SYNOPSIS DOCTRINAE TOTIVS ICONOMYSTICAE. Cum adiuncto Indice.

IMago, uti sermo est, alia propria, alia translata, seu figurata. Et haec vel significat ex instituto, vel ex natura; vel ex utroque, l.1.c.2.n.3.

Significatio Imaginis figur. vel tropologica, vel allegorica, vel anagogica est c.3.n.4.

Eadem res tropologice per symbola, emblemata, aenigmata, et hieroglyphica, rebus seu veris seu fictis exponi potest c. 4.

Deus et Angeli per Imagines non tantum de praesentibus, sed etiam futuris nos instruunt, idque varie per prodigia, monstra, somnia etc. ut lib 1.cap.6. et seq. exponitur.

In habitu, ritibus, et moribus hominum symbolice per illos erudimur: ut c.13. et seq. patet.

Exempla rerum gestarum apta pro Imaginibus non sunt, nisi translate in alia significatione usurpentur. Res fictae, ut sunt fabulae, parabolae, apologi aptiores sunt figuratis Imaginibus, quia proprie non significant, sed tantum translate, l.2,c.17.

Latinorum et Graecorum poesis rerum occultarum significativa est, sed haec obscuratum. Utriusque libro 2. c.2 1. et seq. praecipua exempla exposita tradimus.

In Emblematum, aut aenigmatum formando recte conceptu, primo personae fingendae habenda ratio, deinde habitus colorisque, denique symbola ei convenientia tribuentur, translate non proprie adhibenda.

Fabula emblematis apta, verisimilitudinem non requirit; ut illa quae scenicis adbibetur ibid.

Parabola quae ad verisimilitudinem inter creaturas rationis compotes instituitur, et Apologus, qui absque verisimilitudine, inter animantes brutas, occulta quoque veritate, nec sine voluptate, mentem erudiunt lib. 2. cap.26.

Haec Poesis figuratarum Imaginum recte dicitur, cum figurare Imaginem aliud non sit, quam illam fictione quadam mentis ornare. Repraesentat vero illam tropice rem a se diversam. lib.4.c.34.

Res tam ethicae, quam physicae Imagini fig. serviunt, oculis tamen in figura subici debent. ib.

Non quaevis similitudo, sed illa tamen, quae est rerum dissimilium, adhibenda est. ib.

Tropus ad Imaginem requiritur, qui tantum est quadruplex: cum omnis res tropica, vel coniuncta sit alteri: vel disiuncta. Coniuncta, vel substantialiter in tropo permutetur, quod fit per synecdochen; vel contingenter, quod fit per metonymiam, disiuncta, vel ob convenientiam permutetur, et fit per metaphoram, vel ob disconvenientiam, et sit per metonymiam, unde ceteri tropi, vel inutiles sunt, vel hucrevocantur. lib. 4.cap.35.

Synecdoche tamen ab Imagine figur. reicitur; quia sine ingeniosa inventione est, cum rem sibi necessario connexam significet. Metonymia tum servit, cum rem aliam ad se ordinatam, non tamen necessario, designat. cap.37.

Similitudo, quae in metaphoris et allegoriis reperitur, Imagini idonea est. Paroemiae etiam fertiles sunt Imaginum. c. 37.

Comparatio, quae est collatio duarum rerum in eadem proprietate convenientium, ut Achillis et Herculis in fortitudine, non servit Imagini, quia translationis non est capax: illa vero servit, quae res dissimiles ob convenientiam solam comparat, ut religiosus in cultu animi, cum agricola agrum excolente confertur: nam protasis et apodosis proprietate rerum differre debent. Contra quam legem non pauci Iconographi

peccarunt, inter quos et Alciatus censetur, cap.38.

Comparatio rei inanimatae ad personam, seu personae ad personam tum probatur, quando cum similitudine dissimile coniungit translationi aptum. Comparatio vero rei inanimatae ad rem inanimatam in Imagine tantum, ubi minus praecipuum locum obtinet, tum hieroglyphicis et aenigmate, tolerari potest. ibid. nu. 7. et seq.

Discrimen in his Imaginibus magnum est, hactenus vix satis observatum: nam quae alius emblemata, alius symbola, aut hieroglyphica dixit, alii male a materia in physicas, historicas, et ethicas distinguunt. A forma, unde omnis distinctio sumenda, recte dividuntur, in eas, quae ex natura per similitudinem, et ex instituto, absque similitudine, repraesentant, qua ipsa figurandi ratione differunt. Illae quae ex natura significant, recte subdividuntur in eas, quae sunt rei intelligentis ad intelligens collatio, ut cum miles religiosum repraesentat; et rei non intelligentis ad intelligens, ut cum rosa inter spinas eundem exhibet. Hic enim repraesentandi modus specie ab illo differt. Denique omnis imago recte in clare, et obscure ex natura sua, repraesentativam dividitur, Alias divisiones, ut est imaginis quae coniungit res incompossibiles. v. g. Sirenem ex femina et pisce, tum compossibiles v. g. Laidem cum cithara: deinde partitionem Imaginum in res fictas, et veras complectentium, reicimus: quia solius tantum materiae est, et in ratione significandi quandoque conveniunt.c.39.

Materia Imaginum sumenda ex rebus variis, Minus tamen placent nimium a cognitione hominum vulgari remota; ut si polyglottam, hisce locis incognitam avem, pro Musicae artis pretio usurpes, vel passim obvia; ut si pro superbo Pavonem exhibeas. Ficta poesis in emblemate prae vera historia est. Apologi tamen illa, quam exponunt dote, eminere debent. Artefacta contra sensum quorundam Iconographorum plerumque naturalibus in Imagine praestant, quae exemplis ex Alciato ductis latius exponuntur.c.40.

Absolventur vero sua in specie Imagines figuratae, vel ipsa re in protasi exhibita, quando haec ad certam significationem adstringitur, vel apposita ad limitandum sententia aut Lemmate Quod Lemmatum genus si figurae adhibeatur, recte inscriptio: si vero significato tantum, subscriptio dicitur. Quorum munus est adstringere vagam figurarum libertatem ad vim certam significandi: tum deinde imperfectam significationem quandoque compiere Hoc tamen, neque pugnans aliquid, neque alienum a figura continere debet. Ut clara sint, et bre via, perfectamque cum ipso figurae corpore sententiam absolvant, laudatur. Demonstrantes et comparativae particulae ab illis semovendae erunt: nisi forte una pars figurae, cum altera esset conferenda. Tempora modosque omnes quamvis patiantur, rarius tamen primam ac secundam personam admittunt. cap,41.

De symbolis speciatim.

SYmbolum universim collatio quaedam est; sive ca sit plurium hominum ad idem opus, sive unius, aut plurium externo aliquo signo mentis sententiam significantium, quo sensu nobis servit, non tamen ab emblemate (quod insertum quoddam cuiuslibet figurae repraesentativum est) vi etymi utriusque satis distinguitur lib.5.cap.43.

Qui symbolum ab emblemate distinguunt, variis id faciunt definitionibus, prout quilibet arctius latiusve eius naturam circumscribit, nostro sensu: Imago est figurata, quae similitudine rei non intelligentis, vitam moresque rei intelligentis, uno conceptu clare repraesentat. Per figuratum excludimus proprium rei significatum, ut Imago leonis, non leonem; sed fortem v. g. tropice designet. Per similitudinem excludimus, quae tropice quidem, sed metonymice, tamquam caussae, effectus, aut instrumenta significant. Per rem non intelligentem, exeludimus ratione praedita, ut quae cum homine comparata, aliam merito Imaginum constituant speciem: cum plurimum

similitudinis, parum dissimilitudinis afferant. His igitur emblematis; illis symboli vocabulum iure assignamus. cap.44.

