GULIELMI XYLANDRI AUGUSTANI

De Philosophia et eius partibus.

ADmiranda Dei simul atque amplissima dona
Fert cantare animus quibus haud praestantius ullum
Post cultus veram divini cognitionem,

Humanae vitae bonitas cedit Omnipotentis:
Encylcopediae complexum totius, ingens
Mortalis columen generis, certumque salutis
Praesidium, summumque decus: cui cetera cedant
Omnia, quae rebus Deus ornamenta caducis
Mitis inexhausta est largitus plurima dextra.
Dulcis amor, teneramque rei admitatio tantae
Excitat, et magnis mentem conatibus auget,
Ac maiora suis instigat viribus ausam.
Quin ubi mordaces iuvenili in pectore curae
Affectum damnis variis, et fraude malignae
Fortunae incertis iactatum cafibus urgent:
Supplicibus Dominum votis meliora precati,
Interea tristes aegro de pectore curas
Conamur studiiis saltem depellere honestis,
Languenti tenuem meditantes mente Camenam.
Utque sedens aliquis saxi sub fornice pastor,
Dum pluit, atque Notus totum tegit aera nimbis,
Interea arguta solatur arundine mentem,
Et gracili querulum modulatur carmen avena,
Sithonio donec rediens Arctous ab axe
Obscurum toto Boreas caelo fuget imbrem,
Nimbos discutiensque madentia nubila pellat:
Sic adeo nobis Domini promissa secundium
Auxilia, inque eius quam spem bonitate locamus,
Unica praebet adhuc trepidae solatia menti,
Nosque fovet, luctumque aegro de pectore pellit,
Res acie mentis sacras, iuxtaque prophanas
Lustrans, omnigenûm pulchra indagatio rerum,
Quam Sophiae studium non vano nomine dicunt:
Cuius nulla satis veras facundia laudes
Ornatu poterit digne celebrare loquendi:
Quae tot divinis cultores dotibus ornat;
Non minus adversis praestans solatia rebuo,
Gaudia quam praebet successu immensa secundo

Scilicet aeterni clementia mitis Iovae,
Relliquias priscae lucis partemq reliquit
Mentibus in nostris postquam nos perfidus hostis
Deleta Domini decepit imagine vera.
Qua primum Deus Omnipotens donârat Adamum
Perfecta vere divini nominis instar,
Sincere qua res poterar cognoscere cunctas,
Ipsumque in primis caelestem cernere patrem.
Pestifera Sathanae quae postquam est obruta fraude,
Amisitque aciem coecis confusa tenebris,
Pro luce, et clara pro rerum cognitione,
Heu noctem sumus exstincto pro lumine adepti,
Proque bonis totidem mala, saevam ob numinis iram:
Tantae cladis erat, contemnere iussa Tonantis.
Ut ta men omnino tetris erraret in umbris
Gens hominum et coleret coecas sine lumine terras,
Noluit Omnipotens: mentis quasdamque prioris
Relliquias miseris, instar lucisque reliquit.
Utque latens cincerum tumulo scintilla sepulta
Aestuat, et multae retinet primordia flammae,
Impositum si quis cinerem levat, ille favillam
Fomite suscipiens immensum excuscitet ignem:
Haud aliter nostrae quoque vis later obruta mentis,
Corporeis residens claustris, quam mitis lova
Innumera almarum coplexam semina rerum,
Cognitionis inextincto inflammavit amore,
Princ ipiis pariter sanctique incoxit honesti
Sic, mentem ut possit repraesentate priorem.
Naturae quicumque libris penetralia pandunt,
Humani partes animi tres esse fatentur:
Quarum prima omnis rationis protinus expers,
Nec iussis eius fertur neque continet in se:
Communis sedenim cunctis animantibus illa
Corpus alit virtute sua, vitamque tuetur,
Sponte quidem, non sic a quodam edocta magistro.

Ipsam praecipue tum constat quippe vigere,
Omnia cum molli recreantur cetera somno,
Altera caelesti nobis ab origine venit
Pars animi (aeterni quondam genitoris imago
Perfecta, ah quantis ea munc submersa tenebris?)
Qua non in toto quicquam divinius orbe:
Meno acie caelos rations et infima lustrans
Tartara, quaeque in se supremus continet orbis,
A qua cuncta fluit largo sapientia rivo,
Cognitio hinc omnis simul atque scientia manat.
Has inter medio quaedam discrimine fertur
Tertia, quam per se constat ratione carere,
Participem tamen illius: quia libera mentis
Imperio aut parêre potest, aut spernere iussa.
Haec hominum propria est, et Graecis dicitur o(rmh\,
Aut obîecta boni quoniam sub imagine quaedam
Appetit aut ratione mali aversatur, et odit:
Et vel virtutes sequitur parens rationi,
Vel bcutis aequans hominem in contraria fertur,
Vana voluptatum stulte ludibria sectans.
Nam prima Deus Omnipotens ab origine mundi
Libertare voluntatem donaverat: illam
Principio alma Dei patris praecepta secutus
Primus homo recta placidam ratione regebat,
Donec deceptus diro Cacodaemonis astu
In misera invitam coniecit vincula mentem.
Inde voluntatis primum illa rebeliio nostrae,
Di sidiumque animi primordia tristia traxit,
Infelixque malum vires in scitia sumpsit.
At secum casus Dominus miseratus acerbos
Humoni generis, et rerum protinus omnis
Cogurtio rucret nen virtus forsitam una
Desereret tanta captas caligine gentes,
Obstitut et rabiem Sathanae, furiasque repressit.
Namque ut fraus duplichnos laesit pessima damno,

Quae pariter mentique abolevit cognitionem,
Illius imperiisque rebellem effecit o)/recin:
Sic animi contra duplex perfectio nostri
Amti concessa Deo, quarum altera rerum
Notitia illustret mentem, simul altera cogat
Iussa voluntatem rectae rationis obire.
Hinc Sophiae duplicis primum provenit origo.
Nam mentem solers ut contemplatio rerum
Perficit illiusque est sola scientia finis:
Sicquae virtutum morum praeceptaque monstrat,
Alterius vera est animi perfectio partis,
In rebus proprium finem quia ponit agendis.
Nonequidem nullo nobis bona tanta labore
Constant: ingenium et tanrarum semina rerum
Ommpotens simul auxilia instrumentaque praebet:
Cetera doctrina et studium monstrabit et usus.
Omnis homo (nisi vel brutis sit inertior ipsis)
Naturam ardenti stimulatur amore sciendi,
Aspiciers rerum seriem, et mira bile mundi
Contemplatus opus: caelestes ordine sphaeras
Perpetuo videt constanti lege revolui,
Ceteraque ut princeps Titan illuminet astra
Aureus, et varium Phoebes mutabilis orbem:
Tum quae sit superis spectat constantia rebus,
Cum quae sunt sphaera, cumque inferiora Dianae
Lege fluant varia, innumeris vicibusque ferantur.
Hinc miros rerum vultus, et mille figuras,
Quae mare, quae terrae moles quae suggerit aer
Innumeris diversa modis, animalia iuxta
Naturis distincta suis ne cetera dicam,
Constructum varia proprium compagine corpus
Mirifice vitamque suam sensusque tueri
Conspiciens, secum tacitus miratur, et una
Ardet tantarum causas cognoscere rerum.
Haec adeo Sophiae studium admiratio fecit,

Naturas rerum pro piusque inquirere adegit.
Hinc et causarum coepta indagatio crevit,
Quae prius haud cessat fructu contenta laboris.
Praebeat optatum quam certa scientia finem:
Nec quicquam petit ulterius. hinc nomine digno
Contemplatricem Sophiae dixere magistri.
Res autem triplici inter se discrimine distant,
Quas contem platrix veri sapientia tractat.
Nam naturales aliae, fluxae atque caducae,
Conflatae siquidem diversis ex clementis,
In quibus interitus semper versatur, et ortus,
Assidui rapiunt quasque in contraria motus:
Sensibus has capimus nostris, coramque videmus
Ast aliae contra divinae, mate riei
Expertes, rerum quas primas dicere causas
Communesque licet. motuque obituque carentes:
Has acie tantum licitum est atringere mentis.
Illis conveniunt aliae, distantque ab utrisque,
Quae rebus vere cum naturalibus insint,
Materiamque habeant propriam, possintque moveri:
Ad tamen illarum monstrandas propietates,
Materia cum non sit opus seiungimus ergo
Materiae cunctis a conditionibus illas,
Et perse solas scrutamur acumine mentis.
Hinc contem platrix rerum sapientia triplex,
Estquein trea veri scissa indagatio partes:
Quarum (quam Physicen, quia naturalia tractet
Sola. vocant Graii) naturas prima caducas
Explicat, obscua tectum caligione verum
Euoluens coecis docta ratione tenebris.
Ecquid pulchrius hac sit rerum cognitione?
Naturae nobis quae tot miracula promens,
Tam vatias rerum species super omnia monstrat
Illa quibus nosmet vere cognoscimus ipsi,
Atque opera aeterni Iustrantes tanta Tonantis,

Innumeris ornata modis, cuncta ordine pulchro,
Tam varie distincta licet, constare videntes,
Qui regat et mundum prudens effecerit. istum
Esse Deum rerum de maiestate docemur.
Inque operum miris factorem agnoscimus ipsum.
Ergo prin cipiis primum quibus omnia constent,
Quae communia sint cunctis primordia rebus,
Nec non his etiam contingat inesse caducis
Quae sit causa, docet, propter quam scilicet illas
Assiduis voluant vicibus motusque quiesque,
Tum quid sit vertens res in contratia motus,
Dispurat: et pernix quid sit mutatio rerum,
Et quidbus indigeant, tum quae sint propria utrisque,
Nec non quae natura loci (nanque esse locatas
Res opus est, illo circumseribique caducas)
Explicat et frustra quaesitum in rebus inane:
Quid tempus, nullus quum sit sine tem pore motus:
Omnib us illa quidem fluxis communia rebus.
Tum vero propius rerum discrimina spectans,
Simplicium quae sit, monstrat, natura: quid illis
Sit proprium aut habeant quae nam communia mixtis;
Cur rotet assiduis caelestia corpora motus,
(Quippeaeterna alias, vicibusque obncxia nullis)
Perpetuam in medio cum ducat terra quietem,
Huic aqua, eique aer. caelo cur proximus ignis.
Iam cum materia et quatuor contraria prima,
Frigiditas, calor, humiditas, naturaque sicci,
Constituant elementa, ex his conflataque mixta
Assiduosideo subeant motusque vicesque:
Interitus rerum quo cognoscamus, et ortus,
Ut quaevis subito res altera et altera fiat:
Incrementa etiam cur decrementaque rebus
Contingant, isthaec pulchro docet ordine cunsta,
Mutuaque ut rebus propter contagia motus
Adsit, agantque in se et pariter patantur agendo:

Necnon tam varios motus quae causa gubernet,
Perpetuum rebusque caducis proroget aevum.
Porro ex his duplices miscentur res elementis,
Sunt erenim quaedam (Graeci mete/wra vocarunt,
Sublimi veteres quod pleraque in aere fiant)
Quae mixtis subito concurrunt ex elementis,
Queis tamen exactae non estperfectio formae.
Quamquam igitur non sit tam certa scientia in illis
(Namque id materiae prohibet confusio et error)
Attamen et methodo causas inquirit earum,
Et monstrat Physice subiecti pro ratione,
Cur subito rutilas volitare peraera flammas
Eveniat, longo saepe aethera chasmate findi,
Ardentesque faces cerni, stella sque cadentes,
Et saltare capras, et inania phasmaia ferri,
Et dirum tremulo portendere crine Cometam;
Cur reliquos inter niteatque galaxis orbes,
Quid faciat pluvam, et gelidas cum rote pruinas,
Nubesque et nebulas quilargus decidat imbet,
Quae sit causa nivis ratio quae grandinis extet,
Fluminaque fontes habeant quid originis, et cur
Per terras tanto voluantur turbine venti.
Quis rapidis etiam sit tempesta tibus ortus,
Concutiat vasto quae terram causque motu,
Fulmina ut horrendo prorumpant saeva tonitru.
Tum quid halos, solis referensue parelius orbem,
Cur niteat variis ornata coloribus iris,
Et si praedictis quae sunt affinia rebus.
At species aliis paulo praestantior extat,
Quas natura suo perfecit fine potita.
Quarum sunt anima quaedam sensuque carentes,
Ut lapides, gemmaeque, metalioque viscera terrae,
Et quiscumque adeo non est data portio vitae.
Ast aliis opifex animam dedit: his quoque triplex
Discrimen, vitaeque triplex distin guitur ordo.

