07/2008 Reinhard Gruhl
text typed - structural tagging completed - spell check only partially performed - no orthographical standardization

NB: Greek words may not display properly on your browser (Sgreek Greek font installation required; see http://www.silvermnt.com/fonts.htm).



image: as001

LVDOVICI CAMERARII EPISTOLAE ALIQVOT SELECTAE, QVIBVS IPSE SELECTVS CIVILIS BELLI AVCTOR, Altor, ET FAVTOR DEmonstratur: Is enim inter Principes fuit, qui seditiosos excitauit, moratos impulit, pergentibus et furentibus acclamauit. Quando Bohemi Attonitum primos sparsêre per aera Ciues, Et dirum ad facinus motae strepuêre fenestrae, Cum vic ipsa stetit tremefactis Curia fulcris, Expertura breui fatalem Caesaris iram. [gap: illustration] Anno M. DC. XXV.



image: as002

LITTERAS bonâ fide damus, prout ab ipsa Camerarij dextera in chartas profluxere, et qui illae animi tabellae esse solent, noscetur Camerarij animus summe improbus. Saxo Elector potissimum vapulat; Bohemi quoque alias amicissimi, mirifice exagitantur; Omnes Camerarius diro calamo infestat, in omnes noxios dentes figit, omnium sensurus.



page 1, image: s001

Littera A. Dem Durchleuchtigen/ Hochgebornen Fürsten/ vnd Herren/ Herren Christian/ Fürsten zu Anhalt/ Grauen zu Aßcanien/ Herrn zu Bernburg/ vnd Zerbst/ Churfürstl. Pfaltz=Statthalter in ObernBayrn: Meinem gnedigen Fürsten vnd Herrn/ rc. [abbr.: relinquo cetera].

DVrchleuchtiger/ Hochgeborner Fürst/ E. F. G. seyndt meine vnderthänige bereitwilligste Dienst/ gehorsamen fleisses zuuor/ gnediger Fürst vnd Herr/ E. F. G. gn. an mich gethanes Schreiben vom 10. dieses/ ist mir gestern Abendt sambt dem Beyschluß/ wol allhier eingehendiget worden. Das Packet von Prag kommet vom Herrn Orphinophschki/ der mit vnder den Gesandten zu Heylbrunn gewest/ helt in sich vilfaltige querelas, daß man so ein mänge Spanischen Kriegsvolcks durchs Reich gelassen/ dadurch jetzo Böheimb ruiniert werde/ vnnd verspüre darauß auch/ daß man anfenget deß Kriegs müth zu werden/ wie es zugehn pfleget/ wann man sich proponirt, der Sachen bald ein end zumachen/ vnd doch darbey der zeit vnd occasion nicht warnimmet. Daß etwas gegen Bayrn sine fundamento certo zu anden/ sihet neben E. F. G. mich auch noch zur Zeit nicht für rathsamb an. Man thut aber selbigen orths/ was billich anderstwo ebenmessig mit guter circumspection geschehen solte. Wie jetzo die gemeine confoederation der Länder/ vnnd zu gleich der Fried so schleunig zu erhalten/ kan ich nicht absehen. Rex Ferdinandus vtetur fortuna sua. Hat den Englischen Gesandten bald gewonnen/ hieher remittirt, vnnd also verhütet/ daß er nicht in Böheimb/ vnnd in rem


page 2, image: s002

praesentem kommen/ vnd in loco, der Ständ fundamenta hette vernemmen können/ darzu doch bevelcht gewest. Hie wird es lentum negotium, vnnd ein halbe/ oder vilmehr Scheinhandlung werden. Interim Rex vi et armis acquiret Regni possessionem, welche jetzo die Ständt verbalibus contradictionibus in zweifel zuziehen vermainen. A 2103. [note: Britannicis] actionibus non parum mihi metuo. Jch werde in höchstem vertrawen berichtet/ als ob er an 746 [note: Sachsen] ein 3004. [note: Schreiben] gethan/ vnnd darinn angeregt/ daß einmal 2008. [note: Ferdinand] ein 1986. [note: König] in 450. [note: Böhmen] vnnd res mali exempli, wann 452 [note: B. Ev. Ständ] sich nicht saluis priuilegiis, et religione submittirn wolten. Er sucht mit 2109. [note: Sp. Gesandt.] 852. [note: correspondentz] vnnd also allhie bey demselben nach Sein 2163. [reading uncertain: print faded] [note: Logis] zuhaben. Mihi talis familiaritas non probatur. Exitus acta probabit.

Die 452. [note: B. Eu. Stend] schicken 1477. [note: Gesandten] nur ihre 2728. [note: Protestation] contra 2008. [note: Ferdinandum] zu insinuirn, da billig Leut bey der Hand seyn solten/ de rei summa Red vnd Antwort zu geben. Die 2946. [note: Sächsische] selbsten wolten sie auch vor der 3487. [note: Wahl] nicht excludirn, auch hieuon nicht reden lassen/ biß zuuor von 1335 [note: Fridenstractation] gehandelt werde/ da auch darinnen nichts erhalten/ würde 747. [note: C. Sachsen] nicht her kommen. GOtt geb daß sie bey dieser resolution constanter beharren/ so würde die 1082. [note: Election] noch wol ein weil differirt bleiben. Diese Wochen ist schon verspilet/ vnnd darinnen nichts gethan worden. Kommet es zur action, lentum erit negotium. Dann auch die 2946. [note: Sächsische] 1477. [note: Gesandten] haben nur ein 1454. [note: General] 1879. [note: Instruction] vnnd müssen noua emergentia hinder sich bringen. Jch hab sie/ GOtt lob/ wol vnderbawet/ werden zimblich intonirn, wann sie nur


page 3, image: s003

helffen wolten das Lied außsingen. Es wird aber GOtt thun/ was jhm gefellt.

Die Solmische 500. Pferdt ziehen jetzo hinauff/ vnnd/ wie verlautet/ werden sie durch das Bambergische/ vnd Neuburgische territorium marchirn, das wird P. vnnd Onspach nach berühren. Steht wol zubedencken/ wie jhme zu thun/ damit man den Böhmen/ was zugesagt/ halte/ vnd doch auch die hostiliteten temere nicht anfang. Jch hab etwas von Zeittungen hiebeygelegt/ wiewil E. F. G. nunmehr viel frischere Zeittungen haben werden.

Mein Person betreffend/ stehet es bey P. gnedigster Verordnung/ ob ich hie bleiben/ oder hinauff kommen solle/ welches letztere [correction of the transcriber; in the print letzere] verhoffentlich ohne gewisse [correction of the transcriber; in the print gewise] schrifftliche Erklärung mir nicht wird gemuettet werden/ damit ich nit gar ins verderben komme. Reichthumb/ vnd grosse recompens begere ich nicht/ kan aber mit guetem gewissen mich/ Weib/ vnd Kinder nicht in Vngelegenheit stecken/ Es ist aber hievon E. F. G. mehr zuschreiben vnnötig/ die werden der Sachen zuthun wissen.

Damit E. F. G. sambt dero Geliebten GOTtes starcken Schutz gantz treulich/ deroselben aber zu beharrlichen gnaden mich vnderthänig befehlendt. Datum den 14. Iulij, Anno 1619.

E. F. G.

vnderthäniger gehorsamer Diener

L. Camerarius, D.



page 4, image: s004

Littera A. ILLVSTRISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO CHRIstiano Anhaltino, Comiti Ascaniae, Domino in Bernburg et Zerbst, Electoratus Palatiniani in superiore Bauaria Gubernatori etc. Principi ac Domino meo Clementissimo.

Illustrissime Princeps.

ANTE omnia paratissima mea obsequia etc. Ill.mae Cel.nis V.ae litterae, clementissime decimo huius ad me datae heri vesperi vna cum adiunctis mihi sunt allatae. Fasciculus Pragensis venit a Domino Orphinofski, qui cum Legatis Heilbrunnae fuit, continet in se varias querelas: quod tantae Hispanorum militum multitudini per Imperium transitus detur, a qua iam Bohemi opprimuntur, aduertoque simul non paucos sensim militiae taedio affici, vt fieri solet, quando nobis proponimus rem cito ad exitum perduceres, et interea nec temporis, nec occasionis ratio habetur. Vt aliquid Bauaro sine fundamento certo insinuetur, praeter Ill.am Cel.em V.am etiam mihi adhuc inconsultum videtur. Sed in illo loco fit, quod merito quoque alibi cum bona circumspectione fieri deberet. Quam facile iam communis Prouinciarum confoederatio, ac simul pax queat, nondum animaduertere possum. Rex Ferdinandus vtetur Fortunâ suâ. Cito sibi Anglicum Legatum deuinxit, huc remisit, atque ita cauit ne in Bohemiam, et in rem praesentem veniret, ac in loco Statuum fundamenta cognoscere posset, quod tamen ipsi mandatum fuit. Hic lentum negotium, et imperfecte, vel potius apparenter procedit. Interim Rex vi et armis acquiret Regni possessionem,


page 5, image: s005

quam in Status verbalibus contradictionibus in dubium vocandam existimant. [note: Amantissimus pacis Camerarius admodum timuit, ne magnae Britanniae Rex de pace cogitaret.] A Britannicis actionibus non parum metuo. Ego in summo silentio certior fio, ac si Anglus ad Saxonem misisset litteras, [note: Si Rex Angliae professus est, Ferdinandum verum esse Regem Bohemiae, professus est simul vos esse raptores alieni regni.] professus in ijs Ferdinandum vere esse Bohemorum Regem, et [note: Omnino res mali exempli est, et idcirco illud statuit Camerarius.] res mali exempli fore, si Bohemorum Euangelici Status se saluis priuilegiis, et religione submittere nollent. Quaerit cum Hispanico Legato correspondentiam, et in vicinia eiusdem suam Residentiam. [note: Angli cum Hispano amicitia displicet, sed Turnij cum Turca placet.] Mihi talis familiaritas non probatur. Exitus acta probabit.

Bohemorum Euangelici Status mittunt Legatos tantum ad Protestationes suas contra Ferdinandum insinuandas [note: Omnino Sinone Camerario opus esset, qui latus adapertile equi Traiani, cuius vterum implerat, obstetricando rumperet.] vbi maxime oporteret Viros adesse, qui bene de summa rei respondere possent. Saxonici ipsi quoque nolunt ipsos ante Electionem exclusos aut de ea loqui permittere, antequam de pacis tractatione agatur, etsi nihil impetretur, Elector Saxo etiam huc non est venturus. Deus faxit, vt in hac resolutione constanter maneant, [note: Morari electionem Camerarius voluit non vt electio serior esset, sed ne vnquam; interea in Imperio Palatinus Vicario Sceptro omnia miscere poterat in Bohemia omnia obtinere: Nullo tum Caesare, quem Catholici iuuarent.] tum Electio adhuc diu differetur. Haec hebdomas iam est perdita, in eâq ue nihil actum. Si ventum fuerit ad actionem, lentum erit negotium. Nam Saxonici quoque Legati tantum habent generalem Instructionem, cogunturque noua emergentia ad Dominum referre. [note: Arte meâ consueta decipere conatus sum.] Ego, Deo sint laudes illos satis subfulsi, [note: Saxones intonuerunt in Lusatia, sed in vos immisere fulmina, et absoluerunt cantum, quando vos coepistis plorare.] satis bene intonabunt, modo melodiam canendo absoluere vellent. Verum Deus faciet, quod ipsi placebit.

Solmenses quingenti equites superius pergunt, vt rumor fert, per Bambergense, et Neoburgense territorium


page 6, image: s006

sunt transituri, quod Palatinum, et Onoldspacensem proxime attinget. Accurate deliberandum est, quid factu opus sit, [note: Ecce iam erant promissa Bohemis auxilia, ante, quam Fridericus Rex renuntiaretur; et Camerarius filius pacis metuit, ne Rebelles deserantur.] vt promissa Bohemis seruentur, nec tamen interim hostilitates temere inchoentur. Litteris meis noua quaedam addidi, tametsi Ill.ma Cels.do V.a iam longe recentiora habebit.

Quantum personam meam attinet, in clementissima Palatini ordinatione consistit, vtrum mihi hîc manendum, an vero ad vos sit proficiscendum: posterius tamen, vti spero, sine certa declaratione scripta mihi non mandabitur, ne ad incitas redigat. Diuitias, magnamque recompensationem non desidero, sed tament nec me, nec coniugem, neque liberos meos [note: Camerarius bonâ Conscientiâ suos negligere non potest. sed eâdem Conscientiâ alios regnis spoliare potest.] bonâ conscientiâ difficultatibus inuoluere possum. Se de his plura scibere Ill.mae Cels.ni V.ae superfluum est, quae rebus consulere sciet.

Hisce Ill.am Cels.nem V.am cum dilectis suis fortissimae Dei protectioni, me vero Ill.mae Cels.ni V.ae ad constantem gratiam plurimum commendo. Datum 14. Iulii Anno 1619.

Ill.mae Cels.ni V.ae

obedientissimus

Seruus

L. Camerarius D.



page 7, image: s007

Littera B. Dem Durchleuchtigen/ Hochgebornen Fürsten/ vnd Herrn/ Herrn Christian Fürsten zu Anhalt/ Grafen zu Ascanien/ Herrn zu Bernburg/ vnd Zerbst/ rc. Churfürstl. Pfaltz. Statthalter in Obern Bayrn/ Meinem gnedigsten Fürsten vnd Herrn.

DVrchleuchtiger/ Hochgeborner Fürst/ E. F. G. seynd jederzeit meine vnterthäniger/ gantz willigste Dienst gehorsammen flesses zuuor/ Gnediger Fürst vnnd Herr/ auß E. F. G. jüngstem von 21. dieses/ hab ich sehr gern verstanden/ daß der Graf von Manßfeldt die angedeute Ziffer/ nicht/ sonder Balthasar New dieselbe gehabt/ vnnd noch hab/ daher man sich dann derselben noch sicher auch ins künfftig wird gebrauchen können. Auß P. befelch hatte Veiras ein exemplar geendert/ so ich jhme gegeben/ desselben hab an E. F. G. ich mich jüngst gebraucht/ hernechst aber bleib ich bey der vorigen Ziffer/ weil es damit die gedachte bewantnuß hat. Wir haben P. von hinaß alles so vorgangen/ mit fleiß vnterthänigst berichtet/ erwarten darauff S. Ch. G. resolutionem mit verlangen. Es ist eben von Meintz die Erklärung wegen der Geistlichen sehr hart gefallen/ vnnd hat der Weltlichen Churfürsten respectu ein sehr grosses auff sich/ daß man sie nemblich zu einem gewissen kurtzen termin astringiert, vnd da in dessen die resolutiones entweder nit/ oder widerig einkämen (das ist/ auff voriger intention verbliben/ daß nemblich recuperatio pacis der Wahl vorgehen solte/ wie sonderlich Sachsen votirn lassen) daß die Geistliche alßdann mit der Wahl jhres theils verfahren wolten.

Was Sachsen sich drauff erklären werde/ will ich gern hören/ da S. Ch. G. bestendig bey der ersten Mainung blieben/ wolte ich hoffen/ man köndte den Geistlichen noch bang machen/ vnd sie eher auff ein ander subiectum bringen/ als daß sie 2008. [note: Ferdin.]


page 8, image: s008

halben eine secession verursachen/ oder diesen tag zerschlagen lassen solten. Jch sorge aber sehr/ 746. [note: Ch. Sachsen] werde wancken/ da sonderlich 748. [note: Ch. Sachsen] noch in 2603. [note: Person] nach 1310. [note: Franckfurt] kommen solte/ deßwegen sich 1435. [note: die Geistlichen] starck bemühen/ vnnd 749. [note: Chur Sachsen] durch einen eigenen Currier ermahnen lassen. So sehen die 2946. [note: Sächsische] 1477. [note: Gesandten] selbsten gern/ daß sie jhren 1690. [note: Herrn] allhier hetten. Jch hab vor diesem/ vnnd ehe wir hieher gezogen/ offt erinnert/ ob nicht bey jetzigen 2612. [note: Pfaltz] anwesen in den drobigen Landen/ sie zu 747. [note: Chur Sachsen] in der Person kommen/ vnd jhne in einem vnd dem andern gewinnen/ sonderlich aber sein 3455. [note: Votum] auff N. erhalten möchte/ auff welchen fall N. auch dahin gienge/ villeicht auch N. dahin zubringen/ bey dem ich biß daher/ aber nur per indirectum, vnd ohne benennung der 2603. [note: Person] selbsten laborirt, vnd dadurch jhne zum wenigsten in etwas Nachgedencken gebracht hab. Ob nun gedachter Vorschlag sich noch practicirn lassen möchte/ das werden E. F. G. 742. [note: Ch. Pfaltz] zum besten zu weisen wissen. K. Ferdinand vnnd der Churfl. von Cöln seynd vorgestern zu Landgraff Ludwigen nach Nidda auff das Jagen gezogen. Daher man gestern vnnd heut nicht zu Raht gangen/ da doch die edle Zeit in guten deliberationibus von widerbringung deß werthen Friedens wol nützlich hette: angelegt werden können. Aber es scheinet die 1434. [note: Geistliche] 739. [note: Churfl.] setzen alles auff 2008. [note: Ferdinandi] 1082. [note: election] vnnd sein 3078. [note: Spanisch] 2033. [note: Kriegsvolck] alßdann vna opera den 450. [note: Böhmen] vnd vns den 19.1.41.7.56.42. [note: garauß] zu machen. GOtt der ins verborgen sihet/ wird es richten. Ipse faciet. Illi autem sunt Filij hominum. Deß 1993. [note: Kön. in Britannien] 1476. [note: Gesandter] communicirt mit dem 3078. [note: Spanischen] in der Person vnd per nuncios sehr fleissig/ bemühet sich hoch/ damit seinem 1986. [note: König] die 2545. [note: pacification]


page 9, image: s009

zwischen 2008. [note: Ferdinando] vnnd den 452. [note: Böhm. Ev. Ständ/ ] möge eingeraumbt werden/ Begehrt auch daß 743. [note: Ch. Pfaltz] durch vns erinnert werden solle/ die 450. [note: Böhmen] ebenmessig darzu zu disponirn, ich besorge dabey allerley sequelen, die dem gemeinen wesen/ vnd andern guten intentionibus könden schädlich seyn/ der 3077. [note: Spanier] ist dem 1098. [note: Engelländer] vil zu schlauch/ wird jhne mit guten Worten lactirn, biß 2008. [note: Ferdinandus] in allem vorhaben seinen scopum erlangt. Alß dann dörfft er respectirt werden/ wie Mr. Lesieur zu 2811. [note: Regenspurg] Der 1993. [note: König in Britannien] wendete sein Gelt/ welches sein 2097. [note: Legatus] jetzo consumirt, besser an/ wann er solches ohnuermerckt den guten 450. [note: Böhmen] darschiessen liesse. Sed haec est fundi nostri calamitas. 1769. [note: Hispanus] optimi 2876. [note: regis] bonitate contra nos abutitur, welche hoch zubeklagen ist. Die 451. [note: Böhemische] 1477. [note: Gesandten] können noch nicht in 1310. [note: Franckfurt] kommen/ was sie an 755. [note: Chur Meintz] bringen lassen/ wird alles vnderschlagen/ vnnd dauon nichts in 2780 [note: Raht] gebracht/ Summa rei wird nunmehr auff deß General conuents Schluß zu Prag bestehen/ darauff menniglich siehet/ vnd wartet/ GOtt schicke es nach seinem Vätterlichen Willen/ vnd daß ferner Landtverderben verhütet werde.

Jn den gemeinen auisen wirdt offentlich geschrieben/ 1373. [note: F. Christian] seye nunmehr der 450. [note: Böhmen] 1454. [note: General] wer zu wünschen/ daß solches vor einem Jahr gewesen/ oder noch seyn könte. Aber der 1099. [note: Englisch] 1476. [note: Gesandte] hat gestern vermeldet/ jhme wer vorkommen/ die 452. [note: Böh. Ev. Ständ] wolten nunmehr 1718. [note: H. Ludwig Philips] zum 1986. [note: König] haben/ das wird nun allhie seltzame discours vervrsachen. Wann nicht die 450. [note: Böhmen] vnd 814. [note: confoederirte] 2062. [note: Land] so viel 3431. [note: Volck] vnderhielte/ als es auff viel 1826. [note: Jahr] erschwingen könte/ so solte es endlich 1760. [note: Hispano] schwer


page 10, image: s010

fallen da sonderlich die 3220. [note: Trefues] in 2427. [note: Niderland] zum Endt kämen/ an vnderschidlichen orten der gestalt 2027. [note: Krieg] zu haben/ vnnd möchte sich bey solcher occasion 2936. [note: Sauoi] vnnd 3280. [note: Venedig] mit der zeit auch wider regen/ vnd in dessen in 1306. [note: Franckreich] es auch besser werden/ Quod faxit Deus ter Opt. Max.

Wegen vnserer 2030. [note: Kriegsrüstung] bin ich offt sorgfeltig/ damit der 2413. [note: neruus] 3408. [note: Vnionis] nicht vergeblich 819. [note: consumirt] vnnd zugleich wenig 2851. [note: reputation] erlangt werde/ welches 2613. [note: Ch. Pfaltz] in viel Weg würde nachtheilig seyn. E. F. G. haben dabey die meiste 963. [note: direction] werden also der sachen am besten zu rathen vnd helffen wissen. Jch vernimme/ daß Friderich von Berg 2621. [note: Pfenningmeister] worden/ ist viel daran gelegen/ daß er zeitlich alle notturfft/ so vil zu seinem Ampt gehörig/ wisse/ vnnd daß er mit Carl Paul fleissige correspondentz halte. So hat man auch dahin zu sehen/ daß die Cassa zu 2451. [note: Nürnberg] die meiste Außgab trage/ dern zu 1673. [note: Heidelberg] aber/ so lang müglich/ verschonet werde/ ex causa, die E. F. G. leichtlich ermessen könden.