Symbolorum materia complectitur. 1. res naturales non intelligentes. 2. artefacta. 3. ad naturae, vel artis imitationem confictas, quod rerum existentia, nihil ad. vim figurate significandi faciat. Humanae figurae excluduntur, quamvis genius aliquis, contingenter ratione alterius, u.g. librae dirigendae adhiberi possit, qua lege et pes manuive hominis admitti poterit. 4. Hieroglyphica, sed ut tantum per similitudinem significantia (non qua hieroglyphice, seu ex instituto significant) patitur. 5. idem de instrumentis sentimus, quae metaphorice usurpata solum toleramus; ita cithara, ut concordiam, non ut citharoedum denotat, serviet.6. De exemplis etiam rerum non intelligentium, ritibus, apologis, prodigiis, monstris, auguriis, somniis, rebusque fortuitis ita statuendum, non aliter, nisi per in clusam forte similitudinem, symbolis esse idonea. Exploratur itaque symbolorum aptitudo, per comparationem similium: Ita ut denique symbolum aliud nihil sit, quam similitudo ipsa cum lemmate ad protasin contracta, vim habens suadendi probabiliter. Petra sancta vim promissionis illi frustra adstruente. c. 45.

Lemma, sive inscriptio, subscriptiomve, in symbolis non obtinet rationem formae, neque figura materiae, sed convenientia rei non intelligentis cum intelligente est forma (corpus enim figurae cum ipso Lemmate materia est;) quia haec sola est ratio significandi, et repraesentandi, quo sit, ut per Lemma, ab emblematis distingui nequeat, cum forma sit ratio distinctionis, proindemque Lemma tam emblematis, quam symbolis adhiberi poterit. Par ratio Expositionis est, tam in Symbolo, ob incertam significationem, quam in emblemate necessaria c.46.

Symbolum aliud morale, aliud heroicum est. Differunt, quod significatum heroici symboli tantum virtutes sint, moralis ctiam vitia.

Symbolum heroicum per Lemma solum absque Expositione adstringendum est ad vim certam significandi. Tripliciter id fieri potest; vel subscriptione solam, vel subscriptione simul et inscriptione, vel sola inscriptione protasin

simul et apodosin spectante. Quod cum fieri sufficiente figurae ad certam significationem adstrictione potest, ceteris est elegantius, debet autem proprie tam protasi, quam apodosi competere. Qui hieroglyphicis signis, aut attium instrumentis vim symboli adstringunt, in moralibus quidem peccabunt, quod tanta adstrictione, quae per inscriptionem praestati nequeat, non indigeant: in heroicis tamen tolerandi magis, quam laudandi videntur. Symbolum nem unam simplicem pro figura amat. Tum tamen plura in unam coire figuram possunt corpora, cum, aut naturae, aut artis aliquam habent connexionem. cap. 47.

Et symbola suos habent elegantiarum fontes, argutiarumque, illis similes, quos separato opere dedimus. Tanto autem maior est symbolicae similitudinis elegantia, quanto figura magis dissimilis est, et dos quae eruitur magis recondita: apta videlicet, ut exspectationem fallat. Quod (ut fere in Epigrammatis) quatuor viis, ac velut fontibus natum est fieri. cap.48.

Convenientia, et idonea rerum proportio fons primus maximeque obvius haberi poterit: cui sua est gratia, ut exemplis fusius traditur cap.49.

Alter fons ex Oppositione rerum diversarum suam ducit venustatem et elegantiam; quod contraria iuxta se posita maxime elucescant. cap.50.

Fons tertius oritur ex Alienatione rerum maxime plerumque inexspectata: quod praeter opinionem quaedam aut affirmet, aut neget de re, quae primo consideranti vix sese offerant, ut exemplis fuse docetur. cap.51.

Quartus fons, ut in Epigrammatis, sic hoc loco etiam Allusionum nomen accipit, quando scilicet ad res aut verba (quod hic frequentius est) alluditur simili aut nonnihil inflexa re aut voce. cap. 52.

De Emblematis speciatim.

IN Emblemate figura rei intelligentis ad intelligens comparata praecipuum locum obtinet. Cui figurae aliae symbolicae, aut hieroglyphicae (si adiectae fuerint) subserviunt. Inter plures intelligentium in eodem emblemate figuras

principem locum habet, quae officio aut aetate est dignior: quia ars naturam sequitur. Debent autem figurae plures inter se ordine aliquo, aut naturae, aut actionis cohaerete, ut in unum conceptum et significatum conspirare intelligamus.

Hieroglyphica quae non ex similitudine, verum ex instituto Veterum significant, loco literarum abillis usurpata, neque ad rem solam moralem, verum et naturalem ac divinam passim adhibita, nulla connexione figurarum inter se coniuncta, merito ab Emblematis differunt. Uti et Aenigmata obscura significandi ratione, quam ex sua sibi natura vendicant, ab iisdem separantur. Quare hanc Emblematis a ceteris distincti facimus definitionem. Est Imago figurata ab intelligentium rerum natura ad mores vitamque rei intelligentis, uno conceptu clare exponendam translata. Per hoc quod ab intelligente ducatur, differt a symbolis, per illud quod ex natura rerum idque uno conceptu, ab hieroglyphicis, denique quod clare exponat, ab aenigmatis distinguitur lib. 6.c.53.

Materia igitur Emblematis est res quae que intelligens, eiusque mores et actiones, seu ficta illa tantum poeticem sint, seu vera, nam, ut alibi monui, exsistentia figurae non requiritur; sed talem esse posse ad significandum sufficit. Ut vero appareat, figuratane Imago sit, an propria? neque subscriptione, neque expositione praestari potest; cum haec conceptum Imaginis in protasi non ingrediantur; sed inscriptione, aut fictione figuram a communi ratione picturarum separante, opus est, qualis est Imago gulosi apud Alciatum collo gruis insignis. Et inscriptio apud Catsium acu pingenti adiecta. Ex vulnere pulchrior c. 54.

Emblematum gratia ex iisdem quatuor fontibus, quibus symbolorum, manat, cum et proportionis et oppositionis ac ceterorum par hic sit venustas. ut exemplis patet, cap.55.

Historiarum difficilior, quam fabularum in Emblematis usus: nisi enim peregrinum et insolens quippiam contineat, ut u.g.Imperator muscas captans, vix colliges figuratae eas Imagini deservire. Ostenditur igitur exemplis nonnullis quales historiae adhiberi possent. 56. et 57.

De Hieroglyphicis et Aenigmatis speciatim.

HIeroglyphica ut a ceteris distingu untur, ita recte describes: Sunt Imagines figuratae ex quacumque re creata ad quancumque aliam, ex instituto significandam, desumptae, quae facile ex dictis intelliges Usitata apud Aegyptios, Graecos, Barbaros, Latinosque fuere. Lemmate destituuntur, quia sine hoc definite significant. Exempla varia ex Horo Apolline subiciunt. Unde cuivis patet, signa etiam naturalia, instrumenta, ritus, etc. ad has Imagines admitti: optima vero illa in hieroglyphicis esse, quae neque apertam, neque omnino nullam cum re significata convenientiam habent. Ceterum ex fontibus supra apertis gratiam, nisi forte ab oppositione, raram habent. lib.6 c. 52.