Nam vitam plantae, vegetatricemque tulerunt
Tantum animam, neque in his sensus ratioque locantur,
Nacta suos etiam cum sint animalia sensus,
Praesidium vitae, et possint statione moveri.
Solus homo mentis divinum est munus adeptus,
(Quippe creaturas longe supereminet omnes,
Cui Deus in reliquas sceptri commisit honores)
Ur caste aeternum queat observare parentem,
Artibus instructusque beatam ducere vitam.
Haec vero Physices pars praestantissima longe est,
Naturam indagans animi mentisque sagaci
Ipsam contemplans quaespectat acumine mentem,
Omnipotentis homo qua gaudet imagine patris.
Gentibus hanc aliquis partem lauduit Apollo,
In foribus scribens templi, to\ gnw=qi seauto\n.
Scilicet a brutis nos haec praestantia vere
Separat et longe super omnia cetera tollit,
Nam quisquis semet recte cognoverit ipsum.
Perciprens mentem aeterni venerabile munus
Numinis esse sibi, simulacro scilicet isto
Indignum quicquam semper patare cavebit,
Sed iustis superum Regem venerabicur actis:
Tum vero vitae felicis sentiet esse
Instrumenta sibi. quoniam primordia menti
Indita sint cius, quibus illastrabitur usus,
Traducetque suum sapiens feliciter aevum,
Corporis obsequium liaquens postquam ratione
Perspexit virtutis iter, vitamque beatam,
Atque voluptatis fallacia gaudia sensit.
Quid vita dici possit felicius ista?
Huius item caelum et dum lustrat acumine terras
Multiplici instructas pulchre discrimine rerum,
Unde eadem generata, et quo peritura recurrant,
Ae rernum quid in his constet. quid situr caducum
Conspiciens, ipfumque in primis cuncta Tonantcm

Auspiciis ornata suis, et facta regentem,
Devoto colit hunc veneratus pectora solum,
Despiciensque caducarum ludibria rerum
In vitae totus versatur amore vearae.
Illos naturae dat contemplatio fructus
At quis te merito tacitam medicina relinquat?
Subsidium vitae certum incolumisque salutis
Custodem, sanum quae corpus fida tueris,
Et pressum reparas infesti pondere morbi?
Te quoque nos illis subsistere fundamentis
Innixam, Physices collectamque ex elementis
Humano optatam generi te scimus in artem
Curabat tristes quondam experientia morbos
Unica quae quoniam methodo et ratione carebat,
Manca erat, et nondum medicinae nomine digna.
Quippe eadem contra exortos a frigore morbos,
Et contra natos nimio usurpat ab aestu,
Auxiliumque aliis noxamque ferebat,
Et regnabat in incerta fortuna medela:
Donec eam Physices instructi cognitione
Praestante, summo solertis lumine mentis
Limite clauserunt rationis: et omnia causis
Demonstrata suis dantes punctum omne tulerunt.
Principio humanae quaerunt primordia vitae,
An natura hominum vatiis obnoxia morbis
Temperiem quatuor quod sumplerit ex elementis:
Insita nimirum propter contraria motus
Expositam vicibus tantis, ortosque perillam
Quattuor humores fluxam penitusque caducam
Corpoream molem totam regereatque fovere,
Dum placidi recta naturae lege feruntur.
Quin et in humano quas corpore sectio partes
Perlustrat, verae memorant ratione med lae.
Atque facultatum quae corpora nostra gubernant,
Diversos memoran tactus: ita protinus illis

Nil praeter missum nihil ignarosue refugit.
Corporibus nostris eriam circumfluus aer
Quid prosit vel qua possit nos laedere parte:
Quid cibus et potus motus nostrique, quiesque
Corporis effictant quae commoda quasue ea noxas
Concilient: quando potius vigllare salubre,
Claudere quam molli languentia lumina somno:
Quidque trahat secum plenum distendere corpus,
Aut vacare gravi turgentem pondera molem,
Qninetiam si qua est animi vis motibus, utque
Affectus feriant sua per contagia corpus,
Solerti manifestum illi ralione dederunt.
Denique quam varii saevo miserum agmine corpus
Corripiamt morbi quippe eius protinus actus
Impediunt, magna secum rapiintque caterua
Inniso ho minum comites symptomata vitae.
Hic ergo infestas morborum inquirere causas
Exacta ratione docent, atque ipsius inde
Naturam morbi methodo cognoscere certa,
Quos habeas motus, qua mole aut robore corpus:
Urgest et contra qua vinatura resistat:
Iudiciis quando datur haec discernere certis.
Haec ubi iam corpus rapidi violentia morbi
Obsedit, solita medicus considerat arte,
Naturae legumque sciens, rerumque peritus.
Tum vero morbo victus ratione salubri
Instat sive malo contraria pharmaca promens
Exhibet aut opera manuum quandoque medetur.
Scilicet hanc mundi largitus conditor artem
Humano est generi, tam mutis undique morbis
Exposito, fragilis non tutum ob corporis usum.
Hinc etenim nulla est rerum quas ipse creavit,
Cui non sit quaedam sua vis innata medendi,
Aut cuidam virtus insit contraria morbo.
Sic nobis stirpes, nobis animalia, partes

Illorum variae quin excrementa profundi
Quaeque maris nata in medio, terraeque cavernis,
Pharma ca suppeditant variis pugnantia morbis.
I nunc, et summi munus venerabile Regis,
Improbitate animi, aut rerum seductus abusu,
Aude sacrilega demens proscindere lingua.
Scilicet hoc operae precium medicina reportat,
Anxia pro nostra semperque parata salute?
Quam nisi continuus commendat et evehit usus,
Totque probant pulsae languenti corpore pestes,
Praesidium vitae miseris mortalibus esse:
Cognitio certe tantarum splendida rerum,
Naturae radiis animi penetralia spectans.
Prorsus ab iniustis poterat defendere probris,
Atque Theonini rabiem compescere rictus,
Poeoniae meritas artisque ostendere laudes.
Nunc Sophiae reliquas praestat percurrere partes,
Ergo velut Physicen mentis ceu limite claudit
Cognitio, sic quae divinas materiaeque
Expertes, motu tractat, obituque carentes,
Hinc sibi prin cipium quodam ceu limine sumit.
Perpetuas etenim tantum considerat haec res,
Quarum mens prima est quae se quaerentibus offert,
Mens hominis quoniam post funus corporis extat,
Perpetuo carnisque soluta a carcere vivit.
Inde alias mentes, et primas ordine causas
Inquirit, quarum caelestia corpora pulsu
Supremi invitante boni voluuntur amore,
Et fluxis motu praebent exordia rebus.
Hinc adeo summae quoque contemplatio mentis
Incidit, atque omni perfecte labe carentis:
Qui Deus est a quo cunctis essentia solo
Omne bonum venit, atque omnis perfectio rebus.
Hunc tamen, atque eius bonitas cognoscere quae sit,
Quis mortale genus benefactis iuverit, et qua

Relligione coli cupiat, longe omnia nostrum
Excedunt captum, neque nos docet ingenii vis
Illa seda celsis missus divinitus astris
Spiritus, aeterni nos cognitione parentis,
Et nati iuxta nos servatoris lesu
Imbuit, atque fide mortalia pectora firmat:
Tum sacris ea sunt mysteria condita libris.
Esse tamen quod cuncta egat quod cu cta crearit,
Numen, naeurae maiestas agnita monstrat
Noticiamque Dei condidit ipse ministrant.
Contemplatricis Sophiae quae tertia ars est.
Illa quidem, rebus quae naturalibus insunt.
(Nimirum numeros, nec non reliqua omnia per quae
Magnae vel multae res quaeliber esse feruntur)
Scrutatur formas, sed conditionibus ante
Materiae et motus considerathssce remoris:
Ergo Mathematicen praeclaro nomine dicunt.
Hanc eriam duplici constat discrimine scindi,
Nam quaemltiplices numerorum proprietates
Demonstrat. Graecis iccirco Arithmetica dicta,
Non adhibens sub ecta. quib quae monst at inhaerent.
Pura Mathematice nec non sincera vocatur.
Talis quae longum latum pariterq profundum,
Et spacia exacte considerat atque figuras,
Unde Geometriae nomen sibi sumpsit, habetur.
Verum quae rumeros, et ab his monstrata duabus
Subiectis iunctis expendunt, in propriaque
Materia dictas vestigant proprietates,
Impuras mixta sque Sophi dixere priores,
Admixtum Physices aliquid quoniam sit in illis,
Nec finem statuant sibi cognitione potiri.
Talis, quae numeris rationes explicat, atque
Coniungit certis communia dognata rebus,
Quaeque Geometiae traducit lemmata ad usum.
Talis et astrorum cursus, caelique volumen,

Quos habeantq docens caelestia corpora motus,
Quam vatioque vagi volnantur in orbe Planetae,
Atque hinc quae fluxis veniat mutatio rebus.
Inde sonis numcros concordes Musica iungens,
Aptans visilibusque figuras Optica, cuius
Et reliquas dices genetis quae propria cumque
Ad subiecta Mathen aticas adhibent apodixes.
Nec vero vitae studiis pars ulia varere
Hisce potest, per quae pritata et publica constat:
Quae divina nisi benitas largita fuisset,
Error in humanis consunderci omnia rebus.
Namque et contractes arguta Logisica cunctos
Dirigit, atque horninum commetcia mutua vincit,
In qurbus humanae sita conservatio virae est.
Haec est iusticiae nimirum norma fidelis,
Cuique suum dandi rationem, usumque ministrans.
Distinguit proprios alienis limes ab agris:
Illa Geomctriae res est accepta ferenda
Omnis, ab hocque suum deduxit munere nomen.
Huius et ille domos et celsas qui struit arces,
Sentit c pem, et validis qui munit moenibus urbes.
Haec eadem terras descripsit gentibus omnes,
Exiguis pandens vast ssima climata chartis,
Subiecitque oculis spacio distantia longo
Regna, urbes montes, fluvios, et Nerea totum.
At quae concentu mortalia pectora mulcet,
Quam mira recreat fefsam dulcedine mentem
Musica et infestos curatum dissipat aestus?
Quid referam notis quae nomen duxit ab astris,
Tangendum praebens sublimi vertice caelum?
Quae vires habeant quas splendida sidera monstrat,
Quam miri voluant caelestia iumina motus,
Multiplici acursu quos dicimus esse Planetas.
Cur saepe obscura tectus caligine Titan
Insidiis Phoebes terrestria climata obumbret:

Saepe illam tellus, olim data damna rependens.
Involuat plena tumidam modo luce tenebtis.
Oppositi, iuncti quid portendantve planetae,
Mutuave obliquo iactantes lumina vultu.
Quid memorem Solis tanto discrimine cursus?
Scilicet ille suo distinguit tempora motu,
Et variat noctesque diesque et frigora et aestus:
Hinc annus nobis, menses, horaeque, diesque.
His sine quid certum vacuumve erroribus essetZ;
Historiisve fides sacris foret, an ne prophanis,
Aut aliquid clarum numerorum lege solutum?
Agrorum taceo cultum, cum procinus omnis
Illius a certis ratio dependear asteis.
Hinc tempestatum data sunt praesagia nobis.
His et in ambiguo deprensus navita ponto:
Sistit in optato servatam littore classem.
Incertumque maris duce sidere navigat aequor.
Contemplatrici Sophiae haec accepta ferenda
Sunt, et plura quidem studio quae non moror, unde
Maxima cum summa datur utilitate voluptas.
Tempus et actri cem Sophiam perstringere paucis,
Quae vitae pars est quidem quota cumque beatae.
Nanque quod aetherea vivendo vescimur aura,
Non sumus hor homines vere dicive meremur,
Quandold cum bruitis etiam commune tenemus.
At solus bene viait homo, vitamque beatam
Virtutem auxilio felixque adipiscitur aevum:
Quis totum vitae nisi dirigat ipse tenorem,
Sed vitiis ductus pravisque affectibus erret,
Infelix hominisque indignus nomine vivet,
Iam quamvis almae summa est virtutis honestas
Ut splendore suo nimirum cetera vicat
Omnia luce sua cen cetera sidera Phoebe:
Artamen infelix animi discordia nostri
Implicat humanam tanta caligine mentem

Ne quod virtutem sequitur decus atque voluptas,
Observare queat: sed enim plerunque libido
Iudicio rectae ratiois iniqua reclamet,
Atque volutatis titulo decepta sinistro,
Utilibus praeponat inutile, turpia pulchris.
Inde fit, ut maior pars vitam imitata ferarum
Corporeis tantum sese bene vivere posse
Deliciis cedanc mersos: quos ista voluptas
Mutatos veluti Circeis spurca venenis,
Exutos hominum pariter cum nomine vitam,
Esse sues, coenumque et haras habitare coegit.
Adde quod huic eciam sua sunt contagia morbo:
Inficitur populus vitioso totus ab uno
Saepius: usque adeo semper deterrima vincunt,
Mox sine fine actaque semel radice feruntur.
Nam nisi privatim vitam virtutibus ornet
Pro se quisque hominum, et mores usurpet honestos,
Nulla domus poterit, Respublica nulla, nec ulla
Urbs, aut unanimes iuncti subsistere cives.
Quin nec erunt posthac consortia mutua nobis,
Desinet humanae verum communio vitae,
Ad quam se quisis hominum natum esse tuendam,
Sese hominem norit saltem, fateatur oportet:
Scilicet hos nobis sermonem provida solis
Natura, eloquiumque adeo concessit ad usus:
Ceteraque excludens animalia muta creavit,
Quae tamen ipsa eriam socialia iura requirunt
Qua datur, humanaeque imitantur foedera gentis,
Ergo ut privatim tecum bene vivere possis,
Et verum vitae felix attingere finem,
Tum quae cura domus, quae sit ratioque regendae,
Publicaque ut videas quam vitam commoda poscant,
Altera pars Sophiae certa ratione docebit.
Esse aliquem, in rebus qui sit spectandus agendis,
Praecipuum finem: nempe ut referantur ad illum

Omnis in humanis quae respictio rebus,
In promptu est, sed et hunc si quis contingat agendo,
Non dubium est hominis nomen meruisse beati.
Qui negat hoc, idem ratione carentibus aequet
Imprudens homines, et tot pulcherrima dicat
Largitam frustra naturam munera nobis.
Nimirum aut illis extremum et summa bonorum
Quaeritur, aut ad eam faciunt collata tuendam,
Aut almae pulchrum prosunt virtutis ad usum.
An cum naturae certa quae lege geruntur,
Aut quae prudenti cumque efficiuntur ab arte,
Omnia uti fiunt. finem referantur ad unum,
Ille regit motus et consilia omnia solus,
Atque illum totus causarum respicit ordo,
Humanam vitam certo sine fine putandum
Esse, nec extremum quod nostros dirigat actus,
Omnia sed temere, dubioque errore vagari?
Qui tamen is finis. tum qua ratione petendus,
Quaesitum est: aliis (quae maxima turba) voluptas,
Gloria nonnullis et honos et fama perennis,
Divitioe multis multis virtus et honestas
Unica, nonnullis virtuti iuncta voluptas,
Atque aliis diversa boni meruere supremi
Nomen: et hinc veterum dissensio summa sophorum;
Quam nunc praetereo, et studio brevitatis omitto.
Sit satis hanc nostrae quae coniunctissima vitae,
Arripere, et brevibus (ceu par) exponere verbis.
Ergo hominis recte summum rationibus istis
Descripsere bonum quaedam sit ut actio nostri
Inculpata animi summae ad virtutis amussim.
Hic per se petitur finis perfectus et unum
Propter eum nobis bona cetera cuncta petuntur,
Virtus gloria. opes prolesque genusque et amici,
Quod status haec vitae desideret omnia felix.
(Nam neque inops et egens, neque motbis captus acexbis,

Nec natorum expers et ab omnibus orbus amicis,
Desertusve poteft, aut expers omnis honoris,
Non genere in digno spurcis natalibus ortus,
Nec si quem Priami circum mfortunia sistant,
Communi in vita nomen meruisse beati)
Illo qui potitur, sibi sussi cit ipse, suisque,
Atque illi comes est vera et sincera voluptas,
Actibus ipse suis quod delectetur honestis.
Sic tamen ista valent iusto si tempore durent.
Nec modo sint, paulo post in contratia vertant,
Firma sed et tota maneant constantia vita.
Huc eriam fortuna facit: quae prospera si sit,
Ornamentum ingens rebus felicibus addit:
Sin adversa eadem, tamen huius fortrtet omnes
Sustint insultus ilaeso corde beatus,
Ac vere elucet fidae virtutis honestas.
Tum si felicis nequeat defendere nomen.
At non ille miser saltem neque turpe neque ille
Se quicquam indignum poterit committere factum.
Hac igitur ratione, et conditionibus istis
Descripsere bonum summummec non quibus illo
Auxiliis possint homines docuere potiri.
Semina virtutum quod et appellatur honestum,
Insita naturae nobis sunt munere primum:
Quae rupta est animi postquam concordia nostri
Ingentem quamvis misere traxere ruinam,
Non spernenda tamen lucis vestigia priscae.
Haec nos alliciunt ad veri cognitionem,
Haec hominem miro prolis, et amore parentum
Quippe trahunt homines socialis foedere coetus
Conciliant stimulantad res ideoque gerendas,
Quique ordo in cunctis, quae convenientia rebus
Commonstrant pulchrumque docent servare decorum.
Hinc adeo vere audabilis extat honestas.
Et conatu omni per sese, operaque petenda.

Nam nisi propositus nostris scopus auctibus ille
Sit semper vitiorum irrumpent haud mora turbae,
In mala conicientque humanam maxima vitam.
Quum rapiant nostruam studia in contratia pectus
Affectus, causaque bonive, malive ferantur
Motibus imcertis: animum ut cum concitatira,
Laeticia atque dolor, desideriumque metusque
Spes, odiumque amor, anxietas, miseratio, curae,
Et quicumque cient mortalia pectora motus:
His nisi mens certa semper moderetur habena,
Alterutram in partem faciant peccare subinde.
At virtutis iter medio ceu tramite tendit
Inter utrumque latus vitiorum, utraque citraque
Atque suo neutram in partem deflectit honesto
Quattuor in partes sese diffundit honestas:
Namque aut in rerum versatur cognitione,
Coetibus aut hominum specta tur iuncta tuendis:
Autubi magnanimis pectus conceptibus implet,
Aut modus hanc, rerumque sibi cum vendicat ordo.
Hinc et quatruplicis venit virtutis origo,
Ut quatuor summae virtures esse ferantur.
Quarum naturae prima est aptissima nostrae,
Ad quam praecipue vuncti invitamur amore,
Cognitio rerum, sive haec sapientia fertur,
Seu cum sei iungit rebus fugienda petendis
Solerti arbitrio potius prudentia dicta est.
Haec inter reliquas princeps consistit, ab huius
Iudicio pendent illae, monitusque sequuntur
Sola quod haec adeo rerum primordia causas
Euentusque videt progressu sque inspicit omnes,
Et similes rerum casus, exemplaque servans
Praeteriti meminit simul annectitque futuro,
Tum mala reiciens, quae sunt bona deligit. atque
Humanos rerum discrimine temperat actua.
At neque quam refert, neque quam mortalia poscunt

Altius, aut nimia rimatur talia cura.
Nec vanis frustra sua decipit otia nugis,
Aut hominem a rebus subducit inepta gerendis
Nec contra fuerat quae cognovisse necesse,
Negligit, assensu neque non bene cognita vano
Arripti, aut falsum veri sub imagine laudat,
Inter utrunque suos servat prudentia fines.
Nomen ab officio virtus quae prosima sepit
Iusticiae, civisu vitae communio nostrae
Arbitrio, humanis constatque in coetibus ordo:
Unecuique suum tribuit munusque locumque,
Quid dandum patriae quae danda parentibus, et quae
Cognatis recte, aut charis tribuantur amicis,
Indicat hincque modum rebus praescribit agendis:
Publica privatis, propriis communia iuste
Dividit haec eadem commercia mutua, et omnes
Contractus fidei constanti lege gubernat.
Tum caver alrerius ne rem sibi vendicet alter,
Aut si sine dolo plus quam sibi debita sumat.
Inde sit, ut placidi concordi foedere cives
Distincti ossiciis, gradibus certrsque locati,
Publica cum propriis defendere commoda possint.
Huc externarum rerum quo que pertinet usus
Liber, et ut parest multorum ad commoda spectans,
Dignorum in primis quibus has conferre benigne
Expedit, aut large magnis impendere rebus,
Usibus et laudi patriae, multisque futuris:
Ut nec avaritia fortunae munera turpi,
Nec pereant nimio temere deperdita luxu.
Invictos animos et fortia pectora praestat
Tertia, fluxatum contemptu splendida rerum.
Haec animo insultus fortunae mobilis aequo
Ferre docet, rebusque modum servare secundis,
Atque metu procul, et turpi terrore fugatis,
Lustitiam patriam, et sacras defendere leges,