Was Landtgraff Moritz sich endtlich erkläret/ wird jetzo auch hinauff berichtet/ wann S. F. G. dero Versprechen nach in der Franckfurter Meß jnnhielten/ so hette ich darunter nicht vergeblich gearbeitet/ darneben aber vermercke ich/ daß wann diese erstattungen geschehen/ man mit gedancken vmbgehe/ alßdann die 3408. [note: Vnion] zu quitirn, auff welchen schrecken gleichwol meines erachtens das 1439. [note: eldt] anzunehmen seyn möchte. Jhre Churfl. Gn. wurden wol thun/ wann sie an S. F. G. ein fr. gut Briefflein abgehen liessen/ vnd dadurch sich der bezahlung so viel dannocht versicherten.

Mich belangend/ schlag ich am Leib/ (mit vnterth. reuerentz zu melden) dermassen auß/ daß ich deß Nachts fast kein


page 11, image: s011

ruhe haben kan/ weis nicht wie ich der vngelegenheit könte loß werden/ wann ich nicht ein Tag 14. zu einer Chur zu hauß haben solte/ welche mir dieses gantze Jahr nit gedeyen mögen/ ich thue verhoffentlich/ etiam cum dispendio valetudinis, das Meinige/ will es auch/ so lang GOtt wil/ gerne thun/ aber es könte auch auß dergleichen vngelegenheit wol ein grössere erfolgen/ wie mir wol exempla bekant seyn. Ich erwarte aber in einem vnd dem andern Ihrer Churfl. G. gnedigste erklärung/ vnd weis/ daß E. F. G. mich jhr in gnaden befohlen seyn lassen.

Damit E. F. G. sambt allen dero geliebten Gottes starcken Schutz zu aller bestendiger Wolfahrt/ von hertzen getreulich/ deroselben aber zu beharrlichen Fürstlichen Gnaden mich Vnderthänig bevelhend. Datum Franckfurt/ den 26. Iulij, Anno 1619.

E. F. G.

vnterthäniger gehorsamer

L. Camerarius D.

Littera B. ILLVSTRISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO Christiano Anhaltino, Comiti Ascaniae, Domino in Bernburg et Zerbst, Electoratus Palatiniani in superiore Bauaria Gubernatori etc. Principi ac Domino meo Clemenrissimo. Illustrissime Princeps.

OMNIA mea paratissima obsequia, etc.

Ex litteris Ill.mae Cels.nis. V.ae 21. Iulii datis libenter


page 12, image: s012

admodum intellexi [note: En Lector quantum Camerarius Mansfeldio fidat, non vult suas ab ipso legi litteras.] Comitem Mansfeldium scriptorias Ziffras ante iam indicatas non habere, sed Balthasarum Neu eas habuisse, et adhuc habere, quare ijsdem in posterum secure vti possumus. Ex mandato Palatini Veiras vnum exemplar mutauit, quod ego illi tradidi, quo ad Ill.am Cels.em V.am proxime vsus sum, deinceps autem vsurpabo priores Ziffras, cum prioribus non multum absimiles sint.

De omnibus hinc, quae euenere, Palatinum magnâ industriâ certiorem fecimus, expectamus in dies cum desiderio Serenissmi Electoris resolutionem. Declaratio Moguntiâ allata propter Ecclesiasticos grauis nobis fuit, estque Electorum saecularium respectu praeiudicialis, eo, quod videlicet ad breuem, certumque terminum adstringantur, quod si interim resolutiones aut nullae, aut contrariae mitterentur (hoc est, si in priore intentione permanerent, vt nimirum recuperatio pacis Electionem antecederet, maxime iuxta Saxonis votum) nihilominus Ecclesiastici cum electione ex parte suâ procedere vellent.

Quo modo Saxo super hoc se declaraturus sit, libenter percipiam, quod si in prima sua sententia perseuerabit, auderem sperare, posse Ecclesiasticos in angustias conijci, et facilius ad aliud subiectum persuaderi, quam vt ipsi in Ferdinandi gratiam secessionem faciant, aut hunc Electionis diem irritum reddant. Timeo autem magnopere, ne [note: Camerarius timet, ne Saxo caluinisset. Iustus timor.] Elector Saxo vacillet, praesertim si ipsemet adhuc in propria persona Francofurtum venturus esset, qua in re Ecclesiastici multum laborant, et Saxonem iam per certum Veredarium admonuerunt: ipsimet quoque Legati Saxonici praesentiam Domini sui desiderant. Ego ante saepe, quam huc veniremus, monui, vt Palatinus hoc rerum Statu in ijs regionibus versans ad Saxonem in propria persona abiret, eumque sibi in necessariis deuin ciret; praecipue vero Votum


page 13, image: s013

eius [note: Quia Camerarius aduertit difficile fore Electioni impedimentum ponere, alium eligendum putauit; non quod ei Imperium faueret, sed vt Regem Ferdinandum deijceret. Satis enim constat, quem Caluinistae maluerint, Viuat Fridericus Romanorum Rex, non obscure clamabant nummi Norimbergenses Caluinistarum auro, et arte cusi.] pro N. obtineret. Quo in casu etiam [note: Qualia verba Camerarius dedit, talia accepit. Sapientis est, accommodare se Vulpi.] N. inclinaret; fortasse etiam N. eo adduceretur, apud quem ego ipse huc vsque, sed duntaxat per indirectum, et sine personae nominatione laboraui, eique minimum rem in considerationem adduxi. An autem propositum consilium ad praxin dirigi possit, de hoc quam optime Ill.ma Cels.do V.a Electorem Palatinum edocebit. Rex Ferdinandus, et Elector Coloniensis ad Landtgrauium Ludouicum Niddam nudius tertius venandi gratiâ sunt profecti, qua de caussa, nec heri nec hodie in Senatum itum est, cum tamen tempus preciosum in bonis deliberationibus, ad recuperationem optatae pacis vtilissime impendi potuisset. Sed videntur [note: Obseruet Lector bilinguem Camerarium, paulo ante dixerat, N. inclinare alio, iam in Ferdinandum propensum scribit.] Ecclesiastici Electores omnes in Ferdinandi electionem, et eius Hispanicas copias collineare, ac demum vnâ operâ et nos, et Bohemos oppressum ire. Deus occulti scrutator rem componet: Ipse faciet. Illi autem sunt filij hominum. Regis Britanniae Legatus communicat cum Hispano Legato in propria persona et per Nuncios admodum diligenter, multumque laborat, vt Regi ipsius pacificatio inter Ferdinandum, et Euangelicos Bohemorum Status instituenda committatur. Petit praeterea, vt Palatinus Elector de hoc etiam a nobis instigetur, vti is Bohemos pariter ad idem disponat. [note: Procul pax esto, Pace Palatinus Rex non fiet, bello fiet, eatur ad arma bonis cum Intentionibus.]. Vereor hoc in negotio omnis generis sequelas quae communi causae, aliisque bonis intentionibus obesse possunt. Anglo Hispanus multo callidior, eum bonis verbis lactabit; dum Ferdinandus in omnibus propositis scopum suum assequatur. Tum fortasse respectabitur, sicut Mt. Lesieur Ratisbonae. [note: Nota Lector, an Camerarius ante Electionem sui Palatini de Bohemorum Consiliis nihil sciuerit. Bonis Bohemis semper bonus fautor fuit, et rebelles aut fouit, aut amauit.] Rex Britanniae pecuniam, quam Legatus ipsius iam consumit, vtilius impenderet, si bonis Bohemis eam occulte suppe ditaret. Sed haec est fundi


page 14, image: s014

nostri calamitas, Hispanus optimi Regis bonitate contra nos abutitur, quod admodum deplorandum est. Bohemici Status nondum Francofurtum intrare possunt, sed quidquid ad Electorem Moguntinum deferunt, [note: Si quid in hoc genere Moguntinus fecit, auctoritate, et potestate suâ legitimâ fecit.] id totum supprimitur; et de illo nihil in Senatu proponitur. [note: Viden, vbi mens et spes Camerarii fixa fuerit?] Summa rei Pragae in conclusione Generalis Conuentus consistet, ad quem omnes respiciunt, et expectant. Deus secundum paternam suam voluntatem disponat, vt vlterior prouinciarum deuastatio impediatur.

In publicis nouis aperte scribitur Principem Christianum iam esse Bohemorum Generalem, [note: O clausum alias pectus, quantum hîc hiascis, et arcana prodis! Ante annum contra Matthiam Caesarem, si Dij non laeui fuissent, arma ab Anhaltino caepienda erant, vt non solum excluderetur Ferdinandus, sed etiam de solio detruderetur Matthias.] optandum sane, si ante annum fuisset, aut adhuc esse posset: Sed Anglicus Legatus heri narrauit, se intellexisse Bohemos Euangelicos velle iam Ducem Ludouicum Philippum pro Rege habere, quae res mirabilibus hic discursibus causam dabit. Nisi Bohemi, ac Confoederatae Prouinciae [note: Camerarius ipsissimum belli flabrum, audet se in Apologia pacis auctorem ferre.] de continuatione belli cogitent, se ipsos consument, in quem finem Buquoius omne suum intentum ditigit. [note: Mira consilia pacis Camerarianae.] Econtra si quaelibet Prouincia tot milites aleret, quot in multos annos posset sustentare, tandem Hispano difficile esset, praesertim induciis in Belgio ad finem properantibus, sic diuersis in locis bellum gerere, et possent per hanc occasionem Sabaudus, Venetique cum tempore se etiam rursus commouere, atque interim in Gallia melior spes affulgeret. Quod faxit Deus ter Opt. Maximus.

[note: Sollicitudines Camerarij, ne bello absistatur.] De nostra belli praeparatione saepe sollicitus sum, ne neruus Vnionis frustra consumatur, et interea parum reputationis obtineatur, quod Palatino Electori in multis rebus detrimento foret. Ill.ma Cels.do V.a potissimam hîc directionem habet, sciet ita optime negotio huic consulere,


page 15, image: s015

prospicereque. Audio Fridericum a Berg Quaestorem factum, multum sane interest, vt mature omnia necessaria, quae ipsius officij sunt, intelligat, et cum Carolo Paulio diligentem correspondentiam habeat. Etiam eo deinde prospiciendum, vt [note: Si Imperij Ciuitates artem Camerarij non intelligant, nihil intelligunt. Ciuitates pecuniam expediant, nos expendemus in rem nostram: Ipsae contentae sint, quod amici simus, et beneficij loco habeant, quod ipsis relinquimus.] Norinbergensis Cassa potiores expensas faciat; [note: Iuxtae dictum Catonis, Parce Minori, vbi parum est, non multum efferri potest.] Heidelbergensi vero, quamdiu fieri potest, parcatur; Ex causa, quam Ill.ma Cels.do V.a facile diuinabit.

Quid animo sedeat Landgrauij Mauritij iam etiam eo perlitteras significatur. Si iuxta promissa sua illius Celsitudo in Francofurtensibus nundinis faceret, frustra non laborassem. Aduerto autem, si eiusmodi compensatio fiat, eo consilia dirigi, vt Vnioni quittantia detur; ad quem terrorem pecunia, mea quidem sententia acceptari posser. Serenissimus Elector Palatinus praeclare ageret, si ad ipsius Illam Celsem perbreues, ac familiares litteras transmitteret, et per eas se de certa solutione asse curaret.

Me quantum attinet, [note: Quale corpus, talis mens: Imo Caluinianâ lue foedior.] toto corpore Scabies (vt humillima cum reuerentia dicam) adeo prorumpit, vt de nocte nullam possim quietem capere, nescio, quo modo hac molestia liberari queam, quam si me sub Cura Medicorum domi per quatuordecim dies continere possem, quos toto anno nunquam impetrare potui. Ego, vti spero, meum officium cum dispendio valetudinis praesto, et praestabo etiam libenter, quam diu Deus volet, sed ex tali in commodo, ac molestia grauius oriri malum mihi posset, sicut mihi exempla nota sunt. Expecto in quibusdam necessariis clementissimam Sermi Electoris Palatini Resolutionem, et scio me Ill.mae. Cels.nis. V.ae gratiae commendatum esse.

Hisce Ill.am Cels.em V.am vna cum omnibus suis dilectis fortissimae Dei protectioni ad constantem in omnibus fortunam retinendam; ipsi vero me ex animo ad ampliorem


page 16, image: s016

Principis gratiam obtinendam officiosissime commendo. Datum Francofurti 26. Iulii Anno 1619.

Ill.mae. Cels.ni V.ae

Subiectissimus et obedientissimus

L. Camerarius D.

Littera C. Dem Durchleuchtigen/ Hochgebornen Fürsten/ vnd Herrn/ Herrn Christian Fürsten zu Anhalt/ Grafen zu Ascanien/ Herrn zu Bernburg vnd Zerbst/ etc. Churfl. Pfaltz. Statthalter in Obern Bayrn: Meinem gnedigen Fürsten vnd Herrn.

DVrchleuchtiger/ Hochgeborner Fürst/ E. F. G. seyndt meine vnterthänige gantz willigste Dienst gehorsamlich zuuor/ Gnediger Fürst vnd Herr/ Wir haben nun eine guete zeit von dem Böhmischen wesen nichts gründlichs/ weil seiter den 22. Octobr. von E. F. G. wir kein schreiben/ vnd die letzte Brieff deß Rüppels den 18. eiusdem datirt gewest. Von München hab ich bey der letzten Post auch nichts bekommen/ weis nicht/ ob D. Jocher das podagra verhindert haben mag. Von Augspurg schreibt man mir für gewiß/ der Hertzog in Bayrn lasse in den Niderlanden 1000. Pferd werben/ vnd wolle Pfaltz vmb den Paß ersuchen. Ich hab gedachtem D. Jocher darumb was angedeutet/ als ob dergleichen auisen von Cöln kommen weren. Will gern hören/ was er darzu sagen werde. Ist was daran/ so wird der Obriste Tylli durch seine Freund drunten darbey das beste thun.

Wir allhie lassen die publica gehn/ wie sie gehn/ Sorge sehr/ wir werden den Winter nicht zum besten anlegen/ da doch alles in occasionibus, et vigilantia bestehn will. E. F. G. werden dero bekantem eyfer nach zu remedijren wissen. Von Culmbach/ Hessen/ vnd den Stätten kommet noch nichts ein/ so fleissig lesset man sich die fach angelegen seyn.



page 17, image: s017

Culmbach solte billich beschehener vertröstung nach berichten/ was S. F. G. zu Dreßden guets außgericht. So hat auch Coburg noch nichts communicirt, was der von Wallenfels daselbst für gute Relationes werde herauß gebracht haben. Herr Christoff von Dona ist gestern von Turin wider anhero kommen/ dessen Relation P. sehr gern gehört/ vnd wird deßwegen ein zusamenkunfft zu Onoltzbach vorgeschlagen. Sauoya gehet in seinen disegni dapffer vnd wol aduersus Monarchiam Hispanicam, wolte Gott/ daß alle Euangelische einen solchen eyffer hetten/ die erfahrung gibt es aber/ was für ein getrennt wesen es allenthalben sey. Es stehet aber alles in Gottes Handen/ Ist ein periodus da/ so muß alles dazu concurrirn vnd dienen. Ich bin noch der mainung/ daß gut sein solte/ wann Gott die Princessin/ Churfürstin/ gn. entbunden/ daß P. ein Wochen etlich droben seyn möchte/ daß also die publica bey dieser gefährlichen coniunctur recht tractiert werden könten.

Im vbrigen referire ich mich auff vorige meine vnderth. Schreiben/ vnd thue damit E. F. G. sambt dero geliebten GOtt dem Allmächtigen zu aller beständigen wolfahrt gantz trewlich/ deroselben aber mich zu beharrlichen gnaden vnderthenig befehlent. Datum den 3, Nouemb. Anno 1618.

E. F. G.

vnterthäniger gehorsamer Diener

L. Camerarius D.

Littera C. ILLVSTRISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO Christiano Anhaltino, Comiti Ascaniae, Domino in Bernburg et Zerbst, Electoratus Palatiniani in superiore Bauaria Gubernatori etc. Principi ac Domino meo Clementissimo. Illustrissime Princeps.

ANte omnia paratissima mea obsequia, etc.

De rebus Bohemicis iam longo tempore nihil certi habemus, cum a vigesimo secundo die Octobris nullas litteras ab Ill.ma Cel.ne V.a


page 18, image: s018

acceperim, postremaeque Rüppelij decimo octauo eiusdem fuerint datae. Monachio quoque a Veredariis proximis mihi nihil allatum est, nescio, an D. Iocherum podagra impediuerit. Augustâ mihi pro certo scribitur Ducem Bauariae in Belgio mille equites conscribere, et a Palatino, transitum petiturum. Praefato D. Iochero hoc breuiter indicaui, [note: Sincerissimum pectus Camerarij: aequiuocationibus non vtitur, sed mendacijs.] ac si rumor iste Coloniâ ad nos peruenisset, auide intelligam, quid dicturus sit. Si quid in re erit, Generalis Tillius per cognatos suos negotium egregie promouerit.

Nos hic publica sinimus vadere, sicuti vadunt. [note: Meditatio Camerarij pia, sed bellica, viuente adhuc Caesare Matthiâ: Opacis amator.] Vehementer metuo nos hanc hiemem non optime locaturos, cum tamen omnia in occasionibus et vigilantia consistant. Ill.ma Cels.do V.a pro suo noto Zelo remedium adhibere sciet.

[note: Merae pacis cogitationes.] A Culmbachensi, Hasso, et a Ciuitatibus liberis, nihil adhuc accepimus, ita res cordi, curaeque habetur. Culmbachensis iuxta promissa merito significare deberet, quid boni Dresdae effecisset. Neque Coburgensis quidquam communlcauit, quas bonas resolutiones Wallenfelsensis secum attulerit. Dominus Christophorus a Dona heri Taurino ad nos rediit, cuius relationem Palatinus libenter percepit, et idcirco de Conuentu Onolzbachij habendo cogitatur. Sabaudus in cogitatis suis aduersus Monarchiam Hispanicam alacriter, beneque progreditur. Vtinam omnes Euangelici eundem Zelum haberent, sed experientia docet, quam dissolutae apud illos vbique scopae sint. Verum omnia sunt in manu Dei; si qua periodus adest, ad hanc omnia concurrant, et seruiant, necesse est.

[note: Camerarius Palatinum propius adrepere cupit, vt Coronam Matthiae in Bohemia prehendat] Adhuc eius mentis sum, e re fore, si leuato Principissae nostrae vtero Palatinus per aliquot hebdomadas superius commoraretur, atque ita publica, tempore tam difficili recte tractari possent. De caetero refero me ad omnes meas literas, commendoque plurimum Ill.am Cels.em V.am vna cum charissima Coninge Deo omnipotenti ad omnia prospera, me vero Ill.mae Cels.ni V.ae ad constantem gratiam. Datum 3. Nouemb. Anno 1618.

Ill.mae Cels.ni V.ae

ad omnia obsequia paratissimus

L. Camerarius D.



page 19, image: s019

Littera D. Dem Durchleuchtigen/ Hochgebornen Fürsten vnd Herrn/ Herren Christian/ Fürsten zu Anhalt/ Grafen zu Aßcanien/ Herrn zu Bernburg/ vnd Zerbst/ etc. Churfl. Pfaltz. Statthalter in Ober Bayrn: Meinem gnedigen Fürsten vnd Herrn.

DVrchleuchtiger/ Hochgeborner Fürst/ E. F. G. seyn jederzeit meine vnterthänige gantz willigste Dienst gehorsamen Fleisses zuuor Gnediger Fürst vnd Herr/ E. F. G. sub dat. Bernburg den 21. Febr. Jüngsthin gnedig an mich gethanes Schreiben ist mir den 3. dieses wol eingehändigt worden/ vnd muß auch meines theils bekennen/ daß in Abwesenheit E. F. G. von Amberg/ ich deroselben nichts zugeschrieben. Ich hab aber auch sie in denen Geschefften/ derowegen sie diese Reiß vorgenommen/ nit interpellirn wollen/ zu dem propter publica nicht gezweifflet/ daß sie dero reditum, so vil jmmer möglich/ maturirn würde/ gestalt dann/ daß jetzo beschehen soll/ auß dero Schreiben ich nit allein vermerckt/ sondern auch Herrn Groß Hofmeister/ (der nun 8. tag hero wider zur stelle/ Cantzler vnd Räthen es angezeigt/ die dann darüber sambtlich sich hoch erfrewen/ weil bey jetziger gefährlichen coniunctur, vnd da täglich newe sachen entstehen/ E. F. G. anwesenheit man lenger nit entrathen könte! vnd demnach es darauff beruhet/ daß P. Ch. G. Herr Marggraf zu Onoltzbach/ vnd E. F. G. in kurtzem in der Person zusammen kommen/ Herr Großhofmeister vnnd ich S. Ch. G. alßdann folgen möchten/ so wil ich alles dahin verschoben haben/ vnd mit weitleuffigem Schreiben jetzo E. F. G. keinen verdruß machen. Mir ligt jetzo fürnemblich dz [abbr.: daz] vorleihen gegen den Böhemischen Ständen an/ welches P. biß auff E. F. G. widerkunfft so weit zu rück gezogen/ dieselbe aber werden der sachen recht zu thun wissen/ dann je einmal res nit mehr integra, es gehe im vbrigen/ wie Gott wil. Deß Herrn von Dona relationes von seiner Engelländischen vnnd Niderländischen expedition, wie auch deß Grafen von Manßfelt widerkunfft/ et quidem non sine adiuncto, werden materiam zu einer starcken deliberation geben/ Gott aber geb dabey nit allein recta et salutaria consilia, sonder auch dz [abbr.: daz] Hertz vnd den Muht etwz [abbr.: etwaz] zu seiner Ehr/ vnd pro libertate et religione zu wagen/ sonsten helffen auch die verstendigst vnd beste discurs wenig/ oder vielmehr gar nichts/ Heroische resolutiones müssen von oben herab Grossen Herren ins Hertz gegossen


page 20, image: s020

werden. Ich wil aber nochmals/ wie gesagt/ alles zu besserer gelegenheit außgestellet haben/ weiln auch ohne daß E. F. G. zu dero wider ankunfft zu Amberg wenig respiration werden finden. Dieses allein hab ich vnberichtet nit lassen können/ welcher massen der von Böwingshausen/ dem von Plessen allhie vnlängsten gar operose zu erkennen geben/ daß Ihre F. G. der Hertzog zu Wirtenberg gemeint were/ den Obersten Fuchsen in dienst vnd bestallung anzunemmen/ nit zweifflendt/ daß man hernegst bey der Vnion auch Ihrer F. G. Leut in acht nemen würde/ vnd durch solch mittel könte der Oberste Fuchß dem andern theil entzogen/ vnd wider auff dise seiten gebracht werden/ Es ist ein Cabala, die ich nit verstehe/ will mich auch nit immiscirn, allein weil ich verspürt/ daß auch der von Plessen es declinirn wird/ so hab zum wenigsten E. F. G. ich nur obiter dauon jetzo etwas andeuten wollen/ ob etwan dieselbe gut finden möchte/ Ihre F. G. zu Wirtenberg durch ein Handbriefflein wolmeinend zu erinnern/ in dem werck sich nit zu vbereilen/ sondern es auff mehrere communication zu stellen/ dann meines ein feltigen ermessens allerhand considerationes dabey vorfallen möchten/ ich wil aber auch hieuon mündlich lieber/ als in Briefen/ mich eröffnen.