Aenigma Imaginum orationis aenigma imitatur, atque ex natura sua obscuritate gaudet, non illa, quae ex parte cognoscentis ab ignorantia rerum peregrinarum potest exsistere; sed quae oritur ex occulta, aut diffi cili connexione, quam figura habet cum re significata. Quod si vim plura significandi, ut non raro fit, habeant, per certa quaedam signa adstringenda ad illud sunt, quod autor mente concepit: nam loco minus praecipuo, ex instituto significantia, adhiberi possunt. Ceterum aenigma admittit res quaslibet per metaphoram; aut metony miam, obscure significantes. lib.9.cap.59. et 60.Quamquam Aenigmata verborum et sententiarum quandoque Imaginibus possint exprimi, ita ut aliud onomasticum, aliud logogriphicum, aliud gnomicum sit; tamen aenigma rerum est, de quo praecipue agimus.

Ducuntur vero illa ex quatuor supra dictis fontibus, non minus, quam symbola aut emblemata: quin et quaedam ex iis, subducto Lemmate, aenigmati serviunt, nam et haec apta translatione gaudent, licet diverso, et nonnumquam opposito, quam prae se ferunt sensu, sint exponenda. Nam aperta nimis sententia vilescunt.

Quod si res incompossibiles in figura componantur, non affirmando, sed negando exponuntur. Sic Asinus ad lyram negat hominem Musicae idoneum. lib. 6 cap. 61. 62. et seq.

De compositione Imaginum et resolutione.

PRopria figuraris adhibenda non sunt in Imaginum compositione, nisi forte ornandi gratia ad figurae substantiam accedant l. 6. c. 66.

Symbola composita figuras requirunt aliquo inter se naturae, aut etiam oppositionis ordine cohaerentes: alias vero, solo hominum arbitrio nexas, excludunt. Quaelibet figurarum trans late usurpanda erit, nisi forte ad praecipuas signa quaedam adstringentia vim significandi adhibeantur. Plures tamen esse figurae non debent, quam una comparatione, aut simplici, aut reciproca contineri possint, quod unum symbolum sit una collatio. Par Emblematum ratio est ib. n. 2. et seq.

Hieroglyphica contra, quaslibet figuras sine connexione admittunt. Satisque est si una hieroglyphicorum Imago per unam aliquam sententiam in apodosi explicatam cohaereat. n. 6.

Aenigmatum figurae, vel cohaerere inter se, ut Emblematum, possunt; et tunc nullo inscribendae, aut subscribendae erunt Lemmate, ut discrimen appareat: vel dissolutae esse poterunt; et tunc ab Emblemate quidem per figuras ipsas, ab hieroglyphicis vero nonnumquam soli Expositione, non metaphorice, sed per signa adhibita, discernendae erunt. Figurae aenigmatis se solis clarae, compositione vero rara obscuritatem involvente gratiores sunt, nullam tamen a remota, aut audaci allegoria laudem merentur. n. 7.

Solutio Aenigmatum eadem via, quamquam retrograde, qua compositio instituitur. Primo titulos expenditur, qui ita ex arte proponi debet, ut materia in obliquo, forma, seu ratio significandi in recto

casu exprimatur. Deiud figura Imaginis praecipua, ac deinde reliquae, tamquam adiunctae, erunt expendendae. n. 11.

Certum aenigma definitur. Imago quadam figurata, ex quacumque re creata ad quancumque aliam, obscure per allegoriam significandam, traducta n. 15.

Praxis Imaginum inveniendarum. cap. 67. proponitur.

ODE AD ILLUST.mi [Abbr.: ILLUSTrissimi] REVERENDIS.mi [Abbr.: REVERENDISsimi] D. LEGATI FABII CHISII Nunc SUMMI R. E. PONTIFICIS Insignia.

I Symbolorum digne quaternio.
Per regna lucis, qua rapit inclyta
Phoebus quadrigas, quaque fuscos
Luna trahit moderata currus.
Tu summa tantum, non humili, capis
Formanda scalpro. Tu potes obsita
Splendere chartarum sub umbra,
Et tenuem irradiare Musam,
Bene ominata fulminis alite,
Ortoque fulvi lumine Phosphori,
Quem Chisiana cera prisco,
Nobilitat Proavorum in auro.
Quid Iulianis [Note: Iulius Pontifex gentis Robores Princeps.] Robora concinam
Plantata dextris? quid iuga Montrum.
Per scuta Maiorumque fastos,
Ausoniis celebrata campis.
Pronaea quondam Te patriis adhuc
Cunis reclinem, proque crepundiis
Lauros, coronatosque Vatum
Repperit evoluisse libros.
Et, vive, dixit, vive puer, Tuae
Illustre stirpis sidus, et aureo,
Famaeque Virtutisque currus
Vise polos utriusque mundi.
Ut mons sereno culmine nubium
Obscura vincens, trans humiles procul,
Quassante tempestate, campos
Astriferae insinuatur aulae,
Sic tu corusco vertice gloriae
Vicinus astris, et nebulas super,
Et plebis abiecta procellas
Magnus humo fugiente surges.

Utque arduarum robora Quercum
Immota perstant, nec metuunt premi,
Si fracta sub vertatur aethra,
Fulmineis metuenda flammis.
Sic tu fideli robore virium,
Et mente firma, nescius obrui
Grassante per secreta ferro,
Poeonia medicante dextra,
Stabis tuorum pectore vulnerum
Contemptor alto; stabis et integer
Adversus armorum procellas
Pacificae moderator aurae.
Non te minantum fulmina devium,
Non largientum munera subruent.
Ut Quercus immota, et frementes.
Et placidos patiere ventos,
Constare recti limite pertinax.
Haec facta: blando cum simul oscula
Desua viata ter genarum
Diva nives, repetivit astra.
Hinc forma vultu ridet adhuc Tuo
Serenitatis testis amabilis.
Favemus! Euge Tu secundis
Caelicolum rege fata dextris.

Iubilaeus Symbolicus, EX PAMPHILIORUM ET CHISIORUM INSIGNIBUS, TRIBUS QUINQUAGENIS, BENE OMInato numero repetitus.

In praelusione ad speculum Imaginum veritatis occultae, Ad eruditum Lectorem.

PRiusquam ad Iconologiam figuratamque Imaginum poesin accedimus,Symbolis aliquor Emblematibusque in ipso operis vestibulo praeludimus: ne in communi orbis Romani iubilaeo plausuque Europae muti, atque in illa Eruditorum, ad huius aevi laudem, maximorumque Heroum ornamentum conspiratione [(transcriber); sic: couspiratione] , a symboli aut amusi prorsus videamur. Argumentum nobis a Romanae Sedis proceribus hoc tempore visum sumere, quo illa, antiquissimorum tum more tum privilegio, quinquagesimum seculi annum Christianae legis cultoribus sacrum esse voluit. In his cum ante oculos nostros emineat Illustrissimus Legatus Pontificius Fabius Chisius, in viro tanto reliquos Ecclesiae Primores observare veneratique lubuit: Tum deinde per illum deferre summo orbis Capiti Innocentio Pontifici Romano in eiusdem insignia aliquor symbolorum lusus, in quibus de praesenti Europae, ac Germaniae praesertim fortuna, ex Gentilitia Columba et Oliva augurati, omnia captavimus: iis fere legibus, ut artis Iconographicae, quam deinde tradituri sumus