Tutantesque iubet quaecumque pericula adire,
Ipsam adeo coepto vitam postponere honesto.
Quarta sed ingenuo spectatur in ordine rerum,
Custodire docens semperque et ubique decorum,
Hortaturque verecundi meminisse pudoris.
Cumque voluptates hominum pars maxima quaerat,
Secteturque et in his vitam putet esse beatam,
Latius atque decet ne se temeraria forsan
Efferat effreni curiu commota libido,
Impedit illa, modi certis inhibetque capistris.
Sunt etcnim genini fontes, dolor atque voluptas,
Ex quibus instabili miscentur pocula vitae.
At nisi quis cauta quod rectum est temperet urna,
Exitiale suae vitae capit ille venenum:
Hauritur potus ratione, modoque salubris.
Iam quamquam officiis virtutes cernimus esse
Distinctas propriis, diversaque nomina adeptas:
Attamen inter se, prima ab radice cohaerent,
Alteraque alterius comes est plerunque labori.
Hinc quam iusticiam generali nomine dicunt,
Omnia quae sacri norma mecrtur honesti,
Ut caput est cunctis, ex quo ceu vertice nexae
Respiciunt sese, et consortia mutua servant:
Illa suo amplexu virtutes continet omnes.
Hinc est, ut causa quod non molimur honests,
Aut non consulto quod fit laudabile factum,
Nomine virtutis quoque non dignemur: ut esse
Factum quidem inste dicamus plurima, cum non
Qui fecit, iusti possit se nomine ferre.
Sic qui muneribus largos venatur honores,
Iusticiave sua sibi propria commoda quaerit,
Aut invicto animo quosuis tolerare labores
Sustinet ob facinus, vel numi ductus amore,
At si quis Venerem, Bacchum et comuivia vitat.
Sive metu morbi, spe sive salutis et omne

Denique quicquid id est speciem virtutis apertam
Quod gerit et finem sibi non proponit honestum,
Aut quod fortuito, vel vi quis fecit adactus,
Indignum claro virtutis nomine habetur.
Ipsa autem virtus pars vitae summa beatae,
Cuius naturae sunt indita semina nostrae
Doctrinam porro studiumque requirit et usum,
Constantique opus est, indefessoque labore.
Ne vitiis. quae sunt equidem nimis obvia nobis,
Atque in proclivi posita, et promptissima cunctis,
Intercepta suo spoliataque femina fructu,
Dispereant: vitiis namque est ut aperta fenestra,
Heu quam difficile est possesso pellere regno.
At cultura (etiam lapidosos quae facit agros
Reddere commissum multo cum foenore semen,
Dum fecundus ager neglectu squalet inerti)
Effi cit ut primus sacrae virtutis amaror
Mutetur, grata sensim dulcedine victus.
Proxima cura domus sequitur, ratioque regendae,
Quae magnam nostri partem sibi vendicat ortus.
Spem fovet haec dulcis iucundam posteritatis,
Sufficir haec patriae fidos sua pignora cives,
Et pulchre instructae est quaedam velut urbis imago,
Hanc ubi honeftorum doctrix sapientia morum
Instruit, officiisque et temperat ordine recto:
Coniugii leges docet utque educere natos
Expediat quis praesertim pater artibus illos
Imbuat, ut serui recte, famulique regantur:
Tum quaecumque domus creber sibi postulat usus,
Tempore quo possint et qua ratione parari.
Quo quis opes studio, quo victum quaerat honeste
Et sit opes partas solertia quanta tueri.
His etenim fines praescribit rebus honestas,
Quae sine nil nostrae poterit conducere vitae,
Sed fictae speciem tantum utilitatis habebit.

Tertia civilis nobis sapientia restat,
Quae sive utilitas sive est spectanda potestas,
Partibus est Sophiae longe praestantior una
Omnibus, et magno sublimior interuallo.
Inter sese homines haec firmo foedere iunctos
Continet et sibi per commercia mutua vincit.
Subiacet ipsius vigili Respublica curae:
Expediat populi num totius omnia nutu
Ire, vel arbitrio paucorum cuncta gerantur
Rectius, aut aliquis potius regat omnia solus,
Dispicit, et populi statuit totius ad usum:
Perque gradus varios et singula munera cives
Dividit, utque locum tueatur quisque tributum
Curat, ut q quovis sint omnia tuta tumultu,
Com positis etiam leges, veneranda que iura,
Certa sit ut cunctis degendae regula vitae,
Condit: laude bonos, dignoque exornat honore
Munera virtuti, rebus sua praemia gestis
Confert, supplicisque malos mulctisque coercet.
Laedere ne reliquos neu perturbare quietem,
Exemplisque alios possint corrum pere pravis.
Quae sint tranquilla tutis in pace gerenda,
Et qua bella manu, quo sint superanda labore,
Quae deceantque togam, quae duris rursus in armis
Conveniat studia aut quales in sumere curas,
Edocet, et quovis pro tempore munera mutat.
Quinetiam in reliquas validum ius obtinet artes,
Praescribitque suum cunctis numerumque modumque.
Ingenuas recipit, qui discant destinatillis,
Qui doceantque, et in his absumant otia solis:
Sortidub, aut aliquo suspectas crimine, vel quae
Incautas rudium possint pervertere mentes,
Exigit, inque suam explosas non suscipit urbem,
Denique propositus qui rebus finis agendis
Ultimus est, ad eum referantur ad omnia summum,

Hunc facit ut possint onmes attingere cives
Ex aquo, patriter pro se quoque quisque potiri.
Ergo consilia huc sua dirigit omnia solers.
Attenteque scopum collimat semper ad illum:
Etsub se reliquas quia princeps continet artes,
Nititur auxilio illarum, tamquam ministris
Utitur, illarum motus et coepta gubernat
Prorsus ut humanae conducant cuncta saluti.
Ac veluti sumptis quondam duxacer in armir
Militiae, cui praecipus victoria curae,
Et patrio insultus hostiles pellere regno,
Illius regitur iussis exercitus omnis,
Et circum dicto parens assistit in orbem,
Instruit ipse aciem totam, ordinibusque locisque
Dividit, atque sua quenque in statione reponit:
Excubiis alios, alios qui hostilia coepta
Explorent valido aut qui cingant aggere castra:
Tum qui signa manu defendant bellica forti,
Adversos sterslantque hostes, et Marte lacessant,
Sive per insidias circundent agmina coecas,
Ignotisque laedant occultatique latebris:
Aut quos consiliis socios adhibere necesse,
Et quicumque labor palmae contingere honores,
Prospicit et forti considerat omnia mente:
Ipsum respiciunt, et pendent omnia ab ipso,
Et parent dictis, neque detrectare iubentis
Imperia aut ausit quisquam temere hiscere contra
Haud aliter regitur Sophiae Bespublica nutu
Civilis, tenet ipsa manu vererabile sceptrum.
Utque animus magni membra omnia corporis unus
Continet atque fovet, tum certis motibus illa,
Unumquodque suo movet et discordia concors
Humanam mira vitam compage tuetur:
Sic civile eadem concordi foedere corpus
Partibus ex variis constans, adeo innumerisque:

Diversum membris, totum movet, atque salubrem
Harmoniam varie conflato in corpore servat.
Quin et civilis prudentia splendida iuris,
Et sacratarum veneranda scientia legum,
Iusticiae interpres, custos aequique, bonique,
Civilis Sophiae rectepars maxima fertur.
Olim sponte sua, neque iure aut lege coacti,
Quisque suam pro se vitamque domumque fovebat.
Contentus paucoque, et fraudis nescius omnis,
Cunctaque felicis naturae nutibus ibant.
In peius donec tacite vergentibus annis
Irrupit, sacri studiumque extinxit honesti
Paulatim priscamque abolevit simplicitatem
Turpis avaritiae foedum exitialeque crimen.
Repperit haec et opes, inhiavit cum ipsa repertis:
Hinc quoque fas versum atque nefas, radicibus actis
Eheu quam turpi corrupit cuncta veneo.
Ut primum rixae tum vis, iniruia damnum,
Bellque. conflictus, execrandaeque rapinae
Immissae terris; tunc natus liner, et ignis
Invidiae excussit mortalia corda malignug.
Irruit et luxus: tum sobrietat fugata
Humanae vitae pestis effrena voluptas
Afflixit mentes rerrae: tum vivere porcos
Coeperum studium turpes distinguere ventres.
Omnigenisque cibis primum, tum nobile vinum
Indignos homini rabies temeravit ad usus.
Additur et magno comitata superbis fastu:
Quanta exquisita corpus circundar vefte
Terrestris limi partem solertia multis,
Atque auro et gemmis, vel si preciosius istis
Quicquam mundus habet, miserum exornare cadaver:
Quo nos oblitos rapit indignatio coepit?
Ipse Deus populo, sibi quem delegerat unum,
Praescripsit leges, cum non miseranda priorum

Ascelerum possent exempla avertere noxa.
At quos haeleges, Dominique immota voluntas
Fugit, vel seros tandem est patefacta sub annos,
His tamen inventi qui de caligine tanta
Exeruere suas mentes, et legibus aequis
Insanos hominum conati inhibere furores,
Insita naturae melioris iura secuti
Illi bruta um viventes more ferarum
Composinere hommes et eos feritate relicta
Iusticiam et rectos docuerunt sumere mores.
Et quo quisque magis ad normam est imitatus honesti,
Hoc magis humanae quoque consentanea vitae
Iura dedit: studium commune eademque voluntas
Pestiferos aditus scelerum intercludere cunctis,
Atque in tranquilla mortales sistere vita.
Quid moror haec? Postquam innumeris insigne trium phis
Romanum, totus cui quondam paruit orbis,
Ipse sui genitor miseratus cognitione
Imbuit imperium cum iam dete cta voluntas
Certa Dei librisque et vina prodita voce,
Protinus errorem vivendi rolleret ommem:
Qui tamen immenso turbarent cuncta furore,
Aeterno sanctas violantas numine lege,
Inventi et magno miscerent cuncta tumultu.
Ergo quibus sceptrum, et regni commissa potestas
Caelitus omnis erat, ne se furor altius ille
Exereret: oimia neve improbitate suorum,
Hostibus excisis,; egnum suplime periret:
Numinia instinctu summi, curaque salubri
Augustas populis leges, venerandaque iura
Sanxerunt stabili semper servanda vigore:
Ut qui, dum differt poenas auferre Tonantem
Nec curare putant caeli terrestria regem,
Non impune tamen vel sic sibi cuncta licere
Conspicerent, poenam ultricem, dextramque severi

Vindicis armatam ferro, facibusque timentes.
Illis cuique suum ius, et sua munera cuique
Redduntur quo quisque statu, quo se ordine iactet,
Alter utalteriis ne quaerat commoda damno,
Ulterius tendensue alieno obtrectet honor.
Illis omnigenum discrimina debita rerum
Panduntu quo quanque modo quo iure parati
Praestet, et expediat qua conditione teneri,
Quaeque adhibenda fides variis contractibus, et quae
Intersese homines recte commercia seruent.
Quim ubi vel verbis, vel re (nam plurima vulgo
Communem tristis versat discordia vitam,
Aspera foederibusque exercet iurgia ruptis)
Laesus ab alterius quisque improbitate vel astu,
Quo se quisque loco, quo iure et iudice tutu
Praestare, acceptum possirque reposcere damnum.
Et quamquam iuris quae sint praecepta videre
Totius in promptu est, nempe ut vivatur honeste
Ipsa hoca nobis veluti natura requirit,
Utque eat innocuo civilis vita tenore,
Brutorum a rabie, studioque aliena nocendi,
Nempe alios in se quales desideret esse
Quisque, aliis talem sese ut praebere laboret;
Tanta tamen varios hominum confusio versat
Actus, tanta vagaeque subest vis mobilitatis,
Iusticiae ut summo sua constent regna labore.
Namque et de rebus sunt diversissima iisdem
Iudicia et sua cuique hominum sententia fertur:
Dissimiles variis mores sunt gentibus, et quod
Turpe putant alii, multis censerur honestum.
Temporis hinc semper successu multa novantur,
Multa cadunt, habitoque iterum privantur honore
Quae placuere diu, subeunt reiesta vicissim,
Inque dies aevo non exaudita priori
Emeniunt turbasque cient, litesque reducunt.
Ergone possint almam violare quietem