Vnd thue demnach E. F. G. sambt allen dero Geliebten GOttes deß Allmechtigen starcker protection gantz getrewlich/ deroselben aber zu beharrlichen gnaden mich vnterthänig befehlen. Datum Heidelberg/ den 5. Martij, Anno 1619.

E. F. G.

vnterthäniger gehorsamer Diener

L. Camerarius, D.

Littera D. ILLVSTRISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO CHRISTIANO PRINCIPI DE Anhalt, Comiti Ascaniae, Domino in Bernburg et Zerbst etc. Electoralis Palatinatus Administratori in Bauaria superiore, Principi ac Domino meo Clementissimo.

ILlustrissime Princeps, Ill.mae Cels.ni V.ae humillima mea, ante omnia, omni tempore paratissima obsequia. Litterae Cels.nis V.ae Ill.mae Bernburgo 21. Febr. clementissime ad me datae, 3. huius recte in manus meas


page 21, image: s021

venerunt. Et fateri equidem debeo, ad Ill.am Cels.em V.am Ambergâ absentem nullas a me vnquam esse perscriptas, quod ipsam in negotiis suis, quorum causâ hoc iter suscepit, interpellare noluerim, et propter publica, quin reditum maturaret, quantum fieri posset, nunquam dubitârim; quodiam iam futurum, ex litteris ipsius non solum intellexi, sed etiam Dominis Magno Aulae Praefecto, 8. abhinc diebus reduci, Cancellario, et Consiliariis nunciaui, hoc nuntio vehementi laetitiâ affectis, quoniam hac periculosa coniunctura et sebus quotidie emergentibus nouis, Illustrissae. Cels.nis V.ae praesentia desiderari diutius non posset, Proinde cum stet Serenissimo Electori Palatino, D. Marchioni de Onolzbach, et Ill.mae Cels.ni V.ae breui coram conuenire, Magno Aulae Praefecto, me que forsan comitantibus Serenitatem suam, illuc omnia dilata volo, Ill.mae Cels.ni V.ae prolixioribus litteris nunc parcam molestus esse. [note: Camerarius cupit adiutos Bohemos, vt Palatinus iuuetur: quid vetat regnum emere, etsi alienum sit?] Prae reliquis autem animum meum versat summa mutui Bohemiae Statibus danda, quam P. in reditum Ill.mae Cels.nis V.ae distulit. Ill.ma Cels.do V.a sciet, quid in hoc facto opus, quia res amplius integra non est. Caetera sese habeant, prout Deus volet. D. Donae relationes de Anglica atque Hollandica expeditione sua, et reditus Comitis de Mansfeld non sine adiuncto, nouam ad fortem deliberationem ministrabunt materiam. Deus autem in his non solum recta et salubria suggerat consilia. [note: Insignis belli tubicen Camerarius animos optat Principibus, quales ipse gerit, funestos, et orbi terrarum exitiales. Iste nimirum vir est ad mansuetudinem compositus.] sed et animos addat, pro honore suo, nec non libertate et religione aliquid audendi, alioquin prudentissimae quaeque atque optimae consultationes parum, aut potius nihil iuuant. Heroicas resolutiones desuper infundi necesse est animis Principum. Ego vero, vt dixi, omnia in meliorem occasionem differo, cum alias Ill.ma Cels.do V.a Ambergam rediens non multum captura respirationis videatur. Solum hoc tacitum praeterire non potui, quod Bôvvinghusianus Plessenio hîc non ita pridem operose intimauit, Illustrissimum Wirtembergiae Ducem cogitare Colonellum Fuchsium stipendiis suis conducere nullo cum dubio, quin proxime etiam ipsius hominum in Vnione ratio habenda sit, vt hac ratione Colonellus Fuchsius ab aduersariis abstractus, nostrarum denuo partium fieret. Est Cabala, quam ego nec intelligo, nec ei me immiscebo. Solum quia comperi, Plessenium id ipsum declinaturum, Ill.mae Cels.ni V.ae obiter saltem significare volui, si ipsi forte videretur, Illustrissimus Wirtembergiae Dux chirographo beneuole monendus, [note: Parum fidei Camerarius Fuchsio habet, eiusque officia aspernatur.] hac in refestiuandum non esse, sed eam in plurium communicationem differendam. quoniam meo quidem exiguo iudicio varia circa eam occurrere possent


page 22, image: s022

consideranda, sed de his malo coram, quam per litteras mentem meam aperire.

Ill.am Cels.em V.am cum omnibus ipsi charis singulari Dei protectioni ex animo, ipsius vero perpetuae Clementiae humillime me commendo. Datae Heidelbergae 5. Martij, Anno 1619.

Ill.mae Cels.nis V.ae

humilimus Seruus

L. Camerarius, D.

Littera E. Dem Durchleuchtigen/ Hochgebornen Fürsten/ vnd Herrn/ Herrn Christian Fürsten zu Anhalt/ Grafen zu Ascanien/ Herrn zu Bernburg vnd Zerbst/ etc. Churfl. Pfaltz. Statthalter in Obern Bayrn/ Meinem gnedigen Fürsten vnd Herrn.

DVrchleuchtiger/ Hochgeborner Fürst/ E. F. G. seyndt meine vnterthänige/ gehorsame Dienst zuuor/ gnediger Fürst vnd Herr/ worauff es allhie beruhe/ das wird jetzo P. außführlich berichtet. Es ist nötig/ daß so gleich darauff durch eine eigne Staffetta, durch Mittel deß Postmaisters zu Nürnberg/ dem darunter zu zuschreiben/ vns resolution noch vor dem Mittwoch zukomme/ da die Wahl auffs längst den fortgang haben wird/ damit die Geistliche zum hefftigisten eylen. Die 2946. [note: Sachs.] seynd zu keiner richtigen 852. [note: corr.] mit 2613. [note: Pf.] 3781. [note: Räth] zu bringen/ seynd vnnd bleiben in Summa 2299. [note: Meintzisch] 746. [note: Chur Sachsen] 241. [note: Antwort] an 2435. [note: P. Churf.] hab ich von jhnen begert/ man hat es aber entschüldigt/ als wann sie dauon kein Copey hetten/ die ich doch anders woher von eines 1435. [note: Raths]


page 23, image: s023

Diener erlangt. Ich besorge auch/ 736. [note: Herr von Dohna] werde bey 748. [note: Ch. Sachsen] wenig außgericht haben/ vnd weil 1552. [note: Manßfeld] das 2945. [note: Sächsisch] 3455. [note: Votum] führen wird/ zweifflet niemandt es werde auff 2009. [note: Ferd.] gehen/ dafür es N. selbst helt. Ich hab gestern mit N. lang geredet/ vnd ihme nicht obscure auff N. andeutung gethan/ so vil aber vermerckt/ daß er auff 2009. [note: Ferd.] inclinire, gibet doch vor/ hette noch keine endliche 2861. [note: resolution] gefaßt/ noch mit andern dauon communicirt, wolte des 3487. [note: Wahl] 3150. 6. [note: Tags] selbsten erwarten/ da 1524. [note: Gott] das beste ihme in Sinn geben würde. In Summa, ich sihe 1082. [note: election] 2010. [note: Ferd.] vor Augen/ Gott wolle dann miracula thun/ so geschehen könte/ wann 2009. [note: F.] ss. [note: zu] 19. [note: g] 41. [note: r] 13. [note: a] 55. [note: t] 62. [note: u] 29. [note: l] 21. [note: i] 47. [note: r] 43. [note: n] erfolgen solte. Quo casu stehe ich sehr an/ was 742. [note: Pf.] 2859. [note: resolu.] künte oder solte/ vnd ob nit besser seyn solte/ gar dauon zu bleiben/ als mit ins 3. [note: c] 38. [note: o] 37. [note: n] 9. [note: c] 23. [note: l] 1. [note: a] 56. [note: u] 11. [note: e]zu gehen/ 2009. [note: F.] ss. [note: zu] 19. [note: g] 41. [note: r] 13. [note: a] 55. [note: t] 62. [note: u] 29. [note: l] 21. [note: i] 47. [note: r] 43. [note: n] vnd auffzuwarten/ welches alles bey 450. [note: Böheimb] vnd 814. [note: confoed.] ein seltzam ansehen haben würde. Ich bin meines theils bey disen schweren händlen sehr perplex, perturbirt vnd sorgfeltig. Solte besagte 92. [note: abdic.] geschehen/ so were hoch nöthig/ daß 452. [note: Böheimb] solche alsobald dem 740. [note: colleg.] notificirt hetten/ sonst würde mans für eine blosse Zeitung achten; aber priori casu dörffte es wol die 739. [note: Chur Sachs.] stützig machen. Daz wir von 744. [note: Ch. Pf.] auff etliche bericht noch keine antwort haben/ das kömbt vns sehr beschwerlich/ vnd were ja gut gewest/ 743. [note: Pfaltz] hette ein oder zwey der [note: geheimen Rähten] bey sich gehabt. 736. [note: Dona] hat vns bißhero auch nicht geschrieben. Warten also der heutigen Post mit höchstem verlangen. N. hat wol gute Vorschläg gethan/ wil aber den Anfang nicht machen/ daß also woles bey der alten Geigen bleiben wird. Kombt


page 24, image: s024

also das 2822. [note: Röm. Reich] je lenger je mehr vmb seine 2144. [note: libertet] 2851. [note: reputation] 2350. [note: frid] vnd sicherheit/ zwar durch der 1435. [note: Geistlichen trib/] qui sunt homines ad seruitutem nati, aber vornemblich durch 747. [note: Ch. Sachsen] verschuldung/ so es gegen Gott vnd der posteritet schwerlich wird zuuerantworten haben.

Die geschlossene 1891. [note: interposition] deß 740. [note: Churf. collegii] haben wir nicht hindern können/ ob aber vnd wie 452. [note: Böhmen] vnd 814. [note: Confoed.] dazu verstehen werden/ das wird die zeit geben. Jst 92. [note: abdicatio] richtig/ so fellt es damit ohne zweiffel. N. hat gestern erwehnt/ ob auch 642. [note: Ch. Pfaltz] dazu sich würden brauchen lassen können/ wegen der 1572. [note: Solmischen] angriffenen 2872. [note: Reuter].

Ein mehrers fellt mir jetzunder nicht zu/ meine Gedancken seynd auch distrahirt, vnnd befinde mich nicht allerdings zum besten. E. F. G. sambt dero geliebten befelhe ich Gottes Vätterlicher bewahrung gantz trewlich/ der oselben mich zu beharrlichen gnaden/ vnd bleib jederzeit

E. F. G.

vnterthäniger gehorsamer

Diener

Datum den 12. Augusti Anno 1619.

674.

P. S.

AVch gnediger Fürst vnnd Herr/ in dem ich diß Schreiben schliessen wollen/ wird mir gesagt/ daß die Post schon hinweg sey. Hab es also nachschicken müssen. Inzwischen


page 25, image: s025

styndt vns Ps. beuelch/ wie auch ein schreiben von 736. [note: Dona] auß Dreßden zukommen. Bekümmert vns höchlich/ daß 746. [note: Ch. Sachsen] durch 569. [note: Rähte] sich so schändlich verleiden lesset/ vnd sine causa, et sub praetextu falsissimo das gemeine Wesen dermassen vulnerirn solle. Dann wie es mit den 1497. [note: gewal] ten allenthalben bewand/ das weisen die acta, vnd seynd diß die fructus, daß man 747. [note: Ch. Sachsen] zu keiner auffrichtigen rechtschaffenen 852. [note: corres.] mit 472. [note: Ch. Pfaltz] bringen kan. Hette 749. [note: Ch. Sachsen] nur ein wort mit 744. [note: Pfaltz] von seinem 1497. [note: gewalt] communicirt, würde man sich gerne nach ihme gerichtet haben. Jetzo bricht man die Vrsach vom zaun/ vnd wer waiß/ ob nicht ein mysterium dahinden stecket/ dadurch 743. [note: Pf.] bey andern 1187. [note: Euangelischen] sonderlich bey den 450. [note: Böhmen] zu grauirn, vnd in vnglimpff zu bringen? Mit den 2945. [note: Sächsischen] 2781. [note: Rähten] hab ich mich fleissige 852. [note: corresp.] zu halten gleich anfangs bemühet/ bin zum öfftern zu ihnin gangen/ hab aber nie nichts rechts erfahren können/ sie aber seyndt nicht mehr als ein einigmalbey vn geweßt/ haben aber praeter Curialia nichts anbracht/ vnd zuar in term nis generalissimis. Daß aber durch 1477. [note: Gesandten] von der 2603. [note: Person] selbsten/ so zu 1083. [note: eligirn] seyn möchte/ nichts zu tractirn, error est manifestus, vnd hat keine rationem, Seynd auch exempla in contrarium. Da auch ein 738. [note: Ch. Fürst] nicht in 2602. [note: Person] bey den andern/ so kan ja nit mündlich zwischen ihnen selbst dauon geredt werden. In Summa, es seynd gesuchteding/ dadurch aber salus pub. insigniter laedirt wird. G Ort wird es rechnen/ dann je alles Vnheil auff 2644. [note: Sachsen] waltzet/ weil N. genugsamb zuuerstehen gibet/ daman N. halben versichert/ daß er mit N. sich conformirn dörffte. Ich hab noch diesen tag mich bemühet/ ob es vff bessere weg zu bringen. Was ich


page 26, image: s026

aber außgericht/ das gibt vnser jetzt mitkommender Bericht an 742. [note: Pf.] außführlich Ich sihenunmehr vor augen/ daß 2008. [note: F.] die 879. [note: Cron] deß 2822. [note: Röm. Reichs] hinweg hat/ singulari fato Germaniae. Bin aber der meinung/ daß es ihme so bald zum 1234 [note: fall/] als grossem Vortheil gereichen kan. Dann eben die ihne 1083. [note: eligirn] werden ihme geringe 1826. [note: hilff] leisten. Die 452 [note: Böhmen] et 814. [note: confoed.] weren zu 221. [note: animirn] drumb es nicht für 3339. [note: verspilt] zuhalten/ allein ligt mir allzeit der Scrupel 3. 38. 37. 55 2. 43. 56. 1. 61 27 44. 49 33. 42. [note: continuandi belli] im Sinn/ so villeicht auch möglich/ wann 814. [note: confoederirte] ins gemein rechte 2522. [note: ordnung] macheten/ daß es erschwinglich/ dann sie müssen numehr die 2861 [note: resolution] nemmen/ wie 1455. [note: Gen. Staden] sonst würde ihnen die vorhabende 92. [note: abdic.] vbel bekommen/ vnnd 2794 [note: rebus sic stantibus] sehe ich auch nit/ wie zu einigem sicheren 1330. [note: Friden] zu kommen. Als gestern in praesentia 2009. [note: Ferd.] gesagt/ daß auß 3052. [note: Sibenb.] vil 3431. [note: Volck] den 450 [note: Böhmen] zukommen würde/ 2876 [note: Rex] respondit, daß solches für ihne wider 452. [note: Böhmen] sey. Die zeit wird es geben. Alles ligt daran/ daß etwas dapffers gesehehe/ ehe der 1245. [note: Feind] auß 1905. [note: Jtalia] vnd anders woher noch mehr 2033. [note: Volck] erlange. Die 2277. [note: Mehren] haben ein rechtschaffene 39 41 38 2. [note: Prob] gethan/ warumb thun 450. [note: Böhmen] nit dergleichen? Aber E. F. G. halte ich zu lang auff/ die vorhin mit geschefften vberladen seyn. Datum vt in litteris.

Daß noch nn. mm. 3487. [note: vor der Wahl] von vnderschidlichen 42. 56. 2. 21 5. 9 55. 27. 48 [note: subiectis] geredt werden soll/ wie 764. [note: Pf.] selbst gern sehe/ kan ich auch schwerlich glauben/ dann ob ich wol N. dazu zu disponirn mich bemühet/ so hab ich doch wenig inclination dazu gefunden/ N. wirdt es vermutlich nicht 2721. [note: proponirn] wollen/ da es auch geschehe/ so würden doch


page 27, image: s027

N. N. sich defectu mandati entschuldigen. Daß also auch dieser nötige Punct wol dahinden bleiben würde. Sunt homines ad seruitutem nati, drumb wird sie Gott darein bringen.

3224. [note: Trier] hat mich ein Schreiben 1164. [note: Leopoldi] lesen lassen/ darin er meldet/ daß ihme 2209 [note: F] in seinem abwesen das völlige 796. [note: Comando] vber alles sein 2033. [note: Volck] vertrawet/ so auch zu notirn ist.

Littera E. ILLVSTRISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO CHRISTIANO ANHALTINO Comiti Ascaniae, Domino in Bernburg et Zerbst, Electoratus Palatiniani in superiore Bauaria Gubernatori, etc. Principi ac Domino meo Clementissimo.

ILlustrissime Princeps, Illustriss. ae Cels.i V.ae humillima mea obsequia, Clementissime Domine. Quomodo res hic locorum se habeant, Palatino nunc pluribus declaratur. Necesse omnino est, vt quam primum super his, staffetta ad id conducta, mediante postae magistro Norimbergensi, cui interea scribendum, ad nos resolutio adhuc ante diem Mercurij perueniat, ad quod tempus, si longissimum, Electio procedat, quâcum Ecclesiastici maxime properant. Saxonici ad certam correspondentiam cum Palatinis Consiliariis adduci non possunt, in summa, sunt et manent Moguntiniani. Electoris Saxonis responsum ad Palatinum ab ipsis petiui, sed excusarunt se, tam quam de hoc non haberent copiam, quam tamen aliunde a cuiusdam Consiliarii famuso impetraui. Timeo etiam ne Dona apud Saxonem Electorem parum promouerit, et quia Mansfeldius Saxonis nomine Votum dabit; nemo dubitat,


page 28, image: s028

quin Ferdinando dandum sit, quod etiam N. sentit. Heri cum N. diu locutus sum, et non obscure de N. N. ipsi insinuaui; animaduerti autem, in Ferdinandum inchnatum esse; nihilominus ait, vltimatam resolutionem se nondum fecisse, nec cum aliis de hoc communicasse, Electoralem diem exspectaturum; vb Deus optimum factu sibi inspiraturus sit. n summa, Electionem Ferdinandi ante oculos video, [note: Iterum arcana eliminantur. Camerarius felicia fata Ferdinandi horret; spes tamen aliqua in Bohemis superat.] nisi Deus miracula faciat, quod fieri possit, si Ferdinandi abdicatio Pragae procederet. Quo casu vehementer dubito quaenam Palatini resolutio esse posset aut deberet. et vtrum non melius esset omnino emanere, quam vna in conclaue ingredi, [note: Honorare Caluinistarum Reges non est, sed pellere.] ad congratulandum Ferdinando et inseruiendumei, quae omnia Bohemi et confoederati mirarentur. Quod ad me attinet, in his grauibus negotiis [note: Nimia malitia versat animum et turbat.] valde perplexus sum, perturbatus et sollicitus. Si dicta abdicatio futura esset, in primis necessarium foret, vt Bohemi illam Collegio quamprimum notificarent, alias pro mero rumore haberetur, sed priori casu Saxonici fortasse perplexi redderentur. Quod ab Electore Palatino ad aliquas relationes nullum responsum habeamus, id valde graue nobis accidit, et procul dubio bonum fuisset, si Palatinus vnum aut alterum secretorum Consiliariorum secum habuisset. Dona et am hactenus nobis non scripsit. itaque hodiernam postam [note: O quam nescius est consiliorum Bohemicorum, antequam Princeps eius Rex creatur?] summo desiderio exspectamus. N. bona quidem consilia proposuit, [note: Quis Catho licus initium faceret, Caluinistici finis.] sed initium dare non vult, atque hoc modo res in pristino statu permansura est. ita et Romanum Imperium magis ac magis priuatur sualibertate, reputatione, pace et securitate, equidem Ecclesiasticorum impulsu, [note: Egregium tantorum Principum elogium] qui sunt homines adserutiutem nati, sed praecipue [note: Beneuolentia Caluinistica in Saxonem Electorem.] Electoris Saxonis culpâ, qui apud Deum et posteros difficulter id excusare poterit. Decretam inter positionem Collegii Electorum [note: Hoc est pacis studiosum esse Camerari!] impedire non potuimus an vero aut quo pacto Bohemi et Confoederati consensuri sint,


page 29, image: s029

id tempus docebit. si abdicatio certa sit sine dubio vna concidet. Heri N. quaesiuit, an etiam Elector Palatinus hoc negotium adiuuare possit, propter inuasos Solmensis equites. Plura hac vice [note: Eius foecundum pectus exhauritur tandem: dum maxime mali esse volumus, non possumus:] mihi non incidunt, quia cogitationes meae distractae sunt, et non optime valeo.

