CAMENA Early Modern Latin Texts

COMPENDIUM MEDICINAE UNIVERSAE, E Scriptis probatissimorum Auctorum, tam viventium quam mortuorum, puta ETTMULLERI, WALDSCHMIDII, SENNERTI, WEDELII, BOERHAVII, aliorumque, singulari opera [orig: operâ] concinnatum, INSTITUTIONES, CHYMIAM, PHARMACIAM, ET PRAXIN MEDICAM succincte tradens. Studiose emendatum, auctum, Et Notis utilibus hinc inde illustratum A THEODORO ZVINGERO, Med. Pract. in Universit. Basil. Professore. BASILEAE, Apud E. et I. R. THURNISIOS, Fratres. M DCC XXIV.

VIRIS Amplissimis, Excellentissimis, Spectatissimis, Prudentissimis, Gravissimis, Munerum dignitate, Prosapiae Splendore, Consiliorum Prudentia [orig: Prudentiâ], Iustitiae Candore, Religionis fide, Rerum denique agendarum Dexteritate inclitis, DOMINIS DN. ANDREAE BURCARDO, CONSULI: DN. NICOLAO HARDERO, TRIBUNO PLEBIS: DN. IOH. ROD. WETSTENIO, CONSULI: DN. EMANUELI FALCKNERO, TRIBUNO PLEBIS: Patribus Patriae Magnificentissimis, Patronis et Maecenatibus suis Gratiosissimis,

VIRI AMPLISSIMI, EXCELLENTISSIMI, SPECTATISSIMI, etc. etc.

DE Scipione Africano, Seniore, referunt antiqui Scriptores, quod aliquando interrogatus, quid a negotiis subinde publicis vacans et otiosus, quid, inquam, rei in solitudine constitutus ageret, sine haesitatione responderit, se numquam minus otiosum, vel minus solum esse, quam cum otiosus aut solus exsisteret. Magna vox a magno profecta Viro, qua [orig: quâ] indigitare procul dubio voluit, se etiam in tranquillo, pluribusque aliis amico otio, in solitudine ipsa [orig: ipsâ] minime otiosum esse, sed aliquid utile semper meditari vel agere. Etsi enim suum negotiis tempus, suumque vicissim momentum otio concedendum esse videatur, honesto nimirum illi, et a laborum defatigatione vehementiore oriundo, segnia tamen atque desidiosa otia Hominibus ingenuae mentis et ad filoponi/an natis

minime probari notantur, quippe qui, si quando a magnis et seriis occupationibus relaxationem quaerunt, priores tantisper fastiditos aliis liberalioribus et iucundioribus commutare, ac ita, a)na/yucin quandam e)n metabolh=| tw=n po/nwn invenire solent. Equidem non is ego sum, qui tanto me comparandum putem Romanorum Heroi, quo maiorem neminem, paucos vero simili rerum agendarum prudentia [orig: prudentiâ], dexteritate ac fide celebres Res publica florentissima habuit; id tamen asserere ausim, per longum iam annorum decursum, nullas mihi ab incumbentium Munerum publicis privatisque laboribus alias fuisse concessas ferias, quam, si ita nuncupare fas est, negotiosas, tales nimirum, in quibus semper aliquid vel meditandum, vel elaborandum fuit; occasionem profecto multiplicem praebentibus non solum Aegris peregre versantibus, atque medica certatim consilia in scripto flagitantibus, sed et Bibliopolis, subinde novum aliquod opus prelo subiciendum, atque publici iuris faciendum, instanter sollicitantibus. Tale vero inter alia est praesens Medicinae Compendium, quod uti meris lucubrationibus concinnandum fuit, ita sane taliter elaborari et expoliri minime potuit, quale forsan Lector optasset [orig: optâsset] et expectasset [orig: expectâsset] delicatus: tametsi operam dare sedulam studuerim, ut commodum ex eo non

prorsus contemnendum in studiosam Iuventutem redundaret. Praeprimis autem eo [orig: eô] fui annisus, ut quaecumque in se comprehendit Artis praecepta, sive e probatissimis Celebrium Auctorum monumentis excerpta, sive propria [orig: propriâ] e penu intermixta, claro et distincto, quantum fieri potuit, dictionis genere in publico comparerent; qui credidi semper, nihil magis hucusque Artis perfectionem vel augmentationem impedivisse, quam styli, quo quidem celeberrimi et eruditissimi multi Auctores, nescio quo singularis ambitionis stimulo incitati, Res medicas explicare sategerunt, obscuritatem, atque difficultatem, fastidium profecto haud leve ingenuo Lectori parientem, eumque non parum a meditationibus, et inquirenda [orig: inquirendâ] Rerum quarumcumque veritate absterrentem. Ausus vero sum, VIRI AMPLISSIMI ET SPECTATISSIMI levidense hoc Opus Magnificis ac Splendidissimis Nominibus vestris inscribere et dedicare, non quod illud crediderim vestram sive lectionem sive adprobationem qualitercumque mereri, sed ut, cum a pluribus abhinc annis luculenta, eaque numerosa gratiosae vestrae in me benevolentiae ac patrocinii testimonia abunde expertus sim, publicum aliquod gratissimi non minus quam devoti animi mei monumentum extaret. Istud proin ut serena [orig: serenâ] fronte excipere, et benigne simul atque

gratiose interpretari dignemini, submisse rogito. Sed et Deum quoque Omnipotentem humillima [orig: humillimâ] mente precor, ut, qui Vos maximo vestro merito ad Clavum Rei publicae nostrae sedere voluit, consiliis porro Regiminis vestri ac laboribus, quos singulari cum prudentia [orig: prudentiâ], dexteritate, fide, et assiduitate pro salute Populi impenditis, caelitus ubertim benedicere, eosque ad Sanctissimi Nominis sui Gloriam, Rei publicae et Ecclesiae commodum, propriam denique felicitatem omnigenam clementer dirigere, ac eum in finem Amplitudines et Magnificentias Vestras, quam diutissime porro sospites et incolumes conservare velit. Quod reliquum est, uti me meamque familiam perennanti Amplitudinum Vestrarum patrocinio submisse com~endo, ita vicissim omnem debiti honoris, animique observantis cultum, prout decet et par est, omni tempore ac loco sartum tectumque religiose polliceor. Basileae D. 3. Iul. 1724.

Amplitudinum et Magnificentiarum Vestrarum Cliens devotissimus THEODORUS ZVINGERUS.

METHODUS CONSULTANDI INTER MEDICOS.

[note: Consultatio Medica.] CONSULTATIO MEDICA, i)atroboulei/a Graecis, est exacta constitutionis humani Corporis per singulas circumstantias inquisitio, hincque instituta inter plures paucioresque Medicos deliberatio de modo Sanitatem eius praesentem quidem conservandi, amissam vero probata [orig: probatâ] medendiratione cito, tuto et iucunde restituendi.

[note: Eius] In Consultatione proin hac consideranda veniunt tum essentialia, tum accidentalia.

[note: Essentialia quoad.] Essentialia Consultationum, quae earum essentiam et rationem constituunt, quatuor distinctis constant partibus, Historia [orig: Historiâ], Propositione, Analysi et Conclusione.

[note: Historiam Hominis Sani.] HISTORIA complectitur in se descriptionem Hominis vel Sani vel Aegri. Ubi Sanus quidem praeservativa a Morbis remedia defiderat, naturali suae Temperiei, Dispositioni, et Idiosyncrasiae, in bene maleve tolerando hoc vel illo Cibo aut Potu, aetati etiam, sexui, etc. convenientia.

[note: Aegri.] Aegri Hominis descriptio instituitur quoad Statum ipsius corporis tum antecedentem, tum praesentem.

In descriptione Status antecedentis recensenda veniunt Temperies Aegri naturalis, Sexus, Aetas, Morbi antecedentes, atque Diaeta per aliquod tempus praeteritum quoad usum sex Rerum nonnaturalium observata.

In descriptione Status praesentis morbosi attendimus ad Tempus, Modum et Occasionem invasionis, quoad Symptomata varia plus minus excruciantia; ut et quoad Remedia haec aut illa iam usurpata, atque eorundem effectus.

[note: Propositio.] PROPOSITIO Consultationis Hominem introducit vel Sanum, sibi a Moroborum insultibus valde metuentem, et hinc partim Diaetam prophylacticam, partim Remedia quoque praeservativa sibi ordinanda postulantem: vel Aegrum, commodissimam medendi Methodum pro cita [orig: citâ] tutaque Sanitatis suae restitutione a Medicis in consilium vocatis anxie petentem.

[note: Analysis Casus [orig: Casûs] prapositi.] ANALYSIS sive RESOLUTIO expositi Casus [orig: Casûs] in Consultatione sub se continet vel Sanitatis in Homine sano conditionem, atque hinc iuvantium ac laedentium consideratione habita [orig: habitâ], methodum tradit prophylacticam, certis Regulis diaeteticis comprehensam, et simul quorundam, si opus erit, Medicaminum praescriptione comitatam; quorum observatione Homo in statu Sanitatis permanere, et a Morborum insultibus im~unis subsistere queat. Vel comprehendit Aegritudinis in Homine aegrotante variam constitutionem, ubi exponi debent Morbi Diagnosis, Prognosis et Curatio.

[note: Morbi diagnosis.] In Diagnosi Morbi inquirere solemus in illius Speciem, Magnitudinem, Malignitatem, Symptomata, Tempora: item in Partem primario vel secundario affectam; in Causas proximas, antecedentes ac procatarcticas; denique in Modum, quo Aegritudinem in Patiente suscitatam esse credimus. Atque haec omnia insuper e variis in Casu expositis signis demonstramus.

[note: Prognosis.] In Prognosi praedicitus, explicaturque Morbi eventus, huiusque Species per Haemorrhagiam, Sudorem, Diarrhaeam, Urinam, Abscessum etc. Traditur etiam Modus, quo Morbus finiturus sit, ad salutemne vel ad mortem. Denique Tempus durationis Morbi indigitatur. Singulaque haec e certis signis ulterius demonstrata confirmataque exhibentur.

[note: Curatio per Indicationes] In Curationis expositione statim Indicationes eliciuntur, Curatoria quidem e Morbo eiusque Causa [orig: Causâ] proxima; Praeservatoria e Causis antecedentibus; Vitalis

e Viribus; Mitigatoria e Symptomatibus vehementibus valdeque urgentibus. Dein Remedia proponuntur Indicationibus satisfacientia, e triplici Fonte nimirum [note: Methodus specialis agendi.] diaetetico, pharmaceutico et chirurgico petenda. Tandem vero specialius exprimitur rerum in Curatione agendarum, observandarumque Methodus; ubi definiendum est praecise, non solum quae Remediorum formulae sint praescribendae, sed quonam insuper ordine ab Aegro veniant usurpandae; quaenam in principio, quae in progressu, statu et declinatione Morbi sint adhibenda? Scilicet bonae Curationis impedimenta cito tollenda, antecedens Causa potenter im~invenda, proximaque, si quae adest, feliciter destruenda; urgentibus quoque Symptomatibus valida Medicamenta opponenda; Viribus sive conservandis, sive roborandis et augendis sollicite prospiciendum; denique Liquoris gastrici activitas, ipseque hinc Appetitus, perfectaeque Chylificationis opus integritati suae restituendum est.

[note: Conclusio.] In CONCLUSIONE Consultationis repetuntur breviter, quae dicta sunt circa Remedia selectiora praescribenda, eorundem ordinem; votumque annectitur, pro salute ipsius Aegri, et Remediorum divina [orig: divinâ] benedictione fundendum.

[note: Consultationis accidentalia.] ACCIDENTALIA Consultationis spectant modum procedendi in Consultando, qui consistit in variis Officiis tum Praesidis, tum Medici ordinarii, tum denique Collegarum consultantium singulorum.

[note: Officium Praesidis.] Praesidis officium est viam generali exordio sternere ad Consultationem; dein sententias rogare a praesentibus Medicis consultantibus; tandem addito quoque suo calculo totam Consultationem concludere, definiendo e collectis sententiis, quid agendum, quidve linquendum sit; vel etiam, sicubi discordantes fuerint Consultantium opiniones, easdem qualicumque commoda [orig: commodâ] ratione conciliare, ut tandem certi quid, in

salutem Aegri faciendum, statuatur, quod certe vel omnibus, vel saltem maiori Consultantium parti arrideat. Inprimis vero Praeses ante omnia Casum ab ordinario Medico, ni vel Aeger ipsum satis exposuerit, vel Medici omnes simul fuerint ordinarii, explicandum ac recitandum postulabit, antequam com~une consilium ineatur. Hoc vero impetrato Iuniorum primum, ac demum Seniorum Medicorum sententias ordine sciscitabitur.

[note: Medici ordinarii.] Medici ordinarii munus est Casum Aegrotantis fideliter per omnes circumstantias exponere, incipiendo a prima [orig: primâ] Morbi origine, sensimque procedendo ad omnia Symptomata, de quibus Aeger conqueritur, ut et ad Remedia hactenus in usum tracta, eorundemque effectus enarrandos, donec ad eum, in quo pro tempore versatur, statum Aegrotantis pervenerit.

[note: Et Collegarum Consultantium.] Denique Officium Collegarum Consultantium singulorum est, suas ordine sententias dicere, nec studiose Casum iam expositum multis verborum ambagibus repetere. Sed qui inter Consultantes primus suam opinionem explicat, fusius nonnihil Morbi naturam, causas, diagnosin, prognosin atque medendi methodum exponet; reliqui vero brevius singula percurrent, et inprimis suam in sanandi ordine mentem dilucide explicabunt, confirmando, si quid iam bene ordinatum putant, mutando, addendoque, si quid adhuc deficere existimabunt. Neque tamen heic privatae cuidam animi passioni, invidiae aut odio erga alios Medicos locum in Aegrotantis perniciem concedant; neque etiam in exemplis, rationibus, atque observationibus proponendis prolixi existant, ne alios docere velle videantur. Tandem quilibet Consultantium in Conclusione iudicio et censurae reliquorum sese submittat, et Aegrotanti salutem pristinam cum Dei benedictione apprecetur.

EPITOMES INSTITUTIONUM MEDICARUM PROLEGOMENA.

§. 1.

[note: Medicina Etymologia.] MEdicina, Artium omnium uti antiquissima ita nobilissima, â medendo h. e. Aegris auxilium ferendo, vel etiam a Graeco me/desqai, curare, derivata, [note: Definitio.] optime definitur Ars Sanitatem Corporis humani praesentem conservandi, et amissam, quantum possibile, convenientibus remediis et auxiliis restituendi. [note: Synonymia.] Hinc Artem sanandi aut medendi, nec non a primis Auctoribus Artem Apollincam, vel Asclepiadeam, Machaoniam, et Graecanica [orig: Graecanicâ] denominatione Iatricem, [note: Cur Ars dicatur?] *te/xnhn *ia)trikh\n, nuncuparunt [orig: nuncupârunt]. Artem vel ideo appellamus, quoniam habitus est cum recta [orig: rectâ] ratione effectivus; efficit enim, s. producit sanitatem; omniaque, quae in Medicina [orig: Medicinâ] tractantur, ad hunc Sanitatis finem practicum, quem agendo, non meditando vel ratocinando tantum, obtinere solemus, tendunt. Si quis tamen Scientiam appellare malit practicam, quod plurima in hac disciplina [orig: disciplinâ] per causas suas cognoscenda veniant, ei non multum refragabimut.

[note: Obiectum.] 2. Obiectum huius Artis, primarium quidem vel principale, est corpus hominis vivens, quatenus est sanabile,

h. e. quatenus sanum est conservandum, aut aegrum sanitati restituendum: secundarium vero s. minus principale sunt omnia, quae in Medicina [orig: Medicinâ] tractantur adquirendae sanitatis gratia [orig: gratiâ], Vita, Sanitas, Morbus, Symptomata, Mors ipsa, Causae morbificae, Auxilia et Remedia.

[note: Subiectum.] 3. Subiectum, quod Scientia [orig: Scientiâ] vel Arte medendi imbuitur, est Homo, sive Medicus, qui non male hinc definitur Vir bonus medendi s. sanandi peritus.

[note: Finis ultimus.] 4. Finis Medicinae ultimus quidem, ad quem omnia tendunt ac diriguntur, quaecumque in Arte hac [orig: hâc] tractantur et exponuntur, est Sanitas Corporis humani conservanda, vel restituenda. Subordinatus autem est ipsa Medela, Curatio, Sanatio, sive Remediorum, Auxiliorumve ad curandam Sanitatem applicatio, adhibitio.

[note: Formale Medicinae.] 5. Haud frustra autem positum est in definitione Medicinae, quantum possibile, quoniam in Medicorum, utcumque peritissimorum, facultate non est omnes sanare Aegros; dantur enim saepius Morbi incurabiles, letales, quos nulla [orig: nullâ] ratione debellare et sanare licet; dum interdum docta [orig: doctâ] plus valet Arte malum, sicut Poeta habet.

[note: Ars nobilis est.] 6. Nobilem hinc omnique honore dignissimam reddit Artem medendi, tum Obiectum eius, Creaturarum fere omnium excellentissima; tum Finis, bonorum huius Mundi omnium praestantissimum. Sed et hinc eiusdem Utilitas patet aeque ac Necessitas, si quidem Corporis sui incolumitatem sartam quis tectamque amet, desideret.

[note: Est coniectiuralis.] 7. Dignitati vero huius Artis nihil detrahit, quod dicatur coniecturalis: quas enim illa adhibet coniecturas, haud certe sunt temerariae, seu sine fundamento, nec de rebus pure contingentibus; tales enim nil aliud essent, quam purae ignorantiae et

vanae persuasiones. Sed coniecturae, quibus nititur Medicus, sunt circumspectae et fundatae experimentis, hincque deductis conclusionibus rationalibus, dum versantur circa res apparenter quidem, respectu intervenientium circumstantiarum, contingentes, in se tamen necessariam cohaerentiam causarum naturalium cum effectibus habentes, quaeque adeo verae Scientiae proximae sunt.

[note: Idiosyncrasia.] 8. Est scilicet unicuique Homini sua peculiaris Temperies sive Idiosyncrasia, ob quam universales non aeque in omnibus formari possunt conclusiones, quin eae, quae utplurimum seu in plerisque verae sunt, non necessario in omnibus Individuis tales exsistunt. Accedit et Scientia naturalis adhuc in pluribus defectuosa, cui tamen vere subalternata est Medicina; unde respectu fundamenti in naturalibus, et respectu obiecti in Individuis humanis, necessario Coniecturis in Arte medica [orig: medicâ] utendum est.

[note: Fundamenta Coniecturarum.] 9. Fundamentum a. Coniecturarum debent esse non sola Experimenta, haec enim sunt temeraria, subinde etiam nociva, et Empiricam Sectam sapiunt; non solae Rationes, hae enim sunt caecae, et admodum erroneae, ac sectam Methodicorum efficere solent: neque etiam Analogismus, seu in plurimis morbis eadem ratio aut eaedem communitates, hae enim pariter Empiricae Sectae soboles sunt.

[note: Fundamenta Artis certiora.] 10. Agnoscuntur vero pro certioribus Artis nostrae fundamentis, partim Observatio adcuratissima phaenomenorum, in Homine sano, aegro, moriente, mortui cadavere sensibus externis apparentium, sive ea oriantur ab iis, quae in ipso Homine, sive ab aliis rebus, quae per externas aliquas causas, arte vel casu in eum agunt et operantur: partim seria Indagatio rerum, quae in Humano corpore latent sensibus abscondita, quaeque agenda sunt ad obtinendum

scopum. Indagare autem eas melius non possumus, quam per ratocinationem exactam, qua [orig: quâ] quidem phaenomena praedicta sigillatim perfecte expensa quoad omnes suas proprietates examinantur; dein inter se diligenter, ad patefaciendam convenientiam aut diversitatem, comparantur; ac demum fideliter et sapienter omnia notantur, quae ex iis probe perspectis clare deduci possunt. Memoria [orig: Memoriâ] hinc atque Iudicio instructus esse Medicus debet, ad observata sua Aegrotantibus, tam quoad theoriam quam quoad praxin, salutarirer applicanda. Veteres pro in duo haec fundamenta, ceu fulcra Medicinae, recte appellarunt [orig: appellârunt] [note: Ratio et Experientia.] Rationem et Experientiam. Operatur nimirum Medicina rationalis dogmatico-mechanica per institutas perpetim ratocinationes, quando naturam sive essentiam vitae, sanitatis, morborum et symptomatum per suas causas iuxta principia mechanica exponit, e materia [orig: materiâ] huiusque proprietatibus et motu petita. Ratio hinc nitutur et firmatur Experientia [orig: Experientiâ], sine qua [orig: quâ] nuda foret, meraque speculatio. Exhibet autem Ratio theoreticam Rerum medicarum cognitionem; Theoria vero evadit postea fundamentum Medicae Praxeos, quae sine illa [orig: illâ] exsistit temeraria quaedam Empiria, per mortes Aegrotantium sua experimenta faciens. Sed et Experientia nititur vicissim Ratione, estque multiplex et diuturna observatio phaenomenorum in corpore humano, tam quoad constitutionem sanam aegramve, quam quoad Remediorum exhibitorum vel applicatorum operationes, contingentium. Unde distinguitur ab Experimento, quod non est nisi una tantum, vel altera observatio alicuius phaenomeni, adeoque nihil adhuc certi, fidi, [note: Coniecturae sunt vitande.] et constantis determinans. Expedit tamen coniecturas pro posse et nosse [orig: nôsse] evitare, atque certis et indubitatis principiis niti, sicque opprobrium ab Arte

tam nobili avertere, quando a nonnullis certitudo et veritas ei plane denegatur, ipsaque scoptice tamquam coniecturalis et mendax traducitur, non sine addito simul proverbio, Mentiris ut Medicus.

[note: Principia phaenomenorum corporis humani.] 11. Dum autem res obscurae inquiruntur, quaesitaeque ex datis inveniuntur, principiis quibusdam opus est, quorum notitia [orig: notitiâ] demonstratio inventorum fieri queat. Principia vero ista debent esse certa, clara et distincta, respectu pure corporeorum in Homine contingentium phaenomenorum, ex Anatomia [orig: Anatomiâ] et Mechanica [orig: Mechanicâ] physico-chymica [orig: chymicâ] petenda.

[note: Actiones aliae, praeter corporeas, in Homine sunt.] 12. Attamen praeter corporeos motus diversimodos aliae quoque actiones in corpore humano fiunt, quas per dicta modo principia neque intelligere, neque demonstrando explicare probelicet; quin alia earundem exponendarum, et clare demonstrandarum ratio ineunda venit, inque hunc finem sequentia considerare, et tamquam certa praesupponere admittereque oportet. a. Hominem corpore et anima [orig: animâ] rationali sive mente, invicem arcte unitis, atque essentialiter a se invicem differentibus, constare. b. Partes illas Hominis essentiales vitam, actiones atque passiones etiam diversas obtinere, ita tamen ut cogitationes sive actiones Animae singulares determinatis Corporis motionibus, et vicissim certae Partium Corporis agitationes determinatis Animae cogitationibus prompte succedant. g. Cogitationum aliquas ex sola [orig: solâ] puraque alia cogitatione, sine cooperante motu quodam corporis, oriri; alias vero non nisi mutatum corporis statum, sive motum sequi. d. Ac vicissim actiones sive motiones aliquas corporis sine attentione, vel imperio animae, tamquam concurrente causa [orig: causâ], imo inscia [orig: insciâ] vel invita [orig: invitâ] saepius mente, contingere: alias vero non nisi per cogitationes Animae praegressas excitari ac determinari: denique alias ab

utrisque, et mentis cogitationibus, et corporis certis motionibus, invicem concurrentibus produci. e. Atque hinc omne id, quod cogitationem meram in Homine involvit, soli Animae rationali, tamquam suo principio adscribendum: et contra, quidquid extensionem, motumve involvit, id corpori huiusque agitationi tribuendum, atque per eius proprietates intelligendum, explicandum, ac demonstrandum esse.

[note: Actiones mentis et corporis mutuae clare intelligi nequeunt.] 13. Haud tamen ex perspecta [orig: perspectâ], quantum humana imbecillitate assequi valemus, Mentis et Corporis natura [orig: naturâ] comprehendere et intelligere possumus clare rationem, qua [orig: quâ] duae istae substantiae in se mutuo agere, vel a se invicem pati quid soleant. Quin, dum haec sola [orig: solâ] effectuum observatione constant, si Medicum Problema eousque solutum est, ut nihil amplius restet explicandum, quam mutuae illarum substantiarum in se invicem actionis ratio, satisfactum erit interrogationi, quoniam investigatio ulterior impossibilis est.

[note: Sectae.] 14. Priscis autem temporibus Sectae in Medicina [orig: Medicinâ] fuerunt exortae, interque illas caput suum erexerunt praecipue tres, Empirica, Methodica et Dogmatica. [note: Empirica]. Empirica omnium antiquissima potissimum apud Aegyptios floruit, apud quos, teste Herodoto, singuli Morbi peculiares fere suos Medicos habebant; praecipuum autem illa fundamentum in Medicina [orig: Medicinâ] posuit Experientiam, sed aliquali Ratione stipatam: non enim tam rudes fuerunt Empirici illa [orig: illâ] aetate, sicut nostri hodie sunt vulgo dicti Agyrtae, qui nulla [orig: nullâ] prorsus solida [orig: solidâ] scientia [orig: scientiâ] imbuti frequentia per mortes experimenta faciunt. Illius autem Sectae celebres cultores fuerunt Acron Agrigentinus, Philinus, Thessalus, Serapion Alexandrinus, Glaucias Anatomicus, Heraclides Tarentinus, [note: Methodica.] et alii. Methodica secta paucis fuit

Axiomatibus comprehensa: iuxta hanc enim omnes morbi consistebant in stricto sive coagulato, laxo, s. resoluto, et mixto seu medio modo se habente; ubi dicebatur, strictum esse laxandum, laxum esse adstringendum, et in mixto vel medio ei occurrendum esse, quod magis urgeret. Huius Sectae conditor dicitur Asclepiades, quem secuti fuerint Themison Laodiceus, Soranus Ephesius, Antipater, Alexander Trallianus, Neronis tempore Romae vivens, qui palam professus est, sex mensium spatio Medicinam [note: Dogmatica.] addisci posse. Dogmatica tandem sive rationalis secta, Rationem Experientiae perpetim iungens, medicas Observationes omnes in regulas certas collegit, atque sic tandem in Systema quoddam Medicinae redegit. Huius Sectae Auctor primus fuit Hippocrates Cous, quem secutus post plura saecula Claudius Galenus, Pergamenus, et tota abhinc Medicorum per diuturnum tempus cohors. Cum autem ante ducentos et [note: Dogmatico-Spagyrica.] aliquot annos Alchymia, vel Spagyrica doctrina caput erigeret, Secta quoque haec bipartita fuit in Dogmatico-Galenicam, et Spagyricam, quarum illa rationes suas deducebat e fonte Physices Aristotelis, haec vero causas suas deprompsit ex analysi corporis artificiali. Hodie obtinet inter Medicos iudiciosiores Secta [note: Dogmatico-mechanica.] Dogmatico-Mechanica, quae suas deducit rationes e Physica [orig: Physicâ] corpusculari, s. e magnitudine, figura [orig: figurâ], motu, etc. corpusculorum.

[note: Causa Medicinae principalis.] 15. Ortum Medicina suum, et quidem primarium, habet a Deo, Conditore Universi, hinc non obiter, nec temere aut negligenter tractanda. Adeoque sic Deus recte prima et principalis causa Medicinae dici potest.

16. Minus vero principales, s. secundariae eiusdem [note: Minus principales.] Causae sunt diversae, proegumenae s. impulsivae quoque dictae. Ac primum quidem ipsum Corpus, si quando [note: Naturae corporis motus automaticus.] aegrum est redditum, automatico impulsu subinde u~ncitatur, et tantum non cogitur ad arripiendum

quoddam sibisque applicandum salutare auxilium, alias minus notum, quemadmodum id quoque in Brutis fieri notamus, licet modum, quo id contingat, ratione nostra [orig: nostrâ] nondum perfecte assequi, et concipere, sive imaginari nobis queamus.

[note: Mentis impulsio.] 17. Dein et Mens hominis, graviter et moleste sive impeditam membrorum quorundam actionem et motum, sive doloris, laesam quamcumque corporis partem exagitantis, tormenta ferens, incitata vel impulsa fuit ad quaerenda, invenienda, usurpanda, pro incommodis istis tollendis remedia.

[note: Fortuiti casus.] 18. Accesserunt dein fortuiti casus, quorum ope homines inciderunt aliquando in horum aut illorum medicaminum cognitionem. Iuvabat instinctus [note: Instinctus natusalis.] naturalis, quo Aegri subinde ferebantur ad haec aut illa capienda, applicanda, quibus levamen sibi accessurum sperabant in morbis; qualem instinctum etiam in Brutis notarunt [orig: notârunt] Veteres, quando v. gr. Canes viderunt interdum Gramen devorare recens, caninum eapropter dictum, ad Ventriculi molestias per vomitum levandas. Lumen denique afferunt [note: Eventus improvisi.] nonnumquam Eventus improvisi, et Operationes adhibitorum remediorum inexpectatae: vel etiam Ratocinia ex comparatione observatorum cum praesentibus [note: Analogia.] et futuris instituta, quam Analogiam vocant.

[note: Incrementa Medicinae.] 19. Stabilita vero talibus fundamentis Ars medendi paulatim incrementa habuit, et nacta est per a. Observationes et descriptiones exactas Morborum, Remediorum, horumque usus [orig: usûs] et effectuum, in Columnis, in Tabulis, Parietibus et Templis consignatorum. b. Per experimenta quottidiana [orig: quottidianâ] in Praxi instituta, horumque memoriam. g. Per aegrorum in Triviis, vel in Foro, ad Ostia Templorum expositionem, ut a transeuntibus remedia, si quae pro suis morbis noscerent, exposcerent. d. Per

constitutionem Medicorum tam ad Morbos in genere, quam ad hos illosve in specie tantum curandos idoneorum, qui adcurate Morbos, horumque causas et phaenomena adnotarent.

[note: Anatome.] 20. Exenteratio autem Cadaverum humanorum, saepius et viventium Brutorum anatomica incisio; Balsamatio quoque Corporum, et veterum Sacerdotum extispicia, cognitionem structurae corporum naturalis, non secus atque causarum abditarum, proximarumque tam sanitatis, quam morbi, et mortis ipsius promoverunt.

[note: Examen Morborum] 21. Tandem inquisitio et enarratio perspicua distinctaque Morborum originis, incrementi, vigoris summi, declinationis s. decrementi, eventus, transmutationis [note: secundum circumstantias.] et effectuum sive symptomatum: nec non auxiliorum s. remediorum optimorum virtutis, operationis, electionis, praeparationis, compositionis, et adhibitionis scientia, successusque eorundem probe notati, Medicinam ad summum pene fastigium elevarunt [orig: elevârunt].

[note: Medicina primaeva.] 22. Si vero monumenta Historiarum remotissimae vetustatis, eiusque Fabulas consulamus, inde discemus, ab omni aetate, apud Assyrios profecto, Babylonios, Chaldaeos, aliosve, Artem morbos praesentes extirpandi, ac futuros avertendi haud negligenter excultam fuisse; maxime tamen in suo progressu impeditam, quamdiu eadem Familiis quibusdam, praecipue Sacerdotalibus, propria ac velut gentilitia fuit.

[note: Artis medicaeitiner] 23. Eadem porro monumenta nos docent, Medendi studium postliminio transiisse in Aegyptum, in Lybiam Cyrenaicam, et Crotonem; postea vero migrasse [orig: migrâsse] in Graeciam, atque heic excelluisse praeprimis in Insulis Rhodo, Coo, et Cnido, ubi Bibliothecam Hippocratis igne crematam tradidit Andreas

Medicus, Herophili Sectator, nec non in Epidauro, Pelopponesi Urbe celebri, quae hodierna creditur Malvasia.

[note: Systema Medicinae.] 24. Ex Observationibus autem undiquaque indefesso studio collectis, propriaque simul experientia [orig: experientiâ] multum auctis, confirmatis, et in ordinem digestis, Hippocrates Cous, Democriti, Philosophi acutissimi, discipulus, Corpus sive Systema Graecae Medicinae conflavit, hincque titulum primi veri et genuini Medici, sive Principis Medicorum meruit, utpote qui ratione et experientia [orig: experientiâ] probe instructus, castae *sofi/ast peritus, Sectam Medicinae dogmaticam fundavit; quae dein in Gente s. Familia [orig: Familiâ] Asclepiadea [orig: Asclepiadeâ] diutius sine mutatione retenta, ab Aretaeo, Medico Cappadoce Graeco, in Systema nonnihil ordinatius digesta; postmodum in nonnullis partibus a variis Medicis, diverso temporis rerumque successu, adcuratius elaborata, ac multum in Alexandrino praecipue Athenaeo aucta illustratque, tandem Pergamum ad Claudium Galenum, sexcentis post Hippocratem annis, devenit; qui hinc inde quaevis consarcinans, obscura et confusa in ordinem concinniorem redigens, emolumenti quidem plurimum, neque minus tamen simul damni divinae Arti intulit, dum cuncta ex Aristotelicae Philosophiae dogmatibus infidis, per Elementorum, Qualitatum primarum, et Humorum numerum quaternarium, subtilius quam verius explicare sategit. Culta dein fuit haec Medicina per seriem aliquot saeculorum a Christo nato, donec post sextum saeculum omnes fere Artes inter perpetua bella deletae, ac integrae propemodum oblivioni traditae fuerint. Succedente autem nono saeculo usque addecimum circiter tertium, reassumpta denuo Scientiarum et Artium Studia fuerunt, atque inprimis Medicina ab Arabum doctissimis Medicis in Asia [orig: Asiâ], Africa [orig: Africâ] et Hispania [orig: Hispaniâ] praelucentibus Averrhoe, Avicenna [orig: Avicennâ],

Mesue, aliisque diligentissime culta, ac feliciter exercitata fuit, non parum hinc aucta [orig: auctâ] Chirurgia [orig: Chirurgiâ], ac Materia [orig: Materiâ] medica [orig: medicâ], correctisque interdum praeparationibus simplicium, sed dolendum erat maxime, quod Galenico-Aristotelicis principiis nimium tenaciter imbuti isti Medici, Artem valde prolixam reddendo, obscurarint [orig: obscurârint] magis, quam illustriorem wet clariorem vel certiorem reddiderint; donec elapso adhuc uno alterove saeculo caput Viri peritissimi plures extulerint, qui excusso Galenicorum principiorum iugo, Hippocraticam Medicinam, in Galliis maxime restauratam, temporis successu Experimentis tam Anatomicis quam Physico-chymico-mechanicis emendarunt [orig: emendârunt].

