efficacius influunt, et haerent firmius animo, quam verba.] de caelo pacem nuntiat.

Nec vero, quia communis haec adeo significandi est ratio, iccirco vilescit. Siquidem longe certius perfectiusque, quam aut scriptae literae, aut vox audita, animos subit. nam

vel certe sensibili magis specie, atque adformandam veri imaginem faciliori, sensum feriant, memoriae promptius firmiusque in sident. Unde fit, ut ars illa memorandi, quam Cicero, quamque alii post illum, profitentur, certarum signis imaginum nitatur. Ita enim ille lib. 2. partit. Imagines notae sunt. quibus quae discenda sunt notamus, ut locis pro cera, simulacris pro literis utamur: Pro literis inquam usurpantur imagines: nam ut non inepte Psellus in 6. Physic. Imagines rerum ipsarum sunt cuiusque sermones, ac verba hominum singulorum. Neque aliis omnino literis Aegyptiorum antiquissimi, quam imag inibus usi sunt: nam, ut testatur Diodorus Siculus lib. 3. histor. Apud eos ars literaria non compositione syllabarum, sed descriptarum imaginum significatum [(transcriber); sic: significatu] , et translatione per excitationem memoriae insculpta, subiectam orationem exprimit, et absolvit. Quod pluribus infra exemplis docebimus. Verba tamen ac literae, illud etiam, quod in oratione ac rerum cognitione praecipuum est, minus possident: nimirum impellunt segnios animos, caque, qua imagines vi ab persuasione, non commovent. Quod post Ciceronem Quintilianus lib. 6. cap. 5. Orator institut. huius rei peritus arbiter censet, atque, exemplo a Caesaris nece perito, his verbis demonstrat. Populum Rom. egit in furorem praetexta Caii Caesaris prolata in forum cruenta: [Note: (1) Caedes humana.] Sciebatur interfectum eum, corpus denique ipsum impositum lecto erat: vestis tamen illa sanguine madens ita repraesentavit imaginem sceleris, ut non occisus esse Caesar, sed tum maxime occidi videretur. Unde et olim in iudiciis usitatum, eodem teste; producere ipsos qui periclitentur squalidos atque deformes, et liberos eorum atque parentes. Et ab accusatoribus ostendi cruentum gladium et lecta e vulneribus ossa, et vestes sanguine perfusas videmus, et vulnera resolvi, ac verberata corpora nudari, quarum rerum ingens plerumque vis est, velut in rem praesentem animos hominum ducentium.

Accedit quod litterae in oculos, vox in aures incidit, non palpatur, non sapitur. Flos exempli causa,

inter signa et symbola, et visu, et palpatione, et odoratu perstringi poterit. Litterae et voces, inter homines notae usitataeque signis etiam ipsae inter se animantes, volucris volucri, quadrupes quadrupedi, piscis, cetera mutus, pisci loquitur. Et hae mihi animalium linguae videntur, de quibus nonnulli in priscis Philosophis, quasque se intelligere Apollonius Thyanaeus gloriabatur. Unde et Plinius lib. 29. c. 4. de Philosopho Democrito refert, eum ex serpente medica quaedam monstra conficere, ut possint avium sermones intelligi. Denique literae vocesque limitata admodum significandi facultate pollent; rebus atque imaginibus vis significativa prorsus fecunda, atque ad plurimos sensus idonea: ut aureus mihi nummus [Note: (2) Unum plura.] videatur, qui virtute plures argenteos contineat.

Nihil addo, hoc solum ex te quaero; an intelligas, quanam arte divinae litterae tanta oblectatione sapientes erudiant, tamque varios, admirabiles, profundosque sensus obiciant? tanta vi animos prudentum penetrent, in flectantque? Dicam hic paucis, si ignores, latius forte separato opere expositurus; ab ipsa erudiendi ratione, quae figuris symbolisque; passim instructa est, tam praegnantes sensus, copiosamque sapientiam propinari, quam tot virorum commentationes, tot libri, atque de unis bibliis bibliothecae integrae nondum exhauriant. Ut proinde dignissima haec mihi Iconologia videatur, quam propius inspiciamus.

CAPUT II. Quotuplex sit Imaginum species.

DUplex potissimum imaginum species hoc loco expendenda est; altera corporum, altera animorum dicitur. Utriusque Plinius meminit, cum ex imaginum neglectu bonas Romae artes intercidisse, his verbis memorat. Artes desidia perdidit; et quoniam animorum imagines non sunt, negligunt etiam

corporum. Aliter apud maiores: in atriis hae erant, quae spectarentur, non signa externorum artificum, nec aera aut marmora: expressi cera vultus singulis disponebantur armariis; ut essent imagines, quae comitarentur gentilia funera, semperque defuncto aliquo totus aderat familiae eius, qui umquam fuerat, populus. Aliae foris et circa limina, animorum ingentium imagines erant, affixis hostium spoliis, quae nec emptori refringere liceret, triumphabantque etiam Dominis mutatis ipsae domus: et erat haec stimulatio ingens, exprobrantibus tectis quotidie, imbellem dominum intrare in alienum triumphum. l. 35. c. 2.

Ubi minimae obscurum est, quas ille corporum, quas animorum appellet imagines. nam ea quae ad figuram corporis cognoscendam ducunt, corporum merito dicuntur: quae vero ad contemplandas animi affectiones intuentem convertunt, animorum habentur: illae rerum similitudine pictoris sculptorisve ingenio expressa nos docent: hae quia animorum lineamenta coloresque sub penicillum non cadunt, alia nos quadam intelligibili rerum similitudine, aut coniunctione, in alterius rei considerationem abducunt, tanto maiori voluptatis sensu et cognitionis subtilitate, quanto rarius dulciusque est, animos moresque hominum, et occulta multorum consilia, quam corporum speciem. et velut rerum praestantissimarum corticem atque involucra contemplari.

Ut non absque ratione Momus, apud Poetas divinorum operum acerbus censor, postquam hominis fabricam a Prometheo absolutam eiusque indolem inspexisset; fenestram in pectore desideraverit. [Note: (1) Arcanorum revelatio.] quo non minus animi affectionumque occultarum, quam corporeae imaginis considerator esse posset. Nos ubi in signis cognitarum nobis rerum, velut in speculo quandam animi repraesentati speciem invenerimus, quo non hominum modo, verum et Dei ingenium consiliaque intueamur, quid necesse fuerit ad inutile supervacaneumque Momi votum

confugere? utamur potius arte a Deo naturaque nobis subministrata, neque tam inanibus votis circumferamur. Ceterum hanc imaginum diversitatem, aliunde etiam ex re nota intelligimus. Sicut enim omnis sermo, aut proprius, aut translatus est; ita et imago quaelibet propria rerum opus pictorum est, translata Poetarum. Sic rusticum expressurus laboriosum, si hominem pala aut sarculo vertentem agrum adumbraveris, non Poetae, sed pictoris officium egeris. Si bovem asinumque sub onere desudantem [Note: (1) Laboriosus.] expresseris, neque aliud, quam expressum penicillo, oculisque subiectum bovem asinum que intelligas, adhuc pictor manes: ubi vero laboriosum hominem per animantes hasce adumbraveris, iam Poetae munus es assecutus. Priores igitur corporum et rerum imagines in hac poesi imprimis damnamus, quod artis Rhetoricae nihil ad persuasionem adferant. Figuratas, sive translatas solas, atque omnes expendimus: siquidem aliquid a se diversum per metaphoram, allegoriam, aut denique ex natura, aut instituto signum animis spectantium offerunt, apte ad persuasionem, quod absque solertia ingenioque concipientis haud sane fieri poterit.

CAPUT. III. Quot modis imago figurata animorum, sive translata repraesentare possit?

NOn una, quamvis unius saepe rei, est repraesentandi [Note: Imago figurata, vel significat ex instituo, vel ex natura, vel ex utroque simul] ratio: siquidem praeter illam repraesentandi rationem, qu a pleraeque res, corporeae praesertim, per propriam sese speciem in sensus animumque ingerunt, (quam in hac atte non expendimus) una eademque res ad alterius diversae a le rei significationem, vel a natura ipsa, vel ex hominum institutione, vel denique utraque simul facultatem obtinet. Quae licet obviis hoc tempore exemplis constent:

ut si per gallum, [Note: (1) Vigilantia.] vigilantiam, per hederam vinum vendibile, significemus: quod ille ex natura, haec ex instituto habet; tamen ut antiquissimo usu probentur, ab Aegyptiis petemus, de quibus Diodorus Siculus l. 3. hist, testis est. Reges eorum caput Leonis, vel Tauri, vel Draconis principatus insigne in capite gestasse: [Note: (2) Principatus signum.] et paulo post: Figuras animalium in tabulis pictas ductores eorum in bello tulisse, unde cognitum servatumque sub quo quisque ordine militaret. ecce institutum. Et alibi. Accipiter [Note: (3) Celeritas.] illis cuncta, quae celeriter fiunt, significat, quod avis haec omnes fere alias velocitate superet. Crocrodilus [Note: (4) Malitia.] omnis malitiae index est. Ecce naturam, eiusque etiam significandi ex vi similitudinis rationem, quae hoc loco cum re significata omnino requiritur. Pergit. Oculus [Note: (5) Iustus Iudex, custos.] iustitiae servator, et custos corporis Inter extrema corporis membra, dextra expassis digitis, [Note: (6) Victus suppeditatio.] victus suppeditationem; sinistra contracta, [Note: (7) Parsimonia.] conservationem facultatum et custodiam denotat. Ecce institutum, sed in natura coniuncta fundatum. Nam oculus manusque, ex sua natura, ad variam significationem apta est, simulque indefinita; siquidem oculus perinde ad lasciviam et voluptatem, quam aequitatem et vigilantiam indicandam, adhibetur, manus plana ad opus, opemque ferendam, ad fidem, integritatem et liberalitatem: contracta vero ad eorum opposita vulgari usurpatione, ac praesertim tenacitatem significandam idonea erat; quin et Zeno manu aperta [Note: (8) Oratio.] sermonem oratorium, constricta [Note: (9) Argumentatio. Eadem res et ex instituto et ex natura significare potest.] dialecticum intelligebat, ut iccirco ad utrumque, vel unum pro altero designandum, usu simul ac institutione hominum opus sit, quamvis ubi haec naturae convenientia reperitur, signa ex instituto esse non censeantur. Ceterum, eadem res, diversarum rerum intuitu, modo ex instituto significare, modo ex natura aliud diversum poterit. Ut hedera [Note: (10) Amor coniugali] ex instituto vendibile vinum, ex natura amorem coniugalem, quia arbori velut arcto innexa vinculo adhaerescit.

Et Leonis caput [Note: (1) Dignitas Princip. magnanimitatis.] quod Diodorus, supra, Principum olim insigne fuisse asserit, ex instituto quidem Principis dignitatem; natura vero sua magnanimitatem regibus dignam indicabat. Unde facile animadvertis naturam rerum, virtute propria, sive cum rebus significatis convenientia, repraesentandi vim habere: alia vero ex instituto significantia humano ingenio ac libertate hanc primum vim esse consecuta. Imaginum tamen non immerito supra nomen a Plinio sortiri, quod plerum que in aliqua naturae convenientia, peritioribus saltem perspecta, fundentur: Ut in hedera apparet, quae magnam, uti passim constat, cum vite similitudinem habet: quod, non nisi fulcris subnixa, assurgat, tum deinde (quod peritioribus non incognitum) refrigerandi vim habeat, atque idcirco olim capita compotantium coronare solita, [Note: (2) Bibacitas.] fuerit. Porro cum mystica haec significandi facultas ad res toto genere diversas sese extendat: in tres illa potissimum species a Theologis distinguitur. Vel enim politicos hominum mores officiaque civilia explicat: et hic sensus vocatur tropologicus. Vel exponit res divina fide apprehendendas, et dicitur allegoricus. [Note: Mystica figurata Imaginis significatio vel tropologica vel allegorica, vel anagogica est.] Vel denique ad illa, quae supra nos sunt, ac sola spe prensa mus, atque ad Ecclesiam triumphantem vitamque caelestem pertinent, et anagogicus appellatur. Adeoque tres hi sensus mystici, virtutibus tribus, ut vocant, Theologicis respondent. Ita Sol in caelo. [Note: (3) Gloria caelestis. scientia rerum divinarum. pulchritudo.] anagogice gloriam caelestem repraesentat. Matt. 5. 43. Fulgebunt sicut sol in regno Patris: allegorice intelligentiam rerum divinarum, et fidem in Christum: Sap. 5. 6. Ergo sol iustitiae non luxit nobis, et Sol intelligentiae non ortus est nobis? Tropologice pulchritudinem ac raritatem morum et indolis. Ita Cantic. 6. Sponsa dicitur, Pulchra ut Luna, electa ut Sol.

CAPUT IV. Quot modis res aliqua figurate repraesentari possit?

FIgurata expressio, varia est: accipiamus enim, exempli gratia, Mortem, quae a pictore non nisi cadavere [Note: Mors variis imaginibus figuratis, ut Symbolis, emblematis, aenigmatis [(transcriber); sic: aegnimatis] , et hieroglyptis repraesentata.] exhibito, aut telis vulneribusque inflictis, aut laqueis tormentisve adhibitis repraesentatur: Hanc, Poeta, ficta I. persona, ut osseo simulacro spiculum manu praeferente, aut falcigero alatoque sene adumbrabit II. Aliqua re simili; ut clepsydra. quae effluxit, aut cursoribus in stadii meta subsistentibus, aut nave in portum sese inferenti, aut herbis frondibusque sub hiemis ortum pallescentibus exprimet, verbo, omnibus illis quae in comparationem, tam ex rebus naturalibus, quam arte factis adduci queunt. III. Historiis, aut quae instar historiarum sunt, ut receptis ex antiquitate fabulis, apologis, ac parabolis exponet. Ut si per Lucretiam ferro iugulatam, mortem pro castitatis defensione subeundam indicet. Si Deum Terminum, nec Iovi quidem, ut Romani fabulantur, cedentem praefigat; unde indicet mortem nulli cedere. Si Leoni mortuo insultantes addat lepores, ad imbellium iactationem, hoste iacente exprimendam. In orco divitem sepultum exhibeat, ad infelicem avarorum mortem exponendam: aut in Cymbam Charontis animas adigat, rescindat [(transcriber); sic: resciudat] Parcarum fila, IV. Ex signis, sive ritibus caerimoniisque vulgo usurpatis. Ita Caementarius lateres aliquos Imperatori in solio sedenti afferat pro sepulcro: ut ipso creationis die Constantinopoli quondam usitatum ad mortis memoriam. Sic praeficas, faces, pyram, urnam in morte exhibeas. Ex gentium, ordinum, dignitatum, officiorumque diversorum insignibus, ut si rosam deciduam pro regno Britannico occumbente, scissam Aquilam pro diviso imperio proponas. Quo signa omnia ex instituto spectant. V. Ex signis, aut naturae vim superantibus; ut eclipsis

Solis patiente Christo, eius mortem; uti stella nova, ortum figurabat: aut naturalibus, ut filiorum turbatione ac lacrymis parentum mors colligi poterit. Ita rem per causas, aut effecta, antecedentia, aut consequentia, aliave rerum adiuncta exprimes; ut per cruentos gladios, aliorum vulnera et caedes, per divisionem bonorum heredis prioris obitum. Uti enim ab illis argumentum duci potest ad mortem alterius oratione aut scripto inferendam: ita nihil obstat, quo minus earundem rerum imago penicillo adumbra ri possit; ut spectator ad alterius rei non expressae cognitionem ducatur. VI. Ex notis veterum, aut paucorum tantum hominum consensione, ad aliquid significandum assumptis; ut perinde non nisi inter peritiores constet de iis. Huc spectant recondita magis variarum artium propria insignia, aut notae iis usitatae. quales in Arithmetica, Musica, Astrologia et aliis reperies. Ita litera C. apud Latinos, apud Graecos,
[Gap desc: Greek word]
reis fatalis erat, et binarius numerus mortalem corporis animaeque coniunctionem; septenarius vitae tempus in morte completum designat. Ut Petrus Bongus de numeris. Huc varia hieroglyphica Aegyptiorum, allegoriae, paroemiae rariores, ac multa Pythagorae symbola, nonnulla etiam apophtegmata revocantur, quae similitudinem cum rebus significandis, aut aliam connexionem exiguam afferunt, nisi quam ex arbitratu sapientum acceperunt: aut certe si quam habent, illam a vulgi oculis remotam obtinent. Sic Nycticorax Aegyptus, apud Horum, mortem significat; quod cornicum pullos repente noctu, perinde, ut mors quandoque homines occupet, quod a vulgi cognitione dissitum est: aut etiam minorem, quam pro symbolo adfert similitudinem: nam et cattus, et lupus, aliaque animantia interitum aliis adferentia, ita mortem significabunt. Neque existimes has, uti causas, ad mortem explicandam idoneas fore; cum ex se ad multos effectus sint indifferentes, quae indifferentia rerum emblemati nequaquam competit, nisi illa ex lemmate, aut adiunctis aliis restringatur. Si enim

murem, aut etiam adolescentem libros devorantem expresseris, si alium herbam lotum gustantem: quis intelligit per illa te hominem doctum, per hunc voluptatibus deditum adumbrare? nisi inter doctiores fuerit, qui allegorici illius dicti memor sit, quod, de studioso homine, dicitur; libros talem devorare, et huius paroemiae, lotum gustasse, de illo, qui a voluptatibus semel perceptis difficulter avellitur. Ita sa melanuro pisce vescentem proponas: quis sciet te illo Pythagorae Symbolo (quo cavetur, ne quia illa gustent, quibus nigra est cauda) exprimere hominem malorum se consortio oblectantem, nisi antiquitatis, et legum Pythagoricarum peritus? Vides opinor, quanta quamque insigni imaginum varietate res eadem nobis adumbretur. Et in his quidem modis, secundus potissimum symbolis, tertius etiam emblematis, reliqui fere hieroglyptis, aut aenigmatis serviunt. Verum de his infra disserendum est.

CAPUT V. An, et qua ratione brutae animantes, per figuratas imagines, cognoscant et erudiantur.

SOlaene creaturae rationales figuratis imaginibus, ad rerum perceptionem, utantur, merito ambigit, qui brutarum animantium vitam, vitaeque ac sentiendi rationes inspexerit. Voce quidem pleraeque non carent, verum ea, quae inter homines est, sensum omnem sermone explicandi facultate destituuntur, quicquid Apollonius fabuletur. At negare omnem illis signorum, aut imaginum usum, quo invicem suas sibi affectiones communicent [(transcriber); sic: commuuicent] , aut ante ignorata percipiant, non possumus. Nam et ad nidi sese invitant fabricam, et pullorum educationem ordine ac vice peragunt, et horum famem ex hiatu frequente agnoscunt, ad volatum exemplo provocant, ad pastum educunt. Gruibus mutuo et profectio, et illius ordo,

et excubiarum vices indicuntur. Cervorum alii in flumine superando praeeunt; alii deinde ordine, vel sequuntur, vel idem agmen substrati aliorum cervicibus ducunt. Apes ac formicae quam admiranda non agunt; temporum, locorum, rerumque occurrentium diversitate mutata? Aquilam quis non miratur, tam in pullorum ad Solem examine discretam? in aetatis innovatione providam? quis non Falconem stupescit, et nunquam visam ardeam, et dolos inimicae volucri nunquam exploratos superantem? His certe, neque instructor monitorque adsistit: neque ipsa natura, ad omnem casum provida, prospexit; sed certarum imaginum signorumque, quibus sesuasque actiones dirigerent, capacem sensum ingeneravit. Nec vero in rem tantum praesentem intendunt mutato, pro rerum occurrentium varietate, sensu; sed et suis e signis de futuris eventibus curam suscipiunt. Siquidem ita

Unde illa animantibus notitia? quae lingua, quis interpres exponit;nisi ipsa natura per obiectas rerum imagines ad boni malive latentis notitiam ducentes? unde illa tam subita inter aves domesticas sub Henrico VI. Imperatore ut Sigibertu s in Chro. mutatio, ut gallinae, pavones, anseresque passim, relictis cum natali sede dominis, ad silvas transirent? quod quidem graviori olim, prodigio conspectum anno salutis 458. cum animalia mansueta in solitudinem sese abderent, atque in locum silvestres ferae villas domosque subirent. Vienna iccirco ad solemnes preces, Episcopo

Claudiano Mamerco, conversa. Nimirum quae tum passim caelo terraque visebantur portenta, ea suis etiam sedibus bruta spectaculi novitate territa dimoverunt.

Accedit, quod animalia occulta ex signis, certiori non raro cognitione, quam homines, eruant, eaque etiam penetrent, quae in paribus, aut iisdem etiam rebus humanam notitiam subterfugiunt. Pecora armentaque a scammonea, et aconito, nunquam licet conspectis exploratisque herbis, velut noxiis abstinent, quas homo, nisi magistro aut experientia doctus, non agnoscit. Mustela contra bufones serpentesque rutae se usu munit, [Note: (1) Cautela adversus hostem.] Ciconia Eryngii praesidium adversus vespertilionum noxas amplectitur. e diverso formicae origanum, oves apium, ocymum caprae [Note: (2) Aversio appetitus.] aversantur. Canes numquam a se visos canicidas agnoscunt, fugiuntque. Illa rursum notitia unde, nisi ex argumentis signorum agnitorum, ducta hauritur? Iam quod animalia; aut sua experientia, aut aliorum instructione erudiantur, quo nisi ad imagines obiectas referes? De canibus quam admiranda in historiis accepimus? quanta eorum solertia, fidelitas vigilantia! de Andronico Imperatore Nicetas memorat, Cane, ad sui corporis custodiam, et vigilantissimo fortissimoque usum fuisse [Note: (3) Custodia fida.] De cive Colophonio Aelianus refert, ad relictos heri in via per oblivionem loculos canem haesisse triduum integrum custodem, nec ante cessisse, quam ab hero submissi loculos repererint: Verum eum in oculis suorum iam fame confectum, una cum deposito animam reddidisse

Mira sunt quae de iisdem; tum ex recenti memoria, tum veterum scriptis congessit in epistola ad Belgas. 44. Cent. 1. Lipsius litterarum ac Canum rarus amator. Bruxellis fuisse se puero memorat ex grandioribus Britannicis canem, qui ad macellum cum pecunia destinatus, ceu famulus, in corbe vimineo ex collo suspenso carnes domum referebat; quem si alii in via canes raptim appeterent, corbe posito strenuum defensorem agebat; ubi numero, et vi se victum cerneret, in partem ipse praedae, partitis carnibus, advolabat. Deinde Lovaniensis eiusdem aetatis canis meminit, qui literas cursim Bruxellas deferret ac referret, quovis baiulo tutior. ex Plutarcho vero alterum Mimi partes varie industrieque agentem autoris spectantis fide recenset, qui inter ceterae epoto quasi veneno moriens, opportune deinde reviviscentis imaginem exhiberet, nec multo post

Haec Sextus, quae licet festivo lepore extollat, facile tamen ex his evincitur quantum, rudes ceteroquin canes, ex signis ex perimenti cognitionisque hauriant. De equis nihil commemoro. Multa de illis Plinius recenset lib. 8. cap. 42. nec pauca Lipsius Cent. 3. ad Belg. ep. 56. Alexandri Bucephalus domini tantum sui patiens, ac flexis etiam obsequens genibus, passim in historiis celebris, [Note: (2) Obsequium laudabile.] neque ignoti Sybaritarum equi: illi enim inter pacis otia ad tibias saltum que edocti [Note: (3) Ars saltandi noxiae] belli tempore in acie a Crotoniatis tibia canentibus facile ad saltum provocati sunt, adeoque turbatis ordinibus excussisque Dominis, paratam hosti obtulere victoriam.

De Elephantis prorsus stupenda auctores diversi adferunt. Plinius l. 8. cap. 3. sermonem patrium eo quo nati sunt loco tenere asserit, ac fuisse tradit qui graecarum literarum intelligens scriptor, haec eius linguae verbis exaraverit. [Note: (4) Docilitas.] Ipse ego haec scripsi et spolia Celtica dicavi. Strabo in regno Malabar communem esse vulgi sensum docet, has belluas inter se communicare barritu sensa animi: unde

Saltitare eos ac choreas ducere, etiam Plutarchus: natare, iaculari, armis uti, Strabo: ad omnem vero nutum gestumque dociles,

ingeniculare, adorare Reges, [Note: (1) Obsequium rarum.] Aristot. lib. 9. hist. an cap. 46. tradidit Indorum Regi quatuor et viginti adsistere praetorianae cohortis loco, qui per vices stationes atque excubias obeant, Aelianus lib. 13. cap. 22. recenset. Lipsius ex Acosta de rebus Indicis Elephanti Indici meminit ex urbe Cochin, quem magister ad fabrum cum aeneo vase reficiendi gratia destinabar: paruit ille, et fabro reparandum offert, qui cum infideliter refecisset, redux Elephas obiurgatur a magistro de re male curata; remittit ad fabrum, qui rursum mala fide obturat. Elephas, ut certior rei bene expeditae esset, ad flumen properat atque illic impleto vase, cum aqua defluente, fraudem adverteret, ad fabrum plenus irarum revertitur, atque adversum horrendo barritu infremuit, ut vicini ad novae rei tumultum passim confluerent, [Note: (2) Iniuria memoriae.] faberque molli voce delinitam belluam, vase ex arte probe reparato, dimitteret; quae cum ad flumen periculi rursum faciendi gratia divertisset, inde, reintegra, domum laeta rediit.

Thales Milesius, ut Aelian. lib. 7. c. 37. mulum, indocile ceteroquin animal, verbis verberibusque frustra saepe increpitum, cum sese onustum sale identidem in aquas transeundas submitteret, ubi onus allevari senserat, ita demum signis em endavit; lana mulum spongiisque onerabat, [Note: (3) Correctio rei difficilis.] quas, cum ex more in aquas iterum dimisisset, immenso pondere praegravari sensit, atque iccirco, ne eandem sarcinae molestiam pateretur, contra lapsum deinde tibias firmabat. Sed exemplis hac in re innumeris abstineo, nam satis opinor declaratum, signis rerum plurimarum cognitis, alia in sensus nos incurrentia percipere, actiones suas ex iis moderari, artiumque capacem ha bere naturam, non nisi per imagines obiectas instructam.

Verum cum brutae animantes ea perfectione, qua homines ratione praediti, nequaquam rem penetrent, neque imaginis significandi vim naturamque et cum re significata congruentiam reflexa cogitatione expendant,

praecipua voluptate quae symbolica huiusmodi cognitione exsistit, frustrantur. materialis enim prorsus eorum cognitio, iudiciumque est; neque aliam delectationem, quam ex convenientia obiecti cum sensibus percipiunt. Deinde licet bruta certis signis vitanda sibi et agenda discant, et cum ante cognitis rerum praesentium comparationem instituant; ea tamen ad sensum reconditum et mysticum, ut vocant, transferre, atque ad mores vitamque communem instituendam nequeunt: subtiliora enim haec sunt, quam ut debili iudicio penetrent. Sed illa ex requisitis infra ad symbolicam sapientiam plenius hauries. Nunc satis erit exempla nos quaedam delibasse, quae hominibus ad diversa symbola figuratasque imagines serviant. Est enim haec Zoologia fecunda figurarum mater, ideoque de hac infra lib. 7 fusius et ordine disseremus.

CAPUT VI. An homines naturali intellectus virtute, Deum, Agelos, Animamque, ac res spirituales per imagines possint intelligere?

PUlcherrima illa in caelo lumina, totusque orbis Dei quandam eiusque imprimis sapientiae ac potentiae imaginem subiciunt, teste Sapiente.

Nec minus rerum caelestium et aeternarum cognitio ab iisdem haurietur, nisi Paulus deceptus est, qui his etiam imaginibus ethnicos ad Dei cognitionem duci asseruit.

Quae alia omnino cognitio, non est, quam quae per rerum creatarum imagines figuratas habetur. Videmus enim nunc per speculum in aenigmate teste Apostolo, quod etiam Platonem non latuit, de quo eodem loco Clemens.

Hanc artem a creaturis ad Deum mente ascendendi tradidit, egregio inter Christianos opusculo, Robertus Bellarminus, ad quem remitto huius disciplinae avidum. Sed tamen, an symbolica haec disciplina dicenda sit, aut illius, de qua hic agimus, cognitionis naturam assequatur, nondum liquet. Nam etiamsi nulla re clarius hac in vita, Dei nobis caelestiumque rerum natura explicetur, quam cum ex creatis ipso praesertim homine ad tanti numinis similitudinem condito, ad Dei considerationem transimus; manet nihilominus et obscuritas huius cognitionis tanta, tamque immensa rerum comparatarum distantia, ut in similitudine similitudo pene nulla, in aenigmate evoluto nulla propemodum claritas appareat. Unde [Note: Imagines tamen corporea imperfecte Deum et res incorporeas repraesentant.] delectatione illa gustuque destituitur, qui ex rerum comparatarum inspecta convenientia exsistit: quem in hac imaginum poesi singularem statuimus. Accedit quod illa parium inter se collatio institui, nisi obscure, non possit: si alterum extremum neque genere, neque specie aliqua rerum, cum ipso communium, innotuerit, uti Deus humana scientia non attingitur; cum ad illius cognitionem per effecta tantum, velut ad causam inspiciendam, aequivocam quidem ac eminentem, penetremus. Quare D. Gregorius Nazianzenus orat. 34. Lib.I. postquam a creaturis ad earum

auctorem mentem extollendam docuisset, addit. Nimis profecto hebes et stolidus est, quisquis huc usque sponte sua progredietur, naturaliumque demonstrationum vestigiis insistit, atque adeo hoc sibi persuadet, ne hoc quidem Deum esse, quod vel imagine quadam animi concepimus, vel informavimus. Egregia hac in re dissertatio hominis Ethnici Maximi Tyrii. Dissert. I. de Deo ex mente Platonis. qui postquam divinum intellectum cum oculo humano, celerrime inter sensus reliquos obiectum attingente: cum Sole deinde momento radios per orbem dissipante, composuisset: denique non multo post, ceu nihil dixisset, subiecit.

An potuit quicquam luculentius a Christiano etiam Theologo hanc in rem pronuntiari? Neque enim ex rerum creatarum imaginibus, tam, quid Deus sit, quam, quid non sit, investigamus. qua cognitione perfectiorem aliquam in hac symbolica sapientia, requirimus.

Quocirca ad illa solum Dei opera, quae miserationis, iustitiae, ceterarumque divinarum affectionum argumenta sunt, in rebus creatis, et sensibus hominum

expositis, haec scientia sese extendere videtur. Imo cum neque de Angelorum, neque de animorum nostrorum natura quicquam explorati, ex symbolica hac imaginum disciplina, haberi possit, (quae enim res corporea sit incorporeae similis?) imperfectam etiam eiusmodi cognitionem, neque illius delectationis participem, quae a Poesi expectatur, censemus. Nec immerito: siquidem Angelorum animaeque nostrae tam obscura nobis per administros sensus suppeditatur cognitio: ut infideles non paucos eorum natura ingeniumque prorsus latuerit, neque immortale quicquam in hac rerum universitate [(transcriber); sic: nniversitate] agnoverint. Ipsi Angeli, ut se nostrae cognitioni utcunque ingerant, schemate honesti se iuvenis induunt. Tales illi qui Abrahamo et Sodomitis sese obtulerunt, quique Tobiam deduxit incolumem. Talem et Deus ipse olim artificibus Hebraeorum fabris praescripsit effigiem alis exornatam. Animae vero nostrae quam umquam speciem hausimus? quod expressum aliud simulacrum vidimus, praeter ipsum quod vegetat, regitque corpus nostrum! Unde consequens est, nihil in comparationem symbolice, aut etiam aenigmatice adduci posse, quo iudicemus recte nobis eorum naturam adumbratam, quin potius, sane omnia expendentibus, occurret, longe a veritate rei spiritualis abesse hanc rei corporeae imaginem, qua existimatione omnem symbolicae, poeseos gratiam subvertemus.

Quare, si quam de natura rerum spiritualium scientiam assequimur; illa, velab effectis illarum, vel [Note: Praevia fidei cognitione, de rebus incorporeis perfectius quam per imagines erudiri non possumus.] certius etiam ex sacris literis, et fide divina habetur. Qua cognitione praehabita, rerum incorporearum affectiones, proprietates atque effecta, nulla via ac ratione promptius evidentiusque, quam symbolica hac arte nobis exponuntur, Unde in Sacra Scriptura tam frequens symbolorum usus, ut a sensibus remota, cum per se nequeant, per rem aliquam corpoream sibi utcunque similem, perque sensus nostros animum cognitionemque subeant, quod pluribus infra

CAPUT VII. An Deus et Angeli hominibus per symbola rerum spiritualium naturam aperire possint?

LIcet per naturales rerum imagines homini nihil perfecte de Deo, Angelis atque anima nostra innotescat: manet tamen etiamnum indefinitum, Utrum symbolice illa a Deo atque Angelis nobis aliquando explicentur. Rara quidem Angelorum hominibus [(transcriber); sic: homibus] loquentium, rara etiam divini ad nos sermonis, nisi per Prophetas enuntiati, exempla suppetunt. Paucis primi orbis Patribus ea obvenisse divinae familiaritatis gratia fertur, dum humana denique in figura Deus, hominis ore ac voce, nobiscum loqueretur. Tamen, cum diversa indies divino beneficio agnoscamus, quae humani magistri perspicaciam subterfugiunt, quae Dei Angelorumque, quae praesentium futurarumque rerum speciem aliquam animis nostris subiciant, videntur, non aliunde, quam ex imaginibus a Deo obiectis haberi.

Moysi Dominum sese in flamma rubi incombusti exhibuisse legimus, simulque illa voce intonuisse.

Sub aliis quoque creaturarum formis latens Creator Moysi apparebat, et (ut testatur Scriptura)

unde in sola eum similitudine intuitus est. Ezechiel Propheta in maiestate rara thronoque regio sublimem inter

CAPUT VIII. An Deus et Angeli per obiectas rerum imagines symbolice de praesentibus ac futuris homines erudiant?

DE praesentibus Deum homines erudire, per obiecta imagium symbola, sat multis evidentibusque

exemplis constat. ut, per columbam, Christo, baptizato imminentem, [Note: (1) Puritate et gratiam baptismus confert.] de puritate Christi ac Spiritus Sancti praesentia admonuit, per virgam in serpentem versam Moysi [Note: (2) Potestas miraculorum.] per florentem Aaroni [Note: (3) Potestas sacerdotalis] potestatis concessae signum dedit, neque hic quicquam in arte symbolica difficultatis occurrit, cum facilis comparatio. inter imagines remque significatam instituatur. De symbolis, rem tantum futuram, nec aliter, quam sola exspectatione, atque in sui imagine praesentem, adumbrantibus, maior sese difficultas obicit.

Figuratis illis rerum futurarum imaginibus Sacra Scriptura prorsus abundat, illis praesertim, quae ad Christum ipsiusque cum vivendi, tum moriendi rationes pertinent; sed his ut notioribus, abstineo, et profanis historiis ad exemplorum varietatem utor.

In ore Stefichori Poetae, si Plinio lib. 10. c. 29. credimus, Luscinia [Note: (4) Poeta.] cecinit, vates de vate. Idem Tisiae Hesiodi filio, etiamnum infanti, evenisse memorant. Pindarum; ut Pausan in Boeot. aetate iuvenem, Thespias proficiscentem ac calore meridiano fessum, somnus arctior complexus erat, cum apes sese admoverunt, collectumque e floribus mellis succum eius ori adleverunt [Note: (5) Eloquentia suavis.] non obscurum nobis suavissimi deinde Poetae argumentum. Cum Aristion. ut Aelian. l 10. et 12. de varia histor. sacrificio Musis et Nymphis in Hymetto monte litaret, Perictione, ut obeundae simul rei divinae operam daret. Platonem puerum in proximis myrtetis ex ulnis deposuerat: nec mora, apes circumglomerati, ac denique cumulato agmine eius ori insidere coepere. futurum eloquentiae sapientiaeque augurium. Horatius (verene, an ficte?) de se memorat:

En futuri Poetae indicium, ex lauro Apollini sacra, Amorum scriptoris, ex myrto Veneri consecrata, Formicae ut Valer. Max. lib. 1. cap. 6. quae in os Phrygiae Regis Midae dormientis tritici grana congesserant, [Note: (1) Divitiarum omen.] opes illi in regno obventuras luculento satis praesagio ostenderunt. Mediolani in domo Severi Romani consulis, eodem tempore, quo filius ei Antonius Geta, ut Spartianus in Geta. ex iulia nasceretur, agnus purpureo vellere natus, ac gallina purpureum ovum peperit, [Note: (2) Regiae dignitatis omen.] sed dum illud alter fratrum Basianus de manibus ad terram allisisset, [Note: (3) Parricidium.] iulia parens, exclamavit, maledicte parricida fratrem tuum occcidisti, neque falsam fuisse vatem eventus docuit. Et ne haec tantum vana Ethnicorum ludibria existimes: Ex Christianorum historiis innumera in hanc rem exempla suppeditantur. Unum, alterumve delibo. ioannes Antonius Campanus Aretinus Episcopus, ut Michael Fernus in eius vita, suae aetatis disertissimus, a sterili matre, per oblatas comestasque lauri baccas [Note: (4) Fecunditas [(transcriber); sic: Feunditas] sterilis.] fecunda, conceptus, progenitusque sub lauro est, cuius usque adeo desiderio etiamnum infans tenebatur; ut irremissos ceteroquin gemitus et lacrymas ad lauri tantum intuitum componeret. Matrem cum infante a partu in cubiculum ductam longo agmine consecutae sunt apes, nec triduo hine integro, nisi admoto denique igne, dimoveri poterant. disiectae flammis ad natalem pueri laurum se recepere, quam purissimo melle delibutam, non nisi cum morte deseruere. [Note: (5) Eloquentia suavis et triumpham] testatae viri maximi ingenii suavitatem ac triumphantem in aliorum animis eloquentiam, denique alieno in solo, frustrato conatu succumbentem. Cum eius morte, et lauretum exaruit [Note: (6) Mors viri fortis.] et domestici canes inedia se confecere; et aves libros [Note: (7) Mors docti.] eius bibliothecae laceravere. Ita unius hominis fortunam caelestes genii obiectis imaginibus adumbrarunt.

Victor. lib. 2. de persecuti. Vandal. subicit, quibus Hunnerici Vandalorum Regis adversus

Huc usque Victor. En quot Ecclesiae et Christi fidelium schemata, quae etiam intelligat mediocriter hac in arte versatus. Qui enim Aethiopes? porci? caprae? lapides? asinus? Vandali. Quae tenebrae? nubes? ollae bullien tes? persecutio. Quis fulgor? grana? arbor? oves? Christiani.

futurarum imagines, quas Iulius Obsequens, Prodig. 31. anno ab orbe condita 537. Hannibalis in Italiam adventum et cladem Rom. ad Perusium praenuntiasse memorat. Spei templum fulmine percussum. [Note: (1) Spes deiecta] Hasta seipsam quassare visa. [Note: (2) Bellum] Corvus in iunonis pulvinari acquievit. [Note: (3) Caedes a Deo multis imminens.] Pluit lapidibus. [Note: (4) Vastitas agrorum] Maris littora ignibus ardere visa. Hastae in militum manibus inflammatae. [Note: (5) Bellum a transmae rinis inferendum.] Solis orbis imminui visus, ac cum luna depugnare, [Note: (6) Bellum exitiale.] faces caelo ardentes excidere. [Note: (7) Maior ab inferiore superatas] Caelum dividi, clypeusque in eo visus [Note: (8) Deus autor belli et cladis.] Martis simulacrum hastam vibrare, ac sudare compertum. Gallus in gallinam et contra gallina in gallum, nova metamorphosi, transit. [Note: (9) Dei praesidium.] Quot hic symbola imminentis exitialisque belli non vides? Idem Hannibal, ut Alexand ab Alexand. lib. 2. cap. 31. cum Saguntum obsideret, cives de infelici exitu per infantem a nativitate in uterum maternum se recipientem admoniti sunt.

Neque ea solum quae naturae leges ordinemque excedere videntur, ita sensus animosque [(transcriber); sic: amimosque] feriunt; sed illa etiam saepe, quae casus magis, quam peculiaris Dei manus offerre creditur. Ita Tyrii Didonis auspiciis urbem capturi, postquam caput reperissent [(transcriber); sic: reperiissent] bovis [Note: (11) Servitus.] inde, velut servitutis omine deterriti, laborem alio transtulerunt, ubi caput equinum infodientes offendissent, [Note: (12) Bellicosi. Principatus] tamquam bellicosae urbis argumentum. [Note: (10) Ex imbelli fortis, et contra.] Et Romani, capite humano [Note: (13) Bellicosi. Principatus.] in Capitolii molitione reperto, non vane augurati sunt, caput sese orbis Romam attollere. Ex quibus opinor animadvertis, nos a Superis per obiectas imagines non raro etiam de futuris erudiri.

Sed an eiusmodi illa propositio sit, qua nobis sufficienter ad hanc scientiam symbolicam innotescat consilium proponentium, nondum apertum est. Cuius rei investigandae gratia, observanda nobis ista diversitas imprimis erit, qua Deus, Mentesque illae a materia segregatae (quas vel bonos, vel malos esse Daemones credimus) eiusmodi nobis imagines rerum, modo vigilantibus, modo somno immersis

subiciunt: modo signis naturalibus, modo natura diversis, modo veris, modo fictis rerum simulacris erudiunt. Unde sit, ut auguria, omina, prodigia, ostenta, ac somnia nobis examinanda videantur, atque illa, ex frequenti veterum experientia observata significandi vis ac ratio, exploranda erit, quo omnium Imaginum cum varietatem, tum virtutem penetremus. Porro fusius illa disseram exemplis; quia multae in his Imagines, pro hieroglyptis et aenigmatis, suppeditantur.

CAPUT IX. De auspiciis et auguriis diversis: et an illa figuratas de futuris contineant imagines?

Haec ex Alexandro hactenus non ordine sed interruptim, fuse tamen allata, ut exempla oculis in hac augurandi ominandique consuetudine subicerentur: neque examinaturis symbolorum hac in re vim usumque, copia deficeret. Namque haec omnia (quae quidem apte penicillo adumbrari possunt) non minus servite emblemati poterunt, quam fabulae aut exempla morum a veteribus petita. Quocirca illi, qui ad absolutam huius artis cognitionem aspirat, ignoranda non erunt In his enim rebus, ab antiquorum usu et existimatione pendentium, non tam ipsam rerum naturam, quam illorum de rebus opinionem expendimus. Ut aspicis e. g. fulmen a laeva hominis parte in dextram emicare, in proposito emblemate, ex quo recte intelliges symbolographum proponere tibi hominem voluisse, qui opus coeptum felici eventu [(transcriber); sic: eventn] absoluturus sit. Non quod tu existimes id revera fulmen ita incidens ex natura sua, aut aliqua rei similitudine, significare; sed quod videas exemplum tibi veteris superstitionis exhiberi, quae illud antiquis persuaserit significari: quod tantundem est, ac si ex instituto haec illi significatio conveniret: ideoque huc etiam has imagines rerum futurarum revocandas censeo,

Ceterum quod in rebus, usque adeo incertis, plerumque tamen eventus opinioni responderit, augurumque vaticinia probaverit exitus, non illi quidem ex consideratione imaginum, sivererum cum futuro eventu convenientia, sed ex disciplina fere sua, quam

genius aliquis moderabatur, per illorum signorum abiectionem intellexere. Quid enim simile cum suo eventu picus ille martius habuit, de quo hic Alex. l. 5. c. 13. meminit, disertius etiam Plinius scribit l. 10. c. 8. In capite Praetoris Urbani L. Tuberonis in foro iura pro tribunali reddentis, sedit ita placide Martius Picus, ut manu prehenderetur. Respondere vates exitium imperio portendi, si dimitteretur, at si exanimaretur, Praetori. Et ille protinus concerpsit. [Note: (1) amor patriae excellens.] nec multo post implevit prodigium Tale et illud de Aelio Praetore apud Valer. Maximum, lib. 5. c. 6. cui ius dicenti ubi picus incidisset, responsumque, illo dimisso, perituram Rempub. occiso, interituram cum ipso familiam; avem perdidit [Note: (2) amor patriae excellens.] Ita Frontinus l. 4. Strat. cap. 5. inquit ipse, cum 14. Caelis (sic enim nominat, alii etiam Laelios appellant) occubuit exercitu nostro vincente. Unde forte et illud

nunc leporis alteriusve animantis occursu de futuris praesagiunt, cum fortuitos hosce casus nec veteres quidem, nisi ritu solemni augurarentur, notandos duxerint, nisi forte ob ingratum stridorem picas aversentur, et inauspicatum putent leporem occurrentem non cepisse, ac fortunam interpretentur, ab occurrente lupo dilaceratum non esse. Quamquam diffitendum non sit, ad emblematis usum, infaustumque e.g. omen exprimendum obiectu leporis, vulgi existimationem, licet vanam, sufficere.

Sunt tamen nonnulla, quae ipsa in obis aut aversari, aut amplecti, tacito quodam sensu, natura videtur, nullo licet rationis momento; sed quodam tantum velut pondere inclinata. Sic hannibal rebus in Italia inclinatis domum revocatus ut Livius de bello punico. 2. ubi in conspectum Africae venisset, gubernatorem sciscitatus. Ecquae terrae ora oculis occurreret? cum audisset. Sepulchrum esse, [Note: (1) Mortis omen.] vocem aversatus vela inflecti iussit, ac Leptim cursum detorsit. Simili perturbatus omine, Cn Pompeius in acie Pharsalica victus, atque in Cyprum deflectens, substitit. Siquidem in Papho urbe maritima contemplatus ex navi illustriorem domum, cum eius nomen postulasset, intellexit KAKOBASIL/EA dici, [Note: (2) Malum omen ex nomine.] quae vox spem eius, quantulacunque restabat, comminuit, gemitumque intimo doloris sensu expressit. ut Valer. Max. l. q. cap. 5. Philippus Macedonum Imperator suos ad pugnam contra T. Quint. Flaminium animaturus, ut Plutar. in Flam, imprudens sepulcrum conscendit, [Note: (3) Caedes imminens.] unde exercitum despiceret. verum omnibus infausto omine territis, praelium in sequentem lucem distulit, qua tamen victus, fugaque vix elapsus, turpem a Flaminio pacem accipere est coactus. Ut aquilae conspectus plerumque felix exercitibus, sic corvorum infelix fuit. De aquilis res multis historiis celebrata. Ita Germanico Casari ut Tacit. l. 2. animal. contra Cheruscos pugnaturo, cum octo aquilae ad proximas silvas provolassent [Note: (4) Victoriae signum] Caesar augurio laetus ad suos exclamabat. irent, sequerentur Romanas aves,

propria legionum numina. De binis aquilis in Cassii castris Appianus refert. l. 4. de bello civili. ipsas aliquamdiu signiferorum aquilas quae argenteae erant, insedisse, [Note: (1) Victoriae spes.] publiceque subministrata alimenta captasse, verum pridie ante pugnam malo se omine subduxisse. [Note: (2) Victoria spes irrita.] Cum Philippeis. ut Sabel. l. 8. Ennea. 6. in campis, M. Antonii, et M. Brutiacies explicatae, nutum pugnandi operirentur, duae inter se aquilae visae sunt concurrere, alis sese invicem, rostrisque magno clangore infestantes, [Note: (3) Civiles pugnae.] quod spectaculum cum utramque tenuisset aciem in eventum intentam, denique Brutianae pa rti aquila, visa cedere fugarique, Antonium, cum suis, ad spem certam victoriae erexit. Illa tempestate cum trium viri Romani, ut Zonaras, pro summa rerum obtinenda soliciti agerent, neque Augustus Antioniusque adhuc dissideret, sed cum Lepido Bononiae castra illi sociarent, evenit ut aquilam tentorio Augusti insidentem duo corvi leva dextraque hostiliter appeterent, in totius exercitus hoc spectaculo suspensi oculis, eo demum eventu, ut corvorum uterque occumberet, triumpharet aquila. [Note: (4) Victoria de duobus hostium Ducibus.] Visum hoc omnibus spectare ad duces in iisdem praesentes castris, nec falso: nam Lepidum paulo post Antoniumque a se Augustus divulsos bello superavit, illumque ad extremam exilii, hunc mortis necessitatem compulit. Longum esset illorum exempla Regum adducere, qui auspice aquila regni dignitatem ad se transferendam intellexere. Huius enim interventu Romulus Remo, ut Cic. l. 1. de Divina. in primis R. om. Imperii auspiciis praelatus dicitur. Haec gemina nati olim Alexandri domum insidere visa gemini praesaga Imperii fuit. [Note: (5) Imperii oblata spes.] Haec cum septem pullis inusitato exemplo reperta, a C. Mario totiens ad illum rei summam in Rep, Romana deferendam praesignavit, licet Plutarchus id factum fabulis accenseat. Cum Octavio Augusto, ut Xiphil. in vita. lu sit pene aquila, cum ereptum de manibus cibum mox eidem reposuerit, quamquam gravius, ut Vopis. in Aurelia, et ostento similius est, quod Aurelianum in fasciis puerum

de cunis ad aram transtulerit; et Marciano consopito, alis per caput expansis umbram fecerit. [Note: (1) Imperii omina.] quod Basilio Macedoni etiam evenisse Zonaras memorat.

Corvorum infesta plerumque acies, De his Nicetas scribit ante Scytharum cum Italis conflictum ingentem eorum vim cornices invasisse, lacerasse, fugasse, nec [Note: (2) Hostium adventus et victoria.] multo post Romanos a Scytharum exercitu superatos. Ita pridie, quam Veneti cladem foedissimam ad Sapientiam Insulam acciperent, ut Sabel. decad. 2. lib. 3 corvorum vis ingens supra classem tam cruenta inter se pugna congressa est; ut plumae cruorque in Venetas etiam triremes deflueret. [Note: (3) Clades et caedes navales.] Mirum est, quod haud procul Leodio in Gallo-belgica spectatum est, ut Fulgos. lib. 1 c. 4. et Aeneas Syl. c. 53. Euro, priusquam Leodienses, controversia de Episcopatu orta cruentissimo praelio cum ioanne Burgundionum Duce infeliciter pugnarunt. Siquidem corvi codem loci, ubi praeliatum est, falconem nido, effractis ovis, depulerant, qui postridie iniuriam ulturus, cum magno falconum numero adversus corvos, numero haud impari coactos, adfuit. verum ea falconum vis, et audacia fuit, ea corvorum pertinacia; ut illi quidem vincerent, hi nihil cederent, et ante conciderent exanimati omnes, quam pugna ac statione avellerentur. [Note: (4) Pugna internecina.] iuvat his memorabilem avium pugnam ex ioviano Pontano. lib. 2. de Ferd. I. Rege Neapolit. sub finem. accensere; Anni huius, inquit, exitu (erat is Christi 1461.) in campis qui Beneventum Apiciumque interiacent foedum certamen inter corvos milviosque exortum est, sive ostentum illud fuerit prognosticumque futurae ad Troiam pugnae, seu naturalis contentio, quod multitudine locustarum, iis in campis, eo autumno prognatarum, quibus alites ipsi vescantur, pugnatum sit, ob pastus cupiditatem, Primo igitur e certamine (nam bis pugnatum est) quod milvii acrioribus magisque falcatis armati essent unguibus, alisque uterentur patentioribus, maioresque captarent auras, corvi cum discessissent inferiores:

paucis post diebus, tamquam imploratis aliunde auxiliis, rediere densiori agmine generis sui volucrum. Quod idem factitatum a milviis. Coepta igitur acri in aere pugna corvi sensim, quasi inito consilio arteque hac usi, intra vineta subsidere, stantesque, aut super vitibus iam de frondibus, aut super editioribus ramis, truncove eminentioribus rostra subrigebant, ingruentesque alis atque unguibus milvios suffodiebant rostris, quasi pugionibus. Itaque cernere erat cadentes passim atque exenteratos milvios, singulorumque ad casum conclamare corvos, crocitatuque significare victoriam, et tamquam cohortari aciem cantu, atque excire pugnantes. Quo pugnae genere cum certatum esset diutius, plenis tandem cadentium milviorum campis; ipsi, tamquam in insidias delatos se intelligentes, pugnam deseruere, c onfessi volatu fugam. atque alitis hostis super stragem volitantis victoriam. Hic vero elatus victoria corvus, atque in caedem versus, in stratos humi milvios saevire: iramque ad rabiem exercere: conficere rostro semineces, atque e mortuorum, aut capitibus cerebrum eruere, aut hausta e visceribus intestina trahere unguibus: [Note: (1) Pugna in qua fortio res magisque instructi armis succumbunt.] Subicit denique haec a plurimis mortalium spectata, necque quemquam fuisse qui non certamen exercituum auguraretur, partisque alterius calamitatem, ut non multo post factum, cum Ferdinandus Rex ioannem Andegavensem et Nicolaum Picininum ad Troiam Apuliae magno praelio superavit.

Plura eiusmodi cum in historicis, tum quotidiana hominum vita reperies, non in aquilis modo corvisque, sed omnis volucrum animantium ac creatarum rerum genere, quae quandam de futuris [(transcriber); sic: futnris] opinionem etiam nolentibus subiciant. Themistocli, inquit Plutarchus, in Themist. pridie quam in Xerxem exercitum duceret, auditus gallorum cantus victoriae praenuntium fecit. Et galli gallinacei totis noctibus canendo [Note: (2) Victoriae.] Boeotis nobilem illam Leutricam adversus Lacedaemonios victoriam praesagivere, ait Plinius, lib. 10. cap. 11. ita coniecta interpretatione,

quoniam victa ales illa non caneret. Memoria dignum est, quod de Attilla Hunnorum Rege Aquileiam obfidente Sigonius recenset. Hic desperata urbis expugnatione, iam castra moturus, in diem proximum profect ionem indixerat, cum forte conspexit ciconiam pullos suos e moenium turri ad agrum vicinum inusitato more transferentem [Note: (1) Urbis expugnatio.] ratus, id quod erat, volucrem, natura duce, infortunio sese imminenti subducere, suos iussit coepto insistere arctiusque etiam urgere, nec fefellit eventus. Cives enim extrema frumentariae rei inopia coacti cedere, postquam armatas pro murorum sta tionibus instar vigilum statuas locassent, aversa urbis parte elapsi, per mate in Grudum Insulam sese recepere. Attila cum deinde luce media volucres armatorum insidere capitibus cerneret, fraude animadversa signum occupandae urbis suis dedit, illamque ubi ciconia insederat moenium partem cum turri facili impetu subruit, viaque ad urbem late patefacta est. Addo alterum Ciconiarum portentum, quod Matthiae Corv ino Hungariae Regi Vienna Budam descendente sese obiecit. ut Bonfini. lib. 8. Dec. 4 In turris fastigio nidum ciconia fixerat, hanc sua deturbari possessione a quatuor aliis conspexit ciconiis, quae deinde inter se cummissae pro hac sede acerrime decertabant. [Note: (2) Regum diversorum pro eodem regno concertatio.] tum ille futuram in hac imagine praesentiens rem, inquit, Pannoniam brevi turbatam videbimus. Mortem tamen Principis simul alii ominati sunt, ac deinde Reges quatuor de regni possessione dimicaturos; uti deinde ev entu constitit. Rex intra annum extinctus illud quoque in morte habuit memorandum, quod corvi (qui Corvinae domus insignia referunt) eo tempore Budae nulli conspecti suerint, Albam vero, ubi Regum monumenta sunt, tanta confluxerint multitudine, ut regis mortem nemo non conscius praesagiret. Sub eiusdem mortem Leones omnes, qui Budae asservabantur, interiere.

Uti quae dam ex avibus non incerta captantur auspicia de rerum futurarum eventu, ita etiam ex animantibus

reliquis. Apud Aegyptios olim ante omnia ex Api bove, et in Memphi quoque de vacca coniecturam futurorum captabant, cum oblatam escam modo accipere, illas modo aversari; [Note: (1) De futuris captare omen.] vel fortunati, vel infelicis eventus, pro certa rerum circumstantia, censerent. Germanico Caesari Alexand lib. 6. cap. 2. funestum et visum est, et fuit, oblatam escam Apim recusasse. Verum haec superstitionis plena. Tantum in illa quae communi existimatione ominosa censentur, modo inquirimus. Rectius Philistini 1. Reg. c. 6. ex boum arcam trahentium, via sponte capta intellexerunt, ab atca domini male detenta, in suos ingentem mortalitatis pestem derivari. Minus etiam vanae coniectationis habuit, ut Sabel. l. 7. Ennead. quod Romanis cum Samnitibus et Gallis ad Clusium pugnantibus evenit, cum lupus (Romuli quondam nutritor) cervam [Note: (2) Fortis timidum perseques.] inter medias utrimque acies persecutus, hanc quidem in Gallorum tela compulit, ille per medium serecepit Romanorum agmen incolumen, velut cum suis superfuturus. Spartanorum caprae, ut Pausanias in Boeoticis. quas in exercitu ducebant, ut Diis litarent ante praelia, devoratae a lupis fuerunt [(transcriber); sic: fuernnt] . [Note: (3) Hostes religionis Deo sacros opprimentes.] non obscuro indicio futura cladis. Laurentio Mediceo, inter alia prodigia, quae praecesserunt obitum, Leo. ut Iovius in Leone X. lib. I. nobilissimus, qui tum in cavea Florentiae erat, aliorum saevitia laceratus, [Note: (4) mors viri fortis.] male fuit ominatus. Pistorii, in Tuscia, sub horam diei tertiam, multis spectantibus, asinus excelsum tribunal conscendit, atque inde rugitum usque adeo compositum edidit, [Note: (5) Rudis doctos instruens, ac de futuris praemonens] ut populum accurrentem alloqui, et quaedam velle significare videretur, quae res, ut inquit Sigonius, lib. 7. imper. occid. novam animis religionem iniecit defuturis. Nec caruit opinione, infortunati [(transcriber); sic: insortunati] Gallis ad Novariam belli, ut Iovius lib. II. histor. cum relictis Gallorum castris passim canes ad Helvetos, Maximiliani Sphortiae defensores, transirent, caudarumque blandimento atque aurium submissione iis officiose adularentur. [Note: (6) Fortuna belli translata] certe iacobus Mottinus Dux Uriensis, accepto omine, ausus est

Maximiliano contra [(transcriber); sic: conta] Gallos victoriam polliceri, quod a maioribus gentis esset observatum, in auspiciis praeliorum, eorum haud dubie victoriam esse, ad quos hostium canes, velut ad dominos feliciores, pervenissent. Felis, domi familiariter atque inter delicias enutrita, Stephani Cardani iam morituri praesensit fata; siquidem in pedes ante lectum erecta, [Note: (1) Mors imminens] misero clamore edito, sese conclavi proripuit, neque deinde usquam comparuit. Cuius simile in domo Lanionis observatum Hieronymus Cardanus de rerum varietat. lib. 4. cap. 75. meminit: Cum ex vepre in hastam Ladislai Ducis Ungari, ut Bonfi. l. 3. dec. 2. candida mustela insiliisset, per hastam in ducis gremium delapsa, [Note: (2) Victoria.] Geysa fratri, contra Salomonem Ungarorum Regem, certam victoriam pollicitus est. Augustus, ut Xiphil. in Augusto. cum prope Siciliam adversus Pompeianos infeliciter pugnasset, perquam moleste hanc tulit ignominiam, [Note: (3) Victoria omen.] dum piscis denique ultro e mari prosiliens ad eius se pedes abiecisset. Remora, ut Plin. lib. 32. cap. 1. quae M. Antonii navem praetoriam Actiaco bello tenuit, quaeque Caii Caesaris properantis in mari immotam defixit, stupendo spectaculo ad clavum denique haerere comperta, limaci non dissimilis, [Note: (4) Infelix eventus.] infelicium eventuum semper fuit.

Neque inanima hoc loco praetereunda sunt. Nuceriae in luco iunonis, ut Plin. lib. 16. c. 32. praeputata ramis, quibus arae incumbebat, ulmus, sponte sua restituta protinus floruit. [Note: (5) Reflorescens Resp.] a quo deinde tempore populi Romani maiestas Cimbricis cladibus vastata, resurrexit. Idem factum et in Philippis, salice procidua et detruncata, et Stagiris in Musaeo, populo alba. Duae Myrti Romae ante aedem Quirini positae, ut Plin. l. 15. c. 29. quarum una patricia, altera plebeia dicta fuit. Et patricia quidem multis annis uberior laetiorque plebeia squalente fuit, dum adhuc plebs Romae patricios observaret. Verum plebeia denique arbor, flavescente patricia. [Note: (6) Deficiens Reip. [Abbr.: Rei publicae] status.] succreverit altius profusiusque [(transcriber); sic: profusinsque] quando et Marsico bello sensim Patrum auctoritas Romae eviluit. Plus admirationis etiam habet

Oleaster in foro Megarensi, de quo idem auctor Plinius, l. 16. c. 39. quod appensa quorundam arma, neglectaque sensim cortice sit complexus, adeoque, excisus, denique ocreas galeasque profundere compertus sit, [Note: (1) Urbi ab armis excidium imminens] male ominato Megarensium exitu, siquidem praemoniti oraculo fuerant, non ante perituram urbem, quam arbor arma peperisset: quod cum nunquam futurum crederent, iam praeter opinionem inauspicato adverterunt Porro praematurae ficus, ut Athen. li. 3. c. 3. uvaeque Philippo Macedonum Regi felicitatem: et iuliano Imp. ut Sozomen. l. 5 c. 1. vindemiae circa Pleiadum occasum repetitae regni adversus Constantium incrementum, visae sunt portendere.

Accedunt et humanae actiones casusque ac perpessiones saepe futurarum rerum indices. Nam praeter illas quas in Diris Alexander supra censuit, etiam diversae occurrunt Unde et David contra Goliathum pugnaturus bonis auspiciis Sauli videbatur, licet viribus armisque longe impar; cum se ursum Leonemve suis manibus confecisse [Note: (2) Imbellis fortem opprimens.] exposuisset, et Magnus ille Alexander, ut Plut. in Alexand. etiamnum adolescens, ubi intractabilem omnibus equum freno ipse arteque in conspectu omnium moderaretur, [Note: (3) Magni Imperatoris signum.] Philippus futurorum praesagus: aliud, exclamat, fili tibi regnum quae rendum est, solanon capit Macedonia. Caio iulio Caesari ut Sueton. equus fuit ungulis in digitorum morem fissis, qui, uti ille Bucephalus Alexandri, nullum alium sessorem, praeter unum patiebatur Caesarem [Note: (4) Magni Imperatoris signum.] fuit per Aruspices praenuntiatum orbis imperium penes huius equi possessorem futurum. Maximino Seniori vitis, quam sua manu plantaverat, cum intra annum adulta, purpureas insigni magnitudine uvas dedisset, [Note: (5) Regni et purpurae omen.] regnum ipsi non obscure praefiguravit. Infantes recens nati. ut Caelius. lib. 15. ca 22. pileolo quodam naturali caput obreguntur, quod subinde obstetrices ereptum advocatis vendunt superstitiosis, qui ab eo sibi felices caussarum eventus spondent. Antonius igitur Diadumenius, cum pileoli loco pertenue diadema capite ferret, non modo nomen

inde, verum et imperium auspicato tulit. Octavius, ut Plut. de Rom. fortuna. cum Antonio vario saepe ludorum genere concertabat numquam non supetior, committebant et altilia, suo quisque nomine, nunc gallinaceos, nunc coturnices: [Note: (1) Pugna.] verum ubique; cedente Antonio, ut hic amice moneretur, caveret ipsius genium suae fortunae infestum. Proculus ut Fulgosus lib. 1. ca. 4. miles cum latrunculorum lusu victor decies inter collusores Imperator exstitisset, [Note: (2) Regni et victoriae omen.] fuit qui per iocum dignum imperio, iniecta etiam purpura, proclamaret: nec ille segnis, vocibus salutantium acceptis, serio hanc personam induere, ac sustinere coepit. Mali ominis fuit. ut Sigon. lib. 3. Regni Ital. Constantinum Copronymum dum sacro baptismate ablueretur, suis lavacrum perfundere sordibus: nam subiecit Patriarcha futurorum praesagus, hunc aliquando sacra omnia polluturum: uti deinde, eventu ipso, constitit. Nec dissimile omen exitusque Wenceslai Imperat. ut Dubrau. l. 23. et Regis Bohemorum, qui baptismalem aquam lotio perfudit, aramque ipsam alvi fecibus. Lysimachus adolescens leoni ab Alexandro M. obiectus, cum manum involutam amiculo in hiantis ferae fauces ingessisset, linguamque forte adeptus tanta vi convulsisset, ut obluctantem licet belluam praecipitem ageret, exanimemque in terra destitueret [Note: (3) Regnum fortitudini debitum.] non modo haec illi audacia ad salutem; verum ad intimam quoque Regis familiaritatem, ac denique Regnum post ipsum consequendum profuit. Minus vero bene res similis Hannoni Poeno vertit. Primus enim Leonem contrectare, ac mansuefacere ausus, [Note: (4) Tyrannus.] capitis a Carthaginiensibus damnatus fuit; quod Tyrannidis hoc omen existimarent.

Haec pleraque eiusmodi sunt, ut licet communes naturae vires fortunamque manifesto argumento non superent, plerorumque tamen animos ad latentem aliquam significandi vim, futurique eventus velue imaginem deflectant, ut quae singulari Divum providentia, ad nos erudiendos dirigendosque, saepe etiam emendandos dirigantur. siquidem et obventura nobis bona

in his imaginibus praevidere, ad Dei curam benevolentiamque erga nos grate agnoscendam, proderit: et mala imminentia praesentire, ad Dei iram mitigandam inflectendamque advertet. Quid enim illa Vesuviana in regno Neapolitano incendia [Note: (1) Bella omina.] superioribus annis spectara? quid visus anno huius seculi octavo decimo Cometes [Note: (2) Bella omina.] per Germaniam? quid terrae motus insolitis ad Rhenum Mosellaeque confinia quassationibus, nisi quaedam divinae indignationis praesagia, regnorum, fideique subversionem, et tot, quot modo vel spectamus, vel patimur, calamitates denuntiantia! atque utinam haec minus neglecta fuissent, atque ad animos penetrassent emendationis cupidos! verum quia multi ad haec sensa mentemque incogitanter frigideque adhibent, ac velut remere occurrentes naturae partus, motusque speculantur; sapientiae primum, ac deinde paenitudinis sensum fructumque amittunt.

Illud tamen non omisero, determinatam omnino significandi facultatem has imagines plerumque non habere, nam et cometes, et incendium, aliis Dei plagis Europae intentatis deservire poterat; ut proinde se habere videantur, quemadmodum suis nondum lemmatis determinata symbola, quandoque etiam, ubi inusitatum nihil continent, nihil etiam portendere sapientibus creduntur Ita Alexander Magnus, contempta eclipsi lunari, militumque trepidatione correcta, feliciter adversus Darium pugnavit. Et Pericles bello Peloponnesiaco cum deficiente sole Gubernatorem classis stupentem haerentemque anxie cerneret, ut Plutar. in Pericle iniecto in eius oculos pallio, [Note: (3) Metus. correctio.] quaerit, ecquid mali patiatur, aut videat? nihil, inquit ille. Tantum est, excepit Pericles, quod in sole formidas: nisi quod iste maiori pallio obveletur. L. Lucullus adversus Tigranem pugnaturus, et CL. millibus armatorum vix 12. millia obiecturus pridie nonas Octobris, quo Scipionis copiae deletae erant: monitus nefastum hunc diem Romanis esse, respondit, ergo pugnandum fortiter, ut nefastis eximatur: dixit, fecitque. Appio tamen Claudio. ut Cicero

l. 2. de natur. Deorum. contempta auspicia obfuisse credita: nam navali cum Poenis apud Siciliam praelio caesus est, postquam pullos, malo auspicio cibum recusantes, in mare praecipites egisset. [Note: (1) Contemptus augurii et vaticinii.] cum dicto, siquidem esse nolint, bibant. iulius Caesar e navi in Africae littus escensurus, cum pedem malo, ut putabant, omine offendisset, vertit interpretationem. terramque amplexus: Teneo te, inquit, Africa. [Note: (2) Dubium omen, et metus correctio.] Ita in iis eventibus quos aut natura determinavit, aut casus non insolitus obtulit, nihil certi elucet. Manent igitur casus tantum insolentiores, quorum tamen multi, ut dixi, vagam multiplicemque significationem admittunt, quidam tamen certam patiuntur, ut in Copronymo, Diadumeno, aliisque liquet; alii vero dubiam ancipitemque nam apes super castra glomeratae M. Bruto infaustae fuere, quae Druso deinde contra Germanos pugnanti felices. [Note: (3) Dubium omen.] Et idem bubo. ut Ioseph. l. 18. c 8. Agrippae Herodis nepoti captivo Romae sub Tiberio caput insidens, [Note: (4) Infortunium imminens.] regnumque Iudaeorum, ex Germani auguris interpretatione praesignans, denique eidem libero Regique iterum oblatus mortis augurium fecit.

His concludam, si tamen unum alterumque mihi exploratum adiecero. Anno circiter huius seculi vigesimo, duo Hispani milites Daleno oppido terrae iuliacensis egressi sub vesperam equites ad vicinum locum contendebant, cum alteri annuli gemma e digito palaque dissilit, alteri nares sanguine distillant. Malum, inquiunt ad comites, infortunium nos hodie moratur, nec fefellit opinio, ad rustici villam delati, inter somnum noctu perfidiose ab illo opprimuntur, ac vicina in silva tumulo rudique cespite obtecti, brevi a canibus eruti, et scelus, et auctorem prodidere. Sed illud luculentius etiam rei futurae est symbolum, quod de honore imminenti Carolo Rossetti legato Pontificio Coloniae, me praesente oblatum est. Versabatur ille apud Patres Carmelitas Anno 1643. cum exercitus sese apum ad porticum eius conclavi vicinam effudit, adhaesitque, inusitato id praesertim loci (ac temporis exemplo; [Note: (5) Honoris deferendi omen.] quod neque anni tempestas

satis ferret, neque lapides opportunae sedes essent, neque vicini flores aut quicquam illecebrarum appareret. accessit tam pertinax ad sedem occupatam adhaesio, ut tinnulo nequiquam aere turbarentur. Nemo erat qui non Rossetto bene ominaretur, intellectumque haud multo post Roma fuit, eodem tempore illic de purpura Carolo conferenda actum, eandemque octiduo interlapso decretam ab Urbano Pontifice, cui gentilitiae apes tribuebantur. Et horum quidem exemplorum utrumque eiusmodi est, ut nec illud in bonam; nec hoc in adversam partem detorqueri facile potuerit. Uti quondam Pompeius inflexit, cum Romae Victoriae simulacrum fulmine tactum alas amisisset [Note: (1) Victoria perpetua] non paucis ad casum attonitis. Bono, inquit, animo Cives, Victoria alas perdidit, ne deinde a Romanis avolare possit. iam satis, opinor, de iis, quae intra naturae limites continentur, solum ratione loci, temporis, personarum, aut alterius adiuncti nova atque insolita viderentur; proindeque Superum directione ad rem aliquam nobis tacite insinuandam, ac symbolice repraesentandam usurpari creduntur.

CAPUT X. De admirandis naturae effectibus. Et, an sub his imagines figuratae proponantur?

CUm Deus non tantum usitatis naturaeque convenientibus effectis ad mundum vel ornandum, vel erudiendum utatur. sed multa eiusmodi sint, quae vim, legesque causarum naturalium transiliant, prodigia a nonnullis, ab aliis portenta nuncupantur, ut quae Dei nobis voluntatem aut indignationem prodant, aut bonum aliquod, malumve impendens portendant: horum etiam significandi [(transcriber); sic: siguificandi] facultas, in hac imaginum disciplina, nobis praetereunda non?est, sed aliqua tum exemplorum appositione, tum eorundem examine, perpendenda.

naturae prius examinabimus, ut quae vulgo prodigii loco censentur, ut sunt ignes fatui in locis humentibus, cometae in aere, eclipses in caelo: haec enim si quid adumbrent, superioribus accensenda erunt. Neque illa, quae vi magnetica mirifice perpetrantur, aut rariori quorundam tenentur experientia, huc spectant, ut si homo ex ovo gallinaceo, naturali calore foto, pullum excludat: quod factum non raro ab aestuantibus, praesertim febrili incendio, constat. Et Livia Tiberium, postea Imperatorem, paritura, ut iam praegnans experiretur, marem an feminam editura esset: ovum Gallinae subductum, manibus constanter fovit, dum Gallum insigniter cristatum excluderet (1) unde et Filium se et Imperatorem genituram ominata est, in quo certe facto prodigiosum non est, quod Gallum, sed quod iam tum cristatum excluserit. Et Aegyptiis usitatum est, Radzivillius in sua peregrinat. integros pullorum exercitus in calidis simul fornacibus, nullius gallinae incubantis adminiculo, excludere. et quaedam aves calentibus arenis ova subiciunt, sole partum ad maturitatem educante.

De illis ambigi foetibus iure potest, qui turbata parentum per insolentes imaginum species, phantasia, dissimiles progenitoribus nascuntur. Hinc certe Quintilianus Matronam quae enixa Aethiopem fuerat, a suspicione consuetudinis cum Aethiope, aut alia adulterii poena divinitus inflicta defendit; quod Aethiopis hominis imaginem in thalamo haberet. Et Martinus IV Pontifex ut, Lycosthenes in libro de prodig. cum ex illustri consanguineaque Ursinorum familia puerum mater, in speciem ursi villosum, profudisset, omnes Ursorum per domum effigies, quae in gentis illius insignibus spectabantur, aboleri iussit, quod feminam hisce imaginibus occupatam concepisse existimaret. Si quidem ut monuit Plinius, lib. 7. cap. 12. haustae imagines sub ipso conceptu haerent, et cogitatio etiam animum subito transvolans effingere simili tudinem, aut miscere existimatur. quod non modo in hominibus potenti imaginationis vi praeditis,

verum et in brutis valere existimatur, ut vel oves iacobi Patriarchae nos doceant. [Note: (1) Exempla movent, ut multis exemplis traditur.] Hinc Avicenna lib. 6. de animal refert. Gallinam dum ovis incubaret, mil vi aspectu territam, pullos milvino capite exclusisse. Et l. de hominis procreatione. Fernelius scribit, Pavonem dum ovis incubat, albis contectum linteis, albos, non varii coloris pullos edere. Unde Oppianus lib de venatione. pullos columbarum varie coloribus depingendos asserit, si varia iisdem stragula obiciantur, et Rhodiginus lib. 1. cap. 20. columbarum amatores dicit picturas in columbariis pulcherrimas eisdem consuesse obicere, ut femellae earum intuitu similes procreent. Quare et hoc potius ex vi imaginaria incubantis gallinae provenire existimem, quod ferunt ex ovis diverso imbutis colore concolores foetus prodituros. Siquidem magis illud admirandum occurrit, quod Michael Medina. l. de rectain Deum fide adstruit; gallinam, non pullum, sed serpentem producturam, si dum ovis incubat, serpens cancellis inclusus eius oculis constanter obiciatur. Prorsus rarum est quod verbis Laurentii Beierling. In Theatro vitae human. adiicio. Philippus Meurs Protonotarius Apostolicus in aede S. Petri Canonicus vir tam senex, ut tria viderit secula, saepe, et infinitis narravit se habuisse sororem toto reliquo corpore perfectam, quae nullum habebat caput, sed loco capitis collo superpositam concham testaceam ad similitudinem mitellae, constantem duabus valvis, quae aperiebantur et claudebantur, per quas cibum cochleari ministratum sumebat: quam dicebat ita natam esse, ex eo, quod mater eius tempore gestationis uteri, musculos marinos, quos in foro viderat venales nimis intense desiderasset, ac potiri iis non potuisset. Illud monstrum dicebat pervenisse ad annum undecimum aetatis, et mortuum ideo esse, quod semel ex iracundia cochlear quo cibus ministrabatur nimis fortiter praemordisset, unde contingebat illas valuas testaceas frangi, quibus fractis ipsum moriebatur. Eius imaginem habebat pluries in suo cubiculo depictam, quam

totus mundus vidit. Historia ista est Lovanii nemini non nota. Ronssaeus restatur. l. de primordiis hominis cap. 10. Goudae in Hollandia mulierem quandam videntem greges gallinarum Indicarum, sic consternatam fuisse, ut deinde foetum pepererit facie multicolorem, nec gallo Indico dissimilem. Nec mirum, cum in graves sapientesque ceteroquin viros tantum imaginatio valuerit, ut nonnemo Lovanii in Collegio Adriani, immanem sibi nasum esse crederet, qui ad terram usque propenderet. ut Maiolus in dieb. canic. Alius Thomas Rotarius vitreum sese existimarer, neque aliter vehi pateretur, quam stramini illigatum. ut Caspar Ens in Pausilyp. lib. I. Adde morbos sola imaginandi vi et contractos, et curatos. Lucianus l. PER\I )ORX/HSEA scribit repraesentantem in scena Aiacem furiosum maniam contraxisse, et Seneca, in declamat. Bibium gallum imitatione stulti stultitiam contraxisse.

Non omitto quod in Thesau, recreat. Gallicus scriptor memorat, Nicolaum Marchionem Ferrariensem domi suae Morionem aluisse Gonellum hominem ex facetiis carissimum; verum hunc, quod Marchionem immedicabili vexatum febri doleret, persuasum, insigni terrore sanguinem morbumque Principis mutari posse, praecipitem illum de ponte in subiectas aquas egisse; securumque quam primum, ut omni noxae subduceret. Neque res successu caruit. Marchio tamen, ex suorum consilio, temerarium hominis facinus exilio multavit, sed non multo post revocatum, simili aliquo terrore ludum facere decrevit. Igitur carceribus inclusum, ac velut morti damnandum, iubet testamentum condere, atque ea, quae sic moriturum decet, expedire: demum solemni accursu, eductum vinculis publice tamquam gladio plectendum sub lictoris imperio sistit, valedicunt amici, orat, flectit, collum denudat; lictor denique pro gladio, situlam aqua plenam, in cervicem effundit. Iamque omnes illud Caesareum Gonello acclamaturi erant, fraudem fecit, et passus est. Verum is prostratus

in terram, eodem vestigio animam reliquit, tanto Marchionis dolore, ut hic reliquam eius vitam totam imple verit. Nimirum imaginatio mali subiti, illius morbum correxerat, huius vitam ex torserat. Magis etiam stupenda illorum phantasia, qui se mortuos esse persuasum habuere, usque adeo pertinaciter, ut remedium vix admitterent, quorum unus Gallus Villae-regalis incola Bertrandus nomine ratus mortuum se esse, velut publico funere omnium risu efferebatur, sed acubus per viam acerbe punctus, doloris impatiens, ulturum se perditos egregie, nisi iam mortuus esset, comminabatur. De aliis apud Maiolum, in dieb. canicul. hoc errore laborantibus reperies. Ex quibus infero, multa ab imaginandi facultate monstrorum prodigiorumque in homine similia patrari, quae tamen naturae limites non excedunt, ut proinde signa quaedam divina, singulariter, aut ad praeteritorum poenam scelerum, aut ad futurorum eventuum significationem adhibita, censeri non debeant. Nonnulla ex illis tamen, velut historica, emblemati serviunt.

Alia in venies, quorum vim nec Physici satis penetrant: naturae, ut videntur, miracula, ut, quod Struthio camelus non incubando, sed intuendo fixo oculorum obtutu excludat ova, [Note: (1) Oculorum vis magna.] quod Torpedo, remota licet, piscatoris tamen manum spasmo torporeque defigat, [Note: (2) Otio mens obstupescit.] quod pellis lupina, ovillis sociata, has atterat consumatque [Note: (3) Hostium societas diu turna non est frauda lenti et simplicis societas] quodque tympanum ex lupi pelle tensum verberatumque alterum ex ovilla cute diffringat, [Note: (4) Hostium societas diuturna non est frauda lenti et simplicis societas.] quod Tarantula, araneorum in Apulia species, laesis lethale virus infundat, illud vero ad harmonicos musicorum numeros saltusque curetur, [Note: (5) Medicina iucunda] quod Carbunculus ad veneni praesentiam sudet, [Note: (6) Prodita hostis praesentia.] quod Bufo Mustelam invitam frustraque, nisi ruta muniatur, obluctantem trahat, virusque affricet, [Note: (7) Hostis parvus non contemnendus.] quod per iniuriam occisi cada ver ad praesentiam occisorum stillet sanguine, quod denique fulmen illaeso dolio vinum consumat, [Note: (8) Occulte nocere.] innoxia vagina,

gladium; loculis integris, nummos [Note: (1) Neglecto imbecilli, fortiorem opprimere.] quod frequens sit coniugi, aut parenti, filiove nares liqui sanguine, ubi absens peregre coniux, natus, parensve infelici casu graviter affligitur, quae licet eiusmodi sint, ut diffi cilem ex natura rerum causam ostendant; tamen inter prodigia non habentur, tantumque in symbolis rerum naturalium locum obtinent.

Occurrunt hic nonnullae ex Plinio aliisque auctoribus historiae, an dicam fabulae, de quibus, huicne ordini accensendae sint? merito ambigatur. Narrat. Pli. l. 4 c. 13. et Mela l. 3. c. 3. circa Pontum in Scythicis Insulis Fanesiorum gentem nudis artubus auribusque reperiri adeo prodigiose magnis, ut totum corpus vestium loco contegant, Maximus Transilvanus. Ramus tom. 1. tradit, intra Molucas, in Gilon Insula, homines in una aure tamquam molli culcitra. calidoque lecto procumbere, altera velut lodice ac stragula sese cooperire. [Note: (2) Stupidi] Ita de oculis, reliquisque humani corporis partibus, non minori auctoritate nixae fabulae circumferuntur.

halitu tantum et odore per nares attracto viventem. Hisce licet alicubi suffragentur auctores alii: tamen haec aetas, tote iam orbe per Europaeos explorato, parum in plerisque veritatis agnoscit, adeoque siquid eiusmodi monstrorum occurrat, prodigiose significantibus accensenda erunt.

In elementis etiam non pauca se naturae offerunt miracula. Montes alios terra subito haustos, alios subnatos, insulas alibi fluctibus mersas, alibi rursum emersas. ex

Fons Insulae Saxosae, inquit Strabo, lib. 16. haud procul a Laodiceae littore, primo haurientibus salsam, deinde suavem aquam praebet. [Note: (1) Conversio ad Deum, Doctrinarum studia.] Mela tradit in Fortunatis Insulis duos esse fontes, ex quorum altero qui gustet, risu in mortem solvatur, [Note: (2) Voluptas.] ex altero tamen remedium bibere. [Note: (3) Lacrima paenitentis.] Addit his Plinius. l. 30. c. 2. alio loco non pauca admiratione digna. Inter quae memorat.

De ignium miraculis apud eundem Plinium offendes difficilia non minus creditu, quam intellectu. In ipsis hos aquis reperiri asserit.

Saxum cap. 58 e caelo vehis magnitudine [Note: (11) Immobile fatum.] ad Aegos Thraciae flumen lapsum, praevidit praedixitque Anaxagoras. Verum, ut cetera omnia propriis naturae viribus patrata existimem (nisi quae fabulosa admisceantur) tamen et carnibus, et ferro, tantoque pluisse lapide, vim ingeniumque naturae transcendere mihi videtur. Et certe multa his iisdem Plinii locis prodigiosa cum natura libus confusa reperies. Illa tamen quae superius retulimus eiusmodi censemus esse, quibus inter naturalia symbola locus debeatur, adeoque nec ad rerum praeteritarum, nec ad futurarum significationem usurpanda, nisi forte aliquam cum futuris, per fidem exploratis, cognitionem habeant, quamquam et sic aliter, quam prodigiosa repraesentent, cum haec ex Superum destinatione illam de futuris significationem tamquam propriae exhibitaeque secuturorum a Deo imagines, obtineant. Quare ad illa nunc transeamus: de singularibus enim naturae,

quae fecundissima imaginum fig. mater est, sine sigulari infra libro pluribus disseremus.

CAPUT. XI. De prodigiis variis, ac Monstris, et num figuratis imaginibus serviant?

PRodigia, sive portenta imagines quaedam sunt rerum creatarum, ordinem naturae superantium, singulariter a Deo ordinatae ad rerum praesentium, aut praeteritarum, plerumque tamen ad futuratum cognitionem. Cum enim Deus, ob tot leges, et praeceptiones recte vivendi, a se, maioribusque [(tanscriber); sic: maioribnsque] nobis traditas, non loquatur cuique nostrum (ut olim in veteri testamento per se Moysi, in recenti per Christum) tamen non desinit frequentibus nos, per obiectas portentorum [(transcriber); sic: portentornm] imagines, exemplis, vel ad bona impellere, vel a malo revocare, tum deinde ad divinae potentiae sapientiaeque considerationem mentes extollere, ne inter tot malorum illecebras insidiasque virtutis divinique Numinis memoriam abiciamus. Solatur nonnumquam [(transcriber); sic: nonnnnquam] inter aerumnas, spemque animis inter tristia meliorum subicit, minatur in prosperis, ne abducti secundarum rerum impetu, ad brevia syrtesque abripiantur, de praeteritis commonefacit, ut expiemus; de futuris, ut caveamus. Quod ut exemplorum appositione innotescat, illa, tum ex veterum gentilium historiis, tum ex fidelium scriptis eruemus, apud Aelian. lib. 12. de var. hist. Magnae plerumque argumenta exspectationis fuere a feris enutritum esse. [Note: (1) Magnitudo et dignitas futura.]

Ita Semiramidem fortissimam mulierem ab avibus [Note: (2) Celeritas.] Cyrum Persarum Regem a Cane; [Note: (3) Solertia] Telephum Aganae et Herculis filium ab equa [Note: (4) Fortitudo.] Alexandrum Alopes Priamique filium ab ursa [Note: (5) Rapacitas.] seu vulpe [Note: (6) Dolus.] Romulum Remumque a Lupa [Note: (7) Pugnandi Rapiendique vis.] educatum ferunt. Aegisthum tamen a capra [Note: (8) Libido.] nutritum fuisse, indicium

aliquod infamis libidinis(cuius illa Symbolum est) videri poterit. Virtutis quoque sanctitatisque eximiae argumentum fuit in Helia vate a corvis pasto [Note: (1) Temperantia in cibo. Sanctitas vitae.] tum in D. Paulo Eremicola Hieronymus in brev. Rom. quotidie a Corvo panis dimensum capiente, cuius etiam portio duplicata ab hoc baiulo fuit, [Note: (2) Dei erga suos providentia.] postquam D. Antonium hospitio suscepit. Quin et D. Aegidius Abbas, ut Surius in vita. interiori solitudinis recessu abditus, cervam habuit familiarem suo illum lacte quot diebus pascentem, atque huius vicissim beneficio adversus canes Venatorum defensam [Note: (3) Beneficium mutuum.] Augustae Caesarum familiae auspicatum fuit, quod Liviae recens Augusto nuptae evenit ut Suetonius et Plin. l. 15. c. ult. Aquila in gremium eius gallinam candidam in ore lauri ramum gerentem dimisit. Hanc illa cum sedula cura nutrisset, magnus ex ea candidorum pullorum numerus provenit, plantatus etiam lauri furculus ingens sensim lauretum dedit [Note: (4) Victoriosa et triumphatrix familia.] ex qua silva deinde triumphaturi decerptam frondem manu praeferebant, quae sub triumphi finem rursum plantata germinabat. Illud vero observatum fuit, exsicatum eiusmodi ramusculum praesagium illius fuisse morituri, qui eum in triumpho gestasset. Ceterum anno postremo Neronis (qui ex Augusti Caesarum familia ultimus fuit) et gallinarum candidarum stirps tota intercidit, et lauretum prorsus exaruit, omen Caesareae stirpis cum Nerone interiturae. Accesserunt et his prodigia alia, ambae fores Mausolaei, quod Caesarum sepulcra complectebatur, sponte patuerunt, [Note: (5) Mors magni Principis imminens.] in curia risus ingens at sine auctoribus, in theatro fletus; at sine hominibus, auditus est, velut plaudente curia, quod legum oppressorem; flente theatro, quod optimum mimum musicumque amissurum esset. Mors iulii, Caesarum primi, multis magnisque prodigiis denunctiata est. Pridie Idus Mart. avis Regaliolus, ut Suetonius et Sabel. l. 9. c. 7. cum laureo ramusculo Pompoianae se Curiae inferens, a consequenti diversarum volucrum exercitu occupatus discerptusque petiit,

[Note: (1) Mors vel caedes regia.] Caesaris, postridie ab aliis interimendi, symbolum. Equi quos initio belli in Rubiconis traiectu consecravit, vagique, et sine custode velut emeriti pascebantur, [Note: (2) Libertas a servitio.] et sub tempus, quo ipse iam dictator interfectus [(transcriber); sic: inteifectus] est, tamquam herilis cladis praescii, pabulo abstinere, atque ubertim flere comperti sunt. [Note: (3) Commiserationis vis ingens.] Eo die, quo fatalem purpuram induit, priusquam publicum subiret, ut Valer. Max. l. I. c. 6. mactato opimo bove cor inter exta non reperit, (Plinius l. 11. c. 37. bis sacrificanti evenisse scribit) responsumque a Spurina Aruspice accepit, pertinere ad signum ad vitam et consilium, [Note: (4)Vitae aut consilii expers.] quod utraque haec corde continentur.

Caligulae exitium, ut Sueton. in Caligula. ipsum Iovis simulacrum praesignasse fertur, effusissimo cachinno, Olympiae, ubi opifices ad illud solvendum Romamque transferendum circum sisterent, [Note: (5) Deus ridet in malorum exitio.] qui terrore in fugam coniecti obfiam habuerunt Cassium quendam, oraculo monitum, ut taurum iovi immolaret: [Note: (6) Tyrannum occidero.] quod oraculum imprevit, cum ferro Caligulam transfodisset. Agrippinae Claudii uxoris fatum praesensit Ubiorum Colonia, eius auspiciis ac nomine surrecta; ut Fulgos. l. 1. c. 24. cum magnis ipsa praesente, in urbe agrisque hiatibus terra fatiscens, tamquam magnum caput posceret, flammas etiam spargeret, nullis aquis, sed tantum pannis saxisque (instrumentis funerum ac sepulcrorum) opprimendas. [Note: (7) Malorum interitus.] Agrippina deinde anno insequenti mortua rogum sepulcrumque subit. Idem Romae Tito morituro prodigium praelusit. Ciceronis exilium Minervae statua Romae ab ipso Cicerone ex plebiscito erecta, praesignavit; ut Iulius obsequens prodig. 127. cum nocte, quam exilium consecutum est, deiecta turbine, capite manibusque diminuta sit, velut ipsius non modo eloquentiae, sed et cladis imago. [Note: (8) Claudes eloquentiae oppressae] Eiusdem mortem ut Plutar. in Cicer. et Val. Max. lib. 1. cap. 4. corvus illi in villa Caietana denuntiavit, qui in conspectu ipsius horologii ferrum loco motum excussit, tamquam horis deinde non usuro.

[Note: (1) Semel moriendum.] ac protinus ad ipsum contendit, togaeque laciniam mordicus convulsit; ut si migrandum esse admonuisset, [Note: (2) Semel moriendum.] neque defuere mox sicarii a Triumviris submissi, qui animam ferro extorserunt, capite ad Antonium delato, in cuius linguam Fulvia Antonii uxor inclementer, [Note: (3) Eloquentia vindicata] velut corvus dilanians, grassata memoratur.

Quod Sempronio Graccho obvenit, nescio, an portentis accenseri debeat, amor certe debet. ut Polydo. Virgil. prodig. l. 3. Angues duo in lecto reperti interceptique, de quibus cum Aruspices consulti indicassent, si marem dimisisset, uxori brevi esse moriendum; sin feminam, ipsi. Sempronius ut suam in Corneliam uxorem affectum extremo discrimine proderet, feminam e serpentibus dimisit incolumem, [Note: (4) Amor coniugalis] uxoremque, mox ipse defunctus, servavit. Recentius est, quod idem auctor Polydorus. l. 13. de Henrico II. Anglorum Rege memorat. Paulo ante eius mortem, pisces omnes e fecundo Normanniae lacu tanto impetu strepituque in terram exiliisse; [Note: (5) Morte aliquando migrandum.] [Note: (6) Pugna infelix.] ut multi hominum acciti miraculoque attoniti, nullum in lacu piscem superstitem reperirent. nimirum elementum sibi naturale, vitamque cum Rege linquendam tacite fatebantur. Neque minus portentum illud, quod, iacobo Scotiae Rege contra Henricum octavum Anglae Regem pugnaturo, ut Iovius l. 11. histor. refert evenit: cum mures ea nocte, quae praelium antecessit, galeae lorum fibulamque arroserunt, [Note: (7) Ex humili genere magnus.] (uti arrosis olim clypeis argenteis Lanuvii portenderunt bellum Marsicum) Plin. lib. 8. cap. 57. tum quod velaturae interioris taberna culi sub auroram rore sanguineo conspersa fuerint, quae indicia securae mox cladis non inania erant.

Melioris ominis Nicippo fuit, ut Aelia. lib. 1. hist. quod ovis Leonem pareret, in ipsius pratis humili adhuc domino regnum portendens: quodque vitis alba P. Annio Tacito imperaturo rubris racemis pullularet; [Note: (8) Impeperii ome] vin um item album purpureum colorem indueret. Illud novum magis, nec minus admirandum;

quod v. Idus ianuar. in Villa Cosmi Medicei. Sabel. in supple. lib. 22. prodigiosa omnis generis florum ubertas cunctis in stirpibus exstiterit. cum vicina praedia solita sterilitate adhuc horrescerent. [Note: (1) Dignitatis magna spes] eo tempore, quo Alexandro Mediceo Florentinorum Duce sublato, ad Cosmum ex inopinato devolveretur imperium. Cui non prorsus absimile, quod Cardano teste sub Valente Imperat. in Palatio scopas effloruisse [Note: (2) Ex humili magnus.] compertum sit, res, quae humilium dein de personarum exaltationem, velut symbolum, praecessit.

Nec minus portentum futurorum erat, quod C. iulio Caesari adversus Pompeianos in Hispania militanti oblatum est: siquidem repertam loco castrorum palmam, velut omen victoriae asservari iussit, ut Xiphili ex Dione. ex qua transplantata soboles paucissim is diebus usque adeo succrevit, ut matrem vinceret, obtegeretque; [Note: (3) Maior proavis.] tum deinde frequentibus columbis sedem nidumque inusitato more praeberet: quo spectaculo motus Caesar non alium quam sui sanguinis Augustum ex sorore nepotem successoremque voluit, tamquam se etiam futurum maiorem belli victoriis, ac pace illustriorem, quae existimatio non fefellit: Ferunt deinde in Augusto apud Sueton. futuri aliquando potentissimi illud omen hominis fuisse, quod, ut primum loqui didicerat, ranis in suburbano obstreperis imperarit [Note: (4) Potestas rara.] silentium, quae sub haec numquam coaxarint. Rem quoque admirandam Constantino urbem Romae aemulam meditanti evenisse memorat. Sigo. lib. 4. Imp. Occid. In Bithynia urbem auspicaturus erat, iam fabris operisque in hanc rem conductis, qui ubi terminos circum scriberent, adfuerunt aquilae, quae raptos fabrorum funiculos trans fretum Byzantium degerrent, [Note: (5) Dei voluntas in arduis exploranda et sequenda.] Quocirca, velut Numine abductus, eo sequitur, locumque contemplatus, operas illuc studiumque transtulit: urbe dein nomine ipsius Constantinopoli dicta.

effosso vetusto Beli monumento vitream urna m reperit, ubi iacebat in oleo mortuus, urna non omnino plena: adscriptumque iuxta in columna, male habiturum quisquis apertor sepulcri fuisset, neque urnam implevisset. Igitur delato Rex oleo quam primum urnam implere conatus est, sed irrito labore [Note: (1) Mors et infernus inexplebilis.] quicquid enim affunderet, incrementum non dabat, ut proinde frustratus spe sua plenus dolore monumentum clauserit, brevi sibi aperiendum. Siquidem quinquaginta Myriadum exercitu adversus Graecos temere ducto consumptoque, reversus, a proprio filio interemptus, concidit. Fugam quoque tanti exercitus militaris equa leporem pariens [Note: (2) Pavor, timiditas.] adumbravit: nam ut fugax animal, inquit Valerius. lib 1. ca. 6. pavido regressu regnum suum repetere est coactus. Eodem tempore Sardis. ut Herod. l. 7. mula mulum hermaphroditum peperit, et Leones, inusitato exemplo, ceteris omnibus intactis, exercitus Camelos lacerarunt [Note: (3) Nobilium contra rusticos victoria.] ut intelligerer Xerxes, naturam rerum evertendam hoc in bello, fortioresque, et hactenus intactos, succubituros. Dicitur etiam puro medioque die sol in caelo innubi disparuisse, [Note: (4) Superbi et potentes victi.] quod ille in adversam Graecorum fortunam mala interpretatione vertit, cum Solem illi, Persae Lunam venerarentur. Accessit, quod Graecis victoriam portendebat, Platanum Laodiceae in oleam conversam [Note: (5) Ex bello pax nata.] esse ut Pli. l. 17. cap. 25. Tot tantisque portentis gravissimae Persarum cladi praelusum est.

Illud tamen raritate miraculi prodigia omnia superare videtur: quod ante civile per Italiam bellum, L. Marc. et S. iulio Coss. in agro Mutinensi Plutarchus in Sylla, ac Plinius. lib. 2 et 3. factum recensent. Duo illic montes inter se visi concurrere, magno crepitu assultantes, recedentesque, flamma fumoque inter eos, plena luce, in caelum assurgente, [Note: (6) Fortium et magnorum conflictus.] spectantr ex via Aemilia, magna Romanorum equitum viatorumque multitudine, villae in vicinia elisae, animalia vero multa exanimata concidere. Quid, quod C. Volumnio et Ser. Sulpitio Coss. ut Val. Max l. 1. c. 6.

in urbe Roma, inter primos bellorum civilium motus, carnium , n modum nimbi, dissipatarum partibus pluerit, volucribus ad harum rapinam affluentibus? [Note: (1) Civilis clades.] quod ante bellum triumvirale, ut Plutarchus in Antonio, et Othone. in quo Octavius Antonium oppressit; huius statuae largo Romae sudore manaverint. Quod bello inter Othonem et Vitellium flagrante, in Tiberina Insula, iulii Caesaris statua, caelo tranquillo, ab occidente in orientem sit conversa. [Note: (2) Mutatio imperii.] Quod denique Philippo, Othone, et Friderico in Germania pro Imperio faede contendentibus sol in tres partes divisus apparuit, demum vix uno rursum orbe coiturus: velut ad Fridericum postremo imperium deferens?[Note: (3) Seditio trium pro eodem regno certantium.] An non hoc est inanimatas rerum creaturas nostros dolores laboresque praesentiscere, ac de futuris curam subiicere incogitantibus?

Monstra hoc loco negligenda prorsus non videntur, cum et illa, a futurarum aut praeteritarum rerum demonstratione, hominibus a Deo facta dicantur. Est vero monstrum illud, quod notabilem quandam a natura deformitatem habet toti animatarum rerum speciei extraneam. Quare a portentis differt; tum quod illa necessario deformitatem non adferant: tum quod in rebus etiam inanimatis reperiantur. Non tamen existimem monstra semper a Deo symbolice ad rerum significationem aliquam nobis proponi. cum, ut supra monui, turbata nonnumquam imaginandi vis facultatem formatricem a scopo aberrare faciat, Deo per eiusmodi effectus totius speciei pulchritudinem magis oculis aestimationique hominum subiciente; quod, ut Philosophus ait contraria iuxta se posita magis elucescant. Verum et saepe, vel ad terrorem, vel ad instructionem nostram, de rebus absentibus, monstra esse adhibita, nemo negaverit historiarum non prorsus imperitus.

Hippocentauros antiquitas celebrat, sed fide anxia: cum non nulli inter figmenta et imagines poeticas eos collocent; alii ut naturae conceptum proponant.

Chrysantes horum idea apud Xenophontem, lib. 4. Cynopaed. se delectari, his verbis ostendit.

Plutarchus tamen in convivio Sapient. allatum, ait, infantem a Pastore ex equa ortum, cuius caput collum, manus hominum essent, et cetera equi. Quod prodigium Diocles iudicavit symbolum seditionum [Note: (2) Seditiosa respub.] tamquam si unus populus in diversa consilia, velut naturas et indolem, abiturus esset. AE lianus quoque de Onocentaura hanc historiam recitat. lib. 10. cap. 9. var. hist. quae superiori parte faciem referret humanam, mammis turgida, manibusque instructa, sed parte inferiori Asino similis colore subcinericio. Quae in actione tergo insidens solis manibus ad apprehendendum vescendumque, [Note: (3) Idem pluribus aptum.] in cursu pedibus iuxta, manibusque uteretur: captivitatem adeo impatienter sustinens, ut servitutis odio, inedia sibi mortem concisceret. [Note: (4) Servitutis odium.] Porro dari Onocentauros ex Isaia. cap. 34. V 14 colligitur, dum, inquit,

Maior, pro libertate obtinenda vis, aliis marinis inesse monstris fertur. Siquidem Olaus Magnus in histor. septentr. lib. 21 prooem. cap. I. refert pisces marinos reperiri humana ex parte forma, qui si capti non statim reddantur libertati, procellas moveant, [Note: (5) Libertas a captivis extorta] similiumque mox piscium lamenta et eiulatus toto aequore cum horrore cieri, ut nautae ac piscatores in periculum veniant,

Ita Tritones, Sirenes, Nereidesque marinae vatiorum historiis celebrantur. Ludovicus Vives l. 2. de vera fide Christ. aetate sua apud Batavos, marinum, ait, hominem visum a pluribus, et supra duos annos ibi detentum, mutum fuisse, [Note: (6) Mutus.] et cum iam incepisset fati, peste tactum fuisse, ideoque in mare reiectum, gaudentem se mergi, Pausanias in Boeoticis lib. 9. qui se Tritones vidisse memorat: hanc, inquit, prae se ferunt figuram; Capitis coma persimilis est palustri

apio reliquum corpus spuma inhorrescit minuta, sed eadem, qua lima est, duritia. Branchias infra aures habent, nares hominis, rictum oris latiorem et pantherae dentes, oculi glauci mihi visi sunt: manus, digiti, ungues, quali sunt formae superiores conchyliorum testae. Pinnulae sub ventre et pectore pro pedibus. Qui his tubas, velut Neptuni tubicinibus praebent, significare mihi videntur, mutos loqui [Note: (1) Mutis loqui] Alex ab Alexandro. refert ex Theodoro Gaza lib. 8. Gen. dier. c. 8. huic in Peloponeso spectatam in litore Nereidem fuisse decora facie, vultu humano, sed corpore squamis tecto, quae in frequenti turba, maesta crebrisque suspiriis fatigata, etiam lacrymas fuderit. [Note: (2) Peregrinum solum triste habitanti.] quibus ipse motus levarit humique reptantem iuverit, dum aquis rursum laeta mergeretur. [Note: (3) Quies domi grata.] Amare illas, homines, et quandoque ad feminarum et puerorum raptum sese in litus effundere, idem nobis autor et testis est. Quod recentiori nobis historia [(transcriber); sic: stistoria] an. 1614. Capitaneus Ioannes Smidt, apud Stengelium, de monstris 6.2. §. 8. testatur. Sub auroram sibi in nova Anglia apparuisse in litore memorat humano vultu piscem, cui eximia esset forma. Oculi, nares, genae, os, collum et totus vultus virginem prae se ferebant venustissimam. capillis cyaneo per humeros colore defluentibus. Hoc monstrum cum primo aspectu navigantes terruisset, territum quoque recessit. Sed mox velut correcto terrore ad navem alteram appulit, omnique in hanc nisu evadere ad homines conatum est, sed hinc sudibus contisque repulsum, aliam atque aliam obtinentibus universis conscendere tentavit; sed merito in tam impari amore reiectum. [Note: (4) Amor si inter pares.]

Illis humana quidem fuit ex parte forma, rationalis tamen anima defuisse iure creditur. Sed alia hominum monstra reperta apud iados memorantur, quibus illa non defuerit, de quibus Plin.l.7.cap.2.Aelian. l.4. hist. animal. c. 49. Vincentius Belluac. l. 31. Speculi hist. c. II. Apud quem Ioan Plancarpius Minorita ab Innoc. Papa in Orientem missus circa An. 12 45 refert, in quadam illic terra repertas feminas humana specie

absoluta; sed earum viros seorsim ultra flumen canino fuisse capite, qui venientibus Tartaris in aspera iam, hieme sese aquis immersos [Note: (1) Ira suos auctores primum laedit] mox in arenam volutando proicerent, quod, rursum madefacti, aliquoties iteraverint, donec gelu haec solido constringerentur. Tum crusta hac tamquam chalybe, obarmatis, in tela sese hostium innoxie, coniecerunt, et qua dentibus, qua unguibus, quibus utrisque mirifice valent, hostes dilacerarunt. Aelianus ait l.10 c.25. Cynocephalos hos ultra Gasin Aegypti reperiri, et l.4 c 46. inquit iustitiae observantes esse, et nemini hominum molestos celerrimosque ex ferarum venatione vivere. Illic hirsuto memorat esse corpore; hic etiam pellibus, quod credibile est, vestitos. D. Augustinus eorundem quoque meminit l. 16. de Civit c.8. Solinus in Polyb. Cynomolgos c. 43. nominat. Et c. 65. quosdam etiam equinis capitibus repertos asserit. Vox illis canina magis et equina, quam hominum. qua tamen, ut se invicem, ita alios humana voce loquentes intelligunt, Haec quamquam nonnulli cum Nierembergio l. 5. hist. c. 15. fabulis deputent, multorum tamen auctoritate firmantur. Certe mutus Cynocephalus in sede iudex haereticorum Controversiarum iudicem scripturam mutam adumbrat; [Note: (2) Iudex haereticorum Scriptura aequus quidem, sed mutus.] Dentibus unguibusque intentatis minax, pugnatorem heterodoxum ferocem. [Note: (3) Haeretici adversus Catholicos saevi et feroces.] Sunt enim haeretici sine vero et proprio capite, et belluino potius, quam humano. [Note: (4) Sine humano Ecclesiae capite haeretici sunt.]

Inter monstrosos homines Pygmaeos quoque et Gigantes reperiri magno historicorum consensu et experientia constat, quamvis nonnulli dubitent, a? Pygmaeorum integrae nationes quae cum gruibus certent, [Note: (5) Bellum imparium.] ut Plin. l. 4. c. II. et l 7.c.2. Olaus l. 2. c. II. Solinus in Polyph. c. 15. aliisque tradidere. imparium tamen inter homines bellum nobis hac imagine proponitur, et insperata Victoria, quando Pigmaeos in Goraniam usque Traciae urbem pulsos ferunt, ut Solinus haber, et Olaus de Grunlandia l. c. refert. illic in collis cum gruibus esse decertandum. Non minus mirum, quod Odericus lib. I de rebus Ind. ait Pygmaeos illic trium palmarum

a se deprehensos, qui barbati infantes anno 5. aetatis iam gignerent. Photius vero in Bibliotheca lib. In. dicor. ex Cresia Pygmaeos reperiri istic. qui sesquicubiti altitudinem non excedant, comaque ac viri etiam barba longissima, infra genua demissa, vestiantur [(transcriber); sic: vestiautur] . [Note: (1) Animus corpore maior] naribus tamen simos deformesque, qui sagittarii sint peritissimi, atque insignes iustitiae cultores, sub legibus et Rege Indorum vivant, corvis milvisque et aquilis venentur. [Note: (2) Prudentia, agilitas.] Quorum tria millia Rex in suo habebat comitatu. Reliqua etiam animalia, cum proportione ibidem minora reperiri; ut iumenta istic boum equorumque nostris arietibus maiora non sint, Non illepidum quod Nicephorus l. 12. c. 37. hac in materia recenset, de binis istic visis hominibus perquam disparibus, altero Syro, qui longitudinem cubitorum quinque et palmae unius assecutus erat, et Aegyptio altero adeo brevi, ut perdici, quam homini esset similior, cui tamen corporis exilitas nihil ademisset de prudentia homine digna, vox a Musis non abhorrerer, sermo spiraret generositatem. Uterque paene quintum et vigesimum aetatis est annum assecutus. Ad longius aevum, huic defuisse, illi obfuisse corpus visum est. Nempe mediocrium optima duratio est.

Illud magis etiam ridiculum, quod in nuptiis Ducis Bavariae Nanus in mensam illatus sit, qui inclusus artocreae, hac fracta, erumpens cum armis et gladio, ac more gladiatorum saliens [Note: (3) Miles inopinus.] omnibus risum et admirationem excitarit. De quo aliisque vide P. Casparis Schotti Physicam curios. l. 3 c.7. Maiolum, Nierenbergium et Aldrovandum Solimanno anno 1541. capto Pesto in Hungaria voluptati fuit militem praegrandem Noricum Pumilioni cuipiam suo, qui ad genua non pertingeret, obicere trucidandum, si in commentario suo Surio credimus [Note: (4) Virtus vi pressa] Nimirum virtus quandoque vi opprimitur. Pugnaces tamen Pygmaeos Tyri defensores nobis Scriptura S. exhibet Ezech c. 27. v. 11. ut intelligas naturae vim in parvis eminere maxime. Davidis laus minor futura erat, nisi ipse statura pusillus ingentem sustulisset Gigantem. I. Reg. 17. Magnitudo Gigantum

Num, 13. Hi olim frequentes, praesertim ante diluvium, quaedam etiam loca eorundem feraciora, utpote Sicilia, ubi diversorum proximis seculis reperta sepulchra. Melchior Nugnez in literis Indicis scribit; in regia urbe Pequin regni Chinensis portarum custodes gigantes esse pedum quindecim. [Note: (1) Moles cum virtute iuva] Sed magis stupend um quod Fulgosus refert l. I. c. 6. oculatus testis, sub Carolo 7. Gallorum Rege, iuxta Valentiam in Provincia Narbonensi Gigantis ossa in sepulcro reperta, cuius dimensio triginta implesset pedes, ut veterum fabulae in multis reperiant partibus fidem. In plerisque moles virtute maior. Divus tamen Christophorus utramque pulchro exemplo coniunxit.

De Androgynis ac barbatis feminis, contraque viris imberbibus, tamquam exemplo frequenti notis, hic commemorare non lubet, quamquam imagini serviant, quae aut feminae cum barba robur, aut viro imberbi abiectos femineosque animos tribuit. [Note: (2) Barba vires fortesque decet.] De caudatis hominibus Plinius l. 7. c. 2. et Pausanias in Attic. l. I. Talis olim Anglia plures dedin ob contempti Augustini Monachi Apostolici poenam, infame igitur signum est degenerantium.

Ceterum et hisce in partibus eiusmodi hominum monstra fuere conspecta. Lycosthenes refert annos 1554 infantem natum absque capite, oculorum effigie in pectore expressa. Et Aldrovandus de monst. c. 3. memorat Bononiae anno 1431. mulierem quandam in viculo Tortolione nuncupato enixam esse masculum omnibus membris absolutum, et mox femellam sine capite, [Note: (3) Iudicii expers.] quae parvo circa collum orificio spiritum alimentumque hauriret. Plures vero utriusque sexus bicipites nati reperiuntur. Non abs re fuerit ex Cardano l. 14. de variet. c. 77. eius rei exemplum audire.

Quae figura quaedam est concupiscentiae in homine duplicis, irascibilis et concupiscibilis, apte in femina, utraque in parte imbecilli, per caput geminum, adumbrata.

Nec minus Lycosthenem inter varia haec recensentem audire iuverit. Anno 1538. ait:

Verum ex actionum conformitate, aut discrepantia hoc potissimum cognoscendum esse sentio; cum nihil vetet eandem animam duo informare ac regere posse corporis unius capita. Quare virum illum bicipitem sibi in omni actione consentientem; ut voluntate una, sic et anima praeditum fuisse existimem: secus alteram feminam sibi dissentientem ac parte etiam praemorientem altera. Quocirca et in symbolo concordium ille, haec discordium in figura servire poterit. In infante utriusque sexus, par coniugum thoro continenti sociatorum licebit exprimere Gemelli illi Lovanienses par Consulum ean dem urbem uno corde iunctisque consiliis et operis regentem scite repraesentabunt.

[Note: (2) Ventris curae deditus.] Eiusdem Pareus meminit, additque membris ceteris fuisse optime constitutum, ac peregrinando magnam a curiosis stipem collegisse. praeclara hominis ad ventris curam abiecti imago.

Philostratus etiam refert in vita Apollonii lib. 3. c. 4. eo tempore, quo hic Syracusas venit, mulierem non ignobilem tricipitem puellum edidisse, cuius corpus reliquum recte compactum constitutumque fuerit. [Note: (3) SS. Trinetatis imago] ut Trismegistus in hoc puero Aegyptiacus, sive etiam imago quaedam divinae Triadis expressa utcunqueve videatur. Tristius est quod Aldrovandas de Monstris narrat in regione Novarensi, seu ut alii Pedemontana

anno 1587. natum esse ex vetula muliere Satyrum heptacephalon, sive monstrum septem capitum humanorum: quorum unum tamen in medio monoculum, et hircinis esset auribus, cruribus tamen ac pedibus esset bubalis, reliquo corpore hominis, septem brachiis, ut et capitibus, uni thoraci affixis. Additque Bononiae anno 1625. apud Tebaldinum impressam de simili monstro fuisse historiam, quod ex muliere Foroiuliensi, Perdonone dicta, natum sit. [Note: (1) Peccata capitalia.] In quo mihi idea quaedam septem peccatorum capitalium, quae inferiorem hominem bruto similem reddunt, exhiberi videtur. Luxuria vero, cum maxime excaecet hominem, et hircum suo faetore redoleat, iure uno oculo et hircinis auribus pingitur. [Note: (2) Luxuri]

Intnr bruta animalia et porcos, et vitulos, et agnos bicipites [(transcriber); sic: bicpites] censet

talis natus est. Illud rarius, quod anno Christi 1269. Calissae inita octavum diem natalis Christi, vitulum cum duobus capitibus caninis, et septem pedibus vitulinis natum referat; ita ut caput unum in cauda, alerum in fronte obversa sibi invicem spectarentur, ambigeresque quo esset incessurum. [Note: (3) Respub. suis capitibus dissidens.] Ab illius mortui corpore canes et volucres abhorruere. Est reip. [Abbr.: rei publicae] inter se pugnantis, dissidentibus supremis capitibus forma, quam iure omnes aversantur. Ceterum porcus biceps, [Note: (4) coniuges ob lu xuriam divisi.] coniuges ob luxuriam dissidentes: vitulus biceps, [Note: (5) Iuventus discors.] discordes iuvenes: agnus [Note: (6) Religiosi dissidentes] vero religiosos dissentientes exprimet.

Sed et homines belluinis capitibus progenerati. ut Aldrovandus in hist. Monstr. anno 1565 refert in Hungaria mulierem enixam esse puellum capite elephantino, reliquo corpore persectum, [Note: (7) Sagax.] et Romae uxorem Cornelii Gallicani infantem, canino capite, [Note: (8) Vigil.] qui Deum Aegyptiorum Anubin repraesentaret, et Perusii anno Christi 1626. puer hirta fronte faciem bubonis [Note: (9) Melancholicus] aemulabatur. Ad fontem Aquae bellae, cum mulier Catharina Sarbucata febribus vexata ad has pellendas ranam vivam alligasset palmae manus, dum exspiraret,

sique ad viri congressum venisset, prolem ranae capite deformem enixa est, [Note: (1) Garrulus] anno Christi 1517. In quibus elephantinum caput sagacem, caninum vigilem, bubonis melancholicum, ranae garrulum poterit designare. Contra variae bestiae a Lycosthene. Aldrovando aliisque humano capite natae feruntur. Lycosth. ait in ceteris quod anno 1109. in parochia Laegiensi porca enixa sit porcellam capite humano, [Note: (2) Impurus.] anno 1290. mulier humano capite leonem [Note: (3) Crudelis.] peperit. Sic Cardanus lib. 14. de var. rer. c. 64. meminit pattus ex muliere, qui humana forma superiore fuerit, et infra canis, [Note: (4) Impudens.] qui ad Pontificem expiationis causa delatus sit. et Cornelius Gemma l. I. Cosmocrit. refert natum sua aetate cum accipitris capite canem esse. [Note: (5) Rapa] Quae aenigmatis loco natura finxisse potest videri, ut tamquam Sphinx quaedam in his imaginibus suos hominibus mores erroresque proponeret. Multi enim qui humano spectantur vultu toto corpore vel porci sunt impuritate, vel canes impudentia, vel leones feritate, vel rapacitate canes accipitresque aequant.

Porro universim producere, qui vel abundant, vel deficiunt, vel transformantur quibusdam turpiter membris longum sit. Multa apud Lycosthenem, Aldrovandum, Pareum, P. Stengelium, ac postremo apud P. Casp. Schottum in Physica illius curiosa l. 5. reperies, quo to remitto. Illud quod ex Stengelio l. 5. c. 7. recenset de homine sine manibus brachiisque, horum tamen officia pedibus magna promptitudine exequente, et ego praesens Coloniae ubiorum An. 1628. spectavi. hic rotundo corpore ab humero ad femora usque trunci vestiti speciem praeseferens, in mensam agili sese librabat saltu, moxque tergo nixus, excussis calceis, utroque pede, tamquam expeditis ad opera artesque diversas manibus utebatur. Instrumentum in musica organicum sibi appositum scite pulsare doctus, digitis pedum prompte habiliterque discurrentibus. Acu deinde filisque et panno oblato, non minus expedite sartoris munus obibat, seu fila angusto acus foramine traicienda essent, seu consuendus pannus. Ita et perite

calamo literas offormabat, et chartis pictis ludebat, miscens, ex more dispertien sque: dedebat bibebatque, partiens cibos, potumque in vitrum ex lagena transfundens. Ira homo iste in pedibus, brachia simul manusque possidere videbatur, icon pacifici, et parvo apparatu, de suo tantum, viventis. [Note: (1) Pacificus et parvo contentus.] Nam talis neque bellis, neque rapinis idoneus; sibi aliisque sedens potissimum utilis esse solis pedibus videbatur.

Quod monstrosis quandoque partubus humana Deus castigare scelera, et horrifica figurarum imagine a vitiis abducere conatus sit, non paucis exemplis est compertum. Novimus quae in Germania vestium novitas luxusque et insolentia iam a pluribus seculis dominetur, et superbiae luxuriae que deserviat. Ira scissis quandoque et lare pendulis, perque brachia et femora protuberantibus, vestimentis locus fuit. quo tempore in Marchia Regiomonte anno 1555. ut Lycosthenes ex Fincelio refert, monstrosus equus natus est, in quo laxa propendensque ad inferiores fere pedum talos cutis thoracis, et caligarum latis longisque scissuris hiantium, vicem supplebat. [Note: (2) Vestium luxus et insolentia.] Haud multo ante in Belgio anno 1543. ipso conversionis S. Pauli die, ex honestis nobilibusque parentibus natus est infans, teter admodum et horribilis aspectu, flammeis et radiantibus oculis, ore naribusque bovinis, quae in cornu oblongo prominerent. Dorsum illi canis pilis hispidum; cauda sursum reflexa, nec modica, manus pedesque cygninis plantis, at unguibus obarmatis similes: Diversae per totum corpus ferarum exstabant facies: Simiarum in pectore duae, hinc et hinc iuxta mamillas: tetra duo et minacia canum surgebant ad utrumque cubitum in brachiis totidemque in gennum patellis capita: felium in ventre bini iuxta umbilicum oculi. [Note: (3) Sceleratus homo] Hic partus in lucem, multorum terrore editus, quatuor horis superfuit, ac tandem moriens exclamavit: Vigilate, Dominus Deus vester adven? at. Ita Lycosthenes ex Peucero, Munstero, Bruschio. magis etiam terrificum monstrum eodem saeculo an. 1577. in Ungaria prope Budam repertum est, superiore illud corpore

referebat hominem; sed asininae illi aures; pedibus et reliqua ad umbilicum parte bovinum erat et alatum, a cubitis brachia emergebant quatuor, quibus arreptos lapides, cum multorum accolarum caede, in obvios quosque spargebat, ut defendendi gratia multitudine armatorum hominum illud prosecuti sint; at non sine magna suorum clade straverint. [Note: (1) Perversus homo.] ut Aldrovandus de Monstr. Gravius illud, quod de alio circa ripam Nili Monstro scribit, hoc tribus capitibus, aquiliae, draconis, et vulpis horrendum erat, cetero corpore velut humano, sed squamosa serpentis cute obrecto, brachio manuque hominis ab uno latere, ab altero aquilino pede prominente. Erant et mammae humanae, sed Leonina cauda, sexus amphibius. Praeter hominis pedes, tertius quoque leoninus, et anserinus quartus erat. Homines animantesque Ceteros devorabat. [Note: (2) Concupiscentia triplicis regnum.] Ita denique Baionae in aquitania, meliori tamen omine, puer natus est omnibus recte membris constitutus, sed ubique oculatus. Ut centoculus in hoc Argus: non [Note: (3) Attentus et circumspectus in omni opere.] fabula, sed veritas fuerit, qui priusquam post dies quindecim exspiraret, clara voce locutus est. Tales sunt imagines quas Deus hominibus depingit, operante, aut certe oboediente natura, ut in his videamus, quam pulchrum sit illam tueri formam, quam Deus ad similitudinem suam, utcunque in corpore humano, magis tamen in anima delineavit. Quam enim difforme, in prima figura, ita ridicule scissa cute spectare equum: tam indecens, ita insolenter superbire in veste hominem, quam triste tot ferarum in uno homine facies membraque contemplari; tam miserum ad brutalem diversa inter scelera vitam degenerare, quam turpe inferiorem hominem animalem alatum esse, et superiorem ubique obsequentem, ad proximum persequendum atque opprimendum secum trahere, tam indignum rationalem animam irrationali appetentiae obsequi, contraque virtutes praecipuas pugnare, Iam si, ut in tertia figura est, bestiales impetus tamquam capita ducesque rerum agendarum sint, quid umquam recte honesteque transigetur? Solus Argus puer nos prudenter ubique iubet esse oculatos, circumspectos,

Concludo haec ex Schotti Phys. Curis l.5.c. 29. §.I.ubi sic habet. Prima itaque finalis monstrorum causa est, ut sint signa Dei, volentis incautos mortalium animos monere, aut sanare: sicut enim per somnia, per prophetarum oracula, per varia prodigia, ita et per monstra atque monstrosa praemonere solet non probos modo et cultui suo addictos, sed improbos quoque neque singulos tantum homines, sed integras etiam nationes et gentes Sunt qui nullum monstrum sine praesagitione natum existiment, et c. Ex eorum mente infans ille ore gemino, quatuor oculis, dentibus binis, barba et duabus brevissimis auriculis natus an. Dom. 308. apud Daphnen Antiochiae suburbium Constantii Imper. temporibus [Note: (1) Ecclesia et resp. dissidens.] temp. in statum deformem verri significavit; propterea, quod saeculum succedens obscae nissimis moribus fuerit deturpatum, et Imperator Constantius fraudulentis Arianorum imposturis illa queatus, a veta pietate recesserit, Mauritii Imp. aetate an. 578 puer alius in Thracia natus sine brachiis, et ab umbilico dein ceps in piscem desinens. [Note: (2) Ecclesiae mutilae et degener] Canis insuper capite Leonino [Note: (3) Custos Eccl. mutatus.] et Foetus quadrupes [Note: (4) Brutalis homo] infelicem Mahometis adventum praemonstravit, quippe qui audaci illecebra et vanissimis commentis hominum mentes decipiens, terra marique dominari coepit, quod monstra illa partim terrestria, partim aquatilia significasse autumant.

Foetus humanus canino capite in lucem editus anno 914. mores Christianorum illius aetatis praedixit, [Note: (5) Christiani se lacerantes.] qui mutuis morsibus se lacerantes, suere tandem a reliquiis impiarum haeresum Anthromorphitarum et Manichaeorum defaedati. Monstrum bicorpor ex homine et cane integratum, Albaniae in Epiro natu an. 1233. civitatem illam caninis morsibus et clandestinis proditionibus divexandam ostendit. [Note: (6) Res??? disco?] aliud triceps apud Samnites anne. 12 55. tres Imp. Rom. competitores. Puer biceps et quadrimanus an. 1293. Bizantii natus, Imperii Bizantini

ruinam ac perniciem. [Note: (1) Resp. eversa.] Puellus quadrimanus [Note: (2) Ecclesiae schisma] et quadrupes [(transcriber); sic: quedrupes] natus circa an 1387. Schisma Benedicti 13. qui antea Petrus Luna nominabatur, portendisse dicitur. Monstrum illud horrendum, quod an 1496. in Tiberi repertum fuisse scripsimus, corpore humano squamoso, capite asinino, manu dextera humana, sinistra ad instar pedis elephantini, pede dextero aquilino, sinistro bubulo, ventre femineo, pectore mammis turgente, cum capite ad podicem barbato, alioque draconem aemulante, [Note: (3) Haeresis in se varia et divisa.] hoc inquam monstrum tam varium, aut varias haereses tempora illa secutas, aut perditos temporis illius mores denuntiavit. Alterum anno 1312. Ravennae natum capite cornuto, pede rapacis avis, genu oculato, alis loco brachiorum instructum, et sexu utroque deforme [(transriber); sic: desorme] , [Note: (4) Bellum in ter Pontis. et Reges, Christ.] excepit bellum funestum inter Iulium 2. Pontif. cum universa pene Italia, et Ludovicum 12. Gall, Regem. De hoc cum Surius in histor. anni 1512. verba fecisset: addit.

Mitum est quod Boethius lib. II. infert in Northumbria visum ante bellum Constantini Scotorum Regis cum Athelstano Anglorum rege susceptum. Homo sexu virili unoque ventre gemino pectore et capite brachiisque quaternis natus, tanta dissensione voluntatum actionumque inter se pugnabat, ut quod alter vellet, nollet continuo alter, nec adduci quidem possent, ut, licet ventre communi essent, cibum tamen una caperent; aut una dormirent, verum cum alter cibum somnumve caperet, recusabat alter ieiunans vigilansve, neque raro contumeliosis sese invicem verbis, pugnis etiam unguibusque certatim lacerabant, denique nec simul mortui, verum uno consumpto, alter sensim

foetore demortui cadaveris extinctus est. [Note: (1) Seditio fratrum vel principum cognatorum. Item corporis et animae dissidium.] Nimirum haec erat, unius Insulae Regem foede dissentientium non aliena effigies. Horrendum longumque relatu esset, quod monstrosis partibus nata per Germaniam Haeresis figurata sit. Uno a Friburgo Saxonum lapide, in pago ditionis Cellensis, Lycosthenes de prodigiis. eo tempore quo Lutherus clausto omnia ac pudore rupto ad illicitos passim thalamos, novamque carnis libertatem consecratos Deo homines provocabat, vitulus cucullatus [Note: (2) Lutheri imago, et apostatarum monachorum.] in lucem prodiit, germana Lutheri sectariorumque incontinentis lasciviae idea, cuius monstri ipse Lutherus et inspector, et arbiter fuit: opinor non ignarus, hanc de se fabulam a superis dari. quamquam aliis, ut omnium perditorum mos est, vitia sua affingeret. Rarius est, quod in ducatu Mechelburgensi, iam haeresi infecto, loco Muisal, haud procul a butzum oppido evenit. Pulpitum in templo igneum erat vivo impositum lapide, verum antiquitate et teredine adesum, in cuius scapo excrevit humana manus omnibus suis partibus absoluta, inaversa tamen manus parte facies hominis erat, oculis, naso, ore et barba praedita: neque vita deerat, siquidem visa in dies, non sine conatu ac sudore, moveri saepius, quod monstrum ad annum Christi 1594. Iansonius. Tom.9.l.2. Merc. gal. refert, existimatque per manum opera, per facie in oculosque humanos, fidem designari [Note: (3) Bona opera fidei iungenda] ut si Deus admonitos voluisset, opera ad fidem illis novae fidei buccinatoribus adiungenda esse: quod illa sine operibus mortua censeatur. Verum, quam demum interpretationem habet monstrum illud Hispanicum, anno huius seculi 2.8. Ambigenitae [(transcriber); sic: Ambigeuitae] spectatum? Mercur. Gallob. ann. 1629 quod nec homo, nec brutum, nec volucris, nec quadrupes erat, sed omnia inusitato prorsus spectaculo coniungebat. Avis credebatur, adeoque deiecta ex alto in terram est glandibus: 27. pedum longitudinem contineri est visas caput bovinum, et vox mugitusque bovem referebat: oculus in fronte humanus: aurium vice dependebant hinc atque illinc alae: cornuta

in vertice eminebat vitta. tuber a tergo testudineum in pectore lorica: gemini pro cauda enses spectabantur. [Note: (1) Bellum laboriosum, quod brevi novos et inexspectatos eventus habeat.] Hoc Aenigmate Hispani de obventuris bello calamitatibus, de regnorum divulsione, forte et de admissis sceleribus commoneri poterant, neque enim quicquam in tam infelici horrendoque monstro amandum sperandumque obiciebatur. Concludam haec de monstris postquam admonuero, quaedam ex his generatim tantum malum aliquod bonumve (uti in prodigiis etiam assolet) praefigurare. Ita si Herodoto. lib. 8. fides habeatur apud Pedanenses qui Halicarnassum accolunt, quoties mali quippiam Amphyensibus immineret, tunc Antistiti illi sacrorum Minervae grandis subito barba enascebatur. Polydor. Virgil lib.13.hist. Angl. [Note: (2) Inexspectatum malum.] In his opinor, exemplis Dei erga nos elucescit cura, quos tam novis rerum figuris sapienter instruit, ut vanus omnino sit, qui haec neget ad nos erigendos corrigendosque a Deo adhiberi.

Non tamen contendam omnia tantum figurata esse, cum multis quoque exemplis conster, in scelerum quoque poenam prodigia monstraque a Deo immissa esse Monstrosi illi ex Anglorum gente homines, qui truncatam velut equi caudam nati in lucem adferunt [Note: (3) Ludibrium.] maiorum suorum crimen luunt, ut qui D. Thomae Cantuariensi in Strodo ad Meduciam flumen vico, scelerate illuserunt praeputata equi, quo vehebatur, cauda. Mitis hodie dum in hac Coloniensium Dioecesi Hackenbrogensis Dominii rustici, quotannis post Pascha, Maii fere tempore, plectuntur, ob innocentis cuiusdam, ut ferunt, supplicium, gallinis, si reus non esset perniciem imprecantis, poena consecuta est, atque etiamnum viget, ac'nisi ante efferantur, aut nescio quibus latebris condantur, dicto tempore intereunt. [Note: (4) Mors innocentis] De prodigioso viri ex femore partu alibi, cum de fabularum origine disseremus.

Ita quae cum natura rerum pugnant ostenta plerumque infausta, hominum regnorumque inter se collisiones praesignant. Sic anno 15 45. turbis bellisque

in Germania natis, praelusit tali Deus spectaculo, in Silesia potissimum conspecto. Duxit ab oriente instructam Ursus acrern, cui ab occasu, cum armata otiam manus occurrit Leo Inter exercitum utrumque lucidissima emicuit stella. Mox inter se congressi dimicarunt acriter, ut distillare ex sauciatis sanguis, et exanima corpora decidere viderentur. Inter praeliandum sese Aquila super copias Leonis dealta rupe alarum remigio libravit Dirempto quasi certamine, Leo inter suas fulsit cohortes nullum Ursi vestigium, sed prostrata iacuerunt cadavera, qua alter constiterat exercitus, quibus canitie venerandi adstiterant senes. Finito praelio reduxit exercitum ad occasum Leo. Quo aliquo usque progresso, quidam albo et ornato vectus equo, ad pugnae locum a copiis rediit, atque in eum equum iuvenem cataphractum ibi stantem collocavit, et versus ortum procedentem comitatus cum ceteris speciebus evanuit. [Note: (1) Bella Germania] Sic paucis ante annis, videlicet 1332. non procul Oeniponte mirae visae sunt imagines. Hinc Camelus prodibat, quem flamma minax in orbem cingeret: inde Lupus non tantum flammeo accinctus orbe, verum ignes quoque ore flammivomo egerens. Sequebatur hunc Leo, cui vir cataphractus, in montium stans aditu, blande demulcebat iubas, rursum, ut videbatur adblandienti. Quae, siquis vel gentibus familiaria, vel etiam familiis Europae praecipuis usitata pro insignibus, cum illarum aetatum rebus gestis comparet, haud difficulter proposita caelitus aenigmata enodabit.[Note: (2) Bella septentrionis]

Magis illud involutum est, quod apud Schottum lib. 6. mirab. c. I. una cum ante memoratis ex Ioannis Ionstoni classe 3. Thaumatographia producitur, propter imaginum, quam involuit varietatem. An. 1534. die 3. iulii in oppido Germ. Schleswich a meridie caelo sereno conspecti in aere Leones ex locis diversis ad conflictum concurrentes. Cataphractus [(transcriber); sic: Catapractus] his assistebat hastam quatiens. iacuit haud procul ab equite humanum caput, sine trunco, imperatorio

ornatum diademate. Modico post intervallo Apra caput aculeatum visum, et duo Dracones ignem vomentes. Unicae deinde et amplissimae urbis effulsit imago ad lacum positae, classeque et terrestribus obsessae copiis Crux super hanc sanguinei coloris conversi paulatim in atrum. prodit item alius equus igneo flagrans colore, imperatorium in capite diadema gestans, quem insecutus sine sessore equus est. Postea in ampla planitie duae ardentes enituerunt arces, alto vicinae monti, post quem grandis Aquila dimidium sui corporis exerens. Aliquot ibidem Aquilarum pulli candido nitidi colore apparuere; item Leonis supini caput insigniti corona. Gallus gallinaceus rostro feriens fodiensque caput tantisper, donec a trunco corporis delaberetur solutum, et evanescerer, corpore diu conspicuo. Adstiterunt et alii Leones et iuxta Apri caput Monoceros, paulatim in Draconem conversus, alia que plurima inusitatae figurae, et magnitudinis animalia. Arsit in celsa rupe arx duobus cincta exercitibus, et visa est integra regio frequentibus oppidis, arcibus, et vicis referta. Sed mox totus tractus in quo haec steterant igne correptus conflagravit, et ruinas vastae terrae stagnum amplissimum obruit, exstantibus tantum turribus in loco, in quo antea magna illa urbs apparuerat. Ad ripam lacus grandis camelus bibenti similis constitit. [Note: (1) Turbatio Europae ab haereticis et Turris.] Haec ille. Quae tanto apparatu scena eo tempore a Superis instructa est, quando adhuc bella cum Turcis vigebant, instabant cum haereticis Germania. Urbs illa super quam Crux, romana iure habeatur Ecclesia, ab utroque hoste violata, Arces cum regione et oppidis, quae igne correptae haereseos, in imperio periere et submersae sunt, praeter veteres Ecclesiarum turres nihil ostentant. Quemadmodum Leones Draconesque et Apri, ex Germania et septemtrione, ad hanc cladem concurrerint minime obscurum est. Monoceros in Draconem versus, Ecclesiasticus principatus deficiens censeri potest. Imperatorium caput sine corpore

viderunt, qui deficientem a Carolo exercitum perfidum et haeresi iam corruptum cum Mauritio Duce conspexere: Leonem coronatum truncavit Gallus; quando cum Metis, tres Episcopatus sustulit. Camelus ad lacum innundantem bibit, quando Turca tot terras haeresi primum mersas tenuit, adhuc ceteris nondum siti extincta imminens. Cetera Lectoris iudicio in caelestibus his picturis evolvenda relinquam.

Superior tamen imago, quae ursum et leonem superveniente componat Aquila, videtur atrox illud bellum, inter Ioannem Basilium ferocissimum simul et victoriis elatissimum Ducem Moschorum, tum deinde magnum Livoniae Magistrum imparem quidem tauto hosti, sed cum Polonicae sese Aqulae submitteret, defensum proponere nisi mavis Albertum intelligere Brandeburgicum ursi instar omnia late in Germania vastantem, cuius demum furorem Saxonicus Leo obiectus pressit. et Aquila interveniens Caesarea, a Gallo confoederatisque abstractum, utcunque compescuit, donec a Brunswicensi victus succumberet, totaque illius vis evanesceret. Camelus et Lupus Leoni occurrentes, haberi possunt Turcae et Transilvani Ungariae incumbentes, quibus Ferdinandus Rex occurrit, Caesaris Caroli ope fretus. Ut ut sit, in his Superi emblematibus imminentes Germaniae calamitates non vana coniectura adumbrarunt.

Sic et magnorum faris Principum non raro Deus figuratis imaginibus, aut alio quodam signo praeludit. ioannis Saxoniae Ducis et Electoris mortem haec symbola indicarunt. Arbor marcida atque eversa primo eminebat; deinde expeditus eques, qui truncatam ramis arborem prae se ferret: tum magna et atra crux in nube densa: tandem ex ea horribile fulmen ingenti sonitu excussum est. [Note: (1) Mors Principis] Ita Schottus I. cit. Apud quem et Nierembergius lib. I. de mirac. natur. in Europa c. 53 ait, quod in quodam Monasterio Galliae S, Mauritii dicto, tot in quodam stagno sint pisces. quot in claustro Monachi, quorum aliquo

aegrotante, supernatet et piscis quispiam infirmus, qui illi morituro praemoriatur [Note: (1) Mors religiosorum.] Est hoc Monasterium ad flumen Rhodanum in finibus Sequanorum resque plurium testium, etiam oculatorum, fide constat.

Absolvam hoc caput huius aetatis clarissima imagine, qua Deus instruere illustris familiae hominem, ac de fatis imminentibus erudire voluit. Utar fere auctoris P. Georgii Stengelii de ovis Paschal. Embl. 7. verbis Novi ego familiariter, inquit, in Alsatia nobilissimi nominis et familiae hominem, qui se, quietis gratia, a meridie in torum reciperet, iubebat in mensa statui crystallinum calicem vino rubro punicantem; ut a somno siccior illico se posset haustu praesenti refrigerate. Hic mos illi erat quotidianus, aliquando igitur integis sensibus, et valetudine prorsus vegeta accubuit; ubi, nescio quae, hominem subiit cogitatio de aeternitate, quae eum non sivit obdormiscere, cum hac cogitatione dum luctatur, atque ante oculos positum vitreum scyphum animo nolente identidem contemplatur, scyphus repente, nullo attingente, velut ictus, sonat, et sponte sua medius dissilit, vinumque in mensam effundit, [Note: (2) Vita fragilis] territus inexspectato spectaculo dominus, tintinnabulo, quod pone stabat, dat signum. Adsunt famuli, quaerunt quid velit; quibus trepida voce, rem uti evenerat, recenset, additque ita vitam suam quemadmodum vitrum rumpendam, animamque vini instar effundendam, solantur illi, tristem cogitationem abicere iubent, vitium in vitro fuisse, quo ex oculis submoto, aliud vino plenum substituunt. Verum ille eadem cogitatione defixus, ratusque bono se genio de imminenti morte admoneri, alterum hoc vitrum claro sonitu rumpi, vinumque in mensam evomere conspicit. Maior ergo quam prius hominem invadit consternatio, vocat famulos, vocat uxorem, mandatque, ut actutum Bruntruto advocent, animae suae medicum: nam de corpore actum esse, non secus ac de vitro iam altero prodigiose utique fracto. Uxor ubi

frustra delirantis tristitiae vanitatem esse monuisset, denique appromisit se Patrem Societatis consuetum advocari curaturam Interim tertium, ante exploratum scyphum, ne quod vestigium laesionis esset, reponi iubet, Inanem tamen viri imaginationem arbitrata, Confessarii curam omittit, dominus vero peccatis per digitos, memoriae causa, digerendis intentus, tertium denique (quis digitum Dei non agnoscat?) vitrum dissilire vidit. Moxque per Superos actestari vocatam coniugem, et servos, ut confessarium quantocyus accersant, modicum sibi temporis superesse quo saluti suae prospiciat. Nondum persuasit domesticis: ita mundus omnia facilius credit, quam sua pericula. Sic dies in vesperum extracta. Crepusculum dici, fuit et crepusculum vitae: nam ad primam faciem mirifice coepit pallere, segnius et vena micabat, ac vires in momenta singula deficiebant. Ergo tum demum uxor equos mittit expeditos et quanta posset contentione iubet famulum celerare, O quam occulta sunt Dei iudicia! Itinere, alioquin non admodum longo, neque erroribus exposito, in media, quae interiacet, silvula tota nocte vagatur, dum interea media iam nocte herus funus fuit. O non fortuna tantum, sed et vita mortalium vitrea. Discant ex hac imagine cautius suae saluti consulere, qui eadem se natos sorte non ignorant, ut aliquando moriantur.

CAPUT XII. De somniis, et, an homines per ea, tamquam figuratas imagines, instructi fuerint.

AD somnia progredimur, ut, cum recepta veterum recentiumque opinione, alia ex his vana, alia rerum latentium significativa reperiantur, exploremus, an non symbolicis aenigmaticisque figuris

nos somnia erudiant. Quibusdam somniis per obiectas nobis imagines vera repraesentari persuasum antiquis fuit. Romani oblata de rebus publicis somnia, fidem rerum abditarum facere, ac minime vana esse credebant, ut Rosinus l.2.c 2. quocirca solemni victimarum expiatione praevia, lotoque vivo in amne corpore; aut Onirocritae, seu interpreti somniorum, illa; aut certe Diis penatibus enarrabant, ac postridie publice civibus vulganda prae coni offerebant. Captabantur vero etiam somnia, cum se non offerrent in delubris templorum, iuxta illud

quamquam C. Plinius l. 7. c. 57. Deucalionis filio Amphyctioni, Pausanias in Atticis Amphiarao vati, Tatianus Martyr Telmessensibus Lydiae populis primam somniorum interpretationem tribuant. Verum tamen non omnibus credendum somniis antiqui censuere. Hinc de divinatione

animum vera somnia, quod pellucida cornuum natura sit, inquit Macrobius in som nio Scipionis lib. 1. c. 3. et visorum simulacra exprimat; per eburneam vero portam vana subire dicebant, quod ebur solidum ac minime sit pervium imaginibus.

Verum haec Poetarum de somniis somnia, nos in iis veritatem, siqua latere potest, scrutamur. Quocirca distinguenda cum eodem Macrobio erunt somniorum genera, in )/ONEIRON, (/ORAMA, XRHMATISM\ON, )EN/UPNION, *F/ANTASMA: quorum duo postrema nihil divini continent, siquidem )EN/UPNION a vigilantium curis noctu recurrentibus oritur, iuxta illud

ut Eunapius in eius vita, ancipiti cura de vitae instituto fluctuanti, oraculum versibus editum, et, ne memoria deflueret, levae etiam manui inscriptum,

Reliquum est ultimum genus somniorum )/ONEIROS dictum, quod non per species rerum proprias, sed aliis in formis ac per imagines rerum figuratas, veritatem proponit, atque hoc solum est de quo praesenti tractatione inquirimus. Cum nos Superi pictis non erudiant in tabula imaginibus, quibus, velut in symbolis aenigmatibusque, abditarum rerum sensus communicent, habent tamen vim quandam artemque pictoriam, qua vivaciori longe colore lineamentisque expressioribus animo figuratas hasce imagines subiciant, quando videlicet in phantasia, sive animo etiam humano, velut in tabella, rerum figurate significantium species clarissimas exprimunt, ceteris interea sensibus, somno obligatis. Ita evenisse celeberrimo iuveni iosepho Patriarchae pluribus exemplis tenemus, sidera illa caelestia sibi vidit inclinata [Note: (1) Superiores inferiorem venerantur.] et manipulos fraternos suum devenerari. [Note: (2) Multi pares sui similem colunt.] Ita pingues Pharao spicas bovesque, [Note: (3) Anno nae copia.] ac deinde macilentos [Note: (4) Annonae caritas.] conspexit. Ita in carcere pincerna regius, mustum sese in Pharaonis exprimere calicem, [Note: (5) Regius favor.] alter pistor aves sese pascere somniavit, [Note: (6) Supplicium et poenam ortis.] Ita denique Nabuchodonosor statuam illam, quadruplici metallo conflatam, atque ex lapide deciduo imminutam, [Note: (7) Caelestis potentia mundanam conterit.] per somnium intuitus est. Sed tam explorata hoc loco non prosequor. Ex reliquis omnium pene seculorum historiis nonnulla exhibeo cum symbolica, tum aenigmatica.

Ante omnia tamen observandum, non eam semper aut significandi vim figuratis eiusmodi somniis, certitudinemque veritatis subesse: tum quod a naturalibus persaepe causis ortae, casu magis, quam intentione regantur: tum a Daemone, mendaciorum fabro, non raro ad fraudem componantur: tum denique

Fuerunt tamen olim atque etiamnum sunt, qui ex figuris quibuslibet pene somniorum, superstitiosa interpretatione, abditam veritatem de re futura conantur elicere, horum decreta ne omnino ignoremus,

Versibus quaedam ex Hadriano iunio Medico deprompta subicio, magisque symbolographis digna expono.

Addunt alii speculum per somnum intueri, [Note: (13) Vita longa] aut in aqua contemplari [Note: (14) Vita longa] faciem, inter mortuos cernere fratres aut sorores, [Note: (15) Vita longa] vitam denotare longam. Capillitio privari caput, [Note: (16) Mors propinquorum.] aut somniare nuptias. [Note: (17) Mors propinquorum.] mortem indicare propinquorum Idemque extractum dentem aut amissum signare oculum. [Note: (18) Mors propinquorum.] Leporem vidisse mortem portendere. [Note: (19) Mors] Ferrum tractare, longam vitam. [Note: (20) Longa vita.] Apes captare, lucrum, [Note: (21) Lucrum. VIII.] uri et boves arare. [Note: (22) Lucrum. VIII.] Aves intrare domum, [Note: (23) Iactura.] iacturam. Muscas videre, [Note: (24) Iniuria] iniuriam. Serpentes interimere, [Note: (25) Victoria.] victoriam. Oleo perfundi. [Note: (26) Felicitas, Somnia aliis alias] felicitatem. Fornaces ardentes, peregrinationem; domorum incendia, infamiam. Manus mundare, molestiam. Agnos pascere, dolorem; vela cernere, malum praefigurare.

Haec tamen facile ridebunt ei, qui naturales somniorum causas expenderint, quae vel incorporeae sunt, atque ex curis, cogitatis affectionibusque amoris aut odii praeteritis pendent, aut certe corporeae, vel extrinsecae nobis; ut cibus potusque est, is comprimis qui caput petit, atramque bilem generat, vel intrinsecae, ut sunt humores corporis. Ita sanguinei iocos, am oena loca, sanguinem, purpuram, volatusque

somniant. Pituosi aquas, imbres: natant, mergunturque Bile flava exundantes, ignes, pugnas, victorias somniant. Melancholici, atra bile pressi, lutum, carceres, funera, timoresque fingunt. Unde ex his certa de futuris coniectari velle, omnino frivolum. Sunt tamen in superioribus multa quae symbolica sunt, non quidem vi somni, verum rei ipsius natura. Ita muscae contumeliosos, serpentes hostem designant, dens aut oculus amicum, lepus timidum exhibet. Verum haec in somno occurentia, nihil certitudinis adferunt, ut expertus ille est, qui postquam per oblat um somnium visus sibi esset in aquilam transformari, [Note: (1) Victoria.] interpretem de certaminis Olympici eventu sciscitaturus adiit, qui subito; vicisti, inquit, ista enim ave nulla volat celerius: alter consultus. Tu vero, inquit, te victum non intelligis? aquila enim aves ceteras insectans ipsa postrema est. Ita alter visus per somnum quadriga vehi, [Note: (2) Triumphus.] cum Olympia cursor a diturus esset, coniectorem adrit, qui resp pondit victorem fore; hoc enim celeritatem et vim equorum designare: alius omnia secus interpretatus. Vincaris, inquit, necesse est, an enim non intelligis ante te quatuor cucurisse? De Pompeio accepimus somnio motum esse ut decretorio fatalique sibi praelio cum Caesare decerneret. Sedente enim sibi in theatro plausum a toro dari populo [Note: (3) Mundus fallax.] imaginatione noct urna finxerat, quod male ad spem eventumque victoriae deflectebat, et Darius ante postremum cum Alexandro conflictum per somnum viderat exercitum Macedonum flagrantem [Note: (4) Fortis ardensque miles.] et Alexandrum Persica indutum veste Babylonem templumque subire, ac mox evanescere. [Note: (5) Mundi vanitas.] cum ille per flammas Macedonum exitium, per vestem Persicam Alexandrum suae potestatis factum intelligens, periclitari fortunam ausus, interiit, Alexandri militibus ardore pugnandi gloriaque succensis, Alexandro triumphantis specie in luxu Persico Babylonem subeunte. iulius Caesar ut Plutarchus in Caesare, pridie quam interiit, noctu sibi visus est supra nubes volare,

ac iovi manum iungere, [Note: (1) Ambitio multos praecipitat.] et Cambyses frater Smerdis ex solio existimans se vertice caelum attingere, morti, non honoribus speratis prael usere, suo propediem Iovi eiusque caelo inserendi. Ita Xerxen. ut Herod. l. 7. exercitum in Graeciam du centem fefellit somnium, in quo se olea coronari viderat, cuius ramis orbis universus obumbraretur, [Note: (2) Pax bello praeferenda.] qua cum illi ad imperium stabiliendum pax suaderetur, ipse ratus victoriam triumphumque de hoste portendi, malo consilio bellum adiit.

Ex quibus somniorum vanit atem facile coargues. Quod tamen non impedit, quo minus inter symbola, aut aenigmata eiusmodi per somnum obiectae imagines censeri debeant, solum evincitur, peritum iis interpretem defuisse. Neque enim illa a iosepho exposita somnia eiusmodi sunt, ut vanam aliorum interpretum coniectationem non admittant, habentque illud ipsum symbola, atque aenigmata non pauca, ut plurium, ac subinde oppositarum sent entiarum expositionem patiantur, quae quo in loco in symbolica hac disciplina habenda sint, alibi videbimus. Illud monemus interea curiosum somniorum hominem, certa ab illis de complexione, valetudine, morbisque hominum argumenta non raro a mediis peti. Unde Galenus l. 1. epidem. com. 3. ex insomniis humores in corpore redundantes peccantesque facile cognosci asserit. Et

quae in somniante reperiuntur, ac plerumque veluti effectus suum principium causasque designant. Cetera fere ut diximus incerta, quae ex naturalibus iis somniis eruuntur, tamen frustra non adduximus, siquidem iis symbolographus ex vulgi sententia, licet superstitiosa et erronea, non secus quam reliquis antiquorum fabulis, aut etiam figuris hieroglyphicis ad animi sui sententiam, in aenigmate prae sertim exponendam, uti poterit.

Hactenus de somniis ex ipsa fere natura subnascentibus; nunc de iis agendum, quae a causis extrinsecis oriuntur: quarum duplices occurrunt, aliae necessariae, liberae aliae. Necessaria causa nonnumquam est aer circumfusus, qui suas cum homine affectiones communicat; tum caelestium astrorum in haec inferiora vis atque influxus: nam ut illorum praesertim virtute, alia in hoc mundo corpora in lapides et metalla, alia in plantas herbasque molliores transformantur; ita negari eius omnino vis in microcosmo nomine non poterit Quod enim idem, integra licet valetudine, modo tristia adversaque somniet, qui paulo ante laetis faustisqueimaginibus oblectabatur, cur immerito sideribus mutatoque caele affingas? Verum cum sidera ex intentione non agant, sed caeco more has phantasiae imagines moderentur, nihilo plus quam somnia ex affectione animi, corporisque provenientia significabunt. De somniis igitur a causa libera procreatis, id est Deo vel angelo', in nostram imaginandi facultatem virtute sua influente, restat inquirendum. Et vero in his formandis certum est, temere casuque non influere, verum ubi eiusmodi in animis figuras adumbrant, has inanes ac significationes vacuas non esse, ac licet ipse cacodaemon per subiectas phantasiae imagines non raro illudat, alienasque a vero species inculcet; idoneas tamen submittit ad ea, quot vult repraesentanda, ut proinde non ipsae rerum figurae; sed res exhibitae falsae ac deceptoriae sint. Ita Xerxem fortasse olea coronabat, ut victoriae cogitationem ac spem subiceret; ubi Rex

non male imaginem interpretatus, ex daemonis etiam intentione fuit; in re tamen deceptus, pro victoria ignominiam turpiter victi incurrit. Sed et novitiis quibusdam somniatoribus ex Anabaptistarum fece, quos enthusiastas vocant, ita Daemon non rato imposuit, quorum deliria hic piget ex recentibus historiis repetere, una urbs Westphalorum Monasterium, una Holandorum Ambstelrodamum plura ante saeculum eiusmodi somnia, quam ex caminis fumos vidit. Ceterum, ut dixi symbolorum aut aenigmatum vicem obtinent; cum etiamsi de rebus falsis, vere tamen repraesentent, et imaginum figuratam naturam non amittant. Quocirca exemplis nunc denique sine discrimine assumptis, nec de auctore magnopere solliciti, rem propositam illustrabimus. Etenim a Deo quandoque sanctisque Angelis nos per imagines in somno erudiri, nemo dubitat, et Deus ipse Ioelis capite 2. postquam promisisset suum se spiritum supet omnem carnem effusurum, addit: Senes vestri somnia somniabunt (tamquam periti sapientesque eorum interpretes) et iuvenes visiones videbunt, sine aenigmate fortasse, ut facilius, rudes ceteroquin animi, comprehendant.

Variae omnino sunt imagines somniantium, totidem videlicet, quot vigilantium, esse possunt, nam quibus hi symbolice aenigmaticeque erudiri solent; possunt et illi: quare non tantum politica, historica, fabulosa, physica; verum et hieroglyphica et grammaticalia arithmeticaque obici, exemplis competimus. Ita Alexander Mag, cum Tyrum urbem mensibus septem terra [(transcriber); sic: trrra] marique ingentibus copiis operibusque circumsedisset, noctu illi per somnum Satyrus oblatus est, qui officiose alluderet, hunc Alexander diu hac illacque subterfugientem consectatus, denique obtinuisse est visus [Note: (1) Occupatio urbis Tyri.] Consultus interpres expenso nomine, Satyrus inquit,
[Gap desc: Greek word]
est (quod Tua Tyrus, latino nobis sermone redditur) Fontis etiamnum, ait Plutarchus in Alexand. memoria est, ubi spectatus in somno Satyrus. I dem Rex eodem

loci temporisque Herculem sibi e moenibus Tyriorum manus offerentem invitantemque viderat, [Note: (1) Ex fortitudine victoria.] non obscuro schemate urbis intercipiendae. Non dissimile superiori est, quod Constanti Heraclii Imperatoris filio evenisse memorat Cedrenus in vita Constantis, ubi cum Abulanaro hostium duce classe decertaturus esset. Etenim per somnium se Thessalonicae versari credidit, [Note: (2) Spes victoriae delusa.] quod cum ipse ad victoriam referret, consultus interpres post consideratam vocem, haec inquit designat: Q\ES )/ALLW N/IKHN alteri cede victoriam. Vera locutum eventus docuit. Multi parentes de fututa suarum prolium sorte edocti sunt.

Astyages, ut Herod. l. 1. ex ventre filiae suae vitem per somnum assurgere vidit, quae totam Asiam obumbraret [Note: (3) Imperator nasciturus. Natalis felix.] Ita Mauritii Imperatoris parens, ut Euagrius l. 5. cap. 21. tempore conceptionis de cubili suo vitem amplissimam maturis uvis fecundam pullulare conspexit, [Note: (4) Imperator nasciturus. Natalis felix.] felici uterque eventu; cum ex illa Cyrus Rex Persarum Medorumque summus exstiterit; ex hac celeberrimus orientis Imperator. Infelicius spectaculum Hecubae Troianorum Reginae fuit, quae praegnans facem, ut Sabel. l. 1. cap. 1. sibi parere visa fuit, unde Europa Asiaque flammas arsura conciperet: [Note: (5) Natalis orbi infelix] nec mult o post in lucem profudit Paridem, infelicem Helenae raptorem et patriae eversorem. [Note: (6) Natalit bellicosi Tyranni] Mater Attilae Hunnorum Regis, ut Bonfin. l. 3. dec. 1. per somnum Martem vidit filio suo deferre gladium, quem ille postea in totius Europae excidium vertit. Socrates in somniis Platonis discipuli eximiam sapientiam praevidit, ut Pausan. in atticis, nam pridie quam a patre adolescens in ipsius disciplinam traderetur, candidum cygnum pet quietem suum in sinum advolare, dulcique aerem concentu implere admiratus est. [Note: (7) Sapientia Philosophorum.] quod somnium, ut puerum conspexit, non ignarus futurorum exposuit.

Recentius, neque admirandum minus, ut Saxo Gram. l. 1. quod Hadingo Danorum Regi per somnum obvenisse memorant. Defunctae coniugis species quiescenti obiecta, ita cecinit:

Consulti Onirocritae, per belluam filium, per avem filiam designarunt, et illum quidem hostibus, hanc patri metuendam. Nec fefellit vaticinium, siquidem filia, Ulvilda nomine, privato cuidam Huthormo denupta, maritum in patentis caedem concitavit, praefata se Reginam, quam Regis filiam haberi malle, verum is in ipso facinore ab Hadingi stipatoribus occupatus male interiit. Demosthenes Oratorum Graeciae princeps, ut Plut in Demost. infelicem exitum sibi per quietem imminere prae sensit, eo tempore, quo Athenis per Antipatrum Regem occupatis, ipse supplex Calauriae in Neptuni delubro lateret. Visus enim est sibi in Tragoedia exhibenda adversus Archiam certare; sed apparatu et sumtuum inopia coactum denique cedere [Note: (3) Victum succumbere.] neque multo post Archias Dux Antipatri adfuit, ac suadere Demostheni contendit, se ut ad Antipatrum sequatur. Verum Demosthenes ad somnium alludens; nec histrio, inquit, me movisti, nec movebis promissor. mox extracto clam ex calamo ad stomachum veneno exspiravit.

Philemon Comicus ut Aelian in l. de provid. morti iam centenarius propinquus erat, cum in somnis novem e domo Virgines excedere videt: [Note: (4) Mors docti.] nec multo post Comoediae scribendae intentus, ultimum actum vitae egit, Musas abeuntes secutus. Socrates moriendum sibi existimavit, postquam in somnis hunc versum Homericum excepisset,

Tertia sibi post luce moriendum putavit: nam licet amici suaderent, ut Phthiam, quae erat Achillis patria, confugeret: ipse tamen *FQ/IHM )AP\O TO=U *FQINEQAS

Ericus 3. Danorum Rex, ut Saxo lib. 14. ex freto Sclesvicensi Selandiam petiturus, cum navem subiisset, Navarchum audivit somnium exponentem, quo credidisset equo se insolenti inter montium iuga vectari, abripique, ac denique inter opaca vallium relictum, [Note: (1) Nau fragium imminens.] noctuarum unguibus laniari: quod Rex de navi, velut ligneo quodam equo, cuius praecipiti impetu ad interitum rapiendus esset, interpretatus, hominem deseruit, atque in aliam transgressus navem, pereunte dein altera, servatus est. Tragicomicum est, quod Petrarcha accidisse Patavii, ad vetus D. iustinae templum, memorat. Somnia verat non nemo a marmoreo sese leone morderi ictu letali: quod dum eo loco transiret, sociisque cum risu nocturnum ludibrium exponeret, ecce, inquit, leonem (erat is in templi vestibulo lapideus) cuius morsum noctu horrui, simulque inserta in oris hiatum manu: experiundum, ait, num dentes figat; cum tactus in recessu marmoris scorpio vulnus letale dexterae inflixit [Note: (2) Inopinatum malum.] Quis iam mortem non metuat, si haec etiam locis securissimis occurrat?

Cornelius Gesnerus, ut Iosias Simlerus in eius vita, cum in somnis a serpente morderi visus esset, [Note: (3) Pestis mortifera] pestilentia se interiturum, paucis ante luem mortemque mensibus, non vane est auguratus. Polycarpus. D. ioannis Apostoli discipulus, ut Fulgosus l. 1. c. 5. cum per quietem pulvinar nocturnum cui incumbebat flammas concepisse videret, [Note: (4) Mors in rege.] flammis sibi pro Christo moriendum praedixit. Olavus Rex Norvegiae sanctissimus, ut Crantzius l 4. Metr. c. 8. a Canuto Danorum Rege ad necem quaesitus, suis in Castris non imparatus, hoc per somnum spectaculo fruebatur. Scalam de terra ad caelum usque penetrare videbat, seque per illam in altum conniti, ac denique ad ipsas caeli ianuas pertingere, quas cum sibi recludendas sperat, [Note: (5) Mors ad vitam aditus.] supervenit qui somnum visionemque discussit,

Utinam Rex, inquit, tantisper moratus esses, dum exspectatum mihi locum penetrare licuisset; sed enim Canuto ad hanc rem opus erat, qui brevi post adfuit, victorque Olavum in acie trucidavit. Ridiculum pene est somnium, quod filia Polycratis Samiorum Tyranni, mortalium in vita felicissimi spectavit, ut Herodo l. 1. haec per quietem vidit parentem in aera sublimem elevari, quem deinde [(transcriber); sic: deiude] iupiter lavabat. Sol de caelo inungebat. [Note: (1) Morsin patibulo.] Quis non felicissimum tam fortunato homini illud Deorum obsequium existimaret? territa tamen spectaculo filia, iam abiturientem ad Oretem Cambysis Praefectum detinere conata est. Sed hic ultimum vitae fortunatae actum clausurus infeliciter, abiit, atque in crucem sublatus, iove pluente, et Sole irradiante perfusus est.

Obscurius, magisque etiam aenigmaticum illud est, quod Cimoni Atheniensi, ut Plut in eius vita, contra Persas expeditionem molienti obiectum schemaest. Canis irata ipsum allatrate est visa, et vocem deinde ex humana, et canino latratu confusam edere.

Hoc tamen aenigmatum evolutor Astaphilus Possidoniates ad mortem Cimonis interpretatione convertit: Siquidem canis, inquit, homini, quem allatrat, inimica est, inimico autem tuo nihil carius esse poterit, quam mors tua. Morieris igitur, sic enim Medo hosti, eiusque subditis, gratus et amicus eris, nec vanus augur fuit: nam Cimon haud multo post in obsidione Citii periit. Ptolomaeum Ceraunii, Aegyptium Regem, ut Plut. de tarda Dei vindicta, amici per quietem a Seleuco Asiae Rege in iudicium trahi videbant, lupis et vulturibus iudicantibus, carnesque partientibus [Note: (3) Mors publica in campis.] nec multo post a Galatis interfectus inter cetera cadavera vulturibus ac lupis praeda fuit. Nimirum Superi magnorum nobis casuum fortunam non raro in vita explicant, non inanibus rerum futurarum ideis; sed nimium praesentium securis, adeoque imperitis, de ventura sorte, coniectoribus: et quamquam malorum

plerumque; saepe tamen et bonorum imminentium commonefaciunt. Pompeius Columna a Prospero patruo ad Caesarem Maximilianum 1. in Belgium mittendus, amicis licet vehementer improbantibus, nocturno viso est confirmatus, ut Iovius in eius vita. Nam vidit per quietem sese in palaestram deduci, atque illic fesso, victorique pampineam coronam, cum iulianae uvae racemis, imponi a Virgine gigantea, [Note: (1) Ho nores raros consequi.] certaminis iudice, Nec aberravit imago, cum Caesari deinde gratissimus, et Romanae sedi commendatus, dignus Ecclesiae visus fuerit, qui purpureum Cardinalium galerum ferret. Rollo Dacus; ut Polydorus lib. 5. histor. qui Normannos ex Anglia in Galliam transtulit, se elephantiasi correptum somniabat, ac peragrato Gallici littoris oceano, fonte illic cuiusdam montis purgatum, cuius deinde verticem incolumis attigerit, ad pedem montis varias aves flumine lotas nidulari [Note: (2) Ethnicus Princeps cum suis baptizatus.] conspexit. Elephantiasin non nemo onirocrita vanam Deorum superstitionem, qua etiamnum tenebatur, est interpretatus, quam deinde baptismatis fonte elueret. Aves flumine lotae, erant Normanni ab oceano illuc sedem translaturi. Antigonus Rex ut Plutarchus in Demetrio, cum per somnum visus sibi esset, auream sementem latissimo campo dividere, ac supervenire postea Mithridatem Ariobarzanis filium, qui subnatam demeteret segetem, [Note: (3) Alienas opes occupare.] hunc caedi destinabat; sed Demetrius Antigoni filius aequalis sociusque Mithridatis, quamvis parenti fidem silentiumque iurasset, tamen Mithridatem, hasta in terram inversa, his verbis exaratis, monuit. Fuge Mithridates. Subduxit ille se in Capadociam, unde armis deinde Antigonum agressus, regnum in ponto celeberrimum auspicatus est. Huius felicitas alieno somnio constitit. Marci Antonini Philosophi proprio ut Dion Nicaeus, hic enim priusquam Imperator designatus esset, humeros se eburneos manusque in somno habere credidit, dignus qui postea eburnea Imperatorum sella aut statua donatetur. [Note: (4) Honores novos mereri.]

Quamquam remota haec mihi nimium imago videatur, quaeque vix interpretem alium praeter vatem admittat, cuiusmodi et illa est, quam per soporem habuit, ut Cicero in lib. de divinit. 3 qui ex lecti cubicularis fascia pendulum ovum conspexerat: de quo rogatus coniector; monuit thesaurum eodem loci, sub lecti sponda abditum, quem et reperit, ovi specie latentem, felix somniator, auro inter argentum ceu vitello inter albumen reperto. [Note: (1) Thesaurus.] qui cum deinde coniectori gratitudinis ergo argenteos aliquot nummos submitteret, aurum repertum dissimulans. Nihilne, inquit ille, de vitello? Quae quidem similitudo quamquam remota adeoque aenigmatica sit; est tamen perquam idonea. Rarior tamen illa, ac toto diversa genere, quae Hippocrati Coo Medico per fictas personas visio obiecta est, hic, Abderitis postulantibus, Democrito insania, ut putabant, laboranti, remedium allaturus, viam parabat: cum Aesculapium serpentibus, pyxidibusque medicis vallatum adesse conspicit, quem pro subsidio compellatum, respondere credidit: Nihil in praesens illo opus esse, hanc tantum comitem Deam acciperet, conversus mulierem augusta statura radiantibus micantem oculis intuetur, quae *ALHQEIAN se diceret, praevia ad Democritum comes. alia deinde se obtulit, *D/OXAN vocabant, quae audaciori vultu Abderitarum se esse sociam asserebat. [Note: (2) Morbus simulatus.] Unde intellexit Hippocrates. in Epistola ad Philipaemen. rebus se medicis sen Aesculapii ope apud Democritum non egere, in cuius rei testimonium veritatem acceperit a Deo comitem, cum opinio morbi tantum Abderitas teneat. Ita Hippocrates [(transcriber); sic: Hippcrates] ipse exponit. Verum cur non intelligamus Abderitas, Democriti disciplinae parum capaces, male arbitratos insanire Philosophum; [Note: (3) Sapientia pro stultitia habita.] cum sola opinione sapientiae ipsi ducti, Democritus contra veritate instructus fuerit?

Nimirum vix aliquam imaginem licet a Geniis immaterialibus in animo nostro adumbratam, ita determinatae finitaeque significationis reperies, quam

inscriptione omni dempta ad plura designanda non inflectas, de quo alibi disertius. Hic suffecerit aliquot cum symbola, tum aenigmata sublimiori pleraque ingenio, nec mortali penicillo depicta considerasse. quibus tantum memorat Suetonius in vita, studii fideique adhibuisse Caesarem Augustum, ut ex nocturno visu quotannis, neglecta imperatoria dignitate, a populo stipem mendicaret, cavamque manum assem porrigentibus tendere, [Note: (1) Superstitio.] Sed tam superstitiosas harum imaginum exploratores non requiro, nec aliter somnio, quam depicto in tabula aenigmati, sensum fidemque applicandam moneo, in quo uti saepe inventorem solum eius significandi vis non latet; ita in obiectis etiam per somnum imaginibus veritas plerumque Superis explorata tantum est, dum, suo denique eventu, res occultae apud homines lucem accipiant, atque aenigmati imitatione a nobis effingendo, serviant. Quamquam nec illa plerumque obscuritate Deus homini obiciat somnia, ut ignorari eorum vim sensumque velit: cum ad eruditionem virtutisque persuasionem illa fere adhibeat; ut iccirco etiam Ioelis c. 2. 28. postquam dixisset super omnem se carnem spiritum suum effusurum, illud velut singulare favoris sui in illos argumentum adiecerit:

Quocirca illa quae ad sapientiam pietatemque te aliosque ducunt somnia, a Deo esse intelliges; quae ad vanitatem a malignis geniis subici, non dubitabis, uti et illa quibus prodigiose somniantibus illuditur. Ita Genucio Cippo Romano post spectatam taurorum pugnam vi somnii enata de fronte cornua asserunt [Note: (2) Cogitationis venereae turpitudo] quamquam Val. Max. lib. 5 c 6. id porta egredienti evenisse dicat, responsumque oraculo Regem fore; si in urbem revertisset Verum exilio se damnasse, et cum effigie [(transcriber); sic: effiigie] aerea memoriam sui in porta reliquisse.

CAPUT. XIII. De ritibus ac ceremoniis sacris figurate significantibus.

LAtius sese haec disciplina extendit, ac inter quotidianos hominum usus praeclare versatur, monet, erudit. Sacrae profanaeque actiones nostrae, in religiosa civilique vita symbolis Divum hominumque institutis, aut reguntur, aut regunt. Expende ritus in sacris omnium gentium usurpatos; et non temere adhibitos; sed prudenti iudicio ex symbolographia petitos, mysteriorumque plenos reperies. longum esset per Aegyptiorum, Graecorum, Romanorumque sacra vagari, et symbolicam in illis rituum vim expendere. Mihi hic satis fuerit, ex veteri Hebraeorum, rum recenti Christianorum consuetudine nonnulla exempli tantum gratia attigisse, in re, ut opinor, clarissima. Et primo quidem non absque ratione in veteri lege excluditur a sacrificio homo, licet de semine Aaron, qui maculam haberet, qui caecus, qui claudus, qui parvo, grandi vel torto naso esset, qui fracto pede vel manu, qui gibbosus, qui lippus; qui albuginem ferret in oculo, qui iugem scabiem, qui impetiginem in corpore, Nam ut

In quam sententiam alibi etiam Cyrillus. lib. 12. de orat. et Theodoretus. quaest. 30. disserunt.

Sed haec mystica Theologia Hebraeorum in habitu, ac caeremoniis sacrorum longe etiam clarius eminuit.

Ex huius aliorumque Ecclesiae Doctorum sententia de vestium Sacerdotalium mysterio constat Tunicam longam candidamque [Note: (3) Innocentia vitae.] vitae purae integritatisque commonefecisse. deinde pallium superhumerale, ut vocant, mirabili opere intertextum, [Note: (4)Virtutum opera] docebat, praeter integritatem variis etiam virtutum operibus Sacerdotem exornandum. Tunica vero hyacinthina caerulei coloris ad talos defluens [Note: (5) Vita caelestis et sancta.] heroicam et caelestium geniorum aemulam vitam designabat, tintinnabula septuaginta duo quae inter malogranata in extrema tunicae fimbria dependebant, [Note: (6) Exempla illustria vitae.] illustria vitae exempla sacrorum Antistitum repraesentant, ut non minus verbo, quam opere omnium in se oculos animumque imitandi cupidum convertant.

Accedit epomis seu pallium superhumerale alterum, ex auro, hyacintho, et purpura coccoque bis tincto, et bysso retorta, opere polymitario, variorum quasi elementorum speciem referens. [Note: (7) Onus honoris Sacerdotalis.] ut intelligeret Sacerdos suis, velut Atlantis, humeris orbem reclinari, ut pro sceleribus illius abolendis, pro nece ssitate levanda, pro obtinendis beneficiis Deo ipse litet. Additur rationale ex eadem materia ante pectus, in quo duodecim lapides pretiosi nomina 12. tribuum Israel complectens, singula lapidibus singulis.

quatuor in eo ordines lapidum, ternas singuli continentes gemmas. Inscriptum Urim et Tummim, latine Doctrina et veritas: [Note: (1) Virtutes cardinales et Theologicae in sacerdote.] quo Pontifex indutus oracula Deo consulto audiebat. Rationale hoc tropologice quatuor gemmatum ordinibus totidem proponit Cardinalium virtutum ordines, in quibus Prudentia velut Dux Principatum obtineat, ut S. Hieronymus ap Fabiol. existimat, tres lapides in ordinibus singulis totidem, ut Beda putat, virtutes sunt Theologicae; quod sine his morales suam apud Deum amittant gratiam Allegorice per Sacerdotem Christus, per gemmas [Note: (2) Apostoli duodecim.] duodecim Apostoli, Tertulliano volente, designantur: in Christo enim, et Apostolis Doctrina, et veritas. Denique capiti tiara adhibebatur byssina cui lamina aurea ad frontem sacerdotis, promissa affigebatur, cum inscriptione Sanctum Domino. [Note: (3) Sensus Sacerdotum Deo consecrandi.] quibus Pontifex tropologice admonebatur, omnes sensus (quorum praecipue caput sedes est) Deo consecrandos. lamina vero iuxta Bedam et Originem cognitio ac professio fidei Crucisque Christi designabatur. de quibus enucleatius fusiusque disserentem lege Cornelium a Lapide, in Exodum c. 28. et Leviticum, ubi rituum Symbologiam late persequitur. in sacris commentariis. mihi inre praesenti satis est breviter digitum intendisse

Aliud vestium sacrorum exemplum symbolicum ex Romana Ecclesia toto orbe cognita subiungam. In hac usurpatur Epomis seu amictus superhumeralis, Tunica linea, quam Albam seu Poderim vocant, Zona sive Cingulum, Manipulus, Stola, Casula seu Planeta. Et Diaconis usitata vestis Dalmatica. cui addunt Episcopi Tunicellam, calceorum genus Sandalia, Chirothecas. Mitram, et Baculum pastoralem seu pedum, singula Mysteriorum plena. Amictus, veteri ephod. [Note: (4) Bona opera Sacerdotum.] sive epomidi, respondens, labores bonorum operum, ut Beda lib. 3. de Tabernac. inquit, designat, quae Sacerdos coram Deo velut humeris deferat, munitus his etiam velut armis salutis; uti oratio inter vestiendum consueta docet. Alba ad talos

proiecta,[Note: (1) Continentia sacerdotum.] continentiam, ad finem vitae in Sacerdote necessariam, explicat, ut idem Beda. vel, ut Sacerdotis habet oratio, emundationem a crimine, Cingulum, [Note: (2) Mortificatio carnis sacerdotum.] quo Alba constringitur, ne per terram diffluat, astrictionem lascivientis carnis, ne adversus continentiam peccet, Stola, [Note: (3) Fortitudo sacerdotum vel immortalitas Sanctorum.] ut Hugo de S. Victore, in speculo Eccl. c. 6. fortitudinem in prosperis et adversis, pura, per virtutem Crucis, in cuius signum pectori saepe decussatim adhibetur. Ceterum oratio Ecclesiastica, immortalitatis stolam appellat, quae per crucem nobis a Christo reddita est.

Manipulus in sinistra suspensus, [Note: (4) Vincula Christi. Vincula carnis et aerumna.] uti Christi vincula allegorice, ita tropologice huius vitae, in qua tamquam captivi attinemur, dolores et aerumnas repraesentat. ut Rabanus Maurus, lib. 1. de institut. cleric. qui olim mappulam, qua oculos naresque detergerent, usurpatam refert. Casula superior ornatiorque habitus, [Note: (5) Iugum Christi.] iugum Christi in caritate ferendum designat, Dalmatica, [Note: (6) Gloriatio in cruce.] in figuram Crucis disposita, monet eum, qui induitur, gloriari debete cum Apostolo in Cruce Domini. Sandalia [Note: (7) Praedicatio Evangelii.] in pedibus Episcoporum, illud Pauli ad Ephesios denotant, ut calceati sint pedes in praeparationem Evangelii pacis. Chirothecae, [Note: (8) Innovatio mentis in Episcopis.] velut operimentum haedinarum pellium, in quibus iacob benedictionem a patre obtinuit, novum hominem Episcopum iubent induere. Tunicella [Note: (9) Ornatus Virtutum in Episcopo.] vestis nuptialis argumentum est. Pallium ex lana candida contextum, quod quatuor circum insignitur crucibus, et tribus acubus configitur, [Note: (10) Disciplina Episcoporum.] disciplinam, iuxta Durandum, in rationali lib. 2. c. 17. signat, qua et seipsos et subditos, serio clementerquiuc, prout res exigit, moderari ac constringere tenentur: lana enim asperitatem, candor benignitatem insinuat. Mitra bicornis scientiam Pontificis illustriorem, [Note: (11) Scientia S scriptura in Episcopo.] atque ex utriusque Testamenti sacris literis instructam esse iubet: ut sic potens exhortari in sana doctrina suos, et adversarios arguere. Baculus pastoralis [Note: (12) Potestas Episcopalis.] indicat potestatem a Christo traditam, qui Apostolos cum baculo ad praedicandum

Rara illa est caeremonia, quam in pallio Archiepiscopali cum conficiendo, tum submittendo Romanus usurpat Pontifex. In D. Agnetis festo ac templo, dum Agnus Dei in sacrificio imploratur, duo agni candidi arae imponuntur, qui deinde a Basilicae D. Petri subdiaconis, pascuis adhibentur, harum lana, velut consecrata, lanae palliis conficiendis destinatae admiscetur. Confecta denique pallia in principum Apostolorum aedem, ac sepulcrum certis precibus expiantur, quae postremo Archiepiscopis per legatos submittuntur, ea festinationis imperata lege, ne, uno in loco ultra noctem haereant. Quibus sane argumentis symbolicis innocentia, [Note: (1) Innocentia Episcorum.] atque ovium suarum cura Principibus Ecclesiasticis inculcatur. Longum esset ea persequi, scribendo symbola quae Ecclesia in ritibus abdidit, uti enim in iis etiam vestibus patientis Christi, in albo habitu delusi, in purpureo coronati, memoriam recolit; ita in caeremoniis plerisque hoc agit, ut eius recordationem animis nostris subiciat. ipsa adeo religiosorum hominum capita, aut capillum in coronae speciem detonsum, aut quadrangularem pileum, ad spineae coronae Crucisque repraesentationem praeferunt; ipse habitus vel in candore animi puritudinem: vel in nigredine poenitudinem, aut a mundi gaudiis discessionem: vel in asperitate vitae duritiam, aliasque virtutum religiosarum imagines exhibet.

Sacrificiorum olim varios, tam apud Iudaeos, quam gentes ritus symbolicae significationis gratia instituros legimus. ita Num. 28. praeceptum est: quotidie offeres holocaustum iuge, puta agnum mane et agnum vespere, qui tota nocte in altari cremetur, cum decima parte ephi similae, quae conspersa sit oleo quartae partis hin; et simul libabis vini quartam partem hin, tam mane, quam vespere.[Note: (2) Sacrificium iuge] Per quam oblationem Deus iuge sacrificium altaris N. T. quod orbe toto, a mane usque ad vesperam, et

ab hac ad matutinum rursum tempus offertur, verus scilicet Dei agnus qui tollit peccata mundi. Quantam vero puritatem honestatemque in Sacerdotibus suis Deus requirat ex

Apud gentiles variae offerebantur victimae ritibus etiam diversis ut Ravisius in Theatro. l. 1. cap. 12 etc. Nec solos fructus, aut pecudes; sed etiam homines Diis immolabant Ita Athenienses propter interfectum Androgeum, Regis Cretae filium, bello victi, quotannis septem mares, totidemque filias Iovi sacrificandas in Cretam mittere cogebantur.[Note: (3) Crudelis pietas.] Sic et Dianae Tauricae humanas mactabant victimas. Et Phoenices in bello ac pestilentia amicissimos Saturno homines. [Note: (4) Hostiae pretiosa.] Phaselitae populi salso Diis pisculos immolabant, Cares offerebant vilissimam canis victimam, [Note: (5) Hostiae viles.] Unde de oblatione vili dictum: carica victima. Mortuos olim honorabant vivi tonsis capillis, tumuloque impositis, tum rebus simul carioribus defuncto in eandem pyram congestis, [Note: (6) Amor ad mortem.] quibus, si in bello occubissent, etiam captivos addebant. Apud Lyndum oppidum Rhodiorum sacrificium, in honorem Herculis, probris et convitiis peragebatur.[Note: (7) Religo impia.] Unde Herculi Lyndio sacrificare, est devovere ac convitiari. Salii Sacerdotes Marti Deo suo salientes sacra peragebant. Curetes in honorem Cybeles quassabant cymbala ac tympana.[Note: (8) Servitus Dei laeta.] Apud Babylonios festum Saceas nomine quinque agi diebus solitum, quibus

servi Dominis imperabant.[Note: (1) Servitus animae.] Haec inter plura alin Ravisius.

Aegyptiis solenne est festum transigere in honorem Serapidis, sive Solis diem, quem vocant diem laetitiae. [Note: (2) Nat alis Christi.] quod lux gratissima, et tenebrae omnibus ingratae sint ut Plut in Iside et Osir. Contra Aethiopes Strabo memorat l. 17. n. 88. solem aversari orientem, atque; eo emergente, in paludihus sese abdere, ut eius ardorem devitent.[Note: (3)Iudaei et gentes.] Indignum est, quod Angylas patrare asserit Solinus in Polyh pag. 97. dum hos solos inferos, a quibus videlicet sibi metuunt, sacrificiis ait colere.[Note: (4) Venefici, Impii.] Mexicani ex captivis aliquos solent deligere, quos per mensem circitet omni honore, velut Deos extollunt, ac venerantur; omniaque pro voto ad delicias illorum suppeditant, sed ita laute enutritos habitosque denique mactant, et solemnibus in epulis devorant [Note: (5) Voluptas brevis.] ut ex novi Orbis historia constat. Nec dissimilia Strabo lib. 2. n. 50. De Albanis refert: hos olim in sacris, velut furore quodam percitos, bacchantem maxime hominem catena vinctum, lauteque per annum educatum, [Note: (6) Gula noxia.] denique cum ceteris victimis unguento delibutum, sacrificasse. Consultius Persas praecipuo festo Diis sacrificasse memorat Agathias lib. 2 quo serpentes, et venenata quaeque animalia conficiebant, rati, bonis Diis hac se ratione bene litare: malis vero subducere instrumenta nocendi [Note: (7) Cupiditates oppressae.] Nec abs re factum; quod coniuges, dum Iunoni nuptialem mactarent victimam, fel illi auferrent, ut submotis odiis et asperitate amor et concordia hos conciliaret.[Note: (8) Amor et pax confugalis.]

Minus habet laudis Sinitarum apud Indos sacrificium, qui, ut Maffeius lib. 6. hist. cum aliquas Diis suis mactarunt victimas, extremas auriculas unguesque altilium praeputant, illudque his in disco offerunt, cetera ipsi inter tripudia laeti devorant.[Note: (9) Parce Deo offerre.] Sed Persiarum Sacrificium, quod Strabo lib. 15. recenset parcius etiam Diis admetitur: nam carnes hostiarum sibi servant, animam Deo offerunt.[Note: (10) Deo of ferre animam.] Paulo honestius Athenienses, ut Plutarchus tom. 2. opusc. Novembri

mense, cum iam mustum deferbuisset, apertis doliis, amicisque ac servis accersitis, primum libabane Iovi poculum, ac deinde inter se partiti haustus, precabantur, hanc vini libationem omnibus salutatem. Quae festa ipsis Pithoegia fuere appellata [Note: (1) Primitia Deo debit.a ] Hoc nom illepidum est, quod de Tirynthiis Athenaeus lib. 6. Deipnos. refert. Ad res serias hos fuisse nimia ridendi profusione pene inhabiles, ideoque consulto oraculo Delphico iussi sunt, pro remedio mali, Neptuno bovem sine risu mactare: quod si fecissent, liberos deinde fore; secus, ubi nec hoc quidem pietatis opus sine risu absolverint. Ergo mandatum, ut procul omnes pueri ridiculi facesserent. Evenit tamen, ut quispiam adolescens immisceret sese, cumque prohiberetur: num, inquit, timetis ne evertam vobis pelvim? talis autem, pro excipiendo cruore, nulla in bove super flumen mactando adhibebatur. Unde excusso risu hoc dictum a Tirynthiis exceptum est.[Note: (2) Consuetudo pro natura est.] Tanta vis est malae consuetudinis.

CAPUT XIV. De ritibus actionibusque profanis, etiam figurantibus.

NOn minus in vita civili profanque, quam in Ecclesiastica et sacra, humanae actiones et instituta, symbolicae disciplinae elegantia, exornantur, celeberrimae quaeque solemnesque pompae, hoc velut oculorum animorumque pastu ad amorem admirationemque condiuntur. Quid certaminum illorum olympicorum athletas tanta contentione atque aemulatione vincendi inflammavit, praeter illa virtutis honorisque insignia, quae victoribus, symbolicis prorsus actionibus, impendebantur? Manibus ut Pausan in Plut. 2 quaest. conu. 5. suorum civium multis spassuum milibus ferebantur, velut terra terrenisque, egregia virtute, excelsiores, neglecto portarum aitu, stratis eos urbis muris in civitatem curru transportabant:

quod illam, sine muris, urbem sat tutam existimarent, quae tantis viris defenderetur. Palmae in manu [Note: (1) Fortitudo.] coronae in capite, nota victorum ornamenta, et argumenta fortitudinis. Magni olim principes symbolicis in primis argumentis, in nova honoris delatione oblectati sunt. Persarum Reges, antequam imperium adirent, sacris initiabantur ut Alex. lib. 1. c. 28. ut a religionis cura iustum tranquillumque regimen auspicandum scirent. Cyri deinde habitum induebant, ut virtutis simul aemulatione succenderentur, caritas vero, terebynthum, et lactis potum gustabant, ut frugalis vitae admonerentur. Reges Aegyptii animalium symbolis a vulgo secreti, in capite imaginem [Note: (2) Principatus in signia.] Leonis, Tauri, Draconis sive etiam ignis arborisve tulere, prout quisque virtutem sibi gratissimam ante reliquas in principatu vellet profiteri. Germanis olim familiare pronuntiatos reges scutis excipere. [Note: (3) Bellica virtus honorata.] atque in altum extollere, quod bellica imprimis virtute eximios caeloque dignos cupiant. Non omittam, quod de Clearcho Heracliensium Tyranno Alexander supra memorat: eum, felicitate nimia insolentem, auream sibi aquilam, tamquam Iovis filio, praeferri voluisse, [Note: (4) Generis nobilitas.] ac praeter coronam purpuramque, egregio cultu cothurnos, tragicorum Regum more, pro insigni circuntulisse, velut eo ornatu argumenta sui generis demonstrarer. Sed rectius ego laudabiliusque Bohemos, multis a coepto generis Principatu seculis, calceos e ligno in solemni inaugurationis pompa novello Principi praetulisse reperio.[Note: (5) Genus humile [(transcriber); sic: humlle] illustratu] quae historia quoniam alia etiam involuit symbola ex Sylvio, in histor. Bohem. paulo altius repetenda est.

Haec auctoris pene verbis, illius certe fide recensui. Quae me res ad aliam non absimilem historiam advertit, qua praetet eundem Sylvium. c. 10. Europa Sabellius, li. 3. Enn. 10. Carinthios sibi ducem memorabili ritu consecrare memorat.

En historiam symbolicis factis plenam, eoque sua raritate admirandam. Hic solemnes variarum Electionum ritus adducere longum ac pene supervacaneum; quot uno in Romano Imperatore designando coronandoque occurrunt symbola? Coronam tantum si cogites, haec in Germania olim dabatur argentea, [Note: (1) Claritas a virtute in Principe.] mundiciei claritatisque symbolum, ut qui virtute ac honore ceteros excellere debeat. Mediolani in Italia ferrea, [Note: (2) Fortitudo Principis.] fortitudinis in rebelles hostesque convertendae argumentum. Romae denique a summo Pontifice aurea; [Note: (3) Religio et Iustitia principis.] ut intelligat Imperator reliquis Regibus ac principibus in religione et aequitate tantum debere excellere, quantum metallis omnibus excellentius aurum est, ut Ant. Ricciardus. Comment. Symbol. titulo Coronat. observavit. Neque symbolicae hae tantum actiones in ornandis Principibus viris usitatae atque obviae reperiuntur: verum in omnem sese vitam, moresque politicos transfundunt. Vulgata sunt illa luctus symbola, quae ad principum amicorumque mortem adhibentur.

His aliquando ad suorum Procerum insignem terrorem Domitianus Imperator usus fertur. Viros ille senatorii et equestris ordinis tota urbe praecipuos ad convivium accierat. ut Xiphilinus in Domitiano. aedes caena culum que atrato vestierat panno; adeoque nec laquearia, nec pavimentum nigro tristique habitu vacare voluerat. Huc noctu, sine comitatu induci quemque, vicinumque columnae, sepulchri ritu erectae collocari fecit; lychnucho, velut in monumentis dubiam parcamque lucem affundente; ad quem, ne quid abesset horrori, suum singuli nomen legebant, ut si ad fatalem orci coenam, cum vita absolvendam, convenissent. Subinde adolescentes Maurorum specie ingressi, horribili saltu convivas circumeunt, ac postremo illorum ante pedes consistunt, cetera deinde ad mortuorum exsequias praeludia consecuta, quemlibet de vita magis, quam epulis

habuere solicitum, [Note: (1) Memoria novissimorum peccatores contines.] Funebris orator ipse Domitianus aderat. Sed qui denique, ubi omnia terrore complesset, Rhadamanthaeum hoc iudicium comico exitu ridiculaque ludificatione absolvit. En, ut ad solam rituum imaginem animus haeret, occupaturque. Certe omnis natio maximum his semper pondus inesse sensit, quamvis alii aliis ritibus caperentur, prout ingenio atque affectionibus diversis praediti sunt.

Aegyptiis olim tanta suorum erat Regum observantia, (ut Alexander l. 3. cap. 7.) et morientium desiderium, ut capita luto deturparent, ac nudatis pectoribus duos et septuaginta dies, insigni luctu, abstinentia a vino, omnique animantium esu, suum dolorem testarentur, non verbis, sed efficacioribus longe argumentis, signorum. Id quod Indis quibusdam in suorum nativitate familiare, qui secus omnia in morte disponunt, pluribus laetitiae symbolis instructi, ut tot laboribus huius vitae defuncto applaudant [(transcriber); sic: applandant] . Quorum institutum placuisse videtur Patavino iurisconsulto Ludovico Cortusio ut Drexlius in Prodromo aeternitatis c. 1. §. 15. qui anno Christi 1418. vita abiturus, lam entationes ac lacrimas suis ultima voluntate interdixit, voluitque adesse ad funus auloedos, citharoedos, et omnis generis musicos, qui candidarum clerum ultra citraque funus comitarentur, laetisque concinentium vocibus exequiale carmen plauderent. Innuptis vero puellis duodecim, prasina aut viridi amictis cyclade, feretum imponi iussit, sua etiam voce musiam aucturis, singulis honestum officii praemium ex aere constitutum. Ita Patavii ad templum S. Sophiae delatus est, centum funalibus collucentibus, toto stipante clero religiosisque omnibus, iis, qui nigro essent habitu exclusis, ne quod luctus, in communi gaudio, signum occurreret.[Note: (2) Mors ad vitam meliorem aditus.] Alii vitam nostram Tragoediam esse putant, hic de ca lusit comoediam. Ubi et illius in mentem venit, quod, ex Dione Goltzius ac Rosin lib. 3. cap. 18. scribit de Romanorum apotheosi, qua demortuos fere Caesares Caelo

Diisque accensebant. Post funus enim sumptuose accuratum, cerea Imperatoris imago in palatii vestibulo super lectum eburneum proposita, ad cuius laevam Senatus, pullo in habitu ad dexteram in albis (is enim tunc erat habitus mulierum lugentium) matronae illustres per dies omnino septem frequentes assidebant, medicis quotidie velut ad spirantem invisentibus, morbumque sensim aggravescere denuntiantibus [(transcriber); sic: dennnciantibus] . Tandem, velut vita functum equestris et senatoria iuventus, per viam sacram, in vetus forum deferebant: ubi solitus imperium magistratus [(transcriber); sic: magistratns] deponere. Hic purpureo impositus strato, iuxta egregiae formae puer, qui muscas velut a dormiente pavonis cauda excuteret,[Note: (1) More huius vitae curis et molestiis absolvit.] hic, post flebiles puerorum muliebresque naenias, ad campum Martium processio illustri longoque prorsus ordine est instituta, anteferebantur omnes veterum Romanorum, qui a Romulo usque insigni memoria claruissent statuae. Deinde provinciarum Nationumque Romanis subiectarum aenea simulacra: denique Romana urbs suis ordinibus distributa, poesta quae ad parentandum comparata, certaturi equites, pedit esque armati, postremo altare ferebatur inauratum, ornatum ebore et lapillis Indicis. His praemissis, Imperator, qui in locum successerat defuncti, Caesaris laudes pro rostris auspicabatur, magna frequentique cum lugentium, tum dicta probantium acclamatione. Mox inter equitum manus, senatorumque ordines funus, sive imago Caesaris, in campum Martium delata est, acin tabernaculo rogum intus complexo, supraque Phari turris specie assurgente, est collocata, imperatorio curru in fastigio addito. Inde certatim ab omnibus aromata suffimentaque omnis generis circum affusa: et imperator exosculata cum propinquis imagine, inter Magistratus et senatores ceteros, velut pro theatro, assidebat, dum funebres ludi a militibus, currusque personatorum Principum, iuxta suis cursibus absolverentur, quibus iam peractis ab Imperatore primum, atque a ceteris deinde ignes in rogum congesti, simul

aquila e fastigio soluta in caelum dimittebatur[Note: (1) Animae bonae morientium ad caelum transeunt.] velut Principis animam ad superos delatura. Vides, opinor, quantum schematicis symbolicisque rebus tribuerint Romani.

Ridicula prorsus caeremonia est, qua Moschi Tartarorum Legatum ad se venientem excipiunt, ut Sigismundus ab Herberst. in Moschovia, equini lactis potum afferunt, unde si quid ex legati avide bibentis labris, in equum aut terram defluat, orator Moschus lingua exerta lambit [Note: (2) Abiecta servitus.] servitutem suam hoc argumento professus. Regibus Persarum, ut Plutarchus in Alexand. ex Nilo et Istro allatus haustus, Susis, inter thesauros, velut pignus imperii, quo se dominos utriusque fluminis testarentur, conditus est. Ita fere Sultanus Aegyptiorum, ut Iovius lib. 33. hist. priusquam imperium capiat, ad Euphratem equum potatum ducit, [Note: (3) Imperium maris.] quo se facto illius dominium possidere fatetur, Et quoniam aquarum meminimus, rarissimae apud Venetos consuetudinis meminisse etiam oportet, qua solemni velut inauguratione quotannis Oceani imperium capessunt. Hanc historiam Kirchmannus de annulo cap. 19. ipse, ut inquit, spectator, ex Sabellio Decad. 1. lib. 7. tamen originis cognoscendae gratia, recitat. Ego paucis expedio. Dux Venetorum Ascensionis Dominicae festo, inter Urbis Proceres Legatos nobilitatemque insigni ordine pompaque stipantem ad maris Adriatici praecipuum portum egreditur, ubi instructa classe ceteri, ipse navi quinqueremi inaurata (Bucentaurum vocant) excipitur, atque in altum inter varias applaudentium voces provectus, denique subsistit, ac verbis conceptis solemnique caeremonia, post invocatos superos, detractum manu annulum oceano offert immergitque, illum sibi aeternum foedere desponsans. [Note: (4) Imperi. um et capta possessio maris.] Quo ritu absoluto urinatores certatim sese mari immergunt, spoliumque velut non indigenti Oceano subtrahunt. Origo huius consuetudinis ab Alexandro Pontifice eius nominis III. fluxit. Ille enim Fridericum Aenobarbum Imperatorem Romae

pertimescens, ignoto sese habitu servilis personae, Roma Venetias contulerat, ubi incognitus in monasterio publicae caritatis sordida culinae ministeria obibat, dum proditus Ziano Venetorum id temporis Duci, non modo amicum, sed et defensorem reperit. Pace enim cum Imperatore nequiquam a Ziano tentata, cum Fridericus 75. navium classem ad Venetias occupandas destinasset, Zianus Deo armisque iuxta fisus, obviamque profusus, non modo victoriam, verum et ipsum hostium Ducem Ottonem Imperatoris filium intercepit. Quocirca reduci Ziano postquam gratulatus victoriam Pontifex esset, aeternum illi ac successoribus maris Adriatici imperium precatus, simul annulum his verbis aureum obtulit:

Finio postquam illud de Florentinis Italiae populis adiecero, hi quod a Carolo magno Francorum Rege in urbem libertatem que restituti essent, Guilhelmo Scotorum Regis fratre suffragante, ad alendam beneficii memoriam lilium Francicum, sed rubenti colore pro insignibus accepere, leonem vero, ad honorem Scotorum quotannis ludis solemnibus coronare, ac publico alere plures leones sumptu consuevere, oraculo persuasi, liberos fore, dum hunc morem tenuerint. Ita Hector Boetius lib. 10. Indi cum ex navigatione et mercimoniis maritimis potissimum vivant, aurea gaudent anchora, qua proinde instar caducei in legationibus utuntur [Note: (1) Auri vis magna] ut Philostratus habet in vita Apoll l. 3. c. 3. Iidem se in doliis ventos pluviasque habere, eodem teste, autumant?[Note: (2) Vini vis.] Finnis hac in re pene similes; qui, ut Olaus mag. l. 3. c. 15. refert, negotiatoribus ex portu soluturis venales offerre vemros[Note: (3) Favor humanus] in trinodi loco solent, ea praeceptione addita, ut si placidos ventos desiderent, primum nodum solvant, si vehementiores alterum, si vehementissimos denique ultimum. Rectius illi, qui Deum ventorum invocabant

olim, quam qui sic sibi eosdem conciliarent. De Africanis Plin. l. 38. c. 2. ait: nemo destinat aliquid nisi praefatus Africum [Note: (1) Favor divinus.] ita apud Christianos a Spiritus S. invocatione plerique opus solent auspicari. Gymnosophistis idem ait lib. 7, c. 2. in more apud Indos positum esse, ut orientem mane solem immobilibus oculis secuti, per diem totum ad occasum usque contemplentur, in ferventibus arenis alternis nixi pedibus [Note: (2) Praesen. tia Dei.] iis similes, qui tam sacra, quam profana opera, velut in Dei praesentis intuitu, peragunt.

Celebrantur Gallorum Soldurii, Regis observationi usque adeo devoti, ut nemo illorum pro Rege mortem expavesceret, nemo sequi morientem tergiversaretur. [Note: (3) Amor fidesque, anima debita.] Tales ait Nicol. Damascen. l. 116. Adiatomum Regem habuisse sexcentos, quos Galli Solidurios vocabant. Magna erga Regem fides amorque. Romae olim sub Tiberio capitale fuit imaginem Augusti Caesaris non observasse, [Note: (4) Cultus divinae imaginis.] aut servum, aut eius simulacrum flagellasse, vestimenta mutasse: annulo vel nummo impressam Tiberii effigiem latrinae, aut lupanari intulisse.[Note: (5) Castitas.] Unde Paulus Praerotius, cum in convivio ebrius matulam apprehendisset, Maro accusavit hominem, quod imaginem Caesaris obscoenis admovisset, periissetque, nisi servus repente subduxisset a digito annulum, ut Sueton. in Tiber. c. 58. Meles Rex Sardiorum primus, eam habuit filio Leoni reverentiam, ut illum per muros urbis recens natum circumferret spectandum omnibus: compertumque est muros illa parte fuisse inexpugnabiles, tantumque penetrasse illo Persas loco, qui Leonis praesentia lustratus non fuerat, [Note: (6) Infantis Christi potentia.] ut Herod. l. 1. observavit. Parthorum Reges tantum sui aestimatione elatos fuisse Possidon. l. 5. refert, ut si quem amicorum ad coenem invitarint, huic humi posito sublimi in loco recumbentes ipsi, cibos velut cani sub mensam proicerent. [Note: (7) Daemonis imperium.] Cui affine est, quod Cyriorum Regum coniuges, rhedam conscensurae, per mulierum Syriarum dorsum enitantur [Note: (8) Servitus turpis.] ut habet Athen. l. 6.

Non minus illud insanum quod Persarum fictitius Rex, in festo, ut aiunt, saccarum, munus suscipit. Hic e vili captiv orum sorte elevatus repente collocatur in throno, omnique potestate basilice epulandi scortandique pro voto donatur; [Note: (1) Felicitas improborum exitu infelix.] sed ludo hoc finito, beatus ille Rex affigitur cruci, dignoque mactatur supplicio. Rectius Persarum veri Reges, ut Plutarch. in Atax. oxygalam, sive acidi lactis vulgarem potionem hauriebant, qua significarent, Regibus amara iuxta et dulcia acceptanda esse, [Note: (2) Amarae duicibus mixta.] Sic apud Arianos Persarum finitimos, nobiliores sponsi ad sponsalia a Rege tum primum admittuntur, quando ex capite hostili allato linguam, una cum Rege, minutatim sectam farinaque commixtam, ederint, ut Strabo lib. 11. num. 10. notavit [Note: (3) Laboris fructus.] Mulieribus Argivis honor prae viris quotannis festo die est habitus, quo (UBRISIK\A celebrabant, et mulieres tamquam viri chlamydatae, viri contra tamquam mulieres in pallis incedebant, [Note: (4) Mulier virilis, et vir mu. liebris.] quod cum Telesilla Duce, viris succumbentibus, adversus Cleomenem Lacedaemoniorum Regem, urbem defendissent, ut Plutarch. in Arigivis.

Minus consilii habuisse visa est, mulier prophetissa apud Boeotos oraculum sciscitantes: cum enim respondisset: rebus usuros prosperis, si impie agerent, dignam responso mercedem tulit, quando ab ipsius vatis caede impietatem exorsi, illam in rogum coniecerunt, mento cremandam, sive mala fide oraculum edidisset; quod rogus pro poena futurus esset: sive bona; quod iuxta oraculum egissent, [Note: (5) Consilium malum consultori pessimum.] Ita Strabo l. 8. Ita indignus rationali homine cultus est, quo Olaus Mag. l. 3. cap. 2. memorat septemtrionales quosdam pro Numine toto die adorare, sive avis, sive serpens, aut piscis brutumve fuerit, quod primo diluculo visum fuit.[Note: (6) Religio stulta] Digniore cultu veteres Romani eandem Venerem, tamquam nuptiarum et funerum praesidem (sub Libitinae nomine sepulchris praefectam) coluerunt: quod eadem nobis vitae prima dies sit ac mortis[Note: (7) Vita eum morte iun] Plut. in Rom. Et certe

mortis ad bene vivendum prodest meminisse. Unde et Aegyptii iuxta Herod. l. 2 inter pocula sceletum circumferebant, sive ossei hominis, sine carne effigiem, quo et Manerotis alumni Isidis praematura morte sublati, et sui quondam exitus evita meminissent.[Note: (1) Mortis memoria.]

Rarum hoc, quod apud Tauros Nicol. Damascenus in Tauris fieri memorat: ubi tanto mortuos affectu plangunt, ut Rex etiam amicum mortuum aut parte, aut tota aure abscissa lugeat, tamquam, carissimam sui partem amissam esse, testatus [Note: (2) Mors amici deplerata.] Mitior observantia Panoeborum erga defunctos Reges est, quando ut idem Damas. in Panoebis. defuncti Regis caput amput arum inaurant, atque inter sacra collocant quod Christiani Sanctorum reliquiis honorifice tribuunt. [Note: (3) Mors. honorat a.] Magis novum, quod Pythagoraei vivis adhuc, sed a philosophia deficientibus, cenotaphia, tamquam mortuis sapientiae instruerent, ut significarent mortem animae corporis letho anteferendam esse [Note: (4) Mors anima.] ut Orig. lib. 1. in Celsum. Multa omni o in hoc genere symbolicarum actionum occurrent, div ersarum gentium historias evolventi. Sic Romanae antiquitates his plenae sunt, ut in prima parte Palaestrae Orat. videre licet, ubi in solis ritibus sponsalitiis non pauca symbolis significatis plena reperies.

CAPUT XV. In usu vitaque hominum familiari figuratas imagines singulari quadam vi efficaciaque adhibitas reperiri.

NOn tantum ad rituum usum, sed quotidianam etiam vivendi agendique consuetudinem elegantissimo condimento hic symbolorum usus deducitur. Mirum quantum in hoc eloquentiae iapones collocent Exemplo id tradam aulicorum Bungi Regis, qui S. P. FRANCISCUM XAVERIUM instructo apparatu rerum verborumque iussit excipere,

hac fere ratione, salutabant, ut Horatius Turselinus in eius vita libro 4. capite 11. In primo aulae aditu, puer rarae indolis, et primo aetatis vigore plenus: fortunatum, air, eius in Regiam adventum Regi perinde carum iucundumque fore: ut tempestivus imber sit, per aestatem segeti sitienti [Note: (1) Gratum beneficium.] Aulam deinde interiorem subeunti aulicorum Procerum filii occurrebant, qui cum gentis more ter eum inflexo ad terram capite devenerati essent; unus haec verba addidit. Felix tuus adventus, Sacerdos sancte, adeo gratus Regi erit, ut infantis dulcissimi risus, matri ubera praebenti. Tertia in aulae parte Regis frater cum nobilitate praecipua, obviam factus, negavit diem ullum Regiae illuxisse laetiorem, Regemque tanti viti adventu beatiorem se iudicare, quam si tribus et triginta Sinarum thesauris auctus esset. En ut sermonis ornatum in his velut symbologiae gemmis collocent.

Verum, ut varietatem huius in communi vita usus intelligas: observandum. Solo illa nonnumquam sermone velut adductam similitudinem usurpari symbola, ut in propositis exemplis vides: nonnumquam solis tantum factis exhiberi: uti ille Philosophus, qui rogatus, quid vita esset, sese in gyrum vertit, ac subito e conspectu subduxit. Nonnumquam ad facta coniungi verba, tamquam lemma, aut expositio ad figuram propositam; eiusmodi exempla aliquot reperies inter dicta facta Comparatorum in Argutiis nostris politicis. Hoc genere usus est legatus Carthaginensium ad Tauromenitas missus, qui Timoleontem Corinthium hostem receperant; ut Plutar. in Timoleonte. dum post multas minas planam manum exhibuit, qua deinde inversa, [Note: (2) Eversio rerum.] paria, inquit, haec urbs exspecter, nisi nos audierit. Tum Andromachus oppidi dynasta simili gestu respondit, et abire quantocyus iussit, nisi suae haec navi evenire cupiant. Qua fere ratione Themistoclem per Nicoclem parentem revocatum a Reip. [Abbr.: Rei publicae] . administratione Plutarchus in Themistocle, etiam memorat. Hic enim, dum ad maris littus obambularent,

vetres neglectasque illic triremes filio ostendit, [Note: (1) Rector populi senex negligitur.] monuitque pari sorte observari a populo Rectores ac Duces suos, quos, cum amplius ex iis fructum non sperent, abiciant.

Ita salubri admonitione vanitatem puellae extraneae Parisiensis Orator correxit, ut P. Adrian. Poirters in larva mundi, et enim dum ab urbe remotior, forte ad populum dixisset: Puella hospitis urbem repetentem orabat, sibi ne gravaretur redux Parisiis speculum aliquod deferre, quod cum se facturum recepisset: fidem deinde ita praestitit, ut formosae adolescentis vita functae calvariam deportaret, [Note: (2) mago vanitatis] ac loco speculi stupenti horrentique deponeret, ac moneret, fuisse hanc talem, qualis ipsa nunc esset: fore illam talem. qualis haec modo esset. Admisit, adeoque usa est feliciter, ut abdicata brevi post vanitate, Deo se totam consecrav erit. Huic non absimilis illa Iacobini ingeniosa amici correctio, qui ut mortis illum commonefaceret, acceptos ab eo Gallinarum pullos, velut domum asportandos, ad sepulchrum detulit, [Note: (3) Domus certa.] monuitque deinde, rationem facti postulatus, aliam se eius domum certiorem nullam agnoscere.

Spectare huc etiam illa novitii Eremicolae historia videtur, qui gravis animi coeptae iam vitae taedio fluctuantis, ut Poirters libro eod. dum audit, videtque prae cellae foribus aviculae dulciter concinentis modulos, o aurea exclamat libertatis possessio! quantum vel in brutis volucribus gaudii iucunditatisque habet, quanto haec laetior feliciorque avis est, quam quae vinculis cancellisque attinetur, captiva sine libertate, sine voce, sine laetia! utinam illa hodie felicitate potiter, quae me hoc squalore ac carcere exemptum pristinae amoenitati restituerer! Dum illa secum commentatur, advertit ex imporoviso delapsum caelo milvium modulantem aviculam rapaci ungue comprehendere, ac discerpere trepidantem, laeto plausu in funestam stridulamque naeniam converso, [Note: (4) Libertas multis exitio.] tum vero attonitus animo, ac mutata cum sensu voce; Ergo tam amoenam liberamque vitam hic subito

exitus opprimit? poteras fortasse ab hoc insidiatore tutam intra cortem vitam agere, quae in ista tua libertate periisti Irane in te ego mea falsus opinione sum, qua felicem te volucrem, male consultus augur praedicabam? quid si par me, captivitate solutum, casus excipiat? Enimvero praestiterit arctius vivere de salute securum, quam incertum adeo vitae salutisque licentius evagari. Dixit; atque hoc volucris schemate eruditus, intra claustra se continuit.

Sciebat Gilimer Vandalorum Rex, quanta esset symbologiae vis ad inflectendos hominum animos. Quocirca a Belisario Carthagine eiectus, ut Procop. lib. 4. Vandalor. ac praelio victus, cum in praerupto monte Papuano iuxta Hipponem a Phara Belisarii Duce, arctissima obsidione pressus, extrema formidaret; non dissimulavit; sed misso ad Pharam legato, citharam, pro leniendis maeroribus; spongiam, pro tergendis lacrymis; panem, quem se post amissam Cartaginem spectasse nedabat, submisse ad famis solatium petiit, [Note: (1) Extrema calamitatis imago.] quae res hosti ipsi commiserationem incussit, iis, quae perebantur, submissis Regi, in triumphum brevi Romanorum abituro: Constantinopolim ad Iustinianum ductus, identidem reperebat: Vanitas vanitatum et omnia vanitas.

Est vero insignis etiam hisce in symbolis irridendi vis, quod in Narsete Imperatoris Duce clarissimo manifestum, ut Sigonius de imper. occid. cui dum Sophia Imperatrix peroffensa, uti erat Eunuchus, per ludibrium denuntiasset: inclusuram se illum Gynaeceo, et ad fusum columque amandaturam, [Note: (2) Muliebris [(transcriber); sic: Muliliebris] abiectio] quod erat, forti certeroquin Duci, muliebrem exprobrare ignaviam, tanta hanc rem indignatione Narses excepit; ut responderet, talem se illi viroque Imperatori telam exorsurum, quam uterque non retexat: simulque Alboinum Longobardorum Regem in Italiam provocavit, qui deinde pacato invitoque iam Narsere, Italiae tamen possessionem occupavit, unde tanto molimine Gothi depulsi fuerant. Lanea, ut

Aelian l. 12. var. histor. apud Cretenses corona,[Note: (1) Mollities] qua velut molles ac feminei notabantur, loco supplicii adulteris fuit.

Tamberlanes Scytharum IMperator crudelissimus, ut terrorem urbibus obsessis incuterer, ut Cuspinianus; primo die nivea tentorii vela [Note: (2) Clementia.] in conspectu hostium expandebat, quibus se clementem dedititiis fore pollicebatur, altero die, sanguinea explicabat, [Note: (3) Caedes.] quibus pertinaciam cruore suo expiaturos urbis incolas minitaretur: tertia demum luce, atri coloris velis utebatur, [Note: (4) Excidium fatale] quibus excidum et perniciem ultimam omnibus intentaret. Dissimili symbolo in re pene usus simili Tarquinius superbus fertur, ut Iulius Frontinus Stratag. lib. 1. Ad hunc enim cum filius post devictos Gabios, Legatum destinasset a Rege postulatum. quid Gabiorum Principibus agendum? Nihil respondit, verum is ut in horto forte obambulabat, summa papaverum capita, virga quam manibus renebat demessuit [Note: (5) Decollatio Principum.] Nuntius sine responso ad filium reversus, ea quae patrem agentem vidisset, retulit, quae illi argumento erant, rectius se nihil ex patris sententia facturum, quam si procerum capita demeteret.

Miri cam haec etiam symbola vim habent ad exponendos corrigendosque aliorum errores: ut Parochum pinguioris beneficii appetentem homo non inelegantis ingenii correxit; dum ex illo, velut pro consilio postularet. Numquid paupere, quam haberet, uxore relicta, ditiorem liceret ducere? cui dum Parochus subito redderet, Minime id licitum. Cur tu ergo, alter subicit [(transcriber); sic: suiicit] , pauperem Ecclesiam deseris, ut Archidia conatum habeas? Ita correctus presbyter tenui beneficio acquievit. Hac etiam subtili arguendi ratione in corrigendo Davide adultero usus est Propheta Nathan 2. Reg. c. 12. Enimvero hanc parabolam comminiscitur. Divitem esse hominem armento gregibusque abundantem, qui tamen in convivium epulasque peregrino instruendas, propriis ovibus praeteritis, unam solamque pauperis homuncionis oviculam, quam

sua in domo, sub mensa atque in sinu etiam aluisset, per vim subductam mactatamque hospiti apposuisset, cuius hominis duritiem inclem entiamque, cum Rex mognopere detestaretur, ac morte dignum proclamaret, adiceretque, fore ut in quadruplum refundere damnum cogeretur. Tum emblematico velut schemate illustrato, subiecit Nathan, hunc tam inhumanum hominem esse Regem ipsum, qui toto dives regno, totque uxoribus stipatus, unam illam Uriae addictam Bethsabeam cum vita immerito eripuerit. Qua ratione usque adeo Regem convicit, ut praeter ruborem, sceleris plenam [(transcriber); sic: pleuam] agnitionem confessionemque extorserit.

Dissimile quidem, verum ad correctionem aliorum, aut certe confusionem valuit, quod Burchardus Montmorentius illustris Galliae miles usurpavit. Hic sub Philippo I. Rege Dux ipse aliorum, et Philippi. assecla, forte aulam ingressus, monili aureo figuris emblematicis insigni subibat, cervina illud capita ea lege componebant, ut maior ex medio canis ante Ducis pectus dependeret [Note: (1) Fidelis inter desertores, vel, Fortis inter timidos] Mirabantur simul et spectabant non pauci novum habitum; Rex etiam illius causam originemque est sciscitatus. Cui Montmorentius, proximi in illo praelii effigiem memoriamque circumferri, ubi tamquam cervi profugerint passim omnes, se velut ad custodiam Regis persistente, Regi illa viri virtus (arrogantia aliis visa esset) adeo placuit, cum ingenio, ut ne facti inventique recordatio intercideret, militari hoc insigni ordinem instituerit.

Non imprudens, quamvis a Morione profectum facinus, quod Mederus in acroam. refert. Fridericus Saxoniae Princeps cum fratribus, de hereditate dividenda covenerat. Singuli certam sibi Saxoniae partem vendicabant. Aberat haud procul Nicolaus Morio consultantibus, atque etiam, ut sibi liceret inter consiliarios suo adesse suffragio postulat, ubi concessum, parem sibi cum Principibus togam esse cupit, et hoc animi gratia indultum. Illa obtenta graphice

in conspectu ceterorum incedit, et qui placet? interrogat. Plaudunt, et magnifice illo habitu ornatum asserunt. Subinde egressus, totam forfice vestem a capite ad calcem multis partibus dissecat, atque hac specie in consessum Principum se regerens: ut modo placet? scis´citatur. Indignante Friderico, ac verberibus insolentiam hanc castigandam asserente. Digniora, inquit, mi Princeps, verberibus agis, qui Saxoniam tam foede laceram, quam integram habere mavis.[Note: (1) Regnorum divisio dignitatem tollit.] Quis hanc a stulto sapientiam exspectet? Quamquam et olitor quandoque opportuna locutus est. Alii Fridericum hac imagine a morione instructum asserunt, cum in Principum protestantium concilio de schismate suo, contra Imperatorem et orthodoxos stabiliendo consultaret. [Note: (2) Religio divisa ipsius exitium est.] Utrobique locum habuit. Huc etiam referri poterit lepida Hircani II. Iosephi iudaeorum Principis filii illusio. Hic ut Ioseph lib. 14. c. 4. antiq. refert, a Patre Alexandriam ad Ptolomae. Epiphan. missus [(transcriber); sic: mislus] , ut de filio recens nato gratularetur, Sed (ut erat vile illis Iudaeorum nomen) adhibitus mensae, reliquis convivis ludibrio fuit, ossa ad orbem illius congerentibus, Tryphon morio expositurus impleturusque fabulam ad Ptolomaeum versus. Hircanus ait, in mensa agit, quod Pater ipsius in tota Syria: nihil praeter ossa relinquunt, nudant omnia. [Note: (3) Avarus et avidus Princeps.] Ptolomaeus subridens Unde, inquit, Hircane tanta ossium congeries? Tum ille argute, idem symbolum in adversarios retorquens, respondit: Ego, ut homo carnes tantum comedi, illi, ut canes etiam ossa absumserunt. In diversa causa, inter viros Principes, in Gallia evenit, Lobetius de peccat. l. 3. emb. 2. ut D. Ludovicus litem symbolice decideret, non minori significandi virtute. Nam ubi Flandriae Comes cum Matre coram Rege lite disceptaret, Rex ea sententia causam absolvit, ut iuberet Comitem leoni, quem in suis praeferebat insignibus, sine unguibus deinde et lingua proponere, quod erat condemnare illum delicti adversus Matrem, quam voce et opere male offendisset. [Note: (4) Arma laedent sub trahenda]

Marius Regulus Dux Rom. triumphaturus, non inscite suam de honoris et vitae mortalis vanitate exposuit in imagine (Physica simul et ethica) sententiam ut Barri. in anno Sancto part. 4. Siquidem ex cera fingi collocarique inter faces collucentes simulacrum voluit, quod inter hunc ignem illuxit ac sensim una consumptum est. [Note: (1) Honoris et vitae huius vanitas.] D. Antonius ad corrigendum Venatoris errorem, qui lusu otioque Monachorum offensus substiterat, monuit, ut quem ferebat arcum intenderet, laxaretque. [Note: (2) Otium laudabile.] Sed cum saepius deinde iussisset intendere, venator tergiversatus, ita destrui arcum respondit. Tum Antonius, si quandoque arcum feriari cupias, cur id nobis deneges? Nec parum ad suadendum ponderis, hae figurae adferunt. Germanus Princeps, ut nec voluptatem quidem sine dolore atque offensione conscientiae delibari posse ostenderet, ut Zenthner in verme conscientia, patinam calidissimo plenam melle urso proposuit, cum avidissime fera involaret, sensit aduri fauces, identidem tamen repetens, gustato semel melle quamvis laesa, avocari non poterat. [Note: (3) Voluptas placer, etiamsi laedat.] Ita prudens histrio, ut exponeret, quibus curarum aculeis opum avari pungerentur, Ratisbonae coram Matthia Imperatore, in theatro omni auri argentique apparatu instructissimo, urnam, velut ad sortes, offerens, spectatores advocat: qui confertim advolant, sed admissi singuli manus ex urna cum rubore ac dolore retrahunt. in latentem inibi echinum impingentes; at fraude [Note: (4) Sors multos fallit.] dissimulata, ut plures in illam traherent.

Religiosus Abbas, ut vetulas a Monasterio lotrices amoveret, ut P. Engelgrave in Luc. Evangel. ne quam perversae carnis cupiditati opportunitatem faceret; cum rationibus aegre suaderet. obtinuit exemplo. Salsas in caena carnes suis apposuit, haustu parce subministrato. Noctu igitur, absoluta psalmodia, cum non pauci sitis vehementia ad hauriendam turbidam adigerentur, sciscitatur deinde Abbas quae causa tam absurdae appetentiae? Sitis, inquiebant improba [Note: (5) Cupiditas indigna suades] Tum ille hac usus imagine docuit cupiditatibus

omnem etiam occasionem, quantum licet, subducendam, caeca homines appetitione ferri, nisi caveatur opportunitatibus. Persuasit et obtinuit. Concludam Caroli IV. Imperatoris sententia symbolica, qui cum Neapolin ingrederetur, populique istius libertate iam diu offensus esset, ubi solutum prae urbis protis equum loco insignium offendisset, ex positorque monuisset, libertatis Neapolitanae imaginem esse. Freno, inquit, egere videtur, adiiciam. [Note: (1) Servitus imposita.] Nec fefellit: nam arcem urbi imposuit: quam iccirco quod urbi imperaret, atque in officio contineret, frenum dixere. Plura historiarum studiosus reperiet, quae ut energiam singularem, ita gratiam quoque non vulgarem obtinent.

CAPUT. XVI. Voces sermonemque humanum imagines nonnumquam aenigmaticas continere.

INtellexisti, opinor, mentis sententiam vatie per imagines explicari, rerumque significatarum naturam symbolis exhiberi. Nunc reliquum videtur, ut ostendam ipsa etiam verba sermonemque vocalem hominum eiusmodi schematibus adumbrari posse: Nam ut verba vocesque signa rerum sunt, ita vicariam aliquando res praestant operam et signa fiunt verborum ad rem diversam significandam adhibendorum Sic dum animaturus ad mortem alterum es, pingatur sus, tinea, mus, et mors. [Note: (2) Contemptus mortis.] quod erit coniunctim explicatum, Sustineamus mortem, Siquis mustelam petierit. mus ei in tela mittatur, et aenigmatice satisfeceris. Si te morari in Corsica amico significatum volueris, cor illi cum sica depingas. Si corallium promiseris, cor illi pictum exhibe et allium. Quae symbolorum ratio etiam in ambiguae significationis verbis locum habet, ut interroganti, quae prima

sit ad caelum via? fides depingatur, aut etiam submittatur, et responsum erit. Illi cui taurum aenigmatice pollicitus es, sidus caeleste adumbratum mitte.

Obscuriore haec erunt in retrogradis quoque, ut si merum a te promissum exspectanti, murem exhibeas. Si Atlantis a te descriptionem postulanti, tu saltantem proponas, aut ipse saltes. Atlas enim retrogrado ordine salta legitur: vel si Romae a te imaginem exigenti, tu Amoris offeras, quod Roma inversa lectione amor sit. Ita seps fugiens spes erit a te aversa. Multo etiam obscuriores erunt anagrammatismi, aut actione aut penicillo per rem significatam expressi, Ita pro Roma tibi Maro, pro remo mures dabuntur, annus nanus erit, navus vanus etc.

Sed et litera quandoque detracta et per humeros aut signum aliud suppleta, eiusmodi aenigmata conficientur, ut cum Dapes exprimere volueris; quingentas (quem numerum D. conficit) apes pingas, aut contra adiecta litera. Sic pro C. apris unum proponas Caprum, pro Loculis L. oculos, per Claves intelligas C. L. aves, per uvas missas vasa quinque postules, Similis fere in hoc carmine ad amicum imago proponi poterat.

Nam N. et M. literas auferendas indicabat, ut intelligeres ave sibi dici, et nuntiari ab amico salutem. Ita non inepte luserit, qui magnum hominem ad alterum pro agno destinans scripserit, ad eius simplicitatem simulque ad vocem agnus exprimendam: Mitto tibi agnum si caput abstuleris. Ita et picas petenti dabis spicas, verum capite truncatas. Haec ludendi ratio logogriphica pene est: ac per illud praecipue a scriptis verbisque tantum propositis logogriphis differt. quod aut actione aliqua, aut imagine proponatur, exemplo rarior gratiorque.

Placent vero illae ante ceteras imagines, quae illius, quam suadent sententiae contrarium prima sui fronte exhibere videntur. Ita filius parentem consulat; quae

sibi maxime inter aliorum consortia peregre observanda iudicet? pro literis? in imagine, hinc vites, inde pocula adumbrata, [Note: (1) Sobrietas.] accipiat, existimabit hic primo intuitu sibi vinum ac pocula inter socios indulgeri, verum sententia rei pictae haec erit; vites pocula, ubi lusus ab ambigua vocabuli vites usurpatione deducitur.

Memorari hoc loco illud iure potest, quod in aula Pontificis Clementis VII. Bononiensis ut Silvester in symbol. heroic. l. 4. ex paulo Iovio. equeis symbolum amabat. is, ut erat poeseos non ignarus in achate gemma, ex redimiculo pilei suspensa, imaginem festi Pentecostes ferebat. Pietatem id consilii dedisse homini Poetae videri poterat, ut linguas de caelo igneas exspectaret, caneretque.

At causam facti a Pontifice rogatus, div ersa prorsus explicatione usus, quam ducebat ex voce Pentecoste, quae Italis poenitere significat. Nam hoc se uti. coepisse symbolo, respondit. ex quo, magnis frustra impensis, ad nobilis nu bilisque virginis nuptias aspirasset. Quae res adeo inopinata Pontifici viro alias gravissimo accidit, ut obortus illum risus a coena nondum finita abegerit.

Hannibal Carus vir eruditus rustico praediviti ad nobilitatem aspiranti, sibique ac posteris insigne aliquod familiae poscenti, haec tria convenire existimavit, grana frumenti, seu legetem, vitem, et unam pyrum, quae iuncta nominibus Italice redduntur: Gran vitupero, id est, vituperium grande, ut sane erat, hominem stivae assuetum prensare nobilitatem. Fertur Isabella Castellae Regina Ferdinandi Regis uxor forte, in via, quam sibi viroque male auspicatam credebat, herbam malvam conspexisse, simulque admonuisse Regem: num audiret, quid germen illum malva [Note: (2)Infelix [(transcriber); sic: Infe.ix] iter.] inclamaret? idem namque est, quod male vadit, five cedit res, ille absterritus omine iter coeptum abrupit, quo sensu etiam Didacus a Gusman rebus male cedentibus, malva usus est. Alius ???ico quaerenti, cur amicitiae obnuntiasset?

pro responso misit unionem gemmam et pronubum annulum, sed fractum. [Note: (1) Fides violata] Cumque unio Italis perla, annulus nuptialis fede designat. Sensus erat: perla sede rotta. id est, per fidem a te ruptam, factum ut te desererem.

Ita lusum aenigmatico symbolo in aula Hispani Regis, ubi nobilis procus Virginem e regio gynaeceo moniturus, ut ne alteri rivali assentiretur, Avem Anadino in redimiculo sustulit; ut si diceret, Anna dic nolo. In quo genere idem Silvester loc. cit. Italici proci exemplum memorat, quod tantum prope insaniae, quantum ingenii complectitur. Virginis nomen erat Margarita. Igitur gemmam ei cognominem galero affixit, apposita ex corio solea cum litera. T. interposita, unde haec Italice facta est sententia: Margarita Te sola di cor amo Te (scilicet) solam ex corde amo. nam solea ex corio, sola di coramo Italice dicitur. Tum rivalis amatoris, retenta gemma et litera T, soleam auream fecit: simul adiiciens symbolo honestiori gratiam, simul alterius significatione vincens; cum sensus fieret Margarita Te sol' adoro, id est Te solam adoro. Vicit hic quidem ingenio, sed ab alio se virtute superari passus est. Verum eiusmodi symbola vix ut probem inter viros resque graves adducor; cum plus felicitatis in reperiendo, quam sapientis doctrinae, solidaeque eruditionis contineant, ne tamen suis exemplis ignorarentur, adiicienda censui.

Plus compendii et emolumenti ab illis esse signis poterit, qualia olim Aegyptiis placuere, quibus res ipsas significabant. sic hodie dum quoque per a et w Deum, principium et finem rerum omnium, per *T crucem salutis signum, per *Y Pythagorae, bivium huius vitae, per M. D. mille quingenta exprimimus Sic in calendariis Astronomi per Taurum, per Geminos, per Saturnum, per Iovem, per Martem, per Venerem, per arietem, per cancrum, per Leonem, etc. magno. ad expositionem mentis, compendio proponunt. Et

his quidem similibusque inter se signis nationes omnes, quantavis diversitate linguarum praeditae, communicate scripto animi sui sensa haud difficulter, rudi saltem, ut sic loquar, Minerva, possent, si de iis per interpretes mutuos semel foret constiturum.

Liber II. Figuratarum imaginum fontes ex diversis fingendi rationibus ductos continet.

CAPUT XVII. An historiae, parabolae, ac fabulae figuratas imagines complectantur?

RErum gestarum exemplum multis nihil figurarum continer videtur: nam, et calamo, et penicillo exhibita nobis historia, tantum imago esse rerum praeteritarum ad posteritatis memoriam creditur, adeoque vi sua alterius rei significationem nullam inferre Verum tamen et historiam imaginem esse rerum talem, ad quam posteritas mores suos possit componere, quis recte negaverit? Quocirca et a Graecis PAR/ADEIGMA quasi manifestatio appellatur. Haec sane historiae affectio indicatur, cum exemplum dicitur, ad quod videlicet mores suos animi mortalium fingant. Quin et Rhetorum ac Philosophorum perspicaciores similitudini exemplum subiciunt.

facit: E)I K/ONA, PARAZOL\HN, KA\I PAR\ADEIGMA . Easdem prorsus Marius Victorinus constituit; quamquam hic imaginem latiori, quam Rhetores in figuris usurpatione accipiat. Sed aristotelem adeamus, l. 2. orat. inst. c. 39. vulgo 20. qui de exemplo, ceterisque, more suo, nos erudite instruet.

Exemplorum formae duae sunt; una quidem est res gestas proponere, altera easdem fingere. Hoc vero, vel fit per parabolam, vel perfabulas Aesopicas, et Libycas. Subiungit deinde unum reifactae, et plura ficta exempla. Etenim Darii et Xerxis historia, post occupatam Aegyptum gRaciam quoque invadentium, recte ostendi tradit, non permitendum Graecis, ut Persarum Reges Aegyptum occupent: nam et Graeciae rursus metuendum. Parabolae loco afert ad ostendendum sorteMagistratum eligi non debere. Perinde enim facturos asserit, ac qui sorte, vel gladiatores pro certamine, vel gubernatorem pro navis directione adsciscerent. cuius rei cum nullum exemplum sit, esse tamen fingit, ut alterius sortitionis absurditatem, velut in imagine, exponat. Ex quo illorum error detegitur, qui
[Gap desc: Greek words]
hoc loco pro quavis similitudine accipiunt, miranturque Aristotelem illam exemplo, [Note: II. Exempla rei fictae aut verisimilitudinem habent, ut parabolae sunt: aut non habent us sunt apologi.] ceu generi speciem, subiungere. Verum ut recte Ricciobonus hic animadvertit. in paraphr ad Aristotelem l.2. c.20. Parabola, de qua praesenti in re Aristoteles, est exemplum ex verisimilitudine, ut proinde non quaevis; sed ficta tantum ad exempli formam similitudo, exemplo generatim suntpo, ceu species addatur, quod ex verbis supra adductis manifestum erit.

Fabularum porro, quas apologos dicunt, exempla subicit; sed unum Stesichori contra Phalarim est. Hic enim, cum electo iam Im peratori, Himerenses praesidia milit um tribuenda censerent: Equus,

inquit, cervum sua carpentem pabula ulturus, apud hominem pro subsidio intercessit, qui respondit, modo se portaret telis armatum, frenumque pati non recusaret, [Note: (1) Servitus coacta] facile hostem iuncta ope superaturos. equus ubi admississet, pro poena, quam ab hoste sumere decreverat, servitutem deinde hominis passus est. Ita Aesopus Samiis, Principem avarum exosis, ac de alio surrogando cogitantibus hac fabula dissuasit. Vulpes in foveam lapsa, cum muscas caninas magna illic patientia toleraret, Erinaceus praeteriens miseratus, operam ad illas excutiendas obtulit, verum illa his verbis recusavit. Sine: nam haec iam plenae sunt; ubi enim has abegeris, famelicae aliae succedent, et quod reliquum est sanguinis extrahent. [Note: (2) Mali unius i aversio saepe alterius occasio est] ita, subicit, vobis futurum, ubi egeni Principes diviti successerint Unde cum Ricciobono facile intelliges, Fabulam a parabola discerni; quod sit exemplum fictum praeter verisimilitudinem. Discrimen tamen inter vera fictaque exempla haud parvum reperitur: Siquidem illa, cum sunt rerum ab hominibus gestarum res gestas ante omnia repraesentant; ut iccirco non satis conster, an figurate, ad rei a se diversae significationem, adhibeantur? in fabulis ac fictionibus magis id, primo intuitu, liquet. unde hoc nomine, in figuratis imaginibus, exempla rei fictae veris praeferuntur.

Deinde exempla rerum gestarum in eo fere genere virtutum vitiorumve erudiunt, in quo nata primum sunt. Ita Darius et Xerxes post Aegyptum occupatam invadentes Graeciam, Graecos admonent, non facile indulgendum Regibus Persarum, ut Aegyptum [Note: Exempla rei gestae non erudiunt in figur. imaginibus, nisi metaphorice transferantur.] occupent; ita enim periclitari rursus Graciam posse, Ubi in eodem genere actionum persistitur: nam per occupationem Graeciae, ostenditur Graeciam occupari posse, quod nos in figurata imagine vitiosum esse infra trademus. Quare si hoc exemplo uti decreveris in arte iconographica, translatione opus erit, qua ad aliud morum genus in homine transeas. ut si cui ostendas malae societatis viciniam

devitandam esse, ne ab illa occupatus in communionem sceleris veniat. In Mutio Scaevola, exempl. gratia, idem clarius proponetur. Hunc si dexteram rogo intrepide ingerentem proponas, suadeasque, hoc exemplo fortitudinis, Martyri, fortiter pro Christo ignes aliasve etiam poenas subeundas esse; idem prorsus Martyri suades, quod in Mutio observasti, adeoque translatione, ad diversum actionum genus, non uteris. Si tamen adolescenti, libidinis ignibus aestuanti, hoc exemplo constantiam, in iis perferendis, vincendisque suaseris; iam poetam agis, atque aliud figurata imagine dignum, exemplo rerum gestarum, proposuisti. Ex quibus, opinor, intelliges, nos prius exempli significatum, quod ex arte poetica non habet, verum natura tantum sua, ab iconologia nostra amandare, quin iccirco quoque fictiones ante res gestas, hac in arte, ducere; quod illae priori facultate repraesentandi destituantur, ac solum figurate significent, ex primo aspectu notae; cum historiae incertum saepe intuentis animum relinquant; figuratene, an proprie ab auctore usurpentur?

Quocirca ut exemplorum copiam aliquam in hac facultate suggeram, non facile adducor: tum quod infinita res sit, atque ubique in libris obvia: tum quod iam ante id praestitum a Caussino nostro insigni delectu videam; sive rationis expertium, sive comporum exempla [(transcriber); sic: exempa] postules: quem tamen historice id non minus, quam poetice executum animadverto. Neque [Note: Caussinus in suis emblematis saepe historice exemplis rei gesta usus.] enim hanc, a me paucis nunc traditam, atque infra stabiliendam magis, legem observavit, ut translata significandi virtute exemplis ubique uteretur; sed in eodem non raro actionum genere perstitit, ut apodosis a protasi diversa non esset. Ex principio lib. 3, exempla petamus. Memorat ex Plinio Sagunti infantem natum Matris uterum repetiisse, eo anno, quo ab Hannibale urbs occupata et eversa fuit. Haec protasis est. Addit apodosin: omnes in uterum maternum reversuros, si miserias vitae praeviderent. Sic de infante Rascatino in utero plorante argumentatur. Ita Siculos

fratres, parentes e flammis eripientes, pietatis; Alexandrum, thus profuse Deum focis ingerentem, liberalitatis in superos typum facit. Quod est in eodem genere actionum, sine translatione, persistere. quae cuivis etiam rudi hac significandi ratione obvia sunt; quia ad hanc illationem faciendam res ipsa cognita necessariam viam praestat. nempe Alexander in superos liberalis fuit, vicissimque illos liberales expertus est, igitur et nos in superos liberales esse convenit. Unde, uti omnis ingeniosae inventionis, et poeseos est expers, nec locum doctae coniecturae praebet; ita ab hac imaginum poesi est removenda. Quae vero cum translatione eodem libro idem autor usurpat; ut dum Augustum cum aquilis ludentem [Note: (1) Adolescens generosa sectatur.] adolescenti blanditias fastidienti, atque ad generosa animum cogitata transferenti adhibet: dum eundem quoque ranis silentium imperantem [Note: (2) Loquacitas repressa.] in protasi exhibet, atque in apodosi regum filiis applicat, qui improbis et loquacibus terrori sunt, ea in exemplis probo; quia Aquilae nutritio, ad generosae mentis cogitationes, ranae loquacitas, ad improbitatem malorum transfertur; ad quam significationem res non ex natura sua; sed ingeniosa simbolistae inventione adhibetur. Hac igitur cautione adhibita; tum etiam illa, quod obscuriora exempla nequaquam consectanda sint, ut alibi de materia imaginum ostendemus, ad Causinum historiarum curiosum ablego.

De fabulosa imaginum poesi, in qua auctores ac studia multorum desiderantur, paulo nobis agendum fusius; ut quae huius omnino loci propria, neque alio fine reperta est, quam ut per veritatem in imagine velut propositam nos instruat. In his Graeci involucris potissimam sapientiae partem collocarunt. In hac Romani Latinique omnes non parce olim versati sunt, ut proinde utrorumque nobis bibliothecae excutiendae sint, tum, cui quivique fictionum generi maxime inhaeserint, videndum. Atque ut rem ordine aggredimur. Prime quidem de minus obscuro fictionum genere a Romanis iam olim, in numis prae

sertim, usurpato, principium ducemus; inde ad diversas fabularum et poesios exercitationes transituri.

CAPUT XVIII. De fingendi artificio a Romanis, in figurandis imaginibus, usurpato.

OMne fingendi artificium aliqua rerum convenientia niti debet, ut in liberali disciplina locum reperiat. Quod ab omni retro erudita aetate, quaeque aliquod in sapientia ac scientiarum palaestra nomen meruit, observatum video. Obscurius tamen illud, remotiusque ab hominum sensu Graeci, quam Latini conati sunt. Etenim fabulosam illam poesim, quam aenigmatis atque implexis figurarum ambagibus plenam exhibent, tam remota rerum similitudine, ad imaginem aliquam veritatis aptant, ut a Sphinge omnia profecta videri possint, et Oedipo opus sit. ad lucem tam densis tenebris [(transcriber); sic: teuebris] inferendam. Diem magis amarunt Latini imaginum artifices; et minus saepe haberi elegantes, quam aperti maluere, pro nationum videlicet ingenio. nam illi, aut animo tecti, mille artes recessusque ad fraudem tegebant. ita rationem iisdem latebris implicatam impeditamque amabant: hi explicatioris animi, virtutique contra fraudem astumque faventes, propalam magis; ut orationem, sic mentem ferebant. Romani haec fere fingendi ratio: ut res, tam naturali, quam ethicae cognitioni substratas. v. g. regionum, fluviorum, ventorum, virtutum quoque ac vitiorum, nomina, per imaginem oculis obicienda, specie aliqua hominis ficta, velut in theatro, spectandam proponerent: eo vestium corporisque habitu, iis signis atque instrumentis actionum, quibus a ceteris distingui, suaque actionum diversitate ab eruditis internosci possent. Qua arte, ut viam Romanam (quam Traianam ab auctore vocabant)

figurata icone exprimerent; Matronam lapidibus insidentem finxere, quae altera manu ferulam atque arundinem; altera rotam, quae videlicet quadrigarum erat saepe viam obterentium, sustinebat, [Note: (1) Via Romana,] Iidem ut Portum Ostiensem in Tiberi adumbrarent, Portumnum Deum portubus apud illos praefectum exhibebant, alera manu piscem, quo se maris Deum ostendebat, altera clavem, vel etiam ramum praeferentem; quo se aperire navigantibus aditum, pacemque ac quietem a maritimis iactationibus offerre ostendebat. Has vero similesque veterum imagines [Note: (2) Portus maritimus] cum ad perfectam figuratarum imaginum et cognitionem, et constructionem magnopere intersit non ignorare, praeterire minime debui. Ex Goltzio, superiori me libro non paucas dedisse memini: nunc ordine id agam copiosius ex Iacobi Biaei Numismatis, et Antonii Augustini Archiepis. Tarraconensis in Numismata Dialogis, Ioannis item Pierii hieroglyphicis; Ioannis Bochii inauguratione PP. Alberti et Isabellae magno ingenio iudicioque, tum ex veterum disciplina, tum arte propria in hac imaginum fictione versantis, cui alterius haud multum imparis, Caesaris Ripae laborem adhibui: denique et Ioannis Paep, qui ex veterum offi cina ad artem memoriae facilitandam complures imagines congessit. In quibus illa antiquitatis potissimum monumenta, ut digniora suis expositionibus brevissime, idque ex Augustini fere sententia, illustravi. Cetera ut planiora transii; in quibus ipse titulus, virtutis, aut vitii nomen facile symbolorum expositioni viam rationemque aperiet.[Note: III. In emblematum, aut aenigmatum conceptu ac formatione, primo fingendae apte personae haben da ratio.]

Neque omnino difficile erit imitatione similia effingere: ubi observatum ex ipsa exemplorum varietate, et natura fuerit, quibus potissimum fontibus hae imagines nascantur, quod ut facile assequaris, ante omnia id conari iconographos animadvertes, ut personam fere hominis, illi, quam cogitas, rei significandae maxime aptam reperiant, neque tam de nomine, quam re exprimenda laborent. Ita invenies Virtutem, licet nomine femineum quid praeferat, tamen viri

imagine; contra Honorem feminea exhibitum specie. Nam, uti ad virtutem animi virile robur, secus quam in honore accipiendo referendoque exhibetur; sic in corporibus idem est adumbrandum. Has vero personas, aut tu opte [(transcriber); sic: tuopte] licebit ingenio fingere, aut ex rerum seu gestarum, seu fictarum antiquitate desumere, ut si Herculem viribus corporis pollentem; aut Gigantem aliquem, tuo in cerebro natum, pro insigni animi robore ac virtute exponenda usurpes. Alterum est, ut habitum corporis illis moribus, quo, symbolice adumbrare decrevisti, idoneum aptumque effingas, atque, ut membrorum sirum gestusque taceam, qui rem emblematicam mirifice extollunt; ipsi etiam vestium colores, modo exprimi queant (ut in theatro, et vivis personis possunt,) figuris imprimis serviunt. Quibus apte usurpandis, praeter illa, quae supra docui, Alciati versus ex embl 117. opportuni erunt.

Ubi nigro colore, tristitiam ac funera docet significari; albo, fidem, integritatem, ac puritatem animi: viridi, spem: flavo, cupiditatem, et amorem: rubro, ferociam et caedem in militibus, in pueris verecundiam: caeruleo, nautas et astrologos, quod mare ac caelum sit caeruleum: gilvo seu rufo, vilis conditionis homines; fulvo, meticulosos, ac religiosos et zelotypos; violaceo, sua sorte contentos. haec Alciatus. Quatuor colores quibus factiones ludorum Circensium utebantur totidem anni partes referebant. Prasini, viridi colore, ver: Russati; roseo aestatem; Albati albo pruinosum autumnum; Veneti caeruleo, gelidam hiemem [Note: (1) Anni partes quatuor:] ut habet Ricciardus. Verum hic et Personarum habenda est ratio, et moris gentium: nam Romanae mulieres in funebribus albatae incedebant, atratis viris: extra funus in viris, hic color olim erat reorum, adeoque infamis. Ceterum aureus color laetitiam, et Dei amorem; auro intertextus, virtutes diversas: varius, iuventutis inconstantiam denotat.

Tertium est, ut symbola cuique personae tribuas convenientia, inter quae illud primum esse debet, dextraeque plerumque inseri (nisi in capite aut pectore aliquod signum emineret) quod figuram a ceteris rebus, personisque distinguat, atque illi propriam faciat, cuius imago est ante enim natura, et rei cuiusque substantia constituenda est, quam adiunctis aliis, et communibus rerum qualitatibus exornetur. Quo semel, ut necesse est, observato, multorum iconographorum, tam veterum, quam recentium errores, et deprehendes facile, et corriges, ita Pietas in numis Drusi caput velata ac coronata, signo illo distinctivo caret, quod illi in numis d. Bruti per arculam thuris additur: siquidem illud agendum ante omnia erat: ut noto usitatoque symbolo sese eruditis oculis manifestaret, ita Paci olea; bilanx Aequitati; Abundantiae cornu copiae offerendum, aut cette virtus induenda pelle Leonina, Fraus vulpina, Famae dandae alae, Fortunae rota: quibus deinde cetera ad expromendam mentis sententiam spectantia adiungi poterunt. Nunc exempla aliorum ordine digesta inspiciamus, quae et hic et alibi de industria copiose studioseque congessi; ut multorum, qui libris hisce carent, inopiae subvenirem; aliorum etiam labores levarem, aviditatemque pascerem.

CAPUT XIX. Regionum, Fluviorum, Ventorum, Temporum, et Artium imagines. Regionum et terrarum imagines.

EUROPA in numis L. Valerii Acisculi, tauro insidens reperitur: quod ex fabulis Graecorum de Iove tractum est. Antonius Augustinus Archiepescopus Tarraconensis de veterum numismatis Dial. 3. Vel monochromate adumbrata, et tauro vecta, cornu

dextra, sinistra alcyonis nidum sustinens; Europam pacatam significat, apud Ioannem Bochium in inauguratione PP. Alberti et Isabellae. Vel puella veste sumptuosa, insideat gemino cornu copiae, dextra templum gerens; sinistra, hinc iacentia humi sceptra et coronas: inde arma, equos, et boves ostendat. Caesar Ripa.

HISPANIA in numis Galbae Imp. matrona habitu militari, cum scuto; tela duo sinistra gerens, dextra binas spicas complexa, indicat militarem gentis animum; quam Livius lib. 28. diutius, ceteris nationibus, restitisse asserit: et copiam provenientis illic tritici Velin numis Hadriani Imp. Hispani, femina sedet pacificae oleae ramum praeferens, cuniculo (quod animal in Hispania frequens) ad pedes sito. Augustinus. In iisdem simulacrum triceps hastae innixum, quo Pierius in Hieroglyphicis lib. 52. cap, 24. Hispaniam intelligit, ubi tricipitis Geryonis regnum fingitur.

GALLIA habitu quoque militari femina, hastam aut sceptrum laeva sustinet. Augustinus. Gallis virgata sagula, torques aureos, gesa seu hastulas duas, et oblonga scuta tribuit Maro, quae Galliae distinguendae adhiberi possunt.

GERMANIA, in Hadriani numis, matrona erecta est, hastam dextra tenens, laeva scutum. In numis Domitiani, femina seminuda clypeis insidet, iuxta tropaeum; adstat vasta mole captivus, manibus post tergum revinctis, quod argumentum est eo tempore Germanos cladem a Romanis sustinuisse. Augustinus.

PANNONIA, in numis Decii Augusti, Matronae duae (nam duplex haec provincia, superior, et inferior) cohortis insignia sinistris complexae, dextris in caelum elevatis, quasi deditionem peterent. In numis L. Aelii femina est pannis suffulta, contra regi onis frigus, turribus caput revincta, quia urbibus frequens est, dextra hastam cum vexillo, sinistra, in lacinia vestis pilas sustinet. Augustinus.

compta, dextra hastam, in vertice, asini aut alterius animantis caput gerit, sinistra vestis sinum diducit. In alio numo, signiferi forma cuditur, pelle Leonis, aut asini caput obregentis. Augustinus.

ITALIA, in Titi Vespasiani, et Commodi seu Anron. Pii numis, Virgo est orbis terrae globo insidens, una manu sceptrum, altera cornu copiae gerens, capite turribus ac muris coronato [(transcriber); sic: corouato] . Augustinus.

ROMA in Vespansiani Caesaris, aliorumque numis habitu virtutis ac Minervae, cum parazonio, exprimitur; eo tamen discrimine, quod victoriam manu sustineat. Septem quoque collibus iuxta flumen, Tiberim scilicet, insidet. Eadem Lupae specie, Romulum ac Remum lactantis, exhibetur, Alibi spectatur ficus ruminalis (a ruma seu mamma sic dicta) sub qua lactasse parvos fertur. Alibi picus Martius visitur, quod Romulum Martis filium fingerent, cui haec avis sacra est. Saepe ad Romam significandam caput tantum armatum proponitur; cum Roma sit velut orbis caput. Augustinus.

SICILIA, in Numis tribus cruribus divaricatis repraesentatur, quibus tria Insulae promontoria, tres angulos formantia, designantur. In aliis numis, feminae forma, cum spicis apparet, quo fertilitas loci indicetur. augustinus.

AFRICA, in Hadria ni Caes. et aliorum numis matrona sedens scorpionem dextra stringit: ad pedes calathus est her bis plenus: capiti, loco calanticae, impositum est caput elephanti, proboscide, dentibus et aure oblonga eminente. quia haec regio elephantorum ferax est. Augustinus.

MAURITANIA, in numis Hadriani Caes. femina militari habitu, dextra equum strigosum, ac macilentum, cursui aptum, ducens; sinistra virgam habet, quae illis pro calcaribus ad equum impellendum usitata. Idem.

ASIA, in Hadriani caes. numis, matrona est sinistra navis gubernaculum attolens, dextra serpentem tenens. Alibi incurvo vasi cornu copiae immittit, in sinu

pilas ferens (quae vectigal denotant) puppique navis pedem imponens, quo indicatur per mare adeundam esse. Augustinus. vel Puella coronata floribus et fructibus; veste aurea gemmeaque: varios ramos dextra, sinistra thuribulum gerit, Caesar.

IUDAEA, in numis Vespasiani et Titi filii, matrona ad palmae radicem; quod Phoeniciae vicina sit, a palmis frequentibus nomen sortita. In arcu triumphali Romae, candelabrum septiceps Hierosolymam exprimit. Augustinus.

AEGYPTUS in Hadriani Imp. numis matrona sistrum manu tenens, quod erat instrumentum musicum Aegyptiis sacerdotibus usitatum, in sacris Isidis, Harpocratis et Onocephali; quae numina etiam in numis exhibentur, et ille quidem, ut Silentii Deus, indice ori admoto: hic capite asini sistrum quatiens, ut in Valentiniani numis. Quin et Ibis avis spectatur Ciconiae similis, quod clysteris usum, suo ipsa rostro alvum sibi purgans, ostenderit, et serpentes necarit, pro numine culta. Augustinus. Apud Ioannem Bochium fingitur matrona pedibus crocodilum premens, interque pyramides locara, manu papyrum tenens.

ALEXANDRIA (ita scribitur in numis M. Lepidi) per faciem moatronae turritae proponitur. In numis Hadriani, matrona sedens, cum modiis tritici, spicas manu gerit. Alibi sistrum dextra, sinistra scapham praeferens. Augustinus.

ARABIA, in numis Traiani, herois persona, altera manu parazonium, altera ramum arboris odoriferae sustinet; alibi capsulam longiorem tenet, cum ramo, ad pedes dromedarius, seu camelus illis usitatum animal Augustinus.

ARMENIA, in numis M. et L. Antoninorum, matrona insidens armis, in quibus arcus et sagittae, pileus in capite, qualem Veneti Duces ferunt. Augustinus.

CAPPADOCIA, mulier, in Hadriani Caes. numis, turribus coronata: pilam, tamquam vectigalis provincia, manu una tener, altera vexillum erigit. Augustinus.

INDIA, mulier fusca, gemmis et marg aritis cultissima, tigridi insidens, circulum meridianum manu tenet, cum circino astronomico, utrimque Aethiopes, hic capiti umbellam tendit, ille ventum ei flabello suscitat. Ioan. Bochius.

MESOPOTAMIA, in Traiani numis, inter duos fluvios tigrim et Euphratem, seder capite mitrata. Augustinus.

AMERICA puella nuda, fusca, terribili vultu; velum descendat ab humero ad genua, quo tegatur, coronata variis plumis; dextra sagittam, sinistra arcum gerat, cum pharetra lateri accincta, et capite humano humi iacente, teloque transfixo. Caesar Ripa.

BRASILIA, erinaceum intuetur, calcans Zodiacum Brasilum, astante viro et femina, plumis, ut solent, ornatis. I. Bochius.

Fluviorum imagines.

FLUVII, universim in numis spectantur, senis specie urnae incubantis, quae angusto ore aquam fundat; caput arundine redimitur, quam etiam manu praefert. Senex est, quod ab orbe condito originem fluvii ducant. Hydria, fontes seu capita fluviorum denotat. Aliquando visuntur cornu copiae manu tenere ob frugum, quam causant, ubertatem. cornibus quoque adumbrantur; quia flumina crebro secantur velut in cornua, unde cum Acheloo in tauri speciem converso Hercules pugnasse fingitur. Augustinus.

TIBERIS, in Vaticano palatio Romae, spectatur cum cornu copiae, lupamque iuxta habet lactantem geminos. Ioannes Paep de arte memoriae.

ACHELOUS (ut et alii [(transcriber); sic: aliii] fluvii) ut hispidus sene, alga arundinibusque viridi in habitu cinctus, super effusum urceum inclinatus, et uno tantum prae cetetis, cornu in fronte pingitur, altero sub Hercule amisso, Io. Bochius.

ATHESIS argenteis comis auro immixtis in Padum se exoneret; circum Nymphae plures cum urnis suis, fluviolos denotantes. Bochius.

DANUBIUS senex, velo caput obtegens, sinistra urnam effusam sustinet. in Traiani Caes. numis, velatus, quod forte illo tempore ipsius origo, et fons primus obscurus esset. Augustinus.

IBERUS, Hispaniae fluvius [(transcriber); sic: flvuius] , viri forma ore aquam evomentis exhibetur, quae imago in Hispaniae numo reperta est. Idem.

MAEANDER, tauri specie, ad cuius pedes vestimenti fimbriae fluerent nam ut hae per terram, sic et fluvii profluunt, tauri vero specie,ob cornua, quae fluxu crebro reflux uque, per agros, veluti assimilat, proponitur. Augustinus.

NILUS, in Hadriani caes. numis, cum crocodilo, et quandoque Hippopotamo exhibetur, vel sphingis specie, quae capite virgo, corpore leo est; quam brachio senex tenet, quo indicant, Nilum crescere dum sol in leone est, decrescere dum in virgine exsistit. Augustinus.

TIGRIS, in Traiani Aug numo, ab animali tigri, cuius velocitatem exprimit, cognoscitur; cui si fluvius iungatur, Euphratem designat, neque enim alia hic forma apud veteres repertus est. Augustinus.

OCEANUS cum curru statuitur, quem quatuor balenae trahant. Tritones cum buccinis praecedunt, circumstant Nymphae. Paep.

Ventorum imagines.

AUSTER alis madidis, vultu caliginoso, barba nimbosa; pennis et capillis rorantibus exhibetur, Ioannes Paep. vel, atro capite, velatus, materiam fumantem praeferens; manu aquas spargit; Ioannes Bochius.

BOREAS, pro pedibus anguium habet caudas, bar bam insuper, et alas nive conspersas, I. Paep vel, hispidus senex, folle armatus, seu flabro aerem agitante, spinis aridis coronatur. I. Bochius.

EURUS niger pingitur, et supra caput sol aureus splendet. Paep. nigras addit alas, cum sole rubicundo. Bochius.

ZEPHYRUS facie iuvenili et pulchra, tempora habet pulcherrimis floribus redimita. I. Paep. Interdum alas habet, vel flabellum plumaceum gestat. aut leniter buccas inflat. Ioannes Bochius.

Temporum imagines.

TEMPUS, habet compedes, cum alis deplumibus, et horologio ad pedes fracto. Applicatur rei tempore non consumendae. vel gremio veritatem fovet, quam tempus pandit. vel Saturnus falcem manu, clepsammidion capite gerens. Bochius. vel senex versicolore vestitu, variis floribus spicisque coronatus; dextra serpentem caudam ore mordentem, alatumque; sinistra Zodiaci circulum gerit. Caesar.

AETERNITAS, veste viridi, hastam laeva, genium dextra, basiliscum aureum in capite gestat. Ita in numis reperitur, addita hac inscriptione Clod. Sept. Alb. Aug. Virg. His ego nec metas rerum, nec tempora pono, vel. Mulier triceps sindone amicta, anguem circularem, orbem, solem, lunamque gremio, baliscum capite, hastam gerit dextra, cui appensa scheda

cum hac inscriptione: manet immota, vel caerulea [(transcriber); sic: eaerulea] , aureis stellis distinctam veste. I. Bochius. Vide infra de Virtutibus.

AETAS AUREA. Puella formosa, in olivae umbra et medio alvearium, unde mel effluat, quiescens, capillis aureis naturaliter sparsis, veste aurea, cornu copiae floribus, fructibusque plenum praeferat dextra. Caesar.

AETAS ARGENTEA [(transcriber); sic: ARGTENEA] . Puella forma priori paulo inferior, veste et ornatu capitis argenteo, minoribus ocreis induta, et sinistra spicas gerens, aratro dextra innitatur. Idem.

AETAS FERREA. Puella armata, ore aperto, in casside caput lupi videtur, vestitu coloris ferruginei, dextra ensem vibret, sinistra scutum monstro horribili insignitum ferens. Idem.

AEQUINOCTIUM VERNUM. iuvenis veste aperta textaque, ad infimum alba, sinistrorsum nigra: cingulo stellis pictis ornato in modum arcus. Dextra stateram teneat, sinistra flores, pedibus alas vesti concolores. Idem.

AEQUINOCTIUM AUTUMNALE. Vir similem vestitum priori gerit, et alatus cinguloque praecinctus; uvas sinistra, dextra bilancem complectatur. Idem.

SOLSTITIUM AESTIVUM. iuvenis veste rubra, brachia et pedes nudus, coronatus spicis, circulo stellis ornato coronae superposito; dextra globum, quarta parte nigrum, sinistra cancrum sustentat, pedibus singulis affixae sunt alae duae, quarum nigra est altera. Idem.

SOL STITIUM HIBERNUM. Vir pellicea veste, pedibus circulum stellis insignem premat, globum dextra, parte quarta luminosum, sinistro brachio capram teneat, pedibus alae quatuor appictae, quarum una est alba. Idem.

VER. Puella veste floribus plena, iisdemque coronata, sinistra aviculam, cui colludit, flores dextra praefert. Idem.

AESTAS. Puella robusta, veste flava, cum cornu e spicis, dextra facem accensam gerit. Idem.

AUTUMNUS. Puella virilis, veste prolixa, uvisque coronata, cornu copiae fructibus plenum ostendit. Idem.

HIEMS. Senex canus, pellibus, vel crasso panno vestitus, ad ignem sedet. Idem. Alii scite per Puerum floribus coronatum Ver. per iuvenem robustum Aethiopem spicis cinctum, Aestatem: per Virum Bacchicum pampinus revinctum Autumnum: per seniculum incurvum cum baculo Hiemem intelligunt. Ita Otto Venius.

DIES ARTIFIFICIALIS. Puer insignis, alatus, coronatus floribus, vel heliotropio; dextra circulum, in quo stellae, sinistra facem accensam, veste alba amictus, sustinet. Idem.

DIES NATURALIS. Puer etiam praeclarus, alatus et coronatus, ut ille, dextra similem circulum, et sinistra facem accensam gerens, sed veste partim alba, partim nigra; curru vehitur; quem trahant equi amictu concolores. Idem.

Nox. Puella veste caerulea, stellis plena, coronata papavere, alataque: manu papaver complectitur. Idem.

HORAE. Tres virgunculae lepidae ad caeli fores excub andi servant vices. Prima est Aurora veste rubicunda, clepsammidion, quod fluere incipiat, tenens. I. Bochius, vel Puella vultu liberali, capillis anterioribus aureis, posterioribus nigris; habitu rubro, et alata; dextra solem, sinistra flores, sese explicantes, gerit. Caesar. Secunda meridies candida, sciotericum: Tertiae Vespera spadicea, horologium ponderibus devolutis, tenet. I. Bochius. vel, alata, capillis anterioribus nigris, veste versi colore, hesperum dextra, sinistra noctuam sustentet Caesar.

CREPUSCULUM DIEI. Puellus fuscus, alisque eiusdem coloris, volatum fingat, caput ornante stella; sinistra vas ingens unde aquarum guttulae decidant, dextra facem accensam teneat: splendeat a posteriori

CREPUSCULUM NOCTIS. Puer colore et veste nigra, alatus, ad occidentem volans; stellam in capite, sinistra noctuam ostendens; telum iaciat dextra. Caesar.

Artium ac scientiarum imagines.

SCIENTIA, Puella alas in capite, dextra speculum. sinistra globum cum triangulo habet. Caesar.

GRAMMATICA, Puella parva, quae in dextra
[Gap desc: Greek word]
tabellae inscriptas praeferat cum ferula, sinistra psittacum sustineas.

Poesis, Mulier, habitu stellis pleno; laureata. cogitabunda, et enthusiasmo inflam mata, nudis distentisque uberibus, quam genii tres cum lyra, fistula, tubaque circum volitent; cygno ad pedes sito. Bochius, vel caerulea veste aureo diademate coronata, alataque et ornata stellis; cithara ludat. Caesar.

PoeSIS LYRICA. Puella agilis habitu versicolore, lyram sinistra teneat, et pulset, cum inscriptione: brevi complectar omnia cantu. Caesar.

PoeSIS PASTORALIS. iuvenis veste simplici, baculum manu, ocreas pede nudo gestat, cum charta, cui inscribitur. Pastor carmina ludo. Idem.

SATYRICA. Vir nudus, audaci facie, linguam exserat, una manu thyrsum, altera chartam complectitur, in qua notatum: irridens cuspide figo. Idem.

HEROICA. Vir maiestate plenus, sumptuosa veste, et lauro coronatus: tubam dextra, sinistra chartam prehendat, in qua sit scriptum: non nisi grandia canto. Idem.

ELEGIA. Puella claudicans, seu altero pede brevior, lauro coronata, veste nigra, sparsis capillis cum cithara.

COMOEDIA. Mulier veste versicolore dextra coronam, musicum instrumentum sinistra, et larvam in capite gerens, cum hac epigraphe. describo mores hominum. Caesar.

TRAGOEDIA. Puella ocreata veste nigra, dextra gladium sanguinolentum praeferens, iuxta, vestes regias humi iacentes. Caesar.

HISTORICA, purpureo et viridi amictu, tabellam ex hasta pensilem gestat, in qua illud Ciceronis expressum: Testis temporum, lux verit atis vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis. Bochius. vel. Puella alata, amictu candido, retrospiciens, basi innixa quiescat, et calamum dextra continet, sinistra librum quem pulpito imponit, scribitque, Caesar.

RHETORICA, Puella cultu vestium insigni, sinistra librum apertum, dextra sceptrum complectitur: in fimbria vestis haec inscriptio: ornatus persuasio. Caesar.

INVENTIO, Puella vultu liberali in capite alata; ad pedes ursa lambit faetum imperfectum. Caesar.

ELOQUENTIA, ex ianthina veste, nuda exserit brachia; hastile dextra, fulmen sinistra gerit. Bochius. vel. amictu rubro, aut purpureo, cassidem aurea corona insignem, et dextra fulgur, sinistra vero librum apertum praefert. vel pingatur Amphion canore excitans saxa. Caesar.

PHILOSOPHIA, Puella veste subtili, dextra librum, sinistra sceptrum tenet: in pectore magnum T in fine vestis. P. et inter utramque literam scalae pinguntur. Caesar.

LOGICA, Puella facie velata, candida veste, claves dextra, sinistra pilum acutum praeferat. vel utraque conetur solvere nodum. Caesar.

MATHESIS, Puella veste alba, alas in capite, in dextra circinum, horologium solare in sinistra, in veste notas mathematicas habet. Idem.

fine lemma: par impar. Bochius. vel ferreo stylo tabellae albae, par impar inscribens. Caesar.

ASTROLOGIA, caerulea veste, et serto stellifero ornata, humeris alas; sphaeram caelestem dextra, laeva sceptrum ostentat. Bochius.

THEORICA, habitu flavo vestita, triangulum dextra portet, pedibus duos calcans globos. Caesar.

MUSICA, Puella veste varia, in dextra tubam, cui Iusemia: et citharam, cui cicada insideat, sinistra praefert.

ETHICA, puella perpendiculum dextra, sinistra leonem frenet, vel contra. Caesar.

THEOLOGIA, Puella bina facie, una caelum, altera terram aspiciat, insidensque globo caelesti; dextra pectori admota, fimbriam sinistra sustineat, iuxta humi sit rota.

Artium aliquot illiberalium imagines.

PICTURA, honesta veste, dextra penicillum, sinistra bacillum cum pictoria concha gerens. Caesar.

PISCATIO, Puella veste caerulea, cum hamo, ex qua piscis pendeat interceptus, altera manu anserem sustinet.

VENATIO, Diana succincto habitu, cum arcu et canibus: semiluna in capite spectetur. Reliquas artes ad hanc facile rationem formaveris.

CAPUT XX. Virtutum Vitiorumque, tum aliarum his affinium rerum imagines.

ABUNDANTIA, signatur apud veteres cornu copiae nummos effundente; nam hoc loco crumena illis erat, et oleo admetiendo serviebat, August. vel manipulum spicarum, et cornu copiae praefert. Bochius, vel, habitu magnifico gemmisque ornata, aedibus splendidissimis astans, cum cornu Amaltheae; comitem habet Gloriam, Luxum, Contemptum, Ferocitatem, Bellum, Paenitentiam, Temeritatem, et Paupertatem, quae omnia vide suis titulis. Idem, vel; spiendida veste, utramque manum fiscellae admovet, spicis frugibusque plenae. Idem. vel; ami ctu flavo, et rubro, spicas dextra clavum navalem regit sinistra: scilicet et mari et terra imperans. Idem. Viridi et auro intert exta veste eandem ornat. Caesar.

ADVERSITAS, gilvi colori amictu; inversum cornu Amaltheae dextra, laeva corvum tenet. Bochius.

ABSTINENTIA. Puella dextra sibi os claudens, sinistra discum cibis plenum praetendit: cum hac epigraphe: non utor, nec abutor. Caesar.

AEQUITAS. Virgo erecta, quae dextra bilancem pondere aequatam tenet, laeva scipionem aut virgam. ut hac velut mensura aequet omnia. Vel discincta quasi stringi nolens; vel cincta veste, tamquam ad leges composita et adstricta. vel. generosi equi symbolum, cui Reges Neapolitani allusere in numis, qui caballini dicti, cum inscriptione. Aequitas regni. an iccirco quod Dominum saepe subditi, ut equi effrenes sessorem, excutientes, freno cohibendi fuerint? an, quod penes nobilitatem equestrem aequitatis esset administratio? incertum, posterioribus certe saeculis conveniat, quibus Hispaniae Rex possessor, equum Pontifici, quodam aequitatis iure, solvere cogitur. Augustinus.

AETERNITAS, in numis Titi Imp. spectatur forma virginis, longo capillitio, sed galea tecto, et prolixa veste, altera manu cornu copiae gerit hastae innixa, altero pede orbem calcar. Virgo, aeternitatis incorruptionem? longa coma et veste, longitudinem; copiae cornu, felicitatem bonorum; ut hasta, poenam improborum, notat. Orbem, id est, peritura et fluxa, pedibus calcat. Augustinus. In Domitiani numis, altera manu caput radiatum, solis nempe, altera muliebre cum luna sustinet; quod scilicet omne tempus aeternitas comprehendat. Idem. Visitur etiam velo oblongo caput involuta, ut ostendatur principium aeternitatis nos latere. Idem. Vel hac manu orbem terrae, hac caelum sustinet; quod utrumque suo ambitu complectatur. idem. Vel globo caelesti insidet, sinistra hastam complexa, dextra velut ad imperium exporrecta; ut sub se, tamquam Imperatrice, res omnes creatas ostendat. Idem. In Philippi Augustinumis, iungitur cum elephante, diuturnae vitae animante, cui puer director insidet; quod numquam senescat aeternitas. Idem Vel Phoenix ex se renascens, cum illa sociatur, perennit atis symbolum. Idem. In numis Alexandri Severi, Pierius notat, lib. 44. c. 17. simulacrum dextra lunam sustulisse; quod Luna semper renascens quoddam perpetuitatis esset symbolum. vel. in Faustinae numis, Matrona stans, amiculo lato capite humerorum tenus amicta. Ioannes Paep Vide supra in Temporibus.

ADOLESCENTIA. Puellula facie pulchra et ridente, veste coloris varii, et floribus coronata. Caesar.

AMABILITAS. Virgo hilari vultu, veste candida, floribus inspersa, serto coronata myrteo, cor humanum, cui rosa infixa est, gerit. Bochius. Vel Puella floribus redimita, et instructa telo albo: rosam gerit dextra. Caesar.

AMBITIO, vestibus succincta, nuda pedibus, et oculis velata, inversas coronas manibus apprehendat Caesar.

nam harum arbusculae ita se amant; ut per terram earum radices perreptantes se invicem complectantur; quia propinqua earum insitio, non parum facit ad feracitatem. Bochius ex Pierio.

AMOR DEI. Sinistram aperto admovens pectori cum inflammato corde, dextrae indicem in caelum elevans. Bochius. vel. Puer caelum aspiciens, quod sinistra ostendat, dextra vero pectus, Caesar.

AMOR DIVINUS. Alatus capite coronam, cui supersit sol, manu arcum et sagittam inauratam gerat. Bochius.

AMOR INVICTUS. Cupido adamantem cordi impositum tenet. Brachio e nubibus eidem ictum minante cum lemmate: nulli cedit amor. Bochius. vel. Puella duas anchoras per cor humanum decussatas iuxta se habeat, eritque firmitudo amoris. Idem. vel. oblonga et candida veste, serro rosisque urtiusque coloris redimita, dextra accensam facem, laeva arcum gestat, pendente ex humeris pharetra. Idem. vel curru vehitur, quem geminae trahant cornices, mutuis osculis indulgentes, Idem.

AMOR VIRTUTIS. puer nudus, alacer, coronatus, lauro tres manibus coronas praeferet. Caesar.

AMOR seu CUPIDO. modo cum arcu et sagittis, modo cum facibus, aut laqueis, et caecus velatusque pingitur. vide quae de Diis in Emblematis notavimus.

AMNESTIA, armata virgo exuit arma. Nam iniusti est, ait Cicero pro Marcello, periculo liberatum arma porro gestare. Bochius.

ANIMA BEATA, puella gratiosa in vultu velum transparens, alata, in capite stella, veste lucente. Serviet pro anima damnata contrarium. Caesar.

ANNONA, in numis, cum tritici et frumenti modio, cum cornu copiae, spicis, navibus, et Dea Cerere. vel cum anchora aut navis gubernaculo, et cum infante prope astante, qui frumentum mensuraret, fingebatur. Visa etiam cum ramis oleae. Et pro tritici spicis frequentius, papaverum ferre capita, quod in panem

olim densata,ut Dioscorides lib. 4. c. 55. et M. Maro l. 1. Georg. ubi cereale papaver nominat. Augustinus. vel in Titi Vespasasiani numo, dextra sigillum, id est, parvam statuae figuram, tum libellam; altera vero cornu copiae gerit, navi, cum calatho, et spicis, aposita. Idem.

ARIANISMUS, Mulier armis rubiginosis, veste nigra talari, serpentibus plena, capillitio longo cum lacertis, faculam manu praetendit. Caesar.

AVARITIA. Puella macilenta, tristibus, laceris, nigris crinibus, cum hac in fronte epigraphe: PLO=UTOS. manuque bursam tenens, retro stantem puerum, macrum lacerumque, reiciat, Caesar.

AUDACIA. Vir undique armatus lemmate: per tela per enses, Scuto inscriptum: una salus nullam sperare salutem, dextra gladium vibrat. Bochius.

AUCTORITAS. Matrona gravis vultu expeditam manum cum auctoritate attollens: sceptrum ex querno ligno caelatum ramis superioribus ita complexis, ut oculi speciem reddant imperii firmitatem, denotat Claves, quae cum laureo serto ambiunt caput, securitatem. Equus in basi caelatus eiusdem symbolum. Vel auream vestem indura, sceptrum dextra, sinistra duas claves sustinet, Bochius. vel insidens sedi magnificae, egregio vestitu, dextra claves, sceptrum sinistra gerat: hinc libris in terra iacentibus; illinc armis. Caesar.

BEATITUDO PRIMA EVANGELICA. Puella brevi, paupere facie parum inclinata et caelum intuens. habeat chartae inscriptum: Regnum caelorum paupertati venale. Bochius.

SECUNDA Brachiis angnellum complexa, quem demulceat, addita hac inscriptione: Mansueti hereditabunt terram. Bochius.

TERTIA. Supplex et gemens puella, cui eadem ratione ut primis, idonea ex Evangelio inscriptio additur.

QUARTA. Puella bilancem aequalem sustinens, daemunculum, qui eandem deprimere conatur, gladio repellit.

BELLONA. Galeata, capillis passis, sanguinolenta, flagellum dextra sustinet, clypeum laeva, in quo lupus. Bochius.

BELLIGENII. septem, primus, secundus, tertius, quartus, arma diversa ostentant: quintus, ardentem facem. sextus, spicas inanes tritici: septimus bulgam vacuam exhibet. Bochius.

BENEVOLENTIA. candido habitu liliis coronata, astante et blandiente cane. Bochius.

BENIGNITAS. amictu caeruleo, stellis aureis ornato, utraque manu lac parvulis circumstantibus ex uberibus exprimit. Bochius.

BLASPHEMIA Senex macer, pallidus ore aperto, terram versus, quam baculo percutiat. Caesar.

BONITAS, Caelum suspiciens passis manibus, gremio pelicanum fovet, pullos fuso de praecordiis sanguine nutrientem. vel caerulea veste et serto ex ruta confecto, castimoniae et antidoti hieroglyphico (nam serpentes fugat) conspicua, astante pelicano. Bochius.

CALAMITAS, pedibus hominum cervices calcat. Io. Paeb. vel. amictu pullo mulier cannae inuixa spicarum ruptarum falcem brachio tenet. Bochius.

CALUMNIA, apud Apellem Mulier ornata, vultu inflammato, iram spirans, laeva facem ardentem, dextra

adolescentem frustra deprecantem per capillos trahens. Praecedebar pallidus vir, lascivusque fixo obtutu contuens: pone duae aliae erant mulieres calumniam dirigentes. Perfidia, et fraus: Paenitentia subibat everso capite flens, et Veritatem venientem intuebatur, I. Paep. vel. Puella indignabunda, sinistra torrem accensum, dextra puerum manus ad caelum tendentem apprehendar, Caesar.

CAEDES, Mulier veste ferruginea, dextram dextro laevam laevo lateri iniciens (ansato gestu) intueatur in scuto cadavera in sanguine volutata. Bochius.

CAPTIVITAS. Manus pedesque vincta carenis; vel passis capillis, discalceata, cum servili ad collum unco. Bochius.

CARITAS ANNONAE. Mulier macilenta, sordida veste, salicis ramum dextra, punicum sinistra complectitur, astante vacca macilenta. Bochius.

CARITAS, Mulier rubro habitu, flamma in capite, dextra cor ardens, sinistra puerum amplectitur. Caesar.

CLEMENTIA, et moderatio. In Vitelli Aug. numis, Matrona sedens, lauri ramum dextra, sinistra baculum sustinet; ut quietem perpetuumque vigorem cum authoritate designet. In Hadriani Aug. numis hastae annexa, ut qua ad severitatem non utatur; dextra patinam velut ad largiendum praefert, Augustinus. vel Leone vecta (domito puta) telum e manu velut abiciens. vel in Leone citrium ramum gestet. vel oleam praefert, armorum acervo ad pedes strato. vel acervum armorum calcat, oleae innixa, ex qua fasces consulares pendeant, Bochius

CONCORDIA, pene eadem specie visitur qua humana fides, dextris scilicet nexis. vel duplex etiam cornu copiae. vel Matrona sedens dextera sacram pateram, sinistra cornu copiae sustinet. vel Matrona stans hastae innititur, tamquam a bello otium esset. vel arae accensae vicina; quod Concordia pietatem

in superos alat. In Fontei Capitonis et P. Lepidi numis, lancem cordibus plenam habet, quo nomen Concordiae proxime explicatur. Augustinus. vel, dextra craterem, laeva cornu copiae, interdum et sceptrum tenet: facie decora. haec in Neronis Caes. numis, duabus dextris copulatis, cum stella exprimitur. Ioannes Paep. vel duo Turtures sceptrum nonnihil diffissum duobus lauri ramis colligare conentur; cum inscriptione: revincta virebunt. vel malum punicum dextra, corniculam sinistra, virginis ipsa personam sustinens, portabit. vel cum iaculorum fasciculo colligato, cui par columbarum insideat. vel dextra malum punicum in patera; cornu copiae sinistra, cui cornix insideat, gestabit, addita hac epigraphe: velle ac nolle ambobus idem, Bochius. vel. Puella oliva coronata, dextra sagittas. albo fune colligatas, cornu copiae gestet sinistra: Caesar.

COGNITIO RERUM. Puella assidens libro aperto, quem monstret, sinistra facem praetendit. Caesar. Vide supra de Artibus.

CAELUM, Iovis filius, veste caerulea stellis plena, serto sapphirino redimitus, et in vase flammis pleno cor non consumendum exhibens. Bochius.

COMPUNCTIO, Mulier induta cilicio, ore aperto, caelum plorans suspicit, indice dextrae caelum versus elato, spinis coronatur. Caesar.

CONSCIENTIA, Puella decora facie, superiori veste alba, inferiore nigra, limam gerat dextra: in pectore cor appareat a serpente morsum. Caesar.

CONSERVATIO, Aureo amictu, et oliva coronata, dextra fasciculum milii, sinistra circulum gestet. Bochius.

CONSECRATIO sive APOTHEOSIS. in Antonini Pii numis, per aquilam pilae seu orbi insidentem, aliquando cum fulmine, aliquando cubicularem lectum attollens, interdum ipsum etiam Imperatorem inter alas sustines. Pierius lib. 19. cap. 4. Pavo consecrationem feminarum designabat. Unde in Faustinae Augustae, Antonini coniugis, numis erat:

Pavo in harum consecratione, ut in virorum Aquila erecti fastigio, in caelum emittebatur. Pierius in lib. 24. cap. 9. Ita caput muliebre lunae insidens cornibus sursum versis, ex opposita vero parte Pavo rotata cauda reperitur, cum hac inscriptione: D. Maxima. Pierius ibidem. Et in numis aliis D. Paulinae, Pavo insidentem dorso mulierem occipitio velatam sustollit, ibidem.

CHOLERA, iuvenis macilentus, seminudus, flavi coloris, manu vibrat gladium. Caesar.

CONCORDIA MARITALIS, Mulier et Vit colligati catena aurea, ex qua cor pendeat; quod uterque manu tangat: ambo veste purpurea amicti. Caesar.

CONIUGIUM CASTUM. Mulier animal ex mustelarum genere (armelinum vocant Itali) contrectans, et amiculum exhibens. Bochius.

CONSILIUM, Senex torquem aureum e collo, et ex illo cor pendulum gerens, dextra librum, sinistra noctuam praefert. Bochius.

CONSTANTIA, In numis Claudii Imperatoris, modo stans militari in habitu sago induta, ac paludamento in tergum reiecto, capite galeam, laeva sceptrum ostentat? modo sedens ac inermis in dicem dextrae manus, uti et illa stans facit, faciem versus intendit: specie affirmantis. Illa militiae: haec domi in bene coeptis constantiam signat. Augustinus. vel. Adolescens brachiis nudis, dextra coronam amplectens, sinistra gladium, et eundem igni imponat. vel alba et rubra veste dextram elevet, sinistra hastam complexus in basi quiescat. Caesar.

CONSUETUDO, Senex barba cana, baculo incumbens cum epigraphe: vires acquirit eundo: in in humero fasces. variorum instrumentorum. Caesar.

CONTENTUS VIVENS, coronatus oliva, brachiis et pedibus nudus, veste alba et flava, pectore gemma ornato: dextra, pannum aureum, sinistra flores continet. Caesar.

CONTINENTIA, Puella stans simplici habitu, sinistra teneat armenium murem. Caesar.

CONTRITIO, Puella gratiosa stans, pugno continens pectus, brachioque sinistro extenso flens caelum aspiciat. Idem.

CRAPULA, Mulier male induta, stomacho nudo, capite ad oculos male tracto, oreque aperto, manibus caput Leonis comprehendat: iuxta humi partes carneae, placentaeque iaceant. Caesar.

CRUDELITAS, armata, tigri in casside formata, gladium dextra caput humanum adhuc cruentum laeva sustinet. Bochius.

CURIOSITAS, Puella alata, capillis, capite, manibusque arrectis; veste tum rubra tum caerulea, auribus, ranisque pictis signata. Caesar.

DESIDERIUM, Puella pectore nuda, velo varii coloris, et in corde flamma appareat. Caesar.

DESIDERIUM DEI, Puer alatus, veste rubra et flava, sinistra pectori admota, elatis in caelum oculis, extensa e latere dextra, e pectore flamma protendatur. Caesar

DETRACTIO, Mulier sedens, veste fusca et lacera, linguam exserens, pedibus tubam premat, dextra gladium vibratis, in capite velum gestet, quo sinistra oculos paulum obtegat, Caesar.

DEVOTIO in Deum, alata, caelum intuens, inflammatoque vertice aram una, pectus altera tangat. Bochius. vel veste pretiosa caelum suspiciens, dextra lumen accensum teneat. Caesar.

DISCORDIA. Crines viperis implicitos habet, supino capite, labris liventibus, oculis strabis, putridis, humefactis; lacrimis fluentibus; manu utraque

in continenti gladium ad pectus ferens, tenuibus et obliquis cruribus, pedibus vero reti, et caligine involutis. Ioannes Paep. vel scisso crine, et concreto ore, fuso sanguine, oculis, contusis lacrymabunda, dentibus rubiginosis, lingua tabo fluente, veste lacera: facie serpentibus obsessa: dextra facem quatit. Paep. ex Petronio. vel Mulier cum accensa face, et ventoso folle. vel habitu versicolore, igniarium cum silice manu tenens, et ignis semina eliciens (secundum Lud. Aristum) pedes implicatots reti (secundum Aristidem) habet. vel duobus in fronte cornibus pingitur. Bochius. vel Puella Furia sit infernalis, veste coloris varii, telis sanguinolentis cincta, capilitio sparso; et serpentibus immixtis horribilis, dextra cum filice chalibem, sinistra fomites complectatur. Caesar.

DIVINITAS, Puella veste alba, flammam in capite, utraque manu globos renet, unde flammae erumpento Caesar.

DOCTRINA, Puella habitu aureo, Puero candelam accendenti sinistra ardentem flammam praetendat: dextra eidem viam certam in loco tenebricoso ostendar. Caesar.

DOLOR, Vir seminudus cuius pedes catenae constringant, pect us a serpente mordeatur. Caesar. facem addit fumantem, et absinthii ramum in manu Bothius.

DOMINIUM SUI, Vir insidens Leoni, dextra stimulans, sinistra eundem freno moderatur. Caesar.

ECCLESIA, crucem brachio, sertum liliis rosisque contextum manu tenet: coronata diademate Pontificali, adiacentibus utrimque Mosaicis tabulis. vel Ex Hebraico Dei nomine colum ba aureo vinculo ad Virginem stellis coronatam descendat, quae utra que vinculum apprehendit [(transcriber); sic: apprehendt] . vel Matrona

gravis vultu, quae sinistra innitatur sacrarum literarum codici (cui inscriptum; Gredo;) Pontificiam tiaram sustentans, dextra crucem gester, cui hinc Idololatria, inde Haeresis sit alligata. Bochius. Columbam superne imminentem Tiarae, et binas claves pendulas addit. Caesar.

ELEEMOSYNA, facie obvelata, totoque tecta corpore accensam in capite lucernam gestet, et manibus sub veste absconditis stipem egentibus infantibus eroget. Bochius.

ELEMENTUM IGNIS, Puella manibus vas igne plenum tenet, hinc salamandra, inde phoenix, sol, aut vivax puer, capite velum rubrum instar flammae compositum gestet. Caesar.

AER, Puella veste alba et flava, utraque manu circulum, in quo sit iris picta, sustenter. Caesar.

AQUA, Puella veste caerulea, instar undae complicita, cannae innixa, torallino corque de collo pendente, pectori duas eonchas uberum instar appictas, capiti vero navim aut piscem impo situm gestet. Caes.

TERRA, Puella vestem plenam floribus, in capite turrim, dextra cornu copiae exhibeat: ad pedes varia sint animalia. Idem.

ENDYMION Lunae amasius, stellis in amictu caeruleo pictis illustris, sphaeram manu gestat. Bochius.

ERROR, Adolescens virum pictum in scuto praeferens, obvolutis oculis in trivio viam baculo explorat. Bochius.

EUBULIA, amictu rubro, ornata collum aurea catena, e qua pendeat cor humanum, aureum librum dextra, noctuam gerit sinistra. Bochius.

EVENTUS BONUS, specie Adolescentis, dextra pateram, sinistra spicam cum papavere tenentis. I. Paep. vel iuvenis hilari aspectu, pateram cum stella in capite defert, addito cornu Amaltheae spicis triticeis pleno, et papavere cereali, Bochius.

EXILIUM, Vir habitu peregrini, ba culum dextra; sinistra falconem gestat. Caesar.

FAMA, Mulier panno subtili induta, succinctaque tubam inflat, velociter hac illac alata discursans, vel Monstrum alatum mille linguas, oculos et aures habens, in domorum culminibus degens. I. Paep. ex Virgilio, vel alas et vestem, oculis, auribus et oribus undique refertam gerens, duas simul tubas inflat, hanc sursum, illam deorsum, vel habitu succincto et circum crura fluitante, auream manu tubam cum oleae ramo gerit. vel hac tubam, illa schedam secundi Austri flatibus sursum delatam exhibet. Bochius. vel Puella veste ex velo subtili, usque ad genua, et auribus, naribus, oribus plena, discurrit alata, et dextra tubam praefert. Caesar.

FAMA BONA. Puella tubam dextra, sinistra olivam, torquem pectore aureum, et corde alisque albis pendulis insignitum gestat. Ceasar. vel. tigridi insidens, habitu rubro, serico amicta, buccinam inauratam manu tenet, de qua caeruleum vexillum (cui insigne, aut nomen eius appinges, quem celebras) pendeat. Bochius.

FAMA MALA, Vespertilionis alis induitur, I. Paep. vel ad pedes iaceat famae bonae cum buccina et labaro nigro. Bochius.

FAMES, Macie tabida, in cespitem gramineum morsura, Bochius. vel ossa rodens exsanguis [(transcriber); sic: exsangis] vetula.

FATUM, Forma virili, candida veste ad talos demissa, caelestem manu sphaeram, et super ea stellam, cum catena aurea, humum usque e sphaera dependente, praeferat. Bochius.

FAVOR. Adolescens alatus, caecus, vultu timidus, pedibus rotae insistens: comitante Adulatione, pone vero Invidia. I. Paep.

FAUSTITAS, Virgo tenens icunculam auream, Pluti scilicet divitiarum Dei, et cornu copiae sinistra. Bochius.

FELICITAS. Matrona dextra caduceum, sinistra cornu copiae sustinens, et illo quidem caelestia, hoc terrena bona figurantur, loco cornu copiae, nunc

oleae, nunc, ut in numo Antonini Pii, lauri ramum gerit, quod in pace ac victoria perpetua sit felicitas, vel sceptrum tenet alibi, vel utin Commodi Caes. numo, duplex cornu copiae in medio caduceum complectitur, Augustinus, vel, ut iuliae Mammeae Numisma habet, femina solio insidens, dextra caduceum, sinistra cornu copiae praefert, vel alto in solio conspicua et coronata ponitur, ad quam multi frustra conantur ascendere. I. Paep vel gemellos sinu fovet, duobus aliis pusionibus exsultim lusitantibus Bochius.

FECUNDITAS, binis iuxta liberis, tertium ulnis gerit, vel et iam quartum ut in numis quibusdam, vel, Mulier sedens mammas lactanti praebet, vel, ut in numis iuliae Mammeae, stat Matrona, sinistra cornu copiae tenens, dextra infanti blanditur. Augustinus. vel, Matrona sinapi floribus coronat, posset venalem proponere, quam gremio fovet, gallinam pullos excludentem, et leporem ad pedes iacentem, vel cornu copiae e quo spicae, et gemelli collo tenus emineant, aliis grandiusculis Matri ad pedes blandientibus. Bochius.

FIDES HUMANA, In numis veterum, per dextras implicatas exposita est, vel sub dextris flores, spicas, aut caduceum reperies, quibus fructus ostenditur, ex Fide, Pace, atque Concordia exsistere solitus, vel, ut numis Heliogabali, femina sedens turturem fidei symbolum ut a manu, hastam altera sustinet, cui fides exercitus, inscribitur. In Domitiani Aug. numo 1. Multer stans spicas binas una manu, altera lancem fructibus et cordibus plenam gerit, cum epigraphe: Fidei publica. Augustinus. vel, in veste catellos depictos, et praefert sceptrum, cuius in apice manus implexae. Bochius vel Puella veste candida, dextra sigillum, clavem sinistra gerit; iuxta astante cane. Caesar.

FIDES seu RELIGIO, oblongam crucem tenens uno pede Ethnicum Imperatorem calcat, altero Haereticum pseudoevangelii sui librum attollentem. Bochius. vel Puella habitu albo, dextra crucem, sinistra

calicem, quem fixo obtutu aspiciat, vel legem Mosaicam teneat, vel una claves, altera Pyramidem, hac epigraphe: Super hanc petram, complectatur. Casar.

FIDUCIA, Manu sceptrum gestat, in cuius apice duae manus implexae, cum candido ad pedes catello, spectantur. Bochius.

FLAGELLUM DEI, Vir rubra veste, dextra flagellum, sinistra fulmen vibret. Caesar.

FORTITUDO, querno serto coronata, astante camelo, qui indefessi laboris est: clavam manu, rictumque Leoninum in capite gestat, vel Cupido vexillum militare prosperae fortunae submittit, laeva ferocissimo Leoni caput mulcet, iuxta navis in mediis procellis cum inscriptione: Nec bona sors tumidum, nes mala sors timidum. Bochius.

FORTUNA, in omnibus fere numis, dextra navis clavum, sinistra fert cornu copiae. vel, in numis Graecis Antonini Lecto incumbens, dextra capite turritam coronam, Graecis
[Gap desc: Greek words]
dicebatur, lecto insidebat, quod secure possessores quiescere faceret, In aliis numis, rati passis velis insistebat, quasi prospero cursu ventisque delatae. Haec imago etiam Fortunae reduci, uti alia sedens manenti inscripta visebatur. Sed de hac infra pluribus. Augustinus. vel in cubica sede, cum duabus anchoris, vel globo insistenti ventus comas in frontem diffudit, cum velo lunato, et ventis turgido. vel cum rota partim nigra, partim alba, vento agitata. Bochius.

FRAUS, vultu benigno, ceteris membris pilosis et squammosis serpentem referentibus, varioque colore infectis describitur. I. Paep. vel larvam manu gestet. vel bifrons, hinc anus, illinc iuvencula manipulum florum, ex quo se coluber exerat, dextra praefert, Bochius. vel bifrons ut ante, vestitu flavo, pedibus

aquilinis; cauda scorpionis, bina corda in dextra, larvam in sinistra ostendens. Caesar.

FURIA, Vetula capillo horrido, nigroque, veste nigra etiam, et uniformi, dextra scuticam, sinistra facem praetendat. Caesar

FUROR. vultu terribili, et sanguine consperso, qui armis, gladiis, galeisque insidens fremeret, revinctus post terga catenis, I. Paep. vel, vir armatus, minax ensem ferens dextra, scutum sinistra, in quo Leo depingebatur. Alciatus, vel iuvenis minax, lauto coronatus, cinctus hedera, alatus in capite binis alis, fremat obverso in caelum vultu Caesar.

FURTUM. iuvenis pelliceo tectus caput regmine, una lucernam versatilem, altera scalas e funibus confectas sustinet, ad pedes cultro iacente. Caesar.

GRATIA DEI, Puella venusta, coronata auro gemmisque, dextra librum cum olivae ramo, sinistra clypeum aureum [(transcriber); sic: aueum] complectitur. Caesar.

GLORIA, imaginem auream corollam cum palma gestantem fert dextra, laeva sphaeram cum signis zodiaci. Bochius. vel Adolescens galeatus hastam sinistra, dextra sceptrum gestat, cassidem premens pede dextro Vel, brachiis et uberibus nuda, aligera, et coronata diademate Puella, buccinam dextra, cornu Amaltheae gerit sinistra. vel lauream, gramineam, quernam et auream corollam, virtutis militaris praemia gestabit, cum sphaera et signis zodiaci. Bochius. vel. Puella fronte auro cincta, et veste coronaque itidem aurea insignis, dextra palmam, zodiacum vel tubam laeva sustinet. Caesar.

GRATITUDO, Lupinorum manipulum dextra, sinistra ciconiam gestet. Bochius. vel Puella una Lusciniam, altera manu ramum ligni seu fabarum complectitur, quo Lusciniae campum, in quo sunt alitae, impinguant. Caesar.

HAERESIS, Adolescens armatus sclopo, e quo liber dependet, veste coloribus partibusque variis consuta. Bochius. vel extenuata vetula, macie hotrendahorrenda, capillicio sine ordine sparso, fumum ex ore iaciens, laeva gestabit librum, unde serpentes varii erumpant, dextra etiam varios serpentes complectitur, Caesar.

HILARITAS, Matrona inter pueros, iuxta pedes collocatos, in numis spectatur, alter puerorum palmae ramum offert, altero vestis laciniam sustinente ipsa cornu copiae gestat. In numo Faustinae M. Antonini Coniugis pueri desnntdesunt, matrona vero dextra palmam in terram demissam, laeva cornu copiae praefert. Augustinus.. vel radiis aureis circumdata, manibus speculum renet. Bochius.

HONOR, in M. Aurelii Antonini numis, toga pacifica lata, clavo et habitu senatorio insignis, sinu vestis splendidae, varias habente plicas, attamen pellu cida cornu copiae ferebat; ut cum utilirateutilitate laudabilem honorem coniunctum ostenderet. Augustinus vel, Virgo dextra hastam habet erectam, ex eaque parte ad ventrem usque nuda, cornu copiae fert sinistra, capite flava, coma ornato, galeam pede proculcat I. Paep. Purpurea veste, laureo serto recimitaredimita depingitur ab Alciato, vel, Adolescens venustus, laureatus hastaeque innixus, cuius aureus collum torques, armillae brachia ornent, altero pede galeam calcat cum epigraphe: In omne aurum. vel curru ab elephantis vehetur, cui a tergo diadema imponet Gloria: Bochius.. Vel Iuveni purpurato, laureato, hastam dextra gerenti, praeter catenas aureas in collo brachiisque, insuper cornu copiae in sinistra additur a Caesare.

HOSTILITAS, passiss capillis urticarum manipulum dextra basiliscum sinistra sustinet. Bochius.

HUMANITAS, in scuto elephantum gerit, cui Aethiops insidens canem contrectat, faciem eius lambentem: quod utrumque animal homini amicum habeatur. Bochius.

HUMILITAS, Puella veste ex sacco candido, oeulisoculis [(transcriber); sic: oeulis] in terram defixis, agnellum brachia inter, saccum humeris, corbem pane plenum manu gestabit. Caesar.

HYPOCRISIS, Vestita pellibus ovinis, facie, manibus, pedibusque leprosis, manu cannam cum suis foliis praefert. Bochius.

HYMENAEUS, floribus et amaraco coronatus, croceis soccis induitur, et sinistra flammeum, facem dextra complectitur. I. Paep.

IACTANTIA, Puella superba, vel habitu gemmis pavoniis texto, dextram elevet, sinistra tubam tenente, Caesar.

IGNORANTIA, deformis Puella, coeca, sumptuose vestita, papavere coronata, nudis pedibus inter utticas incedit. Idem.

IMITATIO, Puella instar simiae vestita, dextra penicillum, sinistra larvam praefert. Caesar.

IMMORTALITAS, Puella alata, dextra lateri firmiter admota, sinistram circulo ferendo occupet. Caesar.

IMPERIUM, Mulier, tribunitio baculo, signo aquilae et serto laureo ornata. vel Septem planetis serti loco redimita, caeruleo in pectore amictu, quem zodiacus ambiat, veste altera usque ad genua cymatili et undosa, tertia ad pedes demissa, montibus civitatibusque depictis insigni: sceptrum dextra, clavum sinistra navalem sustinet. Bochius.