Ill.am Cels.am V.am cum omnibus ipsi charis Dei paternae protectioni fidissime, Ipsius vero perpetuae Clementiae me commendo, semper

Ill.mae Cels.nis V.ae

humillimus Seruus

674.

Datae 12. Aug. An. 1619.

P. S.

INterea, Illustrissime Princeps, dum has litteras claudere volo mihi nuntiatur, postam iam abiisse, itaque illas serius mittere debui. Interim mandata Palatini, et litteras Donae Dresda missas accepimus; summopere nos angit, quod [note: Philippica in Saxonem, Antonio Censore digna.] Elector Saxo tam turpiter se seduci a malis Consiliarijs sinat ac sine causa, et sub praetextu falsissimo rempub. adeo vulneret, nam quonam modo mandata vbique se habeant, acta ostendunt, et hi fructus sunt, quod Elector Saxo ad fidelem et synceram correspondentiam cum Palatino Electore adduci non possit. Si Elector Saxo vel verbo cum Palatino de mandato suo communicasset, libenter se Ipsi accommodasset. Nunc causa affertur vana, et quis scit, an non mysterium aliquod lateat, quo Palatinus apud alios Euangelicos, praecipue apud Bohemos traducatur, et [note: Facta vestra vos reddiderunt odiosos, non Saxo, non alius.] odiosus reddatur?


page 30, image: s030

Cum Saxonicis Consiliariis ab initio statim diligentem correspondentiam habere studui, saepius illos con ueni, sed nunquam quidquam synceriexperiri potui; Illi vero semel duntaxat nobiscum fuerunt, sed praeter Curialia nihil protulerunt, et quidem in terminis generalissimis. Quod vero per Legatos de persona ipsa, quae eligenda esset, nihil tractandum sit, error est manifestus, nullamque rationem habet, et sunt exempla in contrarium, quando enim Elector vnus cum alio non est, tum sane inter se ipsi de hoc colloqui non possunt. In summa sunt quaesiti colores, per quos salus publica insigniter laeditur. [note: Pia Camerarij pro Saxone Electore vota.] Deus vlciscetur, nam omne malum in Saxonem deuoluetur, [note: Ludentem solemus ludum facere.] cum N. satis ostendat, si ex parte N. securum esset, cum N. N. forsan sese conformaturum. Ego adhuc his diebus conatus sum, rem in meliorem mutare, quid autem effecerim, adiuncta relatio ad Palatinum prolixe demonstrat. Iam nunc ante oculos video Ferdinandum Coronam Romani Imperii auferre, [note: Singulari fato Caluinistarum, qui dum perdunt, pereunt.] singulari fato Germaniae. Ego vero eius opinionis sum, aeque id in ruinam Ipsi, atque in magnum commodum cedere posse. lidem enim, qui Ipsum eligent, [note: Vates ipse Vaticinium suum iam sentit.] exiguam Ipsi opem ferent. [note: Camerarius nunquam Bohemos sollicitauit, teste Apologiâ suâ.] Bohemi et Confoederati animandi sunt, ne omnia pro perditis habeant. Solum me scrupulus continuandi belli semperangit, quod fortasse fieri posset, si consoederati in communi bonum ordinem tenerent, vt tolerari sumptus possent, iam enim necesse est resolutionem faciant, vti Generales status, [note: Perditum Camerarij consilium contra Caesarem.] alias cogitata abdicatio male illis cederet, et rebus sic stantibus etiam non video, qua vlla ratione ad securam pacem perueniri possit. Cum heri in praesentia Ferdinandi diceretur, e Transyluania copiosum militem Bohemis aduenturum; Rex respondit, id pro se contra Bohemos esse: quod tempus declarabit [note: Ad arma, ad arma actutum, vt hostis cadat, antequam pugnet.] omnia in eo posita sunt, vt magnum aliquid fiat, antequam hostis ex Italia et aliunde plures milites conquirat. Moraui egregiam probationem


page 31, image: s031

fecerunt, cur non et Bohemi faciunt? sed Ill.am Cel.em V.am nimis diu detineo, quae alias negotijs obruitur. Ideo Ipsam denuo Dei protectioni commendo. Datum vt in litteris.

Quod adhuc ante Electionem de diuersis subiectis deliberandum sit, vti Palatinus libenter videret, vix credere possum; quamuis enim N. ad id disponere conatus sim, parum tamen inclinationis in ipso aduerti. N. probabiliter proponere hoc nolet, et si fieret, N. N. tamen defectu mandati se excusarent. vt etiam hoc necessarium punctum intermitteretur. sunt homines [note: Illustre Iudicium Camerarij de alijs.] ad seruitutem nati, in quam Deus ipsos rediget.

Treuirensis litteras Leopoldi mihi legendas dedit, in quibus meminit, sibi a Ferdinando, in absentia ipsius, plenam potestatem in omnes ipsius copias datam esse, quod etiam notandum.

Littera F. Dem Woledlen/ Gestrengen Hern Johann Christoff von der Grüen/ auff Weyersperg/ der Churfürstlichen Pfaltz Cantzler/ Meinem großgünstigen Herrn.

GEstrenger/ Woledler/ Großgünstiger Herr Cantzler/ E. Gest. seyn vnd bleiben meine bereitwilligste dienst jederzeit zuuor/ vnd zur continuation der versprochenen correspondenz berichte ich dieselbe dienstlich/ dz [abbr.: daz] gestern/ Gott sey lob vnd danck/ die Königliche Krönung allhie mit grosser solemnitet, vnd ansehen/ glücklich vnd wol abgangen vnd vollbracht worden/ vnd ist nit zusagen/ waz für ein concursus populi, vnd für ein frewd allenthalben in der Statt gewest/ aber weil der gantze verlauff/ so wol deß einzugs/ als der Crönung fleissig verzeichnet/ vnd in druck gebe werde solle/ so wil ich mit solcher erzehlung mich nit lang auffhalte/ sonder sehen/ daß hernechst dauon


page 32, image: s032

etliche exemplaria hinauß geschickt werden mögen. Ihre Mt. haben dem Obersten Burggrafen das Iurament, ex veteri more, in Böhmischer Sprach nachsprechen müssen/ welches sie mit einem solchen garbo gethan/ daß die Böhmen es nit gnug rühmen können/ vnd daher die vorhin/ Gott lob/ ins gemein starcke beneuolenz vermehret wirdt Wann nur das Englisch exorbitirn nit die Gemüther endert/ so ist alles gut. Daß man mit dem essen/ vnd zur Kirchen gehen auff das Frawenzimmer warten muß/ vnd andere puntilien verursachen schon offendicula, vnd ergert sonderlich die Böhemische dame, daß man die Brüst nit zudecket. Sed forte corrigentur ista, vt omnino corrigen da sunt. Der Königin Crönung soll vbermorgen/ geliebt es Gott/ geschehen/ da wird sich das Böhmische Frawenzimmer sehen lassen. Es ist ein solcher pracht vnd grosses wesen in diser Statt/ daß die Engellender es billich wolfeiler geben solten.

Disen vormittag sollen die Landtämpter ersetzet werden/ das kan sine magna aemulatione et inuidia bey vilen nicht abgehen/ dann ein jeder gern vorn am bret seyn/ vnd bey solcher occasione sich bereichen wolte/ da doch wenig vornehme subiecta verhanden/ welche cum laude sua, et vtilitate publica dergleichen hohe functiones rechtschaffen bedienen könten. Es ist allenthalben tam in politicis quam re militari eine vbermachte confusion vnd vnordnung/ bey der Cantzley vnd Cammer allesvnrichtig vnd im vblen zustandt/ daß vnser gnedigster Herr in eine sehr schwere gefehrliche Regierung einsitzet/ qui diligentius omnia inspicit, illi Augiae stabulum in mentem venit. Gott wolle ihrer Mt. beystehen/ vnd folgendts hindurch helffen. Der Tag zu Nürnberg kommet vns/ rebus hoc loco sit stantibus, gar zu geschwind auffn hals/ dann allhie vil grosse sachen zu expedirn weren/ bey welchen allen summum in mora periculum, Aber doch seynd Ihre Mt. wie auch Fürst Christian resoluirt, die andere wochen auffzubrechen/ vnd besagten tag zubesuchen. Die vbrige länder begeren Ihrer Mt. ankunfft zu jhnen gar höchlich/ sonderlich die Schlesier/ welche zu Preßlaw stattliche praeparationes darzu machen sollen. Es ist ins gemein ein grosser ardor, bey jrer Mt. dz [abbr.: daz] ensserste mit auffzusetzen/ wann nur recht zu den sachen gethan würde. Der conditionum halber hat man jetzo nichts publice tractirn können/ weil die Gesandte [correction of the transcriber; in the print Gasandte] darüber nit instruirt, muß also solch principal werck neben andern momentis auff einen newen general tag verschoben werden/ in dessen habich bey allen wolvnderbawet/ vnd verspüre ins gemein/ daß jhre Mt. alle satisfaction widerfahren wird/ vnd daß die Ständ wol proprio motu jhre Mt. bitten dörfften/ den eltesten Sohn zu einem künfftigen König designirn zulassen/


page 33, image: s033

dabey sich das vbrige leicht finden würde. Gott gebe seinen milten Segen dazu/ vnd vornemblich/ das bey dem Kriegswesen mehrer Glück vnd success seyn möge. Der gröste mangel ist an gelt/ vnd da deßwegen nit raht vnd mittel gefunden werden/ dörffte einmal vrplötzlich groß vngelegenheit entstehen. Von dem treffen zu Wien zwischen dem Grafen von Turn vnd dem Bucquoi, werden nunmehr die auisen hinauß kommen seyn/ der Graf von Fürstenberg vnd Collalto seynd geblieben/ der Bucquoi selbst etwas verletzt/ vnd ob wol die Kayserische zimblichen schaden gelitten/ so ist doch der Bucquoi mit dem Rest in Wien kommen/ vnnd dabey villeicht auch was vbersehen worden/ sicut fit in multis aliis, wegen vilfältiger aemulation vnd Feindschafft/ so ins gemein vnder den Obersten ex nostra parte sich befindet.

Mit Fürst Christian zu Anhalt/ ist nunmehr deß Generalats halben endlich abgehandlet/ were zuwünschen/ S. F. G. könten im Lger seyn/ vnd den inconuenientien abhelffen. Der Fürstauß Sübenbürgen ist nunmehr in der person zu Preßburg/ auch bey den Böhmischen Generalen gewest/ vnd soll künfftigen Sontag oder Montag gekrönt werden/ wz [abbr.: waz] er an gedachte Generaln geschriben/ ist auß beyligender Copey zusehen/ Er wirdt Gesandte hieher schicken/ so werden ihre Mt. dergleichen thun/ vnd wird mit den Vngern die confoederation seichtlich zu schliessen seyn/ welche materia morgen oder vbermorgen deliberirt werden soll/ GOtt wolle auch hierinn das beste schicken/ dann es das ansehen/ nouus Rex vermeine Oesterreich zur Cron Vngern zubringen/ da es billicher hieher gehörte/ wie es dann von alters gewesen/ man hoffet aber ein bessers. Allen vmbständen nach dörffte in die Steyrmarck ein Einfall geschehen/ hingegen werden der Bucquoi vnd die seinige (die noch nit gar auß Böheimb vnd Mehren vertrieben seyn) nit feyren/ sich stercken/ vnd also dz [abbr.: daz] werck noch schwer werden. Was der Graf von Manßfeld ferner guts verrichten werde/ erwarten wir mit verlangen. Es sihet ein jeder auff seinen profit, vnd ist bey jetzigem Kriegswesen nit mehrgloriae cupiditas, vel honoris studium, darumb gehet es bißweilen krum vnd vbel zu.

Ihre Mt haben ein offen Außschreiben durch mich begreiffen vnd in Druck geben lassen/ wirdt es heutnoch fertig/ so lege ich ein exemplar hiebey/ damit es Voegelinusdrunden gleich nachtrucken/ vnd es also hin vnd wider communicirt werden könte. Es were auch gut/ danon den Schlesingischen Fürstentagsschluß 50. oder mehr exemplaria seines nachdrucks mit nach Nürnberg genommen würden/ dieselbe außzutheilen/ biß der Ständt grosse Iustification schrifft de abdicatione Ferdinandi, et electione nostri Regis, herauß keme/ damit sie sehr langsam vmbgehen/ wie in vilen andern dingen


page 34, image: s034

auch. Sie haben mangel an leuten die die Feder recht führen könten. Villeicht bessert sichs damit ins künfftig. Cuhr Sachsenhat geschrieben/ inclinirt noch dahin/ man hette die Cron repudijrn sollen/ erbietet sich zur Communication mitdero Mit Cuhrfürsten/ vnnd suspendijrt die endliche resolution, Stellet pro more alles auff Schrauffen/ vnd ist also weder kalt noch warm. Ich besorg/ die Saxonici werden vns zu Nürnberg nicht guts machen/ wann sie dahin kommen. Der Hertzog von Weinmar welcher zugesagt/ Regem nostrum herein zu accompagnirn, ist gar zu rück blieben/ vnd schweiget jetzo garstill/ ist von Dreßden auß procul dubio intimidirt worden.

Ich hoff aber/ die vbel affectionierte Sächsische Räht sollen endlich zu schanden werden. Chur Brandenburg hat gar ein gut schreiben hieher gethan/ vndist daher aller guter will vnd approbation zu hoffen. Vtinam simihter ab aliis. Der Nürnbergische Tag wird viler Menschen Hertzen offenbaren. Ihr Mayet. gedencken den 2. oder 3. Nouemb. allhie auffzubrechen/ Vnd weil sie 2. Compagnien Reuter zu ruck von hinnen ziehen lassen/ können sie durch dieselbe gleichsamb spallirt werden/ daß sie sicher ziehen. GOtt muß aber schützen/ der drumbeyfferig anzuruefen. Herr Protonotarius vnd ich wollen künfftigen Sambstag vorziehen/ vnd ob Gott will/ den 3. oder 4. Nouem. zu Nürnberg seyn. Interim werden die Räth/ so von Heydelberg dahinkommen/ das beste thun müssen. Wann sie nur Geldmittel zur continuation mitbringen/ so wirdt desto leichter mit andern forzukommen. Im gegenspil alles vergebens/ vnd ohne fundament nichts zubawen seyn. Ihr Mayt. haben nachfragens ob das anbefolchne finanz consilium draussen im gang sey/ verlassen sich darauff/ drumb damit nit zufeyren sein will. Die Hofhaltung wirdt hie ein grosses erfordern/ da doch durch den Krieg alles erschörfft/ vnd kein Vornath vorhanden ist/ daß also Ihre Mt. sich selbst an jren mitteln werden angreiffen müssen/ biß bey einem Landtag ein anderer anstallt gemacht wird. Wann Gott den lieben friden verleihen wolte/ so konte den sachen leicht geholffen/ vnd dabey der Ch. Pfaltz grosser vortheil geschafft werden Gott kan vnd wird alles zu erwünschtem end schicken/ der bißher alles so wunderbar geführt hat.

Hiebey eine kurtze relation dessen/ so jüngst zu Wald Saxen vorgangen/ welche einer auß den Gesandten von dannen auß hieher geschickt/ so ist auch Copeylich dabey/ was Ihre Maystetdamals mündtlich geantwortet/ wie sie es selbsten für sich begriffen vnd zu Papier gesetzt haben/ in gleichen Copia deß Reuers, wie der den Gesandten zugestellt worden: Deß Grafen von Schlicken gethanen vortrag hab ich noch nicht abschrifftlich erlangen können/ dann bey der Böhmischen Cantzley ist nit fort zukommen/ ist ein recht


page 35, image: s035

confusum chaos. E. Gestr. wolle ohnbeschwert seyn/ Herrn Statthalters F. G. von einem vnd dem andem communication zu thun/ dann deroselben zuschreiben hab ich kein zeit gehabt/ hab dieses alles bey der Nacht schreiben müssen/ dann ich den gantzen tag vber distrahirt werde.

Mir ist auch jüngst ein Lehensmanung zukommen. Weil ich aber jetzo ihrer Mt. in der person auffwarte/ auch mit 2. Pferden deroselben ins Feldt auff den fall zu folgen vrbietig [perhaps: erbietig] bin/ so versehe ich mich/ ich verdiene mein schlecht Lehen der gestalt wircklich vnd gnugsam. Will man ein mehrers/ so erbiete ich mich hiemit zu Liefferung der 1/2 Lehen gefell/ vnd kan dauon von meiner Haußfrawen bericht genommen werden/ was diß Jahr mein Lehen zu Rewenheim eingetragen. Bitt dise meine erklärung Herrn Leonprobsten auffzuzeichnen/ vnd zu den dazu gehörigen actis zulegen/ anzubefehlen. Ire Mt. sehen gern/ da dise materia ins gemein fürderlich vor genommen vnd decidirt würde.

E. Gestr. damit Gottes Schutz gantz trewlich/ deroselben aber zube. harlichem fauor mich dienstlich befehlend. Datum Prag/ den 26. Octobr. st. v. Anno 1619.

E. Gestr.

D. W.

L. Camerarius D.

Littera F. PRAENOBILI, ET STRENVO DOMINO IOANNI CHRISTOPHORO DE GRVN IN Weyersperck, Electoris Palatini Cancellario, Demino meo imprimis colendo.

PRaenobilis, Strenue et Amplissime Domine Cancellarie, Strenuitati V.ae ante omnia, paratissima mea studia et obsequia. Pro continuatione promissae correspondentiae, Strenuitatem Vestram officiose certiorem facio, quod heri, Deo sit laus et gratiarum actio, coronario Regis hîc magna cum solemnitate et grauitate, feliciter ac bene peracta sit. nec facile dictu est, quantus concursus populi, quantumque gaudium passim in ciuitate fuerit. Sed cum totus processus tam deductionis


page 36, image: s036

in vrbem quam coronationis diligenter adnotatus, et typis edendus sit, huius narrationi non immorabor, sed prouidebo, vt quamprimum aliquot exemplaria mittantur. Suae Maiestati supremus Burggrauius, ex veteri more, Iuramentum Bohemicâ linguâ praeiens fuit imitandus, quod sua Maiestas tanta gratiâ fecit, vt illud Bohemi commendare satis non potuerint, et hinc, Deo laus, praeconcepta communiter beneuolentia augeatur. Dummodo Anglica exorbitatio animos non mutet, omnia salua sunt. Quod ad accessum mensae et templi, Gynaeceum exspectandum sit, et alia puntilia iam offendicula causant, et scand alizat praesertim Bohemicas Damas, quod vbera non operiantur. sed forte corrigentur ista, vt omnino corrigenda sunt. Coronatio Reginae perendie, Deo volente, fiet, ibi Bohemicum Gynaeceum spectabitur. Tanta pompa et magnificentia est in hac vrbe, vt Angli merito cedere debeant. Hoc antepomeridiano officia prouincialia distribuentur, id sine magna aemulatione et inuidia multorum fieri non poterit, vbi quisque eminere, et tali occasione ditescere cupit, [note: Pulcherrimum Camerarij de Bohemis Encomium.] cum tamen pauca alicuius momenti subiecta adsint, quae cum laude et vtilitate publica tam graues functiones recte sustinere possint. [note: Descriptio regiminis Bohemici a Camerario Laudati.] Vbique tam in politicis, quam re militari miraest confusio, in Cancellaria et Camera omnia inordinata et confusa, vt serenissimus noster admodum graue et periculosum regimen sumat. qui diligentius omnia inspicit, [note: Proceres Bohemi sunt Camerario stabularij.] Augiae stabulum illi in mentem venit. Deus suae Maiestati assistat, Ipsamque porro iuuet. Comitia Norimbergensia rebus hoc loco sic stantibus praepropere nobis veniunt, cum multa grauia hîc expedienda essent, in quibus omnibus summum in mora periculum attamen sua Maiestas, vti et Princeps Christianus resoluerunt se, sequenti hebdomade proficisci, et dictis comitijs interesse. Reliquae Prouinciae suae Maiestatis ad se aduentum desiderant vehementer, praesertim Silesij, qui Vratislauiae insignes ad id praeparationes facere dicuntur. Communis omnium magnus ardor est pro sua Maiestate extrema faciendi, dummodo rebus serio consuleretur. De conditio nibus hac vice nihil publice tractaripotuit, cum Legati super ijs non instructi fuerint. ita principale hoc negotium cum aliis momentis in noua generalia comitia differri debet. interim omnes bene prae occupaui, et in communi aduerto, suae Maiestati in omnibus satisfactum iri, et Status forte proprio motu petituros, primogenitum, futurum Regem designari, vbi caetera facile sequentur. Deus clementi benedictione sua annuat, et imprimis vt rei militaris melior fortuna et suecessus sit. Praecipuus defectus est pecuniae, et nisi prospiciatur, [note: Omnino felix fuit successus, Dei beneficio; quia successit Vsurpatori Legitimus Rex, armorum vi.] ex improuiso


page 37, image: s037

magna incommoda oriri possent. De conflictu ad Viennam facto inter Comitem Turrianum et Bucquoium, vix dubito, quin ad vos iam peruenerit nun cius, Comes de Fürstenberg et Collalto ceciderunt, Bucquoius ipse laesus est, et quanquam [note: Triumphus maior, quam Victoria.] Caesariani damnum notabile passi sint, Bucquoius tamen cum residuis Viennam peruenit, et forte non mihil neglectum est, sicut fit in aliis multis, ob multiuariam aemulationem et inimicitiam, [note: Camer arius haec Ducibus suis persoluit stipendia.] quae communiter inter Colonellos ex nostra parte non deest:

Cum Christiano Principe Anhaltino tandem de Generalatu tranfactum est, optandum esset, vt Ill.a Ipsius Celsitudo in Castris esse, et his inconuenientiis mederi posset.