[note: Medicinae mutatio et illustratio.] 25. Faciem tamen suam insigniter mutavit Ars medendi, saltem quoad theoriam, quando non solum Gasp. Asellius Vasa lactea Mesenterii ante centum annos, sed et paulo post Guil. Harvaeus circularem Sanguinis motum; alii deinceps Receptaculum Chyli, Ductumque thoracicum invenerunt, ac ita certiorem Arti basin statuminarunt [orig: statuminârunt]. A quo tempore Medicina libera magis a Sectis reddita, incrementum quottidie fere maius impetravit, idque per inventa paulatim certiora, Anatomiae, Botanicae, Chymiae, Physices, et Mechanicae, imo per ipsos Artis effectus. Unde sufficienter patet, in primordio Medicinae Artem sola [orig: solâ] fideli collectione observatorum phaenomenorum constitisse, quae usu, evidentia [orig: evidentiâ], et necessitate semper eadem esset, ac minime fallax: deinceps vero cogitatum fuisse de causis experimentorum et phaenomenorum rationabiliter explorandis, definiendis, heicque multa dubia, pro Sectarum varietate, occurrisse.

[note: Medicinae divisio, in theoreticam et practicam.] 26. Medicina communiter dividitur in Theoreticam et Practicam, quarum prior est evidens, certa, et constans cognitio, per causas veras ac simplices, rerum corpus humanum in statu tam sano quam

aegro exsistens spectantium: posterior autem est Ars, idem corpus vel in statu sano per idoneam vivendi rationem conservandi; vel ad eundem, sicubi amissus fuerit, per usum Remediorum convenientium [note: Partes theoreticae, Physiologia, Pathologia.] reducendi. Theoreticae Medicinae partes numerantur tres, Physiologia, Pathologia, et Semeiotica. Physiologia considerat obiectum, videl. Corpus humanum, huiusque partium constitutionem naturalem, usum et actiones. Pathologia scrutatur Corporis humani viventis statum praeternaturalem Sanitati oppositum, adeoque Morbos, horumque Differentias, Causas et Symptomata.

[note: Semeiotice.] 27. Semeiotice tractat de Signis tam diagnosticis, quam prognosticis et criticis, dispositionis corporis naturalis vel praeternaturalis et morbosi. Etenim Medicus practicus debita ratione, inprimis per Signa, Morbos, subinde abditos in Aegris, cognoscere et perspicere debet, et praeterea in curatione mature praecognoscere, an incurabilis Aeger, an vero curabilis, et quomodo sit?

[note: Practica Medicina.] 28. Practica Medicina tractat de Mediis conservandae et restituendae sanitatis, adeoque partes habet [note: Hygieine.] duas, Hygieinen, quae modum docet Sanitatis conservandae [note: Therapia.] per regulas diaeteticas: et Therapiam, quae auxilia exponit, quorum ope sanitas amissa restaurari potest et solet. Atque haec comprehendit sub se Methodum medendi, et Materiam medicam, divisam in Chirurgiam, Pharmaciam et Diaetam Aegrorum.

29. Ministrae. hinc partes Hygieines sunt Ars culinaria et huic cognata pistoria; Therapiae vero ministratur Pharmaceutica, Diaeta, et Chirurgia: quarum prima omnium simplicium exactam cognitionem; secunda vero rectum usum rerum sex non naturalium tradit: tertia denique Anatomes crebrius exercitium praesupponit.

[note: Imperfecta adhuc Medicina.] 30. Nondum autem perfecta est hucusque Medicina, inprimis practica, quin potius a diebus Hippocratis ad nostrum usque saeculum parum profecit: id quod evenisse credimus (1) ob variam Literarum ac Medicinae sub Barbaris fortunam, cum sub Regnorum mutationibus et haec mutationem atque detrimenta subinde passa sit. Accedit (2) quod superiorum saeculorum Medici unice in Scriptorum Graecorum et Arabum versione, et accurata [orig: accuratâ] dilucidatione vel commentatione occupati fuerint, de ulteriori progressu parum solliciti; atque ita successive crevit infausta, et quasi iurata illa Antiquitatis veneratio. Tandem vero (3) neglecta [orig: neglectâ] Hippocratica [orig: Hippocraticâ] methodo, per observationes ulterius progrediendi, praemature Medicina adhuc mutila in corpus Systematicum, instar cuiusdam perfectae disciplinae redacta fuit. Et (4) simul Aristotelis dogmata rationalia ceu fundamentalia sine ulteriori examine in Medicinam introducta sunt, neglecta [orig: neglectâ] (5) penitus Mechanica [orig: Mechanicâ] et Pyrotechnia [orig: Pyrotechniâ], utut primariis Philosophiae Medicinae fundamentis.

MEDICINAE PARS I. PHYSIOLOGIA.

CAPUT I. De Principiis et Elementis Medicae Artis.

§. I.

[note: Physiologia.] PHysiologia dicitur pars Medicinae theoreticae prima, explicans Corporis humani in statu naturali constituti fabricam, sive partes tam solidas

quam fluidas, harumque omnium texturam, vitam s. vitalitatem, sanitatem, et effecta, quae ex illis sequuntur.

[note: Obiectum Physiologiae.] II. Obiectum Medicinae dictum fuit corpus humanum vivens quatenus sanabile. Illud materiale, hoc scil. quat. sanabile, dicitur obiecti formale. Ut autem Corpus istud recte consideretur, attendendum est ad ipsius tum structuram materialem, tum actum formalem seu vitalem? Illa, nempe structura materialis in se considerata, se habet instar Machinae admirabilis; hic vero se habet instar principii moventis spirituosi, et dictam machinam dirigentis.

[note: Est Machina.] III. Machinam dicimus corpus nostrum, non secus ac omnium Brutorum, similem Machinis hydraulicis. Sed in Brutis nulla est Anima incorporea sive rationalis, quemadmodum in Homine, in quo tamen rationalis Anima seu Mens nullum habet cum corporis actionibus naturale commercium.

[note: Partes nerveae,] IV. In structura Machinae istius materiali duplex partium differentia inprimis consideranda est; nempe [note: sanguineae,] partes quaedam sunt nerveae, seu, ut alias vocantur, spermaticae, quaedam vero sunt sanguineae. Illae sunt nihil aliud, nisi materialis fibrarum textura, quae prima partium stamina constituit, et primitus in ovo ex eius colliquamento delineatur et effingitur: his fibris postmodum per coaguli modum sanguis hinc inde adhaerescit, unde parenchymata sanguinea nascuntur; atque hae partes certo situ et nexu invicem cohaerentes materialem corporis structuram constituunt.

[note: Elementa Aristotelica] V. Structura dicta corporis materialis non constat ex quatuor illis vulgaribus Elementis Aristotelicis, ex quibus omnia mixtorum concreta composita finguntur: nam hic quaternio a nemine adhuc, per ullam certam vel probabilem saltem experientiam, est comprobatus.

VI. De Aqua tamen non dubitandum censet Helmontius, eam esse catholicum omnium materiale principium; eo quod omnia vegetabilia ex Aqua [orig: Aquâ] fiant, et omnia ex ea [orig: eâ] constare resolutio eorum chymica probet. Sic enim ex aqua pluviali fit terra levis et candida, quae quo saepius destillatur, eo magis crescere et augeri videtur, ita ut tres eius partes in terram mutentur: Vid. Boyle de Form. et Qualit. qui omnia corpora terrea, ut Gemmas et Lapides pretiosos etc. perspicuos Aquae fructus pronuntiat in Tr. de Gemmis.

[note: reiciuntur.] VII. Quamplurima autem dantur corpora, in quibus nullum horum elementorum potest demonstrari, v. gr. Mercurius vivus, Crystallus, et similia, quae nullum eorum vestigium in se continent.

[note: Principia spagirica] VIII. Spagyrici quinque principia assumunt, tria activa, Sal puta, Suphur, et Mercurium, et duo passiva, Phlegma et Caput mortuum seu Terram: ast et haec principia non recte explicari aut demonstrari accurate possunt. Nam omnes Scriptores huiusmodi ita videntur confusi, ut res diversas uno Sulpuris nomine explicent, cum tamen illud non unum sed multiplex sit, aliud puta vegetabile, aliud minerale, aliud animale. Accedit his, quod illi non attenderint, ex resolutione per ignem nova subinde emergere concreta, pro simplicibus tamen ab issdem habita. Sic enim e. g. Olea destillata sunt Corpora mista seu composita, et tamen ab illis pro principio sulpureo assumpta. Deinde composita putarunt [orig: putârunt] esse componentia: videatur Boyle in Chym. Scept. ubi delet hanc activorum triplicitatem; it. Glisson. in Epistola.

[note: non sufficiunt.] IX. Circa haec vero explicanda inter illos Auctores non constat, ut confusos potius opinionum nodos, quam solidam sententiam, ex ista [orig: istâ] doctrina [orig: doctrinâ]

percipere liceat. Cum ergo nec haec sufficiant, alia [orig: aliâ] iniri via [orig: viâ], naturaque secundum principia mechanica explicari, et recte quidem, coepit. Hoc autem primus fecit Cartesius, qui in generalioribus quidem laude sua [orig: suâ] non fraudandus; ast ubi ad specialiora pervenit, superficiarium eum esse atque ieiunum, merito suo pronunciamus; eiusque tria elementa nonnisi suavem speculationem dicimus atque ingenii lusum, ab initio plausibilem quidem, sed qui in Medicina usum habet nullum. Vid. Tattinghoffii Clav. Philos. Cartesianae.

[note: et refutantur.] X. Exsistentiam quidem Aeris, Aquae et Terrae, nemo negabit, cum haec sint maximae portiones globum nostrum componentes, et quasi receptacula ac diversoria reliquorum corporum. Sed an materialiter una [orig: unâ] cum Igne sic dicto elementari omnia mista componant, dubitatur merito, utut de Aqua [orig: Aquâ] separatim considerata [orig: consideratâ] res certissima sit, eam frequentissime mistorum revera [orig: reverâ] ingredi compositionem; ut taceam superius allegatam illam Thaletis ab Helmontio revocatam sententiam, omnia ex sola Aqua materialiter constare asserentis; quam opinionem nonnulli probare voluerunt singulari hoc experimento; dum scil. levem pulveris igniti quantitatem proiciunt in Aquam, et sic eandem in perfectam, et quidem durissimam atque pellucidam Gemmam transmutari vident: vid. Morhoff. in Epist. ad Dn. D. Maiorem de Scypho vitreo per certum vocis humanae sonitum disrupto.

[note: Ignis natura obscura.] XI. Ignis ipsius natura semper obscura et intricata fuit, Modernorum tamen experimenta, Vulcano chymico adiuta, persuadent, ignem nostrum usualem (nam de caelesti in Solari corpore concentrato, et inde in universam Mundi machinam, inprimis ipsos Planetas, adeoque et Tellurem sub nomine radiorum et luminis evibrato, non est huius loci

tractare; utut multa persuadeant, eundem non minus ex sulpureo luto constare, ac nil aliud esse, quam dissolutionem corporum dictorum sulpureorum, id est, in recessu pinguium acidorum, in sui particulas immediate minimas factam, inprimis mediante aere, cuius dissolutionis effectus duo inseparabiles sunt, Calor et Lumen.

[note: Ignis vigor.] XII. Viget Ignis inprimis in Flamma [orig: Flammâ], quae est rarefactio et dissolutio fumi; sicut fumus est flamma inspissata, constans particulis ulterius rarefactibilibus, elevatis tamen per aeris, a calore rarefacti, motum: hinc flamma quaecumque exstincta vel suffocata abit in fumum, fumus condensatur in fuliginem. Fumus tamen candelae facile in flammam incenditur.

[note: Unum corpus musabile in varia concreta.] XIII. Hinc unum idemque corpus in flammam, fumum, fuliginem, fuliginis oleum, acidum et pingue, similiaque corpora, prout diversimode tractatur et modificatur, est resolutile. Nam Petroleum, Oleum commune Olivarum, Pix, Spir Vini, etc. facillime inflam~antur, totaque transeunt in formam Flam~ae, ut parum vel nihil restitet; haec autem Flam~a excluso aere suppressa abit in Fumum, qui Fumus est illud ipsum corpus, quod in vase ab aere munito in forma Olei destillati, cum maiori licet fixioris substantiae remanentia, propter defectum aeris, se manifestat; ita ut ipsum Corpus pingue, Oleum inde destillatum, Fumus, Flamma, etc. sint una eademque substantia.

[note: Ligni elswenta.] XIV. Hinc etiam Lignum, quod in aere libero seu aperto comburitur, et Flamma, Fumus, Fuligo, Fuliginisque Spiritus, Oleum et Sal; atque idem lignum, quod in vase clauso, aeris ingressum omnem excludente, igni committitur, et eius Phlegma, Oleum, Spiritus etc. per retortam prolicita, sunt omnia una eademque substantia materialis, sed quae

pro varietate suae texturae, mediante motu inductae, tot diversa schemata repraesentat.

[note: Nitrum.] XV. Nitri ipsius corpus salinum, dum integrum est, et in crucibulo igni exposito fluit, cum carbonis igniti frusto subinde adiecto maximam partem in flammam abit, imo tres fere Nitri partes sub flamma [orig: flammâ] deflagrabunt. Eadem autem flamma in retorta [orig: retortâ] tubulata [orig: tubulatâ], propter insufficientem aeris accessum, coercita in Fumum rutilantem cogitur, qui dein in Spiritum acidum condensatur, quem Spiritum Nitri vocamus. Hic vero Spiritus cum sale alcali quodam, v. gr. Tartari, ad satu ritatem mistus, post absolutam effervescentiam, et heterogenei praecipitationem, in pristinum Nitrum, illudque denuo inflam~abile convertitur et redit. Ut adeo una eademque materialis substantia sit nunc ignis et flam~a, nunc aliam in ducens larvam, pro varia [orig: variâ] eiusdem textura [orig: texturâ], secundum minima corpuscula per motum adquisita [orig: adquisitâ].

[note: Ignis.] XVI. Ignis igitur non est distinctum quid ab aliis corporibus, et deflagratio est actus dissolutionis corporum plus minum sulpureorum, quae aere resoluta et rarefacta repraesentant nobis tale ens, quod vulgo Ignem vocamus. Ita ut in Igne considerandum sit 1. Subiectum ignitum, quod sunt corpora plus minus sulpurea, sive oleosa et pinguia. 2. Medium ignitionis, quod est aer. Ceterum quod Ignis consistat in solutione corporum mediante aere, probatur exemplo Cupri, cui si affundatur Spiritus Nitri, ex mutua actione et reactione calor orietur intensissimus, evolabit fumus, imo interdum ignem ac flammam concipiet.

[note: Scintillulae.] XVII. Sic Scintillulae nil aliud sunt, nisi particulae sulpureae per motum istum Silicis violentum ab Aere nitroso reclusae et accensae, quod potest probari microscopio, si per illud particulae in charta

XVIII. Patet hinc, omnia corpora constare ex una [orig: unâ] simplicissima [orig: simplicissimâ] materia [orig: materiâ], per superinductum motum in minutissimas particulas confracta [orig: confractâ], quae cum diversissimarum figurarum sint, varientque etiam magnitudine, situ, ordine et motu; fit hinc, ut pro vario illarum concursu atque coalitu tot diversissima in universo Mundo corpora oriantur.

XIX. Cum autem videamus, omnia corpora generari, nutriri, augmentari et corrumpi, successive ac insensibiliter, per minimas materiae [note: Principia corporis humani.] constituentis particulas, ita ut ex harum syncrisi seu unione, certa [orig: certâ] diacrisi seu separatione, et metastasi seu transpositione varia [orig: variâ] fiant, intereant et alterentur diversimode corpora; non abs re erit, multifarias eiusmodi subtilissimas particulas pro principiis corporum materialibus sive elementis assumere. Texturae autem certae particularum in corporibus, et inde natae variae, respectu nostri concipiendi modi, proprietates, revera [orig: reverâ] sunt id, quod vulgo substantialis aut essentialis forma dicitur.

[note: Atomi.] XX. Particulas illas minutissimas Veteres vocarunt [orig: vocârunt] Atomos, quasi indivisibiles seu non dissecabiles; ubi tamen distinguendum est inter divisionem realem seu physicam, et mentalem seu mathematicam. Atomi sunt quidem indivisibiles physice et realiter, mathematice vero minime. Ex his ergo principiis materialibus cum revera corpora constent, verissimum hinc quoque erit, corpora omnia constare e materia [orig: materiâ], quia vero haec materia iners est, et omnia, quae fieri debent, fiant per motum, cuius vis exercetur in seminibus, exinde procedit vel oritur Generatio. Recte proin substantia materiae dividitur in minuta frustula, quae habebunt suam certam figuram et magnitudinem, et propterea quoque respective ad se

invicem certum ordinem et situm in materia. Hinc minimae istae moleculae s. particulae per unionem componunt omnia corpora; per resolutionem vero et separationem destruunt; per metastasin denique seu transpositionem immutant eadem et alterant.

[note: Vitrum.] XXI. Probant hoc ipsum exempla. Vitrum est productum artificiale multiplicis actionis; fit ex particulis minutis Cinerum et Salis alcali fixi, quae in igne coeunt in Vitrum, tamquam productum tertium. Vel sumatur Cinnabaris, et consideretur eius genesis, ex Sulpure et Mercurio vivo, commistis et sublimatis dependens, quae dant novum corpus, [note: Minium.] proprietates plane alias ab istis duobus habens. Sic Minio, quod nihil aliud est quam Plumbum calcinatum, si affundatur Acetum destillatum, aut alius liquor acidus, emergit liquor dulcis, saccharo dulcior. Quod si porro Phlegma seu Acetum destillatum evaporet, habentur in fundo et lateribus Crystalli dulces, candidae, ponderosae, perspicuae, plane differentes a Minio et Aceto destillato.

[note: Vinum.] XXII. Insuper, ne solum in arte factis haereamus, sistamus ex nativis Vinum, cuius v. gr. liquor primogenitus, qui vere defluit ex palmitibus, si destillatur tantillum acidus exsistens, nil certe dabit nisi phlegma et pauxillum salis acidi. Interim ex hoc liquore crescunt Folia, postea Baccae, in quibus adhuc immaturis Sucus austero-acidus contentus est. Porro Sucus, e maturioribus baccis expressus, dat Mustum, Mustum dat Vinum, Vinum exhibet Tartarum, Faeces et Acetum, atque haec tandem Phlegma et Spiritum, quae toto caelo a se invicem differunt. Haec mille producta secundum ordinem fiunt ex Aqua [orig: Aquâ] simplici, constante ex minutissimis particulis in motu constitutis, quae diversimode intertextae et

XXIII. Similiter Vinum in phiala hermetice clausa [orig: clausâ], ita ut nequeat substantiae separatio contingere, [note: Acetum.] blando calori expositum, in Acetum degenerat, per nudam particularum minutissimarum transpositionem. Porro accipiatur Sal Tart. fixum, affundatur illi Liquor Salis acidus, ex ambobus effervescentibus novum Sal regenerabitur, ac ita per syncrisin novum Corpus prodibit. Quod si ergo particulae homogeneae concurrant, constituunt corpus simplex; sin heterogeneae, compositum efficient. Sic enim [note: Aqua.] v. gr. Aqua est corpus siruplex, quod constat ex particulis minutis eiusdem essentiae, parvis, oblongis, rotundis, utraque extremitate nonnihil acutis, quae invicem unitae constituunt Aquam. Ex hac Aquae structura [orig: structurâ] omnes illius proprietates demonstrantur: si enim istae particulae in continuo [note: Limpida.] sunt motu, dant Aquam limpidam; sin vero mutuo sibi intertextae impediuntur in motu, constituunt [note: Glacios.] corpus durum seu Glaciem; sicut, si sine intermistione heterogenearum molecularum exsistat Aqua, erir haec et vocabitur insipida. Tandem si [note: Vapor.] particulae illae celerius ac in sublime moveantur, Vapor audit et nuncupatur.

[note: Corporum varietas.] XXIV. Cum vero omnes hae particulae sint materiales, adeoque quantae, necessario proprietates suas quantitativas et mechanicas, h. e. determinatam figuram ac magnitudinem, certum ad se invicem ordinem et situm habebunt; unde pro varia [orig: variâ] particularum talium, mediante motu, unione et textura [orig: texturâ] diversa [orig: diversâ] necessario fient et exurgent diversa corpora, horumque multiplices ac differentes affectiones.

[note: Qualitates.] XXV. Textura ista particularum constituens corpora, prout diversa [orig: diversâ] ratione afficere valet Organa

nostra sensoria, ita quoque erit fundamentum tot conceptuum diversorum in nostra mente, ratione quorum e nobis tot diversa corporibus istis attributa sub Qualitatum nomine adscribuntur, tamquam tot accidentium realium, cum revera non sint entia talia, sed duntaxat materiae modi, ex particularum minimarum diversa [orig: diversâ] textura [orig: texturâ] oriundi, non realiter ab ipsa materia [orig: materiâ] ita contexta [orig: contextâ] differentes, sed nostro solum concipiendi modo.

[note: Exempla.] XXVI. Res clarior evadet exemplo: quando nempe Spiritus sulpuris perspicue acidus, rodit Venerem, ex utriusque unione fit Vitriolum Veneris, constans solum ex particulis acidis, certo modo particulis venereis intertextis, ex qua nova [orig: novâ] textura [orig: texturâ] fit corpus caeruleum, rhombiforme, opacum, adstringens gustu et nauseosum, frigidum, inodorum, purum, glabrum, etc. quae omnia attributa seu qualitates a corpore distinctae aestimantur, cum nihil sint, quam diversi corporis concreti modi, ex particularum textura [orig: texturâ] nova [orig: novâ] oriundi, sola [orig: solâ] ratione in conceptu non reipsa a corpore, cui attribuuntur, distincti.

XXVII. Sed illae ipsae contextae in Vitriolo particulae, prout per texturam novam novo motu linguam feriunt, ac oesophagum irritant, dicuntur adstringere et nauseam movere; prout lumen incidens certo modo ad oculum reflectunt, dicuntur efficere corpus caeruleum; prout certo situ sibi invicem uniuntur seu coeunt in corpus, repraesentant rhombos; prout digitis minus calidae sentiuntur, quam ipsi digiti sunt, frigidae dicuntur; prout digitorum pulpae non cedunt, corpus durum constituunt; propter aequalem tamen unionem pulpae quoad superficiem corpus glabrum redditur, et ita consequenter nostris sensoriis tot diversas impressiones faciunt, quae ceu tot Qualitates novae vulgo aestimantur.

[note: Corpora mista.] XXVIII. Particulae porro tales per mutuam texturam constituunt mediante motu Corpora mista, qua [orig: quâ] tamen motus non vagus, sed determinatus est, tam in materiae compositione, quam eius varia [orig: variâ] conformatione: adeo ut non nisi vi seminum determinata [orig: determinatâ] ex istis particulis, fermentativo motu, per salia alteratis, varia efformentur corpora. Sic v. gr. Ferri frustum pro varia sui configuratione dat modo Clavum, modo Clavem, modo Serram, etc. Quae configurationes tamen non differunt realiter a suo ferro, sed sunt unum idemque Ferrum. Si porro consideramus Ferrum, quatenus illud est corpus frigidum, durum, ponderosum, acutum, etc. varios inde nobis formamus conceptus, et diversas in ipsa statuimus qualitates, quae tamen non sunt, cum illud sit una substantia, et quatenus premit manum dicitur ponderosum, atque haec ponderositas dependet a particularum unione, et arcta [orig: arctâ] compressione.

[note: Calor.] XXIX. Ita Calor quoque non nisi a motu descendit, consistit enim in vehementi ac celerrima [orig: celerrimâ] particularum minutissimarum, inprimis pinguium seu sulpurearum, motione. Accipiatur v. gr. Spir. Nitri, qui frigidae naturae putatur, infundatur ei Limaturae martis pariter frigida, misceantur haec, atque concipient paulatim calorem, tamdiu durantem, quamdiu motus durat. Aut sumatur Cera, quae est corpus durum, et igni exponatur, ita particulae eius moveri incipient, atque emollientur; ut adeo mollities in corporis solutione, durities in compactione consistat; sicut e contrario frigus in particularum quiete, asperitas in inaequali susperficie, glabrities vero in superficie aequali ponitur.

[note: Particulae corporum elementares] XXX. Particulae tales, quae immediate corpora componunt, et in quae etiam eadem immediate resolvuntur, numero quaternario pro explicandis

corporum phaenomenis commode comprehenduntur; nempe sunt Sulpureae, Salinae, Aqueae, et Terreae, quae quidem sunt proxima corporum principia materialia, non tamen ultima principia, sed horum respectu potius principiata, ex aliis particulis simplicioribus, per varias texturae vicissitudines prius constructa, unde et sub resolutione in alias successive facessunt particulas simpliciores, utplurimum aqueas et terreas.

[note: Plurima corpora veniunt ex Aqua [orig: Aquâ].] XXXI. Ita ut quamplurima, quae maxime videntur composita, primo ex Aqua per multiplicem particularum aquearum mutationem mechanicam, in alias particulas modo dictas vi seminali factam, oriri, et tandem in has ipsas sub resolutionibus, destructa [orig: destructâ] seminum potestate, ultimo redire videantur.

[note: Cur quaternarius elementorum numerus assumptus sit.] XXXII. Quaternarius autem hic numerus ob id assumitur, quod sufficiat optime pro explicandis phaenomenis corporum, a materia seu concreto dependentibus, et earum aut omnium aut aliquarum praesentia, variata [orig: variatâ] tantum proportione, deprehenditur in iisdem.

[note: Particulae salinae.] XXXIII. Particulas has inter primatum ducunt, et magis fere prae ceteris activae sunt salinae, acutae, rigidae, penetrantes, scindentes quasi et pungentes, linguam, cuius respectu sapidae sunt, notabiliter afficientes, in Aqua [orig: Aquâ] facile resolubiles, et cum ea [orig: eâ] etiam facile unibiles, quae generali sub differentia [orig: differentiâ] sunt acidae et alcalinae, indeque mutua [orig: mutuâ] facta [orig: factâ] unione oriundae falsae seu enixae. Hae instrumentaliter praecipuarum in rerum natura operationum, nempe coagulationum, dissolutionum, fermentationum et effervescentiaram, solutionum, praecipitationum, et quamplurimarum aliarum in corporibus insignium mutationum sunt primarii auctores.

[note: Salium divisio.] XXXIV. Salia autem sunt vel fixa, vel volatilia: Fixa in igne durant, Volatilia vero avolant: sic Sal

ammonicum est Sal compositnm, alcalinum sive urinosum et acidum in se continens. Quod si ab hisce duobus salibus unitis aliae partes terreae sunt exstrusae, vocatur illa actio praecipitatio, e. gr. Vitriolum commune nihil aliud est, quam Venus et Minera Martis, a Spiritu Sulpuris soluta ac praecipitata.

[note: Salia acida et alcalia sunt plura ac diversa,] XXXV. Sub generali autem acidi et alcali nomine innumerabilis salium, tamquam particularum magis activarum, diversitas comprehenditur, cum tam urinosa quam acida mille modis, pro varietate concretorum, in quibus exsistunt, secundum proprietates mechanicas inter se differant; unde et tam variis modis inter se et cum aliis mutuo uniri ac combinari, [note: Inde Sapores atque Operationes variae.] diversi quoque Sapores, atque diversissima Salia seu enixa exinde componi possunt. Ex horum omnium varietate tandem speciales quamplurimae operationes naturales derivandae sunt in corporibus.

[note: Fermentationes a Salium activitate.] XXXVI. Inprimis fermentationes et effervescentiae dependent a salium activitate, quae sunt media transmutationum et digestionum in corpore animali. Est autem fermentatio motus intestinus particularum minutarum, corpus mistum constituentium, ortus a mutua Salium alcali et acidi, in unoquoque misto exsistentium, sed resolutorum, in se invicem actione, qua [orig: quâ] omnes reliquae mistum componentes particulae inter se varie commiscentur, et agitantur, donec sequatur aut ultima misti talis resolutio, aut nova eiusdem alteratio a salium mistorum nova unione, aut saltem contemperatione dependens.

[note: Aleali et acidum in triplici Regno inveniuntur.] XXXVII. Bina illa Salia, acidum et alcali, reperiuntur in omnibus tribus Regnis, maxime in Minerali, et specialius in sulpuribus Mineralium: numquam enim in tota natura reperitur sulpureum, cui non ex parte adiunctum sit acidum suum. Metalla etiam turgent talibus Sulpuribus, Salibusque

sulpureis acidis. In Vegetabili regno inprimis Ligna acidum eructant spiritum volatilem; unde quod in combustione oculos morsicat, est acidum in illis latens.

[note: In Regno animali nulla acida manifesta.] XXXVIII. In Animali Regno parcissime habentur acida manifesta, quia semper sub oleis solent latitare; et si quae sunt, volatilia maxime exsistunt, nec ita manifesta sicut in Insectis variis, Formicis v. gr. quarum cumulo si Flores caerulei Borraginis aut Cichorii iniciantur, colorem suum mutant, et rubedinem induunt, argumento, Formicas acidum spirare, quod coloris illius mutationem praestare valeat. In praeternaturali dein statu Acidum non raro in Ventriculis, Intestinis, atque Ulceribus corporum humanorum [note: Sal urinosum.] sese prodere solet. Sal acido oppositum est Urinosum, alias [orig: aliâs] Alcali et Lixiviosum dictum. Sunt urinosa Salia duplicia; vel volatilia, (nativa dicta) quia non in igne persistunt, ut sunt Sal. volat. C. C. Viperarum, etc. Vel fixa (artificialia dicta:) sic in Spir. urinae hominum et aliorum animalium luxuriat ac latitat tale Sal volatile.

[note: In Regno Vegetabili Salia urinosa.] XXXIX. In Regno vegetabili etiam habentur talia Salia Urinosa, modo acriora, ut in Plantis sapore caustico constantibus e. gr. Armoracia, Sinapi, Cochlearia, etc. modo temperatiora et blandiora, quali praeditae sunt Plantae aromaticae, Mentha, Absinthium, etc. in quorum blando oleo subsistunt Alcalia Volatilia. Denique occulta etiam Volatilia Alcalia inveniuntur in Plantis Vulnerariis.

[note: Cur urinosa vocentur.] XL. Sal vero urinosum ita vocatur a sapore et odore, quos fere similes habet cum Urina [orig: Urinâ] hominum. Alias [orig: Aliâs] termino usitatiore nuncupantur Alcalia ab Herba [orig: Herbâ] Kali, apud Aegyptios copiose iuxta Nilum fluvium crescente, quae a veteribus Aegyptiis in cineres cremabatur, a quibus dein copiosissimum Sal

urinosum fixum, quod Kali nominarunt [orig: nominârunt], eliciebant, unde praeposito Arabum articulo Al, ortum est vocabulum Alkali, quasi dicas Hoc Kali. Hoc nomen dein latius fuit extensum, non solum ad Salia omnia Vegetabilium, sed etiam ad qualiacumque Salia Acidis opposita, tam fixa, quam volatilia, cuiuscumque etiam Regni vel Prosapiae fuerint.

[note: Salia urinasa fixa.] XLI. Quod vero attinet Urinosa artificialia seu fixa salia, ea non praeexistunt in ipso concreto ante calcinationem, sed potius fiunt per artificium ignis, nempe per liquefactionem Sulpuris acidi et Salia volatilis, quae duo invicem se arripiunt, coeuntque in Sal salsum. Talia Alcalia fixa seu artificialia reperiuntur in vegeabili et minerali Regno, magis quam in animali. Ulterius quando acidum et urinosum coniunguntur, mediante subiecto liquido coeunt in Sal mistum, novum compositum, ex utrisque constans. Tale est, quando Sal. Tart. et Spir. Vitrioli coniuguntur; tunc enim Sal tertium et enixum emergit, insipidum fere vel salsum, quod Tartarus vitriolatus est. Sic etiam Spir. Salis cum quocumque Sale volatili urinoso iunctus constituit Sal ammoniacum.

[note: Terrea abcalia.] XLII. Tandem observandum, quod praeter urinosa dentur etiam Subiecta terrea quasi alcalia, cum acidis etiam effervesc entiam excitantia. Sic v. gr. si affundatur Spir. Salis Limaturae Martis, fit effervescentia. Idem fit, si Spir. Salis Cretae aut Terrae sigillatae, aut si Acetum destillatum Coralliis affundatur; sunt enimhaec concreta partim corpora porosa, instar alcalium fixorum, partim in se habent alcalia volatilia occulta, sub solutionis actu emergentia. Ceterum, ut alcalia dixi esse duplicia, volatilia et fixa; ita ex his salsa seu enixa emergentia, etiam erunt duplicia, volatilia scilicet, quae in Igne avolant; et

fixa, quae permanent. Alias tamen subinde Auctores ludunt in vocabulo Salsi, illudque citra rationem opponunt Acido, quod observandum in lectione [note: Salsa.] Zwelferi, qui salsa vocat Salia volatilia urinosa, cum tamen salsum proprie innuat Sal compositum ex Alcali et Acido.