IMPERIUM ORBIS, per Iulii Caesaris equum, pedibus prope humanis, ungulisque in modum digitorum scissis, designatur. Bochius.

INDUCIAEINDUTIAE, per virginem caduceum gestantem, duasque manus sese in clypeo complectentscomplectentes designantur. Bochius.

INDULGENTIA, in numis Antonini, sinistra sceptrum longius a se remotum tenens (quasi rigor iustitiae semovendus abindulgentesitab indulgente sit) dextra pateram

exportectamexporrectam, velut liberali, offert. In Gordiani numis, stat inter leonem et taurum, feroces demulcendo mitigans, edomansque. In numis Seveti Severi Aug. et Caracallae, Matrona Leone vecta, crotalum aut cymbalum tenet, ad Cybeles Deyespeciem, iuxta Deae speciem, iuxta flumen, quo scilicet statuae Deae Cybeles ablui solebant, quae propro tellure accepta indulgenter filios alit, patiturque. Augustinus.. Vel ulmo nixa, quam vitis cum uvis ambiat. Bochius.

INDUSTRIA, Casside armata puella, pedibus nuda, veste magnifica; gladium dextra, arcum sinistra praetendit. Caesar.

INFAMIA. Puella leprosa, alis nigris, vesteveste ad cingulum, plumis referta, cetera flava, cornu inflat, cum inscriptione, fronti annotata. Turpe. Caesar

INFORTUNIUM, Puella pallida, macilenta, caput, brachia, manus, pedesque nuda cornu copiae immensum, sed vacuum dextra, corvum sinistra gerat, veste obscura, in qua depingantue domus suffossae. Caes.

IMPIETAS, Puella ferox, veste viridi, sinistra hippopotamum, facem dextadextra [(transcriber); sic: dexta] sustinet, qua subiectum pelicanum cum suis comburat. Caesar.

INGRATITUDO, Puella veste viridi ex hedera, serpentem sinu, flammas ore, manu utraque viperas continet. Bochius.

INIMICITIA, Puella veste nigra, flammis plena, teneat anguillam dextra; cane feleque iuxta pugnantibus. Caesar.

INNOCENTIA, veste succincta alba, coronata capillitio fluente aureo, ocreas induta, in capite agnum et par columbarum sibi iunctarum gerit, cum lemmate: dabuntur arma postea. Bochius.

INIURIA, Puella terribilis, veste rubra, ore spumante, linguam exserat, fascem spinarum dextra ostendat, pedibus calcans bilancem. Caesar.

INIUSTITIA, Puella veste alba, sanguine oppleta, extro oculo privata, sinistra schyphum aureum, quem intueatur, dextra gladium praeferat, pileo turcico ornata, humi iacente libra cum tabulis Mosaicis. Caesar.

INOBOEDIENTIA, Puella veste rubra, caput plumis ornata pavoniis, dextra elata, pedibus frenum [(transcriber); sic: frennm] calcet, humi aspis aurem unam ad terram premens, alteram cauda claudat. Caesar.

INQUIETUDO ANIMI, Puella tristis stans, veste varia volanteque, dextra cor, cui horologium arenarium insistat, longam chartam sinistra complectatur, Caesar.

INSIDIAE, Puella armata, rete dextra, sinistra iacula gestet habitu vulpe insignito: humi serpens ex herba caput porrigat. Caesar.

INTELLECTUS, Iuvenis aurea veste, coronatus auro vel sinapi:e capite flamma egrediatur; sceptrum dextra ostendat, sinistra Aquilam. Caesar.

INVIDIA, Pallida, macilenta, torvis oculis, dentibus rubiginosis, lingua venenata, virenti pectore depingitur. Ioannes Paep. vel coma colubrina cor exedens. vel vetula, oculis retortis, canibus in veste pictis, capillisque serpentibus immixtis horrida, dextra cor teneat, quod ore rodat, serpente ad uber sinistrum sito. Caesar.

IRA, Puella maxillis tumida, oculis rubris, naribus apertis, humerisque elatis iracundiam spirans, armata casside flammam exhibente eidem appictam, obscura veste, gladium dextra, sinistra facem accensam praefert. Caesar.. cassidi ursum addit. Pierius.

IUDEX, Senex veste gravi, bacillum dextra sustineat serpente circum voluto spectabilem hinc aperti libri cum Aquila, illinc horologium et lapis lydius; corde pendente ex collo, in quo puram imaginem intueatur. Caesar.

IUSTITIA in numis Tiberii Caes. ea forma est, qua Chrysippus, teste Gellio, finxit. Virgo integra, sine cultu et fuco nimio, severa et vivida, fronte rosis coronata, ut virtutum Regina, et odore velut suo

fragrantissima. In numis Antonini Pii et Alexandri Severi sedentis specie, sinistra manu virgam, dextra pateram, illam imperii, hanc diuturnitatis notam sustinet. Aug. Iustitia et Iniuria in Cypseli arca sic habebantur. Mulier formosa aliam deformem obstricto collo trahebat, ac fuste male multabat. I Paep. vel. Insidens bovi virgo, qui ab Aarone pro iustis offerebatur, dextra libram tenebat, sinistra vulturem: quia hic cadaveribus contentus, animatis non nocet. vel papavere coronata, fasces, securiculam, et libram sinistra ostendit, stante ad pedes vulture, quem ab Hercule iustitiae symbolum habitum Herodotus testatur. vel lyram cum cornu copiae gerit, vel monili e collo pende te, in quo oculus sit insignis. Bochius.. vel oculis velatis aureo candidove amictu, diademate coronata aureo, unde pendeat oculus: dextra gladium, sinistra bilancem praeferat. Caesar.. Vide supra Aequitas.

IUVENTUS, sive HEBE in M. Aurelii Caes numis Matrona iunior, patera affundens foco altaris aromata, cui Deae, iuvenes ex ephebis excedentes sacrificare thure solebant. August Vel Puella alacris, veste et corona aurea, manu calices florum ostentat. Caesar.

LABOR Coronatus lauro, bovis exuvias pro amictu, gruis alas pedesque pro indefesso tolerantiae symbolo habebat astante ligone. Bochius.

LACRIMATIO passis capillis, sertum apii detrahit, fruticem fabae gestans, cui hirundo insideat. Bochius.

LAETITIA Virguncula floribus coronata, in numis visitur; quod haec aetas laetior Interdum corollam dextra, et sinistra virgam, sceptrumve, aut clavum globo impositum sustinebat, ut in numis Crispinae Aug. Interdum et anchoram, ut in Philippi numis et Taciti Impp. visa etiam dextra patinam offerte. Augustinus.. vel depictis candida veste floribus insignis, una manu crystallinum vas vino helvolo plenum gestat, altera pateram, Bochius, vel Puella venusta et grandis, alba veste, pictisque foliis et floribus rubris flavisque

decora, floribus etiam coronata, et saltui indulgens; vas crystallinum rubro plenum vino dextra, craterem sinistra aureum praeferat. Caesar.

LASCIVIA tribus Satyris pleno haustu sese invitantibus exprimitur I. Paep. Vel Puella veste sumptuosa, sinistra speculum quod intueatur, dextra comas captet. Caesar.

LASSITUDO Puella macie confecta, subtile veste pectore detecto, sinistra baculo innixa, dextra flabello sibi ventulum faciat. Caesar.

LIBERALITAS Sinistra cornu copiae, quadratam dextra tabellam punctis, instar pilarum utrimque pictis, signatam exhibet; quae videtur congiarii militibus pendendi signum fuisse. Augustinus.. vel fundens e cornu copiae numorum copiam. vel Leo frugifera ex arbore ungulis suis concussa pabulum praebet reliquis animalibus. Bochius.. vel Puella veste alba, aquilam capiti insidentem, et circulum gerat dextra, floresque spargat, sinistra cornu copiae praeferat. Caesar.

LIBERTAS in Heliogabali numis, Matrona pileum dextra, cornu copiae sinistra gestans, quasi ex libertate rerum omnium copia constet. vel dextra pileum quo fervi manumissi donabantur, et virgam (vindictam dicebant) qua percussus a Praetore aut Consule servus in libertatem vindicabatur, ut in numis Sergii Galbae in alio numo libertas quasi ferire parata, diducta manus vola; nam, ut in pandectis est, ictu palmae etiam manumissio datur. In Caracallae numis, praeter virgam et pileum stellam ante se gerebat. Pierius lib. 40. c. 3. vel Iuvenis honesto amictu, frenum manibus fractum gerens, et aciei mucronis inambulans, vel iugum fractum cum pileo ostentat. Bochius.. Vel Puella candenti veste, dextra sceptrum et pileum sinistra praefert. Caesar.

LIBERUM ARBITRIUM Iuvenis lauro coronatus, aurea veste, sceptrum praetendit dextra, notatum hac litera: Y. Caesar.

LIS, Puella amictu versicolore, dextra vas sustinet, unde aquam igni infundat. Caesar.

LUBENTIA, candida veste flavaque succincta, nuda brachiis, alias pedibus, dextra malum aureum, sinistra manipulum florum, monile gerit in pectore. Bochius.

LYMPHA, Habitu coloni Veneti, piscem in capite gestet cum harpagio, id est, vase foraminoso aquali, hortis irrigandis apto. Bochius.

MAGNANIMITAS, rictum Leonis pro galea, sceptrum manu aureum gerit. vel aquilam solis radios irretorto vultu intuentem manu praeferens, globum terrae calcat. Bochius.. vel Matrona veste aurea militari, coronata diademate imperiali. Leoni insidens, dextra sceptrum, sinistra cornu copiae aurum effundens sustinet. Caesar.

MAGNIFICENTIA, rictu Leonis pro casside tecta, e cornu Amaltheae pecuniam populo spargit, dextra ovalem circulum tenet, in eoque lineas arcis exstruendae, seu Ichnographiam. Bochius.

MAIESTAS, Mulier cum fulmine, et ramo lauri, vel cum orbis globo et sella curuli, gloria et acclamatione latera stipante. Bochius.

MALEDICENTIA, Puella deformis veste pulla seu viridi, linguam exserens, utraque manu accensas faces complectatur. Caesar.

MANSUETUDO, Tenellum ulnis agnum fovet, oleagineo coronata serto . vel demulcet agnum in posteriores pedes arrectum. Bochius.

MATRIMONIUM, Homo compedibus vinctus, collum iugo submittit. I. Paep. vel Iuvenis veste pulchra, annulum dextra aureum, humeris iugum feret. Caesar.

MELANCHOLIA, Vetula male vestita, sedens, saxo genibus innitatur, et manu mentum fulciat. Caesar.

MEMORIA, fulva veste, digito fronti apposito, indagantis specie, librum manu evolvebat. Bochius.. vel Puella veste nigra, capite arculam gemmis plenam, dextra sibi vellicet aurem, canem ferat sinistra. Caesar.

MATURITAS, solis filia, coronata spicis, aristas vesti affictas, quae lutea sit, melopeponem dextra, sinistra racemos profert vinaceos. Bochius.

MENDACIUM, Puella deformis veste candenti et nigra, larvis linguisque conspicua, manu lucernam lumen occultantem praeferat. Caesar.

MISERIA, Scutum ferat, in quo Mulier pingatur, stramineo insidens fasciculo, cuius ulcera lingant canes. Bochius.

MOMUS macilentus, pallidus, ore hians, ad terram despectans, quam baculo percutiebat I. Paep.

MONARCHIA, Cyrus habitu militari, cuius sub pedibus Xerxem, Asiam navibus Europae coniungentem, Themistocles superat. vel Iulius Caesar cum lituo et stella, sub his pugna Pharsalica depingebatur. Bochius.

MONETA, Dea olim templum Romae habuit. In numis Domitiani dextra bilancem ostentat, sinistra cornu copiae ut cum aequitate ubertatem iungat. In numis Diocletiani aliorumque tres matronae tria metalli genera; aurum, argentum, aes ferebant triplici A. A. A. designata, quae metalla cum flando et feriundo aptarentur, F. F. apposita erant, interdum forfices, incus, et mallei iungebantur. Augustinus.

MUNIFICENTIA significabatur, per Antoninum pium, elephanti specie proposita forte quod ludos populo commissis elephantis dederit: alia enim ratio adhibenda vix apparet. Augustinus.

MUNDUS serpente caudam suam admordente repraesentabtur I Paep. vel longo vir amictu, capite sphaeram terrestrem auream sustinet. Bochius.

NECESSITAS, malleum dextra, fasciculum [(transcriber); sic: fasciculnm] clavorum sinistra gerit, Bochius.

NEGLIGENTIA, Puella deformis, iacens, capillis sparsis, veste lacera, manu gestat horologium inversum non fluens. Caesar.

NOBILITAS, In numis Commodi et Getae Imp. Matrona est, sinistra manu Palladium, id est, statuam parvam armatae Palladis, quam cum Naute Aeneas a Diomede et Ulysse ereptam post Troiae eversionem recuperavit, Albamque transtulit Unde Romam delata, a Proceribus ex Troianis originem trahentibus pro nobilitatis signo usurpata est. August. vel Puella veste decora, oblonga, stellam in capite, dextra sceptrum praeferat. Caesar.

OCCASIO, picta in veste, variis coloribus, aut seminuda, capillis frontem operiat, pedibus alatis rotae insistat, occipitio calva: dextra novaculam gestet. Caesar globum prorota ponit Bochius, vel Mulier nudipes, comitem habens paenitentiampoenitentiam fronte capillata, post calva, pedibus alata, rotae vel pilae insistat. I. Paep.

OBEDIENTIA, Veste picta, diversi generis iuga et fasces consulares manibus gerit, Bochius, vel Puella modesta, candenti veste, caelum aspiciens, dextra crucifixum, sinistra sceptrum, cui inscriptum sit: Suave, praeferat; radio de caelo descendente. Bochius.

OECONOMIA. Matrona caput oliva redimita, temone lateri adhaerente, aratrum sinistra, dextra bacillum sustinet. Caesar.

OPULENTIA, Vasis auro argentoque plenis circumdatacircundata, sceptrum gerit, astante lanigera pecude. Bochius.

OBSERVATIO, Puella veste nigra, nube caput circumdantecircundante, manibus caput asini apprehendit. Caesar.

ORATIO, Puella veste viridi, et alba, genu flectens, flamma ex ore prominente, cor sinistra, e quo flamma similiter erumpat, sustinens, dextra in censet caelum intuendo. Caesar.

ORBITAs, Armata gladio infantem nudum pede prehensum dissectura truci vultu exprimitur. Bochius.

OTIUM, Puer iacens, male vestitus, manus complicet; et humi iaceant multa rubiginosa. Caesar.

PAUPERTAS, fractum manu cor gerat, astante Patientia, Modestia et Humilitate. vel lacera veste stramentis insidens, iunctis manibus pedibusque nodum dentibus tentat solvere. Bochius.

PATIENTIA Saxo insidens Puella, veste paupercula, manus vincta caelum aspiciat. Caesar.

5. Cornu copiae variis frugibus plenum. 6. Tenellum haedulum gestet. 7. Apum alveario incumbat. vel gestet hac manu oleam, illa caduceum, composito ad pedes armorum acervo, atque fortissimo Leone cum agno cubante, vel redimita serto spiceo, cum claudicante opum Deo Pluto ad dextram; sinu frugibus pleno, oleanigenam laeva corollam gestet, vel. Lepida Virguncula ramum oleae dextra, faculam laeva, qua armorum struem accendat. Vulcanus ex armis vomeres conficiens, pacis proximam spem ostendit. Bochius.. Puellae vestem albam, lupo et agno iuxta se in vicem cubantibus in ea depictis induit. Caesar.

PECCATUM. Iuvenis caecus veste nigra, serpente cinctus, alio cor rodente, variis viis gradiatur. Caesar.

PARSIMONIA. Puella vilis, habitu simplici, dextra circinum, bursam laeva praeferat, cum hac epigraphe in charta: In melius servat. Caesar.

PERSECUTIO. Puella alata, veste subnigra, pedibus crocodilum calcans, simulat iaculari. Caesar.

PERTINACIA, Puella veste nigra, caput galea plumbea armata, cingatur undique hedera. Caesar.

PESTIS, Puella pallens, nigra veste, et in latere aperta, unde sanguinolentum indusium appareat: fronte velata, brachiis et pedibus nuda, turpe gerat dextra flagellum. Caesar.

PIETAS. In numis Drusi velo caput operta, supra quod ornamentum diadematis specie gerebat. In numo Decimi Bruti capillata exhibetur. In Caligulae, sedens proponitur, dextra craterem seu arculam thuriferariam ferens. In aliis numis, altaribus vel precantis, habitu, vel cum arcula thuris iungitur. Alibi inter sacrificantium instrumenta, ut erat secespita, culter victimis secandis aptus, vasculum, quod pro sanguine excipiendo erat, et aspersorium unde aqua

affundebatur. Aliquando et puer ministrans (Camillos vocabant) iuxta aderat. Quintus Metellus Pius, Ciconiam pietatis symbolum feminae adiunxit. Antoninus Pius, feminam parvulos amplexantem proposuit. Pompeius duos apud Catanenses celeberrimos iuvenes Philonomum et Calliam amavit, qui nato illic ab Aetna vicino monte incendio, dum reliqui opibus subducendis intendunt, his neglectis, utrumque parentem senem humeris extulere, hos igitur proprio parenti in Neptuni habitu proposito adiunxit, quod se Neptuni sobolem per adulationem quorundam non invitus crederet, cuius sese defensorem bello maritimo profitebatur. August. vel Puella modesta, alata, et veste rubra: flamma capiti imminente, dextra effundat cornu copiae; et sinistra ciconiam ostendat. Caesar.

PHLEGMATICUS, Vir crassus, sedens, brachiis in sinum complicatis, veste nigra, capite ad oculos velato, humum aspiciat. Caesar.

PLACABILITAS, dextra lupum et agnum eodem sub iugo, ramum oleae laeva sustinet. Bochius.

PHILOSOPHI olim utebantur toga talari, pro missa barba, tiara in signes, altera manu sphaeram, altera librum complexi. Ita Clemens in biblioth.

PLANETAE, Sol radiis coronatus cum hasta, in manu sinistra, radium dextra porrigit: Leone iuxta posito. Vel Mulier negligenter vestita, radiante capite; zodiacum a dextro humero sinistrum versus oblique gestat, et sceptrum dextra. Bochius.

LUNA tenui veste, accensam facem laeva, verbenam dextra, prope cancrum gerat, vel superiori veste lactea, inferiori caerulea lunarem capite, terrestrem sphaeram sinu profert. Bochius.

MARS Vultu ferox, hastam sinistra, basim dextra auream tenet, cum figura cubica: iuxta scorpius locetur. Idem.

VENUS Adolescentula venustissima cum serto rosaque iuxta libram collocetur. Idem.

IUPITER aetate virili, olea coronatus iuxta sagittarium cum aquila et fulmine ponatur. Idem.

POTENTIA, cum diademate, sceptrum [(transcriber); sic: septrum] dextra, pomum aureum laeva gestat; sceptris confertim vesti affictis, vel brachium e nube exsertum, gladiumque cum scuto proferet: nam omnis potestas a Deo, per me Reges regnant, ut David. Bochius.

PLAUSUS. Adolescens elatis manibus crotalo sive crepitaculo et aeneis annulis tinniens. Bochius.

PROVIDENTIA globum virga aut digito monstrat, tamquam a se gubernari ostendens: ut in Hadriani et Traiani numis. Antoninus Imp. fulmen cum aquila, aut ut alii, columba exhibuit, quae sceptrum rostro teneret. Alii caducei felicitatis aut cornu copiae ubertatis signum tribuunt. Alii columnae innitentem. Alii orbem dextra sustinentem adumbrant. In numis Antonini Pii laeva contum, dextra radium tenet, quo ante se positam versat pilam Pier. l. 39. c. 19. In numis Constantii reperitur templum Pier. l. 49. c. 23 cetera August. vel bifrons, conchae seu naviculae insidens, dextra gubernaculum, sinistra geminas claves complectitur Bochius.. vel veste flava et bifrons, ut ante, dextra circinum sustinet Caesar.

PROVIDENTIA Divina, hastam laeva, sceptrum dextra gerit, cum mundo ad pedes, cui aquila insidet. vel hastata cum clypeo, insistens globo in quo aquila depingatur. Bochius.

PRUDENTIA, Mulier coronata, sceptrum mori ramo circumdatum laeva tenet, globo dextram admovens genibus imposito, astante ad latus grue, qua lapidem unguibus gerat. vel, serto coronata ex arbore

moro, sagittam dextra, cui echinus circum plicatur, et speculum sinistra gerit. Bochius.. Puella bifrons, veste, affictis mori foliis, insigni, dextra baculum serpente circumvoluto monstret, speculum inspiciens. Caesar.

PUDICITIA in numis, Matrona sedens velato capite, lacinia vestis, dextra velum seu calanticam, sinistra sceptrum habet: Nempe domi ac sub veste tutius latet, ut cupiditati imperet. In numis Sabinae Aug. operto capite indicem iugulo admovet. Pierius lib., 40. c. 21.

QUERIMONIA manibus brachiisque complicatis, cum bubone capiti insidente describitur. Bochius.

RAPINA, Lupina pelle vestita, aptato capiti rictu dextra pugionem, laeva bulgam exhibet. Bochius.

RECONCILIATIO. Pingitur cum palma et scuto, in quo ara depicta manus iunctas; cum caduceo sustinet. Idem.

REDEMPTIO, Serto coronata querno, columbam candidam, quam tenet, dimittit. Idem.

RELIGIO, in M. Aurelii Imp. et Decii Iunioris Aug. numis, in habitu ac imagine Mercurii proponebatur, quod Per Mercurium uti per Religionem, ima summis conciliarentur: isque linguae ac cordi humano praefectus esset, quibus maxime exercetur in Superos

religio August. vel armata Mulier, pro hasta crucem ferens, ad latus elephas, galerus Cardinal. et mitra Episcopalis pedibus adiacet, et capiti columba radians insistit. Vel genibus flexis angulari lapidi, brachio crucis signo innixa, altera manu librum apertum gerit, cui inscriptum sit Verbum Dei. Bochius vel Puella veste talari alba, et paludamento caeruleo stellis consito, coronata floribus, in pectore solem et longam manu crucem praefert. Caesar.

REMORSUS CONSCIENTIAE, Puella venusta, superiori veste alba, interiori nigra, in dextra luna, et cor a serpente rosum appareat. Bochius.

REFORMATIO Matrona veste brevi et simplici dextra forfices vel cultrum furtivum, sinistra librum gestat, in cuius una facie: Argue, in altera: Obsecra, scribatur. Caesar.

REPREHENSIO, Puella horrida et armata, corpus caputque; ignem dextra; cornu, quod insonet, sinistra praeferat. Caesar.

RISUS Lepidus puer, plumis versicoloribus coronatus, amictu versicolore floribusque ornato, ridiculam laeva manu larvam ostendat. Bochius.

ROS gramineo serto coronatus puer, lunarem manu orbem tenet: Nam plenilunia rore fecundiora. Plutarchus.

SALUS in numis veterum serpentem dextra sustinens, aut altaribus serpenti imposito dicatis adsistens. Serpens enim Aesculapio ac saluti sacer; quod innoventur quotannis pelle deposita, velut aegroti morbo. Nonnumquam sedens, quasi ferens quietem pingitur. Stans etiam velut robur firmata valetudine reducens. In numis Hadriani una manu lancem, altera clavum tenet, orbem pede calcans, inscriptum: Salus publica, ut si haec, illo imperante, orbi reddita esset Virgo in numis, quae serpenti cibum praebet, non tam salutis, quam Lanuvinae virginis imago est, quae cibum quotannis Draconi praebebat, a quo nisi casta esset, interimebatur, alias salva. Vide

Propert. lib. 4 eleg. 8 Augustinus.. vel Mulieris forma in solio sedentis pateramque tenentis, iuxta quam ara, cui anguis caput attollens involutus erat. I. Paep. vel Mulier arae adsistens, pateram dextra serpente circumplicatam, hastam laeva tenet, vel in solio sedens pharetram dextra, aram tangens sinistra serpente etiam circumplicatam, cum epigraphe: Non aliunde salus. Bochius.

SALUTATIO in clypeo gerit elephantem, qui proboscide flores contra lunam eiaculetur. Bochius.

SATURITAS Virgo pateram manu tenens, capram mulget distentis lacte uberibus. Bochius.

SANGUINEUS Iuvenis alacer, rubicundus, coronatus floribus, citharam pulset sibique fingat sonum placere: hinc liber musicus, inde caper statuetur tenens ore racemum. Caesar.

SAPIENTIA Puella veste coloris Turcici, dextra accensam lampadem, sinistra librum apertum sustineat. Caesar.

SECURITAS in numis passim, Matrona sedens capite in sinistram inclinato, dextra sceptrum praefert. August. In Neronis tamen numo, laeva radium, dextra occipitium tenet. arae vicina Pier. l. 43. c. 6. In Gordiani numo, stans cum sceptro columnae innititur. Augustinus.. In Neronis, tropaeum sinistra sustinet. Alibi ara foco succensa additur; quia Superos pie colenti maxima est securitas. In Othonis Caesar. nimis, erecta coronam lauream dextra, sceptrum sinistra ferebat, palmam in M. Antonini praeferebat, quod post triumphatum hostem Resp. secura refloreret. Aliam descriptionem vide apud Pierium l. 43. c 6. et l. 30. c 9. Vel capite in cubitum, columnae innixum, inclinato, dextra palmam, vultu hilari, ostentat. Vel tenellae habitu Nymphae, sinistra columnae innixa, e qua pendeat vespertilio: in capite columbam laureum ramum ferentem, dextra iaculum sustineat, et filice coronetur. vel cum navis gubernaculo pingitur. vel dextra clavae Herculis innititur. Bochius.

SEDITIO, Quernam in capite coronam disrumpit, manibus singulis pugiones gestat, media inter felem et canem. Bochius.

SERENITAS. Virgo caeruleo vultu, columbam candidam capite gestat. vel caeruleo et candido vultu columbam praefert [(transcriber); sic: praesert] , Bochius.

SERVITUS Puella macilenta, veste lacera, capite brachiis et pedibus nuda, humeris iugum, alas pedibus aut compedes gerat. Caesar.

SIMULTAS, armata stricto ense, scorpium marinum et crocodilum inter collocetur. Bochius.

SILENTIUM, Iuvenis ore velato, vel indice presso, veste auribus oculisque plena induitur. Caesar.

SORS Puella caeca amictu versicolore, dextra coronam auream bursamque, et laqueum sinistra gerat. Caesar.

SPES, in numis veterum Virginis Iuvenculae specie (quod haec aetas bonae sit spei) hilari vultu vesteque demissa, pellucida ac distincta, quae vento facile rapiatur, herbam tribus foliculis pullulante sustinet; quia in herba spes frugum est sinistra laciniam vestis attollens summis pedum articulis niti videtur, quod facili impulsu subvertatur. August. In numo Tiberii Claudii laeva pallam sustinet, dextra lilium praefert. Pier. l. 35. c. 9. vel alata anchorae innititur. vel floris calyculum, cum numis, et triumphale sertum manu prehendit. Bochius.. vel Puella veste viridi, coronata ramo florido, et anchorae innixa, dextra lilium gestat, sinistra spargens frumentum. Caesar.

SINCERITAS amictu niveo liliis redimita, in veste aureas lacinias gerit, hasta, speculo, et reliquo ornatu munda. Bochius.. vel Puella veste aurea, cor sinistra, columbam dextra complectitur. Caesar.

TELLUS instar Matris Berecynthiae turribus coronata, cornu Amaltheae penes se habet, inferiori veste coloris ferruginei, superiore viridi induta. Bochius.

TEMERITAS, per Gigantes exprimitur, qui montibus superimpositis bellum Diis inferebant.

TEMPERANTIA, Puella capillis pendentibus, veste alba vel purpurea, vinum aquae immisceat, vel palmam praeferat dextra, sinistra frenum. Caesar, vel serto ex caprifico stellione seu rerrestri locusta, frenoque dignoscitur. BachiusBochius.

TIMOR, Vir pelle amictus cervina, leporem penes se, ad pedes alas habet, Bochius.

TRANQUILLITAS, in Antonini Pii numis, dextra clavum navalem, sinistra spicas sustinet, ut si mare ac terra tranquillitate parta naves frugesque admitterent. Augustinus, vel Virgo in scuto navem fluctuantem, cuius malo flamma adhaereat, manu gerit, nidis halcyonis mediis in fluctibus natantibus. Bochius.

TRIBULATIO, cor humanum super incude malleo tundit. Idem.. vel Puella veste nigra, sparsis capillis, cogitabunda, dextra malleos tres, sinistra cor gerit. Caesar.

VASTITAS Flavo et caeruleo amictu, in scuto incendia et mundationes gestat. Bochius.

VERITAS, ab Hippocrate describitur Mulier venusta, veste atque oculis maxime nitens. Vel eadem alphabeto describebatur hoc modo: ut caput ex a et w; collum ex
[Gap desc: Greek word]
et
[Gap desc: Greek word]
constaret, et sic deinceps I. Paep vel Puella velo cincta subtilissimo, mali sertum persici gestat, vel amica veste candenti virguncula, solares manu radios complexa, cuius capiti columba insideat, Divinae typus Veritatis; vel malum persicum pectori admovens cum unico folio, quae cor et linguam humanam referunt, laeva horologium arenarium sustinet, quia veritas temporis filia. Vel cum speculo monilibus circumdato delineatur. Bochius.. vel Puella

veste alba et divite, capillis aureis, dextra speculumspeculum sinistra vel bilancem, vel solem gerit. Caesar.

UBERTAS, inter vimineos calathos sedens plenos frugibus, floridae genistae (gratissimi apibus pabuli) ramum praefert. Bochius.

VICTORIA, passim in numis alata virgo, dextra lauream coronam, laeva palmam complexa reperitur, haec fortitudinem, ut quae ponderi non cedat, illa praemium honoris explicat perpetuo virentis In Severi ac Commodi numis clipeo insidet, alterumque victoris clypeum sinistra ostentat. Alibi bigis aut quadrigis praefecta est, ut Circensium ludorum victoriam denotet. Alibi in prora navis, aut iuxta tropaeum, in quo clavus, anchora, remique navalem victoriam designabant. Augustinus Vel facie decora virgo, lauream dextra coronam, laeva palmam gerit: accipiter in capite, gallus ad pedes locetur: nam utrumque victoriae hieroglyphicum est, vel globum pede calcat cum palma et corolla laurea. Vel Leone vehitur cum laureo serto, et ramo. Vel malum punicum dextra, cassidem cum caduceo sustinet. Vel sine alis depingitur, etsi laureata palmam praeferat; scilicet ne avolaret, teste Pausania in Atticis Corinthi, et Romani Harioli cum fulmen victoriae alas assumpsisset, perpetuam eam fore divinarunt. Vel in clypeo tres accipitres rostris in volatu concurrentes: alas inter et caudam scriptum gerant: Aeternum victores, quod Darii symb. ait Pierius. hoc nomine: NIKHTIK/OTATOS2, id est, victoriosissimus, inter alas notato, Bochius.. Vel armata virgo vultu hilari, sed pulverulento, manibus cruenta spolia gerit; vel etiam victoribus captivos dividit, vel virgo pexo crine, nudo pede, strophio cincta, papillas habens rectas, fluitante veste, I. Paep. vel ut in Aug. Caes. numis videre est, dextra sertum, sinistra vexillum tenens globo insistebat I. Paep. Vel aeva palmam, dextra cornu copiae gerit. Caesar.

VESTA, seu TELLUS sellae insidens, dextra pateram sustinebat, sinistra contum terrae infigens. Pierius lib 43. c. 4. In numo Faustinae Augustae Cybele turrita sellae leonibus fultae insidens orbem intra manum et genua continebat. Pierius lib. 1. c. 31.. Vide fabulas Deor.

VIGILANTIA, librum dextra, sinistra virgam cum accensa tenet lucerna, vel caput armetur galea, cui grus insideat, dextra gladio, sinistra face, cum ansere iuxta posito. Bochius.. vel Puella veste alba, gallum dextra, facem accensam virgamque sinistra praeferat, lapide pedi alligato. Caesar.

VINDICTA, armata pugionem dextra gerat, indicem laevae digitum mordens, astante saucio leone. Bochius.

VIRGINITAS. Puella floribus coronata, veste alba, cithara ludens, sequatur agnum in prato virenti. Caesar.

VIRTUS Amazonis galeatae specie cum lancea et parazonio, id est, lato gladio, cui acies desit, quod defendere potius, quam offendere ac pungere virtutis sit pede altero galeam calcat et globum: ut in vatiis numis Impp. In Galbae numis Minervae non dissimilis erat. In aliis Imp. eiusdem cum victoriae signo spectatur. In Vitelli numismatis, cum militari habitu erat, ex parte altera Honoris effigies: illa virilis, haec seminea. In Augmento Pierii legimus virtutem galeati iuvenis specie propositam, qui hastam sinistra, sceptrum dextra praeferret, tum sub pede dextro, ut erat ocreatus, testudinem premeret, ac Honorem muliebri sibi specie oppositum intueretur. M. Marcellus cum utrique seorsim templum aedificare constituisset, intercessere augures, qui uno templo iungi voluere ita ut per Virtutis basilicam ad Honoris sacellum transitus esset. Virtus in Valentiniani numo dextra vexillum, sinistra orbem terrae sustinet, laevoque pede mancipium calcat. In Gordiani Imp. numo, Hercules nudus pro Virtute ponitur. In Maximiani, idem cornibus cervum arripit Aug. vel alata peregrino habitu Matronae

specie, quadro saxo insidentis columnae laevo nixa cubito, dextra serpentem tenet. vel Mas barbatus stans clavae innixus, Leonis pelle brachio obvoluto. vel reperitur etiam ubi hastam dextra stringens corollam oleagineam sinistra sustinet, eodemque pede testudinem calcat. vel Matrona saxo quadrato uno pede insistens, anguem dextra, sceptrum laeva ostentat. vel rupem asperam praeruptamque ascendit, cum bovis cranio, atque oleae ramo; hastam manu tenet, quam rupi infigere videtur. vel curru niveis equis tracto vehebatur, coronam auream capiti imponente, a tergo, victoria. vel significabis virtutem per Olympum mediam aeris regionem superantem, quam torrentibus et praecipitiis impeditum horreant multi ascendere, alii superasse laetentur, in cuius superficie ad aram virtutis et honoris athletae sacrificent cum epigraphe:

VIRTUS MILITARIS, Mulier Gorgone ante pectus cincta, clypeum laeva, hastam dextra complectitur: cassidi, plumas inter, sphinx insidet, cum serro oleagineo, gryphes utrimque caelati spectentur, in hastae cuspide gallus, et circumplicatus serpens: in basi ciconia militiae symbolum collectur. vel Romanum signum cum aquila gestet. Bochius.

VITA ACTIVA, Puer longo capillitio, innixus aratro, et magno tectus pileo, onus aliquod humeris imponit, cum hac vesti adscripta epigraphe:

VITA CONTEMPLATIVA, Puella elatis in caelum oculis manibusque, humili facie, alas gerat capite, radio descendente e caelo. Caesar.

UNANIMITAS. cum fasciculo iaculorum colligato, ac duobus Amaltheae cornibus sibi impexis, in quibus cornix appareat. Bochius.

VOLUNTAS, Puella caeca, alata, coronata regio diademate, manus extendit quasi quaerat aliquid. Caesar.

VOLUPTAS, Mulier venusta, lasciva, fucata, straba, distorta pedibus, mutila manibus, colore pallida; quae Amore alloquente erecta novo se ad pulchritudinem ornatu induat. I. Paep

ZELUS, Vir sacerdotali veste, flagellum dextra, accensam lampadem sinistra praeferat. Caesar.

CONCLUSIO.

Dedi universim illa, quae mihi in hac fingendi ratione, aut calamo, aut lectore digna visa sunt, non quod omnia figuratis imaginibus idonea censeam; sed ne, mutilo labore, illam iconographiam negligerem, quae ab antiquis usurpata, arte minus, quam usu probari debet. Cum nullis olim legibus eiuscemodi figuras conderent, neque magnopere dispicerent; propriis, an figuratis tropicisque imaginibus animi [Note: Quaedam veterum imagines, quae signe symbolico carent, a porito Iconographo sunt corrigendae.] conceptum promerent. Nec sane Bochio, aut Caesari, ca cura perpetua fuit.

Ille enim cum e. g. Adolescentem in veste lugubri exhibet, ac per illum Luctum intelligit, hic cum vetulam, male cultam, saxo innixam, caputque manu fulcientem proponit, ut Melancholiam hoc schemate adumbret: quis poesin aliquam, figurata dignam imagine, his inesse typis dixerit, siquidem nullo signo ostenditur poetice illa potius, quam naturali ac propria adhiberi significandi ratione; qua lugentem illud schema iuvenem; hoc maestam vetulam designet. Quare ut persona utraque ad humanos affectus translata videretur; bubo utrique, funesta scilicet ac tristis avis: vel alia quae piam figuratae imaginis nota, adiungenda fuerat. Quae quidem notae eiusmodi esse debent, ne ex instituto, aut natura personis competant, ut si laboris figurandi gratia, palam homini rustico tribueres, hoc enim si feceris, praeter laborantem rusticum aliud nihil expones. Quocirca alibi, magis ad rem nostram opportune, Bochius Labori bovis exuvias et gruis alas pedesque, a laboriosis

et vigilantibus traductas animantibus pattes, attribuit. Quae monui, ut sicubi haec signa deessent, tu opte facile, cum opus, ingenio sufficeres. Ego opera, illud eadem, qua cetera, praestitissem, nisi integra suis quaeque auctoribus maluissem relinquere.

Ceterum, an fictae personae ad affectuum diversorum rationem exponendam (quod tum in hac, tum fabulosa Graecorum poesi controversum videri posset) recte adhibeantur? libro sequenti, definiemus.

CAPUT XXI. Fabulas Poetarum apud Graecos natas, figuratis imaginibus abundare.

UT de Fabularum, inter Graecos, origine ac ratione paulo nobis certiora constent, neque alias [Note: .I. Res creatae ob utilitatem suam Deorum olim a quibus provenire creditae, nomen acceperunt.] de fabulis fabulas condere videamur; veterum nobis hac in re monumenta ac sententiae explorandae erunt. Atque imprimis Ciceronem de natur. Deor. l. 2. hac de re disserentem audisse iuverit.

Haec Cicero. qui pergit, et Neptuno, velut a nando dicto, aquas; Diti seu Pluto Proserpinae, id est seminis raptori terras tribuit, ac post aliorum Numinum figmenta denique sic concludit.

Ex qua Ciceronis sententia, tum fabularum origo, tum [Note: Fabulae a peritioribus confictae occultam veritatem continent: non semper illae quas vulgus imperitum dedit.] earum quaedam divisio in ethicas, quae virtutes vitiaque hominum Deorumque: et physicas, quae res naturales complectantur, facile colligitur. Denique et distinctio earum, quae cum ratione aliquo veritatis significatae fundamento iunguntur: atque illarum quae errore vulgi ac fabulandi quadam licentia iactari miscerique cum aliis ratione fictis coepere, ut proinde, sicut imperiti sit, omnia velle, velut futilia commenta, nullo abditae veritatis sensu instructa, repudiate: sic quoque admittere universa, tamquam arcanae sapientiae et mysteriorum plena, sit parum intelligentis. Cum vero Plato in Alcibiade sentit, omnem poesin esse aenigmatum plenam, in qua rerum veritas quibusdam verborum in volucris ac lenociniis proponatur, de iis ita sentit fictionibus, quae a perito ac sapiente viro non a vulgo imperito proficiscantur.

Certe studio id veteres egisse sapientes, ne concepta [Note: IV. Veterum sapientes, ne suas disciplinas passim vulgarent et ut gratiam illis aestimationemque conciliarent, eas sub fabulis signique occultarunt] ab illis rerum cognitio, vulgo manifesta esset, licet scripto aut oratione proposita constaret, nemo est, nisi antiquitatis ignarus, qui dubitet: hoc Aegyptii Hieroglyphicis, Haebraei omni pene figuratarum imaginum genere, Graeci fabulis potissimum potissimum atque aenigmatis conati sunt, neque alio testimonio opus, nisi ut scripta nobis tacentibus loquantur. Quamquam et alio illud fine praecipuos fabularum auctores Poetas Maximus Tyrius aggressos memoret.

cui non dissimilia Aristoteles lib 1. Metaphys. dum Phylomythen, id est, fabularum amatorem, aliqua ratione Philosophum esse asserit; quod fabula ex mirabilibus constituatur. Unde Christianus ille

Quare sicubi, aut Cicero, aut Seneca, aut quisquam alius illos fabularum artifices aversatus sit, nihil in his praeter aniles ineptias et alienas a veritatis imagine fictiones damnarunt, quae nullo ingenio conditae, nulloque emolumento vulgatae, stultorum iuxta ac sapientium esse possunt. Certe, cum doctissimo

Ad diversam fabularum vim, significationemque quod attinet Natalem Comitem Mythel lib. 1. docte copioseque hac in re versatum audiamus.

Haec in hanc sententiam ex natali suffecerint: modo illa e fabulis, velut putridum ex sano corpore membrum resecemus, quae a parum castis poetis libidinum contagia subiciuntur. Quamquam aliarum rerum ortus progressusque hac fere humanae propagationis imagine expresserint, proposito, quam schemate, meliore.

Ceterum in his fabulis ad solam veritatis figurate significandae imaginem inventis verisimilitudo historica non requiritur, qualis in scenicis Fabulis (de quibus multa Aristoteles de re poetica) postulatur, nam

semper est necessaria, ne inutilis habeatur. [Note: Fabula non verisimilis esse debet, sed veri representativa ut Imaginum Poesi serviat. Historia admiranda fabula simillima.]

Ex quibus tamen non concludes eiuscemodi rerum fabulam esse debere, quae, aut factae nunquam sint, aut fieri nequeant. Quid remotius a verisimilitudine quam Bacchum ex femore Iovis natum prodiisse? huic tamen fictioni perquam similis est prodigiosus ille viri in Belgio partus Eligii Rossel ex Dioecesi Brugarum in Vladzeel; qui cum uxori Elisabethae partus doloribus graviter ingementi illuderet: uxoris imprecatione Deique voluntate tumefacto sensim gravidoque ex mascula prole femore, eosdem sentire ac gemere dolores coactus est, ac tandem parens, filium, sui nominis, baptismo, ac paulo post caelo obtulit, anno partae salutis 1352. Anniversarius defuncti (post gravem in lorica ferrea Eligii paenitentiam) dies, quotannis in Ecclesia Vladzeelensi festo S. Thomae recolitur. Res a me ex Alberti Comitis de Berg eius loci Domino, et literis apud illum variorum testimonio signatis, excepta est, historiaeque fidem meretur. Alibi etiam de monstris paria fere dedimus. Ut facile appareat in fabulis, neque historicam requiri veritatem, neque rei prorsus impossibilis commentum, illud tantum spectari, ut figurata veritatis imago habeatur, quod, nisi desit veri, et historiae similitudo, minus praestatur tum enim audientis sive intuentis animus inter historiae ac fabulae suspicionem medius incertusque fluctuat: de figurata imagine nihil statuere ac cognoscere poterit. Reliquum videtur, ut in re obscura atque aenigmatica praecipuarum fabularum inter Graecos sensa investigemus. Clementem Alexandrinum, Fulgentium Albricum, Palaephatum, Pierium Valerianum, Caelium Calcaginum, et Rhodiginum, Gyraldum, Natalem, et Ricciardum. etc. atque illius fide plures hac de re consuluine auctoritate destiturus lector fluctuaret.

Non inscite hanc veterum Poesin fingendo imitatus est huius aetatis Poeta, qui solem, illustri quadrigae

impositum, duodecim Nymphis, velut horis totidem, vectum in theatrum produxit: eo Nympharum habitu, ut alis quidem sagittisque omnes, celeritatis nota insignes aresque irent, sed mole corporis prorsus dispares, aliae omnino pusillae, aliae contra statura procerae, mediae aliae: His obvius Mercurius ex singulis, quaenam essent, sciscitando didicit: minimae sese Orationis horas dixere, mediocres, negotiorum: maxime procerae prandiorum, ludorum, compotationum. Et vero potuerunt suis quaeque signis symbolisque, orationi, negotiis, ac ludo propriis, has personas, ad Emblematis absolutionem, facile exprimere.

CAPUT XXII. Figuratae veterum fabularum imagines exponuntur.

SATURNUS

apud veteres mythologos calvus barbatusque senex, modo nudo, modo obvelate capite fingebatur: cuius dexteram falx armaret, sinistra ferret serpentem, qui mordicus caudam attinendo circuli figuram repraesentaret. Nec quicquam horum mysterio caruit. Per sensum tempus designabant; inter res ceteras huius orbis antiquissimum [Note: (1) Tempus antiquissimum rerum.] : nam reliquis intereuntibus, tempus manet. Modo obvolutum, modo detectum caput [Note: (2) Tempus multa velat, multa revelat.] ostendebat, multa tempore velari, ac velut oblivione obtegi; multa aperiri etiam tempore, quae diu latuerunt. Falx illi, velut ad res nascentes praepurandas, tribuitur, [Note: (3) Tempore omnia occidunt.] cum omnia tempore occidant. Serpens orbicularis additur. [Note: (4) Dies, menses, anni redeunt in orbem.] quod rebus pereuntibus, et tempora nova, et res aliae in orbem, veluti perpetua revolutione, succedant. Ita partim Fulgent. in suo Mythologico, partim l. 1. Natal. Comes, et Ricci. de Saturno.

Dicitur Urani, Poli vel Caeli filius; quod tempus a caelo gignatur. Ita Gyraldus de mensibus, Quatuor illum

liberos habuisse, Iovem ac Iunonem, Plutonem ac Neptunum memorant, qui totius inter se orbis imperium diviserint [Note: (1) Orbis clementis regitur.] quia Physica interpretatione ex quatuor elementis sub caelo orbis componitur. Ceteras vero proles iccirco Saturnum devorasse fingunt: [Note: (2) Senilis torpor,] quia, praeter haec elementa, reliqua creata, in tempore nata, tempore consumuntur. Ita communiter Mythologi.

Stellam quoque inter planetas supremam eius donarunt nomine; quod eius sideris vis frigida senili ingenio habituque non inscite exprimeretur.

Regem etiam faciunt, qui a Iove filio Graecia regnoque pulsus ad Ianum Italiae Regem venerit, gratus hospes, atque in partem regni admissus, postquam agricolendi rationem eam gentem docuisset. Unde et falce, tamquamtanquam fertilitatis messiumque inventor, donatur. [Note: (3) Fertilitatis autor.] Cuius deinde falcem in Sicilia occultatam ferunt, quod haec regio frugum sit fertilissima. Ceterum aurei iccirco seculisaeculi repertor dicitur, quod homines a bello ad pacis artes traduxerit, adeoque rerum omnium beaverit opulentia. Ita communiter omnes.

Platonici vero qui mundum ab anima quadam contineri ac regi existimabant regnum Saturni rationale imperium intellectus, regnum Iovis, [Note: (4) Rationis et appetitus im: perium.] regnum animae sensibilis dicebant. Quia vero plures vident ad bonum sensibile converti, aut regna, nisi per vitam activam non posse administrati, finxerunt Saturnum a Iove regno pulsum. ita Ficinus in 4. de legibus Plat. Farra in Theologia Orphica. Picus et Cartarius apud Ricciardum, quorum aliqui per Saturnum intelligentiam Caelestem, alii vitam contemplativam intelligunt, uti per Iovem activam. [Note: (5) Vita cotemplativa et activa.] Unde et regnum Saturni aureum, Iovis argenteo propositum, significat bonum intelligibile, in vita contemplativa, praeferri sensibili in activa. Eadem de causa dexterae auri Saturnum prae esse; sinistrae Iovem fingunt. Georg Venetus in Armonica mundi. et supremus inter planetas fingitur, [Note: (6) Intelligentia excellit inter bona.] quia intelligentia, bona excellit cetera.

Transisse etiam ex Graecia in Italiam, quia huc inde translata est. Saturnum per annum laneo vinculo constringi, et ante festum sibi diem solvi, [Note: (1) Partus prolis, vel frugum.] significat foetus in utero, vel fruges in terra, ante velut nodis ac vinculis adstringi, dum tempore laxentur. Ricciard. Physice etiam significat tardum istius planetae morum: ut Lucian. in dialog. de astrolog.

Saturnum in tartaro a Iove detineri, significat ipsius stellam ob scuram vix observari; a Iove vero vinctum esse, designat (ab appositione et coniunctione Iovis, [Note: (2) Bono malum opprimitur.] vim malignam huius stellae infringi ac mitigari: Natalis in Mytholog.l.2.c.2.

IUPITER.

Elementum ignis significat, ut Fulgentius in Mythol. vel ut alii, superiorem aeris regionem, uti Iuno inferiorem. [Note: (3) Ignis et Aer.] et haec quidem soror dicitur, quia eodem patre ac tempore nata: et coniunx, quia vicina et mollioris naturae, cum eodem ad rerum generationes concurrit.

Iupiter, ut Rex, in throno eburneo, sceptrum sinistra, dextra fulmen, Gigantes pedibus substernens, Aquila iuxta Ganymedem elevante [Note: (4) Deus Iudex proborum et improb.] (ut Albricus de imaginibus Deorum) significat; Deum iudicem improbos sententia mortis fulminantem, dignos ad caelum extollentem.

Iupiter Meragenes Parcarum dux, [Note: (5) Deus morti praeest.] significat, illum moderari fata. Ricci. in Voce Iupiter.

Iovis Troiani statua, cum tribus in fronte oculis [Note: (6) Deus omnia cognoscit. Imago S. Trinitatis.] significat, Iovem caelum, mare, et terras curare. Idem ibid. Forte et quaedam imago Trinitatis est, ac visus omnia intuentis; praeterita scilicet, praesentia, et futura.

Iovis simulacrum in Creta sine auribus esse, [Note: (7) Iudex incorruptus.] significat, illum esse iudicem incorruptum, qui omnia sciat, ideoque nec auribus egeat, munerum vero corruptelam et excusationes non audiat. Valerian. lib. 33. et Calcagninus de rebus Aegypt.

Iovem inter tympanorum et cymbalorum strepitus esse servatum, [Note: (8) Harmonia caelestis.] significat, iuxta pythagoricos, aetheream

Iovem ab apibus nutritum inter Melissae et Amaltheae Nymphas, [Note: (1) Elementorum generatio.] significat, elementa se invice gignere: ut apes, quae Mas et femina non sunt. Natalis ib.

Iovem deiecisse Saturnum patrem regno, potestatemque gignendi sustulisse, [Note: (2) Caeli incorruptibiles. Unus tantum orbis.] significat, aetheream regionem non corrumpi, ut cetera, tempore: ac deinde, alia elementa (quae velut Saturno genita et subiecta) mundumque post hunc alium non futurum. Natalis ib.

Per Iovis caput omnia in lucem prodire, ut est apud Orpheum, [Note: (3) Dei Sapientia omnium origo.] significat, omnia creata per Dei sapientiam ab ipso tanquam capite ac fonte procedere. Georg. Venetus Armon. fol. 37.

Iupiter in throno sedens, sinistra in sphaeram subiecta (quae duo in medio capita se invicem respicientia complectitur) incumbens, iuxtaque armata Pallas [Note: (4) Deus noctu diuque omnia gubernat.] significat, Principis in orbe regendo Providentiam et prudens consilium. Duo autem capita, quorum alterum coronatum semiluna, alterum sole erat, quod diu noctuque vigilanti Principi attendendum esset. Erizzus apud Ricciardum in voce Iupiter.

Iovem cum aliis Diis convivium Oceani adiisse [Note: (5) Sol et sidera humores Maris attrahunt.] est solem cum stellis terrae humoribus pasci. Erizzus ib.

Iupiter in templi porticu collocatus cum hasta, vel sceptro in manu sinistra, et fulgure in dextra, [Note: (6) Deus et regit et corrigit puniens.] significat Iovis stabilem virtutem tam in regendo, quam puniendo. superiori corporis patte nudus. et rectus infra, [Note: (7) Deus caelestibus patet: latet mortales.] indicat se tantum caelestibus, non mortalibus, conspicuum. Iulius Iacobonius apud Riccard.

Iupiter apud Thebanos arietis pelle, indutus (qua illum quotannis toga, ariete mactato, honorabant.) [Note: (8) Impius suo sibi ingenio Deum fingit.] (ut Herodot.l.II.) significat, quemvis sceleratum suum sibi fabricari idolum, suis conforme motibus: immundos quidem arietem, aut caprum, voluptarios suem etc. Vide Caussin l.2. de Diis.

Iupiter Centauros in nubibus depingens [Note: (9) Labor et occupatio indigna vire.] Philostr. in vita Apollon. l. II. c. 10.) significat, viros

principes inutilibus sese nugis occupantes, qualis Domitianus, qui captandis muscis intentus erat.

Ganymedem a Iovis aquila in caelum raptum, significat, illum a Iove sub aquilae, signis auspiciisque pugnando interceptum, [Note: (1) Congressus impar. Virtutes Deo placent.] ut Fulgentius l. 1. vel Deum laetari virtute et prudentia, tanquam pulchritudine animae, ornatis, illosque in caelum extollere. ut Acchilles Bochius, et alii.

Iupiter in dextra fulgur tenens, et sinistram applicans vasi cui inscriptum KAL/ON: et Saturnus contra habens falcem, ac sinistra tangenus vas, cui inscriptum KAK/ON: et inter utrumque haerens puer iniciens dextram in dextrum vas, sinistram in sinistrum, tamquam prompturus ex utroque aliquid: [Note: (2) Voluptas huius vitae mixta doloribus, vel prospera adversis.] significat, dolorem voluptatibus; aut amara dulcibus, et adversa prosperis coniungi. Achilles Bochius symb. 8.

Iupiter Custos, in cuius sinu Domitianus Imperator [Note: (3) Deo protegente Reges tuti.] qualem ipse insigni templo veneratus est, significat, tutissimum esse, qui in Dei protectione acquiescat; cui aequum sit, ut Reges se committant: qui, ut protectores Nationum, Deum sibi protectorem habeant. Sueton. in Domitiano.

Iovem deglutisse uxorem Metim, gravidumque, Palladem ex capite peperisse, [Note: (4) Consilio sapientia nascitur.] significat, ex consilio (quod per Metim intelligitur.) nasci Sapientiam, Natalis l. 2. c. 1

Iovem in varias formas commutatum, ut serviret libidini, [Note: (5) Libidine homo fit bestia.] est, hominem huic vitio deditum bestiarum affectus et figuras animo induere; sed dum ad custoditam Danen in aurum mutatus illabitur, [Note: (6) Auro potissimum cociliatur amor.] significat aurum perrumpere omnia, Natalis ib. ex Horat. Homerus dum in sua Iliade Iovem solum vigilantem, ceteris Diis dormientibus, inducit, [Note: (7) Principis vigilantia.] ostendit, illum qui praeest, ceteris quiescentibus, vigilem esse debere. ut Ricciardus. Idem dum Iovem asserit, hanc Diis ceteris, potentiae, virtutisque ostentandae gratia, potestatem fecisse, ut carena fieret, quam ipse in caelo, reliqui omnes in terra apprehenderent, atque illa pars censeretur dignior, quae aliam ad se

pertraxisset, [Note: (1) Deus omnipotentia maior.] ostendit summum Numen inferiora ad se facile omnia victrici manu attrahere. Quin imago quaedam est in carnationis Dei ad se omnia trahentis ut Tirinus et alii scripturae interp. per hanc vero catenam [Note: (2) Liberum arbitrium. Amor Dei.] Iul. Camillus intelligit liberum in homine arbitrium, Natalis avaritiam et ambitionem, per quae Deus caelo extrahi nequeat; ego amorem dixerim, qui in Deo, quam homine potentior. Caelus pater Saturni tria vasa in caelo condiderat a Themide et Prometheo raris muneribus repleta. Ex his unum, quod erat plenum sapientiae, Saturnus sibi vendicatum Palladi custodiendum tradidit: alia duo Iovi concessit. unum voluptate simul et doloribus plenum Venus asservabat; alterum labore ac virtute Iuno custodiebat. [Note: (3) Vita contemplativa sensualis.] Haec triplicis vitae inter homines, contemplativae ac solitariae, voluptariae deinde ac sensualis, activae denique ac civilis quaedam imago sunt. Farra apud Ricciard. loc. cit.

NEPTUNUS.

Aquae elementum significat, vel potius, vim effectivam eius: uti Amphitrite vim illius generativam. [Note: (4) Mare et vis eius generativa.] ut Georg. Venetus in Armon. ait. Denique potissimum spiritum, vel mentem divinam, quae per omnia maria diffusa est. uti eandem virtutem in aethere Iupiter; in aere Iuno designat. ut Natalis l. 2. c. 8. et Ricciard. in voce Neptuni. Neptunum quinque partubus fecundum esse, atque ex iis denos filios, semper geminos, protulisse: [Note: (5) Aqua ad quinque corporum compositio. nem concurrit.] significat, ab eo potissimum quinque corporum, lapidum, metallorum, plantarum, animalium, tum ratione carentium, tum utentium, formas componi: nam omnium rerum semen, vel liquidum, vel liquore macerandum, generationi aptatur. Deinde res quaelibet duabus partibus, ceu gemellis, materia scilicet et forma componitur. Ita Ficinus in Critia.

Neptuni filii crudeles designant piscium inter se, genusque suum inclementiam [Note: (6) Piscis pisci, homo homini lupus.] et voracitatem. Natalis l.2. c. 8.

equis vehitur, quos ex terra percussa excitasse fingitur, [Note: (1) Moderator equorum vel navium peritus.] quod illorum usum mortales docuisse feratur, curru vehitur accinctus Tritonibus, quod undis naves, uti rotis currus, cum strepitu propellantur. Natalis l.2. c. 8. Neptunus cum Pallade certasse memoratur Athenis pro principatu illic obtinendo, atque illum equum, hanc olivam produxisse; [Note: (2) Pax bello potior; liberalis ars illiberali potior.] illum belli, hanc pacis symbolum; illum negotiationis, hanc Musarum, ac proinde penes hanc victoriam stetisse, Plut. in vita Themistoclis.

Tridens Neptuni, [Note: (3) Triplex Virtus seu potestas.] vel, triplicis in aqua affectionis signum est, quod liquida piscibus serviat, fecunda agris, potabilis hominibus: ut Fulgentius meminit, vel (quod parum ab eodem sensu abest) triplicis in Neptuno potestatis argumentum in pisces, quos alit, in terram, quam nutrit; et aquas ipsas, quibus praeest. Vide Ric.

Neptunus, Ceres, et Venus iuncti, designant, pisces olera et panem, [Note: (4) Frugalis apparatus.] iuxta illud Naevii: coquus edit Neptunum, Venerem et Cererem. Ricciardus. Neptunum aliquando Nudum fingi: [Note: (5) Aquae potus salubris.] significat, aquas dulces, quod sine colore et quasi nudae sint, esse saluberrimas. Natalis l.2.c.8.

Neptunus apud Platonicos, [Note: (6) Tutor generationis [(transcriber); sic: generatiotionis] .] significat, eam virtutem quae generationibus praeest. Ficinus in Critia, Picus in Heptaplo c.3.

A Neptuno Theseum impetrasse mortem Hippolyti, [Note: (7) Stulta hominum vota.] quem mox extinctum doluit, significat, homines saepe a Deo petere, quae impetrasse noceat. Natalis ut supra.

PLUTO.

[Note: (8) Terrae elementum divitiae.] Inferius terrae elementum designat, etiam iuxta illos, qui attribuunt Plutoni divitias. S. Fulgentius l. 1. Equicola, Erizzus, Cartarius etc. Dicitur autem divitiarum Deus, quia teste Diodoro Siculo pecunias coacervare docuit, Deus vero inferorum dictus, quia in sortitione regni cum fratribus occidens, et, ut memorant, Hispaniarum tellus illi obtigit. Uti contra Iovi oriens, et Neptuno loca maritima atque infulae. Cartarius fol. 237.

Plutonem filium esse Saturni, fratremque Iovis ac Iunonis [Note: (1) Divitis a caelo et vere pendent. vel a Deo.] significat, omne divitiarum genus tempor nasci, et caeli aerisque bonitate ac temperie procreari. Natalis l.3.c.9.

Pacem nutricis loco habuisse, [Note: (2) Pax opes alit.] dicitur: quod pax divitias maxime alat, habere claves inferorum dicitur, quod hae sedes clausae, nulli ad reditum pareant.

Rapuisse Proserpinam Cereris filiam. [Note: (3) Sementis.] Id est semen a frugibus natum; quod semina diutius terra obtegantur, priusquam succrescant. Natalis ib. ex Cyc.

Dictus et Rex mortuorum est, [Note: (4) Mors, Exequia.] quod primus exequias et funebrem pompam repererit. Unde et cupresso coronatus, quod, ut illa recisa nunquam revirescit, sic mortui non redeant ad vitam, quin et Narcisso, mortuis grato flore ob infelicem Iuvenis casum, revinctus est. Cartarius fol. 236.

Cerberus Plutoni triceps addicitur; quod terreat ac ominetur omni animali in terra, aere, marique orto, redeuntique per mortem ad terras. [Note: (5) Mors omnia terret.] Cartarius fol. 273.

Tres furiae adiunguntur,
[Gap desc: Greek word]
, quasi non cessans pausansque, nimirum furere:
[Gap desc: Greek word]
, quasi ultio, aut poena caedis:
[Gap desc: Greek word]
, id est, magna contentio, vel secum, vel cum aliis [Note: (6) Mors infelix damnatorum.] hae videlicet damnatos maxime cruciabunt [(transcriber); sic: crnciabunt] . Tres eidem Harpyiae [Note: (7) Mors rapit omnia.] . (
[Gap desc: Greek words]
, id est, rapiendo) a Virgilio assignantur: uti et Parcae totidem, de quibus infra, ubi de Deabus agetur. Inter hunc comitatum Albricius cum depingit, hominem terribilem in sulphureo solio, dextra sceptrum, sinistra animam stringentem,quatuorque inferni flumina de throno emanantia, Cerbero, Proserpina reliquisque, supra comitibus adiunctis, [Note: (8) Luciferi et infer. ni, eiusque paenarum imago.] Vide de imagine Deorum.

Plutus, qui a Pausania a Plutone distinguitur, a Gyraldo confunditur, apud Lacedaemonios caecus reperitur, et claudus, ac iacens: quod, scilicet, aliis iacentibus otiosisque obveniat, claudus autem sit, cum ad probos veniendum, caecorum vero more bona distribuat. [Note: (9) Opes fortuito obveniunt, vel hominem ex cacant, ad bona tardum.] vel, quod hominis rationem, excaecer,

voluntatem in bono claudicare, vitam otio diffluere faciat: apud Rhodios tamen videns, et cum alis reperitur, quod illa specie caelo delapsus credatur, et ad homines venisse. Cartarius fol. 383. et 4.

Esse ver o Plutum in numero maiorum Deorum, [Note: (1) Maior opibus. quam virtuti honos.] significat, divitibus quam vis sicariis et latronibus, maiorem quam virtuti ac scientiae honorem tribui. Natal. ibid.

VULCANUS.

Ignem omnium sensu designat, qui a Iove et Iunone in caelo natus, ac denique deturbatus in Lemnum insulam, ob deformitatem, dicitur, quod ignis fulmineus in aere nascatur, et contrita superiorum corporum, densitate ac frigore constrictus, elidatur in terram. [Note: (2) Fulmen in aere natum terrae illiditur oblique.] Lemnos autem Insula imprimis fulmini obnoxia fertur. Claudus vero fingitur, vel quod oblique fulmen descendat; vel quod ignis in terra alitus oblique sursum feratur: vel, quod, ut claudus sine baculo non incedit; sic nec ignis hic; sine liquore alatur. Cartarius fol 88. et seq. Pierius, vel ethice, ira Dei, quae pede claudo venit, ut Hor. sed ferit graviter. Valerianus, Natalis, et alii. Albricus addit iuxta decidentem e caelo officinam fabrilem depingi solitam, ad fulmina Iovi cudenda intactam, et aquilam vicinam, ut Iovi deforat fulmina. [Note: (3) Celeritas fulminis. vel. Imperator pro Deo, mundum terrens.]

Vulcanum habuisse uxorem Venerem, significat [Note: (4) Generatio rerum ex calore et humore] ex calore et humore rerum generationes fieri. ita Valerianus et Natalis. vel, quod pulchritudo sit potissimum effectus caloris vitalis, ita Gregorius in Hermath. lib. 6. Esse vero nutritum a Thetide et marinis Nymphis, [Note: (5) Ignis caliginoso humore alitur vel. Venerem ali vino.] ignem uliginoso humore pasci. Natalis l.2. cap 6.

Vulcanum Iovi cudere fulmina in lemno per famulos Brontem, qui tonitru, et Steropem qui fulgur, ac pyracmonem, qui incudem igneam designat. [Note: (6) Tempestas fluminea vel ethice. Ira inflammatus.] facile, quid significet, intelligitur, ex loco fulminibus obnoxio, et famulorum etymis, cum tonitru fulgur, et excussio ignis cum fulmine sint conuncta. Vide Natalem supra. Elegans quoque hominis ex ita tumultuantis

Vulcanum habuisse aram cum Prometheo communem, [Note: (1) Ignis ad artificiosa operantilis vel est scientia cum opere iungenda.] significat, illum, qui a Prometheo primum inventus est, ignis, (et ut fingunt Poetae caelo subductus) per Vulcanum deinde ad artificiosa quaeque opera adhibitum, Natalis ibid.

Vulcanus in cella aurea Iunonem vinculis adstrinxit, vindictae causa, [Note: (2) Aer terrae vicinus crassior] significat, aerem terrae vicinum torpere, nec superiorum corporum motu circumagi, et continuari. Natalis 16. Ethice, Amoris divini ignis superbiam coercet et obruit. Vulcanum irrito conatu Palladem ad coniugium sollicitasse, [Note: (3) Sapientiae studium cum illiberalibus artibus parum convenit.] significat, artes liberales cum mechanicis, et sapientiae studium cum servilibus occupationibus parum in eodem convenire; sed monstrum hinc nasci. Unde, et Vulcani et Minervae simulacra uno in templo, apud Athenienses, coniuncta, significat, studia sapientiae, et mechanicas artes florere Athenis. Cartarius fol. 387. Valerianus fol 135.

Vulcani pileus caeruleus, ignem esse caelestem designat. ut Cartarius, hunc vero lauro redimitum, significat, lauro virn quandam ignis occultam inesse, nam si cum hederae ramo confricetur, scintillas fundit. [Note: (4) Poetarum ingenia subtilia.] Iacobonius de Caesiorum gente cap. 13. Ethice Poetarum ingenia subtilia, caelestique igne incitata censentur, prae sertim ubi Baccho incaluere, per hederam significato.

Vulcanum securi Iovis caput aperuisse, Unde Minerva prosiluerit, significat, labore et conatu artes ac sapientiam parari. Sanctius in Alciati. Emblem, [Note: (5) Labore ars et sapientia paratur.]

Vulcanum mures adversus Sennacherib, Arabum Regem, emisisse eo tempore, quo Setum Aegyptiorum Principem obsidebat, qui arcuum chordas, clypeorumque lora ac coria consumpserint, [Note: (6) Clades ingens a vili, sed contempta hoste.] singificat, ex nimio aeris calore ac siccitate hoc murium genus enatum esse, ut Cartarius fol. 390. Ethice, contemptus hostis saepe ingens damnum intulit.

Romae Templum habuisse, [Note: (1) Ignis, libido et bellum, sunt multarum, urbium exitium.] significat, ignem, libidinem, ac bellum procul ab urbis tectis removendum. Equicola lib. 9. de natura amoris.

MARS.

A Iunone sine opera viri natus [Note: (2) Ex regnorum et opum cupiditate bellum.] significat bella ut plurimum [(transcriber); sic: plnrimum] ex desiderio regnorum et opum, quibus Iuno praeest, nasci, Cartarius fol. 395. MARS in curru equis tracto armatus pingebatur, lupo, ante illum ovem deportantes [Note: (3) Mars fraterno etiam sanguine gaudet.] quod is vere mavors, veluti mares vorans, esset, ac diceretur. Ita Albricus de imagine Deorum. qui addit sub eiusdem curru Romuli Remum occidentis simulacrum pingi solitum; [Note: (4) Mars fraterno etiam sanguine gaudet.] quod hos Martis filios finxerint. Martem inter Thraces barbaras gentes, a Thraso, id est ferocitate educatum, [Note: (5) Martem feroces ani mi alunt.] significat, gentem illam maxime bellis addictam. Cartarius 599 et Natalis lib. 2. c. 7.

Martem fortissimum et celerrimum Deorum a claudo Vulcano implicatum retibus, signif. homines militares libidini deditos ab imbecillo etiam hoste superari. Cartarius. Mars pectore nudo, ut quandoque pingitur [Note: (6) Militem in trepidum esse convenit.] significat, virum militarem fortem et intrepido esse animo debere. Cartarius 399.

Mars ligatus apud Lacedaemonios, significat, martialem hunc populum esse, quique hoc Deo carere nolit. Cartarius fol. 407.

Marti Canis, lupus, gallus, vultur, et picus sacrantur. [Note: (7) Miles fidelis, ferox, vigilans, providus et coepti pertinax amatur.] canis fidelitatem necessariam bono militi; lupus ferocitatem et rapacitatem bellis familiarem; gallus vigilantiam, vultur praesagam providentiam; picus constantiam in labore et oppugnatione significat, nam picus durissimum lignum tamdiu rostro percutit, dum perfringat, et perforet. Cartarius fol. 408.9.

BACCHUS.

Nudus, [Note: (8) Vinum arcanum detegit.] significat, ebrietatem et vinum occulta et celanda detegere. Cart. in imag Deo. fol. 414.

Bachus modo puer, mode Iuvenis, modo vir, modo senex, [Note: (9) Duo aequinoctia et solstitia] significat, puer quidem, solem in aequinoctio vero; iuvenis, solem in solstitio aestivo; vir, solem in aequinoctio autumnali [(transcriber); sic: antumnali] , senex

Bacchus iuvenis laetus et exsultans, [Note: (1) Vinum moderatum hilares facit.] significat, homines moderate bibentes, laetos, iucundos, ingeniosos esse. Cartarius fol. 415. Alciatus illi, emblemate. 25. fistulam et tympanum addidit, ut laetitiam exprimeret. Torvus vero, hispida barba, trucique vultu senex, [Note: (2) Vinum immodicum efferat.] significat, homines per vinum immoderatum efferari. Cartar. fol. 418. Senex Bacchus calvi capitis, [Note: (3) Senectam properat.] significat, vinum accelerare senectutem. Bacchus cum Musis, a quibus nutritur, et quarum dux a Poetis fingitur. Alciatus illum cum Pallade iungit emble. 23. et cum Apolline 993. significat, [Note: (4) Vinum moderatum ingenium excitat.] vinum modetate sumptum doctorum ingenia acuere, ut Cartarius.

Bacchus in veste feminea, [Note: (5) Ebrii molles.] significat, ebrios molles et effeminatos esse. Cartar. fol. 425.

Bacchi ara cum altera Nympharum, in horarum templo, iuncta; [Note: (6) Vinum aqua temperandum] Vinum aqua salubriter temperatum designat; quod Amphictyon Rex Atheniensis, postquam diluendi aqua vinum rationem suis praescripsisset, ideoque complures foede antea curvati, recte ingredi inciperent, Baccho recto aram ea ratione erexerit Athenae l. 2 p. 28.

Cornua dant, [Note: (7) Vinum iram inflammat.] vel ob audaciam, vel ob iram, ad quam poti concitantur; vel, quod veteres soliti bibere ex cornibus; vel, quod ille boves docuerit per cornua subiugari aratro, atque iccirco eidem quandoque et falx additur. [Note: (8) Optima quaeque labore parantur.] Cartarius fol. 419. Quam falcem ei adiungi dicunt, quod vites putandae sint. Corona eidem datur a Poetis, vel ex hedera, ob memoriam Cissi pueri a Baccho in hederam conversi: vel ex vite, ob memoriam Staphylae Nymphae ab ipso in vitem conversae, vel ex ficu ob Sycam Nympham ab ipso in ficum conversam; sed revera, ob refrigerandi capitis virtutem, [Note: (9) Calida frigidis temperanda.] significat, calida frigidis temperanda. Cartar. fol. 430.

Bacchum ad mare confugisse, aut iunctus illi delphinus, [Note: (10) Marinae aqua vinum servat.] significat aquam marinam vino mixtam illud servare, Valerianus lib. 27.

foetu, profusum, ac deinde Iovis femori ad maturitatem usque insertum, hinc natum est, quod in montis Meri Iovi consecrati specum traductus, ibid. nutritus fuerit MHR\OS enim Graecis femur designat, ut non imperite coniecit Pomponius Mela lib. 3. cap. 8. et Plin. l 6 c. 21. Ceterum Bacchum fulmine partum ex terrestri Semele, id est, de terra vinum nasci, sed nondum maturum et potui aptum, nisi dum (ut Phornutus putat) pedibus ac femore in torculari pressum sit, vel potius, ut mihi placet, insertum utribus, purgatumque sensim fecibus fuerit Ita ex parte Sanctius in Alciati Embl. 23. et 25.

Bacchum provehi curru a pantheris et tigribus ducto, [Note: (1) Vinum Furiosos efficit.] significat, vino homines tamquam curruum rotas circumagi, ac velut tigrides et pantheras ferocire. Cartarius 432. fol.

Bacchus a Gigantibus in membra discerptus, coctusque et integer rursum gypso tinctus, [Note: (2) Multa vinum patitur antequam vase colligatur.] significat uvas a vite discerptas pressasque liquorem fundere; deinde calore solis excoctum denuo Bacchum, uvis reproductis, integrati vel potius vasi collectum includi. Cartarius.

In Bacchi orgiis bacchantes coronari serpentibus, et evax ululare, crudasque carnes inter compositam insaniam devorare, [Note: (3) Evae a Serpente delusae imago.] Evae a serpente deceptae quaedam est memoria, et adumbratio. Clem. Alex in exhort. ad Graecos.

Baccho ferula datur, quod correptionem mereantur, qui eo male utuntur [Note: (4) Ferula dignus qui vino abutitur.] Valerianus et Cartarius.

Bacchus aliquando autumnum anni partem significat [Note: (5) Autumnus.] Cartarius c. de Iano.

Bacchi faciem in vindemiis musto et ficu tingi solitam. [Note: (6) Bacchus vini et ficuum repertor.] significat, eum vitis et fici inventorem. Rhodiginus. l. 4. c. 15 antiqu.

Per Bacchum Noe intellectum esse, [Note: (7) Noe per Bacchum indicatur.] Goropius in Indoscythicis late ostendit: verum coniecturis potius, quam argumentis.

significat, sub Bacchi caeremoniis occulta latere; quia Nux pinea, eo, quod concludat fructum, [Note: (1) Res aut vita occulta.] rem et viram occultam signat, adeoque et Cybelae sacra est, quia vim semini intus terra tribuit, cum foris sterilis appareat. Goropius in Hieroglyp l. 7. fol. 104.

Albricus de Imaginibus Deorum sic Bacchum depingit. Erat homo nudus pectore, super tigridem, femineo vultu, capite cornuto, vitibusque coronato, manu sinistra poculum complectens, dextra racemum in illud exprimens, iuxta illum simia, sus, et Leo; [Note: (2) Ebrii vel ridiculi, vel sordidi, vel feroces.] quorum animalium sanguine Noe plantatam primo vitem irrigasse fabulantur, verum designatur his potissimum animantibus ebrios assimilari: ut pote, vel ridiculos, vel sordidos, vel feroces. Bacchi vultus femineus, [Note: (3) Vir ebrius femina.] Viros effeminari vino demonstrabat, cetera ex dictis habes.

Silenus senex ebrius, ventricosus, tremulusque Baccho in asino est adiunctus: [Note: (4) Vino homines brutescunt, tremunt, senescunt.] quia ebrietas et nervos tremere facit, et vitam in senium finemque protrudit et mentem, qua velut corpus provehitur, instar bruti asini hebetat. Ita Natalis et alii.

MERCURIUS.

[Note: (5) Eloquentiae, Negotiationis et ferocitatis praeses.] Modo eloquentiam, modo negotiationem, modo artem furandi significat. Unde tam Oratoribus et Legatis, qui facundia valere debent, quam mercatoribus et furibus Deus praefigitur. Quamquam ad distinctionem ea specie, qua mercatoribus ac furibus praeficitur, crumena illi non raro addita fuerit. haec Ricciardus ex communi omnium sententia.

Mercurius iuvenili erat facie, [Note: (6) Eloquentia nunquam senescit.] quod eloquentia, tam togata, quam palliata numquam senescat. Ita

Mercurii galerus in capite, [Note: (7) Eloquentia defendit, vel. Negotia Principum, aut Mercatorum tecta. esse debere] significat, iuxta Choulum apud Ricciard per eloquentiam nos defendi et protegi contra iniurias. Item legatum secreto Principum negotia tractare debere, iuxta Fulgentium lib. I. Vel Mercatorum negotia tecta potissimum habenda, ut idem existimat.

Talaria in pedibus, [Note: (8) Sermonis vel negotiationis celeritas.] iuxta Sebast. Erizzum, velocitatem

Mercurii caduceus, seu virga serpentibus implexa, [Note: (1) Eloquentia armis dominatur] significat eloquentiam, prudentiam dominari armis. Vis autem soporifera, quae huic virgae inesse fingitur, mortuosque excitandi; [Note: (2) Eloquentia affectus immoderatos frangit, tacentes excitat.] vis eadem eloquentiae est, ad sopiendas mentium affectiones, et mortuos a sceleribus ad vitam homine dignam revocandi, ex communiori sententia, quamquam iuxta Fulgentium significet aliquando per negotiationes mercatorum opes quibus dominentur aliis, parari, aliquando iisdem ab infelicitate, tanquam a serpente, vulnus infligi. Vide in Mytholog. l. 1.

Mercurius grandiori aetate barbarus, [Note: (3) Eloquentiae aetas pondus addit.] eloquentiam significat, cum aetate coniunctam, efficacem esse. Valerianus l. 33.

Mercurius cum tribus capitibus ideo forte propositus, [Note: (4) Triplex in una scientia, vel persona rationali bonum ut in eloquente est memoria, ingenium, elocutie, etc. vel tria in oratione causarum genera vel SS. Trinitatis.] quod idem cum Aegyptio illo Trismegisto censeretur; bonus Sacerdos, bonus philosophus, bonus Rex, vel, ut Sanctius apud Alciatum loquitur, quia bonus physicus, ethicus, logicus, quam quam hoc privatum unius hominis sensum redoler. vel, significat vim magnam esse ornati sermonis, in triplici nimirum causarum genere: vel in trivio ducem ostensoremque viae cuius libet Mercurium esse, ut Ricciard. Sed et haec imago quaedam sanctissimae Trinitatis est.

Mercurii statuis vestis longo syrmate circumposita, [Note: (5) Homo doctus sed mollis.] significat hominem mollem gulae ac luxuriae deditum. Valer. l. 33.

Mercurii figura quadrata cum uno solum capite. [Note: (6) Sol qua tuor anni partes conficiens.] significat solem (quam ei significationem etiam Erizzus tribuit, qui alas Mercurii, Solis velocitatem indicare putat) distribuere quatuor anni tempora per quatuor mundi partes. Cartarius. lib. de imaginibus Deorum fol. 338.

Mercurii ad viam statuae, iuxta quas cumuli lapidum a viatoribus proiecti [Note: (7) Deo duce iter auspicandum.] significant, hac certius iter esse, ubi lapides assurgebant. vel, tollenda e medio

viarum impedimenta, ne sequentes viatores offendant: Nam transituri solebant collectos e via lapides in hunc cumulum asportare. Cartar. in titulo Mercurii, ut supra

Eaedem vero quadratae in scholis positae, [Note: (1) Mercurius 4. artium inventor.] significant, Mercurium invenisse Grammaticam, Musicam, Geometriam, palaestram. Mercurius, dextram brevi obarmatus gladio, et caput galea chlamydeque cum brevi accinctus tunica: qualis Argum occidisse fertur. [Note: (2) Eloquentia armis iuncta est potens.] significat, eloquentiam armis iunctam plurimum adversus hostes, qui saepe ratione sola ac voce non moventur, valere. Didymus in libre 16. Odyss. dicit Mercurium a Iunone in iudicium vocatum, quod Argo occiso primus caede manus inquinasset, sed a Diis illum absolutum, proiectis ad pedes ipsius suffragiorum tesseris niveis atrisque, eo quod aequum fuerit Iovi obsequi. [Note: (3) Cades ex legitime imperio aequa.]

Mercurius Argum perimens solem designat, [Note: (4) Sol luce sua stellat obruit, vel Astutus fur.] caelum (cuius stellae sunt oculi) sua luce obruere, ut stellae excaecentur, Cartarius supra. vel significat, astutum furem centum etiam custodes fallere. Fulgent l. 1.

Mercnrius nudus supra cancrum marinum considens, galero caduceoque instructus, ac sinistra chelam prehendens, [Note: (5) Doctor vel Mercator vigilans.] significat, Mercatores, nec nimis praecipites, nec tardos in negotiis esse debere; sed considerate agendum, Choulus de religione antiquorum Rom.

Gallus Mercurio additus, vel significat Doctorum [Note: (5) Doctor vel Mercator vigilans.] ad eloquentiam aspirantium, vel etiam Mercatorum ad opes, vigilantiam. Cart. et Choul. Sup.

Mercurius apud Aegyptios facie, partim clara et aurea, partim atra et obscura, [Note: (6) Eloquentia probis ac improbis servis.] significat, eloquentiam tam ad res caelestes, quam ad res terrenas: illic vero illustriori gloria, quam hic, adhiberi: vel eloquentiam in probis et improbis reperiri. Farra et alii.

Mercurium superos inferosque adire, [Note: (7) Per adversa et prospera, mare et terras mercator pergit.] quod eadem figura significabatur, est, ut Fulgentius, inquit, per terrae marisque, vitae mortisque pericula mercatori pergendum,

Mercurius hilari adolescentis specie basi quadratae insidens significat, artis stabilitatem [Note: (1) Ars bona. non fallit, aut destituit.] ingeniose iccirco. Alciatus illum hac forma cum fortuna coniunxit, ut moneret, arti magis, quam sorti fidendum. quod illa stabilis, haec instabilis reperiatur; embl. 8.

Mercurii antrum, ab Orpheo, plenum omni rerum copia, depictum, [Note: (2) Sapientiae iuncta felicitas est.] significat felicitatem provenientem ex sapientia. Farra in tractatu Mercurii f. 6. Mercurium cum Hercule praeesse palaestris, [Note: (3) Prudentia viribus iungenda.] significat, prudentiam cum viribus coniungendam. Natalis. l. c. 5

Mercurii statua ante ianuam locata, [Note: (4) Furfurem cavet.] significat, Mercurium, furum Deum, ab illa domo fures arcere. Natalis ib.

Mercurius templum in foro collocati, [Note: (5) Eloquentia ad reip. [Abbr.: rei publicae] . defensionem adhibenda] significat, eloquentiam in foro maxime ad salutem civium usurpandam.

Mercurius, sive, ut alii, Hercules gallicus, aurea ex ore catena defluente, auribus aliorum implicita, homines ad se trahere: [Note: (6) Eloquentia animos hominum trahit.] est, eloquentia, et vi consilii, alios in suam adducere sententiam.

Mercurio lingua sociatur, tanquam Deo eloquentiae manibus praeest, tanquam DEUS Mercatorum et furum, portulaca ipsi sacra, [Note: (7) Memoria.] memoriam indicat, Deo eloquentiae et mercaturae necessariam.

Mercurio fieri sacra, non vino; sed lacte, [Note: (8) Eloquentia suavis.] significat, vinum eloquentibus inimicum esse; quod linguam impediat, eloquentiam vero ut lac dulcem esse. unde et melle et ficu apud Aegyptios ipsi sacrificabant, [Note: (9) Dulcis veritas.] simulque elata voce clamabant, dulcis est veritas. Valerianus l. 53.

Mercurius cum fistula et cithara, [Note: (10) Musicae peritus.] significat, artis musicae Magistrum, cuius ipse repertor creditur. aut, ut Sambucus, Embl. 40. arte naturam perfici, quamquam haec significatio universalis nimium et indefinita sit.

Mercurius [Note: (11) Medicus eiusque proprietates.] apud Ioseph Horologium l. 2. Metam. Ovidii, significat Medicum. Virga serpente implexa, significat illi auctoritatem, cum prudentia coniunctam, necessariam esse. Animas illum ad inferos mittere et

revocare significat, illum exsuscitare, ut medicum, a morbis iam desperatos, et quandoque etiam non desperatos ad orcum mittere Talaria significant Medico celeritatem in curatione adhibendam.

Mercurius etiam legati pacifici exemplar est, [Note: (1) Legatus pacis.] quia medius ipse imos summosque Deos conciliare est dictus, et pugnantes inter se serpentes virga interposita, pace, et amicitiae complexu rursum coniunxisse. Natal. et alii.

Mercurius cum quaedam Admeti Regis armenta in silva condidisset, Batto pastore conscio, et silentium pollicente, ut fidem hominis exploraret, mutata persona ad Battum reversus, pretio facile, et fidem et silentium extorsit. in cuius periurii causam eum in lapidem, qui index vocabatur, convertisse fingitur. [Note: (2) Perfidiae ad aliorum exemplum punita.] quo significatur, perfidiam, praesertim in Deum graviter puniri ad exemplum aliorum, vide. Ovid. 2. meta.

Albricus Philos. de imag. Deorum pleraque coniungit, atque ita Mercurium describit. Erat homo in capite, et pedibus alas habens, [Note: (3) Ingenio et opere iuxta promptus.] in manu laeva virgam soporiferam implexam serpentibus, et gladium incurvum, quem harpen dicunt. [Note: (4) Bella et paci idonea eloquentia] fistulam syringen dextra ori admovebat, eloquentiam designantem, galerus in capite partim albus nigerque [Note: (5) Inter adversa et prospera nos defendit eloquentia.] et utriusque sexus, quem pro libitu assumebat: gallus iuxta, et prostratus [(transcriber); sic: prostratns] victusque Argus, mercatores item, quibus loculi praesecabantur. Addit nonnullos eum capite canino effinxisse, lanceamque pro sexu virili, et pro muliebri colum tribuisse; [Note: (6) Sol eiusque proprietates. vel ethice Ratio quae hominem illustrat.] quod eloquentia apud viros iuxta feminasque dominetur. Caninum illi caput vigilantiam in quovis, sive mercatoris, sive oratoris officio, necessariam esse ostendit.

APOLLO.

Ex communi omnium sententia, solem designat, cuius capilli prolixi et flavi, solares sunt radii, eius sagittae, radii aestivi, non paucos suo calore interimentes, sive etiam terrae viscera penetrantes. Iuventus, est solis vigor, post ortum reditumque idem exsistens, neque umquam senescens, omnia vero inferiora etiam

vegetans alensque. Cartarius, Natalis, et alii. Persae tamen solem sub nomine Mithra colebant: quem Leonis vultu cum tiara et persico habitu [(transcriber); sic: habitn] exprimebant; quod Sol in ter sidera, uti Leo inter animalia excelleret. [Note: (1) Sol inter sidera excellit vel Ratio inter potentias hominis.] hic utrisque manibus bovis cornua (quae per lunam intelligebant) comprimebat, quod luna a sole lucem hauriat. Vide Solinum de sole l. 2. c. 9. Eadem Rationi humanae ethice facile applicabis.

Apollo cum lyra quatuor aut trium chordarum, gravi, acuta, media: significat, solem quatuor anni partes moderari, et distinguere [Note: (2) Sol qua tuor anni partes moderatur.] nam gravis hiemem, acuta aestatem, media inter utrasque, ver et autumnum (quae temperatae anni sunt partes) designat, quod si quatuor chordis lyra instruatur, non difficilis quoque futura est applicatio. Iacobonius de prisca Caesiorum gente. cap. 3.

Apollinem cithara canere et Musas iuxta voce, [Note: (3) Musica maerorem abstergit. Et Ratio.] ut apud Homerum est, significat, musicam expurgare animi maerorem. Athen l. 14. c. 11.

Apollinem novem praesidere Musis, est, reliquis solem orbibus caelestibus tamquam illustriorem, et virili efficacia praeesse, qui orbes iuxta Pythagoricos harmonico concentu modulantur [Note: (4) Sol orbibus novem caelestibus praeest. vel eth. Ratio novem potentiis internis, et externis.] Ricciardus hic ex altis auctoribus. Nos eadem Rationi adhibemus.

Apollinem clypeum habere rotundum, [Note: (5) Sol hemisphaerium illuminans Ratio corpus nostrum.] significat, nostrum Solem hemisphaerium simul illuminare quod instar clypei extenditur. Cartarius fol. 62.

Apollinem habere in dextra manu Gratias, in sinistra arcum et sagittas, [Note: (6) Solis astus et prodest. et nocet. Vel. Ratio nobis ad recte et male agendum Dux.] significat, solem et salutem, et gratiam rebus inferioribus tribuere, ac simul illis nimio calore nocere Iacobo: supra, et Georgius Venetus. cant. 5. qui tamen illud summo soli, Deo, applicat; nec immerito: nam ut apud Platonem est, Apollini et soli dedicatum templum, ubi ille lucem increatam significat. Ficinus in 12. de legibus Platon.

Apollo a Lacedaemoniis pictus puer nudus, quatuor auribus, et quatur manibus. [Note: (7) Ad sapientiam acquirendam multa nobis audienda, facienda multa.] sapientiam designat, ob quam acquirendam multa nobis audienda, multa facienda. Valer. et Farra in Psiche, et forte

Apollinem suis sagittis Pythonem interfecisse, [Note: (1) Sol putredinem terra exsiccat: Ratio, vitiorum sentinam.] significat, Solem suis radiis de terra putredinem, morbos in hominibus generantem, sustulisse. Cartarius et Natalis. 4. c 10. vel significat vanam credulitatem, Pythonis oraculo alitam, luce manifesta veritatis opprimi. ut Fulgentius l. 1. Mythol.

Apollinem patrem Aesculapii fuisse, unde Hygeia nata est [Note: (2) Sol parens sanitatis. Ratio virtutis.] (id est sanitas, tanquam a medico peritissimo) significat, solem generare aerem purum, et ex illo consequi sanitatem. hinc Apollo inventor medicinae apud Poetas dictus est.Cyclopas vero sustulisse, iccirco dicitur, quod hi Iovi subministrassent fulmina, quibus filius Aesculapius interiit: [Note: (3) Sol nubes nebulasque dissipat. Ratio ignorantiam] id est, nubes nebulasque fulminis altrices, aerisque puri corruptrices sustulit. Ita Cartarius et Natalis.

Apollinis 7 liberi ex Rhodo Nympha, [Note: (4) Solis beneficio 7. artes liberales vigent.] septem artes liberales, solis beneficio niti conservarique designat. Ricciardus in titulo Apollinis.

Apollinem cum Cupidine contendisse arcu et sagittis, atque ab eo superatum esse. [Note: (5) Delectatio utilitatem saepe vincit.] significat, utilitatem eum delectatione contendere, sed hanc superare: potentiores enim sunt amoris radii, quam solis, Ioseph. Horolog.

Apollinem pastorem esse, [Note: (6) Sol alit omnia inferiora: ratio omnibus potentiis praesidet.] significat, solem omnia, quae generat, pascere. Erizzus in numo Heliogab. fol. 652.

Apollo, Iupiter et Minerva legibus praesidentes, [Note: (7) Leges sapientia, potentia, et clementia nituntur.] significatn leges potentia, (quae in sole prae reliquis planetis, maxima) clementia, et sapientia niti. Ficinus in lib. de legib. Platon.

Apollinem et Neptunum inter penates coli, [Note: (8) Calor et humor duo principia, conservantia rerum.] significat, apud Physicos, calorem et humorem duo esse principia quibus maxime nituntur, et conservantur res humanae. Unde sontibus igne et aqua, tanquam rebus maxime homini necessariis, inter dictum. Iacobonius de Caesiorum gente.

apud Tyrios, [Note: (1) Deus amore fortissime stringitur.] significat, illum populum, Apollinem, ne abs se discederet, Herculi orbis tutori obstrinxisse. Cartarius supra fol. 62.

Apollini tres insidere Gratias, quarum una lyram; altera tibias, tertia fistulam tenet, [Note: (2) In Deo omnis omnium rerum gratia.] significat, in Deo omnem pulchritudinem, gaudium et amoenitatem esse. Georg. Venetus Armon. Cant. 1. 4. 5.

Apollinem apud Syrios barbatum fingi, [Note: (3) Deo nihil ad absolutam perfectionem deest.] significat, Deum nulla in re imperfectum; Sed omnibus numeris absolutum, multorum annorum, et prudentem Natalis lib 4.c.10.

Apollini sacras esse cicadas, [Note: (4) Musica.] significat, Musica delectari. Natalis ib. Laurum in turela eius esse, perennitatem solis in dicat; ut Choulus fol. 158. vel, ut Natalis, Daphnen Nympham fluminum amasse fingitur, quae deinde in laurum sit conversa. [Note: (5) Laurus aquis et sole gaudet Poetae laude et vino aluntur.] quod laurus iuxta aquas a sole maxime alatur. Fulgent. l. 1. Mythol.

Corvus Apollini dicatus est, quod inter medios aestatis calores solus ab ovis foetum excludat. Lupus eidem addictus est, quod ex Latona in lupae speciem versa natum fabulentur. Gyral lib. de mensibus. Septenarius Apollini sacer est: vel ob septem planetas, inter quos est princeps. vel, septem artes liberales, [Note: (6) septem planeta vel septem artes lib.] quibus praesidet: vel ob septimum mensis diem, quo natus est. Ricciardus hic ex Paulino Porro unitas Apollinem apud Pythagoricos designabat; [Note: (7) Sol solus et unus, ita et Deus] quod sol solus et unus sit. Caelius de rebus Aegyptiacis.

Apollini quadrigam dari, [Note: (8) Solis quadriga sunt 4. anni partes. Equi 4. diei totidem partes.] significat, quadripartite ab ipso annum distribui, quatuor vero equi Erythraeus quasi rubens, tres primas, rubentis diei horas signat. Aethon, velut splendens, tres diei horas sequentes; Lampos id est, coruscans, tres a medio die horas. Philogeus terrae amans, tres horas vespertinas indicat, Petrus Bongus de quaternario. et Fulg. l. 5. Ex Ovid met. diversis aliquanto nominibus censentur, ut Eous quasi lucem ferens, Aethon, id est, splendens; qualis sol assui gens. Pyrois igneus, qualis in meridie, ac deinde Phlegon id est inflammans.

ac divinationis esse Deum, [Note: (1) Sol obscura manifestat, et Deus occulta.] significat, Solem omnia obscura, luce manifesta patefacere. Fulgent. l. 1. Tripus vero illi vanicinanti suppositus est, [Note: (2) SS. Trinitatis imago.] propter primum numerum perfectum Deo debitum ut Ricciardus.

Albricus multa horum in Apollinis imagine iungit, quam plerumque iuvenili exhibitam specie dicit, tripode super caput aureo, quod cinctum esset corona gemmarum duodecim, [Note: (3) Sol duodecim signa zodiaci conficit per annum SS. Trinitas. 12. Apostolici.] in manu dextra sagittam, arcum, et pharetram, in sinistra citharam tenebat, [Note: (4) Sol radiis delectat et affligit.] triceps monstrum sub pedibus, corpore serpentino, capite lupino, canino et Leonino. [Note: (5) Ratio triplicem concupiscentiam.] iuxta viridis laurus corvus supervolitans niger. Sub lauro Musae, Python serpens haud procul confixus iacebat inter duo Parnassi iuga, imago sedens exhibebatur. iuta Castalio fonte scaturiente, quae ex mente. Georgii Veneti, et Ficini in Cratilo, ac de legibus Platonis, facile Deo summo bono adhibebis: nam ipsius divinitatem simul et Trinitatem ex tripode, aeternitatem ex stabili Apollinis iuventute, et viridi semper lauro colliges, corona Deum, mensium 12. omnisque temporis, et creaturarum auctorem, significat. cithara, amicis concordiam et pacem; sagittae et arcus, inimicis bellum [Note: (6) Deus inimicis bellum, amicis pacem offert.] et hostilitatem denunciant, triplex monstrum sub pedibus triplicem concupiscentiam, carnis, oculorum et superbiam vitae. lupus, voracem, canis, vigilantem; superbum Leonis caput designat. Python est diabolus superatus. Duo iuga Parnassi duplex [Note: (7) Natura Christi duplex.] Christi natura est, unde Castalius fons manat derivatae in nos per Christum gratiae, quae ex supra dictis facile assequeris.

AEOLUS.

Ventis imperans, [Note: (8) Homo appetitum inordinatum cohibens.] hominem significat iustum, qui animales appetitus, inclinationes, motusque tamquam ventorum turbulentiam frenat imperio. Aeolum carcere a Neptuno clausum regnare, significat, appetitum hominis inferiorem a superiore cohiberi. Landinus in Camald. 9. Georg. Venetus.

in antro succinctus ex lino veste, sub, pedibus flabra, et fabrilia instrumenta tenens, per admota ori cornua manu utraque, sex ventos efflare videbatur. Iuno (quae regnum ei asseruisse dicitur,) a dextris adsistens coronam imponebat, a sinistris Nympha seminuda eius coniux.

Aeolum a Iunone flecti, ut ventos tempestatesque solvat, [Note: (1) Honoris cupiditas solvit affectiones.] est in feriorem animae partem honoris cupiditate affectiones immoderate laxare Landinus supra

Aeolum ventos in utre conclusos Ulyssi dare, [Note: (2) Ventorum vim docere, ut declinetur et regatur.] significat, Aeolum Astrologiae peritum, ortum ac vim ventorum docuisse Ulyssem; ut, velut in potestate ventos haberet, ita iis ad opportunam navigationem uteretur. Palaeph.

Aeolus Rex ventorum cum 12. filiis, [Note: (3) Annus et duodecim menses.] significat annum et 12. eius menses. Valerius l. 14.

IANUS.

Modo bifrons, modo, sed rarius, quadrifrons, [Note: (4) Quatuor anni partes vel quatuor mundi plagas.] hac ultima forma quatuor anni partes (Ianus enim in caelo Solem, in terra aurum, vel Principem significat) vel, ut aliqui, quatuor mundi plagas, quibus imperasse creditur, designat. Bifrons. [Note: (5) anni principium et finis vel ortus et occasus. vel praeteritum et futurum.] vel quod Deus Calendarum anni principio et fine praesideat; vel, quod sol diem in ortu, in occasu noctem aperiat, in hieme claudat, (quocirca et una facies iuvenis, altera senis) vel, quod tempus praeteritum et futurum signet, quae duo tempora maxime etiam Principi prudenti, quem Ianus designat, observanda. vel denique, secundum Platonicos quod duplicem in nobis appetitum, intellectualem, caelestia spectantem, et sensibilem terrena, indicarer, [Note: (6) vel appetitus intellectualis et sensibilis] ut Rhodiginus lib. I. c. 44. vel, quod Superum et Inferum Ianitor diceretur. [Note: (7) vel Mors per quam ad superos aut Inferos; transitur.] ut Crinitus l. 4. cap. 10 de honesta disciplina. De ceteris lege Cartarium et Ricciardum in Iano.

Ianus cum clave erat; [Note: (8) Belli pacisque potestatem habens.] quod tempus diei, vel anni, vel belli, vel pacis aperiret, et clauderer cum virga; [Note: (9) Imperium utriusque orbis.] quod terrae universae imperaret. Cartar. fol. 46. et alii.

insistens lapidi [Note: (1) Deus solo verbo operatur omnia.] significat, Deum, neque manibus, neque pedibus egere; sed verbo efficere, ac regere omnia Valer.

Iani sub pedibus arae duodecim, [Note: (2) Annus duodecim mensium est.] vel menses anni, vel signa Zodiaci indicant. Cartar fol. 52.

Ianus habens in dextra manu indicem cum pollice extensum, ceteris digitis in volam contractis, in sinistra pollicem indice complectens, medio in palmam inflexo [Note: (3) Annus. 365. dies complectitur.] significat, anni dies: nam dextra ea ratione 300 sinistra 65. indicat. Cortarius fol. 49. Rationem numerandi apud Rosinum invenies. Iani templum apertum, belli tempus significat, Deo veluti contra hostes profecto; clausum vero [Note: (4) Bellum, Pax.] pacem ostendit, quasi Deo domi residente Alexand. l. I. c. 14.

PAN

Ex communiori sententia atque ipso vocis etymo universum significat, eius pars superior hominis aethera caelestemque mundum designat, ubi omnia cum ratione administrantur: inferior pars hispida et caprina, inferiorem mundi partem herbis arboribusque hispidam, et sensuum affectionibus, generationique (ut per Hirci lasciviam indicatur) et putori ac corruptioni obnoxiam. [Note: (5) Orbis cum caelestis tum terrenus: vel homo microcosmus duplex.] Pardi indutus pelle, varietatem, cum in caelo siderum, tum in terra viventium indicat. Panem esse Deum Pastorum, alere demonstrat mundum creata. Silvestrem ac solitarium esse, ac proinde pinu coronari (quae solitudine gaudet) Solum esse ac unum mundum [Note: (6) Unus mundus in quo creaturae aluntur.] indicat. Cornutum in fronte esse, lunae cornua designat [Note: (7) Lunae in haec inferiora vis magna.] ut quae sua potissimum vi in haec inferiora influit, ac penus quaedam ceterorum vocatur siderum, in quam virtutem suam circa haec inferiora refundant. Prolixa eius barba solis radios repraesentat [Note: (8) Radii solares.] eius cum Luna coniunctio erit mutui sideris irradiatio. [Note: (9) Luna a sole lumen habet.] Baculus quem manu gerit, rerum moderationem, [Note: (10) Mundi Imperium.] fistula cum septem cicutis, totidem sphaerarum caelestium harmoniam ostendit. Ita partim Ioseph. Horol. l. 1. metamor. Ovid. et partim Servius in Bucolicis Virg. Goropius et Valerianus, in suis hieroglyph. Haec Albricus eius imagine confirmat. homo,

inquit, cornutus erat, in cuius pectore, ac pelle variae elucebant stellae: femora herbis et frontibus cincta: pedes caprini! fistulam ori admovebat, Amore iuxta se prostrato. Quia natura Amore propagatur et conservatur.

Pan etiam apud Arcades solem supra mundanum, apud Philosophos causam causarum seu universalem designat, [Note: (1) Causa universalis Deus.] ut Georgius in Armon. canti. tom. [(transcriber); sic: ton] 1. Eius in capite cornua regnum, quod Deus habet, super omnia: pars inferior hispida, res creatae in terra sunt: superior lenis, caelestia: virga, potestas Dei super universa est,

Panem cornua inflantem, ad cuius sonum turbae fugiant, [Note: (2) Panicus terror.] Alciatus introducit, ut significet panicum terrorem, qui subito quandoque hominibus incutitur. Emb. 122.

Pan Mercurii filius apud Platonicos sermonem universum designat: sermonem quidem verum, dum vir est: falsum dum femina [Note: (3) Sermo verus, falsus.] ut Ficin. in Cratilo. vel, sermonem verum, ut homo est: ut caper, falsum. Ita Cartar. fol. 139.

Pan cupidinem provocans, atque ab eo superatus, [Note: (4) Amor omnia vincit.] omnia ab amore vinci repraesentat. Ita Servi supra. vel certe naturam Amore conservationis producere universa quo et illud de Syringe Nympha referri poterit [Note: (5) Amor naturam conservat.] Cartar. f 519. quae Goropius non imperite Christo adhibet: uti et illud Panis in lana candida, lunam amantis, id est, in carne immaculata humanam naturam: [Note: (6) Deus incarnatus.] ut lex vetus ab eo lucem vitamque acciperet. Ita in Hieroglyph. l. 12. Pan Deus pastorum agrestium, [Note: (7) Christus Pastor uni versalis.] Christus spiritualium. Ut lib. 6. Pan agrius ductus; magis Christus agrestium Deus, inter asinum et bovem pastus ib.

Pan Caelum patrem habuit, Terram matrem, [Note: (8) Christi nativitas.] Christus ex caelesti patre, terrena matre. Goropius loc. cit. quam licet significationem ex primo conceptu inter Ethnicos nato Pan non habeat; accommode tamen habere potest.

FAUNUS

Sive Satyrus cornibus et caprinis pedibus, [Note: (1) Libidinosus.] significat, libidini deditos: ut etiam Satyri saltantes potantesque (apud Cartarium in imagine Iovis) et eruca herba Veneris provocativa, coronati: ut Alciatus signavit Embl. 72.

Satyrus ignem complectens, [Note: (2) Profanus S. scripturam exponens.] significat, vulgares homines Scripturam suo libitu exponentes: qua licet pulchra et utili, male ipsi, et ad suam perniciem utuntur. Castalius pegm. 43. Erectis enim auribus Satyrus in dicat divina investigantem: ut Goropius in Herma. l. 5. fol. 30.

PROMETHEUS

Variam apud varios explicationem habet, apud Platonem Prometheus formans hominem [Note: (3) Divina pro videntia creatrix.] divinam providentiam significat, omnia creantem. Cartar. in Prologo imaginum. Apud Plutarchum, rationem, seu mentem significat, quae corpus luteum informat, [Note: (4) Mens sive anima.] et de caelo nobis opes vitamque subministrat. Plutar. in l. de utraque fortuna. in quem sensum etiam Natalis l. 4 c. 6. loquitur; quamquam Orpheus tempus esse dicat. [Note: (5) Tempus omnia profert.] quod rerum omnium artiumque inventor esse censetur. ib. Budaeus vero in studio instituendo [Note: (6) Philosophus.] hominem Philosohum: Ioseph l 1. Metam. Ovid. virum Principem [Note: (7) Princeps.] intelligat. Ficinus denique in Argum. Protagorae superiorem esse Angelorum ordinem [Note: (8) Angeli supremi.] velit. Sed is de mente sensus communior veriorque est omnium. vide Rhodigin. l. 4. c. 20.

Filium Iapeti (quem Eustatius caelestem sphaeram interpretatur) et Themidis Prometheum et Epimetheum esse [Note: (9) Bona mens a Deo et Iustitia instruitur.] significat, a caelo et aequitate bonam mentem regi: Prometheum quidem, [Note: (10) Providus futuri] id est, providentem futura, Epimetheum [Note: (11) Paenitens malorum.] post mala resipiscentem. Rhodogin. et Natalis supra. Prometheum ignem Minervae et Vulcani ope ferula ad solem accensa; rapuisse, in terram, coque animasse formatum ante de luto hominem, [Note: (12) Anima caelestis originis.] significat,

iuxta primam Fulgentii sententiam, Dei sapientia et virtute inspiratam homini formato animam; iuxta alteram, significat, naturalis sapientiae ac naturae beneficio Philosophiam, scientiam atque artes ceteras, [Note: (1) Sapientia et ars omnis de caele est.] quibus, velut igne et spiritu, vita civilis hominum animatur, non de caelo habuisse, vide Rhodogin. ac Natalem supra: tum Ficinum, et alios.

Prometheum adhibuisse homini abs se formato particulas singulorum animalium, [Note: (2) Homo ceterorum animalium perfectiones complectitur.] significat, ea, quae in animalibus singulis excellunt, quaeque sunt affectiones et vitia, in homine eminere universa vide Natalem.

Pandoram quidam Prometheo attribuunt; Hesiodus a Vulcano fingit esse fabricatam, ad cuius elegantem ornatum Dii Deaeque omnes sua quisque dona contulerit. Venus formam, Pallas sapientiam, Apollo Musicam, Mercurius eloquentiam [Note: (3) Anima a Deo condita vel caro humana.] vel significat animam a Deo conditam: ut Fulgent. l. 2. vel terram rerum omnium parentem a Deo creatam, ut est apud Philon. de mundi opif. Vel, ut Valerian. Evae historiam repraesentat: cui illud de pyxide omnium malorum plena ab Epimetheo incaute reserata facile etiam competit. Vel carnem significat humanam ad Dei similitudinem efformatam, et ex quatuor elementis compositam; nam et in illam, post peccatum, omnia mala culpae et poenae, velut ex pyxide in orbem redundant. Rhodig. lib. 4. cap. 20. praeter quem vide Natal. et Ricci.

Prometheum Iovi obtulisse sub pelle bovis ossa, absconsis sub altera pelle carnibus, atque iccirco sublatis ab orbe ignibus punitum, [Note: (4) Deteriora male Deo servantur et offeruntur.] significat, homines, quod Deo, ex contemptu, offerant deteriora, merito eius vicissim donis privari. Vide Natalem.

Saxo alligatum in Caucaso monte, et a Iovis aquila, iecur perpetuo renascens arrodi; eo quod ignem caelo sustulisset: nec, nisi ab Hercule, liberari, [Note: (5) Per artes cum igne repertas, homines sibi ipsis noxii.] significat, Iovem homini ob artes cum igne repertas, quibus male ad suam perniciem abutuntur, curas infligere perpetuas, anxiamque eius mentem in corpus velut

in carcerem damnare: ut, nisi generoso mentis conatu velut ab Hercule quodam liberentur, salvi esse nequeant. vide Ricciardum.

Deucalion Promethei filius post diluvium in arca salvus, homines rursum fingitur cum Pyrrha uxore, iactis post se lapidibus, excitasse [Note: (1) Duros homines ad humanitatem excolere.] significat, virum prudentem, ac velut Prometheo ortum, homines duros ad cultum humanitatis et religionis institisse. Natalis.

PROTEUS.

Apud Pythagoricos hominis in bruta transformationem exprimit, [Note: (2) Per versi et inconstantis typus.] sed apud Clementem Alexand. Paedag. l. 3. c. 1. elegantius inferiorem hominem, ac cupiditatem, qua, velut in bruta, transformamur: [Note: (3) Brutali appetitui obsequens.] vel hominem versipellem, ut apud Asclepium est, quin et Ricciardus existimat Reges Aegyptios, indies vestimenta mutare, et velut nova apparere forma solitos, signati. vel hominem politicum, et prudentem, qui omnibus servire potest. [Note: (4) Homo versipellis et politicus.] ut Cartar. 257. Vel Sophisticum, qui veritatem mille artibus velare, ut Valeria. Vel saltatorem mimicum [Note: (5) Vel, Mimus.] ad exprimendos variorum flexus ac impetus idoneum. ut Rhodigin l. 3. c. 3. vel certe materiam primam [Note: (6) Materia prima.] omnes ad formas idoneam. Alciat. denique Embl. 182. primum saeculum intelligit, cui quisque Poetarum quam lubet formam induit.

Vertumnus idem cum Proteo Deus apud Romanos hoc nomine cultus, annum designat, [Note: (7) Annus.] qui varias formas ac praecipue quaternas induit, Cartarius, fol. 268. et Phantasiam aut mentem, [Note: (8) Phantasia vel mens omnium imaginum capax.] quae in omnem se partem vertit flectitque ib. tam varie de Deo tam vario loquuntur.

OSIRIS et ISIS.

Dii Aegyptiorum: ille, ut memorant Rex; haec Regina caeli [Note: (9) Sol et Luna.] a quibus in religione, politia et artibus exculti feruntur. Varias habent apud eosdem significationes: nam supra caelos ille Deum, haec eius sapientiam, ex quibus Horus, hoc est mundus, et natus sit, et gubernetur: in caelo, ille solem, haec lunam significat,

quos eae gentes pro diis venerati sunt, hac significatione, et ille cum radiis fulgentique amiculo, et haec cum nigris cornibus et palla obscuro loco pingebatur.

In terris apud Aegyptios Osiris [Note: (1) Nilus.] Nilum fluvium. Isis [Note: (2) Terra.] terram sive Cererem indicabit: aut Osiris formam rerum, Isis materiam: [Note: (3) Forma et materia.] vel, Osiris intellectum, Isis sapientiam [Note: (4) Intellectus et sapientia.] quos matrimonio copulabant; quod nec in caelo, luna sine sole luceret, nec in terra Ceres sine Nilo proveniret; nec materia sine forma consisteret. et menti conveniret sapientia, qua significatione aliae etiam formae exhibebantur. Caelius, et Calcagn. lib. de rebus Aegyptiis. quorum primus dicit, Osiridem omnem vim ac principium generationis significare, secundus Osiridem etiam Dionysium, seu Bacchum, appellari asserit. Osiris capite pictus capillaro, dimidia tantum facie apparente: et si apparet, altera derasa, altera prolixe barbata, [Note: (5) Sol unum tantum hemisphaerium illustrat.] ut Annius lib. de antiqu. et reb. Etruriae. significat, opinor, solem unam tantum mundi faciem, seu hemisphaerium, simul illustrare.

Osiridem a Typhbone in arcam coniectum, ac denique conscisum in partes, revixisse, significat, solem a tenebris oppressum, nec nisi per partes seu intervalla redeuntem. [Note: (6) Sol tenebris oppressus.] vel, ut Calcagn.. lunae (solis potius dixerit) deliquium [Note: (7) Solis deliquium.] seu Nili, a mari absorpti, defectio, ut Rhodig. lib. 3. cap. 2. sive etiam, designat mentem ab ignorantia obrui, [Note: (8) Mens ignorantia pressa.] formam rerum per corruptionem destrui. [Note: (9) Forma destructa.] atque aliud fieri compositum. ita ex supra dictis auctoribus, et Ricciard. in Osiride, et Iside colligitur. Typhon [Note: (10) Excessus rei.] enim ut Calcag. supra, designat, quicquid in rebus immodicum, et ab ordine seiunctum, vel canusa excessus aut deliquii est.

Osiridis sepulcra ornari varia materia, quae in lunarem formam efficta sit, [Note: (11) Luna Soli propinqua nobis non lucet.] significat, quo luna soli propinqua nobis lucere desinat. Calcag. supra. Osiridis humatio, [Note: (12) Hiems] est solis hiemali tempore discessio, atque etiam fructuum sub terra conditorum

sepultura; uti reviviscentia, signum veris solisque proprioris, ac fructuum pullulatio. Unde Aegyptii Sacerdotes in festo, quod X/HTHS1IS2, seu inquisitio Osiridis amissi dicitur, cum bovem circa templum circumducebant septies, septem a solstitio aestivo, quo sol declinare incipit, menses designabant. Idem.

Aegyptii etiam hunc Deum suum per sceptrum oculatum in capite exhibent, [Note: (1) Deus videt et regit omnia sive intelligit et potest.] quod scilicet videat, et moderetur omnia: per accipitrem quoque, acutissimi visus avem, eundem velut omnia videntem depingebant. Plut. in Isid. et Osiride. Vide hierogliph. Aegypt.

Isidis imago muliebris [Note: (2) Annus] ut Gyraldus l. de annis, annum designat. ut Valerian. hemisphaerium superius ut Cartarius, Deam fortunam [Note: (3) Fortuna] alii Thetin, aut etiam Proserpinam.

Isidis stolae variegatae, significant iuxta Valerian. Materiae, ad formas varias suscipiendas, inclinationem: [Note: (4) Materia prima.] eadem, cum stolis nigris, lunam obductam significat.

Isidis sacerdotes totum corpus capillis et pilis nudare, lineis tantum vestiri, repudiata lana; abstinere carnibus, [Note: (5) Sacerdotes impuris abstinent.] significant, impurum attingere nefas esse. Rhodiginus lib. 3. c. 12.

10. vel Argi et Ismenes filia, vel Inachi fluvii fingitur; quod modo per illam luna, mo do terra, quae velut ex aquis emergit, intelligatur. Haec a Iove armata nubibusque obsepta dicitur, [Note: (6) Terre fertilitas.] quod terram vaporibus nebulisque obseptam ad fertilitatem, so etiam ambiat foveatque. Ceterum in vaccam mutata fingitur; [Note: (7) Terrae alit homines.] quod terra homines, tanquam vacca, uberibus et lacte alat, quam tamen Iuno Iovi sive soli subduxit et Argo centoculo, id est, nocti plurimis stellis velut oculis collucescenti custodiendam tradidit: [Note: (8) Nox terram fecundat.] his enim terra etiam fovetur. Sed Iupiter; Argo per Mercurium occiso, (sol enim stellarum lucem sua vi opprimit) Io in libertatem asseruit, quae denique in Aegyptum delata(quia illic terra fecundissima est) sub Isidis nomine culta dicitur. vide Natalem

l. 8. cap. 18. et Ricciardum, qui ex Palaephato et Horologio minus apte exponit.

SERAPIS.

Deus Aegyptiorum (quem cum Osiride plerique confundunt) capiti calathum infixum gerebat, cui signum tricipitis animantis adiunctum erat, capite Leonis, quod a dextra caput canis, alaeva caput lupi ferret. [Note: (1) Tria tempora praes. praet. fut.] quibus solem exprimit tria tempora respicientem: praesens, quod vigilans Leo, praeteritum, quod lupus vorax: futurum; quod sagax canis indicat. Calatus solis terram alentis naturam, Isis autem Serapidis uxor, mammosa [Note: (2) Terra suos incolas alit.] toto corpore fingitur; quod terra omnes, velut suis uberibus, nutriat. Ita fere Macr. l. 1. Satur. c. 25. Cultus vero Serapis (sicut Apis) bovis imagine apud Aegyptios est; quod Osiris post mortem ea specie apparuisse credatur. Duplicem tamen Apis imaginem, alteram Osiridi, alteram Isidi, tanquam Soli et Lunae tributam coluerunt, forte a Iosepho, cui boves visi sunt, ducta origine.

Serapidis simulacrum cum modio in capite, [Note: (3) Iosephus fami Aegypti subveniens.] Iosephum toti Aegypto famis tempore, suppeditato frumento, consulentem designat. Valerianus. Isidem in liburna navigio apud Suevos cultam, [Note: (4) Religio Sueviae invecta.] ut Tacitus refert, significat, religionem per liburnam in Sueviam ad vectam esse. Aliter refert Apuleius: illam cymbam, seu liburnam, ad poculi effigiem, laeva tenuisse; qua significabat, ex Nilo, sive aquis terram bibere, ut frugifera esset. vide Goropium in Hermath. l. 5.

ANUBIS

Quem alii custodem, alii filium Osiridis faciunt, habebat caput ac collum caninum, et faciem, modo nigram, modo auream, sinistra manu caduceum, dextra palmae ramum complexus: quem Mercurium apud Aegyptios suisse asserunt, [Note: (5) Horizon.] significat apud illam gentem horizontem, qui in utriusque hemisphaerii meditullio est. Unde et pro utroque hemisphaerio usurpatur, quod canis interdiu iuxta ac noctu videar. ceterum moraliter rationem indicat, [Note: (6) Mens caelestia contemplans vel. Religiosi hominis imago.] quo caeli naturam, spatia ambitusque explicat. in qua caput

canis sagacitatem, et oculorum perspicaciam, caduceus pacem et quietem, palma victoriam sui et rerum mundanarum designat, quae ei necessaria sunt, qui cum fructu in rerum caelestium contemplatione versari cupiet, porro Hermanubis, uti Hermes, ad vias collocatus, [Note: (1) Ratio vel consilium in terrenis dirigens.] significat, rationem seu prudentem monitorem, viam nobis in rebus inferioribus et terrenis monstrantem, unde et Anubi gallus candidus, [Note: (2) Ratio in divinis dirigens.] caeli, Hermanubi croceus, terrae simbolum immolabatur. Ita ex Rhodigin. l. 3. c. 12. Calcagn. l. de Aegypt. Goropius in Hermath.l.6.

Anubis triceps, hominis, canis et equi capite, forte hinc usurpatis, quod ut Cartarius in Mercurio notat, Anubis, in militia patris Osiridis; ad galeam et vexilla, signanda, canis sit usus capite: [Note: (3) Expeditus ac vigilans miles.] ita enim expeditus ac vigilans miles adumbrabitur; nam equi caput militiam, canis vigilantiam exprimet. quamquam Goropius supra l. 6. doctorem hac effigie exponat: [Note: (4) Doctor prudens vigilans et generosus.] humano videlicet capite, in quo ratio nos dirigens praesidet; cum cane, qui notitiam; equo, qui generosum animum repraesentet.

TYPHON.

Quem alii Typhoeum vocant a Iunone sola, ad aemulationem Iovis, sine viro paritura, terra percusa productus, praeter alias significationes, de quibus supra in Osiride, significat, ventorum vim ut vaporum incendiorumque subditos motus, [Note: (5) Ventorum vis motusque.] ac incendia prorumpentia causantium Unde sub Sicilia his malis obnoxia, sepultum et ignem ore fingunt vomere. [Note: (6) Terrae motus Aethnae incendium.] Porro multis fingunt capitibus attingere sidera, dextra orientem, sinistra occidentem contingere, pennis toto corpore vestiri; quod venti quaqua versum per aethera velocissime ferantur. [Note: (7) Venti celerrime feruntur.] crura serpentibus cincta [Note: (8) Turbo in terra] ventum significant terris saepe noxium. Ethice vero ambitio sum hominem, et superbe sese efferentem iactantemque: [Note: (9) Superbus et ambitiosus.] aut etiam cacodaemonem toto orbe furiose debaccantem exhibet. [Note: (10) Daemon orbem turbat.] Georg. Venetus Problemate 405. Natalis l. 6. c 22.

Horapollo etiam dictus, mundum, ut ferunt, sive orbem terrae significat, sine oculis natum ferunt; [Note: (1) Prima orbis Chaos.] quia rudis indigestaque sine luce moles, in primo ortu, fuit, alii per Horum intelligunt compositum ex materia et intelligibili natura: [Note: (2) Homo inortu caecus.] id est, hominem, de quo facile intelligatur, quomodo in primo ortu caecus sit, et sine usu rationis, vide Calcagn de Aegypt.

HARPOCRATES puer [Note: (3) Religiosus vel caelestium contemplator humilis et innocens esse debet.] basi circulari in sidens [Note: (4) Orbem superare.] dextrae manus indice os comprimit, [Note: (5) Silentium amare.] in sinistro humero cum sagittis, Pharetra, [Note: (6) Paratus ad pugnam armis amoris Dei.] arcus remissus ad pedes, veste talari obtegitur; brachiis tamen capite, uti etiam extremo dextri pedis nudus, in manu sinistra facem ardentem, [Note: (7) Caelesti gratia dirigi.] et tria loti capita sustinet, [Note: (8) Voluntate Dei regi.] sub laevo brachio gallum complectitur, presso gutture. [Note: (9) In silentio vigilare.] post se noctuam habet, quae in capite autem asininam erectam, [Note: (10) Solitarium esse et Dei vocibus intentum.] uti et ipse in sincipite videtur ferre, (quamquam aliqui dracunculi folium huic auri persimile esse velint) serpens involutus capiti: [Note: (11) Veterem exuere hominem.] in fronte lunula est. Quae omnia mysteriis non vacant: neque imperite Goropius l. 4. 5. et 6. Hierogliph. studio ac contemplationi rerum caelestium applicat: puer enim est, ut pueros parvosque submissione esse debere tradat eos, qui huic se dedunt studio, sedet in orbe, ut a curis rerum mundanarum quiescendum doceat, caelestia meditanti. Silentium indice ori admoto postulat: simulque aurem in capite habet, quod discenti meditantique divina, magis audiendum, quam loquendum lunula in fronte, proficiendum, dum plenum impleat orbem, monet. noctua a tergo aurita solitarium maxime Dei vocem ac sapientiam audire intelligere, tradit. serpens in capite veterem iubet exuere cum peccato hominem (uti serpens pellem veterem solet) qui divinis intendit. gallus sub brachio represso gutture vigilantiam silentio iungendam. arcus ad pedes: et in humeris pharetra, omnem rerum caelestium speculationem ad amorem divinum esse referendum. quo et loti capita referuntur, avae ad solem tanquam Heliotropium aguntur, uti et voluntas [Note: (12) Proficiendum indies.] sapientis Deique amantis: quia tamen corpus quod

corrumpitur, animum aggravat, sinistra faces gerit liminis caelestis et gratiae, ut hoc purgetur a vittiis, et illustretur in virtutibus, necessariae, Ita fere Goropius.

Cartarius, de imaginibus Deorum, illi persicam arborem sacram esse tradit; quod haec arbor, cum fructus habeat humano cordi similes et linguae folia, [Note: (1) Verum esse, seu rectum ac simplicem.] doceat, linguam debere esse cum corde, id est, cum prudentia et veritate coniunctam. Caelius Calcagn. l. de reb. Aegyptiacis, addit imperfectum illum ab Iside praematuro partu in lucem editum, [Note: (2) Res praeceps et immatura.] quod significet, nulla in re properandum nimis: nam ut in proverbio est, canis festinans caecos parit catulos tum deinde praesidem illum facit iuventutis, [Note: (3) Instructor inventae.] in oratione etiamnum rudis, cui silendum magis, quam loquendum: ut admoto ori digito indicatur quare veteres dum sacra Harpocrati leguminibus oblatis facerent, intercinebant GL=WSSA *T/OXH, GL=WSSA DA/IMWN, [Note: (4) Lingua bonum et malum.] id est lingua fortuna, lingua daemon: significantes, in lingua bene usurpata hominis felicitatem verti: nam utrumque, tam fortuna, quam daemon in utramque partem, bovam malamque usurpari poterit. Idem Caelius de Silentio, hunc Deum facit toto corpore oculeum auritumque; sed astomon sine ore, [Note: (5) Sapiens multa videt et audit: pavea loquitur.] lupina in pelle, laneis indutum crepidis: [Note: (6) Vigilans et tacitus.] ut quietum et audiendi avidissimum designet.

CAPUT XXIII. De Gigantibus, Heroibus, aliisque quibusdam Diis inferioris ordinis.

GIGANTES vastae staturae anguinis et distortis pedibus, [Note: (7) Homo impius.] significant. homines impios rectum nihil ac sublime cogitantes. Petrus Crinitus lib. 2. capite 11. de honesta disciplina. contendisse cum diis, [Note: (8) Atheus.] est, eos ex impietate deos negasse,, Marcrob. et Gyrald. in Hercule. montes imposuisse montibus et fulmine disiectos. [Note: (9) Superbi puniti.] significat, tyrannos superbos a Deo puniri.

Ioseph. Horol. lib. 1. Metam. Ovid. fabula haec a turris Babylonicae constructoribus orta ut Franciscus Georg Armon. I. cap. 1.

TITANEM Saturni ac Solis fratrem, Caeli filium lum liberis Titanibus Iovis regnum invasisse, [Note: (1) Astrologus.] significat, illos temporum siderumque imprimis peritos fuisse, ut Pausan in Corinthiacis. Rhodig. l. 4. c. 14.

BRIAREUS centum habens manus, [Note: (2) Aestivum tempus] significat, tempus aestivum, quod variam rerum copiam mundo suppeditat, qua deinde contra Deum homines aburuntur. ut Gigas centimanus [Note: (3) Hibernum tempus, vel Rex qui multos habet ministros. vel qui multa in homines beneficia distribuit.] Hibernum tempus; quod collecta in usum negotiaque distribuit. ab Homero sol etiam centimanus dictus est, quod multa ipse in homines et orbem beneficia distribuat, Valerianus l. 35. Quamquam hunc illum rectius applices Regi, qui multos ad bene aut male faciendum ministros habeat.

CENTAURI ex nube geniti, contra Lapithas pugnantes, inferiori patte equi, superiori homines, [Note: (4) Equites vel eth. Belluino more viventes.] significant, bellatores equites, et taurorum abactores: nam quod homines primum obscuro loco nati, equis ad bellum sint usi, huic fabulae occasionem dedit, Ceterum morali interpretatione homines belluino more, secundum inferiorem partem viventes, indicat; ut fere in bello reperiuntur. vide Natalem l. 7. c. 4. Palaephatus fabulam ex eo natam putat; quod Ixion Rex Thessaliae ex Nepheles (quod est, nubes) pago iuvenes equitandi gnaros adhibuerit ad tauros oestro percitos infiringendos, Lapithis imminere iamiam casurum silicem, [Note: (5) Tyrannus semper in metu vivit.] ut est apud Virg. significat tyrannos semper in metu impendentis mali vivere; uti Dionysius Tyrannus Damocli, sub ense disticto ad mensam opiparam accumbenti, ostendit. Landinus. 4. Camald.

Centaurus ex Saturno (se in equum subito convertente, ut Opem uxorem supervenientem falleret) et Phillyra Nympha conceptus dicitur: quia videlicet effrenis libido hominem equo lascivienti similem [Note: (6) Libide.]

constituit, et degeneres quandoque foetus procreat: ut Chiron in feriori sui parte equus exstitit. [Note: (1) 'Monstrosa libido est.] quamquam hoc illi, uti reliquis centauris, propter equorum usum affictum, credam. Ceterum in silvis diu versatus, herbarumque illic potentiam curiose perscrutatus, praeter reliquas artes, quibus excelluit, nomen medici praestantissimi tulit. unde Aesculapium in medicina. Herculem in Astrologia, Achillem in litteris moribusque ac lusu citharae erudit. [Note: (2) Magister Medicinae Astrologiae et Musicae.] Natus vero a parentibus immortalibus fingitur, quod medicinae perfecta cognitio vix mortali ingenio concedatur, ipse tamen deinde mortalitatem a Iove exorasse dicitur, atque in sidera post mortem translatus; [Note: (3) Scientiae et bonae artes viam ad caelum pandunt.] quod artes ac scientiae per intervalla intercidant, bene tamen utentibus caelum aperiant. vide Natal et Ricc.

CYCLOPES Neptuni et Amphitrites filii uno in fronte oculo, qui Vulcano in fulmine fabricando servire finguntur [Note: (4) Vapores e terra ascendentes, e quibus fulgura.] per hos intelligunt vapores ex mari et terra ascendentes. qui in aere tonitrua et fulgura gignunt, uti ipsa nomina Brontes, Steropes. et Pyracmon indicant. ceterum Polyphemus in antro ebrius ab Ulysse, oculo effosso, delusus, [Note: (5) Ebrius.] significat, in ebrietatem propensos mente excaecari. Vide Nat et supr. in Vule.

Apollinis ex Nympha Coronide filius, ille vim solarem [Note: (6) Sol et aer purus et sanitati prodest.] haec aerem significat; nam ex sole, cum aere puro coniuncto, salubre exsurgit in aere temperamentum, quod in homine sanitatem causat, unde Aesculapius [Note: (7) Deus autor sanitatis vel Medicinae peritiss.] Deus et repertor medicinae sanitatisque praedicatur. ex quo Hygeia, id est, sanitas ut ex Apolline nata fertur, Virga serpente implexa utitur, [Note: (8) Medicus vigilans esse debet in difficili causa, ubi de vita hominis agitur.] et serpens quidem vigilantiam medico necessariam, virga nodosa medicae artis difficultatem et potestatem in hominis vitam denotat. Pausanias in CorinthiacisAesculapium exhibet, altera manu baculum tenentem, altera Draconis caput prementem, cane ad pedes decumbente; [Note: (9) Medic' vigil et fidelis.] quo significatur, medicum instar draconis vigilem, et canis fidelem requiri. Albricus Philosophus sedentem habitu medici facit, unguentarias

sinu pyxides gerentem, dexteraque oblongam mulcentem barbam, sinistra virgam cum serpente amplectentem, [Note: (1) Medicus senex et vigil maxime probatur.] quod significat, medicum aetate maturum, et studio vigilantem maxime probari. Lauro illum coronati signif. Laurum medicae arti utilem. Corvus eidem sacer futurorum praesagum este indicat. [Note: (2) Medico futura prae videnda.] Gallum immolari Aesculapio, est vigilantiam illi gratam esse. Ita fere Gyrald. synt. 7. de Aescul. Natalis lib. 4. c. 11. et alii.

TIRESIAS percusso serpente ex viro in feminam; et rursus alio percusso (nam duo concipiendi sunt, tempora, veris et autumni,) ad pristinam rediisse formam; [Note: (3) Annus ex vere in aestatem, ex hac in hiemem versus. vel ethice. Adam post lapsum feminae imbelli similis, post Christi incarnationem rursum viro.] est, annum ex verno in tempus aestivum quod fructum more feminarum parit) et rursus ex illo in vernum quasi virum demigrasse. Ita fere Fulgent. l. 2. Ceterum figura Adami lapsi et resurgentis esse potest. Quod vero Iudex utriusque generis sexum expertus Tiresias, inter Iovem et Iunonem de amoris ardore adhibitus, novem amoris uncias feminae, viro tantum tres adiudicaverit, [Note: (4) Aer plus igne ad rerum generatione confert.] ideoque a Iunone excaecatus, a Iove contra rerum futurarum cognitione donatur, significat, inter ignem et aerem iudicasse plus aerem conferre, ad frugum generationem; nam et aer maritat in glebis, et producit in foliis; et gravidat in folliculis: ignis vero tantum maturat in granis. Excaecatur autem annus hiemis tempore, aere nubibus obscurato; Iupiter vero suo calore, per occultos vapores futuri germinis conceptionem subministrat. Vide Fulgent. lib. 2.

In pellibus caninis, cane iuxta adhibito in aedibus collocati, [Note: (5) Deus protector domuum est.] significant, fidelem larium custodiam a Diis esse. Pilas vero iisdem in triviis suspendi, [Note: (6) Angeli hominibus familiares] signif. cum mortalibus familiariter illos velut ludere; lanei porto masculi ad arbores iisdem suspensi, [Note: (7) Defunctis animabus concilianda quies.] significant, homines laribus (quos putabant defunctorum animas) mollia favere corpora, in quibus acquiescant. pro igne etiam Lares ponuntur, unde in numis signati, quod hi sine igne non cuderentur.

GENIUS Iovis et terrae filius habitus, significabat, vereribus Daemonem vel malum, vel bonum, qui Ideas ac imagines pro se quisque rerum persuasibilium obicerent. [Note: (1) Angelus bonus vel malus.] unde improbi malo obsequi genio, probi bono censebantur, apud quosdam Genius [Note: (2) Vis influentium planetarum.] etiam vim influentium planetarum: apud alios propriam cuiusque animam, deinde numen, quod rebus procreandis praeerat, designabat, ita Ricciardus in tit. Genius ex diversis

Mero, lautisque epulis, ac floribus genio sacrificare, [Note: (3) Lauta ac lata vita.] signif. Iucundam et lautam vitam agere. Genius quidam Lycus Athenis in foro lupina specie propositus a Sycophantis pecunia corruptis triobolo donabatur. [Note: (4) Calumniatores daemoni serviunt.] ut Zenob. centur. 5. Proverb 2. significat, calumniatores lupina rapie in aliorum famam grassantes faedo daemoni servitium deferre.

Iuvenis a Venere dilectus, [Note: (5) Veneris stella soli adhaeret.] significat in caelo, solem a Veneris stella perquam lucida amari: in terra significat, semen iactum. Quod cum sex mensibus hiemalibus sub terra lateat, finxerunt, ex Veneris pacto Adonidem mortuum, sex mensibus apud Proserpinam futurum, sex rursum cum Venere, [Note: (6) Sex mensibus semen latet, sex rursum videtur.] quibus scilicet, veris et aestatis tempore, terra viret. Idem et soli sex mensibus hibernanti applicari potest. Ceterum moraliter Adonidem a Venere amari, est, vel pulchritudinem, vel delectationem, aut libidinem, in ea sectari. Adonidem igitur ab apro interfici, est, solem, aut semen ab hieme; aut a senio delectationem, tolli. unde et mos mulierum deplorandi viros mortuos in festo Adonidis. Ant. Ricciard. in titul Adonis et variis Natalis libro 9. c. 16.

In Adonidis templo feras mansuefieri [Note: (7) Divina sapientia feros ani mos emoblit] ut Aeliam. lib. 12. cap 23. asserit, significat in templo veri solis, id est, sapientiae divinae, feros hominum amansuescere.

genus ducit: [Note: (1) Desiderium sapientiae et puritatis.] adeoque significat, desiderium sapientiae et puritatis; quia Mercurius sapientiam, Diana puritatem designat. alius impurus et carnalis ex Vulcano et Venere, [Note: (2) Ex aestu carnis et pulchritudine impurus Amor.)] id est, igne seu calore et pulchritudine [(transcriber); sic: pulchrtudine] conceptus dicitur. Equicola lib. de natura amoris. unde Orpheus amorem bigenium dixit.

Anteros ex Matte et Venere est Amor continens; pugnansque, et contrarius Eroti seu Cupidini voluptario. [Note: (3) Dei Amor Mundi Amorem oppugnat.] Equicola l. 1. Hine apud Alciatum Embl. 110. Cupidine ad arborem ligato, eius tela et arcum comburit, quo significatur amorem caelestem terrenum vincere. alibi Embl. 109. una caput vinctus corona, tres alias manibus tenet; quarum illae prudentiam pro contemplatione rerum divinarum: hae, tres reliquas virtutes morum, ad vitam activam potissimum spectantes, [Note: (4) Virtut. Cardinales.] designant.

Amor natus ex Poro qui rerum affluentiam [(transcriber); sic: afflentiam] , et Penia quae indigentiam significat: [Note: (5) Amor ex abundantia et inopia nascitur.] nihil aliud est, quam amorem nasci ex abundantia rei, quam appetimus; et inopia nostra. Georg Venetus Probl. 351. tom 5.

Cupido vel Amor, apud Orpheum, Diis omnibus antiquior; [Note: (6) Dei amor erga creaturas.] apud Agathonem contra iunior, [Note: (7) Creaturarum amor erga Deum.] significat, ille quidem benevolentiam qua Deus inductus, creaturas amando produxit: hic contra benevolentiam qua vicissim illae Deum ut patrem amplectuntur. Ficinus cap. 10. orat. 5. convi. Platon.

Cupido puer est, [Note: (8) Amans quasi amens. Amor recens fervet maxime.] tum quia amantes quasi amantes facile decipiuntur; tum quia amor recens fervet maxime; denique quia inter iuvenes magis quam senes. Inter flores ac Gratias in Iovis hortis nutritus dicitur, [Note: (9) Amor rebus blandis nutritur.] quod delicatis amor rebus ac pulchritudine gaudeat: vernanti tempore et aetate vigeat. Nudus est, [Note: (10) Amor apertus est, profusus est.] tum quia candidus et apertus esse amor debet: tum quia non opes, sed persona amanda est; tum quia profusus est, et saepe nudos facit: tum denique, quia nuditate accenditur. Caecus est, [Note: (11) Amor pericula non videt.] tum quia mentem excaecat rei amatae intentione occupatam, nec sinit pericula animadvertere:tum quia saepe in gravissimos errores impingit. Alatus est, [Note: (12) Inconstans et levis hominum Amor. vel expeditus et celer. vel caelestis.] tum quia levis et inconstans,

brevi saepe tempore cum expleta cupiditate evanescit (ut iccii co Propertius constanti Amori pennas adimat) [Note: (1) Amor constans.] vel quod Amor amanti (uti timor) alas addat expedito ad omnia: vel denique, quod Amor caelestia magis, quam terrena appetere debeat. ut Equicola lib. 1. Arcum habet, [Note: (2) Amor impurus conscientiam vulnerat.] quod Amor impurus conscientiam vulneret. Facem quoque cum arcu [Note: (3) Amor praesentes ardore, absentes desiderio vulnerat,] quod ardore praesentes accendat, absentes desiderio vulneret. Aliquando (ut Cartarius notavit) et fulmen eidem donatur, [Note: (4) Amor vehementissimus.] ob amoris et ictus cum vehementiam, tum celeritatem. Ab Orpheo Amori claves tribuuntur; [Note: (5) Amor omnia aperit.] quod syncero amori et animi hominis secreta, et domus pateant. Haec fere Ricciardus ex variis de Amore et Cupiditate.

Ex tot Amoris proprietatibus, Amorem modo faciunt Sophistam; modo Magum; modo Venatorem, et Aucupem: modo Artificem seu Machinatorem: modo luctatorem et Pana superantem; (nam omnes vincit) modo Musicum cantu suo demulcentem superos: (ut est apud Agathonem) modo imperantem fatis ac necessitati, [Note: (6) Amor omnium officia et personas suscipit. Mille artifex.] (ut in convivio Platon. Ficinus.) Causa haec fingendi est, quod Amor omnia fiat omnibus, omnemque vultum induat, colliges ex Ricciardo supra: nam ut Sophista implicat; ut Magus fascinat; ut Artifex molitur et cogitat; ut Luctator superat; ut Musicus delectat, ut Rex animis imperat.

Eodem spectat Amorem [Note: (7) Amor omnem habitum et affectum induit.] modo aegrum ac melancholicum: modo laetum et dissolutum; modo egenum in via iacere; modo superbire divitem; modo sine domo ac recto esse, atque inter sordes ac alienas iacere fores; modo in floridis versari hortis, modo aridum macilentumque squalere; modo habili pinguique nitere corpore, quae in Convivio Platonis orat. 5. et 6. expendit Ficinus, et nonnulla Equicol. lib. 2. de natura amoris. nam Amor modo aeger desiderio; modo laetus obtento; modo velut egens mendicat, nec satiatur; modo in rei amatae possessione se credit habere omnia; modo peregrinatur in via, id est, rebus perituris inter sordes ac flagitia haeret; modo dolore

Cupido sive Amor currum Leonibus tractum scutica et habenis regens, [Note: (1) Amor ferocissimos etiam subigit.] significat, amorem potentissimum etiam Leones frenare, et illum exprimit. Alciat. Embl 105. qui eundem depingit frangentem fulmen; quod amor visua sit fulmine potentior. [Note: (2) Amor Deum etiam inflectit.] Eundem ab apibus impetitum atque ad sinum Veneris confugientem exhibet, [Note: (3) Dolor Voluptate sequitur.] Embl. III. quod voluptatem sequatur dolor. Eundem cum Morte exhibet embl. 154 permutantem tela, de quo infra.

Cupido cum citharoedo et Methe, seu ebrietate, [Note: (4) Amor impurus ebrietate in flammatur.] ut Pausan. in Corinth. f. 49. significat, cupiditatem amoris a lusu et ebrietate inflammari.

Cupido, apud Romanos, inter Herculem et Mercurium, significat, virtutem, seu fortitudinem, [Note: (5) Fortitudo Eloquentia iuncta amorem conciliat.] vel, ut Athen. l. 13. ca 5. eloquentiam fortitudini coniunctam, amicitiam conciliare. Amor cum Apolline, uterque puer, [Note: (6) Amor studiorum in adolescente.] significat, studia iuventuti maxime convenire, Amor vero medius inter sapientiam et ignorantiam, [Note: (7) Amare sapientiam et eius initium] significat amantem sapientiae versari medium inter sapientiam et ignorantiam; quia hanc vult deserere, illam nondum habet, sed appetit Ficinus orat. v. c. 10 conv. Plat.

Amorem cum Fortuna coniunctim apud Aegirenses coli, [Note: (8) Amor cum fortuna instabilis. vel fortuna Amo rem conciliat.] significat, utrumque nil habere stabile, Valer. l. 30. de Fortuna. vel, in coniuge deligenda non minus fortuna, quam amore opus esse. Equicol. lib. 4.

Amor amicitiae erat adolescens in toga rudi, corde tamen patente, cui in fronte scriptum: aestas et hiems; quod amor, in adversis et prosperis florere ut iuvenis debeat. In togae fimbria scriptum; mors et vita; ut sit perpetuus. In corde aperto, longe et prope, quod syncerus tam absente, quam amico praesente duret. [Note: (9) Amor verus in omni fortuna, inter absentes etiam constat.] Gyrald Syntagm. lib. de diis.

Amor pro Iove fulminator, cui Neptunus, posito tridente, se submittat, [Note: (10) Amor omnia vincit.] significat, amorem omnia vincere et suis etiam ignibus in undis regnare, ut ex Europae antiq. Causinus de Diis.

Suae imaginis (quam in fonte conspexit) amore captus, ac in florem sui nominis. [Note: (1) Amor proprius corrumpit frustum operis.] qui sine fructu est, versus. [Note: (2) Deus a more hominis homo factus.] significat, illos, qui vel sui amore peccant, resque suas alienis, quamvis melioribus, caeco amore proponunt: vel, qui corporis sui pulchritudine (quae est umbra quaedam Dei atque etiam animae) plus quam divinae gratiae atque animae specie; delectantur, nimirum flores illi sunt, at sine fructu. Ficinus orat. 6. c. 17. conv. Platon. Alciat Embl, 69. Est vero etiam quaedam imago Dei amore hominum capti atque incarnati.

ENDYMION pastor fuit, qui noctu greges, luna in caelo morante, pasceret, interdiu dormiret, [Note: (3) Noctu vigilans interdiu dormiens vel Astrologus.] vel, Astrologus interdiu dormiens, noctu ob contemplationem siderum vigil. unde fingitur lunam amasse, ac triginta annis dormisse, interdiu scilicet, dum greges ipsius a luna pasti, ita Fulg. l. 2. et Nat. l 4. c. 8.

SOMNUS nigro habitu, alatus; ac papaver manu complexus Noctis filius, [Note: (4) Somnus tenebris et humiditate fovetur.] significat, Nocturnis tenebris ac humiditate somnum generari, ac foveri, quod sororem habeat Lethen, [Note: (5) Somnus oblivionem inducit, frater Mortis.] significat somnum omnium rerum oblivionem inducere, vel fratrem etiam mortis esse. Hunc vero Deum a Iunone induci non potuisse, ut Iovem sopiret, [Note: (6) Magni Reges parum dormiunt.] significat, illos, qui multis imperant, difficulter somnum admittere, lege hic Ricciardum, Natalem l. 3 c 14.

Somnum esse Regem, qui Diis et hominibus praesideat, [Note: (7) Somno omnes subiecti.] ut Orpheus fingit, est, omnes omnino somno subici Ita somnus apud Corinthios ut Pausanius in Corinth. f. 53. Leonem sopiens: [Note: (8) Somnus fortissimos deicit.] etiam fortissimos ab illo vinci indicat.

Somnus animae apud Platonem, significat, animae ipsius cum corpore coniunctionem, ut Clemens Alexand. l. 5 Strom.

MORPHEUS somni minister, quoscunque vultus domini imperio fingens Proteo et Mimo similis, [Note: (9) imagines variae per somnium obiciuntur.] significat, varias per somnum rerum imagines dormientibus obiici. quod Ovid. l. 11. Metam expressit.

credebatur, cum aranea, simio, vulture, apro, lynce pingebatur: quod haec animalia prae hominibus sensu polleant. [Note: (1) Sensu pollens.] ut S. August de Civitat. Dei, Iuxta carmen.

Nos aper auditu praecellit, aranea tactu,
Vultur odoratu, lynx visu, simia gustu.

VITUNUS vitae largitor alterum oculum clausum gerit, iuxtaque caput infantis ac senis, accipitrem passis alis, piscem et hippotamum habet; quod omni animanti vitam largiatur, ac saepe, mortem nobis promerentibus, conniveat, et poena dissimulet. [Note: (2) Deus vitae largitor, et Dissimulator in poena.] Vide D. Aug. de Civ Dei. et Plutarch. in Iside.

FAVOR a fortuna nutritur, caecus et alatus rotae insistens, [Note: (3) Fortunam magis quam virtutem favor sequitur.] significat, favorem sortis magis, quam virtutis beneficio conferri; alis, ad sublimia loca contendere, ubi nec humiles illum assequantur; nec a caeco videantur [(transcriber); sic: videantnr] . Vide Lil. Gyrald de diis.

MONUS ex Nocte ac Somno patre, divinorum operum, non artifex, sed censor ridiculus, [Note: (4) Ridiculus. et imperitus censor.] de quo in Budaei Philologo est, quod Venerem a Divis omnibus formae gratia laudatam ipse reprehenderit, ob stridula, quibus uteretur sandalia, [Note: (5) Reprehendere in re magna levicula.] significat, rudes plerumque et sceleratos noctis filios illa reprehendere in aliis, quae nulla sunt, ut sandalii stridorem, quae suo ipsi ingenio assequi nequeunt, vel denique praepostero iudicio ea statuere, quae risum prudentibus moveant: ut Momus de tauro censuit, rectius actum, si cornua infra oculos gereret, quo eis certius ad oculorum ductum uteretur. [Note: (6) Corrigere quae recta sunt, et c.] ut Lucianus. Idem in hominis fabrica carpsit, quod deesset in pectore fenestra, quo oculis recessus illius abditi pervideri possent; [Note: (7) Cor hominis occultum.] quod multos alia loqui, alia sentire exploratum iam esset.

Promethei frater Rex Mauritaniae, Astrologiae peritissimus, a Perseo obiecto Gorgonis capite in montem altissimum conversus fingitur, cum insidiatum metuens, hospitium peregrinis negaret. [Note: (8) Montium incola voluptatem et mundi societatem perosus, ut caelestia consideret vel Christus in solitudine.] In de nata fabula; quod ex monte illo vim auri ingentem effodisset, [Note: (9) Dives est qui mundi opibus non indiget.] quam Perseus ex Graecia armatus superveniens

sustulerit, uti Iason cum Argonautis, spoliata Colcho, aureum sustulisse vellus dicitur: ita Agricola lib. 1. de veteribus et novis metallis. Porro in montem conversum fabulantur; quia mons ab eo nomen Atlantis obtinuit, qui scilicet illum latentem vulgo subduxerat. Unde huic monti Virgilius viri imaginem tribuit.

Caelum humeris sustinere fingitur; quia Astrologiae perquam gnarus et sphaerae primus adumbrator creditur: [Note: (1) Astrologiae vel caelestis [(transcriber); sic: calestis] Sapientia peritus. Item Rex summus vel Christus redemptor.] ut passim notant Mythologi, vel, quod mons iste caput nubibus, ac velut caelo, inserat.

Clipeum Atlantem habuisse, quo obiecto visum hebetaret hominum, [Note: (2) Solitarius tuto latens.] ex altitudine montis, opinor, natum, quam visu nemo assequeretur. Vel potius ex secessu, quo hominum sese oculis subduxit.

Clemens Valvasorus, apud Ricciar. appetitui, nostras mentes offuscanti, symbolice haec tribuit: uti et illud, quod Atlas illam cuique obiceret, rei imaginem, quam maxime cuperet, verum nunquam assequeretur, [Note: (3) Appetitus rei cupitae imagine delectatur.] ad appetitum, variis rebus per phantasiam deludentem, applicat.

Geminae ATLANTIS columnae, [Note: (4) Polus geminus.] polos in caelo geminos arcticum et antarcticum designant, quod his mundus sustineri videatur. ita Natalis l. 4 c. 7.

CADMUS, Phoenicum Rex, Agenoris filius, in Creta Sororem Europam consecutus, haud procul deinde a Parmasso Thebas condidisse fertur, Rege Thebanorum Dracone, ut Palaephatus inquit, vel, ut alii, Latrone insigni occiso. unde nata fabula, quod Draconem serpentem sustulerit. [Note: (5) Victoria metuendi hostis.] Cuius deinde dentes sparserit per agros, [Note: (6) Hostis dissipatus.] id est socios victor disiecerit, qui collectis viribus fortiores ad arma redierint, verum orto dissidio mutuis sese armis oppresserint, ut iccirco aenigmatice fabulati sint, ex sparsis dentibus enatam esse armatorum aciem, [Note: (7) Redinter gratae vires.] quae se mutuo congressu oppresserit. [Note: (8) Victoria infelix.] Cadmea tamen victoria infelix dicitur, ubi nec victor quidem laetatur; quod Cadmo haec clades parum profuerit, nam Amphionem ipse et Zethum aemulos concitavit, a quibus denique

regno deturbatus est. Hermionem sive Harmoniam, ut Ovidius, illi uxorem tribuunt; quod bonam Reip. [Abbr.: Rei publicae] . disciplinam instituerit, religione ac litteris celebris; [Note: (1) disciplina et literarum repertor.] nam litteras graecas sedecim (quibus Palamedes bello Troiano ex avium volatu adiecisse se fertur
[Gap desc: Greek word]
) primum ex Phoenicia in Graeciam transportasse, tradunt veteres historici; unde et Cadmi nigellae filiae dicuntur litterae. vide Natalem et Ricciardum.

Thebana moenia ad citharae sonum saxis confluentibus condidisse, [Note: (2) Musicae vel eloquentiae vis.] significat, eos viros exstitisse Musicos, qui nulli cecinerint, nisi saxa pro muris exstruendis conferret, Ita Palaephatus, Laudinus in 3 Camald. existimat, Amphionis eloquentia hominibus persuasum; ut haec moenia conderent ceterum Castalius Pegmate 91. non male per citharam [Note: (3) Concordia et pace urbes vigent.] moraliter intelligit, concordiam et pacem, qua urbes maxime extolluntur.

HYGINUS septem Amphioni, Poeticae, seu Polyhymniae, adiungit filias, [Note: (4) Thebarum portae septem vel septem artes eloquentiae ornamentum.] tanquam, tot portis constantes, Thebas expressurus, vel ethice artes septem, quae ornant eloquentiam.

ORPHEUS nunc filius Apollinis ex Calliope, nunc ex Polyhymnia fingitur; [Note: (5) Orator aut Poeta, aut Musicus disertus.] et nunc quidem Oratorem, nunc Poetam disertum signat, qui feras et silvas, id est, homines incultos ac duros ad excultam politamque vitam traduxerit. Horat. in arte Poetic Quint. lib. 1 c 10. et alii permulti. quamvis Clemens Alexand. in Adhort. ad Graecos Orpheum Thracem, Amphionem, Thebanum, et Arionem Methymnaeum viros musicos, sed deceptorios ad orgia et simulacrorum cultum homines traduxisse existimet, cui convenit, ut Palaephatus habet, quod Bacchas frondibus instructas, tanquam silvas, traxerit,

[Note: (6) Princeps fortis et prudens Heros invictus multis obiectus postibus, et.] Modo potentiam, virtutem, ac robur viri fortis significat, qui vel externos hostes, vel animi etiam affectiones ac impetus domare possit; modo sapientiam,

prudentiam, eloquentiamque designat, ut proinde imago sit absolutissimi viri Herois ac Principis, unde, opinor, etiam pro sole, [Note: (1) Sol eiusque signa duodecim.] inter sidera excellentissimo, usurpari; et duodecim ipsius labores duodecim adhiberi Zodiaci signis, quae sol quotannis pererrat, ut, praeter diversos alios, Gyraldus in Hercule, Cartarius, Erizzus.

Herculem a Iove et Alcmena nasci, [Note: (2) Omnis virtus et sapientia a Deo.] significat, tam virtutem, quam sapientiam a Deo et hominis cooperatione nasci. Ita fere Fulgent. l. 2. et Gyrald.

Herculem evomuisse lac a Iunone suctum, indeque viam esse lacteam, [Note: (3) Sol suis radiis lacteam in caelo viam facit.] significat, solem hunc suis radiis ac calore in caelo candorem efficere. Gyraldus in Herc.

Herculem, Leonis indutum pelle, clavam manu ferre, [Note: (4) Fortitudo in animo simul ac opere.] nudum cetera. significat, illum fortitudine sua defensum, tam animi quam operis. Cartarius de Imagin. Deor. clava etiam, iuxta Gyraldum, Philosophiam significat, qua hostes vincimus.

Clava Herculis in aditu Sacelli, [Note: (5) Impudentes templo arcendi.] ut est, in foro Boario, Romae, quae canes ac muscas illic terret, quo minos ingrediantur. quod precatus Deum Myiagrum Hercules sacrificaturus dicitur, [Note: (6) Calumniae virtutem non maculant.] ut Solinus initio Polyhistoris, significat, virtutem impudentia calumniantium hostium non terreri, neque maculari posse.

Herculem tot monstra domuisse, vel de virtute heroica fortitudinis, vel Regum potentia intelligitur, vel, de sapientia ac prudentia viri Philosophi, aut oratoris, quibus virtutibus aut alios moderemur, ac vincamus, aut nos ipsos. Sichydram ab Hercule domitam esse, [Note: (7) Princeps rebellem populum subigens: vel Sophistae a saepiente vielig] vel significat a Principe populum, qui hydra multorum capitum dicitur, perdomitum esse, idque vel robore et armis, vel consilio ac sapientia. Deinde idem significare porest, sapientem Sophistas, illorum artibus illusis, veritate superasse; aut cupiditatem illum propriam, quae etiam per hydram toties repullulantem, intelligitur, fregisse. quae cum singulis ipsius facinoribus facile applicentur,

modo ipsius operis naturam symbolice interpreteris; supervacaneumn erit singulis pressius inhaerere. Rapaces Stymphalidis aves superari, [Note: (1) Avaritia domita] est, avaritiam vinci. Amazonibus victis abstulisse balteum est, [Note: (2) Cupiditas carnalis superata] femineos astus illecebrasque subigere. Taurum domare est, [Note: (3) Illicitis amplexibus abstinere.] illicitis promiscuisque abstinere complexibus. ita Centauri superati, [Note: (4) Libido domita.] sunt homines carnales: et Antaeus Gigas, ex terra semper exurgens fortior, libido: et Cacus fur Gigasque unoculus [Note: (5) Frandulenta militia correcta.] fraudulenta malitia, vide Albric Philosoph. de Imagina. Deorum.

Leo occisus [Note: (6) Furiosus homo, vel animi affectio, vi vel sapientia frangitur.] aut furiosum hominem, aut affectionem animi impotentem domitam, idque vel vi, vel sapientia, indicabit. Ita Augiae perpurgatum stabulum [Note: (7) Urbs, familia, vel anima vitiis expurgata.] urbem aut familiam; aut hominem vitiis liberatum.

Dracone superato poma aurea ex Hesperidum hortis sublata, praemia virtutum, oppressis vitiis designant. [Note: (8) Superatis vitiis, Virtutum, praemia speres.] Ceterum, ut Valerianus, Alciatus et alii haec sapientiae; ita Gyraldus cum pluribus ea simul fortitudini tribuunt.

Inter mulieres Herculem amore Omphales pensa ducere, [Note: (9) Vir fortis amore ad ima se sub. mittit.] significat, virum fortem amoris gratia ad infima se submittere. Fulgent. et Gyrald supra.

Herculis sacro arcebantur mulieres, tanquam molliores; sed Thebanae, tanquam fortiores, [Note: (10) Molles ad fortia. inepti.] admittebantur, quod hae deficiente fune, quo navis, (in qua Herculis simulacrum erat) attraheretur, ex capillis suis funem illi attrahendo composuerint. [Note: (11) Minimum, quod Deo praestas magnum est.]

Hercules clavam sinistra, dextra Dioptram sustinens, quae hinc ardentem, inde extinctam lucernam habeat, [Note: (12) Vir fortis nec vivere nec mori timet.] significat, viro sorti mortem ac vitam iuxta habendam. Achilles Bochius Symb. 140.

Hercules senex, catenulis ex ore defluentibus ad aures aliorum, quibus auditores traheret, [Note: (13) Sapientia atque eloquentia hominum animos occupat.] significat, sapientia atque eloquentia homines trahi. Lucianus et Gyraldus supra.

Coturnix Herculi immolata fortem sapientemque virum revivescere post fata signat. vel, insperatum

auxilium miseris: nam Iolaus Iphicli filius, coturnicis odore naso adhibito, eum a morte excitasse affingitur [Note: (1) Fortis et sapiens post fata vivit vel insperatum auxilium.] unde ferunt Herculi post mortem, a Iunone datam esse Heben, Iuventutis Deam cuius beneficio, suaque apud Deas intercessione, Iolaus deinde senex etiam iuvenilibus annis redditus sit, Quo significatur, magnos viros iam senes post mortem fama vitaque velut nova iuvenescere. vide Gyrald. sup. fol. 69.

Herculem ferre in sinistra tria mala, Dracone subacto [Note: (2) Triplex concupiscentiae subactae bonum.] significat, concupiscentia victa irae ardorem comprimi, habendi cupiditatem temperari, et voluptatis titillationes sedari Rhodig. lib. 3. c. 21.

Herculem omnia prius monstra domare, quam Iunonis saevitiam comprimat: [Note: (3) Ambitio et superbia difficilius, quam reliqua vitiae superatur.] omnes signat humanae vitae cupiditates ante frangi posse, quam ventosa ambitio (quae aeria Iuno est) dometur. Landin. in 3 Camald.

Cerberus triceps [Note: (4) Triplex malum superbiae avaritiae et Libidinis domitum.] tria imprimis vitia, superbiae, avaritiae, libidinis designat, per quae homines ad inferos devolvuntur, haec cerbero educto ab Hercule; aut, ut a forti devicta, aut ut sapiente hominibus manifestata indicantur. Georgius Venetus Probl. 92. tom. 4. et alii.

Non pauca in Hercule tantum historica videntur, ut Theseus cum Cerbero ab Orco (loco sic dicto) eductus [Note: (5) Amicus usque ad aras.] hunc enim Molossorum Regi ablatum: illum ab eodem vinculis liberatum esse, historicum putatur Geryon tricorpor, tres fratres in Hispania ab eo superatos designat [Note: (6) Tres principes conspirantes victi.] ita ad extremos Hispaniae fines, Abilam et Calpen montes progressus eis nomen fecit, ut Herculis columnae dicerentur; quod columnarum instar assurgant [Note: (7) Victoriae aeternum monumentum.] vide Gyraldum.

Hercules in bivio, [Note: (8) Libertas humana.] duplicem virtutis ac vitiorum semitam viro sorti apertam ostendit. Castal. pag. 28.

Herculeus nodus [Note: (9) Indissolubilis amicitia.] arctissimas designat amicitias idem nodus in zona sponsae a sponso solutus [Note: (10) Fecunditas sperata.] fecunditatis speratae argumentum, et omen est; quod

Hercules una cum Mercurio et Cupidine in Gymnasiis, [Note: (I) Fortitudini in pugnando amor iungendus et prudentia.] significat, in certaminibus praeter robur prudentiam et amorem requiri, Gyrald f. 77.

Herculem sustulisse caelum humeris, cum gigantes contra Deum pugnarent [Note: (2) Religio nis et fidei defensor inter illius hostes vel Astrologus.] significat, inter sceleratos ceteros unum hunc virtute caelos, sive religionem sustinuisse ac defendisse. Gyraldusfol. 33. aut intellige Astrologum fuisse, quem ab Atlante de stellis instructum ferunt. Id.

Quod si per Herculem Solem intelligas, nonnulla ex dictis applicabis: aut aureis trahere catenulis, id est, radiis homines oblectare [Note: (3) Sol radiis suis homines oblectat.] in horto Hesperidum aurea mala sublegisse [Note: (4) Sol stellas extinguit.] id est, stellas vesperi lucentes ab eo extinctas; hinc et populus illi sacra fuit, intus albis, foris nigris foliis, tanquam die ac nocte, distinctis [Note: (5) Sol diem et noctem efficit.] lege Gyraldum et Albricum de Hercule.

Post multas de Tyrannis reportatas victorias, Labyrinthum ingressus Ariadnae filo adiutus Minotaurum sustulit [Note: (6) Sapientia divina duce viae huius mandi perplexae superantur.] Quo significatur, virum fortem, ut (post externos hostes superatos) huius mundi fallaces ac perplexas ambitionis, avaritiae, et libidinis circuitus pervadat, ac denique concupiscentiam hominis inferioris opprimat, id sine prudentia duce, vel gubernatione Dei non posse. Goropius in Hermath. lib. 8. Natalis l. 10. Mythol.

Perseus instructus talaribus, ense Mercurii ac Palladis clypeo pellucido, in quo Gorgonas intueretur, aversus (quod hae omnes recta spectantes in lapides converterent) missus ex Deorum consilio, unam illarum Medusam interfecit [Note: (7) Vir fortis divina virtute concupiscentia victor.] Significat virum fortem, divorum ope, adversus triplicem concupiscentiam, opum, honorum, ac libidinis feliciter [(transcriber); sic: feliceter] depugnare. quae concupiscentia serpentino capite omnes se intuentes in lapides vertat, id est, duros et intractabiles ad virtutem efficiat.

Phorcydes autem sive Lamiae aut Graeae, aliae tres sorores, quae natae fuerunt anus, et uno oculo communi usae, viam ostenderunt Perseo; [Note: (1) Tres animae rationalis potentiae, viam ad vitia superanda aperiunt viro forti.] significat; tres animae rationalis potentias, quae perfectae a Deo infunduntur, neque adolescunt cum corpore, uno oculo, id est, mente ac ratione, quam sequantur usae, viam ac modum superandae cupiditatis ostendunt. Orci deinde, sive Plutonis galeam, [Note: (2) Latebrae scelerum detecta.] (qua tectae Gorgones invisibiles erant) abstulisse Perseum, Medusa interfecta, eliquisque sororibus domitis, significat, detexisse illum latebras scelerum, et occasiones peccandi amovisse. Medusae denique caput amputasse, significat, cupiditatem victam. Minervae vero illud dedicasse clypeo suffixum [(transcriber); sic: snffixum] , uti et Orci galeam Mercutio. [Note: (3) Beneficiorum a Deo acceptorum memoria.] significat, beneficiorum a Divis acceptorum gratam memoriam, haec partim [(transcriber); sic: paertim] ex Fulgentio lib. 1. et 3. Equicola lib. 4. partim ex Valeriano et Natali, sed in obscura autorum lententia quibusdam nonnihil [(transcriber); sic: nonnihi] illustratis. Zenodotus apud Erasmum in Orci galea et Palephatus apud Ricciardum historice illud exponunt de Perseo adversus Gorgonas pugnante.

Glauci Regis Ephyrae filius a Stenobaea Proeti Regis Argivorum uxore ad incestum facinus postulatus, et quod recusaret, sceleris innocens apud Proetum insimulatus, ad Iobatem Regis socerum in Lyciam amandatus, varis hostibus, ut male periret, obiectus est, in periculis tamen illustrior, contra Chimaeram monstrum toti Lyciae formidandum Leonino capite ac pectore, cauda draconis, ventre caprae missus, triumphasse fingitur Pegaso, alato equo, per Neptunum suppeditato. Quod aenigma variis cum Physicis tum Ethicis interpretationibus expositum est. Plutarch. in claris mulier. existimat Chimaeram navem fuisse celebris in Lycia piratae, quae in prora insigne leonis, in carina caprae, in puppi draconis praeferret: alii illum populis, his nominibus adumbratis, arma intulisse memorant, ut Solymis, tanquam

leonibus; Amazonibus, velut capris. cum ipso Iobate insidiante, tanquam dracone, depugnasse, rectius Palaephatus et Servius in Lib. 6. Aeneid. Chimaeram Lyciae montem habitabilem a Bellerophonte redditum asserunt. Hic ignivomus licet, variis tamen animantibus abundabat. Unde

Per Pegasum a Neptuno oblatum, humorem a sole elevatum nonnulli intelligunt, Pindari interpres attributum Bellerophonti putat, quod is moderatore equorum et freni repertor fuerit.

Ethice Bellerophon [Note: (1) Castus et fortis adolescens.] hominis virtute praediri, adeoque a Superis in omnibus adversis defensi exaltatique, deinde (quando cum Pegaso in caelum elatus, deiectusque fingitur) superbientis rursum et elati [Note: (2) Superbus et elatus sua virtute praecipitatur.] imago est. qui cum efferte se, velut Pegaso in astra, cupit, a Iove praecipitatur, ut in eo verum fuerit, qui se humiliat, exaltabitur, qui se exaltat, humiliabitur. Nec male Fulgent. lib. 3. in eo casti hominis imaginem repraesentat, qui dum libidinem continentia superat, ratione ac prudentia velut Pegaso evectus, Amorem tanquam chimaeram vincit, Amor enim capite Leo est, quia principio ferociter invadit, in medio capra, quia in occupato iam homine petulanter lascivit, in fine denique est draco, quia mordet ut coluber, [Note: (3) Amor impurus chimaera est.] ac conscientiam affligit iam male perpetratus.

Pegasus, vel sapientiam; ut Fulgent. ibidem, vel famam, ut cum illo Erizzus folio 274. significat: qui volans, fontem in Parnasso excitat ungula, [Note: (4) Sapientia et fama laudis scriptionisque materiam Poetis suppeditat.] id est, materiam laudis et scriptionis fontem Poetis ac Oratoribus ad rerum praeclare gestarum suppeditat enarrationem. Pegasum vero ex Medusae natum sanguine [Note: (5) Fama ex factis heroum nascitur.] famam significat ex Heroum praeclaris facinoribus nasci. Fulgent. lib. 1.

Ex Peleo et Thetide Iove nuptias conciliante natus, [Note: (1) Homo ex elementorum conspiratione natus.] significat hominem ex terrae atque aquae commixtione Iove, seu igne aereque simul concurrente nasci. Ad has vero nuptias Iovem Deos omnes invitasse, significat, in hominis procreatione Deos omnes collaborate, Iovem ordinare caput, Minervam oculos, Iunonem brachia, Martem pectus, Venerem renes et inguen, Mercurium pedes [Note: (2) Dii omnes ad hominis compositionem conferunt.] Fulg. l. 3. Mythol.

Achillem a matre stygiis mersum undis, solo pedis talo, quo tinctus non fuerat, mansisse vulnerabilem, ac denique a Paride Troianorum mollissimo ac timidissmo in appetitis Polyxenae nuptiis, periisse; significat, virum in bello contra adversarios fortem et insuperabilem, pedes tamen, id est, affectus habere proprios, quibus vinci ac superari possit, praesertim in talis Veneri dicatis, quod venae ex illis ad renes et femora conscendant; [Note: (3) Homo ab hoste externo in superabilis propriis saepe affectibus praesertim libidini succumbit.] adeoque significent Achillem seu virum fortem libidine decipi ac superari. Fulgent. ibidem.

Achillem in Lycomedis regia femineo in habitu inter pensa enutritum, [Note: (4) Mollitos in luxu educari.] significat, illum molliter et in luxu educatum. Fulgent. ibidem.

Achillis clypeus, in quo Vulcani opera, ut Homerus inquit, terra cum occano, et caelum cum stellis exhibebatur; [Note: (5) Mundi creatio et protectio.] mundi creationem indicat, quam Homerum ex Genesi Moysis sumpsisse existimat Clemens Alexand. 6. stromat.

Patroclus Achillis armis indutus, atque ab Hectore occisus spoliatusque, cadavere Graecis relicto, [Note: (6) Divitis fortunas haeredes rapiunt corpore terris relicto.] significat, divitis fortunas ab heredibus diripi, cadavere sacerdotibus ac terrae relicto, Alciatus Emblemat. 48.

PARIDI iudicium inter Minervam, Iunonem et Venerem de pulchritudine contendentium deferri, ac Veneri primas ab ipso dari, [Note: (7) Stultus iudex ex vitis hominum voluptariam praefert.] significat, hominis arbitrio et electioni triplicem proponi vitam; Contemplativam sapientum, activam politicorum,

et. voluptariam mollium, stultos vero iudices vi amoris, impulsos, voluptatem eligere neglectis ceteris; verum in suam denique perniciem. Fulg. lib. 2. Equicola lib. 4.

Ulysses in loco eminenti hominum motes, ut est apud Homerum, contemplans [Note: (1) In secessu ab hominum tumultu recte de vita deliberatur.] significat, prudentem a vulge separatum, prius rerum agendarum naturam ratione ab affectibus sevocata, contemplati debere, quam aggredi. Iulius Camillus fol. 62.

Ulysses auribus lana obturatis. Sirenas praeteriens [Note: (2) Voluptates neglectae facile superantur.] illis deinde ex dolore morientibus, significat, quod sapiens spretis voluptatibus, illarum tandem vim et impetum infringat Fulgent. lib. 2.

Ulysses tuto Scyllam praetervectus lupis ac canibus cinctam [Note: (3) Voluptas impudens a sapientia contemnitur.] significat, voluptatem, quam impudentes tantum ambiunt, a sapiente contemni. Fulg. ib.

Glaucus Scyllam amasse dicitur, [Note: (4) Amantes caeci vel lascivi etiam faedas amant.] id est, caecus, sive lascivus, ut vox indicat, quia amantes caeci. Fulgent. l. 2.

Ulyssem habere Penelopen castissimam coniugem, quae retexta astute tela, procis eluderet, [Note: (5) Vir saepiens castitatem omni arte tuentur.] significat, virum sapientem, castitatem omni Philosophica [(transcriber); sic: Philosopica] ratione simul et atte tueri. Fulg. l. 2. Fab. Paulinus Hebd l. 7. c. 7

Ab Apolline impetrans, ut quid quid tangeret, in aurum verteretur; atque iccirco. fame et inopia ceterarum rerum pressis [Note: (6) Avarus inops.] significat, avarum divitem in copia magnam rerum penuriam pati, Fulg. l. 2. Myth.

Midas voti paenitens atque ab Apolline rursum absolutus, ea lege, ut ter caput in pactolo, qui exinde aureas coepit arenas volvere, ablueret, significat Midam aurum ante depositum, ex quo nullus erat fructus, Pactolo per agros derivando impendisse, [Note: (7) Ex Pactolo in agros derivatur ingens fructus vel eth. utiliter aurum agris colendis impenditur.] unde magna illorum fertilitas et rerum copia. vel, significat, avarum aurum utiliter impendere damnata avaritia Fulg. ibid.

Midas iudex inter Marsynam tibicinem, et cantantem cithara Apollinem, cum perperam de iis iudicasset, victoria Marsyae adiudicata, aures ei asininas Apollo in notam stoliditatis attribuit, [Note: (8) Divites saepe [(transcriber); sic: scpe] stulti et imperiti iudices.] significat,

divites plerumque et solo auro celebres, in iudicio ac sententiis feren dis rudes, graviter hallucinari et stoliditatis notam incurrere. vel ignorantem pro ignorante contra peritum, censere. Fulg. l. 2.

ALPHEUS Fluvius Elidis in Achaia, sub terra mersus, in Sicilia rursum, apud Syracusas emergit in fontem Arethusam, atque inde mare in fluens, undas cum marinis non permiscet [Note: (1) Alpheus fluvius sub. terraneus.] unde fabulantur, Alpheum ad inferos descendisse, et oblivionem inde traxisse, quia nimirum sub terra abditus latuit, [Note: (2) A consideratione novissimorum oblivio voluptatum etc.] ad haec amasse Nympham venatricem Arethsam, quam per cuniculos subterraneos fugientem sit assecutus. Quia vero undis suis vitiliginis maculas purgat, [Note: (3) Baptismate mundamur.] ut Plinus diversis locis meminit, a voce )ALF/OS2, id est, macula nomen traxit. Arethusa porro cum ab )ARET/H virtus dicta videatur, ille hominis sive animae imago st, quae virtutem tanquam bonum suum consectatur. Quod ve ro inter mate falsum integer decurrat, [Note: (4) Vera virtus ma lorum consortio non corrumpitur.] significat, veram virtutem consortio malorum non vitiati. Quod ab inferis oblivionem traxisse feratur, [Note: (5) Post mortem malorum oblivio.] significat, animam oblivisci malorum post mortem: vel in hac vita voluptatis ex consideratione mortis, lege Fulg. l. 3. a quo nonnil deflecto.

ACTAEONEM Diana visa, a propriis laceratum canibus, vel, significat iuvenem venationi deditum (cui Diana praesidet) omnia sua canibus absumenda impendisse, [Note: (6) Venator omnia canibus im pendens.] ut Palaephatus. vel ab adulatoribus aulicis dominum saepe perdi et consumi: ut Val. l. 7. Actaeonem vero in cervum este conversum forte inde natum, quod, ut Plin. scribit Actaeoni et Cippo nata sint in fronte cornua. Idem: vel certe, quod timidus cervi instar fuerit, [Note: (7) Timidus et fugax.] ut Fulg. l. 3.

TITHONUS Laomedontis Troianorum Regis filius, ab Aurora amatus raptusque fingitur; [Note: (8) Vigil ac studiosus.] quod vigil adolescens matutino tempore laborem studiumque cum aurora auspicaretur. Memnonem ex ea suscepisse filium, dicitur, [Note: (9) Memoria matutino studio vegetae vel Memoriam ad posteros propagare.] quia memoria hoc tempore maxime viget ac tali labore excolitur, sive etiam, quia memoriam sui hac arte, apud posteritatem

reliquerit, qua de causa longissimam ab ea vitam impetrasse fertur [Note: (1) Aeternitate dignus] tanquam aeternitate dignus; ac denique in cicadam [Note: (2) Vigilans] vigilantiae atque eloquentiae symbolum conversus fingitur, quamquam et cicadae veteribus exuviis tanquam serpentes exutae [Note: (3) Innovari.] longi aevi sint exemplum, Vide Servium lib. 4. Aeneid. Natalis hinc fabulam natam credit, quod Tithonus in oriente uxorem duxerit, ac denique garrulus senex cicadae instar [Note: (4) Senex garrulus.] fuerit: ubi et Memnon regnaverit. lib. 5. c. 3. et 4.

PHAETHON a lucendo sic dictus, filius solis et Clymenes; [Note: (5) Igneus, vapor.] quia ignei vapores in aere a sole et humido aluntur. Cum Epapho Iovis et Isidis filio contendisse de excellentia originis fertur, [Note: (6) Terrae motus.] quia elementum ignis et terrae aliquando, non sine orbis concussione, colluctantur.

Phaethon igitur, ut sole se genitum probaret, currus paternos obtinuit; sed, territis a scorpione occurrente equis deviantibus, excussus, terram effusis ignibus succendit [Note: (7) Aestus; solaris.] quia omnis inflammatio caelestis a sole dependet, aestusque tunc praesertim vehementiores sunt, quando sol ex gradu 20. librae ad 10. scorpionis transit, cum scilicet herbae exarescunt, quamquam incendium Graecias [Note: (8) Incendium Graeciae.] caelitus missum tempore Cecropis Atheniensium Regis (de quo Aristoteles l. de mundo. Eusebius et Orosius meminere) huius fabulae occasionem dedisse videatur. Haec Physice ex Iosephe Horol. l. 2. Metam. Ovid. Sed ad mores relata fabula, imago est ambitiosi et temerarii principis, regnum paternum immature ad suam ac subditorum ruinam appetentis. [Note: (9) Ambitiosus regni paterni iuvenis praecipitatur.] ita Embl. 17. Alciatus et communiter alii Clem. Alex l. 5. strom. iis adhibet, qui propter incontinentiam, [Note: (10) Incontinens.] velut e curru rectae rationis excidunt. Goropius in Hierog. l. 11. homini, qui res arduas supraque vires positas [Note: (11) Supra vires audere.] temere cum suo, aliorumque exitio aggreditur.

Admetum Regem, ut Alceste potiretur, currui leonem ab Apolline acceptum, et aprum ab Hercule iunxisse [Note: (12) Virtute animi seu sapientia, et corporis seu robore palmam mereri.] significat, virtute animi et corporis Alcestem

coniugem meruisse, et illam quidem virtutem, quod in sapientia potissimum consistat, Apollo etiam indicat hanc, quod in viribus Hercules. Fulg l. 1.

Alcesten vero se morti pro Admeto aegrotante obtulisse, illumque per Apollinem sanitati restitutum; hanc ab inferis per Herculem liberatam, [Note: (1) Ex pietate mortui a morte ad vitam transeunt.] significat Physice ut inquit Palaephatus, Herculem Alcesten pro marito immolandam liberasse, moraliter vero, ex pietate occumbentes, non mori, sed a morte transire ad vitam virtuti debitam.

Iovis et Elarae Nymphae filius, natus (sub terra latente matre) Gigas: Iovis fulmine et Apollinis sagittis, ob vim Latonae intentatam, confectus, ac per 9. extensus iugen, vulturi ac serpenti renascens iecur dilaniandum praebet, [Note: (2) Hominem sceleratum propria affligit conscientia.] Imago hominis terrena et carnalia sectantis, cui vel ex indomiti amoris aestu cor affligitur, [Note: (3) Amor impurus tormentum.] vel ex conscientia delictorum apud Inferos accerrime mens discruciatur. Utraque significatione usus est Lucretius lib. 3.

MINOS rationalem animae partem, sive synteresim uti Rhadamanthus et Aeacus appetitum irascibilem et concupiscentem designant, [Note: (4) Ratio nostra appetitus et concupiscentia, de nobis in morte iudicium ferent.] ex quorum denique sententia homines in fine vitae condemnantur et absolvuntur, unde hi iudices morientium dicuntur. Tartara vero Phlegethon, Cocytus, Lethe, Acheron, eos indicant maerores, quos conscientia scelerum generat: ut contra campi Elisii gaudium bonorum, nam Phtegelhon ab ardore, Cocytus a gemitu, Lethe ab oblivione, Acheron a tristitia dicitur. [Note: (5) Oblivio bonorum huius vitae, tristitia apud inferos.] ipse etiam triceps Cerberus species quaedam est triplicis potentiae, memoriae scilicet, intellectus et voluntatis, nos apud inferos velut allatrantis et scelera exprobrantis. [Note: (6) Memoria intellectus et voluntas damnatos accusabunt.] Cartarius 276. et Natalis l. 3. c. 9.

CHARON tempus significat, quod nos denique a morte ad alteram vitam transfert [Note: (7) Tempore ad mortem transferimur.] uti illi tanquam nauta, ac senex squalidus, animas transportare, ad Acherontem fertur. Cartarius cap. de Plutone.

occisus, damnatus ad volvendum lapidem in apicem montis apud inferos fingitur: verum irrito labore, recidente semper lapide priusquam verticem contigit, imago est hominis mundani ad opes, vel honores aspirantis [Note: (1) Nemo honoribus et opibus inhians satiatur.] nunquam apicem summum, in quo beatitudine ac quiete spectata fruatur. obtinet.

Tantalus Rex Phrygiae pater Pelopis, avus Agamemnonis, Deos convivio excepisse dicitur; et ut illorum divinitatem experiretur, Pelopen filium discerptum coctumque apposuisse [Note: (2) Fallitur qui superos vult falle re.] verum aversantibus Diis, praeter Gererem (quae humerum absumpsit) redditus vitae, membrisque: ac pro absumpto humero suffectus alius eburneus fuit.

Tantalus vero ad aquas mento tenus damnatus, sub pomo arbore fame ac siti perpetua conflictatur, pomis aquisque inhians fugientibus, quod licet in vindictam intempestivi crudelisque convivii sustineat, [Note: (3) Per quae quis peccat per eadem punitur.] ad avari tamen nominis poenam communi sententia adhibetur, ut qui in copia plerumque egeat. [Note: (4) Avarus quamvis abundat, eget.] Si tamen verum est; quod Callisthenes ait ex fossione metallorum ditissimum fuisse Tantalum, haec ratio subest, vide Fulg. l. 2.

PELOPS tamen imago illorum est, qui pro superis detrimenta cum magno foenore patiuntur, [Note: (5) Pro superis malum nemo sustinet nisi maiori bono.] ceterum puer ille morbo invalidus; at vir deinde fortissimus a diis ad vitam revocatus fingitur eburneo, id est, forti donatus humero, tum deinde usque adeo opibus auctus; ut Pelopis talenta in proverbiis censeantur. Hic cum Oenomao Elidis Rege, pro Hippodamia filia, cursu quadrigali certans, postquam Myrtilum alterius aurigam ad currum domini subvertendum pecunia induxisset, dolo victor exstitit; sed deinde perfidiae praemium roganti in mare praecipitem dedit, [Note: (6) Fidem non meretur qui fefellit, vel Perfidiae praemium perfidia est] exemplo tradens, quod fidem fallentibus nulla fides debeatur.

IXION, Phlegiae filius, cum Deioneium socerum invitatum Lethali foveae fraudulenter super ignes stratae immersisset, [Note: (7) Perfidus amicus.] ac vix demum poenitens a Iove expiatus, inter domesticos etiam aleretur; Iunoni

flagitium intentans, obiectas pro illa nubes complexus, [Note: (1) Inanem gloriam pro virtute amplecti.] centauros genuit, quo crimine etiam exsultans rotae infernali perpetuo implexus, circum actusque ac serpentibus laniatus, flagitium luere fingitur, illorum hominum imago (ut Plutarchus in Aegide meminit) qui inanem gloriam, pro virtutis imagine, veluti nubem amplectuntur, [Note: (2) Imaginatione illa fingere quae non sunt.] monstraque rerum animo efformant; sed delusi suis deinde cupiditatibus misere circumaguntur, quin et illorum exemplum est, qui erga benefactores suos et liberatores ingrati, maleficium pro beneficio rependunt, verum Dei vindictam non subterfugiunt. Quod vero Centauros ex nube genuisse dicatur, [Note: (3) Equitum copias instruere.] significat, illum equitum instructis copiis, vi occupare regnum statuisse, denique Ixion rotae damnatus, [Note: (4) In regno tanquam rota fortunae circumagi.] significat, Tyrannum, qui regno vi obtento, tanquam in rota fortunae, modo sursum, modo deorsum velut ad torturam volvitur Fulg. l. 2.

CAPUT XXIV.Dearum, aliarumque huius ordinis fabularum figurae.

DEa, modo terram, seu vim illam, quae herbas fructusque e terra producit, [Note: (5) Terra frugiferae.] modo ignem seu calidos terae vapores, unde pleraque gignuntur, designat, ita Cartar. Erizzus et communiter alii. Quamquam haec illi distinctio adhibenda sit, quod Vesta semel pro Saturni matre, semel pro filia accipiatur, et prima quidem terra, altera ignis dicatur. quarum haec virgo fuit, quod ignis sterile sit elementum, [Note: (6) Ignis sterile elementum.]

Vestae templum rotundum, a Numa Pompilio erectum; vel, rotunditatem terrae, ut Valerianus, vel, caelestium orbium [Note: (7) Terra ac caeli rotundi.] igne ac calore suo haec inferiora foventium figuram exprimit, ut Goropius in Hermath. lib. 9.

Vestae ignis aeternus [Note: (1) Divorum immortalitas.] in ara ipsius asservatus Deorum significat immortalitatem, ut Cartarius fol. 222. vel, Dei gratiam cuique ad aram digne accedenti, paratam [Note: (2) Dei gratiain, acri ficiis praesens] ut Choulus folio 182. vel, quod igne suo caelum conservet omnia, ut Goropius supra. porro virginem esse Vestam [Note: (3) Virgo incorrupta.] est, ut dixi, ab igne nihil procreari, ut Equicola lib. 2. de natura amoris.

Vestam pingi sedentem, est, terram quiescere. Sceptrum in manu habet, [Note: (4) Terra regna continens.] tanquam Regna et Principatus continens. Partim velata, partim tecta [Note: (5) Terra alibi sterilis, alibi frugifera.] quo et terra, partim nuda, partim tecta sit frugibus, Iulius Iacobonius c. 5 quamquam Albricus eam supra templi pinnaculum virginis specie Iovem infantem sinu foventis exhibitam asserat, [Note: (6) Virgo cum infante Christo tutela templorum.] de imagin. Deor. non inconveniens exemplum Virginis MARIAE Deum sinu complexae.

Cybele (Ops, Tellus et Rhea etiam dicitur) Vestae ex Caelo filia, Saturni soror et uxor, [Note: (7) Terra omni genere florum et fructuum ornata.] significat, terram quoque, sed iam omni genere florum ac fructuum ornata, cultam urbibus ac arcibus, unde viridi pingitur cyclade floribus aspersa, turritoque capite, pileus et baculus pastoralis [Note: (8) Terra pecudes pascit.] pascere illam pecudes significat. Apertas manu dextera, [Note: (9) Liberalis in pauperes.] velut ad subsidium, sinistra pauperibus largiebatur panem, Leo iuxta mansuetus et solutus, quod indicat, nullam adeo terram esse sylvestrem, [Note: (10) Terra labore reddi frugifera potest.] quae studio ad frugem edomari nequeat. Albricus eam curru Leonibus tracto insedisse memorat. Cymbala et Corybantes laboratores agricolas designant [Note: (11) Agricola.] Ita partim Varro apud Solinum, partim Gabriel Simeonis in Epith. et Equicola l. 2. Diodorus Siculus dicit illam docuisse mortales choreas, cantumque in tibia: cymbala item, ac tympana quatere, quibus eius effigies exornatur: [Note: (12) Choreas docere.] deinde medicam facit multorum puerorum [Note: (13) Mederi pueris, eos alere, instruere.] atque iccirco magnam matrem dictam existimat: denique amasse puerum Atym, eiusque subducti amore insaniisse, sparsisque crinibus cum fistula ac tympano oberrasse. [Note: (14) Mater filiorum amere insaniens.]

iovis [Note: (1) Ignis vel suprema aeris regie Ethice ambitio et superbia.] quia superiori aeri, aut etiam igni coniuncta est. Ethice ambitionem designat; quod ambitiosi et inflati fastu, velut aere turgidi incedant, unde et regnorum, et, quae in illis continentur, divitiarum Dea dicitur, [Note: (2) Regnum, divitiae.] quae animos imprimis inflant. Apud Romanos eam quoque pronubam, et partuum faciebant praesidem. [Note: (3) Partuum praeses.] uti Dianam apud Graecos, ut Cic. l. 2. de nat. deor. Lucinam dictam ferunt, quod lucus illi sacer in Esquiliis: vel, quod lucem daret natis, unde et ciliis oculorum praeerat. Cart. c. de Iunone. Landin. 3. Camald. et Fulg. l. 2. qui addit Iunonem significare vitam activam [Note: (4) Vita activa, contemplativa.] sicut Minerva contemplativam, Venus voluptariam.

Iuno horas nutrices habuisse dicitur, [Note: (5) Aer aliis partibus corrumpitur, aliis instauratur.] quod assidue secundum aliquas partes aer corrumpatur, secundum alias gignatur. Ab Oceano vero et Tethy educata; quod aer ex aquis raribus gignatur. Variae item Iunoni Nymphae dicuntur adhaerere; [Note: (6) Aer varie mutatur et mutat affectus.] quod varia in aere modo sereno, modo nubilo niveoque mutatio. Cart. ib. Nat.l.2, c. 4.

Iunoni templum sine tecto et foribus exstructum fuisse, [Note: (7) Aer includendus uni loco non est.] significat, aerem includendum loco non esse; sed hunc omnibus debere esse communem. Id.

Iunonem ex Iove peperisse Vulcanum [Note: (8) Aer calefactus ignem procreat.] significat aerem calefactum procreare ignem. Heben procreasse, [Note: (9) Ex temperie aeria rerum copia est.] est ex temperie aeris rerum abundantiam provenire, et Martem genuisse, [Note: (10) Aeriae, natura omnes [(transcriber); sic: omines] bello apti. IV.us] est aeriae ac inflatae naturae homines ad bellum maxime proclives ferri. Natalis supr.

Iuno ex aurea, ut Homerus fingit, catena, de caelo pendens, duobus ad pedem utrumque ponderibus, ita tamen, ut pes alter altero magis deprimatur, [Note: (11) Aer igni connexus infra quae et terra miscetur ac deprimitur] significat, quod aer igni sociatus duobus inferne elementis quae et terrae misceatur, ac mox gravior deprimatur. Fulg. l. 1. Cartar. et alii.

Iunonem Iovi irratam esse, [Note: (12) Aer nubilis humidus in nubes et aquam vertitur, unde et fulmina.] significat aura nebulis humidam in nubes aquamque verti. Cartar. supra. illam vero Herculi adversari, et tot monstra domanda

obicere, [Note: (1) Nullus digne aliis imperat nisi ante sibi.] significat virum egregium, ante inordinatas animi affectiones irae voluptatisque superare debere, quam regno et honoribus dignus habeatur. idem de Aenea apud Virgilium dixeris, Troianis illam cum Pallade adversari, [Note: (2) Molles regno et sapientia studio parum apit.] est imperium et sapientiam apud molles locum non habere dignum.

Iuno obvelatum caput panno gerens, cum sceptro in manu, [Note: (3) Opes magnae et reconditae multum possunt.] significat, divitias custodiri absconditas Fulgent. l. 2. et Cartar. supra.

Iuno monera Romae hoc nomine colebatur, eiusque in templo moneta cudebatur, quod Romani in magna aeris inopia eius secuti consilium cum Pyrrho iustitia et fide magis, quam armis certarint. [Note: (4) Non tam vi quam aequitate pugnandum.] adeoque victores evaserint. Significat iustitiam, aeris et armorum pretium ac potentiam vincere. Svidas de moneta Rom.

Iunoni pavonem, sacrum ipsi, adiungi, significat, [Note: (5) Prudentes plerumque superbi.] potentes fere superbos esse, et alienis sese oculis speciose ornate Fulg. l. 2.

Iris eidem variis coloribus addita, [Note: (6) Splendidae huius vitae species momento evanescit.] significat splendidam vitae fortunam momento, et Iridis instar saepe evanescere. Fulg. ib. et Cartar. supra.

Albricus de imag. [Abbr.: imagine] Iunonem dicit feminam in throno collocatam; sceptrum in dextra, caput nubibus et iride cinctum, ancillam iuxta ad obsequium paratam et mulierem parturientem, quia partubus praeerat, pavones aves illi sacras hinc atque hinc astitisse. Significationem ex dictis facile adiunxeris.

Ex Iove et Latona, cum Apolline fratre, genita, [Note: (7) Luna cum sole ex tenebris producta] significat, lunam cum sole, ex tenebris productam. Latona enim a LANQ/ANW lateo ortum videtur. Natalis lib 3. c. 18.

Dianam virginem ut venatricem cervorum, [Note: (8) Luna venatoribus noctu lucet et castitati favet.] depingi ac venationi praeesse, est, Iunam venatoribus noctu maxime suis favere radiis, quos, velut tela, mittit; ut iccirco cum sagittis etiam fingatur, vel etiam, homines, qui lunae temperamentum humidum sortiti sunt, maxime a re venerea laedi, et nocturnis venationibus iuvari. Natalis supra.

Dianam Lucinam a parturientibus invocari, [Note: (1) Novilania parturientes facilitant.] significat [(transcriber); sic: sigificat] , lunam in novilunio parturientibus prodesse, numorum scilicet facilitantium copia. Georg. Venetus Arm. fol 211.

Diana, cui, ut nudae, Mercurius, Iove mandante, vestem conficit, [Note: (2) Mutabile semper femina.] significat, mutabilem hominem, cui nihil fidendum, Iulius Camillus fol. 129.

Dianae vestis aliquando nigra [Note: (3) Luna proprio lumine caret] lunam designat, ex se carere lumine: aliquando alba, serenitatem indicat, uti, rubea ventos crocea pluvias, [Note: (4) Pallida luna pluit, rubicunda flat, alba serenat.] Erizzus folio 761. quod luna aeris mutationem his affectibus praesignet.

Luna alata, sive etiam in curru cervis candidis provecta eius celeritatem indicat. Natalis supra.

Ad aram Dianae Aricinae perfuga Sacerdos cum stricto gladio collocatus (quo priorem sacerdotem interfecerat) ad propulsandos irruentium impetus [Note: (5) Sceleratus nullibus securus nisi ad Deum recurrat.] ut Strabo tradit, lib. 5. p. 166. significat hominem conscientiae terroribus stimulatum nusquam sui esse securum.

Diana Cyndias sub dio posita neque pluvia neque nivibus tangebatur. [Note: (6) Anima innocentis et perfecti nullis adversis tangitur.] Polybius l. 16. fol. 252. significat animam casti et perfecti viri, inter medias adversitates, iis non tangi: vel propius etiam D. Virginem Mariam, quae ex communi omnium labe nihil maculae contraxit. [Note: (7) Diva Virgo communi mortalium labe intacta.] ut pie et eleganter Caussinus de Diis.

Hecate triceps, canino, equino, et medio humano (seu ut alii suillo) inter haec capite, [Note: (8) Luna in caelo terra et sub terra operatur diversa unde et nomen mutat.] vim triplicem lunae, in caelo, terra, et sub terra Proserpina [Note: (9) Iustus appetitui triplici dominatur.] esse fingitur. Ita iustus triplici appetitui, irascibili, concupiscibili et rationali imperat.

Vestibus inducabatur modo albis, et lunam significabat accrescentem: modo fuscis, et decrescentem indicabat. [Note: (10) Luna accrescens et decrescens.] cum canistro significabat [Note: (11) Fruges promovere.] profectum frugum, quem post 7. diem accrescens faceret, papaver in manu somno illam favere; [Note: (12) Luna somno favet.] fax in altera, tenebris lucere significabat. Alii Hecates illam

seu lunae varietatem in vultu, moraliter ad diversas animae humanae velut facies applicant; (ut Fab. Paul. Hebdom. lib. 3. c. 2.) aut naturas; ut aiunt Platonici; rationalem, irascibilem, concupiscibilem. vide Cartari. de Dian. et Natal. l. 3. c. 15.

Hecate quercu coronata, multis serpentum spiris longe capillata, manuque hastam complexa. [Note: (1) Incantationum veneficarum amuletum.] significat incantationum veneficarum amuletum. Nam veteres Hecaten hac specie ante fores collocabant. Deam veneficiorum contra veneficia [(transcriber); sic: venefiicia] ut Mercurium adversus fures, licet furum Deum [Note: (2) Multi sibi permittunt quae prohibent aliis.] Hecate enim mulier magicae artis perita, Circes et Medeae parens dicitur [Note: (3) Veneficii perita.] quae fluviorum cursus sistere, transferre segetes, montes deicere, astra de caelo detrahere ferebatur, forsitan quod magi noctem et lunam ament. Significabant vero hac fabula nihil non parere fatorum necessitati et voluntati. Valerian. lib. 51. Natal. l. 3.

Hecatae in triviis sacra fieri, ac mensam instrui in noviluniis a divitibus, quam deinde pauperes clam raperent, [Note: (4) Opes ab alis parantur, consumuntur ab aliis.] significat, bona ab aliis fere magno labore parari, ab aliis occupari et consumi.

Quod vero centum placaretur hostiis Dea, [Note: (5) Hecatombe.] vel quod insepulti, annis errare centum post mortem crederentur, hinc dicitur Hecate. vide hic Ricciardum et auctores supra.

Sive Pallas, ex capite Iovis nata [Note: (6) Sapientia et scientiarum sedes caput hominis.] significat sapientiam et consilium, sive scientias et artes ex capite virorum nasci debere, quod vero armata prodeat et iam adulta Minerva [Note: (7) Viri militaris consilium non nisi maturum cognosci debet] significat, viri militaris consilium, non nisi maturum et absolutum in lucem prodire debere, vel, significat, viros militiae excellentes, sapientia simul, ac bonis artibus debere esse instructos. Arma, [Note: (8) Sapientia se ipsa satis munitur.] significant, sapientiam se ipsa munitam esse: nec quicquam metuere, non vinci; non subigi. Orci galea, qua uti dicitur, quaeque reddit invisibiles [Note: (9) Consilia tota esse debent.] significat, consilia maiorum tecta esse, ut tuta sint. Cristae in galea [Note: (10) Sapientia defendit et ornas.] significant, non tueri;

sed et ornare sapientiam. Sphinx in galeam significat, sapientem non semper aperte veritatem prodere; [Note: (1) Veritas sub involucris proposita.] sed aliquando sub aenigmatis tegere; noctua in galea, [Note: (2) Sapientia in adversis tutas est.] significat, sapientiam etiam in tenebris et adversitate effugium scire. Callus in galea; [Note: (3) Sapientes et milites sunt vigilantes.] sapientes ac milites vigilantes esse. Clypeus, qui, ut crystallum pellucidus [Note: (4) Mens perspicax vel sapiens morum speculum.] (uti illo Perseus usus fingitur) vel significat mentem sub corpore, tanquam Clypeo pellucido latere; per quod res propositas videre, ac veritatem possit intueri. vel significat; in sapientum vita alios vitia sua contemplari; illos autem non posse inficere, Quod si clypeum gerat cum praefixo Gorgonis capite, quo omnes in lapides versi dicuntur, [Note: (5) Sapientes veremur.] significat, sapientes suis hostibus terrori esse; illosque stupidos ac velut saxeos videri. Hasta [Note: (6) Sapientia defendit, et expugnat.] significat, sapientem non modo se suosque defendere; sed et hostes, dum opus, oppugnare, ac difficultates obstantes perrumpere, vide Cartar. de Minerva et Fulgent. lib. 2.

Minerva sub peplo apud Aegyptios culta; cum inscriptione in basi: Ego sum quicquid fuit, est, et erit: nec meum peplum quisquam mortalis umquam retexit. [Note: (7) Sapientia divinae imperscrutabilis.] significat sapientiam divinam, quae mortali ingenio est inscrutabilis. Georg. Venet. Armon. fol. 36. Calcagn. l. de rebus Aegyptiacis.

Pallastriplici coloris pallio, aureo, purpureo, et caeruleo, [Note: (8) Scientia speculativa, Physica, mathesis, Theologica.] significat physicam, Mathematicam et Theologicam scientiam: illas scilicet 'quae ad Theoriam spectant: nam omnis ars ac scientia quae voce, aut ratione absolvitur, ad tria genera, logicum (quod Grammaticam, Rhetoricam ac Dialecticam continet (ethicum (quod monasticum, oeconomicum, aut politicum est) et denique Theoreticum, de quo diximus, revocatur; unde novenarius musarum numerus [Note: (9) Musae novem sunt totidem scientiae.] diductus videtur, tribus, videlicet, triplicatis. Petrus Bongus c. de ternario.

Minervam semper Virginem esse, [Note: (10) Prudentia aut sapientia non senescit.] significat, prudentiam non senescere, ut ait Heraclitus Ponticus, adstare vero ad pedes draconem, [Note: (11) Virgines custodiendae.] significat, virgines per vigili cura custodiendas. ut Calcagn l. de rebus Aegyp.

Minervam contra Vulcanum virginitatem suam tuitam esse, [Note: (1) Sapientes libidini non succumbunt.] significat, non succumbere sapientes ardori libidinis. Fulgent. l 2. Minerva. Erichthonium monstrosum e terra Vulcani partum in cista abscondisse, [Note: (2) Sapientes aliorum vetant dedecus.] significat, prudentes aliorum etiam celate dedecus. Idem Erichthonius vero partim homo partim serpens [Note: (3) Libidinis deformitas.] a Vulcano, id est, libidinis ardore natus, huius vitii deformitatem proponit.

Minervam apud Messenios cornicem habere in manu, [Note: (4) Sermo prudentis est circum spectus.] significat, prudentes sermonem in manibus quodammodo ferre: ut eum pro libitu stringere, aut laxare possint. Cartar, sup. fol. 379.

Minervae statua a turbine deiecta, manibus ac capite avulso, prostrata, significat, Ciceronis Romanae eloquentiae Principis exilium: nam illud pridie, antequam eiceretur, factum memorat. Iulius Obsequens in prodigiis. [Note: (5) Eloquentiae clades et oppressio.]

Minerva Atheniensium in cuius clypeo artifex Phidias suam tanta arte imaginem expresserat, ut haec sine illa destrui non posser: [Note: (6) Imago Dei homini impressa est.] significat, Deum ita homini suam impressisse imaginem, ut altera sine alterius clade tolli nequeat.

Pallas et Venus caelestis se invicem complexae [Note: (7) In sapientia possessione vera voluptas.] significat, in sapientia ac virtute veram esse voluptatem. Achilles Bochius symb. 10.

Minerva cum Mercurio iuncta, [Note: (8) Eloquentia sine prudentia parum prodest.] significat, eloquentiam non prodesse sine prudentia. Cartarius supra.

Olea Minervae sacra, cuius et inventrix dicitur, tum quod sapientia oleo ac vigilantia delectetur: [Note: (9) Sapientia vigilia, pace et labore delectatur.] tum quod pacem amet, nec arma aliter, nisi pro pace impetranda gerat, vel, quod nihil praepropere agat, ut oliva tarde succrescit. vide Ricciardum in Minerva.

MUSAS esse Iovis et Mnemosynes filias, [Note: (10) A Deo et ratione nostra ars omnis.] est, a Deo et nostra mente ac praecipue memoria artes provenire, esse illas virgines, [Note: (11) Musae castis animis gaudent.] est imprimis, amare illas continentiam, a libidine abhorrentem. unde et Pallas, cum Musis, a Cupidinis sagittis immunes feruntur, ut scribit Lucianus. Musae se invicem manibus velut

ad choreas [Note: (1) Artes liberales se invicem complexae.] complexae, sunt artes liberales inter se connexae, coronatas palma esse, [Note: (2) Musae cupiditates vincunt.] significat, victrices esse cupiditatum et affectionum pravarum in homine. Incolae montium sunt; vel quia sublimes sunt ac arduae, quas vulgus iners non capit: vel quia docti a civili tumultu se abdere in solitudinem consueverunt. Alatae sunt [Note: (3) Docti vulgo hominum altiores.] quia docti supra vulgus gregemque animos extollunt. pennis etiam ex corona vinctae caput, [Note: (4) Musae voluptates enervant.] quod victrices Sirenum, id est, voluptatum, eas pennis exuisse memorentur, vide Barthol Taegium l. 2. de arte insignium. Cartarium et alios. Musae et somnus apud Corinthios habebant communem aram, [Note: (5) Post sonum viges studia.] significat, post somnum bene succedere studia: nam aurora musis amica. Cart. fol. 329.

Apollo Musis praesidet. [Note: (6) Dies et Deus studiis favet.] quia Dies et Deus studiis favent, lumenque ille oculis, hic menti suppeditat. idem.

Habere illas nutricem Euphemen [Note: (7) Honor alit artes.] ut Paus. in Boeoth. ait, significat, honorem artes alere. Esse illas Romae sub tutela [Note: (8) Fortes defendunt artes.] Herculis, ut Lucianus lib. 38. significat, fortes viros artes defendere.

Dea frugum, aut vis terrae feracis, alii aestatis Deam faciunt, haec accensis facibus Proserpinam filiam raptam a Plutone persequitur, quae semen terrae mandatum designat, quod illud, ut cito germinet, ac quasi reducatur, ardentem solis calorem, simul et pluviam, per facem et luctum Cereris significata, [Note: (9) Semen terrae mandatum solis calore et pluvia educatur.] desideret. Porro serpentibus provehi fingitur, et curru alato (cuius gratiam usumque Triptolemo Eleusini Regis filio, ob liberale hospitium concessisse dicitur) quod semen, uti serpentes, humorem amet, ac de terra succrescendo serpat. Porcus Cereri sacer est; quod ut semen, luto ac terra delectetur. vide Cartarium et Ricciardum de Cerere. Albricus eam in bove collocatam afferit, (aratore scilicet) dextra ligonem sustinebat et calathum, pro semine, ex brachio pendulum, sinistra falcem et flagellum trituratorium inter arbores pomis onustas ferebat: et hinc Iuno imbrem de

Alia Caeli filia absque matre procreata est: Urania sive caelestis dicta [Note: (1) Amor caelestis virtutis, patria, etc] quae significat amorem in Deum, patriam, viros bonos, et virtutem. Et huic Veneri nefas erat in sacris vinum affundere, quia in vino luxuria. Alia est Venus Iovis et Diones filia, quod aetheris calore et materia humida elementari alatur, sive ex mari nata atque in concha ad littus provecta; [Note: (2) Humore et ostreis Venus alitur.] quod humore et ostreis potissimum Venus gaudeat. Atque haec a Vulcano et Marte amata dicitur, quod ignis libidinem [(transcriber); sic: sibidinem] accendat, Mars libere exerceat. Huic currum tribuunt, modo a cygnis vectum, quod mundities corporis, aut etiam suavis musica, amorem conciliet; [Note: (3) Pulchritudo et Musica amorem conciliat.] modo a columbis ac passeribus ductum; quod salax hoc avium genus visum sit. Rosa eidem Veneri attribuitur, quod sit gratus et pulcher flos ille; sed qui brevi evanescat et carpentem saepe spinis pungat; [Note: (4) Brevis Veneris voluptas, nec sine spinis.] ut brevis voluptas animum saepe vulnerat. Myrtus eidem sacra est, quod littora aquarum amet, et humores; unde Venus nata dicitur; quodque, ut Myrtus viret, [Note: (5) Viridi aetate, Venus gaudet.] sic viridem aetatem Venus delectet. vide Cartar. Fulg. et Natal. de Venere.

Venus aliquando ver [Note: (6) Vernum tempus.] significat, quod hoc anni tempus procreationi rerum maxime serviat. Cartar. Apud Aegyptios aestatem designat, quod haec maxime ferveat. Valer.

Venus nuda pingitur; vel, quod amatores facile suis facultatibus exuat; [Note: (7) Venus amatores denudat vel secreta animi aperit.] vel quod secreta etiam animi denudet, ut in Samsone: vel quod nuditatem amet. Fulg. l 2.

Veneri tres quandoque Gratiae adiungebantur; aliquando Pitho, seu Suadela: vel Mercurius, [Note: (8) Forma eloquentia, lepiditas amorem conciliant.] aliquando iocus, Risus etc. quod forma, eloquentia, lepiditas etc. amorem conciliarent. Equicola l. 2.

Veneris lac apud Aristophanem vinum significat, quia hoc venus alitur, Athen. lib. 10. cap. 15.

Venus aliquando ut puella, in concha mari innatans visebatur; aliquando ut mulier, dextra conchas sustinens,

rosisque rubris et candidis sertum in capite gerens, columbis circa volantibus. [Note: (1) Amor in vere ac aestate, tum tum iuventute et virili aetate viget.] iuxta illam Vulcanus et Gratiae et Cupido Apollinem sagittans, [Note: (2) Amor insidiatur sapientibus, milites vera palam aggreditur] a quo male metuens ad Matrem convertebatur. Ita Albricus de Imag. significat Venerem humore: et tempore vernanti, calida deinde aetate et pulchritudine, ut dictum, oblectari. Sapientes etiam per insidias aggredi; apud milites passim diversari.

Venus sub pede testudinem premens, [Note: (3) Feminas domi manere convenit.] significat feminam coniugatam domi tacitam esse debere, et foris incognitam. Ita Alciatus.

Venus apud Lacedaemonios armata colebatur; quod Lacaenae mulieres arma sumpserint, virosque proprios Messeniis fugatis defenderint, [Note: (4) Amor ira inflammatus metuendus est, vel Mulieres fortes.] Valerianus. Apud eosdem Venus Morpho pedicas in pedibus gerens, [Note: (5) Amor mulieris uni vire adstrictus esse debet.] quas ei quondam Tyndarus iniecisse fingitur, propter filiarum opprobria Veneris causa tolerata, significat mulieres viris suis debere in fide tori esse alligaras, vel continentiam iis necessariam. Valer. Veneris imago apud Paphios umbilici forma, [Note: (6) Mulier incontinens] significat mulieres incontinentes illic esse: quod existiment mulieres luxuriae sedem in umbilico habere. Cartar. fol. 532.

Venus apud Cyprios barba prolixa erat, inferne veste feminea, [Note: (7) Amor utri usque sexus.] significat amorem utriusque [(transcriber); sic: utirusque] sexus esse. Georg. Venet. Armon fol. 74.

Venerem et Bacchum procreasse Priapum, [Note: (8) Ex cupiditate et vino luxuries.] significat, ex cupiditate et vino oriri luxuriam. Equicola l. 2. de natura amoris.

Venus cum Matre retibus implicata, ac Iovi a Vulcano et sole proposita. [Note: (9) Nullum crimen Divos latet.] significat, nullum esse scelustam occultum, quod divos lateat et lucem ac iudicium illorum subiturum non sit. Fulg. l 2. Cartar. et alii. Veneris cingulum variis pictum animalibus, significat, vim, quam habet libido diversa inter se colligandi et sociandi. Equic. supr. Veneris templum (ut et Martis et Vulcani) Romae non esse [Note: (10) Libido illicita procul amovenda.] significat, a tectis nostris debere abesse intemperantiam (uti bellum et incendium) Equicola l. 6. de natura amoris.

Venus Androgyna esse confingitur. Quo significatur Veneris gratia diversum sociati sexum. Equicola lib. 2. unde et sacra lunae tanquam Veneris patronae fiebant, in quibus viri vestes muliebres, mulieres virorum induebant: [Note: (1) Venus diversum sexum coniungit.] ut idem auctor.

Venus etiam straba fingitur, [Note: (2) Libido perversa.] et designat amorem libidinosum esse perversum. Ricciardus de Venere.

Venus nigra apud Meliastas, designat turpes lucem fugere. [Note: (3) Libidinosi lucem fugiunt.] Valerianus.

Venus calva Romae colitur, [Note: (4) Mulieres fortes.] quod feminae Romanae in bello Gallico, pro funium necessitate, crines sibi tonderi sint passae. Equicola supra.

Venus inter Parcas, [Note: (5) Homines generantur ad mortem.] significat, generari homines ut moriantur, quam ob causam Venus Libitina quoque Romae culta est. Cartar fol. 303. Venus Adonim sibi carum, inter olera, mortuum sepeliens, significat cibis frigidioribus, quales lactucae sunt, amoris aestum sopiri. Equicola supra. Venus, apud Sicyonios, altera manu pomum, altera papaver sustinens, [Note: (6) Nox et Amor nihil moderatum suadent. vel Venus ob propagationem.] significat, noctem, quam papaver somniferum indicat, et amorem nihil moderabile suadere. Vide Valerianum, qui paulo aliter exponit, cum per papaver fertilem naturam intelligit.

Venus Paridis iudicio Iunoni ac Palladi in pulchritudine proposita [Note: (7) [(transcriber); sic: 6)] Plures voluptatem, quam opes aut artes amant.] significat, plures esse, qui voluptates corporis, quam opes, aut artes ament, ac sequantur. Nat. lib. 4. c. 13. et alii vide supra in Paride.

Venus stella in caelo solem praecedens et Lucifer dicta, [Note: (8) Amor. veritatis ac sapientiae, ante sapientiam est.] significat, desiderium sive amorem veritatis et sapientiae, qui praecedere debet, ut sapientiam consequaris, eadem stella solem sequens, et Hesperus dicta, [Note: (9) Sapientiae possessae amor.] significat amorem, qui, ex veritate ac sapientia iam possessa, habetur. Ita Georg. Venet. Armon. fol. 74. Barthol. Tagius de arte insignium. Venerem Solem sequentem; [Note: (10) Uxor vidua in mariti mortui amere constans.] cum inscriptione: sequitur deserta cadentem, intellegit mulierem, in amore viri etiam mortui constantem, quem vidua sequatur.

filiae, quod scilicet ex moribus animi, aut splendore corporis fere sit gratia. tres, tanquam omnium temporum et perpetuae, [Note: (1) Gratia tres velut omnium temporum et perpetuae.] sunt: Aglaia, quae splendorem: Thalia, quae viriditatem; Euphrosyne quae laetitiam indicat, quod beneficium debeat esse sine sordibus, splendidum; sine defectu et senio, semper virens; sine morositate, laetum: [Note: (2) Beneficium sive Gratia splendida, constans, laeta sit.] ut videlicet, gratiae nomen mereatur. Una gratiarum aversa, quasi a nobis discedens; aliae duae, vultu converso, quasi accedentes pinguntur: quod pro una gratia aliis exhibita, plures ad nos ab aliis redeant [Note: (3) Grat ia refunditur copiose.] vel datorem oblivisci debere beneficii; acceptorem vero duplici fenore rependere. [Note: (4) Da torem beneficii oblivisci, acceptorem refundere copiose decet.] vel, ut, Natalis lib. 4. c. 15. pro semine in agros profuso, Dei beneficio ad nos plura redire. [Note: (5) Semen copiose Deus reddit in agris.] connexae inter se dicuntur; quod ex unius beneficio, alterius se quatur. Virgines sunt, et vel nudae, [Note: (6) Gratia sine fuco et incorrupta sint.] ut conster esse incorruptas, et ex sincero animo ac sine fuco: vel transparenti pellucida, quae sine nodo est, veste teguntur, [Note: (7) Non obligant ad restituendum.] quod gratia facta abscondi velarique non debeat; sine vinculo etiam atque obligatione remuneratoris maneat Talus uni Gratiarum datur; [Note: (8) Debes tamen esse mutua.] quod gratia ire et redire mutuo, ut talus iactus, debeat. Myrtus datur, ut, semper virens, nunquam deficiat, Rosa, ut laeta delectet. Talaria pedibus iunguntur, [Note: (9) Prompta esse debet.] ut expedita et prompta sit: nam qui cito dat, bis dat. Verum haec Alciatus suo pedibus ingenio annexuit. Vide Cartar. fol. 591. Iacobem de Caes. gente cap. 3 Valer. l. 7.

Duae areae Simonidis, una Gratiarum, quae inanis est; altera praemiorum plena: [Note: (10) Qui gratiae sidant, saepe nil obtinent.] significant, non quemvis ad gratis dandum esse paratum: nam Simonides promittente quodam relaturum se gratiam, si encomium perscriberet Gratiarum, inquit, aream inanem reperio, cum accipiendum est. Ita querebatur Theocritus Gratias fuas semper nudas manere, [Note: (10) Qui gratiae fidant, saepe nil obtinent.] quod indotatae a Principibus ad se redirent vide Sanctium in Embl. Alciati 163. Gratiarum templa in mediis plateis fieri, [Note: (11) Ad gratiam faciendam prompti esse debemus.] significat, homines debere passim ad gratiam et beneficium promptos esse. Cart. fol. 563. Gratiae positae in dextra Apollinis et arcus sagittaeque

in sinistram, [Note: (1) Deus ad benefaciendum, quam puniendum est promptior.] significant Deum magis pronum esse ad benefaciendum, quam puniendum: Idem Gratias five horas aperire et claudere portas caeli, significat, annum in vere et aestate aperiri; unde canistri duo, alter floribus, alter spicis plenus additur. Eaedem vero caelum claudentes autumnum et hiemem [Note: (2) Initium autumni, aut hiemi] designant, Cartar. fol. 558.

Quasi fortuna a vertendo primum dicta; quod vertat omnia, hanc Homerus Oceani filiam Tychen dictam appellat, credo ab inconstantia maris adducta fabula. Haec, vel caeca fingitur, caecis in curru equis trahi; ut Ovid. caecis caeca triumphat equis: [Note: (3) Fortuna incerta.] quod caece, ac temere progrediatur et mutetur. vel in rota, modo in altum, [Note: (4) Inconstans.] modo adima fertur: aut certe dextra flammas, sinistra aquam offert; [Note: (5) Boni et mali in ventrix.] tamquam bonorum malorumque inventrix omnium. Pro variis eventibus, varias sortita imagines, templa, ac nomina apud Romanos fuit. ut notat. Alex ab Alexand. lib. 1. c. 13. virilis fortunae templum Romanae erat, ad quod nupturae procedebant, [Note: (6) Nupturis fortuna vitilis favebat: Muliebris indignationi virorum placandae.] votaque pro morbis vitiisque a corpore avertendis faciebant. erat et muliebris fortuna, post Coriolanum, a matre ac mulieribus ab urbe Roma aversum, culta: et Calva fortuna colebatur, eo opinor titulo, quo et Venus calva hanc sub tecto nefas nominare. Fortuna item Parva, cui Servius Tullius, Rex Romanorum iccirco, quod ex serva natus ad regnum pervenisset, sua ornavit praetexta: [Note: (7) Fortuna humilium praeclare evectorum.] sicut ad professionem suae humilitatis fortunae Seiae templum ac simulacrum erexit, suamque velato iuxta vultu, statuam collocavit. Alia Romae bona fortuna, alia mala; alia equestris; alia bonae spei, [Note: (8) Bona spes.] alia obsequens [Note: (9) Potiri Votis.] quam idem Tullus per fenestram ad se delabi ferebat, ut Plut. alia fortis; alia redux, sive respiciens, [Note: (10) Recipere amissa] alia convertens; [Note: (11) Mutari fortunam.] alia viscata, [Note: (12) Fortuna dolosa.] seu quod dolose caperet, seu quod stabilis esset, atque adhaerentem sibi similiter adstringeret. Vide plures apud Alexand. l c. quarum significatio suis nominibus patet. Fortuna laqueo suspensa, rota etiam ex furca

pendente, [Note: (1) Fortuna Veterum ludibrium] significat, ut, Augustinus ait, fortunam nihil esse.

Fortuna specie feminea, pedibus globum calcans, oculis orbata, manu tamen gubernaculo incumbens, cui ex opposito Mercurius quadrato saxo, sive cubo insidet. [Note: (2) Arte certius, quam fortuna nitimur.] quod emblema Alciatus ex Plutarcho, aut Galeno exhibet emblem. 88. significat, arte aliquem certius, quam fortuna niti; alteram tamen iuvari ab altera. Vide Galen Orat sua 30. ad artes. Fortuna tamquam nutrix Plutum gremio sustinens [Note: (3) Opes huius orbis fortunae subiciuntur.] ut est apud Xenophont. significat. omnes huius orbis divitias, in fortunae gremio et manu, omnino incertas contineri. fortunae simulacrum cum amaltheae cornu, et cupidine iuxta stante, [Note: (4) Fortuna et opibus, magis quam virtute conciliantur nuptiae.] significat, coniugia et amorem fortuna magis et opibus, quam virtute niti. Equicola l. 6.

Bupalus pictor Smyrneis Fortunae simulacrum primus ita exhibuit: in capite polum ferebat, in manu cornu copiae. [Note: (5) Fortuna mundi sunt opes.] significans fortunam mundi potissimum in divitiis consistere.

Fortunae aureae domestica effigies, in principum aulis usurpata fuit, quam morituri ad alios transmittebant. [Note: (6) Fortuna denique nostra ad alios transit.] ut habet Iul Capitolinus de Antonin. Pio. significat omnem denique fortunam et opes deserendas, aliisque transmittendas.

Fortuna, ut Dion, lib. 58. habet, Servii Tullii a Seiano sacrificante aversa, [Note: (7) Nimia felicitas insperato aversa.] significat, adversos casus homini imminere nimia felicitate insolenti.

Fortuna Domestica Severi Imperatoris ita filiis relicta, ut alternis diebus in alterius cubiculo esset [Note: (8) Fortuna in dies variabilis.] significat, fortunam oberrare incertam, ac saepe de die in diem mutari: nunc mihi, nunc aliis benignam, ut Horat ait.

Fortuna a quibusdam conficta vitrea, eius fragilitatem indicat. [Note: (9) Fortuna fragilis.] Alex supra.

Apelles, ut indicaret fortunam nun quam stare, nec diu eodem gradu stantes tolerare, Sedentem pinxit. alii iccirco sine pedibus, verum alatam, pinxere [Note: (10) Fortuna inconstans.] Idem.

in rete a se expansum urbes compellere; felicitatem ignavi imperatoris [Note: (1) Fortuna quandoque ignavis obvenit.] significat: is tamen brevi omnibus exutus in Chalcide exulavit. Alius supplex ad aram fortunae [Note: (2) Fortuna pietate nixa plerumque stabilis] exemplum, apud Plutarch. est Nicias Athenien. felicitatem significat stabilem fortis et pii viri. quod ii, qui fortunam pie ac timide venerarentur, plerumque felices habiti. vid. Alex. l. 1. c. 13.

NEMESIS vim illam, seu potestatem divinam indicat, qua improbi ac superbi puniuntur. Platonici Angelos malos bonosque agnoscentes, dicunt, hunc esse Angelum [Note: (3) Angelus bonus.] in malos advertentem per furias, bonos contra foventem per gratias, quidam a Synteresi seu male recteve factorum conscientia [Note: (4) Synteresis.] vix distinguunt. ab aliis vocatur Iustitia puniens, pingitur vel cum freno equorum, et mensura cubitali; quod refractarios domet, ac mensura aequa dimetiatur [Note: (5) Deus refractarios plectit.] vel cum alis in rota, sub pedibus abiecta; quod celerrime nocentes premat, omnemque mundi fortunam calcet. [Note: (6) Deus sine respectu punit.] Ita fere Vaelerianus Georg. Venetus. Ficinus in 4. de legibus Platonis, Sanctius in Alciat. Embl. 27 et 44.

Nemesis ab Atheniensibus, post devictos apud Marathonem Persas, erecta, ex iis ipsis marmoribus, quae collata ad erigenda contra Graecos trophaea fuerant, Coronam ferebat in capite, fraxini ramum in sinistra, phialam in dextra [Note: (7) Superborum ultor est Deus.] cui Auson. hoc sensu carmen adiecit. Graecis tropaeum et Persis Nemesis: significat superborum ultorem a tergo Deum insequi: nam fraxinus hastas, phiala effusionem sanguinis designat: corona, aliorum victoriae praemium.

MANIA Dea et mater Larium habita est, cui cum Apollo iussisset, capitibus Tarquinium sacrificare, pueri mactati sunt, sed Brutus consul capitibus allii et papaveris rectius supplicari iussit, [Note: (8) Superi humano sanguine non delectantur.] ratus ita responso Apollinis satisfieri. suspensa huius Deae effigies prae foribus [Note: (9) Tutela aedium optima Deus est.] periculum ab aedibus avertere credebatur. Ita Macrob. lib. 1. Sacrificium Bruti significat, Deum non delectati humano sanguine, Dea prae foribus, significat, Deum nostra tueri, cum ipsius tutelae credita integre fuerint.

ADRASTIA apud Martianum in nuptiis Philolog. femina est, quae urnam in Iovis aula celerrime in orbem intorquet, ex qua decidentes sphaeras Dea fatorum in peplo sinuque excipit, ut videlicet, quod Adrastiae, id est, providentiae divinae, visum fuerit, sanciat ac proloquatur. [Note: (1) Providentia et voluntas Dei circa homines.] unde haec duo consilium et voluntatem divinam circa homines exprimunt. Rota item, et gubernaculum, et alae Deae adduntur [Note: (2) Hoc totum orbem facillime moderatur] quod orbem totum moderetur, et celerrime exequatur, sive in praemiando, sive in puniendo omnia. quocirca et cum Nemesi a nonnullis [(transcriber); sic: nonnnllis] confunditur. Vide in hac voce Ricciardum.

Phineo Regi excaecato a Diis, ob crudelitatem in filios exoculatos, suasu novercae exercitam, adeo infestae; ut comedenti etiam cibum de mensa auferrent. [Note: (3) Avari parentes plerumque rapaces et prodigis heredes sortiuntur] significat, avaros parentes, dum filios vitiis excaecari patiuntur, bonis magis augendis, quam filiis in virtute educandis intenti, plerumque rapaces ac prodigos heredes sortiri, qui male parta, male dilapident: nam Harpyiae rapaces ac profusos designant, virginea quidem facie; quod speciem honesti prae se ferant: macilenta tamen, id est, avida cupidaque mente: uncis unguibus, id est tenacibus eorum, quae semel rapuerunt: ventre promisso ac voraci, idest, profuso, sive etiam (quod avarorum est) nunquam saturando. Unde et avaros significant. Ceterum et volucres ac plumis circum datae, ut rapta celeriter subducant Ipsa nomina huic etiam significationi favent: nam Aello tamquam alienum, Ocypete velut celeriter rapiens, Celaeno obscurum, quo obtegat, explicatur. Harpyias illas Calais et Zetes ventorum filii superasse finguntur, quod Alciatus, non male, interpretatur integritas [Note: (4) Integritas et honesti studium profusionem et avaritiam superant.] quasi
[Gap desc: Greek words]
Calais; et animus quaesitor honesti, velut
[Gap desc: Greek word]
quaerere. quae duo et profusionem et avaritiam facile in nobis superant. vide Ricciardum in nominibus Phineus et Harpya, tum Sanctium in Alciat Emble 32.

ut Plin l. 10. c. 49 capite aquilino; sed valde aurito: Leonino corpore; sed alis praedito [Note: (1) Tyranni aut milites rapaces.] robur cum ferocia, superbia, ac rapacitate coniunctum designant, sepulcris ac templorum foribus adhibentur, [Note: (2) a templo et sepulcris mortuorum, omnis violentia ac rapacitas abesse debet.] tanquam auriti, id est, boni vigiles, qui facile audiant, adunco rostro, ut commissa tenaciter retineant, alis praediti, ut celeres sint contra hostes et insidias, membris leoninis, ut fortiter defendant. Tenent vero inter pedes saepe, vel taurum, vel agnum, vel serpentem. Sive ut defuncti virtutem aliquam fortitudinis temperantiae ac prudentiae designent, sive ut violatoribus minentur interitum, quem raptis animalibus Gryphes inferunt. vide Iacobon de Caesiorum gente cap. 9.

Gryphes in numis Galieni cum inscriptione Apollini, custodiam designant: quia Gryphes soli esse sacri, [Note: (3) Vigil custodia.] eiusque finguntur currum trahere. Iacobon suprac. 14. quod vero eaedem aves cum Arimaspis populis, uno in fronte oculo praeditis, bellare pro aurifodinis dicantur [Note: (4) Principes rapaces cum avaris subditis saepe pugnant.] ut Plinius l. 7. c. 2. significat, Principes rapaces cum subditis avaris (qui unum tantum in terram intentum oculum gerunt) crudeliter saepe pro opibus contendere.

Iovis et Themidis filiae dicuntur [Note: (5) Deus quod aequum homini decernit.] quod omnia eveniant hominibus a Deo prout ex iustitiae praescripto merentur; vel ex Nocte et Erebo natae, quod obscura nobis nostra sint fata [Note: (6) Decreta Dei nobis obscura.] quae per Parcas intelliguntur. Tres finguntur; vel, quod tria vitae respiciant tempora, praeteritum, Atropos immutabilis; praesens, Clotho vertens omnia; futurum, Lachesis sortiens poenam aut praemium ex Divorum voluntate [Note: (7) Tria nostrae vitae tempora, vel principium medium et finis ex Deo pendent.] vel quod res omnis secundum fata Divorum suum principium, medium, et finem sortiatur, per stamen, quod trahunt, et continuatio et vitae humanae fragilitas indicatur. vide Cartarium, Natalem lib.3.cap.6.

FURIAE vel Noctis filiae dicuntur [Note: (8) Peccatum omne ex ignorantia est] quod omnia scelera, quorum conscientia exagitantur homines, ab ignorantiae tenebris proveniant: vel Plutonis et Proserpinae, [Note: (9) Ex abundantia maxime malitia est.] quod ex abundantia auri, et frugum copia

scelera potissimum nascantur. vel, ex Saturno et Terra [Note: (1) Peccatores terreni et conscientia scelerum maesti] quod terreni homines tem pote denique interlabente, atque ad mortem deducente, praeteritorum scelerum conscientia exagitentur. Eaedem Evonymes natae dicuntur per antiphrasin, uti et ipsae vocantur Eumenides, et Atropos cum Sororibus Parcae, [Note: (2) Tituli et frons fallax.] appellantur: ut quae minime deducant ad bona, minime parcant. Tres etiam sunt Furiae, Tisiphone, Megaera, Alecto [Note: (3) Ex vitiis tribus potissimum, tria mala, pestis, famis et belli.] vel quod ex triplici potissimum vitio, ira, cupiditate, libidine nascantur, vel quod tria inter homines mala causent, pestem, famem, et bellum. Finguntur alatae, quia cito adsunt, aeripedes, quod, cum tarde veniant, gravius percellant ac feriant, [Note: (4) Irae Des tarda sed graviter ferit.] taedas manibus ferre aciartentare feruntur, quod torqueant exurantque velut flammis a se occupatam conscientiam [Note: (5) Conscientiae poena gravis.] ut eleganter pro Roscio Cicero. Habitare prae foribus inferni dicuntur; quod morientibus imprimis infestae sint. Cartarius et Natalis de furiis. Cetera vide supra in Plutone.

LAMIAE (de quibus supra in Perseo) quae proditurae uno oculo in fronte utebantur, eundemque domi in cista depositum habebant, [Note: (6) In alienis vitiis oculati, in proprium caeci.] significant, homines ad aliena vitia oculatos, ad propria et domestica caecos. Plutarchus de curiositate.

SPHINGEM Palaephatus Cadmi uxorem Amazonem facit, repudiatam; quae ex monte Sphintio Thebanos nocturnis excursionibus; [Note: (7) Insidiis circumvenire.] velut aenigmatibus implicaverit, fingitur facie virginea, alato canis vel leonis corpore: significat coniunctum robur leonis, cum ingenii humani solertia fuisse [Note: (8) Ingeniosus et fortis] ut clemens Alex. l. 5. strom. Potest et duplicis naturae in Christo vel homine etiam imago esse. [Note: (9) Duplex natura Christi. vel duplex hominis appetitus.]

Sphinges in templorum foribus apud Aegyptios collocatae [Note: (10) Aenigmata, vel occulta sacrorum mysteria.] significant, vel quod mysteria sacra occulta, et velut sub aenigmate latere debeant. vel quod Deus humana velut facie praeditus, sit amandus; et leonino velut corpore timendus mortalibus [Note: (11) Misericors Deus et iustus.] Idem. A Sphingis aenigmate de homine (quod scilicet, animal bipes tripes et quadrupes) plerosque mortales

captos intelligit [Note: (1) Homo seipsum ignorans.] Alciatus non inscite multos homines seipsos ignorare; praecipue, qui ingenio leves, et voluptatis amatores, corde vero superbi, alis, facie, et pectore Sphingis adumbrati essent.

BELIDES, a Belo avo; vel Danaides, a patre Danao, quinquaginta, ea lege Aegisthi fratris totidem filiis in nuptias concessisse dicuntur; ut prima nocte maritum quaeque suum ferro armata occideret. quod et factum una Hypermnestra Linceo marito parcente, a quo Danaus (frustra oraculi vaticinium eo scelere declinare conatus) vita et regno apud Argos spoliatus est. filiae ad infernum damnatae perpetuo haurire aquas dolio pertuso finguntur. [Note: (2) Dies annorum uti etiam hebdomades alia ab aliis interimuntur, praesens tantum tempus nostrum est.] Per has quidam annos intelligunt (ut Lucretius lib.3.Carm.) in quibus, quantum a terra fructuum affunditur, tantum apud homines consumitur, ac velut profunditur. congruit vero etiam numerus quinquagesimus utcumque cum anni hebdomadis quibus noctes tanquam feminae viros interimunt, uno tantum praesente except o. Deinde Danaidum dolio [Note: (3) Animus incontinens.] Plato in Gorgia animum incontinentem assimilavit. Alius non inscite ebriosum, qui ut pertusum dolium, infundit, ut effundat. [Note: (4) Ebriosus.] Paradinus symb 157 recte garrulum comparat, qui, ut apud Terent. est plenus rimarum hac illacque perfluit [Note: (5) Garrulus] Denique fiscus Principum plerumque inexplebilis hoc dolio scite adumbratur, [Note: (6) Fiscus Principum] belides vero etiam (ut Natalis observat) ita punitae, argumentum sunt magis Deo, [Note: (7) Deo magis quam parentibus obsequendum.] quam parentibus obsequendum.

ATALANTA poma spargens cursu certantibus aurea, ut remoretur, vincatque, atque in periculum capitis adducat: [Note: (8) Voluptas in pericula adducit.] est voluptas quae Venere ac pulchritudine victos, in varia pericula pudoris, opum vitae denique conicit Natalis l. 7. c. 8. Mythol Eadem, cum Hippomene amatore sacro loco in leonem, ac leaenam conversa [Note: (9) Libido in belluas transformat.] significat, in sanos amatores in bruta transformari, et feritatem Leonum induere. Idem.

DAPHNE Apollonis societatem fugiens, atque idcirco [(transcriber); sic: iecirco] in laurum mutata, [Note: (10) Fuga maxime paratur castitatis victeria.] significat, De libidine victoriam laurumque nulla facilius arte, quam fuga reportari.

vel, castitatem debere tanquam laurum perpetua cura ac defensione virete. Ita fere Ioseph. Horolog. lib. 1. Metam.

ANDROMEDA Cephei Aethiopum Regis et Cassiopes filia, Nympis marinis se formae elegantia praeferens, atque iccirco a Nymphis ad saxum ligata, cetoque marino obiecta, [Note: (1) Superbia homines in mundo, velut mari variis periculis obicit.] significat, homines Dei donis superbe elatos variis periculis poenisque velut mari monstrisque obici Ita Natalis lib. 10. Cui si Perseum liberatorem addas, (de cuius armis supra) Christum humanam naturam liberantem commode intellexeris.

Inter tot procorum illecebras continuata retextaque tela eorum cupiditates deludens, significat, animam minime otiosam sed curis honestis occupatam a cupiditatibus avocari. vel (ut est apud Ricciardum) Philosophiam, [Note: (2) Philosophiae studium a Voluptatibus avocat.] quae texit, et resolvit argumenta velut telam, qua adversarios vel teneat, vel deludat. Hanc Ulyssi datam uxorem, [Note: (3) Prudentes moderate et honeste voluptatibus [(transcriber); sic: voluptntibus] fruuntur.] significat, prudentis viri animum non facile illecebris expugnari. Ita fere Natal. Quod vero fabulantur hanc calculis inter procos lusisse, eaque excussisse ratione, ut nullus lapis procorum attingeretur. [Note: (4) Castaconiunx.] significat, nullius illam coniugium appetlisse, lege Calcagn. de ludo calcul.

HALCYONES aves sunt in quas Ceyx Rex Tachinorum, et Alcyone eius uxor mutati finguntur, quorum ille opibus ac nobilitate elatus, cum se Iovem, et uxorem Iunonem superbe iactaret, in mari tempestate a Diis punitus interiit, quo Uxor Alcyone intellecto, ultro in mare ac mortem maritum est consecuta [Note: (5) Scelerati sibi ipsis supplicium] qui deinde Tethyos commiseratione in aves illas conversi, [Note: (6) Deus saepe miseretur etiam eum punit.] exemplum punitae superbiae posteris fuerunt, ut Natalis.

Sunt tamen et pacati maris brumali tempore symbolum; quod per dies 14. quibus pulli excluduntur quiescit; qui dies Halcyonii appellantur. [Note: (7) Tranquillum mare.] ut Valerianus lib. 25. denique cum pace ubertarem coniunctam

esse designant [Note: (1) Ubertas paci iuncta] quia nidum pampinis vitium et spicis trici, coronae tranquillo mari imponunt, ut Alciat. Emble. 178.

PHILOMELA Pandionis Atheniensium Regis filia, cum a sororis Prognes marito violata esset, praecisa lingua, ne cui facinus indicaret: illa proprio sanguine exaratis litteris rem Prognae significavit, quae iccirco filium Itym, ex Tereo susceptum patri inter epulas apposuit. Diis vero facinus ulciscentibus, Philomela in lusciniam avem, Progne in Hirundinem, Terus in upupam, Itys in phasianum versus fingitur [(transcriber); sic: fingiur] [Note: (2) Lascivia et crudelitas punita.] ut exemplum, in avibus hisce, sint aeternum sevitatis, quod etiamnum facinus illae, quibus invisum fuit, querulo cantu gemere ac sentire videntur. Quamquam hae similesque fabulae Metamorphosis Ovidianae, saepe plus licentiae poeticae; quam aenigmaticae subtilitatis complectantur. Quocirca omnes non persequor, cum illius plerumque vitii aut virtutis exemplum maneant, cuius gratia mutatio facta est.

HEBE a Iunone sine patre, ut aliqui, ex lactucis; ab Apolline in convivio appositis, concepta dicitur [Note: (3) Bonus aer mites creat herbas.] quia, ut inquit Cicer. 3. Tuscul. quaest, ex felicissima aeris temperie omnia herbarum arborumque genera pullulant, et pubescunt. Haec Pincerna Deorum fingitur [Note: (4) Superi nunquam senescunt.] iuxta Homerum, quia Dii semper iuvenes, nunquam senescunt, ut Cartar. de Imag. Deor. fol. 19.

Eandem, quod honeste minus concidisset, ab officio et consortio Deorum remotam, [Note: (5) Impudentia nihilin virgine turpius, Et Principum virorum erga feminas amor saepe brevis] significat, nihil in pulchra femina turpius, Deoque magis exosum, quam fit impudentia. vel, ut Natalis, feminarum amorem, praesertim apud viros principes, brevem esse, ac facile eas contemni, quae ante placuerant.

Cum Polluce fratre, et Castorem, cum sorore Clytemnestra ex ovis geminis Ledae (a Iovis cygno gravidae) provenisse, ob pulchritudinem illorum, fabulae ac proverbio (quo formosas ex ovo prodiisse ferunt) [Note: (6) Formosorum natalis.] locum dedit, quamquam Athenaeus lib. 2. cap. 17

In Dipnos iccirco confictum dicat, quod )W\ON, apud veteres, idem quod (UP/IRWON, id est, superiorem thalamum, significarit. Dicitur illa cum fratribus post mortem translata ad sidera. [Note: (1) Superis adscribi.] verum ut in terris exitialis multis pulchritudine fuit, sic et luce in caelo affulgente nautis imminentes tempestates designat [Note: (2) Forma naufragium animorum] uti contra Castor et Pollux tranquillitatem nuntiant. [Note: (3) Concordiae exemplo ad tranquillitatem provocamur.] ut Plinius lib. 2. c 37. et alii. Significatur igitur per illius sidus in adversitate oppressio [Note: (4) Oppressio in adversitate.] per illorum sidera, auxilium [Note: (5) auxilium in adversis] Ita Alciatus Embl. 43. Per effulgentia haec navi, id est, Ecclesiae, sidera [Note: (6) Reges Christiani pacifici.] Carolum Quintum et Franciscum Galliae Regem, dum pacem communem post bella sanxissent: ut Lascar in Epig. intellegit. Geropius in Hierogl eleganter per Castorem, qui ex fratribus mortalis erat, immortalitate denique a Polluce communicata donatus, intelligit D. Ioannem Baptistam Praecursorem christi: uti per immortalem Pollucem Christum [Note: (7) D. Ioannes Baptista mortalis, ut Castor, a Christo ut Polluce immortalitatem accepit.] qui et alteri immortalitatem tribuit, et ipse simul mortalis factus est. Quamvis pro Baptista Adamum, aut Naturam humanam accipi malim.

Angeronae simulacrum, quod obsignato obligatoque erat ore, silentium denotat divis acceptum [Note: (8) Silentium Deo gratum.] erat enim Dea praesens silentii Pinius l. 3. c. 5. Eandem Valerius Flacc. Angeroniam dictam autumat; quod ab Angoribus animi propitiata liberet. vel, ut Iuli. Modest. quod ab angina populum Rom. liberaverit, Unde Iuxta Ricciard vim medicam significabit, liberantem; vel ab animi vel corporis morbis [Note: (9) Sanitas animi aut corporis.] Angerona in templo Voluptae a Romanis colebatur; quod significat [Note: (10) In silentio tranquillitas animi.] silentio voluptatem atque animi tranquillitatem foveri. Cael. Calcagn. lib. deprofectu.

Sive iustitiam (Aurorae et Astraei filiam) a parentibus ob bellum contra Deos susceptum abiisse, [Note: (11) Iustitiae a Deo parentibus praefert.] significat iustum, neque parentum suorum gratia, ab aequitate debere recedere. Quod vero ab Astraeo sive caelo, et Aurora, id est, puritate, nata sit iustitia, [Note: (12) Iustitia a Deo puris animis inseritur.] significat, illam a Dei gratia et puro animo proficisci. Astraea vero deinde a Iove ob sanctitatem in caelum

translata, atque ea locata parte Zodiaci, ubi exsistens sol omnia aequaliter, subiecta illuminat, [Note: (1) Iustitia tribuit cuique suum omnibus aequa.] significat Iustitiam omnibus tribuere quod suum est. Ita Ricciardus in tit Iustitia.

Iustitiam a Mercurio, Iovis imperio, hominibus dissidentibus interpositam, qui subita deinde amicitia coaluerint, [Note: (2) Iustitia pacis consolatrix.] significat, pacem tranquillamque vitam iustitiae interventu facile possideri. Ruscel. in insign. Gonzagae.

Ex Iustitia homines nasci Androgynos, [Note: (3) Iustitia tam in actione, quam omissione consistit.] ut est apud Platonem, indicat duas Iustitiam pattes complecti, unam activam et velut masculea, agere quod aequum est: alteram velut femineam et negativam, nocere nemini: Ficin c. 5 orat. 4. conv. Plat.

Iustitiae praemium esse ebrietatem Musaeus asserit, verum illam, quae supra lunam est, et nectare inebriari dicit, [Note: (4) Iusti inebriantur caelestibus.] significat, iustos inebriari ab ubertate domus Dei: altera enim, quae sub luna collocatur, et Letheo dicitur potu satiari, [Note: (5) Iustitia mundi saepe oblivisci facit caelestium.] facit ebriam terra mentem divinorum oblivisci, de utraque ebrietate Ficinus lib. 2. de Re publica Platonis.

Iustitia formosae mulieris specie apud Pausan. in Eliacis lib. 1. aliam faeda specie iniuriam designantem, obtorto collo, sinistra rapit, dextra vero fuste male multat [Note: (6) Iustitia ver a non dissimulat iniuriam.] Nimirum iustitiae cum iniuria nulla societas.

Pax ut est apud Pausan. in Boeot. Plutum in ulnis puerum sustinet, [Note: (7) Pax opulentiam fovet.] quod significat rerum opulentiam a pace foveri. ut Valerianus. Quocirca et spicas sustinere manibus est visa, [Note: (8) Pax ubertatem alit.] quibus frugum designat copiam. Olea, lauro aut rosis coronari solita, [Note: (9) Pax alit artes.] quibus artium scientiarumque florem pace foveri demonstrat.

Paupertas et industria, apud Gaditanos, in eadem colebantur ara, [Note: (10) Paupertas industria est.] ut Philost. l. 5. c. quod paupertas hominum ingenia ad omnes artes excolendas impellat.

Suadam et Violentiam iunctas se adferre Themistocles ad Andrios legatus ferebat, ut, si voce non

posset, vi flecteret. [Note: (1) Ante verbis suadendum, quam vi regendum.] Plut. in Themistocle. nimirum viante utendum non est, quam aequa verbis suadere, et impetrare conatus sis. Verum de his Diis Deabusque quae nomine vitiorum, virtutum, scientiarumque occurrunt, iam supra disseruimus.

CAPUT XXV. De tertio fictionum genere, quod parabolas et apologos complectitur.

ACedimus denique ad illud fictionum genus, quod circa actiones tantum, sermonemque familiarem [(transcriber); sic: famimiliarem] versatur: in quo genere Aesopum feliciter ingenioseque versatum accepimus. Estque huius fictionis usus, non inter profanos modo scriptores pervulgatus; verum et in sacris voluminibus celebris. Duplex is potissimum censetur. Vel enim homini affingis tribuisque humanam actionem vocesque earum rerum, quae cum ratione geri dicique potuere (facta tamen non sunt) ad rei cuius piam veritatem similitudine adumbrandam: et parabola, recepto iam vocabuli usu, dicitur, vel brutis animantibus, aut cuicumque etiam rei inanimae, humanas actiones vocesque poetica facultate, indulges; non tam ut fingendo quandam veritatis imaginem efformes, quam ut eam latentern in rerum, aut animalium natura, eruas, ac velut in figurata icone proponas; in qua familiaris eorum sermo, lemmatis atque inscriptionis locum obtineat, expositio vero fabulae apodosis vicem sustineat. Quod fictionis genus apologi nomine censemus. Parabolarum fictionibus sacrae literae abundant; quo din figuratis hisce imaginibus dulci quadam illecebra, ac veluti colorum [(transcriber); sic: colornm] pigmentis veritas adumbretur. Christo domino nihil familiarius, quam per fictiones parabolicas suos erudire, ut illa ovis perditae Luc. 15. et ibidem filii prodigi Seminantis Luc. 8. Operatiorum in vinea Mat. 20. Prophetis etiam usitati apologi, ut arborum inquirentium Regem

Iudic. 9. Cardui et Cedri 4. Reg 14. Verum sacras imagines hoc loco non observamus, alibi opportunius forte expendendas.

Unam tamen alteramque probe a piis auctoribus excogitatam parabolam subiciemus. Iacobonus Franciscanae familiae vir integerrimus, Viridar. Raderi p. 2. de contemp. sui c. 3. hac imagine Virginitatem, sensuum periculo ac volutatibus, facilime ad lapsum traduci scite adumbravit. virginem asserit fuisse, quae gemmae, quam servabat, pretio, multis cara haberetur. Erant imprimis quinque huius gemmae cupidissimi fratres. In his primus artis pictoriae inter suos peritissimus [(transcriber); sic: peritissimns] . Hic omnem picturarum elegantiam, sua arte laboratam, obtinendae gemmae causa pollicitus, nihil tamen assecutus est alter musicae artis gnarus, aurium lenocinio Virginem sibi frustra devincire conatus. tertius Pharmacopola, ex Arabum delitiis, quidquid fragantiae odorisque exquisiti esset, liberaliter obtulit, sed et repulsam tulit. Coquus subinde omnes mensarum cupedias, palatique oblectamenta spopondit. Caupo denique lenonum consortia carnisque illecebras sua opera suppeditandas promisit, modo gemma cederet Virgo. Sed irrita omnium fuere studia. Unius tantum viri Principis gratia haec gemma servata est, cuius illa sese thalamo nuptam addixit. [Note: (1) Mundi illecebris spretis Deo suam Virginitatem despondere.] Verbo rem dicam. Virgo anima est, gemma virginitas, fratres quinque, totidem sensus, et Princeps Christus est; cui per votum suam virginitatem dedicat, mundi delitiis spretis.

Huc et illa de Vitale cive Veneto Matth. Paris in Hist Anglic. parabola verius, quam historia spectat. Hic in foveam delapsus diris animantibus insessam, iamque letho proximus, rusticum ex vicinia, lignis legendis intentum, percipit, orat, obtestatur, promittit, impetrat, ut captum fune demisso educat. obsecutus rusticus, eduxit primo adhaerentem funi simium, leonem deinde, denique draconem, ac terrore pene exanimatus postremo vitalem, qui iam liber hominem se consequi iubet, ingentia promissa in urbe soluturus, verum ubi adfuit ad locupletes hominis

aedes, nec ostio quidem acceptus est, ut proinde ad silvas regressus, gratiores repererit feras [Note: (1) Ingratitudo hominum maior saepe, quam ferarum.] collecta enim a simio ligna, a leone ferae aliae venatione occupatae, a Dracone ingentis pretii gemma profusa est, quam dum rusticus vaenum cum fraude offerre censeretur (redeunte ad dominum, quae venierat gemma) ad senatum delatus causam factumque exposuit, ad quam Vitalis accersitus, et convictus ingratitudinis, suas rustico aedes cedere (ut promissa ferebant) coactus, didicit, bruta se fuisse prudentiora, quae ultro grata, quam coacte esse maluissent.

Ecclesiasticis quoque scriptoribus apologi placuere. Ita Nazianzenus prima sua epistola ad Celeusium praesidem, ut eum a vana gloria abduceret, de cygnis et hirundine apologum adfert. Cyrillus, Gerson aliique iisdem fictionibus ad veritatem exponendam delectati sunt, quod uti rara, sic fida ad alendam memoriam imagine altius suaviusque insidere animis hac arte sapientiam crederent. Neque illud Themistocles ac Demosthenes; hic Oratorum, ille belli Ducum in Atheniensium Re p. [Abbr.: Re publica] facile principes, ignorabant, ut Plut. in Demosthene. quorum hic Philippo, post Thebas superatas, ad Atheniensibus postulante, ut sibi Oratores urbis populum ad arma defensionemque concitantes dederent, apologo luporum cum ovibus amicitiam spondentium, modo canes dederent, [Note: (2) Principibus et Custodibus populi sublatis facile Res p. [Abbr.: Res publica] evertitur.] facile dissuasit: ille suis persuasit civibus, ut ne veterem magistrarum excuterent, per apologum vulpis muscis sanguinem trahentibus obsitae, quae eas excutere noluit, ne aliis adhuc impastis locum faceret [Note: (3) Veteri Magistratu iam ditato male alius sufficitur.] ex quo promptum erit intelligere, quae vis, non animum modo penetrandi, sed et persuadendi his fictionibus insit. Nec minori saepe voluptate quam efficacia sensum feriunt. Qualis illa pauperis ad Regem Neapolitanum Alphonsum censeri potest. Supp lex ille Regi accidit, atque in gravi, quam sibi cum quodam creditore suo litem esse ferebat, eius opem intercessionem que postulabat. Memorabat suo se creditori iterum iterumque abunde exsolvisse, identidem tamen importunum

exactorem redire, atque [(transcriber); sic: arque] eiusdem debiti solutionem exigere, ut sibi denique ad solvendum nihil reliquum manserit [Note: (1) Fames importuna exactrix.] Quis inquit Rex, impudens ille, crudelisque exactor est Domine, inquit pauper, meus hic venter, qui singulis diebus solutionem urget. Et mihi, excepit Rex, similis est creditor. Verum subiungit pauper, habes unde illi abunde solvas, mihi desunt omnia. Delectatus Rex hominis oratione atque ingenio, liberali a se munere recreatum dimisit, Nimirum apta et elegans necessitatis in figurata imagine expositio, hanc gratiam oratori fecerat. Habet praeterea hoc fabularum genus facultatem rem velut oculis subiciendi singularem. Ita Menenius Agrippa ut Liv. hist. l. 2. fabula de humanis membris adversus otiosum ac prodigum ventrem conspitantibus, ne quod subsidio esset [Note: (2) Plebs a nobilitate licet otiosa, conservatur.] clarissime exposuit stultum plebis consilium, ab otiosa licet nobilitate secedentis, atque in urbem ab Aventino retraxit. Ita quoque Galliarum olim Regi Comano ut Iustin. l. 43. non nemo Procerum suasit apologo canis. Massiliam, cui urbi condendae Rex pater locum dederat, finitimis populis exitio futuram. Canem ferebat, aliquando partu gravidum locum a pastore precario obtinuisse in quo pareret, quo obtento iterato petiisse, ut sibi educare eodem in loco catulos liceret: ac postremum adultis catulis, fultam domestico praesido proprietatem loci sibi vendicasse, [Note: (3) Nimium indulgendo imbelli hosti multi denique opprimuntur.] non aliter Massilienses, qui nunc inquilini videantur, quandoque dominos regionum futuros, quae oratio tantum valuit, ut Rex, intellectis periculis statuerit Massilienses insidiis praeoccupandos esse.

Dixi in parabola, hominibus actiones vocesque, ingenio poetae fictas adhiberi; in apologo, feris ceterisque rationis expertibus rebus, ut iccirco illae fictiones, sint rerum, quae possunt fieri, hae, earum quae nequeant: adeoque veri nullam similitudinem, uti illa, habeant, quod tamen veritatem in repraesentando, quae imaginis propria est, non imminuit modo, verum etiam illustrat, ut, cuius solius gratia, reperta sit. Quod si igitur homines cum animalibus in eadem fabula,

aut Dii ficti adeoque rationis expertes inter se, aut humana membra (ut superiori exemplo constat) componantur, ita ut omnis absit verisimilitudo, ad apologos spectabit fabula; ut qui sunt rerum verisimilitudine destitutarum. Ita illa quae de sene et filio asinum succollantium est fictio, apologis potius, quam parabolis accensenda erit, nam parabola ut historia accipi debet ab auditore, dum constet denique veritatis tantum repraesentandae causa propositam, secus quam in apologo fiat, qui in ipsa narratione, sua fictione innotescit, et tanquam imago veritatis dari agnoscitur.

Talis illa de Mercurio est fabula. Hunc enim suis elatum spaientiae ac eloquentiae donis, aliquando statuarii officinam subiisse memorant; ut quo in pretio. ante Deos ceteros, inter homines esset, intelligeret. De Iovis igitur statua, affabre elaborata, rogat, quanti fiat? centum, inquit statuarius, aureis aestimatur, quanti Mars? octoginta respondit, quanti Venus? quadraginta, ait, ita de Neptuno aliisque sciscitatus, denique simulacrum Mercurii quanti faceret? postulat. Parvi, excepit statuarius, nobis est, cetera ementibus [Note: (1) Sua aestimatione magnus, aliis sape in minimis est.] leviculus ille gratis adiicietur. Ita deceptus sua opiniove, ac confusus abiit, didicitque, nihil esse superbis despectius.

Porro, ut aliquam exemplorum copiam huius poesios figuratae amatoribus sufficiamus, praeteritis fere Aesopi apologis, ut passim obviis, notisque rariores aliquot Ex Gabria, Phaedro, Plutarcho [(transcriber); sic: Plutrarcho] , Cyrillo, (quem in manuscriptis repertum recens aetas protulit) Vincentio Belluacensi, Abstemio, Tympio, aliisque subiungimus.

CAPUT XXVI. Diversa in apologis figuratarum imaginum exempla. BELLUACENSIS ex Aesopo aliisque.

LEo cum Lupo et canibus venatum concesserat, a quibus cervus in saltu interceptus est, mox divisa in partes praeda. Leo inquit, Ego primam tollo partem,

quia Leo sum, deinde et altera pars mea est, quia fortior, denique et tertia, quia plus ceteris cucurri. Quartam porro qui tetigerit, me sentiet inimicum. [Note: (1) Qui cum potentibus opes dividit, facile amittit.] Nempe cum potentibus opes partiri, res est plena discriminis. Lege infra apologum similem.

Securi fracta, ad arbores homo oratum venit, ut concederent de ligno manubrium, quod cum obtinuisset, beneficii immemor, securi deinde ad multarum arborum excidium usus est. [Note: (2) Vires hosti in suam perniciem suppeditare.] Nempe cavendum ne hosti opem viresque suppediennus, quibus deinde adversus nos utatur. vide Bulluacensem qui ex Aesopo, aliisque hos et sequentes apologos, pene ad Cyrillum usque collegit

Apes Iov em aliquando convenere orantes, ut suis aculeis vim laedendi venenatam inderet. Indignatus Iupiter, quod mellificio natae tam digna parum genere suo postularent. Statuit, ut quoties aculeum figerent, amitterent cum aculeo vitam [Note: (3) Ultio in auctorem recidens.] Nempe ita vindicta exercenda est, ne teipsum illa opprimas.

Asinus cum vidisset catellum post blanditias et obsequia Domino exhibita liberalius pasci, occurrit et ipse, elatisque in Dominum pedibus insiliit, linguaque demulcere coepit, verum exclamante domino accurrens familia fustes ac lapides in eum congessit [Note: (4) Non cui. vis quodvis officium competit,] Nempe non cuilibet quodvis officium competit, indigni procul ab aula, et sacris amovendi.

Rana cum bovem in prato conspiceret, pari se credit magnitudine posse excellere, modo rugosam impleret pellem. Ergo inflata, interrogat natos; numquid par bovi videatur, illis negantibus, rursum intumuit, ac deinde rursum, dum, rupta denique pelle, moreretur. [Note: (5) Nimium arrogantia inflatus rumpitur.] Nempe humilis conditionis homines, ubi nova aliqua sorte plus aequo intumescunt, exitio proximi sunt.

Pater duarum filiarum alteram olitori, figulo alteram nuptui dederat, illam ubi convenisset, et quo statu res essent? Postulasset. omnia, respondit, bene cedere, pluviam se tantum pro horto a Diis exoptare. Subinde cum idem pater, apud figulum, filiam

inviseret, ac de rerum successu sciscitaretur. Omnia recte vertere, respondit, unum optare, ut serenum esse pergat, quo vasa facilius ex siccentur. Tum pater: Soror imbrem a Diis postulat, tu serenitatem, cui igitur preces meas apud Deum recte coniungam? [Note: (1) Contrariis hominum votis nec Deus quidem faciat satis.] Nempe contraria plerumque inter se pugnant hominum vota, ut nec Deus quidem omnibus satisfaceret.

Accipiter nidum Lusciniae conspicatus advolat implumes etiamnum pullos rapturus, nec tenera illorum aetate, nec parentis intergementis questibus motus. auceps igitur ubi praedatricem hanc volucrem ex stepitu observasset. adfuit, raptoremque intercepit. [Note: (2) Fraudulentus captator saepe capitur.] Nimirum qui fraudibus alios circumveniunt, non raro iisdem circumventi pereunt.

Graculus pavonum sese pennis egregie exornaverat iamque genus suum aspernatus ad pavones se contulit, ut inter pulcherrimas volucres censeretur, verum illic despectus, ac male multatus ad suos rediit, a quibus non minori indignatione reiectus est. [Note: (3) Qui alienis superbis etiam propriis excidet.] Nempe qui supra generis sui conditionem alienis sese bonis effert, etiam propriis saepe excidet.

Similis fere de Cornicula est fabula, apud Gabiniam et Horat in epist. quae aliarum avium pennis ornata et mox nudata, cornix mansit.

Lupus cum ossa devorasset, atque unum transversim mediis inhaereret faucibus; opem, magna lucri promissione orabat, quam ubi grus denique, immisso in fauces collo tulisset, ac mercedem deinde postularet. O ingratam, inquit lupus, an satis tibi non est, quo incolumis caput de meis extuleris faucibus [Note: (4) Potentes beneficium putant si cui non noceant.] Nempe potentes et improbi beneficium putant, si cui minus noceant. Ex Aesopo.

Vespertilio cum grave inter quadrupedes et aves bellum exarsisset; ad hostiles quadrupedum pattes se denique contulit. Verum Aquila subsidio avibus veniens, victoriam cum suis reportavit. Legibus demum certis pax coluit, sed vespertilio exclusus, pennisque spoliatus, nec his, nec illis gratus, latere profugus in tenebris coactus est. [Note: (5) Neutrius in bello partis utrisque plerumque expositi sunt.] Significat illos

Formica cum hieme eductum de caverna frumentum siccaret, cicada esuriens orabat, ut aliquid frumenti concederet, Cui Formica: Quid fecisti aestate? Cecini, inquit, illa. Si aestate, respondit formica, cantasti, hieme salta [Note: (1) Laborandum tempori.] Haec fabula docet, laborandum tempori et aetate iuvenili, ne cum alii abundent, ipse senex egeat. Gabrias.

Manus et pedes aliquando indignati ventri, iccirco quod otiaretur, cibum suppeditare noluerunt, verum otio pariter frui; sed denique membra corporis omnia defecere Ergo manus facti paenitentia ductae cibum offerunt. verum serius oblatas venter deinde respuit. [Note: (2) In Re p. [Abbr.: Re publica] etiam otiosae quaedam partes alendae.] docet Quasdam Reip. [Abbr.: Rei publicae] partes, alias etiam licet otiosas debere alere (ut subditos otiosum Regem) nisi totam Rem p. [Abbr.: Rem publicam] velint male intercidere. Vide suprad.

Asinus leoni quon dam ostensurus, et se animantibus ceteris terrori esse posse conscenso monte, horrendum coepit rudere, moxque vulpes leporesque conspecti fugere. Et me, inquit leo, vox illa terrere potuerat, nisi te quis esses, novissem [Note: (3) Terror verborum fortes non tangit.] Docet quosdam inani tantum verborum strepitu, non autem virtute timorem incutere.

Leo esuriens languorem fingebat, sed animantes ad visitandum aegrum cavernae succedentes devorabat. Vulpes eodem delata, ingredi noluit. Rogata causam cur nollet; Quia, inquit, vestigia intrantium quidem video, sed nulla redeuntium, [Note: (4) Potentium aulae vitandae.] docet non facile subeundas potentium aulas.

Asinus aliquando equum in via socium orabat, ut sarcinae gravissimae ex se partem susciperet [(transcriber); sic: susciperett] , quo recusante, cum denique succubuisset asinus, totum onus a domino cum asini etiam pelle in equum translatum est [Note: (5) Saepe qui parva detrectant onera, ad gravia coguntur.] Ita qui recusant saepe exile onus, coguntur denique ad graviora perferenda. Aesopus.

Leo cum rustici caulam subiisset, hic illum intercepturus clausit aditum. Igitur leo in gregem primum, deinde et armenta crudeliter grassatus, rusticum

suae iam vitae consulentem terruit, ut is proinde liberam aperiret viam fugienti. Egresso leone flens ad virum, uxor, inquit, merito tam indigna pateris, qui illum quem fugere et fugare oportebat, inclusisti [Note: (1) Hosti fugienti etiam pons sternendus] Nempe hosti potenti via etiam ad fugam aperienda est.

Hircus aestivo tempore impense sitiens, cum in praecipitium sese profundum ad hauriendum dimisisset, neque deinde in altum conniti rursum posset, opem implorabat. cui vulpes, si tantum mentis, quantum pilorum in barba habuisses, huc digressa non esses, ante quam de reditu praevidisses [Note: (2) Progrediendum non est unde regredi nequeas.] Scilicet eo progredien dum nen est, unde regredi nequeas.

Lupus captam in praerupto pascentem intuitus, ut potiri ea facilius posset, descende, inquit, pratum hic tibi pinguius longe patet. Cui rursum capra, [Note: (3) Consilum aliis libenter damus, quod nobis utile est.] Non ut me pascas, sed ut teipsum, Lupe, solicitus es.

Galli duo gallinacei atroci certamine concurrerant, alter victus sub tecto se pudoris plenus abdidit: elatus alter, tecti vertici insedit canens victoriam, quem ubi Aquila praeteriens conspexisset, ut praedam abripuit [Note: (4) Arrogans victor saepe vincitur.] Nempe arrogans victor saepe vincitur. Aesopus.

Nonnemo cum furacem intercepisset vulpem ut eam longo dolore affigeret, caudae stupas, aliaque ignium alimenta connexuit, succenditque. Ita dimissa in propinquos sese hominis segetes effudit, inflammavit que sero homine ulciscendi amentiam deflente [Note: (5) Ultio in auctorem recidens.] Nempe Vindicta saepe in auctorem redit.

Vespa aliquando cum serpente congressa, eius insedit capiti, quam cum discutere serpens non posset, caput rotae venienti subiecit [Note: (6) Ulcisci hostem se una perdendo.] Ulciscar, inquit, licet cum hoste moriendum fuerit.

Leo quidam amabat virginem, pro hac impetranda parentem adiit. Is veritus denegare, leonem monuit ut si vellet, ungues una cum dentibus deponeret, ne virginem terreret. Exarmatus igitur leo redit, sed iam parum timendus verberibus ad mortem multatus, [Note: (7) Arma non temere inter hostes deponenda.] didicit, arma non temere inter hostes deponenda.

Ursus de sua humanitate inter ceteras animantes gloriabatur; quod in mortuos nunquam saeviret. Tum Vulpes subridens, inquit, utinam mortuos potius absumeres, quam vivos [Note: (1) Crudelis humanitas parcere ut gravius noceas.] Nempe gravius nocet, qui parcit.

Mater cancros filios reprehendebat, quod oblique potius, quam recta incederent via. Tum illi, praei, o mater, ut discamus ex te recte ingredi. Quod cum frustra conata esset, videbatur, [Note: (2) Exemplo parentum soboles peccat.] Nempe Exemplo parentum peccat soboles.

Corvus ubi cygnum vidisset colore niveo omnibus gratum, ratus ex aqua ubi crebro lavaretur, hunc nitorem provenire, aquas etiam coepit incolere, ubi destitutus suo pastu, vitam prius quam colorem amisit. [Note: (3) Imitari quae neque as vel omnia non omnibus conveniunt] Nimirum omnia non conveniunt omnibus.

Equiso avenam equo subductam vendebat, interea ut comptum haberet equum, sedulo indies comebat, fricabatque. Sed equus ad curatorem versus, si me pulchrum vis, avenam potius adhibe, quam pectinem [Note: (4) Ieiunus venter blanditiis non pascitur.] Videlicet ieiunus venter blanditiis non pascitur.

Inter mures felesque bellum exarserat, quo mures plerumque victi succumbebant, igitur, consilio inito, suasum, ut murium duces cornua sibi aptarent. Factum: ventum in praelium rursus, ubi cum superati mures terga verterent, suasque cavernas subirent, cornuti antris exclusi, primi omnium praeda fuere [Note: (5) Supra vires nil audendum] Nempe qui supra vires audet, succumbit.

Graculus cum aquilam vidisset, agno rapto, evolasse, aemulatione facinoris ductus arietem impetiit: verum implicitus villis haesit, et rustico praeda fuit, qui praecisis eam alis domum ad filias detulit. Rogantibusque, quaenam avis esset? Respondit, sibi videtur aquila esse, mihi verius graculus. [Note: (6) Altiora viribus non esse tentanda.] Nempe altiora te, ne tentaveris.

Perdix capta vitam deprecabatur, pollicita se plures alias perdices venatione capturam. Tum venator. Iccirco dignior es morte, quia consanguineis insidiari cupis. [Note: (7) Proditio, non proditor amatur.] Nempe raro proditor, licet ipsa proditio, amatur.

Lupus captam ovem latibulo intulerat, supervenit leo, et depositam praedam sustulit, lupus id a longe observans, querensque: meum, inquit, iniuste abstulisti. Leo subridens. Nimirum, inquit, tibi iuste ab amico donatum fuerat [Note: (1) Male parta male dilabuntur.] Nempe male parta, male dilabuntur.

Pica humano sermone edocta vini pretium enuntiare: cum aucto denique ob difficultatem annonae pretio solita proclamatione uteretur, ab oenopola indignante in fimetum eiecta est: ubi cum porcum in mediis sordibus volutatum conspiceret: an tu, rogat, vinum quoque proclamasti? [Note: (2) Servien dum tepori ut bene De mino servias.] Videlicet Tempori serviendum, et in aulis Regum, quod placeat, loquendum, nisi eici, atque ad porcos redire cupias.

Mulus a Vulpe interrogatus, cuius originis esset: respondit, se Dei creaturam esse. Vulpes hoc , inquit, scio, at quibus parentibus es natus? Tum puduit fateri patrem asinum esse; et memor, mattem in aula regia fuisse educatam: Affinis, inquit sum equi vectoris suae regiae maiestatis, [Note: (3) Generis nonnullos magis pudet quam] Nempe generis multos pudet, scelerum non pudet.

Vulpes famelica, ut corvum fame laborantem captaret, se mortuam ac velut cadaver in terram prosternit. Verum non usque adeo vitalem animam intra viscera continere potuit, ut ne corvo aliquid fraudis suboleret. Cumque iccirco de fraude facta expostularet [Note: (4) Fur furi fidem non habet.] Fur, inquit vulpes, furi fidem non habet. Cyrillus antiquus autor in manuscripto hac aetate repertus, de quo Cornel a lapide, et alii, nos 30. sequentes apologos ex eo selegimus.

Porcus aliquando bovem post sumptum iam cibum ruminare iterata masticatione comperit. Et quin inquit a sumpto quiescis cibo, nec devorata recoquis? Quia, respondit, bos tecum inter impura et lege prohibita censeri nolo [Note: (5) Saepe ruminata altius haerent.] Nimirum quae mente saepius ruminaveris, altius insident. Cyrillus.

Equus asino exprobrabat, quod divisa ungula sub onere tardius incederet. At tu inquit asinus, solidam

progrederis citius, sed saepius offendis [Note: (1) Praecipitantia offendit.] Nempe prudens festinat lente. Cyrill.

Corvus ut famenti in morbo vulpi consuleret, gallinas adiit, suadere conatus vulpem deposita feritate, monasticam mansuetamque vitam delegisse, iamque secure adiri posse, persuasisset curiosis credulisque, nisi interveniens gallus, O simplices exclamasset, an corvum vulpemque credetis fallaciam, naturamque exuisse. Cavere nisi incaute perniciem vestram ametis. Ita detinuit servavitque, sua credulitate et aliena perfidia [(transcriber); sic: pefidia] perituras. [Note: (2) Nimia credulitas saepe fallitur.] Nempe Fide, sed cui vide.

Lupus ut solutum a iugo bovem, ad solitudinem, otiumque suis insidiis opportunum traheret. Quin, inquit, maiori libertate solutus abis, teque quiescendo pascendoque oblectas? Cui ille, haec tua sit vita, mihi in labore maior quies, ac securitas sese offert [Note: (3) Labor corporis quies animi.] Scilicet vis animo quiescere, et a multis te periculis securum subducere, ama laborem. Cyrill.

Cum longo satis labore corvus pauca fari didisset, ranae loquacitatem audiens. Unde, inquit, soror, haec tibi loquendi copia? Natura, inquit, rana, pro cauda mihi linguam disertam elargita est. Tu vero, (rana vicissim interrogat) unde de improviso eloquens factus? Arte, respondit corvus, et labore, hinc etiam carius mihi sermo constet, parcius illo, cautiusque utor: Tu multa sed imperite blateras [Note: (4) Sapiens minus loquax.] Nimirum sapiens verba bis ad limam, antequam semel ad linguam adhibet, et prius quam loquatur, digna loqui discit. Cirill.

Asinus leonem mirabatur solo contuitu luporum gregem in fugam agere, quem vix magnis ipse clamoribus terruerat. Cui Leo. Ne mirere, nam sola virtus conspecta plus valet, quam clamosae inanesque voces. [Note: (5) Res magis quam verba movent.] Nimirum verba inania parum movebunt, ubi actio, virtusque non respondent.

Vulpes leoni sociata, cum aliquando obvium despexisset musculum, leone illum salutante, evenit, ut

uterque deinde in laqueos venatorum incideret. Mus igitur humanitatis a leone sibi praestitae memor adfuit, arrosoque illum laqueo in libertatem vindicavit, Vulpe in vinculis frustra adblandiente. [Note: (1) Etiam minimus hostis aut amicus non est negligendus etc.] Cui musculus Nesciebas, inquit, superba rebus etiam minimis suam inesse virtutem, neque nos quantumvis parvos aspernandos. Cyrill.

Aer tumefactus aliquando terram aspernabatur, tanquam punctum obscurum abiectumque sub pedibus calcantium. Cui Terra. Mea ego in humilitate quietem possideo, hominesque ac brutas animantes varia frugum metallorumque copia delecto et alo, cum tu elatus inflatusque inquietis semper ventis, tempestatibusque obnoxius turberis [Note: (2) Demissionis maior fructus superbia sterilis.] Nempe demissionis magnus est fructus, superbia sterilis et inquieta. Cyrill.

Formica aestatis tempore acquisitis recens alis aera petebat, ac philomelae se, apibusque sociam, similemque gaudebat. Verum hieme ingruente pluvia, ac tempestate appetita, tum fame urgente, cavernam revisura ab aliis excluditur. Cui formicae ceterae responderunt. Nullum illic alatum genus incolere, neque ad fructum alios admitti, quam qui fructum collegerint [Note: (3) Qui aliena et se maiora aggreditur, propriis merito excidit.] Ita aliena et magna petens, propriis etiam, parvisque non immerito excidit. Cyrill.

Canna arundinea, inter cannas melleas oriens, has ridebat, seleque efferebat, quod anno uno plus incrementi accepisset, quam illae duobus; sed tu, respondent sine fructu atque intus stulte intumescis. [Note: (4) Demissionis fructus maior] Melior est fructuosa exilitas, quam infrugifera elatio, nec aliis uti lis et sibi noxia, cum omni ventorum iniuriae exponatur. Cyril.

Vulpes aliquando gallum cantantem audiit, simulque cognitionem siderum, rerumque futurarum in illo mirifice extulit, ac cantanti velut applausura coexsiliit, denique ut amicum, ad osculum deferendum postulavit, cui dum se credulus inclinaret gallus, captus a vulpe interiit, [Note: (5) Laus saepe aliena nimium credulos praecipitat.] Aliena nempe simulatione et laude propria saepe decipimur. Cyril.

iactabundus ostentabat, rogatus vero ab avibus ceteris, ut volatu praeiret, vano in terris conatu haesit, reliquis evolantibus. Tunc ad illum corvus, ubi inquit, frater struthio nunc alae istae tuae, numquid otiosum tantum sunt pondus? [Note: (1) Frustra ornatus qui nil prodest. vel Quod es videaris esse.] Frustra videri cupis, quod non es, et iactitas, quod inutile est, Cyrill.

Spina floribus pulchre exornata ad ficum versa. Ubi, quaerit, sunt flores tui? cui ficus, ubi sunt, o spina fructus tui! non dedit natura fructus, respondit spina. Tum ficus, nec mihi illa flores dedit. Verum cum flos derivetur in fructum, satiusne existimas sine flore fructum producere, quam fructu privatam florere? [Note: (2) Melius est utilem esse quam tantum videri.] Nimirum melius est utilem et frugiferum esse quam tantum videri. Cyril.

Simia laeta, sereno caelo, onagrum reperit in solitudine tristem deiectaque humi facie prostratum: causam sciscitata, intellexit nimiam caeli lucem oculis caliginem, animoque maerorem affundere Tum illa. Merito haec pateris, si solis lucem omnibus gratam ferre non possis. [Note: (3) Invidia excaecat.] Nimirum Invidus, alterius rebus marcescit opimis. Cyril.

Laetabatur lutum, quod columbam niveam pulchramque infecisset sordibus. Tum illa. Nisi tu in te foedum impurumque esses, me non inficeres. Verum ego fonte lavabor, eroque, quae fui, candida: tu lutum sordidum manebis [Note: (4) Non infamans alios nisi infames ipse.] Videlicet non infamant deturpantque alios, nisi infames ipsi turpesque. Cyril.

Corvus aliquan do ex vulpe artem ditescendi scire cupiebat, ut ad maiores opes perveniret. Respondit vulpes, hanc artem in tribus consistere vitiis, et uno tormento, videlicet in cupiditate insatiabili, inquieta rapacitate et continua illiberalitate, tum denique in timore perpetuo amittendi quod acquisitum est. Qua instructione corvus acquiescens maluit victum sibi providere in dies singulos, quam non necessaria cumulare [Note: (5) Ditescere sine vitiis et poena rarum est.] Cyril.

Talpa aliquando apud naturam querebatur, quod sibi oculos negasset, cum tamen basilisco tribuisset, quibus alios interficeret. Tum illa. Nescis misera

caecam te esse oportere, quae sub terra degis, ubi nullus oculorum usus [Note: (1) Avari et terreni sunt caeci.] Nimirum avarorum exemplum talpa est, quorum animi terrae immersi excaecantur. Cyril.

Iuvenis simia erat, de cauda sibi negata dolens, quam natura tam liberaliter vulpi impendisset. hanc ut vulpes erudiret, experientiae causa peregrinatum duxit. Occurrit primum elephas, sed edentulus; qui cum amissorum dentium causam rogaretur, illos se abicere licet pretiosos, dixit, ut venatorum manus subterfugeret. Occurrit et hyaena, verum caeca, oculos sibi a gemmarum cupidis erutos asserebat. Castor obvius naturam mutilarat, ne praeda aliis fieret. Pavo denique sine cauda repertus, hanc sibi ab avidis tantae pulchritudinis ablatam questus est. Tum simia. Iam enim vero intelligo, naturam multa largiri quae nos in insidias et pericula coniciant. [Note: (2) Honoris et opes nos magnis periculis obiciunt.] Malo igitur sine cauda pauper et ruta, quam cum tanto periculo caudata haberi. Cyril.

Macilenta Vulpes in pingue sese penuarium, per angustum insinuarat aditum, ut curaret cuticulam, quam ut mustela conspexit, rogassetque cuius beneficio subintrasset. Maciei, inquit vulpes. Quid hic actura es quaerit. pingui hanc pabulo macilentiam, inquit,, curabo, sed qua via, refert mustela, iam pinguior redibis vide ne de pelle pericliteris. Quo expenso rectius, vulpes coepit viam mature relegere, nec tanti voluit pinguedinem emere [Note: (3) Carnis cura multos perdit five Gula noxia est.] Nimirum multi dum carni nutriendae student, male intereunt. Cyril.

Simia ut ornatior esset, tergumque informe tegeret histrionem, quem vario in habitu spectarat, pro veste commodanda adiit quam ille obtulit, modo sibi in scena famularetur, accepit conditionem. Verum deinde saepius nudata propalam ad verbera aut ludibria, doluit sua se cupiditate in hanc servitutem venditam [Note: (4) Libertatem exiguo pretio vendere stultum est.] Nimirum stultorum est libertatem pro exiguo pretio et lucro vendere. Cyril.

Aranea nonnumquam suae insidens ad captionem telae, risit apem vago labore oberrantem per prata floresque,

Et quam stultum, inquit, pro stilla roris tanto circumvolare opere. Quanto stolidius, respondet apis, pro foetida musca te eviscerari, ac saepe irrita exspectatione deludi [Note: (1) Honestius ex labore quam rapina vivitur.] Nempe ex rapinis vivere avaros turpe, et fallax: Et fructu operis laboriosos, certum honestumque est. Cyril.

Cucurbita iuxta palmam ortu subito intumescens ex vetusta iam arbore sciscitatur, quanto tempore adoleverit? Cumque illa centum sese annos natam diceret. elata, gratias, inquit, naturae habeo, quae centum me diebus ad hanc magnitudinem educavit. Cui palma. Misera es, nam cito te perituram auguror, quae cito accrevisti [Note: (2) Nihil subito a natura aut arte laborat um in honore aut fortuna, diuturnum.] Nihil enim subitum diuturnum, ubi subito opes affluunt, brevi relabuntur. Cyril.

Vagus rapaxque lupus, cum bovem post toleratum iugum, gramine se tenui alentem cerneret; o te miserum exclamat, cui praeter gravissimae servitutis iugum, tam victus tenuis est: ego si parens natura vires dedisset, praeter libertatem laute etiam pascerer, et vel aselli carnes aversarer. [Note: (3) Tenuis victus iure partus, quam lautus cum iniuria, melior.] Cui bos respondit. Malo inter labores iure vesci foeno, quam inter otium hae dis iniuria. Cyril.

Sanguisuga postquam humano aegrotantis se implesset sanguine, verum noxio, coepit et ipsa morbo lethali contristari. Tum formica praeterambulans, granumque ad cavernam trahens cum a scribente causam mali intellexisset [Note: (4) Gula perdit.] Malo, inquit, labore meo parce, quam alieno ex sanguine profuse vivere; nam ex alieno immodice vivere, multis lethale fuit. Cyril.

Aranea vermem sericum aliquando reprehendit: quod se evisceraret in usum aliorum, sine ullo suo emolumento. Ego, inquit, utilius meum in usum, venationemque muscarum laboro: tu allis tantum nata videris. Cui serici pater respondit. an nescis bonum omne diffusivum sui, ad aliorum transire utilitatem? [Note: (5) Bonum sui diffusivum vel labor Reip. [Abbr.: Rei publicae] impensus laudabilis est.] quisquis sibi tantum natus est, orbi inutilis est. Aliis apes laborant, bovesque, aliis vellera oves gerunt, poma arbores, vilis est, qui sibi tantum servit. Cyril.

effusos humores attraheret, tellus queri coepit, quod auferret, quae paulo ante dedisset. Cui aer respondit, iccirco dedisse se, ut reciperet; hoc, excepit tellus, illiberalis animi est: nam omne donum convenit esse gratuitum [Note: (1) Dona gratuita esse convenit.] Cyril.

Danubium in se exundantem Oceanus aliquando interrogabat: quando illo suo influxu cessaturus esset. [Note: (2) Liberalitati nunquam satis.] Tum, inquit, effundere desinam, cum tu recipere. nam ut cupiditati nihil est satis, ita nec liberalitati. Cyril.

Gravida vipera foetum, morsu per viscera matris via aperta egredientem, ita affata dicitur. Ergone ingrati vitam, quam dedi, matri nascendo adimitis! Cui proles, cur igitur delectata conceptione ventris caeco nos carcere inclusisti? lux nocis debetur, hanc quaerimus. Tum mater, quod in me audetis malum refundetur. Mare ex vobis in conceptu praemorso capite voluptatem luent, feminae pari mecum clade occident [Note: (3) Quod tibi non vis, ne feceris aleri, vel Parentibus ingratus ingratos experietur liberos.] Nempe quod tibi nolis fieri, alteri ne feceris. Cyr.

Canis ubi gravius a Domino vapulans lamentaretur, accessit lupus: Et quid, inquit, hominem amas, a quo post labores, vigiliasque etiam verbera devorare cogeris. Tum canis, si bona de manu amici profecta accipio, cur non etiam quandoque mala? dignus amico non est, qui ad quamvis offensam resilit. [Note: (4) Non deserendas amicus, qui aliquando offendit.] Cyril.

Ficulnea sine flore infructus protrusa. cum iuxta se vidisset lilium rosasque eleganti florum specie atque odore vernantia: quorsum, inquit, floris illa amoenitas, quae sine fructu in vobis est? Cui rosa, liliumque respondit. An nescis te flore omni destitui, dum fructum paris: nobis idem ipse flos fructus est, cuius fragrantia non homines modo, sed et ipsae etiam ferae, praesertim unicornes, delectantur: [Note: (5) Virginitas flos cum fructu. Coniugium fructus sine flore.] Nimirum Virginitas flori similis, non absque fructu est; coniugium fructus, sed absque flore est. Cyril.

Vipera aliquando Phoenicem solitarium mirata de thalami socia inquirebat. Cui Phoenix, solus ego in meo sum genere, et solus mihi sufficio. [Note: (6) Virginitas solitaria beati??? fecundo coniugie.] O vita misera, exclamat vipera, quae et gustu et fructu coniugii

posteritate destituitur. Contra Phoenix Tui vero misereor, qui aut concipiendo, aut pariundo interis, ingrata adversum te posteritate. Ego sic morior, ut ex funere superstes pro omni posteritate me ipsum substituam, vitamque, quam tu in alios transfundis ingratos, mihi liberaliter reddam. Cyrillus.

Senex mortem venientem orabat, ut sibi tantillum temporis ne denegaret; quo testamentum conderet. Cui Mors. Toties a me admonitus, cur non condidisti? Nunquam te, senex inquit, vidi hactenus. An non vidisti, respondit, cum aequales, iuvenes etiam, puerosque e conspectu tollerem? nonne admonui, quando oculi hebescere, auditus minui, ceterique sensus ac corpus ipsum coepit deficere? [Note: (1) Indies mortis admonemur.] Abstemius.

Aves de pluribus Regibus eligendis consultabant, quod sola Aquila minus sufficere tantae multitudini regendae videretur. Sed cornix intercessit, deterruitque. Causam rogata, Plures, inquit, difficilius sacci quam unus impleri poterit. [Note: (2) Ubi multi imperant, multi rapiunt.] Nempe Reges multi, multis inhiant subditorum bonis. Abstemius.

Agricola Iovi questus quod pecora ipsi segetes passim depascerentur. Lupum iis, inquit Iupiter, dabo, qui compescat evagantes. Verum lupus ubi denique rustico complures oves sustulisset, Iupiter rursum imploratus venatores constituit, qui lupos caperent. [Note: (3) Nemo si ne adversario vivit] Ita nihil immoderatum diu sine poena est. Abstem.

Mulier quaedam viro defuncto ad nuptias transire alteras cupiebat, hominum tamen irrisionem verita, anceps haerebat. Cum mater, ut timorem disiceret, suasit, ut, quem habebat, asinum viridi colore tingeret, sicque per urbem dimitteret. Traxit hoc spectaculum primis diebus aliquam multos, verum denique hic concursus admiratioque hominum desiit [Note: (4) Hominum fama, nisi in vitio diuturno nen est.] Idem, commater inquit, de te futurum putes. Aliquot diebus fabula vulgi eris, denique conticescent. Abstemius.

Vir uxori merulas dabat igne excoquendas. Et hos inquit mihi turdos coque. Erras, inquit illa, sunt merulae.

Tum vir, ego vero turdos esse assero, neganti rursum uxori inflexit verbera, dum conticesceret. Recurrente post annum eodem die. Haec, inquit ad maritum mulier, illa dies qua ob maledictas merulas superiori [(transcriber); sic: susuperiori] abs te anno vapulabam. Adhuc negas, perversissima, turdos fuisse, simulque repetiit verbera Ita revoluto tempore, muliereque saepius eadem recinente, et verbera quoque, a viro iterata tulit. [Note: (1) Debilioris ingenii pertinaces opinione.] Abst.

Non absimilis illa fabula de muliere contendente cum viro pratum non esse demessum, sed tonsum, quam cum in aquas vir denique praecipitem egisset, iamque vox undis interciperetur, illa levata adhuc manu, digitisque in forfrcem aptatis viro illusit, ne victa videretur. [Note: (2) Stultum cum fortioribus contendere.] Nempe illa docet fabula, stultum esse contendere cum fortio ribus, haec muliebris pertinaciae egregium exemplar proponit.

Asinus pluribus annis inoffenso pede domino sub oneribus servierat, semel via salebrosa gravi sarcina pressus, offendensque concidit, mox duris verberibus multatus. O ingratum exclamat herum, qui nec unicam quidem offensam pro tot officiis praestitis ignoscit. [Note: (3) Potentes post multa beneficia ad unam sape iniuriam implaca biles.] Nempe potentes tam facile multa beneficia, accipiunt, quam difficile vel unam donant iniuriam. Abstem.

Aquila in ceterarum avium comitio, postulabat aliquas ceterarum filias formosiores pedisequarum in aula loco. Mox bubo; Regina, inquit, meas accipe. Tum Aquila, qua forma filias possides? qua sum ego, respondit bubo. [Note: (4) Suum cuique pulchrum, quia quisque sibi potior est.] Quae res ceteras aves in risum effusissimum solvit. Nempe cuique suum pulchrum est, quia sibi quisque placet in cetoris. Abstem.

Vir quidam decrepitum parentem domo ad Xenodochium reiecerat, hic a filio orabat, duo saltem lintea, ex partis a se opibus patri submitteret. Exoratus per unam de suis prolibus ad avum deferenda lintea destinat. Puer ad patris ingenium natus, alterum de linteis retinuit. Increpitus a parente redux et cur servasset alterum? rogatus custodivi, inquit, illud, ut tibi aliquando in Xenodochio agenti mitterem. [Note: (5) Exemplo duci, vel Impius pietatem non meretur.] Nempe

Lupus esuriens hystricem ambiebat, sed caute hirsutum formidabat. Igitur verbis eum humanis adiit, suasitque ne pacis tempore inutile telorum pondus corpore traheret, cum alii sagittarii extra praelium sagittas deponerent. Cui hystrix. Adversus lupum semper praeliandi tempus esse. [Note: (1) Adversus hostem fraudulentum semper munitum esse convenit.] Nempe adversus hostem fraudulentum semper munitum esse convenit. Abstem.

Vulpes a rustico ob gallinas captas intercepta [(transcriber); sic: intercercepta] , cum rustico pro libertate omnem fidem promitteret. Dimitterem inquit ille, nisi mortuae, quam vivae fidem inesse maiorem crederem. [Note: (2) Hostis capti blandiriis non fidendum.] Hosti blandienti non fidendum. Abstem.

Servus cum asini circumagendi taedio duceretur, ex alta rupe praecipitem egit, mentitus domino, casu decidisse. Is vero coactus asini deinde onus perferre. Tum denique animadvertit, suo de flagitio merito plecti. [Note: (3) Fortuna scelere ambita exitu infelix.] Nempe quisquis fortunam scelere ambit, excidet. Abstem.

Mures comitio indicto consultabant, qua arte felis insidias possent subterfugere. Fuit in ceteris, qui suaderet, ut ex collo felis tintinnabulum suspenderetur, ita facile detegendas insidias. Itum ab omnibus in hanc sententiam velut sapientissimam. Verum. nonnemo aetate grandior: quis, rogat, e vobis, tintinnabulum appendet? Quod cum ordine subterfugerent; [Note: (4) Consilium in arduis facilius damus, quam exequimur] Intellectum fuit, aliud esse consilium dari, aliud exequi. Abstem.

Porcum oves criminabantur, quod ingratus domino viveret, cum lautissime haberetur, se vero lanam, lac, agnosque refundere alteri. Post mortem; inquit porcus, gratiam luculentiorem referam. [Note: (5) Multi divitum aliis, nisi mortui, non prosunt.] Nempe tales multi ex divitibus, qui nis mortui aliis non prosunt. Abstem.

Bos nondum cornutus, a Iove cornua, ne inermis esset, orabat, auditus deinde cum se cornibus ad servitutem et iugum, ante sine cornibus liber, rapi sentiret,

voti sero paenitebat [Note: (1) Non convenit nos petita a superis semper obtinere.] Nempe illa tantum a Deo petenda, quae ipse nobis profutura intelligit. Abstem.

Mulus aureo freno phalerisque insignem conspicatus equum, sortem suam querebatur, cum ipse sub male dolatis clitellis servire cogeretur. Verum ubi multis vulneribus saucium ex praelio equum vix animam trahere conspiceret. Melior inquit mea sub clitellis servitus, quam tam pretiosa discrimina. [Note: (2) Potentibus splendida pericula stulte invidentur.] Nempe non invidendum potentibus, quia cum magnis opibus magna subeunt pericula. Abstem.

Vulpes gallinam ovis incubantem reperit, quae deprecari vitam coepit, pullos quos exclusura erat, offerens. [Note: (3) Paucae opes certae pro incertis non deserendae.] Tum vulpes: stulta sim, si praedam tam certam pro incerta deseram. Abstem.

Vitulus cum asino in eodem pascentes prato hostilem sentiebat advenire exercitum. Tum vitulus, hemfrater, fugiamus. Cui asinus, tu fugias; nam meae vitae nihil metuo. clitellis vero me etiam amici onerant. [Note: (4) Tenuis fortuna securos facit] Abstem.

Lupus piscis diu in amne dominatus, multorumque piscium clade saginatus dum ceteram piscium plebem, amnemque angustum, velut exilem nimium, despiceret, ad mare, ubi latius dominaretur, contendit??? verum illic a Delphino appetitus aegre rursum per sui ostium amnis tutus evasit, [Note: (5) Supra fortunam nihil appetendum.] didicitque supra vires, fortunamque nostram nihil appetendum. Abstem.

Testudo humi lente repens orbis semel ex alto spectandi cupida, aquilam, ut selevaret, exorarat. Illa ubi in aera sustulisset, denique ceu satis spectatum, in rupem dimisit, ubi confracta volucri praeda fuit, digno ambitionis praemio, [Note: (6) Ambitio multos tollit, ut obruat.] Nempe multi tolluntur in altum, ut lapsu graviore ruant. Abstem.

Bubulcus stabulum ingressus boves laetitia exsultantes vidit. causam sciscitatus laetitiae: intellexit, somniasse illos, se hodie ad pascua deducendos. Tum bubulcus. Nolite, inquit credere. Nam ego contra somniavi vos araturos, hominum autem somnia veriora sunt, quam brutorum. [Note: (7) Vanae multorum spes somnium sunt] Nempe mortalium spes plerumque sunt somnia. Abstem.

Asinum brevi moriturum ex morbo fama vulgaverat. Aderant. invisendi in morbo gratia, lupi, canesque, quibus ab aselli filio sciscitantibus, ut se pater haberet? per rimam is respondit. Melius quam vos optetis. [Note: (1) Aegros multi spe praedae invisunt.] Nimirum multi spe praedae aegrotantes invisunt. Abstem.

Ursus laesus ab una ape totum alveare indignans laceravit, disiecitque, tum sua clade apes universae commotae, ursum pene aculeis confecere. Qui ingemiscens dixit, [Note: (2) Impatientia et ultio mali levioris malum saepe grave peperit.] quanto satius erat exiguam perferre iniuriam, quam afflictionem tantam! Abstem.

Vir lapidibus graviter appetitus, laesusque, cum denique rogaretur, qui lapides maxime doluissent? Respondit, ab amico, ut rebar, iacti, licet me non attigerint [Note: (3) Amici iniuria gravius sentitur.] Abstem.

Ita ovis a custode cane laesa balabat, a lupo post correpta conticuit. Causam sciscitantibus, inquit, quod domesticus me laederet, gravius doluit, quam quod inimicus. Abstem.

Insanus quidam urbes peragrans, venalem se ferre sapientiam asserebat. Cuidam vero, oblato argenteo, eam petenti, colaphum incussit, tradito dein longiori filo, tanto, inquit, imposterum spatio, quanto hoc filum extenditur, a stultis absis, et sapientior eris! [Note: (4) Stultos vitandos.] Abstem.

Carduelem puer suavibus largisque in cavea cibis aluerat, illa tamen opportune evasit, frustra ad reditum puero provocante, ac interrogante, cur tam laute habita redire ad delicias nollet? respondit, ut meo potius me arbitratu, quam tuo pascam [Note: (5) Libertas gratior opibus.] Nempe libertas opibus dulcior est. Abstem.

Leo cum ceteris animantibus adversus volucres pugnaturus erat, quem ursus interrogabat, quid timidis leporibus, et ignavis asinis in bello facturus esset? Illis inquit, pro tabellionibus ob celeritatem; his pro tubicinibus, ob elatam vocem, usurus sum. [Note: (6) Nihil tam contemptum quo prudens uti nequeat.] Nempe nihil tam vile cuius a prudente usus non reperiatur. Abstem

circinantem; ingentesque edentem streperam voce clamores, exterrita haesit, cui turdus, ne trepida, inquit, soror, tantos pugnae apparatus minasque in exiguum murem, aut in pullum gallinae effundet. Cavendum nobis ab accipitre, cuius prius ungues quam vocem sentimus, [Note: (1) Tacitus hostis magis quam verbosus metuendus.] Nempe verbosi minacesque adversarii minus plerumque tacitis pertimescendi sunt. Abstem.

Ficedula cum in loco deserto apud turdum labruscis, et baccis silvestribus victitantem excepta esset: hortata eum est, ut relicta tam sterili habitatione secum ad fertiles vites, ficusque diverteret. Paruit, laute etiam supra votum habita. Verum dum circumspiceret, aliasque aves laqueis, alias visco linisque alias implicitas cerneret, relegit iter, maluitque parce, quam periculose vivere. [Note: (2) Paucae et tutae opes magnis seu intutis praestant.] Abstem.