Princeps Transyluanus ipsemet nunc est Possonij, et cum Bohemicis Generalibus fuit, sequenti die Solis aut Lunae coronandus. quid ad dictos Generales scripserit, ex adiecta copia videre est. missurus est huc Legatos, quod etiam sua Maiestas faciet, et cum Vngaris confoederatiofacile concludi poterit, quae materia cras aut perendie deliberabitur. Deus hîc quoque optima suggerat, quoniam videtur nouus Rex Austriam Coronae Vngaricae adiungere cogitare, [note: Nec ad te iuste Austria, nec ad Gaborem pertinet: Videat Lector quo progredi voluerint Caluinistae; an et Austria electiua, et ad illam a Deo vocatus sit Palatinus? Exilium iustius ad vos pertinet.] cum iustius ad nos pertineret, vti et olim; sed meliora sperantur. Secundum omnes circumstantias in Stiriam impetus dabitur. e contra Bucquoius cum suis (qui necdum omnino e Bohemia et Morauia pulsi sunt) non quiescent, confortabunt se, et ita negotium difficilius efficietur. Quid boni Comes Mansfeldius vlterius effecturus sit, cum desiderio exspectamus. Vnusquisque suum commodum quaerit, et nunc non inest amplius militibus gloriae cupiditas vel honoris studium, ideo interdum res male cedunt.

Sua Maiestas publicum Edictum per me concipi et typis edi mandauit, quod si adhuc hodie expediatur, vnum his exemplar addam, vt illud a Voegelino quamprimum ibi denuo imprimi, et hac ratione hinc inde communicari possit. Bonum etiam esset, vt de decreto Comitiorum Principalium Silesiae 50. vel plura exemplaria ab ipso rursus impressa vna Norimbergam deferrentur et dispertirentur, donec [note: Nulla Iustificatio edita est, sed infamia rebellium.] Instificatio maior Statuum de abdicatione Ferdinandi, et electione nostri Regis ederetur, quacum valde lente agunt, vt et in aliis multis rebus. [note: Camerarius omnes praese contemnit, ineptisunt, qui calamum Camerarij non imitantur; imo essent, si imitarentur.] Defectum habent hominum, qui calamos [reading uncertain: print blotted] recte ducere norint. sed


page 38, image: s038

his in futurum forte magis consuletur. Scripsit elector Saxoniae, et in id adhuc inclinat, quod Corona repudianda fuisset. offert se ad communicandum cum collegis Electoribus, et suspendit vltimatam resolutionem, omnia ambigue pro more, atque ita [note: Camerarius ex sua Idaea depingit Saxonem.] nec calidus est, nec frigidus. Timeo Saxonicos obfuturos nostrae causae Norimbergae, si eo veniant. Dux [note: Prudentius fecisset Palatinus, si Weinmariensem imitatus, nec ipse in Bohemiam venisset.] Weinmariensis, qui promiserat, Regem nostrum secomitaturum, omnino emaensit, et iam altum silet. Dresdae procul dubio timor ipsi incussus est [note: Plenum fauoris pectus Camerarij in Consiliarios Saxonis.] Spero autem male affectos illos Consiliaries Saxonicos tandem confundendos.

Elector Brandenburgicus optimas huc litteras dedit, et inde omnis beneuolentia et approbatio speranda est. Vtinam similiter ab alijs. Sua Maiestas 2. vel 3. Nouemb. cogitat hinc proficisci, et quia 2. turmas equitum istinc retro misit, ab ijs pariter deduci potest, vt tuto proficiscatur. sed Deus tueri debet, qui hoc nomine ardenter inuocandus est. Dominus Protonotarius et Ego proxima die Sabbathi praeire volumus, et si Deus annuat, 3. vel 4. Nouemb. Norimbergae esse. Interim Consiliarij Heidelberga illuc venturi partes suas agere debebunt. Dummodo media pecuniaria pro continuatione secum ferant, tum facilius erit in reliquis progredi; e contra vero omnia frustra, et sine fundamento aedificare impossibile erit. Sua Maiestas inquirit, an imperatum Finantiae consilium apud vos procedat, et in eo spem suam ponit, qua de causa in eo tardandum non est. Sustentatio Aulae hîc multum requiret, cum tamen bello omnia exhausta, et subsidium nullum adsit, ita vt suae Maiestati necessarium futurum sit sua erogare, vsque dum in Comitiis prouinclalibus alius modus statuatur. Quod si Deus amabilem pacem largiretur, his rebus facile foret mederi, et Electoratus Palatiniani commodum promouere.

Deus sciet omnia ad optatum finem dirigere, et diriget, qui hactenus omnia tam mirabiliter disposuit.

Addo breuem relationem eius, quod nuper Waldsaxij accidit, quam Legatorum vnus illinc etiam huc transmisit; adiuncta est insuper copia responsi, quod sua Maiestas oretenus dedit, quodque Ipsamet concepit et scripto comprehendit, in simili forma, in qua Reuersus Legatis traditus est. Factam propositionem a Comite Schlickio non dum descriptam acquirere potui, quod Bohemica Cancellaria nihil promoueat, [note: Camerarius e Bohemia Barbariam facit. [reading uncertain: print faded]] et merum confusum chaeossit. Strenuitas V.a Ill.ae Cels.i Domini Gubernatoris huiuscemodi haud grauate communicabit, quoniam


page 39, image: s039

ad scribendum. Ipsi tempus mihi non suppetebat. Haec omnia nocte scripsi, cum totâ die distrahar.

Nuper de feudo commonefactus sum; cum vero suae Maiestati in persona nunc inseruiam, et Ipsam duobus equis instructus in bello comitari hac conditione paratus sim, confido me exile feudum meum hoc modo reipsa et abunde mereri. Si plus exigatur, offero sesqui partem e feudo perceptam, et ex coniuge mea intelligi potest, quid hoc anno tulerit feudum meum Nevvenhemij. Rogo hanc meam declarationem Domino Praeposito feudali annotandam, et ad id spectantibus actis adiungendam committat. Suae maiestati placeret, vt haec materia in communi quamprimum tractaretur et decideretur.

Hisce Strenuitatem V.am Dei protectioni ex animo, ipsius autem perpetuo fauori me studiose commendo. Datae Pragae, 26. Octobr. st. v. Anno 1619.

Strenis V.ae

obsequiis addictissimus

L. Camerarius D.

Littera G. LIBVIT CAMERARIANIS HANC QVOQVE PALATINI EPISTOLAM IVNGERE; ET quia Camerarius eius artifex, et quia tantopere affirmare ausus fuit, Herum suum omni studio quaesiuisse pacem. FRIDERICVS DEI GRATIA REX BOHEMIAE, COMES PALATINVS RHENI, ET ELEctor, Dux Bauariae, Marchio Morauiae, Dux Silesiae, et Lucemburgi, vtr. Lusatiae Marchio.


page 40, image: s040
Littera G. SER.mo PRINCIPI, DOMINO GABRIELI, ELECTO REGI HVNGARIAE, PRINCIPI Transyluaniae, Siculorum Comiti, amico, Compatri, et confoederato nostro charissimo, salutem, et omnis boni incrementum.

SER.me Princeps. Aliquoties iam ad Ser.tem V.am scripsimus, eique cum praesentem rerum statum, tum consilia et rationes nostras exposuimus, speramus igitur tam nostras, quam cuiusdam Consiliarij nostri literas Ser.ti V.ae recte redditas esse, Cur vero is suam ad Serenitatem V.am profectionem, quam ex mandato nostro susceperat, hactenus differre coactus fuerit, ipse procul dubio Sert.em V.am certiorem diligenter reddidit. Hoc enim se fecisse nobis significauit. Interim vt continuaremus hoc scribendi officium, necessarium omnino visum est. Quibus enim artibus ac technis inimici nostri, non minus quam armis, nos circumueniant, ac oppugnent, Ser.tas V.a cum pro sua singulari prudentia, tum ex propria experientia satis nouit. [note: Quare Caluinistae dolo quoque non vsi? An quia nimis candidae animae? Nos dolis non vtimur, sed deprehendimus.] Certe plus ipsos fraude, quam Marte, plus dolis, et proditione, quam virtute, et fortitudine consecutos esse, euentus ipse comprobauit, et plurima in promptu sunt eius rei testimonia. Ipsa Ser.tas V.a ante annum ad paeis non sine causae communis periculo ineundae necessitatem perducta fuit, quod Vngaris tunc persuasissent, factam inter Ferdinandum et nos animorum reconciliationem, et Prouincias haereditarias nostras restitutas esse. Atqui illo ipso tempore, et quidem durante tractatu Bruxellensi inter aduersam partem, et 123. quae nobis adhuc fuer unt reliqua, vi hostili nobis erepta, et in extremam calamitatem Resp. et salus nostra coniecta fuit. Nunc cum nihil Germaniae supersit, nisi spes recuperandi amissa, eâque praesupposito auxilio diuino in virtute et constantia Ser.tis V.ae tum in Brunsvvicensis, et Mansfeldij viribus consistat, eam quoque nobis insigni astu eripere conantur. Perduxerunt igitur Regem Magnae Britanniae ad nouos tractatus, vt is in suspensionem armorum 15. mensium consenserit. Nullo alio fine, quam vt Serti V.ae et Hungaricae genti persuadeant, in certa spe pacis vt quiescant, atque ita ipsis arma ex manibus excutiant. Sed cum semel hanc fraudem V.a Ser.tas et Hungarica natio experta sit, et quantum inde detrimenti causa communis acceperit, non dubitamus, nullam in posterum fidem V.am Ser.tem vna cum Vngaris Proceribus, hostibus habituram: Sed in praeclaris coeptis cum bono Deo, sine vlteriori mora, fortiter progressuram esse. Quidquid enim


page 41, image: s041

inter Angliae Regem et Hispanos actum, [note: Credat Apellu.] nobis insciis, et sine vlla nobiscum de illa re facta communicatione actum fuit, et quamuis sub spe ratificationis nostrae, concepta cuncta sint, non tamen expectata nostrâ voluntate, per totum ferme orbem Christianum fraudulenter sparserunt, acta et transacta nobiscum esse omnia. [note: O quantum pacis desiderium!] Sed nos simul atque de re tota aliquid inaudiuimus, nostras in contrarium rationes Regi Angliae, sicut et nuper cum ratificationem nostram expeteret, eiusmodi difficultates, incommoda, et pericula, ob oculos posuimus, vt speremus quidem illum tandem aduersariorum fraudes et machinationes animaduersurum esse. Videt igitur Ser.tas V.a quo in loco res sint, et quantum periculum nobis et causae communi, [note: Pax, pax.] ereptâ omni spe in posterum recipiendi arma, immineat, nisi celeritate Ser.tas V.a vtatur, et hostium molitiones vno, eodemque repentino ictu semel abrumpat: hoc sifecerit, et Nobis animum addet, vt persuasiones et minas nos adorientium spernere possimus, et Brunsvvicensis ac Mansfeldius qua eo progredientur alacrius. Galliae Rex etiam hoc animaduerso (quem iisdem artibus Hispani a belli confiliis auertere satagunt) cum confoederatis fortunam tentabit lubentius, quem nuper etiam Legati Hispanici superbia ad indignationem accendit, et delusio, quâ Vallis Telinae sequestrationem in manus Summi Pontificis promissam Hispani irritam reddiderunt, ad vindictam prouocat. [note: Non tota fere Germaniae. sed Caluinistica tantum gemitus, quos fecit, ciet.] Tota fere gemens Germania hanc liberationem et salutem anxie expectat, et [note: O spes inanes.] cum fortuna prosperiore multorum erigentur animi, qui iam metu periculi, horrescunt seruitutem Hispanicam. Sed tantum celeritate opus est, dum exercitus hostilis ad inferiorem Saxoniam a Brunsvvicensi retinetur, et Mansfeldius alibi per diuersionem vires hostiles distrahit, Ordines etiam confoederati Belgii, qua mari, qua terra Hispanis negotium facessunt, vt dubitandum non sit, si temporis accuratam Sertas V.a rationem habeat, illam iuuante Deo Opt. Max. breui magnos progressus facere posse. [note: Turnius haud dubie etiam apud Portam nomine pacifici Palatini pacem exambijt.] Caeterum cum intelligamus Comitem Turnium Constantinopoli iamexcessisse, nihil magis desideramus, quam vt breui fidum ad Nos hominem Ser.tas V.a ablegare posset, per quem de consiliis illius accurate edoceri possemus. Quae Ser.ti V.ae necessario significanda duximus perennem illi felicitatem et prosperos successus ex toto animo exoptantes. Hagae Comitis 3. Iulij Anno 1623.

Ser.tis V.ae

Studiosissimus Frater. Compater et confoederatus

Frideticus.



page 42, image: s042

Littera H. Dem Woledlen/ Gestrengen Herrn Johann Christoff von der Grüen/ auff Weyersperg/ der Churfürstlichen Pfaltz Cantzler/ Meinem großgünstigen Herrn.

WOledler/ Gestrenger/ E. Gestr. seyndt meine gantz willigste dienst jederzeit mit fleiß zuuor/ Großgünstiger Herr Cantzler/ Seine nachrichtung von P. Vorrath zu den bewusten 100. vnd andern Monaten/ ist mir zu recht gelieffert worden/ wil darauß mit Fürst Christian zu Anhalt zureden/ vnd der sachen verhoffentlich recht zu thun wissen.

Das Concept vff das Mentzische Schreiben die Obentrautische Werbung betreffendt/ ist P. vnd Anhalts F. G. vorgelesen/ vnd in wenigen Worten vff beuelch geendert worden/ kommet jetzo mit/ vnd wird mit dem ersten Meintz zugeschicket werden können/ hat das ansehen/ als wann auch der B. von Speyr sich dafür fürchten/ vnnd in den conditionibus gegen Anhalt desto weiter herauß gegangen seyn möchte.

Wir haben heut den ersten Hauptpuncten/ den Churfl. tag vnd die Grauamina betreffendt völlig abgehandlet/ morgen wird man vom Vdenheimischen Baw die deliberation anstellen/ Gott geb glück dazu/ verspüre/ daß die von Speyr selbsten mit ihren propositionibus, vnd communicationibus bey jüngstem Stättag allhie das werck verderbt/ vnd daß die Stätt directo ad mascula consilia nit zubringen seyn werden/ der euentus wird es geben. Die Vngarica schicke ich Herrn Andreae Panl/ nach dem an gehörenden orten dauon communication geschehen/ hiemit wider/ vnd hat man allhie zeittung/ als ob die wahl/ vnd Crönung R. Ferdinandi schon geschehen sey/ GOtt geb/ daß der hinckende Bott hernach komme. Damit vns sämbtlich Gottes gnad/ vnd schutz treulich befehlend. Ihr Ch. Gn. seynd gestern in 4. stunden hieher geritten/ Befinden sich/ Gott lob/ wol vnd frölich/ der geb seine gnad ferner. Datum Heylbrun den 20. April 1618. Eylendts.

E. Gestr.

D. W.

L. Camerarius D.

Den Herrn Marggr. von Onspach haben die Medici bey disem wetter nit hieher lassen wollen/ hat also den Vice Cantzler D. Eissen geschicket/ vnd F. Christian darneben Beuelch auffgetragen.



page 43, image: s043

Littera H. NOBILI, ET STRENVO IOANNI CHRISTOPHORO a GRVN [reg: GRÜN] IN WEYERSPERG Serenissimi Electoris Palatini Heidelbergae Cancellario, Domino meo plurimum obseruando.

NObilis et Strenue Domine Cancellarie.

Instructio Donis Vae de belli praeparatis pro notis centum, et aliis mensibus mihi recte est tradita, de qua cum Ill.mo Principe Christiano Anhaltino loquar, et rem, vti spero, diligenter, ac bene expediam. Conceptus, de Moguntinis litteris de Obendrautti delectu agentibus, Electori Palatino, ac principi Anhaltino lectus, et paucis verbis ex mandato mutatus, iam vna mittitur, ac proxime Mogunt iam transmitti poterit. Apparet, ac si Spirensis Episcopus sibi metueret, et in conditionibus cum Anhaltino fortasse liberaliorem se gesserit. Nos hodie primum, ac praecipuum punctum ad Conuentum Electoralem, et Grauamina spectans plene tractauimus. Cras de Vdenheimensi fortalitio deliberatio instituetur. Deus secundet. Aduerto Spirenses ipsos suis propositionibus, et communicationibus in proximo Ciuitatum Conuentu opus distur basse, ipsasque [note: Quam timet Camerarius pacificos Ciuitatum anineos, parturijt ante tempus bellum, et nos primos ad arma clamâsse audet dicere.] Ciuitates directo ad mascula consilia minime adduci posse. Euentus ostendet. Remitto Domino Andreae Paul Vngarica, postquam de his in debitis locis communicatio facta, et hic rumor est Electionem, et Coronationem Regis Ferdinandi iam praeteriisse. Faxit Deus, vt claudus nuntius subsequatur. [note: Talis nuntius te Heidelbergam reuocabit.] His vos vnâ diuinae protectioni, ac gratiae commendo.

Sereniss.us Elector Palatinus heri intra quatuor horas equo ad nos peruenit. Bonâ, ac laetâ vtitur valetudine, Deo sit laus, cuius etiam gratiam in posterum requirimus. Datum celeriter Heilbrunnae 20. April. Anno 1618.

Do.nis V.ae

obsequiis addictissimus

L. Camerarius D.

Domino Marggrauio Onspacensi Medici hac tempestate, ne iter ad nos faceret, prohibuerunt, misit ergo Vice Cancellarium D. Eissen, Principique Christiano mandata dedit.



page 44, image: s044

Littera I. Antwort/ so der Pfaltzgraf im Junio 1619. deß Landgrafens Moritzen in Hessen Abgesandten gegeben/ vnd von Camerarij selbst eigner Hand geschrieben.

P. Befinden L. M. vbernommene müeh/ vnd gepflogene handlung gut/ vnd wolgemeinet/ würde auch deroselben nichts libers seyn/ als dz [abbr.: daz] die so lang gewünschte/ vnd hochnötige coniunction aller Euang. Ständ möchte fürderlich erhalten/ vnd zu solchem end der vorgeschlagene conuentus befürdern werden. Wöllen auch bey jetziger versamblung der Vnirten S. F. G. vorschläg gern communicirn, vnd neben denselben alle müglichkeit anzuwenden nit vnderlassen.

Weil aber das Fewr allbereit den Vnirten am Reinstrom/ vnd der Donau gleichsamb im Tach/ die nechstgesessene/ auch den Vnionstag instendig vrgirt, auch die Vnions verfassungen vnd abschiedt/ was in eylenden Nothfällen zuthun/ gute maß geben/ vnd also summum periculum in mora, so will es vil zu spat/ vnd gefährlich seyn auff den gemeinen Conuentum seine selbst rettung zuuerschieben.

(Inserenda, was droben in der O. Pfaltz/ vnd auß Franckreich wegen deß von Niuers/ Item ex Italia zu fürchten.)

Da auch hernechst mit werbungen nit mehr auffzukommen/ wie man allbereit erfährt. Also in praesenti periculo praesens auxilium vonnöten. Die Vnion hett auch deß N. Sächsischen Kreiß succurs zum besten/ den muß man biß auff andere conuentus in casu necessitatis, auch nicht verschieben/ vnd also stützig machen.

So seynd die Englische vnd Stadische Alleantzen auch bekant.

Es sey jetzo vornemblich vmb eine würckliche verfassung vnd den anfang zuthun.

Da anderer Euangelischen accession zuerhalten/ pro lucro habendum.

Die Böhm. Ständ schicken jetzo ansehenlich/ sie erst auff andere conuentus zuweisen schimpfflich/ werd sie decouraggirn, vnd künten sie/ vnd die Vnirte opprimirt werden/ eh ein gemein werck darauß gemacht würde.

Die andere Euangelische seynd desto eher zubewegen/ wann sie sehen/ dz [abbr.: daz] die Vnion ein solch corpus, so noch etwz [abbr.: etwaz] vermöge/ vnd wann 1. gemein werck zuuor zumachen/ wie will die Vnion auff den noth fall/ den Nider Säch. Kreiß


page 45, image: s045

den versprochenen succurs halten/ also daß beste/ man bleibe in terminis, Fiat iam, quod fieri debet, et alterum simul non negligatur, sed promoueatur.

Da dergleichen in publico proponirt, werden etliche/ so sonst gute resolutiones gefaßt/ jrr gemacht/ vnd also S. F. G. von den gefehrden Vnirten vnd Böhmischen Ständen die vrsach jres verlusts allein zngemessen worden.

Was die Vnion zu jhrer selbst conseruation thut/ ist kein vorgriff/ sonder erfordert solches jhre verfassung/ vnd wird kein Euangelischer seyn/ der nicht sehe/ daß man den Böhmen die hand biete.

Die andere 2. P.n wolte P. auch erwegen/ sich druff auch bald erkleren.

Interim sollen die Gesandte diese Vorantwort in principali jren Herrn schicken vnd bessern beuelch außbringen/ da sonst inconuenientia entstünden/ wollte P. entschüldiget seyn.

Littera I. RESPONSVM PALATINI AD LEGATOS LANDGRAVII HASSIAE, MANV CAMErarij exaratum. In Iunio 1619.