quod exemplum oculis subiceretur. Animadvertes, opinor, mea me voluntate, angustis inclusum limitibus, ex solis Heroum istorum insignibus formasse Imagines; idque in Chisianis quidem schematis, paulo, et uberiori materia significandique libertate, et minori symbolorum numero, ultra quinquagesimum non excurrente, at vero sola Pontificia Columba eundem Imaginum numerum, totidemque seorsum [(transcriber); sic: seorsim] Oliva confecit; ad eiusdem quoque sententiae argumentum significandi facultate adstricta. Quae Imagines, quem locum difficultatis artisque obtineant, sexto nostri operis libro potissimum constabit. Ceterum suis illas lineamentis, aeris beneficio, repraesentare (sine quo parva Emblematum est gratia) neque libuit, neque satis licuit; cum eadem in re versentur pleraeque omnes Chisianis tamen insignibus depromptas, in ipsa libri fronte, ruditer adumbratas reperies: quas ex numero adiecto, ad Lemmata et Expositionem intra propositam facile referes. Tu animis illa potius, quam oculis exhibita accipe. Expositionem figurarum, quam alii non raro oratione soluta, ligata malui adiicere; ut suavius animis per numeros influerer, meque his velut orationis vinculis lector sibi perpetuo devinctum acciperet.

Praelusio ad speculum imaginum. IUBILAEUS SYMBOLICUS. Primus SYMBOLORUM NUMERUS QUINquagenus, ex Insignibus Illustrissimi D. LEGATI FABII CHISII.

AQUILA SYMBOLICA CHISIORUM. I. Aquila solem intuetur.Lemma. AD TE LEVAVI. Psal. 122.

II. Aquila pullos ad solem explorat. EX LUCE DECUS.

III. Aquila senescens, pennis in sole excussis, sese innovat, iuvenili vigore revocato. HAEC DAMNA IUVANT.

Languida, penarum dum vellit inutile pondus,
Firmatur, prisco robore, Solis Avis.
In vitio nimium est, quicunque superflua sprevit,
Sensit inexhausto damna fuisse lucro.
Haec tua vita FABI est: ut mens tibi semper abundet,
Ducere pro luero damna putaris opum.

IV. Aquila in petra nidificans. ITA PROPIOR ASTRIS.

V. Nidus Aquilae in quercu. DEFENSA DEFENDO.

VI. Aquila in rupe longe dissita cognoscit, PROCUL ISTA, SED ADSUM.

VII. Aquila recta in caelum fertur. SURSUM RECTIUS ITUR.

VIII. Aquila per nubes et fulmina illaesa transit. TANGOR, NON ANGOR.

IX. Aquila unam alam expandens. NON SUFFICIT UNA.

X. Aquila cervi cornibus in sidens excusso alarum pulvere illum excaecat, et subigit. INGENIUM ANTE VIRES.

XI. Aquila inter aves minores. SEQUUNTUR NON ASSEQUUNTUR.

XII. Aquila ad volandum provocat pullos in nido. EXEMPLA TRAHUNT.

Aspice Reginam volucrum, praeit illa minores,
Ac docet ignotis astra subire viis.
Ettrahit exemplo FABIUS, Dux ipse proborum,
Si pingi virtus posset, imago foret.

XIIII. Aquila alam utramque sublevans. QUOD FERO, ME PERFERT.

QUERCUS SYMBOLICA CHISIORUM. XIV. Quercus gentilitia ramos in Crucis speciem decussaros prae se ferens. ROBUR MEUM CRUX EST.

XV. Quercus tenerae ramos Genius in crucis formam inflectit. TENERO SIC FLEXA SUB AEVO EST:

XVI. Rami quercus praeputantur, quatuor remanentibus. AB IPSO DUCIT OPES ANIMUMQUE FERRO. Horat.

Saepe brevis dolor est longi medicina doloris,
Et mala vitandis sunt adhibenda malis.
Vidimus elatis quercus sub surgere ramis:
Noxia luxuries ense secanda fuit.
Auxit opes ferrum, tibi par tolerantia ferti:
Quod secuit corpus, pectoris auxit opes.

XVII. Glandes pertica de manu excutiuntur. UBERIUS PERCUSSA DABIT.

XVIII. Quercus sub qua glandes deciduae iacent: PROCUL HINC PORCI.

XXI. Quercum pluvia irrigat, et fulmina lacerant, MALO FRANGI, QUAM CEDERE.

XX. Lucus ex quercubus oracula olim fundentibus. ORACULA FUNDIT.

Quae Dodonaeis oracula quercubus aetas,
Audiit: has flexo devenerata genu est.
Prodiit his forsan tua de radicibus arbor:
Est aliquid, tanto quod mereatur hero.
Huic quoque Numen adest. Tua vox oracula fundit:
Vera Iovis memorant: sed tua vera magis.

XXI. Quercus ventis concussa. ADVERSIS FIRMIOR AURIS.

XXII. Quercus in senis Chisiorum collibus. FUNDAMENTA IN MONTIBUS.

XXIII. Clava Herculea ex quercu facta, ut Pierius 1. 52. AB ORIGINE ROBUR.

XXIV. Quercus excisae columnis trabibusque palatii aptantur. NOBILIUS EXCISA RESURGIT.

Cernimus excisas firmare palatia quercus:
Regalesque apto robore ferre domos.
Cetera plantarum pars est obnoxia flammis:
Sed fato quercus nobiliore cadunt.
Ligna tuis quercus fatis, o Nobilis Heros,
Caelestis moriens pars erit una domus.

XXV. Ex quernis ramis, inflexa a bono Genio corona civica. VINCENTI. Apoc. 2.

XXVI. Ara quernis ornata frondibus, ut Rheae, olim solita est. CAESA CORONAT.

MONTES CHISIORUM SYMBOLICI. XXVII. Montes sex gentilitii Chisiorum. SEPTIMUS HIS DEEST.

XXVIII. Montes iidem per quos Genius enititur. AD SUMMA PER IMA.

Scande, sed in primos gradiens enitere colles,
Qui stetit in summo vertice, trivit humum.
Et sensu et sensim venies ad summa per ima:
Unus erit virtus gressus, et alter honor.
Hoc opus, hic labor est, quo te meruisse putamus;
Ut decus, ut veniat parta labore quies.

XXIX. Arca Noetica in montibus, ad quam columba olivifera redit. IN HIS QUIESCIT

XXX. Unus ex collibus gentilitiis Mons nudus. VACAT INSIDIIS.

XXXI. Montes nudi ventis quaqua versum impetuntur. NON MOVEBITUR.

XXXII. Mons unde abscissus lapis idolum cadendo obruit. VIS OMNIS AB ALTO EST.

Novimus, antiquis celebrata insomnia fastis.
Ficta licet, veri promeruisse fidem.
Idoli lapis est visus confringere vires:
Haeresis Idolum, tu lapis esse, potes.
De petra suspensus adhuc minitare ruinam.
O utinam pereat viribus icta tuis!

XXXIII. Caprea in monte frustra a canibus appetitur. TUTA, LICET SPECTATA.

XXXIV. In monte Deus tabulas legis dat Moysi. EXCELSIS GAUDET.

XXXV. Mons in quo munita valla et propugnacula. MONET AC MUNIT.

XXXVI. Mons soli orienti expositus. HOS LUX PRIMA FERIT.

Et quae fusa polis illustrat gratia vulgus.
Haec prior in vastis mentibus orta micat.
Quae te magne FABI secrevit gratia vulgo,
Haec gratum vulgo te magis esse facit.