Asinus porco eiusdem villae dominique plurimum invidebat, quod is otiosus tam laute indies curaretur, cum inter labores gravissimos vix paleis ipse, tribulisque animam aleret. Verum ubi contubernalem suum denique ad lanienam rapi videret, [Note: (3) Lauta vita, dura plerumque morte clauditur, et contra.] mutata sententia, iam satius inquit, video asinum est, quam porcum agere. Abstem.

Rusticus quidam gravi liti implicitus, cum frustra saepius aditum apud Iurisperitum tentasset, ut patronum causae haberet, denique haedo pingui oneratus adfuit, quem cum ad ostium balantem percepissent, subito ad domum et dominum aditus patuit. [Note: (4) Plenis manibus Patronos causarum invenies.] Recessurus igitur rusticus non domino, sed haedo de benevolentia conciliata gratias habuit. Abstem.

Pastor ut caprarum gregem adversus lupum animaret, longa oratione hortatus est, ne quid metuerent, plures esse numero, omnibusque plus virium, quam uni inesse lupo, praesertim cum armatae cornibus contra inermem incedant lupum. Erectae hac laude nunquam se lupo cessuras promittunt, verum ubi deinde in conspectum is venisset, in subitam effusae fugam abiere, pastore frustra cohibente. [Note: (5) Timidus animus nihil audet egregium.] Nempe meticulosus animus nihil audet egregium, nullaque ducis o ratione ad constantiam induratur. Abstem.

Aranea in hirundinem excandescens, quod muscas captande, suum sibi cibum praeriperet; quare in foribus ubi hirundini transitus, ad avem intercipiendam, telam contexuit. Hirundo vero incaute transiens et telam et araneam secum in aera abripuit. Tum aranea iam peritura, heu dolor exclamat! quam stulte meis viribus maiora aggressa sum [Note: (1) Ultio in fortiores, auctorem ferit.] Ita nempe perii, dum me fortiorem perdere volui. Abstem.

Culex ut hiberno tempore a fame ac frigore se tueretur, ad apum concessit alveare, petiitque admitti, pollicitus artem musicam sese inibi iuniores apes edocturam. Sed nonnulla apum respondit. Malo aliam proles mea artem discat, qua se in famis ac frigoris necessitate tueri possit, [Note: (2) Optima ars qua suos cultores alit, vanae catera.] Optima ars est quae cultores tuto alit. Ita musicus hic exclusus est. Abstem.

Accipitres aliquando inimici inter se acerrima contentione decertabant, columbae pacis studio, legatis eo submissis, dissidentium odia composuere. Sed illi amicitia inita, ut erant ingenio inquieto, ceteras aves ac maxime columbas infestis odiis, rapinisque dilacerarunt. [Note: (3) Mali, nocentiores sunt amici, quam hostes.] Tum Columbae, quanto nobis utilior illorum discordia, quam concordia exstitit? Abstem.

Opilio lupi catulum ruri ceperat, quem domi inter canes alebat, ut cum iis mansuesceret. Sed hic more suo gregem invadere et lacerare solitus, canes ad eandem societatem traxit. Quare a pastore occisus, canibus in mala consuetudine persistentibus. Merito inquit pastor haec fero, qui canibus lupum male sociavi. [Note: (4) Unus Malus plures facilius probos pervertet, quam convertetur.] Nempe facilius unus malus probos complures, quam probi multi unum malum suis moribus imbuent. Abstem.

Arbores procerae, erectaeque uno succreverant loco, quae humilem iuxta, nodosamque deridebant arborem. aedificaturus tum forte loci dominus omnes exscindi iubet, relicta una illa deformi. [Note: (5) Formosis forma saepe exitium.] Tum secum illa, quam bene me turpem natura genuit, cum formosis tanta immineant pericula! Abstem.

Similis apologus, de pinguibus caponibus macilentos irridentibus, quorum illi deinde, qui reliquis illudebant,

ad lanienam postulati [Note: (1) Opes cum periculo sunt.] Nempe egestas rerum copia, plerumque est tutior. Abstem.

Lupus senio confectus, postquam fame pressus a suis frustra opem rogasset, silvam maestus adiit, ubi casu in bovis demortui cadaver incidit, quo dum fruitur, adfuere vultures, corvi et cornices, qui in amicitiam admitti se rogarent. Tum lupus: En quem proprii nuper filii negligebant; hunc alienigenae modo amicum expetunt, non mihi sane, at bovi hunc honorem exhibent. [Note: (2) Ollares amici.] Nimirum ollares sunt amici. Absten.

Aper nonnumquam cum asino certamen laetus inibat, quod se, meliorem dentibus, victorem fore confideret. Verum asinus verso velut ad fugam tergo, ferratis calceis aprum ex improviso prostravit. Ut hic intermortuis vocibus quereretur, nesciisse se asinum in tergo arma ferre. [Note: (3) Hosti terga vertenti nondum fidendum.] Nimirum hosti etiam terga vertenti nondum credendum. Abstem.

Mulier quaedam nucem viae propinquam, sed multis verberibus laceram praeteriit. Et o te stultam, inquit, quae toties verberibus appetita, copiosius etiam fructus refundis Cui nux respondit. Ignorare paroemiam mihi videris:

Nux, asinus, mulier, crebro sine verbere, cessant. [Note: (4) Sine verberibus aliqui fructum negane]

Venatorem ad silvam coriarius sequebatur, atque avidus pellis ursinae, hanc a venatore emit Qui ut satis faceret, cognitam ursi fossam adiit, canibusque immissis exegit. Ursus a venatore appetitus declinato ictu illum aggressus prostravit, qui gnarus feram in cadavera nihil saevire, compressa intra anima, mortem simulat. Ursus exploraturus, admotis ad caput naribus, an viveret? denique abiit delusus? Coriarius, qui ex arbore rem spectarat, accurrit, rogatque quid fera in aurem dixerit? [Note: (5) Spes saepe fallit, vel Nondum possessa, ne vendas.] Cui venator. Monuit ne posthac ursi pellem venderem, antequam cepissem. Nempe incerta pro certis habere, fallax est. Abstem.

Vulpes in agro resupina se mortuam simulabat, ut aves, velut ad cadaver advolantes, captaret. Supervenit canis, eamque mordicus invasit dentibus. Tum se delusam advertens. Digna, inquit, fraudibus meis sum

Et merito capior, dum sic alios captavi. [Note: (1) Fraude sua delusus.] Nempe insidias qui facit, saepe patitur. Abstem.

Porcellus, ingenti lamentatione, parentum mortem prosequebatur Verum cum lectis testamenti tabulis, magnum glandis acervum atque aliquot farinae modios reliquos intelligeret, conticuit, Rogatus, ut quid cessaret a lacrimis? Farina, inquit, et glandes os mihi concluserunt. [Note: (2) Magna hereditas brevis luctus.] Nempe amplae haereditates facile luctum filiorum consolantur

Columba cum a pica rogaretur, quid eam induceret, ut eodem semper loco nidificaret, ubi toties pulli auferrentur? Simplicitas respondit [Note: (3) Simplex malum pati quam inferre mavult.] Nempe simplices decipi malunt, quam decipere. Abstem.

Erinacius, hieme adventante, cum vipera egit, ut in suam se cavernam admitteret, quo admisso, cum contractus primum erinacius denique plus loci occuparet, nec quiete accumberet, viperam graviter laesit, quae cum aculeis sauciaretur, ut excederet, orabat. Tum erinacius: hinc facessat, qui manere non porest [Note: (4) Non facile admittendus hospes, quem eicere nequeas] Ita exclusa vipera didicit non facile admittendum hospitem, quem eicere nequeas. Ali erinacium divertisse ad leporem fingunt, pari eventu Abstem.

Vir atque uxor bigami, haec quidem maritum defunctum; ille uxorem praehabitam vicissim ad opprobrium mutuum praedicabant. Evenit ut pauper mesae assidentibus superveniret. Tum ut erat in mensa pinguis capo, hunc dimidiatum uxor egenti porrigit. In gratiam, inquit, prioris mariti, accipe. Vir ut talionem redderet, alteram partem arripit. Et hanc, ait, in memoriam uxoris defunctae. Sic dum alter alteri nocere cupit, esurire cogitur. [Note: (5) Aliorum lite et damno fruitur alius vel laedendo laedi.] Nempe stulte irritatur, qui pari te potest vindicta premere. Abstem.

Aquila cuniculi catulos in praedam suis pullis auferebat, matris cuniculi intercedentis preces minasque deridens. Hinc cuniculus arborem, cui nidus impendebat, radicitus suffodit, quae deinde impulsu ventorum deiecta, aquilinos simul pullos egit praecipites. [Note: (6) Hostem licet imbecillem noli contenere.] Nempe hostem, quamvis imbecillem, noli prorsus contemnere. Nam, et muscae sua bilis inest. Abstem.

Rusticus Cererem exoraverat, ut triticum deinde sine spicis nasceretur, ne metentium, triturantiumque manus laederet, verum ubi deinde ab ovibus passim carptum vidit. [Note: (1) Parva commoditas saepe magna fert incommoda.] Tum rusticus, quam stultas preces fudi, qui parvae commoditatis gratia ingentia commoda amisi. Abstem.

Luscinia aliquando ab accipitre deprehensa, inter ungues vitam deprecabatur. Tum accipiter, quid dabis, ut hinc te dimittam incolumem? suavissimo, inquit, cantu aures tibi demulcebo, sed accipiter, ventrem inquit, demulceri cupiam, [Note: (2) Venter aures non habet.] hic vero aures non habet. Abstem.

Lupus ut securus ovibus pasceretur, personam mutavit, et ovina se pelle induit, ita dum inter gregem latens damna inferret ingentia, Pastor ovem tam noxiam suspendio necavit. Mirantibus vicinis, quod in ovem ita animadvertisset [Note: (3) Multi specie recti plus nocent.] Pellis quidem; inquit ille, ovem, sed opera lupum ostendebant. Abstemius.

Lepus a Leone Doctor inter animantes promoveri cupiebat. Leo examinis atque experimenti gratia, illum sequi ad silvas iubet, ubi venatione instituta aper cum vulpe a venatoribus exagitabantur, aper cum fisus viribus sese opposuisset, tandem telis plagisque impeditus succubuit, vulpes periculum omne fuga declinavit, et latebris septa, facile se insequentium oculis manibusque subduxit. Praeter opinionem haec leoni evenere, qui apro iam ante victoriam tacite ominatus fuerat, ut quem viribus facile superaturum crederet. Lepus contra hoc eventu laetus ad conterritum Leonem versus. [Note: (4) Melior prudentia timida quam fortitudo inconsulta.] An non melior est, inquit, prudentia timida, quam fortitudo inconsulta? Quocirca Lepus, hac tam opportuna sententia dignus est habitus, qui in Doctorum numero censeretur.

Luna quondam a matre togam postulabat. Qui vero dare possum illa respondit, siquidem omni die mutaris, nunc cornuto, nunc orbe semipleno, nunc rursum integro? [Note: (5) Inconstanti nihil diu placet aut convenit.] Significat homini vano et inconstanti

Cyrus Ionibus pacem certis conditionibus oblatam, postquam semel repudiassent, deinde negavit, hoc usus apologo: Tibicinem quondam ad pisces alliciendos suaviter tibia concinuisse. Verum nullo apparente, sagena deinde in mare immissa, multos eosque palpitantes attraxisse, dixisseque sero iam ac frustra saltatis, qui me continente id noluistis. [Note: (1) Multi nil nisi coacti agunt.] Significat multos non flecti, aut sapere, lenitate provocatos, sed tantum coactos. Herod. l. 1.

Noctua aliquando cicadam orabat, ut interdiu cantu temperaret, qui somnum sibi everteret, verum precibus semper irritis. Igitur dissimulato dolore, vocem eius laudat, et post cantum ad nectar Palladium sibi a Minerva oblatum, invitat, cicada ubi advenisset, insidiis circumventa, periit. [Note: (2) Neminem laedat, qui laedi non vult.] Significat caritatis rationem habendam, nec temere laedendos alios, si absque discrimine cupias vivere. Phaedrus

In eadem arbore nidum collocaverat superne aquila, inferne ad radicem aper cubile, in medio felis educabat catulos, haec fraude primum aggressa aquilam, perniciem illi sibique ab apro parari asserit, ut qui post suffoslam et ruituram arborem, utriusque prolem avide exspectet Mox eadem felis clam aprum convenit, atque aquilam ex frondibus advigilare fingit, ut prodeuntes foetus, raptim aggrediatur, sibique ac suis pullis in cibum expendat. Ita nec aquila suos ausa deserere natos, nec aper, unde factum, ut inedia utrisque pereuntibus, suis deinde felis catulis lautum apparatum ex eorum carnibus instrueret. [Note: (3) Inimicitia inter amicos utrorumque calumniis structa] Ita vafer insidiator aut calumniator in proximos saepe maledice, ob propriem emolumentum grassatur. Idem.

Asinum in prato custodiebat timidus senex, qui hostium clamore territus asino suasit, ut se fuga subduceret. Tum asinus. An putas geminas mihi elitellas imposituros hostes? Cumque negaret senex. Ergo inquit asinus, si unas ferre debeam, quid refere illis, an tibi feram? [Note: (4) Multi curant, non cui domino, sed quo commodo serviant.] Nempe nil interest pauperis,

Rusticus quidam anserem nactus qui indies aureum ipsi ovum pareret, cumque ipse morae impatiens, totum intus auro refertum crederet, mactavit, verum inani repetro utero. [Note: (1) Qui multis saepe inhiant, multis excidunt.] O me stultum, exclamavit; qui cum ambirem omnia, omnia amisi!

Musca cum calvo homini insultaret, gauderetque, quod frustrato is saepius ictu seipsum feriret. Calvus ait, saepius deludor, et me ferio, sed ubi te semel feriam, cades. [Note: (2) Temere extremum subitur periculum.] Docet temere certamen frequentandum non esse cum fortioribus.

Rusticus suem, quod segetes invasisset, una aure multavit, redeuntem altera, denique ad furta recurrentem, mactatam suspendit, ex qua dum coquus cor sustulisset, herusque illud indignans quereret, [Note: (3) Plexum non torrigis stulti est.] an, inquit, existimas cor habuisse, quae toties plexa nondum sapuit?

Leo, lupus, ac vulpes simul venatum concesserant, Bove capto, divisoque tripartitim, primam sibi partem honoris et praerogativae gratia vendicabat leo, alteram quoque impensi prae reliquis laboris, viriumque causa. Sed lupus indignari coepit, atque ex aequo dividi postulabat; cui impactis in caput unguibus, ingenti vulnere illud cruentavit. Tum vulpes rogata a leone; cui adiudicaret partem alteram? Totum, inquit, tibi ex merito bovem deberi censeo. Quis te, subiunxit leo, ita loqui docuit? Tui, respondit, pedes, et lupi caput. [Note: (4) Timor poenae Divisio iniqua.] Nempe cum imparibus praedae societatem infelici plerumque exitu iungit inferior.

Simia ex natis cariorem aute se in ulnis ferebat, minus carum in dorsum reiecerat, sed inter discrimina cum natum ex ulnis fugiens reiceret, alter vel invitae in dorso pependit, et servatus denique solus matris amplexus meruit. [Note: (5) Neglectos saepe liberos servamus, perdimus tener e amatos.] Ita saepe neglecti, denique feruntur. Avienus.

Asinus cum voce, se leoni parem crederet, pellem forte leonis reperit, qua indutus, leonis personam circumferebat, turbatis passim in rure agrestibus, armentisque

sed ubi illum rusticus ex aure agnitum deprehendisset, misere verberibus multatum [(transcriber); sic: mulctatum] sub clitellas remisit. [Note: (1) Quod es, esse velis vel Persona imperite ficta.] Avienus.

Rustica suo indignata, ob fletum immoderatum, puero, nisi taceret, comminata est, escam se illum lupo daturam. Forte lupus inaudierat iurantis vocem, ac, spe alitus, prae foribus dudum haesit, sed denique mora et fame coactus discedere, domi lupae questus est mulieris fallaciam, [Note: (2) Matris in filios ira placabilis.] quae irrisit stolidum, quod mulieri fidem habuisset. Avienus.

Caprea in fonte suam speculata imaginem, tenues carpebat pedes, amplis vero gaudebat cornibus. Deinde leone ipsam insequente, cum cornua et oneri et impedimento inter silvas videret, pedes sibi prae cornibus utiliores intellexit. [Note: (3) Saepe noxia [(transcriber); sic: uoxia] nobis praehabemus utilibus.] Nempe iuvant saepe maxime, quae minimi pendimus. Gabrias.

Ranae, quod intellegerent folem nuptias celebraturum, magnopere exsultabant. Verum quaedam sapientior. Nos miseras, inquit, hisce nuptiis! si enim unius radios solis ferre saepe vix possumus, cum genuerit filios, quomodo plurium feremus? [Note: (4) Incendio saepe delectamur, quamvis noxiis, vel Unum facilius tyrannum quam plures toleramus.] Nempe iis saepe gaudemus, quae nobis sunt noxia Gabrias.

Lepores cum se ubique peti, tanquam imbelles, cernerent, desperatione victi sese submergere statuerant, cumque iccirco lacum accessissent, fanasque fugientes conspicerent. Et nos, inquit nonnemo, aliis timendi sumus, adeoque desperationis consilium in audaciam versum est [Note: (5) Timeri Possunt, qui timent, vel Successus animos facit.] Nempe non facile desperandum, cum timeri possint, qui timent. Aesopus.

Quercus a ventis lacerata calamos iuxta arundinesque mirabatur, quod illaesae adversus tantam ventorum vim persisterent. Cui illae; nos ventis servimus et opportune cedimus. [Note: (6) Cedendum fortiori, ne cadas.] Nempe cedendum fortioribus, ne cadas. Avienus.

Pastor caprae suae cornua baculo impacto fregerat, ac subinde capram orabat; ne domino hanc iniuriam quereretur. Tum illa, etiamsi tacuero, loquetur cornu. [Note: (7) Manifestam iniuriam tegere difficile est.] Nempe difficile est manifestum scelus obtegere.

Puer flens ad puteum considebat, fure accedente, ac causam doloris rogante, vas aureum, inquit puer, mihi in aquas delapsum ploro. Tum ille auri avidus, vestesque exutus in puteum se dimisit: nec mora, raptis puer vestibus illudit improbo, qui aurum frustra sectatus, vestes etiam perdidit, digna nimiae cupiditatis poena. [Note: (1) Aliena sectatus merito proprias excidet.] Qui enim sectatur aliena, merito etiam amittit propria. Avienus.

Sol et Eurus ventus, ubi hominem superbe palliatum observassent, certamen ineunt, uter suo ingenio, prius homini pallium detraheret. Eurus igitur insolenti flatu insurgere, ac quaqua versum disicere chlamydem coepit. Verum tanto viator arctius sese pallio implicabat. Sol deinde suas agere partes, radiosque sensim acriores affundere incipit, ut homo calore perfusus denique explicare se ac liberare chlamyde sit visus. [Note: (2) Lenitate magis, quam vi et severitate corrigendi homines.] Significat violento impetu saepe mala non corrigi, quae leni castigatione corriguntur. Ita Petrus Damianus lib. 1. Ep. 16. et Avienus.

Tres tauri in solitudine unanimes vivebant, frustra iccirco a leone impetiti, quate egit ut inimicitiis pugnisque inter se congrederentur, tunc seorsum adortus singulos facile superavit. [Note: (3) Fortior hostis insidiis inter se committendus est.] Aphthonius.

Vulpes leaenae quondam obiecit, quod illa uno partu non nisi unum profundat. Respondit, unum quidem, sed leonem parere, [Note: (4) Virtus, non numerus spectandus.] Significat non tam numerum et multitudinem, quam virtutem attendendam.

Voluptas quondam et Dolor lite mutua exarsisse feruntur, Iove ad hanc causam delecto iudice, qui cum non posset dissidentes componere, nexu illos indissolubili copulavit. [Note: (5) Dolor voluptari nexus.] Ita voluptas quaesita dolorem trahit consequentem; dolor contra voluptatem.

Quidam in ponte amnis vectigal a defectuosis transeuntibus exigebat, ea lege, ut pro vitiis ac morbis singulis, singulos num mos penderent, scabiosus ubi advenisset, recusavit pro scabie nummum pendere. Ergo portitor pignoris loco pileum abstrahit, cum alterum in calvo vertice alopeciae vitium apparer, ac pro eodem iubetur solvere. Etiamnum restitit, ut proinde

in terram actus tertio, herniae vitio laborare videretur, Ergo, inquit portitor, iam ternos nummos exigo, illosque coactus est pendere, qui unum principio recusabat. [Note: (1) Pro parvo delicto poenam detrectans, graviora saepe luit.] Significat excusatione plerumque vitia, damnumque accrescere, et propalari, non minui et obtegi.

Femina coniugem profuse flebat tumulo indivulsa, hanc sitibundus eques reo ad furcam custodiendo relictus convenit, atque ex fonte proximo potum orat, simulque lacrimantem solatur, verbis ad amorem captandum opportunis. Et vero admisit illa non modo solacium, sed et novi hospitis amorem. Quo ille detentus, cum interea fur de patibulo sublatus esset, rediit querens, dolensque miles de amisso fure. Illa vicissim solacium consiliumque suadet, ut defunctum maritum furis in locum ad furcam surroget, [Note: (2) Mulierum pro defunctis maritis facile siccantur lacrimae, vel Mulierum affectus inconstans.] quo accepto, peractoque consilio, ostendit mulier, quam facile siccentur pro defunctis coniugibus fusae lacrimae, novo licet flagitio extergendae. Petronius Arbiter.

Luna sub nomine Titanis orbi dominari cupiens, subsidium reliquorum siderum sibi comparavit; verum a sole cum sideribus victa, ad perpetuas tenebras damnata, didicit supra vires nihil aggrediendum. [Note: (3) Supra vires nihil affectandum.]

Observavit aliquando vulpes rusticum in curru gallinas ad urbem deferentem, itaque cum lupo consilium init, de fallendo rustico, lupumque, opportunitate capta, equum iubet in vadere. Illa igitur in via, qua rusticus ferebatur, ceu mortua, decumbit; ut proinde rusticus illam arreptam in currum, velut optatam sibi praedam deiceret. Sed haec gallinis propinqua, iis captis sese subducit, quam dum insequitur rusticus, lupus equum in curru adoritur, prosternitque. [Note: (4) Qui aliena rapit, saepe amittit propria.] Miser auriga dum utrique subvenire nititur, utrumque amittit.

Herus quidam servum domi alebat, ingenio tardum, quem iccirco regem stultorum per contemptum nuncupabat. Indignatus denique servus, Utinam, inquit, rex essem stultorum! latissimum in orbe tenerem imperium, tuque mihi etiam servires. [Note: (5) Stultorum plena sunt omnia.] Nempe stultorum plena sunt omnia.

Mulier simplicem nacta maritum, illum, abiens, pullis custodiendis praefecerat, verum quod milvus unum sustulisset, verberibus egregie multatum [(transcriber); sic: mulctatum] , iterato praefecit. Tum is, colligatis ad filum omnibus, cautius providere statuit, ita miluus rediens uno sublato reliquos post se traxit. Quo viso desperabundus homo, de morte sibi irroganda, ante reditum uxoris, cogitabat. Igitur vasculum, in quo bene conditae ficus (quas uxor venenatas finxerat) ut maritum absterreret, totum exhausit. Uxore reduce, iamque verbera intentante: parce, inquit: nam subito moriturus sum, totum enim vasculum toxicat um exhausi: [Note: (1) Stultitiam frustra verberibus corrigimus. vel, perdis. quod custodi stulto committis.] Tum vero mulier risu soluta, intellexit se frustra verberibus stultitiae mederi.

Vulpes gallum, arbori insidentem, salutat; et numquid decretum pacis, inter feras conclusae, acceperit? interrogat. Gallo negante Ita asserit vulpes, omnino res habet, depone metum omnem, atque huc nos conveni. Tum gallus, collo erecto, malum, inquit, quidnam illic conspicio? hercle, canes duo raptim ad nos contendunt Mox vulpes conterrita, fugam circumspectare, atque etiam ingredi Quonam abis, gallus exclamat, numquid decreta nobis pax est? Dubito, ait vulpes, an canes de illa intellexerint [Note: (2) Dolus dolo delusus, vel Fraudulento non fidendum.] Ita dolus pari dolo illusus est. Nimirum.

Lupus, vulpes, et asinus in iudicium adducti, ut, de admissis sceleribus examinati, poenas darent. Lupus quidem fassus est, pinguem abs se devotatam esse suem, sed non immerito, quod suculas domi famelicas macilentasque, sine lacte, destituisset, comedisse deinde et suculas miseratione ductum, ut eas miseriis et inedia toleranda liberaret. Vulpes subinde gallum se gallinaceum sustulisse, confessa est, eo quod immodica garrulitate et cantu quiescentium somnos interturbarit. Visa est Iudici aequa factorum excusatio. Asinus subinde iussus crimina exponere, cum fateretur ex servi sese calceis furtim stramina in pastum decerpsisse, grave hoc omnibus facinus visum est,

quod invito domino rem tantam ausus fuerit, subductisque straminibus pedes servi laeserit, atque in via retardarit, ut iccirco iter, atque opera hero debita, exsoluta non fuerit. [Note: (1) Magni fures saepe minores plectunt vel Humilium error plerumque capitalis, magnorum venia dignus iudicatur.] Quocirca lupo et vulpi ad poenam datus, morte delictum expiavit, misere ab iis devoratus. Nimirum.

Senex cum filio adolescente ad nundinas frequentes ante se agebant asinum, risi ab obviis, quod asino otioso neuter insideret. Conscendit igitur prior senex: indignati mox obvii, quod puer, post tergum senis cursu fatigaretur. Igitur iuveni descendens senex locum fecit, rursum obvii factum reprehendunt, quod nitatur senex stipite, adolescens asino haereat Ergo uterque asino sedit, nec vitant tamen reprehensionem: nam, miserum, forte obvii, exclamant asinum, qui utrumque ferre cogitur! Quare certi experiri omnia, asinum humeris ipsi suis tollunt, atque ita insistunt viae Occurrentes ad tam novum spectaculum risu soluti, alibi, inquiunt homines ab asinis portantur, hic ab hominibus asini. Senex denique indignatus, quod arte nulla devitare calumniantium linguas posset, in praeterlabentem fluvium asinum praecipitem egit. [Note: (2) Nemo omnibus sagis facit, vel Nihil tam rectum, quod Momus non carpat.] Nempe, Quot hominum capita, tot sententiae. Nec Iupiter quidem omnibus placuit, qui publicum amat, censuram quamlibet ferat necesse est.

Habes studiose lector, copiam aliquam cum delectu a me suppeditatam, carum fictionum, quae apologice tibi veritatem, velut in imagine figurata exhibent. Licet omnes eius generis non sint, ut apte satis penicillo exponi et adumbrari queant. Cum tamen pleraeque omnes aliqua naturae propria affectione ac similitudine [(transcriber); sic: similitndine] , ad imaginem stylo, aut calamo formandam, idonea fundentur, adhiberi non immerito poterunt: eae praesertim, quae vulgo notiores, ut illa de asino Isidis, eiusque apud Demosthenem umbra; de cane umbram praedae in aqua maiorem captante; vulpe

corvum, rapta ex ore praeda onustum, ad cantum invitante etc. quales aliquot apud Alciatum reperies apologos, ut infra patebit lib. seq. Reperi et quendam Arnoldum Freitagium in Mythologia ethica non imperite has fictiones emblematis exponentem. Pauca delibabo, ut argumento simul et exemplo aliis esse possint.

Equum oneribus succumbentem verberibusque iccirco male tractatum exhibet, qui de iniuria Domini merito queratur. Quod schema gravissimis tributorum oneribus succumbentibus applicat. [Note: (1) Qui subditos tributis nimium onerant opprimunt.] subscripto illo Pharaonis decreto

Asinum quoque proponit, leoni ad galli cantum fugato, instantem, quod se gallum voce ac corpore superare, adeoque facilius leonem propulsaturum crederet, sed a converso leone discerptus. [Note: (2) Non omnia possumus omnes, vel Ne litiges cum potente.]

Simium exhibet prolem frequenti arctoque nimis complexu suffocantem, subscribit. [Note: (3) Nimio amore Mater sobolem perdit.] ex

Equus leoni medicinam offerenti posterioribus pedibus (quibus se dolere fingebat) excuti cerebrum [Note: (4) Dolus dolo delusus.] etc. Ita dolus maiori saepe dolo eluditur.

Arundo fraxino, ventis lacerae, suadet cedendum, [Note: (5) Cedendo vincitur.] subscribitur.

Serpens in cudem dentibus aggressa, illa nil laesa dentes perdidit. [Note: (6) Laedendo laedi,] subscribitur

Bubulcus, cum precibus apud Idolum suum pro inopia sublevanda, nihil ageret, fracto ex indignatione simulacro, in ventre thesaurum reperit. [Note: (7) Nonnumquam indignatio vincit.] Nempe extorto etiam beneficio aliquando gaudendum.

Testudo, cum nimium fiso pedibus lepore de celeritate contendit, ac negligente dormient eque lepore,

continuato noctu diuque labore, prior metam attigit: [Note: (1) Sedulitas plus impetu potest.]

Gallus neglecto in sterquilinio adamante, grana legit, ut credebat pretiosiora. [Note: (2) Frustra opes quibus uti nequeas.]

Bos ad stivam, feliciorem in pascuis vitulam praedicat, [Note: (3) Nemo ante finem beatus.] hanc vero arae cernens admotam, fortem suam praefert. Nempe felicitatem exitus probat.

Qua vero ratione apologi emblematis serviant, infra de imaginum materia pressius aliquanto expendemus.

Liber III. Res imaginibus excultae et ornatae.

CAPUT XXVII. De vexillis et eorum figuratis imaginibus.

IN vexillis usitata iam pridem accepimus symbolica insignia admilitares ordines discernendos, per quae suam quoque nationes singulae, aut vexillationes magnanimitatem similemve profiteri virtutem sunt visae. Certe horum usum ad gentem retro Israeliticam non pauci reducunt. Celebrantur ut Villalp. in Ezech, t. 2. p. z. l. 5. c. 29. Prado Bonf. Corn. vexilla Iudae, Rubem, Dan et Ephraim; nam hae tribus mediae dignissimaeque ceterarum, singula castrorum latera obtinebant. Colores vexillorum ex gemmis Rationalis deducunt, in quibus singularum tribuum nomina pectori Pontificio appensa legebantur, adeoque vexillum Iudae viride faciunt; ut cuius nomen viridi smaragdo insculptum; Rubeni puniceum esse volunt, ad Sardii gemmae similitudinem: Dan vero ad Iaspidis speciem candido puniceoque colore permixtum: Ephraim denique, ad Chrysolithi imaginem, aureum. Neque desunt emblemata quibus vexilla exornent. Iudae leonem tribuunt ex Iacobi morituri vaticinio. Ruben hominis iconem assignant, ut qui caput gentis ac stirpis esset; quamquam a patre ob incestum exauctoratum, adiiciuntque mandragoras, quas matri puer de agro obtulerat. Ephraim bovis figuram adscribunt, quia Iosephus ex obesis bobus septem totidemque extenuatis sequentium annorum copiam ac deinde sterilitatem collegerat, quo factum, ut et Aegyptii Deum suum Apim (quem Iosephum existimant) bovis specie coluerint. Denique aquilam colubrum unguibus complexam, Dan obtinuit, ex Iacobi parentis verbis, meminit et Iosephus. lib. ant. 12. cap. 5. literarum quondam a Rege Lacedaemoniorum obsignatarum hac icone,

quibus ad Pontificem Iudaeorum datis, amicum se ac consanguineum profitetur. Quae si non fallunt, constat mysteriorum, et symbolicae virtutis gratis suam cuique tributam imaginem, de qua re consule S. Scripturae Interpretes in c. 49. Genesis. Et 2. Numer.

Et Romanis sua vexilla, figurataeque imagines fuere. Primo illa quidem signis tantum ex instituto constabant, ut Alexan. l. 4 c. 2. ut cum foeni manipulos praelongae illigatos hastae praeferrent, unde manipulares dicti milites Aucto mox imperio ingenioque militari, aquilae, lupi, minotauri, equi, et apri seu porci simulacra exercitibus praelata sunt, ita tamen ut pugnaturis sola aquila praeiret, reliquis quatuor signis ante Praetorium defixis. Illa enim Iovem adversus Titanas, inde Cretenses, demum Troianos atque Aeneam in Latio, postea Romanos in bellis usus memorant. Quae quidem animalia a labore ac vicendi superandique certa consuetudine romanis placuisse nemo ambigat. Lupa Martios lactavit iuvenes Romulum Remumque Equus bello: Aper pugnae natus: ut suggerendae virtutis aptiora vix reperias symbola. De Minotauro Vegetius, l. 3. c. 6. inquit, Tutissimum in expeditionibus creditur, facienda nesciri; ob hoc veteres Minotauri signum in legionibus habuerunt; [Note: (1) Ducis consilia occultanda.] ut quem admodum ille in intimo et secretissimo labyrintho abditus perbibetur, ita Ducis consilium semper esset occultum. De aquila Iosephus inquit, haec avium valentissima, victoriaeque habens omen, erat vexillum legionum et conflabatur ex auro, aut ex argento. Neque enim primo tempore, penicillo ac caloribus adumbratae, verum ex metallo effictae imagines, atque in perticas erectae praeferebantur, cuius quidem inferius hastile acutum erat, ut terrae infixum, ubi opus, subsisteret, ut Alexand. ibid. Consuetumque signat non nisi auspiciis captatis vellere, quae si deinde facili ductu evellerentur, leviaque translatu forent, indubiae victoriae omen credebatur, secus ubi difficulter sequerentur. Inter pugnandum in media locabantur acie, quique ea praecederent antesignani dicebantur.

Turpissimum deseruisse signa erat, ut proinde in medias nonnunquam hostium turmas proiecta, Romano

incitamenta fuerint, per medias acies ad signorum defensionem penetrandi, ut Caesar li. 4 belli gal. ac si omnem in iis fortunam virtutemque sitam haberent. Illud non omiserim, quod notavit Lipsius, de mib. Rom. l. 4. dial. 5. pro manipulo foeni, deinde usurpatam super vexillum manum serto coronotam, tanquam sibi manu parandam victoriam designarent, nec nisi pugnandi cororam sperarent. quod si allusione etiam ad manipuli vocem, ex Lipsii sententia, factum fuerit, apparet per manipulum strenuas manus designatas, quae hostem se velut foenum constricturas ominarentur. Verum hoc denique, uti et ceteris animalium signis e castrorum disciplina eliminatis, sola aquila C. Mario adversus Cimbros pugnanti, tanquam ceteris auspicatior, placuit. ut Alex. et Plin l. 13. c 3. quam milites ea religione colebant; ut, festis diebus, unguentis, velut propitii Numinis simulacrum, perpluerent, demulcerentque. Quamquam postea ad distinctionem legionum, non modo Caesarum, Consulum, Ducumve nomina; sed aliae etiam effigies usurpatae fuerint. Unde Dio, de Crasso adversus Parthos pugnante, agens: Vexillum, ait, quod dam ex magnis illis, quae velorum similia sunt, et quae puniceas literas inscriptas habent, ad notitiam exercitus et summi eius Imperatoris, in flumen ex ponte inversum decidisse. Et Alexander loco cit. Draconis efficti imaginem adhibitam refert, de quibus Claudianus. In nuptiis Honor.

Hinc Draconarii milites nomen accepere. Quod signum, uti ad terrorem hostibus ingerendum, proponitur; ita ad memoriam egregii facinoriis Iulius Caesar, ut Alexan. supra. olim quintae legioni elephantum concessit; quod illa, contra Iubam Regem elephantis instructum bellatoribus, insigni virtute triumphasset. Sed et Augustus. ut Isid. l. 17. inter peditum signa pilam, sive sphaeram terestrem, constituisse dicitur, qua terrarum orbem Romanis militibus pervium subiectumque testaretur.

Recentia non tangam vexillorum emblemata, sed nonnulla veterum a Romanis diversorum exempla, quae

adicio [(transcriber); sic: cio] . Persis nonnumquam solis simulacrum; nonnumquam et sacer ignis; plerumque tamen aquila patentibus explicata alis in bello placuit.

Germani effigies olim, lucis silvarum subductas efferebant: quibus tamen post superatum Varum aquilasque Romanorum geminas (tertia enim reperta non est) obtentas, ad recordationem victoriae invictis gentibus extortae, aquilae eaedem placuere, magno omine, Imperii aliquando ad Germanos transferendi. Quamquam, Tacito asserente, de morib. Germ. Germanis ante etiam symbolicae animalium figurae neglectae in vexillis praeliisque non fuerint. Hinc ait,

Hic vexillorum usus a Christianis postremo occupatus, excultusque, non in bello tantum, sed sacris etiam ceremoniis locum reperit. Et de Constantino quidem Imperatore legimus, apud Soz. l. 5. illi, post profanas Martis aquilas, sacrum in bello Crucis signum placuisse, superis formam titulumque monstrantibus. Siquidem ubi ad versus Maxentium Tyrannum ad pontem milvium pugnaturus esset, non sine formidine amittendae victoriae, ad caelum conversus; ut numinis, etiam gentilis, opem imploraret, crucem inter nubes auream observavit iuxta quam stellis haec epigraphe exarata legebatur.

, quo animatus spectaculo, Maxentium aggressus, proprio incogitantem dolo oppressit; cum is ponte milvio dolose succiso, ut hostem falleret, denique facti immemor per eundem se recepturus, interierit, adeoque Constantinus Cruci deinde inter militaria vexilla primum dederit locum, felicissimis eam auspiciis, non ad victoriam modo, sed et fidem orthodoxam securus. Quae deinde vexilla Iulianus apostata revocare ad

imagines antiquas gentium conatus, in popularibus vexillis Iovem pingi iussit, caelitus sibi cononam purpuramque, Imperii symbola, exhibentem. Martem denique et Mercurium in se respicientes, et velut oculo attestantes, ut Sozomenus, l. 5. c. 17. memorat; quod, et eloquio, et bellan di industria valeat. Haec autem, et quaecumque ad paganismi persuasionem facerent, symbolicis imaginibus admiscebat; ut sub dirorum animos a Christo traduceret. Sed restituit Crucem vexillis iterum Arcadius, ut Prosper. p 3. promis. 34. de Martyr. alio divinitus portento provocatus: nam cum adversus Persas in bellum contenderet, sparsae in multorum vestibus aereae cruces victoriae argumentum fuere, quocirca et nummis aureis Crucis effigies impressa, ut animis eius insideret memoria.

Saxonibus laudabilior olim etiam vexillorum mutandi ratio, quam Iuliano fuit. Illis enim cum familiaris imago equi nigri ante baptismum esset, ut Cranzius l 2. Sax. c. 4. placuit Carolo Mag. postquam ex tenebris errorum veritatis lucem aspexissent, pullo equino atro subrogare candidum. Unde intelliges suam etiam coloribus vim esse symbolicam. Servius l. 3. Aeneid. in princip. Neque enim abs re fuit quod Romanis olim equitibus caeruleum vexillum tributum est, cum pedites roseum possiderent, quod tamen, nescio, an Cartarius sit assecutus, cum. apud Ricciar. in tit. vexil. asserit: equites planos sibi aequalesque campos deposcere, qualis sit oceanus cerulaeus, malim enim per caeruleum colorem Iovi proprium, et per sanguineum Marti, haec sibi Numina Romanos ad bellum propitia conciliare voluisse. Quo facit illa quoque in monumentis Mediomatricum hodie Metensium observata historia: ut Gregor. Tholos. de Rep. l. 6. c. 17. huc enim ubi Metium Iulius Caesar cum parte copiarum, ad obsidendam urbem, destinasset: isque deditionis, et recipiendorum in urbem Caesaris insignium admoneret, Respondisse, feruntur; non alia sese admittere decrevisse insignia, quam albi et nigri, id est, vitae et mortis, symbola: quod constitutum apud se haberent, aut mori, aut vincere. Sed insignia haec quidem obtinuere; verum Metium victorem atque (aeternae memoriae causa) eius nomen urbs deinde Metae dicta, accipere coacta est. Porro inter colores albus

plerumque; bene ominatus habitus est. Mart. Chromerus l. 2. de reb. Pol. Ita alba Aquila, ex passis alis coronata Polonorum insigne est, a Lecho regni primo auctore natum, qui sedem urbis regni quaesiturus anno Domini 550. sexto a Varta flumine miliario, inter paludes nidum Aquilarum reperit; ubi excitato oppido illi nomen a nido, vernaculo sermone, Genesno, fecit; aquilasque ad vexilla transtulit, furvo colore in album translato Ita dum Fridericus I. Imperator. Wladislao Bohemiae Regi eius nominis II. gratiam honoremque, ob navatam contra Mediolanenses egregiam operam, ut Dubrav l. 12. decrevisset rependere; pro nigra, quam in vexillis praeferebant, aquila, fulvum leonem, ceu perpetuum fortitudinis argumentum, usurpare iussit; sed ubi pictoris ingenio Leo in vexillo exhiberetur, contracta inter femora cauda, quod timoris est signum, Bohemi de cauda sciscitantur, atque aquilam reposcunt. Tum Caesar in risum solutus; ut magis emineret leonis species, album illum, binisque in altum porrectis caudis conspicuum, in vexillo rubro, adumbrari iussit, qua Bohemi delectati, quod praecipuum in cauda robur leo circumferat, etiamnum utuntur, tanquam pristinae virtutis testimonio, albo etiam inusitato leonibus colore uti maluere, ut feliciter usurpatae fortitudinis imaginem circumferrent. vide infra de insignibus.

CAPUT XXVIII. De clipeis, eorumque notis typicis figuratis.

NOn in vexillis tantum militum cohortes, verum et armis, scutis praesertim clipeisque, hasce virtutum noras symbolicas, optimus quisque fortissimusque olim bellator ostentabat. Hinc Virgilius de Aventino Herculis filio:

argumenta proponebat. neque vero cuilibet olim ignavo haec virtutum symbola usurpare licuit. unde illis, qui nulla re praeclare gesta eminerent, albae tantum parmae atque ab omni nudae symbolo concedebantur, ut idem Poeta de nonnemine:

Quae vero militiae egregia laude excellerent, his clypeus suis imaginibus insignis offerebatur, quod caelitus olim, vel inventum, vel probatum ex Pausania in Messen. constat; siquidem Aristomenes Messenius, dum Lacedaemonios victor in sequitur, amisit clypeum, quem frustra quaesitum Apollinis Delphici monitu iussus est ex Trophonii antro, Labadeae propinquo repetere. Inventum ad aras gratitudinis ergo Delphis suspendit, in quo aquila passis alis victoriae argumentum illustris eminebat.

Nec modo imagines pugnantium; sed etiam symbolicas exhibitas constat. Etenim Agamemnon, in bello Troiano, caput leonis, ceu terrorem suis viribus incussurus hosti, ut Pausan. l. 5. cum hac in scriptione circumtulit,
[Gap desc: Greek words]
. Amphiaras, ut Pindarus in odis, in expeditione Thebana pictum in clypeo Draconem gessit; Capaneus hydram: Polynices Sphingem. Ulyssem Delphinis imagine usum memorant: Hippomedontem, Typhone fumos ore exhalante, Perseum Medusae capite serpentibus crinito, unde nata suffixi capitis Gorgonici fabula. Alcibiadi cupidinis effigies, fulmen complexa, placuit, Cadmo Draco, O siri di et Clearcho Tyranno aquila aurea, Antiocho Regi leo cum caduceo familiaris erat, quo pacem simul atque arma hosti deferebat. Vide Plutar. locis diversis et Alexand l. 6. c. 22. ac Tiraquel. ibid. Anubis Aegyptius canem: Capaneus Regis Ligurum Cygni filius olorem habuit, quo paterni nominis virtutisque sese observatorem declaravit. Theseus.

bovem, Seleucus taurum; Idomeneus Cretens. Rex gallum gallinaceum; Lucius Papyrius Cursor Pegasum: testatus re ac nomine se expeditum futurum. Lycurgus gruem, Pompeius ensiferum leonem, Augustus et Pyrrhus Rex et et Parthenopaeus sphingem; quod occulta debeant esse ducum consilia. Argum centoculum Turnus quidem usurpavit; verum ab Aenea hic Argus delusus est. Caesar modo sphaeram mundi, cum Archimede, quod totum se orbem moderaturum speraret, aut capricornum, felix nascentium sidus, aut Gorgonis iconem, velut hostium terror, amavit.

Et seminis sua olim in re bellica virtus eiusque professio, Isis Aegyptiorum domina lunam amavit, ut Osiris, vir eius solem; semiramis Persarum Regina solita columbam praeferre: illius tamen Reginae imago, quam Polyaenus. lib. 8. Stratag. Rhodogunem appellat, sparso capillitio, a Persis memoria insigni culta est; quod aliquando, ut illa erat incompto, dum lavaret, capite, nuntium accepisset, quarundam nationum a fide deficientium, simulque iuraverit, non ante capillos revincturam, quam perfidiae ultionem a defectoribus exegisset, dictumque, nulla cunctatione, facto aequasse, ac post victoriam primum collegisse crines. constat tamen Persarum Reges aquila etiam aurea delectatos, tum aprugno capite, per os apertum, sagitta confixo, quo, barbarum hostem non aliter tractandum, ostendebant. Est et inter antiquos celebris Phrygiae Regum, ut Curtius, (alias suem praeferentium) nodus Gordius, quem a Gordio agricola traxere; ille enim cum praeter spem ad Regnum ab aratro vocaretur, pro familiae schemate aratrum retinuit, ad generis humilitatem simulque virtutis suae profitendam, ex funibus vero nodum composuit indissolubilem; quem velut aenigma, regno posteris in praemium ex fatis destinato, solvendum proposuit Alexander magnus, ubi supervenit, nodumque atque oraculum exponi audiret, exerto protinus gladio, dissectoque vinculo, fata dissoluto nodo simul et aenigmate implevit. Neque illud negligendum, quod de Lacone viso forti Plutarchus. Apoph. l. 7. Innomin. meminit:

cum in clypeo, pro insigni, muscam, eamque non maiorem vera, quibusdam vero irridentibus, velut hominem latendi cum muscis studiosum; respondit, tam prope conveniam hostem, ut hanc etiam in scuto muscam observare liceat. Et sane, reprehendi eodem iure Lacedaemonii poterant, qui primam sui nominis literam, uti et Messenii M. in scutis adumbraverant: tum quod faciem facile spectantium effugerent, tum quod nominis sui nimii veneratores haberentur. Caelius l. 18. c. 1. ant. lect. Ubi illius etiam Demosthenis clypei in mentem venit, cui aureis inscripserat literis, )AGAQ\H T/UXH, verum fortuna, aut certe audacia in praelio destitutus, post tergum, non sine doctorum hominum nota, deseruit; sed et illi prompta erata culpa purgatio, cum diceret: Vir fugiens iterum pugnabit. Plut. in vita.

Leonis inter Principum insignia, insignis est gloria. David illo iam olim celebris habetur, sua eum virtute meritus ut Rabbi Abraham in Cabala histor. qui et ursi et leonis victor esset. Alemanno etiam Herculi undecimo Germanorum Regi, et Boiorum auctori imago leonis spectata est, ut proinde gentilitius mos Boiorum Principibus fuerit, Leon es alere. Ita a Fergusio, ut Hector Boethius l. 1. primo Scotorum in Albione Regi electus Leo sanguineus, aurea facie; qui pro ferae ingenio cauda tergum verberaret, ut solet, cum sese ad audax facinus exstimulat. Rarum est, quod de Margarita Flandriae comite Villanus refert. l. 8. c. 57. Haec post Ferdinandi patris obitum, sub tutela Ioannis Davenes, spectatae prudentiae clerici, relicta, ex illo Ioannem filium suscepit: ut eluendae maculae gratia, is abdicato clericatu, matrimonio sibi Margaritam iunxerit, atque alterum filium Guidonem Matri ipse moriens reliquerit. Filii iam adulti de Principatus successione contendebant, ac re ad Philippum Pulchrum Gallorum Regem delata, cum is sententiam matris exposceret, aperte haec professa est: Guidoni comitatum deberi, Ioanne, propter illegitimos natales, praeterito. qua voce offensus Ioannes. Tam, inquit, opulenti scorti me filium esse ignorabam. Tum illa, licet comitatu

Hannoniae spoliare te nequeam, iubeo tamen, ut pro hac linguae petulantia leo niger hereditario iure debitus, unguibus ac lingua imposterum mutiletur. [Note: (1) Lingua petulans plexa.] Quam sententiam et censuram Galliarum Rex probavit. Maiori gloria, Magnus Sphortia leonem nactus est, quam hic retinuit. ut Iovius in vita Sphortiae Venerat in Italiam Robertus Boicae familiae Germanus, quem cum Sphortia, Florentinis copiis obvius, magnopere in rebus alioquin arctis confirmasset, spectato in armis vexillisque insigni Attendulae gentis pomo cydonio; leonem, inquit, mereris, pomi eius latorem, ne quis imbelli illud manu attrecter, [Note: (2) Fortitudo Boiorum.] confectis deinde tabulis, Leonem erecta cervice, altero pede nixum, laevo cydonium sustinentem, contulit, atque in Boicae familiae patrocinium recepit. Bartolus De verbis iuris. ubi de insignibus tractat, a Carolo IV. Imperatore Leonem sibi rubrum, duabus caudis ornatum gloriatur, honoris gratia concessum. Ut mihi iam non iniuria (siquid veritatis sub est,) Gallus ille in bello Anglico cum Ianuensi pro insignibus decertasse videatur; quod hunc bovis effigiem scuto gerentem cerneret, suaeque hanc tantum imaginem genti vendicaret. Verum tamen, cum ad duellum provocasset Ianuensem, magnoque iam apparatu instructus adesset, rogabat Ianuensis, ut Poggius in facet. pro qua re certamen institutum esset? pro capite bovis excepit alter, quod male tibi ex nostra familia vendicas Frustra, ut video, ait Ianuensis, convenimus ad duellum, meum enim non bovis, sed vaccae caput est. Ita soluto, cum risu, certamine, utrimque discessum est.

Hae similesque clypeorum imagines ab omni retro antiquitate passim in veterum monumentis exstant, animadvertitque iam olim Homerus, dum Achillis clipeum Vulcani opera ita construit; ut imaginem quandam orbis elementorumque distinctam in illo exhiberet, ut Clement, Alexand. l. 5. strom ac si viro forti totius universi machinam, velut minorem subiceret. Germanis olim quoque cetera arma negligebantur, non lorica erat, non galea; ut Tacitus de moribus German. scuta tantum diversis iisque lectissimis inumbrata

coloribus, nec sine ferarum insignibus bello usitatis, in pretio erant. Tantae vero ignominiae plerisque est creditum, scutum in bello reliquisse; ut patriae virtutisque desertor quisquis esset, simul crederetur. Unde Lacaena mater, ut Plut. in apoph filio ad bellum abituro clypeum porrigens, aut cum hoc. inquit, redi; aut in hoc. nam caesi ex acie in scuto deferebantur, maluit igitur mortuum, quam ignavum, et patriae fortitudinis immemorem recipere. Nec cerre parum inglorium videri debuit, viros fortes ea propalam virtutis heroicae professione usos, de quibus illud Claudiani in bello Gerico iactari posset:

usque adeo degeneri timore percelli; ut cum armis animos proiciant, fugaque ignaviam aperiant, quam specioso tantum mendacique clypeo obtegebant. Quamquam diffidendum non sit, excitare has imagines et ferentium sui recordatione pectora, et occurrentium vultus hostium terrore percellere; ut non immerito Agamemnon, Terrorem in clypeo exhibiturus, ut Pausan. l. 5. alio, quam Leonis, vultu usus non fuerit, et scite de Perseo finxerint Poetae, Gorgonei illum capitis, ex scuto, obiectu in rigidos silices spectantes commutasse. Quod non satis attendit Lysander, cum oraculo monitus esset, ut exitialem sibi Draconis conspectum Iubter fugeret, [Note: (1) Terror iniectus.] priusquam a milite Draconis in clypeo imaginem praeferente, caesus occumberet. De his infra pluribus, ubi de insignibus militum tractabitur.

CAPUT XXIX. De figuris imaginum quibus corpora, vestes, ac praesertim annuli signati.

UT militiae, ita et dom. inter pacis negotia, familiares multis notae illae symbolicae in vestibus, sigillis, atque annulis inprimis, fuere. Imo de veteribus Britannis ut Solinus c. 35. memoratur, ipsis corporibus animalium figuras inarare solitos, succo mordaci coloribusque per cicatrices lineamentorum fusis, ut cum aetate

pigmenta accrescerent. Quod Indis hodie dum usurpatum, non modo expressis graminum succis, verum et insertis, ad ornatum gemmis unionibusque, tanquam vermiculati operis cure superbi. Sed et nativae quibusdam eiusmodi in corporibus imagines et quasi ab occulto quodam genio futurorum praesago, adumbratae fuere. Siquidem Seleuci ut Alex l. 2. c. 19. usurpata in annulo anchorae species, eius posteris nativo emblemate in femore delineata stetit. Originem usurpati symboli Appianus Alex. In Syrac. exponit. Matrem, ait, Seleuci in somnis admonitam, ut repertum primo annulum filio daret, futurum ut ubi ille forte fortuna excidisset, illic regnum auspicaretur! Illa deinde ferreum invenit annulum anchora insignitum, qui a Seleuco circa Euphratem amissus, regni auspicium fuit. Iustinus addit l. 15. et Clem Alex Paedag. c. 11. Matrem fuisse Laudicen, quae ab Apolline per somnum acceptam se habitamque ut sponsam, filio praegnantem senserit; evigilantem vero somnumque ancipiti cogitatione revolventem, pro facti veritate cognoscenda, reperisse in lecto annulum, hoc spei fiduciaeque symbolo insignem, quae deinde filio, cum Magno Alexandro ad bellum ituro, illum, obtulerit, felicitatis obventurae pignus. certe et ipse Alexander ut Plut. et Curitius in Alex. Draconis, aut serpentis imagine, vel ut symbolo divinae originis delectatus est: quod matri Ammon Iupiter hac specie per noctem concipienti ferretur occurrisse: ut a matre accepit ipse, aut credi voluit.

Thebarum conditores eorumque nepotes tanquam bellicosa progenies, natalem in corpore tulere lanceae effigiem, quod et cuidam Spartanorum familiae tributum est ut Alex. l. 2. c. 19. Plin. l. 7. c. 11. Ferunt et in brachio Dacorum notam originis quarto quoque partu regenerari, et Augustus, corpore maculoso, in modum et ordinem caelestis ursae notas habuisse dicitur? ut sicut illa commune sidus est in mari fluctuantium, suoque exortu tempestatem dissipat, ita fatis destinantibus Augustus aliquando mundo futurus tranquillitatis autor, compositis bellorum procellis, videretur. Cincinnati, Romanae gentis nomina, cincinnos pro symbolo generosae stirpis circumtulisse feruntur, post quam auctorem huius cognomenti natura

cum cin cinnis enixa esset. De figuris vero animalium, vestibus virorum principum intertextis, Athenaeus ac Polybius meminere, dum Antiochi aulam magnificumque apparatum depingunt. Siquidem multis illic purpurea fuisse paludamenta auro memorant, animantiumque variis ima gimbus picturata,hodie ad equorum stragula et parietum velamenta, hic etiam emblematum ornatus accessit.

De annulis symbolicis nonnulla adicio: in his omnium prope literis celebratus est Pyrrhi Epilotarum Regis annulus, ut Plin l. 37 c. 1 qui in gemma Achate naturae artificio supra humanum elaborata ingenium, distinctis Apollinem Musasque, novenas lineamentis exhibebat, qua se specie non armorum magis, quam Musarum cultorem profitebatur. Polycratis quoque Samii Tyranni annulum, quem in mare demersum inter viscera piscis reperit, gemma Sardoniche illustrem fuisse constat: in quo, Clemente Alexand. l 3. paedag. teste, imago Lyrae velut concordiae symbolum, reperta est, diuque, Romae in concordiae delubro asservatus fuit. Ferunt et Ismenium choraulem multis fulgentibusque gemmis delectatum, cumque Smaragdum in Cypiro, cui Amymone, una ex quinquaginta Danai filiabus, insculpta esset, pretio certo empturus, duos e senis denariis aureos recepisset, indoluit, questusque est tam vili pretio gemae dignitatem imminui. Plin. supra. Battus Cyrenaeorum parens, ut Cael. l. 6. c. 12. in annulo silphium herbam expressam tulit, quam postquam Cyrenaen condidisset, cives illi gratitudinis et honoris ergo, tanquam herbarum inter olera praestantissimam detulere. Quod tanti aestimatum, ut Comicus proverbii loco iactarit, Ne Batti quidem silphio adduci se in eam, quam rogabatur, sententiam factumque posse. Arius Rex Lacedaemoniorum ut Ioseph. l. 12 c. 5. ad Oniam Pontificem Iudaeorum scribens, Aquilae signo Draconem unguibus complexae usus, aliorum sese victorem symbolice testatus est. Aliis vigilantiae signum in annuli gemma placuit. Ita Amphitruo, apud Plautum solem exorientem quadrigis vectum habuit. Tale et sigillum Locrorum, quos vocant Hesperios, cui stella Hesperus insculpta erat, ut Strabo l. 9. Et forte idem Canis ille Galbae Imperatoris, ex prota navis prospectans,

designabat. Dio lib. 51. Multi etiam secretae taciturnitatis consiliique occultandi, se, aliosque commonitos per expressas annulo imagines voluere. Ita Mecaenati placuit rana, ut volunt, seriphia; ut Plin. l. 9. c. 63. muta illa, et arcanae fidei symbolum quae olim Romanos, ob collationem pecuniarum imperatam non raro terruit. Augusto vero, cui a secretis aderat, fidem spopondit. Ita et Augusto ipsi Sphinx initio placuit, ut Suet. in Aug. quod occulta magnorum consilia esse debere, propalam non diffiteretur, qua cum amici, eo absente, ab edicta quoque in vulgus uterentur, non infacero deinde accipientium lepore iactatum fuit, aenigmata hanc sphingem adferre. Eadem ex causa Harpocrates silentii apud Aegyptios numen, multorum annulis circumferri etiam apud Romanos coepit, ut Alexand. l. 2. c. 19. licet Gabinio et Pisone Coss. Aegyptiorum Numina, ob perniciosos colendi ritus, Capitolio romaque exclusa fuerint.

Alii vel Philosophos, quorum sapientiam, vel Principes, quorum vitam aemularentur, velut simulacrum vitae, virtutisque, quam mente concepissent, oculis exhibebant, ut Alex. et M. Tullius de finibus. sic multis imago Epicuri grata erat, bonique ominis nominisque existimatum est, hanc in annulis aliisque utensilibus praeferre. Sic Stoici Zenonem, Peripatetici Aristotelem exhibebant. Ita et Augustus post Sphingem abdicatam, ideam Alexandri, Principes urbis, Augusti, Commodus Imperator bellicosae Amazonis propositam habuit. Ita et integra Macrianorum familia, ut Alex. supra viri iuxta feminaeque, Alexandri Magni iconem in annulis complexae sunt. Aliis visum est, facto aliquo abs se generose designato, tum ad similia sese audenda provocare, tum posteris sui etiam memoriam relinquere; vel certe, maiorum virtutis recordatione animum succendere. Ita Sylla Iugurtham, sibi a Boccho traditum, in sigillatorii annuli effigie subici voluit. Lucullus superatum a se Ptolomeum Regem in annulo triumphari. Ita et Magnus Alexander Darii a se devicti imagine per subiectam Asiam usus fertur. Ita denique Africanus figuram patris. Lentulus avi efformavit. Possuntque, ad prioris etiam ordinis revocari Galbae, et Syllae annuli, quorum illen

gemma victoriam, cum trophaeo, praetulit: hic triplici fuisse illustris trophaeo memoratur, ut Suet. de Galba. qualis imago annulo Pompeii etiam a Dione lib. 42. tribuitur.

Suum quoque nonnulli [(transcriber); sic: nunnulli] nomen occultis notis symbolisque exararunt, ut eius ubique memores nequaquam degenerarent. Qua ratione M. Tullius. ut Plut. in vita, post expressa praenomina, ciceris grana cognomenti loco supposuit. Florem vero usurpavit L. Aquillius Florus. C. Malleolus malleum, Accoleius vero Lariscolus obscuriori aliquando schemate Phaethontis sorores in larices mutatas adhibuit, ut Fulv. Ursinus de fam. Rom. p. 11. Ant. Aug. 4. dial. Observatumque a me fuit in legatis Suecicis, hoc tempore Osnabrugi degentibus. Ioannem Adlerum Salvium nigram aquilam, quam Germani Adler dicimus, Scheringum a Rosenhan, Gallum rosae surculo innitentem, denique Ioannem Oxenstirn eius legationis Principem caput bovinum insignium loco accipere, omnibus ad cognomenti significatum repertis. Paulo aliter Q. Metellus Pius, ad nomen in flexo accommodatoque symbolo, Ciconiam delegit, nisi forte a singulari pietatis cultu magis hoc nomen obtinuit, quam imagine repraesentavit.

Denique gentiles non raro Deos suis affectionibus opportunos annulorum imaginibus exhibuere. Ita Clearchus Graecorum, qui Cyro militabant, Princeps, ut Pausan. in Lacon. in annulo Caryatides Nymphas, in vico Laconiae Caryis dicto, cum Diana saltantes repraesentabat, usitato illic festo diei ritu. Ita Venus armata, quoniam multum illa in armis valet, Caesari in annulo familiaris erat. Dio Cassius lib. 43. Nero vero, ut erat ad literaria musicaque in Tragoediis Comoediisque certamina propensus, ita Apollinis effigie Marsyam tibi a superantis excoriantisque delectatus est. Sed et Proserpinae raptum, a Sporo Adolescente Eunucho, infamis coniugii tesseram, non est aversatus. Laudant veteres quoque ut Platius Iun in Graec. epigram. illam annuli gemmam, quae mirifico artificio Phaethontis currum equosque, ipsiusque simul cum flagrante mundo casum expresserat. Visus etiam non inscite amethysto

gemma expressus Bachus [Note: (1) Vini usus moderatus.] quod illa cum nomine suo minime ebriam, sive ab ebrietate alienam, se esse significet: vini tamen colore et imagine insignis, vini usum moderatum eleganti schemate suadeat.

Notis etiam Hierogliphicis annuli inarati olim sunt, Ita Caricleae gemma annularis, apud Heliodorum lib. 7. p. 392. signata legitur in lapide pantarpe nuncupato. Ita fere et annuli magici notati fuere, quos sub certo Zodiaci signo et ceterorum aspectu siderum figuris quibusdam designabant, coque harum latorem perpetuo felicem, victoriosum, mulieribus, virisque Principibus amabilem fore, inaniter iactabant, atque hodiedum intellexi, eiusmodi bonae fortunae, ut vocant, annulos, urbe quadam Imperiali, cuius famae parco, clam magna pecunia parari, felicesque eorum possessores, verum diabolica illusione, et arte censeri.

Tales olim Apollonii Thyanaei, ut Philostr. in vita lib. 3. c. 13. magi celeberrimi memoratur fuisse, quos ab Iarcha Gymnosophistarum Principe, septem errantium siderum notis insignes accepisse fertur: quibus ad omne votum suum fortunamque, variatis quotidie vicibus, atque ad secretorum explorationem feliciter usus dicitur. Apud Arabes eorum hodiedum annulorum frequens usus, quos Talismanos patria lingua nuncupant, quibusque sibi fortunam ipsam miseri despondere falso existimant. Sed et Alexander Trallianus, medicus non ignobilis, hac opinione delusus, arbitratur contra dolorem colicum, ab annulo digitis inserto remedium esse, si in illo imago Herculis supine iacentis leonemque strangulantis exhiberetur. Verum nos emblematicis hisce figuris vim solam significandae, non procurandae valetudinis inesse credimus. Atque iccirco, quod ad superstitiosas magicasque artes eiusmodi olim annulos adhiberent, Pythagoras suis praecepto cavisse videtur: arctum annulum non esse gestandum; neque Deorum insculpendas imagines ut Clem. Alexand. lib. 5. Stromat. Et Plinius lib, 11. c, 7. magnopere indignatur aliis, nullus, inquit, Deorum est respectus; aliis pudendus, externis famulantur sacris, et digitis Deos gestant Idem tamen Trallianus annulum, ex aere confectum

Cyprio, adversus calculum valere existimat: cui licet ratio aliqua suffragaretur, illud tamen probare nequeo; quod ille de Herculis, quodque Empiricus de piscis imagine in annulo tradit, cui graece inscriptum:
[Gap desc: Greek words]
, contra dolores morborum medicinam esse, ut Marc. Emp. c. 16.

Cuiusmodi et ille mihi Gygis annulus ut Plato lib. 2. de Rep. nisi fabulose tantum fabrefactus sit, videtur: quem repertum ipse in sepulchro subterraneo digitisque insertum, ubi gemmam in manum convertisset, Invisibilis apparuit, quo ille praesidio ad Reginae Lydorum thalamum, ipsamque etiam Regni possessionem devenisse fertur, Ubi illius etiam memoria animum subit, quod de Carolo Magno Petrarcha retulit lib. 1. Epist. 3. (licet fabulae magis, quam historiae titulo referat) auditumque a se Aquisgrani, repertumque inter historias asserit, laudatissimae ceteroquin memoriae virum, annuli magicis utique figuris atque incantamentis muniti, quam femina quaedam amoris conciliandi gratia circumtulit, veneficio usque adeo a mente per amorem seductum, ut vivae; ac demum etiam mortuae pertinaciter adhaeserit. Dum Antistes Coloniensis eximiae vir sanctitatis, amatorio denique annulo sub lingua mulieris reperto subtractoque omnem Caesaris affectum improvisa metamorphosi a femina in se converterit, ut iccirco is re animadversa, abdicandi a se, atque ab aliis avertendi fascini causa, annulum in vicinae paludis voragine demerserit. Cum verso in paludosa loca affectu Carolus tantopere haec ambite atque illa sede capi coepit; ut non modo Aquisgranensem urbem ceteris praeferre locis, sed etiam paludem illam aedificiis importunam, tamen mutis palatioque ingenti sepire, atque extollere coeperit; nequando loci gratissimi oblectamentis praesens frui non posset. Verum haec fabula hac aetate Aquis ignorata, neque veterum illic literis consignata, immerito tanti viri existimationem convellit. Eiusmodi tamen annulis nihil ad vim similem imaginis figura conferret, cuiuscumque tandem illa Dei fuerit. Usitatum tamen fere, ut Dei illius cuius patrocinium implorant, aut affectus aemulantur, in annulo

imaginem habeant. sic Eucrates, apud Lucianum in Philpseud. annulum tulit, cuius beneficio res occultas cognosceret, Apollinis Pythii tanquam fatidici Numinis imagine insignem. Et ut refert Muretus in orat. Cicer. Catilinarias, vir literarum amans. Viglius Zuichemus Iurisconsultus Palladis effigie literas suas obsignabat. Erasmus etiam Roterodamensis Termino Deo cum inscriptione arrogantiae plenissima in literis signandis usus est: Nulli cedo. [Note: (1) Arrogantia.] Quos licet ab incantationibus liberos fuisse existimem, nihil tamen Christianum eiusmodi symbola redolent. Mitius laudabiliusque in hac materia versati sunt, qui fictam Amoris personam leoni moderando, habenisque regendo imposuerunt, [Note: (2) Amor omnia vincit.] ut significarent fortissima quaeque ab Amore etiam subiugari.

Recte Clemens Alexandrinus lib 3. Paedag c. 11. Christianos de figurandis annulorum symbolis instruxit: cum aut columbam, aut lyram, ad mansuetudinis aut concordiae recordationem; aut piscem, aut navem, aut anchoram, aut piscatorem, in memoriam Apostolorum usurpare iussit. Idola vero atque amicarum simulacra, bellique instrumenta, arma, aut ebrietatis pocula abesse voluit. Ita Romanus Pontifex exemplo praevius, altero ab inauguratione die annulum sibi proprium sumit, imagine D, Petri piscantis insignem: atque iccirco annulus piscatoris vocatur, sub cuius figura Pontificia diplomata atque indulta consignantur. Mortuo tamen Pontifice hic annulus quasi officio satis functus, diffringitur. Ubi et illud, coronidis loco de Moscoviae Principibus adiungam, quod in rebus Moscoviticis habet Baro Sigismundus lib. 1. de rebus Moscov. Olim illic reges tribus circulis, in triangulo inclusis, pro sigilli imagine usos; primo haec epigraphe circumaddita: Deus noster Trinitas, quae fuit ante saecula, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, non tamen tres Dii, sed unus Deus in substantia. In ultimo circulo titulus Magni Ducis Moscoviae erat, in quo se Regem ac Dominum totius Russiae nuncupabat. In medio titulus Regis erat ad quem scribebatur addita inscriptione: fratri nostro.

CAPUT XXX. De numis, eorumque, apud veteres, imaginibus.

AD numorum studiosos venio, ut illorum scrinia abacosque magis inspiciam, quam exhauriam. Equidem non omnes illos avaritiae condemno, qui inter numorum studia oculos curiose oblectant, siquidem inscriptis potius imaginibus, quam aeris pretio animum affigant. Sunt enim in his saepe reperta Doctorum hominum symbola, ne aere, argentoque ac auro, in rerum pretiis facile primo, tanquam bruto surdoque, tantum uterentur; sed huic, velut internuntio, animi sui cogitata, ad optimorum ingeniorum pastum fructumque insererent. Et certe nulla re frequentius, has animorum ideas subicere aliorum oculis poterant, quam aere, quod passim in negotiationem omnem usumque hominum incurreret. Quamquam antiquissimis Homeri temporibus nondum harum imaginum in aere cognitio: cum vel mutationibus rerum commercia agebantur, ut Plin. lib. 33. c. 3. et Alex. lib 4. c. 5. vel rudi aeris ferrique massa ex pondere aestimati negotiatio absolvebatur. Bobus pecudibusque etiam transactum, atque ipsis coriis, aliquando etiam certa imagine aut inscriptione, signatis: Primi Lydi aureum argenteumque numum reperisse dicuntur. Aeginetae vero ante reliquos Phidone inventore signasse. Apud Persas Darius, ut Strabo lib. 8. ex auro primum monetam formasse narratur, familiare fortasse ipsi signo equi hinnientis, quod, ut apud Iustinum est, illius beneficio, hinnitu arte procurato (ubi certatim in campos omen electionis capturi, convenissent) Rex ipse designatus fuerit, erantque Darici olim numi celebres, quia ex purgatissimo auro conflati. In Latio Saturnus aereum reperisse numum creditur, signasse tamen Ianum primo, Macrobius l. I. c. 7. notavit, qui cum a Saturno navi illuc advecto ruris colendi peritiam accepisset: in altera quidem numi parte effigiem hominis bicipitem, utrumque opinor, se, illumque

Regem, designaturus; in altera navem exhibuit Saturni hospitam. Romani primum scortea ex corio pecunia usi, quod Numa Pompilius congiarium populo scorteis assibus numerasse fertur. Deinde Servius Tullius Rex nota pecudum aes signasse proditur, unde pecunia dicta sit. Quare in numis etiam vetustissimis Bovis, Pecudis, aut Suis signum impressum est, quamquam ab aere gravi, sive ad libram appendendo, in transactionibus desitum non fuerit: donec post Attilium Regulum Iani moneta argentea cum usitata eius imagine expressa est, ut Festus in voce Sextantarii. ac denique exhaustis Punico bello Romanis bigis quadrigisque insculpti numi, non iam pondere; sed figura aestimari coeperunt. Livius Drusus, ut Plinius et Alexand. supra, in tribunatu, tertiam aeris partem argento miscuisse, et signo Victoriae numum inscripsisse fertur.

In triente et quadrante rates Romani incusere. Apud Athenienses numi Cistophori ab insigni, ut apparet, cistam ferentis, ut Rhodig. lib. 2. c. 10. ant lect. sicut modo coronati a corona dicuntur. Philippei item bovis imagine notati, a Theseo, ut ferunt reperti, quo homines ab armis ad agrorum [(transcriber); sic: argrorum] culturam avocaret. [Note: (1) Agricultura.] Unde natum adagium in oratorem pecunia corruptum. Bovem habet in lingua. Alexandrei quoque ut Alex. supra ex auro cudebantur, in quibus mulae cum curru videbantur effictae. Postea Noctua cum Minervae facie Athenis cudi coepta: Unde memorant servum Gilippi Ephoris detulisse: multas sub tectis cubare noctuas, quod sciret Dominum suum Gilippum Lysandri pecunias depeculatum, easque sub tectum condidisse. Persicus vero numus sagittarium incusum habuit, ad quem allusit Rex Spartanorum Agesilaus, cum ex felici contra Persas expeditione revocatus a Senatu est ut plut in vita et apoph. Agesilai. Interrogatus enim ab amico; cur tam importune rediret? respondit, an miratis, me triginta millium sagittariorum impetum sustinere non potuisse? Tot enim corrupti aliquot Senatores a Tissapherne Persa numis aureis, sagittarii figura impressis, fuerant, qui auctoritate sua alios ad revocandi consilium impulerant.

Inter Germanos celebres numi, qui, aut serram, aut bigam proferebant, rusticae fere rei instrumenta; quod labore potius, quam bellicis armis rem opesque ali crederent. ut Tac. de moribus Germ. Dardani duobus inter se Gallis in pugnam commissis usi, bella in aere figurabant diverso consilio. Rhegyni, ut Alex. l. 4, c. 15. leporem et currum, Cephalenes equum, Argivi murem, Locri, et Ozolae Hesperum stellam effinxere: Peloponnesiorum ut Erasmus. Chil. 2. Ent. 4. c. 87. numisma Testudinis figuram habuit Unde in proverbium illic versum: Et virtus testudinibus, et sapientia cedit. [Note: (1) Pecuniae vis.] Quo simile adagium spectat, de Tenedia securi omnia perfringente: siquidem Tenedii numos securis imagine insignitos usurparint. ut Alex. supra. Corinthiaci, qui Poli dicebantur, pegasi in aere imagine delectati sunt, Aspendiis Palaestrae placuerunt. Chii, qui magnopere pro Homero sibi vendicando laborant, monetam habuerunt, quae, ab effigie, Homerus dicta fuit. Ita Mitylenaei Sapphus imaginem ambierunt. Gergithii Phrygiae minoris populi Sibyllae in aere simulacrum, velut apud se natae, adumbrarunt. Non paucis Deorum effigies, ac nomina, in numis, placuere, in quibus Cyziceni, altera parte Cybelem, altera leonem expressere Troeceniis Neptuni amantibus, familiaris in aere tridens fuit. Tarentini Neptuni filium Taran Delphino vectum exhibuere.

Romanorum quoque numi apud Goltium pleraque Numina veterum continent. Sed invaluit deinde mos ille, [Note: Apud Romam coepit hodierna Numos signandi ratio, cum auteris effigie et symbolo.] in aere Caesarum effigies una facie numorum proponendi, cum aliquo fere ab adversa parte symbolo, quamquam et illi saepe aliquo schemate ornati fuerint, non sine figurata rerum latentium significatione: quorum apud eundem auctorem plura numismata reperies. Ceterum illa, quae praecipue inter symbola eminerent, hoc loco praetereunda non duxi, ubi per totius retro antiquitatis vestigia ad absolutam symbologiae cognitionem enitimur. Verum ad eruendam ex imaginibus auctoris mentem, aliquando coniectura opus erit.

Q Fabius maximus una numi facie Apollinem cum lyra: altera cornu copiae cum fulmine, decussatim

inter coronam ex lauro, quercu, et spinis compositam, superne tamen apertam proposuit, ut si diceret. [Note: (1) Res publica [Abbr.: Res p.] arte et marte defenduntur.] arte, et marte: vel, humanitate, et severitate (tanquam lyra et fulmine) Res publicas opulentas, (tanquam cornu copiae) contineri. ut cum victoria cives ubertate potiantur, velut corona. In qua laurus triumphum; quernae frondes, cives servatos, spicae annonae affluentiam denotant.

L. Licinius Crassus Venationis studium professus est imagine Dianae, in cuius capite semiluna. Ex adverso latere aper traiectus haerebat cum venatico. [Note: (2) Venatio]

M. Perpenna, ut significaret felicissimum orbis imperium esse in pace et abundantia rerum. Cornu copiae et caduceum orbi adiunxit. [Note: (3) Pax ubertati iuncta.]

Sext. Allius Aquilam fulmini insistentem exhibens: ostendit, Romanum imperium bellis maxime niti, acin altum extolli.

Augustus Caesar Aquila super quernam coronam, inter duas lauros, usus est, quod erat, profiteri se imperio victoriisque ad civium defensionem usurum [Note: (4) Defensio civium]

C. Antonius Nepos, fortem adpugnandum adversus hostes animum declaraturus; armis Herculis, clava, arcu, et pharetra; [Note: (5) Fortis.] tanquam eminus cominusque paratus, in aere gloriatus est.

M. Tullius Cicero, se ad aliorum periclitantium opem natum esse designans; Castore et Polluce equitibus, pendentibus super capita sideribus, utebatur, [Note: (6) Perfugium.]

M. Iunius Pera eosdem pedites, testis ovorum (ex quibus prodiisse finguntur) pro pileis instructos, stellis quoque abditis habuit; [Note: (7) Amor fratrum.] quod, opinor fraternum amorem inter similes, iisdemque parentibus natos, exprimere voluit: quo se ad fratrem amandum excitaret.

Cn. Domit. Calvinus religione inprimis Rem publicam [Abbr.: Rem p.] servari professus, aspergillum, lituum, aliaque sacrificantium instrumenta adhibuit [Note: (8) Religionis amor.] Dissimilis Calvino superioris aetatis qui a religione eversa Res publicas auspicatus est.

C. Asinius Pollio Semilunam cum sideribus septentrionis; ex opposita vero parte solem capite radiato expressit, vagum quidem, sed non inelegans symbolum, modo aliqua inscriptione definitum esset. An enim se cum collega

suo Calvino tanquam solem lunamque in consulatu. Magistratum vero praecipuum per septentriones proposuerit, an [Note: (9) Auxilium mutuum.] mutuum auxilium, vel noctem diemque pro Reip. [Abbr.: Rei publicae] cura et labore impendendum sibi duxerit; an diversum aliquid mente complexus sit? incertum.

M. Antonius Imperator exercitus, aram salutis erexit, quam se populo futurum vane augurabatur. [Note: (1) Salus.] Talis autem ara, vel Apollini, vel Aesculapio sacra (serpentis simulacro insignis) erat, quod ab his salus hominibus proveniret.

L Flavius Saevinus Ubertatem cum pace coniunctam hoc typo exposuit, caduceus inter duo cornua copiae medius, laureo serto includebatur, tanquam victoriae fructus, aut si malis, centrum [Note: (2) Pax cum ubertate.]

Q. Fab. Maximus Servilianus cum victoria pacem coniungendam asserens, vel certe virum fortem pacis amantem orbi praeficiendum existimans, caduceum et palmam decussatim super orbem iunxit. [Note: (3) Victor pacificus.]

Caesar Augustus sub Capricorno, felici, ut ominantur, Imperatorum sidere natus. Huic sideri orbem cum gubernaculo et cornu copiae addidit: [Note: (4) Felix gubernator.] ut si divis volentibus ad or bis imperium, opesque possidendas natus esset.

P. Sempronius Tuditanus duabus manibus caduceum complectentibus usus, pacis vel concordiae argumento delectatus est. [Note: (5) Concordia.]

M. Iunius Pera, hic in biga Cererem serpentibus tractam; inde caput ipsius spicis coronatum exhibuit. agriculturae, ut apparet, studio delectatus [Note: (6) Agricultura.]

C. Aurelio Cottae Pegasus Africae typus arrisit, cum in suo consulatu anno urbis conditae 554. Hannibale et Amilcare superato, Romani Africae rursum Domini essent.

C. Caecilius Metellus agriculturae amans, Cererem; hinc faces gestantem, inde capite spicis ornatam exhibuit; primae sementis et naturae messis speciem. [Note: (7) Sementis et messis.]

M. Terentius Varro Murena Venationis studio hinc Dianam in aere, inde cervum canibus exagitatum tulit.

T. Statilius Taurus querna, id est civica corona, usus inter duas lauros, victoriae symbolis: cum inscriptione, ob cives servatos. [Note: (8) Cives defensi.]

Augustus Caesar et Pontifex Clypeum ex decussatis hastis suspensum tulit, inter lituum et capedunculam, sive parvum haustrum, sacrorum instrumenta, armorum iuxta ac Religionis studium pro Reip. [Abbr.: Rei publicae] defensione professus [Note: (1) Religio armis defensa.]

Iulius Caesar Dictaturam auspicatus. Clementiae, sibique, commune templum in aere proposuit: ut civium animos illius opinione virtutis teneret.

Q. Pedius Nepos hinc Concordiae, inde coronae oleaginae baccatae imaginem excidit, cum inscriptione. Salus generis humani. [Note: (2) Salus in pace.] Recte. Nam: Nulla salus bello. etc.

Augustus quoque, ubi pacem cum Antonio iniisset, hinc Concordiam, inde duas manus caduceum amplexas dedit. [Note: (3) Concordia.]

Q. Caecilius Metellus hinc Elephante, inde Ciconia, numum insignivit; at se prudentia vel for titudine ac pietate defensurum patriam significaret. [Note: (4) Fortis ac pius.]

C. Norbanus Flaccus fasces inter spicas et caduceum erexit: delectatus consulari imperio pace et ubertate ornato.

Cn. Octavius Nepos fulmen in laurea tulit corona, forte quod Victoriam cum vi et celeritate voluit esse coniunctam. [Note: (5) Celeritate et vi vincitur.] Vel, quod Iovis fulmine, seu ope in bello, laureas victoribus parari crederet magis, quam armis viribusque humanis.

Q. Servilius Vacia Isauricus fulmen in querna corona proposuit, ut se pro civium defensione belli fulmina amare significaret. [Note: (6) Bellum defensivum.]

Cn. Cornelius Lentulus hinc genium populi Romani, inde remum cum orbe, et hastam cum lauris decussatis habuit: ut ostenderet populum Rom. bello victoriisque toti imperare orbi [Note: (7) Orbis subactus.]

Augustus Caesar Pontifex Maximus Germaniam in numo dedit, nudam viri formam murali corona cinctam, dextra nucem pineam, sinistra cornu copiae sustinentem, [Note: (8) Germani candidi et fertiles.] quod synceram, et velut nudam, fecundamque hominibus (ut nux pinea multos includens fructus) fertilem quoque copiosamque amaret. In alio numo pineam ut Germaniae typum usurpavit.

D. Iunius Silenus Gryphem Apollini sacrum ad ardentem aram proponebat; ut rerum sacrarum custodiam profiteretur. Sunt enim Gryphes imago diligentis custodiae: auriti, ut facile sentiant: alati, ut sint celeres, membris leoninis, ut fortes: rostro adunco, quo mordicus sibi commissa teneant. [Note: (1) Custo des boni.]

Cn. Papirius Carbo Herculis caput in aete habuit cum clava, et populea in vertice corona, qua revinctus adiisse Inferos dicitur, alba ante populo in nigram versa [Note: (2) Mori gloriose:] professus, opinor, se non inglorium mori decrevisse.

Potitus Valerius Messala ad clavam cum Hercule malum adiecit Hesperidum, [Note: (3) Virtutis praemium.] ut doceret fortitudinis praemium, aut opes, aut honores esse.

P. Mutius Scaevola Herculis leonem opprimentis imagine usus [Note: (4) Fortis.] ostendit virum fortem Heroicis favinoribus agnoscendum.

C. Iulius Caesar Hispanorum victor, effigiem Hispaniae, mulieris specie exhibuit, illique trophaeum cum scuto, et laurea corona adiecit. [Note: (5) Victrix.]

M. Valerius Messala Virtutis et Honoris capita; illud galea armatum, hoc nudum usurpavit: nam Virtuti honos iunctus esse solet. [Note: (6) Virtuti honor iunctus.]

L. Iulius Libo Iani caput bifrons aeri incidit: ut in bello ac pace prudentiam, (quae praeterita simul expendit ac futura) profiteretur. [Note: (7) Prudentia.]

M. Popilio Laenae, Iuno sospita, iuxta serpentem, cum iaculo ad iactum directo, et protenso clypeo placuit, ut si Deorum favore, et suo labore armisque salutem speraret. [Note: (8) Salus in armis.]

C. Fabius Pictor Iove in bigis utebatur, ac si a Iove in utraque fortuna se regi profiteretur. Ita Q. Ogulnius Gallus Iove in quadriga usus, quod tempus anni suaeque aetatis quadripartitum Iovi committeret [Note: (9) Resignatio.]

Cn. Cornelius Blasio Iovem habuit a Pallade coronatum, cui ex altera parte Roma addita, quod hanc Rem publicam [Abbr.: Rem p.] potentia, sed quam Sapientia et artes cum liberales, tum bellicae ornarent, maxime florere crederet. [Note: (10) Sapientia rectrix]

L. Cornelius Dolabella Libertate in quadriga usus: quod Romanae Reip. [Abbr.: Rei publicae] ordines: plebem, equites, Senatum ac

Magistratum libertate maxima, ab omni servitio externo remata, frui existimaret.

C. Iulius Caesar lituum, urceum, et securim pontificatus insignia amavit. [Note: (1) Religionis amor.]

M. Aemilius Lepidus haustrum parvum, cultrumque victimarium adiecit, ut divino sese obsequio delectari ostenderet.

M. Aquilius Nepos Dianam in bigis, quae semilunam in fronte gerit, tribus stellis praeviis exhibuit, venationis nocturnae amorem professus. [Note: (2) Venationis studium,]

L. Posthumius Albinus lunam inter septentriones posuit, forte quod illuc lunam Romanae nobilitatis insigne transferri cuperet, orbe victoriis occupato. [Note: (3) Nobilitas Rom.]

M. Aemil. Lepidus Martem galea armatum, nudum cetera, nisi quod baculum dextra, sinistra flagellum praeferret, in aere tulitc, [Note: (4) Princeps belli custodiendus.] quod in bello maxime capiti provisum esse deceat: reliquum corpus vulnera timere non debeat, nec vacare ab armis manus.

Cn. Pompeius mercurium in quadriga possidebat, quem victoria advolans coronat, quo arte non minus, quam marte victoriam obtineri docuit. [Note: (5) Ars Mortem adiuvat.]

M. Fulvio Flacco Neptuni caput cum tridente et Delphino placuit; ut maris non minus, quam terrae Dominum esse Romam ostenderet. Ita Caii Duillii Neptunus in quadriga victoriam mari obtentam designabat [Note: (6) Dominium maris.]

C. Trebonius Asper ovem ad aras immolandam, cum subiecto cultro statuit: quo schemate vel religionis pietatisque in se curam: vel forte etiam suam, pro Diis vitam offerendi promptitudinem adumbravit. [Note: (7) Resignatio.]

M. Aemilius Lepidus Pullorum tripudium in auguriis cum tripode fatidico, cui serpens im penderet, inter lituum et haustorium habuit, quod iudicaret nil Diis inconsultis aggrediendum. [Note: (8) Auspicandum cum Diis.]

M. Aemilius Scaurus Pegasum supra semilunam; id est animum Pegasi instar, caelis sese inferentem, supra mutabilem orbis fortunam exhibuit. [Note: (9) Animus excelsus.]

Q. Fusius Calenus pileo libertatis, securi et pugione usu, ut doceret, opinor, libertatem armis propugnandam. [Note: (10) Libertas in armis.]

C. Attilius Regulus Romam quadrigis elephantorum insidentem proposuit: ut ostenderer, Africam, elephantorum fertilem. [Note: (11) Dominium Africae.] Romae moderantis iugum tolerare debere.

Claud. Drusus Germanicus ut Germanorum se victorem gloriaretur: Rhenum viri, in alga super urceum decum bentis, specie, tanquam suum exhibuit [Note: (1) Dominium Germaniae.]

L. Caecilius Metellus tanquam, parta armis pace, triumphali specie fruiturus: Romam clypeis subiectis insidentem tulit, quam Victoria coronaret. [Note: (2) Roma bellis victrix.]

L. Iulius Libo rostro seu prora navis usus: fuitque non paucis deinde familiare, aut partem hane navis, aut totam pro Re publica [Abbr.: Re p.] Romana usurpare, quod illa hanc in multis symbolice referat. [Note: (3) Romana [Abbr.: Rom.] Res publica [Abbr.: Res p.] ]

Q. Caecilius Metellus Sacerdos iugum boum, ex more, in aratro, pro designandis novae Coloniae pomeriis agit, ut gratissimum sibi hunc in officio laborem ostenderet, quo Romanorum plures Colonias duceret, [Note: (4) Coloniae Rom.]

C Mamilius Turrinus Sellae curuli lauri ramum fascibus Rom. hinc apposuit: quo testatur se curulem Magistratum victoriosum habuisse. [Note: (5) Magistrae tu utens.]

L. Antonius Poetus sellam curulem stella insignem gessit, quae urceum inter duas laureas coronas sustineret: quod erat, caelo adeptos honores, tum divinis sacrificiis (urceus enim erat sacrificale instrumentum) victoriam attribuere. [Note: (6) Victoriae de caelo est.]

P. Vatinius Nepos Sellam curulem lauro coronatam, inter caduceum et oleae ramum collocavit. Magistratu suo post Victoriam ab hoste, ad pacem quietam usurus. [Note: (7) Pacis amor.] Par fere M. Lucii Drusi in aere symbolum, qui sellam curulem cum pulvillo inter cornu copiae et laurum collocaret. Et C. Flaminei Nepotis, qui ad sellam et cornu copiae ac caduceum, bilancem, tanquam aequitatis observans, adiecerat: Et Rutilii Lupi, qui inter spicas sellam deposuerat.

L. Calphurnius Piso [Note: (8) Tranquillitas.] sella Iovis, curuli simili, cum fulmine imposito utebatur: ac si diceret: Non semper ferire Iovem, et bella aliquando quiescere.

C. Caninius Gallus sellam inter gutturnium et lituum [Note: (9) Honorae superis.] sacrum, sub duobus astris exhibebat, ut ostenderet, honorem omnem a Divis esse, ab iisque defendi.

C. Norbanus Flaccus fasces quoque inter spicam et caduceum tulit: ut optimum esse imperium pacis, et ubertatis tempore declararet. [Note: (1) Ubertas]

A Gabinius Nepos Tauri caput serto ornatum tulit: an forte, quod in Tauro caelesti natus, sideribus suam in bello victoriam imputaret? [Note: (2) Deo gratos sacrificare.] an quod velut armenti rector in consulatu, ac victor adversariorum triumpharet.

L. Manlius Torquatus Torquem cum Romae galeatae facie in numo tulit, [Note: (3) Victoria gloriari] illum se hosti in bello ademisse gloriatus, fortitudinis et honoris argumentum.

Augustus Caesar Tiaram Parthicam cum arcu et sagitta tulit, [Note: (4) Dominium in Parochos.] monumenta Parthorum Romanis subiectorum. ut qui in horum manibus arma reliquerint.

T. Sempronius Longus tripodem laureatum, inter lituum et securim sacrificantium proposuit, Deo omnem Rom. fortunam victoriamque tribuens. [Note: (5) Deo successum tribuere.]

C. Servilio Gemino Navis sub laurea corona placuit, ut Romam victricem symbolice proponeret. [Note: (6) Roma victrix.]

C. Attilius Calatinus tripode usus supra urcecolum stante, ad dextram spica, superne duo lauri ramusculi eminebant. Quod erat Diis nixos Rom. nec copia rerum, nec sorte ac victoriis destitui. [Note: (7) Deo niti]

M. Cocceius Nerva in tripode astrum, duasque lauros complexus, forte quod sapientem hominem et caelo dignum proxi numque, et in terris, tam sui, quam hostium victorem esse crederet [Note: (8) Sapiens se et hostes vincit.] Tripus enim sapientiae non minus quam religionis et veritatis symbolum est, quod olim reperta, sapientissimo destinata fuerit, Atque inter gentiles nondum tripodis mysterium enodatum fuit, licet illi perfectissimum numerorum triadem in illo intellexerint siquidem cum trinitate ita unitatem complectitur, ut Dei unius trinique symbolum non inelegans reperiatur [Note: (9) SS. Trinitas.] Unde merito olim ad Apollinem rediit huius mysterii non ignarum. Par fere M. Acilii Glabrionis tripus, inter duo sidera gutturnium sustinens, tanquam pietatem caelo dignam crederet.

Sex Appulei Nepotis tripus fuit cum fulmine inter haustorium, aspergillum, lituum, et patellam, ut si fulmina et offensiones Deorum sola religione hominum componerentur [Note: (10) Religio Deum placat.]

cum serpente et pullis inter lituum et haustorium, ut si religione et prudentia Res publica [Abbr.: Res p.] niti censeret, [Note: (1) Religione Res publica [Abbr.: Res p.] nititur.]

Tropaeum victoriae signum multi statuere. Iulius Caesar de Gallis, uti et de Hispanis victor erectum fere in trunco annis vestito. M. Fulvius Nobilior de Aerolis triumphans, inter anchoram et clavum, [Note: (2) Victoria navalis.] navale tropaeum statuit, simile Domitius Aenobarbus in prora sustulit. S. Sulpitius pro tropaeo vexillum inter remum et anchoram erexit, ut maritima se victoria superiores ostenderent; clavumque, id est, maris imperium; anchoramque, id est, possessionem hosti eripuisse L. Cornell. Sulla ut Diis magis, quam armis Victoriam adscriberet, inter sacrorum instrumenta erexit tropaeum.

L. Iulius Caesar Venerem in bigis a duobus Cupidinibus, maiore et minore per aera vectam exhibuit: ut si amore caelesti terrenus minor esset, inferiorque, [Note: (3) Amor terrenus minor caelesti esse debet.] et primo quidem se Deorum, deinde hominum amore dignum evectumque cuperet.

M. Vincius Nepos. Vexillum, aquilam, aratrum ac decempedam coniunxit: quia artem bellicam ita exercendam putavit, ut rustica coniungi posset [Note: (4) Agricultura bello non tollenda]

M. Antonio Nepoti Urceolus et Gallinaceus, auguratus insignia, placuere; Deorum arbitrio suam fortunam moderaturus. [Note: (5) Auspicandum a Deo]

C. Sosius Nepos, ut ad pacem bellumque paratus videretur; aquilam cum fulmine et caduceo figuravit. [Note: (6) Ad pacem et bellum promptus.]

M. Vipsanius Agrippa, ut Aegypto devicta gloriaretur. Crocodilum palmae alligavit [Note: (7) Victa Aegyptus.]

L. Cornelius Sulla, forte de nuptiis deliberans, Cupidinem cum palma proposuit [Note: (8) Cupite victor.]

L. Calphurnius Piso in equite non multum commeatus et onerum requirens, equitem nudum exhibuit; [Note: (9) Miles circumspectus.] sed tamen facem dedit, ut vim animi ardentem urgeret.

C. Claudius Marcell. Dianam multimammam seu polymorphin amavit, cum tridente utriusque manibus iuncto [Note: (10) Venationu. rex.] ut se Venationis omnis piscatusque amantem ostenderet.

M. Calphurnius Bibulus, cum Delphinum laureatum supra tridentem collocat; declarat celeritatem maritimae expeditionis victoriam attulisse [Note: (11) Celeritas bello victrix.]

anchorae implexo exhibet, [Note: (1) Festinatio circumspecta.] ostendit cauta mora victoriam partam esse. Cum vero supra Scorpionem Neptunum in biga ponit, per Mare Africam scorpionibus abundantem a Romanis devictam signat.

Coronae etiam in Rom. nummis frequentes. Q Lutatius Cerco querna corona quae civium servatoribus dabatur, navim ornavit. [Note: (2) Civium servator.] Aul. Posthumus Albinus, tamquam felix annonae procurator, [Note: (3) Ubertas annonae.] corona spicea usus est.

Q. Fabius Maximus ex lauru, quercu, et spicis, quod bello ac pace cives tuitus esset, contexuit.

M. Corn. Cethegus in corona oleagina iuvenem caprae insidentem, cum oleae ramo tanquam pacis fertilitatisque argumentum habuit [Note: (4) Pax abundat.]

M. Antonius in corona hederacea palmam exhibuit, an quod victoriam ex unione Aegyptiorum, ac forte unus Cleopatrae amore ac favore polliceretur? an quod ab unitis dissentientium Rom. Viribus de orbe toto victoriam speraret. [Note: (5) Concordiain bello vincit.]

Verum haec de numis, eorumque imaginibus ex Huberto Goltaio delecta, suisque explicationibus strictim exdiversis, ut Ricciardo, Pierio, aliisque illustrata ad praesens institutum suffecerint. Cum aliae figurae ab illo exhibitae, vel symbolicae non sint, vel similes aut affines iis quas modo tradidimus, vel alibi tradendae occurrant.

CAPUT XXXI. De Vestitu, habitu armisque veterum et eorum figuris.

IN vestitu habituque olim Veterum figurarum usus, et symbolica aetatis ordinisque ac virtutis factorumque professio erat. Illa Heroum apud Graecos Latinosque celebrata saecula, plerosque istarum ferarum pellibus indutos spectarunt, quarum ipsi, vel naturam aemularentur: vel artes viresque maiori industria virtuteque superassent. Quis enim nescit fortissimum illum virorum Herculem pelle leonis amictum, non alio fortitudinis symbolo magis delectatum? Agamemnon eodem quoque habitu apud Homerum celebris: [Note: (6) Fortitudo.]

Et Statius 9. Thebaid. suum illum bellatorem velocitatis symbolo exornat. [Note: (2) Velocitas.]

Evandrum Virgilius. 8. Aen. Panthera induit, ferociae celeritatisque nota [Note: (3) Ferociae.]

Ornyto vero bovis corium. 11. Aen. tribuit pugnacis animi laborisque argumentum.

Sed et feminis sua olim in bellis virtutis ex habitu insignia: Ita Camillam Virgilius tigridis [Note: (4) Celeritas.] ornat exuviis, et Heroidem aliam.

Manavitque hinc usus vocabulorum metaphoricus, quo Leonis, Apri, Tigridis nomine, virum fortem, ferocem, expeditum insignirent. Unde et Adrastus oraculo iussus filiarum alteram Leoni, alteram Apro desponsare: illam, Polynici Thebano Heroi, apri exuviis induto; hanc Tydeo, leonis pelle ornato, tradidit.

Neque aliunde fluxit ille Diis etiam modo attributus tantummodo ferarum habitus, modo forma tota in bestiarum speciem commutata, quod cum certam Deorum imaginem nullam haberent, illarum animantium figura proponerent, quarum symbolicas affectiones Deorum naturae repraesentandae utcumque idoneas crederent. Neque enim tam insani umquam prudentiores mortalium fuere, ut ipsas vere brutas animantes pro Diis haberent; verum in his tanquam in figura quadam Numen venerabantur, quae tamen res simplicioribus ingeniis foedam errandi, brutaque colendi occasionem dedit, Etne Poetarum in cerebro haec tantum nata de

Heroum amictu putemus. Cornelius Tacitus Germanicum Caesarem ferina contectum humeros pelle, castra adiisse memorat. Ita quoque Polynicem et Tydeum vestitos supra memini. Ita signiferi olim in Traiani columna propositi, Lipsio teste ac iudice. De milit. Roman. Mauri leonum, pardorum et ursorum tergoribus, alii serpentum et piscium coriis velantur. Scythiae pars magna vulpium ac murium pellibus operta. Sed Gelonis Scythisque hic ferarum habitus non placuit, [Note: (1) Truces.] ut Alexand lib 5 c 18. Herod. lib. 4. Plin lib 7. cap. 2. qui ut trucis ingenii graviora argumenta relinquerent, hostis perempti sese pelle induebant; quo se habitu maxime illustres censebant, uti olim Germani iuvenes nuptiis indigni censebantur; nisi, velut arrham fortitudinis, apud sponsam devicti hostis caput deponerent. [Note: (2) Fortis.] Verum adeo truculentas virtutis attestationes merito aversamur. Rectius illi figuratis iconibus vestes ornant, qui sine omni vitio virtutis studium professionemque amplectuntur. Ita Deus ipse electum populum Moyse interprete. nu 15 instruxit Faciant, inquit, sibi fimbrias per angulos palliorum, ponentes in iis vittas Hyacinthinas, quas cum viderint recordentur omnium mandatorum Domini: nec sequantur cogitationes suas, et ocubos per res varias fornicantes. Cui limbo, ut S Hieronymus In cap. 23 Matt. asserit, nonnulli sentes spinasque innexuerunt; ut legis, assiduo punctionis sensu, admonerentur.

Neque in profanis literis infrequens ad symbolica argumenta coloris usus, placuitque anrte alios maximis quibusque viris color in veste albus, tanquam innocentis candidaeque vitae restis, [Note: (3) Innocens.] ut iccirco ipsos Deos ut Plato lib 5. de Repub Deorumque filios, inter sidera relatos, candido donarent amictu, unde illud Horatii. lib. 5. od. 2

Quaestores Romani ut Appian lib. 5. Aediles, Praetores, Consules albis usi sunt vestibus. Iudicibus quoque Romanis, uti et Atheniensibus, ut Plutar. niveus habitus arrisit Unde hausta Martialis apprecatio est.

Hinc et olim, uti hodie dum sacrorum Antistites niveis gaudent coloribus. Nam ut Tullius de legibus lib. 2. observavit: color albus maxime decorus Deo. Et Heroum candida vestis fuit, ut de Amphiarao Statius.

Usitatus etiam fuit honorem dignitatemque in Romana [Abbr.: Rom.] Re publica [Abbr.: Re p.] ambientibus, qui ab habitu, Candidati dicebantur, et hoc, velut symbolo, testimonium integritatis, qua officium munusque impleturi essent, profitebantur. Servos libertate donatos veste alba, annuloque insignes fuisse Tertullianus memorat. Et Vestalibus candida, atque ad talos dimissa vestis, pudicitiae quaedam crat imago. Qui color, ut fausta quaeque et bene ominata adferre; sic contra color ater, infausta virtutibusque adversa adumbrare est creditus.

Et Porphyrion ad Horatium ad Ib. 2. ep. 2. dum varium hominem exhibet. Ater, inquit, et albus; malus, et bonus est. Quocirca et nigrae aves, ut cornices, corvi, bubones inter male auspicatas habentur, [Note: (1) In auspicatus.] secus quam candidae columbae, cygnique. [Note: (2) Felix.]

Fuit quoque inter absolutionis olim in reis notas candidus lapillus; inter damnationis ater calculus, ut

Ita etiam niger habitus mortem ac funera, albus victoriam ac laeta quaeque nuntiabat. quate currus triumphantium, vestes, equi, asseclae, ut Dempsterus ad Solin. l. 4. c. 7. victimae ipsae Diis offerendae nivei coloris erant; secus ubi vel lugebant mortuos; vel ipsi apparebant rei: vel Diis inferis victimas consecrabant Uti enim infausti omnia ominis, sic nigro apparatu agebantur. Denique in festis Deorum solemnitatibus niveis tota Roma vestibus ornabatur; uti et ludis amphitheatralibus, aut scenicis,

Post album color purpureus ad magni animi virtutisque significationem in vestitu adhibitus, sive ut vivo hoc colote sanguineoque, nobili sese ortos sanguine profiterentur; sive illum pro patriae sese defensione profusuros testarentur; sive illi, qui cum imperio erant, fuso etiam sanguine, [Note: (1) Generosus vitae contemptor.] Iustitiae sese praescripta executuros pollicerentur. Certe professio fundendi intrepide sanguinis pro Ecclesiae iure defendendo causa fuit Romanis Patribus assumendae purpurae, quam illis Innocentius IV Pontifex, cum a Friderico II. Imperatore Rom. periculum impenderet, Lugduni primum induit.

Fuit vero inprimis praetexta habitus adolescentum, purpura, ut videtur, praetextus, cetera niveus Alex. Genial. dier. l. 5. c. 18. quamquam Alexander aliquando purpureum fuisse dicat, quem iccirco patritiis adolescentibus olim attribuerunt [(transcriber); sic: attibuerunt] , [Note: (2) Pudor ingenuus.] lib. 1 Saturn. cap. 6 ex Macrobii sententia, ut ingenui pudoris expurpura meminissent, unde Papyrius adolescens ingenua tacendi loquendique ornatus modestia. [Note: (3) Fides secreti.] Praetextati nomen memoriamque virtutis ad posteros transmisit. Feruntque insigni laude adolescentiae hanc primum vestem, Regibus propriam, isti aetati attributam; cum Tarquini Demarati Rom. Regis filius, quatuordecim annos natus, Sabinum hostem in praelio sua manu confecisset, atque iccirco virili supra aetatem habitu a parente ornatus incederet; praetexta, ac bulla, a Principibus viris, ad pueros, eo facto, translata, Alexand. l. 5. cap. 18. Erat autem bulla aurea, velut cordis expressa specie, atque ante pectus suspensa, [Note: (4) Nobilitas.] nobilitatis quoque insigne, et candoris aliquod simplicitatisque in pueris laudatae argumentum, [Note: (5) Simplicitas.] ut qui sine fuco propalam cor gestant, quod adultiores occultiori consilio recondunt, quamquam et Macrobius, supra, iccirco factum existimet; ut cor intuentes, ita se demum homines cogitarent, si corde praestarent. [Note: (6) Generositas.] Bullam tamen, exacta olim pueritia, post annum septimum decimum plerumque ad aras, diis Laribus, solemni festo suspendebant togam

sumpturi, quemadmodum puellae Argivae Veneri, tanquam fecundi coniugii auspicium, iam viro maturae dedicabant. [Note: (1) Coniugium auspicatum.] D. Germanorum adolescentia paulum diversa

Togam vero Romae ut Alexander supra. festis praesertim Bachanalibus sumere magnifico apparatu, adolescentibus religio erat, qua liberioris vitae oblata facultas signabatur: ut non immerito

Hanc tamen et purpura praetextam, Alexander, in nobili adolescentia, asserit. Atque inquit, hic primus iuventae et bonae indolis habitus est honos, omenque futura virtutis, et magni nominis aestimabatur. [Note: (3) Iuventus laudata.] Laxior etiam nobilium toga, quam tenuiorum fuit, Fertur Augustus Caesar liberis Senatorum, ut idem meminit, in quibus esset virtutis specimen, quo frequentius senatui assuescerent, sumpta virili toga laticlavum protinus dedisse. Erat vero laticlavus vestis purpura, aut cocco tincta, senatorio ordini propria; quae a signis purpureis, clavorum specie per vestem sparsis, nomen habuit. [Note: (4) Senator] quamquam crescente luxu, auro formati sint, Ulpianus l. cum aurum 19. §. simili, ff. de auro argento et legatis. quoque insitas his vestibus picturas censeat, ita de alio habitu, in Caligula, Suetonius: pictis enim illum, gemmatisque pennulis publicum subiisse memorat. Nimirum vestes suas de se, vel tacente, loqui cupiebat. Tunica vero palmata, solius consulis in pace ornamentum, [Note: (5) Consul.] purpureum diphabum, aut etiam triumphantium indumentum erat, palmae tamis, tanquam victoriae pacisque symbolis, ex textili auro, [Note: (6) Triumphator.] ut Festus putat, efformatum. Cinctus porro Gabinus, et ipse ex purpura, toga erat consularis; qua: cum bellum indiceret, induebatur, ut una lacinia in tergum reducta suspenderetur, [Note: (7) Ad bellum vel pacem paratus.] tanquam hominis ad pacem pugnamve parati quem manasse habitum a Gabiis Servius lib. 7. AEneid. refert. Quod sacris occupati, cum hostem adesse accepissent; ita ut erant togati occurrerint, ac memorabili

victoria oppresserint. Hi colores, quos dixi, albus purpureusque pace belloque fausti ominis, atque interpretationis semper fuere infelicis vero auspicii habitum, quod de Crasso. Val. Max. lib. I. cap. 6. adversus Parthos ituro refert: ei pullum traditum esse plaudamentum, [Note: (1) Bellum auspicatum.] cum in praelium exeuntibus album et purpureum dam soleat.

Manavit hic usus ad scuta, balteosque deinde militares, neque tantum symbolicae significationis, verum etiam distinctionis gratia usurpati coepit. De scutis

(afferens ut Plut in Lac. hosti se, donec illam videret appropinquaturum) Haec Alex.

Et in vestibus discrimen in colore servatum est unde Scipio Africanus, ut Alexand, l. 5. c. 18. purpureo usus sago, cum Iubam eodem habitu utentem vidit, album ipse habitum induit. Spartani tamen rubro iccirco delectari feruntur, ut minori horrore profluentem per vestes sanguinem intuerentur. Germanae hodie militiae viri complures utrumque colorem in vestibus (nonnulli etiam in balteis) coniungunt, Thorace albo braccisque rubentibus, an forte quod causam se quisque bonam, magnumque ad praelia animum, ac sanguinis prodigum afferre iudicet? Sed denique ab earum rerum aut incuriosis,

aut imperitis, neglecta symbolicae imaginis gratia distinguendas magis nationes, aut exercitus militares, quam similitudine virtutum animandos, ea colorum diversitas adhibetur, nigro tamen fere colore excluso, quasi funereum aliquid praesagiente. Quamquam egregii bellatoris Demetrii Polyorceris ut Plut. in Demet. chlamys subnigro colore spectata fuerit; sed tamen in quo caelum, aureis luceret sideribus, ac duodenis ab ipso exornatum signis, velut ab Atlante circumferretur, orbisque sese victorem fore, hoc schemate testaretur.

Fuerunt praeterea, qui illo bicolori Germanorum similive habitu iam olim sunt usi: ut de Alexandro Severo Imper. Frontinus meminit, qui albo se, croceoque in Principatu habitu ornaverit; ut illo lunae, hoc solis colorem referente, pari sese in subditos, uti haec sidera in orbem, beneficio affluxurum polliceretur. [Note: (1) Beneficus.] quos etiam ad militum scuta colores, affectionemque non dissimilem ad animos transferri volebant. Trabea etiam Regibus Consilibusque Romanis usitata, albo purpureoque colore variata erat: alia trabea auguralis purpura et cocco confusa fuit, solis tantum Diis iniecta purpurata trabea unicolor; quod hi minime ingenio varii mutabilesque [Note: (2) Constans.] censerentur.

Assyriorum ut Alex supra, quoque tunica partim purpurea, 7 partim alba. Ita et in persarum Regum cultu, ut Strabo l 15. triplicis anaxyridis usus, et tunicae, cuius suffultura candida, pars exterior colore infecta, tanti quidem pretii cultu, ut duodecim talentorum milia quandoque aequaret. In quo Curtius l. 3. meminit adumbratos accipitres, velut rostris inter se concurrentes [Note: (3) Bellicosus.] quibus expeditum generosumque ad bella animum profiterentur sub solis, Persarum Numinis, auspiciis: cuius haec avis symbolum habebatur. Feminis Romae vetitum, ne versicolori veste uterentur, lege Oppia. quod levitatis aliquod in hoc sexu sit argumentum. [Note: (4) Levis.] Eratque suis illic matronis habitus, meretricibus suus; nubentibus etiam Virginibusque proprius: primae flammeo velatae, testabantur verecundiam coniugalem. [Note: (5) Pudica,] aliae sine flammeo velut pudoris oblite, [Note: (6) Impudens.] pullo brevique cum

Nuptae pura sine recta dabatur toga, tironibus quoque militi bus usurpata. Cyclas, Palla, et Crocoton honestarum Virginum ac matronarum cultus erat. In ipsis adeo calceis, quod mireris, variae olim species et figurae emblematicae albos, hederaceos, aliosque reperias. Demetrius Antigoni eo progressus vanitatis est, ut aureis sese calceis indueret. Diocletianus et Heliogabalus ut Lampridius in vita, gemmas in calceamentis circumtulere; et hic figuris quidem exaratas, ut risum non paucis moveret, arbitrantibus, vanas esse has artificum imagines, quae suis lineamentis oculos spectantium effugerent. Nobilium Romae mos, ut Alex. l. 5. c. 10. in nigris calceamentis lunulas [Note: (1) Nobilis.] ex fibulis eburneis adornatas ferre, ut antiquitatem generis retro ab Arcadibus ductam (qui se proselenos, sive ante lunam ortos dicebant) publico hoc signo, a Numa instituto, profiterentur. Unde

Apud Aegyptios innuptae puellae nudipedes incedebant, [Note: (2) Innuptae.] ut evagandi licentia cohiberetur, cum nudo pede extra septa prodire nefas haberetur. Servis inter Romanos nullus calceorum usus, ut ab ingenuis hac nota, uti et nudi capitis signo, distinguerentur. Quamquam graviori mihi servitutis nota Syracusani famulos signasse videntur, [Note: (3) Servilis homo.] cum equi characterem indelebili stigmate inusserint: uti Samii captivis Atheniensibus figuram noctuae; [Note: (4) Captivus.] Athenienses contra Samios navis symbolo inusto deformaverint, apud quos inscriptiones etiam literarum in frontibus servorum usurpatae. Ad quas alludit

Arabum, Tyriorum, Romanorumque matronis iniectum velamen, seu flammeum (quod sic dictum a Flaminis uxore volunt, cui soli inconcessum divortium) [Note: (5) Verecundae mulieres.] continentiae iugalis signum, ac velut hortamentum

Res inter Germanos insolens Aquisgrani tamen imperiali in urbe, et Caroli Magni sede, prope ad Arabum imitationem usitata mulieribus; siquidem, praeter nasum oculosque vix aliam vultus partem sub velo eminentem observes. diversae ab illis ingenio, quae probroso spectaculo non modo caput, [Note: (1) Inverecundia.] sed nuda etiam ubera prostituunt.

CAPUT. XXXII. De rebus diversis imaginum locum ac vim in hominum usu occupantibus, ut sceptris, coronis, etc.

REperies in usu pretioque apud homines quam multa, quibus si gratiam symbolicae significationis auferas, nihil admodum relinques, propter quod amari usurparique possint. Eius generis apud omnes [(transcriber); sic: omens] nationes usitata videmus; quibus personarum aut dignitas, aut offi cium potissimum emineat. quid enim in calceis Romanorum lunae? quid in digitis annuli? quid sceptra in Regum manibus? coronae in capite? aureae in collo catenulae? pendentes ex auribus gemmae, et plura eiusmodi; nisi aut nobilitatis aut ordinis aut officii argumenta? verum non hominibus [(transcriber); sic: homiuibus] modo; sed et rebus ceteris, significationis tantum gratia, signa adhibentur. Illud enim quod bobus cornupetis foenum ex cornibus [Note: (2) Furiosus.] suspenditur, ut Plutar. in quaest Rom. quem, praeter significandi institutum, habebit usum? siquidem ex pastu insolentem ferocemque bestiam cavendam admonet. Haec cum arbitratu hominum, et sumantur primum, et non raro deponantur symbola; coronarum tamen, sceptri, annuli, inauriumque fere pervulgatus constansque

apud omnes usus exstitit. quamquam nonnulla denique vim instituti primum symboli amiserint, dum a vulgo ditiore usurpata, solius, ut quondam fuere, nobilitatis desierunt esse indicia. nam aurum in auricula gestare. [Note: (1) Nobilis.] ut in Platone notavit Apuleius, Caelio teste l. 3. aut lect c. 29. nobilitatis olim insigne fuit: uti etiam elenchos binis ternisve unionibus inserere auribus, si Alexandro, l.3.c.19. credimus. De annulis vero Romanae tantum nobilitati primo concessis, nemo antiquitatis gnarus ambigat. A Regibus quidem Persarum ib.c.29. donari annulo; [Note: (2) Regum [(transcriber); sic: Rgum] familiares] erat ad intimam illorum familiaritatem gratiamque ceu vinculo quodam, obligari. At superba divitum insolentia ac temeritas, ut nobilitaris opinionem occuparet, haec omni paene aetate symbola violavit. Summis tantum dignitatibus parcitum, et sceptris coronisque suus fere honor mansit, de quibus potissimum in praesenti disseram, ob fecundam variamque symbolicae significationis virtutem.

Babylonii tanto studio sceptra sunt prosecuti, ut sine his prodire nefas ducerent, tanquam regni in sceptro fortunam circumferrent, adiecerant in summo mala, lilia, rosas, aquilasve, argumentis utique symbolicis. Haec

vero, quae graeci
[Gap desc: Greek word]
dixere, hastas latinis olim compellatas, ex Trogo Iustinus l. 43 hist meminit; Et Caelius l. 12. c. 16. quoque annotavit hastis militaribus veteres reges sceptrorum loco usos. Ita Bohemiae Regum insigne hasta fuit, Cranzius l.s. cap. 7. postquam Wratislaus Bohemiae Dux Henrico IV Imperatori, contra Rudolphum Sueviae Ducem, armis feliciter adstitisset, hastamque Rudolphe cum victoria extorsisset. fuit vero hastae eximius olim honos. unde Festus de verborum significatione, hastae inquit, subiciebantur ea, quae publice venundabant, [Note: (1) Venale.] quia signum praecipuum est hasta, et Romani fortes viros saepe hasta donarunt. [Note: (2) Fortis.] Accedit quod ut Gregor. Tholosanus, Synt. Iuris l.6 c. 14. observavit, veteres olim hastas pro Diis coluerint, ob cuius religionis memoriam deinde non raro Decoru statuis hastae adiciebantur, quas tamen ille brevis instar scipionis fuisse censet, quo sedentes etiam niterentur: qualem et Poetae in solio Iovem depingunt, ut

Sed et hasta, velut sceptro tradito, [Note: (3) Regni traditio.] regnum translatum accepimus a untramo Rege, ut Ammian in hist. in nepotem regni videlicet donati symbolo. quamquam illam ego hastam potius militarem, quam scipionem fuisse senserim. Populus tamen Romanus siquem optime de se meritu regiis honoribus ornatum vellet, ei scipionem eburneum [(transcriber); sic: eburnneum] , togamque pictam ac tunicam palmatam, cum sella eburnea deferebat. Corn.Tac l.4.annal. Apud Moscovitas insigne muneris publici baculum quoque legimus esse, [Note: (4) Honoris officium.] uti hodie dum in hac Agrippinatum Colonia baculus Consulibus a ministro praefertur, qui Romanorum fascium securiumque loco est. Baculus etiam, quem pedum vocamus, inter personas Ecclesiasticas pastoralis dignitatis est argumentum [Note: (5) Pastoralis honor.] Unde in concilio Constantinopolitano legimus Marinum Romani Pontificis vicarium Photio ad synodum ingredienti, baculoque solemni innixo, mandasse, ut pedum deponeret.

Apud Medos et Persas insigne dignitatis regiae virga dicitur, quae si osculanda praeberetur, signum erat regii favoris. [Note: (1) Favor regius.] uti Hestheri Reginae, Hest. 5. et 8. Iudaeis de fortuna vitaque periclitantibus, apud Regem Persarum Assuerum evenisse, traditur. Ita veteres quoque aut in foederibus ineundis, aut fide promissionis firmanda, per virgam regiam, aut sceptrum iurare solitos accepimus. [Note: (2) Fides promissi.] Quod de Achille iniuriam repulsuro Homerus memorat. Unde, ut Rhodiginus li. 4. c. 29. notavit, sceptrum datur Agamemnoni late imperanti, et Achilli iniuriam cum potestate repellenti, denique et Telemacho concionanti; ut quod in animos occupavit dominium exponeretur. [Note: (3) Potestas, Dominium.] Sceptrum vero aureum Apollini Iliados primo tributum, eodem auctore, designat aurum Soli tribui. [Note: (4) Sol aurum producit.] uti Lunae argentum. Ceterum, et sceptrum olim apud Aegyptios symbolice pro Deo, aut vigilante, Rege, usurpatum legimus, in cuius vertice oculus apertus eminerer. [Note: (5) Deus Rex vigilans.] Quod si manus armata gladio, sceptro imposita fuerit, legitima iustitiae administratio significabitur.

Coronarum, olim, ut materia et usus, sic et varia significatio fuit. Corona laurea [Note: (6) Victoria] victoriam bello partam designabat in milite, in erudito, absolutum Poetam, Apollinea lauru coronari solitum. [Note: (7) Poeta.] Corona, ex evulsis herbis, graminea, obsessos per coronatum liberatos ab hoste indicabat, [Note: (8) Obsidio soluta.] unde obsidionalis dicta. Querna, quae ex ligno primum, deinde et foliis quercus contexta erat, [Note: (9) Liberatus civis.] civem Romanum a mortis discrimine ereptum indicabat. Turrita, quae muralis dicebatur, ex auro confecta, [Note: (10) Moenia occupata.] illi deferebatur, qui primus hostium moenia conscendisset. Rostrata sive navalis, [Note: (11) Classis expugnata.] ex auro quoque, hostium classem primo subeunti dabatur. Ita qui vallum hostile ante omnes penetraret vallari seu castrensi corona [Note: (12) Vallum obtentum.] ex auro ornabatur, qui demum aliquam contra [(transcriber); sic: contea] hostes victoriam obtinuisset, ovali, ex myrto, [Note: (13) Victoriae.] cingebatur. Corona ex myrto et rosis Veneri sacra est, qua usus fertur ad conciliandam Venerem Herostratus, [Note: (14) Mollis.] cum illam ex Cypro in Naucratem transferrer. Corona ex loro olim Autinoo;

cuius memoria in vita Adriani Imperatoris est) adhibita, [Note: (1) Aeternitas.] illius iam mortui aeternitatem, indicabat. Corona Hellotis ex myrto, viginti olim cubitorum, publicam hilaritatem designabat. [Note: (2) Plausus] Corona Cylissa ex fici frondibus et floribus rosarum, ex laboribus curisque dulces pro venisse tructus arguit, na et rosa inter spinas assurgit, et sicus culta dulces parit fructus [Note: (3) Fructus laboris.] Corona Philina ex hedera et narcissis composita; [Note: (4) Abstinentia.] abstinentiam contra scelera et torporem optimum esse remedium signat. nam hedera adversatur ebrietati, narcissus torpori et somnolentiae. Corona ex pampinis et vitium foliis statuae Iunonis donari solita. [Note: (5) Abundantia.] abundantiae temperataeque aurae est argumentum. Corona Elychrysia, quam ex herba elichryso, loto persimili, contexebant, [Note: (6) Gloria caelestis.] gloriae futurae symbolum existimatur; ut ex Farra, Ricciard. in voce Corona Comment. symb. observat. Et servi olim venales, captivaque bello mancipia perforatis auribus, ad forum coronati producebantur, ut Solinus l. 10 c. 21. velut alienae victoriae testes, unde sub corona venire dicebantur [Note: (7) Mancipium.] Corona plumea, pennis tribus, vel puniceis, vel nigris ad longitudinem fere cubitalem erectis hastati Romani ornabantur. [Note: (8) Miles.] ut maiores et terribiles magis hosti occurrerent. Lanea corona, ut Solin.l 4 c.9. in magicis et Deorum penatium sacris usurpata fuit, [Note: (9) Muliebris.] infamia contraxit quoque ex eo, quod mulieres magis quam viros deceret. Radiata vero ex auro Diis olim [Note: (10) Devis Rex.] ac denique etiam Imperatoribus inter Deos recensitis, adhibita; quod, ut sol inter sidera, ita illi inter homines eminerent, radii vero duodec. numerabantur, a mensium, quos sol decurrit numero.

Haec ad Christianos denique ab Ethnicis consuetudo, in Christo sanctisque honorandis [Note: (11) Sanctus.] defluxit. Nec immerito: nam et Iosephus adolescens, suo illo in somnio, parentem, soli, matrem lunae, fratres astris comparatos vidit. Ita et Rex Cyrus ut Plut.in Atax. Persica voce, Sol et Sampson Hebraica dicitur: Et Aesopus Nectenabo Aegyptum Regem, ut in vita Aesopi est, soli comparasse magna gratia memoratur. Coepit tamen radiata corona etiam a superbis Imperatoribus divinit atis quadam opinione inflatis usurpari, in quibus Caligula primus reperitur, cuius in ambitu stellae tres ac semicirculus lunaris

visebatur, [Note: (1) Superbia ingens] ut si totum iam capite orbem humo vanissimus suscepisset cum Atlante ferendum.

Alii ex Imperatoribus hunc deinde sunt imitati: aliis laurus prae auro gemmisque in coronis placuit, quod hanc Deorum voluntate Augustus de caelo acceptam tulisset [(transcriber); sic: tullisset] ut Plin l. 15. c. 36. et supra in prodigiis tradidimus. Accedit, quod laurus fulmine non tangatur, [Note: (2) Tutus a fulmi ne.] adeoque umbram latentibus tutam in tempestate, boni omnis arbor praebeat, unde Caesar Tiberius caelo tonante lauro caput vinciebat: quo d perpetuo virore non marcescat: [Note: (3) Honor perpetuus.] quod ignigena sit, ut cuius rami ex attritu scintillas iaciant, Veteres adhaec existimabant, ut Fulg. Myth. l. I. lauru ad caput dormientis adhibita, vera illum somnia visurum: [Note: (4) Vates.] vatibus certe et Deorum Sacerdotibus frequenter usurpata suit. Musis quoque et Apollini tamquam aeternitate dignis, aut futurorum praesciis dedicata est. [Note: (5) Doctus,]

Ceterum diadema, seu regalis corona summae dignitatis symbolum, [Note: (6) Dominium.] varium omnino pro nationum ingenio, affectioneque repertum fuit, quamvis apud omnes capiti tamqua principi hominis parti adhibitum videatur. Tigranes Armeniae Rex, ut Alex. l. I. c 28. frequenti id temporis consuetudine, candidam tulisse fasciam memoratur, quam ad Pompeii pedes [Note: (7) Dominium abdicare.] velut dominationi cedens, abiecisse legitur. Et Alexander Magnus diadema, quod fascia erat candida, detraxisse sibi, ac Lysimacho vulnus obligasse fertur, [Note: (8) Regni omen.] omine regni ad illum haud multo post deventuri. Persarum tamen, Medorumque regibus cidaris, [Note: (9) Rex Persar.] quadrati pretiosique operis diadema, aut tiara etiam placuit, hodie, atque olim quoque sacris adhibita, nam et Reges, priusquam adirent regna, sacris initiari oportebat. Ita cidaris usurpata etiam a sacrorum principe legitur. [Note: (10) Sacerdos summus.] Quamquam sint, ut Paschal. de coronis l 19. c. 3. qui utrumque diadema confundant, sed Alexander distinguit l. cit. ac cidarim caerulea ornatam fascia, tiaram redimiculis per maxillas defluentibus instructam asserit. Sed et Persicis regibus ex myrtha et labyzoy odorata compositum diadema placuit. Alexander Magn, cornibus Amonis Iovis, [Note: (11) Divinitas.] id est, radiato dia demare usus est, quo se Iovis filium testaretur. unde et Diis, et priscis etiam Regibus cum Moyse cornutis, usurpatum hoc maiestatis potentiaeque symbolum est.

Aegyptii Reges animantium effigies, ut aspidis, draconis, tauri, leonis, vel ignem, aut arborem, symbolica idea propositam in capite suae dignitatis aut virtutis regiae argumentum praeferebant. Illud vero recentius longe rariusque est, quod de Petro Arragon. Rege VII. Marineus in hist hispan l. 10. refert, Innocentium eius nominis Pontificem III. Romae illum corona panis azymi inaugurasse, ut incorruptae synceraeque fidei in Rom. Sedem commonefaceret: [Note: (1) Fides. synceritas.] Porto hoc tempore Regum coronae passim ex auro circulum superne apertum conficiunt, [Note: (2) Regnum aeternum.] ac aeterni quandam hac specie memoriam suggerunt regni, quod pro scopae metaque haec terrena habere regna debent. Imperiale tamen diadema, superne binis veluti semilunatibus cornibus decussatim clauditur. [Note: (3) Potestas a Deo, et sub Deo.] an quia lunae instar suum a sole, Deo scilicet haurire lumen desiderat, clusum vero superiore aliam humanam potentiam a se excludit? an quia Christiana potestas Cruci Salvatoris subiecta est, quam decussata luna conficit? Et Pontificia quidem iara prorsus clausa, triplicique circum insignis corona eminet, [Note: (4) Potestas suprema.] quod ternario numero cen perfectissimo, supremam in terris dignitatem ostendat. Ducibus olim coronae; nunc galeri, seu pelliti ac variegati donantur pilei, potestatis libertatisque a Regibus proximae testimonia.

Athletarum veterum praemia atque insignia fortitudinis coronae etiam habeantur, quae quidem Olympiotricis ex oleastro, sive olea silvestri texebantur: nam olea [Note: (5) Victoriae fortitudo.] ut symbolum victoriae sic et fortitudinis erat; quod succo inuncta membra mirifice corroboraret, ut Carol. Pasch. de coron. l. 6. Fuit eadem olea tum mortuis coronandis, [Note: (6) Mors gloriosa.] tum Philosophis mundi contemptoribus adhibita, quod utrique, tamquam luctatores strenui de vitae calamitatibus triumphare viderentur. In ludis Pythreis ad exemplum Olympiacorum, in Apollinis honorem institutis, lauro vel palma victores ornabantur: quamvis principio etiam esculo sint usi. In nemeaeis ad Herculis de leone triumphantis memoriam institutis, corona ex apio usitata fuit, quod apio equi pascerentur; quorum beneficio potissimum vincerent Isthmici certatores Neptuno dicati, pinu caput vinciebantur; quod illa huic Deo sacra arbor haberetur. Ceterum palma in ludis omnibus

usurpata legitur, ab iis praesertim, qui in Olumpicis, aut Pythiis essent quinquertiones aut Pentathli, id est, quinque certaminum generibus, saltu, pugillatu, disco, iaculo, luctaque vicissent. [Note: (1) Victoria plena.]

Et in conviviis frequens apud veteres coronarum usus, quae ex herbis, floribus, foliisque rosarum praecipue struebantur; [Note: (2) Convivium.] aut temperandi ex vino caloris, aut voluptatis conciliandae gratia, quamquam, ad Cypriae voluptatis usum, dissolutae coronae fluxerint. [Note: (3) Voluptas.] Ad amicas quoque non infrequens amantibus coronas submittere. [Note: (4) Amor.] Unde molliores illae habitae, quam ut Heroes decuerint. Potentium tamen limina, clientium ornata coronis, [Note: (5) Proceres] spectabantur: neque adeo rusticae plebeculae coronae deerant, quas ex agresti salicum vimine construebant. Infame illud Alexandri certamen fuit, quod, corona potatori fortissimo proposita, ut Plut. in Alex. inter epulas ac pocula institutum fuit, in quo plerique copia vini obruti succubuere, ipseque etiam victor Promachus morte victus est. [Note: (6) Ebriorum certamen.] Ebrio servo ad iniuriam propulsandam corona proderat: [Note: (7) Tutela.] cum velut brevi libertati inauguratus censeretur, Pauperibus, contra, fas non erat, coronas induere. In luctus, vel assumptae non sunt, vel laceratae. [Note: (8) Luctus.] Nec coronae navigantibus usitatae; nisi forte navis, boni ominis gratia, coronaretur. Et iudices, cum de hominis capite cognoscerent, detrahebant capite coronam, [Note: (9) Iudicium capitale.] uti Pollux lib. 8. de Regibus tradit Atheniensium, In communi tamen laetitia universa saepe rum apud hos, tum apud Romanos, civitas est coronata. [Note: (10) Laetitia publica.] Ita Athenae in festis Panathenaeis, uti et morte Arati, coronas induerunt. Cum Teridati Nero diadema imponeret, ut Xiphil. in Neron. et Severo. Romani in vestibus albis laureatique processere, ut quemadmodum Severo, aliisque occurrerint, taceam.

Numinibus Diisque veterum suae etiam texebantur coronae. ita flumina coronabantur arundine. [Note: (11) Flumina.] Autumnus pomis, Bochus racemis, Saturnus ficis, quod illas reperisse crederetur, Charites rosis, Venus myrto, Minerva olea [Note: (12) Dii.] etc. ita ut Dii quilibet rebus sibi propriis ornarentur. Sacerdotes quoque et sacrificuli cum

lucis, aris, victimis, crateribus; reliquisque instrumentis sacrificiorum coronabantur. [Note: (1) Sacerdotes.] Quin solis saepe in coronis honor divinus continebatur, [Note: (2) Honor divinus.] sic Ephesina Dia na, sic Lares, sic Manes defunctorum culti, placatique. Ex foliis vero, coronisque sacrificantium plerumque intellectum, quem Deorum venerarentur. Pinus tamen non raro usurpata. [Note: (3) Castitas] tanquam symbolum castitatis sacerdotalis. Unde illam

, [Note: (4) Pudicitia servata.] Mihi tamen magis illa panum corona pauperi rem laetam denuntianti apud Aristophanem impensa placet, siquidem plus ingenuae [(transcriber); sic: iugenuae] liberalitatis habet, [Note: (5) Liberalitas.] quam illa asino tributa. Quamquam illius hic etiam meminisse iuvat, quod Avenione in Gallia factum Anno 1647. recenti memoria fidis ad nos Coloniam literis perscriptum est. siquidem illic Iurisperiti tota urbe magno numero collecti asinum pompa apparatuque prorsus selenni in Bachanalibus Doctorem pronuntiarunt. [Note: (6) Doctor rudis.] Ferebatur is, tota urbe curru eleganti, sex aliis asinis vectoribus. Volumen ingens oculis in pulpito obiectum, ad quod ipse grandibus conspiciliis instructus obtutum verterat, hinc Aristoteles, inde Plato Philosophico insignes schemate aderant, illustris iuxta comitatus, praeter pedestrem bis mille equitum. denique loco eminenti conspectus asinus, in aliquot virorum Principum totiusque urbis primorum conspectu, Doctoralibus insignibus exornatas est, Musicis iuxta scitissime applaudentibus. Satyricus hic symbolicusque apparatus quatuor facile scutorum milia assumpsit, quae rectius coronandis pauperibus ad panes contulissent. Certis olim virtutibus scientiisque certae destinabantur coronae: Ita temperantes, olea, [Note: (7) Temperans.] ut

tranquilli et moderati instar olei, coronabantur. [Note: (1) Tranquillus.] Sapientes auro, [Note: (2) Sapiens.] velut metallorum praestantissimo, decorabantur. Doctis fere laurus et hedera, ipsis etiam Musis usurpata [Note: (3) Doctus.] familiaris erat. Vitiis quandoque etiam coronae tributae. Ita legibus Charondae constitutum apud Athenienses, ut qui calumniae, aut doli convicti essent, ut Diod. Sicul. lib. 12. per urbem myrica coronati ducerentur. [Note: (4) Infamis] unde infamis haec atque infelix herba existimata est. Nam et Strabo lib. 15. meminit, Sacerdotes Persarum, cum diras alicui imprecarentur. fasciculum myricae tenuisse manibus.

Coronariae tamen herbae, floresque plerique boni nominis. Viola symbolum Virginitatis et sua vis eloquii. [Note: (5) Virginitas.] Est enim flos primus veris, et colore perquam gratus. Corona rosacea potentiam et imperium designat, Est enim regina florum rosa: unde Anglicorum regum insignibus delecta [Note: (6) Maiestas regum.] Voluptatis tamen eadem symbolum est, et pulchritudinis: nam Veneri sacra dicitur, quae niveis purpureisque mixtim rosis coronatur: [Note: (7) Voluptas. Pulchritudo.] et has quidem tinxisse Adonidis extincti sanguis, aut, ut alii, Veneris ad spinas laesae, fertur, uti et lacrimis; propter Adonidem fusis, Venus excitasse de terra florem Anemonem fingitur. Gratiis etiam Musisque coronandis rosa usurpata est. [Note: (8) Gratia.] Romanus Pontifex hoc symbolo delectatus: solemni consecratione. Dominica, quam ante pascha Laetare nuncupant, auream benedicit rosam, quam velut benevolentiae singularis argumentum [Note: (9) Benevolentia.] magnis deinde Principibus dono mittit. Rosae omnibus gratae, Scarabaeo tantum odore lethales sunt. [Note: (10) Virtus invidiae exposita.] Ita et virtus invidos affligit, vitiorum tantum sordibus cum scarabaeo assuetos. Lilium flos regius Iunonis Herculem pascentis lacte in caelum partim (unde via lactea) partim in terras defluente, tinctus fingitur: estque, vel puritatis vel castitatis. [Note: (11) Castitas.] vel pulchritudinis quaedam similitudo, unde mos amantium, ut amicas suas liliis coronarent.

Narcissus coronamentum Cereris, Proserpinae et Furiarum pulchritudinis quidem symbolum ob gratum colorem, [Note: (12) Pulchritudo.] quae causa, cur ex adolescente natus fingatur ob ingratum tamen odorem [Note: (13) Terror.] torporis et somnolentiae

signum; ut iccirco Diis etiam infernalibus tribuatur. Hyacinthus quoque flos elegans, de puero verso, ut fingunt, natus, [Note: (1) Hilaris.] hilaritatis index est. Musis et Apollini texta ex hoc corona. quod notis velut literis adolescat. Amarantus aeternae et caelestis coronae symbolum, [Note: (2) Aeternus vigor.] ut qui numquam marcessit, quique madefactus aquis hiberno tempore reviviscit; hinc coronae ex ipso in templo Deorum honori suspensae leguntur. Amaracus laetitiae nuptialis argumentum, [Note: (3) Nuptialis laetitia.] a Virgilio mollis dictus Hymenaeus illo coronari solitu, sponsae tamen ex asparago verbenisque non raro coronabantur, ut dulcia iuxta et asper a sibi perferenda scirent. [Note: (4) Coniugibus omnia communia,] Baccaris flos suaveolens Vatum coronis serviebat, quibus a malis linguis tuti credebantur. Ita Virgilius Ecloga. 7.

--- --- --- Baccare frontem
Cingite, ne vati noceat mala lingua futuro. [Note: (5) Vates securi]

Si cum cypri flore et croco misceatur, in altissimum bibentes somnum agere dicitur, ut Plut. symp. 3. Lotos Apolloni et Musis flos sacer, eruditi sermonis venustatem designat [Note: (6) Sermo expolitus.] Est vero lotos tam egregiarum animi dotum, quam corporeae pulchritudinis, ob singularem formae colorisque purpurei gratiam, imago. [Note: (7) Formosus adolescens.] Unde et Aegyptii, ut solis orientis amoenitatem adumbrarent, insidentem loto adolescentem pingebant. [Note: (8) Sol. oriens.] Estque per se lotos, (ut est aquatica planta) cum ex aquis emergit ad solis ortum, orientis diei symbolum, cumque; rursum conditur [Note: (9) Sol occidens.] occidentis, namque illa cum sole sensim oritur, ac circa meridiem denique maxime se explicat, vesperi semper contrahitur, semper ad solem versa. praeclarum hominis aulici. [Note: (10) Aulicus.] vel etiam religiosi, ex principis sui, aut Dei favore pendentis symbolum. Cui heliotropium inter symbolicos flores calthaque etiam non dissimilis est. [Note: (11) Religiosus.] Crocus voluptatis quoddam argumentum praebet, [Note: (12) Voluptas.] unde nuptialibus instructus lectis fuit, humilitatis sive demissionis quoque imago quaedam est: nam calcatus altior odoratiorque emergit. [Note: (13) Humilis.] Papaver somnolentiae signum est. [Note: (14) Somnolentia.] quam suo frigore inducit, unde et Nox illo, somnusque coronari solitus. Thymus gratiam cuiusque rei naturalem significat.

potest, qua post devictas Acheloi filias alatas, [Note: (1) Victrices Musae.] in signum victoria, coronatae feruntur. Sed et illa rara est, qua Bactriani Indi iaculandi peritissimi redimuntur, sagittis videlicet circa caput inflexis [Note: (2) Pugnaces.] Talis corona e spinis, [Note: (3) Sterilitas.] quae infaustae olim sterilitatis, uti et querna cum glandibus antiquae frugalitatis, et durissimi victus argumentum fuit, quod glandibus veteres pastos ferant: [Note: (4) Frugalitas.] hac igitur corona redimiti olim, Cereri frugum inventrici gratitudinis ergo carmina modulabantur ante messem: ut Virgilius I. Georg. meminit. Et Athenis, in nuptiarum solemnibus, puer novis nuptis spinas hinc cum quercuum fructibus, inde coctos exhibebat in canistro panes, atque intento digito, ut a sterili et infelici adoptatius transisse saeculum mortales ostenderet. Haec de coronis sufficerint, plura qui volet, Caroli Paschalii Coronas doctissimo opere concinnatas adeat.

CAPVT XXXIII. De variis insignibus ordinum, nationumque et earum imaginibus.

INsignia illa, quae vel gentem a gente, vel ordinem ab ordine distinxere, varia pro nationum institutis fuere, et pauca admodum ex antiquitate ad nos constanter traducta. Apud Aegyptios nobilitas a grege alis vulturum, vestibulis domorum suffixis distinguebatur, ut Alex. l. 5. c. 24. In atriis Romanae nobilitatis maiorum imagines, hostiumque devictorum spolia, enses, clypei ac vexilla ostendebantur. Attici, ut a ceteris sese Graecis velut nobiliores distinguerent, aureas cicadas innexuere capillorum cincinnis, [Note: (5) Indigena.] hoc argumento probaturi
[Gap desc: Greek word]
five indigenas, sese esse; ut Erasm. in adag. Ex Eustach. Iliad. y quod cicadae illic ubi nascuntur, vivant: alio sane ingenio, quam hodie Germani nostri, qui tum maxime se homines putant, cum peregrino vestium morumque schemate, alibi se magis, quam in patria vixisse declarant. Heracleotae, ut Athen. lib. II. Boeororum populi vinculum, seu nodum, ut vocant,

Herculeum [Note: (1) Nobilis origo.] super aures ostentant. Aliae gentes aliis delectantur symbolis, uti Franci olim in libertatis argumentum promisso capillitio insignes erant, nodis etiam crinium cincinnis implexis, quae etiamnum consuetudo apud liberiorem iuventutem hinc inde alitur.

Officia quoque, actionesque certae suis insignibus noscebantur. Ita Romani pro Coloniarum deductarum symbolo, signa militaria in numis sculpta proponere; vel duos iuvencos cum viro aratrum sustinente, addito quandoque sceptro; vel omnia simul exhibere solebant: tum quod in victos subiectosque signis militaribus [Note: (2) Victores] hoc imperium usurparent: tum quod aratro [Note: (3) Coloniae.] descriptio Coloniarum fieret, sceptrum [Note: (4) Potestas] vero argumentum potestatis usurpatae esset, sic in numo argenteo Caesaris insigne militare cohortis ex vexillo, luna, duabus pateris, et lance constans, cum Aquila insigni legionis, aratro denique et sceptro repertum: hac inscriptione iuncta, T. Sempronius Gracchus, ut Aeneas Vicus in num. Iul Caesaris.

Quamquam haec ad imagines potius numorum, qua hunc locum spectant, nisi tamquam honoraria numismata usurpentur. Ceterum nihil in hoc genere constantius certiusque illis exstitit insignibus, qui ad ordinum equestrium discrimen professionemque certae virtutis assumpta vidimus, Multi ex his Crucem; [Note: (5) Crucis amor.] aliis aliisque coloribus, aut figuris adornatam, ceu militiae suae tesseram, praeferunt, ut Teutonici in Germania S. Mauritii et Lazari apud Sabaudos, Mariae de monte Carmelo apud Gallos, S. Iacobi apud Hispanos. Sed et diversa diversis placuere symbola. Ita apud Gallos, ab illustri Montmorencium gente, ut Petrus Beloyus de ordinibus equestr. Ordo Canis [Note: (6) Fidelis.] et Galli Gallinacei, [Note: (7) Pugnax.] institutus fertur: quod illo, tamquam fidelitatis, hoc ut heroici pugnacisque animi symbolo, delectarentur. Et Sergius olim Imp. Canis symbolo usus fertur. Et Idomeneus clypeum Galli imagine ornasse, a Pausania memoratur. Themistocles quoque, ut pugnacium Graecorum imaginem Athenis proponerer, quotannis spectaculum Gallorum inter se decertantium, Aeliano teste, exhibuit, quod in pecunia Dardanorum etiam expressum apud Pollucem legimus.

Apud Hispanos equestris ordo liliatorum, cui Regii etiam liberi accenseri solebant D. Virginis honori repertus lilium [Note: (1) Castitas] velut puritatis atque innocentiae argumentum sumpserat. Equites Calatravae apud Hispanos, praeter crucem, duas ferebant pro insigni compedes, [Note: (2) Vincula pia.] cum imagine Deiparae, coniunctas tanquam in obsequium Christi eiusque Matris vincti ac dediticii. Equites S. Marci, apud Venetos torquem aureum, cum alato Leone, cui inscriptum: [Note: (3) Obsequi um gloriosum.] Pax tibi Marce, circumferunt. Ordo Equitum Periscelidis, in Anglia, caeruleo ligamento sinistram tibiam, paulum infra genu substringunt, [Note: (4) Concors societas.] aureaque illud, ut concordiae, arctissimaeque societatis vinculum fibula connectunt. Inscriptio vero Gallico adiuncta idiomate, Hony soit, qui maly pense male ei vertat, qui male cogitat. Ita apud Anglos Equites mensae rotundae instituti, a suo insigni nomen accepere, cuius originem ad Arturum Britanniae Regem transferunt, ut qui collectos regni nobiles, ne qua esset de loci praerogativa contentio, rotunda omnes in mensa collegerit, unde hanc aequalitatis simul ac concordiae sodalitatem quotannis certis ritibus, nominibusque etiam orbiculari inscriptis mensae, [Note: (5) Aequalienor.] innovare solitos, accepimus.

Memorabilis est ordo Equitum Balnei, in Gallia olim, atque etiam apud Anglos sub Henrico IV. exsistentium, Hi seligi in Regum Reginarumque inauguratione ac nuptiis solemni ridiculoque simul ritu, solebant ut Guil. Candem. in descrip. Britanniae pridie quam crearentur, cinerea Eremicolarum veste, cucullo, lineo pileo, ocreisque induti [Note: (6 Poenitentes.] sacra devoti adeunt; velut sub Dei signis militiam auspicaturi, inde duobus armigeris ac puero ministrante, cenant, lectum postea adituri, appositum prius in vase balneum [Note: (7) Expiatio] subeunt; ut corporis in posterum [(transcriber); sic: imposterum] animique puritatem sectandam meminerint. Per musicam harmoniam mane de lecto evocantur ad Regi praestandum iuramentum pro defensione Ecclesiae ac regni, subinde ad templum reducti, inter sacra, paenitentium exuti habitu, serica chlamyde, alboque cum plumis galero donantur [Note: (8) Laetitiae signa.] etc. Tres vero coronas in orbe aureo expressas circumferunt. [Note: (9) SS. Trinitas.] iuncta epigraphe: Tria in unum, qua, opinor, se pro Deo, Rege, et grege ad finem vitae coronamque certaturos

profiterentur, nisi haec forte S.S. Trinitatis figura, non inelegans placuerit, ut quae in'orbiculari infinitatis imagine, trium veluti personarum capita aequalibus coronis exornat. In regno etiam Galliae ordo Equitum stellae celebris; quod stellare sodalitium in Regum. S.S. et D. V. honorem a Ioan. Valesio institutum erat. Stella una torque aureo inserta [Note: (1) Deo ducce eundum ad Deum] lemma hoc familiare habuit, Monstrant Regibus astra viam, sed denique in huius ordinis locum, D. Michaelis ordo suffectus, etiamnum viget. auctore Lud. XI. qui Archangelo Cacodaemonem astris deturbatum in icone subicit: cum inscript. Immensi tremor oceani. [Note: (2) Fortis in Deo.] Carolus VI. Rex Gall. Equites novis Systricis insigni ex monili aureo pensili ornavit inscribens: Cominus et eminus, tanquam ad pugnam cominus eminusque cum hoste conferendam paratos assereret. [Note: (3) Bellicosus.] proximum enim hostem facile hoc animal hispida silva arcet, in remotum evibratas de corpore spinas, ceu tela iaculatur. Ludovicus XI Borbonius ut Philip. Comin, l. 2 c. 8. ordinis equitum Cardui B. Virginis inventor, carduos quatuor in liliato torque inserta simul cruce [Note: (4) Spes in crucifixo.] et inscriptione: Esperance) deferebant, ut inter prospera (liliis adumbrata) et adversa (per carduos designata) suam in sola cruce servatoris spem collocatam testarentur Non dissimilis Equitum Cardui, ut Less. Rossensis Episc l 5. et rutae ordo, S. Andreae consecratus in Scotia: qui pro insigni torquem ex aureis carduis ferunt concinnatum [Note: (5) Tutelae inculpatae.] cum lemmate: Nemo me impune lacessit, adiectae S. Andreae decussatae crucis imagine, Nimirum neque Carduos, neque Christi cruce defensos armatosque impune lacessiveris. Alii Scotiae Equites pro carduis rutae surgentis imaginem circumtulisse feruntur, quod nisi fallor, velut praesenti antidoto (ut ruta veneni pestis est) defendere se cupiant, non alios laedere.

Reperti et lusigniani equites in Gallia, ab oppido olim non ignobili originem vocemque trahentes, quibus in monili aureo, litera S. exornato, pensilis gladius [Note: (6) Fidelis defensio.] addita epigraphe: Pour loyaute maintenir, id est, pro servanda fide, gladium videlicet animose feram, silentio (quod per S. designari solitum) praestito, et ad fidem societatis servandam necessario. Similis inter Suecos militaris ordo viguit; cui aureus ex balteo militati gladius. Sed Gallia

harum rerum secunda inventrix. Equit. lunae crescentis figura insignes, apud Andegavos Siculosque etiam habuit. Erat illa argentea, ut Iovianus, in brachio, ut alii ex torque aureo, inscripta sententia, los en croissant, unde natum illud Henrici II. Iovius existimat, donec totum impleat orbem [Note: (1) Profectus.] Hanc tamen imaginem a superatis in oriente Turcis (quibus luna familiaris) traxisse merito nationes illae videntur, ut et illa navium duarum in campo aureo, ex torque semilunulis cochleas in sinu praeferentibus, contexto pensilis, quod insigne navium cochlearum, in numismatis Divi Ludovici Galliarum Regis expressum [Note: (2) Turcae oppimendi.] legitur, ut desiderium lunae Oceanique Turcis subtrahendi ostenderet. quod Europae quietem plenam numquam speraret, donec auferretur luna, ut in psalmis est. In quo conatu utinam hoc tempore principes, cum tanto rege, vitam ponerent; minus certe in Europa turbarum esset.

Instituit Ordinem Equitum Virginis ab Angelo salutatae Amadeus VI. Comes Sabaudiae, qui pro insignitorquem aureum, tanquam collare canis efformatum haberent, ex quo lamellae quatuor pensiles, cum inscript. literarum f.e.r t spectarentur: [Note: (3) Victi captique.] . quibus suam adversus Turcas virtutem testatus, significabat; de hoc plura vide lib. 4. c 9. Fortitudo eius Rhodum tenuit: literis singulis singula verba complexus. Olim Salvius Brabo (quem Brabantiae nomen dedisse nonnulli autumant) ordinem militarem per Belgium Cygni nomine symboloque auspicatus fertur, ut illos syncera fide concordiaque adversus hostes devinciret. Celebrior ille aurei velleris equitatus est, per Philippum bonum Burgundiae Ducem, in solemnibus nuptiarum cum Elizabetha Lusitani Regis filia 1430. anno institutis repertus. Cui aureus torques cum ignitabuli figura, scintillas de silice excutientis [Note: (4) Virtus lacessita.] tribuitur: simul aureum vellus, [Note: (5) Laboris fructus.] non quidem illud Iasonis de Colchide sublatum, verum fortissimi Ducis Israelitarum Gedeonis, sua imagine appenditur, quamquam illud potius Claudius Paradinus suis in symbolis spectasse videtur cum inscripsit: Pretium non vile laboris. Placuit et nonnullis generosorum animalium effigies. Ita in regno Daniae ab Equit. S. Mariae Elephas usurpatus, [Note: (6) Prudentia fortis.] in Hungaria Germaniaque Sigismundo Imperatore moderante.

Draconarii ordinis militia celebris memoratur, quod strati Draconis [Note: (1) Hostis sub actus.] emblemate uteretur. Viguit quoque in Hispania apud Castellanos ordo Equitum columbae, quae ex aureo torque inter radios solares suspensa, [Note: (2) Pax illustris.] pacis mansuetudinisque colendae erat argumentum, Apud Aremoricos in Gallo-Britanniae ducatu, Franciscus eorum Dux hoc nomine primus, spicae, sive aristae, ordinem reperit: quarum figuris, decussatim ex auro implicatis, confectus torques murem Armenium, [Note: (3) Innoces vita abundat.] incontaminatae vitae exemplar sustinuit, iuncta epigraphe: a ma vie, dum vivo, vitabo quidquid inficere animum poterit, uti mus ille sordes corporis vitat, unde aliorum inscriptio clarior: malo mori, quam foedare: praeter hos et alii a Pontificibus equites creati sunt, sed plerique Crucis signo illustres. Neque in Europaeos tantum Principes; sed et Turcas, Indosque hoc militaris honoris auctoramentum usurpatum accepimus [(transcriber); sic: accepimns] . Hinc Ferd. Hispan. Rex, cognomento sanctus, Mahometem Hispalis interceptae adiutorem, Equitem creavit, Castellaeque insignibus cum serpentum duobus capitibus donavit: [Note: (4) Victor hostium.] quasi eorum, novus Hercules victor exstitisset, dum hostem geminum frangeret. Ita et Hugo Taborius Gallus, regni Hierosolymitani eques, Saladino Aegypti Soldano equestre decus expetenti, militare cingulum usitatis ceremoniis largitus est.

Turpius hoc decus Christiano homini a Selymo II. communicatum legimus, siquidem is Gentilem Bellinum pingendi egregium artificem ad se Constantinopolim evocatum, ob praestitam feliciter operam, equestri Turcarum ordini usitata solemnitate inseruit [(transcriber); sic: insernit] . Neque orbis novus huiusmodi dignitatis equestris emblematum inscius. Compertus in America, novae modo Hispaniae loco Tecuythorum equitum ordo, magnique illic Sacerdotis inauguratione, his ad illum insignibus transcribuntur candidati: nares ille tigridis osse, et aquilae rostro peracuto terebrat, [Note: (5) Velox et celer.] ut intelligant ex hoc vulnere Fortiter accipiendo, sibi deinde tigridum in bellis ferocia, adversus hostes, aquilarum vero fortitudine, ac celeritate utendum. In regno Peruano non longe dispar equitum ordo auricularium [(transcriber); sic: auricuarium] , qui ex Regiae stirpis Satrapis quos (Iugos vocant)

delectus, imas aurium partes perforatas, bacillis seu annulis aureis onustas, velut obedientiae paratique obsequii symbolum gerit; quod decus ab Europaea etiam nobilitate pridem quaesitum, sensim intercidit. Haec pleraque ex variis auctoribus per Franciscum Mennes Lirannum collecta reperies.

Academiae Italicae, bonarum artium nutrices, hasce etiam imaginum symbolicarum notas, ceu vexilla quaedam in castris Musarum, erexere. Sunt qui nubem e mari sublatam adumbrent, [Note: (1) Studiorum dulcis fructus] cum incripto lemmate: redit agmine dulci, quo profitentur se haustam ex vastissimo studiorum mari labore satis amaro, doctrinam dulci eloquio in aures suorum mentesque refundere. Dicti humoristae; ab humore de nube stillante. Intronati Senis in Etruria Academici, sole exsiccatam evacuatamque medulla cucurbitam, quae aperto hiat latere, atque illic apud rusticam plebem salis conditorium est [Note: (2) Sapientia laetens.] pro symbolo usurpant; iuncta inscriptione meliora latent. Ut si Academiam suam conditorium aliquod Sapientiae esse crederent, quae rudi foris apparatu, hanc, velut grana salis, intus possideret. Furfurarios Academicos Florentiae reperimus, qui in farinaceo cribro inscribunt, [Note: (3) Secernere a malis bona.] florem tritici meliorem secernit, quasi selectiorem ipsi literarum florem arudiori separent. Perusini Insensati nomen promeriti, grues proponunt, lapillos falculis sustinentes, quo, velut navis suburra, contra ventum tempestatesque cursum per aera facilius moderentur, [Note: (4) Onus adiuvans.] iunctum lemma. Vel cum pondere: ut significent laborem pondusque studiorum se minime declinare, quo tutiorem sapientiae et virtutis semitam teneant. Auvinati, qui Firmi in urbe Picena versantur, apes mortuo ex bove promicantes habent: [Note: (5) Posteri meliores.] epigraphe addita est: alieno funere vitam, quo se ab extincta Solutorum academia natos fatentur, eleganti schemate. Intenti Mediolanenses Academici, rotam situlis versatilibus de flumine aquas haurientem praeferunt, [Note: (6) Proximis prodessea bere]. cum inscriptione: Una omnes, hoc videlicet agimus, ut haustam aliis propinemus scientiam. Intrepidi Ferrariae vivunt, et insignium loco praelum ostentant typographicum, [Note: (7) Discere patiendo.] praefixo titulo; Premat dum imprimat, Nempe labore premi non recusant, dum imprimatur sapientia.

Consule de his aliisque insignibus symbolicis Sylvestrum Petrosanctam lib. 9. symb. Heroic.

Sed antiquiora his sunt, quae apud Ammianum, Vegetium, Pieriumque de usitatis veteris militiae insignibus legimus. Siquidem in illa non modo reperire est distinctas symbolorum, verum et colorum imagines, ut proinde illa colorum varietas, hac aetate usurpata, longis retro proavorum usibus deducta fuerit, nec sine virtutis aliquo, aut argumento, aut professione: ut supra quoque de veterum habitu notavimus.

Cuius illud exemplum esse potest, quod de Austriacae domus insignibus memorant. Istius familiae Heroem Principem postquam a caede ac victoria hostium ad suos rediisset, hostili, toto corpore, purpuratum sanguine, candidum cetera habitum, [Note: (1) Fortitudo in bello. Austriaci.] suis demutasse coloribus, illo, per humeros pectusque, loco dempto, quem balteus militaris occuparat: eoque principio manasse usum campi rubri, cum trabe candida.

Hic insignium typus modo Nationes singulas, modo diversorum Militiae Ducum stipendiatios, modo legiones aut ordines distinguebat.

De menapiis Germaniae inferioris populis, sub signis Rom militantibus habetur, clypeum cane luteo in alba parma insignem tulisse, cuius medium pelta occuparet rubra; ita ut canis, sub ipsa pelta supinus, [Note: (2) Vigilantia superatas.] exporrectis pedibus, decumberet, cuius figura apud Pierium lib. 42. c. 31. de scutis exstat. Eosdem censeo Menapes qui apud Maffaeos, Romae in canone militari, reperti, anguem luteum in parma ferebant viridi, sursum caput caudamque sub umbilico clypei argenteo vertentem. [Note: (3) Astuti victa.] Quo vigilantiam et astutiam hostium vincendam sua virtute traderent: nisi malis candidam in se fidem vigilantiamque in primo: in altero insigni, virens vegetumque pectus, et solertem cum angue prudentiam professos esse, quod hae virtutes Germanis invictam olim Romanis armis potentiam, nunc imperium tot saeculorum in Europa peperint [(transcriber); sic: peperetint] .

Marcomannis etiam familiaris, in alba parma, serpens luteus, lunula ad caput eiusdem coloris adpicta, umbilico

clypei aureo. Ex his alii seniores caduceum prasinis implicatum colubris, in simili parma, ferebant, sede pro fulcro supposita, [Note: (1) Pax sinis belli.] ut si pacis se iuxta bellique artibus, per caduceum, insignes profiterentur, armaque ad quietem denique in sede capessendam spectarent, Batavi item et Nervii, ut armorum, sic insignium societate gaudebant; et hi quidem dimidio utebantur caduceo, in campo prasino, limbis rubris cincto; medium orbis luteus occupabat, in quo purpureae angues, rubro coalitae fulcimento, ad osculum in circuli sese speciem inclinabant: illi caduceo integro, in parma rubra (nisi quod anguium pedamentum albesceret) squamosis et caeruleis anguibus implicato gaudebant. Quid vero caduceus signet [(transcriber); sic: siguet] iam dictum, et ex Suida ac Polybio lib. 4. hist. constat, pacem minasque ostentate, exemplo Atheniensium, qui hoc signum praetendere [Reg: praetendêre] , [Note: (2) Pacis simulatione bellum parare.] cum Eumolpo, velut pacem orantes, occurrerent, vere tamen militibus subsequentibus praeferrent, ut si dicerent, insultanti sese hosti arma, amico quietam pacem eodem signo exhibere, sed ad pugnam versi inferiores cessere ac proverbio locum dedere,
[Gap desc: Greek word]
hasta caduceum, scil. profert, ac pacis stimulatione [(transcriber); sic: stmulatione] bellum alit. quales et haec ferunt tempora. Mauris placuere equi duo rutuli in speciem pugnantium [Note: (3) Bellicosus.] alba in parma exhibiti, inter viridis coloris orbem. Placuit et Syracusanis equi nota, quae Atheniensibus, Niciana clade interceptis, ac sub hasta venditis, tanquam servitutis argumentum, inusta mediis in frontibus [Note: (4) Pugnaces ignominiose plexi.] exstitit, illis bellicae virtutis; his ignominiae testimonium. Sed nec cattus quibusdam displicuit, opinor, quod et timidorum murium insectator, et defensor adversus invasores terribilis, licet viribus et corpore impar. [Note: (5) Ferox in fortiores hostis.] Alpinorum hoc symbolum fuisse referunt. qui punicei coloris felem in parma viridi proponerent: margine clypei albo. Felices Seniores et Augustei (peditum certi ordines) eodem animali usi, hi quidem coloris prasini, in alba parma et rubro circulo: illi rubro catto in parma punicea, et sanguineo margine: qui surrectus, compositis ad lusum pedibus, blandiretur; ut per lusum sese etiam hosti insidias moliri ostenderent, nec de vigilantia

quicquam, etiam nocturna, remittere [Note: (1) Vigilantia nocturna.] cuius hoc animal lunaticum et Aegyptiis perquam venerabile, egregium est symbolum. Vesontibus in clypeo clypeus arrisit; siquidem peltas quatuor, situ quandragulari dispositas, inter imagines centrumque ita explicabant; ut hoc duabus caeruleis et totidem albis areolis decussatim exhibitis vacaret. [Note: (2) Patriae defensio.] nempe scuto se ita usuros contra hostem designabant, ut patriam, seque tuerentur, salute, plausu, et honore digni: nam (alutem ac patriae tutelam pelta seu ancile significat, ut Numa interpretatus, cum caelo delapsum esset: et plausum quem dabant in laetitia, aut praelio instante, milites, verberata armis parma: aut honorem, quod clypeo quandoque victores extollerentur; alias etiam in praelio mortui efferrentur. Nullum itaque belli insigne sibi honestius credidere, quam de bello sumptum: ne illud Scipionis ad militem, molliori clypeum figura ornantem, tacite mererentur: Non mirum, quod tanta clypeum ornaveris cura, in quo plus praesidii, quam in gladiis, statuas. Simile emblema peltarum, sive ancilium decussatim locatorum, in Antonini Pii numo Pierius exhibet c. 41, de scutis loco supra cit Braccati, seu Galli Narbonenses, sub militum Praesentiali (qui erat illustrium vitorum titulus) in clypeo subobscure caerulo stellam octo radiis in parte superiori, in medio umbilico habebant orbiculum, a quo descendens ad extremum marginem columella, hinc atque inde duas separabat spicas, quas aviculae totidem suspenso volatu appeterent; [Note: (3) Pugnaces pro religione et patria.] fortasse quod suae gloriae atque immortalitati, patriae vero commodis ac fertilitati propugnandae arma sumerent, seu, brevius: Dei, et patriae causa clypeos ferrent. quae utinam causa omnes armaret milites. Salii (Franci exsistimantur, a quibus lex Salica) sub pari Duce militantes, parmam aureo umbilico notatam tulere, quem ruber circulus, ac dein de latior alius violacei coloris ambiret: in cuius summo rosa erat, a medio lupi hinc atque inde dimidii duo, florem supra positum spectantes, extremo margine sanguineo clausi [Note: (4) Hostes domiti.] an quod lupos vastatores ad regni sese (quod flore indicatum) obsequium, clypeo suo adducturos sperarent? an quod tanquam lupi ad regni defensionem hostes aggressuri essent? Teriungis sub Praesentiali

quoque lepores duo medii placuere, lutei illi coloris in puniceo campo. [Note: (1) Celeritas.] Columeliam in medio rubram, [Note: (2) Fortitudo.] supra quam pila lutea humana insignis facie, qui vero Teriungi incertum, nisi aut Hispani [(transcriber); sic: Hispaui] , aut Brutii fuerint, illi quidem, ob animalis frequentiam hoc nomine in Hadriani numis propositi: hi ob Anaxilae Rhegyni popularis, usum, ut qui olympionica factus, Rhegynorum numis (Brutiorum sunt incolae) leporem currumque impressit, suae velocitatis ac honoris monumentum. Posset hic videri in milite timoris ac imbecillitatis typus, nisi posterior et imbellior pars sublata, celeritatem sine metu proponeret. Et Columella, cum facie hum ana virilis animi fortitudinem denotaret. Unde et Valentinienses, a Valente electi dictique Principe, similes lepores, columnamque amarunt, nisi quod, pro humana, in pila. facie, binas inferne lunulas appositas adhiberent, et lepores colore puniceo, in parma lutea, ad diversa prosilirent. Iovii seu Ioviani, praecipua Diocletiani Imperatoris legio erat, sic a Iove suo (quod nomen Diocletianus, uti Maximinianus Herculis superbe affectabat) nuncupata, hi dignum videlicet tanto nomine clypeum rufi coloris sue ornaverant, quae sedentis habitu, positis humi clunibus, ac surrecto corpore [Note: (3) Defensio.] velut ad defensio. nem, siquis hostis, spectaret, quale signum et romanis militare, atque in quinta legione usitatum fuit, a quo et aciem explicatam, porcinam frontem, dixere: Symbolum aptius, si magis honestum. Unde fortasse nec diuturnum: nam Iovianos seniores, lego, aquilam tulisse purpuream in caerulea parma, circulo per oram gemino rubro et luteo inclusam.

Iuniores ean dem nativi coloris aquilam, lutea in parma rubrum quoque viridemque inter circulum ostentabant; sed redimiculo capiti im posito, velut in apotheosi Imperatorum, caelo libera immittitur, [Note: (4) Immortalitatis cura.] ut si ad Iovis sui honorem atque immortalitatem arma; insigniaque portarent. Herculianos a novo Herc. suo Maximiniano dictos adiicio, quorum seniores aquilam curuleam alis passis, [Note: (5) Pugnare pro gloria.] rubra in parma, proposuere. Iuniores candem volucrem, luteo trunco insidentem, gessere. Victoriae omnes gloriaeque amore. Theodosiani dimidum humani corporis simulacrum

in clypeo adumbrabant, quod porrectis manibus, dextra vinculum, sinistra pileum, [Note: (1) Praemiam aut poena certantium.] velut in poenam contumacibus et prae mium obsequentibus praeberet. Theodosiani secundi, eo, quo dixi, vinculi pileique ostensi habitu, Aethiopem in summo colle constituebant, ad pedes monticuli tauro luteo dispostito in parma hyacinthina, [Note: (2) Honor bello quaesitus.] pari fere sensu: nisi quod in monte, sese ad victoriam et honorem eniti, in tauro generose etiam, pro Deo ac patria, tanquam victima, si opus, occubituros, promitterent. Alias iidem ordines comperti sunt luteum equum in ferruginei coloris parma habuisse, umbilico tamen clypei albo [Note: (3) Fortitudo bellica. XVIII.] martiae virtutis, inter niveam atramque sortem, professione. Theodosiani tertii eodem Aethiope albo circulo, cuius nigrum erat centrum, insistente, usi sunt: circulus semilunae, haec albo cippo in angustum superne desinente parma circum rubra, nitebatur, quae gemino ad marginem caerulei coloris circulo includebatur. an, quod imperii et imperatoris sui fortunam, supra lunae et mortalitatis huius inconstantiam, caelo nixam, ad praemia poenasque dispensandas crederent? Honorianis minus honorae effigies duae erant, proci dimidiati, quorum altera alteram ea parte, qua pugnacissimum hoc animal, obtuebatur, prasini erant coloris albo in clypeo, [Note: (4) Pugnae desideri. um.] nempe ad pugnam hi milites et vultum hostilem hac imagine aspirabant. Honoriani iuniores mutilo serpente, parmam rubram ambiente, utebantur: inter caput sectum corpusque, quadra erat, et ipsa, ut serpens, lutea, in qua tessella purpurea, umbilicus clypei argenteus, margo ultimus post tergum serpentis albos. [Note: (5) Belli alea dubia.] nempe de suo ac hostis capite, inter dubiam belli fortunam, tesseram esse iaciendam putabant In Constantianis hanc seriem claudo. His bellicum symbolum, equus rutilus, in parma caerula viridi orbi (cui quadrupes toto pectore nitebatur) inhaerens; ut si bello, se orbem universum subacturos existimarent: aut sua fortuna deturbari non possent, qui tantis Imperii, sub Constantio, viribus pugnarent. Fuere et sua ceteris legionibus insignia, quam vis a tantis Principibus nomina non ducerent. Ita Tertio decimanos legimus inversum canem caerulei coloris in parma tulisse alba, cuius aureus umbilicus, rubro, ac deinde caeruleo, inclusus

circulo: pari, opinor cum Menapiis, ut figura, sic etiam sensu. Quartodecimani caerulei, sed diluti utcumque, coloris aquilam, parmae candidae insidentem, habebant, super orbem luti densioris caeruleum, intra orbem umbilicus aureus rubro circulo inclusus, videlicet hi etiam de orbe sese triumphaturos sperabant, bonis avibus et candida fortuna provecti. Sexta legio Parthica caduceum integrum, luteo colore, in parma caerulea, quam purpureus circulus ambiret, ostentabat: belli et pacis artibus iuxta prompti fuere, qui asionem (ex noctuarum genere avis [Note: (1) Vigilantia nocturna.] est) prasini coloris caeruleo in clypeo ferrent: quod vigilantiam nocturnam etiam adversus hostes pollicerentur, qui Cornuti iccirco dicti videntur, quod haec avis plumas in capite erigat cornuum in formam. Nihil tamen perinde antiquae militiae inter symbola placere visum, quam serpentis imago, [Note: (2) Vis et virus hostile.] ut qui, insidiis astutiaque, virus viresque adversus hostes in promptu habet Hinc illi, quos dixere Curiatios, Maurialites, Corronacenses, Sagunnenses, Anglevarios, Defensores, Vindices, Falconarios, Arecotos, Excultatores, Brachatos, denique et illos, de quibus ante, Cornutos serpentis icone delectatos accepimus, de quorum insignibus Pierium in angue licebit consulere, mihi satis est praecipua haec ex antiquitate delibasse.

Liber IV. De natura figuratarum imaginum generatim, et de varia earum materia ac lemmatis.

CAPUT XXXIV. De nomine figuratae imaginis, eiusque natura ac definitione.

QUae prosecutus hucusque sum in magna imaginum varietate, fuere varia, neque ad definita illarum genera, forma sque adstricta, pressius nunc cautiusque per viarum angusta, neque sat trita hactenus, progrediendum; ut quae imaginum natura, quae que genera. et fines, legesque singularum deprehendamus.

Existimo hanc poesin figuratae imaginis nomen mereri, quod aptius ad mentem nostram significantiusque sese verbum non obtulerit, quo vel illam a ceteris artis pictoriae imaginibus distinguerem, vel illa, qua pollent, repraesentandi facultate exprimerem. Figurare enim, velut a fingo originem suam traheret, est formando rem ita fingere, ut complementum ornatumque absolutum certa in specie habituque consequatur. Unde modo ad corporis ultimam conformationem refertur: ut Cicero, lib. 5. de finibus, figura, inquit, est forma et statura corporis nostri ad naturam apta: Et de univers. A quo animante omnes reliquos contineri vellet, ea forma figuravit, qua omnes reliquae formae concluduntur. Mode animi fictionibus adhibetur, neque a cogitatione seu imaginatione retum,

per experientiam videlicet incognitarum, differt, quia cognitarum rerum imagines beneficio sensuum, non fictione sola tenemus Ita Quintil in gladiat. figurare potestis, quis tunc animus mihi, quae cogitatio fuerit. Modo verba cultu quodam oratorio habituque sermonis instructa figurati dicuntur lib. 1. c. 9. Ita Quintilianus figuram vocat conformationem quandam orationis remotam a communi et primum se offerente ratione. Alium huius vocis usum praetereo, nam secunda omnino vox est, neque facile voce alia significantiori graece redditur, quae nobis perinde ad nostrum institutum opportune serviat, sive enim
[Gap desc: Greek word]
hoc est, forma; sive
[Gap desc: Greek word]
id est, exemplat; seu prima rerum species: sive
[Gap desc: Greek word]
, id est, forma, seu exemplar et adumbratio rei: sive
[Gap desc: Greek word]
, quod est signum, insigne, aut forma: sive denique usurpemus
[Gap desc: Greek word]
, quod proxime figuram explicat, estque habitus, modus, aut ornatus quidam seu corporis, seu orationis; nondum tamen fictio illa, quam in hac poesi requirimus, per adductas voces apte satis exponitur.

Figurare imaginem, plus est, quam illam tamquam formam, ideam, exemplar, signum, habitumque illustrem exornare, cum praeterea fictionem quandam involavt, qua illi non proptriam; sed alienam quandam speciem, atque a communi et obvia repraesentandi ratione diversam attribuimus, cuius potissimum virtute poetica et ingeniosa, non pictoria tantum imago, censetur, quemadmodum orationem figurare in verbis, et phantasmata in mente, non est illa a per voces, aut imagines rerum usitatas exprimere; sed alienas, aut parum communes. Pluribus de voce sola vocibus uti non lubet. Ad Imaginis figuratae certam descriptionem accedamus.

Universe imago est res creata Physica vel moralis, per tropum apta ingeniose repraesentare rem a se diversam. Per vocem creata excludimus Deum ipsum, qui licet eminentissima perfectissimaque ratione in se complectatur rerum creatarum ideas, nobis tamen illae incognitae, neque ex se ad harum significationem metaphorice ordinatae sunt. Quod si Heroas olim Poetae aut Deorum, aut semideorum nomine ac honore censuerint, id imperita

atque hyperbolica, ne dicam sacrilega translatione, factum; laudem non meruit, sed reprehensionem. Addidi, planioris explicationis gratia, physica et moralis, ne quem fugeret, aliquando per actiones motesque hominum alias actiones adumbrari, ut cum homo religiosus in pugna, quam adversus carnem mundumque sustinet, militi contra hostes suos depugnanti componitur. Deinde per vocem apta, non quae vis aptitudo intelligenda erit: neque enim repraesentatio quaecumque vocum aut signorum sufficit; sed vel per seipsas quaeque res (quod rarissimum) vel per simulacrum sui, in aere aut tabula (quod usitatum) exhibendae erunt Iconographis illis qui emblematica schemata oculis subiciunt: quos his praeceptionibus erudimus potius, quam Poetas aut Oratores, quibus promiscuus harum Imaginum est usus.

Quocirca res illae, quae effingi imitatione in tabula diserte nequeunt, licet natura sua vim significandi idoneam habeant, removendae tamen erunt, cum apte exprimi sua specie nequeant. Tale illud Alciati est 146. Emblem de homine ex splene aucto tabescente, quem Reipubl. [Abbr.: Rei publicae] corpori eleganter comparat, quod, regio fisco immodice aucto, enervatum, contabescit. [Note: (1) Fiscus immodice auctus enervat Rem p. [Abbr.: Rem publicam] ] Quae licet apprime idonea collatio, sua tamen specie protasis oculos animosque non penetrat, ideoque frigidis obscurisque in nostra iconographia accensetur; licet in imaginibus oratoriis, ob analogiam inter principes merito censeatur Dixi, per tropum, ut omnem illam excluderem similitudinem, quae absque dissimilitudine est, neque rem aliam ornat, sed imitatur, ut pictor Alexandrum, aut [Note: Non quaevis similitudo, sed tropica et rerum dissimilium tantum Iconographo servis.] Bucephalum in tabula, statuarius in ligno, actor in scena; ubi res quaeque suo colore habituque induitur, cum velut alieno et nobiliori cultu in schemate, aut imagine figurata resplendeat. Addidi, ingeniose repraesentare, videlicet sua specie, non vocis nota, ut oratoriae faciunt imagines; nec quomodocumque; ut scilicet, pars totius, caput hominis, personam exhibet: aut signum naturale, rei designatae, v. g. astra, noctis: aut antecedens, se necessario consequens, v. g. ignis in ligno, cineres, nam haec pictoria, non poetica arte repraesentant; nec ingenio nostro, sed sola connexione sua inferuntur, denique subiunxi

rem a se diversam: vel natura, ut homo ab equo differt; vel vita politica, qua Rex a rustico distinguitur, a mercatore miles. etc.

CAPUT. XXXV. An omnia quae per tropum significant, imagini figuratae serviant?

TRopus a Fabio Quint. lib. 8. institut. orator. dicitur esse verbi vel sermonis a propria significatione in aliam, cum virtute, mutatio. Nos pro verbo, vel sermone, accepimus hoc loco, res per illa significatas, aut cene vocum loco, ipsa nobis imago rerum significantium est, qualis e. gr. corvus, aut imago corvi est, rapacis hominis quaedam figura. Quo circa tot dantur imaginum tropi, quot verborum. Est enim, imago figurata, oratio quaedam picta; aut si mavis, loquens pictura. Figurata vocatur, quod ad rei alterius a se diversae significationem cum ornatu transferatur, adeoque eius quae dam figura adumbrans sit, ut iccirco ea prorsus omnia quae troporum apud Rhetores vocem merentur, figuratarum quoque imaginum sibi nomen vendicare videantur, quia alteri rei significandae cum virtute adhibentur.

Verum hac de re praesens nobis disceptatio suscepta est. Illud ante omnia constitutum esto. Nec vocem, nec imaginem ullam alteram significare, nisi ob aliquam affectionem, aut relationem, quam cum re significata possideat, quae affectio, vel erit rerum invicem coniunctarum, vel disiunctarum, res autem coniunctae, vel per accidens et contingenter. Quae nexu substantiali cohaerent, ut pars eorumque, haec per tropum, quem vocant Synecdochen, invicem permutantur. Quae contingenter sibi coniuncta sunt, ut continens cum re contenta, aut antecedens cum consequente, per Metonymiam transferuntur. Porro res disiunctae, vel se respiciunt ob convenientiam, et quasi societatem mutuam; ut sunt res parte aliqua similes, et hae per Metaphoram alternantur: vel ob disconvenientiam, et velut hostilitatem quandam, ut

sunt res prorsus dissimiles contrariae, et hae per Ironiam sibi invicem substituuntur.

Praeter has troporum species, variae a variis circumferuntur, velut ab his distinctae; sed parum apte, confundunt enim magis legentium ingenia, quam erudiunt. Nam catachresis, vel vitium est orationis, ob translationis audaciam et sic recte eliminabitur: vel est virtus, et nihil a metaphora diversum possidet, quod enim transferatur ad rem alio nomine destitutam, extrinsecum prorsus est rei translatae, adeoque catachresin solo tantum nomine a metaphora distinguit. Antonomasia vero, si aliquid pro nomine proprio substituat; hoc vel extrinsecum erit, et tunc per Metaphoram, aut ironiam ei tribuetur; vel intrinsecum, et tunc per Synedochen aut Metonymiam ipsi competet. Sic ubi a Fabio Quint. eversor Carthaginis pro Scipione ponitur, vel tropus non est (uti omnis merito periphrasis tropis reicitur) vel si admittamus, ab effectu causa describitur, estque Metonymia. Et illud, Romanae eloquentiae princeps, pro Cicerone usurpatum, nil nisi Metaphoram continet. Ita si Philosophus aliquis vocetur Aristoteles, aut contra nomen Philosophi Aristotelem designet, aut Poetae, vel Mantuani Vatis, Virgilium: erit Metonymia, quia tamquam commune, aut quod loco accidentis est nomen, particularibus subiectis contingenter tribuitur Metalepsis denique et Allegoria nihil ab aliis diversum constituunt, sed tantum includunt gradatim, et coniunctim, tropos plures, imo, hi cum hyperbole et emphasi tantum sunt troporum proprietates (quo et illa catachresis spectabit, quae metaphoram audaciorem reddit) quibus in quantitate aut qualitate certa ratione afficiuntur; nam, ut metalepsis cum allegoria tropos certa lege copulat, ita per excessum aut defectum hyperbole et emphasis, vim, [Note: Quicquid ad has troporum species non spectat, figuratis imaginibus non servit.] singularem rem aliquam elevandi aut deprimendi, superaddunt. Onomatopoeia et hyperbaton, ac si qui troporum praeterea confingantur, nec locum quidem reperiunt. Verum de his iterum fortasse in Rhetoricis disseremus, Modo reicimus ab imaginum figuratarum, ordine, quidquid ad quatuor illas troporum species per se primo non admittitur; vel illas tanquam aggregatum

non includit, per quam ultimam conditionem admittimus metalepsin, et allegoricam, si quidem tropi, quos in se continent, figuratam imaginem complectantur, De quibus iam nunc videbimus.

CAPUT XXXVI. An Synecdoche et Metonymia imagini figuratae deserviant?

OBservabis hoc loco imaginem figuratam vel physicam rem, sive ens quodcumque creatum aut increatum designare posse, vel ethicam, sive ad mores actionesque liberas rei creatae aut increatae spectantem. Ita si proponatur e. g. Ceres et Bacchus hac inscriptione. Hic vita fovetur. Duplex esse tropus poterit physicus, seu rei naturalis; et ethicus, seu rei moralis, primo enim intelligere per Cererem et Bacchum panem et vinum licebit, eritque tropus physicus; secundo cibum eucharisticum sub panis et vini imagine a Christo propositum, eritque tropus ethicus, et posteriori quidem tropo prior deservit, ac viam ad idoneam traductionem significationis a re propria ad alienam praestat. De utroque nobis instituta est quaestio.

Synecdoche cum sit rerum naturali nexu coniunctarum: aut partem ex toto, aut ex parte totum intelligit, per totum vero partesque non physicas modo accipimus, ut prora navis est, sed et metaphysicas essentiales atque integrales, ut sunt genus et species, homo et Petrus; corpus et anima, unus et plures; ut cum Carolus se vocat hominem, aut germanus victor dicitur, pro Germanis, aut Cicero, inquit, oratores visi sumus, de se ipse Oratore uno. Verum Synecdochen ab imagine figurata reicimus: tum quod Synecdoche non tam ornandae orationi, quam locupletandae maiori copia serviat; imago vero illustre aliquod ornamentum poesis habeatur, [Note: Synecdoche [(transcriber); sic: Synecdohe] ab Imag. fig. reicitur, quiae rem sibi connexam necessario significat, ideoque fine ingeniosa inventione est.] tum quod ad sibi connexa necessario significatione feratur, adeoque nullum ingeniosae inventionis locum tam auctori, quam lectori relinquat. tum denique quia

ad rem naturalem eiusdem ordinis. spectat. ut si prora nobis navim, spicae aliquot messem, uvae vindemiam designent. primis duabus conditionibus a physica imagine, secunda ab ethica etiam deficiunt. Verum obicies hanc mihi. v. g. imaginem: spicis, dices, uvisque inscribatur, his vita fovetur. Physica haec nobis interpretatione reddent (non minus quam Ceres et Bacchus) pane et vino vitam nostram foveri. atqui in his Synecdoche est, cum spica et uva, velut pars materialis, in pane et vino includantur. Confirmabis forte hanc sententiam emblemate Pharaoni in spicis exhibito, quarum aliae tenues frumenti panisque defectum, aliae pingues copiam designarunt, in quibus ingeniosae etiam inventionis locus fuit: cum Regem earum significatio latuerit, soli Iosepho perspecta. cuius proinde interpretatio tanti apud Regem fuerit, ut primis Regni proceribus iuvenem peregrinum antetulerit. Huic ego difficultati occurram, ubi ante de Metonymiae tropis statuero.

Metonymia vero cam sit rerum contingenter sociatarum, [Note: Metonymia Imag. servire potest, quia ad diversa a se cum ingenio usurpantis transferri apta est: seu physica illa sint, sive ethica.] vel cum re sibi inhaerente, vel adhaerente iungetur. Et his modis copulantur, 1. causa et effectus 2. subiectum et accidens. 3. antecedens et consequens. 4. continens et res contenta (quo possessor ac res possessa spectant) 5. signum et res signata. Sic. 1. Bacchus pro vino, aut Aristoteles pro sua Philosophia ponitur 2. ipsa Luxuria pro Sardanapolo regnasse dicitur 3. aratra a bobus referri, pro nocte insequente usurpatur. 4. patera pro vino capitur, Croesus pro opibus. 5. toga pro pace, aut fasces pro magistratu. Et haec quidem natura sua eiusmodi sunt, ut vel ad physicas, vel ad ethicas etiam imagines adhiberi possint: nam et ornandae orationi serviunt, et ad diversa a se, neque necessario connexa, transferuntur; ut proinde eruditae coniectationi et ingeniorum exercitationi locus relinquatur, protasi etiam atque apodosi constituendae sufficiant: tum denique ad mores rerum sibi contingenter adiunctarum transferri possunt, ut in superiori exemplo de Cerere Eucharisticum panem designante liquet. Veruum quidem, restrictae quasdam imagines significationis esse, ut dum Bacchus pro vino, fasces pro ma gi stratu sumuntur. Pro emblematis tamen serviunt

in aliorum societate ad figuras nimium vagas, certa limitatione, cohibendas. Deinde cum rei designandae [Note: Quae strictae significationis sunt, ad figuras vagas determinandas serviunt [(transcriber); sic: servinut] .] ita non affiguntur, quin adhuc latam significandi vim retineant: nam et Bacchus hominem pinguem, et ingenio tardum, et ebriosum, et vinum, et vitem, et autumnum, et opulentiam, et victorem ac belli Ducem repraesentare poterit: at prora navis, quando in Synecdoche usurpatur, nil praeter navem designabit, spica et uva ita ex sua natura ad panem et vinum ordinata sunt, ut per Synecdochen tanquam pars materiae aliud, quam panem vinumque, aut, tanquam pars integrans, aliud, quam messem, aut vindemiam significare nequeant, atque adeo symbolum aut emblema se solis non conficiant, nisi, ut res aliae naturales, rebus diversis significandis adhibeantur, uti factum in emblemate Pharoni per somnum obiecto, in quo et spicarum numerus, et gracilitas ac habitudo vim illis significandi dedit an nos septem, atque annonae per eosdem tum copiam insignem, tum penuriam: ad quam illae designan dam ex natura sua ordinatae non erant. proindeque ultra synecdoches terminos interpretatio Iosephi sese ad metaphoram et metonymiam extendit.

Illud porro hoc loco negligendum non est, quod dixerim, [Note: Ut Metonymia serviat, ordo aliquis peculiaris significantis ad significatum intercedere debet, qui tamen necessarius non sit: qualis est fumi v. g. ad ignem.] res ex natura huius tropi non repugnare, quo minus imagini figuratae serviant. Siquidem non abnuo, alia ineptudine laborare illas posse. nam si ad domum Ucalegontis exprimendam ipsum Ucalegontem aut pro vase vinum proponam, an non inepte id fecero? et tamen metonymia utraque, in oratione tolerata est,

pro domo ardente, et vase, aut cratere coronato. Alius igitur hic defectus occurrit in utroque, quod ordo desit et relatio sufficiens, quae semper imagine singularis esse debet, neque facile nobilius ad ignobile (nili forte ut causa aequivoca) ordinari: homo enim et vinum non est propter domum et vasa, sed haec illorum causa reperta sunt. unde domus, ac vasa, homines vinaque, non contra significare poterunt. ita ex facibus quoque Magistratus, ex bobus redeuntibus nox ingruens, non tamen

vicissim, nec in oratione quidem, intelliguntur. Hinc ad imaginem non omnes admittuntur metonymiae; ut his, aut aliis de causis, quarum infra plures dabimus, excludendae.

Neque dicas pari ratione Ucalegontem pro domo adhibendum, qua pro vino Bacchus, pro opibus Croesus: quod hi ad vinum opesque ordine nullo adstringantur. Sed falleris: nam illius repertor praecipuus Bachus, harum collector insignis Croesus; at habitate domum, commune est Ucalegonti cum omnibus. hic igitur ratio ordinis prae reliquis nulla; illic eximia. Aurum tamen vinumque pro Croeso aut Baccho, recte non adhibueris, quia potiorem ad hos relationem non habent, quam possessorem quemcumque alium. Quocirca hic ordo in emblematis hisce diligenter est expendendus, nam propter hunc quae dam in hoc tropo imagines subiecti praesertim et accidentis reciprocae esse poterunt, ut Luxuria imperans pro Sardanapalo imperatore, vicissim Sardanapalus pro luxuria; pauper pro egestate, et egestas pro pauperibus iconographiae deservient. Verum et ordo ac relatio ad alterum necessaria est. Sic connexio infallibilis inter causam et effectum antecedens et consequens, signum ac rem signatam etc. destruit rationem imaginis; cum, non humano ingenio, sed natura sola ad illam significationem determinetur. Ita sol diem ut causa; aurora solem ut antecedens; fumus ignem, ut signum necessarium, exhibent. Connexionem igitur in imagine eiusque significato neque omnino nullam, neque definitam admittimus, ut nimirum et via appareat in vestiganti, et coniecturae ingeniosae locus relinquatur.

CAPUT XXXVII. An Metaphorae imagini figuratae conveniant?

ACcedimus, a rebus inter se iunctis, ad disiunctas dissolutasque, in quibus licet triplex ordo constitui

posset. 1. rerum vel specie prorsus similium, ut homo [Note: Res omnis vel prorsus similis alteri est, ut homo homini: vel prorsus dissimilis, ut virtus vitio; vel partim similis, partim dissimilis, ut le forti, et haec tantum metaphoris apta est. Ironia figuratis imag. non convenit.] homini. rex regi, leo leoni. 2. partim similium, partim dissim ilium; ut leo homini forti componitur, qui specie quidem differunt, aliqua tamen virium paritate conveniunt. 3. prorsus dissimilium atque inter se pugnantium, ut ignis et aqua, probus et improbus. Tamen primum hunc ordinem negligimus, cum neque tropis, neque imaginibus figuratis competat. Si enim simile ad prorsus simile transferatur, non potest fieri cum virtute mutatio, ad quam dissimilitudo aliqua est necessaria, ut res significata per tropum illustretur. alter ordo metaphoris idoneus est, tertius ironiis, de quo utroque praesens instituta est quaestio. Et de ironia quidem, ab imaginum figuratarum classe proscribenda, ex pedita est ratio; cum imagini figuratae proprium sit repraesentare, repraesentatio vero similitudinem necessario includat, quae non est rerum pugnantium, quod haec pugna ex dissimilitudine exsistat, quis enim non ridet Aethiopem pro Europaeo, testudinem pro aquila, leonem pro agno exhibentem? Quare reliquum est, ut de metaphoris, quaeque iisdem permiscentur; allegoriis et paroemiis videamus. [Note: Metaphorae sive ad laudem a rebus illustrioribus, sive ad reprehensionem a vilioribus petantur: sive simplices illae translationes sini, sive cum proportione analogica; fig. imaginibus serviunt.]

Est vero metaphora (latinis translatio) contracta ad verbum similitudo. atque ut in quovis rerum genere similitudo [(transcriber); sic: simitudo] reperiri potest; ita et metaphora. Quarum aliae quidem ad laudem idoneae ab illustrioribus rebus traducuntur; aliae ad reprehensionem spectantes a vilioribus petuntur. Ita rudem et imperitum hominem sacris ad dictum, asinum Isidis vocaveris: contra peritum Oratorem, Regem in cathedra aut Imperatorem animorum, aliae deinde reciprocae sunt, sic aliquando caelum dicitur pratum, in quo sidera flores, et contra. haec vero reciprocatio inter illustriora fere, quae analogica sunt, reperitur. aliae denique analogice, seu cum proportione, et gemina quadam similitudine, aliae simpliciter una tantum ratione convenientiae transferuntur. Sic ver aetatis ad iuventutem analogice spectat: nam ut ver ad annum, sic iuventus ad reliquam aetatem se habet unde duplex comparatio erni potest, veris ad adolescentem, et

aetatis humanae ad annum. Simplex erit si homo dicatur leo; nam hic neque reciprocatio, neque proportio invenitur Ne tamen existimes omnia quae cum proportione dicuntur, etiam reciprocari: nam pes montis (ut et caput) metaphorice per analogiam appellatur; uti enim se habet pes hominis ad totum corpus, sic infima pars monitis ad totum, in quibus tamen nulla reciprocatio, quod hic potius ex defectu vocis propriae, quam natura rei contingit: nam pari ratione fons, fluminis caput appellatur, et tamen vicissim caput hominis, fons sensuum nuncupatur. Porro omnes has metaphorae species ad imaginum figuratarum classem admittimus. atque illas in reliquis illustriores censemus, quae cum proportione coniunctae sunt.

An vero omnes singularum specierum metaphorae admittendae sint, infra, de omni comparatorum genere [Note: Aristotel. Metaphoram Imagini proximam facit. cuius varia exempla proponit.] acturi, videbimus. Certe Aristoteles tantum Metaphorae tribuit, ut illam in ceteris tropis solam, ob similitudinem, imaginem vocet, quem operae pretium fuerit hac de re audire disserentem: l. 3. Rhetor. c. 2. vulge 4.
[Gap desc: Greek word]
(verba sunt)
[Gap desc: Greek words]
. Est imago etiam translatio: parum etenim differt: nam cum inquit de Achille, velut leo ruit, imago est, cum autem leo ruit, translatio. Varia deinde illarum, quas vocat imaginum, exempla subicit, Poetisque quam Oratoribus vult esse frequentiores. quarum plerasque, ut Philosophi mentem imaginumque naturam tanto penetremus facilius, operae pretium sit intueri,
[Gap desc: Greek words]
etc. Sunt, inquit, imagines, cum, Androtion in Idreium: similem illum esse canibus solutis asserit, qui obvium quemque mordent. Et cum Theodomas Archidamum Geometricam n???soientam Euxeno artis eiusdem ignaro confert. Et illud Platonis de Re p. [Abbr.: Re publica] usurpat. Qui mortuos spoliant vivis manus abstinentes, similes canibus in proiectos lapides involantes parcendo iacientibus. Ex Demosthene vero populum Atheniensem,

sanis consiliis monitisque intractabilem, nauclero aequat ad omnia surdo, licet viribus robusto. Ex Pericle Samios Atheniensium muneribus non acquiescentes pares facit infantibus praemansum ore cibum cum ploratu tamen atque obluctatione excipientibus. Baeotos vero ilicibus comparat, mutua invicem agitatione contusis laesisque, quod intestino bello hic populus collideretur. Ex Democrate Oratores, pauperum in foro causas avare tractantes, nutricibus assimilat, quae meliores cibos deglutientes, sua infantibus saliva os illinunt. Ex Antisthene Cephisodorum hominem gracilem cum thure composuit, quod incensum exspiransque exhilararet, ut ipse suos moriens, forte propter relictas opes oblectabat.

Ex quibus sane apertissimum cuivis esse poterit, per
[Gap desc: Greek word]
, sen imaginem, Aristotelem rerum similitudinem intelligere, a qua omnis metaphora et originem trahit, et in quam iterum ex eiusdem Aristotelis sententia resolvitur. Nam si Idreium canem, thus Cephisodorum, Athenienses surdos naucleros, Boeotos ilices dixeris, contractam in metaphoram similitudinem exhibes, unde idem autor:
[Gap desc: Greek words]
. Est enim translatio differens adiunctione. Etenim ubi adiunxeris, sicut, tanquam, ut, velut, etc. ex metaphora imaginem conficies. Quare cum de Lacedaemone non negligenda, Leptines diceret, non esse committen dum, ut altero Graecia privetur oculo: per imaginem apertius sententiam exposuisset, dicendo: committendum non esse, ut privetur Lacedaemone Graecia, tanquam altero suo oculo. hac in re, licet parum obscura, exempla iccirco prosecutus sum, ut intelligeres ex vulgatis Metaphorae affectionibus imaginum quoque virtutes, vitiaque deprehendi posse, de quibus postea erit disserendi locus opportunior.

Superest ut de allegoria et paroemia inquiramus, an faciant ad imaginis poeticae compositionem? Certe qui allegoriam (quae Latinis inversio est) continuas tantum metaphoras esse volunt, ut si dicas ovem lupo commisisti, id est, innocentem scelerato, eam non magis emblematis, quam metaphoram excludent, qui vero Synecdochas

quoque, et metonymias coniunctas allegoriae tribuunt, (quorum pars minor) metonymias cohaerentes, etiam in imagine tolerabunt, ut sine Bachho et Cerere friget Venus. Paroemia huic affinis, quae a Scaligero aliisque, aut metaphorae, aut allegoriae succensetur. Ille enim, repugnante licet Erasmo, Proverbium, ait, pro alio supponere verbo
[Gap desc: Greek word]
, a
[Gap desc: Greek word]
et
[Gap desc: Greek word]
, quasi praeter verbum proprium, aliud denotare. Sed litigent de nomine, mihi satis est monuisse, paroemiam communiter ex translatis, nonnumquam metonymicis desumptum suppeditare non raro materiam conceptumque figuratis imaginibus. Sic absurda molientem exprimes, si ranis aquam affundas: Solem lucerna illustres: Hircum mulgeas. Testudini pennas aptes: Camelo ad saltum praeludas: Fronti ocreas induas, aut galeam lepori, etc. Frustra laborantem, per hominem qui Delphinum caudae alliget; Arenam metiatur: reti ventos captet, aut piscetur in aere: penelopes telam retexat [(transcriber); sic: reretexat] , lapidem elixet: Mortuo medeatur: leonem larva terreat. Ambiguae fidei hominem, per illum qui duabus insideat sellis: Vulpinam leoninae pelli assuat: Altera ignem, altera manu aquam deferat, similibusque, quae exponere ordine longum sit; neque a mediocriter doctis ignorantur.

CAPUT XXXVIII. An, et quae comparationes rerum imaginem figuratam involvant?

AGimus de comparationibus iis, quae per aequalitatem [Note: Comparatio primo in illam dividi potest, qua est personarum et rerum, inter se et cum alter utro instituta, quae vel erit intelligentium vel non intelligentium.] aliquam aut certe excessum instituuntur: non iis quae a dissimili contrariove ducuntur: ac disparationis potius vocabulum merentur. Istae comparationes, vel sunt personae ad personam; ut si gubernator navis Reipubl [Abbr.: Rei publicae] Principi comparetur, vel inter rem et rem; ut cum orbis ovo componitur, vel inter rem et personam, ut cum elephas homini ratione praedito assimulatur vel contra inter personam et rem; cum Christus ovi, Ioannes

Baptista lucernae similis dicitur. Cum qua pene convenit alia comparatorum divisio. aut enim intelligens cum alio intelligente componitur; ut homo paenitens cum aegro ad medicinam aspirante: vel cum re tantum animata; ut cum serpente veterem pellem exuente: vel cum vivente insensibili; ut cum vite silvescente per putationem corrigenda, vel denique cum inanimi tantum corpore, ut ferro a rubigine sive auro a scoria purgando.

Alia horum exempla, si lubeat, ex adductis supra [Note: Comparatio alia est collatio duorum vel plurium, in re, seu proprietate eadem convenientium, ut Achillis et Herculis in fortitudine: vel in re tantum simili, aut proportionata conspirantium, ut agricola cum religioso. hic in cultu animi sese habes, ut ille in cultu agri, quae comparata prioribus reiectis tantum in fig. Imaginibus probamus.] Aristotelis imaginibus repetere licebit. Ubi alios infantibus, alios ilicibus, alios thuri comparat. Denique comparatio in eam dividi potest, quae est rerum duarum, vel plurium in tertio aliquo convenientium: sive quae rerum diversarum est, prout invicem sibi assimilantur in eodem. Et in eam, quae est rerum, non in uno communi utrisque; sed in simili aliquo, singulis proprio, conspirantium. Prioris exemplum apud Virgilium exstat, Ubi Aeneas ex comparatione cum Polluce, Theseo, et Hercule instituta, qui ad orcum descenderunt, sibi etiam persuadet ius esse ad eosdem inferos descendendi. Et mihi, inquit, genus est a Iove summo. Deinde alibi Didonis exemplo peregere sedem imperiumque figentis, sibi etiam idem non invidiosum futurum infert:

-- -- Sice Carthaginis arces
Phoenissam, Tyriaque aspectui detinet urbis:
Quae tandem Ausonia Teucros considere terra
Invidia est?

Hoc vero comparationis genus vel a pari instituitur ut allato exemplo patet; vel a maiori, ut si Tribuno in hostem cum virae discrimine pugnandum, et militi pati sorte pugnandum erit: e diverso, a minori ad maius, a milite ad tribunum inferes In quibus tertium utrisque comparatis commune haud difficulter notabis. quod nos ad distinctionem similium, proprietatem vocabimus, non similitudinem; ut est, a Iove natos Inferos adire:

gentes aliquando sedes mutare, et imperia transferre: denique pugnare adversus hostem. Alterius divisionis exempla sunt, quotquot supra Aristoteles lib. 3. c. 2. attulit. Sic Aeschines, ut in Demosthene praeter oratoriam facultatem vix quicquam viro dignum ostenderet, tibiis eum comparavit, in quibus dempto collo reliquum corpus appareat inutile [Note: (1) Inanit tantum eloquentiae strepitus sine aliis dotibus est] Demosthenes vero, ut pari Aeschinem lixivio perfunderet, illumque non causae aequitate, sed largitionis magnitudine ad dicendum inflecti significaret, argute eum trutinae assimilavit, quae in quamcumque partem gravius pondus attuletis, inclinatur. [Note: (2) Donis ab aequitte inflecti.] Nec illepida est illa Ciceronis pro Sext. Roscio Amer. adversus accusatores. Anseribus cibaria publice locantur, et canes aluntur in Capitolio, ut significent fi fures venerint: alii vestrum anseres sunt, qui tantummodo clamant, nocere non possunt: alii canes, et latrate, et mordere possunt. [Note: (3) Sola voce alii vitiis obnituntur; alii voce et opere.] In his facile observabis, illud, in quo conveniunt, non esse idem utrisque commune; sed duo ad se mutuo per similitudinem relata, ut tibiae inflatae collum, et Demosthenis eloquens oratio, inclinatio Aeschinis ad aurum: et trutinae ad pondus, latratus morsusque canum et accusatio oratorum.

Damnamus in hac nostra imaginum facultate prioris [Note: Protasis et apodosis, sive figura et significatum proprietate rerum differre debent.] generis comparationes, quae commune aliquid obtinent, in quo unum sunt: illas admittimus, quae proportionatum aliquid possident, in quo pares reperiantur. Siquidem in poetica imagine non est idem, quod pingitur, quodque a nobis res significans, repraesentans, figura protasis graece dicitur: cum illo, quod significatur: repraesentatur, et reditio, graece apodosis nuncupatur. Pictoribus id tantum conceditur, qui talem adumbrant imaginem quae cum re significata in communi aliquo tertio, id est, coloribus ac lineamentis conveniat, eandem proprietatem, quae in resignificata est, in imagine exhibent. Poeta vero diversam ab illa quae apparet in imagine: nam in co praecipue haec poesis consistit, quod pro una rei proprietate usurpet per tropum aliam. Exempli gratia, proponatur imago Tribuni adversus hostem pugnantis: inde non colliges alteram

comparationis pattem, videlicet militi adversus hostem pugnandum esse. neque si hoc intuleris, aliud de milite dicturus es, quam quod exhibetur in Tribuno [(transcriber); sic: Tribnnu] , nempe pugnandum esse: quod tertium est, non par, sed idem, ac utrisque proprium, quae apodosis omnino vitiosa et ingenii, inventionisque artificiosae est expers. habet enim hoc figurata imago cum enthymemate commune, quod illatio, seu, ut nos, collatio, ab antecedente diversa esse debeat, ne identica sit ac nugatoria. At vero postquam exhibueris trutinam, suo in partem aliquam pondere devergentem, contulerisque Aeschinem ad munera proclivem, quod eo nimirum pondus orationis inflectat, quo aurum oblatum inclinat, et aliud ab eo quod pingitur diversum loqueris, et tamen, cum simile quippiam imagini ostendas, in Aeschine, non absre, aut ineleganter in trutina illum exhibebis.

In hunc scopulum offenderunt Iconographi complures, [Note: Peccarunt Iconographi plures, eum sine translatione proprietatum, rem candem specie in protasi et apodosi exhibent, ut si per Ulyssem, vafrum significent.] et ut Ottonem Venium aliosque recentiores taceam, ipse huius artis princeps laudatissimus Alciatus hic nonnumquam impegit. nam emblemate 134. ubi Thrasybulum ob Athenar obsidione liberatas civica donat corona cum inscriptione, Optimus civis, solius historiae explicatione nihil a pectore diversum facit, qui rem, ut gesta est, penicillo adumbrat, id solum animis obiciens, quod tabula oculis ingerit. Nec vero suffecerit hoc exemplo uti ad illationem universalem, videlicet Thrasybulus corona civica ob patriam liberatam donatus, tanquam optimus civis, fuit; Ergo et alii cives boni patriae liberatores donandi erunt. Nam haec licet illatio vitiosa non sit, protasis tamen atque apodosis, in codem genere morum sunt, proindeque haec omni translatione (quam semper intervenire necesse est) ac ingeniosa inventione destituitur. Quod vitium cum in exemplis adhibendis pronum sit, nonnulli illa prorsus ab hac imaginum palaestra eliminari voluerunt. Quid? inquies, an non recte per translationem dixero, de pio in parentem viro, alter Aeneas? de vafro, alter Ulysses? licebit sic etiam appellare liberatorem patriae coronatum. Thrasybulum alterum, adeoque Thrasybulus in imagine

figurata, illius vicem sustinebit. In his enim illustris aliqua persona tribuitur alteri, quam, veluti propria in theatro deposita, induit. et forte autor alicui patriae defensori hanc iconographiam detulerit, qui se in illa, velut reverberata speculi imagine, contemplaretur. Verum respondeo, hanc auctoris mentem non liquere. Et quidem licet manifesta esset, nondum constaret translatio: nam illustrior persona non sufficit constituendae metaphorae, quandiu eadem proprietas boni civis utrique tribuitur. At si Thrasybulus cum bono milite, aut religiose conferretur, locum haberet translatio. Ita neque Aeneas pro viro pio acceptus, neque Ulysses pro vafro, metaphorae sunt, sed metonymiae, quia Aeneas pius fuit, et Ulisses vafer, ac proinde nil praeter nomen transfertur, eadem vero proprietas utrisque tribuitur. atque iccirco de vafro recte dices, alter Ulysses, uti de pictura, Petro u g. simillima, alter Petrus, non tamen de adolescente recte dixeris, alter flos: aut de S. Ioanne, altera lucerna: aut de rege, alter navarchus. Quo velut signo veras metaphoras a solis nominum translationibus licebit discernere: Quod si tamen Ulysses pro quovis vafro, Aeneas pro quolibet pio per synecdochen usurpatur, de eius natura in poeticis imaginibus supra disseruimus, negavimusque admittenda.

Nec modo in exemplis personatum, verum et rerum comparationibus, a translatione quandoque et elegantia symboli deflectitur. Ita Alciatus embl. 127. Locustas apud Insubres omnia anno Christi 1541. vastantes in agro exhibet, cum expositione sola facti, et inscriptione, nihil reliqui. ubi cum translatio ad apodosin inserendam desit, pictoris magis, quam fictoris officium agit; Neque existimes hoc sufficere, quod nihil reliqui, praeter spem et vota miserorum, asserat, dum inquit.

Nam et illa historicae narrationis sunt, non mysticae expositionis. Quod si exercitum, id temporis, Italiam vastantem tropologice per has locustas accepisset, non

ineleganti schemate usum dicerem. Verum quid ago, qui tanti viri scriptis, tot commentationibus doctissimorum hominum, totque retro periodis annorum pro batissimis obelum figam? cur non imperitioribus aliis hic aculeus intenditur? Nolo me quisquam cum illis censeat Momis, quibus nec Pandora quidem satis ornata fuerit Muscae, quae ita alienis pascuntur; ut non minus vulnerent, quam faedent. Absit, religioni et literis servio. ut Alciatum etiam suadeam, omniumque utilitati attemperem, hoc ago. Et sane meretur, uti huius artis illustrator maximus, in quo cum industria par ingenium, quem, licet alicubi deflectentem: iniuria tamen damnemus, siquidem per tenebras, via non trita facem nemine praeferente, incedentem primum intueamur. Quocirca et deinde ipsius potissimum exemplis utar, quo rudioribus examine secretis, sua ceteris aestimatio atque auctoritas constet.

Reliquum est ut alias comparationum divisiones ad [Note: Comparatio rei ad personam, sive personae ad personam pro batur, modo cum similitudine semper dissimilitudo [(transcriber); sic: dissimilitudido] intercedat: ut per illam conferri, per hanc transferri possit.] rationis leges expendamus. In quibus illa inprimis probamus, quae sunt rei ad personam: adeoque secundi ordinis, quae cum intelligente fiunt, omnes. Illae vero, quae sunt personarum ad personas alias, merito in disceptationem vocari queant; quod toto conveniant, non genere modo, sed forma etiam: atque iccirco translationis incapaces videantur, quam in hac iconographia necessariam ducimus. Verum Gordius hic nodus non est, iamque expeditus paulo ante in Thrasybuli exemplo utcumque videtur: Cui hanc velut regulam amussimque huius comparationis, adiicio. In omni figuratae imaginis comparatione (metonymicam excipio, cui relatio sufficit) simile et dissimile requiri: simile, ut conferri inter seres queant, dissimile, ut transferri. Quae dissimilitudo cum magis emineat in rebus aliis ratione destitutis, si cum homine in comparationem veniant, quam ipso homine, si cum homine conferatur; illustrior in illis tropologia, ut plurimum adeoque etiam imago figurata reperitur.

Quare ut translatio inter personas collatas appareat, convenit eas maxime officio, statu, ac conditione vivendi disparatas sumere; ut Navarchum, inter fluctus

maris navim provide moderantem, cum Principe Rem p. [Abbr.: Rem publicam] administrante componere. Viatorem cum homine Christiano ad caelestem patriam tendentem. cum eodem pugilem in arena, cursorem in stadio Olympico, etc. in quibus, ob disparitatem, translatio similitudinem illustrat. Secus quam in adductis supra exemplis, ubi patriae vindex cum Thrasybulo, vir fortis cum Achille, vafer cum Ulysse componitur; quia licet dignitatis atque existimationis diversae censeantur esse, in officio tamen conveniunt, adeoque translatio pro imagine figurata parum est illustris. Unde Aristotelis doctrina lib 3. Rhetor. cap. 12. vulgo 10. hoc loco diligenter animis [Note: Dissimilitudo cum inter personas minor sit, quam res et personas, minus etiam illustris hic plerumque est translatio.] pertractanda; qui, de figurata imagine agens, tria nobis proposita esse cupit, ut rem oculis, cum quadam urbanitate, subiciamus: translationem, oppositionem, et evidentiam Verba sunt;
[Gap desc: Greek words]
. quo ultimo vim quandam significandi ratiorem coniunctam accipit. Pergit denique seq. cap.
[Gap desc: Greek words]
oportet tria spectare, translationem, oppositionem, et evidentiam. In quatuor vero translationum generibus probantur maxime, quae sunt ex proportione. Exemplo id Periclis ostendit, qui iuventutem bello sublatam, ita de civitate evanuisse dicit, ut si quis ver ex anno sustulisset. Et alio Leptinae, qui Lacedaemonios alterum Graeciae vocabat oculum. nam uti se ver ad anni partes, ita se iuventus ad reliquas hominis aetates habet: et, quemadmodum oculi praestantissima pars corporis, ita Athenae et Lacedaemon in Graecia. Quibus exemplis utor libentius, ut intelligas, et rerum cum personis comparationes, et cum iisdem partium corporis (quae ad personas reducuntur) Aristotelis, meoque hic calculo probari.

Superest personae ad rem, et rei ad rem expendenda collatio. Et quidem si Aristotelis vestigiis, de imaginibus figuratis oratorum, ac metaphoris illustrioribus insistamus, dubium esse nequit, quin hae comparationes

admittendae fuerint. Cum translationes ab his non minus frequentes; ab animatis etiam ad inanima nobiliores ducantur; quod veluti sensum animamque nostra oratione, accipiant. Ita, ex Homero Sisyphi saxum impudens vocat: et hastis militaribus cupiditatem volandi pugnandique tribuit. Posterioris vero generis exemplum apud Alciatum est embl. 100. de hirundine pro vere, cuculo pro aestate, ficedula pro autumno, fringilla [Note: (1) Ver, aestas, autumnus, hiems.] pro hyeme exhibita. Difficultas tamen in illa praesertim personarum ad rem collatione est, quod uti natura res quaeque creata ad hominem ornandum, ab auctore rerum, directa est, praeposterumque fuerit, inservire hominem rebus sibi inferioribus; ita significandi ratione illa potius ad hominem, quam ad illas homo referatur, rum quod illa imaginum prima institutio ad hominum mores formandos reperta, velut pars quaedam disciplinae moralis, hos sibi terminos ethologiae, inveterato iam usu praescripserit. Et sane ratio ipsa atque necessitas hos intra limites coercere videtur; ut certam, finitamque significandi formam, imago acciperet, quae dubium spectatoris animum, quasi digito intento, ad hominem duceret, moneretque illic investigandam propositae imaginis analogiam. Infinitum enim foret ad res creatas omnes cogitationem circumferre, atque in singulis indagare homoeotypon imaginis. Ita si, vulgato licet schemate, vel hominem, vel ovum proposueris, velut microcosmum quendam, magni huius mundi imaginem, quis illuc mentem subito vertet? Quis enim illum Nestoris scyphum, de quo Alciatus embl. 101. caelo applicandum cum eo censeat, in quo claviculi quatuor caeli sidera, insidentes his totidem columbae Pleiades designent?

Non tamen figuratis illis imaginibus, quae cetera omnia [Note: Comparatio, ad rem rei et personae ad rem, tunc locum habere potest, cum, velut adiunctum minus praecipuum in imagine locum occupat] continent ad hanc iconographiam postulata, omnino aditum interdicimus: fieri enim in emblematis atque aenigmatis inprimis poterit, ut aliis definite satis significantibus, ceu pars; aut adiunctum quod piam accedant, atque iccirco certis legibus terminisque significandi cohibeantur Ita ovum, si tribus digitis suspendatur,

ex sacris tibi literis repraesentabit Dei potentiam, qui tribus digitis appendisse terrarum orbem dicitur, tres digiti sanctissimam nobis Triadem in hoc opus conspirantem designant. Ex digitis vero ovi significatio ad orbem limitata intelligitur. Accedit, usu atque instituto complura obtinuisse finitam significandi vim, ut sunt Hieroglyphicae Aegyptiorum notae, qui v. g. per basiliscum aevum, per palmam annum exhibent: et personae in fabulis poeticae; ut cum pro aere Iupiter, pro aqua Neptunus, vino Bacchus, Cerere fruges etc. designatur. Sunt et signa vulgo ad certarum rerum significationem assumpta, ut cum per ignem montibus expositum adventantem hostem, per hederam Baccho sacram, vinum demonstrant, denique illa omnia quae supra de metonymiae tropis disserentes probavimus, in hac imaginum disciplina, sua deturbare possessione nolumus, quis vero qualisque eis locus debeatur, infra disseretur opportunius, ubi sua cuivis imaginum generi cernetur haereditas

Illa vero superius allata in contrariam pattem ratio, [Note: In Hieroglyphicis quoque et Aenigmatis locus huic comparationi esse potest.] id quidem obtinere videtur: ne illae imagines quae sua natura obscuritatem fugiunt, ut sunt Emblemata ac symbola tam remotis translationibus vitientur, sed de Hieroglyphicis atque Aenigmatis nihil persuadet. Nec sane omnis imaginum usus ad morum disciplinam olim versus est, cum iis etiam arcanae naturae ac Philosophiae secreta Aegyptios obvelasse competum sit, et Graecis familiare fuerit, fabularum involucris orbis huius naturaeque ingenium scientiarum cupidis proponere.

CAPUT XXXIX. De imaginum fig. diversitate et primis distinguendi fundamentis.

DE imaginum generibus hoc loco quaedam animadvertenda [Note: Pauci hactenus Imagines figuratas distinxere, sed quae alius emblemata, alius symbola, aut hieroglyphica dixit.] existimavi, priusquam ad singulos lectorem fontes remitterem, ubi de Symbolis, Emblemate, Hieroglyphicis, atque Aenigmate speciatim disseretur, suisque finibus quaeque ac legibus circumscribentur. Etenim quatuor haec suo quidem nomine iam dudum hac in arte recepta sunt, sed qui illa inter se ita dispertiatur, ut vel confusa non sint; vel omnia complectantur imaginum poeticarum genera, nemo a me compertus est hactenus. Promiscuus omnium usus fuit, quaeque alius emblemata; alius aut symbola dixit, aut Hieroglyphica, aut Aenigmata. Alciatus omnium exempla sub emblematis nomine proposuit. Paradinus symbolorum, Pierius Hieroglyphicorum titulo donavit, omnes confuderunt omnia. Neque recentiores competi, qui universim ex certis principiis ac fundamentis hanc controversiam ita definierint, ut niti quis tuto posset, et non alium alia consectantem nonnumquam etiam eundem sibi adversantem inveniat.

Nonnulli imagines a materia unde sumuntur denominant [Note: Alii imagines male a materia distinxere in Physicas historicas ethicas, quia distinctio omnis a forma est.] segregantque in physicas, quae a rebus naturalibus: historicas, quae ab hitoriis: politicas, sive ethicas, quae a moribus hominum ducuntur; ut apud Claudium Minoem videre est. Sed haec divisio materiarum est, non imaginum: neque adaequata, cum de artefactis nulla mentio: nisi ea rebus naturalibus confundat. Potius in physicas, ac morales, ex ipsa significandi res physicas, aut morales ratione, separandae erunt; quod appellationes rerum ab ipsa forma distinguente, non vero materia petendae sint: hae enim imagines in materia saepe conveniant necesse est; cum eadem res, tam physice, quam ethice significare possit. Nos hic adaequatam, et materiae, et formae diversitatem inquirimus; ut, quae toto separentur genere, apparear.

Existimamus igitur, imagines figuratas, recte in eas [Note: Imagines fig. recte dividuntur in eas, quae ex natura per similitudinem, et eas quae ex instituto, absque similitudine repraesentant, quia ipsa figurandi ratione differunt.] dividi, quae rerum inter se similium, et eas, quae dissimilium, collationem exhibent, sive in eas quae ex natura, et eas quae ex instituto repraesentant: ut quas rum materia, rum potissimum figurata significandi ratione, quam plurimum distare necesse sit. Dissimilia voco, non quae omnem excludant convenientiam, sed in quibus nulla eminear, dissimilitudo vero insignis reperitur, quemadmodum in plerisque metonymiis et Aegyptiorum hieroglyphicis manifestum est, sicut e diverso, haec similia apello, non quae omnem excludunt dissimilitudinem; verum ubi similitudo licet quandoque abdita, tamen non ignobilis se offerat perspicacius intuenti. Exemplo res clara erit. Sceptrum, aut accipiter, potestatis supremae imagines sunt, uti etiam sol, vel aquila: verum illa absque similitudine, sola hominum voluntate et arbitratu: haec, ex ipsa rerum convenientium natura, hanc significandi facultatem possident. Etenim nisi sceptrum Regibus tributum esset, illa vi significandi destitueretur: et nisi placuisset hoc sensu Aegyptiis haec imago accipitris, rapacem potius atque avarum, quam Deum adumbrasset. Neque tamen omnis ratio similitudinis ad huius significati vim tribuendam defuit, nam regibus velut subditorum custodibus ac defensoribus sceptrum in baculi speciem datur, analogia a pastoribus ducta, qui baculo vel ad corrigendum aberrantem gregem, vel ad lupos hostesque arcendos utuntur, accipitri et magna fecunditas, et producta aetas, et solis amati obtutus, ad hanc significandi facultatem viam fecit.

Neque fundamento omni destituitur prima significandi [Note: Imagines rerum dissimilium, longe aliter, quam similium significant.] origo cum Aegyptii plerumque in recondita et a vulgi sensu remota proprietate rerum, hanc imaginum vim niti voluerint: ut secreta Philosophiae ac religionis suae, per Hieroglyphica, neque a ratione longissime distarent, neque passim omnibus, praeterquam eruditis, paterent. Ceterum plurimum haec a rerum similium imaginibus differre, quis non videat? Etenim cum duae res sint, quae gratiam imprimis conciliant imagini, prima, quod eruditae coniectationi lectoris locum relinquat: altera quod idoneam ac minus exspectatam comparationem involvat, atque ad hanc viam aperiat intuenti. Utrumque longe aliter similia, quam

dissimilia praestant. Illorum fere gratia in priori, horum in posteriori maior. Dum enim per accipitrem Deum agnoscis, Aegyptiorum institurum meminisse debes, atque ex illius iam ante explorati recordatione, in Dei, per illum repraesentati, venire memoriam, ex quo illa potissimum voluptas manat, quod tu ea, quae alter, velut rarae cognitionis, tibi coniectanda proposuit, sis assecutus: nihil hac in re ingenio, aut eruditioni auctoris concessurus.

Ubi vero accipitrem cum Deo compara veris, ob remotam obscuramque similitudinem, nihil neque magnopere amas, neque admiratis, imo saepe hanc meditationem negligis atque in priori acquiescis. In rebus similibus contra non raro evenit: nam, ante omnia, comparatione ad res diversas instituta; vel assequeris, ob reconditum tibi minus sensum, et tunc simul rerum collatarum [Note: Imagines fig. ex similitudine et natura rei significativae, dividuntur in rei intelligentis, ut cum miles religiosum repraesentat; et non intelligentis, ut cum rosa inter spinas eundem religiosum exhibet: quia hic repraesentandi modus specie ab illo differt.] analogia, simul tuo auctorisque ingenio atque inventione electaris: vel non assequeris, et tunc ad auctoris expositionem digressus, ea minimum voluptate frueris, quam in apposita rerum convenientia deprehendis; secus quam in Hieroglyphicorum collatione usu venit. Neque eo haec dissero, ut existimes cognitionem tuam ad imaginis absolutionem requiri (illa enim cum icone contingenter iungitur) sed ut ex hoc iconis effectu, affectuque tuo diversam imaginum naturam discas.

Altera divisio, imaginum a similitudine desumptarum, est in eas, quae est rerum inter eandem vel diversam speciem cum persona aliqua comparatarum. Et duplex tantum esse poterit, rei videlicet intellectu praeditae; ut si religiosus cum milite componatur: aut ratione destitutae; ut si adolescens cum flore aut astro comparetur, priorem rerum intelligentium cum intelligente, alteram cum non intelligente vocabimus. Quod vero hanc divisionem tantum imaginum a similitudine sumptarum dicam; causa est: quod omnis icon a dissimili (sive eiusdem, seu diversae cum re significata, speciei fuerit) eandem figurandi significandique rationem ab instituto obtineat, proindeque ad huius partitionis societatem venire non queat. Quae certe ex aequo facta videtur, quia mores disciplinasque alia, quam aut rei intelligentis aut non intelligentis imagine repraesentare

nequis. In quo comparationum genere, quis maximum discrimen non observet? nam et materia rota distant, et repraesentandi ratione. Et quamvis fieri possit, ut idem significatum imag nis sit intelligentis, et non intelligentis; exempli gratia, idem religiosus per militem armatum, et rosam spinis obseptam exprimatur: [Note: (1) Religiosus.] tamen fieri nequit, ut eadem sit utriusque repraesentandi ratio, a qua ultimo imago in sua natura, ac finitione absolvitur, significato per apodosin naturam imaginis non ingrediente. Illa autem repraesentandi diversa ratio in hoc potissimum sita est, quod (uti in omni imagine simile cum [Note: Disserunt valde imagines rei intelligentis et non intelligentis ad par vel disparnatura.] dissimili mixtum docuimus) illae comparationes, quae ab intelligente ad intelligens ducantur, multum similitudinis et quidem apertae, parum vero dissimilitudinis afferant, contra quam aliae, unde pinguioris minervae atque ingenii sunt, vulgoque etiam non raro perspectae ceterae vero imagines quia ad res toto genere distantes, id est, a non intelligente ad intelligens, transferuntur, praeter dissimilitudinem, quam palam velut profitentur, similitudinem occultam et vulgo incognitam possident, quocirca exspectationem saepe fallunt, admirationemque pariunt, et perspicacis ingenii sunt argumentum; auctore Philosopho
[Gap desc: Greek words]
. In Philosophia simile in longe distantibus in venire, acuti est hominis, quod Archytae exemplo probat, qui idem esse dicebat arbitrium prudentis viri, et aram numinis; iccirco quod ad utrumque homines in necessitate confugerent. Quae ratio diligenter observanda, cum nobis multarum alibi deductionum futura sit fundamentum.

Reliqua sunt duo comparatorum genera, ut non intelligentis ad non intelligens, v. g. palmae ad annum, aut ovi ad mundum: et intelligentis ad non intelligens v. g. hominis ad mundum, aut capitis ad arcem repraesentandam. Quae eiusmodi sunt, ut ob vagam significandi libertatem, quam ad res quaslibet figurandas obtinent, merito ab aliis separentur imaginibus, quae ad res intellectu praeditas adstricta repraesentandi facultate ordinantur. Cum illae ex ordine, quem ad tot creaturarum diversissima habent genera, infinita quadam significandi

licentia, obscura prorsus maneant: hae contra viam facilem definitae atque apertae magis investiganti praestent.

Quae causa est cur imagines universe in obscuras clarasque dividendas censeam, et has quidem Symbolis, illas Aenigmatis, ut superiori iam capite dixi, tribuendas. Haec vero divisio, licet qualitatis potius, quam substantiae videatur, in ipsa tamen imaginum natura et significandi ratione per se in obscuritatem propensa nititur. Neque obstat quod in Graecorum fabulis atque Aegyptiorum Hieroglyphicis multa multis explorata sint, ut cum Bacchus vinum, Ceres frumentum, mundum in orbem volutus serpens, stella Deum significat, haec enim nihil impedit notitia, quo minus res illae sua natura obscurae maneant, tum deinde apertiores quaedam imagines ac notae, quae ad perfectam aliquam mentis sententiam implendam obscurioribus aliis adhibentur, totius imaginis non mutant ingenium. Quocirca haec divisio perstat, priori etiam generalior, quia omnes sub se Imaginum figuras complectitur, quae tales omnino sunt, ut ex natura sua, rem quamlibet vel clare, vel obscure repraesentent. Illud possident, quae per convenientiam cum re aliqua definita, qualis intelligentis naturae actio est, conferuntur, adeoque morales etiam vocari possunt, quod mores repraesentando exprimant. Hoc obtinent, quae vel nulla vel occulta convenientia indefinite ad rem quamlibet creatam, eiusque tam naturam, quam mores vaga significandi libertate spectant, certis tamen signis ad unum ex tam variis affiguntur, ut non nisi perspicacissimis oculis perviae sint. Ceterum de harum Imaginum differentia. l. 6. tractandum uberius.

Videbitur tamen nonnullis aliud imaginum genus [Note: Aliam imaginum divisionem, in eam, quae est rerum incompossibilium ut sirenis: et compossibilium. ut lusciniae et Phrynes canentis reicimus, quia solius tantum materiae est.] dari, quod in protasi res exhibet naturae veluti ingenio pugnantes, adeoque aliam divisionem instituet, quae sic rerum (sic loqui liceat) incompossibilium et compossibilium: nam, ut illa protasi multum distant, sic necesse est interpretandi non parum ratione differre, adeoque diversas inter se imaginum figuras constituere, cum enim Bellerophontem aliquem in aere equitantem, aut modulantem in mari Sirenem, in tabula proposueris, quis non videat, diverso te uti docendi genere, quam si

vel aquilam volantem: aut concinentem lusciniam, vel etiam Phrynen aliquam in ostio formosam, penicillo expresseris, quam vis idem ram diversorum significatum esse possit, ut si illecebrosa mulier et per Sirenem concinentem, et modulantem lusciniam, intelligatur: Sed enim diversa significandi est ratio: nam Siren, velut res ex pugnantibus conflata, adeoque ficta et impossibilis, occurrit; quam tamen, significandi ratione ex tam diversis naturis recte videt coalescere, ac hominem designate, qui, et humanum aliquid, scilicet rationem, et brutum quippiam, videlicet concupiscentiam affectionemque turpem coniungat, quod ut intuentem, prima sui specie, admirantem suspensumque, velut inane figmentum renet; ita ad veritatis significatae lucem penetranti, occurrit perquam iucundum. Quare haec iure partitio priori adiungetur: ut comparata, vel sint rerum incompossibilium, vel compossibilium ratione materiae, quod ex Aristotel. de re poetica magnopere confirmari videtur. Sed nec eiuscemodi imaginum, tanquam primo diversarum, divisionem probamus, cum ex sola materiae (quae pugnare videtur) diversitate exitat, significandi enim ratione conspirare atque in unam convenire repraesentationem res, exteriori specie pugnantes, feruntur. ut iccirco praeter distinctionem materiae, nulla formarum constituenda diversitas fuerit. Aristotelem [Note: Eadem de causa reicitur divisio imaginis fictae et verae rei, nam in ratione significandi (unde solum petenda diversitas) convenire poterunt.] hac de re alibi ponderavi, cum aenigmatis in eo formam, ait, consistere, quod incompossibilia coniungat. Consule inferius tradenda de Aenigmate.

Proferent alii earum imaginum divisionem, quae sunt rei verae, et fictae: sive, quae in protasi rem aliquam crearam, et quae tantum imaginariam, ac hominum ingenio excogitatam, contineant, quae ut inter se toto entis genere distant, ita in ratione quoque persuadendi distare necesse erit; adeoque non materiali et solum (ut cum Philosophis loquar) sed et formaliter differre. Et sane quis non videat, aliter mihi e. g. prudentiam per bifrontem Ianum, aliter per serpentem proponi, ut aliter mihi eadem prudentia per Salomonis de puero iudicium, quam per eosdem serpentes proponitur. Dico Prudentia: nam Prudens per Salomonem significari translate non potest,

ut supra docui. Hic nodus omnibus solvendus est, qui praeter symbola, emblemata, aenigmata ac hieroglyphica aliud universim imaginum figuratarum genus nolint statuere. Verum tamen eius nondum ponderis argumentum esse sentio, ut excuti nequeat. Nam vera, an ficta sit materiae protasis, tanti ad discrimen non interest; ut iccirco a vulgatis imaginum generibus discedendum sit. Neque enim aliter suadet in hac imaginum disciplina res ficta, quam vera, si quidem ita ficta sit, ut naturam rerum possibilium imitetur, cuius rei haec causa est, quod animus per imaginem discentis non adhaeret protasi, ut vera in se, aut historica est: sed ut repraesentativa est, unumque altero extremum significando confert: quod in Christi parabolis manifestum: ad quarum propositionem nemo ita mentem convertit; ut scire cuperet, vera, an ficta Christus referret; quis enim illud uspiam sollicite est scutatus [(transcriber); sic: scuratus] ? sed ad illa, velut imaginem, versis satis erat, significati veritatem inspexisse. Ut in Davide multo etiam clarissimum, acceperat ille a propheta, hominem locupletem pauperculo unicam, quam impendio fovisset amassetque, oviculam subtraxisse, ratus historiam se audire, mox fabulam intellexit, cum se Bersabeae raptorem designatum videret, nec ramen accusavit prophetam velut fabularum artificem, aut de eius veritate haesit; sed in huius imaginis repraesentationem toto animo defixus obstupuit, indoluitque. In iride caelesti quid refert, fictine colores, an veri, modo apre repraesentent? Et quid si Deus Ianum aliquem hominem bifrontem, et absolutae prudentiae speculum, condidisset? an putas aliter tibi prudentiae naturam, quam modo in imagine proponeret? fac illa de Salomone fabulosa esse, an aliam iccirco in significando facultatem sortientur? enimvero, haec tota mutatio est tantum materialis et non necessaria imagini, qua repraesentanti: alias enim futurum esset, ut subtracta v g. a salomonis historia veritate vis illa significandi intercideret. Nam scitum Philosophorum est, Parte essentiali sublata totam rei essentiam deperire. Exempla vero supra adducta illud potius stabiliunt discrimen, quod inter

eiusdem ac diversae speciei symbola constituimus: nam si pro Iano aut Salomone serpens ad significandam prudentiam substituatur, lubentes admittimus repraesentandi significandique rationem, toto genere mutari.

Quocirca stabit illa imaginum divisio triplex, I. in obscuras clarasque, quam hic ordine non dignitate principem facimus. II. in similes dissimilesque significato: sive in eas, quae ex natura, et ex atte, seu instituto, repraesentant, quae utraque divisio generalis est, cum omnis imago vel obscura, vel clara sit, vel similis, vel, dissimilis repraesentato, illa divisio symbola et emblemata, quae ex veterum usu clara sunt, ab hieroglyphicis et aenigmatibus obscuris distinguit: haec tantam hieroglyphica, quae ex instituto solum significant, separat a reliquis. III. subdivisio est imaginum similium, in eas quae intelligentis, et quae non intelligentis figuram conferunt, et per hanc symbola ab emblematis, tum etiam a reliquis separantur. Verum haec uberius infra, ubi de quibusque singulatim erit agendum. Aliae divisiones, quae adduci possunt; vel materiarum sunt, vel solum partium, vel cum his in re conveniunt.

CAPUT. XL. De varia figuratarum imaginum materia, ex Alciato potissimum proposita, cum eiusdem auctoris emendatione.

REs diversas, figuratae iconographiae idoneas, per libros superiores velut fontes, aperuimus, neglectis fere rerum gestarum exemplis: tum quod illae velut ingens quidam oceanus passim orbem librosque occupent; tum quod minorem ceteris plerisque gratiam ad rem emblematicam afferant. Nunc, ut tanquam in fasciculum colligam sparsas late materias, atque auctoritate aliqua comprobem, Alciati symbolographorum Principis, hac in re, mentem atque usum expendemus. Hic sub emblemaris titulo omnem prope figuratarum imaginum, et materiam et formam attigit, qua vero arte ac facilitate ad hanc rem usus, alibi occurret. Nunc velut in brevi tabella nobis exhibendus est. Ut quibus e fontibus potissimum hauserit, constet.

Ex natura fecundissimo imaginum campo plurima ab Alciato sunt deprompta: ut Oliva arida, quam circum vitis fecunda, tanquam ariditatis causa, pendet [Note: (1) Prudens et Virgo vino abstinens.] significatur. Prudens vino abstinet, seu, Virgo fugit Bromium, embl. 24. in editione Plantini anno 1578. quod addo, ut intelligas in nonnullis editionibus, omisso emblemate, numerum mutati.

Ciconia pullos nutrit, nutrienda ab iisdem in senio. [Note: (2) gratia in parentes.] sig. gratia referenda embl. 30.

Bos verbera sustinens, et a gravidis abstinens [Note: (3) Sustine et abstine.] lemma,
[Gap desc: Greek words]
Sustine et abstine embl. 34.

Firmissima quercus adversus ventos, nil nisi folia amittit. [Note: (4) Spoliari non everti.] Signif. Carolus V. Imperator et Europa am Turca concutitur, ac spoliatur, non tamen evertitur. emb. 42.

Porcus [Note: (5) Semper progrediendum.] cum lemmate. Ulterius additur. Caroli V. Imp. in duabus Herculis columnis [Note: (5) Semper progrediendum.] symbolum plus ol. tre, plus ultra. Nimirum semper progrediendum, ut facit porcus in silvis pastum quaerens, non respiciens, embl. 45.

Anas cicur, alias ad retia captandas seducens, [Note: (6) Proditor suorum.] sig. Proditor suae gentis. embl. 50.

Chamaeleon aura alitur, omnemque colorem praeter album induit [Note: (7) Adulator.] sig. Adulator tantum auram sequitur, et nutu principis sui formatur. embl. 53.

Effrenis equus ab auriga difficile regitur [Note: (8) Difficulter regi.] Sic cui nulla est ratio. 55.

Cuculus [Note: (9 Tardus agricola.)] signat tardum rusticum, qui prius vires non absolvit putando, quam cuculus canat, etc. embl. 6.

Vespertilio [Note: (10) Infamis latens vel Philosophus caecus.] signat latentes infamiae causa, Philosophos etiam caecos et versipelles homines. Emb. 62. Factus sum vespertilio (inquit Varro in Agatho.) neque in muribus plane, neque in volucribus.

Leo cauda sese verberans, ut solet effervescens [Note: (11) Iratus.] signat hominem ira incalescentem. embl. 63.

Ota volucris stulta, sic dicta ab auribus, saltans capitur. [Note: (12) Fatuus facile capitur.] Nempe satui facile captantur, praesertim levitati dediti. embl. 65.

visam forte aliam, [Note: (1) Inhians frustra praeda.] priore dimissa, Ita avarus aliena petens, sua non raro amittit. embl. 66.

Ficus in rupibus corvos pascit. [Note: (2) Dives alit parasitos.] Ita dives parasitos etc. embl. 73.

Sargi pisces, quia capras amant, a piscatore hoc in schemate captantur [Note: (3) Amor decepit.] sic quo quisque in mundo cupiditatem sectatur, hoc maxime capitur embl. 75.

Remora navem currentem detinet, [Note: (4) Voluptas remora est] ut prava cupido adolescentem. embl. 82.

Ibis avis rostro sibi alvum purgat. [Note: (5) Verba sordidi.] designat, sordidis verbis assuetos. embl. 87.

Anguillae in turbida capiuntur. [Note: (6) Turbare Rem p. [Abbr.: Rem publicam] ut spolies.] Ita aliqui ut spoliis ditescant, Rem p. [Abbr.: Rem publicam] turbant. 88.

Fluviales cancri, oculis vigiles, chelis et pedibus multis, ventre magno, vagi oberrant. [Note: (7) Parasiti] Tales parasiti. embl 92,

Mus ostrea hiulca intrans, contractis conchis, intercluditur, [Note: (8) Gula mortem adfert.] Ita gula multis interitum adfert. embl. 94.

Onocrotalus avis praelargo gutture, et voce boante, gulosi ac clamosi rabulae imago est [Note: (9) Rabula vel ollaris amicus.] seu ollatis amici, qui pro ventre loquitur.
[Gap desc: Greek word]
. 95.

Falco supremam acris regionem scandit, anser et anas humi serpunt, [Note: (10) Sublimis scriptor, Humilis scriptor.] Illi Pindarus similis est; his Bacchilides. embl 139.

Capra dum mulgetur, excusso pede, mulctralia evertit. Ita facit qui malo fine bonum evertit coeptum emb. 140. [Note: (11) Bonum opus malus finis evertit.]

Milvus harpam aquilarum e genere rapacissimam sequitur, uti et Sargus piscis mullum, consectatur, ut quos illi cibos negligunt, hi carpant [Note: (12) Neglecta ab aliis occupans vel sectator turpis.] Ita aemulum quendam Alciatus Oenocratem, tamquam vinipotentem nuncupat se consectari dicit, in iurisprudentiae studiosis (a se relictis) occupandis 141.

Persica arbor translata in Italiam fecundior. [Note: (13) Peregrinatio utilis.] Imago illius est, qui peregre maiori utilitate, quam in patria degit. Est Albutii ad Alciatum. 142.

Delphin hominum amans anchoram iactam complectens, illam ut firmius infigatur, aggravat. [Note: (14) Princeps. Reip. [Abbr.: Rei publicae] onus et adiumentum.] ut Plin. lib. 18. Imago Principis est, qui felicitatem Reip. [Abbr.: Rei publicae] qua velut anchora haec nititur non evertere, sed firmare potius debet. 143.

Rex apum sine spiculo. [Note: (1) Princeps clemens.] Ita clemens princeps. 148.

Vitis nudam et aridam ulmum complexa est. [Note: (2) Vera amicitia.] Ita vera amicitia etiam post mortem durat. embl. 159.

Delphin a mari exaestuante in littus eiectus, [Note: (3) Princeps regno a suis eiectus.] est princeps, qui a turbis ac seditione populati, deregno exturbatur, embl. 166.

Pellis lupina in tympano verberata, aliam ovillam, diverso in tympano, mutam atque insonoram reddit. [Note: (4) Hostilitas aeterna.] Ita quidam post mortem etiam timendi, ut Zisca, Dux rebellium Haereticorum in Bohemia, se fore existimabat, cum testamento decerneret, ut pelle sibi post mortem detracta, tympanum militare cingeretur. Vide Alc. embl. 170.

Canis lapidem mordet, neglecto percussore, [Note: (5) Insontem in vadere.] Nempe, alius peccat saepe, alius plectitur. emb. 174.

Vipera Muraenam in litore sibilo ad amplexus vocans, venenum evomit, quo viso, haec ab aquis in littus occurrit, [Note: (6) Mutuum in coniugio obsequium.] Nempe mutuum obsequium in coniugio postulatur embl. 191.

Nux fecunda iuxta viam, sed iccirco lacera. [Note: (7) Copia perdit.] nempe copia suis saepe damnosa est dominis. embl. 192.

Ex quibus apparet, quanto delectu rerum naturalium similitudines ad iconographiam Alciatus adhibuerit. Ita quidem ut neque ex obviis quibusque, prottitisque vulgo rebus, neque ab ignotis prorsus ac reconditis naturae arcanis protasin imaginis arcessiverit, quorum utrumque in hac materia vitiosum, unde petita ab indis historiae naturalis secreta, sive hoc in orbe paucis explorata, ab hac imaginum schola procul facessant, quam enim notitiam a se diversam, translata in rem significatam proprietate aliqua sua, parient; si in seipsis peregrina atque ignota occurrant et tanquam speculum intuentibus medias inter umbras noctemque obiciantur. Quale illud Alciat. ex Aeliano emb. 47. videtur, ubi Porphyrionem avem sese interimentem exhibet, illa in domo, quae adulterio matris familias violata est [Note: (8) Aliena in se scelera plectere.] Deinde, quo vel auctoris ingenio, vel spectantium voluptate passim nota obtrudes? nam quod pavo superbum, corvus voracem, vulpes callidum in icone adumbret, quam gratiam merebitur, nisi forte puerilem

applausum et oculorum aliquod lenocinium, scita delineatione captes, laudem stylo quidem, at sculptorio debitam.

Nolim tamen hac mea sententia te fallas, vam et peregrina quandoque servient, cum ipsa sua affectione. qua ad rem aliquam transferuntur, satis ex solo prototypo innotescunt. Ita in Brasilia picae reperiuntur, quae os toto corpore maius gerunt [Note: (1) Garrulus.] qua imagine usus est eleganter Antonius de Burgundia in vitiis linguae cum inscriptione Minor ore suo. At si polyglottam [Note: (2) Musica peritus.] avem cantu et suavissimo, et vario (quo omnium fere avivum modulationes assequitur) in protasi ad musicae artis peritum hominem designandum proponas; quae utilitas aut voluptas spectantis; similitudine id quidem non inepta feceris; verum tamen inepta, quia dos illa ac proprietas volucris, cuius gratia, tamquam imago, adhibetur, incognita'est, neque ipso icone exprimitur. Ita neque admitto vulgaria, sed nec prorsus damno, rita, quando similitudine passim usitata veniunt ad iconographiam, nomen in hac poesi non merentur, quia et absque ingeniosa in ventione usurpantur, et sine oblectatione spectantur, verum ubi latens aliqua similitudo eruitur, qua per sententiam inscriptam ad apodosin inexspectatam deflectuntur, tanto maiorem obtinent gratiam, quanto ex re omnium cognitioni obiecta, minus sperata proprietas ac significatio ab occultis velut latebris, in lucem producitur. Sic ubi inscripseris apibus, laborans, ut hominibus quoque laborem et industriam suadeas, rem notam exhibes, nec admirationem mereris: at si ex illo Virgilii versu, Sic vos non vobis mellificatis apes. tria illa pro lemmate verba: Vos, non vobis [Note: (3) Parente pro filiis vel Rustici pro milite, aut Principe laborantes.] decerpseris, eundem quidem laborem, sed cum antithesi minus obvia, ad parentes, pro filiis; vel exhaustos subditos, pro rege ac milite laborantes eleganter adhibebis. Ita et clavium fasciculus res est notissima, verum ubi rariori haec lemmate donaveris: Non omnia possumus omnes. [Note: (4) Diversis diversa Deus dona tribuit.] gratiam non vulgarem merebitur.

Quocirca intelliges, non res obvias, sed vulgo usitatas comparationes, me ablegare: nec a rebus modo naturalibus, sed omni prorsus imaginum materia.

Deinde inter obscura illa censeri, quae vel incognita prorsus inter eruditos mediocriter, neque ex ipso imaginis typo satis exponuntur; vel certe, licet nota, illa tamen, qua comparantur proprietate, latent, ut cum Alciatus embl. 166. pisciculos in mati exhibet, qui in summo a mergis, in imo maris ab aurata captantur, [Note: (1) Tenuiores ubique patent insidiis.] ingeniose bos quidem imaginem tenuium hominum constituit, qui ubique ad vim insidiasque potentiorum paten sed quis penicillus hanc rem in icone oculis opportune ad sensum, captumque hominum subiciet? Ad haec igitur omnia prudens iconographus oculos mentemque circumferat, ut delectu habito dignissima quaeque ad protasin imaginis admittat.

Historica, quae res gestas ab hominibus contineant, tanquam minus probata in hac imaginum facultate parce admodum Alciatus delibavit, reperies Ulyssem et Diomedem [Note: (2) Consilium viribus iungendum.] embl. 41. ut consilium viribus iungendum doceat Et Brutum extincto Cassio,re iam desperata, gladio incumbentem, embl 109. ut fortuna nonnumquam virtutem premi, ostendat.

Thrasybulum embl 134. tamquam bonum civem coronatum. Heraclitum et Democritum mundi vanitatem fletu atque irrisione arguentes, embl. 151. Hectorem denique cum Aiace paciscentem amicitias, balteoque accepto gladium permurantem, fatali utrique munere; quod hic gladio illo sese confecerit, Hector balteo muros circum raptatus fuerit, [Note: (3) Hostium munera insidiae sunt.] quo embl ostendit,
[Gap desc: Greek words]
, hostium munera fatalia. Alibi quoque insanus Aiax, post adiudicata Achillis arma Ulyssi, porcos, velut adversarium Ulyssem, aggreditur, in se denique gladium versurus. [Note: (4) Furiosus ira se sua ulciscitur.] ut pateat furiosum sibi potius; quam hosti nocere, embl 175.

De hac vero materia cum libro superiori, tum praesenti monui, translationem reqniti et comparationem unius [(transcriber); sic: nnius] proprietatis ad alteram, quam instituere non poteris, si in eodem genere morum protasis et apodosis versetur, ita Thrasybuli exemplum reiecimus, quia in proasi ipse coronatus observatos cives proponitur, in apodosi vero idem affertur videlicet bonum civem coronandum

esse; quod est idem per seipsum repraesentare. Speciem igitur, ac proprietatem, in apodosi, mutare necesse est. Ita Ulysses recte sociatur Diomedi ad exploranda Troianorum castra tamquam astutus forti. Ex quo si in apodosi inferas, astutum forti in bello sociandum esse, nihil a protasi diversum, atque ingeniose a te repertum, ad duces, sed ubi significaveris: non tantum viribus sed et consilio rem bellicam a summo Imperatore administrandam esse, vel mentem et dexteram in quovis egregio opere iungenda esse, iam diversum aliquid in apodosi expones, naturamque figuratae imaginis assequeris. Qua in re proclivis admodum, historiam ad iconographiam adhibentibus, lapsus est, ut iccirco, iterum iterumque admonendos carum rerum studiosos existimaverim.

Ut in veris exemplis parcus, ira in fictis profusus Alciatus fuit. Nam et novarum fictionum, et veterum fabularum, denique et apologorum perquam armans reperitur.

Nemesin cum freno, quo impios constrigat atque ad poenam vocet, exhibet [Note: (1) Impunis nemo peccat.] embl. 27. Nemo enim peccat, impunitus. Vide supra Nemesin.

Spem in embl 44. ita depingit. viridi palla exornat, quod vegetet excitetque hominis animum, spicula mortis manibus fracta sustinet. [Note: (2) Spes vivorum tantum est.] nam ut

In dolio illam vacuo residere facit, quod ut in Hesiodi est fabulis de Pandora, aperto vase, omnia in orbem mala sese effuderint, sola spe in dolii labris remanente [Note: (3( Spes in malis reliqua.] Cornicem ei adiungit, cras cras iterantem: [Note: (4) Spes futuris sustentatur.] de qua sic ipse Alciat. ex Suetonii Domitiano: de cornice mortem Imperatoris hac voce praecinente
[Gap desc: Greek words]
. Est bene cum nequeat dicere, dixit, erit.

Adiungitur bonus eventus, et praeceps Cupido: [Note: (5) Cupiditas spem excitant.] quibus sperantes saepe rapiuntur, hoc per appetitionem, illo per imaginationem excitantur. Sed adsistit praeterea Rhamnusia, seu Nemesis, vindex scelerum;

[Note: (1) Illicitum non esse sperandum.] ut ne sperent illicita, nisi hanc vindicem exspectent.

Virtutem in Aiacis tumulo, ob fraudem Ulyssis in vendicandis sibi Achillis armis; flentem proponit. [Note: (4) Gula imago] embl 47.

Invidiam macie exsuccam, lippientibus, caecisque oculis, cor de pectore evulsum mandentem, fluentibus ex ore viperis, seminudam, laceroque habitu, spinosum manu fustem sustinentem exhibet. [Note: (3) Invidia sibi malum maximum. Eius imago.] embl. 71.

Curculione gruis, tumida vir pingitur alvo.

Qui Laron, aut manibus gestat onocrotalum [Note: (4) Gulae imago.]

Ut Paupertatem optima saepe adolescentem opprimere ingenia indicet, hominem sinistra manu alatum sublimemque, dextra gravi oneratum lapide depressumque adumbrat. [Note: (5) Paupertas saepe praeclara ingenia opprimit.]

Adversus illos, quorum supra vires assurgit audacia, in embl. 58. Pygmaeos contra Gigantem irrito conatu instruxit, [Note: (6) Audacia viribus maior.]

Denique ut senes aliquando pestem effugere, cadentibus passim iuvenibus, significaret, Amorem ac Mortem uno hospitio receptam, ex ignorantia permutasse spicula, scite ipse ex Graecorum fictionibus, decerpsit. [Note: (7) Et senes amare, et iuvenes mori sunt visi.] unde factum asserit, emb. 154. ut praepostero naturae fato, senes amarent, iuvenes morerentur. Arguti hac de re Bellaei versus.

Disce hinc humanae quae sint ludibria vitae:

Mors thalamum sternit, sternit amor tumulum,
Tu quoque disce tuas, natura, in vertere leges;

Si pereunt iuvenes, depereuntque senes.

De hac fingendi lege ac materia copiose a me superioris libri principio tractatum, tum in fabulis exempla etiam Alciati adhibita, ut spervacuum sit hic plura adiungere: nam et infra de Emblemate atque Aenigmate sese in hanc rem spectantia offerent.

Fabulatum ex Alciato multa seges, omnem fere poe sios florem hac in materia delibavit.

Ganymedem raptum animae ad Deum excitatae applicat. [Note: (8) Anima calo illata.] embl. 4.

Mercurium in triviis, [Note: (1) Director in dubiis.] Deum esse, velut nos inter ancipites mundi vias dirigentem. 8.

Harpocratem silentii figuram, [Note: (2) Stultis tacendum.] stultis imprimis praefigit, 11.

Per Bellerophontem Chimaerae victorem [Note: (3) Consilio superanda vitia.] consilio suadet superanda vitia. 14.

Geryon tricorpor [Note: (4) Concordia fratrum.] fratrum indivulsam concordiam adumbrat. embl. 40.

Actaeon, suis canibus fit praeda. [Note: (5) Ingratos alere.] imago illius qui ingratos fovet. 52.

Niobe arrogantiae, qua homines ad res divinas lapidescunt [Note: (6) Superbia [(transcriber); sic: Superibia] obdurat.] species est. 67.

Scylla canibus pube tenus cincta, [Note: (7) Impudentia.] impudentiae simulacrum. 68.

Progne avis [Note: (8) Garrulitas.] garrulitatem emb. 70.Circe [Note: (9) Voluptas bruta.] in porcos Ulyssis socios vertens, vitam meretriciam, embl. 76.proponit.

Arion a Delphine exceptus, [Note: (10) Exsule recipere.] receptum a peregrinis exsulem den orat. embl 89.

Prometheus idea hominis altiora suo ingenio attentantis [Note: (11) Superantia ingenium aggredi.] cum lemmate, Quae supra nos nihil ad nos. embl. 102. Icarus astrologi temerarii figura. 103.

Chiron semivir Achillem erudiens [Note: (12) Suis humanus. hostibus ferus.] figura est Principum consiliarii, qui in suos humanus, in hostes tantum ferae similis, atrox esse debear.

Terminus Deus Rom. nulli cedens. [Note: (13) Mors] Est mors vitae nostrae terminus immobilis. 157.

Cadmus occisi Draconis dentes serens, unde armati exsisterent in se mutuo depugnantes, [Note: (14) Literati se invicit insectantur] sunt ex literis quas tradidit) literati, qui deinde aemulatione quadam inter se commissi, aut virtute, aut invidia pugnarunt. 175

Sphinx volucris pennis, pedibus fera, fronte puella, [Note: (15) Ignorantia hominis sui cognitione tollitur.] ignorantiam denotat, vel ex ingenii levitate tanquam pennis; vel ex arrogantia, tanquam leonis pedibus; vel amore voluptatis natam, quam ille tollet Oedipus, qui novit quid homo sit, iuxta illud Apollinis Delphici
[Gap desc: Greek words]
. embl. 187.

Phryxus in aureo ariete vectus, [Note: (16) Divis inductus.] divitis indocti imago est. embl. 182.

Ex quibus opinor facile intelligis, quantum fabulis in hac imaginum facultate tribuerit, quamque iis opportune sit usus, neque alio duce atque auctore ad hane probandam, suadendamque materia est opus, qua cum poesis omnis illustratur, tum illa praecipue quae rerum sapienter excogitatarum ideas, non animo solum, verum ipsis etiam oculis praesentes exhibet. Quocirca libro superiori hac tibi, velut penum, non parvo labore nostro, instructissimam exhibuimus, qua si lubet; utere ac fruere.

Primum ex Gabriae apologis se offert Asellus Isidem Deam ferens, qui honorem Deae habitum sibi impensum credens vapulabar, [Note: (1) Ecclesiastici viri arrogantes.] arrogantiae causa, audiebatque; non tibi, sed religioni, arrogantium Ecclesiae Praelatorum imago est. embl. 7.

Auceps avem iaculaturus a vipera mordetur, [Note: (2) Incautus.] ex Aesopo. Sunt astrologi qui caelos speculantur, ante oculos positarum rerum ignari embl. 504.

Cucurbita in pinum elata accrescensque tumebat: cui pinus respondit, hiems illam tollet arrogantiam. [Note: (3) Brevis felicitas. arrogantis] ex Crinito, De honesta discipl lib. 2. c. 14. Brevis arrogantium felicitas est. 124.

Leo aprum opprimit, sed vultur spectat et exspectat praedam, ex Gabria, Nempe. Principes Christiani se mutuo conficiunt. [Note: (4) Turca Christianorum dissidio proficit] ut Turcae praeda fiant. embl. 125.

Milvus alienorum viscerum avidus, propria evomit. [Note: (5) Male parta pereunt.] cui mater, Non sunt tua, sed aliena in raptores ex Gabria nempe male parta, male dilabuntur.

Nam seu te nobis, seu nos tibi conferat unda:
Ipsa ego, te, fragilis sospite; sola terar. [Note: (6) Potentes cum humilibus male colliduntur]

Corvus scorpionem rapiens ab illo ictus interimitur. [Note: (7) [(transcriber); sic: (6)] Ultio in auctorem idens] apud Aesopum de serpente est. Ita pereunt saepe,

Vulpes reperto capite hominis affabre sculpto. O quale inquit, caput; sed cerebrum non habet [Note: (1) Pluris Sapientia, quam forma astimanda] ex Aesopo, mentem plus quam formam pollere indicat, 188.

E quibus apolog orum schematibus disces, tunc imaginibus illas opportunas reddi, quando illud, de quo sermo animantium praecipue instituitur, in ipsa figura oculis subiectum eminet. Ita Aselli superbia ex honore occurrentium et plagis impositis; morsus viperae astrologo, et scorpii inflictus corvo, et vultur praedam exspectans, et milvus viscera evomens, perse manifesta sunt, quo tamen illa dos significativa illustriori specie exprimitur, hoc maior emblemati accedet gratia. Unde ille apud Gabriam canis, qui aquam cum praeda ex ore suspensa praeteriens, umbramque in aqua maiorem frustra captans, praedam amisit, [Note: (2) Umbris deludi rerum speciosis.] dignus imagine est, quia illud quod in fabula potissimum est, penicillo oculis atque animo obicitur.

Copiam suffecimus avido lectori libro superiori, unde delectum instituet quamquam obscuriores atque ignoratos passim non suadeam: nisi ut similitudinis, quam includunt, per se gratiae satis adferant.

Parabolis idem, qui apologis locus, quamvis apud Alciatum minus frequentes sint. Tres puellas embl 129. inter se alae lusu certantes introducit, quae videlicet illarum prior mortem obitura esset, ridentemque victam tanquam fari securam, parietinis subito memorat sepultam; [Note: (3) ut ostendat etiam cum ludentibus mortem non ludere nisi serio.]

Quo caret alteruter, concors sibi praestat uterque:

Mutuat hic oculos, mutuat ille pedes. [Note: (4) Mutuum auxilium.]

Qua parabola mutuum auxilium adumbravit, nempe manus manum fricat, sacrae literae hoc imaginum genere abundant, quibus ad persuasionem neque vis, neque gratia deest.

Non longe ab his absunt quae paroemiae vim, usumque obtinent, variis etiam locis ab Alciato usurpata. Ita embl. 16. oculatam in palma manum

exhibet. [Note: (1) Nil temere credendum.] ut moneat emere non esse credendum. ex illo Plauti versu.

Et ficulno folio anguillam stringentem proponit, [Note: (2) Fugaces etiam tenentur.] embl. 21. ut fugacem quoque teneri posse ex vulgata paroemia tradat. Ita exhibet embl 59. qui Aethiopem irrito conatu lavet. [Note: (3) Frustra conari.] ut dissuadeat adynata.

Ad vitam aulicam exponendam, auratis compedibus hominem innexuit. [Note: (4) Vita aulica.] 86.

Torquentem funiculos exhibet, asina iuxta eosdem devorante [Note: (5) Quod vir lucrefacit, uxor consumit.] ad Ionum alludens proverbium, ut est apud Pausaniam, quod parabola, aut historia de Ocno homine solerte fecit, qui feminam haberet prodigam suo labore parta absumentem. 91.

Erithacos geminos (volucrum genus est) proponit, quorum alter propellit ex arbore, quam possidet, alte iuxta [Note: (6) Discors societas.] illud apud Erasmum Proverb Unum arbustum geminos non alit Erithacos: Ita duobus ganeonibus parva culina non sufficit. Neque se facile duo mendici ad unum patiuntur ostium, embl. 93.

Ulyssis socii embl 114. lotum gustant, quo fructu gustato illecti navim ac patriam aversari sunt [Note: (7) Inescati peregrinis delitiis.] In Patriae (ob voluptatem alibi captatam) neglectores.

Canis lunam allatrans, [Note: (8) Obtrectator.] obtrectatorem et invidum calumniatorem denotat sed.
[Gap desc: Greek words]
. emb. 174.

His affinia sunt Pythagoris symbola, de quibus inter Aenigmata erit dicendi locus. Alciatus non prorsus ab emblematis exclusit. Quale illud est de gruibus. embl. 17. quibus inscribit et adumbrat illud Pythagorae.

Quo praetergressus? quid agis, quid omittis agendum? [Note: (9) Circumspectus.] Et illo Pythagorae monitu in Choenice non sedendum [Note: (10) Fugienda desidia] desidiam fovendam non esse. per quietem, admonet embl. 81.

De his tamen universim ita sentio, quod nisi tam apertam similitudinem involvant, ut in eam per comparationem cum re significata resolvi possint, ad emblemata, visi aenigmatica, non esse admittenda [(transcriber); sic: admitenda] .

Hieroglyphicorum quoque non prorsus negligens [Note: (1) Cum iudicio properandum.] Alciatus. Nam et telum remorae implicatum exhibet, embl. 20. quo maturandum cum iudicio admonet, iuxta illud, Festina lente.

Duo item Cornua-copiae medium caduceum complexa. [Note: (2) Virtuti iuncta fortuna.] cum inscriptione explicante. Virtuti fortuna comes. embl. 118.

Triton quoque cum tuba in serpente orbiculatim ambiente, [Note: (3) Fama immortalis ex literis] quo literis famae immortalitatem comparati designat, embl. 132.

Varia omnino sunt. quae a libertate; moribus, atque instituto, aut usu hominum dependent, figuratis imaginibus idonea, quorum praecipua capita nos per primum et secundum librum pleraque attigimus; neque Alciatus prorsus neglexit. Inter haec artefacta principem fere locum occupant, quamquam parce ab Alciato delibata. In embl. 20. eleganter Res publica cum cithara componitur, in qua omnes chordae ad suavem harmoniam, [Note: (4) Concordia Res p [Abbr.: Res publica] viget.] uti in Re p. [Abbr.: Re publica] corda hominum [(transcriber); sic: hoominum] conspirare debent. Et haec quidem in figuratis imaginibus insigni quadam voluptate scite usurpata animis spectantium percipiuntur, de quibus infra agendum pluribus.

Mores ritusque humani iconographiae etiam per Alciatum adhibiti. Sic embl. 35. per equitem imperite equum tractantem, ideoque excussum, [Note: (5) Tyrannus esectus a suis regno.] Thessaliam adumbrat, quae principem durius imperantem non ferret.

Et calumniantes nequicquam insectantem, per hominem incessantes muscas irrito conatu captantem, [Note: (6) Calumniator calumniis male refutatur.] proponit embl. 163.

Sic videbis Gallum in templi apice, et leonem prae templi foribus, valvisque in marmore exhiberi, [Note: (7) Pastor bonus.] quorum ille vigilantiam, hic custodiam (argumenta pastoris boni) denotet. embl. 15.

Malluvium cum urceo lavandis manibus in tumulis veterum usurpatum, ut aequos iudices fuisse designarent, [Note: (8) Aequi iudices muner ali] qui a muneribus manus habuissent puras, ut est embl. 31.

His proximae sunt imagines antiquorum figuratae, quas ad sua quoque emblemata ita traduxit Alciatus, ut vim significandi universe magis tribueret. Sic adhibita ab eo Leaena quae in Atheniensi arce sine lingua visebatur, meretricis illic fortissimae inter tormenta aeternum monumentum: [Note: (1) Tormenta fortiter tolerata.] qun Alciatus monet, tormenta fortiter in bona causa sustinenda esse embl. 13.

Turpius quoque atque ignominiae plenum in Laidis tumulo simulacrum leaenae arietem unguibus prensantis [Note: (2) Mulier impura.] ad muliebrem levitatem arguendam, proposuit. embl. 74.

Alibi, In embl. 144 Iudicem caecum, et consultores sine manibus, [Note: (3) Iudex et consultor bonus.] quae simulacra Thebanis usitata Plut. in Iside meminit; exhibet, ne ille cuiusquam respectu, hi muneribus corrumperentur.

Cui accenseri poterit Dei Fidei simulacrum, ex antiquorum usu petitum, traductumque, embl. 9. ubi Amor medius inter Veritatem et Honorem manus super eius caput iungentes consistit, de qua imagine ita figurare

Haec materia par fere illi, quae a signatis imagine, numis, scutis, insignibus, vexillis, denique somniis symbolicis, ac monstris desumuntur, ab Alciato non praeterita. Ita illud Bruti in aere Libertatis hieroglyphicum, pileum et gladium proposuit [Note: (5) Libertas armis Vendicata] embl.150. quo Rem p. [Abbr.: Rem publicam] significaret liberatam.

In scuto vero Minervae noctuam illi sacram exhibuit, [Note: (6) Prudens tacitur nus est] quo prudentibus taciturnitatem familiarem esse ostenderit. embl. 19.

Ita pro terrore, Clypeus Agamemnonis cum leonis capIte propositus [Note: (7) Terror.] embl.57. Et in vexillis Rom Minotaurus [Note: (8) Consilia ducum occulta sint.] ut significaretur consilia Ducum non minus latere debere, quam Minotaurus in Labyrintho. emb.12.

Sic et olorem in clypeo, veluti poetarum insigne usurpat embl. 183. quod haec avis Phoebo sacra, et dulce [Note: (9) Poeta.] modulari moritura dicitur.

Insignia quoque suae gentis Alciatum Alcen feram celeritate aequantem cervum, robore equum, cum inscriptione

[Gap desc: Greek words]
[Note: (1) Non procrastinandum] quod Alexandri magni responsum esse fertur, cum interrogatus, qua potissimum ratione tot res tam brevi confecisset tempore? nihil, inquit, procrastinando. embl. 3.

Alibi tamen porcum Heduorum insigne, et Biturigum arietis parum apte ad figuratam imaginem Alciatus introduxit

Quin et Atheniensem symbolica veste cicadis notata, et Romanum nobilem lunatos gerentem calceos, tanquam nobilitatis figuram, embl. 136. neque idonee satis, exhibet. Quia poeta nullam suo ingenio in ventionem addit, sed solum antiquitatis usum oculis proponit et subiecta versibus explicat. Et licet in ultimo defendi possit, quod velut mutatis utatur figuris symbolice significantibus, ut per lunam [Note: (2) Generis antiquitas.] generis antiquitas, per cicadas [Note: (3) Indigena.] indigenarum vita designetur, tamen in priori figurate imaginem nullam exponit. In his igitur materiis cavendus ille scopulus, ad quem nobilissimus hic autor allisit. Quo illa quoque de prodigiis, somnis ac monstris alibi dispuratam, neque ab Alciato omnino ignorata revocari queunt.

Prodigium cicada illa fuit, quae in Eunomi musici cithara chordam fractam, Apollinis ope supplevit, quando cum Aristone ludendo in certamen descenderat [Note: (4) Musica Superis curae est.] quo embl. 184. indicat, Musicam Diis curae esse non satis emblematice: nam a protasi res significata distinguitur, nisi ut pars a toto.

In Calchantis apud Homerum somnio exposito, Draco novem passeris pullos cum matre deglutire vi sus, novem annos obsidionis Troianae figurabat, quo usus Alciatus vitiose est, dum nil nisi expositorem agit,

Rectius usus est monstro illo homine Dracone, [Note: (5) Homo atheus et Epicureus.] quod athei hominis et Epicurei, qui in huius vitae bonis finem suum constituit, imago non inelegans est. Non enim desinit in hominem, sed draconem, quia finem non spectat, ad quem homo est conditus, vide emblema 5. Nec inscite illa meretrix apocalyptica [Note: (6) Haeresis.] pro ficta religione, sive haeresi, usurpatur, embl.6.

locusne iis aliquis inter iconographicas sit materias? Certe Alciatus non exclusit.

Clypeus Achillis fortissimo dandus, ac male Ulyssi adiudicatus post Ulyssis mortem ad Aiacis, cui debebatur, tumulum delatus, [Note: (1) Tandem bona causa triumphat.] embl. 28. hanc subscriptionem habet et expositionem: Tandem bona causa triumphat. Quod sane emblema inter postrema non habendum.

Et aquilas in Aristomenis post mortem tumulo spectatas eleganter fortibus applicat viris; alludens in aquila ad imperium, in Aristomene ad Rom. Imper. Carolum V. eius aetatis Principem fortissimum [Note: (2) Fortium virorum gloria superstes.] emb.33.

Sic embl 54. Hirundo iuxta Medeae statuam pullos alens prOponitur, cum apodosi, Non facile credenda aliena illi esse, qui sua perdidit, [Note: (3) Fortium virorum gloria superstes.] ut Medea sobolem. Sic Acchillis sepulchrum amarando virescens [Note: (4) Illi non crede aliena qui sua perdidit.] recte gloriam post fata signat. embl. 135.

Quae hactenus de materia ex Alciato desumpsi, eiusmodi sunt, quae varietatem tibi ac copiam auctoritate usuque viri doctissimi probatam sufficiant, cuius hac in re ductu, quam mea unius sententia te niti malebam. Nunc ordo postulat, ut de forma atque ultimo imaginum figuratarum complemento agamus.

CAPUT XLI. De lemmate atque ultima circumscriptione figur. imaginum.

[Note: Imagines fig. duplici ratione absolvuntur, vel figura aliqua ad certam significationem terminatam; vel adscripta sententia aut lemmate.]

COmpleri atque absolvi finita alicuius rei significatione imago dupliciter poterit; vel seipsa, si videlicet communi iconographorum usu, ad certa tantum significata adhibeatur, ut copiae cornu ad fertilitatem copiamque frugum, vel adiecta, ex poetae ingenio sententia, qua imago ceteroquin vaga finibus certis includitur, ita solis aut lunae imago plurimis repraesentandis nata, diversis inscriptionibus ad alia aliaque significanda adstringitur. Utramque imaginis figuratae circumscriptionem probo quidem, ut quae ex ipsa rerum natura ac ratione nostra petitur. Verum ultimam hanc priori anteferendam iure censeo, quod ex primo offerentis sese im aginis conspectu poetica esse, nec ab arte tantum illiberali elaborata videatur.

Ut igitur conster, cui imaginum generi, quod lemmatum genus adhibendum sit, ante omnia protasis imaginis [Note: Lemmatum genus praecipuum duplex, aut enim figurae adhibetur, et inscriptio recte dicitur, aut significatio, et subscriptio est.] ab apodosi, sive figura significans a re, quae significatur, bene discernenda est: tum deinde lemmatum, ac inscriptionum genus praecipue duplex; quorum aliud protasi, aut apodosi adiungitur. Ad apodosin pleraque spectant Alciati lemmata. ut cum Galeae, in quam apes, velut in alveare mella colligunt, inscribitur: Ex bello pax embl. 177. caduceo inter duo cornua copiae Virtuti fortuna comes embl 118. Cani lapidem mordenti: Alius peccat, alius plectitur. 174. Haec et similia, cum explicatam figurae significatione contineant, ad apodosin, sive rem significatam, tantum spectant; ideoque a nobis imposterum, ad distinctionem, ceterarum subscriptiones dicentur: quia, scilicet, figurae potius subscribenda, quam inscribenda erunt. Aliud lemmatum genus ad prorasin ornandam repertum, paucis quoque Alciati exemplis cognoscitur. Ita Asello (de quo in fabulis; Isidem Deum, ferenti inscriptum embl. 7. Non tibi, sed religioni. Ita clypeo Agamemnonis leonum caput praeferentis [Note: (1) Terror.] iunctum lemma: Hic hominum terror. Embl. 57. ita ad feram Ascen.
[Gap desc: Greek words]
. [Note: (2) Procrastinatio mala.] Nil differendo Embl. 3. ita denique bovi abstinenti et percusso [Note: (3) Abstinentia.] additum,
[Gap desc: Greek words]
. Sustine et abstine Embl.34. praeter quae vix plura apud hunc auctorem reperies. His nomen inscriprionum relinquemus, utpote potioribus, atque ad ipsam imaginis figuram, seu protasin, spectantibus, nam illud de Asello Non tibi, etc. apologum de asino complet; cum sint Agasonis ad ipsum verba, hominum terror leonis vultui competit, in figura, exhibito. ita nil differendo ferae celerrimae. sustine et abstine sustinenti bovi. Quam figurandi virtutem a scriptionibus datis abesse facile animadvertes; ut iccirco illa ad figuram, ac prorasin, adhiberi nequeat. Contra harum inscriptionum ea significandi facultas est, ut non protasi tantum, sed apodosi quoque adhibeantur. ita homini indocto humilique in sacris constituto, atque ideo venerationem merenti, apposite idem quod Asino Isidis dixeris; non tibi, sed religioni: Et forti Agamemnoni, hominum error. et M Alexandro, non differendo tot regna vicisse:

Et homini religioso et patienti, sustine et abstine. Quocirca haec iure aliquo dignitatis reliquis anteterenda sunt.

Praeter haec duo genera lemmatum, ac sententiarum [Note: Tertium genus lemmatum metaphoricum, quod tamen ad subscriptiones reiciendum est] (sic enim universe appellabimus) tertium sese offert, nonnumquam et bonis iconographis usitatum. Nimirum tale, quod neque protasi, perse primo neque apodosi soli competat. Eiusmodi sunt proverbia, quae metaphoram, aut comparationem aliquam, a figura imaginis diversam, in se complectuntur, per quam tamen protesin, et certis finibus adstringant, et sua significatione satis exponant. Tale illud Alciati videri potest, quod Achillis clypeo, ad tumulum Aiacis, post Ulyssis mortem forte delato, inscribit Embl. 28. Tandem bona causa triumphat, quia ad figurae illius determinationem et explicationem metaphoram a triumpho ductam usurpat. Simile illud Paradini in symb. Heroicis cum erinacio, qui se pomis per seras fixis circumcirca oneraverat, [Note: (1) Providentia.] et inscribitur, symb. 152. Magnum vectigal providentia. ubi similitudo a vectigali provido erinacio et homini applicata, figuram exponit et circumscribit. Verum haec lemmata, si quam gratiam obtinent, ad apodosin et inscriptiones reicimus, quia dotem aliquam figurae singularem proprie non attingunt. Quare duo tantum lemmatum genera reliqua sunt Quorum illud, quod subscriptionum dicimus, in symbolis frequentius; quod subscriptionum, in emblematis usitatius: neutrum tamen ut quidam existimant, alterutri proprium. Nam ut Alciatus in emblematis, sic Paradinus in symbolis, utroque, absque figurarum discrimine, usus est. Tropaeis apud hunc in annulo Pompeii iuncta subscriptio, [Note: (2) Honor bellicus.] Grandeur par grand heur. Celsitudo per magnam fortunam. Symb. 223 Et fasciculo faeni olim Rom. legionibus praelato. omnis caro faenum. symb. 237. et Hederae arbori arescenti innexae: Improbitas subigit rectum. [Note: (3) Improbitas vincit.] Symb 223. Multa quoque horum exemplo in symbolis heroicis, a nobis longo ordine exhibitis censebis, sed ut digniora sunt in ordine imaginum symbola (uti infra patebit) ita epigraphen quoque meliorem, suo sibi velut iure, deposcunt, quod tamen qui violaverit, symboli leges infregisse

nequaquam existimandus est, cum ratio nulla necessitatis obstet exempla quoque optimorum auctorum suffragentur.

Iam videndum, quid haec lemmata praestent et qua necessitate exigantur. Primum ac praecipuum est, ut indefinitam [Note: Lemmatum virtus prima est, adstringere vagam figurarum libertatem ad vim certam significandi,] plura significandi vim imaginis adstringant, et ad pauciora ac certa quaedam significata limitent, ac proinde ratio ultima sunt, quae formam ac speciem figurae tribuit. Quod si tamen figura generalis, per alias notas, sive imagines determinate significantes, ad certam significandi formam adstringatur, ut in compositis emblematis atque aenigmatis fieri potest, (de quibus alius erit dicendi locus) lemma, tanquam inutile, reicitur, causa, propter quam inscriptio requiritur, cessante. Determinatio vero illa aut circumscriptio imaginis, ita expeditior, elegantiorque futura est, si per inscriptam sententiam, dos aliqua, seu virtus ac proprietas occultior, quaeque acutioribus tantum ingeniis pervia sit, tangatur et illustretur, neglectis ceteris vulgo obviis: sic enim cum ingeniosa inventione coniuncta erit, adeoque

Quocirca relegantur primo inscriptiones illae, quae idem, quod in imaginis figura pictum aut fictum exhibetur, per adiunctum lemma exponunt, ac repetunt. Sic imperite construxit symbolum, qui anguem inter herbas expressit, inscripsitque quod spectari poterat: Latet anguis in herba. Et quidem si anguis penicillo expressus nulla sui parte fuerat; tamen herba abesse debuit, cum in figura satis emineret. Siquid tamen eiusmodi fuerit, quod figura nequeat exponere, id lemmate; ut facias, licebit. Unde si herbae virenti inscripseris. Latet anguis, nil reprehendam. Sic cum Aresio magnae arbori. Virga fuit, cum Paradino, manipulo viridi Flavescet, etiam laudabo, quia quae pingi nequeunt; ut sunt occultae et abditae figurae, quaeque ad praeteriti et futuri spectant tempora, sententiis exprimenda reliquuntur, modo pars aliqua figurae, in exhibita imagine exponatur, sed eiusmodi imagines quae in figura satis discrete rem significativam non exhibent, solo lemmate ad apodosin spectante non acquiescunt, quia protasin, sive figuram complere

non possunt; sed tantum explicando determinant. Unde alterum inscriptionum officium colligitur, ut videlicet ad figurae imperfectae complementum adhibeatur.

Cavendum deinde in lemmatis, ne quid alienum a [Note: Lemma, neque pugnans aliquid, neque alienum a figura continere debet.] figura quaeque cum illa pugnent adhibeas. Unde illud Ludovici Sabaudiae Ducis recte Petrosancta improbat, cum inscribit fractis iaculis; aut potius, ut alibi notavi, arcui cuius fracta chorda. Fracta magis feriunt. nam falsum de arcu, aut iaculis pronuntiat. Illud tamen, plus ultra, Caroli V. Imp. inscriptum columnis, non improbo, ut facit Petrosancta: quia subscriptio est, apodosi conveniens. Carolus enim ultra Herculis columnas processit: neque illud, fluctibus navi portum subeunti obluctantibus, additum, morantur, non arcent. quod Bargalio displicet, quia fallere porest: verum rebus eontingentibus et sua est veritas, ut etiam Petrosancta mecum agnoscit. sufficit navim dari, quae fluctibus obnoxia, portum subeat; ut hominem per adversitates caelum obtinentem illustri aliquo schemate depingas: nam ratio similitudinis, et comparationis instituendae non innititur rei, ut factae, aut futurae, sed ut fieri atque accidere potest. Philosophice: non fundatur in rerum existentia, sed essentia, quarum illa contingens, haec necessaria est. quod si plures auctorum observassent, tam anixe in designanda symbolorum materia non laborassent.

Cavendum quoque in lemmate, ne obscura sit sententia; [Note: Lemmatis clara esse debet, brevis et perfecta cum figurae corpore, sententia.] neque aut longa nimium, aut ita brevis, ut parum auctoris mentem explicet, obscuritatem aversatur, quia cum figurae illustrandae adhibeatur, officium deerit, visi illustret et explicet. Talis illa videri potest Rudolphi II. Imp. qui aquilae telum sustinenti inscripsit. Adsit. quo in verbo hanc sententiam literis initialibus complexus est, Adiutorium Domini sit inimicis timor. quam ipsius mentem, quis, nisi divinus assequatur? Et illa Laurentii, Medices, quae adamanti in annulo tribus plumis ornato. adiunxit, Semper, subintelligitur, constans ero, adamas, sed nimia brevitate obscura est. Longitudine peccat eiusdem, de quo ante Rudolphi Imp. epigraphe, aquilae ad solem versae inscripta: A domino regnum venit, imperiique potestas, ultima enim pars versus abundat. nam

hemistichio plerumque absolvenda est sententia, nisi ex aliquo petita auctore, aegre mutilaretur, atque hanc notam alia venustate obregeret, qualis illa Christiernae Danae, ornatae turri praefixa, ex Ovidio: Accipiet nullas sordida turris aves. nempe Spiritus S. ad impuram animam non divertet. Quod factum rectius, quam Felix Sanseverina Dux Gravinae sensu truncato simul ac versu fecit, dum Turturi ramo arenti nixo inscriberet. Ille meos. cui ex Didone Virgiliana lector in mente subiungere debuit, primus, qui me sibi iunxit, ameres Abstulit. Sint igitur brevia [(transcriber); sic: bevia] lemmata quae cum figura, primo velut obrutu, spectando [(transcriber); sic: spctando] magis, quam legendo hauriantur, (ut picta haec poesis exigit) sed clara simul et explicata, ne suspensum incertumque animum detineant.

Cavendae postremo demonstrantes et comparativae particulae, quemadmodum [(transcriber); sic: quemanmodum] illud Cruci praefixum lemma, [Note: Demonstrantes et comparativae particulae a lemmatis separandae, nisi forte una pars figurae cum altera esset conferenda.] In hoc signo vinces. et clipeo Spartanae mulieris dictum. Aut in hoc, aut cum hoc. nam protasi ita sententiam affigunt, ut difficilis ad apodosin sit transitus, factum enim historice magis, quam poetice et repraesentative proponunt. E diverso comparativae particulae sicut, veluti, haud secus, aliter etc. nimis aperte apodosin exhibent; imo, otiosae sunt, cum imago ex sua natura alterius repraesentativa sit, ut frustra id verbis exponatur. Ita Gonzagae Ducis Mantuae semilunae non erat inscribendum Sic. quamvis enim, subintelligat crescam, hanc tamen vocem, quam illam scitius apposuisset. Consule de his Petrosanctam. Verum observare te velim, locum his particulis esse, ubi duae partes in protasi concurrunt [(transcriber); sic: conncurrunt] , quarum una alteri conferatur. Ita Sigismundus Gonzaga plantae ad solem versae [Note: (1) Deo adhaerere bonum.] recte apposuit Cosi vivo. Sic vivo. nam particula sic in auctoris personam non cadit, sed in plantam ex sole viventem. Nervosa, gravi, brevique sententia lemmata absolvantur; et siquidem aptae ex Doctorum sapientumque virorum ac Poetarum imprimis versibus sese gnomae offerant, usurpentur: nam maiori cum voluptate excipiuntur, quae iam ante cognita, personam velut habituque; mutato, novo sese atque inexspectato cultu exhibent. Ita probat Petrosancta illud Virgilii de Fama, si inscribatur horologio, Mobilitate viget. cuius alteram

partem, Vires acquirit eundo. Scipio Bargalius Flumini adhibuit. [Note: (1) perficere.] ac Piccolominio Principi obtulit. Licebit cum gratia quoque nonnumquam sententiam paucis mutare, ut pro illo; Timor addidit alas: Felix Salerni Princeps testudini alatae [Note: (2) Amor impellit.] praefixit, amor addidit alas. In quibus facile animadvertes numerorum condimento pleraque magis sapere.

Lemma omnes pene modos ac tempora verborum [Note: Omnes modos ac tempora lemma patitur, rarius tamen personam primam et secundam,] admittit, personam vero primam et secundam rarius, nisi cum ipsi imagini per prosopopoeiam vox tribuitur. Ut in illo Gonzagae supra patuit. Et rosis in manu, [Note: (3) Virginitas tactu perit.] Caroli Austriaci: Sustine et abstine inscriptis. Plura ex omni lemmatum genere reperies in Heroum symbolis tibi infra compendio exhibitis, quod ex Typotii, Anselmi item de Boodt, Petrasanctae et aliorum Iconographus, ac symbolis contraxi, tum ne exempla priscorum Heroum Doctorumque virorum deessent: tum ut promptius ex tot imaginum collatarum habitu ac dignitate, meliora a deterioribus secerni; materiae que ac formae, de qua tractavimus, varietas oculis animisque subici facilius posset. Quamquam et suo quodam iure ad huius operis partem veniant, in quo Veterum praecipue bibliothecas excutimus, ac per trita olim vestigia explorandae veritati, cetrisque artis legibus experiendis insistimus.

CAPUT XLII. Veterum Heroum, Principumque orbis symbolicae imagines, ex Typorio praecipue.

1. RUpes infula Pontificia coronata, inter fluctus et [Note: (1) Hierarchia Rom. [Abbr.: Romana] stabilis.] ventos immota, cum Inscriptione. In aeternum non commovebitur. Romanae Hierarchiae, in Christo tanquam rupe fundatae, imago est. Usus hac Innocentius VI.

2 Vas fictile, seu poculum cum ansa gemina, super [Note: (2) Humilis exaltatus.] mensam exhibetur, Inscriptum. In honorem. Allusit ad illud Apostoli Rom. 9. Aliud vas in honorem, aliud in

contumeliam, Gratiam hanc figuli Dei agnoscens, quod se potius in honorem, quam contumeliam formasset. IOANNES XXIII.

3. Tiarae Pontificum, coronae Caesarum, sceptra, mitrae, [Note: (3) Gloria mundi vana.] gladii, uno rogo consumuntur. Inscript. Sic omnis gloria mundi. MARTINUS V.

4. Bilanx et ulna in manu suspensa. Inscript. Redde [Note: (4) Iustitia] cuique suum. Iustitiae professionem continet. EUGENIUS II.

5. Navis in mari, et Tilia suggestu circum terreo munita. [Note: (5) Spe duci] Inscript. Contra spem in spe. Id est, inter spem metumque versantur navigia, ut cum merce feliciter ad portum redeant. Tilia, ut optata profusaque umbra adolescat. FELIX V.

6. Crux una cum ramo palmae decussato corona spinea [Note: (6) Christi fides victrix] quadruplici tecta, Inscript. Victrix casta fides. Id est, in Cruce ac fide Christi, in quatuor orbis partes sparsa, vincimus. NICOLAUS VI.

7. Crux imminens Tiarae pOntificiae. Inscript. Omnes [Note: (7) Rom. sedes suprema.] Reges serviens ei. Cruci, scilicet, et Romanae sedi omnes sese in fide submittent. CALIXTUS III.

8. Virga arida frondescens (uti illa Aaronis olim) [Note: (8) Honor praeter spem delatus.] manu sustentata. Inscript. Insperata florent. Videlicet delatus. AENEAS SILVIUS insperato ad Pontificatum evectus, hoc symbolo profiteretur, sibi praeter spem illos honores delatos. PIUS II.

9. Luna in nocte, qua PETRUS BAREUS Venetus profitetur, [Note: (9) Humilis exaltatus.] se ex tenebris in lucem emersisse. Inscript. Noctu renidet. PAULUS II. dictus.

10. Pons in Tiberi, quo se totum profitetur ad usum, [Note: (10) Popularis.] ac velut transitum publicum totius sibi commissi gregis futurum, XYSTUS IV. Pontifex Inscript. Cura rerum publicarum.

11. Tres scipiones seu fulcra peregrinantium in una [Note: (11) Fides, spes et caritas coronantur.] corona. Inscript. Tentanda via. Id est SS.mae [Abbr.: Sanctissimae] Trinitatis, una natura velut corona cinctae, auxilio superandas huius mundi difficultates esse. Vel designat potius Spe, fide, et carirate, nos ad coronam pervenire, ALEXANDER VI.

12. Turris in rupe, et sol inter nubes abditus. Inscript. [Note: (12) Adversitas superabilis]

Post tenebras spero lucem. Id est. Ecclesia in Christo fundata, post adversitatem huius mundi sperat lucem aeternam. IULIUS II.

13. Oleae ramus cum virgis berulae. Inscript. Poena et [Note: (13) Praemium et poena.] praemium. utriusque electionem esse liberam subditis respectu Principis, vel Dei significabar Pius III.

14. Pila pugillatoria in altum excussa, cum subiecto [Note: (14) Vis carni adhibenda.] folle, Inscrip. Vi et virtute, Hominum; opinor, pilae comparabat, qui vi et virtute in altum et caelestia extollendus, quod se, qui orbem regeret, in subditis facturum pollicebatur. LEO X

15. Iugum Inscript. Suave, Quia iugum fidei ac Christianae [Note: (15) Iugum Christi suave.] religionis omnibus recte viventibus suave. Idem.

16. Stella, sive Sol, cum Inscript. Candor illaesus, id est, [Note: (16) Integritas.] qui nullis rebus huius mundi infici possit: animi integritatem designat. CLEMENS VII.

17. Navis in fluctibus maris affulgente de caelo luce [Note: (17) Illustratio caelestis.] Inscript. Fluctus eius tu mitigas. Id est, Ecclesiae adversitates gratia caelestis mitigat Pius V.

18. Germen florens in manu, eum suspensis ex eadem [Note: (18) Ecclesia florens.] clavibus, In script. Congratulamini mihi. Quia scilicet cum potestate suprema clavium florentem Ecclesiam in virtute ac fide nactus sum. Idem.

19. In triplici colle tria exhibentur, in dextro cornu copiae, [Note: (19) Ecclesiae bonae administratio fructuosa est.] in laevo oleae ramus, in medio eminentiori erectus gladius, qui in acumine bilancem sustinet cruce terminatam Inscript. Fecit in monte convivium pinguium. XYSTUS. V. ante dictus PIRETUS de monte alto. Significare igitur voluit Administrationem Ecclesiae, sub Cruce ac vexillo Christi, cum iustitia coniunctam, abundantiam et pacem adferre; quibus omnes, velut pingui convivio in suis montibus instructo, oblectentur.

20. Pedum et gladius lyrae harmonico instrumento [Note: (20) In bono regimine clementiae severitati iungenda.] decussatim innexa. Inscript. Nihil ille reliquit. Id est, nihil omisit, qui gladium iustitiae pedumque religionis ita rexit, ut immoderate illis non ureretur, vel qui severitatem, (quae per gladium cum pedo significatur) clementiae seu moderationi (quae per lyram indicatur) admiscuit,

Quod si a Servio Tullio hoc symbolum mutuatus sit Pontifex, ut qui cum illo Rege, iuxta TYPOTIUM, Numae religionem et Romuli fortitudinem sociandam existimaverit, sensus erit; armis ac pietate Ecclesiae harmoniam consistere. CLEMENS VIII.

Quae alii usurpaverint symbola, haud satis cognovi. Dum haec iterata recuduntur, quaedam sententiae lemmatum instar usurpatae ab amico transmissae sunt. Ut quod PAULO V. Placuerit: Serviamus illi in sanctitate et iustitia. GREGORIO XV In semitis tuis perfice gressus meos. URBANO VIII. In Domino sperans non infirmabor. INNOCENTIO X. Unde veniet auxilium mihi. ALEXANDRO VII. Vivo ego, iam non ego.

1. Anchora, cui celerrimus piscium Delphinus implexus [Note: (1) Moderatio.] est: Inscript. Festina lente, quod Adolphus Nassau. Romanorum Imper ab Augusto desumptum, usurpavit. Significat nil praecipiti consilio agendum Imperatori, in bello praesertim, ubi nullius paenitentiae est locus.

2. Manus armata eum sparo armorum genere et olivae [Note: (2) Ad bellum et pacem paratus.] ramo. Inscript. Utrum libet. Id est, bellum, aut pacem accipite. RUDOLPHUS I Rom. Imp.

3. Manus armata telum missile librans. Inscript. Tolle [Note: (3) Celeritas in bello iuvat.] moras. Id est in bello omnis mora noxia est; sed utendum celeritate. ALBERTUS I. Imp. Rom.

4. Virgam Mercurii coronatam manus se complexae [Note: (4) Fide et consilio regna firmatur.] mediam sustinent. Inscript: Fide et consilio. Fidem manus, consilium virga cum serpentibus designat. Fide vero subditorum, et consilio imperantis regna firmantur. HENRICUS VII.

5. Aquila ad Solem versa. Inscript. Deo et Caesari tribue, [Note: (5) Deo et Caesari sua tribuenda.] videlicet, quod debetur, alludendo ad Christi dictum: Reddite quae sunt Caesaris Caesari etc. nam Aquila Caesarem, Sol Deum designat. LUDOVICUS Imper. Rom.

6. Lynx (vel quod verius iudico) Panthera. Inscript. [Note: (6) Audacia. Providentia.] Nullius pavet occursum. quod de Panthera interrito animali

rectius dixeris, nisi a perspicacia audaciam lynci tribuas, quod mala praevisa longe minus terreant. CAROLUS IV.

7. Navis tempestate impulsa. Inscript. Tempestati parendum. [Note: (7) Voluntati supremae parendum.] Id est, voluntari divinae parendum, et fortunae nimis iniquae concedendum. WENCESLAUS Imper. quod deinde expertus ostendit, cum Imperii honore spoliatus est.

8. Corona in orbe. Inscript. Nescit regnare qui nescit [Note: (8) Dissimulandum ut regnes.] dissimulare. Ut si diceret: imperabis orbi, si prudenter dissimulare noveris. SIGISMUNDUS Imp.

9. Gladius, armata manu, in libro patente erectus. Inscript [Note: (9) Lege et armis.] Hic regit, ille tuetur Id est, leges regunt, arma defendunt, Imperium. FRIDERICUS III.

10. Aquila in arbore pullos suos in sole explorat. Inscript. [Note: (10) Non degener.] Iudice, fulva Iovis, Phoebo hinc nihil eicit, ales Maria Burgunda Maximiliani uxor, generosa utriusque sexus sobole laetatur, tamquam parentibus digna.

11. Duae Herculis columnae coronatae, cum Inscript. [Note: (11) Progressus felix.] Plus ultra. Significat illas columnas, quas Hercules tamquam victoriarum terminum statuisse fertur iuxta Gades extremosque maris mediterranei terminos, CAROLUM V. occupata per suos India transgressum.

12. Zodiacus cum Sole Inscript. Nondum in auge. Id [Note: (12) Ad suprema niti] est. nondum ad illam gloriam virtutemque perveni, ad quam tendo. Nam auge suprema in Cancro solis sedes, caelique regio est, ubi sol orbi illustrissimus affulget. Idem CAROLUS.

13. Aquila altero pede serpentem sustinens, altero basiliscum [Note: 13. Victoria de improbis.] premens, cui ex opposita numismatis fa cie adiecta erat corona laureata cum baccis, et Inscript. Fundatori quietis, post captos, vel oppressos hostes, per basiliscum et serpentem designatos. Bruxellenses CAROLO Imperatori inscripsere

14. Geminum M. hoc modo M. sub manu, ex nubibus [Note: (14) ??? Protectio Dei.] protensa Inscript Manus Domini protegat me. Hoc Mariae filiae CAROLUS MAXIMILIANO postea Imp. traditae attribuit: nam M. duplex initiales utriusque nominis literas complectitur, sub quo schemate illos divinae protectioni committit.

15. Aquila biceps coronata quae medio corpore pendentem [Note: (15) Victoria Rom. imperii.] velut e Cruce Christi imaginem sustinet, Inscriptio ex vocalibus a. e. i o. u, ea significatione est concinnata, Aquila electa iuste omnia vincit, Christi scilicet Ecclesiam ac veram fidem defendendo. FERDINANDUS I. Alibi eidem Aquilae loco Christi Crucem addit, et sphaerae universi modo imposuit; modo supposuit, cum inscriptione: Christo Duce, hunc videlicet orbem illius ductu, et sustinebo regendo, et virtute ad caelum enixus superabo.

16. Inter sceptrum et gladium medius orbis, M. et [Note: (16) Providentia Dei niti] corona imperialis Inscript Dominus providebit. ut, scilicet, ego MAXIMILIANUS II. (per M. expressus) orbem sceptro regam, ense defendam.

17. Aquila biceps coronata semilunae Turcarum, pressis [Note: (17) Turcis se opponere] utrimque cornibus insistens Inscript. Comminuam vel extinguam, oppressis Turcis idem.

18. Aquila biceps inde ramum olivae, hinc a sinistris [Note: (18) Clementia et severitate opportune uti.] fulmen habens Inscript.
[Gap desc: Greek words]
in tempore utrumque, id est severitate iuxta ac clementia utendum. Idem.

19. Aquila, serpentem ore complexa orbi cancellato [Note: (19) Hostes Deo auspice superare] insidet, Inscript. Dominus providebit. Id est, in mundi regimine multis difficultatibus, velut cancellis, implicato, Dominus ita providebit, ut in orbe quiescam, post hostem, tanquam serpentem, superatum. idem.

20. Pyramis in cuius fastigio luna deficiens, inscriptum [Note: (20) Vitae huius finis initum alterius.] pyramidi est, Animae aeternae. Luna deficiens, animae migrationem, vitamque in corpore deficientem indicat. Pyramis, tanquam opus et monumentum aeternum, virtutem significat, per quam solam perennamus et sursum, tanquam pyramis in caelum ferimur Idem.

21. Ariadnes corona stellis et (velut totidem beatitudines [Note: (21) Spes nostra in Christi vulneribus.] indicans) super Iridem, quae in medio tres coronas regnorum, Castiliae, Imperii, et Arragoniae complexa est; supra coronam spineam quintuplicatam, et tot vulperum Christi stigmata continentem: haec denique universali corona ex frondibus, fruticibus, et pyris composita cinguntur. Inscriptio haec est. Sola spes mea, videlicet Christi vulneribus hic in terris nixa est, et caelestis gloriae

exspectatione. Unde illam Christi coronam, et caelestis gloriae meae felicitati, ac coronis tot regnorum opumque praefero, MARIA CAROLI V. filia.