PAIatinus Landtgrauij Mauritij susceptum in se laborem, et consuetum negotium vehementer approbat, neque illi quidquam gratius accidere potest, quam si tam diu optata, ac maxime ne cessaria coniunctio omnium Euangelicorum Statuum prospere conseruari, et ad eum finem statutus Conuentus promoueri posset. Consilia etiam Ill.mae Celsitudinis suae in hoc conuentu cum Vnitis libenter communicabit, et praeter ea omnem sollertiam impendere non intermittet. Cum vero iam belli incendia passim ad Rhenum, Danubiumque Vnitos in periculum conijciant, et proximi quique vehementer diem Vnionis vrgeant, quidque in eiuscemodi discrimine faciendum sit, Vnionis conuenta modum praescribant; et cum sit summum periculum in mora; [note: Ecce quam Palatiniani ad bellum festinent inermibus adhuc Catholicis.] nimis tardum, ac periculosum foret, ad Generalem Conuentum propriam defensionem suam differre.

(Inserenda, quid in Palatinatu superiore, et ex Gallia ob Ducem Niuernensem; item ex Italia metuendum.) Casu, quo posthac difficulter miles cogeretur, quod iam experimur; ita in praesenti periculo praesens auxilium est necessarium.



page 46, image: s046

Vnioni insuper Circuli inferioris Saxoniae succursus in promptu est, qui ad alios Conuentus in casu necessitatis non differendus; ne remissiores, et cunctatiores reddantur.

Anglorum, et Batauorum foedera etiam nota.

[note: Contra quem Camerari hic apparatus, an non aduersus Caesarem, et Ordines Catholicos? quis igitur auctor belli?] Nunc de iusta praeparatione ad be Ilum, et initio maxime agendum. Si aliorum Euangelicorum accessio impetraretur, pro lucro habendum.

[note: Bohemi repelli, aut differri non debent, ne Palatini quoque regnum differatur, aut bellum non suscipiatur.] Bohemici Status iam visendam legationem mittunt, si ad alios Conuentus primum cum aliqua nota dirigerentur, ab incoepto auerterentur, et vnâ cum Vnitis opprimi possent, antequam confilia et vires coniungerentur.

Reliqui Euangelici tanto magis incitabuntur, si viderint Vnionem esse tale Corpus, quod aliquid possit efficere. Etsi prius et causaetres communis fieri debet, qua tamen ratione in casu necessitatis inferioris Saxoniae Circuli Vnio fidem in succurrendo promissam seruabit? Ita optimum factu iudico, si maneamus in terminis, [note: Id est, fiat iam bellum, et anteuertantur Catholici.] Fiat, quod iam fieri debet, et alterum simul non negligatur, sed promoueatur.

Quando talia in publico proponuntur, aliqui, qui caeteroquin resolutiones bonas apprehenderunt, dubij redduntur, et ita Ill.mae Cels.ni suae a confoederatis Vnitis, Bohemicisque Statibus [note: Quam metuit Cameraerius, ne Bohemi offendantur a Palatino, spe regni pleno.] culpae suae ruinae, vel damni adscriberetur.

Quae Vnio ad sui defensionem facit, nihil praeiudicat, sed id exigit necessaria praeparatio, [note: Aduertat Lector, quis rebellionem Bohemicam fouerit.] neque vllus Euangelicorum erit, qui non libenter videat, quod Bohemis succurratur.

De reliquis duobus punctis Palatinus deliberabit, citoque mentem suam declarabit.

Interim Legati hanc responsionem in principali Domino suo transmittant, et melius mandatum obtineant, nam si inconuenientia quaedam inde oriantur, Palatinus excusatus haberi cupit.



page 47, image: s047

Littera K. Dem Durch leuchtigen/ Hochgebornen Fürsten/ vnd Herrn/ Herrn Christian Fürsten zu Anhalt/ Grafen zu Ascanien/ Herrn zu Bernburg vnd Zerbst/ etc. der Churfl. Pfaltz Statthalter in Obern Bayrn: Meinem gnedigen Fürsten vnd Herrn.

DVrchleuchtiger/ Hochgeborner Fürst/ E. F. G. seynd meine vntertänige dienst bereitwilligsten fleisses zuuor/ Gnediger Fürst vnd Herr/ auff P. vnderwegen vns zukommenen befehl seynd wir nechst verschinen Montag gleich auff Manheim verreiset/ da dann gegen abend bald nach einander P. vnd L. Moritz angelanget/ vnd selben abendts ausser fr. Gesprech de publicis wenig vorgangon. Deß andern Morgens hat es zimbliche Orationes geben/ vnd haben jre F. G. den Abschied sub quatuor conditionib. zu ratificirn bewilligt. 1. Da ad soluendum jhr die termini etwas prorogirt würden. 2. Assecuration gegeben der assistenz auff den nothfall. 3. Da sie mit der werbung mehrers in acht genommen. 4. Ihre priuat sachen auch richtig gemacht würden. Das vbrige ist ein discurs von dem gemeinen conuentu Euangelicorum, vnd der Wahl gewest/ cum obtestatione, daß ja P. in der person zu Franck furt sich nit finden lassen solte. Vnd ob wol zuuor der Vnirten vorhabende armatur, sonderlich der zeit halben für zu spat angezogen worden/ so hat man doch vorschlagen dörffen/ Man solte doch damit 2008. [note: Ferdinando] entgegen 60 21. 5. 20.11.37 [note: ziehen] sich 1310. [note: Frankfurt] versichern/ vnd 11. 3487. [note: die Wahl] omnibus modis 3308. [note: verhindern] vnd was andere speculationes mehr gewesen. Man hat damit summo cum fastidio den gantzen Tag zubracht/ endlich die conditiones zimblicher massen verglichen/ vnd auff S. F. G. begehren darüber einen Recess begriffen. Da es aber zum vnderschreiben kommen/ haben S. F. G. sich zu beth begeben. P. ist in der nacht auffbrochen vnd nacher Lauttern verreiset/ (kommet heut/ wills Gott/ wider) der Landtgraf früe auch weg gezogen/ vnnd hat mein concept deß Abschieds mit sich genommen/ dahero wir im zweiffel/ ob S. F. G. solchen auß fertigen/ oder was sie thun werden. Es ist mit dem Herrn durchauß nicht fortzukommen/ das muß man Gott befehlen/ biß es besser wird. Hie ist man der zeit halben auff das eusserstar ctirt, vnd weiß schier niemandt/ wie es anzugreiffen. Den


page 48, image: s048

Rähten ist bang/ mm. 2413. [note: der neruus] werde bald zerrinnen/ vnd alßdann 742. [note: P.]. den last allein tragen müssen. Das macht nun 2612. [note: P.] kleinmütig vnd vnlustig/ mir aber schwere gedancken/ wann ich ex consiliariis bey 2613. [note: P.] droben allein seyn solte/ da alle sinistri euentus mir dörfften imputirt werden. Da es also müglich/ möchte ich gern dauon bleiben/ ja vil lieber dermal eins diser meiner schweren function gar ledig seyn/ vnd priuatim Gott vnd meinem Nechsten dienen. Soll vnd kan es aber je nicht anders seyn/ so beharre ich bey meinen E. F. G zugestellten 5. conditionib. vnd bitte die selbe vnterthenig zum höchsten/ sie wolle darüber noch mals durch schreiben Ire Ch. G. dero zusag erinnern/ vnd zugleich dero Stadt/ den sie in Franckreich im Feld gehabt communicirn, aber in specie deß Hoffrichters Hippolyti a Collib. seligen Bestallung/ vnd was er Monatlich gehabt/ mir gnedig zukommen lassen/ damit ich mich darnach zurichten.

Ich kan nicht sehen/ wie P. term. o deß Wahltags allhie auffbrechen könte/ da so gar keine praeparatoria gemachtwerden/ vnd man gleichsam der sachen nicht achtet/ so mich von Hertzen recht bekümmert. Bleiben dann jre Ch. G. bey wehrendem Wahltag allhie/ so werden sie dero persönlichen hinkommens halben extreme im portunirt werden/ jetzo zugeschweigen/ dz [abbr.: daz] der praetextus excusationis facto contrario gar auffgehebt würde. Versamur ita vbique intra sacrum et saxum. Gott geb recta et salutaria Consilia.

Die von 1310. [note: Franckfurt] haben mit dem Waldmanßhausen accordirt, vnd mehr bewilliget/ als er zu Heilbrunn würde erhalten haben. So muß man die Stätt tractirn. Die von 3111. [note: Straßburg] lassen 200. Mann folgen. Werden nunmehr in loco seyn. Rheingraff Philips hat einen Diener allhie. Will 2000. fl. anticipirt haben. Weis nit ob jhme die Chur vnd Fürsten dergleichen bewilliget. Ich kan auff den Herrn kein groß fundament setzen.

Den Churf. von Meintz hat der Rittmeister Kratz 200. Pferd von Metz her zugeführt/ die disgustirn die Meintzische vnterthanen auff das eusserste.

Ein mehrers jetzo nit/ dann dz [abbr.: daz] E. F. G. sambt dero Geliebten ich dem All. mechtigen zu beharlicher wolfahrt von Hertzen treulich/ derselben aber mich vnderthenig befehlen thue. Dat. eylendts/ den 2. Julij/ Anno 1619.

E. F. G.

vnterthäniger gehorsamer Diener

L. Camerarius, D.



page 49, image: s049

Ich hoff/ E. F. G. werden noch ante terminum deß Wahltags eine Post ab fertigen/ vnnd wir dero Schreiben allhie haben/ ehe die Gesandte nach Franck furt auffbrechen. Inmittelst wird auß Böhmen auch was kommen. E. F. G. mach doch anstellung/ daß man wochentlich von Lintz auß particularia haben könte.

Littera K. ILLVSTRISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO CHRISTIANO ANHALTINO Comiti Ascaniae, Domino in Bernburg et Zerbst, Electoratus Palatiniani in superiore Bauaria Gubernatori, etc. Principi ac Domino meo Clementissimo.

ILlustrissime Princeps, Ill.mae Cels.i V.ae humillima mea et paratissima obse quia. Mandato Palatini in itinere ad nos delato, proxime praeterito die Lunae quamprimum Manhemium profecti sumus, quo loci vesperi exiguo sese consecutisunt interuallo Palatinus et Landtgrauius Mauritius, eoque die extra salutationem et familiare colloquium de publicis parum actum fuit. Altero mane orationes satis graues habitae, et Ill.ma Celsitudo sua Recessum sub quatuor conditionibus ratificari consensit. 1. Si Ipsi ad soluendum termini prorogarentur. 2. Assecuratio daretur assistentiae in necessitate. 3. Si in de lectu militum maior Ipsius haberetur ratio. 4. Si res Ipsius priuatae etiam expedirentur. Caeterum discursus fuit de communi conuentu Euangelicorum, et de Electione, cum obtestatione, vt in persona Palatinus Francosurti non comparêret. et quanquam Vnitorum militiae prius cogitatae et habitae, nimis serotemporis ratione, facta est mentio, ausi tamen sunt non nulli hoc consilij dare, [note: Haecscilicet libertas est, quam Caluinistae quaerunt: Electoribus aut vinctis, aut in ordinem redactis Resp. seruatur: cum Came rarius caeditur, viuit.] vt cum his copiis contra Ferdinandum iretur, Francofurtoque prospiceretur, et Electio omnibus modis impediretur, et aliae plu res eiusmodi speculationes fuerunt. Hisce cum rebus totus dies summo cum fastidio transactus fuit, tandem de conditionibus vtrinque conuentum, et ad petitionem Ill.mae Cels.is Suae, super his Recessus confectus est, cui cum subscribendum esset Ill.ma Celsitudo Sua lecto se dedit. Palatinus noctu profectus Lutram discessit; (hodie, Deo volente, rediturus.) Landtgrauius etiam mane discessit, et Recessum a me conceptum secum tulit, quocirca et hinc dubitamus, an Ill.ma Celsitudo sua ipsam subsignatura, aut quid aliud


page 50, image: s050

factura sit. [note: Camerarius nouit describere ingenium Mauritij Landtgrauij.] Princeps omnino intractabilis est, quod Deo commendandum, donec felicius succedat. Hic temporis angustiae causâ extreme arctamur, nec quisquam scit, quid aut quomodo agendum. Consiliarij anguntur, quod breui futurum sit, [note: Vide quid moliti sint Caluinistae ante Electionem Ferdinandi.] vt neruus deficiat, et tunc soli Pal. onus incumbat. illud scilicet. Pal. pusillanimem facit et melancholicum, mihi vero graues cogitationes parit, si soli mihi ex Consiliarijs cum Pal. superius manendum sit, quo in casu [note: Camerarius mauult esse malus, quam videri.] omnes sinistri euentus mihi fortasse imputarentur. Si fieri posset, libens absentarem me, et libentius hac grauifunctione tandem liber essem, et priuatiom Deo [note: Fortasse Camerarius quia Abbas factus est, vt proximo seruiret, confeßiones audire voluit.] ac proximo meo seruirem. At vero si fieri aliter nollo modo potest, persisto in illis meis 5. conditionib. Ill.mae Cels.i traditis, Ipsamque humiliter etiam at que etiam rogo, vt serenissimum Electorem denuo per litteras memorem reddat promissi sui, simulque modum, quem in bello Gallicano tenuit, communicet, sed in specie Hippolyti a Collib. Iudicis aulae defuncti stipendium, et quod in menses singulos habuit, mihi Clementissime concedat, vt res meas disponere sciam. Ego non video, quomodo Pal. interm. o Electoralis diei hinc proficisci possit, cum nulla fiant praeparatoria, nullaque rei cura habeatur, quod me vehementer angit. Quod si vero sua serenitas durantibus Comitijs hîc permaneat, tum extreme vrgebitur vt in persona compareat, vt taceam, quod praetextus excusationis facto contrario omnino tolleretur. Versamur itaque vbique inter sacrum et saxum. Deus det recta et salutaria consilia.

Francofordienses cum Waldman husio con uenerunt, et plus concesserunt, quam Heilbrunnae im petrasset. [note: Sapite Cinitates, quia Caluinistae sapiunt, et rapiunt.] Hunc in modum Ciuitates tractandae sunt. [note: Vosne Protectores Francofurti?] Argentor atenses ducentos milites mittunt, et iam in loco erunt.

Philippus Rheingrauius famulum hîc habet, qui 2000. fl. anticipata habere vult. nescio an Illi Electores et Principes simile quid sint concessuri. [note: Laus Rheingrauij.] Ego in hoc Domino firmum fundamentum ponere non possum.

Electori Moguntino Tribunus Krazius 200. equites Metis adduxit, qui subditos Moguntinos extreme disgustant.

Nec plura hac vice, praeterquam quod Illam Celsem Vam cum omnibus Ipsi charis Omnipotenti Deo, ad perpetuam prosperitatem fidissime et ex animo, Ipsi autem me humillime commendo Datae celeriter 2. Iulij, Anno 1619.

Ill.mae Cels.is V.ae

humilimus Seruus.

L. Camerarius D.



page 51, image: s051

P. S.

Spero Ill.am Cels.em V.am adhuc ante terminum Comitiorum poslam missuram, nosque hîc litteras Ipsius habituros, antequam Legati Francofurtum proficiscantur. Interea quoque ex Bohemia etiam aliquid veniet. Ill.a Celsitudo V.a quaeso, per mandatum curet, vt hebdomadatim Lyncio particularia habere possimus.

Littera L. Dem Durchleuchtigen/ Hochgebornen Fürsten/ vnd Herrn/ Herrn Christian Fürsten zu Anhalt/ Grafen zu Ascanien/ Herrn zu Bernburg/ vnd Zerbst/ etc. der Churfürstl. Pfaltz Statthalter in Obern Bayrn/ Meinem gnedigen Fürsten vnd Herrn.

DVrchleuchtiger/ Hochgeborner Fürst/ E. F. G. seynd meine vnderthänige gehorsame dienst/ besten fleiß vnd vermögens zuuor/ Gnediger Fürst/ vnd Herr. Ob wol P. mein gnedigster Herr jüngst zu Heylbrunn meiner person halber dahin gangen/ dzich mit S. Ch. G. hinauff ziehen/ vnd die Kriegs Cantzley verwalten solte/ so haben jedoch dieselbe auff instendig erinnern deß Cantzlers es vmb so vil geendert/ daß ich heut mit naher Franckfurt reisen muß/ gestalt E. F. G. solches auß jnligenden deß Cantzlers Zettul mit mehren zunernemmen haben/ Nun werden mir dahero die reisen/ vnd labores gleichsamb gedoppelt. Ich muß es aber also geschehen lassen/ weil ich aber in dem Mich/ zum höchsten beschwert befunden würde/ da ich nit zu förderst der conditionum halben/ so ich zu Heylbrunn E. F. G. zugestellt/ vnd sie damals P. dieselbe vorgetragen/ etwz [abbr.: etwaz] mehrere gewißheit haben solte/ sonderlich der Monatlichen prouision halben/ cum nemo militet suis stipendijs, So bitte E. F. G. ich vnderthenig/ sie auff den fall/ da ich hinauff erfordert würde/ dahin es zu richten gnedig geruhen werden/ damit ich noch zuuor angeregter conditionem halben von P. schrifftliche erklärung erlangen möchte/ dann sonsten ich nit vnbillich bedencken haben würde/ mich in vergeblichen vnkosten/ müh/ vnd gefahr zustecken/ da ich keine recompens zuhoffen/ od' [abbr.: oder] zu gewarten hette/ vnd nunmehr bey meinem zunemmenden Alter/


page 52, image: s052

vnd abnemmen an kräfften ich mehr auff meine rueh/ dann stettigs Reisen zutrachten grosse vrsach/ ich will aber hiemit E. F. G. weiter mit auffhalten/ die werden der sachen recht zu thun wissen/ in dem ich dero gnedige affection vnd bezeigung so vilfaltig verspühret/ vnnd mich dahero aller gnaden auch ins künfftig versichert halte. Was publica betrifft/ da wird von Franckfurt auß mehrer bericht geschehen können/ vnd das vbrige P. selbsten E. F. G. am besten communicirn. Landgraf Moritz hat zu Manheim/ vnd neulich zu Franckfurt seltzame actiones geführt/ ist wol zubeklagen/ daß der Herr sich vnd dem gemeinen wesen der gestalt wenig nutz schafft. Der König in Spania hat an Pfaltz geschrieben die beförderung der Wahl/ vnd dabey dero Hauß S. Ch. G. recommendirt, vnd hat der Conte d' Ognate, Spanischer Ambr. zu Wien/ solch Schreiben durch seinen Secretarium S. Ch. G. jüngst praesentirn lassen. Derselbe hat vnder andern vorgeben/ daß nunmehr die Böhmische Ständ den friden so sehr suchten/ als sie zuuor dawider gewest. Der General Landtag zu Prag wird auff einen/ oder den andern weg mehrers Liecht geben. Damit befehle E. F. G. sambt dero geliebten ich in deß Allmechtigen schutz getreulich/ deroselben aber mich zu beharrlichen gnaden gehorsamblich. Datum Heidelberg den 10. Julij/ Anno 1619.

E. F. G.

vnterthäniger gehorsamer Diener

L. Camerarius D.

ILLVSTRISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO CHRIstiano Principi de Anhalt, Comiti Ascaniae, Domino in Bernburg et Zerbst, etc. Electoralis Palatinatus Administratori in Bauaria superiore Principi ac Domino meo Clementissimo. Illustrissime Princeps.

OMnia mea paratissima obsequia, etc.

Tametsi Palatinus Clementissimus meus Dominus, nuper Heylbrunnae quoad me, eius voluntatis fuerit, vt cum illo Ambergam proficiscerer, et militarem Cancellariam administrarem, nihilominus ad seriam instantiam Domini Cancellarij mutatâ mente mandauit, vt hodie vna


page 53, image: s053

mihi Francofurtum abeundum sit, quemadmodum Ill.ma Cels.do V.a ex adiuncta Cancellarij charta magis intelliget; exinde mihi itinera, ac labores quasi duplicantur. [note: Et tamen alibi magnis votis ambiuit hanc functionem.]Verum haec vel inuito ferenda sunt. Quia vero hoc mihi molestissimum accideret, si ante omnia de conditionibus, quas Ill.mae Cels.ni V.ae Heylbrunnae tradidi, et ipsa tum Palatino proposuit, non plus certitudinis haberem, praesertim de menstrua prouisione, [note: Camerarius contemptor opum.]cum nemo militet suis stipendijs. Ita Illam Celsem Vam etiam atque etiam rogo, vt, si Ambergam fortasse auocarer, eo negotium componeret, vt ante omnia ob conditiones supradictas a Palatino declarationem in scripto impetrare possem, alias non immerito cunctandi caussam haberem, ac mesumptibus superfluis, periculisque exponerem, si nullam compensationem sperare, aut expectare liceret, cum ob vergentem aetatem meam, viriumque defectum [note: Vtinam quieuisses ante 20. annos: stares tu et Heidelberga.] magis mihi de quiete, quam de continuis itineribus sit cogitandum. Verum pluribus Ill.mae Cels.ni V.ae non molestus ero, sciet caussam meam commodissime agere, praecipue cum eius omnem in me beneuolentiam, clementiamque expertus multipliciter animaduerterim, qua etiam in posterum me frui posse confido. Quantum publica attinet, plura Franco furto significabuntur: et quod reliquum est, ab ipso Palatino optime cum Ill.ma Cel.ne V.a communicari poterit. Princeps Mauritius Manhemij, et nuper Francofurti mirificas actiones actitauit. Certe dolendum est, Dominum istum [note: Alia Landtgrauiani Imperij descriptio.]tam parum sibi, Reique publicae commodi afferre. Rex Hispaniae Palatino literas misit, in quibus promotionem Electionis, suamque Domum Sermo Electori recommendauit, has vero literas Comes de Ognate Legatus Hispanus Viennae, per Secretarium suum Electori Palatino proxime praesentari curauit. Ille inter caetera maxime retulit [note: Aliud cognitum erat Camerario.]Bohemicos Status tantâ contentione pacem ambire, quantâ antea auersabantur. Generalia comitia Pragae indicta plura in omnibus necessariis nos docebunt. Hisce Illam Celsem Vam Deo omnipotenti, me vero illius clementiae officiosissime commendo. Signatum Heidelbergae 10. Iulij, Anno 1619.