[note: Ratio unionis alcali et acidi.] XLIII. Ratio, cur Alcalia et Acida coeant invicem, est, quia alcalia sunt corpora valde porosa et quasi maiora, acida contra rigida, scindentia, minora, minusque prosa, adeoque etiam haec duo promptissime uniuntur per motum in spatiis alcalinarum.

[note: Fermentatio Musti et Vini.] XLIV. Mustum fermentando extrudit particulas heterogeneas et non unibiles, quae fundum petentes dicuntur Faeces. Sic Vinum fermentans mutatur in Acetum, hoc vero ulterius fermentando abit in Situm, post situm fatescit in Aquam.

[note: Effervescentia.] XLV. Proxima Fermentationi est Effervescentia, quamquam enim utraque a salium activitate mutua [orig: mutuâ] oriatur, diversus tamen est eorundem status; si enim sunt aliis permista particulis, impedita quasi blandius agunt et solum fermentationem cient; sin vero puriora et minus permista [orig: permistâ] sint, adeoque acriora exsistant, impetuosius in se mutuo agunt, et fortiori invicem colliduntur motu, adeoque maiorem effervescentiam cient, donec brevis facta sit per debitam unionem omnis pugna et hinc effervescentia cesset.

[note: Particulae sulpureae.] XLVI. Sulpureae seu pingues corporum particulae a quibusdam dicuntur Ignis mixti concretus, item Substantia inflammabilis: respectu inflammabilitatis a reliquis corporum elementis differunt, et concreta, quibus insunt, inflammabilia reddunt. Vocantur [note: Olea.] quoque Olea propter unctuositatem, licet Olea non semper mere sulpurea et ipflammabilia sint.

Particulis eiusmodi sulpureis textura ramosa, flexilis, atque in se invicem facile implicabilis ab hodiernis Physicis adscribitur. Inflammabilem autem talem substantiam aeque mineralibus, v. gr. Sulpuri, Bitumini, Antimonio, Nitro; atque vegetabilibus, horumque resinis, ac Oleis tam expressis quam destillatis; et animalibus denique, v. gr. horum Pinguedini inesse, experientia quottidiana testatur.

XLVII. Per aqueas s. phlegmaticas particulas Auctores [note: Inflam~abiles particulae in singulis Regnis.] unanimiter intelligunt liquidiorem, insipidam, et ad solvenda salia aptam substantiam, moleculis oblongis, rotundis, flexibilibus constantem. Hoc principio Vegetabilia et Animalia in suis sucis, magis quam Mineralia dotata sunt.

[note: Principium terreum.] XLVIII. Ultimum corporum principium Terreas Particulas diximus, quas alias Chymici vocant Caputmortuum. Suntautem Concretorum particulae siccissimae, non inflammabiles, et aquae et ignis potentiae resistentes, quae in corporibus solidioribus idem praestant, quod aquae in liquidis, hoc est, spatiosa inania ceteris principiis interiecta replent, haecque discontinuant, et volatiliores particulas sibi implicatas retinent, imo his et toti concreto firmitatem conciliant.

CAPUT II. De Partibus Corporis humani.

§. I.

[note: Divisio partium corporis] COrpus humanum cum nihil aliud sit, quam structura fibroso-vasculosa, diversi generis in se comprehendens sucos, haud immerito dividi solet in Partes solidas seu firmas, et liquidas seu fluentes; vel [note: in solidas et fividas.] in sensibiles atque insensibiles. Partes solidae dicuntur, quarum particulae componentes sibi invicem firmiter

connexae manent, eundemque inter se situm retinent: tales sunt similares ex coalitu particularum elementalium firmo natae, Fibrarum nomine venientes: dissimilares, ex coagmentatione similarium oriunde: et organicae, ex fibris et vasculis pluribus aut paucioribus invicem connexis, ac debitam structuram sive conformationem nactis, constantes, atque certis vel debitis functionibus mechanice perficiendis destinatae.

[note: Partes solidae.] II. Partes ergo tales firmae sunt v. gr. Vasa humores intra se fluentes coercentia; atque Organa s. Instrumenta varia, taliter contexta, connexa, et figurata, s. conformata, ut ob singularem hanc fabricam certos quosdam motus perficere et exercere queant, si causa movens accedat. Ubi facultas edendi hos motus Functio a Celeberr. Boerhavio vocatur, s. Actio, quae non nisi per leges mechanicas fiat et explicari queat, atque eapropter in istis partibus firmis deprehendi ait fulcimenta, columnas, trabes, propugnacula, hypomochlia, cuneos, vectes, trochleas determinantes, funes, prela, folles, cribra, filtra, canales, ac receptacula.

[note: Fluidae partes.] III. Fluidae partes vocantur, quarum particulae continuo motu inter se invicem agitantur, rotantur. Continentur autem intra partes solidas, seu vasa et vascula omnivaria, arterias, venas, tubulos lymphaticos, nervosos etc. inque his moventur, miscentur, separantur, mutantur, in motu suo determinatur; atque sic reciproce vasa cum annexis instrumentis agitant, horum parietes perpetua [orig: perpetuâ] allisione atterunt, mactant, iterumque restituunt. Ubi tales actiones fiunt et explicari solent iuxta regulas hygrostaticas, hygraulicas, mechanicas in universum; adcuratissima [orig: adcuratissimâ] habita [orig: habitâ] ratione texturae s. naturae et craseos uniuscuiusque humoris, et actionis eius.

[note: Partes insensibiles,] IV. Partes insensibiles corporis, rectius secundum Waldschmidium intelligibiles dictae, sunt minutissimae illae moleculae elementales, ad compositionem corporis accedentes, quae in sensus non incurrung, licet revera exsistant, et ratione atque effectu facile demonstrari possint, dum earum ope natura, crasis et textura humorum, non secus ac medicamentorum virtutes et efficacia evidentissime explicari valent ac solent.

[note: Sensibilea.] V. Sensibiles partes sunt, quae magis compositae exsistentes sub sensibili quadam forma [orig: formâ] in sensus nostros incurrunt, et ex insensibilibus compositae exsistunt. Ita v. gr. ex particulis eiusmodi minutis, in specie salinis ac sulpureis, Sanguis et Lac sive Chylus, succi corporis nostri primigenii, mediate constant; et per consequens totum corpus, ab humoribus nutriri consuetum, materialiter ex iisdem erit compofitum, quemadmodum id inter alia eiusdem resolutio chymica confirmat.

[note: Divisio partium solidarum.] VI. Partes solidas Anatome discuitit et explicat iuxta varias Corporis contignationes, sicque dividit primo Corpus in Truncum et Artus, Truncum vero subdividit in tres Ventres, supremum sive Caput, quod Cerebrum in se fovet, medium s. Thoracem. Cor et Pulmones complectentem, et infimum s. Abaomen, quod varia in se viscera, Ventriculum, Hepar, Lienem, etc. comprehendit.

[note: et fluidae rum.] VII. Partes fluidae sunt vel Humores, vel Spiritus. Humores, qui sensum visus [orig: visûs] subeunt, sunt vel principales, Chylus ac Sanguis, vel minus principales, qui a principalibus descendunt; atque hos dividere nonnulli consueverunt in utiles, qui aliquam adhuc corpori utilitatem et commodum praestant, in eo manentes, et inutiles s. excrementitios, qui tamquam corpori inutiles, et ubi manerent, incommodi s.

molesti futuri, ex eo penitus excernuntur. Inter utiles recensentur v. gr. Lympha, Bilis, Sucus pancreaticus; ad inutiles vero referuntur Urina, Mucus narium, vel palati, Sudor, etc.

CAPUT III. De Temperamentis.

§. I.

TExtura ista particularum minutarum, componens [note: Temperamentum elementale,] particulas similares, constituit revera eorundem Temperamentum, elementale dictum: sicut eadem particularum textura liquida, sanguinem componens Crasin huius seminalem efficit, unde Temperamentum vitale, quod alias in calido et humido [note: vitale,] consistere dicitur, pro varia [orig: variâ] sanguinis materiali miscela [orig: miscelâ] in universum corpus derivatur.

II. Cum autem in partibus fluidis consideremus temperiem et mixtionem, in solidis autem porum constitutionem, ac filamentorum mollitiem et rigiditatem, [note: Definitio.] Temperamentum, iuxta Waldschmidium, definiri potest, quod sit qualitas vel certa corporis dispositio, a fluidorum legitima [orig: legitimâ] temperie et mixtione, ac partium solidarum debita [orig: debitâ] textura [orig: texturâ] et pororum configuratione dependens.

[note: Sanguis temperatus,] III. Sanguis profecto is temperatus et probe mixtus dici meretur, cuius omnes et singulae particulae convenienti ordine, magnitudine, situ, motuque inter se ita conveniunt, ut nulla qualitas praecoeteris aliquod praedominium obtineat.

IV. Quod autem vulgo de quatuor Temperamentis dicitur, quasi Elementis quatuor sint innixa, illud falsum omnino est. Eatenus tamen ea concedi et admitti possunt, quatenus statuitur, quod quorum sanguis abundat sale volatili oleoso acri, ii dici

possint Temperamento cholerico esse praediti. Sicut qui Sal fixius cum particulis occulte acidis praedominans habent, Melancholici: quorum item sanguis ex debita [orig: debitâ] balsamico - gelatinosarum particularum praedominantium mixtura [orig: mixturâ] constat, sanguinei; ac tandem, quorum lympha obruit salia et sulpureooleosas sanguinis particulas, Phlegmatici nuncupari consueverunt.

V. Adeoque parum referet, sive dein iuxta Aristotelicos talia temperamenta dicamus aut vocemus calida et humida, calida et sicca, frigida et humida, frigida et sicca; sive iuxta Galenicos sanguinea, cholerica, phlegmatica et melancholica; sive tandem iuxta Astrologos, solaria, lunaria, iovialia, martialia, saturnina, mercurialia et venerea appellemus.

[note: Sauguinis particulis componentes.] VI. Ad intelligendam vero melius obscuram istam, atque dubiis multis involutam de Temperamentorum natura [orig: naturâ] et varietate doctrinam, notare iubet Waldschmidius in Institut. Sanguinem humani corporise particulis indefinitae figurae, seu texturae maxime variantis, componi, acidis, sulpureis, salinis, gelatinosis, gummeis, aquosis, aliisve, quae diversis suarum superficierum, vel extremitatum ac prominentiarum angulis, varios poros, seu interstitia varia efforment, ut materia primi elementi, seu subtilissima Mundi, nunc citius nunc tardius, prout plus vel minus in motu suo rectilineo sive etiam spirali impeditur, ea torrentis instar permeet, atque sanguinem nunc velocius agitet, et Temperamentum calidum producat; nunc vero eundem segniuscommoveat, et Temperamenti frigidi auctor exsistat.

VII. Quod si Sanguis ex debita [orig: debitâ] balsamico-gelatinosarum particularum mixtura [orig: mixturâ] constat, adeoque sulpureae lacteae, in corde prompte rarescentes, ad nutritionem valde idoneae, in eo praedominentur.

[note: Temperamentum sanguineum.] Temperamentum communiter appellatur sanguineum. Quorum vero sanguis abundat sale volatili oleoso, inflammabili, unde spiritus evadunt magis ignei, corpus calidius, pulsus vehementior, somnus brevior, faciei color minus floridus aut rubicundus, habitus corporis ad siccitatem magis inclinans, illi [note: Cholericum.] Cholerici sive Temperamento bilioso praediti, ad iram valde proclives esse dicuntur.

[note: Phlegmaticum.] VIII. Quorum porro Sanguis pluribus lymphaticis, serosis sive aquosis, plus minus crassis, aut viscidis, pituitosis, salia activa et sulpura valde diluentibus, obtundentibus, sive deprimentibus particulis abundat, phlegmaticam, serosam aut pituitosam Temperiem possidere creduntur; atque hi Homines somnolenti sunt, pallido faciei et totius corporis colore, cum aliquali mollitie praediti, facile frigent, crebro sputant, ingenii sunt hebetioris vel tardioris, sanguinem habent minus fermentescibilem, atque hinc vasa sanuiveha non adeo distenta.

[note: Melancholicum.] IX. Si vero particulae occulte acidae, pituitosae, salinae fixae, terrestres et foceulentae prae aliis in Sanguine praedominium tenent, Temperamentum audit melancholicum, subinde atrabilarium, quo praediti Homines evadunt cogitabundi, tristes, melancholici, hypochondriaci, semper in uno peccantes extremo, modo nimis voraces, aut abstemii maxime, ab alimentis assumendis pertinaciter abstinentes: utplurimum tristes valde, solitudinem amantes, et consortia Hominum fugientes; aliquando tamen etiam in hilaritatem profusi; alvum habentes modo fluidiorem, modo segniorem, sicciorem, aut contumaciter obstructam; valetudinarii semper, et nunc de his, nunc de aliis incommodis querentes, vagabundi, inconstantes, numquam contenti, increduli, undiquaque medelam sollicitantes,

quamprimum Temperies ista in Intemperiem, vel Cacochymiam melancholico-scorbuticam, aut hypochondriacam, prout fieri saepius consuevit, conversa fuerit.

[note: Temperamenta composita.] X. Sed enim eiusmodi Temperamentorum Species vix unquam simplices invenire datur; quin compositae semper ita exsistunt, ut adcurate omnes sive enumerare, sive describere minime possibile sit, cum dependeant unice a diversa [orig: diversâ] mixtura [orig: mixturâ] sive crasi particularum minimarum Sanguinem et Humores componentium, salinarum, acidarum, alcalinarum, sulpurearum, aquosarum, volatilium, fixarum, terrestrium, gelatinosarum, aerearum, etc. Quis autem unquam proportionem diversissimam talium inter se molecularum in compositione humorum apud singulos Homines divinare vel determinare exactius potuit? Denominatio tamen semper a potiori consuevit fieri, id est, ab iis particulis, quae praedominium in Humoribus tenent; hincque Temperamenta quoque mixta, sive composita statui debebunt, v. gr. quando duplicis generis particulae simul abundant, qualescumque demum illae fuerint; unde Temperies exurgunt Sanguineo-biliosae, sanguineo-pituitosae, sanguineo-melancholicae, sanguineo-serosae, salsae, acidae, alcalinae, sulpureae, bilioso-salsae, bilioso-melancholicae, bilioso-serosae, et sexcentae aliae.

[note: Quaternarius Humorum numerus imaginarius.] XI. Dum autem in designandis eiusmodi Temperamentorum differentiis Humorum nominibus utimur iuxta Veterum doctrinam, eo ipso neutiquam approbatam volumus eorundem opinionem de exsistentia [orig: exsistentiâ] quaternarii Humorum numeri in Sanguine, cum hactenus non potuerit solide evinci, quatuor eiusmodi Humores in Sanguine formaliter exsistere, sive naturaliter, sive praeternaturaliter constituto, nemo enim Bilem, Phlegma, Melancholiam, aut

Sanguinem proprie sic dictum, tamquam humores a se invicem essentialiter distinctos, in eo hactenus invenire, aut demonstrare potuit. Anile vero, et vanum est Antiquorum refugium, quando in Sanguine per Venaesectionem extracto quatuor istos Humores praecipitari, adeoque demonstrari posse contendunt, tantum enim abest, ut illi sub diversa [orig: diversâ] eiusmodi facie praeextiterint, ut potius verosimilius ac probabilius sit, eos ex turbata [orig: turbatâ] Sanguinis, per Ven. Sect. extracti, mixtione ab aere externo facta [orig: factâ], atque particularum spirituoso-volatilium exhalatione, recens combinatos vel productos esse.

[note: Temperamenta iuxta qualitates commentitia.] XII. Sed et infirmo stant talo denominationes Temperamentorum, atque divisiones in calidum, frigidum, humidum et siccum; in calidum et humidum, calidum et siccum, frigidum et humidum, frigidum et siccum; utpote desumptae a quatuor fictitiis illis Aristotelico-Galenicorum Qualitatibus primis, Caliditate, Humiditate, Frigiditate et Siccitate; quum enim fundamentum illarum consistere tantum videtur in testimonio Sensuum, et in relatione ad Sensus nostros, lubricum certe illud et infirmum plane est, quoniam Sensus nostri in explorandis illis qualitatibus a scopo saepius multum aberrant, mentemque incautam facile in errorem deducunt, dum eadem v. gr. Aqua calens uni Homini visa calidior, alteri minus calida, imo unius eiusdemque Hominis diversis membris plus minus calens obveniet.

[note: Camparatio.] XIII. Interim Temperamentum calidum et humidum cum sanguineo, calidum et siccum cum bilioso, frigidum et humidum cum pituitoso seu phlegmatico, frigidum et siccum denique cum melancholico comparari facile potest.

[note: Temperies partium solidarum.] XIV. Neque tamen a fluidis tantum, sed et a solidis partibus dependere Corporum Temperamenta

palam est; quatenus in solidis consideranda venit diversa fibrarum componentium textura, atque ex illis compositarum partium structura, conformatio, aut configuratio, in singulis Hominibus peculiariter ita determinata, ut inde exurgant differentes rigiditatis seu firmitudinis, aut mollitiei et teneritudinis fibrarum, nervorum, membranarum, tendinum et musculorum gradus, ob quos unus Homo fortiorem sive robustiorem, alius autem teneriorem, ac debiliorem naturam habere dicitur; id quod im Medica [orig: Medicâ] Praxi praeprimis et singulariter notare oportet, si quidem felicem illius successum habere velimus.

[note: Origines Idiosyncrasiae, Antipathiae, Sympathie.] XV. Quin et eadem determinata fibrarum et membranarum textura atque conformatio efficit, ut ipsarum quoque motiones et oscillatoriae agitationes diversimode ab occurrentibus obiectis producantur, et in his quidem Hominibus vehementius, in aliis lenius sive mitiore cum perculsione contingant; atque sic diversae etiam cogitationes ab uno saepius eodemque obiecto in diversorum Hominum mentibus exoriantur. Dependent hinc Idiosyncrasiae, Sympathiae et Antipathiae Hominum, sive certae dispositiones et conformationes fibrarum membranosarum ac nervearum in organis praecipue sensoriis, propter quas unus Homo v. gr. amat rem hanc, quam alius forsan horret et odit, unus Caseum, Butyrum, Lac, Vinum deperit, alius eadem ferre nequit; horrent aliqui Feles, ita ut in deliquia animi ferme cadant, sicubi in conclavi forsan, insciis etiam ipsis haereant; alii haec animantia magni faciunt, et tolerare optime possunt.

[note: Idiosyncrasiae congenitae.] XVI. Notandum vero, tales Idiosyncrasias plerumque congenitas vel nativas, quippe cum Hominibus natas esse, quando Praegnantes vel horrorem quendam ex improviso a talibus occurrentibus animalibus

conceperunt, vel haec aut illa alimenta ad nauseam usque, appetitu sic urgente, comederunt, ac deinceps fastidire coeperunt. Interdum autem eiusmodi [note: adventitiae.] Antipathiae sunt adventitiae, acquisititiae, quando nimirum Homo cibum aliquem valde desideratum magna [orig: magnâ] cum aviditate copiosissime devoravit, et postea per reliqum vitam ita fastidivit, ut sine horrore vel nausea [orig: nauseâ] ori ingerere amplius nesciret.

[note: Hystericarum Idiosyncrasiae.] XVII. Cum autem hystericis Feminis, atque etiam hypochondriacis utriusque sexus [orig: sexûs] Hominibus familiaris soleat esse Idiosyncrasia sive Antipathia, modo haec, modo illa, ut v. gr. ferre nequeant odores Flor. Rosarum, Tunic. Lilior. alb. Moschi, Ambrae grys. Zibethi, aliarumque rerum fragrantium; imo vel sapores quandoque tolerare harum aut illarum Aquarum destillatarum, huius aut illius Remedii, sive alterantis sive purgantis nesciant, maxime convenit Medico Practico, antequam suis quid Aegrotantibus praescribat, studiose prius interrogare, quid Patiens quisque facile tolerare queat, nec ne, sicque ab iis abstinere, quae adversa ipsi sunt, ac nauseam certam pariun,t vel plane in animi deliquia eundem conicere valent.

[note: Temperamentorum differentiae astrologicae vanae.] XVIII. An vero Siderum errantium Apsectus inter se diversi, coniunctiones, oppositiones etc. variae, aliquid ad Temperamenti mutationem, quemadmodum nonnulli sibi imaginantur Medici Astrologi, contribuere valeant, et fluida nostri corporis diversimode pro phasium mutatione alterare, id vero in dubium merito vocamus, si Solis atque Lunae, tamquam Luminarium Caeli maximorum, efficaciam qualemcumque excipiamus, Atmosphaeram, quam inspiramus continue, Spiritus et Humores corporis per excitatas Terrae exhalationes multivarias diversimode afficientem. Ut adeo

denominationes illas atque divisiones Temperamentorum in solaria, lunaria, venerea, mercurialia, iovialia, martialia, saturnina, non nisi pro suavibus insomniis, ludicrisque fabulis Astrologantium Medicastrorum habeamus.

[note: Temperierum mutatio.] XIX. Tandem hoc non praetereundum, quoniam fluidae nostri corporis, solidaeque partes, fluidis transitum perpetuum concedentes, vicissitudinibus et mutationibus diversis in singula fere momenta obnoxiae sunt, ipsa quoque Temperamenta Hominum mutabilia esse, et quidem pro ratione Temporum anni Regionum, Aetatis, vitae Conditionum, Animi passionum, et Alimentorum diversorum, actu ipso varie mutari, ita ut, qui sua [orig: suâ] natura [orig: naturâ] sanguineus v. gr. fuit, evadere queat cholericus, melancholicus, etc.

[note: Aetates differentes Hoe minum.] XX. Quin huius ipsius Rei respectu tota Hominum vita non male distinguitur in quatuor aetates, nimirum in Infantiam ac Pueritiam, quae ad annum aetatis decimum quartum vel quintum sese extendit: Adolescentiam et Iuventutem, inde usque ad annum 25. pergentem: mediam ac virilem Aetatem, a 25. usque ad quinquagesimum vel sexagesimum assurgentem; ac denique Senectutem, ad terminum vitae porro durantem; quam Senectam aliqui ulterius dividunt in virilem, intra quinquagesimum et sexagesimum annum exsistentem; mediam, inde ad septuagesimum et ultra protensam, et decrepitam, cum infirmitatibus et incommodis diversis iugiter conflictantem, abhinc ad extremum vitae halitum durantem, et cum morte finientem.

CAPUT IV. De Vita et Sanitate Corporis humani.

§. I.

[note: Vitalitas.] CUm humanum corpus e fluidis et solidis partibus mirabiliter sit contextum, hasque Anatome pandere soleat, iam videndum est, in quonam praecise Actus eius vitalis, seu Vita consistat et Sanitas.

[note: Vita duplex.] II. Vita est vel Hominis vel Corporis humani; illa non est nisi debita Animae rationalis, sive Mentis et Corporis arcta coniunctio; haec vero est reciproca, eaque continua partium corporis inter se agitatio blanda. Atque sic Vita talis formaliter in machinae corporis motu, seu actione vel actuatione consistit; usque adeo ut si motus illi plane cessent, et restitui prompte amplius nequeant, mortuum dicatur corpus.

[note: Sanitas.] III. Quod si proin recte et debite motus omnes, tam vitales quam animalas in corporis machina [orig: machinâ] peragantur, ad quos quidem a naturae benignitate fabricata, destinata fuit, sana illa vel Sanitate, hoc est, Vitae integritate pollere dicitur. Sin vero perverse ac vitiose motiones hae aut illae in corpore contingant, [note: Morbus.] Machina ipsius male habere, labefactata esse, aegrotare, seu Morbo afflicta pronuntiatur.

[note: Principium vitae.] IV. Cum autem Machinae nostri corporis vita in motu consistat, quaeritur, quodnam sit, quod machinam primario moveat, seu quod vitam impertiat? Resp. Principium istud internum, quod principaliter actuat, et movet machinam hanc animalem, vitale ab effectu appellatur, quod alias etiam speciali nomine Anima dicitur. Quo nomine tamen non intelligimus aliquam substantiam immaterialem,

quia 1. est in quibusdam divisibilis. 2. quia alias foret indestructibilis. 3. quia in non rationalibus esset plane inconceptibilis seu etiam inintelligibilis. Usque adeo ut qui heic praecise Animam rationalem sive Mentem pro Vitalitatis, omniumque vitalium actionum praecipuo auctore, et principali causa [orig: causâ] sive principio nobi obtrudere sategerunt, nescio quo novaturiendi pruritu excitati, sive Homines propius Bestiis, sive has magis Hominibus cognatas esse velint. Utut autem horum Virorum sententiae, lubricae profecto ac periculosae, aut certe obscurae, et non nisi multis clarorum verborum ambagibus explicabili, seu verosimili reddendae, minus subscribere, [note: Systemata perspicuo stylo tradenda.] novumque tale Systema Medicinae approbare per omnia nequeamus, haud tamen eapropter tam celebrium et in Praxi felicissimorum Medicorum bonae famae quidquam derogatum cupimus, sed obnixe potius eos rogamus, ut si quae nobiscum communicare volunt doctissima meletemata, ea stylo faciliore, clariore, ac citius inter legendum intelligibili, Tyronum, vel horum etiam Praeceptorum in gratiam proponere dignentur, bene memores, Vitam brevem esse, Artem longam, temporisque adeo pretiosi rationem habendam, quo citius quis Medicinae fundamenta, clariusque addiscere, comprehendere, suae memoriae imprimere, vel explicare etiam queat.

V. Revera ergo principium hoc vitale erit materiale, toti viventi coextensum, et propter actionum varietatem [note: Principium vitae est materiale.] omnibus partibus ac organis intime praesens, simulque ob earundem celeritatem, vehementiam ac diuturnitatem summe activum ac mobile.

VI. Haec et similia attributa non conveniunt, praeterquam subtilissimae cuidam, volatilissimae, ac mobilissimae materiae, ob id a Medicis, analogice licet tantum, spiritus appellatae.

[note: Quid Spiritus vitalis.] VII. Intelligitur nempe hocipso nil aliud quam Sanguis, aut Sucus huic analogus in aliis Animalibus seu Brutis, in subtilissimam substantiam resolutus, et exactissime volatilisatus in praecordiis, tam per continuam sui fermentationem, quam per non intermissam aeris inspirationem: unde pro actuatione totius machinae corporeae una [orig: unâ] cum sanguine ulterius ex corde quaquaversum distribuitur.

[note: Fundamentum vitalitatis.] VIII. Fundamentum ergo Vitae s. Vitalitatis consistit in Spiritibus, vel in Sanguine (aut Succo in Brutis non sanguineis huic analogo vitali) utpote e cuius penu continua Spirituum, et concatenata velut est reparatio vel regeneratio. Huius ergo legitima crasis, debitus particularum inter se motus, simulque blanda per tubulos suos circulatio non interrupta, hinc oriunda lenis incandescentia, et spirituascentia, tandemque Spirituum in Cerebro iugiter facta secretio, et per nervos in universum corpus distributio, radix est Vitae sanae vel aegrae, longae vel brevis.

[note: An vita prolongari possit.] IX. An autem Vita prolongari possit, merito quaeritur? Ubi notandum, terminum Vitae naturalem, quem omnia corpora secundum naturae leges habent, in Sanguine et Spiritibus fundatum esse, hincque Adamum etiam ante lapsum naturaliter mortalem fuisse, utut immortalitatem sibi per Arborem vitae, et peccati omissionem procurare vel servare potuisset. Ceterum Diaeta sive debitum vitae victusque Regimen conservat quidem vitam sanam, sed eam tamen non prolongat: ut ridendus eapropter sit Deodatus in Pantheo, conservationem Sanitatis solius Diaetae beneficio ad 120. annos possibilem faciens, quin potius Vitae prolongatio, ab eo, qui Vitam Mortemque in sua [orig: suâ] manu tenet, Caeli Terraeque Conditore benignissimo, est arcessenda, etiam per

naturalia ac sublimia remedia id efficere potente, qualia in Regno vegetabili se invenisse credidit Helmontius in Cedro, naturae incorruptibilis exsistente, cui Tackius Iuniperum, et Starckius in Pyrotechnia [orig: Pyrotechniâ] Terebinthum substituit. Sed cum Alcahest, quo Helmontius remedium e Cedro praeparavit, vel non ens sit, vel nobis saltem plane incognitum, eius quoque praeparatio impossibilis hucusque fuit. Alii vero idem Remedium in Lapide philosophico, in Arcano vel Tinctura [orig: Tincturâ] solari, in Panacaeis suis, in Auro potabili, vel aliis Arcanis frustra quaesiverunt, suaeque vitae terminum ad seram usque senectam prolongare minime potuerunt.

X. Plura itaque, vitalitatis respectu, Homo cum Brutis habet communia, sed ipsi dein Homini propria ulterius est Anima rationalis, substantia illa vere spiritualis, immortalis atque inalterabilis, a natura [orig: naturâ] corporis essentialiter distincta, eiusque proin oeconomia [orig: oeconomiâ] [note: Actiones cum Brutis communes.] et functionibus penitus exclusa, atque solas Intellectus [orig: Intellectûs] ac Voluntatis actiones immateriales seu inorganicas, sibique proprias, perficiens. Ex arcta [orig: arctâ] tamen eius unione cum corpore animali Sensuum oboriuntur ministeria, atque exercitia in intelligendo, percipiendo, ac iudicando, ita ut occasione certae commotionis Spirituum animalium, et tubulorum Cerebri medullarium, certi formentur conceptus, imaginationes certae, ac phantasmata determinata in Anima [orig: Animâ], subinde erronea ac delira, quando dictae commotiones seu agitationes perversa [orig: perversâ] quadam ratione, sive vehementius, sive remissius contingunt; sicut e contrario pro Voluntatis imperio diverso, certae Spiritibus animalibus, tubulisque nervosis agitationes imprimuntur, ad excitandos motus voluntarios contribuentes.

[note: Quid Sanitas?] XI. Sanitas itaque est ea constitutio sive dispositio partium tam fluidarum quam solidarum, ob

quam corpus aptum est actiones omnes tam vitales, quam animales, et genitales exercendi secundum naturam. Quando proin Homo tales actiones edit, vel exercere valet cum aliqua [orig: aliquâ] facilitate, oblectamento, et constantia [orig: constantiâ], Sanus habetur: sicut vicissim, si easdem exercere nequit, aut non nisi cum aliqua [orig: aliquâ] molestia [orig: molestiâ], dolore, citaque defatigatione perficit, aegrotare dicitur, talisque corporis eius status, sive dispositio praeternaturalis, Morbus vocari consuevit.

XII. Constitutio proin illa merito consistere dicitur in legitima [orig: legitimâ] Partium fluidarum, sive naturali secundum minimas particulas temperie, crasi, aut mixtione; et in fibrarum, membranarum, atque canaliculorum debita stabilitate, conformatione et configuratione.

CAPUT V. De Spiritibus.

§. I.

[note: Quid Spiritus.] SPiritus in Corpore humano est substantia liquida volatilis, a compedibus, qui illam detinebant, liberata, atque de particulis aereis, lymphaticis, ac nitroso-subtilissimis blandis maxime participans.

[note: Spirituum genesis.] II. Spiritus materialiter est ex Sanguine, formaliter autem per huius particularum motum intestinum, et aeris inspirationem generantur. Sed resolutio talis sanguinis, et in substantiam spirituosam volatilisatio vix, nisi cum tantilla [orig: tantillâ] eius incalescentia [orig: incalescentiâ] ac velut accensione, propter crasin eiusdem salinovolatilem oleosam, et quasi nitro-sulpuream contingente, fieri potest.

[note: Eorum divisio.] III. Sanguinis ita attenuati, resoluti, et quodammodo accensi subtilissimae portiones, quasi flammeae, sunt isti Spiritus, unde ob id non immerito a

quibusdam luminosi dicuntur, seu lucidi, cum in sua natura omnes lucis proprietates revera possideant: qui dum in M. S. micant et gliscunt, spiritus vitales dicuntur; dum vero in Cerebro et Nervis liberiori lumine radiant, animales appellantur; sicuti iidem, quatenus ova fecundant, sub fecundo congressu, a munere genitales dici solent. Atque hinc est quod alii Animae vitalis seu brutalis substantiam bipartitam [orig: bipârtitam] faciant, igneam nempe seu flammeam, et luminosam. Lux autem non est qualitas, sed subtilis materia in continuo motu constituta. Vid. Digby de Immort. Anim.

[note: Spiritus vitalis.] IV. Spiritus itaque vitalis non est nisi subtilior pars Sanguinis, maxime activa, attenuata, et rarefacta, corpori dans vitalem calorem, numquam tamen formam sanguinis deponens. Spiritus vero animalis subtilitatis gradu a vitali differt, ac eapropter sub forma [orig: formâ] alicuius aurae subtilioris, invisibilis non immerito concipitur.

[note: Officina generationis Spirituum.] V. Spiritum vitalem hinc in Corde et Arteriis per continuam agitationem molecularum Sanguinis produci; animalem vero per secretionem quandam colatoriam in corticali, vel, si mavis, glandulosa [orig: glandulosâ] Cerebri textura [orig: texturâ] gigni, indeque in tubulos eius medullares ad nervorum principia detrudi, perque haec in omnes nervos corporis universi distribui solent; ut ubique sensum atque motum efficiant.