22. Aquila volans telum unguibus complexa. Inscript. [Note: (22) Deo auspice regnare.] Adsit. quod per initiales hic tantum literas, sed alibi explicatius usurpavit, Adiutorium Domini sit inimicis timor, ut proinde frustra Typotius exponat: Adiuvante domino superabo Imperatorem Turcarum. RUDOLPHUS II.

23. Aquila solem aspiciens, atque ad illam aspirans. Inscript [Note: (23) Potestas omnis a Deo.] A domino regnum venit imperiique potestas. Quam licet Typotius in aversa nummi parte, super orbem sceptro gladioque inter lauros cinctum, exhibeat, huc tamen ex hieroglypto spectare constat. Idem.

24. Essedum quatuor equis provectum, cui moderatori [Note: 24. Virtutes cardinales ad caelum ducunt.] insistit. Inscript Sic ad astra; scilicet, itur, virtutum quatuor cardinalium ductu. Idem RUDOLPHUS.

25. Astrum Caesaris inter borealem ventum, et lunam [Note: (25) Resignatio.] Turcarum, Inscript. Wie Gott will. Ut visum superis. sic nimirum luceat inter adversa. Idem.

26. Aquila biceps in monte, altero capite solem, altero [Note: (26) Deo auspice vincere.] serpentes per montem arrepentes contuens, Inscript. utrumque. Id est, et Deum pro auxilio aspicio, et hostes sub pedibus despicio. Idem.

1. Saladinus Sultanus Imper. Turcarum indusium ex [Note: (1) Mors imperat regibus.] hasta pen sile habuit, cum Inscript, Restat ex victore orientis. Hoc enim iam moriens circumferri, prae cone has voces acclamante, voluit. Ut alios doceret, ex rerum successu insolescere frustra, qui meliorem sperent exitum.

2. Christi Crucifixi effigies in hierotheca, baculo laureo [Note: (2) Christus Iudex.] subnixa. Inscript. Victoriae testis, ut perfidiam nostris, et infelices rerum eventus exprobraret, ultoremque Deum contra nos testem adduceret. BAIAZETUS Sultanus.

3. Semiluna cum Inscript. Redibo plenior. Id est, ut luna [Note: (3) Incrementum regni.] accrescit radiis, sic ego gloria, et amplificato imperio ab hostibus revertar. SELIMUS Imp. Turc.

4. Quatuor candelabra suis instructa candelis, quarum [Note: (4) Religionis propugnandae spes.] una tantum ardet. Inscript. Deus dabit, videlicet, ut et reliquae tres, orbis totidem partes significantes, accendantur fide Mahumetica. SOLIMANNUS Imper. Turc.

1. Pelicanus pullos suo pascens sanguine. Inscript, [Note: (1) Vitam religioni et reip. [Abbr.: rei publicae] impendere] Pro lege, et pro grege. Id est, vitam pro religione [(transcriber); sic: religine] ac Re publ. [Abbr.: Re publica] impendam subditis. ALPHONSUS X. Rex Legionis.

2. Mustela fimo circumvallata. Inscript. Malo mori [Note: (2) Horror scelerum.] quam foedari. memorant enim hoc animal, nec vitae periculo in sordes adigi posse. ALPHONSUS XI. Rex Leg. et Cast.

3. Aquila expansis alis. Inscript. Sub umbra alarum. Id [Note: (3) Sub Dei et imperii protectione vivere.] est, uti a Romano imperio in terris regnum meum defendi, sic et a Deo me cupio, PETRUS II. Arragoniae.

4. Murex tetragonus, qui stat, eadem forma in quamcumque [Note: (4) Constantia.] partem incubuerit, cum corona inscriptionem habet. Quocumque ferar. Petrus Rex Arragoniae cui animos hos fecerant contra Gallos in Sicilia triumphi, ut existimaret se minime de statu deiciendum.

5. Cervus alatus, aeripes, auratisque cornibus, quem [Note: (5) Fide et opere niti.] Herculem coepisse fabulantur. Alas hic autor adiecit. Inscript. Conestas, id est, Cum istis, videlicet alis, fide, opinor, ac pietate, caelum petam IACOBUS II. Rex Arrag.

6. Armata manus hastam complexa, Inscript. Hoc opus [Note: (6) Armis defendi.] est. nimirum Rex armis eget, ut regnum tueatur. Petrus III. Rex Leg. et Castellae.

7. Cynosura in duabus anchoris decussatis, coronatisque, [Note: (7) Christi ope niti.] Inscript. Bonus Dux Nimirum, Deo duce, et si de Christi spem duorum regnorum firmandorum, et amplificandorum habebat. HENRICUS II. Reg. Leg. et Castel.

8. Falco manu sustinetur. Inscript Maiora cedunt. Sperabar [Note: (8) Maiores se vincere.] se maioribus etiam hostibus dominaturum, non mole rerum, at virtute. IOANNES I. Rex Castellae.

eminent. Inscript. Naturae, non artis opus, per rupem se ostendit intelligi, qui fortitudinem naturae magis, quam artis beneficio obtinuerit. Ferdinandus Iustus Rex Arrag.

10. Navis affulgente sidere. Inscript. Bonus Dux. Nimirum [Note: (10) Deo auspice regendum] Deo duce in Re pub. [Abbr.: Re publica] administranda non erratur. Alphonsus Magnus Rex Arrag.

11. Nodus Gordius inflicto gladio dissectus, ut de [Note: (11) Bello decernere litem.] Alexandro refert Curtius. Inscript. Tantum ascende. Provocat aemulum, ut de regno Siciliae velut nodo Gordio arte ac gladio disceptent. Ferdin. Magnus Catholicus Rex Hisp.

12. Pavo in orbe terrarum explicata cauda. Inscript. [Note: (12) Vanitas.] Vanitas id est, etiamsi toti orbi superbe domineris, est tamen illa vanitas. Ioanna Regis Philippi uxor.

13. Sol curru per caelum vectus, inscript. Iam illustrabit [Note: (13) Gloria aucta.] omnia. Sol radiis, Rex PHILIPPUS II. (cui id Belgae accinuerunt) imperii gloria. Eidem orbem cum caelo stellato obtulere, inscriptum Cum Iove. Velut olim accinuit Augusto Poeta: Divisum imperium cum Iove Caesar habet. Tanti erat illis Philippus, unicus Caroli heres ac filius.

14. Malum punicum apertum, ac decussato sceptro [Note: (14) Proceres.] (quod Burgundiae insigne est) in medio diademate ornatum, inscript. Tot Zopyros, videlicet, tot fideles optarem Principes Belgarum, quod grana hoc pomum habet. Zopyrus enim Regi Dario Persarum fidelissimus: mutilato vultu, velut abs Rege hoste, transufga ad Babylonios, eo astu urbem Regi comparavit. Idem Philippus.

15. Pax ante Iani templum conclusum (ut in Pace solebat) [Note: (15) Pax illustris.] sinistra cornu copiae, dextra facem renens, quam ad arma comburenda adhibet; sed ut arma flammam non concipiunt, sic Pax se absque viribus esse deelarat. Inscript. Pace mari terraque composita, scilicet cum Henrico II. Galliarum Rege, idem Philippus.

16. Hercules caelum pro Atlante, ut in fabulis [Note: (16) Successor adiutor aegis.] est, sustinet. Inscript Ut quiescat Atlas. Philippus II. Rex Hispaniarum, postquam CAROLO V; parenti

fesso successerat. Hoc aliunde sumptum adieci. Deinde in nummi parte Equum (Pegasum opinor) orbi elate insistentem tulit, cum Inscriptione. Non sufficit orbis. De regno Indiarum intellige, cui Philippus late praeerat, vel certe de caelo, quo virtute contenderet.

17. Truncatae frondes lauri, quae decussatim velut ex [Note: (17) Pugna victoriosa a Deo.] affrictu scintillas (quod de lauro memorant) spargunt, ornatae superne corona, in medio lorica munitae. Inscript. Dominus mihi adiutor, ut, scilicet, et muniar contra hostem, et coroner victoriis, regnisque novis, symbolum a domo Burgundica Philippus petiit.

18. Mantica manibus sociatis adhaerens. Inscript. [Note: (18) Societas indivulsa.] Jusques a porter la besace. Usque ad ferendam manticam, scilicet, iurata, nos amicitia cohaerebimus. Quod Geusii in defectione ac tumultu Belgico usurparunt.

19. Sol et Luna variis per radios circum sparsa stellulis, [Note: (19) Rex, regina et Principes coniuncti.] tum corona 12. stellis, velut regnis parvis, Hispano servientibus ornat. Inscript. Iam feliciter omnia. Id est post pacem, et nuptias cum Philippo contractas, dicebat Isabella Valesia Henrici Galliarum Regis soror, quae sibi lunam more proavorum, Philippo solem illi communicantem tribuebat, stellae circum, Principes, et urbes erant.

20. Globus caelestis et terrestris. Inscript. Et patri et [Note: (20) Caelum et terra spectandum.] patrie, id est, caelo et patriis terris pro aris et focis pugnando serviam. PHILIPPUS III. Rex Hispan.

1. Manus complicatae elevataeque, aliis duabus fultae. [Note: (1) Deo niti tutissimum.] Inscript. Tutissimus. Ille scilicet qui fide, ac spe nisus caelestium, manus ad Deum ardenti caritate sublevat. Clodoveus Rex Francorum.

2. Rota molendini aquis versa. Inscriptio. Mens [Note: (2) Sustinere fortiter adversa.] immota manet. Id est, ut rotae axis perstat, illa licet fluctibus iactata; sic tua mens in vexato adversitatibus

3. Corona in apice fere erecti gladii inter duo lilia. [Note: (3) Deus regna dat, firmatque.] Inscript. Consilio firmata Dei. Id est, non tam gladio bellico corona regni, quam nutu et consilio divino sustinetur. Childericus ultimus Franc. Rex.

4. Nummus aureus divisus utrimque manu cohibitus. [Note: (4) In fide eniti.] Inscript. Fortuna fidem mutata novavit. Idem: qui cum esset regno coactus subditorum voluntate cedere in Thuringiam, Guimeus Regi fidus mansit, qui demutandis vicium animis clam laborarat; quod postquam, successore iam exoso, obtineret: medium aureum, quem cum Childerico ante diviserat, submisit, ex quo pacto redeundum esse moneret, quod feliciter audenti cessit.

5. Rana terrae iuxta aquas insidens. Inscript Mihi terra [Note: (5) Effugium patens.] lacusque. Ludovicus VI. Franc. Rex ex Pipini familia postremus, qui forte iam imminentem calamitatem praesagiens, alicubi sibi aut insulam aliquam, aut solitudinem, ad fugam aperiendam sperabat.

6. Gladius palmae arbori additus Inscript. Illustris a [Note: (6) Pace et armis celebratus.] bello quoque Id est, non tantum pace, sed et bello victorioso, quo pax et quies paritur, celebris. Robertus Valesius Rex Franc.

7. Scorpius in libro, cuius cauda imminente cultro [Note: (7) Ereptae hosti potestate fiden dum.] praeputatur. Inscript Tutissima iures. Id est noli doloso hosti credere, priusquam vim nocendi ademeris; nam etsi sacris tactis iuraverit, (quod per librum Evangeliorum, cui incumbit, intelligitur) pacta infringet, ubi facultatem nactus fuerit. Apertior sensus esset; sed Machiavellisticus, non parcendum hosti, licet cum religionis et sacrorum neglectu. PHILIPPUS I. Vales.

8. Elephas serpentem pedibus circum volutum neat [Note: (8) Hostis imbellis facile vincitur.]. Inscript. Virtuti fortuna cedit. Nam Elephas fortior serpentem facile devincit. Ita Rex iustus improbum. LUDOVICUS VII Crassus Vales. Rex Franc.

9. Sceptrum ab annulo tanquam basi im pyramidem [Note: (9) Regni aeterni spes.] assurgens in apice coronatum. Inscript. Volo solidum perenne, Id est, regnum in aeternitate, velut annulo, fundatum. LUDOVICUS IX. Vales.

10. Semiluna inter nubes sursum versa. Inscript. Dum [Note: (10) Profectus.] vixi, crevi. Id est, ut sidus hoc, ad pleniorem semper lucem, ac gloriam vivus aspiravi: Philippus III. Audax.

11. Gladius testudinis dorso imminens. Inscript. [Note: (11) Protectio firma.] Domi forisque; scilicet, tuta sum, ab omni ictu defensa meo integumento. Id est, Rex a fidelitate et virtute civium satis munitur contra omnem hostium impetum. Ludovicus X. Vales.

12. Cornu copiae, affulgente sole, utrimque manu, velut [Note: (12) Labere obtinemus.] in foedus porrecta, sustinetur. Inscript. Non deficit alter. Id est, nec sol, nec terra deficit ad frugum copiam procreandam; quando nostrae manus non deficiunt iunctim sustinendo. Carolus V. Pulcher.

13. Hasta cum galea. Inscript. Ultorem ulciscitur ultor: [Note: (13) Ultiore penditur] alius, scilicet, iisdem nos armis ferit, quibus ferimus. Philippus IV. Vales.

14. Astrum coronatum. Inscript. Monstrant Regibus astra [Note: (14) Deo duce regendum.] viam: Id est ut tres Orientis Reges caelorum sidere ducti sunt; ita omnes in administrando imperio de caelo reguntur. Vide supra l. 3. c. 7.

15. Gladius cuius in capulo semiluna apposita Soli in [Note: (15) Deo duce pugnandum.] apice. Inscript. Recte, et fortiter, Recte nimirum Solem, Deum (ut luna) intuendo; fortiter gladio adversus hostes utere, Carolus Sapiens Vales.

16. Hystrix spinas eiaculatur (ut in canes insequentes [Note: (16) Hostium remotorum victoria.] mittere dicitur) Inscript. Ultus avos Troiae, videlicet, illatis in orientem et Graecos armis, ego, qui ex posteris Troianorum feror, antiquam Troianorum cladem ultus sum in meis Proavis. Ludovicus XI. Rex Franc.

17. Cervus cum monili. Inscript. Hoc me Caesar donavit, [Note: (17) Desiderium caelestium.] quod Cervum qui hac in scriptione monile in collo ferret, sub hoc Rege Carolo VI. Vales. repertum memorent. Alatus est cervus, atque ad coronam in aere pensilem erigitur. Opinor, quod Rex ad caelestem coronam aspirarer Carolus VI.

18. Crater signum caeleste. Inscript. Inter eclipses exorior, [Note: (18) Morte unius, regnat alter.] Nimirum Rex, Carolo herede regni sublato, per mortem, velut sole lunaque per eclipsim: se ad lucem regni pervenire gloriatur, uti stellam in eclipsi apparentem, Ludovicus XII.

19. Salamandra sub corona in ignibus, inscript. Nutrior [Note: (19) Amore pasci.] et extinguo. nempe flammas amoris. Franciscus Vales 1.

20. Semiluna triplex implicata sub corona inscript. [Note: (20) Regni propagatio.] Donec totum impleat orbem, quae trium regnorum, seu orbis partium occupandarum desiderium ostendunt. Vide supra de semiluna Imper. Turcicorum et, lib. 3. c. 7. Henricus II. Vales.

21. Luna plena, inscript. Cum plena, fit aemula solis, qua [Note: (21) Regnum par Romano Imperio.] ostendere videtur desiderium toti orbi imperandi, ut luna plena totum illustrat. Idem.

Annulus, in quo sphaera terrestris incumbit Delphino [Note: (22) Orbem regere virtute.] coronato, inscript. Pacatum ipse regam avitis virtutibus orbem, id est, Princeps Galliae Delphinus a suis dictus, ubi imperium adeptus fuerit pacate reget. Idem.

23. Iris in nubibus inscript Lux adferet ista serenum. [Note: (23) Spes serenitatis.] Nimirum Catharina Medicea Regina Franciae per se regno tranquillitatem promittit. Usurpavit et illa pro insigni hastae fragmina, qua maritus Henricus in hastiludio perierat, cum inscript. Hinc dolor, hinc lacrimae, dolor marito; mihi lacrimae.

24. Aureus nummus ad lydium lapidem manu exploratur, [Note: (24) Probatio fidei.] inscript. Sic spectanda fides, nimirum aurum hoc lapide, nostra fides adversis probatur Franciscus II. Vales.

25. Duae columnae, una manu, adolescentis lauro coronati, [Note: (25) Erigere rem p. [Abbr.: rem publicam] et relig.] et baculo altera manu nixi, eriguntur, inscript. Mira fides, lapsas relevat manus una columnas: id est religionem et rem publicam Rex novus Carolus IX.

26. Cervus cuius odore (ut Plinius auctor est) serpentes [Note: (26) Astutos capere at prodere.] latebris protrahuntur. Inscript: Nullis fraus tuta latebris. Id est, Reges dum ad fraudulenta multorum consilia inspicienda incumbunt, multorum artes, et fallaces animos deprehendunt, idem.

27. Duae columnae superne implexae sub corona: inscript. [Note: (27) Pietate et Iustitia regnum fulcitur.] Pietate et Iustitia, his, scilicet, optime regnum velut columnis fulcitur. Carolus IX.

28. Duae in terra coronae, tertia inter nubes. Inscript. [Note: (28) Caeleste regnum terrenis addere.] Manet ultima caelo, Henricus III. Vales. Rex Poloniae, ac deinde Galliae.

29. Buxus, seu palma Belgica. Inscript. Nostra velin [Note: (29) Viduae.] tumulo. Ludovica Henrici uxor vidua, hanc usurpat, quod infecunda sit buxus femina, mari ex vicinia sublato, itaque se viduam, ad tumulum fore pollicetur.

30. Struthio camelus ab Accipitre lacessitus hunc victor [Note: (30) Provocatus vincit.] sub pedibus calcat, inscript. Provocatus pugno. Henrici IV. Borbon. qui se victorem contra hostes fore persuasum habuit, a quibus lacessitus esset.

1. Anchora ita erecta, ut formam crucis referat, inscript. [Note: (1) Spes Deo fixa.] Fata viam invenient. In Deo suam spem collocare, ac velut in caelo anchoram figere. Henricus II. Rex Anglorum

2. Mons ardens, inscript. Praeluceamus. nam Reges [Note: (2) Exemplo suis Reges sunt] tanquam montes populis exemplo praelucere decet. Mons ille Hiberniae Hecla dicitur: qui ut Vesuvius, in Campania, et Aetna in Sicilia, flammas vomit. Ioannes I.

3. Palma. cum inscript. Est mortale, id est, quidquid [Note: (3) Victores denique occumbunt.] orbis habet, et in Regibus etiam admiratur victoriosis, caducum est; uti ipsa palma, quae semper viret, non viret semper. Henricus. III.

4. Vinea in oppugnatione urbium usitata. inscript. [Note: (4) Adversa superare.] Hinc fortius ibo: Alludere videtur ad captivitatem, qua privatae inclusus domui, evasit denique, velut e carcere ad militares vineas, ac deinde armatus coniuratos superavit. Eduardus I. Nec male. nam ab adversis toleratis fortiores reddimur.

5. Aranea telam, obstante licet vento, perficit. inscript. [Note: (5) Adversis obn?i.] Audentios ibo: id est, obnitar fortius, adversis. Eduardus II.

6. Serpens palmae et lauri ramis in orbem coeuntibus [Note: (6) Prudentia ac fortitudine vincitur.] coronatisque implexus, inscript. Regis victoriae ac virtutibus. Serpens enim prudentiam, palma fortitudinem, laurus victoriam, corona Regem signat. Richardus II,

7. Gladius in ara sub corona erectus, inscript Pro ara [Note: (7) Pro religione et regno pugnare.] et regni custodia: videlicet arma geram. Henricus IV.

8. Manus divina ex catenula orbem suspendit, velut [Note: (8) Deus orbem gubernat.] tribus digitis, ut loquitur scriptura. inscript. Nil sine Deo Eduardus VI.

9. Grus in globo, collo in pectus inflexo, dormienti [Note: (9) Rex vigilans esto.] similis, verum altero pede lapidem sustinens, ut solent vigilantes. Inscript. Non dormit qui custodit. Id est, Rex populo semper invigilat. Henricus VII.

10. Rosa sub corona. Inscript. Rutilans rosa sine spina. [Note: (10) Regnum mite.] Rosa Angliae Regum, ut lilium Galliae insigne est, fuitque olim alba quorundam, uti et purpurea aliorum ex regia familia insigne, qui aemulatione mutua, ferroque tamdiu concertarunt, dum in unum denique stolonem pace et connubiis coaluerunt. Henricus VIII. qui quidem existimavit serosam sine spinis, multos tamen pupugit.

11. Serpens in coronam implicatus cuius in medio [Note: (11) Regnum virtute mereri.] stella fulget, diadema in vertice. Inscript. Fato prudentia maior. Id est astro natali, sive nascendi sorte, regnum non meremur; sed prudentia Bolenia Henrici uxor.

12. Chelys, cum Inscript. Versa est in lacrimas. Id est, [Note: (12) Laetitiae eversa.] laetitia in nostris usurpata nuptiis, in maerorem versa est. Anna Henrici uxor Guilielmi Cliviae Ducis filia a Rege demum repudiata.

1. Crux et ensis in medio iacentis coronae defixa. Inscript. [Note: (1) Pugnare pro religione et re pub [Abbr.: re publica] ] Pro lege et grege, Crucem scilicet, et gladium in regno geram. Iacobus II. Stuardus.

2. Gallina sub corona pullis incubat: Inscript. Non [Note: (2) Rex fovens subdites.] dormit qui custodit. Id est, Rex subditorum curam gerens. Iacobus III.

3. Duae rupes aut scopuli in mari Inscript. Durabo. videlicet [Note: (3) Hostibus non cedere.] inter Britannos et Gallos hostes, velut inter scopulos geminos. Iacobus III.

4. Sphaera terrestris sub corona 12. stellis ornata. Inscript. [Note: (4) Caeleste regnunter reno praeserendum.] Vanitas vanitatum et omnia vanitas. Id est universus mundus, et regius honor vanus est. Rubertus.

5. Sceptrum cum gladio per coronam decussatim traiecto, [Note: (5) Pugnare spe regni.]

orbis globo intermedio. Inscript. Aut ornari, aut mori, id est gladio occumbam, aut sceptro potiat, fortiter magis, quam pie sensit. Ioannes Stuardus.

6. Nomen Dei Iehova in corona viridi herbarum, [Note: (6) Deus regna tuetur.] inscript. In virtute tua: scilicet, regnum moderabor et coronam defendam: Iacobus IV.

7. Caput bifrons in columna: inscript Utrumque puta, [Note: (7) Prudens.] respiciam, tam praeterita, quam futura: quod prudentis officium Regis est, vel utrumque Regem, hinc Galliae, inde Britanniae concertantes, velut medius, intuebor. Iacobus IV.

8. Musculus exilis piscis magnum cetum praeit, ne hic [Note: (8) Reges ipsi ab aliis regendi.] incaute in vada aut scopulos impingat, inscript: Urget maiora, nempe a minoribus, et humili genere natis plerumque Principes in aulis, ne impingant, ducuntur. Iacobus V.

9. Gladius coronatus, inscript. Prome, si mereor, in me. [Note: (9) Arma pro regibus et contra reges.] Iacobus VI. qui, sinistro latere, natus gladium praeferre visus, unde hoc symbolo delectatus, illum sibi, vel pro defensione, vel si mereretur, pro clade et exitio datum putabat.

1. Arbor in litore hinc maris fluctibus; inde ventis iactata, [Note: (1) Adversis non cedere.] quercus videtur: inscript. Nec moveor ventis, nec terreor undis, in est, adversa contemno Alphonsus III.

2. Navis triplici velo prolata, inscript. Velum ventis, [Note: (2) Fortuna favens.] id est, fortuna utar favente, et rebus secundis, vel benigna populi voluntate. Alphonsus IV.

3. Orbis aquis circumdatus, inscript. Primus circumdedisti [Note: (3) Novum orbem Deus texit, et aperuit.] me. Emmanueli id Regi tribuitur, quia sub ipso coeptae navigationes Indicae, quibus deinde totus orbis circumcirca aditus.

4. Laurus inter boreales ventos et solem. Inscript [Note: (4) Adversa inter vigere.] Haud hieme, minus aestate, nempe virorem amittet, nam viret aeque inter secundam et adversam auram. Ioannes II.

5. Crucem, cum inscript. In hoc signo vinces, a Constant. [Note: (5) In cruce salus.] Magno mutuatus, Ioannes III.

6. Concha piscis, dictus pinna, cum pisciculo Pinnothere [Note: (6) Incrementum bonorum a Deo est.] indiviso comite, quem Concha alit. Luna in caelo cum stellis pauculis; sed accrescens, cum qua et Conchae accrescent: Inscript, Serena celsa favent. Id est, crescam superis faventibus. Sebastianus Rex, pisciculus ille fidos Regis asseclas denotat, eius simul incremento fruituros.

7. Delphinus Navi alludens in mari. Inscript. Uber et [Note: (7) Quae pro sunt, saepe nocent.] tuber. Id est, piscis hic licet et hominibus favere videatur, et captus utilitatem praebeat, tamen et saepe laedit etiam imprudens. puna dorsi, qua, ut acutissima, si in carinam impingat, eam perforat. Henricus II. Rex Portug. ultimus.

1. Adamas insignis in annulo sub stella. Inscript. Durat [Note: (1) Adversa vincere gloriosum.] et lucet, videlicet in adversis durat patientia, lucet gloria. Matthias Hunniades Rex Hung, et Boh.

2. Speculum, theca reducta, Inscript. Undique illaesus. [Note: (2) Animus in corpore integer.] Id est, animus in corpore integer exsistit. Dicitur, ante diem, nondum coalita membrana natus, ad quod videtur alludere, sed et ante diem cum Turcis temere congressus mortuus. Ludovicus Rex Hung. et Boh

3. Gallus in tuba. Inscript. Cura, vigila. Nam et tuba, [Note: (3) Vigilantia.] et Gallo vigilante noctu excitamur, et vigiliarum admonemur. Rudolphus Rex Boh

4. Bos in pingui prato Inscript Neminem admitto, hi [Note: (4) Regnum consortem non fert.] enim consortem a latere dimovent, solique cupiunt pascere, videlicet, et regnum consortem non patitur. Ioannes Bohem Rex.

5. Papavera quinque coronata. Inscript. Per non dormire, [Note: (5) Somnus Regi sit rarus.] seu, Non dormiendo regna videlicet custodiuntur: Papavera enim somnum male conciliant imperanti. Stephanus Bathorius Rex Poloniae.

6. Crocodilus lacrimans, quod alios interimens facit, [Note: (6) Dolor fictus.] Inscript. Nostri simulacra doloris: id est, simulati tantum, unde fictae lacrimae Crocodili dicuntur. Anna Regina. Poloniae Stephani uxor.

7. Aquila cum Dracone pugnat. Inscript. Dimicandum. [Note: (7) Regibus semper hostes sunt.]

Id est, hostis imperanti non deest, quicum dimicet; aut subditus, aut alienus erit, Christiernus II. Daniae.

1. Pallas inter subiecta pedibus arma, Inscript. Requies [Note: (1) In armis quies tutior.] haec certa laborum, id est, inter arma tutius, quam in otio quiescam. Carolus Borbon. Rex Navarrae.

2. Urnae duae altera igne, altera aquis plena effunduntur, [Note: (2) Iustus caelo improbus inferno cadit.] flamma caelum, aqua terram subit. Inscript. Par obitus. Id est, improbus qui terrena sectatur, uti aqua in terram. dilabetur; iustus, ut ignis, caelum petet. uterque obibit mortem. Ioannes II. Borbon. Rex Navarrae.

3. Lembus in mari sine velo, remis, remige, inter allucentia [Note: (3) Providentiae Dei se tradere.] de caelo sidera Inscript. Quo fata trahunt est, quo divina providentia, inter adversa mundi, duxerit, insequar et obsequar. Henricus I. Borb. Rex Navarrae.

4. Columba ad sociam columbam sub rete succedit. [Note: (4) Coniugium.] Inscript. Quasi columba secunda. Iana Elberta Henrici uxor, Regi viduo matrimonio iungenda, usurpat, quasi ad illum, sub easdem coniugii plagas, ventura.

5. Caput mortuale, in quo serpens, quem ferunt in demortui [Note: (5) Mortem non timere.] cadavere subnasci. Inscript. Te nunquam timui. Id est, non timeo mortem: bona, opinor conscientia fretus. Henricus II. Borbon.

6. Cornu copiae geminum infra coalitum, supra medio [Note: (6) Coniugium regale felix.] adamante, velut in annulum coiens, sole et luna et centro annuli iunctis. Inscript. Simul, et semper. Sol, et luna, Regem, et Reginam denotant, cornua copiae annulo coniuncta, perpetuitatem amoris, et connubii regalis felicitatem in alios exundaturam, quae inscriptio magis exponit. Margareta Vales. Henrici uxor.

7. Caltha flos ad solem conversus, Inscript. Non inferiora [Note: (7) Deum in omni opera spectare] secutus. Id est. postquam maritus ad superos transiit, ego nullum alium nisi Deum, ut Caltha solem, secuta fui. Margareta Vales. eadem.

8. Lilium Gallicum, et Bellis sive Margarita flos geminus, [Note: (8) Consanguinitas regia.]

velut inter lilii folia, pullulans, inscript. Mirandum naturae opus. Significatur Margaritas geminas Reginas ex Galliae Regibus ortas. Eadem.

9. Fax ardens in aquam immissa extinguitur, inscript. [Note: (9) Cedendo vincere.] Omnia vincit. videlicet, patiens, velut aqua, cedendo. Theobertus Rex Austrasiae.

10. Arbor hieme exsuca [(transcriber); sic: exsucca] , et foliis nuda, inscript. Gaudium [Note: (10) Afflictio spe sustinenda.] meum, spes est, scilicet, veris instantis, quo rursum vestiar, et florebo. Iacobus Rex Cypri ultimus, qui vel ad regni meliorem sortem, vel futurae vitae respexit.

11. Musculus gladium transiens, inscript. Sic super irrepat, [Note: (11) Pericula superata feliciter.] Contramus Rex Burgundiae: e cuius, somniantis de thesauro, ore hic musculus egressus, ad proximum spelaeum fertur, ubi latebat aurum servo spectante et ut musculus aquam transiret, gladium, pontis loco, substernente. Optatur hic felix rei novae eventus.

12. Gladius duplici fune ad apicem usque decussatim [Note: (12) Severitas in iustitia ad ministranda.] involutus, inscript Discite iustiam moniti. Bassanus Rex Sicamb. quem historiae memorant severe ius executum, etiam proprii filii supplicio, pro more autem illi exeunti fuisse, ensem fune implicatum praelatumque tanquam fasces Rom subsequi.

Venio nunc ad alteram Typotii partem, ex qua illustriora tantum symbola decerpam, explicatione etiam, ubi non obscura fuerint, praeterita, ne alienis ubique ingeniis diffidere videar, aut sine necessitate orationem extendam, ubi de aliorum sententia saepe est divinandum.

1. Sol clarus, inscript. Idem per diversa. Videlicet, per [Note: (1) Constans in diversa] diversa sol uno eodemque vultu, diversis omnino operationibus, incedit. Carolus Arragonius.

2. Lampas in hasta inversa pleno lumine, inscript. [Note: (2) Praelucere virtute.] Lux publica Principis ingens. Alludere videtur ad Persarum Principes, quibus publicum subeuntibus ignis praeferebatur. Verum ipse Princeps suis rectius virtute praelucet. Carolus a Lotharingia.

3. Tabula rasa ac nuda inscript. Melior fortuna notabit. [Note: (3) Honoris exspectatio] Ludovicus Borbonius forte Pontificia se dignitate ornandum sperabat.

4. Phoenix in busto, inscript. Se necat, ut vivat. Andreas [Note: (4) More mundo.] Bathorius nepos Regis Poloniae Stephani. Mundo se credo subduxit et mortuus est, ut DEO viveret.

5. Pyramis, per quam hedera in orbem assurgit, inscript. [Note: (5) Fide subniti.] Te stante virebo, id est, Rege meo stante, vel Romana Ecclesia, cui tanquam virens hedera nitor. Claudius Guisius.

6. Ciconia pede et ore serpentem mordicus complexa. [Note: (6) Hostium spolio ditari.] inscript. Amon profit. sive Meo commodo. debellat enim, ut fruatur. Sic ex hostibus devictus commoda obventura ominabatur. Ludovicus Guisius Lotharingus.

7. Novem haec ooooooooo. inscript. Hoc per se nihil [Note: (7) Levis rei neglectus, saepe grandia destruit.] sed si minimum addideris (unitatem scilicet) maximum erit. Nimirum ex re saepe levi gravissimi errores nascuntur. Athenis puer cornicum oculos configens sublatus est, quod hoc ingenium aetati iunctum maiora ausurum crederent. Aloysius Guisius.

8. Adolet thus super aram vir infulatus. Ioannes Mediceus [Note: (8) Vocationis suae memor.] Cardin. inscript. Quo sum vocatus? Utinam plures hac cogitatione defixi Deo servirent!

9. Luna, interfecto orbe terrae, inter solem eclipsin [Note: (9) Oppressio brevis.] patitur, inscript. Hinc aliquando eluctabor, id est, ex tenebris adversariorum gloriam meam opprimentium, Alexander Medices.

10. Hedera Arbori virenti implicata. Inscript. Vix [Note: (10) Ope aliena nutriri.] nata sustentor. Arbor videlicet a sole; hedera ab arbore, se hederam: Pontificem intelligit arborem. Pontificem a Deo, se a Pontifice sustentari docet. Ioannes Angelus Medices.

11. Turris sepulcralis. Inscript. Ingressus et non regressus. [Note: (11) Mors sine regressu et.] Videlicet a sepulcro et morte non est reditus ad vitam, Hippolytus Medices. Florent.

12. Pila. Inscript. Emergit pressa videlicet pugillari [Note: (12) Adversis extollimur] in terram depressa in altum extollitur. Ita adversis patienter toleratis elevamur Idem.

13. Prometheus inter nubes de caelo ignem adferens. [Note: (13) Lumen petendum de caelo.] Inscript. Altiora scilicet, in operibus secretis, ac de caelo lumen ac gratiam petas. Aloysius Eistensis Cardinalis.

14. Scambrus piscis Alausas pisciculos post se trahens, [Note: (14) Sequi viros illustres.] ut proinde illum, Galli, lenonem, has meretrices appellent; rectius Idem Cardinalis usurpat inscribendo. Sic tua nos virtus: (Pontificem credo intelligit) attrahit.

15. Testudo sub cochlea incedens. Inscript. Cum tempore. [Note: (15) Sensim sed bene cedere.] videlicet, eo perveniam, quo contendo; ego consilio, et actione, ut testudo pedibus. Idem.

16. Camelus submissus sponte ad onus non assurgit, [Note: (16) Onus par viribus sit.] cum vires ferentis superat. Inscript. Non plus tollo, quam sim ferendo. Id est, plura munia atque officia in me non suscipio, quam administrare recte possum: Hippolytus Eistensis.

17. Aquila cygnos naturali odio petens a duobus, [Note: (17) Innocentes saepe vincunt.] hinc atque hinc alas ipsius mordicus complexis, tenetur. Inscript. Sic repugnant. Id est, innocentibus, contra noxios victoria plerumque est. Et forte ad hoc allusum; quod ne Hercules quidem contra duos sufficiat. Hercules Gonzaga Cardin.

18. Hercules contra hydram pugnans. Inscript. Tune [Note: (18) Fortitudo in malis.] cede malis, quod licet Typotius Perino Gonzagae, ego tamen Herculi, maiori gratia, tributum putem.

19. Aquila in trunco olivae, hinc atque inde ramusculis [Note: (19) Pacis amor.] pullulante. Inscript. Bella gerant alii. Nam ego (cui Aquila gentilitia est) Ecclesiae pacificae me addixi. Franciscus Gonzaga Card.

20. Nudum brachium crucem sustinens. Inscript. [Note: (20) Religionis verae amor.] Potius mori, quam fidem fallere, id est, cum cruce, aut pro cruce ac fide Christi moriat. Scipio Gonzaga.

21. Mures ex viridi cespite, in cuius medio scopus sagittam [Note: (21) Finis operis bonus.] infixam sustinens. Inscript.
[Gap desc: Greek words]
. Sic feri. ut scopum tangas. id est, omnes tuas actiones ad rectum finem dirige. Alexander Farnes. Cardinalis.

22. Homo in fronte uno oculo, in vultu duobus, sed [Note: (22) Finis operis, Deus, proximus, vel nos ipsi sumus.] clauso altero, in pectore item binis, uno clauso, effictus. Inscriptio Hispanica, Lucerrados por no miraauslos aviertos

por no errar, vel ut alii, por Plorar id est, Clausos ad non videndum, apertos ad non errandum. vel ut alii, ad plorandum. Monet his oculis in operatione Deum, proximum, et seipsum intuendum esse. Deum ante omnes uno in fronte oculo velut ratione, nulla dissimulatione ullius rei, quae clauso oculo significatur: proximum monet ita observandum, ut in quibusdam ipsius erratis conniveas; te vero tuumque pectus ita illi manifestandum; ut quae secreta esse debent, illum, velut altero oculo pectoris concluso, celes; vel potius, oculos claudendos ad proprias virtutes, aperiendos ad vitia; contra quam in proximo. Posterior tamen inscriptio, Paenitentis viri speciem exprimet, qui claudat oculos ad suam aliorumque in mundo, vanitatem, et aperiat tantum ad eandem deplorandam, vel, qui claudat oculos, ne suam calamitatem videat, aperiat, ut ploret. Rodericus Borgia Valentinus.

23. Manus oculata obeliscum indice ac medio tangens. [Note: (23) Fidere cum circumspectione,] inscript. Fide et vide Manus (inquit, apud Plaut. leno) oculatas habeo, credunt quod vident, solum dum capiunt promissa. Tu, si tanquam obeliscus firmus stare cuplas, nec aliorum subverti fallaciis: non porrige manum, id est, ne fide, nisi videris cui fidas. Matthaeus Langus Cardin.

24. Fasciculus sagittarum. Unitas, nimirum, facit, ut [Note: (24) Coniunctio firmat.] frangi non possint, quae dissolutae poterunt, quod ab exemplo Sciluri Regis desumptum est. Christophorus Madrutius.

25. Daniel in lacu leonum. Inscript. Si Deus nobiscum [Note: (25) Deo fidendum,] quis contra nos? id est, nullos hostes Deo nixus metuo. Philippus Boncompangius.

26. Luna in nocte stellata. inscript. Illuminatio mea. [Note: (26) Lumen a Deo.] id est, ut luna terram in tenebris; sic me Deus in adversis illuminat. uti, David inquit, Dominus illuminatio et salus etc. Christoph. de nomine Aretino.

27. Luna inter solem, terramque obscuram; quia sol [Note: (27) Ingratitudo erga benefactores.] obtenebratur. inscript. Totum adimit, quo ingrata refulget. terrae, scilicet, lucem, quam a sole accipit. Sic Ascanius Sphortia Card. Pontificem Alexandrum VI. tamquam

lunam, ingratum esse queritur: quod se obscuret, et sublatum cupiat, a quo ad hanc dignitatem potissimum evectus fuerat.

28. Occasio in rupe. Inscript. Erit alter a merces, Id [Note: (28) Occasio praeterit] est. dum tempus est, operemur mercedis futurae intuitu. Franc. Sphortia.

29. Stellae, Circinus, Pyxis nautica, liber rationum. [Note: (29) Deus finisque tuus semper intuendus.] Inscript. Aspicit unam, videlicet, Nauta in caelo unam praecipue stellam; Circinator unum centrum; Temporis explorator, in mari pyxidem; Creditor rationum syngrapham. Ita scilicet, in omni opere, unum tibi praecipue finem ac Deum propositum specta: In matrimonio unam coniugem: in literis unam scientiam: in medicina sanitatem; in iudiciis iustitiam. Matthaeus Ursinus de monte Iordano.

30. Caltha in vasculo, hinc pluvio madescit vento, [Note: (30) Adversa inter et pro. spera proficimus.] hinc sole fovetur. Inscript Utriusque auxilio, id est, tam rerum adversarum, quam secundarum ope proficimus. Iacobus Ursinus Card.

31. Elephas nova luna ad Mauritaniae saltus, (ut Plinius) [Note: (31) Deiparae Virg. cultus prodest.] in Amilo flumine se lavat, veneratus lunae sidus. Inscript. Sic ardua peto. Nimirum ad caeli portum ex mundi fluctibus. Christo, aut D. Virgine honorata, exeundum. Fulvius Ursinus.

32. Cepae tres cum bulbis flaccescunt semine per terram [Note: (32) Vita brevis.] sparso. (Ascaloniam Theophrastus vocat, quae semine fuso mox intereat. (Inscript. Prius mihi, post soboli, scilicet, pereundum. Brevis vitae mortales admonet, qui vix generant alios, et pereunt. Unde cepis ostendit ita fluxis, praesertim a iacto semine; coniugalem se vitam fastidire. Prosper Columna.

33. Seges pluvia irrigatur. Inscript. Inte Demine speravi: [Note: (33) Spes nostra Deo sit.] qui rigas corda. Pompeius Columna.

34. Anser strepens. Inscript. Nocet esse locutum, id est, [Note: (34) Loquacitas. noxia.] anser ceteroquin avis non ingrata, sola voce aures multorum offendit, se etiam suosque prodit raptoribus, quamquam Romanis in capitolio semel profuerit suo stridore. Franciscus Caraffa, qui putaverit eis tacendum, qui digna auribus loqui non possent.

35. Calvaria et stella in corona hederaceo duplici, decussatis [Note: (35) Moriendum mundo, ut vivas Deo] corollis, texta. Inscript. Aeterna virtute parantur. id est, mori debes, carni et mundo tanquam calvaria esse, caelo vivere, et velut stella, lucere, ut coronam merearis. Hieronymus Doria.

36. Cervus. Inscript. Vigilantibus. Videlicet, in praeda [Note: (36) Vigilandum.] occurrit. Ut gloriam, atque intenta laboris praemia consequaris vigilandum Hieronymus Auria.

37. Corona spicea. Inscript. Vitae mortisque comes, scilicet, [Note: (37) Fructus laboris maner.] fructus laboris. Iacobus Sabellus.

38. Cervus vulneratus, et cinctus serpentibus fontem [Note: (38) Baptismus et paenitentia.] insilit. Inscript. Una salus. fertur vero, comeso cancro his vulneribus mederi. Fons noster Christus. Carolus Borromaeus

39. Araneus in telae medio, quam perrexuit. Inscript, [Note: (39) Deo ingenium debemus.] Caelitus datum, id est, quidquid possumus ingenio, et possidemus nostrum, licet tela hac levius sit, est tamen a Deo. Hieronymus Moronus.

40. Ara accensa, quae retinaculo anchorarum statuis [Note: (40) Mortificatus et religosus homo.] (infra in columnam, superne in hominem, at sine lacertis, terminatis,) adstringitur. Inscript Tensis vi retinaculis. Per aram (cui inscriptum, litatur,) cultum Divorum, perstatuas indicant constantiam in bono, nam manibus carent ad operandum mundo: a ventre in columnas desinunt, at inferior homo abolitus et oppressus intelligatur, retinacula, sunt coniunctio religionis, sive pietatis eum constantia, quae idea quaedam Religiosi est. Rudolphus Pius de Carpi.

41. Leo ex freno per manum tenetur. Inscript. Dies [Note: (41) Tempore et arte feritas domatur.] et ingenium. scilicet, docuit parere Leones. Et Nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit, et c. Ioannes Paulus Chiesia.

42. Vesuvius ardens. Inscript Ego semper: nempe ardeo, [Note: (42) Amor nobis insisus] in amore Dei? an cupiditate rerum terrenarum? multum intererit. Petrus Franciscus Ferrari.

43. Puteus cum trochlea et situlis, ut hauriatur, Inscript. [Note: (43) Otio perimus.] Motu clarior, nam putei, unde non hauritur, sordescunt alga, aliisque vitiis, quibus aqua laborat. Ita fit otiosis, qui motu et exercitatione clarescerent, Guido Ferrari.

44. Caltha in vasculo solem sequitur. Inscript. Dum [Note: (44) Resignatio.] volvitur iste. Ita anima nostra in corpore, ut vase fictili, solem recte Deum sequitur quocumque rapit. Petrus Bembus Venetus.

45. Tetragonum seu quadrangularis murex vento [Note: (45) Constans.] furente impetitur. Inscript. Undique frustra, nam stat quocumque verras, sic vir constans etc. Antonius Corarus Venetus.

46. Sol radiis illustris. inscript. Non cernuntur, et adsunt. [Note: (46) Deus ubique praesens.] radii nimirum solis, Dei oculi, atque etiam Regum, quibus, ut longae manus, et multae aures; sic et observatores oculi, quibus videant, etiam non visi Philippus Spinola.

47. Naves quatuor, quarum duae submersae, duae [Note: (47) Opes periturae.] ancipiti periculo iactatae. inscript. En curas hominum. inanes, scilicet, ut qui saepe portum non attingant. Ioan. Baptista Cagala.

48. Sol inter nubes. inscript. Premitur non opprimitur, [Note: (48) Adversa superare.] Ita vir generosus inter adversa. Zacharias Delphinus Venetus.

49. Serpens Pyramidis apici implexus. Inscript. Per [Note: (49) Prudens finem spectat.] ardua virtus, scil. nititur. Alex Compegius.

50. Vomer splendens. inscript. longo splendescit ab [Note: (50) Labor expolit.] usu. Videlicet experientia rudes, et incultos mores expolit. Io. Francis. Gambara.

51. Hercules captum a se aeripedem cervum humeris [Note: (51) Onus suave.] defert Inscript. Onus meum suave. nempe praeda, licet gravis, dulce est onus. Ita et onus religionis dulce. Stanislaus Hosius

52. Abies tenera et accrescens, sub sole, et pluvia. inscript [Note: (52) Sublimia sectari.] Altiora peto. Id est, ad maiora, sive in terra, sive in caelo, per virtutes assurgo. Georgius de Armiaco Gallus.

53. Grus ex angusti otis vase cibum haurit, vulpe frustra [Note: (53) Fraus fraude compensata.] invitata. inscript. Fraus fraude compensata, quod ante, ut apud Aesopum est, illa cibum grui hospiti in lance exhibuerit. unde lambendum, magis quam edendum Hugo de Verdala.

54. Globus terrae inter unde quaque spirantes ventos. [Note: (54) Constans.] inscript. Semper immota. Ita mens nostra, exsurgentibus tentationum ventis, immota stare debet, Idem.

55. Tria in agro lilia. Inscript. Considerate lilia agri, [Note: (55) Providentiae Dei] supple ex Evangelio, et ore Christi, quae neque laborant, neque nent. etc. Nempe Deus provisor omnium optimus. Aloysius Venetus.

56. Vipera foetu ventrem perfossa. Inscript. Ingratis [Note: (56) Ingratus parentibus.] servire nefas. paria fere Christus de Iudaeis queritur. Filii mattis mei pugnaverunt contra me, Franciscus de Metloza.

57. Palmae colligati rami. Inscript. Iustus ut (palma [Note: (57) Iustus.] scilicet, quae picta est) florebit. quo allusit ad nomen. Hieronymus Palmerius.

58. Cribrum per quod farina a siliquis separatur. Inscript. [Note: (58) Iudeae aequus.] A bono malum; scilicet, separo quod prudentis et aequi est iudicis. Innocentius Cybo.

59. Sol in apice obelisci. Inscript. Sine fine. Obeliscus [Note: (59) Spes lucis aeterne.] constantiam seu perennitatem; sol aeternam lucem praefigurat. Ad hunc solem adspirat. Idem Innocentius.

60. Turturum duo in iugo diffracto, Inscribit. Confractum [Note: (60) Regnum divisum.] (scilicet iugum) at non liberatae.: scilicet, volucres. Nimirum Hungariae supernae et inferioris regnum significat, Ludovici Regis intempestiva morte, in partes diremptum, neutra libera. Ferdinando Imper. et Ioanne Sepusio pro regno decertantibus Georgius Dracovitius Hungarus. ceterum aptum esset symbolum duorum thoro divulsorum coniugum.

61. Pomusita fructibus onerata, ut rami et sponte lacerentur, [Note: (61) Copae saepe opprimit.] et divulsi ab aliis appareant. Inscript. Inopem me copia fecit. nam propter copiam pomorum etiam ramis spolior. Ita suas opes liberalis animi vir, cum suae forte valetudinis iactura, ob laborem coniunctum, aliis impendit. Franciscus a Dietrichstein Cardinalis.

62. Sol in caelo, cum manu illum indigitante. Insc- Ubique [Note: (62) Constans.] similis. Id est vir iustus et fortis, vel certe Ecclesia, aut Christus ipse. Franciscus Villadum Gallus Mag. Equit. Rhodiens.

63. Rota, sua in orbita. Inscript Non excedet orbita, [Note: (63) Fide Ecclesia non decedere.] Id est, via, qua bene coepit, non excedet. Fide ac virtute, qua coepimus, non abeundum. Hugo Verdala Magist. Equit. Melit.

1. Statua in viridi, exurgens cespite quadrata usque [Note: (1) Mors immota.] ad humeros. Inscriptum. Terminus, et circum: concedo nulli. Inscript. sive explicatio symboli, est. Mors ultima linea rerum. Nempe Terminus Deus agros, haec vitam terminat. Albertus Cardin. et Archiepisc. Moguntinus Elector Imperii.

2. Duo in navi piscatores, sole occidente, retia colligunt. [Note: (2) Laborare frustra.] Inscript. Pudeat nos perdidisse diem. Apostoli sein nocte laborantes nihil cepisse queruntur, hi quod de die, merito pudet, cum rudes se piscatores ostendant. Nempe illustrati saepe fidei lumine minime laborant, ac proficiunt. Daniel Archiep. Moguntinus.

3. Falco, pendente ex collo perophthalmio, volat in [Note: 3. Libertas grata.] aere. Inscript. Recepto Visu libertatem arripio nos vera fide, aut cognitione Det vendicamur in libertatem filiorum Dei: nam omnis peccator ignorans. Salentinus Archiepisc. Coloniensis.

4. Sol et luna, ac deinde oculi duo, alter in caelo, alter [Note: (4) Deus ubique praesens.] in terra, ubi Adam et Eva sub arbore: inscript. Omnia. nimirum Dei oculi lustrant omnia, uti sol et luna. Ernestus. Archiep. Colon. Dux Bavariae.

5. Vitis subnixa perticae. Inscript. Semper fertilis. Nam [Note: (5) Iustus semper fructificat] vitis nisi prorsus neglecta raro omni fructu caret: sic Ecclesia, vel etiam iustus: Iacobus Archiep. Trev.

6. Libra ex nubibus super orbem pensilis. Inscripr. [Note: (6) Iudex iustus.] Qui iudicatis terram, diligite iustitiam Fridericus S. Rom Imperii Elector, Dux Bavariae.

7. Cetus in mari, cui vasa pilaeque obiectae sunt. Inscript. [Note: (7) Fortitudo delusa arte.] His artibus nimirum, deludunt nautae, cum periculum a Cetis imminer, dum enim vasis in altum iactandis occupantur, Navis praeterit, Ita hostem, quem virtute non potes, arte ac dolo aggredere, Mauritius Dux Saxoniae S. R. Imper. Elector.

8. Duo enses decussati in rhombo gentilitio bicolori. [Note: (8) Aequitas sensim aperitur.]

lauri ramis cingentibus, quos pileus Electoralis superne claudit. Inscript Tandem bona causa triumphat. Fratri nimirum, cui invisus crat, supervixit ac successit. Angustus Dux Sax. Elector.

9. Pavo explicata superbe cauda. Inscript. Interna [Note: (9) Gloriantur inanibus.] praestant. nempe caro plumis melior: Sic mens nostra corpore, opibus virtus. Anna uxor Augusti.

10. Leo insignia gentis sustinet. Inscript. Fide, sed vide, [Note: (10) Forte magis fidendum.] Id est, vide, cui familiam tuam defendendam confidas, vel fortibus defendas eam viris. Christianus Dux Saxon.

11. Tribulus seu flagellum frumenti in manu. Inscri. [Note: (11) Virtus pro telo est.] Telum virtus facit nam animoso ad defensionem etiam hoc sufficit. Ernestus Ferreus Archidux Austriae.

12. Navis velis passis ventos excipiens, sed et anchoris [Note: (12) Spes Deo nixa.] haerens. Inscript. Resistunt firmata. Anchora nostra spes est, qua obnitimur vitae fluctibus. Ferdin. Archid. Austriae.

13. Manus rosas complexa. Inscript. Sustine et abstine. [Note: (13) Temperantia.] nempe in mundi blanditiis, et carnis voluptatibus. Carol. Arch. Aust. Dux Burg.

14. Ramus palmae et lauri in orbem ita coeuntia, ut [Note: (14) Gloriae Dei spectanda.] infra Austriae, supra Burgundiae corona claudar. Inscrip. in medio: Soli Deo gloria. id est, sive belli sive pacis tractem opera. (illud Lauro, hoc palma intellige) Deo tribuendum est, quidquid praeclare egero. Ernestus Arch. Austriae Dux Burg

15. Grus suspenso pede in palma vigilans, duobus ante [Note: (15) Vigilandum.] hanc Geniis orbem sustentantibus. Inscript. Amat victoria curam. Matthias Archid. Austriae etc. Alibi eandem super arma hoc sensu exhibuit. Alibi Perseum Mercurii alis, Plutonis galea, et Minervae clypeo gladioque Mercurii, armatum et Andromedam a Ceto liberantem proponit, id est, se Hungariam a Turca defendentem, cum eadem inscriptione.

16. Leo in pugnam, pedesque enixus, Inscript. Fortibus [Note: (16) Pugnare cum artibus.] resistit, nam grandibus sese animantibus obicit, Gallum cantantem fugit. Ita virilis animi est, non nisi cum viris pugnare, uti hic Dux cum Turcis. Maximilianus Archid Austriae.

17. Castra locata. Inscript. Militemus, nam militia est [Note: (17) Vita militia est.] vita nostra, ut Iob idem.

18. Iason cum vellere aureo, Dracone sub pedibus [Note: (18) Pugnandum constanter] calcato, et aversis bobus ignivomis. inscript. Assiduitate. nimirum, Turcae superandi, opesque orientis recuperandae, sed Christiani Principes nec foedera, nec bella in hunc hostem urgent, Albertus Archid. Aust solum vellus Philippus bonus (de quo lib. 3. c. 7 dictum) Dux Burg. usurpavit, cum Inscript pretium non vile laborum.

19. Ignitabulum, ex quo ignis undique, percussu silicis, [Note: (19) Bello gravantur subditi] emicat, inscript. Ante ferit quam flamma micet. Ita in bello ante clades infertur propriis subditis, onere tributorum, quam flamma micer, qua hostem perdas, Philippus Dux Burg Brabant.

20. Hystrix seu porcus spinosus, Erinaceo pilis similis, [Note: (20) Bellicosus.] coronatus iaculatur spinosas in hostem seras, inscript. Cominus et eminus. id est, paratus ad pugnam. Carolus Audax Dux Burg. et Brab. idem Carolo 6. Regi Gall, tribuitur. l. 3. c. 7.

21. Ignitabulum et laurei rami decussati quorum attritu [Note: (21) Celeritas in bello] ignis quoque emicat, Inscript: Ante ferit, quam flamma micet. Carolus Dux Burgund. qui hoc solitus agere et gloriari; quod ante bellum inferret, quam putaretur adfuturus.

1. Occa seu rastrum, quo agri sati occantur. inscript, [Note: (1) Puniendi mali, ut serventur boni.] Evertit et aequat. nempe solum, Ita Princeps ex agris suae ditionis perditos homines, tanquam occa de agro verso zizania tollere, et aequare bonis legibus omnes voluit. Guilielmus Comes Ostrovetanus Palatin. Rheni. Holl. Zeland.

2. Leo Agnum complexus, et alter domitus a Magistro, [Note: (2) Potentiores subigere.] inscript. Parcere subiectis et debellare superbos. Albertus Dux utriusque Bav, et Palat. Rheni.

3. Panthera, ut videtur, simiam odore alliciens eius [Note: (3) Arte vires delusa.] blanditiis detinetur, dum haec, arbori proxima, ho

stem deludat Inscript. Vincit vim virtus: sive prudens astutia, qua saepe a fortiori hoste se imbellior explicat. Guilielmus Dux utriusque Bav. Palat. Rheni.

4. Laurus a fulmine (uti et hieme) illaesa. Cum eadem [Note: (4) Virtus vim superat.] inscript, Vincit vim virtus. uti enim fulmina laurus, sic virtute munitus facile vim declinat. Idem.

5. Navis in mari, stella affulgente iactata, Inscript. [Note: (5) Deo auspice vincendum.] Cynosura Duce obdurandum. Quisquis in mundo, ut mari; carne, ut navi iactaris; Deo Duce perfer. Guilel. IV. Dux Bav.

6. Hippodromus supra orbem (maris immersum fluctibus) [Note: (6) Recognitio et emendatio actorum.] medio elevatus aere, in quo equites duo a mera ad carceres redeunt, ut errores in cursu admissos corrigant. Inscript. Agnosce, dole, emenda, si, videlicet, ad coronam, quae in pyramide super nubes eminer, aspires: Nempe vita nostra Hippodromus est, in quo, instaurato subinde cursu, aberrantibus a meta, errores licet corrigere, quod Angelis non licuit. Idem.

7. Duae forn des laureae in sertum coeuntes sub ducali [Note: (7) Coniuncti Duces.] pileo, et utriusque domus Bavaricae et Lothar. insignia complexae. Inscript. Cor unum et anima una Renata Lotharinga Guilielmi uxor.

8. Duae manus calicem complexae, in quo duo, hinc [Note: (8) Concordia.] et hinc turtures, sub cruce media assurgente. Inscript. Concordiae aeternae, videlicet, inter coniuges. Idem Dux.

9. Iustitia nuda cum bilance Delphino insidet, ad littus [Note: (9) Iudex aequus non differat.] respectans, velut a suis per mare abitura, Inscript. Cognosce [(transcriber); sic: Copnosce] , elige, matura, primum per nuditatem; nam veritas nuda est: alterum per bilancem, quaeres ponderat, tertium per Delphinum piscium celerrimum indicatur, ita prudenter ac iuste ages. Ferdinand. Dux Bav.

10. Palmae laurique rami decussatim familiae Palatinae [Note: (10) Fides constans et syncere] insignia sustinent, intra annulum, hinc adamante, inde manu copulata clausum. Inscript. Constanter et syncere. Constantiam adamas, synceritatem annulus manusque promittunt, idque perpetuo, uti laurus, et palma indicat. Ioannes Casimirus Comes Palatinus Rheni, Dux Bavariae.

11. Manus duae annulum complexae haec quidem simul [Note: (11) Constantia et fide pervincere] palmae frondem. illa lauritenens, medium annuli insignia

occupant. Inscript. Invia virtuti nulla est via Et infra. Deo auspice. Id est constantia, et fide, victoriam contra hostes haec familia obtinebit. Ricardus Comes Palat. Dux Bav.

12. Lampas ellychnio succenso fumantique ardens. [Note: (12) Ex bello gloria.] Inscript. Ex fumo lucem. Ex fumo, opinor, bellico, lucem gloriae sperat. 10. Georgius Comes Palat.

13. Navis in mari luna stellisque noctu affulgentibus [Note: (13) Gratia affulgens divina.] Inscript. Vias tuas Domine demonstra mihi. Nempe erremus et facile aberramus sine Dei gratia. Antonius Dux Lotharingiae.

14. Tres aves uno confixae iaculo. Inscript. Dederitne [Note: (14) Iaculatio felix.] viam, casusve Deusve? Inde sumptum, quod Godefridus Bullonius Dux Lothar. in obsidione Hierosolymitana uno in aerem iactu tres apodas confixerit. Disputatum; casu, an Dei ordinatione ad futurorum significationem id evenisset? unde lemma a Duce assumptum.

15. Arcus manibus adductus, atque in astra sagittam [Note: (15) Pugnare pro Dei honore.] mittens. Inscript. Sic itur ad astra, si videlicet pro Deo eiusque honore milites. Ericus Dux Brunswici.

16. Sol. Inscript. Visitavit nos oriens ex alto. Id est. Deus [Note: (16) Deus illuminat.] illuminavit. Henricus Dux Brunswici.

17. Candela, quam Silvanus homo sustinet, forte aulicus: [Note: (17) Princeps servit subditis.] Inscript. Aliis in serviendo consumor. Uti candela, sic vel aulicus, vel ipse etiam Princeps subditis. Iulius Dux Brunswici Qui et Equum sub eadem inscriptione, usurpavit.

18. Leo capram intercipit, supra quem corona a Genio [Note: (18) Hostis sublatus.] suspenditur. Inscrip. Tandem bona causa triumphat. Nempe hostem a se, tanquam capram passim herbis et fruticetis carpendo noxiam, interceptum gaudet. Henricus Iulius Dux Bruns.

19. Veritas nuda solo tergo velata, calumnia et mendacium [Note: (19) Innocens nullam timet] sub pedibus stratae. Inscript. Recte factendo neminem timeas. Idem Henricus Iulius.

20. Luna. Inscript. Lux in tenebris. scilicet, lucet, et tenebrae [Note: (20) Fides vera.] non comprehenderunt. Existimavit se comprehendisse, qui haec posuit Henricus Dux Bruns.

21. Aquila super orbem, Inscript. Altiora peto. nempe [Note: (21) Caelestia spectare.] caelestia. Carolus Dux Geldriae ult.

22. Lilium florens. Inscript. Hodie aliquid (nempe [Note: (22) Vitae flos.] flos sum) cras nihil. Ioannes 11. Dux Cliviae.

23. Sol nubibus obsessus. Inscript. His quoque subiectus. [Note: (23) Principes quoque affliguntur.] Et Principibus suae nubes sunt, et iustus quoque patitur. Ioannes Dux Cliviae et Iuliae.

24. Corda velut in scuto sociata, inscriptio una latina, [Note: (24) Concordia benum scutum.] Hic murus abeneus esto: altera Italica: Benevolentia bonissima guardia, id est optimum praesidium benevolentia, seu concordia subditorum. Carolus Frider. Iuliae Princeps.

25. Populus arbor iuxta aquas fertilis, inscript. Audaces [Note: (25) Audacia cum successu,] fortuna iuvat. Nimirum cum populo, seu gente Hollandica inter aquas nutrita ausus hic Dux est, quae fidem paene superant, quia contra fidem Guilielmus Princeps Orangius, Nassauicus.

26. Duo funalia coronata in medio, atque deorsum versa, [Note: (26) Gloriae a morte superstes.] inscript. Extinxisse nefas. Guilielmus filius parenti per fraudem sublato; quibus et mortuum corona dignum, et aeternis facibus mortem celebrandam praedicar.

27. Hercules cum Acheloo bove congressus cornu [Note: (27) Terrae fertilis bello occupata.] evellit. inscript. Bonae spei. Mauritius Princeps Orang. Regi Hispaniarum Hollandiam tanquam cornu copiae subtrahit, Rege frustra variis formis mari terraque congrediente.

28. Canis in rogum, opinor Domini sui bustum, desilit. [Note: (28) Fides erga Dominum.] Inscript. Hoc quoque fecissem, si mihi vita foret. Renatus Orangiae Princeps Regi fidus. Qui professus est se Dominum in mortem potius secuturum, quam fide abditurum.

29. Navis malo fracto nec vela, nec remiges ferens, [Note: (29) Tumultum declinare.] ad anchoram inter fluctus haeret. inscript, In silentio et spe fortitudo mea. Hugo de Melun Vicecomes Gandensis, qui in Belgicis tumultibus, tutius latere ac quiescere, ratus est.

30. Typho plaustris cum pappis pluvia succumbit. [Note: (30) Credere turbis.] Inscript. Tempestati parendum, id est, cedendum aliquando, ne frangaris. Christophorus Marchie Badensia

31. Arboris truncus cui novae plantae. insertae. Inscriptum, [Note: (31) Deo fidere] wan Gott will. Si visum Superis nempe succrescet, Guilielmus Princeps et Comes de Henneberg vel se vel posteros alienae licet stirpi insertos fructum facturos sperabat.

32. Gladius nudus, erectusque Inscrip Ex hoc in hoc, [Note: (32) Bellicosus.] bellum scilicet, translatus, nec quietus umquam in Principis latere Christianus Princeps Anhaltinus.

33. Triremis, demissis in fluctu velis, remis propellitur. [Note: (33) Labore vincere.] Inscript. Non frustra nam labore saepe varii tentationum venti fluctusque vincuntur. Philippus de Lamberg. Eques ordinis S. Ioannis Hieros.

34. Camaeleon. Inscript. Se ipse sustinet, nam vento [Note: (34) Sibi sufficere.] ali ac vivere creditur. Ita existimat forte bellum Belgicum seipsum absque tot regni impensis posse alere, modo bene administretur, Carolus Philip. Croius Dux Arschotanus.

35. Luna et Sol opposita mutuo se ex parte obscurant. [Note: (35) principes sibi mutuo infesti.] Inscript. A Domino factum e st istud. nempe et Deus voluit, ut dum Principes mutuo sibi bellis adversarentur, alter alterius luminibus obstrueret. Carolus Dux Munstergensis.

36. Vitis circum perticam volvitur et sol in caelo. Inscript [Note: (36) Dei gratia proficimus.] Dum volvitur iste, id est. dum sol viti et Deus mihi in caelo fovet, proficimus. Henricus Dux Ligniz etc.

37. Tibia calcari armata in stapede pendet. Inscript. [Note: (37) Celeritas in bello.] Hoc opus est. id est, incitatis equis, sive celeritate in re conficienda. Sigbertus Comes Habsburgi.

38. Vitis affulgente solo. Inscript. Ad salutem illustrer [Note: (38) Gratia Dei illustrat.] Lux caelestis nos tantum ad salutem illustrat, non orbis gloria ac splendor. Idem.

39. Citharam brachium armatum sustinet. Inscript. [Note: (39) Concordia bello potior.] Haec mihi tuba, id est ad concordiam, quae harmonia animorum est, potius, quam ad bellum incitabo. Ottobertus Comes Habsburg.

40. Corona inter duas parmas, geminis utrimque [Note: (40) Benevolentia subditorum Principes tuetur.] hastis, pendentis. Inscript Benevolentia, nempe subditorum in bello et pace optime coronam defendit Principium Babo Comes Habsb.

41. Fulminis ignes per nubes obsidentes prorumpunt [(transcriber); sic: prorumqunt] . [Note: (41) Vim vi repellere.]

Inscript. Vim viribus nempe perfringo et repello, hoc et nobis licere natura voluit. rotherius Comes Habsb.

42. Sol arbori virenti profusaeque lucem affundit, [Note: (42) Favere dignis.] post quam altera arbor arida vix sole fruitur. Inscript. Super abo alibi, id est, radios favoris male tibi impensos aliis cum maiori utilitate impendam. Hotoprechtus Comes Habsburgi.

43. Cava pila aenea in focum coniecta vicinum focum [Note: (43) Beneficus in malefactorem.] ore spirante animat et succendit- Inscript. Laesus iuvo, id est beneficium rependo iis, qui affligunt. Lamprechtus Comes Habsburg.

44. Clypeus a tergo gladium ferens, in umbone noctuam [Note: (44) Miles vigilans.] cum lauri ramo. inscript. Non solum nobis. sed et aliis vigilemus cum noctua in armis, ita triumphabimus. Contramus Comes Habsburg.

45. Equus effrenis columnae alligatus, inscript. Haec [Note: (45) Parcere captive rebelli.] vera potentia, effreni scilicet hosti intercepto parcere, constrictum tamen tenere. Luitfridus Comes habsb.

46. Testudo marina a sole cortice exsicato mari innatat, [Note: (46) Iustus Deo tuto nititur.] nec mergi porest Inscr. Sic immersabilis. Nimirum iustus ad Deum conversus siccato humore terrenarum affectionum mergi adversis nequit. Hunfridus Comes Habsburgi.

47. Elephas sese in pedes posteriores erigens et cani [Note: (47) Mansuescimus sensim] colludens. Inscript. Tempore et assiduitate, nempe Elephas cani assuescit, et hic Elephanti blanditur sic familiaritate cum subditis et humili modestia Principes maxime placent. Cuntramus Comes Habsburgi dictus Modestus.

48. Taurus retia praetervectus, inscript. Consciae virtus, [Note: (48) Virtute ductari.] nempe plagas dolosas hostium despicit generosus animus. Betzo Comes Habs. dictus Audax.

49. Orca aut alia marina bellua dentata in retibus, [Note: (49) Desperans caute tractandus.] quam manus e nubibus caute prensat. inscript. Timentem time. id est, noli hostem iis angustiis circum venite, ut velut desperabundus [(transcriber); sic: desprabundus] extremas vires adhibeat. Ropatus Comes Habs.

50. Arbori folia hieme defluunt. Inscript. Facilis iactura [Note: (50) Temporalis boni iactura levis.] bonorum scilicet, reparari possunt, uti arbori vere folia; modo radix et vita maneat. Bernherus Comes Habs. dictus liberalia.

51. Leoni manus caput demulcet. Inscript. Paulatim, [Note: (51) Domanda sensim ferocia.] nimirum domandus ferox et fortior hostis arte tractandus, non vi. Otto Comes Habs. dictus prudens.

52. Accipiter, dum noctua ab aliis infestatur avibus. [Note: (52) Praedator saepe capitur.] ipse adest praedae intentus. Inscript Ego movebor, nempe dum vos amicam avem prosequimini, ego vos persequar. Aequum sane ut amico Principi Princeps subveniat. Albertus Comes Habsb.

53. Gallina se Accipitri pro pullis obicit. Inscript. [Note: (53) Vitam pro suis offerre.] Dulce et decorum est uti pro patria, sic et pro sobole emori. Albertus 11. Habs exul.

54. Navis cum velis et omni apparatu in aequore. Inscript. [Note: (54) Ardua sensim absolvenda.] Tempore perficitur habet locum in re operosa et multiplicis curae qualis navis est. Carolus Comes in Arenberg etc.

55. Camelus sub nimio onere procumbit, recusans [Note: (55) Impossibile non tentandum.] progredi. Inscript Nemo ad impossibile tenetur. Ita non cupit, vel ipse exigere, vel a se exigi adynata. Ioannes de Luxenburg Comes de Ligni.

56. Laurus omni fronde spoliata. Inscript. Haud facile [Note: (56) Opum iacturam fortiter sustinere.] virtus extinguitur. Nempe licet natis et externis opibus spolier, non succumbam. Petrus Ernestus Comes Mansfeldius.

In tertia parte ad Typotium opera ac studio Anselmi de Boodt Brugensis addita praecipuorum italiae Ducum Principum ac Marchionum Symbola proponuntur, in quibus exponendis coepta brevitate utar.

1. Duae manus se et laurum mediam complexae. Inscript. [Note: (1) Fides constans.] Sic immortalis sum. fides nempe, ut laurus semper virens, durabit. Thomas Mocenigus Dux Venetus.

2. Pyramis ampla basi inter ventum et solem. Inscript. [Note: (2) Constans in quavis sorte.] Sic semper nempe Pyramis inconcussa, iuxta adversa et prospera, stabo. Christophorus Morus Dux Venet.

3. Virgo nuda laqueis insistens, et inter laurum palmamque [Note: (3) Ad caelum suspirare.] caelum suspiciens. Inscript. Immortale quod opto, mentem hominis indicat, quae calcatis mundi laqueis

4. Columba, cum ramo olivae, ad arcam Noe in Armeniae [Note: (4) Spes salutis.] montibus haerentem properat. Inscript. Bonae spei. scilicet nuntius. Deus enim post calamitates suos consolatur, et post bella pacem largitur uberem. Nicolaus Marcellus Dux Venet.

5. Elephas uterum gerens. Inscript. Nascetur, scilicet [Note: (5) Magnae tarde proveniunt.] proles, quam decem annis in utero ferre dicitur. Magna enim tarde proveniunt. Leonardus Loredanus Dux Venet.

6. Accipiter ollae carnium super ignem imminens Inscript. [Note: (6)Cibis inhiare alienis.] In ollis venari. nempe hoc Principum virorum non est, privatorum ollas spoliare. Petrus Landus Dux Venet.

7. Equus solutus. Inscript. Libertas sub metu. Sumptu [Note: (7) Libertas periculosa.] ex fabula equi dominum fugientis, sed inter silvas in lupos incidentis. Franciscus Donatus Dux Venetus.

8. Clepsydra in solari horologio. Inscript. Sumus; sed [Note: (8) Vita praeterit.] ut Clepsydra, quae effluit, et hora, quae praeterit. Marcus Anton Trivisanus Dux Venet.

9. Horologium solare. Inscript. Nulla hora sine linea. [Note: (9) Laborandum semper.] nempe ut sol numquam quiescit, sed alias aliasque pingit motu lineas, ita Reip. [Abbr.: Rei publicae] Praefecto semper laborandum. Laurentius Priolus Dux Ven.

10. Testudo. Inscript. Paulatim, paulatim, verum secure [Note: (10) Festinatio saepe nocet.] testudo sub tecto ingreditur. Sic Principi videndum, ut tuto magis, quam propere agat. Hieronymus Priolus Dux Ven.

11. Duo hastarum manipuli decussatim vinculis constricti [Note: (11) Concordia firmat.] Inscript, Non sunt tales amores, sive talis non est conspiratio et unitas Italorum contra hostes. Petrus Loredanus Dux Ven.

12. Elephas robustus. Inscr. Vi parva non invertitur. [Note: (12) Robusta non facile succumbunt.] Ita vis parva magnam et adultam, iam Rem p [Abbr.: Rem publicam] Venetorum non evertet, Aloysius Mocenigus Dux Venetus.

13. Pons aquis instratus. Inscript. Aliis inserviendo consumor, [Note: (13) Vitam Reip. [Abbr.: Rei publicae] impendere.] ita Dux Reip. [Abbr.: Rei publicae] invigilans, ad quem omnia transeunt onera. Nicolaus de Ponte Dux Ven.

14. Ciconia in altum contendens Inscript. Ultra nubila. [Note: (14) Deo adhaerere tutum est.]

nam haec avis, ut secura ab omni tempestate commeet, nubila transcendit. Ita Dux licet in altum fortuna evectus, sibi tamen terrena haec transcendenda putat, ut securus sit, instar Ciconiae, quam suo nomine praeferebat. Pasqualius Zicogna Dux Venet.

15. Canis venaticus sub arbore viridi quiescens. Inscript [Note: (15) Iracundi non facile concitandi.] Nemo quietum impune lacesset quo autor indicat, se nemini nociturum, nisi lacessitum. Franciscus I. Sphortia Dux Mediolan.

16. Canis columnae alligatus. Inscrip. Securias altera, [Note: (16) Fideles beneficiis obliges. Calumniatores compesce.] quod vel in bonam partem, ut videlicet fideles beneficiis nobis obstringantur, vel in adversam flecti poterit; ut, scilicet, Principum calumniatores vinculis constringamus Lud Morus Sphortia Dux Mediolani.

17. Tres ordine palmae in rupibus totidem, sed maior [Note: (17) Proficimus tempore.] media, inter minores. Inscript. Tempore, nimirum adolescent, minores forte soboles: quamquam nulla ex illo successerit. Franciscus II. Sphortia Dux Mediolani.

18. Turris Eximia, ad quam columbae advolant. Inscr. [Note: (18) Puritas animi.] Accipiet nullas sordida turris aves. Pura animi sede delectatur Spiritus S. et Christus, quamquam aliter intellectum videtur, nempe Virginem sordidam procis carituram. Christierna Dani soror Francisci uxor.

19. Arcus, cuius fracta chorda, ad exsuccam admotus [Note: (19) Amissa magis aestimantur.] arborem, telis recidentibus in tetram, Inscript. Fracta magis feriunt. Ludovicus Dux Sabaudiae, post uxoris, ve videtur, obitum, quando velut arcu amoris fracto, magis tamen amissae uxoris amore tangebatur.

20. Ollae duae accensae missiles in stipite decussato erectae. [Note: (20) Ira exagitatione crescit.] Inscript. Iactae crescimus, in hostem, scilicet, vel urbes proiectae agitatione crescimus. Ita adversis exercita virtus Amadeus Dux Sabaudiae.

21. Aquila solem oblique contuens, sed defectu virium [Note: (21) Animus supra vires.] a caelo ad terram relabens. Inscript. Praestantio animus, qui ad caelum contendit, licet corpus vix sinat. Philibertus II. Dux Sabaudiae.

22. Caelum pluvia totam inundat Siciliam, contra [Note: (22) Natura secum pugnat arte fortior.] Aetna vastis ignibus in caelum assurgit. Inscript. Natura maiora facit: quam videlicet ars possit. Indoles in homine

23. Tormentum bellicum anteriori tantum scapo de [Note: (23) Ira recondita.] terra prominens Inscript. Haerent sub corde sagittae, id est, iaculatorii globi, qui in homine ira sunt, et vindicandi ardor, terra comprimendus humilitatis, ne inflammetur. Carolus Ioa. Amadeus Dux Sabaud.

24. Elephas ingrediens proboscide oviculas, ne conterat, [Note: (24) Generosus imbellibus parcit.] submovet. inscr Infestus infestis, id est contra mites subditos nihil infestum molior. Philibert Dux Sab.

25. In orbe hinc manus sociatae, illinc serpentes, in [Note: (25) Fide et consilio Res p. [Abbr.: Res publica] bene regitur.] medio aquila in caelum tollitur, inscript. Fide et consilio scilicet, et orbis regitur, et tanquam alis geminis in caelum tollimur, fidem manus, consilium serpentes indicant. Carolus III. Dux Sabaud.

26. Tres faces, sub corona, leoni territo atque in tergum [Note: (26) Amore divino terrenus cedit.] erecto obiectae. Inscript. Italice Contestas. lat istis: nempe, te arcebo et vincam, igne enim leo terretur. Beatrix Emmanuelis Regis Portugalliae filiae, potentem insanumque amatorem fugiens, hac icone aversata est. Id est divina fide, spe, et amore, tanquam facibus, tuum ego furorem avertam et coronam exspectabo.

27. Corona ex lauri foliis baccisque, quae gemma unionibusque [Note: (27) Caelestis coronae terrenae potior.] circum rosae speciem reddentibus, clauditur, inscript. Instar omnium nempe, vel corona triumphantium, quae laurea erat: vel, caelestis, quae perpetuo virore signatur: Et gemma quidem sive rosa, in illa corona Princeps; in hac Deus est Emmanuel Philib. Dux Sabaud.

28. Palo arma omnis generis suspensa, inscript. una, [Note: (28) In pace bellandum paratus.] Reconduntur, non retunduntur. nempe in pace, altera inscript. Spoliatis arma supersunt, id est, semper invenit potens Dux male tractatus et spoliatus arma, quibus se ulciscatur. Idem.

29. Corona Margaritis ornata regie Crucem in medio [Note: (29) Amorem divinum, terreno coniugis adiungere] amplectitur, in cuius centro duae literae EL, quorum una incipit, altera terminat nomen Emmanuel: coniunctae autem Deum apud Hebraeos signant. inscript. Quis dicere laudes? scilicet possit, et Crucis pretiosae, in qua Deus pependit, et uxoris meae Margaritae, quae me

quidem, sed et Deum corde suo medium velut in corona amplectitur: Emmanuel Philibertus Dux Sabaudiae cum uxore Margarita.

30. Aquila super ovi putamen, unde prodiit, assurgens, [Note: (30) Genere non degener.] inscript. Non degenero. Carolus Emmanuel Dux Sabaudus, qui se a maioribus degenerare nolle profitetur.

31. Palmae et oleae ramus decussatus in corona, Inscrip. [Note: (31) Victoria et pax praemio ac poena obtinentur.] Praemio et poena. Id.

32. Rhinoceros. Inscriptio Italica: Non bueluo, sin vincero: [Note: (32) Aut vincere aut mori.] latine: Non recedo, nisi vincam; aut etiam succumbam: quando scilicet cum Elephante congredior internecivo [(transcriber); sic: internechino] odio, dum ventet ipsius cornu nasi aut dorsi perforetur, pertinacis est militis. Alexand. Medices Dux Hetruriae.

33. Sol eclipsi subiectus Inscript. Premitur non opprimitur. [Note: (33) Veritas denique patet.] Ita Heroica animi virtus, aut etiam veritas. Idem.

34. Palma ex qua aliqui rami avulsi, inscript. Uno avulso, [Note: (34) Successio virorum fortium.] non deficit alter, id est, uno duce victorioso sublato. (uti Alexandro ab inimicis) non deficit alter. Cosmus enim Medices consanguineus successor Alexandri, Dux Hetruriae [(transcriber); sic: Hesruriae] factus.

35. Duae anchorae decussatae inscript. Duabus nempe: [Note: (35) Firmus] navis tuto contra tempestates firmatur. Res publica legibus et armis munitur. Idem Cosmus.

36. Capricornus orbi ac remo iuxta nixus, cum cornu copiae, [Note: (36) Virtutis ac fortunae aemulatio.] quondam ab Augusto, a Carolo deinde V. usurpatum: quod sub eo, felici ut putabant, sidere nati essent, quem horoscopum cum idem Dux Cosmus nactus esset, inscripsit eidem symbolo: Fati fidem virtute sequemur, id est, fato felici fidem; sed virtute nostra faciemus.

37. Ruscus, seu taxus arbor, foliis aculeatis, inscript. [Note: (37) Vindicta et defensio iusta.] Ledentem laedo, id est, qui me, primum violenta manu invadit, laeditur. Franciscus Medices Dux Hetruriae.

38. Mustela rutae se ramusculo contra bufonem munit, [Note: (38) Anti doto muniri.] cuius odore is enecatur: alias halitu suo interempturus, Inscr. Amat Victoria curam. sane, haec ad omnem

39. Galerita se aestate in altum, garritu continuato, de [Note: (39) Obtrectatores invist.] terra elevans. inscript. Garrula vade, id est quisquis obtrectatis aliis, abesto Ioanna Francisci uxor.

40. Rex apum, coronatus in duplici apum circumvolantium [Note: (40) Regentum mansuetudo.] corona. Inscript. Maiestate tantum; quia aculeo carere fertur. Ita Principes regere convenit. Ferdin. Medices Dux Hetruriae.

41. Clavis et gladius decussatim ad mediam inter [Note: (41) Fides et iustitia regna tuetur.] fluctus columnam. Inscript. In fide et iustitia fortitudo est: ilas clavis et gladius, hanc columna signat. Nicolaus III. Marchio Estensis et Ferrariae etc.

42. Globus incendiarius dissolutus. inscript. Au lieu [Note: (42) Opportune irascendum.] et temps. latine loco et tempore. alias saepe amico no hosti nocebit, primus horum globorum ante Ravennam inventor, Alphonsus I. Dux Ferrariae etc.

43. Iuvenis serpentem circularem manu complexus, [Note: (43) Tempore res expediuntur.] uti olim exhibitus Saturnus. inscript. Perficit et conficit, videlicet tempus omnia. Hercules II. Dux Ferrariae.

44. Rami lauri decussati cum manibus implicatis, [Note: (44) Fecunda uxor,] sub corona inscript. Una fuit, scilicet laurus, unde duo rami detracti, sic ex una me plures nascentur. Renata uxor Herculis.

45. Sol sub nubibus emicans. inscript. Obstantia nubila [Note: (45) Invidiam superare.] solvet, id est, splendor familiae illustris facile hostes et invidiam superabit. Caesar Dux Modenae etc.

46. Capreolus in alta rupe, ad quam evasit, inscript. [Note: (46) Virtute extolli laudabile est.] Ad nos laudis amor, id est, nitimur in arduam virtutis sedem ubi vera laus quiescit,. Ioannes Franciscus Gonzaga Marchio Mantua.

47. Sol. inscript. Solus indeficiens, id est, humana omnia [Note: (47) Deus solus non deficit.] pereunt, Deus unus idemque manet; ut proinde illi adhaerendum. Fridericus Gonzaga Marchio Man cuae.

48. Fumus probatorius incensus, in quo hiante catinus [Note: (48) Virtus tribulatione probatur.] virgulis aureis plenus, probatur enim et purgatur ignibus aurum. inscr. Domine probasti me, et cognovisti

sessionem meam: idest, igne me adversitatis probasti. Franciscus Gonzag a Marchio Mantuae.

49. Stellio lacertae genus, Veneris nunquam stimulis [Note: (49) Amore torqueri] agitati dicitur. inscript. Quod hic deest, me torquet. videlicet amor. Franciscus Gonzaga Dux Mantuae etc.

50. Arbor hedera implicata inscript. Sic mori placet. [Note: (50) Amor coniugalis.] Nimirum coniugis illud votum est, una cum coniuge, mori optantis: Leonora Austriaca Guilielmi Ducis filia.

51. Corona florum herbarumque, sol in medio et aqua, [Note: (51) Homo microcosmus [(transcriber); sic: microcesmus] est.] aer, cum non appareat, eius loco inscriptum
[Gap desc: Greek word]
Flatus corona terram, uti sol ignem repraesentare videtur, cetera elementa facile patent:
[Gap desc: Greek word]
uti aerem sic et evanescentem omnium conditionem notat, quae omnia hominis microcosmi naturam explicant. Vincentius Gonzaga Dux Mantuae.

52. Semiluna cornibus ad caelum versa inscript. Sic [Note: (52) Desiderio caelestium accendi.] nempe crescam, et quidem caelum intuendo, Vincentius Gonzaga.

53. Arbor in solitudine virens. inscript. Se sibi reservat, [Note: (53) Princeps Reip. [Abbr.: Rei publicae] debet vivere.] nec aliis fert frondes, aut fructus. Ita non oportet Principem, qui aliis potius debet vivere. Pet. Aloysius Farnesius Dux Parmae.

54. Clava, longumque circa illam erectam filum, [Note: (54) Viribus et arte vincendum.] ac tres glomi, quae sint, velut instrumenta Thesei, inscr. His artibus: nempe, fortitudine clavae, et sagacitate ariadnae filum subministrantis, hostes superandi. Octavius Farnesius Parmae et Plac. Dux.

55. Olympus Mons. Inscript. Nubes excedit, Id est, [Note: (55) Caelestia spectanda.] Ducis animus transcendit terrena, et divina sectatur. Idem.

56. Silex inter tria ignitabula medius: inscript. Non [Note: (56) Adversa sustinenda.] quovis teror: sed ex chalybe esse deber, quod ignem eliciat, sic non omni casui cedendum est Fridericus Rovereus Urbini Dux.

57. Flamma exrogo ascendens inscript. Quies in sublimi. [Note: (57) Sublimia petere] Guidobaldus Ducis filius, pro ignitabulo, ignem maluit, neque se quieturum, nisi summo loco, forte in rebus divinis, spopondit.

58. Candela succensa ad quam admoventur aliae succendendae. [Note: (58) Genus illustrare.]

Inscript. Non degener addam. Id est, lumen aliud honoris ad Maiorum gloriam, Franc. Maria Rivereus Urbini Dux.

59. Annulus adamante ornatus, cui tres plumae adduntur [Note: (59) Fide, spe et caritate Deo iungi.] una alba fidem: altera viridis, spem: tertia rubra, caritatem denotans: Inscript. Semper, nimirum constans, ut adamas, his virtutibus Deo animam desponsabo. Laurent Medices Urbini Dux.

60. Bubo in solitudine. Inscript. Ea sola voluptas. nempe, [Note: (60) Solitudinis amor.] solitudinem habitare, et mecum esse. Otto Antonius Rovereus Urbini Dux.

61. Meta, seu tres parvae, una in ara, pyramides Inscr. [Note: (61) Deo Trin uni iungi.]
[Gap desc: Greek word]
seu Virtutis amantissimo: nimirum optat hanc metam virtutis, gloriamque Dei tri-unius attingere Guido Voaldus Rovereus Urbini Dux. Usurpavit et currum triumphalem.

62. Rota, quam hinc atque hinc manus apprehensa [Note: (62) Fortuna inconstantia sustinenda.] immobilem sistit. Inscript. Adversis adversa solacio. scilicet, dum eandem fortunae inconstantiam, velut rotam alios etiam sustinere cernimus. Idem.

63. Palma lapidem impositum ramis sustinens. inscript [Note: (63) Adversos extollis.] Inclinata resurgo. Ita fortis animus ad versis non deprimitur, sed erigitur. Franc. Maria II. Rovereus Urbini Dux.

64. Hystrix seris decore munitur et fortiter defenditur, [Note: (64) In armis decore vivere.] uti supra. Inscript. Decus et tutamen in armis. Ita et forti Duci arma conveniunt. Vespasianus Gonzaga Dux Traietti etc.

65. Tria fulminis tela. Inscript. His impii terrentur. Idem. [Note: (65) Impie trepidant.]

66. Camelus Arabicus gibbosus Inscript. Iuvat empta [Note: (66) laborum patientia] labore Gloria. Gaudet enim submittitque se ultro ad labores et onera, sitis famisque patientissimus Idem.

1. Plumarum variarum fasciculus in qua penna aquilae [Note: (1) Illustre factum minus illustria obscurat.] ceteras (ut memorant Physiologi) deficientes consumit.

Inscript. Sic alias devorat una meas, id est, una victoria, quam sub Aquila, pro Imperatore militans obtinui, ceteris longe illustrior est, qui tot victorias, quot pennas: more Hungarorum (qui tot gruum pennis caput ornant, quot Turcas mactarunt) numero. Ferdinandus Gonzaga Dux Dariani etc. Vice Rex Siciliae.

2. Ramus palmae, et sceptrum decussatum, in corona. [Note: (2) Victor quiete guberno.] inscript. Haec est sola nostra gloria, nempe, de hostibus palmam retulisse, et in quiere moderari subditos. Caesar Gonzaga Dux Dariani Marchio Guastallae. etc.

3. Aurora in essedo, Pegaso et Gallo vectore; facem [Note: (3) Vigilantia et studio animae corporisque [(transcriber); sic: corpoisque] decus tuetur.] manu extollit. inscript. Virtutis formaeque praevia, id est, ad virtutem requiritur vigilantia, quae Gallo, et diligentia quae alato Pegaso indicatur, utraque haec etiam ad formae curam custodiamque requiritur. Sol autem tam animae pulchritudinem, quae in virtute; quam corporis, quae in forma consistit, exprimit. Hippolyta Gonzaga Ferdinandi filia.

4. Pygmaeus et grandis quercus. inscript. Festinata minuuntur. [Note: (4) Festinatio saepe nocet.] id est, quae cito excrescunt, minora manent, ut Pygmaeus; quae tarde, ut quercus, grandia evadunt. Pyrrhus Gonzaga Rom. Imp. Princeps D. S. Martini.

5. Pars una navis et ex curru rota, iunctim lauro coronata. [Note: (5) Senium abiectum.] inscript. His Deus otia fecit. Horatius Gonzaga S. Rom. Imp. Princeps Marchio Soluarini iam emeritus in servitio Imper. Maximiliani senex, se illi terra quondam curribus, mari navibus victoriose serviisse, nunc in senio inutilem, quiete et corona dignum, declarat.

6. Scorpius. Inscript. Qui vivens laedit, morte medetur. [Note: (6) Morte sua prodesse.] Scorpius enim occisus, et parti, quam lethali veneno percussit, adhibitus medetur. Ita hostis qui laesit, morte sua dolorem abstergit, Andreas Gonzaga Marchio Guastallae.

7. Pinus a fulmine deiecta, inscript. Il mio sperar. latine [Note: (7) Afflictus spe vivis.] haec spes meae, quae excrescens, ut pinus, et sublimia petens, deiecta nunc a Deo fulminante est. Ludovicus Gonzaga Marchio Castillionis.

8. Aquila soli alas expandit, ut fit, cum exustis excussisve [Note: (8) Amare cum iactura opum.] plumis antiquis, innovantur, Inscript. Mode

fruantur oculi, ardeant plumae. quod vel sponsae multis opum impendiis quaesitae ab amante dictum; vel, Deo etiam, cum opum contemptu. Aloysius Gonzaga Marchio Castilionis. certe hoc ultimo sensu a B. Aloysio eius familiae iuvene usurpari potuit.

9. Fanum dianae Ephesinae nobilissimum flammis, ut [Note: (9) Famam facinore quovis captare.] in historia est, ab homine famam hoc facinore aeternam aucupante, traditum inscript Alter utra clarescere flamma. id est, vel Roma incensa famam mereri non pudet. aloysius Gorizaga contra Romanos sub Carolo v. pugnans. Addidi ex Sylvestro Petrasancta.

10. Vitulus maris in tempestate ad scopulum innixus [Note: (10) In adversis adquiescere.] alte obdormiscit. inscript Sic quiesco. Ita nimirum qui conscientia securus est, inter adversa Dei voluntate acquiescit, magnoque adversa animo excipit. Curtius Gonzaga Marchio Castilionis.

11. Plantae et arbores sub sole inscript. Cosi vivo latine, [Note: (11) Amuti adspectu vivere.] it vivo amati nimirum, seu hominis, seu Dei vultu, ac favore, tanquam planta sole excitata. Sigismundus Gonzaga S Rom Imp. Princeps.

12. Oleae ramus ensi involutus. inscript. Utroque clarescere [Note: (12) Pace belle clarus] pulchrum: nempe pace ac bello, dignis virtutibus alphonsus Carettus Marchio Finarii etc.

13. Vespertilio sub sole, cuius tamen radios ferre [Note: (13) Gloriam etiam cum morte sectari.] non potest Inscript. Potius mori, quam abstinere. id est, sectabor gloriam in bello etiamsi moriturus sim. Idem.

14. Equus in pascuis. inscript. Ad meliora; quae videlicet, [Note: (14) Meliorum semper appetens.] equus, semper progrediens, neglectisque quae iuxta sunt, appetit: Ita magnus animus etc. Ioannes Carettus Marchio Finarii.

15. Arx in rupe a ventis frustra oppugnata inscript. [Note: (15) Fortitudo in ad versis probatur.] Fortes probantur impetu, animus generosus adversis. Alphonsus II, Carettus Marchio Savonae etc.

16. Palmae et cupressi ramus decussatus inscript. Erit [Note: (16) Vincere aut mori.] altera merces, id est, vel victoria, vel mors mihi in bello proposita est. M. Anton. Carettus Princeps Melphi classis praefectus.

17. Compedes adiecta securi Inscript. Patientia in ad [Note: (17) Adversitas insperata.] versis. Paulus Iordanus Ursinus Vice Rex Siciliae a filio

18. Rota aquaria vasculis sive haustris cincta, quae [Note: (18) Vicissitudo sertis.] nunc vacua, nunc plena, nunc depressa, nunc elata: inscript, Rerum vicissitudo, quam, vel in parente, notavit Virginius Ursinus Pauli silius, Dux Brachianum, etc.

19. Orbis coronatus, cuius veluti Zonae inscriptum, [Note: (19) Finis praevidendus.] Respice finem, nimirum mundi huius, et regnorum, Virginius Ursinus Dux Celsi etc.

20. Ignis vento aspirante animatus, Inscript, Contraria [Note: (20) Virtus proficit adversis.] iuvant, nempe gaudet patientia duris. Ludovicus Ursinus Dux Celsi etc.

21. Millus seu collare canum armatum cuspidibus, [Note: (21) Dura prosunt.] Inscript. Sauciat et defendit contra hostes nimirum invasores. Nicolaus Ursinus Nolae Princeps etc.

22. Bubo in corona ex Pomonae fructibus collecta [Note: (22) Vigilantia et moderatione suos tuari.] medio freno. inscript. Vigiliis (quas bubo signat) et moderatione (quam frenum indicat,) coronam videlicet et regni copiam tuebor. Idem.

23. Aeneum Perilli bovem usurpavit Prosper Columna [Note: (23) Nocens sua arte sibi.] Dux Paliani, cum in amore rivalem ferret eum, quem ipse, feminae ostentandae gratia, adduxerat, adeoque hoc sibi malum creasset.

30. Turris in rupe inscript. Neque pluvia, neque vento; [Note: (30) Constans in omni casu.] scilicet impetentibus moveor, id est, nec rerum copia, nec ariditate ac penuria frangor, Pyrrhus Columnae Marchio Mortarae etc.

31. Daedalus in aere, Navis in mari Inscript. Nil linquere [Note: (31) Experiri extrema.] inausum ut qui aeris et undarum negatas hominibus vias tentare cupiat. Pompeius, columna Dux Paliani etc.

32. Manus cum gladio (utique Mutii Scaevolae) in focum ardentem extensa. inscript. Fortia facere et pati, Romani est. nempe imitari hunc voluit Mutius Columna Marchio Mortarae.

33. Siren bicaudata inter duas columnas, Inscr. Contemnit [Note: (33) Adversis cedendo, aut durando vincere.] tuta procellas, et Siren propter facilitatem cedendi, et columna propter firmitudinem resistendi. Ita Hieronymus columna Dux Paliani etc.

34. Luna sub nubibus sese explicans, inscript. Adimit [Note: (34) Virtute adversa superare.] quae ingrata, refulgens. Ita, luce virtutum, facile ad versa superamus. Sarra Columna Dux Paliani etc.

35. Sol stellis lumen praebet. inscript. Omnes sub iugo [Note: (35) Subditi dant capiuntque decus a Principe.] meo. id est, mihi ut luceant, subsunt. Ita facit Princeps in sibi subiectos liberalis. Ioannes Caraffa Dux Paliani etc.

36. Toga ex asbestino aut amianto lapide filatim [Note: (36) Fortis adversis illustratur] scissili contexta in igne, ut solet, expurgatur. Inscript. Semper pervicax: quia inter flammas non consumor, sed purgor. Ita Dux fortis. M. anton. Columna Dux Paliani etc.

37. Sol, nubes, ciconia, mare aestuans, flores in terra, [Note: (37) Generosus animus nunquam segnescit.] inscript. Natura dictante feror; sol motu suo, nubes ventis, ciconia in altum alis etc. Ita ad altiora se animi instinctu ferri profitetur, idem Dux Columna.

38. Domus regia flammis succensa, inscript. Opes non [Note: (38) Adversum non frangi] animum; hae, scilicet, flammae perdunt: Felix Ursina columna Dux Paliani, quae in iactura opum animum sibi integrum superesse restata est.

39. Quercus inter ventos adversos, inscript. Semper [Note: (39) Constans.] immota M. Antonius 11. Columna dux Pal. etc.

40. Duae lampades aut faces in perticis vinculo eodem [Note: (40) Coniuges a mantes.] obstrictae. inscript. Una fui: dum scilicet sola eram, nunc acensa mariti amore cum illo, tanquam face iungor, maiori urique luce. Hieronyma Arragonia Dux Paliani, Antonii uxor.

41. Arbor grandior, cuius ex radice emergit iunior. [Note: (41) Spes bona progressus.] Inscript. Tandem nempe, ex hac radice adolescam in arborem. Anton. Medices Princeps Calpestrani, qui se ad parentum gloriam tandem progressurum sperabat.

42. Fons publicus Inscript. Fontes derivarunt id est, [Note: (42) Utiles reip. [Abbr.: rei publicae] ] in Rem publ. [Abbr.: Rem publicam] suum laborem opesque profuderunt, Duces prudentes et boni. Ioannes Maria Varanus Dux Camerini.

43. Manipuli 4. triticei sub dio erecti. Inscript. Flavescunt, [Note: (43) Tempore proficere.] tempore scilicet et aestu, ita Princeps ad fructum maturescit aestu laboris etc. Ioannes Farnesius Dux Castri etc.

44. Securis arbori adhibita, Inscript. Ex vulnere vigor. [Note: (44) Afflictione proficimus.] dum, scilicet, inutilia amputantur, dum nobis tolluntur superflua, ex hoc vulnere virtus est. Carolus Spinellus Dux Seminariae.

45. Limax capiti, sub tecto exerto, telum gerit infixum. [Note: (45) Caute excurrendum.] Inscript. Cautius scilicet incedendum per pericula, Ferdinandus Dux Calabriae Vice Rex Valentiae etc.

46. Equus Troianus. Inscript Non caeca condemur in [Note: (46) Marte aperto congredi.] alvo, id est, nolumus occultis insidiis et fraude congredi, sed aperto marte. Ioannes Fridericus Dux Andri.

47. Aquila, quam dipsas mordicus pectore attinet. Inscript. [Note: (47) Libido magis magisque alita accendit.] Semper ardentius, nempe, dipsadis morsus, sitim magis magisque inflammat, ita libido cum semel animum momordit. Franciscus Dux Andri etc:

48. Columba apici abietis, passis alis, insidet. Inscrip. [Note: (48) Simplex cautus.] Prudens simplicitas. quia, licet columba simplex sit, illo tamen loco considet, unde hostis sui accipitris insidias observare possit. Idem sibi agendum censet. Fridericus Dux Montis alti.

49. Cetus, vel aliud marinum monstrum in sicco [Note: (49) Extra Deum vivere, mors est.] haeret. inscript. quid in arido? aqua viva tibi deserenda non est, inquit andreas Matthaeus Aquaviva Dux Adriae, nos in Deo, ut piscis in aqua, vitam habemus.

50. Olor in aquis, tres in aere vespertiliones, inscript. [Note: (50) Calumniam innocens facile spernit] Candor illaesus. id est, licet nocte inter Vespertiliones (calumniatores intellige) oberret, meus candor (id est, integritas) manet in violatus. constantia Sphortia Dux Sorae.

51. Caltha flos ad solem versus. inscript. Non alio [Note: (51) Praesentia Dei unius.] convertam oculos; nisi ad te, mi coniux. anima dicat: nisi ad te mi DEUS. Isabella Roverea Princeps Bisignani.

52. Concha maritima soli se rorique ad scopulum [Note: (52) Gratia et luce caelesti proficimus.] explicans. Inscript. His perfusa scilicet, ut Plinius inquit, uniones pario, anima nostra luce et gratia caelesti perfusa virtutes concipit, adolescens exemplis maiorum proficit, etc. Nicolaus Bernardinus Princeps Bisgnani,

53. Navis passis velis, sub pluvia et vento, Inscript [Note: (53) Prosunt saepe, quae videntur nocere.] Iuvat aer et imber nimirum imber velorum poros obstruit, ne ventus transmeet, id est, tam ventus prosper, quam pluvia (ut videtur adversa) cursum adiuvant, nam et adversa prosunt. Antonius Castriotus nepos Scanderbegi.

54. Malleus in rupem ab homine adigitur. Inscript. [Note: (54) Moderate subditos premat, qui vult obtinere.] Hebetat et aevit. si directe impingas hebetat, si decliviter, acuit. Ita qui vi omnia a subditis extorquere vult, offendit, qui nonnihil cedendo, facilius impetrat. Ioannes Alphonsus Dux Ferdinandus etc.

55. Labytinthus extremo vallo clausus: arbor in medio. [Note: (55) Opus intricatum.] Inscript. Non video exitum, nempe in negotio implicato, ut regnum, et vita nostra Alphonsus Piccolomineus Dux Melphi.

56. Duo rami oleae ita implicati rotae, ut sistant. Inscript. [Note: (56) Ex bello quies.] Ex bello quies gaudet tandem rotam belli in pace (quam bello spectamus) quiescere. Ludovic. Piccolomineus Dux Melphi.

57. Paenitentia sub velo in rupe relinquitur. Occasio [Note: (57) Occasio praesens neglecta, dolet.] in orbe stans avolat, Inscript. Obviis ulnis. scilicet amplectenda praesens erat priusquam se verteret, nunc illa abeunte, sola tibi reliqua est Paenitentia. ausonius haec eleganti carmine exprimit. Hieronyma columna Dux Montis leonis

58. Vigil in navi. Inscript. Non dormit qui custodit. Ita [Note: (58) Vigilandum Rectori.] qui praesunt Andreas Doria Melphi Princeps Archithalassus generalis Caroli U Imper

59. Turtur in arboris virentis ramo arido. Inscript. [Note: (59) Vidua dolens.] Ille meos. (supple ex didone Virgilii) primus, qui me sibi iunxit, amores abstulit, ille habeat servetque sepulcro. Nimirum viduitatem tueri cogitabat: Felix San-Severina Dux Gravinae etc.

60. Explicantur in navi vela. cum Inscriptione Omnia [Note: (60) Periculum adire.] fortunae committo. Ioannes Andreas Doria Melphi Princeps, dum videlicet se pro Caesare mari committit.

61. Navis in mati, testudo in terra, arborque succrescens. [Note: (61) Festinatio, circunspecta.] Inscript. Mora, et velocitate, optime scilicet negotia ardua administrantur. Mora; ut ante bene perpendantur:

velocitate; ut cito dein opere expleantur. illud testudo, hoc navis; utrumque arbor indicar. Peretta Cybo Caretta Doria Uxor Andreae.

62. Navis sine instrumentis deserta in mari. Inscript. [Note: (62) Providentiae se divinae committere.] Nullo moderante feror. Id est fortunae ac Deo commisi omnia inter media pericula. Ioannes Bentivolius Princeps Bononiae etc.

63. Gladius, et fax decussatim. inscript. Conficere est [Note: (63) Bellicosus.] animus scilicet, hostes ferro et igne. Ioannes Cracciolus Princeps Melphi.

64. Testudo alata. inscript. Amer addidit alas. Felix [Note: (64) Amor moras noscit.] Princeps Salerni.

65. Vas pice illitum succensumque, Inscript. De bono [Note: (65) Proficere.] in melius: nempe ignis proficit. Ira et Princeps virtute debet ac gloria. Iulius Cybo Malaspina Marchio Massae.

66. Ciconia uno pede in cubo, qui est corpus 6. superficierum, [Note: (66) Gratitudo erga parent es.] sive tessera, ut latini. inscript. In cubo gratitudo: Id est ciconia, gratitudinis in patentes, quos senes alit, nota. Ita profitetur se gratum fore. Albericus Cybo Malasp. Princeps Massae, collocatur Ciconia sub aliquot caeli signis; quod veris et autumni tempus observet profectioni suae destinatum.

67. Candela in medio patentis basilicae, et stellae [Note: (67) Fidei lux captanda.] in caelo. inscript. Aliis spretis te solam, id est veram fidei lucem praefero stellis. Idem.

68. Blatta candelae lucem involat. inscript. Me quod [Note: (68) Ama re noxia.] urit, insequor. forte indignos amores sectatus, forte etiam, quod lucem aulae hispanicae suo malo ama verit, queritur, certe utrimque facile in casus impingitur, Philippus de Lanoy Princeps Sulmonae.

69. Duae metae Romanorum. inscript. Nec citra, nec [Note: (69) Virtus in medio.] ultra. nam ut victoria in ipsa erat meta, sic virtus, quae ita in medio est, ut si citra aut ultra steterit, in vitium amissa virtute incidas. Constantia Caretta Princeps Sulmonae etc.

70. Galeae inversae margini inscriptum. Cautius. quo [Note: (70) Cautela post lapsum.] usus symbolo est Bonifacius II. Marchio Montis Ferrati

71. Virgo nuda, arborem dextera aridam, sinistra virentem [Note: (71) Sortem utramque amplecti.] complexa. inscript. utrumque, forte virgo mens est, quae iuvenilis et similis aetatis tempus Deo addice re decreverit; aut, utramque fortunam amplecti. Guilielmus Longospada Marchio Montis Fer.

72. Arcus cum sagittis et clava. inscript. His artibus [Note: (72) Bellicosus.] eminus scilicor, ac cominus: cum hoste pugnando gloriam sectabor, Bonifacius III. Marchio Montis Fer.

73. Canis ad stipitem alligatus custos, inscript. [Note: (73) Fidelis Domino] Fide et patientia scilicet, opus est fideli ministro erga Dominos. Ioannes Iustus Marchio Montis Ferrati.

74. Funis velut serpens in gyros aliquot contortus. [Note: (74) Iniuriam pari.] inscript. Torto et forza. latine Tortura (sive iniuria) et vi. In torto, voce Italica, luditur, quae curvum, seu tortum et iniustum significat, forte iniuriose se tractatum queritur Alphonsus Marchio Estensis: neque enim probabile est ipsum violentiam minari.

75. Anguis gladio dissectus adhuc movetur, et coire [Note: (75) Sperare in morte vitam.] rursum vult partibus, inscript. Dum spiro spero. licet adversis casibus ictus, Antonius Caraffa Marchio Mirabelli.

76. Leo febricitans, ut ferunt, simiam devorat. inscript. [Note: (76) Adulatores a Principe tollendi.] Mihi medelam. Princeps ut valeat, adulatores de aula tollat. Hercules Malaspina Marchio Oramalae etc.

77. Pila ventosa in altum a subiectis brachialibus [Note: (77) Adversa extollunt.] elevata, inscript Percussus elevor. Et nos elevant adversa, et hostes superati. Ioannes Iacobus Medices Marchio Marignani.

78. Pilae quinque ventosae, follis, et syrinx ventos [Note: (78) Vanitas ubique.] spirantia, inscript. Totum ventus est. nempe et superbia, et honor mundi, brevi exspirat, et evanescit. Idem.

79. Sol oriens discussis tenebris. inscript. Quis dicere [Note: (79) Deus cor intuetur.] falsum, Audeat? nempe in Solis divini conspectu, qui omnia illustrat, Ioannes Paulus Sphortia Marchio Caravatii etc.

79. Duae faces ardentes quos serpens in medio complexus [Note: (79) Coniuges uniti sint animo.] unit. Inscript. Sola, non sola repraesento. nam utraque confuso lumine repraesentat singula, quae videntur; licet corpora luminosa sint diversa: Ita coniuges corpore diversi, animo uniri debent, violanta Bentivoglia Sphortia March Caravatii etc.

80. In curru nimis onusto equi subsistunt, Inscript. [Note: (80) Nimium opprimit.] Prae nimio pondere. Nihil aget, quem nimium onerare volueris, Philippus Croius Marchio Areschottanus.

81. Arbor ad aquas, et sub sole crescit, Inscript His [Note: (81) Gratia Dei cum opibus mundi.] suffulta: nempe divina gratia (forte mariti favore) et mundi opibus, proficiam. Constantia Columna March. Caravatii.

82. Sol ad lunam oppositam conversus, proponitur, [Note: (82) Coniugum amor et auxilium mutuum.] et Soli quidem tamquam marito inscriptum est, Sic mutor ad illam: Lunae tanquam feminae: Me tuis ornari, scilicet radiis iuvat, quod mutui amoris symbolum exhibent Guilielmus Marchio Turremaioris et Hippolyta Caretta uxor. Ille se ita mutari profitetur, ut ab aliis, quam illa (ut sol in eclipsi) nolit videri.

83. Oriens sol inter nubes. Inscript. Etsi displiceam, [Note: (83) Deus omnibus etiam hostibus benefacit.] forte somnolentis aut malitiosis, qui tenebris latere malint, tamen benefaciam orbi et perfringam nubes. Paganus Doria, Generalis Regis Hispaniae.

84. Fax ardens ventis extinguitur. Inscript. Splendor [Note: (84) Forma et honor vanescit.] vanescens, nempe et forma talis est, et honor, et ipsa, vita nostra. Leonora Malaspina Marchion. Terasanae.

85. Palma soli exposita, sine hoc enim negant fructiferam. [Note: (85) Dei ope vincimus.] Inscript. Haud aliter: nempe fructum facio: nos sine gratia Dei, nil boni possumus. Marcellus Pignovius Marc. Rivoli.

86. Palma, cum altera palma coniuge, sine qua etiam [Note: (86) Fecunditas ex consorte.] infrugifera est. Inscript. Mutua fecunditas, nempe coniux coniugi est Hermes Marchio Soncini. etc.

87. Desertus homo in scopulo maritimo, ut vitam [Note: (87) Non vincit qui fingit pericula.] servet nando, in mare se agit praecipitem. Inscript Immergar, ut emergam. paria in arduo forte belli suscipiendi

negotio sibi tentanda existimavit. Robertus Marchio Pallavicini belli generalis.

88. Caryophillum flos in caule testudine arrosus [Note: (88) Forma vanescit.] marcescit. Inscript. Ogni Belleza ha fine latine, Omnis pulchritudo finem habet. Camilla Pallavicina, Roberti uxor.

89. Lotus herba ad solem sese in flumine extollens, in [Note: (89) Deus et gloria nos erigit.] Euphrate haec frequens, ut Plinius, ex quibus alte depressa, ut manus etiam fugiat, emergit ad solem, et cum illo magis se magisque extollit, denique et occumbit rursum. Inscript. Sic Diva lux mihi, scilicet prodest, ut erigat forte ad amicam, forte ad gloriam, forte ad Deum etiam respexit autor. Ferdinandus Caraffa Marchio S. Lucidi.

90. Canis rogo incumbens, ut Lysimachi et Hieronis [Note: (90) Fidus usque ad mortem.] Regis, amore dominorum. fecere inscript. Intrepida fides. nempe in mortem usque. Petrus Franc. de Malaspina Marc. Aedificiorum.

91. Tigris raptos insequens catulos ad speculum, arte [Note: (91) Specie veri fallere.] venatoria obiectum, haeret, rata suos se in imagine catulos tenere, qui multiplici speculo hic plures refulgent, in script. liber alitate et mora liberalitate quidem, quia appropinquante fera celerrima unum venator abicit catulum, quem dum refert, dumque ad specula obiecta sistitur, mora eam fallit. Ioannes Baptista Castaldus Marchio Mortarae etc.

92. Stylus ferreus in quadrato marmore sub sole. inscript. [Note: (92) Constanter persequi.] Non cedit umbra soli Ioannes Iacob. Trivultius Dux Gallorum in Italia, ob aemulationem cum Ludovico Sphortia, ducatus Mediolanensis, contra Nepotem, invasore, usurpat hoc symbolum, in quo licet se umbrae comparet et Ludovicum soli, non tamen cessurum minatur.

93. Vitis arbori adhaeret, inscript. Me tuis adhaerere [Note: (93) Ope maioris niti.] ramis, nempe, iuvat,, Theodorus Trivultius Marchio Picichitoni Regem Galliae arbori, se viri comparat.

94. Ignis surgens iuxta manus, ad fidem, sociatas. [Note: (94) Amor verus semper crescit.] Inscript. Nunquam deorsum, scilicet ignis fertur; sed contra quam alia elementa ad altiora tendit. Ita verus annor

95. Femina Palladis hastam, dextra, serpente implexam [Note: (95) Coniugum pax et fides laudanda.] tenens, sinistra Iunonis Pavonem indigitans. Inscript. Utrumque, nempe pacem, et decorem formae, ae dignitatem nominis tuebor. Portia Ceri Marchion. Riani.

96. Fortuna in orbe, velo expasso, nuda ac semiflexa. [Note: (96) Fortuna uti favente,] inscript. Volente, scilicet, fortuna tollar in altum super communem hominum sortem. clelia Farnesia March. civitatis novae.

97. Falco annulum cum adamante complexus. Inscript. [Note: (97) Constans fides inter adversae.] Semper, nempe constans ero, inter adversa licet, in fide: nam adamas vix igne emollitur, vix malleo teritur. Petrus Medices fil. Cosmi Magni Ducis Hetr.

98. Quatuor trunci virides in tetragonum dispositi [Note: (98) Libido adolescentiam perdit.] succensique. inscript. In viridi teneras exurit flamma medullas. qua consumpta ante tempus exarescunt: ita qui in adolescentia cupiditatibus malis exuritur. Petrus Medices fil. Laurentius Ducis Urbani.

Liber V. De figuratis imaginibus symbolorum.

CAPUT XLIII. De etymo symboli et emblematis.

PRiusquam symbolorum atque emblematum naturam aggrediar, vim nominum paucis expendam. Sane latius haec nomina omnino, prima significationis impositione quam ad nostrum propositum extenduntur: nam symbolum origine sua graecum
[Gap desc: Greek words]
id est conferre, contribuere, [Note: Symbolum collatio quae dam est, sive eae sit plurium hominum ad idem opus, sive unius aut plurium externo aliquo signo mentis sententiam fignificantium, quo sensu nobis servit] comparare, adiuvare, pacisci, stipulari deducitur, adeoque omnem collationem significat, sive ea plurium sit ad eundem finem, munera, opem, sententiasque conferentium: sive unius aut plurium, externo aliquo signo, animi sui decretum profitentium, ac velut in publicum effetentium. Priori sensu illa esculentorum, sive aeris collatio, quam convivae olim olim ad instruendas epulas conferebant, symbolum dicta. Ita

Qui nihil hanc in rem contulerat, asymbolus dicebatur. Eodem spectat Apostolorum collata articulorum fidei doctrina, quae symbolum dicta est. Sic fere et tessera ex conspiratione voluntatum assumpta, sive militare illa sit signum, sive collybisticum, symbolum appellatur. Sed hae, aliaeque similes huius vocis usurpationes, proprie ad nostrum institutum non faciunt.

Posteriori tantummodo in sensu hac voce utimur. Cum scilicet nota aliqua, seu signum est rerum, vel conceptuum, aut decretorum, in animo unius, aut plurium latentium. Ita quod Aristoteli symbolum, hoc Ciceroni nota est: ille originem seu etymologiam vocum, (quae rerum ac conceptuum quaedam notae sunt) symbolum; hic notationem appellat. Ita tessera theatralis, quae in congiariis a Principe iaciebatur, ac certa quadam nota Largitionis speciem praeferebat, oblataque praemium merebatur, symbolum dicta. Ita signa militaria in vexillis, clypeis, galeisque, quae insignia, sive arma dicimus, symbolorum vocabulo accipiuntur. Ita denique similitudo quaedam occultior per symbolum indicatur: quae, modo involucris sententiarum mysteria complectatur, quo sensu Pythagorae
[Gap desc: Greek word]
, et pronuntiata ad mores spectantia, symbola dicuntur: modo signis quibusdam rerum, abditos sensus in volventium, proponuntur: ita Alciati etiam emblemata [Note: Emblema proprie est insertio certarum figurarum in artefactis operibus, ut vasis, clypeis parietibus quae figurae cum modo pingantur saepius, quam inserantur, emblemata translate easdem pictas significant.] symbolorum nomine accipiuntur. Haec de praecipua huius nominis virtute ac significato suffecerint, de emblemate nunc videndum.

Emblema
[Gap desc: Greek words]
hoc est, inicere, aut immittere, inserere, seu interponere dictum est: proindeque quidquid ornatus causa alteri immittitur, seu inseritur, id universe emblematis nomine accipi poterit. Unde ornamenta illa figuratum ex segementis tessulisque lignorum, claviculorum, gemmarum, lapillorum affabre rebus diversis inserra, quibus pavimenta, vasa, pocula, parietes, clypei, variis, aut florum, aut animalium formis incisa, et coagmentata illustrabantur, emblemata sunt dicta. In parietibus hae imagines vermiculati operis dicebantur, quod obliquis longisque ductibus vermiculos referrent, Quo seusu in Brutto de M. calidii oratione Cicero. Nullum nisi loco positum, et tanquam in vermiculato emblemate structum videres. In pavimento tessellatum opus dicebatur, quod ex tessellis insiticiis compositum esset. Hinc illud Tullii in Oratore ex Lucilio:

Quam lepide
[Gap desc: Greek word]
compostae, ut tesserulae omnes

Arte pavimento ac emblemate vermiculato.

Quod de dictionibus concinne ad affectationem usque locatis usurpat. Eadem emblemata segmentata in linis appellabantur tamquam per segmenta concinnata. Porro varias rerum imagines atque effigies animantium his adumbratas fuisse, et Plinius, nobis lib. 35. auctor est. et superiorum aetatum opera etiamnum spectata abunde restantur. Ita saeculis posterioribus, cum eiusmodi effigies in tabulis, aere armisque gentilitiis, penicillo aut scalpro elaboratae potius, quam in vasis, aut pavimentis spectantur, nominis usurpatio, cum arte, ad eas potissimum imagines, quas nos figuratas dicimus, transiit, non vero ad carmina iconi poeticae subscripta, neque enim ratio ulla est cur claudio Minoi in Alciatum [Note: Nomen emblematis aliquam. do transfertur ad orationem quae figuras includit.] ita adverses omnem vocis inter priscos usum sentienti, tum quibusdam eius asseclis suffrager, qui ad carmina potius, quam figuras rerum hanc alciati inscriptionem inflectunt, cum haec non alio sensu, quam ornata verborum figuris oratio emblematica appellari possit; quem titulum, ubi sine hoc ornatu incederet, iure amitteret. Quod si tamen, praeter expositionem imaginis, rem ipsam, sive protasin, haec carmina involvant, ut Batillius in emblematis, quae sine rerum umbris exhibuit, praestitit: nomen eis emblematis
[Gap desc: Greek words]
, aut
[Gap desc: Greek words]
non denegabimus.

Ex quibus manifesto constat, vi etymiorum ex his nominibus figuratas imagines in emblemata ac symbola ita separari non posse, quin alterum cum altero pro arbitrio usurpantium recte aliquando confundatur. Quare pro utriusque distinctione obscure ac varie auctores loquuntur. Neque mirum, cum primo fundamento ex principiis ac natura imaginum diversa petendo destituti sint, ideoque in lubrico incerti fluctuent. Ab Italis in hac imaginum facultate et perspicacissimis et exercitatissimis hactenus, labor ille praecipue occupatus est, qui in symbolorum natura exploranda atque

arte excolenda consisteret. Belgae non infelici ingeniosum conatu eosdem aut indecuti, aut assecuti etiam, vulgarunt non pauca. Illi tamen potissimum hanc artem praeceptionibus excoluere, quorum urinam maior apud me copia! Aresio Bargalioque nobilissimis symbolographis vix paucis diebus ex alienis manibus uti licuit. Petrasancta mihi instar omnium est, in quo aliorum quaedam vestigia eminent.

Verum multi, cum de symbolis exornandis laborant, ac modo has, modo alias imagines civitate donant aut excludunt; parum soliciti sunt, quam figurae reliquae sedem aut titulum nanciscantur. Paulus Aresius et [Note: In circumscribendis symbolis et emblematis auctores hactenus non conveniunt certis principiis destituti.] Hercules Tassus, ad symbolorum nomen admittunt fabula et apologos, Scipio Bargalius et Petrosancta reiciunt. Exempla probat Aresius, improbat Bargalius, ac proinde necessarium, ut illi qui fines symbolorum extendunt latius, emblematum constringant, et hic omnia secus constituant. suntque rationes plerorumque quibus nituntur eiusmodi ut contendere pro se quisque magis, quam evincere videatur. Ars vero ut certis principiis, sic rationibus exploratae veritatis nititur. Neque tamen ego mihi illam compertam esse asseram, sed quod multi, idem ego, ad scopum collineo, an tetigero, aliorum esto iudicium. Certe operam hanc pluribus in poetica iconographia, de quovis, imaginum genere instructionem aliquam postulantibus ita impendi, ut si eis utilitatem aliquam ad bonas artes in Dei honorem convertendas attulerim; iam toto prorsus scopo non aberraverim.

CAPUT. XLIV. De natura et definitione symboli.

SYmbolum Heroicum circumscribit Silvester Petrosancta: Est contracta ad solam protasin, partim figura, partim lemmate comprehensam similitudo, vim habens exponendi perfecte, et per suadendi consilium de re ardua et laudabili molienda. Alexander Donatus ait,

Hercules Tassus, figuram vel naturalem vel artificialem, cum verbis aliquot, seu propriis, seu translatis consilium auctoris explicantem. Iulius Caesar Capacius, ait, esse speciem rei naturalis elevatae supra naturae propriae significationem, Scipio Bargalius, ait esse imaginem rei naturalis (excepta specie humana) et artificialis cum materia brevi, et acuta epigraphe. Scipio Ammiratus, esse significationem mentis, quae uno annexu rerum et verborum insinuet secret o id, quod clam animus molitur. Lucas Contile, esse compositionem figurae et Lemmatis, quae repraesentet consilium virtutis magnanima. Hi igitur omnes, ut emblema contra symbolum distinguant, aliam aliamque eius definitionem moliri debebunt. Petrosancta hanc concepit. Emblema est suavis expositio rei verae vel fictae, [Note: Certum i. tam similia quam non similia figurate significare posse. Certum 2. aliter similia, quam non similia figurare Certam 3. aliter creaturas ratione praeditas, quam expertes figurare.] constans pictura ac metro, et vim habens admonendi. quibus accedam, quantum nostra principia, superiori libro exhibita, patientur.

Certum ante omnia, et similia, et non similia ad imaginum figuratarum disciplinam universe admittenda esse. quam multa enim in hieroglyphicis similituditudinem, quam multa rem aliam Metonymice velut signa, instrumenta, causaeque aut effectus praefigurant, quae in censu imaginum poeticarum habendae sunt.

Certum deinde, aliter nos similia per imagines proposita; aliter non similia erudire. quod nemo ullus hac in arte versatus inficias ire poterit.

Certum tertio, aliter creaturas ratione praeditas, aliter illa destitutas per imaginem instruere, si cum alia intellectu praedita conferatur. nam illa comparatio fit inter eandem rerum intelligentium speciem, haec a non intelligente ad intelligens, infinita, sic dicam, perfectione separatum, transit.

Certum quarto, rem omnem imagini figuratae idoneam, ut hoc nomen mercatur, aliud debere proprie, aliud [Note: Certum 4. rem omnem aliud proprie significare [(transcriber); sic: signicare] , aliud figurate, etiamsi ficta sat, ut chimaera: illud vero significatum proprium, imaginem ultimo non perficere, sed hoc tantum figuratum.] figurate aut tropice, sive
[Gap desc: Greek word]
sive
[Gap desc: Greek word]
designare posse. Sic v. g. imago Leonis non tantum Leonem, Navarchi Navarchum adumbrare debet

ac potest; verum etiam ferocem ac Rem p [Abbr.: Rem publicam] moderantem. quarum imaginum prior deservit posteriori prorsus ut materia, id est, quatenus res est quae ferocitatem, non vero quatenus Leonem repraesentat. unde licet tigris pro leone substitueretur, eadem tamen significandae ferocitatis ratio maneret. imo si chimaeram flamis saevientem surroges, nihil intererit: cum repraesentandi vis maneat, ac sufficiat, quod monstrum tale fingi imaginatione possit. uti rursum tigris ad ferocitatem declarandam suffecerit, etiamsi nulla umquam, nisi humano in cerebro, concepta esset.

Haec supra lib. 4. latius exposita a me Lector reperiet. Quibus addo ex vocis symboli etymologia constare, illud restringi posse ad illas imagines significandas, quae non tantum generatim collationem, sed etiam [Note: Symbolum recte restringitur ad collationem rei similis, exclusa, non simili Vera symboli descriptio.] similitudinem contineant, atque iccirco recte adductos paulo ante Italici nominis doctores suis in symbolis ante omnia similitudinem requirere. Emblematis porro nomen cum vi primae institutionis, non magis simili quam dissimili adstringatur, vagum manebit, illisque tantummodo relinquetur proprium, qui aut symboli, aut alterius in specie imaginis (ut hieroglyphica et aenigmata censemus) nomen non occupant, neque enim video, quod aliud horum vocum discrimen constitui hac in arte possit. quibus, ex omnium recte sentientium suffragio facile stabiliendis, symboli definitionem subicio. Est enim: Imago figurata similitudine rei non intelligentis, vitam moresque rei intelligentis uno conceptu clare repraesentans Per hoc, quod a non intelligente ducatur, ab emblemate distinguitur: per cetera cum emblemate convenit, ab aenigmate vero et hieroglyphicis differt, ut ex sequentibus constabit.

CAPUT XLV. Quaeres ac materiae symbolis deserviant, et qua ratione sint adhibendae?

REs omnis ac sola, quae similitudinem continer, [Note: Rei non intelligentis translatio, cum a ceteris distinguatur, symboli nomine erit distinguenda, cum aliud non suppetat, magis congruum.] tum rei non intelligentis ad intelligens translationem, ad symboli compositionem admittenda est. Ratio ex fundamentis iam positis desumitur. Nam eiuscemodi imagines ex natura sua, tam a non similium figuris, quam ab aliis inter eandem rerum intelligentium speciem contentis, distinguuntur (ut hic ex libro quarto ostensum, supponimus) adeoque in certam aliquam classem distribuendae erunt, cum vero nomen aliquod concedendum iisdem sit, quo a ceteris discernantur: aliud, quam symboli, magis proprium non occurrit. Quare reliquum ad totius rei controversiam absolvendam id tantum videtur; ut quaenam illae imagines sint, digito velut intento monstremus. Quas similitudines ad imaginem figuratam admittamus, libro superiori de metaphora, et comparatorum formis fuse tradidimus.

Hic omnium consensione locum habent res naturales ratione destitutae, ad hominem in comparatione relatae. Ita supra citati auctores. Pater ex ipsa rerum inferiorum natura, quas homo eminenti quadam in se ratione complectitur, atque iccirco ad illustrandam explicandamque huius naturam adhiberi possunt: Nam parvus hic quidam mundus est, in quo et inanima quaedam corpora, ut ungues pilique; et quae dam fine sensu viventia, ut dentes atque ossa, quae dam etiam sensilia absque ratione, ut caro et nervi reperiuntur. Deinde in sua ratione immutabiles constantesque earum, quas semel exhibent, rerum imagines manent; ut, nisi iconologiae poeticae illae serviant, nulla prorsus res servire possit.

Parem his locum sibi vendicant res arte factae: quibus nihil obstat, quod humano ingenio repertae, maiori, quam res creatae, inconstantiae subiectae sint,

aliamque atque aliam, pro temporum hominumque varietate, formam induere possint, nam postea quam semel reperta consensuque vulgi probata sunt, stat immota illarum vis ac facultas aliquid efficiendi, Sic licet, introducto equorum usu, boves multis locis aratris sub iugo non serviant, tamen iugum eiuscemodi semper erit, ut bobus arantibus insterni possit, adeoque ad hominis servi, subiectique labores figurandos recte adhibebitur. Quocirca et haec symbola ab iconologis omnibus probantur.

Deinde res omnes fabulosae ad naturae vel artis imitationem [Note: Tertio res fabulosae ad naturae vel artis imitationem fictae modo non fingantur personae ratione praeditae, quia rerum exsistentia nihil facit ad vim figurate significandi, Genius quandoque humana specie ad symbolum admitti poterit, cum tantum contingenter ratione alterius, v. g librae quam dirigit, admittitur. vel pes. si impleat aut premat v. g. canem, vel etiamsi haec membra usurpentur prout corpora tantum habentur.] ita confictae, ut fieri ac esse, sine ulla naturae repugnantia possint, excludi a symbolographia, hoc titulo quod fictae sunt, nequeunt, modo similitudinem involvant.

Eae dem illud rationes convincunt, quae de superioribus concluduntur. Neque enim rei exsistentia quicquam ad repraesentandi veritatem facit. Sive enim hydra, chimaera ac Pegasus fuerint, sive potuerint esse: illa quoque arbor Tantali, et Danaidum dolium et Harpyiae, extiterint, nec ne, parum ad repraesentandi vim fecerit. Faciamus esse (neque enim haec Deo
[Gap desc: Greek word]
) an iccirco vis adumbrandi alia futura est? cuius rei rationem ex quarto fundamento prioris capitis et alibi tractari disces. Suffragiis vero bonorum auctorum in hac sententia non destituor: Nam Hercules Tassus et Aresius, Petrosancta aliisque nequicquam obnitentibus, subscribunt. quamquam ego non promiscue omnes fabulas, ut illi; sed has tantum, quae sunt rerum non intelligentium ad intelligens relatarum imagines, patiar. Etenim cum humanas ideas omnes symbolo excludendas censeam, quod intra eandem speciem intelligentium comparationem instituant, eodem iure damno omnes fabulosas confictasque humana specie imagines, nisi Genius aliquis sit, qui ad primum imaginis conceptum naturam que non spectet, sed tantum contingenter maioris explicationis, aut etiam ornamenti gratia accedat: ut fit

in rebus quibusdam ab humana actione pendentibus. v. g. librae quae subducto pondere sursum elevatur, ut animae sub curis terrenarum depressae, atque his subtractis, ad caelestia assurgentis vim indicet; qua in re non elevans homo (qui tamen ad ponderis subductionem necessarius est) sed natura bilancis, seu librae, expenditur. Quare inscite homo in hac imagine proponeretur, quia primus symboli conceptus ad illam velut figuram, vertendus esset: quod non fiet, ubi vel e nubibus manum vel Genium humanum libram moderantem exhibebis: nam communi iam usu Genii illi praecipuam in iconoglypto sedem non possident. Si tamen aut se solus Genius, aut manus v. g explicata cum inscriptione: Parva sed efficax, adhibeatur: emblema erit, non tamen si inscriberes cum Aresio: Disparitate pulchrior: [Note: Hieroglyphica admitti possunt ad symbola, sed non qua talia, verum ut similitudinem aptam rei naturalis vel artefactae, includunt: quam si non possideant, reiciuntur.] quia hoc non habet, qua hominis est manus, et cum ratione usurpatur, sed solum ut quanta est. Sic autem spectat ad gradum non viventium.

Postremo hieroglyphica, secundum rem (ut institutionem excludamus) a symbolorum familia non arcemus, eorundem, quorum ante, suffragiis nixi. Verum cum illis omnia non probamus, sed ea solum, quae similitudinem aptam, nec prorsus abditam prae se ferunt: tum quae ex humanis membris pure non constant. qualis est occulta manus, quae actionem hominis, videlicet in opere circumspectionem, designat. Ceterum iunctum hominis membrum v. g. pes aut manus velut in alterius destinata subsi dium non excluditur, uti illa Ottoberti comitis Habsburgensis armata manus cum cithara et inscriptione, haec mihi tuba: id est pace et concordia, etiam in bello, delector. quia videlicet figurae praecipuae contingenter additur.

Reicio etiam hominum aptata usibus instrumenta, quatenus signa istius sunt artis ad quam adhibentur: [Note: Instrumenta etiam qua talia, v. g. cithara quae musicae artis signum reiciuntur: admittuntur metaphorice sive ut similitudinem includunt usurpata, v. g. eadem cithara, ut concordiam significat.] ut sunt, secures, palae, gladii, libri: quod similitudinem non adferant: vi cuius in symbolo significent: nam gladio bellum, pala laborem, libro studium tanquam instrumento ad haec instituto designamus, neque ingeniosae inventioni locus relinquitur.

Possunt tamen instrumenta eadem metaphorice etiam usurpari, uti in symbolica Ottoberti Comitis cithara patet, quae armata manu sustinetur, ut translata appareat: si enim illam nudis manibus et ad ludum aptis complexus esset, tanquam instrumento ludionum uteretur, faceretque hunc sensum; cithara ad lusum, quam tuba ad bellum magis defector: fuissetque mollis animi, et heroe indigna professio, nunc cum armata manu teneat, designat concordiam sese per arma quaerere, quam cithara metaphorice indicat: nam ut chordae in cithara conspirantes harmoniam efficiunt, sic corda Civium in re publ. [Abbr.: re publica] Ita gladius, clypeus, aut galea, et metonymice pro bello accipi poterunt, quo sensu a symbolis relegamus, quia similitudinem iis necessariam non continent; et metaphorice pro afflictione, vel tutela; ut cum D. virginis sub Cruce dolores per gladium figurantur, atque eadem Deipara clypeus in se sperantium ab Ecclesia nuncupatur, quo sensu minime reicimus, quia similitudinem postulatam involvunt, ut enim gladius corpus, sic in adversitate Virgo sibi devotos tuetur. Quare si gladium in clypeo liligero fractum Deiparae, cum hoc lemmate, tribueris: Quod tuli averto, facile hieroglypton admittam; si militi dederis, non patiar. Ita Friderici III. armata cum gladio super librum manus, lemmate inscripta: hic regit, ille tuetur, mihi non probatur, licet Symbolistis, qui tolerant Hieroglyphica, pro exemplo sit, uti et ille Pii III. Pontificis oleae ramus, cum inscriptione: Poena et praemium. Haec enim metonymice solum, tanquam instrumenta ac signa, non metaphorice per similitudinem significant, adeoque ad figuras imaginum diversas ableganda sunt.

Et vero mirum est; tum Aresium Tassumque, qui [Note: Quae cumque signa, sive ex natura sive ex arte et compositione Iconographi modo similitudinem et translationem involvant, symbolis serviunt.] similitudinem in symbolo requirunt, haec aliaque hieroglyphica familiaria tolerate, tum Petrosanctam aliosque eadem universim reicere. quamquam hic si ex natura petantur, admittat, quemadmodum cornicem in hieroglyphico symbolum esse coniugii patitur;

sed qualiacumque illa sint, sive ex natura, sive ex atte' sive etiam compositione iconographi similitudinem involvant, ac translatae usurpentur, non minus quam [Note: Iconographi modo similitudinem et translationem involvant, symbolis serviunt.] naturae et artis figurae admittendae erunt. Neque vero hominum ad significandum institutio repugnat: quia haec non attenditur, at similitudo sola rei non intelligentis, neglecta institutione, per quam hieroglyphice significat. Neque obstat compositio rerum natura non cohaerentium: modo sibi invicem non repugnent, atque uno similitudinis conceptu coire possint. Nam Paulus III. Papa, ut significaret moderate properandum, apposite iunxit Delphinum celerrimum piscem remotae. Aldus Manutius anchoram Delphino. Eidem quoque testudini eleganter Felix Salerni Princeps alas dedit cum epigraphe: Amor addidit. quae tantum abest, ut a symbolis reicienda censeam; ut locum etiam non postremum indulgeam, quemadmodum in compositis imaginibus infra docebo: quia, praeter similitudinem, inventionem ac poesin ingeniosam amplectuntur. Non tamen Cosmi Medicei testudinem cum velo nautico laudaverim; quod
[Gap desc: Greek word]
sit, et naturae animantis repugnet eiuscemodi figmentum. Alae illi a Deo, vela aptari nunquam illa in natura poterunt.

De exemplis et ritibus, apologis, prodigiis, monstris, auguriis, rebusque fortuitis superest ut inquiramus. De quibus ita generatim statui poterit. Si quam includant rei naturalis aut artificialis non intelligentis similitudinem cum re significata, secundum hanc idonea fore symbolo, ubi vero haec gratia defuerit, symbolis annumerari non posse. Ratio ex iam dictis petenda erit. Praedicta igitur pleraque, ut talia sunt, reiciuntur. Quia exemplum, ut tale, humanam actionem proponit, aut vitandam, aut imitandam homini, ubi si quae similitudo deprehendatur, illa rei intelligentis erit, adeoque a symbolis reiecta. Unde cum Sigismundus Malaresta Princeps Arimini Murium Scaevolam foco ardenti manum ingerentem proponit, iuncta inscriptione: His graviora, symbolum non exhibet. Ita et lacerti Moysis elevati cum lemmate, tutissimus,

quod Clodoveo Regi placuisse legimus, quo Deo fidentem tutum maxime designat, eodem iure relegamus, nam persona Moysis male subtracta, non facit ad symboli titulum promerendum, quamquam etiam iccirco excludatur quod in utrisque apta translatio desit. Ita nec indusium Saladini Sultani, quod is funeri post mortem praeferri voluit, cum lemmate: Restat ex victore arientis. Nec piscis annulum Policratis fortunatissimi Regis in ore ferens; cum lemmate: Invitum fortuna fovet. Symbolis a Paradino adiuncta, probo. Quia solam historiam referunt, non transferunt

E diverso tamen illud Christophori Madrucii Card. fascem hastularum usurpantis, cum lemmate: Unitas, etiam laudo inter symbola: nam illustrem similitudinem adfert, tum eriam Sciluri apud Plutarchum isinuat factum, qui moriturus filiis hoc schemate unitatem suasit; quod iuncti animis, tanquam in fasciculo hastilia, ab hoste non facile vincendi essent, oblato enim filiorum singulis (quos habebat octoginta) fasce hastilium, ut frangerent, post irritos conatus, ipse deinde relegata seorsim facile infregit, idem separatis illorum dissensione animis futurum praesagiens. Ita Equus Troianus Friderici Ducis Andri inscriptus: Non caeca condemur in alvo. Et canis Lysimachi rogo incumbens, cum lemmate: Intrepida fides, qui Francisco de malespina placuit, probantur. Uti etiam apud Alciatum embl. 123. Elephas Antiochi cum tropaeo, et embl 29. Leones Antonii in curru, quorum illud victoriam ab insperato auxilio, hoc ferocissimum quemque domari posse significat. Sed rector a curru dimovendus, aut certe supponendus erit Genius: quia praecipua symboli vis in Leonibus est, quos iugo illigatos esse sufficit. Verum illud, quod Philippus II. Rex Hispaniae usurpavit de Zopyro Darii Regis Persarum Duce aures naresque sibi praecidente, ut Babylonem frustra obsessam Regi suo vendicaret, non admisero; dum nimirum malogranatum apertum proponit cum lemmate. Tot Zopyros nam licet figura in hoc non complectatur personam humanam, lemma tamen ineludit, adeoque in protasi res intelligens continetur.

Ex ritibus moribusque gentium non minus caute ad usum nostrum traducenda erunt symbola. Etenim si porcum sub lapide manuque ferientis, more Romanorum in foedus iurantium, exhibeas, inscribasque cum Paradino, si sciens fallo: quid aliud, nisi antiquitatis memoriam in tabula et imagine innovas? aut si musca in scuto Lacedaemonii cum inscriptione, cominus: quam gratiam symboli obtinebis? licet enim autor promittere videatur, in porco, se fidem nolle fallere; in scuto et musca, se adeo cominus hostem aggressurum, ut vel muscam in scuto pictam observare possit: similitudine tamen adducta, id non praestat; sed rei factae, historicaeque veritatis sola adumbratione, qua imaginibus facultatem nullam figurate repraesentandi tribuit, quia protasin et apodosin eiusdem generis adhibet, idem autem non repraesentat translate seipsum. Rectius Paradinus stupis in canna accensis, subitoque igne subvolantibus utitur, cum lemmate Nil solidum, ut huius vitae gloriam, fumi illius flammaeque in modum, evanescentem, proponat. nam praeter veterem in Pontificia electione ritum, comparationem aptam includit, et suo aliquid ingenio per lemma inscriptum eruit. Quod si tamen hanc epigraphen adderet, Sic transit gloria mundi, symbolum quidem exhiberet, propter translationem et comparationem, idoneum, verum tamen alienum, et historice solum. propositum nam Romanus ceremoniarum magister, electo Pontifice, stupas in canna succendit, additque Pater sancte, sic transit gloria mundi, ut iccirco in tota imagine, praeter historiam, nulla poetae inventio appareat.

De Apologis ita sentio; in plerisque elegantia contineri [Note: X. Apologus qua talis est, cum res pugnantes involvat, non servit sym bolis, sed ut similitudinem includit.] symbola, ut supra lib. 3. exemplis plurimis traditum. Nam et cucurbita in pinu altius sublevata tumens! ut apud Alciatum est. embl. 124. cum hemistichio eiusdem: Brevis est haec gloria. Et vultur spectator leonis, dum aprum opprimeret, eiusdem embl. 125. cum lemmate ab eodem petito. Spectator grandia captat: idonea sunt, quae in symbolis numerentur. Illud tamen hoc loco observatione dignum, quod apologus non qua talis est, sed tantum qua rerum non intelligentium similitudinem

includit, symbolis deserviat, siquidem qua apologus est, rerum inter se pugnantium fictam unitatem complectitur. Coniungit enim ratiocinationem aliquam homini propriam cum natura rationis experte; quod ipsi etiam Deo praestare non liceat; qui, ut brutis humanam tribuere vocem possit, vim tamen ratiocinandi humana voce non potest. Quocirca cum ea lege, neque exsistant, neque exsistere possint, imo nihil omnino sint, imago veritatis alicuius esse nequeunt, quae, ut minimum, rem exsistentiae capacem postulat: a nihilo enim nihil repraesentatur.

Fundamentum tamen apologorum ex naturali rerum affectione desumptum commentitium non est; sed rara plerumque rerum, aut sympathia, aut antipathia nititur, adeoque ubi similitudinem complectitur, symbolis se facit opportunum. Ornabit vero etiam illa apologi, licet pugnantium inter se rerum, fictio, ut gratia symboli et significandi ratio exsistat illustrior: nam ubi illam pinus, cucurbitam tumore foliis atque altitudine arroganter elatam reprehendentis, orationem excepteris:

-- Nimirum brevis est haec gloria: nam te

Protinus adveniet quae male perdat hiems:

magis admiraberis et amabis veritatem, nunquam diu florentis exsultantisque arrogantiae, hoc schemate propositam. Quin etiam fieri poterit, ut ipsa apologi fictio (modo nota doctis fuerit, nec omnia involvat pugnantia) symboli protasin tamquam pars eius aliqua ingredi possit, quatenus nimirum pugnantia non complectitur. Ita recte Hugo de Verdala Cardin. Gruem proposuit ex augusti oris vasculo escas captantem, spectante iuxta vulpe et frustra ad cibum invitata, sub titulo, fraus fraude compensata (ut ex Aesopi apologis in Cardinalium symbolis notavi, quae consule) in quo elegantia comparationis intercideret, subtracta ex protasi fabula.

Quare haec non modo a symbolis reicienda non sunt, verum ultro etiam accersenda, nisi forte obscuritatis vitio ignorata damnentur.

similitudine constent. ad symbola spectant: tanto quidem illustriora, quod divino non humano reperta ingenio sint, atque ad hominum formandos mores quasi nata videantur.

Sic in monte Capitolino Deus Terminus immobilis: [Note: XII. Prodigia ac monstra ratione similitudinis in symbolis locum habent.] Cometes anno huius saeculi 18. toti Europae fatali luce irradians; natus in cucullo una cum haeresi Lutherana vitulus, cur idoneum non praebeat symbolo argumentum? Enim vero Alberto Card et Archiep. Moguntino placuit Deus Terminus, cum inscriptione una, quae protasi serviebat; Concedo nulli; et altera, quae apodosis loco erat, Mors ultima linea rerum. Quod symbolum Erasmo usque adeo placuisse visum, ut sibi illud, sed posteriori epigraphe detersa, proprium fecerit [Note: (1) Arrogantia seu pertinacia] Luthero vitulum cucullatum superi de caelo obtulere. [Note: (2) Lutherus vel Monachus apostata.] ipse titulum adiecit, Novus Evangelista: Quintus videlicet accensendus ita reliquis, ut cum D Lucas meruisset bovem, ipse possideret vitulum. Cavendum ne similitudo desit: neque enim illud Contrami Regis Burgundionum de musculo gladium transeunte, cum lemmate, sic super irreptat, propter analogiae defectum placet. De quo consule lib. 4 Regum symbola, quod ex sola inscriptione rem vagam definiente pendet, si enim cometae inscripseris, Triste minatur: tantum in protasi, tuum de re futura praesagium indicas, historicus propemodum ac praesagus futurorum: neque per similitudinem aperte satis ad mores quicquam derivas: at si nonnihil inflexeris, dicendo; Lux est, sed tristior umbris: ad gloriam improborum infelicis plerumque exitus praesagam, non male adhibebis.

De auguriis, somniis, aliisque fortuitis eadem, quae de superioribus existimo, annumeranda symbolis, modo rerum non intelligentium similitudinem contineant. Ita Aquila in Aristomenis tumulo, de quo Epigramma Antipatri graecum est, non ineleganter ab Alciato embl. 33. viro (puta Carolo V. Imperatori) usque ad mortem forti, adhibetur. Uti et perpetuo virens amarantus, in tumulo Achillis fortuito narus ad immortalem virorum fortium gloriam ab eodem autore embl. 135. recte ac symbolice usurpatur.

Et Ciconia ab Aquileiae occupandae muris demigrans (de qua nos lib 1) cum lemmate. Veteres migrate coloni. quo civibus, sive incolis migrandum significetur. Fateor tamen pleraque haec propter obscuritatem, quia minus in vulgus cognita sunt ad postrema symbolorum subsellia merito reici, non iccirco omnino proscribenda, quamdiu similitudine aliqua innotescunt, qua Capricorni sidus Augusto et Carolo V. natale, adeoque utrisque usitatum, destituitur. Tres item aves a Godefrido Bullonio Duce casu traiectae, atque in symbolum traductae: hasta quoque intorta Catharinae Mediceae, qua Vir Henricus Rex occubuerat. De quibus symbola Heroum lib. 4. plenius erudient.

An subsit imaginibus similitudo facile explorabis, si [Note: XIV. In symbolis explorandum, per comparationem significantis cum re significata?, aut metaphoricam unius pro altero usurpationem, an apta similitudo insit.] primum, quod icone proposita significatur diversum, a re quae picta aut sculpta est, cogites. deinde experiaris. an per comparationem, adhibita particula sicut, res quae continetur in protasi (id est symbolo ac lemmate) cum re in apodosi (id est, per symbolum ac lemma significata) conferri possit. Exempli causa, in bene auguratis rebus ex S. Scriptura, columba olivae ramum ad arcam deferens occurrit, boni utique ominis', qua pro symbolo usus est olim Nicolaus Marcellus Dux Venetus, hodieque summus Pontifex Innocentius X. in gentilitiis insignibus utitur, dubitas; an ex legibus nostris, symbolice? Expende cum inscriptione, quae fit V. G:
[Gap desc: Greek word]
, latine, inveni, quibus significetur a mansueto Principe pacem esse comparatam. Ut vero intelligas symbolice haec adumbrari: alteram legem servaram facile animadvertis, quae requirit rem non intelligentem, alteram per comparationem ita exploras: sicut Columba mitis ingenii ac bellorum fugiens animal, reperto diluvii tempore ramo, mitis etiam olivae, delectata est; ita Princeps noster, ingenio minime durus, mansuetudine ac pace gaudet. Vel brevius: instar columbae mitis est Princeps. deinde alterum compara (nam geminum hic symbolum componitur) pax nimirum, ut oliva fertilis est. Vel expende, an dicere liceat, columba mitior, oleo tranquillior, etc. brevissime per metaphoram

experire? an propter mansuetudinem Princeps columba, Pax oliva dici possit. Non tamen in compositis symbolis ubique necessarium, ut pars utraque similitudinem aut metaphoram contineat Uti in Achilllis tumulo sufficit amarantum perpetuo virentem, sua duratione immortalitatem, suo vigore gloriam referre, tumulo non symbolice, sed tanquam signo mortis tantum addito, ut post mortem haec futura intelligamus, quod alibi in imaginibus tolerandum docebimus. Deinde non semper involvendum primae comparationis parti est lemma, quando scilicet hoc ad apodosin, sive explicationem protasis refertur Quod an recte fiat, post videbimus. Nam si inscribas cum Marcello Duce Veneto columbae oliviferae, Bonae spei, observandum; an et quomodo columba cum bona spe conveniat: quia explicationem subscriptio haec continer, ubi cerre comparatio apparet difficilis. Nam hic nihil occurrit in columba simile bonae spei, sed haec tantum affectio in Noe et arcae incolis fuit, apparente columba, unde arcae praecipuus in symbolo locus tribuendus esset, ac deinde columbae oliviferae; quae imago ad exempla sperantium hominum esset referenda, adeoque (nisi quid desit aliud) ad emblemata spectabit. Quod si columbam tanquam causam bonae spei in hominibus perpenderis: iam metonymice solum causam pro effectu exhibebis, quod ad symbolum negamus sufficere. Ex quo facile etiam [Note: XV. Petrasancta laudatissimus symbolographus symbolis male vim certam promissionis tribuit futurum id quod autor proponit.] notabis solam epigraphen et dare et tollere vim symbolicae significationi posse.

Superest ut fundamentum quo nititur Petrasancta aliique, quos citat ac sequitur, expendam, ne a laudatissimo symbolographo, quem Arosius inter ceteros adversarios, quos ultima editione suae Iconologiae confutat, maxime veneratur. temere videar descivisse.

Convenimus in eo, quod in symbolo comparationem uterque nostrum nequirat, quae sit similis ad simile collatio Ita quidem, ut ratio totius similitudinis in protasi contineatur: ut quemadmodum metaphora est contracta ad verbum similitudo, ita symbolum sit contracta

Alterum a Petrasancta postulatum est, ut symbolum non tantum habeat vim consilium auctoris exponendi; [Note: XVI. Symbolum est contracta ad protasin cum lemmate similitudo, quae vim probabiliter suadendi (qua maior non inest) illi tribuit.] sed etiam persuadendi In quo partim assentior, siquidem vim exponendi postulo: partim dissentire cogor; quia vim certam suadendi symbolis tribuere nequeo, quamvis mihi exigere passim videtur, dum ait, auctorem symboli, fidem per illud obstringere, ita prorsus futurum, ut ipse proposit a imagine, velut stipulata manu, pollicetur, instar enim promissionis habere, tam illustri figura mentem suam declarare. Quo loquendi modo tantum similitudini in iconographia indulget, quantum demonstrationi inter argumentationes conceditur, de cuius solum veritate fidem praestare licet: aut certe symbolographi decretum ad robur symbolo communicandum sufficere existimat. At manifeste fallitur: neque enim refert, qua mente sit ipse imaginis conceptor; velit, nec ne, certum indubitatumque esse, quod proponit, si ipsa ex sua natura res exhibita id non praestet. Nam ut ille, qui sestertium palam exhibet, voluntate sua non facit; ut is regalis five aurei valorem praestet: ita nec imaginis in symbolo exhibitor, id volendo, fidemque quacumque ratione obstringendo, aget: ut aliam, quam a natura sibi concessam, virtutem significandi ac suadendi possideat. Accedit, quod licet haec virtus a voluntate auctoris imagini accederet, ipsius tamen voluntati impar futura esset facultas; cum multa per symbolum proposita, eius potestatis limites excedant, proindeque fidem promissis habere nequeat. De aliorum enim moribus exhibita symbola, quomodo stabiliet? V. G. de adolescente, si verni et florenti arbusculae comparet, inscriptione iuncta: Fructus caelo aspirante sequetur, an fidem suam interponet, Superis licet aspirantibus; adolescentem frugi futurum? immo [(transcriber); sic: imo] de seipso usurpet V. G. Turcarum Imperator semilunam crescentem, inscribatque, Donec totum impleat orbem, id est, crescet Turcarum imperium ut luna, donec totum orbem occuper. Quomodo id, licet iurat appromittat, suadebit? lunare quidem lumen orbe perfecto extendetur, non tamen iccirco

Quod si tamen Petrasancta hanc vim persuadendi intrinsecae virtuti similitudinis potius assignet, non minus aberrabit neque enim quisquam Philosophorum umquam admisit, argumentum a similitudine ductum demonstrationis vim possidere. quin similitudo non est necessario ex natura sua connexa rei significatae, ut illa posita, hanc sequi necesse sit Et licet quaedam eiusmodi symbola in sacris literis reperiantur, quae certae veritatis ac demonstrationis instar obtineant. uti Iustus ut palma florebit, et tanquam stellae etc. tamen hoc ex sua natura minime postulant, sed Dei ita statuentis voluntate, quae sola fidem facere veritati potest; quia nec fallentis veritatis, si tam figura in se, quam significatum sit indubitatum ita Lunae inconstantia stulti hominis inconstantiam repraesentat: nam semper verum erit, [Note: Ratio similitudinis in non intelligentibus, est per quam distinguitur symbolum ab aliis fig. imaginibus.] stultus ut luna mutatur; non tamen ob hanc lunae mutationem, aut vim repraesentandi, sed suo ingenio talis est insipiens Hoc igitur fundamento diruto, manet solius ratio similitudinis in rebus non intelligentibus, quae symbola ab aliis figuratis imaginibus distinguat, cui aliam vim, quam, cum voluptate, et singulari quadam luce, consilium auctoris, veritatemque significatam exponendi, non tribuimus.

CAPUT. XLVI. An per inscriptionem, seu lemma, symbolum ab emblemate; emblema contra per expositionem a symbolo distinguatur?

RERUM ad symbola spectantium vim ac naturam expendimus, ad lemmata et expositionem accedimus.

Lemmatis adhibendi necessitas ex varia figurarum ad significandum facultate nascitur; quae nisi certa verborum sententia, restringi saepe ad auctoris mentem exponendam

non porest. Unde nonnulli lemma formae figuram [Note: In symbolo non obtinet lemma ratione formae, et figura materiae;- sed rei non intelligentis convenientia cum intelligente est forma. corpus vero figurae materia: quia convenientia sola est ratio repraesentandi.] materiae loco, ad symboli compositionem venire autumant: cum haec per illud certa significandi ratione absolvatur, ac velut animam vocemque tribuat. Verum falluntur, cum lemma clavis quodammodo, aut signi instat sit, quod nobis occultam similitudinem, ac cum re significata analogiam, aperiat. ipsa autem similitudo, in qua vis imaginis repraesentantis consistat, forma ac ratio symboli merito censeatur; nam haec sola est, qua significare, loqui tacite, ac suadere symbolum nobis videatur. Ignis tibi in schemate proponitur, et lemma, Cum luce fumus, aut, In cineres abit. Verba tantum audis legisve, iisque excitatus ad ignis splendorem animum convertis, cum quo fumus iungitur, quorum ille imago quaedam est humanae gloriae, hic vanitatis ut plurimum illi sociatae: aut certe expendis, quam brevi consumptis alimentis ignis in cineres recidat, qua imagine honoris fluxi evanidique ingenium tibi explicatur, qui suos, in morte, cultores levi momento destituit. Quis hic dicat in verbis potius, quam fumante rogo repraesentandi suadendive vim inesse? aut, te magis eorum significato, quam imaginis in flamma compertae elegantia delectari.

Quae idcirco dissero, ut intelligas, errare illos qui potissimam [Note: II. Symbolum igitur ab emblemate non distinguitur per lemma, neque per expositionem figurae subiectam sed alia tantum convenientiae rati ne.] symboli rationem, atque ab emblemate discrimen ex inscriptione petunt, ac emblema illud esse volunt, quod neglecto lemmate, subiectis versibus aut oratione explicetur: nam in hac imaginum facultate distinctio inde petenda est, unde omnis significandi vis ac ratio ducitur: Arbitraria haec nimirum est cum in scribendi symbola, tum exponendi per versus emblemata consuetudo, quae pro auctorum ingeniis variata symbolorum atque emblematum naturam variare nequiquam tentabit: neque enim continuo, ut ego lemma emblemati, orationem symbolo adiecero; ex symbolo emblema, ex emblemate symbolum finxero. Sed et hac religione tam lemmatis, quam explicationis usurpandae nos absolvunt illustres huius ac superioris aetatis symbolographi, quorum alii praeter inscriptum symbolo lemma, expositionem versibus subiecerunt: alii emblematibus

passim inscriptiones adiecerunt: Utrique consulto, nam, [Note: Unde et lemma et expositio, tam symbolis quam emblematis recte adhibetur] ut alibi ostensum, lemma figurae definiendae servit, quae in lemmate saepe non minus vaga, quam symbolo reperitur. Expositio vero, sive illa versibus, sive oratione soluta absolvatur, rem per figuram significatam explicat, ac comparationem protasis cum apodosi instituit; ut quidquid in figura obscurius latet, minus etiam perspicacibus innotescat, quod cur symbolo negemus, indulgeamus soli emblemati, nondum est ratio. Alciatus certe, sive symbolis, sive emblematibus expositionem non negat: multis etiam, ac nonnullis quidem emblematis inscriptionem adhibet, ut nudo Scythae illud Philosophi: Omnia mea mecum porto: Asello Isidis, non tibi, sed religioni. Et Camerarius passim, in symbolis', tam lemmate, quam explicatione usus est. Paradinus eodem iure et symbola et emblemata habuit, doctissimi quique in hac arte recentiorum, ut Catsius, Patres Belgae in sua imagine, aliique; nulli, neque symbolo,neque emblemati, aut inscriptionem, aut expositionem negarunt. Quibus certe ratio ipsa suffragatur. Nam imprimis quod inscriptionem symbolo concessam, emblemati pari iure vendicent, quis indignetur; aut improbet, cum eadem non raro vagi emblematis vis diversa significandi adstringenda hoc vinculo sit, ne dissoluta incertum intuentium animum fallat. Scytham illum impudentem, otiosum, aut vagum facilius hominem, quam rerum humanarum contemptorem dixeris, nisi inscriptione ductus huc cogitationem verteris. Poteritne arrogantia tibi in mentem venite, cum Asinum sub fustibus et onere afflictum cernis? sane alia omnia meditaberis prius, quam ad tam remota animum adhibueris; verum inscriptio fabulae memoriam, simul et sententiae comprehensae subicit. Concedamus igitur emblemati non minus lemma, quam symbolo: cum pari ab utrisque iure plerumque exigatur.

Deinde par fere utrimque expositionis adhibendae necessitas: cum vix paucae inscriptiones sua figuram significatione ita definiant!, ut alio inflecti sensu ad diversa nequeat. Expende Camerarium passim symbola versibus subiectis illustrantem Et ut exemplo utar: illa imagine,

qua proponit accipitrem, post unam perdicem unguibus apprehensam, plures insequentem, quis non ingenium avari hominis adumbrati existimet, ista praesertim inscriptione iuncta, Parta tenens non parta sequor? attamen alio intenta ipse mente ferebatur, ut ex disticho subiecto liquet cum Sapientem exhibeat unius rei cognitione minime acquiescentem, dum ait:

Multa licet fido sapiens in pectore condat,

Plura avido tamen usque appetit ingenio.

Et ut exemplo Perrrasanctae utar, quod ille a Famiano Strada traductum, ad solis imaginem cetta inscriptione definiendam, adhibet Christum is in morte maxime ab omnibus spectatum figurato schemate propositurus, solem eclipsi laborantem sub hoc lemmate adumbravit Spectatur cum deficit. Quod laude dignum est, Verum tamen ita circumscriptum atque huic significationi affixum esse nego, ut expositione aliqua mens auctoris declaranda non fuerit. Quid si enim illustrem aliquem in regno Dionysium, aula Seianum, aut Belisarium hoc eodem symbolo proponam, in quos totus orbis intentus fuit, cum sua dignitate exciderent? Quid si divitem auro fulgentem exprimam, in quem morientem spe praedae oculos quam multi intendant? an a re prorsus discessero? Quod si egregiae vitae ac sapientiae hominem, quem, Invidia viventem fixo obtutu ferre non potuit, morientem, dissipato iam livore insignem; an omnino incongrue! Et ne multa, videbis opinor quot rem unam, sub restricta licet epigraphe, sensus comitentur.

Lusi nonnumquam aliquot symbolis in DEI parentis MARIAE honorem atque dum aliquot illi quoque proprietates adhiberem, occurrit in ceteris Henrici II. Regis Franciae de luna accrescente hoc titulo symbolum: Donec totum impleat orbem. Tum illud Philippi 3. Franciae etiam Regis, Dum vixi, crevi. Denique et Selimi Turcarum Imperatoris bellum adeuntis de luna accrescente occidua Redibo pleneor. quae omnia, cur non rectius Virgini, quam suis illi regnis, adhibuero? teste Sapiente Prov 4 18. Iustorum semita quasi lux Splendens procedit et crescit usque ad perfectum diem. Dicamus sane

Proficit accrescens solari lumine Phoebe.

Proficit ex radiis, Christe, Maria tuis.

Quin et alii in plena, luna hanc inscriptionem usurpent. Dum plena, fit aemula solis. Ego de Matre Dei propius eadem scripsero quae dum vixit, virtutis, et gratiarum luce indies plenior accrevit, donec totum virtutum orbem conficeret, ac tandem in gloriae splendore aemula, ac Christo proxima illucesceret. Haec tamen, licet sub ipsa adhuc inscriptione vaga, eiusmodi sunt, ut non postremam apud symbolographos laudem tulerint. Quocirca frustra est Petrasancta, dum laudat symbola quae omni, soli, ac semper conveniant, vix enim hactenus a me tale compertum est. Imo, nec iure illud postulari existimem, ut eandem animi dotem lemma, etiam diversis rebus applicatum, designet: nam exemplum quod usurpat, fallit, dum videlicet arundinibus inscribit: Flectimur, non frangimur. [Note: (1) Infractus animus.] hoc enim, inquit, sive arundinibus sive salicibus praefigatur, semper erit infracti animi symbolum. Quid si ego arbusculae, aut plantae ad rectitudinem inflexae idem lemma adhibeam. numquid adolescentum indoles tenero in aevo flectenda recte adumbrabitur? En diversam animorum affectionem propositam, et lemma idem. Hac igitur lege contrahendi per lemma symbolum nolim alios obligare, qua ipse teneri noluero. Quamquam certum sit tanto nobiliora quaeque esse symbola, quanto minus vaga sunt.

Quod igitur remedium quaere adstringendi symboli? Sane praeter expositionem subiungendam, vix aliud reperias, quod prorsus satisfaciat, misi forte duplex lemma praeter inscriptionem videlicet subscriptionem, ut supra appellavimus lib. 4. adhibere libuerit: certe hoc infra de symbolis Heroicis suadebimus. Quod si tamen lemmata repereris, quae utrimque et figuram et eius significatum, seu protasin simul et apodosin, proprie aut proxime tangant, elegantiam conciliis tale in principio operis apud Petrasanctam serae, per orbes, inscriptumque verbum divisae, adhibitum lego, uni patet verbo, [Note: (2) Virgo concipit.] quod lemma non minus proprie D. Virgini, quam literariae serae competit. quamquam iccirco asserere nolim, expositione nulla opus esse, cum tardioribus ingeniis non statim

ea penetrare liceat, quin etiam eiusmodi nondum sit, ut soli Deiparae conveniat: nam et verbum Dei malleus dicitur conterens petras cordium humanorum ad cetera omnia immobiles, tum usque adeo inscrutabile est cor hominis, ut soli Deo pateat: [Note: (1) Cor hominis soli Deo patet.] proindeque in alium sensum detorqueri hoc etiam symbolum possit. Maneat igitur, quod initio statuimus, symbolo, ubi Heroicum forte exceperis, non minus quam emblemati expositionem aliquam deberi, qua mens auctoris explorata esse possit. Ceterum qua arte lemmata formati debeant, libro superiori tradidimus.

CAPUT. XLVII. De symbolorum, in moralia, et heroica, divisione, atque eorum discrimine.

CUm symbolis, non tantum aliorum hominum indolem [Note: I. Symbolum aliud morale, aliud heroicum est. Differunt 1. quod materia heroici symboli tantum virtutes sint moralis etiam vitia.] moresque adumbrare, reprehendere, laudare atque erudire liceat; sed etiam animi sui mores, consilia, decretaque explicare ac confiteri propalam. Factum est ut Heroes nobilesque familiae, academiae, gentes symbolo, tanquam tessera notaque generosae mentis ac propositi, uti passim coeperint: quod cum Sil. Petrasancta Heroicum symbolum vocabimus, ad distinctionem alterius symboli, cui moralis significatum relinquimus.

Inter haec symbola discrimen breviter statuendum est. Primum ex parte materiae sese offert, quod morale symbolum, non tantum virtutes aliorum ad laudem, sed et vitia ad reprehensionem adumbrare possit, secus quam Heroicum, quod in sola virtutum professione consistit nisi quis tam vecors sit'qui scelerata animi decreta vulgare non erubescat: quamquam nec talis Heroem, verum scurram potius acturus videatur.

Alterum occurrit ex parte lemmatis inscribendi discrimen, [Note: II. 1. Symbolum heroi. cum per lemma solum, absque expositione, adstringendum est ad vim certam significandi, quod tripliciter fieri potest vel subscriptione sola, vel subscriptione simul et inscriptione, vel sola, inscriptione protasin simul et apodosin spectante? quod ceteris elegantius est.] quod illud in Heroico symbolo non tantum adhiberi figurae, sed merito etiam significato debeat: cuius ea est ratio, quod Heroica symbola, cum sine explicatione supposita armis, clypeis ceterisque nobilium insignibus

adiiciantur, claritatem suam omnem a figura et epigraphe postulent, quod non tantum sapientum ingeniis, sed et viris militaribus parum saepe eruditis, suam viri illustres virtutem profiteri cupiant, quare apodosis, nisi figura illam de se satis offerat spectantium animis, digito veluti est intendenda. Quod triplici potissimum ratione fieri poterit: Primo illo lemmatis genere quod apodosin clare subicit, et nos subscriptionem dicimus, quam ab antiquis symbolographis non raro adhibitam vidimus, ut lib 4 exemplis [(transcriber); sic: eyemplis] multorum constat. Ita Fridericus Dux alti motis, ut prodentiam se cum simplicitate coniunctam amare ostenderet, columbam in arboris vertice sedentem exhibet (quem locum eligunt, ut hostis insidias observent) iuncta erat subscriptio. Simplicitas prudens. Dein de, praeter subscriptionem, etiam ad protasin spectans inscriptio addi poterit. Ita tali columbae, lemma hoc dati posset: Spectatur et spectat. Spectatur enim ab omnibus, quod candidorum est sese omnibus aperientium: et spectat aliorum fraudes, quod cautorum. Simile Alberti Cardinalis et Archiepiscopi Moguntini est symbolum, cum Deo Termino, qui solus Deorum Capitolio dimoveri non potuit, inscripsit Concedo nulli: subscripsit, mors ultima linea rerum. Tale et illud Caroli Friderici Iuliae Principis, quod scuto cordibus insignito lemma geminum adhibuit. inscriptio, licet metaphorica, haec erat, Hic murus aheneus esto: subscriptio. Benevolenza bonissima guardia, id est, optima custodia bene volentia.

Quod lemmatum duplicatorum, in figuratis imaginibus, genus Antonio a Burgundia magnopere placuit, neque eo imperite est usus in Lapide Lydio. Ita enim ut vino deditos scite adumbraret, calci per affusam aquam exardescenti lemmata haec dedit. Accenditur ut extinguatur:: Et, Pretiosa suis [Note: (1) Potator.] Globo Pyrio in aere soluto [Note: (2) Vindicta ferit auctorem.] adiecit: Perit ut perdat: Et, Optata vindicta. Vitreae in mensa suppellectili adiunxit, Bonum fragile: Et, Formosa filia Hederae muris adhaerescenti adscripsit. [Note: (3) Amor turpis nocet.] Amplexu enecat. Et, Vagus amor. Quem sane qui in moralibus etiam symbolis imitatus fuerit, laudem non infimam merebitur, quamquam non semper eum probem, cum inscriptione

neglecta, geminis subscriptionibus figuram onerat quandoque magis, quam ornat (nisi, cum oppositione gratiam merentur, ut cum igni fumum generanti [Note: (1) Fili horum noxae] sub scribit. Praeclarus pater. Et, clari progenies obscura patris. ubi alteram fumo, alteram igni subscriptionem donat. cum etiam Papilioni lumen circumvolanti hinc iungit [Note: (2) Honor indignis nocet.] Amicus assiduus: inde, subitus hostis. Verum has subscriptiones, nisi in Heroicis symbolis non requiro, in aliis si opportune adhibeantur, solum tolero: nam ut Heroicam symbologiam apertam minimeque obscuram desidero, sic in morali coniectationem aliquam exercitationemque ingeniorum laudo: ex qua ad spectantem sua etiam inventionis propriae voluptas manat.

Superest tertia, eaque praestantissima ratio, Heroici [Note: IV. Ut inscriptio symboli heroici apta sit, non metaphorice alterutri, protasi aut apodosi; sed proprie utrique debet competere.] symboli per lemma adstringendi si nimirum inscriptione donetur, quae figuram eiusque significatum proprie tangat: nam quae metaphorice apodosi seu rei significatae adhibentur, de pluribus fere eodem iure enuntiati possunt: cum tamen certae virtutis professio in Heroico symbolo requiratur. Laudem igitur meretur symbolum Henrici VII. Anglorum Regis, qui vigilem gruem lapidem pede sustinentem usurpavit, iuncta inscriptione' Non dormit, qui custodit. Videlicetneque grus, neque Rex dormit, dum suos custodit. Et soli inter nubes Zacharias Delphinus recte adiecit: Premitur non opprimitur: quod non minus propre ipsi auctori inter adversa, quam soli inter nubes convenit. Hae in symbolis tam moralibus, quam Heroicis rarae sunt elegantiae. Et quidem si ad Heroica inscriptionibus protasin spectantibus uti libuerit, alias non facile probavero, quam quae utrique, tam figurae, quam significato proprie applicentur. Quare illud Ludovici Cardinalis S. Sabinae lemma quod tabulae rasae inscripsit: Melior fortuna notabit: non admodum laudo; quia neque figurae, neque significato proprie competit. et quis satis definiet virtutem hic aliquam, an potius ambitionem orbi manifestet? hoc vero Alberici Cybo Melespinae lemma, quod Ciconiae cubo insistenti adhibetur, In cubo gratitudo, licet venuste in cubo ludat, protasin tamen cum apodosi male confundit. Quod vero Vincent. Mediceus cani vulnerato inscripserit.

Ni lingat. languet: [Note: (1) Paenitens.] Et vomeri Cardin. Franciscus Gambara, longo splendescit ab usu. [Note: (2) Experientia clariorem facit.] pro Heroicis symbolis non probo, quia nulli significato proprie competunt, adeoque cum metaphorice ad plura transferri possint, alium, quam in symbolis moralibus, locum non merentur. illud enim recte poenitenti sua vulnera retractanti sanatique: hoc vir rerum usu elucescenti conveniet: quorum utrumque nemo heroice satis de se profitebitur nam in illo confessio scelerum; in hoc arrogantia parum digna continetur. Accedit, quod ex ipsa inscriptione mens illorum satis non constet. Faciamus enim Gambaram exercitationem sibi propositam habuisse, quis satis definiet exercere ille se patiendo, an agendo? peregrinando, an praeliando voluerit? purgari suis ille vitiis, an illustrari gloria? splendescere honoribus, [Note: V. Alii hieroglyphicis sign is, aut artium instrumentis adstrinxere vim symboli heroici non quidem vitiose, minus tamen eleganter, quamquam in moralibus symbolis etiam vitiose; quia vis adco definite significandi his necessaria non est.] an virtutibus inaluerit? haec vero nec potuisse omnia, nec voluisse singula est visus.

Quocirca alios symbolorum Heroicorum autores video, ut explicatius animi sui sententiam definitiusque expromerent, hieroglyphicis signis instrumentisque, metonymice et strictius repraesentantibus, usos, quod mallent parum elegantes, quam obscuri incertaeque professionis haberi. Ita Rudolphus Imperator bipennem cum oliva exhibuit, ac lemma adiecit: Utrum vultis? et Rudolphus Alberti I. Imp. filius Gallo in tuba militari, stanti, Cura et vigila, subscripsit Palmae, et Cupressi ramis addidit Carettus Princeps Melphi, Erit altera merces. nempe vincendum sibi aut moriendum statuebat. Talia ut multa inter Heroum symbola lib, 4. reperies, ita ab his prorsus eliminanda non existimem, cum elegantiae detrimentum utcumque claritate pensent, et aliqua saltem ex figuris translate [(transcriber); sic: traslate] per similitudinem repraesentare videantur. Quae tamen ne existimes ad symbola moralia, pari, aut necessitate lemmatum, aut libertate materiae cum laude traduci. Dispar eorum natura aliis regenda est legibus. Haec non profitentur Herois alicuius virtutem; quod magnanimi est viri de seipso egregium aliquod facinus promittentis; sed mores instruunt, vitia reprehendunt, laudant virtutes. quod docti ac sapientis hominis officium est; tanto difficilius,

quod aliorum non assensum modo, verum et affectum executionemque bonorum, ac malorum fugam exigat: quae cum obtentu difficiliora sint, quam sola persuasio de egregio aliquo facinore Heroi proposito; et ingenio, et facultate ad persuadendum maiori in moralibus, quam Heroicis symbolis opus est Nam hic acquiescet, qui mentem auctoris ex signis intellexerit: quod licet eo non praestiterit ingenio, ut cum voluptate singulari percipiatur; tamen fine suo non excidit, si persuasit. At qui mores erudit, quia difficilem nactus, ad finem obtinendum provinciam est, nisi conetur, quod optimum est, muneri defuisse censebitur.

Iam vero haec symbolographia iccirco potissimum a primis auctoribus instituta est, ut delinitos, iucunda veritatis repraesentatione, animos in assensus affectum que illius raperet; quod nisi fecerit, officio defutura est, ac scopo aberrabit. Porro nullo argumento suavius efficaciusque influet, quam rara et apta similitudine, quae si oculis quodammodo spectetur, atque aliqua simul intuentis inventione eruatur, mirum est, quam alte quantoque sensu animi combibatur ac haereat. Et haec res ad virtutis aestimationem vitiorumque horrorem ingenerandam proderit, neque aliqantulum ab auctoris mente spectantem suo ingenio aberrare ad similem aut propinquam sententiam error censebitur; quia a meta tam ampla, qualis est morum disciplina, deflectere vix poterit At qui de Herois alicuius professione, patientiam (exempli gratia) an aequitatem promittat? incertus haeserit; fidem nullam pollicitis adhibebit. Ex quibus [Note: VII. Plura corpora in unam symboli figuram tam convenire possunt, cum inter se ex natura, aut arte cohaerent.] opinor diversam utriusque symbologiae rationem facile prudens lector observabit, simulque docebitur, quando symbolis inscriptionem, aut subscriptionem, aut utramque adhibere, quando etiam negare expositionem iure liceat.

Reliquum videtur, ut de symbolis compositis ac plurium figurarum schemate instructis nonnulla dicamus. Verum hic suffecerit intellexisse, plura nunquam unius symbolicae imaginis corpora debere tolerati, quae inter se connexionem adeoque unitatem aliquam non habeant, ut sunt unius gregis oves aut

columbae, aut unius ursae, diversa sidera, unius prati flores, sive arbores, vel quae actionis societate iunguntur, ut apes in floribus, in arbore nidi et aves etc. Plenius hac de re formaberis infra de Emblematum compositione. Nunc ad elegantiam, venustatem, atque argutam quandam subtilitatem figuratarum imaginum accedimus, in qua hactenus pertractanda perfunctorie fere ceteri symbolographorum versati sunt. Cuius ego potissimum studio, communicandi cum aliis gratia, suscepto, ad ceterorum quoque tractationem inductus sum, ne mutilum imperfectumque opus darem.

CAPUT XLVIII. De fontibus elegantiarum symbolicarum.

PRaecipuum figuratae poesios ornamentum, ac velut symbolorum animam vitamque, unde sensus affectusque ad spectantium quoque manat animos, tandem aggredior. succus hic in flore eest, nucleus in cortice,in venis sanguis, in osse medulla: ipsa videlicet similitudinis cum re significata venustas, atque inexspectata quaedam aptitudo. Haud dissimilis epigrammaticae illi elegantiae argutiaeque, de qua libro singulari a nobis pertractatum eest. Nam illa ante omnia, et avidissime excipi, et altissime insidere cogitationibus hominum novimus, quae a vulgari sensu remota exspectationem superant, quod uti in epigrammate, ita figurata in poesi locum habet. Quare iisdem nobis principiis insistendum erit, quibus ad'ornatum ac varietatem epigrammaticae subtilitatis incessimus.

Quorundam iam supra traditorum hic memoria innovanda [Note: II. Tanto maior est symbolicae similitudinis, elegantia, quanto res magis dissimilis est in qua reperitur? nam in figura imaginibus (uti in epigrammatis) haec placent maxime quae maxime exspectationem superant. In triplici rerum creat. gradu magis ab homine distant, quae sensu vita quo carent, quam quae possident. unde et magis inexspectatas similitudines involvunt.] erit. Primum quod in omni translatione [(transcriber); sic: traslatione] et imagine tam dissimile, quam simile requiratur: nam sine dissimilitudine translatio nulla erit, absque similitudine nulla imago. Deinde tanto maiorem similitudinis [(transcriber); sic: simitudinis]

elegantiam fore, quanto in re magis dissimili reperta eruatur, iuxta Aristotelis Rhet. l. 3. scitum; qui simile in rebus maxime distantibus invenire acuti esse hominis pronuntiat. Et haec inprimis ingeniorum commenta delectant, quia exspectationem fallunt ac superant, quo uno fundamento uti omnis epigrammatum, sic figurarum elegantia nititur. Ne vero ignores quae res a se invicem maxime distent, triplicem rerum creatarum ordinem gradumque observabis, quaedam corpora tantum sunt animali vira sensuque destituta: alia animam quidem, qua vegetantur et vivant, habent, ut plantae; verum sensus omnis expertia, denique et sentientem alia, quae animalia dicimus, vitam agunt, verum ratione privantur. Hic imaginum symbolicarum campus est, unde flos omis ac color ad hominum mores scite adumbrandos petitur. Terras hic caelumque, elementa ac mixta, naturalia atque artefacta scrutari licebit, atque illas creaturarum eruere voces, quibus nos ad virtutem, Deique observationem erudiunt, quod tanto praestabis argutius feliciusque, quanto magis dissimilia, id est illa, quae sine sensu ac vita sunt, ad formandum cum ratione hominem adduxeris, magis enim distant illa ab homine, adeoque magis inopinatas, atque a communi sensu remotas similitudines involvunt.

Quocirca et hi magnopere errant; qui artefacta in postremo symbolorum ordine, post opera naturae, veluti certiora nullique mutationi obnoxia, collocant. nam haec, quam dixi, ratio distantis atque occultae similitudinis praeter exspectationem erutae, plus momenti ad venustarem adfert. sunt vero artefacta quam maxime ab homine remota atque in ultimo non viventium ordine censentur. Haec frequenti exemplorum appositione infra disces, ubi rem eandem per imagines ex singulis rerum creatarum ordinibus petitas exponam. praeterea, facile observabis in singulis illorum ordinum, suos etiam gradus reperiri, magis enim e. c. in eodem sentientium genere [Note: III. Quae causa cur etiam universim artefacta plerisque rebus naturalibus, contra receptam opinionem, praeferenda sint symbolographis.] ab homine musca, quam canis dissidet: uterque tamen impudentiae eiusdem imago est, tanto quidem illustrior

illa, quanto homini dissimilior. Quae regula ubique [Note: In singulis etiam rerum gradibus e.c. viventium, novi etiam perfectionis gradus sunt: magis enim ab homine musca, quam carnis distat, unde, et ceteris, illa in symbolo praeferenda.] locum habet: nisi quid obstet aliud, unde elegantia symbolo detrahatur. Nam et eadem musca, et canis olaris ac fictae amicitiae argumentum sunt; sed aptiori symbolo canis, quia adulatur ac haeret blandius, quam musca, quae parum amice sociatur; unde similitudinis in illo proportio illustrior est. Ita formica ab homine, quam bos aut asinus remotior; maior etiam in formicae industria ad hum anos labores convenientia; sed quod minus in symbolo laboris adferet, quam bos sub iugo, facit nimia figurae ac corporis exilitas; quae, si apis eiusdem loco adhiberetur, iam utcumque pensata mole aliisque dotibus censeretur.

Denique neque illud negligendum est, in una eademque re suos este naturae ac proprietatum gradus, alios aliis nobiliores. Api, quam multa non insunt symbolis opportuna? Mane vigilant, sedulae ad laborem, arte, ordine, cum obsequio, et imperio, temporis locorumque ratione observata peragunt; mel ex floribus colligunt, sed et felle aculeum imbuunt, inter se concordes, hostes, suae etiam vitae iactura, ulciscuntur Rex earum absque [Note: IV. Res etiam quaelibet suos naturae, ac proprietatum gradus habet, ex quibus, prout quaelibet minus obvia est, magis exposita per lemma placet.] aculeo imperat. Ex his minus obviae similitudines deligendae sunt, ut exspectationem superes, nihil certe novi adferes, si laboris symbolum apem feceris, nisi forte ex adiuncto minus exspectato ornetur, ut illo Virgilii hemistichio, Vos non vobis. subice, mellificatis apes: aut de bove, Sic Vos non vobis, fertis aratra boves etc. ubi oppositione minus vulgari symbolum cetera frigidum, nonnihil excitatur. Nolim tamen hinc inferas, ex rebus ignotis obsurisque petendas videri symbolorum siguras; siquidem longe aliter res habet. Ex obviis, notisque, minus obvia perspectaque eruenda sunt, ut qui intuetur, latuisse tam recondita, in cognitis sibi rebus, obstupescat, et avide hauriat. quo fructu carebis, si ignota dederis: in his enim cum se rudem agnoscat, nihil inexspectatum occurret cognoscenti, nihil admirabitur, aut magnopere amabit. cum novum sit nemini in rebus a nostra [Note: Gratissimum est in corpore et figura notes dotem invenire reconditam: nam hoc maxime fallit.] cognitione longe dissitis, novum aliquod incognitumque occurrere, sed neque dissimilis similisque in eadem

materia rationes subito dispiciet, verum per ambages explicationesque rerum ducendus, in aenigmate potius, quam symbolo versari videbitur. Haec universim de materia advertisse suffecerit. nunc ex ipsis elegantiae fontibus propius hauriendum est.

In epigrammate quatuor potissimum fontes aperuimus, [Note: V. Ut epigrammatum, sic et symbolorum quatuor sunt fontes Quidquid enim exspectationem hic fallit: aut ex rara conveniendi ratione (quae in proportionatis fere reperitur) id facit: aut alienando quippiam, aut repugnans aliquid, vel alludens re aut voce adducendo.] venis non paucis aquam copiose suppeditantes. Quae enim exspectationem fallerent, eiusmodi existimavimus esse, quae rei aliquid tribuerent aut negarent, quod ab illa alienum ac remotum videretur, aut etiam cum natura et affectionibus pugnaret: quorum illa quidem alienata, haec opposita aut repugnantia diximus. aut certe quae cum alia re dissimili illam velut simili componerent: aut denique rerum vel sermonis allusione uterentur. quorum illa comparatorum, haec allusionum nomine accepimus. Utemur iisdem, et fontibus, et vocibus in hac imaginum materia, comparatorum tamen loco (quod haec vox omnibus symbolis conveniat) Proportionatorum titulo unum fontium donabimus, quae videlicet duplicem cum analogia comparationem involvant, qualis in illo est schemate Isabellae Rovereae Principis Bisignani, dum calthae ad solem versae inscribit, Non alio convertam oculos, indicans se nulli praeterquam marito (alius Deo senserit) adhaesuram. nam uti se caltha ad solem; ita Roverea ad virum habet, in qua proportione una est comparatio calthae cum femina coniugata, altera solis cum principe, utraque illustris et rara si momentis suis expendatur; quamquam praecipua ex coniunctione sit gratia. Quod si calthae ad occidentem solem calicem contrahenti inscriberes, Illius occasu cadam, tanquam superfuturam se Roverea post viri mortem, doloris magnitudine, non crederet, ad fontem alienatorum spectaret: quia ut aliquis alterius casu intereat, hoc alienum prorsus est. Deinde si hoc lemma adiceres calthae nimio solis aestu elanguenti: Quod me fovet, enecat idem, qualis Roverea amoris desiderio (praesertim divini) videri posset: ex oppositorum fonte symbolum duces. Illa etenim sibi adversari existimantur, quod iidem solis radii florem

et foveant, et obruant. Denique si pro caltha Bellis flos adhibitus inscriptusque fuisset. Bella, sed unius oculis. ex allusionum fonte irrigasset hanc imaginem Isabella Roverea; tum ipso flore, tum inscriptione ad nomen suum alludendo: auxisset lusu alio, si lemma esset: Soli bella Sed ut horum fontium variam amoenamque scaturiginem propius explicatiusque intueamur, per singulos ordine incedendum erit.

CAPUT XLIX. De primo fonte ex figuratum proportione ducto.

QUam alte insideant animis figuratarum rerum imagines, [Note: I. Convenientia et proportio rerum, quae primum erornat [(transcriber); sic: exornat] fontem, magnam vim habet animos penetrandi, ut exemplis traditur.] alibi meminimus, neque difficile erit persuadere iis, qui persuadendi ipsi artificium prorsus non ignorant. Sane ex ipsa rerum proportione ac convenientia, ratio non parva exsistit huius cum facilitatis, tum voluptatis, qua, velut illitum melle bolum, animus similitudinem excipit. Quod cum exemplis nonnullis firmare constituerim, illius etiam venit in mentem Thomae Rotarii apud Belgas Hispanosque superiori saeculo non ignoti hominis, qui ubi fragilem mortalium fortunam naturamque vitro non inscite comparatam acciperet; hanc, post amatorium poculum, haustamque cum illo certis in rebus amentiam, tam alte sententiam animo, atque imaginem phantasia combibit; ut vitreum sese hominem crederet, nulliusque contra hanc opinionem, aut diserti viti oratio, aut experimenta, solidi robur corporis probantia, valerent. Quare perinde ac vitreus esset, contactum rerum solidarum fugiebat, mollibus tantum corpus acclinabat, rhedaque non aliter quam vitrum [Note: (1) Humana vita et fortuna fragilis.] stramineis illigatus fascibus sese vehi patiebatur. Ad quam hominis insaniam tam integer ad cetera diiudicanda accessit animus, tam arguta ac prompta sermonis facultas, ut egregie sapere videretur, et ne alieno quam vis loco, pauca

in multis exempla negligam: rogatus aliquando, num felix iter habuisset? Nullum, respondit, iter iam confectum pro infelici habendum est, nisi quo ad patibulum est ventum Poetastro quaerenti; numquid et ipse Poeta esset? Tam propitias ait Musas non habui, ut bonus fierem Poeta; nec tam aversas, ut malus. Quanti, igitur, alter subicit, Poetas facis? Scientiam ait plurimi, Poetas nihili. Quid ita? reponit alter. quia, inquit, bona illorum ars est, sed prava fere vita De Medicis, quid sentiret? rogatus plurimum, inquit, his licet. Advocati enim homines argento emungunt, Iudices spoliant, Mercatores defraudant, Medici vero etiam impune vitam tollunt. Sartorem decussatis in officina manibus sedentem conspicatus: in via salutis es, inquit. Quid ita, quaerit alter. quamdiu, refert, ita sedebis, nihil alienum ex vestium reliquiis subleges, nec die festo opus facies, nec denique mentieris. Hic tam in alienis morbis acutus, cum se vitrum esse credidit, vitream quoque ostendit hominis sapientiam, ut quae tam facili errore infringi possit. Restitutus menti denique, ut sapiens vitreum etiamnum se suamque fortunam ostenderer, a Palladis calamo ad hastam manum adhibens, in celeberrimo apud Neoportum Flandriae praelio occubuit. Plura, si voles, Casparem Ens in Pausilypo consule. lib. 2.

Multum ponderis ad suadendum symbolicae imagines adferunt, neque tam vi trahunt, quam illecebris quibusdam humanae sapientiae inducunt. Ludovicus Rex Franciae II. in illo, quod adversu Turcas bellum gessit, Soldanum eorum Principem interceperat. Capuamque Italiae urbem abduxerat, ubi is biennio integro nunquam risisse observatus, pretio licet invitatis quam multis, ut risum excuterent, donec is forte, ex currus praetervecti contemplatione, austero homini excidisset. Rex cum a Soldano caulam inexspectati risus postulasset; respondisse fertur; currus praetereuntis rotam contemplabat, atque in hac felicitatis humanae imaginem ac praesertim meae: ut quae summas in imum devoluerit partes, imasque ex luto in altum rursus extolleret. [Note: (1) Fortuna magnorum instabilis errat.] Quae oratio apud Regem suae etiam conditionis

memorem, tantum valuit, ut Soldanum hospitem magis deinde, quam captivum habuerit. uti Cedrenus memorat. Lepidius est, verum loci huius, quod de Nobili matrona me legere memini, historiis ramen, nescio, an tantum symbologiae accensendum. haec apud Ecclesiasticum Principem ioco liberiori querebatur. Ecquid tandem causae esset, cur feminae audiendis confessionibus excluderentur? Responsum vir sapiens imprudenti postulato nullum dedit. verum, ut exemplo argueret: postridie velut ad rem magni momenti accersitae, dixit: negotium sibi esse, quod nollet nisi fideli ad amicum sibi hominem committere, simulque, ubi omnem illa fidem spopondisset, sportulam amico deferendam commisit ea tamen lege, ne ipsa arbitra secreti apertam intueretur. Promisit sancte omnia, discessit, atque in via, non multum innatae feminis curiositati obluctata, corbem aperit, latentemque inibi ac de improviso subvolantem avem [Note: (1) Nulla vel levis fides.] amisit. redux, ubi, nondum sat gnara symboli, casum inspectatum queri coepisset. Nimirum, Princeps [(transcriber); sic: Princes] inquit, his conscientiam tuto fidas, quibus nec avis quidem committi secure possit. Levis haec imago tantum valuit, quantum nec oratoris gravissimi persuasio potuisset ad mulierum levitatem confutandam.

Iuvat hic quoque non illepidi commenti meminisse, quod ex vetusto codice qui Senecam auctorem citat. scriptor commemorat Regis fuisse ad filiorum exploranda ingenia. Tres ex se natos censebat, quorum unum, regno maxime idoneum, cupiebat, sua post fata subrogatum imperio. Quare velut per ludum examinans, edicere quemque iussit; quo imprimis avium genere caperetur? et si voluntate Superum in cuius piam volucris naturam, transmigrandum esset, quo quisque ex avium genere suo voto haberi mallet? Primogenitus Aquilam sibi in ceteris placere asseruit. huius sese plumis indui ingenioque potiri malle, si avium forma, nova aliqua metamorphosi, subeunda esset alter flaconem, qui in milviorum est genere, placere ante reliquas professus est. tertius denique ficedularum in numero esse, et suaviter vivere,

quam aut imperare cum aquila ferociter, aut cum falcone rapto vivere malebat. [Note: (1) Propensus ad tyrannidem ad avaritiam, ad mollem visam.] Suas ubi quisque rationes votorum dixerat: intellexit, catus animorum explorator Rex, primum in Tyrannidem alterum in avaritiam, tertium in mollem placidamque vitam propendere; ex quibus ultimum deinde imperio digniorem habuit, quod subditis minus gravem crederet futurum Quam opportuna hic symbola volucrum ad persuasionem exstitere?

Magis etiam ad suadendum illae valent imagines, quibus Deus aliquando mortales erudit. Guilielmum III. Boiorum Ducem, Pauperum imprimis ac religiosorum egregium parentem, Ioan. Nider.lib. 2. form. c. 3. memorat e Consilio Basiliensi reducem, hanc per somnum Monachi vidisse imaginem. Cervus erat, forma ac corporis mole prorsus eminenti, qui altero quidem cornu ex aere campanulas, altero cereos ardentes sustineret. Hunc venator, suis stipatus canibus, magno impetu fugientem premebat, dum salutis anxium, incertumque fugae atque asyli, denique in Virginis Deiparae coemiterium cogeret: ubi cum sepulchrum in humando apertum homini subiisset, interceptus, periit. [Note: (2) Morientis Principis imago.] Somnium hoc, postquam evigilasset Princeps, aulae proceribus exposuit et variis varia coniectantibus demum ipse interpres subicit. Ego vero ille sum cervus, cuius in funere brevi et faces lucebunt et campanae sonabunt. neque alio quam Virginis coemiterio sepeliri destinatum est. mors brevi secuta. non vanam ad persuadendum imaginem fuisse docuit.

Huic, de eiusdem sanguinis Principe Barbara, aliam ex symbolo iniectam caelitus persuasionem lubet adiungere. Haec spreto Regis Galliarum thalamo, fratrisque Alberti Ducis consilio, ut Drexelius ex Chronico Monast. Monach. in Prod. aetern. c. 3. §. 20.Deo sese Virginumque coenobio addixerat. In domestico illa horto prodigiosae magnitudinis amaracum alebat, loco alio caveam avibus plenam curabat, honestum a pietatis studiis diverticulum, torquem aureum gestabat, non vestibus illum quidem ad vanitatem; sed nudae carni

ad illius castigationem, applicitum. Verum evenit nocte una, ut amaracus repente exaresceret; [Note: (1) Martis imago.] mox altera, ut aves emorerentur omnes; tertia denique, ut ruptis torques catenulis corpore deflueret. Agnovit suae mortis imaginem Barbara, atque Antistitam conveniens, moriendum sibi asseruit. neque falsa interpres, in ipso primae aetatis flore, nondum egressa annum decimum septimum fatis concessit. anno Christi 1472. decimo et quarto post amara cum arescentem die. Vim igitur singularem suadendi inesse symbolis nemo facile negaverit.

Iam vero et in illis, quae ad reprehensionem ac contumeliam spectant, nulla tam acris vis orationis, quam multis in symbolis reperietur.

Boleslaus Poloniae Rex cum adversus Russos pugnatum ad Haliciam infeliciter fuisset: uni procerum fugientium magis, quam pugnantium ductori, pellem leporis columque ac fusum muliebrem [Note: (2) Timiditas et ignavia.] per legatos velut rerum in bello gestarum praemium ac imaginem destinavit. qua cum homo arrogantiae plenus timiditatem atque ignaviam sibi muliebrem ignominiose exprobari intelligeret; vim infamis symboli atque expositi dedecoris non sustinens, suspendio vitam, non ignominiam, absolvit. Cromerus lib. 6, rer. Pol. Vim istam symbolicae exprobrationis non ignoravit ex Sphortiarum familia Galeacius, qui licentia iuvenili elatus Bartholomaeo Bergomati Venetorum duci, iam exactae aetatis viro non incallido, verum tamen pari aliorum astutia quandoque circumvento, antiquam misit vulpem cavea interceptam. [Note: (3) Calliditas delusa.] Dux illusionem, iuvenisque arrogantiam sentiens, ut paria refunderet, tinnunculum seu accipitrem remisit loris compeditum et crepundiis nolisque instructum puerilibus, [Note: (4) Levitas et ferocia constricta.] quo illius levitatem ingenii ferocemque infantiam loris constringendam non inscire adumbravit. Paulus Iovis in Elog. Berg. l. 3.

Verum unde haec suadendi facultas ac gratia? haec animos penetrandi virtus in symbolis quo fonte exsistit? Certe exempla iam exposita praeter illam figurae cum te

significata convenientiam nihil magnopere obtinent, in quibus illa praesertim eminent, quae analogica proportione ac similitudine gemina unam imaginem constituunt. uti illa accipitris cum crepundiis, vulpisque cum cavea. nam accipiter rapacem ferocemque apta comparatione, uti crepundia levitatem atque inconstantiam. lora etiam castigationem indicant. Non tamen quarumlibeat rerum proportio sufficit, sed earum quae natura aut arte cohaerent. unde rerum nullo usu connexarum, ut est pellis leporinae ac fusi societas, ob coniunctionem maiorem imagini non conciliat gratiam: nam exspectationem magis fallit, si plures inter se cohaerentes figurae, aliarum quoque rerum connexarum diversum ingenium explicent, siquidem ut inventu difficiliores, ita repertae plus laudis et admirationis merentur. Quocirca primum in his elegantiarum symbolicarum fontem [Note: In proportionatis duplex qui dem convenientia cum re significata, non tamen duplex semper corpus figurae requiritur.] constituimus. Ne tamen exsistimes duo semper corpora in figura requiti. nam vel operatio rei cum re collata sufficit; ut cum flammae inscribitur. Nunquam deorsum. ubi flamma Amori divino, eius vero in caelum elevatio, aversionem viri amantis a rebus terrenis exhibet, vel etiam corporis alterius connexi, quamquam non exhibiti in schemate, collatio. ita sol propositus tamquam figura Regis, cum lemmate Unicus, ad terram refertur, licet non expressus, ut non minus orbis cum imperio, quam sol cum Rege comparetur. Haec appositione exemplorum ex peritis symbolographis congestorum, et clariora et faciliora reddentur.

MOLENDINUM alatum, quod auram exspectat, [Note: (1) Vana gloria operare.] lemma. Ni spirat, immota. Scipio Bargalius. Ita Nisi aura favoris multis spiret, nihil agunt.

2. Sclopetum adductum. lemma. Si tangar, exardescam. [Note: (2) Iracundus.] Bargalius. ita homo praeceps ad iram.

3. Cribrum Intronati Academici cum farina agitatum [Note: (3) Vexatione melior.]

usurpant. lemma Donec impurum. Bargal. Tam dius scilicet disputando exercendoque discipulos agitamus, donec impurum discernatur.

4. Ferrum sub malleo et incude Infocati Academici [Note: (4) Durae bene formans.] exhibent. lemma. In quascumque formas. Bargal, videlicet. nos aptamus, ut ferrum, ingenia.

5. Columnam sub sole collocant Academici Constantes [Note: (5) Constantia inter adversa.] lemma. Tantum volvitur umbra, Bargal. id est aemuli intereunt, et praetereunt, nobis stantibus.

6. Trochus ovalis sub flagello.lemma. Per te surgo. [Note: (6) Adversa erigunt] Barg. Id est per adversa a tempore et sordibus extollimur.

7. Cithara chordis instructa, lemma. Avariis varia, [Note: (7) Varietas delectat.] Bargal. talis Resp. aut familia, vel etiam animus, ob diversos in nobis affectus.

8. Cochlea lemma. Omnia mea mecum porto. Bargalius. [Note: (8) Pauper religiosus.] talis vir religiosus.

9. Morus arbor tarde florens, sed secure ac copiose [Note: (9) Mora saepe iuvat] fructus proferens. lemma. Moram ubertate rependet. Guil. Zincgrefius. Quo autor se tarditatem opetis sui fructu compensaturum promittit.

10. Canes pro osse certant. lemma. Non bene conveniunt. [Note: (10) Discordia propter opes.] Aelian. l. 7. dean c. 17. Inter canes, ubi nulla est societas, ut persaepe de osse inter se sic lacerent, quemadmodum de Helena Paris et Menelaus. Zincgrefius.

11. Sol. lemma. Unicus. Alexander apud Plut. Neque [Note: (11) Rex sit solus.] duos soles, neque Asia duos Reges patitur.

12. Vel inscribitur, Omnibus exorior. Plinius in Paneg. [Note: (12) Liberalis Rex et aequus:] ad Troianum. Omnia perfudisti, ut sol et dies, non parte aliqua, sed statim totus: nec uni aut alteri, sed omnibus in commune profertur. Zincgref.

13. Luna a sole illustrata. lemma. Acceptum communicat [Note: (13) Gratis dandum, quod datum.] orbi. Plutar. de doctr. Principes ministri Dei sunt ad curam salutem hominum, ut bona quae Deus illis largitur partim distribuant, partim servent. Zincgref.

14. Luna in eclipsi solari. lemma. Cuncta refundit. [Note: (14) Occasio quemvis probat.] vel, ut Aresius, Caelo datur quod demitur orbi, lumen scilicet a sole acceptum in solem refundit. Dio Cassius l. 49. de fideli Augusti ministro. Quantum, inquit alios virtute anteibat, tantum ultro concedebat Augusto. Zincgrefius.

15. Vas cuius aqua infusa rimae patent. lemma Tunc [Note: (15) Occasio quem vis probat] vitium apparet. sic Bias de quodam. Magistratus virum declarabit. Tacitus I. hist.49.de Galba, inquit, Omnium consensu capax imperii, nisi imperasset. Zincgrefius.

16. Fulmen. lemma. Omnium Ovidius 1.3. de [Note: (16) Poena paucorum, multorum metus.] Ponto. cum feriant unum, non unum fulmina terrent. l. 1. c. ad leg ul. repetund. unius poena merus debet esse multorum. Zincgref.

17. Caprum ex ponte desilientem totus grex, neglecto [Note: (17) Dux trahit exemplo.] periculo, sequitur. lemma. Sic ducis urget amor. Zincgref.

18. Elephas a culicibus obsessus, quorum morsum [Note: (18) Principum ira sit rara.] sentit, nec curat. lemma. Ego vero haud mordear. Lucanus l. 3. Dignum te Caesaris ira Nullus honor faciet. Sen l, 2. c. 34. de ira. Imbecilla se laedi putant, si tanguntur Zincgref.

19. Adiantum herba aque perfusa sicca manet. lemma. [Note: (19) Non tangi contumelia.] Nil tamen haeret. Zincgref. Diogeni quidam dicebat, plures te irrident, Ego vero, inquit, non irrideor, quia nihil risu illorum inficior, aut moveor.

20. Grandior Delphinus minores commitatur. lemma: [Note: (20) Maiores exemplo suis praeeant.] Casus artesque docet. Zincgref. sic reges doctoresque exemplo tuo praeeant. Sen. epist. 6 Omnis turba plus ex moribus, quam ex verbis Socratis traxit.

21. Fasciculus clavium. lemma. Non omnia possumus [Note: (21) Dona variorum varia.] omnes. Seneca l. 3. controv. Magna quoque ingenia quando plus, quam in uno eminuerunt opere? Zincgref.

22. Malum punicum apertum quibusdam granis minus [Note: (22) Mala bonis mixta.] integrum. lemma. sunt mala mixta bonis. Zincg. Nam vitiis nemo sine nascitur, Horatius. l. 1. sat. 3.

23. Infans in fulcro rotario fertur. lemma. Qui nunquam [Note: (23) Audendum ut possit.] sic, nunquam melius. Zincg. Publius Syrus: vix quisquam transit in bonum, nisi ex malo. Sen. ep. 114. Nullum sine venia placuit ingenium.

24. Rubus in terram unde exit rursus capite infigitur. [Note: (24) terrena sapimus] Zincgref. Pers. sat. 2. O Curvae in terras animae et caelestium inanes;

25. Solis imago in aqua lemma. Monstratur in undis. [Note: (25) In creaturis apparet Deus] Zincg. Hinc Paulus Rom. cap. 10. Dei invisibilia per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur.

26. Alveare in quo omnes apes laborant. lemma. Privati [Note: 26. Labor communis.] nil habet illa domus Plin. l. 11. c. 5. Rem p. [Abbr.: Rem publicam] et mores habent (apes) et nihil noverunt nisi commune.

27. Flamma. lemma. Nunquam deorsum. Aresius. amor [Note: (27) Amor Dei sursum.] scilicet Dei quae deorsum sunt, non spectat.

28. Flos anemone vento aspirante panditur. lemma. [Note: (28) Gratia Dei possumus.] Clausus te sine manerem. Aresius. Ita sine favore Dei aspirante nil agimus.

29. Heliotropium. lemma. Ostendit etiam inter tenebras [Note: (29) Deo adhaerens in adversis.] solem. Aresius. In adversitate animus proborum ad Deum quoque convertitur.

30. Ligna fumantia. lemm. Dabit, scilicet, ignem: [Note: (30) Poena sequitur superbos.] qui fumum sequitur. Aresius Nimirum, fumantem huius vitae arrogantiam poena sequitur.

31. Mare in quod flumina currunt. lemma. Nunquam [Note: (31) Avarus Princeps.] dicit, sufficit. Aresius. Sic avari principes.

32. Laurus ramis ad coronas et signa triumphalia [Note: (32) Martyres] olim adhibitis caesa. lemma. Caesa triumphat. PP. Belgae in Imagine primi saeculi. Ira martyres caesi triumphant.

33. Vasa navi periclitante in mare proiecta. lemma. [Note: (33) Suo damno ajiis prodesse.] Iactemur modo prosimus. PP. Belgae. Votum est Patrum in navali missione versantium.

34. Hedera altius altiusque per arborem enitens. [Note: (34) Deo adstringi iuvat:] lemma. nexus non sufficit unus. PP. Belgae. Ita Societas per frequentem obligationis votorumque innovationem sese arctius Deo obstringit.

35. Gallina pullos suos sub alis fovet. lemma. Sinite [Note: (35) Fovere infantes et rudes.] parvulos venire ad me. Luc. 18. PP. Belgae. Ita Societas per catechesin parvos fovet.

36. Clatri ferrei ante focum arcendis pueris reperti. [Note: (36) Cavendum periculis.] lemma. Sic cautum pueris. PP. Belgae, nempe catechesis pueros ab inferno arcet.

37. Canis obsequio suo defungitur, priusquam cibos [Note: (37) Orandum ante cibum.] ostensos capiat. lemma. non capit ante cibum. PP. Belgae. Ita pietatis ante officio defungantur, quam cibus offeratur.

38. Arca Noe. lemma. Surgit surgentibus undis. PP. [Note: (38) Adversa tollunt.] Belgae. Ita Societas per adversa extollitur.

39. Picus arborem rostro perforat, lemma. Repete. [Note: (39) Iterandae preces, ut obtineas.] Catsius, sive gladiator, sive amator, sis et apud Deum deprecator: repete, cum pico ut vincas, et obtineas.

Ex his facile animadvertes illustriora in cereris esse symbola, in quibus et corpora diversa eminent, et translatio ab utrisque ad cohaerentia quoque significata non impropria reperitur. Ita Noe arca cum apte religiosum ordinem repraesentet, et inundatio quae arcam sublevet adversitatem altius extollentem, elegans comprimis symbolum est. ego mediocria optimis miscui, ut ex plurium collatione magis veritas et pulchritudo digniorum emineret. Ceterum auctorum expositionem non ubique secutus sum. vel studio, quod mallem puriora dari: vel necessitate, quod librorum exemplis carerem, Aresii praesertim ac Bargalii, veniam igitur merebor, ubi non volens deflexero.

Exempla auctoris ad fontem proportionatorum magnae Dei Matri ac Virgini MARIAE inscripta.

NOstram quoque ad symbola, uti in Epigrammatis fecimus, symbolam conferre libuit, ita etiam, ut de eadem re omnis haec nostra esset commentatio. Christum nascentem alibi spectavimus, proximam Matri tanti ducis venerationem debemus.

Hoc igitur quantulumcumque laboris est, illi perpetua clientela obnoxii devovemus consecramusque.

MAGNA DEI PARENS AC VIRGO MARIA EST.

1. Anchora ad littus eiecta. Inscriptio. Instabilem firmat. [Note: (1) DEIPARA instabiles firmat.]

Stabilis anchora iis qui tempestate iactantur, praesidium vexatorum, spes desolatorum. Buteo in Florilegio.

2. Aquila solem intuens. Sola capax iolis. [Note: (2) Deum ante oculos habuit.]

3. Arca sive cista rerum pretiosarum. Pretiosa latent. [Note: (3) Humilis dona occulit.]

Arca vere regia, arca pretiosa, quae excepit totius sanctificationis thesaurum, Chrisip. or. de Deip. et Greg. Neocaesar. orat. 1. de Annunciat.

Arca novae gloriae in qua Dei spiritus delapsus quievit. Andreas Hieros. orat. de salut. ang.

4. Areolae florum in horto concluso. Procul hinc talpae. [Note: (4) Haeretici non observant.]

5. Arx in Monte. Tuta latenti. [Note: (5) Refugium est.]

Castellum muro undique vallatum ad quod nullus fuit accessus libidini. S. Anselm. homil. in Evangel. Luc. 10.

6. Cedrus in monte excelso. In summo summae. [Note: (6) Excelsa virtutibus.]

7. Civitas Romae similis. Civem esse iuvabit. [Note: (7) Refugium]

Civitas animata, de qua dicebat propheta: Gloriosa dicta sunt de te civitas Dei. Greg. Neocaes orat. 3. de annum.

8. Clavis aedium. Clausa recludo. [Note: (8) Caelum pandit.]

9. Caelum sole oriente illustratum. Sat luci ab uno [Note: (9) Tenebras discutit.] est.

Caelum splendidum, incomprehensum caelis, continens Deum. S. Epiph. or. de Deip.

10. Favus mellis, a quo fuci ab apibus repelluntur. Nec [Note: (10) Dulcis fuit cultoribus.] a fucis, nec pro fucis

11. Hortus, quem ventus afflat. Hoc aspirante virebit, [Note: (11) Frugifera.]

Hortus aeliciarum in quo condita sunt universa florum genera, et odoramenta virtutum Sophron homil. de Ass.

12. Imago D. Virg. in tabula ut exemplar imitanti [Note: (12) Exemplar virtutum.] proposita Huius ad exemplum.

13. Lampas veterum conclusa. Lucis habet alimenta [Note: (13) Inextinguibilis gloria.] perennis.

Lampas splendida his, qui in tenebris suur, conspicua immortali accensa lumine. But. Hym. gr. p. 132.

14. Luna soli eclipsato opposita. Abscondit orbi. [Note: (14) Gloriam occultans.]

Absconde Maria novis solis fulgorem, pone in praesepio, involve pannis infantem. D. Bernard. serm. 4. de Nativ.

15. Magnes lapis annulo ferreo sociatur. Facit utraque [Note: (15) Deo nos unit.] unum.

16. Malum punicum apertum. Quot grana, tot gratiae.

Grana tot auratis non condit Punica malis, [Note: (16) Gratiarum plena.]

Gratia quot Virgo pectore dona suo.

17. Malus, sub qua ardente sole Genius pascitur et [Note: (17) Refrigerium.] quiescit Alit atque tegit.

Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios: sub umbra illius quem desideraveram sedi, et fructus eius dulcis gutturi meo. Cant. 2.3.

18. Ovicula agnos ubere pascens. Omnes pendemus ab [Note: (18) Pascens suos,] una.

19. Margarita sive unio in patente concha panditur. [Note: (19) Parens immaculata.] Caelo fecunda parente.

Concha quae caelitus divinitatis fulgetra in utero concepit, ac peperit Christum ingentis pretii unionem Damasc. or. 1. denat.B.V.

20. Cimelia varia in officina proposita. Hinc accipe [Note: (20) Donis caelestibus plena.] gratis.

Ipse summus imperator negotiator meus factus est. D. Bern. hom.1. super Missus est.

21. Mons olympus. Nubibus altior extat. [Note: (21) Exaltata super omnes.]

22. Navis institoris. Medias portat nutritque per undas. [Note: (22) pascit suos.]

23. Nubes supermare et vasa in navibus. Dulcior inde [Note: (23) Suis doloribus nobis gaudia creat.] redit.

Nubes caelestis, quae imbrem spiritus S. in universam terram ad producendum fidelibus fructum cum impetu dimisit. Epiph. or, de laud. Deip.

Nubecula parva quasi vestigium hominis dulcis et pura de mari salsissimo et iniquinatissimo. 10. Hier de inst.mon. c. 32 et seq

24. Platanus iuxta aquas, viamque Frigus prohibebit et [Note: 24) Protegere.] aestum.

Suavius in platani nunquam requiescimus umbra,

Sub patrocinio quam, bona virgo tuo.
Frigoris haec frangit vires, haec temperat aestum:

Aestus amor frigus crimen, et umbra Parens.

25. Pons per flumen ad urbem status. Ut transeas. [Note: (25) Ad caelum deducit]

26. Radix Rosae. Pulchra latent. [Note: (26) Virginem virgo parit.]

Radix aeternitatis, floris flos, et fructus aeternae benedictionis, Giselb. c. 19 Alterc.

27. Scopus sagittantium. tetegisse, vicisse est. [Note: (27) Meta salutis.]

28. Speculum propositum. Aspice, ut emendes. [Note: (28) Morum speculum.]

Sit igitur vobis tanquam in imagine descripta virginitas, utraque B. Mariae, in qua velut speculo refulget species castitatis, et forma virtutis. Ambros. de virg. l. 2.

29. Tela in textorio pulchris liliorum figuris adumbratur. [Note: (29) Opus Dei solius est] Commendat artificem.

Tela admirandae oeconomiae, in qua tunica admirabilis ilius unionis confecta est, cuius textor Spiritus S. netrix virtus ex alto umbrans, lana vetusta Adami pellis, trama impolluta virginis caro, radius textorius immensa gestantis gratia, artifex verbum per auditum illapsum Procl. or. de Nat

30. Thalamus. Uni sponsi. [Note: (30) Sponsa solius Dei.]

31. Typus. Tantum imprime.

CAPUT L. De fonte altero elegantiarum symbol. ex oppositione ducto.

symbolicam maxime illustrari, nemo vel rudis figurarum [Note: Oppositis universi orbis harmonia longe est elegantissima, proinde eximiam in symbolis etiam gratiam obtinent] aestimator inficias iverit. Totum hunc mundum eiusque compositionem multo elegantissimam si animo conceperis, si res publicas moralemque, vitam, si denique aeternae felicitatis ideam quandam mente formaveris: an non praecipua eius pulchritudo atque elegantia contrariarum rerum coniunctione illucescit? quae solis aestimatio absque tenebris; quae vitae et sanitatis absque morte et aegritudine? quae tanta virtutis absque scelere? quae malorum dignitas absque subditis? quae copiae absque inopia? caelestem illam beatorum vitam, infelicitas damnatorum quantum extollet? verbo, rem nullam suo opposito, ac velut adversario, carere voluit autor naturae sapientissimus, qui nec seipsum absque inimicis [(transcriber); sic: inmicis] repugnantibus exsistere gloriosum existimavit. Quocirca iisdem poeticas hasce imagines partusque ingenii nostri exonerare quid prohibet, aut potius non suadet? dum enim hac arte naturam imitamur, quo naturae ipsius auctorem assequamur propius, hoc opus absolutius moliemur.

Intellexit fortasse hanc oppositorum ad suadendum vim Friderici Saxoniae Ducis Morio, ut Caussin. in sym. l. 3. s. 45 qui miris salibus ingentem sibi cum aliorum gratiam, tum ab opibus facultatem paraverat. Is hoc tempore, quo Lutheri schismate in partes religionis contrarias abibat Germania, Proceres, ea forte de re suo cum Principe agitantes consilia, veste nobili ac Principe viro digna adit, atque ex Duce sciscitatur, hoc in habitu quemadmodum illi placeat? Ubi ille, cum laude etiam probasset; egressus, non multo post rediit, forfice vestem foede scissam laceramque in corpore referens, [Note: (1) Religio integra schisma] Et qui nunc, inquit, eadem in toga placeo? Cumque omnes hanc insolentiam virgis dignam clamarent. Nae, vero ait, vos multo virgis digniora geritis, qui foedius antiquam fidem, quam hanc ego vestem divellitis|. Sane Morio hic sapuit, dum tot sapientes Germani desiperent. Franciscus Marchesius Genuensis Reip. [Abbr.: Rei publicae] legatus ad Galeatium Mediolani Ducem eorundem symbolorum gratiam non ignoravit. Etenim, cum difficilem omni

aditum reperisset; ut arte illum sibi ingenioque aperiret, festa D. Ioannis luce vas herba basilica instructum Galeatio submisit: qui cum mysterio donum minime carere intelligeret, iussit Marchesium adesse herbae et symboli interpretem. ut Fulgos l. 8. c. 10. accersitus docuit, se, ubi verborum locum minus opportunum reperisset, herbam illam legationis munere functuram substituisse, cuius illud sit ingenium, quod suorum Genuensium: nimirum, leniter manibus tractatam spirare non ingrato naribus odore; cum vero gravius attrita fuerit, scorpiones procreare. [Note: (1) Clementia Principis subditi tractabiles qui severitate exasperantur.] Brevis haec oratio, ac pene disertae basilicae virtus, usque adeo, intractabilis antea ducis, animum inflexit: ut de superator atque in suam sententiam inclinato Principe herbam portasse Basilicam visus merito fuerit.

Illud de Lycurgi canibus symbolum rara sui inventione aeternitatem meruit. Cives enim ille suos ad aptam accuratamque filiorum educationem excitaturus, ut quantum prima institutio posset, exemplo traderet, duos eduxit in arenam canes, et postquam aliquod famelicis edulium obiecisset, leporem de cavea vinculis solutum dimisit, ad cuius intuitum ex citatus alter, neglecta in socii faucibus offa, sese ad feram intercipiendam effudit: alter nihil motus, aut socii exemplo, aut praedae exspectatione, praesenti pabulo avida voracitate inhaesit. [Note: (2) Educationem bonam pravamve sequimur.] Tantum, inquit suis Lycurgus, interest a prima iuventute laboribus potius, quam voluptati insuescere Par fere illud, quod Frontinus Stratag. lib. 5. de Principe Dacorum (qui ab hoc Scorylo, a Fulgoso Scorus dicitur) memorat. Ille cum populum Romanum, armis civilibus dissidentem nequaquam bello lacessendum existimaret: ut suorum popularium contra obnitentium opinionem corrigeret, suamque illis probaret sententiam, duos in arenam canes immisit, qui cum mutuis odiis dentibusque concurrerent, lupom vinculis solvit: tum enim vero canes, a mutua dissensione, in unius lupi cervices rabiem omnem convertere. [Note: (3) Bella intestinae per externos hostes impediuntur.] Valuit exemplum hoc ad belli cogitationes pacis consilio inflectendas. Nimirum in hac imaginis affectione contrariam

Romanorum sibi indolem apposite adumbratam existimabant, ut futura iam tum intueri, coram sibi viderentur. Est sane eximia oppositionis gratia si tamen nata potius, quam coacta in medium veniat. Sed neque una hic fons vena scaturit, quas singulas rivis deducere singulis longum operosumque fuerit, qui penitus haec animo pervadere statuerit, epigrammatum fontes consulat, quin et subiectorum exemplorum diversitatem expendat (quod brevitatis studio negligimus) nec magno, opinor, labore assequetur Illud ramen observandum fuerit (quod in alienatis atque allusionibus etiam locum habet) quandoque in sola materia oppositionem, idque minus eleganter, exhiberi, ut cum solem sub eclipsi obscurum hoc donas lemmate, non opprimitur. rectius enim dixeris ad conciliandam venustatem. Premitur, non opprimitur. Sic canis millo elegantius inscripseris: defendit et offendit, quam solum, defendit. Quandoque et contrariorum alterum in figura, in lemmate alterum proponitur. Ita Stellioni animali frigido Gonzaga Dux Mantuae, igne amoris calens, adiecit: Quod huic deest (scilicet calor) me torquet. Sed exemplis auctorum crebrioribus hunc fontem exundare facimus.

1. TEla aranearum Anacharsis, in quam grandia perrumpunt [Note: (1) Lex premit imbelles, non potentes.] animalia, minoribus in illa haerentibus, sub scriptio. lex exlex. Paradinus. symb. 131. Quia videlicet indigentior im belliorque populus tantum secundum legis iudicium poenasque subit: potentiores, evadunt indemnes, ut perinde ex sine lege videatur. siquidem: quidquid delinquunt Reges, plectuntur Archivi.

2. Amphisbaena, quae etiam in cauda caput gerit, laedit[Note: (2) Duplicitas fraus vel finis considerandus:]que bifronitum et occultorum hostium instar. lemma, Prohibere nefas. Parad. symb. 159.

3. Ovum putridum aquae supernatat, integrum mergitur. [Note: (3) Superbi sine fructu] Inscriptio. Haud sidit inane. Parad. symb. 165. Nimirum corruptae indolis homines leviores reliquis

4. Arbuta inflexa resurgunt. lemma. Usque recurrit. [Note: (4) Naturae corrigi vix potest.] Parad. Symb. 161. Ita scilicet: naturam expellas furca tamen usque recurrit.

5. Telum in duram rupem illisum resilit. lemma. Infringit [Note: (5) Fortitudo infracta, hostes frangit.] solido. Parad Symb. 170. nempe rupes solido marmore, vir constans pectore adversitatis tela infringit

6. Lapis in quo ferrum acuitur. Inscriptio, terit et teritur. [Note: (6) Lite certantes mutuo obsunt] Parad symb. 173. sic qui lite invicem exercentur.

7. Pileus in hasta propositus qualem coniurati in [Note: (7) Libertas armis redimenda.] Caesarem circumtulere subscriptio, Captiva libertas. Parad. symb. 188. armis sc. redimenda.

8. Cancer. lemma. Retrocedens accedit. Bargalius Ita [Note: (8) Ad opes venire cum salutis damno vel ad honores per demissionem.] neme ad opes itur, a salutis cura recedendo. Vel ad honores per demissionem acceditur.

9. Horologium solare ad solem, cum lemmate, si aspicis, [Note: (9) A Deo et virtute verus honor.] aspicior. Bargalius Nimirum sol affulgere debet, ut alios habeat observatores temporis horologium: ita si Deus nos aspexerit suis donis affulgens, aliorum in nos merito oculi vertentur.

10. Perspicilia, cum lemmate. Non ipsa, sed per ipsa. [Note: (10) Non creatura, sed Deus in illis spectandus] Bargalius non ipsa, sed ut per ipsa alia intueamur, adhibentur; sic non tam creaturas spectare, quam per ipsa Deum oportet.

11. Avicula in corte orbiculari et rotatili in solo axe [Note: (11) In Deo certa quies.] quiescit lemma. In axe tantum. Bargal. nempe in solo Deo nostro quies.

12. Sol in nubibus: lemma. Discutit et fovet Ita res amatas [Note: (12) Amor adversa fert et dissipat.] fovemus, sed adversamur quoque dum cruciant. Barg.

13. Insitius ramus coniugii symbolum. lemma. Idem [Note: (13) Coniuges .] et alter. Bargal. ut ramus cum trunco, sic coniuges.

14. Sol in vitro reflexo accendit fomenta. lemma. Unius [Note: (14) Pulchritudo spectata nocuit. VIII.] splendor alterius ardor. Bargal. O quot ad pulchras exarsere et periere hominum formas.

15. Ciconia incensum nidum pullorum extinctura [Note: 15. Hostes religionem magis accendunt.] alis, se consumit, ut factum anno 1586. Delphis in Batavia. lemma Extinguere quaerens Aresius. Nempe D. Paulus, qui dum extinguere ignem quem Christus venit mittere in terram, volebat, inflammatus ipse est.

16. Canis. domesticis blanditur, externos mordet. [Note: (16) Adulator aulicus.] Aresius. tales aulici adulatores.

17. Caminus seu fornax. Nec prope nec, procul Aresius, [Note: (17) Aulae regum sis vicinus, non praesens.] ita ad aulas Regis nec prope nimis accedendum, nec recedendum nimis.

18. Caelum, cum lemmate. saeptius motum, nihil moveor. [Note: (18) Constans in adversis] Aresius, constantis est animi argumentum, qui inter varios adversantium motus nil movetur.

19. Cultelli se mutuo attritu exacuunt lemma, Acuimus, [Note: (19) Exercitatio mutuae doctorum.] acuimur Aresius. Ita Doctores in scholis, in Palaestra magistri, etc.

20. Millus seu vinculum canum; lemma, Sauciat et [Note: (20) Ieiunium prodest animae.] defendit. Aresius, tale ieiunium, et carnis afflictio animam defendit, corpus sauciat.

21. Phoenix in flammis, lemma Perit, ne pereat. vel [Note: (21) Martyr.] uritur, ut vivat. Aresius. Ita fidei causa martyres.

22. Flamma cui ventus aspirat; lemma. lenis alit, grandior [Note: (22) Clementia bene regitur.] necat, Aresius. ita tractandi a Regibus subditi. Ita et cibo alendum corpus, ut reficiantur vires, non opprimantur.

23. Horologium in sole. lemma Motus sine motus. [Note: (23) Mors sensim accedit.] Aresius. Ita vita nostra labitur sine sensu.

24. Lupus cervarius praedae obliviscens quam coepit [Note: (24) Memoria praesentium futura opprimit.] lemma. Quod mihi deest tibi obest. Aresius Nempe memoria rerum praesentium nostrum animum a futuris et caelestibus detrahit.

25. Piscis lemma. Me praedae spes una capit. Aresius. Ita [Note: (25) Praedator captus,] in militia complures, dum praedae inhiant, praeda fiunt.

26. Arbor copia fructuum rupta caducaque lemma. [Note: (26) Auarus eget.] Inopem me copia fecit. Aresius. Talis avarus dives.

27. Horologium sub sole. lemma. Umbra lucemus [Note: (27) Virtus in adversis.] scilicet, indicat. Aresius. nempe in adversitate virtus innotescit. In cellae tenebris divina gratia.

28. Fax sub vento. lemma. Qui me alit, extinguit. Aresius, [Note: (28) Vanitas suos labore opprimit.] nempe honorem et laudem dum sequor laborando consumor.

29. Vermis sericus orbe suo evolutus. lemma Construxi [Note: (29) Christus moriens.] destruxique. Aresius Dei in carne nati morientisque quaedam figura est. Qui de se, ego sum vermis, inquit.

30. Fasciae. lemma sunt ligamina, non catenae. Aresius, [Note: (30) Beneficium aut votum relig.]

31. Malogranatum, lemma, Amarum dulce. Aresius. [Note: (31) Patem amore Dei dulce,] Certe amarities Crucis Christi, quam ex amore suscipimus, dulcis est ferentibus.

32. Passet in caelum evolans vinculis artinetur captus. [Note: (32) Caro animam aggravat] lemma, prohibent vincula Iacobus Catsius. Nempe et animum corpus captivum, et coniugem coniux sustinet, quo minus divinis se libere impendat.

33. Titio una parte ardens, lemma Qua non nocet arripe. [Note: (33) In amore dolor] Catsius, Nempe sunt etiam in amore dolores. Ignis amor est, cave laedaris.

34 Ad ignem luculentum, versando carnes, coquus [Note: (34) Cunctandum in nuptiis,] properat, lemma. Serius perficit, qui nimium properat. Ita caute ac tarde ad nuptias properandum. Catsius

35. Mus laridum devorans muscipula intercipitur. [Note: (35) Voluptas plexa] lemma. Fit spolians spolium. Catsius. videlicet, Poena voluptatis comes est.

36. Magnes ad clavem et fusum adhibitus, illam trahit: [Note: (36) Societas bonorum] lemma. Id curat quod pondus habet. Catsius. Nimirum sapiens leviculorum hominum societatem sespuit. gravium admittit, et Reip. [Abbr.: Rei publicae] deditus domestica negligit.

37 Mustum in vase inclusum vi erumpit. lemma. Si [Note: (37) Iuventus nimis adstricta solvitur] premis erumpit. Catsius. Nimis arcta disciplina iuventus coercita, vi nonnumquam ad noxiam libertatem erumpit.

38. Testudo sub domo fugiendo non effugit Catsius. [Note: (38) Caro premit] Nempe quocumque te subduces, pravas cum carne affectiones tecum circumferes.

39. Avis non capitur ad laqueos veniens, sed abire [Note: (39) Vetitum cupimus] properans: lemma. Quod licet, ingratum est. scil. et nos mortales. Nitimur in vetitum semper, cupimusque negata.

40. Candela: lemma, Si nimis emungas, extinguitur, [Note: (40) Nimium in vito] Nempe si vires nimia cura, studio, labore, amore enerves, obruuntur. Catsius

41. Calx aquis superfusis, effervescit: lemma: E frigore [Note: (41) Adversa accendunt amorem [(transcriber); sic: amerem] ] fervor, Catsius, adversis nempe Dei amor magis exardescit

42. Nycticorax solem, oculis clausis, excipit: lemma, [Note: (42) Invidus] Nimis video, Barthol. de Rubeis: Imago invidorum est.

43. Gallus alas concutiens priusquam canat: lemma [Note: (43) Exemplo praeeundum] Excitatus excitat, De Rubeis: Te primum excita vigilati

44. Salix infracta mortificataque ad ligandum: lemma [Note: (44) Morbus virtutem auget.] In infirmitate firmior. De Rubeis, sic Apost. 2. Corinth. 12. cum infirmor, tunc potens sum

45. Ericius a canibus exagitatus morsusque: lemma: [Note: (45) Laedens laeditur.] Laedentem laedit illae sus: De Rubeis: Ita vir fortis pariensque invidorum calumniis appetitus.

46. Aquila ex rupe leporem prospiciens: lemma. [Note: (46) Praesules vigilantes.] Procul et prope. De Rubeis Iob 39. de longe oculi eius prospiciunt: inde contemplantur escam. Tales summi Pontifices pro grege vigilantes.

47. Avis in nido ex spinis. lemma. In labore requies. [Note: (47) Adversis defensus.] De Rubeis. Baruch. c. 6. in spina forti omnes aves sedebant. Talis S. Sebastianus.

48. Vitis ramis luxuriantibus amputata lemma, Exspoliata [Note: (48) Religiosus pauper.] ditior De Rubeis. Luc. c. 6. Date et dabitur. Talis S. Martinus.

49. Phoenix in monte super arida in sole ligna comburitur. [Note: (49) Sancti morientes.] lemma. ut vivam. De Rubeis. sic nimirum B. Virgo igne magis amoris, quam dolore soluta, ut viveret cum Christo.

50. Aquae fons delabitur, ut ascendat. lemma. Descendendo [Note: (50) Humilitas elevat.] ascendit. De Rubeis. Ita Christus fons sapientiae verbum Dei in excelsis. Eccl. 1.

51. Gallus altero gallo devicto concinit. lemma. Hic [Note: (51) Detractor aliorum vitiis laetus.] cadit, ille canit. Anton. de Burgundia. Nimirum linguae detractorum statim divulgant, cum aliquem labi animadvertunt.

52. Horologium, cuius pondera alia deorsum vergunt, [Note: (52) Activa vita contemplativam iuvat.] alia sursum elevant, lemma. Descensus iuvat ascensum PP. Belgae. Ita Societas labore suo ad pueros se demittens et alios ad caelum attollit.

53. Lebes quo magis clauditur, erumpit exaestuatque [Note: (53) Solitudo pietatem auget.] magis lemma, clausus magis aestuat. PP. Belgae. ita solitudo fervorem spiritualium exercitiorum acuit.

54 [(transcriber); sic: 45] . Regula fabrilis in aqua curva apparens. subscriptio. [Note: (54) Videri malum quod non est.] sibi conscia recti PP. Belgae videlicet Societas, licet multis in mundo, tamqnam in mari, curva videatur, sua tamen integritate perstat.

55. Bilanx una lance curvata. lemma. Vis eadem attollit, [Note: (55) Adversis extolli.] quae deprimit. PP. Belgae. Ita Societas per quos deprimitur, attollitur.

56. Avis chartacea vento adverso in sublime fertur. [Note: (56) Adversa prosperis praeferenda.] lemm. praestant adversa secundis. PP. Belgae. Nam secundo vento praecipitatur. Ita Societas inter adversa potius efferetur, secundis rebus deturbanda.

57. Canis leporem insectatur. lemma. agitas, agitaris [Note: (57) Alios exagitantes ipsi inquieti.] et ipse. Ovid. l. 1. met. Iulius Guil. Zincgrefius. Nimirum uti Sidonius. l. 2. ep. 13. Sicut hominibus Reges, Ita Regibus dominandi desideria dominantur.

58. Gladius in vagina. lemma, Promptius extrahitur [Note: (58) Bellum tarde auspicandum.] quam immittitur. Zinegref. Recte Terentius in Eunucho act. 4. f. 7. omnia prius experiri, quam armis sapientem decet.

Exempla auctoris ad fontem alterum oppositorum. VIRGO DEIPARA EST.

1. APotheca, omnibus aperta, ubi in eminentiori vitro [Note: (1) Deipera salvatorem nobis dedis.] serpens apparet. Medicinam et toxica praebet

2. Aurora oriens inter tenebras. Lux in tenebris. [Note: (2) Inter malos Virgo illustrior sua virtute]

Aurora de qua nascitur sol iustitiae, solius solis claritati succumbens. Petrus Damian. serm. de assump.

3. Cera in cordis specie ex literis per manum cum signaculo [Note: (3) Deo maxime similis.] extensum consignata. Disparium paritas

Ductilis impressas recipit dum crea figuras,

Mollis ad exemplar pingitur illa suum.
Humanam propria cum duxit imagine formam,

Proxima quam finxit Mater imago fuit.

4. Clamat adversus rupem amor fiat: cui Echo respondet [Note: (4) Una voce fit Deiparens] idem fiat. Una, nec una,

Responde verbum et suscipe verbum, profer tuum et concipe divinum. D. Bern. hom 4. super Missus.

5. Clypeus in se sperantium. Defendit licet offensus. [Note: (5) Protegit]

Clypeus fortissimus sagittam in die volantem dissipans: Zachar Christ. ser. de ass. B. V.

6. Caelum stellis ornatum. Nox una, at lumina mille. [Note: (6) Suos illustrat et educit.]

Polus mille oculis praeditus, ornatus globis et septenis tonis spirituum: polus mente plenus. Ioan. Geom. hym. 2. de B. V.

7. Columnae geminae nubis et ignis. Lux nocte, ac umbra [Note: (7) Lux et refrigerium.] die.

Instar habet geminae ductrix bona virgo columnae:

Lux tenebras mentis, temperat umbra faces.

Nubes columnae similis Deum habens, ductrix per desertum. Epiph. or. de laud. Deip.

Columna ignea his qui sunt in tenebris viam demonstrans. Buteo. hym. graec. p. 122.

8. Esca ex hamo super aquas suspensa. Sine fraude fallit. [Note: (8) Dulcedine suos trahit.]

Esca spiritualis hami quae est divinitas. Epiph. or. de laud. Deip. S. Bruno ser. de Nat.

9. Ferculum, seu lectica gestatoria Salomonis. Fertur, ut [Note: (9) Tulit portantem omnia.] ferat.

10. Flumen in quod diversae aquae influunt. Quo maius, [Note: (10) Gratiam tribuit.] minus hoc pericli est.

11. Fons in terra inculta locisque silvestribus. Purus ab [Note: (11) Pura ab impuris nascitur.] impura.

Fons signatus totius sigillum trinitatis, ex quo vitae fons manat, Sophron homil. de assump.

12. Hamus ex virga. Capit dum capitur. [Note: (12) Deus captus amore Virginis.]

Ave virgo gratia plena. virtutibus cumulata, cibe caelestis, Divinitatis hame. S. Epiph. serm. de laud. Deip.

Sic est sermo Dei tamquam pisci hamus, tunc capitur cum capit S. August. tract. 42. in Ioannem.

13 In annulo horologium; ut Carolis 5. fuit. In parvo [Note: (13) Virgo parva Deum capit immensum.] magna.

Corona regia pretiosissimum habens lapidem, et gemmis similem, Christum Epiph. in or. de laud. Deip.

14. Lampas oleo plena et accensa. Aliis, non sibi. [Note: (14) Exemplo praelucet.]

Lampas lucentissima cuius splendore inventa est drachma perdita. Ecbertus in deprecatione ad B. V.

15. Lilium illustre. foedae stirps pulchra parentis. [Note: (15) Immaculata de maculatis]

Flos campi de quo ortum est pretiosum lilium convallium, S. August. S. erm. 18. de SS.

16. Lilium inter spinas locatum Defenditur, non offenditur. [Note: (16) Inter adversa pulchrior.]

17. Lucerna in obscuro loco. Prodest et obest. [Note: (17) Prodest suis, obest hosti.]

18. Luna plena acceptos solis radios in nocte orbi affundit. [Note: (18) Nihil amittens.] Dat quod habet, nec minus habet.

19. Mons Atlas cui caelum impendet. Quod non capit [Note: (19) Virgo omni creatura mater.] accipit.

Mons qui collem omnem ac montem, id est, angelorum et hominum sublimitatem exsuperat. Damasc. or. 3. de Nat. B. V.

Virgo maior caelo, fortior terra, orbe latior: quae Deum, quem mundus non capit, sola cepit. Pet. Chrysol. serm. 143.

20. Mons excelsus cum vallibus. Non est sine valle. [Note: (20) Quo maior, hoc humilior]

21. Nubes lucida in qua sol maiori specie effulget. Illustratu [Note: (21) Lumine divino illustris.] et illustrat.

22. Paludamentum regium. Ornatur, et ornat. [Note: (22) Dona accepta in Deum refundit.]

Vestis absque macula eius, qui lumen induit sicut vestimentum. Method. orat. de Hypap.

23. Rosa, in qua scarabaeus et apis. Mors est malis vitae [Note: (23) Bonis vita, malis mors est] bonis.

Rosa ex spinis Iudaicis orta divina fragrantia perfundens omnia. Dam. or. de Nat. B. V.

24 Rosa inter spinas educata. Ex spinis sine spina. [Note: (24) Inter peccatores innocens.]

Adamidum in spinis flos est Nasarethicus ortus.

Spina fuit crimen, sed rosa Virgo fuit.

25. Vitis quae uvis foliisque spoliatur. Sunt aliis mea [Note: (25) Virginis fructu pascimur.] damna lucrum.

Vitis vera quae racemum maturum aluit, vinum stillantem quo exhilarantur animae. Buteo hym. gr. pag. 135.

26. Turris in arcis Sion propugnaculis erecta. Custodita [Note: (26) Observata tuetur.] custodit.

Condidit turrim illam David, et super murorum excelsa aedificavit, ut subsidio pariter et decori esset, quia hostem praevidet, et expellit, etc.

27. Turtur in arido ramo. Luctu sua gaudia miscet. [Note: (27) Christus gaudio et dolori fuit Matri.]

28. Vas sub canali plenum et effluens. Affusa refundit. [Note: (28) Gratiam acceptam refundit.]

Vas atque receptaculum supercaelestis laetitiae et mysteriorum omnium. Greg. Neocaes. or 2. de assumpt.

CAPUT LI. De fonte tertio ex alienatione derivato.

ALienatorum non rare maior, quam oppositorum est gratia, quod difficiliora inventu, adeoque hominum [Note: Alienatorum maior est, quam oppositorum gratia, et inventio difficilior] exspectationi minus sint obvia. Ut enim aliquod a re eiusve proprietatibus, causis, effectis, aut adiunctis ceteris alienum in speciem, conveniensque simul, reperiatur, et fecundae, et ingeniosae mentis opus est. Opposita ex oppositis ipsa natura fere animis subicit, aliena magis arte eruuntur. Sertorius exemplo esse poterit, hic ut Iulius Frontinus stratag. l. 1. iunctus Hispanis in civilibus bellis arma contra Romanos verterat, cumque se armatis imparem viribus cerneret, Hispanique nihilo minus de summa retum praelio uno contendendum existimarent, duos in theatrum eduxit equos, robustum ac gracilem, quorum caudis evellendis singulos admovit iuvenes, robusto equo gracilem, gracili robustum adolescentem, hac praeceptione, ut singulos ille caudae pilos velleret, hic simul omnes. verum cum robustior equi imbellioris pilos nequicquam traheret; illic sensim educeret universos: [Note: (1) Hostis multus et fortis patim invadendus.] suasit Hispanis Sertorius carptim adversus Romanos pugnandum esse, nisi vinci potius, quam victores haberi vellent. Geminum huic Scilutii Principis Scytharum facinus, quo moriturus filiis in iaculorum fasce unitatem suasit, quod alibi memoratum otiose non recolo, quae licet oppositione aliqua exornentur: illud tamen, quod alienum sit, aut equi caudam simul vellere, aut iaculorum fascem iunctim infringere, rara inventione laudem voluptatemque imprimis meretur Quamquam hoc loco unitatem ac divisionem crinium et iaculorum potius quam actum hominis (qui ad emblemata spectat) attendamus. Unde solae manus iaculis aut crinibus applicitae hic in figura exhibendae.

Ita spectaculo olim atque admirationi fuit, caput demortui hominis, alveare, pro melle condendo, factum apibus. Onesili enim Cypriorum Regis, ut Pierius lib. 26. c. 3. cranium Amathusii portae urbis ad ludibrium impensum, ubi melligeris apibus stipatum favoque oppletum

conspexere, odio quam primum in venerationem converso, illi quotannis sacrorum honorem decreverunt. [Note: (1) Mortui honorandi, vel mortui praesidium vivis.] tantum rei a loco apibusque alienae imago persuasit. Ne tamen existimes necessarium, ut res proposita ab ordine naturae, vel artis re ipsa dissentiat, satis est modo sensu vulgari aliena videatur. ita struthionem alas ferre, nec tamen volare, [Note: (2) Homo carni et terrae adhaerens.] vulgo alienum ab ave creditur, quod alae pro volatu ceteris concedantur, sed exemplis plura spectemus, ex quibus illa, cum varietas, tum elegantia, satis elucescet.

1. STruthiocamelus plumis pennisque instructus frustra [Note: (1) Hypocrita.] alas ad volatum erigit, inscriptio: Non penna sed usus. Hypocritarum imago est. Paradin. symb. 52.

2. Corvus iniectis in ollam lapillis aquam sublevat, [Note: (2) Necessitas ingeniosa.] ut Plinius meminit. subscriptio. Ingenii largitor necessitas. Paradinus Symb. 152.

3. Vulpes Sampsonis, quarum caudis illigatae faces. [Note: (3) Ultio laedenti nocet.] subscriptio Vindicta trahit exitium. Paradinus sym. 153.

4. Purpura ex lingua vivit et eadem captatur. inscriptio. [Note: (4) Lingua bonum et malum.] Sic praedae patet, esca sui. Nimirum, quod pascit, hoc perdit. idem: ut est lingua. Parad. symb. 174. Nempe et in lingua hominis mors et vita, bonum et malum.

5. Cucurbita medica, quae noxium tantum sanguinem [Note: (5) Calumniator vitiis alitur.] extrahit lemma. Pascor noxiis. Parad. symb. 192. Ita sceleratus animus, aut calumniarum appetens.

6. Scarabaeus [(transcriber); sic: Sacrabaeus] in rosa, lemma. Turpibus exitium. Parad. [Note: (6) Bona improbis mala.] Ita optima quaeque improbi suam in perniciem vertunt.

7. Graviores aristae in segete ad ventum ac pluviam [Note: (7) Luxus gravat.] prosternuntur. lemma. Mihi pondera luxus. Parad symb. 245. Nimirum opes nimiae possessores ad terram atque adeo orcum deprimunt.

8. Platanus cum lemmate. Umbra tantum. Scipio [Note: (8) Dives avarus sine fructu.] Bargalius: nam fructus nullos facit, sola prodest haec arbor umbra. Ita dives honoratus, cuius favorem multi ambiunt, plerumque sine fructu est.

9. Porcus iugulatur, cum lemmate, tantum frugi. [Note: (9) Mortuus avarus prodest.] Bargalius. nempe dum moritur: nam vivus nulli prodest. Ita avarus dives.

10. Luna soli apposita cum lemmate quanto abscedit [Note: (10) Absentia amorem auget.] longius, magis resplendet. Bargalius. Nimirum quo res amata a nobis remotior, tanto pulchrior videtur.

11. Planta piperis. lemma Contusum acrius. Bargalius. [Note: (11) Adversa virtutem iuvant.] Nempe ex adversitate homo in Dei amore proficit.

12. Ursus apiarium invadit, laesusque aculeis apum [Note: (12) Adversis sapimus] visui medetur lemma. Aciem acuent aculei. Bargalius. Nempe icti rebus adversis cautius sapere discimus.

13. Cucurbita in undis. lemma. Abluimur non obruimur. [Note: (13) Adversa purgant] Bargal. ita. videlicet homo adversitatibus.

14. Vitis fructifera innixa arido stipiti. lemma. Onus [Note: (14) Amanti nil grave.] leve. Aresius adhibet D. Iosepho Christum in ulnis ferenti, cui praeter sustentationem nil contulit.

15. Subula acuitur, cum lemmate. Deficiendo subtilior. [Note: (15) Mens corporis defectu proficit.] Aresius. nempe quanto magis corpus nostrum deficit, tanto perspicacior fit ad caelestia animus,

16. Annulus sed absque gemma. lemma. Deest optimum. [Note: (16) Dives indectus.] Aresius, nimirum talis vir dives, aut doctus, sed absque virtute.

17 [(transcriber); sic: 16] . Apis manum pungens concipit amisso aculeo. [Note: (17) Vindicta nocet.] Sibi magis. Aresius. Talis qui immoderate vindictam quaerit, lethali enim vulnere suum affligit animum.

18. Camelus ex turbida aqua bibens. lemma. Placet [Note: (18) Turbator Reip. [Abbr.: Rei publicae] ] turbida. Aresius. Ita quidam non nisi turbata re pub. [Abbr.: re publica] quiescunt.

19. Capra amaras vorat salices. lemma. At mihi dulce. [Note: (19) Amanti nihil amarum.] Aresius. Nimirum amor, et consuetudo multa nobis amara facit dulcescere

20. Caulis seu brassica. lemma Frigore perficior. Aresius. [Note: (20) Adversa prosunt.] Nempe adversa prosuat fortiter sufferentibus.

21. Columna cui pars domus innititur. lemma. Pondere [Note: (21) Labore fortior.] firmior. Aresius. Nempe in otio facilis ruina est, non in labore.

22. Crocodilus hominem devorans. lemma. Plorat [Note: (22) Lacrimae haeredis fictae.] et devorat. Aresius. Haeredis avidi, sed mortem defuncti lugentis est.

23. Corallium cum lemmate. Herba fuit sub unda. [Note: (23) Secundae res indurant.] Aresius. Nempe multi sub adversitate, seu obscuro adhuc loco molles sunt et tractabiles, qui secundis in rebus ad lucem educti, cum corallio lapidescunt.

24. Corona regia. lemma. Ferro sculpta. Aresius. Nimirum [Note: (24) Corona ferro parta.] ferrum ac vis multos ad regnum provexit, et corona induit. vel, per dura et aspera ad coronas via patet.

25. Fulmen in ardentem focum incidens eum extinguit. [Note: (25) Amor di vinus humanum premit.] lemma. Compescit ignibus ignes. Aresius. Nempe ignis divini amoris, cupidinis ignes delet.

26. Luna sub eclipsi lemm. Caelo datur, quod demitur [Note: (26) Aversus a mundo ad Deum.] orbi. Aresius. Nimirum animus ad caelum conversus mundum negligit.

27. Manus explicata. lemma. Disparitate pulchrior. [Note: (27) Varietas ornat.] nempe digitorum Aresius. Ita familia et res publica.

28. Noctua vesperi. lemma. Sol absens dat mihi visum. [Note: (28) Bonum sublatum aestimatur.] Aresius. Ita damnati apud inferos primum intelligent malum suum,

29. Urtica. lemma. Compressa non urit. Aresius. Tale [Note: (29) Rebelles premendi.] quorundam rebellium nationum ingenium est: remendi sunt, ne suos Principes affligant.

30. Sol sub nubibus. lemma. Mihi clarus. Aresius. Nimirum, [Note: (30) Eremicola.] sanctissimi quique viri latere cupiebant, sibi caeloque, non mundo clari.

31. Fax. lemma. Aliis lucens exuror. Aresius. Tales [Note: (31) Aulici, vel Principes aliis vivunt.] fere Aulici in regum servitio, aut etiam Principes subditorum se curis impendentes.

32. Tigris obiecto speculo sui imagine tanquam prolis [Note: (32) Amor sui decipit.] aspectu et amore detinetur. lemma. Fallit imago sui. Aresius. O quot sui amore falluntur.

33. Torpedo quae capientes stupefacit. lemma. Epraeda [Note: (33) Opes stupidos reddunt.] stupor. Aresius. Multi pro dolor, in omni aequitatis sensu obstupescunt, auri praeda intercepta.

34. Molendinum vento agitatum lemma. Modo plus, [Note: (34) Vana gloria.] modo minus. Aresius. Qui ad favoris ventum circumferuntur, inconstantes in labore sunt.

35. Grandis arbor. lemm. Virga fui. Aresius multi [Note: (35) Humiles evecti.] ex humili stirpe ad magnam altitudinem assurgunt.

36. Viola. lemma. Suavior e longinquo. Aresius. Talis [Note: (36) Oratio humilis.] Publicanus: nam oratio humiliantis se penetrat nubes; Ita in rebus humanis, non raro minuit praesentia famam.

37. Anguilla dissecta frustra obluctatur. lemma. [Note: (37) Morti obluctari.] Quid iuvat obniti? Catsius. semel anima a corpore, semel coniux a coniuge separandus.

38. Piscis unco interceptus frustra obluctatur. lemma. [Note: (38) Consuetudine teneri.] Sera est post vulnus cautio. Catsius Sic qui semel cupidinis hamo captus tenetur.

39. Muraena Siculi maris piscis a sole adustus mari [Note: (39) Amor acerba vincit.] rursum mergi nequit. lemma. Et in aequore flamma est. Catsius. In adversitate verus amor accenditur.

40. Alpheus fluvius per medium mare suavis praeterfluit. [Note: (40) Castus in mundo.] lemma. Tangor non frangor ab undis. Sic qui in mundo castus vivit. Cats.

41 Simia foetum suum deformem amplectitur lemma. [Note: (41) Caritas delicta tegit.] Delicta operit caritas. Catsius. et amor informidat formam.

42. Gladius in vagina illaesa a fulmine consumitur. [Note: (42) Amor Dei penetrat.] lemma. Sine Vulnere laedor. Catsius. Ita scilicet divinus amor sine vulnere sauciat, animosque illapsus liquefacit.

43. Avicula in corte lata concinit. lemma. Amissa libertate [Note: (43) Religiosus laetus vel coniux laetus.] laetior. Catsius. ita religiosis a mundo seclusis evenit. Quia libertas servire Deo est, vel coniux coniugio laetus.

44. Ramus iam fructus maturos proferens trunco [Note: (44) Senibus sine fructu nubitur.] inseritur, lemma. Non dabit haec coniunctio fructum. Catsius. Nempe senibus stulte, et sine fructu nubitur.

45. Taedae duae sine lumine iunguntur velut accendendae. [Note: (45) Senex seni coniunctus.] subscriptio. Cascus cascam. Catsius, ut si diceret, decrepitus vetulam ducit. quod in proverbiis, tanquam res insolens locum habet.

46. Limaci sal aspersus, lemma. Sale tange, liquescit. [Note: (46) Libido acerbis deficit] Catsius. nimirum amorem impurum acribus et duris rebus obrue, deficiet.

47. Lupus ab ove lactatus. lemma. Mortis alimenta [Note: (47) Ingratis alere.] ministrat. Bartholomaeus de Rubeis Imago est illorum, qui indignos alunt, et male remuneraturos.

48. Canis simul reti inclusus, quo perdices capiuntur. [Note: (48) Improbus ut perdat. perit.] lemma. Modo capiantur. Ita laqueos non metuit improbus, dummodo alios captet ac perdat. De Rubeis.

49. Vas quo ad humectandos flores utimur, lemma. [Note: (49) Liberalis.] Sibimet nihil. scilicet reservat. De Rubeis. Est liberalis hominis imago.

50. Philomela concinens lemma. Vox, nil ultra. De [Note: (50) Io. Baptista.] Rubeis. nempe talis D. Ioannes Baptista, qui fuit vox clamantis in deserto.

51. Bombyx de propria cella exiens alatus. lemma. [Note: (51) Christus resurgens.] In egressu nobilior. De Rubeis. Talis Christus resurgens, de quo Isa c. 11. Erit sepulchrum eius gloriosum.

52. Pica Bressila, quae (ut Aldrovandus refert) os habet [Note: (52) Impudens ore.] suo corpore maius. lemma. Minor ore suo. Anton. De Burgund. Talis scilicet garrulus, et impudens verbis.

53. Canis domini pedes lambens. lemma Etiam ulcera [Note: (53) Adulator in scelere.] lambit. Ant. de Burg. ita aulicus adulator Regis sui vitia amplectitur.

54. Globus ingens sphaericus in mensa. lemma. Quolibet [Note: (54) Oboediens.] impellas digito. PP. Belgae. Nempe, quovis nutu obsequens religiosus movetur.

55. Ursa catulos suos lingua fingit, dum corporis habitu [Note: (55) Catechista vel concionator.] formentur, subscriptio. Vos mentes fingite lingua. PP. Belgae. nempe, qui pro Concione dicitis.

56. E rudibus lignis a statuario formatur Christus aliaeque [Note: (56) Instructio rudium.] imagines. subscriptio. Donec formetur Christus in vobis. Gal. 4. PP. Belgae.

57. Organum pulsatum harmonice plaudit. lemma. [Note: (57) Pati pro Christo dulce.] Multo fit plaujus ab ictu. Ita S. Ignatius cum Apostolis gavisus est pro nomine Iesu contumeliam pati. PP. Belgae.

58. Pannus minutis sectionibus ornatior. lemma. [Note: (58) Martyres Ecclesiae ornatus.] Multo vulnere pulchrior. PP. Belgae. ita societas multis vulneribus martyrum ornata est.

59. Avis caveae inclusa sine cura sua alitur. lemma. [Note: (59) Religiosis nil deest.] aliunde pascitur. PP. Belgae, sic religiosi inclusi monasterio aliorum fere cura aluntur.

60 Canis velut ad lectum stratum sese compositurus [Note: (60) Impudentes, vel maledici arcendi.] accedit. lemma. Non tibi sum stratus. Guil. Zinegrefius.

Nimirum invidis et calumniatoribus sese auctor laborem librumque suum offerre negat.

61. Crocodilus. lemma. cedentibus atrox. Seneca ep- [Note: (61) Adversis cedere vinci est.] 77. Quemadmodum perniciosior est hostis fugientibus, sic omne fortuitum incommodum magis instat cedenti et averso. Zincgrefius.

62. Anguilla. lemma. Citius capiar, quam tenear. [Note: (62) Facilis iactura boni.] Curtius lib. 4. Zincg. facilius quae dam est vincere, quam tueri.

63. Aries adversus arbores arietando sese exercet. [Note: (63) Exercitatio roborat.] lemma. Fortior ut redeat. Zincg. Privata exercitatio publicis officiis praemittenda est.

64. Mespila in arbore, lemma. Non matura prius, [Note: (64) Senes primum sapimus.] quam putrida. Zincg. Nempe in senio primum mature sapimus. Plato in symp Mentis oculus tunc acute incipit cernere, cum primum corporis oculus deflorescit.

65. Simius in purpura. lemma. Claro sese deformat amictu. [Note: (66) Rex indignus.] Zincgref. Indigni, si regiam personam assumant, pro gloria ignominiam reportant.

Exempla auctoris, ad fontem tertium alienatorum. MAGNA DEI MATER AC VIRGO EST.

1. Arca veteris Testamenti. Ne tange, peribis, [Note: (1) Deipara impune non contemnitur.]

Arca testamenti verissima, quae auro vestita mundissimo, et virtutum gemmis ornata. Laur. Iust. serm. de Nat. B. V.

2. Arcus caelestis, seu iris. Nihil iste minatur. [Note: (2) Reconciliat peccatores Deo.]

Arcus foederis divini et reconciliationis nobiscum. Soe. Bonav. in laudib. B. V. n. 5.

3. Balsamum, et iuxta sus aversa. Non cuivis spirat. [Note: (3) Virginitas illis displicet impuris.]

Balsamum mundum universum opinionis optimae redolentia inaestimabiliter complens. Hugo de S. Victore serm. 47.

4 Candelabrum aureum. 7. lychnis instructum. Ignem [Note: (4) Caelestibus donis plena.] haurit ab astris.

Candelabrum, quod ab altissimo throno accepit ter lucidum ignem. Epiph. or. de laud. Deip.

Candelabrum aureum septem lychnis, donis scilicet Spiritus S ornatum, clarum et lucidum. Andr. Hieros. or. in salut. ang.

5. Caprea super montem aromate consitum. Et incultae [Note: (5) Quanto a mundo remotior, tanto Deo gratior.] suus incola rupi est.

Fuge dilecte mi, assimilare capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum. Cant 8.

Mons Sion, mons coagulatus, in quo beneplacuit Deo habitare. And. Cret. 01. 2. de Assump.

6. Clavium fascis iuxta seram pensilem elevatur, in quibus [Note: (6) Caelum nobis aperuit humilitate.] una clavis, unius dentis, reliquis minor. Quae minor est haec plura potest.

7. Concha unionem in purpureo colore natantem exhibens. [Note: (7) Virgo morte filii afflicta.] In candore rubor.

Purpureos inter latices natat unio candens,

Cumque nitore rubet, cumque rubore nitet.
Virgo cruentatam sobolem dum sustinet ulnis,

Quam similis conchae tum fuit illa rubrae!

Concha marina veri unionis ex caelesti fulgore, et purpureo latice procreati. S. Ephrem, de marg. pretios.

Concha quae divinam purpuram regi virtutum sanguine suo coloravit. But. hym. graeco.

8. Crater aureus vino plenus. Satis omnibus unus. [Note: (8) Eucharistiam nobis dedit.]

Crater qui Deum suscipit, sapientiae, quae non potest exinaniti. Andr. Hieros. or. 2. de assump.

9. Currus Eliae igneus in in caelum raptus. Auriga latet. [Note: 9)(In caelum a Deo assumpta.]

Currus Eliae rapidis virtutum quadrigis concitus. 10, Geomet. hymno 1. de B. V. [Note: (10) Illustrat sibi devotos.]

10. Dioptra conclave obscurum illustrans sole affulgente Accipit ut reddat,

Dioptra perspectiva, quam sedentes in tristi umbra peccatorum recipientes solem Iustitiae, mirabiliter illustrati sunt. Andr. Hierosol. or. in salut. Aug.

11. Fax iactata, et vento agitata magis accenditur. Iactata [Note: (11) Adversis crevit.] crescet.

12. Fenestra vitrea quam sol penetrat. Clausum transit. [Note: (12) Virginitate illaesa parit.] Aspicis ut vitreum radiis penetrantibus orbem.

Fenestra caeli, per quam Deus verum fudit saeculis lumen. S. Fulg. de laud. B. V.

13. Halcyon in mari tranquillo patiens. Paret parientibus [Note: (13) Pacem suo attulis partu.] aequor.

Quies tranquilla navigantium in saeculi pelago, Matth. Philadel. in or. de B. V.

14. Imago solis in mari Mediis formosus in undis. [Note: (14) Imago pura Dei est.]

Simulacrum immaculatum puritatis et integritatis. Greg. Neocaes. or. 2. de annunc.

15. Lapis Amiantus, et tela, seu vestis ex eo igni imposita. [Note: (14) In orbe immunda munda.] Medio nil laedor in igne.

Sicut ex Amianto lapide telae fiunt igni inviolabiles: ita B. Virgo agnum peperit, cuius glorioso vellere facta est nobis vestis immortalis. S. Athan. apud Leonem Castrium in cap. 43. Esa.

16. Leaena iuxta quam leunculus. Semel parit, at leonem.

Thressa leaena semel parit, at parit illa leonem: [Note: (16) Leaena parienti similis, sed absque feritate.]

Multorumque instar, partus hic unus habet.
Te merito dicam parientem virgo leaenam;

Dissimile hoc solum est, nil feritatis habes.

Si Dominus Leoni assimilatur non secundum naturam, sed propter aenigma, profecto etiam genitricem eius leaenam dixerim. Unde gignitur leo si non leaena mater vocabitur? leaenae autem non contingit secundus partus, ergo non amplius partum novit Maria. [Note: *Veritatem, hanc Physicis Historicisque examinandam reliquo.] Epiph. haeresi. 78.

17. Liber explicatus purus ac candidus, cuius in medio [Note: (17) Liber uno omnia verbo continens.] notatum sit verbum. Uno complectitur omnia.

Charta purissima in qua verbum sine scriptis impressum scidit fraudis chirographum. Georg. Nicomed or. de oblat.

Liber novus in quo inenarrabili modo Deus verbum citra omnem manus operam inscriptus est. Damasc. or. 2. de Assump.

18. Liber obsignatus Doctis hic servit apertus.

Liber obsignatus datus viro nescienti literas. Greg. Neocaes. or. 3. de Annunc. Damasc. 1. orat. de Nativit. B. V.

Liber incomprehensibilis, qui verbum Patris mundo legendum exhibuit. Epiph. or. de laud. Deip.

19. Mensa, in qua panis propositionis, quam mures et canes ambiant. Vobis strata non est.

Sint procul immundi mures, olidique molossi: [Note: (19) Eucharistiam dedit.]

In domini mensa turpe sedere canes.
Sta licet ante fores Mariani nominis hostis,

Carpere te pudeat, qui capis inde cibum

Mensa fidei intellectualis panem vitae mundo suppeditans. Epiph. or. de laud. Deip.

20. Nardus odorifera. Spirat pressa suavius. [Note: (20) Adversis profecit.]

21. Puteus aquarum viventium. Dulcis; tamen a mari [Note: (21) Dulcis se amantibus.] est.

22. Phoenix ex cineribus reviviscens. Ex virgine [Note: (22) Virgo virginem peperit] virgo.

Quid mirum, si virgo conceperit, cum Orientis avem, quam Phoenicem vocant, in tantum sine coniuge nasci vel renasci constet, ut semper et una sit, et semper sibi ipsi nascendo et renascendo succedat. Cyprian. in symb. Aost. p. 23

Porta clausa, quae versatili sera clauditur [Note: (23) Soli Deo desponsata.] et inscripta vox, Verbum est. Panditur ad Verbum

Aspicis inscriptum distinguere pessula verbum;

Verte, aperit clausas vox tibi lecta fores.
Aeterno patuit Virgo castissima Verbo.

Nullius ad blandi verba movenda proci.

Porta clausa in oriente sita, quae introduxit portarum clausarum regem, S. Ambros. in virg. instit. c 8.

24. Rubus ardens incombustus. Flagrat, non conflagrat [Note: (24) Invidia profuit ad gloriam.] igne.

Rubus naturae animatus, quem divini ignis partus non combussit. Proclus or. de Nat. Domini.

25. Scala caeli. Coniungit utrumque. [Note: (25) Scala caeli.]

26. Speculum concavum quo collecti solis radii sarmenta [Note: 26)Deum carne indutum magis fecit amari.] inflammant. Vis maior in arcto est.

27. Speculum planum in quo sol repraesentatur. In parvo totus.

Qui terras superat, speculari totus in orbe

Cernitur immissis Phoebus ab axe rotis. [Note: (27) Speculum divinitatis.]
O quam dissimilis speculo, similisque Maria est!

Hoc totum orbe diem continet, illa Deum.

28. Tabula legum cui inscriptum: CARITAS. Lex [Note: (28) Exemplar legum.] omnis in una.

29. Tellus messem et vites ferens Tellus inarata ferebat. [Note: (29) Sine viro pariens.]

Tetra sui semper similis referta divinis alimentis, arationis expers et sationis. 10. Geom. ad c. 1. Lucae.

30. Vas ex luto illustri specie formatum Vas in honorem. [Note: (30) Vas in honorem.]

Vas atque receptaculum supercaelestis laetitiae et mysteriorum omnium. Gregor. Neocaes. or. de annunt.

31. Vellus expansum in quod solum rore pluit. Tacitis [Note: (31) Vellus rore perfusum.] ros influit astris.

Vellus virgineum cui caelestis imber placido sefudit illapsu. Pet. Chrys. serm. 343.

32. Vinea florens. Fructus in flore. videntur. [Note: (32) Vinea florens.]

Surgamus ad vineas, videamus si floruit vinea, si flores fructus parturiant. Cant. 7.

33. Virga arida florem proferens. Sine semine germen. [Note: (33) Virgo, Iesse.]

Planta caelestis pretiosior cunctis et sanctior universis. Bern serm. 2. de adv.

Egredietur virga de radice Iesse, et fos de radice eius ascendet, et requiescet super eum spiritus Domini. Isai. 11. 1.

Virga Aaron arida absque fomentis naturalibus fructificans. Philip. Abbas lib. 1. in Cant.cap.16.

34 Virga aromatica odorata. Moriens placet. [Note: (34) Virga Aaron.]

35. Vultur concipit austrum hauriens. Caelo spirante [Note: (35) Spiritus faecunda.] maritor.

Quid aiunt, qui nostra solent ridere mysteria, quod virgo generavit; et impossibilem innuptae, cuius pudorem nulla viri consuetudo temerasset, existimant partum? impossibile putant in Dei matre, quod in vulturibus possibile non negatur. Avis sine masculo parit, et nullus refellit. Et quia desponsata virgo peperit, pudoris eius faciunt quaestionem, Ambros. Hexam. lib. 5. cap.20.

CAPUT LII. De fonte quarto allusionum.

ALlusiones illas dicimus, quae aut verborum aliqua affinitate tantum, aut rerum, aut verborum simul [Note: Allusiones ut rarae, difficilesque sic perquam in sig imaginibus elegantes sunt.] rerumque vel convenientia vel oppositione ludunt. Perquam elegans hic fons est, aquisque fluit sapidissimis, quamquam rarioribus, neque ubique locorum hauriendis. Ex hoc genere videri potest Seleuci Regis post Alexandrum in Asia regnantis anchora, Appianus Alexand. in Syriac. qua cum ille ab ipsa nativitatis origine femur signatum gereret, evenit, ut dum forte Babylonem occupatum pergeret, per viam, adlapidem offensus, cogeretur sistere. Verum non infelici dolore ac mora detentus, humi expressam in annulo anchoram repetit, atque hac velut imperii a Tellure oblati tessera; gentilitiam natalemque anchoram imitante, [Note: (1) Spes improvisa.] recreari magna rerum futurarum spe, per imaginem hanc subiecta, coepit, neque opinione sua falsus, brevi et victor hostium, et regni possessor evasit. Huc et illa Virginii Ursini ex nobilissima Italiae gente herba semper viva, [Note: (2) aeternae vita a virtute:] facit, quam in clypeo ferebat, cum lemmate. La virtu fa. Virtus facit, videlicet,

ut semper vivas, quae verba ex herbae allusione petebantur. quo et illa spectat Illustrissimi Fabii Chisii legati Apostol. imago a Maioribus suis petita, quae tela aliquot decussata, hispanice dardos appellata exhibet, cum lemmate por un. id est, Pro uno subintellige dar-dos quod divisim dare duo significat, ut si autor diceret; pro uno telo, hostibus duo refundam, [Note: (1) Donis Dei bene uti] quod pia atque eleganti inflexione Chisius adhibuit Evangelicae sententiae: Domine quinque talenta tradidisti mihi, Ecce alia quinque. [Note: (2)Defensio generosa.]

Fateor tam en haec obscuriora esse atque aenigmatis, quam symbolis propiora Familiaris haec Italis ludendi in vocibus ratio, ut pluribus lib. 2. patebit. Ad propria familiarum nomina inter symbola heroica lib. 4 allusum reperies ita Pasqualio Zicognae Duci Venet. Ciconia: Hieronymo Columnae Duci Paliani columnae geminae media Sirenae: Matthaeo Aquavivae cetus iuxta natales aquas placuit. Herculi Gonzagae ad facinora Herculis alludere visum, ideoque domitam ab illo hydram proposuit. Apud Petrosanctam etiam Margaritam in concha reperies Margaritae Austriacae, Hispan. Reg. Campanam vero Campanae genti, ursum Ursinae fuisse usitata. Non inelegans illud Herculis Tassi, qui Taxum usurpavit, funestam aliis locis arborem, tamen in Italia subter quiescentibus innoxiam, adscripsit igitur: Itala sum, quiesco. quo nomine, et arborem, et seipsum, soli illius gentisque nobilitate sua dignum indole, profitebatur. Apposita vero etiam illa fuit Alexandri Donati, qui Card. Francisco Barberino ad scholasticas exercitationes invitato, honoris gratia instruxerat prae Gymnasii foribus symbolicum ex floribus hortum tanquam Eloquentiae florentis imaginem, cui inscripserat. Exspectat apes quae ut Barberinis gentilitiae erant, ita nihil horto florenti usitatius, quam floribus apes excipere. Similia, ubi claritatem parem elegantiae allusionum iunxerint, mirifice delectant. Verum ex omni illud aurum solo non eruitur.

Plura reperiuntur symbola, quae in solis inscriptionum vocibus aliqua inflexione ludant, sed velin materia symbolorum, vel in re et lemmate simul gratius luditur.

nus enim ut raritatis, sic elegantiae, obtinet Antonii Caraffae. Mirabelli March. symbolum in quo gladio sectus anguis lemma praeferebat, Dum spiro spero, quam apes illae Barberinorum infloribus. Nos aliquot exempla subiciemus, inter quae etiam nonnulla reperies sententiarum metaphorica appositione ludentia; pleraque tamen in verbis tantum versantur, quod aliorum nulla copia suppeteret.

1. BOs in cuius capite accensae faces, ut Hannibal ad [Note: 1)Terroris delusio.] terrendos Romanos fecisse memoratur. lemma, Terror et error. Videlicet. Dolus, an virtus quis in hoste requirat; Paradinus symb. 180.

2.Firmamentum caelorum lemma. Immotum in motu. [Note: 2)Constans] Scipio Bargalius. Cardinali Estensi illud tributum, quod inter negotia turbasque frequentes non moveretur.

3. Cuneus a malleo in lignum adactus. lemma, ut feritur, [Note: 3)Malum referre.] ferit. Bargalius. Convenit in illum, qui quod ab aliis patitur, aliis infert.

4. Insiticius ramus in trunco. lemma, Alterius altera. [Note: 4)Mutuum subsidium.] scilicet, res poscit opem nam et ramum truncus et ramus truncum iuvat. Bargal. nimirum anima corpori, coniux coniugi, proles parenti mutuam debet opem.

5. Canis arrectis auribus. lemma. Aure auram. Aresius [Note: 5)Vanus.] ita superbus et laudis appetens.

6. Penna ex ala anserina. lemma. Non evehar, ni vehar. [Note: 6)Altior virtus infirmos tollit.] videlicet a volucri primum. Deinde nisi vehar a scriptore, non evehar ad gloriam. Aresius.

7. Navis in mari, lemma. In magno magna. Aresius. [Note: 7)Magna domus magni sumptus.] Nempe magni magnis praedis vela pandunt, et in magnis aulis sumptus magni.

8. Titio viridis igni appositus, qui hinc flammam [Note: (8) Amor sive ardos et lacrimae Martyris.] concipit, inde aquis defluentibus stillat. lemma, Tempore simul eodem. De Rubeis. talis sanctus

9. Lampas emuncta in festo circumcisionis Christi [Note: 9)'Circuncisio.] proposita. lemma, Ut luceat omnibus. Aresius. Alluditur tantum ad S. Scripturam.

10. Apes volantes ad rosam. lem ma, Inodorem currimus. [Note: (10) Reges Christum quaerunt.] Aresius in festo Epiphaniae, ubi rosae Christus, apibus Reges comparantur.

11. Avis paradisiaca S Ioanni Baptistae applicata. [Note: (11) S. 10. Baptista.] lemma, Non manducans, neque bibens. Aresius.

12. Serpens sua pelle inter saxa exutus. D. Bartholomaeo [Note: (12) D Bartholomaeus Innovari.] convenit, lemma, Renovabitur iuventus mea, Aresius.

13. Apes fumo pulsae. lemma, Pro bono malum. Aresius. [Note: (13) Malum pro bono.] tales Apostolici viri persecutiones passi.

14. Fax lemma, Non quaerit quae sua sunt. Aresius Sic [Note: (14) Aliis impendi] Christus et Apostoli se aliis impenderunt.

16. Horologium quod suo tempore sonat, subscriptio. [Note: (15) Tempore facere.] Tempus tacendis, et tempus loquendi. Eccles. 3. Anton. de Burgund.

16. Navis inflatis nimium ex vento velis mergitur. [Note: (16) Arrogans premitur.] lemma, Si tumeas, timeas. PP. Belgae. nempe ambitio periculosa est, et saepe obruit.

17. Vires sub terra conditae, ut conserventur et fecundentur. [Note: 17)Solitudo prodest.] lemma, Dum conder, fecunder. PP. Belgae. Ita Societas per recessus exercitiorum spiritualium fecundatur.

18. Cygnus aquis innatans. lemma, tangor, non tingor [Note: (18) Bonus inter malos.] ab unda. PP. Belgae, sic inter sordidos et noxios homines caste versatur Societas.

18.Luna plena eclipsin patitur. lemma, Tum me terra [Note: (19) Plenus meritis moriens.] teget, cum totum impleverit orbem, PP. Belgae. luna suo lumine: Franc, Xaverius, conversione gentilium, virtute, fama nominis, orbem implevit.

20. Simius fomite incaute ludens pyrios pulveres seque [Note: 20)D. Ignatii illusor.] una inflammat. lemma, male luditur igne PP. Belgae. male scilicet D. Ignatio illusum est a Nobili viro, qui se ignibus devovit, nisi Ignatius ignem mereretur, quo die voti reus interiit.

21. Pyrium globum succensum ignis extollit. lemma, [Note: (21) D. Ignatius in oratione raptus.] Sursum rapit ignis, PP. Belgae. Ita D. Ignatium orationi

22. Chalybs filice percussus dat ignem. Uti Ignatius [Note: (23) Ignatius laesus convertitur.] naturali lapide ignem amoris. lemma, Percussus concipit ignes. PP. Belgae.

23. Ovis signata. lemma, Notor, ut noscar Guil. Zincgrefius. [Note: (23) Ex calumnia honor.] sic. M. T. Lentulo l. 1. epist. fam. Illustrabit tuam amplitudinem iniuria.

Insit in hoc genere felici symbolorum partu Guilielmus Hesius Belga Societatis Iesu, dum fidei divinae musicorum instrumentorum fides translate componit. Ex quo, exemplorum gratia, huc transferre aliquor imagines placuit.

1. Cithara sine chordis lemma, Vis vitam tollere, tolle [Note: (1) In fide vita.] fidem. id est qui incredulus. non videbit vitam. Ioan. 3.

2. Chelys, in qua una fides fracta est. lemma, Quo reliquae, [Note: (2) Fide Deo placemus.] si me deficit una fides? sine fide impossibile est placere Deo. Heb. 11.

3. Chelys in qua una tantum fides lemma, Sola fides est [Note: (3) Fides et opera.] vana fides. id est, sides sine operibus mortua est. Iac. 2.

4. Cithara cui assidet pusio, sed non tangit. lemma, [Note: (4) Fides mortua.] Muta fides, nisi mota. Fides si non habeat opera, mortua est. Iac. 2.

5. In Sambuco fides laxae et pendentes admota frustra [Note: (5) Fides laxa.] manu lemma, Si laxa est fides, fidem negabit. Vae dissolutis corde, qui non credunt Deo, Eccl. 2.

6. Fides citharae in mensa concussae tremunt. lemma, [Note: (6) Fides roborat.] Rebus in trepidis fides animo sa vivit. id est, sancti per fidem convaluerunt de infirmitate, fortes facti sunt. Heb. 11.

7. Arcus qui fide seu chorda adducta frangitur. lemma [Note: (6) Fides stringit.] frangitur adducta segnis inersque fide. Resistite fortes in fide. Pet. 5.

8. Fides in chely adducuntur. lemma, Vis ipsa torturae. [Note: (8) Fides martyrum.] fidem facit animosam. 1. Petri 1.Probatio fidei vestrae in honorem, etc.

9.Crede ad rupem allisum, ad quod echo reddit, ede, [Note: (9) Mutilare S. literas] ede. lemma, Nec sola nec integra reddit, Perfidus interpres Sepulchrum patens est guttur eorum, (haereticorum) linguis suis dolose agebant in psal. 5. v. 11.

10. Puer utrisque manibus in sambuco ludens lemma. [Note: (10) Fides concors.] Fidem concordia sanam sola probat. Credentium cor unum Act. 4.

Exempla auctoris ad quartum fontem allusionum. DEIPARA VIRGO MARIA EST.

1. Arca foederis. Non nummis, sed Numini. [Note: (1) Deipara Arca foederis.]

Vere arca est sanctissima virgo intrinsecus et extrincus deaurata, quae universum sanctitatis thesaurum suscepit. Greg. Thaum. de annunt.

2. Arbor illustri fructu ornata. Mors ex morsu. [Note: (2) Lignum.]

Lignum vitae, quod solum fuit dignum portare fructum salutis. Bernard. Hom. 2. de adventu.

3. Arca Noe. Sit cara [Note: *Arca anagram. cara.] tibi. [Note: (3) Arca Noetica salutis.]

Arca est, arca Noe latior, longior, illustrior. Hesych. or. 2. de laud. Deiparae.

4. Aula ornatissima, seu palatium regium. Regi non [Note: (4) Aula Dei.] gregi.

5. Currus solis quadriiugus. Haec soli est condita Soli. [Note: (5) Deum sola portat.]

6. Ianua paradisi inter caelum terramque in muro constituta. [Note: (6) Ianua caeli est.] Pandet ave, quod clausit Eva.

Porta caeli Gen. 28. Rich a S. Victor, in Cant. c. 39. S. Aug. serm. 6. Epiph. or. de laud. Deip.

7. Mare ex quo manus margaritam elevat. Dant maria [Note: 7)Exmati impuro gemma.] gemmas.

8. Mare super quod rota cum situlis suspensis. Haurit [Note: 8)Mare gratiarum.] inexhaustum.

9. Medica potio. Et amaris amara. [Note: (9) Amari digna.]

Myrrha electa, dant suavitatem o doris Rich a S. Laur l. 12 et Hebraice Maria mare myrrhae exponitur.

10. Monile ornatum. Non onerat, sed ornat. [Note: (10) Ornat Virgo Ecclesiam.]

11 Oliva in Campo, quae virgineis manibus sata uberior [Note: (11) Fructu suo reficit.] provenit. Dat virgo vigorem. [Note: *Virgo anagr. vigor.]

12. Remora navem in cursu sustinens. In remora mora est. [Note: 12)Virgo remora est Christi.]

13. Virga Moysis. Et petras verbere frangit. [Note: (13) Virga haec petras cordium scindit.]

LUSUS SYMBOLICUS DE IMMACULATA B. MARIAE VIRG. CONCEPTIONE. ex Anagrammatis traductus.

POstquam Sanctiss. D. N. ALEXANDER Papa VII constitutione nova an 1661. B. M. V. immaculare conceptae honorem adversus obtrectatores quosdam egregie munivit, fuit in aula Eminentiss. Cardinalis IULII ROSPIGLIOSII quidam e Ministris Ioan. Baptista Agnensis caecus, qui intra biennium sexcenta propemodum anagrammata, quibus rarissima felicitate elogia pure immaculateque conceptae Deiparae complexus est, ex hoc programmate eduxit, iisdem ubique retentis literis.

Ex his quaedam ego primum sub Psalterii titulo vulgata SS. Patrum sententiis firmavi; alia deinde prodeuntia brevi prosa, lapidario stylo formata, ornavi. Ex quibus cum symbolica sese nonnulla offerant, non abs re futurum credidi, si nova haec in classe seorsim censerentur. Unum tamen quod de Arca Noe Anagramma subieci, meum est, quo sexcentesimum Agnensis numerum explevi.

ANAGRAMMA. Io Io! ADAMAS, unica gemma, ter pura luti. SYMBOLUM. ADAMAS. Insorde micat. EXPOSITIO.

Quod in caelo stellae, hoc in terra gemmae sunt: Lucent in caligine, in sordibus sine sorde emicant, terrena (sic fas sit loqui) sidera.

Illustri si nos credimus Epiphanio [Note: (1) Libro de 12 Gemmis ration] posteri.

Adamas Hebraei in habitu Pontificis eminens,
Scelera populi immutato colore nunquam tulit,

Sensum lapidi inesse crederes;
Ita, cum nemo ad sua flagitia e populo erubesceret,
Erubuit sanguineo colore mutatus lapis.
Belli imminentis cruentus nuntius.
Cum horror vitiorum a peccante vulgo aberat.
Exhorrescere lapis nigricante pallore visus est, et secutura colore suo signare funera.
Solum, cum populo innocenti sua affulgeret felicitas,
Niveo pura haec gemma radiabat sidere:
Ut qui lapide hoc non esset magis lapis,
Laetati sentiret, et laetaretur, lapidem.
In hoc Adamante, te intueor purissimam Virginem,
Quamquam nihil lapideum possideas,
Tota mitis, Mater ipsius Misericordiae.
Adversus scelera tamen es Adamas; quia nil nisi purum adamas.
Concepta tanquam gemma pura, ut pure conciperes.
Talis in luto, ut erueremur e luto.

II. Anag. Agna Sion vere immaculatu Deum parie, Agna, mater munda, tu aperis caeli viam. O Agni mater, summe pura ac nitida, vale. Agna iure munda, mei pastorem lactavi, Io, Agna Dei mater lupum averni mactas. AGNA Intacta lupo.

Naturae miraculum proponimus
In Agna Matrem, in virgine parentem, tam similem in simili, quam dissimilem.
Maculati genitoris pattum agnae immaculatum,
Agnam Agni castissimi sine semine genitricem.
Quae caelum, quod nondum attigerat, aperuit,
Viam, quam non dum triverat, ostendit,
Peccata, quae illam non tetigerant, pariendo solvit.
Cum Agnum pareret pro peccatis immolandum.
Ipsam pariendo pararet ad caelum viam.
Sine exemplo Mater,
Quae nec ante se habet similem, nec post se sequentem.
Exemplo tamen omnibus,

Puritatis quam amarent, et mansuetudinis quam sequerentur.
Quamquam Agna esset lupis ipsis metuenda,
Illumque, qui circumit quaerens quem devoret, circumventum
Averni lupum fortior Agna mactarit.
Iam victrix priusquam nata,
Quin, metamorphosi naturae admitanda,
Sui Agna Pastoris custos facta,
Pascentem omnia pavit,
tanto rariori beneficio,
Quod in uno innumeros pasceret filios.

Frustra hic quaeris venenum in aculeo,
Tota mellea est Apis, fel omne ignorat.
Sola Adamidum nec pungitur, nec pungit,
Ab origine nescit aculeum.
Et quid mirum princeps est apum.
Ex flore et rore caeli nata et fecundata.
Mellis ipsa caelestis non sterilis parens.
Quando illum concepit, cuius et nomen melleum est.
In florigero Nazaretho florilega Virgo,
Repente ab obumbrante caelitus spiritu,
Et verbo Virginis unico,
tanquam ex rore caelesti, et flore campi Mater,
Sine mariti, non tamen sine filii, amplexibus.
Tam liquida animi voluptate, quam nulla corporis.
Absque dolore, nec tamen absque dolore;
Quem cum in nascente non sentiret nato, sensit in moriente.
Dolore filii morte immortua, quam vis viveret,
Amore victura in morte sua, quam vis moreretur.
Ita in amore dolor, in dolore amor,
In ape nostra aculeus, sed sine Adami felle.

IV. Anag. Tu Regina pia, summa, et munda caeli Ara. ARA COELI Placandae ponitur irae.

Quis crederet, nisi Ioannes Aquilinis vidisset oculis?
Nunc alteram caeli Aram.
Romani habent in terris; alteram beati in caelis.
Illam veneramur, sed hanc praeserimus.
Et quis non faciat, nisi qui Mariam non amat?
Quis animatam aram non praeferat lapideae?
Caelestem terrenae?
Perpetuam ruiturae?
Divinam humanae?
Quam nemo violavit umquam irrumpens barbarus,
Nec attingere violator portuit.
Quia summa et munda in caelo exstructa fuit.
Advolvamur huic arae peccatores supplices,
Ut ad mundam hanc aram mundemur:
Quia nihil a se reicit, praeter maculam.

An suos Deus gratiarum thesauros
Non clausit in arca fictili,
Dum clausit in Maria?
Fictili, non diffiteor; sed tamen firmissima.
Cui novo artificio thesaurus impositus robur daret,
quia fuit nati arca Dei.
Quod suo claudebat arca sinu, hoc erat in vincibile.
A furibus nihil huic arcae metuendum,
Cum lateret in illa custos:
Hercule fortior, Argo oculatior.
Thesaurus hic itaque custodiebat Arcam,
Dum Arca custodiret thesaurum.
Procul igitur hinc omnes daemonum insidiae,
Omnis furtiva gratiarum manus.
Quod sub tam vigili ac forti custode,
Thesaurus hic non posset eripi.
Sed nec deberet
Tantum audiri in terra caeloque opprobrium,
Ut eadem esset Arca Dei et Daemonis.

VI. Arcus a Noe, laetitia mundi, gemma pura. ARCUS COELESTIS. Tenditur, ut parcat.

Iratum totus orbis Deum horruit,
Cum omnes, praeter Noe, sub aquis gemerent.
Mox ex nubibus Deus tetendit arcum;
Non ut feriret, sed ut parcerer:
Miri pugnae spectaculo.
Hinc sine telo Arcus, et nervo fuit.
Tanquam fracta iam ira; et exhausta pharetra.
Verum nondum inanis est.
Furore nostro novum furorem succendimus:
Adhuc tempestates aer cogit, ac fulmina,
Ictura, et gravius, et saepius,
Nisi arcus noster noeticus Deipara
Excussis sese telis interponeret.
Hic, ut parcat Deus, tenditur:
In nubibus mundi, sine nube peccati, mundus:
Cui pro colore innocentia, pro luce est puritas.

VII. Aula sum tota munda ac Regina Empirei. AULA DEI. Artificem commendas opus. Aulam Deimundam.

Nemo cum mundi caula nisi errans confuderit.
Utraque quidem oves recipit, sed haec etiam hircos
Augiae in caelo stabulum non est,
Quamquam aulae Dei suus non desit Hercules:
Qui arceat sordes, non efferat.
Nulla hic toleratur sordium illuvies,
Ubi summus inhabitat Caesarum:
Ubi ephebi sunt Angeli, ministri Caelites:
Ubi idem Deus et artifex est, et incola.
Miretur Regina Sabae sua in aula Salomonem,
Hic obstupescet penitus,
Umbram illic se vidisse sapientis agnoscet in Rege,
Hic ipsam Sapientiam videbit in corpore.
An igitur, cum haec suam instrueret aulam,
Lapsum in opere potuit admittere?

Iucundum orbis spectaculum est
Aurora in caelo, et Maria in Bethlemi stabulo,
Utraque lucis nuntia, et lux ipsa est quoque.
Nec potuit nisi per lucem lux ipsa mundo nuntiari,
Quando tenebrarum nulla est cum luce societas,
Munda mundi Aurora Maria fuit,
Quid enim in lucis parente immundum reperias?
Procul hinc noctuae et vespertiliones,
Gentiles ac haeretici,
Est Aquilinis haec tantum oculis conspicua,
Quia salutiferae huius Aurorae lux oriens
Omnem peccati noctem dissipat.
Pura Lux
Ut caligantes oculos offendit, sic iuvat sanos.

Aurone in terris quicquam purius nitet?
Maria auro fulgentior.
Sol auri illustris est pater: terra obscura genitrix est.
Maria ex terra obscura, auro illustrior emicat,
Quia increato ex sole traxerat
Decorem, et decus formae immortale.
Quod cum videret atque invideret Lucifer,
Omnia conatus, ut hanc lucem eriperet Virgini,
Victus contritusque a muliere,
Etiamnum involutus tenebris, gemit in carcere.
Aurum obscurari caligine non porest.
Nec etiam cum latet pretium amittere.
Decus illius solare est,
Quod cum alibi occidit, fulget alibi.
quod Sol Christus Mariae dedit, terra non adimit.
Ipso in bestiarum stabulo eminet, ut aurum in lato.

Ipsa in origine suum habuit pondus ac pretium,
Etiam inter contaminata intaminatum.
Pretiosam itaque Mariam nemo non dixerit,
Quando qui aurum contemnunt Superi,
Hanc tamen summe aestimant.

X. En civitas alma, pure munda Regi amato: CIVITAS DEI. Hic sedem dant fata quietam

Ne metuas pia in solitudine anima,
Si Maria tecum fuerit, haec tota est civitas.
Etne propugnaculum contra hostes desit,
Est civitas refugii.
Cave tamen peccator, si fueris, maneas.
Nam pure munda cum sit, peccatum non patitur,
Cum cetera admittat omnia.
Duas sibi condidit omnipotens artifex civitates:
In caelis unam, in terris alteram:
Hanc nobiliorem, quia animatam,
Utramque tamen Sapientiae divinae sedem.
Disparem in multis, in hoc parem,
Quod nihil coinquinatum intrabit in eam.
Deus caeli in terris imaginem condidit,
Dum condidit Mariam.
Hac tamen artis et naturae metamorphosi,
Ut imago suo esset prototypo illustrior.

Domum Neronis auream Vetustas praedicat;
Sed ferreum domus incolam Tyrannum,
Impurum lenonem, in puro hospitio,
Domum Domino meliorem.
Nos contra.
Domum quidem habemus auream: sed in hoc disparem
Neroniane, quamquam aliis parem:
Quod suo sit haec domus Domino deterior:
Quamvis sola esset Deo digna.
Ignosce, Maria, si, cum laudare te cogito.

Cogar contemnere.
Quem tuo clausisti hospitem caelestem sinu,
Melior te, sua domo, Dominus fuit.
Aurea cum esses caritate, is totus aureus et ipsa caritas
Cum luce fulgeres sapientiae, ille ipsa fuit sapientia:
Cum gemmis virtutum radiares, ipse gemma et virtus fuit.
Pura Tu, sed ipsa puritas filius.
Nemo igitur hic quaerat maculam,
Ubi in auro habitat puritas,

Eia tu orientalis gemma, pura ac munda.
Mater, sed unica, inviolata, gemma pura.
En mira gemma, teta lucida, pura naevis.
Tu pura gemma, cara, data in monile IESU,
O gemma, mire tu pura in aula sancta Dei GEMMA. Qui novit, aestimat.
Gemmae olim Rationali insertae Pontificio.
Rara luce emicabant in pectore:
Nunc virgineo maiori in pectore luce fulgurant.
Illas duodecim una haec gemma superat,
Puritatis, ab origine illaesae.
In Adamante populus olim vere adamantinus,
Cum gemma ruberet, sui legebat notas sceleris:
Cum niteret: suam innocentiam,
Sic Virgo nunquam erubuit, nisi nostro scelere,
Sua semper innocentia canduit.
Divini gemma pura Occani,
Data et nata mundo,
Ut esset in monile IESU, suae carnis amplexu stringendi,
Cuius e collo pependit saepius, tamquam ex auto gemma.
Aula sancta Dei, quam profana mundi dignior,
Adamante durior patientia,
Amethysto spe vernantior,
Amianto inviolabilior puritate,
Pyropo caritate flagrantior.
Hexacontalithon [Note: (a) Isidorus Orig.lib.16.c.12.] Atlantum iure dixeris,
Ita omnium Gemmarum colores refert,

Virtutum et gratiarum una Virgo compendium.
Digna quae ex illius penderet collo,
a quo pendent omnia.

Nullibi magis vates Maro, quam dum canit,
Noctes atque dies patet atri ianua Ditis:
Et, facilis descensus averni est:
At, superas evadere ad auras, hoc opus, hic labor est.
Maria laborem minuit, caeli ianua,
Clausit inferni, et aperuit ianuam caeli,
Cum hanc ad terras transtulit, ne tam esset ardua.
Alii Samsonem Philistaeorum sub portis stupeant.
Cum has ab urbe in montem transtulit;
Ego mirabor, et praedicabo iustius Mariam,
Cum caelorum ad hanc vallem portas detulit,
Ille utrisque laboravit humeris; haec verbo potuit.
Cum portantem omnia tulit sine onere:
Ipsa denique facta Dei Mater et caeli ianua,
Procul hinc omnis immundities.
Nam summo haec patet Numini,
Purus hic caeli aditus est.
Nihil inquinatum hac subit.
Daemon eici caeli ianua potuit, recipi non potest.
Haec nulli e Mundo, nisi mundo patet:
Nulli patuit crimini, ne pareret Daemoni
Adeo tamen infesta peccatis,
Nulli non patet peccatori,
Ut illa deserat, ab hac admittitur.

Plato Philosophorum Salomon,
Ideam puritatis absolutiorem,
Numquam formavit in capite, quam Deus in carne.
Cum Virginem filio Matrem fingeret.

Et sponsam sibi.
Defecisset supremus artifex puritatis,
Si quid in hac idea admisisset impurum.
Macula haec non tantum operis, sed et artificis foret.
Evam formaverat ideam Deus puram;
Sed deformaverat allapsus serpens.
Unde ideae reformator suae Deus,
Evam condidit alteram, expurgaturus primam.
Serpentem terrae affixit, ut posset conteri.
Qui ne caput rursum peteret, contritus est caput.
Virginem ille vicerat, a Virgine est victus.
Impurum nihil affricuit.
Quando iam omne venenum sub pedibus expuit.
Oppresso igitur impuritatis auctore,
Mariae ab ortu stetit integra puritas.
Et decuit,
Ut aliquod Dei opus exstaret purum,
Ne in supremo hoc solum auctore falleret,
Quod simile a simili prodeat.

Ex signo res cognoscitur.
Ex pura Dei imagine, ipsum Deus prototypon.
Cave, ne Mariam assignes alten,
Clara Dei imago est.
Ut Daemon huic suum umquam stigma impresserit,
Nunquam concedes, nisi damnes sceleris Virginem,
Et Dei formam eradas in Matre Dei.
Propudio sum facinus,
Eandem, quam Deus pinxerat artifex tabulam.
Iis, quibus seipsum exprimeret coloribus,
Hanc pinxisse et Daemonem forma ac colore suo.
Amovete blasphemiam,
Tam infame Virgo lilium nunquam in dorso tulit
Tam dissimilis nunquam fuit sui,
nunquam Dei.
Relinque igitur Daemoni, quae sunt Daemonis:
Redde Deo, quae sunt Dei.

Mira res, et par aenigmati,
MARIA Adami filia, sed ante parentem,
Electa priusquam nata,
Dei Mater, sed post Deum genita,
Hoc, quam Adamo genitori similior,
Quod hic sub iugo, illa libera: hic peccator. illa esset immaculata?
In lumbis Adami cadentis nobiscum fuit;
Sed sola non cecidit, cum cadente,
Sola a non libero fuit libera,
Sine omni iugo: nisi quod portaret iugum Domini,
quod libertatem non tolleret, verum servitutem,
non oneraret, sed levaret ferentem,
Suave iugum, quia sine iugo.
Itaque tam dissimilis parenti nata, quam similis fuit,
Quae novo, naturae dicam, an gratiae prodigio?
Suum ipsa rursum genuit parentem.
Duos habuit partus Adam admirandos,
Unum ex latere incorrupto mulieris,
a qua erat corrumpendus:
Alterum ex lumbis iam corruptis Virginis.
Per quam erat integritati restituendus.
Libertatem per illam amisit, cui dederat:
per hanc recepit, cui non contulerat.
Vix dubium: Plusne parenti debuerit filia,
an filiae pater!
Ille corruptus genuit Mariam solo:
Haec incorrupta genuit Adamum polo.
Mortalem vitam accepit, reddidit immortalem.
Ergo dicamus: filia est parens patri:
Pater est natus filiae.

Qui lunari in orbe quaerunt tenebras,
Plenum licet speculentur Astrologi, plenum non vident.