Ill.mae Cels.nis V.ae

Subiectissimus Seruus

L. Camerarius D.



page 54, image: s054

Littera M. Dem Woledlen/ Gestrengen Herrn Johann Christoff von der Grüen/ auff Weyersperg/ der Churfürstlichen Pfaltz Cantzler/ Meinem großgünstigen Herrn.

GEstrenger/ Woledler/ Großgünstiger Herr Cantzler/ Ihme seynd meine gantzwilligste dienst nach bestem vermögen zuuor/ vnd habe sein mir vorgestern eingelieffert Schreiben/ Herrn Gr. Johansen von Nassaw begeren/ wegen deß Losaments zu Hof betreffend/ also balden Fürst Christian zu Anhalt communicirt, dz [abbr.: daz] nun darauff P. sich willfährig erkläret/ würd auß seiner Churfürstlichen Antwort an ihre F. G. den Herrn Statthalter/ so jetzo mit hinunder gehet/ mit mehrerm zuuernemmen seyn.

Ihre Ch. G. seynd vorgestern mit dem gantzen Comitat allhie/ Gott lob/ glücklich ankommen/ ausser daß die Princessin auff der Steig bey Geißlingen im fahren den Fueß etwas verletzet/ Gott hat behütet/ daß es keinen bruch geben/ wie leichtlich hette geschehen können/ meines ermessens ist nit wol gethan/ daß bey einer so weiten Reiß/ vnd der Princessin jetzigen zustande keine Senfften mitgenommen worden/ man hat aber auch dißfals seme sonderbare opiniones, P. Ch. G. haben künfftigen Freytag allhier auffbrechen wollen/ fellt aber propter multas difficultates fast vnmüglich/ darumb es diß auff nechstinstehenden Montag verschoben worden/ wiewol der Cron Böhmen/ vnd der incorporirten Länder Gesandte künfftigen Sambstag zu Eger ankommen werden.

Gestern ist der Graff von Fürstenberg/ Landtuogt zu Hagenaw/ als Keys. Gesandter hieher kommen/ heut nach der Predig von P. gehört/ vnd die resolution ex tempore auff sein anbringen gefaßt worden/ damit man seiner bald loß würde/ Beyde Schrifften sollen zu nachrichtung mit dem ersten Copeylich hinunter geschickt werden.

Der Bucquoi ist in Mehren gerückt/ vnd hat sich mit dem Dampier coniungiert, dahero zubesorgen/ daß die Vngern (dern 1000. vom Bethlen Gabor den Mehren zu hülff kommen) die Mehrer/ oder Böhmen absonderlich/ vnnd ehe sie sich recht zusamen thun/ möchten attacquirt, vnnd geschlagen werden/ welches rei summam mercklich alterirn dörffte. In der gantzen Böhmischen militia, wie auch bey den confoederirten ist grosse


page 55, image: s055

confusion, mangel an guter direction, vnd aller nothwendigkeit/ daß Gott wol zubitten/ Er den Feinden muth nemmen wolle.

P. wird zu Prag in ein verwirrt/ vngewiß Regiment eintretten/ deß Königs/ vnd der Königin entrata ist sehr schlecht/ vnnd bißhero alles zum Krieg verwendet worden. Die Böhmen fundirn das meiste auff P. vnnd dero Freundt eigene mittel/ daß man also aureo hamo fischen muß. P. machet sich die sach selbst leicht/ vnd setzet alles auff Gott/ vnd gute hoffnung. Hiebey der Schlesier Fürstentags Schluß/ welcher sehr neruose, vnd wol gestellet/ darumb P. befolchen/ daß Voegelinus solchen gleich nachtrucken solle/ damit vor dem Correspondentz tag zu Nürnberg viel exemplaria möchten vnder die Leut kommen/ vnd soll Veiras solche schrifft auch ins Frantzösische transferirn. Dem Herrn von Plesse schick ich hiebey die Römische Schreiben/ wie ich mit ihme verlassen/ der Herr Cantzler wird solche zuuor lesen/ vnd allerhand Singularia darin finden. Beygelegte Schreiben auß Siebenbürgen wolle er ohnbeschwert an gehörige orth lieffern lassen/ vnd wer gut/ wann der junge Bethlen bißweilen carezzirt würde.

Ein mehrers jetzo zuschreiben lesset mir die zeit nicht zu/ wiewol auff vergeblich auffwarten auch viel gehet/ vnd doch dabey P. alles in der eyl/ oder villmehr auff der Post will verrichtet haben. Ihre Ch. G. vermeinen noch dentag zu Nürnberg in der Person zubesuchen/ werden doch beuelchen/ daß der von Plesse/ D. Schlöer/ vnd D. Pastor sich auch dazu gefaßt halten sollen/ vnnd was sonsten deßwegen drunden noch in acht zunemmen seyn möchte. Deus nobis adsit. Ich förchte mich vor so vielen Zusammenkunfften. Damit E. Gestr. Gottes gn. Schutz gantz treulich/ vnd deroselben mich zu gunsten gebürlich beuelhend. Datum Amberg den 6. Octobr. Anno 1619.

E. Gestr.

gantz dienstwilligster

L. Camerarius D.



page 56, image: s056

Littera M. NOBILI, ET STRENVO IOANNI CHRISTOPHORO a GRVN IN WEYERSPERG Serenissimi Electoris Palatini Heidelbergae Cancellario, Domino meo plurimum obseruando.

NObilis, et Strenue Domine Cancellarie.

Litteras Donis V. ae mihi nudius tertius allatas, et petitionem Domini comitis Ioannis a Nassau, propter habitationem in Aula quam primum principi Christiano Anhaltino communicaui, Electorem vero Palatinum annuisse ex eiusdem Electoris responsione Ill.mo superioris Palatinatus Administratori data, quae iam in via est, magis cognoscet.

Sermus Elector nudius tertius cum omni comitatu huc, laus Deo, prospere peruenit, excepto quod Principissa in itinere iuxta Geislingam inter vehendum pedem aliquantum laeserit, Deusque auertit, ne omnino crura fregerit, vt facile contingere potuisset. Meo iudicio male factum, quod pro tam longin quoitinere, et ad praesentem Principissae casum nulla lectica fuerit accepta. Sed et in his variae, et singulares opiniones. Serenissimus Elector Palatinus proximo die Veneris hinc discedere cogitabat, sed propter multas difficultates fieri non poterat, quare in sequentem diem Lunae dilatum est, tametsi Coronae Bohemicae, et Incorporatarum Regionum Legati in vrbem Egram sint venturi. Heri Comes a Fürstenberg, et Praefectus in Hagenau Caesarei Legati huc profecti, hodie post concionem a Palatino sunt auditi, [note: Itatractari debebant Legati Bohemici, non Caesurei.] ac resolutio ex tempore totius Legationis data, vt tanto citius illorum conspectu liberaremur. Vtraque epistola vna cum primo exemplari pro maiore declaratione transmittetur.

Bucquoyus in Morauiam mouit, seque cum Damperio coniunxit, vnde metuendum est, ne Vngari (quorum decem millia a Gabore Morauis in auxilium sunt submissa) a Morauis, aut Bohemis separati, antequam bene conue niant, oppugnentur, caedanturque. Quodrei sum mam notabiliter mutaret. In omni Bohemorum militia, vti etiam apud confoederatos [note: Nihillaudabile apud Bohemos, ex Camerarij sententia.] magna est confusio, ac defectus bonae directionis, omnium quenecessariorum, ita vt Deus summe sit exorandus, vt hosti ferocientem animum paullulum adimat.



page 57, image: s057

Palatinus Pragaeperturbatum, incertumque regimen capiet, Regis, Reginaeque reditus admodum exiles, et huc vsque pro bello totum expositum. Bohemi maximam fiduciam suam collocant in Palatino, eiusque amicorum propriis auxilijs, ita, vt aureo hamo piscandum sit. Palatinus vero omnia in Deo, speque meliori ponit. Hic intelliget conclusionem a Silesiis in comitiis latam, quae satis neruose et bene constituta est. Ea propter Palatinus Voegelino in mandatis dedit, vt diligenter illam perpenderet, utque ante correspondentiae diem Norimbergae indictam multa exemplaria in vulgus spargi possent, Veiras etiam hoc scriptum in Gallicum sermonem transferet. Domino Plessio mitto Romanenses litteras, sicut cum illo conueni. Dominus Cancellarius ante perleget, et omnia singularia in ijsdem reperiet. Coniunctas hîc litteras ex Transyluanianon grauate certis Dominis, locisque reddi curabit, expediretque si iuniori Bethlen Gabori omnis interdum charitas, amicitiaque exhiberetur.

Plura nunc scribendi tempus non permittit, tam etsi multum quoque pecuniae frustra expectando expenditur, Palatinus tamen omnia in celeritate, vel potius per Veredarios effecta cupit.

Serenissimus Elector adhuc eius mentis est sibi ad diem certam Norimbergae indictam in propria persona comparendum esse, mandabit tamen, vt Dominus Plessius, D. Scloer, et D. Pastor etiam intersint, et quidquid praeterea huic negotio necessarium. Deus nobis adsit. [note: Cameraerius semper timet, nepax stabiliatur.]Timeo vebementer tot diuersaconuenticulae. Dominem Vestram diuinae protectioni, me vero illius gratiae amicissime commendo. Datum Ambergae 6. Octob. Anno 1619.

Donis V. ae

Semper obsequiosus

L. Camerarius D.



page 58, image: s058

Littera N. Dem Woledlen/ Gestrengen Herrn Johann Christoff von der Grüen/ auff Weyersperg/ der Churfürstlichen Pfaltz Cantzler/ Meinem großgünstigen Herrn.

GEstrenger/ Woledler/ groß günstiger Herr Cantzler/ E. G. seyndt meine gantzwilligste Dienst besten fleisses zuuor/ vnd hab sein geliebtes Schreiben vom 13. dises vnder wegen zu. Schlaun wol empfangen/ vnd beantworte es an jetzo kürtzlich.

Daß Engelland dermassen cunctiert, das muß man Gott befehlen/ der hat der Königen Hertzen in seiner Hand/ vnd wird auch an diesem Ort endlich die spanisirte zu schanden machen. Man schreibet jetzo von hieranß an ihre Mt. gar eyferig/ vnd deutet auff eine fürderliche abermahlige schickung/ die Schreiben aber sollen jetzo durch den elteren auß denen von Gleissenthal/ so mit herein gezogen/ in Engelland geschickt werden. Von der acceptation der Böhmischen Cron hab ich ein Manifesto begriffen/ das soll also nach der Crönung publicirt, auch Lateinisch vnd Frantzösisch gemacht werden. Darinnen die causae vnd der Scopus kürtzlich deducirt werden. Der Ständ Iustification schrifft vber die vorgenommene abdication vnd election ist zwar/ wie sie sagen/ fertig/ ich kan sie aber noch nit erlangen/ da doch das Manifesto sich drauff nothwendig referirn müsse. Interim kan der Schlesier Fürstentagsschluß den Leuten zimlich liecht geben. Secretarius Veiras hat denselben ins Frantzösisch vff befehl transferirn sollen/ aber die arbeit dem Samuel Meyer/ von Bern/ so noch zu Heydelberg/ auff getragen/ bey dem könte drunden angemahnet/ vnd also auch derselbe druck befürdert werden. Secretarius Mauritius were vns allhie besser/ vnd daß Veiras zu hauß die correspondenz continuirte.

Die Schreiben von Rom hat der König gelesen/ vnd werden Ire Mt. gemrgfam erinnert/ jhrer person halben/ deßwegen anch die Ständ allhier sorgfeltig seyn. Von Bethlen Gabor wissen wir allhie nichts weiters/ dann daß er zu Preßburg (so mm in seiner deuotion) seyn solle/ die Vngarische Cron affectirt er für sich/ vnd hat seine Gedancken auch auff Steirmarck/ vnd villeicht weiter/ aber da ich von allen mehrern grundt/ will ichs gleich communicirn. Ob ihre Mt. nach Nürnberg ziehen werden/ ist noch nit geschlossen/ multae sunt rationes pro et contra, vnnd wirdtder Schluß sehr schwer


page 59, image: s059

fallen. So bald der Königin Crönung fürüber/ will ich eylends mit dem Protonotario mich hinauß begeben/ mit Gottes hilff/ werden aber vor dem 4. od 5. Nouemb. schwerlich zu Nürnberg seyn können. Würden in dessen die Sessions stritt per Legatos erörtert/ so were die zeit wol angelegt/ vnd das vbrige alles desto [note of the transcriber: in the print: destò (?)] leichter/ drumb die vnserige sich in solchem werck auff dz [abbr.: daz] eusserste billig bemühen sollen/ die andere acta hat der Protonotarius mit nach Amberg genommen/ da stehen sie noch/ vnd handlet er gleichwol hierinnen vnd in andern wie es jme gefellt/ dz [abbr.: daz] ich also selbst nit weiß/ was dabey seyn werde/ muß mich also allein auß dem Rodenburgischen Abschid/ vnd dem Außschreiben informirn, danon [perhaps: da nun] doch D. Schlöer vnd D. Pastor auch bericht haben/ vnd derselben Copien drunden seyn werden. Dem Herrn Cantzler kan hierinnen nichts imputirt werden. Das meiste wird auff dem beruhen/ wie die correspondenz zustercken/ coniunctio Euangelicorum, et mutua auxilia zu erhalten/ dazu bedarff man nit vil acta, sonder wird der Marck kramen lehrnen/ vnd muß man den euentum Gottbefelhen. Ich bin dabey sehr sorgfeltig/ hab zu Rodenburg treulich gerahten/ den termin nit so kurtz zu setzen/ es hat aber nicht seyn wollen. Wann nur kein separatio folgete/ so were alles gut/ sed timeo Saxonicos, si veniunt, vnd bleibet es mit den Stätten wol dabey/ quod sint filij hominum, in quibus non est salus. Mich verlanget zu wissen/ ob Herr Statthalters F. G. wider zu Heydelberg/ dann im fall Ihre Mt. nit nach Nürnberg kemen/ vnd etwan Ire G. alßdann dahin solten/ so were gut/ daß sie in omnem euentum bey der hand weren/ könten solches wol auisirt werden/ Ich hab es zu thun an der zeit nit gehabt/ dann jhre Mt. mit diser Post geeylet.

Wer aber von den Ständen zu Nürnberg erscheinen möchte/ dauon haben wir die geringste nachrichtung nicht/ vnd ist kein gut zeichen/ daß zu Heydelberg nichts dauon einkommen/ Ihre Mt. haben meines wissens von niemand deßwegen schreiben. Ihrer Mt. Votum, so zu Franckfurt wegen Ch. P. geführt worden/ ist bey den Wahlactis zu Amberg/ vnd hab ich nit anders gewüst dann dz [abbr.: daz] protocoll vnd was dazu gehörig/ were doppelt abgeschrieben/ vnd ein exemplar zu Heydelberg gelassen worden. Protonotarius in omnibus nimis est difficilis, kan fast mit ihme nicht vortkommen. Das machet mich auch vnlustig/ vnd möchte wünschen/ daß ich einmal gar zu ruhe kommen köndte.

Gestern ist der einzug Ihrer Mt. allhie sehr stattlich geschehen/ vnnd GOtt lob glücklich vnd wol abgangen/ König Matthias oder Ferdinandus haben dergleichen ehr nicht gehabt. Es ist die laetitia publica, so mennigklich erzeigt/ nit außzusprechen. Der Pferd seynd gewiß vber 2000. gewest. Die


page 60, image: s060

Herren vnd der Adel in grosser anzahl, wie auch die Gesandte der andern Ländern haben sich sehr köstlich erzeigt, vnnd allein die Prager Bürger ex proprio auff 50000. fl. dabey spendirt. Meo iudicio were das gelt zu zahlung deß Kriegsvolcks besser angelegt gewest. Die Lieb vnd Beneuolenz totius populi ist sehr groß/ Gott geb bestandt/ vnd richte alles zum friden. Es ist hohe zeit gewest/ daß die Länder ein Haupt bekommen/ omnia enim suut in confusione, vnd hetten ex inuidia et aemulatione Statuum sonst/ grosse Vngelegenheiten entstehen können. Die Cammer ist gantz bloß/ vnd alles ein bawfellig wesen/ also daß deß Papsts dicterium, che questo Principe sia entrato in vn bello labyrintho, auch hoc respectu Regiminis nicht vngereimbt. Die bestallung der Landämpter wird ihre Mt. so bey jedem vnder 4. nominirten Personen die wahl hat/ sehr schwer fallen/ vt vitet quorundam indignationem et odia. Nun muß es gleich nach Ihrer M. Crönung geschehen/ sonst kan der Königin Crönung nicht fortgengig seyn/ wie sie berichten. Sed haec omnia mox videbimus, vnnd berichte ich alßdann allen verlauff/ wils Gott/ mit mehrerm. In dessen kan dieses Herrn Statthalters F. G. vnd den Herren Rähten communicirt werden.

Thu damit E. G. Gottes gn. Schutz/ vnd dero fauor mich befehlen. Datum Prag/ den 22. Octob. stil. vet. Anno 1619.

E. Gestr.

D. W.

L. Camerarius D.



page 61, image: s061

Littera N. NOBILI ET STRENVO DOMINO IOANNI CHRISTOPHORO de GRVN [reg: GRÜN] IN WEYersperck, Electoris Palatini Cancellario, Domino meo inprimis colendo.

NObilis, Strenue, et Amplissime Domine Cancellarie, Strenuitati V. ae paratissima mea ante omnia studia et obsequia. Ipsius litteras mihi percharas, 13. huius datas, Schlaunij in itinere recte accepi, et nuncad eas breuiter respondeo.

Quodadeo cunctetur Anglia, id Deo commendandum, in cuius manu sunt corda Regum, qui hoc etiam loco Hispantzantes demum confundet. Isthinc iam ad Suam Maiestatem perquam zelose scribitur, et iteratae festinae legationis fit mentio, litterae vero iamiam per maiorem natu de Gleissenthal, qui in comitatu fuit, in Angliam mittentur. De acceptatione Bohemicae Coronae Manifestum concepi, quod post Coronationem statim publicabitur, et Latine ac Gallice vertetur, in quo causae et scopus breuiter deducuntur. Statuum Iustificationis scriptum super proposita abdicatione et electione perfectum quidem est, vt aiunt, ego autem illud necdum acquirere possum, cum tamen Manifestum eo sese referre necesse sit.

Interim decretum Comitiorum Principum Silesiae hominibus aliquid lucis dabit. Secretario Veiras mandatum erat in Gallicam linguam illud transferre, sed hunc laborem ipse in Samuelem Meyer Bernensem, Heidelbergae etiamnum versantem, reiecit, qui moneri, et is quoque typus maturari posset. Secretarius Mauritius hic nobis commodior esset, vt Veiras domi correspondentias continuaret.

Litteras Româ missas Rex legit, et sua Maiestas suae ipsius personae satis admonetur, cuius causa etiam Status hic solliciti sunt.

De Bethlemio Gabore hic non plus scimus, quam eum Possonij (quod nunc ipsi subditum) versari. Coronam Hungaricam pro se ipso affectat, et de Stiria quoque eogitat, atque etiam vlterius fortassis, sed de his cum certiorero, communicabo quamprimum.

An sua Maiestas Norimbergam concessura sit, nondum decretum est, multae sunt rationes, pro et contra, et difficile erit decernere. Quamprimum Coronatio Reginae peracta fuerit, cum protonotario celeriter proficiscar, Deo iuuante, sed ante 4. aut 5. Nouemb. Norimbergam attingere


page 62, image: s062

vix poterimus, interea per Legatos lites de sessione expedirentur, ita et tempus bene transigeretur, et reliqua omnia faciliora forent, quare nostri merito in hoc negotio nulli parcere labori debent. Caetera acta Protonotarius secum Ambergam tulit, ibi adhuc manent, et ipse quidem in his, vt et in aliis pro libitu agit, vt ipsemet nesciam, quid ijs futurum sit, atque adeo solum ex decretis Rottenburgensibus, et indictione informari necesse habeam, quorum tamen D. Schloer, et D. Pastor quoque cognitionem habent, et eorum copiae inferius erunt. Domino Cancellario nihil horum imputari potest. Potissimum in eo consistet, quanam ratione correspondentiae corroborari, coniunctio Euangelicorum et mutua auxilia conseruari possint, ad quae actis non multum opus est, sed resipsa docebit, euentus autem Deo commendandus est. His ego de rebus vehementer sum sollicitus, et Rotenburgi consului fideliter, vt terminus non nimis breuis statueretur, sed frustra. Dummodo nulla separatio oriretur, reliqua salua essent, sed timeo Saxonicos, si veniunt, et adhuc de Ciuitatibus verum est, [note: Ista est gratiarum actio Camerarij, quam Ciuitatibus refert.] quod sint filij hominum, in quibus non est salus. Scire desidero, num Illustriss. a Celsitudo Domini administratoris Heidelbergam redierit, quoniam si sua Maiestas Notimbergam non veniret, et Illustr. Cels. i suae eo proficiscendum foret, bene esset, si in omnem euentum praesto esset, et de hoc certior fieri posset, ego temporis angustiâ id facere nequiui, cum sua Maiestas hac in posta festinârit.

Quisnam autem de Statibus Norimbergae praesens futurus sit, nec minimam habemus notitiam, et nihil boni portendit, quod nec Heidelbergam quidquam nun ciarum sit, Sua Maiestas hac dere, quod mihi constet, nihil a quoquam litterarum accepit.