Error et humanis comes inconstantia coepitis,
Creverunt adeo leges crescentibus annis,
Ne locus aut esset rixis occasio pravis,
Sic quic quam ambiguum, aut non cautum lege manerer?
Non secus ae prima paulatim ab origine mundi
Morborum numero propter peccara subinde
Deteriorum hominum nutu crescente Tonantis,
Inventae variae iuxta multaeque medelae
Pharmacaque innumeris numero non cognita morbis:
Sic hominum im probitas semper quia plura novebat,
Ire etiam contra, vitiisq resistere coeptum est
Accius et sensim crescenti occurrere damno
Qua possent divi reges voluere medela.
Hinc Augustarum tam densa volumina legum.
Non aditus coeptis tament in terclusus iniquis
Omnibus ut possent cunctos compescere motus
Vaesanorum hominum, nisi legum vita sacrarum
Iura magistratus praesens defenderet ipse,
Iusticiamque manu: parentes ipse bonosque
Assereret poenisque malos inhibaret acerbis,
Iudicia illaeso conservans iusta vigore.
Illos civilis prudentia iuris ad usus,
(Quae mentem legumque, voluntaternque ferentis
Exponat rebusque ab iniquis separet aequum,
Quidque sit in causis iusti demonstrer, ut omnem
In culpata boni dirimat sentenria litem
Iudicis atque suo sit copia cuique potiri)
Aeterni bonitate Dei concessa. supremum
Complexu rerumque, et commoditate meretur
Digna locum reliquasque super longe eminet artes
Imperio gaudens: soboles et laeta propago
Moralis Sophiae, fleli cis gaudia vitae
Quae finem summum mortalibus actibus addit,
Et coepta cuentus claudit colophone beati.
Contemplavici Sophiae concedere dignum est

Hanc partem, quando inconcussa scientia, et omnis
Secura erroris, vel demonstratio sirma,
Et subiectarum petitur constantia rerum:
Sin commune bonum, si publica commoda spectes,
Omues quae pariter felicem attingere finem
Essicir, atque boni dispensat praemia summi,
Quae varios hominum sapientia dirigit actus,
Humanae tutana commercia debita vitae,
Quae leges simul et civilia vincula sernat,
Tanto illam superat, quanto communia praestant
Privatis, quanto priorest Respublica cive
Iamque adeo Sophiae stuidum venerabile vitae
Quantum praesidium nostrae columenq putandum
Quantum ornamentum, quam sola et vera voluptas,
Quam potuit breviter mihi, simplicirerque relatum est.
Sed neque Grammaticen tacirus praereruehar, autte
Transieiim Logice, sive es Dialectica recte,
Nec mihi Rhetoricen sit praeteriisse decorum.
Sunt quibus haec Sophiae pars est superaddita dictis
Tertia, cui Logices (quoniam sermonis in ipsa
Vires, proprietas, et spectantur rationes)
Fecerunt nomen: Sophiaeque artisque negatis
Limitibus, Sophiae tamen instrumenta, manusque
Atque facultates alii disêre, quod illis
Certarum constans non sit tractatio rerum,
Tum neque cognitio per sese opterur earum,
In rebus finem neque nanciscantur agendis
Sed famulae studio reliquis operaque ministrent:
Urraque fert praese iustas sententia causas,
Est equidem illarum non abiectissimus usus.
Prima rudem format linguam, praecepta loquendi
Scribendique docet studiis primordia summis
Grammatice. neque enim subsistere cetera possint,
Aut iter ad sacras discenti pandicr artes,
Si non verba prius, quibus hae traduntur, et omnem
Calleret soliti sermonis proprietatem.

Nec si quis rerum sit nactus cognitionem,
Barbarie captus, normae ignarusque loqendi.
Conceptus animi proferre aliosue docere.
Ipse carens menris rerumque interprete possit.
Discere linguarum nos haec idiomata iussit,
Queis Cyclopaediae summim ysteria nobis
Omnia Philosophi totius proposuerunt:
Quarum illa osficio libris traduntur, et ore:
Roma usa est quali quondam, celebresque Latini,
Qualem infelices linguam amisere Pelasgi.
Urq domas imo posita, et sine honore reposta
Fundamenta loco, si non sint frima nec ipsa
Insistens poterit moles vitare ruinam:
Sic nisi Grammarices praecepta sideliterante
Percepta eximiaque prius sint cognita cura,
Incassum reliquos insumes deinde labores,
Optati fiustra sperans fastigia fructus.
Disserere illa docet cuius Dialectica ductum est
Nomen ab officio iusto resque ordine quasuis
Tractare, et methodo, serieque exponere vera.
Nempe manus quanto supere minet omnia membra
Cetera, et immensum longe praecellit ob usum:
Omnibus est tanto praestantior instrumentis
Haec Sophiae propterque suum celeberrima munus.
Digerit haec gradibusque et classibus omnia certis,
Ut qua quaeque aliis tribui ratione sit aequum,
Quam late pateant quam sintne angusta, quid illis
Conveniens quid sit pugnans, appareat: utque
Omnigenum verax sit definitio rerum,
Qnas itidem in partes et membra secentur eaedem,
Obscurisque latens verum, ambiguisque tenebris
Eruit atque aditus erroribus obstruit omnes
Denique habet normam, fidaque explorat amussi
Argumenta suis quae comvenientia rebus
Praepositum friment, tum qua ratione sequantur

Ex aliis, cur non quadrent, quave irrita causa,
Unde fluant, quo sint tamquam de fontre perenda.
Haec cadem vafris fucata sophismata verbis,
Quae veri specie falsum consisa tuentur
Pe spicere et pravae docuit convincere fraudis.
Scilicet hac, sive est scripro aut sermone docendum,
Seu discepcaudo sententia nostratuenda,
De icripto alterius sive est dictove ferendum
Iudicium ant opus haec discendi exquirere causa,
Ordine nos, methodoque iuvat munique fideli
Una haec immensum sophiae Cynosura peraequor
Dirigit absque omni servata crrore carinam.
Splendida postremae floret facundia cura,
Eloquiumque viget: tenet haec praecepta diserte
Dicendi, atque animos apto sermone movendi,
Sive agimus causas, et coram iudice litem
Tutamur populumue aliquid, patresue docemus:
Sive ubi de dubiis fors consultatio rebus
Incidit aut sectanda aur quae fugienda monemus,
Dicimus aut docta meritis praeconia lingua.
Illa quidem dictis semper suffelta duabus.
Ornatum verbis adhibet, speciemque decoram,
Illustratque suo scite rem quamque colore.
Redditur hocanimis accepta oratio cultu,
Quaeque venustatem comitatur gratia capras
Quo volumus ducit blanda dulcedine mentes,
Aut gravitate movet saepe et percellit easdem
Deicit, inque vicem tollit, penitusque coercet,
Arbitrioque suo flexis inclinat habenis.
Talia Rhetorice verborum pharmaca sernat.
Quin velut effossum terrae penetraii bus aurum,
Dum necadhuc ignes hominum. neque pertulit artes,
Nulla tamen (pretio quantumuis cetera vincat)
Gratia commendat donec manus igne politum
Artificis finxit, clarum induxitque nitorem,

Arguto vatia impressitque emblemata caelo:
Si quem Gramatica sermonem adiuta ministra
Composuit Logice, purum licet atque fidelem,
Non tamen aut mentes hominum perstringere possit
Altius, aut subitis impellere mortibus ille,
Si non Rhetoricis ornatus floribus idem
Accipiat vires pondus cultumque decusque
Ergo Grammatice voces Logice rationes,
Suppeditant Sophiae studio polit auget, et omni
Perticit integrum sermonem tertia cultu:
Ut sit de rebus faclendi verba diserte
Partibus in cunctis Sophiae certissima forma,
Tractarique suo sermone atque ordine possint
Omnia, divite quae sapientia continer orbe.
Quis Cyclopaediae complexus totius esset,
Quae Sophiae parres, quaeque instrumenta ferantur,
Quae contentarum sub ea praestantia rerum,
Diximusiat numero et parres percurrimus omnes,
Per capita ingressi. neque enim me singula sperem
Amplecti, tenerone exponere carmine posse.
Tum quae retulimus quibus aspernanda videntur,
Aut lenia, et summo non digna putantur honore,
Forsan et illorum saroas memorentur ad aures
Irrita, nec stupidum pertingant cetera pectus.
Quod si nos oculis possemus cernere nostris
Quae Sophiae facies pulcherrima forma venustas,
Quod decus ornatus rum convenientia quanta,
Prorsus in aspectum caderent si talia nostrum,
Ceu fluxis eadem deprehendimus insita rebus,
Argutique acie miramur cognita visus,
Ipsa sui quanto nos inflammaret amore?
Quo desiderio traheret? quam cetera nobis
Illius studio longe inferiora manerent?
Nunc quoniam a visu procul est nostrisque remota
Sensibus, atque animo tantum inspicieuda sagaci,

Conatu mentis solumque adeunda, quodillam
Aut non suspiciunt, aut vanum et inutile nomen
Esse putant multi vulgo, quos mentis acumen
Deficit, aut brutis eadem iacet obruta dudum
Sensibus et turpi tubigine perdita torper:
Hoc minus est mirum, quia tales pendere poenas
Stulticiae miseros, infelicesque videmus.
Mancipio est illis animus, paretque sinistro
Corporis imperio, neque plus quam belua recti
Cognoscunt sed et his concedunt saepius ipsus,
Quando naturae magis a bonitate recedunt.
Namque aut divitiis in hiant sine fine parandis,
Usus iguarique, imprudentesque bonorum,
Mollia posthabitis aut quaerumt o cia curis:
Aut omni studio, dictante cupidine, sola
Corporis obscoeni petitur malesana volutptas:
Aut caedae hi grassantur, in humanasque repinas
Exercent, fastuque alios vel robore freti,
Aut opibus, spernunt: iunnat in sultare minori,
Sub pedibus lege est pro ratione libido,
Vis pro iure: Deum neque reneq nomine honorant.
Taies, Trinacrias quondam insedisse cuaernas
Cyclopes tales scelerato Ixione natos
Semihomines Othryn coluisse ferunt Centauros:
Forma quod dis hominum quodque essent corda ferarum
Immanes mores ac saeva et barbara vita.
Atque utinam nostrum non pervenisset ad aevum
Id genus, ingentesque facesseret usque labores
His, quorum cuta patrocinioque foventus
Res indefessis, et sustentantur honestae.
Contemnant illi literas, artesque, sinamus,
Vanaque divinis proponant gaudia rebus:
Exiget ista graves ab iis insania poenas,
Et frustra quondam temere neglecta requirent,
Nec quicquam Sophiae studio decedet homoris,

Ipsum si spernat malesannum et futile vulgus.
Inter praecipuas celebratur amaracus herbas,
Quamvisilie suo prcos offendat odore:
Nec quia picturae coecis ignota venustas,
Eius apud sanos igitur quoque gratia nulla est.
Cumque sit ornandi studium, tantumque fovendi
Corporis, ut quosuis libeat telerare labores:
Negligere hanc partis culturam nobilioris,
Et quae solius est hominis, dementia quanta!
Praestat homo brutis animo: quid pulchrius ergo,
Quam si nos alios homines praestemus eodem?
Quod studio Sophiae venit, acceptumque ferendum est.
Invenies quorum quamquam sententia longe
Dissidet a dictis, ut qui sibinomina sumant
Doctorum Sophiae tamen impietatis iniqui
Insimulant studium, vanasque impendere curas
Naturae rerum perhibent nos cognitioni:
Tum sacris literis pugnantia dogmata morum
Et deceptrices Logicas, fucumque dolumque
Sermonis memorant, imposturasque nocentes.
Illorum improbitas, five est inscitia, ranto
Maius habet crimen, quanro pietate priores
Credunrur, summaeque homines graviratis habentur.
Ergone rectorum praecepta salubria morum
Aerernis Domini pugnant contraria verbis?
Sacrane civiles condemnat pagina leges?
Nec nos haec equidem tanto dignamur honore,
Ut non sit potior sacrae sententia legie.
Quod tamen haec Domini sunt consentanea iussis,
Quod tamen ad summi referuntur regis honorem,
Quod sunt a tenera vitiis aetate fugandis
Apta, et honestatis plantaria vivida praestant,
Quod lunt iudiciis aequissima norma ferendis,
Divilem pulchro servant quod in ordine vitam,
Illa piis certe non aspernanda fatemur.