In Maria plenum exhibemus purumque lucis circulum,
quem qui non vident invident.
Non plenum supergresse Virgo lunae orbem,
Sese inferiorem iure pedibus calcat.
Quod defectum ab ortu omnem ignoraverit,
Tam vacuae dissimilis, quam similis plenae.
Plena tamen Luna Maria est plenior.
Cum suae in illa maculae, in hac nullae appateant,
nec ab ortu quidem.
Illa noctem de mundo auferre nequit pleno lumine;
Haec peccatum a mundo plena aufert gratia.
Nisi caecus ad hanc oculos occluserit.
Et quamvis vera luce orbem non impleat hominum,
Implet tamen suum.
Candorem in hac nemo desideret, quia lacte a est puritates
Calorem frigidi peccatores quaerant, quia ignea est caritate.
Nemo sub hac luna non illustrabitur,
quia suum semper implevit orbem.

XVIII. I mare lacteum, Virgo pia, sana, et munda. MARE LACTEUM, Nescit procellas.

Procul hinc saevae tempestates et naufragia
Mare Maria lacteum est,
Ventorum saevitiam, nec parit, nec patitur,
Sine fluctuum iactatione tranquillum est,
Tam malaciae amans, quam fugiens malitiae.
Quicumque sese illi hac in vita crediderit Navita,
Navim vitae collocavit in tuto,
In portu propemodum est, cum solverit
Quae vitam genuit, non patit mortem.
Etiam impiis sese exhibet Virgo piam,
Insanis sanam, immundis mundam.
Cum a mundo ad salutem, a naufragio ad portum vehit,
Et qui posset aliter Virgineum hoc mare,
quod alium nec introitum vitae novit, nec exitum,
praeter unicum salutis portum IESUM,
Ad quem tota, et concepta, et concipiens Maria spectavit;
Draco mulierem hanc absorpturus,
Qui cum suis bibit tanquam mare iniquitatem.

Sub calcaneo Virginis praefocatus haesit,
Mare facilius, quam Mariam hausturus.
Lac hic serpens non bibit.

XIX. Margarita caeli sum, nivea, apte munda, Margarita Eoi penitus munda maculae. MARGARITA Filia solis.

Nemo immundam dixerit in ortu Mariam?
Quia caeli Margarita est.
Haec in terris pura, in caelis est purior:
Nil caelum nisi sidereum patitur.
Ergo caelum concha, si MARIA est caeli Margarita.
Nec miraberis tantam conchae vastitatem,
Si Margaritae expendas magnitudinem.
Quin etiam maiorem concha margaritam reperies.
Virginem caelo,
Quae maiorem orbe unionem Christum,
Suo complexa est sinu.
Hunc igitur quae parit unionem purissimum,
Non potest margarita impuritatem ducere?
Ave margarita.
Munda roris caelestis filia, quae de salso mundi aequore
Nihil trahis inquinatum.
Quia in medio mari, nihil gustas de mari.
Ex sole solo rorem concipies, eodemque obstetricante,
Immaculate concepta pareris,
Rara nascendi praerogativa,
Non terrae, sed caeli filia:
Tam nobilis debuit nasci, quae esset Deo nubilis.

Miraculum orbis una Navis fuit Victoria.
totum emensa terrarum circuitum,
Ad orientem egressa solem, reversa ad occiduum:
Redux unde exierat.
Superat hoc miraculum Magna navis altera.
Quae de caelo in tetram vitae panen attulit,
annonam orbi perituro necessariam

Hunc panem, cum suo Maria lacte temperavit,
Edulium nauseabundo caelestium condivit palato,
quo famem sitimque afflictorum pascerer.
Quibus annona haec caelestis vilis non est,
Ad magnam hanc Navim pro auxilio properet,
Nam postquam incorrupto lacte Deum pavit immortalem
Omnes quos pascit mortales,
Immortales Dei filios reddere creditur.
Nec periculum reformident in hac navi,
Quia ab omni immunis naufragio
In ipso navigat salutis portu.
Perire in tutela illius nemo potest, quae nunquam periit
Quae sola provehitur, ac provehit Numinis gratia.

Qui sacram Palladi olivam Virgini
Olim consecrarunt poetae, non omnino poetae sunt,
fictioni subest occulta ventas.
Maria minime ficta Pallas est, virgo corruptionis nescia.
Olivam sibi haec vendicat, olivae non dissimilis,
Ingenio miti, oleo tranquilior,
Irasci non solita, nisi peccatis.
Bellorum ignara nisi quae suscepit cum serpente,
Huic soli nostra haec Pallas clypeum induit,
Hastam intorsit victrix et extorsit victoriam,
Ut olivam martia cornu crederes duriorem.
Tantam adversus omne crimen aversionem concepit,
mitis cetera Virgo,
Ut, priusquam conciperetur, odisset.
Et huic pacis mater bellum denuntiaret,
Quod mater Agni mundi nil ferret immundum

Aurei velleris lanam
Fabulosa in caelum usque antiquitas extulit,
Nos lactei oviculam velleris Mariam:

Plusquam aureo innocentiae candore amabilem,
Caelo censemus digniorem, quia terris fuit utilior,
Agnum haec Ovis peperit auro pretiosiorem,
quo nos oves perditas oblato redimeret,
Uno hoc millena redempta sunt hominum milia.
Quale igitur quantumque huius agni pretium!
Quantum matris ex qua natus est!
Execratur mire haec Ovis quidquid hircum peccati olet,
Ab ipsa adeo munda origine,
Quia agnum paritura erat, qui redimeret mundum.
Qui nisi peccatum damnasset in conceptione matris,
Probasse in illa videretur, quod damnavit in omnibus.
Quam in sua non admisit carne maculam,
Nec in matre, unde carnem sumpsit, admisisse credendus est.
Ne summa puritate aliquid purius statuamus dari.

XXIII. En paradisum, at ignotum irae, maculae. PARADISUS SINE MACULA. Procul hic serpens.

Paradisus in terra visus est novus,
Cum desiisset videri antiquus.
Eva quidem in utroque, sed in illo nullus serpens,
Illic Eva mutabilis, pura nascitur, impura moritur.
Hic immutabilis, purum occasum cum ortu sociat.
Illa deliciarum hortum in aerumnarum vertit exilium.
Haec aerumnarum exilium, in hortum deliciarum.
quam felix mutatio,
Qua per mulierem instauratur, quod mulier destruxerat.
Non credis?
Corrigendus erat paradisi [(transcriber); sic: pararadisi] error, paradiso altero:
Eva prima per Evam secundam,
Adam per Adam restituendus alterum.
Ut Deus hoc faceret, nova fecit omnia:
Eva convertitur in Ave.
Maria fit Dei paradisus, ideo locus non erat serpenti.
Nec irae, aut maculae.
Ipse novus Adam in hoc paradiso deliciari voluit,
Sua conditum industria
Irasci sibi potuisset Deus, si labem admisisset:
Cum aliena plantari manu non posset, quam sua.

Aut igitur errant, qui Mariam cum macula fingunt:
Aut erravit factor Deus.
Tuum lector, exspecto iudicium;
Sed non sine iudicio.

XXIV. Euge porta mirae lucis, animatae, munda. PORTA LUCIS. Procul inde tenebrae.

Portam orientalem semper clausam
Sacrae commendant literae.
Lucis haec porta erat, soli tantum Soli pervia:
Ut ab ipso hanc lucem ortu excepisse intelligas,
Ad occidentem non spectabat:
Ut cognosceres, nullum illi cum tenebris commercium.
(Et quae societas luci ad tenebras?)
Deus ipse in macrocosmo divisit lucem a tenebris:
Et in microcosmo haec non diviserit?
Vix credibile:
quando illum corporeo tantum illustravit sole:
Hunc etiam mundum seipso.
Sol tenebras non patitur, quae nihil sunt,
Et Deus peccati ferat tenebras, quae sunt omne malum?
Magnum in orbe chaos tenebrae:
Immensum in Matre chaos peccatum!
Facesse omnis caligo, porta lucis est Maria.
Quisquis hanc non videt, in tenebris est.

XXV. Tu Diva Regina, nempe Rosa immaculata. Rosa nivea, immaculata, anguem perdit. Rosa punicea, munda, mira et alma viget. 1 age Rosa intacta veprium, alme munda. ROSA. Quae spina careat, rara est.

Qui Rosam florum Reginam fingunt,
nil fingunt in scite,
Qui Deiparam Sanctorum Reginam Rosae immaculatae parem,
fingunt minus.
Rosa florum pulcherrima, Virgo Reginarum formosissima,
Hoc tamen cum Rosis dissimile habet,

Quod careat spina.
Neminem laedit, nec inimicum quidem, nisi obstinatum,
Cui maius infligere vulnus non potest,
Quam quod ipse infligit sibi,
Cum maxime amabilem oderit.
Qui flore illius immaculato gaudent, spinam non sentiunt.
In flore spina deest, in solo reperitur avorum caudice.
Ne igitur hic spinam quaere, aut querere;
Cum purum exhibemus florem.
Intacta veprium Rosa est, non potest laedere,
Nivea, quia excellit puritate,
Punicea, quia caritate.
Laedere itaque neminem vult, cum laesa nunquam fuerit.
Quisquis enim illam obtrectator conatus est laedere,
Laesit seipsum, ultor sui, intacta hac Rosa.

XXVI. ANAG. Procul anguis a me, una Mater Dei amati. Casta Mater pura Diva anguem elimino. Ruat anguis amare: immane caput elido. Periit anguis coram Eva, munda et alma. SERPENTIS CAPUT CONTERENS. Vis pedibus suppressa, iacet.

Decepit serpens mulierem,
Deceptus a muliere est.
Astutus, qui vicit, per astutiorem victus est.
Non semper succedunt fallaciae.
Insidiatus anguis mulieris calcaneo est:
At dum supplantare aggreditur Virginem,
Supplantatur Virgini, tritumque subdit caput
Illustriorem orbis victoriam
Armata nunquam celebravit in Virgine:
Amazones cingulum ponant, et arcum et spicula;
Sicam Iuditha, et clavum Iahel;
Quamquam potentum capita ab his strata iaceant.
Plus bellorum uno in angue confectum est.
Draconem Iason opprimat, et Alciades hydram,
Tot ille sociis, hic armis fretus.
Viros Virago, inermis armatos vicit.
Plus ad victoriam ponderis
Uno haec in pede, quam corpore reliqui adferunt.

An tu hanc serpentis morsum sensisse existimas,
Quae sic contrivit caput?
Pendentem in arbore suo Eva insultare capiti
Impune nimium passa est.
Praeocupavit Virgo iacentem in terra;
Ne praeocupata capiti metueret.
Ne pestiferos cum Eva exciperet sibilos,
Elisit compressum guttur.
Et facile despexit serpentis obnixi spiritus,
Quae Spiritum suaviorem auditura erat Dei.
Si quaeras igitur serpentinas in Virgine maculas,
Sub pede quaere, non in corpore.
Premi ab angue non potuit, quem sic oppressit.

XXVII. En Mater amata, Diva pura, signum caeli. SIGNUM CAELI. Spectabile terris.

O spectabilis caeli pictura,
Astris coruscans melioribus, signum caeli!
Quo te, imperitus siderum censor, dicam nomine!
An Helice, seu Callisto es, tua quam habes pulchritudine,
Iovi dilecta, neque alteri praeter hunc cognita?
An Cynosura forsan nautarum in caele Pharos,
Iovi quondam designata supremo nutrix?
An corona, qua ductrice penetravit inferos,
Bacchus Ariadnae redemptor?
An radiosa Orphei lyra, qua instructus Vates,
Cerberum, Plutonem, totumque incantavit orcum,
Reducta ad carmen Eurydice?
An Aquila Iovis ales, quae Ganymedem caelo intulit?
An Cassiopea, cui raptae caelum vincula
Iniecit, ob formae decus, terra maius!
An Virgo Astraea, quae aureum in astra saeculum
Secuta, caelis, quam terris visa est dignior?
Par omnibus una es,
Virago astrorum decus: te circum famulantia
Suplices inclinant radios sidera.
Eadem in oriente Bosphorus, in occidente Hesperus
Cynosura errantium, Helice amantium,
Lyra ab inferis redeuntium, Aquila in astra transeuntinm,

Corona in terris de tartaro triumphantium,
Astraea regnantium in caelis.
Quia tota Pulchra, pura, suavis, aurea, caelica,
Terrenae nihil ab origine labis admisisti.
Quia signum es caeli incorruptibilis.
Ille qui tertiam traxit partem stellarum Draco,
Te non attigit,
Cum iam attritum in terra caput,
In caelum non posset erigere.

XXVIII. Tu regia pure munda, anima amicta sole. Amicta sole, Eva munda, Mater puri Agni. SOLE AMICTA MULIER. Sic vestit olympus.

Praeclara vestis
Quae aureis solis radiis contexitur!
Quam pulchre in hac graderis filia Principis!
Vilescunt oculis Regum purpurae,
Sordescunt Imperatorum trabea,
Reginarum pallae contemnuntur:
quando rutilum hoc solis paludamentum intuemur,
Regalia longe Virgo ornamenta vincit.
Quando Sole solo amicitur.
Hoc decus vetustas nulla atterit,
Nulla tinea consumit,
Nullae sordes aspergunt,
Nulla foedat macula.
Nisi tota caelestis mulier esses,
Haec te vestis nequaquam cingeret,
Miror esse, qui tua hac in veste inquirant labem:
Hoc est, in sole maculam.
Aquilae non sunt, sed vespertiliones, quibus sol obscurus est.
Desectum in oculis adferunt, non reperiunt in luce.
Sol et Maria tenebras nesciunt,
Et in ortu quidem.
Radios orienti citius soli detraxeris,
Quam gratiam puritatis Mariae.
Quod illos moralis sol fundat; hanc immortalis,
Noctem illa ferre non poterat,
Quod sole vestita et astris coronata,

Astra Soli, hoc est noctem diei coniungeret,
Maculam sordesque immunda non sustinebat.
Cum mundum lunamque calcaret altior.

O templum Ierosolymaeo illustrius.
Cum hic vere praeparetur habitatio soli Deo!
Arcam huic templo non infert Deus ligneam,
Sed seipsum in carne exhibet,
Quae nullam metuit putredinem.
Incompurribile Arcae lignum vix credimus,
Nisi in figura carnis Virgineae.
Praeter quam nihil incorruptum et aeternum novimus.
Ipse etiam caeli, velut aere fusi, pereunt.
Hoc templum, et haec arca nunquam corruent.
Et quid ni Deus, incorruptus cum sit,
Templum sibi condat incorruptum,
Cui nec artificium deest, nec materia?
Procul ab hoc templo, quid quid profanum est,
Hic fori tumultum sordesque non patitur Deus.
Procul hinc columbarum cortes, quia sordidae:
Procul mercatorum artes, quia fraudulentae:
Nihil, neque fraudulentum, neque sordidum hic foret
Candor lucis aeternae hoc templum irradians.
In sole etiam atomi notantur.
In Maria labes minima, maxima est.

XXX. Ego ceu turris animata, munda, alme pia. TURRIS clypeis cincta, Munita, munis.

Celebrata in sacris monumentis turris Davidica est.
Mille circummunita clypeis,
Hostili impervia ingenio, ferro impenetrabilis.
Haec umbra Turris parthenicae fuit,
Et rudis conceptus opetis.
Diviniori condita est haec turris manu,
Ecclesiae propugnaculum,

Quod nulla vis hostilis occupatum tenuit.
a prima inviolatum origine,
Soli patens Verbo patris aeterno, impervium ceteris.
Angelico mortalibus digito signatum olim,
Ut plurium esset praesidium.
Gana turrim nemo defugiat, captivum non tenet,
Nisi aureo amoris vinculo.
Munit receptum mille circum clypeis.
Et una millenis tutandis sufficit.
quisquis discrimen vitas, hanc adi in vita.
Et nec in morte tibi est defutura,
Sine morte hanc subiturus, cum tenueris arcem vitae.

XXXI. Ego sum via lactea, merito digna, pura. VIA LACTEA. Summa, sed in via non est.

Quidni Viam esse dicamus, de qua Via processit.
Cum simile a simili prodeat?
Viam rectam, quae nulla iniquitate est devia?
Planam, quae nullis affectuum scrupulis haesitat?
Lacteam, non ficto Iunonis lactea, quo pavit Herculem,
Sed vera integritate, qua placuit Deo?
Virtutum illustratam sideribus,
Gratiarum plenam lumine.
Nulla umquam obscuram caligine?
Viam, qua et Deus incessit ad humanitatem,
Et homo redit ad divinitatem?
quisquis, o mortalis, cogitas immortalitatem,
Hane viam tene, quam ipse Deus tenuit,
Hac ipsa ad nos vita transivit via.
Ne igitur illam amittas, hanc non desere,
Quisquis lacteam hanc terit viam,
In terris licet versetur, in caelis ambulat.

XXXII. O vitis amata, germen dulce, anima pura. Vitis magna, pura, iam alo nectare Deum. VITIS. In vite vita est.

Succum a radice eundem gratiarum trahimus,
Et quo Deum Virgo pascit nectare, pascimur.
Inter Matris ubera, et nati vulnera,
Dilecti rubicundi ac candidi.
Astyages de ventre filiae vitem surgerere miratus est,
Cuius sub umbram tota se reciperet Asia.
Nec vanus in Cyro Nepote somniator fuit,
Cum toti dominatus est Asiae.
At quae de ventre Virginis, ceu vite matre,
Processit vitis, orbem complexa est integrum.
Et in vite vitam praebuit.
Amata certe vitis, et germen dulce.
Tua in umbra, quam plena est securitas!
Admittis omnes, solus sub illa serpens
Latere, nisi contritus, nunquam potuit.

XXXIII. Vitalis unio, gemma amanda, certe pura. Clarus unio, et Dei gemma, animata, pura. Unio lucis, et gemma pura, mane radiata. UNIO. Par pluribus unus.

In anulo aeternae divinitatis clarus unio.
Unigenti Dei humanitas est sumpta de Virgine,
De claro unione clarus prodit unio,
Utrique pro sole lux divinae est gratiae.
Non nisi unus in concha unio est,
Quem mare non inficit, quam vis effi cit.
Maria sola in mari huius mundi illibata,
Vitalis sane unio.
Et tanto magis unio, quod uniat,
Mortalibus immortalia, Deum homini,
Vitam morti, et mortem vitae,
Naturae et amoris divini nexibus.
Haec verae lucis unio, nulla fuscata caligine,
Cum ipsam intra se concluserit lucem,
Nihil umquam obscurum pertulit.
Unus, inter tot lapides unio,
Mundi in obscuro mari, caelesti fulgurans sole,
Quo immaculate concepta radiat.

MARIA VIRGO DEIPARA AB ALEXANDRO VII. Pont. M. Sine macula conceptionis agnita. An. 1661. XXXIV. ANAG Agnita pura maculae a montium sidere. SIDUS COELESTE. Clarum effulget sub sidere sidus:

Superis faventibus, et trepidantibus Inferis,
MARIAE puritas clariori effulsit luce,
Quando in sede Romana Senense exortum est sidus,
Gentilitio Chisiorum eductum stemmate.
ALEXANDER PONTIFEX DIGNISSIMUS.
Recte, auspicato, pie.
Nam sidera a sideribus radios hauriunt,
Et communicatum mundo lumen communicant.
Illustrantur et rursum illustrant:
Sidus esse debuit, quod detersa mundi caligine,
Caecutientes ad Marianae conceptionis exortum panderet oculos,
Ut maculae puram agnoscerent, abstersis a mente maculis,
Hanc stellam matutinam non Veneris, seg Virginis dicerent.
Quae exoriens non adferret, sed auferret tenebras,
auroram sub caligine, sine caligine,
Lunam ignorantem maculas.
Arcum caelestem qui puris irradiatus coloribus,
Nihil atrum nubilumque in mediis ostenderet nubibus.
Aulam Dei omnibus innocentiae ornamentis splendidam,
Arcam Numinis, quae gratiarum thesaurum omnem conderet.
Aurum fulgens, quod metallorum puritatem vinceret,
Impleret, pauperum in spiritu, sinum.
Civitatem Dei, quam nunquam hostis invaserat.
Domum auream, quam nulla teredo vitiaverat.
Gemmam orientalem immaculato decore fulgentem,
Ianuam caeli, quae Diabolo nunquam patuit.
Imaginem Dei suo simillimam prototypo.
Margaritam caeli, numquam porcis inter sordes proiectam.
Olivam pacis, nunquam inimicitiis cum Deo obnoxiam.
Palmam integerrimam, nullo onere peccati depressam.
Paradisum, quem serpens nunquam subiit,

Rosam, quam nulla peccati spina sepsit.
Vitem, quae labruscas non tulit.
Et ne quid in puritate desit gloriae.
Amictam sole mulierem. coronatam sideribus, ipsum sidus,
In qua si quis tenebras culpaverit,
Ipse in tenebris est.
Aut non videt, aut invidet immaculatae conceptionis gloriam,
Haec semel, cum hoc sole exorta, nunquam occidet,
Procul noctuae, et caecurientes oculi.
Hoc nisi a purgato lumine, lumen spectari nequit.
Alexandri suo sub sidere, hoc sidus vident.
Faveamus et applaudamus;
Quia non parva est gloria,
Hanc in Dei parente Virgine
MARIA agnoscere gloriam.
Moriatur sine macula, qui hanc sine macula veneratur.
AMEN.

Liber VI. De figuratis imaginibus Emblematum, Hieroglyphicorum, et Aenigmatum. Quibus praxis in fine communis additur.

CAPUT LIII. De natura Emblematis eiusque a reliquis fig. imaginibus, distinctione.

AD Emblematis naturam propius investigandam accedimus, quae quidem iis, qui superiora iam animo complexi fuerint, haud difficilis futura est. Etymon ac vim nominis supra exposuimus. Materiam eidem, prout amplissime sumitur, illam omnem tribuimus, quae praeter symbola figuratis imaginibus servire poterit, quin et eaedem comparationes, quibus symbola constituuntur ad emblematis compositionem, tanquam pars aliqua veniunt, lemmata cum symbolis requirere, tradidimus; nisi forte ex multarum partium compositione, aut etiam rerum notarum imagine, ita certae significationi adstringantur, ut vagae dubiaeque expositionis manere nequeant. lemmata enim imaginibus tantum finiendis circumscribendisque adhibentur. [Note: In emblemate figura rei intelligentis ad intelligens comparata praecipuum locum obtinet, cui figurae aliae symbolicae, aut hieroglyphica (si adiectae fuerint) subserviant.]

Denique a symbolis emblemata eo potissimum argumento separavimus, quod haec translationem toto diversam genere, ab intelligente videlicet ad intelligens, contra quam symbola, contineant. Quocirca ubi haec defuerit, inter alias figuras praecipuum obtinere locum, ac veluti imaginis figuratae substantiam caputque oportebit

constituere, ceteris figuris proprietatum accidentiumque vicem subeuntibus. Ita tam metonymicae, quam metaphoricae notae omnes (quas in figurarum censum supra admisimus) interque eas tam symbolicae, quam hieroglyphicae, in emblemate, principi, rei intelligentis figurae subserviunt. Et vero rationi etiam congruit, ut figura, quae dignitate ac specie praeeminet, principem in significando locum sortiatur, adeo quidem, ut siquae inter intelligentes quoque illustrior sit reliquis, illi praerogativa ante alias significandi competat, nisi forte, ipso officii [Note: II. Inter plures intelligentium figuras, praefertur officio, aut aetate dignior: quia ars naturam sequitur. Omnes figurae connecti inter se ordine aliquo naturae, aut actionis debent; ut unum sint in figura, quae ad unum referri sensum significatumque postulant.] genere, ut v. c. minister hominis Angelus, posteriorem in significando locum sortiatur.

Haec igitur prima esse debet emblema figurantis regula; naturae ac dignitatis ordine progrediendum esse: ars enim simia quaedam naturae est, eiusque lineamentis, quam proxime inhaeret. Altera est, ut quae adiunguntur, aliquo aut ordine, aut etiam actione ad figuram praecipuam referantur: cum enim ad rem unam suis adiunctis exprimendam spectent, ipsius quoque unitatis quaedam in figuris imago exhibenda est, siquidem ex rebus dissolutis nemo unum quid recte collegerit, quod imaginis non obscurae vis tota in repraesentando sita sit. Erraverit igitur, qui e. g. nautas in mari periclitantes tempestate proposuerit, simulque in terra securim ad radicem arboris adhibitam: licet enim in expositione ac significato illa cohaerere possint, ut si per nautas homines inter mundi discrimina constitutos intelligas, atque extremum illis diem per securim ad arborem positam imminere significes: cum tamen nulla in protasi ac figura connexione sese invicem spectent, unitatem in apodosi expressam non exhibent. Sed facili opere hanc in illo emblemate connexionem inveneris, si eodem vento et navem iactari, et arborem everti finxeris. Verum haec enucleatius tractabimus, ubi de compositione emblematum agetur. Nunc paucis videndum, qua ratione ab hieroglyphicis et aenigmatis emblemata differant.

Hieroglyphica, vi nominis, sacrae cuiusdam rei figuram designant. Quod Aegyptii olim, ut Philoludaeus. Clemens Alexand. Diod. Siculus et alii, velis quibusdam atque involucris figurarum, rerum sacrarum abdita conderent,

ut obscuritate illa vulgi cognitione subtraherent, [Note: Hieroglyphica, quid sint? quomodo inventa et usurpata, ab antiquis sapientibus, pro literis, velut elementa disciplinarum.] venerationemque rebus incognitis facilius praestandam conciliarent Unde et sphinges ab iis in templorum aditu collocatae, Sed et Philosophi, quique aliquam rerum naturalium prae reliquis cognitionem assecuti fuerant, ad eiusdem admirationem in vulgo concitandam, iisdem figurarum tenebris sua abdere caepere, cuius sapientiae cum paucis communicandae gratiae necesse fuit, in certas figurarum notas, ac veluti elementa huius disciplinae constituenda, plures conspirare. Haec signa fuere passim ex rebus creatis petita, quae saepe non tantum literae unius aut vocis, sed integrae etiam sententiae exprimendae vim haberent, sic coturnicis os pictum rem firmam tutamque designabat [(transcriber); sic: designbat] . Accipiter passis in aere alis, ventum; auris picta, futurum opus: duo homines Magistratus ornati insignibus concordiam innuebant, etc. quorum tibi infra brevem catalogum ex Horo dabimus. Ex quibus intelliges hieroglyphica omnium [(transcriber); sic: onmium] rerum figuras admittere, seu metaphoricae sint, sive etiam metonymicae: tum deinde significationem omnem, nec anagogicum minus sensum quam tropologicum et physico-allegoricum. Res enim et divinas, et naturales et morales Aegyptii per haec signa exposuerunt, figuras voro non tantum a signis, privatae consensione, institutis; sed etiam rerum naturalium similitudinibus ac symbolis petebant: rarius humanae atque emblematicae figurae accesserunt, licet illae non prorsus exclusae sint, ut exemplo iam dedimus. Ne inscriptione aut lemmate opus esset: praestabant figuris certae significationis a se institutis, quibus ceterarum in significando varietas restringi satis poterat.

His observatis, facile discrimen inter emblema pressius [Note: IV. Differunt ab emblemate, quod rem quamlibet significare possint naturalem, moralem, divinam, ex qualibet etiam re creata figurae coniungi, idque sine ulla sua connexione lemmate plerumque non egeant, ex instituto tantum non vero per similitudinem (etsi insit) ad significandum obscure transferantur.] sumptum, ut videlicet rei intelligentis ad intelligens comparatio est, tum hieroglyphica, sua quoque restrictione sumpta perspicies: nam haec primo materiae ratione latius evagantur neque ad praecipuum imaginis corpus tantum personam intelligentem, verum potius crebriusque rem aliquam ex non intelligentium natura petitam admittunt. deinde non lemma aliquod figuram definiens, sed unum aut plura ex instituto signa, imaginem

certa significatione adstringentia, postulant, denique ipsa significandi libertate differt, cum non ad mores tantum, verum etiam rei cuiusque naturam explicandam adhiberi possit. Postremo metaphorice et per similitudinem non significant, etiamsi illam in protasi includant, sed tantum ex arbitrio et instructione hominum, hanc illis significandi facultatem tribuentium. Accedit quod plurium inter se figurarum in protasi connexionem minime requirant, verum illa quae in apodosi exhibetur, in ter res figuratas, unitas sufficiat. Imperfectae namque imagines sunt, quae nec ordinis, nec unionis ratione habita confuse multa cogitantibus offerunt, ut deinde ingenio atque arbitrio exponentis, nullo figurae intuitu, suis locis ac vinculis mandentur. Hisce igitur, quamvis lemma adhibueris, hieroglyphica manebunt, licet symbolicas aut emblematicas figuras contineant. Eiusmodi non pauca veterum Heroum symbola ex Typotio lib. 4 dedimus, ut illud Caroli 3. Sabaudiae ducis. Ubi hinc manus in orbe sociatae, illinc inter set pentes aquila, quibus inscriptum: Fide et consilio. Tum illud Beatricis Portugallensis, quod tres faces sub corona uni leoni obicit, cum lemmate. Istis, scilicet fide, spe, et caritate, me insane amantibus, pro caelesti corona, opponam.

Porro evenire poterit, ut in figurata imagine nil, praeter signa ab instituto, exhibeatur, tunc praesertim, quando figurae propositae non ad mores, sed rerum physicarum naturam explicandam adhibentur, quo casu pure erit hieroglyphicum, atque in censum imaginum moralium ne quidem admittetur, quamvis apta similitudine ad significatum transferatur, ut cum serpens in orbem collectus, et quotannis innovatus mundum refert, neque minus pure hieroglyphicum censebitur, quando ad mores quidem referetur, verum similitudine per quam transferatur, destitutum erit, longe enim aliter haec erudiunt, [Note: Instrumenta artium prout earum quaedam sunt signa, etiam hieroglyphicis accensentur; quamquam praecipuae figura locum non obtineant, quia clara sunt.] ut explicate lib. 4. tradidimus. Quare et instrumenta artium omnia, artis, quam spectant, loco usurpata et hominis membra, veluti naturae instrumenta, pro suis accepta functionibus (quia tanquam ex instituto significant) hieroglyphicis annumeranda sunt, Nihil enim interest, recens an vetus institutio fuerit, modo

ratio significandi figurate eadem fuerit, pro figura tamen praecipua deservire nequeunt, sed tantum reliquis circumscribendis apponuntur. Certa enim omnibus sunt, et significandi ratione necessaria, ut neque ingeniosae locus inventioni, neque doctae coniecturae relinquatur. Unde et facile patet emblemata ab hieroglyphicis, et materia, et repraesentandi facultate, plurimum differre cum illa principem semper figuram, ab intelligente natura postulent, et cum unitate figuram non nisi per similitudinem, ac translationem minime audacem, aut remotam clare significent, moresque nostros ad virtutem informent. haec ex quavis materia, ad quidvis ex instituto absque similitudine obscure significandum usurpentur, idque ut plurimum, sine unitate figurarum, dissolute.

De Aenigmate aenigmatice satis auctores loquuntur. [Note: VI. Aenigma quid sit, et quemadmodum, tam varietate, quam obscura ratione, per similitudinem licet, significandi, ab emblemate differat.] Fabius, Diomedes ac Donatus Grammatici aiunt: esse Obscuram sententiam per occultam rerum similitudinem enuntiatam. Pressius de aenigmate Aristoteles. lib de re poet. et Averroes sentiunt.
[Gap desc: Greek words]
. Aenigmatis forma est, dicentem quae insunt impossibilia copulare, inquit Aristoteles. cui Averroes, in hunc sensum adstipulatur. Comprehendit, ait sententias, quarum connexio impossibilis videtur, coque difficulter redigitur ad certum aliquem sensum naturae consentaneum. Priores illi aenigma obscuriorem esse volunt allegoriam, adoque obscuritatem eius a remotis metaphoris, aut etiam metonymiis nasci asserunt. Posteriores, extra tropos, quoque in verbis rebusque propriis modo pugnantia, quaeque sociari nullo modo posse videantur, contineant, aenigmata admittunt. Quorum hic quidem, cum de sola oratione agitur, (ut ab omnibus fit) rectius mihi sentire videntur, atque aenigmatis, ut ab allegoria distinguitur, naturam propius exponere: cum multa circum ferantur aenigmatica, in quibus similitu do nulla appareat, ut illud Platonis apud Crinitum. Vir non vir, videns non videns, avem non avem, sedentem non sedentem, in arbore, non arbore, lapide non lapide, perculit non perculit. Id est homo eunuchus qui luscus erat, vespertilionem sambuco insidentem pumice perculit, ita tamen ut non

caderet. Talis enim et vir dici sensu uno, et negati altero poterat, ut avis vespertilio, sambucus arbor etc. Deinde Virgilianum illud: Dic quibus in terris etc. aenigma habetur, licet verbis exhibitum propriis. Verum nos, qui de figuratis aenigmatibus agimus, quique non ore tantum, sed et penicillo atque imagine exponenda sectamur. Fabii ac Diomedis descriptionem magis probamus, neque enim in figurata imagine res propriae seipsis, sed in alia figura repraesentante exhiberi debent; quod, an, praeter similitudinem ave metaphoram, etiam metonymiae praestent, infra de aenigmate suis exemplis declarabitur, ubi etiam constabit, neque unitatem figurarum in protasis neque significationem eorum ad mores tantum ethicamque disciplinam arctari, quae cum hieroglyphicis habent communia, ab emblematis diversa. Ceterum aenigmata obscura suo ingenio esse, omnium consensione acceptum est, qua nos etiam nota ab emblematis, et symbolis, quae clara esse debent, separamus.

His constitutis, emblema facile circunscribes, atque a reliquis figuratis imaginibus separabis. Est enim Imago figurata, ab intelligentium rerum natura ad mores vitamque rei intelligentis uno conceptu clare exponendam transtata. per hoc igitur, quod ab intelligentium rerum natura dueatur, et a symbolis differt quae a rebus non intelligentibus petuntur; et ab hieroglyphicis, quae non ex rerum natura, sed instituto sumuntur, per hoc vero, quod clare exponat, ab aenigmatis distinguitur, ceteras differentias: ut quod emblema semper ad mores, inque uno conceptu, et translate, referatur, praetereo: quia ab omni, vel hieroglyphico, vel aenigmate universe non separant. De lemmate etiam inscribendo nihil adiicio: licet enim emblema ac symbolum communiter requirant lemmata: hieroglyphica vero ac aenigmata reiciant; tamen siquis definitae satis significationis symbolo vel emblemati lemma negaverit, aut non satis finitae hieroglyphici vel aenigmatis imagini dederit, nihil abs re facturus est: cum solum lemmatis officium sit, incertae repraesentationis figuras adstringere, atque obscuritatem iconis illustrare, quod munus plerumque hieroglyphica ex le finita, et aenigmata per se obscura aversantur.

Emblema, nonnulli explicatum versibus Aenigma; alii quamcumque figuratam Imaginem, subiecta oratione expositam, asserunt: nec proinde aliter, quam sola expositione ab Aenigmate, aut symbolo etiam differre. Verum hi falluntur: ut de symbolo quidem supra ostendimus, de Aenigmate etiam cuivis facile politioris Minervae homini suadebimus. Siquidem expositio figurae subiecta eius naturam rationemque immutare nequaquam poterit; ut quod ante obscurum ex se, arduumque intellectu, illud, post expositionem, tale esse desinat. Cerre aliud nihil haec efficit; quam ut ab aliis cognoscatur, ante fortasse incognitum: quod imagini prorsus extraneum est. Sicut discussa vento nubes solem nobis reddit conspicuum; propterea nec re, nec nomine alium. Sive enim discussa sol nebula nobis affulgeat, sive etiamnum obscurus lateat: unus ille id emque est, et cognitus et incognitus. Ita, sive expositione sua, velut disiectis tenebris, innotescat imaginis significatum, sive usitata obscuritate regatur, Aenigma manet: non minus, quam elephas manet elephas, si ve ille muto spectaculo ignorantibus sive agnoscentibus clara oratione proponatur.

CAPUT LIV. Quae materia emblematis, quaeque eius forma?

NE quis existimet emblemata inter angustos nimium [Note: I. Personae fictae metonymice pro effectis usurpatae etiam praecipuum in emblemate locum occupare possunt: quia sufficit res in nostro conceptu exsistere.] arctari limites, si a rebus tantum intelligentibus petantur. Latissimus omnino est campus, quique per omnes humanae vitae actiones sese explicat, neque solius naturae limitibus continetur, sed per omnem quoque artis fabularumque ac fictionum disciplinam, quae potissimum circa naturam intelligentem, eius mores actionesque imitatione efformandos, versatur, late evagatur. Huc ex libris superioribus quam multa, ex tertio pleraque spectant, praeter ea, quae sua obscuritate aenigmatis accensentur. Per singulas incedere materias, ut factum in symbolis, prolixum nimis, ac pene inutile opus futurum est.

Haec regula universim suffecerit, quidquid similitudinem aliquam ductam a re intelligente continet, si nimium obscura et remota non fuerit, in emblemate pro figura etiam praecipua servite posse. Imo nec metonymicas illas excludendas esse, quas l. 4. admisimus, si adiuncta aliqua similitudine ex rebus quoque non intelligentibus ducta exornentur. Ita enim fictae personae omnes lib. 3. propositae, v. g. Virtutis aut voluptatis, adhibentur: cum affectionum et inclinationum humanarum loco oculis subiciantur, adeoque tanquam causiae pro suis effectibus metonymice usurpentur; verum symbolicis signis, quae veram aliquam similitudinem contineant, instructae. Quod vero naturae tales, causaeque eiusmodi inclinationum fictae sint, nihil impedit. Satis est, ut alibi tradidimus, tale quippiam nostra concipiendi ratione possibile videri. Rerum enim exsistentia alia, quam in imagine ac [Note: II. Ut imago figurata emblematis, aut etiam alia, distinguatur a propria rerum; neque subscriptio neque expositio, aut titulus aliquis explicans sufficit; sed, vel nota aliqua a natura rerum aliena, aut inscriptio protasin ingrediens, debet adhiberi.] phantasia nostra, ad movendum delectandumque non requiritur.

Una potissimum difficultas superest. Qua ratione imago rei figuratae a propria rerum per suas species exhibitarum imagine ita distingui possit; ut intuens agnoscat, et figuratam, ab historica (quae res per imaginem propriam exponit, ut ovem per ovis, Regem per Regis speciem) discernat? Si enim in fabulis v. g. Bacchum pampinis redimitum in tabula exhibueris, si in moralibus rusticum sulcantem agros, si in historicis ad focum Scaevolam, si in artefactis Phidiae opus Minervam: quis dicet, an haec auctor propria esse velit, et historiam tantum ita factae fictaeve rei proponere? an figurata, et diversum aliquod, ab historia talis rei, significatum repraesentare? Sane expositione subiecta praestare illa velle ridiculum sit, cum haec ipsam imaginis figuratae naturam non ingrediatur, sed auctarii tantum loco accedat, et minus eruditis imaginis solum vim exponat, non constituat. Quo argumento reiciuntur etiam sententiae sive lemmata subscriptionum Alciato ceterisque emblematographis usitata, ut dum ille Bruto interfectori Caesaris seipsum confodienti adscribit Fortuna virtutem superans: aut Ulyssis sociis lotophagis hunc titulum: In oblivionem patriae, hoc namque lemmate non satis a propria significatione ad

aliam transfertur, cum proprium Bruto fuerit Fortuna hac uti, et Ulyssis sociis oblivisci patriae. Manet igitur, etiam cum tali subscriptione imago historice tantum exposita. Quare alibi idem Alciatus cautior subscriptiones, aut titulos non proprie, sed translate in figura contentas subicit; ut cum hominem in compedibus exhibet, titulique loco addit. In aulicos, quod nimirum hi, instar eiusmodi hominis vincti, libertate sua adstringantur. Pari arte Tantalum fugacibus pomis inhiantem titulo Avaritiae donat. Verum quid hoc aliud, quam explicationem brevem emblemati subficere? Haec igitur, uti supponit, imaginem iam in ratione emblematis figurati constitutam, ita et titulus eiusmodi non facere, sed reperire figuram debet. Quocirca reliquum est, ut ipsi imaginis protasi aliquid tale iungatur, quod ad metaphoricam significationem illam inflectat, notaeque instar sit, ex qua figurata esse imago cognoscatur.

Et hoc quidem duplici ratione praestari poterit, aut mutum aliquod symbolum iconi, aut vocalem inscriptionem adiiciendo. Priori usus est Alciatus, dum gulosum hominem ita depingit; ut collo gruis, iuxta votum Philoxeni, emineat, tum deinde voracissimam avem larum manu teneat, posteriori Catsius, dum acu pingentem in tabula exhibet, illique inscribit, Pungit, ut pingat, vel Ex vulnere pulchrior: nam et illa colli longitudo ab homine aliena, et haec gnome figurae addita poesin et fictionem auctoris declarant: quia figurae seu imagini, ut rem propriam repraesentandi, indebitae sunt, nulloque naturae vinculo, sed solo concipentis ingenio alligatae quae causa est, cur ipsam quoque protasin ad conceptum auctoris exprimendum ingrediantur, uti aliae supra adductae subscriptiones nequaquam faciunt, cum ad apodosin, seu explicationem figurae referantur. Unde haec denique manet conclusio. Emblema, non minus, quam symbolum, semper inscriptionem postulare, quando nota, seu signum aliud, poetice illud determinans non adhibetur, hoc vere adhibito, subscriptionem, quae ad apodosin spectet, sufficere.

Figurae tamen quae se totis poeticae sunt, ex fabulis antiquorum, aut novis fictionibus accersitae, signa, aut

notas eiusmodi non requirunt: cum ex natura sua figuratae [Note: Figurae emblematum ex poesi desumptae seipsis forte determinato significant.] sint atque ex poesi natae. Hinc Bacchus suo in habitu seorsim absque aliarum figurarum societate exhibitus, non personam nobis Dei, quae nihil praeter figmentum est, sed vinum indicat. Icarus solutis a sole pennis ex alto decidens, superbi arrogantisque hominis elationem a Deo punitam, non talem personam, quae reipsa fuerit, designat. Quae causa, cur neglectis historiis (quarum difficilior ad sana poesim est applicatio fabulis potissimum in suo emblematum opere Alciatus adhaeserit, quas alio, quam subscriptionis titulo donare necessum non fuit. Ad historias tantum, et artefacta emblematis adhibenda, manere difficultas aliqua videtur, ut fusius aliquate de his infra disserendum sit.

CAPUT. LV. De quatuor emblematum fontibus.

VTi symbola quaeque venustissima ex quatuor elegantiarum [Note: I. Emblemarum gratia ex iisdem quatuor symbologiae fontibus manat, de quibus supra.] fontibus hausimus: ita eandem emblematis gratiam ex his potissimum manare existimamus. Neque magnis ad hanc rem argumentis opus, ipsa nobis ratio manifesta dux est. Nam imprimis quod rara inter res diversas proportio, in pictoribus, in simulacris, in mimis theatrisque homines teneat, orbis loquitur universus. Zeuxis ita artis suae elegantia delectatus fertur, postquam seniculam vivis adeo propriisque lineamentis in tabula exhibuisset, quibus ipsa in hanc tabulam senicula demigrasse, nova metamorphosi, videri posset; ut profuso risu solutus animam inter cachinnos effuderit, ut Cael. Rhod. l. 4. c. 18. tantum apta rerum proportio valuit, ut quam alteri pene vitam atte dederat, sibi immoderato gaudio eriperet. [Note: (1) Amor sui vel cui quae suum pulchrum.] Haec vero proportio, quanto in remotioribus sese rebus aperit, tanto semper illustrior. Unde ut Plut l. 11. de fortit. Alexandri, admiranda est Stasicratis apud historicos memoria, quod insolenti artis suae ostentatione Alexandro magna pollicitus fuerit

Athon montem in illius sese formam statuamque traducturum, ita quidem ut sinistra urbes aliquot, dextra flumen profundendum complecteretur: [Note: (1) Adulatio stulta.] Quid vero in hac re novum atque inexpectatum; praeter ipsam rei tam disparis promissam convenientiam, ac convenientis disparitatem? Utraque historia est; neque emblema ullum aut translationem continet, quidquid [(transcriber); sic: quidqudi] gratiae ac voluptatis habet; ex proportione conciliatur: ut facile, quantum in figuratis imaginibus habitura sit venustatis, intelligas.

De oppositione quid dicam? simplici illa picturae, fabulae ac historiae elegantiam tribuit: cur non magis imaginum poesi donet? En crassae picturam Minervae, cui tamen aliquis ab oppositione lepos. Pontifex cum clero in tabula adumbratus, haec verba proserebat: Ego pro vobis omnibus oro. Caesar dicebat, cum Electoribus: Ego defendo vos omnes: Rusticus cum sacco appositus: Ego alo vos omnes. Mors denique cum sica: Ego devoro vos omnes, quae hic gratia, si oppositione destructa haec a se invicem separaveris? Geminum illud Coloniae Agrippinae in aedibus Civis primarii: 1. depicti sunt varii orantes in templo; in periculo ignis et naufragii, in eremo. 2. Consules in rheda, et ante curiam libellos supplices a civibus acceptantes 3. varii operarii in officinis variis, praesertim librariis. 4. Iurisperiti magno ordine et pompa in equis, in fine mors omnibus minitans, subscripto lemmate: VORA: Distichum unicum singula explicat, singulis subiectum:

Par in alienatis et allusionibus ratio. Chrysippus Tarsensis, ut Laertius in vit. Phil. Stoicae assertor disciplinae, ubi Asinum ficus edentem conspexit, tam alieno ab his animantibus facto usque eo ridendo progressus est, ut ridere simul ac vivere desierit. [Note: (2) Inspectata movent.] Ille, de quo in fabulis asino, qui ab ipsis victoribus denique, subiectis humeris, portatus est, numquid admirationem simul et risum profusissimum est meritus?

proprie atque historice expositis, ornamenta, ex quatuor illis fontibus potissimum hauriuntur, quis in figuratis illa non potius amet et admiretur? Exemplo res erit clarior. Heraclitus populo in civili dissensione remedium consiliumque flagitante, ut Plutarch de garrulit. conscenso suggestu, poculoque frigidae sumpto, farinae aliquid aspersit, simulque immerso pulegio illud miscens ori adhibuit exhausitque, neque ultra quicquam profatus, discessit. [Note: (1) Frugalitate concordia alitur.] Intellexere omnes hanc de frugalitate concionem instrui, neque propiorem ad concordiam viam esse, quam luxum opesque superfluas devirare, ac paucis quemque contentum vivere. In hoc exemplo neque proportio, neque oppositio, aut quicquam alienum ab homine, nec denique allusio ulla quae venustatem conciliet. Sua tamen illi est gratia ex hoc solum capite, quod figuratae imaginis illa Heracliti actio sit instituta. Verum ex singulis fontibus lectori propinandum; parce tamen, ne copia fastidium pariat.

In fontibus elegantiarum primum in symbolis locum fecimus, eis, quae a proportione ducerentur, idem hic ordo maneat, sed brevior cum et symbola emblematis, tamquam pars aliqua accenseri possint. Illud sane, quod Carolo V. Augustae in Germania evenit, emblema fuit, similitudine rerum, tamquam vivacissimis coloribus. Imperatoris animo impressum, de quo Michael Picarti decad. poster 9 c 3. apud P. Henr. En gelgrave in luce Evam. dom. 3. post pascha §. 3. Convenerat una cum fratre suo Ferdinando ad eandem mensam, quando exhilarandis convivis adfuere in aula comoedi fabulam aliquam lusuri. Hi, ut erant haeretica iam opinione sectariorum depravati, novae sectae originem causasque non ineleganti schemate in Principum oculis explicare aggressi sunt. Primum doctorali cultu habituque sese in conspectum obtulit larvatus homo, quem notata a tergo inscriptio Ioannis Capnionis sive Reuchlini nomine distinguebat, fascem ille lignorum inferebat aulae, quam sparsim dissoluteque

abiecit, velut obvio cuique permissum. Successit in larva alius, qui, ubi sparsa per aream ligna, ut erant curva rectis confusa, comperisset, multo atque inutili labore ea componere unumque in fascem cogere aggressus, denique indignatione, post frustratum laborem, plenus discessit, Erasmi Roterodami nomine insignis. Sub haec religioso in habitu ingressus Monachus Lutheri titulo donatus, ardentes prunas ignemque adferebat, quem lignis congestis subiecit, dum, post conceptam abunde flammam, et hic denique, velut defunctus munere, sese subduceret. [Note: (1) Lutherus haeresis per Germaniam bellorumque auctor.] Adfuit subinde imperatorio vir cultu illustris, qui fascem igne flagrantem intuitus, ut vim ignis dissiparet, stricto focum gladio aggreditur; sed quo fodicat commovetque vehementius, hoc magis flammam invalescere conspicit; ut iccirco et ipse furore plenus, sese, unde venerat, reciperet. Postremum habitu sese pontificio in hanc comoediam larvatus infert, qui ad incendium consternatus, ubi procul aspiceret, de remedio solicitus, duas ex propinquo amphoras arripit, simulque advolans extinguendo incendio, oleum, pro aqua, imprudens affundit, unde flamma etiam latius sparsa, quo damnum passura credebatur, incrementum accepit. Haec imago figuratae rei, et quasi protasis, cuius illa fuit expositio. Significabant Ioannem Capnionem linguas artesque et veteris disciplinae leges ac regulas, partim rectas; partim, ut ligna, distortas primum Germaniae intulisse Adfuisse subinde virum magnae erudionis Erasmum Roterodamum, qui recta distortis, id est, orthodoxae fidei regulas, cum aliis, aberrantibus a veritate, sua industria conciliare fuerit conatus, verum operam perdidisse. Subinde Lutherum calidi magis, quam callidi ingenii hominem, flammas, quibus bello et seditionibus orthodoxos heterodoxosque consumeret, iniecisse, quas Imperator frustra se ferro, Pontifex diris et terroribus intentatis extincturos crederent, magis potius exarsurum his remediis incendium. Haec comoedia utriusque Principis animam vehementer (ea vis fuit schematis) commovit, ut in auctores diligenti, sed irrito labore inquisitum fuerit; cum popularium fautorumque umbra abditi tutique delitescerent.

Non ignoravit eandem imaginis emblematicae vim Persarum Rex Cyrus. Ille enim, ut suae gentis animos ad Medorum, quibus serviebant, iugum excutiendum invitaret, convocatos populos, die integra, molesto labore in caedenda quadam silva occupavit, postera vero luce invitatos liberalissimis excepit epulis: [Note: (1) Quies hostibus bello subactis exspectatur.] ac denique iussit ex animi sententia pronuntiare, quem ex utriusque diebus beatiorem existimarent? cumque ad alterum diem, epulis lautum, omnium vota ac sententiae spectarent. Me, inquit, duce parem occupare felicitatem in pace atque omni copia potestis, modo ferrum laboremque tantisper ad silvestrem Medorum gentem funditus exscindendam convertatis. persuasit, et infestam Persis nationem subvertit. Animadvertis, opinor, vim huic figurae a proportione imprimis provenire, ut se habebat silvestris agri laboriosa purgatio ad epularem posterae lucis vitam: ita sese habebant dura militum et periculose cum hoste certamina, ad iucundam post superatos inimicos quietem.

Exemplorum alia apud quosvis scriptores tanto maior est copia, quanto inveniendi scribendique arte quisque praestantior tam in sacra, quam profana eloquentia. Laudem hanc a proportione meretur emblema illud, quod Homil. 15. D. Augustinus, non quidem penicillo, sed calamo ductum inseruit Quando, inquit, patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra, ecce, spinam calcat pes, quid tam longe ab oculis, quam pes est loco, proximus caritatis affectu? modicum pungit spina, per parvum locum tenet in pede; vide quomodo illuc convertuntur omnia membra. [Note: (2) Caritas proximi.] Potuit ne caritatis, quae nobis cum proximo iure intercedit, magis convenientem imaginem exhibere? Et Gregorius lib. 11. epist 10. quam apto emblemate concionatores, quorum labor et oratio sine populi fructu est, solatur? Aethiops, ait, niger in balneum intrat, niger egreditur; et tamen balneator nummos accipit: it a concionator si nihil profecerint auditores, [Note: (3) Concionator semper meriti fructum habet.] et c. D. Bernard. in coena Domini aptissime sacrae scripturae interpretem hoc schemate exponit. Neque mater, inquit tradit parvulo nucem integram; sed frangit eum et nucleum porrigit, sic et ego vobis, quae clausa sunt, aperive

debueram, [Note: (1) Occulta aperire docendo.] ut enim se Mater ad nucem habet, qua parvulos nutrire cupit: ita orator, seu interpres, ad populum sacris scripturae alimentis nutriendum. Quod si profanum scriptorem audire iuverit, unus Ovidius instar omnium esse poterit. Quam pulchro emblemate mortem repraesentat in Consolatione ad Liviam.

Tendimus huc omnes: metam properamus ad unam,

Omnia sub leges Mors vocat atra suos.

Non dissimili a D Paulo ingenio, qui cursores nos in stadio esse voluit. [Note: (2) Mor: muta vita.] Poenas quoque ad reliquos a scelere absterrendos adhiberi ita non incongrue docuit. lib 3. de Ponto.

Cum feriant unum, non unum fulmina terrent;

Iunctaque percusso turba pavere solent [Note: (3) Exempla poenae terrent.]

Illud de amicis, utile magis, quam honestum sectantibus, qui suos in discrimine deserunt lib. 2. de Ponto an inelegans?

Illud Amicitiae quondam venerabile nomen

Prostat, et in foribus pro meretrice sedet. [Note: (4) Amicitia ex utilitate.]

Quamquam hoc simul ex alienatione suam gratiam habeat, de qua postea. Illud certe 4. Eleg. lib. ex proportione non ingratum.

Quae latet, inque bonis cessat non cognita rebus,

Apparet virtus arguiturque malis.
Ars tua, Tiphy iacet, si non sit in aequore fluctus: [Note: (5) Virtus in adversis elucet.]

Si valeant homines, ars tua, Phoebe, iacet.
Non unum alibi exhibet, in reliicet una, de remedie Amoris.

Sepe bibi succos, quamvis invitus, amaros
Aeger, et oranti mensa negata mihi est.

Vi corpus redimas ferrum patieris et ignes, [Note: (6) Patiendo toleramur [(transcriber); sic: Pateindo rel oramur] .]
Arida nec sitiens ora levabis aqua.

Ut valeas animo quicquam tolerare negabis?
At pretium pars haec corpore maius habet.

delibemus, de cuius elegantia in symbolis fusius. Hic tamen exemplis illum quibusdam huius loci propriis illustrate abs re non fuerit. Simplicius illud videri posset, nisi artifices haberet angelos, quod Episcopus Hermes, in pastor ali suo, sibi per somnum obiectum concepit Vidit arborem vastam pulcherrimam, ex qua varus hominibus vatiae, citra arboris iacturam, plautae sunt distributae; ab iis in terram missae diverso prorsus eventu provenere: aliae sub ipsum statim exaruere principium, aliae folia, aliae etiam flores complexae, paucae denique ad maturos fructus succrevere, [Note: (1) S. Scriptura cum fructu a paucis excipitur.] Arbor S. Scripturae imago, ex qua per oratores sacros variae sententiae, velut plantae animis auditorum insitae, verum pro affectu cordium diverso exitus diversus fuit, paucis ad virtutem proficientibus. Non longe absimile illud, quo iuvenem anachoretam expertus iam sacrae militiae senex ad vitiorum extirpationem instituit, ut est in vitis SS. Patrum. Ad silvam omni arborum genere instructam duxit, simulque recens plantatum surculum iussit vellere, parvo id factum negotio: teneriorem subinde arborem tempore aliquo radicatam educere iussit maiori, hic conatu opus, effecit tamen, denique ad grandiorem ductus, cui tempus molem radicemque firmarat: hic vix multo labore sudoreque id obtinuit, ut tandem, licet radicibus hinc inde relictis, cederet. Ad aliam iussus adhibere manus, ubi operam tempusque frustra consumpsit, validioribus iam aetate radicibus vim omnem eludentibus. [Note: (2) Vitia tempestive ante consuetudinem eradicanda.] An non apte tibi ex oppositis arborum affectionibus hominisque conatibus ad vitiorum plantas tempori eradicandas instructus videtur?

Huc etiam facit; quod de Brenno Gallorum Rege Polyaenus lib. 7. Stratag. memorat. Ille, ut suis expeditionem adversus Graecos suscipiendam suaderer, pro frequenti suorum concione Graecorum aliquot e vinculis subductos, vilissimo et cultu et habitu corporum, tenui imbellique rasos capite, sordidis in palliis, Diogeni alicui Philosophico, quam militi propiores, eduxit. His vero obiecit contra Gallos milites, specioso corporum

habitu, atque usitata in bellis armatura insignes, [Note: (1) Imbellis et generosus, quiat corporis habitus quadam est animi imago.] dixisses squalorem cum elegantia, timorem cum fortitudine in comparationem venisse Tantumque haec imago valuit, ut triumphi futuri speciem animis Gallorum ingeneraret Exemplum hoc a sola oppositione ornatum trahit, cum figurata proportione parum emineat. Licebit et haec schemata tam a sacris, quam profanis scriptoribus accerseret. Ita non ineleganti comparatione D. Augustinus in psalmis Deum, electos suos adversarum rerum usu a mundi deliciis avocantem, nutricibus componit, quae mammotreptis (ut vocat) ablactandis, ubera amatori succo illinunt, quo offensi parvuli ab illis resiliant. [Note: (2) Adversa a mundo avocant] Et in similem fere sensum alibi inquit. Serm. 59. Noveris aliquando furem avertendis pecoribus pabulum spargere, [Note: (3) Deliciis multi seducuntur.] et aliquando pastorem flagello ad gregem pecora errantia revocare. [Note: (4) Poena paterna.]

Venator sequitur fugientia, capta relinquit,

Semper et inventis ulteriora petit. [Note: (5) Avarus]

Quod vero tam viciis, quam virtute (quod et ille Ephesini templi incinerator existimavit) innotescere aliquis possit, illo Ovid. l. 4. de Ponto expones.

Tam mala Thersiten prohibebat forma latere,

Quam pulchra Nereus conspiciendus erat. [Note: (6) Vitiis aeque ac virtutibus innotescimus.]

Si ab iconographis exempla postules: non longe abeundum. Patres Belgae in sua primi saeculi imagine, ut Religiosum exprimerent, exiguas opes proicientem quo maiores reportaret, Piscatorem adumbrarunt, qui exiguo pisce hamum inescarer, ut grandiores caperet. [Note: (7) Opibus abiectis ditior.] lemma additum fuit. Sic perdere lucrum est. Sic iidem ut docerent virtutis caelique viam multis difficultatibus obseptam, Mercurium in bivio veterum more proposuerunt, quod hinc florenti et lato, illinc spinoso et angusto se tramite aperiebar, [Note: (8) Via angusta et lata.] lemma additum: hac monstrat eundum. Nec inelegans Guil. Hesii schema, quo illam D. Pauli ad Heb. 11. sententiam exponit. Fides est sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium,

hominem enim exhibet, qui ex umbra sua motum solis diemque suis temporibus observat, [Note: (1) Fides de rebus obscura est.] lemma iunctum, Videt, quod non videt. Alium eodem fere argumento post umbraculum candelae obiectum proponit legentem, inscripsit. Obscura lux oculos iuvat, gravat expedita. nempe ad meritum facit obscuritas.

Nonnulla quoque ex fonte alienatorum haurienda sunt, ut quae gratiam imprimis merentur. Offert se hoc loco rarum cum prudentia iudicium Regis Thracum Ariopharnis, ut Diodor Sicul lib. 2. hist qui cum a tribus Regis Cimmeriarum siliis, de regno paterno contendentibus, Iudex omnium consensione electus esset: ut litem dirimeret, Patris cadaver sepulcro erui, arbori alligari, et scopum esse iussit: arcum deinde ac tela quemque filiorum expedire: ea lege, ut qui propius cor parentis sagitta confixisset, Rex haberetur Primogenitus guttur, medium pectus alter, corde adhuc procul, contigerat. [Note: (2) Patre et regno indignus filive.] Tertii iacula dum exspectantur; abiecto ille arcu, regno se abire malle, quam paternum corpus violare plagis, asseruit. [Note: (3) Patre et regno dignus] Tum Rex. Tu enim vero es, qui regno te dignum, ista tua pietate ostendis. Macte, et meo iudicio, et tua virtute sceptrum cape. Nimirum amoris ille sagitta proxime cor patris feriebat, qui sagittas abiecit; regno dignus, quod ex reverentia patris regnum contemneret.

Illius hic etiam figurae in mentem venit, qua Deus D. Arsenium instruxisse fertur, ut est in vitis S. Patrum. Vidit primo hominem, qui cum lignorum sarcinam, iam humeris laturis maiorem, experiretur, aliis tamen aliisque lignis accumularet: [Note: (4) Scelus scelere cumulans.] et hic insani peccatoris, scelera sceleribus, procrastinata paenitentia, accumulantis, imago erat. Alium subinde haud procul conspexit in vas pertusum aquas congregantem, irrito labore, cum affusae mox diffluerent; [Note: (5) Virtutem pellectam, effundere.] schema erat operantium cum virtute, sed ad quamvis occasionem bona collecta profundentium. demum alii mutuam opem operamque trabibus ad templi ruinam instaurandam ferendis recte

collocabant, verum ad ipsum templi aditum, orta contentione, uter prior subiturus esset, substituerunt praepediti. [Note: (1) Superbia caelo arcet.] erantque illi qui ad salutem suam aliorumque curandam seduli, arrogantia tamen, submissionisque neglectae vitio, caelo prohiberentur. Dignum sane emblema, quod artifices superos, hominesque aestimatores habeat.

Pauca ad hanc materiam magis illustrandam ex patribus Belgis emblemata suffecerint. Ut opes a Religiosis bene abici, ad servandas animas, tradant: Navem mercibus onustam inter medios fluctus periclitantem exhibent, unde sarcinae a nautis, ad navem hominesque servandos, in mare praecipitantur, [Note: (2) Opes abiectae servant.] lemma est: Neperimant, pereant. Religiosos vero ad mundi voluptates surdos votisque obstrictos per Ulyssem, obturatis auribus malo navis alligatum, scita imagine, proponunt. [Note: (3) Voluptatem aversari.] lemma est, canitis surdis, canitisque ligatis.

Daphne phoebum arcu et sagittis armatum fugiens in laurum vertitur [Note: (4) Fuga castitatem servat.] lemma. Fuga laurigeros parit illa triumphos, Nimirum vis in praelio ac periculo castitatis victor laudem ferre? fugiendum est.

Flos coronae imperialis ab hortulano, ob invisum odorem eicitur. [Note: (5) Honor reiectus.] lemma: gravis est odor, Nempe a religiosis inratus odor honoris repudiatur.

Uter a ludione inflatus pressusque, cui inscriptum: Pressus dulce sonat, [Note: (6) In adversis laetari.] Ita Societas Iesu pressa ab hostibus etiam laetatur.

Typotheta imaginem sub praelo dum premit, imprimit, [Note: (7) Adversa prosunt.] lemma. fingitque premendo. Aeneid. 6. Ita Deus Societatem per adversa format in bonis.

Par fere illud de monetario formante nummum plagis. [Note: (8) Meritem augent.] lemma. Dant pretium plagae Nempe meritum a persecutione tolerata magnum est.

Creverunt et opes, et opum furiosa cupido:

Et cum possideant plurima, plura petunt.
Sic quibus intumuit suffussa venter ab unda,

Quo plus sunt potae, plus sitiuntur aquae: [Note: (9) Auarus.]

Sed ecce dum ab hoc fonte discedo, aliunde se mihi non insipida offerunt. Polypercon ut Polyaenus l. 4. strat. Graecorum Dux suos adversus Peloponnesios educturus, abiecto militari habitu, pileo se duplicique tunica vestiit, baculoque in manus sumpto suorum conspectum subiit, [Note: (1) Imbellis animus.] qui cum mollem infamemque cultum mirati haererent: tales, inquit Polypercon hostes sunt, quibuscum vobis pugnandum est. Nec mora, volentes volantesque pene suos in hostem duxit. Ex Herodoto nobis constat, qua arte Rex Aegyptiorum Amasis, postquam se ob ignobilem ortum suis viliorem esse comperisset, auctoritatem sibi venerationemque conciliarit. pelves aliquot lavandis pedibus destinatas, conflato aere, in statum Numinis magnificam vertit, quae cum deinde magno popularium affluxu coleretur, pro concione Rex adfuit, atque ex subditis sciscitatus est: Satin' intelligerent, quam statuam venerarentur? illam scilicet esse, quae ex sordidis pedum vasis in hanc Dei effigiem transformata nuper sit. hac vero in specie, licet olim calcatam, omni honore merito observari, [Note: (2) Quis sis, non quis fueris, interest, vel Humilis elevatus.] ecquid igitur suae obstet regiae maiestati, quod inter communem olim populi fecem latuerit? regalem in se imaginem sua veneratione dignam esse . Persuasit muto magis spectaculo, quam diserta oratione. Secus habet quod Demetrio Phalereo Athenis praefecto evenisse Strabo memorat, lib. 9. huius enim, post abrogatum cum exilio honorem (ut nihil venerationis relinquerent) statuas deiecerunt, easque ignominiosa conflatione in matulas transformasse memorantur. Quae licet oppositione gratiam ferant, alienis tamen moribus potissimum placent.

Sed ab hoc ad postremam elegantiarum scaturiginem iuvat deflectere, ut et hinc paucula degustemus. Allusiones et supra et alibi vocavimus, quae tamen in figuratis imaginibus rariores inveniuntur. Huius generis illud factum symbolicum est, quod Aristoteli morienti Gellius lib. 13. c. 5. tribuit, adhaerebant extrema aegritudine

colluctantis lateri discipulorum complures, quibus illo magistro orbari grave, noque aliam, quam ab ipso probatum, Ducem sequi erat constitutum. De duobus Menodemo Rhodio et Theophrasto Lesbio tota erat suscepta contentio. Aristoteles, ut quam moderatissime hanc sententiam proferret, ferret tamen, suo usus ingenio ubique felicissimo, vinum sibi cum Rhodium, tum [Note: (1) Sapientia suavitate condita praefertur asperae] Lesbium curat propinari, sumptoque primum Rhodio: ubi gustasset firmum, inquit est, nec iniucundum. postea ubi et Lesbium ori admovisset, hoc vero. ait, gustatu multo est suavius, quod de uno ipse tamquam praelibator et iudex, hoc de personis illa gente oriundis omnium consensione acceptum est, et Lesbius Rhodio praelatus. quaedam huic non absimilia ex epigrammatum, seu potius argutiarum familiarium lusibus, eodem ex fonte erues, ad quam lectorem remitto.

Ex patribus Belgis hic iuvat inserere, quo eleganter sunt usi, dum vinitorem aridos atque inutiles de vite surculos praeputantem exhibent. Si tamen haec inscriptio detur, qua subiciunt vitiosa seces quod annagrammatice [Note: (2) Societas Iesu vitiosa a suo corpore membra resecat.] reddit per elegantem allusionem: societas Iesu Nimirum haec Societatis consuetudo est, vitiosos a suo ordine membrisque resecare.

Par fere ille citharae lusus, quo Orpheus demulcere Manes, suam que ab inferis revocare coniugem, in fabulis atque imagine hic proposita, traditur, subscriptione [Note: (3) Eucharistia usu Socictas homines retrahit a vitiis.] licet non peraeque opportuna, Cithara Iesu. quae verba anagrammatice ex Eucharistia duxit, nec incongrue, quod huius potissimum usu a scelere atque inferis Societas homines reducat.

Ita iidem, ut imagine figurata exponerent, quemadmodum, Societatis nostrae Patriarcha, Ignatius ad Francisci Xaverii conversionem altero Sociorum Petro Fabro usus est, raro ingeniosoque conceptu ex nomine Ignatii Fabrique ducto, hominem Ferri-fabrum ad incudem malleumque adhibuere, ut clypeum ex aere formaret: cum inscriptione. Solus non sufficit ignis. [Note: (4) D. Ignatius Fabrae socio ad convertendos homines lusus.] Quo exemplo uti sequenti, an alibi usus sim nescio, cum absens, destitutusque scriptis ceteris, paginam a typographo amissam iubear sufficere. Huc et ille ex ambigua significatione

lusus spectat, quo Societatem nostram ad incultorum hominum institutionem repertam afferunt: cum Statuarum artificem adhibent, ad formandam Christi, ex rudi crassoque ligno, imaginem, cum illa Pauli ad Galatas sententia. Donec formetur christus in vobis [Note: (1) Rudes ad Christi disciplinam formare.] Gal. 4. Nam Apostolus agit de solis mentibus; hi ligna simul ambiguo significato, ad protasin constituendam, adhibent.

CAPVT LVI. An, et quomodo ab historiis peti Emblemata possint.

TRadidimus alibi tum in lib. 4. de materia symb. historias, tanquam exempla morum, usurpandas in imagine non esse: ut scilicet in eodem actionum genere, in quo exstant, nos erudiant, ut e. g. Lucretiae historia in castitate, Attilii Reguli in constantia, et amore patriae; siquidem hoc sit historice tantum instruere; cum eundem in nobis sensum affectumque genere picta', [Note: Historiae, quae certam virtutem, aut vitium morale continent, pro emblematis vix serviunt: quia figurate difficulter repraesentant.] quem scripta, aut narrata historia; nisi quod vivacius fortasse per oculos animum subeat Imagines vero figuratae omnes, a propria significatione, ad diversae rei indicationem transferri debeant. Quocirca eiusmodi historiae, quae certa virtutum argumenta continent, emblematographis inprimis vitandae; ut quae difficilem ad diversa translationem habeant, et propriae rei, admirationisque sui sensum altius animo imprimant, quam ut alio inflecti spectatoris cogitationes patiantur. Quid vero, inquies, si in Lucretia castitatis quandam ideam, ut in Regulo constantiae formam? cum et Aristoteles pro ipsa Philosophia usurpari posse videatur nonne plus aliquid, quam pictor, aut historicus praestabo? fateor Poetam hic ages, ac pro effectu causam exhibebis. Sed quo id signo expones satis, nisi inter alias figuras manifeste translatas, haec tanquam pars accesserit? Deinde in celeberrimis tantum historiis, et in quovis virtutum genere, aut vitiorum primis, locum obtinebit; ut si Hercules

pro ipsa fortitudine adumbretur. quod hic ita sibi proprium vendicat; ut si Achillem, vel Alexandrum hac figura usurpare volueris, iam intelligendus vix sis. Nihil igitur confultius, quam eiusmodi abstinere historiis, quarum usu pictor magis, quam Poeta videaris.

Illae tamen historiae, quae externum solum opus exponunt, neque virtuti certae, neque vitio magnopere addictum: [Note: Indifferentes ad malum bonumve adhibere praestat, tum imprimis; cum peregrinum et insolens quippiam continent.] praesertim si raram, aut extraneam paene alienamque a communi hominum genere, actionem contineant, qualis est Imperator muscas captans, emblemati rectius servient. [Note: (1) Princeps Otiosus vel vir gravis nugas agens.] Ut vero eiusmodi historiarum exempla aliquot haberes, quorum comparatione alia deligeres, breviter egi, atque ad apodosin etiam viam aliquam aperui.

Dederat Olympias Alexandro literas; ut Plutarchus in Alexand quas cum Hephaestion familiaris Regi Prin ceps resignatas una percurreret. Rex licet arcani quid piam continerent, non amovit hominem; verum annulo sigillati ori illius appresso [Note: (2) Magnatum consilia tacita esso debent.] monuit Regum secreta a fidis quidem ministris cognosci, at vulgari sine crimine non posse, credere licet uni, sed fido.

Philippus Rex Francorum ut Aegidius Corrozetus de dictis et factis memor. adversus Othonem Germani nominis Imp. belli aleam cum suis iacturus, ut Gallorum animos sacro quodam ad viram mortemque societatis vinculo obligaret, accitos inter belli proceres medius, omnibus ex patera aurea tinctum vino panem obtulit, [Note: (3) Concordia ad pugnam vires auget.] simulque, bibite ex hoc omnes, exclamavit commune hoc, aut victoriae, aut gloriosae mortis poculum futurum est. qua re ac voce animati Franci, egregia fortitudine hostes aggressi sunt. Nimirum, auget concordia vires.

Artemon
[Gap desc: Greek words]
dictus, ut Clemens Alexand. Strom. l. 5. quod lectica circumferretur, homo ut nequitiae, sic proiectae timiditatis exemplum. Nam et domestico sub tecto desidenti bini famuli aeneum super verticem sustinebant clypeum, ne quo teli, aut rei alterius illabentis casu, opprimeretur. [Note: (4) Improbi nusquam sattuti.] Nempe tuta etiam timere improborum est.

veneni, sensim cibis magis magisque admixti, usu adversus venenum obduruisset, nondum tamen sat tutus sibi videbatur inter satellitum excubias, sed equo, tauro, ac cervo, mansuefactis ad hunc usum ammantibus, sui maluit corporis custodiam credere, quae, ut primum alii propius accederent, mugitu hinnituque somnum Regi excutiebant. [Note: (1) Reges nunquam tuti vel Tyranni belluinis affectibus indulgent.] Tuti numquam Reges sunt, qui tutos esse subditos non patiuntur.

Rarum est, quod Neroni inter convivas accubanti evenit: ut Philostr. l. 4. c. 14. Nam illum quem manu sustinebat, orique admo verat calicem, fulmen e caelo vibratum excussit. [Note: (2) Deus sacra violantes punit.] Sic ira Dei in sacra indigne tractantes effunditur.

Alexander magnus forte ab insidente musca gravius punctus ut Athenaeus l. 6 de adulat. querebatur: cum assentator egregius Nicesias subicit, aliis profecto muscis nobiliores futurae sunt illae, quae sanguinem tuum degustarunt. [Note: (3) Impudens adulatio vel laudatum vitium.] Difficile dictu, uter impudentior: musca perstringens, an Nicesias blandiens?

Heliogabalus para sitis dignam scenam instruens, ut Lampridius in Heliogab eos rotae alligavit aquariae, qua in altum sublatos mox undis immergebat, Ixionios amicos nominans. Nimirum egregia haec imago est fortunae aulicae [Note: (4) Fortuna aulica levat et premit.] dum humiles tolluntur, elati cadunt.

Sagaris Mariadinus ad mollitiem exemplo inaudito educatus, ut Athenae, dipnoso l. 12. mamillis nutricis usque in ultimam senectutem adhaesit: ne, aut dentes, aut stomachum duriori cibo offenderer [Note: (5) Mollis vel, vir repuerascens.] Enervati viri, et puerilis senectae imago.

Iuvenes aliquor Agrigentini, ubi vino incaluissent, ut Athenaeus l. 11. eversis cum ratione sensibus, domum pro triremi medio in mari tempestate iactatam habuere. Quocirca, nimio onere rei familiaris gravari navem rati, omnia domo exturbarunt, ut se navemque fluctibus eriperent. Res insolens in vulgus sparsa, domo apud posteros triremis nomen reliquit [Note: (6) Opes animi in ebrietate pereunt] Nimirum boni mores virtusque cum vino ab everso animo proturbantur.

Servis olim polentam molentibus pausicapen iniciebant. ut Iulius Pollux onomast l. 7 c. 4 quo instrumento in collum inserto, ora claudebantur, ne polentam devorarent;

contra veteris scripturae legem, qua, bovi triturantios vetamur obligare. [Note: (1) Avarus inops.] Nempe avari ista hominis Idea est; qui a se partis minime fruitur; aut divitis epulonis, cui valetudine adversa os clauditur; ut praesentibus uti nequeat.

Xerxes Rex Persarum, ut Aelianus l. 13. c. 3. vetusto Belli monumento suffosso, urnam reperit vitream, cadaver in oleo complexam: iuxta inscriptum columnae. Pessime habiturum eum, qui aperto sepulcro urnam oleo non implesset. Rex igitur affuso oleo mali metum avertere conatus est, sed irrito labore; cum per affusionem nihil accresceret. [Note: (2) Avaritia et libido expleri nequeunt.] Urnae similis; sive opum, sive voluptatum cupiditas; quantum cumque affuderis, nunquam explebis.

Sinitae Indorum populi, ut Maffaeus histor. Indic. l. 7. sacram Deorum mensam, litaturi parce instruunt, altilium ungues; capitisque porcini extremae auriculae, ac vini aliquot guttae, arae, et simulacris Deorum apponuntur: suam vero ipsi mensam lautissime instruunt, atque inter tripudia absumunt. [Note: (3) Deo vilissima damus.] Nempe superis deteriora, quae nos homines saepe aversamur, deferimus.

Reges Taurorum cum fidissimos amicorum lugent, ut Nicol. Damascenus in Tauris, aurem sibi aliquam, aut partem certe, ut pluribus amicis servire queat, praeputant. Ut si hoc facto testarentur; pro auribus Regum fidelissimos quoque amicos esse. [Note: (4) Amici Regis mortui.]

Carolus Magnus gladii manubrio suis insignibus notato, edicta fere imperatoria obsignabat, ut Corrozet. de dictis memor. quod diceret: eiusdem esse leges defendere ac confirmare Imago talis Principis, qui gladio non ad vim, sed aequitatem [(transcriber); sic: aequitatatem] , ac defensionem utitur. [Note: (5) Gladio aequitatem tueri.] similis prope Constantini hasta pro cruce post eius conversionem usurpata est: ut bella se ad religionis studium transferre significaret, et Crucem Christi adversus hostes, omni telo fortiorem indicaret.

Astomorum gens, ut Plinius lib cap. 11. toto hirta corpore, sine ore memoratur, adeoque aura tantum, et odore per nares attracto vivere. [Note: (6) Vanas gloria paci, vel ad bona aliorum mutum esse.] Egregia species illo rum mortalium, qui tantum populari aura et inani laudis aspiratione pascuntur, ipsi ad aliorum laudem, etiam caelitum, muti.

Philoxenus, ut cibi potusque liquidiore voluptate frueretur, collum gruis oblongum a Diis optabat. [Note: (1) Deliciarum gulae sectator.] Posteritas certe in voracissimi hominis idea proponenda, hanc Philoxeni speciem exhibuit. Nempe multi tales: Ut quibus in solo vivendi causa palato est. Iuven. Sat. 11.

Cylicranes populi ita dicti fuere, ut Athenaeus lib. 11. quod poculi effigiem humeris impressam gestarent. Tanta scilicet inter illos scyphorum aestimatio, [Note: (2) Amans ebrietatis.] quibus illud Horatianum inscribi pro lemmate potuisset: O nata mecum, scilicet amphora.

Milo in academicum Philosophorum consortium receptus, ut Strabo lib. 6. cum forte cedens columna ruinam minaretur, ipse labantem domum columnae loco sustinuit, dum socii incolumes evasissent. [Note: (3) Rem p. [Abbr.: Rem publicam] aut familiam sustentare.] Typus est, aut familiae, aut Reip. [Abbr.: Rei publicae] tam sacrae quam profanae antistitis, qui virtute, aut disciplina labefactatam, in ea rem sustinet.

CAPUT LVII. An, et quomodo ab historia de artefactis Emblemata traduci possint?

ARtefacta limitibus hic arctioribus, quam in symbolis constringuntur; siquidem, vel hominum [Note: Historiae de artefactis, vel humanas formas prout ad actionem rationalem ordinantur vel res prout intelligenti cupiam subserviunt, postulant, ut emblemati conveniant] figuras actionesque simulacris exprimere necesse sit; vel ab aliquo artefacto sumi imago, quod operationem sine hominis adminiculo suam non habeat. Rei enim intelligentis schema aliquod intervenire, ad vim emblematis constituendam, debet. Statua autem, licet exanimis sit, tamen, cum ab intelligente, quod proprie exprimit, repraesentandi vim omnem possideat, rerum intelligentium ordini merito accensetur. Quod in ceteris artefactis locum habere non poterit. Exemplis quoque aliquot hanc doctrinam apettiorem faciam.

Timantes pictoriae artis peritissimus ut Plin. lib. 26. c. 10. post Cyclopem in tabula expressum, Satyros pollicem eius metientes adiecit, eleganti inventione rei

magnitudinem, quam figura oculis subicere non poterat, arte exprimens. [Note: (1) Non mole sed virtu te magnus] Imago rerum est, non tam corporis mole, quam virtute magnarum.

Leucophrynes ut Pausan in Lacon Thronum Horae duae totidemque Gratiae sustinebant, dextra Tritones inter diversa emblemata, sinistra, Typhonem, cum vipera, praeferebat Nempe Regia maiestas beneficiis tempore collatis sustinetur. Fieri tamen nequit, quin tam inter suae laudis praecones, (quos Triton devorat) quam invidos et obtrectatores versetur, quos Typhon cum vipera. [Note: (2) Reges alii laudant, alii repraehendunt.]

Sardanapalus homo ad omne voluptatis aucupium natus, ut Strabo l. 14. suo in templo statuam habuisse memoratur, quae consertis velut ad talitrum digitis, hoc videbatur testari, humanam omnem voluptatem, nec crepitu digitorum existimandam. [Note: (3) Voluptas fluxa.]

Apud Iasios dianae simulacrum reperitur, cuius vultus eo artificio compositus est, ut intrantibus maestus, abeuntibus laetus videatur [Note: (4) Religio frote horrida fine laeta.] Talis videlicet ad solitudinem, virtutem ac religionem accessus apparet; tristis tamen accessus, felici plerumque ac laeto exitu terminatur.

Iarchas, Brachmanum apud Indos Princeps, ut Philost Apoll. lib. 3. c. 8. mensas ad motum novo artificio instructas habuit, ut sponte sese hospitibus instructae iam dapibus, admoverent, In quibus automati quoque a Scyphis pueri, vinum aquamque convivis propinabant. [Note: (5) Religiosis sine cura omnia subministrantur.] Religiosorum Deoque sacratorum hominum ea felicitas est, ut, sine cura aliorum ministerio illis suppeditentur omnia

Caligula, cum divini nominis honorem affectaret, ut Suetonius in Caligula. operam dedit, ut celeberrima Graecorum simulacra, inter quae Olympici Iovis unum erat, Romam deportarentur. His ille, dempto capite, stolida arrogantia suum imposuit. quin ipsum Iovem Olympium in cachinnos tam effuse solutum referunt. hominis opinor insania motum, ut, quassatis machinis, hospites fuga dilapsi sint. Immolari sibi vero rerum delicias ut Tetraones, Phoenicopteros, Meliagrides ac Phasianos quot diebus voluit, ut nobilissimi quique

Sacerdotis officia prensarent. [Note: (1) Antistites improbi rebus sacris abutentes,] Imago est improbo rum Ecclesiae Antistitum, qui capita sacri quidem sunt corporis; verum stolida, et res Deo consecrata usu profano violantia.

Milonis viti fortissimi statua, ut Philostratus in vita Apollon. compositis assurgebat pedibus, sinistra malum tenebat punicum, dextrae manus digiti recti. [Note: (2) Robur corporis.] omnia ad corporis robur exprimendum idonea.

Annulos Larchas septem habuit, ut Clem. Alex. Strom lib. 5. totidem planetarum figuris insignes, quos ab illo accepisse Apollonius, et quot diebus per hebdomadam mutasse dicitur, magicis utique designatos usibus. [Note: (3) Septem virtutes vel dona S. Spiritus, vel dies hebdomade.] poterunt hi ver septem virtutibus: Theologicis tribus. ac moralibus quatuor: aut totidem Spiritus sancti donis adhiberi.

Luna enim obscura in nocte fidem; stella Veneris soli prae via, spem: Sol ardens catitatem, Saturnus melancholicus, quem Orpheus
[Gap desc: Greek word]
nuncupat, prudentiam; Mars fortitudinem; Iupiter iustitiam; Mercurius, moderato sidere, Temperantiam recte designabit. Hae vero sapientem. Deoque imprimis consecratum, hominem virtutes omnino decent. Causinus noster Regem his annulis ornat, totidem virtutibus moralibus illustrem, quem consule lib. 11. symb. 66.

Pythius Celaenis in Phrygia imperabat, totamque prope urbem effodiendis metallis ab agresti labere avocabat, cui malo uxor factura remedium, mensam, omnemque mensae supellectilem ex auro instituit, cui ille, dum avidus ciborum assidet, deferuntur ei ex auro fercula, et picta tantum simulacra. ut Polyaenus. Midam crederes suo voto potitum. [Note: (4) Avarus sibi suisque inutilis.] Denique cum hoc, in re seria, lusu tandem offenderetur: Monuit uxor dari illa, quae sibi parasset, siquidem neglectis agris regiam solo auro impleret. agnovit errorem, et recte monenti coniugi est obsecutus.

Heliogabalus simili lusu delectatus est, ut Lamprid. in Heliog. siquidem parasitis modo cereas in mensa epulas ad vivam imaginem instructas [(transcriber); sic: instuctas] , modo ligneas, marmoreas, aut eburneas, quandoque et pictas exhibebat; [Note: (5) Gaudia mundi ficta.] ut simulacris tantum rerum pascerentur.

Muleius Hametus, cum Patruelem Mahometem vitae et regno insidiantem, denique vicisset, pellem cadaveri detractam, stramentisque oppletam per omnes regni provincias circum ferri iussit tanquam fortunae Regisque fortissimi simulacrum. [Note: (1) Fortuna et regnum inane bonum sunt.] Henning in Genealog Maur.

Ex his, opinor, satis animadvertis, quae historiarum [Note: Historiae tales. quae signa aliqua peregrina tanquam notas symbolicas involvunt 3 licet facti veritate ignorentur, obscurae tamen non censentur, quia ut figuratae agnosci possunt vi significandi.] cum varietas, tum forma emblemati potissimum deserviat. Habent enim pleraeque signum aliquod peregri num, atque a vulgatis hominum moribus remotum, quo se figurate usurpari, tacite velut, admonent; nam et insolens est annulum alieno admovere ori, ut facit Alexander; et sub clypeo simul et tecto latere, ut Artemon, quibus paene in ceteris reperies exemplum simile.

Accedit, quod ad vitium obscuritatis, quo emblemata historica plerumque laborant, ab imagine, ut figurata est, tollendum, notae illae Symbolicae faciant. Licet enim nihil umquam de Alexandri e. c, facto cognoveris, annulum tamen alterius ori appressum satis est emblematum cognitori, ut intelligat. Hic enim rem non proprie, ut factam contemplatur; sed ut tes aliqua, seu facta, seu possibilis vim certam repraesentandi obtiner, talem vero non quae vis historiae; sed eiusmodi fere notis insignes possident; nam si, relictis ceteris, appressionem sigilli, tantum ex illa historia sustuleris, nihil relinques figurata imagine dignum. Ubi igitur haec nota non invenitur, per fictionem paria erunt apponenda. Ut si Alexander lectorem verbis tantum monuisset, silentio, quae legeret, obtegenda esse, non inepte Poeta Regis sigillum alterius ori admovisset. Plus tamen voluptatis adferret cognoscenti, si ex ipsius historiae veritate depromptum audiat; quod rarius sit, rem ita factam, quam fictam intelligere; quamquam ad ipsam repraesentandi facultatem nihil afferat facti veritas.

CAPVT LVIII. De Hieroglyphicis, earum natura, forma, ac materia.

HIeroglyphica non male sic describens: Imagines esse figuratas ex quacumque re creata, ad quamcumque aliam ex instituto repraesentandam desumptas. Quae descriptio ex dictis supra, cap. 1. §. 2. ubi emblemata ab hieroglyphicis distinximus facile colligetur. quod imagines figuratae sint, aptae aliud a se diversum repraesentare, cum ceteris habent commune; quod vero definitam certarum rerum significationem ex instituto obtineant, non vero similitudinis aut metonymiae ratione (licet in imagine proposita simul reperiantur) significent, ab aliis figuris illa distinguit, uti et illud, quod ex quacumque re certa peti possint: nam et symbola, et emblemata, et aenigmata suam materiam, quaeque terminatam, possident. Quod veto rem etiam quamcumque, idque, seu dissoluta, seu unita figura significent, hoc cum aenigmatis quidem commune, a symbolis tamen et emblemate diversum habent.

Apud Aegyptios primum hieroglyphicorum usum exstitisse legimus, ut clemens alexand. lib. 1. Strom. et [Note: Hieroglyphica olim apud Aegytios, Graecos, Barbaros, latinosque usitata.] lib. 5. Quod hi praeter apertam certarum disciplinarum traditionem, ut erat Geometriae: Arithmeticae. Astrologiae [(transcriber); sic: Astroligiae] , Musicae, occultam, tum rerum divinarum, tum humanarum scientiam, quam paucis communicatam vellent, inter Sacerdotes et praecipui nominis viros fo verent, quam Hieroglyphicam dixere, tum quod rem contineret praecipue sacram, tum quod a sacris potissimum hominibus tractaretur, idque sub certa caelestis alicuius Deae, huius sapientiae prae sidis, defensione Cuius scientiae tanta apud illos aestimatio, ut Plutarchus in Iside, ut Reges, vel ex Sacerdotibus hac disciplina imbutis nominarent, vel si ex viris militiae claris sumpsissent, eos quam primum his erudiendos Sacerdotibus committerent, et iccirco Reges horum disciplinae subessent.

Verum solis illud Aegyptiis peculiare non fuit; nam, ut recte Claudius Minos in paefat. ad Alciatum observavit, quotquot olim, seu Graeci, seu Barbari quicquam de rebus divinis scripto mandarunt, rerum principia occulta esse voluerunt, et rerum veritatem sub aenigmaticis allegoricisque signis, figurate tradiderunt; ut pauci nec sine Magistrorum ductu, ad illam penetrarent. Quo hoc actum, ut et rebus divinis et earum cognitione imbutis ex raritate horum, et illarum obscuritate, suus constaret honor, et aestimatio. Diodorus Siculus Biblioth. histor lib 3 cap 2. de Aethiopibus meminit, eorum literas fuisse signa ex animantibus variis extremisque hominum membris, tum et fabrilibus instrumentis sumpta. Et septentrionalibus animalium figuras pro literis placuisse Olaus Lib 1. cap. 21. nobis est testis. A Iudaeis Graecisque quot quantaque non exstant? de quibus nos plura in hoc opere alibi, quamquam hi non tam hieroglyphicis, quam aenigmatis ac fabulis arcana sapientiae obvelarint.

Quia vero hieroglyphicorum apud Aegyptios notae exploratae omnes non sunt, praeter illas, quas Horus Apollo et nonnulli alii veterum scriptorum suggessere, illius quidem breve aliquod compendium paucis verbis illustratum subiciemus, tum lectorem plura desiderantem ad Pierium remittemus, quamquam is non hieroglyphica [Note: Hieroglyphica, quatenus per similitudinem significant, symbolis accensentur, lemmate inscribenda. Hoc cum aberit, ex instituta.] tantum, sed quae ad omnem figuratam poesin spectare possint, exempla magno studio congesserit. quae tamen ex gentium diversarum usu et institutis ceu hieroglyphica acceperit facile ex auctorum verbis patet. Possunt vero res eaedem, modo hieroglyphice, prout signa ex instituto sunt; modo symbolice, prout aliquam involvunt similitudinem usurpari: nam et hoc titulo locum hieroglyphicis inter symbola fecimus, priori sensu singularem classem figuratarum imaginum constituunt, cum non ratione similitudinis, verum instituti repraesentant, idem factura, etiamsi ratio conveniendi naturalis defuerit, ita enim sceptrum regiae potestatis argumentum est, licet ratio similitudinis nulla appareat. Hieroglyphicis hisce notis olim quoque numi Romanorum frequenter signati fuere, ut exemplis

a nobis primo alteroque libro disces, et sacrificiorum, instrumenta in reliquis adhibita declarant. In symbolis quoque Imperatorum non pauca reperies, quamquam in iis, si praecipuae figurae locum obtineant, ratione similitudinis aut connexionis usurpentur, qua deficiente, si ex solo instituto significent, symbolorum in ceusu habenda non erunt: solum enim lemma ex hieroglyphico symbolum non facit, si metaphorica translatio defuerit. Ceterum otio sus et supervacaneus in hieroglyphicis lemmatum usus est, quando ex sua institutione rem unam significant, ut sceptrum, potentiam; ramus oleae pacem: lupus cum cane averso hostilitatem; secus habet, ubi res ad plura repraesentanda potest adhiberi; uti Stella modo noctem, modo tempus, modo viri animam, modo Deum, Aegyptiorum arbitrio designabat, accipiter quoque ac serpens vim diversa repraesentandi obtinebat. Quocirca haec ab illis per alia signa magis definita constringi solebant. Quamquam lemmata adhiberi ad circumscriptionem potuissent. His tamen lemmatis si inscribantur, atque aliqua similitudinis ratio appareat; ut in stella. v. g. accipitre, et serpente facile se offeret, symbolice exponi censebuntur. Nunc ex Horo praecipua hieroglyphica discamus.

Hieroglyphica Hori Apollinis Niliaco aegyptii antiquissimi auctoris cum brevi illorum expositione. LIBER PRIMUS.

1. AEVum significaturi, Aegyptii solem et lunam pingunt [Note: (1) Aevum.] tanquam praecipuos perpetuosque anni moderatores. Aut Basiliscum quem immortalem censent, reliqua animantia solo etiam afflatu necantem, ita in aevo multa pereunt, ipso durante.

2. Mundum explicant forma serpentis, squammis [Note: (2) Mundus.] (tanquam stellis) varii, et caudam rotunda quot annis veteri pelle, velut cum mundo innovatur.

3. Annum per Deam Isin depictam adumbrant. Sidus [Note: (3) Annus] autem caniculae per hanc Deam intelligunt, quod inter cetera sidera celeberrimum, et ab Astrologis inprimis suo in situ observatum, ad sequentis anni conditionem intelligendam. Deinde in palma exhibent, quod hanc ad singulos lunae ortus, ramos singulos producere memorent, ita ut duodecim ramorum productione annus impleatur.

4. Mensem etiam iccirco per ramum palmae exprimunt, [Note: (4) Mensis.] vel per Lunam inflexis deorsum cornibus (ut iam adulta facit) pendentem.

5. Annum vertentem (ad quem 6. horae id est diei pars [Note: (5) Annus vertens.] quarta redundans accedit) per quartam arvi partem, quae centum cubitorum est, figurabant. Quod videlicet magni anni, qui quatuor communes annos, et unum diem intercalarem complectitur, pars sit quarta.

6. Accipiter Deum indicat, tum quia fecundus, et diuturnae [Note: (6) Deus.] vitae, tum quia solem, quem Aegyptii Deum Osiridem faciunt, fixis oculis contemplatur, quos Hieracie herba exacuit, si hebescant, remedio etiam Medicis perspecto. Porro et ipsum solem per Accipitrem exprimunt 2. Sublimitatem, vergens sursum, deiectionem tendens deorsum signat; quia non per ambages, ut reliquae volucrum, sed recta fertur. 3 Praestantiam et victoriam, quia licet mole inferior, virtute tamen inter aves eminet, cum maioribus etiam avibus, sese in aere supinum obtentis unguibus et rostro, tuto eventu obiciat, 4. sanguinem et crudelitatem, quod non aquam, sed sanguinem bibere credatur.

7. Accipiter denique pro anima hominis ponitur, tum [Note: (7) Anima.] quia bai-eth Aegyptiis anima et cor significat; tum quia anima et cor ali sanguine, ut accipiter, solet.

8. Martem et Venerem, per cornices marem ac feminam [Note: (8) Venus et Mars.] exprimunt, quod gemina haec avis communiter ova pariat, ex quibus deinde mas et femina excludantur, neque cum alio etiam post mortem coniuge consuescant, unde solitariae occurrere cornici malum erat viduitatis omen.

9. Nuptias item per geminas cornices expressere, quod [Note: (9) Nuptia.] inviolatae fidei et coniugalis amoris symbolum essent, adeoque puellae nubiles, ut ominatas consequerentur nuptias,

10. Scarabaeus apud Aegyptios modo unigenitum significat, [Note: (10) Unigenitus. Pater.] aut Patrem, aut ortum alicuius, ut pote productum solo patre, infimo bovis globulatim abortu in occasum aversis pedibus voluto, per quem per dies octo et viginti, quibus luna zodiacum decurrit, terrae obtutum, denique aquae immergit; foetus virum significat, quod in Scarabaeorum genere non sit femina. Unde et Aegyptii milites Aeliano lib. 10. de animalibus c. 14. teste in annulis Scarabaei ferebant effigiem, ut se viros futuros ostenderent. Mundum denique per Scarabaeum indicant, quod fimi globus, in quo nascitur, ad mundi figuram accedat. Habet vero.

11. Scarabaeus etiam triginta digitos, quot scilicet [Note: (11) Mensis.] mensis dies, ut proinde et hunc designet.

12. Vultur, vel Matrem signat, quod in hoc animantium [Note: (12) Mater. Aspectus. Locus. Praesagium. Annus.] genere mas non sit, sed, aperta ad ventum natura, concipiat, vel aspectum, quod perspicacissimi visus sit, vel locum certum ac limitem, quod pugnae habendae locum septiduo (alii triduo) praeoccupet, unde et praesagium demonstrat, vel Annum, quod huius tempus ita partiatur, ut quinque diebus concipiat, 120. praegnans maneat; deinde diebus totidem pullos nutriat, totidem sibi suoque serviat genio, vel Misericordiam, quod tam impense pullis studeat, ut si cibus illis alendis desit, proprio femore exsecto sugendum illis sanguinem praebeat, vel Iunonem, Palladem, aut Deam quamlibet, quia vultur tantum femina est, vel Caelum, quod illud feminei generis apud Aegyptios esset, vel denique duas drachmas (forte rectius
[Gap desc: Greek word]
lineas) quod vultur instar duorum in generando esset, Patris scilicet et matris.

13. Scarabaeum cum vulture subiecto pingunt, ut Vulcanum [Note: (13) Androgyus.] indicent. Vulturem contra subiecto Scarabaeo, ut Minervam in dicent, quod soli hi Dii apud Aegyptios mares habeantur ac feminae.

14. Sidus modo Deum significat, quod existimarent [Note: (14) Deus.] Deum sata per siderum influxum exequi, modo numerum quinarium; quod post solem et Lunam quinque inprimis in caelo planetae emineant.

15. Cynocephalus Aegyptiis vel Lunam demonstrabat, [Note: (15) Lunae.] quod ad Lunae eclipsin demisso in terram vultu, velut maerens sine nullo [(transcriber); sic: nllo] cibo haereat, quare et in templis nutriri soliti, ut ex illis quaevis oppositio solis cum luna constaret, vel orbem terrae, quod illum olim 70 regionibus habitatum crederent, et Cynocephalus totidem diebus, sensim partimque emoreretur, ita quidem ut quotidie pars aliqua animantis emoriatur ac tabescat, seorsim etiam indies per sacerdotes sepeliri solita: vel litteras, quod pars eorum literarum ac scriptionis capax sit. Unde in sacram aedem introductus stylo scirpeo atque atramento proposito, cogitur in tabula suae experimentum artis dare: vel sacrificium, nam ut illi sacerdotes, piscium est abstinens, et circumciditur: vel iram, quia ad iram omnino proclive est animal: vel natationem, quia non ut cetera animantia per natationem squalet, et sordescit, sed nativo colore persistit.

16. Cynocephalus stans, manusque in caelum velut ad [Note: (16) Lux] Lunam spectatam cum applausu erigens significat lunae ortum ac Lucem

17. Cynocephalus sedens aequinoctium alterutrum significat, [Note: (17) Aequinoctium.] quod illo tempore, noctu duodecies atque interdiu toties horis videlicet singulis urinam reddat, totiesque latratu horas distinguat. unde et eius effigies in hydrologiis Aegyptiorum (per aquas proficuas cum horarum spatia metirentur) pro clepsydris usurpata, quin etiam ab hoc animante primam diei noctisque in duodecim horas divisionem manasse credunt.

18. Leo animum ac iram significat, ob caput magnum [Note: (18) Animus.] faciemque rotundam, pilis, velut solis vestitam radiis, atque igneis pupillis accensam.

19. Leonis anteriora membra robur indicant, quod ca [Note: (19) Robur.] sint totius corporis robustissima.

20. Leonis caput ob oculos in somnis etiam apertos, [Note: (20) Vigilantia.] vigilantiae signum est, unde et templis praefixum.

21. Leo terribilem designat, quod omnibus vel solo [Note: (21) Terribilis.] aspectu metum incutiat.

22. Nili exundationem nunc Leo signat: quod sole Leonem [Note: (22) Exundatio Nili.] subeunte maxime exundet; unde et Leonis figura in tubis canalibusque usitata, nunc tres hydriae ea forma expressae, ut cordis, cui lingua adiungatur, figuram referant.

(quod Nilum Aegyptii cor vocent, et terra haec velut lingua, humore gaudeat) ternae placent, quod triplici causae, naturae loci, oceano aestuanti, et imbribus, exundationem aestivam adscribant.

23. Aegyptum vero per flagrantem acerram, cui superne [Note: (23) Aegyptus.] cor immineret, in dicabant; ut ostenderent, Aegyptum quae velut cor terrae est, ingenti calore animare omnia, tanquam cor amantis Zelotypi.

24. Hominem numquam egressum patria onocephalum, [Note: (24) Indigena perpetuus.] seu capite asinino, ut rudem et nullius experientiae pingebant.

25. Amuletum, ac remedium contra adversa expressuri, [Note: (25) Amuletum.] Maris caput domum inspiciens, et alterum Feminae praespiciens pingebant, ita enim omnem Daemonem, et discrimen, arceri putabant.

26. Foetum hominis adhuc imperfectum, rami ex limo [Note: (26) Foetus hominis.] orta atque altera saepe adhuc parte informi exprimebant.

27. Patulum quidpiam signaturi, Leporem qui apertis [Note: (27) Apertum.] semper est oculis, formabant.

28. Sermonem exprimunt per linguam cum oculo; quod [Note: (28) Sermo circumspectus.] sermo eis, quae videmus, conformis esse debeat, vel per linguam cum subiecta manu; quod ea facienda sint, quae voce approbamus.

29. Silentium num. 1095. indicant, quia per tot dies, [Note: (29) Silentium.] quot scilicet triennium continet, pueri fere silent.

30. Sonum vocis per tonitru explicant, quia remote auditur. [Note: (30) Sonus vocis.]

31. Antiquam originem per fasciculum papyri explicant, [Note: (31) Origo vetus.] cuius scilicet origo ignoratur.

32. Gustum perfectum per os exprimunt, imperfectum [Note: (32) Gustus] per extremam linguam dentibus admotam.

33. voluptatem per numerum 16. intelligunt, quod ab eo [Note: (33) Voluptas.] tem pore voluptatum lenociniis capi hominis animus soleat.

34. Phoenix modo animam quod diutissime vivat, modo [Note: (34) Anima, Sol.] solem quod omnia lustret, significat.

35. Modo Phoenix hominem peregrinum, sero ad suos [Note: (35) Peregrinus.] redeuntem exprimit, cum anno demum 500. ad Aegyptum redire, atque illic funerari credatur,

36. Cor per Ibin avem, quod hoc Animal Mercurio [Note: (36) Cor.] cordis moderatori sacrum putent, et cum corde similitudinem habeat.

37. Caelum rorem fundens doctrinam significat, eo [Note: (37) Doctrina.] quod ros eas tantum molliat plantas, quae naturae ad hoc sunt idoneae, sic doctrina etc.

38. Per iuncum, atramentum et cribrum, vel Aegytias [Note: (38) Littera] litteras, tanquam per instrumenta significabant, cribro, quod scilicet pani conficiendo serviat, adiuncto; quia victus necessarius ad studium requiritur, vel sacrum seribam: sive literis, legibus ac divinationi praefectum Pontificem, qui de vita etiam ac morte aegrotantium ex libro certum iudicium ferret; vel vitae finem, quod hic placidus magis literatis obveniat.

39. Canis modo sacrum scribam, quia hic, ut aequus morum [Note: (39) Censor] censor sit, multos allatrare canum more cogitur, modo vatem indicat, quod canes in Deorum simulacra frequenter, tamquam vates defigant oculos: modo pollinctorem Decorum sive animalium, quod hic quemadmodum canis corpora quibus iusta facit, resecet, et laceret, vel splenem, quod hic in cane levissimus, rabiem ac mortem saepe causet, unde et resectores canum plerumque splenetici sunt, modo odoratum, risum, aut sternutationem quia splenetici, nec odorare, nec ridere, nec sternutare possunt.

40. Magistratum aut Iudicem, Canis ad nudam Regis [Note: (40) Magistratus. Iudex.] statuam (vestibus ante pedes relictis) adhibitus significat, quod, ut canis nuda Deorum simulacra fixo obtutu contemplatur, Sic olim magistratibus rex nudus spectandus proponebatur.

41. Ut templo, aut sacris custodiendis praefectum signent, [Note: (41) Aedituus.] canem custodem pingunt.

42. Astrologum ex horis et sidere natalitio divinantem, [Note: (42) Astrologus.] per hominem horis vescentem exprimunt, quia scilicet horarum contemplatione victum sibi comparat.

43. Pudicitiam et puritatem per ignem et aquam exponunt, [Note: (43) Pudicitia Puritas.] quod his praecipue elementis omnis expiatio fieret.

44. Nefariam et abominandam rem per piscem explicant, [Note: (44) Nefaria res.] quod obvia hauriat, atque in suum ipse genus saeviat.

46. Fortitudinem cum temperantia iunctam per Taurum [Note: (46) Fortis et temperans.] robustum explicant, quod et furat libidine, et tamen post conceptionem alterius abstineat.

47. Auditum per Tauri auriculam innuunt, quod [Note: (47) Auditus.] hic remotissima exaudiat.

48. Hircus, impurum hominem similem illi bruto exprimit. [Note: (48) Libidinosus.]

49. Impurum scelestumque animum designant per orygem, [Note: (49) Scelestus.] (alii male
[Gap desc: Greek word]
id est coturnicem pro
[Gap desc: Greek word]
legunt:) quod est animai de capreis silvestribus unicorne: quia lunam, (quam Aegyptii pro Dea habebant) intentis oculis, eiecta humo, insertoque pectore indignans contuetur. Unde antiquis regibus hoc animal, ob signandam temporis rationem familiare. Sacerdotes vero illud non signatum (uti mos erat in victimis offerendis solis sigillum imprimere, iuxta Herod. lib 2. p. 65.) comedunt, ne Diis consecretur, quod eas aversari creditur, et invidiae plenum, aquam, de qua hausit, pedibus turbat, lutoque commiscet, ne alteri ad potum sit idonea.

50. Mus vel subversionem et interitum signat, qui corrodens [Note: (50) Eversio.] omnia inquinat, vel iudicium, quia ex diversis panibus purissimum atque optimum arrodit, unde et Pistorum iudicium ex muribus capitur.

51. Musca impudentiam notat, quia abacta licet; identidem [Note: (51) Impudentia.] redit.

52. Formica cognitionem certam indicat, tum quod [Note: (52) Cognitio certa.] norit sibi prospicere, tum quod a loco ubi sua condidit, nunquam aberret.

53. Vulpanser (sic dictus quod inter anserum genera [Note: (53) Filius.] astutissimus) filium designat, quia haec avis, ut prolem defendat, sese venatoribus offert, ut illa evadat.

54. Pelicanus amentem significat: nam ovis humi depositis, [Note: (54) Amens.] ac circum igne a repertoribus cum arido bovis stercore concitato, advolat extincturus flammas, sed alis combustis ipse intercipitur

quod genitores senes, eodem loci, ubi est enutrita, nido constructo foveat ac nutriat.

56. Gemini equi fluvialis ungues, ingratum signant, [Note: (56) Ingratus.] quod hoc animal iam patre fortius, eum a matris consortio abigat.

57. Columba ob eandem causam ingratitudinis symbolum [Note: (57) Ingratitudo] est, ceterum adversus pestem vescentibus remedium creditur. Unde Regibus infecta iam aura cibus est usitatus.

58. Adynaton per hominem sine capite ambulantem, [Note: (58) Impossibile.] aut homines pedes in se moventes pingunt.

59. Regem potentem per serpentem ore caudam admordentem, [Note: (59) Rex potens. Vigilans.] posito in medio Regis nomine, vel magnifica domo adumbrata, ut si dicerent orbi illum imperare, vel pro nomine canem custodem adhibent, ut imperantis vigilantiam exponant.

60. Apis picta Regi obsequentem designat, quia haec [Note: (60) Obsequens regi.] sola avium Regi paret.

61. anguis dimidiatus regem parti orbis imperantem, [Note: (61) Deus.] integer Deum omnibus imper antem.

64. Crocodilus, fecundum, rapacem aut furio sum significat, [Note: (64) Fecundus] nam et multam pascit sobolem, et ubi praeda petita excidit, in se ipsum etiam furit.

65. Ortum res per Crocodili oculos innuunt, quia hi [Note: (65) Ortus rei] velut ex profundo emergunt.

66. Crocodilus inflexus occasum signat, nam frequenter [Note: (66) Occaesus.] ad partum se subducit, ut cum nova prole velut in ortum fecundior redeat.

67. Crocodili cauda tenebras signat, nam hac imprimis [Note: (67) Tenebrae.] potenter ac lethaliter ferit, mortisque involvit tenebris.

1. STella Aegyptiis nunc Deum, nunc noctem, nunc [Note: (1) Deus.] tempus, nunc viri animam significat.

3. Gemini pedes colligati ac subsistentes quietem solis [Note: (3) Solstitium] in hiberno solstitio indicant.

4. Hominis cor faucibus apensum candidi viri sermonem [Note: (4) Syncerus.] designat veritati conformem.

5. Hominis manus, altera scutum, altera arcum ferens, [Note: (5) Pugna.] instructam ad pugnam aciem exhibet.

6. Hominis stomachum demonstrat digitus, nam hic [Note: (6) Stomachus.] illi potissimum laborat.

7. Flores anemones morbum signant; forte quod febribus [Note: (7) Morbus] medeantur.

9. Coturnicis os pictum, quia hoc omnia facile perfert, [Note: (9) Firmares.] rem firmam tutamque indicat.

10. Duo homines Magistratus ornati insignibus concordiam [Note: (10) Concordia.] innuunt.

13. Desponsatam (alii praegnantem) mulierem per solis [Note: (13) Desponsata] circulum stellamque et ipso solis disco bipartito pingunt.

14. Accipiter in aere expassis alis ventum ostendit, [Note: (14) Ventus] qui veluti alatus est.

17. Feminae cornu (quod minus et rectius est) poenam [Note: (17) Poenae.] vel ut alii, laborem.

18. Imago umbilico tenus, cum gladio, impietatem innuit. [Note: (18) Impietas.]

19. Hippopotamus vernum tempus indicat; nam eo [Note: (19) Ver] primum ad pabula egreditur.

20. Cervus longae vum tempus signat, quia et diu vivit, [Note: (20) Senium.] et quotannis cornua innovat.

22. Auris picta futurum opus signat, quia audiendum [Note: (22) Opus.] antequam audendum.

23. Vespa Crocodili, id est, ex eo nata, caedem designat. [Note: (23) Caedas.]

24. Nycticorax mortem indicat, ut enim illa cornicum [Note: (24) Mors.] nocte pullos, sic Mors homines subito opprimit.

25. Sermo in foliis, aut signatus liber, rei vetustatem [Note: (25) Vetustum.] explicat.

26. Literae 7. duobus inclusae digitis Musam, (quod literis [Note: (26) Obsidio.] praesit artium 7. liberalium) inexpertum (cuius scilicet omnes litterae in duobus tantum digitis, qui parum operantur) vel fatum significat, quod omnium nostrum scientia, Vita morsque in manibus Dei sit.

27. Recta linea simul cum altera superne inflexa, decem [Note: (27) [(transcriber); sic: 26)] Musa] planas lineas indicat.

28. Hirundo picta, opes parentum, filiis relictas indicat, [Note: (28) Opes relictae.] quia moritura pullis de latebris providet, ipsa luto se involvit.

29. Nigra columba viduam in statu permanentem [Note: (29) vidua] signat, quod columba alteri post mortem iungi non soleat.

30. Ichneumon hominem invalidum, aliena ope nisum [Note: (30) Invalidus.] indicat, nam is contra serpentem visum socios clamore accersit.

32. Scorpius et Crocodilus quia mutuum sibi afferunt [Note: (32) Inimici.] exitium, inimicos pares indicant, alteruter pictus victorem de hoste exprimit, et Scorpius quidem tarde vincentem, quia lente se commovet, aliter quam Crocodilus.

33. Mustela repraesentat mulierem viri opera praestantem, [Note: (33) Herois.] quia natura virum refert.

34. Porcus notat hominem perditum, quod hoc animal [Note: (34) Sceleratus.] invisum Aegyptiis.

35. Iram immoderatam et valetudini noxiam per Leonem [Note: (35) Iracundus.] cauda proprios catulos flagellantem exhibent, accedit quod et catulorum ossa collisa ignem generent, velut ira febrim.

36. Senem Musicam per cygnum in morte modulantem [Note: (36) Musicus senex.] exprimunt.

37. Scarabaeus caecus ex solis radiis, hominem ex solis aestu [Note: (37) Sole adustus.] lethaliter signat affectum.

38. mula, sterilis natura, mulierem infecundam notat. [Note: (38) Mulier sterilis.]

39, Taurus sinistrorsum spectans, mulierem femellas [Note: (39) Puerpera.] enixam notat, et contra.

40, Cadaver equi Vespas designat, quia ex illo generantur. [Note: (40) Vespa.]

41, Equa lupum calcans mulierem abortientem notat, [Note: (41) Abortiens,] nam equa quae vel Lupi vestigia calcarit, abortum facit.

42. Palumbus cum lauri folio (quod morborum habet [Note: (42) Senatus.] antidotum) sanatum a Diis hominem demonstrat.

43. Vermes, quia generant culices, culicum designant [Note: (43) Culices.] copiam.

44, Columba erecto dorso, ubi bilem habere fertur, [Note: (44) Lenis ad iram provocatus.] hominem natura lenem, sed ab aliis bile concitatum demonstrat.

45. Cornices duae coniuges significant, quod more humano [Note: (45) Coniuget.] concipiant.

46. Laqueus amorem designat, quod uti ille feras, sic [Note: (46) Amori] iste homines rapiat.

47, Aquila cum lapide, quem nido firmando infert. [Note: (47) Civis.] hominem intra urbis muros tutius habitantem innuit.

48. Otis (quae avis tarda est.) ad equum conspectum [Note: (48) Fugiens.] timide evolans, hominem debilem ad fortioris conspectum fugientem notat.

49. Passer ad noctuam confugiens, hominem ad perfidum [Note: (49) Patronus infidus] Patronum confugientem signat. nam dum aucupes passer sic fugit, a noctua opprimitur.

50. Vespertilio. utpote sine pennis volans, est homo sine [Note: (50) Vires excedere audendo.] aequis viribus magna moliens.

51. Idem cum inter omnes volucres dentes ac mammas [Note: (51) Lactans.] habeat, mulierem lactantem ac nutrientem signat.

52. Turtur, quia tibiae cantu saltuque gaudet, similem [Note: (52) Saltator.] exprimit hominem.

53, Rebus sacris ceremoniisque addictum Cicada notat, [Note: (53) Religiosus.] quod haec suavissimum concentum non ore sed dorso exprimat.

54, Aquila Regem solitudinis amantem, atque in subditorum [Note: (54) Pax severus.] errata seve rum exhibet, nam et illa desertum incolit ceteris avibus volatu altior et metuenda.

55, Phoenix ex sanguine afflicti ad terram parentis, [Note: (55) Instauratio.] post multa natus saecula, rerum antiquissimarum instaurationem notat.

56, Ciconia parentis amantem designat, ut quae illis ad [Note: (56) Parentis amans.] extremum senium usque officiose adhaerescat.

57, Vipera quae exeso diruptoque matris ventre nascitur, [Note: (57) Parenti ingratus] parentibus ingratum denotat.

58, Basiliscus qui accedentes propius, solo perimit [Note: (58) Convitiator.] halitu, hominem con vitiis misere afflictum (forte rectius affligentem alios) designat, sed et ipse fertur suo se ad speculum reflexo halitu conficere, ut Aelianus habet, nempe et convitiatores suam laedunt animam.

59, Vipera os maris complexa, uxorem viro interitum [Note: (59) Viricidae.] molientem designat, ita enim velut osculatura caput denique mati praemordet.

60, Salamandra in igne, homo est, qui in igne non consumitur, [Note: (60) Inconsumptibilis.] ut de illa constat.

62, Formica cum Vespertilionis alis (quibus nido admotis [Note: (62) Domi se continens] nulla exit) hominem domi se continentem signat.

63 Castor hominem se cum damno laedentem denotat, [Note: (63) Noxius sibi.] quia a venatoribus impetitus testiculos (propter quos se peti sentit) morsu resecat.

64, Simius gratiorem ex geminis, quos parit, arcto [Note: (64) Blanditiae perdurat.] complexu enecat, invisum servat, exemplum hominis qui ingrato filio haereditatem defert.

65, Simius urinam, quam reddit obtegens, homo est [Note: (65) Errores tegerer] errata sua obvelans.

66, Capra, quae naribus simul atque auribus respirare, [Note: (66) Audiens.] atque audire creditur, acute audientem demonstrat.

67, Hyaena quae modo mas, modo femina est (quod [Note: (67) Inconstans.] Clemens Alexand negat) hominem inconstantem, audacem, modo timidum exprimit.

68. Hyaenae pellis, Pardi iuncta, hanc depilem reddit, [Note: (68) Imbellis.] imago illius qui ab imbelliori superatus est

69. Hyaena ad dexteram versa adversarios superat; unde [Note: (69) Victoriosus Victus] eo habitu victoriosum exprimit: contra, ad sinistram, victum

70. Pellis Hyaenae hominem inter adversa intrepidum [Note: (70) Intrepidus.] designat, quod ea pelle accinctus illaesus medios hostes penetrare feratur.

71 Lupus extrema cauda mutilus (quod in periculo [Note: (71) Elapsus periculo.] capturae facere perhibetur) hominem ab hostibus circumventum elapsumque indicat.

72 Lupus lapide appetitus, quem inprimis horrete [Note: (72) Territus.] fetur, quod vulnus ex eo putrescat, hominem re insperata territum demonstrat.

73. Leo accensis facibus, ut solet territus, hominem ignis [Note: (73) Abster ritus.] timore a furore cohibitum signat.

74. Leo Simiam devorans (unde aeger convalescit) [Note: (74) Mederi sibi.] homo est sui morbi curator.

75. Taurus ferociens caprifico alligatus (ubi mansuescit.) [Note: (75) Mansue factus.] ferocia domita.

76. Taurus dextro genu constrictus vinculo, hominem [Note: (76) Intemperans.] parum temperantem significat

77. Ovis aut capta vescens conyza, aut cunilagine [Note: (77) Prodigus.] (Quae siti deinde eas conficit) hominem indicat sua male consumentem.

78. Crocodilus [(transcriber); sic: Crododilus] ore patulo hominem vescentem designat. [Note: (78) Vorax.]

79. Crocodilus Ibis pennam in capite ferens (qua immotus [Note: (79) Iners.] torpescit) homo iners est.

80. Lea na mulierem semel enixam notat; quod illam [Note: (80) Unigeniti Mater] semel tantum uterum ferre credant.

81. Ursa praegnans hominem signat ex deformi formosum, [Note: (81) Formari] quod illa deformem primo foetum lambendo denique fingat.

82. Elephas, qui proboscide simul odoratur atque ad [Note: (82) Ingenio et manu promptus.] opus utitur, homo est viribus ac ingenio in rem suam promptus.

83. Elephas cum ariete, quo viso fugit, regem a stultitia [Note: (83) Rex prudens.] atque imprudentia alienum notat.

84. Elephas cum Porco, cuius vocem fugit, Rex est nugaces [Note: (84) Rex nugas fugiens.] vitans.

85. Cervus cum vipera, quam fugit (alii eas interimere [Note: (85) Velox.] narrant) homo est velox, sed absque iudicio agilitate utens.

86. Elephas proprios defodiens dentes, homo est suae [Note: (86) Mortis memor.] sepulturae prospiciens.

87. Cornix mortua quae saecula 4. vivere creditur, hominem [Note: (87) Senex.] iam plenae aetatis designat.

88. Pardus hominem malum vafre scelus obtegentem notat, [Note: (88) Vafer.] quia ille clam doloque alia animantia persequitur.

89. Cervus cum tibicine, cuius modulatu detentus facilius [Note: (89) Adulatione captus.] intercipitur homo est adulatione deceptus.

90. Upupa copiam vini signat, nam praecinens viti germinaturae [Note: (90) Vini copia.] boni est ominis.

91. Upupa cum adianto herba, qua contractum ingluvie [Note: (91) Gulisus] uvarum morbum curat, pari vitio laborantem designat.

92. Grus vigilans hominem adversus hostium insidias [Note: (92) Vigilans.] vigilantem notat.

93. Aquila senex, senem fame enectum indicat, quod illa [Note: (93) Fame emori.] rostri accrescentis aduncitate praepedita denique inedia pereat.

94. Cornicis pulli (quos etiam volans mater pascit, [Note: (94) Inquietus.] hominem inter cibos quiescentem ostendunt.

95. Grus volans, quia altissime surgit, astrologum aut [Note: (95) Astrologus.] sublimia speculantem indicat.

96. Accipiter oviparus, hominem liberis alendis imparem [Note: (96) Prolis alendae impar.] notat, quia ex tribus ovis tantum unum excludit, quod eo tempore unguibus amissis cibi parare tantum nequeat, quo omnes educer.

97. Camelus hominem pedibus tardum notat; quod solus [Note: (97) Tardus.] ex bestiis crus inter eundum inflectat.

98. Rana, quae in solis oculis fert sanguinem, homo [Note: (98) Inverecundus] inverecundus et visu celer est, quia sanguinei oculi impudentium dicuntur.

99. Rana cum pedibus posterioribus, qui serius illi [Note: (99) Tardus.] nascuntur, hominem usu pedum aliquamdiu destitutum indicant.

100. Anguilla, ut quae ceteros pisces aversatur, homo [Note: 100 Solitarius.] est hominum consortia a versans.

101. Torpedo piscis hominem alios in mari servantem [Note: (101) Cunctando servare.]

indicat, quod ille pisces natandi imperitos ad se trahere, ac defendere feratur. Sed errorem hic latere contendunt alii.

102, Polypus hominem prodige voracem signat, quod [Note: (102) Vorax.] ille multo cibo intemperanter congesto, ea denique, quae ipso expleto supersunt, abicit.

103, Carabus cum Polypo, cui imperat, hominem suae [Note: (103) Imperans suis.] genti imperantem indicat.

104. Ostreo cancer agglutinatus (ut saepe solet) hominem [Note: (104) Victus alienus.] alterius cura et ope viventem notat. nam ubi pisciculus in concham se insinuavit, ostreum a cancri ungula vellicatum concham claudit, et fruitur capto,

105. Scarus gulosum signat: nam et solus piscium ruminat, [Note: (105) Gulosus.] et obvios pisciculos devorat.

106, Felis aquatica hominem a vomitu ad cibos redeuntem [Note: (106) Intemperans.] signat: nam hic piscis ore parit, et rursus foetum absorbet.

107, Pastinaca hamo implicata, hominem admissae caedis [Note: (107) Paenitens.] poenas dantem, paenitentemque designat; nam capta spinam caudae venenatam, tanquam arma, proicit.

108, Polypus hominem denotat, qui et sua et aliena [Note: (108) Prodigus.] consumit, quia is postquam oblata consumpserit, propria etiam flagella sive cirros vorat.

109, Sepia hominem denotat nulli iniuriosum adversus [Note: (109) Occultare se.] insidias se tuentem: nam hic piscis contra insidias ex alvo atrum profundit sanguinem, aquamque sic defuscat, ut latere possit.

110. Lyra hominem alios sibi conciliantem innuit, quod [Note: (110) Concilians alios.] suo illa concentu potest.

111. Fistula resipiscentem a mente alienata hominem signat: [Note: (111) Respiciens.] nam illa suavi consonantia mentem, ad res bene gestas cum voluptate recolendas, excitat.

112. Pennae struthiocameli, quia aequales in ala sunt, [Note: (112) Aequus.] hominem notant aeque ius omnibus impertientem.

113 Manus hominis, quia peri destinata est, aedificandi [Note: (113) Aedificans.] studiosum denotat.

1. Puellus signum generationis est. Senex interitus, Accipiter [Note: (1) Vita et mors.] Dei.

2, Piscis odii symbolum est, Crocodilus impudentiae, Rota [Note: (2) Odium.] fortunae.

3, Rami, qui adoraturis dabantur, fructus proferendi [Note: (3) Fructus.] imago erant,

Iosephus, lib. 3. antiq. docet Iudaeis etiam sacrificaturis ramos ex palma, et myrto datos, ex quibus mala Perseae arboris dependebant, ut inquit, cor et lingam (per folia, et poma figuratam) Deo dicandam esse significarent.

4, Navigium quibusdam pro sole est, quia per aerem [Note: (4) Cor et lingua eicordes.] humidum decurrit: aliis Crocodilus, quia sol temporis auctor, quod Crocodilus aenigmatice significat.

5, Leo roboris signum est, equus magnanimitatis, fiduciae [Note: (5) Sol.] ac libertatis.

7, Sphinx quae humana facie Leonina est corpore, ingenii [Note: (7) Ingenii solertia.] solertiam cum fortitudine coniunctam demonstrat.

8, Duo canes cum accipitre et Ibi sunt, duo hemisphaeria [Note: (8) Hemisphaerium.] cum sole et luna,

1, Accipiter illis cuncta, quae celeriter fiunt, significat, [Note: (1) Celeritas.] quia est avis velocissima.

3, Oculus iustitiae servator et custos corporis: Dextera [Note: (3) Custos. Liberalitas.] passis digitis victus suppeditationem:

4, Sinistra contracta conservationem facultatum et [Note: (4) Tenacitas,] custodiam denotat:

Plura de his apud P. Athan. Kircherum in obelisco, Oedipo, aliisque eius operibus reperies: Quae post primam huius operis editionem vulgavit, Ad quem avidum lectorem remitto:

EX his facile observabis, potissimum a rebus naturalibus [Note: I. Signa omnia, etiam naturalia, ad hieroglyphica saltem complenda, adhiberi possunt.] sumpta hieroglyphica cognitum tamen est, artefactis artiumque instrumentis inter hieroglyphica locum fuisse, tum membris humanis praecipuorum velut sensuum quibusdam instrumentis, haec enim licet a natura ad hoc instituta sint, in ipso tamen usu ab hominum libertate dependent. Ceterum alia signa necessaria, atque ab ipsa natura ad certam significationem definita nisi ad obscuras hieroglyphicorum figuras accedant, tolerari non poterunt. Hac etiam lege uti licebit signis aliis familiaribus, atque in irtu gentium, communique acceptione usurpatis. Ita per multas aetates deducta monumenta atque obelisci inprimis antiquitate signisque hieroglyphicis spectabiles testantur, ut etiamnum ille, qui hoc tempore innocentii X. Pontificis auspiciis ad quinquagesimi anni memoriam Iubilaeo celebrem Romano in foro erigitur, notis olim hieroglyphicis signatus, facile ostendet, postquam suam a perspicacissimo antiquitatis idiomatumque peregrinorum interpretete P. Athanasio Kirchero lucem acceperit.

Sed et numi Romanorum iisdem signis figurantur, ut Titi Vespasiani numus, in quo simulacrum dextra sigillum exporrigens, quod una manu libellam, altera cornu copiae ferret, apposita navi cum calatho et spicis, quae ad inscriptam numo annonam facile adhiberi poterant, in quo animadvertes, pleraque, artium aut officiorum signa esse. Sic, ut Plutarchus et Suidas meminere, Aegyptii, ut significarent. Rege pietate potius, quam crudelitate subditos in officio obsequioque retenturum;M sceptrum, tanquam potestatis et regni signum, Hippopotamo animali crudeli et effero imposuere, stante in apice sceptri Ciconia, celebratae in genitores pietatis volucri. [Note: (1) Rex elementia potius, quam severitate in officio continebit subditos.] Etenim hisce signis, velut certis aliae hieroglyphicorum imagines, ceteroquin vagae circumscribuntur. Huius enim imaginis vim quis absque sceptro satis penetrasset.

Minus illud probo, si per imagines rerum proprias figuratae restringantur, quod tamen ab ipsis quoque Aegyptiis

non numquam factum. Ita Plutarchus in Iside memorat. [Note: Aliquando et res propriae significationis cum aliis hieroglyphicis adbibentur.] Sai in fano Minervae, praeter equum fluviatilem, piscem, et accipitrem, infantem quoque senemque sculptum fuisse, ut sensus esset. O nascentes et morientes (quos per infantem et decrepitum propriis iconibus expresserant) Deus odit impietatem, per accipitrem enim Deum, per piscem odium, per hippopotamum, patris interfectorem et violatorem matris, impietatem intelligebant. Supervacaneum ac vitiosum fuerit, in re figurata ad [Note: (1) Deus impietatis in omni aetate osor.] tam proprias confugere ideas, cum latissime sese per omnia rerum signa: modo ab humano arbitrio, aut simul etiam naturae instituto pendeant, hierogylphica explicent, poterat, per cunas et feretrum: per aperientem sese florem et deciduum: per pullum ex ovo emicantem et cultro subiectum alterum: per orientem solem et lunam occumbentem satis hieroglyphicum hoc schema, et definiri, et explicari, quorum licet aliqua naturalia potius nativitatis mortisque, quam ab instituto signa sint; haec tamen non excluduntur, modo illa, quae ab instituto sunt, principem locum obtineant, ut in proposito fieri videmus.

Verum, qua via, inquies, intelligam schema illud hieroglyphicum [(transcriber); sic: hieroglyphibum] potius esse, quam symbolum aut aenigma; cum et metaphorice transferri singula possint, et obscuritatem aenigmatis habere videantur? Respondeo, cum nulla inter illa in prota si appareat connexio, nulla quoque inscriptio, facile a symbolicis separantur, aenigma vero eadem illa figura esse potest, fi videlicet ex natura rerum, non ab instituto veterum petatur expositio; sed propositam supra sententiam difficulter elicies, qua enim naturali inductus similitudine, per piscem cum accipitre [Note: Hieroglyphica libere et ex in stituto, secus quam aenigma, si gnificant. Unde omina, auguriaque ad hanc classem admittimus. Accedunt ritus moresque gen tium.] et eque coniunctum, odium Dei concipies? sane, ubi institutum Aegyptiorum non attendes, hunc sensum minime assequeris. Habent igitur aenigmata cum hieroglyphicis magnam quandoque in figuris propositis affinitatem [(transcriber); sic: affinitatatem] , sed repraesentandi multum ratione differunt, cum, illa ex naturae legibus, haec artis regulis significent; illa necessario, haec arbitratu hominum. Quo bene perspecto, materiam hieroglyphicorum facile discernes. Nam et auguria, et omina, prout ex augurum aruspicumque

disciplina arti quippiam praefigurabant, (idem de somniis spectrisque argumentum esto) hisce merito signis annumerabis, ut si corvus, aut cornix ex arbore praecinat: si lepus aut lupus in via occurrat: si aethiopem in somno re lavare, aut ferre humeris alas credideris.

Spectant huc etiam ritus moresque gentium, ex quibus res variae certam aliquam significandi facultatem sunt assecutae. Ita porcus mactatus ut Pierius lib. 11. et 34 Sacramentum praestitum [Note: (1) Ius iurandum.] significabit: quia per illum iurare olim pugiles solici, quod si tamen annulus nuptialis adiunctus huic porco fuerit, [Note: (2) Coniugium.] dorum coniugium designabitur, cum Hetruscis quondam familiare sponsis fuerit, porcum diis immolare. Quod si porci simulacrum cum sceptro exhibueris [Note: (3) Rex luxuriosus.] Regem tibi luxuriosum figurabit, quia videlicet Aegyptii Meni Regi suo vitio libidinis infami eiusmodi statuam erexerunt. Ita et gallum avem, si a duobus hominibus vivum per pedes raptum discerptumque propones, [Note: (4) Spes bona vindemiae,] bonae vindemiae spem facies; quod hac olim victima Troezenii vites aruspicum monitu a noxis expiarent. Si vero gallum cum vipera et cane in culeum inserueris [Note: (5) Parricidium.] parricidii crimen indicabis; quod rei olim his iunctis culeo includerentur. Haec enim omnia cum eiusmodi sint, ut vim figurate significandi a se diversum aliquid habeant, neque aliunde, quam a solo hominum arbitrario usu, quod saepe omnis similitudo cum re significata desit, alium quam in hieroglyphicis locum sortiri nequeunt.

EXspectabis forte, ut fontes quoque elegantiarum in [Note: VI. Hieroglyphica ex fontibus imaginum supra apertis non de ducuntur nisi forte, oppositione aliqua aut alienatione illustrentur] hoc imaginum genere aperiam; sed ex illis hae imagines non irrigantur, cum illud, quod ab institutione pendet, ex proportione ad significandum non transferatur, a ceteris quoque vim nullam habeat; cum, et oppositio, et alienatio ex ipsa rerum natura, non ab instituto, desumatur. Hi ramen qui primam significandi vim sua auctoritate tribuere, aliis alia venustiora, tam oppositione quam alienatione rerum, ad significandum potuerunt

coniungere. Ita cum Aegyptii. Cynocephalo, ut Pierius lib. 6 in templum primo introducto atramentum stylumque ad artis suae experimentum proposuere, rem ab animali, ut videtur, alienam cum illo iunxere, licet revera capax animal scriptionis fuerit. [Note: (1) Homo doctus.] hinc igitur docti hominis hieroglyphicum mansit. Sic, cum iidem sphingem ex capite humano et leonino corpore conflarunt; ut fortitudinem cum iudicio et solertia ingenii iunctam adumbrarent, oppositorum a primis institutoribus ratio est habita.

Neque alia modo usurpantibus ab inventione laus debetur, [Note: VII. Optima hieroglyphica sunt quae neque apertam, neque omnino nulla cum re significata convenientiam habent.] quam quod exemplis antiquorum, non a se confictis, sed repertis utantur. Equidem si quae hieroglyphica magis probem, exigis; dicam: neque ea, quae apertam nimis similitudinem involvunt; ut cum sol Dei, leo fortitudinis signum est: neque quae rota natura ab eo, quod significant, remota videntur; ut noctua sapientiam, bovis cornu modo opus, modo poenam denotat. nam, et illa, nimia convenientia symbolis permiscet, et haec nimia improportio velut monstra quaedam iconographiae, aut distortae significationis, aut obscuritatis vitio inficit. Ceterum in figuratae imaginis ex hieroglyphicis diversis compositione illud agendum, ut obscura per illustriora, vaga per magis definita, ad sensum neque obvium nimis, neque abstrusum prorsus, reducantur.

Ritus aliaque quaedam signa, cum naturae tum instituti communis vim significandi hieroglyphice obtinent.

CUm in signis ab hominum institutione manantibus excellant potissimum ea, quae aut a ritu antiquorum, aut occulta aliqua, seu naturae, seu facti historia ducuntur, facturum me operae pretium credidi, si, praeter ea, quae sparsim libris superioribus exempla dedi, nonnulla hoc loco earum rerum studiosis suppeditarem.

1. Agnus purpureus imperii signum. Nam getae talis [Note: (1) Apostola Martyres.] natus est, ut Aelius Spartanus. Et Diadumeno agnae 12. non incongrue quoque Apostolis totidem martyrio purpurandis adhibendae.

2 Alauda, quod ab Aristophane avium habeatur antiquissima, [Note: (2) Vetustum] atque iccirco a Caesare Veteranae, in Galliae legioni tributa est, Vetustatis signum est. Ricciardus.

3. Alexandri ex collo Imaginem ferre, olim felicitatis [Note: (3) Felix.] nota fuit, Valerianus l 32

4. Anchora cum Delphino prudentiam signat. Erizzo. [Note: (4) Moderatio. Custodia. Refugium Stabilis.] ut alii tarditatem, aut moderationem, cum ansere custodiam firmam, ut Polyphilus l. 1. Protensa e manu refugium, erecta (nam Indis pro sceptro eius figura fuit) imperium, Ricc. Duabus niti anchoris est stabilem esse, vel ut Pindarus duas habere patrias.

5. Anguilla hominem solitarium signat, ut cui nullum [Note: (5) Solitarius. Peccator.] cum piscibus consortium. Deinde peccatorem aut callidum, qui, velut anguilla lubrica, volutatur. Valerius lib. 29.

6. Annulus ferreus in manu feminae (qualis Romae [Note: (6) Frugalitas Coniunctio. Liber. Nobilis.] sponsae a sponso mittebatur) ut Alex. lib. 1. cap. 26. et lib. 2. cap. frugalitatem, apud Persas foedus initum, et amoris vinculum erat annulus, arctus servitutis, signatorius libertatis, aureus cum gemma nobilitatis signum est. Ricc.

7. Aratrum in sceptro figuratum, signif. agriculturam [Note: (7) Rex rus tueatur.] Reges alere, atque ab iis vicissim tuendam honorandamque esse. Valer. l. 48.

8. Aries in humero Mercurii gestatus, sig. salubritatem: [Note: (8) Salubritas.] quod a Tanagraeis circa urbem delatus pestem averterit Val. l. 10. Cum sirene insidente eloquentiae fructum denotat. Ricciard. Ceterum et anni inchoantis, et irae et libidinis signum usitatum est.

9. Asini caput aut sensum auditus. quo maxime pollet, [Note: (9) Audiens] aut stupiditatem et irrisionem, unde est, asini aures affingere. Calvaria eius in horto fertilitatem: nam Veteres eo fine hortis apposuere. Mandibula edaces, sed stupidos denotat Valer. Ricc.

10. Auricula manu prehensa signif revocare in memoriam, [Note: (10) Memoria.] nam qui in ius aliquem vocabat, eius aurem, tanquam memoriae sacram apprehendebat. Subula eadem perforata; [Note: (11) Libertas.] libertatem denotat. Claud Paradinus.

12. Aurum, in quovis ordine praestantissimum notat, in [Note: 12)Praestantissimum.] naturis divinam, ut Philo, in genere nobilitatem, ut Plato.

in affectibus caritatem, in cognitionibus sapientiam, quod scilicet in metallis est praecipuum. Vide Ricc.

13. Bellaria diversa in capite servi novitii proposita, ubertatem [Note: (13) Ubertas.] veteribus denotabant. Valer. lib. 56. De Candelabri Hieroglyphico vide aenig. fontem 1.

14. Canina pelle induti Dii penates, ut mos erat, mansuetudinem [Note: (14) Blandus suis, ferox alienis.] in domesticos, et ferociam in peregrinos signabant. Ric. Per canem iurate, est fide polliceri Magistratus. Valer. l. 5

15. Clavi grandiores, in dextra Capitolinae aedis parte, [Note: (15) Annorum numerus [(transcriber); sic: numerups] .] annos denotant. Olim enim singulis annis ad Iovis aedem talis clavus pangebatur. Rusinus.

16. Cornix signum hiemis, et senis, quia 100. annos vivendo [Note: (16) Hiems. Concordia populi regem tuetur. Procrastinatio: Tempus. Mors instans.] assequitur: duae medium sceptrum [(transcriber); sic: sceprtum] sustinentes denotant. populari concordia regna servari. A Minerva hanc pelli, est, Virginem dedecere garrulitatem. Spei quoque ac procrastinationis crocitando signum exhibet. Inter coniuges (olim ab his invocari solita) concordiae, ante hominem temporis venturi. post illum praeteriti, ad dextrum praesentis, ad sinistram mali praeteriti, super caput crocitans propinquae mortis est argumentum. Ricciardus.

Corona ex radiis 12. imposita Regibus notat subditis illum hoc debere, quod sol totidem in anno mensibus: in omnes aequus, et liberalis. Corona sole et luna stellisque insignis, ut placuit Caligulae Imper. exploratores diurnos nocturnosque [Note: (17) Rex liberalis et aequus. Explorator. Finis laboris. Perfecta res.] signat. Corona mortuo imposita denotat laboris finem et victoriam, uti panis Cerbero obiciendus, et obolus pro naulo Charontis, quae simul apponebantur) nullam deinde neque alimenti, neque opum indigentiam. Ceterum universim corona perfectae, absolutae, ac feliciter completae rei nota est. Ricciard. nos plura de hac alibi.

18. Cornu, quo veteres loco poculi sunt usi, signif. nimio [Note: (18) Ferocia] homines potu taurorum ferociam induere, unde et Bacchus cornutus est, Valer.

19. Clave virtutem denotat: nodosa, virtutis difficultatem [Note: (19) Virtus.] Ric.

20. Colus cum fuso, fata: si fila abrupta sint, mortem: [Note: (20) Fata. Nupta nova.] si fusus adhuc vacuus sit, novam nuptam, cui olim boni ominis causa offerebatur. Ricc.

21. Cupressus aeternitatem signat. quia cariem non sentit: [Note: (21) Aeternitas.] ex hac igitur nobilium tumuli, uti plebeiorum apio coronabantur,

aequalitatem quoque in rebus servandam ostendit: uti illius rami omnes aequaliter surgunt. Ita liberi a parentibus, a magistratu cives, ab Abbate Monachi, etc. aequo iure habendi, Vide Ricc. et Alciat.

22. Draco (ut olim in templo Apollinis) obiectam offam [Note: (22) Eventus felix. Vigilantia] avide sumens prosperum rei e ventum notabat, secus, cum sum eret cunctabundus. Idem vigilantiae signum, unde in vexillis olim militaribus praelatus est. Ricciardus.

23. Faba apud Rom. Funesta quaeque designabat. Diali [Note: (23) Funestum. Auspicatum. Ambitio Robur.] nefas erat illam aut tangere, aut nominare. Unde fabas in parentalibus adhibebant, et larvis lemuribus apponebant, alba tamen faba in sortibus auspicata, contra quam nigra erat. Deinde ambitionem notat, aut publica suffragia: haec enim perfabas dabant. Fabae cum larido Carnae Deae in fabariis offerri solitae corporis robur et firmitatem signant. Valerianus.

24. Fax ante Principem accensa, ut moris olim signif. praelucere [Note: (24) Exemplum, Amor mutuus. Praelium.] illum debere ceteris exemplo vitae morumque binae colligatae amorem mutuum, si ardeant, si extinctae sint, mortuos amatores, coniecta ardens in hostes, praelium signat. Ricc.

25 Ferula correctionis signum est Hanc Plurarchus mulieri [Note: (25) Correctio.] alligat. Namque,

26. Ficus folia iter prosperum designant, quod haec olim [Note: (26) Iter prosperum Victus.] profecturi suspenderint. Deinde fructus ipsi robustum alimentum, cum athletae his usi fuerint. Valer.

27. Fenum alligatum ad cornu bovis, ferociam ex pabuli [Note: (27) Ferocia.] abundantia notar. Plutarchus.

28. Formicae in os Midae grana tritici inferentes, Magnas [Note: (28) Opes magnae Providentia. Multitudo.] opes signant. Deinde grana conferentes, providentiam, confertae, erant multitudinis olim infestae omen. Valer.

29. Gallina cum ovo fecunditatem; cum pullis Ecclesiam; [Note: (29) Fecunditas Ecclesiae Securitas.] cum ruta sub alis securitatem a fele et vulpe, ut ferunt: denique salubritatem ob carnem scilicet, unde et Aesculapio olim sacra fuit. Valer. et Ricc.

30. Gallus vigilantiam Mercatorum si Mercurio, Medicorum [Note: (30) Vigil. Magnanimus. Victor.] si Aesculapio iungatur, in galea Palladis magnanimitatem: iuxta leonem excellentiam: iuxta aram victoriam, apud Lacedaemonios, cruentam: qui incruentam sacrificio

bovis claudebant, cantans, alio gallo fugiente, victoriam laetam inter gallinas imperium signat. Ricc.

31. Hassa ferrata iacta olim a feciali in agros hostium, [Note: (31) Bellum indictum. Libertas oppressa. Servitus. Desperatio] Bellum indictum notat, Cartarius, hasta cum pileo imposito, libertatis ab oppressis arreptae, signum est. Data a magistratu (ut Veneris mos fuit) potestatem armorum et imperii, apud alios signum depositi cum hasta belli, transversa una, duabus terrae infixis, nitens iugunt et servitutem, abiecta desperationem designat Ricciardus.

32. Hedera in thyrso. Malum sub vino latere denotat, in [Note: (32) Vinum noxium. Poeta.] capite, aut Poetam, aut liberatorem patriae signat. Valer.

33. Hircos Baccho iunctus, in vino notat luxuriam. Pinguis [Note: (33) Luxuria.] oblationem pro peccato seu paenitentiam signat. Ricc.

34. Hirudo crudelitatis, tum forensium procuratorum [Note: (34) Exactio dura.] imago est. Idem.

35. Hirundo cicadam rapiens, est garrulus eloquentem [Note: (35) Garrulitas importua. Patrimonium. Spes opis. Resipiscentia.] opprimens. Eius nidus patrimonium ex asse relictum, eius pulli hiantes opem implorantes denotant. Illorum oculi, acu transfixi (quod ita caecis visus reddatur) resipiscentiam signant. Valer.

36. Ignis in ara Vestae recenter surgens denotat calendas [Note: (36) Religio Castitas. Perditio. Eventus felix. Anima. Amor senilis.] Martias quibus excitabatur, tum religionem, et castitatem Virginum, vi suffocatus (quod veteres cavebant) violentiam. Aegyptiis perditio erat, qui ignem, quod omnia de voraret, belluam animatam dicebant. Igneae flammulae in hastis boni olim eventus in bello omen Romanis fuit. Ignea figura rotunda Democrito et Leucippo hominis anima est Ignis in glacie ardens, caritas in peccatore, vel amor in sene Ignis cum aqua permixtio adynata designat. Val. Ricc.

37. Luna inconstantiae, accretionis vel decretionis nobilitatis [Note: (37) Inconstantia. Nobilitas. Iter felix Coniugium felix. Adversitas.] in calceis apud Arcades et Rom. In ariete felix iter, et nuptiae, in tauro prospera seminatio, et aedificatio. In geminis bonum coniugium, puerorum institutio et bellum, in cancro adversa omnia significantur, Gabriel Simeon de luna.

38. Myrtus sacra Veneri pacem et amorem, tum hilaritatem, [Note: (38) Amor. Hilaritas. Funebriae.] si more Veterum in conviviis invicem tradatur. Corona eius rem funebrem, cui adhibita est, significat. Val.

39. Mulieres vacuas ollas pulsantes, ut apud Lacenas [Note: (39) Consilii expers.] Principe mortuo factum, signif. urbem capite in consilio vacuam. Valer.

40. Porca Cybele mactata fecunditatem terrae, Porcus [Note: (40) Fecun ditas. Ingratus.] in glandinatione ingratum, Ricc.

41 Psittacus in cavea doctus signif. necessitatem dociles [Note: (41) Necessitas multos docet.] nos et industrios facere. Sambucus.

42. Sacerdos canem et capram aversans, ut olim soliti, [Note: (42) Pudicitiae [(transcriber); sic: Pudiciae] amans.] id est amans pudicitiae. Sanctius in Alc.

43. Salix, cuius semen potum libidinem frenat, et castitatem [Note: (43) Castitas.] et sterilitatem. Valer.

44 Serra, olim Germaniae in numis familiaris, eius [Note: (44) Germanus, Maledicus] signum est Valer. ceterum maledicem quoque nota est. Idem.

45. Sibylla in tripode divinationem, in antro obscuram [Note: (45) Divinatio Veritas.] veritatem signat. Valer.

Ipsa hominis membra figuratis morum imaginibus hieroglyphice deservite, nemo aut quotidianae consuetudinis, aut veterum disciplinae utcumque peritus, ignorare poterit. Certe Aegyptiis Graecisque ab his petere rerum, ac praecipue morum signa, perquam fuit usitatum. Et nonnumquam vidi, qui eiusmodi signis ex suo petitis corpore, remoti inter se, magno silentio, diversos animi conceptus, perinde ut verbis, exponerent. Ita ut muti his signis erudiri, ad proferenda animi sensa, haud difficulter possint. Cum enim omnium in homine membrorum externorum officia, vis, potentiaque explorata plerisque mortalibus sit, si quaedam ex instituto adiiciantur, quae significationem vagam multorum adstringant, prompta erit expositio. Nos de praecipuis quaedam membris ex Pierio Ricciardo, aliisque, disseremus.

CAPUT quod in homine, et primum, et supremum, et sedes rationis, motusque omnis principium est, paria in rebus divinis humanisque designat. Ita et supremum Dei hominisve dominium, [Note: (1) Dominium.] et Principium [Note: (2) Principium et Princeps.] cuiusque rei, vel Princeps, et autor, Sapientia, Doctrina, consilium, [Note: (3) Consilium.] providentia per caput significantur. Orbis [Note: (4) Orbis.] item, quod eius quandam speciem gerat, et imprimis caeli ab intelligentia moti; cum et oculi siderum quandam speciem referant. Sed et Romam [Note: (5) Romae.] galeatum mulieris caput exprimit, quod ab invento in auspicanda Roma capite omen duxerint, eam caput orbis futuram: capitoliumque hinc et

mons capitolinus nomen traxerit. COMA [Note: (1) Libertas] libertatis in aliis signum est, sed mediocriter protensa: nam longius comptiusque profluens mollitiei est argumentum, nisi habitus, Nazaraeum prae se ferens, indicet esse religionis: aut in Sampsone etiam fortitudinis. Ita rasum in servo caput, [Note: (2) Servitus.] nota est servitutis: in religioso devotionis, aut sacerdotis. Capillatum a fronte caput, et a tergo glabrum [Note: (3) Occasio] occasionem: a fronte sola calvum [Note: (4) Miles idoneus.] idoneum bello militem signat. Quod Lacedaemonii hoc olim habitu ad bellum prodirent, ne prehendi capillo, nisi a tergo et fugientes possent. A sinistra sola rasum, [Note: (5) Hiems.] dextraque capillatum [Note: (6) Aestas.] (qualem Aegyptii formarunt adversus Gigantes pugnantem) duplicem solis viam designat, aestivalem qua sparsis solis radiis omnia virent, et hiemalem, qua contractis radiis, nuda squalent. Canities [Note: (7) Prudentia.] praeter senium, prudentiam, BARFA [Note: (8) Robur virile.] etiam virile ro bur designat. CERVIX rigida et erecta [Note: (9) Obstinatio.] pervicaciam, iugo subdita servitutem, [Note: (10) Servitus.] HUMERT [Note: (11) Laboris amor.] robur designant. et promptitudinem sustinendi laborem.

OCULUS variis imaginibus, significatione diversa, subservit. Hic apertus [Note: (12) Deus omnia vidensii] omnia videntem Deum: hominis mentem [Note: (13) Mens.] vigilantiam, [Note: (14) Vigilantia.] aequitatem, favorem ac benevolentiam, hilaritatem, vitam ipsam, si ad solem pandatur, [Note: (15) Vitae.] si claudatur [Note: (16) Mors] mortem denotat. Et contra iram superciliis contractis, [Note: (17) Ira.] odium adversus, [Note: (18) Odium] orbitatem erutus, [Note: (19) Orbitas] libidinem sub depili palpebra, in manu [Note: (20) Opus circumspectum.] circumspectum opus, ac promptum in re consilium.

AURIS aperta [Note: (21) Obedientia.] obedientiam, et sapientiae studium, clausa et retorta [Note: (22) Contumacia.] contumaciam et disciplinae odium signat. Magnae ac pendulae aures [Note: (23) Stupidus.] stupiditatis, breves et erectae [Note: (24) Alacritas.] alacritatis et ingenii sunt argumentum: prae putatae hominis [Note: (25) Infamis.] infamis.

NASUS mediocris leniter recurvus [Note: (26) Sagax] sagacitatis et prudentiae, parvus et repandus [Note: (27) Stupidus.] nota est tarditatis. Unde Lex illos Lev. 21. qui vel magno nimis, vel parvo, vel retorto essent naso ab altari submovet.

OS clausum [Note: (28) Verecundus.] vel silentii, vel etiam verecundiae signum est, sicut et frons este dicitur, ideoque impudentes

fronte atque ore carere feruntur. Expuens [Note: (1) Nausea.] aversionem et nauseam, linguam exerens [Note: (2) Irrisor] scurrilem irrisionem, dentes ostentans imbellium iram, obliquatum os detractionem indicat.

LINGUA [Note: (3) Res anceps.] rem optimam simul pessimamque pro usu diverso signat, iuxta Anacharsim Philosophum, qui iussus optimum simul pessimumque, quod in foro reperiret emere nil praeter linguam attulit. Dentibus constricta [Note: (4) Petulantia coercita.] frenatam petulantiam. Ceterum sermonem quoque et eloquentiam lingua repraesentat.

FACIES Virilis fortem, feminea mollem, rubens verecundum, perfricta mann effrontem, rugosa in fronte [Note: (5) Sollicitus.] sollicitum, explicata et subridens, [Note: (6) Hilaris.] hilarem, notata frons punctis apud Thracas, ut Rhodig. l. 2. tradit nobilem, apud Romanos infamem designat.

MANUS [Note: (7) Opus.] opus artificiumque eius rei, cui applicata est, denotat, authoritatem et potestatem [Note: (8) Potestas] supine elata, dextera extensa [Note: (9) Liberalitus.] liberalitatem. Quanmquam si vacua sit, ambiguum, an ad accipiendum cum prona est, ad rapiendum cum supina; an potius ad dandum porrigatur. Unde ex obiecta manu, vacua vel plena, id erit definiendum. Quare Aristophanis iocus de Diis est: Deos, quibus supplicatum ibant, stare supina manu, non ut dent, sed ut accipiant. Sic et avaritiae Athenienses damnati, quod manum etiam, dum moriuntur, porrigunt Laeva manus exporrecta [Note: (10) Furacitas.] furacitatis, contracta [Note: (11) Avaritia.] avaritiae signum est, manus complicatae [Note: (12) Impedi mentum.] impedimentum, et si in sinum simul propendeant [Note: (13) Tristitia.] tristitiam, sub axillas vel gremium conditae [Note: (14) Ignavia.] ignaviam; explicatae libertatem, plaudentes laetitiam, elatae iunctim in caelum [Note: (15) Pietas.] pietatem: revinctae post tergum, apud Romanos captivum, apud Assyrios supplicem significant. Manus sublata in altum [Note: (16) Consensus.] populi consensum: invicem lavantes [Note: (17) Auxilium.] mutuum auxilium: sibi invicem porrectae dextrae [Note: (18) Pax.] fidem pacemque: pollicibus colligatae ad exprimendum acu lambendumque vicissim sanguinem [Note: (19) Foedus.] foedus. ita olim initi iuxta Tacitum solitum, denotant, Manus osculo excepta [Note: (20) Fidelitas.] fidelitatem; ab aure extrema pendens [Note: (21) Memoria.] cogitationem de re amata: Contracta in pugnum, [Note: (22) Dialecticae.] iuxta Zenonem, Dialecticam, plana

[Note: (1) Rhetorica.] signat Rhetoricam. Manus praeputatae, opus desperatum, sive inefficax. Statuae tamen sine manibus, [Note: (2) Incorruptus iudex.] quales apud Thebanos Iudicum erant, aequitatem ac spretam munerum corruptelam. Manus sine pollice [Note: (3) Bello ineptus.] (quem Athenienses Aeginetis praeputant) bello, utilem resupina, diductis digitis, pacificationem.

DIGITI hi sunt quorum applicatione praecipue manus operatur. Unde et Spiritus 8, dicitur Dei digitus. [Note: (4) Spiritus S.] Sed et Prophetae atque Apostoli, per quos Deus mira operatus est, Digiti Dei [Note: (5) Apostoli] nuncupari possunt. Hinc de Moyse dictum Exod 8 Digitus Dei est. Ceterum gesticulari digitis [Note: (6) Leviculus.] leviculorum est, et Hebraico proverbio iactatur: Stultum digito loqui. Est et aliud observatum, molles uno digito caput scalpere, [Note: (7) Mollu.] quod Pompeio vitio datum Plut asserit. At digitum rodere [Note: (8) Medictans.] meditantis atque in rem intenti est hominis. Unde apud Persium est, de neglecto est opere: nec demersos sapit ungues.

POLLEX, quod prae reliquis polleat; sic dictus, quando pressa in manu surrigitur [Note: (9) Robustus.] robur indicat: quando altera versatur manu, adulatorem ad ingenium alterius flexilem: quando utraque, aut alterutra in manu tollitur, [Note: (10) Adulator.] ut maiorem aut minorem assensum favoremque alteri praestitum signat. Unde Hor. Ep. 18 l.1. Fautor atroque [Note: (11) Favor.] tuum laudabit pollice ludum. Alias pollicem in certamine tollere, erat altem tanquam fortiori victoriam cedere. Quia tamen, et verso pollice Tyranni Sicariis signum dare invadendi populi notari sunt: hinc et tyrannidis ac furoris manet argumentum. Quamquam et mordere pollicem [Note: (12) Irae.] irae latentis notam ferat.

INDEX ab indicando sic dictus; a nobis pro indicio mire usurpatur [Note: (13) Indicium.] sed et ori appressus [Note: (14) Silentium.] silentii nota est, Unde Aegyptii tradunt Orum Heraiscum et Harpocratem digito hoc labiis appresso, non sine omine sanctitatis, in lucem editos, Harpocratesque hac figura, tanquam silentii Numen, proponi, atque in annulis signatoriis gestari solitum. Hunc Alexander Macedo forte in annulo tulit, quem Hephaestionis amicior i appressit, 15) quando Matris Antipatrum accusantis epistolam legit, ut in vita Curtius; de Angerona haud Dea

dissimilia refert Macrob. Satur.l.1 c.10. quae apud Romanos obligato colebatur ore; quod nollent constare in cuius Numinis tutela urbs esset. ne ut Romani tutelares Deos ab urbibus occupandis sacro ante ritu avocare solebant, ita et hostes Romanis facerent.

MEDIUS digitus [Note: (1) Infamis. Impudens.] infamiam atque impudentiam in contracta manu porrectus virgae instar denotat, pro indice quondam Diogenem Laertius, in vita, usum memorat, cum de impudico homine sciscitatus: ubinam esset? sic et hominem et impudentiam eius ostenderet. ANULARIS dictus ab annulo, huic digito ingeri solito, quod ab eo nervus quispiam ad cor derivetur, ideoque hoc vinculo cor suum quisque coniugum alteri devincire amore testaretur. [Note: (2) Amor coniugalis.] AURICULARIS ultimus minimusque in digitis, a quo numerandi, per manuum digitos articulosque, principium ducunt, facitque inclinatus in laeva [Note: (3) Unum] unum, in dextera [Note: (4) Centum.] centum. De qua ratione computandi vide Pier.l.37. Exponit itaque in dextera centesimum, et ut D. Hieron ait sic in flexus [Note: (5) Corona Virginum Centuplum.] virginitatis coronam.

Cor [Note: (6) Fons vitae.] principium vitae in homine ideoque et illius imago est, tum deinde cogitationis [Note: (7) Cogitatio.] et consilii, et si ante pectus suspendatur [Note: (8) Candor animi.] aperti pectoris, seu candoris in sermone signum est. Unde Momus reprehendit Deos, quod in homine condendo fenestram, ad cor inspiciendum, dum, non fecissent. Est et puerilis aetatis insigne, quod huic bulla in figura cordis appenderetur, et candidi esset pectoris. In thuribulo positum, [Note: (9) Caritas erga Deum.] ardentem caritatem erga Deum, et pietatem signat. Sumitur et cor pro arcano receptaculo. [Note: (10) Receptaculum.] Sio filius hominis fuit tribus diebus in corde terrae Matth.12 In igne cupiditatem, vel indignationem denotat. Sunt enim, qui concordiam per duo corda vinculo sociata intelligi voluerint, sed rudi satis symbolo.

LUMBI Spinae dorsi adhaerentes [Note: (11) Fortitudo. Temperantia.] fortitudinem animae et temperantiam signant Ephes. 6. State, ait, Paulus, succincti lumbos. Si discincti fuerint [Note: (12) Luxuria.] luxuriam denotant. Hinc discinctus Nepos, de lascivo dictum.

UMBELICUS medium apud plerosque significare videtur [Note: (13) Medium.] HINC Cic. 1. in Verrem VI. Locus, quod in

media est insula situs, umbelicus Siciliae nuncupatur. Ponitur etiam pro patria: [Note: (1) Patria.] quod hic quilibet tanquam in centro suo versetur, et quocumque excurrat, huc propendeat. Infans quoque ab umbelico alimenta trahat. Sed et pro sine usurpatur. Unde Mart.l.5. Epig. Pervenimus usque ad umbelicum, quod volumina olim, una plana pagina exarata circum bacillum, quo claudebantur, velut umbelicum volverentur [Note: (2) Finis.] Umbelicus in feminis, [Note: (3) Concupiscentia.] uti praeputium in viris concupiscentium denotat, amputatio vero illius [Note: (4) Castitas] castimoniam.

VENTER originem et principium denotat, quia a ventre in lucem prodimus, [Note: (5) Origo.] Et voraginem seu abyssum omnia absorbentem. [Note: (6) Vorago.] quam et ventorum tormina, et aquae abundantes concutiunt. Gulosum quoque designat, quod huic potissimum implendo sint dediti, [Note: (7) Gulosus] Et implacabilem precibus, quod auribus careat. [Note: (8) Inexora; bilis.] Idolam quoque multorum: quorum nempe Deus venter est. Inexplebilem donis, quia omnia consumit. [Note: (9) Inexplebilis.] Ingratum, quia sordes reddit. [Note: (10) Ingratus.]

PEDES non inepte pro fundamento usurpantur, [Note: (11) Fundamentum.] unde pedes columnae vel pedem figere, et pro possessione [Note: (12) Possessio] haec enim quasi pedum est positio: Sic pro servitute, quia toti corpori ferendo serviunt. Pedes bini laevo antecedente aggressionis est signum [Note: (13) Aggredi.] quod hoc situ aggressores firmentur. Contra si dexter praecedat [Note: (14) Recedere.] recessus erit. Si pes pedi imponatur [Note: (15) Ignavus.] ignaviae erit; si collo, [Note: (16) Victor.] victoriae et imperii argumentum. Pes alatus Mercurii celeritatis est: pes compedibus strictus captivitatis: pes curvus [Note: (17) Iniquitas.] iniquitatis: nam de probis dictum, pedes eorum recti Iuncti duo pedes stabilitatem, claudicantes instabilitatem signant:

GENUA misericordiae, quod genua procumbentes miseri tangere solerent [Note: (18) Misericordia.] . Quod tamen Crates Thebanus risit (ut Laert. in vita) cum pronus tangeret, pro genibus, coxam principis, indignantique respondit. Numquid et haec aeque tua sunt, ac genua? Hinc a genibus repellere, est negare misericordiam. Procumbens in genua, si terrarum spectet, pronitatem ad vitia, si caelum, aut aram, pietatem et humilitatem signet. Poplites

impositi genibus [Note: (1) Impedimentum.] impedimentum, quod olim etiam legibus proscriptum denotant, ut Plin.

CALX seu CALCANEUS [Note: (2) Finis.] finem, ut in homine, sic in rebus aliis designat. Vestigium illius [Note: (3) Exemplum.] pro exemplo Maiorum ponitur. Unde vestigia Patrum sequi quis dicitur. Est et firmitatis argumentum [Note: (4) Firmitas.] Hinc de serpente Deus Gen.3. Insidiaberis, inquit, calcaneo hominis, nempe ut subvertas.

CAPUT LIX. De Aenigmate atque obscuritate illi propria, tum ex quibus principiis haec oriatur.

DE aenigmate acturi non iniucundum aggredimur ingeniorum ludum. Hoc ut arguta oratione contexitur, non pauci attigerunt, quamquam paucis plures exercere artem (sed saepe absque arte) quam scribere maluerunt. Multis satis ad aenigma visum si obscuram orationem texerent, et vel remotis allegoriis, vel ignotis fere rebus luderent. An vero de aenigmate quisquam, prout imago figurata est, artis praecepta dederit, equidem nescio. Mihi, si coeptam pertexere telam cupiam, is labor incumbet. In hoc vero, cum diversa parum ratio a scripto aenigmate sese offerat, nisi quod figurae verborum sententiarumque vicem subeant, resque eiusmodi esse debeant, quae sub penicillum cadant: ex illius aenigmatis, quod orationis est, legibus, huius (quod iconologiae est) naturam artemque invesitgabimus. Obscuritatem uno omnes ore aenigmati propriam fatentur, quam vi nominis ab
[Gap desc: Greek words]
id est, obscure significo deducti, satis indicat, Sed error nonnullorum est, quod siquid obscurum in oratione aut iconologia sese offerat, id continuo aenigma clamitent.

Observandum hi. perquam diligenter est, obscuritatem aliam ex ignorantia et difficultate ipsius cognoscentis, aliam ex rei cognitae difficili connexione cum re

significata exsurgere, e.g. Cynocephalus caecutiens apud [Note: Obscuritas duplex est, alia est ex ignorantia cognoscentis, atque in hieroglyphicis locum habet, quando eorum ex instituto significationem ignoramus alia rei cognitae. quae in aenigmatis reperitur, ob difficilem sive occultam connexionem, quam habet figura cum re significata,] Aegyptios Lunae eclipsin indicabat, ut Pierius de Cynoceph, quia Luna obscurata, oculorum et ipse vitam amittebat, hoc tibi incognitum ideoque obscurum est, verum ex ignorantia antiquitatis, aut remoti orbis, haec tua obscuritas exsistit. Aegyptiis vero quibus hoc animal notum erat, nihil hic occurrebat obscurum, imo et tu ipse post historiam agnitam, vides hanc figuram clarissimam habere cum re significata connexionem; sive ex instituto tibi hieroglyphice, sive etiam ex convenientia, quam habet ad lunam excaecatam, metaphorice, sive denique tanquam effectus causam suam (luna enim in Cynocephalo hanc caecitatem efficit) metonymice significet. Idem quoque Cynocephalus Aegyptiis 70. orbis regiones (quibus cosmographi illorum orbem id temporis distinxerant) indicabat, ratio huius significati erat, quod hoc animal totidem diebus, partim, partimque quotidie emoreretur; adeo quidem, ut per Sacerdotes in dies pars aliqua illius animantis in templis sepeliretur. Hic eadem inprimis obscuritas esse cognoscentis, quae antea. poterit, haec tamen licet sublata, per historiae cognitionem, fuerit; adhuc alia rei cognitae manebit: videlicet, ut haec tot regionum est significativa, quot diebus animal moritur. Nam fingamus institutum Aegyptiorum abesse, et tantum convenientiam eum re significata expendi, quam obsecro remota haec translatio, quam obscura significantis figurae cum significato connexio? quid enim tot mortis dies simile habent [(transcriber); sic: hahent] cum tot regionibus? neque enim hic alia connexio, quam metaphorica apparet; cum metonymice haec duo non coniungantur. Deinde, quis ex tot in orbe rebus, natura et ingenio diversissimis, hanc potius mihi de tot regionibus cogitationem, quam alias sententias obiciet? Apertior quidem via esset, si ad hominis solius mores vitamque (ut symbolicae emblematicaeque imagines faciunt) metaphorice hoc exemplum animalis transferretur. Posset enim septuagenarium senem vita functum adumbrare, [Note: (1) Septuagenarius moriens, vel in dies morimur.] de quo verum quotannis aliqua aeratis suae parte mortuum. Vol propius etiam, 70. dierum puerum vita abeuntem.

Sed aenigmatum liberior ampliorque est significandi campus, quo titulo, notissimae ceteroquin res, in hoc imaginum genere obscuritatem adferunt. Nam Cerberi fabulam, quis mediocriter doctus ignorat; Obscuritas ex parte cognoscentis nulla est, canem facile agnoscis, ecumque tricipitem, quod si emblematice illum proponeres, sub hoc v. g. lemmate, quot capita, tot sententiae. haud difficulter, aut regnanti populo, [Note: (1) Populus imperans bellua multorum capitum vel appetitus triplex.] qui dicitur bellua multorum capitum, aut homini, suas actiones ex triplici principio moderanti, rationali, scilicet irascibili et concupiscibili applicabis: verum absque inscriptione aenigmatice propositus cum Hercule v. g. ab inferis illum educente, difficilius erit huius imaginis vim significationemque eruere Intelligamus enim, ut nonnulli voluerunt, uti Pierius de Cerbero, per has figuras hominem philosophum huius primum. scientiae repertorem, quae triplex potissimum est, rationalis, naturalis et moralis, [Note: (2) Aristoteles vel alius Philosophus.] Sane obscurior haec tibi remotiorque translatio videbitur, quia exigua sese primum consideranti offert convenientia; sed ubi penitus inspexeris, reperies non omnino incongrua. Neque enim minus recte, per Herculem sapientem, quam fortem intellexeris. Nam qui in se tanquam parvo orbe omnia affectionum monstra domat, is merito sapiens vocabitur, aptusque erit qui ad lucem cognitionemque hominum sepultam, velut ab inferis et tenebris ignorantiae, Philosophiam tripartitam educat, quae non immerito per tricipitem canem adumbratur; quod animal nullum, aut docile magis, aut familiare homini, quam canis videatur, caput vero sapientiae omnis praecipua sedes [Note: (3) Philosophia tripartita.] Par ratio de illo cyno cephali morientis aenigmate, ubi propius rimatus fueris. Est enim mundus animali cuidam persimilis, in quo oculi sol et luna, offa lapides, sanguis aquae, herbae crines: corpus ipse orbis. [Note: (4) Mundus] cur igitur inepte is per animal repraesentetur? Membra in animante singula, sunt velut orbis partes: harum singulae seorsim emoriuntur, quando amisso sole tanquam vitali die, tenebris succumbunt: unde licet ab instituto cynocephalus talis imago non esset, aenigmatice tamen ita potest usurpari.

imaginem asseras ex eo capite, quod in aenigmate ad res plures sese possit significando extendere reddi obscuriorem, cum potius tanto mihi explicatu sit futura facilior, ut qui promptius in rebus creatis omnibus, quam in solis humanis actionibus illi aliquid reperturus sim conveniens: nam ad mores hominum, et ad ceteras res naturales licebit adhibere. Non equidem diffiteor, id fore expeditius, sed haec libertas varia significandi, per [Note: Aenigmata. quan do vim plura significandi habent, per certa quae dam signa adstringenda sunt ad illud, quod autor mente concepit.] alia signa figurasque adiunctas, uni figurae eripienda est, cogendaque in finem expositionemque illam, quam autor animo destinavit, quae quidem in aenigmate, ex ipsius figurae prima contemplatione, obvia esse non debet, at exemplis supra traditis palam est ut igitur, v. g. magis restringat illud Herculis aenigma: Manum adiice, in pugnum tribus digitis contractam, quaeque alios duos in bivium Herculis, velut demonstrantes viam utramque, dirigat. Manus per tres digitos contracta rationalem philosophiam, tribus syllogismi propositionibus stringentem, indicat; quae, tam ad divinas, quam humanas scientias, Herculis bivio significatas, viam intendit: sive, quae tam viriis, quam virtutibus potest servire: Oculi gemini, unus interiorem digiti partem, alter supremam possideat, hic tanquam microcosmus, totius naturae; ille in manu, mentis, quaeque adrecte operandum spectant (quod oculata designat manus) quidam sit index. [Note: (1) Philosophia ad humanas divinasque scientias,ad vitia et virtutes pandis iter.] ita opinor aenigma absolutum habiturus es, quodque ad alium vix sensum de torqueri possit: In quo quidem figuras omnes notas, verum expositionem, ad scopum unum, obscurum difficilemque experieris, singularem tamen significata eiusmodi, ut sapientum auctoritate fulciri possint, quae brevitatis studio dissimulo: quin etiam quaeque seorsim sumpta facile expositorem invenient; at coniunctio carum parum certe est obvia.

Iam vero sententia eiusmodi quae iunctis figuris significetur, maiori opera studioque in rebus creatis omnibus, tanquam in multitudine pene in finita, quam in rerum tantum intelligentium vita moribusque pervestiganda erit.

Animadvertes hinc etiam opinor, quam probemus, quamque improbemus obscuritatem. Etenim illa quae cognoscentis est, nihil ad aenigma constituendum facit: nam alias idem quod adolescenti aenigma, adulto symbolum esse poterit, imo quod hodie aenigma tibi, cras (historia, aut antiquitate, perfecta) amplius non erit, adeoque res eadem ad solum cognoscentis ingenium mutabitur: quod nec somnians existimaverit. Hallucinantur igitur, qui ad aenigmaticam conflandam imaginem, ex Gange atque altero orbe vix auditas creditasque historias accersunt: uti et illi, qui ad res, aut voces aenigmatica oratione proponendas, barbara, aut vetustate exoleta, ad conciliandam orationi obscuritatem, ex reconditis velut scriniis verba eruunt. Haec enim ut illa imaginum, sic orationis vitia sunt, non virtutes. Hoc agendum ut res, voces, figuraeque in omni aenigmate sint, inter mediocriter doctos, non ignotae, ne cum obscuritate rei, ipsa etiam contemplantis obscuritas et ignorantia coniungatur. In Hieroglyphicis obscuritatem alteram, quae cognoscentium est, toleramus: nam ubi, illa sublata, institutio cognita fuerit, difficultas cessat, quia non tam ex rerum natura, quam auctoritate instituentrum pendet figurarum significatio.

CAPUT LX. De materia aenigmatum.

Materia aenigmatum res quaecumque, tam symbolis [Note: Materia aenigmatum res quaelibet est, quae obscure, vel metaphorice, vel metonymice, vel etiam ex aestituto plura indefinitae significat.] quam emblematis idonea esse poterit: modo allegorica sit, id est, translationem aliquam, seu metonymiam remotiorem obscurioremque complectatur, quae sub penicillum cadat. Praeter translationes vero etiam metonymias admittendas esse, nemo inficias iverit: cum et illae transferri ad diversum aliquid significandum, et saepe obscuram cum re significata habere connexionem possint, ut sunt fabulae Graecorum ac Latinorum complures, quarum lib 3. meminimus, quae non nisi metonymice significant. ita, Lamiae invidorum hominum ideae quaedam sunt, in alienis oculatae, in propriis caecae,

Charon ultimi temporis, quo vita defungimur, quaedam imago [(transcriber); sic: imgo] est; cui naulum, relictis opibus, pendere cogimur. Minotaurus in Labyrintho [(transcriber); sic: Labryntho] , tacitum aulae crudelis et perplexae e.g. Herodianae consilium indicat Et Lamie quidem, tanquam effectus, per caecitatem significabant invidos: Charon, tanquam causa mortem: ipsa enim aetate deficimus: Minotaurus velut signum (ut quod olim apud Romanos, dum res occulte gerendae essent, proponi solitum) clandestina ex ponebat consilia. Quo ultimo exemplo simul illa difficultas expeditur, quae hoc loco de signis nasci potest. An videlicet haec aenigmatis etiam adhiberi possunt, ut signa sunt. Ita enim hieroglyphicis subserviunt? Nam respondebo, illa tantum signa posse, quae rerum sunt ad plura figurate significanda aptarum: ut Minotaurus est, qui parricidii quoque tyrannidis, ac libidinis quaedam idea est: talis enim signi obscura manet cum significato connexio, quae ingenio Poetae certae significationi adhibetur. Ita si Taurum a Lupo oppressum videas: ut Pierius in voce Taurus. non statim intelliges civem a peregrino opprimendum designari: ut Archivi sensere, cum ob hoc spectaculum in foro datum, peregrinum Danaum civi suo Gelanori. velut fortiorem praetulerint. Secus tamen eveniet, si in corio mactati bovis sedentem reiectis post tergum manibus exhibebis, neque ignoraveris; ita olim opem aliorum implorare solitos in publico sedisse, tum auxilium pollicentem dextro pede corium calcasse (uti Scythae etiamnum eodem habitu carnem ex corio offerunt, quibus acceptans opem pollicetur) hoc enim certius erit signum, quam ut aenigmati serviat, cognita enim historia obscuritas omnis sublata erit, cum vim diversa significandi haec figura vix obtineat. Ceterum eiusmodi signa, quae ex ipsa etiam institutionis vi ac ratione multiplicem quandam significandi virtutem retinere videntur (quod methaphorice potius, quam metonymice adhibeantur) a Pythagora Magistro discipulis praeceptorum loco tradita: hoc loco accensere volui, ut quorum pleraque ex remotis comparationibus ducta aenigmati sunt opportuna,

1. Inter cetera colenda est perfectissima trinitas, id est, [Note: (1) SS. Trinitas.] Deus aut virtus, quia ternarius a Pythagoricis dicitur numerus primus incompositus, ut qui primam multitudinem incompositam significet. Dualem enim non esse numerum, sed confusionem unitatum contendunt. Unde ille rebus perfectissimis, et summis, Iustitiae ac virtuti, Angelis, Deoque inprimis tribuitur: ille materiam, rem impersectam et corruptibilem, audaciam vitiumque quod in extremis est (ut virtus inter duo extrema) denique et Daemonem designat. Vide Petrum Bongum de numeris, et Gyraldum, qui in symbolo de non edendo Erythino, ex Iamblico addit, Pythagoram ternario Apollini sacrificare solitum.

2. Cum tonat terram tange, id est, offenso te Deo cum [Note: (2) Offensa Dei deprecanda.] precibus submittes: terrae, unde prodiisti, abiectaeque originis tuae memor.

3. Linguam coerceto Deum imitans, qui scilicet in silentio [Note: (3) Deus silenter adest.] nobis adest, quo principio nisus Pythagoras quinquennio integro suos discipulos tacere voluit, Nam; Proximus illi Deo qui scit ratione tacere. Unde et illud in sacrificiis usurpatur, favete anguis.

4. Adoraturus sede id est, animum ad quietem et preces [Note: (4) oratio quieta sit] compone.

5. Adora circumactus, ex more veterum scilicet, id [Note: (5) Oratio circumspecta sit.] est, circumspice te, et vide quid a Deo petas, ne illud in te cadat, nescitis, quid petatis.

6. Ne sine lumine de rebus divinis loquare, id est, sine [Note: (6) Divina res prudenter tractanda.] ratione ac prudentia de rebus divinis ne loquaris, temere aut ignoranter quicquam effutiendo.

7. Nudis pedibus rem divinam facito, id est, purgatis [Note: (7) Affectus in re sacra purus sit.] animi affectionibus, vitiisque depositis ad rem sacram accede.

8. In sacrificio ungues ne seces, id est, noli in re sacrae [Note: (8) Curae sordidae a sacris absint.] supervacuis ac sordidis temet curis aut negotiis occupare.

9. Ne sine farina sacrifices. (hac enim victimarum capita [Note: (9) Pura mente sacrificandum.] aspergi solebant) id est, ne fine candida mente, et innocente ad Deum accede.

10. Ex non putatis vitibus Deo ne libes, id est, opera et [Note: (10) Purae sint hostiae.] victimas Deo offer puras, amputatis ris, quae imperfecta et vitiosa sunt.

11. ignem gladio ne scalpas aut fodias, id est, Deo (pro [Note: (11) Deo non maledicendum.] quo ignem habent) lingua tua, velut gladio, maledicta non infligas.

12. Dei figuram annulo ne insculpas. id est, ne in propatulo [Note: (12) Profana a sacris absint.] res sacras habeas, aut divinos sermones rebus sacris contemptim admisceas, si enim capitale aliquando fuit Imperatoris insignia loco parum decoro inferre, quanto magis Dei erit?

13. Ne coacerva ligna cupressina, id est, Deo consecrata [Note: (13) Sacra in profanos usus non vertendas] in proprios usus ne convertas, ex cupresso enim Iovis sceptrum fieri Hermippus asseruit; et Diti sacra funerisque dicata arbor est.

14. Gallum nutrias, non tamen sacrifices. Quia Gallus [Note: (14) Milites sacra defendant non tractent.] soli et lunae tum et horis consecratus; tempora distinguit. Videtur autem innuere milites pro nobis excubantes nutriendos quidem, sed rebus sacris minime adhibendos. Ita fere Gyraldus.

15. Surgens e lecte stragula complicanto, id est, mane te [Note: (15) Mane ad Deum mens dirigenda.] erigens sensus omnes compone; ut mentem a terrenis ad res divinas contemplandas transferas.

16. Iniussu Imperatoris ex statione ne discedito, est enim [Note: (16) Vita non est proicienda.] id militibus capitale, ita nec tu a vitae statione discedas, priusquam Deus avocet.

17. Per dextram templum ingreditor, per sinistram exito, [Note: (17) In templo Deus, extra etiam homines conveniri possunt.] id est, cum templum ingrederis, ad Deos te immortales memento accedere; cum egrederis ad mortales rursum exire. Nam ut Iamblicus hoc loco, dextra numeri imparis est, qui Deorum est numerus, iuxta illud Poetae: Numero Deus impare gaudet. Sinistra dum adiungitur, paris est numeri, qui mortalium est.

1. Dextera cuivis inicienda non est, id est, ne quemvis [Note: (1) Fidendum circumspecte.] ad amicitiam adhibe. Fide, scilicet, at cui vide.

2. Angustum annulum ne feras, id est, (ut Plut.) non adstricta [Note: (2) Nulli homini geris ad malum.] nimium victus ratione urendum, vel (ut rectius

D. Hieron.) non anxie nimium vivas, et servitio re adstringas, quo nequeas liberari.

3. Ignem igni non addito, id est, irato noli stimulos ad [Note: (3) Iratum ne stimules.] iram tua contentione adiicere.

4. Cor ne edito, Curis videlicet supervacuis abstine, [Note: (4) Curis moderandum.] quibus cordilaceratur. Huic simile, quod de cerebro monuit non edendum, id est, fugiendam oblivionem. Utrumque Iamblichus ab eo vetitum putat, quod cor ac cerebrum vivendi sapiendique essent principia Unde forte nec Hebraeis Deus cor aut cerebrum immolare iussit.

5. Cibum in vas sordidum ne immittito, id est improbis [Note: (5) Improbis tua ne fidas.] tua secreta ne facile communices.

6. Iugum stateramve ne transilias, id est, (ut Plut.) rationem [Note: (6) Lex non violandae.] et legem ne transgrediare, ut D. Hieron. aequitatis normam; ut Cyrill. Alex. ne sis avarus.

7. Hirundines familiares non habe, seu domi non ale, [Note: (7) Garruli vitandi.] propter sordes videlicet, id est garrulis noli esse familiaris: nam aut famam tuam traducent, aut secreta manifestabunt, vel ut autor ad Heren. Infido amico ne iungaris, qui scilicet, ut hirundines brumae tempore, sic in adversitate discedat.

8. Per viam publicam ne incedas. quia scilicet luculentior [Note: (8) Vulgus non sequem dum.] tior quam semitae, id est, ne vulgi ingenia erroresque sequare, quia vitiis favent. Huic adversari videtur illud quod idem alibi statuit, extra viam publicam non gradiendum, id est publicas consuetudines tenendas. Verum intellige, id servandum ubi semitae desunt, ne scilicet tu primus sis, qui non tritam periculose incedas via, adeoque aberres.

9. Sal appone, hoc enim cibis condiendis aptum, id est, [Note: (9) Prudens.] prudentiam ad actiones omnes adhibe.

10. Ne frangas dentes, id est, ne maledicas aliis, nam [Note: (10) Maledictio vitanda.] vicissim tibi rependetur, et genuinos infixos duris hominibus franges.

11. Coronam ne decerpas, nam capitis coronae ex herbis, [Note: (11) Magistratus non carpendi.] et rosis facile carpendo laeduntur, et decus admittitur, id est, ne summos urbium aut regnorum magistratus ac principes male vellices; nam in te denique hoc et dedecus, et iniuria redundabit.

12. In cinere ollae vestigium confunde. Postquam subita [Note: (12) Iniuria obliviscenda.] ira exarsisti, denique omne vestigium iniuriae ex animo dele.

13. Herbam Molochen (Malvae species est) sere, non tamen [Note: (13) Benignus aliis non sibi.] ede, id est, mollis facilisque tanquam herba illa, (quae mollit ac solvit, ac cum sole circumagitur) aliis esto, non tibi. Tale fere est quod nubentibus accini solet. Sesamum aut hordem sere, id est, fecundo utere thalamo.

14. A fabulis abstineto, quod Pythagoras etiam suis [Note: (14) Abstinentia.] praecipere est solitus, cum inflent, ac inflamment igne etiam venereo. Ceterum tam eiusmodi, ut et aliorum secretorum tenaces erant Pytagorici; ut cum Dionysius Tyrrannus Tymicham, eius disciplinae addictam interrogaret, cur fabis sibi interdiceret? linguam praemorsam in Tyranni faciem eiecerit. Sensus igitur erit. Vel abstinendum a venere, vel ab ambitione magistratus, qui fabis suffragantium apud Athenienses eligebatur, Unde et is, qui suum vendit favorem, atque ex suffragiis ferendis vivit, apud Graecos
[Gap desc: Greek word]
quasi fabae rosor, seu ex fabis victitans nominatur,

15. Melanuros ne gustato, sive piscibus quibus nigra est [Note: (15) Improbi vitandi] cauda abstineto, id est, ne cum dolosis et adulatoribus, qui prima fronte probi videntur, sed nigiri a tergo, hoc est improbi sunt, familiaritatem habe.

16. Erythinum (sive rubellionem piscem) ne edito, id [Note: (16) Vindictae fuga.] est, a sanguine et vindicta manus abstine: est enim piscis coloris sanguinei.

17 Sepiam piscem ne edas, id est, vita mendaces et dolosos, [Note: (17) Mendaces vitandi.] vel res obscuras et implicatas ne suscipe. Nam sepia atro liquore perfusa se contra alios obtegit, et in volucris implicatis piscis est.

18. Ita a Scaro idem Pythagoras abstinere iussit tanquam [Note: (18) Ebrietas et gulae vitandae] ebrietatis symbolo, quia uvas devorat, a Lupo seu Labrace, voracitatis exemplo. Unde a Graecis homo avidus stolidusque, Labrax Milesius dictus est.

19. Ab urtica quoque marina, quod Venerem aleret, [Note: (19) Castitas.] ab aliis alia de causa temperabat, ceterum uviversim a piscibus Aegyptiorum more abhorruit, qui iccirco quod Osiridem Deum suum, id est solem mare hausisset, pisces aversari credebantur. Verum significare Pythagoras est visus, dum pisces non gustandos monuit, frigidi, hebetisque ingenii homines suae parum disciplinae [(transcriber); sic: discilinae] idoneos.

20. Panis non frangendus, id est, amicitia (quae ex animorum [Note: (20) Amicitia cum bonis colenda.] compositione uti ex granis panis coalescit) inter bonos non dissolvenda. Unde Pythagoras in amicorum cenis panem non frangebat, ut est apud Plut. in Sympos.

21. Quae ceciderint (extrinseca scilicet) ne tollito, id est, [Note: (21) Arrogans.] noli esse nimius rerum tuarum aestimator, vel potius noli esse nimium avarus. Pythagorica haec consuetudo ad plures dimanavit. Cum qua non pugnat, quod idem praecipit. Minuta panis ne pedibus calces, id est, data a Deo munera ne contemne, aut minimam etiam fortunam noli aspernati: nam et relinqui mica poterit, velut canibus alendis opportuna, et non contemni.

22. Elixum ne asses, id est, ne mansuetos offensione [Note: 22)) Mites non [(transcriber); sic: nn] exasperandi.] aliqua indures, est enim eorum, ut tarda, sic gravior ira, vel potius noli actum agere, aut delicate nimis gulae servire.

23. In via ne ligna secet, id est, noli impedire illa, aut [Note: (23) Ius publicum intactum sit. mordaces vitandi.] turbare, quae publici sunt iuris aut possessionis.

24. Gladium acutum averte, id est, declina illos qui [Note: (24) Constantia in bene coeptis.] intentant pericula, aut certe linguam acute mordaciterque aliorum famam vulnerantem.

25. Ne retrovertas cum ad terminum veneris, id est, noli [Note: (25) Manifestae veritati non resistere.] a bene coeptis inconstans resilire, aut noli, cum mors instat, velle vivere. Par fere quod Hebraeis per Mosen praeceptum, per eandem viam non redeundum.

25. Adversus solem ne loquere. id est, manifestae [Note: (25) Manifestae veritati non resistere.] veritati noli repugnare.

26. Adversus solem ne mingas, id est, ne quicquam [Note: (26) Turpia palam vitanda.] turpe palam Deo vidente audeas.

27. In astrum nunquam intende digitum, id est, virorum [Note: (27) Contumelia vitanda.] illustrium famam noli maligne insectari, aut noli principum virorum exemplo velle privatus vivere, neque enim omnibus omnia competunt.

28. In arundineto ne confabuleris, id est, hominibus [Note: (28) Improbi vitandi.] levissimis nihil crede, neque iis familiaris esto.

29. In nive non scribas, id est, mollibus levibusque animis [Note: (29) Credere leviculis] nihil fide.

30. Progredienti gregi de via decede, id est, insipientibus [Note: (30) Multitudini cedendum.] ac stultis tu cede aliquantum, licet prudentior: aut certe multitudini, brutae licet, te non oppone.

31. A mustela e transverso recede, id est fuge delatores [Note: (31) Delatores fugiendi.] et mendaces. nam, velut mustela ore parit, sic ipsi ore quaevis profundunt.

32. Colubrum intra aedes collapsum non perime, id est, [Note: (32) Hospitalis.] hospitem quantum vis noxium humaniter tracta.

33. Offensa in vestibulo turpi vetula non egredere, id est, [Note: (33) Turpia non prosequi.] noli res illas, quarum turpia sunt principia ulterius prosequi. par fere, quod inculcavit. [Note: (34) Laesus absiste.] Pede in limine illiso retrocede.

35. Ingrediens egrediensque valvas osculare id est, initia [Note: (35) Finem spectare.] finemque actionum perpende, simile prope modum: Egrediens domo synciput, rediens occiput scalpe, [Note: (36) Consulto operari.] id est, priusquam opus aggrediaris ingenii (cuius synciput est sedes) considerationem adhibe, quid, ac quomodo recte agendum: ubi expleveris, memoria (cuias sedes occiput) recole; rectene, an secus egeris?

37. Rectum pedem promove, id est, quae recta sunt iniquis [Note: (37) Bono insistendum.] praehabe.

38. Noctu in tenebris deambulare cave, id est, dum lux [Note: (38) Tempori operandum.] et vita favet, sive, ut loquitur sacra scriptura, dum dies est operemur, in nocte et morte serius, aut certe agamus illa quae lucem non erubescant.

39. In tenebris absque vestitu aliquo non vade, id est, [Note: (39) Pudicitia.] nullibi pudoris obliviscere, sive in re obscura non omnem animi sententiam denudes.

40. Arma a muliere oblata reice, id est, noli femineos [Note: (40) Mortificatio.] et impotentis animi impetus sequi.

41. In poculi fundo residuum non relinque, id est, artes, [Note: (41) Fundamentum penetrare.] quas degustare coeperis, ad fundum usque exhauri.

42. Sole collucente ignem non defer, id est, in re clara [Note: (42) Clara non probanda] multis rationibus illustranda laborare noli.

43. Apud quadrupedem poema non cane, id est, apud [Note: (43) Subtilibus in vulgo abstine.] idiotas subtilia non profer.

44. Lyram illotis manibus non attinge, id est, noli esse [Note: (44) Exemplum.] impurus, ac improbus, qui canis aliis, seu doces alios probitatem.

45. Faciem in fluvio non specta, seu lava, ne scilicet inanem [Note: (45)Vanitas.] rerum aut vultus tui speciem ames, quae prorsus fluxa est.

46 Lapidem in fontem iacere scelus, id est, eum, qui publicae [Note: (46) Calumnia]

utilitati servit calumniis impetere, aut impedire velut obstructo fonte, nefas est.

47. Sinistra manu cibum ne capito, id est, vive ex iis [Note: (47) Victus honestus.] quae iure tibi competunt, nec iniusto te lucro, aut furto, alas.

48. Lumen post caput appensum non detine, id est, noli [Note: (48) Consilium bonorum sequi.] illos aversari ac in postremis habere, qui recto te consilio ad meliora erudiunt. vel, provide antequam agas.

49. In Choenice ne sedeto, id est, non tantum praesentis [Note: (49) Futuris prospiciendum, otium vitandum.] boni (nam choenix diurnae escae commensum, et velut sportula est) sed et futuri rationem habe. Simile fere, aut idem illud est. Super modium ne consistas, id est, otium devita.

50. In sacro sepulcro non dormi, id est, rebus Deo consecratis [Note: (50) Sacris ad otium non abutendum.] noli ad otium ac voluptatem tuam abuti.

51. Sudorem ferro non absterge, id est, labore parta aliis [Note: (51) Vis rusticis ne fiat.] vi noli eripere.

52. In solitudine sine baculo non ambula, id est, noli ita [Note: (52) Amicum habere] te ab omni hominum consortio subtrahere, quin unum amicum colas, quo tanquam baculo ab aliis desertus nitaris.

53. Hominis vestigia ferro non confige, id est, noli tuorum [Note: (53) Memoria Patrum non abolenda.] praedecessorum memoriam abolere, aut famam nomenque contumelia laedere.

54. Integrum fasciculum igni non inice, id est, noli simul [Note: (54) Parce vivendum.] omnia consumere, aut opes simul omnes periculo obicere.

55. De rheda iunctis pedibus non exili, id est, de statu, [Note: (55) Status sensim mutandus] in quo es, non uno impetu, verum pededentim ad alium te transfer, ne offendas.

56. Puero, aut feminae gladium ne indulge, id est, noli [Note: (56) Pueri et senes non indicent.] imprudentibus levibusque hominibus iudicium aequitatemque administrandam committere.

57. Duorum maxime temporum matutini et vespertini [Note: (57) Examen conscientiae.] curam habe, id est, ea quae iam primum acturus es, quaeque deinde egisti diligenter expende, ne vel temere incipias, vel admissos errores non corrigas.

58. Oleo sedem non abstergas, id est, aliorum mansuetudine. [Note: (58) Assentari,] sive otio tuo, ad labes et scelera non abutere. vel. noli illis male assentari, qui iudicio praesident.

59. Oleam seu mitem plantam ne caede; aut viola, id est, [Note: (59) Innocentibus parcendum.] mites et innoxios noli vexare.

60. Adoranda est Echo, cum flant venti, id est, tempori [Note: (60) occasio non negligenda.] atque occasioni serviendum, et favoris vento potius utendum, quam adversus ventos et Principum voluntatem progrediendum.

61. Cantibus utendum ad lyram, id est, affectionum [Note: (61) Mortificatio lata sit] harmoniam et concordiam, latitia animi accendat necesse est. Institutum autem Pythagorae fuisse memorant, ut ante somnum cantu ad lyram uterentur.

62. In meridie dormite, id estin aperta causa et veritate [Note: (62) Veritati standum.] non est male conivendum.

63. Unguium criniumque tuorum praesegmina ne urina [Note: (63) Humiles amici non negligendi.] conspergito, id est humiles abiectosque amicos tuos ne aspernare. cui adiici ex Iamblicho porest illud, quod solenne Pythagoricis fuisse dicitur. Festo crines unguesque non esse re secandos, id est, a solemni epulo aut pompa, consanguineos humiliores removendos non esse.

64. Animalia ungue curvo ne nutrito, id est, rapaces [Note: (64) Furaces vitandi.] domi homines non alas. quod principibus viris inculcandum. Eisdem Hebraeis vesci religio fuit.

65. Onus alterius simul tollito, non simul deponito. five [Note: (65) Laboranti non otianti subveniendum.] iuva in tollendo onere non deponendo quod symbolice explicat Cyrilli sententia. non oportet inquit, cooperari ad ignaviam, sed ad virtutes et labores.

66. Ne speculum ad lucernam intuere, id est, ne ad alienam [Note: (66) Adulatori non credendum.] lucem, quam hominem te laudando adhibent, verum ad solem ipsum veritatis, qua tua tibi ratio et Deus affulget, teipsum considera et aestima, nisi falli et errare volueris.

67. Non comedendum ex curru, id est, tempori et loco [Note: (67) Edendum tempori.] edendum.

68. In calceum dextrum praemitte pedem in lavacrum [Note: (68) Reip. [Abbr.: Rei publicae] promptius. quam privatae subveniendum.] sinistrum, id est, ad publicas actiones promptus accede, ad privatas commoditates tardus.

CAPUT LXI. De quatuor aenigmatum fontibus, atque inprimis de aenigmatis syllabarum ac vocum.

PRiusquam de ipsa aenigmatis forma acratione quicquam statuatur, Fontes imaginum figuratarum in symbolis atque emblematis apertos, hic quoque explorare lubet. Ita enim deinde facilius ipsa nobis aenigmatum natura et ratio constabit. Verum per aenigmata orationis primum, mox etiam figuratae poesios hos fontes deducemus.

Aenigmata orationis, vel in verbis tantum, vel in rebus [Note: Aenigmata syllabarum, aut vocum in imagine aliquando locum habent, et grammatica appollanda erunt,] etiam reperiuntur. Si in verbis tantum, vel de literis solum agitur ut illud Agathonis de Thesei est nomine apud Gyraldum.

Est scriptionis umbilicus circulus Q
Rectaeque regulae iugatae sunt duae H
Scythicoque persimile erat arcui tertia S
Mox procidens trivium in obliquum fuit E
Erantque in unum regulae iunctae duae Y
Ut tertia fuit, erat rursus ultimae S

Dimidium sphaerae, sphaeram cum principe Romae.

A te poscit homo, poscit et ipse DEUS. [Note: (1) Cor Deo debetur. Aenigmata ex numeris desumpta.] Nimirum COR. nam C. sphaerae dimidium, O totum signat. princeps vocis Romae litera Rest.

Affine huic est illud aenigmatum genus; quod per numerum literas exponit, ut in graecis facilius, ubi singulae literae numerales sunt praestatur. Tale illud quod in fragmento Aesopianae vitae legitur,

Exigua me condo domo, semperque patente
Non metuo fures, aliis sed furta timori
Sunt mea; tota mihi nam furto degitur

Quadraginta horum et centum, et bis summa quaterque. Solvit Aesopus et vocem esse
[Gap desc: Greek word]
dixit, quae numerum facit 640.

Huc et illud Platonis spectat, qui furem, hominem trium literarum, vocabat. Hoc aenigmatis genus proprie grammaticum dixeris. Et quandoque in figurata etiam imagine servire poterit. Quid enim prohibet quo minus aut
[Gap desc: Greek word]
aut cor illis, quibus significatur, figuris adumbretur? Sed futilis hic labor, et ad nugas magis, quam ingeniosum conceptum idoneus.

Alia tamen etiam ratione in literis verborum transferendis, dum vox alia sensusque exsistat anagrammatice uditur. sic laudator versis literis est adulator. sic
[Gap desc: Greek word]
verbum
[Gap desc: Greek word]
est latine animus: convenit vero, ut animo verba respondeant, Ita et
[Gap desc: Greek word]
virtus,
[Gap desc: Greek word]
amabilis;
[Gap desc: Greek word]
vilis
[Gap desc: Greek word]
, nugae, redditur. Ex quibus hasce conficias sententias
[Gap desc: Greek words]
virtus amabilis; nugacitas vilis est. Nec verba modo verum et sententiae integrae ita transteruntur, ut, S. Ignatius Loiola. translatis literis erit, O ignis a Deo illatus. Rursum ad verba. Quid est veritas? respondetur anag. Est vir qui adest. Haec ita in aenigmate proponi debent, ut alterum alterius locum subeat, neque id verbis solum verum et imagine fieri quandoque poterit. ut si pro Roma ponatur Maro, vel etiam Amor retrograde incedens; pro voce
[Gap desc: Greek word]
persona Virtus adumbretur: Et hoc aenigmatis genus anagrammaticum dicendum erit. Haec de literis.

In syllabis, verbis, sententiisque aenigmatice proponendis non minus, quam literis luditur. tale illud Gellii de Termino Deo Rom.

Semel minus, bis an minus, non sat scio,
An horum utrumque? quondam, ut audii dicier.
Iovi ipse Regi noluit concedere.

Nam semel et bis minus faciunt iunctim terminus. Sic in figurata quoque imagine, mus cum sica propositus,

erit musica. Et muscatum exprimes, si mus, muscae, etc mustum, proponatur, quod idem carmine aenigmatico vulgatum est.

Sume caput curret ventrem superadde, volabit,

Adde pedem comedes, et sine ventre bibes.

Quin et verbis sententiisque integris exprimendis notas reperies. Ita musicae notae: fa mi re, fac me regem, mi sol re, me solum regem significabunt. Et Ferdinandus 4. Legionis et Castellae Rex suis in aciem educendis vexillum proposuit, in quo tria erant diademata cum lemmate valer ut sensus hinc fieret, dia de mas valer, id est dies maximi valoris, in quo scilicet ostendetur, quis maxime pro his coronis pugnando valeat. Plura exempla reperies lib 2 ubi etiam per figuras verba, exponi solita ostendi Verum et his circumspecte parceque, ut gratiam mereantur utendum. Memini in hac bellorum contentione, quae a coronarum ambitione ortum in Europa traxit, hoc aliquando aenigmate lusum esse. supra memoratae Musicorum notae in tabula praescriptae erant, ad quas cantatores Leo, Draco, Gallus, Aquila confluxerant, [Note: (1) Concordia discors] hac denique musicam tabulam, ceteris frustra inhiantibus, auferente. Quis illi aenigmati sensus; quaeque gratia, evolvant alii, mihi non tam de veritate, quam virtute. imaginis cura est. Ceterum hae figurae si pure verborum notis constarent. ut si mus et tela pro voco mustela poneretur: aenigma onomasticum esset, si vero traicerentur syllabae, ut in voce muscatum, logogriphicum diceretur. denique gnomicum, si integram exprimeret sententiam, ut notae musicae, fac me regem. Haec adiicio, ut intelligas his inscriptionibus opus, quando a communi aenigmatum ratione, per schemata res, non verba, aperientium, disceditur. Cavendum tamen, ne in usu horum aenigmatum nugas agere videaris. ut non nemo, qui vocem nativitas expressit, per natos aliquot, et fontem, salientem (quasi in hoc vita esset) ac serpentem, loco S propositum. Et alius, hanc sententiam expositurus: discite iustitiam moniti: cui pro DIS. Pluto erat, pro C Iudex condemnans, eo quod esset damnationis nota, pro ITE. homo asinos impellens, pro IUSTITIA illius effigies, pro MONITI Luna et nuntius. Quis enim tam ridicula,

nulloque ingenio nata probaverit? ad nuces illa columque potius, quam calamum, ac poesin artificiosam spectant.

Alteram praecipuamque inter aenigmata partem obtinent, [Note: Aenigma rerum est, de quo praecipue agimus, tam in oratione, quam imaginibus usitatum.] quae in rebus versantur, atque in oratione verbis quoque aenigmaticis proponuntur. De his potissimum nobis sermo est dum aenigmatum fontes scrutamur. priora vero si quam gratiam merentur, ex quarto praesertim fonte allusionum hauriunt. Porro veteribus hic ludus perquam frequens inter convivatum collegia. Athen.l.1.c 1.ubi iucunda, tum concipiendi, tum evolvendi aenigmata contentione, honeste certabatur. neque sine poena, aut praemio: nam ignorantibus poculum muriae hauriendum erat, solventibus certa carnium portio erat destinata. Quin et Demon olim ex gentilium simulacris vix alia, quam aenigmatum tenebris obscura dabat oracula, quo artes suas mendaciaque tanto venderet tutius, quanto minus perspecta fierent. Ita Cretenses novis regionibus intenti iussi sunt sedem figere, (ut Eustachius Iliad. a. et paulo aliter Strab.l. 1.) ubi eos terrae filii adorirentur, quod, post Mysiam Ciliciamque pervagatam, in Troade factum censuerunt; postquam nostu, dormientium in arcubus scutisque, nervos ac coria mures agrestes usque adeo corrosissent, ut inutiles bello essent. [Note: (1) Vinci ab imbelli.] Sic et Aenea Duce Phryges Laurentem sibi agrum a Diis assignatum intellexere, postquam orbes ex panibus quibus carnes incisas comederant, denique fame urgente consumerent. [Note: (2)Fames ubi condimentum.] Strabo lib 13. Oraculum enim monuerat illic manendum, ubi mensas fame absumpsissent.

In captiosis hodie dum quaestionibus frequens aenigmatum usus, quae ex totidem pene fontibus ac venis educi possunt, quot epigrammaticae argutiae eruuntur. Cum his enim plerumque aut iunguntur, aut affinitatem sortiuntur. Nam inexspectata aliqua obscuritatis evolutione audientes delectant. Ut si haec formetur quaestio Quae nos aqua maxime nutriat? sive etiam. quae aqua sit fortissima? ac denique respondeatur illam esse, quae molendina vertit. Improvisa haec erit responsio, quod ad tam remotas aquae operationes animus sese audientium non extenderit. Nunc praecipuos tantum huius disciplinae fontes

aperiemus. Si cui per hos late evagari lubuerit, Epigrammaticas tantum Argutias nostras adeat, ex multis videbit quaestiones aenigmaticas formari posse. e. g. Demosthenes convitiis a quodam lacessitus, inquit. Committor in certamen, in quo qui superior evaserit, inferior est; contra qui in ferior superior. [Note: (1) Convitia sustinens vincit.] Hoc ex fonte repugnantium, vena illa est, quae de mutua oppositorum conversione agit. Cur hinc formare quaestionem hanc nequeas? Quod certamen sit, in quo victus vincat, victor vincatur? Imo et sola quandoque viri sapientis sententia. Ita, ex dicto Socratico, quaeram. Quodnam optimum ciborum sit condimentum? et respondebo fames. Ita et Dario turbida sapuit. Et tibi.

Si dat oluscula mensa minuscula, pace referta;
Ne pete grandia lautaque prandia, lite repleta.

Parasito certe alios, quam Diogenes fortasse mures habiturus non es: quos si libeat tibi in aenigmate hac significatione exponere: nihil absurdi egeris. Sed ad lineam, nostrumque propositum propius veniamus.

CAPUT LXII. De primo Fonte aenigmatum ex proportione ducto.

PRimum supra fontem ex proportione aperuimus, [Note: Aenigmata ex quatuor supra dictis fontibus duci possunt. Et primo a proportione.] atque exempla etiam nonnulla, tum in symbolis, tum emblematis dedimus, quae ob occultam rei similitudinem, lemmate subducto, in partem aenigmatis venire possent. Ad hunc enim fontem illa spectant, quae ex audaciori metaphora, non temere tamen, atque inscite, sed cum aliquo lepore et inventionis subtilitate ita transferuntur, ut exspectationem superent. Sic de Abnube Abbate legimus In vitiis Patrum, aenigmatico illum facto suos ad patientiam egregie instruxisse Erat in illa, quam cum suis occupaverat, solitudine, Idolum quod piam; ad hoc, armatus cum fuis lapidum grandine, accessit, et veluti a nube tonare coepit crebris lapidum ictibus in simulacrum congestis: mox, ut acti paenitens, advolvi illius

pedibus atque audaciam deprecari. Attonitos hoc spectaculum [Note: Ut emblemata quaedam subducto lemmate aenigmatis, sic haec addito lemmate quandoque serviunt.] discipulos habuit; donec ad illos conversus Abnubis: spectastis, inquit, huius idoli patientiam: nihil obmurmurare, nihil contra moliri visum est, pertulit immotum omnia, atque tam facile donavit adversario, quam ab illo accepti iniuriam: Vos nisi statuae huius robur, constantiamque ad facilitatem, tam ad feren dum, quam condonandum iniurias, et adversa indueritis, meae disciplinae idonei non estis. [Note: (1) Patienter ferre iniurias.] Animadvertitis, hic, opinor, ex remota satis re, atque in speciem prorsus dissimili, hac imaginem ac comparationem praeter exspectationem praesentium duci, quae tamen eiusmodi est, ut si aliqua inscriptione illustraretur: illa; v. g plagis immobile robur, aut ista Nasonis: Perfer et obdura: iam emblematis accenseri posset. Ita et legatio illa Regis Scytharum Idanthurae aenigmatica subtilitate celebris habetur, quam Dario Persarum Regi Istrum transeunti obviam destinabat: nam, literatum vice, murem, ranam, avem, iaculum et aratrum misit. Orontophagas militum tribunus ita aenigma interpretatus est, ut existimaret Regem Scytharum [Note: Aenigma contradictorum sensum aliquando prae se fert ut teneat, exponentes.] per haec signa Dario sese submittere atque imperium deferre. Ex mure traditas habitationes, ex rana aquas, ex ave aerem, ex iaculo arma, ex aratro terram intelligebat Verum Xiphrodes metaphorice omnia in sensum contrarium vertit: Minitari, inquit, extremum nobis exitium videtur: nisi exemplo murium propere per terras, aut ranarum per aquas, aut avium per aerem, effugiamus, haec enim nisi fecerimus, aut iaculum in pectore victis, aut aratrum in manu servitute constrictis ferendum erit. Nimirum haec aenigmatum multorum ratio est, ut propter abditam significati veritatem facile in diversos sensus detorqueantur. Eiusmodi tamen esse convenit, ut illa quam prae se ferunt significatione, minus apre quadrent, fallantque, dum inexspectata denique convenientia videantur congruere. Sic Demetrius Phalereus Regem Macedonum Philippum de Peloponneso occupanda sollicitum hoc aenigmate recreavit: ut Gyraldus de aenigmate, utroque, inquit, cornu bovem tenebis: quod idem picto schemate exhibere, ac proponere Regi poterat. Quis

hic prima figurae specie Philippum tanquam ferocis pugnacisque hominis domitorem adumbrari non crederet; sed autor ingeniosa similitudine consilium rationemque Regi suggerebat Peloponnesi obtinendae, per duas videlicet arces limitaneas Acrocorinthum et Ithomen, quae velut cornua insulae corpus muniebant: his enim possessis, tanquam bovem apprehensis cornibus, existimabat, totum facile Peloponnesi corpus teneri ac stringi posse. In qua imagine et in comparatione proportionem, et simul obscuritatem, ob latentem et parum usitatam similitudinem, invenies, quae duo in hoc fonte potissimum requiruntur, ut ne sua voluptate destituatur. Veteres ut solem terramque aenigmatico schemate describerent, statuas duas radiis illustres currui a leonibus vecto imposuere, Pierius in leone, quarum altera, quae solis erat, radios deorsum, altera quae terrae, sursum vibrabat, quod ille per demissum caelo calorem maxime tetram vegetaret: haec virtutem a sole acceptam per fruges caelum versus remitteret. Sat inusitata haec est comparatio, verum proportione ac translatione apta destituitur, adeoque prorsus friget. Nota est illa Serapionis anachoretae Aegyptiaci in foro Atheniensi ad populum oratio. Suggestum conscendit, ac propalam de vi questus opem civium implorabat contra adversarios. Trium, inquit, feneratorum vim hostilitatemque expertus sum (ut Ant. 1. part. tit 15. c. 10. § 3.) Unius ut me subducerem manibus, coactus sum quidquid opum possidebam a tergo relinquere; alter tam diu molestus fuit, dum expeditas ab omni officio ac dignitate publica, ad vilem contemptamque in silvis vitam me inglorius transferrem Utrumque, ut vita mihi salusque esset integra, hac arte fugiendo declinavi. Tertii hostis vis atque importunitas tanta est, ut nudum ingloriumque licet, in mediis etiam silvis abditum non destituat crudelis persecutor, adversus hunc cum fuga nulla sufficiat; vestram ego opem ac misericordiam imploro, iussus edicere adversariorum nomina: Illos quidem Avaritiam ac Superibam: hunc quem declinare non posset Gulam esse professus est, conclusione alia opus non erat, ut persuaderet, quam extenuatus corporis habitus, Igitur nonnullorum illi liberalitate subventum

est. Sed neque haec imago aenigmati satis idonea est, quamquam enim apta proportione, quae inter crudelem feneratorem, et haec vitia est, non careat: aperta tamen atque usitata nimium haec figura est, ut iccirco emblema potius quam aenigma, obscuritatis defectu, esse censendum sit. Ant. Aug Dialog. 3. ant. Aliud ex antiquitate repertum aenigma in iaspide rubro est: ubi lepide talpa crocodilo insisteret, pedibusque in altum surrectis hydraulicas duas tibias inflaret. Sed hoc licet ab aenigmatis separandum non sit, illam tamen, quam hoc in fonte requirimus gratiam non assequitur: ut neque illud Caecilli Oratoris, de Clytemnestra levi femina, in paroemiis obtinet. in triclinio coa, in cubiculo nola, nam si illius hic sensus est, ut siccitatem agrorum explicet, Nilo parum exundante, quando scilicet talpae crocodilo Nili incolae, tanquam victores insultant, ac triumphum concinunt, quam vis subtili expositione non careat; tamen proportione ac translatione apposita deficit, huius vero schema etiamsi proportione non destituatur, quam vorax femina ad coam, vas culinarium, et loquax ad nolam habet: tamen obvia comparatio, ut de obscuritate, sic de elegantia, quae est rei inexspectatae, demit. Accedit quod in primo aenigmate rerum in protasi compositio eiusmodi sit, quae ex improportione magis, quam proportione [Note: Res incompossibiles in figura propositae non affirmando, sed negando exponuntur, ita asinus ad lyram, negat hominem musicae idoneum.] ducatur; et negare potius, quam affirmare quicquam videatur, qualis scilicet in symbolo est asini ad lyram, quibus imaginibus tantum aptitudo rerum, seu possibilitas negatur, ita obscurus terrae filius, ac, procul omni sapientia, caecus, tanquam ineptus, qui Aegyptiis imperet, priori figura potius adumbrari deberet: quae enim talpae ad Nilum: illa, talis Regis ad Aegypti regnum est improportio. In altera vero imagine una proportionis pars deficit: quia triclinium et cubiculum non transferuntur, sed proprie usurpantur. Absolutum et perquam elegans aenigma sacrae nobis literae exhibent. Dan. 2. 31. quod caelesti ingenio repertum, obiectum per somnum Nabuchodonosori fuit. Erat statua grandis; huius caput ex auro optimo, pectus autem et brachia de argento: porro venter et femora ex aere, tibiae autem ferreae; pedum quaedam pars erat ferrea, quaedam autem fictilis, donec ab scissus est lapis

de monte sine manibus, et percussit statuam in pedibus eius ferreis et fictilibus, et comminuit eos. Caput aureum, Daniele interprete. Monarchia Nabuchodonosoris erat; regnum alterum deterius, Cyri et Persarum fuit, pectore argenteo, designatum; tertium ex aere vilius Alexandri et Graecorum; quartum ob bella ferreum, simulque ut lutum male cohaerens, gravissimum fuit orbi, regnum Romanorum, sub quo a Virgine tanquam monte, sine viri manibus lapis angularis, Christus nascens, abscissus, haec denique regna contrivit, novum Ecclesiae suae regnum excitans, quod perpetuo contra omnem adversariorum vim duraturum est, in quo aenigmate neque erudita obscuritas, aut latens similitudo; neque apta proportio, singula expendenti, deesse comperietur.

Reliquum esse videtur, ut hunc fontem exemplis aliquot illustrioribus diducam. Verum, qui cum gratia et venustate singulari aenigmata dederint, hactenus paucos comperi, nonnulla tamen ex auctoribus exempla subministrabo, quorum alibi in hoc opere usus non fuit: quaeque in compositionem aenigmatum facile adhiberi, nec sine elegantia, queant.

Absinthium pullulans e mellis favo, Significat infelicitatem, ex otiosa suavique vita subnascentem, vel ex Voluptatis illicito aut immoderato usus afflictam, sive valetudinem, sive conscientiam, lege Valerianum, l. 26. c. de vitae dulced.

Accipiter ad solis radios pennarum vitia corrigens, significat accedent em ad Christum vitia erroresque, aut fidei, aut vitae morumque corrigere [(transcriber); sic: coarigere] . Claud Paradinus.

Idem cum hippopotamo decertans, quod historice Aegyptiis figurabat Osirim Deum, cum adversario suo Typhone nobis moraliter: Virtutem adversus vitia pugnantem adumbrat, VAlerianus l. 29.

Agnina pellis nudum Adamum contegens, signif. Christi nascentis, et tanquam Agni ad occisionem ducti, meritis nostrorum scelerum turpitudinem velari. Franc. Georg. tom. 1 probl. 59.

Animalia tria bene gradiuntur, leo, gallus, et aries, ut habetur Prov. 30. signif. iuxta interpretem Bedam. Christum, praedicatores; et sacerdotes, maxime bono exemplo ante

alios recte debere incedere, quorum hi quidem, tanquam aries pro peccato, Deum placant.

Anima binis sese in caelum alis elevans. Est iuxta D. Aug. ps. 121. mentem nostram cum Deo iungi per duo caritatis praecepta, quae ut alae a terra nos sublevant.

Anser laurum declinans, signif hominem a poesi, et quovis forti opere aversum, improbae etiam garrulitatis, qui doctos contemnat. Ricciardus.

Arbor ramis ornata 12. aut vitis totidem palmitibus, Christum et Apostolos recte figurabit. Arbor ex hederae complexu sensim emarcesces, est anima corporis luxuria deficiens et contabescens, aut probus ab amico improbo, vir ab uxore, pater a liberis quos alit, male, aut vigore corporis, aut opibus subtractis, enervatus. Vide Ricciard

Arca Noe cum feris non Ecclesiam modo, improbas quoque tolerantem; sed et corpus humanum ferinis moribus obnoxium indicat. Ricciard.

Bubo super cadaver, aut in sepulchro noctua, par coniugum impar, ut quorum alter iuvenis, seni alteri, non amore sed hereditatis spe adhaeret, Alciat emb. 116.

Bulla in cordis specie, ingenuitatis signum est et consilii, quo maxime regenda est iuventus. Invidiae etiam amuletum, quod triumphantes ea olim, quibusdam remediis superstitiose insertis contra invidos usi fuerint.

Candelabrum Dionysii tot luminaribus, quot diebus annus instructum, temporis annui Alex. lib. 1 c. 14 quaedam imago fuit, quin et numerum dierum a principio succensis totidem quot dies fluxissent candelis referebat, quamquam hieroglyphicis signis potius hoc significato accenseatur. Illud propius aenigmati, quod candelabra quatuor totidem orbis partes referentia, in quorum uno accensus tantum cereus flagret, signum quondam fuerint Europae tantum credentis. Ricciard.

Ciconiae ordine se numeroque ante abitum colligentes tam severa tarditatis castigatione, ut quae ultima accesserit laceretur, militaris disciplinae est argumentum. Valer. l. 17.

Crystallus solaribus radiis illustrata, humanitatem Christi gloriosam repraesentat, ut D. Gregor, in Ezech. hom. 17.

Echinus procrastinationis aliquod signum est, quod praegnans partum adeo differat, ut cum gravissimis doloribus denique pariat. Ricciard.

Ficus onusta fructibus licet flores nullos habuerit, significat hominem exspectationem suorum superantem. Castalius pag. 13.

Fungus rem insperato ac subito elatam moxque iterum deficientem, quare Romanis in castris circumlatus olim Traiano ut gloriae, sic interitus improvisi est habitus argumentum. Valerianus.

Formica impotentem plebis dominatum, aut infestam multitudinem, ut sub Tiberio et Nerone ex aruspicum responsis constitit. Valerianus.

Lyra in manu Mercurii conciliatam inaequalium concordiam signat. Deinde et quatuor elementa per fides totidem, in quibus bassa terram etc. repraesentet, inter haec enim concors quaedam est discordia Fran. Georg. Venetus in Armon.

Lotos arbor aquatica solem orientem designat, quia ad ortum solis, ex aquis emergens, sese explicat. Aegyptii puerum addebant, qui quasi alterum (utpote recens natus) ortus esset symbolum. Ricciard.

Lucerna lumen abdens, corporis intellectum nostrum obvelantis symbolum est. Idem.

Palma quot mensibus novum proferens surculum, imago erit rerum quot mensibus fructum aut numerum facientium, uti et anni totius. Si ex utraque fluminis ripa ramis, ut solent ad se invicem propendentibus, fertile coniugium signant, Valer. Pierius.

Rota curuum Theologum vel sapientem denotat, qui minima sui parte terrae adhaeret, sensus vero et cogitationes velut radios circulo aeternitatis inserit. Valer.

Plura tum ex Alciati embl. proposita lib. 4. tum fabulis expositis pro hoc aenigmatum fonte exempla suggerentur, quae tamen (ne existimes singula aenigmati sufficere) qua ratione usurpanda sint infra in compositione imaginem figur. intelliges. Nunc ex altero fonte nonnulla delibemus.

CAPUT LXIII. De altero aenigmatum fonte ex oppositis.

OPpositorum ratio, ut in aliis figuratis imaginibus [Note: Aenigmata orationis ex oppositis, cum propriis, tum translatis ornantur: at aenigmata imaginum tantum gaudent translatis oppositis.] eminet, sic in aenigmate longe est praestantissima: nihil enim hoc loco perinde exspectationem fallit, quam illa, quae suo ingenio pugnare videntur, rara quadam concordia in significato conciliari Quin et hoc aenigmatis solutae orationis perquam est familiare, de eodem pronuntiare contraria, quae coniectori in eadem re ingeniosa inventione sint componenda Et huc maxime aenigmatum formae Aristotelis definitio convenit, quae vult aenigmata,
[Gap desc: Greek words]
coniungere, quae videntur impossibilia; oppositorum enim in eadem natura copulatio impossibilis est. Unde Homerum eius facultatis non ignorantem summa contentione, in proposito sibi a nautis in litore Iensi tali aenigmate, laborasse ferunt.

[Gap desc: Greek section]
. Quae cepimus, reliquimus; quae non cepimus, portamus.

Quod cum illi, ut parum felices, ut Plutarchus, aut otiosi piscium captores, de pediculis a se captis intelligerent, frustra Homerus captis piscibus adhibere conatus est, quin et memorant vinci dolentem maerore contabuisse. Par fere illud quod Agathiae tribuitur a Scaligero ex Graeco sic versum.

Illud sepulcrum non habet cadaver;
Illud cadaver non habet sepulcrum:
Sed est sibi cadaver, et sepulcrum.

Cuius ego coniectationem erudito lectori relinquo. Quid si bovis, in quo Vespae, aut hominis cadaveri in quo vermes nidulentur, tribuas?

Certiorem expositionem habet, quod Storaci Neapoli Annonae praefecto inclementi paucis abhinc annis conditum.

Nam plebs fame pressa, cum hominem ad mortem postularet, is fuga D. Augustini aedem subiens, in sepulcro sese abdidit; sed repertus extractusque ac frustillatim decerptus, sepulcro mortuus caruit, quod vivus subierat.

Diomedes aenigma de glacie, quae ex aqua fio, et rursum in aquam dissolvitur, ita proposuit.

Sto currens, duroque simul sum corpore molles,

Omnibus has claudo, quae patuere fores.

Quid ubique, et nusquam est? Resp tempus, seu locus: haec enim in caelo, terra, et mari reperiuntur, eorum tamen locus assignari non potest.

Quinam illi, qui, quod solvunt, semper debent? Resp. [Abbr.: Res publica] Qui versuram faciunt.

Qua ratione pumex se ipso futurus gravior est? Resp. [Abbr.: Res publica] Si conteratur: ita enim aer qui illum leviorem ante reddidit exspirabit.

Quaeres res dum levis est gravat, dum gravis est levat? Resp. [Abbr.: Res publica] venter, famentem enim ex inanitate affligit, saturum ad opus sublevat.

Multa omnino sunt, quae hac ratione aenigmata orationis ornare possunt, quae si eiusmodi sint, ut figuratas imagines exornare queant, elegantiam et gratiam non vulgarem conciliabunt, hoc vero discrimen est, quod in oratione, verba etiam propria aenigma conflare possint, secus quam in imagine, ubi vel metaphorice, vel metonymice figurae sunt adhibendae, unde exemplorum quae dedimus antea, nullum imagini figuratae servit. Et ut alio exemplo picturae idoneo constet, oppositionem cum obscuritate non sufficere, nisi translatio aut tropus accesserit: aenigmatica quaestio est, ubi in Deorum certamine inferior superiorem vicerit Solvitur ex historia quam Suidas refert. In dict. Canopus. Persarum sacrificus cum Aegyptio Canopi Sacerdote in certamen de praestantia Deorum venerat. Persa ignem. Aegyptius Aquam praeferebat, Numen quisque suum. Convenit deinde ut ipsos inter se Deos committerent. Canopi Sacerdos hydriam

aqua plenam, verum hiantem rimis cera obductis, Persicus ignem instruxit. Hydria subinde admota igni, ubi cera brevi soluta. Ignis ab aqua diffluente obrutus, Aegyptio victoriam reliquit. Hinc facile quaestio et aenigma expeditur. Aqua enim ut elementum, inferior est, ut in hac pugna victrix, superior. Fac igitur hoc exemplum figurata imagine proponi, opposita quidem atque etiam obscura paganus exhibebit, si Deum superiorem ab inferiore victum hoc schemate adumbrare velit: aenigma tamen non dabit figuratum: nisi translate usurpetur; [Note: (1) Catholici aliquando astu haereticorum victi.] ut si Catholicum aliquando haereticorum astu in quaestionibus fidei superati, hac figura, significavero. Ita in sepulchro Semiramidis aenigmatica propositio illa fuit. Quiquis Regum pecunia eguerit, aperto monumento tantum capiat, quantum potest. Cuius ex latente oppositione obscuritatem cum Darius Rex non satis pervidisset, pecuniarum avidus: ingentis lapidis molem amolitus est. [Note: (2) Avaritia delusa.] sed nihil omnino repertum est praeterquam in aversa saxi parte haec subscriptio: Nisi homo nequam, atque inexplebilis opum esses, mortuorum loculos non violares. Accepit igitur quantum potuit, non quantum voluit. Prior huius exempli pars, sive calamo scriptoris, seu pictoris adumbretur, aenigma est; quia ut ex subscriptione patet, praeter oppositionem (quam vis latentem) et obscuritatem, etiam metonymiam in volvit. Sed illustrius aliquod huius aenigmatis exemplum veteres nobis exhibuere, suis in Silenis: ut enim ostenderent rem prima fronte vilem, intus admirabile quoddam virtutis, sapientiae aut divinitatis pretium ac decus abdere, Silenum Deum finxere. Ut Pierius et Plutarchus, qui foris rudem quandam ac ridiculam, deformis tibi. cinis, prae se ferret imaginem: apertus vero in signi specie Numen aliquod venerbile ostenderet. [Note: (3) Homo abiecta specie, sed occulta sapientia aut virtute illustris.] Per Silenum eiusmodi Plato Alcibiadem magnis vitiis, ac maiori virtutum lumine clarissimum Athenarum Imperatorem depingebat. Alius Aesopum aliquem, aut horridum Eremi cultorem corpore deformem, at mente pulchrum hac arte repraesentaverit. Par fere aenigma, quamquam dispar Idoli Moloch imago involvit: hoc enim eximia foris specie intus vacuum ignes saepe

latentes complectebatur. [Note: (1) Homo pulchra specie, sed animo turpi.] egregia sive haereticorum, sive vanissimorum hominum figura, qui, ut S. Scriptura depingit, foris sepulchra sunt dealbata, intus sordium plenissima. Nimirum haec facile ostendunt exempla, quam in hoc fonte aenigmatum rationem maxime probemus. Aliis tamen nonnullis huic loco opportunis figuris fontem hunc fecundiorem reddemus.

Asina Balaamum percussorem arguens. Signif. Stulta mundi eligere Deum, ut confundat sapientes et fortes, idem.

Auriga albo et nigro provectus equo Rationem designat utrumque appetitum recalcitrantem moderari, qui ut equi colore, sic affectibus inter se dissident. Idem.

Basiliscus speculum intuens seque reflexis ex vitro letiferis oculorum radiis enecans, hominem designat sua sibi malitia interitum conciliantem Bapt. Pittonius.

Bombyx sese parto serico eviscerans ac velut carceri involvens, hominem exhibet suo damno et libertatis iactura aliorum sese commodis impendentem. Ricc.

Brassica inter vites, quae nec ipsa sat laete lateque germinat, nec vites patitur: homo est, qui suo licet detrimento, aliis nocet, invidiae plerumque vitio. Idem.

Canis quem parce raptimque e Nilo bibentem crocodilus observet, temperantiae metu periculorum de salute susceptae imago quaedam est. Sambucus.

Corvi mutua dissensione sibi adversantes, raro diuturnam esse improborum societatem, denotant. Ricciard.

Filix arundini alligata, male sociatorum hominum capitales inimicitias designat: nam et altera, si alteram tetigerit enecat, et vulnus arun dine factum sanat Filix. Val.

Ibis ex cuius post se relicto ovo basiliscus nascitur. Signif. Ex bono consilio ac coepto, malum exstitisse eventum. Valer.

Noctua quam aliae turmatim aves sectantur, quae improviso capiuntur. Signif. Malam societatem sive etiam hostilitatem temere susceptam in extremum nos saepe discrimen adducere. Eadem comici inimicae maxime avi iuncta inimicitias designat. Ricciard.

rosa clausae iuncta et deciduae, vitae nostrae brevitatem et mutationem proponit. Ricciard.

Hae aliaeque, sive emblematum, sive symbolorum materiae modo obviam apertamque minus comparationem involant, subducto lemmate, aenigmati quoque componendo adhibentur, quin etiam, in obscuritate ceterorum, symbola eiusmodi, ut viam lucemque aliquam praestent, clariora esse poterunt.

Praecipua tamen horum aenigmatum ornamenta ex fictis Poetarum simulacris adornatur. Fuit qui amoris ingentium descripturus Chimaeram fabricatus est, ex naturis inter se pugnantibus, capite quidem leonino, ventre caprae, cauda draconis: [Note: (1) Amor vehemens et ferox a uxuria fere orditur, contentione finitur.] ut significaret amorem in principio maxime ferocem, deinde luxuriosum, denique contentiosum et aerumnis, velut draconis spiris, implicatum.

Non dissimilia tibi Sirenes Centaurique et alia in fabulis monstra suggerent, de quibus lib. 3. consule, ubi quidquid paene repereris singulare, aut huic, aut sequenti fonti locupletando faciet.

CAPUT LXIV. De tertio aenigmatum fonte ex alienatis.

FOns alienatorum copiosis non minus, quam suavibus aquis scaturit; sive orationis, sive imaginum aenigmata spectes. Quae enim aliena a rebus ipsis adferuntur, plus saepe argutae obscuritatis, quam opposita (quae ex coniunctione facilius innotescunt) continent. Celebre illud Sampsonis aenigma ad hunc fontem iure spectabit. A comedente enim cibum esui aptum exite: alienum nimis Philistaeis visum est: facilius credo ad scopum aenigmatis collineassent: si dixisset, in mortuo vitam esse repertam; apes scilicet in ore leonis Sed hac oppositione Sampson illustrare aenigma noluit. Clarius paulo oraculum fuit, quod Philippo Maced: de belli successibus Deos consulenti redditum est.

inexpugnabile existimavit, quo vel asinus auro onustus admitti posset. Aliud datum Atheniensibus obscurius Quibus respondit Apollo. In ligneis mutis contra Persas victores fore, quod aliis alia sentientibus Themistocles recte de navibus est interpretatus, ut Plutarchus memorat. Ita et Hesiodus aenigmatice: cum fratrem videret corruptis. Iudicibus totum ad se patrimonium rapere: Dimidium, inquit, tuum frater plus habet roro. Quod Martialis quoque de glite habet, aenigmaticum est.

Tota mihi dormitur hiems, et pinguior illo

Tempore sum, quo me non nisi somnus alit.

Nuda suis plumis volucris sedet arbore nuda.

Hanc veniens hospes, qui caret ore, vorat.

Quaestiones etiam hoc ex fonte non paucae diduci possent? Delectatus his inprimis fertur Heraclitus Ephesius, ob aenigmatis familiarem in sermone usum
[Gap desc: Greek word]
id est tenebricosus appellatus. Hic intercutis morbo laborans, Medicos accersitos interrogabat. Essetne in iis qui ex imbre sudum posset elicere? per imbrem hydropicum humorem, per sudum exsiccationem illius intelligebat. Verum cum illi aenigmatis vim, aut non caperent, aut, diffisi arti, dissimularent, ipse sui curator futurus, boum sese fimo totum obruit, ut calido illius vapore noxium corporis humorem absumeret; sed ante vita, quam morbo absolutus, idem sub fimo vivens moriensque sepulchrum habuit; aenigmatice etiam, sic loquar, mortuus. Hae etiam quaestiones ex hoc fonte aenigmaticae erunt, ut

Quaenam animalia orbi imperent? Resp. [Abbr.: Res publica] Vitulus, anser, apis: iste enim pergamentam [(transcriber); sic: pergamenam] chartam, ille calamos, haec ceram conficiendis mandatis praebet.

Resp [Abbr.: Res publica] senes qui baculo nituntur in via, cultro maxime in mensa.

Huc et illa Sphingis quaestio spectat ab Oedipo soluta, de homine. Quod videlicet animal male quadrupes, meridie bipes, vesperi tripes?

Quaestiones ex solius historiae ignoratione obscuras aenigmaticis non accenseo. Ut si quaeras: Apud quos una syllaba integram confecerit epistolam? aut quae animantes ex puris vivant elementis? Nam ex illius historiae agnitione, quod Lacones Philippo Regi Macedon. literas prolixas scribenti solum responderint aliis literis
[Gap desc: Greek word]
id est non quaestionis totius difficultas aperta est Uti distichon illud de animantibus.

Halec unda fovet, salamandraque pascitur igne.
Aere Chameleon. [Note: * Versus non constat, nisi corrupte Machaleon legas.] telluris munere talpa, [Note: (1) Imago elementorum.]

Totam obscuritatem quaesiti discutit. Hanc enim obscuritatem supra aenigmati propriam esse negavimus.

Quae orationis eadem et imaginum figuratarum hoc in fonte est ratio. Ridiculum pene hoc loco Hesiodi aenigma videri posset: qui per hominem media luce dormientem, [Note: (2) Fur nocturnus.] intelligebat furem: unde et hic illi dicebatur
[Gap desc: Greek words]
Neque sane diurnus somnus a sure prorsus aliena est affectio, quamvis videatur, cum, ut noctu ad furta vigilet, interdiu sit dormiendum. Neque illepidum, licet Minervae crassioris sit, illud Enni, qui, cum tria idiomata latinae, ocae, et graecae linguae apprehendisset, tria sibi esse corda aenigmatice asserebat; rarus illa, ut vitae, it scientiarum potissimam sedem esse. Huc ex vita Iosaphati parabola spectat. Damasc. in vita Barl. et Iosaphat. In qua memoratur, hominem a Monocerote appetitum dum fuga per silvas saluti consuleret, ex arboris, fossae profundae imminentis, radice se manibus utrisque suspendisse. Verum cum oculos circum ferret, in mediis se etiamnum deprehendisse periculis; nam hortendus sub pedibus draco velut in praedam intentus colla erigebat: arboris radicem hinc albus, inde mus ater

mordicus convellebat, iuxta aspides quatuor exertis capitibus eminebant. Nihilominus sensim homo, postquam mellis aliquot ex ramis arboris guttas defluentes intueretur, discriminis ac periculorum immemor, ad has aspirare ac subsultim occupandas coepit contendere. In quo aenigmate Monoceros figura mortis, draco inferni, mures diei ac noctis, sensim radicem arboris vitae, ex qua pendemus, arrodentes, aspides quatuor elementorum, mel voluptatis imago erat, ad quam demens homo tanto suo periculo aspirat. [Note: (1) Voluptatis sectator mortis et inferni periculu expositus.] Aliud historicum sed aenigmaticum quoque est facinus, quod Cardanus. De rerum varietat. lib. 12. cap. 56. refert. Rex, inquit, Scotorum Kennethus cum Eruthlintum Fenellae filium eiusque affinem Drussum occidisset, ut no vo vindictae genere Fenella, velut extra homicidii crimen, sese ulcisceretur, statuam fabricari iussit, quae pomum aureum gemmis exornatum praeferret, offeretque quodammodo accedenti; verum mira arte tela reconderet, atque effunderet in contingentem. Kennethus invitatus postquam fatale pomum arripuit, mortem cum iaculius intra viscera recepit, quae historia imago quaedam est illius pomi, quod Adam momordit, rum noxiae voluptatis, plerumque animis nostris letiferae [Note: (2) Gula et voluptas excaecant, vel Adami lapsus.] Quamquam pro aenigmate clara haec nimium figura appareat, nisi aliis adiungatur.

Subiciam tamen aliquas non magis obscuras, quae ad compositionem huius fontis aenigmatum servire possint.

Apollinem in certamine iaculatorio a Cupidine vinci. [Note: (3) Voluptatis potentia.] Significat voluptatem saepe utilitati anteponi, et longe potentius animos radiis amoris, quam solis, oculos perstringi. Ceterum huic fonti potissima fabularum pars lib. 3. exposita sese accommodat, nam illarum pleraeque aliena certis personis rebusque attribuunt, ut alas Daedalo, Bellerophonti volantem equum, Soli currum, etc. quae longo illic ordine censere poteris, ne oriose hic repetam.

Aquila iaculo, ipsius pennis instructo, ab homine prosternitur, [Note: (4) Homo laedit seipsum.] ut Iulianus Apostara in labaro militari illam proposuit: Significat hominem artibus, vel dolo a se

reperto, impeti. Achil Bocchius Eadem inter cornua cervi eius oculis pulverem alis collectum incutiens, ut fieri memorant: rem indicat factu arduam: Claud Paradinus. Eadem poculum e manibus rustici excutiens, [Note: (1) Adversitas felix.] infortunatum designat, ex historia Stesichori apud Aelianum l. 17. c. 37. ubi messor hausturus ex fonte aquam, cum aquilam serpente implexam cerneret detineri, illamque secto serpente liberasset: haec, postea inter socios potaturo aquam rustico de manibus excussit, qui cum alios iuxta messores, ex haustu venenato succumbentes, intueretur, beneficium a non ingrata volucri repen sum agnovit. Ita cultrum victimarium a sacrifici manibus auferens sign. Deum non tam sacrificium velle, quam obsequium nostrum, petitum ex historia est, quam Plutarchus. in parall. refert; quod Spartani ad remedium pestis Virginem quotannis immolare iussi, cum Helenam sacrificandam ad aras stitissent, aquila cultrum de sacrifici manibus raptum ad armenta transtulerit, ex quibus deinde, Virginis loco, Deo sacrificatum est.

Brachium suum devorare, est, beneficium pensare maleficiis, quia brachium ori cibum porrexit. Idem.

Circulus seu annulus aureus in naribus porci, est dictum sapiens stulti, vel aberrantis a fide aut virtute, recta oratio Idem.

Corvus a pullis discedens, est impius pater, aut Princeps, filios, aut subditos in necessitate, sua ope destituens, uti pullos corvus deserit. Quod si lapillos urnae ingerat ad tollendam, cum eius impletione, aquam, ut in Lybia ob penuriam aquae in urnis tectorum, aquae servandae expositis, dicuntur facere: occultam astutiam, vel simplicis in speciem hominis vafriciem denotant. Valerianus.

Crocodilus clausis etiam oculis, ob tenuem, qua velantur, pelliculam videns, signif. Deum tam noctu, quam interdiu videre omnia. Hoc enim animal superstitiosi Aegyptii inter Deos etiam censebant. Idem iuxta ovum quod parvum, cum ipse magnus sit, collocatus: humili ortum genere, sed ad magna provectum indicat. Idem hominem

devorans simul ploransque noxium dissimulatorem sive hypocrisin et mulierum inconstantiam designata quae, ut flerent oculos erudiere suos. Vide Pier. Valer. Ricc.

Elephantis pullus sine dentibus, rem magni moliminis indicat, ut qui decennio primum a sua conceptione natus est. Elephas grandis Regis imago est, quod illorum natu maximus ceteros praeeat. Aquam intuens stultae signum formidinis est, quod fuam ipsius imaginem formidet. Lavans sese in flumine floresque proboscide in altum lunam versus evibrans, quod in novilunio solet, venerationis ac pietatis in superos argumentum est. Idem mansueti in subditos Regis, cum inter oves obambulans eas proboscide dimovet, ne quam laedat. Ad praesentiam vero arietis omnem ferociam deponens, significat, tam ferum durumque non reperiri hominem qui amore non possit mitescere, aut voluptate emolliri. Valer.

Equus a lupo morsus fortunatum designat infortunium: quod inde velocior ac validior plerumque exsistat. Idem.

Lancea ex qua cauda vulpina suspenditur. signif. Dolum armis iunctum, iuxta illud Poetae: Dolus an virtus quis in hoste requirat?

Palumbes se deplumant, ut pullos hieme adversum frigus tueantur: est imago parentum filios suo detrimento amantium. Ricciard.

Polyphemus caecus ducens gregem signif. Ducem populi ratione destitutum. Sambucus.

Sol per radios in vase vitreo reflexos adamantem accedens et resolvens signif hominem, gratia caelo affulgente, duritiem cordis exuere Ricc.

Struthio ferrum deglutiens concoquensque signif, durissima quaeque perferentem. Idem caput occultans, ut lateat, hominem stolidum, et latebras frustra a Dei oculis quaerentem. Idem oculorum fixo obtutu sua, ut ferunt, ova

Taurus redimitus caput et humeros caprifico ferociam et petulantiam coercitam. nam per hanc domari atque immobilem prope sisti asserunt. Valer.

Tripus aureus Apollini oblatus. signif. In Deo, et a Deo omnem esse sapientiam: nam, ut ferunt, oraculo (postquam in mari repertus esset) sapientissimo ille offerti iussus; sed cum nemo PHilosophorum id sibi arrogare auderet, ad Apollinem tanquam sapientissimum, Socratis consilio, relatus est. Posset figura etiam haberi trini uniusque Numinis.

Ursus retrograde specum ingrediens, signif. Providentiam et circumspectionem ad fallendum hostem. Valerianus Sed his, tanquam ad propositum, sufficientibus, hunc fontem absolvo, satis enim ex adductis horum exemplorum ratio dignosci poterit, atque ab aliorum fontium natura distingui.

CAPUT LXV. De quarto aenigmatum fonte ab allusionibus petito.

ALlusionum fontem denique in hac imaginum materia [Note: Allusiones frequentius orationi quam Imagini aenigmaticae serviunt, cui tamen nonnumquam eleganter adbibentur.] accedimus: ubi rariores fluunt aquae, iam et in lib. 2. et in ipso fontium aditu praelibatae, ex eo praesertim genere, quod in verborum lusu consistit, Quale illud Poetae.

Quod expones si vocem ultimam in Sus, tinea, mus dividas: ut sensus sit, sus edit furfurem, pannum tinea, mus quoque panem.

Hic autem lusus in oratione aenigmatica ex ambiguitate vocis ac significatione deducitur. Ita Cicero pro Fonteio in Plectorium hoc aenigma torsit. Matre eius, dum viveret, ludum habuisse, postquam vero mortua esset, magistrum, nam ludum habere, tam est alios erudire, quam rem suam dissipare leviter. post mortem vero

Magistrum habere, est, consumptis plerisque, bona hastae subici: cui Magistri retum vendendarum praeerant. Sic in Coracem Rhetorem velut corvum lusit l. 4. de orat. Coracem, inquit, illum vestrum patiamur nos quidem pullos suos exeludere e nido etc. Haec ille, de quo in Epigr. nostris, cui Tisias discipulus soluturus mercedem cum Sophismate illusisset, clamatum ab omnibus.
[Gap desc: Greek words]
, quamquam Gellius lib 3. cap. 10. factum illud Evathlo Protagorae discipulo tribuat Ita act. 3. in Verrem Cicero Siculi inquit Sacerdotem execrabantur, qui Verrem tam nequam reliquisset. vide batur enim loqui tanquam de Sacerdote qui Verem, seu porcum, Diis mactandum adduxisset, cum loqueretur de C. Sacerdote ante Verrem in Sicilia Praetore. Simili aenigmate Tarquiniis oraculum illusit Delphicum, cum responderet. Imperium summum Romae habebit, qui primus vestrum o iuvenes osculum matri tulerit, quod Brutus, iisdem praesens, recte interpretatus, sese inflexit, [Note: (1) Humilis superbis fortior.] et terrae, omnium nostrorum matri osculum dedit, Romanae denique libertatis vindex, et Tyrannidis Tarquiniorum eversor. Sic interganti Philomuso. Quare sibi ad ludum ituro opus? aenigmatice ac eleganter respondit Isocrates
[Gap desc: Greek words]
, libro novo, quasi diceret,
[Gap desc: Greek words]
, libro et mente, Paria fere in Euclide reperies. Quid
[Gap desc: Greek word]
? (vita) nisi
[Gap desc: Greek word]
(molestia) Quid
[Gap desc: Greek word]
? (corpus nisi
[Gap desc: Greek word]
? (sepulcrum) [Note: (2) Corpus Caro] Quid
[Gap desc: Greek word]
. (caro) nisi
[Gap desc: Greek word]
(vinculum.) Quid
[Gap desc: Greek word]
(nativitas) nisi
[Gap desc: Greek word]
(in terram deiectio.) Quin et in nominum inflexa significatione luditur ut, Quaetenti, quae militem literae ad pugnam evocent? responderent aliqui: vocales, id est mandatum Ducum: consonantes, ut licui et tubae: et mutae, ut signa et vexilla. Luditur etiam aenigmatice obscurioribus paroemiis: ita de corrupto pecuniis homine iactatum. Bovem habet in lingua: quod Athenienses didrachmam bovis figura signassent. Et servus hoc aenigmate: Multae sub tegulis latent noctuae [Note: (3) Pecunia occulta.] Domini sui furtum derexit, quod is tetradrachmas,

noctuae imagine ab iisdem insignitas, domi suae condidisset: ubi eleganti imprimis metaphora aenigma illustratur, quod ut noctuae obscuro sub tegulis loco, ita hae quoque pecuniae latuerint. Ex conversione etiam vocum et anagrammatismis huiusmodi conflari aenigmata satis ex alibi dictis constat. Ita apud Veteres etiam lusum in voce Anna: haec enim quia retrorsum lecta eadem est, motum notat circularem, adeoque annum, qui eodem, unde abrit, redit. Geropius in Hermath l. 4. Quae idcirco apud Romanos tanquam praeses motus perpetui Dea Idibus Martiis culta est.

Sed de verborum lusu satis: cum figuratis nobis imaginibus res est: quamquam eorum quae dedimus pleraque etiam picto aenigmati servire possint, quod enim is oratione aenigma est, si penicillo exprimi possit, verbis etiam quandoque parce appositis, figuratae imagini idoneum erit. Certe rebus in hoc fonte ingeniose quidem, sed rarius luditur. Fecit illud tamen Apollonius Malacus cum pessimos Alabandae urbis incolas per cistam scorpionibus plenam [Note: (1) Cives malitiosi.] expresserit: gemina allusione, tum quod id generis animalia in urbe non deessent: tum quod urbs ipsa cistae prae se speciem ferret. Parum quoque ab huius loci aenigmate exemplum punitae improbitatis hominis iniuriosi aberit, de quo Gregorius Turon. oenopolam initio pauperem, sensim ex aqua vino affusa aes aliquod lucrumque comportasse, quod cum loculis collectum per viam aliquando iuxta se deposuisset, ex impro viso corvus advolans, ceu praedam in altum sustulit, mox, ut pondere victus, in subiectum demisit flumen [Note: (2) Res creatae ad sua principia redeunt.] ita, quod ab aqua profectum ad aquam rediit imago rerum est in sua principia, ex quibus nata sunt, resolutarum. Ceterum plura huic fonti opportuna ex iis, quae in symbolis de allusionibus tradimus, erues; quod haec plerumque, nisi clara inscriptione donentur, aenigmatica sint. Tum deinde copiam aliquam quaerenti simul ac veritatem, proderit nostrum de epigrammatis libellum, hoc in fonte per singulas venas, observasse, ubi etiam discet, quot quibusque modis allusiones hae fiant, quae iterato labore hoc loco suggerere, supervacaneum esse duxi.

CAPUT LXVI. De compositione Symbolorum, Emblematum, Hieroglyphicorum, et Aenigmatum.

DE simplici hactenus aenigmate egimus: nunc de composito paucis tractandum, simulque aliarum [Note: In compositione imaginum fig. propria figuratis non adhibentur, nisi forte ornandi complendique gratia, ad substantiam figurae accedant.] imaginum figuratarum compositio expendenda, ut de hac, quae ceteris difficilior est, via ac ratio sit expeditior.

Sunt qui in harum imaginum compositione propria figuratis misceant. ut Otto Venius aliquando satis imperite, dum figuratam imaginem reperire non poterat, in Horatianis suis emblematis, propriam sufficit. Fieri id quidem non prohibebo, quando ad rerum substantiam pictura exhibitam, Poeta non nihil ornatus figurati per symbola rerum proprietates explicantia, adiicit. Uti olim Saxones, a Carolo Magno conversi, in suo Idolo Irmensul comperti sunt adhibuisse. Crantzius in hist. Saxon. Huic enim cataphracto in vexillo rosam, in pectore ursum, in clypeo leonem figurarunt [Note: (1) Deus suis amabilis, terribil. [Abbr.: terribilis] hostib. [Abbr.: hostibus] ] ut significarent, opinor: Deum hunc amabilem, se suumque vexillum sequentibus, amicis: crudelem et atrocem, ursi instar, futurum sibi adversantibus: fortem, leonis instat, in subiectis defendendis, et propulsandis hostibus. Romani virtutes Fabii Cunctatoris eleganter in onyche lapide expressisse feruntur, in quo, equinum caput principatum in bello, humanum barbarumque pectus, prudentiam animosam, pedes gruum vigilantiam, gallinacei cauda victoriam ab hoste obtentam, indicabat. vide Pierium lib.4.c.27.

Symbolum compositio vitiosa non erit: si res, in ipsa figura significante, aliqua, seu naturae, seu operationis [Note: Symbola composita figuras requirunt aliquo ordine, seu naturae. seu etiam oppositionis cohaerentes. Excludunt figurae solo hominum arbirio nexae.] aut etiam oppositionis connexione invicem cohaereant. Ita aquila non tantum cum pullis suis, aut capto lepore, sed etiam cum serpente illam oppugnante recte iungetur Accedunt his illa, quae ex arte atque usu hominum aliquam societatem merentur, ita adamas cum Solis et

Lunae specie, in annulo Regis Navarrae, propositus, symbolum est amoris, seu potentiae et virtutis perpetim duraturae, ut Gabr. Simeon. embl. 8. Cetera, quae arbitratu solo fingentium copulantur, vel hieroglyphica suunt: ut telum cum palma, id est, victoria bello parta. vel aenigmata: ut sunt tria capita apud Iulium Camillum lupi, leonis, et canis: [Note: (1) Tempus praesens, praet. fut. vel Milet rapax. fortis et fidelis.] ubi lupus praeteritum tempus, quasi iam devoratum, canis praesagus et blandiens futurum, leo terrens affligensque tempus praesens indicat. quam quam ad huius rei significationem hoc aenigma satis definitum non sit. quid enim prohibet, quo minus per haec capita Ducem in bello rapacem; fortem, tamen et fidelem militem, intelligam? certe si clypeo illa, aut vexillo iunxero, id recte ac definite indicabunt. Ut igitur magis adstringam, signo aliquo limitante opus erit. videlicet, aut adiunctis alis, aut clepsydra cui medium caput insistat. aut certe ea lege capita iungentur, ut duo aversa, medium leonis adversum nos spectet. Quid vero, inquies, si plura iungantur, quorum aliqua ut signa, alia comparate significent? eg. hastae in sistens aquila cum fulmine, qua imagine [Note: Praecipua in symbolo figura tralate significare debet, huic alia figurae si accedant ut signa: haec tantum adstringent vim vagam significandi.] Romani se bello orbem superasse profitebantur. Hasta enim tanquam signum, pro bello; aquila, velut Regina, pro Roma urbium domina translate, ut et fulmen, pro vi et celeritate, usurpatum est. Responsionem ex alibi dictis habes. Nempe ad figuram praecipuam animadvertendum esse: quae in proposito symbolica est. cetera enim signa velut adiuncta imaginis substantiam non evertunt, sed tantum certioribus terminis adstringunt. Ceterum aquilae cum fulmine coniunctio prorsus arbitraria non est, alias hieroglyphice sociaretur, sed ratione nititur, quod haec avis fulmen innoxie patiatur. cum hasta vero ex eventu coniungitur, quod Romani aliquando illam hastae inhaerentem bono augurio spectaverint.

Quare, ut una definiam absolvamque regula, quae et quot figurae ad symboli compositi protasin adhiberi possint. Dico quaecumque una comparatione vel simplici, [Note: Una comparatione, vel simplici, vel reciproca, symbolum absolvi debet. Omnis igitur rerum multitudo quam una comparatio, unum etiam symbolum complecti potest.] vel per proportionem, aut oppositionem reciproca, exponi possunt, ad unius symboli naturam spectare, cur vero addam, reciproca, intelliget qui fontes symbolorum non ignoraverit. Una vero comparatione ita exponi poterit

supra adductum symbolum. Sicut enim aquila princeps volucrum inter fulmina caelorum tuto versatur, quo tamen terrentur et subiunguntur res ceterae animatae: ita roma urbium Princeps inter bellorum fulmina tuto versatur prostratis subactisque nationibus ceteris. Parum tamen ab hieroglyphico hoc symbolum abest. Imo si active usurpare libuerit, ut sensus sit. romam per bellum, velut fulmen, hostes prosternere, Hieroglyphice usurpabitur. Quia haec comparatio non subsistit: sicut aquila per fulmen res ceteras terret ac prosternit, ita Roma, etc. nam aquila nullam habet connexionem cum fulmine, ut quicquam per hoc agat; sed haec coniunctio ex solo veterum instituto ac fictione est, qua illam Iovis fulmina circumferre asserunt. Porro multitudo ac numerus rerum inter se connexarum symboli rationem non destruit, si enim proponas gregem ovium, a canibus custoditum, atque a lupis simul impetitum tamquam imaginem Ecclesiae a Pastoribus defensae simul, atque ab haereticis laceratae, nihil a symbolo alienum dabis. cum, res licet diversae, in protasi et comparatione una per oppositionem cohaerent. Ita et terrae caelique orbes iunctim, uno symbolo licebit proponere atque inscribere etiam opposita. Hinc stat, et inde movetur. quae imago est hominis in vita simul stantis, ac per tempora moti in occasum. Quandoque et plura, ad diversas etiam significationes adhibenda, licebit coniungere: modo in una aliqua affectione conveniant sic Matt. Ursinus Stellam, circinum, pyxidem nauticam et librum rationum iunxit inscripsitque aspicit unam, nempe stellam nauta et pixis ursam, circinator centrum, creditor syngrapham. Haec enim licet idem omnia; aliqua tamen simul diversitate repraesentant. Quod si aliquod signum in symbolo definiens tantum adstringensque comparationem adhibeatur, necesse non est ut illud ingrediatur, quia non per se, verum alterius ratione usurpatur, quam si tantum adstringat, officio fecit satis. Exemplum supra in aquila hastae insistenti habes, ubi hasta tantum nota est, qua indicat aquilam in praesenti symbolo ad bellum ordinati.

difficultas supererit: Nam personae hic quamcumque cum rebus seu personis aliis connexionem, seu oppositionem non respuunt: modo aliqua interveniat, [Note: Emblematum eadem quae symbolorum in compositione ratio est: nam res inter se cohaerentes, unaque comparatione absolvenaas complectitur.] quae chimerica non sit, et naturae repugnans, tum eiusmodi quae una comparatione claudi absolvique possit. hieroglyphica vero signa cum adhibentur (quod absque necessitate fieri non convenit) nihil in apodosi significare, sed tantum figurae multis significationibus incertas et vagas ad finitam significandi vim debent adstringere: alias enim non emblematica pure; sed hieroglyphica simul expositio futura est, quae non potest in ean dem protasis unitatem convenire. Ita, ut fingerent emblematice: Nihil tam efferum esse, quod amore domari non posset. Cupidines varii Leaenam circumsistebant, quam alii vinculis constringebant, alii contra offerebant cornu (veterum id poculum) mulso plenum, ut si dicerent. Quemadmodum cupidines illi partim vinculis, partim munere leaenam stringunt; ita, tum vi, tum Amotis illecebris omnis ferocia damnatur. Sic etiam, ut aliorum post mortem interite cum corporibus nomina, aliorum fama superstite in Poetarum carminibus perennate significarent: Semen flumini lethaeo hominum nomina immergere finxerunt, quorum aliis pereuntibus, alia a cygnis exciperentur ad templum Immortalitatis transferenda. Quae imago anceps videri poterit! aenigmatis, an emblematis accensenda? Verum, ne flammis aut templi cogitatio spectantem moretur, in scribenda his titulis erunt, ut infra magis constabit, Lethe, et Templum Immortalitatis. haec enim inventionem ingeniosam nullam habent, ob quam latere suis titulis debeant. His vero cognitis, non admodum difficilis ex comparatione ad apodosin ducetur cognitio. Nam, ut nomina a Charonte in lethen merguntur interitura, nisi cygni eriperent templo Immortalitatis inferenda, [Note: (1) Vatum scriptis multorum memoria aeterna est.] ita mors oblivione multorum sepeliret memoriam: nisi Vates suis illos carminibus aeternitati consecrassent.

Alii, ut mundi salutem duodecim innixam Apostolis ostenderent, columnas totidem orbi terrarum fulciendo subiecere, [Note: (2) Duodecim Apostoli.] ad similitudinem fabulae qua

mundus Atlanti imponitur. In qua imagine licet altera comparationis pars deficiat mundi scilicet; emblema tamen esse non desinit, cum metonymice contentum per continens significetur, quod alibi, tolerati in emblemate posse, docui. Manum Gabriel Simeonis exhibuit, in arma et libros arae impositos, pecunias effundentem; ut significaret armis vel literis celebres opibus honorandos esse. Sed, de peritis, emblema minus periti est: nam per nummos significare nummos, aut certe quaslibet opes, ut ex parte totum, figuratae non servit imagini: per arma vero et literas armatos, etc. intelligere, per instrumenta aut signa docere, quod est pro imagine principe, usurpari in emblemate non potest. quia ex instituto significat, neque in hieroglyphico, quia apertum nimis. Vitiosa igitur imago est. Multo minus alterius, licet non illepida imago, figurata erit, qui ex Bacchi schola discipulo vas vitreum cerevisia, alterumque vino plenum proposuerat, cum lemmate, Meliora sunt opera Dei, quam opera hominum. nam huic licet ex oppositione sit gratia, tropice tamen per metonymiam, aut metaphoram nihil significat.

Hieroglyphicorum compositio nullam habet difficultatem, quod cum quolibet tot tamque vatia [Note: Hieroglyphica quas libet figuras, sine connexione, admittunt, modo in apodosi per unam aliquam sententiam significatam, cohaereant.] coniungi possint, quot sententia exprimenda postulat, neque enim ulla hic rerum in imagine, sed in sola significatione connexio spectatur. Unde alibi docui, ad hanc sententiam exprimendam. Regem pietate et clementia potius quam tyrannide suos vegere debere, in summo sceptri Aegyptios Ciconiam, infra illud hippopotamum collocasse. Alius, ut illud Cassiodori exprimeret. aegrescit ingenium, nisi Vigilantia reparetur: per accipitrem cor comedentem aegritudinem: per aquilam ovem persequentem, ingenium: per leporem apertis oculis dormientem, Vigilantiam: per ciconiam ramum origani pro medela tenentem, reparationem intellexit. Sed parum ingeniose, quamvis de ingenio: nam, quid tot rerum simulacris et ambagibus opus; ad tam arctam sententiam, ubi verba singula singulis figuris reddantur? Accipiter in Sole sese in novet pennasque veteres excutiat, vel serpens mane sub auroram veterem pellem eruat, et totum pene

una figura exposuisti, nam accipiter, aut serpens ingenium: vigilantiam ipse cum Sole iunctus, reparationem ipsa actio utrorumque indicat Unde hic sensus exsistit: mentem per vigilias excitari et innovari. quae tanto illustriora sunt, quanto maiorem habent in protasi quoque connexionem: quam licet necessitate non exigant, cum virtute tamen possident. Aptius illud Aegyptiorum apud Pier. Valerianum. qui ut literas Reipub. [Abbr.: Rei publicae] necessarias significarent, fasciculum ex iuncis (unde calamos sumebant) cum appensa sepia (cuius atro liquore scribe bant, utebantur, sub quo cribrum erat, necessitatis indicium. [Note: Aenigmatum compositio cum ex figuris cohaerentibus esis nulla illae sunt.] Verum de his satis.

Superest ut de aenigmatis compositione addam. Et haec quidem primo illa ratione, qua emblemata, construi possunt, ut omnia in protasi imaginis inter se cohaereant, sed tunc lemmate nullo inscribenda, aut subscribenda erunt, ut ab emblematis prima fronte distinguantur. Quale apud Camillum de insig. legitur. ubi venator duobus canibus, albo et nigro, instructus, cervam per loca aspera insectatur. Id est, Voluntas ratione instructa (quae est venator) appetitu duplici irascibili et concupiscibili (velut nigro et albo cane) Virtutem difficili licet via insequitur. Ita Hymenaeum olim depinxere, formosum iuvenem, stantem, floribus et amaraco coronatum, quod virtutum et bonorum morum essent symbolum; dextra facem ardentem, amoris hieroglyphicum; sinistra velum rubeum complexum; quod adstrictae ad solum coniugem, et obvelandae ceteris pudicitiae, esset argumentum. (Cartarius etiam non repudiandis Sacerdotum uxoribus olim tributum asserit) soccis denique croceis indutum: quo comicam magis latique eventus, quam tragicam Voluerunt esse coniugum societatem. Sic etiam Hieronymus Ruscellus cervam candidam inter lauros cum monili, adamantibus et topacis ornato, propositam, vult esse Virginem castam (quod laurus indicat Dianae sacra) puram (quod gemma topacii) et fortem sive constantem, quod adamante designatur. Sed tam minuta in aenigmate non probo, nisi suis lineamentis ita exprimi possint, ut a ceteris rebus discernantur.

Deinde crebrior aenigmatum compositio ex rebus [Note: Aenigma. ex non cohaerentibus figuris composita ab hieroglyphicis aliquando per ipsam expositionem, seu rationem translata significationis distinguida sunt quod eadem Imago et hieroglyphice et aenigmatice non numquam significativa sit.]

est, sua natura non coniunctis, aut cohaerentibus: ita enim facilius a ceteris imaginum generibus discernuntur, licet cum hieroglyphicis nonnumquam affinitatem aliquam habeant. Ita clavis, quae cum cespite et sphaerula novo Provinciali Praefectio deferebatur, et Pulegium apud Alciatum cum manu occulta propositum, videri aenigmata possent, sed quia non aliter, quam signa repraesentant, primum quidem ex hominum, alterum ex naturae etiam instituto quae signa ab hieroglyphicis non excludimus, nisi a sede primaria compositae imaginis, cum certo et fine obscuritate repraesentant, ut fumus ignem. In priori igitur clavis potestatem, orbis regnum seu Provinciam, cespes annonam denotat, id est, bene administrandam tr adit a pote state provinciam, et annonam curandam. In altero manus operationi, oculus vigilantiae destinatus, providam operationem, tam ex natura quam etiam hominum consensu designat: pulegium vero sobrietatis adversus vinum custos, eandem virtutem denotat. quod ultimum licet ut causa significet, rationem tamen hieroglyphicae imaginis non evertit. Sensus igitur manet. Providendum sibi, sed cum sobrietate rebus utendum Vides, opinor hieroglyphica acuro ab aenigmatis intuitu separanda nonnumquam esse, quod utriusque figurae, et dissolutae in protasi, et obscurae esse possint: licet obscuritate diversa, atque ex ignorantia potius nostra quam rei difficultate exsistente. Unde ex ipsa significandi et exponendi ratione aliquando videndum: aenigma, an hieroglyphicum habeat? Si enim e.g. per manum oculatam, promptum Dei in necessitate nostra auxilium, seu, opem Dei omnia cognoscentis praesentem hominibus sobriis intellexeris, iam aenigma idem erit, quod alio sensu fuit hierogly phicum: quia modo per obscuram exponitur metaphoram, quod per signa antea. Hac enim comparatione uti licebit. Sicut homo per manum promptam, et vigiles oculos opem ferre potest indigentibus, sic Deus voluntate sola et providentia subvenire, etc. Pulegium etiam, ut causa ad plura indifferens, quam in figuris admittimus, servit aenigmati. neque necesse est, ut in dissoluta protasi comparationem eandem ingrediatur: imo hoc ipso, quod dissoluta sit, ingredi nequit.

Porro aliud compositum aenigma RICCIARDUS ita fere exhibet. Iuvenem placidum et languentem veste superius alba, in ferius nigra, qui Somno diurni nocturnive imago sit. dextra aut cornu transparens, aut dentem elephanti, visu impervium, sustinet, quorum illud veri, hoc falsi somnii figura est. Socii; hinc Morpheus formas hominum; inde Phobetor seu Icelus brutorum, denique Phantasus rerum inanimatarum introducens, velut imaginationi dormientis, illas inscripturus. Simile apud eundem reperies de Deo eiusque attributis hac arte compositum. Lapis erat quadratus, immobilis, immutabilisque Divinitatis, argumentum huic rotundus innixus [Note: Compositae imagines per fontes simplicium distribui, eisdem legibus possunt.] orbis, aeternitatis signum, triangularem pyramidem sustinebat, tamquam Dei trinunius imago, hanc tres sphinges fulciebant, ut Deum, ex quo, ex quo, et per quem sunt omnia, velut aenigmatum omnium subtilissimum propone rent. unum pyramidis latus in circulo, id est, infinito literam
[Gap desc: Greek word]
, alterum
[Gap desc: Greek word]
, tertium N. id est principium, finem et medium salutis nostrae, in eodem Deo reperiri ostendebat. quamquam paulo alitet Ricciardus, per tres sphinges etiam non inepte duas filii generationes, aeternam ac temporalem, et processionem Spiritus Sancti intellexerit. Non inelegans quoque hoc loco erit illa S. Damasceni [Note: Non figurae singulae, verum iuncta plerumque ob connexionem obscuritatem adferunt, tantoque magis grata sunt quanto connexio magis insolens, nimiae tamen et otiosae figurae vitandae] parabola supra in fonte Alienat. strictim recensita.

Ex quibus facile deducitur. Primo composita per eosdem aenigmatum fontes distribui posse, per quos simplicia digessimus, cum ea vel ex proportionaris, vel oppositis, vel alienatis, aut denique alludentibus ad significata figuris componi necesse sit. Dein de hieroglyphica, symbola, et emblemata saepe commisceri in aenigmatum compositione, et licet singula aperta videantur, ex coniunctione tamen obscuritatem nasci, ut figurae tam diversae in unam sententiam coeant. Quocirca quae in exemplis, supra per fontes suos propositis, clariora sunt, suo tamen in corpore, iam integro, obscurantur. Tertio ratiora illa esse, quae res aliqua novitate illustres per compositionem proponunt. ut homo iste alibi a nobis exhibitus, qui unum in fonte, duosque in vultu ac pectore oculos gereret, alterutro horum clauso, de quo vide Heroum symb. lib. 4. Quarto facilem esse componendi

rationem, si argutam aliquam sapientemque mente sententiam [Note: Omnes figura ad unam sententiam mentis exprimendam conveniunt, obscura quidem, non tamen audaci nimium allegoria.] complexus fueris, quam figuris partim clarioribus ac symbolicis, partim allegoricis ac hieroglyphicis, praesertim illis quae illustrem continent antiquitatis ritum exposueris: ita enim, et lucem aliquam spectanti affundes, et voluptatem secretiora penetrandi inicies; sed cavendum, ne vel otiosis vel nimiis aenigma figuris confundas, tum ne audacioribus ac imperitis allegoriis, quaeque, in oratione propositae, vitiosae effent, obscurare contendas. Talis enim obscuritas non est ingeniosae inventionis, sed arrogantis ignorantiae. praecipuam illa laudem ab ingenio et elegantia merentur, quae membris inter se constant, seorsim quidem acceptis, clarissimis, sed coniunctim, ad unam praestandam sententiam [Note: Solutio Aenigma tum eadem fere retrograda via, qua compositio instituitur. Primo titulus expenditur, qui Aenigmatis adhibetur, ut propositor indicet, qua illud ratione ac lege expe. ni velit. Cum in aenigmate, et materia, et forma, seu ratio significandi varia esse, possit, titulo mens propositoris recte exponitur ita quidem, ut materiam in obliquo casu formam in recto indicet.] obscuris.

Quinto in aenigmatis solutione, eadem via ac methodo (sed retrograde fere) qua in compositione, progrediendum. Videndum ut ex omnibus figuris propositis unam aliquam cohaerentem elicias sententiam, ad quam formandam titulus aenigmatis diriget qui compositori ultimus fuit. Si inscriptum tantum fuerit, aenigma licebit applicare ad quamcumque disciplinam et scientiam tam ethicam, quam speculativam, tam humanam, quam divinam: quamvis communi fere usu ad ethicam ac mores hominum expositio spectet. quin etiam si per comparationem, aut allegoriam exponere cuncta idonec poterit, satisfacturus est. vi aenigmatis enim ad aliud nihil tenetur: obscurior enim allegoria aenigma est, quae uti ex solis symbolis, aut emblematis componi poterit, ita et resolvi. Unde imperiti sunt, et rerum aenigmaticarum ignari, qui in exercitationibus scholasticis exponentem aenigma urgent, ad singula significata auctoritate veterum stabilienda: hoc enim ad hieroglyphica, quaeque ex veterum ritibus vim significandi obtinent, tunc, quando per comparationem adhiberi nequeunt, tantum requiritur: allegoria enim omnis, non auctoritate, sed ratione apra comparante nititur. Qui igitur exponentem voluerit ad apologos, parabolas, historiam, physicam seu naturalium rerum affectiones, poesin seu fabulas, ethicam quoque seu

Cum vero in aenigmate, tam materia, quam forma; sive, tam figurae, quam res significatae variae esse possint, utrumque titulo exprimendum erit: nam, ut dixi, vel rem divinam seu theologicam, vel humanam, eamque, vel naturalem seu physicam, vel moralem seu ethicam significare aenigma poterit: haec igitur non minus significandi ratio, quam figurarum definienda erit. Ita quidem, ut materiae ratio in obliquo, formae in recto exprimatur, ut si habeam aenigma, in quo res naturales per allegoriam ad divinas applicemus, inscribendum erit: Aenigma Physico theologicum, Quod si unam rem moralem u.g. gubernatorem in navi, agricolam in campo, alteri morali, u.g. Regiae moderationi adhiberem, Ethico ethicum appellandum esse. Quod si ex Physicis et Ethicis simul ad res divinas adhibitis constaret, Physico-ethico-theologicum nuncupandum esset. quamquam tunc ita titulum praestaret apponere, ut scriberetur. Aenigma Theologicum ex Physicis Ethicisque desumptum. Unde vitiosa in criptio erit, si titulus sit: Aenigma Physico-parabolicum: quia nihil ad parabolam in aenigmate applicatur, sed ex parabola aenigma qui dem desumi potest, non tamen idcirco parabolicum est appellandum; quia rerum denominationes a forma, non materia desumendae sunt, ut notunt Philosophi; alias enim rem unam, ab alia non distinguerent.

Ita quoque agendum ab aenigmatum conceptore, ne figurae quae proponuntur ignotae sint: ut si Nilum ad [Note: Figura, seu res aenigmatum sua specie notae esse debent, aut opposita rei voce aperire.] umbres, nec crocodilum simul aut Pyramides ex vi significati adhibere possis, nomen fluvio inscribendum erit. Neque enim ab expositore hoc iure exiges, ut coniectura assequatur, cuius tibi fluminis in mentem venerit; nisi alio regionis istius. aut fluminis signo in tabula ab aliis sufficienter distinxeris. His observatis ad praecipuam quae oculis obicitur figuram animum intendes, quam vel ex dignitate ipsius figurae, vel ex medii principisque loci occupatione intelliges, ex hac enim reliqua (nisi imperitus artifex fuerit) dependere necesse est, vel ut adiuncta, vel certe ut coniuncta in rem eandem

spectantia, Figurae namque, quamvis in protasi dissidentes, in unius sententiae constructione convenire debent. Ita in hac propositione: Prudentia reliquarum virtutum actiones moderatur: princeps locus debetur figurae prudentiam adumbranti, cui aliae figurae tanquam adiuncta accedunt. In hac vero, Prudentia et Iustitia hominis partem superiorem, Temperantia et Fortitudo inferiorem Deo subicit. Prudentia adhuc principatum obtinet a dexteris Iustitiae, tum deinde loco paulum humiliori locandae reliquarum figurae, non quidem, ut adiuncta; sed ordine atque officio coniuncta.

Sexto figurae nullae in compositis imaginibus, praesertim hieroglyphicis et aenigmatis, idem significare debent: nam, [Note: Figurae diversae ad idem signficandum vitiose adhibentur in hieroglyphicis et aenigmate.] ut in oratione vitiosum est, verba idem significantia congerere. Ita magis etiam in delicata hac imaginum poesi, tanquam in nobiliore panno macula eminebit. Sic Piet. Valerianus libr. 43. velocitatis imaginem ex antiquo numo hominem proponit capreae spolio cooperum, sub cuius iugulo fulmen, arcus ab occipitio, ab altera numi parte (erat is Papyrii Cursoris) pegasus ac sagitta Sed parum elegans imago est, cum omnia pene idem significent: nam et pellis capreae velocissimae animantis, et fulmen, et sagitta cum arcu, et pegasus celeritatis argumenta sunt. Sic idem, ut ferociam oppressam domitamque indicet: Taurum cauda surrecta, capite in flexo, laevo crure anterius incurvato, sub querno et laureato stipite, iuxtaque leonino spolio armatum caput proponit, minus tamen imperite, quia ad ferociam simul et submissionem, in eodem tauro, exprimendam, pluribus signis opus, quamquam leonis spolium otiosum esse videatur. Quod de symbolis supra tradidimus, plures aliquando figuras ad rem eandem, diversa tamen significandi ratione, posse concurrere, hieroglyphicis signisque aliis locum habere nequit; quia omnes eadem ratione significant. Neque in aenigmatis; quia inscriptione, qua haec significandi convenientia indicetur, destituta sunt, uti iccirco a recepto significandi usu deflectere nequeant.

Ex hac porro aenigmatum ratione propius inspecta, facile erit illam de aenigmate definiendo inter Fabium

et Aristotelem controversiam absolvere, quam supra de emblemate proposuimus. nam neque ille, neque hic universim omne aenigma, sed aliquam tantum illius speciem descripsere. Fabius quidem illud, quod pure allegoricum in primo a nobis fonte propositum est: Aristoteles vero illud, quod in altero oppositorum fonte exposuimus. Nos ut omnium fontium aenigmata, exclusis, quae solius tantum orationis sunt, complectamur; ita circumscribimus, Aenigma est imago figurata, ex quacumque re creata ad quamcumque aliam, obscure per allegoriam, significandam traducta. Per hoc, quod ex quacumque re ad quam cumque obscure traducatur, a symbolis et emblematis differt: per illud vero quod obscure per allegoriam, ab hieroglyphicis, quae ut signa repraesentant, obscuritate etiam diversa. Unde cum hieroglyphica in aenigmate usurpantur ex instituto, inter praecipuas figurae significate non debent, sed tantum allegorice per occultam similitudinem: inter adiuncta tamen, quatenus obscura aliis connexione cohaerent, tolerari haec eorum significatio poterit. Hinc aenigma ex hieroglyphicis puris componi nequit. Nisi forte hieroglyphicis, ad multa significanda indifferentibus, constaret, ut supra monuimus: quod tamen vix eveniet, nisi in rebus metaphorice etiam plura significantibus. quae significandi ratio, in aenigmatis potior esse debet; quia natura prior est atre. Unde siquis figuratam imaginem inscripserit, Aenigma Hieroglyphico-ethicum: propria usurpatione, aut aenigma, aut hieroglyphicum non accipiet. Per allegoriam hoc loco intelligo, non tantum continuationem metaphorae, verum etiam metonymiae illius, quam libro quarto in figuratis imaginibus tolerari posse asserui. Haec sufficere de aenigmate praecepta existimamus, dum fuerit qui in rebus obscuris facem aliam accenderit. Nunc paucis de praxi agendum.

CAPUT LXVII. CORONIS LIBRI Huius. Praxis inveniendi construendique figuratas imagines.

QUatuor potissimum viis ac rationibus figuratas imagines investigare atque adhibere licebit. Facillima ac multis Iconographis trita via est, a quibuscumque rebus ad quascumque res alias morales, aut theologicas, adumbrandas, imagines ducere. Hoc Camerarius, Iunius, Alciatus aliique egerunt. quorum hic, ut eruditionis ac lectionis multae, ex graecis latinisque auctoribus idoneam figurae atque emblemati sententiam aut fabulam ad emblematis usum traduxit, suo etiam elaborata ingenio adiecit nonnulla, ut ex interpretum, Minois praesertim commentatione, facile disces. Altera via modusque est, a variis rebus ad unum aliquod pertractandum argumentum figuras desumere: ad cuius facilem expeditamque copiam, primum naturalia, atqui in illis elementa singula, eorumque, quae nutriunt, animalium, et non viventium quoque percurrere genera, tum ad artefacta, aliquo rerum, si lubeat, nomenclatore proposito, descendere ac scrutari licebit in singulis; num quid suo sese aprum proposito offerat? Feceritne id Catsius in suo emblematum opere, quod de matrimonio est, non habeo affirmare, certe ex omni rerum genere ad fixum sibi scopum egregie plura deflexit, Ego didici expertus, ita brevi tempore, quam multa affluere, argumento id Supetis annuentibus infra patebit. Tertia ratio est, ex rei unius natura affectionibusque expensis ad variam morum instructionem explicate descendere, ut in ovis paschalibus a Patre Stengelio erudite factum. ad quam rem cum felici ingenio, tum folerti studio opus, quo natura, adiunctaque omnia investigentur. Quarta denique ardua ac difficilior ceteris ratio est, ab unius rei descriptione et adiunctis, alterius rei etiam simplicis adiuncta naturamque exponere, quod ut cumque

a Gulielmo Hesio praestitum in emblematis de fide, ubi citatae proprietates fidei Christianae symbolice explicandae adhibet, pari felicitate atque ingenio

Nos etiam aliquot exemplis hac in relusimus. Materia nobis modo a superis, modo ab hominibus petita est, ut ex nobilissima hac facultate, aliquem utrisque honorem impenderemus. Magnae Dei Matri ex variis rebus, tanquam floribus ad quadruplicem hunc gratiarum fontem coronandum, litavimus. Summo Terrarum Ecclesiaeque Praesidi Innocentio, tum Legato illius Apostolico Chisio ex propriis insignibus, ad eorum vel personas ornandas vel probanda consilia, primitias nostri laboris depromsimus: ita quidem, ut Pontificia columba uni fere Ecclesiae, oliva paci deservirer. In quo ultimae rationis ac viae supra propositae, uti in priori de B. Virgine et Matre Dei, secundae methodi exemplum dedimus; sed cum ea, qua praescripsimus lege, id exsecuti non simus, viaque ac methodus haec Iconographis maxime idonea videri possit, ut quibus ex diversis sere rebus ad unum aliquod scriptionis argumentum vatia figurarum lumina petantur, alio exemplo iam nunc praeibimus, sed absque ornatu omni nude strictimque hoc loco decurremus omnia: forte locus tempusque aliud cultiora eadem proferet. Et quoniam ab arte symbola duci elegantiora, quam universim ex rebus naturalibus credimus, inde auspicabimur. Argumentum ad homines spectabit, qui honoris ac lucri spe aulicae sese vitae ac splendidae servituti addixerunt.

Imagines figuratae aulicam hominum vitam repraesentantes. Primo ex artefactis desumptae.

Figura sit. [Note: 1. Aulae servitus.] aureae compedes pedibus iniectae. Lemma. Auro licet illita stringent. Significatio seu apodosis. Honor splendidus aulicorum, servitus est.

[Note: 2. Onus leve.] Pera viatoris alimenta continens Lemma. Onus leve. Ita officia aulicorum quamvis gravent, levia tamen videntur, quia nutriunt.

[Note: 3. Ambitio] Molendinum vento agitabile. Lemma. Absque aura quiescit Ita aliqui, nihil agunt, nisi aura et spe honoris impulsi.

[Note: 4. Corruptela.] Axis curruum ungitur, ut facilius promoveatur. Lemma. Ungitur, ut portet. Sic alii in aulis spelucri tantum aguntur et agunt.

[Note: 5. Aulae officia.] Torques aureus collo adhibendus. Lemma. Gravat et ornat. sic aulica officia Principum affeclas.

[Note: 6. In Deo solo quies.] Lingula in horologio solari ad polum arcticum movetur Lemma. Non ante quiescit. Sic nulla hominum inter honores quies, nisi Deum magis, quam mundum spectent.

[Note: 7. Principum favor] Navis in ora maris, velis explicatis, constituta. Lemma. Exspectat ventos. Sic ut in aula magnum aliquid fiat, exspectatur honor.

[Note: 8. Exaltatio cum alterius de pressione.] Duae situlae in puteo concatenatae. Lemma. Hic premitur, dum iste levatur. Nempe in aula alterius casu alter extollitur.

[Note: 9. Brevis honor.] Follis ventum attrahens. Lemma. Accipit ut redat. vel. Haurio, ut exspirem Brevis nempe in hac vita honorest, aut mors illam extorquet, aut fortuna.

[Note: 10. Aula opprimit.] Quadriga in acclivi bovem retrahit. Lem. Cedendum est oneri. Nimirum honorati et onerati nimium, saepe impares in praeceps retrahuntur.

[Note: 11. Casus aulae.] Mallei in mola sublati. Lem. Tolluntur (in altum) ut (lapsu graviore) ruant. Tales multi in aulis Principum subito elati, subito iterum ruunt.

[Note: 12. Casus aulae.] Lampas, quam affusum copiose oleum extinguit Lem. Nimium extinguit, vel nequid nimis. Sic humiles plerumque animae, nimia ebrii fortuna, opprimuntur.

[Note: 13. Laudis aemor.] Tuba militatis. Lem. Absque aura tacet. Ita et in aulis plerique.

[Note: 14. Aula ors dubia.] Vexillum elatum. Lem. Amat colludere ventis. Par aulicorum vita.

[Note: 15. Ambitio.] Formes iuxta igniarios pulveres. Lem. Admove, concipiet flammas. Sic nisi multis fomitem gloriae admoveris, ardorem nullum concipient.

[Note: 16. Ambitio.] Gallus in templorum vertice. Lem. Quo rapit aura, feror. Sic aulicus.

[Note: 17. Formae non virtute spectatus.] Tympanum, Sine pondere corpus. Ita multi in aulis spectabiles forma, sed animo stolidi et inanes inflatique arrogantia.

[Note: 18. Thraso.] Vas vacuum, quod digito impulsum exploratur. Lem Tinnit, inane est. Ita fere arrogantes in aulis thrasones, ore prompti, mente vacui.

[Note: 19. Arrogantia data est.] Bilanx, una lance, vacua et sublata. Lem. quo minus inest, magis elata est. Ita nempe illi quibus et sapientiae, et virtutis in aula minus est, elatiores reliquis sunt.

[Note: 20. Subesse ut prasis.] Horologium. Lem. Feriar, dum audiar. Ita aulici multa patiuntur dura, ut aliquando ab aliis audiantur.

[Note: 21. Laudis cupidus] Organum. Lem Per auram ad aurem. Ita aulici per honoris auram ad aliorum aures et existimationem de se magnificam connituntur.

[Note: 22. Honore duci.] Sagitta levi pluma ad scopum suum dirigitur. Lem. Quod dirigit, le ve est Ita ventus honoris, qui aulicos ad ardua impellit, levissimus est.

[Note: 23. Exemplo vivere Regis.] Cerae plures eiusdem sigilli imagine formatae. Lem. Vultum formamur ad unum. Sic aulici Principis sui exemplo, vel probi, vel improbi, formantur.

[Note: 24. Donis capi.] Mantica pauperis quibuslibet oblatis impletur. Lem. Omni patet done. Sic fere manus aulicorum ad omen munus patet.

[Note: 25. Inexplebilis.] Infundibulum vasis Lem. Nunquam implebis. Talis aulicorum fere manus est, raro dicit, satis est.

[Note: 26. Aula lauta, vix cauta.] Muscipula, in qua latidum proponitur. Lem Nil lautum absque pericolo est. Sane hoc de aula non minus verum, quam de muscipula est.

27. Rogus et faces mortuales. Lem. Luce hac lux clauditur omnis Nempe in morte cum vita omnis humana gloria, quae ex virtute non est, extinguitur.

[Note: 28. Aula periculum.] In corona Regum Aegyptiacorum aspis erat. Non tanges absque periclo. Nempe ad honores pauci, sine magnis periculis, accedunt.

[Note: 29. Aulae non cuivis patet.] Sera cum fasciculo clavium appenso. Lem. Non cui vis pateo. Aula et honor tanquam sera est, illi panditur, qui favore Principis tanquam clave utitur.

[Note: 30. Casus aula.] Pila in altum sublata recidens. Lem Vi sublata residam. Ita qui ex aulis per vim ad honores obtruduntur, levi momento recidunt.

Imagines figuratae ex rebus naturalibus petitae. Ex terra, rebusque terrestribus, de eadem vita aulica.

[Note: 1. Vitia aulae magna.] Mons minor umbras dat minores, quam alius iuxta grandior. Lemma. Minor umbra minoris. Nimirum humilioris conditionis homines vitia plerumque minora, quam grandes honoratique in aula habent.

[Note: 2. Thraso.] Platanus magna umbra fructu nullo est. Lem. Nil praeter umbram est. Sic multi thrasones aulici, absque omni virtutis fructu, magnifici videntur.

[Note: 3. In magnes parva virtus.] Montes magni in vertice nudi ac steriles. Lem. Summa sterilescunt. Nimirum magnitudo multorum a sola mole est, sed rupes steriles sunt.

[Note: 4. Regum] Cotona regalis in horto. Lem. Ne tange, caduca est, vel. Propior non placet odore. Nempe Regibus qui propius adest, aut offendit aut offenditur.

[Note: 5. Gratiam exspectare.] Rosa clausa. Lem. Exspectat solem. Sic favorem Regis aulici, ut floreant.

[Note: 6. Aula non emendat.] Fucus et Scarabaeus in rosa. Lem. Quid purpura prodest? Nempe ignavis et sceleratis hominibus. Ad gravius exitium aula et honores ducunt.

[Note: 7. Aulici ex favore pendent.] Lilia mane clausa. Lem. Sine sole latemus. Quibus fortuna et Rex favet in aulis, hi assurgunt, neglectis saepe melioribus.

[Note: 8. Hono enecat.] Arbor hederis cincta et consumpta. Lem. Ornat. et ene at Talis honor aulicorum.

[Note: 9. Honor verus a Deo.] Ramus ab arbore divisus et exarescens. Lem. Perdo divisus honorem. Nimirum quisquis a Deo et bonorum stirpe separatur, denique et inter homines honorem amittet.

[Note: 10. Honor res anceps.] Minores arbores sub umbra maioris latent. Lem. Iuvat, atque nocet. In tempestate enim et hieme prodest; aestate nocet. Sic et vita aulica corpori non raro prodest, nocet animae.

[Note: 11. Mors honore privat.] Arbori in autumno folia decidunt. Lem. Nudat hiems. Sic mors omnes tollit honores.

[Note: 12. Aula dolosa.] Cepa plurima habet involucra. Lem. Vix satis evolvas. Sic aula, eiusque politica et mille fraudibus involuta vita.

[Note: 13. Arrogantia.] Cucurbita inter cucumeres eminet, Lem. Nemo magnus nisi comparatus. Qui in aula vivunt, magnos se in servitute putant; quia praesunt parvis.

[Note: 14. Arrogans inanis est.] Spicae vacuae inter alias elatiores esse solent. Lem. Vacua altior exstat. Sic in aula magis arrogantia efferuntur, virtute minus praediti.

[Note: 15. Origo hominis.] Rosae inter fimum illustriores. Lem. Qua sis ab origine spectes. Nimirum ut rosa a fimo et tetra, sic et superbus in aulis Satrapa saepe de trivio est; sed Asperius nihil est humile, cum surgit in altum.

[Note: 16. Regem observare.] Solsequium, sen heliotropium quod solem sequitur. Lem. Hoc pendio vultu. Ita aulici in omnibus Principis sui voluntatem et nutum observant.

[Note: 17. Latere tutum est.] Cochlea, seu domiporta caput exscrens facile conteritur. Lem. Tutius illa latet. Nempe publica aulicorum vita minus tuta, quam privata est.

[Note: 18. Virtute magni fimus.] Fuci inter apes maiores, sed absque melle Lem. Non mole, sed virtute. Nempe aestimandi homines in aula et honoribus tumide educati.

[Note: 19. Virtus aulam fugit.] Magnes ferrum attrahens. Lem. Respuit hunc aurum. Nempe virtute maxime praediti honorem au lasque respuunt, quas minus probi ambiunt.

[Note: 20. Fallit Species.] Upupa avis pulcherrima in stercore humano nidulatur. Lem. Nimium ne crede colori Nempe splendidus aulicorum habitus foedos non rato mores occultat.

[Note: 21. In aulis foeda latent.] Pavo turpi pedum colote ac vocis sono, stellata in cauda superbit. Lem. Foeda tegit, pulchrisque superbit Ita aulici sordida splendidis obvelant, et foeda vitia exornant purpura.

[Note: 22. Aulici Dominis plaudunt.] Gallus oriente sole concinens. Lem. Applaudo diei. Ita ambitiosi aulici in omnibus suis applaudunt dominis, ut qui honorem et commodum, quod ab illis exspectant, venentur.

[Note: 23. Ex aula bonum et malum.] Araneus et apis eidem flori inhaerentes, haec quidem mel; ille venenum colligit Lem. Idem non omnibus

idem est. Sic probi ex eadem aula et honore, qui allis venena praeber, mel virtutum ipsi colligunt.

[Note: 24. Vivere ex alieno.] Muscae ad fusum potum advolant. Lem. Alieno victitan. Sic aulici.

[Note: 25. Lucrum ex aula.] Sanguisugae pedibus adhaerent, ut impleantur. Lem. Ut satier. Ita ad infima quaevis se aulici submittunt, ut satientur etc.

[Note: 26. Aula excaecat.] Noctua in Sole. Lem. Offundit tenebras. Nempe improbi ad aulas et honores admissi facile excaecantur ab hac luce.

[Note: 27. Aula stultus nocet.] Vespertilio in lucida corpora vesperi impingit; aliae etiam aves noctu loco pulsae in faces involant. Lem. Nocet hic fulgor. Sic et multis parum sapientibus fulgor aularum et honoris.

[Note: 28. Elatio.] Pulex in vino speculari maior se ipso videtur Lem. Ne crede vitro. Fortuna aulica vitrea est, qua maiores sibi aliqui videntur, quam sunt.

[Note: 29. Aula spe fallit.] Canis in aquis umbram carne, quam ferebat, maiorem, tanquam praedam affectatus, amittit quod habet. Lem. Et decipit umbra. Nempe aulici honorem opesque, quas in aula saepe sectantur, prodigunt.

[Note: 30. Aulica vanitas.] Cancer a luna dependet, ac cum eadem accrescit. Lem. Vacuum, sine lumine, corpus. In multis aulicis vix quicquam dignum praeter habitum, et aulicum fastum reperies, sine quo ornatu et favore Domini, nihil essent,

[Note: 31. Aulicis dandum.] Canis in arrio domus latrans. Lem. Offam praeba, tacebit. Dandum aulicis etiam, ne obsint.

[Note: 32. Politi ci in aulis.] Speculum. Lemma. Omnem induo vultum. Tales politici hoc tempore aulici.

[Note: 33. Dura in aulis ferenda.] Struthio camelus ferrum et lapides digerit. Lem Suasit multa fames. Durissima quaeque ab aulicis aequo animo digerenda.

[Note: 34. Ambitio perdit.] Lampyrides igne, quem ambiunt, comburuntur. Lem. Multos color ipse fefellit; vel scrutator maiesiatis opprimetur a gloria. Ita multi dum improvide honorem aucupantur, antequam potiantur, intereunt.

[Note: 35. In morte spretus aulicus.] Equus mortuus. Lem. Nuper honori, nunc horrori. Sic morte sublati proceres aulici.

ubi e fimo ad aulam et caelum emerserunt, etiam aquilis, ut Scarabaeus, id est viris summis, molesti sunt.

[Note: 37. Elatus deprimitur.] Talpa prodiens in solem, opprimitur. Lem. Quid caeco cum sole; Latuisse hominibus stupidis, et ad virtutem caecis, sine honore, prodest: nam tales in luce illa deprehensi saepe inglorie occumbunt, terrae, ut erant, filii.

[Note: 38. Ex humili emergens superbit.] Eruca tandem, ut papilio, evolat. Lem. Et vermis induit alas. Nimirum et terrae vermes inter honores elati homines efferuntur, mox rursum in vermes abituri.

[Note: 1. Aula periculosa.] Navis in flumine iuxta mare. Lem. Tutior in parva. Supple: navigat alnus aqua. Nempe et in aula maius periculum, quam vita privata.

[Note: 2. In explebilis.] Mare in quod flumina varia influunt. Lem. Nunquam satiabitur. Raro aulicum reperias, qui oblatis muneribus et honoribus contentus vivat.

[Note: 3. Aula inquieta.] Mari tempestate turbato, inscribitur. Magnum aequor, magni fluctus. Ita vita aulica multis perturbatio nibus obnoxia.

[Note: 4. Leves maxime elati.] Molaris in aequore mergatur, super et arundines natent. Lem. Leviora natant. Nimirum inanes plerumque et levioris naturae homines arroganter se in aulis prae reliquis efferunt, graviores probioresque subsidunt et negliguntur.

[Note: 5. Potentes opprimunt.] Mare per ripas exundans. Lem. Me copia ripis extulit. Nempe honorati saepe opibus et honore suo ad opprimendos imbelliores utuntur.

[Note: 6. Facilis Principum offensa.] Navis in mari tranquillo ludens. Lem Nimium ne fide sereno. Ita neque tranquillis in aula rebus nimium est fiden dum, facile enim offenditur.

[Note: 7. Aulici evanescunt facile.] Bulla in mari. Lem. Et levis et brevis est. In aula qui subito extolluntur et arroganter in flantur, subito etiam opprimuntur.

Maioris minor est cibus. Sic potentes fere in aulis subditorum sudore et impensis aluntur.

[Note: 9. Aula excaecat.] Cephalus ad faces in navi propositas exsilit ac capitur. Lem. Minus hac in luce videmus. Ita aulici ad suam perniciem nonnumquam, aulicae vitae splendore excaecantur.

[Note: 10. Aula premit.] Piscis escae in hamo propositae inhiat. Lem Quod pascit, hoc enecat. Nimirum aula, quae multos alit, etiam multos fallit, et vel animum vel corpus opprimit.

[Note: 11. Aulici variabiles.] Polypus pro loci diversitate colorem murat. Lem. Scit servire loco. Ita aulice viventibus necesse est, aut enim decipiunt, aut decipiuntur.

[Note: 12. Damnant damnandi.] Spongia. Lem. Mundat et inficitur. Sic Proceres aulici, qui aliis regendis iudicandisque praeficiuntur, corrigunt in aliis culpas, in se non raro admittunt.

[Note: 13. Spoliant spoliandi.] Eidem inscribere licebit. Plena exprimitur. Ita nonnulli Procerum, dum alios avare opibus emunxerunt, ipsi denique a Principe emunguntur.

[Note: 14. Divitum mors grata.] Cygnus morte imminente concinens. Lem Moriturus placet. Nimirum divites aulici nunquam magis placent multis, quam dum moriuntur.

[Note: 15. Magnorum filii degeneres.] Ranae nascentes ex putrido ad ripam semine, sole lucente et educente. Lem. Claro de partre propago. Tales saepe magnorum filii degeneres, nam Heroum filii notae.

[Note: 1. Elati cadunt.] Nubes in aerem a vento elata. Lem. Mox resoluta cadet. Nempe qui levi favoris impulsu in aulis efferuntur, facile rursum decidunt.

[Note: 2. Potentes patientur.] Fulmen in summos montium apices vibratum. Lem. Feriunt summos. Supple ex Seneca, fulmina montes. Si non in praesenti vita, saltem extremo iudicii die magnis metuendum: nam potentes potenter tormenta patientur.

[Note: 3. Simulatio virtutis.] Arcus seu Iris caelestis versicolor. Lem Fictos gerit ille colores. Sic multi in aulis politica simulatione, ii videntur, qui minime sunt. Fucata illorum virtus decepit.

[Note: 4. Superbus in aulis.] Vesica vento inani inflata. Lem. Sine pondere magnum. ita nonnulli in aulis honore et auctoritate magni, sed animo leves et inanes sunt.

[Note: 5. Ambitio.] Ventus totam silvam minores maioresque arbores impellens. Lem. Omnes hac tangimur aura. Nimirum omnes honoris avidi sumus. licet magni magis impellantur.