Votum Maiestatis Suae, Francofurti Electoris Palatini nomine datum, cum actis Electionis Ambergae seruatur, et ego aliud non sciueram, quam protocollum, et ad id pertinentia, bis descripta, eorumque exemplar vnum Heidelbergae relictum esse. [note: Protonotarij faciles mores.] Protonotarius in omnibus nimis est difficilis, vt vix cum eo conuenire queam. Idipsum molestum est mihi, et optarem integrâ tandem quiete frui.

Heri deductio Maiestatis suae in vrbem magnifica in primis fuit, et Laus Deo, feliciter ac bene cessit. Matthiae et Ferdinando Regibus tantus honor habitus non fuit. [note: Quam breuis et preciosa Vanitas.] Latitiam publicam, quam passim ediderunt, nemo assequi verbis possit, equorum amplius duo millia certo interfuerunt. Magnatum ac Nobilium ingens numerus, et exterorum quoque Legatorum luxus erat visendus, ac soli Ciues Pragenses sumptus quinquaginta


page 63, image: s063

millium florenorum ex proprio fecerunt. Meo iudiciô haec pecunia in militum stipendia melius collata fuisset. Amor et beneuolentia totius populi praequam magna est, quam Deus confirmet, et omnia ad pacem dirigat. Tempus has regiones [note: Caput eras Caesar, sed Monstrum Bohemi malebant.] diutius sine capite esse non patiebatur, omnia enim sunt in summa confusione, et ex inuidia ac aemulatione Statuum magnae turbae oriri potuissent. [note: Honorifica Camerarij de Bohemis sententia.] Camera nuda est tota, et ruinosa, ita vt dicterium Papae: che questo principe si aentrato in vn bello labyrintho, etiam hoc respectu regiminis, non inconueniens sit. Distributio officiorum prouincialium Maiestati Suae, cui ad vnumquodque inter 4. personas optio est, [note: Arbitrabar Caluinistas duobus dominis posse seruire] difficilis accidet, vt vitet quorundam indignationem et odia. eam statim Ipsius Coronationem subsequi oportet, alioquin Coronatio Reginae procedere non potest, vt aiunt. Sed haec omnia mox videbimus, et tunc totum rei processum, Deo volente, pluribus nunciabo. Interea haec Illustriss. ae Cels. i Domini administratoris, et Dominis Consiliarijs communicari possunt.

Hisce Strenuitatem V.am Dei protectioni, et Ipsius fauori me commendo. Datae Pragae, 22. Octob. stil. vet. Anno 1619.

Strenuit.is V.ae

obsequiis addictissimus

L. Camerarius D.

Littera O. Dem Woledlen/ Gestrengen Herrn Johann Christoff von der Grüen/ auff Weyersperg/ der Churfürstlichen Pfaltz Cantzler/ Meinem großgünstigen Herrn.

GEstrenger/ Woledler/ Großgünstiger Herr Cantzler/ jme seynd meine gantzwilligste dienst jederzeit zuuor/ vnd hab ich zugleich deß langwirigen nit schreibens mich billich zu entschuldigen/ wiewol es mir zum öfftern an der zeit/ auch wol der materia selbsten gemanglet/ in dem wir sonderlich de rebus Vngaricis zu Prag so wenig erfahren können/ als etwan


page 64, image: s064

draussen zu Heidelberg. Allererst auff diser Reiß in Mehren/ als Gr. Georg Friderich von Hohenlohe naher Polna zum König kommen/ vnd relation gethan/ haben wir dauon etwz [abbr.: etwaz] mehrern bericht empfangen/ wie solches dem Herrn von Plessen ich damals geschriben/ vnd er ohne zweiffel communicirn wird. Seythero wissen wir weiter nichts/ dann daß es sich ex parte Caesaris mit der ratificatione induciarum, welche doch seine Gesandte/ mit dem Fürsten in Vngern/ vnd Sibenbürgen beschlossen/ vnd zwar auff gehabte plenipotenz, sonderlich propter in clusionem Regis nostri, stossen will/ gestallt ich dann mir nie imaginirn können/ daß es den Kays. ministris damit ernst gewest/ sonder daß sie allein durch solche finezza zeit gewinnen/ vnd den Fürsten mit seiner armee auff die seit bringen wollen. Damit aber dißfals alle notturfft wol in acht genommen werde/ als schicken jetzo Ihre Kön. Mit. zu dem Fürsten/ Herrn Christoffen von Dona nach Caschaw mit außfürlicher instruction, der jne dann auch zugleich zu Geuattern (in dem die Kindtauff zu Prag den 19/29 Martij gehalten werden solle) bitten (quod mihi propter graues causas nunquam placuit) vnd zugleich den General Landtag/ der den 15/25 eiusd. Martij angehen wird/ notificirn solle/ damit er vnd die Vngarn nach Prag abordnen/ vnd also die auffgerichte confoederation, welche von jnen allerdings vollnzogen/ auch von ihr Mt. dem König in Böheim/ vnd den andern Ländern ratificirt, vnd publicirt werden möge. Diese confoederation schmertzet den Keyser sehr/ weil auch die Oesterreicher vnder/ vnd ob der Enß darinnen begriffen seynd/ sonsten haben dabey die Vngern das tempro vnd ihr auantaggio wol in acht genommen. Ich hette gern Copiam dauon hinauß geschickt/ So hab ich diselbe auß der Böhmischen Cantzley noch nitbekommen können/ so werden vnsere Scribenten auch sonsten dermassen gebraucht/ dz [abbr.: daz] sie fast nit fortkommen können. Die Huldigung allhie ist glücklich vnd wol abgangen/ vnd gegen jrer Mt. beyden Ständen in Mehren ein grosse affection zu spühren. Herr Carl von Zerotin opiniatrirt sich noch/ vnd will die Huldigung nit leisten/ darüber er allhie in gefahr seines Lebens/ vnd deß verlusts seiner Güeter stehet. Der vorige Landtshauptman Lobkowitz/ vnd etliche andere Ständt haben sich absentirt, nach denen wird getrachtet/ vnd werden sambtlich was außstehen müssen. Vorgestern/ da die Huldigung in templo Iesuitico, welches jetzo die fratres inn haben/ vnnd darinnen auch morgen Herr D. Scultetus predigen solle/ cum magno applausu, et laetitia publica kaum vorgangen/ kommen vnversehens böse Zeitungen/ daß die Polen mit etlichen 1000. in Mehren eingefallen/ wie man dann dieselbe nacht auff dem Schloß alhie etliche Fewr gesehen/ in dem sie die Dörffer anzünden/


page 65, image: s065

vnnd mit Raub/ vnd Mord grossen schaden thun. Man weis nicht wer sie führt/ ob der Ertzhertzog Carl/ oder der von Altheim bey ihnen/ Dem streich nach/ den sie am Gebürg her gegen Oesterreich zunemmen/ hat es das ansehen/ Sie haben Niclaßburg entsetzen/ vnd alßdann zu dem Bucquoi in Oesterreich stossen wollen. Sie kommen aber eins theils zu spat/ dann vorgestern der Capitain Bruß/ ein Schottländer/ so darinn gelegen/ es dem von Tieffenbach auffgegeben/ vnd mit 260. Soldaten/ mit Sack vnd Pack darauß gezogen. Hat gleichwol auf 20. st. Geschütz vnd an munition, wie auch Wein/ vnd frucht einen guten Vorraht darinnen lassen müssen. Der Orth ist sehr fest/ vnd wird daruor gehalten/ der Capitein hett den selben wol halten können/ wie der von Schlamersdorff referirt, den der König dahin geschickt/ vnd der alles gesehen hat. Der Polacken halben stehen wir hie in grossen sorgen/ et res non caret summo peticulo auff der Reiß/ welche ihre Mt. in Schlesien vorhaben Dann diß rauberisch Gesindt das Land gantz durchstreiffen kan. Solle sich auch Bucquoy mit jnen coniungirn, vnd in Mehren fallen/ sodörfften vnd könten wir in hoc ipso loco eingeschlossen/ vnd belagert werden. Sonsten seynd jre Mt. gemeint/ nechstkommenden Dienstag sich auff den weg zubegeben. Dz Mehrisch Volck/ sonderlich die Reuterey/ so nicht vor Niclaßburg gelegen/ seyn meisten theils in Oesterreich/ oder sonst weit von hinnen. Ist also Mehren bloß/ vnd in diser Statt (mit dem Schloß) nur ein Fe???dlein Knecht. Derwegen seynd die anwesende Ständ von Herrn vnd Ritterstand allhie resoluirt, Mann für Mann auffzusitzen/ vnd den Polacken entgegen zuziehen. Mag auff 600. Pferd lauffen/ vnd seynd die Gültpferd auch auffgemahnt/ die auf 800 sich erstrecken mögen. So werden sie ein anzahl Mußcatirn mit sich nemmen. An die Schlesier begert man auch den Zuzug/ wann dieselbe den Polacken in rücken kemen/ so solten sie noch wol können dissipirt werden. Sed vereor, ne illi celeritate consueta nostros praeueniant. Der Fürst in Sibenbürgen wird dises einfals auch berichtet/ vnd er ad diuersionem aliquam ermahnet/ in dem diß ein zeichen/ was die tractatus cum hoste für fructus mit sich bringen. Die Ständ in Polen seynd auff ein end mit dem König vbel zufriden/ daß er in diß wesen sich implicirt, darauß er ex metu tumultus alicuius kein Comitia regni außschreiben darff/ vnnd also zubefahren stehet/ es dörffte in Polen leichtlich zu einen Rakosch kommen/ vnd daselbsten auch eine Catastrophe vorgehen/ dann mennigklich wider die Pfaffen vnd Jesuiter schwürig seyn solle. GOtt geb den Mehrischen Ständen gnad/ daß sie keinen stoß leiden/ welches ein schädliche consequenz causirn dörffte. Neben Fürst Christians zu A. F. G. seynd jetze


page 66, image: s066

die vornembste Obersten allhie/ der von Hohenloe/ Graf von Thurn/ die Landts Obersten vnder vnd ob der Enß (wie auch derselben/ vnd dann der Schlesier Gesandte) die tractirn vnd deliberirn jetzo die militaria, dauon ich nichts anders schreiben darff/ dann daß alles einer eylenden reformation höchlich bedarff. Deus fortunet actiones, et consilia. Rex ipse ist wol animirt, hat gestern gesagt/ nisi instaret iter suum in Silesiam, so wolten ihre Mt. selbst mit den Ständen hinauß sich begeben/ Quod ad alacritatem stimulos addidit. Der jetzige Landßhauptman der Herr Zerotin von Lundenburg führt sie/ hat ein dapffer conraggi, vnnd den Dampier von diesen wol tractirt. Gott stehe ihm ferner bey. Chur Sachsen hat sich gegen ihrer Mt. auff dero vnderschidliche Schreiben zimblich erklärt/ darauß nichts wüdriges zuspühren/ will ihrer Mt. munition, so von Hamburg auff der Elb herauff kommen solle/ Zollfrey passirn lassen/ gibt vor/ der conuentus deß O. Sächsischen Kreisses/ vnd seine Kriegßverfassung seyen allein zu Seiner/ vnd deß Kreiß versicherung angesehen. Deß Tituls halben repetitur excusatio, daß der/ der Hauptsachen anhengig/ so vor einem Römischen Kayser/ vnd die sambtliche Reichßständt gehörig. Ecce quales Iudices habituri sumus! sed transeat. Gott kan bald andere mittel schicken. Niemand schadet nostrae causae mehr/ dann 1993 [note: König in groß Britannien] sua cunctatione, et tricis philosophicis. Mit dem entschüldigen sich andere/ denen diser praetext erwünscht ist. Deus meliora. Mich verlangt zum höchsten/ wie es draussen stehe/ vnd was zu 1663. [note: Heidelberg] für resolutiones werden genommen seyn. Vff Regis ratification muß man jetzo nit warten/ dann in hoc itinere, et tot negotiis kan man draussen zugleich die Hand nit mit dabey haben. Ego 3409. [note: Vnitis] metuo, vnd daß nit aus dem 1440 [note: Geldmangel] ein 2928. [note: ruptur] erfolge. GOtt stehe vns bey/ vnd führe die sachen hinauß/ wie ers angefangen/ nimirum per miracula. Herrn Statthalters F. G. vnnd Herrn Plesse bitte ich hiemit communication zuthun/ befehle damit E. Gestr. Gottes schutz/ vnd mich dero fauor, verbleibend jederzeit. Datum Brinn/ den 8. Februarij, stilo nouo, 19. Ianuarij, Anno 1620.

deroselben

trewwilligster Diener

L. Camerarius D.



page 67, image: s067

Littera O. NOBILI ET STRENVO DOMINO IOANNI CHRISTOPHORO a GRVN [reg: GRÜN] IN WEYersperck, Serenissimi Electoris Palatini Heidelbergae Cancellario, Domino meo plurimum obseruando. Nobilis et Strenue Domine Cancellarie.

DOm.ni Vestrae omnia paratissima obsequia mea defero, simulque diurnam in scribendo negligentiam merito excuso, tametsi mihi saepius tempus, aut etiam materia ipsa defuerit; nam Pragae tam parum de rebus Vngaricis comperire possumus, quam fortasse alij Heidelbergae. Primum hoc itinere in Morauiam, cum Comes Georgius Fridericus de Hohenloe Poloniam ad Regem venit, eique de omnibus retulit, maiorem cognitionem accepimus, vt tum de hac re Domino Plessio scripsi; et ipse sine dubitatione communicabit. Ex eo tempore nihil noui intelleximus, quam quod ex parte Caesaris de ratificatione induciarum, quas tamen ipsius Legati cum Principe Vngariae, et Transyluaniae pacti sunt, et quidem secundum habitam plenipotentiam, ac praecipue propter inclusionem Regis nostri, difficultas sit, quemadmodum ego mihi nunquam imaginari potui, Caesareos Ministros hoc negotium serio tractasse, sed tantum, vt per eiusmodi cunctationem et tempus, et Principem cum tota armatura ad partes traherent. Vt tamen in hoc casu omnia necessaria bene considerentur, ira Regia Maiestas iam ad Principem Transyluaniae mittit Dominum Christophorum a Dona Cassouiam cum plena instructione, qui eundem simul ad munus Patrini suscipiendum (cum Pragae 19/29 Martij Baptismate Regius Infans sit abluendus) roget [note: Quare Caluinista pro Caluinista spondere non posset?] (quod mihi propter graues causas nunquam placuit) atque Generalem Conuentum, qui 15/25 eiusdem Martij indictus est, notificet, vt tam ipse, quam Vngari Pragam Legatos mittant, et ita confoederatio inita, et ab illis iam omnimode perfecta, etiam ab ipsa Maiestate, Rege Bohemiae, aliisque Prouinciis ratificari, ac publicari possit. [note: Si Caesar sensit, vestram vim sensit, qui Austriacos ad rebellionem excitastis.] Hanc Confoederationem Caesar magnopere sentit, siquidem tam infra, quam supra Anasum Austriaci in illa continentur; Caeterum Vngari tempori, ac commodo suo non parum inseruierunt. Copiam huius foederis libenter transmisissem, sed eam ex Cancellaria Bohemica impetrare


page 68, image: s068

adhuc non potui, et Amanuenses nostri adeo in aliis occupantur, vt vix sufficiant.

Homagium Reg. Maiest.i bene feliciterque hic praestitum, [note: Quam feliciter ostendit euentus.] magnumque in Reg. Maiest. em affectum inter Morauiae Ordines cernere fuit. Dominus Carolus a Zerotin obstinatus perseuerat, et homagium facere [reading uncertain: print faded] detrectat, [note: Qui in fide Domini manent, illi digni supplicio Caluinistis.] quare et de vitâ et capite, omnibusque suis fortunis periclitatur. Prior Morauiae Capitaneus Lobkovviz, et aliquot alij e Statibus abfuêre, qui iam inquiruntur, [note: Vos in horum locum subijstis, et satis patimini.] atque omnes vna aliquid patientur.

Nudius tertius Homagio in templo Iesuitico, [note: Picarditae religiosum genus hominum.] quod hodie fratres occupant, et in eo cras Dus D. Scultetus est concionaturus, vix cum magno plausu, et publica laetitia succedente, pessima derepente noua sparguntur; Polonos cum aliquot millibus in Morauiam irrupisse, vti eadem nocte magna ex arce incendia sunt conspecta, pagos enim igne exurunt, atque damna ingentia caede ac rapinis inferunt. Nescitur an Archidux Carolus, an vero Comes ab Altheim illos ductet. Si situm locorum exploramus, quem iuxta Alpes Austriam versus peragrant, verosimile est eos obsidione Niclasburgum soluere, ac deinde se cum Bocquoyo coniungere velle. Sed tardius aliquantum veniunt, nudius tertius enim Capitaneus Brus Scotus, quip aefuit, Tieffenbachensi vrbem tradidit, is eum ducentis ac sexaginta militibus cum armis, ac sarcinis inde excessit, magnamque bellicae munitionis partem, et vini, et commeatus copiam cum 20. tormentis militaribus reliquit. Hic locus admodum munitus, et opinio est Capitaneum potuisse diutius tueri, siouti Schlammerdorffius retulit, quem Rex eo ablegauit, quique omnia lustrauit. Propter Polonos sumus in magno metu, et res non caret summo periculo in itinere, quod Reg. Maiestas in Silesiam facere cogitat, nam miles hic praedabundus totam regionem deuastari potest. Quod si Bucquoyus se cum illis coniungeret, et impetum in Morauiam faceret, fortasse [note: Rectius Oceano includimini, quippe longinquius.] ipso loco includeremur, atque obsideremur. Caeterum Reg. Maiestatis animus est proximo die Martis iter auspicari. Morauiae exercitus, praesertim equites, qui in Niclasburgensi obsidione non fuerant, magna ex parte in Austria, aut alibi procul hinc versantur. Ita Morauia nuda est, et in hac ciuitate (vna cum arce) vnicum duntaxat militum Vexillum. Quapropter praesentes O. dines tam Baronum, quam Equitum hic sunt resoluti viritim militem in campum aduersus hostem educere. Numerus equorum ad sexcentos excurret; Vasallorum etiam equis ferme ad octingentos euocatis. Aliquam insuper Sclopetariorum manum secum ducent. A Silesiis quoque auxilium petitur, quod si hi Polonis a


page 69, image: s069

tergo instarent, fortasse adhuc dissipari possent. Sed vereor, ne illi celeritate consueta nostros praeueniant. Huius irruptionis Princeps Transyluaniae certior fit, et ad diuersionem aliquam faciendam admonetur; simulque indicabitur, qualem tractatus cum hoste fructum afferat. Ordines Poloniae cum Rege suo pessime sunt contenti, quod se hoc negotio implicuerit, ac propterea ex metu tumultus alicuius nulla regni Comitia indicere potest, et ita in periculo versatur, ne in Polonia vel seditio concitetur, vel Catastrophe aliqua oriatur; omni populo aduersus Pontificios, ac Iesuitas exulcerato. [note: Deus ad rebellionem firmandam non dat gratiam.] Deus Morauis Statibus largiatur gratiam, ne quid detrimenti capiant, quod consequentiam damnosam caussaret. Praeter Principem Anhaltinum sunt hic praecipui Duces, Hohenloensis, Comes Turnius, supremi infra et supra Anasum officiales (sicut illorum iuxta ac Silesiorum Legati.) Hi tractantiam et deliberant militaria, de quibus mihi plura scribere non licet, quam quod omnia celerrima reformatione vel maxime indigeant. Deus fortunet actiones et consilia. Rex ipse bene animatus heri dixit, nisi instaret iter suum in Silesiam, seipsum cum Morauiae Statibus in bellum iturum esse. Quod ad alacritatem stimulos addidit. Modernus Morauiae Capitaneus Dominus Zerotin a Lumbdenburg exercitum ducit, homo animosus est; et Damperium antehac bene tractauit. Deus illi in posterum quoque faueat. Elector Saxo erga Reg. Maiestatem ad plutes litteras satis se declarauit, [note: O qualis Vates! Lusatia id non testatur.] vt inde nihil aduersi timeatur; promittitque Reg. Maiestatis Munitioni, Hamburgo per Albim iam iam aduentanti sine vectigali transitum dare: et conuentum superioris Saxoniae, ac omnem belli praeparationem duntaxat ad sui, suaeque Prouinciae defensionem institutam demonstrat. Tituli causa repetitur excusatio, quod annexus sit causae principali, quae ad Romanum Caesarem, ac toties Imperij Satus decidenda spectat. [note: Camerarius totum Imperium contemptui habet, ipse contemnendus] Ecce quales iudices habituri sumus! sed transeat. [note: Deus scilicet mittet vobis Turcam!] Deus alia quam primum auxilia potest submittere. [note: O si adhuc viueret Rex Iacobus, praemium ferres Camerari.] Nullus causae nostrae magis obest, quam Magnae Britanniae Rex sua cunctatione, et tricis philosophicis.

Huius exemplo alij se excusant, quibus iste praetextus optatus est. Deus meliora. Summe scire desidero, quid apud vos agatur, et quales Heidelbergae resolutiones sint sumptae. Regis ratificatio nunc non est expectanda, in hoc enim itinere, totque negotijs auxilium statim haberi non potest. Ego Vnitis metuo, et ne ob pecuniae defectum ruptura sequatur. Deus nobis dehinc adsit, remque ad exitum perducat, vti coepit, [note: Omnino miracula vidisti Camerari; immo vt satis sentires, in caput tuum verterunt.] nimirum per miracula.


page 70, image: s070

Domino Administratori Illustrissimo Principi, ac Domino Plessio, rogo, vt de his communicatio fiat. Hisce Dominat. Vestram diuinae protectioni, me vero illius fauori commendo. Datum Brunnae 8. Februarij st. nouo 29. Ianuarij, Anno 1620.

Obsequiis addictissimus

Seruus

L. Camerarius D.

FINIS.