XXXVII. Pastor in monte stans, gregem iuxta pascentem custodit. VIDET ATQUE VIDETUR.

XXXVIII. Mons in vertice coronatus, quo nubes superat. ALTA QUIESCUNT.

STELLA CHISIORUM SYMBOLICA. XXXIX. Stella radios adimam terram dimittens. SUMMA VIDETUR AB IMIS.

XXXX. Stella influxu suo in haec inferiora mundi operatur. CUM LUCE VIRES.

Quod radiat medio defixum sidus olympo,
Terrarum facili viscera luce subit.
Sic virtus avido tua te communicat orbi,
Ut vires habeat te radiante novas.
Qui trahis exemplo, monitis sapientibus imples:
Lux aliis tua lux, sed magis illa tua est.

XLI. Stella a sole lucem accipit. A SOLE DECUS.

XLII. Stella in tenebris illustrior. IN TENEBRIS ABSQUE TENEBRIS.

XLIII. Stella in caelo, in terra Genius spectans. ET PROCUL ET PROPE EST.

XLIV. Stellae in firmamento parvae. MINOR ESSE VIDETUR, QUAE SUMMA EST.

Sic quicunque Deum spreta tellure sequuntur,
Ingenio vulgi vix modo nomen habent.
Sed tibi, magne FABI, vix ignorantia vulgi
: in summis crederis esse, quod es.

XLV. STella in caelesti orbe, quem Angelus movet. IMMOTA MOVETUR.

XLVI. Stella gemina Phosphorus, et Hesperus medio sole ET PRAEIT, ET SEQUITUR.

XLVII. Stella Castoris et Pollucis in tempestate. DIRIGIT ILLA RATIM.

XLVIII. In monte Genius stellas explorat. HIC CLARIUS EMICAT.

Forte suis FABIOS Urbs montibus efferet olim,
Non capit hoc tantum vallis, et umbra decus.

XLIX. Stella soli orienti praevia. CRAS EADEM.

L. Stella Hesperus post solem occiduum. IN OCCASU ORITUR.

AD ILLUSTRISSIMUM D. LEGATUM FABIUM CHISIUM.

DAbis veniam, si per Tuam celsitudinem hoc quantulumcumque obsequium nostrum, suae deferri Sanctitati malumus, qui et meritis, et dignitate huic sedi propior, immerito operi benevolentiam tanti Pontificis aliquam conciliare poteris, neque enim ego is sum, qui viro in terris maximo meam probare operam possim. Quocirca nec solicitus fui, ut ipsius virtutibus adumbrandis singula adhiberem; quod, inferiori laudum merito eius magis honori detractum, quam additum iti existimarem. Qui enim Heroes maximos imperite ac frigide laudat, reprehendit; dum quod orationi deest, virtutibus illorum subtrahit: pictori similis, qui pulchrum foede repraesentat. Notior in Innocentio Columbae est innocentia, notior Olivae mansuetudo, quam ut ego illustrare, aut symbola illi a Superis, aut decus a propria virtute comparatum, possim. Per te hunc benevoli clientis videat conatum, qui per te hic nobis in Germania, suis tuisque ornamentis innotescit. In Pontificis Maximi IONNOCENTII DECIMI Columbam oliviferam ex gentilitiis Insignibus desumptam.

FElix omen, fortunatum augurium,
Columba et Oliva.
Mitis et fecunda, arbor et avis,
Procul hinc

Tympanorum strepitus, tubarum clangor,
Armorum fragor, militum fremitus,
Columbam terrent,
Facessant.
Amantes praeliorum Accipitres,
Rapaces bonorum Vultures,
Avidi caedium corvi,
Laedunt Columbam.
Absint
Pugnaces fraxini, contumaces Ilices,
Funestae saxi, fatales cupressi,
Cum Oliva stare nequeunt.
Has inter volucees, et arbores
Nec Columbae, nec Olivae est locus.
Fallimur,
An Columbae Martii occentant alites?
Anseres obstrepunt?
Obrugiunt Leones? Dracones insidiantur?
Parcatur innocentibus.
Siquidem Domini sunt, quem asserunt
Vita esse ac nomine
INNOCENTIUM.
Plaudite.

Innocentius Decimus, Romanae Ecclesiae Summus Pontifex. ANNAGRAMMATICE.

IUBILAEUS SYMBOLICUS ALTER SYMBOLORUM QUINQUAGENUS, EX COLUMBA Pamphiliorum.

Columba in Petra nidificans. TUTA QUIES.

TU ES PETRUS, ET SUPER HANC Petram aedific abo Ecclesiam meam.

II. Columba in aere, quae litteras ex collo pendulas gerit. NUNTIA FELIX.

III. Columba ex arca a Noe dimissa. SPES EXCITAT ALAS.

IV. Pulli Columbini ex ovo prodeuntes, citato et Mustela, haud procul positis, impetuntur. VIX NATI CINGIMUR HOSTE.

Ista columbarum sors est, hominumque; sed uno
Discrepat, est hominis (pro pudor!) hostis homo.

V. Pullus Columbae stat in capite matris nido insidentis. NULLA EST REVERENTIA MATRIS.

VI. Columba terretur umbra Accipitris in aqua conspecti. UMBRAS CAVE.

VII. Columba in speculo sui imaginem, tamquam alteram Columbam, frustra sectatur. UMBRA FALLIT.

VIII. Columba, Accipitre viso, fugit, FUGA TUTIOR ARMIS.

Et quandoque fuit strictis fuga tutior armis:
Pugna fuit causae saepe ruina bonae.
Visa fuit fugiens Ecclesia pressa Tyrannos
Vincere, quae pugnans vincere visa fuit.

IX. Columba aquis se lavans purgat. PURIOR EXIT.

X. Columba inter milvum et canem media, hic dentes, ille ungues intentat. CONCORDIA DISCORS.

XI. Columba corvis haud procul dissitis, in rure iuncta, quibus arcus imminet et sagittae missae. DAT VENIAM CORVIS.

XII. Columba pullis incumbens sensim consumitur. VITAM FOVEO DISCRIMINE VITAE.

Sic luit impensas natis Ecclesia curas:
Quos alit, hi spoliant: quos patit, inde perit.

XIII. Columba cassibus pene intercepta effugit NON BIS AD EUNDEM.

XIV. Columbae ex veter: et ruinosa domo ad aliam novam candidam evolant. OMNE SOLUM PATRIA.

XV. Columbarum columbis multis frequens. Corvi et canes ad cadaver. IUNGIT CONCORDIA PLURES.

XVI. Columba pullos suos nutrit terra salsuginosa. ET AMARA IUVANT.

XVII. Columba in cassibus frustra obluctatur. SERO SAPIT.

XVIII. Columbae in agro sparguntur a cane IN DIVERSA RUUNT.

XIX. Columbis sparguntur ad casses positos semina. FIDE, SED CUI VIDE.

XX. Columbarum pulli alter alteri escam praecipit a matre porrectam. FRATRUM QUOQUE GRATIA RARA.

XXI. Columba rostro se a vermibus purgat. VIX SECURA DOMI EST.

Saepe domi latuit, versusque est hospes in hostem,
Crede mihi nullo culmine tutus eris.
Parva columba suos vermes complectitur alis,
Saepe fovet cuculum nescia mater avis.
Per quam laesa perit, fert alvo vipera prolem:
Quique Petri quatiunt, fert ratis ipsa viros.