[note: Spiritus naturalis non datur.] VI. Spiritibus hisce alii addunt naturalem, seu facultatem naturalem, sed male: nam haec facultas non fundata est in officio Hepatis sanguificatiorio; quod cum falsum sit, etiam spiritus naturalis sponte cadit. Spiritus etiam genitalis nil aliud est, quam spiritus [note: genitalis:] animalis, qui ipse in actu generationis genitalis nomine venit, cum operationes genitales etiam ad animales pertineant.

[note: Gas spirituosum.] VII. Praeterea cum Spiritus subtilissimae sint substantiae ac summae activitatis, recte ob id a quibusdam de natura [orig: naturâ] Gas esse dicuntur; pro natura [orig: naturâ] tamen sanguinis, ceu materiae ex qua, Gas hoc spirituosum revera naturae volatilis, salino oleosae seu salino sulpureae esse dicitur, quod per fermentationem et aeris resolutionem in sanguine volatilisatum, et celerrima [orig: celerrimâ] agitatione velut accensum, instar subtilis et occultae flammae coruscet, totum corpus calefaciat, et a putredinis corruptione praeservet.

[note: Spiritunm textura quasi cohaerens.] VIII. Spirituum horum subtilissima, et quasi radiosa textura lucida, necessaro mutuam adhaesionem requirit, qua [orig: quâ] abrupta [orig: abruptâ] aut in quodam loco intercepta [orig: interceptâ], non sine periculo omnes operationes cessant: hinc in suspensis discontinuatio lucis huius spirituosae in causa est, cur in momento omnis facultas princeps cerebri pereat, non alia [orig: aliâ] ratione ac syncopizantibus repente corpus pallidum, frigidum, et quasi mortuum iacet.

[note: Spiritus praeservant a putredine.] IX. Cum autem Spiritus iidem Vitae sint radices, etiam corpus, quamdiu vivit, ab omni putredine praeservabunt, virtute salino-sulpureo-balsamica [orig: balsamicâ], non secus ac Gas sulpuris Vina, aut alios liquores facile corruptibiles, a corruptione praeservat.

[note: Spirituum distributio.] X. Denique horum Spirituum, accensione velut quadam genitorum, calor sive pernix motus per totam machinam se diffundit, pro operationum quarumcumque facilitatione. Non ergo Vita animalium praecise consistit in calido seu calore, cum animalia quamplurima sint frigida; imo ipsa animalia calida suas habeant vicissitudines secundum magis et minus, ut in Senibus gelidis, cachecticis, leucophlegmaticis et fimilibus notissimum est. Est ergo potius calor consequens quoddam necessarium Vitae in animalibus calidis.

XI. Animalia enim duplicis sunt generis, alia [note: Animalia calida et frigida.] calida, alia frigida. Fundamentum diversitatis consistit in sanguine, aut huic analogo succo nutritivo. In quibus enim Hominibus sucus talis sulpureus est, pinguior, magis salsus, aut etiam resolutus, volatilisatus, ac ab aere excitatus, insignem seu rapidum valde motum intestinum suarum particularum, et quasi accensionem subit, unde caloris sensibilis per totam machinam distributio et perceptio.

XII. In Animalibus vero frigidis, ut in aquatilibus [note: Motus sueeorum in animalibus frigidis.] Insectis, Ranis, Piscibus fere omnibus, Serpentibus, etc. minus sulpureis, sed potius nitrosis, aut quasi salinis mercurialibus, Sanguinis ac Succi nutritii resolutio, volatilisatio ac illuminatio fit sine tali rapido particularum motu, aut saltem sine sensibili accensione.

XIII. Unde etiam Animalium calidorum vis vitalis [note: Vita animalium calidorum minus firma quam frigidorum] longe facilius destructibilis ac dissipabilis est, et prompte quasi exstinguibilis; secus ac frigidorum, quorum spiritus luminosi minus ferventes ac subtiles, simulque subiecto seu materia [orig: materiâ] nonnihil viscidiori irretiti, non adeo facile dissipabiles exsistunt, quin post corpora etiam discissa portiones divisae motum et sensum, vitamque adhuc retinent.

XIV. Huiusmodi ergo Spiritus volatiles revera illud [note: Spirituum nomina varia.] sunt, quod alii per Animam, alii per Spiritus insitos et influos, alii per Calidum innatum, alii per Ignem animalem, alii per Flammulam vitalem, alii per Archaeum, vel Praesidem generis nervosi, alii per aliud nomen, pro hypothefium varietate, explicare voluerunt.

XV. Ceterum hic observanda est ista differentia [note: Spirituum dissipatio varia.] inter corpora violenter et constantibus viribus vitalibus interempta, et inter corpora naturaliter ultimo senio, vel diuturno morbo sensim emortua. In bis enim

universum Spirituum systema successive evanescit et exstinguitur, deficiente sensim supplemento, exsiccatisque paulatim fibris partium; unde et animales primo, tandem et vitales pereunt facultates: in illis vero subito, suppresso Spirituum impetu, et sufflaminato eorundem motu ac radio luminoso, aliquanta substantiae eorum portio, (instar subtilis fumi aut halitus, a subiectis eorum crassioribus ac viscidioribus irretita,) partibus adhuc naturaliter remanet, utut formali activitate vitali omnino destituta sint; unde et operationes vel effectus diversi a corporibus diversimode mortuis suam originem habent.

[note: Actionum magneticarum origo.] XVI. Hinc deducendae sunt Actiones magneticae omnes, qualis est, quando curaturi Abundantiam lactis, iubemus illud emulgere supra carbones vivos. Sic notum est, quod Usnea, ex Cranio Hominis violenter occisi procrescens, stupendas habeat virtutes contra Haemorrhagias, quod alius Muscus, qui in coemeteriis provenit, non praestat. Similiter si admoveatur manus Verrucis, aut etiam aliis Excrescentiis obsessas, corpori successive mortuo, hoc putrescente evanescent illae.

[note: Origo actionum sympatheticarum.] XVII. Quin et Spirituum horum portiones quaedam, quocumque medio, vel cum partibus solidis, vel per sanguinem, lac et effluvia, vel alia excreta, a toto decisae, fundamentum exsistere videntur omnium Actionum sympatheticarum, quatenus ad haec essentialem cum suo concreto habent convenientiam, adeoque separatae, sed ante sui dissipationem plus minus alteratae, similem in toto vel parte, in distans licet, alterationem, inducent.

[note: Materia Spirituum.] XVIII. Materia, e qua [orig: quâ] Spiritus animales producuntur, Sanguis est, isque arteriosus, qui e Ventriculo cordis sinistro ictibus singulis expulsus per Arteriam Carotidem ad tenuem membranam sive

Meningem aut Matrem piam Cerebri et Cerebelli, indeque ad substantiam utriusque corticalem pervenit, hinc in extremitatibus Arteriolarum subtilissimis perporos invisibiles Spiritus secernuntur in tubulos excretorios, itidem visus [orig: visûs] aciem effugientes, per quos dein in nervos, perque horum propagines in totam corporis machinam distribuuntur.

[note: Modus ganer ationis.] XIX. Unde liquet, Spirituum animalium generationem non per fermentationem aut coctionem quandam praecedaneam, neque per praecipitationem qualemcumque fieri; sed per solam transcolationem subtilissimam Sanguinis portionem e poris infinitis in tubulos excretorios seu medullares quovis arteriolarum ictu exprimi, indeque in Nervos indesinente fluxu propelli.

[note: Nervorsum status.] XX. Nervi autem omnes, dum intra Medullam Cerebri ac Cerebelli latitant, tubulosi, fibrosi et pulposi exsistunt, a Medulla [orig: Medullâ] vero exeuntes piae Matris propagine, ceu vaginula [orig: vaginulâ], involvuntur, qua [orig: quâ] defensi ad duram Matrem Cerebri pergunt, ab eaque novo involucro vaginaceo instructi e Cranio et Vertebris dorsi emergentes firmi, robusti, in omnes corporis angulos disperguntur.

[note: Nervorum in volucra.] XXI. Nervorum involucra interim, a pia [orig: piâ] duraque [orig: durâque] Meninge suppeditata, Vasis sanguiferis, lymphaticis, aliisque, arctissima [orig: arctissimâ] textura [orig: texturâ] ubique investiuntur, ac donantur, sicque Nervum, ut talem, non faciunt, sed eius duntaxat tubulis fibrosis colligandis, firmandis, deducendis inserviunt, et sic lucem foenerantur satis claram ad diversos, in Nervorum substantia contingentes, morbos explicandos.

[note: In extremitatibus de ponuntur.] XXII. Extremitates vero Nervorum omnium, partes, ad quas destinantur, ingressurae sua involucra deponunt, et statim expansae in formam s. speciem tenuissimae alicuius Membranae, vel in mollem

[note: Phaenomena Nervorum.] XXIII. Notandum heic autem, compressa [orig: compressâ], obstructa [orig: obstructâ], exesa [orig: exesâ], discissa [orig: discissâ] aut putrefacta [orig: putrefactâ] Cerebri ac Cerebelli medulla [orig: medullâ], omnem actionem, quae quidem per Nervos exerceri consuevit, statim aboleri, licet Nervi in sua [orig: suâ] integritate et membranis illibati exstent. Notandum porro, Nervos ubique locorum in corpore, utut in statu sano laxos, molles, pendulos, obliquos, curvos, retrogrados etc. exsistentes, promptissime nihilominus suos motus perficere; compressos vero, aut ligatos, utut alias integros, omnem movendi sentiendique potentiam iis in partibus amittere, quae extra ligaturam sitae sunt. Unde concludendum, Nervos liquorem medullae Cerebri indesinenter recipere, et per eum munia sua iugiter expedire, etiam sine vibratione, quam ab extensione pulsatarum fibrarum nonnulli derivare voluerunt.

[note: Spirituum ex stentia certa.] XXIV. Spirituum itaque animalium exsistentiam et decursum per nervos in universum corpus strenue asserimus, utcumque eius praesentiam ac motum nullus assequatur oculus; neque ligaturae, vulnera, puncturae, suctiones, autlia pneumatica, iniectiones, ipsos conspiciendos praebeant; nec etiam cavitas Nervorum ulla [orig: ullâ] arte demonstrari queat: quoniam plurima in hoc Mundo exsistunt subtilissima corpuscula, omnem oculorum aciem effugientia.

[note: Sanguis et Spiritus active se habent.] XXV. In Machina [orig: Machinâ] igitur nostra [orig: nostrâ] corporea [orig: corporeâ], vere hydraulico-pneumatica [orig: pneumaticâ], Sanguis et Spiritus principii moventis seu activi locum maxime tenent; partes vero solidae passivum exsistunt subiectum, quae ab illis in motum concitantur vitalem; quamquam his partibus solidis renitendi vis, hincque reactio denegari nequeat.

CAPUT VI. De Actionibus s. Functionibus Partium Corporis, Nutritione et Auigmentatione.

§. I.

[note: Actiones Corporis.] OPerationes s. Actiones Corporis viventis sunt certi motus et agitationes partium eius fluidarum et solidarum, nmisu atque renisu inter se perfici consuetae, et Functionum nomine insignitae. Atque hae Actiones omnes Machinae nostri corporis respiciunt conservationem eius vel in individuo, vel inspecie: illae aut respiciunt esse vitale simpliciter, aut esse animale; unde ad tria generalis Capita omnes corporis operationes seu functiones rediguntur, nempe ad Vitales, Animales et Genitales.

[note: Finis actionum vitalium.] II. Vitales actiones eo [orig: eô] sunt directae, ut corpus conservetur et roboretur in suo vigore vitali, omnesque partes solidae pro obeundis melius et promptius actionibus organicis, debitam magnitudinem consequantur.

III. Cum enim principia corporis activa sint in perpetuo motu, adeoque continuam patiantur partim alterationem, partim iacturam, necesse est, ut horum redintegratione etiam totius Vitae vigor vitalis et restauretur, et quantum possibile exaltetur.

[note: Spirituum iactura sub actionibus.] IV. Nam Spiritus sub continuo actionum exercitio subtiflitate sua [orig: suâ] magnam partem privantur, per poros aliave loca frequenter exhalantes, in quorum supplementum impenditur Sanguis, cuius massa praeterea quoque in partibus solidis, nunc in earum substantiam perfecte convertitur, nunc vero alterata solum nonnihil in iis, per poros hinc tota successive ac insensibiliter transmittitur; idque tam natur liter post accretionis annos, quam praeternaturaliter per

[note: Transpirationis effecius.] V. Ut silentio praeteream partes Massae huius effetas, crebrioribus circulationibus, et in praecordiis susceptis sermentationibus, resolutas, copiose itidem per cutim exhalantes: nec non una cum his, ex partibus solidis, inprimis carnosis, humorem roscidum et mucilaginosum, ceu proprium earum nutrimentum, ex massa sanguinea elaboratum, sensim sensimque per poros dissipabilem. Usque adeo massa sanguinea est in continuo restaurationis et perditionis motu, ut iuxta Sanctorii Staticam Medicinam unica die naturali per insensibilem exspirationem tantum evacuetur, quantum per alvum 15. dierum cursu.

[note: Transpiratio non fit a solo calore.] VI. Perditio vero haec nullo modo fit a solo calore, cum huius actio, praesertim si viva flamma [orig: flammâ] fuerit excitatus, universim omnia humida mista siccet iin tophos et carbones, atque copiosam remanentiam relinquat, secus atque in corpore nostro evenire solet, in quo nullibi tale Sanguinis caput mortuum naturaliter obvium est.

[note: Succi nutritii absorptio.] VII. Quin potius aeris inspirati adiumento in tantum resolvitur et volatilisatur Massa sanguinea, et exinde separtandus nutritius Sucus, ut vel sponte, vel leni accedente calore, totus a sero absorptus successive exhalet.

[note: Nutrimenti necessitas] VIII. Ut ergo insignes hi defectus resarciantur, ac simul quoque corpus materiae appositione ad legitimam perveniat magnitudinem, Alimentorum assumendorum et hinc elaborandi nutrimenti imminet necessitas, quibus restaurentur partim partes absumptae, nutrimenti appositione et assimilatione, in quo consistit Nutritio; partim augeantur membra omnia perfectiore eius agglutinatione, pro aptitudine ad functiones faciliori, in quibus consistit Augmentatio et Accretio.

[note: Nutritio et Auctio differunt gradu.] IX Ita ut Nutritio et Auctio maioris duntaxat, et minoris ratione differant, quod nempe Nutritio sit inchoata auctio, et Auctio sit perfecta Nutritio: quarum illa sc. nutritio, per totum vitae cursum; haec seu Auctio tantum ad certos annos, tam ob partium augendaarum ad maiorem extensionem resistentiam, quam ob nutrimenti pro perfecta assimilatione et agglutinatione ineptitudinem, durare naturaliter solet.

[note: Quae nutritio heic intelligatur.] X. Ad Nutritionis proin actionem probe intelligendam sciendum, isto nomine non simul restaurationem partium fluidarum, quae pertranspirationem similiter particularum insensibilium quottidie imminuuntur, in externam atmosphaeram avolantium, exprimi, sed intelligere potius nos restitutionem molecularum minutissimarum, quae per circuitum humorum indesinentem, et actionem continuam fibrarum muscularium, e solidis partibus deteruntur. detritae humoribus miscentur, moventur, ac demum in auras liberas exhalant.

[note: Praesupponenda in explicatione nutritionis.] XI. Nimirum praesupponendum heic, omnes partes nostri corporis solidas constitui ex aliis minoribus, Vasa ex vasculis, Ossa ex ossiculis etc. progressumque sic fieri posse usque ad particulas omnem sensuum aciem fugientes, non tamen in infinitum, Alimenti Humorumque natura [orig: naturâ] aliud docente. Sed et praesupponemdum, Solida corporis nostri cum Fluidis comparata, pauca admodum dari, haecque ex meris fibrillis esse contexta, et in suo ortu concreta ex subtilissimo colliquamenti Ovulorum liquido, ipsi nervorum succo simili. Praesupponendum ulterius, istam concretionem non fieri nisi per motum particularum colliquamenti spissarum incomprehensibilem, gradus fluiditatis innumerabiles transeuntium, ubi ex subtilissimo liquore stabilita solida primo

tenerrima, et Fluidis adhuc fere simillima, tandem continuato motu in solidissimas partes convertuntur: ut adeo particula subtilissima fluida evadat pars Solidi inde formandi, quamprimum aderit superficierum similitudo et vis quaedam cohaesionem eius cum reliquis partibus solidis efficiens. Cohaesio autem ista in fibra solida iam facta optime producitur, si in Solido sit locus capx, a perdita quadam particula [orig: particulâ] relictus, simulque in circulante humore molecula adfuerit, mole, figura [orig: figurâ], ac superficiei natura [orig: naturâ] illi respondens, atque vis accesserit, quae illam loco vacuo intrudere et applicare potuit.

[note: Nutritio fit in extremitatibus fibrillarum.] XII. Quibus praesuppositis tenendum, Nutritionem, ceu aliquam ex ultimis et perfectissimis naturae actionibus, in Vasculis s. Fibrillis minimis per advectum liquorem subtilissimum contingere, et quidem in illarum extremitatibus.

[note: Materia Nutritionis remota.] XIII. Materia remota Nutritionis est Alimentum fluidum ac solidum, hinc Chylus et Sanguis, iterato per pulmones ac vasa circuitu iugiter attenuati, subacti, misti, conquassati, transitui per vascula aptiores redditi, ac tandem ita mutati, ut serum exhibeant blandum, gelatinosum, plasticum, insipidum, inodorum, super ignem etiam lenem spissescens, adeoque albumini ovorum simillimum, cuius demum moleculae subtilissimae extremitatibus Fibrillarum [note: proxima.] applicatae materiam Nutritionis proximam exhibent. Cum autem Humores repetitis continue circuitibus densiores, acriores, exaltatis oleis ac salibus asperiores, liquidissimis per exhalationem orbi, ac ita ad ulteriorem nutritionem inepti evadant, per se hinc patet, semper novo alimento, novo chylo et sanguine opus esse, ad novas iugiter subministrandas pareticulas nutritias.

amplis canalibus arteriosis conicis, in angustiores magis ac magis, tandemque in angustissimos depulsus, ubique renitentiam quandam fibrarum invenit, ita ut sic quidem Vascula paulatim elongentur, sed elongando tamen simul tenuiora perpetim reddantur, tandemque in suis extremitatibus ita subtilia evadant, ut laxius eorum particulae invicm cohaereant, dissolutionis proxima, tenera ac debilia, a fluidis parum differentia. Unde extremae fibrillarum subtilissimarum particulae, undiquaque a novo perpetim humore appulso agitatae, avelluntur, ac sub fluidi volatilis specie prorsus in auras cum aliis transpirando abeunt, sicque vacua interstitia relinquunt iis in locis, unde fuerunt propulsae, et ubi antea cohaeserunt. Sed idem humor, quo talis fit molecularum avulsio, si naturaliter fuerit constitutus, similes istis in se continet abundantes particulas, easque in dicta interstitia vacuata deponit, figit, figurat, et superficiecularum similitudine ita applicat et affingit, ut aeque ac priores adhaerescant. Atque talis deperditio et restauratio particularum insensibilium ubique in corpore et assidue contingit, quamdiu Homo vivit, et sanus ac vegetus exsistit; ita ut materia nutrimenti, eius praeparatio, applicatio, et vis motus [orig: motûs] vasculorum semper in eodem tenore fere permmaneant; sicque adcurate quod singulis momentis deperditur, restituatur, ac ita corpus in suo vigore conservetur.

[note: Aulmentationis.] XV. Quo igitur Fibrillae vasculorum propiores sunt origini suae, adeoque teneriores, recentiores, molliores, imo et propiores causae moventi, eo facilius sese expandi, elongari et augmentari patiuntur, hincque promptius etiam destrui aut refici possunt. Et quia in Infantibus, Pueris, Adolescentibus ac Iuvenibus fibrae Partium solidarum molliores adhuc sunt, facilius cedunt fluidis, ut loquitur

Waldschmidius, et ampliora iuxta se spatiola sormant, ut subtilissima illa gelatinoso-nutritia Sanguinis pars copiosius affluat, ac plures moleculae iuxta fibrarum radices, ob superficiei similitudinem, in vacua interstitia deponantur, quam tenues abierunt in auras; ideo non solum nutriri Homines illa [orig: illâ] aetate, sed etiam augeri, atque crescere notantur.

[note: Impinguatio] XVI. Quod si autem plures particulae oleosoramosae, et pingues in Interstitiis musculorum, membrana adiposa, aliisque locis subcutaneis, vel etiam circa extremitates vasorum lymphaticorum, in cavitatem aliquam hintium, sibi invicem connectantur, tum pinguescere Homines animadvertuntur.

[note: Emanciatio.] XVII. Verum ubi fibraeiam sicciores ac duriores sunt; ubi tubuli et pori valde angustati fluidis amplius cedere nequeunt, ac praeterea fibrarum nutriendarum et augendarum superficies a Lympha [orig: Lymphâ] acriori reddita [orig: redditâ] atteritur, varieque mutatur, imo sucus ipse nutritius gelatinoso-volatilis debita [orig: debitâ] sic quantitate non elaboratur, tum is non largiter satis apponi, omniaque interstitia molecularum consumptarum replere potest, unde corpus emaciatur sensim, facies rugosa redditur, Homo gracilis evadit, et ad senectutem disponitur.

[note: Ligamentorum genesis.] XVIII Cum autem vasa maiora ab irruente et iugiter transeunte humore magis expanduntur, in omnem dimensionem, tum fibrae minimae tubulosae, quae contextae maiorum membranas efficiunt, sensim comprimuntur, exsuccata concrescunt, ac firmae magis sive robustiores redduntur. Unde plura, quae in principio erant Vasa, ante vel post nativitatem, cum tempore coalescunt et facessunt in Ligamenta dura, exemplo Funiculorum umbilicalium; [note: Solidarum partium concrctio.] ipsaque solidarum partium substantia per concretionem humoris nutritii, et coalescentiam vasculorum

[note: Phaenomena corporis iuxta aetatem diversam.] XIX. E quibus simul patet, numerum Vasculorum in Embryone longe maximum esse, sed eundem cum aetate minorem evadere: patet, inquam, Humorum copiam et vim in iunioribus annis Solida multum superare, in senili vero aetate Solidorum vim et quantitatem Fluida antecellere: patet denique, debilitatem, quae in Infantibus exsistit, ob fibrarum mollitiem, cum aetate decrescere, robore et firmitudine fibrarum sensim augescente; sed hoc iterum robur in Senectute, propter fibrarum exsiccationem paulatinam, pdedetentim decrescere.

[note: Carnositas et Obesitas unds?] XX. Quando adultus est Homo, suique corporis longitudinem, expansione vasculorum atque fibrarum, in partibus est adeptus, hincque corporis molem obesam, aut carnosam torosamque reddi animadvertit; tum non credendum est, solidas ideo partes augeri, sed hoc potius inde concludendum, humores tantum nutritios poris solidarum partium molliorum maiores quantitate impelli, inibique stagnare, concrescere, et sic habitum corporis pleniorem reddere.

[note: Phenomena probantia.] XXI. Atque haec omnia ita se habere, quisque ex instituta [orig: institutâ] comparatione cum iis, quae corpori accidunt, intelligere potest, videt enim, totam Cuticulam in universo corpore desquamari, abscedere, perire, renasci solere ac posse: videt Ungues, Pilos, Dentes, assidue rasos, abscissos, detritos renasci; videt ablatas Vasorum, Musculorum, Cutis, Ossium, etc. partes brevi, ab omni parte recrescendo, restaurari; videt denique, Sordes ab extremis vasculis in toto corpore, deterendo vel exhalando collectas, microscopiis spectando, deinceps evaporando, vel in Aqua [orig: Aquâ] diluendo examinatas, ex solidis ac fluidis corporis partibus constare vel profectas esse.

[note: Quibus actionibus Nutritio absolvatur.] XXII. Tribus ergo actionibus appositione, assimilatione et agglutinatione Nutritiio et Accretio absolvitur. Appositio simplici mechanica [orig: mechanicâ] per poros partium transcolatione et quasi filtratione peragitur; Assimilatio vero, et per coagulationis modum firmior Agglutinatio, non cum motu transmutationis fermentativo, ab occulto partium volatili acido fieri, neque omnis musculus suum stomachum, i. e. digestionem habere videtur.

[note: Succorum alterationes] XXIII. Fiunt nempe succorum alterationes istae, quae aliis dicuntur concoctiones, in corpore nostro omnes per motum; sicut separationes unius ab altero per transcolationes et filtrationes mechanicas, eorum vero retentiones, et variae motiones per solas propulsiones, beneficio partium fibrosarum structurae et texturae, sine ulla attractione contingunt.

CAPUT VII. De Fame et Siti.

§. I.

[note: Appetitus.] APpetitus est desiderium assumendi alimenti, quod natura animalibus insevit ad vitam continuandam. Dividitur in Famem, quae est appetitus Alimenti solidi sive Cibi, et Sitim, quae dicitur appetitus liquidi, sive Potus [orig: Potûs]. Nimirum praeter dictas necessitates [note: Alimenti cupido.] assumendorum Alimentorum ad conservandam corporis nostri vitalitatem, ulterius sensibilem stimulum Ventriculo pro iisdem appetendis implantavit natura in Fame et Siti: quarum illa a vellicationis, titillationis vel similis molestiae cuiusdam sensu, circa orificium Ventriculi superius seu sinistrum, ab acido fermentativo salso volatili Succo, qui in stomachici fundi tunica [orig: tunicâ] crustosa [orig: crustosâ]

naturaliter hospitari solet, excitatur; atque Desiderium vel Appetitus ciborum alias quoque audit. Nimirum Cibi reliquiae, in Ventriculo vacuo hinc inde oberrantes, [note: Modus, que Fames producitur.] atque partim Saliva iugiter deglutita [orig: deglutitâ], partim humore tenui, pellucido, spumoso, blande salso-volatili ac spirituoso, quem tunica villoso-crustosa, rugosa, tubulosa, mucoso sero perpetim madens, in parte sui convexa glandulis multis donata, per tenuissimos tubulos excretorios ceu poros patentes, continue suppeditat, dilutae, mora [orig: morâ] et agitatione intestina [orig: intestinâ] particularum acriores factae, superius Stomachi orificium, e nervosis fibrillis contextum, adiuvante simul motu vermiculari nervosarum tunicae carnosae fibrillarum, blande vellicant ac titillant, atque motus [orig: motûs] huius, per consensum nervorum ad Sensorium commune ascendentium delati occasione, Mens hominis ideam Famis cocipit, atque de Cibo quaerendo et assumendo cogitat, qui cogitandi modus nomine Appetitus [orig: Appetitûs] venit, ac intuitu corporis nil nisi motus est, cuius vi et efficacia [orig: efficaciâ] Spiritus animales, Cerebri incolae, in indifferentia [orig: indifferentiâ] positi, novam adipiscuntur determinationem, ut per nervos Palato seu Faucibus dicatos excurrant, Glandulas hinc inde salivales inflent, aut comprimant, ita ut ad conspectum appositi ferculi, Stomacho grati, crystallinam Lympham, rivvulorum instar, in Oris cavitatem effundant. Quin eiusdem quoque Vellicationis ansa [orig: ansâ] liquidum Nervorum determinatur ad inflandos Labiorum, aliarumque partium musculos, unde machina corporis disponitur ad aperienda Labia, cibos manibus prehendendos, et Ori debito mode ingerendos.

II. Prout autem variat hic Sucus esurinus, tam in singulis speciebus Animalium, quam in omnibus individuis Hominum; sive naturali a causa [orig: causâ] sit

[note: Sucus esurinus.] mutatus, ac diversus, five a praeternaturali quodam vitio alteratus, ita etiam varia sed determinata in fingulis Fames enascitus, secundum quam succo tali appropriata solum appeti solent.

[note: Unde fames.] III. Nec procedit Fames a Venarum suctione, quia sequeretur, quod in omni Haemorthagia largiori necessario excitaretur Fames, cum tamen contrarium probet experientia; neque a calore, quia in Febribus ardentibus, fervente licet stomacho, minime tamen appetimus. Sed probabilius Fames radicaliter consistit in orificio Ventriculi sinistro, formaliter autem in Appetitu, seu Desiderio alimentorum.

[note: Aversatio.] IV. Sicute contrario determinata quorundam Alimentorum aversatio oritur, vel a vi imaginationis, utplurimum Matris gravidae, stomacho Infantis certum quasi characterem imprimentis; vel a quadam laesione, stomacho per aliquid assumptum inducta, et huius laesionis quasi ibidem infixa [orig: infixâ] memoria [orig: memoriâ].

[note: Sitls.] V. Sitim quod attinet, consistit haec in vellicatione, seu insignioris molestiae cuiusdam circa Fauces, vel in expansa [orig: expansâ] Pharynge, difficili sensu, oriundo ab acrioribus salibus salsis, aut etiam alcalinis, membranas Faucium vellicantibus, et pungentibus: concurrente subinde Salivae non rite diluentis dicta salia acria, nec fauces sufficienter abstergentis, defectu, Sitim valde exasperante.

VI. Defectus hic Salivae est causa Sitis privativa; sicut e contrario acrimonia eius salsa tamquam causa positiva est, a qua dependet Sitis Hydropicorum.

VII. Huius Sitis molestia [orig: molestiâ] stimulamur ad assumenda liquida aquea, quo simpliciora eo meliora; cum solum, ut pro vehiculo solidorum alimentorum inserviant, a natura [orig: naturâ] postulentur.

CAPUT VIII. De Ciborum Masticatione et Deglutitione.

§. I.

[note: Prima hominum creatorum alimenta.] HAud improbabile est, primaevos Telluris huius Incolas pro Alimentis non nisi Aquam, et ea quae Terra sponte suppeditabat usurpasse [orig: usurpâsse], horumque ope suam commode vitam traduxisse, et ad plura saecula intemeratam conservasse [orig: conservâsse]. Comederunt nimirum Arborum fructus; comederunt Herbas varii generis, comederunt Animalium variorum, suo privatorum sanguine, Carnes; comederunt Panem e Seminibus frumentorum, ope Agriculturae, cui primi Homines post Lapsum Adami insudando incumbere coacti fuerunt, adquisitorum paratum; comederunt tandem luxu et ingluvie sic invitante omne fere Vegetantium, Piscium, Gradientium, Reptilium, Volatilium, etc. genus, sola [orig: solâ] interim Aqua pro suo potu contenti, donec etiam, si coniecturae locus conceditur, temporis successu Lac quorundam Animalium potare coeperint, antequam Viniusus invaluit.

[note: Alimentae sunt solida et liquida] II. Ut adeo Alimenta vel solida sive saeculenta fint, vel liquida sive potulenta, quibus aut singulis seorsim, aut commistis invicem, crudis vel praeparatis Homines fruuntur, vescuntur, vivunt, vigent, vegeti sunt, et reficiuntur. Neque tamen varietas assumptorum notabilem corpori, quod nutriunt, differentiam in substantia [orig: substantiâ], vel in actionibus affert.

[note: Facultas corporis mutandi alimenta.] III. Unde concludendum, in corpore Hominis sani esse sacultatem ex tam diversis alimentis, per chylificationem mutatis, praeparandi nutrimentum conservandae integritati suae maxime congruum. Utut experientia doceat, chylificationem istam pro varietate assumptorum, et diversitate praeparationis, felicius aut infelicius absolvi.

[note: Esculenta idonea.] IV. Idoneum autem Vitae conservandae alimentum praebet ante omnia Panis, e Frumentis maturis, mundatis, tritis, aqua [orig: aquâ] subactis, fermentatis, in clibano tandem coctis, rite paratus. Deinceps vero prosunt Animalium partes mundatae, contusae, aeri expositae, coctae, assatae, frixae, et conditae. Sal autem, Radices et Plantae variae, Aromata, Acetum, etc. condimenti vices praestant. Fructus denique maturi nunc crudi nunc cocti in Alimentum facessunt.

[note: Potus usitatiores.] V. Pro Potu inservire solet nunc Aqua pura, cursu et agitatione probe exercitata, quae quo purior eo melior et salubrior: si vero Insectis diversi, horumque Ovulis inquinata, coctione leni, et quiete brevi optima redditur: nunc Aqua cocta, ex incoctione Radicum, Seminum, Fructuum, Herbarum, Lignorum, Ossium Animalium, etc. nunc Vinum ex Uvis maturis expressum, fermentatum, et depuratum: nunc denique Cerevisia, ex Hordeo, etc. mundato, humectato, in initia vegetationis suscitato, mox siccato, trito, in aqua [orig: aquâ] macerato, dein additione Lupuli, si placet, cocto, fermentato, ac denique depurato confecta.

[note: Mittantur Cibi solidi in Ore.] VI. Alimenta solida, antequam in Ventriculum demittuntur, varias in Ore mutationes subeunt, requirunt, morsu, masticatione, salivae, muci, et aeris commistione perfici solitas.

[note: Ciborum comminutio.] VII. Contritio Ciborum in Ore contingit per Maxillae inferioris a superiore versus pectus diductionem, validamque denuo ipsius contra Maxillam superiorem appressionem, qua [orig: quâ] actione Cibi dentibus intercepti discinduntur, comminuuntur. Ubi Maxillae diductio perficitur contractione Musculorum biventrium; eiusdem vero appressio ad superiorem Maxillam contingit ope contractionis Musculorum temporalium, masseterum, et pterygoideorum tam

internorum, quam externorum; quae quatuor Musculorum paria si agunt simul, incredibili vi Maxilla inferior contra superiorem premitur, hincque Dentibus octo incisoriis valide compressis fit com~orsio, tam potens aliquando, ut visi sint Homines, qui saccos frumenti, ducentarum librarum pondus aequantes, inter dentes prehendendo elevare, et passus aliquot deportare valuerunt.