Utimur liic etenim ceu sacrae interprete legis,
Quae mores semper, vitamque requirit honestam,
Aetatemque iubet nos recte educere primam,
Iudicia et leges commendat et imperat aequas.
Civili Dominus mortales soedere iunxit:
Illius est auctor nobis, monitorque tuendi,
Hoc nobis aciem mentis concessit ad usus,
Ut priscae saltem servans vestigia lucis,
Quae non expressae sacris sunt edita libris
Perspiere et certa posset proponere forma.
Vana superstitio Sophiae, studiumque scholasque
A vera dictat desciscere relligione.
At non ille, Dei sapiens qui munere factus,
Quo neque erit, neque adhuc sapientior extitit ullus,
Haec Solomon studia; et sancti explosere Prophetae,
Nec quos legatos totum dimisit in orbem
Omnipotens sed et haec, et rerum cognitionem,
Testarique Deum mentesque extollere ad eius
Dicendas laudes celebrandaque dona putarunt,
Hucque suas iussere alios advertere mentes.
Hi quoque noticia est quîs non concessa Tonantis
Ore Dei coram, vellegibus edita sacris,
Esse tamen numen quod fecerit omnia summum,
Quod curam mundi gerat, innocuisque piorum
Actibus et vita quod delectetur honesta,
Conatus hominum quodque aversetur iniquos,
Quod scelerum poenas infligat sontibus acres,
Advertere ipsa naturae cognitione
Adducti miro fluxarumque ordine rerum
Attoniti, primam coepere agnoscere causam.
Quis vitae priscos sapientes integritate
Nescit, et omnigenis virtutum laudibus esse
Spectatos? quorum probitas, constatia, et altus
Ille caducarum despectus denique rerum,
Quodque ausi turpem morti postponere vitam,

Et res impenso defendere sanguine iustas,
Quem sugit? illa quidem (pudet haec me vera fateri)
Inter Christicolum nomen sunt raro professos:
Et quae solius virtutis amore tulerunt.
Cum vera aeternae nescirent gaudia vitae,
Nec nisi iactatum vulgo Plutona timerent,
Impulsu Sophiae studii subiisse putandum est
Haud dubie (dedit hos illis Sapientia fructus)
Quando Christicolas magis haec obsecro, movebunt
Cognita! perpetuo certam sperare salurtem
Iussos, aut omni cruciatus fine carentes?
Quin superesse etiam defuncto corpore mentem,
Usuraque frui vitae, cum libera ab isto
Carcere ad aetherei patriam remeaverit axis
Lumine tam densas mentis videre per umbras,
Abdita naturae tantum argumenta secuti.
Aut vib rem totam gentilia dogmata dicunt,
Ignatosque Dei rerumq fuisse sacrarum
Auctores perhibent: quid enim, quae denique causa est,
Cur inventa ab eis non sit fas sumere nobis,
Pulchra neceterno quicquam pugnantia verbo?
Vel vitosa prius rescindere sana tenere?
Sed si quis prima arcessens ab origine toram
Rem repetat, veri cultores numinis ista
Invenhiet studio patrum coluisse reperta.
A quibus ad reliquas post sunt sensim edita gentes.
Inde superstitio si quis super addita inhaesit,
Infecitque bonasartes: hac quippe remota
Nil superest causae quin sint ut et ante salubres.
Quid cum sermonis cultum methodumque refellunt,
Etlenocinium clamant fucumque, dolosque?
Nunc iterum in regnum pridem mittatur ademptum
Barbaries, redeant postliminioque tenebrae,
Quando adeo grati praeclaris rebus habemur,
Sic nequa matronam vestes, castasue puellas,

Sic neque mundicies iuvenemus senemue decebit,
Sunt etiam impuris quoniam communia scortis,
Nimirum pravum tollentur propter abusum.
An si quis Sophiae titulos usurpat inique,
Allicit in fraudem que alios et inania tractat,
Plusue illis ratio quam fert pietatis inhaeret,
Quamue ab iis possunt praestari plura requirit,
Ipsirea est igitur prorsus doctrina? nec illi
Esse ususue locus ne potest in rebus honestis?
Quin age divini sacrata volumina verbi
Haereticorum hominum sceleratum propter absum
Urimus? ipsa eriam vitae certissima nostrae
Subsidia, indignos quoniam vertunturin usus
Illa cibi potus, domus ipsa pecunia vestos
Saepe horrendorum sunt nobis causa malorum.
Quid referam flammas, ferrumque? quid arma? necipse
Innocuus sermo robur, neque mentis acumen:
Scilicet his freti turbas, rixasque necesque
Exercent scelerumque haec instrumenta suorum
Certa tenent causa in nobis, nil ipsa merentur,
Immensum potius recte laudantur ob usum,
Quem praestant nostrae sicut decet addita vitae.
Sic ubi divinae nostram com ponere vani
Conamus summa est Domino sapientia nostra
Stultitia ut primum sese ad caelestra tollit
Consilia, exiluitque suos temeraria sines,
Aut vanis veritis volumusue insistere rebus.
Aut sophiae ad turpem stuidum convertere fraudem,
Illa cavere Deus, nam sunt mela et improba, iussit:
Nequitiae tamen haec nostrae tribuenda, nec illis
Optima quae nostra corumpimus improbitate.
Si vero innumeros potius spectaveris usus,
Rem per se expendens ipsam, nihil esse caducis
In rebus quod ei possit certare videbis,
Praecipuum Domini munusque farebere mecum.

Nam neque divitias tantum mirabere quarum
Compos saepe malus, saepe indiget optimus, et quos
Fortunae pernix saepe inconstanria mutar.
Nec genecis tanti splendor: maioribus ille
Acceptus fertur, neque proprius, aut meliorem
Efficit. Est et honor, celebrisque est gloria magni:
Attamen inconstans, aliorum statque caditque
Arbitrio, multisque adeo sunt ista periclis
Exposita. At non sunt robur, viresque valentis
Corporis a morbis, celeri vertaeque senecta.
Ipsa quidem formae transit velut umbra, venustas.
Ipsa valetudo magnum et venerabile donum,
Innormers semper facile est obnoxia damis,
At cultura animi cuius sapientia nobis
Quaeritur auxilio, nobis bona tanta parabit,
Quanta malum certe numquam contingit apisci:
Quae neque mobilitas fortunae laedere possit.
Nec tempus queat, qut gravis obscurare senectus,
Nec morbi violent Haec nobis abdita rerum
Principia et causas et tot miracula monstrat,
Haec virtutisiter sublime, fugamque malorum,
Ostendit placidae tutissima regula vitae.
Illius fructus vitae totius ad usum
Conducunt, totamque iuvant, tutantur et ornant.
Illa rudem aetatem format, regit illa iuventam,
Consilio maturam auget: sed et illa senectam
Oblectat, serosque hominem comltatur ad annos.
Nec tamen est oneri, praesto est noctesque diesque:
Illa domi iuvat, illa foris: res illa secundas
Ornat et ad duros adhilbet solatia casus,
Sed nos optato tandem consistere fine,
Circumuectatos Sophiae permaxima regna,
Et iuvat extrema fessos requiescere mata.
Nec me tantarum praeconia splendida rerum
Exprimere, aut dignis sperem omnia dicere verbis

Encyclopaediae pulcherrima munera posse
Non si doctrina maturisque arduus annis
Eloquio ferrer magno a Cicerone secundus,
Aut Chii vena fluerent mihi carmina vatis.

De Ioannis Zonarae Annalibus, eorumque exspectatissima editione.

ZOnara, ab indigno vel tandem carcere prodis
Liber et a longa cernis caligine lucem?
Sciicet ista tui tantum meruere labores
Praemia ut obscuris conflictarere tenebris,
Paucorum ignotus vel versareris in ore?
Siccine qui prima historias ab origlne mundi
Exorsus, mira pariter brevitate, fideque.
Ad sua veraci filo pertexuit omnes
Tempora, non grata de posteritate queratur,
Sperato indignans spoliatum lumine librum,
Obductumque situ sine laude et honore volumen
Et poterat vol iure queri, si fata dedissent
Rursus ut a vita functis existeret umbris:
Si non hoc tantum felicis dedecus aevi,
Hanc igno miniam nostro repulisset ab orbe,
Magnifico late Fuggerus nomine notus,
Verorum cumulis Antonius auctus honroum,
Is primus paucis tantum inseruire coactos
Hactenus annales, opus illud nobile, cuius
Nos solo exilis tangebat nomine fama,
In lucem evulgnas post multos protulit annos:
Hocq novum donis ingentibus addidit heros
Munus quod merito gratum Respublica habebit,
Doctorumque piae decorabunt undique laudes.
Nam si mira mur penetralibus eruta terrae
Marmora, vel saevis simulacra erepta ruinis,
Relliquias prisci tantum ac vestigia luxus,
Artificum doctas repraesentantia mentes,
Atque repertores merito veneramut eorum,

Ad bene vivendum quae nil conducere possunae
Quanto rectius hunc grati celebrabimus omnes
Antiqua bontitate virum, patriae decus, atque
Exemplum verae memorabile nobilitatis,
Zonarae ab immerito qui carcere scripta redempta
(Quae livor cerrorum hominum aut iniuria longi
Temporis. ignavi vel turpis inertia vulgi,
Vel fera barbaries rudis aut inscitia secli,
Presserat indignis iamdudum mersa tenebris)
Asseruit, tamquam postliminioque reduxit,
Restituitque suo iam libera facta nitori,
Et toto iussit late innotescere mundo.
Est aliquid, tantis sumputs impendere rebus,
Atque operi mitem pracclaro ostendere dextram.
Sed mihi conslilium magis, et prudentia facti
Digna celebratu, studium patriaeque videtur,
Senserat historiis vitae comunis ad usum
Atius esse nihil, neque convenien ius ullum
Humanae studium sorti Fuggerus, easque
Nostra sub alterius monstrare pericula casu,
Et rerum eventus varios et lubrica mundi
Saecula multiplici nutantiaque omnis faro,
Innumera sque vices. mirando=que ordine nexas,
Versantes celeri mortalia facta rumultu.
Viderat hinc fragili praecepta salubria vitae,
Consilia hinc ad res depromi posse gerendas
Tuta futurarumque peti praesagia revam,
Cerraque ab exemplis nostrae documenta salutis.
Sensserat haec, oongoque edoctus viderat usu:
Praetera variis hinc inde recondita libris.
Multifidam mundi seriem, mutatque regna
Ex alliis alia, et fati mirabile textum.
Per varias gentes, mundi nascentis ab ortu
Complexum egregio scripsisse volumine carptim
Zonaram, et usque suae recitasse ad tempora vitae.