XXII. Columba lauri folia ad pullorum nidum defert. AMAT VICTORIA CURAM.

XXIII. Columba ad arcam cum oliva redit.
[Gap desc: Greek word]

XXIV. Columba manui insidet, quam iuxta collisa arma terrent, et avertunt. TRACTABILIS ARTE.

XXV. Columba cum aliis columbis et avibus domesticis. BONORUM BONA SOCIETAS.

XXVI. Columba sola in tecto gemens. PRO CANTU GEMITUS.

XXVII. Columba profugiens laqueum, quo capta erat, secum aufert. EXTREMA PERICULA VICIT.

XXVIII. Columba corvum aliquot plumis amissis effugit. DELUSIT HIANTEM.

XXIX. Columba pueri manibus mulcetur et enervatur. BLANDITIAE PERDUNT.

XXX. Columbarium accipiter frustra tentat subire canis prae foribus moratur. NON CUIVIS PATET.

XXXI. Columba mortua retinet suum colorem album. MORS NON MUTAVIT HONOREM.

XXXII. Columbarum una nido incubat, altera cum alimentis advolat. HOC OPUS, HIC LABOR EST.

XXXIII. Columba Mas et Femina inter se pugnantes brevi conciliantur, AMANTIUM IRA BREVIS.

XXXIV. Columba excaecata in cassibus, ad quam aliae tendunt. NE CAECO CONFIDE DUCI.

XXX. Columba picta in viscatis perticis collocata, ad quam aliae advolant. NIMIUM NE CREDE COLORI.

XXXVI. Columba in bellico vexillo depicta. PAX META BELLI EST.

XXXVII. Columbae geminae, quae cuculum a se avertunt. MIHI SUFFICIT UNUS.

XXXVIII. Columbarum unam odorifero liquore sparsam, aliae sequuntur. ODORE TRAHIT.

XXXIX. Columbarum alae uno loco, altero corpora. MINUIT DIVISIO VIRES.

XL. Columba mari se capite immergens, anser iuxta et cygnus. IACTATUR NON MERGITUR.

XLI. Larvae in agris positae iuxta quas columbae INANES MINAE.

XLII. Columbarum pulli hiant, nil tamen porrigente matre. MORA PARVA IUVAT.

XLIII. Columba regali in mensa, corvus in fimeto, PRETIOSO FUNERE TOLLOR.

XLIV. Columba varios induere colores collo videtur, cum unus idemque maneat. VIDEOR, NON SUM.

XLV. Columba, aperto pectore, sine felle reperitur, ut Horus testatur. NESCIA FELLIS.

XLVI. Columbae gregatim ex rure ad tecta redeunt. TENDIMUS UNA.

XLVII. Columba serenitatis venturae insolenti cantu signa edit. Solper nubes emicat. POST NUBILA PHOEBUS.

XLVIII. Columbae elixae in pharmacopolio propositae, eo quod pestis luem non conttahant ipsae, et ab ea praeservent vescentes, ut Horus asserit. MEDICINA MALORUM.

Saepe fuit miseris gustata columba saluti,
Et, cum Romana relligione, fides.
Ut vites cum peste famem, ne sperne columbam:
Ut cum pace nefas, hanc potiare fidem.

XLIX. Columba Pontificiis insignibus Tiarae et cruci insidet, ut S. Fabiano Pontificifactum memorant. VENIT OMINE FAUSTO.

L. Columba olivifera in australi caeli plaga inter astra collocatur, ut astrologi huius aevi faciunt. CAELUM POST FATA TENEBIT.

TERTIUS SYMBOLORUM QUINQUAGENUS EX OLIVA Pamphiliorum. A D. Olivam, quae semper virens pacis Symbolum est.

STes oliva pacis arbor,
Fronde pulchra, flore culta,
Delicatam compta frontem,
Succulento plena fructu,
Hinc capillis, inde baccis
Stes oliva fertilis.
Stes oliva, planta mitis,
Silva mollis et venusta,
Arborumque lux, decusque,
Imperatrix blanda ruris,
Hinc coronis, inde baccis
Stes oliva nobilis.
Bruma saevo torva vultu,
Hispidisque foeta nimbis,
Asperisque cincta ventis,
Irrito spumet furore:
Stringat undas, nudet ornos,
Stes oliva frondibus.
Bella Mavors impotenti
Spargat ausu, rura vastet,
Nudet agros, stes oliva,
Nil timebis PAMPHILIQUE
CHISIIQUE tuta dextris,
Stes oliva fructibus.
Pace frondes, pace flores,
Laetusque latiusque
Pacis arbor explicabis,
Fertilisque, nobilisque
Frondibusque, fructibusque
Stabis arbor PAMPHILI.

I. Ramus olivae e ceteris ramis manu selectus. HUNC PRAEFERO.

DIversos diversa iuvant. Hunc Martia cornus
Afficit, hunc Clario laurus amica Deo.
Non eadem sapimus, delectat oliva Minervae
PAMPHILIUM: mitem pacis imago virum.
Corno cede tua Mavors, ac Delia lauru: iudice
Iudice me, primas Palladis arbor habet.

II. Olivetum plantant parvi pueri; ut fit in Cilicia quod a castis pueris plantatae olivae sint fecundissimae. NON QUAVIS TRACTANDA MANU EST.

III. Olivae fructus colliguntur in vasa mature ne mota pereant, ut solet. INGRATA MORA EST.

IV. Oliva ex oliveto in latiorem campum translata melius proficit. Vide hic et infra Plinium in pluribus.

---

page 46, image: s0118

VULT SPATIUM VIRTUS.

V. Oliva caduca fulcitur stipite ADIUTA STABIT.

VI. De olivae excisae trunco facta imago Mercurii est. EXCISA RESURGIT.

VII. Oliva oleastris inserra frugiferos reddit: FECUNDAT STERILEM.

VIII. Tropaeum in oleae trunco erectum. HOC PENDEAT ARBORE MAVORS.

Iure solent bellis pendere tropaea peractis,
Quis faciet iusto stare tropaea loco?
Victores victique iacent, et amicus, et hostis:
Quilibet ex quovis patta tropaea locet.

NON BENE CONVENIUNT.

X. Oliva ventis quassata radices altius agit. CONCUSSIO FIRMAT.

XI. Oliva virens cum aliis arboribus hieme exustis. CONSTAT UBIQUE SIBI.

XII. Oliva de tumulo enata, ut in S. Torquati Episcopi In Hispania tumulo spectatur, quae ipsius natali dic floret, et fructum facit, oleo contra omnes morbos fuso. MELIOR POST FATA VIREBIT.

Hanc Torquatetibi post fata locavit olympus:
Symbola pacifici sustinet illa viri.
Par quoque PAMPHILIUM post fata manebit oliva:
Cui sanctae in vita pacis oliva placet.

XIII. Vitis olivae copulatur. COHAERENT.

XIV. Oliva in igne adusta sterilescit. NE VIOLA. [Note: Luditur anagrammatice: Nam Oliva versis litteris viola est.]

XV. Coronae aliquot ex oliva plexae, quarum una manu elevatur. DIGNUM EXSPECTAT CAPUT.

XVI. Oliva in collibus glareosis fertilis, in pratis sterilis. STERILI NUTRITUR IN AGRO.

Nascitur exhaustis melius pax aurea terris:
Spes igitur reducis proxima pacis adest.