[Note: 6. Violentum nihil diu.] Ventus sub terra inclusus ea perrupta emergit in altum. Lem. Fit via vi. Sensus est quosdam per vim certa officia et dignitates occupare, sed nullum violentum diuturnum est.

[Note: 7. et] Ventus incensae aedis flammam ad vicinas aedes impellens. Lem. Incendia nutrit. Nempe ambitio honoris et regnorum in uno saepe homine vicinos late populos bellis et incendiis vastat.

[Note: 8. Ambitio perdit.] Ventus turres arboresque maiores evertens cum minorum oppressione. Lem. Magna rapit, parva obruit. Ita ambitiosi aularum incolae pares ferre non possunt, quos dum impetunt, per illorum ruinam subiectos etiam evertunt.

[Note: 9. Elatio unius depressio alterius est.] Sol sub eclipsi latens. Lem. Officiunt lumina luminibus Ita aulici unius provectio ad honores, alteri obest, officitque.

[Note: 10. Elatio unius depressio alterius est.] Stellae sole oriente lumen suum amittunt. Lem. Maior minores obruit. Sic in aulis Principum etc.

[Note: 11. Nimium in vitio est.] Ventus nimius extinguit, moderatus alit ignem in facibus Lem. Omne nimium obruit. Sic qui in aula omnia appetunt, nimio ambitionis vento impulsi saepe obruuntur.

[Note: 12. Elatus.] Fumus in altum elatus. Lem. Et hic alta petit Sic quantum vis a vili origine obscuri, levesque, ubi auram spemque nacti sunt, efferuntur.

[Note: 13. Mors omnes aquat.] Focus extinctus Lem. Cinis est quod ante mianbat. Ita aulicorum splendor in morte iacet. Vel Rogo inscribatur, Sola favilla manet. cetera vanescunt.

[Note: 14. Mors arrogantis.] Fax extincta solum post se foetorem relinquit. Lem. Cum foetore perit. Ita fere arrogantes improbique aulici.

[Note: 15. Gloria evanescit.] Ignis camino licet inclusus tamen erumpit. Lem Nequit ille teneri. Nempe, ut ignis, sic terrena gloria retineri nequit, quin evanescat.

[Note: 16. Sors nimia aula incerta.] Sol ardentioribus radiis brevi nubes tempestatemque causans. Lem. Magnus fulgor brevis est. Vel in meridie cum lemmate. Summus deficit. Nempe sors aulicorum cum nimio illis honore blanditur, brevi deficit.

[Note: 17. Indigni in honore.] Corvi et noctuae in sole. Lem. Non omnes aquilae. Sensus est, non omnes qui honore velut luce cincti videntur, capaces esse.

[Note: 18. Aulae species fallit.] Papilio lucernam circumvolat. Lem. Cave tangas. vel species praeclarae fefellit. Nempe multorum pernicies et ruina fuit aulam et honores attigisse.

[Note: 19. Aulae species fallit.] Facibus noctu accensis cancri e cavernis provocantur mox capiendi. Lem. Educit et seducit. Multos scilicet species decora aulae et gloriae.

[Note: 20. Aulae species fallit.] Fatui ignes in aere circumacti. Lem. Praelucet in aviae. Honor multis in avia vitiorum praelucet.

[Note: 21. Aulae decus clades subditorum est.] Ex domo incensa clarus ignis emicat. Lem. Non sine clade micat. ita multorum honor aliorum subditorum clade alitur.

Expedita haec via, qua incessimus, est ad facilem magnamque figurarum habendam copiam. Hinc vero et emblemata et aenigmata cogere promptum etiam volenti fuerit. Si enim artium instrumenta, tum elementa quatuor, per quae investigando progressi sumus, ea lege considerer, qua humanas sibi actiones coniunctas habent, emblemati serviet, si plura inter seconfuderit, ad unam aliquam sententiam figuris diversis exprimendam, aenigma constabit.

Vis ex artefactis in hac materia emblemata? Mores actionesque hominum circa haec instrumenta percurre. Ubi forte non inepta erit illa Regis parabola, de qua Damascenus in vita Barlaam, qui postquam a fratre atque aulae proceribus derisus esset, quod viris religiosis sordido in habitu apparentibus magna honoris et venerationis signa exhibuisset, fratri quidem per fatalem tibicinem, ut moris, denuntiari mortis horam iussit. qui cum improviso nuntio territus, supplex pulloque in habitu

mortis sententiam deprecaturus adesset. Rex ad fratrem versus. Tunc inquit, hanc mortem tanta submissione deprecaris, et mihi pro aeterna id morte agenti indignaris? hi nimirum quos ego venerabar et praecones et deprecatores huius mihi apud Deum sunt mortis. Simul aulicis convocatis duas cistas ad hoc instructas proponebat. unam auro inductam magnoque foris excultam pretio, alteram pice ac bitumine ad foeditatem usque illitam. deinde optionem suis facit alteram ex utriusque eligendi. omnium oculi et vota ad inauratam spectabant. subinde exhibitis clavibus utramque reserari iussit, sed illa auro oblita, ut primum patuit ingenti cadaverum foetore omnium nares perculit, altera vero gemmis, cimeliis, odoriferisque rebus omnium rursus sensus oblectabat. tam ornata intus, quam foris turpis. Tales, Rex inquit, illi horrido asperoque in cultu viti erant, quos proxime venerabat, vasa quae pretiosum continerent thesaurum, [Note: 1. Mens pulchra sub squalido habitae.] . non ut aulicorum plures videntur vasa omni foris cultu ornata, intus foedissima. [Note: 2. Mens foeda in bysso.] Ita Rex ille pulchro schemate de aulicorum simul vanitate, et virtute in honoris contemptoribus abdita emblema proposuit.

Licebit et urticularium proponere, vento ex utre dulciter modulato suos, qui iuxta assiliant, choros ducentem. Lemma sit, tandem hic, aut ille fatiscit. Nempe, vel utriculator, vel utet, aut tibia [Note: 3. Superbia evanida.] vel ipsi etiam saltatores. Ita inflatis ventoque honoris ludentibus aulicis, dum placent, applauditur: verum aut ipsi denique fautoribus, aut fautores ipsis desunt.

Ita ab aliis etiam naturalibus rebus, prout usum humanum involvunt, emblemata petuntur. Sic adolescens tabaco pascatur. [Note: 4. Gloriae non satiat.] cum inscriptione: Non saviabitur. nempe qui honoribus pascuntur, illis tamen expleti satiarique nequeunt. Vel exstructi foci fumus in oculos excussus eliciat lacrimas cum lemmate. [Note: 5. Honor causa doloris.] Lacrimas saepe excutit. Nimirum honor multis causa doloris exstitit, licet ut fumus evanescat.

Sed absolvo, cum mei propositi non sit, per singula imaginum genera exemplis datis incedere, longo nimium, et inutili fortasse labore. Tantum symbolis iuvat

insistere? cum illa, ut dignitate prima, sic fons ac materia quoque sint reliquarum imaginum. Iam ad aliam methodum quam primam supra fecimus, utpote reliquis multo ampliorem, venio,

CAPUT LXVIII. Imagines ex rebus diversis ad diversam rerum moralium significationem ductae, ac per suos fontes distributae.

Qui abundare figuratis imaginibus voluerit, exemplo [Note: Imagines figuratae quemadmodum ex obviis quibusque rebus colligendae.] Alciati ab oblatis passim rebus, ad quamcumque disciplinam, illam praesertim quae morum est, illustrandam uti poterit. Dabo hic in symbolis nonnulla, quae dum superiores imagines investigarem, sese, aliud licet spectanti, obtulerunt; neque enim in tam copiosam segetem de industria falcem immittere volui, breviter tamen per suos fontes oblata digeram.

[Note: 1. Paucis contentus.] Regulus in suo nido. Lemma. Parva avis, et nidus est. Nimirum humiles paucis egent.

[Note: 2. Genus incertum.] Vespertilio. Lem. Quod genus? unde demo? In ambiguae stirpis homines.

[Note: 3. Querulus.] Crepitaculum. Lem. Morve stridebit. In querulum et impatientem.

[Note: 4. Docilis.] Tubae sonum Echo reverberat. Lem. Audita refert. Ita docilis iuventus.

[Note: 5. Gratus.] Hirundines alvi sordes extra nidum egerunt. Lem. Parcitur hospitio. Id est, illi qui te fovet, et alit non est ingrate respondendum.

[Note: 6. Vitare quod suades.] Nola extra templum eminer. Lem. Quo voco, non venio. ita multi concionatores.

[Note: 7. Causidici avidi.] Aranea in tela. Lem. Exspectat muscas. Ita saepe causidici et Iudices praesident.

[Note: 8. Offendere.] Canis echinum impugnat, sed laedicut, subscribe. Ne curvis dextram inice.

[Note: 10. Fame impelli.] Uter in flatus. Lem Venter auribus caret. Difficile est esurienti famis solacium verbis facere.

[Note: 11. Tribulatio pascit] Panis in mensa. Lem. Per multas tribulationes. Supple oportet nos intrate in regnum Dei, eiusque in caelo mensae adhiberi.

[Note: 12. Fratrum rixa.] Duo galli in eodem pugnant fimeto. Lem. Fratrum quoque gratia rara est.

[Note: 13. Fames vigil.] Cattus ad foramen muribus in vigilans, et venter vigila: e docet. Nempe plerorumque vigiliae et curae ob ventrem curandum adhibentur.

[Note: 14. Poenitentia [(transcriber); sic: Poenitia] .] Coepe Lem. Evolves non sine fletu. Nempe conscientiam sceleribus implicatam.

[Note: 15. Pauper.] Cochlea seu testudo sub tecto. Lem. Ubique domi. Tales religiosi pauperes.

[Note: 16. Arte natura proficit.] Arbor fructibus insiticiis diversis ornata. Lem. Naturam ars excolit Uti in arboribus, sic in hominibus.

[Note: 17. Auxilium mutuum.] Duo lapides molares iuncti fruges comminuunt. Lem. Nil solus aget. vel alter ius sic res altera poscit opem. Ita in homine anima corpori, aut voluntas intellectui, aut operatio sanae cognitioni iungenda est.

[Note: 18. Anime in corpore supra corpus.] Rota in terra quiescit, a qua tamen abest. Lem. Absum, in quo quiesco. Ita anima nostra in corpore quidem quiescere, ab illo tamen abesse debet.

[Note: 19. Oper avari nullae.] Adiantum herba semper sicca etiam sub pluvia Lem. Non habet, hoc quod non habet Nimirum herba pluviam, avarus opes, Hoc tamen cum sequenti, alienatis potius tribuendum.

[Note: 20. Ebrius.] Roraria herba etiam sudo caelo madida, vel etiam spongia. Lem. Ubique madet. Talis homo potui ac ebrietati deditus.

[Note: 21. Pueri minimi.] Psittacus in cavea. Lem. Ut didicit, loquitur; Sic puerilis aetas. Idem per avium pullos quibus mater praecinit, figurati poterit.

[Note: 22. Sensus sensum trahit.] Rotae duae per axes connexae. Lem. Errante uno errat et alter, Ita, vel uno sensu errante, errat et alter, intellectu, etiam voluntas, vel socius socium errantem sequitur,

[Note: 23. Mors omnia claudit.] Pyramis uno denique lapide clauditur. Lem. Lapis omnis clauditur uno. Sic quicquid in hac vim congesseris,

[Note: 24. Multi in ampla domo.] Ampla domus in qua mures, feles, canes, et c. Lem. Ampla domus, multi hospites.

[Note: 25. Adversa roborant.] Ferrum ignitum aqua mergitur, Lem. Robur dat ignis, et unda. Sic adversa robustum faciunt proborum animum, et virtutem augent.

[Note: 26. Ingenia tarda tenacia.] Vasi oris angusti sensim affunditur. Lem. Tarde carpit atque refundit. Sic ingenia tarda quae comprehendunt, diu retinent, secus, quam prompta

[Note: 27. Amici ollares.] Ciconia. Lem. Ver reddit, quam bruma fugat. Sic amicus ollaris; etc.

[Note: 28. Advocatus auro habetur.] Horologium rotis et ponderibus actum. Lem. Sine pondere mutum est. Ut gratiam sui faciant opemque ferant causidici, auri opus est pondere.

[Note: 29. Calumniator.] Muscae exulceratis equi humeris insidentes. Lem. Tantum ulcera lambunt. In calumniatores invidos, qui tantum defectibus aliorum pascuntur ex D. Basilio.

[Note: 20. Angeli scelere fugantur.] Apes fumo ex suis alvearibus, columbae foetore suis e sedibus pelluntur. Lem. Cedunt coactae Ita Angelus bonus ab hominum societate per sceleris fumum ac foetorem pellitur. Ex eodem

[Note: 21. Discordiae resp. [Abbr.: res publica] perit.] Musica instrumenta ruptis chordis inutilia. Lem. Ruptis, perit omnis gratia chordi. Sic in familia aut republ [Abbr.: re publica] ruptis dissensione cordibus, nil recte geritur. Ex Orig.

[Note: 22. Oppressus Deum spectet.] Flamma a fumo obsepta premitur. Lem. Exspirat nisi respiret. Sic facile anima tentationibus oppressa succumbit, nisi his patefactis ad Deum respiret. Ex D. Basil.

[Note: 1. Haeretici mitiores fallunt.] Saccus lana oppletus, in quem machina bellica exoneratur. Lem. Cedendo resistit. Ita haeretici et scelerati homines qui admonitiones sanas, velut per lusum, admittunt, maxime iis, dum cedunt, resistunt. Ex D. Basilio.

[Note: 2. Calumniator dum laedit laeditur.] Sagittarius emissis in rupem sagittis reverberarisque laeditur. Lem. Laedentem laedit. Ita calumniatores

[Note: 3. Fide aemissa perit. gratia.] Vespertilio et bubo oriente sole caligant. Lem. Videntibus non caecis. scilicet sol oritur. Lux Christus est, quae caecis haereticis ac peccatoribus non oritur.

[Note: 4. Peccatum haeret.] Umbra corpus in sole obambulans sequitur. Lem. Nihil est, tamen haeret ubique. Ira peccatum animae haeret, ut umbra corpori. Ex codem.

[Note: 5. Homo aut caelo aut orco natus est.] Ex eodem ligno patibulum fit et statua. Lem. In honorem vel contumeliam. Ita homines partim ad honorem et gloriam aeternam, partim ad confusionem moriuntur.

[Note: 6. Nobiles feriantur.] Equus pinguis in prato, macilentus gravi onere pressus. Lem. Fortissimus otia ducit. Ita fortissimi quique in hominibus otiantur maxime.

[Note: 7. Sanctorum disparitas.] Candela in sole. Lem. Lux magna minorem ob ruit. Ita sancti in comparatione Christi, sunt, quasi non sint, quo intuitu sese etiam submittunt.

[Note: 8. Vindictae cupidus.] Globus incendiarius. Lem. Rumpar, modo rumpam. In vindictae cupidos.

[Note: 9. Adversa prosunt.] Aqua ex angustis fontium fistulis altius exsiliens. Lem Quod premit, elevat. Sic adversa.

[Note: 10. Disciplina patiens.] Cithara. Lem. Feriar, dum audiar. In discendi avido, ut aliquando doceant.

[Note: (11) Paupertas iuvat.] Candela emungitur. Lem Dum tollis, auges. Sic dum rerum terrenarum cura, aut opes etiam tolluntur externae, internae virtutum dotes augentur.

[Note: 12. Deo fisus in Labore.] Circinus, Lem. Hinc fixus et inde movetur. Ita qui in orbe ad fidem et virtutem convertendo laborant, mente Deo fixi esse debent, dum corpore moventur.

[Note: 13. Virtus et invidi.] Fumus ab igne surgens. Lem. Hunc gignit, et ob ruit ignis. Sic virtus invidiam et excitat, et extinguit.

[Note: 14. Iuvenes senescunt.] Arbores quinae sensim adultae magis et grandes. Lemma grandioribus inscribatur. Quod sumus hoc eritis, fuimus quandoque quod estis. Convenit in senes, qui iuvenes hoc schemate et oratione alloquantur.

[Note: 15. Poenae seria corrigit.] Urticae. Lem. Non tange, vel opprimo. Ita sunt, qui leniter tacti rebellent; graviter, sese submittant.

[Note: 16. Qui regunt reguntur.] Horologium. Lem. Dirigo, et dirigor. Nimirum nulla potestas in mun do est, quae maioribus pote

[Note: 17. Calumniator repressus.] Canis pulices insectans. Lem. Mordentem mordet. Ita illi, calumniatoribus suis respondent, et pari eos perstringunt morsu.

[Note: 18. Eleemosyna ditat.] Molendini lapis farinam commolens. Lem. Quo plura profundit, plura capit. In hominem erga pauperes imprimis liberalem.

[Note: 19. Vino venus alitur.] Calx, quo plus aquae affunditur, magis exardescit. Lem. Ignes humor alit. Sic frequens, vini praesertim, potus ignes vitiorum nutrit.

[Note: 20. Paenitentia.] Velum navis madidum, quo opportunius promovetur. Lem. Gravat atque levat. Sic peccata paenitenti et lacrimanti magdalenae et onus sunt, et stimulus ad maiorem virtutem.

[Note: 21. Gratia Dei.] Flos ad solem versus. Lem. Aspice, ut aspiciar. Sic anima peccatoris ad Deum versa, ipsius favore et aspectu hoc meretur, ut superis et caelo digna sit.

[Note: 22. Moriens beate.] Ignis sub cineribus abditur. Lem. Sepelitur ut vivat. In bene morientes.

[Note: 23. Aemuli dispares.] Pica et Philomela canunt. Lem. Musica discors. In dispares aemulos.

[Note: 24. Subditi caute tractandi.] Vas figulinum in lapide, et lapis alius in vase. Lem. Semper periclum. Ita si duri subditi nimis molliter, et molles nimis dure tractentur.

[Note: 25. Hostis et amicus miles timetur.] Cattus et mus iuxta, caseum. Lem. Metuendus amicus et hostis, vel Defensor par hosti, Nempe talis hodie militia est, ut, qui defendunt, etiam laedant.

[Note: 26. Moderatio.] Arcus. Lemma. Nec rigor, nec laxitas placet. Nempe, moderata in omni re durant.

[Note: 27. Felicitas damnosa.] Alea feliciter proiecta senis omnibus, Lem. Nunquam bene, etiam cum bene. Nam omne lucrum, quod cum virtutis iactura fit, damnum est, non lucrum.

[Note: 28. Miles sine animo.] Larva adterren das in agro aves. Lem. Multa minatur, pauca ferit. Ita multi in militia laruatae tantum cum pugnatur, umbrae sunt.

[Note: 29. Hostes inter et amicos.] Lupus hinc, inde canis ad ovile. Lem. Custodit uterque. Ita Ecclesiam tam haeretici Lupi, quam. Pastores boni tuentur, ut proficiat.

[Note: 30. Hostes inter et amicos.] Serpens et anguilla. Lem Parvo discrimine distant. Saepe hostis ab amico discerni externa specie nequit.

[Note: 31. Vindicta auctori noxa.] Apis aculeo in manum infixo mortua concidit. Lem. Mea me vindicta peremit. Quo illud in mortalibus spectat: Neminem laedi nisi a se ipso

[Note: 32. Amici divites praeceaunt.] Crater Philotesius. sive aurens vino destinatus, Lem. Laudatur vacuus, sed plenus amatur. Ita fere amici probi ac pauperes tantum laudantur, sed divites amantur.

[Note: 33. coniugum praeceps amor perit.] Sol sub umbra declinatur. Quaeritur, absens, sed praesens fugitur. Ita fere coniuges.

[Note: 34. coniugum praeceps amor perit.] Ignis ex humido ligno aquam fumumque elicit. Lem. Parit ignis aqua Nimirum amor immaturus frequentes deinde lacrimas elicit.

[Note: 35. Et Magnis sunt naevi.] Sol in eclypsi Lem. Quisque suos patimur manes. Nempe, et in magnis viris magni saepe defectus apparent.

[Note: 36. Rust ci asunt, et aluntur.] Bos in campo pascens. Lem. Ut edatur, edit Sic humiliores rustici sunt Dominorum et nobiliorum alimentum.

[Note: 37. Scientia inflat.] Novacula in cote. Lem. Obtundit, et acuit. Sic literae multae erudiunt simul, et excoecant plures superbia, ut Luthero factum et Calvino.

[Note: 38. Dissensio officia in una damo diversa.] Organum pulsatur. Lem. Quot capita, tot sententiae, Ita cum vulgus excitatur, et commovetur. Vel, Non omnia possumus omnes. Sic religiosi in una domo, aut ordine.

[Note: 39. Finis in domo relig. plurium idem.] Horologium rotis diverso oppositoque motu volutis. Lem. Diversa via est, sed meta eadem. vel Me tam properamus ad unam, sic in familia, Re. aut domo religiosa, diversi licet diversis officiis ad unum scopum debent collineate. Sic et vita diversorum diversa in eadem mortis meta absolvitur.

[Note: 40. Amor consumit.] Taeda, quae a sua flamma consumitur, Lem. Quod alo, me perdit. Sic ignis impuri amoris illum perdit animum, a quo fovetur.

[Note: 41. Subsit praefuturus.] Malleus fabrilis cuditur. Lem. Ut cudam, ante cuder. Sic qui aliis recte imperare, aut formare alios volunt, ante eos formari et imperium ferre necesse est.

[Note: 1. Homo defectibilis.] Canis uno pede claudicans. Lem. Etiam quaternis. scilicet claudicat, significat multis subsidiis nixum hominem, tamen deficere.

[Note: 2. Regnum praeposterum,] Gallina in fimeto concinit. Lem. Regnum praeposterum. Tale est, ubi regnat femina.

[Note: 3. Hostis non spernendus.] Bos a culicibus exagnatus. Lem. Hostem ne sperne minorem Ille enim saepe alios numero praesidentes fugavit ac prostravit.

[Note: 4. Coactum obsequium,] Campana. Lem. Sine verbere cogat. Tales qui coacti ad officium veniunt.

[Note: 5. Musivi potores.] Gallus bibit. Lem. Cantores amant humores. Nam melius cantat diluto gutture gallus. Musicorum imago est.

[Note: 6. Imperitus gubernator.] Asinus ad lyram. Lem. Non omnia possumus omnes. Ita adhibendi non sunt in Rep. [Abbr.: Re publica] ad praecipua officia, nisi cum delectu viri probi et eruditi.

[Note: 7. Vitia occultantur.] Nux vel pomum a vermibus exesum. Lem. Multa videntur, quae non sunt. Ita ornatae mulieres, procique culti, vitia occulta regunt.

[Note: 8. Voluptas nocet.] Ursus in quaesiti mellis fovea mergitur Lem. In melle mors Sic in voluptate.

[Note: 9. Mulier foetet.] Papavera florida Lem. Nata oculis, non naribus. Ita mulier compta; sed foetens.

[Note: 10. Opes in divite amantur.] Cattus aquis adhaerens, ut pisces captet. Lem. Pisces, non flumen imat. Tales fere divitum amici, non homines, sed opes sequuntur.

[Note: 11. Suspicio Reges crudeles facit.] Canis intra villam latrans. Lem. Timet et timetur. Timidi enim, ut fertur, canes maxime latrant. Ita Reges suspiciosi et timidi plerumque subditos acerbi sunt.

[Note: 12. Haeretici infidi.] Vulpes ad gallinarium Lem. Malus ianitor. Tales haeretici ad catholicorum societatem admissi: et advocati fraudulenti.

[Note: 13. Christus totus in parte hostia.] Speculum confractum singulis partibus adstantem genium repraesentans. Lem. Tantum latet sub fragmento, quantum toto tegitur. Ita et in venerabili Eucharista.

[Note: 14. Liberalis.] Uter per unam inflatus fistulam, pluribus refundit sonum, Lem. Multis reddit, quod accipit uno. In

liberalem convenit, qui centimanus in dando est, vel etiam in dissolutum, qui bonum, quod Deus per intellectum aspirat, per sensus rursum effundit ac prodigit.

[Note: 15. Finem respicere.] Canis foramen transiturus baculo caudae transversim alligato tenetur. Lem. Respice finem. Sic multi tantum quae praesentia sunt, vitant, incommoda, secutura negligunt.

[Note: 16. Mora periculo a.] Vulpes cauda in hieme piscans, ut fieri memorant, Lem. Periculum [(transcriber); sic: Pericum] in mora. nam congelati in aqua cauda poterit. in eos qui periculoso astu rem aggrediuntur.

[Note: 17. Docti a morte vivunt.] Calamus anseris. Lemma. Mortua loquor. Nempe docti homines suis post mortem scriptis loquuntur.

[Note: 18. Aptari cuivis.] Larva. Et pulchris, et turpibus apta. Ita etiam purpura Regibus ad virtutes et vitia servire potest.

[Note: 19. Nimium in vitio est.] Seges tenera nimio imbre prosternitur. Lemma. Ne quid nimis ita facile prolem corrumpit et obruit nimia parentum indulgentia et profusio.

[Note: 20. Illudore simplicibus.] Simia felis unguibus castaneas nuces e prunis eximit. Lem Quod tibi non vis fieri, alteri ne feceris. In illos qui alios simpliciores ad pericula obtrudunt, ut ipsi vitent.

[Note: 21. Vafer. Prudens.] Amphisbaena in cauda et fronte caput ferens. Lem. Caput est ubi cauda putatur. In hominem vafrum ac duplicem, vel. In fine caput. De prudente finem considerante.

[Note: 22. Peccator non latet.] Phasianus capite in nives abdito selatere putat. Lem. Sic non latebis. Sic quomodocumque stultus peccator se abdat, Dei oculos latere nequit.

[Note: 23. Vitae religiosa expertis dulcis.] Ovis amato absinthio gaudet. Lemma. Non cuivis palato, sed meo. Ita dura vita religiosorum multis desipit, sed probe assuetis dulcis et grata est.

[Note: 24. Dura ferendo mitigas.] Struthio ferrum concoquit. Lemma. Mihi cibus aliis pernicies. Ita eadem adversitas patienti homini ad salutem, impatienti ad ruinam est.

[Note: 25. Vulnera Christi sanant.] Balsami liquor scisso plantae cortice promanat. Lem. Aliis mea plaga medetur. Ita vulnera Christi nobis medicina sunt.

[Note: 26. Homo instabilis.] Arbor inversa a vento radicibus erectis ramis in terram defixis Lem. Stare diu nescit. Talis arbor homo

est, qui radicem omnis motus et vitae in capite habet, brachia et pedes velut rami terram spectant; hic nunquam in eodem statu permanet.

[Note: 27. Proximo non sibi vivere.] Cribrum, quod farinam secernit a siliquis. Lem. Meliora profundit. Talis homo est qui omnem curam proximi saluti impendit, suam negligit, contra qui facit, vanno similis est, qui effusis paleis frumentum retinet ac meliora reservat.

[Note: 28. Peccator in tenebris.] Unspertilio et noctuae. Lem. Noctem verterunt in diem. Ita haeretici, et peccatores.

[Note: 29. Avarus eget.] Asinus panibus onustus tribulos vorat. Lem. Qui maxime abundant, egent maxime. Tales videl. avari sunt.

[Note: 30. Ictus improvisus.] Ardea falconem sibi incumbentem spiculo oris sub plumis abdito configit. Lem. Quandoque supremus venditur, vel hosti ne fide iacenti.

[Note: 31. Artis praestantia.] Sciurus in cortice flumen traicit. Lem. Quo natur anequit, ars pervenit.

[Note: 1. Voluntas et gratia iuvant.] Arbor accrescens. Lem. Solque solumque facit. Sic nostra voluntas et Dei gratia nos in bono promovet.

[Note: 2. Pulcher sed improbus.] Salix magno flore, sed nullo fructu. Lem. Flos tota dos est. In florentem aetate, sed absque fruge adolescentem, vel in formosam, sed indotatam sponsam.

[Note: 3. Scriptor se consumens] De vipera in partu venter dilaceratur a proprio faetu. Lem. Dum paream, peream. Talis scriptor est, qui valetudinem suam libris vulgandis impendit.

[Note: 4. Homo hostis homini.] Lupus pisci alium minorem lupum devorat. Lem. Homo homini, videlicet, lupus est, alium devorans.

[Note: 5. Adversa docent] Canis flagello imminente ad obsequium coactus. Lem Quae nocent, docent, Ita homines per adversa a Deo immissa saepe ad officium revocantur.

[Note: 6. Vitandi infames.] Corvus in patibulo. Lem. Hic niger est, hunc tu Romane caveto. In hominem infamia notatum.

In hoc genere tamen, ubi sententia praesertim luditur, facilius emblemata aut aenigmata, quam symbola reperies.

[Note: 7. Medicus ex lotio docens.] Sic Medico utinam aegri exploranti recte inscribes.

Lucri bonus odor ex re qualibet. rem et sententiam Imperatoris lotium vendentis, spectando.

[Note: 8. Hostis nunquam spernendus,] Homini contra apes in vadentes pugnanti inscribatur. Nec Hercules quidem contra plures.

[Note: 9. Pastor servit.] Pastori in agro magnum ovium gregem pascenti, inscribe, Maximum dominium, maxima servitus

[Note: 10. Vitiosus comptus.] Cadaveri quod pro funere ungitur. Non bene servit. semper alet, qui bene semper olet.

[Note: 11. Obaeratus.] Avi in visco, et homini ad aerarium haerenti. Lem. Haec visco, fisco ille tenetur.

[Note: 12. Mercator Eleemosynarius.] Multimano Briareo una manu danti, pluribus accipienti inscribatur Dominus Ita enim fere Dominus quivis solet, pauca date, ut multa accipiat.

[Note: 13. Venerem fugiens vincit.] Hyppolyto a Phoedra sese avertenti, inscribatur. Virtute fugabit, ex quo Lemmate resoluto fiet: virtute fuga abit.

[Note: 14. Daemon libidine tentat, Imagines figur. ex optimis quibusque auctoribus colligi facile possunt.] Porcis D. Antonium infestantibus inscribatur. Orcus in porco est, vel Ulyssis sociis in porcos versis, adde; saepe procus porcus est. Porcus enim faedae libidinis imago est.

Maximam in hac facultate copiam pariet, bonorum auctorum lectio ad exemplum Alciati, qui fere omnes, quo ingenio praestantiores, et maiorem scriptis libris (in quovis etiam orationis genere, sacrae, profanae, ligatae, solutae) laudem sunt assecuti, hoc magis illustri schematum ornamento eminent, non eo solum, quod orationem cultam variamque, sed etiam scribendi argumenta ad persuadendum imprimis reddit idonea. In profanis aliquot nobis exempla Ovidius facile sufficiet. Hic ut suadeat coniugia ex hominibus aequalis fortis aetatisque feliciora esse, hoc symbolo utitur, in Epist. Heroid.

Quam male inaequales veniunt ad aratra iuvenci,

Tam premitur magno coniuge nupta minor.
Non honor est. sed onus, species laesura ferentes.

Si qua voles apte nubere, nube pari.

Hoc si picta figura exprimere lubeat. Impates magnitudine boves in eodem aratro sub iugo copula, et inscribe Malum par quod impar est.

Ita pluribus ex Ovidio locis apta erues symbola, aliquot exemplis praeibo, notata ante symboli figura, adiectis subinde versibus.

[Note: 16. Amoris principiis resistendum.] Ignis in domo emergens extinguitur affusis aquis. Lemma. Principiis obsta. Apodosis loco distichon eris ex Epist. Heroid. In caecos amatores.

Dum novus est, coepto potius pugnemus amori:

Flamma recens parva sparsa resedit aqua.

[Note: 17. Fidendum cum delectu.] Navis mergitur in mari. Lemma. Fide, sed cui vide. natatores.

Arte laboratae merguntur in aequore puppes:

Tu tua plus remis brachia posse putas?

[Note: 18. Amor neglectu facilius vincitur.] Fax manibus iactata magis accenditur. Lem. Agitata crescet.

[Note: 19. Tempus exspectandum.] Cruda poma et uvas immaturas vi manus avellunt. Lem. Immatura resistunt.

Quid plenam fraudas vitem crescentibus uvis?

Pomaque crudeli vellis acerba manu?
Sponte fluent matura sua; sine crescere nata.

Est pretium tardae non leve vita morae.

[Note: 20. Voluptas.] Piscis ex hamo captivus pendet. Lem. Tenet atque tenetur. Sic voluptas,

[Note: 21. Dotes hominum diversa.] In agro hinc per colles spectentur vites, per valles frumenta. Lem. Non omnia possumus omnes.

Nec tellus eadem parit omnia vitibus illa:

Convenit, haec oleis, hic bene farra virent.

[Note: 22. Sors versa.] In hieme spinae absque rosis. Lem. Spina, sed absque rosis In sortis et rerum varietatem.

Nec semper violae, nec semper lilia florent:

Et riget amissa spina relicta rosa.

[Note: 23. Pugnax.] Accipiter alias aves infestis unguibus rostroque impotens Lem. Semper in armis.

Odimus accipitrem, quia vivit semper in armis,

Asperitas odium saevaque bella movet.

[Note: 24. Affectus aetate formantur.] Arbor cui inscribatur. Virga fuit, ut res naturales, sic affectus nostri aetate magis in valescunt, in principio in validae. Vel fonti inscribe. Crescit eundo.

Nascitur exiguus sed opes acquirit eundo,

Quasque vehit multas accipit amnis aquas.
Quem taurum metuis, vitulum mulcere solebas,

Sub qua nunc recubas arbore, virga fuit.

[Note: 25. Nonnumquam fructus respondent.] Navis, quam venti destituunt, et ager rata messe. Lem. Et iuvat, et fallit.

Credita non semper sulci cum fenore reddunt.

Nec semper dubias adiuvat aura rates.

[Note: 26. Senium infirmat.] Equus oneribus aetate pressus succumbit. Lem. Non plus ultra.

Dum vires annique sinunt, tolerate labores,

Nam veniet tacito curva senecta pede.

[Note: 27. Otiosa vita sine fructu.] Arbor foliis hieme nudatur. Lem. Turpis sine fronde. Sic vita hominis otiosa quae sine operibus tanquam frondibus et fructibus est.

Turpe pecus mutilum, turpis sine gramine campus,

Et sine fronde frutex, et sine crine caput.

[Note: 28. Cedere, opportune vincere est.] Tauro indomito inscribe. Cede, ut vincas. Sic insane furentibus aliquid cedendum, et concedendum dum opportune cogi possunt.

Dum furor in cursu est, currenti cede furori:

Difficiles aditus impetus omnis habet.

[Note: 29. In parvis vis magna saepe.] Vipera taurum morsu laedens, vel canis aptum sustinens. Lem. In parvis vis magna frequenter.

[Note: 30. Bonis non abutendum.] Face domus accenditur. Lem. Et utile laedit. Nimirum rebus bonis, ipsisque adeo virtutibus abuti possumus.

Igne quid utilius? siquis tamen urere tecta

Comparat, audaces instruit igne manus.
Eripit interdum, modo dat medicina salutem:

Quaeque iuvet, monstrat, quaeque sit herba nocens.

Paria ex aliis sese Poetis offerent. Emblematum exempla ex eodem auctore supra dedi. Aenigmata etiam reperientur, ut siguris pictis exprimere lubear, quae libro 3. Am. idem canit.

Quid iuvat ad surdas si cantet Phineus aures?

Quid miserum Thaemyr in picta tabella iuvat?

Curia pauperibus clausa est, dat census honores.

Inde gravis iudex inde severus eques.

Vina parant animos faciuntque caloribus aptos.

Cura fugit multo diluiturque mero.
Tunc veniunt risus, tunc pauper cornua sumit,

Tunc dolor et curae, rugaque frontis abit.

Per primum tardi ingenii homines, per alterum imperiti iudices, per tertium vini vis et potentia.

Hactenus sparsim quaedam ex materiis diversis exempla delibavimus, nunc ordine praecipui fontes imaginum figuratarum ita discutientur, ut paucis et plcrumque in margine, ipsa significatio indicetur magis quam exponatur, ne aliorum minium ingenio diffidere videar, simulque brevi compendio multa decurrem.

LIBER VII. Imagines figuratae ex brutis animalibus desumptae.

CAPUT LXIX. Quadrupedes in ABC complectitur.

NObilissimas in hoc mundo imagines, figurasque morum, Deus universorum Conditor nobis, in cereris extra homines, creaturis finxit, atque ad instructionem nostram proposuit. Ut idcirco Christus, in suo nos Evangelio, de moderata rerum temporalium instructurus cura Matth. 6. monuerit: Respicite volatilia cael., quoniam pater vester caelestis pascit illa. Et considerate lilia agri, quomodo crescunt, quae Deus sic vestit, quanto magis vos? etc. Ita Sapiens otiosum ad formicas ablegat: Vade ad formidam, O piger. Prov. 6. ut doceat laborare. Et Moyses Dei curam super populum suum in deserto exponens, inquit, 32. Sicut aquila provocans ad volandum pullos suos, et super eos volitans, expandi ala suas. Et Apostolus gentium Romanos suos prima epistola instruens: Invisibilia, ait, ipsius (Dei) a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Neque haec Aegyptios latebant, qui signis diversarum creaturarum, atque inprimis animalium, tanquam pictis olim literis usi sunt, ex quotum coniunctione compendio longe maiori, sensuque uberiori, quam nobis per elementa literatum licet, mentem suam exponebant. Cognitis enim creaturarum eiusmodi qualitatibus affectionibusque, in

latentes aliorum sensus, mysteriaque sub his signis recondita penetrabant. Ita qui etiamnum visuntur obelisci, eiusmodi imaginibus insignes, abunde testantur. Quocirca ad harum imaginum peritiam habendam, magnopere proderit, de animalibus, volucribusque rariora quaeque, neque ita vulgo perspecta, cognoscere. Ego strictim breviterque haec tangam, magisque curiosum Lectorem ad Gesnerum atque Aldrovandum haec prolixius exequentes remittam. Ut vero expeditior cuique inventio sit, ordine literario proponam. neque morali ubique significato expendam; quod longioris hoc operae sit; et non minus, quam simile et metaphora sin eadem saepe re varia) mutari multiplicarique possit: Satis quilibet non omnino tudis ex iis, quae hoc opere libro IV. cap. 4 et seq. tradidi, vim varietatemque figurate significandi assequetur.

ALCE animal Septentrionale, inter equum cervumque (cui similia etiam mas gerit cornua) habitu corporis medium est, quamvis alibi minori corpore propius capras accedat. Apud Suetos, Norivegos, Finlandos, vicinasque nationes reperitur, et ab illis Ranger vel Rangifer, a Germanis Ellend dicitur. Colore succineritio: quamquam hunc cum pilis in anno aliquoties variet. [Note: (1) Inconstans.] Superiori labro, in oblongo capite, prominentiori est; ideoque retrogrediens pascitur [Note: (2) Gulosus] ne labrum carpendo gramini et musco, quo (etiam sub nivibus eruto hiemali tempore vescitur) absistar. Ungulis boum bifidis est; quibus inter Augustum et Septembrem praecipue mensem ablatis mira vis medica est, ad tollendum morbum epilepticum, quo, cum illa animalia frequenter percellantur dextro pede posteriori ad aurem sinistram admoto, restituuntur. [Note: (3) Poenitiae.] Unde siquis ex ungula, sive annulum, sive particulam aliquam, vel manui, vel auri sinistrae, vel cordi etiam admoveat, epilesiam tollit, aut impedit. Aiunt et ramenta tam ex cornibus Maris, quam ungulis pota, eundem curate morbum, atque in mulieribus facilitate

partum. Famis patientissimum est animal, ideoque captum ac cicuratum, et vehiculis adhibitum, perquam est utile, quando incredibili celeritate per constrictas praesertim hieme nives, nullo per diem refectum pabulo, homines transfert. [Note: (1) Iter expeditum.] Femina etiam lacte suo ad varia simul edulia habili homines alat [Note: (2) Cibus parabilis.] Ut in Finlandia his potissimum animalibus freti vivant, cum quibus saepe stationem ob pastum in hieme sub nivibus altissimis, per eadem animalia eruendum, mutant, viventium lacte, mactatorum carne fruuntur. Pellis ut crude detracta est, ita molliori parte aptata corpori, pro veste servit, [Note: (3) Utile ad multa.] quam applicatam, cum vermes putredinemque excludat, longo tempore, dum atteratur, relinquunt, egregio adversus frigora et calores quoque munimento. Ut recens ex Finlandia ad nos reversus, tanquam comperta refert. Negat tamen hoc animal Rangiferum, quod istic vivit, ad alias translatum Regiones, diu superesse. In Germania ex praeparata a fullonibus cute colobia a militibus usurpant ut, quae, tamquam levis armatura, omnem ferri ictum excludunt; quam vis minus densa sint, quam cervorum coria. Hieme gregatim propter infessos sibi lupos incedunt, contra quos, si deprehendantur, posterioribus calcibus adeo pugnant ferociter, ut siquis tangatur, repente ictu fatali concidat. [Note: (4) Ictus fatalis.] Ut facilius insequentes fallant, procedunt ordine per nives, et posterior ante cedentis, etiam in fuga, adeo feliciter premit vestigia, ut unius esse solius tantum videantur. [Note: (5) Imitatio felix.] Plura de his Aldrovandus suggerit. Caesar et Plinius non Alcem, sed Malchim vocant. Solinus vero in Polyh. cum iisdem memorat, Alcem a se descriptam flexura poplitum destitutam, ideoque arboribus, tanquam elephantes, ad somnum captandum inclinatas, his clam succisis capi, quod nequeant resurgere. [Note: (6) Quies fallax.] Unde aliud illi genus Alcium describere videntur. Ceterum variis figuris idoneum est. Retrograde muscum pascens, hominem, ob vilem pastum ventris,

à ratione et Deo recedentem designat. Currens, et temperantem, et provide festinantem nobis exhibet Ungula eius ad aurem animalis, vel hominis sinistram adhibita, curatam docet peccatorum recidivam, vel etiam ipsam corporis epilepsiam, cum tropice res signata ex signo colligatur. Sola ungula, aut cornu in manu vim medicam repraesentabit. Cornu ad lupi frontem, ictum fatalem. Ordo incedentium vim inesse Maiorum exemplis, et imitationem accuratam indicabunt. Sola Alce femina, vitae humanae generale subsidium, inclinata ad arborem succisam fallax praesidium: ante aram, irreverentem sacrorum designabit.

APER, sus est silvestris, dentibus magnis recurvis, atque ad incidendum aptis, quos in India cubitales habere fertur. Hos Gillius in exagitato adeo dicit ignescere, ut contactu non solum adurant, sed ignita vestigia canum pellibus imprimant [Note: (1) Irati furor, calumniator.] Oculis apertis et minacibus durant. Quidam testiculos morbo perstrictos deterunt, et sic castrati prae reliquis pinguescunt. [Note: (2) Continen ia vires alit.] ut Arist. l. 6. de Animal. c. 2s. Musico tibiarum concentu e suis illos latebris produci, atque ad retia insidiasque abstrahi, [Note: (3) Mundi illecebrae.] refert Aelian. l. 12 Alios, praeterquam de grege suo, secum vesci non patiuntur. [Note: (4) Societas parium sit.] Feminae in fuga etiam natorum curam habent, et si quis horum in captivitatem abstrahatur, stant, seque in hostem convertunt. [Note: (5) Amor spernit pericula.] Dum lupos observant, grunnitu accersunt socios, et iunctis viribus in hostem ruunt, atque idcirco gregatim plerumque incedunt, dentesque invicem exacuunt, velut concertando. [Note: (6) Pugnantium vires iunctae.] Fugientibus, nisi leventur, urina tam gravis est, ut adurat et opprimat. [Note: (7) Fuga impedita.] Cum ex esu hyoscyami per imprudentiam vitium contractionis sentiunt, ex collectis in aqua cancris remedium hauriunt. [Note: (8) Morbi remedium.] In medicina locum minime vulgarem obtinent. Vesica aprina assa et esa, vel feminae suis combusta et pota, urinae incontinentiam cohibet, idem facit ungulatum apri, vel suis cinis potioni aspersus. Rursus

vesicae et calculorum doloribus medetur apri sumpta vesica, vel urina etiam, vel denique calculi in iecinore reperti, atritique, si in vino sumpseris. Occultarum partium carbunculos cerebrum aut sanguis tollit, iecur etiam combustum cum Iuniperi lignis vitia sedat cetera. Vide Plin. l. 28 c.10. et 15. Cinis maxillarum serpentia sanat ulcera. Iecur lethargicos excitat, et auribus putulentis prodest. Ex vino potum alvum sistit. Lardum elixum et circumligatum mira celeritate fracta solidat Scobes dentium pleuritidem solvunt. Fimus aridus in vino aut aqua potus reiectionem sistit sanguinis, lateris dolores mulcet, rapta et convulsa cum aceto potum solidat, tusus cribratusque, et cum melle deteriore subactus, articulis impositus medetur. Si cum vino subigatur inhaerentia corpori in emplastro adhibitus extrahit. Recens et calidus praecipuum est contra fluxum narium remedium. Gesn, de Quadr. p. 1047.

Figurate aper nunc Diabolum [Note: (1) Diabolus.] vineam Domini, hoc est, Ecclesiam exterminantem; nunc gen tes gentiumque Tyrannos Christianis infestos; nunc Iudaeos [Note: (2) Iudaeus.] Christi; nunc Haereticos [Note: (3) Haereticus.] Catholicorum hostes designat, qui tamen cum damnis multam iisdem utilitatem adferunt. Vide Hier. Lauretum in silva allegoriarum. Quin horum decreta improba, legesque ac haereses, velut retrimenta quaedam, ipsis orthodoxis in remedium cedunt. Hi ignitis ad convitiandum dentibus, hos mutuo exacuunt, gregatim incedunt, arcent alios, lethargicos in nobis excitant; suis nos erigunt lapsibus, continentiam firmant, etc.

Nos aper auditu, [Note: (4) Auditus acer.] lynx visu, simia gustu,

Vultur odoratu. nos vincit aranea tactu.

ARCHOPITECUS, dictus, Ignavus, vel Pigritia ob motus tarditatem, [Note: (5) Pigritiae] binos circiter pedes longus crassusque, molli pilo vestitus, caput noctuae

muscis haud dissimile, nates simiae, oculi exiles et rotundi, pedibus quatuor, extrema patte oblongos ungues, velut digitos tres, exerrantibus, non tam incedit, quam repit, motu lentissimo ventrem per tetram protrahens: ut quindecim diebus vix ad lapidis ictum procedat, nulla acclamatione minisque, aut impulsibus citius promovendus, [Note: (1) Tarditas incorrigibilis.] tanquam expansa super aquas rana elato tamen capite proreprat. Arbores solet conscendere beneficio unguium, sed biduo triduove in altum nititur. Ut ne homines praetereuntes noceant, miserabili aspectu, etiam in lacrimas solutus, obtiner. [Note: (2) Miseratio.] Innoxius est, nec mordere angusto ore potest: infesta ramen animalia, iniectis pedum unguibus, adeo pertinaci et insolubili complexu stringit, ut fame emori cogantur. [Note: (3) Vindicta turda atrocior.] quod in America P. Iohannes Torus Soc. IESU (ut P. Kircherus lib. 1. Musurg. c.14 memorat) in cane obiecto expertus est. Quo cibo vescatur incognitum, aliqui foliis arborum, formicis, aut ali crediderunt: alii solo aere, quod qui illud multo tempore domi aluerunt, nulla re umquam vesci compererint; sed eo, unde afflat ventus caput vertere. [Note: (4) Abstinentia.] Unde idem P. Torus cum intentasset bestiae perticam, hanc firmissime unguibus complectens, inter duas trabes, animal ad dies 40. suspensum tenuit, ubi immoto in contuentes miserabili aspectu iamdiu insomne impastumque haesit. [Note: (5) Insomnis.] Vox huius animalis, quae est ha, ha, ha, etc. gradatim musico huic cantui respondet la, sol, fa, mi, re, ut. quae noctu solum concinit, ut Hispani primum appulsi, se musicum hominis cantum percipere existimarent. [Note: (6) Musica inluctu.] Vide Kircherum loc. cit. et P. Gasp. Schottum in Phys curios. l.7.c.2.

Figurate hoc animal vel hominem pigrum maestumque, aut melancholicum, vel tardum opus, et longi moliminis exhibet, suspensum ex pertica inediae patientem; unguibus stringens canem, vindictam exitialem; canens melancholicum dissolutum, vel musicam in luctu indicabit.

ARMADILLVS seu Tatus, vel Aiatochtlus (ut quidam) animal Indicum est cavis Melitensis magnitudine, ut Aldrovandus, caput rostrumque, oculi, pedesque porcelli instar, sed toto corpore ex squamis eleganter variatis firmisque loricatum, ut cataphractum equum referat, [Note: (1) Armatura sufficiens.] noctambulum et salax animal est, quod praeduro acuminatoque rostro, adeo velociter terram fodicat, subitque talpae instar, ut una nocte, si Nierembergio credimus, Leucae spatium conficiat [Note: (2) Fossor exspectius.] captumque, nisi ligetur, facile extra domum oppidumque emergat, [Note: (3) Captivus elabens.] ubi cauda sic elabens apprehenderis, caudam e corpore citius, quam ipsum e caverna, suis obnixum squamis, extrahes. [Note: (4) Tenax stationis.] Venter candet, et pelle molli operitur Potest vero capite caudaque intra hunc contracta, globi instar se convolvere, solisque armis tectum vim omnem eludere, [Note: (5) Capiti providendum.] ut nisi vi magna disseces, non evolvas, nec perfringas. Ita se quoque per montes in praeceps devolvit. Vafrum est magnaque arte escas captat. Formicis inprimis delectatur, quas vel exserta in illarum nidos lingua: vel supine procumbens, per oblongam caudam insertam ori, tanquam per aptam currentium semitam ad fauces insidiose deducit, ventrem lotio conspergens, ne a cauda per hunc deflectant. [Note: (6) Fames industriae et ingeniosa.] Ita pluvio supinum caelo, viis, ubi cervi commeant, stratum cavo ventre intra conchas aquam colligit, quam cervus praeteriens hausturus dum captat, a conchis in arctum constrictis capitur, teneturque vinctus, dum frustra discutiens intercluso spiritu succumbat, ab exili animante interemptus. [Note: (7) Dolus. an virtus.] Non unius speciei sunt, nec uniformis omnibus squamarum in loricis ordo, ut apud Schottum libro septimo, capite tertio, in Iconismo 26. reperies. Quorum brevior cauda, aptiores sunt esui, et in delitiis habentur; secus, quorum est longior, caro etiam censetur noxia. [Note: (8) Fide, sed cui vide.]

Figurata armatos ad sui defensionem refert, et collectum quidem in globum ad vim sustinendam bene paratum Tum significat pugnantes suo imprimis debere consulere capiti. Terram subiens milites cuniculos agentes denotat. In dorsum cavo ventre procumbens, insidiantem signat Cervino ori adhaerescens repraesentat fortiorem ab imbecilli oppressum vel interceptum.

ASINUS, vel silvestris est, et Onager dicitur: vel mitis, et animal est notum natumque ad labores. In Sicilia adeo frequens, ut pauperrimus quisque uratur. [Note: (1) Opes Pauperum.] in Thracia parvum; in Antro Thessaliae urbe magnum. Tardum plerumque, [Note: (2) Tarditas, ignavia.] sed diuturni laboris inediaeque sustinens, in Aegypto tamen, adeo velox reperiri fertur, ut die uno quadraginta decurrat passuum milia, [Note: (3) Celeritas inexspectata.] ut Scaliger habet Exercit. 1. 17. Exiguis impensis vivit, ut foliis, paleis, salignis, perticis. corticibus fructuum, atque inprimis carduis, tum ferulis, quae ceteris animantibus venenum sunt. [Note: (4) Victus tenuis.] Dura cure facile verbera negligit. [Note: (5) Obduratus. Stupidus.] Stupidum, nulli in via cedit, tritam tamen observat semitam, et foveam, in quam aliquando prolapsus est, declinat. [Note: (6) Cautela.] Aldrovandus tamen quorundam docilitatem memorat, ut, libro primo de Quadrup. cap. 2. quod Germanus quidam Asinum cum Capta saltantem, et salutantem populos flexis poplitibus non parvo lucro circumduxerit. [Note: (7) Para ros.] Ad heri nutum quoque circulum ligneum traiecto corpore transilientem; proiectum sudarium aut chirothecam e terra ad suum referentem Dominum. Alium in Africa morbum mortemque simulantem, ne lapides ferret. [Note: (8) Astutia simplicium.] Alium ad virgines ferendas promptum; sed cum anus ferret, morose claudicasse, [Note: (9) Delectus.] ita Cardanus. Maurisiorum asini initio veloces sensim extreme tardescunt, ut Aelian.

lib, 14. cap. 10. de animal Saracorum asini, ut idem habet lib. 12. pugnaces sunt, et pro bello idonei [Note: (1) Bellator inexspectatus.] Nauplienses in Peloponeso ab asino vitis palmites arrodente, quae deinde multo feracior comperta est, putandarum vitium artem hausere [Note: (2) Doctrina simplicis.] ut Paus. in Corinth, Asinus Ammonii adeo scholarum et poetices inprimis amans fuit, [Note: (3) Amor laborem minuit.] ut neglecto pabulo ad has disciplinas properaret, Photius in vita Isid. In oppido Pictoriensi asinus quoque tribunali conscenso rudere auditus est, ut Amm. Marc. l. 27. cap. 2. Illud lepidum, quod non nemo plures asinos ruditu gravi tenuique, velut musice, diversos, ad gestus quosdam suos, et librum musicum in pulpito opertum docuerit rudere; unde harmonicus quidam rudituum concentus, cum admiratione est exauditus. [Note: (4) Labor improbus vincit.] Feminae maribus vivaciores sunt, cito ad generationem maturae, sed pariturae lucem fugiunt, et per ignes etiam ad partum amissum contendunt; [Note: (5) Prolis amor.] nisi pariant antequam dentes excidant, quod iam trigesimo fit mense, steriles manent, vitae tamen annos triginta assequuntur Morbis fere ac pediculis carent. [Note: (6) Sana complexio.] Aegithus et Spinus avis asinos aversatur; ille quod spinetis sese affricans nidos suos evertat, hic quod flores spinarum, in quibus agit, devoret. [Note: (7) Aversio naturans.] Quod si lapis ex cauda asini suspendatur, ut Aelian. lib. 9. cap 55. notat, non rudet amplius. Aqua fortis omnia penetrat consumitque praeter asininum ungulam [Note: (8) Contempta rei virtus.] Haec in medicina, ut lac, sanguis, caros iecur, renes, urina, stercus usum suum obtiner. Annulus ex ungula in qua nihil sit nigri, epilepticos a casu gestatus prohibet, [Note: (9) Medicina.] ex eadem cinis per dies plures potatus iuvat: et oleo subactus strumas discutit Lac tabidis phthisicisque, ita ut ab ubere caler, ebibitum prodest. Galenus his cum melle mixtum praebuit etiam dysentericis. Idem lac stomachum exulceratum reficit, tussim, et sanguinis excretionem sedat, si capitis dolor et vertigo absit, Podagra, chiragrque liberasse quosdam constat. Seri etiam asinini potus

iuvit: quin et caro ipsa. Sanguis quibusdam febribus pellendis favet, si guttae duae tresve, aquae potandae instillentur. Iecur quoque comitialibus prodest si ieiuni sumant. Lien ad lienis vitium curandum perquam est efficax. Renes triti et in vino dati vesicae medentur, et urinae incontinentiam prohibent Vide Schottum l. cit. c. 7.

Figurate homines stupidos, pigros, tardos, induratos ad verbera, patientes, serviles, contemptos, rustice victitantes, laboriosos, etc. designat. In S. literis Asina synagogam legibus pressam designat, [Note: (1) Synagoga.] ut Beda, ait, super Genes. 22 Orig hom 17. in Gen. Asinus fortis Issachar Gen. 49. religiosos designat, [Note: (2) Religiosus.] ut hic Lyr. Asinus stratus Iudaeos sub cultu legis [Note: (3) Ludaeus.] ut Ambros. super Luc. 13. Asinus cadens in cisternam Exod. 21. simplex in errorem ductus [Note: (4) Error simplicis.] Greg. 17. Mor. c. 13. Asinus onera excipiens, subditum, humilem, patientem denotat. [Note: (5) Subditus humilis.] Asina Balaam percussa, caro afflicta est quae mentem ab errore revocat, [Note: (6) Castigatio carnis.] ut Rupert. 1. super Iudic. 3. Asini maxilla, unde fons effluit, rude verbum Dei, sive eius praedicatores, per quos prostratae gentes salutem habent [Note: (7) Verbi Dei potentia] Greg. 13. Mor. c. 7. Hier. super Marc. 15. Multa ab hoc quoque animali proverbia figurate sumuntur. Ut Asinus ad tibiam, vellyram [Note: (8) Ineptus.] pro inepto. Asinus portans mysteria, homo rudis pretiosarum rerum possessor, [Note: (9) Rusticus dives.]
[Gap desc: Greek words]
Asinus inter simias, [Note: (10) Stupidus inter astutos.] id est stupidus inter nasutos, sive
[Gap desc: Greek words]
interapes, mordaciter pungentes. Asinus sub freno, id est, indocilis sub disciplina [Note: (11) Discipulus indocilis.] Asinus in pelle leonit; [Note: (12) Arrogantia.] maiora viribus affectans. Asini caput lotum [Note: (13) Labor irritus.] labor irritus. Asinus ad luteum, [Note: )14) Inconveniens.] qualem Avenione, ut quorundam Doctorum ruditatem exsibilarent, annis superioribus Bacchanaliorum tempore, magna pompa circumvexere. Asinus sub clitellis [Note: (15) Laboriosus. Mancipium.] laboriosus dicitur, sive ad servitutem damnatus. Ab asino excuti [Note: (16) Laboris fugiens.] est labore ab incepto tardari. Asini habere auriculas [Note: (17) Praeposteri iudicii: Ridiculus.] praeposteri esse iudicii hominem, ut

Midas, qui Panis fistulam cantumque, Apollinis citharae praetulit. Aselliceps [Note: (1) Inexpertus.] appellatur, qui extra patriam nihil novit, qualis Issachar 2 Iacobo Gen. 49. dicitur accubans inter terminos. Vide Hier. Laur. in Silva.

BOS notum domesticumque atque ad multa utilissimum est animal; labore, lacte, carne, pelle, atque ipsis adeo carnibus in usum hominum impenditur [Note: (2) Vide ad mulia.] quin et infectione correptum mortuumque suo ex cadavere apes progenerat. [Note: (3) Resurrectio.] Ex regionum varietate differt inter se mole, labore, velocitate et cornibus. Apud Indos in Cambaia clitellas et onera asinorum instar boves ferunt. In urbe Diu parvo corpore, sed elatis cornibus, non oneribus tantum, sed et freno cursuique apti sunt. [Note: (4) Ars omnia format.] Memorat Aelianus lib 15. cap. 24. apud Indos pari cum equis velocitate contendere, atque a Regibus Dynastisque iugatos curribus in catadromo pro currili certamine adhiberi. [Note: (5) Artem iuvat ingenium.] Quod in Sicilia usitatum, ut in solemniis festorum non homines solum equique, sed et muli, asini, bovesque cursu contendant, praemiis victori propositis. Apud Phoenices vero Aelian. lib. 16 c. 33. boves esse refert, elephantum magnitudine, ut procerissimi pastores, cum mulgent vaccas, stare, aut in scabellum ascendere necesse habeant; ubera ut possint pertingere. [Note: (6) Caelum mutat ingenium.] Cui illud Ari. l. 3 hist anim. c 21. congruit. Epiroticae ait, vaccae prae sua praecipua magnitudine amphoras (capacia vasa sunt) singulas singule implent lactis. Erectus qui mulget, aut paululum se inclinat, cum sedendo ubera contingere nequeat Quod mirum videri non debet, quando apud Hollandos nostros reperias, quae viginti quatuor heminis amphoram expleant. [Note: (7) Copia.] Guicciardinus Leydae bovem repertum memorat, qui bis mille non gentarum septuaginta librarum fuerit. Apud Aethiopes boves candidi: camelorum instar, sine cornibus, in Insulis Aden sunt, sed in Presteiannis ditione tantorum sunt cornuum, ut ex his vasa quinque aut sex metrarum vini capacia efficiantur, [Note: (8) Res rara.] ut Francis.

Alvarez. de Aethiop. c. 19. Maiolus veto in India Orientali tam longis repertos cornibus refert, ut in tergum inclinatis caudam boves contingerent. Aristoteles in Phrygia, Aelianus in Aethiopia bobus mobilia esse cornua, tanquam aures, dictitant, quae tamen in pugna flecti nequeant. In India reperti sunt, et unicornes, et tricornes. Biennes tantum generationi sunt idoneae, decem mensibus praegnantes sunt, vaccae xv. mares xx. annis vivunt. Romanis olim animal valde honoratum, Servius his, uti et ovibus, aes signavit. Unde dicterium, bos in lingua, siquis ad tacendum conductus esset pecunia. [Note: (1) Corruptela pecuniae.] Hollandis perquam utiles. Pontanus notat lib. 2. cap. 23. in leprosorio Amstelodamensi ex 22 vaccis, in caseo butyroque, quotannis colligi solitos aureos circiter quingentos. [Note: (2) Tributum liberale.] In Hungaria perquam copiosi, ex qua in Germanicam uno auno, per solam Viennensem viam, aliquando octoginta milia acta esse observatum est. Vide Aldrov. et Schottum.

Figurate bos ad varia adhibetur. Unde adagia: bos in arce [Note: (3) Rusticus in aula.] rusticus ad aulam, seu honores promotus, sicut Lysias bovis imaginem in arce collocavit. Bos in stabulo, [Note: (4) Quies a labore.] homo a labore quiescens, bos in acervo frumenti, vel ad praesepe; [Note: (5) Fructus operis] laboris fructum percipiens bos in tritura, obligato scilicet ore, [Note: (6) Fructu destitutus.] id est laborans, nec fruens: foenum habens in cornu, de ferocia infamis [Note: (7) Ferocia declinanda.] bos foras (ex ostio) prospectans; servitus sub alieno Domino. [Note: (8) Liberta tem spectans.] bos in quadra argentea, [Note: (9) Honor inconveniens.] id est honor non conveniens.
[Gap desc: Greek words]
septimus bos, [Note: (10) Stupidus.] aie Suidas in stupidos; quod septimam olim lunam, imagine bovis e farina pisti, ob cornuum figuram, referent. Bos Homolottorum, qui foedus diviso minutatim bove [Note: (11) Fedus.] sanciebant, indicat pluribus negotiis distractum. bos leporem venans, [Note: (12) Labor irritus.] labor est irritus, In S literis varias significationes habet. Bos ad victimam ductus, [Note: (13) Martyr] quandoque Christum, aut Martyres designat. boves 12 sub mari aeneo, [Note: (14) Apostoli.]

sunt Apostoli. Bovis facies Lucam indicat, qui Evangelium a sacerdotio orsus est, quod bobus olim offerendis sacrum. Boves duo sub iugo [Note: (1) Coniuges.] sunt coniuges, quinque sub eodem sunt sensus nostri, vel etiam lex Moysis libris quinque. Arare in bove et asino [Note: (2) Servire duobus Dominis.] est spiritui et carni, seu Deo et mundo servire velle. Boves pingues [Note: (3) Fertilitas.] fertilitatem, ut macilenti [Note: (4) Sterilitas] sterilitatem Iosepho signant. Tanti pingues [Note: (5) Feroces.] ps 11. homines feroces sunt et arrogantes. Vitulus lactans, in fide est educatus [Note: (6) Fideliter educatus.] in duas partes divisus Ier. 34. signum est foederis, vitulus conflatilis [Note: (7) Idololatria] Ex. 3. idololatriam exhibet. Vide plura apud Hier. Laur. in Silva Ceterum enormiter cornuti boves iracundos; [Note: (8) Iracundi.] sine cornibus [Note: (9) Mansueti.] mansuetos, praepingues alendae carni deditos; [Note: (10) Carnalis.] macilenti [Note: (11) Mortificati.] mortificatos; sub clitellis indebito onere pressos, [Note: (12) Onere pressi.] in curro homines mancipatos; [Note: (13) Mancipati.] ad aratrum laboriosos; mammosae vaccae ex labore fructiferos [Note: (14) Frugifer.] praegnantes curis oppressos designant. Bos ad haustrum, [Note: (15) Labor diurnus.] est labor di mensus, iuxta illud quod Aelian. l 7. c. 1. refert. Illic boves in hortos regios indefesse haurire in dies cados centum: quibus haustis, nec verberibus nec blanditiis adduci posse (tamquam numerandi gnaros) ut vel unicum cadum adiiciant. Taurus ingeniculans [Note: (16) Domitus] feritatem domitam signat, quod mansuefacti ad hoc etiam obsequium, cum aliquid dorso excipiendum est, se demittant, ut Aelian ib. c. 4. Caprifico etiam collum vincti Tauri, aut dextrum genu fune ligati ductique mitigantur. ut Pier. l. 3. c. 4. 5.

BONASUS silvestrium boum species est, qui cornibus ad genas inflexis nil nocet, [Note: (17) Arma innoxia.] insequentes autem in fuga egesto ad spatium ingens ardenti fimo deterret, qui non secus, quam ignis adurat; propinquos calcibus a tergo ferit. [Note: (18) Arma insolentia.] Ceteros boves forma aequat, nisi quod iubae ex collo, tanquam equo defluant Arist. l. 9. c. 45. Plin. l. 8. c. 15. Vide infra de Uris plura.

CAMELUS animal equo maius, oblongo gracilique collo, in medio dorsi gibbosum est, apud Bactranos quidem gemino gibbo eminens, alibi uno, et quandoque etiam suum fert gibbum in pectore: cui, dum procumbens onera excipit, innititur [Note: (1) Defectus proprii a tergo; proximi in pectore feruntur] Quando onus suis par viribus suscepit, assurgit, neque aliud patitur. [Note: (2) Onus par hume ris.] Onus sexcentarum et mille etiam librarum: quique fortiores sunt bis mille etiam libras sustinent. Incessu sunt celeri. In Africa graciliores [Note: (3) Celer.] ad centum passuum milia uno die conficiunt. Inediam sitimque diu tolerant, hane etiam ad quatriduum et ultra. [Note: (4) Abstinens.] Unde integris diebus sine pastu ingredi est usitatum, quem ex virgultis, thyrsis, carduis, iuncis, humili gramine captant [Note: (5) Victus tenuis.] aut si per arenosa Libyae loca ducantur, indies quinque libis hordeaceis, quae cydonei pomi magnitudinem aequant, sustentari possunt. Ubi ad aquam ventum, hane pedibus incussis turbant, priusquam bibant, magnaque quantitate tam praeteritae siti, quam futurae prospiciunt. [Note: (6) Potus tenuis.] Dociles sunt, et in praeliis freno reguntur: ubi defatigati sunt, verberibus propelli nequeunt, sed ut amantes sunt musici concentus, cantu aut tympani sono trahuntur. [Note: (7) Regimen mite optimum.] Ita ad saltum quoque eruditum camelum Aldrovandus memorat, quando inelusus pavimento calenti (nam carneas plantas habet, quae in longioribus itineribus quandoque calceis ex corio muniuntur) ut stare non posset, sono quoque tympani motus pedes raptim et velut numerum movere doctus est [Note: (8) Necessitas magistra.] Pertinacis ad vindictam irae est, ut post multum temporis opportune laedentem nactus, in illum desaeviat, quem vel morsu petunt, vel dentibus in sublime raptum humi allidunt, maxime in vere metuendi, cum Venus stimulat [Note: (9) Vindictae cupidus.] Unde castratis feritas tollitur; et robur, quod libido enervat, angetur. Coituri latebras sectantur. Cerebrum illius arefactum potumque in aceto comitialibus morbis adversatur, fimi cinere cum oleo crispantur capilli. Pariunt duodecimo post conceptum foetum mense. Lac fundunt dulcissimum. Vide Gesner.

Figurate in proverbio Camelus saltans [Note: (1) Res rara.] res est rarissima. Illud vero ex fabula adagium est, quod cam lus d siderans cornua, etiam aures perdidit: [Note: (2) Desideria noxia.] quia utrisque caret; aures enim prominentes non habet. Iuxta Laur tum veto Camelus sub onere excipiendo inclinatus, nunc Christum, nunc paenitentem designat [Note: (3) Poenitens.] Iunctus cum culice Mat 23. gravia peccata: [Note: (4) Peccata gravia.] uti et erecta cervice superbos; [Note: (5) Superbus.] dentes intentans, vindictam spirantes. Gracilior Dromedarius cursorem significat; crassior gibbosus Matt. 19. hominem divitem, [Note: (6) Divis.] depascens iuncos, famelicum [Note: (7) Famelicus.] et abstinentem; sese inclinans oneri patientem, humilem et obsequentem [Note: (8) Obsequens.] tympano excitatus, levis disciplinae capaces: turbans aquam; sordide victitantem. [Note: (9) Victitans sordide.]

CHIVRGA seu Semivulpes, in India, Brasilia, et AEthiopia; ut vult Cardanus l. 10 Subtil, animal est parte anteriori vulpi simile, posteriori Cercopitheco, vulpe minor est, auribus vespertilionis, pedibus sere humanis, oblonga, ceu murium, cauda [Note: (10) Ambigui generis.] sub ventre inter posteriora crura fert manticam, interius villosam, in qua excepto semine formatur septenus, aut denus aliquando foetus, quem maturum, hiante a tergo mantica, dimittit ad pastum, et ad quietem capiendam recipit, aut etiam lacte reficit, uberibus intra manticam praebitis [Note: (11) Parentum cura.] Ita cum suis quandoque catulis, nunc mas, nunc femina (nam utriusque haud dissimilis est mantica, et fovendi consuetudo) intercipitur. Velocissimi est cursus. Cum effugium desperat, se mortuum simulat, [Note: (12) Simulatio stultae] ut venator negligat. Gallinis et avibus, ut Vulpes et Martes, insidiatur, saccharique cannis vescitur, [Note: (13) Victus lautior.] ipsumque se gratum praeber cibum vescentibus. Ex arboribus quas conscendit, facile decutitur [Note: (14) Perfugium fallax.] Vide Aldro. Gesn. Scho.

Figurate sollicitae matris patrisque effigies est, praesertim pauperum, ita proles circumferentium. Deinde vafriciem sub velo simplicitatis latentem designat: Ante cortes avium, rusticum vel militem lautis cibis inhiantem. In ramis arborum, male tutum perfugium.

CANIS Fidelissimum suo nutritori animal, et benefacto gratum, ut variis rarisque exemplis canum Dominos suos ad ipsam mortem consectantium a Plinio, Lipsio, aliisque est annotatum, de quibus vide quae dixi lib 1. c. 5. P. Schottus l 7 c. 19 §. 4. ex P. Kirchero memorat, vidisse hunc canem iussu Domini Principis Gallicani mensam hospiti sternere, quod accepta clave, depromptoque mantili, mappulis, orbibus, cultris, cochlearibus, atque ordine dispositis expedite fecerit. [Note: (1) Docilis minister.] Sic Hetruriae Ducem canem habuisse, qui laxato instrumento musico, ultro deinde concinente, ipse cum psittaco vocali musica admodulatus sit. [Note: (2) Harmonia discors.] Sed et sacris reverentiam deberi plures ex hominum id facientium observatione didicere Ita templum apud Aetnam Plinius fuisse memorat, quod soli canes custodirent, caste adeuntibus innocui, pollutis infestissimi. [Note: (3) Reverentia sacrorum.] Sic Athenienses quod canis in Aesculapii aede compilantem sacra indicasset, publice alendum canem mandaverunt. [Note: (4) Remuneratio obsequii.] De Ulyssi ponensi cane refert Nierem. l. 9. hist. nat. c. 94. canem illic artocrearii Tudescum religiosissime observasse, ne umquam, ne noctu quidem, S, Eucharistia ad aegros deferretur, quin ipse advolans pompam anteiret, ac siquem in via reperisset, etiam in equis, sive notum, sive ignorum, hunc invasisse, nisi flectens descendensve, venerationem exhiberet. [Note: (5) Obsequium inexspectatum.] Sic itinera quam vis longa meminere, vestigia hominum solo odoratu, quamvis longe praeeuntium discernunt. Ita tam sua, quam domesticorum distinguunt nomina. [Note: (6) Agnitio suorum.] Qui in simiarum aut vulpium consortio educantur, aut ex confuso corum semine prodeunt, longe ceteris habilitate ad multa praestant [Note: (7) Spurii habiliores.] Generosi praeterea sunt, ac longe se robustiora animalia audent aggredi, ideoque venationibus plerisque adhibentur, excellunt viribus Laconici, Arcadici, Locrenses, Molossici, Hyrcani, Albani, Iudici et Anglici. [Note: (8) Audacia.] Narrat AElian, lib. 8. c. 28. ex tigride et cane genitos apud Indos reperiri fortissimos: quorum virtutis specimen

ut Indus quidam Alexandro Macedoni exhiberet: ait, talem emisso cervo, deinde apro, postea et urso, tanquam indignis se hostibus, quievisse donec Leo denique prodiisset; in hunc velut aequum hostem concitatus ita canis prorupit, insiliens tenacissimo morsu secundum fauces apprehendit [Note: (1) Generosus animus nobilium.] Tum Indus pertinacem canis constantiam Regi declaraturus, primo caudam illi rescidit, tum deinde crus infregit alterum, quo dolore non cedenti, crus alterum, et post etiam cetera ordine comminuit, ac nondum avulso cani caput postremo amputavit, quod in ipsa Leonis plaga suspensum reliquit [Note: (2) Constantia in morte.] Cumque tam generosi canis interitum Alexander doleret, quatuor illi canes simillimos dono dedicavit Diebus canicularibus magnis caloribus canes aestuant, et quandoque in rabiem aguntur, qua quidquid mordent, inficiunt: neque in hac notis quidem parcunt [Note: (3) Rabies caeca.] Ex pendulo collo et spuma fluente agnosces. Quatuordecim circiter diebus libidine accensi flagrant, totque annis fere vivunt, a tertio usque ad 9. fere gignunt. Sexaginta diebus, vel aliquanto pluribus uterum ferunt, et catulos pariunt caecos [Note: (4) Aetatis primae caecitas.] qui quo largiori aluntur lacte, tanto serius aperiunt o culos, quos intra 7. et 20. fere diem pandunt. Lac alienum segniora. quam maternum reddit corpora, Degeneres plerumque cauda sub alvum contracta incedunt. [Note: (5) Degener] Diversi vero ingenii canes esse, aliosque aliis aptos usibus, nemo est, vi nesciat, si inter Melitaeos, et villaticos, venaticos, aquaticosque canes norit distinguere, [Note: (6) similiam dissimilis virtus.] quorum dotes sigillatim prosequi longum est, Morbis ipsi suis ex gravato stomacho subvenire norunt, quando herba ex maceriis arrepta vomitum cient. [Note: (7) Purgatio morbi.] Sed et podagra quandoque laborant, cui lentius remedium est.

Figuris latum campum aperit. Unde in Proverbiis dicitur explorator canis venaticus; [Note: (8) Explotor.] timidus rixator canis latrans, [Note: (9) Rixator timidus.] quia timidus vehementius latrat. Nimium festinus canis patiens, [Note: (10) Festinatio noxiae] iuxta illud, canis festinans caecos parit catulos. Canis ad panem, vel ossa, [Note: (11) Victus tenuis.] prandium sine potu, vel tenue

pauperum: unde caninum prandium, vel canis ad ossa. Ite canis in vin culis [Note: (1) Servitus.] servituti addictum: canis i praesepi, [Note: (2) Invidus] ubi ipse fructum non habet, et equum impedit hominem alienis commodis obstruentem: Canis ad Nilum [Note: (3) Festinans caute] caute festinantem: Canis ad vomitum, [Note: (4) Recidiva.] suum morbum, vel delictum reperentem; quia vomitum saepe resorbet: Canis mendico auxilians [Note: (5) Hosti serviens.] hostibus (ut fere mendici canum sunt) spe lucri servientem: Caecum ducens [Note: (6) Carni serviens.] hominem, libidini caece obsequentem. In S. litteris can s vivus, melior leone mortuo [Note: (7) Gentilis] Eccl. 9. est gentilis ad fidem, quam Apostata, aut Iudaeus aptior. Canis mortuus, [Note: (8) Contemptus.] 1. Reg. 24. res contempta, vel peccator. Canis spumans [Note: (9) Daemon.] Daemon est. Canis custos [Note: (10) Pastor bonus.] gregis, bonus est Pastor, lambens aquam [Note: (11) Frugalis] Iud. 7. frugalem, captans micas sub mensa, [Note: (12) Catechumenus.] Matth. 15. gentiles ad fidem aspirantes: lambens ulcera. [Note: (13) Sanans animam.] Luc. 16. peccatores sanans Contra lunam latrans, [Note: (14) Praedicans inconstantibus.] sine fructu mundanis praedicans. Plura vide apud Lauretum, et hic l. 6. c. 15 §. 14. Porro in superioribus eorum fidelitas, docilitas, religio, obedientia, fortitudo, appositis exemplis satis expressa est.

CAPRAE et HIRCI nota sunt animalia cornigera, etiam foetore suo [Note: (15) Impurus.] colote inter se vario; alia candida: alia etiam nigra: mixta alia, naso simo, quo non solo, verum et auribus respirant, [Note: (16) Ambidexter.] quod naribus et ore clauso intelliges. oculis noctilucis, quibus inter tenebras vident, [Note: (17) Perspicax.] barba, quem aruncum vocant, e mento pendente, quo si trahas, reliquis videntibus stupor incutitur. [Note: (18) Attonitus.] Locis gaudent silvestribus, cum frutetorum et arbustorum summa carpant, rubis ac vepribus delectentur: plerisque camen frutetis, olivetis vero inprimis, hoc admorsu afflatuque exitiales. [Note: (19) Detractor.] Sieryngii herbae caulem morsu capra sustulerit torus repente grex velut attonitus consistit, dum auferatur. [Note: (20) Stupe factio.] Pulegio gustato balant: [Note: (21) Loquacitas.] helleboro in morbis quaesito purgantur. [Note: (22) Antidotum.] oculos caligantes ad rubi spinam affricant, et humore quodam elicito restituunt. [Note: (23) Caecitas curatae.] Si conyzam edant, vel bibant, aquam rhododendri foliis infectam, moriuntur. [Note: (24) Venenum]

Ab humana saliva abhorrent. Elephanti horrorem incutiunt [Note: (1) Hostilitas.] Tigris caprina, seu haedina abstinet, citius fame peritura, quam edat. [Note: (2) Amicus ad aras.] Caprimulgus avis earum sugit ubera, tabemque his adfert, et capris caecitatem. [Note: (3) Ingratitudo.] Sargus piscis earum iuxta aquas pascentium umbris mirifice delectatur: ut per has ad littus facile pertrahatur. [Note: (4) Voluptas fallax.] In ovillo grege primum fere locum prensant. [Note: (5) Superbiae.] Hirci ab illis in autumni fine ad caprilia ablegandi. [Note: (6) Venus proscriptae.] Quatto post conceptionem mense pariunt, foetu plerumque gemino. [Note: (7) Fecunditas.] Sterilescunt nimia pinguedine. [Note: (8) Copia privat.] Mammosae reliquis praestant. lac salubre, et inprimis phthisicis. [Note: (9) Abundantia salubris.] In Sardinia caprarum pelles pro vestimentis sunt. Apud Aegyptios propter fecunditatem in honore summo fuere, et Iupiter apud illos sub Hircino capite et pelle fuit propositus cultusque. Herod. l. 2. et a capta fingitur nutritus. Pulmo assus ebrietatem prohibet. Iecur comestum visus obscuritatem detergit. Ungularum cinis cum aceto illitus alopeciam curat. Cornuum vel pilorum accensorum fumus serpentes fugat: cinis potus vel illitus eorum ictus sanat: Caseus cum origano aliarum bestiarum morsus: Lac contra cantharidas remedio est; tolluntur eodem lendes. Sanguis cum medulla decoctus enervat toxica. Fel oculis illitum, vel sub pulvino collocatum somnum conciliat, cum vino sumptum, contra cicatrices et oculorum caliginem est Caseus cum melle et aceto purgat ulcera.

Ratum est, quod Plinius l. 9. c. 50. memorat capram in angusto ponte occurrentem captae, cum vertere se non possent, stravisse ingeniose dorsum transeunti alteri, [Note: (10) Ingenium solers.] et quod Plutarchus de hirco zelotypo, qui in urbe Sybari Pastorem Crathin caprae accubantem occidit [Note: (11) Zelitypia.] Bellonius in Cairo vidit captas gestare ephippium, equorumque instar ferire calcibus, ac simias sibi impositas portare. [Note: (12) Onus insuetum.] Vidit etiam ad harmonicos tonos saltantem, perque funem ingredientem, ac ligneum transilientem circulum [Note: (13) Ars naturam excolit.] In Libya cornutae tantum spectantur feminae, [Note: (14) stata mulier.] oneribus etiam ferendis assuetae. Sunt praeterea ex hoc genere silvestres capreae, capreoli, seu dorcades, Rupicaprae et Ibices,

quarum hae ultimae ferae rupes excelsissimas miris saltibus transmittunt. [Note: (1) Celeritas] Pietas illarum in decrepitis parentibus alendis celebrata est. [Note: (2) Pietas erga parentes] Inter Dorcades vero reperiuntur caprae ex odorato moscho quem proferunt ab Aldrovandro moschiferae dictae, infra quarum umbilicum vesicam sanguine plenam colligi asserunt, qui in tam grati odoris moschum coagulatur, [Note: (3) Penitentia scelerum.] ut Cardan. l. 10. Notat tamen Nierembergius lib. 9. Nat. hist. c. 56. apud Indos regno Sinis coniuncto esse animal vulpis magnitudine, et silvas incolere solitum, quod deprehensum verberibus ac fustigatione enecent, ut sanguis toto effundatur corpore Hoc mortuum atque exarescens frustratim dividi, ac pelle involvi propria, moschique odorem spirare. [Note: (4) Patientia et virtutum gratia.] Sic capreas in occidentali India Guiliel. Piso l. 3. Hist. Nat. et Med. s. 3. ait reperiri, quae in stomachum lapidem Bezoat in re medica celebrem alant. Sed Nieremb l 9. cap 60. in diversis apud Indos animalibus ut capris, cervis, damis, ibicibus, quandoque et tauris vaccisque senio confectis, hunc lapidem velut alimoniae, in ventriculo plerumque, excrementum reperiri scribit. [Note: (5) Antidotum malorum.] Ita in Chinarum montibus cervicapras reperiri, quae post devoratos serpentes, herbasque, ne venena illorum noceant, bezoardicum intra se lapidem concipiant, cumque maxime praestantem, refert Aldrov.

Figuris tam caper, sive hircus, quam capra;tum etiam soboles eorundem haedus et capella: item silvestres capreolus et caprea dorcas Ibex etc. serviunt diversis. Caper seu hircus lascivum et faetentem; [Note: (6) Lascivus.] haedus aut capreolus leviculum, saltitantem et dissolutum indicat. [Note: (7) Loviculus.] Hinc et proverbio locum fecit Capra saltans in leviculum. Capra gladium, [Note: (8) Noxius sibimet.] in repertorem mali proprii: quod olim, cum in victima deesset gladius, capra mactanda pedibus scalpturiens eum sub terra eruerit. Capra contra se cornua [Note: (9) Felix.] in sibi noxium cum ex illorum cornibus alibi at cus tendantur, quibus conficiuntur. Capram caelestem orientem conspexit, [Note: (10) Peccator.] in fortunatum, quod haec Iovis altrix in caesum translata fingatur, boni ominis sidus. In S. literis caper sive hircus modo designat peccatorem, et Christum tamquam

oblatum pro peccatis, et damnatum, quia hirci a sinistri stabunt. Capreae seu Ibices in montibus [Note: (1) Vita contemplativa.] contemplativam designant vitam, sub onere, iugum legis veteris, sive etiam vitam activam. [Note: (2) Vita activa.] Vide plura apud Hier. Lauretum. Ceterum cum eryngio herba designat attonitum, cum helleboro restitutum sanitati: folliculum sub umbelico ferentes, per paenitentiam gratiae restitutos, ut bonus odor Christi sint, serpentibus vescentes a veneno intactos, etc.

CASTOR, seu Fiber, corpore felis instar crinito, posteriore cauda lata satis, ovali tamen figura desinente piscem refert: uti et pedibus a tergo anserinis, animal natatile est, ideoque amphibium, [Note: (3) Ambigui generis.] pedibus anterioribus caninis ori cibum admovet, dentibus acutissimis, quibus radices corticesque arborum in cibum dissecat. [Note: (4) Calumniator.] Si quod animal mordicus apprehendat, non desinit nisi ossium fragorem percipiat [Note: (5) Ira pertinax.] domum, ubi tenetur, nullo stercore aut ruina inficit, sed dum exire liceat, querulatur [Note: (6) Hospitis reverentiae] In cavernis littori vicinis moratur, crediturque a nonnullis idoneos medicinae testiculos sibi morsu in fuga praeputare, cum idcirco potissimum venatores sectari intelligat. [Note: (7) Impedimenta tollere.] Ligna dum convehunt ad habitationes sibi instruendas, uni e senibus resupino inter erecta crura lignorum vehem, tanquam currui, imponunt, quem per caudam apprehensum ad locum destinatum protrahunt, rata certe industria: quam in pomis corticibusque pro alimento convehendis, usurpare etiam memorantur [Note: (8) Industria.] ut P. Gasp. Schot. l. 9. mir. c. 20, ex Alberto Mag. Pelles ipsius in pretio sunt.

Figurate illos signat, quibus dictum illud convenit: Caro. an piscis sit, ambiguum est; quod in vafros tectosque quadrat. Ostentatis dentibus mordacem calumniatorem exhibet: Pedibus corticem ori admovens, victum agrestem. [Note: (9) Victus agrestis.] Ligna ventre sufferens humile servitium, [Note: (10) Servitium humile.] etc.

CATOBLEBAS, vel Catobleba, aut blepon. vitulo, aut tauro, simile animal, equinis ante frontem iubis, deiecto in terram vultu, mortiferis herbis pascitur, ideoque halitu et respiratione noxia reliquas sugat animantes, si occurrant aut irritetur, erectis iubis, flammantibusque

crudeliter oculis et exhalatione terra homines et iumenta enecat. [Note: (1) Concupiscentia prava.] Vide Plin, l. 8. c. 21. Athenaeum l. 5. c. 15. Aelian. l. 7. c. 5.

CEROPITHECUS caudatus simius est, in utraque frequens ludia, miro ut Nierenb. l.9 c. 44. de nat. hist. refert, ingenio, aestu et agilitate celebris. [Note: (2) Astutus. Mimus.] insignis est parentum in proles, et harum in illo affectus. Illi has portant in humeris dum adolescant: [Note: (3) Amor prolis.] hae vicissim tenere complectuntur. [Note: (4) Amor parentum.] Hominum familiaritatem affectant, unde siquem solitarium deprehendunt, ad hunc ludendi gratia accedunt. [Note: (5) Familiaritas imparium.] Quin etiam siquid pecuniae acceperint inter colludiones visi deponere, et pro sorte collusitate [Note: (6) Ludendi cupiditas.] fuit, qui victoris semper lateri sese applicaret: ac demum partem aliquam pecuniae exposceret, [Note: (7) Fortunam sequi] qua obtenta ad tabernam festinatos, pro exhibitis nummis flagitabat vinum, potabatque: nec cedebat, nisi quod erat impetrasset. [Note: (8) Iustitiae aequalitas] Mutuo sibi hi simii opitulantur, si quis a venatoribus vulnus acceperat, hoc alii foliis muscoque arborum adhibito obligant persanantque [Note: (9) Auxilium mutuum.] si fluvius superandus sit, quia aquas vitant, ex arborum littoralium ramis cauda se tenacissime suspendunt, ac celerrimo quodam libramento in alteram sese ripam traiciunt. [Note: (10) Ars naturam iuvat.] si maior fluvius sit, plures ex se invicem caudis et capite nexi catenatim pendent, quorum ultimus libratione quadam ad oppositam ripae arborem connititur, tum velut per stratum pontem imbecilliores commigrant. postremo qui ab hac fluvii parte est, laxatur, et catenatim suspensi librantur in alteram. [Note: (11) Coniunctio dat vires.] Ubi se peti sentiunt, conglomerantur et horrifice frendent, invaduntque etiam si exsistiment se fore superiores, iactas in se sagittas prioribus pedibus (nam manuum instar sunt) saepe velut porrectas arripiunt: [Note: (12) Ars arte eluditur.] lapides etiam et fragmina arborum magna dexteritate in homines iaculantur. [Note: (13) Par pari rependere.] Ubi e suis quem piam tactum animadvertunt ruere, tanto fremitu, quantus nec leonum nec tigridum est, omnia implent. [Note: (14) Terrore complere.] Apros etiam aggredi et strangulare complexu sunt visi. [Note: (15) Audacia dat viros.] Hispali cercopithecus dum se peti videt, arrepto e cunis puero in tectum evolans, hunc velue

scutum in se tendentibus iaculum opponebat. [Note: (1) Ingenium iuvat] Crocodilos ita abhorrent, ut per ignem et aquam, etiam fictos, fugiant. Haec Nieremb. l cit.

Figurate hominem mimum, astutum, agilem, prolium parentisque amantem, promptum ad opem mutuam, industrium, se ingeniose tuentem, vindicantem, etc. iuxta historias propositas significat.

CERVUS timidissimum animal, quamvis magnis, ramosisque cornibus [Note: (2) Timiditas frustra armatur.] Haec in cute fixa, quotannis verno tempore excidunt, quo latet: velut prorsus inermis, non nisi in tenebris ad pabulum prodiens. [Note: (3) Timor latebras queret.] renatis illis rursum luce subit. Quamvis castitatis, nec excidant, nec si ante exciderint, renascantur. [Note: (4) Castus magis constans] Cerva illis omnino destituitur, quamquam alicubi cornigera visa sit. Hae a conceptu separantur: [Note: (5) Continentia.] relictis in pastu maribus, qui ubi (ut solet) tunc pinguiores effecti fuerint. tanquam minus apti cursibus, delitescunt. [Note: (6) Carnis cura noxiae] Cervae octonis mensibus pariunt, foetum, cum maturescit, ad cursum saltumque per dumeta, ne cornua irretiantur, instruunt [Note: (7) Disciplina.] Ad canum latratus fugiunt celerrimi: fistulis tamen cantuque demulcentur, [Note: (8) Institutio blanda.] et ut erectis auribus peracute audiunt, sic demissis surdescunt. [Note: (9) Audiendi promptus et contra.] Stupidiores sunt, quam ut venantem, si iuxta equum, aut bucculam incenat, satis observent. Cornum, ubi creverunt, firmitatem in arboribus obiectis experiuntur; [Note: (10) Experient a firmat.] ubi excidunt, loca quaerunt inhospita, ut regantur. Serpentes insectantur ac devorant, quos etiam solo natium spiritu e cavernis protrahunt. [Note: (11) Christus peccata tollens, et patiens.] ubi his impleti sunt, frigidis sese aquis collo tenus immergunt, priusquam bibant: dum venenum per oculos extillent. [Note: (12) Medicina iuvat] vulnerati iaculis dictamno sibi herba medentur, sagittis etiam post huius esum excidentibus. [Note: (13) Mansueti.] felle carent, [Note: (14) Sine morbo senes.] febrim non sentiunt. Centesimum etiam annum vivendo superant. Plinius post annos 100. captos asserit, cum torquibus aureis ab Alexandro M. appensis. Tempore schismatis inter Clementem et Urbanum VI captus in Gallia cervus est ad Silvanectum, qui in torque ferebat. Hoc me Caesar donavit. qui si Iulius Caesar fuisset, 13. saecula vivendo hic cervus superasset, quam ramen aetate Hesiodus illis attribuisse fertur. Vermes in capite vivos, sub lingua natos,

feruntur alere numero circiter 20, forte ad humores noxios absumendos, [Note: (1) Ingenio vacillates.] intra oculorum quoque os vespas nasci ac provolare dicuntur [Note: (2) Ira lenta sed acris.] Cicurari haud difficulter possunt. Attamen eis familiaris saepe dorso insidens pilos vellicat, [Note: (3) Amici minus offendunt] Aquila insidiatur, unde collecto in alis pulvere capiti inhaerens, hoc in oculos concussis alis everberato per rupes in praecipitia adigit, ut cadavere poriatur [Note: (4) Diabolus per mundum excaecat.] Aries quoque conspectus in fugam cervos agit. [Note: (5) Minor fugat maiorem.] Cornua in re medica adversus venena prosunt, eorum succensorum odor etiam serpentes abigit. Mutua cervi opera flumen transeunt, dum fortiori praevio sequens inclinat caput, et huic subsequens; idque longo saepe ordine, dum primus fessus terga deinde aliorum inclinatus subit. [Note: (6) Auxilium mutuum.]

Figurate etiam in proverbiis designat timidum quo et illud ironicum spectat: Cervus canes insectatur. [Note: (7) Praeposterum.] In S. literis per cervum serpentibus infestum Christus tecte intelligitur. ps.73.v. 14, item per hinnulum in montibus Cant. 6.Apostoli quoque, qui et potestatem acceperunt supra serpentes, et in omnem terram effusi sunt Cervae parturientes, doctores sunt praedicantes, [Note: (8) Doctores] Iob. 30. v. 1. Animae item devotae; quae sicut ce vus desiderant fontem [Note: (9) Devoti.] ps.24. Et, charitate mutua se supportantes Christiani Gal.6 Cervi in montibus; [Note: (10) Perfecti] perfecti. Ceterum cervus salienus celerem: excornis [Note: (11) Inermis] inermem et pavidum; in arborem impingens cornua [Note: (12) Pugnans sine hoste.] sine hoste pugnacem: erectis ad fistulam auribus, [Note: (13) Voluptate captus] voluptate captum; demissis auribus [Note: (14) Surdaster.] surdas???um: cum torque annosum: vespis e capite provolantibus [Note: (15) Stupidus.] stupidum aquis immersus [Note: (16) Sanitas studiosus] sanitatis studiosum: Attagenem in dorso sustinens, [Note: (17) Amicis fidus.] amicis fidum: Aquilam patiens [Note: (18) Praeceps] in praeceps abeuntem significat.

CHAMAELEON in Africa Indiaque rectis cruribus, suillo rostro, corpore aspero pisci haud dissimili oblonga sensimque attenuata, sed viperinis orbibus implicata cauda, aduncis unguibus; motu testudineo, oculis cavis et praegrandibus, hiante semper ore, quo acrem ex quo solo vivit, [Note: (19) Gloriae vanae cup.] captat lacertae magnitudine: colorem quemlibet ex contactu vicinorum trahit corporum [Note: (20) Inconstans, Adulator politicus] praeter rubrum candidumque. Hibernis mensibus reconditur [Note: (21) Adversitatis fugiens] Defunctus pallescit, sanguisque in corde oculisque tantum reperitur [Note: (22) immundus.] Plin l.28.c 8.

Figurate hominem varium designat unde chamaeleonte mutabilior in adagiis est: adulatorem item et politicum, qui cuilibet se assimilat et aptat superbum, qui aere pascitur, et Lev. II V. 30 immundum.

CUNICULI ex leporum genere fecundissimi sunt, et saepius in uno anno pluresque semper saetus profundunt, [Note: (1) Fecundi.] in calidis praesertim regionibus. In Balearibus insulis aliquando famem, populatis messibus; crearunt. [Note: (2) Nimium vitium est.] Terram suffodiunt, neque e cavernis (quas foris plerumque, ut lateant, claudunt) nisi Viverris ani malculis longe minoribus, sed infestis, intro submissis extrahuntur. [Note: (3) Virtutem non mole.] in Hispania M. Varro memorat aliquando rotam suffodisse urbem, ut incolis alio migran dum fuerit. [Note: (4) Machinatio clancularia]

Figuris servit praesertim fecunditate, et suffodien di more, quo et in proverbium venit, quando cuniculis oppugnare [Note: (5) Dolus et clandestinae machinae.] dicitur, qui vel dolose obnititur, vel clam subvertit.

CYNOCEPHALUS simiae crassioris instar, nisi quod canino sit capite, et animal magis efferatum, facile iram concipit, [Note: (6) Calumniator.] petulans, ut simia est. Tempore aequinoctiali, singulis per diem noctemque horis, velut ad clepsydram dimensis mingunt, clamoremque stridulum edunt: horologiorum ut vice fungantur. [Note: (7) Horologium.] Interlunii tempore mas nec comedit, nec vultum terrae affixum elevat, [Note: (8) Melancholicus.] femina vero sanguinem mingit. Nascentem rursus lunam avide praestolatur, et applaudit exorienti. [Note: (9) Inconstans.] Hac temporum distinguendorum gratia ab Aegyptiis olim Sacerdotibus studiose alebatur.

Figurate mordacem calumniatorem designat, mutabilitatis quoque lunaris symbolum, ut horarum varietatem, sic humanam quoque inconstantiam adumbrat, hominemque nunc effuse laetum, nunc melancholicum designat.

CAPUT LXX. D literam usque ad I continet.

DAma ex genere caprearum animalium omnium timidissimum est, [Note: (10) Timidus et fugax.] ideoque gregatim incedit, in fuga quandoque ex alto praeceps interit, [Note: (11) Timor funestus.] timoris stulti figura

DANTA quae Indis capa dicitur vaccis mulisve simile animal, mulorum aures, vaccarum ora, sed labro superiore prominentia imitatur, pelle durissima ac paene impenetrabili est, [Note: (1) Durus aut patiens.] qua proinde exsiccata, pro lorica aut scuto, utuntur barbari, ubi feram fossis fere excavatis interceperint [Note: (2) Dolosum hospitium.] Ex aquis fortissime se tuetur, immissosque canes lacerat. Phleboromiam illic homines docuit, cum inhabilem crassitiem positura, erus interius arundine vulneratum aperit, missoque sanguine respirat. [Note: (3) Phlebotomia.] Nieremb. l. 9. hst. nat. c 18.

DASYPUS cum lepore aplerisque confunditur, quanmquam Plinius lib 8.cap.59 distinguat; pari tamen cum illis fecunditate lib. 10. mensibus singulis; ait, parere. [Note: (6) Liberalitas hostis. Et amor proximi.] Nierembergius vero l. cit. ait Dasypodem reperiri apud Indos vertagi magnitudine, felina facie, corpore cinereo maculosum, incredibili pernicitate, qui cervos maiora venetur animalia, quae sola allambat lingua in oculis repente excaecet [Note: (4) Fecundus.] Quae dam etiam enecet, tanta in illo veneni vis. Horum plura ubi congessit corpora, illa cespitibus obtegit, moxque conscensa arbore ululatu feras e vicinia acersit, quae confestim ad hoc opulum advolant, et Dasypode in arbore residente eo dem fruuntur. [Note: (5) Oscula internecina et fraudulenta.] quibus repleris, Dasypus accedit, et et reliquiis fruitur: ne si prior infixis dentibus suo infecisset toxico, ferae periissent, [Note: (6) Liberalitas hostis. Et amor proximi.] Ita in summa feritate insignis adumbratur cum humanitate liberalitas.

EALE fera est in Aethiopia equo haud dissimilis. colore nigro aut fulvo, cauda elephantina, maxillis apri, cornibus taurinis cubito maioribus, [Note: (7) Hostis armatus.] isque mobilibus, quae in pugna alternatim obicit, nunc recta, nunc obliqua, tanquam gladio ac pugione decertans. [Note: (8) Pugil ambi dexter.] ambi dextri pugilis idea Plin.l.8.c.21.

ELEPHAS animalium si ingenium docilitatemque spectemus facile Princeps, et hominibus, si sermonem adderes, proxime aequandum. In Asia, Africa, et utraque India, America dempta, frequens, mole ingens, curem quernei corticis instar scabam duramque habet: nisi quod sub ventre mollis sit. [Note: (9) Vincibile quia vis.] Pedes habet columnarum instar, aures late pendulas, post quas vulneratus concidit. [Note: (10) Levis res magnos premit.] dentes binos caninos prominentes, qui

aliquando sex septemque aequant cubitos, nec ab homine ob molem ferri possunt, pro domuum postibus ac palis sepium adhibiti. [Note: (1) Pretiosa res neglecta.] Proboscis ingens, quae narium loco est, tum manus instar, qua apprehendit, dividit, profligat omnia: quaeque, nunc adduci, nunc prorendi potest, et non tantum homini, sed trabi ferendae par est, imo et ductando ad literas formandas calamo habilis, hac cibum, attracto spiritu, sustinet, patulaque, tanquam scypho, potum infusum excipit, et ori, sub ottum proboscidis latenti admovet, hac etiam exceptum gladium fatali ictu in adversantes latissime circumvibrat. [Note: (2) Omnia in uno Vis magna in parvo.] Ex pluribus ipsius quae commemorantur dotibus, nonnullas lib. 1. cap. 5. §. 2. exposui: nunc alia quaedam notiora prosequar. Patrium fere sermonem intelligunt. Unde Acosta in histor. Ind.recenset, cum adduci non potuisset Elephas, ut liburnicam in mare protraheret, ubi ramen postulatum esset, ut in gratiam Regis Lusitani id faceret, [Note: (3) Veneratio Regis.] mox ho ho acclamasse, di est, volo ac navim protraxisse. Sic Pierius de Elephanto Hannone memorat, quod cum Rex Lus. Emmanuel hunc Pontif. Max. Leoni X.Romam destinasset, ille a Magistro clam persuasus, ne navim conscenderet, nulla arte adduci poterat; sed reanimadversa, Magistrum Regis ira territum suasisse Hannoni, ut obsequeretur, quod ad summum orbis Pontif, transiturus esset, [Note: (4) Veneratio Pontif.] eumque mox secutum. Gloriae perquam sunt cupidi Plinius lib. 5. Elephantem fuisse memorat Regi Antiocho, cui nomen Aiax, qui Dux agminis cum esset, flumenque quod superandum nollet ingredi, pronuntiarum a Magistro, ut qui ex aliis transisset primus, is Dux ceterorum esset: [Note: (5) Gloria cupiditas.] moxque alium Patroclum flumen superasse, qua ignominia Aiax adeo tactus est, ut voluntaria se inedia confecerit. [Note: (6) Ignominiae impatientia.] Recentius est quod Nieremb.lib. 9. cap. 88. adfert. Goae, in quit, navis quaedam ad littus extrahenda erat, cui cum elephas semel iterumque frustra vires admovisset, indignatusque Magister exprobraret ignaviam, seque alium adducturum minaretur, qui id facerer, bestia pudore et ira concitata tanto rem nisu aggressa est, ut creparet media, eodemque vestigio exanimis procideret.

[Note: (1) Conatus viribus maior.] Ut vero intelligas, quanta illis memoria, sive ad gratitudinem benefactorum, sive ad vindictam malefactorum insit, refert idem Elephantos cum Magistris quotannis Goae officiales urbis Xenia postulatum vicatim adire, salutare primum reverenter, moxque etiam ubi munus acceperint, in genua sese, gratiarum ergo, submittere: quin ubi deinde multo post tempore easdem aedes transeunt, flexo ad ianuas capite venerari. [Note: (2) Gratitudo.] Acosta scribit in urbe Cochinensi militem obvium elephantem per ludificationem putamine nucis impetiisse; at hunc collecto putamine studioseque asservato, post dies aliquot, eidem militi obvio putamen in faciem magno nisu excussisse, sicque abiisse exultabundum, quasi par pari recte compensasset. [Note: (3) Talio. VI.] Eadem in urbe cum miles obvio via cedere detrectasset, Rectorque deinde quereretur, Elephas notata iniuria post tempus aliquod deprehensum in ripa fluminis militem illico corripit, et ter quaterque aquis mersum, rursum sistit in litore, disceditque. [Note: (4) Vindicta aqua.] Ita Aelian.l.6.de an.cap.52. memorat, servum qui hordeum admetiebatur elephanto, suppositis lapidibus; ut mensura constare videretur, fraudasse de modio, later id tamen sagax animal non potuisse. Unde cum hunc vidisset polentum coquere, collectum proboscide sabulum ultionis causa in ollam infudisse. [Note: (5) Talio.] ut huic vetus illud accini posset. fraudem fecit et passus est. Nec minus iudicii habet quod Bellonius in sua Asiat. pereg. refert; suo in comitatu Elephantum fuisse, qui in stabulum a via ductus, cum esuriret, hordeum in praesepi abacto Asino occupasse. [Note: (6) Vis pro iure.] Sed cum deinde suam ex hordeo mensuram acciperer, proboscide divisisse hordeum, Asinoque procul stanti obtulisse, ne iniquus raptor esset. [Note: (7) Restitutio aequa] Docilitas eorum variis exemplis memoratur lib 8. apud Plin. et Suetonius in Galba cap. 6. tradit: hunc ante imperium spectaculum exhibuisse Elephantis qui ad theatri fastigium cum suo sessore conscenderit, perque extensum funem procurrerit. [Note: (8) Docilitas.] Et Aelian lib. 2. cap 11. Germanicum Tiberii nepotem in theatrum duodecim induxisse elephantos, qui ad moderatoris imperium, nunc in orbem saltarent: nunc ordinate

cursum graderentur, eorumque mares sex virili habitu totidemque femellae in stola muliebri denique adstratam opipare mensam, quae hominibus praeparata vi debatur, per lectos ordine accubuisse ac de singulis moderate ferculis libasse. [Note: (1) Convivae sobrii.] Cardanus lib.10 subtil. refert fuisse qui cum in auribus bina haberet cymbala, alternatim promuscide apte ad choreas concussisse, dum saltarent ceteri. [Note: (2) Choragus.] Augerius Busbequius in suo itinere Constant. scribit vidisse se Elephantem, qui et ad cantum alternatim motis pedibus saltitarer, et excussam in se pilam proboscide tamquam manu reverberaret. [Note: (3) Artis docilitas] Ceterum Solem lunamque veneratione quadam observant Elephantes, ut quibus sideribus plurima beneficia debeant. [Note: (4) Veneratio debita.] Execrantur et inter se, et in hominibus violatam coniugii fidem. [Note: (5) Castitas.] Ita Aelian.l.11. c.15. ex historiis Indicis narrat Elephantem Altoris sui coniugem una cum adultero in mutuis amplexibus infixis dentibus confodisse, cuius simile sub Tito Imperatore Romae factum memorat. stragula veste prius iniecta, et cum nutritor veniret reducta, ut scelus oculis vindicatum exhiberer. [Note: (6) Adulterii vindex.] In Pegu Nieremb.lib.9. cap. 92. refert Elephantem profusis quindecim dierum lacrimis, et cibo reiecto Regis sui Annatensis in praelio cadentis mortem luxisse. [Note: (7) Luctus in morte.] Vixque tandem a ministris Regis Pegu blanditiis ad cibum inductum. Non consuescunt invicem nisi in occulto. [Note: (8) Verecundia.] Sunt qui illos decennio uterum ferre dicant, Aristoteles tantum biennio. [Note: (9) Partus tardus. Magna tarde proveniunt.] Vivunt plures annis ducentis, iam sexagesimo primum iuvenes. [Note: (10) Aetas matura.] Gregatim defensionis causa incedunt, robustiore Duce. [Note: (11) Primatus virtutis.] Unde Troglodytae dum eos in venatu capiunt, ex arboribus in posterioris insilire tergum solent, nervosque securi incidere. Vulneratos, in firmosque, aut fessos in medium consueverunt agmen suscipere. [Note: (12) Infirmorum cura.] Alibi occultis captivari fossis; alibi per femellas cicures odore grato tinctas in stabula arboribus tantum clausa abduci solent. [Note: (13) Seductio per feMinas.] fame deinde, immissisque telis tamdiu exagitantur, dum animo et robore cadentibus adest qui verbis blandis demulceat, impunitatem obsequentibus promittar, ac denique apposito cibo, reficiat, [Note: (14) Blanditus capere.] qua capti humanitate

feritatem deponunt, et parent monentibus. Musicis etiam instrumentis ad mansuetudinem emolliuntur. [Note: (1) Musicae amor.] Laesi suos cum possunt laesores persequuntur. [Note: (2) Vindictae cupiditas. IX.] Ita Hannibal cum traducere trans flumen non posset, immissit in primum Elephantum percussorem, qui cum repente in flumen se natando coniecisset, is, ac deinde reliqui, hominem sunt insectati, ut Pierius hier. lib.2 cap.18.suam vero in aquis maxime horrent imaginem unde turbatas facilius subeunt, neque ex iis nisi turbatis bibunt. [Note: (3) Horror suae imaginis.] In acie, olim contra Romanos quoque ab Asianis et Africanis adhibiti. Integras armatorum ferunt turres hostemque armata proboscide late submovent aut profligant. Sed cum ignes, porcorum grunnitum, hircos. [Note: (4) Impuritatis fuga.] Imo mures parvos Ferre non possint, ut qui per illorum cavam proboscidem in caput conscendant, [Note: (5) Hostis minor pellit.] facile in amicam aciem retroacti et furore conciti omnia proterunt, et imperia negligunt. [Note: (6) Auxilium noxium.] Ceterum fortiter dextreque in acie etiam pugnare discunt, ut Strabo lib. 15. Nam et lapidem ad intentionem iacere, et armis uti, et natare, cum opus est, visi sunt, quin et diversa linguarum callere idiomata. [Note: (7) Docilis ad pugnam.]

Figuratis significationibus abundat Elephas in adagiis etiam celebris. Unde est dere tarda sed grandi parere elephantem, quod Theophrastus post decennium conceptionis apud Pier lib. 2. c. 11. fieri sentit. De re celebri Dens elephantis [Note: (8) Celebris merces] propter quos praecipue capiuntur, estque ebur. Ex formica vel musca elephantum facere [Note: (9) Vilis res praedicata.] usurpatur in illos, qui rem vilem extollunt. In hominem durum pronuntiatur: Elephanti corio tectus est [Note: (10) Durus homo.] Item
[Gap desc: Greek words]
, ab Elephanto nil differs, adeo difformi ut propriam etiam umbram horreat. [Note: (11) Deformis moles.] Sic dices: Mus elephantum, quando res parva maximos turbat; vel Elephantus non capit murem, [Note: (12) Parvus magno oppositus] id est Magnus parva contemnit, seu genere sus animus vilia contemnit. Ceterae figurae ex ipsis facile historiis eminent.

EQUUS notum animal pro regionis ingenio maius minusve, celerius tardiusve, Magni forresque in Frisia Germaniae septentrionalis ora: in Ungaria minores

celeriores et patientiores inediae. (Arabici equi celerrimi aliquando continuato nocte dieque cursu cen [Note: (1) Virtus unita fortior.] tum absolvunt milliaria. Oblatus probo Imperatori equus, qui per dies decem parem cursum continuaret ut Naucler. Gener.10. quem tamen recusatum amico obtulit, quod diceret nolle se equum ita fugae idoneum. [Note: (2) Fuga praesidium.] Sarmatae ad celerem profectionem equos tenui pabulo pridie subministrato ad cursum aptissimos habent. [Note: (3) Abstinentia roborat.] Pernicissimi feruntur equi, sed vitae brevis, quos equae stimulante venere ad ventum Boream, vel Austrum, vel Zephyrum (quales ad Tagum amnem) aspirantem versae concipiunt [Note: (4) Natalium virtus.] de quibus Virg.l.3. Georg. Aelian.lib 4.cap.5. Plinius Columella et alii. Iam bimi aut trimi possunt concipere; sed non nisi duodecimo aut undecimo post mense patiunt. [Note: (5) Magna tarde proveniunt.] adeo pullorum amantes(visi Hippomanes, seu tuber ante frontem pulli enatum, alia equa, quam mater morsu esuque praeripiat, tum enim amorem mater perdit) ut illorum absentium desiderio macrescant. [Note: (6) Amor parentum. XI.] Tartaros, narrat Paulus Venetus cum praedandi gratia septentrionales partes, quas multis mensibus sol non tangit, ingrediuntur, relictis ad sines pullis, qualibet excurrunt; ut cum redeundum, equae ad hos reditum inveniant, qui sine hac arte inter tenebras incertus esset Marte pulli mortua, aut sublata, altera eiusdem alendi curam subit. [Note: (7) Amor proximi.] Inter equos hermaphroditi reperiuntur, quales Nero Imp. olim omnis insolentiae amator in Treverico agro repertos currui adhibuit, [Note: (8) Hermaphroditi amati.] ut Plin.l.11.c.49. Qui in Ponto equas nigro lacte, quo indigenae alerentur, repertas etiam memorat [Note: (9) Rara res, lac nigrum et equus cornutus.] l.2.c. 103. Sed et Aelianus in India uno in fronte cornu equos reperiri docet, ex quo confecta pocula venenum omne in noxium bibenti faciant. [Note: (10) Venenum innoxium.] lib.3.c.39. Probatur Varroni maxime equus, qui est brevi capite, nigris oculis, latis natibus, auribus brevibus, amplo ple noque pectore; humeris latis, ventre modico, lumbis deorsum pressis, scapulis non angustis, spina duplici, cauda ampla, cruribus rectis et aequalibus, genibus rotundis, ungulis duris, toto corpore venenoso.

fessorem habeant, facile observant. Ita Bucephalus postquam Alexandrum perite flectentem expertus esset, alium deinde insessorem non tulit, Regique conscensuro genua etiam in flectere doctus est. [Note: (1) Docilitas et fides.] Idem ubi inter medios hostes lethale vulnus excepisset, Regem tamen ante in tutum extulit, quam succumberet. Unde praeter sepulchrum, quod ei Rex condidit, urbem etiam eius nomine excitavit, et Iulius Caesar equum habuit velocissimum, et solius Caesaris patientem, cuius priores pedes humanos digitos referrent, ideoque Arnspices hoc illi equo imperium portendi dicerent sed et equo hoc flente eiusdem mors praenuntiata creditur. [Note: (2) Amor et obsequium erga Dominum.] ut Sueton. in Caes.c.61 celebris apud Romanos Cn.Seio equus fuit, ut mole corporis singularis, ita habilitate ad omnia promptus; sed infelicissimos semper Dominos habuit, ut in proverbium infelicis abserit: Seianum equum possidet [Note: (3) Possessor infelix.] Nam Seius a M.Anotonio Triumviro extremo supplicio affectus est. Emit Corn. Dolabella H. S. centum milibus, sed et hunc contra Cassium pugnantem victumque destituit. Cassius equi possessor ab Antonio victus sibi manus intulit. Antonius, qui equum abstulerat, ab Augusto victus, simili mortis genere occubuit. Gellius l.3.c.9. Clodoveius Rex Gall.perquam habilem sibique carum equum nactus, cum, si contra Alaricum Visigoth Regem vinceret. Turonensi Ecclesiae voto obtulit.Reus voti iam victor stitit equum, et oblaris centum aureis redemit, verum equus moveri se loco passus non est, tanquam infra pretium census. Sensit Rex, alterumque tantum obtulit, obsequentemque, ut prius, equum habuit, [Note: (4) Aestimatio iusta sui.] ut Vine. hist.l.22.c. 3 Corinthi vir nobilis Ioanni Pontifici ad Iustinum Imp.profecturo equum, pro aliquo itinere conficiendo, obtulit, quo uxor viri, tanquam miti et ad omnia habili usa fuerat. Remissus equus nulla deinde arte adduci poterat, ut Dominae parerer; ideoque Pontifici remissus donoque oblatus fuit. [Note: (5) Servitus honorata.] Greg. M. lib. 3. Dial. c. 2. Tuba musicisque concentibus excitari ad bella equos compertum est. Sybaritarum in Italia equi ad sonum tibiae saltum choreasque ducere instructi erant, ut Aelian. lib. 16. c. 23. memorat, quod Crotomatis eorum

hostibus victoriam in bello attulit, quando hi tibiis ad saltum equis praeludentes, eosdem ad consuetas choreas, dum pugnandum esset, converterunt. [Note: (1) Delitiae perdunt.] Ita Olaus Mag.l.2.c.21. in Elandia insula maris Gothici parvos esse equos refert, singulari agilitate, ad choreas saltusque rarissimos, etiam per angustos circulos, facile dociles. [Note: (2) Docilitas.] Et Scaliger Exerc.209. scribit in Agyrta circumductum, qui posterioribus solum pedibus incederet, prioribus gesticularetur, in clunibus sedens, pelvim sustineret, vinum biberet, aliaque id genus officia obiret.

Amor fidesque equorum erga Dominos celebratur. Nam ut Plinius lib.8.c.42 Interfecto Rege Scytharum ex provocatione dimicante. cum victor ad eum spoliandum descendisset, insurgens Ilius equus ictibus morsuque hominem confecit. [Note: (3) Fidelis vitor.] Sic qui Antiochum occiderat Gallus Centeretrius, equo illius conscenso in praeceps abreptus periit.Non minus admirandum quod refert Aristot. de Animal. lib. 9. cap. 47. Scytharum Regi equam fuisse ex qua mares omnes generosi nascerentur. Ex his unum ad matrem, ut consuesceret, adductum, coire noluisse, donec illa tandem alio loco eidem, velo operta, fuisset proposita. Tum vero ut eandem detectam matrem esse didicit, confusione plenus, semetipsum praecipitem interemit. Aelianus lib.4.cap.6. non solum hunc equum sed et matrem sese asserit praecipitasse. Tantus etiam in brutis incestus horror [Note: (4) Incestus horror.] Fortitudo illorum in bellis celebrata. Unde et Matti sacer olim fuit. Cum leonibus certare audent Ita non pridem Caesar augustae in Hispania equa cum leone commissa, quaesito angulo; huic tergum obiecit, eique adorienti tam gravi ictu perstrinxit frontem, ut postridie extinctus sit: quamvis leo aliquantulum ab ictu hoc respirans, ne inultus occumberet, ingenti sese saltu in equam iniecerit, dextroque armo avulso, stratam confecerit, duello utrique fatali, [Note: (5) Duellum fatale.] ut Lud. Richeom. in Valedict. animae coll.a.: Plura de equis alibi tradimus.

Figuris variis serviunt. In proverbiis: equis albis vehi, est felicem esse, sive victorem. [Note: (6) Filix. Victor.] Ita enIm hi olim in

capitolium ferebantur. Contra ab equis ad asinos transiit, qui fortuna sua deiectus est. [Note: (1) Fortuna excidens.] Equi senectam vivere dicitur, vir quondam gloriosus, at in senio neglectus. [Note: (2) Senium neglectum.] ut tales solent, vel male pasci, vel curribus applicari dum succumbant. Precul ab equinis pedibus est, qui declinat periculum. At S. literae figuris ab equo ductis frequentius delectantur. Equites duo Isa. 21. qui prodierunt ad singulare certamen, Hieron. super hunc locum, Christum et Diabolum esse statuit [Note: (3) Christus et Diabolus.] Equus sub flagello: Prov.26. u. 3. Bedae hic superbus est sub virga. [Note: (4) Superbi castigatio.] Equi tres, Apoc.6. rufus, niger, et pallidus. August.hom 3.super Apoc.est bellum, fames, et mors, [Note: (4) Superbi castigatio.] in fine mundi graviora: Equi hinnientes, signant amatores libidinis. [Note: (5) Libidinosus.] Ierem.5. ut Basilius Hexam. Equus indomitus psal.31.populum gentilem legi Dei obluctantem, ut hic significat Hier. [Note: (6) Refractarius.] Equus fallax ad salutem Ps. 32. eidem corpus humanum designat [Note: (7) Corpus humanum] . Vide Laureti Silvam.

EIULATOR apud Nieremb. lib. 9. cap. 72. reperitur in orbe novo. Vafrum animal, canis leporarii magnitudine, quod eiulatum puerorum noctu ante villas et oppida simulans, ignaros doli, foras protrahit, interceptosque enecat. [Note: (8) Adulator noxius.] Sed conscii non nisi incensis titionibus egrediuntur Adulatoris perniciosi imago est.

ERINACEUS, sive Echinus parvum instar glitis animal, spinis, tanquam crinibus, armatum est, quibus contractum in globum ita se munit, [Note: (9) Vis unita fortior.] ut apprehendi a nullo possit, nisi iuxta ventrem infundatur aqua, vel calida perfusum sese explicet [Note: (10) Ars arte delusa.] tum ex pede suspensum inedia conficitur, ut cutis vestibus expoliendis serviat, si tamen in hac necessitate suo se perfuderit lotio, spinae computrescunt. [Note: (11) Opes perditae, ne prosint hosti.] Arbores conscendunt; excussisque pomis, eis se involvunt, ut spinis haerentia in cavam arborem, aut foveam transferant, et prospiciant hiemi. [Note: (12) Annone provisio.] Os caveae plerumque geminum habent, ad meridiem et septentrionem; illudque quod ventus afflat, obturant. [Note: (13) Effugium.] Brasilienses echini maiores simiam aequant, et, praeter fructus, columbarum et gallinarum pullos captant, ipsi, in gratum quoque cibum, pingui

candidaque carne petiti; [Note: (1) Praedatores praeda fiunt.] sed spicula illius venenata sunt, quae ex ipso corpore in persecutores suos eiaculatur, qui transfixi lento toxico conficiuntur. pulvis tamen eorum demortuorum dyssenterico malo medetur. [Note: (2) Telum vulneran: et sanans.] ut Guliel. Piso hist. nat.l.5.21.

Figurate in proverbium abiit de homine duro, Echino asperior, [Note: (3) Immitis homo.] et de male cunctabundo, qui sibi noceat; Echinus partum differt, quod dicant stimulata ad partum alvo cunctari, dum prole magis iam spinosa magis pariens affligatur. [Note: (4) Cunctatio noxia.]

FELIS vel cattus notum animal, muribus [Note: (5) Inimicus insidians.] avibusque, nonnumquam et pullis gallinaceis infestum. Unde Elephantis custos felis iungi soler, ut mures arceat. [Note: (6) Custodia, Vigil. Magna parvis] Mas femina salacior, haec foetus sui amantissima, noctu iuxta atque interdiu videt, tum saepe acutius, quod a meridie in solari lumine visus hebetior sit. [Note: (7) Amans tenebrarum] Puritatis amantes, unde et sordes proprias defodiunt. [Note: (8) Amans puritatis.] Bufones; serpentes; rutamque herbam aversantur; ut si haec columbariis adhibeatur, queant arceri. Valerianam herbam adeo depereunt, ut si radicem eius proicias, miris laetitiae signis circumsiliant, vellicent, basientur. [Note: (9) Amanti omnia pulchra.] Si in sacco clausas alio deferas, domum tamen relictam invenient reduces. Quam licet hospes deserat, ipsae pergent incolere [Note: (10) Patria domus amor. XIX.] Mirum est, quod Scaliger Exerc. 2.17. nu.9. refert Malabariam agrestes feles in arboribus alere; quae nunc currant, nunc demissa extensaque sub cruribus pelle, ut in pedibus anserinis est, volitent, et quasi remigatione pedum tranent aerem. [Note: (11) Volare sine pennis.] sed maiorem utilitatem habet felis Zibethica, de qua idem Exerc. 211. quae maiori et maculoso corpore, non solum in orbe altero, sed etiam in Hispania, Italiaque alitur, et quoddam excrementum in loculo inter femora colligit, quo indies cochleari excipitur, gratissimique iam concretum, odoris est. Maiori autem copia tunc provenit, quando animal virgis exagitatum sudat; et angitur. [Note: (12) Tribulationis uberior fructus.] Ex hoc quidam Ulyssipone ad 1500. aureos quotannis conficere memorantur, ut Maiol. habet coll 7. de Lynce.

Figurate adagiis locum fecit de rapaci Felis, Tartessia: [Note: (13) Rapan] sunt enim, ut ubique, sic hic rapaces, et feli crocoton.

(quod pretiosae vestis muliebris genus est feli parum conveniens) cum indigno ornamentum confertur. [Note: (1) Indigno dignitas.] Zibethifelu, dicitur in deliburum odoramentis hominem, [Note: (2) Delicatus]

GLIS ex maioribus est muribus, genitores senio confectos alunt, [Note: (3) Pietas erga parentes.] hieme rora dormiunt suis in caveis atque impinguescunt magis, quam aestivo pabulo, imo ad vegetiorem aeratem redeunt, absterso veluti senio. [Note: (4) Quies proficua.] Aedium fere ruinam praesentientes ante demigrant. [Note: (5) Periculum declinare.] Integris aliquando turmis collecti adversus peregre adventantes pugnant. [Note: (6) Utilitas consanguinitate potior.] Fumo atque igne, tum etiam venenis in pabulo mixtis pelli, aut enecari solent, nocturnis etiam facibus excaecati sistuntur. [Note: (7) Lux excaecans,] Glis imago est somnicolosi ac pigri hominis, Unde illud, Glire somnolentior. [Note: (8) Somnolentus.]

GULO apud Livones Moschosque animal est nigrum pilosumque, facie felina, corpore et cauda vulpina, quod cadaveribus voracissime pascitur, impletumque tympani instar inter angustias rupis arborumve corpus strictum ante retroque evacuat, moxque ad escas rursus implendum advolat. [Note: (9) Gulosus.] propria gulosorum imago. Pellis brumali tempore occisi in pretio est Quare tunc cadavere ad silvas producto, [Note: (10) Gula perdit.] insidiosis fossis, vel decipulis intercipitur.

HIAENA colore fere lupino, sed paulo hirsutior, et continuata per totum dorsum iuba est. Cui ut Plin. l.8.c.30 Vulgus utramque naturam tribuit, ut alternis nunc mas, nunc femina pariat. [Note: (11) Libidinosus.] quod tamen Aristoteles negat, cum alterum, ut ait, genitale impervium sit. Spina dorsi ad caput usque protensa est, ut flecti, nisi toto corpore verso, nequeat. [Note: (12) Inflexibilis.] Noctu vagatur et cadaveribus mortuorum, e sepulchris erutis, vescitur. Quamquam et canes vivos quaerat, unde, ut hos provocet, hominis imitatur vomitum, accurrentesque intercipit. [Note: (13) Crudelitas ingeniosa.] Ubi tamen haec deficiunt, sequitur Pastorum stabula, et observato illorum nomine, humanae vocis imitatione, scite hos exprimit, evocatosque occidit. [Note: (14) Personam fingere.] Aelian.l.6.c.13. praeterea in dextro pede vim habere sopiendi asserit, quem noctu stabula subiens, admovensque naribus, homines lethargo sopiat,

incumbens [(transcriber); sic: ncumbens] suffocat. [Note: (1) Somnus fallax.] Sic lunae orbe pleno, suam canibus umbram iniicere, quos repente mutos stupefactosque sensibus abducat [Note: (2) Umbra lethalis.] Addit Vincent.hist.nat. l.18.c.6 1.ex Aristotele, in Arabia genus, quoddam Hyaenarum esse, quae cum feram, vel hominem praeviderit, obstupescere ac consistere immorum faciat. [Note: (3) Obstupefactio.] Plin. l. 28. c. 8. Pantheris usque adeo terrori esse, ut ne quidem conentur resistere, quin si pelles mortuarum vicinae sint, pilos decidere Pantherae. [Note: (4) Inimi cus implacabilis.] Sed nec quemquam ab his appeti, qui ex Hyaenae corio quippiam possederit. Ex Hyena et Leaena commixtis Crocuram nasci Plinius lib 8.cap.20.tradit, quae et hominum pecorumque voces imitando, eosdem in insidias deducat, [Note: (5) Personam fingere.] fera inprimis dentata. Idem. Aelian. lib.7. cap. 18. tradit in silvis adeo dolose a Crocuta fieri, ut siquem ex plurium numero suo vocat nomine, sensim recedat, iteratoque compellet, dum longius seductum impune enecet. [Note: (6) Insidia.] Vide plura apud Maiol.col.7.

HYSTRIX de Erinaciorum genere est, leporino ore, acutis dentibus, auribus pene humanis, spinis partim albis, partim nigris, duorum vel trium palmorum, utrimque acuminatis, quas in canes, aut homines insequentes iaculatur. [Note: (7) Tela improvisa.] In dumetis fere latitat, et noctu saepius egreditur, ut poma, rapas, panem, etc. rapiat. [Note: (8) Fur.] Hieme suis cavernis reconditur. Cinis hystricum combustorum partus conceptos solet continere. [Note: (9) Immitium mors gratae] Asperi iracundique hominis figura est.

ICHNEUMON mus Indicus quoque, seu Pharaonis dictus, magnitudine felis, sed longior, et cauda veluti serpentina, pilis lupinis, rostro suillo, dentibus felinis ac peracutis: amphibium animal, et, ut Aelian.l.10.c.48. censet, hermaphroditum, quod alternatim concipere queat ac parere. Pugnare tamen inter se, ait, et victos sortem feminarum ac pariendi onus subire. [Note: (10) Victor vir.] Ceterum vivacissimum animal, et semper lusibus intentum, [Note: (11) Ludicrorum amans.] ventorum tamen et frigoris impatiens, ubi alterius animalis sinu calefieri nequit, in seipsum, velut erinaceus, convolvitur. Nullum hostem formidat, omnes aggredi audet, canes, equos, camelos, elephantes, serpentes maximos. [Note: (12) Audacia ad pugnandum.] Crocodili dormientis os

apertum (ut trochilos avicula eius ex more dentes purget) subit, ut Plin. l. 8 c. 25. et intestina corrodit, hepate eiusdem delectatur, [Note: (1) Hostis domesticus] felem tribus dentium ictibus conficit. Sensim humi reptans ad praedam conspectam procedit, tum repente in posteriores erectus pedes insilit. [Note: (2) Magnanimus.] Contra aspidem tamen pugnaturus ante volutatus in luto, in sole apricatur, dum siccus velut sub lorica, incedat. [Note: (3) Provide armatus.] Gillius cicurem habuit, ut c.11. ad Cardinalem Armaignacum scribit. Idea magnanimi, sed parvi est hominis.

CAPUT LXXI. Literam L usque ad O comprehendit.

LEO Rex animantium, animal generosum, iubis circa caput collumque velut coronatum. [Note: (4) Rex.] Quae tamen ut leaenae desunt, ita et eis catulis, quos haec ex Pardo concepit. [Note: (5) Nothus.] Cuius consuetudo ut leonem fallat, vivo flumine odorem contractum solet abluere, ne ab ultore adulterii leone discerpatur, [Note: (6) Purgatio sceleris.] ob cuius timorem adultero quandoque adhaerescit. [Note: (7) Adulteri] Feminae primo partu quinque ferunt catulos, perque annos singulos deficiunt singulis, dum post unum omnino sterilescant. [Note: (8) Defectio.] Apertis catuli nascuntur oculis, [Note: (9) Nativitas illustris.] sed adeo imbecilles, ut post alterum vix mensem nitantur pedibus. Soliciti pro catulis postquam pepererunt, non nisi obliquis a cubili excedunt, aut ad idem redeunt itineribus, ut venatores fallant, [Note: (10) Via tutior.] pro eis ad mortem usque dimicant, nec aliter loco cedunt. [Note: (11) Defensio suorum.] Leaena enim caece, deiectis in terram oculis, ne obiecta sibi formidet arma in sectatores catulorum irruit. [Note: (12) Pugna seca.] Ubi raptos sibi absenti cognovit, impotenti ita furit, persequiturque. Ceterum dolis ac suspicione carent [Note: (13) Doli expers.] neo limis quemquam intuentur oculis; aut sustinent ita intentem. [Note: (14) Audacia.] Nec multitudine facile, nec armis terretur. sed in medias sese turmas immittit, atque illum ante omnes persequitur, a quo plagam accepit. cuius

aliquando vindictam in plures annos memor reservat. [Note: (1) Iniuriarum memoria.] Ubi tamen vi armisque se premi sentit, obiecto plerumque pectore, quod debiliora sint ilia, sensim pugnando recedit, aut si terga vertat, fortissimis caudae ictibus se tuetur, [Note: (2) Magnanimitas.] quam si sub femora contrahat, timoris concepti est argumentum. [Note: (3) Merus constantis.] Quod; cum oculos insequentium se latere existimat, celeri fuga fieri est observatum. [Note: (4) Fuga occulta.] Saltu tamen, nisi invadens; non utitur, quando et cauda utrumque latus diverberans; sese excitare consuevit. [Note: (5) Exercitatio] Rotarum tamen orbes circumacti, strepituque inanes currus, [Note: (6) Mundi inconstantia.] gallinaceorum cristae cantusque, [Note: (7) Timor inanis.] et maxime ignes terrent. [Note: (8) Timor gehennae.] Gregatim u x incedit, nec leaenam quidem admittit sociam, suis ubique viribus fisus. [Note: (9) Fiducia sui.] Somnus illi modicus, nec in hoc quidem clausi oculi, palpebris ad tegendum insufficientibus. [Note: (10) Vigilantia.] Ignei hi atque in tenebris etiam fulgentes sunt [Note: (11) Virtus emicat] Iam senes, ubi ad venatum minus idonei sunt, quandoque urbes subeunt intrepidi, ut praedam quaerant. [Note: (12) Senium delirum.] quamquam raro cibum sumant, triduanae etiam patientes inediae, [Note: (13) Abstinentia.] potum multo rarius affectent [Note: (14) Sobrietas.] Pueris feminisque et subiectis, omnique imbelli praeda abstinet, cum gravior hostis porest spe rati. [Note: (15) Parcere imbellibus.] In atena capream negliget, et bovem invadet. [Note: (16) Generositas.] Demissa ille cauda clementiam, [Note: (17) Clementia.] erecta indignationem spirat. [Note: (18) Indignatio.] Satur longe est tractabilior, essuriens ferocit. [Note: (19) Famas stimulat.] Atenetis enutritus facile cicuratur. [Note: (20) Educatio bona.] Etiam beneficiis capi, atque ad humanitatem traduci potest. [Note: (21) Beneficiorum vis] Necessitas illum subicere hominibus visa est, et denique ad obsequium inflectere. [Note: (22) Necessitas.] Variaque; et admiranda harum rerum exempla circum feruntur. Ita Aelian.1.7.c 48. narrat Androclem servum Roma profugum, ignarumque in via in spelaeum leonis quietis gratia divertisse, leonique reverso seque ob laesum ex spina pedem submittenti, evulsa hunc spina sanasse.Sed leo hic in Lybia captus Romam delatus est. Androcles vero etiam post aliquo tempus interceptus, atque ad feras damnatus cum in arenam produceretur, ab hoc leone quamvis impasto, agnitus, et reverenter blandeque, cum omnium stupore exceptus, atque ab immissa deinde Pardali etiam

defensus. [Note: (1) Benefactorem tueri.] quae res tam leoni; quam servo (quem Gellius lib.5.c.14. Noct. Art. Androdum vocat) peperit libertatem. qui deinde indivulsa amicitia convixere, muneribus passim tota urbe donati. [Note: (2) Amicitia disparium.] Plerisque acclamantibus: Hic est leo hostes hominis; hic est homo medicus leonis. Neque illud memoria indignum est ex Aelian.lib.4.c.45. quod cum iuveni ferarum domitori canis; ursa; et leo essent, simul educati, et familiares, et ursa denique colludens cani, offensaque, illius ventrem lethali ictu afflixisset, leo atrocitatem facti indignatus, ursam iusta ultione discerpserit. [Note: (3) Ultio sceleris.] Plus admirationis etiam Leo habet, qui Gerasimo Abbati, ob evulsam e pede spinam, tota deinde vita, etiam in oneribus pro asino (quem custos amiserat) sufferendis servivit, donec eiusdem sepulchro incumbens extinctus est. [Note: (4) Fidelis ad mortem.] ut Sophron. in prato spirit. memorat. cap.107. et ex eo Maiolus coll. 7. Leonem aegrum ferunt carnibus simiarum devoratis sibi restitui, [Note: (5) Rex a dulatores plectat.] Philost. l.3.c.1.

Figuris late servit. Unde adagia nata sunt: Exungue leonem. [Note: (6) Magnus in parvis.] in hominem qui ex parvis fortiter gestis, se magnum ostendit. De viro forti nequicquam territo: Leonem larva ter itas. [Note: (7) Terror inanis.] De forti irritato: Leonem stimulas. [Note: (8) Irritare fortem.] De periculoso negotio: Leonem radis: vel Leonis iaculum alis. [Note: (9) Periculosa res.] De consortio tali Leonina societas, vel leonem horda vincire. [Note: (10) Societas periculosa.] Sunt et Leones Megarensium celebres, qui dum illos contra hostes urbem invadentes e caveis laxarent, ab iisdem male discerpti interiere. Pier. lib.1.cap.8. In sacris literis modo Christum leo designat. [Note: (11) Christus.] Gen. 49. Isa. 15. etc. Modo diabolum, [Note: (12) Diabolus.] ut Iob. 4. 1. Petr. 5. etc. Leunculi duodecim in solio Salomonis. 3 Reg.10. designant, [Note: (13) Apostoli.] iuxta Gregor. lib. 30. mor. cap. 11. Apostolos. Leo habitans cum ove, Isa. 11.iuxta Hieronymum in hunc locum, Principes cum populo in eadem Ecclesia congregatos [Note: (14) Ecclesia Christi.] Est et mortis imago. Psal 21. hominis rapacis. Osee.3.Iusti. Deo fidentis, [Note: (15) Fidens Deo.] Prov.20 Isa.21. etc, Vide plura alibi tradita.

LEPUS animal timidissimum, [Note: (1) Timidus.] ideoque non vulpium tantum, et aquilatum; sed et accipitrum, corvorum, ac mustelarum insidiis praedaeque expositum. [Note: (2) Hostibus expositus.] fertilissimum simul, cum superfoetet, addatque concepti conceptum, singulisque mensibus pariat. [Note: (3) Fecundus in partu.] Unde Athen.lib.9.observatum, in Astypalaea leporum ignara, memorat, quod Antiochi Gonatae temporibus duo in hanc regionem illati, intra anni spatium tantam posteritatem reliquerint, ut plures sex milibus caperentur. Aelian.lib.13.cap 12. Hermaphroditos in his esse memorat, qui et impleant, et impleantur, patres iuxta matresque. [Note: (4) Luxuriosi.] In Ithacam Ulyssis patriam illati moriuntur. [Note: (5) Exilium fatale.] In Propontide bina habent iecinora. Femina suam per diversa loca spargit sobolem, [Note: (6) Prudentia.] ne simul possit amittere Montani reliquis maiores sunt; campestres velociores hieme aprica loca incolunt, sub myricis fere abditi. cubilia nunquam intrant; sed remoto saltu petunt; ne ex pedum vestigiis, canumque odoratu prodantur. Unde et remore pabulatum excurrunt, tum ut exercitentur, tum ut magis cubile lateat, sinuosis huc anfractibus feruntur confusisque vestigiis, ne ex semita prodantur. [Note: (7) Caute incedendum.] leni somno sopiuntur ad quemvis strepitum excitati. [Note: (8) Ardua subeunda.] In ascensu velociores sunt, ob primos pedes breviores posterioribus. (9) Flexo saepe cursu canes propius instantes deludunt: et quandoque succumbentes transire patiuntur.

Figura timidorum sunt, unde, ut Cromet. l. 6. Boleslaus 3.Pol.Rex Palatino suo contra Russos ad Haliciam profugo, leporis pellem, columque cum fuso submisit. [Note: (10) Abiecti animi.] Cuius ille ignominiae impatiens laqueo vitam absolvit. Hinc et adagium: leporis vitam vivit, in timide latentem: lepus dormiens, in simulate dormientem. Et illud Graecorum:
[Gap desc: Greek words]
, [Note: (11) Fortis a timido captus.] Lepus leonem vinculo trahit aureo: in fortem a timido largitione corruptum. S. literae Lev.II. leporis tanquam immundi animalis, quod ruminaret quidem, sed ungulam non divideret, [Note: (12) Immundus.] esum olim vetabant: prisci gentiles laudabant, quod formosos redderet. Unde Martial.in Gelliam turpem ludit, quod leporem nunquam

ederit. Lauretus ex Tertul. de cibis Iud. ex lepore lege vetito turpem puerorum amorem mystice prohiberi censet ob promiscuum in venetem animal. [Note: (1) Sodomiticus.] Irem ex Isychio in Lev.11.per leporem intelligit Iudaeos ad malum veloces; ad bonum timidos, per superfaetantem [Note: (2) Fenerator.] ex basil. in Psal. 14. hom 2. senatorem. Lepores cornutos reperiri. [Note: (3) Timidus armatus.] Ionstonus in hist.an.notavit

LUPUS vorax animal, [Note: (4) Vorax.] rictu amplo, splendentibus oculis, dentibus serratis acutisque, [Note: (5) Mordax] oblongo oris rostro, collo brevi obstipoque, [Note: (6) Pertinax.] genitali osseo, cani reliquo corpore non dissimilis, [Note: (7) Impudens.] amatorium in cauda villum ferre creditur, cerebrum cum luna illi arescere ac decrescere Albertus refert. [Note: (8) Delirus] Cor, si exsiccetur. odoratum est. Coeunt duodenis tantum anni diebus; abstinent ceteris. [Note: (9) Continens] Cum omne pabulum deficit, terra ventrem implent. [Note: (10) Fames condimentum.] Equos a fronte, boves atergo imbellibus locis aggrediuntur. [Note: (11) Hostem caute aggredi.] Ovilla inprimis delectantur, ideoque ingressi caulam plerasque interficiunt,atque in cumulum congerunt. [Note: (12) Concupiscentiae nihil satis.] Unde et plantam in Scythia agniformem devorant. Pro catulis praedam iam ante devoratam evomunt, paulo grandioribus anserem, aut agnum offerunt. [Note: (13) Cura liberorum.] Ubi praeda difficilior agenda, quidam eorum ululatu accersir ceteros, ut gregarim invadant. [Note: (14) Vires iungendae.] Deficiente praeda in orbem acti, qui prae ceteris debilior corruit, reliquis praedae est. [Note: (15) Fames improba.] Homini parcunt si praeda belluina adsit, ceterum huius semel gustati, ac praesertim infantium carne gaudent [Note: (16) Delicati] ideoque praegnantibus maxime infesti sunt. Fugantur lapidum strepitu et concussione, his, qua parte petiti sunt, putredinem vermesque trahunt, tympani etiam sono terrentur, scintillisque excussis de silice: [Note: (17) Terrore fugari.] Quem infesti priorem vident hominem, raucescere faciunt. [Note: (18) Praeventio iuvat.] Oculus lupi conspectus, et percussa pellis, et stercus sparsum, et suspensa ad praesepe cauda, cetera terret arcetque animalia. [Note: (19) Terror aliorum.] Equus, ubi lupinum intestinum sepelitur, viam non transit: ubi vestigium eius terit, obtorpescit. Quos tamen momordit lupus equos, generosiores sunt, quos ex agnis sapidiores, quamvis lanae pediculos creent. [Note: (20) Vulnera quae pro sunt.] Si fides ex intestinis ovium cum fidibus lupinis, eadem in cithara

iungantur, illas dissilire ferunt. [Note: (1) Discordia.] Persuasum Aegyptiis, quod praegnans equa, si lupum tetigerit, abortiat. [Note: (2) Timor noxius. Cantela.] Sed et ingenio quodam lupi agunt, caelo nubilo venantur, ut facilius lateant. (3)fluvios transmissuri, robustiore praevio, caudis mutuo apprehensis sese fulciunt. [Note: (4) Auxilium mutuum.] Ovem quandoque aure prehensam currendo secum ducunt, haerentemque cauda a tergo inflicta propellunt [Note: (5) Dux ad mortem. IX.] Capris frondes salicesque, ut alliciant, porrigunt. [Note: (6) Escae dolosae.] aliquando turmatim noctu viam pagorum obsident, moxque unum de suis immittunt, qui irritatos post se canes in has insidias abstrahar. [Note: (7) Ex insidiis opprimere.] Guagn. l. 10 memorat, aliquando Parisios ingressos esse, magnamque illic hominum utriusque sexus edidisse stragem; ut capienti lupum, aut occidenti, lege constitutom praemium sit [Note: (8) Hostem in castris invadere.] Lupum cervarium Plinius l.8. c. 2.refert, aliquando dum respicit, captae ante se praedae oblitum, ad aliam non captam properare. [Note: (9) Praesentia neglegere.] Admiratione dignum, quod tradit Maiol coll.7. in Hassia captum a lupo puerum, educatum inter catulos lupino alimento, lupinis etiam moribus, quadrupedem coepisse procurrere, at denique tardiorem a rusticis inventum et Henrico Hassiae Principi oblatum esse [Note: (10) Educatio fera.] Ita et alium a venatoribus inter feras captum, humanisque imbutum moribus ad annum vixisse octuagesimum. [Note: (11) Emendatio.] Priorem vero saepe contestatum gratiorem sibi olim luporum, quam nunc hominum esse consuetudinem. [Note: (12) Consuetudo altera natura.] Lupos etiam, (praeter Scythicum leoni fere iubato similem iraque perpetua inflammatum)domati, ac pro custodia fideli villarum oviumque contra lupos alios assuefieri posse. [Note: (13) Educatio corrigit] exemplis compertum est. Cuius egregium specimen P. Gasp.Schott, in Phys. cur. l. 8 c. 84. exhibet.

Figuris variis adhibetur, sic avido alienorum dicitur: Lutus hiat (14) Frustrato spe sua, lupus circa puteum errat. Frustra scilicet aquam hic quaerens, praedam frustra reposcenti, lupe agnum tentat eripere. [Note: (15) Spes frustranea vel Praeda desperata] obmutescenti vel rauco: lupi illum videre priores [Note: (16) Obmutescentia.] in furto deprehenso et fugienti: lupus ante clamorem fest nat. [Note: (17) Fur fugiens.] constanter perverso, lupus pilum mutat, non mores. [Note: (18) Perversus.] in ambiguo discriminis constituro: lupum auribus

tenet. [Note: (1) Periculosa praeda.] In S. literis haeretici imago hominis lupus est. qui potissimum ovili Christi insidiatur. [Note: (2) Haereticus.] ut Cypr. contra Novat. Matth. 7. Luc. 10. Lupus rapax Beniamin Gen. 49. Saulem denotat: ut Hier. in Isa. 11. 65. Lupi voraces Ior. 5. tyrannos, raptores, avarosque designant, ut Ambr. ser. 59. Clem. Alex. exhort. ad Gent. Lupae [Note: (3) Meretrix.] olim etiam meretrices ab rapacitate dictae, unde lupanaria.

LUTRA ex amphibiis est, Castore aliquanto longior graciliorque, canino capite dentibusque, vulpinis cruribus; sed planis, membranaque distentis ad natandum posterioribus. [Note: (4) Adulator. Inconstans.] Hae iuxta lacus in cavernis latitant, ad quosvis pisces capiendos promptae, [Note: (5) Piscatores perite.] quamquam et herbis fructibusque vescantur. Locis quibusdam (ut in Suecia) cicures, pro piscatoribus serviunt. In antro ex ramis superius sibi cubile sternunt, [Note: (6) Paterfamilias providus.] ubi loco sicco quiescant. Ieiunae adverso flumine feruntur, an iam saturae secundo. [Note: (7) Opportune.]

LYNX e genere luporum cervariorum est, parvo capite, oculis fulgentibus, et visu acurissimis, quibus remota etiam montium penetrat. [Note: (8) Visus acer.] Parvis auriculis, barbara felis instar, molli pilo per latera albicante, nigrisque maculis distincto, velocissimi cursus. [Note: (9) Velox.] Harum urinam scribit Plin. lib. 8. cap. 98. in gemmam conglaciari lyncurium, carbunculo fulgenti similem. [Note: (10) Pretiosum ex vili.] Hic Exod. 39. in tertio ordine rationalis positus animositatem, [Note: (11) Magnanimitas.] secundum Lyran. designat. Ab hac lynce oculus lynceus, hoc est, visu acer, in adagiis est. Quamquam alii a Lynceo Argonauta, acutissimi visus homine, derivent.

MANTICHORA apud Indos animal est leonis magnitudinem aequans, colore rubrum, canis instar villosum, facie pene humana, triplici dentium acutissimorum ordine, [Note: (12) Concupiscentia triplex.] pedibus et unguibus leoninis, cauda scorpionis modo rereti, et aculeo plusquam cubitali finita, [Note: (13) Finis lethifer.] per latera caudae utrimque emergunt aculei, quos pedali magnitudine, vibrata in quamcumque partem scite cauda eiaculatur, feritque eminus lethali semper vulnere. [Note: (14) Iaculator funestus.] Succrescunt deinde in locum emissorum tela nova, exhausta nunquam pharetra. [Note: (15) Arma prompta.]

Cumque humanis delectetur carnibus, homines potissimum, nec singulos tantum, verum et collectos invadit. [Note: (1) Audacia.] pernicissimo ad instandum fugiendumque cursu, ingenti robore. Carulos Indi venantur, caudasque saxis infringunt, ne aculeos proferant. [Note: (2) Exarmati.] Voce mixtum fistulae tubaeque concentum imitantur [Note: (3) Musicae feralis.] Ita Aelian lib. 4. c. 20. cui Arist. l. 2. c. 1. Plin. lib. 8. cap 21. consentit.

MARIPETUS animal apud Iapones canis magnitudine est, cruribus brevioribus, molli pilo, coloris aurei, esui humano aptum, quod postquam in silvis terraque consenuit, [Note: (4) Renovatio inventae.] mare subit, atque illic sensim ex quadrupede in piscem transformatur, [Note: (5) Metamorphosis.] testisque Almeida captum vidit, quando parte una squammas pinnasque iam induerat, parte etiamnum altera quadrupes. [Note: (6) Peccator monstrosus, vol Ecclesiastico politicus.] Vide Nierembergium lib. 9. hist. nat. cap. 47.

MARTES minor felibus, e genere mustelarum, acutissimis mordax dentibus, [Note: (7) Mordax.] magnorum aedificiorum tecta, silvasque abiegnas, et faginas libenter incolit, gallinas iugulat, earumque ova exsorbet. [Note: (8) Latro, ac praedo.] Illius excrementa moschum redolent. [Note: (9) Pretium rei sordidae.] Pelles amantur, et in pretio sunt, Genitale osseum, quod rasum tritumque stranguriae medetur. [Note: (10) Utilitas vilium.] Plinio lib. 29. cap. 4. ictis dicitur.

MONOCEROS, sive unicornis, animal minime frequens: in S. tamen literis celebratum. [Note: (11) Solitarius.] Aelian. l. 16. c. 20. equi magnitudine, iuba ac pilis fulvum esse, pedibus expeditum, sed digitis pedum, ut elephantes, indivisis, apri cauda, cornu uno in fronte oblongo nigroque in acutissimum mucronem desinente praeditum asserit. [Note: (12) Arma noxia.] quod aliis amicum, cum suo genere implacabili pugna decertet. [Note: (13) Consanguineorum osor.] Ita ille sed Paulus Iovius l. 18. histor. cornu hoc bicubitale et eburneum esse meminit, singulari adversus venena pollere virtute: et hoc inserto bestiam purgare fontem, priusquam bibat. [Note: (14) Medicina praesens.] Excidere hoc senibus, uti cornua cervina. [Note: (15) Senium non pugnax.] Tale et Venetos Solimanno Turcarum Imperatori et Clementem Pont. Regi Galliarum Francisco dono obtulisse: quod regiis impositum mensis, ipso sudore suo

venena prodat [Note: (1) Horror sceleris.] Marcus Polus l. 3. c. 15. tradit apud Indos diversis locis reperi: cornu tamen neminem laedere; sed lingua pinnis armata. [Note: (2) Arma occulta.] Albertus M. de an. l. 22. ait, hoc animal Virginum amore aptum, atque in earum sinu reclinatum capi. [Note: (3) Virginitatis amor.] cui plures fidem derogant: quamquam idem Greg. l. 31. mor. c. 13. Isidor. Beda aliique tradiderint.

MULUS ex asina et equa natus, suum non proseminat genus, [Note: (4) Sterile coniugium] ideoque solius voluptatis causa congredientes adumbrat. [Note: (5) Voluptatis mancipia.] Unde et August. de civit Dei lib. 15. c. 17 in arca Dei servatum esse negat, nec Deus principio mundi condidisse videtur, quia abs se condita progenerate iussit. Quas Aristoteles lib. de admir. c. 68 in Cappadocia Cretaque fecundas esse mulas censet, ex alio sunt genere Hinnorum, nisi quae olim prodigiose pepererint, [Note: (6) Prodigium.] ut factum historiae tradunt; alias in proverbium abiit: Cum mula pepererit, hoc est, nunquam. Muli ex onagro et equa nati velocissimi sunt, sed animo magis indomito. [Note: (7) Degener] Mos qui semel mulis adhaesit, vix potest corrigi. [Note: (8) Moris tenax.] Ita sunt, qui non nisi ante ceteros progredi velint, quos frustra retineas, aut subordines. [Note: (9) Primi loci appetens.] Inter usitatos strepitus interriti, re insolita ac levicula quandoque expavescunt, atque in cursum effunduntur. [Note: (10) Terror stultus.] Magis astuti sunt asinis. Unde is, quem cum sale Thales Milesius agebat, (ut refert Aelian. lib. 7. c. 37.) cum forte in aquam prolapsus onus sensisset imminutum, ideoque postea sub eodem onere saepius in quas devolveretur. [Note: (11) Lapsus voluntarius.] Thales ut dedoceret, oneravit spongiis, sub quibus rursus prolapsum, cum onus gravati sensisset, deinde abstinuit. [Note: (12) Correctus salubriter.] In pulverem fessi facile etiam cum onere devolvuntur. Cui pulveri corporibus humanis insperso vim mitigandi amoris venerei esse sentiunt. [Note: (13) Amoris remedium pulvis funebris.] Muli vino poti calcitratu abstinere feruntur.

Figurate mulus hominem ferendis oneribus destinatum signat. [Note: (14) Baiulus.] Unde muli Mariani olim dicti milites, qui ex C. Marii instituto, cogebantur in furca praeter arma commeatum suum ferre. Ita in proverbiis est, de hominibus vilibus sibi invicem auxiliantibus, mutue scabunt muli. [Note: (15) Auxilium vel laus mutua.] vel mulus mulum scabit: vel etiam

cum improbi se laudant invicem: vel ironice si maledicant, aut percutiant. In S. literis per mulum intelliguntur, qui libidini tantum voluptatis causa vacant. [Note: (1) Coniuges luxuriosi.] sic Angelus Tobiae dicit c. 6. v. 17. Suae libidini vacant ut equus et mulus Deinde Enuchi non propter Deum, sed homines castrati, [Note: (2) Eunuchus.] Isaia 14. monente: Ne dicat Eunuchus, quoniam lignum sum aridum. S. Hier. super Zach. 14. v. 15. etc. Vide Lauretum.

MUS, ut ortu suo, ita et exitu satis est mirabilis. Aristoteles l. 6. c. 37. de fecunditate eorum sic scribit. Femina praegnans in vase miliario aliquando conclusa, haud multo post recluso vase, musculos centum viginti peperisse reperta. [Note: (3) Fecundus in partu.] Quin addit rescissam in Perside esse murem feminam, in cuius alvo foetus feminini etiam praegnantes fuerint. Et mutes si salem lambant sine coitu iuxta quosdam repleri. [Note: (4) Conceptus virginei.] Quibus Plin. l. 10. cap. 65. suffragatur. In Thebaide cum pluit grandine, mures in terra reperiri, partim carne, partim coeno constantes. [Note: (5) Concupiscentia.] Aelian. lib 2. cap. 56. restatur. In Aegypto mures pilis duris erinaceorum instar nascuntur, ut Arist. l. c. In Ponto mures albi sagacissimo gustu sunt, [Note: (6) Gustus acer.] ut Plin l. 8. c. 37. hieme conduntur, pabulo in specus ante congesto: fasces herbarum supini inter pedes accipiunt, cauda ad specum per alios tracti, ideoque illo tempore detrito dorso sunt. [Note: (7) Annona provisae.] Residentes in clunibus, binis prioribus pedibus tanquam manibus utuntur, posterioribus solis non raro gradiuntur. Quales et Aelian. in Aegypto l. 15. c. 26. collocat. Et Gillius ad Cardin. Armaig. c. 11. in Arabia, ait, reperiri maiores felibus mures, qui erecti ut homines gradiantur ac saltent prioribus pedibus velut manibus usi [Note: (8) Mimi.] Inter albos mures et Armenius celebratur, omnes sordes ita exosus, ut si ante ingressum caveae locentur, citius mortem perpessurus sit, quam se faedaturus. [Note: (9) Impuritatis horror.] ut Pier. hier l. 13. cap. 35. Murium copia variis locis hominibus infesta, nonnumquam etiam patria expulit. Azotii, post captam arcam 1. Reg 5. a muribus plures trucidati. Ex Gyaro Cycladum insula Varro apud Plin. l. 8. c. 29. tradit incolas a muribus fugatos. [Note: (10) Hostium multitudo premit.] Idem quibusdam Italiae populis evenisse Aelian. l. 17. c. 38. testatus est. Hattonem

Archiepiscopum Moguntinum in Epitome sua hist. lib. 1. Sifridus anno Dom. 923. memorat ita infestarum a muribus; ut, cum in continenti non posset tuto persistere, ad Rheni insulam turrimque confugerit, quo per aquas consecuti mures, denique cum confecerint. [Note: (1) Vindex Deus ubique.] Exstatque hodie dum in Rheno a muribus compellata turris murium. Cui simile de Polono Principe in hist. Cromeri, et de quodam Divite a Nauclero ann. Dom. 1071. quem cum mures invasissent, ad mensam sedentem, intactis convivis reliquis, provolantem deinde ad navim insecuti, illic confecerunt. Sed haec non sine vindice Numine naturam excedunt. In Libya aquam horrent mures, ex qua si biberint, moriuntur. [Note: (2) Haustus lethalis.] ut Plinius lib. 10. cap. 73. In Scotia quoque Argadiam regionem tangere nequeunt, haec enim illis terra exitialis est: ut Ortel. in Scotia. Hoc mortuorum cinis boni adfert, quod cum melle instillatus, aut rosaceo decoctus aurium dolorem sedet. [Note: (3) Mortuus vivo praestat.]

Figuris multis idoneus est. Nam ubi res vilis post magnae rei spem producitur, illud in usu est. Horat. Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus, [Note: (4) Exspectatio delusa.] vel mus pro leone: ubi Zoilus quispiam, et aliorum invidus reprehensor, carptorque frequens describitur. Muris in morem, [Note: (5) Zoilus.] qui optima quaeque in panibus, et fructibus primum carpunt. Unde Erasmo Roterodamo huic vitio obnoxio scite per anagramma dictum, Erasmus, eras mus, sic et muris interitus. [Note: (6) Mors vilis.] de contempto homine intereunte, vel cito moriente dictum est. Mus picem gustans, [Note: (7) Experimentum periculosum.] de periculoso experimento. Mus uno non clauditur antro, [Note: (8) Luxuriosus. Providus.] de homine, vel luxurioso, (cum mus salax animal sit) vel in periculis provido usurpatur: ut Mus Armenius, de homine casto. In sacris Literis sordes, et vitia mures designant, [Note: (9) Sordidi, vitiosi.] ut Lev. 11. 29. mutes aurei, [Note: (10) Paenitentia.] 1. Reg. 6. paenitentia pro sceleribus.

MUSTELA vel vulgaris, vel silvestris est, in his Martes et Ictis est, de qua supra, vulgaris circa guttur alba, corpore fere rutila, in Septentrione saepius alba, in cavernis faenilibus stabulisque habitat, et praeter mures talpasque vespertiliones et serpentes (quos praemandens

ore tutam innoxie aggreditur) etiam avium, ut columbarum, gallinarum, cornicum, cervorumque ova exsugit, interemptarumque avium gaudet sanguine. [Note: (1) Hostis muliorum] omnium odium metusque, sed et ipsum animal timidum est, quam vis cum cattis pugnare ausit, et lepores multo se maiores invadat. Catulis visum deperditum herba qua dam restituit. [Note: (2) Caecitas depulsa.] Si in rabiem concitatur, morsus eius lethalis est. [Note: (3) Calumnia.] Fimus earum dum liberae sunt, odoris grati est. Basiliscis tamen exitio. [Note: (4) Exitiale bonum.] ut Plin. l. 8. c. 21. Quin omne iumentum Aelian. l. 6. c. 21. mustelam reformidare asserit. Pro aetate colorem variant. [Note: (5) Iudicium mutat aetas.] Facile circurantur, si allio affricentur dentes. [Note: (6) Mitigare.]

Mustela alia ex silvestribus est, quae Furo, seu Viverta dicitur, colore ad album ex buxeo vergente, quae haud difficulter cicuratae, ligneisque servatae capsis, in cuniculorum cavernas, aut avium in muris nidos, ad cuniculos vel aves extrahendas immittuntur [Note: (7) Prado.] Feminis veneris desiderium exitiale est, nisi ad marem admittantur. [Note: (8) Incontinentia.] partus triginta diebus caecus [Note: (9) Natales obscuri.] ubi primum videt, ad venationem proficiscitur. [Note: (10) Venator.] Concitatae ad iram excrementa fundunt odorata [Note: (11) Ira salutaris.] Testiculi Mustelarum alligati mulieribus, partus continent. [Note: (12) Festinatio noxiae]

Mustela Zibellina fulvi coloris, in partibus Septentrionis, apud Russos, Lithuanos, Moschovitas frequens, in silvis avibus insidiantur, [Note: (13) Anceps] perquam agiles et inquietae, pelles earum in pretio, quae reliquis in arca rebus subiectae sensim feruntur emergere. [Note: (14) Emergere ex imo] Soli expositae corrumpuntur. [Note: (15) Publicae lux noxia.] Excussae saepius a blattis praeservantur, et absynthii ramis involutae. [Note: (16) Mortificatio.] Vide Schott. l. 7. c. 57.

In sacris profanisque literis Mustela furacis hominis imago est. Unde in proverbio est: Mustelae sebum. [Note: (17) Fur.] hoc est, furaci rem porrigis desideratam. Ita de illo, qui furaces domi alit, aut infausti rem ominis possidet, dicitur: Mustelam habet. [Note: (18) Infelix.] Immundis sordidisque etiam Lev. 11. 29. accensetur.

facile deficientes et anheli capiuntur. [Note: (1) Defectio] Ubi in virides herbas incidunt prae gaudio rudunt, seque capi citius patiuntur, quam abstinent. [Note: (2) Intemperantia] Homine conspecto saepe, ut attoniti, in iisdem vestigiis accedentem praestolantur; at dum manum extendit ad capiendum, fuga pernici fallunt. [Note: (3) Fortuna lubrica.] Africa ut Plin. l. 8 c, 30. scribit, eorum ferax: ubi meres polygami integro feminarum gregi praeesse gaudent, [Note: (4) Polygami.] ideoque gravidas custodiunt, et compertos et iis mares foetus castrant, [Note: (5) Eunuchi inviti et zelotypia.] ne regno per hos excidant; at feminae, ut possunt, repertis latebris, ab illorum se oculis subducunt. [Note: (6) Posteritatis amor.] Apud Indos equi magnitudine, et cornu cubitali in fronte armati reperiuntur, qui tamen felle careant. [Note: (7) Mansuetus.] Rarum est quod Albertus Magnus refert l, 22. de an. Onagros aequinoctii tempore duodecies interdiu, totiesque noctu horas ruditu suo distinguere. [Note: (8) Horologium.] Alia vide supra de Asino.

In S. literis non infrequens onagri figura est. Sic Iudaei libertatem a lege quaerentes dicuntur, Oseae 8. v. 9. Onager solitarius sibi. [Note: (9) Liberi.] Et vagi in libidine Ierem. 2. v. 24. Onager attrahens ventum amoris sui. [Note: (10) Libidinosi] Et haeretici ac praedones, Onagri in deserto vigilantes ad praedam. [Note: (11) Praedo nes.] Iob. 24. v. 5. Vide plura apud Lauretum.

ORYX ex caprarum silvestrium genere unicornis et et bisulcus, contrario ad caput verso pilo vestitur, [Note: (12) Perversus.] in Africae locis arentibus sitis expers, aquam tamen in vesica colligit, quae mitifice hominis sitim, non in praesens modo, sed et futurum tempus sedat. [Note: (13) Sobrius] Ut proinde hac iter habentes sumptam ab hoc animali aquam. vel ipsum secum animal habere socium laborent. [Note: (14) Sitis remedium.] Ita Albertus Magnus l. 22. ex Plinio locis diversis, qui addit l. 2. c. 40. sub ortum caniculae, tanquam eius sideris adventum praesentiens, fixis oculis eam caeli plagam intueri, [Note: (15) Divina contemplari.] conspectoque sternutare sidere, ac veluti adorare. [Note: (16) Mathematicus seu Astrologus.] In S. litetis Deut. 14. v. 5. mundis accensetur. Illa queatus oryx. [Note: (17) Captivus.] tamen Isa. 51. v. 20. significat hominem ob scelera captum.

OVIS animalium simplicissimum [Note: (18) Simplex.] et mansuetissimum [Note: (19) Mansuetus.] habetur, obsequens voci ductuique

pastorum, [Note: (1) Obsequens.] innoxium omnibus, [Note: (2) Innocens.] multis tam ad lautas mensas, quam vestes opesque utile [Note: (3) Victus et amictus.] Concipiunt fere mares spectando aquilonem, feminas austrum. [Note: (4) Intentio distinguit.] Agni statim a partu in toto grege discernunt matrem. [Note: (5) Ingenium praecox.] Pro regionis diversitate maiores minoresve sunt. Trium cubitorum caudam in Arabia, et sat ingentem in Africa trahere dicuntur [Note: (6) Finis bonus.] Omnes infirmo sunt capite, [Note: (7) Iudicium infirmum.] et facile scabiem concipiunt, totumque inficiunt gregem. [Note: (8) Societas noxia.] quae fere ex macie, et pabuli defectu est. Decennio solent vivere, generantque a bimatu ad novennium.

Agnus, ubi succrevere cornua, audaciam ferociamque induit, [Note: (9) Pugnandi libido.] quae cornu iuxta autem terebrato residet. Aries dicitur qui generat, vervex cui inversi, vel exsecti testiculi sunt. In Peru ad asellorum magnitudinem excrescunt carne optima: in Arabia exornes sunt arietes, [Note: (10) Inermes] Celebratus est aurei velleris aries, [Note: (11) Celebris] sed fabulosus: tum dux ille inter caelestia sidera, non minus fictus. [Note: (12) Gloriosus.]

Figurae hinc crebrae ducuntur. Homo simplex atque insipiens ovis [Note: (13) Insipiens.] dicitur. ita divitem indoctum
[Gap desc: Greek word]
[Note: (14) Dives indoctus.] dixere. Quia vero
[Gap desc: Greek word]
graecis tam pomum, quam ovem significat, Hercules ovibus abactis poma aurea sustulisse fingitur. Et veteres quod ex ovibus bobusque multam confici pecuniam non ignorarent, his primo aes signarunt. [Note: (15) Divitiae.] Unde etiam manavit bovem habet in lingua, quod idem dici de ove poterat, quo hominem pecunia in iudicio corruptum significarent. De infido rerum custode recte usurpatur ovem lupo commisisti. [Note: (16) Custos infidus.] sive agnum tradidisti canibus, [Note: (17) Litibus implicitus.] qui simplicem litigatoribus obiecit. De Ariete pauciora non occurrunt. Arietis ministerium [Note: (18) Obsequium fallax] illi convenit, qui servitii et obsequii specie nocet, ut aries ferit cornibus, vel qui ingrato ministrat, ut pascens arietem cornibus petitur. [Note: (19) Serviens ingrato.] Cui tamen magis illud quadrat: Aries nutricationis mercedem persolvit. In rixae pugnaeque cupidum dicitur: Arietem emittit. [Note: (20) Pugna cupidus.] ut in lascivum: Aries cornibus lascivit. [Note: (21) Luxuriosus.] In S, literis Ovis, Agnus, et Aries [Note: (22) Christus.] variis locis Christum

figurant qui est. Agnus Dei sicut ov s ad occisionem ducitur. Aries in vetribus. Gen. 22 Sunt fideles. Unde Christus Petro: Pasce oves meas, etc. Martyres, ut psal. 43 Dedisti nos tamquam oves escarum. [Note: (1) Martyres.] Oves perditae [Note: (2) Peccator.] peccatores Matth. 9. Uxor sub vito; 2. Reg. 12. quam David ab Uria rapuit. [Note: (3) Uxor.] Oves in macello congestae, [Note: (4) Damnati.] damnati, qui sicut oves in inferno positi. Sic per Arietes gregis Duces, [Note: (5) Pastores.] locis diversis, Apostolos, vel Doctores, pastoresque intelliges, Vide Hieron. Laureti Silvam.

CAPUT LXXII. Literam P ad U usque complectitur.

PARDUS, qui et Leopardus; ut femina Pardalis et Panthera dicitur, cani venatorio similis mole corporis, leonino, aut potius, felino capite, maculosa, et velut oculata pelle. [Note: (6) Pulchritudo fallax.] Grato, ut colore, sic odore feras alliciens ceteras, quas interceptas dilaniet [Note: (7) Illecebrae noxiae.] Homini infansissima eius repente faciem, oculosque invadit. [Note: (8) Diabolus.] Unde si in imagine hominem obicias, hanc dilacerabit. humani tamen stercoris inprimis amantissima est. [Note: (9) Impuritatis amans.] ut qui intercipere feram cogitant, hoc, ubi transit, ex alto quopiam loco in vase suspendant, ad quod exsilire non desinit, donec viribus deficiens succumbat. [Note: (10) Cupiditas multos opprimit.] adversus haustum aconiti venenum hoc illi praesens remedium est. Nam si tactas aconito carnes devorent, [Note: (11) Gula noxia.] (quo modo etiam captari solent) citra hoc remedium extinguuntur. Vini etiam potu obiecto, quem mirifice captant, ebriae capiuntur, [Note: (12) Ebrietas fallit.] ut Pier. l. 11 c. 30. Quia caput illis torvum, oculi ardentes, os ingens, dum feras captant hoc studiose occultant. [Note: (13) Venator insidiosus.] Plin l 8. c 17 Gallinas alliumque adeo aversantur, [Note: (14) Odium bon rum.] ut si quis ex illo iure perfusus fuerit, hunc relinquant. Plin. l. 29. c. 4. Earum oculi in tenebris resulgent, in sole obscurantur [Note: (15) Amor tenebrarum.] In armo feruntur habere maculam lunae similem, [Note: (16) Inconstantia.] quae cum eadem incrementa capiat

ac detrimenta. saltu perquam agiles, pelle adeo dura sunt, ut ferro non cedar. [Note: (1) Obdurati.] Bitim, ex genere pardorum, si mulier conspexerit, morbo afflatur. [Note: (2) Alpectus noxus] Semel tantum pariunt, quod primo eius partu foetus morae impatiens, unguibus matricem dilaceret [Note: (3) Proles ingratae.] Quare et a partu matres domi resident, Mare victum procurante. [Note: (4) Cura familiae.] Licet cicurari vix possint, tamen Aelian. lib. 6. c. 2. refert agno domestico, ob familiarem convictum, etiam in fame pardalim pepercisse. [Note: (5) Familiaritas conciliat.] Ad simias captandas in Marusia, ut eas alliciat, emori sese abiecta sub arboribus fingit. [Note: (6) Mors simulata.] Cumque dein simiae insultant, ut credunt, mortuae, easdem captat. [Note: (7) Mor. vis non insultandum.] Unde in fallaces manavit proverbium: Pardi mortem adsimulat. [Note: (8) Fallax.] Vide Erasmum. In S. literis varias significationes habet, aliquando Deum peccatores punientem de signat: ut Ose. 13. v. 7. Ero sicut pardus in via. [Note: (9) Deus vindex.] Haereticos item raptores, depravatos affectus, Isa. 11. v. o. Ier. 5. v. 6. Cant. 4. 8. Denique hominem vafrum et inconstantem. Ier. 13. v. 23. Si mutare potest pardus varietatem suam. [Note: (10) Haereticus inconstans et varius.] et vos poteritis benefacere. Quin et Antichristum [Note: (11) Antichristus.] Apoc. 13.

PENA est animal catelli instar circa Bengulam, ut habet Nieremb. l. 9. c. 76. quod ubi tigridem conspexit, hanc perpetuo latratu consectatur, quo admoniti homines feraeque a tigridis se subducunt ferocia. [Note: (12) Concionator.] Idea boni concionatoris est haereticos et diabolum infestantis.

POEPHAGUS animal Indicum est, ut habet Aelianus l. 16. c. 11. timidissimum, licet equi magnitudinem duplo excedat. [Note: (13) Timidus gigas.] Cauda tamen nigricante speciosa, et humano pilo subtiliore, apperitur, [Note: (14) Finis pectandus] idque inprimis a mulieribus. Unde insidiis peritum, hanc ut evadat, inter femora occulit, atque ita subsistens, exspectat venatores, se aut non videndum, aut non quaerendum existimans [Note: (15) Finis oblivio. Subte fugium stultum] Imago est stolidi subterfugii.

RHINOCEROS molis elephantinae bestia, nisi quod brevioribus sit pedibus, suillo ore, cornu in natibus uno ongiore, [Note: (16) Nasuti ac sagaces exploratores.] alteroque minore in dorso, utroque

fortissimo, eminente, quod cum elephanto pugnaturus (cuius nascitur hostis) ad saxa exacuit, [Note: (1) Armorum praeparatio.] et ventrem subiens perit, quo marte Olyssipone anno 1515. elephantem in arena stravit. [Note: (2) Victor virtute.] Est cure durissima, voluti clypearis restis, buxei coloris, obarmata, quae telis non facile pervia est [Note: (3) Armatus] Hanc ramen Elephas, ubi prior valentiore proboscide rhinocerotem complexus est, facile dentibus longioribus proscindit. Cornu in pretio est, quo venena enervantur. [Note: (4) Antidotum.] Delectatur, ut sus, sordibus. [Note: (5) Sordidus.] homini nisi lacessitum non facile nocet. Lacessitum, per stratas etiam in silva remorantes arbores, magna vi persequitur. [Note: (6) Ira tardior gravis.] Vide Aelian. l. 17. c. 40. Plin. l. 8. cap. 20. Maiolum coll. 7. et Schortum. l. 8. c. 49. In figuris, ut minus obvium est animal, ita et minus est frequens. illud vatis in nasutulum circumfertur: Et pueri nasum rhinocerotis habent. Et illud in 8. literis Num. 24 v. 8. Deus eduxit illum de Aegypto cuius fortitudo similis est rhinocerotis. [Note: (7) Fortitudo rara.] cui illud Deut. 33 v. 17. convenit: Cornua rhinocerotis cornua illius, quibus fortitudo extollitur.

SCIURUS
[Gap desc: Greek words]
ab umbra caudae dictus, magnitudine glitis, priores pedes, velut manus, adhibet excorticandis nucibus aliisque usibus, [Note: (8) Idoneum pluribus.] Cauda quasilli instar, in sole pro umbra, in transiliendis arboribus pro ala, in tranandis dum cortici insistit, aquis, pro velo est. [Note: (9) Idoneum pluribus.] Cavernam, non unius aditus, qua parte ventus ingruit, sensu praecoci obturat, reclusa altera. [Note: (10) Providus.] ut notat Plinius lib. 8. cap. 38.

SIMIUS et Simia Cercopitheco (de quo supra) cognatum animal
[Gap desc: Greek word]
graece dictum, facie, manibus, mammisque ac toto corpore hominem pene referens. [Note: (11) Turpis homo.] quamquam et hirta sit polle, et forma varium Petulans ac mimicum animal, quid quid ab homine videt fieri, imitatur. [Note: (12) Mimus] Quare et venatores hac potissimum arte fallunt. Nam ut Aelian. l. 17. c. 24. sub iis quibus sciunt arboribus versari, aut pedicas induunt: aut aqua lavant faciem, viscosa mox aqua substituta, quibus discedentibus cum simiae easdem imponunt

pedicas, mox haerent nexibus implicitae, [Note: (1) Exempla fallunt.] vel cum faciem visco lavant, pili palpebraeque cohaerescunt, et sic captae excaecataeque intercipiuntur. [Note: (2) Fucus et decor male quaesitus] vel etiam ad obiecta descendunt specula in quibus se suamque formam, hebescente sensim visu, avide contemplatae occupantur. [Note: (3) Complacentia sui stulta.] Facile cicurantur, et colludere hominibus, praesertim infantibus gaudent, [Note: (4) Innocentia delectat.] in novilunio semper laetiores, tristiores in interlunio. [Note: (5) Stultus ut luna.] Actiones hominum graviores etiam exprimit, ut Aelian. l. 5. c. 26. vidisse se memorat simiam, quae aurigae munus obiter, habenasque equi nunc adduceret, nunc remitteret, fla gello etiam impelleret. [Note: (6) Rector insolens.] Et Schottus l 8. c. 71. se spectasse refert simium pueri more vestitum, equo insidentem, unaque ex freno manu regenten) equum, altera transeuntibus honoris causa pileum deponentem [Note: (7) Prudentiae aetate maior.] Astutum simiae factum in aula Iulii II. Papae refert Maiol. colloq. 7. quae cum castaneas prunis sepultas vellet eruere, cattum vicinum amplexa, eius pedibus, frustra obluctantis etb eiulantis arreptis eruit, ut suis parceret. [Note: (8) Potentior imbecilles premit.] Mirifice catulos amant, amplexanturque, et ostentant, ceu rem pulcherrimam aliis, a quibus vicissim sic gaudent tractari. [Note: (9) Pulchrum cuique suum est.] Cum geminas plerumque pariant, ita alteram mater amat, quod observat Pier. l. 6. c. 17. ut alterius obliviscatur, adeoque videatur odisse: illam vero saepius morose inter brachia amplexando enecet, [Note: (10) Indulgentia natos perdit.] quo amisso, ad alterius curam revertitur. Gaudent combibonibus, ipsaeque ad ebrietatem vinum hauriunt, qua arte etiam captari solent. [Note: (11) Ebrietas noxia.] Collusores quandoque, ad feritatem reversae, male tractant, puerosque ac canes strangulant. [Note: (12) Familiaritas nimia perdit.] Caudatae apud Brasilos fortissimae sunt. In Zeilan insula olim Indigenae simiae dentem pro Numine observarunt. Unde Rex Pegu Lusitanis pro redimendo simiae dente centies mille aureos obtulisse fertur. [Note: (13) Impensae stultae.] ut Maiol. l. c. ex hist. Sinensi.

Figuris copiose famulatur. Nam in proverbiis varia hinc sunt, ut in illos qui turpem rem amant ipsi turpes. Simia simiae pulcherrima est [Note: (14) Simile simili.] in parum dignos honore, Simia in purpura, vel simia est simia, etiamsi

aurea gestet insignia [Note: (1) Habitus Regem non facit.] velin deformem cultu meretricio ornatum: Simia fucata. [Note: (2) Deformis ornata.] vel in vafrum, non facile captandum: simia non capitur laqueo. (3) vel in ridiculum barbata simia. [Note: (4) Ridiculus.] vel in despectae vitae, generis, aut formae homines: simiarum pulcher, ima deformis, vel in mimum hominem puerumve: simia est. vel in impudentem, tergum simie, [Note: (5) Impudens.] quod nudum exhibet. In 5. literis pauca de his nisi quod 3 Reg. 10. v. 22. Salomoni ex India allatae sint, cum pavis, adulatorum et superborum in aula ideae.

SPHINX, inter simiarum genera, animal superiori patre hominem referens, glabro, et mammis candidis tum escente, pectore, dorso hispido, cauda nigri coloris oblonga, [Note: (6) Ambigua, aenigmatica, obscura res.] apud Troglodytas Aethiopes nasci solitum, quod Pier. in Hierogl. l. 6. c. 11. se apud Gallum circulatorem, incessu saltuque exercitatum vidisse memorat. Hoc templis Aegyptiorum praefigi solitum, sacra mysteria obscura esse arcanaque debere indicabat. Ob quam notam Augustus literas suas obsignare sphingis imagine solebat, [Note: (7) Secretae Principum consilia sint.] ut arcana silenda esse moneret. Donec, cavillantibus nonnullis, quod aenigmata scriberet. Alexandri imagine codicillos insigniret, [Note: (8) Exempla fortes iuvant.] ut Sueton. in Augusto. Rex Aegypti Amasis sphingi e marmore simulacrum tantum erexit, ut solius capitis per frontem ambitus centum duos pedes complecteretur, longitudo esset pedum 143. ut Plin. habet. l. 36. c. 2. in qua ipse Amasis sepultus latere creditur, [Note: (9) Mortis secretum.] estque ante pyramidem altissimam collocata, in qua erigenda 60. milia hominum annis viginti laborasse feruntur. [Note: (10) Immortalitatis cura.] De sphinge et Oedipo nota fabula est.

SU, iuxta Nieremb. l. 7. c. 74. animal Indicum apud Patagones, est leonino capite, sed per mentum genasque barbato, et humanae, praeter rictum oris, utcumque faciei simili: lato pectore, sed arctis cum ventre lumbis, cauda oblonga et villosa sciuri; sub qua, dum venatores fugit, catulos dorso suo insidentes tegit. [Note: (11) Paterna prolis cura.] Figuram Schottus p. 1088. exhibet. In foveas cespitibus tactas adactum praecepsque, dum captum se videt, prae [Note: (12) Ira inconsulta.] rabie et generositate catulos obtruncat. (14) moxque

horribili rugitu oppugnantes territae, cassisque rictibus (ut ferocissimum est) petit: [Note: (1) Furor irritus.] dones sagittis pressum succumbat, et pellem eximii roboris in praedam cedar. Ceterum, ut filios alit et portat; ita iam senio languens ab eis ali portarique memoratur: Eximio mutuae pietatis exemplo [Note: (2) Pietas paterna et vicissim filialis.]

SUS animalium maxime brutum, ut Plin. l. 8 c. 51 cui animam pro sale datam autument. Bis in anno parit, quatuor mensium foetu gravidum, vicenos quandoque parit, alendo vix par, cum totidem ubera requirat, ut lactet. [Note: (3) Fecunditas.] Proprium aliquando foetum devorat. [Note: (4) Impietas in proles] Morbis anginae strumaeque inprimis obnoxium, ad viginti annos vivit Amisso oculo citius extingui credunt. [Note: (5) Caecitas gravis.] Obliquum caput in incessu, et cruor in radice fetae dorso evulsae, est valetudinis afficta nota. Immundum Iudaeis animal, ideoque in cibis quoque prohibitum. [Note: (6) Immunditia cavenda.] Sordium, cum esu, tum volutabro delectatur. Sexaginta diebus pinguescit, sed magis, si a triduana inedia saginationem ordiaris, [Note: (7) Abstinentia utilis.] Iuvabit castrari, etiam feminas. [Note: (8) Castitas prodest.] M. Apicius carica fico saginabat, satiarumque mulsi potu necabat. [Note: (9) Delitiae mortiferae.] In deliciis Romanis fuit, ob ferculorum, quae hinc essent, varietatem: ideoque censoriis tabulis proscripta a coenis abdomina, glandia, vulvae, testiculi, syncipitia verrina. [Note: (10) Temperantia.] Pernas Germani aestimant, et in apris, caput aprugnum. [Note: (11) Epulae] Solidum aprum Romanorum epulis primus intulisse fertur P. Servil. Rullus, ut hic notat Plin. In Macedonia Sues mutas esse Aelian. l. 3. c. 34 tradit. Cornutas [Note: (12) Arma stultorum.] in Aethiopia l. 5. c. 28. et quadricornes quidem l. 17 c. 10. Apros vero in Perside reperiri docet Marc. Polus l. 1. c. 214 Spinis crinitos, quas in venatores canesque persequentes eminus iaculentur [Note: (13) Defensio iusta.] ut averrant. Vide Maiol. Col. 7. et supra de Apris plura.

Pierius de Porco lib. 9. cap 1. addit. Aegyptios sacerdotes summe aversatos, quod animal turpe sit, ac luna deficiente eorum corpora vitientur, quique las eius biberint putida scabie lepraque inficiantur. [Note: (14) Leprosi.] Et c. 3. ait, hinc Elephanti quoque maxime invisum animal esse, [Note: (15) ignavi fortibus invisi.] ut Antipater hac arte a Megarensibus profligatus

sit, quod sues pice illicitas, iniectoque pilis igne inflammatos in ipsius elephantes immiserint. Leo etiam congredientem sibi porcum erectis setis horreat [Note: (1)Fortis ignavum fugiens.] c. 4. Hinc et Aegyptii si suem tetigissent, cum ipsis ad flumen vestibus expiandi [Note: (2) Poenitentia.] abibant. c 9. Ad detestationem quoque Menis Regis sui, qui populum ad luxum luxuriamque traduxerat. illi columnam Thebis erexerunt, cum effigie [Note: (3) Degener et luxuriosus] porci. c. 13. Coluerunt tamen Aegyptii porcum inter monstra cetera, tanquam symbolum et Numen tenebrarum: [Note: (4) Ventri dediti.] quod depressos humo oculos habeat, neque ad caelum, nisi cum stupore, elevet. c. 23. Quin et Romani in labatis et clypeis hoc signum praetulere. Nec solum laborantes insania porcum mactare soliti, [Note: (5) Insaniam relinquere.] verum et nuptias inituri, suem mactabant Veneri. [Note: (6) Amores vagos de serere.] et confecto bello inituri pacis federa mactabant porcam, iuramento super hanc fidei praestandae concepto [Note: (7) Pacis federa,] Vide Pier. in Hier. l. 9.

Figuris pluribus iam pridem hoc animal adhibitum. Ita crassus inhabilisque homo Sus pinguis [Note: (8) Inhabilis.] dicitur, quod hi aliquando ita pinguescant, ut moveri vix possint, et ut notavit Plin. sorices in eorum tergo nidulentur. [Note: (9) Sordidus.] In hominem non tantum voracem seu gulosum, sed etiam spurciloquum convenit, Os porci [Note: (10) Gulosus et turpiloquus.] quemadmodum Sargium Rom. patrio nomine, non vitio morum, dictum fuisse Pier. l. 9. c. 9. memorat, ideoque cum in Pontificem lectus esset, nomen permutasse. Sed Boeotii quod ventri gulaeque dediti essent, Porci cognominati sunt. Unde in proverbium de eiusmodi hominibus abiit, Sui Boeotica. De homine vero rudi indoctoque. qui peritiores se instruere praesumit Sus Minervam [Note: (11) Rudis peritum instruens] dicitur. De luxurioso Sus in volutabro luti. [Note: (12) Luxuriosus.] De inepte agente, sus saltat. [Note: (13) Ineptus.] De homine post mortem aliis utili, sus mortua prodest [Note: (14) Utilis mors.] de pravi ingenii homine honesta tractanti. Sus inter rosas. [Note: (15) Inconvenientia.] de crasso, vel sordido in consulte agenti, Sus non ruminat [Note: (16) Inconsultus.] Talia autem animalia in S. Literis immunda sunt. In calumniatorem invidum, vel ob scelera plexum Sus Saliminea, quibus, si de struxissent segetes, excutiebantur dentes [Note: (17) Calum niator punitus.] ut Aelian. l. 5. c. 45. In S. Literis modo Porci

immundos Lev. 11. et Mat. 7 v. 6. peccatores [Note: (1) Peccator] modo praevaricatores legis divinae Isa. 65 v. 4 modo Iudaeos, [Note: (2) Iudaeus.] secundum Lupert. c. 7 super Matth. vel haeretici, ut Hilat in Matt 8. ut sunt porci in quos coniecti Daemones [Note: (3) Haeretici.] modo ipsos Daemones [Note: (4) Daemones.] iuxta Hier. quod hi locis immundis, ut sues, delectentur.

TALPA muribus grandioribus similis, at suillo rostro, quo terram effodit, oculis, sed absque luce, visuque praeditum animal [Note: (5) Caecitas avari.] ideoque terrae ac tenebris addictum, acurissimi tamen auditus, quo remotissima etiam explorat. [Note: (6) Attentio avari.] Persuasum olim divinaturum absentia futuraque, quisquis cor eorum recens palpitansque devorasset. [Note: (7) Propheta] Exempto etiam vivis dente. si admoveatur dentibus hominis doloriferis, prodesse, [Note: (8) Simile simili.] ut Plin. l. 30. c. 3. Quibus ex l 8. c, 29 addit. ex M. Varrone suffossum a Talpis in Italia oppidum, ut a cuniculis, in Hispania. Aranis civitatem in Gallia pulsam: a locustis in Africa. Ex Gyaro Cycladum insola incolas. a muribus fugatos: in Italia Amyclas a serpentibus deletas [Note: (9) Minima non negligenda] etc. In figuris et adagis est Talpa caecior: in hominem stupidum, et ignorantem. [Note: (10) Ignorans. Stupidus.] Sed illi caecissimi de quibus Isai. c. 2. v. 20. quod adorarint talpas et vespertiliones [Note: (11) Sectarius.] quales sunt qui sequuntur gentiles et haereticos.

DAMANDRUA in Brasilia est animal canis magnitudine, sed brevitate et crassitie anteriorum crurium tardius, his tamen fortissimis, sedendo in tergo contra invadentes pugnat. [Note: (12) Defensio iusta.] Setosum est, adeoque duro tergore, ut, sagittis vix penetretur. [Note: (13) Parientia sustinet.] Oblongo collo, et exiguo est capite, in quo illi os, sine hiatu, rotundum instar annuli: unde linguam, velut e vagina gladium, ad trium depromit pedum longitudinem, qua in formicarum latibula inserta, dum imprudens adhaerescit formicarum exercitus, mox eductus in cibum servit. [Note: (14) Credulitas noxia. gula et lingua fallax.] Ita Iosephus ex Brasilia an. 1560.

TARANDUS bovis magnitudine, asini colore, caput maius cervino, nec absimile, cornua ramosa, ungula bifida, villus ursorum, tergus durissimum. [Note: (15) Obscurum genus,] Illud mirum, quod timore proditionis, arborum, fruticum,

florum, omniumque ubi later colorem locorum, ipsis etiam villis induat, [Note: (1) Adulator.] quod idem Lycaon apud Indos iubata cervice facere dicitur. Ceterum Thoes, quod luporum est genus habitum, non colorem mutant, hirti in hieme aestate nudi [Note: (2) Servire tempori.] Haec Plinius tradit l. 8. c. 34. ut et Arist. de admir. c. 29. Aelian. l. 2 c. 16.

TAXUS, qui et Meles dicitur, fele maior, sed infra vulpem, ad cuius tamen naturam accedit, villosa et rigida pelle, colore ex nigro alboque permixto est [Note: (3) Vafricies] Cuniculis, anseribus, pullis, avibusque insidiatur [Note: (4) Gula delicata.] frequens in alpibus Mira arte latibulum conficiunt plurium opera, unumque ignavum in dorso prosternunt, [Note: (5) Labor coactus.] et egesta humo onerant, morque per pedes apprehensum mordicus extrahunt [Note: (6) Servitus vilis.] ut Olaus l 18. c. 18 Hac arte quan doque tantum vice unica palearum foliorumque in caveam inferunt lecto sternendo, quantum homo sub brachio ferre nequeat. Cum ob pedum brevitatem canes aliasque bestias effugere nequeat, resupinus iisdem dentibus pedibusque repugnat. [Note: (7) Defensio iusta.] Vulpes inimica, ut noceat, latibula excrementis conspurcat, ac foetore replet, ut sordium odio alio migrare cogat. [Note: (8) Invidia: Infamia.] Excaecatus senio in fovea remanet, atque aliorum ope nutritur. [Note: (9) Pietatis obsequium] Brumali tempore si victus deficiar, inedia et somno pinguescit. [Note: (10) Abstinentia utilis.] adipe tamen, ut crescente luna augetur, ita decrescente imminuitur. [Note: (11) Inconstantia.] Si in montibus venator in ster, pedibus caput obvolvens sese agit praecipitem. [Note: (12) Electio minoris mali.] Vide Schottum l 8. c. 74.

TIGRIS leporarii canis magnitudine collo tamen breviore, maculosa pelle, dentibus unguibusque magis acutis, oculis igneis, facile omnium ferarum velocissima audacissimaque: cum quodvis animal, etiam elephantes, ausit aggredi [Note: (13) Audacia.] boves mulosque impacto in cervicem pede sternit. [Note: (14) Robur.] Hominibus aeque infestum, quamvis in occidentali India Hispanis parcere, opprimere Indos, in provincia Bambae albos homines non tangere, nigros enecare, [Note: (15) Discretio. Personarum acceptio.] Linschottanus in Itiner. tradiderit, Cum quibusdam quoque canibus misceri compertum est. [Note: (16) Torus illegitimus] Bubalorum fimo pellitur [Note: (17) Horror Peccati.] et ad tympani sonum insaniens seipsum quoque discerpit [Note: (18) Furor insanus.] Mas prolium curam

non gerit, sed femina, quae fecunda est plurium mater [Note: (1) Mater prolu amantior.] Unde Venatores absentibus foetus omnes auferunt, seque in equos coniciunt, quos si redux tigris ablatos consectetur, unum venator abicit, quem illa rapidissimo ad specum cursu referens. mox iterum a tergo instat, dum venator alio rursum abiecto sensim se in navim, aut tutum subducat. [Note: (2) Velocitas ingens.] Ita Plin. l. 8. c. 18. Eandem obiecto teneri per viam speculo, in quo suam imaginem pro catulo prenset, [Note: (3) Amor sui.] docet D. Ambros. l. 6. Hex. c. 6. et Albertus M Tigres brasilae cum impastae sunt, viribus acres, velocissimaeque, iam pastae adeo ignavae, a Maffei l. 2. rerum Ind feruntur, ut a gregarus canibus vinci fugarique soleant. [Note: (4) Gula gravat.] Nierembergius hanc feram baculo circa tenes caesam vinci facilius frangique tradit. [Note: (5) Ferocia fracta.] Tigridem in cavea mansuefactam primus omnium Romae Augustus exhibuisse fertur.

Figura tam apud sacros, quam profanos scriptores est velocitatis, ferociaeque, et Iob. 4. v. 11 cupiditatem quoque humanam significare videtur, [Note: (6) Cupiditas.] quae abstinentia premitur.

URUS Bisons, ac Bubalus, de Boum, sive Taurorum silvestrium specie est, quamquam a quibusdam confundantur, rectius ab aliis distinguuntur. In Scythia dicit Plin l. 8. c. 15. iubatos esse bisontes, et Uros sine iubis, excellenti vi ac velocitate, bubalos vero in Africa vituli, aut cervi potius, similitudine, Uros Alber M. l. 22 dean. tradit tantum in cornibus et cervice possidere vim; ut equum cum equite arreptum in sublime mittat rursusque exceptum cornibus ventilet. [Note: (7) Fortitudo.] Surius in comment. ad an. 1501 tradit bisontes iubatos, barbarosque, brevi capite, pilis moschum redolere, adeoque productis in fronte lata cornibus esse, [Note: (8) Iratus, impudens.] ut tres iis insidere homines facile possint. Vide supra de Bove et Bonaso quem Albertus M. loc. cit. Zumbram appellare videtur, cui trium cubitorum cornua sint, quibus uti Urus equirem, velut pilam iactet; [Note: (9) Pugnator robustus.] stercore vero eiecto crepituque ventris, canes ac venatores sese insequentes obstupefaciat. [Note: (10) Impudentia.] Vide Maio. coll. 7. ubi Urorum cornua regiis meniis poculisque adhiberi solita tradit. [Note: (11) Humilitas exaltata.]

URSUS cane villatico maior, pelle spissa pilosaque, posterioribus saepe incedere pedibus ac prioribus manuum instar uti solitus, hiemis initio cum ursa humano more iungitur, ac deinde separatis in latebris continenter agit, [Note: (1) Castitas.] dum ursa pepererit. Venere tantum prolis causa utendum ratus. Parit die tricesimo, et ut plurimum quinos, sed informes tantum massas, in quibus nec oculi, nec pili, sed soli ungues eminent, quos tamen lambendo sensim figurat [Note: (2) Informis formatius.] illosque tanquam volucris ova in sinu, pectori admotos, fovet [Note: (3) Suum evique pulchrum.] Specus si desint, ramorum fruticumque congerie aedificant impenetrabiles imbribus. In quibus hieme quatuordecim diebus gravissimo veterno sopiti, [Note: (4) Torpor,] unde nec vulneribus quidem excitantur, pinguescunt: adipe contra defluvium capillorum aliosque morbos idoneo. Ab his diebus residunt, et priorum pedum suctu vivunt. [Note: (5) Abstinentia.] Memorant et carnes eo tempore ursorum coctas si asserventur increscere. Oculi eorum hebetantur crebro, qua maxime causa favos appetunt [Note: (6) Medicina.] ut apes, vulnerato ore, hanc misso sanguine levent gravedinem. Invalidum Ursis caput est, ideoque ex montibus arboribusque se praecipitaturi obtendunt pedes capiti [Note: (7) Cautela.] colaphoque nonnumquam infracto exanimantur. [Note: (8) Infirmum caput.] Arborem quam conversi petunt, aversi descendunt. Tauros, ex ore cornibusque eorum, pedibus omnibus, suspensi, fatigant pondere, solerti stultitia. [Note: (9) Industria vincit.] Haec Plin. l. 8. c. 36. tradit. His addit Aristoteles c. 140. de admirandis. Dicunt genus esse quoddam albarum ursarum in Mysia, quae cum Venatores insequuntur, talem emittunt anhelitum, ut canes putrescant [Note: (10) Meretrix.] Si magis cogas, pituitam ex ore fundunt, qua et canum et hominum ora intumescant, adeo ut vel mors, vel caecitas sequatur. [Note: (11) Luxuria excaecans.] Plures eiusmodi ursos eosque praegrandes, qui et in oceano mersi pisces venentur, Olaus l. 18. c. 20. et Albert. M. de urso esse memorat. [Note: (12) Piscator industrius.] Ille etiam c. 27. ad choreas in Lithuania et Russia erudiri, ducique tibiarum cantu, docet [Note: (13) Institutio prodest.] Cap. 14. tradit, apes in Russia silvestres cavas arbores melle implere, cuius cum admodum cupidi raptores ursi sint, rustici clavam ligneam ferreis armatam

cuspidibus affigunt arborum ostio, quam dum amore mellis, capite impacto, amoliuntur, laesi concidunt [Note: (1) Cupiditas plexa.] et dum praedantur, praeda fiunt. Lepidum est quod in sua historia de Moschovitis narrat, rusticum illic ex arbore in illius cavitatem, melle plenam, devolutum, biduo inexplicabili haesisse visco, melle tamen quo renebatur pastum. Cum ursus superveniens, tergo se primum, ut solent, eodem dimisit, quem ut sensit, posterioribus apprehendens villis, rusticus strinxit arctissime, quo ex hac captivitate per validos ungues eluctante, rusticus simul extractus est, urso in fugam effuso. [Note: (2) Periculum evasum.] Nec minus admirandum quod Lud. Richeomus in lib. de Valedict. Animae colloq. 12 narrat, ante decem annos evenisse in Sabaudia Nicodemo Valerio perito Venatori, qui ursam catulis fretam, et ex antro observato obviam, cum irrito sclopi ictu periisset, brachio dextro per illam apprehensus est, sclopo simul e manibus excusso, ut is desperatione plenus, in ferae dorsum, velut eques insiliret, eique, prehensis villis, incumbens, caput subinde mordacibus dentibus peteret. [Note: (3) Audaciae salubris.] Quare fera per avia deviaque montium fusa, vectorem denique praecipitio aliquo elisura videbatur Hinc sensim per latus devolutus in terram, cum feram deseruisset procul aufugientem, ipse ad cavernam regressus catulos abstulit [Note: (4) Praeda hostilis.] et ambiguum reliquit, plusne ipse terroris ferae iniecerit, an perpessus sit. Ceterum ursae pro catulis pugnantis [Note: (5) Amor prolis.] furor ingens. Ut periculo catulos eripiat, nonnumquam altero in dorsum reiecto, ubi mordicus se teneat, altero ipsa prehenso dentibus in arborem enititur. [Note: (6) Amor industrius.] Ne vestigiis suis prodatur in cavea, huic propinqua averse incedit, ut egressa, non ingressa videatur. [Note: (7) Fraus licita.] Formicis quoque et cancris inter epulas delectantur, illas iam pinguiores exsertis in cavernas linguis, hos in aquis captant. [Note: (8) Victus cura.] Alias in apum alvearia raptores involant. [Note: (9) Amara primum, post dulcia.] Animal, ubi suum hieme edormivit somnum, nullibi diu quietum. [Note: (10) Torpor excussus.] Vide Aelian. l. 6. Quod vero refert Saxo Gram. rerum Dan. lib. 10. ursum in Suecia ex rapta ad specum virgine hominem genuisse [Note: (11) Coniugium dispar.] qui Ulvo appellatus, ad fraudes instruendas insignis fuerit, nescio an historiis accenseri possit.

Figurate adhiberi variis poterit, ut de itato vitando Mart. l. 6. monet fumantem, ne tu nasum tentaveris ursi [Note: (1) Iracundi vitandi.] In S. literis prov. 17. v. 12. fatuo confidenti in stultitia [Note: (2) Fatuus.] comparatur. Dan. 7. Regno barbaro Persatum. 1. Reg. 17. ursus a Davide laceratus [Note: (3) Synagoga.] est gens Iudaica, sive Synagoga a christo oppressa, ut Hiet hoc loco.

VULPES notum et celebris astutiae animal, egregie caudatum, foetum educat caecum, quem lambendo perficit [Note: (4) Rude initium.] Gravidas ac parturientes rato in venia [Note: (5) Verecundia.] Multa de ingenio doloso illarum memorantur. Olaus de rebus Aquil. l. 18. c. 31. refert ad fallendas in campis aves, aut Gallinarum pullos, velut mortuam se, exserta lingua, prosternere, ut sine metu accedentes improviso occupet. [Note: (6) Dolos cupiditas docet. Venator peritus.] Ita ad cancrorum, pisciumque capturam, sedere in fluminis ripa aiunt demissaque in aquam cauda haerere immotam, dum cancros piscesve adhaerere sentiat, quos repentino caudae ictu in littus eicit. [Note: (7) Piscator solers.] Ita et vesparum avida, ut Aelian. l. 4. c 38. praeter Olaum notat, ad vesparium progressa, eas cauda inserta exagitat, dumque catervatim lacessitae adhaerent, illam in murum, aut arborem impacta, vespis collisis fruitur. [Note: (8) Ultio fallax.] Echinos in arctum constrictos faetenti perfusos lotio, explicant Vulpes, enecantque [Note: (9) Innocens oppressus.] quo eod. propriam caudam perfusam, in ora canum insectantium elidunt, ut impatientes foetoris haereant. [Note: (10) Cupiditas refrenata.] Ad fallendos venatores multiformes habent in cavernas aditus. [Note: (11) Fugae prospicere.] ut avertant lupos, latebris suis scillam, seu marinum coepe, (cuius impatientes esse norunt) apponunt. [Note: (12) Munire contra hostem.] Cum leporibus amicitiam lususque simulant, [Note: (13) Amicitia simulata.] ut incautos opprimant. A lupis nonnumquam incautis praedam tollunt. [Note: (14) Raptori raptor invidet.] Maiolus Coll. 7. ex Oderico refert, esse in Orientali India vulpium genus, quod posterioribus pedibus anserinis piscatu vivat [Note: (15) Ad utrumque paratus.] cicurque a piscatoribus ex navi ad captandos pisces emittatur, quos ipsum iam satur ex aquis efferat. Nieremb. vero l. 9. nat. hist, c. 10. lupino apud Indos capite, nec minores multo reperiri fuscas vulpes memorat, quae et feris et hominibus infestae sint; his praesertim a quibus, ob ereptam praedam, iniuriam acceperunt, hos enim cum aliis sui generis adiunctis, multo etiam post tempore persequitur, [Note: (16) Vindictae studium pertinax.] contra vero, si quis in escam quippiam

obtulerit, huic adeo beneficum gratumque se praestat, ut avibus aliisque praedis delatis factum compenset. [Note: (1) Gratitudo.] In Pervano agro pusillae vulpes teterrimi odoris reperiuntur, quae quod sua urina foedarunt, indelebili foetore inquinatum relinquunt. [Note: (2) Peccati fator et macula.] Milvis corvisque inimicae sunt, nec levibus cum illis pugnis saepe defunguntur. [Note: (3) Inimici.] Uti et cum Taxis pugnant, quibus sordibus suis ante cavernas egestis reditum intercludunt, hospitioque migrare cogunt. [Note: (4) Exilium.] Gallina, quae vel rutam sub alis circumferat, vel ex iecore vulpino comederit [Note: (5) Antidotum.] a vulpe immunis esse fertur. Vulpes in Thracia transituras glaciem, observatum est, ut Plin. l. 8. c. 28. tradit, apposita prius ad glaciem aure, [Note: (6) Explorator cautus.] ex aequae fluxu densitatem illius conicere, ut non nisi securae comment. Idem in terra paludosa ex ploranda agere dicuntur, ut Pier. Hierog. l. 13. c. 17. Sed et Olaus l. c. refert, vulpem ubi a canibus circum latrantibus imminere sibi periculum advertit, simulato et ipsam canum latratu, discrimen subterfugere. [Note: (7) Simulatio prudens.] Ubi pulicibus obsidetur, foenum ore captat, seque immergit, sensim aquae, ut pulices retrogressi in foenum denique commigrent.

Figuris copiose servit, praesertim ubi vafrum ingeniosum que facinus describitur. Unde Lysander apud Plut. dicere solitus: Leonis spolio vulpeculae pellem assuendam esse, [Note: (8) Astutia.] hoc est fortitudini astutiam esse iungendam. Ita in cautos dictum vulpes haud facile laqueo capitur. [Note: (9) Circunspectus.] In astutum, qui fraude fortiorem circumvenit, Vulpes bovem agit. [Note: (10) Astutus forten??? vincens.] In agentem vafre cum vafris, cum vulpe vulpinari [Note: (11) Dolum dolo eludere.] novit. Sed et in male olentem olida vulpes [Note: (12) Graveolens.] iactari consuevit. In S. literis cant. 2. vulpes quae demoliuntur vineas [Note: (13) Hereticus Damon. Versipellis.] sunt haeretici (aut etiam Daemones) Ecclesiae Christi insidiantes. Ut et Iud. 14. vulpeculae Sampsonis Matth. 8. Rex versipellis Herodes dicitur vulpes. Vide Lauret. in Silva.

CAPUT LXXIII. IMAGINES VOLUCRUM:

POst terrestria quadrupedum animantia praecipuae fere creatarum rerum volucres sunt, quae in figuratis imaginibus locum reperiunt. Namque prae serpentibus, reptilibus piscibusque, in cognitione atque aestimatione hominum versantur, ut iccirco has minime praetereundas duxerim, sed de plerorumque dotibus strictim hoc loco nobis existimaverim disseren dum.

ACCIPITER ex rapacium avium genere; ut specie, sic mole diversa, sed infra corvum, ex alvo fulvo nigroque colore varius, aduncis unguibus [Note: (1) Rapax.] pectore acuto, oculis vivacibus, perpetuoque mobilibus. [Note: (2) Levis animi.] Maior est mare femina, at semper ad obsequium prompta. [Note: (3) Mulier obsequens.] Salaces sunt, at parum fecundi. [Note: (4) Venus infecunda.] Alii in arboribus, alii in virgultis montium nidificant. Pullos viva praeda ad nidum allata, dimissa, rursumque in oculis capta ad praedam instruunt [Note: (5) Institutio.] ut Albert. M. tradit; ut primum vero ad volatum habiles esse sentiunt, nido protrudunt. [Note: (6) Labor.] Solis obtutu gaudet tanquam aquila, [Note: (7) Nobilis indoles.] altissimoque volatu nubes subit, atque hinc etiam perspicaci visu praedam speculatur. [Note: (8) Perspicacia.] quam pernix summo impetu obruit. Quod si leporem multo se maiorem praedam nondum satis fregerit, [Note: (9) Generositas.] sinistro pede terrae infixo, dextro attinet, oculosque, ut potest, fodicando elidit. [Note: (10) Caecitas inflicta.] Aquilae vulturique etiam resupini in aere, obiectisque cum rostro pedibus animose obnituntur [Note: (11) Animositas.] Siquam sub noctem avem captent, hane postquam fovendo pectori, nocte tota inter ungues admoverunt, mane dimittunt liberam, ac saepius deinde obviae etiam parcunt. [Note: (12) Gratitudo.] ita et turturem imbellem, in noxiamque omnibus, avem si forte ceperint, libertati restituunt. [Note: (13) Clementia.] Humano consortio delectantur: deoque et cicurantur facile, et ad venandum instruuntur,

[Note: (1) Ingenium.] illae praesertim ex hoc genere aves, quas Falcones appellamus, quae longe maiores se ardeas usitato iucundoque Principibus viris spectaculo aggrediuntur, [Note: (2) Generositas.] atque illud inprimis agunt, ut obliquo, et simulato, velut in partem adversam, volatu ferantur in altum, [Note: (3) Simulatio.] superentque ardeam; tum ne sub ea, viscoso ipsius stercore, quod solet eiaculari, perfundantur: [Note: (4) Luxuriae fuga.] tum ut altiores robusto se pectore, unguibusque immittant [Note: (5) Victor ia.] In thracia memorat Plin. l. 10. c. 8. et Aelian. l. 2. c. 42. Accipitres ad homines in silvis et arundinetis aucupantes advolare. cumque illi ad extensa aves retia propellunt, superne imminere, ne in altum sese aves territae efferte audeant, [Note: (6) Suppetiae???] post aucupium vero, partem ab hominibus praedae, cen laboris pretium, accipere, [Note: (7) Merces laboris.] quod si negligas, deinde in aucupio non serviunt

Avium corda non edere Plin. cum Arist. sensit, et forte hinc illud manavit Pythagorae cor ne edito, [Note: (8) Fuga aegritudinis.] cave aegrescas curis immoderatis. Sedecim Accipitrum genera Plin ibid esse tradit: In his, Circum, altero pede claudum; [Note: (9) Nuntius claudus.] qui boni augurii in nuptiali olim et pecuaria re sit habitus: Triorchem, a ternario testium numero. [Note: (10) Salax.] avem salacem, quem Romani buteonem dicunt, familia olim Buteonum inde nuncupata, quod prospero auspicio navi insedisset. [Note: (11) Auspicatum.] Aesalonem vocant, qui hiemis etiam tempore, ceteris disparentibus, apparet, [Note: (12) Amicus fidelis.] Cymindim qui interdiu later, vagatur noctu, quando magis oculatus est, [Note: (13) Lucifuga.] bellumque internecinum gerit cum aquila. Columbae pullique gallinarum iam vix ovis exclusi summe horrent ipsas etiam voces umbrasque accipitrum. [Note: (14) Trepidatio.] Quamquam ille potissimum qui ex hoc genere milvus dicitur, his inprimis mansuetioribus avibus [Note: (15) Hostis fatalis.] insidietur. Mortuos c suis lugete ferunt, terra in oculos defuncti ingesta. [Note: (16) Funebria.] Noctuae, a reliquis avibus infestatae, auxiliari etiam feruntur. [Note: (17) Auxilia desertis.]

Figurate in S. literis adhibetur, sic innovantem se spiritu hominem iure de pinges per accipitrem, qui Iob 37. plumescere quotannis dicitur, alis ad austrum explicatis

[Note: (1) Innovatio mentis.] iuxta illud Colos. 3. Expolientes vos veterem hominem, cum vero idem inter animalia immunda censetur Lev. 12. et Deut. 14. Iuxta Orig. super Luc. hom. 7. Hier. super Iob. raptores et iniustos designat [Note: (2) Impius.] Aegyptiis in hieroglyphicis summa quaeque significabat, ob vigorem inter aves accipiter, ut supra caelos Deum, [Note: (3) Deus.] in caelo solem [Note: (4) Sol.] in homine animum [Note: (5) Animus.] et vitam, in bello victoriam, [Note: (6) Victoria.] inter elementa alis expassis aerem, [Note: (7) Aer.] in officiis librum ore deferens, Sacerdotium, [Note: (8) Sacerdotium.] quod Thebas olim librum de sacris rite procurandis attulisse crederent. Sed de his consule Pier. lib. 21.

ACALANTHIS [(transcriber); sic: AC ANTHIS] parva avis inter spinas carduosque, quibus delectatur, vivens, cantu tamen grata, religiosae ac severae vitae imago est. [Note: (9) Religiosus vita aspera.]

ALAUDA Galerita etiam dicta, quod in capite galerum seu cristam extollere videatur, avis ruricola, aestivali cantu efferri in caelum retrogradu volatu solita, idea agrestis vitae, Deo tamen gratae [Note: (10) Agricola Deo devotus.]

ALCYON sive Alcedo avis est colore caeruleo luteoque vix maior passere, quae suo cum coniuge amore et societate indivulsa sociatur, senem etiam humeris defert, nutritque. [Note: (11) Amor coniugalis.] Pisciculis vescitur ex quorum spinis artificiose nexo viscosoque luto adeo solidum pineae nucis in formam nidum conficit consolidatque, ut ferro diffringi saxoque comminui vix possit, [Note: (12) Opus solidum.] ostiolo ita condito, ut abditum ceteris, avibus, et nec ipso mari pervium, tamquam spongia intranti exeuntique cedat alcyoni. [Note: (13) Solitaria domus. Mundi tumultu inconcussus.] Hiemis initio quod mirum est, quinis quae pariunt o vis insident, faetificantque, mari in litore proximi, diebus quatuordecim. His, ne mare partum turber, veluti devotum quiescit, ideoque hi dies alcyonis vel alcyonides dicti a nautis in observatione sunt. [Note: (14) Tempus opportunum, Tranquillum.] Vide Plin l. 10. c. 32.

ANAS nota avis, alia domestica, alia fera, ore lato, garritu ingrato, [Note: (15) Garrulus.] sordibus inter aquas delectantur. [Note: (16) Turpiloquus.] nare in aquis malunt, quam pedibus incedere.

ANSER nota quoque pennis, et colore avis, istis tam eruditae scriptioni, quam placidae quieti commendata.

Cum pavida sit facile expergiscitur [Note: (1) Vigilantia.] exclamatque, [Note: (2) Pavor] ideoque custoditi capitolii adversus Gallos invasores prae canibus laudem meretur, familiaris homini, Lacydi Philosopho comes perpetuus [Note: (3) Doctum carus.] adhaesisse dicitur, nec noctu nec interdiu ab eo digressa, ut Plin. l. 10. c. 22. Loquaculus tamen, [Note: (4) Loquax] ne aquilis se Taurum montem obsidentibus prodat: rostro lapidem sustinere fertur, [Note: (5) Silentia.] ut lingua impediatur, ut habet Aelian. 1. 5. c. 20. Stomacho calidissimo sunt, ideoque si quietis multa fartilia ingeras brevi pinguescunt. [Note: (6) Digestio bona.] Gaudent herbis, sed oleto suo pratorum vitorem enecant. [Note: (7) Ingratitudo.] Laurum sibi exitialem adversantur. [Note: (8) Odium doctrinae] Cor eorum iecurque olim in deliciis habitum: [Note: (9) Lautitiae.] chenorotes, anserum minorum genus, si Plinio fides est, a Britannis inter Lautiores epulas censentur. Vulpanseres sive chenalopeces, ibidem noti inter silvestres, ventosa, nonnun quam ova pariunt. [Note: (10) Mundi vanitas.] Familiare anseribus Pierius esse notat, non excludere nisi ova propria; [Note: (11) Cura rei propriae.] aliena in eodem etiam genere aspernati- In nullis avibus frequentiora reperiri monstra Albertus M. l. 8. tr. r. c. 6. docuit. Quin et duorum capitum, alarum quatuor, totidemque pedum a se visum memorat, qui geminus quasi anser dorso connexus, alternato pedum usu, nunc parte se altera ferebat, nunc ferebatur. [Note: (12) Sustinere mutuo.] Anser Magellanicus sine alis pinnis coriaceis ut vespertilio, non volat, sed natat. ut Nieremb. lib. 10. c. 2.

APUS avis sine pedibus Indis Monocadiata, id est Dei avis dicta, non apud recentes solum Indicarum rerum scriptores, sed Plin. quoque l 10. c. 39. celebrata, quamquam hic unum tantum earum genus, mari adhaerentium, nidificantiumque in scopulis describat, [Note: (13) Religiosi Deo fixi.] alii, ut Nieremb. l. 10. c. 13. et Guillardinus apud Maiolum coll. 6. aliud Apedum genus perpetuo aere habitantium, [Note: (14) Contemplativa vita.] de quo ex hoc oculato reste aliisque scriptoribus apud Aldro v. l 12. Ornith. c. 21. habemus, avem hanc ob pennarum pulchritudinem avem paradisi appellatam, [Note: (15) Gratiae pulchritudo.] corpusculum enim vix aequale hirundini elegantissimis plumis, maxima parte fulvis aurique splendore lucentibus, tum vero pennis alarum, caudaeque

ex toto emergentis corpore fusco, croceo, coccineo, ruto, aureoque colore mitifica variis ad tantam amplitudinem vestit, [Note: (1) Virtutum ornatus.] ut magnis par avibus videatur, iisque explicatis altissimo supra ventos aere suspensum immotumque haereat. [Note: (2) Passiones superatae.] Ubi mas feminae parienti excludentique ova dorsum substernat, [Note: (3) Sustinere mutuo.] neque ad somnum (quem expassis facile alis librata captat) neque ob pabulum (quod praestare aer aut exhalationes a sole eductae videntur) ad terram umquam se dimittere haec avis comperta est, tantum moriens destituta vitali spiritu contractaque alis, eum aer amplius non sustinet, aut terra, aut mari excipitur, atque ad humana ornamenta, plumatum honore, ex siccato in corpore superstite, tanquam rarum decus transfertur. [Note: (4) Gloria post mortem.] Sunt qui cum Aristotele avibus universe pedes tribuendos censeant, ideoque et Monocodiatas sibi cum pedibus visas affirmant. Sed hi in alio affini avium genere, aberrare videntur, neque tot fidem auctorum labefactare possunt. Egregio haec avis carmine apud Causs in symb. l. 6. describitur ex Gesnero.

AQUILA regina avium, sublimi volatu, habitatione, et virium corporisque formosi excellentia dicitur, [Note: (5) Deus, Caesar. Princeps.] quae licet diversarum specierum sit, illa tamen inprimis excellit, quae ex fusco colore in aureum vergens, hinc Chrysaetos appellatur. Haud dissimili ab accipitre forma est, sed mole grandior, rostroque inprimis atque unguibus validissima, lepores, oves, cervosque etiam, postquam capiti insidens [Note: (6) Diabolus, Mundus.] pulverulentis alis in oculos excussis caecavit, praedatur. Nec cum Dracone pugnam refugit, [Note: (7) Christus.] qui ut aquilae ovis, ita haec vitae insidiatur; sed ancipiri pugnae eventu. Pierius l. 19. c. 7. ait messorem ad fontem pro se suisque hauriendum accessisse, simulque compertam illic aquilam serpente, qui implicabat, falce dissecto, liberasse. [Note: (8) Confessarius.] Cui deinde memor beneficii avis, haustam in urna aquam, quod veneno serpentis infecta esset, excussit: [Note: (9 Auferendo benefacere.] indignanti primum, sed dein de gratiam facti advertenti, postquam socios inde poros videret succumbere. [Note: (10) Abstinentia salutaris.] Sunt ex aquilis quos haliaetos vocant, seu matinas aquilas

quod piscibus captis delectentur, quos acutissimo visu saepe ex rupe procul sepositi in aquis speculantur, [Note: (1) Attentio vigilantia per picaria.] ex quo genere apud Anglos esse ferunt, ut Gesnerus ait, qui unum pedem anserinum habeant, non minus'ad natandum, quam volandum promptas. [Note: (2) Ad utrumque paratus.] Ex aequilis robustissimam esse sentiunt, licet reliquis minorem melanaetum, [Note: (3) Virtus in parvis.] nigram a colore dictam, qua etiam cervos Draconesque invadat. [Note: (4) Generositas.] Quamquam Aelian. l. 2 c. 39. Chrysaetum etiam Tauros insidentem capiti, rostroque unguibus alisque exagitantem, denique praecipitare asserat. [Note: (5) Arte aggredi potentiorem.] Cum omni fere grandiorum avium genere (minoribus plerumque atque inprimis cornice, licet irritante et insultante, [Note: (6) Convitiorum spretor.] spretis) congrediuntur: [Note: (7) Magnanimitas.] non tamen semper victores. Nam et cygni quandoque alarum verbere vites illarum infringere, et polypus piscis secum raptam in aquas aquilam visus est superasse. [Note: (8) Bella periculosa.] Ut nec penuriam facile patitur, nisi cum pullis excubandis inhaeret, quando in maciem declinare fertur [Note: (9) amor prolis.] Nam ut Albert. l. 23. refert, in unico aquilae nido reliquiae annatum 300. anserum centum, leporum 40. et piscium paene innumerabilium reperta sunt. [Note: (10) Praela ingens.] Ceterum, ut primo ex alto impetu praedam opprimant, curae est, in avibus praesertim pugnacibus. [Note: (11) Hostilis impetus.] Nam si falconem praetervecta fuerit iam inferior aquila, ab hoc vindice impetetur, uti Scaliger Exer. 231. in fugam ab eodem actam meminit. [Note: (12) Fortuna Belli anceps] Testudines, quas ut remedium captare feruntur, ex alto in saxa illisas confringunt. [Note: (13) Inventio prudens.] quo casu Aeschilus Poeta calvo capite saxum referens, per aquilam est interemptus. [Note: (14) Mors improvisa.] ut hoc loco l. 10. c. 3. Plin. Mirum vero quod ex connata antipathia aquilarum pennae cum aliis volucrum pennis iunctae has consumant. [Note: (15) Inimicitia capitalis, Invidia Societas imparium.] Pullos, quos vix ternos, plerumque binos excludunt, aquilae, ad solem pleraeque explorare feruntur, et nido proturbare, [Note: (16) Haeretici, lucifuga.] qui hunc nictantibus aut lacrimantibus oculis intuentur, tanquam illegitimos. [Note: (17) Illegitimi, degeneres Expositii.] Rudes, agnis leporibusque semivivis oblatis, ad venationem instituunt: [Note: (18) Exemplo docere.] adultos non solum nido, verum et regione sua propellunt; ut alibi ex venatu sua vivant industriam.

[Note: (1) Labore vivendum.] quos immaturos Chrysaetus pullos abicit, ho: ossifraga (a frangendis, et votandis ossibus dicta) inter aquilas paulo minor humaniorque exceptos educat, [Note: (2) Misericors.] quod et ipsa oculis laesis obscurisque solem non ferat. [Note: (3) Compatiens.] Vide Arist l. 9. c 34. Basil in Hex. l. 8. Et hoc novum quod apud Aldrov l. 2. Ornithol. Avicenna refert, ossifragam cum vipera pugnate visam, ad herbam soncho similem se identidem recepisse. [Note: (4) Refugium praesens.] Cumque herbam non nemo observator sustulisset, redeuntem avem herba non reperta periisse, [Note: (5) Praesidium ereptum.] Magis celebre est, quod aquila senescens incurvato nimium rostro ad cibum capiendum in habilis fame pereat. [Note: (6) Senectus gravis.] nisi praeoccupans, ut Divus Augustin. notatin Psal. 102. ad verba renovabitur ut aquila: aliso ad rupem rostro cibis illud capiendis reficiat; Sed et pennis excussis, resumptisque, ad iuventutem innovari [Note: (7) Paenitentia innovans.] ex Alberto M. l 23. aliisque discimus, qui ait senescentem et plumis gravatam summo in altum conatu tendere, dum laxatis calore et concussione pennis, deorsum rursus in gelidum delabatur fontem. [Note: (8) Lacrimae et contritio.] ubi vegetata sensim novas pennas induat, iuxta illud Isa. 4. mutabunt fortitudinem assument penna: ut aquilae. Pierius ex Eucherio l. 29. c. 16 addit. iam implumes a pullis ad nidum relatas pasci, [Note: (9) Filiorum pietas.] dum pennis rursum succrescentibus iuventam recipiant. Quod si in cornices et psittacos adhuc imbecillis incidat: ab his deplumatur gregatim impetentibus [Note: (10) Multitudo obruit.] Sed robustior ultionem ab his reposcit, [Note: (11) Ultio opportuna.] ut Alb. l: 8. c. 2. Plura de Aquilis earumque varietate Aldrov l. c. et Gesnerus et Schottus l. 9. Illud quod hic c. 8. ibidem refert auctorum fide appono Mar. Paulus Venetus in Madagascar Insulae descriptione, avem illic aquilinam Rusch. dictam, reperiri asserit, quae tantae molis vitiumque sit, ut elephantem in sublime raptum solo illidat, atque in praedam auferat, pennasque habeat octo passus longas. [Note: (12) Pugna gigantum.] Cui congruit quod ex Gesneri l. 3. Schottus memorat, in silva Germaniae inter Misenam Drestamque an. 1550. repertum nidum, per tres quercus, ex magnis arborum ramis, extensum, in quo tres in venti pulli avium, quorum alae septem ulnarum fuerint, crura Leoninis maiora, ungues

non impares, [Note: (1) Gigantum soboles.] vitulorum illic atque ovium reperta coria, et hinnulum adhuc recentem. [Note: (2) Spolia opima.] Minus habet admirationis quod Arist l. 9. c 33 ait, in Scythia Otidis non magnae, sed pigrae avis similes aquilas repetiti, quae gemina ex se ova, in vulpina, aut Leporina pelle suspensa, haud procul dissita custodiunt, dum a sole fota excludantur. [Note: (3) Neglectus prolis.] Lepida est gemmarum apud eosdem per aquilas captura, ut Nier. l. 10. c. 79. nam super Hyacinthos in abditis cavernis latentes crudas abiciunt carnes, quas cum aquilae ex rupibus ad volantes efferunt, simul gemmas adhaerentes educunt. [Note: (4) Do ut des. Remuneratio.]

Figuris copiose aquila servit. Hinc adagia, ut in grandia sectantem, aquila non capit muscas. [Note: (5) Ambire ardua.] in sublimen et praecellentem, aquila in nubibus. [Note: (6) Excellens.] aut sublimia frustra appetentem: Aquilam in nubibus petit [Note: (7) Ambitio stulta.] aut dissimilia comparantem, aquilam noctuae comparas. [Note: (8) Lacessere fortiorem.] aut imparem provocantem, Cornix aquilam: aut peritiorem se instruentem. aquilam volare doces: vel aquilam testudo ducit. [Note: (9) Instruere peritiorem.] aut senem vegetum, aquilae senecta, [Note: (10) Senectae aquilae.] corydi (vilissimae avis) iuventa praestat. Per hanc porro, tanquam avium Principem, sum ma quaeque in rebus humanis significantur, Hinc sublimis divinitatis Christi interpres D. Ioannes Evang. per Aquilam. Imperatores quoque Rom. et in apotheosi olim felices morientium animae, per emissam a pyra succensa [Note: (11) Mors, sanctorum] in exequiis aquilam designatae. Nilum quoque fluviorum celeberrimum sub Aquilae signo [Note: (12) Nilus.] Aegyptii figurabant. Romani orbis Dominatores in sua quoque vexilla [Note: (13) Imperium.] transtulere. Felicisque semper auspicii in rebus agendis habitum, vidisse aquilam, [Note: (14) Felix eventus. victoriae.] victoriae saepius eventurae indicium. In S. literis Deus illi comparatur, qui sicut aquila provocat ad volandum pullos suos, portans eos in humeris. Deut 32. Christus qui, ut aquila contra Draconem pugnans suos expassis alis protegit, Ierm. 48. 40. Ioannes Evang. Ezech. l. 10. Iusti et paenitentes Is 40. 31. qui assumunt pennas ut aquilae. Sic aquila volans ad rapiendum Diabolum Iob. 39. 30. Tyrannos item Euech. 17. et Dan. 7. Vide Silvam Laureti.

pedibusque, cum Falcone exitiali plerumque congressu pugnare solita, cum is superior evasit; [Note: (1) Pugna imparium dispar.] nisi asture rostro sub alis obrecto, obiectoque irruentem excipiat confodiatque, [Note: (2) Armis occultis petere.] quo casu nonnumquam et ipsa impetu prostrata; cum hoste occumbente cadit. [Note: (3) Occumbere cum hoste.] Piscium captura delectatur, anguillas nonnumquam integras deglutiens, et cum restis suis ostreas devorans. [Note: (4) Gula.] Piscaturi cavent, ne umbra in aquas cadens pisces avertat. [Note: (5) Caute aggredi.] Nidore pedum, grato piscibus, eosdem in litore stantes trahunt. [Note: (6) Odor fallax.] Et piscatores ardearum pinguedine solent allicere In silvis ad loca paludosa nidificant, et cornicum societate gaudent, [Note: (7) Garrulis adhaerere.] tum etiam cohabitatione mutua. [Note: (8) Societas parium.] Unde Principes viri in aptis aucupio locis fovent: ut Elector Coloniensis Brulis haud procul a Rheno, in clauso muris nemore. Ad coitum fu so ex oculis sanguine. Pierius l. 23. c. 42. non sine argumento doloris accedere, [Note: (10) Dolor voluptati mixtus.] memorat. Tempestatem futuram volatu supra nubes elato vitare comperta est. [Note: (11) Deo adhaerens mundum vincit.] Plinius l. 10. C. 60. tria ardearum genera censet Leucon albam, asteriam ab astrorum colore, et Pellon. Asteria humanae vocis docilis in Aegypto frequentior. [Note: (9) Venus exhaurit.] Albertus M. Astures nuncupat, aitque senes iam caecosque a iunioribus nutriri [Note: (12) Senibus succurrendum.]

ASIO, sive Otus, inter noctuas et bubones media, colore plumbeo auribus plumeis eminentibus, [Note: (13) Contemptus auditor.] unde et nomen trahit: imitatrix ac parasita est avis, [Note: (14) Imitator ridiculus.] ut Plin. l. 10. c. 23. capitur saltatione quadam ridicula [Note: (15) Saltu caepi.] quam scopam vocant. Ceterum contempta avis est, nec valde dissimilis eis, quas cornutas vocant. [Note: (16) Stultus.] Quales Maiolus in Moluccis et Aethiopa Coll. 6. reperiri tradit, et illic quidem bicornes, hic unicornes [Note: (17) Coniugium infame.] ut de his Aelian. l. 17. c 10.

ATTAGEN. seu Attagena, avis est Asiatica, inter cibos maxime celebrata, praesertim quae in Ionia est. [Note: (18) Lautitiae.] pictis decora pennis, sono vocis nomen suum decantante, [Note: (19) Ialaus propria.] ut habet Aelian. lib. 4. cap 42. Capta tamen obmutescit. [Note: (20) Non fateri crimen.]

Clakim aliisque nominibus appellant; anseris specie in Britannicis insulis, quas Orcades vel Hebrides vocant, tum in Scotiae et Hiberniae litoribus videtur: quam ex putrefactis arborum, illo in mari, lignis, fructibus, foliisque, tum etiam conchis quibusdam prodire, [Note: (1) Partu: virgineus.] gravissimi, pluresque occulari auctores testantur, ut qui his omnibus fidem derogat, fidem non mereatur; cum et serpentes et mures nasci ex eiusmodi rebus putrefactis constet. Quamquam natas, deinde ex ovis genus suum propagare posse non sit diffitendum. Quod vero alibi locorum haec metamorphosis incomperta sit, lignorum simul matisque, in hunc partum illic solum conspirantis, naturae erit tribuendum. Vide Gesnerum lib. 3. Aldrov. lib. 19. Ornit. c. 23. Sic Boethius in descript. Scotiae, illic lignum trabale extractum mari, divisumque serra, plures exhibuisse aves iam plumis indutas, memorat, alias adhuc inplumes, alias primum ex ligno putrefacto verminantes. [Note: (2) Perfici sensim.] Idem algae marinae agnatas conchas, [Note: (3) Conceptus virgineus.] in iisque apertis, aves reperit. Vincent. Belluac. nat. hist. l. 16. c. 40. tradit eiusmodi ligna crassum ex se visci instar emittere humorem, ex quo aves sensim formentur, ultimo ex rostris suspensae, [Note: (4) Oris cura.] donec iam maturae decidant. Id vero Iacob. Aconen sis in hist. Orient etiam in ceteris arboribus, super ripas maris, evenire memorat. Olaus Mag. l. 19. hist. septentr. c. 9. ait, in Orcadibus ex fructibus arboris cuiusdam in oceanum deciduis has volucres subnasci. [Note: (5) Operum meritum ex Christo.] idemque Munsterus l. 2. Cosmog tradit. Hae cum in aquis potissimum ex captis vivant piscibus, in quadragesima olim mensis adhibiti: [Note: (6) Ambiguae mentis homo.] donec in concilio Laterano Innocentius III. prohibuit. Parum vero credibile videtur, quod Vincentius addit, hanc ex arboribus natam avem non habere superflui humoris egestionem. [Note: (7) Immunis a labe originali.] Vide Maiolum Colloq. 6.

BUBO inter nocturnas aves maximus, colore fusco est, grandi capite, [Note: (8) Caput sine cerebro.] quod ultimum nascens ovo exerit, [Note: (9) Praepostera.] orbiculato torvoque vultu, [Note: (10) Melancholicus.] aduncis unguibus quibus, canibus etiam aquilisque meruendus, supino corpore, obnititur [Note: (11) Prostrati pugna.] obscura antra, turres, desertaque loca incolit, [Note: (12) Proscriptus.] infirmo visu solem non

ferens, [Note: (1) Invidus] aut si prodeat infausti ubique ominis, [Note: (2) Infelix] nec tecto, sed obliquo volatu se proripiens. [Note: (3) Haereticus. Inoboediens.] Noctu volans, gemituque ferali insonans. [Note: (4) Funebria.] Muribus cuniculisque vescitur, [Note: (5) Epulae tristes.] omnium ceterarum, dum apparet, avium impetentium scopus. [Note: (6) Infamis] Cinis oculorum illius collyrio mistus ad claritatem hominis oculos expurgare fertur. [Note: (7) Servire aliis, non sibi.] Cor gestatum pugnantes ad praelium animate, [Note: (8) Animosu.] et impositum mammae sinistrae dormientis mulieris efficere, [Note: (9) Secretorum revelatio.] ut secreta prodat, notavit Plin. l. 29. c. 4. n. 40.

Figurate multa signat, ut proditores, fures, haereticos, et quosvis sceleratos noctis aves [Note: (10) Proditor. fur.] cum vero inter immundas sit [Note: (11) Libidinosus.] Lev. 11 recte ibid. glossa notat, libidinosos designari. Ceterum et in proverbiis Bubo canit lusciniae, [Note: (12) Rudis peritum docet] quando rudis peritum docet.

CAPRIMULGUS avis nocturna cuculo minor, merulae haud dispar, at grandior, et magnis in capite oblongo oculis, sed in sole caecis. [Note: (13) Hereticus.] Noctu haec capras mulget, adeoque exhaurit, ut ubera emoriantur, et excaecentur caprae, [Note: (14) Fur, Exactor, Meretrix.] it Plinius lib. 10. cap. 40. voce adeo terribili intonat, ut audientibus horrorem incuriat. [Note: (15) Terror inanis.]

CARDUELIS avicula est capite rubro, alis luteis albo nigroque colore distinctis, quae ex semine carduorum, quo vescitur, [Note: (16) Abstinentia vocem purgat.] nomen trahit. Has Plinius l. 10. c. 42. omnino dociles non voces tantum imitari, verum et ore pedibusque imperata asse qui tradit. [Note: (17) Docilis] Et esse, quae tantillo in corpore boum mugitus reddat. [Note: (18) Mimus.] Taurus ab Arelatensibus dicta, esse quae ab equis herba pabuloque pulsa, velut ulciscens se hinnitum exprimat, [Note: (19) Illudere, XXVI.] Anthus, forte a cardui flore, nuncupata.

CATARACTA Plin. l. c. 44. avis est fulicae similis, in Apuliae vicina Insula frequens, ubi ob Diomedis sepulchrum Diomedea avis dicta est, [Note: (20) Fama superstes.] infesta suo clangore advenis. Graecis tamen parcere atque adulari (si fides auctori est) solita. [Note: (21) Respectus personarum,] Nec alio haec avis transmigrat, istic tantum cognita. [Note: (22) Domicola.] Candida, ignei coloris oculos vibrat, rostroque est dentato, [Note: (23) Mordax convitiator.]

quo terras effodit, scrobesque crate stratas humoque rectas pro nido habitat, [Note: (1) Avarus.] patente ad orientem ostio, quo pabulatum exit, et ad occidentem altero, quo revertitur. Gregatim sub duobus incedunt ducibus, altero agmen cogente, ducente altero. [Note: (2) Obsequens.] Haec Plin.

CEPPHUS avis exiguo est corpore, sed plumis multis operta, [Note: (3) Vestium luxus.] stupida, ut quae matis spuma delectetur, quam dum aucupes primo em inus obiectant, deinde propius, ac postremo e manibus praebent, intercipitur. [Note: (4) Fatuitate falli.] Pariens vociferatur. [Note: (5) Promissa re maiora.] unde in magna pollicentes dici solitum: Cepphus parturit. Vide Erasmum in Prov.

CICONIA Graecis
[Gap desc: Greek word]
in transalpinis regionibus frequens, longo rostro, pedibus, collo, pennis albis nigrisque, cauda prebrevi. Gruibus similis, collisione rostri, tanquam crotali, pro voce utuntur elingues. [Note: (6) Elinguis.] Ranis, pisciculis, atque inprimis serpentibus in victu delectantur: quos cum integros devorant, postico nonnun quam elabuntur, ut opposito hanc viam muro, aut trunco claudere necesse sit. [Note: (7) Voluptatum compressio] Unde serpentibus agros purgant, [Note: (8) Hostis profliga] ideoque, ut Plin. ait l, 10. c. 23. in Thessalia capitale fuit occidere ciconiam. Et amant homines, quorum apices domuum, nido in his excitato, quaerunt [Note: (9) Excubiae.] rediturae post hiemes eodem: fuitque mali ominis observatio, alio migrasse. [Note: (10) Excubias deserere.] Hinc se Attila potiturum Aquileia non vane sensit, cum ciconias urbe migrare cerneret, pullos ore ferentes. [Note: (11) Transmigratio.] ut Pier. l. 17. cap. 9. Porro ut sollicite pullos educant, ita extremo amore tuentur, sic Delphtio Batavorum urbe, anno 1086. flammis correpta, Maiolus Coll. 6. re fert, Ciconias ad defensionem sobolis, iisdem incubuisse, dum correptae flammis pariter absumerentur. [Note: (12) Amor in liberos.] Nec minor prolis erga parentes senio confectos, qua alendi, qua defendendi cura, ut vicarius hic amor et pietas, proverbio, et legi etiam apud Thessalonices locum fecerit:
[Gap desc: Greek word]
, antipelargiam servare, seu curam curae [Note: (13) Amor in Parentes.] rependendam esse. Unde et ciconiae capita in sceptris Aegyptiorum Reges praetulisse Pier. c. 2. ex Suida

memorat, sicut Hippopotami in parentem ingrati ungulam in sceptri pede. [Note: (1) Pietas impietati, gratitudo ingrati. udini oppositia.] quo pietatem hanc sibi aliisque inculcarent. Castae sunt, neque excra nidum et prolificandi tempus indulgent Veneri, neque norunt praeterquam semel iunctas, [Note: (2) Castitas coniugalis.] praetergressas chorum gravissime vindicant, ita Guilielmus Patis. a se spectatum memorat, mascusum ciconiam ingenti numero secum alias collegisse ciconias, suamque in adulterio comparem repertam, facto impetu, vivam dilacerasse. [Note: (3) Adulterium punitum.] Sed et in rebus aliis disciplina earum commendata est, cum migrandum in campo uno, velut metatis castris, conveniunt, curaeque habent, ne quam sui generis relinquant. [Note: (4) Disciplina militaris.] Siquae mora facta advenerit tarda ac novissima, hanc, ut disciplinae violatae ream, lacerant. [Note: (5) Disciplinae neglectus vindicatur.] ac postremo noctis silentio abeunt redeuntque: ut nec abiisse, nec rediisse cuiquam constet. ut Plin. l. cit. Gratae erga benefactores compertae sunt, Schottus l. 9. c. 26 refert Vesaliae ad Rhenum certo plausu valedicere abeuntem Hospiti solitam, et salutare redeuntem, viridis insuper ex novo orbe Zingiberis radice allata. [Note: (6) Gratitudo.] Aliam hospitis absentis uxorem violantem, rostro vindice, excaecasse, ut dignam crimine notam relinqueret. [Note: (7) Vindicta aequa adulterii.] Celebris apud Aelian. l. 8. c. 22. Ciconia est, quae cum adhuc tenerior e nido prolapsa crus fregisset, ab Heracleide muliere Tarentina obligato pede curata, post annum, gratitudinis ergo, transvolans in sinum illius lapidem effudit, [Note: (8) Remuneratio.] quem ut illa inter tenebras mire fulgere comperit, aestimatum ut par est summo pretio, digni muneris loco habuit. Nec minus ciconia sibi novit, delectu herbarum, consulere: Nam Origani herbae pastu stomachi novit fastidium levare, [Note: (9) Medicinae morbi.] et platani folio nidum a noctuarum tueri iniuria, [Note: (10) Antidotum. Vanitatem.] cuius solo contactu ova velut subventanea, evanescent [(transcriber); sic: evanesennt] . Pier. l. 27. c. 7. et 8.

Figuris idonea, in proverbiis quoque locum habet, cum dicitur Ciconia tergus pinsere, qui illudit nescio.

CINCLUS avicula palmipes est iuxta mare vivens, astuta et captu difficilis; intercepta tamen facile

beneficiis mitescit. [Note: (1) Pauper.] Posteriori corporis patte debilis est, sed inquieta. Nidum ipsa sibi non fabricat, imbecillitate, ut putant, impedita. Unde in alienos sese nidos insinuare cogitur. [Note: (2) Mendicus Cingarus Vagus.] Hinc Pauperis, vel Cingari idea est, ut Pier. lib. 26. c. 57.

CINNAMOMUS vel Cinnamolgus, in altissimis arborum ex cinnamomi (unde dicitur) surculis nidificat, in orientis plagis, [Note: (3) Arces nobilium facilius expugnantur.] quo cum incolae scandere nequeant, sagittis penetrant. ut nido deiecto potiantur. Plin. l. 10. c. 3. ex Aristotel. Vincentius Bellua. passere aliquanto maiorem facit, flavo caeruleoque colore perfusam.

COLUMBA nota avis et familiaris homini. [Note: (4) Amicus fidelis.] Summa amat tectorum, ex quibus ceu specula hostis insidias observet, [Note: (5) Vigilanta.] ex qua causa etiam aquatum ripas sectatur, ut ex umbra hostem accipitrem in aqua agnoscat. Omnem pene haec avis colorem sua in specie admittit, praecipue tamen album argenteumque, [Note: (6) Candor] collo tamen cum caerulo est, una varii coloris iridem refert. Nulla paene avis oppositis symbolis aptior est: nam et coniugali castitati perpetua thori fide, [Note: (7) Castitas coniugalis.] et Veneri frequentatione coitus est amica. [Note: (8) Venus licita.] Ut hanc columbis suo in curru vectam Veteres fabulati sint, et Semiramis libidinosissima Regina Aegyptiorum ab iisdem sub columbae specie culta fuerit. Osculo praevio complexus ordiuntur, [Note: (9) Amor coniugalis.] et singulis propedum mensibus, saltem diebus quadragenis concipiunt, [Note: (10) Fecunditas coniugum.] alternatimque mas cum femina incubant, [Note: (11) Labor communis.] et binos pullos, marem plerumque cum femella, excludunt, qui pulli cum post menses quinque generationi quoque idonei sint, uno anno, cum loco aprico et pabuloso morantur, mirifice solent amplificari. Bile illas carere autumant, sideoque pacifice vivunt. [Note: (12) Pax.] nec facile pestem salubri semper carne contrahunt, ut idcirco pestilentiae tempore tutus cibus sit. [Note: (13) Cibus salubris] Gregatim et volatu celerrimo feruntur, nec viis longissimis ab hospitii memoria deflectunt, [Note: (14) Amor loci natalis] it alio translatae, ligatis ad pedes vel sub aliis literis, nuntiorum vicem praestiterint ad suns remissae. [Note: (15) Tabellarii.] Ita Decius in Mutinensi obsidione ab Antonio inclusus,

hac arte usus est, ut Plin tradit l. 10. c. 27. quod et in obsidione Bredana, quae Belgarum urbs est, hoc saeculo usurpatum est. Ubi pigrius femina pullis advigilat, mas leni castigatione ad hoc propellit [Note: (1) Correctio moderata.] Si quid dissensionis in matrimonii legibus natum, pleno gutture obmurmurant (si Plin. 16. c. 34. sit fides) rostroque invicem feriunt: moxque reconciliationem mutuo testantur osulo. [Note: (2) Reconciliatio.] Feminae tamen imperiosos, ac subinde etiam iniquos mares ferunt. [Note: (3) Femina subsit viro.] Pullis salsiorem primo terram in os inspuunt, praeparantes gustum cibo. [Note: (4) Amara prosunt.] Delectantur munditie, quare ut corpus purgent a pulicibus, aqua perfusum humectant, moxque aspergunt pulvere, velut lixivio perpurgandum. [Note: (5) Purgatio.] Suavi trahuntur odore, unde opobalsamo olim fenestras ringere solebant, aut quasdam columbarum illinire, quo non tantum locum sociasque retinerent, sed peregrinas quoque allicitas traducerent. [Note: (6) Illecebris capi.] Medicina illis in morbo est Helxine purgatrix herba, [Note: (7) Medicina.] laureosque ramulos pro amuleto nidis pullitque adhibent. [Note: (8) Antidotum.] Cibum etiam ex auribus hominum discunt capere. [Note: (9) Secretorum communicatio.] quo artificio Mahumet suis persuasit Spiritum S. sibi in autem dicen da suggerere, Vide Aldrov. et principio huius operis Symbola Pontif Innoc.

Figurate in S. literis multa designat, ut Ecclesiam Christ: una est columba mea. [Note: (10) Ecclesia.] Cant. 6. 8. animam devotam, propera amica mea, columba mea [Note: (11) Anima devota.] Cant. 2. c. 10 aut etiam Deiparam, ib. quae ut Beda super Gen. 8. ramum olivae, hoc est Christum nobis attulit. Spiritum S. quoque qui super Christum in specie columbae [Note: (12) Spiritus sanctus Christus.] apparuit Matt. 3. Ipsum Christum, ut Hilar. in verba psal. 54. v. 7. quis dabit mihi pennas sicut columbae? Cui illud Ierem. 25. v. 38. convenit, facta est terra in desolationem a facie irae columbae. Apostolos et Doctores ut Hier. super Is. 60. v. 8. qui sunt isti qui ut nubes volant, et quasi columbae [Note: (13) Apostoli Docto es] ad fenestras suas? Devique fidele: omnes Qui Matt. 21. iubentur esse sim plices sicut columbae. [Note: (14) Fideles] Monachos Ierm. 48. 28 Habitate in petra: estote quasi columba nidificans. [Note: (15) Monachi.] Paenitentos ut Gregor. super Cant. 2. 15. columba mea in foraminibus

petrae. [Note: (1) Paenitentes.] meditatione scilicet vulnerum Christi, etc. De quibus vide Silvam Laureti.

Ceterum apud Gentiles quoque boni ominis fuit. Aeneae auspicato comparuere, et in Caesaris Castris super palmam nidificantes [Note: (2) Victoriae omen.] omen victoriae fuere. Diadumeno Macrini filio deposita ab aquilis in cunis columba [Note: (3) Regni omen.] regnum protendit, ut Pier. l. 22. c. 10. Quod vero haec avis lauti foliis aegritudinem abstergat, hinc forte laureum gestare baculum [Note: (4) Felix in ad versis.] in feliciter adversa superantem usurpatur.

CORNIX, vel cornicula corvini generis avis garrulitate sua ingrata [Note: (5) Garrulitas.] fructibus iuxta carnibusque assueta. Coniugii praecipue fide est memoranda, quod praeter compar unum nesciat, illoque sublato caelebs degat. [Note: (6) Castitas coniugalis.] Tria minimum saecula vivere memoratur, [Note: (7) Longaevitas.] carnesque illius in cibum sumptas vitam hominis vivacitate sua producere. [Note: (8) Senectus sera.] Duo excludit ova, marem ac feminam pariendo, quod si utraque femina aut mas esset, (quod raro evenit) ceu enuchi, extra coniugium proles vivit, [Note: (9) Caelebs.] ut habet Pier. l. 20. c. 26. Concordia coniugum celebris, [Note: (10) Concordia.] nec nisi prolis causa, [Note: (11) Castitas.] ideoque raro sociantur, solam videre, inauspicatum olim est habitum. [Note: (12) Omen malum.] Pullos etiam volantes prosequuntur, ut pascant: iamque senes idem ab iisdem beneficium recipiunt. [Note: (13) Pietas mutua.] Ciconiis amicae his, trans mare avolantibus, se Duces exhibent. [Note: (14) Amicus fidus.] Cum ardea iunctae, etiam vulpes audent impetere. [Note: (15) Auxilium firmum.] Noctuis inimicae earum ova meridie absumunt, dum illae caecutiunt. Verum noctu pari furto noctuae insidiantur. [Note: (16) Furtum.] Mustelatum quoque nidos pullosque diripiunt. [Note: (17) Spolia.] et Tympanum avem ut Arist. ait lib. 9. cap. 1. occidunt. Nucem ubi perfringere rostro nequeunt, elatam in altum saxis illidunt. [Note: (18) Ingenium.] Verbenaca herba nidum adversus blattas aliasque bestiolas muniunt. [Note: (19) Antidotum.] dociles sunt, humani etiam sermonis, ita Plin. l. 10. c. 48 se vidisse ait, plura verba ordine contexta proferentem aliaque atque alia condiscentem. [Note: (20) Docilis.] Musis tamen ob garrulitatem invisa, et nec Athenas quidem ad Palladis arcem ad volate umquam visa, [Note: (21) Doctis ingratus.] ut Lucret. l. 6. ret. nat.

tradit. Matthes tamen Aegyptiorum docilem adeo caramque nactus, ut haec ipsi tabellarii [Note: (1) Tabellarius] diu munere perfuncta sit, ac nobile iuxta Myridis paludem sepulchrum, cum columna cui insideret, [Note: (2) Sepulchrum gloriosum.] promerita fuerit, ut Pier. l. 20. c. 31. Quod si cadaver illius putescens in loco muribus obnoxio ponatur, eliciet, ut occi di possint. [Note: (3) Mors salutaris.] Cerebrum illius in cibo sumptum capitis dolori medetur, ut Plinius.

Figuris servit, in S. literis tamen rarius. Baruch 6. 53. falsa simulacra Deorum, corniculae impotenti comparantur. In adagiis frequentior, hinc cornicari dicuntur garruli, ac furaces, senex robustus, cornicibus vivacior dicitur, ut cornicum oculos configere [Note: (4) Sapere prae antiquis velle.] feruntur iuniores, qui prae senibus volunt sapere. Cumque aliquis rem nocituram aggreditur, cornix scorpium [Note: (5) Apprehensio noxia] fertur apprehendere: ut qui cauda feriat tenentem.

CORVUS nigra avis, nisi quod in septentrionis locis etiam albi reperiantur, in Islandia frequentes, apud nos Rhenanos etiam hieme spectati [Note: (6) Conversus ab haeresi.] In fecundis regionibus gregatim volitant, in sterilibus bini, fide quoque coniugali nexi. [Note: (7) Similis simili.] Victum poma, cerasa, vermes, pisces cadavera suppeditant. oculos, dum animalia petunt, fodicare ante omnia soliti. [Note: (8) Diabolus et caro excaecant.] In Bothnia etiam vivos lepores, cuniculos, agnosque hac arte aggrediuntur, sublatis oculis facile victores. Tauris infesti, vulpibus amici. [Note: (9) Dolum prae viribus sequi.] Pullos a viginti dierum incubatu exclusos negligunt, usque in diem septimum, dum plumis et colore similitudinem aliquam parentum induunt, [Note: (10) odisse filios dissimiles.] quibus interea ad volantes ad humorem muscae cibus sunt. [Note: (11) Providentia Dei.] Ita recepti in curam, postquam ad volatum apti sunt, non solum extruduntur nido, verum et propinquo loco exiguntur, ne parentibus pabulum intercipiant. [Note: (12) Od um parentum.] quitum videntur vicem rependere similem parentibus, quando senio confectos occidunt, ac devorant. [Note: (13) Odium filiorum ingratitudo.] ut Aelian. l. 2. c. 41. Unde manavit proverbium, mali corvi malum ovum. [Note: (14) Generatio prava] Crassa et incultae crocitationis avis, ingenio ad discendum prompto est. [Note: (15) Docilitas pravorum.] Visa enim est desiderio potus in vas lapides congerere, ut humilior emergens aqua

ore captati posset, ut Plin. l. 10. c. 43. refert, additque, quo eius docilitatem agnoscas, sub Tiberio Caesare Sutorem Romae Corvum domesticum ad salutandum Tiberium, Germanicumque, ac Drusum Caesares nominatim, mox et transeuntem populum instruxisse. [Note: (1) Adulator.] quod ille officii genus, mane iam frequenti foro in rostra evolans peragebat quotidie, mox ad tabernam reversus. Cumque iam plurium annorum officio functum, vicinus sutor indignatione quadam interemisset, concitata plebs hominem vicissim interemit, [Note: (2) Vindicta improba.] volucrique egregio funere, Aethiopibus tumbam, coronis vinctam, ferentibus, tibicine praecedente, in campo Rediculi, constructo rogo, parentarunt. [Note: (3) Exequiae ridiculae.] Vidi Embricae in Clivia corvum picamque, uno in horto iuxta villam morantes. Ubi ille unus animalium omnium voces reddere poterat, Gallinam glocientem, gallum cantantem, canem tam distincte latrantem, ut discernere vix posses. [Note: (4) Mimus.] Siquid huic ex datis in pabulum superesset, hoc ne pica auferret, in angulos, et sub terra abdebat ettiam. [Note: (5) Auarus] Verum illa ex insidiis observato loco quam primum corvus abscesserat, condita eruebat. [Note: (6) Fur.] Ita ille, si quid picae oblatum esset, aut rapto, aut furto sub ducebat. [Note: (7) Raptor.] ut his artibus inter se certarent. Verum inauspicata semper avis habita est, ingeniumque suum iam in arca Noe probavit, ventri semper dedita, [Note: (8) Gulosus] ut mirandum sit, quod Eliam Paulumque olim paverit: nec minus quod Valerio (hinc Corvino dicto) cum Gallo duellanti galeae insidens hostisque oculos patens, adstiterit. Gell. l. 9. c. 11.

Figuris pluribus adhibetur, de re perrara in proverbio est, corvus albus [Note: (9) Rara res] de ingenioso facto, corvus aequat. [Note: (10) Ingenium.] nempe lapillis in hydriam immissis, de inhiante nequicquam rebus amplis, corvum delusit hiantem, [Note: (11) Spe frustratus.] de homine ob rapinas plexo, cor vus serpentem, [Note: (12) Vindicta.] lethali morsu se vindicantem. De inepto dignioribus praehabito, corvi lusciniis honoratiores. [Note: (13) Honor indigni.] de scelerato homine, ad corvos, de nequam homine, sed honorato, corvus sacer Apollini, quod ut nigerrima avis soli omnia denigranti convenit; ita honoribus plerique fiant nequiores,

mirum vero quod ovum corvinum, etiam crinibus illitum, nigrorem inducat. In S.litetis, corvus [Note: (1) Diabolus.] modo Diabolum eiusque discipulos [Note: (2) Haeretici] significare potest, ut Hier. super Iob. 38. 41. quamquam et polli corvorum quibus Deus escam praeparat ib. dici possint ex gentibus [Note: (3) Conversi ad Deum.] conversi. Corvus egressus arca est, iuxta Rupert super Gen. 22. populus Iudaicus egressus ab Ecclesia [Note: (4) Iudaei.] De his aliisque vide Lauretum.

COTURNIX perdici haud dissimilis, sed minor, terrestris potius avis, quam sublimis, parvo volatu, quia minores pro corpore alae sunt, [Note: (5) Concupiscentia premit.] ideoque dum catervatim hiematum, ante grues, abeunt, duce Ortygometra. quae eiusdem generis, sed la custris et firmior est, [Note: (6) Ducis robur.] tanto pondere saepe navibus velisque noctu incumbunt, ut periculum inferant. [Note: (7) Carne opprimi.] Auram ad corporum pondus levandum in volatu captant; ideoque et humidiorem austrum declinant: sicco aquilone gaudent. [Note: (8) Opportune ingredi.] Primam terrae appropinquantem accipiter rapit. [Note: (9) Principatus periculosus.] Glottis (a longiore lingua sic dicta) in comitatu est, quem ut avide auspicatur, ita in primo diei hospitio, viae paenitens, deserit, [Note: (10) Inconstans in coepto.] post annum progressura ad alterum: Nunc igitur coturnicibus adhaeret alia, superiore anno relicta. At contra Cychramus eiusdem itineris avis socia, viam deproperans, noctu etiam easdem ad iter excitat. [Note: (11) Festinatio nimia.] Otis, sive Asio (de quo supra) in societate eadem, cum ex noctuarum sit genere, ducatum quoque in tenebris securiorem praestat, in die pariter ducenda. [Note: (12) Auxiliam mutuum.] Instar igitur gravis expeditionis haec profectio est. Quam si adversus ventus tardet, prehensis lapillis, aut gutture arenis repleto se magis firmane Orides. [Note: (13) Onus sublevans.] Conturnicibus veneni semen cibus gratissimus, [Note: (14) Venenum innoxium.] quam ob causam in Romanorum olim mensis damnatae sunt, quamquam et comitialem in illis morbum aversati sint, quem solae animalium praeter homines sentire ferunt. [Note: (15) Epileptici.] Haec fere Plin. l. 10. c. 23. Sed et Israelitae in deserto iisdem pasti sunt, Num. 11. et hodiedum in mensis spectantur, tunc gratiores, quando saluberrimis iuniperi granis sunt pastae. [Note: (16) Epulae suspectae.] Unde et Graeci senserunt Herculem in comitiali morbo huius alitis esu

restitutum. Ut notat Pier. l 24. c. 48. Ingratam tamen impuramque hane avem memorat visam Aegyptiis, tum quod aquam unde bibit limpidam turbet, [Note: (1) Invidia.] velut aliis huius usum invidens, tum quod adversus orientem Lunam indignanti garritu strepat. [Note: (2) Lucem odisse Gloriae invidere.] Quasi lucem huius detestata In Neapolitano hodie regno, illa aestimatione et frequentia sunt: ut quemadmodum tradit Maiolus coll. 6. quibusdam Episcopis tantum hinc quotannis proveniar, quantum mensae episcopali sustentandae sufficiat. Fecundae sunt et salaces. [Note: (3) Concupiscentia.] peculumque uni obiectum sufficit, ut amore effervescens advolet, seque in laqueum appositum induat, ut Athen. l. 9.

CUCULUS sive Coccyx de genere accipitrum, imbellis tamen, sine aduncis unguibus [Note: (4) Degener.] in vere procedit, in ortu caniculae et hieme occultatur intraque arborum lapidumque cava, pennas mutat. [Note: (5) Mutabilis.] Omnibus avibus invisa, [Note: (6) Inviius.] in quorum ac praecipue currucarum ac palumbium nidis sua collocat ova, [Note: (7) Ignavus.] plerumque sola, rarius bina, alterius volucris ovo fracto exhaustoque, adulteris similes. [Note: (8) Adulter.] Unde et Iuppiter a Poetis in cuculum transformatus, quam vis apud Iunonem, est, cuius et sceptro, velut muliebris timoris ac fragilitatis symbolum affingitur. [Note: (9) Timidus] Cuculi tamen nomine praecipue adulterarum viri, [Note: (10) Adulterae vir.] tanquam ignavi, quique per alios progenerent, notantur. Sic Plinius tradit Vindemiatores in putandis vineis segnes olim voce cuculi notatos, quasi hic superveniens in opere deprehendis set [Note: (11) Segnis.]

CUNTUR avis occidentalis Indiae, ut habet Ionstonus ex hist Occid Ind. longe aquilis maiores, plumis albis nigrisque rostro adeo valido, ut homines bovesque sternar. [Note: (12) Vis improvisa.] pecus in Peruvia universum destrue rent si plures essent. In Maragnava pulcherrima et versicolori specie, rotundis insignes maculis visuntur, [Note: (13) Hypocrita.] aquila duplo maiores, quae ovem integram per aerem auferunt.

CURUCA avicula Cuculi ova pro suis incumbendo solet excludere pullosque nutrire alienos, [Note: (14) Educare filios alienos.] unde

CYGNUS sive Olor anseribus maior candidiorque [Note: (1) Candor animi.] oblongo collo, avis amphibia, modulata et tenui ad favonias flantes voce [Note: (2) Musicus. Poeta. Solitarius.] laetati et suavissime modulati dicuntur, sed vix deprehenduntur imminente funere. [Note: (3) Mors laeta.] Obliquo et tardo volatu fessas a tergo sese inclinate patiuntur ducibus [Note: (4) Auxilium mutuum.] Molli niveaque sunt pluma, sed dura atraque carne. Mutuis sese morsibus atrociter petunt. [Note: (5) Odium fraternum] etiam carnibus occisarum vescuntur. Apollini, velut musicae praefecto Poetisque sunt consecrati.

DAIA vel Ovimagna a Nieremb. l. 10. hist c. 5. dicta in America reperitur, columbae magnitudine, quae ova anserinis maiora excludit, [Note: (6) Opus exspectatione maius.] eaque in arena excavata, tanquam nido collocat, nec minus quinquagenis, quae, ut et ipsa avis, edulia sunt: et sine incubante a sole excluduntur, pullis recens ab ovo evolantibus. [Note: (7) Partus facilis.] Quis tam facili fecundoque partui non plaudat?

ERYTHACUS sive Rubecula solitaria avis [Note: (8) Solitarius.] consortem in eodem secum saltu vix sustinet. [Note: (9) Consortis impatiens.] Unde proverbium natum: unum arbustum non alit duos erythacos.

FICEDULA a ficubus quibus vescitur sic dicta: quamquam et uvis pascatur, assueta dulcibus. [Note: (10) Victus deliciae.] colorem post autumnum, uti et nomen mutat Melanchorphus dicta. [Note: (11) Variabilis.] In mensarum deliciis est.

FRIGILLA vel Fringilla avis hiemalis cantans in frigore, [Note: (12) Adversitatis tolerantia.] in aestate sub umbris arborum vivens. [Note: (13) Studiosus.] a frigore sic dicta.

FULICA a fusco colore dicta, avis est aquatica paulo maior columba, pullos aquilae ante tempus exclusos nutrit. [Note: (14) Misericors.] Tempestatem clangorem at utino, luden sque in litore nautis praenuntiat. [Note: (15) Vates. G]

GALERITA a capite galeri instar plumato sic dicta, [Note: (16) Rex sine regne.] quae assa et in cibo sumpta, iuxta Plin. lib.

30. c. 7. colicam efficaciter submovet, [Note: (1) Mortuus prodest.] ceterum inutilis.

GALGALUS seu Icterus auctore Plin. l. 30. c. 11. inspectus ab homine comitiali morbo laborante, emoti fertur, sanato homine. [Note: (2) Mors pro alio obita.] frequens in Peloponeso est et ligno alitur [Note: (3) Victus durus.]

GALLUS et Gallina aves domesticae ac notae, pro varietate ramen regionum sunt variae. Numidicae seu meleagrides varietate plumarum, et mole celebriores. [Note: (4) Peregrinus habitus.] Melicae et Chalcidicae apud Romanos inprimis in tripudiis solistimis honoratae, [Note: (5) Prophetae.] quibus in rebus belli pacisque administrandis potissimum regebantur.

Gallus unus multis Gallinis regendis ac fecundandis sufficit [Note: (6) Polygamia.] (quamquam et sine illo Gallinae sola imaginatae libidinis, ut credunt, vi, ova pariant) gloriosum ac pugnax animal gaudet certamine, et victor, [Note: (7) Victor.] exsultans canit, victo se cum silentio occultante. [Note: (8) Victus.] alta cervice elataque cauda graditur, [Note: (9) Superbus.] ut leonibus conspecti terrorem incutiant, [Note: (10) Terror penitus.] auctore Plin. l. 10. c. 20 cui Aelian. l. 3. c. 31. addit Basiliscum eodem timore percelli, quin et cantu exaudito emori. [Note: (11) Timor lethalis.] Unde viatores in Africa locis Basilisco infectis, gallinaceos secum ferunt. Pergami, ait Plin. ibid. usitatum omnibus annis fuit, gallorum publice dimicantium, veluti gladiatorum, spectaculum proponere. Marti ob hanc pugnacitatem sacer. Cumque nec patri quidem parcat, [Note: (12) Impietas in parentes.] cum vipera et cane insuto olim in culleo parricidae mergendo coniungi iuxta leges solebat. [Note: (13) Poenae parricidi.] Ceterum animal solis est, cum eodem vesperi ad quietem concedit, mane surgit, horas tamen praesertim antelucanas solitus can tu signare,) [Note: (14) Excubiae] Unde fortasse Pythagorae manavit praeceptum: oportere Gallum nutrire, qui videlicet ad laborem excitaret. Magna cura familiam alit, et siquid alimentorum nactus sit, cucuritu omnes accersens partitur, [Note: (15) Paterfamilias bonus.] gaudetque hoc fungi munere, ipse quando. que abstinens. Contra Serpentes et Milvos pro Gallinis pugnat. [Note: (16) Defensor familiae.] Gallina ab incubatu deficiente ipse pullos excludit. [Note: (17) Auxilium.] Mercurio sacer fertur, quod mane

alis plaudens diei sit nuntius. Unde et Socrates moriturus, cum cicutam hauriret, Aesculapio Medicorum numini se Gallum debere, asserebat, quod hac potione melior ipsi alterius vitae dies nuntiaretur. [Note: (1) Nuntius bonus.] Sibaritae, ut Athenaeus prodidit, ne turbarentur in quiete, omnes tora urbe gallos, uti et attes fabriles, proscripserant [Note: (2) Mollis vita.] Alectoriam in galli ventriculo gemmam nasci serunt, quae gestantibus ad animositatem victoriamque prosit, qua Milo Crotoniates usus feratur. [Note: (3) Animosus.] Senes parere aliquando infausto omine dicuntur, et basiliscum excludere [Note: (4) Partus infelix.] Haec fere Pierius l 24.

Gallinae, exceptis duobus hibernis mensibus, toto anno parere observantur. [Note: (5) Fertilis partus.] Si, cum incubant, tonuerit, aut vox Accipitris audiatur, ova partusque evanescunt. [Note: (6) Terror.] Sine Gallo ex vento ova subventanea quandoque concipiunt effunduntque. [Note: (7) Vanitas] Voce mustelae propemodum exanimantur. [Note: (8) Terrore exanimari] Ad purgationem herba subservit helxine. [Note: (9) Medicina.] In Aegypto plurima ova in calidis excluduntur fornacibus, et Iulia Augusta iam gravida, ut intelligeret, maremne an feminam concepisset, sinu fotum ovo gallum exclusit. [Note: (10) Salax] prodigium secuturi Neronis salacissimi hominis. Plinius l. 10. cap. 55. et Pier l. c. Notavit et Schottus l 9. c. 39 feminam nasci, si ova in plenilunio supponantur, et eo colore, quo tincta ova fuerint, [Note: (11) Formae studium.] pulcherrimos excludi pullos si cum mare palumbo gallina educetur.

GRACULUS nigris pennis et fulvo rostro, socialis avis, unde in proverbio est semper graculus graculo assidet, [Note: (12) Societas indivulsa.] a Coniuge, nisi morte avelli mas non potest. [Note: (13) Amor constans.] doloremque altero defuncto viduitate testatur. Accipitrem tamen in consortium admittunt. [Note: (14) Societas noxia.] Vini potu mirifice delectantur, [Note: (15) Ebriosus.] et in hominum oculis effigiem, ut putatur, suam appetunt [Note: (16) Amor delusus.] Stomachi fastidium lauri foliis purgant [Note: (17) Medicina.] Cicures articulate loqui discunt. [Note: (18) Docilitas.] praesertim illa ex genere quae Monedulae dicitur, nescio, an a moneta aurea argenteave, quam repertam suffuratur, dicta. [Note: (19) Furacitas.] Ita Schot. l. cit.

GRUES oblongo collo pedibusque aves verni, cum adventant, [Note: (20) Ver.] temporis nuntiae, cum discedunt,

hiemalis, [Note: (1) Hiems.] catervatim pascuntur, et incedunt tanquam democratico in tegimine viventes. [Note: (2) Democratiae.] In volatu figuras ordine quodam formant, [Note: (3) Ordo.] ut Palmades in Bello Troiano Graecorum alphabetum quaternis hinc literis imitatione ordinis ductus
[Gap desc: Greek words]
auxerit, aciemque pugnantium iuxta illum formarit. [Note: (4) Acies pugnae.] In longa profectione trianguli formam ita instituunt, ut prima in uno angulo praeeat, [Note: (5) Dux.] altera ut basis sequatur: et sequentes, dum fessae sunt, caput aliatum tergo inelinent. [Note: (6) Quies festi.] ita et prima fatigata in posteriorem partem anguli unius succedit Deficientem quam piam plures coniunctis corporibus sustinent, [Note: (7) Auxilium] dum quiete vites reparentur. Super nubes tempestatesque graviores efferuntur, [Note: (8) Devotus Deo.] utque alicubi per ventos minori iactatione transeant, lapillo unguibus prehenso, quandoque et saburra guttur onustae firmantur, [Note: (9) Providentia.] quae extra periculum rursus proiciunt. Nocturno tempore, dum pro somno in terra subsistunt, altero tantum pede, rostro sub alas condito, nituntur, [Note: (10) Cautela.] quae vero excubias (ex ordine gerendas) agunt, alterum pedem lapillo gravant, ut si forte somnus obrepat, huius prolapsi strepitu excitentur. [Note: (11) Vigilantia.] Dux erecto providet collo, indicitque migrationem, [Note: (12) Dux providus.] sunt quoque in extremo positae agmine, quae per vices advigilent, acclamentque, ut grex voce contineatur. [Note: (13) Ministri.] Ob indefessi igitur laboris avem factum, ut laboriosum hominem significaturi alas ei pedesve gruis in manus dederint, quod soli ex his nervi fatigationem tollere ferantur [Note: (14) Indefessus.] Pennae quia suo colore immutabiles, constantem arguunt. [Note: (15) Constans.] Cum Pygmaeis olim pugnasse Grues est creditum. [Note: (16) Proelium.] Plin. l. 10. c. 23.

GRYPHES non quidem quadrupedes, et patte ultima leones, ut Aelian. l 4. c. 27. sed bipedes ex maiorum genere aquilarum, quibus Lev. 11. v. 13. accensentur, videntur esse. Poetarum igitur fabulis accensendum, quod ex auro effosso sibi nidum apud Indos instruant. Universis animalibus. [Note: (17) Rapax.] praeterquam tigri ob velocitatem, infestae esse feruntur, Harpyae his, sed in fabulis tantum, addi possunt.

GUITGUITA sive Corvipeta ut habet Nieremb. l. 10. hist. c. 6. minima avis magnitudine reguli, viridi colore et suavis nutrimenti, corvorum integra consectans exanima [Note: (1) Audacia iuvat.] in fugam vertit: [Note: (2) Fuga turpis.] ut in aerundineris se occultantes tueantur.

HIRVNDO graece
[Gap desc: Greek word]
, avis garrula, sola averse concipit, [Note: (3) Venus inordinata] bis in anno parit, sed priori praematuros, altero profundit partu caecos [Note: (4) Partus defectuosus] Chelidonia herba admota, visum pullis, licet ereptum, restituit. [Note: (5) Medici na oculorum] Et lapillus chelidonius in pullorum primo partu exclusorum stomacho, si luna crescente dissecentur, dicitur reperiri. Industrie nidum ex luto sub tectis figunt, quotannis ad eundem rediturae. [Note: (6) Patria dulcis.] Sed cum passeribus quandoque praeoccupantibus de loco certandum est. [Note: (7) Certare pro loco.] aitque Schottus, visum Coloniae, postquam frustra eicere passerem conatae essent, plures convenisse, qui nidum luto obstruxerint, passere suffocato. [Note: (8) Ultio iusta.] Negat Plinius Thebarum saepius dirutarum tecta subire voluisse l. 10 c. 24. nec Biziae in Thracia propter scelera Terei [Note: (9) Cautela] Caecinam quoque Volaterranum comprehensas secum tulisse, ut victoriae obtentae nuntias ad amicos domum nidumque suum remitteret [Note: (10) Domum repetere] Ceterum indociles prorsus sunt [Note: (11) Indocilis] tempestatum tamen praesagae cum super aquas aut terram volitant. [Note: (12) Pluvia] Aliarum insidiis avium non appetuntur. [Note: (13) Tutus.] Hiemali tempore, vel alio se transferunt ad loca calidiora, vel in cavas arbores, aut etiam aquarum ripis conglomeratae sese abdunt, [Note: (14) Frigus aversari.] in calidis aestuariis quandoque velut in vitam restitutae. In Aegypto, ut ex Plutarcho Iuniore de Nilo refert Causinus in symb l. 6. c. 66. lapides ex Nilo in mutum, chelidonium ab iis dictum, congerunt, quo eluvio Nili, mirabili Dei per has aviculas opere, prohibetur. [Note: (15) Deus in minimis maximus.]

IBIS Aegypto avis propria, extra illam moritur, [Note: (16) Incola perpetuus.] ciconiae similis, nigra circa Pelusium est, candida locis ceteris. Serpentibus, quibus vescitur, terram purgat. Unde et ab Aegyptiis divino cultu honorata. [Note: (17) Utilis sibi et aliis,] constipatam alvum rostro laxare solet. [Note: (18) Clysterium.] intestinis longissimis, quae explicata ad 96. cubitos pertingunt. [Note: (19) Digestio tarda.] et si pennis eius crocodilus tangatur, immobilis redditur.

[Note: (1) Loco figere.] ut Aelian. observat l. 10. c. 30. Ore eandem avem parere [Note: (2) Pattus rarus.] Solinus c. 34. Polyhist. tradidit.

LAGOPUS ex perdicum genere candidissima, a pedibus leporinis sic dicta. frigora nivesque sectatur, [Note: (3) Dura amare.] quibus ipsa candidior, proditur venatori. [Note: (4) Simplicitas morum.] Later homine conspecto, aut territa cursu sese tacito proripit in dispositos casses [Note: (5) Deceptioni obnoxius.] Alterius quoque sunt generis coturnicum magnitudine, colore variae, non minus simplices et deceptioni obnoxiae. In Alpibus frequentes.

LARUS quem alii Herodium aut Fulicam dicunt, alii cum Ceppho confundunt, avis planipes est cum sit aquatica, crasso capite, cinerei at maculosi coloris, pennis, quam corpore grandior. [Note: (6) Moles sinere.] Piscibus, lumbricis ac cochleis in lapidem allisis vescitur, perquam vorax et pando saepius rostro volucris. [Note: (7) Vorax.] Unde in voracem adagium est, larus hians. Quia vero stupida, captu facilis est. [Note: (8) Stupidus.] De simili homine in proverbiis est, Larus in paludibus Aiunt et clamando parturite, [Note: (9) Iactator.] unde et Larus parturit, ut de Ceppho dictum in illos, qui exilia magni venditant.

LOXIA Corvirostra a corvino rostro, sed utrimque recurvo acutoque dicta, colorem quotannis sic mutat, [Note: (10) Inconstans.] ut nunc in viridem, nunc flavum, nunc rubrum aut cinereum vergat. Semine cannabis nucleisque abietum voracissime pascitur. [Note: (11) Vorax.] Hieme non ingrata voce modulatur, aestate conticescit. [Note: (12) Praeposterus.] Caveis inclusa psittacorum more saltitat, ac pascitur, at post haustum proicit a se scyuphlum, forte horrore imaginis suae conspectae. [Note: (13) Conscientiae terror.]

LVSCINIA graecis philomela, quindecim verni temporis diebus noctu atque interdiu, [Note: (14) Vigiliae] dum avis femella incubat irremissus cantus est, humana arte inimitabilis, ita elatus, gravis, acutus mediusque sonus ab una voce redditur: [Note: (15) Musica] quae mox aestu ingruente deficit: ut omnis quae intensa est, brevis huius est virae voluptas. [Note: (16) Voluptas brevis.] Stesichori vatis adhuc infantis in ore cecinisse, non vano augurio, a Plin. l. 10. c. 29. memoratur. [Note: (17) Poetae.] Auditae ab hominibus dulcius constantiusque

modulantur, [Note: (1) Laudis amans.] gaudent mutuo inter se certamine, imo cum citharoedis provocatae certant, repertaque est, quae in hoc nisu, vitam cum voce reliquerit, [Note: (2) Aut vincere, aut mori.] cui apud Stradam in Praelus. egregio carmine parentatum est. Dociles sunt et articulare loqui discunt praesertim a te neris enutritae, [Note: (3) Docilis] altoremque primum suum adeo gratae agnoscunt [Note: (4) Gratitudo.] ut ad alios translatae, eius desiderio contabescere visae sint. Thraces iuxta sepulchrum Orphei luscinias suavius modulati sentiunt, [Note: (5) Sepulchrum honoratum.] ut Pausan. in Boeor. observat.

MERGUS, quem cum Laro nonnulli miscent, varia est specie, alius ruber, alius candidus, amphibii sunt. [Note: (6) Paratus ad utrumque.] in aquis frequentes, quibus ad piscandum immerguntur. [Note: (7) Piscator] Una aliquando super aquas explicata ala per ventos feruntur. [Note: (8) Nauta.] Cicurae piscatui serviunt. Apricis post piscatum locis gaudent siccati.; [Note: (9) Quies a labore.]

MEROPS Apiastra etiam a devoratis apibus dicta, [Note: (10) Fur apum.] palido intus colore pennarum est, superne cyaneo, contra morem ceterarum avium retro volans fertur. [Note: (11) Insolens, Praeposterum] in effosis ad 6. pedum altitudinem specubus nidificat, cicadisque etiam vescitur. Pullos ne capiantur, de loco saepius transfert. [Note: (12) Cura prolis.] Hi, ut primum adoleverunt, non sibi tantum, verum et parentibus alendis intenti, rependunt gratiam, [Note: (13) Pietas erga parentes.] ut Aristotel. l. 9. an. c. 13.

MERULA plerumque nigra, colorem mutat rufescens, [Note: (14) Variabilis.] cavit grata voce aestate. balbutit hieme, sylvestria loca umbrosa et dumeta amat, [Note: (15) Eremicola.] solitaria fere, lauri foliis sese purgat. Huic similis, aliquanto tamen minor, Passer solitarius est, qui solitu dine delectatur, nec aliis quidem sui generis iunctus. Aelian. notat l. 8. c. 24. esse aliquod genus avium Merulis affine, quod suavi modulatione allectas minores volucres, in praedam cibumque vertat [Note: (16) Impostor meretrix.] Captum tamen et inclusum obmutescat. [Note: (17) Dolore obmutescere.]

MILVUS volucrum rapacissimus, [Note: (18) Rapax.] cervorum aemulatione flagrans, quibuscum atrocibus aliquando pugnis conflictasse a Maiolo in dieb. Can. memoratur. [Note: (19) Odium hostile.] Inter ipsos aliquando homines pullis aut carnibus

insidiantur, [Note: (1) Insidiae Daemonis.] circuitu ad praedam conspectam in aere facto lustrant, qua via securissime adoriantur [Note: (2) Circumspecte aggredi.] moxque uno impetu auferunt. Ita puer qui pullos colligatat filo, ne auferri alius absque alio posset, incumbente milvo plures simul amisit. [Note: (3) Consilium noxium.] Rarum illud, quod Greg Turon. in glor Conf. c. 109. refert; mercatoris Lugdunensis e corio piloso locutos ex navi sustulisse auro plenos, quod ex vine per aquam vitiato collegerat, ac mox errore deprehenso in aquas, iusta Numinis vindicta proiecisse. [Note: (4) Poena iusta.] Aestum graviorem in superiori aeris regione plerumque devitant, hieme vel se abdunt, vel alio transmigrant: [Note: (5) Providentia.] cuculum volatu debilem suis plerumque humeris ad nos reducunt [Note: (6) Auxilium] Aelianus putat, marem in hoc genere non esse, sed ex austro eurove concipere. [Note: (7) Virginis partus.] Stolstitiis podagra laborare Plinius autumat. [Note: (8) Podagra in celeri.] Iecur vero illorum pleraque corporis hum. vitia unctione sanare. [Note: (9) Medicina.] Cauda illi in volatu, velut pro clavo nautas hoc genus gubernandi docuisse videtur. [Note: (10) Navigatio.] In S. literis Milvus dicitur cognoscere tempus suum [Note: (11) Temporis cura.] magis quam Israel Ier. 8.

NOCTUA sive Nycticorax, noctis avis, Minervae sacra, quod studia nocturnas lucubrationes ament. [Note: (12) Artes liberales.] Sed D. Basilius vanis tantum studiis hanc avem concedit, ut quae ad verae divinaeque sapientiae lumen cum noctua caligent. Inauspicata etiam avis est habita et funesta. [Note: ((3) Inauspicatum.] Nisi quod Atheniensibus boni ominis fuerit. Ubi in diem incidit, omnium avium rostris odiose petitur [Note: (14) Odiosus.] quibus invalescentibus, resupina, pedibus ac rostro se tuetur. [Note: (15) Defensio iusta.] Accipiter illi auxilio est, [Note: (16) Auxilium improbi] odio etiam ceterarum avium expositus. Apibus, vespis, crabronibus et sanguisugis adversatur quoque Noctua. Cornici tam infesta est, ut huius noctu exsugat ova, illa contra noctuae interdiu, [Note: (17) Inimicitiae capitales.] quando utraque ad defensionem maxime inhabilis, ut ex Horo notat Pier l.20. c. 1. 9 quod utriusque sanguis confusus dissideat. Et rarum ib. c. 21. illud, quod ova noctuae, ebriosis per triduum in vino praebita, abstemicos reddant. [Note: (18) Abstemius.] At forte per ludibrium haec dicta, quia noctuae ovum de re tara in proverbiis est, salubrius, quod cerebrum vel iecur

cum oleo infusum auriculis, prosit auditui. Ubi Ciconiae ova attigerit noctua, reddit haec evanida. [Note: (1) Societas noxia.] In Creta Insula nullae reperiuntur: Athenis tam frequentes sunt, ut in proverbium abierit, de labore irrito: noctuas Athenas mittere. [Note: (2) Labor irritus.] Sed et pecuniae illorum noctuis signatae, Unde noctuae laurioticae: quod Laurios Atticae regio auti venis abundaret [Note: (3) Pecunia.]

ONOCROTALUS avis cygno persimilis: nisi quod rostro dissimili sit, et longiore, quod inferiori parte sacculum rubentem pro ingluvie adiunctum habet, in quem pisces carnesque magna quantitate absorbet, [Note: (4) Voracitas.] sensimque hinc, velut e pera, in ventrem, recto collo pervium, dimittit, ac cito concoquit, egeritque; proinde voracissima est. Gesnerus talem meminit in Belgio Mechliniae in aula Caesarum Maximiliani et Philippi alitam aetate habitam esse octogenariam, quae ad altissimas quandoque elevata nubes, redibat ad altricem feminam. [Note: (5) Beneficii memoria.] Integra animalcula piscesque et conchilia deglutit, sed reiectis denique ossibus testisque. Sanctius apud Aldrovandum refert, puerum Aethiopem aliquando in ingluvie repertum. Turnerus apud Gesnerum bis tantum in anno bibere. [Note: (6) Sobrietas.] Parit et educat pullos instar cygni. Cum in litore quiescit rostro in caelum erecto adversus accipitris insultum munitur. [Note: (7) Praemunitio.] Voce horrisona asini ruditum imitatur, rostrum aquis aut limo immergens. [Note: (8) Vox ingrata.] Unde et nomen traxit. Aldrov. et alii.

PALUMBES 30. vel etiam 40. annis vivere Plin. l. 10. c. 35. memorat, silvestres aves sunt, columbis aliquanto minores, nidificant in arboribus ac sepibus, post solstitia bis in anno pariunt ova terna, sed tantum binos educant, [Note: (9) Delectus] tempus incubandi distinguunt, mane ad meridiem id sibi vendicante mare, reliquum feminae est. [Note: (10) Labor divisus.] Vere vocales sunt, hieme elingues, Lauri foliis purgantur.

PASSERES maxime salaces, ideoque vitae brevis, [Note: (11) Venus vitam minuit.] quam Plin. ib. c. 36. mari ultra annum non indulget, feminae aliquando longiorem concedit, arguta, sed ingrata voce, farri et granariis infesta volucris

est. [Note: (1) Furax.] Vilis pretii. Unde Luc. 12. dictum passeres quinque asse veniunt, [Note: (2) Vilis pretii.] quod D. Ambros. quinque sensibus levi voluptate Daemoni venditis applicat. [Note: (3) (Sen sus) seducunt.] Sed et Leprosi duos offerre in Lege iussi, post emundationem, altero dimisso, occiso altero quod spiritus libertatem, et carnis mortificationem designare poterit, vel ut Greg. 14. Mor c. 14. carnem leprosi partim adhuc viva, partim mortuam Dei servitio consecrandam. [Note: (4) Caro subiecta, et liber spiritus.]

PAVO illustri fulgore radiata atque oculata cauda [Note: (5) Ornatus habitus.] usque adeo superbit, ut tempore, quo illa hieme excidit, latebras confectetur: quo ornata rursum est, spectantium sese oculis avide explicet, ostentetque, [Note: (6) Superbia.] nisi cum deiectis in squallidos pedes, illorum pudore rursum caudam submittit. [Note: (7) Pudor turpitudinis.] Pavonem inquit Plin. l. 10. c. 20. primus Romae cibi gratia occidit Hortensius orator: [Note: (8) Gula improba.] saginare primus instituit M. Aufidius Lurco. Alexander Macedo cum primum apud Indos has aves vidisset, gravi poena cavit, ne quis talem occiderer. D. August. de Civ. Dei l. 21. c. 4. Quis, inquit, nisi Deus creator dedit carni pavonis mortui ne putresceret? [Note: (9) Incorruptus a morte.] et hoc experientia se comperisse dicit, etiam per annum tali carne servata, sed in qualibet caeli plaga vix hoc exspectandum. quam vis carne dura sit. et digestionis tardae. Iunoni sacra est, quod mulier splendidis ac superbis delectetur. Noctem explicata cauda velut stellis conspicua designat, [Note: (10) Noctis tempus.] contracta rursum, tanquam latentibus stellis, diem, [Note: (11) Diei] ut notat Pier l. 24. c. 4.

PEXDIX salacissima pene avium. [Note: (12) Salax.] idque in promiscuo sexu, [Note: (13) Sodomia.] cum feminae incubant. Harum ova mares perdunt, ne incubaru se subducant: at feminae contra, ut ova servent, alio eadem transferunt ignorante mare, excludenda. Quo tempore mares facile captantur, per captivam ab au cupe feminam, illecti venere. [Note: (14) Venus letalis.] Astum huius avis Solinus c. 12. describit, aitque matres ubi venatores ad pullos accedere propius sentiunt, tum e nido se effundere obviam, et per aversum a pullis iter pedetentim deflectere, seque velut captivandas praebere, donec in tuto eosdem esse senserint. [Note: (15) Stratagema.] Pullos etiam ubi se in discrimine vident, resupinatos

glebam pedibus attollere, sub qua lateant. [Note: (1) Astutia fallendi.] Et hac arte ceteras se adultas contegere Plinius l. 10. c. 33. notavit. Sed et D. Hieronymus apud Pier. l. 24. c. 41. Perdicem, suis ovis confractis, aliena suffurati, atque excludere: [Note: (2) Haereticus.] Sed illos deinde exclusos propriam ex voce parentem agnitam sectari. [Note: (3) Naturalis affectus.] Unde a Ieremia c. 17. dictum sit, pullo, quos minime pepererat, perdicem congregasse. Festinant pulli in ortum, unde effracto, cum primum vivunt, cortice, pedibusque exertis, ipso adhuc putamine adhaerente procurrunt. [Note: (4) Praecox ingenium.] ut Piet. ib. c. 40. Quandoque ova (quae ad 15. pervenire solent) inter se partiuntur in diversis receptaculis, mas et femina, simulque, ut citius excludantur, incubant, concordi utrimque labore, [Note: (5) Concordia domestica.] Pier. ib. c. 42.

PELICANUS vel Pellicanus, ab Aldrov. cum Onocrotalo, ab aliis etiam cum Platea ex Ardearum genere confunditur. Verum dissimili ab illis rostro, sine ingluvie a plerisque proponitur. De hac varii varia. Albertus Magnus l. 23 de animal. in duo distringuit Pellicanos genera: aliud aquaticum, quod Onocrotalo facit simile: aliud terrestre, quod serpentibus pasci, ait, cumque reperit serpentium morsu occisos pullos, tum aperto sibi latere profusoque sanguine revocare in vitam, [Note: (6) Christus morte sua nos vivificans.] ipsa parens autem ad mortem usque languere dicitur, quam pulli deinde collecto cibo reficiant. [Note: (7) Misericordiae opera.] Quod officium siqui neglexerint, hos denique Matrem seu degeneres exturbate [Note: (8) Reprobatio impiorum.] Haec S. Hieronymus, August Gregorius alique Patrum Christo applicata probare videntur, quam vis alii in dubium revocent. Horus in Hieroglyph. l. 1. c. 51 addit, Pelicanum, cum possit altioribus locis nidum figere, tamen illum humi. positum, aliorum exponere insidiis. [Note: (9) Imprudentia.] Homines igitur arido boum fimo locum circumdare, illique admovere ignem, quem cum Pelicanus, amore pullorum alis verberatum extinguere nititur, his combustis, et se, et pullos praedae exponit. [Note: (10) Auxilium noxium.]

PHOENIX a Plinio l. 10. c. 2. allisque ambigua fide describitur, unus esse orbe toto in Arabia, aquilae magnitudine, auri circa collum fulgore, cetera purpureus

caerulea cauda roseis pennis discriminata, caput apice plumeo cohonestante, qui 660. annis vitae compleris senescens, casiae thurisque surculis nidum instruat, superque emoriatur, ex cuius ossium medulla vermiculante novus rursum phoenix exsistat. [Note: (1) Resurrectio.] Albertus M. l. 23. anim. ait, nido plausu alarum in solis radiis succenso in cineres avem redigi, [Note: (2) Mors piorum.] atque ex his subnasci alteram. Sed Pierius l. 10. c. 5. ex Aegyptiis tradit, rostro sibi aperite pectus, atque ex profuso hinc sanguine alterum subnasci, qui cum parente Heliopolim se conferat, illumque ad solis exortum morientem, velut in tumulo inter aromata componat. Eius morte insignem rerum mutationem praesignari ferunt. [Note: (3) Mutatio rerum.] Unde sunt qui Phoenicem nihil aliud nisi signum hieroglyphicum Aegyptiorum fuisse sentiunt, quod aureo caeruleoque colore, caelum atque elementa referret, conversionem aliquam notabilem subeuntia, adeoque non fuisse verum eiusmodi phoenicem, qui sub Claudio Imper. Romam. ut fert Plinius, allatus fuit. Nos igitur pictoribus atque poetis hanc avem relinquimus.

PHOENICOPTERUS avis, pennis rubentibus est, cuius lingua in deliciis mensarum est. [Note: (4) Eloquentia.] ut Martial. lib. 13.

PICA avis garrula, [Note: (5) Garrulitas.] et humanae vocis intra primum vitae biennium discendae capax. In villis nutritae pecora audita imitantur, ut balatum ovis, mugitum vituli, latratum canis. [Note: (6) Imitatio votum.] Omnis generis cibos devotant. Visa quae cancrum fluviantem raperet, ut Schottus ait l. 9. c. 62. sed ab eo collo forcipibus compresso est strangulata [Note: (7) Duellum.] Nidos spinosis fixos locis, exterius ingeniose spinis muniunt, angusto sibi relicto aditu. [Note: (8) Munimentum.] pullos saepe imperfectos caecosque excludunt: [Note: (9) Opus imperfectum.] Petronius memorat picam, quam Cattus devoraverat, capitis rostro illius guttur adeo obstruxisse, ut suffocatus sit, et mortua vivum peremerit. [Note: (10) Vindicta.]

PICUS Martius viridi colore, assequitur quidem humanam vocem, sed aegrius, rostro acuto oblongoque arbores secat, ex cavatque, atque in illis nidum sibi rotundum, velut circino dimensum, exscindit. [Note: (11) Opus perfectum.] novem

ova excludit. Quod si quis os nidi lapide obstruat, dicit Aelian l. 1. c. 45. herbam ab illa admoveri, qua lapis solutus exsiliat, [Note: (1) Amor omnia penetrat.] et hanc repertam sub arbore aiunt claustris laxandis servire. Nunquam humi, aut in saxis consistunt, ne aciem unguium hebetent, quibus arboribus oblique solent adhaerescere.

PORPHYRIO, ut habet Aelian l. 3. c. 40. avis pulcherrima est, quae tamen mira se voluptate versat in pulvere. [Note: (2) Forma neglecta.] Conspectum aliorum etiam inambulans subterfugit, [Note: (3) Pulchritudo occulta.] mulierum castimoniae insignis custos, et si quam adulterio iniquari se deprehenderit, sese impatientia sceleris strangulat. [Note: (4) Castitas amor.] Haec ille, cui Plinius l 10. c. 46. addit, quod Porphyrio solus morsu, non suctu bibat, omnemque cibum aqua tingat, [Note: (5) Victus moderatio.] pedibusque, tanquam manibus, rostro admoveat.

PSITTACUS unius tantum hic generis cognitus ex India aliisque locis, varia tam magnitudine, quam forma et colore plerumque gratissimo spectabilis est. In Aethiopia et ultima India albi sunt, in Brasilia rubri, in Calecuto prasini, scutulati, ac purpurei: hisce locis virides. [Note: (6) Servire loco.] Vesputius apud Aldrov. l. 11. scribit ultra promontorium bonae spei psittacos sesquilunares reperiri [Note: (7) Gigas.] estque ea regio psittacorum dicta. Ceterum magnitudinis, diversis locis, diversae sunt alicubi, ut Phasiani: alibi ut galli, vel columbi, vel passeres etc. Vocis humanae inter aves sunt capacissimae, [Note: (8) Eloquentia.] ut primis annis: nam senex psittacus, ut in proverbio est negligit ferulam, solent enim percussae erudiri. Sed caput adeo durum est, ut ad sentiendum ictum radio ferreo verberentur. [Note: (9) Obdurati capitis] Rostro est adeo forti, ut lignum facile dissecet, ideoque ferratis clathris est coercendus. [Note: (10) Carcer.] Rostro etiam cum volat, et innititur ultimo, et primum residens excipitur. Vescitur pene omni fructuum genere, etiam carne, et dulciariis praecipue delectatur panibus, [Note: (11) Delicatus,] vinum quoque ad ebrietatem usque haurit, [Note: (12) Ebriosus.] tum maxime loquax, formosos pueros amat, et deformes aversatur, quandoque e sublimi illos impetens. [Note: (13) Formae amor.] tam lamentantes voce maesta, quam laeta exuitantes sequitur, quin et tripudiantes saltitans imitatur.

[Note: (1) Mimus.] Nidos in silvis ex tenellis procerarum arborum ramusculis suspendunt, ne serpentes possint adrepere, qui in modum pilae rotundi perquam exiguo patent foramine [Note: (2) Prudentia.] In India gregatim pascuntur, duobus interea in summitate arborum advigilantibus, ne insidiis occupentur, [Note: (3) Vigilantia.] quibus observatis, signo dato, alias in sugam avertunt.

REGULUS seu Trochilus avicularum pene est minima, quae tamen ingenti ausu reginam volucrum aquilam impetere dicitur. [Note: (4) Audacia.] Aestatem in silvis exigit, hiemem sub tectis. Ubi iunctim plures ad se confovendum in specu conduntur. [Note: (5) Societatis bonum.] Muscis ita nonnumquam se explent, ut de vita periclitentur. [Note: (6) Gula.] Deplumatae, at non exenteratae, virgae coryli infixae, si ad ignem aflentur. se denique sponte convertent. [Note: (7) Metue mortui.] Ut cum P. Kirchero Schottus Romae se experimento cognovisse dicit l. 9. c 67. De eadem notat Aelian. l. 3. c. 11. quod fauces Crocodili hiantis ab hirundinibus in has illapsis purget. Sibi hinc cibum, Crocodilo salutem adferens. [Note: (8) Auxilium ab infirmiori.] Minorem hac aviculam, quae perdicis ovum vix superet, describit Aelian. l. 4. c. 40. quae Dicaeron dicta, ob delicias cibi, regibus pergrata sit. [Note: (9) Deliciae.] Ceterum stercore adeo venenato sit, ut siquis granum inde minimum in poculo solutum sumat, intra diem, verum alto immersus somno, moriatur, [Note: (10) Mors placida.] carnis tamen esus dolorem morbumque solvit. [Note: (11) Toxicum et antidotum.] Est et alia avis Indica Laghane, ut ex Petro Hispal. Maiolus coll. 6. Sed maior Regulo corniculae haud dispar, quae cetum ore hianti subit, seque patitur deglutiri, atque intus cetum depiscitur, dum ad ipsum cor penetret, [Note: (12) Conscientiae vermis.] compertumque in exenterato ceto, eiusmodi in illo aviculas praecordia depasci.