Hunc quoque (quae nemo scriptis comprenderat auto)
Audierat fidis Annalibus inferuisse
Constantinopolitani regesque, vicesque.
Imperii, et diri primor dia tristia Turcae:
Hos tamen annales ipso vix nomine notos,
Multorum frustra votis persaepe petitos,
Damnatos vani qufi delituisse laboris.
Non tulit hoc damnum patriae mitissimus hercs,
Sed desiderio motus populique, suoque
Ipsa e barbarie magno satis aere redemptum
Zonaram, ab immundo squllore, et nocte prosfunda
Protulit, effecity; ut publicus omnibus esset,
Hoc tanti tam mite viri, tam utile donum,
Tantaque honestarum cura et defensio rerum,
Quam nissi barbarie captum, nifi mente stupentem,
Non summo accendat tantae bonitatis amore.
Non admirari non summa extollere laude
Tam rarae specimen virtutsi nobile cogat?
At non hunc statuit sibi magnificenta finem
Fuggeri, sed adhuc nobis maiora paravit.
Graecis ista suis tantum conscripserat auto,
Nec Graecae linguae sine cognitione legenda:
Nunc qui sermonem studio didicere Latinum
(Qui sese Europae populos diffudir in omnes)
Zonareum cum fruge legent, relegentque volumen.
Hoc tua confecit nobis industria VVolfi,
Doctorum VVolfi decus immortale virorum,
Et studiis adeo melioribus orte iuvandis:
Tuiussa Herois non aspernanda secutus,
Hoco perum in primis qui noverat esse tuorum,
Huicque oneri solum re duxerat esse ferendo,
Romano cunctis pure fermone loquentem
Das Monachum lacemque dedusque annalibus addis,
Ut sua commen det rediuivum gratia scriptum.
Haec tibi nos summo tua dona stetisse labore.

Pervigili Studio assiduis versataque curis
Novimus, ingenuaque libenter vocefatemus.
Ergo qui studiis exdculti pectora honestis
Quos praeclararum tener admiratio rerum,
Hoc opus, historiam mundi, seriemque recenfsens,
Cuncta que succincto complexum tempore fasce,
Optata tandem donatum luce videbunt,
Et iucunda legent, et idonea pluriam vitae:
Digna tuis meritis praeconia dicere cuncti,
Illustr cupientque novum decus addere famae
Antoni Fugger tuae, tibi plurima honores
Inclite vir grata cumulabit Musa camena,
Et te patroni doctorum nomine totus
Ordo salutabit, benefactoremque perenni
Laude suum celebrans memori cantabir in aevo.
Te quoque digna manent impensi praemia curis,
Doctrinae titulis veris celeberrime summae:
Te Musis addicta cohors venerabitur omnis,
Et meritas grates tibi re, verbisque rependet,
Certatimque tuos augebit semper honores.

In obitum Xysti Betuleii, Praeceptoris sui.

DVm maestis teistes consumimur usque querelis,
Anxiaque ingenti patriae mens fluctuat aestu,
Tantorum miseta de conditione dolorum:
Addidit hanc etiam nostris Rhamnusia causam
Luctibus, ante velut nos nulla adversa ferirent,
Affictumque novo confodit vulnere pectus,
Saucio non digno praecordia funere laedens.
Hoc ergo restabat adhuc venerande magister,
Nostrorum ut numerum tua tristia fata malorum
Explerent, gemitusque augeres denique nobis
Materiam, utque foret tua mors occasio nostirs
Fletibus, ac questus, esses mihi cuasa recentis?
At potius dura morbi te mole levatum
(Qui corpus dudum per tot, tantosque labores,

Et vigili assidue studio, doctisque lucernis
Exhaustum, Infestis urgebat debile vinclis)
Posse hiemes posthac sperabam vivere multas,
Pignora ce4rnentem faustis sucerssibus uti,
Quos fibi conubii coniunx dedit optima fructus
Legitimi, quae vos simili pietate referrent,
Atque essent vestrae lolaetia grata fenectae.
Haec etenim iussit bonitas sperare Tonantis
Omnes coniguii quos sancto vincula nexu
Lege tenent thalami nutu omnipoteme probata.
Nunc tua te fido coniunx spoliata marito,
Cum quo tot viit concordes casta per annos,
Externata malis, et luctu fessa requirit,
Cuius quis gemitus, vel, quis suspiria ag imo
Pectore, praeluctus iam deficientia crebro
Ducta quat gemitu paribus compreudere verbis?
Aut madido ut querulos singultus ore cientis
Spiritus exangui de corpore fugerit omnis
Saepius, exanimes et humi prostraverit artus?
Dum secum reputat quali viduata marito,
Collapsumque domus culmen, columenque relictae
Heu quantum prolis iubversum cogitata esse.
At natinataeque auras uluatibus implent,
Praese tim adluctum quos iam maturior aetas
Instruit infesei causas aperitque doloris:
Horam suffusas Iacrymarum proluit imber
Usque genas plancta pertusaque pectora livent:
Vox quoque abest, nisi quam luctus extorquet amaros.
Ah quanto vois posthac genitore carendum,
Qui vos ad magnos quondam evexisset honores
Moribus excultos santctis, vita que pudica?
Nuncis vos teveris (Dominus sic iussit) in annis
Deserit, humane linquens commercia vitae.
Non secus implumes ac si philomela relinquens
In nido pullos, escas abiensque petitum

Aucupis intercepta dolis rapiatur at illos
Dira fames tenero nequicquam gutture matrem
Multa requirentes perimit, multumque gementes.
At vos certa mannet tanti solatia casus.
Namque est qui viduas, puerosque parentibus orbos
Protegat, atque malo praesens defendat ab omni,
Omnipotens genitor, quivos. matremque, domnn
Defen det, tutosque sua bonitate fovebit.
Vos vero, Aonidum colitis qui sacra forrum,
Quique vitis dignos doctis defertis honores,
Quis non barbaries coepit praecordia vulagi,
In iustos mecum potis concedite luctus,
Et quantum dederit fundus miserabile damnum
Perspicite, et quo nos priuaverit ornamento.
Nam qua Christicolis Europa amplissima terris
Pandirtur. et magno tot regana amplectitur orbe,
Hac se divinus venerando nomine Xystus
Porrexit, celebrique viget post funera sama.
Non ea Teuthonicastantum diffusa per oras,
Limitibus patriae tantae contenta resedit:
Doctrinam illius, indefessosque labores,
Virturumque decus, cum sedulitate docendi,
Anglus, et Hiberno Tule vicinior axi
Audiit, et rigidus durae incola Sarmata terrae.
Haec quoque divisus longe congnovit lberus
Herculeoque freto siccaeque propinquus Abylae,
Galliaque, et ssemper doctorum Oenotria nutris,
Totque adeo populi doctissima scripta videntes,
Quiew se idem gratae donavit posteritati,
Germine tam loeto partriam dixere beatam.
Iam quanto primis puer impertaesus abannis
In literis studio fuerit versatus honestis,
Uque in eis alacrem consumserit inde iuventam.
Imbiberitque avide divinas impiger artes,
Atque ubi lam fructus coepit maturior annis

Sudorum tandem tantos sentire priorum,
Non intermisso ut perrexerit usque labore,
Testantur partae non obscuro indice fruges.
Editus est etiam tunc cum sine honore iacerent
Optima, bar barieque horrerent omnia prisac.
Ar non a studriis animum haec averrit honestis,
Nutatem immundo ceninec gurgite mersit:
Quin potius, quamquam salebroso tramire ductus,
Ten debat sacras contra tamen acer ad artes.
Nec, quae multorum egregiis conalibus obstrat,
Quam sis mole urgens magna retraxit egistas.
Quinetiam puero Graecam ne d scerei linguam.
Neve poertarum mysteria posser adire,
Temporis illus mala barbaresque nagraunt.
At cerbro in dagans utrunque virilibus annis,
Et didicit linguam multa cum laude pelasgam,
Et coepit doctis iam nomen habere poetae:
Tantus amor tenuit quaevis praeclara sciendi.
At tibi sincerae quid amorem relligionis
Commemorem. vitae spectatamque integritatem?
Non illum tumido quisquam seextollere fastu,
Aut alios vulgi vidit contem nere more.
Quamquam quo reliquis sese praeferrete habebat,
Hamanus sed enim comis neque cognitus ulli
Diffcilis neque qui magnos sibi vellet honores
Deferri, placida vitam ratione regebat,
Atque domum, et thalami cum coniuge pignora chareae.
Interea studiis sese oblectabat honcstis,
Atque exhaustorum mulcebat fruge laboreum
Otia non pigro sunt qualia inertia vulgo
Plena voluptatum, solaque libidine ducta,
Ingenuo sed quae pensantur sedula fructu.
Vix adeo invenit quod in ho reprendere posset,
Qui nimium solers inquirit in omnia liuror.
Quod si privatis solummodo commoda rebus

Aetherea vescensa ura venerande tulisses
Xyste, domusque tuae cohibere praemialdis:
Triste tamen iusta nobis turbaeque prorum,
Doctoru moque choro lacrima gemirusque decentes
Excuteret funus Quem vitae insignis honestas,
Quem pietas simul et raris vitutibus auctus
Doctirinae exornabat bonos ocnatque sepultum,
Scilicet hunc nobis non lugeremus adereptum?
Non has exequias tigno, non ultima dona
Ferramus, querula testati rocdolorem?
Talia inhumanis sint ferre pector Turcis:
Nos casus tangunt homlnum, et mortalia fata.
At tibi plus certe patrtris, et Respublica debet,
Quam domus et felix quondam cum coniuge prles.
Non tantum patriae perte laus add ita noserae
Augustae celobri quae sidera nomne tangit,
Vertice sublimique alias super reminet urbes,
Quae merito taligaudens se iactat alumno:
Verum eadem multos re praeceptore per annos
Moribus ac literis tentrem informante iuventam,
Et pueros magna cum sedulitate doncente
Usa fidem sensitque tuam, protsusque paternum
Offcium, primisque tibi felictelt annis
Creiditi et lagr pueros cum fruge recepit,
Fundamenta tuo aufpicio qui frima locassent
Doctrinae quondam solidae, stabilisque futurae.
Namque Augustanti propter te glorialudi,
Quem tibi mgnifici commissum cura Senatus
Ornandum iuncta Musis pietate reductis
Tradiderat, magna cumulata est splendida laude.
Quippe ut mox prim is recte instituatur ab arnis
Quae tenera est atas, imbutaque moribus qptis
Haurita ingenus una feliciter arres,
Urbsque ut ad hos aptos habeat sibi quaeque magistros,
Hud equidem exiguum refert, quo scilicet olim