[note: Ciborum contritio.] VIII. Morsu divisi Cibi arctantur ulterius inter latas Dentium molarium superficies, ut porro conterantur magis. Arctatio illa fit primo contractione diversorum Musculorum, praecipue buccinatoris, deinceps vero etiam orbicularis Labiorum, ut et Zygomatici, elevatoris Labiorum communis, elevatoris Labii superioris proprii, depressoris Labii inferioris proprii, elevatoris Labii inferioris proprii, ac denique depressoris Labiorum communis. Qui Musculi omnes si agunt simul, tum Genae et Labia ita applicantur Gingivis et Dentibus, ut nil Cibi Potusqueuve cadat intra Genas atque Gingivas: si vero successive agunt, tum Cibi etiam determinantur locis variis. Secundo Arctatio eadem fit per Linguam, partem illam musculosam, in omnes angulos Oris interni maxime mobilem et volubilem, tam per Musculos genioglossos, ceratoglossos, et styloglossos, quam per Musculos ipsum Linguae corpus constituentes, longitudinales videlicet, transversales, perpendiculares, aliosque Linguam abbreviantes, arctantes, deprimentes, comprimentes, et quaquaversum trahentes, sicque occasionem praebentes Cibis varie in ore volutandis, Saliva [orig: Salivâ] imbuendis, atterendis, Aeri commiscendis, tandemque ad rictum Palati, et Gulam detrudendis.

[note: Masticatio mechanice fit.] IX. Actio itaque haec, qua [orig: quâ] Cibi solidi in Os ingesti tales mutationes subeunt, Masticatio

appellatur, mechanico certe modo contingens: stant nimirum in maxillis, velut in acie Dentes, qui Cibos conterunt: Saliva adest fermenti seu menstrui portionem stomachici praebens: Lingua volutat Cibos et Liquorem aeque ac aerem miscet, ac denique Faucium musculi praeparatos sic Cibos ad Ventriculum per Gulam detrudunt.

[note: Deglutitio.] X. Deglutitio videlicet hoc negotium, haec actio vocatur, qua [orig: quâ] Cibi solidiores mansi probe, contriti, subacti, humectati, lubricati, et ad rictum faucium detrusi, Epiglottidis depressione Laryngem, in quam cibi non debent ingredi, claudunt, in Gulam s. Pharyngem laxatorum suorum musculorum ope apertam explicatamve demittuntur, hinc vero pet tubum Gulae et Oesophagi ab extillante iugiter e glandulosa [orig: glandulosâ] tunica [orig: tunicâ] Liquore, Saliva [orig: Salivâ] pinguiore, commode lubricatum et flexilem redditum, ope actionis fibrarum longitudinalium et orbicularium, sensim laxatum, ampliatumque tandem in Ventriculi cavum detruduntur, quo [orig: quô] ubi devenerunt, caro superior musculi inferioris Diaphragmatis, Gulam ibi transeuntem stringendo Ventriculum claudit.

[note: Masticatio necessaria.] XI. Masticatio proin Ciborum usque adeo necessaria est, ut ea [orig: eâ] omissa [orig: omissâ] Cibi in Stomacho bene dissolvi et extraverti nequeant; quando decem boli probe in Ore masticati, et salivali menstruo humectati solutique felicius in Ventriculo digeruntur et solvuntur, quam unus non masticatus. Hinc forsan est, quod Voraces, qui bolos ciborum minus probe masticatos avide deglutiunt, tot morbis sint obnoxii, cum cibus eiusmodi vix semicontritus difficillime postea digeratur, nec nisi in pastam viscidam, plurium morborum matrem, convertatur. Imo tanta istius Ciborum praeparationis in Ore necessitas est, ut natura illis animalibus, quae masticare

nesciunt, de alia [orig: aliâ] Ventriculi structura [orig: structurâ] prospexerit, v. gr. Avibus concessit validum Stomachi musculum, cuius ope triturant Cibum; et Cornigeris, utplurimum superiore Dentium ordine carentibus, hincque masticare perfecte nescientibus, plures Ventriculos subministravit, quorum ope ruminare Cibum, hacque actione masticationis opus resarcire possunt. Observantur etiam, licet rarissime Homines ruminantes, quorum scilicet Ventriculus admodum musculosus exsistit.

CAPUT IX. De Saliva [orig: Salivâ], eiusque genesi et usu.

§. I.

[note: Salivaquid.] SAliva est humor excretitius, ex arterioso sanguine in peculiaribus glandulis per transcolationem secretus, atque in Oris cavitatem effluens, ad Cibos in Os assumptos humectandos, aliosque usus praestandos destinatus.

[note: Non est humor excrementitius.] II. Quamquam autem salivae portio quaedam ab hypochondriacis et phlegmatico-sanguineis Hominibus iugiter exspuatur, neutiquam eapropter excrementitius, corporique prorsus inutilis humor est existimandus, quin potius, ut habet Waldschmidius in Institut. primum naturae menstruum in corporis humani laboratorio, et auctor primae istius solutionis audit, non nisi gradu ab illa [orig: illâ], quae in Ventriculo perficitur, differentis.

[note: Est humor aquoso-spirituosus.] III. Observaturautem Saliva humor esse spirituosoaquosus, et ut Cel. loquitur Boerhaven, dilutus, pellucidus, igne non concrescens, saporis odorisque fere expers, conquassatione tenaciter spumescens, in glandulis a puro arterioso cruore secretus, esurienti copiosior, fluidior, acrior, diu ieiunantibus valde

acris, penetrans, detergens, resolvens, Vegetantibus farinosis, succulentisve ac Syrupis fermentationem concilians; ab Hominibus sanis et dormientibus deglutiri solita; exspuitione autem sui nimia [orig: nimiâ] gracilitatem, vel maciem plane, anorexiam atque dyspepsiam creans; aqua [orig: aquâ] et spiritibus satis copiosis, verum et oleo atque sale pauco, in sponem simul coactis, manifeste constans. Qui humor utut in statu sano insipidus, respectu tamen particularum, quas in recessu habet, salso-volatilium vi qualicumque abstersiva [orig: abstersivâ] et saponaria [orig: saponariâ] Impetiginem ac Vulnera sanat, Araneas necat, vivum Mercurium figit, Cupri vestigia Lydio lapidi impressa delet, et Farinam fermentare facit; usque adeo ut Pulmentum quoque, sanae Matris vel Nutricis saliva [orig: salivâ] imbutum, Infanti tenello prosit, in Stomacho videl. in Chylum salutarem, aetati isti atque temperamento accommodatum abiens.

[note: Salivae diversitas.] IV. Magna autem salivalis Humoris diversitas, pro varietate Subiectorum atque Individuorum humanorum occurrit; cum enim temperatura Sanguinis diversos apud Homines exsistat diversa, etiam Saliva, e Sanguine secerni consueta, differentis admodum texturae atque craseos esse debebit; ita ut Humor iste in hoc Homine plures, in alio pauciores v. gr. habeat particulas salinas, sulpureas, aquosas, etc. imo in uno etiam plus, in alio minus Salivae in Glandulis secernatur, atque hic ex Saliva [orig: Salivâ] etiam Sanguinis bene vel male dispositi signa hauriri possint ac debeant.

[note: Salivae scaturigines.] V. Saliva proin est Lympha sui generis in Glandulis conglomeratis maxillaribus, (ubi et Parotides subintelliguntur) ac stomaticis copiosis, tam palatinis quam sublingualibus, (quibus etiam Tonsillae addi [note: Glandulae] possunt) e Sanguine arterioso instar spongiae emulcta, transcolata, et in Os perpeculiares ductus effusa;

constans primario e copiosa [orig: copiosâ] parte aquea [orig: aqueâ] seu serosa [orig: serosâ], quae subtili et occulto acido volatili oleoso, ac simul Spiritu plane simili, per nervos advecto, est impraegnata: unde Cibis coniuncta sacillime attenuativam, incisivam et fermentativam exercet virtutem.

[note: Stomaticae.] VI. Glandulae in Ore et circa Os sitae, generali nomine stomaticae vocantur, et habent nervos ideo, ut beneficio fibrarum motum edant. Vim autem sermentativam inesse Salivae patet ex eo, quia mediante illa morbi contagiosi solent propagari; sicut etiam Scorbutus, Lues venerea, et alii morbi, cum ea communicari possunt.

[note: Salivae usus.] VII. Propter hos fines Saliva quoque Alimentis sub masticatione intimius permiscetur, ut eius medio ad meliorem fermentationem in Stomacho, et faciliorem fermenti stomachici ingressum praeparentur; etenim Saliva illa cum fermento dicto magnam analogiam et convenientiam, adeoque homogeneam quodammodo naturam habere videtur.

[note: Secundarius] VIII. Praeter hunc usum primarium Salivae, (quando nempe particulae eius aquosae Alimenta attenuando, resolvendo, salia acidula incidendo et penetrando, hinc Spiritu volatili subtilisando, instar fermenti farinaceae massae additi, fermentationem in Stomacho facilitant, sicque Saliva alimentis incrementum, Sucus autem Ventriculi iisdem complementum digestionis praestat) secundario etiam confert Saliva, 1. Fermentum stomachicum ex parte restituendo, ad promovendas saporum perceptiones. 2. Fauces et gulam pro faciliori ciborum deglutitions lubricando. 3. Linguam et Os pro alacriore illius motione et loqueal humectando. 4. Sitim alias perpetuo molestam, faucium ablutione restinguendo.

CAPUT X. De Chylo et Chylificatione.

§. I.

[note: Chylus quid sit?] CHylus est sucus s. humor lacteus, dulcis, in Ventriculo e Cibis assumptis atque deglutitis genitus, hincque ad Massam sanguinis per vasa Mesenterii lactea et Ductum thoracicum translatus, ut ibi in Sanguinem et Sucum nutritium partium convertatur.

[note: Chylificatio.] II. Masticata Alimenta ad Stomachum promata, transmutantur ibidem in liquorem pultaceum, secundum Veteres cremori Ptisanae similem, Chylus appellatam, idque beneficio fermentationsi plane singularis, blandae videlicet ac minime molestae, quam calor Stomachi et ambientium Viscerum non leviter promovet.

[note: Fermentationis causa.] III. Fermentatio haec, qua [orig: quâ] transmutantur Alimenta in Chylum, dependet inprimis a Succo subtili acido salino Stomachi, qui partim instar menstrui dissolvit Cibos, partim volatili maximopere blanda [orig: blandâ] ac penetrante aciditate cum Alimentorum particulis dissolutis, in specie salinis alcalibus, lenem fermentationem efficit, et ita successive eadem in aliam substantiam transformat.

[note: Quae requirantur ad Chylificationem.] IV. Ad Chylificationis itaque negotium bene explicandum oportet ut sciatur, Crustam Stomachi villosam, Cibos deglutitos amplectentem, parte sui cava [orig: cavâ] tubulosam, rugosam, villosam, continue madidam; parte autem convexa [orig: convexâ] glandulosam, per tubulos suos excretorios subtiles continue suppeditare vel eructare Humorem tenuem, pellucidum, spumosum, spiritibus divitem, leniter salsum, volatilem, neque alcalinum neque acidum solum; sed praeterea suppeditare quoque e glandulis variis humorem

magis lentum, mucosum, ad lubricandas Ventriculi tunicas, easque emolliendas, et facile, vit apparet, extensibiles reddendas convenientem. Sciendum ulterius, Salivam ex Ore perpetim et Oesophago defluentem in Stommachum, Cibos diluere; reliquias priorum Alimentorum sui permistione eos agitare; aerem iisdem subactum intime movere, calorem loci cuncta inter se movere; sicque inchoata [orig: inchoatâ] fermentatione Cibos macerari, dilui, attenuari, turgescere, dissolvi, tandemque meatibus et humoribus corporis nostri adaptari.

[note: Quae causae ad Chylificationem concurrant.] V. Usque adeo ut ad peragendum opus Chylificationis promiscue concurrant Saliva, Lympha gastrica, s. Glandularum stomachicarum, Reliquiae ciborum, Calor viscerum, Tunicae nervosae et musculoso-fibrosae Stomachi, Motus et contractio Musculorum Abdominis et Diaphragmatis, Pulsus Arteriarum qualiumcumque vicinarum, Aer ipse, imo Aether, Spiritus animales, Calor externus Indumentorum, et alia. Diversitas autem particularum Cibos constituentium in figura [orig: figurâ], consistentia [orig: consistentiâ], magnitudine, motu, et crasi, nec non pororum et superficierum varietas ac mutatio, Chylificationem vel augere et accelerare, vel retardare possunt Principalis tamen causa fermentationis chylificatricis iuxta Waldschmidium est illa Materia Mundi subtilissima, cui plurima minutissima Ciborum assumptorum copuscula innatant, eiusque vim comminuendi Cibos, horum poros dilatandi, motumque particularum intestinum promovendi, non parum augent.

[note: Alimentae quomodo mutentur.] VI. Sub ipso proin Fermentationis actu partes Alimentorum ingestorum centrales extrahuntur, ac pro ratione molis suae plus accipiunt superficiei, unde assumpta alium colorem, odorem, et saporem, imo aliam quoque consistentiam adipiscuntur, fluida

magis et vaporosa evadunt, et ad maiorem rarefactionem alibi subeundam magis magisque evolvuntur. Usque adeo ut Ventriculus in se consideratus instar Ollae vel Cucurbitae sese habeat, in qua [orig: quâ] Cibi fermentando, digerendo in Chyli formam dissolvantur et convertantur. Neutiquam proin Ventriculus specifico [note: Facultates Veterum in Stomacho nullae sunt.] quodam calore Alimenta coquit, sicuti Veteres Medici crediderunt, hanc enim facultatem concoctricem, aeque ac attractricem, retentricem atque expultricem, tamquam inania com~enta, penitus reicimus: ipsaque rationalis Anima ad Chylificationem nihil plane contribuit. Interim Auctores multi statuere in Stomacho voluerunt facultatem quandam xulopoihtikh\n, quae iuxta calorem primarium sit digestionis principium. Sed posito, quod ea detur, nescimus tamen quid sit, nec potest explicari quomodo concurrat et unde dependeat? Inprimis tamen hanc facultatem refellunt curiosiores Operationes chymicae, quarum beneficio Chylus artificialis in vitro repraesentatur. Sic Taken. in Hipp. Chym. suo asserit, se beneficio Liquoris cuiusdam novi volatilis qualiacumque Alimenta, concurrente simul calore, in Chylum mutare posse.

[note: Dyspepta.] VII. Hinc ea omnia, quae vel sunt duriora, adeoque difficulter solubilia, vel sale volatili multum depauperata, ut Alimenta v. gr. exsiccata, aut sale condita, vel sumo indurata, solent esse difficilis digestionis.

[note: Fermentationis utilitas.] VIII. Maximi momenti negotium est haec Alimentorum fermentativa Digestio, cum hac [orig: hâc] ipsa eadem disponantur, tam ad heterogeneorum maturam in Intestinis separationem, quam ad promptiorem in Intestinis separationem, ino ad celeriorem in praecordiis spirituascentiam ac volatilisationem, id quod sine exacta [orig: exactâ] fermentatione fieri nequit. Hinc in iis,

in quibus aut imminuta, aut cruditate acida [orig: acidâ] depravata est haec fermentatio digestiva, sicut in Cachecticis, debita sanguinis maturitas et spirituascentia, adeoque debitus corpori deficit vigor.

[note: Fermenti praesentis indicia.] IX. Praesentiam huius Fermenti acido-salino-esurini in Stomacho testantur ructus acidi in Sanis, et quorum optimus est Stomachus, naturaliter subinde praesentes, qui ipsi et in Apepsiis, Dysenteriis et Lienteriis supervenientes, eiusdem restituti sunt indices: hinc blande acida volatilia, speciatim Panis, tam grata et amica sunt Stomacho, quatenus suo modo sunt homogenea. A martialium vero usu frequentes nidorosi sulpurei ructus erumpere solent, similes iis, qui odoratu sensibiliter percipiuntur, quando Martis limaturae Spiritus acidus, Salis v. gr. affunditur. Unde et pinguia, quae acrimoniam fermenti huius obtundunt, uti Appetitum prosternunt, ita et digestionem in Stomacho turbare et impedire solent.

[note: Fermentum Stomachi quid.] X. Quid autem Fermentum illud stomachicum proprie sit, quod aliis Liquoris gastrici, vel Menstrui stomachici nomine venit, et an in Ventriculo inveniatur, nondum adeo clarum esse videtur. Waldschmidius illud concipit tamquam vaporosum aliquod mixtum, ex activis Sanguinis particulis [orig: pârticulis] acidis et salinis, uti et e Chyli reliquiis, ac ipsa [orig: ipsâ] Saliva [orig: Salivâ] componsitum, in Ventriculo vacuo oberrans, agitatoria [orig: agitatoriâ] vi praeditum, et indolem Sanguinis exprimens, cuius naturam activitate sua [orig: suâ] aemulatur, ut vel propterea semper ad Sanguinem respicere debeamus, quoties aliquis de Ventriculi imbecillitate conqueritur. Eten im si bonus est Sanguis, bonam quoque exhibet in Glandulis stomachicis Lympham fermentescibilem; si vero is turbatus est in sua [orig: suâ] mixtione et crasi, aut intemperatus, impurus, vel nullum plane fermentum aut menstruum digestivum Ventriculo suppeditabit, vel

tale solum, quod fixum nimis, aut iners et minus activum, adeoque inidoneum est; tale inquam, cuius vitioso caractere ipse Chylus postea contaminatur. Redeunt enim hac in circulum, seque mutuo vel conservant vel destruunt: qualis Chylus talis Sanguis; qualis Sanguis, talis liquor gastricus fermentitius; et qualis Liquor gastricus, talis iterum Chylus.

[note: Praesentia Fermenti probatur.] XI. Etsi vero multa sint, quae Liquoris talis exsistentiam probent, sufficere tamen posse videntur, quae a solidorum corporum celeri solutione, atque a Metallorum rosione desumuntur. Solidi enim Cibi per fermentativam digestionem brevi temporis spatio in pultem chylosam mutantur, id quod numquam fieri posset per coctionem aut elixationem. Sed et metallica, inprimis martialia, tantam patiuntur in Ventriculo solutionem, quanta quidem a Menstruo aliquo chymico fieri et exspectari solet, omniaque illa apparent phaenomena, quae alias in chymica [orig: chymicâ] tali operatione deprehendi consueverunt; qualia sunt Sapor nidorosus, Odor sulpureus, et alia, quae a coctione numquam proveniunt.

[note: Fermentum Stom. temperatum est.] XII. Menstruum vero seu Fermentum stomachicum in sano statu valde temperatum et blandum est, ita tamen ut pro Subiectorum varietate nunc acidae, nunc salinae, plus minus volatiles particulae in eo praedominentur; unde venit, quod saepius huic prosit, et sapiat id quod alteri nocet vel fastidium parit: quodque multi melius ferant atque digerant Cibos duriores quam molliores, alii vero hos melius quam illos.

[note: Origo Fermenti.] XIII. Origo itaque Fermenti stomachici primario est ex tunica [orig: tunicâ] Ventriculi interna [orig: internâ] glandulosa [orig: glandulosâ], ex qua [orig: quâ] talis Lympha fermentativa quasi transsudat, quaeque in rugis suis obvias habet reliquias quasdam Alimentorum prius digestorum, mora [orig: morâ] diuturniori non leviter acescentes, hinc a Saliva [orig: Salivâ] continuo deglutita [orig: deglutitâ]

insigniter subactas, et ad fermenti aliqualis naturam exaltatas: quae omnia mutua [orig: mutuâ] sui unione Liquorem hunc fermentativum constituere probabilissime videntur.

XIV. Helmontius, Arabum insistens vestigiis, originem Fermenti stomachici ex Liene derivat, dum inter hunc et Stomachum singularem intercedere duumviratum statuit: sed refutant hanc sententiam sufficienter Canes, post exsectum Lienem strenue vorantes, imo Pinguescentes.

[note: Chyli mutatio.] XV. Sic ergo fermentantur Alimenta, ut ea tamen, quae prius in Stomacho acescebant, non leviter successiva [orig: successivâ] fermentatione transmutentur, et aut plane, aut maximam partem deposito acore isto abeant in massam nunc salso-insipidam, nunc non nihil in salso-acidam, semper tamen naturaliter volatilem, varia [orig: variâ] licet sub temporis mora [orig: morâ], dum in uno citius, tardius in altero ob varias circumstantias negotium hoc absolvatur.

[note: Chyli distributio.] XVI. Chylus ita ex assumptis Alimentis per attenuationem et fermentationem praeparatus, ex angusto cavitatis Ventriculi spatio deprimitur ac propellitur successive, vi respirationis, per laxatum et ampliatum Pylorum, in fistulam Intestini duodeni, Ventriculo continuam, apparenter quidem homogeneus, cui tamen non paucae [orig: páucae] partes heterogeneae, oeconomiae animali conservandae ineptae, mistae sunt, quae in Intestinis, antequevam aliorsum pergant, probe separandae veniunt. Etenim particulae antea in Ventriculo expansae, evolutae, et rarefactae heic propius iterum ad se invicem accedunt, et coeunt, quo quidem illae, quae lubricae magis ac fluidae sunt, ad latera internae superficiei Intestinorum evertuntur, atque sub forma [orig: formâ] perfecte elaborati Chyli in Vasa lactea per hiantia ipsorum ostiola impelluntur:

crassiores vero, terrestres magis et fixae, vel nondum satis volatilisatae, ad crassa Intestina peristaltici motus [orig: motûs] ope detruduntur, et versus concavitatis centrum magis premuntur, non parum heic iuvante reciproco Diaphragmatis et Abdominis musculorum motu.

[note: Causae separationis Chyli.] XVII. Separatio haec fit mediantibus duobus istis Sucis, bilioso et pancreatico, in fine Duodeni ac principio Ieiuni in Intestina effusis, ibidem Chylum diluentibus, imo cum eodem forsan ad lenem turgescentiae actum devenientibus, sub quo crassiores et quasi caseosiores eius partes praecipitatae sequestrantur, uti in Fluxu alvi icteritio, ac caeliaco sufficienter patet.

[note: Bilis.] XVIII. Bilis quidem excrementorum catalogo male olim fuit adscripta, cum in se revera [orig: reverâ] utilissimus balsamicus sit liquor, et conditum quasi balsamicum, pro Chyli ipsius et totius Massae sanguineae conservatione ab omni corruptione putredinali, instar Myrrhae cuiusdam Aloesve additum, unde et Vermium facilem e Chylo generationem, quantum possibile, prohibet, recte Helmontio dicente, ubi deficit Bilis fermentum, ibi Lumbricorum patria.

[note: Eius usus] XIX. Praeterea quoque bilis volatili oleoso suo sale, ceu essentiali eius principio constitutivo, si quid manifesti et p. n. acoris, toti corpori hostilis, adhuc in Chylo superest, destruit, et in salsum tertium vol. transmutat, simulque Chylum totum optime diluit, et fluxiliorem ac liquidiorem reddit, Foecumque excretionem sic per accidens optime promovet.

[note: et effectus.] XX. Nec improbabile est, quod alii asserunt, Bilem oleositate sua [orig: suâ] sulpurea [orig: sulpureâ] occulta [orig: occultâ] quasi tingere Chylum, adeoque primam pro faciliori in sanguinem transmutatione dispositionem exhibere, ut huius tincturae sulpureae medio exaltari facilius, ac in rubrum sanguinem converti possit: cuius defectu Cachexiae, Leucophlegmatiae, Anasarcae, et reliquae

[note: Sucus pancreaticus.] XXI. Concurrit cum bile eodem in loco Sucus pancreaticus, qui Chyli dicto modo a Bile alterati, crassiores et quasi caseosas partes leniter coagulando praecipitat, et blanda [orig: blandâ] quadam [orig: quâdam] cum Bile fermentatione, in statu p. n. vero effervescentia [orig: effervescentiâ], dictarum Foecum separationem insigniter adiuvat.

[note: Chyli iter ad sanguinem.] XXII. Chylus ita in Intestinis tenuibus alteratus et perfectus, atque a scybalis recrementosis depuratus, per eadem leni pressu ulterius distribuitur, idque mediante motu illorum peristaltico, sub quo suceessive sucus subtilior et tenuior nutritivus oscula Vasorum lacteorum mesaraicorum, in Intestinorum tenuium canalem hiantium, imprimitur. Ex his continuato motu per Vasa lactea primi ordinis numerosissima ad Glandulas Mesenterii, abhinc Lymphae accessu dilutus, per lactea secundi ordinis longe pauciora, valvulis donata, fertur in commune, iuxta Renem sinistrum exsistens, Receptaculum seu cysternam Chyli, in Homine pariter ac Brutis membranosam, subinde trilocularem, in quam copiosissima quoque Lympha, undecumque veniens, sese exonerat, aqua [orig: aquâ], spiritibus, et sale subtilissimo scatens, abhinc ulterius per Ductum thoracicum in Venam subclaviam vel axillarem sinistram pressura [orig: pressurâ] Diaphragmatis, et Aortae ipsi proxime adiacentis pulsu, non sine adiumento Valvularum et humoris iugiter succedentis pulsione infertur, ubi cum Sanguine redeunte mistus dextrum influit Cordis ventriculum.

[note: Vasa lactea non abeunt ad Hepar.] XXIII. Quippe repertis Vasis lymphaticis ductae sunt Hepati, quoad Sanguificationis negotium, exsequiae, cum nulla Vasa lactea ad istud deriventur viscus; et quod Venae sanguiferae mesaraicae aliquam eius portionem cum sanguine Iecori invehant, adhuc experimentis Anatomicis probandum venit.

[note: Neque ad Mammas.] XXIV. Nullae quoque hactenus detectae sunt viae, quibus im mediate Chylus pro materia Lactis glandulosae Mammarum substantiae, aut Foetui in Utero pro nutrimento afferatur; quin potius mediate Chylum nondum sanguini assimilatum, ex arteriis in partibus dictis et aliis locis emulgeri probabilissimum videtur.

[note: Bilis descri ptio compen diosa.] XXV. Ut redeam ad Bilem, sucus ista sive humor est excretitius, (non excrementitius) amarus, obscure flavus, non nihil spissus, in Glandulis Hepatis e Sanguine venae Portae, Lympha [orig: Lymphâ] sua [orig: suâ] maximam partem in Liene et alibi spoliato, transcolationis ope genitus, atque per tubulos peculiares partim in Vesiculam Fellis, partim in Ductum sive Porum cholydochum, atque hinc in Intestinum duodenum transmitti solitus, ad Chylum perficiendum, aliosque usus praestandos.

[note: Bilis duplex.] XXVI. Duplex est Bilis, Vesiculae Fellis una, et Hepatis ipsius altera; quarum prior in peculiari Folliculo sive Vesicula [orig: Vesiculâ] colligi et asservari solita, spissior est, profundius flava, magis amara, in Duodenum non assidue fluens, sed copia [orig: copiâ] tantum, pressione externa [orig: externâ] a Diaphragmate et Musculis abdominis, per contractionem fibrarum irritatarum profluens in Ductum bilarium s. cholydochum. Posterior autem sive hepatica est dilutior, magis blanda et dilucida, iugi fluore immediate ex Hepatis glanduloso parenchymate in Ductum s. Porum bilarium, sola [orig: solâ] actione et pressione humorum circulantium excerni solita.

[note: Cystica Bilis] XXVII. Cystidis s. Folliculi Bilis saponacea est, abstergit, acescentibus resistit, aliaque sui admistione simili qualitate imbuit; olea aquae miscibilia reddit; glutinosa, acris, resinas, gummata attenuat, resolvit, homogenea facit; neque acida exsistit, neque alcalina; ex Oleo et Sale plus minus volatili, lympha [orig: lymphâ] dilutis, constans; post exsiccationem

[note: Eius effectus.] combustibilis. Quamobrem in Intestinis Chylo et Foecibus mista, motuque peristaltico, aliove agitata, vel contrita, non solum attenuat et resolvit, sed fibras insuper motrices Intestinorum vellicat, stimulat, diversissima quaeque miscet et coniungit, salium acrimoniam obtundit, coagulata disgregat; cruda coctis assimilat; vias Chyli expedit; appetitum suscitat, quae vero omnia hepatica Bilis minori efficaciae gradu praestat.

[note: Materia e qua [orig: quâ] Bilis producitur.] XXVIII. Materia itaque, e qua [orig: quâ] Bilis producitur, Sanguis est Venae portae, in quam Venae plurium Abdominis viscerum, Ventriculi, Lienis, Omenti, Mesenterii, Intestinorum, suum conferunt sanguinem; usque adeo ut Vena illa Portae e numerosis componatur Venis in unum Tubum coeuntibus; qui Tubus dein, sub nomine Trunci Venae portae, adscita [orig: adscitâ] structura [orig: structurâ] membranoso-fibrosa [orig: fibrosâ], robusta [orig: robustâ], arteriarum tunicis simillima [orig: simillimâ], subit Cavum Hepatis, et mox in quinque ramos magnos, indeque in minores innumerabiles [note: Gignitur in Glandulis Hepatis.] divisa, per totam eius substantiam divagatur. Extremitates autem minutissimae talium ramulorum in substantiam veluti glandulosam desinunt, inibique sine ulla [orig: ullâ] praevia [orig: praeviâ] fermentatione, prout aliqui [note: per transcolationem.] somniarunt [orig: somniârunt], per solam transcolationem Bilis humorem exhibent, qui mox peculiaribus tubulis exceptus tandem ex parte in Porum sive Ductum hepatico bilarium, partim in Vesiculam sive Cystidem Fellis infertur, heic moram aliqualem nectens, et non nihil crassior, simulque tantillo acrior evadens, [note: Iter Bilis.] ad suos postea effectus tanto efficacius edendos. Sicut autem hepatica illa Bilis continue per Ductum suum fluit in Duodenum, ita haec cystica Bilis post aliquam demum moram a motu Diaphragmatis et Musculorum Abdominis e Folliculo blande exprimitur, et prius in Porum bilarium defluit, cumque hepatica [orig: hepaticâ]

[note: Sucus pancreaticus.] XXIX. Sucus pancreaticus s. Lympha pancreatica est sucus s. humor admodum tenuis, limpidus, aquosus, insipidus fere, vel vix perceptibiliter subsalsus, salivae quoad colorem et naturam similis, neque acidus, neque alcalinus, in glandulis Pancreatis conglomeratis, e Sanguine arteriarum caeliacarum, transcolationis ope genitus, hinc per tubulos excretorios in unum ductum communem confluens, ac demum ex hoc in cavitatem Intestini duodeni, vel communi cum Bile, vel separato introitu, iugiter et copiose illabens.

[note: Eius usus.] XXX. Prout autem Sucus hic e particulis plurimis aquosis, et non paucis spirituosis, blandis, gelatinosis, salso-volatilibus est compositus, ita neque cum Chylo e Ventriculo descendente, neque cum Bile ex Hepate profluente, neque cum Succo glandulosae Duodeni tunicae, effervescit, sed placide et aequabiliter singulis his Liquoribus miscetur, usumque habet et vim crassa diluendi, Chylum Sanguini commiscibilem reddendi, eundem ingressui et transitui per vasa lactea aptum faciendi, acrimoniam humorum diluendo edulcorandi, Bilis visciditatem qualem cumque corrigendi, eiusdem amarorem et colorem mutandi, cum Chylo mixtionem promovendi, menstrui et vehiculi munere fungendi, sapores tandem, odores, et qualitates assumptorum ita mutandi, ut unam omnia fere induant indolem.

[note: Foecum nepulsio.] XXXI. Tandem crassiores assumptorum Alimentorum partes, mucoso Intestinorum succo lubricatae, ac sibi non nihil tenacius cohaerentes, post ab sorbtum in Vasa lactea Chylum, motu Intestinorum tenuium, valvulis donatorum et assiduis gyris inflexorum, peristaltico, in loca sensim angustiora pelluntur, donec

in his anfractibus omni fere succo tenuiore orbatae, in ampliorem denuo Intestini caeci et Coli fistulam detrudantur, inibique in putridum, plus minus foetidum stercus, durius vel mollius conversae, atque in recto Intestino coacervatae, mole aut acrimonia [orig: acrimoniâ] simul sua [orig: suâ] fibras stimulent Intestini musculosas, hisque sese contrahentibus, laxato Ani carneo, orbiculari, crasso, et largo musculo Sphinctere, per inspiratum, retentum, ac rarefactum aerem, tum Diaphragmatis, tum Abdominis musculorum valida [orig: validâ] contractione foras e corpore extrudantur.

CAPUT XI. De Sanguine et Sanguificatione.

§. I.

[note: Sanguis.] SAnguis est humor sive sucus corporis nostri rubicundus, lactis consistentia [orig: consistentiâ] per totum corpus continue fluens et refluens, ad Vitae conservationem. Quamdiu enim hic fluxus sanguinis viget, vivit Homo, et quamprimum motus ille cessat, vivere simul desinit ipse.

[note: Partes componentes.] II. Constat autem Sanguis, utut videatur homogeneus sucus, e diversi generis particulis, aquosis plurimis, hinc et oleosis sulpureis, salinis tam acidis, quam alcalinis, gelatinosis, terrestribus, aereis, spirituosis, aliisque; ea proportione sibi invicem commixtis, ut aptus sit per universa totius corporis vascula sanguiveha penetrandi, transfluendi, circulandi.