RHINOCEROS avis est, quae praeter rostrum quatuor dodrantes longum, cornu in fronte super rostrum cui incumbit, adeo latum possidet, ut palmum in radice aequet, in fine curvescat [Note: (13) Ira mansueti,] occisa in volatu ad Naupactum fertur, quando Christiani Turcas Navali praelio superarunt. Ita Aldrovandus. Neque hoc mirum cornutas aves reperiri, quando idem Mela. l. 3. c. 4. Aelian l. 17. c. 10, tradit. Et Maiolus coll. 6, ex Pigafeta notat

Messanae, quae inter Molucas, insula est, Gallinarum specie cornutas aves reperiri, [Note: (1) Rara res] quae ova anserinis aequalia pariant, ex quibus ad tres quatuorve ulnas in terra defossis pulli producantur. [Note: (2) Resurrectio.]

SCLOPAX seu perdix rustica Snephun, magnitudine gallinae. cursu quam volatu expeditior, repentino subterfugio Venatores saepe fallit, [Note: (3) Possessio incerta.] inter ciborum lautitias est, licet vermibus spiritu oris e terra extractis vescatur. [Note: (4) Lautitia ex tenui]

SCOPES aves coloris plumbei albicantibus maculis columbae magnitudine saltu capi dicuntur. [Note: (5) Chorea seducunt.] Nam cum Scops mimica avis sit, imitata saltantem, se praebet captivandam. Aelian l. 1. c. 28.

STRVTIOCAMELI ob alas, caput, rostrumque inter aves censentur, quibus anseri similes, cetero corpore, tanquam cameli, [Note: (6) Ambigua.] equitis insidentis altitudinem et celeritatem vincunt, si collum oblongum erigant. Expassis simul alis volant curruntque, terrae semper affixi [Note: (7) Anima corpori effixa.] Praeter fructus, etiam ossa, lapides, et ferrum devorant. [Note: (8) Acerba aequo animo ferre.] et ad hoc avidissime properant, vel remore exhibitum. Pedes more boum bifidi, quibus prehensos lapides post tergum in consectantes iaculantur. [Note: (9) Pugnave fugiendo] Dorsum in Mare nigrum, fuscum in femina pennis villisque mollescens. Stolidum animal, quod latere se credit, ubi caput absconderit. [Note: (10) Stoliditas.] Ova, quae parit grandia, velut lapidea crusta obmunita, in arena vel neglecta, [Note: (11) Prolis neglectus.] vel condita, solis calore foventur et excluduntur, quae cum fino nonnumquam obtutu specter, sunt qui visu excludere arbitrentur. Non tamen excluduntur simul, sed sensam pars quaelibet formata ex ovo prodit. [Note: (12) Sensim magnae fiunt.] Cortices ovorum pro vasis serviunt. vide Plin. l. 10. c. 1.

STURNUS maculosa avis est, magnitudine merulae, catervatim ait Plin. l. 10. c. 24. volat, et globi in mo. dum circumagitur. dum quaevis ad medium occupandum severtit [Note: (13) Impii.] Caesares Romae habuisse Sturnum Latino et graeco sermone docilem, [Note: (14) Labore assequimur.] observas idem c. 42.

viscoque suo, quo arborem perluit, capitur. Unde in Proverbio est Turdus sibi malum cacat. [Note: (1) Obesse sibi.] Loquacissima avis, ad audiendum tamen est tarda, Inter epulas laudata, [Note: (2) Lautitiae.] et si myrti baccis fulta assetur, dysenteriae medetur et urinam facilitat. [Note: (3) Medicina suavis.]

TINNUNCULUS Accipitris specie in altis aedificiis, et cavis quercubus indivulsa maris et feminae societate habitate solitus, [Note: (4) coniugalis amor.] adeo tamen accipitribus infestus et columbis amicus; ut has sola voce, illis fugienti bus, tueatur. [Note: (5) Hostilitas similium.]

TOCCA avis Americana est cornici similis, sed albo pectore, et rostro aureo, cuius longitudo totum corpus adaequat. [Note: (6) Eloquentia aurea.]

TURTUR ex genere columbarum silvestrium, vere occultatur et pennas amittit, [Note: (7) Deliciarum fuga.] sobrie admodum bibit collo non resupinato. [Note: (8) Sobrietas.] Ubi coniugem amisit, alteri non iungitur, sed perpetuo in luctu viduitatem transigit, [Note: (9) Viduitas] nec aliarum admittit consortium avium, frondentes etiam ramos declinat. [Note: (10) Luctus] Interea, ut ait Ierem 8. custodit (ut Hirundo) tempus adventus sui, [Note: (11) Temporis cura.] et meditatur ut columba. [Note: (12) Meditatio.] Isa. 38. Ceterum delectati hanc avem tibiis, et inconditis quibusdam, his auditis, agit ari motibus est observatum. [Note: (13) Saltatio] Vide Pier. l. 22. c. 19. Ob murmur Tutturis in proverbium, de ob. murmurante femina, [Note: (14) Obmurmuratio.] abiisse creditur: Turture loquacior.

VESPERTILIO nocturna, lucisque fugiens avis, [Note: (15) Lucifuga.] si tamen avis, quae pro pennis membrana explicata volat, [Note: (16) Ambiguus.] nec ova, sed pullos parit, eosque uberibus admotis [Note: (17) Nutrix moter.] lacte nutrit, et secum in amplexu defert, ac sola volucrum dentes habet. [Note: (18) Mordax homo.] Formica hanc extreme aversatur, nec prodit si ala ostio foveae praefigatur. [Note: (19) Cunctatio.] Veneficia tamen affixus inverse ostiis vespertilio amoliri fertur [Note: (20) Securitas.] Ipse hederam subterfugit, nec huius accensae suffitum sustinet. [Note: (21) Pestis] Inter se mutuo quandoque nexu alternatim ora et extremas alarum fimbrias nectentes haerent, catenamque efficiunt, [Note: (22) Coniunctio improborum.] paucis amati, praterquam sibi. Volatumque crepusculo vespertino paucis circa tectum circuitibus absolvunt, cetera

in nido obscuro haerentes. [Note: (1) Obscuro loco natus.] Pierius l. 25. c. 9. etc.

UPUPA avis cristata, colore pulchro flavescens, sed odore faedo, cum in stercore humano volvatur, et nidificet. [Note: (2) Meretrix.] Ingrata voce, qua tamen ante vindemiam frequentius clangens ubertatem praesagit. [Note: (3) Vini ubertas.] Ipsa deinde ad ebrietatem usque sese avis ingurgitat. [Note: (4) Ebriosus.] Verum ubi se vacillare sentit capillo Veneris, sive adianto semper virenti herba sibi medetur. [Note: (5) Remedium ebrietatis.] Upupam tamen et Vespertilionem tanquam immundas Deus olim a mensis proscripsit. (6) Deut. 14. 18. In lateris doloribus meden dis cor eius laudatur. [Note: (7) Remedium doloris]

VULTURES omnes feminae dicuntur [Note: (8) Femina.] a D. Basilio in Hexam. hom. 8 et S. Ambr. tum Aelian. l. 2. c. 46. quamquam Albertus Magnus et alii id negent. Illi a vento dicunt concipere, et parete pullos, non ova excludere. [Note: (9) Conceptus virgineus.] Umbricius apud Plin. l 10. c. 6. ova dicit parere, nemo tamen illorum nidos conspexit. Centum annis feruntur vivere. [Note: (10) Longaevus.] nigri ceteris praevalent In auguriis apud Rom. felicissimae aves habentur. [Note: (11) Auspicatum.] Odoratu adeo valent, ut ad quingenta milia passuum cadavera percipiant. [Note: (12) Perspicacia.] Quamquam Aegyptii hoc visui tribuerint acutissimo ut Pier. l 17. c. 7. Unguenta non ferunt, sed rosaceo inuncti moriuntur, [Note: (13) Dulcia noxia.] ut notat Clemens Alex paed l. 2. c. 8. Ceterum hominum agris plane innoxii sunt, et ceteris quoque animantibus, cum nullum occidant. [Note: (14) Innocentia, iustitia.] ut habet Caelius. Sed et Plin. l. c. praesagos facit, quod biduo aut triduo ante eo advolent, ubi cadavera futura sint, ex praelio occumbentium. [Note: (15) Providentia.] malique est habitum ominis, si quem exercitum quasi heredipetae, [Note: (16) Heredipeta.] brevi caedendorum sequerentur.

CAPUT LXXIV. IMAGINES PISCIUM.

PIscium historia, quanto a vulgi cognitione remotior, tanto minus figurarum imaginum fertilis est. De his tamen varii, ut Aristoteles, Plinius, Aelianus, Oppianus, Albertus Magnus, Maiolus, Ravisius, in offic. l. 7. c. 41. Gesnerus, et recens accuratissime omnium Aldrovandus atque ex iis Schottus, e quibus pauca, et celebriora delibate tantum visum, ne his negasse hac in mensa locum videar, et quorundam fortassis appetitui defuisse.

Multa Aquatilium sunt genera, per mare, fluvios, ceterasque aquas sparsa. Plerique, piscium squamis teguntur, nonnulli corio et pilis, ut Hippopotami et Phocae: nonnulli corio solo, ut Balaenae et Delphini: nonnulli cortice, ut Ostrae, Conchae, Testudines: alii, crustis, ut Locustae: alii crustis et spinis ut Echini: alii alati ut Pastinaca, Accipiter, Hirundo. Cornutos etiam in mari Indico repertos esse Maiolus. Colloq. 9. asserit. Forma earum varia, ac pene omnium terrestrium animalium speciem referunt. In Norvegia tamen Olaus l. 21. refert, reperiri piscem cuius caput ventri iunctum sit, adeo voracem, ut expleri nunquam possit [Note: (1) Gula inexplebilis.] omnium expositus odio piscium, quos in se conversos, caput galea, pinguedine oppleta abdens, deludit In Gaditano mari memorat Plin. l. 9. c. 4. piscem arboris instar vagari, [Note: (2) Elatus animo.] et Physeterem ingentis columnae instar se extollere [Note: (3) Erectus animo.] alii Rotae a forma dictae, quae quatuor distinctae radiis, modiolos hinc et hinc duobus claudant oculis. [Note: (4) Fortuna secunda.] Idem Plinius seq. c. 5. tradit, plusquam trecentas maris belluas sub Tiberio Imperatore in opposita Lugduno insula a discedente Oceano relictas, interque has elephantes, et arietes cornibus tantum candore assimulatis. [Note: (5) Improborum numerus in extremo iudicio parebit.] Expulsam in Gaditana litora belluam, cuius

ultimae in cauda pinnae 16 cubitorum fuerint, cuiusque dentes CXX. a dodrantis ad semipedis mensuram ascenderint. [Note: (1) Diabolus.]

Qualitas piscium diversa, pro aquarum genere reperitur, universe humidioris temperamenti, atque illi prae ceteris, qui omni sanguine destituuntur, et pulmone fere carent, ideoque respiratione, ut alii non indigent, et superesse clausis frigore aquis possunt. Marini ac deinde fluviatiles ceteris sunt salubriores, sed illi in salsa aqua cocti, ut hi, salsedinem non trahunt. [Note: (2) In mundo mundum vivere.] Apertis semper oculis vident obscurius, et non nisi eminentiores colores. [Note: (3) Caecutire.] parci somni sunt. Generantur varie alii ex coitu, alii ex spuma aut limo, [Note: (4) Ignobilis origine.] plerique ex ovis, [Note: (5) Nobilis.] non nulli tamen ex pattu etiam. Devorant sese invicem, sed non ante iustam aetatem. [Note: (6) Hostes implacabiles.] Muri pene omnes, [Note: (7) Mutus.] ut proverbio locum fecerint. Colorem mutant, ut Polypus pro loci natura, Maena, hieme candida, aestate nigra, et Phyca varia in vere reliquo tempore candida. [Note: (8) Servire loco et tempori.] ut Plinius l. 9. c. 26.

Congelati immobiles sunt, donec in patinis exentur. Saepe exenterati iam rostique lucii, adhuc in patinis conspecti vivere. [Note: (9) Martyres.] Gregatim plures incedunt, et per flumina adversus fluxum. [Note: (10) Adversis resistendum.] Boni ominis Augusto, a Pompeianis in Sicilia caeso fuit, quod ad pedes in litore stantis sese piscis abiecerit, tamquam mare illi offerrer tributarium, [Note: (11) Maris dominium.] ut Plin. ib. c. 16. Magis admirandum quod Maurilio Episcopo Andeg. fugienti elapsae sanctuarii claves in mare, a pisce rapto fuerint restitutae, isque hoc signo ad Episcopatum (quem ob neglectum infantis baptismum deseruerat) sit revocatus. [Note: (12) Episcopatum deferre.] ut Marul. l. 4. aut quod Gentili homini in urbe Nisibi in pauperes largo, ut (quod uxor Christiana suadebat) centuplum reciperet, ab empto pisce, qui pretiosam in stomacho gemmam clauserat, repente ditatus sit, ut Sophron. in Praeto Spir. Sed iuverit per singulas piscium species brevitet incedere.

ABIDES piscis in senio mutata forma terrestre fit animal et Astoiz dicitur. [Note: (13) Senium mutat ingenium.] ut Albert. l. 42.

quia inventu rarior, squamis ad os versis, contra aquam nando enititur. [Note: (1) Contra niti.] Elops a nonnullis dictus est, coronatis ad convivium ministris inserti solitus Macrob. 1. 3. cap. 16.

ACUS piscis est gracilis a quibusdam viperae instar rupto utero fertur patere, matte quandoque interempta. [Note: (2) Ingratus parenti.] Circa Siciliam frequens, ubi forte in retia incidit, iamque elapsus est, redit, eaque dentibus lacerare contendit: ita rursum praedae stulta vindicatione expositus, [Note: (3) Ultio auctorem ferit.] Schottus l. 10. mir.

AELURUS piscis est cuius oculi ad lunam in amplitudine crescunt et decrescunt. [Note: (4) Inconstantia.] Ravisius.

ALPHESTAE pisces sunt de quibus Athen. l. 7. p. 281. colore luteo, quem purpureus hinc inde distinguit, quorum bini semper iuncti, alter post alterum incedunt et capiuntur, fideles socii. [Note: (5) Societas fida.]

ALPHORA primum vermis, ac deinde piscis, cum tabe aliqua tangitur in sicco rursum degenerat, dum aquae redditus, corpus longe robustius instauratur, ac durat. [Note: (6) Resurrectio a morte corpus firmat.] Albert. Mag. l. 24. de animal.

ALOSA ex clupearum genere piscis, in mati et fluviis frequens, pressis lateribus, argenteo colore, in acutum spinosumque ventrem definens, cantu tinnuloque strepitu fidium nolarumque capitur. [Note: (7) Voluptatis amor.] Unde hae retibus super aquas delatis appensae plurimas fallunt. Adeo terrentur fulmine, ut hoc saepe exanimati in Mosella et Rheno spectentur. [Note: (8) Iudicii terror.]

AMIA, seu Trocta, ut AElian, de an. l. 1. c. 5. piscis dentatus, incidit quidquid pene apprehendit, unde et hami chordam quandoque praeputat. [Note: (9) Mundo repugnare.] Delphinos ubi quem piam seorsim reperit gregatim invadit, morsibusque non tantum vellicat, sed etiam pascitur [Note: (10) Popularis conspiratio.] Delphino inconditis mare saltibus, ut sese ab his convivis liberet, oberrante.

ANGUILLAE inter mares feruntur omnes, uti Murenae inter feminas, quamquam rectius Aristoteles lib. 2. de Gener. an. cap. 4. nec marem, nec feminam inter anguillas esse asserat; sed ex terrae putredine sentiat generari. [Note: (11) Origo obscura.] Danubius nullas alit, Rhenus habet frequentes

[Note: (1) Ingenium [(transcriber); sic: Illgenium] dispar.] In Gange 30 pedum reperiuntur. Gaudent aqua limpida, turbidam aegre sustinent, [Note: (2) Quies bello melior.] nisi quod iuxta Syracusas limosis delectentur. Unde ex lacu in piscinam translatae moriuntur. [Note: (3) Peregrinatio noxia] Mirum, quod ex limo natae, limum non ferant. [Note: (4) Originis pudere.] Hieme propter frigus conglomerantur, et in exigua aqua moriuntur. [Note: (5) Inopia mori.] In turbida facile circa autumnum capiuntur. [Note: (6) Seditiose capi.]

ANTHIA, piscis frequens est apud Insulas Chelidonias, a piscatore per aliquos dies esca sparsa provocatur, dum unus advolans praedamque innoxie captans, sensim comitatior integras secum turmas ducit, qui pascenti saepius assueti, in ipsa denique retia consectantur. [Note: (7) Seduci paulatim.] Soletque Duci agnito piscator parcere. Ita Plinius l. 9 c. 59. Hunc Aristoteles l. 9. c. 37. et Aelian. l. 8. c. 28. sacrum piscem vocant, quia belluae omnes marinae (ob antipathiam forte) locum, quem ipse tenet, declinant, ideoque hic urinatoribus tutus descensus, et ceteris piscibus tranquilla habitatio est. [Note: (8) Tutela fida.] Captum hunc piscem ait Aelian l. 12. c 47. miserabile praebere spectaculum, dum velut lugens supplicansque, et quantum denique porest obluctans, mortem deprecatur. Plutarchus addit, in Opusc quaest. utra animantium etc. Piscatores ubi ceperint, et se et navigia coronare solent ingenti laetitia et plausu. [Note: (9) Mors et luctus canonicorum, aliorum est gaudium.] Non captae ex Anthiis acutis dorsi spinis, hamo dissecto, siquem teneri viderint liberate conantur. [Note: (10) Captivorum redemptio.] Plin. l. c.

APHYAE pisciculi ex aquis pluviis generantur, protinus ut ignem sensere iam excocti. [Note: (11) Res expedita.] Unde adagium de re celeriter expedita est. Aphya ad ignem.

ARIES ut Plin. l. 9. c. 44. grassatur ut latto, et sub umbra grandiorum latens navium, si quem nandi voluptas invitat, praestolatur [Note: (12) Insidiae.] nunc elato extra aquas capite piscantium cymbas speculatur, occulteque adnatans mergit. [Note: (13) Vis fraudulenta.]

ARIMUS piscis est, qui hominem, a quo videtur, tanquam ebrium ad iram rixasque compellit; esus veto, rursum componit et placat. [Note: (14) Amor mulierum.] Vinc l. 17.

natus, sese capi sinit: verum piscator arreptus febri, non ante, nisi dimisso pisce, liberatur. [Note: (1) Fur sine restitutione inquietus.] Causs l. 8. num. 17.

ASTACUS piscis est, qui, si longius a mari exportatus dimittatur, ad locum ubi captus erat, revertitur. [Note: (2) Patria amans.] Ravis. in off. l. 7. c. 41.

ASELLUS marinus, ut ait Aelian. l. 5. c. 22. cor habet in ventriculo [Note: (3) Gulosus] Arefactus malleis ante contundi solet, quam mensis aptatur [Note: (4) Mortificatio.]

ATTILUS in Pado inertia adeo pinguescit, ut mille aliquando librarum, non nisi boum iugis extrahi iam hamo innexus potuerit, quem tamen clupea pisciculus vena quadam in eius faucibus mordicus apprehensa exanimat. [Note: (5) Magnae minimis aliquando succumbunt] Plin. l 9. c. 16.

AURATAE pisces timidissimi sunt, in matis refluxu cum arborum litoralium radicibus latitant, sola umbra concussorum ramorum exterriti proditique capiuntur. [Note: (6) Scelerati plerumque timidi.] Aelian. l. 12 c. ult.

BALAENA, sine Branchiis, pulmone praedita, aere et aqua respirat, per apertum in fronte os, [Note: (7) Effrons.] ex quo nonnumquam, velut integros rivos fundens, naves mergit Ingens bellua est, quaternum iugerum in man Indico repertas, [Note: (8) Mole terrere.] Plin. l. 9. c. 3. memorat. Sinu quodam placido Gaditani maris se pariturae compertae sunt condere, quo Orca, mole impar, sed astu maior, se confert, atque in angustiis deprehensas saepe expugnat [Note: (9) Ingenio bellandum est.] nisi in mare se receperint, quod velut tempestate quadam ab imo hac in lucta concutiunt. [Note: (10) Principis ira turbat remp. [Abbr.: rem publicam] ] Idem c. 6. cum adultior pinguescit, oculis superciliorum pressis pondere, [Note: (11) Caro excaecat.] Musculus piscis oblongus, colore albo, praecedens viam et vada explorat, cauda iter balaenae regens. [Note: (12) Dux peritus.] Quo deficiente deficit, et quandoque in arena intercipitur. [Note: (13) Sine Duce vis languet.] c. 61. Et Maiolus coll. 9.

CETE vel CETI pisces omnium maximi cum ab Aristotele dicantur esse illi qui vivipari sunt, cum Balaenis conveniunt, nisi quod Albertus hos mares, illos feminas dicat. De illorum vasta magnitudine praeter alios vatia habet Olaus M. in histor. sept. l. 21. et inter cetera c. 24. quod ex ossibus detracta carne, in modum

carinae remanentibus, integras domos variis conclavibus distinctas instruant, sed qui sub iis quiescunt, perpetuis se fluctibus iactari somniant. [Note: (1) Mors aliis utilis.] Et Maiolus l c. refert Maclovium Britanniae Episcopum aliquando ex navi, velut in montem, ut sacrificaret, cum vectoribus se contulisse: sed in medio sacrificio motam belluam terruisse universos: perstitisse tamen monente Episcopo ad sacrificii finem. [Note: (2) Deo maxima mundi subsunt.] Albertus M. l. 24. in cete restatur, se vidisse piscem, cuius oculorum caveae, viginti homines singulae caperent.

CANCRI pisces sunt multi pedes, et retrogradi; sed tardi [Note: (3) Praeposterus.] nisi quod in Phaenicia litorales cancri celerrimi sint, et cursu elabantur. Iuxta Nilum ingenio praecoci, antequam Nilus exundet cum Crocodilo eo locorum ova transferunt, quae Nilus non tangat. [Note: (4) Providus.] Ut ex his repertis accolae facile Nili altitudinem praesentiant. Diversa eorum genera. Plin. cap. 31. recenset, ut Astaci, Carabi, Leonis, etc.

CANIS MAXIMUS (nam et minores dantur) ut Aldrov. l 3. de Pisc c. 31. aliquando mille librarum repertus est. Nicenses etiam reperere, qui quater mille appenderet, virumque in stomacho haberet integrum. [Note: (5) Helluo.] Apud Massilienses quidam etiam armatum deglutiisse compertus est. Plin. c. 96 Caniculas marinas urinatoribus maxime infestas esse memorat [Note: (6) Hostes.] Piscatoribus carnis dum capitur metuendus: ita licet faucibus hamo strictis, cauda ferit, aut sub navim se abdens obnititur. Foetus proprios devorat, ut tueatur [Note: (7) Defensio Insolens.] ait Ravis.

CANTARUM piscem, Autarae non dissimilem ore tamen minorem, refert, certamen pro uxore, tanquam Helena, cum diversis aliis suscipere. [Note: (8) Rivalium Pugna.] Aelianus lib. 1. cap. 26.

CAPITO, sive Cephalus, paludum incola viventibus parcit, mortuis vescitur. Unde prius, cauda verberans, explorat vitam, Aelian. l. 1. c. 3, Quare et eorum ovis ab aliis parcitur, ideoque numerosi sunt. [Note: (9) Temperantia.] Marini quoque sunt reliquis praestantiores.

CEPUS in mari rubro elegantissimis coloribus varie depictus, per caput, dorsum et spinam colote

igneo, genis facie et ventre albo, cetera inutilis. [Note: (1) Idiota ornatus.] ut Aelian. l. 17. c. 8. culti, sed inanis hominis typus.

CITHAROEDUS quoque piscis in mari rubro, colore sub aureo, nigras a capite ad caudam lineas chordarum instar defert. Quamquam alii in purpureo corpore aureas ferant lineas Aelian l. 11. c. 23. Sic Gesnerus de Fabro, seu Gallo marino pisce refert, omnia fabrilia instrumenta eius in corpore reperiri. [Note: (2) Ingenium et ais sine usu.]

COLONDRINUS, ut Maiol coll. 9. ulnaris longitudinis inter pisces volatiles, cui Aurata insidiatur, quare dum is evolat, haec umbram sectatur non vane, nam fatigatum, dum residet, facilius occupat. [Note: (3) Ars arte delusa.]

COCHLEAE tam aquatiles quam terrestres, ut cibum capiant, prodeuntes sub tectis, cum caecae sint, facile occupantur [Note: (4) Ventris cura mulsos perdit.] Dum incedunt corniculis praeviis iter explorant. [Note: (5) Cautelae caecorum]

CONCHAE sub suo recto tutiores gustu et tactu solo feruntur [Note: (6) Voluptuarii, domus tuta.]

CONGIUS vel Conger, similis anguillis piscis est, carne durior, sapore inferior, frequens praesertim apud Siculos. Cum Muraena illi pugna saepe: quae ubi caudam illi praemordit, rependit vicem. [Note: (7) Iusta ultio.] A locusta minore superatur, sed Polypum maiorem superat. [Note: (8) Hostilitas noxia.]

CYBIUM piscis ita scissus est, ut medium pateat, aeque in omnes partes, ad tesserarum similitudinem. [Note: (9) Aperti pecteris.] Ita Ravis. l. 7. c. 41.

CYPRINUS piscis fluvialis lingua caret, carnosoque omnia palato digerit [Note: (10) Mutus] Id.

DACTYLUS piscis est e genere Concharum, ab humanorum unguium similitudine dictus. In tenebris suo claret fulgore, atque in ore etiam edentium lucet, et in manibus ac veste decidentibus guttis, ut et succo lucis natura cognata sit [Note: (11) Illustris inter obscuros.] Plin. l. 9 c. 61.

DELPHINUS omnium non piscium modo, sed et volucrum felle caret, celerrimus [Note: (12) Princeps clemens.] respiratione tamen in aere necessaria tardatur, ore sub rostro, haud procul a ventre posito, ceu telum ex arcu emissum nonnumquam ad respirandum emicat, tanta vi, ut navium etiam vela transiliat. [Note: (13) Celerrimus.] Coniuges sunt binosque

decimo mense pariunt, nutriuntque uberibus, ac gestant, sicut et balaena. Adolescentium diu lateri, tanquam paedagogi haerent [Note: (1) Educatio bona.] Basilius ait hexam. hom. 8. etiam utero, ut Balaenas et Phocas in periculo rursum suscipere. [Note: (2) Amor prolis.] Lingua his contra aquatilium naturam est mobilis, brevis, ac lata: pro voce gemitus humano similis. [Note: (3) Vox insperata.] Simum rostrum, gaudentque Simonis nomine compellari. Hominum atque inprimis puerorum amans bellua est. [Note: (4) Amor rarus.] alludit venientibus navigiis, et licet plenis velis euntia praevolat. [Note: (5) Applausus.] Musica atte, symphoniae cantu atque inprimis hydrauli sono oblectatur. [Note: (6) Amor Musicae.] Sub Augusto Puerum ex Baiano Puteolos ad ludum literarium deferre solitus, ad Simonis vocem repente se vectorem sistebat, pane ex manibus illius pastus. [Note: (7) Servitium rarum.] Qui puero demum extincto prae maerore etiam exspiravit. [Note: (8) Amor ad moritem.] Ubi quis eorum impegit in terram, repente moritur. [Note: (9) Mors repentina.] In piscatione mugilum, cum hi ex stagno Latetra agri Nemausiensis se in mare effundunt, Delphini se hominibus quandoque socios praestant, occurrentes turmatim invadunt, [Note: (10) Auxilium insperatum.] et vel in retia adigunt. vel occidunt, cibis in praemium laboris relatis. [Note: (11) Mercede servire.] Suo generi subveniunt, unde dum Cariae Rex captum detentumque in portu retineret, turmatim velut supplices adfuere, donec liberum dimitteret, [Note: (12) Pietas in proximos.] mortuum e suis quoque deferre in humeris conspecti, ne a belluis laceraretur, [Note: (13) Funeris curae.] Haec Plinius l. 9. c. 8.

DRACO MARINUS terrestri haud absimilis, in dorso et ventre aculeatus, ictu suo venenum affundit. Unde captis repente caput conterunt, aut amputant aculeos, [Note: (14) Malum praevertere.] ut Aldrov. l. 2. c. 50. Aelian. l 5 c. 37. addit, Draconem hunc, si dextera manu attrahas, pertinaciter obniti, si sinistra, ultro sequi. [Note: (15) Proclivis ad deteriora.]

ECHINEIS latine Remora pisciculus parvus, minori anguillae est similis, sic dictus, quod mirabili naturae vi, si adhaeserit navibus etiam maximis, in cursu easdem sistit. [Note: (16) Impedimentum rerum grandium.] Ita Actiaco bello Antonii praetoriam stitisse fertur, et Caii Caesaris ab Astura Antium redeuntis. quadringentos in illa remiges deludens, donec a gubernaculo

abstracta, admirationem movit, quod in ipsa navi innoxie teneretur. Sed utrique inauspicatum fuit sic teneri. [Note: (1) Vis occulta.] Nam victus Antonius, Caius in urbe mox occisus. Plin. l. 32. c. 1. Addit l. 9. c. 25. fluxus, et partum gravidarum sistere. Tum si sale siccatus in puteum dimittatur, aurum inde secum educere. Qui vero haec aliaque in dubium revocant, frustra obnituntur, ex principio, quod eiusmodi in pisciculo virtus dari nequeat: cum torpedo, et exigua veneni vis in regulo, aut crocodilo non dissimiles habeant effectus.

ECHINVS MARINVS pro pedibus spinas habet, cui ingredi est in orbom volvi. [Note: (2) Vita aspera.] vitreus plerisque nonnullis candidus est color, ora in medio habent corpore ad terram versa. [Note: (3) Terrena sapere.] Ova eorum amata, numero quina. Saevitiam maris praesagunt, ideoque adversus hanc lapillis sese stabiliunt. [Note: (4) Providentia.] Plinius l. 9. c 31. Discerptum atque in mare proiectum suis rursum partibus coire asserunt. [Note: (5) Resurrectio.] ut Maiol. Col. 9.

EXOCOETUS piscis in Arcadia est, qui sereno caelo ex oceano in solem siccumque prodit, non raro avibus praedae futurus [Note: (6) Prosperitas fallax.] ut Plin. lib. 9. capi 19. Athen. lib. 6.

FASTEN piscis est, in cuius ore aqua marina dulcescit, ad quam dum ceteri pisces dulcedine allecti veniunt, capiuntur. [Note: (7) Religiosorum consortio trahi.] Vinc. l. 18. c. 54.

GALATA ubi foetus suos vivere sensit, extrahit, [Note: (8) Festinatio.] sed immaturos in matricem reponit. In regno Indiae Rapa triduo in litus, velut capturae obvius, egreditur [Note: (9) Periculum adire.] Oderic. l. 1.

GLAUCUS tanta sobolem, quocumque migrantem cura, aut praeit, aut stipat, aut sequitur, ut usque ad iustam aetatem non deserat, trepidantem ore ac ventre suo excipiat, discusso iam timore revomens, [Note: (10) amor parentum.] ut Aelian. lib. 1. c. 16: Quinque circiter cubirorum piscis est, dentatus acuro rostro, magnisque oculis. Humanae carnis avidus, ideoque et pueris ad litus insidiati solitus. [Note: (11) Crudelis.] Vide Aldrov.

GOBIO piscis exilis, sed praestantis saporis, [Note: (12) Cura minimorum.] Candidus nigro melior: Gregatim incedit [Note: (13) Multitudine compensare.] et gaudet crena, Ravis. offic. l. 7. c. 41.

GRUES pisces in Corintho frequentes sunt, pedum 15. Os et cervicem habent aliti similem, et squammas pennarum instar. Femina mari blanditur amore, [Note: (1) Lascivia.] sed huius per saltum convenientis semen mare excipit. Ravis. ib.

HALEC sive haringus piscis est notus Germanis, qui circa aequinoctium autumnale in Oceano septen. iuxta Angliam, Scotiam, Hiberniam, Norwegiam, Daniam Germaniamque, turmis iam ingentibus divisim incedentibus, tanto numero capitur, ut unum aliquando iactum trecentis florenis comparent. [Note: (2) Spes praedae.] In Hollandia multa hominum milia ex hac captura vivunt, illamque ab Anglis ingenti pretio redimunt, cum sedem Haleces (quam nonnumquam mutant) illorum fixerint litoribus vicinam. [Note: (3) Migratio.] Noctu et ipsi pisces, obversis ad caelum ventribus lucent, ac toto veluti mati fulgurant, [Note: (4) Conversio exemplaris.] itaque produntur, et lumine ipsi super aquas accenso, ad retia explicata abstrahuntur. Quamvis semel pariant, ingens illorum est fecunditas. [Note: (5) Moderata Venus fecundior.] ceri illis magna aviditate inhiant. Schottus l. 10. c. 19.

HIPPURUS sic dictus a cauda equina, in Hispania Lampugo, si quid in mari fluctuans viderit, ad praedam festinans ipse saepe praeda fit. [Note: (6) Rapacitas plexa.] aut fasce arundinum in mare proiecto, et per lapidem depresso adhaeret catervatim, hamisque deiectis, avideque devoratis capitur, [Note: (7) Gula noxia.] Ib. c. 20.

HIRUNDO aquatica humili volatu super aquas effertur, cum grandiores hanc pisces insectantur. [Note: (8) Timor excitat.] Dorsum ex nigro rubescit. Romae rubras visas esse, quae noctu carbonum instar lucerent. [Note: (9) Splendor fallax.] restatur Gesnerus

HUSO piscis est sturioni similis, et forte idem cum Thunnis, frequens in Danubio: pellis albae et levis, sine squama et spina, [Note: (10) Degener.] nulla ossa habet, [Note: (11) Mollis.] sed in capite loco spinae dorsi foramen, quod ad caudam usque penetrat. Vitulinae carnis sapor est in dorso, in ventre adipato porcinae, ut Alb. l. 24. Gregatim natant, et cantum tubarum sequuntur ad litus, faciles captu. [Note: (12) Voluptas noxia.] In aqua tanto valent robore, ut percussum cauda piscatorem

navi eiciant. Ubi caput eductum est aquis, invalidi, et velut mortui procumbunt. [Note: (1) Separatus a Deo nil potest] ut Gesnerus notavit.

HIRCVS PISCIS IN Cyreniaco et Sardoo mari est, Delphinis iunctus. [Note: (2) Societas prava.] Mares alba frontem vitta, feminae crista gallinacea ornatam habent. [Note: (3) Ornatus praeposterus.] Rapacis naturae etiam nomines et navigia involant, [Note: (4) Piratae.] gravi anhelitu, quo velut telo alios expugnant. [Note: (5) Detractio.] Phocas potissimum insectantur. Ravis c. 41.

ICHTYOCOLLA longa et tereti figura piscis cetaceus, sine spinis et ossibus, carne dulci est. Sic dictus quod gluten ex folliculo illius a capite ad caudam extenso, et corio illius conficiatur. [Note: (6) Formosa mulier.] Hoc glutine si lecticam inungas, cimices tolli asserunt. Schottus lib. 10. cap. 23.

LABRAX piscis est lato oris rictu; vorax admodum; Quaslibet etiam sordes captans; unde et hamum Una cum esca devorat; ideoque captu facilis est. Apud Milesios grandis. Hinc in voracem proverbium manavit: Labrax Milesius. [Note: (7) Vorax.] Ravis. l. cit.

LEPUS MARINUS velocissimus terrestri persimilis, villos habet aculeatos, in summa natans aqua, tanquam speculator, insidias devitat. [Note: (8) Circunspectus.] Siquis mann aut baculo hunc, dum in morbo est, tetigerit, animi defectum patitur. [Note: (9) Tactus noxius.] Haec Ravis. Plin. vero l. 1. c. tradit, venenum esse aliis in potu, aliis in cibo, aliis etiam visus tantum. [Note: (10) Visus noxius.] Gravidae, femina visa, abortiunt. Qui eo tacti sunt, totidem diebus moriuntur, quot vixerit Lepus. In India, ait, si ab homine tactus fuerit, piscem mori.

LOCUSTAE pisces sunt Polypis et Muraenis inimici, quaternorum ut Ravis. in mari Indico cubitorum. In eo sunt genere, quod caret sanguine, crusta fragili muniuntur, gignuntur in limo, praetentant iter cornibus pugnantque et erigunt rebus secundis, [Note: (11) Vincere.] obliquant in metu. [Note: (12) Vinci.] Nisi viventes fervida excoquantur, solida non constant carne. Plin. l. 9. c. 30.

LOLIGO inter pisces volatiles, celer ut sagitta, et [Note: (13) Celeritas.] quinque nonnumquam cubitorum, gregatim

quandoque evolat, tantaque multitudine ut navim incumbens premat. [Note: (1) Multitudine obruere.] Solo tactu manum obstupefacit. [Note: (2) Tactus noxius.] Caput inter pedes ventremque habet, atque illis cibum in os ingerit [Note: (3) Gulosus.] Sanguis omnino ater. [Note: (4) Invidus.] Unde succus loliginis, ad calumniosos et invidos refertur. Maiolus Coll. 9.

LUCERNA piscis sic dictus est, a lingua ignea, qua exserta tranquillis noctibus in mari relucet [Note: (5) Concionator bonus.] Plin. l. 9 c. 27.

LUCIUS piscis oblongus, notusque in fluviis, perquam vorax, nec suo parcens generi, [Note: (6) Gulosus.] in osseo capite quaedam veluti passionis Dominicae arma circumferre videtur. [Note: (7) Memoria passionis.] Capi aliquem vidi humanae longitudinis, qui in ventre tres carpiones, et duos etiamnum crudos ferebat Haud procul a Mosella, in Abbatia ad Lacum, dum piscatores grandem lucium, quem ferre non poterant, noctu reliquissent in gramine, mane reperiunt vulpem ab eo captam, quam dentibus infixis mordicus tenebat, praedamque factam, dum quaereret. [Note: (8) Praedator captus.] Anseris pullos duos in ventre alterius repertos Ionstonus lib. nat hist. de Piscibus memorat. Plures etiam aetates vixisse comperti sunt [Note: (9) Longaevus.] Ita an. 1497. repertus in stagno est, cui Fridericus II. Imper ante annos 262.annulum sub branchiis apposuit, cum inscriptione: Ego sum ille piscis, huic stagno omnium primus impositus, per mundi Rectoris Frider. II. manus. die 5. Octobr. ut habet Gesnerus. Apud Anglos aperto ventre, ac deinde si emptor desit, rursum consuto, redditus vivario pergit vivere. [Note: (10) Vitae tenax.] Ut Cardan. l, 10. de subtil.

LUPUS marinus a voracitate sic dictus, cancros ut Rav. l. c maxime insectatur. [Note: (11) Vorax.] cum mugile ingens illi odium est, luctatur in hamo tumultuose. [Note: (12) Vinculis obniti.] Magis placent lanati, sic a candore et mollicie carnis dicti, fluviatiles etiam praeferuntur, quique in Tiberi duos inter pontes capiuntur, optimi sunt. Sed tales iidem cum luciis ante dictis (quod nomen aliqui vitant) censentur.

LUNA pinnas suas natando explicat ad similitudinem lunae semiplenae, quin et cum eadem crescit decrescitque. [Note: (13) Cognatio.] Si illam arbori admoveris accrescente

luna haec impletur: si decrescente, planta deficiet. [Note: (1) Cum virtute gratia Dei augetur.] Ita quoque si putei aquis inieceris. Ita Maiolus Col. 9

MARGARI vel Margaritae rotunda specie pisces sunt, qui gregatim sub Rege, more apum, incedunt [Note: (2) Regimen Monarch.] Quo deficiente, ceteri velut attoniti haerent, capiunturque. [Note: (3) Resp. [Abbr.: Res publica] acephala.] Conduntur sale in doliis, donec exsiccata carne durescunt in lapides aurei coloris. [Note: (4) More gloriosa.] In mari Indico ac Britannico reperiuntur. Maiolus et Ravisius loc. cit.

MANATUS piscis Hispaniolae notus, utri similis, et aspectu faedissimus, in capite bovino habet oculos exiles, [Note: (5) Deformis ventricosus.] pedes vel alas binas loco branchiorum ad caput, quibus natat, duo foramina aurium loco, et vice ossium duos in capite globos, feminae duo sunt in pectore ubera, corio velut ustulatae suis praeditus, pedes longus nonnumquam quindecim. Cantu delectatur, et mansuefactus ad cibum etiam ex aqua evocatus prodire visus est, ac nonnumquam denos semel pueros lacum transportare, [Note: (6) Disciplina excolit.] sed ab Hispano lancea, quam vis innoxie, petitus, nunquam barbaros ferre potuit, sed fuga declinavit [Note: (7) Iniuriarum memoria.] Ita Schottus l. 10. c. 25.

MELANURI timidi serena tempestate profundum petunt, iuxtaque petras se alga obtegunt; at turbatis aquis, cum ceteri piscium abduntur, securi ad litora prodeunt, praedam que sectantur [Note: (8) For unae secunda periculosior adversa.] Aelian. l. 1. c. 41.

MONOCEROS piscis reperitur, cuius in fronte cornu rectissimum acutissimumque, naves etiam perforare porest; cum ipsum ignavum sit animal. [Note: (9) Arma inutilia.] Vinc. l. 17. c. 120. et Albert. l. 24.

MUGIL piscis capite magno, quod cum occulit, stolide se latere credit [Note: (10) Fuga stolida.] Inter velociores, super ipsa navigia saltu fertur. Astutus et hami latentis metuens, cauda everberatum cibum captat. [Note: (11) Insidias prospicere.] Cum lupis pro capite decertant. [Note: (12) Defensio iustae.] Salacitate capitur. Nam coitus tempore, ubi mas ex linea in mare demissus fuerit, feminae retractum consectantur. [Note: (13) Voluptas fallax.] Contra partus tempore mares ita captam sequuntur feminam [Note: (14) Fidelis ad mortem.] Maiol. Coll. 9.

MULLUS ter in anno parit [Note: (2) Fecundus thorus.] maritimorum voracissimus, licet parvus et plerumque bilibris. [Note: (3) Vorax.] Ob barbam in mento, barbones quoque aut barbatu li dicuntur, in piscinis minus proficiunt. Qui vescuntur, ad libidinem refrigescunt. [Note: (4) Libido extincta.] Vinum in quo enectus est (ut in anguillis quoque evenit) abstemios facit. [Note: (5) Abstemii.] Nunc vilet, cum olim in deliciis esset, quem Asinius ut Macrob. l. 3 sat. c. 16. ait septem milibus nummum mercatus est. Emoriens rubere primum, deinde pallere fertur lib. 3. Nat. c. 17. Maiol. l. c.

MURENA piscis longitudine anguillae, serpentisque, cum hoc etiam misceri a quibusdam existimatur, sexusque tantum esse feminei. [Note: (6) Luxuriosi.] In terram frequentet exite eas constat; quod aere delectentur. [Note: (7) Peregrini.] Ubi hamum senserint, eo devorato lineam acutis nonnumquam dentibus resecant. [Note: (8) Periculum superare.] Olim apud Romanos erant in deliciis, qui in vivariis cicuratas alebant, ut ab his nomen etiam Liciniorum familia traxerit, inter quos Crassus Murenam habuit, quam gemmis et monilibus ornavit, et mortuam quoque attatus luxit. [Note: (9) Amor creaturarum.] Quod cum Domitius in censura eius collega obiceret, Respondit: Ego bestiae mortem luxi: tu ne trium quidem uxorum. Aelian. l. 8. c. 4. Hortensius orator Murenam, sibi in Baiana piscina mortuam, flevisse fertur. [Note: (10) Mors nulli parcit.] Plin. l. 9. c. 55. In cauda vitam habere dicunt, qua ictu succumbit, in capite plura fert vulnera. Ad unum fertur ictum torpescere, ubi saepius feritur, patientia in furorem versa mite obluctatur. Aceti gustu in rabiem agi fertur. [Note: (11) Adversitatis impariens.] Humana carne gaudet. Unde Vedius Pollio mancipia piscinae laceranda immersit. Ravisus l. c. et Plin l. 9. c. 23.

MUREX piscis est marinus, qui et Conchylium dicitur, ex cuius humore fit color purpureus, [Note: (12) Humilis emergens.] apud Tyrum frequens est. Verno tempore Purpurarum instar congregatur, latet circa canis ortum. Cinis eius cum oleo tumores tollit, et mammas cum melle efficaciter sanat. Plin l. 9. c. 36.

MURES marini sunt pisces, qui in terra ova pariunt, ea post dies 30. humo obruta, iam foetus refodiunt

et ad aquas secum ducunt. [Note: (1) Nasci peregre.] Mus araneus piscis quoque, visa currus orbita, statim uti pedicis impeditus haeret [Note: (2) Phantasticus.] Plin. et Ravis. l. c.

MUSTELA piscis est Murenae similis, cui secundas in deliciis partes tribuunt. Hirudo a quibusdam dicitur ob similitudinem. [Note: (3) Par dispar.] Ravis. l 7. c. 41.

MYRUS piscis est, vel, ut alii, serpens maximus, cui si eruatur oculus, et fronti applicetur, Ophthalmiam sanat: pisci vero oculus renascitur. [Note: (4) Benefacere sine iactura.] Quod siquis viventem non dimittat, altero oculorum privari fertur. [Note: (5) Ingratitudo plectitur.] Plin l. 32. c. 11. oculatam vocat. Volaterr. eundem cum Lampetra esse putat. Ravis. ib.

NAUTYLUS ab aliis Pompylus dictus, piscis de genere Polyporum concha unica praeditus, quam aliquando ad superficiem aequoris quiescentis conscendens vertit, et tanquam scapha utitur. [Note: (6) Navigatio.] Brachiis enim duobus in utrumque latus remigat; sed si flet ventus, brachia, quibus pro remis urebatur, constituit gubernacula, et minora brachia remigando exercer, inter quae membrana tenuis extensa pro velo servit. [Note: (7) Imitator felix.] Ita Aelian. l. 6. c. 33.

ORCA ex maris belluis atrox, et praecipue balaenae infesta, quam ex insidiis occupat, ut supra monui. Talis cum naufragorum cadavera ad porrum Ostiensem usque insecuta esset, atque illic haereret in vado, a Claudio Imp. expugnata est. [Note: (8) Praedator interceptus.] Quamquam unus, egestis per tubum frontis ab illa aquis, submersus sit. [Note: (9) Ultio.] Ut Plin l. 9. c. 6.

ORCYNUS, ex cetacorum genere, hamum apprehensum, vel ad petram elidere conatur; vel laxato per concussionem vulnere reicere. [Note: (10) Vulnere vitam tueri.] Ravis. l. c.

OSTREA, ut cetera conchylia sub conchis saxis haerentia, sine pedibus, oculis, auribus sexum non habent. [Note: (11) Sensibus destitutus.] Tamquam caeci igitur, ab animali, quod secum in cancri specie habent, in periculis admonentur, ut concham contrahant. [Note: (12) Imperio alterius regi.] Verus tamen cancer ostreis iniecto in concham lapillo insidiatur. [Note: (13) Impedimentum salutis.] Eorum

sanguine purpura tingitur, apud Indos praecipue. In Iamboli insula uniones ut ova pariunt, immaturis penes se retentis. Sanies, quam vulnerata profundit, in margaritam excepta coalescit. [Note: (1) Pretiosa saepe ex vilibus.] ut Philost. l. 2. de vita Apoll. Corpora eorum lunati potestate accrescunt decrescuntque. [Note: (2) Aulicus inconstans.] Maiol. Coll. 9.

PAGURUS ex genere cancrorum, veteri resta excussa se in antro continet dum nova succrescat, [Note: (3) Renori.] postea contemptis hostibus, iam concha et aculeis armatus progreditur. [Note: (4) Arma animos faciunt.] unius in Adag.

PARASTITUS alii pediculum vocant, Delphino adhaeret, atque ex escis ab illo captis vivit, tum etiam favente codem pingescit. [Note: (5) Parasitus.] Aelian l. 9. c. 7.

PARDALIS piscis est terrestri colore et maculis similis. [Note: (6) Varius.] Ravis. l. c.

PASTINACA piscis est nunc natans, nunc volitans, [Note: (7) Paratus ad omnia.] rostro praeacuto, quo etiam radices arborum figit, adeo venenate,ut illius ictus remedium non habear, [Note: (8) Lethale vulnus.] nisi cinerem illius aceto illitum. [Note: (9) Morte mederi.] Pruritum et scabiem efficacissime sedat eius iecur, in oleo decoctum. Eiusdem radius venenatus, utero alligatus, faciles partus reddit. [Note: (10) Arma hosti erepta.] Ex occulto insidiatur, suoque ferit radio, ita piscis omnium tardissimus velocissimos etiam mugiles captat, [Note: (11) Ingenio vincere.] ac devorat. Cantu suavi demulcetur et saltu sese oblectat, atque his ad disposita retia seducitur. [Note: (12) Voluptate capi.] Aelian l. 1 c. 39. et l 8. c. 35. et alibi.

PAVO piscis varii coloris, rubentibus lineis, cauda apud Indos aurea insignis est. [Note: (13) Superbus cultus.] Philost. l. 1. c. 1.

PECTEN extra aquas sagittae sese modo effert, ideoque non raro e retibus esxilit, [Note: (14) Celeritas prodest.] in cibum delectus est. Ravis. l. c.

PERNA concharum in genere piscis est, iuxta Ponti Insulas frequens, et suillae pernae instar, in arena defixus, cibo inhiat. [Note: (15) Terrenus homo.] Id.

PHOCAS seu Vitulus marinus vocem boum imitatur, lingua bifida, [Note: (16) Fallax.] supra morem piscium docilis, [Note: (17) Docili 3.] voce ac vultu salutat, et voce respondet vocatus.

[Note: (1) Civilis.] Piloso est corio, quod detractum in aestu marino horridum, mari pacato lene est [Note: (2) Varius.] Eius pellis extenta fulmen avertere, ut et ipse piscis, velut inter aves aquila creditur. [Note: (3) Tueri.] Dicuntur, et foetus exterritos rursum ventre excipere ac fovere. [Note: (4) Amor parentum.] Cicures in novo orbe non magni; sed ulnae unius reperiuntur, pene ratio nis compotes. Nam funiculis adstricti, ac dimissi in mare, magnos etiam pisces mordicus apprehensos educunt. Maiolus ex Ovetano, Plinio aliisque Col 9.

PHYSALUS piscis maris rubri est Gobii magnitudine; Sed capite oculis atque ore destitutus, [Note: (5) Sensibus destitutus.] cu ius vice infra ventrem quippiam smaragdi figura apparet: Quisquis hunc ederit, ventre difflatus rumpitur. [Note: (6) Gula noxia.] Ipse piscis extra aquam inflatur, et si tetigeris magis magisque intumescit, ac pellucet, ac denique rumpitur. [Note: (7) Invidia] In aquam proiectu, dum intumuit, vivificae instar innatat. Ita Aelianus l. 3. c. 17. apud Maiolum.

PHYSETER, ex genere cetorum aliquando supra naves columnae instar sese erigit, haustisque et ege stis per tubum frontis aquis, navim mergit [Note: (8) Ebrietas rationem mergit.] Horret aeneorum tormentorum sonum [Note: (9) Minis terreri.] Ceterum optimi odoris ambracam in se continere dicitur [Note: (10) Exemplo trahere] Maiolus ex Plin. et Alber.

PINNA in genere concharum saxis adhaeret caecus ipse piscis, sed pinnothere aut pinnophylace comite ac custode. [Note: (11) Custor fidus.] qui e squillarum genere inter minimos piscium, conchis aliorum se piscium, ipse convivator immunis, claudit, et dum crescit, de minore ad maiores conchas transmigrat, [Note: (12) Providus] ut Plin. l. 9. c. 31. Sed et beneficium conchiliis caecis rependit: nam ut Plin. ib. c. 42. Pinnam, in panda concha, aliis circum piscibus receptis, morsu levi admonet, [Note: (13) Monitor opportunus.] quo perstricta claudit, et prehensa enecat, partiturque cum suo monitore, [Note: (14) Liberalis Gratus.] Vide et Aelian. l. 3. c. 29.

POLYPUS e genere mollium a multitudine pedum nomen trahit. Petris adhaeret colore loci assumpto, [Note: (15) Fallax] ut pisces adnantes fallat et occupet. Tanta in eo voracitas est, ut nec a suo quidem abstineat genere,

[Note: (1) Vorax.] quin et brachia in fame sibi praemordeat. [Note: (2) Fames extrema] Conchis venandis intentus, aliquando ab his conchas claudentibus occupatus, amittit brachia. [Note: (3) Praedator captus.] Unde lapillum et lignum cautior solet ingerere, quo clausuram impediat. [Note: (4) Impedimentum] Locustis marinis tanto esse terrori fertur, ut illae ad praesentem in eadem nassa polypum statim moriantur. [Note: (5) Mors ex terrore] Vide Plin. l. 9. c. 29 30. et 62. Cui Aelian. l. 7 c. 11. addit, nonnumquam aquilam praedatricem a Polypo superatam, et in pelagus abstractam. [Note: (6) Praedator Victus.] Aestivo etiam tempore in agros arboresque, fructuum gratia, enituntur. [Note: (7) Peregrinus.] Tanta est salacitate, ut exhaustis quandoque viribus vix natare possit [Note: (8) Luxuriosus.] Polypi caput esu quidem suave, at somnum parit difficilem.

PUNGITIVUS piscium minimus in vivariis ultro ante omnes succrescit, aliorum veluti semen et prodromus. Lanceois sub ventre duabus pungit [Note: (9) Minima non contemnenda.] Alb. l. 24.

PULMONES marini tempestatem praesagiunt, [Note: (10) Tempestas.] et tanquam vento intumescunt, flatuque altiori produnt. [Note: (11) Arrogans.] Lignum quod his confricatur, tanquam facula lucet, atque exardescit. [Note: (12) Ira exardescere.] Plinius l. 18. c. 35. et l. 32. c. 10.

PURPURA inter conchylia celebris, purpureum in faucibus succum, alba vena contentum, gerit, quem moriens expuit; ideoque contendunt vivam capere. [Note: (13) Laboris pretium.] Quinquaginta diebus captae suo ex succo aluntur et vivunt [Note: (14) Ieiunium.] aqua dulci moriuntur [Note: (15) Voluptas necat.] Lingua illis praelonga et aculeata, quam infigens conchis aliisque piscibus humorem pastumque sugit. Quare in parva nassa dense contexta cibus illi obicitur, quem dum attenuata longeque inserta lingua captat, haec succo impleta ac tumida, cum reduci nequeat, captivam tenet. [Note: (16) Gula noxia.] ut Aelian. l. 7. c. 34. Vide et Plin l. 9. c. 36.

RANA palustris, vix piscibus accensen da est, pluviam coaxatione praesagit. [Note: (17) Pluvia] In Seripho tamen Insula elinguis est [Note: (18) Arcanum regere,] Viridis quae arbustis gaudet, inserta canis ori elinguem facit [Note: (19) Obmutescere.] Marina quoque Rana est, capite ingens, quod pene torum in vastum dentatumque os panditur, quo hiante allnpsos incaute pisciculos

devorat. [Note: (1) Gulosus] Unde Rana piscatrix dicta est. Vide Gesnerum et Schottum.

REVERSUS Indicus anguillae specie est, capite ramen grandiore, quod pelliculam crumenae similem gerit, rostro acuto ac praelongo, quo pisces invadit, simulque iniecta crumena, tanquam sacco clausos caecatosque rapit. [Note: (2) Insidiator. Piscator.] Hinc ab Indis cicuratus intraque aquam (aerem enim non sustinet) alitus piscationi servit. Quando ex funiculo dimissum, praedaque iam onustum retrahunt, quam, ut primum aerem sentit, impatiens deserit [Note: (3) Praedam amittere.] Ita Petrus Martyr l. 3. Decad.

RHOMBUS a figura quadrilatera Mathesios forte dictus. [Note: (4) Mathematicus.] Inter planos pisces, duplicis tamen generis aculeatus et laevis est. Olim in deliciis, et apud Ravennam laudatus, vorax et aliorum piscium captator, Schottus l. 10. c 43.

SALMO piscis in mari et Germaniae fluminibus frequens. In his libentius pariunt, excavata in sabulo scrobe, in qua femina ova collocat, quae a mare genitali rore perfusa, sensimque aucta, spiritu vitali moventur [Note: (5) Homo terrenus.] Saltu magna saepe valla in fluminibus obiecta superant, et si nequeant adverso flumine progredi, infra sub saxis haerent ac deficiunt. [Note: (6) Virtus sine adversis languet.] Ita Schottus 10. Mir. cap. 44.

SARDAE ac Sardellae instar halecum, circa Siciliam glomerantur, quas turmatim ad lumen vesperi advolantes aliquot naviculae, succensis fascibus, commune quoddam rete sensim ex lato in orbem arctumque iuxta litus colligentes, maximo numero quadragesimae tempore educunt. [Note: (7) Honoris vel auri fulgore capi.] Qui cum recentes grati admodum saporis sint, [Note: (8) Novitas delectat.] statim, dispositis per litus craticulis, igne excipiuntur, aut sale conditi asservantur. Idem c. 45.

SARGUS inter cavernas et saxa litoralia apricatur libenter in sole, cuius intuitu gaudet. [Note: (9) Honore delectari.] Sed et caprarum umbras odoremque tam avide sectatur, ut piscatores harum pelle vestiti litora obeant, qua allectos extraque aquas prosilientes facile occupant. [Note: (10) Umbra bonorum Daemon multos fallit.] Multo quoque hic piscis socio gaudet Aelian. l 1. de an. c. 23.

SCARUS vel Scaurus herbis vescitur et cibum ruminat, in ventrem maxime inflammatus, per femellam captam atque ex funiculo ductam, cum pluribus amatoribus sensim affluentibus, ad nassam dispositam inducitur. [Note: (1) Amore capi et perire.] Inclusus tamen hic piscis nassae. non capite, sed sed cauda exitum molitur, cui subsidio saepe alius extra nassam Scaurus adest, qui apprehensa mordicus cauda educit. [Note: (2) Rudire ex periculis.] Olim hic piscis, atque inprimis iecur, in deliciis fuit. Oppian. l. 3. Ravis. l. 7. c. 41.

SCOLOPENDRA piscis centipes a multitudine pedum dictus, rara quandoque magnitudine eminet, ac tritemis in modum capite et cauda exstantibus, pedibusque remigantibus fertur. [Note: (3) Figura mendax.] Quod si hamum momorderit, omnibus intestinis egestis, hamoque reiecto, eadem resorbet. [Note: (4) Dolore doloribus mederi.] Maiol Coll. 9.

SEPIA mas piscis varius, et femina nigrior, astutus hic piscis, ubi timet insidias, atro ex se colore profuso ceteris prospectum sui adimit, [Note: (5) Calumniatorum libri et sermones.] et ipse non visus videt. Ut Aristot. l. 9. c. 37. Ova vero feminae hoc atramento perfusa solidat. [Note: (6) Virtus inter calumniatores cauta et solida.] Plinius l. 32 c. 10. addit, si oleo lucernae ex atramento hoc affundas, omnium circum vultus aethiopum videri [Note: (7) Invidia facit apparere quod non est.]

SIMIA in mari rubro cartilagine munita, terrestri vultu similis, reliquo tamen latior corpore, pinnasque velut alas explicat, ut volare magis, quam natare videatur [Note: (8) Simulator. Mimus] Aelian. l. 12. c. 27.

SILURUS tanta in prolem caritate est, ut sublata femina ipse ova foveat, ac foetus etiam in nassam et mortem sequatur. [Note: (9) Amor prolis.] In Nilo et Danubio reperitur Ravis.

SERRA piscis maritimus ingens, in summo capitis vertice firmum os serrae instar dentatum gerit, quo naves subiens dissecat, ut sibi in praedam homines vertat. [Note: (10) Tyrannus Remp. [Abbr.: Rem publicam] evertens. spe praedae.] Olaus lib. 11. c. 20.

SIRENES aiunt marinas esse feminas, [Note: (11) Voluptas.] qualem Maiolus in Canic. Coll. 9 tradit ad Hollandiae litus a mari reiectam, Harlemum anno Dom. 1403. delatam esse, quae se vestiri passa, pane et lacte alita sit, et fila etam e colu ducere edocta, semper tamen muta exstiterit,

ferunt illas in mari, dum tempestas est, suaviter concinere, sereno rursum caelo obmutescere. [Note: (1) Invidia malis gaudet, bonis tristatur.]

SPONGIA velut inter plantas et animalia media, tam humore et radicibus, quam conchis et pisciculis intra se conclusis alitur. [Note: (2) Hospes infidus.] Sensum habet; quia apprehensa tenacius litoribus ac petris sese constringens adhaerescit, [Note: (3) Terrenus home.] per fistulas, seu poros corporis spongiosi alitur. Maiolus l. c.

SQUATINA de genere planorum, cutem adeo habet rigidam, ut illa aspera etiam ligna et eburna poliantur. [Note: (4) Asperitas utilis.] Ravis. l. c.

STELLA brachiis quasi radiis quinque cincta panditur In medio radiorum os sine gula est, quod exceptum alimentum facile conficit. [Note: (5) Helluo.] Hac specie pulcherrimus, et igneo quodam ardore in mari lucet; Sed contracta quae vis adurit. [Note: (6) Species fallax.] Ut Arist l. 5. c. 15. tradit, et Plin. l. 9. c. 60. Ostreis insidiatur cum apertis conchis hiant, radioque intra concham immisso facile penetrat. [Note: (7) Principiis mali occurrendum.]

STROMBI e genere concharum regem habent quem sequuntur, quocumque incesserit. [Note: (8) Christus sequndus.] Boni ominis fuit hunc coepisse. [Note: (9) Nostra salus est.] Unde apud Byzantios Attica drachma hunc capienti in praemium fuit proposita. [Note: (10) Christus venditus.] Id.

STURIO, quem cum Acipensere non bene confundunt aliqui, in Ponto et Albi, Rheno etiam et Danubio notus piscis, quadrato, et modo pyramidis protenso est capite, [Note: (11) Stupidus.] sine maxillis, ore ac dentibus, cuius loco prope iugulum pater fistula. in qua et lingua est, qua alimentum trahit. [Note: (12) Miris.] Oculis exilibus, rostro barbato, cute per dorsum squamosa, ceterum scabra. Escam suis instar in luto quaerit, [Note: (13) Luxuriosus.] corpore oblongo et robusto, ut piscatorem tactum caudae ictu profliget, et crura in fringat, ex lapidibus etiam scintillas excutiat [Note: (14) Fortis.] Schottus l. 10. c. 48. qui tamen cum Acipensere confundit. Iuxta Maeotidem tanta est illius copia, ut ova collecta, et sale aspersa per Italiam, et Turciam late distrahantur. Id.

solet, et arena obruere, quae post dies sexaginta revisens iam animata ad aquas deducit. Plinius tamen, noctu incubare, aut spectando, etiam fovere, et annuo excludere spatio tradit, [Note: (1) Amor prolis.] Tantae apud Indos magnitudinis reperiuntur, ut superficie habitabiles casas integant [Note: (2) Domus parabilis] Capiuntur variis modis, imprimis tamen quando illae in superficiem maris elatae, siccato per solem cortice, mergi nequeunt, iam piscantibus ad praedam opportunae. [Note: (3) Otium perdit.] Ita ad pastum noctu egressae, onerataeque cibo, dum haud procul a litore in aquis obdormiscunt, facile tenentur. [Note: (4) Gula nocet.] Dentibus carent, sed eorum loco margines conchae sunt, tam acuti durique, ut lapides etiam comminuant. Apud Troglodythas cornibus esse praeditae feruntur, [Note: (5) Arma innoxia.] quae remigii loco inter natandum sint. Plin. l. 9. cap 10.

THYMALLUS in Ticinio Italiae fluvio ad cubiti magnitudinem excrescit, gratum thymi odorem spirat. [Note: (6) Virtutis odor gratus.] Hamum declinat. Dum tamen culices insectatur, ipse capitur, [Note: (7) Mundi vanitas.] Aelian l. 14. c. 22.

THUNNUS piscis altero captus oculo, altero, dum migrat, terram obtuetur, luscis similis. [Note: (8) Terrenus homo.] Ubi a bruma occupatur, illic hibernat ac vere appetente, delecto duce, qui mole praecellit, ad Euxinum plures demigrant [Note: (9) Exercitus.] ita ut alii aliis, contra solis radios, umbram praestent. [Note: (10) Caritas proximi.] Quibusdam locis maximi sunt, cauda sola ad binos cubitos explicata. Biennium vitae non excedunt, et prae pinguedine non raro rumpuntur. [Note: (11) Cura corporis noxia.] Praesertim cum glandibus iuxta litus repertis saginantur. Unde et porci marini dicti sunt. Tempore foeturae liguriunt quidlibet, nec a proprio quandoque partu abstinent. [Note: (12) Voraces.] Aliquando integrum plaustrum captus Thunnus implet, frequentissimus in Sicilia. Ravis. et Schottus.

TORPEDO ab innato incussoque aliis torpore sic dicta, quem etiam per hamum piscatoris tacta membris obstupescentibus affricat, [Note: (13) Otto torpescere.] orbicularis est, cure molli et lubrica, sex fere librarum. Limo sese occulens piscibus eodem torpore ex vicinia captis vim infert,

[Note: (1) Otiosi furtis se alunt.] itaque et Velocissimum mugilem stringere ac superare comperta est. fecundissima est, nonnumquam octoginta simul foetus educans, [Note: (2) Fecundum coniugum.] quos in discrimine pro arbitratu intra se recipit. [Note: (3) Amor prolis.] Maiolus l. c.

TORTUCA, miles marinus dicitur; quia scutum octo fere pedum habet, in capite fert hastam, cornu, et galeam [Note: (4) Armatus miles.] ut Alb. M. l. 24. lit. B.

TRITONES hominis in forma pisces sunt, ut Olyssiponensium legati apud Plinium l. 9. c. 5. a se in specu Tritonem concha canentem visum memorant. Sub Tiberio, [Note: (5) Tubicen.] uti et Legatus Galliae sub Augusto Nercidas se in littore vidisse est testatus. Sed et in Gaditano litore maximum hominem noctu navigia visum conscendere, et qua parce premeret, degravari, ac mergi denique, [Note: (6) Caro opprimit animam.] testibus magnis refert, cui Alex. l. 3. Gen. dier. c. 8 accedit.

TROCHUS ingenti corpore, spina ac cervice ex undis prominere, ac secum, ad pariendum hermaphroditus, fertur congredi. [Note: (7) Peccator seipsum violat.] Ravis. l. 7. offic c. 41.

VELLUS AUREUM piscis est spongiae similis, cuius lanugo auri colorem refert, [Note: (8) Splendor inanis.] dilatatur et contrahitur, manifesto vitae argumento. Albert. M. l 24. in Aureo.

URANOSCOPUS in capite magno et osseo, versus caelum os oculosque gerit, unde et Caeli speculator dictus est, [Note: (9) Mathematicus. Religiosus.] perquam gulosus, ita ut obiecto cibo rotundum corpus, usque ad os infarciat. [Note: (10) Gulosus] Carne inprimis delectatur, vivacique admodum, quamvis pedali tentum est corpore, ita ut prorsus exenteratus adhuc vivat [Note: (11) Vitae amor.] Schottus l. c.

URTICA adhaeret saxis, et his velut testae adfixa, vivit ab allapsis forte pisciculis, ore in medium corpus contracto. [Note: (12) Insidiator.] Noctu tamen vagatur, mutatque vultum, ut pectines echinosque captivos ducat. [Note: (13) Latro.] Admota manu se contrahit, coloremque, ut Polypus, variat, [Note: (14) Fallax.] illam tamen uredine quadam perstringit, paulumque si fuerit intervalli, absconditur. Plin. l. 9. c. 45.

UVA marina piscis est, qui in vino putrefactus, iis, qui inde bibunt, vini taedium creat. [Note: (1) Abstemius.] Plin. l. 32. c. 11.

VULPECULA marina, piscis est maiori cauda, quam corpore, et quandoque ad centum libras pertingit. Falcata cauda est, et ad feriendum idonea, [Note: (2) Finis attendendus.] qua etiam grandiores se pisces ferit ac devorat In coenosis locis procul a litore et insidiis aliorum, ipsa piscibus insidiatur. [Note: (3) Insidiae tutae.] Quod si per hamum deprehensa captetur, hamum cum linea dentibus praeputata absorbet [Note: (4) Arma hosti erepta.] Schottus l. 10.

XIPHIAS latine Gladius piscis ad decem aliquando cubitos ex crescens est in mari Siculo, qui oblongo rostro, quod gladii instar praefert, non pisces tantum, sed et naves ac saxa penetrat. [Note: (5) Arma metuenda.] Corpus a capite crassum rotundumque sensim in acumen desinit, corio tectum, sed sub eodem squamae, adepsque qualis in porcis. [Note: (6) Armatura duplex.] Capiuntur tridenti telo ad funem alligato, uti et cete. [Note: (7) Vis arte de lusa.] Rostrum omni gladio acutius, occiso pisce hebescit, [Note: (8) Arma manum requirunt.] Schottus ib.

Haec de rarioribus tantum generibus piscium, quaeque aliquid continerent figurata dignum imagine. Plura qui volet Aldrovandum, Gesnerum, Nierembergium et Schottum, tum etiam ex antiquioribus Plinium et Aelianum consulat.

CAPUT LXXV. IMAGINES SERPENTUM.

DE Serpentibus quoque non pauca occurrunt iconographo iure observanda. Quandoquidem sub specie serpentis, et hostis generis humani primum illudere homini voluit, et Deus redemptorem nostrum illius suspensi imagine figurari, ac postremo Christus ipse prudentiam serpentis nos imitari. Unde Chrysost. hom. 34. in Matth. inquit. Prudentiam serpentis imitari nos Dominus cohortatur, ut quemadmodum serpens totum seipsum tradit, nec minimum curat, si corpus incidatur, modo caput suum integrum servet: [Note: (1) Fides in Deum, etiam morte defendenda.] eodem tu quoque modo praeter fidem cetera perdere non cures Profundas universam pecuniam tuam tradas corpus, vitae ipsi, si opus est minime parcas, dummodo fidem serves, quae caput et radix est. D. Augustinus vero serm. 4. ad fratres tradit. Astutiam serpentis in quatuor rebus eminere. Primo quod venenum in gutture colligat, ut promptum sit in sui defensione, [Note: (2) Arma in promptu.] quod mustela non ignorans dum e caverna exit, caput invadit. [Note: (3) Principiis mali occurrendum.] Secundo, aquam ingressurus venenum deponit. [Note: (4) Arma deponere et sumere oportune.] resumit postea. Tertio veterem pellem angusto in foramine [Note: (5) Renovatio.] quotannis exuit quarto, ut caput tueatur, totum corpus periculis exponit. Haec ille. Sed et ingens amor sobolis innatus est serpentibus, adeo ut Funcius narret se vidisse quod ovo serpentis in fornacem proiecto, ipse serpens in ignes subsecutus sit, [Note: (6) Amor prolis.] ut eriperet. Quibusdam locis serpentes frequentiores sunt, ut in Brasilia esse memorantur, viasque passim cum discrimine transeuntium insidere. [Note: (7) Vita periculosa.] In Mesopotamia Aristotel. de admit. c. 145. narrat serpentes indigenis parcere, advenas mordere. [Note: (8) Respectus personarum,] Neque minus admirandum quod serpentes Libyci in Cretam insulam deportati, aut Cretensis

terrae conspersi, pulvere moriantur. [Note: (1) Peregrinatio noxia.] Ut Aelian. l. 5. c. 2. Et quod tradit Strabo. l. 15. reperiri serpentes Indicos duorum cubitorum, qui alati, ut vespertiliones volent. [Note: (2) Mala ubique obvia.] Nos praecipuas Serpentum species paucis contemplabimur.

ACONTIA a iaculo sic dicta, quod in arboribus abdita atque in spiram contorta, tanquam iaculum, in praetereuntes ad viginti cubitos vique sese contorqueat, feriatque, [Note: (3) Odium hostile.] solo autem tactu lethalis est, quique vulnus sanare contendit, rabem hinc attrahit. [Note: (4) Societas malorum noxia.]

AMPHISBENA a fronte et tergo munita capite, et utrimque incedere, [Note: (5) Finem agens respiciat.] et, si utrumque caput eadem tendat via, acuato sequi corpore solet. Ex utroque capite Plin. l. 8. c 23. sentit venenum fundere. [Note: (6) Mala intentio actionem corrumpi.] Aelian. l. 8. c. 7. ait Amphisbenae pellem omnes fugare serpentes et animalia, solumque eius tactum interficere. [Note: (7) Peccatum mortale.] Praeter ingenium reliquorum frigore etiam delectatur, quod e caverna emergens captat [Note: (8) Peccato delectari.] ut Olaus l. 21. c. 28. Sed aliud biceps serpentum genus, cuius ramen alterum caput toti aequetur corpori. [Note: (9) Rex.] Iosephus Acosta an. 1560. in Brasilia repertum, ait, et Diodorus Siculus in Taprobana Insula quadriceps, quod ad omnem mundi plagam incederet, quadrangulari forma, cereris etiam capitibus unius ductum sequentibus, [Note: (10) Resp. [Abbr.: Res publica] sub consul.] ut nunquam verso corpore, quoquo tamen luberet, ingrederetur. Ita Maiolus colloq. 8. ubi addit in Insula Malabarica repertos esse septem capitum serpentes, [Note: (11) Peccata capitalia.] ut non omnino fabulosum sit, quod de Hercule memoratur.

ASPIS morsu ferit immedicabili, nisi repente membrum laesum praeputes, intra horas quatuor extinguit somno oppressos. [Note: (12) Peccatum carnis:] Ut Aelianus refert, Nec ab ullo vincitur, nisi a muliere, quae aspectu contactuque solo necat. [Note: (13) Meretrix] Non vivit sine compare. Itaque alterutra interempta, implacabili ultione altera, per aquas mediosque homines interfectorem persequitur. [Note: (14) Libido.] Oculi eidem heberes, et non in fronte, sed temporibus, [Note: (15) Libido excaecat.] ideoque auditu magis (quem tamen incantatoribus novit claudere.) quam visu excitatur. Ita Plin, l. 8. c. 23.

et addit c. 24. internecinum ipsi cum Ichneumone bellum esse, sed hunc arte vincere, limo enim sese immergere et siccare saepius, dum crusta terrea velut lorica incedens facile morsus aspidis eluit, donec alterius faucibus apprehensis aspidem strangulet. [Note: (1) Religiosus Daemonem humilitate vincens.] Aegyptiis hoc animal quoque in honore a quibusdam cicuratur, et ad mensam innoxie admittitur, [Note: (2) Benefacta hostes conciliant.] et Reges illorum in Diademate aspidis figuram ferre soliti, regni sui vim virtutemque significare voluisse sunt visi. [Note: (3) Reges sacri, nen tangendi.] Aelian. l. 6. c. 38.

Basiliscus latine Regulus in Africae solitudine semipedis, ut Solinus ait, longitudine serpens, candida in fronte macula veluti corona insignis. [Note: (4) Tyrannus Rex.] Sibilo omnes fugat serpentes, solumque non metuens metuitur. [Note: (5) Dei vox potens.] Herbas fruticesque non attactu solo, verum et afflatu necat. [Note: (6) Libido visu et cogitatu nocet.] Creditum est ex contactu hastae et equum extinctum et equitem. Mustela tamen cavernis illata basiliscum enecat. [Note: (7) Mortis memoria peccatum tollit.] Plinius l. 8. c. 2 l. et Solinus c. 29. Qui addit Pergamenos in Apollonis aede mortuum suspendisse basiliscum reticulo aureo, ex quo tempore, nec alites nec araneae templum subierint. [Note: (8) Horror iudicii.] Communis existimatio est ex Galli gallinacei ovo subnasci basiliscum, [Note: (9) Antichristus ex homine.] sed hoc Albertus M. fabulae loco habet, traditque lib. 25. in B???si illius cineribus argentum fricetur, auri colorem pondusque habiturum, [Note: (10) Finis bonis spectatus.] quod tamen ego potius inter fabulas habeo Ael. l 3. c. 30 addit. Gallinacei cantum basiliscum fugere, ideoque viatores in Africae desertis hunc secum ferre. [Note: (11) Poenitens D. Petrus.] Plin. l. 29 c 4 tradit, quod basiliscus hominem aspectu solo interimat [Note: (12) Mulier formosa visa nocet.] Imo et Causinus l 9. n. 19 quod seipsum obiecto speculo inficiat, interficiatque, nescio unde produxit. [Note: (13) Complacentia sui noxia.] Aegyptii hunc quoque serpentem venerati, ut Pier. habet l. 14. c. 12. in statua caput illi Accipitris dabant, oculosque eo artificio, ut claudi et aperiri possent. Quod si igitur apertis produceretur oculis, tota Aegyptus laetitia et hilaritate perfusa gestiebat, [Note: (14) Deus benevolens.] ut si Deus de caelo benevole adspexisset, secus dum clausis, [Note: (15) Deus aversus.] nam fuga se quisque in penetralia abdere Deorumque iram coepit deprecati. Sentiunt enim hoc in animali Iovem. id est Dei spiritum

potenter operari. Incedit hic serpens priori erectus corpore [Note: (1) Appetitus rationalis.] posteriori repit [Note: (2) Appetitus bestialis.] ut Sol. et Plin. l. cit. duplicis in homine naturae quaedam imago.

BOA Serpens e genere Draconum, in India frequens, in Calabria non nun quam spectatur, ubi primum boum ipse in pratis exsugit ubera, denique et grandior ipsos boves devorat, [Note: (3) Ingratus in nutritios.] et ut D. hieronymus in vita D. Hilarionis cum armentis pastores absorbet. [Note: (4) Malitia sensim proficit.] Sub Claudio Imperatore ait Plinius l. 8. c. 14. in agro Vaticano occisam apertamque Boam, quae integrum in ventre infantem gesserit.

CERASTES serpens est quatuor in capite corniculis, quibus reliquo corpore occulto, tamquam vermibus aves ad raptum solicitat, easque ex occulto invadit. [Note: (5) Auceps. Piscator.] Ravisius l. 7. offic. 40.

CHAMAELEON lacertis haud dissimilis, rostrum tamen illi suillo simile, crura excelsa et erecta, cauda longa, sensim acuta, spirisque implicata, testu dineo tamen incessu, [Note: (6) Cunctabundus.] asperoque, ut Crocodilus, corpore; oculi praegrandes et semper aperti, [Note: (7) Specu. lator sine usu.] hiante semper ore, non alio quam aeris elemento pasci creditur, [Note: (8) Vanae gloriae sectator.] sanguis in corde et circa oculos tantum. Colorem omnem, praeter rubrum candidumque induit, [Note: (9) Adulator non syncerus.] et vicino quod tangit corpore conformem. Plin l. 8. c. 33. qui l. 28. c 8. addit, quod Chamaeleon cum totus pene pulmo sit, pavore incredibili percellatur, unde illa ad quemvis colorem transmigratio. [Note: (10) Timidus. Variabilis.] Leontius tamen in hist. Afric. scribit apud Maiolum Coll. 8. serpentum venenatorum hostem esse, eosque sputo ex arboribus in eorum caput librato occidere. [Note: (11) Hastis neglectus saepe nocet.] tum vero perpetuo aspectu solis radios avide consectari. [Note: (12) Honores sectari.] Ceteris hic serpens innoxius est, nisi qui ipsum devorant. Ita Elephas chamaeleonte cum herbis, quibus assimilatus erat, ab Oleastro remedium quaerere cogitur, et corvus nisi chamaeleonte occiso a lauro, remedium petat, a victo succumbit. [Note: (13) Inimicis inimicus.]

COLUBER nemorum umbras sectatur. [Note: (14) Peccator amat tenebras.] sunt tamen et aquatiles colubri, quorum fel et adipem habentibus Crocodilus nocere nil potest. [Note: (15) Mortificatio et pietas Daemonem arcent.] Cum debet

bibere volunt, prius venenum postea resorbendum evomunt, ve hoc cum potu in stomachum transmittatur. [Note: (1) Confessio Eucharistiae praemittenda.] Nudum hominem reformidat, vestitum aggreditur. [Note: (2) Inopes minus tentantur.]

CROCODILUS Nili fluminis terraeque incola, ex ovo, quantum est anseris, ad octodecim ex crescit cubitos, [Note: (3) Exignobili clarus.] elinguis superiori maxilla morsum imprimit, pectinis in modum dentatus [Note: (4) Hostes taciti magis cavendi.] dorso squamis tamquam conchis indurato, et ad omnem ictum impenetrabili. [Note: (5) In victus] Diem in terra, noctem in aquis, velut cubili exigit, sed visu hebescens, quem extra habet acerrimum [Note: (6) Peccatis nox favet.] Hunc cibo piscium saturum, hiantique in litore dormitantem ore, Trochilus Rex avium, toto ore dentibusque, reliquiis ciborum subtractis, purgat: magis ad scabendi pruriginem Crocodilo hiante. [Note: (7) Servire non gratis.] Quod Ichneumon conspicatus, tanquam telum, per fauces in alvum transvolans, eundem corrodit. [Note: (8) Vis arte pressa.] Sed et Delphini Nilum intrantes, et sub Crocodilum delati, molliorem eius ventrem spina dorsi dissecant. [Note: (9) Hostis parte imbelliori petendus.] ita multorum hosti non unus est hostis. Tentyritae etiam populi accolae Nili huic audent belluae occurrate, ad hos insequentes timido ac fugaci, cum aliis fugientibus metuendus insistit. [Note: (10) Audax in fugaces et contra.] Hi igitur in dorsum equitum more prosilientes, hiantibus resupino capite ad morsum clavam in os impingunt, [Note: (11) Ferociae coercita.] et sic velut freno ex flumine in terram captivos agunt, coguntque revomere siquae corpora devorarint. [Note: (12) Restitutio.] Haec Plinius l. 8. c. 25. tradit. Addit Aelianus. l. 12. c. 38. quod ova sua (quae sexaginta, totidem diebus solet excludere) solo dicatur visu, incubatu fovere, [Note: (13) Oculorum vis.] catulosque n venatione explorare, ad quam si remissi fuerint, tamquam alienos discerpere. [Note: (14) Indolem explorare.] Vincentius l. 17. natur. c 606. adiungit, hoc animal hominem devorare totum, solo capite praeputato, [Note: (15) Crudelis.] cerebri tamen aviditate, iuxta sedens ploratu ciere lacrimas, quarum vis tanta sit, ut emollitum cranium, facile dividatur, [Note: (16) Lacrimarum vis.] et cibus pateat. Unde Crocodili lacrima. Quamquam alii his trahere homines asserat, ut allectos perdat. [Note: (17) Lacrima meretricis.] Adeo calidae digestionis esse ferunt, ut consumat omnia, loco nullo

a natura ad ex cretionem relicto. [Note: (1) Vorax.] ut Ovet anus lib. 15. c. 6. hist. tradit. Nihilominus sexaginta diebus sine cibo in latebris quiescere, totidemque annis vivere. [Note: (2) Ieiunium salubre.] Herodotus l. 2. c 5. memorat, qui eundem obiecto suis tergo, quod devoret, et grunniente porcello, cuius vocem sectatur, ingesto in oculos luto, caecari, ac deinde capi refert. [Note: (3) Gula perdit.] Aegyptus tota hac bellua celebris fuit, quam inter sacras venerabatur, ut boni ominis etiam habitum sit, si cuius liberos devorasset. [Note: (4) Tyranno adulari.] Unde Augustus devicta Aegypto, Crocodilum ad palmam alligatam, [Note: (5) Victa Aegyptus.] pro symbolo victoriae illius usurpavit. Pier. l. 29. Qui addit, quod licet unguibus ac morsu polleat, in cauda tamen potissimum robur sit, qua praedam captam implexamque exanimet. [Note: (6) Iudicium Dei ultimum grave.] Quare funestum alicuius exitium per Crocodili (Cuius in speleo caput abderetur) caudam adumbrabant [Note: (7) Exitium funestum.] Sui tamen adeo amantes feruntur Crocodili, ut qui eorum adipe delibutus est, secure inter eos nater, [Note: (8) Amans sui.] quod Firmum Aegypti Tyrannum fecisse, Vopiscus tradit. Vide Pier. l. 16. c 6.

DIPSAS, ut Lucianus de Dipsadibus, viperae similis, albicans, sed nigris in tergo notis, violento ictu, veneno crasso dolores sitimque adfert gravissimam, quae potu magis etiam inflammatur, quod crassius hoc potu venenum magis in venas derivetur. [Note: (9) Concupiscentia.] Aiunt tamen lauri folia, corticem, et baccas malo resistere. Venenum quoque illas fontibus unde biberunt affundere tale memorant, ut qui post eas inde hauserit moriatur. [Note: (10) Heresiarcha.] Et tales haereticos esse censet Epiphan. haeres. 34. contra Marcosios.

DRACO inter serpentes est maximos, ut Strabo ex Possidonio l. 16. memoret, unum, iuxta Iordanem, integrum explesse iugerum, cuius squamae instar clypeorum, oris hiatus equitem cum equo posset admittere. [Note: (11) Diabolus.] Alexand cum toto exercitu Indos petentem Draco 70. cubit. sibilo afflatuque horribili terruit, cuius oculi clypei Macedonici formam aequarent, ut Aelian. l. 15. c. 21. Cui non dissimile, quod Gellius l. 6 c. 3 de Attilio Regulo memorat, eum bello punico primo iuxta Bagradum

flumen contra ingentem Draconem cum exercitu depugnasse, ac balistis denique et catapultis confecisse. [Note: (1) Christus cum Ecclesia Antichristum conficit.] Cuius corium Romam missum centum et viginti pedum fuerit. Porro maxime haec bellua cauda sua est metuenda, qua elephantos (quibus insidiatur) complexos opprimit, eorumque avide sanguinem ebibit. [Note: (2) Antichristus magnes Reges subiget.] ut Plin. l. 8. c. 12. Oculos habet perspicaces, gemma rumque instar lucidos. [Note: (3) Diaboli perspicacia et calliditas.] Unde Hesperidum hortis custos praefectus fingitur. Cicurari et innoxius homini esse potest, ita Tranquillus scribit, Tiberio Imper. Draconem in oblecta mentis fuisse, quem ipse sua manu paverit, ac denique consumptum a formicis repetisse, malo omine, quod ipse a populo opprimendus esset [Note: (4) Tyrannus a populo oppressus.]

HYDRUS Serpens aquaticus, unde et nomen trahit, nulli serpentum veneno cedit. Percussos oblivio retum, et ante oculos nebulae, et gravis odor infestat. [Note: (5) Luxuria.] Plin. l. 28. c. 4. eorum iecur percussis mederi refert.

IACULUS serpens est, qui ut homines et bruta potenter feriat, arbores scandit, e quibus vi magna sese in praetereuntes librat [Note: (6) Daemon in paradiso.] Ravis l 7. off. c. 40.

LACERTUS et LACERTA inimicissimum genus Cochleis Plen l 8. c. 39. in Arabia cubitales et in India 24. pedum esse tradit. Albertus M. l. 25. his bifidam esse linguam, et dentes in ipsa succrescere lingua memorat. [Note: (7) Calumniator.] Leonius p. 8. in Arabia cubitales lacertos esse, ait, qui sanguine et veneno destituit, si bibant, moriuntur. [Note: (8) Calix haereticorum.] Occisi et Post triduum admoti ignibus adhuc moventur, quamvis vere mortui. [Note: (9) Mortui igne patientur.] Vincentius l. 20. Nat. c. 55. lacertis dum senescunt obscurari oculos et excaecati refert: quos reparant per foramen maturinum solem constanter obtuentes. [Note: (10) Meditatio caelestium illustrat.] Cauda iis amputata renascitur, ut Arist. l. 2. c. 17. Sed et dissectum corpus suis vivit partibus, et si coierit rursum coale scit. [Note: (11) Resurrectio.] ut Aelian. l. 2 c. 23. Obliviosa lacerta, ovorum in arena relictorum non meminit, [Note: (12) Oblivio.] natura foetum excludente. Hominis aspectu delectantur, ideoque fixo illi obtutu adhaerent.

PRESTER quem momordit repente reddit immobilem, atque alienum mente, moxque pilis defluentibus cum pruritu tumidum ac ventre deinde solutum hominem absumit. [Note: (1) Luxuria.] Lucanus l. 9. Nasidium a Prestere ictum describit.

SALAMANDRA lacerti figura animal stellatum, nun quam nisi magnis provenit et alitur imbribus, in serenitate deficit [Note: (2) Adversis proficere, secundis defi ere.] Huic tantus rigor, ut ignes ferat, factosque suo extinguat frigore non secus, quam glacies. [Note: (3) Mortis meditatio libidinem extinguit.] Eius sanie, quae lactea ore fluit. quae cumque pars corporis humani tacta depilis redditur, ut Plinius ex Arist lib. 10. c. 67. Additque 68. Nullum illis genus, sicut nec anguillis est, quae nec ovum, nec animal segenerant. [Note: (4) Eunuchi.] Et l. 29 c. 4. eius veneno poma arboris omnia, quacumque repit, et aquae inficiuntur: lethales edenti bibentique [Note: (5) Improborum conversatio noxia.] venenum tamen ipsam in remedium sumptam ferunt extinguere. [Note: (6) Mors improbi aleis saepe prodest.] Ut et de Sepia lacertae genere tradunt, illam vino potam morsu suos sanare.

SALPINGA serpens est tubae forma, cuius vel sola latebra calanti est mortifera. [Note: (7) Meretricis nocet vicinia.] ut Ravisius l. 7. c. 40.

SCORPIUS vel Scorpio Serpentibus affinis, aut marinus aut terrestris est, hic in aquam proiectus innoxius. [Note: (8) Baptismo Demon premitur.] Ille internecinum cum Crocodilo odium exercet. cui illius ictus repente lethalis est, mutua tamen plerumque caede concidunt. [Note: (9) Duellantes.] ut Pier. l. 16. c. 14. notat. Dolose Libyos (ubi frequens est) ex suspensis lectis dormientes aggrediuntur, plures, catenatim ex tabulato suspensi, dum ultimus ictum queat figere. [Note: (10) Conspiratio in scelere.] ut Aelian. l. 6. c. 2. qui l. 16. c. 41. addit, in Aegypto alatos reperiri, quique duplici aculeo armentur. [Note: (11) Malum velox] Ita fertilissimis regionibus sua non desunt mala Cauda ictum lethiferum infert, [Note: (12) Finis exitialis.] si tamen compressus occisusque imponatur vulneri, eius succus mederi fertur, et Cinit cum vino potus, iuxta Basilium Hexam. hom 11 prodest. [Note: (13) Mortis meditatio.] In Latino Cariae monte Plin. ex Arist. lib. 8. c. 29. tradit hospitibus non nocere, indigenas interimere, secus quam angues Syriae. [Note: (14) Respectus personarum.]

SCYTALE insigni varietate tergi fulgida, quos tarditare nequit assequi, admiratione spectantes detinet, dum praesens laedat, [Note: (1) Honor fallax.] ubi rugas contraxit, pellem exuit, nova refulgens. Ib.

SEPS modicus serpens, cuius ictu percussa membra putrescunt. [Note: (2) Adulatoris laus.] Colorem quem attigit mutatus reddit, ut facilius latebris fallat. Ib.

SERPENS hiberno latet tempore terra victitans, aestivo prodit, [Note: (3) In adversis latere.] ut senectutem cum pelle exuit, ita heberem visum feniculi esu acuit. [Note: (4) Mentem intendere.] Semel baculo percussus exanimari creditur, iacetque immobilis, iterum si ferias movetur ac reviviscit, [Note: (5) Patientia laesa.] ut ait Plutarchus. Prius forte terrore, alterum excitato fit sanguine. Sic geminati serpentis morsus minus obsunt, quam unici, quod posterior sit quoddam remedium prioris. [Note: (6) Adversitas ferendo fit lenior.] Qui hominem percusserit, hunc terram velut se indignum negat Plinius reciere. [Note: (7) Exsul.] Icti saliva ieiuni hominis maxime terrentur, et intra fauces recepta moriuntur. [Note: (8) Ieiunium Daemone infestum.] Trifolium cavent. Betonicae herbae circulo inclusae non exeunt, quin se potius flagellando interimunt. [Note: (9) Captivus vim sibi inferens.] Vinum appetunt et hederam amant [Note: (10) Ebrietati Daemon favet.] Cancros et fraxinum oderunt. Cervini odore cornu, et nidore galbani fugantur. [Note: (11) Pietas fugat Daemonem.] Ophiusae orientales populi iisdem vescuntur. Psylli et Marsi incantatione vim laedendi frangunt. Haec in locis diversis Plinius, et ex illo Ravis. l. c. Plura vide superius.

STELLIO lacertae similis, stellis depictus suo hominem morsu obstupefacit, [Note: (12) Cupiditas ad divina stupidos facit.] fraudulentum animal, quod in ipsis tectis lectisque homini insidiatur, [Note: (13) Hostis domesticus] pellemque, quam hieme exuit, adversus morbos comitiales potentem, tanquam homini invidens, devorat. [Note: (14) Invidus.] ut ex Theophrasto Plinius l. 9. c. 31. ubi addit in Graecia lethiferi morsus esse innoxii in Sicilia.

TESTUDO terrestris inter serpentes habetur, quamvis concha obtegatur. Insigni magnitudine excressit, ut Balthasar Diaz ex Malacca an. 1556. Scribar, repertam, quae ova quingenta, quanta sunt gallinacea alvo clauserit, quae defossa in terra excluduntur. [Note: (15) Fecunditas.] Eius

caput abscissum adhuc vivere mordere ac videre Aelian. l 4. c. 28. notavit, [Note: (1) Ultor post mortem.] eiusque pupillas lucidissimas pro gemmis servire Leonius rerum Afric. p. 6. narrat evenisse, ut viator quieturus in testudine, tanquam lapide se prostraverit, quem obdormiscentem ad tria passuum milia deportaverit. [Note: (2) Tempus ignorantes provehit.]

VIPERA, ut Basil. Hexam. hom. 7. omnium reptilium saevissima, cum muraena sibilo ab aquis evocata congreditur, [Note: (3) Libido inordinata.] at si cum femina compate, haec caput maris ori suo insertum voluptatis impetu abrodit. [Note: (4) Voluptas vitae noxia.] Et ova intra se concepta intra triduum foetu implet, diebus singulis pariens singulos, viginti fere numero. [Note: (5) Fecundita.] Sed ultimi morae impatientes, uterum effodiunt, erumpuntque matre occisa. [Note: (6) Proles ingrata.] ut Plin l. 10. c. 62. Vinum amat, ideoque, hoc apposito, ebria tenetur, ut Arist. an. l. 8. c. 4. Praesentissimum carum venenum est, ideoque Theriacae adhibentur. Ad quod cum Venetiis non ita pridem viperae resectum caput admotam manum chirurgi momordisset, extinctus est. [Note: (7) Ultor post mortem.] In Arabia tamen ob balsami pastum innoxiae feruntur. [Note: (8) Mitigavi.] Modulatus tibiarum quoque adversus morsum prodesse fertur Et ipsius viperae cinis iecurque. Viperarum caro Cirnis Indiae populis, aliisque ad longam vitam profuisse narrant. Cervis certe profuit Vide Pier. l. 16. c. 4.

CAPUT LXXVI. IMAGINES INSECTORUM.

DE infectis celebriora quaedam perstringere, ad perfectam Iconographiae tractionem videtur necessarium. Nam (ut cum Plinio l. 11. c. 2. loquar) in his tam parvis, quae ratio, quanta vis, quam inextricabilis perfectio? Ubi tot sensus collocavit in Culice? Ubi visum, gustarum, odoratum inseruit? Ubi truculentam illam et portione maximam vocem? qua subtilitate pennas adnexuit? praelongavit pedum crura? disposuit ieiunam caveam, uti alvum? avidam sanguinis, et potissimum humani, sitim accendit? telum vero prosodiendo tergori quo spiculavit ingenio, atque ita reciproca geminavit arte, ut fodendo acuminatum pariter, sorbendoque fistulosum esset? Quos Teredini ad perfodienda robora, cum sono teste, dentes affixit, potissimumque e ligno cibatum fecit? Et cap. 5. Sed inter omnia ea, principatus Apibus et iure praecipua admiratio [Note: (1) Deus in minimis magnus.]

APES itaque, inquit, mella contrahunt, succumque dulcissimum, favos confingunt et ceras [Note: (2) Labor utilis.] Rem publicam habent, consilia privatim ac duces gregatim, et quod maxime mirum, mores habent [Note: (3) Resp. [Abbr.: Res publica] bene instituta] Et cap. 6. Hieme conduntur a Vergiliarum occasu, sed latent ultra exortum. Ante fabas florentes non exeunt ad opera. [Note: (4) Tempus opportunum.] Nullus, cum per caelum licuit, operi perit dies. [Note: (5) Tempus bene impensum.] Primum favos constituunt, ceram fingunt, hoc est, domos cellasque. [Note: (6) Aedificatio ordinata.] Deinde sobolem, postea mella, ceram ex floribus, melligenem ex lacrimis arborum, quae glutinum pariunt salicis, ulmi, harundinis, succo, gummi, resina. His primum alveum ipsum intus totum, ut quodam tectorio illinunt, et aliis amarioribus succis, contra aliarum bestiarum aviditates. [Note: (7) Providentia.] Et cap. 7. Commosis crusta est prima saporis amari. Pissoceros super eam venit, picantium

modo, ceu dilutior. Cerae initium plerumque e mitiore gummi. Propolis, crassioris iam materiae additis floribus, nondum tamen cera, sed favorum stabilimentum, qua omnis frigoris et iniuriae aditus obstruuntur, odore et ipsa etiam gravi, ut qua plerique pro galbano utantur. Praeter haec convehitur erithace, quam alii cerinthum vocant. Hic erit apum, dum operantur, cibus. [Note: (1) Annona.] Gignitur aut rore verno, et arborum succo, gummi modo. Et cap. 10. Ratio. ait, operis haec, Interdiu statio ad portas more castrorum, noctu quies in matutinum, donec una exciter, gemino aut triplici bombo, ut buccino aliquo. [Note: (2) Excubiae.] Tunc universae provolant, si dies mitis futurus est, praedivinant enim ventos imbresque, et tunc se continent tectis. [Note: (3) Cautela in periculis.] Cum agmen ad opera processit, aliae flores aggerunt pedibus, aliae aquam ore, guttasque lanugine totius corporis. Quibus est earum adolescentia, ad opera exeunt et supra dicta convehunt, seniores intus operantur. [Note: (4) Distributio laboris.] Quae flores comportant prioribus pedibus semina onerant, propter id natura scabra. Excipiunt eas ternae aut quaternae, atque exonerant [Note: (5) Subsidium opportunum.] Sunt enim intus quoque officia divisa. Aliae struunt, aliae poliunt, aliae suggerunt, aliae cibum comparant ex eo quod allatum est. neque enim separatim vescuntur, ne inaequalitas opetis, et cibi fiat, et temporis. [Note: (6) Familia bene ordi nata.] Struunt orsa concameratione alvei limitibus binis circa singulos arcus, ut aliis intrent, aliis exeant. Ruentes ceras fulciunt, pilatum intergerivis, a solo fornicatis, ne desit aditus ad sarciendum. [Note: (7) Pro videntia] Primi fere tres versus inanes struuntur, ne promptum sit, quod invitet furantem. Novissimi maxime implentur melle: ideoque averso alveo favi eximuntur. [Note: (8) Annonae conservatio.] Gerulae secundos flatus captant. Si cootiatur procella, apprehensi pondusculo lapilli se librant. [Note: (9) Difficultates vincere.] Iuxta vero tetram volant, in adverso flatu vepribus hebetato. [Note: (10) Pericula declinare.] Mira observatio operis. cessantium inertiam notant, castigant mox, et puniunt morte. [Note: (11) Severitas poenae.] Mira munditia amoliuntur omnia e medio, nullaeque inter opera spurcitiae iacent. [Note: (12) Conscientiae puritas.] Quin et excrementa operantium intus, ne longius recedant, suum congesta in locum:

turbidis diebus, et operis otio egerunt. Cum advesperasci, in alveo strepunt minus ac minus, donec una circum volet, eodem, quo excitavit, bombo, ceu quietem capere imperans: hoc castrorum more, tunc repente omnes conticescunt. [Note: (1) Populus obsequent.] Et cap. 11. Domos primum plebeis aedificant, deinde Regibus. Si speratur largior proventus, adiiciuntur contubernia et Fucis. His cellarum minimae, sed ipsi maiores apibus. Sunt autem fuci sine aculeo velut imperfectae apes, novissimaeque a fessis et iam emeritis inchoatae, sororinus faetus, et quasi servitia verarum apum. [Note: (2) Ignavi servi.] Quamobrem imperant iis primosque in opera expellunt, tardantes sine clementia puniunt. [Note: (3) Ignavia punita.] Cum mella coeperunt maturescere, abigunt eos, multaeque singulos aggressae trucidant. Nec id genus, nisi vere conspicitur. Fucus ademptis alis, in alveum reiectus, ipse ceteris adimit. [Note: (4) Invidia.] Regias imperatoribus futuris in una parte alvei exstruunt amplas, magnificas, separatas, tuberculo eminentes. [Note: (5) Aula regia.] Sexangulae omnes cellae. Melle, uno alterove summum die, cellas replent. [Note: (6) Labor utilis.]

Et cap. 13. Mel ibi optimum, ubi optimorum doliolis florum conditur. Atticae regionis hoc, et Siculae, Hymetto, et Hybla. Est autem initio mel, ut aqua dilutum, et primis diebus fervet, ut mustum, seque purgat, vicesimo die crassescit, mox obducitur tenui membrana. [Note: (7) Sensim optima proveniunt.] Sorbetur optimum e quercus, tiliae, harundinum foliis. Et cap. 14. Terna sunt mellis genera. Vernum ex floribus constructo favo, quod vocatur anthinum. Hoc quidam attingi vetant, ut largo alimento valida exeat soboles: alii ex nullo minus apibus relinquunt. Praeterea solstitio, cum thymum et uva florere incipiunt, praecipua cellarum materia. Est autem in eximendis favis necessaria dispensatio. quoniam inopia cibi desperant, moriunturque aut effugiunt. [Note: (8) Divisio aequa bonorum.] Contra copia ignaviam adfert, et iam melle, non erithace, pascuntur. Ergo diligentiores in hac materia duodecimam partem apibus relinquunt. [Note: (9) Fructus laboris.] Alterum genus mellis aestivi, quod ideo vocatur horaeum, a tempestivitate praecipua, ipso Sirio explendescente, post solstitium diebus

30. fere. Cap. 15. Mel plenilunio uberius capitur, serena die pinguius. In omni melle, quod per se fluit maxime laudabile est, aestivum omne rutilum, aptissimum existimatur e thymo, Cap. 16. Tertium mellis genus minime probatum, silvestre, quod ericaeum vocant, convehitur post primos autumni imbres, cum erice sola floret. [Note: (1) Origa spectanda.] Relinqui ex ea duas partes apibus ratio persuadet, et semper eas partes favorum quae habeant erithacen.

A bruma ad arcturi exortum diebus LX somno aluntur, sine ullo cibo. [Note: (2) Somnus alit.] Ab arcturi exortu ad aequinoctium vernum, tepidiore tractu, iam vigilant; sed etiam tunc alveo se continent, servatosquem in id tempus cibos repetunt. [Note: (3) Fames condimentum.] Praecipitur, ut lauti purique mella eximant [Note: (4) Pura conscientia.] Furem mulierumque menses odere. Apes abigi fumo utilissimum, ne irascantur, aut ipsae avide votent. Fumo crebriore ignavia earum excitatur ad opera. [Note: (5) Adversa excitant] Rursus nimio fumo inficiuntur. Apum coitus visus est nunquam. Plures existima vere, oportere confici floribus compositis apre atque utiliter. [Note: (6) Castitas] Aliqui coitus unius, (foetus nempe generari) Rex in quoque appellatur examine: apesque reliquas, tanquam marem feminas comitati, non tanquam Ducem. [Note: (7) Mas imperat.] Quod certum est gallinarum modo in cubant. Id quod exclusum est, primum vermiculus videtur candidus [Note: (7) Mas imperat.] Rex statim melle coloris, neque vermiculus, sed statim penniger [Note: (8) Origo ignobilis.] Cetera turba cum formam capere coepit, nymphae vocantur. Instillant cibos atque incubant, donec ruptis membranis, quae singulos cingunt ovorum modi, universum agmen emergat. [Note: (9) Origo nobilis.] Spectatum hoc Romae, alveis cornu laternae translucido factis. Foetus intra XLV. diem peragitur. Plures inchoantur Reges, no desint. [Note: (10) Proles numerosa.] postea ex his soboles cum adulta esse coepit, concordi suffragio deterrimos necant, ne distrahant agmina [Note: (11) Regia progenies generosa sit.] Omnibus forma semper egregia, in fronte macula, quodam diademate candicans. [Note: (12) Rex unus sit. Rex coronatus.] Cap. 17. Non constat inter auctores, Rex, nullum ne solus habeat aculeum, maiestate tantum armatus, an dederit eum quidem natura; sed usum eius illi tantum negaverit. [Note: (13) Rex clemens.]

Illud constat Imperatorem aculeo non uti. Mira plebis circa eum obedientia. [Note: (1) Obedientia populi.] Cum procedit, una est totum examen circaque eum conglobatur, cingit, protegit, cerni non patitur. Reliquo tempore, cum populus in labore est, ipse opera intus circuit, similis exhortanti, solus immunis. circa eum satellites quidam lictoresque assidui custodes auctoritatis. [Note: (2) Regia maiestas.] Procedit foras non nisi migraturo examine. Id multo intellegitur ante, aliquot diebus murmure intus strepente, apparatus indice. [Note: (3) Apparatus profectionis.] Siquis alam ei detruncet, non fugiet examen. Cum processere, se quaeque proximam illi cupit esse, et in officio conspici gaudet. [Note: (4) Amor et observantia Regis.] Fessum humeris sub levant, validius fatigatum ex toto portant. Ubicumque ille consedit, ibi cunctarum castra sunt. [Note: (5) Castra.] Quod si defecerit alicuius alvei cibus, impetum in proximas faciunt rapinae proposito. [Note: (6) Praedatio.] At illae contra dirigunt abiem: Et si custos adsit, alterutra pars, quae sibi favere sentit, non appetit eum. Ex aliis quoque saepe dimicant causis, easque acies contrarias duo imperatores instruunt, maxime rixa in convehendis floribus exorta, et suos quibusque evocantibus [Note: (7) Praelium.] Quae dimicatio iniectu pulveris, aut fumo tota discutitur. [Note: (8) Pugnae diremptio.] Reconciliantur vero lacte, vel aqua mulsa. [Note: (9) Reconciliatio.]

Cap. 18. Apes rustico silvestreque horridae aspectu, multo iracundiores; sed opere et labore praestantes [Note: (10) Natura ferventior.] Urbanarum duo genera, optimae breves, deteriores longae. Aculeum apibus natura dedit ventri consertum. [Note: (11) Arma.] ad unum ictum hoc in fixo, quidam eas statim emori putant: aliqui non nisi in tantum adacto, ut intestini quippiam sequatur; sed fucos postea esse, nec mella facere, velut castratis viribus, pariterque et nocere, et prodesse desinere. [Note: (12) Arma amissa.] Est in exemplis, equos ab iis occisos [Note: (13) Multitudine vincere.] Odere foedos odores proculque fugiunt; sed et infectos. [Note: (14) Odium peccati.] Itaque unguenta redolentes infestant. [Note: (15) Delitias odisse.] Ipsae plurimorum animalium iniuriis obnoxiae. Impugnant eas naturae eiusdem degeneres vespae atque crabrones, et e culicum genere, qui vocantur muliones; populantur hirundines, et quaedam aliae aves. Insidiantur aquantibus ranae. [Note: (16) Hostes unius innumeri sunt.] Nec sentire

ictus apum ranae traduntur. [Note: (1) Immunes ab ictu.] Inimicae et oves, difficile se a lanis earum explicantibus. Cancrorum etiam odore, siquis iuxta coquat, exanimantur. [Note: (2) Odisse per versos.] Defunctas progerunt funerantiumque more comitantur exequias. [Note: (3) Exequias celebrare.] Rege peste consumpto, maeret plebs ignavo dolore, non cibos convehit, non procedit, tristi tantum murmure glomeratur circa corpus eius. [Note: (4) Luctus in funere.] Subtrahitur itaque deductae multitudini: alias spectantes exanimem luctum non minuunt Tunc quoque, ni subveniatur, fame moriuntur. [Note: (5) Maerore confici.] Hilaritate igitur et nitore sanitas aestimatur. [Note: (6) Hilaritas sanat.]

Cap. 19. Inimica est Echo resultanti sono: inimica et nebula. Aranei quoque vel maxime hostiles, cum praevaluere, ut intexant, enecant alveos, [Note: (7) Illaqueari.] Papilio etiam pestifer, nec uno modo. Nam et ipse ceras depascitur, et relinquit excrementa, quibus teredines gignuntur: [Note: (8) Peccatum vermem relinquit.] Filis etiam araneosis quacumque incesserit, alatum maxime lanugine, obtexit. [Note: (9) Societas noxia.] Oleo quidem non apes tantum, sed omnia insecta exanimantur. [Note: (10) Voluptas noxia.] Praecipue si capite uncto in sole ponantur. Aliquando et ipsae sibi contrahunt mortis causas, cum sensere eximi mella, avide vorantes. [Note: (11) Gula noxia.] Cetero perparce, et quae alioquin prodigas at que edaces, non secus ac pigras et ignavas proturbent. [Note: (12) Odium gulosorum] Nocent et sua mella ipsis, illitaeque ab adversa parte moriuntur. [Note: (13) Laedere seipsum.] Cap. 20. Gaudent pulsu atque tinnitu aeris, eoque convocantur. [Note: (14) Musica capi.] Effecto opere, educto foetu, functae munere omni, exercitationem tum solemnem habent, spatiataeque in aperto, et in altum datae, gyris volatu editis, tum demum ad cibum redeunt. [Note: (14) Musica capi.] Vita eis longissima septenis annis. Alveos nunquam ultra decem annos durasse proditur. Sunt qui mortuas, si intra tectum hieme serventur, deinde sole verno torreantur, ac ficulneo cinere toto die foveantur, putent reviviscere. [Note: (15) Vacatio opportuna.] In totum vero amissas reparati ventribus bubulis recentibus cum fimo obrutis. [Note: (16) Resuscitatio ad vitam.] Virgilius iuvencorum corpore exanimato, sicut equorum vespas atque crabrones, sicut asinorum scarabaeos. [Note: (17) Faecundus partus.] mutante natura ex aliis quae dam in alia.

Haec ex Plinio, verbis auctoris, licet saepe accisis, brevitatis claritatisque gratia. quam mea fide recensere malui. Addit Maiolus oleo mortuas, aceto affuso reviviscere. [Note: (1) Resuscitatio.] Et in novo orbe reperiri minores his apes, sed fertiliores, et aculeo destitutas [Note: (2) Mites beati.] In Aethiopia hominibus familiares, intra eorum conclavia mellificare. [Note: (3) Familiaritas utilis.] Platonis et Ambrosii in ore apes, melliflui eloquii imagine praelusisse [Note: (4) Eloquentiae suavitas.]

ARANEUS et NEA notum insectum, et artificio telae celebre, sive alvi, aut, (ut Arist. l. 9. c. 39.) villosae pellis materiem, qua utitur, [Note: (5) Ars filandi et texendi.] sive formam artemque ac celeritatem operis spectes, [Note: (6) Mathematicus.] quod alibi in Exercitationibus Oratoriis descripsimus. Statim, ut nati sunt, hanc artem callent, exercentque praedae captandae gratia. [Note: (7) Ars venatoria.] Infesta res omnibus araneus, et ipse cum suo genere dimicans. [Note: (8) Inimicus omnium.] nec vicini, nec in eadem tela socii patiens. Phalangium aranei genus exiguum, sed morsu pestilens [Note: (9) Hostis occultus.] ubi educatum est, numeroso quandoque trecentorum foetu ipsam complexu. [Note: (10) Amor fictus.] matrem enecat, nec patri, ubi interceperit, parcit. [Note: (11) Parricida ingratus.] ut Arist. l. 5. c. 27 et ex eo Plin. l. 11. c. 24, qui illud non in tela sed e caverna praedae invigilate addit. [Note: (12) Insidiator.] Homini araneus pro veneno est. [Note: (13) Hostes.] Novi tamen, qui, araneo exsiccato tritoque in pulverem, febres feliciter depelleret. [Note: (14) Hostis interemptus prodest.] parvos quoque lacertos araneus sua tela in volutos, tamquam retiarius pugil, audet aggredi. [Note: (15) Luctator dolosus. Venator.] ut Plin. l. 11. c. 24. Ova patiunt, unde genus propagant. Triduo incubant: sed brevis aevi, quater septenis diebus consumantur. [Note: (16) Hostis multorum facie perit.] Ib. In Brasilia scribit Ioseph. Acosta an. 1560. crabrones reperiri, qui araneos se multo grandiores captent, secus quam hic, ubi atanei crabrones se grandiores attinent. [Note: (17) Ingenium cum caelo mutatum.] In Albania scribit Sirabo l. 11. araneos esse quorum morsus hominibus lethalis sit, aliis in fletum, aliis in risum funestum solutis. [Note: (18) Laetitia et risus funestus] In Apulia Phalangii, sive Tarantulae, morsus in aestate exitialis est. cui Alex. l. 11. Gen. dier. c 16. medendo tibicinem, sive citharoedum adhiberi tradit, ad cuius sonum obstupefactus et velut sine sensu procumbens aeger, sensim evigilare, moveri, saltitare, atque

hoc motu dissipare venenum incipit. [Note: (1) Musica medicinalis.] Uti oculatus ipse Alexander testis hic prolixe describit. Ceterum nihil celebrius de aranea, quam labor illius ad regulas mathematicas dimensus. [Note: (2) Opus regulatum, sed vanum.] Quo forte respexit David ps. 89. dum ait. anni nostri sicut aranea meditabuntur. Certe Augustinus in hunc locum vanitatem laboris nostri ex hac imagine coarguit. Aranea, ait, huc illucque discurrit et texit tota die, et labor quidem grandis est, sed effectus nullus. Sic et vita hominum huc illucque discurrit, possessiones quaerimus, divitias appetimus, procreamus filios, in regna sustollimur, et non intellegimus, quod araneae telam teximus.

BOMBYX ita iuxta Arist l. 5. hist. c. 19. provenit, ex quodam magno verme qui cornua habet, primum quidem formatur Eruca, deinde Bombylius, qui texit, atque ex illo Necydalus, papilionis instar post sex menses producitur. [Note: (3) Tres hominis aetates ac velut formae] Araneorum more suo ex corpore, postquam illud ab omnibus excrementis ita purgavit, ut ad solem traluceat, ac deinde mori foliis pastus aliquamdiu fuerit, fila texit. [Note: (4) Ut bonae opereris a vitiis purgandus es.] Verum circa se in glomum convolutus, ipse artifex in medio sui operis, citra cibum considet. Quo absoluto per foramen relictum exit. iam forma in papilionis speciem mutata aliger, [Note: (5) Deo per contemplationem iungi.] Ac subinde mas cum femina congressus, ubi illam ovis praegnantem reliquit, tanquam naturae functus munere, obit mortem, femina postquam ova peperit, pari fato discedit. [Note: (6) Mors via ad resurrectionem.] Ova in vere calido, sinu aut fimo fota, vitam induunt, sensimque, ut dixi, in Bombycem redeunt, magnamque suppeditant serici, quam admiramur, copiam. [Note: (7) Superbimus in re vili.] Ignotus hic in Europa vermis sub Iustiniani temporibus ex Perside primum allatus est. Quae vero Plin. l. 11. c. 23. narrat, minus probata habentur.

CICADA insectum, sine ore et lingua, canens tamen eadem strepente fistula, qua rorem bibit. [Note: (8) Sacerdos elinguis loquens.] Quo alitur, hunc in se absque excrementis consumens. [Note: (9) Divinis pasci.] Ingratus est strepitus. Unde loquax cicada, vocalior dicitur. [Note: (10) Obstreperus.] Narrant tamen Graeci in Eunomi Cithara vicem chordae elisae supplesse, ideoque in Pythiis,

favente Apolline contra Atistonem, triumphasse In Seripho ferunt obmutescere. et Locrenses ad Rheginos, contraque hinc ad illos transportatas silere. [Note: (1) Loquendum in loco.] An forte quod patrio solo gaudeant? Certe illic manere cicadas ubi coeperunt vivere, senserunt Athenienses, qui indigenas ab advenis, per cicadas in capite gestas, distinguebant. [Note: (2) Indigenae.] Pier 1. 2. 6. c. 41. et seq.

CICINDULAE, Lampyrides etiam et Noctilucae appellatae vermiculi, sunt in tenebris nocturnis vivi carbonis instar radiantes. [Note: (3) Eminens inter obscuros.] In nova Hispaniola ex Ovetano refert Maiolus coll. 5. tantum lumen ex oculis, et quidam etiam iunctura prachiorum emittere, quantum lucernae est [Note: (4) In adversis elucescere.] Verum scarabaeos mole exaequant.

CULEX vix praeditum corpore ac pene ipsos oculos in aere fugiens animalculum, sine ore ac dentibus, solo spiculo infixo mordax. [Note: (5) Mordax sophista.] plagam relinquit, sanguinis humani appetens. [Note: (6) Crudelis.] Quem velut siphone trahit. Boves quandoque equosque, in India etiam Leones, exagitant. [Note: (7) Audax] Quo et Cyniphes Aegyptiacae referri poterunt, et Tippulae, quae adeo leves sunt, ut super aquas inambulent. Unde proverbium, Tippula levior [Note: (8) Levis.]

EPHEMERUS animalculum quadrupes et alarum est, raro exemplo, Prodit ex folliculis, acino similibus ab Hypani fluvio delatis, quod mane natum, vesperi moritur. Unde et Hemerobios dictum est. [Note: (9) Vitae brevitas.] Ita Aprist. 1. 5. c. 15. in hist. an. Et ex eo plinius Aelianus et alii.

FORMICAE aristocratico, ut apes monarchico regimine sunt spectatae. [Note: (10) Aristocratia.] Labor illis et ordinatus, et distributus, et assiduus, nec noctu quidem plena luna intermissus. [Note: (11) Labor sedulus.] Interlunio feriantur. [Note: (12) Feriae.] In aestate, ait sap. Prov. 6. cibum sibi parat, et congregat in messe, quod comedat. [Note: (13) Providus.] Maiora corporibus ferunt onera, et cum deficiunt aversae postremis attrahunt pedibus, [Note: (14) Conatus.] Et iis reip. [Abbr.: rei publicae] ratio, memoria, cura est. Semina arrosa prius sub terra condunt, ne in fruges excrescant. Maiora ad introitum dividunt. Madefacta imbribus, producunt, exsiccantque. [Note: (15) Annona cura.] Myrmicoleon inter eas tamquam

fucus inter apes, fruges tantum consumit. [Note: (1) Ignaviae prodiga.] ut Vinc: 1. 20 c .125. Cum divisim laborent, ad recognitionem mutuam certo tempore velut ad nundinas concursant, ac vel uti colloquuntur. Viam pro itu redituque communem sternunt, etiam per lapides tempore attritam. [Note: (2) Tempus atterit.] plin. l. 11. c. 30. Mirum quod de formicis idem c. 31. et Strabo explicatius l. 15. apud Dardas Indorum gentem auri fodinas esse, unde formicae aequales corpore vulpibus [Note: (3) Gigantes metuendi.] aurum eruant, comportentque, ad quod rapiendum gentes, post obiectas formicis carnes, occulte se accingunt, et iumenta raptim onerant, [Note: (4) Avaritiae solers, et audax] sed formicis nonnumquam insectantibus, hominesque cum iumentis lacerantibus.

LOCUSTAE in locis rimosis nascuntur, ovis sub terris autumni tempore conditis, post quod moriuntur. Vere, nisi madidum sit, ex ovis primum vermes, sine alis pedibusque emergunt, ac sensim ad saltum mox et volatum adolescunt, [Note: (5) Malitia sensim proficit.] Ternum apud Indos pedum esse feruntur, Parthis etiam in cibo gratae. ' [Note: (6) Cibus insolens.] Vox eorum proficisci ab occipitio videtur, ubi in commissura scapularum veluti dentes inter se colliduntur. [Note: (7) Perversi] Turmatim grassantur et evolant, saepe etiam trans maria, ut ex Africa in Italiam translatae sunt. Regionum multis in locis pestes, cum viridia omnia depascantur. [Note: (8) Vitia omnem gratiam et virtutem tollunt] Crebris illud in historia exemplis compertum. Vide Plin. 1. 11. c. 29. et Maiol. coll. 5.

MUSCA notum et impudens insectum, quod decies repulsum redit. [Note: (9) Impudentia.] Plutarchus iure 8. Sympos. dicit animalia duo esse nullius disciplinae capacia, muscam et hirundinem, [Note: (10) Disciplinae in capax.] quae in eadem cum homine domo nihil humanitatis contrahant. Manichaeis persuasum fuit muscas aliasque creaturas noxias a Daemone factas. Et Augustinus quidem Tract. 1. in Iohan. ait, quod cum Catholicus nonnemo a muscis vexatus concessisset, has a Diabolo conditas, Manichaeus ad apem, avem, bovem, elephantem gradatim progressus denique persuasit, nec hominem a Deo conditum [Note: (11) Ex ab surdo uno plura.] Musca in aquis submersa, si in cinere exanimata condatur,

reviviscet, ut Plin. l. 11. c. 36. Exile hoc animalculum, non solum Aegyptios olim Exod. 8. vexavit, sed ut Aelian. 1. 11. c. 28. Megarenses suis sedibus expulit. [Note: (1) Minima ob multitudinem metuendo.] Ita quando Rex Franc. Philippus cum Carolo Siciliae Rege Gerundia apud Hispanos occupata S. Narcissi sepulchrum spoliaret, exortus repente muscarum exercitus milites omnes in sugam compulit, ut et Traiano Imper. victis Parthis Agarenos obsidenti evenisse. Dio Cassius memorat. [Note: (2) Hostis nullus contemnendus.] Montis igitur Carinae incolae felices in qua nulla penitus musca. Et Hercules, Myadem (nos Beelzebub dicimus) Deum muscarum invocans luo illos sacello Romae proscripsisse fertur [Note: (3) Impudentiae omnibus ingratae.] Ita in Olympiis, Tauro eidem Deo immolato, tota regione velut nubes coactae cedebant, rediturae finitis olympiis. [Note: (4) Deo omnia subsunt.] Pier. l, 25. c. 37.

PULEX animalculum homini bestiisque aliis infestum, vivacis naturae, saltu agile, sanguinis appetens. [Note: (5) Caritas Dei.] Celebris illius memoria, qui ab aurifabro in Memphido aurea catena vinctus est. [Note: (6) Ambitio honoris.] ut Leonius de rebus Afric. Hos etiam in partes divisos. Vinc. l. 20. c. 152. notavit reviviscere.

PYRAUSTA vel Pyralis ut Plin. l. 11. c. 36. magnitudine muscae animalculum quadrupes pennatum est, quod in igneis vivit fornacibus, his evolans, sen sim moritur. [Note: (7) Fugae idoneus.] Aelianus tamen lib. 12. c. 8. pyraustam vocat alatum vermem, qui ignis fulgore deceptus, propius ad flammam advolans consumitur. [Note: (8) Opes indignos gravant.] Pyrales vero appellat l. 2. c. 2. Pyrigonos in igne genitos.

SCARABEUS non nisi masculini sexus ex stercore nascitur, et in rosis collocatus moritur. [Note: (9) Educatio sordida. Impurus Copronymus.] Sub terra sex mensibus totidemque super illam vivit. Utque suum genus propaget, semen fimo infundit, confectamque hinc pilam octo et viginti diebus volvit et calefacit, atque hinc faetum educit. [Note: (10) Homo de terra formatus.] Inter hos cervus volans abscisso vivit capite. [Note: (11) Martyres.] Quin et caput ipso diutius vitam retinet. Maiolus coll. 5. ex Aelian. 1. 4. c 8. Clem. Alex. l. 5. Strom. et aliis. Addit Plin. l. 11. c. 28. Rutilos et praegrandes Scarabaeos, terram aridam suffodere,

favosque parvae ac fistulosae spongiae instar medicato melle fingere. [Note: (1) Avarus thesaurum defodiens.]

VESPAE inquit Plin. lib. 11. c. 21. in sublimi e luto nidos faciunt, et in iis ceras. [Note: (2) Impurus.] Crabrones in cavernis terrae [Note: (3) Avarus] et silvestres in cavis arboribus. Cellae omnium sexangulae. Faetus inaequalis. alius enim evolat, alius in nympha, alius in vermiculo est. [Note: (4) Perfectionis gradus.] Veris tempore nidos faciunt quadrifons ut opifices generentur, [Note: (5) Labori providere.] iis eductis, alios deinde nidos maiores fingunt, in quibus matres futuras producant, quae corpore latiores, aculeis carere putantur. [Note: (6) Matres blandae] Ad has alendas, iam primo in exortu, opifices expediti sunt. Et in his fuci sunt. [Note: (7) Otiosi ubique.] Quidam opinantur, omnibus circa hiemem aculeos decidere [Note: (8) Arma abicere.] His ut Reges desunt, ita et examina. Democratia regi videntur [Note: (9) Democratia.] Pierius l. 2. 6. c. 31. addit fabricam Vesparum ex silvis mirifici operis, septenis fornicibus, ac velut tabulatis, divisam in cellas ambulationesque diversas, columellis pilisque innixam sibi fuisse exhibitam, admirationique spectantibus omnibus, arte atque ingenio, exstitisse. [Note: (10) Artifex rarus.] Idem hoc loco Asilum sive oestrum (quem Plinius male Tabanum dicat) maxime aculeo metuendum esse asserit, qui in locis aquosis icta iumenta in furorem adigat [Note: (11) Furiosus.] Unde illud in furentem manarit proverbium oestropercitus. His Vinc. l. 24. hist. nat. c. 74. adiicit, Vespam, quae oleo delibuta moritur, aceto infuso reviviscere. [Note: (12) Voluptas mortem, adversitas dat vitam] Ut intelligas asperiora nonnumquam prodesse.

CAPUT LXXVII. IMAGINES ARTEFACTORUM, usque ad Lit. O.

SIngularis in artefactis elucet quoque imaginum vis; quod haec, ut ab hominis ingenio profecta sunt, atque illorum industria ad certos usus concinnata, ita magis perspecta suis proprietatibus effectibusque penetrentur. Unde illustrior plerumque ab his similitudo ducitur. Cum in ceteris rebus naturalibus quarum vim solus conditor plene intuetur, multa humanum ingenium oculosque subterfugiant, multa a vulgari hominum cognitione subducantur. Quocirca ordine quodam per alphabetum digesta, in medium pleraque olim usurpata adducam.

ANCHORA vetus spei hieroglyphicum ac symbolum est, cum, ut illa navem, sic spes animum firmet. [Note: (1) Spes:] Unde et D. Paulus Heb. 6. v. 18. Confugimus adtenendam propositam spem, quam sicut anchoram habemus [(transcriber); sic: habemu] animae, tutam ac firmam. Hinc et quietem designat, iuxta illud Propertii. [Note: (2) Quies.] Anchora iacta mihi. et securitatem si gemina sit, [Note: (3) Securitas:] an adversis. Unde proverbium. duabus niti anchoris. Sicut in tempestate navis hinc atque illinc stabilitur. Ita sacram anchoram solvere. [Note: (4) Pericula declinare.] Et extrema pericula declinare. quod in his eam quae maxima est proicere nautae soleant: ne tempestate pereant. Est et anchora possessionis signum. [Note: (5) Possessio.] Tum quod hominem certo loco firmet, tum quod Seleuco Alexandri M. in orientis imperio successori, ipsiusque posteris, femori per natale signum impressa, regni possessionem portenderit. Caesares olim, ut Aul. Gellius l. 10. Noct. c. 11. habet, in nummis anchoram cui Delphinus piscis celerrimus implexus esset, [Note: (6) Festinatio cauta.] ferebant. Quo paroemiale illud, festinandum lente esse, inculcabant. Erecta anchora imperium signat. quod Indi pro sceptro talem usurpaverint.

ANNULUS quasi parvus annus, in circulum versus dictusque videtur. Unde prometheo primo datum

esse a Iove annulum fingunt, lapide ex rupe caucasi innexo, ut aeternam vinculorum, quibus rupi alligatus erae a Iove solutorum memoriam non deponeret. [Note: (1) Aeternitas. Fides.] Ut Plin. l. 37 init. Hoc coniuges primo quidem ferreo, deinde et aureo mutuam fidem testati sunt. Polycrates Samiorum Tyrannus ut aliquod a fortuna perpetuo favente doloris vulnus acciperer, annulum sibi carissimum, oceano navigans mergi passus est, sardonyche gemma pretiosum. Verum ubi illato in regiam culinam, capto, postmodum qui sorbuerat pisce, annulum sibi restitui vidit: miratus est fortunam se iniquam sentire non posse. [Note: (2) Fortuna prospera.] Sed Pyrrhi Epirotarum Regis annulus plus habuit in achate incluso raritatis, quem naturae non artis beneficio Musas novem cum Apolline, singulorum expressis insignibus. [Note: (3) Studium lib. art.] repraesentasse memorat. Augustus Caesar in annulo sphingem quo literas obsignabat formatam arte gessit, sed cum salse iocarentur, acceptis literis aenigmata hanc sphingem adferre. [Note: (4) Occulta] Alexandri imagine uri maluit. Plin. ibid. c. 1. Annulis primum Romani ferreis usi sunt, [Note: (5) Frugalis vita.] Legatis tamen ad exteros missis aurei dabantur, [Note: (6) Honoratus Nobilis.] quibus publice uterentur. Plin. l. 33. 6. 1. Carthaginenses pro numero expeditionum militibus annulos dabant: Pers. Reges amicis intimis. Annulus Helenae in Asterite lapide, qui soli obiectus accenditur, piscis expressam figuram [Note: (7) Silentium fidele.] habuit. Deinde et filtrum amanorium, et veneficia ac venena annulis addita Iarcha in singulos dies, ut Alex. l. 2. c.19. Apollonio annulos septem, totidem planetarum nominibus insignitos, reliquisse memoratur, quorum beneficio multa est assecutus. Est vero sol gloriae, Luna nobilitatis, Mars fortitudinis, Mercurios eloquentiae, Iuppiter potentiae, Venus pulchritudinis, Saturnus prudentiae symbolum. [Note: (8) Virtutes diversae.] Sic de Moyse refert autor hist. schol. quod cum Moyses Tharbim filiam Regis Aethiopum duxisset, et illa detinere virum cuperer: ex duobus Moysem annulis, quorum alter memoriae [Note: (9) Memoria.] alter oblivionis vim possideret, hunc uxori, ut patriae oblivisceretur, illo sibi reversato, dedisse. Ita Pineda de rebus Salomonis hunc annulum Regem habuisse ex antiquis commentis refert, cui vis mirabilis sapientiae teneretur

implicata: [Note: (1) Sapientia.] quo ad Iordanem dum lavaret deposito, perque mulieres blandientes in profluentem abiecto simul pristinae sapientiae vigor abscesserit. Non longe abest quod Patriarcha de utraque fort. tradit Carolum M. filtro cuiusdam amasiae ita detentum, ut nec a mortua avelli posser. [Note: (2) Amor mundi.] Quo animadverso cum annulum manu feminae subtractum paludibus Aquensibus iniecissene, hisce locis submoveri non potuisse. Heliagabulo singulis diebus variare annulos, nec eundem umquam resumere libido fuit. Alex. l. 5 [Note: (3) Luxus]

ARA Deo caelitibusque ab omni retro aetate cultus divini ac pietatis causa excitata, utrumque merito, tanquam signum, refert. [Note: (4) Cultus Dei. Pietas.] Hinc Vestales Virgines perpetuum in ara servabant apud Rom. ignem, ut significarent Deum perpetuo colendum amandumque. Ignis enim amoris, ara cordis est symbolum. [Note: (5) Amare Deum.] Et solemne hoc signum Romanis Imperatoribus in nummis fuit, quo suum erga Deos affectum testarentur. Ita T. Aelius Antoninus, et Lucilla Imper. aram cum passis manibus Hadrianus Imp. aram corymbis ornatam. Faustina aram cum igne pro symbolo usurpavit. Inscriptum omnibus PIETAS. Domitianus eidem arae cum igne inscripsit, PRINCEPS IUVENTUTIS. Habuit idem aram cum ansis, quod solenne olim esset aram apprehendere, tam in votis et iuramentis, quam etiam in salutis periculo [Note: (6) Perfugium ad Deum.] Erat enim ara perfugium etiam sceleratis, ut sacrilegum iudicarent, in huius quemquam complexu occidere. Memorat et Pausanias in Atticis in Academia Promethei fuisse aram, ex qua succensis quotannis lampadibus certatim ad meram decurrerent, illo solum victore, qui ardentem, seu cursu non extinctam pertulisset. [Note: (7) Amor perpetuus.] Ita cuius pietas amorque ad finem perstat, victor coronabitur. Iano Deo, quem anno Romani praefecerant, duodecim pro mensium numero aras excitaverant, diebus etiam 305. in manuum gestu expressis, [Note: (8) Colendus semper Deus.] ut ostenderent omni tempore Deum colendum esse.

ARCA clausa opulentiae. [Note: (9) Opulentia.] aperta et vacua, si offeratur, gratiarum signum est. [Note: (10) Gratiarum actio.] Iuxta Simonidem, qui duas sibi arcas domi esse ferebat, alteram argenti,

alteram gratiarum, et hanc se semper reperire inanem, ut Stobaeus Iniustitia. Arca etiam clausa arcanum. [Note: (1) Arcanum.] Contraque aperta secretum revelatum indicar [Note: (2) Secretum proditum.] Huc facit, quod hoc anno 1663. quo Turca invasit Hungariam, ad tollendum quendam Caesareae militiae Ducem, sub munerum, quibus illum sibi conciliatum vellet specie, arcam eidem, tanquam ingentis pretii arcanum donum complexam misit, clave aurea seorsim trans missa. Verum is, cum cuidam Turcarum captivo eam traderet reserandam, hic aliquot iaculis, reserata arca, prosilientibus, arcanum prodidit, confixusque occubuit. Arca Israelitica, in qua virga, lex, et manna Christi religionem seu Ecclesiam denotat, quae tribus potissimum, miraculis, lege gratiae, et sacramentis, stabilitur. [Note: (3) Ecclesia Christi.] Significat et mortem arca oblongior, qualem Plutarch. in Osiride, ait, quondam Typhonem eius fratrem in convivio per elegantem proposuisse, illi donandam, cuius maxime quadraret corpori. Osiris eam sibi, ut erat, aptam ratus subiit, quae mox a Typhone clausa est, atque in Nilum praecipitata [Note: (4) Donum insidiosum] Unde et dono insidioso iure arca occlusa comparatur.

ARCUS nudus laxatusque otium, [Note: (5) Otium.] ut tensus [Note: (6) Negotium.] negotium, armatus sagitta iram bellumque, [Note: (7) Bellum.] collimatus intentionem finem, [Note: (18) Finis.] fractus pacem [Note: (9) Pax.] designat: Amorem dum cupidini tribuitur, [Note: (10) Amor] mortem, dum sceletus cum sagitta est, repraesentat. [Note: (11) Mors.] Haec aliaque ex sacris profanisque literis notiora sunt, quam ut persequi opus sit.

ARATRUM Vitam rusticam designat in terra fixum, [Note: (12) Agricultura.] at vero in sceptri forma propositum, ut olim mos erat Regibus, regna ex agricultura florere. Ut circumductum aratrum metationem, seu inchoationem urbis. [Note: (13) Urbis designatio.] (cuius planitiem ducto aratro circumscribere solebant) ita inductio aratri in urbem eius demolitionem signat. Ut factum denique a Romanis saepius victae Carthagini est. [Note: (14) Demolito.]

BACULUS, quo manus se fulciat. [Note: (15) Imbecillis.] Est signum imbecillitatis: quem effert [Note: (16) Poena.] signum vindictae seu poenae: quem medium complectitur [Note: (17) Potestas.] signum potestatis. Designat et viatorem. Ita Photius memorat apud

Tauromenienses hominem in ius vocatum cavo baculo inclusisse aurum sibi creditum, ac deinde cum iuramento se purgare iuberetur, adstanti Creditori baculum tradidisse, et mox sublatis manibus iurasse, aurum se restituisse. [Note: (1) Fallax restitutio.] Sed hoc facto recepit cum baculo pecuniam. Verum sic iurare veritatem, peierare est.

BULLA cordis figura ante pectus puerorum olim. et triumphantium suspensa erat, ingenuorum haec aurea, [Note: (2) Ingenuus puer.] libertinorum scortea fuit, Primo illam Hersiliae filio, quod prior ex raptis coniugibus natus esset, ferunt appensam. Alii Tarquinii Prisci filio ob virile facinus editum hac ante omnes donatum ferunt: [Note: (3) Cordatus.] nobilitatumque eadem Papyrium puerum; quod Matri sciscitanti quid in senatu actum esset (cui cum patre interfuerat) ingeniose ad secretum servandum, illuserit, fingens quaesitum, an plures viris singulis uxores concedendae essent? Vide Pier. l. 41. Ceterum non inepte
[Gap desc: Greek words]
, hoc est, consilio [Note: (4) Consilium.] bullam dici augurantur, cum et cordi appensa sit, et illius figuram referat. Sed et candoris aut veritatis [Note: (5) Veritas.] illa de causa, tum deinde quod ingenuis praecipue detur, est argumentum. Porro bullae triumphantium [Note: (6) Triumphator.] quaed. advers. invidiam remedia [Note: (7) Invidia remediam.] inserebant. Quo etiam nomine, tum quod in flatum quid bulla esset, gloriae et elationis [Note: (8) Elatus.] signum mansit. Vide supr. c. 31.

CADUCEUS Sceptrum seu virga Mercurii [Note: (9) Potestas Numinis.] vim potestatemque decretorum Dei, quibus omnia ad nurum flectit, designat, qua etiam dissidentia facile conciliat. Unde fingunt Mercurium virga hac inter pugnantes angues posita, utrumque amico nexu sociasse. [Note: (10) Concordia.] Hinc caduceatores legati pro pace nuncupati sunt.

CALCEUS apud veteres specie varius. Nam ut tradit Alex. l. 5. c. 18. fol. mihi 287. in fine et gallicae, et soleae, et cothurni, tum mullei albi (qui ex corio ad medium crus usque pertingebant) hederacei. cerei, et lintei, calceorum species sunt, a vitis pleraeque ad feminas translatae. Mullei primo Regum Albanorum, deinde patriciorum, denique mulierum fuere. [Note: (11) Degener.] sicut crepidae antea Senatorum, mox Equitu, denique Militum

propriae. Soleae solis plantis adstrictae. Atheniensibus elaboratae artis calcei [Note: (1) Impensae inutiles.] iphicratides dicti sunt. Persae elaris uruntur, ut magni appareant, [Note: (2) Statura quaesita, et neglecta.] Assyrii contra humilibus, Aegyptii papyraceis, Babylonii soleis, et Indi has ex corticibus arborum sumebant. Phocion et Caro Uricensis nudo incessere pede. [Note: (3) Contemptus mundi.] Quod Lycurgus Spartanis pueris pro lege esse voluit. Empedocle ferreo usus calceo est. [Note: (4) Duris adsuescere.] Demetrius Antigoneo vanitatis processit, ut aureo uteretur. [Note: (5) Vanitas.] Augustus altiusculo est usus, ut procerior videretur. Caligula socco muliebri [Note: (6) Mollis.] Diocletianus et Heliogabalus gemmatu. [Note: (7) Vanitas.] Aegyptiis puellis nudo extra domum pede apparere nefas, quare calcei his vetiti, ut contin erentur domi [Note: (8) Continentia.] Hac Alexand, Cuius Strabo l. 17. Forte originem tradit Ait n. quod cum Rhodopes Aegyptia puella formosissima lavaretur, alter calceorum ab aquila sublatus, in urbe Memphim in Regis sinum demissus fit, qui calcei, et rei novitate motus rota regione inquiri iussit, dum Rhodaphan apud Maucratitas esse intelligerer, quam inventam uxorem duxit. [Note: (9) Minima non negligenda.] Calceus autem in S. literis nunc profectione [Note: (10) Profectio.] ut Eph. 6. calceati pedes in praepar. Evangelii: nunc affectus terrenos, [Note: (11) Affectus terrem.] ut cum Moysi dictum i solve calciamentum de pedibus Act. 7. nunc vilissimum in homine denotat, [Note: (12) Res spreta.] sic de Christo IOannes: non sum dignus solvere corrigiam calciamenti eius. Si tamen lunati sint, apud Arcadas (qui se ante lunam fuisse iactabant) et Romanos [Note: (13) Nobilitas.] signum nobilitatis erat: ut Rosin. l 3. c. 36.

CARDO est in quo ostium vertitur, et pro rerum praecipuo fundamento [Note: (14) Fundamentum rei.] sumitur. Unde usitarum illud narravit: In hoc cardo rerum est. Ita ad res aut personas eminentes transfertur. [Note: (15) Eminentia.] Hinc Cardinales dictae virtutes quatuor, et summi Ecclesiae sub Pontifice proceres Cardinales appellantur.

CASTELLUM ad propugnationem contra hostes erectum, [Note: (16) Ecclesia.] vel Ecclesiam orthodoxam, vel religiosae vitae claustrum denotat, [Note: (17) Vita religiosa.] contra mundum, carnem, ac Daemonem pugnantibus Christianis deserviens. Memorabile est Castellum Taurinense, quod ut

Sabel. l. 8. dec. 1. refert Petrus Zianus Dux Venerorum anno Chr. 12. 4. media urbe ex purpureis stragulis, velut muris, pellibusque pretiosis, ceu rectis excitavit, in cuius defensionem ingenuas Virgines, pro galeis clypeisque aureis coronis armillisque cinctas, evocavit; ac subinde Adolescentes, muscaris nucibus pomis florumque fasciculis armatos oppugnare iussit. Aquis etiam rosaceis, aliisque odoramentorum generibus hinc inde sparsis [Note: (1) Vanitas. Amantium rixa.] Praelio amantibus non igrato.

CATENA ad vincien dum reperta, et vi cohibet refractarios, [Note: (2) Vis coactiva.] et malam consuetudinem, qua multi adstringuntur virus, [Note: (3) Consuetudo peccandi.] designat. Sed et servitutis, in liberis, et poenae in maleficis signum est. Coniugium denique et amorem coniunctionemque [Note: (4) Coniunctio.] potest significare. Ita Alex. Gen. diet. l. 6. c. 4. Ait pluribus in more fuisse positum ut Diis suis catenas inicerent, ne evocati ad hostes transirent. Ita Tyrii obsidione pressi Herculis simulacrum, quod magna religione colebant, ne urbem desereret, aurea catena [Note: (5) Vinculum gratum.] devinxere. Sed rectius S. Amatus Episc. Senon. aliique SS. corpus suum ferrea catena strinxere.

CILICIUM indutus est primas Iacob. Gen. 37. lugens [Note: (6) Luctus.] filium Ioseph. David frequenter, ponens vestimentum suum cilicium ps. 88. Achab. 3. Reg. 21. per Eliam correptus, ut clementiam impetraret. [Note: (7) Exoratio.] Iudith Holofernis victrix c. 4. Machabaeus pugnaturus 1. Mach. 2. et c. Baptista praedicans paenitentiam Mat. 3. S. Theodorus confossor ab aspera cilicii veste qua constanter utebatur Trichinas dictus est, [Note: (8) Paenitentia.] e cuius demortui corpore unguentum aegris salutiferum fluxit. In Menol. 20. April.

CIRCULUS apud Aegyptios Deum, [Note: (9) Dem.] cuius neque principium nec finis est, indicabar. Unde et Persae conscensa altissima specula, Iovem caeli circulum venerabantur, et Turcae idem mane ex turri per acclamationes Deo, qui semper fuit eritque, factas imitari dicuntur. Et Pythagoras Dei adorationem circumactu corporis fieri volebat, (10 idemque Numa statuit, in principio orationis faciendum. Romani autem in dexteram,

Galli sinistrorsum inflexisse se feruntur. Ita et vereres sacrificia concludere soliti, ut ex hostiae sanguine circulum in ara ducerent, quod figurarum haec esset perfectissima, [Note: (1) Perfectum sacrificium.] qua censebant absolvendum. Quin et anni quandam imaginem circulus exhibet, [Note: (2) Annus.] qui ad vernum tempus unde coepit revolvitur. Talem Persae aureum in Simandii et Cambysis sepulchro collocarant, qui 365. cubitos ambitu complexus, singulos anni dies cum ortu occasuque siderum eorumque significatione referebat. Sed et caelum refert, tam Zodiaco, quam lacteo circulo insigne [Note: (3) Caelum.] tum denique quam expectamus aeternitatem, [Note: (4) Aeternitas.] quae fine caret, ipsique est Deo duratione commensa.

CLAVIS claudendi et aperiendi vim habet. Talis a Priscis Iano et Portuno a Ianuis portisque, ut videtur, dictis est attributa. Deus enim est qui omnia claudit et aperit. [Note: (5) Apertae Deo omnia.] Unde et Ianus Clusius et Patulcius appellatur. Quare et pudor Virginum sub huius clavibus, [Note: (6) Pudor custoditus.] et partus nuptarum fuisse est creditus, [Note: (7) Partus causa coniugium.] solebatque iccirco sponsus sponsae clavem tradere. Sic et urbi vel domui, aut Ecclesiae cum potestate praefecto [Note: (8) Potestatem habens.] hodiedum claves traduntur. Estque hoc inter Apostolos Petri privilegium, cui soli seorsim promissae claves, commissaque Ecclesia, et ovile. [Note: (9) Petrus princeps.] Sic et cui modo Ecclesia quae piam committitur, introducto in eam traduntur claves. Et Pontifices Romani tales olim Caesaribus Regibusque cum indulgentiis [Note: (10) Indulgentia.] transmittebant. Ut $ Grog. l. 6. ep. 28. ad Theorissum et Regino in Chron. an. 1296. Observat vero Periphrastes Ierosol. in c. 3. Gen. quatuor sibi Deum claves nulli alteri communicatas reservasse, primam pluviae et tempestatum Deut. 28. secundam alimentationis ps. 145. tertiam sepulchrorum ac resurrectionis Ezech. 37. quartam sterilitatis ac fecunditatis Gen. 30. et Iob. 3.

CLAVUS ad firmandum repertus olim in sacris figebatur aedibus, cum exiguus esi et literarum usus, quotannis. Ut ex eorum numero constarent anni. [Note: (11) Annus] Idem et religionis causa, in malo pene insanabili figi a summis Romae Coss, aut Dictatore ad hoc

sigillatim creato, visus est profuisse. [Note: (1) Salus.] Sic Alexander l. 1. c. 5. notat L. Manlium Dictatorem creatum, qui clavo fixo in dextero latere Capitolinae aedis inscripto anno, gravem pestilentiam sedavit. [Note: (2) Pestis sedata clavo Christi.] Sic Veneficis invalescentibus Cn. Quintilius clavum pangens malum compescuit. Necessitati etiam clavum adamantinum [Note: (3) Necessitas.] tribuit antiquitas, quo quidquid figit immobile est. [Note: (4) Immobilitas.] Ita Horat. Ode 35. Unde et Tullius dixit in Ver. trabali [(transcriber); sic: trabili] clavo beneficium figere.

CLEPYDRA ab
[Gap desc: Greek word]
aqua et
[Gap desc: Greek word]
furor quasi furans aquam (hac enim olim, pro arena, fluebat) dicitur. [Note: (5) Vita labilu.] Fluxum vitae nostrae statum signat, qui quasi aqua dilabimur. Ad hanc olim perorabat causam reus, cui novem principio horae datae sun, et accusatori sex. [Note: (6) Iudicium.] Verum deinde taedii levandi gratia, illi tres, huic duae. Haec publice; Nunc fere privatim sine fine in in causis disceptatur.

CLYPEUS, et scutum varii generis est. Breve scutum instar lunae erat Pilta, haud multum dissimilis, rhombi instar, Cetra erat. Unde peltati et Cetrati qui ferrent, dicti sunt. Parma maior erat, forma orbiculari. Unde Menapii in alba parma, peltam lutei coloris, et sub ea canem exporrectis ad cursum pedibus [Note: (7) Fuga hostium.] peltae insistentem formabant; ita hostes in fugam se acturos professi. Vesontes in parma, centrum quadrifariam sectum, gemmeoque colore, albo caeruleoque distinctum, peltis quatuor caeruleis sibi oppositis distinxerant: veluti quatuor se peltatis non impares profiterentur. [Note: (8) Fortitudo militaris.] Clypei et anciliorum figura erat, ovi instar oblonga. Minervae clypeum tribuere feruntur; quod armorum sapientia sere orbis regatur. [Note: (9) Sapientia regendi in armis.] Medusae in scuto illius caput indicat, terrore vulgus contineri. [Note: (10) Terrore continere.] Marsis amplissima fuere scuta, quae decumana dicta sunt. Romani quoque breviores clypeos, cum Sabinorum scutis maioribus, illis devictis, commutarunt: et saepe densatis inter se scutis hostium impetum sustinuere, [Note: (11) Defensio.] quandoque et per haec capitibus dorsoque iunctim imposita, ultimis sese in tetram sub

scuta abicientibus, prioribusque sensim altius assurgentibus, ad hostiles muros enitenti per scuta militi fecere viam. [Note: (1) Invasio.] Cum vero clypeus defensionem magis quam pugnam specter, ideoque Scipio obiectarit militi de clypei ornamentis sollicito: plus illum praesidii collocare in clypee quam gladio, ut Pier l. 42. hinc Sarmatae, neglectis clypeis, pluribus telis instructi in pugnam prodibant. [Note: (2) Generosus.] ut Alex. l. 6. c. 22. Porro initium pugnae ad suos animandos terrendumque hostem, a collisis hastis scutisque faciebant. [Note: (3) Animositas.] Ut ad oppugnandam urbem, iunctim scutis super capita collatis, progrediebantur, ne tela iniecta nocerent, [Note: (4) Cautela, impugnatio.] ita cum sparsim scuta capiti imponebant, deditionis signum dabant. [Note: (5) Deditio.] Quo plures res bello gesserant, pluribus etiam atque insignioribus clypeos notis distinxerat. [Note: (6) Gloriosus.] Unde qui nildum gesserant, alba parma, quod inglorium erat, incedebant. [Note: (7) Inglorius.] Hinc Virg. l. 11. Aen. palmaque inglorius alba. Cum vero passim scutis ex vimine textis, corioque obductis uterentur: tamen et aerea aureaque nobiliorum erant, praesertim equitum. Ita Herculis clypeus aureus, in quo geminos montes, velut terminos columnasque oceano frenando imponeret, celebratus est [Note: (8) Fortitudo.] apud Philost l. 11. Et Caligulae, singularis honoris bellici gratia clypeus aureus in capitolio decretus est, celebri quotannis die per sacerdotes, senatu inter laudum carmina prosequente, deferendus, ut in Caio Sueton. Mortuos e proelio solebant in scutis efferre [Note: (9) Mortuus in bello.] Unde Lacaena filio ad bellum ituro scutum porrigens: aut, ait, cum hoc, aut in hoc, Victor vel mortuus redi.

COLUMNA varia inter figuratas imagines significatione pollet, nunc enim pro ter mino usurpatur. [Note: (10) Terminus.] sic mons Abila Africae, Calpe Europae ad mare terminus, Herculis, eo usque victoriis progresso, columnae dictae sunt. Sic Liberi Patris columnas in extremis Asiae partibus Dionysius statuit, de quibus Curt. l. 7 De septentrionalibus refert Olaus Mag. l. 1. c. 29. et 30 quod ex durissimis montibus fulmine, aut terrae motu disiectis, columnas erigant, altitudine 20 aut 30. pedum latitudine 4. aut 6. inusitatis characteribus inscriptas, ita

quidem, ut recta, et linearis earum dispositio pugilum certamina, [Note: (1) Pugiles fortes.] quadrata bellatorum [Note: (2) Bellatores.] orbicularis familiarium sepulturas, [Note: (3) Mortui gloriose.] clineata vero trophaea ex hoste erecta contineret. Gandavi in Flandriae Metropoli visitur columna in honorem natalium Caroli V. istic nati anno Chr. M. DC. a senatu erecti, superposita aurata eiusd. statua. Cunae eiusd. religiose illic asservantur Sic Traiano et Adriano erectae olim Romae supra columnas statuae celebrantur. [Note: (4) Nominis gloria.] Apta fortitudinis et constantiae laus est, quando Pindarus inexpugnabilem Hectorem immobilem columnam [Note: (5) Constantia.] vocat. Sed illa verior quando Paulus 1 Tim. 3. Ecclesiam Christi dicit columnam et firmanentum veritatis, [Note: (6) Firmamentum.] qualem olim in templo Ierosolymitano praefiguravit Salomon: cum duas in aditu columnas a dextris Iachin dictam, [Note: (7) Directio] hoc est directionem, a sinistris Booz, [Note: (8) Fortitudo.] hoc est, fortitudinem collocavit. Sic apud Graecos psalmi sextidecimi inscripto est
[Gap desc: Greek word]
, seu inscriptio columnae tamquam Christo victori ex morte debitae. [Note: (9) Victoria] Telesillae Argivae heroidis, post viros in bello occisos, feminarum exercitum contra hostes educentis, urbemque hoste fugato propugnantis memorabilis ut audacia, sic columna fuit, quae illi, cum galeata statua erecta est, [Note: (10) Audacia victrix] ut Pier. l. 49. c. 37. Dissimile est, quod Caryatarum feminis evenit, quae ut 16. c. 41. ait Vetruvius, viris omnibus in bello caesis, quod Persis contra Graecos perfide adhaesissent, in captivitatem omnes abductae, et per statuas in columnis facti testes ignominia notatae sunt. Ceterum in nummis Veterum reperta muliebris persona, quae sinistra columnae innixa, caput fulciens, dextra palmae surculum teneret, cum inscript. [Note: (11) Securitas.] SECURITAS AUG.

CORNUA in Moyse olim Exod. 34. pietatis et sanctitatis decus erant. [Note: (12) Sanctitas illustris] Armeni ac Lydii, ut observat Gyraldus, cornibus olim ex capillitio flexis in publicum, magis ut rebantur spectandi et metuendi, prodi bant, et Lysimachum Regem in numis cornutum [Note: (13) Formidandus.] videre fuit. Unde proverbium; foenum habet in cornu, ut de M. Crasso dicacissimus Sicinio solebar dicere, iccirco

illum nullo dicterio ausus tangere. Ita Indis et Arabibus quoque prodire in praelium solenne, [Note: (1) Ferocia.] ut Camer. in hor. cent. 1. c. 39. Et apud Rom. inter celebriores milites cornuti erant, qui sub Magistro militum Praesentiali merebant. Sed et buccinae, ex cornu bubulo primum usurpatae, signum [Note: (2) Vigilia.] tam vigiliarum noctu, quam interdiu contra hostem [Note: (3) Pugna.] pugnae dabant. Magnis item festivitatibus Iudaeorum usitatae. [Note: (4) Festivitas] Ad hauriendum quoque in symposiis vinum translatae; ut crater Athenaeo a
[Gap desc: Greek words]
cornu desumptus videatur. [Note: (5) Symposium.] Philippus etiam Rex iuxta Pomp. Laetum. l. 11, c. 8. si quem benigne tractaret hospitem, illi ex cornu praebibit. Et Germanis etiamnum urorum cornua labris argento inductis, inter rariora sunt pocula. Et cornua nobilium multorum insignia aulasque exornant, [Note: (6) Nobilitas.] suntque tam dignitatis, ut Apoc. c. 5 quam firmitatis et potentiae [Note: (7) Potentia, Regnum.] argumentum, Psal. 88. Abundantiae et liberalitatis quoque illud est, quod implerum fructibus cornu copiae [Note: (8) Abundantia.] appellamus, ut vatiis figuris notissimum est.

CORONA antiquitus nulli, inquit Plin. l. 16. c. 4. nisi Deo dabatur. Liberum patrem primo eas ex hedera sumpsisse, postea honori Deorum sacrificantes, victimis simul coronatis. Novissime in sacris certaminibus usurpatae, ubi patriam in victore coronari pronuntiatum est. [Note: (9) Victor.] Celebris Theagenes Thasius qui ex Olympicis Victor, iuxta Volat. l. 20. Antrop. 140. coronas retulit. Postea coronae in Regum Principumque inauguratione, [Note: (10) Rex.] in nuptiis et conviviis, in victoriis et triumphis, in ipsis denique funeribus adhibitae, de quarum diversitate supra c. 32. egimus. Varii aurem non ex materia solum, verum et modo formaque generis fuere. Nam aliae pactiles, quae pangebantur figebanturque insertis floribus, aliae plexiles, quae e surculis ramentisque ut lauro myrtove, plectebantur: aliae sutiles, quae ex rosarum foliis consuebantur. Graciliores ex his serta, corollae aut corollaria dicebantur, pictae quae ex ramis cornium pictis erant, hibernae nuncupatae sunt. Imperatorum primo ex fasciis erant capiti illigatis, quae iccirco diademata, a circumligando dicta sunt. [Note: (11) Imperator.] Deinde ex

olea, lauro, myrtove, praecipue cum Romae triumpharent aut ovarent, deinde etiam ex auro adhibitae sunt, Ioanni Ducae Imperatori Constant. post victoriam a Turcis obtentam corona ovalis, seu ovata. ab ovis sic dicta, fuit imposita, quod tantum auri, ex ovis Turcis in fame venditis collectum fuerit. ut pretiosa hinc corona confecta fuerit: ut Niceph. Greg. l. 2. Rarum illud quod Scaliger l. 3. Poet. c. 100. notavit, in Boeotia sponsas asparago hispido coronatas, ut scirent deposita asperitate morum, velut asparagi cortice; se debere esse sponso tractabiles dulcesque. [Note: (1) Sponsa viro pareat.] Trasybulus cum triginta Tyrannos Athenis eiecisset, a populo oleagina ex duobus ramusculis corona donatus est. Velut mansueti Imperii restitutor. [Note: (2) Mansuetus.] C. Iulio Caesari nihil gratius a senatu oblatum, quam cum calvus esset, ius laureae coronae perpetuo gestandae. [Note: (3) Victor.] Et Demosthenes pro honore coronae aureae, [Note: (4) Urbes reparator.] quem ex muris Urbis refectis curator meruerat, contra Aeschinem publice certavit. At laudabilius Godfridus Bullion. captis Hierosolymis Rex creatus, recusavit illa in urbe auream coronam suscipere, ubi Christus spineam tulisset. Palmerius an. sal. 1099. Caesares Rom. tres coronas soliti accipere, regni Germanici argenteam, [Note: (5) Imper. Rom.] regni Longobardici in Italia ferream, et Rom. Imperii Romae auream, ut Carol. V. an. Chr. 1530 admisit. Iovius l. 37. hist. In antiquissimis Aegypt. monumentis ait Pier l. 41. c. 17. reperiri mulierem tribus regiis coronis insignem quod Regis filia, uxor, et mater, fuerit, qualem nos Deiparam appellare possumus. Sed et formas Leonis Lupi ac Tauri, aut ferae alterius, quandoque in Regiis Aegypt. capitibus invenias, [Note: (6) Rex. Aegypti.] pro virtutum, quibus eminebant, varietate, Draconis etiam caput pro insigni principatus usurpatum. [Note: (7) Princeps.] unde nonnulli illud de Proteo Aegyptii Rege in omnem se formam mutante figmentum manasse credunt. Vide plura c. 3.2 supra.

CRUX varia olim forma, vel decussata X. ut est S. Andreae, vel T. litera commissa, vel transverso immissi ligni signo, ut † est. et Christi fuit, spectabilis erat: suppliciis reorum apud Hebraeos, Philistaeos, Persas,

Graecos, Scythas, Sarmatas et Romanos denique adhibita, donec per Christum patientem est consecrata. Figurae huius salutiferae crucis fuere arbor vitae in paradiso; ligna quae Isaac immolandus ferebat. Lignum in quo serpens pro salute pependit, quodque Isaac immolandus in humeris gessit, baculus quo Iacob Iordanem superavit. Virga Moysis et Aaron [Note: (1) Crux Christi.] Postquam Constantinus in hoc signo victor Maxentium Tyrannum profligasset, everso Romae Veneris ac Cupidinis templo S. Crucis substituit. voluitque dies Veneris, huic inprimis colendae sacros esse. Sic et Hierosolymis in urbe media eidem S. Cruci templum magnificum consecravit. Mater vero illius S. Helena, Crucis quoque dominicae inventrix, plurima eius honori templa dedicavit. Crux haec ara suit, in qua Christus sacerdos et hostia immolatus est. Heb. 7. Haec fuit reconciliationis instrumentum, quo Christus pacificavit omnia in caelis terrisque. Colos. 1. Haec trophaeum, quod spoliatis potestatibus erexit. Colos 2. haec idolorum multorum ruina. Codex Theodos. l. 7. c. 15. tit. 10. de Paganis mandante Theodosio, ut crux pro idolo ubique statueretur. Haec in viis, navibus, domibus, vexillis milit. numis, annulis, sepuleris, fronte et pectore hominis, omnia contra visibiles invisibilesque Christi hostes munit, [Note: (2) Munitio.] habetque illud Crux Caravensis singulare, quod fulmina etiam caelestia avertar, Cunegundis S. Henrici Imp. coniux falso delata probavit virginitatem suam cum signo S. Crucis facto, per candentes incessit vomeres, ut in SS. Bavariae est.

CUNEUS rebus dividendis repertus divisionem et dissolutionem, [Note: (3) Divisio.] ut clavus [Note: (4) Coniunctio.] coniunctionem, designat: cuneus infringendi vim, ut clavus firmandi. Unde manat proverbium: malo nodo malum quaerendum esse cuneum.

CURRUS equis aut bobus tracti, rustici ac civiles, bigae et quadrigae in veteri recentique sunt usu. His Persae ita assueverant, ut iter vix pedibus conficerent. Soli etiam et Phaethonti Poetae tanquam celerrime provectis tribuerunt. [Note: (5) Celeritas.] Hunc Neptuno in undis, veluti

pro cymba, equis marinis vecto. [Note: (1) Victoria Maritima, vel terrestris.] Cybeli, seu Matri Deum in terris curru leonibus tracto peragrandis, Baccho per trigides provecto, Marti per equos, Cereri per serpentes delatae proprium esse voluerunt. Sed et Romanis in triumpho solenne erat curru nunc per equos, nunc etiam per elephantes leonesve tractu urbem capitoliumque subire. [Note: (2) Triumphus.] In Circensibus etiam ludis bigis iuxta quadrigisque certatum est. Ipse Deus noster ab Ezechiele cap. 1. describitur sedens in curru. [Note: (3) Maiestas divina.] Et arca per Philistaeos honoris causa currui imposita est. 3. Reg. 6. Iosepho etiam magnus accessit honor, quando currum Regium secundum ascendere iussus est [Note: (4) Dignitas. Imperium.] Gen. 41. Falcati et olim currus in usu, quos per medias agebant hostium acies.

DOMUS, post eiectos paradiso parentes, ad iniurias aeris hostiumque insidias, et ferarum incursus cavendos excitata est; sed rudi opere, aut in spelaeis accommodis, aut arborum stipitibus iuncisque congestis, ut tegeret, non onaret hospitem. Indorum et septentrionalium adhuc pars magna in subterraneis agunt. Dardanii in Illyrico ut Strabo l. 7. speluncas defossas superne simo ad frigus coloremque arcendum contegunt. Lappones hieme cum suis rangiferis transmigrantes ex nive condensata sibi tuguria instruunt, ac superne ramis arborum et nive super instrata contegunt, adversus frigus durissimum satis muniti, quando nec alia eorum est vestis, quam Rangiferorum pellis nudae cuti aptata. [Note: (5) Naturae paucis contenta.] Haec nuper ex his locis reversus, testis oculatus refert. Poeones, olim Herod. l. 5. in mediis paludibus fixis palis habitasse tradit, ideoque a Megabyzo Darii praefecto expugnari non potuisse. Aethiopes Ichthyophagi in arboribus iuxta litus nuci castaneae similibus post ramos arte connexos sibi domicilia figunt, ut Diod. l. 3. c. 3. Alii iuxta arcton ex costis cetorum incurvis inter se iunctis constratisque alga marina teguntur. ib. Scythae Calvi iuxta Herod. l. 4. sub arboribus hospitantur. Sed Nomades Scythae carris pro domibus usi, quo lubet cum his transmigrant, perinde ut Iapones, qui tabernaculis velut

milites utuntur. [Note: (1) Peregrini sumus.] Rarum illud quod ib. Herod. refert de Africae populis, in promontorio ad Herculis usque columnas extenso, quod incolae ex sale illic effosso domicilia statuant, ab imbre, quo haec dissolvantur, istic liberi. Arabes et Sabaeos Alex. l. 5. c. 24. ex ebore auro argentoque ac lapidibus pretiosis domos augustissimas, ingenti luxu, excitare memorat; [Note: (2) Magnifici.] secus quam Spartan, qui edicto Lycurgi ita aedificare iussi sunt, ut aedium culmina securi, ianuae serra dividi possent. [Note: (3) Parci.] Unde nec Agesilai quidem Principis domus a vulgari distabat. Phryges olim et Troglodytae sub effossis tumulis, [Note: (4) Mortis memoria.] Baleares in saxis concavis, Marodorum gens in effossis montium specubus. Massilienses in paleis. Ichthyophagi sub ostreis marinis, Spitamaei sub ovorum putaminibus, reste ib. Alexandro habitabant. [Note: (5) Ingenium varium.] Qui addit Belgarum, et Galatarum ultra Rhenum (Gallorum reor) morem fuisse, ut caesorum hostium capita, postibus domuum, ut Geloni detractas iisdem pelles, velut insigne, praefigerent. [Note: (6) Fortitudo.] Sic apud Aegyptios alae vulturum, apud Phryges pardalis affixa foribus [Note: (7) Nobilitas.] signum nobilitatis atque immunitatis erat.

FALX messoribus propria, tempus astatis denotat [Note: (8) Aestas.] fructumque [Note: (9) Fructus laboris.] laboris. In Saturni haec olim manibus a Poetis collocata est, quo significarent tempus edax rerum consumere ac veluti demetere omnia. [Note: (10) Tempore consumi.] Sed et custodi hortorum eandem contra fures praebere solebant. Qualem et Zachar. 4. contra fures et per iuros exacutem [Note: (11) Furum poena.] Deus prophetae ostendit.

FAX tam innuptiis olim, quam hodiedum in funeribus usitata. Hanc pertextatus apud Romanos puer sponsae ad limen sponsi prima aut altera hora noctis deduci solitae, praeferebar. [Note: (12) Amore sociari.] Quae mox ab amicis rapta ablataque fuit, ne vel sub lectum viti accensa, vel sepulcrum aliquod deferretur, malo mortis alterutri imminentis omine. Eadem sponsa ad genialem lectum quinque facibus, ex pino arbore, qua in raptu Sabinarum auspicato usi credebantur, ab aedilibus deducta est. Apud Graecos receptum fuit, ut matres pronubas

nubentium faces praeferrent, suo simul exemplo praeviae. [Note: (1) Exemplo praeire.] Vide Alex l. 2. c. 5. et Pier. l. 46. c. 25. Ceres quoque raptam filiam facibus per tenebras inquisisse fertur. Nunc faces ad sepulcra morientium, testes lucis post hanc vitam alterae, [Note: (2) Vita post mortem.] et nuptiarum agni accenduntur.

FISTULA pastoritium ad ludendum flatu instrumentum, eiusmodi quoque vitam figurat. [Note: (3) Vita pastoritia.] Gaudent eius cantu pecora, sed inprimis cervi, ad stuporem usque eius modulationi intenti, sese captivandos praebent, quales sunt in aulis Principes, qui blanditiis adulatorum captantur. [Note: (4) Adulatio noxia.] Eadem vero animos hominum otiosorum, ab aliis curis atque inprimis venereis affectibus transfert, et honesta voluptate demulcet. [Note: (5) Venus cohibita.] Illa sic Gracchus rhetor delectatus fertur, ut per hanc modulante submisse a tergo famulo, et per tonos, ubi opus, inflectente, orationem affectumque regeret. [Note: (6) Affectus et vox moderata.] ut Plut. de cohibenda ira. Lydi vero, ut Alexi l. 4. c. 2. hoc cantu animati cum fistula et fidicine procedebant ad praelia.

FLAGELLUM trituratorium apud veteres eo in honore fuit, ut imperium aut consulatum, [Note: (7) Imperium. Consulatus.] inter insignia. figuraret. Ita in numis Coss excusum reperitur. et Cicero C. Caesarem in Capitolium prosecutus, narrat sibi per somnium Iovem visum, qui flagellum ipsi obtulerit, ut Plutarch. in vita Cio. et hodiedum Colonia, urbs ad Rhenum nobilissima, eo insigni utitur, Consulibus etiam dum regunt praelato. Quod felix regimen in agriculturae fructibus potissimum nitatur. [Note: (8) Agriculturae fructus.] Ceterum, uti flagellis frumentarii manipuli teruntur, ut fructum reddant, ita praecipuus huius etiam vitae fructus ex patientia est. [Note: (9) Patientiae.] Hinc Laconum flagellum, inquit Tertul. sub oculis hortantium. erat, quod illo iuventus per durissima quaeque ad fortitudinem erudiretur. [Note: (10) Educatio rigida iuventutis.] Et David se ad haec etiam sustinenda DEO offert: Ego, inquit, in flagella paratus sum.

FRENUM adfrenandum, seu cohibendum equorum impetum habenis adducitur. [Note: (11) Regere severe.] uti laxatur cursu

pleno [Note: (1) Regere laxe.] Unde arctatis, vel laxis habenis regere ad homines arcte et laxe regentes transfertur, idemque ad temperantiam, seu continentiam, aut intemperantiam in humanis affectibus usurpatum est. [Note: (2) Intemperans.] Notum illud de Carolo V. est, qui cum urbem Neapolitanam subiens vidisset effrenem, in porta equum illius insignibus additum: dixit, equum hunc indigere freno, [Note: (3) Temperans.] simulque dedit operam, ut excitarum castrum munitissimum, quo urbs saepius rebellans contineretur, freni nomen acciperet. David pro dissolutis precatur: In camo et freno maxillas illorum constringe.

GALEA tegumentum in bello capitis, [Note: (4) Princeps defendendus.] primo ex ferarum pellibus, deinde ex aere, ut cassis, fuit quamquam et frequenter, si Alexandro l. 1. c. 20 f. 32. mihi, credimus, utrumque iunxerint. Romanae, inquit, militiae fuit, galeas ursinis pellibus tectas, quo truculentiores risu forent, in aciem deferre. sicut Graecorum veteres pelles fluviatilis canis, pro capitis tegumento, vice galeae detulere, equinasque iubas et caudas in galeis, aut pennas struthiocameli. Nonnumquam leonis pellem pro conis apud Rom. fuisse constat, more Aethiopum, qui pelles equorum capitum, cum ipsis auribus et iubis deferentes, nonnumquam Pardorum pellibus leonumque amicti, acies subeunt et praeliantur. [Note: (5) Terror hosti ingerendus] Thracibus in more fuit, e pelle vulpina cassides ferre. [Note: (6) Dolus in hostes licet.] Pyrrho et Philippo hircina cornua, Hammoniis arietis caput, [Note: (7) Miles luxuriosus et petulans.] Achaeis pennae variis distinctae coloribus. [Note: (8) Gaudere pugnis.] Cimbri et Theutones hortentium hiatibus animalium contexere galeas. Cares gallos gallinaceos pro conis habent. [Note: (9) Bellicosus.] Alexandri cassidem cristara iuba et pennae candidissimae circumcingebant. Thraces super aen eas galeas bovis aures et cornua apponunt. [Note: (10) Laborandum in bello.] Inter ceteros Covidus centurio contra Mysos fertur miraculo fuisse, quod poculum supra cassidem modo suscitans flammam, modo remittens deferebat. [Note: (11) Aestus militaris dubius.] De his aliisque lege Alex. l. c. Qui addit. c. 28. f. 48. Regi Aegypt. Amasi dum concionaretur, pro regali ornamento galeam datam esse. [Note: (12) Rex bellicosus sit.] Platonis caput galea tectum ferunt, quod principia generationis occulta sint. [Note: (13) Principia rerum occulta.] Ira Roma;

GLADIUS tum ad iustitiam domi administrandum et ad vindicanda flagitiosorum scelera. tum ad defendendam ab ingruentibus hostibus vitam patriamque repertus est. [Note: (1) Iustitia.] Non una tamen ubique forma, alii longi acutique, ad fodiendum magis, quam secandum idonei: alii longa, vel utrimque, vel altrinsecus acie seeant, et in his Sarmatarum et Turcarum acinaces leniter incurvi medios quandoque homines dividunt. [Note: (2) Crudelitas.] Georgius Scanderbegus gladio validissimo usus plurimos Turcarum medios secuit, ut frequentibus ab eo mactatus cladibus Machometus, hunc tandem videre perierit. Cumque ille parum sibi Turcisque habilis videretur: neque hunc esse, quem ferret, crederent. Respondit per suos, illum quidem ipsum esse, sed transmittere una manum, cui habilis esset, non potuisse [Note: (3) Fortitudo.] ut in vitae est historia. Romani plus in gladiis, quam telis posuere virtutis, hinc Claudius Marcellus, homo acer ad praeliandum, Gladii nomen sortitus est. [Note: (4) Offensive pugnare.] cum Fabium Cunctatorem Scuti cognomento appellarent. [Note: (5) Defensio.] Caroli Magni gladius quoque celebratur, in cuius capulo insignia caelata gessit, quibus edicta obsignare solebat, dictitans, ut Corrozetus ait, eiusdem esse et defendere et confirmare leges. [Note: (6) Imperator. Rex.] In Gallia quoque celebris est Ioannae puellae Lotharingicae gladius, quo superatus, ipsa Duce, Anglus, et Carolus VII. in Regnum Franciae restitutus est. Gladius Heroum ornamentum est, quo hosti detracto victus censetur, et victor qui obtinet. [Note: (7) Victoriae] Unde Iudas 1. Mach. 2. Apollonio caeso gladium tantum detraxit, David item Goliathum gladio spoliat. Hic Imperatoribus Principibus tanquam signum civilis bellicique praefertur imperii, Equites aurati non creantur, nisi percussi donatique gladio tanquam nobilitatis suae insigni, ut meminerint, hoc fortiter pro patria, Rege et lege utendum. [Note: (8) Nobilitas.] Gladiatorum tamen olim in manibus crudeli facinore ensis est temeratus. Horum tale fuisse iuramentum Petronius tradit. Sacram entum iuramus: uri, vinciti, verberari, ferroque necari, et tanquam legitimi gladiatores Domino corpora animosque religiosissime

addicimus. [Note: (1) Pugiles.] Quod sacramentum, si Christo gloriosius dixissent, in Martyribus cadentes censeri poterant. [Note: (2) Martyres.] Sed et multi otiose gladium portant. De his forte Pythagorae dictum est: ignem gladio ne fodito: sive quod irritus hic labor sit: sive quod ignem magis conciret, monueritque iram potentiorum non facile concitandam esse. [Note: (3) Potentiores non irritandi.] Ceterum iustitiam per exsertum, cum libra, gladium; tum vero etiam, vim dicendi, sive in maledicis, sive in oratoribus, aut Principibus gladio acuto designarunt.[Note: (4) Maledicentia.] Ita David psal. 58. lingua eorum gladius acutus. Et Paulus Heb. 4. Vivus est sermo Dei et efficax et omni gladio ancipiti penetrabilior. [Note: (5) Eloquentiae vis.] Sed et Mortis apud Scythas symbolum erat: Unde per acinacem iurate, fuit idem quod devovere vitam. Et Caligula Rom. Tyrannus post multorum caedes, duos confecit libellos occidendorum, uni in scripserat Gladius. [Note: (6) Supplicium publicum.] alteri pugio, [Note: (7) Supplicium privatum.] et hoc quidem contentos private, illo publice caedendos destinaverat, nisi morte sua facinus praeoccupasset. Ita Sueton. in Calig.

HAMUS aduncus capturae piscium destinatus [Note: (8) Rapacitas Dolus latens.] rapacitatem, et deceptionem sive fallaciam iure designat. Hinc avari exactores, et ubique lucricupidi, tum etiam qui alios fraudulenter captant, qualis apud Plaut. in Bacch. quidam ait: Meus est, hamum vorat, hoc symbolo notantur. Sed et aureo piscari [Note: (9) Donis ambire.] hamo dicitur. qui auro oblato beneficium ambit, aut tanquam explorator alios corrumpit. Diligentem quoque in studiis, aut negotiatione signat. iuxta illud, semper tibi pendeat hamus. Sed et Christi humanitas, qua capta Diabolus, tanquam hamo divinitatis in esca oblata, deceptus est, hoc signo proponitur. [Note: (10) Christi humanitas.] Unde illud Iobi 40. Adduces Draconem in hamo, Et Ezech. 32. Extraham te in hamo meo.

HASTA olim in bellis, ante scloporum usum non solum longa et vibratilis, sed et brevis ac iactilis erat, haec pura dicebatur, cum sine ferro erat, et hac forma donari in signum victoriae ac rei fortiter gestae militibus solebat. [Note: (11) Fortitudo. Victoria.] Ita gloriosum Sicinio dentato,

suit hastis puris duo de viginti donatum esse, ut Plin. l. 7. c. 28. Hastam apud Macronos gentem Persicam dare ac vicissim accipere foederis firmati pacisque loco erat. [Note: (1) Foedus. Pax.] Graeci tamen lanceas in sanguine victimarum tangebant, quas ferae pugnaces mactabant: ut Clearchus Laced. taurum, lupum, aprum, et arietem Iovi mactasse legitur. At Romani iacta in fines hostiles hasta, bellum denuntiabant. [Note: (2) Belle initium:] ut Alex. l. 5. c. 3. Sub hasta etiam triplici, paribuli in modum erecta, vendebantur, et victi, et eorum spolia. [Note: (3) Venditio.] Gloriosius illud, quod centum viri Romae, erectis duabus, hinc atque inde hastis, iudicium in foro constituerunt, causasque populares irrevocabili sententia definirent. [Note: (4) Iudicium definitivum.] Quae iccirco centum vitales hastae dictae sunt. Erat et alia hasta salutis dicta, [Note: (5) Salus.] quae ingruente fame in foro defixa publice frumentum vaenire ostendit: Sicut contra, hasta cruenta in vallis occupatae urbis erecta, designabat eandem praedae et direptioni militum relictam esse. [Note: (6) Direptio urbis.] ut idem Alexand. l 3. c. 16. Constantinum Magnum laudabilius memorat Baron. post obtentam ab hoste victoriam, hastam suam in signum crucis erectam proposuisse. [Note: (7) Crux saluti.] Quod sibi suisque ex cruce partam victoriam salutemque meminisset. [Note: (8) Ignominia.] Ceterum magni semper honoris hasta fuit. Ut si militi adempta esset, ignaviae et luxuriae probro notatus censeretur, [Note: (9) Ignavia.] ut Alexand. l. 2. c. 13. Contra hasta donari signum quoddam imperii Festus habuit, cum Proconsules causas Provincialium suprema auctoritate definituri, hastam iuxta tribunal erigerent. [Note: (10) Imperium.] Prisci etiam Reges ante usum coronarum ac sceptrorum parva uterentur hasta, tamquam potestatis adeptae signo: quam et illi et populus tanquam sacram venerabantur, [Note: (11) Potestas honorata.] ut Patri. de Rep. lib. 5. cap. 18. Hinc et Lysippus sculptor Alexandri Magni statuae hastam maluit, quam, ut alii, fulmen porrigere, et Dii Penates a priscis armati hastarique fingebantur. [Note: (12) Divinitas.] Palladi etiam hasta tum in signum divinitatis data, rum quod militatis virtus sine sapientia nequeat consistere. [Note: (13) Sapientia bellica.]

Sed et solus inter Aegyptios erectus hastae baculus pro Numine illis fuit. Unde Alexander Phereus hastam qua Polyphtanem avunculum suum interemerat, corollis appensis consecravit, eique tanquam Deo rem divinam fecit. [Note: (1) Superstitio.] Et Ceneus, quem ex femina in virum transisse memorant, per hastam suam comites iurare voluit. [Note: (2) Fides iurata.] Et fortasse iccirco etiam nova Nupta olim hasta caelibati, quae caesi hostis corpori immersa fuisset, comi debuit, ut sub Deorum tutelam et viri fortis imperium, pares ipsa datura liberos reciperetur. [Note: (3) Femina Deo et viro subdita.] Vide Pier. l. 42. c. 26. etc.

IANUA priscis sacra, de qua ita Tertul. in lib. de Idololat. Certi, inquit, esse debemus, etiam ostiorum Deos apud Rom. Cardeam a Cardinibus appellatam, et Forculum a foribus, et Limentinum a limine, et ipsum Ianum a ianua. Hinc singularis honor et liminibus habitus, quibus saepe pangebant oscula, [Note: (4) Veneratio Deorum.] ad quae offendere omninosum, non tangere prae veneratione religiosum: et ianuis intra quas Pythagoricis et Aegyptiis loqui nefas, quod sentirent Deos silentio colendos esse. [Note: (5) Silentio Deus colendus.] Ee postibus quos saepe coronare, amplecti, osculati soliti. Unde novae nuptae postes domus maritalis orbare vittis laneis, et lupino, ut Plin. adipe inungere solitae. Hinc Iuno Unxia et ipsae Uxores dictae. [Note: (6) Nuptarum religio.] Nec limen tangebant, sed aliorum manibus transferebantur, ut limen templi Dagon, postquam ab arca prostrati manus Dei, in illo repertae fuissent, ab Azotiis non calcabatur. 1. Reg. 5. Et iure domus aditus exitusque hominum tanta religione consecratus fuit. [Note: (7) Memoria Dei perpetua] Nobis tamen omnium loco Crux, aut nomen IESU placere visum. Et ipsum nunc anni ingressum Ianuarium scilicet Christus circumcisus primo die nomine ac sanguine suo consecravit. [Note: (8) Principium a Deo sit.]

IDOLUM est imago Dei falsi, quae erigi primum magnae virtutis hominibus honoris causa coepit, ut Lactantius notavit, deinde in idololatriam deflexit. Ut denique in veri Dei ignorantiam deflectentibus hominibus, cum ratio Deum aliquem doceret esse, quidlibet pro Deo pene esse coeperit. Daemonibus suis oraculis

responsisque sese per haec signa pro Deo ingerentibus. ita (ut in plurimis quaedam tantum ex S. literis delibem) Adramelech idolum Sepharvaim, speciem Pavonis [Note: (1) (Superbia] aut Muli habuit. [Note: (2) Stultitia] 4. Reg. 17. 31 Anamelech vero Equi, [Note: (3) Arrogantia.] aut Phasiani ib. Asima idolum Hemathaeorum Hirci silvestris. [Note: (4) Luxuria.] ib. v. 30. Astharot Sidoniorum effigiem ovis. 4. Reg. 23. 13. Dagon idolum Philistinorum piscis formam inferne, superne Virginis referebat. [Note: (5) Stupiditas.] Iud. 16. 23. 10. Gad idolum Martis, aut Fortunae [Note: (6) Inconstantia.] Esa. 65. 11. Herculi sacrificatum a Tyriis est 2. Mach. 4. 19. Nefroch. idolum serpentis aenei, [Note: (7) Fallacia.] comminutum ab Ezechia 4. Reg. 19. 18. Nergel Gallina silvestris [Note: (8) Gula.] idolum Cuthaeorum. 4. Reg. 17. v. 1 3. Remphan sidus erat, [Note: (9) Vana gloria.] cuius S. Stephanus meminit Act. 7. v. 47. Idolum Israelitarum vitulus aureus [Note: (10) Petulantia.] in deserto Exod. 32. v. 4. Talis etiam in Bethel fuit 3 Reg. 12. 29. Egregia universe haec idea hominum est diversis vitiis addictorum, cum Deus superborum Pavo sit, luxuriosorum Hircus, dissolutorum Vitulus etc.

Praeclaro olim edicto Miecislaus Rex Poloniae recens Christo initiatus statuit, ut septima Martii die regnicolae, confractis ubique idolis, sacro se baptismo hoc facinore dignos redderent. Unde etiamnum in maiori Polonia quotannis pueri Dominica ante Laetare idoli imagine formata, perque vicos circumlata, tandem eam paludi, et aquis immergunt, repente dilapsi. [Note: (11) Idololatria proscripta,] ut Theat urbium tom. 7. de Posnania. Haud dissimile facinus Alphonsi Congi Regis hac aetate a Lusitanis con versi fuit, qui cum resistentem in idololatria fratrem bello profligasset, mandavit incolis, ut ad locum praelii Deorum suorum conferrent statuas, quibus deinde in cumulum congestis ignem subiecit. Ut Lopez Ind. Orient. p. 1. l. 2. c. 3. Theophylus Alex. Episcopus, Deorum aerea simulacra sub Theodosio Imp. in lebetes aliaque utensilia transfundi curavit, [Note: (12) Dii utiles facti.] largitusque eos pauperibus, Deos hos vere docuit benefacere, [Note: (13) Benefacere.] Socr l. 5. hist c. 17.

reperta, omni aevo frequens fuit. At Aegyptiis tum in Diis per ibidem, Crocodilum, Simiam, Vitulum ve repraesentandis stulte perversi, [Note: (1) Religio stulta.] quam in templis ingeniose magnificeque excitandis spectabiles fuere. Nulla vero Lycurgo Lacedaem. legislatori vel ficta, vel picta Deorum imago placuit, quod Deo negaret hominum aut ferarum speciem tribuendam esse, ut Alex. l 2. c. 22. Et, ut habet. l. 4. c. 17. Iudaei mente sola unum Numen colunt, ideo nulla simulacra, non modo in templis, sed ne in urbibus insunt. Germani quoque nullam humani oris speciem Diis, prae eorum magnitudine dederunt; nec templa dicarunt, sed lucos et nemora Deorum nominibus appellant. Haec ille, sed ex historia Caroli M. Saxones debellantis constat Martis apud illos simulacrum in honore fuisse.

Ceterum gentes pleraeque variis suorum Deorum imagines symbolis exornarunt. ut Alex. ib c: 12. Ita Romani Saturni effigiem laneo vinculo adstrictam toto anno tenebant, [Note: (2) Deum sibi de vincere.] quo tamen diebus saturnalium exsolverent, ut tarditas illius in motu ac productione rerum ex semine signaretur [Note: (3) Proficere sensim.] Aegyptii Soli, tanquam maximo Deorum et omnia videnti, sceptrum in apice oculatum dedere. [Note: (4) Deus omnia videns.] Elei Venerem hirco insidentem. et pede altero testudinem premente effinxere, quod tarde a semel occupatis animis cedat. [Note: (5) Libido tenax] Pygalienses habitu mulieris in petra iacentis capite et iuba equina: quod animosa et crebrior Venus fere tanquam petra, sit sterilis [Note: (6) Venus indomita, saepe sterilis est.] Hercules apud Celtus decrepiti senis specie capite incompto, pelle rugosa, dextra clavum, sinistra arcum tenens, multos catenis vinctos trahebat, quod virili fortitudine et sapientia senili plerosque mortales vicerit. [Note: (7) Fortitudo iuncta sapientia vincit] In Cypro Venus barbata vitili specie et habitu muliebri: quod etiam viros in feminas degenerare faciat: [Note: (8) Libido degeneres facit.] Apud Tussas in Aegypto eadem cornibus bubulis effingebatur; quod ferox illius esset impetus, [Note: (9) Venus ferox.] Olympii Iovis in Attica os ex ebore auroque constat, stat, reliquum corpus ex luto et gypso, supra cuius caput Horae et Parcae visuntur, quae est quaedam Dei et hominis imago, cui vitae mortisque iudicium est creditum. [Note: (10) Deus homo iudicabit.] Matris Deum simulacrum, sua materia

ac specie dignosci non poterat, velut quaedam Deiparae praefiguratio. [Note: (1) Deipara] Bon eventus species erat pauperis habitu, dextra pateram, sinistra spicam tenens; quod selicitas maxime inter homines miseros beet. [Note: (2) Felix inops.] Divitiarum Deus Spartae et caeci, et iacentis facie colebatur. [Note: (3)Avarus caecutit.] Iustitia apud Aegyptios sine capite fuit; quod sine respectu personarum esse debeat. [Note: (4) Iustitia sine respectu est.] Dionysii seu Bacchi forma una barbati, altera cornuti, tertia adolescentis scentis visebatur; quod alii ex vino sapiant, ut viri; alii saeviant, alii denique laeti ac lepidi reddantur. [Note: (5) Vini in ebriis effectus diversi.] Mirumque quod de Memnonis statua proditur, hanc ut primum matutinis solis radiis illustratur, aeris tinnitu speciem praebere loquentis. [Note: (6) Mane Deus venerandus.] Serapidis in Aegypto templum ita exstructum erat, ut sol oriens os et labia illustraret, an quod aurora Musis et eloquentiae amica? aut quod Deus per ortum solis nos alloqui et provocare ad laborandum videatur. [Note: (7) Aurora labori favet.] Aegyptii et Phoenices Diis singulas alas dedere singulis, ut et celeres esse significarent, et tamen a se nunquam, una scilicet ala, discedere. [Note: (8) Deus semper praesens.] Saturno temporibus quatuor praefecto, alae datae quatuor, sed remissae binae, oculique totidem, duo aperti, clausi duo: ut signarent, et in vigilia connivere, et in somno vigilare. [Note: (9) Deus ubique vigil adest.] Illud mirum quod Rhodi supra 73 mil. signorum, nec pauciora Athenis Delphis atque Olympiae fuerint: Romae vero tantum statuarum, ut alter populus lapideus videretur.

Domi quoque, ut tradit A ex. l. 3. c. 7. ante fin. et in loco celebri defunctorum imagines in memoriam posteritatis, plerumque cereae, aut marmoreae, aut aeneae, publico decreto erectae sunt. Quod et apud Lacedaemonios usurpatum, statuis aut columnis res gestas insculptas praeferentibus. [Note: (10) Memoria posteritatis.] Et has, ut lib. 5 c. 24. memorat, per atria domorum dispositas, summo honore festis praesertim diebus venerabantur, laureis sertis floribusque adhibitis, in exequialibus etiam pompis prae ferebant, ut luctum hoc familiae decore solarentur, aliosque exemplis recte factorum provocarent. [Note: (11) Exempla virtutum.] Sed, et in his ad vivum repraesentandis laboratum est,

fuereque et olim et nunc magno in pretio, quotquot [(transcriber); sic: quoquot] propius ad vitam qua pingendo, qua sculpendo accederent. Vide infra de statuis.

INCUS in fabrili officina res nota est, figura illius quadra firmitatem, [Note: (1) Patientia.] et sub crebris ictibus malleorum vis resistendi durationem et constantiam [Note: (2) Constantia.] in malis incumbentibus designat. Unde et proverbium illud in undique pressos est, malleum inter et incudem versari. Fabula autem Homeri, qua Iovem suspensae ex aureo fune Iunoni duas ex pedibus incudes appendisse memorat, aliud nihil est, quam quod aerem igni proximum inferne terra et aqua docet coarctari. [Note: (3) Aer inter ignem et aquam pressus.] Vide Pier. l. 48 c. 3.

IUGUM, inter vinculorum genera, illud est, quod bobus imponi solet, in aratro aut curru copulandis. Unde coniugali coniunctioni symbolice, [Note: (4) Coniugium.] aut etiam servituti alteri, seu corporeae sub Principe, Domino, vel legibus, [Note: (5) Servitus.] seu spirituali sub carne, mundo, Daemone, vel Deo in religione aptari solet. Leoni X. Pont. Max: hoc symbolum placuit cum Vigiliano hemistichio Aeneid. l. 5. Superanda omnis fortuna ferendo est. quo saeculare huius vitae iugum respexit, alterum deinde Christi iugum respiciens, inscripsit, ex sacro textu, suave, ex ipsius dicto: iugum meum suave est.

LAQUEUS ad captandum stringendumque factus, non hominibus tantum; sed et Diis olim varia significatione adhibitus est. [Note: (6) Captivitas.] quos Cupido explicat amorem, [Note: (7) Amor.] quos Plutus avaritiam, [Note: (8) Avaritia.] quos Diana venationem, [Note: (9) Venatio.] quos Minerva eloquentiae vim designat. [Note: (10) Eloquentia.] Sed et ipsi Dii vincti Mars, ut Pausanias, a Lacedaemoniis, vel quod illum sibi poscerent adiutorem perpetuo devinctum: [Note: (11) Bellicosus.] vel quod etiam ipso constricto, pacem. [Note: (12) Pax.] Sic et Venerem Tyndarus ob seductas ab ea filias in vincula coniecisse fertur, [Note: (13) Continentia.] ut continentius illa constricta viverent. Quod casto dictum sit: Compedibus Venerem, vinclis constringe Lyaeum. Idque a Laconibus etiam factitatum est, quod coniugum venerem intra unum torum adstringendam, [Note: (14) Castitas coniugalis.] ut vult Pausanias, censerent. Arcades suos etiam

Deos vinxerant. Minervam pede obligaverant: tanquam quae a Teuthi Deo suo laesa fuisset, dum hunc ad Graecos in bello Troiano studuisset abducere. [Note: (1) Minerva invita.] Nunquam igitur huic populo amica fuit. Dianam quoque offenderunt, cum pueri Arcadum iuxta simulacrum ludentes repertum funem eius collo iniecerint, ioco dictantes, se Deam suspendisse, [Note: (2) Numen irrisum.] quos Caphyatae, ubi id facinus patratum, lapidibus obruerunt, institutis quotannis sacrificiis, cum uxores eorum abortirent. Et Daedali statuis, ob artificium operis, tamquam abituris nisi adstringerentur, vincula inici solebant. [Note: (3)Artificiosum opus.] Ceterum laquei occultati dolorem indicant, [Note: (4) Dolus.] querente David. laqueum paraverunt pedibus meis. Sed et laqueo supplices ad misericordiam obtinendam usos legimus, [Note: (5) Confessio supplex.] ut cives Gandavenses Carolo V. supplices accidere, venia defectionis impetrata.

LUCERNA in conviviis cubiculisque ad servandum lumen adhiberi consuevit. in qua candela, vel cera corporis, ignis vitae, sensim corpus consumentis, symbolum est [Note: (6) Homo vivendo consumitur.] Ex hac aliam succendere, vitam, vel corporalem in prole, vel spiritualem in aliorum animis propagare est. [Note: (7) Propagare vitam.] Lumen quoque alterius honori, ut Deo Sanctisque in templo ad aram succendere, est veluti suam illis vitam dedicare. [Note: (8) Vitam suam dedicare.] Sic Graecis
[Gap desc: Greek word]
tam vitam nostram, quam lumen significat. Unde Hercules in Italiam veniens Saturni et Ditis sacra humanis fieri victimis solita mutavit, Deosque, ex oraculo quod fere batur, non vitam, sed lumina poscere monuit. Hinc et saturnalia lampadibus succensis instituta sunt. Eandem immanitarem humanis victimis sacrificandi, Lycurgus apud Lacones alio invento subverrit, iussitque ephebos flagris ad sanguinis profusionem usque ante aram Dianae caedi: monens, aliud Deae oraculo non postulatum, quam ut ara humano tingeretur sanguine. [Note: (9) Sacrificium salutare et pium.] Stulte huic sacrificio addicti Carthaginenses ab Agatocle Siciliae Tyranno pressi ducentos ex nobilissimis adolescentibus publice immolarunt. [Note: (10) Sacrificium impium.] Ceterum ignis, ut inter elementa clarissimus, ita heroes nominis gloria illustres qualis S. Baptista, lucerna dictus, et

Doctores doctrina et sapientia eximii, Apostoli gentium instructores, aliique familiam suam luce virtutum factorumque illustrantes. [Note: (1) Doctrina aut virtute illustris.] Est et laboris insigne lucerna. hinc Cleanthis, Demosthenis, et Epicteti lucernae, etiam proverbio, celebratae sunt. [Note: (2) Labor. Studium.] Nec minus pietati, quin et maiestati, divinitati atque aeternitati designandae servit. Nam cum sursum feratur, velut in pietate animus, Deum spectat. et Persarum Regibus praelatus, maiestatem designabat, [Note: (3) Maiestas.] et in ara perpetuo alimento a Vestalibus enutritus, tam divinitatem [Note: (4) Divinitas.] quam aeternitatem quod crederent cum igne nunquam extincto perpetuum quoque fore Rom. imperium. Augures Sacerdotes, si in medio tranquilloque aere inconcusso starent lumine, boni ominis loco erat. Talis est, qui a suis affectibus non concutitur animus. [Note: (5) Tranquillus animus.] Vide Pier. l. 46. c. 5. etc. Memorat Strabo l. 9. Taegae in Arcadia templum Veneris esse, atque in illo sub dio, patenti expolitam aeri lucernam, quae nullis ventorum flatibus pluviisque extingui potuerit, unde lychnus asbestus, seu lucerna inextinguibilis sit appellata, signum animi fortis atque inter adversitates in concussi. [Note: (6) Constans in adversis.]

LUDUS, et Lusoria instrumenta, ex arte varia sunt. A Lydis Herod. l. 1. Ludos ducit, quos, ait, ut sub Atys Rege asperrimam famem fallerent, diem unum ludendo traducere solitos, [Note: (7) Otiosi cibo indigni.] altero vero comedisse ac laborasse. Latrunculis primum Penelopes procos lusisse Athen l. 1. refert, calculos inter le oppositos, velut in pugnam educendo; uno Penelopes nomine dicto, quem qui caperet, victor haberetur. Ostracorum; leu testae mittendae ad lineam certam lusus, veteribus. praecipue pueris placuit ex quibus victi fugiebant, primusque ex victis captus Asinus dicebatur, qui proiciebat testam, ut Plato l. 7. de rep. haec testa altera parte nigra referebat noctem: altera candida diem. Unde proiciens dicebat: nox vel dies [Note: (8) Adversa prosperis iuncta.] Sphaerae lusus apud Graecos etiam frequens, qua, qui vicisset, Rex, victus Asinus dictus, alterius mandata exsequebatur. Pilae seu folliculo, tam Romani, quam Graeci assuevere. hac iuventus

in campo Martio, et ipse Augustus Caesar frequenter exercitatus est, ut Suet in vita. Balista et arcu hodiedum exercere sese etiam Graecis Turcisque usitatum; non tam ut scopum tangant, quam ut integros parietes telo penetrent. [Note: (1) Exercitium militare.] Ludebant et pila aenea, qua vicit, qui maximum iaciendo spatium emensus est. Disci quoque iactu certam ferire propius metam, vincere erat. [Note: (2) Ludo victor.] In tesserarum lusu, quae sex angulares erant, et ternae olim iaciebantur, ter sex iacere, felicissimus erat iactus, qui venus dicebatur; tres vero solum, infelicissimus, canis nomine. Talus, seu astragalus Graecis, differebat, quod duo latera rotundiora haberet, quibus non incumberet. Unde quaternario talorum numero hoc damnum pensabant. Eratque in his Venus, si singuli diversam iacentes faciem ostenderent. [Note: (3) Lusus fortunatus.] Sed hi lusus, tanquam fortuiti solum, sub aleae nomine vetiti fuere. Ceterum Claudium Imp. his addictum lusibus refert Alex. l. 3. c. 21. etiam lusorium opus conscripsisse, Aliter tamen Scipio Africanus, conchas maris legendo remisit curas. Attalus Rex hortum pro deliciis coluit, nonnumquam fundendis statuis otium occupavit. [Note: (4) Otium honestum. Remissio in agendo.] Memoratur Alexander Severus per dies festos perdicum et catulorum pugna se oblectasse: et Amasis Aegypti Rex, post seria, morionem egisse; et magnus ille Agesilaus cum infante filio arundinem ascendisse. [Note: (5) Insanire in loco.] Europus Macedoniae Rex in otio lucernas fabricavit, et Dionysius iunior cura belli solutus plaustella, mensas, et sedes, mira arte compinxit. [Note: (6) Otium in labore.] Plura eius generis lego apud Alex. l. c.

LYRA cui Chelys cithara aliaque chordis tensa instrumenta symbolico significatu possunt sociati. Dem his aliisque musicis instrumentis ita Alex. l. 2. c. 25. in fine. Iones psallendi normam, et molles saltus primi invenisse traduntur. Itaque ingenuos pueros etiam Senatorum filios, schola gressos ad ludum saltatorium frequentis commeare, et cum crotalis, ner vorumque ac tibiarum cantibus, ad numerum certo motu, psallere antique disciplinae fuit [Note: (7) Educatio levis.] Quod apud Graecos, Persas, atque Indos exquisitae artis fuisse, Homero teste probatur. Quare Epaminondas,

et saltasse, et cantasse dicitur probe. Quae etiam per genera et modos distinxere. Ut podismus et siphismus modus, comus et tetracomus in hostium compressu fierent. [Note: (1) Pugnare per salcum. Affectuum incitatio.] Ascoliasmus vero Baccho dicatus erat, ubi in theatro super utres obunctos uno pede saltant. Cantus et saltatio, Homero reste, convivii appendices sunt. Appius quoque Claudius vir triumphalis, et Gabinius, M. Caecilius, et Licinius Crassus optime saltare gloriae duxerunt, sicut et fidibus sonare. [Note: (2) Remissio opportuna.] In tantumque honoris culmen apud Veteres Musica processit, ut illam sacris et publicis caeremoniis adhiberent, cum in Deorum pulvinaribus et opulis, magistratuum fides praecinerent. Et apud Graecos iidem Musici Vates et Sapientes erant: apud quos post cenam circumferebatur Lyra, quam cum recusasset Themistocles, est indoctior habitus, Cimonque et Epaminundas, quod fidibus scirent, antelati fuere. Canebant etiam veteres ad tibiam clarorum virorum laudes et virtutes, tametsi principibus hoc fuerit probro datum. [Note: (3) Non omnia conveniunt omnibus.] Quare verbum Philippi fertur in Alexandrum, debere ipsum pudere, quod tam pulchre caneret: Scipio Aemilianus Rom. iuventuti, quod in ludum histrionum ingenui pueri venirent, et cum sambuco et psalterio canerent et psallerent: et Cicero Gabinio consuli studium saltandi, ut probrum, obiectavit. Id quod Aegyptiis severa fuit lege inhibitum, apud quos pueri, nec palaestrae vacant, nec musica. Quod de Alcibiade proditur, qui musicam tanquam ingenuo indignam odio prosecutus fuit. [Note: (4) Affectus diversi.] Contra Pythagoraei: nam tanti musicam fecere, ut excitarentur ad lyram, et quietem capturi sono invitarentur. Graeci inventorem lyrae et musicae faciunt Mercurium, Hebraei Tubalem. Illi primum in tres solum tonos acutum, medium, et gravem: uti annum in tres partes respondentes, aestatem, ver, et hiemem, distribuerant. quod ut medius tonus ab utroque, sic ver quoque ex calore et frigore participet. quibus nos, ut in anno autumnum, ita in tonis adiecimus tenorem. [Note: (5) Annus.] Ceterum septem vocum discrimina, iam olim celebrata sunt, ternario numero. [Note: (6) Animus.] (qui in hominis anima tres eius facultates repraesentat) cum quaternario [Note: (7) Corpus.] (qui corporis elementis respondet)

otiato. Quare Phrynis cum novenis Chordis in lyra, [Note: (1) Musae novem.] quasi totidem Musis ornare musicam statuisset, Emerepis Ephorus Lacedaem. duas bipenni chordas exscindens, inquit, musicam ne depraves. Habet autem illa chordarum hebdomas magnam cum hominis natura, et varietate congruentiam, [Note: (2) Homo: Vita humana.] siquidem ille ut Pier. l. 48. de Lyra c. 11. notavit, septima in utero hebdomade mas aut femina formatur: septima post partum hora manifestum vitae aut mortis argumentum adfert. post bis septem dies manifestum habet luminis indicium. Septimo mense dentes pullulant, post bis septem tuto sedet, post ter septem articulate verba format, post quater septem incessum. post annos septem novis dentibus os vocemque firmat. post alterum septenarium pubescit, post tertium finem crescendi facit, et lanuginem spargit, quarto solidum robur assequitur. Quinto iam nuptiis a Platone habetur idoneus. Sextus rebus prudenter administrandis. Septimo intellectus iudiciumque proficit, deficit corpus: quare olim hoc tempore a militia ad remp. [Abbr.: rem publicam] donati rude, transire solebant. Est igitur humanae vitae septichordis lyra symbolum. Unde et Amphion, qui lyrae cantu [Note: (3) Affectuum moderatio.] homines agrestes socians, ad Thebarum muros portasque excitandas commovit, septem has esse voluit. Sic et Orpheo feros homines cantu demulcentis adhaesit fabula, quasi feras arboresque, ut Amphion lapides, cantu movisset. [Note: (4) Disciplina. Concordia? Pax. Amor.] Merito igitur, disciplinae civili, concordiaeque paci amorisque sive in matrimonio et familia, sive in urbe aut regno, sive in uno eodemque homine affectibus inter se compositis subordinatisque, sicut in lyrae aut citharae fidibus convenit, haec ludendi instrumenta symbolice adhibentur. Sed Alexandrum Plutarchus ait oblatam sibi Paridis lyram recusasse, quod illecebras has esse amatorios et forti viro indignas censeret. [Note: (5) Amatoriae illecebrae.]

MENSAE primum ex acere, fraxino, aut quercu, denique ex citro, ebore, ac testudinum corticibus [(transcriber); sic: corticibu] vestitae fuere, Tori etiam, seu reclinatoria mensis

apposita straminei [(transcriber); sic: strammei] vimineque primum, postea ex aere auro gemmisque fulscre. [Note: (1) Luxus.] Heliogabalus praeter haec argenteas esse mensas voluit. Sic et in apparatu ciborum, a summa tenuitate ad supremum luxum Romani processere. Primo apparatus totus pulserat, quae etiam panis vicem implebat. In solemni epulo mensae duae, altera carnium sine omni condimento, altera pomorum, et hic apparatus finitus. [Note: (2) Frugalitas.] Prandium et caena in propatulo erant, quae in secreto agere ignominiae deputatum est. [Note: (3) Lucem amant ingenui.] quod apud Lacones Lycurgus etiam ege caverat: nisi hiems focum requireret. Ovum cum melle initium mensae erat, mel cum pomis claudebat. [Note: (4) Initium et finis.] Graecis in fine linguas igne tostas, velut auctoramentum colloquii subsequentis date usitatum. [Note: (5) Colloquium a mensis.] Platonis bellaria fuere ficus, cicer, faba, myrti baccae, et ex fago glans prunis tosta. Epicurus, curus, ut Alex. l. 3. c. 11. voluptatis assertor, hanc in tenui magis victu, aqua polenta et pane hordeaceo victirans, quam lautitiis censuit occupandam. [Note: (6) Adulatorum cibi.] Philinus non nisi lacte, Moschus Antimolus solis cascis vesci solitus est. Idem lib. 5. c. 22. tradit, quod ut gulam falleret, Heliogabulus parasitis in secunda mensa quandoque cereas dapes, lignea vel eburna, saepe fictilia, aut marmorea exhibens illuserit. [Note: (7) Voluptas in frugalitate.] Ad convivia non pauciores olim tribus, nec plures, quam novem, intra Charitum et Musarum numerum, adhiberi vulgo consueverant. L. Verus Imper. primus cum 12. accubuisse fertur. In symposio Platonis octo conveniunt et 20. Carmani convivae seorsim suis in mensis erant singuli, ut cum hodie Imperator et Electores solemni epulo consident. Cretensibus accubantes vesci instar mani criminis erat, itaque stantes epulabantur. [Note: (8) Gulae non vacandum.] De Terentio Varrone et Hannibale legitur, post afflictas res, stantes caenasse, Spartanis communia crant divitum pauperumque convivia, festisque diebus, quos phiditia dicebant, nigrum ius et panem igne duratum apponunt, Regique plus tantum obsoniorum est praebitum, non satietatis gratia, sed ut collato obsonio honoraret,

quem voluisset. [Note: (1) Temperantia.] solebantque excellentium virorum laudes, et ignavorum scelera ad lyram inter epulas has canere, quae dicebant scolia. Par fere ratio apud Athenienses in celebri epulo, quod syssitiam vocabant. Cretenses eiusmodi comessationes andria, Persae titthenidia, Graeci
[Gap desc: Greek word]
, Syri grammatias dixere. Ceterum primo, ut Aelianus nortat, Atheniensium communis cibus ficus: Arcadum glans: Indorum calami: Carmanorum palmae: Maeotiorum Sauromatamque milium: Persarum cardamum ac Terebinthus. Inter epulas et pocula primum libare Diis dapes, et bene precari convivis, prisci motis erat. [Note: (2) Gratiae Deo ubique debita.] Romani et Graeci ciborum particulis, et vino in ignem coniectis libabant. Laribus sal cum pane et caseo, pro pulmentario cessit. Primum quoque calicem Iovi olympio, alterum heroibus, tertium servatori Iovi miscebant. Cum purum biberent, Iovem sospitem, ne temulentos redderet, advocabant, cum dilutum vinum Iovem Servatorem. [Note: (3) Deus ad omnem actionem invocandus.] Persarum Reges ante cibum de modestia disputabant, ante sacrificium de iustitia, ante bellum de fortitudine. Sed haec instituta luxus denique corrupuit in abundantia. Festis diebus coepere epulari coronati, corollis ipsa redimita sunt pocula, et mensarum ministri, ferculis etiam cum tibicine et cantu illatis, [Note: (4) Luxus.] Heliogabulus viginti duo fercula ingentium obsoniorum una coena admisisse fertur. Caligula centies sestertium uno die coenavit: nonnumquam ad ostentationem aureos panes, et obsonia apposuit, amicis velut ad Midae cenam invitatis. [Note: (5) Illusio in fame.] Vitellius ipse helluo incomparabilis, una quondam a fratre coena exceptus est, in qua duo milia lectissimorum piscium, et septem avium apposita. [Note: (6) Gulae servire.] Ipse contra patinam unam, quam Clypeum Minervae dixit, immenso sumptu instruxit, cui proxima Aesopi patina sexcentis sestertiis aestimata, in qua aves vocales apposuit. Sed de his aliisque vide Alex. l. 5.

c. 22. et l. 6. c. 6. ubi in epulo triumphali a Iul. Caesare uno die 22. milia tricliniorum instructa fuisse regifico apparatu memorat: Tiberium etiam quandoque mille mensis coenasse. Vide et Palaestram meam Styli lib. 4 cap. 37. Quibus ex Philost l. 3. cap. 8. adde, quod Iarchas Brachmanum Antistes mensas confecerit
[Gap desc: Greek word]
seipsis mobiles, ut hospitibus admissis hae ultro iam dapibus refertae occurrerent, in quibus pueri a Cyathis ex aere nigro fabricati adstarent, qui convivis aquam vinumque miscerent. [Note: (1) Obsequium inexspectatum.] Turcae contra mensas habent coriaceas, quae rotundae ansataeque, tanquam marsupia contrahi, et quovis facile transferri possunt.

MODIUS mensurae genus est quod quatuor Chaenices complectitur, duo et viginti sestertia, medimnum facit apud Athenienses septuplex. [Note: (2) Modus rebus adhibendus.] Medimnus autem duas amphoras et 90. Sextarios patit, amphorae dimidium urna. sextarii hemina est, vel cotyla, haec decem unciarum erat, ut Alex. lib. 2. cap. 20. Hic plenus abundantiae, [Note: (3) Abundantia.] vacuus inopiae signum est, terebratus profusionis. Lepidum hoc, quod Philostr. memorat, Indos modium aureum in mare demersisse, quo illud dono pacarent, modumque ponerent, ne terras devastaret [Note: (4) Inopia.] Sed quis est, qui ponas mari terminos suos praeterquam Deus? et quis mari immenso, quod modio stringi nequit, quam Deus similior. [Note: (5) Donum irritum.]

MONETA sic dicta videtur, quod signo publice impresso moneat fidem subesse metallo. [Note: (6) Deum homo non capit.] huius cudendae ius ad Principem spectat, et cui is concesserit. Abraham iam Gen. 23. argentum probatae monetae publicae pro sepulchro obtulit. Corrumpi potest, vel in materia impura, vel in pondere detracta, vel in forma aliena, quod facere capitale crimen est. [Note: (7) Fides publica.] Eleganter Chrysost. Numisma Caesaris aurum est; numisma Dei homo. Olim apud

multas gentes moneta, vel incognita, vel proscripta. Ita Lycurgus sua lege a Lacedae mone aurum argentumque cusum proscripsit, ferri rudis massa suffecit. [Note: (1) Avaritiae obniti.] Massyli pecora pecuniae loco habuere. Britanni permutatione negotiabantur, donec nummi variis imaginum insignibus, de quibus supra lib. 3. cap. 30. usurpati sunt. In nummis as medium aequabat stuferum, decem asses faciebant denarium, vel drachmam, quarta pars denarii erat sestertius (sed mille sestertios aequabat unum sestertium) quatuor drachmae unum faciebant siclum, sive staterem, aut tetradachmum, aequabat autem siclus agenti, quatuor regales Hispanicos: auri (quod duodecies valore maius) siclus quatuor coronatus, sive aureos francicos, qui singuli unius drachmae censentur. Duo sicli unam faciunt unciam: viginti quinque sicli minam Atticam, seu Romanam, sexaginta Hebraicam. Sexaginta vero minae Atticae faciunt talentum Atticum, quod est dimidium Hebraici. Talentum itaque apud Hebraeos continet 300. siclorum, uncias 1500. drachmarum 12. mil. minas Hebr. 60. Atticas 120. libras Rom. 125. Quare apparet qualis a Davide pro templo 1. Par. 22. 14. relictus sit thesaurus, quando centum mil. talenta auri, hoc est mille ducentos milliones aureorum Francicorum reliquit. Quae ex Villalpando paucis iuverit observasse.

MOLA seu Molendinum, duplici lapide, velut animae corporisque in hac vita commercia in operando exprimit. [Note: (2) Corporis et animae in operando societas.] Quaedam autem molendina ventus, quaedam aqua impellit; ut alii hominum timore, alii spe ac favore ad agendum impelluntur. Uti rursum molendina, vel nimium otium, vel nimium consumit negotium. [Note: (3) Moderata durant.] ita et hominem Durant utrobique mediocria,

NAVES in mari [Note: (1) Homines in mundo iactantur.] aliae biremes, aliae triremes etc. a remorum dicuntur numero et ordine, quae et actuariae sunt, aliae rostratae, seu aeratae a rostris aereis, Hippagines quibus equi feruntur. Celoces a celeritate. Praetoria dicitur praecipua, quod Praerorem excipere solita. Lembi piscatorii sunt. Anacharsis percontanti, quae naves tutissimae essent? respondit, quae in sicco adhuc sunt collocatae. Navis una Lusitana Victoria dicta est, quae totum orbem circumeundo emensa fuerat. [Note: (2) Victor mundi.] Celebrata est navis Veneta Bucentaurus, quam aiunt per Sebastianum Zianum ducem Venet. an 1177. ut pro pace facienda Pontificem et Fridericum Barboros. Imper. exciperet, tanta magnitudine et elegantia fabrefactam, ut cum his Principibus universum Senatum superiori possit tabulato excipere, interque columellas a prora ad puppim auro praefulgida collocate. [Note: (3) Salus reip. [Abbr.: rei publicae] ] Ad proram iustitiae simulacrum ense et bilance conspicuum eminet, purpureo opertorio funibus illagato vestitur, variis hinc inde scutis exornata. de qua Iustin. l. 14. hist. Ven. Sed ut haec, ira maximae quaeque naves parum navigationi, pugnisque etiam maritimis idoneae sunt. [Note: (4) Corpus animam gravans.] Experti iidem id Veneti fuerunt, in nave maxima ac sumptuosissima, quam, Galeonem dictam, incredibili tormentorum apparatu, sex passuum milibus ab urbe contra piratas maritimos collocarunt, sed et vi ventorum et aquarum mole denique obruta undis hausta. Talem et Franciscus Rex Gall. et Angl. Henricus VIII aemulatione quadam et contentione de magnitudine, excitarunt; sed quarum utraque in undis esset intractabilis. Philippi Regis contra Elisabetham Angliae Reginam educta classis mole sua inter tempestatem potissimum succubit. Veteres turritas in praelium naves educebant, [Note: (5) Pugna navalis.] quales Antonius contra Caesarem in Actiaca pugna, sed Caesar coronatas, ut solebant, post victoriam naves habuit. [Note: (6) Victoria] Memorabilis illa navis fuit Aeotae Regis ex Aegypto Troiam petentis, quam insulae in modum, hortis etiam ad voluptatem consitis, praeter aulam triclinia et lavacra, instruxerat; sed quae aliis minoribus, facile eluctantibus, maris ventorumque denique ludibrium et rapina fuit, [Note: (7) Fortuna splendida sed vitrea.] ut

Max. Tyrius late describit diss. I. Ceterum apud symbolicos velum Navis pandere, est vel laborem aggredi: [Note: (1) Laborem aggredi. Periclitari] vel favorem ceu ventum occupare: vel pericula adire. Clavum tenere, est moderari ac regere. [Note: (2) Regere.] Est et navis in portu salutis ac felicitatis signum. Et illud quidem singulari Athenis causa, quod ob Thesei, felici navigatione Colchica perfuncti, memoriam, quotannis navem Delon Apollini munera votiva deferentem destinarent, quo tempore non licebat quemquam publice interficere. Iam quod Ecclesia Apostolica, a naviculariis primum regi coepta, navi comparetur, [Note: (3) Ecclesia.] longa usurpatione et vulgari constat versu;

CAPUT LXXVIII. IMAGINES ARTEFACTOrum, usque ad finem.

ORGANUM Graecis instrumentum in genere significat, sed iam usus obtinet, ut pro musico usurpetur. Iubal aurem organi et citharae repertor dicitur Genes. 4. hoc singulariter Deo iam olim in Concilio Senonensi ut constat tit. de decret mor.c.17. dedicatum fuit, ideoque profanae ab illo cantiones proscriptae, tibiis autem inter se minoribus maioribusque apte congruentibus, quales diversos in Ecclesia Christi ordines hominum esse convenit. [Note: (4) Diversi in Ecclesia hominum ordines.] est concinnatum. ita ut mutuo consonent, et servitium simul praestent atque accipiant. [Note: (5) Concordia. Auxilium mutuum.] Plerumque vento impletum, nonnumquam tamen simul aqua (ut hydraulicum) resonat, ut noverimus tam in adversis, quam prosperis Deum esse laudandum. [Note: (6) Deus in omni sorte laudandus.]

in acumen desinente, ad magnam altitudinem surgebat, [Note: (1) Recta intentio ad Deum.] qualis etiamnum in Circo Maximo Romae spectatur qui 88. pedum est, a Sixto V. Pontif. Max, erutus alter erectusque in area Apostolorum an.1587. Praeter quem alii duo, alter Constantii Imper. qui suit pedum 132. et alter pedum 82. Augusti Caesaris, ut inscriptiones docebant, ab eodem eruti, ille in Laterano foro, hic in agro Sessoriano ante basilicam S. Crucis, utrique cruce superne insignes excitati rursum fuere. Notis hieroglyphicis fere solent insculpi, quibus Regum vota memoriamque exprimebant, qualis ille quem superioribus annis Innocentius X Pont. ex pamphiliis in circo agonali erexit, rarissimo notarum eius interprete P. Athanasio Kirchero. Fuerunt hi olim obelisci digiti solis dicti, quod radiorum instar in solis honorem excitarentur. [Note: (2) Honor Deo soli.] Unde Augustus subacta iam Aegypto obeliscum primum in campum Martium transtulit, qui loco indicis per umbram horas in vastissima area lineis aereis per Manilium Mathem in strato lapide distinctas, cum dierum incrementis decrementisque, designaret. [Note: (3) Temporis ratio habenda.] ut Plin.l.36.c 10.

PAPYRUS in Aegypto planta est, quae instar salicis, in locis palustribus et margine fluviorum nascitur, ex cuius foliis acu diductis membranae scriptioni idoneae eruebantur. Unde et nostra charta papyri nomen trahit. [Note: (4) Fragilitas hominis.] Ex ligno, quod decem cubitorum mole excrescebar, parabantur naves. Ex cortice vero interiore, vela, stragula, funesque ac vestes: crudum quoque decoctumque eius succum mandere [Note: (5) Arte et industria proficere.] Plin. l.13. c. II. tradidit. Sacerdotibus etiam hinc calceos sumere usitatum. Quare hac specie arboris papyrus proposita, et antiquitatis symbolum est: [Note: (6) Antiquitas.] et victus parci. sed tamen sufficientis. Si illa quae hodiedum in usu est charta, 7) Victus. sine notis literarum explicetur, vel candidi et innocentis animi, tudis tamen: [Note: (8) Rudis sed docilis.] vel indifferentis capacisque ad omnem ductum, est argumentum. Si notis signetur, [Note: (9) Memoria perpetua.] memoriam denotat permansuram. M. Varro tamen apud Plin. ib. testatur, ante conditam ab Alexandro Mag. Alexandriam, in palmarum foliis incognita

adhuc charta scriptitatum, deinde in quarundam arborum libris seu corticibus, postea publica monumenta plumbeis voluminibus, mox et privata linteis confici coepta, aut ceris. Pugillarium vero usum apud Homerum etiam inveniri constat.

PECTEN sive pro illo qui hominibus servit, et corrigendi errores, [Note: (1) Errores corrigere. Ordinare turbatae] seu turbata ordinandi, [Note: (1) Errores corrigere. Ordinare turbatae] comendique muliebriter est symbolum. [Note: (2) Mollis educatio] Unde parum cultis, et mollibus tribuitur. Quare viro offerre pectinem est alterutrum exprobrare.

PERPENDICULUM rectitudinem ex suo instituto designat. Quare ad amussim seu perpendiculum est recte perfecteque fieri. [Note: (3) Perfectio operis.] Si operi perfecto adhibeatur, examen denotat.

PHARETRA apud Adamantium cor est, sagittae consilia et cogitationes, arcus os et labia. [Note: (4) Cor, cogitatio et verba.] sic David Ps.10. paraverunt sagittas suas in pharetra etc. Exhausit pharetram, de illo dicitur, qui deficientibus argumentis et verbis haeret, ut phareiram implere, est argumenta confutatione colligere. [Note: (5) Confutare argumentis.]

PICTURA et PICTORES olim in pretio fuere. Haec tanti ait Alex l. 2. c 25. per Graeciam studii fuit, ut pueros ingenuos picturam, tamquam praecipuam libertalium artium inprimis edocerent Magistri, perpetuo interdicto, ne ad illam mancipia admitterentur: indoctusque, et omnium postremus habebatur, quisquis huius artis nescius, aut expers foret. [Note: (6) Doctus.] Apelles Cous hac arte Excelluit, diligentiam iungens operi, ut illi nulla dies abiret sine linea [Note: (7) Diligentia.] ut Plin. l. 35.c.10. Alexandrum Mag. fulminigerum in templo Ephesinae, pretio 20 talent. pinxit, cuius e tabula cum fulmine manus eminere viderentur, ut diceretur, duorum Alexandrorum alterum Philippi nullis viribus vincibilem, alterum Apellis nullo artificio imitabilem esse. [Note: (8) Excellentia operis.] Porro Alexander ipse vetuit, ne ab alio pingeretur. Idem Apelles cum ad Regem Ptolomaeum Alexandri in Asia successorem sibi alienum, per aulicum impostorem, tanquam in vitatus venisset, indignanti Regi et auctorem inquirenti, eum titione ex foco arrepto, ita repente depinxit, ut Rex agnosceret [Note: (9) Imitatio felix.] Antigonum

Regem monoculum obliqua talem pictura finxit: ut et vitium lateret, et scite expressus esset. [Note: (1) Vitia obtegere.] Venerem Cois moriens imperfectam ex patte reliquit, sed quam nemo artificum supplere posset: ut ipsa imperfectio verteretur in gloriam [Note: (2) Defectus laudabilis.] Certamen illi cum aliis pictoribus, de equo aptissime exprimendo susceptum erat: quando propositis denique palam tabulis, soli equo Apellis adhinnire equi visi sunt [Note: (3) Iudex incorruptus.] Protogenem celebrem in Rhodo pictorem invisens, cum domi non reperisset, arrepto in officina penicillo lineam in tabula duxit subtilissimam, reversus Protogenes Apellis manum agnoscit, subicitque lineam illa subtiliorem, Apelles rediens seque vinei erubescens, tertio colore lineas secuit, nec reliquit subtilitati maiori locum. [Note: (4) Subtilitate vinci.] Ita digressum consecutus Protogenes omni humanitate domi excepit victus victorem, mansitque huic tabulae inter peritos existimatio summa???inter imperitos artis nulla, quod a nuda tabula non discernerent. [Note: (5) Iudex imperitus.] asservata Romae in domo Caesaris, simul cum illa incendio correcta periit. Alexandrum Magnum Apelles in officina de coloribus picturisque disserentem monuit, ut taceret, ne pueris risui esset. [Note: (6) Audere supra vires.] Protogenem casus iuvit, cum spumam canis (quem Iasylo seu Baccho suo, septem annis elaborato addiderat) frustra diu conatus esset penicillo exprimere, tandem indignans impacta in os spongia, ceu deleturus laborem, scitissime expressit. [Note: (7) Fortuna saepe iuvat.] Similis et Neoclem successus in spuma equi spongia impacta secutus dicitur. Propter hunc Iasylum Rhodo, quam occupare vi poterat, Demetrius Rex pepercit, [Note: (8) Artes venerari.] quando et ipsum Protogenem ante muros in suburbano Rex pingentem deprehendens, quae sivit: Qua fiducia veniente hoste substitisset? ipso respondente: Scite se Regi bellum cum Rhodiis, non cum his artibus susceptum esse. Haec Plin.l.c. quibus Strabo l 24. addit, Satyrum a Protogene iuxta columnam stantem omni arte studioque elaboratum, cui
[Gap desc: Greek word]
perdicem in columna adiecerat, [Note: (9) Ornatus nimius perdit.] quam cum potissimum admirarentur homines, perdices etiam aliae occurrerent accinerentque,

sustulit: ne gratiam potissimo operi minus adimeret. Idem pene Zeuxidi evenisse Aelian. l.4. memorat. Puerum enim uvas portantem adumbravit, cumque in eo laborasset praecipue, uvae plausum tulere, quod aves, despecto quem vereti debuissent puero, ad uvas carpendas adhaerescerent, [Note: (1) Cura minimorum.] Helenam tanta expresserat elegantia, ut cum omnes ad videndum properarent, nullos nisi certo persoluto pretio admitteret. Hinc picta haec Helena Graeciae Scortum appellata est. [Note: (2) Formae illecebrosa.] Sed Plin.l.35 c.9.tradit, eo denique opulentiae pervenisse, ut aureis intextum palliis litetis nomen ostentarit, picturasque suas tanquam pretio inaestimabiles gratuito tantum munere offerret. [Note: (3) Operis boni pretium.] Ita Alcmenam Agrigentinis, Pana Archelao obtulit. Penelopae suae gloriabundus subscribit: Facilius in videre, quam imitari est. [Note: (4) Inimitabile.] Aliam Agrigentinis pro Iunonis Laciniae templo facturus tabulam, formosissimas tota Graecia puellas legit, ut arte naturam exprimeret. [Note: (5) Exempla diversorum iuvant.] Parrhasius Zeuxidis aemulus ex Epheso cum in certamen venisset, illo proferente uvas, quas aves deceptae peterent: tabulam cortinam prae se ferentem pictam obtulit, iubet igitur Zeuxis cortinam submoven, ratus picturam latere, cumque se deceptum rei verisimilitudine videret, cessit palmam: quod ipse aves; Parrhasius fefellisset homines. [Note: (6) Astutum fallere difficile.] Floruit et Timanthes Zeuxidis tempore, qui sphigeniam ad aras stantem, cum amicis exhibens, cum in his maestis omnem tristitiae imaginem consumpsisset, patris, cui excellens moeror debebatur, vultum texit, quod scitius non posset, quam tegendo exprimere. [Note: (7) Maeror ingens.] Sic et Cyclopis magnitudinem in minore propositurus tabula Satyros addidit thyrso pollicem eius metientes [Note: (8) Christus. S. Biblia.] Haec Plin. cap. 10. Addit Plutarchus in Pericle Agatharchum id aetatis pictorem certasse cum Zeuxide, cumque is morose tabulis perficiendis inhaereret, [Note: (9) Laborare aeternitati.] culpanti id Agatharcho responsisse: se pingere aeternitati.

Theon egregius quoque pingendi artifex, cum armatum hostes invadentem expressisset pathetice expositae ad aestimationem picturae tubicinem addidit, militari

praelio aptum carmen praeludente. [Note: (1) Laus propria.] Timomach Byzantini tabulas Aiacem et Medeam complexas Caesar Dictator 80. talentis redemit, [Note: (2) Hominis pretium.] et in templo Veneris genitricis collocavit Plin. c. 11. L. Manlii musca in pariete depicta commendatur, ut quae etiam araneos insidiantes fallerer. [Note: (3) Fraus laudatus.] Apud hunc cum Servilius forte coenans animadverteret deformes filios; non similiter, inquit, Manli fingis, et pingis. [Note: (4) Dissimilis sui.] Non mirum, respondit ille: nam pingo in luce, non fingo. Macrob. in Saturn. Turpilius Rom eques laeva pinxit: minutis tamen tabellis excelluit Plin. l. 35.c.4. Amulius Minervam pinxit, quacumque aspiceretur aspectantem c. 10. Constantinus Imper. honori duxit, quod picturis a se laboratis victum sibi parasse posset [Note: (5) Labore suo vivere laudabile.] Sigeb. in Chron. Ctesilochi Apellis discipuli opus, pertulans fuit Iupiter Bacchum inter manus obstetricum ex femore pariens. [Note: (6) Labor indignus.] Plin. 35.c.11. Sic Galaton pictor Homerum finxit evomentem, reliquos vero Poetas iuxta haurientes vomitum. [Note: (7) Imitari turpia.] Aelian.l.13. Cum Archelaus Rex Macedoniae variis a Zeuxide picturis domum exornasset, variique iccirco ad has videndas proficiscerentur. Multi, inquit Socrates, domus Archelai causa Macedoniam petunt, Archelai [(transcriber); sic: Archrlai] ipsius videndi nemo, [Note: (8) Opus Domino melius.] Aelian. l.14. Haec ut symbolis potissimum idonea huc retuli. Plura Plin.l.c. daturus est.

PILEUM Libertatis symbolum esse novimus. [Note: (9) Libertas] Hinc apud Rom.olim donati pileo, erat libertatem accipere Graeci etiamnum hoc signo nobilitatem profitentur. [Note: (10) Nobilitas.] Et forte hinc mos fluxit, ut Magistri Doctoresque pileo ornentur. Olim tamen in sacris, ludis, saturnalibus, et militia moris fuit plerisque pileatos incedere, quod illa non nisi ingenuos liberosque decerent. Unde et Sacerdotes pileati erant. Peregrinis aegris, senibusque id commodi gratia indultum fuit. Servi dum pileum sumerent, pilus capitis emancipandi, radendus erat. In labaris Theodosianis semivir eminens, dextra lorum, velut ad captivitatem, sinistra pileum, tanquam ad libertatem provocans, ostentabat. Brutus cum Cassio occiso Iul. Caesare pugiones duos, medio

cum pileo in numis proponebant, [Note: (1) Vi libertatem] unius caede libertatem partam statuentes. Apud Garamantas ut Pier. l. 40.c.12. sine margine pilei, ex struthionum ovis dissectis, ideoque ex singulis bini conficiuntur, quo tegumento exsultant. [Note: (2) Tegendum magis caput, quam ornandum.] Ianizari Turcarum, pro galea tegumento capitis utuntur laneo, ita densis arctatisque filis stricto, ut acinaci sit impervium.

POCULA ad porum reperta, pro quibus nuda manus suffecit Diogeni abiecto vasculo, quando sic vidit puerum bibentem, [Note: (3) Naturae pauca sufficiunt.] suffecit et Regibus militibusque saepe in necessitate, ut et neroni in fuga turbidam hauriente. [Note: (4) Sitis condimentum.] Cornibus multos pro poculis usos supra docui. Philostratus in Apoll. l.3. c.1. memorat iuxta Phasidem fluvium reperiri asinos, qui unum in fronte cornu gerant'quo cum elephantis audeant congredi, ex hoc pocula confici adversus venena, ceterosque morbos, eo, quo quis hinc biberit, die valitura [Note: (5) Calix Eucharisticus.] Struthionum quoque ova teste Plin.l.10.c.1.apta poculis eboris speciem referunt. Ex variis deinde lignis usitata, in quibus illud hederaceis est proprium, quod hydropolas vino aquam miscentes prodant, cum, ut Cato de re rust.c.10. observat, vinum aquae consortium fugiens per poros, aqua densiore remanente, expiret. [Note: (6) Conscientia bona Syncerum iudicium.] Ceterum in usu pretioque olim habita, quod ebrietati suo frigore resisterent. Confecta ex taxo pocula, vinum quantum vis suave et salubre inficiunt. [Note: (7) Societas insecta inficit.] ut Plin. l.35. c. 2. notavit. Posthaec ad figlina, murrhina (nos Porcellana dicimus) vitrea, crystallina, per omnem formam, et saepe obscenam, ducta, postremo et argentea aureaque et ingentis saepe capacitatis pocula deventum est, quae Germani nonnulli in sanitatem cuiusquam propinata, 8) Pro et contra sanitatem. nefas ducunt, etiam cum propriae sanitatis periculo, respuere. Quae lex est podagra chiragraque dignissima [(transcriber); sic: dignisma] . Lutherus, ut non illepidus ita strenuus compotator, vitrum decumanum ac celebre habuit, quod triplici corona distinctum Catechismum suum convivali ioco, in orationem dominicam, symbolum fidei et decem praecepta distinctum, nuncupabat. Hoc fidelibus omnibus hospitibus hauriendum esse dicebar, ipse exemplo

antegressus, [Note: (1) Fides Lutheri.] Quod si quib. ad primum alterumque annulum haerere contingeret, hos symbolum aut praecepta capere posse negabat. Magni me hospitalisque quondam viri mensam peregrinum accedere memini, quando pro salute argenteus crater allatus est, quem cum mensa non posset capere, iuxta me in solo constitutus humeros propemodum sedentis aequabat. Capacitatem tamen tenuiori scypho inserro arctabat. Vix utroque annisus brachio sine ministri ope ad os levabam. Humanitas haec erat offerentis praecipua, quod pro libertate haurirem. [Note: (2) Hospitalitas Germani.] Numerus bibendi ternarius olim celebris pro numero Gratiarum quem Augusto Caseari usitatum scribit Sueton. ubi largius se invitarent, ter tria, pro numero Musarum, placebant. Erat enim impar numerus bene ominatus. Unde Ausonius.

Ter bibe, vel toties ternos sic mystica lex est. [Note: (3) Religio potantium]

Solebant et Veteres Graecorum tres in mensa crateres statuere, Mercurio primum, alterum Gratiis, tertium Iovi servatori sacrum. [Note: (4) Pietas potantium] Rati exempli mos Scytharum fuit, quibus inter pocula craniis humanis uti placuit. [Note: (5) Mors in epulis quoque.] Ruthenorum Princeps Svatoslaus ut Sigism. Baro de rebus Mosc. memorat, Curetis Piezenigorum Principis ab se interfecti cranium, auto circumdatum, pro cratere habuit, cum inscriptione: quaerendo aliena, amisit propria. [Note: (6) Memoria vindicta.] Elisabetha [(transcriber); sic: Elisasabetha] Angliae Regina saeculo proximo Essexiae Comitis a se interfecti cranium exhibuit Bironio legato Henrici IV. Gall.Regis, cum admonitione, caveret exemplum. [Note: (7) Exemplum poena.] Non cavit: nam haud multo post proditionis suspectus pari sorte occubuit. Uterque aulicorum facile princeps. Iuvat et inter pocula regalesque dapes mortis venturae memoriam non deponere. Et Athenienses in populo teis cicutam offerebant. [Note: (8) Calix fatalis.] Talis calix patientis Christi.

PYRAMIS a graeco
[Gap desc: Greek word]
, hoc est, igni sic dicta, quod in modum ignis sensim in acumen ascendendo desinat, argumentum rerum creatarum unum Deum

tanquam finem principiumque rerum spectantium. [Note: (1) Deus finis omnium.] Est et duratione Iua quoddam immortalitatis symbolum. Quare Aegyptiorum Reges his, immensa lapidum mole surgentibus, quales etiamnum tres praecipuae magnitudinis iuxta Cayrum metropolim visuntur, post mortem se condi voluere. [Note: (2) Ad Deum post mortem tendimus.] Bellonius ipse oculatus testis l. 2. observ. c. 42. unam illic tantae molis esse asserit, ut si quis sagittarius per extrinsecos eius gradus in apicem (aliquot hominum capacem) enixus, sagittam omni contentione vibret, haec extra pedum eius non concidat. Singula illius latera, quae sunt quatuor, in basi 324. passus continent. Ducentos et 50. in altum gradus quorum singuli quinque pedum essent, numerabat. In huius medio, quod per angustum parebat aditum, quadratum aliquod cubile, pro recipiendo defuncti cadavere repertum, vacabat, in quo, licet cedria et ni???o condita essent mortuorum corpora, sensim tamen evanuerunt, in cineres dissoluta. [Note: (3) Intereunt sub sole omnia.] nt iam nil nisi moles inanis sit.

QUADRATUM stabilem, quocumque vertas ex figura, locum occupat. [Note: (4) Sapientia constans.] Unde qui fortunam olim volubili in globo, Sapientiam in quadrato locabant; quod illam mobilem, hanc inconcussam sentirent. Quin Mercurium Sapientiae magistrum quadrati lapidis figura expressum Hermerem vocabant. Apud Arcadas ipse Iupiter Deorum supremus hac forma expressus, ob constantem sententiam placuit. [Note: (5) Sententia in variabilis.] Virum rectum probumque Arist.l.1. Eth.
[Gap desc: Greek word]
quadratum appellavit. [Note: (6) Iustus et tenax propositi.] Placuisse hanc formam Alexandro VII. Pont. Max. legato quondam ad pacem Monasterii generalem scio, qui cubo quadrato inscripserat: qui ambulat simpliciter, ambulat confidenter, quo fucum a se omnem abesse est protestatus. [Note: (7) Sinceritas.] Et ipsa olim Roma hac specie primum excitata fertur. Unde Ennius: Romae regnare quadratae, quae circa Palatinum montem excitata, tribus constitit portis Carmentali, Mugonia, et Pandana; hac, ut ex ipso pater nomine, semper aperta. Alexand. l. 4. c 16. Sed et aras Deorum quadratas fuisse idem c 17.

RETE piscibus capiendis aptarum, ante omnia captivitatem signat, [Note: (1) Captivitas.] vel insidias si explicatum nudumque sit. [Note: (2) Insidia.] Fuit autem inter luctatores in arena retiarius olim admissus, qui iniecto reti captabat adversarium, quo facile inclusum ad arbitrium subigebat. [Note: (3) Captivus.] Unde ludus a Pittaco institutus dicitur, quo retiarius provocabat Mirmillonem gallicae et levis armaturae hominem, qui tamen in galea figuram piscis ferret Unde versus Scazonticus. Piscem peto, non te peto, quid me fugis Galle! Sed et Phrynoni Atheniensium Duci singulari certamine dimicaturo, pro controversia finium, quae illis cum Mytilenis erat, sic illusum est, quando contra illum progressus est Pittacus, e Graeciae sapientibus, rete sub clypeo abdens, quo hominem iam olympionicem et pancratiasten impeditum tenuit; novus David Goliathum. Vide Pier. l. 45. c 28. Timotheum quoque felicissimum Atheniensium Ducem cum rete pingere solebant in quod, ab illo explicatum, fortuna urbes cum incolis ageret. [Note: (4) Fortuna uti.] Plut

ROTA axe radiis, ac circulo conflata, quandam universi in se speciem continet, si in fixo palo tanquam centro volvatur, axisque et radiis pro elementis, caelum pro circulo sit. [Note: (5) Orbis universus.] Rotam octo radiis fultam, ut Pier, 39. c. 2 2. et c. observat Diis tributam, tanquam ad 8. Sphaeram omnia moventibus. [Note: (6) Deus.] Homini ad sex motus, ante et retro ad laevam dextramque, supra infraque nato, sex quoque radiorum rotam assignant. [Note: (7) Homo.] suppliciis vero destinato, ut Ixioni quatuor radiorum manibus pedibusque stringendis destinatur. [Note: (8) Damnatus.] Apud Graecos, teste Alex.l.3.c.5.mihi p. 124. novissima fuere suppliciorum exempla ignis et rota Leges etiam Draconis apud Lacedaem. adeo severae erant: ut Demades sanguine illas non atramento scriptas diceret. Quare et in vidia populari per tumultum, iniectis vestibus suffocatus est. [Note: (9) Severitatis damnatus] Apud Druidas olim et Cerceres Galliarum populos, interhiscere sacrificio, gravissima poena notabatur. [Note: (10) Sacrorum reverentia.] Apud Aethiopes ophiusam sacrilegi berbam potare

cogebantur, qua terroribus insanis agitati sibi violentas manus inferebant. [Note: (1) Sacrilegii horror.] Nec minus insolens supplicii genus quod Persarum Rex quidam convitio populi iactatus, circumventos naribus omnes praeputatis multarit. [Note: (2) Convitii poena.] Repertus vero Aethiopum Rex est, qui aliud nullum supplicii genus pro scelere admitterer: ut et exemplo hoc plures terrerer, et vitam quam dare non posser, auferret nemini. Apud Indos maximi etiam criminis poena erat, a Rege tonderi. [Note: (3) Ignominiae nota.] Apud Athenienses aliquando lege sancitum fuit, ut fatentes crimen impunitate donarentur. [Note: (4) Confessio utilis.] Haec Alex. Nos rotam fulminatam Catharinae Martyri tribuimus. integram volubili fortunae praesertim ad deteriora vergenti. [Note: (5) Fortunae] Quod et Sesostrem Aegypti Regem devictos abs se Reges quatuor proterve currui iungentem, (dum quidam eorum perpetuo in rotam obtutu caput reflecteret, quaesitusque causam, responderet: in illa se volubilem Regum fortunam contemplari) suae sortis fragilitatisque admonuit, et vectores Reges iugo solvit. [Note: (6) Arrogatione inflexa.] ut Niceph. Call in hist Eccl. l.18. c.2 9. Nec dispar illud quod Cedren. part. 4. hist. de Sultano Agareno a Ludovico XI. Gall Rege capto refert, biennio integro nunquam ridere visum, donec ex rotae contemplatione humanae sortis volubilitas risum ipsi excuteret.

SAGITTAE olim ante pulverem pyrium repertum plerisque gentibus in bello communes, quare belli signum ubique arcu exceptae intentaeque habentur. [Note: (7) Bellum instans,] Si pectus cuiusque infixae tangant, aut amorem vehementem, aut dolorem signant. Sagittae tuae, ait ad Deum David ps. 37 infixae sunt mihi. [Note: (8) Dolor praesens.] Nonnumquam poenae ac pestilentiae vim mortalibus a Deo immissae denotant, cum caelitus intenduntur. [Note: (9) Ira Dei.] Sed et velocitatem sagitta in fulmine, [Note: (10) Subita vindicta Dei.] et contraria, si sagitta sagittae opponatur, et expugnationem per pecuniam factam, si in numo praeferatur, designat. [Note: (11) Corruptelae.] Unde cum in numis Ataxerxis Persarum Regis Sagittarius expressus esset, iisque corrupti Athenienses per Timocratem Lacedaemoniis bellum inferrent. Agesilaus cedere coactus ex Asia: Non mirum est, inquit, quod triginta milibus Sagittariorum

pulsus sim. Fracta sagitta, vel ferociae bellicae fractae, vel etiam imbecillitatis signum, [Note: (1) Ferocia domita.] ut plures sagittae integrae collectim sumptae, fortitudinis et concordiae sunt argumentum. [Note: (2) Concordia.] Ita Scilurus Rex moriens, cum filios adesse iussisset, porrecto iaculorum fasciculo iussit frangere, quod cum frustra conati essent, ipse deinde seorsim singula facile infregit, dicens: ita iunctos vos animis viribusque nemo superabit, divisos facile subiget. [Note: (3) Discordia frangit] Estote igitur concordes, ut invicti sitis. Plut in Apopht. Persae olim ituri ad bellum suam quisque in cistam regiam sagittam conferebat, ut Alex l.1. c.20. repetiturus ubi rediisset, qua concordibus se pro Rege armis pugnaturi profitebantur, constabatque occubentium numerus. Aethiopes sese telis coronatos cum saltu in hostem intulisse [Note: (4) Bellator animosus.] Cutianus refert

SALTATIO, agilis et inermis [Note: (5) Levitas.] levitatem gravis et armata, qualis a Pyrrho Achilis filio Pyrriche dicta est, fortitudinem denotat, aut victoriam, post quam institui solebat, [Note: (6) Plausus] fuit tamen et tragicorum gravis, quae maerorem, ut in mortualibus hodie saltibus, prae seferret, quam
[Gap desc: Greek word]
dicebant, [Note: (7) Maeror.] ut
[Gap desc: Greek word]
Comicorum, et
[Gap desc: Greek word]
satyricorum leviculas. [Note: (8) Exsultatio.] quamquam et hanc aliqui sacris adhibeant Pyrriche apud Thraces talis cum gladiis instituta erat, ut se mutuo, fictis tamen vulneribus, ferirent et occumberent: ut Athen. l I. Lacones ad Tyrtaei ducis poemata saltantes bellum ingressi, cum Messenios sic vicissent, morem illum bellandi tenuere [Note: (9) Pugnare cum saltu.] ut Athen.l.14.c 12.Lacedaemonii trichoria ex Lycurgi instituto habuere. Chorus senum prior canebat saltans: nos fuimus olim iuvenes strenui: alter puerorum subiungebat: nos erimus olim praestantiores: denique iuvenes: At nos sumus, licet experiri [Note: (10) Exemplo virtutem excitari.] Plut. in Lycur. Ceterum in pyrrichia pueri panoplia graves corpus saltu ad agilitatem exercere iussi. [Note: (11) Exercitatio roborat.] quod et romani inter bella punica imitati, postea exploserunt. Sybaritae cum ipsos equos ad saltum instituissent iin bello iis ad tibiam hostium saltantibus sunt profligati. [Note: (12) Militia enervata.] ut Eras. in Adag. Indos suos quondam elephantos ad saltum erudiisse [Note: (13) Institutionis vis.] Arrianus testatur, et

SCALA profectus ad altiora, [Note: (1) Profe: ctus.] tum fortunae nunc elevantis, nunc deprimentis est symbolum, aut certe inconstantiae, [Note: (2) Fortuna:] ut Philo ait, seu, ut Basil. in Ps.1.de scala Iacob perfectionis, sive caritatis, qua Deus cum homine coniungitur. Latera huius scalae sunt fides et opera, gradus praecepta. [Note: (3) Observatio legis.] Rupertus per illam incarnationem Christi, quae hominem cum Deo iungit, intelligi asserit quam misericordia et veritas tanquam scalae latera sociarunt. Gradus huius scalae variae Christi virtutes sunt. D Bernardus hanc scalam facit esse disciplinam vitae, quae in religione maxime eminent, etc. Scala ad palmam, iuxta Cant. 7.8. ostendit nobis fructum ex morte Christi; ad crucem seu martyrium, ad patibulum, ignominiosam mortem [Note: (4) In Cruce Victoria.]

SCEPTRUM regibus usurpatum potestatis declarandae loco [Note: (5) Regnum Regia Potestas.] ipsumque etiam regnum denotat: dicente propheta, non auferetur sceptrum de Iuda, donec Christus veniet. Memoriae, inquit, Alex. l. 1. c. 28. in fine, proditum est, externorum regum sceptra in summo ciconiam, in imo hippopotamum habere affectum, quo argumento, regem iustitia obsequi oportere, atque feritatem et indomitas libidines, ne ira desaeviat, emollire significabant; quod ciconia summae pietatis, hippopotamus violentissimum animal foret [Note: (6) Rex iustus, et temperans sit.] Lydiae vero reges sceptri loco securim habuisse feruntur: sicut Labadreus Iupiter, in Caria, pro sceptro et fulmine, securim ferebar. [Note: (7) Rex sontes plectit.] Romanis vero regibus lituus cuspide incurva, qui etiam virga auguralis erat (religionis causa) sceptri loco est habitus. [Note: (8) Rex pius et religiosus.] Tarquinio Prisco sceptrum fuit eburneum, in summo aquile figuram habens. [Note: (9) Rex super omnes eminet.] Indis nisi ex ebeno sceptra sumere non licebat. Quorum reges cum iura dabant, aut exteros legatos admittebant tunc capillum pectere atque ornare solebant eximie [Note: (10) Rex cultus.] Babylonii tanto studio sceptra prosecuti sunt, ut extra domum sine sceptro prodire, aut conspici nefas ducerent, in quibus diversas affectas species figurasque habebant, mali, rosae vel lilii, aut aquilae. [Note: (11) Rex suae auctoritatis memor sit.]

SECURIS olim quoque Regibus usurpata, qua ostenderent penes seius vitae necisque esse. Quare et Tenediorum

Rex cum adulteros securi seriendos esse decrevisset, filium proprium in crimine deprehensum securi quoque subiecit, eiusque memoriam in nummis exstare voluit, quae altera parte securim, altera duo capita maris et feminae praeferrent, [Note: (1) Rex sine personarum respectu sit.] Unde Tenedia securis [Note: (2) Severitas.] in proverbio, de animadversionis severitate mansit. Pier. l.42.c. 72. Apud romanos quoque supremo magistratui lictores cum fascibus 12. et totidem securibus tribuere placuit. sive id romulus, sive Rex Tullus Hostilius primum ad terrorem maiestatemque coeperit. [Note: (3) Magistratus honoratus sit.] Certe post abdicatos reges Brutus secures voluit amotas, [Note: (4) Clementia.] quae deinde Dictatori ac Decemviris cum summo, sed temporali tamen imperio, [Note: (5) Imperium breve.] concessae sunt, quod plebs ius in vitam civium non penes solos Coss. verum, seipsam quoque in foro publico esse vellet causae que dicendae habere arbitrium Alex.l.1.c.27. Ascia tamen violentiam etiam signat. Unde in monumentis veterum securis cum ascia, [Note: (6) Imperium violentum] cum elogio sub asciam dedi vetuit, significat defunctum omnem vim a sepulchro femoram velle, neque eradi a quoquam memoriam. Hinc et illud psal. 72 vim denotat. In securi et ascia delecerunt eam. Talis et securis illa, qua ante paucos annos Cromvellus, cum Senatu Anglicano rebelli, Carolo Regi ad iudicium postulato condemnatoque, cervices secuit.

SEDES universe quietem a labore designat. [Note: (7) Quies.] Cum ergo Deos, cetera moventes, quietos immutabilesque atque aeternos prisci significate volebant, hos in sella collocabant. Sic Vesta in numo Caligulae sedens, dextra manu pateram, sinistra centrum tenebat terrae innixum. Hinc et Macrinus Imper. Antoninum inter Deos relaturus, sedentem ipsi statuam decrevit [Note: (8) Deus imperturbatus quiescit.] Et Pier l. 43 in princ. ubi haec memorat, addit: Veteres Deum sub loto arbore, iuvenili in aetate, in sede quiescentem statuisse, quae perennitatem quieris ipsius nunquam deficientem exprimerent [Note: (9) Deus indeficiens.] Sic, ut Romae aeternitatem signarent, illam in sede postam in numis cum ancili expressere, cu! subscriptione Vone aternitas. Sed et in Antonini numis Dea sedens, dextera ramum complexa, laeva fulcit caput, [Note: (10) Securitas.] inscriptum securitati perpetuae. Thronus vero Maiestatem regiam denotat. [Note: (11) Maiestas.] Et thronus quidem regius

Salomonis Deiparam Christumque in ea susceptum. [Note: (1) Deiparae et Christus.] Leones hinc atque inde seni, [Note: (2) Apostoli.] totidem Apostolos communi Patrum sensu designant Persarum Regis thronum aurea ambiebat platanus [Note: (3) Rex suos tuetur.] smaragdines racemis distincta, ut Athen lib.7.qui et Cypriorum Reges thronum habuisse spectabilem memorat, quem columbae quatuor unguentis delibutae ad odoratus lenocinium [Note: (4) Regibus obsequium] circumvolarint. Leucophrynes, ut Paus. in Lacon. thronum, hine binae Horae, illinc Gratiae sustinebant, optime iungendo tempus cum gratia. [Note: (5) Rex benevolus.] Sella curulis sublimior consularem, humilior propinquam illi dignitatem arguit. Cathedra, doctorum ac doctrinae notum est argumentum

SEPULCRUM et sepultura magna apud plerosque in observatione fuit. Sic ut violatores sepulchrorum gravi supplicio affecti sint Unde et superstitiose corpora, et magnifice olim in Mausoleis etiam et Pyramidibus ab Aegyptiis condita. [Note: (6) Honor mortuorum.] Romani olim domi in Larario Sacello Laribus sacro condidere, dum magnificentiae causa etiam foras produxere. heraclitus in igne, quem principium rerum faciebar, deponi volebat, ut ad suum redirent principium et Romae illud diu observatum, pyra excitara, [Note: (7) Caelum a morte petere.] de qua etiam in funeribus primorum emittebant aquilam, tamquam animam in caelum deducturam, ple rique tamen in terra, unde corpus ortum, deponendum illud censuere. [Note: (8) Corpus terra debitum.] Quare et Cyrus in Xenoph terram auro argento, aut lapide praeoptat. Quid enim inquit beatius, quam terrae commisceri, quae tot pulchra nutrit et parturit. Plerisque nefas visum non sepeliri. Unde ut Alex. l. 6. c. 14. ait. Cimon Miltiadis filius ut pater, qui obierat, in carcere humaretur, captivum sepraestitit, et servituti mancipavit. [Note: (9) Honor parentis.] Apud Aegyptios siquem pravis moribus vixisse contingeret, eiectum cadaver in vastus solitudinibus exponunt. Persae damnatorum corpora seris et canibus abiciunt [Note: (10) Scelerati a morte spreti.] In quo illud traditur mirum quod cum Clearchi cadaver, ob crimen insimulati canibus expositum foret, magna Vi, venti exoriens illud pulvere texit. tanquam Diis significantibus immeritum poenas dedisse [Note: (11) Mortuorum cura Deo.] Apud Graec. capitis poena dignus; qui in sepultum cadaver reliquisset: adeo, ut equos et canes parentis affectu, Cimonem et Xantippum

luxisse, et tumulo indidisse legamus. [Note: (1) Lacrima ridicula.] Anser quoque Lacydi philosopho ita adhaesisse fertur, ut nec domi, neque foris ab eo discederet: quem elatum funere effusis lacrimis sepelivit. Alexander quoque Bucephalo duxit exequias; sicut Agrigentini equis sepulchra et pyramides erexere. [Note: (2) Gratitudo.] inter quos Augustus Octavius et postea Hadrianus Casesar equo tumulum fecisse traduntur maximi sumptus, et carmen inscripsisse. Commodus quoque Prasino equo mortuo sepulcrum in Vati ano fecit. [Note: (3) Memoria beneficiorum.] Et Romani corvo (Salvatori populi et Senatus) dedere exequias praecedente tibicine duorum Aethiopum hum ris elato. Aegyptii vero cum feles, aut aliquod animal moritur, cuius superstitioni addicti sunt, sindone contectum et sale atque armatibus delibutum sepeliunt Quare ci ca Myridis paludem Cornicis atque Ibidis sepulcra sumptuoso lapide visebantur. [Note: (4) Superstitio stulta.]

Sed et epulas sepulcrales, pacandis, ut volebant, Manibus, instituere soliti fuere. haec si senibus simul epulaturis in silentio daretur iuxta Nonium silicernium, dicta quoque est feralis a ferendo, parentalis quod patentibus, pollinctus vel pollinctura, quod cum unctione cadaverum fieret. Quidam hanc cenam quotannis innovari volebant. Hinc Romae talis in sepulcro reperta inscriptio. P.Cornelia Ania, ne in desolata orbitate superviveret misera: vivam se ultro in hanc arcam cum viro def incomparabili amore dilecto damnat Dedo. cum quo vixi annis XX sine ulla do Liberis Libertatibusque [(transcriber); sic: Libertabusque] nostris, ut quotannis super arcam nostram Plotoni et Oxori Proserpinae, omnibusque Man. sacrificent, rosisque exornent, de reliquiis ibi epulentur. [Note: (5) Veneratio mortuorum.] Turcae quoque super mortuorum monumenta cibos constituunt, et Novendialem cenam pro anima defuncti sternunt pauperibus, avibus caeli, et formicis. Dicunt enim gratum esse Deo offerre eleemosynam tam hominibus, quam brutis [Note: (6) Libera litas grata] ut Georgevicius de moribus Turc.

Apud quosdam et sepulcra et sepultura neglecta. Massagettae et Derbices ait D. Hieron. contra Iov. c 36. miserrimos putant, qui aegrotatione moriuntur, et parentes, cognatos, propinquos, cum ad senectam venerint, iugulatos

devorant, rectius esse dicentes, ut a se potius, quam vermibus comedantur. [Note: (1) Pietas crudelis.] Tibareni quos dilexerint senes suspendunt in patibulis. Hircani volucribus et canibus semivivos proiciunt. Caspii bestiis mortuos. Scythae eos, qui a defunctis amati sunt, vivos infodiunt, cum ossibus mortuorum. [Note: (2) Amore perdere.] Bactriani canibus ad hoc ipsum nutritis obiciunt senes: quod cum Alevandri praefectus Nicanor emendare voluisset, paene amisit provinciam. [Note: (3) Senii contemptus.] Diogenes quoque sepulturae curam aspernatus est, cum enim solitarius in dolio viveret, quaerenti, quisnam mortuum sepulturus esset? qui inquit, hanc domum habere voluerit. Interrogante Xeniade, quo situ sepeliri cuperet? respondit, pronus brevi, enim cuncta evertentur, tunc supinus, iacebo. Malle se tamen in humatum iacere, dixit. Ita enim, si canes devorarent Hircanam sepulturam fore, si vultures Iberam. Si animalia parcerent, caelo sole ac tempore, pulcherrima sepultura, se tegendum. Stob. Serm. 10. Socrati cicuram bibituro, cum Apollodorus pro sepultura honestius offerrer pallium. Quid? inquit, hoc meum pallium, quod viventi convenit, mortuo non conveniet? Eras.l.3. Apoph. Demonax amicis de sepultura ipsius solicitis, Removete hanc curam, inquit, foetor me sepeliet. At, inquiunt, indignum si vir talis laceretur a canibus quid, ait, incommodi, si mortuus alicui sim usui? [Note: (5) Mortui utilitas.] Eras.l.8.Apoph. Cum Alexander proceribus de regno disceptantibus insepultus maneret, Olympias mater dixisse fertur. O fili, qui vivus caelum ambiebas, mortuu, terra etiam cares: Plut Zisca Hussitarum in Bohemia Dux de sepultura interrogatus, cadaver, inquit, feris relinquatur, pellis detracta tympano contra hostes serviat, ut hos et mortuos terream. [Note: (6) Atrocitas.] Aen. Sylvius l.1 de gestis Alph. In sepulcro Virg. Maronis prope Neapolim in monte Pausilippo laurus e petra subnata fuit. [Note: (7) Mors celebris.] In quam Scipio Martella

Ut viret haec laurus, tumulum, et super ossa Maronis:

Sic virer illius gloria fama, decus.

De tumulo Torquati Episcopi in urbe Accidana Hispaniae scribit Marul l.6. de rs vel. cael. quod die ius natali,

qui est idibus Maii olea florem mittat, fructum faciat, maturetque, atque expressum inde oleum cuivis aegritudini sanandae prosit. [Note: (1) A morte prodesse.] Uti sepulchrum S. Walburgis in Bavaria hodiedum liquore stillat medico, qui tamen apud blasphemos etiam collectus evanescit. [Note: (2) Pietas, morte non extincta.]

SERRA cum dentata sit, [Note: (3) Maledicus.] mordacitatis ac maledicentiae symbolum est. Serram veto trahere alternis, est, vel reciprocato labore subvenire mutuo, vel se invicem convitiando incessere. [Note: (4) Convitium mutuum.] Est et ancipitis pugnae, quae reciprocato incursu peragitur, argumentum. [Note: (5) Pugna anceps.] Acies tamen militatis per serrae formam constituta, et plures recipit, et fortior in invadendo ac sustinendo est, quam vis facilius turbetur. [Note: (6) Acies militaris.] Unde fortasse Germanico apud Tacitum in nummis placuit, quo et ipsi serrati nomen haesit. Et hinc squatina piscis serra quoque dictus est, quod asperrimis durissimisque eius squamis etiam ebur et ligna poliantur. Aiuntque fabrilia instrumentum in huius piscis capite formata reperiri. [Note: (7) Faber.]

SPECULUM, cum referat obiecta vultusque, seu formosos, seu deformes, si planum sit, similiter; [Note: (8) Simplex.] si concavum aut convexum dissimiliter; si angulare saepius multiplicatos; [Note: (9) Dolosus.] tam pro simplici et candido, quam doloso usurpati potest, prout forma illius exhibetur. Ex hac ergo distinguuntur ita, ut concava specula exceptum solis cum luce calorem, atque in se collectum summa vi evibrent, valeantque ad flammam in apta materia excitandam, qua Archimedes arte obsidentes syracusanam urbem naves succendit. [Note: (11) Zelus. Virtus scientia iuncta.] Plana lucem tantum reflectunt, sine calore; [Note: (12) Exemplum. Scientia.] convexa nec lucem, nec calorem, difformesque vultus reddunt [Note: (13) Mendax] Tales multorum erga Deum animi quidam cum scientia virtute invalescunt, qua et se et proximum accendunt; alii ut Doctores solam aliis scientiam communicant, alii neutrum praestant. Socrates ad speculum suos ducere discipulos solitus: et formosos quidem monebat, ne quid illa pulchritudine oris indignum in moribus admitterent; deformes, ut virtutis decore formae defectum supplerent. Et hoc potissimum

fine Seneca l. 1. nat. quaest. c. ult. iuventa esse specula ait: formosus, ut vitaret infamiam: deformis, ut redimendum sciret esse virtutibus quidquid corpori deesset. Simiae specula detestari solent, deformitatem suam aversatae [Note: (1) Veritas odium parit.] Qualis esset pecatoris, si animi sui deformitatem contemplari posset. Sunt tamen specula, quae corrupte multipliciter ac praepostere, ut plura unius capita, oblongos nasos, os diductum, inversos homines repraesentant. [Note: (1) Convitiator.] Nonnulla etiam quae deformes formosa ornant facie [Note: (2) Adulator.] Tigris, in obiecto specula ad suam haeret imaginem, tanquam ad repertum ad se catulum. [Note: (3) Deceptus specie veri.] Narcissusse in undis speculatus insano sui amore correptus est. [Note: (4) Amor sui fallit.] Pausanias in Arcad. l. 8. speculum in templi pariete inclusum fuisse asserit, in quo nemo seipsum, sed Deo rum tantum circumpositas videret imagines. [Note: (5) Deus in creaturis elucet.] idem in Achaicis l. 7. ait celebre in Achaia delubrum fuisse Ceteris, in quo ex speculo [Note: (6) Conscientia.] futuri eventus discebantur: hoc enim ad superficiem fontis illic surgetis demisso, et reverita thure ac prece Dea, ex speculo, victu rus an moriturus aeger esse patebat. [Note: (7) Finis considerandus.] Mathematici quaslibet figuras per terram infra speculum paulo elatius, sparsas, extraque non observatas, facile collectim in speculo proponunt. [Note: (8) Conscientiae mille testes.] Ita sceletum, vel mortuale cranium stupentibus artisque ignaris obiciunt, [Note: (9) Occulta pandere.] figurasque has mutare pro arbitrio possunt. Notandum autem est, olim specula ex diversis etiam metallis certo temperamento confici solita, et eiusmodi ab Archimede usurpata videntur.

STATUA ex ligno aut eboreter Tomicen formatur, ex argilla per Plasticen, ex gypso per Paradigmaticen, ex lapide per Colapticen, ex metallis per Glyphicen. Daedalus in his artibus ita olim excelluit, ut Plato dixerit, eius statuas, nisi ligentur, discedere [Note: (10) Vincula honorata.] Diod. l.5. Ligneam Venerem fabricasse dicitur, quae argento vivo infuso moveretur. [Note: (11) Virtus vitam tribuit.] Pausan in Boeot. Phidias inter statuarios celeberrimus, cum Minervae simulacrum incomparabile fecisset, nec ei licuisset, ut moris erat nomen suum inscribere, inclusit in

clypeo suam ipsius effigiem tanta solertia, ut sine operis dissolutione tolli non posset. [Note: (1) Homo imaginem Dei continet.] Plin. l. 34. Apud Graecos magnus fuit, ob apis et cicadae sepulturam. [Note: (2) Deus in minimus magnus.] fuit enim et in minimis maximus. Gregoras. l. 8. Lysippus post hos celebratus, a quo solo Alexander fingi voluit, ut ab Apelle pingi. Hic effecit statuam, cui Canonis nomen imposuit, quod ei tanquam absolutae normae, omnia dedisset lineamenta, quae naturae legibus corpori tribuere poterat. [Note: (3) Christus et Deipara exemplar vitae.] Hanc itaque sibi postea reliqui ut regulam operis proposuere. Fulg, l.8. c 11. Polyclerus vix arte dispar a vulgi tamen iudicio alienus, duas aliquando statuas eiusdem argumenti fecit; alteram ex vulgi, alteram ex sua sententia. [Note: (4) Vilii deformitas. spectata displicet.] Utrisque tamen propositis, cum et hanc vulgus praeserret; atqui, inquit, hanc quam negligitis ex vestro formavi iudicio, quam praefertis ex meo. Aelian. l.14. hist. c. 8. Callimachus statuarius et pictor egregius, sed qui sibi displicens, nunquam manum ab opere removeret, adeoque gratiam perderet diligentia, [Note: (5) Censor rigidus sui.] Plin l.34. c.8. ubi Sillanionem eodem morbo laborantem crebro signa sua fregisse memorat. [Note: (6) Labor perversus.] Theodorum vero, Labyrinthi in Samo repertorem, magna subtilitate elaborasse refert opera, et statuae propriae ex aere abs se fuso in laeva quadrigam dedisse, tantae exilitatis, ut et currum et aurigam musca unica ala obtegeret. Quo titulo et Myrmecidis quadrigae, et Callicratis formicae celebrantur. [Note: (7) Cura minorum.] ut Plin. l. 56. c. 5. Praxiteles et nuda apud Guidios Venere, et Parios Cupidine, quantum ab arte gloriae. tantum ignominiae a turpitudine habuit. [Note: (8) Laborare in scelere.] Plin. l.36.c.5. Plus honoris ab Harmodii et Aristogitonis statuis habuit, quos illis Athenienses ob Tyrannos oppressos decreverant. [Note: (9) Honor tributus.] Quibus ab Iphicrate addita Leaena, sed absque lingua fuit ad memoriam scorti, quod nullis tormentis adigi poterat, ut tyrannicidas proderer. [Note: (10) Silentium honoratum.] Id. l: 34. c.8. Non illepidum L Actii Poetae Tragici factum est, qui in aede Camenarum, licet esset statura brevis, grandem sibi statuam fieri voluit. [Note: (11) Avidus alienae laudis.] ut c. 5. ib. Proaeresium rhetorem et professorem Athen. a Constante Imper. Romam venientem,

egregias ob dotes Romani statua honorarunt, adiecta inscriptione: Regina rerum Roma Regi eloquentiae. [Note: (1) Orationis honor.] Eunapius in eius vita. non sint futurorum praesagio Romani Iulio Caesari victori triumphanti iuxta Brutum. Regum expulsorem, statuam collocaverant, cum subscriptione,

Brutus, quia Reges eiecit, Consul primus factus est.
Hic quia Consules eiecit, Rex postremus factus est.

Fuit etiam qui Bruti statuae subscriberer. Utinam viveres! [Note: (2) Memoria heroum. XXXVI.] At vixit alter e sanguine Brutorum Brutus. qui Cassio aliisque sociis Caesarem in curia multis vulneribus interemit. ut Sueton. His vero Athenienses iuxta statuas Harmodiis et Aristogitonis, tanquam gloriosis tyrannicidis statuas collocarunt. ut Xiphilinus in Augusto. Diogenes irrisor statuarum, hominem dicebat esse optimam Dei statuam. [Note: (3) Homo Dei imago] Adire tamen eas solitus stipemque poscere; ut inquit, rogatus causam, disceret repulsam a nil donantibus sustinere. [Note: (4) Usu pati discimus.] Laert. l. 6. Cato senior statuam quoque aspernatus; dicebat, malle se homines de Catone sciscitari, cur illi inter tot alios statua posita non sit, quam cur sit collocata? Plut. in Apopht. Et certe Romae tantum statuarum denique erat, ut quod Alex l. 4. c. 12. notavit alter populus lapideus videretur. [Note: (5) Honor frequentia vilescit.] Sed et Rhodi 73. milia signorum, nec pauciora Athenis, Delphis, et Olympiae reperta sunt: ut demum statuas aliis dicatas, erasis priorum nominibus, ad alios adulatorie transferrent. [Note: (6) Honor alienus.] Athenienses primo Phocionem magnae apud se integritatis, virum, cum ab aemulis decepti crudeliter necassent, mortuo, ob insignia in temp. merita, compertamque innocentiam, statuam erexere. [Note: (7) Iudicium de aliis a morte syncerius.] ut Plue. in Phoc. Vide plura supra, De idolo et imagine.

TABERNACULUM usitatiori significato tentorium est, quo veteres, cum Hebraei, tum gentes, pro domibus frequenter usi, quas ex opportunitate trans ferrent. Israelitae in deserto per 40. annos sub illis habitarunt. [Note: (8) Anima in corpore.] Hodieque principes viri quandoque migraturi, in castris vero communiter adhibent. Imo Deus ipse pro cultu divino tabernaculum in deserto fieri voluit,

[Note: (1) Ecclesia inter gentes.] quod dissolubile facili opera transferri poterat. Et hoc quidem tabulis ligni Serim inauratis, [Note: (2) Caritate sola meremur.] velo superne contectis, illa ex velis e pilis caprarum, aut camelorum, vel pellibus contecta erant. [Note: (3) Mortificatio cum amore Dei.] Voluit autem Deus Hebraeos perpetua festivitate tabernaculorum recolere priscam illam Patrum habitationem; post congregatos terrae fructus in septembri per dies septem, a sabbatho ad sabbathum, sumentes fructus arboris pulcherrimae [Note: (4) Caritas Dei.] (citri ut Chald. quae malus persica a Iosepho dicitur) spatulasque, seu ramos, palmarum, [Note: (5) Victoria mundi.] et ramos ligni densarum frondium [Note: (6) Studium virtutum.] (myrti, ut Chald. et Ioseph) et salices detorrente. [Note: (7) Resignatio in manus Dei] ut est Lev. 2 3. v. 40. His saltabant coram Domino, et tabernacula incolebant. In eodem mense septimo festum tubarum, [Note: (8) Praedicatio Evangelii,] ac deinde alterum expiationis [Note: (9) Paenitentia.] praecedebat. sicut plenam hominis cum Deo coniunctionem praecedit praedication Apostolorum, quorum in omnem terram exivit sonus et paenitentia, quam omnibus peccatoribus annuntiarunt. ib. Lev. 23.

TABULAE Duae Decalogum complexae, utramque Vet. et Novi Testamenti legen, ut inviolatam signant integrae [Note: (10) Lex integra] sic fractae [Note: (11) Lex violata.] neglectam. Ad aras suspendi olim tabulae cum votis inscriptis solebant, exaratae in cera, quas et Deorum genibus affixas legimus. [Note: (12) Vota supplicum.] Naufragi tabulas etiam pendulas ex collo ferebant, in quibus depicto naufragio, tacitis votis subsidium potentiorum implorabant. [Note: (13) Paenitens.] Tabulae ad columnas publicas affixae quondam proscriptionem reorum, aut capitales etiam poenas continebant. [Note: (14) Damnat. o.] Tabulis XII. aereis suas leges Romani, Athenienses ligneis incisas Solonis leges complectebantur. Tabula peregrinis conscripta notis, [Note: (15) Consilia occulta.] occulta consilia, indicat: nullis vero signata, sed nuda planaque penicillo addito, animi vel rudis ignorantiam [Note: (16) Ignorans. Indifferens.] vel indifferentis ad omnia resignationem. Tabula signata- et
[Gap desc: Greek word]
absolutionis erat. [Note: (17) Absolutio]
[Gap desc: Greek word]
et
[Gap desc: Greek word]
condemnationis. [Note: (18) Condemnatio.]
[Gap desc: Greek word]
et
[Gap desc: Greek word]
prolationis [Note: (19) Prolatio [(transcriber); sic: Prolatatio] ] In nomenclatura militum per
[Gap desc: Greek word]
superstites, [Note: (20) Superstes] per
[Gap desc: Greek word]
defunctos [Note: (21) Defunctus.] signabant. Z inauspicatae sortis nota erat. Alex. l. 3. c. 5.

TEMPLUM ad Dei cultum institutum, tam apud gentiles, quam orthodoxos fuit, quod ratio non minus, quam fides Deum aliquem, in cuius potestate sumus, colendum ostendat. Templum Salomonis celeberrimum suis egregie partibus apud Villalp. describitur. Gentiles soliti Minervae, Marti, et Herculi ex Dorico, hoc est, magnifico quidem, sed rudi atque hispido opere, ornamentis mollioribus remoris, exstruere aedes; sed Veneri, Proserpinae, Florae, ac Nymphis ex Corinthiaco, omnique florum foliorumque genere ac deliciis exculto opere Dianae vero et Bachho ex Dorico Corinthiacoque labore mixto templa excitabant. [Note: (1) Deus vario cultu honorandus.] Veneri tamen et Matri extra urbem, quod libidinem, et bella intra urbem grassari nollent. [Note: (2) Venus et Mars invisi.] Solis Vestae et omnium Deorum aedem Pantheon, rotundam esse voluere, quod tam caelum, quam terra orbiculari forma esset. [Note: (3) Deus infinitus.] Hinc voluerunt et templa Iovis superne aperta, ut meminissent, mentem ad caelum extollendam. [Note: (4) Mens ad caelum elevanda.] unde omne in mortales bonum defluerer. Dianae templum apud Ephesios multotum testimoniis extollitur. In solo illud excitatum palustri, ne terrae motus quateret, tritis solum carbonibus lanaeque velleribus fundamento aptatum. 425. ped. longum 220 latum, columnis 127. regibus totidem sumptum conferentibus, quae singulae 60. pedes altae, in spectabilem prorsus formam eductum est, [Note: (5) Deus supremo honore dignus.] quod Herostratus Ephesius ad nominis sui cum tanto facinore propagandam me moriam, illo quo Alexander Mag. natus est die, ut Plut. in huius vita notat, succendit [Note: (6) Sceleris turpis memoria.] Addit Strabo l. 14. Alexandrum, cum intellexisset Ephesios novum rursus templum idque praestantius moliri, collatis in hanc rem omnibus mulierum ornamentis, se adimpensas praestandas obtulisse, modo illius excitari titulum sibi adscriberent. [Note: (7) Ambitio.] Sed nonnemo ex Ephesiis respondit: non decere Deum Diis quicquam dedicare, quo Regis ambitioni adulando illusit, et suis Ephesiis hunc vendicavit honorem. Vide Plin. l. 10. c. 40. et l. 36. c. 14. Nero ex phengite lapide in Cappadocia reperto, duritie marmoris, candido ac tralucente, aedem Fortunae

in aurea sua domo excitaret, in qua clausis ostiis diurna claritas, velut inclusa non transmissa luce radiaret. [Note: (1) Innocentia.] Id. l. 36. c. 22. Sed Diod. l. 1. c. 4. rem admirandam memorat. Semiramidem videlicet excitasse stupendae altitudinis templum, in cuius apice Chaldaei caelo propiores astra observarint. In summo templi Iovis, Iunonis, Opisque ex auro statuas mille talentorum ponderis, longas pedes 40. excitarat, Iuno dextra caput serpentis, sinistra sceptrum tenebat. [Note: (2) Deipara imago.] His communis erat mensa aurea, pedes 40 longa, lata 12. ponderis talentorum 50. Duo praeterea charchesia talentorum 30. totidem et numero et pondere thuribula. Crateres ex. auro tres, quorum Iovi dicatus talenta mille et 200. aliorum quisque 600. continebar. [Note: (3) Opes Deo oblata.] Opis ad haec sellae infidentis simulacrum talentorum mille, ad cuius genua duo Leones, iuxtaque serpentes totidem, talentorum quisque triginta. Et hoc idem videtur Iovis Beli templum, de quo Herod l. 1. ait, aereis illud in Babylone portis munitum, figura esse quadrata, duorum undequaque stadiorum amplitudine. In medio veto turrim surgere, unius tam in crassitie, quam altitudine sta dii, cui alia rursus superimposita turris sit, et huic subinde alia usque ad octavam in cuius postrema turri sit sacellum, ac mensa aurea. In Epidauro Aesculapii templum nobile, aegrotum plenum multitudine, qui sanitate potiti votivis aedem tabulis compleverant, [Note: (4) SS. Cosma et Damiani figura.] ut Strabo l. 8. Romae inforo Boiario aedes Herculis celebrata fuit, quam nec canes umquam, nec muscae ingredi visae, [Note: (5) Impudentes a sacris submovendi.] ut Alex. l. 2. c. 14. Contra in Daulia Minervae templum est, in quo canes aluntur, qui Graecis advertantibus blanditi, Batbaros allatrare consueverunt. [Note: (6) Discretio.] Cael. l. 23. cap. 30. Apollonius l. 6. c. 7. dicit apes et aves Apollini sacellum excitasse, illae ceram, hae plumas conferendo [Note: (7) Irrationabilia Deo serviunt.] ut Pausan. in Phociacis.

Cn. Pompeius cum templum Hierosol. in equile convertisset, tota urbe excisa, ex victore felicissimo, ut qui de Regibus 22. triumpharat, infelix deinceps et praeliis omnibus victus fuit. [Note: (8) Qui spernit Deum spernitur.] Ioseph l. 14, antiq.

c. 5. Balthasar Rex Babylonis ex vasis sacris bibens, hac sententia damnatus periit, Mane, Thecel, Phares, Dan. 5. Eutropius cubicularius Arcadii Imp. omnia administrans, cum legem de immunitate eorum, qui ad aras templorum confugissent, lege contraria abrogasset: ipse multorum scelerum compertum, frustra deinde adatam confugiens, extractus obtruncatusque periit. [Note: (1) Scelus auctorem repetit.] Niceph. Call. l. 15. c. 4.

TERMINUS agrorum, et regionum olim lapis, aut truncus magna religione collocari, et quotannis ut Deus hon orari solitus. Hic cum ceteris Deis olim e capitolio a Romanis transferri, ac evelli non potuit, [Note: (2) Mors omnium] quod boni omnis, de imperio scilicet non transferendo, visum est. Ceterum in Termini loco apud Christianos successere cruces, etiam in sepulchro, vitae termino constitutae. [Note: (3) Crucis Christi merito mors nostra felix est.] Optime suum etiam veretur Terminum, qui in omni actione sua spectat Deum.

THEATRUM
[Gap desc: greek word]
a spectando, quod in eo spectacula varia, hoc est, Comoediae, TRagoediae, alii ludi exhiberentur, dictum. Semicycli forma erat, cum amphitheatrum, in quo gladiatores, luctae, feraeque pugnantes proponi solebant in arena media orbiculati forma compositum esset. Haec cuivis homini Paulus applicat: dum, ait, spectaculum facti sumus. Est enim vita nostra hisce ludis simillima, in qua nunc luctamur, et pugnamus. nunc comice ridemus: nunc tragice saevimus, alius aliam personam sustinet brevi in morte deponendam [Note: (4) Vita hominum spectaculum.] Proscenium erat agentium, scena latitantium, dum prodirent, orchestra infra proscenium pro choris, saltu, et musica. Ita in hac vita alii latent: alii publice vel serio, vel ridicule agunt. [Note: (5) Vita munia diversa.] Epigenes Sicyonius, cum de Baccho daturus spectaculum, quaedam illo indigna produceret. [Note: (6) Imitator dispar.] Fuit qui exclamaret:
[Gap desc: Greek words]
nihil ad Bacchum. Unde proverbii loco usurpatum est. Chaerephon tragicus adeo huic labori intentus fuit, ut noctu etiam tragoediis elaborandis intenderet. Unde noctuae cognomen tulit, [Note: (7) Labor improbus.] et a pallore
[Gap desc: Greek word]
, buxeus dictus est. Sed et

Chaerephontis lucerna, in proverbium, uti illa Cleanthis, abiit. Quia vero theatrales ludi, praesertim comici, amoris plerique levitatesque, quibus ad flagitia spectator erudiretur, continebant, hinc apud Romanos saepe abrogari, actoresque urbe pulsi sunt; vicissim tamen ab aliis reproducti, prout vitiis virtutibusque faventes regerent. [Note: (1) Affectus diversi.] Pompeius itaque in nobilissimo, quod excitavit, theatro Veneris aedem superexstruxit; ut posteri religione praepediti, non auderent illi demoliendo manus inicere. Quod aliud nihil erat, quam religionis praetextu libertatem peccandi fovere. [Note: (2) Religione vitia palliare.] ut l. de spectaculis Tertul.

THURIBULUM quo tus Deo adoletur igne adhibito, pietatis, adorationis, caritatis religionisque est symbolum, [Note: (3) Religio. Pietas.] quandoque et vanitatis seu adulationis, si Regum potius throno, quam arae admoveatur. [Note: (4) Adulatio.] Si cum aquae vase iungatur, discordiae signum est [Note: (5) Discordia.] Quod utrique non conveniar Sponsis tamen olim in ostii limine apponi solitum [Note: (6) Fecunditas.] Ut intellegerent ex utroque fecunditatem, (quod, Venus sit ignis in aqua) sperari, simul tamen, tam iucunda, quam tristia sustinenda esse.

TRIUMPHUS olim a Romanis post devictos hostes ac debellatos Tarquinio Prisco, vel Romulo etiam, nt Sabel. lib. 3. Enn. 2. ex Dionysio, auctore, egregio cultu, ad virtutem excitandam, et honorandam, est institutus. [Note: (7) Honor virtutis.]

Triumphantes una cum Iove minio faciem illiti, ut Plin. l. 33. c. 7. primo quidem lauro, deinde et auro coronari solebant, [Note: (8) Honor pretiosus.] pro qua corona certum Italiae tributum, quod aurum coronarium vocabant, imperatum est. [Note: (9) Ambitio semper crescit.] Sic principio ingressi pedites, deinde in equo, denique in curru quadriiugo sunt. [Note: (10) Prudentia bellum geritur.] ut Alex. l. 1. c. 22. Et hic currus inaurari solitus, in quo plerique albis equis fuere vecti. Sed Pompeius de Domitio Mariano triumphans elephantos adhibuisset, nisi portarum angustiae obstitissent, ut Fulg. l. 2, c. 3. Caesar Gallico triumpho eis usus est. Cn. tamen Domitius Aenobardus uno elephanto ferri maluit. M. Antonius

Leonibus vectus triumphavit. [Note: (1) Fortitudo bellicas.] Aurelianus Imp. quatuor cervis currui iunctis [Note: (2) Celeritate bellum geritur.] quos Olaus Mag. l. 17. c 28. rangiferos fuisse merito censet) post Gothorum Regem debellatum invectus est. Alex. Severus Imp. quatuor elephantos in curru duxit, ipse tamen pedes consecutus. Heliogabalus semel Canibus, et iterum tigribus, Nero hermaphroditis equis [Note: (3) Impudentia Venus et ferocia, in bello do minantur.] triumphavit, ne deesset insolentia, ut Alex. l. 6. c. 6. qui addit ultimum triumphantium, a quibusdam Probum Imp. ab aliis Bellisarium ducem constitui sub Iustiniano Imp. qui tamen postea aula et gratia excidens, orbatusque lumine obolum etiam a transeuntibus mendicare coactus est. [Note: (4) Fortunae caeca.] Maiori laude Eulvius et Flaccus M. Fabius decretum sibi triumphum recusarunt. Traianum Imper. cum morte obita triumphare non posser, in imagine Hadrianus successor triumphare voluit. [Note: (5) Honor alienus.] Qui et coronarium aurum Italiae remisit, coteris tamen devictis gentibus pro vita concessa pendendum fuit, quod victori cessit. Porro corona aurea, ne capus triumphantis premeret, servus adsistens sustinebat, qui, ut Cael. l. 2. c. 6. subinde conditionis humanae admonens, ingerebat: respice post te: hominem te momento [Note: (6) Honoris vanitas.] Habebat et bullam auream in pectore inclusis adversus invidiam remediis. [Note: (7) Invidiae petit summa.] Indutus palmata tunica, supra quam toga picta, dextra scipionem eburneum, sinistra auream complexus pateram, digitis gemmarum nitore fulgentibus. [Note: (8) Honoratus.] Coronam exacto triumpho in Iovis capitolini gremio deponens Deorum beneficio victoriam tribuebat. [Note: (9) Victoriae Deo auctori tribuendae.] Ceterum hunc pompae ordinem Alex. l. c. instituit. Magistratus Rom. et Tribus omnes suo in cultu obviae, Flamines in purpura, Sacerdotes ac Pontifices infulari, nobilitas et senatus in praetexta et laticlavis gratantes laudantesque occurrebant, (Athenienses Deorum etiam suorum imagines praeferebant.) Quibus triumphans obviabar, devictarum urbium, regionum, ducum, fluviorum imagines in rabulis, vel effecta etiam simulacra praemittens, inscriptionibus titulisque adiectis. Domesticorum Caesar imagines, ut victi Scipionis, et Catonis, cum adhibuisset, Pompeii tamen devicti ferri passus non est.

His spolia hostium succedebant, et erepra hostibus signa, sed inversa [Note: (1) Victi.] Tum belli apparatus et tormentorum genus omne, quin etiam rostratae naves, quarum ultra centum Lucullus duxit: falcari currus clypeique insignes, quibus Papyrius forum ornavit, aenea atque argentea signa, quorum, praeter marmoria, 2 80 M. Fulvius in triumpho vexit. Vasa aurea argenteaque et coronae aureae, quibus socii ornarunt, et nonnullos supra 82000. detulisse compertum est, quidquid denique signati, et non signati auri argentique ex praeda collectum, quale in vasis Scipio Africanus victa Carthagine 200. mil. pondo in cuso aere 400. detulisse fertur. [Note: (2) Victoria emolumentum Reip. [Abbr.: Rei publicae] debetur.] Quem etiam Paulus Aemilius victa Macedonia superans, Populum Rom. a tributo liberavit. Subiunctae illis rariores bestiae. Sic L. Caecil. Metellus puncio bello victor. 120. elephantos Aurelianus Caesar tigrides, alces, camelopardales. Scipio Asiaticus 1200. eburneos dentes. Post hos tubicines multiplici sono classicum canentes, quos sequebantur candidi boves tantique auratis cornibus immolandi, adolescentibus iuxta aureas argenteasque pateras deferentibus. Subinde tribuni militares equitesque ac pedites ob spectatam bello virtutem dona promeriti, qui civiles, murales, aut castrenses coronas aliaque munera deferebant.

Captivi postea Reges, nobilissimique Duces, cum necessariis aut obsidibus; vel si ipsi occubuissent, illorum imagines in triumpho ductae. Ita Hasdrubalem vivum Scipio, Aemilius Perseum, Marius Iugurrham traxit; at Cleopatrae Aegyptiacae, ne ducerent [(transcriber); sic: ducerernt] sibi mortem consciscentis, Augustus imaginem. Lucullus aureum Mithridatis simulacrum 6. pedum, et Pompeius argenteam Pharnacis statuam, suam vero ex margaritis, et signa aurea tria, alia myrthina, coronasque ex gemmis et margaritis 33. adduxit.

Mox adolescentes oleagineis sertis vincti coronas aureas deferebant, his qui triumphum meritum procurassent dandas. tum senatus in albis praetexit iuxta currum magnum triumphi spectaculum praebebant, citharoedis ac tibicinibus coronatis scire intercinentibus. [Note: (3) Plausus virtuti debitus.]

In quotum medio delirus quispiam, in talari veste fimbriis aureis armillisque ornatus, gesticulatione ridicula iocisque nugabatur, Nonnumquam et argutam Ciceriae effigiem, aut Manduci magnis malis et hianti ore, aut Petreiae ebriam exprimentis anum adhibuere His saepe cum dies unus non sufficeret, triduum integrum triumphale darum est. Sic Aemil Paulus de Rege Persa. Q. Flaminius de Macedonia, et Augustus ter integro triduo triumphavit.

Interea circum plebs omnis flores spargere, Diis libare: mensis invitare straris, applaudere triumphanti. Pone currum sequebantur redempti et libertate donari, rasis capitibus pileati, quales Tit. Flaminius super 2000. duxit. Aurelianus Caesar etiam Zenobiam aureis catenis vinctam post se duxit. Legiones subinde vectrices sequebantur, quorum laus saepe cum iocis liberisque in triumphantem convitiis mixta [Note: (1) Reprehensio laudi mixta.] ut elationem triumphantium infringerent. Haec omnia triumphale ac sumptuosissimum epulum populo datum excepit, in quo Iul. Caesar Africano triumpho 21. milia tricliniorum mensis regali magnificentia instructis occupasse fertur. [Note: (2) Male parta dilabuntur.] Opes vero tantae in aerarium deferri solebant, nisi quae inde dona in victorem militem partirentur. Solus Iulius Caesar 65. milia talentum intulit. [Note: (3) Ex alieno liberales.] Captivi vel libertate donati, vel subiecti securi, quorum tamen praecipui, antequam triumphans in capitolio Iovi immolaret, caedendi erant. Vide plura apud Alex l. c.

Ovatio minor triumpho erat, tunc decreta, cum sine sanguine pacen, hostibus amicitiamque extorsissent. Er in hac pedes urbem subibat victor, sine ferculorum pompa, tibia solum non tuba clangente, myrto Veneri sacra, una cum militibus coronaus. [Note: (4) Honor iuxta meritum.] Talis primo Publ. Posthumio de Sabinis concessa fertur.

TROPHAEUM victores erigere plerumque in loco victoriae solebant, quod Lacedaemonii illis potius qui incruenta, quam qui cruenta vicissent pugna indulgebant [Note: (5) Victoria sine sanguine pulchrior.] Et hi qui dem gallum Diis, illi bovem immolabant. Graeci ceteri illis, qui hostes fugarant trophaeum, qui veru occiderat, triumphum, vel encomion aut peplum, quod erat in expanso velo exaratum victoriae

elogium) decernebant. Fuere autem trophaea omnino vatia, nunc lapidea, marmorea, aut aenca, cum inscriptione et titulo: nunc in truncis arborum ramis suspensa arma, spolique hosti erepta. [Note: (1) Victoriae gloriae durat.] Sylla contra Archelaum potitus victoria, stemma fixit, in quo Victoriam, Martem, et Venerem seque ipsum inscripsit. Metellus devicto Serrorio aureum sibi poni voluit. Claudius devictis Boiis ex torquibus Gallorum aureum in capitolio statuit alii alia statuere, de quibus apud Alex. l. 1. c. 22. videre licebit.

TUBA instrumentum incurvum fuit, cornibus simile, ex aere argentove, ultimo hiatu latiore: tibia minor erat, et phrygia quidem, uti et Romana pluribus ex latere foraminibus quibus variari sonus poterat. Cum ducendus in hostem miles esset tubas inflabant, [Note: (2) Pugna.] et cornua. Ad movenda castra soli cornicines signum dabant, ad convocandam concionem tibicines, [Note: (3) Concio militaris] ad distinguendas horas buccinatores [Note: (4) Temporis ratio.] Lacedaemonii et Phryges ex diversis tibiarum modulis distinguere facienda in bello noverant, quod et hodiedum in tubis observatur. Olim etiam in funeribus nobiliorum tubis, [Note: (5) Funus nobile.] plebeiorum vero tibiis [Note: (6) Funus ignobile.] maestum carmen cecinere, quas et in sacris, ludis, conviviisque usurparunt. Alex. l. 4. c. 2. et l. 3 c. 7. Sunt etiam, qui in puerorum funebribus tibiis usos ferant. Unde Stat. l. 6. Theb. Tibia cui teneros suetum deducere Manes. Iudaei habuerunt quoque celebre festum cornu, sive Tubarum, in primo die septembris, qui erat novilunii (nam ab hoc menses inchoabant) Quod in memoriam liberati Isaac, et arietis a Deo substituti, qui haerebat cornu in vepribus, existimant celebratum. [Note: (7) Sacrificium.] tuba quoque universalis iudicii signum futurum est, [Note: (8) Iudicium universale] ut in Apocalypsi docemur.

TYMPANUM apud Persas et Indos, nunc etiam Europaeos, in bello usurpatum. [Note: (9) Bellum.] Placuit et Iudaeis, sicut et modo catholicis inter sacra adhibere. Unde David. laudate Dominum in tympano et choro [Note: (10) Sacra cantica.] ps. 149. Quod si ex tympanis unum lupina, alterum ovilla pelle inducatur, hoc ferunt illo pulsato obmutescere ac rumpi. [Note: (11) Discordia fatalis.] Hinc Zisca Hussita moriens sua pelle voluit sterni tympanum, ita etiam Catholicos torrere cupiens, lupus agnos. Vide sepulchrum.

TYPUS et Typographia primum Moguntiae sub Frider III. IMp et Theodorico de Erbach Electore Mog. reperta est per Ioannem Gudenberger, cuius deinde conatum iuvit Ioannis Fust et Medinbach Ex quibus Fust in opus denique usumque, Petro Schoffer administro, deduxit an. [Abbr.: anno] Christi 1452. quae post decennium latius vulgari, et in Galliam Italiamque transferri coepit quamquam Sinarum gentes, ut Osor l. 11. de rebus Emm. iam multo ante hanc artem repeterint. In hac vero arte, et exemplar, et typus, et tinctura, et praelum et expressio symbolorum vim sustinent, uri exemplar [Note: (1) Christus] eg. Christus; typotheca [Note: (2) Concionator.] cnncionator; veritas et verbum typi; [Note: (3)Verbum Dei.] tinctura [Note: (4) Exornatio.] exornatio; praelum [Note: (5) Affectus] affectus; imitatio expressio [Note: (6) Imitatio] esse poterit.