XVII. Oliva, cui manus cum pertica immineat, aliquibus ramis laceris. NE QUID NIMIS.

XVIII. Oliva, quam imber irrigat. IUVAT ATQUE NOCET.

XIX. Olivae minores, supra quas, ex densa nube, tenui radio Sol emicat. EXSPECTANT SOLEM.

XX. Ex olivae ramis aves fructum decerptum respuunt, et fugiunt. DESIPIT, ALOE EST. [Note: Alluditur ad anagramma: nam Olea versis literis Aloe est.]

Gustatum fugiunt volucres, sint dulcia pacis
Germina, non paucis fructus amarus erit.
Improba dissidiis alitur plebs: dulcia pacis
Gaudia libertas seditiosa fugit.

XX. Oliva multis luxurians frondibus; sed sine fructu. INOPEM ME COPIA FECIT.

XXII. Oliva, a qua rami superflui manu putati decidunt. RARA EST SINE, VULNERE VIRTUS.

XXIII. Oliva plena, iuxta quam rastra et ligones in fasciculo. FRUCTUM DABIT ABSQUE LABORE.

XXIV. Olivae ramus quercui frustra inseritur. NON OMNIS FERT OMNIA TELLUS.

XXV. Oliva fructu repleta. FRUCTU NON FLORE TRIUMPHAT.

XXVI. Oliva, quam caper admordet et vitiat. QUEM PASCIT, HOC DENTE PERIT.

XXVII. Oliva eiusdem quantitatis cum quercu, au: corno, appensa praeponderat. PRAEPONDERAT ILLA.

Symbola pacis habes; sed habes quoque symbola belli:
Cornus erit Martis, Pacis oliva decus.
Cernite Legati. Pax, an Mars pondere maior:
Vos natura docet, vos docet ista bilanx.

XXVIII. Oleae fructus in mensa divitum lauta, ad stomachum acuendum adhibentur. TENUI VIX APTA SALINO EST.

XXIX. Olivae rami per manum armatam praeputantur. SINE LEGE MODOQUE.

XXX. Oliva ventis eversa cui manus ad erigendum admota. AUXILIUM [(transcriber); sic: AUXILIM] TARDASSE NOCET.

XXXI. Oliva, sub qua hinc sole affulgente, inde nive cadente, latent pecudes. PROTEGIT AC NUTRIT.

XXXII. Vicinae tres olivae, quarum mediae securis ad radices adhibetur. NOCUIT VICINIA MULTIS.

XXXIII. Oleae ramus manuagro insertus et rusticus arans. CARPENT MEA DONA NEPOTES.

XXXIV. Oliva truncata refundit ramos copiosius. CAESA REDIT MELIOR.

Forte suas etiam repetet pax aurea terras,
Uberior, post tot bella cruenta, bonis.
Proderit interdum graviora tulisse pericla,
Ut placeat gustu pax reditura suo.

XXXV. Gladius manu in olivam impactus, ob eius duritiem frangitur. FRANGERIS ANTEQUAM FRANGAS.

XXXVI. Oliva igni adhibita, et ipsa destruitur, et ignem destruit. PERDITUR ET PERDIT.

XXXVII. Olivae iam marcescenti adhaeret hedera. MALA FOEDERA PERDUNT.

XXXVIII. Olivae ramo duae columbae infident. RARA QUIES.

XXXIX. Oliva arida et senio defic iens. NIHIL IMMORTALE TENEMUS.

XL. Olivae ex oliveto in laetiorem campum transferuntur. MUTATO CRESCIT IN AGRO.

XLI. Olivae fructus leguntur et torculari subiciuntur. PREMOR UT EXPRIMAR.

XLII. Fulmina quercum deiciunt, stante olea. FERIUNT DISCRIMINE CERTO.

XLIII. Oliva ventis adversis inflexa cedit, pomus iuxta frangitur. CEDENDO VINCIT.

XLIV. Ramus olivae cum gladio decussatim ELIGE.

XLV. Collis glareosus cum fossis adolivas excipiendas paratis. EXSPECTAT OLIVAS.

Ni modo speratae pacis plantet ut oliva,
Nil exspectatae frugis habebit ager.

XLVI. Oliva cuius ex baccis deciduis aliae minores olivae prodeunt. SIMILIS DE STIRPE PROPAGO.

XLVII. Oliva in rupe aquilae nidum sustinens. HAC BENE NIDIFICAT.

XLVII. Oliva ramis suis in surculos divisis, qui passim inseruntur, ipsa spoliatur. EXCISA RESURGIT UBERIUS.

XLIX. Oleae ramus adiecto caduceo, ut in CAESARIS VESPASIANI sigillo fuit, cum inscriptione. PAX AUGUSTA.

---

page 58, image: s0130

PAX AUGUSTA REDI.

L. Truncus olivae in fossam demittitur. SINE MORTE CADO.

AD LECTOREM.

I. HONORI ET MAIESTATI ALEXANDRI VII. PONT. MAX. Geminae Herculis columnae statuuntur; cum Lemmate, Non ultra.

FIgimus Herculeas caelo applaudente Columnas:
Non ultra. Honoris cursus hoc sistit loco:
Terminus iste sacer.
Dignus ALEXANDER metam hanc virtutibus aequae.
Non quaerit, at quaerendus huic regno fuit.
Ambitione pia.
Pergitis Ausonidae? quid adhuc suffragia nutant,
Et Purpuratorum haesitant scrutinia,
Quem ferat urna Patrem;
Si sua deficiant Latios oracula Vates.
Cortina si nil entheata praecinat
Murmure fatidico,
Rhenicolae madidi praesago tempora Baccho,
Thyrsoque ter quaterque perstricti caput,
Esse canent CHISIUM.
Hoc quoque praecocibus Mosella fatebitur undis.
Udasque molli pampino cingens comas,
Esse canet CHISIUM,
Amisii latices, et squallens crinibus Alpha,
Qui Westphalorum perluit Metropolim,
Esse canet CHISIUM.
Hic licet impexis, ceu torva Sibylla, capillis,
Cum passa Phoebum tripode conscenso tonat,
Surrigat amne caput,
Multa super CHISIUM novit secreta fateri,
Et sat peritus arbiter sortis, vocar
Pontificem CHISIUM.
Creditis? evolvam noti hic oracula vatis,
Quae praesciente duxerat sculptor stylo.
Fata regente Deo.

Is legatorum vatia sub imagine vultus,
Formare constans, arte naturam paris
Finxerat ingenii.
Hinc gravis Austriaca missus Nassavius aula
LUDOVICUS, alba sparsus incanum nive,
Exerit aere caput.
Inde Bracamonti Comes, observator Iberi,
PENERANDA, largus dextera, plenus fide,
Ora serena gerit.
Hinc simul HENRICUS DUX LONGUILLANUS amoenum
Indutus ore praetulit amico iubar,
Gallicaque arma tulit.
Centum alii Procerum, quin et quos SVECICA misit
Herois huc CHRISTINA, regnantum decus,
Balthica gemma maris.
Ante omnes CHISIUS placido spectabilis ore,
Quem pacis artes Roma moderantem dedit,
Aera diserta facit.
Quaeritis hic titulum? CHISIUS PAPA. Anne fefellit
Sculptor; recuso titulus hic prodit typo.
PAPA manet CHISIUS. [Note: * Qui enim Legatos Pacis expresserat artifex, hunc titulum CHISIO dedit.]
Quid iuvat ancipiti caussam versate tumultu
Sententiarum quid, loquente Numine
Muta per aera; Ratum est.
Poscite Caraffam merito ac virtute potentem.
Caraffa caelos viset, ac CHISIUS thronum,
Fata viam invenient.
Poscite certatim, disceptet Gallus, Iberque,
Favorque pugnans misceat scrutinia:
Urna dabit CHISIUM.
Hunc meruit virtute thronum, sapientia dudum
Erexit, aequa serte constituit diu
Inviolata Themis.
Hunc mernit placidae cognata modestia frontis,
Interque dura mentis excelsae vigor,
Promptus ubique viro.
Quaerite Iberigenae Patronum, quaerite Galli,
Utrique vota digni potientur sua,
Cum CHISIUM urna dabit.