[note: Sanguinis motus diversus.] III. Motu autem gaudet Sanguis duplici, intestino et progressivo, quorum ille est, quo particulae Sanguinis insensibiliter inter se agitantur, commoventur, rotantur, quemadmodum agitari solent omnium

liquorum particulae, utut oculi id videre nequeant. Progressivo autem motu Sanguis ab uno corporis angulo in alium per sua vasa decurrit, atque motus hic vocatur circulatorius sive Circulatio, qua [orig: quâ] Sanguis a Corde per Arterias in universum corpus pellitur ac fluit, et ex universo corpore iterum per Venas ad Cor refluit.

[note: Circulatio sanguinis.] IV. Ubi ergo cum Sanguine Chylus in Vena axillari permistus ad dextrum Cordis ventriculum pervenit, ex eo ulterius derivatur per Arteriam pulmonalem seu Venam arteriosam in Pulmones, ex his vero per Venam pulmonalem seu Arteriam venosam infunditur in sinistrum Cordis ventriculum, e quo dein impellitur in Arteriam magnam seu avortam, per quam porro, eiusque ramificationes innumeras in universam corporis machinam distribuitur, atque hinc revertitur, ac resorbetur per venarum surculos, qui omnes tandem in Venam cavam desinunt, et hunc suum liquorem dextro cordis Ventriculo denuo infundunt.

[note: Harvaeus inventor Circulationis.] V. Hervaeus ille Medicus Anglus, et Conringius, Professor Helmstadiensis, vulgo habentur primi inventores Circulationis sanguinis: sed revera non sunt, et notitiam huius demum acceperunt a Paulo Sarpa, Veneto Monacho ordinis Servitarum, qui primus et verus inventor est istius Circulationis.

[note: Chylimutatio.] VI. Confusus ita cum Sanguine Chylus in Venis axillaribus sensim sensimque subigitur, et successive alteratur, ac in Sanguinem mutatur, quae actio speciatim in Corde aut circa Cor absolvi videtur: licet in hoc Sanguificationis negotio Cor, ipsique annexa Vasa se tantum habeant passive, locumque his liquoribus pro motu et transitu meliori concedant, usque adeo ut Cor non nisi antliae munere in Machina hacce hydraulica defungatur.

[note: Sanguificatio.] VII. Etenim Sanguificatio non est actio organica, sed pure tantum similaris, adeoque proprie loquendo nullum corporis Viscus organi Sanguificationis nomen merebitur, sed Cor duntaxat Vas erit, per quod Sanguis pro insigniori hac mutatione in pr??? cordiis movetur.

[note: Cor.] VIII. Revera enim nil aliud est Cor, quam musculus compositus, et musculorum in modum movetur, ita quidem, ut sinister ventriculus proprie Cor appellandus sit, cuius tantum appendix est dexter ventriculus, propter Pulmones solummodo fabricatus, ut ex hoc melius et commodius in Pulmones fiat Sanguinis propulsio, (pro subeunda [orig: subeundâ], maxime necessaria [orig: necessariâ] ad vitam, alteratione ab aere,) et per hos ad sinistrum sinum seu Cor primarium promotio.

[note: Modus sanguificationis] IX. Chyli in Sanguinem transmutatio vix aliter quam per blandum aliquem fermentationis motum fieri videtur; quem ab aere inspirato, Chylum Sanguini assimilante, et Sanguinem in spiritus volatilisante, non pauci probabiliter deducunt.

[note: Alius.] X. Verisimilior tamen adhuc eorum videtur assertio, qui Sanguinem ipsum, prout in se principiis fermentativis, in specie salinis et oleosis volatilibus turgescit, Chylum permistum transmutare, et successive sibi assimilare, idque mediante motu suo fermentativo, Chylum et alterante, et in similem sibi naturam pedetentim convertente, perfici asserunt.

[note: Iuvantin.] XI. Promovetur insigniter haec Sanguinis fermentatio, et consequenter Chyli assimilatio, ab aere in Pulmones inspirato, cuius medio attenuatur Chylus, volatilisatur et spirituascit insigniter, atque hinc propter salino sulpuream mixturam Sanguis incalescit, et vitali quasi calore incenditur.

[note: Fit per repetitas circulationes.] XII. His positis facile patebit, successivis et repetitis per cor et pulmones circuitibus perfici Chyli

Sanguificationem: ob id enim non raro semilacteus adhuc Sanguis, etiam in sanissimis Hominibus, per venam sectam apparet, aut saltem supernatans cruori coagulato serum leni igne inspissatum gelatinam lacteam relinquit, quae phaenomena a Chylo nondum Sanguini assimilato oriuntur. Certe tales prostant oblervationes Sanguinis albi instar Lactis, ex vena secta Hominum sanguineo-pituitosorum emissi, ob Chylum repetitis demum Circulationibus assimilatum. Imo ipsae sanguinis fibrae rubicundae apparentes revera albicant, et Chyli videntur proles.

[note: Vitalu massa.] XIII. Ita ut vitalis ista Massa, quae per arterias et venas circulatur, duplici constet materia [orig: materiâ], chylosa [orig: chylosâ] et sanguinea [orig: sanguineâ], cum utriusque com~uni vehiculo, videlicet Sero. Istae vero materiae, utcumque exsistant fluidae, minime tamen quatuor illis humoribus, aut elementis, temperamentisque Veterum sunt analogae. Quae enim in cruore per venaesectionem emisso post huius congrumationem et cadaverisationem reperitur sanguinis, in superficie floridi et in fundo nigricantis, differentia, partim ab aere superficiem refrigerante et attenuante, partim a cruoris in fundo tepore, radios luminosos in se absorbente, dependet.

[note: Motus Sanguinis et Chyli.] XIV. Propellitur Sanguis et Chylus e Corde per arterias in universum corpus, et hinc per venas ad idem punctum, nempe Cor, redit, unde in circulum recurrens motu circulari rapi dicitur, qui a musculosae substantiae, ventriculorumque Cordis reciproca [orig: reciprocâ] contractione atque expansione, et hinc contentorum impetuosa expulsione, principaliter originem trahit.

[note: Motus Cordis.] XV. Proprius autem Cordis motus s. Pulsus est eius contractio seu systole, improprius vero est dilatatio seu diasiole: in systole enim agit et Sanguinem exprimit, sicque a Sanguinis in arterias eiaculatione harum

dilatationem et Pulsum efficit, in diastole vero patitur, dum a Sanguine irruente ex venis eius parietes distenduntur, et ita molestia [orig: molestiâ] quadam sensibili afficiuntur.

[note: Cordis expansio.] XVI. Videlicet Cor a Sanguine, ex auriculis in eius ventriculos, inprimis dextrum illapso turgescente et expanditur, qua expansione fibrae, Cordis parenchyma constituentes, extensae irritantur, h. e. nimio distensionis et laesionis sensu afficiuntur, inde confertim per nervos Spirituum animalium fit irruptio, adeoque fibrarum et consequenter totius Cordis contractio. Et quidem Cor, non secus atque alii Musculi, a Spiritibus animalibus per nervos influentibus in motum cientur.

[note: Continua pulsio in motu sanguinis.] XVII. Continuato tali impulsu Sanguis per totum corpus mediantibus arteriis propellitur, eodemque etiam pulsu in venas et per has in Cor denuo remittitur; ita ut in toto hoc circulari motu sola propulsio, nulla vero tractio contingat. Redit autem toties per orbem ad Cor Sanguis, ut ibidem inprimis in Pulmonibus vigore novo vitali impraegnetur, h. e. de novo volatilisetur, spirituascat, fermentetur et incalescat.

[note: Finis circulationis.] XVIII. Sanguinea vero haec massa in omnes corporis partes, in genere pro earum nutritione, distribuitur, ita quidem, ut partes sanguineae rubicundae Sanguinis nomine proprie veniant, partes autem spermaticae seu nerveae albicantes a Chylo cum massa sanguinea distributo nutriantur et conserventur, sicque vita ipsa continuetur.

[note: Duplex Foetus [orig: Foetûs] nutrimentum.] XIX. Ex prima enim Foetus [orig: Foetûs] in ovo formatione innotescit, partes e duplici materia [orig: materiâ], nempe partim seminali, ceu chyloso colliquamento, partim sanguinea [orig: sanguineâ] formari et componi, unde etiam pro nutritione et augmentatione talium partium duplex nutrimenti genus, chylosum seu lacteum, et sanguineum requiritur.

[note: Sanguinis cursus per Pulmones.] XX. Media [orig: Mediâ] autem inter utrumque Cordis ventriculum via [orig: viâ] intercedit Pulmonis viscus, per cuius spongiosum seu potius vesiculosum, h. e. ex copiosissimis parvis vesiculis angularibus, simplici membrana constantibus, invicemque connexis, compositum parenchyma transvasatur Sanguis, dum Chylus, huic permistus in vena axillari sinistra [orig: sinistrâ], pergit in truncum venae cavae ascendentis, et ita in dextrum Cordis sinum, ex quo per arteriam pulmonalem seu arteriam venosam transfertur in sinistrum Cordis sinum.

CAPUT XII. De Respiratione.

§. I.

[note: Refpiratio.] REspiratio est actio ex vitali seu spontanea [orig: spontaneâ] et voluntaria [orig: voluntariâ] mixta, qua [orig: quâ] aer per asperam Arteriam in Pulmonis substantiam vesiculosam immittitur, indeque rursus emittitur, ad vitalem Sanguinis motum perpetuandum.

[note: Eius partes.] II. Duabus itaque partibus absolvitur, Inspiratione, qua [orig: quâ] aer immittitur, et Exspiratione, qua [orig: quâ] aer rursus e Pulmone in auras externas emittitur, et exhalat.

[note: Organum.] III. Organum s. Instrumentum Respirationis est Pulmo, viscus illud medii ventris, in duos maxime lobos, Mediastini membrana [orig: membranâ] separatos, divisum, quorum dexter dextram, sinister sinistram Thoracis cavitatem occupat.

[note: Structura.] IV. Tota vero Pulmonis substantia vasculosa et vesiculosa exsistit, ex arteriis, venis, vasis lymphaticis, glandulis, nervis, bronchiis, vesiculis atque membranulis admirando artificio contexta, ita ut ab inspirato aere in omnem dimensionem expandi ac

dilatari, ab eodem vero exspirante denuo collabi et contrahi queat; quae singula ab Anatomicis adcurate demonstrantur.

[note: Prae??? spira??? org???] V. Ad explicandum vero Respirationis negotium inprimis reflectendum est ad asperam Arteriam, huiusque ramos sive bronchia in totum Pulmonem distributa, ac tandem in Vesiculas ipsius desinentia. Aspera Arteria sive Bronchus suum habet truncum in fauces elevatum, suosque ramos sive bronchia in Pulmonis lobos dispersa. Truncus in suo ortu Rimam, Glottidis nomine venientem, habet semper apertam, et concursu binarum Cartilaginum Arytaenoidw=n formatam, cui Epiglottis incumbit, membrana cartilaginosa, rotunditatis oblongae, mobilis, a deglutitis alimentis, in transitu deprimi solita, sicque Glottidem Bronchi, per suos musculos contractam thyroarytaenoideos, et arytaenoideum, obtegendo impediens, ne quid incidere queat. Per Glottidem vero illam sive Rimam, a musculis cricoarytaenoideis posticis et lateralibus dilatatam, dum Epiglottis elevata sponte est, aer naribus vel ore haustus in Inspiratione intromittitur, in Exspiratione vero emittitur.

[note: Asperae arteriae structura.] VI. Aspera hinc, ut habet Cel. Boerhaven, arteria cartilaginea, ex segmentis orbicularibus, parte postica [orig: posticâ] abscissis, sed valida [orig: validâ] tamen membrana [orig: membranâ] completis, atque forti inter se vinculo musculoso connexis, facit, ut aer semper hiante fistula [orig: fistulâ] libere intromitti, transire, atque super laevia, lubricaque internae superficiei latera decurrere et progredi queat: facit, inquam, ut haud difficulter in orbem expandantur, quando aer subintrat, atque Gulae deglutiendi in actu versanti cedat: ut flexo obsequatur Collo, ac denique facile elongari vel accurtari queat. Ubi autem Truncus eiusdem Arteriae circa quartam Thoracis

vertebram bifidus evadit, ibi vero statim utrinque in ramos innumerabiles dispescitur ac propagatur, textura [orig: texturâ] manente semper eadem [orig: eâdem], nisi quod segmenta annularia cartilaginea magis completa reddantur, et rami usque et usque angustiores, tenuiores, graciliores, denique in extremitatibus, cartilaginea [orig: cartilagineâ] indole deposita, membranacei evadant. Deinceps autem vi aeris, extendente plicatiles membranas, fiunt Sacculi flexiles, omni extremo apici cuiusque rami adnati, e quibus Vesiculae, ex his Lobuli atque Lobi, ac tandem Pulmo quoad vasa aerea totus efficitur.

[note: Ad respirationem explicandam quaenam consideranda.] VII. Cum igitur Respirationis actionem paulo penitius expendimus, multa veniunt consideranda, quae ad eam clare intelligendam faciunt. Notandum enim 1. Pulmonem habere fibras musculares, squamosa segmenta bronchiorum connectentes, adeoque vi contractili praeditas, ob quam Pulmones e Thorace exempti collabuntur magis, sive contrahunt sese in spatium minus, quam in Thorace clauso viventis ac sani animalis possidebant antea. Licet ad illam contractionem etiam pondus et elater ambientis Atmosphaerae comprimens aliquid contribuat. 2. Aerem contineri in Thoracis cavitate inter membranam exteriorem Pulmonis, et Pleuram. 3. Aerem istum Thoracis non esse similem Atmosphaerae, adeoque non premere Pulmonem. 4. Nihil esse, quod comprimat magis externam superficiem Pulmonis, quam Diaphragma. 5. Ex aere per Glottidem inspirato semper aliquid remanere intra vesiculas Pulmonis; atque per internum hunc remanentem aerem Pulmonis substantiam semper plus extendi, quam quidem comprimi potest per aerem externum, impeditum a Diaphragmate costis et vertebris sic alligato, ut non adeo ingredi possit Thoracis cavitatem, ac necessarium foret ad tenendum aequilibrium.

[note: Inspiratianis actio.] VIII. In Inspiratione hinc vitali seu spontanea [orig: spontaneâ], quae sponte, etiam sine animae imperio aut voluntate v. gr. in dormientibus contingit, Costae novem superiores quoad partem sui arcuatam assurgunt versus claviculas, dum interea tres inferiores, aut quatuor forsan, eodem tempore deorsum, et parum oblique retrorsum extravertuntur. Sed et in hac [orig: hâc] ipsa [orig: ipsâ] actione Diaphragma ex situ, quem ante habebat, convexo et sinuoso, Pulmonem respiciente, deprimitur in figuram magis planam versus Abdominis viscera, idque ex parte per contractionem musculosae suae fabricae: unde cavitas pectoris amplior evadit ac manet, totumque Abdomen magis expanditur et tumet usque ad finem Inspirationis. Ad opus hoc Inspirationis contribuit, tamquam causa efficiens, contractio Musculorum intercostalium atque subclavii, una cum Diaphragmate musculoso.

[note: Exspirationis modus.] IX. Dum itaque Vesiculae pulmonis per Inspirationem aere inflatae sanguinea vasa satis valide premunt, ac ita Sanguis quasi subsistit per momentum, vel saltem minus valide transit per vasa, ac in Ventriculum Cordis sinistrum impellitur, hinc idem Sanguis eodem momento minus assurget in Cerebellum; indeque Spiritus per huius nervos minus alacriter urgebuntur, Sanguisque arteriosus minus aget in Musculos intercostales, diaphragmaticos, ac subclavium; atque sic causae Thoracem in Inspiratione dilatantes debilitantur rursus, elater segmentorum cartilagineorum Costas iterum deprimit; distractae Peritonaei et Abdominis musculorum Fibrae sese simul restituunt, pressa Viscera laxum iam Diaphragma sursum versus thoracis cavitatem trudunt, ipsum Pectus arctatur, aer e Pulmone ex pellitur, ac ita fit Exspiratio, Sanguisque denuo liberius per Pulmonis vasa transit, pelliturque fortius et

copiosius ad musculos; ac ita renascuntur causae contrahentes rursus musculos intercostales et diaphragmaticos, sicque Inspiratio iteratur et ratio patet reciprocantis Inspirationis et Exspirationis.

[note: Respiratio voluntaria.] X. Ad voluntariae autem Respirationis actum exercendum, praeter actionem musculorum supra dictorum, accedunt adhuc contractiones et relaxationes Musculorum v. g. scalenorum, serratorum anticorum et posticorum, obliquorum, recti, sacrolumbi et aliorum, quorum reciproca [orig: reciprocâ] actione Inspiratio et Exspiratio voluntaria, ac violenta, si placet, contingit. Vim itaque, et causam Respirationis voluntas humana sistere valet; pulsum autem Cordis directe sistere nequit.

[note: Differentia pulmonis in Fetu.] XI. Sensibilis est Pulmonis Infantis vivi, et in Utero mortui differentia; siquidem frustulum pulmonis Infantis nondum editi, aquae im missum fundum petit, vivi vero supernatat eidem; atque ex hac dokimasi/a| cognitio hauritur Infantis occisi. Cum enim pulmo Embryonis sit crassior, nec satis porosus, hinc Respiratione semel facta [orig: factâ] spongiosus fit, et sic supernatat. Id quod contingere nequit, nisi Pulmones dilatentur et expandantur, adeoque Sanguini transeunti patefiat aditus, quod equidem fit, quatenus Diaphragmatis figura mutatur in planam, unde et cavitatem in ima [orig: imâ] Thoracis parte, et viscerum Abdominis depressionem, horumque maiorem protuberantiam efficit.

[note: Aeris ambientis vis.] XII. Quando Thorax in Inspiratione dilatatur, necessario simul ambiens aer protruditur: hic agitatus vi sua [orig: suâ] elastica [orig: elasticâ], eodem momento partim ita protrusus, partim propria gravitate ac vi, liberali facto impetu, ruit in Pulmones, eosque per se immobiles instar utris inflat et distendit, quod Inspiratio dicitur: Sicut diaphragmate denuo relaxato, et

[note: Inspirationis necessitas.] XIII. Necessaria admodum aeris est Inspiratio, cum hac deficiente omnia intereant animalia: non tamen refrigerium Cordis et Sanguinis, aut huius a nitroso aeris sale condensatio, primarius eius est finis; cum talia in calore viventium naturaliter constituto, aut in senibus vel cachecticis tepescente, nullum locum obtineant.

[note: Aeris inflirati vis in Sanguinem.] XIV. Sed potius usum Vitae nostrae simpliciter necessarium Aer inspiratus sanguini praestat, unde et hic omnis prius per Pulmones, quam per cor ruit, ita ut ad eam Sanguinis vitalem restaurationem, quam in praecordiis acquirit, inprimis faciat, idque beneficio Salis sui volatilis universalis, ratione cuius occultum vitae cibum Aeri inesse Hermetici asserunt.

[note: Quaestio.] XV. Tandem heic quaestio moveri solet, utrum Aer in Inspieatione subeat Pulmonem, quia Thorax dilatatur, vel utrum Thorax dilatetur, quia Aer vi sua [orig: suâ] elastica [orig: elasticâ] Pulmonis vesiculas subit? Utrumque dici ac defendi potest.

CAPUT XIII. De Liene et Omento, harumque partium usu.

§. I.

[note: Sanguinis introitus in Lienem.] UBi in Arteriam magnam impulsus est Sanguis, ex parte deorsum per arteriae aortae truncum fertur, et inter varios illius ramos arteriam splenicam, atque hac [orig: hâc] mediante Lienem ingreditur, exinde per venam splenicam ad truncum Venae portae ac Hepar distribuitur: ita ut haec communicatio insignium horum viscerum, Lienis et Hepatis, dum omnis Sanguis e Liene immediate ad Hepar defertur, singulare quid in recessu habeat, ulteriori scrutinio

II. Lienis viscus constat membranarum congerie, [note: Vasorum splenicorum status]. in cellulas et multiplicesconcamerationes efformatarum, per quas Glandularum minimarum copiosi globuli, Uvae botrum aemulantes, dispersi sunt. Videlicet haud improbabile est, Arterias illas satis magnas substantiam Lienis ingressas, atque innumerabilibus ramis per universam eius molem distributas, tandem in canaliculos minimos terminare, atque flexuosis anfractibus quasi coadunatas glandularum structuram aemulari, hinc vero extremas in Venas splenicas abire.

[note: Locussplenis.] III. Situs est Lien sive Splen in hypochondrio sinistro, pendens a Diaphragmate, adhaerescens Reni sinistro, et Omento, atque varie premi, sursum deorsumque a Diaphragmate et Musculis Abdominis [note: Eius textura]. agitari solitus. Sanguinem ex Arteria [orig: Arteriâ] caeliaca [orig: caeliacâ], quandoque et ex ipsa Aorta [orig: Aortâ] accepit. Contextum opparet hoc Viscus ex Arteriis, Venis, Nervis, Membranis atque Cellulis membranosis; ubi Arteriae sanguienem advehunt, Glandulae Lympham ex eo segregant, quae per ly mphatica Vascula, inter binas Lienis membranas decurrentia, indeque e Viscere prodeuntia ad Chyli receptaculum propellitur. Nervi quoque multi huic Visceri dati neque motum sensibilem, neque sensum notabilem exhibent, sed liquidum potius spirituosum conferunt, praetereaque membranacearum fibrarum tonum fulciunt et conservant. Venae refluum sanguinem ad Venam portae deferunt; et Membranae tandem Cellulas formant, Lienisque Corpus simul investiunt.

[note: Lienis usus.] IV. Usum Lieni Cel. Boerhaven diversum attribuit, videlicet 1. Lympham subtilissimam e Sanguine arterioso in Glandulis minimis praeparare,

secernere, hinc per tubulos excretorios in Cellulas effundere. 2. Superfluum ab hac secretione sanguinem Venulis minimis, moxque Venae communi splenicae immittere. 3. Copiose affluentes Nervorum spiritus Lymphae, forsan et Sanguini refluo miscere. 4. Quibus addimus, Sanguinem ad Venam Portae mittendum nimia [orig: nimiâ] Lymphae copia [orig: copiâ] destituere, et contra spirituoso Nervorum liquido diluere, contractione et constrictione fibrarum membranacearum, a Septo transverso et Musculis abdominis reciproce pressarum et agitatarum, attenuare, ac ita aptum reddere ad generationem Bilis in Hepate dein perficiendam.

[note: Lien ad vitalitatem absolute non est necessarius.] V. Non est tamen Viscus Splenis simpliciter ad esse vitale animalium necessarium, cum Canibus et Suibus sine ulla sensibili functionum laesione exscindi queat. Sed tantum ad bene esse confert, ita ut ad maiorem Sanguinis perfectionem, sed accidentalem hanc, facere videatur, quatenus in Lienis glandulis, percurrentibus spiritibus animalibus forsan tale fermentum elaboratur, quod Sanguini inspiratum vel ad faciliorem Chyli transmutationem faciat, vel potius molecularum Sanguinis heterogenearum, nec rite miscibilium separationem ita promoveat, ut com~ode per convenientia loca, in specie Renes, etc. evacuari possint.

[note: Epiploen.] VI. Omentum s. Sacculus adiposus, Reticulum, Epiploon est pars membranacea, composita e tunica [orig: tunicâ] duplici maxime tenui, a Peritonaeo, Mesenterio, Diaphragmate, Ventriculi fundo, et Spina dorsi superius exorta, atque pluribus dein partibus, quas obtegit, Intestinis, Lieni, Hepati, et Mesenterio connexa, inque figuram orbicularem ad instar Marsupii aucuparii expansa.

caeliacis itidem oriundae, circa strias vel sacculos et lobulos adiposos, e membranis concurrentibus formatos, excurrunt, inque plexus reticulares tenuissimos distributae, tandem in Venulas minimas, similiter heic positas desinunt. In hac [orig: hâc] autem Vaforum propagatione e Sanguine per laterales ubique poros Oleum tenue et subtile secernitur intra Sacculos pinguedinis, Vasa sanguinis stipantes, ac in hisce colligitur, atque retinetur, ita tamen ut ex Sacculis his adunatis, inque ductus aliquos patentibus, collectum illud Oleum expelli, inde ad Hepar usque protrudi, hacque ratione tandem Sanguini splenico, eo [orig: eô] pariter per sua vasa deferri consueto, bene permisceri, et confundi queat. Cum enim Omentum Hominis non observetur hactenus aliud habere vas excretorum praeter Venam epiploicam dextram et sinistram, probabile est, Sanguinem Omenti venosum omnem, Oleo divitem et Lympha [orig: Lymphâ], Cruori in Hepar fluenti affundi et misceri.

[note: Omentum viscera calore fovet.] VIII. Quae omnia probant, Omentum singulari sua [orig: suâ] substantia [orig: substantiâ] in Sacculos pinguedinis contexta [orig: contextâ], ac forsan simul Vaporibus volatilibus, ex Abdominis Visceribus exhalantibus calidis intra suos poros susceptis, Viscera Abdominis fovere, humorumque circuitum in illis suo calore promovere.

CAPUT XIV. De Renibus et Urinia [orig: Uriniâ] per illos secreta [orig: secretâ].

§. I.

[note: Sanguis ad Renes illatus.] SAnguis per Arterias emulgentes distribuitur ad Renes, ex quibus per Venas emulgentes redit, ut ibidem Serum salibus partim superfluis, partim

recrementosis, aliisque Sanguinis impuritatibus impraegnatum, transcoletur et separetur.

[note: Laticis aquosi secretio.] II. Est scilicet in sanguine Leatex aquosus sive Serum, commune tam succorum nutritivorum quam excrementorum vehiculum, cuius medio illi per universum distribuuntur corpus, hi vero in certis colatoriis separantur et amandantur: quod si fiat per Renes, Urina appellatur; sin vero per Cutis poros, Sudoris nomine venit.

[note: Structura Renum.] III. Renum corpus, quoad extimas partes, constat fibris quamplurimis subtilibus, perforatis tamen, in Corpus papillare tortuosum, medium eorum corpus constituens, desinentibus, de quibus vid. Laur. Bellin. Italus. Illas ergo fibras Serum sanguinis ingreditur, indeque ad Corpus papillare pergit, per cuius minutos et innumerabiles porulos transudat ad membranam interius expansam, unde per Ureteres ad Vesicam descendit, Sanguine ipso a Venis emulgentibus interea resorpto.

[note: Urinae materia.] IV. Urina haec Sanguinis est proprie loquendo Lixivium quoddam volatile, seu Aqua e sale salso sulpureo, adeoque primario alcalino, secundarie acido, ambobus volatilibus, pinguedine sufficienti temperatis, composita, et Spiritibus impraegnata: quibus subinde, sed p. n. et alia massae sanguineae recrementa se sociant, et una [orig: unâ] eliminantur.

V. Urinae tamen materia, an omnis ex Sanguine in Renibus transcoletur, et nulla ex primis viis a Chylo immediate separata ad loca urinaria, quaecumque etiam sint, viis licet hactenus in locis Abdominis admodum impeditis, nondumque detectis, deferatur, in dubio adhuc est; saltem hoc probabile videbitur consideranti, Diabeticos eodem colore, sapore et odore Vinum rubellum v. g. loco Urinae excernentes, Semina Anisi et Coriandi integra

excreta citum Acidularum transitum, violaceum brevi post assumptam Terebinthinam odorem, etc. Ut proin ob hanc rem nonnulli inter urinam potus [orig: potûs] et Urinam sanguinis distinguendum esse opinentur.

CAPUT XV. De Lympha [orig: Lymphâ] eiusque Usu, Sudore et Transpiratione.

§. I.

[note: Glandulae.] POst Renes excurrit Sanguis ulterius per Arterias ubique ad Glandulas, per universum corpus disseminatas, easque tam conglomeratas, quam conglobatas: quarum illae magis compositae liquorem emulctum in certas cavitates pro peculiaribus usibus effundunt: hae magis simplices eum per Lymphatica vasa, quorum truncus communis est Ductus thoracicus, in Venam axillarem sinistram Sanguini denuo infundunt.

[note: Conglomeratae.] II. Conglomeratarum liquor, prout eaedem sunt vel laxioris vel firmioris texturae, variat: illae serum lacteum emulgent, ut sunt Mammariae, Tonsillae: hae serum aquosius, subtilius, sale volatili vel salso vel acidulo impraegnatum, separant, ut Pancreas, Parotides, lacrimales Glandulae, etc.

[note: Conglobatae.] III. Conglobatae vero glandulae Lympham efficiunt, eamque omnem a partibus infra Cor sitis per Ductum thoracicum sanguini per Venam axillarem sinistram infundunt: sicut eodem loco omnis in superiori regione confecta Lympha per similes Lymphae ductus, Vasa lymphatica dictos, ibidem infunditur.

[note: Lymphae materia.] IV. Lymphae huius materia primaria probabiliter statuitur nutrimentum partium roridum, ministerio Glandularum collectum, in quod condensantur Spiritus animales, in partes quascumque per nervos

allati: dum enim non penitus dissipantur exercitio aut laboribus, cum latice seroso alimenti, omnium partium Vehiculo sese iungunt, et ita subtilitatem spirituosam amittunt, ac denuo in halituosam, tenuem et aqueam condensantur substantiam, adiuvante non parum Artuum frigidiori prae aliis partibus constitutione.

V. Limpida talis spirituoso-aquea materia a Glandulis conglobatis imbibita, impraegnatur in his subtili sanguinis arteriosi acido sale, quae iunctim sumpta Lymphae liquorem aquoso-spirituosum constituunt, nonnihil acidulum, supradictis locis Sanguini permisceri consuetum.

[note: Eius finis.] VI. Finis, propter quem Sanguini in vicinia Cordis et Pulmonum, ubi de novo magis animandus est, Lympha haec Venae axillari sinistrae insunditur, est non tantum, ut diluat et fluidiorem reddat Sanguinem, sed ut in specie Chylo impraegnata instar materiae nutritiae Sanguinis in praecordiis renovationem et restaurationem vitalem adiuvet, et insigniter promoveat.

VII. Pertingit sauguinea massa ulterius ad totam corporis peripheriam extimam, eiusque integumentum Cutem, quae est reticulare corpus, e fibris nerveis copiosis, et capillaribus arteriarum et venarum vasis seu fibris sanguineis contextum; ob id naturae mixtae, sanguineae et spermaticae seu nerveae, inprimis tamen tendinosae, esse dicitur.

[note: Glandulae cutis.] VIII. Interstitia huius texturae occupant Glandulae copiosae minutae, revera ex conglomeratarum genere, miliare dictae, vase suo excretorio foras hiante, et cutis poros constituente, instructae, quae Seri fontes sunt sensibilis Transudationis, sive Sudoris, et Diaphoreseos s. insensibilis Transpirationis.

superflua et recrementosa sanguinis salia naturaliter, aliasque eius sordes praeternaturales; ita salina hac vi, instar saponis, abstergit et abluit suo transitu solidarum partium sordes ex nutritione superfluas, aut ipsum nutrimentum non perfecte agglutinatum, sed diuturniore mora [orig: morâ] effetum redditum: quae omnia iam antea sufficienter attenuata et volatilisata e capillaribus vasis per dictas Glandulas emulgentur, et accedente blando calore plus minus copiose sine capitis mortui remanentia [orig: remanentiâ] notabiliter emittuntur.

CAPUT XVI. De Cerebro eiusque Functione.

§. I.

[note: Sanguis ad Cerebrum]. SAnguinis vitale nectar ubertim etiam derivatur ad Cerebrum et Cerebellum, inprimis per arterias carotides et vertebrales, quarum exilex et capillares quasi surculi ubique superficiem eius dense obducunt, et tandem in sinus durae matris sanguinem infundunt, qui venis iugularibus continui in has proxime, et inde remotius in venam cavam se exonerant.

[note: Cerebri lextura.] II. Observabilis est in Cerebro et Cerebello duplex substantiae diversitas, corticalis nempe subcineritia, et medullaris eleganter candida. Illa e copiosissimis glandulis minutulis ovalis figurae constat, in quas se insinuant dicta vasa sanguifera: haec ex filamentis et ductibus nerveis delicatissimis, invicem certo ordine convolutis, et tandem in nervos plane abeuntibus, est constructa.

[note: Usus substantiae Cerebri.] III. Substantiae talis diversitas diversum itidem usum innuit, cortice enim mediante Spiritus volatiles sanguinis, vitales dicti, separantur a Sanguine, et per subtilissimae filtrationis modum alacriter penetrando transeunt in Cerebri medullam, Sanguine

ipso, ceu crassiori corpore, ob pororum angustiam, vehiculoque eius aqueo ob pinguiorem et oleosam quasi substantiam Cerebri exclusis.

[note: Medullaris substantiae usus..] IV. In ipsa vero medullari substantia ceu regio palatio, Spiritus dicti volatiles luminosi, animales nunc appellandi, debitis motionibus et expansionibus, indeque per nervos in omnes partes radiosis excursionibus, operationes Animalibus proprias, sensus in specie tam internos quam externos, et Motus perficiunt.

[note: Spiritus sunt animae sensitiva.] V. Constituunt enim hi primario Animam sensitivam, tam Brutorum quam Hominum, cum sint primi auctores actionum Animalibus propriarum, tam in operationibus modo dictis, quam in genitalibus etiam.

[note: Spirituum determinatia.] VI. Quae utut sint variae et distinctae, determinatur tamen Spiritus animalis specie et essentia unus, adeoque ad varias actiones indifferens, pro varia [orig: variâ] partium organica [orig: organicâ] dispositione et proprietate. Nam is ipse, qui movet pedem vel musculum, confert etiam suo modo ad Visum, si esset in oculo, et sic consequenter in aliis.