Res in tranquilla persistere publica pace
Illorum auxillio possit, seseque tueri
Cordatis munia viris, cundabula quorum
Sunt ipsi ignare plebis ludibria, ludi:
In quibus et morum prob tas monstratur, et almae
Semina virtutis doctrinae: uncta fideli:
Queis instraucta dehinc vitae feruare tenorem
Innocuumt, et discar mala declinatre iuventus,
Inque viros tandem felix eudata honestos:
Has ad res natun, te credo faventibus astris.
Hîc quis perpetus queat enmuerarelabores
Nocturna exhaustos opera exha usto sque diurna?
Tot curas tanta cum sedulitatae fideque
Et quaecunqeve rapit res isthaectae dia secum?
Omniq auqe patiens plus qua mpatiensque tulisti.
Haecquid discipilis modo sint ho nomine digni,
Psofuerint, quantum haec illis com pendia cunctis
Attulerint, clamt certe res ipsa nec ullo,
Quva per se constete, poscit se teste proubari.
Nam quicumque tuis artes sectatus honestas
Auspiciiis quondam fuit et tua castra seucutus
Affectatuit iter Sophae quod ducit ad arcem:
Sed debere tibi multum fateatuoportet,
Atque immoria les coneturreddere grates,
Agnoscens memori bene facta ingentia mente:
Tum fidei quidunque tuae sua pignora vidit
Credita profercisse operae preciumque tulisse.
Nifaciant, digni sceleris sint pendere poenas.
Ingrati Stygioque ixionis orberotai.
Non aerumnarum tamen haec est summa tuarum
Tota necossicii contentus mole scho aris.
Quod reliquum molli tribuisti Xyste quieti:
Quippe tot innumeris reclamant edita chartis
Scripts, Cleantheis longe graviora lucernis,
Doctrina gravida et vigili congesta labore,

Et quae vixequidem totidem quis perlegat horis,
Quot tibi ab officio vacuas mansisse docendi
Crediderim curaque domus, placidaque quiete.
Hoc testamenti possit Symphonia Graeci,
Cetera si desint nobis, operosa probae.
Ne mendis referam purgata oracla Sibyllae
Innumris, proprioque iterum donata nitore,
Auspice te ruruum superas volitare per auras.
Te duce seruiti rebus Comoedia sacris,
Et ivuctus vera cum relligione cothurnsu.s
Edita commenorem quid commentaria prtim,
Pattim prraisa et adhuc sub nocte latentia longa,
Atque utinam non pars magna imperfecta maneret,
Romanae linguae quis cum cicerone Maronem
Enara procere, pulchro queis ordine pandis
Historiat variasque doces cum moribus artes.
Hlorum felix cum nomine gluoria viver.
Grautaque posteritas summo amplectetur honore
Quin etiam si quos extremi fine sub orbis
Hoec tetigere, etiam fma tua funera tangent,
Ibuntin lacry mas Elegosque et carmina Coeae
Tiristia cantabunt querulo de corde Damoenae.
Talem te seinum morbi nimiique labores,
Et curae, nobis, et multa in dustraia ademit,
Cum magno patriae magnoque dolore bonorum.
Testara est gratam certe Respublic mentem:
Nempe adiuta tuorum, ornataque mole laborum,
Te rude donavit verterani militis instar,
Sat bene te meritum de se testata tuamque
Maesta vicem dolait. quum norbipressus iniquo
Pondere, lethali posuisses membra cubili.
Sublatum haec eadem te lamentatur, et atrae
Vim mortis, multisque incusa tfata querelis.
Te parritae proceres, tum quos habet inclya cunctos.,
Doctina, et meriro virtatis honore celebres

Augusta exstinctum magno maerore requirunt,
Tristiaque immensus percellit pectora luctus.
Iamque aliquis horum comitatus flebile funus,
Haec secum: Patriae quondam qui gloria rtantae,
Qui decus eximium fuitatque corona suorum,
Hancidem indigna funestat morte peremptus,
Te vero in primis decet Augustana iuventus,
Quae colis ingenuas studiis primoribus artes,
Nec non qui peveros doctuina et vincitis annis,
Percipitis nostri causas meliusque doloris,
Egelido quarulas voce superaddere tumbo,
Et desiderium lugubriexponere gestu
Huius: quem vobis rapiti violentia fati
Invida subrraxit, ne vobis ampliunesset
Ductor dad eximias castis cum moribus attes,
Offcium et fidi posset praestare parentis,
Egreguis multum et conatibus addere vestris
Auxilii, et quavis semper ratione iuvare.
Hunc decet missem non ficto flere dolore,
Quod superestque eiusgrata benefacta renere
Mente, et venturos longe celbrare per annos
Exstincti merita et laudes augere magistri.
Cerete gego teo merito mihi honorai dissime Xyste;
Si va fides nostria, su qua est fiducia Musis,
Ad vitae extremum summo venerabor honoire,
Htgriata m scriptis mentem et sermone fatebor.
Tu me susceptum primus puerilibus annis
Informas pietate decoris moribus ornas,
Prima docesque elementa rudem, tu prima futuris
Fundamenta locas studiis, tu primus honestis
Artibus imbutm Latium linguaeque Pelasgae
Pulchrum idloma doces tu primus deinde sacrtas
Belleophontaei fontis deducit ad undas.
Tu Mecoenates, qui nostra incoepta foverent,
Concilias, tutumque iter ad sublimia monstras.

Quicquid id est fructus studiis quem laetor adeptus,
Acceptum in primis par est tibi Xyste referri
Te quoque Aristarchum nostrorum aliquando futurum
Scriptorum nostros inspe Cturumque libeloos
Spetabam: quos si tibi cemere fata dedissent,
Forsan et impenso bibi non periisse labores
Protinus orando potuiises scire Xylandro.
Te doctore mihi nunc et censore catendum est:
Nec mihi te nec scripta tibi fas nostra referre
Amplius est doctisque tuis congressibus viti,
Postquam te votis contataria numina nostris
Defanctum immiti Parcae rapuere pheretro,
Rumpents primam miseranda morte senectam.
Proh dolor. Ast herbae rapida quum falce metuntur,
Aut cum virgineis capiuntus lilia palmis,
Vel tempestatis marcescunt cimine folres,
Verc tamen redenunt alio proisusque resurgunt.
Nos per tot vatios qui vitam ducere casus
Cognimus, innumerisque obnoxia tempora damnis,
Correptos simulac leihum crudele peremit,
Non iterum in staurat superas neque reddit ad auras,
Sed rapit obscura septes callgine fatum.
At decus e contra nobis virtute perenne
Quaeritur, et nullo lapsurum tempore nomen,
Tristia que aeterena speramus funera fama.
Quinetiam aeterni rursus bonitate parentis
Aeternum coleli vivemus in arce beati,
Quum nors et morbi nihil in nos iuris habebunt/
Vita hominum brevis est, vanaeque stimilliam bullae:
Expers virtutum si quis transegerit illam
Ignarus reti coecaque libidine ductus,
Huic infensi hemines vivo mala multa precantur,
Atque in defunctum quaecumque opprobria iactant.
At virtute suos si vis idrexerit actus,
A scelerum degens immunem crimine vitam,

Illius scelebris multorum fama per ora
Spargitur, atque boni defuncti funera lugent.
Ergo te quamvis, decus immorta le rnorum,
Sublatum magno fracti maerore dolemus:
Aegrasilla tamen recreant iolatia mentes.
Quodque istum casum faciunt utcumque feramus:
Quippe proculdubio mundi servator lesus,
Quem vera semper coluisti relligione,
Suscepitaque animum clemens mortientis, et illum
Aeternae immenso donabit munere virae.
Interea finis tua nescia fama per orbem
Spargetur celebrique implebis nomine teras,
Et te posteritas multis venerabiturannis,
Xyste decus patrtae patriae tu nomine notus,
Notiaeilla tua certe, et magis inclita fama,
Obscurum meritis tu tollis ad aethera nomen
Xyste tuum patria nec nobilita te superbum
Totius Europae caniatur nobile regnis.
Sedusa non pornit Medici te cura levare
Infesto nimisum durati pondere morbi,
Attuliterx tremam tibi Mors miserata medelam.
Hoc etiam culpanda minus iam nomine, quod te
Corporis eripuit tandem cruciatibus aegri.
Hinc tibi parta salus, iam securusque malorum,
Quorum nunc equidem saevissimus ingruit horror
Undique et exercent immensa pericula mundum
Usque adeo, ut possit multis mors tarda videri,
Corpus humo relinquens caeli ad convexa volasti.
Omnia salua tibi nos iusti causa doloris
In lacrima agit absentis tu non leve nobis
Quippe tui desiderium luctumque relinquis.
Quem sinon potuit rudis isthaec Naenia torum
Exproimere atque aegri moreorem epoenere cordis,
At signum certe meritae pieatatis habebit,
Discipuli officium extemum testata Xylandri.

Epitaphium eiusdem.

Qui patriam magnis insignem laudibus auvit,
Hîc patrio Xystus reddidit ossa solo.
Spiriris aethereas repetivit protinus arces,
At toto claro nomen in orbe viget.
Illius praeter doct issima scripta labores,
Testarur patriae splendida fama scholae.
Hunc obiisse nefas fuerit dixisse reliquit
In prariam migrans ergo caduca suam.
Nascendo morimur. Subetat meditatio mortis,
Qui ranti tumulum cernis, amice, viri,

Ad Genethliacos ex B. Augustino.

Una eademque dies, eadem quoque protinus hora,
Atque idem minimi temporis articulus,
Humana in lucem duo corpora protulitalmam:
Partia sic natis una duo bus erat.
Fulserunt eadem nascentibes astra duobus,
Atque uno radies conseruere modo:
Idem sideribus positus respectus et idem:
Diversum mundi nil habuere plaagae.
Iam quae natalis pars sit violentior horae,
Quo caelumoeillos ordinefata dicet;
Desine scrtuari unmeris Babylone pertitis,
Atque polos bis sex stringere cardinibus.
Alter ad eximio smature evectus honores
Firminus fati munere maguns erit;
Nobilitate, opidusque potens: augebit heriles
Alter; in atti! to tegmine verna lares.
Atqui non alius respexit Iupiter illum,
Non nalia affulist Luna Venusve domo.
Non alios caelo satus aut Cyllenius ignes
Extulit aut aliam Martia stella facem.
Excepitradiis Titania lampas iisdem
Impositum gremio matris virunque suae.
Non alios vitae cardo, non porta Planetas

Infera non densaeianua noctiw habet,
Non mediae cuspis lucis, non templa potentis
Fotrunae, Geniis sine dicata loca.
Nil non ambobus commune volubilis aether
Affictaque astris continuere domus.
Quod si fata hominum facie natalis Olympi.
Monstrantur, nulla vana futura die:
Cur in Firminum nil caelum iuris habebit,
Seruitio collum quod premit alterius?
Cur miser obscenos tolerabit verna labores
Firminumfato tot cumlante bonis?
Cur simile est illis, eadem quos astra tuentur,
Totius in vittae conditione nihil?
Scilicet aeterni quae sint decreta parentis
Arbitrio ostendet linea ducta tuo.
O vani studiorum! ô sese fallere sueta
Pectora, et infami decipere arte rudes!
Quid duodena poli templa, astrorumque meatus,
Et formidatos quid fatuis radiso
Cogitis in numerum et mortalibus ardua fata
Ambiguis trepid quaeritis in tabulis?
Grati,a, fama, valetudo, genus, et pudor, et res,
Et status, et vitae conditio, soboles,
Et quaecumque homini contingunt aspera, sine
Prospera, mortali dum pede calcat humum,
Soli nota Deo sunt, quem penes omnia solum,
Nutibus hic fatum temperat omne suis?
Non illos stelleae, aut genitabilis angulus horae,
Aut posiiu vatiant astra novata suo.
In corpus mentemque tuam quod fingis, et horres,
Nullum is corporibus ius dedit aetheriis,
His quis detulerit liquet; ipsaque nomina rerum
Priscae relliquias impietat is habent:
Auctorisque sui documenta amplissima praebent,
Unum non potuit qui tolerare Deum.