Quid moror? urna dedit Sortes moderatur olympus.
Mutate nomen, sitque ALEXANDER novus
Relligionis honos.
Hostis erit, siquos Ecclesia senserit hostes,
Superos amicos atque Alexandrum simul
Quilibet aequus habet.
Ille sua quem vis librat virtute favorem,
Partitus aeque. Nullo iniquis debitor
Esse cupit pretio.
Ille vigil regnum specula tutabitur ista,
Tam fraudis expers, fraude quam rarus capi.
Hostis ad insidias.
Ille ratim Petri raptam spumantibus undis,
Silente portus collocabit in sinu,
Anchora firma spei.
Eriget aeternas solida virtute columnas,
Ecclesiaeque robur afflictae dabit,
Nil metuente fide.
Haec Aegyptiacae vincit Memphitidos aera,
Pharosque rarum quidquid, aut magnum Rhodus,
Priscaque Roma tulit.
Herculeas statuat metas Hispania Calpen,
Abylamque figat Africa, his maius aliquid
Ausonis ora feret.
Fidite confiso Superis, Titulumque columnis
Hunc exarate. CHISIUS innixus DEO est.
Nos CHISIO atque DEO.

II. VIRTUTI AC PIETATI ALEXANDRI VII. PONT, MAX. Corolinae columnae eriguntur; cum Lemmate, Plus ultra.

CErnimus excisas Chisiano ex monte columnas
Ad Vaticanae tecta venire Domus?
Cernimus, Applaudat voti Germania compos:
Laetior elato flumine Rhenus eat.

Agrippina suos Ubiorum in litore plausus
Tollat, ad aeternae posteritatis opus.
Hoc nunquam poterunt Gothici quassare furores,
Et quidquid gelido spirat ab axe polus.
Despuat iratos Britannica bellua [Note: Cromwellus Tyrannus cum suis] fluctus,
Et ruat in socias Balthica spuma minas.
Non quatient solidas, petra fundante, columnas
Hinc licet, atque illinc exitiale fremant.
Stabit ALEXANDRI victuro marmore virtus,
Plus ultra magnis passibus illa ruet.
Stabit, ut igni vomas super acroceraunia nubes,
Stabit, ut irato quassa Malea freto.
Heroum vincet titulos, et avita parentum
Saecula, nunc factisirradianda suis.
Novimus Hetruscum Chisiano nomine portum
Illustres meritis obtinuisse Patres.
Martia non desunt Proavorum pectora ceris,
Nec quos ingenii nobilitavit honos.
Sunt etiam quos sancta polo transcripserat aetas,
Divinusque sacrae relligionis amor.
Iunxit ALEXANDER decus hinc illustre suorum,
Omnis in hac una stirpe revixit Avus.
Inter opes contemptor opum supereminet auro,
Omnibus hoc maior, quo minor ipse sibi.
Gloria virtutum calcar. Nunc unus amorem
Dividit, et multis se docet esse Patrem.
Magnus Alexander Macedum cum Perside terras
Iunxit; huic quod vis subditur orbe solum.
Subditur? Ah fallor. Cur non paretis amici.
Et consanguineae ponitis arma manus?
Cur Tibi braccatae Rector celeberrime gentis,
Martis inexpleto pectore servet amor?
Quo vos Baeticolas rapit implacabilis ardor,
Cur male divisam scinditis aere fidem?
Vos Cadmaea rapit paribus victoria fatis,
Victorem victus saepe cadendo premis.
En ruit in medios supplex Ecclesia natos:
Ubera cum lacrymis exhibet illa suis.
Vos, ait, in reliquis dilectae viscera Matris,
Illustri dudum nomine scribo meos.

Maiorum hoc meruit pietas, ac nobilis ardor.
Quo stetit hostilis vestra per arma furor.
Per vos barbaries, per vos iacet haeresis olim:
Utraque dissidiis nunc alimenta capit.
Nunc conv ersa madent alterno tela cruore,
Et male consulto dextera Marte rubet.
Me miseram! deserta parens formido nepotes:
Dum mihi nunc idem tutor, et hostis adest.
Heu dolor! infesta est simul hinc discordia fratrum,
Neglectaque iacet relligione fides.
Et simul hostiles coeunt ad bella manipli,
Turca ferox armis, Sauromataeque truces.
Vertite tela precor, votis praefigite metam,
Imperii princeps imperet ante sibi.
Ne cadmaea trahant paribus vos spicula fatist
Et natet alterna caede cruentus ager.
Vertitis? an matris truculento viscera morsu
Scinditis, ut patrio vipera clausa sinu?
Symbola dira procul, procul indignatio fratrum:
In gremio ludat frater uterque meo.
Detrectare pudor, nec priscum Matris honorem
Vindice tutari iuncta per arma, manu.
Iungite Christicolae, sub eodem nomine, fratres,
Iungite Borbonias, Austriacasque domos.
Quid male divisis, colliditis aera, trophaeis;
Tartarus ac Turcae vos meliora docent.
Hos neque divinae fidei, neque stirpis origo
Colligat, alterius stat ramen alter ope.
Portio parva soli est, pro qua certatis utrimque,
Quae dudum immerito plena cruore natat.
Interea portis Mahomet bipatentibus intrat,
Christiadumque subit pars bona turpe iugum,
Scilicet iste canes (quo vos dignatur honore)
Denique sub mensam coget adesse suam.
Integra regna quatit, quae dum regionibus addet
Inde suis; sensim demetit inde meis.
At Superi meliora! suos Ecclesia flectat
Primigenas, flectar dilacerata fides.
Haec vulsas turbata comas, haec squalida vultu,
Haec tot vulneribus, turpe notata genas.

Fortis ALEXANDER magna virtute iacentem.
Sustinet, ac vestram poscit amicus opem:
Nec tamen arma petit, tantum componite ferrum
Plus dolet ex vestro vulnere laesa parens.
Siquis amor belli, matris tremat arma rebellis:
Siquis amor pacis, pace fovete fidem.
Haec pater Ausonides solita pietate requirit,
Qui negat, iratum sentiet ille Deum.
Vive precor, nostrisque Pater solatia rebus
Auxilio virtus praebeat una tuo.
Cetera si desint, solam hanc dum senserit hostis,
Defensae clypeus relligionis eris.

His veluti in quadam praelusione, ad varietatem copiamque ex una eademque re, ostendendam, praemissis, iam artem ipsam imaginum universe, quod sciam, a nemine antehac traditam, ita aggrediemur, ut simul de eius principiis, legibusque statuamus, simul etiam suppeditemus materiam, quae in tertia hac editione longe est futura locupletior, ex prae cipuis rerum naturalium ideis, tamquam fontibus quibusdam, petenda.