[note: Origo Actionum animalium.] VII. Quod si dicti Spiritus, in debita [orig: debitâ] quantitate et subtilitate, blando et moderato, eoque simul ordinato motu agitentur, ac inde Cerebrum implendo proprio motu quodammodo expandantur, sicque porro ex eodem secundum filamentorum, Cerebri medullarem substantiam constituentium, ductum continuato quasi rivulo aut radio in corpus, omnesque eius partes influant, Actionum animalium omnium sequitur exercitium, adeoque Vigiliae.

VIII. Sin vero quacunque ex causa perturbati, inordinato, vago et subinde impetuoso cieantur motu [note: Deliria. Spasmi.] in Cerebro, hinc Deliria varia, speciatim phrenetica; in partibus vero reliquis Spasmi et motus convulsivi, interdum mirabiles, excitautur.

CAPUT XVII. De Sensibus externis.

§ I.

[note: Sensus et motus.] Officia, quibus praesunt animales spiritus, sunt Sensus et Motus, utrique interni et externi. Externos quod attinet Sensus, cum hi revera consistant in passione seu motione organi, inducta [orig: inductâ] ab obiecto externo sensili, per certam ad hoc factam impressionem seu motum, adeoque solum in motione filamentorum nervorum organi, in iis Spiritus animales hoc solum praestare videntur, ut suo influxu nervea Organa sensus proxime constituentia in debito tono et tensione conservent, quo facilius ab obiectis externis moveri, et ita Sensatio externa fieri possit.

[note: Causa motionis.] II. Exposita scil. est corporea nostra Machina quorumcumque corporum ambientium activitati et insultui. Haec ergo ambientia, dum in partem quandam agunt, motionem certam inducunt in eius Nervis, quae motio, seu ab obiecto externo facta impressio, continuato Nervi ductu ad Cerebrum usque, seu ad nervi originem, continuatur.

[note: Sensus internus.] III. Quem ibidem insequitur determinatus Spirituum animalium, in vicina [orig: vicinâ] Cerebri medulla [orig: medullâ], motus ab isto excitatus, constituere videtur Sensum internum, occasione cuius Anima rationalis in nobis format Conceptum seu Ideam, repraesentantem exacte ratione externae impressionis, sitque tunc formalis cognitio, seu sensuum externorum mediantibus internis perceptio: id quod dolor imaginarius eorum, quorum partes fuere abscissae, illustrare videtur.

[note: Vis obiectorum.] IV. Vires istae obiectorum, quae vulgo Qualitates sensibiles dicuntur, quibus ambientia corpora agunt in certas Corporis partes, Organa sensoria dictas,

consistunt solum in certa [orig: certâ] talium corporum, quoad minimas eorum particulas, textura [orig: texturâ] vel conformatione, quae, prout diverso modo nunc in hanc, nunc in aliam corporis partem agit, et certum motum inducit, vel mediate, vel immediate, tum varias qualitates sensibiles, seu in organa Sensuum agendi facultates, haberi dicitur.

[note: Organa sensuum.] V. Constant autem sensuum Organa variis et distincits partibus, ita tamen subordinatis, ut una sit primaria, et cuius per obiectum externum motione fit Sensatio externa, seu certa passio in parte, quae semper Nervus esse solet, cuius filamenta nunc in membranam fortiter tensam expansa, v. g. in Anditu et Visu; nunc in capitula papillaria sunt conglobata, v. g. in Gustu et Tactu, reliquis partibus duntaxat certum usum, eumque varium habentibus.

[note: Sensus externi.] VI. Quinario numero omnes Sensus externi recte dicuntur comprehendi, quos inter eminet Visus, cuius obiectum externum est Lux, primario Solis et [note: Visus.] Ignis, et inde diffusum in orbe Lumen, quod est materia quaedam subtilissima, nil aliud nempe, nisi Ignis quidam maxime rarefactus. Lumen tale vel immediate in recta linea, vel mediate, mediante nempe per corporis opaci superficiem reflexione certa [orig: certâ], transit per tunicam Oculi corneam et humorem crystallinum, donec impingat in tunicam retinam, seu expansionem filamentorum nervi optici, profecto undiquaque Spiritu animali perfusam, ubi haec quasi percussa similiter movens Spiritus praesentes, talem facit motionem et impressionem, quae ad Cerebrum usque continuata, eo modo ut in antecedentibus explicatum, a nobis dictur Visio, quae recte definitur Sensus externus, Oculorum ministerio sive organo res visibiles, Colorem et Lucem vel Lumen, ceu qualitates visibiles, percipiens.

[note: Oculus.] VII. Est scil. Oculus revera [orig: reverâ] Camera obscura Opticorum, cuius Humor crystallinus est vitrum lenticulare, in quo utplurimum fieri solet decussatio radiorum luminosorum, donec impingant in tunicam Retinam, ceu primarium Visus organum, ubi obiectum externum exactissime, inverso licet situ, repraesentatur, ut ita revera per duplicem conum, unum rectum ab obiecto ad punctum intersectionis in Crystallino, alterum inversum ab hoc puncto usque ad Tunicam retinam, omnis fiat Visio. Et prout hi intersectionis anguli sunt maiores vel minores, etiam res visa maior vel minor in tunica Retina depingitur, et consequenter ita iudicatur.

[note: Radii luminosi.] VIII. Quod si radii isti luminosi sub sua in orbem diffusione impingant in corpora opaca, resiliunt propter denegatum transitum, plus minus exacte ad eos angulos, ad quos inciderant, ita ut incidentiae et reflexionis anguli perpetuo sint aequales, id quod in Speculis est manifestissimum.

[note: Corporis opaci diversitas.] IX. Corpus opacum, a quo reflectuntur radii, est vel politum, vel ex particularum superficialium inaequali situ asperum. Illud radios, eodem fere modo atque incidunt, ad Visum reflectit, unde tale corpus, quasi secundario luminosum splendere dicitur: hoc vero radios intra istius inaequalis superficiei diversos porulos, et varias eminentias atque cavitates partim plus minus abscondit, ac ita cum umbris miscet, partim vero certa [orig: certâ] ratione, plus minus tamen, a primitiva figura mutatos ad oculum reflectit, unde taliter modificatum lumen Color dicitur.

[note: Colorum differentiae.] X. Nempe quorum superficiales particulae minutae, ceu copiosa polita specula, lumen incidens maximam partem reflectunt, et ita splendentibus proximae sunt, Albedinem repraesentant; quorum vero particularum textura copiosis porulis et meatibus est

interstincta, ut in his lumen maximam partem abscondatur, et quasi umbris tenebricosis obfuscetur, Nigredinem exhibent, Ubi denique radii luminosi in superficialibus opacorum corporum partibus modo absorbentur, modo ratione diversa [orig: diversâ] ad Spectantium oculos reflectuntur, ibi Colores intermedii, ruber, caeruleus, viridis, flavus etc. gignuntur.

[note: Auditus.] XI. Visum excipit Auditus. Huius obiectum movens externum nil aliud est, quam Aether seu Aer subtilissimus diversimode, impetuose tamen et violenter nonnihil, vel percussione vel flatu commotus, et tremulus redditus, qui undique undulatorio motu in orbem diffusus peranfractus Auris externae ad Aurem internam, et in specie ad Nervum auditorum seu acusticum, in cochleae extremitate in membranam expansum, impingit, eamque quasi percutit, unde motus ibidem percussioni analogus, et ad cerebrum continuatus, a nobis Sonus, eisdem vero dkiudicatio seu perceptio Auditus dicitur.

[note: Sonorum differentiae.] XII. Motiones eiusmodi aereae ad Aurem continuatae, prout sibi invicem certa [orig: certâ], secundum Arithmeticae leges, positione in maiori vel minori gradu, ac intensione aut remissione respondent, gratum seu harmonicum vel non harmonicum efficiunt Sonum; et prout istis motionibus respondentes in cerebro spirituum animalium se habent motus, in impetu maiori vel minori, ordine vel confusione, etc. varii effectus Musicae in nobis consurgunt.

[note: Echo.] XIII. Inprimis autem aer exsangustia [orig: exsangustiâ] Glottidis egrediens, transeundo per cavitates corporis membranosi Oris et Narium, magis minusve glabras, asperas, apertas, amplas, impeditas, aut variis etiam modis siguratas, prout vehementius aut debilius agitatur, ita fortiorem vel debiliorem, seu remissiorem nobis repraesentat Sonum; prout fortior et celerior,

acutiorem, prout remissior et tardior, graviorem. Quum vero latera Glottidis cartilaginea pro musculorum suorum agitatione diversa [orig: diversâ] et multiplici, infinitis modis aperiri vel arctari possunt ac solent, a celeri tardove, forti aut debili aeris undulantis tremulive repercussione, mira quoque hinc Vocis diversitas excitatur, Sicut etiam impingens aer in corpus densum, repercutitur diversimode ad angulos incidentiae aequales, indeque repetitum sonum seu Echo constituit, quod in cavitate Instrumentorum musicorum Resonantia dici solet.

XIV. Ad huiusmodi aeris motiones flatu, sive expulsu aeris, tota [orig: totâ] capacitate pulmonis contenti, factas, tamquam per instrumentum pneumaticum, pertinet motus eius in animalibus in Tracheam seu asperam Arteriam exspiratione aeris, inde in Glottidem factus, ubi angustata [orig: angustatâ] via celerius agitatus, ac elastico tremulo corpori illidens, inque undulas reciprocas percussus sonum efficit, Vocis nomine venientem; [note: Vox.] quae Vox simplici per laryngem, inprimis Epiglottidis adiumento, elisione Vocales; per Linguam vero, Dentes et Labia, certa [orig: certâ] modificatione Consonantes efficit; hae autem tandem litterae in Hominibus pro ratione impositionis et conformationis mille modis [note: Sermo.] combinatae, et certa ratione articulatae, Sermones constituunt: unde ex sola motus organorum Sermonis observatione, Surdus et Mutus ob ortu per Oculos seu visum exacte quasi audiens, et ita perfecte loquens reddi potest.

[note: Vocum differentiae.] XV. Mulieres habent Vocem acutam, cum aspera earum arteria sit minor: contra, qui habent eam maiorem, illi habent Vocis sonum gravem, uti hoc observamus in Ursis, quibus aspera arteria adeo est ampla, ut integra complicata manus eidem intrudi queat.

[note: Soni deperdizio.] XVI. Qui tentant graviorem sua [orig: suâ] voce Sonum edere, quam quidem possunt, adeoque Rimam nimis dilatant, his perit fere Sonus: quemadmodum et Sonus in formatione acutissimi toni, suffocationem propemodum, vel stridorem Laryngi infert.

[note: Vocis suavitas.] XVII. Ad Vocis suavitatem maxime contribuunt Gutturis, Epiglottidis, Oris, Palati, Nasi denique recta conformatio, et lubrica vel glabra superficies. Agilitas vero Musculorum, qui Glottidi movendae serviunt; laxitas Ligamentorum Cartilagines Laryngis connectentium; magnitudo differentiae, quam fabrica Glottidis in apertura [orig: aperturâ] sua [orig: suâ] admittit, videntur aptitudinem conciliare ad multiplices valde tonos distincte, pure et clare formandos. Hinc cantare nihil aliud est, quam Sonos iuxta gravitatem, acutiem, velocirer vel tarde, vehementer aut blande, [note: Sonorum multiplicitas.]aequaliter aut multipliciter flectendo edere. Ad horum autem Sonorum maiorem vel minorem suavitatem varia eaque determinate in quovis Homine structura Thoracis, Pulmonum, et reliquorum Vocis organorum praecipuam causam facit.

[note: Risus ut fiat.] XVIII. Risus fit, explicante Cl. Boerhaven, quando haustus in vesiculas Pulmonis aer, reciprocis citissimis, sed admodum parvis, concussibus, per organa inspiratoria et exspiratoria factis, quasi undatim intra Pulmonem et asperam Arteriam commovetur: Pulmone interim propemodum in eadem extensione permanente, et Sanguinem magis conquassante quam transmittente, sicque nimia [orig: nimiâ] sui vehementia [orig: vehementiâ] et continuatione non solum corpus fatigante, sed et quandoque propter tardiorem sanguinis per Venas iugulares circulationem, Faciei, Oculis, et Collo rubotem conciliante, imo interdum simul Dyspnoeam, Apoplexiam, Convulsiones, Mortemque causate.

Pulmonis substantia repletur aere, hicque parum ibidem retinetur, et mox clausa [orig: clausâ] Larynge, simulque Diaphragmate vi musculorum Abdominis in Pectoris cavitatem protruso condensatur, latera Pulmonis valide premit; ac deineps aperta [orig: apertâ] denuo Larynge per reciprocos Exspirationis concussus violenter quassatur, sicque Bronchiorum superficiem purgat. Unde ea omnia, quae internam Bronchiorum superficiem exasperare possunt, etiam Risus aliquando vehemens, Cantus validus, ingens Vociferatio, Inspiratio aeris pulverulenti, et similia, Tussim excitare valent.

[note: Oseitationis causae.] XX. Oscitationem excitari credibile est expansione simultanea [orig: simultaneâ] omnium fere Musculorum voluntariorum, inprimis Pulmonum, lenta [orig: lentâ] et paulatina [orig: paulatinâ] inspiratione aeris copiosi, eiusdem dein aliquamdiu retenti et rarefacti lenta [orig: lentâ] rursus exspiratione, status [orig: statûs] denique musculorum naturalis restitutione. Ut proin effectus Oscitationis esse videatur humores corporis per singula vasa expeditius movere, aequaliter distribuere, adeoque Sensuum Motusque organa obeundis suis muneribus maxime idonea reddere.

[note: Sternutatio.] XXI. Sternutatio fit a corpusculis acribus pungentibus, stimulantibus, et quasi crispantibus papillas membranae Narium nerveas, cum musculis Respirationi inservientibus communicationem habentes, ita ut hi simul irritati cum impetu sese contrahentes aerem magna [orig: magnâ] cum vi per Nares expellendo rem molestam excutere nitantur.

[note: Tactus.] XXII. Post Auditum tertio loco est Tactus, toto fere in corpore reperibilis, ubicumque nempe filamenta reperiunter nervea, quae ab externis obiectis mille modis horum approximatione affici, et inprimis varie moveri possunt. Filamenta talia, uti in contexenda cutanea massa locum primarium

obtinent, ita profecto hinc inde in capitula papillaria conglobata e Cute nonnihil prominent, et sub Cuticula [orig: Cuticulâ] genuinum ac naturale organum Tactus [orig: Tactûs] externum constituunt.

[note: Qualitates tactiles.] XXIII. Corpora externa, quae sui approximatione dicta filamenta, et eorum extremitates papillares afficiunt, hoc faciunt sola [orig: solâ] particularum minutarum superficiali textura [orig: texturâ], earumque certa [orig: certâ] vel motione vel quiete. Atque exinde etiam surgunt qualitates istae, quae a nobis dicuntur tactiles. Si enim quoddam corpus, cui v. gr. manus admovetur, cedat defectu firmae minimorum unionis, dicitur molle; si vero non cedat, sed resistat ex forti eorum combinatione, dicitur durum. Si quaedam particulae mobiles invicem cohaereant, simulque organo adhaereant, dicitur viscidum; si aliquae particulae a toto separatae mobiles organo Tactus [orig: Tactûs] adhaereant, dicitur humidum, si non, vocatur siccum seu aridum. Si fiat celerrimus et repetitus in organo ob obiecti externi minimis agitatis motus; dieitur Calor; si nullus, dicitur Frigus: et sic de reliquis in infinitum.

[note: Gustus.] XXIV. Gustus nil aliud est, quam tactus linguae specialis et singularis, dum itidem fit per Nervos, in delicata filamenta divisos, quae ad superficiem Linguae, sub membranam eius delatae, conglobantur in similes papillas nerveas, tamquam in capitula Fungorum seu cornua extrema Limacum. Illae ergo ratione suae peculiaris texturae ita sunt constitutae, ut praeter communia Tactus obiecta, ut durum, molle, asperum etc. specialem a particulis salinis similibusve ciborum recipiant impressionem.

[note: Eius obiectum.] XXV. Sunt nempe salinae particulae minutissimae genuinum Gustus [orig: Gustûs] obiectum, quae ratione texturae rigidae, acuminatae, hispidae, et diversimode figuratae, vehiculo aqueo inprimis dilutae, se insinuant in

Linguam, eiusque modo dicta filamenta, et speciatim eorum papillas varie movendo, pungendo, lancinando, etc talem in iis motum effciunt, qui a nobis Gustus dicitur.

[note: Saporum differentia.] XXVI. Sicuti proin dictae particulae plus minus mutantur, et alterantur vel obruuntur, variant Sapore: hinc enim acida et urinosa mutua [orig: mutuâ] unione mutando texturam fiunt salsa; acidae Aceti particulae, cum Minio sive Saturno calcinato iunctae, mutata [orig: mutatâ] textura [orig: texturâ] dulcem saporem repraesentant.

[note: Orgaenum Gustus.] XXVII. Itaque principale Gustus [orig: Gustûs] organum sunt papillulae nerveae obtusae, a nono pari nervorum, indeque expanso, et nusculosae Linguae carni incumbente, corpore nervoso, oriundae, quae in exserta [orig: exsertâ] vivi Hominis, eaque calente, humida [orig: humidâ], molli, et gustando corpori applicata [orig: applicatâ] Lingua [orig: Linguâ] emergunt, et per reticulare corpus pertusum assurgendo, erectis vaginulis membranae exterioris Linguae supponuntur, porosis illis, ac ita eminentibus, ut pressus Cibus Potusque quam maxime in illas ad excipienda obiecta incurrant.

[note: Gustandi modus.] XXVIII. Percipitur autem Sapor, Gustusque producitur, dum res gustanda attenuata, salivae liquore plus minus soluta, adeoque Linguae applicata, intra poros Vaginularum eius membranacearum sese insinuat, latentes ibi papillulas nerveas movet, impressumque motum ad Sensorium commune Cerebri defert, ac denique ideam Saporis salsi, acidi, dulcis, amari, acris, austeri, aromatici, aquosi, vinosi, spirituosi, terrei, aut ex his compositi in mente suscitat.

[note: Olfactus.] XXIX. Gustui proximus est Odoratus, qui duo sensus maximum inter se consensum habent, ita quidem ut intense sapida simul Odoratum fortiter afficiant, et contra; velut in Oleis destillatis et Salibus volatilibus apparet, adeo ut Tactus, Gustus et

Odoratus non nisi pura graduatione maioris vel minoris materiae immersionis distinguantur, et solum Tactus diversimode modificatus sint.

[note: Eius orgaenum.] XXX. Organum huius Odoratus minus probabiliter statuuntur Processus mammillares Cerebri, potius enim illud esse videtur membrana tenera summitati Narium iuxta confinia Ossis cribriformis intus obtensa, uti eleganter hoc demonstrat Schneid. Tr. de Osse cribriformi. Quin et ex analogia cum Tactus [orig: Tactûs] et Gustus [orig: Gustûs] organo de praesentia [orig: praesentiâ] certarum papillarum, ex filamentis nerveis contextarum, vix dubitandum videtur. Quibus Narium membrana sensibilior est, facile quibus autem insensibilior, difficilius sternutant.

[note: Odor.] XXXI. Dum ergo cum aere per inspirationem attracto varia simul, imo innumerabilia Nares effluvia et miasmata subintrent, e quibuscumque fere corporibus, insensibiliter licet, emanantia, adeo ut omnia corpora certam quasi suam et determinatam atmosphaeram circa se habere videantur; quaedam eorum ratione suae determinatae texturae et conformationis insinuant se dictae Narium membranae, eamque vellicando, pungendo, titillando, etc. talem in filamentis eius motionem efficiunt, qualis sub nomine Odoris venire eonsuevit.

[note: Eorum genesis.] XXXII. Particulae tamen, quae habent texturam et conformationem mechanicam, ut speciatim hanc membranam, eiusque filamenta nervea movere possint, salino-sulpureae plus minus volatiles sunt: vix enim odorem habemus, qui non ex sulpureo-salino tali oriatur principio. Unde, prout particulae eiusmodi salino - sulpureae et pingues ex coalitu cum aliis mutant texturam, atque vel volatilisantur vel figuntur, aut alia ratione immutantur, sicque diverso modo papillas nervosas Narium vellicantur, Odorum

[note: Varietas.] nascitur varietas. Hinc v. gr. Moschus, odoris expers, si in latrina [orig: latrinâ] suspenditur, sulpureas particulas in se iterum admittit, et inde fragrantem odorem acquirit. Odor Olei Terebinthinae suaveolentis longe diversus est ab odore Balsami sulpuris, cum hoc ipso licet Oleo parati.

CAPUT XVIII. De Sensibus internis.

§. I.

[note: Sensus interni.] ITa quidem se habent Sensus externi: sed internos quod attinet, illi recte dicuntur triplices, Sensus communis, Phantasia et Memoria. Negotium est obscurius, propter insignem, quae hic observatur, confusionem operationum animalium et rationalium. Cum enim nostra cognitio intellectualis, et omnis Ratiocinatio praesupponat spirituum animalium exercitium, occasione quorum diversimode motorum anima rationalis diversos sibi formet conceptus seu phantasmata, (cum nihil sit in Intellectu, quin prius fuerit in Sensu) adeoque sensus animales interni, et intellectio, in nobis semper sint coniuncta; evenit inde, ut nesciamus, quomodo Sensus interni, separatim considerati, se habeant.

[note: Analogia cum Brutis.] II. Unde factum, ut similitudo quoad actiones externas intercedat non levis inter Homines et quasdam Bestias, quibus sensualis quidem competit, non vero intellectualis cognitio. Quin plurium eiusmodi Brutorum docilitas in causa [orig: causâ] fuit, ut iis quoque cognitio proprie sic dicta tributa fuerit, et consequenter ad minimum semirationalia reddita, h. e. nobis propria ipsis similiter tributa seu adiudicata sint.

[note: Requisita.] III. Exactius si velimus scrutari negotium, necesse est, ut exacte quoque abstrahamus et separe mus res Animae rationali proprias, h. e. quas cognitione reflexa [orig: reflexâ] in nobis ipsis percipimus, ab iis, quae spiritibus et cerebro sunt propriae, et consideremus, qua [orig: quâ] ratione hae posteriores fiant, cum [orig: cùm] in his Sensuum internorum ratio consistat.

[note: Sensus interni in quo consistant.] IV. Quo facto manifestum evadet, Sensus internos in sola spirituum animalium varia et multiplici in cerebro et cerebello motione et agitatione consistere: unde et Brutis omnis perfecta et proprie sic dicta cognitio est deneganda, sicque eadem Bruta non alio modo se habebunt, quam teneri Infantes, utpote inter quos et Bruta nulla vel levis intercedit, quoad quascumque actiones, differentia, dum rationalis Anima nondum actu secundo in Tenellis operatur. Pariter et conformatio Cerebri organica laesa, impediendo spirituum motum, Sensus internos laedit.

[note: Sensuum internorum operationes quomodo se habeant,] V. Sensuum proin internorum in genere consideratorum operationes ita se habent; nimirum filamenta nervorum, in organis sensuum externorum commota, suum motum continuant in Cerebrum usque ad origines dictorum nervorum, unde motus similes in corporibus striatis, et consequenter [note: Sensus communis.] in spiritibus animalibus excitati, sunt id, quod Sensus communis dicitur. Quae autem motiones impressae exinde repercutiuntur in corpus callosum usque, ubi Spiritus animales ubertim scaturientes occasione fibrarum motarum agitantur, eae efficiunt id, quod vocatur [note: Phantasia.] Phantasia. Quae vero hinc reflectun tur suo motu ad spinalem Medullam usque, illae impetu facto vario nunc in Cerebelli, nunc Cerebri nervos motorios derivantur: illic in Cerebello pro motu partium internarum, nempe Diaphragmatis, etc. et excitatione Affectuum; hic [orig: hîc] in Cerebro pro motu membrorum

externorum, ita ut varii hi motus nunc Sensus communis, nunc Phantasiae nomine veniant: sicut iidem saepius eodem modo evenientes, et in membris externis [note: Memoria.] similes actiones exercentes, Memoria vel Reminiscentia appellari solent.

CAPUT XIX. De Somno et Vigiliis.

§. I.

[note: Somnus.] AFfectiones Sensuum hactenus explicatorum vocantur Somnus et Vigiliae: ubi Somnus quidem est cessatio Sensuum et Motus [orig: Motûs] voluntarii membrorum, cum palpebris clausis. Nimirum Homini in Somnum inclinanti et labenti Sensus tam interni quam externi, non secus atque Motus voluntarii [note: Quomado fiat.] paulatim ac velut per gradus imminui, retardari, et difficilius cum sensu aliquo ponderis membrorum, atque resistentiae magnae exerceri, ac tandem omnino desinere solent. Quo in casu propter Spirituum animalium penuriam Musculi exercendis motibus destinati flaccescunt, et quasi paralytici redduntur primum [orig: primùm] in Palpebris, deinceps in Facie, Collo, Brachiis, denique in toto reliquo corpore. Sed et Actiones Mentis, quatenus occasionem a motione organorum sensuum habent, propter flaccidas simul redditas Medullae Cerebri Fibras, feriantur tantisper, donec restaurata Spirituum quantitas fibras illas de novo rursus distendat, et solta [orig: soltâ] contentione in totum Genus nervosum influat.

[note: Actiones flontaneae vigent.] II. In Somno tamen Actiones corporis spontaneae, motus Cordis, Arteriarum et Venarum propemodum fortior, aequabilior, plenior, sed et Respiratio profundior fere, robustior, aequabilior sensim,

utut magis lenta fit. Atque haec omnia paulatim sive per gradus contingunt, hocque tempore circuitus humorum, digestiones, secretiones, perspirationes, distributiones, alacrius omnino perficiuntur; Anima [orig: Animâ] rationali etiam de istis non cogitante, multo minus quid ad tales actiones contribuente. Nondum enim mihi persuadere potui, ut crederem, quod [note: Quid anima ad Somnum contribuat.] Celeberr. stahlius in suis habet Physiologicis, Somnum videlicet esse talem effectum, cui ipsa anima operam dare, positive et libenter locum concedere, imo illum certa [orig: certâ] ratione atque methodo positive suscipere ac praestare debeat, possit et soleat. Contrarium certe mea mihi Anima dictat, quando saepius reluctante ipsius voluntate in Somnum plane invitus inclino, et delabor, dum nocturnis mihi horis consilia sunt scribenda. Et fallor egregie, nisi quid simile interdum et ipsimet perspicacissimo eveniat Stahlio, in tam augusta [orig: augustâ] Potentiss. Regis Borussorum Aula [orig: Aulâ] Medicinam felicissimo cum successu facienti.

[note: Causae somni.] III. Causae Somnum producentes multae sunt, v. gr. nimia Cibi solidioris ingestio et mora in Ventriculo; Potus largus spirituosi Liquoris vegetabilis fermentati: Usus Aromatum penetrantium, fragrantissimorum, maximeque spirituosorum, Croci, Sclareae, Salviae nobilis, et similium, laedente tamen acrimonia [orig: acrimoniâ] carentium; Usus Papaveris albi, Cynoglossi, Succi Lactucae sylv. Solani, Mandragorae; Lassitudo membrorum ex labore diuturno; Musica suavis ac lenis; Corporis animique tranquillitas et quies maxima; Excessus frigoris vel aestus [orig: aestûs]; Evacuationes nimiae; Pituitosa Sanguinis indoles; Obesitas humores intra corpus velut comprimens; Vulnera, Contusiones, Inflammationes, Abscessus Cerebri; Extravasitiones humorum sub Cranio; Somnus diu intermissus; Omnis denique alia causa, quae vel

Sanguinis appulsum ad Cerebrum; vel Spirituum secretionem ac influxum in Nervos, Organa Sensuum, et Musculos voluntario motui inservientes, ex parte aut in totum impedire valet.

[note: Virgiliae.] IV. Vigilia est ille status Corporis, in quo Sensus Motusque voluntarii iugiter exercentur, ac Spiritus animales elastici sine intermissione in genus nervosum influunt, et inflatum quasi tenent, Cerebro, Nervis, et Musculis bene dispositis.

[note: Causae.] V. Expergefit atque evigilat dormiens, vel sponte sua [orig: suâ]. Spirituum in Nervos influere aut imprimi solitorum quantitate restaurata [orig: restauratâ]; vel quando Sensus externus ab obiectis externis valide excitatur; aut Nervi a causa [orig: causâ] qualicumque stimulantur, irritantur, et plus minus dolorifice molestantur. Hinc evigilans Homo notante Cl. Boerhaven, primo convellitur, palpebras aperit, expandit membra, oscitat, dormiturit, paulatim Sensibus Motuique aptus evadit: deinceps vero refectis Spiritibus Homo viribus denuo valet. Impeditur hinc Somnus a vehementi Animae passione, a Dolore qualicumque, a Nervorum, Cerebrive continua [orig: continuâ] vellicatione; ab aestu s. fervore intenso Sanguinis, in Febribus etc.

CAPUT XX. De Motu Corporis animali.

§. I.

[note: Motus animalis.] MOtum quod attinet partium animalem, nempe quarumcumque, sive internarum sive externarum, eius organum proximum sunt fibrae nerveae; quae nunc arctius sunt coniunctae in systema, quod vocatur Musculus, nunc a se invicem sunt separatae,

et circulari utplurimum ductu partem ambiunt, quae v. g. in Stomacho, Intestinis, etc. propria [orig: propriâ] appellatione carent.

[note: Fibrarum actio.] II. Fibrae hae in motu dependent a spiritibus animalibus, per nervos in partes distributis; hinc denegato penitus eorum influxu, pars et sensu et motu privatur. Fibrae nimirum partium circulares, non musculosae quidem, sed motrices tamen, quae videlicet motum partium internarum peristalticum, seu compressivum perficiunt, obtinent nervos ex cerebello distributos, et sine ulla [orig: ullâ] praegressa cognitione sensuali motum cient, adeoque talis motus nec prohiberi nec cohiberi potest, unde vulgo motus naturalis simpliciter dicitur.

[note: Musculi.] III. Musculorum vero fibrarum System a nervos ex cerebro distributos obtinet, et eos gubernat vel praestat motus, qui praegressam cognitionem sensualem, vel intellectualem sequitur, adeoque a nobis pro libitu vel impediri, vel promoveri potest: et hic motus per musculos in genere Motus animalis, in specie vero in Hominibus voluntarius, in Brutis spontaneus, appellatur.

[note: Eorum stractura.] IV. Musculi structura ex copiosis constat fibris, in medio sui coagulo sanguineo seu carneo vestitis, quarum plures sibi invicem inaequaliter quidem, aequali tamen ordine, superimpositae, ita situantur, ut utrinque, tam in principio, quam fine, fibrae circa intermediae carnis substantiam incurvatae, figuram et corpus rhomboideum eleganter constituant, supet angulos obtusos, donec in rectos mutentur, mobile.

[note: Et Motio.] V. Movetur musculus et omnis fibra motrix, quando eadem abbreviatur, et quasi in se contrahitur, ita ut musculi unica sit actio seu contractio, quam sequitur partis annexae motus, eiusque mutata figura et situatio: quod si ita contractus persistat musculus,

dicitur motus tonicus seu tensivus; si relaxetur denuo, ita ut nullo musculorum agente membrum sit in figura et situ naturalibus, in figura media positum esse dicitur.

[note: Causa motus musculorum prima.] VI. Motus hic fibrarum seu contractio a tribus dependet causis. Prima est ipsa fibrarum extensarum et partibus annexarum spontanea ad contractionem inclinatio, instar chordarum extensarum sponte se contrahentium.

[note: Secunda.] VII. Seundo accedit impetus radiosus spirituum animalium per nervos diffufus, qui in fibrae substantiam distributus, eam replet, et quasi inflat, et ita breviorem reddit, quod inprimis in musculorum ventre observabile.

[note: Tertia.] VIII. In quibus tertio copiosior Sanguinis arteriosi in musculum influxus supervenit, qui in ventre eius dilatato, minorem inveniendo resistentiam, uberius infunditur, unde et turgescentia musculi et contractionis vigor maxime resultat.

CAPUT XXI. De Conceptione, Generatione et Partu.

§. I.

[note: Generatio.] ITa quidem se habet Corpus humanum in individuo consideratum: ut vero conservetur in specie, ordinatum est a summo rerum naturae Auctore Generationis negotium, in quo Mas et Femina, ceu causae sociae, conferenda sua mutuo symbola, se in specie multiplicant, et novum Individuum vitale producunt, quod Generari dicitur.

[note: Semen.] II. Id quod Mas confert, est eius Genitura, vulgo sed male, Semen appellata, quae in Testium

glandulosa [orig: glandulosâ] substantia [orig: substantiâ], ex copiosissimis minutis ductibus et vasculis constructa [orig: constructâ], e Chylo puriore, una cum sanguine arterioso per Arterias spermaticas seu praeparantes ad Testes allato ac transcolato, vi specificifermenti Testium elaboratur, aut per meram potius [orig: potiùs] transcolationem secernitur. Curiosiores Medici hodierni suorum ope microscopiorum viva in hoc liquore animalcula s. vermiculos deprehenderunt, eorumque uni grandiori Conceptus [orig: Conceptûs] et Fecundationis negotium, tamquam causae efficienti, adscribere vermiculoso conatu sategerunt. An vero in omni Semine virili talia exsistant animalcula, dubitandi rationes non desunt; in Semine corrupto Hominum Lue venerea [orig: venereâ], Scorbuto, Lepra [orig: Leprâ], etc. affectorum concedi forsan, in aliorum vero magis sanorum genitali Liquore negari possunt. A Vermiculo autem qui fecundationem Ovuli in Femina [orig: Feminâ] produci contendunt, eorum Vermibus Cerebrum scatere, hincque verminosam nimis hanc opinionem esse credimus.