VENATIO, ut variis instrumentis, artibus modisque peragitur, ira et symbolis diversas locum facit. Venabulo enim plagis, canibus, equis, arcu, sclopis utuntur homines; at Mundo, pro Venabulo ex aere aurum argentumque est, [Note: (7) Opes.] pro plagis [Note: (8) Voluptas] voluptates, pro canibus [Note: (9) Lenones] homines, proequis, [Note: (10) Honores.] honores, pro arcu et sclopis [Note: (11) Illecebrae.] illecebrae, sive impulsus et consilia. Nec quodvis animal, quovis venandi genere tenetur. Alexander, ut magni erat, animi, cum leone pugnans vicit. Cratero acclamante. Macte Alexander, cum leone pro regno pugnat. [Note: (12) Rex.] Plui. in Alex Ceterum sub Claudio Imp. ait Plin. l. s. c. 16, casus docuit rem, alias creditur difficillimam, facile leonem sago in caput proiecto capi posse, torpescente repente velatis oculis tanta feritate, [Note: (13) Excaecati facile tenentur.] ita, ut non repugnans vinciri possit: ut mirum non sit, a Sysimacho Alexandri iussu incluso leonem fuisse strangularum. Maximilianus I. Imp. venator egregius ursam foetam confecit. Hoc vero animal, ut mellis amantissimum est, [Note: (14) Voluptas.] facile insidiis fovearum, aut loqueorum intercipitur. Elephantus fortissimus, et prudentissimus animalium tamen astu hominum tenetur. [Note: (15) Vis arte capta.] De illo enim Diod. l. 3. c. 3. bibl. tradit, Aethiopes, vel in transeuntium ex arboribus desilire corpora, securi mox nervos dextri poplitis succidentes. vel observare, quibus arboribus quieturi se inclinent, et has succidere, ut labantes sequantur,

ex quo casu se erigere nequeant, [Note: (1) Casus magnorum.] vel pet cicures femellas in locum conclusum mares abstrahunt, [Note: (2)Libidine capi.] ut Strabo l. 55. cosque, ut Ioan Metellus notat, tamdiu in locis conclusis sagittis imperunt, et dolore fameque subigunt; ut deinde unctionem vulnerum, et cibum porrectum pro beneficio habeant, et blanditiis teneantur. [Note: (3) Poena praemio capi.] Bisontium venatio, ut Paus. in Atticis perquam ardua est, cum omnes plagas obiectas perfringant, quare, praecipitem in clivum compelli solent, cuius latus madidis ideoque lubricis instratum coriis incurrentem lapsantemque feram in praeceps devolvat, ubi iam infractis viribus conficiatur. [Note: (4) Per honores praecipitari.] Caprearum quoque venatio difficilis, quoniam in altissimas evadunt rupes, quo non raro consecuti, vix reditum ad ima reperere, ut Miximiliano I. evenisse legimus. [Note: (5) Nimiis elatus.] Hunni iuxta Moeotidis paludes, quas impenetrabiles rati sunt, cervam secuti, viam ex Asia primum in Europam reperere. [Note: (6) Fortuitum.] ut Bonf. l. 2. dec. 1. Memorabile est, quod Carol. VII. Francor. Rex in saltu Silvanecto cervum aeneo circa cervicem torque coeperit, [Note: (7)Senectus summa.] hac epigraphe: Hoc me Caesar docuit. Unde colligas, quantam cervi aetatem ferant. Regi autem subin de placuit inter sua insignia cervum cum torque aureo inter lilia ferre. [Note: (8)Antiquum Galliae Regnum.] Ricius l. 3. de reg. Franc. et Guagninus l. 9. c. 3. Simiae apud Indos magis dolo, quam vi capiuntur. Cum enim illa quae ab hominibus fieri viderint, imitentur, venatores sub arboribus oculos melle ilinunt, calceosque sibi aptant, moxque pro melle, liquidum viscus, et in calceis relinquunt compedes, quibus utrisque imitatrix simia tenetur. [Note: (9) Imitatio stolida.] Diod. l. 17. Crocodilos Aegyptii ceptant suillo tergore in undas proiecto, cui hamum implicant, moxque porcellum in litore vivum grunire faciunt, advolat crocodilus et obvium in aqua tergus cum hamo devorat, ex quo deinde attractus coeno in oculos ingesto excaecatur, [Note: (10) Gula cati et excaecari.] ut Herod. l. 2. Phocas, seu vitulos marinos ita septentrionales occupant. Captator pelle nigra aliquam vituli similitudinem mentitur, itaque super glacie curvatus recumbit, aditu Phocae patefacto: tum mugitu ficto Vitulum accersit (qui priorem coniugem spe novae plerumque

interimit, dum ipse ab aliqua demum victus succumbat) occurrentem belluam hasta, quam penes se habet, configit. [Note: (1) Libido multos perdit.] Olaus lib 5. c. 5. sept.

Venatio, licet Principes laudabili studio ad quaedam militiae rudimenta per dura et aspera exercear, tamen nimia in vitio est. Hanc iccirco Baiaceti Turcarum Imp capro Tamberlanes Scytha. missis falconibus, canibus, et retiis exprobavit. Cumque is responderet, ignobilem latronem haec aspernati: non vero illustri secum genere natum. [Note: (2) Amore quisque suo excaecatur.] Offensus hoc dicto Tambernales ignominiosissime subinde tractavit. C. Ichoud. lib. 3. Muleasses Tunetanus Leones plusquam ducentos in silvis confecerat, [Note: (3) Vis arte victa.] ut Sabel. l. 27. ex Iov. sed regno deinde exutus ad Carolum V. confugit, cuius beneficio restitutus est. Laudabilius Amadeus Sabaudiae Dux pauperibus domi suae indies panem ministrans, hos suos dicebat esse canes venaticos.

VESTIS Adamo et Evae primum, non ornatus, sed pudoris, ex peccato contacti, velandi causa, tum arcendi frigoris tamquam paenitentiae, et poenae signum concessa est. [Note: (4) Poena.] S. Paulus in eremo se toga ex foliis arborum consuta regebat. [Note: (5) Poenitentia.] Multae gentes ferarum pellibus vestiuntur, quae versae tam aestate, quam hieme serviunt. [Note: (6) Necessitati est facile satis.] Brasiliensium olim plerique nudi. nobiliores psittacorum, vel aliarum avium plumis perizomara a lumbis ad genua contexebant. [Note: (7) Superbia.] Nonnulli Indorum pellibus piscium; alirpictum corpus praesertim faciem, coloribus, nonnumquam et gemmis insertis, gerunt: ut Alex. l. s. c. 18. Carthaginienses longis tunicis et discinctis incedebant, [Note: (8) Mollities.] quod Romanis probro fuit, ut in Verre notatum est Germani in sago cum fibula; stricta veste locupletes, quae singulos artus exprimerer. Ib c. 10. Toga apud Rom virorum erat in pace, [Note: (9) Pax.] sagum in bello: [Note: (10) Bellum] praetexta [Note: (11) Nobilis.] adolescentum nobilium, et Magistratus: laticlavus, et purpurea tunica [Note: (12) Senator] senatorum: paludamentum [Note: (13) Imperator.] imperatorum in bello: flammeum et stola [Note: (14) Mulier.] mulierum quae in luctu erant candida: pallium et penula utrisque viris ac mulieribus communia. Vestis ingenuorum, manicis utrimque pendulis, [Note: (15) Ingenuus.] servorum

altera tantum manica demissa [Note: (1) Servus.] erat, ut Cael. l. 4. c. 3. antiq. lect. Prophetae veteres pellibus [Note: (2) Propheta.] vestiti erant, ut Elias 4. Reg. 1. Sacerdotes veste talari superhumerali feminalibus cingulo, et tiara, lineis utebantur, [Note: (3) Sacerdos] ut D. Hier. ad Fabiol. quod haec purioris materiae conserent. Et Pythagoras non nisi candida veste [Note: (4) Latus.] amiciti voluit, Menedemus tunica pulli coloris uti maluit, pileoque arcadico duodecim literas intexuit, tragico incedens cothurno, [Note: (5) Maestus.] et virga in manu fraxinea, ut Sabel. l. 2. c. 8. Vestibus albis etiam Iudaei in conviviis accumbebant, argumento laetitiae. Apud plerosque caenatoriae vestes illustres fuere. Augustus Caesar duodecim secum in Deorum [Note: (6) Apostoli] et Dearum habitu accumbere voluit, ut Sueton. Iudaeis vetita erat vestis ex lana et lino contexta. [Note: (7) Simplicitas commendata.] Deut. 22. Pontificis tamen superior habitus variegatus erat, illic simplicitatem, hic varietatem doctrinae indicans Erat et Iudaeis vetitum mutare vestes, sexu mentito. Deut. 12. Turpe Herculi fuit, sub Omphale regina feminea in veste pensa ducere [Note: (8) Femineus.] cui tamen apud Coos muliebri in habitu iccirco sacerdos immolabat; turpius quod in Attide viri ornatu muliebri: mulieres vitili sacra facerent, [Note: (10) Sacris indignus.] ut Alex l. 2. c. 8. At Sardanapalum Regem Assyr. muliebris vestis et animus Regno deturbavit. [Note: (11) Mollities.] ut Diod Sic. Clisthenem haec quoque infamia in proverbiis notavit. Gloriosius Euphrosyna Alexandrina nuptias fugiens, et Pelagia meretrix Antiochena paenitentiam actura, tum Marina virgo Graeca et Eugenia Rom. virili sese habitu monasteriis Deo serviturae incluserunt. [Note: (12) Generosa femina.] Theodora etiam in lupanari cum milite converso mutavit vestem, quam, salva evaderet: rediens ramen ubi illum securi subiectum cerneret, eiusdem martyrii fit socia, ut Ambr. l. 2, de Virg. Gloriosa et Semiramis Babyloniorum Regina in virili habitu bellicosa mulier aliquam diu pro filio Nilo rexit. Diod l. 3. et Hypsicratea, ut Plut. in Mithr. Mithridaris uxor virum per adversa quaeque hoc cultu est secuta, et Germanicae mulieres, quae vitorum instat pro recuperanda Hierosolyma in Palaestinam profectae, an. 11447. quarum una, ut refert Nicetas in hist. Sub Conrado

Imp. ac duce insigni cultu merens, auripes dicta est, Penthesilea altera. [Note: (1) Heroides.] Ita et Iovius cum Persis contra Selimum sub Campsone Rege profectas occubuisse memorat. Quibus Metensis femina accenseri potest, quae virum Alexandrum, a Mahomete captum Monachi in habitu transfretans, arte sua liberavit. [Note: (2) Amer ingeniosus.] ut Beyer. in Theat. de Veste p. 97. Gloriosum quoque olim heroib. in iis quas occidissent ferarum vestibus incedere. Sic Herculi post occisum Nemeaeum Leonem haec solum pellis texit. [Note: (3) Fortitudo.] At parum decorum Ecclesiasticis est militari in habitu comparere. [Note: (4) Indecorum.] Talem a se iuvenem Everhardus Sueviae Princeps Sacerdotium petentem reiecit: quid, inquit, militi cum sacerdotio? Lepidius est, quod Petrus Sabaudiae Comes ab Othone IV. Imp. investituram suarum regionum petens, veste aurea, parte dextera, sinistra vero armis indutus accesserit, novitatemque Othoni miranti dixerit: altera ornor beneficio tuo, alter a defendar contra hostes. [Note: (5) Pace et bello promptus.] Coroz de Memorab. Turpe ceteroquin est peregrinis vestibus patrium cultum inquinari. Hinc Lud. Bavar. Rex Germ hoc facto laudandus, quod externos omnes habitus edicto ex Germ. proscripserit, [Note: (6) Novitas periculosa.] ut Annas. Boior. l. 4. Apud Helvetos publici honoris haec insolentia incapaces facit. [Note: (7) Antiqua probantur.] Isabella et Ferdinandus Hispan. Reges adolescentibus et sericas oblongas vestes et promissum capillitium interdicto sustulerant ut Mar. l. 19. rerum Hisp Ioannes Duca Orientis Imp. peregrinum habitum affectantes in ordinem, aut servitutem redegit, [Note: (8) Peregrinine dominentur.] ut Bonifidius l. 1. iuris Orient. Et Deus Sophon 1 inquit. Visitaba super omnes, qui induti sunt veste peregrina. Augustus Caesar, reste Sueton. Romanos voluit suo more togatos esse: dicens vestitum mollem superbiae vexillum esse, nidumque luxuriae [Note: (9) Luxuria.] Syracusis lex fuit teste Athen. l. 12. c. 6. ut auro. aut supervacuis ornatus, pro moecho, aut cinaedo haberetur.

VEXILLUM signum est, quo cohors, aut turma una militum ab altera discernitur, [Note: (10) Milites sub duce.] pro quo saeculares et regiosi suo fere quisque habitu distinguitur. De hoc varia lib. 3. init. Supra disserui. Hoc quandoque praeter in sertum symbolum, etiam lemmate suum propositum

exponebat, ut Halberstadii Princeps superioribus annis contra Ferdin. II. Caesarem pro Bohemis pugnans, manum cum pugione, cum inscriptione posuit: Deo amicus, Sacerdotum hostis. [Note: (1) Contra dictio studia.] Verum sinistra sclopo amissa, alteri vexillo inscripsit: manet altera. [Note: (2) Audacia supra vires.] Sed haec illi ad victoriam parum audacia profuit, ubique turpiter profligato, ac denique occumbente.

VIGILIAE militem, operarium, studiosum et religiosum imprimis decent, ne pretiosum vitae tempus intertia perear. Brenno Gallorum Dux Capitolio Romano poritus, canibus et excubiis dormientibus, essetr, nisi anseres plus utrisque vigilantes. suo excitassent Romanos strepitu. [Note: (3) Vigilantia custodit.] ut Levius Aristoteles ne prolixiore somno studia interrumperer, sphaeram super pelvim aeneam manu complexus ad sonitum labentis evigilabat. [Note: (4) Studium pernox.] ut Laert. in Vita. Ferunt Reges Persarum prae foribus habuisse cubicularium, qui mane inclamaret: Surge Rex, atque ea cura, quae te curare volui. Mesoromasdes, Deus tuus [Note: (5) Homo ad laborem creatus.] Plut. l. de doctr. princip Draco vigilante hortos Hesperidum poma aurea custodisse memoracur, [Note: (6) Opes cura servantur.] qui a Medea soporandus fuit, ut pateret Iasoni aditus. Vigilandum Christianis ad orationem, monent prae foribus templorum positi leones, atque in ipso apice galli. [Note: (7) Vigilandum in oratione.] Ianus, temporis praeses, bina facie, quaternisque oculis, [Note: (8) Vigilandum semper.] ut advigilarer, fictus est.

VIRGA potestatis aliquod signum est, quae tenuior in manu magistri disciplinam indicar scholarem, [Note: (9) Correctio.] grandior pro baculo militarem aut civilem. [Note: (10) Correctio.] Romanus magistratus fasces virgarum cum securi praelatos a lictoribus habuit. Et virga belli duces ad regendum feriendumque utebantur, pro qua Centuriones apud Rom. vitem ferebant, qua milites ferirent. [Note: (11) Potestas.] Pastoribus ovium eadem quoque ad regendum. usurpata. Unde nescio an baculus pastoralis in ecclesia sumptus sit, certe dignitatis Episcopalis signum est, adiunctaeque potestatis. (12) Quare et scriptura S. modo pro castigatione virgam sumit. Ut Virga tua et baculus tuus me consolata

sunt, ps. 22. modo pro potestate: Virga directionis, Virga Regni tui ps. 44. modo pro vi et virtute: Virgam virtutis tuae emittet Dominus ex Sion. [Note: (1) Vis at virtus.] ps. 109. Et talis virga Moysis coram Pharaone fuit, quae in colubrum versa altorum serpentes devoravit, [Note: (2) Deus homo factus.] in caelum ex tensa, obducto sole, produxit tenebras, [Note: (3) Deus aevertens vultum.] aquam vertit in sanguinem, [Note: (4) Iram Dei concitare.] e terra ranas, cyniphes, muscas, locustas, procreavit, [Note: (5) Cupiditates laxatae.] aerem peste et tempestate complevit, [Note: (6) flagellas Dei] et mare et Iordanem fluvium divisit, [Note: (7) Mundo educere.] petras eductis aquis emollivit. [Note: (8) Impaenitentes flectere.] Eadem virga et Aegyptios punivit, et Hebraeos rexit. Talis modo inter Christianos virga est Crux Christi per illam figurata. Virga quoque amygdalina, quam Aaron cum aliis 12. tribulus Israelis imposuit tabernaculo, quaeque sola florens reperta, ei summum sacerdotium adiudicabat. singulares boni Pastoris virtutes exprimit. [Note: (9) Pastoris boni dotes.] flos ex arida Virga repentinus collatam humanae naturae ex se sterili gratiam designat. [Note: (10) Deipara Gratias.] Deinde fructum bonorum operum gratiae respondentem; cum repente post baccas in amygdalis flos, post florem fructus erumpar. [Note: (11) Fructuis boni operis.] Ad haec patientiam utilem, cum inter ipsa adhuc frigora florear, et fructificet, [Note: (12) Patientia.] Constantiam, quia folia virtutemque [(transcriber); sic: virurtemque] tarde deponit. [Note: (13) Constant a.] denique robur fortitudinemque, cum duro cortice fructum claudar. [Note: (14) Fortitudo.]

VNCTIO olim in conviviis praecipue ad capita unguento refrigeranda, ne vino incalescerent, est usurpata: a Magdalena quoque Christo adhibita. [Note: (15) Mansuetudo.] Ceterum et odori, gratia placuit. Sacerdotibus deinde ac Regibus prophetisque inaugurandis admota [Note: (16) Rem. Sacerdos.] Exod. 29. et 1. Reg. 10. et 3. Reg. 19. Infirmis quoque Iac. 5. et mortuis Gen. 50. et Matt. 26 applicata. [Note: (17) confirmatio.] Quidam tamen hoc unguentum pro mortuis ex sola cedria, seu pice ex cedro fluente: alii ex melle, vel cera, alii ex myrrha vel balsamo conficere solebant, quae omnia vim habent conservandi. [Note: (18) Conservatio.] Sale nonnulli corpora exsiccarunt. vel asphalto maris sodomorum bitumine perfuderunt. [Note: (19) Concupiscentiam siccare.] Quod Aegyptios fecisse memorant. De cedria refert Plin. l. 24. c. 5. quod corpora virentia corrumpat,

servet mortua. [Note: (1) Honor Laus.] Alexandrum Magnum infuso melle servarum ferunt. Stat. l. 3. Syl. Ungi quoque gymnastae solebant, ne corpora facile nuda apprehendi possent, et solerent uncta indurari. [Note: (2) Mortificatio.] Anacharsis tamen insanos dicebat, qui se ungerent ad sustinenda verbera, ut Laert. l. 1. c. 9. Diogenes unguentum, quod alii capitibus, ipse infundebat pedibus: hinc inquit, facilius ad nates eius odor evolat. [Note: (3) Mollicies explosa.] ut Laert. l. 6. et cuidam bene olenti:
[Gap desc: Greek word]
inquit,
[Gap desc: Greek word]
est, ut Mart. Non bene semper olet, qui bene semper olet. Ita Flav Vespasianus adolescenti pro beneficio accepto gratias acturo, cum ex unguento fragraret. Mallem inquit, allium oluisset. [Note: (4) Affectatio ingrata.] et beneficium retractavit. Suet. in Vita. C. Plotinus Plancus ad supplicium quaesitus solo unguenti dore in latebris proditus repertusque est [Note: (5) Voluptas prodit.] Val Max. l. 6 c 8.

VRNA non tantum significat vas oenophorum, sed et sarcophagum, quo cineres mortuorum condebantur; et vitreum saepe erat, quo fragilitatis mortales admonerer. [Note: (6) Fragilitas hominis.] Ita Aelian. l. 13. c. 3. Xerxem Pers. Rege, ait, ad Beli monumentum venisse, idque (cupiditate auti, quod recondi quandoque in sepulchris solebar) aperuisse; sed vitream tantum reperisse urnam, non tamen oleo, in quo cadaver iacebar, plenam. Iuxta in columna, scriptum erat, pessime habiturum, qui aperto sepulchro, urnam oleo non expleret. [Note: (7) Cupiditas inexplebilis.] Rex ad lectionem expavit, iussitque quam primum oleum deferri affundique. Verum expleri nulla affusione potuit: ut humanae cupiditatis abyssum prae se ferrer. Sunt vi urnam seu loculum mortualem perpetuo secum deferri, ad memoriam fragilitatis humanae voluerint, ita Maximilianus I. Imp. fecisse legitur, et Carolus V. nepos hunc sibi ante mortem instrui voluit. [Note: (8) Mortis memoria.] Modernus etiam Pontifex Alexander VII. cum vidisset Innocentium antecessorem suum, aulicis post mortem omnia diripientibus, vix loculum pro sepultura habere reliquum; hunc sibi, quam primum pontificatum ingressus est, iussit praeparari, ne illius in vita deesset memoria, in morte usus.

alia olim sacerdotalis, alia militaris, alia virginalis, alia muliebris, aut etiam virilis fuit. In Sacerdotibus haec olim atque etiamnum moderationem, modo etiam continentiam designat. [Note: (1) Moderatio, continentia] Unde Greg. hom 13. in Evang. Lumbos, inquit, praecingimus cum carnis luxuriam per continentiam coarctamus. Pontifices olim duplici Zona utebantur, una lineam, [Note: (2) Sensus corporis cohibendi.] altera hyacinthinam tunicam [Note: (3) Animi affectus stringendi.] adstringebant Ut scirent, tam adstringendos corporis sensus, quam internos animi affectus, praeterea expeditos esse debere, tam ad obsequium proximi, quam Dei. Est enim cinctuta haec quoque celeritatis expeditae symbolum, ut stabant, accincti renibus olim, cum baculis in esu paschalis agni. [Note: (4) Expeditio.] Exod. 12. Est quoque fidelitatis, et obligationis per sacramentum contractae symbolum, [Note: (5) Obligatio.] ut in militibus, sicut fortitudinis quoque in iisdem. Hinc et initiaris baltheus, vel Zona cum gladio inicitur, [Note: (6) Auctoratus.] et detrahitur exauctoratis. Et iccirco latera Marti olim consecrata fuere. [Note: (7) fortitudo.] ut frons Genio, brachia Iunoni pectus Neptuno, renes Veneri, pedes Mercurio, digiti Minervae: ut Alex. l. 2. c. 19. Est et Zona in conviviis olim adhibita, [Note: (8) Temperantia.] ut temperantiae admoneret: quas si helluones bibonesque solverent, discincti nepotes dicti sunt. Unde proverbium mansit. Memorat sigism. Baro de Mosch. Russiae Principi inaugurato super mensam honoris loco cingulum auro gemmisque pretiosum offerri, ut se viro forti et temperanti dignum praester Nec illud omittendum, quod Pier. l. 40. notat: Virginitatem atque integritatem Zona designari, [Note: (9) continentia.] quod hac praecinctae Virgines ex lana olim apud Rom. a Sponso in lecto geniali solvebantur. Trezeniorum Virgines nupturae hanc Pallidi Apturiae, uti crines Hippolyto dedicabant, utrique castitatis amanti herculano autem nodo Zona vincta solvebatur, [Note: (10) Fecunditas.] ut sicut Hercul. Felix 70. filior. pater fuisset, ita hoc illis connubium fertile exsisteret. Quare et solvisse Zonam dicebantur, cum parerent. Deas a. his semper propitias adhibebant, Iunonis nomine se cingentes: unde Iuno Cinctia Romae celebrata, Minervae, aut Dianae aut etiam Veneris, si leves essent se discingentes, fuitque cognomine

culta Athenis Diani Solvizonia. Ut Babyloniae Virgines, iuxta Herod. ante templum Veneris prius violatae, acceptum pretium offerebant Veneri, sicque nefando more, se coniugio inaugurabant. Quarum similes Chaldaeas, ante templum Veneris discincta, idem l. 1. fuisse memorat. Hebraeas Zona quoque usas ex Isaia c. 3. v. 24. patet, cum de his in captivitate plectendis ait: erit pro Zona funiculus, et pro fasciae pectorali cilicium.

CAPUT LXXIX. DE ARBORUM ET FRUTIcum Imaginibus.

DE arboribus plantisque nonnulla quoque hoc loco inserenda videntur, ne fertilem hunc iconographiae campum videar neglexisse, quamquam omnino negligi non potuerit, ex quo locis diversis symbola deprompsi.

Quantum arboribus tribuendum eiusque fructibus vel solius paradisi memoria ostendit, in quo et arbor fructibus suis mortifera, ex qua Adam comedit, et vitae quae mortem arceret: illa voluptatis noxiae, [Note: (1) Voluptas noxia.] haec Cruci: et doloris salutiferi argumentum. [Note: (2) Crux salutifera.] Hoc lignum est, quo Moyses in deserto Maria aquas potabiles Exod. 15. reddidit, hoc est, adversitates huius vitae temperavit. [Note: (3) Crucis memoria adversa lenit.] Ita Petrus Martyr. in orbe arbores esse tradit, quae adustae pro fumo, gratum spirent odorem [Note: (4) Martyrum exusto.] et Iosephus Acosta alias quae mersae, guttis distillent balsami odorem referentibus: cuius virtute vulnera quaecumque persanentur. [Note: (5) Reliquiae.] In Hispaniola quoque arborem reperiri memorant, cuius fructus pyris muscatis similis. non odore minus, quam gustu delectet gratissimo; succis tamen adeo exitialibus polleat, ut Indi venenatas hoc sagittas, cum tingunt, reddant. [Note: (6) Voluptatis gustus suavis sed vitialis.] Quin ab

eadem arbore iuxta Malacam mors et salus est. Illis enim radicibus quaedam pollet, ut quae ad occasum vergant venenum affricent, quae ad orientem, contra quodvis venenum antidotum praebeant, febreque pellant. [Note: (1) Intentes bona vel mola.] Autor hist. Sinens. part. 4. c. 17. qui addit apud Maiol. col. 21. in Mexico reperiri arborem Magveis dictam, quae una pluribus usibus sufficiat. Ex caudice enim terebrato liquor bibentibus gratus promanat: nimio tamen potu ebrietatem adfert. [Note: (1) Moderatio.] Cortex eius vellera texendis filis ac funibus sufficit: lignum in acus idoneas extenuari potest. Frondes et pro tegulis domibus contegendis serviunt, et salubres aegritudinem pellunt. [Note: (2) Utilis ad multa.] Et Plin. l. 12. c. 8. tradit in Hyrcaniae convallibus ficis simile arbores esse, Occhi dictas, ex quibus mel defluat horis matutinis duabus. [Note: (3) Oratio matutina.] Et Strabo in Arboribus quibusdam Hispaniae exciso ramo lac dulcissimum fluere. [Note: (4) Martyrum vulnera.] Curtius l. 6. hist. frequentes Indiae quercus, ait, repleta melle folia habere; sed hoc mel ante ortum colligendum, cum sole enim exsiccari. [Note: (5) Labor matutinus] Arbores Sodomae, ut Solin. c. 36. refert, egregia specie poma ferunt, sed intus plena fuligine, ut admorsa et pressa fumum exhalent. [Note: (6) Mundi vanitas.] Magis illarum arborum iuxta Iericho fructus laudandi, qui sub duro cortice, specie cucurbitae, tenuissimam recondunt lanam, ex qua tela egregiae subtilitatis et candoris praeparatur. [Note: (7) Dura per vincenda.] ut Gregor. Turon. l 4 hist. plant. c. 9. oculatus testis memorat. Sed ordine literatio praecipua expendere iuverit.

ABIES pulcherrima et rectissima, arborum, inferiori parte, quam sapinum dicunt, enodis, foliis pectinum forma perpetuo virentibus, ramis ad caelum versis, et imposito obnitentibus ponderi. [Note: (8) Religiosus homo, ad Deum conversus.] verticibus ramorum recisis moritur, rotis obtruncatis durat. [Note: (9) Dei iactura graviss. [Abbr.: gravissima] ] Umbra parum salubri est. [Note: (10) Consortia prava nocent.] Cortex illius obarmatus squamis Fluit resina. Navigiis trabibusque domuum imprimis idonea, praesertim quae Alpium montibus (quos amat) nascitur. [Note: (11) Pii veri Ecclesiam sustinent.] Plura diversis locis Plin.

ACER in Istria et Rhetia crispis macularum notis insignis, iuxta padum ligno candoris praecipui: ratior

tamen arbor, sed amplitudinis egregiae, variis et raris operibus expedita. [Note: (1) Innocens.] Radix contusa impositaque corpori iecinoris doloribus medetur. [Note: (2) Humilitas.] Plin. l. 16. c. 15. et l. 24. c. 8.

ALNUS sterilis arbor nec fructum, nec semen profert, locis humentibus provenit, erasissimis foliis et densa umbra; navigiis tamen idonea est [Note: (3) Nautae vix nisi in aquis utilis.] et ripis contra impetum aquarum muniendis. In quibus caesa copiosius provenit. [Note: (4) Castigatio utilis.] Plin

AMYGDALUS ante ceteras floret arbores Ianuario mense, quodam fertilis anni ex copioso flore praesagio; sed ante maturitatem facile amittit fructum. [Note: (5) Iuventus.] Hic amato, duroque inclusus cortice, pellicula etiam gemina, et superiori quidem acerba vestitur. [Note: (6) Virtus per dura obtinetur.] Theodorio virgam vigilantem, quam Ieremias vidit c. 1. amygdalinam in versione ponit Hominis ad virtutem tendentis quoddam symbolum exhibet, cui ante vigilandum et durus frangendus disciplinae Christi cortex, quam fructum percipiat. Salomon quoque in fine Ecclesiastae c. 12. hoc aenigma ponit: florebit amydalum, [Note: (7) Senectus] et pinguescet locusta, et dissipabitur capparis, atque haec incoeptabunt, homine iam in domum aeternitatis suae praesectura. quod sic exponit Eucherius. canescet homo (ut florens amygdalus) tumebunt pedes, et concupiscentia frigeset in senio.

AQUIFOLIA Graece Smilax arbor ex Ilicum genere est, baccis sine succo foliis aculeatis quae illi non decidunt. [Note: (8) Iracundus.] Veneficia a villis ubi crescit arcere Plinio creditur. [Note: (9) Afflictio corporis.] qui etiam ex Pythagora tradidit aquam eius flore glaciari.

ARUNDO inter minores plantas nostro caelo contemptibiles quia parvae inanes, ac debiles, [Note: (10) Levis et inconstans.] in India et Arabia grandiores arborum instar, atque hic etiam firmae, ut pro lanceis serviant. [Note: (11) Confirmatus.] Iam tenerae dum adolescunt aliarum arborum adminiculo indigent, [Note: (12) Iuventus fulcienda.] adultae siccaeque pro fulcro aliis serviunt. Per internodia serpentesque ductu vario colores eleganter distinctae. Aquas dulces potabilesque suis internodiis, tanquam scyphis, complectuntur. [Note: (13) Opes occultae.] In Maluccis quoque

Insulis pro vasis serviunt, tanta earum est vastitas. Quin ad Gangis ripam memorant repertas, quae piscatoribus pro cymba essent. Ita Maiol. col. 21. ex diversis.

BALSAMUM arbuscula est aromatica, perpetuo virens, in Iudaea celebris, quae malleolis, ut vitis plantatur, sed absque fulcris, in montibus fertilior. [Note: (1) Religio ad virtutem prodest] Succum incisa vitro (nam ferro emoritur) lapido, aut osseis cultellis fundit, quem opobalsamum vocant, odoris praestantissimi. [Note: (2) Mortificatio.] In Arabia viperae, quae balsami umbra delectantur, ex contracta virtute redduntur innoxiae, [Note: (3) Societas proborum.] ut Pausanias in Boeotp. 303. ut proinde erret Plin. l. 12. c. 25. cum soli Iudaeae tribuit. In medicamentis praecipua succo facultas, altera semini, tertia cortici, postrema ligno. [Note: (4) Perfectionis gradus.] Omnia enim pretiosa. Et Iudaei invadentibus Romanis hanc plantam invidebant, conati frustra exscindere [Note: (5) Invidere bona.] funeribus quoque adhibitum, quod corruptioni arcendae serviat: [Note: (6) Virtus durat.] Quo quaeque est planta horridior, tanto succus ab ea manat praestantior, [Note: (7) Duris gaudere.] quique ultro ante sectionem fluit, plus habet virtutis. [Note: (8) Virtus spontanea.] Vide Plin. l c et alibi.

EDELLIUM arbor nigra est, magnitudine oleae, folio roboris, fructu naturaque caprifici. Gumnii habet simile cerae, odoratum et tralucens, cumque fricatur, pingue et gustu amarum, citra tamen acorem est [Note: (9) Pietas erga Deum.] Cum vino in sacris perfunditur, fit odoratius. [Note: (10) Ex sacris proficit] Probatur colore, odore, gustu, pondere, igne: quibus syncorum ab adulterato distinguitur. Plin. l. 12. c. o. Valet contra apostemata, tam interiora, quam exteriora, si eo per uncta fuerint [Note: (11) Pietas peccata et poenas tollit] habet enim vim attractivam, simul et constrictivam, qua dysenteriam sistit. Id.

BETULA arbor pellicula candida, locis frigidis humidisque gaudet, [Note: (12) Aquilonares. candidi pectoris.] ramis admodum flexilibus, quibus pueris reisque plectendis adhibetur. [Note: (13) Constans. Patiens.] Mediocris vincula pro vasis constringendis suppeditat. Tenuiora etiam vimina sportulis, crassiora ligna cistis conficiendis idonea sunt. [Note: (14) Capax disciplina.]

BUXUS ligni durabilis non minus, quam duri gravisque, quod aquis non innatat, viriditatis perpetuae, cariem vetustatemque non sentiens, [Note: (15) Constans. Patient.] ad tibias, pyxides,

pectinesque conficiendos solitum adhiberi, tonsili coma, praesertim silvestris, in varias aptari figuras in hortis potest [Note: (1) Oboediens.] Plin. l. 16. c. 40.

CALAMUS ODORATUS iuncis similis, melior tamen qui minus fragilis, odore grato atque ex longinquo se etiam prodens. [Note: (2) Humilitas proditur.] Nigrum alii magis probant, alii repudiant. Indicus a Syriaco satis differt. Plin. l. 12. cap. 22.

CAPRIFICUS ficus est silvestris, cuius cum nunquam maturescant fructus, in his tamen culices nascuntur, qui veras aggressae ficus, dum corticem tenebrant fructuum, hos ad maturitatem promovent. [Note: (3) Obtrectator ignavus.] Eius tamis, ut plut. lib. 2. sympos. ferociens taurus circa collum vinctus mansuescit. [Note: (4) Temperantiae.] Sub hac olim ficu Romanae mulieres Iunoni sacrificabant, [Note: (5) Memoria beneficiorum.] postquam ab hostibus obsessae Philotis ancillae consilio et audacia liberatae sunt. Illis enim mulieres et Virgines Rom. pro obsidibus postulantibus, Philotis se cum aliis in habitu Matronarum et Virginum Rom. obtulit, egressaque cum liberali et meraco haustu, postquam hostes sese inebriassent, ex Caprifico Romanis invadendi signum dedit, [Note: (6) Intemperantia possundat.] qui egressi, castrisque ac victoria potiti, huius diei memoriam celebrem esse suis matronis voluere, quem nonas caprotinas dixere. Marcob. Satur. l. 1. c. 11.

CASIA frutex tricubitalis montes amans, cortice amaro, sed maxime odorifero, et vi medica excellente, [Note: (7) Perfectio Christiana] Triplici colore, inferius candido, deinde, rubescente, superius nigro et maxime probato Plin. l. 12. c. 19. [Note: (8) Gradus triplex.]

CASTANEA arbor frondibus foliisque densa, [Note: (9) Ecclesia.] fructus ex nucum parit genere, hirsuto spinosoque integumento supra corticem munitos, qui dulci siccoque nucleo, post triplex velum subtractum, nutrit, atque inprimis igne aflatus placet. [Note: (10) Martyr.] Mutat tamen pro locorum diversitate ingenium.

CEDRUS arbor excelsa, folia, quae non amittit, capillata efferens, ligno incomputribili, cuius resina et olium illitum quoque tes alias a putredine et carie conservat, sed nec rimas quidem, ut ligna cetera, exsiccata agit, tineis impervia, iucundi odoris, ideoque simulachris

Deorum et praestantissimis quibusque rebus aedia ficandis olim adhibita: Ut egregium quodvis opus ex proverbiis Cedro dignum feratur. [Note: (1) Caritas. Pietas.] Duo cedri maioris (nam et minor magisque nodosa, ideoque et vilior habetur) sunt genera: unum floriferum, sed absque fructu: [Note: (2) dignitas humana.] alterum frugiferum, sed absque flore [Note: (3) Humis litas a Deo honorata.] Et in hoc antecedentem fructum, novus statim occupat. Plin. l. 13. c. 5 et alibi.

CERASUS in Europa arbor nota, et nigris et rubris abundans fructibus, post victum Mithridatem in Italiam primum allata, nucleum in corde durum fructus abdit mollis. [Note: (4) Adulator fictus.] succum fere sanguineum condimentis idoneum, ipse condituris in longum tempus reponendus. [Note: (5) Auxilium mutuum.]

CEREUS SPINOSUS apud Ruell. Plant. lib. 18. c. 48. portentosae elegantiae fertur esse, ut raro spectaculo oculos animumque spectantis ten eat ad 19. aut 20. cubitos hastas veluti quaternas quinasve tollens, striis rectissimis ad normam cavatas: in quarum angulis stellae, corneis stylis radiatae decore eminent. Interea spinis ipse in cortice horret succoque aloes amanescit: flores tamen in summo expromit gratissimos, hilarique in purpura erubescit. [Note: (6) Vita Christiana aspera, sed speciosa.]

CINNAMUM seu GINNAMOMUM frutex aromaticus bicubitalis est, statim a terra surculosus, sole et arido planoque gaudens campo, succo ad multa remedia utili, gratissimi et salubris odoris, quo tamen virens non spirat, sed exsiccatum. [Note: (7) Castitas in corpore mortificato est.] Ante ortum et post solem occumbentem nefas censet in tenebris colligere. [Note: (8) Castus non amat tenebras] Memoratque Plinius separatam in messe portionem Deo, quae sub sole relicta sponte flammam conciperet, igneque odorato conflagraret [Note: (9) Cast. Deo grata.] l. 12. c. 19. Cortex praefertur ligno. Unde in apice, placet, ubi cortex densior lignumque tenuius. Candidus quibusdam, aliis frutex ater, et hic praefertur, durus etiam prae molli diligitur. [Note: (10) Cast. formam negligit.] Plin. ib.

CITRUS Graecis Medica arbor dicta a patria est, amat montes, Romanis olim in mensis citreis lectorumque elegantiis expetita, folia lauro non dissimilia profert,

ac fructus pomorum odore et sapore gratissimos, succus quem stillat citreus contra venena valet, ardetque ut facula, dentium medetur doloribus, elephantiasi, et pulmonis ulceribus. [Note: (1) Eucharistia multis medetur] Lacedaemonii Deos suos pomis citreis, gratitudinis causa coronare solebant. [Note: (2) Grata Deo hostia.] Plin. locis div. et Dioscor. l. 1. c. 98.

COCCUS arbor Indica est quae fructum peponibus similem profert, in quo succus butyro similis, qui deinde in oleum vertitur, superfusus aquae prae se speciem fert Zacchari, [Note: (3) Paenitentia iam peracta dulcis est.] soli expositus fit acetum. [Note: (4) Paenitentia olim publica.] Ex stipite arboris aqueus humor distillat ad potum suavis, qui in vasis asservatus magno in pretio est. [Note: (5) Lacrima paenitentis.] Fila etiam ex arboris germine percommoda ducuntur. Ita ad multa utilis arbor haec una est. Ita Petrus Hispal. in Silva p. 5. c. 17.

CORALLIUM frutex est in medio natus mari, ut in Ligustico, reperitur, qui suas profert baccas, sub aqua molles, at ut primum exemptae sunt in lapidem purpurei coloris obdurescentes [Note: (6) Virtus in adversis probatur.] ut Sol. c. 7. Plin. lib. 32. c. 2.

CORNUS arbor duro rigidoque ligno sine medulla, unde et bellicis hastis iaculisque dicata. Succus illi sanguineus [Note: (7) Belicosut.] flos eius apibus exitialis est. [Note: (8) Bellum rei rusticae exitiale.] Plin.

CORYLUS gracili multoque et flexili exsurgens stipite nuces profert, duro munientes nucleum cortice. Ex ligno olim faces fieri solitae pro nuptiis. [Note: (9) Iuventus ante nuptias flectenda.] Plin.

COSTUS arbustum aromaticum, cuius radix odore praestantissimo fragrat: gustu fervens, frutice alias inutili [Note: (10) Humilitas Paenitentis.] Nigrum candido melius est.

CYPRUS arbor est, coriandri semine, quod in oleo coctum aestimatur, et in flore candido gratum odorem spirat, [Note: (11) Candor animi.] quo in Cypro Insula pollet. Plin. l. 12. c. 24.

CYPRESSUS seu Cupressus, aut Cyparissus arbor feralis in funeribus olim adhibita, succisa non repullulat, odore gravis, quo tamen funerum odorem premebat, picem fundit sapore acerrimam, loca humida aversatur, fructu super vacua, baccis torva, ac ne umbra quidem gratiosa [Note: (12) Mors.] qua tamen viret perpetua, cariemque ac vetustatem ignorat. [Note: (13) Mors nunquam deficit.] ut Plin l. 16. c. 33. Dici haec

sacra, Iovisque ex ea simulacrum confectum Romae erat in arce. [Note: (1) Mors Deo iungit] Plato etiam leges publicas his tabulis censuit, inferendas. [Note: (2) Lex usque ad mortem servanda.]

ELATE a plinio quoque Abies dicta, in locis sitientibus maxime odorata, pingui lacrima, quae ad oleum infringendum unguentis additur. [Note: (3) Temperantia [(transcriber); sic: Temperantiu] animum pinguefacit.] lib. 12 cap. 28.

ESCULUS sic dicta, quod primi mortales hac pro esca usi dicantur, [Note: (4) Abstinentia.] ut Servius in 2. Georg. est enim ex glandiferis, fago minor. Gallam fert duplicem alteram nigram tingendis utilem vestibus. Tanta altitudine radices in terram demittit, quanta ramos extollit in altum. [Note: (5) Humilitas extollit] Vide Plin loc. diversis de ea.

FAGUS arbor excelsa glandifera, cuius glans triangulari cute clauditur, esu dulcis, folium tenuissimum et fragile, cortex densus, et pluribus usibus rusticorum serviens, lignum fissile ac flexile vasis, capsis, scriniisque idoneum. A vermibus immunis est.Cinisque ipsius vitro conficiendo aptus. [Note: (6) S. Scriptura utilis ad multa.] Vide Plin. loc. pluribus. In Aquilonari plaga fagi magneticis cautibus propinquae, earum quoque naturam induunt. [Note: (7) Simile a simili est.] Olaus l. 12. cap. 1.

FERULA in calidis locis subnascitur, genicularis scaphis nodosa, nulli fructicum maior levitas, ideoque senum baculis idonea, [Note: (8) Abstinentia.] foliis in maioribus quae terrae propiora sunt. Eius radix candida, de qua incisa lac manat. Ignis in illa optime fovetur. [Note: (9) Vitam et caritatem Dei fovet.] Plin. l. 13. c. 22. Est aliud ferulae genus de quo in herbis.

FICUS, non magna per Europam, apud Indos, si fides Solino est, tam ingens, ut ramorum umbrae bina stadia ex arbore una contegant. [Note: (10) Protectio S. Crucis.] Illud maiori dignum fide quod Plin. l. 12 c. 5. refert Alexandrum Indicas miratum ficus, quae imis in terram ramis curvatae 'intra annum propaginem rursus faciant, et in orbem opere quodam topiario circa parentem surgentes, procul fornicato ambitu pastoribus aliisque diverticulum praebeant sub umbra. [Note: (11) Religionis propagatio a Patribus.] Quorum exigua quidem poma, sed folia amplissima scuti formam praestent. [Note: (12) Maiestas inutilis.] Sine flore

haec arbor fructus profert et ante folia [Note: (1) Res maior promissis.] Maturi dulci lactis succo abundant, qui in excoctis fit melleus. Inferna magis parte, quam superna arbor fertilis est. [Note: (1) Humilitas prodest.] Ob brevitatem radicum cito senescens. [Note: (2) Vita brevis.] Tam abundantia humorum sterilem reddit, quam defectus, [Note: (3) Mediocritas bona] et huic quidem per fimum et aquam dulcem: illi per inflicta clavis vulnera, quibus copia exspiret, subvenitur. [Note: (4) Correctio prudens.] Lignum ficulnum in proverbiis aspernabile est, [Note: (5) Vilis res.] vermibus etiam obnoxium, ideoque nullis fere operibus adhibetur, [Note: (6) Homo inutilis.] Aegyptia ficus prae ceteris tam in fructu, quam ligno laudem obtiner, de qua Plin. l. 13. c. 7 quod eius caesae lignum mergatur aquis, in quibus cum primum gravitate subsidat, sensim deinde sub aquis exsiccatum emergit et invatat, utilissima postea materies. [Note: (7) Paenitentia seria peccatoris.] Porro Cyrenenses tantum ficui tribuere, ut Deos Deasque agris praepositas ficis duxerint coronandas. [Note: (8) Gratitudo in beneficos.] Et iure, si quod apud Aegyptios fieri Solinus c. 34. tradit, septies uno anno fructum dare videantur. [Note: (9) Ubertas.] Mercurio olim etiam Aegyptii primo mense ficu et melle sacrificabant clamantes Dulcis est veritas: ab hoc Deorum nuntio Veritatem exspectantes, [Note: (10) Veritas delectat.] ut Pier. l. 53. c, 41. Et Christus cum ficui in qua feuctum non reperit, malediceret, videtur omni tempore ab ea fructum exegisse non sola folia, quibus Adam se peccator contexit. [Note: (11) Fidei fine operibus.]

FRAXINUS procera et teres arbor, pennata folio, ligno ad multa utili et inprimis hastis ex quibus et celebris illa Achillis fuit. [Note: (12) Bellicosus.] Campestris fere crispa, montana spissa, folia eius iumentis mortifera esse prodidere Graeci, sed et his, ut ceteris animantibus, innocua per Italiam sunt. [Note: (13) Crucem Daemon horret.] Solis serpentibus. Adeo haec arbor infesta est, ut nec umbram quidem sustineant, et si ignis ac serpens fraxini cingantur fronde, citius in ignem, quam fraxinum adiges. [Note: (14) Crucem Daemon horret.] Succus fraxini in potu venena quoque serpentum pellit, et ulceribus impositus medetur [Note: (15) Paenitentia.] Plin. l. 19. c. 13.

HEBENUS vel Ebenus ponderoso, enodique (quae grandior est) ligno, quod splendorans [(transcriber); sic: splendodans] nigrore, hieme

virens, cariem vetustatemque non sentit. [Note: (1) Virtus.] Caesa durescit in lapidem, aquis mergitur, igne, nisi sensim et odore grato, non consumitur, rarioribus operibus pro ornatu adhibetur. [Note: (2) Caritas.] Scobem oculis mederi ferunt, et caliginem abstergere. Polin. l. 12. c. 4. et alibi.

HEDERA frutex semper virens, sed cum damno se fulcientis, cuius succum exhaurit, amplexu firmo. [Note: (3) Amor impurus. Proles adhaerens parenti.] Vivacissima semper colore, flos sine odore est satu non egens, cum seipsam propaget. [Note: (4) Cupiditas.] Baccho ob similitudinem vitis sucrare Poetae eadem, ut et Bacchi amantes, coronari solebant, quod caput leniter refrigeret. [Note: (5) Vates.]

ILEX glandifera est femina, mas sive fructu, utroque enim sexu esse feruntur. [Note: (6) Coniuges.] Folia illi aculeata aegre defluunt, nullo flore gaudet. Civica olim corona ex ilice plectebatur. [Note: (7) Miles defensor.] Plin. l. 16.

IUGLANS aversatur consortium quercuum, [Note: (8) Dissimilia segreganda.] nuces gemino operimento vallat, tanquam foetum in utero. Unde probabile apud veteres in nuptiis sparsas nuces. [Note: (9) Foetus in utero.] Extremo cortice fuscantur lanae. Cariem tarde sentit, umbra satis, et humano gravis est capiti.) [Note: (10) Protectio infida.] Plin. l. 15. c. 21.

IUNIPERUS locis gaudet sterilibus, et arena. Viret coma perpetua, nunquam floret, vetustatem non sentit, Ligno apprime duro solidoque, quodque conceptum ignem sub cineribus, integro anno fovere compertum est. [Note: (11) Eremicola pius.] Baccas habet salutares, et media hieme, aliquas fere semper maturas, in Hispania grandes. Lignum illi tortuosum et asperum, spinae pro foliis sunt. adustum odore ac fumo infectum purgat aerem. [Note: (12) Mors sanctorum.]

LARIX feminam habet, montium amans, incorrupta illi vis, et tenax humoris, non ardet, nec carbonem facit. sed tanquam lapis durat inter ignes. Folia ei pungentia, quae non defluunt, sed florem ignorat. [Note: (13) Patientia.] Radicibus adustum. non repullular. [Note: (14) Deo nitendum in adversis.] Plin. locis divers.

tredecim omnino generum a Plinio l. 15. c. 30. esse traditur. Parnassi olim montis celebrata fuit. et Augustorum Romae, quae Liviae cum Gallina in sinum delapsa est, ut nos supra, et hic Plin. [Note: (1) Genus et stirps nobilis.] Unde mors fluxit, ut triumphantes Romae lauro illa coronatentur. [Note: (2) Triumphans.] Perpetuo vivens arbor est, medicisque foliis praedita, quibus venena dissipantur [Note: (3) Remedium.] quaeque fulmine de caelo non feriantur. Unde Imp. Tiberius fulminante caelo lauro vinctus caput incedebat [Note: (4) Tutela.] Credita etiam pulvillis subiecta, veritatem conciliare somniis, unde ad futurorum praesagia utebantur. [Note: (5) Praesagus futuri.] et Vates Divinatoresque iisdem coronabantur, eratque haec arbor Apollini sacra. Frigus aversatur, sed non minus ignem, cui crebro obluctatur crepitu, excutitque dum potest. [Note: (6) Aversari malum.] Quate et in maleficiis amatoriis incendi solebar, velut amantium luctam repraesentans. Mali ominis erat coniectam in ignes non crepuisse. Ceterum tutelam Numinis et defensionem ante fores plantatam signabat, aut etiam surculis in coronae modum coeuntibus. [Note: (7) Protectio Dei.] Pier. l. 50. c. 15. ut et Victoriam Alexandro Severo recens nato de Persis protendit, quando in paterna domo subnata eodem tempore, intra annum persicam arborem mirabili incremento superavit. [Note: (8) Victoria] Ib. c. 19. Aliis persuasum fuit, locum, ubi laurus sata esset, a morbis et daemone non infestari. [Note: (9) Daemonem propellere.] Solitusque est populus, salutatis ominis gratia, calendis Ianuarii Magistratui lauri folia cum canticis offerre [Note: (10) Ominis boni.] c. 21. Aves quoque, ut palumbes graculae, merulae, perdices annuum fastidium lauri foliis, tanquam medicis, purgant. [Note: (11) Expurgare malum.] Vide Plin loc. cit.

LENTISCUS trifera arbor perpetuoque virens est, semen, baccas, et resinam fundit, omnibus ad medicinam, ipsis adeo foliis lignoque utilibus. Urinam cient, et alvum sistunt. Ulceribus et igni sacro eius decoctum prodest gingivam firmat. Dentium dolorem forlia attrita sedant, et oculis affectis salubriter illinuntur. [Note: (12) Paupertatis voluntariae fructus.] Plin. l. 24. c. 7.

LOTOS arbor pyro similis, folium quercinum, sed crebrioribus incisuris, habet fructus fabae instar,

colore croci, sed dulcedine et sapore singulari, ut quae in Africa est, advenas inescat´re feratur. [Note: (1) Voluptas carnis.] Ventris morbos proscribit, in nucleo interiore melior. [Note: (2) Licita prodest.] Vinum hinc simile mulso exprimitur, sed quod ultra dies decem non duret. [Note: (3) Voluptas brevis.] Lignum tibiis idoneum, colore est nigro, semper virens, humidis gaudens locis Est et in Aegypto lotus. caulis qui in irriguis NIli campis nascitur, foliis densus, fructibus papaveri similibus, in quibus semen est mihi instar, quod contritum panis loco est, [Note: (4) Voluptas cibis alitur.] florem illius, quid candidus est, ad solis occasum claudi, ad exortum rursus pandi ferunt. [Note: (5) Sine gratia Dei nil sumus.] Plin. lib. 13. c 17.

MALOBATHROS arbor Syriae est, convolutis foliis, aridoque colore. Similem nardo saporem habet, sed et pressa salubre praebet unguentum. [Note: (6) Spes in adversis.] Odore in vino fervefacta excellit, crocum vincens. [Note: (7) Spes caritate nixa] Oculorum epiphoris vino expressa medetur, somnum fronti adhibita conciliat praesertim si et nares illinantur. Folium linguae subditum halitus suavitatem conciliat, [Note: (8) Adspiratio ad deum.] ut et vestibus interpositum gratum affricat odorem. Plin. l. 12 c. 26. et l. 23. c. 4.

MALUS arbor est facile omnium princeps si fructum spectes, sed varietatis maxime, seu formam, seu fructum spectes. Mala seu poma, quae profert, amoris symbola sunt. [Note: (9) Amor.] Ea parte, qua solem spectant, fere erubescunt, quod in luce amor ad multa erubescat. [Note: (10) Amor petit occulta.] Bacchus malis coronari olim visus, quod amori vinum faveat, ut Theocr in carm. Veneri idem sacrum, quod apud Sicyonios manu una, latera papaver, fecunditatis symbolum gerens, tenebat. [Note: (11) Amor fecundus.] Apollini et mala placuisse, eaque in Pythiis Victorum coronis inserta Lucianus refert. [Note: (12) Deus vult amari.] Sic et Herculem devicto Dracone, hoc est, concupiscentia, tribus pomis aureis potitum, [Note: (13 Virtute Theol. vel mor.] hoc et, fortitudini suae adiunxisse prudentiam, iustitiam, et temperantiam, haud male intelligas. Quamquam et his tribus quibus romana eius statua ornabatur, fides, spes, et caritas recte signetur.

MALUM Cotoneum sine Cydonium, odore non quidem ingratum, sed capiti tamen grave, colore inter

vellera cingentia aureo. Coctum conditumque ad esum salubre [Note: (1) Zelus moderatus.] Persicum ut quidem in Perside venenatum. Italiaeque primo, ut noceret transmissum, cum caelo mutavit ingenium, et salutare est. [Note: (2) Ingenium cum caelo mutatum.] Si maturum sumatur alvum lenit, si crudum sistit. Cordis figuram hoc pomum gerit ut folium liguae, ideoque veritatis signum voluere. [Note: (3) Veritas.] Nux ipsa ex pomo eruta. cum in diversa tela punctim caesimque fetientia solvatur, funesta est. [Note: (4) Arma occulta.] Ceterum brevis decerpti gloria est, cum intra biduum marcescat. [Note: (5) Voluptas brevis.] Punicum malum sive granatum sub splendido cortice multa inter se grana suis septis conclusa colligit, et quibus fere nonnulla vitium trahunt, Ecclesiae malos bonis sociantis typus. [Note: (6) Ecclesia malos cum bonis babet] Perunt eius acrimoniam mitigari si cuneus ex pino per arboris truncum eiusque medullam terebratam adigatur. [Note: (7) Mitigata severitas.] ut ex Basilio Pierius l. 54. c. 31. Praeter quem vide Plin. l. 15.

MESPILUS humilis arbor multis nixa radicibus, ligno duro, ut et fructu, quem mespilum dicunt, qui nisi putredine emollitus non sapit. [Note: (8) Senes magis sapiunt.] Crudus fauces constringit et exasperat. Coronaque, qua cinctus est hispida, suo cortice se tuetur. [Note: (9) Iuventus fere insipida.]

MORUS ultima pene arborum, transacto iam frigore, in flores erumpit. [Note: (10) Pruden.] sed tarditatem hanc prudentem celeritate germinis ac fructuum compensat; [Note: (11) Festinatio cauta.] ne ab aestu tardentur. Mora (qui fructus sunt) succum primo candidum acidumque, deinde purpureum et vinosum, postea, iam plene matura et decidua, nigrum suavemque complectuntur. [Note: (12) Senes magis sapiunt] Salubris fructus, moderate refrigerat, foliis serici vermes pascuntur. [Note: (13) Mollium victus.]

MYRRHA arbor aromatica cubitorum in Arabia quinque, sativa silvestri potior est. Caudice duro intorroque, nec sine spinis. [Note: (14) Mortificatio carnis.] Folium olivae est, verum crispium et acuminatum. Stacte sudant praestantissimi odoris viriumque, priusquam incidantur; [Note: (15) Innocentis Deo placent opera.] Sed plus dant incisae. Plin. l. 12. c. 15, Addit c. 16. quod Troglodytica, aspectu horridior, acriorque sit ceteris, [Note: (16) Vita religiosorum.] Sembracena, ut mollior, sic viribus sit tenuior, adulteratur lentisci glebis et gummi substituto, aut etiam

vili myrrha Indica. [Note: (1) Simulatio pietatis.] Cibos Sabaei etiam alii thuris, allii myrrhae ligno excoquunt. Ad nidorem tamen gravem hinc emergentem mitigandum, urunt styracem. Ita nulla hic voluptas quae non assiduitate fastidium patiat. [Note: (2) Voluptas mundi vilis.] Idem l. 14. c. 13. lautissima apud priscos vina myrrhae odore condita fuisse asserit, quod murrhinum dictum est. [Note: (3) Amarities virtutis grata.] Ex oriente quoque allata murrhina pocula, ut l. 37. c. 2. habet, fuere in pretio, quae ex humore sub terris, ut putant, densato fieri asserunt, quaeque suis maculis varietate colorum pictis, quales in Iride, tum suo etiam odore commendantur. [Note: (4) Gnaritas.] Singula 80. et 300. quandoque sestertiis Romae empta, postquam Pompeius in triumpho primum illata Iovi Capitolino dedicasset.

MYRTUS arbuscula venusta perpetuo virens, angustis tamen foliculis, suavissimi odoris in Aegypto, litoris amans. Veneri olim ob gratiam frondium consecrata. [Note: (5) Venustas. Voluptas.] Baccas optimi saporis habet, eiusque oleo quidam inest vini sapor. Ovantibus ex ipsius frondibus corona texi solita. In conviviis Myrti, ramo per manus ordine accepto singuli carmen aliquod iucundum modulari solebant. [Note: (6) Gaudium mundi breve.] Duratio tamen gratiosae arbusculae brevis est, et forte ideo corona illius in funeribus quoque exhibita est. [Note: (7) Luctus gaudium occupat.] Romae ante aedem Quirini una fuit Myrtus Patricia et altera Plebeia dicta, quod prout Patres, aut plebs dominarentur, altera semper magis vigeret, languente altera. Plin. l. 15. c. 29.

NARDUS frutex est, ut Plin. l. 12. c. 12. gravi et crassa radice, sed brevi et nigra fragilique quamvis pingui, aspero densoque folio. [Note: (8) Humilitas.] Cacumina in aristas spargunt, ideoque gemina dote nardi spicas ac folia celebrant, odore suavi, et gustu os iucundo sapore siccante [Note: (9) Humilitas Deo grata.] Pseudonardus crassiore ac latiore folio, tum co lore pallidiore proditur, ac demum et pondere graviori. [Note: (10) Simulata demissio.] Nardus rustica Baccharis vocatur, et censetur inter herbas, quae diversis locis diversa. Cum Gallica nascitur herba alia odoris ingrati, iccirco hirculus dictus, [Note: (11) Occulta superbia] non omnino specie externa dissimilis, quamvis min oribus foliis et sine caule. Unde facile nardus adulteratur.

OLEA sive OLIVA in praelus. Speculi a nobis expensa multis symbolis est, ab oleo mitis arbor, [Note: (1) Misericordia.] a quercu ita dissidens, ut altera in alterius scrobe depacta moriatur. Unde odii compositi symbolum sunt quercus et oleae rami complicati. [Note: (2) Odium compositum.] Tarde succressit arbor, semper fronde virens, ligno imputribilis annis ducentis persistens. [Note: (3) Perpetuitas.] Gaudet cinere et calcariis fornacibus: Pluviam in vergiliis aversatur, [Note: (4) Ebrietatis fuga.] et morsu caprae sterilescit. [Note: (5) Libido perdit.] Minervae dedicatur, quod Virgines amet, a quibus et utilius plantatur. [Note: (6) Virginitas.] fructus, carne, oleo, et amurca pinguis est, aiunt mare hoc infuso, et utribus olei iniectis placari. [Note: (7) Mitis Tranquillus] In pace ramus illius a legatis solitus praeferri, et victores in Graecia his frondibus coronati, ut Olympionicae oleastri coma. [Note: (8) Victoria] Membra oleum roborat, nutritque, pene omnibus attibus utile, vespae tamen muscaeque in illo moriuntur. [Note: (9) Eucharistia vita bonis, mors malis.] Vide Plin. l. 15. c. 2. et seq. Pier. l. 53. c. 1.

PALA, inquit Plin. l. 12. cap. 6. arbor est apud Indos pomo maior, fructu praecellentior, quo Indorum Sapientes potissimum vivunt. [Note: (10) S. scriptura.] Hic ex ipso cortice promitur admirabili succi dulcedine, et quantitate tante, ut uno quaterni satientur. [Note: (11) Meditatio divinorum.] foliis alas avium imitatur, frequens apud fluvium Acesinem.

PALMA in Iudaea frequens, quod ferventibus regionibus gaudeat, in quibus etiam fructus non inter folia, sed ad nudos arborum ramos profert. [Note: (12) Paupertas fructuosa.] In Italia sterilis, in maritimis Hispaniae fertilis est, sed magis in Africa, quia fabulosa. fervida loca ac salsa quaerit, a fimo aliena. [Note: (13) Opes steriles ad bonum.] Orientales ex fructibus vina etiam inebriantia conficiunt, et nonnullae gentes panem. [Note: (14) Victus tenuis.] Coma cultri in modum acuminatur, bifidis tamen lateribus. [Note: (15) Finis ultimus Deus.] In aliis quidem arboribus uterque sexus maris et feminae est, sed in his praecipue eminet. Mas floret, femina tantum spinae modo germinat, gaudet illius flore ac pulvere conspergi, inclinante sese ad propinquum marem semina: [Note: (16) Coniugiam felix.] Quandoque ad fertilitatem sufficit aspectu solo recreari. Ita Pier. l. 50. c. 10. ex Pontano narrat, marem palmam Brundusii feminam palmam Hydrunti existentem fecundasse, ante sterilem, priusquam ad illam crevisset altitudinem, ut marem,

tanto licet intervallo, posset intueri. [Note: (1) Dei praesentia animam fecundam facit.] A trimatu ferax est, fructu obtongo, duicique succo: Coma a fulmine immuni, et nunquam decidua, succedente, ut solet, altera. [Note: (2) Aeternitas.] Plinius de illa eiusque varietate multa l. 13. cap. 4. et Babylonii trecentos sexaginta unius arboris utilitates censere soliti, anno eam comparabant, ut ex Plutarcho Pier. iusc. 2. refert, quamquam et per singulos lunae ortus novo pullulare ramo ad 12 usque feratur, mensium numero insignis, singulisque in altum surgere, [Note: (3) Annus et menses.] et in summo vertice frondibus ornari, adeo pertinaci situ, ut si pondera graviora imponas, contra nitens assurgat. neque a recto deflectatur. [Note: (4) Constantia.] ut Gell. l. 3. c. 6. ex Arist. notavit. Romae in Capitolio omen victoriae fuit, quando in capite Iovis [Note: (5) Victoriae] bis bello Persei subnata est; sed a quo tempore pudicitia illic prostrata est, illius sub versae loco ficus succrevit, [Note: (6) Pudicitia eversa.] ut Plin. l. 17. cap 25.

PICEA, more abietis, resina fluit, thuri simillima, montes amat ac frigora: arbor feralis, tonsilis tamen, sed umbra noxia; [Note: (7) Politicus homo.] folia pectinum instar fundit, cortice ad vasa et corbes idoneo, ligno ad fissiles scandulas. [Note: (8) Utilis parum.] Plin. l. 16. c. 10.

PINUS arbor sine flore, foliis capillatis numquam deciduis, cariem tineasque non sentit. Umbra enecantur germina, cacumine ablato sterilescit. [Note: (9) Potentes.] Excisa repullulare nunquam fertur. [Note: (10) Mors impii.] ut iccirco Craesus Lampsacenis, nisi Miltiadem e vinculis restituerent, excidium pini minatus sit, ut Herod. in Erato. Pinu tamen in Isthmiacis coronabantur, quod in Melicertae submersi honorem essent instituta, ad cuius per Delphinum ad litus elati, sepulchrum pinus succreverat. [Note: (11) Praemia post mortem.] Pier. l. 52. c. 13. Pinaster silvestris pinus est mira altitudine, ut Plin. l. c. Nux pinea suis clausa in volucris naturae occulta designat. [Note: (12) Natura secreta.]

PLATANUS arbor ampla et speciosa laris foliis frondibusque comptis ac densis, sed infrugifera, sola umbra tantum commendationis apud Graecos Latinosque olim habuit, [Note: (13) Hospitalitas.] ut mero quidam affuso eandem nutrirent, radicesque vegetarent. Tanti fuit, ut et vectigal pro umbra illius pensitatum sit Memorabilis illa Xerxis in Lydia, sub quam

cum suaviter divertisset, monili illam ornavit aureo, apposuitque militem ex immortalibus custodem [Note: (1) Munificentia hospitis.] ut refert Herodot. Et illa Lyciae apud Plin l. 12. c 1. celebris est, quae ingentia tamis complectens spatia, ad pedes 80. domicilii in modum cava suscipiebat hospites, sub qua Lic. Mutianus ter Cos. cum sociis 18. divertit. [Note: (2) Aedificare in aere.]

POPULUS alia alba a foliis candidioribus, alia nigra a fuscis, amat fluvios, et vitibus placet, umbra pene nulla est, foliis bicoloribus trepidat. [Note: (3) Tempus diei et noctis.] Inter ferales habetur arbores, quod nec semen, nec fructum ferat. [Note: (4) sterilis.] ideoque Rhodios adolescentes inter ludos funebres hac corona cingebant. Herculi eandem consecrant, vel quod ea coronatum Inferos adiisse crederent, vel quod suis regionibus intulisse Plin. l. 16. eius folia post solstitium refert circumagi, [Note: (5) Solstitii finis.] ut eo argumento solstitium exactum intelligatur.

PRUNUS arbor est genere admodum diversa, nigra, flava, purpurea, mitia, silvestra, aut acida pruna ferens. [Note: (6) Actiones hominis variae.] Laudatissima fere Damascena habentur, sapore iuxta et salubritate. Plin. l. 15. c. 13.

PYRUS sic dicta, quod velut ignis tam arbor, quam fructus plerumque ex lato in angustum, ignis instar tendat. [Note: (7) Finis omnium Deus.] Est tanquam femina Pomorum respectu, quamquam utraque fructifera. Mollior illis, quam pomorum, fructus, sed minus durabilis. [Note: (8) Coniugum labor.] Succus utrorumque suavis, quandoque ita vini refert similitudinem, ut distingui, nisi duratione fluxa, nequeant Plin. l. 15 c. 15.

QUERCAS a soliditate ligni Robur dicta, [Note: (9 Gratia fluxa.] glandifera arbor est, por eisque alendis perutilis, quamquam et hanc olim hominibus pascendis naram scribant, ut hodiedum quoque panem ex illis quorundam locorum necessitas extorsit. [Note: (10) Virtus] Belli omen, quod oleam iuxta se positam extinguat, [Note: (11) Victus tenuis.] et fortitudinis: Unde et Herculis inde clava confecta dicitur, et in aquis depacta solidatur. [Note: (12) Bellum] Corona ex quernis frondibus in honore fuit, haec enim civica erat, cum ob cives servatos [Note: (14) Amor.] daretur. [Note: (13) Fortitudo.]

in S. literis sua arrogantia celebratus est, qua ceteris in Apologo arboribus voluit dominari. [Note: (1) Ignobilis superbiens. Tyrannus.] Iud. 9.

RODHODAPHNE sive Rhododendron frutex est perpetuo virescens, rosae similitudine caulibus succrescens, iumentis, capris ovibusque venenum, sed homini contra serpentum venena remedium. [Note: (2) Eucharistia mors malis, vita bonis.] Plin. l. 16. cap. 20.

SALIX lento vimine multisque perticis vestita arbor (quamquam et in fructibus sit) amaro lentoque est cortice, ligno ad multa flexili, habilique, aquas locaque humiliora sectatur, et copiose provenit, [Note: (3) Humilis religiosus.] semen ante maturitatem amittit, fructusque in araneam degenerat, et illud quoque sterilitatem adferre memorant, ut folia contrita ac pota intemperantem libidinem frangere. [Note: (4) Continentia.] Fructus ante degenerationem collectus sanguinem eicientibus prodest, folia cocta cum cera trita imponuntur podagricis. Cortice et foliis in vino coctis sanantur nervi. [Note: (5) Proximis prodesse.] Flos tritus cum foliis furfures purgat in facie. Plin. l. 16. c. 26. et 37 et l. 24. c. 9.

SAMBUCUS inter arbores ac frutices ocyssime floret, et odore grato est, habetque tam in foliis, quam flore lenem expurgandi vim. [Note: (6) Humilitas grata et a scelere purgans] grandi lignum medulla est, sed iam adultius, tam solidum, ut in venabulis praeferatur reliquis. [Note: (7) Humilitatis Virtus solida.]

SMILAX frutex hederae similis, celeriori incremento per muros ad altissima aedium, densa foliorum silva, et flore nunc candido, nunc puniceo violarum instar, lilii tamen odore, exsurgens, [Note: (8) Spes nixa petentibus.] funestae tamen illius coronae habitae olim, quod Smilacem ex Virgine amante Crocum iuvenem in hanc formatam dicerent. Magis tamen iccirco opinor quod arbores amplexu consumat. Fructum, racemorum instar, colore rubro gemmatum instar reddit, qui disclusus a truncis, et aqua coctus, lautis etiam coenis adhibetur. [Note: (9) Ambitio amor impurus.] ut Pier. l 51 c. 22 cetera Plin. l. 16. c 35.

SICOMORUS ficus fatua, et marisca dicitur, fructus quidem grandiores, sed magis acerbos communi ficu profert, qui non maturescunt, nisi instrumento quondam ferreo radantur. [Note: (10) Mortificatio grandes sed acerbos fructus facit;] Apertum cretosumque

SUBER inter arbores glandiferas minores ligno admodum poroso est, praecipue densi corticis: quo non tantum aquis non mergitur, sed et alia connexa, ne mergantur, sustinet. [Note: (1) Paupertatis amor] detracto cortice, cum ceterae tardentur arbores, haec iuvatur. Sola potissimum levitare commendabilis est, aedificiis fere inutilis. Plin. l. 16. c. 8.

TAXUS abieti similis, arbor exsucca, his locis innoxia, in Arcadia adeo venenata, ut qui sub ea dormit, aut cibum capit, moriatur. [Note: (2) Haeresis. Desperatio] Baccis etiam (quas sola profert) in Hispania venenatis. [Note: (3) Doctrina haereticorum.] Sunt qui toxica hinc quasi taxica derivent. Innoxia censetur, si in arborem clavus aereus adigatur. [Note: (4) Paenitentia.] Plin. l. 16. c. 10. in fine.

TEDA arbor ex pinorum genere pinguiori succo abundans, ideoque flammis alendis idonea, [Note: (5) Concupiscentia.] et in sacris olim luminibus, ut Plin l. 16. c. 10. usurpata. Unde Tedae nomen facibus hae sit.

TEREBINTHUS ligno solida, ut buxus, semperque iisdem foliis virens, unde et semper vivae nomen accepit. [Note: (6) Fiducia in Deum.] Talem Maiol. col. 21. ex Aegesippi libro 4. c. 23. refert in Memphi repertam, cuius origo ignorata ad ipsum mundi principium referretur. Mas in illis sine fructu est, [Note: (7) Otiosus] feminarum aliae rubentem, instar lentis, dant fructum. aliae pallentem, et utrumque odoratum. [Note: (8) Opus acceptum.] Densis est foliis, ulmi paulo longioribus et pilosis, flos olivae modo, rubet. In Macedonia fruticis instar, in Syria arbor, eximii ac nigri splendoris. resinaque odorata fluens Animalia etiam viva culicum instar ex folliculis enascentibus profert, [Note: (9) Mala opera.] l. 13. c. 6.

TILIA mas sine fructu, femina florem semenque profert, quae nullum animalium attingit. [Note: (10) Pura intentio.] Cortex crassus et detractus se flecti non sinit. [Note: (11) Ab Ecclesia di visus.] lignum in Mare durius, in femina candidius, cariem non facile patitur, scutis olim adhibitum. Inter corticem lignumque membranae sunt variae, quarum tenuissima philyra dicitur, in lemniscis coronarum celebrata. [Note: (12) Vilitas honorata.] Densioribus passim umbris arbor quaesita. Plin. l. 16. cap. 14.

VEPRES inter frutices sibi locum poscunt, spinis suis aculeati [Note: (1) Mordax] et asperi Hae in rubis molliores, duriores in sentibus, [Note: (2) Durus. Contentiosus. Curis immersus.] utrobique suis vestiti flosculis, in his etiam odoratis [Note: (3) Gratia in asperis crescit.] Illis Christus coronatus, Moyses olim ad Deum in flagrante rubo vocatus. Terra post lapsum Adae damnata.

ULMUS amica vitibus, in montibus amplior, [Note: (4) Honora bonis amicis. Et a loco.] in campestribus fruticosa, cito germinat, constanti ligno rigida, ideoque cardinibus portatum idonea.

VITIS quam fertili, tam spreto horridoque ligno surgens frutex, truncato humilique caudice suavior copiosiorque in palmites racemoque excrescens, [Note: (5) Humilitas radix multarum virtutum.] sed ubi sine amputatione adolescit, latissima implet per aerem spatia, modo fulcris non destituatur, loris sese connatis arctissime devinciens. [Note: (6) Gratia et arbitrio proficimus] Una vitis romae in Liviae porticibus subdialem inambulationem umbrosa pergula constituit, duodenis musti amphoris, ut Plin. l. 14. c. 1. habet fecunda. [Note: (7) Ubertas] Altitudinem mitarum ferunt Cineam Pyrrhi legatum, cumque austerior ex illa potus oblatus esset, iure, ait mattem eius, tam alta ex cruce suspensam esse. In Campano agro populis in summam altitudinem usque, sine noxa sua adhaerescunt. [Note: (8) Fiducia in Deo.] Alibi in formas tonsiles ducuntur, simulacrum Iovis in urbe Populonio multis aevis ex vite incorruptum stetit. Metaponti templum Iunonis vitigineis innixum columnis fuit. Per vitem formati ad fastigium Ephesini templi gradus, ligno ut tractabili, sic durabili. [Note: (9) Creaturis ad Dei obsequium utendum.] In Africa vites per humum serpentes uvas infantium magnitudine proferunt. [Note: (10) Humilitas prodest.] Rubellae in humidis frigidisque magis locis, quam siccis aestuque torridis proficiunt. [Note: (11) Adversitate proficere.] Vix ulla tam denso uvarum partu, ait idem Plin. cap. 2. quam Biturica, sed variantis caeli impatiens, constante seu frigido, seu calido gaudens. [Note: (12) Inconstantia hostis.] Quae minor ex eo est genere, melior est, sterili tamen solo non provenit, et nimium pingui putrescit. Cocolibus quo dulcior, hoc melior; sed austera vetustate in dulcedinem, dulcis in austeritatem

???sit. [Note: (1) Variabilis.] Albuelis summis arboribus fertilior, Visula imis. Moerica contra omne sidus firmissima, nigro acino, vinis vetustate rubentibus aetatem amat. [Note: (2) Senium honorabile] Et c. 3. addit Etesiaca fallax, quo plus tulit, eo fundit laudabilius. [Note: (3) Profectus.] Gauranae e falerno agro translatae, celerrime ubique degenerant. Prusinia nigro acino, intra quadriennium vino exalbescit; mirumque cum sole ubique uvam circumagi, quae ob id streptos vocatur. [Note: (4) Praesentia Dei.] c. 4. ait, durant adhuc vina sub L. Opinio Coss nata iam annis fere ducentis, in speciem mellis redacta. Et c. 5. vino natura est, quod haustum calore intus accendar viscera, foris infrigeret. [Note: (5) Amor Dei.] Ut vitibus corporis nihil eo utilius, ita si modus absit nihil perniciosius. [Note: (6) Moderatio.] Cicuta homini venenum est, cicutae vinum. Et c. 6. Iulia Augusta 32. vitae annos Pucino retulit acceptos: Augustus Setinum praetulit, secunda nobilitas falerno agro, post hunc Albano ac deinde Massicis, ac Calenis. [Note: (7) Origine nobili.] Plura de vite ac vino vide l. 14. apud Plin. tum quae infra de Vire trademus.

Alia quoque apud Maiollum Coll. 21. reperies, ut quod ait dae vite Memphitica, nec hanc, nec aliam istic arborem folia amittere. [Note: (8) Gloria permanens] Rursum in provincia Malabay arborem Cachi unicum quotannis ex stipite proferre pomum, adeo vastum, ut robustissimum gravet hominem, in quo 300. alii fructus suis pelliculis distincti, intra quos et alii minores, tanquam in echino latent castaneae. [Note: (9) Caritas Dei virtutum compendium.] Similia ib. nonnulla reperies.

CAPUT LXXX. HERBARUM, LEGUMINUM ac Florum Imagines.

ABROTONUM aliud campestre Germanice Stab-Wurtz minori caule et folio; semine copioso, ut absinthium: alterum montanum arbusculo specie foliis candidius, flore aureo et odorato, German. [Abbr.: Germanice] Wildcypresz. Illud maris, hoc feminae loco habent [Note: (1) Fecunditas.] Amatitudo illi absinthii, et effectus non dissimiles Serpentes fugat, et contra eorum ictus ac venena remedium est [Note: (2) Paenitentia.] Fertur pulvillo subiectus veneficia, quibus coniugii usus prohibetur, dissolvere [Note: (3) Coniugio favere] Plin. l. 21. cap. 21.

ABSINTHIUM German. [Abbr.: Germanice] Wermuth. amara sed salubris herba. Armenta quae illo pascuntur in Ponto sine felle sunt. [Note: (4) Educatio severa prodest.] Bilem enim et vitiosos stomachi humores expurgat, hunc corroborat, et nauseam tollit. Ut enim dulcia bilem et nauseam creant, ita tollit sua amaricie absinthium. [Note: (5) Adversa prosunt.] Adversus inflationes calidum paulatim sorbetur. Oculorum claritati multum confert. [Note: (6) Aversa multis oculos aperiunt.] Somnium allicit olfactum, et sub pulvinari locatum, tineas arcet a vestibus. Atramento mixtum mures a libris arcet. Cinis illius unguento mistus rosaceo, capillos denigrat. Inferiis Latinarum quadrigis in Capitolio certatum est victorque bibit absinthium. [Note: (7) Victoria labore constat.] quod Marini scriphium vocant ramum Isidis in Aegypto Sacerdotes praeferre solebant. Plin. l. 27. c. 7. Absinthii de favo meliis enati P. or. l. 28. c. 28. meminit.

ACANTUS THA Branca Ursina in officinis, a Pedibus ursorum dicta, Germ. [Abbr.: Germanice] Beerenklaw, elato longoque herba folio, in cuius florem Achantum puerum versum fingunt. [Note: (8) Adolescentia.] Duplex est, crispis aculeatisque foliis,

quam et paederota aut Melamphyllon vocant, cuius radices ustis luxatisque mite prosunt, rupis irem convulsis et phthisim metuentibus in cibo coctae. Podagris quoque illinuntur tritae, et calefactae. Alterum genus laeve est, minusque efficax. Plin. l. 22. c. 22.

ACONITUM Germ. [Abbr.: Germanice] Wolfswurtz sic dictum ab
[Gap desc: Greek word]
, caute e qua sine terra nascitur venenum praesentissimum homini, nisi contra venenum, quod expugnet, sumatur. Ira enim homine innoxio se invicem venena consumunt. [Note: (1) Peccato Iudaeorum Christum occidentium peccatum nostrum destruitur.] Feminei sexus animalia, solo genitalium huius herbae contactu extinguuntur. Scorpio attactus stupet, helleboro tamen sanandus. Carnes eas tactae pantheras etiam enecant, nisi humanum stercus pro remedio detur. [Note: (2) Novissima hominis consideranda.] Plin. l. 27. c. 2.

ADIANTUM, quod et Calitrichum ac Capillus Veneris dicitur, Germ. [Abbr.: Germanice] Frawenhaer foliis silicis, ramusculi nigro colore nitent, radix nulla, umbrosas petras, ac fontium specus amat in aquis licet mergatur, siccum. [Note: (3) Abstinentia in cibo potuque.] Duo eius genera, candidius maius, nigrum brevius et efficacius, Illud pollytrichon, hoc trichomanes vocant. Calculos a corpore mire pellit, e vino quantum terni decerpsere digiti potum, urinamque promovet, alvum sistit in vino decoctum. Capillum firmat, tingit crispatque, in vino item cum semine apii oleoque coctum. Contraque scolopendrae morsus illinitur, serpentumque et araneorum venenis resistit. [Note: (4) Daemones abstinentia fugantur.] Renibus quoque cum absinthio contra stranguriam prodest, ut et exulceratis cum rosaceo illicum pueris. Capitis dolores corona ex his sedat, sanguinem sistit cum aceto. Plin. l. 22. c. 21. Addit Pier. l. 58. c. 55. upupam postquam uvis immodice repleta et ebria facta est hac sibi herba efficacissime mederi [Note: (5) Gulosis proremedio est.]

AGNUS herba est, ad agni formam lanigerae pellis specie in agris subnascens, qua in aquilone, pro capitis tegmine utuntur. Caro illi veluti cancrorum est, quae vulnerata fundit sanguinem. Radici ad umbelicum nititur, pedumque atque ungularum speciem pilis refert. Herbas iuxta se positas in alimentum depascitur, ore, oculis, auribus praedita, [Note: (6) Simulatio veritatis.] atque his consumptis radice

exsuccida deficit. [Note: (1) Simulatio nulla diuturna.] Ita ex Odorico l. 1 et Surii Com. an. 1504. Maiolus Ille in Monte Caspio, hic apud Tartaros Cazaneus nasci tradit. Plura vide infra de Vitice quae etiam Agnus dicitur.

ALCEA malvae silvestris genus, foliis Verbenacae Germ. [Abbr.: Germanice] Sigmarswurtz Haec sub solstitio collecta, folio trito, vel radice tusa cum axungia, tumores quacumque in patte sub suo folio imposita sanat [Note: (2) Contemptu.] Plin. l 25. c. 6.

ALOE semper vivum marinum a quibusdam dicta, amarissimi sed salubris ad medelam succi herba est. [Note: (3) Mortificatio carnis.] Vermibus putredinique resistit visui exacuendo utilis. Vulnera recentibus cogit foliis. Calefacit stomachum, alvum solvit, efficacior si ea pota cibus sumatur. Capillum fluentem detinet, si in vino austero ea caput in sole illinatur. Fronti et temporibus in aceto et rosaceo imposita dolores capitis mitigat. Oculorum sanat vitia et pruriginem scabiemque genarum. Tonsillas, gingivae et oris purgat ulcera, uti et genitalium. Haemorrhoidum et dyssenteriae fluxum sistit. sanguinis quoque excreationes. [Note: (4) Mortificatio tollit vitia.] Et si modico a coena intervallo sumatur, cibis prodest dirigendis Plinius l. 27. cap. 4.

ALLIUM Germ. [Abbr.: Germanice] Knoplauch Serpentes et Scorpiones solo odore fugat, et bestiarum omnium, ut aliqui tradunt, ictibus, vel sumptum, vel illitum medetur. [Note: (5) Paenitentia.] Copiosius sumptum laedit stomachum, inflationes, et Venerem sitimque promovet; moderate esum suspiciosis, morbo regio laborantibus, sanguinem excreantibus et tussientibus prodest. [Note: (6) Temperantia.] Dentium lenit dolores, vel insertum cavis, vel aqua decocti abluendis adhibita. Auribus cum anserino adipe eius succus instillatur. Allium caepasque tanti fecit Aegyptus, ut inter Deos iureiurando acceperit. [Note: (7) Creaturas Deo praefert peccator.] ut Plin. l. 19. c. 6. sed priora habet l. 20 cap. 6.

AMARACUS sive Samsuchus Germ. [Abbr.: Germanice] Meyran. herba est mollis et odorata, [Note: (8) Oratio.] in quam Cynarae Regis Cyprii puer, ob fractum alabastrum unguenti ex dolore versus fingitur. Ictibus scorpionum et menstruis

cum aceto et sale illitum medetur, [Note: (1) Mortificatio.] epiphoras eum polenta cohibet Succus porus tormina discutit, hydropicis et urinis conveniens Oleum nervos et vulvas emollit [Note: (2) Devotio.] Folia sugilla. is cum melle, luxatis cum aceto prosunt. Plin. l. 21 c. 22.

AMARANTHUS German. [Abbr.: Germanice] Sametblum, Tausentschon Spicam purpuream venus, quam florem profert, decerptus non penitus emarcescit, sed perfusus aqua reviviscit, et hibernas etiam coronas facit. [Note: (3) Resuscitatio.] Unde ab
[Gap desc: Greek word]
non marcescere dictus est. Ideoque et Thessali ad A hillis tumulum quotannis coronati illo sacrificarunt. [Note: (4) Immortalis gloria.]

ANAGYRIS herba fruticosa est flore oleris, semen in oblongis ferens corniculis, simile renibus, gravissimi odoris, quo et manus tangentium imbuit [Note: (5) Libido.] Suspiriosis tamen in vino vetere prodest, foetumque mortuum, secundasque et menses folia pota promovent, ut et partum si matribus adligetur Plin. l. 27. cap. 4.

ANEMOMA seu flos Adonidis Germ. [Abbr.: Germanice] Kuchenschell. aut silvestris, aut agrestris est, illi amplitudo maior, latiora folia, et flos phoeniceus: huic etiam purpureus aut lacteus, sed nunquam apertus nisi vento aspirante, unde et nomen trahit. [Note: (6) Gratia Dei movet Favor Regis.] Semipedem altitudine non excedit, cacumine asparagi. Prodest capitis doloribus et inflammationibus: vulvis, lacti, menstruis ciendis mulierum. [Note: (7) Gratia Dei vitia superantur.] Radix manducata pituitam trahit, dentes sanat, et decocta oculorum epiphoras Plin. l. 21. c. 23.

ANETHUM Ger. [Abbr.: Germanice] Dillen. Feniculo simile, semen copiosum in umbellis profert. viride iuxta ac siccum esu et condimento gratum, foetorem oris tollit, vinoque collatum appetentiam ciborum praestat, exhilaratque animum ac vultum, [Note: (8) Continentia Castitas.] tormina sedat, alvum sistit, sumptum ex aqua sedat cruditates. Venerem infrigit, sed et oculos hebetat. Succus auribus et capiti instillatus prodest Dysenteriae et renesino semen tostum medetur Radices epiphoris illitae prosunt. Plinius l. 21. c. 18. et alibi.

ANISUM Ger. [Abbr.: Germanice] Anysz cibis ad appetendam excitandam miscetur, contra inflationes, tormina, caeliacum malum, singultus et ructus cruditates, calculos, vomitiones, pectoris tumores aliaque vitia utile; [Note: (1) Consideratio vilitatis nostrae.] alias stomacho inutile. Foetorem oris cum apio et melle, vino mox collutum tollit. Insomnia in pulvillo suspensum, ut dormientes olfaciant, levat, ut et capitis dolores tollit, patrusque facilitat. In polenta tritum fluxiones oculorum extrahit siccatque. Polypum in naribus illitum consumit. Anginas cum melle et hyssopo ex acero gargatizatum. Auribus cum rosacea infunditur. [Note: (2) Sensuum mortificatio.] Thoracis pituitas tostum et cum melle sumptum purgat. Pythagoras negat comitiali morbo crripi in manu gerentes. Sosimenus poro semine lassitudinem tolli asserit. [Note: (3) Renovatio spiritus.] Tlepolemus ad quartanas ternis digitis semen anisi et feniculi, in aceto et melle, cyatho uno sumendum tradidit. Articulares morbos levat cum amatis nucibus illitum, vestes quoque a tineis defendit. Urinam ciet et sitim sedat, cum vino sudorem leniter praestat. Plin l. 20. c. 17.

ANTHRISCUM quod alii Chaerephyllum Ger. [Abbr.: Germanice] Kerbelkraut vocant, cum, Scandice, ut specie sic virtute convenit, de qua infra. Sistit profluvia alba feminarum, coniugibusque ad faciliorem conceptum appetitur, viresque instaurat. [Note: (4) Bonum propositum.] Plin. l. 22. c. in med.

APIUM horrensis herba Petroselinum dicitur ab Italis, ut et Germani appellant, in ciborum condimentis, ut salubre, sic gratum. Oculis aliorumque membrorum epiphoris, vel cum melle illitum, vel cum pane aut polenta tritum prodest. [Note: (5) Mansuetudo.] Succus radicis cum vine lumborum dolores mitigat, cum ovi albumine illitum, aut aqua coctum potumque renibus medetur. Semen vel radix cum vino vesicae calculos frangit. Marem et feminam in hac herba agnoscunt. et hanc crispiori folio, et breviori radice vermiculos generante, quos qui ederint, sterilescant. [Note: (6) Coniugium sterile.] Coronari in Nemeaes certaminibus victores apio solebant, sed et in epulis mortuorum exhiberi. Unde nefas aliqui credere adhiberi in aliis

conviviis. [Note: (1) Gaudium in luctu.] Pisces si aegrotent apio viridi recreati feruntur. Plin. l. 20 c. 11. de APIASTRO idem tradit l. 21. c. 12. si illius succo alvearia perungantur, non fugere Apes, tantus amor herbae. [Note: (2) Illecebrae]

ARTEMISIA herba sic a Regina Mausoli uxore dicta, Germani Beyfusz dicunt, absinthio haud dissimilis, nisi quod maioribus et pinguioribus foliis sit, quamquam et species illius reperiatur simplici caule et foliis minoribus copioso flore, cum uva maturescens, odore grato. [Note: (3) Lenocinium.] Femina rum autem malis mederi censene, ut Plin. l. 25. c. 7. Addit c. 10. artemisiam ferentibus nulla medicamenta, aut malam bestiam nocere. [Note: (4) Crux mala avertit.] et l. 26. c. 5. strumis tumoribusque impositam mederi, et c. 8. calculis in vino dulci potam, et c. 15. ferentes in via non fatigari.

ARUM e bulhorum genere herba est ab aliis Iarum, aut Pesvituli, vel Serpentaria minor dicta, German. [Abbr.: Germanice] Paffenpint, Kalbsfusz Scillae amplitudine, foliis Lapathi, caule recto duorum cubitorum radice moli quae et cruda editur, et folia in acero manduntur. [Note: (5) Temperantia.] Miris haec laudibus extollitur, pectoris pulmonisque curat vitia. Partus omnium animalium facilitat naturae circumlita Succus cum melle oculorum caligines ac stomachi vitia discutit Ulcera omnium generum et polypos in naribus, et luxationes, cum sale articularem morbum curat. In pestilentia salutaris est, Ebrietatem discutit. Serpentes et aspides cremata nidore fugat. Plin. l. 24. c. 16.

ASARUM herba est foliis hedera maioribus et mollioribus flore purpureo, radice nardi Gallici semine acinoso calidoque. Germ. [Abbr.: Germanice] Haselwurtz lecoris vitiis salutare est cum mulso sumptum. Alvum, hellebori modo, purgat. [Note: (6) Timor Dei.] Hydropicis, morbo regio, afflictis praecordiisque vulvisque prodest, mustoque si addatur, vinum ciendis magnopere urinis facit. Cum folia emittit effoditur, et siccatur in umbra. alio no mine Baccar, sine aspiratione, dicitur. Plin, l. 21. c. 19.

priusquam induruerint, edulis, stomacho utilis, collique inflationes et renum dolores cumino addito, ventre leniter emolito, discutiens. [Note: (1) Innocens aetas.] Est et silvestris minus in cibum gratus, sed vi ad praedicta omnia efficaciori, quem alii corrudam vocant. Huius semen apiique accumini potum medetur sanguinem meientibus. Succus radicis in vino decoctae, si ore contineatur, medetur dentibus, [Note: (2) Victus moderatus] Plin. l. 22. c. 10.

ASPHODELUS inter herbas clarissimas, quam et Antericon dicunt: Germ. [Abbr.: Germanice] Goltwurtz. Eius duae species. Marem Albucum, feminam hastulam regiam vocant, quod dum floret regii sceptri effigiem habeat. [Note: (3) Mulier imperans.] Bulbi cum ptisana decocti phthisicis saluberrimi sunt, panisque ex his cum farina subactus. [Note: (4) Mensa tenuis, at salubris.] Prodest et urinae, lateris doloribus, ruptis et convulsis, hydopicis, ac plerisque morbis interioribus. Illitus autem succus dolores, ulcera, strumas, lichenas perniones, podagras curare fertur, corporique gratum odorem conciliare. Mures in cavernam trusa aut fugat, aut interimit. Plin. l. 22. c. 22.

ASPLENUM seu Splenium aut Scolopendrion lingua cervina vulgo dicitur Ger. [Abbr.: Germanice] Hirtzzung Quadrupler invenitur, quodlibet spleni curando idoneum. [Note: (5) Linguae usus bonus.] Illud tamen minus quod iuxta mutos et petras natum secturis per latera divisum, linguae instar folia porrigit, cui maius aliud silvestre, diversis foliis scolopendrae serpentis instar emicans proximum est: ac denique tertium, quod foliis inferne latis bipennis instar est, et Hemionitis a Dioscoride dicitur: quartum maxime hircinae linguae forma simile quod phyllitin appellat, dysenteriam in vino potum arcet [Note: (6) Lingua custodia bona] Nulli eorum caulis, flos, aut semen est. Plinius. l. 27. c. 5. feminis asplenum illud dandum negat, quod sterilitatem adferat.

ASTER Atticus Stellaria German. [Abbr.: Germanice] Sternkraut dictus, hunc et Amellum alii vocant, in hunc florem ut fingunt mutatum, noctu flores eius flavi, stellae modo eriniti mire fulgent, [Note: (7) Intentia pura Caritas Dei.] folia velut salviae in oblongo et ramoso caule emicant, rupturis sanan dis perquam idonea, unde et Inguinaria dicitur, adversus venena potens.

Ideo et bubones petras ubi nascitur sectantur, eoque se adversus alia, venenata, praesertim araneos tuentur, ideoque et nonnulli bubonium vocant Plinius l. 27. cap. 5.

ASTRAGALUS latine Glandula Ger. [Abbr.: Germanice] Erdmor ex radice velut caule brassicae, tenues ceu hederae frondes, at humiles spargit, purpureis floribus emicans. [Note: (1) Humilitas.] Radix in rubro vino dysenteriae medetur, alvumque sistit, gingivas putrefactas etiam corrigit, in autumno colligenda et siccanda in umbra. Plin. l. 24. c. 8.

ATRIPLEX berae genus est German. [Abbr.: Germanice] Milte Sativa et silvestris, et utraque suis etiam speciebus distincta. Utraque refrigerat: illa pro olere inprimis cholericis mitigandis servit, et tusae succus pro accensis corporis locis refrigerandis. [Note: (2) Cognitio sui.] Cruenta etiam phlegmata corrigit. Silvestris cum melle imposita podagras restringit. Sanat spinis, aut clavis laesa, extractis etiam spiculis. Semen cum melle potum morbum regium curat. Plinius l. 20. c. 20. et Linoc. part. 2. cap. 240. Vide infra de Blito.

AURICULA MURIS Ger [Abbr.: Germanice] Meusohr quod folia iuxta terram his similia spargar. [Note: (3) Vigilantia.] caule deinde nudo hispidoque in flores assurgat. Vulnera sanat in vino, vel impositum, vel potum Gingivas purulentas succus corrigit, in nares adductus caput purgat. Pthisin sumptus et inflammationes interiores, ac vertiginem tollit. Linocerus part. 2. c. 75.

BAAR herba in valle Iudaeae sibi cognomine nasci dicitur, quae vesperi colore flammeo iubar emittit, sed lethalis est eam attingentibus, quate circumfossam laxant, atque iniecto fune canem ei alligant, qui, cum illam extrahit moritur. [Note: (4) Sacrilegio sublata.] Deinde vero herba innoxia tangentibus adversus Daemones in obsessis valere fertur, Ita Zonaras tom. 1. de excid. Hieros. ex Iosepho. Quae si fabula non sit Daemonis illusio esse videtur.

BACCHAR-RIS, herba inter violam et verbascum media, foliis asperis, anguloso caule, radice odorata,

quae odore somnum conciliat, decocta spasticis, convulsis, suspiriosis salutaris est. Capitis dolores, fervores, et epiphoras sedat. [Note: (1) Conscientia bona.] Laterum dolores et calculos tollit Mammis tumentibus, et ignibus sacris imponitur. Plin. l. 21. c. 19.

BELLIS seu Consolida Minor Germ. [Abbr.: Germanice] Maszleben vel masuszlen humilis herba, flore pulchre denseque crinito, in pratis albo, in hortis etiam purpureo, laxat in acetario, in vino spasmum tollit: tumores et ulcera corporis aufert simul et maculas illita Linoc. part. 2, cap. 125.

BETA hortensium herbarum levissima, [Note: (2) Frugalitas.] alia nigra, alia candida, quae praefertur. Semine rato, sed quae transplantari etiam queat. Ut brassica corrumpitur vini sapor, ita betae iniectis foliis fertur restitui. [Note: (3) Auxilium insperatum.] Candida alvum modice solvi, nigra adstringi tradunt. Plin. l. 19. c. 8. In molles iuvenes a Diogene dictum: Canis betas non edit. [Note: (4) Mellicies.] Radicis nigrae succus per nares attractus pituitam e capite vi magna educit, vertigines et dolores tollit, etiam dentibus illitus. etc. Plinius l. 20. c. 8.

BETONICA vel Vetonica, Serratula, aut Cestron herba ut nominibus, sic virtute ampla anguloso caule, a radice serrata spargens folia, flore purpureo. Siccata folia, vinumque ex eis, multis malis medetur, quae diversis locis Plinius exponit. Semen potum expurgat a plerisque corpus viriis, et, siquae medicamenta sint noxia, submovet. [Note: (5) Caritas Dei.] Venenatis adeo inimica herba est, ut serpentes hac circumsepti se mutuo conficiant. [Note: (6) Caritas delet peccata.] Vide Plin. l. 25 c. 8. 10. et alibi.

BLITUM minores betae genus, rubenti caula, Germ. [Abbr.: Germanice] Mistmili herba vilis, citissime nascens, sine sapore et acrimonia, tantum vilis plebeculae cibus. [Note: (7) Contemptus.] Unde nullius pretii res blitum dicitur. Et Plautus spretam mulierculam bliteram appellat. Dysenteriae tamen mederi efficaciter dicitur.

BRASSICA varia est, cripsa levi praefertur, et quae tenuiori solo, quam pinguiori prodit, efficacior. [Note: (8) Eduratio rigida.]

Cum vite, illi capitale est odium, an forte quia huic succum aufert? Cerre ista velut indignans, cum iuxta satae cedere nequeat, alio ab ipsis quoque fulcris palmites deflectit. [Note: (1) Inimici capitales.] Unde brassica ante vinum sumpta, crude praesertim cum aceto, ebrietatem arcet, vino enervato: post sumpta utcumque dissipat. [Note: (2) Dissensio utilis.] Varias illius Cato apud Plin. l. 20. c. 9. virtutes recenset; prodesse capitis doloribus, oculorum caligini, stomacho. praecordiis crudam mane ex aceto et melle, cum coriandro, ruta, mentha, et laseris radice sumptam, quae simul trita singulari vi hominem confirment. [Note: (3) Salus medica.] Sic articularem morbum, cum rutae, coriandri, salis mica, et hordei farina illita curat. Plura hoc loco vide. Pierius lib. 58. c. 57. addit, quod in hieroglyphicis olim cum laetitiam perturbatam significare vellent, brasicam ob connatum odium, inter duas vites collocarint. [Note: (4) Laetitia perturbata.]

BRITANICA illa apud Plin. 25. c. 3. esse videtur, quam nos Cochleariam Loffelkraut vocamus, quod folia cavitate sua quandam cochlearis similitudinem referant. [Note: (5) Temperantia.] Haec in cibo sumpta scarbuticum purgat sanguinem, nervis, et gingivis putrescentibus succo illito salutatis, contra anginas quoque et serpentes facit. Ridiculum quod Plinius adiicit, florem ante tonitrua devoratum securos reddere.

BRYONIA vulgo vitis alba, Germ [Abbr.: Germanice] Stickwurtz oder Hundekurbis, lupuli modo adhaeret, [Note: (6) Luxuria. Gula.] radice crassa serpentibus et bufonibus adeo inimica, ut ex tostae odore moriantur. Odorem illius dentium homines esa ruta avertunt. Radix ex collo suspensa morbo caduco adversatur. Succus foliorum sanguinis, infra supraque, eiectionem sistit. In vino gargarizatus oris collique malis medetur Radix tosta maculas in cute quasvis tollit. In hydromelite saepius pota epilepsiam corrigit. Lenoc. part. 2. c. 267.

BUGLOSSUM-US vel Borago Ger [Abbr.: Germanice] Ochsenzung, herba linguae boum similis, unde et nomen trahit, haec, cum in vinum proiecta animum exhilaret, Euphrosinum quoque dicta est, [Note: (7) Latitia.] ut Plin. 25. c. 8. cui iungit CYNOGLOSSIM quae linguam caninam imitatur, aiuntque

hanc, si tres thyrsos seminis emittar, febri tertianae, si quatuor quartanae mederi cum radix decocta bibitur. [Note: (1) Discretio rerum.] Ib.

BULBUS universe quidem dicuntur radices herbarum rotundae et corticatae, singulatim Allium hortense seu marinum, German. [Abbr.: Germanice] Knoplauch, quod cum aceto et sulphure vulneribus in facie medetur, [Note: (2) Forma nuptias conciliat.] tritum nervorum contractioni subvenit, et paralyticis prodest. Venerem esum exstimulat. [Note: (3) Fecunditas.] Flos bulbi tritus vel cinis in melle maculas emendat, Vide plura apud Plin. l. 20. c. 9. in fine. Pierius addit primo olim nuptiarum die viros bulbis vesci solitos, ad fecundandas nuptias l. 58 c. 40.

CAEPE. A hortensis herba est, radice fere capitosa, seritur, at semen non profert, nisi anno altero lictus bulbus transplantetur acri odore, succo lacrimas tractata elicit, sic tamen purgat oculos caliginemque abstergit, praesertim cum succus illinitur. [Note: (4) Paenitentia. Contritio.] Somnum conciliat, orisque sanat ulcera, cum pane manducata. Cocta in cinere cum farina hordea cea, aut melle, aliis quoque ulceribus medetur. Succus cum melle instillatus auribus prodest, et dentium dolori, cum succo feniculi hydropisi obstat. In cibo dyssentericos quoque et lumborum dolores aufert. Plin. lib. 20. c. 5 Addit Pierius lib. 58. cap. 2. quosdam olim coepe detestatos esse quod cum luna crescente deficiant, deficiente crescant, praepostero cursu. [Note: (5) Contrariari.] Sed et oris graveolentia displicent. Prosunt rosis iuxta se natis ad exacuendum odorem. [Note: (6) Virtutem adversarius excitat.]

CALTHA German. [Abbr.: Germanice] Ringelbum sesquipede longa, flore stellato et aureo, simplici alboque caule. [Note: (7) Intentio bona.] Pulvis florum dentium sistit dolores. Pulmonum vitia cortex in vino potus sanat. Succus mane et vesperi instillatus oculis calorem roboremque tollite Linoc. part. 2. c. 67.

CHAMAELEON Germ. [Abbr.: Germanice] Ebertwurtz ex carduorum genere, sic dictus, quod pro loci diversitate colorem induat. alibi candidus niger alibi, aut viridis, cyaneus, croceus, [Note: (8) Variabilis cum loce.] Candidus humi serpit echini modo

spinas erigens, odore gravi, sed dulci radice. [Note: (1) Tyrannus Martyribus prodest.] Quibusdam locis sub foliorum alis viscum aestate abdit, quo mulieres ut mastiche utuntur. Unde et Ixia dicitur. [Note: (1) Tyrannus Martyribus prodest.] Succus radicis decoctae canes suesque in polenta occidit, in qua et oleo mures necat, nisi repente aquam sorbeant, hydropicis tamen hominibus remedio est. [Note: (2) Mors honis prodest.] Ex nigris purpureus mas, violaceus femina censetur, caule cubitali assurgunt, succo scabiem omnem, etiam quadrupedum sanant. [Note: (3) Errores corrigere.] Manducati, aut in aceto decocti, vacillantes dentes stabiliunt. [Note: (4) Vacillantes firmare.] Plin. l. 22. c. 18.

CHAMAELEON. Graece etiam
[Gap desc: Greek word]
Germ. [Abbr.: Germanice] Camillen. Unde herba quae flore odorato est [Note: (5) Oratio] (nam alia Cotula foetida, paucis utilis, vocatur) vi singulari in re medica pollet, nonnulla Parthenium appellant, de quo alibi. Sive enim in lotione, sive in vini potu adhibeatur, plerisque tam internis, quam externis corporis malis prosunt. Sumpta interiora stomachi lumborum, renum, vesicae, calculi, phthtisis sedat vitia. Epilepsiae quoque et muliurum morbis medetur. Exterius ulcera emollit ac sanat, laesa et convulsa solidat, praesertim oleo, capitis dolores sedat, memoriam et ingenium vegetat etc. Linoc. part. 2. c. 68.

CAMPANULA vel Cervicaria Germ. [Abbr.: Germanice] Halskraut, caule oblongo, foliis minoribus hinc inde vestito, campanulae instar flores habet, ad gutturis orisque ulcera tollenda vi pollet singulari, [Note: (6) Ieiunium.] vulnera quoque exsiccat, et purgando sanat. Linoc. ib. c. 212.

CANNABIS herba est recto assurgens, sed tenni, et dissolubili in filamina caule, ex quo funes, et validissima ligamenta. [Note: (7) Constantia.] Succus ex illo vim habet, sed non sine dolore, necandi vermes aurium. Radix podagricis prodest, et contractos emollit articulos, cocta in aqua. Ambustis cruda imponitur, sed acescens mutatur. Semen genituram virorum fertur extinguere. Plin. l. 20. c. 23.

CAPPARIS herba fruticibus propior firmiori et senticoso caule, flore roseo, candido, odoratoque, qui ex

baccis emicat, quo deciduo acinosum in thecis semen prodit: Baccae in cibis laudantur, modice refrigerant, alvum laxant, appetentiam excitant et lienem purgant. [Note: (1) Desiderium caelestium.] ideoque spleneticis suadentur, ferunt crebro edentes paralysi non opprimendos. Dentium dolores tritum atque in aceto decoctum semen, tum et radix manducata mitigat, quae et strumas aliaque ulcera cum melle fertur discutere. [Note: (2) Meditatio caelestium.] Iecori quoque in aqua cocta mederi, in aceto oris exulcerationes tollere, quamvis stomacho sit inutilis. Plin l. 20. c. 15.

CARDUUS caule et folio spinosa lanugine regitur, non solum Asinorum pabulum, sed Romanis etiam, molli hortorum cultu nutritus inter ciborum delicias. [Note: (3) Deliciae ciborum.] Ita placet in mensis insolentia. Silvestris geminus est, unus a terra statim spinosis foliis diffunditur: alter caule emergens florem purpureum, sed repente canum, evanidum inter medios spargit aculeos, [Note: (4) Formae humanae fragilitas.] quem scolymon Graeci vocant. Hic priusquam floreat contusus, succo suo illitus alopecias sanat. Radix ex aqua decocta stomachum firmare, potoribus conciliare sitim, feminis robur, ut mares facilius procreent, dicitur. Manducatus carduus odorem oris commendat. [Note: (5) Et contempta prosunt.] Plin. l. 20. c. 23. Carduus hortensis mollior spinis, capite gradior foliisque acutis munito, suavi intus medulla in deliciis est, Venerem [Note: (6) Luxuria.] tamen fugientibus parce appetendus.

CHELIDONIA Germ. [Abbr.: Germanice] Schelwurtz duplex: maior fruticosa caule folio pastinacae erraticae ampliore, ipsa altitudine duum cubitorum, colore albicante, flore luteo: Minor ederae foliis est rotundis, succus croci, mordax semen papaveris. Florent advertu hirundinum, discessu marcescunt. [Note: (7) Amoris affectio.] Succus florentibus expressus et in aereo vase cum melle decoctus, singulari remedio oculorum caliginem detergit. [Note: (8) Mentis illustratio.] Herba illa ab hirundinibus sic dicta, quod pullis hac adhibita visum exacuant, aut reddant amissum [Note: (9) Natura] Plin. l. 25. c. 8.

CENTAUREUM hersia quae et Chironium dicitur, quod propter efficaciam sanandi vulnera Chiron, postquam Herculis armis imperite tractatis laesus esset,

dem convaluisset. [Note: (1) Caritatis praeceptum duplex.] Duplex genus est, aliud soliis latioribus serrato ambitu caule triticubitali, radice bicubitali, sed tenera, erubescente, succulenta, et cum dulcedine quadam amara: aliud lepton dictum, longiori folio, radice tenuiori, amariore succo, ut fel terra nonnulli dixerint, virtute tamen efficaciore. Adeo vulnera cogit, ut carnes in olla quicuscum coquitur coalescere faciat. Ceterum ab omnibus noxiis etiam medicamentis corpus expurgat. Addunt tertium genus triorchis dictum, quod vix quisquam secate memoratur, qui se non vulneret. [Note: (2) Caritatem laedere.] An, ut ita vim suam probet, sanetque cum laesit? Vide Plin. lib. 25. c. 6.

CICER genus leguminis pisa minora proferens, tam sativum, quam silvestre reperitur, hoc odore gravius. Farina utriusque manantia sanat ulcera, et gangraenas cum melle, lichenas, hydropem, et morbum regium. [Note: (3) Paenitentia.] Vide Plin, l. 22. cap. 25.

CICHORIUM sive Intybus -um hortensis herba inter olera (quamquam et silvestre reperiatur) leniter refrigerat, Succus decocti ventrem solvit, cruda tamen herba fluentem sistit. Cum lente dyssentericis prodest. incibo renibus iecori et stomacho. [Note: (4) Temperantia.] In aceto sumptum urinae tormina discutit. In mulso regium morbum impedit. In aqua decoctum, mulierum partus facilitat. [Note: (5) Paupertas.] Graecorum aliqui chreston, alii pancration ob singularem ad multa virtutem appellant. Erraticam vel Ambugiam quidam Latini. Vide Plin. l. 20. c. 8.

CICUTA herba frequens est apioque hortensi similitudine permista, [Note: (6) Mali bonis misti.] caule et foliculo tenui, sed subnigro, venenata, suo inprimis semine, et suppliciis Atheniensium infamis, ubi rei cicutam bibebant, et cum illa mortem. [Note: (7) Reus supplicii.] Aiunt priusquam vitalia attingat, vini haustu calefactivo posse reprimi. In vino tamen pota irremediabilis creditur. [Note: (8) Vini usus anceps.] Folia et semen magis noxium, caulis innoxie in patinis nonnumquam sumitur, radix cava et inutilis est. Ad refrigerandum stomachum malagma tamen ex cicuta conficitur. [Note: (9) Mala Deus in bonum convertit.] Epiphoras et dolores oculorum succus circumlitus prohibet, Lac puerperarum mammis illitum extinguit, etc. Plin. l. 25. c. 13.

COLOCYNTHUS est silvestris cucurbita. German. [Abbr.: Germanice] Coloquint, oder Wildkurbis. fructus seu poma fert minora quam hortensis, pure sumpta non acerba tantum, sed et venenata est, [Note: (1) Correptio inconsulta.] cum mastiche tamen mixta minus nocet. [Note: (2) Correptio moderata.] In vino etiam mitigata, stomachum et interiora a vitiosis humoribus purgat, capitis et epilepsiae malum aufert. In aceto quoque scabiem capitis illita sanat, Linoc: part. 2. c. 271.

CORONA Imperialis, Germ. [Abbr.: Germanice] Konigskrone non ita pridem in Europam allata, ut singulari in herbas flo resque pulchritudine eminet, foliis tamquam gladiis ad radicem et in apice comata, suspensis velut in coronam floribus; ita singulari nulla virtute innotuit [Note: (3) Ambitio. Vana gloriatio.] Odore, quam lilia, graviori.

CORCHORUS olus Aegypti vilissimum est, sed et herba est quae Anagallis Graecis dicitur, Germ. [Abbr.: Germanice] Gauchheil. sexu duplici, in quo mas flore phoenicio. femina caeruleo polleat [Note: (4) Coniuges.] non altiores palmo, frutice tenero, foliis pusillis, et rotundis in terra iacentibus, [Note: (5) Humilis contemptus.] Nascuntur in hortis et aquosis, utriusque succus cum melle oculorum caliginem discutit. Succus per nares infusus caput purgat. Pecora feminam vitant, et si forte gustarint, repente herbam aliam quae asyla vocatur, seu ferus oculus, pro remedio quaerunt. Plin. lib. 25. c. 13.

CUMINUM vel CYMINUM Germ. [Abbr.: Germanice] Kummel Aniso simile, confortat stomachum in cibis. [Note: (6) Dolor de peccatis. Contritio.] Tussim inveteratam cum ficis siccis, in vino coctum sumptumque tollit, ventos pellit et vermes, urinam corrigit. Semen masticatum oculos aspiratione purgat. Defluxionem pituitae ex frigore contritum semen cum lauti foliis, impositumque capiti, siccat. Si ventri calefactum imponatur, sedat tormina, et vesicae defectus. In albumine ovi oculorum rubedinem corrigit. Aqua in qua coctum, cutem emendat. Concretum sanguinem cerae mixtum impositumque dissipat. Linoc. part. 2. cap. 309.

CUCUMER -IS, minor cucurbita, ramis foliisque instar vitis per tetram serpit, [Note: (7) Homo terrae adhaerens.] fructumque rapae instar oblongum, viridem, maculosumque profert. Refrigerat,

digestionis tardae, suavior, cum ante sationem semen in lacte biduo est macerarum, ut ad vas aquae propinquum mira crescendi agilitate festinant, [Note: (1) Ebrietatis amans.] ita ad oleum retorquentur et horrent [Note: (2) Tranquilitatis fugiens.] flore per fistulam immisso in longitudinem excrescunt. Decoctum ex his in aceto, artriticis doloribus praesentaneo remedio illinitur. [Note: (3) Victus asper morbos submovet.] Lumborum dolori siccum tritumque et in aqua coctum semen prodest, tumores quoque cum lacte mulierum illitum sanat. Suspiriosos, tussientes et phreneticos iuvat, sed gravidae abortiunt. Maculas et lentigines e facie tollit. Haec autem in erratico quam sativo cucumere sunt efficaciora. Plin. lib. 19. cap. 5. et l. 20. c. 2.

CUCURBITA German. [Abbr.: Germanice] Kurbis quoque tam silvestris, quam sativa est, illa vel Colocynthis de qua supra, vel Somphos a Graecis tamquam inanis dicta, digitali magnitudine in saxosis subnascens: cuius stomacho succus prodest, reliquae sativae ingenti ventre tumescunt. [Note: (4) Superbia.] Herbacea ex his infusa clysteribus, intestinorum vitiis medetur, renum, lumborum, et paralysi. Eiecto semine, aqua mulsa in ea decoquitur ad dimidium, et tussienti prodest. In morbo tamen regio, ante sumantur semina. Carnes illius, cum sale et absinthio, dentium tollunt dolores [Note: (5) Ieiunium.] etc. Plin. l. 20. c. 3.

CYCLAMINUS -UM Ger. [Abbr.: Germanice] Erdscheib, herba est, quae in vepribus nascitur [Note: (6) Humili loco natus.] porcinus panis ab esu illis grato dictus, caule exiguo, floribus purpureis, foliis hedera minoribus et maculosis, radice crassa, ut rapum videri queat, cortice nigro. Aiunt mala illic medicamenta non nocere, ubi sata est, [Note: (7) Humilitas.] in vino radix inebriat. Alias eius species vide apud Plin. l. 25. c. 9.

DAUCOS lat. [Abbr.: latine] Pimpinella Germ. [Abbr.: Germanice] Pimpernel, in quibus silvestris magis hirsuta est, Gallica magis denso semine, cum alias sparsum in umbellis ferant. In re medica praestans. Venena, febres, calculos renum et vesicae, praesertim aqua in fine Maii distillata tollit, praeservat a febre et morb. aliis mane sumpta. [Note: (8) Propositum non peccandi.] Succus instillatus efficaciter curat vulnera, maculas corporis tollit. Gallica etiam dysenteriam curat. Linoc. part. 2. c. 305. Plin. l. 25. c. 9.

DICTAMNUS -UM Germ. [Abbr.: Germanice] Wilden poley herba pulegio similis, sed maioribus foliis lanugine vestitis, sine flore ac semine, in asperis locis felicius proveniens, crebrior efficaciorque in Creta, singulari vi extractiva ad quam cervae, capraeque vulneratae confugiunt, sagittis ex esu liberandae [Note: (1) Eucharistia a cupidine liberat.] Plin. l. 25. c. 8.

DRACONTION, seu serpentina, foliis betae, non sine caule, Aro simile, sed flore purpureo, contra serpentum ictus sumpta remedium est. [Note: (2) Paenitentiae sacram.] Plin l. 24. c. 16.

DRACUNCULUS radicem subrutilam Draconis convoluti modo habet. Semen eius tam fervens mordaxque, ut gravidis abortum inferat. [Note: (3) Desperatio.] Plinius lib. 24. c. 16.

EQUISETUM Graece hippuris, quod caudae aequinae similis sit, exedra etiam et anabasis, quod arbores scandat. [Note: (4) Arrogans.] Germ [Abbr.: Germanice] Schaffhew. ad vasa tergenda idoneum. Decocta ad tertiam partem lienem cursorum fertur pota extingere. Alii sanguinis profluvia solo etiam tactu ferunt sistere, illam quae arbores scandit coriandri semine, geniculatis ramulis, paucis foliis. et dysentericis mederi, in vino dulci, [Note: (5) Mitigatus.] tribus cyathis haustam: tussim et rupta quoque sanare. Plin. l. 26. c. 13.

ERUCA Germ [Abbr.: Germanice] Rokel calidae virtutis praesertim ea quae silvestris est, ad concitandam libidinem si cum aqua mulsa bibatur. [Note: (6) Societas improborum.] Veneri etiam adversatur, et bestiolas corpori innascentes arcet, vitia cutis emenda, cicatrices obducit et purgat. Aiunt cum vino potam adversus verbera hominem indurare. [Note: (7) Societas proborum.] In condiendis obsoniis magna inest suavitas. Oculis si trita adhibeatur claritatem restituit. Radix in aqua decocta fracta educit ossa. Plin l. 20. c. 13.

ERUUM leguminis genus quod siliquas profert, equorum et boum pabulum, Roswicke. Huius farina toto corpore maculas emendat, serpere ulcera non patitur, in mammis efficacissimum Carbunculos rumpit ex vino. Urinae difficultates, inflationes, vitia iecinoris, tenesmum, tostum et in nucis avellanae magnitudine melle collectum, esumque corrigit. [Note: (8) Humilitas multae mala avertit.] Aquam decocti ieiunis prodesse ferunt. Sed ut iumentis utile, ita

cibis hominum alienum, ut si ieiunus quotidie ederet lienem amissurus dicatur [Note: (1) Humilitas inconsulta nocet] Plin. l. 22 c. 25.

ERYNGION vel Erynge Germ. [Abbr.: Germanice] Brachdistel oder Manstrew ex genere aculeatarum, radice nunc mare nunc feminam referente, pene universim omnibus interioribus malis radix eius in vino cocta medetur, candidae praesertim, quae et centum capita, a tot capitellis nominatur [Note: (2) Consilium bonum est plurium.] Alvum sistit, quamvis hydropisi prodest, et crapulam praesumpta arcet. [Note: (3) Temperantia.] Cum melle corpori illita strumas, parotidas, et panos seu terrores subitos arcet, recedentes ab ossibus carnes et fracturas cum axungia salsa solidat. Contra toxica et venena etiam serpentum morsus pota valet. Plinius lib. 22. cap. 7. et 8.

FABA inter legumina principatum obtinet, in quibus Turcica laudatior. Multis usibus idonea, Pythagorae tamen sententia damnata, sive quod flos eius literis quasi funestis inscriptus, ideoque in funeribus fabacium epulum paratum fuerit; sive quod in thecis humani speciem prae se membri ferrent, a quo manus abstinendas (ut ex Gellio Pierius l. 57. c. 8.) monebat, [Note: (4) Impuritatis fuga] sive quod fabae sumptae ventositatem veneremque crearent, somnumque inquietum redderent, ingenium etiam sensusque hebetarent; [Note: (5) Libido noxia.] sive denique quod crederet mortuorum animas in fabis habitare, ut ab inimicis ad mortem quaesitus maluerit occidi, quam eas vicinas, quibus poterat occultari, tangere. [Note: (6) Defunctorum veneratio.] ut ib. Pier. cap. 7. His addit coll. 20. ex Theophrasto Maiol. 9. quod gallinae fabarum esu sterilescant, et ex Clem. Alex. l 3. strom. quod idem mulieribus eisdem crebro vescentibus eveniat. [Note: (7) Immoderata Venus sterilis est.] Quin et siliquae fabarum ad radices plantarum proiectae easdem steriles reddunt, ut Theophrastus notavit. Sed Plin. l. 22. cap. 25. magis ubique virtutibus, quam vitiis herbarum intentus, magnas fabarum vires depraedicat. Nam solida inquit fricta, fervensque in acre acetum proiecta, torminibus medetur. In cibo fresa et cum alli cocta, contra deploratas tusses suppurationesque pectorum quotidie sumitur. [Note: (8) Mansue tude.] Lomento quoque, seu farina eius in aceto decocta

tumores maturantur, et aperiuntur, Siliquarum cinis ad coxendicum et nervorum dolores in adipe suillo vetustiori prodest. Vide hic et alibi apud eundem plura. Illud ex Maiolo l. c. adiicio, quod fabae Aegyptiacae ad arborum altitudinem excrescant. foliisque ex natura concavis durisque patellatum et scyphorum loco cibis adhibeantur. [Note: (1) Obsequium insperatum.]

FERULA ad frutices accedit, cum lignum corticis loco habeat, et faeni culo etiam altius excrescat, fungosa medulla plenior. Vix alibi quam in calidis Africae locis reperitur, gratum in foliis Afinis pabulum, cum aliis iumentis venenum sit. [Note: (2) Salus et mors coniuncta.] Ligno levissimo, et senibus pro scipione ad pueros castigandos idoneo. [Note: (3) Correctio iuventutis.] Unde ferulae nomen ad scholas traductum. Ignibus quoque ob medullam concipiendis fovendisque opportuno, Succus illius fabae magnitudine sumptus alvum solvit. Seminis grana decem in vino trita haustaque sistunt sanguinem. Radicis succum oculorum claritati prodesse ferunt. Muraenis exitialis est, eum ferula tactae moriantur. [Note: (4) Ictus fatalis.] Plin. l. 20. c. 23. et alibi.

FILIX herba est sine caule, flore, ac semine, Farnkraut Germanis, duplex mas et femina est, ille longa et velut pennata folia ex uno pede singula; haec ex eodem pedunculo plura fundit, radix illi nigra, oblonga per superficiem terrae cum appendiculis sparsa; huic brevior subflava magis, aut etiam rubescens, locis saxosis gaudent, silvestribusque. [Note: (5) Educatio austera prodest.] Radix quatuor drachmarum pondere sumpta lumbricos enecat, sues in pastu pinguefacit. Mulieribus non danda, quod abortire faciat, aut sterilescere. Folia cimices enecant et serpentes fugant, ideo lectis substerni utile. [Note: (6) Discretio bona.] Plin. l. 27. c. 9. et alibi. Addunt Pierius ex Dioscorde l. 4. c. 78. quod ab arundine fatali odio dissideat, ita ut altera alteram admota enecet. [Note: (7) Odium capitale.] Vulnera tamen ab alterutra homini inflicta, altera rursum sanat. Quod fingunt, hanc herbam in nocte S. Ioannis semen parere, subito nisi colligatur, evanescens; collectum vero in circumscripto circulo a tacentibus, omnia claustra admotum pandere; aut fabulosum, aut Diabolicum ludibrium est.

FILICULA seu polypodium, similis at minor filice, tam foliis, quam radice pilosa, quae perquam suavis est. Unde Germani Engelsuss appellant. Oleribus concisa inspergitur, vel cum pulticula coquitur, ad laxandam leniter alvum, bilem ac pituitam detrahit. Stomachum tamen, ut et filix offendit. [Note: (1) Beneficium unius, alterius quandoque offensio est.] Floret, et sine semine. Sub vetustis arboribus et in petris frequens. Plin. l. 26 c 8.

FENICULUM herba nota est salutari, quo abundat, semine, quod esum oculorum caliginem abstergere: a serpentibus dilectum, qui hoc sumpto contractum senium exuunt. [Note: (2) Innovatio spiritus,] Stomachum dissolutum adstringit, nauseam sedat: pulmonem et iecur reficit: urinam et tormina decoctum mitigat, lactisque defectus potum supplet. Hydropicis convulsisque radix ex vino sumpta prodest. Folia ex acero tumoribus ardentibus adhibentur, calculos vesicae pellunt. Succus etiam e radice canis morsum curat. [Note: (3) Benefacere in retenui multis.] Silvestre, quod Hippomatathron appellant, et grandius est, ad omnia est efficacius, suo praesertim semine Plin, l. 20. c. 23.

FENUM GRAECUM siliquas habet cornibus parvis similes, unde et buceras vel aegroceras dicta, in re medica praestans, [Note: (4) Severitas grata.] quae si cum malva, mulso deinde addito, coquatur, pota interaneis exulceratis medetur. Ita et carcinomata exteriora ex vino purgat, melle addito sanat. Lieni etiam in aceto decocta illinitur, Chiragrae et podagrae doloribus in hydromelite. Decocta dum amarities desinat, et melle subinde addito, tussim exulcerati pectoris tollit. Plin. l 24. c. 19.

FRAGI mollis instar cerasi rubentis fructus est, in humili natus herba, sapore et digestione facilis, vim lenem, ut refrigerandi, sic purgandi habet, aegris atque inprimis calculosis salutaris. [Note: (5) Humanitas.]

FUNGUS vix in herbis plantisve nomen meretur, his tamen cum subito nascens, nocte quandoque una adhaereat, repente orientium ideam refert; [Note: (6) Repenti exaltatus.] sed et inutilium ac fatuorum, quod licet in mersis olim rara quaeque consectantibus adhibitus sit, vix tamen ad quicquam sint utiles, nisi quod fluxionibus alvi, et

rheumatismis adhibeantur. [Note: (1) Fatuus. Sordidus.] Sordidis tamen ulceribus, maculis, oculisque affectis tutius illinuntur, cum pluribus pro veneno, illi praesertim qui coctu duriores, et suilli dicti sunt, aliquando integras familias extinxerint. [Note: (2) Pestifer] Plin. l. 22. c. 23.

GARYOPHYLATA vulgo herba Benedicta Germ. [Abbr.: Germanice] Benedictwurtzel, cuius radix grati odoris, flos est flavus [Note: (3) Benedictio parentum, vel sacerdotum.] Radix in vino cocta parvos stomachi humores tollit, calefacit et exhilarat, phlegmaticis, hydropicis et ictericis prodest. Venenum aufert radix concisa et sumpta a corpore. Capitis defluxiones herba minuit, sed et hominem vi sua calefactiva extenuat Linoc. part. 2. cap. 122.

GENTIANA Kreutzwurtz praestans in Illyrico herba magnitudine lactucae, folio fraxini, caule tenero et inani, trium aliquando cubitorum, radice lenta, subnigra sine odore, calefactoria. In qua eiusque succo potissima vis, ad tussim et intranea exulcerata sanandum. [Note: (4) Fiducia in Deum.] Praegnantibus tamen ab illa abstinendum. Illinitur et ulceribus, quae serpunt, radice tusa, et ad mellis crassitiem excocta. Plin. l. 25. c. 7. et alibi.

GERANION a gruibus dictum, quamquam alii pedem columbinum Ger. [Abbr.: Germanice] Storckenschnabel oder Taubenfuss, appellent. Haec duplicis est generis, alia foliis malva candidioribus, caulibus tenuibus, sed pilosis, duorum palmorum, et in his cacumen velut collum gruis eminet [Note: (5) Vigilantia.] alia foliis Anemones, radice mali rotunda ac dulci, quae imbecilles confirmat, contra phthisin in vino bibitur, inflationes curat, auribus instillata medetur [Note: (6) Attentio.] Plin. l. 26. c. 11,

GLYCYRRHZA herba eryngio similis, foliis spinosis, pinguibus, tactuque gummosis, fructicosa binum cubirorum altitudine, flore hyacinthi radice dulci oblongaque, et tantum in usu. [Note: (7) Fides in Christo radicata.] Melior nigra et lenta, quam quae fragilis, tusa et decocta, spisso deinde succo vulneribus, raucedini et pectoris vitiis pro dest, ulcera oris, renum dolores condylomata, et ut quidam, calculos tollit, famem sitimque sedat, adeo et hydropicis, ne sitirent data. [Note: (8) Vita et gratia per Christum.] Plin. l. 22. c. 9.

GRANADILLA herba et flos Indicus, qui sub Paulo V. Romam allatus admirationem movit. Is rosa maior, et odore melior, ab Indis circumfertur. Christi patientis instrumenta et signa in se exprimens. Purpurei quinque radii coronam faciunt, quinque corallia tamquam vulnera ostentat. In medio columna cum basi et capitello, ex ca quinque virgulae spinosae, velut in coronam cocunt. Eminent clavorum instat, tria ferrei coloris germina. [Note: (1) Passio Christi.] Gracilis, instar hederae, vicinae arbori crescendo nititur. [Note: (2) Auxilium.] Foliis mucronem lanceae praeferentibus incumbens. Fructus ovi anserini coloris aurei, infulis aliquot maculis inspersus est. Semina nigra et rotunda, succus melleus ventriculo roborando prodest plurimum. Simul in eadem planta flores fructusque toto anno videas, [Note: (3) Perseverantia in bono.] flos ad solem orientem apertus, occidente panditur. [Note: (4) Praesentia Dei.] Nieremb. Nat. hist. l 14. cap. 10.

HELENIUM Aenula campana, Alantkraut solio serpelli humi repens, quam ab Helena sic dictam volunt, quod pota gratiam hilaritatemque animi formaeque conciliet. [Note: (5) Gratio sus.] uti et Nepenthes ab Homero celebrata herba. Succu praedulci est, et radice intus candida, contra venenum quoque bibitur, et mures contrita enecat. Plin. l. 21. c. 21.

HELITROPIUM a sole, cum quo ab ortu ad occasum vertitur, sic dictum, quo discedente calicem contrahit. [Note: (6) Praesentia Dei. Bona intentio.] Duplicis generis est. Aliud maius helioscopium dictum, quod pinguiori solo gaudet. Huius succus aestate pressus, vinoque mistus, veneno restitit. In rosacea aqua capitis dolores frangit, arenas renum tollit, et si cuminum adiiciatur, calculos solvit, prodest contractis. [Note: (7) Animum exigere.] Radix cum foliis decocta, et hircino sevo podagris illinitur. Aliud genus tricoccon vel scorpiuron dictum, etiam sterili in solo minoribus et propendulis foliis provenit, semen caudae scorpionis simile, adversus omnia venenata illitum valet. [Note: (8) Remedium peccatorum.] Scorpius ne quidem gestantes ferit: et circumscriptus illius herbae circulo non egreditur. Verrucas utrumque heliotropium radicitus educit. Spinae quoque et lumborum sanguinem

corruptum trahit, si semen cum beta et lente coctum illinatur. Plin. l. 22. c. 21.

HELIOCHRYSUM seu Chrysanthemon folia Abrotani in ramusculis fert candidis, quae in orbem, velut corymbi, dependentia solis repercussu fulgent, et numquam marescunt. [Note: (1) Gloria caelestis.] Unde et his Deos olim cotonabant. Ciet urinam e vino, mensesque. duritias et inflammationes discutit. Ambustis cum melle imponitur. Profluvia mulierum in vino albo sistit. Vestes odore grato tuetur. Ger. [Abbr.: Germanice] Gensblum. Plin. l. 21. c. 25.

HELLEBORUS -UM quod Latini Veratrum appellant Germ. [Abbr.: Germanice] Niesswurtz herba est temperati veneni, quae insignem purgandi vim habet. Duplex est, candida quae vomitione corpus a morbis malignisque humoribus liberat: nigra quae et melampodion dicta, per alvum quidquid noxium est, deicit. [Note: (2) Paenitentia.] In Anticyra Insula praestans est. Nigrum medetur paralyticis, insanientibus, [Note: (3) Stultitia medela.] hydropicis, si febri careant, articulati morbo. Drachma ex aqua sufficit, sale tamen aspersa potius, quam dulci, in qua periculo non caret. Imponitur et hydropicorum ventri cum farina hordeacea et vino. Album optimum, sed per vomitiones terribilius nigro, primo tamen commotis interioribus eicitur. Datur melius in dulcibus, ut lacte et pulte, serenoque die ac calido. [Note: (4) Opportunitas.] Nam alias gravissimos creare dolores fertur. Medetur et Comitiali morbo, elephantiasi albae, ischiadicis, tympanicis, melancholicis, lymphaticis, aliisque quibus nigrum malis. Verum senibus puerisque ac feminis mollioris complexionis parum convenite asserunt. Muscae muresque trito emoriuntur. [Note: (5) Mors improborum [(transcriber); sic: improboborum] .] Plin. l. 25. c. 5.

HERACLIUM diversi generis est, unum Samsucho non dissimile, aliud Origano simile, silvestre Heracleoticum dicitur, quod decoctum percussis datur, ruptis convulsisque cum panacis radice, hydropicis cum fico aut hystopo, contra morbum regium, tritum cum oleo. naribus infunditur. [Note: (6) Fortitudo animi.] Lassi eo perunguntur, ita ne venter tangatur. Plin. l. 20. c. 17. et 25 c. 5. Est et Heraclium siderium

caule tenui digitorum quatuor altitudine. flore puniceo, foliis coriandri, iuxta amnes et lacus nascens, quod omnia volnera ferro inflicta efficacissime sanat. [Note: (1) Patientia in adversis.] ut idem l. 25. c. 5

HIPPOPHAESTON nascitur in maritimis, sine cauliculo, flore, capitulis manibus, foliis parvis, at spinosis, radiculis albis et mollibus. [Note: (2) Vita privata et tenuis.] quarum succus aestate pressus, ad solvendam alvum valet, in morbis comitialibus tremulis, hydropicis, contra vertigines et paralyses. Plin. l. 27. c. 10.

HOLOSTEON herba quasi tota ossea per antiphrasin dicta, cum mollis sit, ideoque molle gramen dicta ab Herbariis. Nam foliis gramini similis, et humi repens. [Note: (3) Humilitas alios conciliat.] radice alba et praetenui, specie capillamenti, quatuor digitorum. In vino pota, convulsa et rupta sanat. Vulnera quoque conglutinat, cum et carnes cum ca coctae cohaerescant Plin. l. 27. c. 10.

HORDEUM tritico simile, sed acutioribus spinis capillatum, eius farina variis morborum generibus medetur. [Note: (4) Eucharistia.] Decocta collectiones, humoresque disicit, In vino iecoris dolores imposita sedat, ulcera suppurantia in resina et galla, duritias ingmo columbarum, aut fico sicca: nervorum, lateris intestinorum naturae dolores cum papavere aut meliloto, strumas cum pice et pueri urina. Polenta quae est hordei tosti, alvum sistit, oculis et capitis dolori illinitur cum menta, aut alia herba refrigerante; pernionibus etiam, ambustis et pustulis, callo clavisque pedum in sapa Condylomata et sedis vitia in oleo sedat, etc. Vide Plino. l. 22. c. 25.

HYACINTHUS violae purpureae genus est, in Gallia eximie provenit, flos eius quasi Graecis inscriptus literis AI. Unde Aiacem Ulyssi postpositum, ideoque ex dolore sese interimentem, in hunc florem conversum fingunt. [Note: (5) Tristitia deficere.] Radix illi bulbosa est, quae ex vino illita crines nasci prohibet. Torminibus sumpta resistit, urinam impellit, suoque semine cum Abrotano data regio morbo medetur Plin. l. 21. c. 26.

HYOSCYAMUS Latinis Apollinaris, Bilsamkraut, diversi est generis, unus nigro semine, flore purpureo

spinosus: alter candidior et fructicosus papavere altior. Tertius quoque, sed omnes noxii vertiginemque et insaniam creantes. [Note: (1) Adulatores.] Quartum genus molle, lanuginosum, candido aut rufo semine, in maritimis nascens, succo mentem caputque infestans, etiam auribus infusum [Note: (2) Concionator.] adversus venena tamen praestans remedium. Plin. l 25. c. 4.

HYPOGLOSSA folia habet, figura silvestris myrti, concava, spinosa, et in his, ceu linguas, folio parvo exeunte de foliis. [Note: (3) Oratio.] Capitis dolorem corona ex his imposita minuit. Plin. 27. c. 11.

HYSSOPUS -UM herba humilis in petris ex ipsis etiam subnascens lapidibus, vim imprimis curandi pulmones habet, inveteratasque tusses in aqua decocta. [Note: (4) Fides Christi.] Stomacho tamen inimica. Purgat inferne cum ficu sumpta, superne vomitionibus cum melle. In oleo contritum phthitiasi et prurigini capitis medetur. Unde forte David Psal. 50. Asperges me hyssopo, et mundabor. [Note: (5) Paenitentia.] Vide Plin. l. 25. c. 11. etc.

INTYBUS Endyve oder Cichorie vide Cichorium supra, quae tamen herba inter sativas etiam duplex est; alia honoris; alia angustiori, sed amatiori folio simul et efficaciori. [Note: (6) Paupertas Christiana.]

IRIS, Germ. [Abbr.: Germanice] Swertel, caeruleo lilio varioque colote surgit, foliis gladioli, radice odorata et sternutamenta movente, rufa candidae praefertur, Ulcera et suppurationes capitis purgat. [Note: (7) Pacis studium. Concordia diversorum.] Alvum solvit cum melle drachmis binis, tussim, tormina, inflationes. Liemes ex aceto purgat. Contra canum morsus et nervorum dolores ex oleo imponitur: Lumbis et coxendicibus ex resina, Capiti dolenti cum malis cotoneis. Ossa fracta extrahit imposita cum melle. Clavis et verrucis farina eius cum vino per triduum imposita medetur. Halitus oris manducata abolet. Duritias omnes emollit, rimas et condylomata omnia in corpore excrescentia sanat, [Note: (8) Conciliare odiis.] genituram ultro fluentem exsiccat, somnumque etiam conciliat Plin. l. 21. c. 20. et alibi. cap. 7. addit. In Pisidia magna religione effodi, trimestri prius aqua mulsa circumfusam, [Note: (9) Praeoccupare beneficiis.] effossam protinus in caelum

attolli, praecipique ut casti legant. Pustulas etiam contrectantibus infligere. [Note: (1) Castitatis amor.]

IUNCUS omnino varius, praesertim qui marinus est, cuius usus ad massas plectendas est, medulla etiam lucernis pro elychnio servit. [Note: (2) Intentio bona.] Qui in medicinis laudatur, duplex aut triplex a Plinio recensetur. Cyperus in Creta laudatissimus, candore et odore nardo vicinus, in cacumine tamen niger, minoribus foliis (quae porraceis in imo similia) semen tegit. radix nigrae similis olivae, ulceribus haec corporis orisque illinitur, utinam ciet et calculos, hydropicis utilissima, tussi medetur. [Note: (3) Intentio multa sanat.] Semen tostum et in aqua potum sistit alvum, sed dolet capiti. Aliud iunci genus teuchiten dicunt, quod contritum odorem dat rosae, discutit inflationes, ideo stomacho utile, et vesicae, bilemque ac sanguinem eicientibus, vulvae ac dyssentericis. Plin. l. 21. c. 18.

LACTUCA herba pro acetariis, alia nigrior copiam lactis habet soporiferi, ideo et Meconis dicta, solitaque mensas olim claudere, ut frigiditate ebrietatem arceret. [Note: (4) Virginitas.] Rotunda latis foliis, et radice parve refragatur veneri. Aestate omnes ob refrigerationem stomacho gratiores eius fastidium leniunt. Augustus in aegritudine per eam servatus creditur. Lactucarum crispae, Cappadoces dictae, reliquis praeferuntur. Vide Plin. l. 19. c. 8.

LADA herba, foliis est nigricantibus, quae verno tempore pingue quid et roscidum contrahunt, quod caprarum pascentium barbis haeret, ac Ladanum dicitur, cum depexum (ut in Cypro frequens est) in offas cogitur. Grave illud odore, tactuque durum. [Note: (5) S. Scriptura sententia.] Natura illi molliendi, siccandi, concoquendi, somnum alliciendi. Capillum fluentem cohibet. Furfures cutis, et manantia vulnera sale addito sanat. Tussim cum styrace sumptum tollit. Plin. l. 26. c. 8.

LAPATHUM, vatium est praesertim silvestre. Aliud est oxylapathum, quod Latini rumicem vocant, colote betae candidae, foliis acutis radice minima ad strumas cum axungia efficax. Aliud in palustribus locis rubentibus et acutioribus foliis, quod hydrolapathum

dicunt. Aliud hyppolapathum, quod coteris maius candidius, et spissius. [Note: (1) Politicus loco et tempore servit.] Radix acero decocta dentibus prodest, et si bibatur morbo regio. Semen stomachi gravissima sanat vitia, dysentericos liberat. Sativi radix manducata firmat dentes, in vino decocta curat lepras, strumas, parotidas, calculos: lienes enim caeliacos, et dyssentericos pota iuvat, et sistit alvum, cum folia solvant. Plin l. 20. c. 21.

LATHYRIS folia habet crebra lactucae similia, et germina minora, in tuniculis semen complexa, quod exsiccatum piperis instar, sed candidum et dulce eximitur. [Note: (2) Castitas] Ex hoc grana vicena, in aqua pura, vel mulsa hydropicos sanant, et bilem purgant, quia tamen stomachum laedunt, cum iure gallinacei aut piscium tutius sumuntur. Ger. [Abbr.: Germanice] Springkraut. Plin. l. 27. c. 11.

LENS optima est inter legumina, quae facile coquitur, cibus pauperum. [Note: (3) Paupertas.] Contra suppurantia omnia et exulcerationes decoctae succus, aut farina cum melle, gangraenis etiam cum punici tegmine imponitur. Strumis ex acero, podagris cum polenta. Stomacho, oculis, capiti parum prodest. Vide Plin. l. 22. cap. 25. in med.

LEVCOION Caryophyllon, non album solum (unde Graece dictum est) sed coloris cuiuslibet, grato potissimum odore, tum et colorum saepe varietate flos spectabilis, [Note: (4) Virtus multiplex:] radice bulbosa est. Qui huius saeculi principio summi in Germania, ob colorum in flore mixturam, pretii, ita ut Antwerpiae mercator unum florem, mille florenis aestimatum, cum nollet cedere; altero die bulbum a mure consumptum viderit. [Note: (5) Avaritia perdit bona.] Beyerling in Theat.

LILIUM flos notus et ceteris excelsior, candido fere aut croceo colore, odore gravi. Apes tamen illo delectantur. Inter frutera aliud lilii maioris sine odore genus eest, quod convolvulum dicunt, nilque praeter candorem refert, [Note: (6) Virginitas.] sed minoris lilii genus, quod lilium convallium dicitur, ut odore, sic virtute calefactiva et exsiccative praestans. [Note: (7) Innocentia.] Est et aliud rubens lilium, quod Crinon vocant, sed et purpureum in Italia,

quo colore tingi solent, semine in vino rubro ante macerato. [Note: (1) Virgo et Martyr.] Radix liliorum ex vino potu venenis adversatur, clavos pedum decocta triduoque circumligata solvit. Cum oleo decocta ambustis locis pilos restituit. Cum mulso pota inutilem alvum sanguinemque trahit, lienique et ruptis vulsisque prodest. Cum melle imposita nervis praecisis medetur. Lichenas, lepras, furfures, rugas e facie abstergit. Folia in aceto cocta vulneribus imponuntur. Semen igni sacro illinitur, flos et folia ulceribus. Plin. l. 21. c. 5. et. 19. Addit l. 23. c. 4. Oleum ex eo, quod lirinum appellant, renibus, et sudoribus evocandis utilissimum esse.

LINUM herba est minor cannabe, quae pingui semine oleum continet, ipsa siccata et contusa in lanae modum, filis, et haec velis vestibusque aptantur, ad plurima utilis. [Note: (2) Exercitatus in multis.] In desertis Indiae reperitur, quod igne non absumitur, sed purgatur. Unde Regum olim corpora in hisce linteis combusta ad cineres secernendos intelligimus [Note: (3) Ignis purgatorii emendat.] Plin. l. 19. c. 1. Semen ad multa utile. Tortetur ut alvum sistat. Caeliacis et dysentericis imponitur ex aceto. Ad iecoris dolores est ut cum uva passa. Ad phthisin utilissime e semine fiunt ecligmata. Cum radice cucumeris silvestris extrahit quaecumque inhaerent corpori. Sic et fracta ossa solidat, et serpere ulcus in vino coctum prohibet. Parotidas cum melle, adipe, aut cera, anginas in aqua, et oleo decoctum, et cum aniso illitum curat. [Note: (4) Multis utilis.] Plin. l. 20. c. 22.

LITHOSPERMUM hodie Milium Solis dictum, herba quincuncialis, surculosa, crassitie iunci, foliis duplo maioribus ruta, iuxta quae barbulae sunt, supra quas magnitudine ciceris semina rotunda duraque margaritarum candore spectata emergunt [Note: (5) Perseverantibus praemium datur.] iis drachmae pondere in vino albo potis, calculos frangi pellique constat. Plin. l. 27. c. 11.

LUPINUS -UM, leguminis genus amarum Wolfschotten, quos solem sequendo etiam nubilo die rusticis horas distinguit. [Note: (6) Horologium rusticum.] Sine cultura proiectum, semen non opertum terrae germinat, arenosis saccisque locis inter sentes vepresque. Et ter quidem floret. [Note: (7) Ereti iras.]

In silvis satisque provenit. Illud acrius. macerati in aqua mirescunt, frequentesque in cibo colorem exhilarant. Farina cum aceto subacta siccat ulcera, livores cicatrices, strumas, scabiem emendat et lentigines, lepras etiam ad mellis crassitiem decocta corrigit. [Note: (1) Mortificatio.] Plin. l 22. c. 25. post med.

MALVA, Germanis Papelen, tam silvestris, quam sativa, singularis in re medica virtutis est, alia maior foliis, minor alia. E silvestribus illa eminet, cui grande folium et radix alba est, althaea ob id dicta. omne solum in quo seruntur, pinguius reddunt. [Note: (2) Exemplam bonorum.] Contra venenatos morsus et ictus, non tantum prosunt, sed qui illa in oleo trita illitus est, aut circumfert, ab ictu noxio immunis est. [Note: (3) Armatura fortis.] Ferunt illum qui ex succo indies biberit cyathum dimidium, morbis omnibus cariturum. [Note: (4) Prodesse omnibus.] Convulsa rupta, tusses, ulcerosa intus, pota, exteriusque illita curat. Parturientes facilitat, calculos solvit, inflatis, dysentericis, asthmaticis melancholicis, insanientibus, comitialibus prodest. Sementritum brachio alligant, eis quibus genitura profluit. Plin. l. 20. c. 21. Addit. l. 9. c. 4. In Mauritania herbam hanc in arborem adolescere pedum 20. quaeque complexum hominis crassitie impleat [Note: (5) Ingenium cum caelo mutatum.]

MANDRAGORA vel Circeium Ger. [Abbr.: Germanice] Alraun, foliis, quam lactuca angustioribus, hirsutis caulibus, radicibus binis ternisve, rufulis et intus albis, nunc matis, nunc feminae genus referentibus [Note: (6) Sexus discrimen.] Semen in parvis malis, ceu nucibus, ferunt. Odore, et magis succo sunt soporifero, qui si recentibus exprimatur, in scyphi maioris quantitate sumptus, venenatus est [Note: (7) Immoderatio noxia.] Succus radicis exsiccata tusaeque, et in vino decoctae somnum conciliat, quo in sectionibus ne sentiantur, uti solent. [Note: (8) Stupor.] Olim tamen earum usus vulgatior et innoxius fuisse videtur, Plin. l. 25. c. 13. cum Lia et Rachel pro mandragoris certarint. Gen. 30.

MARRUBIUM Graeci Prasion, alii Linostrophon Ger. [Abbr.: Germanice] Weisser Andorn appellant, salutaris omnino usus est. [Note: (9) Puritas conscientiae.] Dolores pectoris et lateris, tussim, excreationes sanguinis, convulsa rupta efficaciter sanat, praesertim si in melle succus bene excoctus sit. Venenis etiam,

et morbo regio, bilique expurgandae cum melle servit; cum acero et sale solvit alvum. Arida eius cum melle farina russim siccam efficacissime tollit. Plinius lib. 20. cap. 22.

MELANTHION, sive Gith, aut, ut Herbarii Nigella, parva nigri seminis herba est, distillationem narium solo olfactu cohibet. [Note: (1) facile auxilium.] Dolores capitis cum aceto naribus infusa, et dentibus post coctionem affricta tollit, ut et ulcera oris manducata. Difficultates spirandi pota iuvat, urinam et menses ciet, nimium tamen pro veneno est. [Note: (2) Immoderatio noxia.] Semen panes grate condit, oculosque purgat. Plin. l. 20. c. 17.

MENTHA Muntzkraut, pulegio non dissimilis, grati odoris et salubris condimenti, lacti iniecta acescere et densari prohibet, generationique, pari vi, sumpta obstare creditur. [Note: (3) Virginitas.] Iecoris vitia in mulso, pituitamque et sanguinem expurgat, sistitque in pectore, Tonsillas et pulmonis sanat ulcera, singultus et vomitiones tollit. Temporibus illita vel auribus cum musto instillata, capitis dolores mitigat. Mentastrum silvestris mentha est, quae elephantiasin sanare comperta est. [Note: (4) Eremicolarum continentia.] adversus venena potens torminibus, cholericis, strumis, podagrisque illitum prodest, et in regio morbo salubriter bibitur. Plin. l. 20. c. 14.

MILIUM frugis genus, a mille, quae unum granum profert, seminibus dictum, nihil enim illo in locis humidis fertilius. [Note: (5) Resignatio in adversis.] Ex India grandius et nigrum in Italiam translatum Plinius meminit. l. 18 c 7. pani magis, quam panicum servit. Sumptum incolumes a veneno praestare fertur, ut Pier. l. 56. c. 17. Torrefactum sistit alvum et tormina. Dolores quoque nervorum calefactum in sacco impositumque egregie medetur Plin. l. 22. cap. 25.

MOLY herba scillae foliis, et radice nigra coepe, flore candido [Note: (6) Synceritas.] (alii tamen luteum faceunt,) ab Homero celebrata est, quae a Mercurio reperta adversus venena pugnet. Vide Plin. l. 25. c. 4.

MYRIOPHYLLON Millefolium a numerosa coma dicitur, tenero caule, feniculo similis est, in palustribus

nascitur, egregii adversus vulnera usus, [Note: (1) Caritas tollit peccatum] et efficacissima ad dolores dentium. Praecipitatis et suspiriosis utilis. Plin. l. 34. c. 16.

NAPUS duplex est, alius angulosis caulibus, folio apii, flore anethi, quem bunion vocant, feminis purgandis idoneum. Semen tostum tritumque in aqua calida dysentericis prodest. [Note: (2) Pertinacia infracta.] Sed urinam cohibet, nisi una lini semen bibatur. Alius rapo persimilis, adversus venena praeclari est seminis, ideoque in antidotis usurpati Plin. l. 20. c. 4.

NARCISSUS geminus laudatur, alter flore purpureo, in fabulis notus, [Note: (3) Amor sui.] alter herbaceus, et hic vomitorius alvum solvit, caput affligit. Utriusque radix mulsei saporis est. Ambustis cum melle prodest. In polenta oleoque tritus contusis, luxatis, vulneratisque utilis. [Note: (4) Passus dura compatitur.] Nigras vitiligines emaculat, oleumque ad dura emollienda, ex flore sufficit. Plin. l. 21. c. 19.

NARDUS -UM frutex. ut alibi vidimus, et herba est, folio crasso, carnoso angusto et albicante, quae frequentibus spicis flosculisque purpureis surgit. [Note: (5) Humilitas.] Unde et Spica nardi, odoris gratissimi; illud tamen inprimis, quod procerius est. Nam alterum Lavendulae genus, quod in balneis expetitur, Nardo quoque a multis accensetur. Ex priori unguenta nardina grata et pretiosa fieri solent. [Note: (6) Humilitas cetera opera grata facit.] Praeter has alia Nardus Gallica est, quae folia longiora et flavescentia, cum luteo flore habet, quam alii Saliuncam vocant, haec inflammationibus coli, renum, iecoris adhibetur, fel et hydropem purgat. Plin. l. 21 c 20 et alibi.

NASTURCIUM ger. [Abbr.: germanice] Kress.
[Gap desc: Greek word]
, quod cor confortet, dictum, duplici in genere est: nigrum albo efficacius, et silvestre sativo. [Note: (7) Animositas.] Egregie exsiccat sputum, urinamque, ac Venerem cohibet. [Note: (8) Temperantia.] . quare Persae, quibus turpissimum est in aliorum conspectu meiere, spuere, mungi, frequenter utuntur. ut Rhodig. c 24. 26. Unde et illorum a morte ob victus parsimoniam duriora, corpora, a morte sine tabe diu persistunt, [Note: (9) Constantia] ut Ammianus Marc. notavit. Universe capitis, pectoris, lienis intestinorum purgat et sanat vitia, Dentium

dolores succo in aures infuso, et aurium gravitatem, si tritum cum fico, imponas. Plin. l. 20. c. 13.

NEPENTHES sic dicta, quasi a
[Gap desc: Greek word]
et
[Gap desc: Greek word]
non luctus, quod singulari laetitia exhilarare hominem sumpta, homero teste, praedicetur. [Note: (1) Gaudium.] Unde eandem cum buglosso censent esse. aut forte Helenium ab Helena inventrice, de quo alibi. Vide Plin. l. 21. c. 21.

NYCTEGRETUM coloris ignei, foliis spinae, humi repens, erui radicitus aequinoctio verno, atque ad lunam siccari solitum 30. diebus, lucere in tenebris solet. [Note: (2) Virtute praeditui inter scelestos eminus] Unde et Nyctilops appellatur, uti et Chenomychon ab anseribus, qui primo eius conspectu expavescunt. Parthorum Reges Magique in votis suscipiendis hac usi herba feruntur Plin. 21. c. 11.

NYMPHAEA, aliter Heracleon dicta, Wasserblum, quod Nympha Herculis amore frustrata in hanc palustrem, aut stagnantis aquae herbam floremque versa fingatur. Singularis illae potae, aut radicis etiam succo naturae illitae vis esse adfringendam libidinem fertur. [Note: (3) Virginitas. Continentia.] Plin. l. 26. c. 10. Trita plagis utiliter imponitur. c. 13. et manantia radix sanat ulcera. c. 14.

OCIMUM aliis Basilica Basilienkraut, hortense pedali altitudine, surculis diversis ramis teretibus surgens, odore fragranti putaturque ab
[Gap desc: Greek word]
celer (unde et aliqui ocymum scribunt) deduci, quod tertio die post sationem erumpat, et succrescat celerrime. [Note: (4) Celeritas laudata] Nonn ulli illud serpentibus et scorpionibus gratum stomacho et rationi noxium censuere. Sed compertum, lethargicis et inflammatis refrigerationi esse ex acero, Dolori capitis et oculorum ex rosaceo illitum. In mammis tamen lac extinguere. Sternutamenta movere semen, si tritum hauriatur naribus. Venerem incitare. [Note: (5) Indifferens ad bonum et malum.] Contra bestiarum morsus ex vino mederi, maxime tamen ocimum silvestre, cui ad omnia vis maior. Verrucas misto atramento sutorio tollit. Plin. l. 20. c. 12. et 13. Ocymum censent alii esse plurium herbarum commissionem [(transcriber); sic: commistionem] , quale pro bubus et equis ex viciis, fabis, ervo, etc. seritur. [Note: (6) Mistara utilis.]

OENANTHE est flos labruscae, seu, ut nos, lilii convallium. Quamquam Plinius uvam este sentiat vitis silvestris, quae et ampelos agria Graecis dicta est, spissis et candicantibus foliis, rimoso cortice, fertque uvas rubentes cocci modo, [Note: (1) Adolscsens frugi.] quae cutem purgant, et variis coxendicum et lumborum vitiis, tusae cum foliis et succo, prosuunt. Plin. l. 23. c. 1. OEnanthe etiam herba est in petris. folio pastinacae, quae varias radices, tanquam nuces in terra spargit, [Note: (2) Adolescens in virtute aut scientia bene radicans] quibus vesice medetur. Folia cum melle, aut vino nigro pota facilitant partum, tussim tollunt, cient urinam. Plin. l. 21. c. 24.

ORIGANUM, quod Germanis est Wolgemuth, varium est. nam aliud prasion, seu Onitis ab Asinis illud appetentibus dictum, hyssopo est simile, quod stomachi torsionibus decoctum medetur: [Note: (3) Audacia.] Aliud Tragoriganum ab hircis illius cupidis appellatum, serpyllo silvestri par, contra viperae ictum efficax. stomacho quoque et praecordiis prodest, tussientibus, pleuriticis, et peripneumonicis. Tertium Heraclium aut Heracleoticum, quod aliqui ab Onite non distinguunt.

PALIURUS spinae potius, quam herbae genus, in Cyrene frequens est, baccas ferens, quae a vino saporem habent et reddunt. [Note: (4) Mortificatio ex amore Dei grata est.] Alvum sistunt dysentericis et cholericis calculosis et tussientibus salutares. Folia adstrictoriam quoque vim habent, et articulari morbo cum sale tusa adhibentur. Radix decocta luxatis et tumoribus utilis, collectiones et vomicas dissipat. Plin. l. 25 c 13.

PANACES Panax vel Panacaea herba ipso nomine morborum omnium medicinam pollicetur. [Note: (5) Amor proximi] Varii generis est, unum Asclepion dicitur, quod est radice crassi et salsi corticis, qua evulsa veteres scrobem vario genere frugum, tanquam muneraturi terram parentem replebant. [Note: (6) Gratitudo.] Alterum genus Heraclion de quo ante in lit. H. sed radice, ut ferunt inutili. [Note: (7) lactantia.] Tertium Chironion a Chirone inventore dictum, Lapatho simile, maius tamen et Hirsutius, flos aureus, radix parva. Locis nascitur pinguibus, cuius flos efficacissimus. [Note: (8) Avsor De] Quartum genus Centaurion quod et Pharnaceon a Pharnace

Rege inventore dicunt, quod longioribus serratisque est foliis, radice odorata, quae siccata cum flore vino gatiam facit. Plin. l. 25. c. 4.

PANICUM tenui rubentique caule surgens, diversis postea surculis quandam arboris refert speciem, granis triangularibus plenum, ex quibus farina placentis ac panibus nonnumquam servit. [Note: (1) Secundus] Eosdem cum Milio effectus habet In vino potum dysentericis prodest. In lacte caprino sistit tormina. Calefactum quoque impositumque alvo nervisque dolentibus medetur. Plin. l. 22. c. 25.

PAPAVERIS sativi albi calix teritur, et e vino bibitur somni causa, semen elephantiasi medetur. E nigro papavere, sub capite aut calice inciso fluens succus, parce exceptus somnifer, [Note: (2) Somnolentus.] imo copiose etiam lethifer est. In re medica temperatus prodest. [Note: (3) Moderata prosunt.] Semen e lacte somnum quoque conciliat, cum rosaceo capitis tollit dolores, et auribus quoque instillatur. Cum lacte mulierum podagricis illinunt, itaque et foliis utuntur. Ad sacros quoque ignes et vulnera cum aceto servit. Nigrum praeterea caeliacis in vino datur. Silvestre papaver caule longius, capite minus, ad haec omnia efficacius habetur. In siccis etiam locis, quam humidis valentius est. [Note: (4) Ebrietas noxia.] Opium, succus ex papavere collectus, qui densatus et in pastillos tritus, in umbra siccatur, vi pollens maiore Plin. l. 20. c. 18.

PARTHENIUM aliud est idem cum Helxine, seu urceolari ac sideriti herba, quod urceis tergendis servit, nascitur iuxta sepes, foliis hirsutis, cauliculis subrubentibus, asperis seminibus, quae vestibus adhaerescunt. [Note: (5) Paupertas voluntaria.] Haec lanas inficit, sanat ignes sacros, tumores collectionesque omnes et adusta. Aliud parietina seu perdicium dicitur, eo, quod a perdicibus ametur. Hoc in tegulis et parietinis nascitur, folio ocimi, quamvis nigriore, quo Pericles vernam ex aede S. lapsum, ope Minervae sanasse fertur. [Note: (6) Vita rustica] Est enim calefacto succo pota, contra ulcera, rupta, concussiones ex lapsu sanandas potens. vide Plin. l. 22. c. 17. Aliud flore albo, odore malo, sapore amaro, Leucanthemum a flore, dictum,

[Note: (1) Paupertas involuntaria] quod cum melle et acero potum, bilem atram detrahit, calculis, strumis, sacro igni, cum axungia inveterata, illitum medetur. Plin. l. 21. c. 30. Qui tamen in superiori cap. male perdicium, et in hoc muralem vocat, et applicat alienae speciei, uti et in Helxine alibi a se dissentit. Unde ex Dioscoride et aliis emendandus est.

PASTINACA Staphylinos graece dicta silvestris, five agrestis, vel sativa. Illa virtute maior, naturae calidae et Venerem stimulantis. [Note: (2) Care.] Semen tritum potumque in vino Ventris tumores doloresque tollit. [Note: (3) Originis recordatio.] pane etiam, si libet. intrito, urinam promovet. Radix ex aqua mulsa lienis, lilii, lumborum, renum vitiis, dysentericis, hydropicis, pleuriticis, comitialibus, opisthotonicis, utilis. Negant laedi a serpentibus, qui ante gustaverint, aut secum ferant: percussis imponi cum axungia tradunt. Folia contra cruditates manduntur. Ad eadem sativa ulaet, sed minori efficacia. Huius radice si dentes circumscalpas dolore liberabis [Note: (4) Detractionis fuga.] Plin. l 20. c. 5. Similis huic Gingidion, seu Busnaga herba ex Syria ad dentrificium idonea Ib. Sed et Hibiscum Molochen agriam dictum, quod ulceribus cartilaginis et fractis ossibus, uti et vesparum apum crabronumque ictibus medetur. [Note: (5) Patientiae contumeliarum.] Plin. l. 20 c. 4.

PENTHAPHYLLON quinque folium fraga profert, a quinque foliculis sic dicta herba, effossa radix rubescit, siccata nigrescit, adversus serpentes illa in vino albo bibita prodest. [Note: (6) Vulnerum Christi meditatio.]

PEPO in genere cucumerum maximus, minori illo Melopepo est, quod pomo sit similis digestione durus est, [Note: (7) Homo vilis.] refrigerat in cibis, emolit alvum. Caro o culorum doloribus imponitur. Radix siccata. et tusa, contra vomitiones datur. Cortex tamen vomitionem movet. Plin. l. 20. c. 2.

PHRIXA herba rutae similis, in septentrione nascitur, gelida nive frigidior, si tamen impudicis tangatur manibus, velut ignis exardescit. [Note: (8) Castitatis amor.] Plutarch. in Tanai.

PIPERITIS, quae et Siliquastrum dicitur, lauri folio est, caule rubente, et oblongo, semine tenui albo, gustu piperis, [Note: (1) Mortificatio gulae.] utilis gingivis, dentibus, oris suavitati et ructibus. Plin. l. 20. c. 17.

PLANTAGO Wegbreit, foliis alia angustioribus, linguae boum similibus, in pratis viisque nascitur ad terram inclinata: altera foliis maior. et septenis plerumque, unde et heptapleuron dicta, cubitali fere caule, humidioribus locis gaudens. [Note: (2) Humilitas.] Vis in siccando densandoque [Note: (3) Septem dolores B.V.M.] corpore mira, ut cauterii vice ad fluxiones adhibeatur. ut Plin. l 25. c. 8. ad omnes bestiarum morsus, tam illita, quam pota sanandos facit c. 10. Succus eius instillatur lippientibus c. 12. Adversus lichenas, seu mentagram trita prodest. l. 26. c. 4. Et sanguinem reicientibus succus datur c. 5. Lateris et pectoris dolores in cibo sumpta, ut et stomacho, et dyspnoeae medetur, ac renibus c. 7 etc. de quibus [Note: (4) Omnibus omnia fieri.] diversis locis Plin. consule. Haec nostrum Panaces videtur.

PORTULACA eadem videtur quam Graeci Andrachnen vocant, tam sariva, quam silvestris est, Germani mani Burtzelen dicunt, frigida et humida est herba, magnae in re medica virtutis. [Note: (5) Paenitentia.] Oculorum, capitis ulcerumque dolores in vino tusa impositaque mitigat. Mobiles dentes, orisque exulcerationes manducata cum melle corrigit. Stomachum in acetariis corroborat, semen cum melle sumptum suspiriosis prodest, vulneribus cum oleo imponitur. Vomitiones, dysenteriam, regios morbos, venerem sumpta infringit. etc. Plin. l. 20. c 20. Ubi an recte cum Peplio confundat, ambigitur. de Andrachne eundem consule l 25. c. 13. in med.

PULEGIUM herba nota Puleium quoque a Cicerone dicta Germ. [Abbr.: Germanice] Poley. Capitis dolores non sola impositione, sed et olfacta mitigat. Quare illius olim coronae rosaceis praelatae sunt, vertiginosis inprimis utiles [Note: (6) Opes et fiducia in Deum.] Candidi florem coloris mas, purpurei habet femina, quae creditur efficacior. Calculos, et interiores dolores omnes pectoris, ventris, stomachi, et intestinorum frangit. Vulvas corrigit, defunctos partus eicit. Pulegii ramus ante febrim tertianam olfactu

prodesse creditur. Silvestre praestat, et podagris mire prodest. Hepaticis cum melle et sale bibendum datur. Pulmonibus quoque et lieni conducit. Plinius lib. 20. cap 14.

RHAPHANUS in genere raporum acrior, Ger. [Abbr.: Germanice] Rettig vi medica pollet. [Note: (1) Caritas.] Nam decoctum illius mane ad tres sumptum cyathos comminuit et eicit calculos. Iecori quoque lieni, et lumborum doloribus prodest. Intestinorum sanat ulcera cum melle. Hydropem et phthiriases curat. Semen tostum manducatumque iliacos cruciatus tollit. Succus instillatus aurium gravitatem emendat. Scorpiones imposito raphano moriuntur, eosque impune tractat, qui succo manus illevit. Silvestris praeclaro adversus venena est semine. Stomachum purgat et pituitam extennat. Plin. l. 20. c. 4.

RHODODAPHNE seu rhododendron herba Sabina dicta, fronde sempiterna est, rosae similitudine caulibus fruticosa, iumentis capris et ovibus venenum est, sed homini contra serpentium venena remedium. [Note: (2) Scripturae S.] Plin. l. 26. c. 20.

RORARIA ab herbis ad plantas accedit propius, cuius folia, quamvis ardentissimis solis aestibus exponatur aestate, roscido quodam humore complentur, quem cava, instar cochlearis, continent, pellucidis quibusdam guttulis ex languine suspensis. [Note: (3) Caritate iuncta gratiae.] Rovil in hist. Plant.

RHUS Graece Erythros Germ. [Abbr.: Germanice] Sumach. herba silvestris est foliis myrti, cauliculisque brevibus, quae tineas et venena pellit. [Note: (4) Humilis erigo.] sed et inter frutices subrutilo colore crassitie digitali, cubiti altitudine reperitur, cuius foliis aridis coria perficiuntur. [Note: (5) Superbia vilis hominis] Medici contusis, ulcerosis, et caeliacis adhibent, tritam cum melle, et illitam cum aceto radicem. Semen vim habet adstringendi refrigerandique [Note: (6) Vilitatis memoria.] Aspergitur pro sale obsoniis. Alvos solvit, omnesque carnes cum silphio suaviores facit, ulcera ad cicatricem celerrime perducit. Plin. lib. 24. c. 11.

ROSA flos nobilissimus, seu colorem, seu odorem comamque spectes, in re medica etiam laudatissimus.

[Note: (1) Nobilitas.] De illo Plin. l. 21. c. 19. Usus succi ad aures, oris hulcera, gingivas, tonsillas, gargarizatus, stomachum vulvas, sedis vitia capitis dolores. In febre per se, vel cum aceto ad somnos, nauseas, flos somnum facit. Inhibet fluxiones mulierum in posca potus, et sanguinis excreationes. Semen crocinum dentium dolori illinitur, urinam ciet. stomacho imponitur. Item igni sacro non veteri. Naribus subductum caput purgat. Capita pota, ventrem et sanguinem sistunt [Note: (2) Virtus.] etc. Idem c. 4. eam tam in rubo, quam sente, sed minus odoratam, foliatamque nasci tradit, eiusque in coronis unguentis mensisque usum memorat. [Note: (3) Delicia.] Genera eius celeberrima, praenestinam, Campanam et Milesiam censet, et huius quidem colorem optimum, tardius ceteris provenientem. Trachiniam minus rubentem huic proximam facit. Mox hac viliorem Alabandicam foliis albicantibus. Est centifolia, sed nec odore nec specie commendata, ideoque a coronis proscripta: uti et minima lychnis foliorum quinque, violis propior. [Note: (4) Mediocritas optima.] Humidis locis minus odoratae sunt. Quam tarde proveniunt, tam flore suo celeriter pereunt. [Note: (5) Decus caducum.] quod tamen decore suo Regina florum sit, ideoque regno Angliae pro insigni placuit. ut cum Gallis, lilia praeferentibus, contenderet. Videtur et olim Carthagini placuisse. Unde P. Corn. Scipio ex Africa reversus victor. Octavae legioni, quae insignia haec Punico Duci sustulerat, fasciculum Rosarum in triumpho atque in clypeo Rosas deinde pictas ferre iussit. [Note: (6) Regnum.] Sed et Pier. l. 55. c. 1. notat, Veteres quotannis Rosas celebrioribus monumentis defunctorum ornandis contulisse, idque a morientibus tabulis testamentariis nonnumquam decretum. [Note: (7) Mortalis homo.] Silvestris rosae, quae Cynnorhodos dicitur, radix decocta sumptaque adversus rabidi canis morsum remedium est. [Note: (8) Novissimorum consideratio.] Si tamen cani quadragesimo a nativitate die, ultimus caudae articulus, cum nervo, mordicus auferatur, negant rabiem umquam concipere, aut caudam eius crescere, ut Plin. l. 8. c. 41.

ROSMARINUM -US seu Rosmaris Graecis Libanotis [Note: (9) Amor et cultus Deip. Virg.] duplici potissimum celebratur genere, alterum folio feniculi crassiore, quod in cacumine velut umbella

folia, et semen, profert, odore thuris, cachrys dictum. Radix viridis imposita vulnera sanat, sedis vitia, haemorrhoidas, et condilomata. [Note: (1) Humilitas.] Succus fruticis et radicis morbum regium sanat, oculosque exacuit. Semen podagris cum ervi farina utiliter illinitur. [Note: (2) Amor Dei.] In potu pectoris sanat vitia, tritum sumptumque venena et tormina discutit, ac movet sudorem, et lac in vino potum auget, ad tussim cum melle facit. Herba strumis cum aceto illinitur. Decoctum cum foliis Senis et mane ac vespere per dies 14. egregie a podagricis humoribus expurgat corpus, ut nisi inveteratum malum sit duobus tribusve corrigi annis possit. Alterum genus Ros marini sterile est, quod neque florem, neque semen habet. [Note: (3) Amor Mundi.] In desertis ex petrosis locis subnascens. Praeter haec Rosmarinus coronarius frutex passim in hortis nascitur. Cuius usus stomacho utilis, quique cum virtute prioris participat. [Note: (4) Amor proximi.] Vide Plin. l. 24. c. 11. l. 20. c. 16, etc.

RUBI rosa [Note: (5) Castitas inter adversa.] alopecias cum axungia emendat. Mora capillum tingunt, cum omphacino oleo, flos candidus mori pleuriticis ex vino potus prodest, item caeliacis. Radix ad tertiam partem decocta alvum sistit, et sanguinem, dentes collntos firmat, genitalium et sedis sanat ulcera. Idaeus rubus, ceteris virtute praestat. Rubus alter, Rhamnus Graecis dictus, floret quoque inter ramos aculeis rectis surgentes, non aduncis, ut ceteri; foliis tamen maioribus. [Note: (6) Superbiae vilis personae.] in his candidior magis, quam nigricans adstringit, collectionibus et vulneribus sanandis accomodus radice decocta, unde medicamentum fit, quod lycium appellant. Quod longe praestantius ex alia spina fit, quam Pyxachanton chironiam vocant, apud Indos nota, sensim ad mellis crassitiem decoctum, amaris etiam succis et felle bubulo mistum, [Note: (7) Adversitas multos conservat.] quo epiphorae, psorae, ulcera suppurationes purulentae aures, tonsillae, gingivae ad sanitatem illinuntur, et fabae magnitudine sumptum, tussim sanguinisque excreationes tollit. Plin. l. 24. c. 14.

RUBIA Graecis Erythrodanus Germanis Ferberrot, herba est radice rubra, tingendis lanis et corio idonea. [Note: (8) Verecundia] In medicina urinam ciet, morbum regium

ex aqua mulsa, vel ut alii, alligatus corpori tantum spectatusque curat. Ischiadicos et paralyticos sanat, si bibentes laventur quotidie. Radix semenque trahunt, et collectiones discutiunt, folia quoque capillum tingunt. Plin. l. 24. c. 11.

RUSCUM vel Ruscus humilis frutex, foliis myrto amplioribus in cuspidem desinentibus, rubris bacciis. [Note: (1) Verecundia.] Germ. [Abbr.: Germanice] Meusdron. Radix decocta adversus calculos potens, visicae et cruentis etiam urinis medetur. Plin. l, 21. c. 27.

RUTA, ut notissima, ita celeberrimae virtutis in omni pene morborum, et exulcerationum genere. [Note: (2) Timor Domini.] illic pota hic illita ex decocto herba, nisi quod generationi parum favens, semen minuat, et gravidarum partus enecare feratur, ideoque his abstinendum sit. [Note: (3) Desperati a timore, abstrahendi.] silvestris sativa efficacior est. Nimius tamen eius succus pro veneno est, nisi contra venenum quodvis sumatur. Hoc enim foliis in vino decoctis expugnat. Contra si cicutae succo manus tingas, rutae succus non inflammabit. Mustela cum serpente pugnatura, ruta prae mansa se munit. [Note: (4) Malo pervertere.] Ita et arancorum, crabronum, scorpionum, etc. ictus, canisque rabidi morsus pota, aut foliis cum melle et sale trita, vel aceto et pice decocta et imposita, sanat. Sic epiphoras oculorum et genitalium, capitis dolores, vel pota cum vino, vel cum aceto et rosaceo illita frangit. sumpta item e vino, pectoris dolores tussim, suspiria, pulmonum, renum, iecoris, lateris, lumborum vitia corrigit, hydropicis, comitialibus, phreneticis prodest. Lethargicis ex aceto olfacienda datur. Psoras etiam. et lepras cum melle et alumine: verrucas, strumas, ac vitiligines cum strychno et adipe suillo ac taurino: ignem sacrum cum aceto et oleo imposita curat. [Note: (5) Salus multorum.] Radix sanguinem oculis suffusum maculasque toto corpore emendat. Semen tritum cum cera membra fracta adhibitum solidat. Plinius lib. 20. cap. 13.

SALIUNCA brevis herba, radici numerosae velut gramen haerens, foliis multis densisque, ceu manu pressis, singularis tamen ab odore suavitatis. [Note: (6) Religiosus in vili habitu, multa continet.] ut

Plin. l. 21. c. 7. Ruellius cum nardo celtica confudit. Radix in vino cocta stomachum coroborat, et vomitus sistit. Plin. lib. c. 20.

SALVIA Graecis
[Gap desc: Greek word]
Germ. [Abbr.: Germanice] Salvey. herba nota, menthae simili, cana et odorata, qua apposita partus emortuos extrahunt, sanguinem e vulneribus continent, serpentium morsus sanat. [Note: (1) Caritas.] Ad tussim et lateris dolores, decocta et colata bibitur. Dysentericis cum absinthio datur. Plin. l. 22. c. 25. et l. 26. c. 6. Notus versus est.

SARDONIA herba quam alii Ranunculum vocant, Germ. [Abbr.: Germanice] Schmaltzblum. Frequens in Sardinia, comedentibus nervos oris contrahit, et rictu velut ridentium ora deducit, donec sensim intereant. [Note: (2) Scurrilitas Ficta laetitia.] Solin. c. 6. Plin. de Ranunculi speciebus diversis ait l 25. c. 13. in fine, omnium foliis si cruda imponantur vim inesse causticam, pustulasque urendo excitare. Unde ad lepras, alopecias, psoras et stigmata abolenda adhiberi. Radicem quoque strumis et panis mederi.

SCANDIX silvestre olus, amarum et acre agrestium cibus, Germ. [Abbr.: Germanice] Naldenkervel. Cuius decoctum alvum sistit. Semen ex aceto confestim singultus sedat. [Note: (3) Abstinentia. Frugalitas.] Illinitur ambustis, urinas ciet. Succus stomacho prodest, renibus, ac visicae. Plin. l. 22. c. 22 in med.

SCILLA, vel ut Varro Squilla, herba ex bulborum genere cepas tunicatas habens, Germanis MeerzWibel, alba masculus, nigra femina censetur, illa efficacior. In cado acerrimi aceti soli expositi suspensa, illi ad multa virtutem medicam tribuit, salutare oculis. et stomacho facit, [Note: (4) Societas bona prodest] gingivas dentesque etiam succus illitus solidat, vermes in ventre enecat, ac pellit. Hydropicis, spleneticis, suspiriosis, tormina, regiosque morbos patientibus prodest. Linguae recens subiecta, hydropi cis sitim tollit. Bulbi ex aceto ac sulphure vulneribus in facie medentur. Triti nervorum contractioni et porrigini ex vino medentur, ex melle canum morsibus Epiphoris in oculis et alibi medentur. Vulnera ex mulso imposita quinto dic curant. Dysentericis cum

vino dantur. Nervis, luxationi et paralysi utiles: articulari morbo, si cum farina illinas. Flos (quem ter parturit) tritus, macula, igne factas emendat. Plin. l. 20. c. 9. sub finem.

SENECION Graecis
[Gap desc: Greek word]
. Germanis Grindkraut, foliis continuis, floribus luteis, qui celeriter in pappos, verum apillis deciduis, evanescunt, in tegulis ac muris cauliculis rubicundis surgunt. [Note: (1) Vanitas mundi.] Radix in vino data vesicae malis, et cordis et iecoris et renum prodesse fertur. Utilissima cum oxymelite torminibus, Plin. l 25. c. 13. ante finem.

SERPYLLUM a serpendo sic dictum, quod per terram ramusculis serpat, ubique radicem figens. German. [Abbr.: Germanice] Quendel, sativum tamen erectum ad palmi altitudinem surgit [Note: (2) Fuga honoris vani.] adversus venenata facit, et serpentes succensum solo fugat odore. Decoctum in aceto temporibus illitum, aut fronti in rosacea capitis doloris sedat. Datur et contra tormina, difficultatem urinae, anginas, vomitiones drachmis quatuor. Licui ex aceto medetur, iecori ex aqua. Cruentas excreationes ex aceto et melle sistit. Phreneticis et letargicis prodest. Plinius lib. 20. c. 22.

SESELI-LIS folio et semine feniculi, maiori tamen, et acri, Herbarii saxifragam maiorem Germ. [Abbr.: Germanice] Steinberg vocant. Radix iucundi odoris est. [Note: (3) Cognitio ???i. Religio.] Cervae ante partum hac se herba purgare feruntur, ut Cic. 2. de Nat, Deor. Quod partum faciliter. Tussi etiam ruptis convulsis, iecori, stranguriae, torminibus semen in albo vino potum prodest. Concoctioni in cibo confert tam folio, quam semine. Plin. l. 20. c. 5.

SILIGO pani usitato servit, cum tritico ad hunc usum magis selecto, Grana illius combusta, et in vino trita epiphoras illita sedant. [Note: (4) Voluntas Dei.] Panis ex aqua et oleo rosaceo collectiones, ex aqua mulsa duritias mollit, ex aceto adversus acutas pituitae defluxiones, et ad percussa aut luxata datur, sic et callo pedum illinitur. Nauticus contusus iterumque coctus sistit alvum. Candidus aegris aqua madefactus, levissimum cibum praeber.

Oculorum tumori et capitis pustulis ex vino imponitur. Plin. l. 22. c. 25. in med

SILPHIUM lat. Laserpitium Meister Wuriz, folio apii, radice, ut nonnulli volunt, magna, ex cuius tuberculo inciso succus fluat laser dictus. Ceterum ex caule alii hunc derivant. Herba, si pecora vescantur in Africa, purgantur primo, dein de carne gratissima pinguescunt. [Note: (1) cognitio sui] Quod in caule, post amissa folia, hominibus quoque evenire notatum, Plin. l. 18. c. 3. Succus laser egregia ad res medicas virtute praestat. Ab aegritudine in cibo efficaciter reficit, concoctioni plurimum confert. In tussi, uva, hydropisi raucitatibus confestim purgat fauces, et vocem reddit. Pleuriticis, anhelis, syntecticis, comitialibus in vino datur. Carbunculis cum melle illitum, ulceribus, plagis vulneribus, clavis pedum laxatis medetur, Plin. l. 22. c. 23.

SINAPI -PIS, vel pium in sativis facile herbis eminet, ex minimo grano magnum, semine acerrimo, et ad cibos acrimonia condiendos idoneo. [Note: (2) Verbum Dei Fides. Regnum Dei.] Contra serpen tum et scorpionum ictus ex acero illinitur, fungorum venena discutit, contra pituitam in ore tenetur dum liquescat, aut gargarizatur cum aqua mulsa. Ad dentium dolorem manditur. Ad uvam gargarizatur cum aceto et melle, stomacho pulmonibusque utilissimum: Excreationes facilitat in cibo sumptum datur et suspiriosis, ac comitialibus tepidum, cum succo cucumerum. Cap ut purgat, alvum mollit, menstrua et urinam ciet. Hydropicis imponitur cum fico cucumere. Vulvarum conversione strangulatas, et lethargicos aceto misto per odorem excitat, his etiam cum fico et aceto illinitur. Utuntur ad alopecias, psoras, lepras, phthiriases, lithanicos, Opisthonicos cum rubrica. Scabras genas, caligantes oculos eodem ex melle tingunt. Ita et livoribus sugillatisque adhibetur. Lumborum, coxendicum, nervorumque rigores succus ex semine in oleo tincto expressoque tollit. Calculos ex acero potum discutit. Plin. l. 20. c. 22.

SISER videtur esse Plinio l. 20. c. 5. herba radicibus vescis, et oblongis, diversi est generis, nam et albis

radicibus pastinacae est similis. et praeterea flavis, qui in vulgarem cibum dantur, et dulcioribus, quos Germani ZuckerWurtzlen dicunt. [Note: (1) Libri sacri] Stomachum excitare feruntur, et ciete urinam.

SISYMBRIUM, vel aquaticum est, et nasturtio simile Wasserkress nobis dicitur, vel in sicco loco natum odoratumque, Serpyllo aut menthae crispae simile, quod Krauser-Balsam, oder Wilder Quendel dicimus, coronisque adhibitum est. [Note: (2) Zelus gloria Dei.] Utrumque capitis dolorem et epiphoras tollit, epinyctidas quoque et cutis vitia, noctu per vices quatuor impositum. Singultus, tormina, et dissolutiones stomachi componit, in cibo aut potu sumptum nisi quod gravidis vitandum, ne abortiant. Plin. l. 20. c. 22.

SMILAX vel campanula, Wildenkraut, Klockenblum hederae non dissimilis herba, alia tamen laevis et hortensis, alia magis acuta et pungens, quae in opacis convallibus per arbores innititur. Illa tenuioribus foliis coronae implexa capitis doloribus fertur mederi. [Note: (3) Imitatio bona.] Flore tamen, quo alibi candido, alibi puniceo, alibi suppallido est coronari, funestum est habitum, quod Crocus in hanc mutatus fingeretur. Haec acinis, quos in corymbis et siliquis parit, praestantissimo adversus venena remedio esse fertur, adeo ut infantibus hic saepius instillatus succus, eos a veneno deinde immunes reddere existimetur. Plin. l. 24. c. 10.

SOLANUM Graecis Strychnus diversi generis: nam aliud granosis folliculis, acinis coccineis, halicacabum, sive vesicariam Germ. [Abbr.: Germanice] Nachtschat vocant, quod vesicae et calculis prodest, frutici, quam herbae similius. [Note: (4) Fuga vana gloria.] aliud foliis ocimi. quod potum insaniam creat, ac maiori quantitate etiam mortem. [Note: (5) Amor sui.] Unde de minus sapientibus dictum: Strychnum bibit. Vide Plinium l. 21. cap. 31.

SONCHUS, Cicerbita aut Lactucella, Germ. [Abbr.: Germanice] Hasenkol, ex genere aculeatarum herba est, lactucae similis folio, sed caule cubitali et cavo, qui fractus lacte manat. [Note: (6) Intentio bona, vel mala.] Duplici est genere alba et nigra. Haec cavenda, quod morbos arcet: Alba lactucae modo orthopnoicis et calculosis

salutaris est, manducata oris graveolentiam corrigit. Succus trium cyathorum in vino albo et oleo partus mite facilitat. Caulis decoctus facit lactis abundantiam, coloremque infantium iuvat. Contra scorpiones et serpentes bibitur, radix etiam illinitur. Auribus recte instillatur. Radix quoque stranguriam sanat. plin. l. 22. c. 22. post med.

SPARTUM, vel pro iunco Hispanico ad nexus utili sumitur: vel potius genista, Germ. [Abbr.: Germanice] Ginsteren, quae in hortis quidem cum foliis [Note: (1) Amicitia non fumia.] (nam silvestris sine illis est) et floribus, apum gratissimo pabulo, nascitur, ramulis etiam ad vinciendum idoneis est. Semen hellebori vice purgat. Vide plin l. 19. c. 2.

SPINA alba ex carduis Germ. [Abbr.: Germanice] mariendistel, semen habet scorpionibus adversum, corona ex ea capiti imposita dolores sedat. [Note: (2) Disciplina bona.] Spina Arabica, inter herbas seu frutices odoratos, spissat stringitque distillationes omnes et sanguinis excreationes, mensiumque abundantiam. Vide plin. l. 25. c. 12 etc.

SPONDYLON, sive Spondilion, Angelica nobis est, caulibus feniculi, foliis platani, locis gaudens palustribus Duplex est, flore candido graveolens, vel pallente, radice alba raphani plin. l. 12. c. 26 ferulae accenset. Capitis doloribus inveteratis, etiam phreneticis et lethargicis medetur [Note: (3) Meditatis rerum divinarum.] Cum oleo vetere in morbo regio, comitiali, iecorisque vitiis bibitur. Ulceribus cum ruta illinitur, flos auribus purulentis efficaciter infunditur. Radix peruncto capite capillo crispat: in fistulas coniecta, earum callum erodit. plin. l 24. c. 6.

STAPHYS, seu Uva silvestris, vel herba pedicularis Leuskraut dicta, cauliculis nigris, et foliis labruscae nascitur. [Note: (4) Cognitio sui.] Folliculos potius, quam acinos ciceri similes proferens, in quibus triangularis nucleus, qui phthiriasi caput, et reliquum corpus triti liberant. Decoctus in acero dentium dolores, aurium vitia, rheumatismos, ulcera manantia, cicatrices sanat. Flos in vino contra serpentes bibitur, et morsibus illinitur. plin. l. 22. c. 1. post exord.

quod in petris nascatur, foliis parvis, ramis tribus aut quatuor a radice, cacumine thymi, odoratum, gustu dulce, radice longa, utilissimum lieni, renibus, torminibus, pulmonibus sanguinem eiectantibus [Note: (1) Ecclesiae Christi.] Bibitur radix in vino trita, et aliquando illinitur Commanducura sitim sedat. Luxatis convulsisque imponitur, etiam ossa fracta solidans. Vulneribus adeo praesens, ut quoque carnes dum coquitur, conglutiner. Haec Plin. l. 27 c. 6. Alii hoc nomen tribuunt consolidae maiori ut Herbarii vocant, quae caule duorum cubitorum, et inani, ut sonchos, surgit, latis lanuginosisque per intervalla foliis vestitae.

THALIGTRUM, caule est papaveris; folia coriandri habet. Germ [Abbr.: Germanice] Welsamen. [Note: (2) Voluntas instabilis.] Cuius semen ictericis prodest, folia cum melle ulceribus. Plin. Thalietrum l. 28 c. 13. appellat.

THASPIA inter ferulas est, feniculo similis, radice alba, succo venenato, quae etiam fodientibus nocet, si adversa affientur aura, corpore tumescente et facie sacro igne correpto. [Note: (3) Amor sui. Aestimatio sui nimia.] Nero tamen succum cum thure ceraque mistum sanatis per unam noctem, acceptis inter grassandum in facie livoribus adhibuit. Lichenas enim et alopecias temperata abstergit. Plin. l. 13. c. 22. et alibi.

THLAPE vel PI. Nasturtium rectorum, Germ. [Abbr.: Germanice] Bisemkraut dicitur, cauliculo semipedali, foliis oblongis et in cacumine divisis, semine lenticulae specie incluso, quod asperum gustu, bilem ac pituitam extrahit. [Note: (4) Consideratio peccatorum] Prodest et Ischiadicis admotum, dum sanguinem trahat. Menses ciet, ac partus necat. Alterum latioribus foliis, raphano maiori simile, Persicum Sinapi quibusdam appellatur. Vide Plin l. 27. c. 13.

THYMBRA a latinis Cunila vel Satureia dicta Ger. [Abbr.: Germanice] Saturey, quae in hortis iuxta apum alvearia seritur, illis pergrata, [Note: (5) Satis habere Contentum vivere.] agrestis sativa in medicinis potentior est. Cunila quae bubula dicitur semine pulegii manducato, tritoque et imposito vulneribus et plagis etiam ex ictu serpentum medetur Testudines cum serpentibus pugnaturae illo se muniunt, Sedat et tumores facile tritis foliis. In omni usu ex vino congruens. Alia Culina Gallinacea,

Graec. [Abbr.: Graece] origanum Heracleoticum, Tussim quoque et iecoris vitia, doloresque laterum cum farina oleo et aceto in sorbitionem temperata sedat. Tertium genus quod Cunilago seu pulicaria dicitur, quod pulices necet in aquis contrita, radice lignosa est, folis alia asperis, quae foedi odoris est, alia mollioribus quae libanotis quoque dicta thuris odorem refert. Utraque adversus serpentes potens. ut hi etiam hominem eius succo perunctum fugiant, quae montana est concoctionem mire iuvat et ad cibos aviditatem. Plin l. 20. c. 16

THEOMBROTION herbam iuxta Choaspem in Persia nasci ferunt, varia colorum pictura, tanquam herbarum pavonem. [Note: (1) Regia dignitas.] Qua Reges Persarum in cibo potuque adversus omnia corporis incommoda instabilitatem que mentis utantur. Alio nomine semnion a potentiae maiestate est dicta Plin. l. 24. c. 17.

THYMUS -UM Welscher-Quendel. Tymchen oder immenkraut, cuius flore apes delectantur. [Note: (2) Timor Dei] In flore autem colligendum, siccandumque in umbra. Duo eius genera sunt, candidum radice lignosa in collibus nascens, alterum herba et flore nigrius. minus potens. [Note: (3) timor filialis, aut servilis.] Oculorum claritati in cibis ac medicamentis prosunt. Tussim et excreationes cum sale et aceto leniunt. Praecordiis melle et aceto melancholicis suspiriosis et comitialibus prosunt, quos et olfactus thymi ex citat. Ex vino impositum tumores quosvis tollit, callum ex verrucas ex aceto. Articularibus morbis inspersum lanae ex oleo imponitur. Plin. l. 21. c. 21

TITHYMALUS lactuca marina Wolfsmilch a lacte dicta, purgationi, cum aqua mulsa, sale et aloe, servit. [Note: (4) Lacrima paenitentis.] Radix cum acero decocta ad crassitiem mellis lepris illinitur, et capitis dolor sanatur oleo. Lacte si corpus, aut charta inscribatur, postquam siccatae sunt literae, asperso cinere leguntur. Varia eius genera, variis etiam morborum generibus prosunt. Vide Plin. lib. 26. c. 8 in med.

TRAGONIS sive Tragion, in maritimis Cretae insulis, Iunipero per omnia similis, succus eius lacteus, corpori impositus spicula extrahit. [Note: (5) Spes caritati iuncta.] Tunditur vel recens

cum vino, vel siccatae farinae cum melle adhibetur. Lactis quoque abundantiam facit, et mammis singulariter medetur. plin. l. c. 13.

TRAGOS ab aliis Scorpion, fruticosa sine foliis, ramusculis rubentibus, semipede alta, in acumine grano tritici, [Note: (1) Resipiscentia.] et ipsa in maritimis nascens, granis trita, ex vino caeliacis, dysentericis, et sanguinem excreantibus prodest. Tragopogon hirci herba, [Note: (2) Scurrilis bromo.] foliis croci et radice dulci, usum certum non habet Plin. ib.

TRIFOLIUM herba nota a tribus foliis Germ. [Abbr.: Germanice] Klee: Triplicis differentiae reperitur, quod maiore folio est Menianthes, quod intra mensem adolescat, seu ab odore sulphureo Asphaltion Graeci vocant: alterum a folii acrimonia Oxytriphillon: Tertium genus minimum in pratis nascitur. In coronis olim adhiberi solitum. Inimicum Serpentibus, quos secum non patitur. [Note: (3) Theologicae virtutes, fides, spes, Caritas.] Ictibus quoque decoctum, vel semen in vino tritum potum que medetur. Menianthes contra omnia venena pugnat. Nisi tamen contra venenata sumatur, ipsum nocere creditur. Plin. l. 21. c. 9. et 21. Additque l. 18. c. 35. in sine: Tempestate imminente trifolium inhorrescere, foliaque contra illam surrigere.

TRITICUM in frumentis celeberrimum, granis suis ferro adustis, iis quae frigus ussit praesentaneo remedio est. [Note: (4) Eucharistia.] Farina ex aceto cocta nervos laxat contractos, furfures cum rosacea et fico decocti tonsillis et faucibus gargarizando prosunt. Sext. Pomponius podagricus immersis in triticum tibiis sanatus est. Cados vini tritico immersos siccat. Paleae tritici hordeique ramices corrigunt, si calidae ex aqua imponuntur, ista etiam foveantur. Amylon quoque hoc est eremor ex macerato tritico pressus siccatusque, alvum sistit, et epiphoras, ulcera, pustulas et sanguinis fluxiones sanat: genas duras emollit. Datus cum ovo sanguinem reicientibus. Plin. l. 22. c. 25.

TUSSILAGO, quae Chamaeleuce vel Bechion, vulgo ungula caballina Rosshuf dicitur, foliis quinque aut septem, superne pallidis. ad terram albis, tanquam maioris hederae, sine caule, flore, ac semine, [Note: (5) Vilis et contemptus.] radice tenui, cuius aridae sumus per arundinem haustus,

VERBASCUM Graecis
[Gap desc: Greek word]
, Ger. [Abbr.: Germanice] Wulkraut, duorum est generum; aliud candidum foliis brasicae, sed magis hirsutis et candidis, cubitali et piloso caule, flore subalbo, nigro semine, quod feminam dicunt: Mari vero folia candidiora minus lata, sed longiora. Aliud nigrum est simile illi nisi quod latioribus minusque candidis foliis. Est et silvestre aliud virgis arboreis, orbibusque virgas cingentibus, flore luteo fulgore auri, salviae foliis, [Note: (1) Vita asperae Religiosorum.] Praeterea aliud ternis, aut quinis foliis, crassis et pinguibus, ad lumina lucernarum aptis. Unde et Lychnitis dicta. [Note: (2) Devotio.] Vix eadem pene omnium adversus scorpionum venena, si ex aqua radix cum ruta bibatur. In feminae foliis negant ficus putrescere. Vide Plin. l. 25 c. 10. Verbasculum alii primulam veris Germ. [Abbr.: Germanice] Schlüsselblumen appellant, [Note: (3) Fides Dei.] quae et articularis, quod huic malo medeatur, dicta est.

VERBENACA Graece
[Gap desc: Greek word]
, ab amatoribus columbis, vel Hierabotane, quod sacris olim adhibita sit, [Note: (4) Sacrificium. Pietas.] a quibusdam et Sagmen dicta, German. [Abbr.: Germanice] Eisenkraut. Verbena minus apte dicitur, cum quaelibet herbae et frondes aris olim adhibitae sic dicerentur. Foliis pene quernis, cubitalem et angulosum caulem, sed ramosum quoque cingit, flore purpureo ac gracili, plana et aquosa loca sectatur. Magi inquit Plin. lib 25. c. 9. credebant se hac perunctos, impetrare quae vellent, febres abigere, amicitias conciliare, nullique non morbo mederi, Colligi circa canis ortum debere, ita ut ne luna, aut sol conspiciat. Circumscriptam ferro effodi sinistra manu, et in altum tolli. Aliuntque si aqua spargatur triclinium, qua maduerit, laetiores convictus fieri. [Note: (5) Convictus laetus.] Interea febribus vere medetur, utque Plin. notat l. 25. c. 11. tertianae atertio geniculo, quartanae a quarto incisa, et decocta in aqua ad dimidium.

VICIA facile inter legumina seritur, siccitatem, amat, et in umbra provenit [Note: (6) Praeposterus. Perversus.] non tamen arbusta quaerit. Vitibus suum etiam succum praeripit. Plin. l. 18. c. 15.

VINCA quam Plinius l. 21. c. 11. et 27. Vineam pervincam appellat Germ. [Abbr.: Germanice] Singrun male tamen Chamaedaphnon (quae laureola, seu humilis laurus in officinis Pervinca dicitur) nam topiaria est, humi serens, perpetuoque virens, ac vicina quaeque vinciens. [Note: (1) Pacis et concordiae studium.] hydropicis, cochlearis mensura praebita, aquam detrahit. imposita quoque, in cinere, decocta et sparsa vino tumores sedat, et caeliacis prodest. Vino turbato et impuro adhibita puritatem restituit.

VIOLAE flos humilis notusque, haec caerula, seu purpurea: Mertzfiolen: lutea seu flava geele Neglein, alba Damaschblomen, aut flammea Freysam. Singulisque sua est virtus. [Note: (2) Fides, spes, Caritas.] Purpureae refrigerant, contiaque inflammationes stomacho et capiti illinuntur, Epiphoras et suppurationes sanant. Anginis et comitialibus suo flore potae medentur. Coronis olim odore et lenitate gratae, Semen etiam scorpionibus adversatur. Alba suppurationes aperit, purpurea sanat. Lutea et alba extenuat menstrua, et urinam ciet. Radices luteae podagram et lienem ex aceto mitigant etc. Vide Plin, lib. 21. cap. 19.

VISCUM herba sen frutex semper viridis est, in arboribus praecipue quernis ex arborum ramis et stercore palumbis aut turdi subnasci solitum Germ. [Abbr.: Germanice] Mistel. quod per varios ramusculos explicatur et intricatur, acinosque candidos profert, qui si virides in autumno triti, per dies 14. in aqua putrescant, exempti ac rursum siliquis remotis tusi viscus avibus captandis praebent. [Note: (3) Cupiditas humana. Concupiscentia.] Porro viscum quercinum, tritum in vino potumque epilepsiam puerorum fertur corrigere. Nonnulli et herbam collo alligant. Pulmones etiam et iecur putrescens corrigit. Et spasmum in vino, in aceto quoque calculum friatum et vermes submovet. Antidotum contra pestem et lepram est mane in calido Zytho acceptum. [Note: (4) Concupiscentia ad res bonas versa prodest.] Dysenteriam, in vitello ovi sumptum tollit, ut et cruenta phlegmata. Quin et sanguinem manu tantum gestatum sistit linoc part. 1. c 116. Plin. l. 16. c. 44. in fine. contra omnia venena remedium esse tradit, et fecunditatem ille poro animalibus tribui. Summa autem

religione per Druides olim Sacerdotes, tamquam Dei donum, ex quercubus collectum.

VITEX Germ. [Abbr.: Germanice] Schaaffmülle. frutici propior iuxta flumina foliis olivae surgit, et alius quidem flore albo simul et purpureo; alius purpureo solum semine piperis Graeci Agnum id est Castum vocant, quod Atheniensium mulieres castitatem servantes hunc sibi in Thesmophoriis substernerent, [Note: (1) Continentia Castitas.] Semen potum febres solvit, lassitudinem cum oleo inunctum dissolvit. Caput sumptum tentat vini modo, hydropi et lienibus salutare. Venerem cohibet, lac promovet, venena pellit. Plin: l. 24. c. 9.

VRTICA nota ab adustione herba est, [Note: (2) Correctio. Disciplina] qua tamen uvas in ore, procidentes vulvas, et infantium sedes reprimit, lethargicos tactis cruribus aut fronte expergisci, facit, canis morsibus addito sale medetur. Trita radix. aut folium naribus inditum, sanguinem sistit, carcinomata et sordida ulcera cum sale, item luxata panes, parotidas, carnesque ab ossibus divulsas sanat. Uno obolo cum vino potum stomachum recreat. Stomachi inflammationibus cum sapa resitit, et intestina cum sale et hydromelite animalia pellit. Defluvia capillorum semine illito emendat. Articularibus morbis cum oleo vetere, aut cum ursino adipe trita folia, aut radix cum aceto prodest. Succus illitus fronti sanguinem cohibet, potus utinam ciet ac rumpit calculos. Silvestris etiam, quae ut mitior, sic tamen ad omnia validior, lepras e facie submovet. Ad plurima mala, in cibis cocta conditaque, utilis. Radix silvestrium carnes secum coctas teneriores reddit. [Note: (3) Emendatio morum.] Ipsas etiam pustulas suo contactu factas, oleo ex se presso, emendat. Plin, l. 22. c. 13. et 21. c. 15.

HActenus ordine literario de Herbis, quibus nunc quaedam minus explorata, magis tamen admiranda subicio ex Plinio lib. 24. c. 17.

A Pythagora, inquit APROXIS appellatur herba, cuius radix e longinquo concipiat ignes, ut naphtha. [Note: (1) Aspectus turpis.] Quod si qui morbi humano corpori acciderint florente Aproxi, hos quamvis sanatos, admonitionem eorum sentire, quoties florere eam contigerit. [Note: (2) Imago turpis recurrens] Et frumentum, et cicutam. et violam, similem conditionem habere. ACHAEMENIDON colore electri sine folio, nascitur in India, cuius radice in pastillos digesta, et pota de dic in vino, cogit noxios, per cruciatum, et iram Numinum imaginatam, delicta sua confiteri [Note: (3) Confessio ex metu.] ARIANIDES in Arianis colore igneo reperitur, colligiturque dum sol in Leone est, quae illius naturae est, ut peruncta oleo ligna suo contactu accendat. [Note: (4) Forma inflammat] THERION ARCA in Cappadocia et Mysia nascens, quascumque feras tetigerit, facit torpescere, quae nisi urina Hyaenae aspersae, nequeant recreari [Note: (5) Terror Gehenna.] OPHIUSA in Aethiopia prodit livida ingrataque oculis, qua pota homini terror minae que serpentum adversantur, ut mortem eo sibi metu consciscant, ideoque sacrilegos ad eam bibendam cogi neque remedium, nisi a vino palmeo obtineri. [Note: (6) Conscientia metu turbatae.] THE ANGELIS in Libano et dicte montibus oritur, qua pota Magi divinabant. [Note: (7) S. Scriptura.] GELOTO PHYLLIS in Bactris et iuxta Borysthenem nata, et cum vino ac myrrha bibita varias homini ridiculasque species obicit, ut riden di finem non faciat, nisi potis nucleis pineae nucis, cum pipere et melle in vino palmeo. [Note: (8) Amor mundi.] HELIANTHES in montibus Ciciliae folio myrti reperitur, cuius succo peruncti corpus, nitidum iucundumque aspectu sortiuntur, ideoque a principibus [(transcriber); sic: princibus] viris appetitur. [Note: (9) Forma.] OENOTHERIS quoque memoratur. quod eius e vino aspersione feritas omnium animalium mitigetur. [Note: (10) Lacrima paenitentis] AESCHYNOMENE (quam Herbam vivam plures appellant) folia, tangentis manu appropinquante. velut sen sum nacta, contrahit. [Note: (11) Virginitas.] Cui addit hic Dalecampius in Notis, quod similis planta in Insula Cimbubon reperta sit, cuius delapsa folia, tanquam animata, repant, moro similia binis utrimque pedibus, cum tanguntur fugitivis. ANACAMPSEROS quoque celebratur,

quod eius contactu amores, per odium depositi redeant, et concordia sanciatur. [Note: (1) Concordiae.]

MYRRHIS vulgo Cicutaria dicitur, quod cicurae simillima sit, caule foliisque et flore, minor tantum et exilior, cibo non insuavis. [Note: (2) Agrestis vita iucunda et salutaris.] Germ. [Abbr.: Germanice] Wilde-Kerffel. Ciet menstrua et partus cum vino, aiunt quoque eandem in pestilentia potu sulutarem esse. Subvenit et phthisicis in sorbitione. Aviditatem cibi parit. Phalangiorum morsus restringit. Ulcera quoque in facie aut capite succus illius, triduo in aqua maceratae, sanat, Plin. l. 24. c. 16.

ORCHIS sive priapiscus, aut Testiculi canis, quod radicem his similem habeat, Germ. [Abbr.: Germanice] Knabenkraut, duplicis est generis, unum longioribus porri foliis, flore purpureo, caule digitorum quatuor; alterum quod et Satyrion dicitur, et iuxta mare gignitur, cuius frutex ramosior, caule laevi, cubitali, nudo, foliis velut lilii, radice gemina cuius inferior et maior bulbus maribus gignendis, superior minorque feminis faveat. Aliud eius generis rubro cortice ideoque Erythraicum dictum, quod medullam dulcis saporis includit, diciturque etiam sola manu tractatum inflammare venerem, ut in vino sumptum assolet. [Note: (3) Lascivia luxuria.] Cuius tamen vim rursum sedat aqua mulsa, aut sumpta lactuca. Plinius lib. 26. cap. 10.

OXALIS vulgo acetosa Saurampfer. Vide Lapathum. cui ut affi nis est ita et effectus participat.

PAEONIA a Paeone Medico inventore German. [Abbr.: Germanice] Peonien oder Konigsblum, quasi flos regius sit. Nascitur in opacis montibus, caule sesquipedali, ferente in acumine veluti Graecas nuces quatuor aut quinque, quae dehiscunt, granis, ceu mali punici, aliquot purpureis, et in medio nigris conspicuae. [Note: (4) Ex humili erigine magnus.] Mas in his, et femina est, ille iuglandis haec smyrnii foliis distinguitur. Vulneribus mederi fertur, et ephialtem, seu incubum nocturnum, ex vitiosis humoribus natum, dissipare. Plin. lib. 25. c. 4.

PEPLOS vulgo esula rotunda Teufelsmilch dicta, tenui radice, foliis rutae, sed paulo maioribus, semine sub

foliis rotundo. Inter vites fere colligitur, siccaturque cum fructu suo, quo poto alvus solvitur, bilis et pituita detrahitur [Note: (1) Mansuefieri.] Plin. l. 27. c. 12.

PERICLIMENOS Lat. Caprifolium Geisblat, ex intervallo duo folia habet, subcandida et mollia, durumque inter folia in apice semen. [Note: (2) Victus dutus roborat.] In arvis sepibusque nascitur quaesitis adminiculis, quibus innitatur. Semen siccatum tusumque, et in pastillis vino albo solutis sumptum, lienem tricenis diebus per alvum aut cruentam urinam eiecit. partus adiuvat, secundasque propellit. Plin. l. c.

POTERION spinosae herbae genus, Galeno Neuras dicitur, ramulis et floribus longioribus, acuto et odorato gustu, in collibus frequentius: oblongis duorum cubit. radicibus, iisque binis aut ternis Autumno legitur, et praeciso fructice dat succum gummi similem, qui vulneribus praecipueque nervis, et praecisis, illitus persanandis mire est efficax Decoctum quoque cum melle potum nervorum infirmitates tollit. [Note: (3) Temperantia multos morbes curat.] Plin. l. c.

CAPUT LXXXI. IMAGINES LAPIDUM ET Gemmarum.

QUamvis lapides gemmaeque inter imagines, illo, quo sunt, splendore, virtuteque eminere nequeant; merito tamen figuris accensetur: cum praecipua inter tes inanimatas dignitate atque existimatione emineant. Ut iccirco nobilioribus Regum thesauris accenseatur. De Polycratis Sardonyche, et Pyrrhi achate alibi dictum, de quibus et Plinius l. 37. c. 1. qui c. 2. addit, Pompeium in triumpho tertio, de piratis, alveum lusorium ex duabus gemmis tres pedes latum circumtulisse, nunquam spectata Romae gemmarum magnitudine. Vasa ex auro et gemm: s abacorum novem, coronas ex margaritis 33. montem aureum quadratum, cum cervis et leonibus, et pomis omnis generis, circumdatum vite aurea, Museum ex margaritis, in cuius fastigio horologium erat. [Note: (1) Vanitas mundi.] Imago etiam Cn. Pompei ex margaritis fuit. [Note: (2) Homo pretiosus.] Maior luxus Caii Principis, qui soccos e margaritis gessit, et Neronis, qui sceptra personas et cubicula viatoria unionibus construebat. [Note: (3) Opes calcanta.] Haec Plin. Cui Philostratus l. 5. adiicit: quod Pygmalion, apud Gaditanos ditissimus, olivam ex auro artificiosissime elaboratam habuerit, cuius fructus ex smaragdo fuerint lapide [Note: (4) Virgo Christum pariens.]

Melius aurum et lapillos divites collocarunt Iustinianus et Henricus Imperator. Ille ut Credenus habet lib. 4. c. 30 Sacram mensam ex auro argentoque, tum ex maxime pretiosisque lapidibus ac lignis, quae terra parit confecit, et in magnifico Sophiae templo obtulit. [Note: (5) Missa sacrificium pretiosum.] Cum inscriptione: Tua de tuis donis offerimus servi tui, Christe. Iustin et Theodora.

a Benedicto Pont. sibi occurrente pomum aureum, pretiosissimis ornatum gemmis et cruce, dono accepit, cuius pretium ornatumque miratus. Hoc, inquit, nullos magis, quam qui mundo spreto, Christi sectantur crucem decere videtur, [Note: (1) Mundus crucifixus.] simulque ad Cluniacense Monasterium transmisit, dignum Deo ornatum.

Plane varia ac mira lapidum, cum origo, tum natura est. Succinum, crystallus, uniones ex aquis producuntur. Alii lapidum accendunt, et accenduntur: alii tanquam glacies refrigerant: In variis locis lapides reperies, ut in Gallobelgio in Scoria aliisque locis, qui pro lignis ad focum adhibiti, lento igne consumuntur. [Note: (2)Damnati ad Inferos.] Nigri sunt sectilesque, et carbones vocantur. Et gemma Chrysolectrus ex vicino igne celerrime attracto inardescit, [Note: (3) Concupiscentia.] ut Isid. l. 19 c. 14. qui 11. tradit, quod Absicthos, gemma nigra, ponderosa, venisque rubentibus distincta, attractum semel ignem septem diebus fovear. De Asbesto postea agendum est. Par ad consumendum virtus lapidi Troidis pene est, qui iccirco ut Plin. l. 2 c. 96 sarcophagus dictus est, quod intra dies 40. hominis totum corpus, solis dentibus exceptis consumat. [Note: (4) Sepultura Vitium] Strigiles vero, et vestimenta, et calceos illatos in lapides vertit. [Note: (5) Superbia vestium in morte plexa.] ut tradit ex Mutiano Plin. l. 36. c. 17.

Quantum geminis tribuen dum Deus olim in Rationali Sacerdotum ostendit, quarum 12. praecipuas gere bant in pectore. Quae cum Deus Israelitis adversus hostes victoriam praenuntiaret, singulari fulgore emicabant. [Note: (6) Exemplum Praelatorum.] ut Iosep. l. 3. Antiq. c. 9. testatur. Quare operae pretium erit suo praecipuos lapides ordine expendere.

ACHATES tam varii est generis, ut pene omnem colorem induat. [Note: (7) Eloquentia] Magna olim aestimatione, et nominibus discretus, qui arboris speciem in se exprimebat Dendrachates dictus est; Coralloachares, qui guttis aureis sapphiri modo distinctus erat, qualis in Creta frequens araneorum et scorpionum ictibus mederi fertur. [Note: (8) Caritas.] Sunt achates, qui species fluminum, nemorum, iumentorum esseda equorumque ornamenta referant. Spectasse oculis prodest. Sitim ori impositi

sedant. Atlethae qui unius coloris achatem ferebant, invicti credebantur. Erat et omen concordiae; quod cum pigmentis in oleo per duas horas coctus, eodem omnes minii colore sociaret. [Note: (1) Concordia,] Contra qui pellem hyaenae referebat, tamquam discordiae auctorem aversabantur. [Note: (2) Discordia.] Plin. l. 37. c. 10. Achates Pyrrhi Regis Musarum 9. cum Apolline imagines praeferens, multorum est litteris celebratus. [Note: (3) Sapient.]

ACOPIS gemma nitro similis est, pumicosa, aureis guttis stellata, cum qua oleum subfervefactum lassitudinem perunctis solvere putarunt. [Note: (4) Quies dulcis.] Plin. lib. 37. c 10.

ADAMAS in auro plerumque natus eruitur, nisi quod Indicus Crystallo propior, extra illud nascatur, adeo durus natura, ut malleos in cudesque citus rumpat, quam frangatur. [Note: (5) Patientia invicta.] Si tamen dissiliat in minutissimas et vix spectabiles crustas abit, idque hircino sanguine, utpote calidissimo, emollitur, [Note: (6) Pertinacia fracta, Christi sanguine.] cum tamen ignibus et ferro resistat. Solo potest adamante adamas poliri, nullam non duritiam ipse vincens. Magnetis virtuti obsistit, unde illum praesens ferrum trahere prohibet, et si traxerit cogit dimittere. [Note: (7) Avaritia repressa.] Venena etiam pellit, praesertim Cyprius, qui tamen natura mollior, et frangi potest. lymphationes quoque metusque a mente submovet. [Note: (8) Vitia correcta.] Plin l. 37. c. 4.

AETITES, sic dictus ab Aquilis, quarum aliquae ex hoc lapide nidum sternunt, adversus multa remedia utili. Praegnans semper hic lapis, velut nucleo, si quatias, intus sonante, reperitur, partus mulierum alligatus continet. [Note: (9) Propositum irritum.] Plin. l. 36. c. 21.

ALABASTRITES in Aegypto et Syria nascitur. candore variis interstincto coloribus, haec gemma cremata cum fossili sale et trita, gravitates oris et dentium affricta extenuare fertur. [Note: (10) Veritae.] Plin. l. 37. c. 10.

ALECTORIA in ventriculis gallorum reperta, crystalli specie, magnitudine fabae, audaciam in pugna gestanti addere fertur. [Note: (11) Animosus.] Qua usum. Milonem Crotoniaten in certaminibus invictum asserunt. Plinius ib.

AMETYSTUS ab et
[Gap desc: Greek word]
id est, non inebrio, dicta gemina, quod ebrietati credatur resistere, vel quod ex violaceo, purpureove colore ad vini fulgorem deflectat, ipsa tamen non inebrians. [Note: (1) Sobrietas.] Indici ceteris praestant, felicis purpurae colore radiantes, et aspectu blandi. Ad sculpturam quoque arte tractabiles, [Note: (2) Docilis.] Plin. l. 37. c. 9.

AMIANTHON similis alumini, et sciscilis lapis, igne non consumitur, sed exemptus apparet nitidor, [Note: (3) Martyres en igne.] uti et vestis ex eo confecta. ut Isidorus lib, 16. c. 4. habet, et D. Basil hom 30. de ieiunio. In Cypio reperiri notat Maiolus coll 18. contritumque malleo, veluti fila quaedam, seu capillos relinquere, ex quibus tela fiat.

AMNOCHRYSUS lapis est, sic dictus. quod velut ex avena et auro inter semistis, compactus sit. Vilis simul et pretiosus [Note: (4) Homo ex corpore et anima.] Isidorus Orig. l. 14. c. 14.

ANDRODAMAS tessellis similis, argenti nitorem habet, qui impetus et iracundiam hominum a Magis olim creditus est vincere. [Note: (5) mansuetudo.] Plinius lib. 37. c. 10.

ANTIPATHES nigra gemma non tralucet; cum lacte cocta, myrrhae hoc simile efficit [Note: (6) Duplex inter candides] contra effascinationes auxiliari credita. Plin. ib.

AROMATITES myrrhae colorem odoremque refert, ob hoc Reginis frequentata [Note: (7) Religiosa vita.] Plin. ib.

ANTRACITES carbo et lapis ignitus, extra ignem aquis perfusus inardescit, in igne velut mortuus extinguitur [Note: (8) Adversitas illustrat.] Isidor. l. 16. c. 13.

ASBESTOS ferrei coloris lapis, qui semel accensus extingui nequit, quem in montibus Arcadiae nasci tradunt. [Note: (9) Ignis infern i] Unde in templo quodam Veneris lucerna ex Asbesto incensa, et sub dio constituta, nullis tempestatibus extincta, vulgo praesentis Numinis religionem iniecit [Note: (10) Amer Beatorum.] Isidor. l. 14 c. 4. et l. 16. c. 4.

ASTERIA gemma est, quae pupillae instar, lucem quandam inclusam continer, perque diversa loca fundit, et soli ipsi lucenti oggerit. [Note: (11) Gloria. Beatorum.]

lapis oculum, nigra pupilla, in medio aureum fulgorem emittente repraesentet, ideoque haec Gemma Asyriorum Deo velut omnia videnti consecretur. [Note: (1) Dius omnia videt.] Plin. lib. 37. cap. 10.

BRONTIA capitibus testudinum similis, cum fulmine tamen adusta fertur restinguere. [Note: (2) Poena emondans.] Plinius ib

CALLAIS Gemma Topazio affinis ex viridi pallens, in altissimis atque inaccessis nascens petris, funda deicitur. Sectura formatur, alias fragilis, quae smaragdmo colore viret, antefertur, atque in auro, prae ceteris gemmis, eminet. [Note: (3) Innocentia vita.] Pulchritudinem coloremque unguento, oleo, ac mero deperdunt. [Note: (4) Luxus cor rumpit.] Plinius lib. 37. cap. 8.

CARBVNCULUS a similitudino ardentis ignis sic dictus, quo cum fulguret, ipse ac aliis ignibus nihil patitur, ideoque et apyrotus dictus est. [Note: (4) Amer Dei, amorem mundi exeludit.] Varii apud Plin c. 7 l. 37. generis censentur. Indici Aethiopicique minus probantur, licet magni illic in sexarii mensuram caventur. Minores praeferuntur Carchedonii, et in his mares, qui velut succensae intus stellae lucent, cum feminae extra se lumen profundant. Aethiopici acero impositi fulgore suo tot mensibus acuuntur, quot diebus fuere impositi Carchedonius ad plenae lunae repercussae fulgorem reperiri dicitur. Ruellius addit. Carbunculum aliis gemmis sui imaginem imprimere, nullius tamen recipere alterius. [Note: (5) Regis exemplum subditi sequuntur.]

CATOCHITES Corsicae lapis est, qui impositam sibi manum tenaciter velut gummi adstrictam retinere fertur [Note: (6) Aurum animos rapis.] Plin. l. 37. c. 10 Solinus c. 8.

CEPIONIDES in Aeolide reperiuntur, colore diverso, nunc traculentes, nunc vitreae aut crystallinae, alias inspidae, Sed et sordidis tantus est nitor, ut imagines speculorum instar reddant. [Note: (7) Religiosi diversi.] Plin. l 87 c. 10.

CERAUNIA in gemmis candidis fulgorem fiderum rapit. Ipsa crystallina splendoris caerulei: vel ut alii, alba quae intus stella coruscante fulguret [Note: (8) Religiosa vita.] hebetatam, in aceto ad pristinum fulgorem revocant. Plin. l .37. c. 9. [Note: (9) Mortificatio.]

CHELONIA aut Chelonites indicae testudinis oculus est quem fingunt, colluto melle ore, linguae impositum futurorum divinationem praestare. [Note: (1) Sermo circumspectus.] Tum illum qui aureis guttis conspergitur lapis, cum scarabaeo in mare proiectum tempestates sedare. [Note: (2) Silentium opportunum.] Plin. l. 37. c. 10. et Isid. l. 16. c. 14

CHERNITES ebori simillimus, in quo Darius Rex conditus fertur. Hunc sine consumptione servare corpora, secus quam Sarcophagus facit, asserunt. [Note: (3) Innecantia.] cui Assius lapis iungi potest, a quo omnia crurum vitia, quae in lapicidinis, aut contrahi, aut augeri solent, podagrae et ulcera sanantur. [Note: (4) Caritas Dei et proximi.] Strumas et panos discutit, solo etiam linctu phthisicis suffragatur. Plin. l. 36 c. 17.

CHRYSACONION lapis est, quo probatur aurum adulterinum, et nothum si illi atteratur, ostenditurque purum et immixtum. [Note: (5) Prudentia] Chrysost. ser. adversus haereticos.

CHRYSOPRASIUS Aethiopicus est, quem lapidem lux celat, sed obscuritas ex fulgore in tenebris sparso prodit. [Note: (6) Humilitat.] Isidor. l. 16 c. 13. Prasio inter virentes gemmas nobilior est, nam cum hic viridem colorem, vel sanguineis guttis, vel candidis distinguat virgulis. Chrysoprasus aureum intermiscet maiori decore habitum. [Note: (7) Nobilis.] Cui Molochites affinis est, a colore malvae sic dictus lapis, qui amuletum pro infantibus est habitus, plerique ex Topaziorum genere. Plinius lib. 37. cap. 8.

CHRYSOLAMPIS in Aethiopia nascitur, pallidi coloris in die, noctu ignei. [Note: (8) Humilitas] Plin. l. 37. c. 10.

CINAEDIA lapis, qui in Cinaedi piscis capite reperitur, quae inguinum tumoribus alligata medetur, ut Plin. l. 29. c. 6. nubilo item aut candido colore, tempestatem aut serenitatem pernuntiare fertur. [Note: (9) Conscientia bonaque mala.] ut tradit l. 37. c. 10.

CHRYSOLITHUS ab aureo, quo tralucet, colore sic dictus. Minus in his probantur Arabici, suis maculis turbidi: optimi sunt, qui ex aureo in argenteum colorem grato candore devergunt [Note: (10) Probi dyscalis praeferendi] in Hispania 12. pondo repertus pro miraculo fuit. Plin. l. 37. c. 9.

CRYSTALLUS vel ex aquis tenuissimis lucidissimisque vel ex nivibus frigore aquilonari cogente, et meridiano sole excoquente concressit, atque obdurescit sen sim in lapidem. [Note: (1) Constantia inter prospera et adversa.] Unde in alpibus, sed meridiem versus, in aetna etiam monte, hinc frigore, inde calore excoctum reperitur. Frigidae admodum naturae pro deliciis inter vini pocula adhibetur: ita tamen solis radios in se colligit, ut ex eo succendi arida ramenta possint. Medici etiam in adustione corporis pila crystallina recte utantur. Plin. l. 37. c. 2. Isid. l. 16. c. 13.

COCHLIDES, compressae cochleae similes, multis spiris flexuosae, ponderosae sazo inclusae, admiranda in iis formandis naturae solertia, quales in lapicidinis Lugduni reperiuntur. [Note: (2) Institutio bona.] In calabriae marmoribus, cum secantur, abditae. In Arabia e glebis erutae per septendium in melle excoctae (ut gemmae purificandae solent) sordibus expurgatae enitescunt. Plin. l. 37. c. 12: Et in eius Notis.

DIONISIAS -US lapis niger, rubentibus maculis distinctus, in aqua tritus saporem vini facit, [Note: (3) Adversitate proficimus.] et ebrietati resistere creditur. Plin. l. 37. c. 10. Solin. c. 38.

DRACONITES sive Dracontia e cerebro Draconum, si tamen caput viventibus abscindatur, in gemman concrescit: [Note: (4) Paenitentia.] Nam mori se sentientium invidia perit. Unde saporifero medicamento captis dormientibusque caput amputant. Pelludico colore est, nec nisi recens potest efformari, Plin. l. c.

ELECTRUM latine Succinum in Insula maris septentrionalis iuxta littus Prutenicum, ex scopulis allisione maris dilutis, fluit, sensimque ex liquido concrescit, atque ad litus eicitur, aut etiam in oceano fluitans ab hominibus captatur, soli Principi debitum. [Note: (5) Vita honesto sine clausa.] Unde haud modicus ipsi proventus accedit. Melleo fere colore, et odore, si sensim aduratur, gratissimo, parvis magni pretii vasis et icunculis idoneum, pro globulis precatoriis apud locupletes etiam usurpatum. Formicae et culices in eo liquido deprehensi, tamquam in gemmeo sepulchro, conduntur. [Note: (6) Sepulcrum gloriosum.] Plin l. 37. c. 3. Varia eius genera coloresque censet, et candida odoris vult

esse praestantissimi, fulvis tamen maiorem auctoritatem, tingi etiam haedorum sebo et anchusae radice, quin et conchylio infici. Attritu vero calefacta ad se paleas aridaque folia ac philyras rapere, ut magnes ferrum. [Note: (1) Exemplum bo norum.] Ramenta illius in oleo dilucidus diutiusque, quam lini medullam flagitare. Infantibus pro amuleto adhibitum, et lymphaticis, atque urinae difficultate pressis prodesse.

ENCARDIA, sive Cardisce, una est, quae in se nigrans cordis effigiem exprimit, altera viridi colore cordis speciem repraesentat, tertia cor nigrum candido provisus colore circumdat. [Note: (2) Cor improbum resipiscens, conversum] Plin l 37. c. 10.

GAGATES nigri splendoris lapis est, pene sine pondere, qui aqua affusa ardet, oleo restringuitur, attritu calefactus, ut succinum trahit [Note: (3) Adversitas prodest.] Solinus c. 24.

GALACTITES sive Galaxia, sanguineis, aut candidis in nigro fulget. In vino tamen colore est lacteo [Note: (4) candor a nimi.] et trita lactis succo ac sapore notabilis, quae et nutricibus lactis fecunditatem tribuere, et in ore sumpta liquescere, cum capitis et memoriae turbatione fertur Plin. l. 37. c. 10.

GASIDANES floribus, velut colore sparsis, tincta, trimestri spatio aliam intra se gemmam fertur concipere, partumque concussa manifestare. [Note: (5) Fecunda parens.] Plin. l. 37. c 10.

GLOSSOPETRA linguae humanae similis, non in terra nasci, sed e luna deficiente caelo decidere creditur, [Note: (6) Eloquentia sacra S. Spiritus,] ventique, illa obtenta, sedari. Plin. ib.

GONIA apud Carthaginem petra est, quae aestate flammas fundit, hieme fluit aquis [Note: (7) Spiritus Signem et aquam parit.] Aristotel. de admir. c. 109.

GORGONIA corallium est, quod in duritiem lapidis versum, matis tempestates infringit, et resistit fulminibus [Note: (8) Perseverantia.] Plin. 37. c. 10.

HELIOTROPIUM gemma est coloris porracei, sanguineis venis distincta, quae solis imaginem excipit, defectusque ac lunam subeuntem ostendit. [Note: (9) Resignati o.] Magi olim senserunt, qui cum herba heliotropio illam ferret, reddi in visibilem, Plin. 37. c. 10.

HEPHAESTITES speculi naturam habet in reddendi imaginibus, quan quam rutilans. Ferventem aquam addita statim refrigerat: in sole posita aridam materiam accendit. [Note: (1) Exemplum Procerum] Plin. l. 37. c. 10.

HEXECONTALITHOS lapis apud Atlantes, tam diversis notis sparsus, ut sexaginta gemmarum colores in parvo eius orbiculo deprehendatur. [Note: (2) Christus D. Virgo. Caritas.] Isidorus l. 16. Orig. c. 15. Plin. l. c.

HAMMONIS CORNU arietini cornu effigiem habens, colore aureo, divina gestanti somnia conciliare est creditum [Note: (4) S. Scriptura.] Plin. l. c,

HYACINTHUS violacei coloris, ut amethystus: caeli auraeque in se mutationem sustinet, cum nubiloso die tristior, cum sereno amoeniora [Note: (5) Pietas Gratia aut offensa Dei] Sculpturae resistit, adamantis tamen se fortioris scripturam patitur. Solinus c. 33,

HYAENIA ex oculis Hyaenae, linguis hominum subiecta futurorum praedictionem praestare est credita. [Note: (6) Prudentia in sermone.] Plin. l c.

IASPIS pro amuleto olim gestata, vario colore, nunc similis smaragdis, alba intercurrente linea, quae Grammatias, vel pluribus lincolis, quae polygrammos [Note: (7) S. Scriptura.] dicta, utilis concionantibus est credita. nunc altera parte onychem referens quae Iasponyx dicta, nubem complexa, et imitata nives: nunc Cyano par colore caeruleo: nunc ut Sapphirus collucens cum punctis aureis. Cypriae violaceo colore viliores sunt, Indicae purpureo colore aestimandae. Hanc, si Carbunculi fulgore temperetur, Veneris gemmam dixere, et resistere ebrietati, gratiam reconciliare apud Reges, grandinem et locustas avertere. Haec aliaque Plin. l. 37. c 9. Quibus addit Rueius l. 2. de Gemmis, Quod Galenus in digito Iaspidem tulerit, in qua species hominis, fasciculum herbae collo sustinentis, cuius virtute morbos discerneret, et sisteret sanguinem. [Note: (8) Christus in eucharistia.] Plin. quoque l. c. Iaspidem quindecim unicarum repertam meminit effigiem Neronis formatam. Sed felicior, de qua Vincentius in Spec. Nat. viri clypeo obarmati, et serpentem pedibus conculcatis imaginem impressam tulisse. [Note: (9) Christus a virgine conceptus.]

ICTERIAS lurida gemma sed regio morbo opposita. [Note: (1) Paupertas.] alia viridior, pene sine pondere; tertia venis nigrescens. Colore, non viribus, prima meliores, Plin. l. 37. c. 10.

IRIS Crystallo affinis, quae sub tecto percussa sole, colores arcus caelestis in parietes vicinos iaculatur, subinde mutans, magnaque varietate admirationem concilians [Note: (2) eloquentia Caritas] Plin. l. 37. c. 9.

LIPARE seu Liparia traditur suffita omnes suo odore ciere bestias. [Note: (3) Concupiscentia.] Plin. l. 37. c. 10. et Isid. 16. c. 14.

LYNCURIUM, electio similem gemmam, ex urina lyncis concrescere sentiunt, postquam fera, hanc velut invidens, terra cooperit. [Note: (4) Ignobilis origo.] e maribus fulvum et igneum, e feminis languidius et candidum prodire ferunt. Hanc non folia tantum et stramenta, sed et aes ferrumque aiunt trahere: potamque ex vino frangere calculos et morbo regio mederi. [Note: (5) Virtus nobilis] Gestatam quoque prodesse. Plin. l, 37 c. 2. et 3. Nec mirum, cum et indiversis animalibus lapides nascantur, ut Pausylipus in aranea Apuliae, Saurites in ventre viridis lacerti, Alictorius in ventre galli, etc.

MAGNES inter gemmas nobilitatis praecipuae, cuius virtutes Baptista a Porta integro libro complectitur, ab inventore Magnete pastore, cum in monte Ida, clavis ferreis crepidarum, illi adhaeresceret, sic dictus. [Note: (6) Spiritus S Virtus Concupiscentia.] Rufi nigrique inter hos lapides sunt, et nis ut feminis nullae vires. Candidi quoque enerves, caerusci meliores et Aethiopicis summa laus, qui et alium magnetem trahunt. Sanguinei coloris magnes est, qui Haematites dicitur. [Note: (7) Passio Christi] Cumque omnes oculorum medeantur malis, et adusta, cremati tritique sanent, singulariter tamen haematites suffusis cruore oculis prodest, sanguinisque reiectiones sistit, et mulierum profluvia, Vesicis etiam prodest, Contraque serpentum ictus bibitur. In Aethiopia alius, haud procul ab altero, lapis paritur Theamides qui ferrum omne respuit [Note: (8) Virtus sine contrario non est] Plin. l, 36 c. 16. et 20. Idem l. 3. c. 14. addit quod ferrum a magnete vim tractivam communicet. [Note: (9) societas bona vel mala.] Quod ut testis oculatus D. August. de civit, Dei l. 21. c. 4. probat. dum uno annulo

ex magnete suspenso alter alterum catenatim secutus est, et patina etiam argentea media magnes ferrum circumduxerat, ut se teste certo audisse asserit. Magisque illud mirum quod c. 6. subicit, simulacrum ferreum in templo, medio in aere, inter supra infraque positum magnetem haesisse. [Note: (1) Ambiguus haerens.] Quod Alexandriae in Serapidis fano Ruffinus in histor. Eccl. ad Eusebium l. 11. c. 23. factum meminit. Et Leander tradit in Sardiniae mediterraneis ad radices montium versus oriente magnetem inveniri, qui ferrum trahat, versus occidentem qui repellat. Unde navibus qui hac transeunt cavendum a ferro: quae hinc adhaerescunt, inde non admittuntur. [Note: (2) Affectas terreni.]

MARMOR, durissimus e montibus excisus, sitisque distinctus venulis, lapis est. [Note: (3) Obiuratus.] alibi videmus candidum venulis disco! oribus notatum, ut marmor Parium, alibi velut serpentibus insertis maculosum, ut Ophites: alibi nigrum candidis venis signatum, ut in Germania: alibi viride, ut Laconicum cunctis amoenius, alium purpureum, et Porphyreticum dicitur, ut in Gallobelgio. Est et ferrei coloris ac duritiei Basaltes, et candidi Albastrites dictum. [Note: (4) Genius hominum ex caelo diversus.] Vide Plin. l. 36. c. 7. Mirum quod pleraque marmora pluente caelo, et suis quasi guttis sensim depluant. [Note: (5) Paenitens.]

MEDEA gemma sic ab inventrice dicta, venas aurei coloris habet, sudorem croci reddit, saporem vini. [Note: (5) Discretio.] Plin l. 37. c. 10.

MYNDAN lapis nivei candoris a se feras longe arcere dicitur, atque ab eorum morsibus hominem praestare tutum [Note: (6) Virginitas daemones arcet.] Leont. Byzant. l. 3. de Fluviis.

MYRRHITES, Myrrhae colorem Habet, parva gemma, sed unguenti odore, trita etiam nardi. [Note: (7) Humilitas] Plin. l. 37. cap. 10.

NYMPHAEUS lapis, seu petra est, pluviis incidentibus accenditur. Plin l. 2. c. 107. Similem in Moeonica regione Arist l. Admir. c. 39. esse dicit qui aquis inardescat [Note: (8) Adversitate proficere.] flabello extinguatur. Addit Plin. in Egnatia oppido Salentino saxum esse. cui si lignum imponatur, hoc continuo inflammetur, ideoque sacrum dictum esse.

Naphtha bituminis flos huic similis, ad quam etiam conspectam ignes transiliunt Qua illitam Medea Iasonis pellicem, accedentem ad aram consumpsisse fertur. [Note: (1) Concupiscentia.] Plin. ib. c. 105. Montem quoque chimaeram ignibus flagrare asserunt, quos aqua magis accendat, terra et foenum restinguat [Note: (2) Vilitatis consideratio.] c. 106

OPALUS praecipuarum gemmarum colores, ex India ortus, trahit. Nam ut Plin. l. 37. c. 6. est in eo carbunculi tenuior ignis, est amethysti fulgens purpura, est smaragdi virens mare, et cuncta pariter mistura incredibili lucentia [Note: (3) Deipara plena gratia.] Propter hanc gemmam cum proscriptus ab Antonio Nonius senator esset, maluit desertis omnibus cum sola gemma abire, quam hac cedens retinere omnia [Note: (4) Fides Catholica.] Vitro tamen ad similitudinem formato, adulteratur. Haec ille.

ONYX gemma Indica, Plures habere varietates etiam fertur: ignea, nigra, cornea [Note: (5) Imaginatio hos minis.] candidis venis oculi modo cingentibus Arabica nigra esse dicitur, Zonis distincta candidis, Plin. l. 37. c. 6. Addit vinc l. 24. c. 93 Vas Onychinum Eduardo Regi Anglorum fuisse, in quo fluctuare segetes, gemmare vites, et hominum moveri imagines, tanquam in speculo, viderentur. In Germania deinde repertus hic lapis marmoris elegantioris loco est, aut ad vasa potatoria cavatus adhibetur.

PAEDEROS velut tralucens crystallus, in qua viridis suo modo aer, simulque purpura, et hac coronatus quidam aureus, tanquam vini, nitor. Gemmarum nulla liquidior, capiti iucunda, suavis et oculis. [Note: (6) Conscientia bona.] Plin. l. 37. c. 9.

PAEANTIDES gemmae, quas alii Gemonidas vocant, praegnantes fieri, et parere dicuntur, mederique parturientibus, [Note: (7) Propositum efficax.] specie aquae glaciatae. In macedonia iuxta Tiresiae sepulchrum reperiuntur. Plinius lib. 37. c. 10.

PANTARBA, ut Philostratus, in Apollon. l. 3. c. 14. lapis Indicus est, admirabili fulgore, tanquam ignis noctu etiam radians, qui in concavis terrae ad passus quatuor natus, terra intumescente aut scilla, se prodat.

Inquirentes tam en subterfugiat, nisi caute occupetur. lapides circa sese omnes velut examen virtute singulari attrahat. [Note: (1) Eloquenttia.]

PHENGITES lapis in Macedonia, duritia marmoris candidus et translucens, venis fulvis distinctus. Ex hoc Nero aedem Fortunae Seiae struxerat, in domo sua aurea, quae opertis etiam ostiis claritate diurna fulgebat, inclusa velut luce non transmissa. [Note: (2) Perseverantia felices favit.] Plin. lib. 36. cap. 22. Addit Sueton. in Domitiano, c. 14. hunc Caesarem ex illo lapide habuisse porticum, ut per imagines illic, quidquid a tergo fieret, observaret. [Note: (3) Beati in Deo omnia vident.]

PYRITES similitudine aeris lapis est. In Cypro ex metallis, alius argenteo, alius aureo colore eruitur. [Note: (4) Caritas Dei et proximi Zelus.] ex cocti a quibus dam melle lavantur, ut aes; et in medicinis exsiccant, extenuantque humores, te duritias emolliunt, utuntur et tusis ad strumas, ac furunculos, Pl. l. 36. c. 19. Isid. l. 16. addit, quod in Persia hic lapis fulvus, non tantum scintillas emutat, sed tenentis etiam manum adurat. Reperiuntur et ferrugineo colore apud Germanos in agris, qui cum silice, aut aere, collisi scintillas eliciunt.

SAGDA lapis est marinus, qui cum discerni captarique in profundo nequeat, ipse ad naves transeuntes emergens adhaerescit, atque in portum cum iisdem appellit, adeo firme pertinaciterque iis affixus, ut avelli nisi parte ligni abrasa, non possit. [Note: (5) concupiscentia mundi.] Solinus c. 38. Isidor. l. 16. c. 7.

SAPPHIRUS gemma est aerii coloris, aureis. punctis collucens. Caeruleae plures sunt ratoque cum purpura, nusquam pelludicae. [Note: (6) Spes divina.] scalpturae inhabiles. Quae Cyanei coloris sunt, mares habentur. Plin. l. 37. c. 9. Addit S. Epiphanius. l de 12. Gemmis, in Sapphiro visionem Moysis, et legem decalogi impressam fuisse. [Note: (7) Cordi lex Dei inscribenda.] In eadem gemma Carbunculus longe illa splendidior nasci creditur [Note: (8) Christus ex Virgine.] Aelianus ait hist. l. 14. c. 34 quod summus

apud Aegyptios Iudex et Sacerdos, ex hac imaginem tulerit, quae dicta sit Veritas.

SARDONIX, quasi Sardae onyx, colore subtus nigro, medio candido, superius minio, [Note: (1) Via ad perfectionem triplex.] tantae quandoque magnitudinis, ut ex iis capulos facerent, ideoque et viliores Indis: nunc aestimant, quod solae gemmarum incisae ceram non attrahant. Plinius l. 37. cap. 6. Isidorus lib. 16.

SELENITES ex candido translucet fulgore melleo, imaginem lunae continens, redditque illam in dies singulos crescentis minuentisque specie, [Note: (1) Aulici ad ingenium Regis formantur.] nascique in Arabia fertur. Plin. l. 37. c. 10.

SIPHNIUS lapis in Comensi Italia est, qui excavatur tornaturque in vasa, coquendis cibis utilia. Natura hic mollissimus, sed calefactus, oleoque perfusus, quo emolliuntur cetera, nigrescit ac durescit. [Note: (2) Labor prodest. Otium nocet.] Plinius lib. 36. cap. 22.

SMARAGDUS, ob amoenissimam viriditatem, gemma oculis gratissima, quos alibi spectando fatigatos, haec nunquam non recreat. [Note: (3) Amor proximi.] aerem suo etiam circum colore imbuit, et nec sole, nec umbra mutatur. Reddunt et tanquam specula imagines Unde in his Nero gladiatores maluit saepe, quam in seipsis spectare. In Media reperti imagines nativas, ut papaverum, avium, catulorum, etc. complectuntur. In vino et oleo minus virides exacuuntur. Magnitudine alicubi excellunt. Sic apud Aegyptos in templo Iovis e quatuor smaragdis obeliscus XL. cubitorum fuisse dicitur, et Tyrios in Herculis templo pilam ex smaragdo habuisse tardunt Plin. l. 37. c 5. Addit Rueius l. 2 de Gem. hanc ita adversari Veneri, ut Reginae Hungariae cum marito consuescenti, e manibus in partes dissilierit. [Note: (4) Castitas]

SPECULARIS vel RIUS lapis mollis, ac natura fissilis, crystalli modo pellucidus et sub terra ex humore, ut videtur, glaciatus [Note: (5) Constantia.] qualis in Hispania reperitur. In Italia idem videtur esse, sed obscurior, et maculosus. Quod si ferae in puteos, unde effo ssi sunt labantur, medullae ex earum ossibus intra annum eius dem lapidis naturam induunt. [Note: (6) Societas] Reperitur et alicubi

niger, sed candido cum molitie constantior natura solis rigorisque patiendi. nec senescit, si modo absit iniuria. [Note: (1) Constant probitas.] Plin. l. 36: c. 22.

SPONGITES lapis est in spongiis repertus, qui ad vesicae calculos infringendos valere fertur, idem qui Tecolithos.

SURDUM SAXUM in Scotia reperitur altitudine 12. amplitudine 33. cubitorum, ex cuius parte una quantumvis ingens clamor, fragor, sonitusque excitetur, non exauditur ab altera etiam ingentium bombardarum explosio, nisi remotissime a lapide discesseris. [Note: (2) Conscientiae in peccato obturata.] Ita Ortellius in Scotia.

SYNODITES Solem lunamque impressum refert, et hanc ad illius imaginem, variosque solis aspectus crescentem ac decrescentem [Note: (3) Imitatio Maiorum. Gratia Dei.] Damascius in vita Isidori Nonnus in dionys. ait iuxta lunam caelestem has mutationes fieri:

SYRTITAE in Syrtium litore, et in Lucania reperiuntur, croco refulgentes e colore melleo quae intus stellas, quamquam languidiores, continent [Note: (4) Nobilis origo.] Plinius l. 37. c. 10.

TECOLITHOS oleae nucleo similis videtur, neque est illi gemmae honos, lingentium tamen calculos frangit, pellitque. Plin. l. c, Hos ex spongiis colligi ferunt [Note: (5) Ignobilis origo.] TELICARDIOS sic dictus lapis, quod colore cor exprimat, ideoque magnopere illo Persae delectentur. [Note: (6) Ex corde bonum vel malum.] maculam tamen appellant. Plin. l. c.

TOPAZIUS inter virentes gemmas illustris, qui solus nobilium gemmarum limam patitur [Note: (7) Indoles bona.] Cum ceterae pleraeque cotibus poliantur Naxris, Ex illo Arsinoae Ptolomaei Philad uxori erecta est statua quatuor cubitorum, in delubro aureo. [Note: (8) Honor virtutis.] Plin. l. 37 c. 8.

TRICHIUS ex Africa nigra lapis est, qui tres reddit colores, a radice niger, in medio sanguineus, in summo canditus [Note: (9) Via per.fectionis] Plin. l. c.

TRIOPHTHALMOS cum onyche nascitur, tres hominis oculos exprimens [Note: (10) SS. Trinitas.] Plinius lib. 37. cap. 11.

TOPHUS Lapis scaber, quanto ceteris levior, tanto ceteris ad aeternitatem in aedificiis durabilior. [Note: (1) Rustici longioris vitae.] Tritus coactusque calcis instar solidissimos parietes nullaque, ut lapides ceteri, aqua permeabiles reddens, ad rhenum frequens.

UNIONES sic dicti, quod singulatim reperiantur, non iuncti, seu Margaritae, quas in fluminis ripis ciceris, vel fabae, ut nonnumquam, magnitudine, piscantur urinatores sub aquis [Note: (2) Deus ubique quaerendus.] aut etiam retibus margaritiferas conchas gregatim nantes captant, quae, cum sub suo sint Rege illustrioris formae. hoc capto, statim omnes, tanquam attonitae sine rectore, haerent. [Note: (3) Ecclesia sub capite visibili.] ut tradit Aelianus de Indis l. 14. c. 8. Sunt aut pellucidae ex rore; et sole, aut igne caelestis fulguris progenitae [Note: (4) christus incarnatus] Hae orbe perfecto, laevore, pondere ac magnitudine Probantur, ut Plin l. 9. c.35. addit que duos maximos et inaestimabilis pretii uniones possedisse Cleopatram, quorum alterum in aceto (in quo solvuntur) liquefactum Antonio amasio praebibit. alter Romam delatus, sectusque et utrique Veneris auri appensus ducentis quinquaginta sestert. milibus aestimatus est. Ceterum in sicco durescunt, qui in aqua molles sunt. [Note: (5) Gratia Dei flectit.]

ZANTHENIS electri colore in media nasci dicitur, quem lapidem siquis in vino palmeo, et croco terat, lente scit cerae modo, et magna odoris sua vitate fragrat. [Note: (6) Educatio bona.] Plin. l. 37, c. 10.

Haec de lapidibus gemmisque strictim adducta suffecerint, in quibus Regum Principumque thesauri praecipui, quaeque in manibus olim atque etiamnum. tanquam singulare aut fidei aut nobilitatis argumentum adhibitae videntur. [Note: (7) Nobilis.] Nonnulli etiam virtutis medicae, aut felicitatis causa usurparunt: ut de ipso quoque Salomone, Pineda ex Arabico codice de rebus Salom. refert. Asservisse scilicet chaldaeos, quod Salomon locutus se in Iordane, cum in manibus mulierum gemmam cum annulo reliquisset: has, illo in aquas proiecto, omnem ab eo sapientiam abstulisse. Contra Platina memorat in vita Pauli II. Pontif. frigidiorem gemmarum vim qua oblectabatur, mortem illi accelerasse.

[Note: (1) Nimium enim vitiosum.] uti Leoni IV: Constantinop. Imperatori nimia margaritarum circa caput vis, apoplexiam mortemque properasse creditur. Nullum igitur mortale bonum, quod, ut prodest, ita noxium esse non possit immoderate utenti.

CAP. LXXXII. DE ASTRIS ET METEORIS.

DE caelestibus sideribus et meteoris nonnulla quoque adiungenda videntur: ne haec tam illustria imaginum signa praeteriisse negligentia existimemur quamquam hinc inde in symbolis praeterita non fuerint.

SOL siderum in caelo princeps, [Note: (2) Deus Opt, Max.] Dei optimi max. inprimis nobilissima imago est, ut multae olim gentium hunc pro ipso Deo venerati sint. Est sol solus, est temporum distributor et arbiter, fons lucis, toto orbe diffusus, omnia in terra vegetans, pluvias ventosque educens etc. Quid sol esset non satis assecuti olim sunt. Anaxagoras ferrum candefactum, Euripedes auream esse glebam sensit. Qui cum terram sua magnitudine, centies sexagies sexies contineat, tantaeque celeritatis ex mathematicorum observatione sit, ut intra horam conficiat millionem unum, et 140 milliarium milia, plus administrationis meretur. Solus totum illustrat orbem, nonnumquam repercussa in nubibus imagine. [Note: (3) S S. Trinitas.] Pythagoras loqui vetuit vultu ad solem verso quod hoc esset quodammodo soli obloqui, hoc est veritati resistere. [Note: (4) Veritati resistere.]

Christus quoque in S literis Sol oriens, ut D. Virgo aurora habetur, Ecce vir oriens nomen eius [Note: (5) Christus] Zach. 6. Quae est ista, quae progreditur tanquam aurora, [Note: (6) Deipara.] Cant. 6. Ita et principes viros designat, quod nos alibi symbolum explicamus. [Note: (7) Princeps.] Sed et humanae vitae quaedam idea est, ut per quam homo vegetatur. Sic Hippocrates

Artem. l. 1. c. 36. illi cui sol in somnis obscurari visus est, praesagit mortem. [Note: (1) Moss.] Pater etiam Materque per solis et lunae imaginem Iosepho, Gen. 37 exhibentur. [Note: (2) Pater et Mater.] Aegyptii etiam in solis orbe diviso stella inserta (ut quae a sole lumen mutuatur) mulierem praegnantem signabant [Note: (3) Praegnans.] Effectus solis triplex illuminare, calefacere, fovere, qui divinae gratiae et Spiritus S. merito tribuuntur. [Note: (4) Dei gratia Spiritus S.] Sed in caelo stans Ioh. 10. Est Christus in Ecclesia ad consummationem mundi subsistens, vel tempus gratiae prorogatum. [Note: (5) Christus Ecclesiae suae praesens.] retrogrediens decem lineis in horologio Achaz, est Dei Sapientia per 9. Angelorum ordines ad hominem transiens carnemque assumens. [Note: (6) Deus in carnatus] Sol omnia illustrans sidera, est Caritas, reliquis virtutibus lucem tribuens, [Note: (7) Caritas.] ut D. Hier in ps 18. ut et mulier amicta soli, non tantum D. Virgo, sed et anima in gratia. Sol ceram molliens, indurans lutum. Christus in ruinam et resurrectionem positus, fugans tenebras, Daemones et ignorantiam pellens veritas [Note: (8) christus nostra salus moriens est.] Sol obtenebratus Christus moriens, aut gratia sublata, vel etiam humana felicitas eversa. Sol adurens iuxta Greg in 1. Reg. 14. est concupiscentia [Note: (9) Concupiscentia.] vide plura in Silva Laureti.

LUNA alterum caeleste sidus, a sole dependens suo in lumine, quo mutuato, orbem inter tenebras illustrat [Note: (10) Ecclesia Anima.] Ecclesiae respectu Christi, et animae respectu Dei quaedam imago, quarum utraque variis affectibus et mutationibus subiecta est. Habet se et natura humana respectu Dei, ut Luna respectu Solis, iisdem de causis. [Note: (11) Natura humana] Et ut Solis potissimum coloribus debet, quod sentiat ita Lunae humoribus quod crescat. Unde illi in Veterum numis Alex. Severi inscriptum fecunditas. [Note: (12) Fecunditas.] Cumque ex defectu suo ad pristinum vigorem redire soleat, quandam illi aeternitatis imaginem tribuerunt prisci gentiles. Quin et non nulli primarias lunae partes tribui in generatione rerum volentes, eam virili genere Lunum dixere, ut Tertullianus et apud charisium Corn. Severus testitur. Certe Carreni Mesopotamiae populi, ut Pierius l. 44. c. 17. refert, cum qui lunam muliebri sexu compellasset, mulierum servituti damnandum

secus vero, qui marem dixisset, imperaturum illis credebant. Arcades, quod antiquissimam suae gentis originem alluna ducerent, hac in calceorum fibula gestata nobilitatem generis ostentare visi sunt. [Note: (1) Nobiles.] quos Romani deinde sunt imitati. Alii verius inconstantiam et stultitiam hominis hoc symbolo prodidere, iuxta Eccles. c. 17 Sapiens sicut sol permanet, insipiens autem sicut luna mutatur. [Note: (2) Inconstantia.] Luna sub pedibus mulieris. [Note: (3) Affectus suppressi.] sunt affectus mundam suppressi crescens. [Note: (4) Profectus in vire tute.] est profectus in virtute et gratia. Decrescens est vita seu gratia deficiens. [Note: (5) Gratia seu vita deficiens.] illuminans noctem est Vetus Testam. illuminans Synagogam, Clare splendens ex bono opere fama et exemplum est. Obscurata est Ecclesia haeretico rum. Vide Pier et Lauretum.

STELLA astrum caeleste fulgens est, quod vel in orbibus inferioribus, vel in ipso firmamento lucet inter tenebras, magnitudinis et celeritatis admirandae. [Note: (6) Angeli caelestes.] Stellae supremae firmamenti altissimo loco sunt, cum hoc a tetra 80 millionibus, et medio milliari distet, tantaque hoc ipsum spissitudine sit, ut par spatium a concavo firmamenti ad caelum beatorum censeatur. Unde si quis bis mille annis viveret, in diesque conficeret milliaria centum, non dum tamen supremum caelorum attingeret. Stellae istae firmamenti in 6. gradus magnitudinis a Mathematicis separantur, quarum quae maiores sunt, terram centies ac septies, quae vero minores reliquis decies et octies superant. Ex ceteris planetarum stellis, aliae quidem vincunt, aliae magnitudine terrae vincuntur. Ordine omnes (sed rotundo tantum numero) ex Clavio in sphaera censeo. Saturnus terrae magnitudinem continer. 91 Iupiter 95. Mars semel Sol 166. Contra, terra continet magnitudinem Veneris 73. Mercurii 219. Lunae 39. Quantula igitur res terra est, si vel cum una firmamenti stella comparetur. [Note: (7) Mundi vanitas.] E supremo caelo spectanti atomus et punctum videretur! Plures in caelo stellae signa illa sive sidera caelestia, ut Aries, Taurus, Gemmi, Cancer, Leo, Virgo, Ursa, etc. sunt, conficiunt. Stellae autem priscis divinam providentiam, et quasi Dei o culos omnia in terris videntes

et providentes ac dirigentes significabant. [Note: (1) Provis dentia Dei] ita in numo Pertinacis simulacrum complectesn manu stellam inscribitur, Provid. Deor. Cos. 11. Quo etiam spectare videtur, quod Pan Deus, per quem naturam rerum omnium significabant, indutus pelle, variis pectus stellis ornatum ferret, quod consilium et providentiam in mundi anima, hoc est, Deo sentirent esse. [Note: (2) Consilium et providentia in Deo est.] . Quamquam et microcosmo homini applicari possit. [Note: (3) Homo prudens.] Fatum quoque, seu Decretum immutabile Deorum in stellis cuique homini propriis designari credebant, ideoque ex illa sub qua quisque natus esset, de illius felicitate, aut infortunio divinabant. [Note: (4) Fatum] Sed et defuncti iam hominis animam per aliquam stellarum Aegyptii designabant, quod illius sedem caelum facerent. [Note: (5) Beati mortui,] custodes etiam Genios intellexisse per easdem videntur. Sic in numo, cui in scriptum Urbs Roma duobus infantibus a Lupa lactatis stellas geminas velut custodes apposuere. [Note: (6) custodes Angeli.] In mari vero stellae geminae malo aut velis navium insidentes tranquillitatem ex tempestate porten debant, easque Castoris ac Pollucis ferebant esse. Quod si solitarium navi sidus incumberet, id Helenae dicebant esse et plerumque fatale in tempestate succubituris [Note: (7) Tranquillitas.] [Note: (8) Tempestas exiti alis.] Plin. l, 2. hist. nat. c. 3. Nunc D. Nicolai, Helenae et Clarae haec sidera vocantur, quandoque simul, non malo omine, apparentia. Quod flatus, quibus succensi hi ignes sunt, residere secum indicent. Ceterum licet stella, in S. litetis, Christum natum indicet, in lucem gentium, ex Iacob ortum, [Note: (9) Christus natus.] Num. 24. Mat. 2. Et stella matutina gloriam Christi, quae datur vincentibus, [Note: (10) Gloria B B.] Apoc 7. angelos quoque, uti Draco tertiam partem stellarum traxisse fertur, usitatius ramen Ecclesiae Sanctos doctores, et Praelatos significant, qui dum exemplo praelucent, et peccatoribus veritatem annuntiant, tenebras noctis dispellunt. [Note: (11) Doctores. Pastores. Sancti.] Dan. 9. et 12. Luc. 21. 1. Cor. 13 41. Stellae 11. Iosephum venerantes sunt Apostoli, Iuda dempto, observantes Christum, Gen. 37 Sic et 12. in corona Mulieris Apoc 12. iidem apostoli, Matthia iuncto, in Ecclesia [Note: (12) Apostoli.] Stellae, quae obscurantur, Iob. 3. sunt Sacerdotes, Scribae, et Pharisaei

COMETAE, stellae quaedam, seu potius ignes sublunares, in modum stellarum coacti syrma et caudam trahentes, qui plerumque bellum, pestilentiam aut aliam Dei iram mortalibus denuntiant, [Note: (1) Bellum Pestis.] ut anno huius saeculi 18. bellum Septentrionale designatum est. Visuntur et nonnumquam aliae stellae candentes, quae sunt exhalationes densae accensaeque, et quod nobis propinquae sint, dum trans volant, aut cadunt celerrimo ferri motu videntur, et ignes late spargere, qui nobis quandam speciem exhibent hypocritice sanctorum [Note: (2) Hypocrita] quales olim pharisaei erant.

FULMEN a fulgore distinguitur, quod hoc sit coruscatio tantum ignis in nubibus splendentis, illud e nubibus exhalatione ignea praegnantibus, atque inter se colli sis, cum telo in terram evibretur. Gestare et iacere fulmen proprium Dei offensi est. [Note: (3) Deus vindex.] Unde Apelles Alexandrum M. Dei nomen affectantem pinxit cum fulmine, quam imaginem 20. talentis comparatam in templo Ephesinae Dianae statuit. Sed Lipsius statuarius adulationem, hanc detestatus hastam illi attribuit. Poterat tamen Apelles excusari; quod, ut fulminis ictus, vel celeritatem, [Note: (4) Celeritas.] vel longe exauditus famam late propagatam signat, ita alterutrum vel utrumque Alexandro tribuerit. [Note: (5) Fama dissipata.] Sic L. Papyrio, qui a celeritate, cursor dictus est, in numo, hinc capreae spolium cum fulmine, inde cum pegaso sagitta tributa est, omnia celeritatis argumenta. Eloquentiae etiam in Pericle aliisque vis, tonitru et fulmina spargere dicta est. [Note: (6) eloquentia.] sic forte et a Davide auditum vox tonitrui tui in rota. Quin et fortitudo in bello apte fulmine tonitruque adumbratur: ita vates canit: Duo fulmina belli Scipiadae [Note: (7) Bellicosus] Sunt qui depositum e manibus clementiae et miserationis fecerint. [Note: (8) Clementia.] Uti gestum indignationis et vindictae Sic in numis Antonini Pii cernere fulmen in toto collocatum Deut. 32. v. 41. et 2. Reg. 22. vers. 14. etc. Facit autem Deus fulgura in pluviam [Note: (9) Poenio] cum territos ad paenitentiam convertit ps. 34.

Ceterum micare fulgura Deus voluit adventum suum in montem Sinai DEUS significans Exod. 19. v, 16. Et Christus, suum suaeque doctrinae adventum contra Antichristum comparat fulguri, quod exit ab oriente, et paret in occidente. [Note: (1) Doctrina Christi.] quo toti sese orbi manifestandum designat. Sic et miracula per se suosque praedicatores facta fulguri aequantur: psal. 17. 76. 96. Et damnati cum Satana, ut fulgur cadent. [Note: (2) Damnati.] Luc, 10. v. 18.

IGNIS supremum, naturaque calidum et siccum, et maxime activum elementum, quod alia quoque elementa et corpora illuminat, calefacit, exsiccat, excoquit aut consumit, dura emollit, mollia indurat, metalla purificat, quaeque unius naturae sunt sociat, quae diversae segregat: nonnumquam et diversa, in tertiam quandam speciem conflat. In diversas ipse corporibus occultus et veluti sepultus latet, vitali colore multa fovens, nec tamen patens oculis, nisi attritu corporum sese prodat, et emicet. Quorum plurima ut Deo congruunt, ita per ignem Deus quoque variis attributis suis figuratur [Note: (3) Dei attributa varia.] In igne descendit in montem Exod. 19. ut lucem radiosque divinae maiestatis declararet, seque osten deret illuminatorem esse bonorum et vindicem malorum. [Note: (4) Deus illuminator et vindex.] flamma in rubo est div initas in humanitate [Note: (5) Deus incarnatus.] Exod. 3. Ignis in columna. Exod, 15. est iuxta Clem. Alex. I. Strom Originem in Ezech. hom. 1. etc. Christus fidelibus illucescens, Duxque ille, qui est via, veritas, et vita. [Note: (6) Christus via, etc.]

Est et Spiritus S. ignis quem Christus misit terram, [Note: (7) Spiritus Sociusque operationes.] Luc. 12. v. 49. Hoc igne assandae erant carnes agni commedendi, Exod. 12. v. 9. ne commederent crudum quicquam, sed tantum assum igne, ut esset, vita bonis. Hic est ignis vorans lapides et aquam. 3. Reg: 18. 38. cum ipso holocausto, id est peccatores in baptismo et paenitentia convertens. Hic calefacit et expellit omne frigus peccati, decoquit crudos affectus, conflat diversarum gentium corda, ut sint cor unum et anima una, [Note: (8) Concordia.] ut Paulus ausit dicere, quis nos separabit a caritate? 9) Adeo permutat, ut e piscatoribus faciat Doctores gentium.

Idem ignis praeclaram caritatis divinae imaginem exhibet, [Note: (1) Caritatis vis.] ut Ambrosius in ps. 118. ser. 108. 255. et alii. Talem ignem portabat Abram, dum iret ad immolandum filium Gen. 22. talem semper vult ardere in altari cordis nostri Lev. 6. hunc Ezechiel c. 1. vidit in rotis. Hoc consumptum est sacrificium Gedeonis percussione virgae elicito Iud. 6. Hic ignis Nazaraeorum crines, hoc est vanas cogitationes consumit.

Et ignis illuminans fides est, [Note: (2) Fides] psal. 104. uti etiam iuxta Gregor. 6. Moral. 27 cum Dominus Exod. 19 in igne et fumo apparuit, humilibus clarus, superbis in caligine sola videtur. Et eloquium domini sive doctrina Christi vehementer ignita est, [Note: (3) Doctrina Christi mira vis.] ps. 38. Talis erat gladius Ieremiae c. 5. flammeus gladius. Gen. 3. Et eloquium Domini in flammavit Ioseph ps. 104. Flamma non consumens rubum, ut Beda in Exod. 3, et Lex Iudaeorum peccata non auferens. Iam vero ignis in caudis vulpium Iud. 15. quid nisi argumenta fidelium haereticos revincentia atque eorum condem natio Deus enim ministros suos facit ignem urentem ps. 103.

Ignis vero examinans argentum designat, iuxta Hilar. et Aug. in psal. 65. tribulationes iustorum. [Note: (4) Tribus lationes.] Et per ignem et aquam transit, qui varias patitur adversitates Ier. 6. Sic ignita tela maligni sunt tentationes Eph 6. Sed et affectus cupiditatesque nostrae ignis sunt, [Note: (5) Cupiditates humanae.] ut amor, cupiditas, ira, invidia, ps. 10. 56. 77. 78, etc. Et ignis accendens Moab, est incentivum libidinis. Num. 21. quem quisque sibi accendit Prov. 6. Mat. 17. Ignitae habenae, et clypeus Nah. 2. diabolum cum suis tentationibus repraesentat. [Note: (6) Tentationes Diaboli.]

Ignis comburens spinas et tribulos Isa. 31. Iuxta Orig. in Ezeh. hom 1. est paenitentia. Hic ignis compunctionis [Note: (7) Compunctio.] exardescit a facie Dei ps. 17. Ignis comburens spinas [Note: (8) Zelus indiscretus.] Zelum indiscretum poterit adumbrare Exod. 28.

Denique ignis iudicium sententiamque divinam significat, ut Orig. in Cant hom. 4. Sic ignis transiens inter divisiones animalium Gen. 15. sententiam separantem bonos a malis [Note: (9) Sententia iudici] Et flamma ignis intercisa ps. 28.

erit ignis iudicii comburens malos et illuminans bonos. Ignis procedens de ore Sanctorum Apoc. 11. sententia condemnationis. In igne Deus legem tradidit; Exod. 20. ut scirent praevaricatores sese igne puniendos. Hic ignis est qui nunquam dicit, sufficit: Prov. 30. ut in cupiditatibus, sic et in poenis.

Sunt et ignis fatui, atque errantes, ex humidis pinguibusque locis per exhalationes a sole educti, et antiperistasin inflammati, [Note: (1) Cupiditates accensae.] varia specie, nunc in ima nunc in media aeris regione discurrentes. Ad quos et illi, quos vocant, lanceam seu iaculum, capram saltantem, Diaconem volantem etc. a similitudine aliqua sic dictos, reducimus. His certe ignibus hominum diversae affectiones et cupiditates iure adumbrantur, quid enim lancea seu iaculum, [Note: (2) Iratus vindex.] nisi iratum et vindicantem, capra saltans, [Note: (3) Libidinosus.] nisi libidino sum. Draco volans [Note: (4) Seductor] nisi seductorem? universe quid fatui in nocte ignes, [Note: (5) Haeretici] nisi haeretici in tenebris oberrantes, aut peccatores infatuati sunt? Sed his aliisque sat notis non lubet immorari.

NUBES et vapor humidus, vi caloris rarefactus, elevatusque qui coactus in aere densatusque, praevalente denique humoris collecti gravitate in aquam pluviam resolvitur. Quae si cum impetu ruptae aquam simul Praecipitent, cataractae caeli dicuntur. Si rara sit, lucis plerumque ut capax ita eandem solet transmittere. A solis ardore nos protegunt nubes: ut Christus vel S. Spiritus aut etiam Sancti, qui velut mediatores inter Dei iram et nos interpositi, illam a nobis avertunt. [Note: (6) Christus et Sancti mediatores apud Deum.] In nube humanitatis Christi [Note: (7) Humanitas Christi] de Aegypto omnes educti sumus ps. 77. Chrys in ps. 96. et ps. 118. ser. 5. Est et nubes levis super quam Is. 10. ascendit Dominus [Note: (8) Deipara] Deipara Virgo Ipsa etiam divina gratia, et protectio, tum vero et munificentia ac benignitas per nubem, terram a colore nimio protegentem, et pluvia caelesti irrigantem intelligitur, [Note: (9) Protectio et benignitas] ut Orig. in lib. Num. hom. 7. Hier. in Isa. 18. Nubes quoque caliginosa et procellosa iram Dei et tempus iudicii [Note: (10) Deus Iudex.] Veniet enim tunc in nubibus filius hominis Dan. 7. Sic nubes media inter Hebraeos et Aegyptios Exod. 14. erit Iudex malos a bonis

separans. Nubes quoque interposita est caligo et caecitas, [Note: (1) Caecitas peccatorum.] quam homo per peccatum incurrit Ezech. 1. talis saepe opposita est, ne transeant orationes nostrae ad Deum. Thren. 3. Quin et ipsum peccatum ut nubes deleri dicitur Is. 44. Nubes tamen leves ac lucidae, sunt homines sancti in corpore mortali. [Note: (2) Sancti in corpore.] Hi sunt isti, qui ut nubes volant Isa. 60. qui rore concrescunt Prov. 3. Est et nubes sine pluviis, [Note: (3) In promissu vanus,] vir iactabundus et elatus promissa non implens Prov. 25. Ut nubes quoque [Note: (4) gloria improborum] gloria malorum transire dicitur Iob. 7. et Iudae v. 12. Ipsa tamen Dei divinitas, quae posuit, ut nubes latibulum suum psal. 17. per nubem in rebus fidei indicatur, [Note: (5) Divinitas occulta] in qua et Moysi apparuit. Nebulae vero eadem pene significata conveniunt.

IRIS, sive Arcus diversi color, in nubibus non aequaliter densis rarisve, per incidentes solis radios, varie ob diversam densitatem reflexos, emicans, tribus fere coloribus, caeruleo, viridi et flavo. [Note: (6) Deus unus et trinus] Hic cum pluvias denuntiet, a Deo tamen serenitatis venturae signum, in foedere Gen. 9. exhibetur, Christi Dei nobis misericordiam denuntiantis figura [Note: (7) Deus placatus.] qui sagittas ab hoc arcu sustulit, atque in se eas converti passus est, ipse ex iustitiae rigore satis faciens. [Note: (8) Iustitia Dei in Christo passo.] In arcu hoc colores duo praecipui caeruleus et igneus, utrumque Dei iudicium olim in aqua, postea igne mun dum punientis designat. [Note: (9) Deus Index et vindex.] Rursum aquam et ignem purgantem homines Christianos in baptismo videlicet, ac spiritus S. gratia repraesentat. [Note: (10) Baptismus Spiritus S] Quare voluit et Deus in circuitu sedis suae Apoc. 4. fulgere iridem, quod in misericordia et aequitate sit iudicaturus. Nec inconvenienter Beda ad Gen. 9. Arcum Dei in nubibus, ait, esse gloriam ipsius in prophetis et S. Scripturis. [Note: (11) gloria Dei in S. Scriptura.] Iris autem in capite An geli Apoc. 10. iuxta glossam Ord. significat nuntium reconciliationis divinae cum militante Ecclesia.

CAP. LXXXIII. IMAGINES AB IISDEM REBUS diversae deducuntur.

OStendimus viam rationemque, a diversis rebus, vel ad eadem, vel diversa significata symbolice emblematiceque transeundi. Requiretur forte, ut ab iisdem etiam rebus, vel ad diversa, vel eadem studio sum lectorem praeeamus. Quod licet opere ipso in principio libri factum sit; brevi tamen methodo hic aliud exemplum percurram.

Ut in protasi symbolorum atque emblematum duo sunt, res, et inscripta rebus sententia: ita modo res, modo sententiae rebus diversis adhiberi poterunt, totamque imaginis naturam ac vim significandi mutate. e. g. hoc Lemma. Non omnia possumus omnes: alibi clavibus, alibi organo, alibi diversi agris, in aere volucribus cum aquila certantibus, in tetra asino ad stivam, aut bovi in hippodromo, etc. neque tamen eandem ubique significationem proximam retinebit: nam in clavibus vim sese insinuandi atque ad secreta penetrandi: in organo vim persuadendi, placendive: in agris vim proficiendi in virtute, aut opibus: in volucribus vim eminendi in honore ac viribus: in asino vim sese ad quaelibet aptandi: in bove pro victoria, aut praemio contendendi significat: Neque enim, ut alibi docuimus, vi solius lemmatis, sed rei etiam cum lemmate coniunctae, emblema ac symbolum ultimo in certa significandi ratione absolvitur.

Quemadmodum lemma idem variis rebus, ita res eadem variis etiam lemmatis circumscribi atque ad alium aliamque repraesentandi vim inflecti poterit. Speculo v. g. inscribere licebit, omnibus omnia, quod viris Apostolicis repraesentam dis serviet, vel non adulatur aut non fallit: ut candidi animi virum exprimes. Vel obiecta refert: ut vel animum amoremque nostrum, vel etiam iuventutis indolem exhibeas. vel Reddit cuique suum: ad aequitatis imaginem proponendam. vel Turpibus ingratum:

ut solet conscientia, vel omnibus idem ut affectum boni parentis erga liberos aequalem adumbret, vel Reddit, quod accipit: ut significetur, bona illa opera, quae ad Dei honorem facimus, in nostrum redundare, vel refundit, scil. acceptos solis radios, ut sancti gratiam a Deo acceptam ad eius honorem impendunt, ac refundunt, vel Alter ego: quia refert imaginem vultus, sic amicus, qui animi nostri imaginem refert. Amor enim facit, aut in venit pares. Vel Pro caecis non est. Uti Evangelium, quod est speculum vitae Christianae, pro haereticis non est. Vel Et foeda et pulchra revelat. Talis erit conscientia nostra in extremo praesertim Iudicii die. vel Forma vitrum est. ad humanae formae fragilitatem indicanda. Vel Non tot, quin plura. scilicet, referre possit, Tale speculum et mens nostra in cognoscendo, et animus in appetendo. Ego vero, cum neque tot dederim, de speculo lemmata, quin plura dari possint, alterius quoque ingenio aliquid relinquam.

Latiori campo symbolographus excurret, si rem. eandem aliis atque aliis adiunctis variatam proponet. Ita ali quando Solem bono Principi adhibuimus. hoc modo

Solus
Sol in orbe dominatur, in urbe Princeps.
Omnibus idem
Sol terrigenis, subditis bonus Princeps.
Sine labe micat
Sol carus in caelo, Princeps bonus in terra.
Orbem illuminat
Sol radiis, virtutibus Princeps.
Omnes fovet unus
Sol calore, favore Princeps.
Tenebris illustrior
Sol noctis exit, adversitatum Princeps.
Nubila vincit
Sol tempestatis, invidiae Princeps.
Tenebras aufert
Sol orbis, Princeps urbis. [Note: (1) Principis boni qualitates.]
Sol anima mundi est, Princeps populi;
Ad huius, et illius vultum,
Spirant ac sperant omnia.

Sol in terra aurum radiis benignis educat:
Princeps bonus in animis subditorum alit amorem.
Sol nulli lucem nisi tantum caecis subtrahit:
Princeps bonus nulli favorem, nisi abutenti.
Sol quantumvis sublimis, non aversatur humiles:
Princeps bonus, quamvis ex celsus, imos non despicit.
Sol indefessus, nec ceteris quidem quiescentibus, quiescit:
Princeps bonus pro dormientibus etiam vigilat.
Sol duram emollit ceram, molle indurat lutum:
Princeps bonus duri pectoris homines ad humanitatem emollit,
Molles in adversis ad patientiam indurat.
Sol ex alienis sordibus nihil labis contrahit:
Princeps bonus ex alienis vitiis nihil mali.
Ille tamen mundi oculus et siderum sidus,
Illud orbis decus et dispensator luminis.
Sol.
Quamvis sine naevo micet, sine noxa prosit,
Non placet omnibus.
Naevo noxaque non caret, etiam dum caret.
Hebetes noctuarum oculi,
Et obruta Vespertilionum lumina lumen non ferunt.
Quis credat Solem
Qui omnibus diem adfert, his noctem patere?
Leones et aquilae.
Excelsa amantium decora, forti pectore,
Visuque nil detorto solem hauriunt.
Neque amittunt in die diem.
Sed quid symbolis ludimus?
In sole Principem, aut in Principe solem habes,
Alii hunc vident simul et invident:
Atque ex luce contrahunt tenebras.
Alii inglorii aemulantur gloriam.
Imbelles hic sol oculos plerumque hebetat,
Fortes recreat,
Quod campus absque sole, plebs absque Principe est,
Languet, sterilescit, inutilis est.
Sol noxios consumit humores, affundit utiles.
Princeps vitiorum materiam tollit, virtutum subicit.

Sol herbis vigorem, apibus rorem suppeditat.
Vigor subditorum, Principum est favor,
Ros prompta liberalitas est,
Sine Principe tamquam sole Respublicae
Neque florere cum vere,
Neque fervere cum aestate,
Neque ferre adversa cum hieme, diu poterunt,
A sole totus dependet annus et orbis,
Temporibus saepe homines, at soli aptantur tempora.
Reliqua mutantur, sol vultum non mutat.
Beneficia expendit multa, nulla recipit,
Imago Principis
A quo vulgus dependeat necesse est, ne sit fine capite.
A prandum vulgus Principi, non vulgo Princeps.
Immutatus cetera muter, semper suus.
Turbata componat nunquam turbatus,
Beneficia gratis expendat etiam ingratis.
Amaro ex mari sol dulces aquas:
Princeps
Amaro ex pectore dulces affectus elicit.
Sol montibus primum affulget maximus:
Princeps magnis primum mentibus,
Huic tamen pro radiis gratia est,
Pro luce decus,
Hic, et ille ad laborem oritur,
Sed tantum vigilantibus.
Sol, et Princeps
Oriuntur, ut occidant:
Occidunt, ut rursum oriantur.
Ille, a caelo in terram transmittat radios.
Hic, ut a terra in caelum.
Ita ortus propter occasum, occasus propter ortum est.
Hic orbis rerum in orbe est.

En quod una in re ad rem eandem comparationes ductae tu symbola, si placeat, collige, simulque observa non contemnenda orationi figurarum decora adornari.

Ita res quasque in rerum natura illustriores symbolica usurpatione ad mores traducere poteris, et suavitate

orationis, et voluptate legentium singulari. Si Apes v. g. Reip. [Abbr.: Rei publicae] alicui Monarchicae praesertim adumbrandae adhibere volueris, si militiae, si studiosae iuventuti, si denique religiosae familiae aptare placuerit, quot suppetunt argumenta! Paucis ego ac perfunctorie Religiosae familiae activam contemplationi vitam sociantem, applico,

Sub uno capite moventur, ac quiescunt. [Note: (1) Religiosa familia bene instituta.]

Religiosorum et apum Societas.
Utraque
Et pascit, et pascitur: haec floribus: illa virtutibus.
Agit simul, et agitur;
Haec ventorum iniuriae; illa hostium exposita.
Pondus, quo sustinentur, illi lapis, huic Dei amor est
Mel Apis ex flore et rore; ex pietate colligit Religio.
Utrisque tamen et felle tinctus aculeus est;
Ne irasci improbis nequeant, et offendi malitiae.
Neque labor, neque ars, neque profectus deest,
Sive Apibus, sive Religionibus.
Illae Musis consecratae profanis; haec sacris.
Illae per prata sese fructu colligendo explicant;
His pratum latissimum orbis, fructus pietas,
His pratum latissimum orbis, fructus pietas,
Utraque nunquam otiosa, nisi ad necessitatem.
Nunquam occupata, nisi ad utilitatem.
Nullam voluptatem neque Apis, neque Religiosus sectatur,
Nisi illa in melle sit, aut pietate.
Sine Venere sunt, nisi quam illa ex pratorum deliciis,
Hic et orationis succo colligit.
Non procul, aut Apis, aut Religiosus domo evolat;
Nisi migrandum fuerit,
Comitati, et exeunt, et redunt,
Etiam, dum solitudinem in colunt, non sunt soli.
Seu domi, seu foris laborandum, arte sit et ordine.
Moventur, et movent; aguntur, et agunt,
Alterius imperio, sua industria.
Sed nihil asperum,
Cum et Moderatori aculeus desit, et operatio taedium.
Temporibus quietem partiuntur et studium.
Arma, nisi lacessiti, non promunt.
Defensioni, non offensioni, servit aculeus.

Quamquam in impudicos ultro etiam saeviant,
Turbas ignorat,
Nisi cum illas ignium, hos arrogantiae fumus dissipat.
Colliguntur ad aeris sonitum.
Apes religiosae, et Religiosi apes.
Sine prole non sunt, quamvis absque libidine.
Ore utrique concipiunt, et pariunt,
Absque voluptate, etiam cum voluptate.
Illae rore; hi eloquio fecundi: utrique amore casto.
Conceptus, partus, educatio est
Ex favore aut favo.
Quid ni igitur suavissima?

En quot in uno Apum symbolo, de eadem re, symbola, quamquam [(transcriber); sic: quanqum] libaverim multa, non exhauserim. A rebus naturalibus ad artefacta, non infecunda etiam commentatione, transibis Navim u.g. expende. Et diversarum haec rerum imago est, etiam familiae religiosae. Reip. [Abbr.: Rei publicae] Ecclesiae. Nos minus vulgata usurpatione hominis imaginem faciamus.

Impelluntur et impellunt, exagitantur et exagitant.
Tempestas illic ventorum, hic regant affectuum.
Illam diversi et secundi flatus; hunc spes metusque concutiunt.
Neutri quies, nisi in sua inquietudine.
Fluctus hinc navim; illic carnem impetunt.
Nisi quod hic ira dominetur pro Neptuno,
Pro Amphitrite superbia, pro Sirene Voluptas imperet,
Utrobique Venus reperiatur in concha.
In navi navarchus praesidet, in carne humana ratio.
Illi in malacia et procellis, in sereno providendum et nubilo
Ne, vel in vorticibus subsidat; vel allidatur in scopulis,
Vel in sicco navis haereat.
Huic pro malacia pax, pro tempestate bellum,
Pro sereno res prosperae, pro nubilo adversae,
Pro vortice opes, pro scopulo occasio,
Pro sicco rerum indigentia est.

Rationi, pro gubernaculo, intentio est.
Pro acu nautica consilium, pro bolide experientis,
Pro velo voluntas, pro malo generosus animus sufficit.
Pro remigibus executrices sunt potentiae.
Pro funibus leges.
Animum, tamquam Navis malum, contra malum firmant.
Pro anchora spes,
Ancipiti in re ac salute, praestat auxilium.
Nec sua huic Navi deest sentina, malorum omnium concupiscentia,
Quam, cum mare, mundus, implet, exhaurit poenitentia.
Vela ventus secundus promovet, adversus deicit;
Voluntatem hominis
Divinus amor promovet, humanus deicit;
Fracto malo in Navi, et animo in Homine,
Nec Navis, nec Homo progreditur.
Nisi quo hunc et illam casus defert.
Navarchus, ut Navim servet, in portum cursum dirigit
Quem Homo in caelo, Navarchus in littore occupat,
Uterque infelix etsi aliquando attigerit.

Par in horologio ad hominem applicando discursus poterit formari, in quo rotae, velut potentiae diversae, pondere regantur affectuum (1) Oppositus rotarum cursus, utrumque appetitum, rationalem et sensilem, mutuo sibi adversantem, repraesentet. Libramentum mobile vitae in corde, conscientiaeque in animo motum, signatae horarum notae vitae tempora in morte, velut nocte, absolvenda denotet, index denique in horologio, quod in homine lingua. latentem illic motum hic sensum mentemque prodat Sed nos cum Navi ad portum festinamus, calamo iam animoque fatigato. Quare ubi Vitis exemplo, in materia quam hactenus minus attingimus, hanc etiam in reliquis imaginibus parari copiam posse ostenderimus, iacta in litore anchora, vela submittemus.

Distinctius paulo fusiusque. Non symbola tantum et emblemata, verum et hieroglyphica atque aenigmata ex eadem diversa erui possunt, ut in Vite expendenda intelligemus. In hac enim, ut hieroglyphicis inprimis

1. Legimus vite olim apud Romanos militem plexum [Note: (1) Pana.] esse, quae poena Romanis impensa civibus minus infamis censebatur, ut Petrus Crinit. de honesta discip. l. 22 c. 2. En honestae poenae typum quo suos Deus filios castigat.

2. Vitis centurionibus olim praeferri solita, hieroglyphice [Note: (2) Dignitas] dignitatem illius, cui prae fertur, indicabit.

3. Zeuxidis vitis, cum uvis, aptissime in tabula repraesentatis, [Note: (3) Fallacia.] avesque veri specie alectas fallentibus; instructae deceptionis sub veri specie, signum erunt.

4. Exustae vites aut succisae; ut a Romanis olim Principibus [Note: (4) Luxus castigatus.] factum meminit Baldus in legibus 12. tab. l 12. castigati luxus et intemperantiae imago erunt.

5. Asinus vites arrodens apud Nauplienses, signum [Note: (5) Labor utilis.] est rustici neglectique hominis rarum aliquod facinus ad multorum utilitatem aggrediendis, putandae enim vitis apud illos principium inde ductum; quod praemorsas ab asino vites largiori fructu pullulare cernerent.

6. Vitis salici infrugiferae sociata, parum (ut ferunt) [Note: (6) Societas mala vitanda:] fructuum proferens, signum est ex vitiosa societate aliorum, noxam facile contrahi.

7. Vitis Christus, palmites Christiani, ut est Ioa. 15. [Note: (7) Christus et Christiani.] Ego sum vitis vera, vos palmites. Palmes refectus est reprobus. ibid. Mittetur foras, sicut palmes et ardescet. Vitis inutilis ad opus, sunt Doctores mali Ezech 15. Vitis frondosa, quae sine fructu est, sunt Doctores quibus oratio ornata, fructus nullus virtutis Oseae 10. Vinea est, vel Ecclesia ut ps. 89. dicitur, Vineam de Aegypto transtulisti, vel anima peccatrix ut Hier. 2. Et Prov. 14. Vineam stulti totam repleverunt urticae. Uvae fructus iustitiae sunt, ut labruscae iniquitatis Isai 5. Exspectavi ut faceret uvam, et fecit labruscas [(transcriber); sic: labuscras] , quae vitis agrestis fructus sunt, Flos vitis, Ecclesiae virtutes et gratiae. hinc de illa legitur: Quasi vitis fructificavi suavitatem odoris, et flores mei fructus honoris et honestatis. Haec ex S. literis, quae sua authoritate figuris vim hieroglyphici tribuunt

8. Vitis quoque libertatem in loquendo designant, tanquam [Note: (8) Liberta] effectum a vino productum. unde Bacchus Graecis Lyaeus a solvendo, latinis libet dictus est.

9. Vitis hostem virginitatis denotat. Unde et Lunae [Note: (9) Virginitatis hostis] in signo Virginis exsistente vitem plantandam esse negant.

10. Vitis cum racemis liberorum copiam sive fertilitatem [Note: (10) Abundantia.] denotat; quod nulla planta ea feracior reperiatur. Apud Pythagoreos tamen haec palmitum luxuries, sordes superfluas, et peccata fructus virtutum impedientia designat. Unde lex illorum, Diis non esse libandum de vitibus non putatis.

Aenigmata de eadem vite, aut ex antiquorum monumentis colliges, aut tu opte ingenio compones. Fabulantur olim, aenigmatico conceptu, Noe vitis plantatorem illam sanguine mactati capri, porci, et apri, nescio an ovis, irrigasse: ut ostenderent succum vitis, seu vinum in homine, libidinem, ebrietatem, ac ferociam, aut etiam ovillam simplicitatem causare [Note: (1) Vini potus homini noxius.] quae aenigmatica tantum veritas fuit.

Sic fere Anacharsis tres in vite uvas reperiri asserebat, primam voluptatis, secundam ebrietatis; tertiam molestiae. Quae, ut exprimantur, prima a Cupidine, altera a Sileno, tertia a Furia aliqua decerpenda erit, nisi sine his personis hieroglyphice malis proponere.

Aenigma etiam fuit, quod Pincernae Pharaonis de vite per somnium oblatum est: cum exurgete vitem cerneret atque in tres discedere propagines, se vero, maturas ex illa uvas in calicem Pharaonis exprimere, cum tres propagines totidem dies, uvarum expressio Pincernae a vino ministerium Regi praestandum designaret. [Note: (2) Ministerium Regi praestandum.]

Sed et illa Num. 13. vitis cum palmite in vecte, ex terra Chanaam, a Caleb et Iosue deportatio, aenigmatica Christi in Cruce exhibendi figura fuit.

Et illa Asinae eiusque pulli ad vitem alligatio, ut est Gen. 49. iuxta Clement. Alex. lib, 1 c. 5. Paedag. est aenigmatica figura hominum rudium et simplicium ad Christum eiusque praedicationem, prae reliquis huius mundi sapientibus, convertenderum [Note: (3) Rudes ad Christum conversi]

Vitem quam Astyages de filiae ventre per somnum vidit subsurgere, atque totam late inumbrare Asiam, aenigmatica erat, ad Cyri ex ea nascituri felicitatem atque imperium totius Asiae figurandum. [Note: (4) Imperium amplum.]

Illa denique vinea Evangelica, in qua laborantibus diversis et sua occupatio, et praemium ex Domini arbitrio distribuitur; aenigmatica Ecclesiae et Christi fidelium laboris nostri ac mercedis aeternae magna est [Note: (1) Gloria caelestis post laborem.]

Quod si aenigma aliquod a vite tibi lubeat desumere, illudque ex primo fonte proportionatorum haurire velis Vitis naturam et adiuncta, ortum etiam progressumque fructum ac commoda expende. Ut, quod in montibus ad ceteras fruges inutilibus. ipsa proveniat, tenui ligno abiectoque, sed fructu eximio: quod pastinanda, putanda, liganda, numo nonnumquam defodienda, etc. tum occurrere poterit, quae fructuum, seu colligendorum, seu tractantorum ratio: quae vis, et praestantia etc. Haec qui expenderit, ex plurium, quae se offerent, vel symbolorum, vel etiam emblematum compositione facile sententiam aliquam, aut sapiens pronuntiatum figurate concipiet. E. g. ad religiosae familiae statum naturamque explicandam. In colle vites spineo sepimento undique vallatas propone. In hac vinea, horrida cilicinaque in veste, alii herbas inutiles vellant, alii pastinent. [Note: (2) Religio sorum laboret.] deinde alii seminudi aridos figant palos, vitem alii praeputent, alii vinculis adstringant, solis radiis e caelo affulgentibus. Hoc aenigma ex proportione ductum, hac expositione illucescet. Vitis in colle est religiosus, altiori supra reliquos mortales loco et vivendi conditione eminens. Aridum ille quidem despectumque lignum, sed fructu et astimatione virtutis magnum. Spinosa saepe a molli secularium hominum vita distinctus Ille Paenitentia praeterita peccata, tamquam malas herbas, vellit et affectus parvos, tanquam radices, pastinatione ad virtutis fructum subigit. Palo. arido, tamquam loco sterili, perpetua castitate sociatur. Vinculis oboedientiae adstringitur superflua opum, velut palmitu luxurie per paupertatem amputatu Ut vero in montes elatos, sol primum radios eosque ardentiores, et diuturniores conicit; sic in religio osam familiam, ita Deo adstrictam, gratia de caelo uberior affluit En aenigma ex sola rerum proportione ductum.

Quod si idem deinde, aut simile; ab oppositione ornare voles, contraria earum aut similium proprietatum

expende, et simul cum oppositis adhibe. Ut aliam iuxta in valle vineam propono: quae nec sepe adversus fures bestiasque satis munita sit, lolio abundet, stipitibus neglecta per terram serpat, palmite luxuriante! Sed fructu destituatur. per silvas tamen arboresque effusa non ingratam ludentibus umbram praebeat. [Note: (1) Mundanorum negligentia.] Habebis, opinor, non ineptam hominum mundanorum imaginem, cui illam supra propositam vineam, ea lege, sociare poteris; ut Amores illic divini laborent: hic profani per otium ludumque vagentur.

Quod si ex alienatorum fonte ducere aenigma lubeat. Illa quae ab usu vulgi magis remota sunt consideres. Ut quod vitis cum oliva societur, uti fecit Alciatus; quod in alia arbore eius palmites plantentur, aut eius radice planta alia; quod humi tempore hiberno defodiantur: quod frigore adustae resecentur, eodem quandoque anno fructum suum daturae: quod uvas proferant humanam magnitudinem aequantes, ut in Mauritania Sabel. l. 5. En. 1 factum refert: quod media hieme convivis ante ora vitis, uvarum fertilis, pendeat, ut a Doctore Fausto magica arte factum memorant. Religiosis viris si quid aprum cupias ab alienatione ductum. Vites in valle, atque aliarum arborum umbra, omni cura educes, pastines, impingues, legantur ab eadem vite fructus, atque illati torculari mustum spument; sed acerbum potatu, quodque Amor divinus libatum ore vultuque aversetur. [Note: (3) Religiosi a saeculi curis remoti sint.] Aenigmaticum hoc schema erit, religiosorum hominum sese negotiis curisque saecularium admiscentium. Hi nimirum in umbra aliatum arborum solem divinae gratiae non admittunt, luxuriant palmatibus, id est, cultis politicisque verbis et moribus, sed fructus non faciunt, nisi acerbos. Quos denique morte pressos, Deus mensa sua gustuque non dignatur: his frustra curam laboremque conigendis impendas; nisi ab umbra illos, et aliorum societate, a pinguiori valle, ubi ventri et carni servitur, ad sterilem asperumque religiosae solitudinis collem reduxeris.

Denique si ab allusionum fonte tibi aquas depromere visum fuerit. Forte non multa hic opportuna tua proposito

reperies. Alibi monuimus, parentem, filio aenigmaticam hanc picturam misisse, vites, et pocula. Quibus cum ille sibi facultatem usumque eorum ad potum liberalem concedi existimaret, intellexit denique mandatum hoc prorsus oppositum. Vites pocula. Est tamen in vite etiam, quod cum vita non inamoeno lusu comparari possit. Sic et propago ambigua tibi cum generis, tum vitis significatione serviet. Vitium etiam, quod vitium liquore alitur, occasionem ludendi faciet. Verbo: ingenio perspicaci, his praeceptis exemplisque ducto, copia nunquam in hac facultate defutura est: tenuioribus etiam mentibus, tantum facilitatis affluet, quantum ad laborem his studiis impensum digno fructu munerandum sufficiet.

Pro conclusione illud animadvertendum censui, quod haec imaginum notitia et copia suppeditata, non tantum ad profanam, sed sacram etiam doctrinam locupletandam et illustrandam plurimum valeat; et hae tanquam gemmae in ornatu et apparatu sacrae eloquentiae non emineant solum, verum etiam in oculos animosque audientium singulari vi influant, altissimeque mentibus insideant, ac velut mnemosynon quoddam reliquantur. Paucis illud ex D. Augustino exemplis lubet probare, ac si institutam materiam absolvere.

Vis e. g. homine, ad patientiam rerum adversarum excitare, id ex D. Augustino in psal. 61, per fornacem aurifabri in qua aurum liquatur, poteris. Sic enim habet, Numquid lucet aurum in fornace aurificis? In monili lucebit, in ornamento lucebit; patiatur tamen fornacem, ut purgatum a sordibus veniat ad lucem. [Note: (1) Patientia.]

Eidem altera adhiberi ex eodem inscripto poterit. Reliquis consumptis permanet aurum. Nam sic inquit.

In fornace ardet palea, et purgatur aurum: illam in cineres vertitur, a sordibus illud exuitur. Fornax mundus, palea iniqui. aurum iusti, ignis tribulatio, aurifex Deus, [Note: (2) Perseverantia.]

Formite seu face domus incendatur. Lemma fit. Perditur ut perdat. In homines malos, qui alios conantur perdere. Ex D. August. in Psal. 34. Sic enim esse putate malitiam, quomodo ignem: incendere vis aliquid aliud? illud quod admoves prius ardet: nisi ardeat, non incendit. [Note: (3) Exempla malorum.]

Piscis escam hamatam avide glutiens. Lem. Brevis voluptas, longus dolor. Ex August. in ps. 57.

Ad praesens Deus habenas laxat, sed post astringet. Noli gaudere ad piscem, qui in esca sua exsultat; nondum traxit hamum piscator: nam iam ille habet hamum in faucibus, et quod tibi videtur longum, breve est. [Note: (1) Voluptas brevis.]

Luna et stellae in nocte. Lem. Luci nox addit honorem. Sic sceleratorum vita, proborum illustrat.

Sicut stellas in caelo non extinguit nox: sic mentes fidelium inhaerentes firmamento scripturae Dei, non vincit iniquitas [Note: (2) Fides constans] August. in ps. 93.

Tuba ductilis iam sub fabri malleo pene absoluta. Lem. Modulis ita dulcibus aptor. Sic per tribulationem iustus perficitur laudemque Deo concinit.

Ductiles tubae, aereae sunt, tundendo producuntur. Si tundendo, ergo vapulando, eritis tubae ductiles, ad laudem Dei productae, si cum tribulamini proficiatis, tribulatio tunsio, profectus productio est. Tuba ductilis erat Iob, quando repente percussus, [Note: (3) Tribulatio perficit.] etc. D. August. 97. ps.

Fluvius in agros exundans, Lem. Currendo currere cessat. Sic vivendo vitam absolvimus.

Sicut torrens pluvialibus aquis colligitur, redundat, perstrepit, currit, et currendo decurrit, id est cursum finit: sic est omnis iste cursus mortalitatis. Nascuntur homines, vivunt, moriuntur, et aliis morientibus alii nascuntur, succedunt, accedunt, decedunt. [Note: (4) Vivendo moriemur,] D. August. in psal. 109.