[note: Seminis corpulsio.] III. Genitura haec chylosa seu lactea, nonnihil mucilaginosa, sub coitus [orig: coitûs] ardore spiritibus, in specie animalibus, largiter impraegnatur, unde turgescens et Vesiculas seminales distendens, harum et partium vicinarum musculosarum contractione, accedente proprior spumoso impetu, valide e membro virili eiaculatur et evibratur.

[note: Sucus Prostaturum.] IV. Coniungitur pro facilitando motu, instar vehiculi, Lympha glandularum prostatarum, ad Collum Vesicae sitarum, quae una [orig: unâ] effusa, facilitat eiectionem geniturae insigniter. Talis Lympha etiam in Eunuchis gignitur, et ab ipsis voluptuose, licet infructuose, coeundo effunditur.

[note: Ovula feminina.] V. Feminas quod attinet, omnium etiam animalium, pro generationis negotio sua conferunt Ova,

ita ut omnes etiam Mulieres sint Oviparae; hac tamen differentia [orig: differentiâ], quod, quae ova a spiritu genitali Marium, cum genitura [orig: geniturâ] excreto, fecundata, in Utero tamdiu fovent, donec vitalis et perfectus exinde Fetus formatus sit, eumque demum excludunt, Viviparae dicantur; quae vero ova fecundata, sed rudiora, et nondum in Fetum perfecte formata, praemature excludunt, et postmodum corporis incubatu, mediante blando calore, fovendo, ad perfectionem omnimodam perducunt, Oviparae sint appellatae: vid. praeter Graeff, etiam Horn. in Prodr. de Gener. Mulier.

[note: Ovaria.] VI. Valet hoc ipsum etiam in Mulieribus, quarum Testes sunt Ovaria, in quibus Ovula ad summum pisorum magnitudine producuntur, quae per tubam uterinam (cornubus Uteri in Brutis analogam) sub coitus [orig: coitûs] ardore, ad Testem contortam, expanso eius orificio excepta, deferuntur ad Uterum, ut ibidem a genitura [orig: geniturâ] Maris fecundata prius ac vivificata, in Fetum successive formentur perfectum et grandem. Quod si vero in tuba uterina fecundatum tale ovulum persistat, conceptio fit tubaria praeternaturalis, matrique letalis.

[note: Conceptio.] VII. Consistit sc. Conceptio Mulierum in tali ovulo, a Spiritu genitali Maris soecundato, ita ut Spiritus genitales utriusque Parentis in dicto ovulo, ceu in receptaculo appropriato, sociati, et tamquam debito fomite mutuo incensi, ceu principia activa, agitationem et motionem determinatam in subiecta [orig: subiectâ] materia [orig: materiâ] inchoent, eamque in Foetus [orig: Foetûs] successiva [orig: successivâ] formatione terminent.

[note: Foetus [orig: Foetûs] formatio.] VIII. In Ovulo itaque fecundato mox inchoatur Fetus formatio, primitus in saliente punctulo se movente et magis subsiliente, cum filamentis circumcirca rubicundis; ita ut Cordis palpitantis rudiumentum inter partes solidas, et Sanguinis vitalis liquorinter

[note: Phaenomena formationis.] IX. Emergunt brevi post bullulae quatuor, Cerebri Cerebelli, et binorum Oculorum manifesta primordia??? cum substantia simili instar carinae, circa punctum saliens reflexa [orig: reflexâ], quae est primum medullae spinalis inchoamentum; unde consequenter reliquae partes nerveae ex sibris diversimode coagmentatis contexuntur, adnascentibus ipsis successive ex sanguinis coagulo partibus ceteris sanguineis.

[note: Partes.] X. Ita ut adhuc verissima sit distinctio partium in spermaticas seu nerveas, et sanguineas seu carneas: illis ex materia chylosa seu lactea ovi uterini pronatis; his ex Sanguine circum istas concreto pedetentim exstructis.

[note: Nutritio Foetus [orig: Foetûs].] XI. Ut autem in Viviparis sub formatione nutriatur et augmentetur simul Embryo, nutrimento opus, quale quidem per uteri substantiam ad eum derivatur. Adhaeret ob id utero Fetus membranis suis, eum ambientibus nunc immediate, nunc mediate, intercedente certa substantia; unde Animalia vivipara sunt vel placentifera, vel glandifera, vel cotyledonifera.

[note: Placenta Uteri.] XII. Mulier est inter placentiferas, etenim Foetus [orig: Foetûs] humani membranis extrinsecus adnascitur Moles carnea, hepatis aemula, in recessu glandulosa, quae Utero connectitur, et in quam Foetus [orig: Foetûs] vasa umbilicalia divaricantur. Per hanc nutrimentum chylosum ex matre allatum transcolatur in Venam umbilicalem, et inde ad venam cavam Fetus derivatur, tandemque perfectum in sanguinem mutatur.

[note: Suctio Foetus [orig: Foetûs].] XIII. Quicquid nutrimenti non transit hanc Placentam, transudat, tamquam per filtra, in cavitatem Chorii et Amnii, ut in eodem revera natet Embryo, qui etiam paulo grandior factus, revera sugendo per os istud attrahit, et ita in Stomacho conveniente

chylificatione sibi appropriat; ita ut partim per os, partim per umbilicum nutriatur.

[note: Membrana Foetus [orig: Foetûs].] XIV. Membranae tales, quae Fetum cingunt, et quarum circumferentiae adnascitur placenta, in homine sunt tres: Chorion, Amnion, et Allantoides, quarum illae nutrimenti chylosi seu lactei Fetus sunt et colatoria et receptacula; hoec vero urinam per urachum, ex vesica Foetus [orig: Foetûs] cum umbilicalibus vasis ad eam protensum, excretam recipit, et ad tempus partus usque conservat.

[note: Partus.] XV. Partus nil aliud est, quam Fetus maturi et perfecte formati debito tempore legitima facta exclusio. Contingit haec conatu simultaneo Fetus et Matris; et huius quidem, Uteri atque partium vicinarum membranosarum motibus convulsivis, et contracturis spasmodicis summe dolorosis veratae, per halitus seu aeris retentionem, et Diaphragmatis deorsum versus detrusionem, atque adeo Abdominis totius, accedentibus musculis ambientibus valide contractis, compressionem, et interiora versus protrusionem.

[note: Nisusfoetus.] XVI. Illius vero, scil. Foetus [orig: Foetûs], anxietate praecordiorum, ex respirationis iam magis necessariae defectu, stimulati, valida motione, calcitratione, et hinc inde agitatione, adeoque totius corporis inferiora versus depressione; unde, ruptis tali modo membranis, liquores contenti effluunt, partes, per quas transeunt, membranaceas laxant, ut patula Foetui egressuro exsistat via.

[note: Tempus Partus.] XVII. Fit hoc ordinario circa mensis gestationis noni finem, aut decimi principium. Patitur tamen hic terminus insignem latitudinem, cum et septimestres et octimestres, undecimestres et duodecimestres, observati sint vitales, modo rectum Gravidae duxerint calculum. Octimestres quidem habentur communiter pro non vitalibus, cum [orig: cùm] sint revera Abortus Fetuum

nono Mense nascendorum; unde minus maturi, minusque vitales isti exsistunt: cum [orig: cùm] tamen et septimestres vitales observati fuerint, nullum dubium est, interdum et octimestres revera tales exsistere.

CAPUT XXII. De Humoribus variis excrementitiis, Lacte, Lochiis, Lacrimis, Muco Narium, Cerumine Aurium, etc.

§. I.

[note: Humores excrementitii.] HUmores excrementitios appellamus, qui e Sanguinis massa [orig: massâ] variis in locis per poros adaptatos transcolationis ope secreti, partim aliquam adhuc corpori utilitatem praestant, partim vero nullam, et sic foras plane e corpore excernuntur. Humorum talium plures in praecedentibus iam capitibus explicuimus, restant hinc adhuc reliqui examinandi atque exponendi.

[note: Lac.] II. Inter hos vero ante omnia Lac occurrit, humor ille albus, indoorus, dulcis, crassiusculus, in Glandulis mammariis e Sanguine arterioso Puerperarum et Nutricum per transcolationem secerni, et ad Papillas defluere consuetus, atque nutritioni Infantum Utero materno exclusorum inserviens.

[note: Organum generationis.] III. Organum generationis Lactis sunt Mammae, e Glandulis innumerabilibus contextae, Musculis pectoralibus libere supra et iuxta Sternum incumbentes, sola [orig: solâ] pinguedine, et Cute facile dilatabili tectae, praeterea Nervis, Venis, et Arteriis multis instructae, quarum externae quidem ab axillaribus, internae a subclaviis deorsum missis oriundae, per intercostalia et Sterni spatia ad Pectus egrediuntur, hinc Mammis committuntur, inque his per miras

[note: Nodi glandulosi.] intorsionum plurimarum spiras in nodos Glandularum conglomeratarum facessunt, quae dein exiguos ductus sive tubulos lactiferos ex sese recta [orig: rectâ] emittunt; hi [note: Tubuli lactiferi.] vero postea ubicumque coeuntes et uniti sensim evadunt maiores, et tandem in vasa lactifera maiora, latiora, in angustum desinentia, atque fistula [orig: fistulâ] maxime arctata [orig: arctatâ] in Papillam terminantur, ita omnino ut, notante Cel. Boerhaven, ex arteriis per lactifera in Papillam, ac vicissim ab hac [orig: hâc] per eadem lactifera in arterias itus sit atque reditur.

[note: Mammae sunt rotundae.] IV. Habent autem Mammae rotundam haemisphaerii alicuius figuram, atque in apice suo circularem areolam, in virginibus pallidam s. reliquae cuti concolorem, in Lactantibus subinde fuscam, atque tuberculis papillaribus dotatam, tandem in Vetulis aliquando subnigram, in cuius medio elevata stat [note: Papilla.] Papilla, quae observantibus Anatomicis nihil aliud est, quam Fasciculus tubuloso-nervosus, spongiosus, vasculorum praesertim lactiferorum glandulosa [orig: glandulosâ] textura [orig: texturâ] intus extusve obvolutus, quorum ostiola in extremitate Papillae sex, septem, octo, plura vel pauciora, incerto plane numero hiant, ante exitum anastomosibus communicantia, e quibus adhibita [orig: adhibitâ] suctione Lac emulgetur, tanto uberius, quanto plus et frequentius Ubera suguntur.

[note: Lactis materia.] V. Lactis materiam proximam credimus esse Chyloso-aquosum sucum, cum arterioso Sanguine ad Mammas iugiter delatum aliquot post partum diebus; hoc enim tempore cum [orig: cùm] fibrae Uteri evacuati, aeque ac Peritonaei, Musculorum abdominalium, et Vasorum, quae ultimo graviditatis tempore a Sanguine vel Sucis maxime fuerunt distenta, sese contrahunt, et contra tubuli mammarii laxiores evadunt, solent arteriae hypogastricae mammariis, quibus cum communionem habent, inferre plus

Sanguinis chylosi, prius ad Uterum praegnantem deportari consueti, unde vascula Mammaria magis implentur, ac distenduntur, qua [orig: quâ] motus [orig: motûs] humorum immutatione [note: Lactis generatio.] Febris ephemera [orig: ephemêra], lactea dicta, Mammarum celeris intumescentia, velut inflatio, dolor, durities, ac denique Lac per transcolationem qualemcumque gignitur, et secernitur, postea sugendo e Papillis ab Infantibus nutritionis gratia [orig: gratiâ] educendum.

[note: Materia Lac componens.] VI. Lac humanum, aeque ac aliorum Animalium, haud difficulter abit in serum, cremorem, butyrum, et caseum, qui mirifice durescit. Neque ad ignem concrescit Lac instar seri Sanguinei, sed exhalante aquosa portione relinquitur crassamentum eius Peculiare vero Lac humanum prae coeteris habet, quod dulcedine plane Saccharina [orig: Saccharinâ] praeditum sit, si Lactans femina prospera [orig: prosperâ] valetudine gaudeat.

[note: Tumor Mam~arum in Gravidis.] VII. Ipso autem tempore impraegnationis tubuli mam~arii, propter mensium fluxum sufflamminatum, iam laxiores fieri, imo expandi, Papillae erigi, serum paucum saepius vesperi extillare, ac ita Mammae tantillum intumescere, durioresque fieri solent.

[note: Lac tribus a partu diebus affluit.] VIII. Observatur interim, tribus a partu diebus Sanguine ad Mammas impetuosius fluente, harum vascula Lactis proventu impleri et turgere; si lochia non fluxerint copiosius. Quando enim Lochia parcius fluunt, Lactis quantitas maior suppetit; Lacte autem repulso, mox Lochia fluunt largius.

[note: Lac prae coeteris humoribus acescit.] IX. Notandum est et hoc, quod Lac prae coeteris Animalium humoribus omnibus naturaliter utplurimum acescat. Quodque illud, nisi copiosius adfuerit, e Papillis sponte vix effluat, sed facta [orig: factâ] tamen prima [orig: primâ] suctione cum saltu interdum prosiliat; plane sicut id mulgendo fieri solet.

[note: Lac et in Ma ribus Virginibus etc.] X. Neque desunt observationes, quibus evidens

redditum est in Mammis quoque Iuvenum Virorum, Virginum, imo Fetuum utriusque sexus [orig: sexûs], Lac genitum aliquando repertum esse. Unde Medicum olim Germanum Principi cuidam proposuisse et consuluisse audivimus, ut recens natum Principem Adolescentis alicuius 17. vel 18. annos nati, et optima [orig: optimâ] valetudine gaudentis, Uberibus sugendis applicandum iuberet, e quibus antea frequenter suctis Lactis proventus fuerit elicitus.

[note: Usus Lactis.] XI. Usus itaque Lactis est, ut suctione cedat in alimentum, ac nutrimentum Infantis. Observavimus hinc et in nostris regionibus Matres plethoricas, et Lactis abundantiam habentes, sanas et vegetas, sola [orig: solâ] Lactatione, sine ullo alio potu cibove Infantes suos plurium mensium spatio aluisse.

[note: Lactis varietas.] XII. Denique non praetereundum, Lac diverso tempore ab assumptis alimentis, non secus atque ab alimentorum varietate quantitatis et qualitatis respectu, varium ac differens admodum progigni. Ita enim statim a Cibis ingestis post ieiunium, virtutem illorum bonam malamve continebit. Quatuor aut quinque horis a pastu Lac est optimum. At viginti quatuor horis ieiunanti Nutrici salsum, flavescens, ingratum, minime dulce, brevi fetens, adeoque infanti lactenti abominabile evadit.

[note: Lochia.] XIII. Lochia ptoprie appellantur ea omnia, quae post exclusum cum placenta [orig: placentâ] Fetum e Puerperarum Utero et Vagina [orig: Vaginâ] profluunt; unde etiam Purgamenta Uteri, vel iuxta Hippocr. Lib. I. De Morb. Mul. Puerperii purgatio vocantur.

[note: In quo consistunt.] XIV. Consistunt illa maxime in Sanguine menstruo intra vasa uterina post conceptionem sensim collecto, retento, vel tardius circulante et cumulato, hincque vasa plus minus expandente; qui dein post partum ex iisdem adhuc in loco prius

adhaerentis secundinae hiantibus, atque Utero sese contrahente pressis, aliquot hebdomadarum spatio fluit. Quamprimum enim Femina suum enixa est cum secundina [orig: secundinâ] Infantem, Fibrae tam matricis, quam Involucrorum Abdominis, non secus atque vasorum Uteri, quae ultimo graviditatis tempore a cumulato Sanguine quam maxime solent esse expansae, lento sese gradu contradhere incipiunt, hocque actu vasa comprimendo Sanguinem exstantem primo quidem, si adfuerit, copiosum atque purum, deinceps vero dilutum magis et parciorem, tandem viscidum, pallidum, [note: Lochiorum different iae.] mucosum, paucum expellunt. Lochia haec autem pro subiectorum et temperierum varietate quoad colorem, odorem, quantitatem, consistentiam, tenacitatem, et evacuationis durationem, inter se differre notantur.

[note: Laebrymae.] XV. Lacrima, est humor excrementitius lymphaticus, in Glandulis Oculorum ex arterioso Sanguine par transcolationem secerni consuetus, Palpebrarum internam superficiem, non secus atque ipsos [note: Earum usus.] Oculorum bulbos iugiter irrigans, humectans, et ne invicem coalescant, impediens; occasione vehementium animi pathematum, Tristitiae, Amoris, Doloris, Commiserationis, repentini Gaudii, interdum et irae, etc. largius profluens.

[note: Earum Organum generationis.] XVI. Organum generationis Lacrimarum est magna illa Glandula innominata, lata, compressa, conglomerata, superficiei inaequalis, in plures quasi lobulos distincta, intra Oculi orbitam versus angulum externum prope Rimam asperam sita; pinguedine obvoluta; arteriis, venis, nervis, ductibusque lymphaticis et hygrophthalmicis excretoriis instructa; in qua [orig: quâ] humor iste limpidus, lenissime salsus, blandus, aquosus, pellucidus, in statu sano parva [orig: parvâ] semper quantitate, frictu autem Oculi, aut

actione comprimentis musculi orbicularis, per influxum uberiorem Spirituum animalium, ab animi passionibus vehementius impulsorum, valide agitati, copiosius segregari, indeque per plures aut pauciores, quatuor quinque, aut sex tubulos excretorios, internam superioris palpebrae superficiem perreptantes, inter Oculi bulbum et Palpebras defluere solet, ad usus supra iam dictos praestandos.

[note: Lacrimavum iter.] XVII. Quicquid autem ab eiusmodi irrigatione Oculorum humoris superfluum est, in Canthum eorum maiorem, iuxta Nasi radicem deponitur, a spongiosa ibidem sita [orig: sitâ] et conspicua [orig: conspicuâ] Caruncula [orig: Carunculâ] lacrimali, subtusque iacente Sacculo lacrimali excipitur, ac tandem vel foras supra genas extillat, vel per puncta, inferioris Palpebrae lacrimalia, indeque descendentem canaliculum, Nasi os penetrantem, in Ductum nasalem, et Nares adeo ipsas transmittitur. De quibus Anatomici fusius consulendi veniunt.

[note: Mucus narium.] XVIII. Mucus Narium est Sucus crassus, viscidus, excrementitius, in membrana [orig: membranâ] glanduloso mucosa [orig: mucosâ], qua [orig: quâ] tota superficies interior cavitatis Narium obtegitur, ex Sanguine arterioso huc allato per transcolationem genitus, in dictam cavitatem plus minus copiose extillans, ad mollitiem et tonum membranae naturalem conservandum, Sanguinisque massam simul depurandam.

[note: Unde veniat.] XIX. Sed et Antra a Nathanaele Higmoro descripta, atque in Maxilla [orig: Maxillâ] superiore formata recipiunt quoque eandem membranam, in qua [orig: quâ] confectus atque coacervatus mucus patulo foramine in cavitatem Narium excernitur. Imo simul cellulae Offis cuneiformis sub Osse superiori Narium spongioso, per foramina crebra, in Narium cavitatem patentes, mucosa [orig: mucosâ] membrana [orig: membranâ] investiuntur, secretumque in hac [orig: hâc] mucum per eandem viam emittunt.

[note: Membrana glandulosae.] XX. Membrana ista, mucosa a secernendo muco dicta, ex ingenti multitudine Glandularum, et arteriolis numerosissimis in formam fasciculorum distributis composita assidue praeparat, et excernit mucosum illum humorem, insulsum, inodorum, excolorem, blandum, qui Nervulos nudos, tenerrimos, in hanc partem expansos iugiter humectat, lubricat, atque ab ambientium iniuriis defendit, adeoque per vitam in bono statu retinet. Humor iste fluidus in principio exsistit, coacervatus autem sui mora [orig: morâ] qualicumque et quiete inspissatur.

[note: Narium exetersio.] XXI. Ne autem idem postea Mucus nimium induretur, et ineptus evadat ad exeundum per angustas receptaculorum suorum portas, nervosas heic fibrillas, a quinto sextoque pari oriundas, natura constituit, quae a muci acrimonia [orig: acrimoniâ] quantulacumque [orig: quantulâcumque] vellicatae, tractis in consensum musculis Respirationi inservientibus, Sternutationem movent, per quam vi Aeris, impetu violento pulsi, ac in praedictas cavernulas ruentis tandem Mucus excutitur, Naresque exterguntur, vel sic certe Homo ad ipsas emungendas sollicitatur.

[note: Mucus palatinus.] XXII. Mucus palatinus nihil aliud est, quam Lympha quaedam in diversis Glandulis Palati, Uvula [orig: Uvulâ], Tonsillis, aliisve e Sanguinis massa [orig: massâ] secerni consuetus, et ad Fauces in statu lubrico mollive tenendas faciens. Videlicet hic sucus in Glandulis illis, conglomeratis exsistentibus, non secus atque e Tunica [orig: Tunicâ] Palati, fluidus e Sanguine secernitur, indeque per transeuntes Cibos plus minus copiose exprimitur partim, cumque his commistus in ventriculum deglutitur, partim etiam in poris Glandularum retentus sub actu respirationis, qua [orig: quâ] aquosiores particulae exhalant, inspissatur, ac irritando fibras nervosas proximas Hominem ad sui exscreationem stimulat. Ut

adeo Humor sit ex parte utilis, ex parte inutilis; interim in statu naturali insipidus, inodorus, nonnihilviscosus sive mucosus, coloris aquosi.

[note: Cerumen Aurium.] XXIII. Cerumen Aurium, Sordes Auris, Marmorata, est humor excrementitius, subflavus, amarus, primo satis fluidus, sed statim incrassatus, in exteriore Aurium meatu e membrana [orig: membranâ] investiente per transcolationem exsudans, ad meatum humidum atque lubricum conservandum, recipiendo et propagando aeri sonoro perpetim idoneum.

[note: Fluxus mensium.] XXIV. Sanguis menstruus, Mensium Fluxus, Menses, Catamenia, indigitant excretionem Sanguinis boni, sed abundantis, menstruo quovis tempore, sive mensibus singulis feminino Sexui certis aetatis annis contingentem.

[note: Tempus, quo incipit et desinit.] XXV. Incipit circa annum aetatis decimum quartum, quo puberes evadere Virgines incipiunt, et cessat anno aetatis circiter quinquagesimo. Simul ac, inquit Cel. Boerhaven, Virgo sana, terminum sui incrementi adepta (quod anno praeterpropter decimo quarto aut quinto evenire communiter solet) incipit conficere, vel praeparare plus sanguinis boni et laudabilis, quam nutriendo, vel augendo quoque corporinecessarium est, tum suo sanguine vasa, uterina maxime et mammaria, minime pressa, plus implebit, ac dilatabit quam alia: hinc et lateralia vascula, in Uteri cavum humorem suum evacuantia, extendet valde; atque hinc calor, pondus, et dolor gravativus sentiuntur in Lumbis, ad Pubem saepe et Inguina; excitatur Febricula; dilatantur Vascula Uteri, ita ut cruorem ipsum in eius cavitatem stillent, unde Cervix s. Os Uteri mollitur, lubricatur, laxatur, denique Sanguis hiantibus iam Vasculis prodit; minuitur eius copia; minus premuntur amplius, sed plus sese contrahunt eadem vascula; retinetur iterum

Sanguis, dimittitur crassior pars Seri; tandem sola illa Lympha consueta. Postea rursus conficitur plus humorum; facilius deponitur in Vasa iam prius dilatata: atque prodeunt, et redeunt menses vario in differentibus Feminis tempore.

[note: Ordinarium tempus.] XXVI. Ordinarium huius Fluxus [orig: Fluxûs] tempus est menstruum, sed reperiuntur Feminae, quibus citius aut etiam tardius redit. Mulieres robustiori ac duriore fibrarum nervosarum compage donatae; vel magis siccae, valde musculosae, minus obesae, graviori labori quottidiano deditae, Mensium fluxum plerumque tardiorem, minorem, per longiora intervalla durantem, aliquando plane nullum habent. Quae autem Feminae exsistunt minus musculosae aut lacertosae, sed magis obesae, et succulentae, laxiores, molliores, otiosae, Sanguine copiosiori, vel acriori praeditae, illae vero fluxum experiuntur largiorem, velociorem, breviori temporis intervallo durantem.

[note: Aliae viae excretionis.] XXVII. Retentus autem sanguis menstruus, aliquando per alias vias, Pulmones, Nares, Haemorrhoides exitum quaerit ac invenit. Quae impraegnatae sunt Feminae, Mensium fluxum amittunt, paucis exceptis Plethoricis. Nec Lactentes Mulieres semper eum habent. Denique pro varia [orig: variâ] temperie Sanguinis nunc plures nunc pauciores Unciae, aliquando librae profluunt integrae. Durat fluxus per duos tres aut quatuor dies, nonnumquam ad octo pluresve extenditur.

EPITOMES INSTITUTIONUM MEDICARUM PARS II. PATHOLOGIAM comprehendens.

§. I.

[note: Pathologia.] PAthologia est pars secunda Medicinae, quae tractat in genere de Morbis, horum Differentiis, Causis et Symptomatibus. Usque adeo ut Obiectum eius sit Corpus humanum male constitutum, sive aegrum; quemadmodum Physiologiae Obiectum fuit idem Corpus, sed Sanum, integra s. prospera [orig: prosperâ] valetudine praeditum.

II. Machina nostra corporea pro ratione partium, ad structuram eius requisitarum, si omnes debitas operationes exercere valet integras, dicitur sana; sin vero vitio partium defectuosa fit plus minus quaedam [note: Morbi definitio.] operatio, dicitur morbosa. Adeoque Morbus s. Aegritudo recte hactenus definita est, Corporis humani partium fluidarum aut solidarum constitutio praeternaturalis, ob quam actiones hae vel illae rite peragi nequeunt.

III. Cum autem partes Corporis nostri iuxta Hippocratem sint vel contentae, activae moventes et [note: Differentia eorum essentiales.] impetum facientes, Humores nimirum et Spiritus influi; vel instrumentariae motae, Partes videlicet solidae sive continentes; atque trea hae partium differentiae suas patiantur Dispositiones praeternaturales sive defectus morbosos, ideo tres erunt essentiales Morborum differentiae: (1) Sanguinis et ceterorum humorum (2) ex his natorum Spirituum, ac (3) per has actuatarum partium solidarum.

[note: Subiectum Morborum.] IV. Solidae hinc partes secundarium, spiritus vero et Sanguis primarium constituunt Morborum subiectum. Etenim hae partes fluidae primum sunt corporis vivens in puncto saliente, et ultimum quoque moriens. Usque adeo ut his affectis tota Corporis machina morbosa evadat, atque insuper alterationes notabiliores, quas sub annorum serie, aetatumque discrimine patitur Homo, ab iis verie alteratis oriantur, insignesque mutationes totius corporis sub pubertatis annis, mediantibus fluidis, a fermento Testium inspirato immutatis, contingant.

[note: Sanguinis effectus.] V. Sanguis per vasa continue circulari motu fluens, ac naturaliter dispositus, omnes partes ceteras nutrit et alit, calore vitali fovet, et spiritu salino balsamico itidem vitali a corruptione tuetur.

[note: Unde.] VI. Vim hanc obtinet Sanguis a sua [orig: suâ] determinata [orig: determinatâ] crasi seminali, sen particularum materialium, eius liquorem componentium, textura [orig: texturâ] et unione, in Semine primitus inchoata [orig: inchoatâ], et per particulas salino acidas atque alcalinas, fermentativo motu cum aliis totam massam agitantes, continuata [orig: continuatâ].

[note: Morbi Sanguinis.] VII. Depravata [orig: Depravatâ] ergo et corrupta [orig: corruptâ] Sanguinis crasi, ex alteratis primario salibus, morbis Sanguinis oriuntur fermentativi, sive Sanguis in acutam effervescentiam ex dictorum salium acriorum concursu turgescat

sub Febribus, v. g. acutis, sive deficiat nonnihi a vitali ista fermentatione ob dictorum principiorum inertiam, dum cruditatibus recrementosis obruta minus in se agere possunt, ut v. gr. in Cachexiis, etc. sive denique fermentatio haec variis modis alteretur et depravetur, ac insignes anomalias seu diversas sub isto motu intestino inaequalitates, patiatur ex vitiata [orig: vitiatâ] proportione dictorum salium ad se invicem, in specie ex depravatione acidi, instar Prothei variformis inquinantis sanguinem, ut in Scorbuticis confirmatis ac Hypochondriacis est obvium.

[note: Morbi Spirituum.] VIII. Impetum facientium spirituum influorum morbos quod attinet, peccare solent hi, vel (1) in substantia, dum aut vitiose ex M. S. corrupta [orig: corruptâ] et alterata [orig: alteratâ] generantur, aut heterogeneis admistis, in specie causis malignis inficiuntur: vel (2) in quantitate deficiente: vel (3) in motu, quatenus cientur in motum, vel nimis rapidum aut inordinatum, sub Convulsionibus v. gr. aut Phrenitide; vel quatenus deficiunt a debitis expansionibus, ut in Affectibus soporosis contingit.

[note: Helmontii opinio.] IX. Quod si Helmontii terere velimus vestigia, in Spiritu partium insito seu Archaeo archaeales considerandi essent morbi, ab ideis peregrinis, Archaeum ad p. n. actionum exorbitationes determinantibus, oriundi: adeo ut sicut a seminalibus ille ideis in machinae corporeae structura et gubernatione dirigitur naturaliter, ita a morbosis ad p. n. actionum laesiones disponatur. Sive ab extra harum idearum fiat impressio, v. g. ab assumptis vel admotis, ut in Morsu Viperae, Canis rabidi, punctura [orig: puncturâ] Tarantulae, in esu Cicutae, vel esu carnis Felis rabidae; sive ab intra occasionali quacunque causa materiali excitatus Archaeus diversas Passionum exorbitationes, Indignationis, Furoris, Terroris, Pavoris, etc. concipiat, quarum Passionum ideae morbosae, pari ratione postmodum

[note: Eius defensio.] X. Nam contumacissimorum morborum v. g. Podagrae, Paralyseos, Quartanarum diuturnarum, et similium Affectuum, omnem consuetae Medicinae eludentium opem, citra materiae peccantis suppositae excretionem quamcumque, aut per quendam Animi affectum, ut Podagrae per inopinatam, vel violentam apprehensionem Pedis dolorifici, aut rei intensius appetitae assumptionem, subito evanescentium subsequens curatio hanc eius Hypothesin illustrat. Ut taceam imaginationis effectus, cuius ope ubertim corpus Aegri purgabatur in hora, licet Ancilla ipsi praescriptas devorasset [orig: devorâsset] Pilulas: vid. Salmuth. Obs. 8. et 14. Cent. 3.

[note: Morbt solidarum partium.] XI. In Partibus solidis observanda est materia, ex qua earum corpus coaluerit, et forma superinducta organica, materiam ad certum opus perficiendum determinans: illius laesionis Morbi Intemperiei, huius Morbi Conformationis dicuntur.

[note: Morbi Intemperiei.] XII. Tota autem morborum Intemperiei series partim ruinoso quatuor Elementorum, vel harum qualitatum, et inde natorum Temperamentorum, nititur fundamento; partim super hypothesin dubiam et obscurissimam in Calido nativo et Humido primigenio fundatam est structa. Intemperiei enim dicti morbi sunt vel ratione temperaturae elementalis, vel ratione [note: Divisio.] temperaturae vitalis. Ratione prioris Intemperiei Morbi sunt, quando materialis particularum minutissimarum, ex quibus coaluerunt, textura mutatur, et plus minus alteratur, unde et novae proprietates sensiles inde emergunt, v. g. mollities, durities, siccitas, humiditas, etc. Origo talis mutatae texturae est vitiosa nutritio; sive nutrimenti tam chylosi quam sanguinei culpa [orig: culpâ] eveniat, sive ipsius partis

nutriendae peregrino fermento inquinatae, aut a quacumque causa etiam externa [orig: externâ] laesae, vitio contingat.

[note: Intempteries vitalis.] XIII. Ratione vero posterioris, Intemperiei nempe vitalis, dependent a Sanguine, cuius prout erit materialis textura, motusve fermentativus, et inde resultantes proprietates variae, inprimis quoad caliditatem et frigiditatem, ita etiam erit temperatura totius corporis vitalis, et prout mutatur Sanguis naturaliter sub aetatum vicissitudine, ita etiam mutatur Temperamentum totius corporis, et prout mutatur idem p. n. in Morbis, etiam Temperies totius variat: eodem enim fervescente in Causo corpus intensius calet; eodem vero tepescente sub Cachexiis, corpus frigidum apperat, etc.

[note: Morbi Inremperiei quinam sint.] XIV. Non male igitur Morbi Imtemperiei dicuntur esse vel Cacochymia, vel ut loquitur Waldschmidius, turbata Sanguinis Mixtio; prout videlicet hae aut illae particulae in Humorum massa [orig: massâ] [note: Cacochymia] praedominantur. Atque hinc variae species notantur Imtemperiei, videlicet Intemperies calida, frigida, salsa, acida, viscida, austera, pituitosa, biliosa, melancholica, [note: Turbata mixtio.] serosa. Morbi autem turbatae Mixtionis, qui Veteribus dicebantur Morbi occultatum qualitatum sive totius Substantiae, sunt Aegritudines partium fluidarum, quando hae secundum particulas sui minimas in situ, ordine, connexionis modo, et agitatione perversa [orig: perversâ] plus minus turbantur; quemadmodum in Febribus, in quibus eo [orig: eô] maior deprehenditur malignitas, quo [orig: quô] vehementior est atque profundior turbatio Sanguinis. Quo levior autem ista turbatio exsistit, eo [orig: eô] minor adest malignitas, vel nulla pla ne, sicut in Febri ephemera [orig: ephemerâ], hectica [orig: hecticâ], intermittente etc.

[note: Inaequalis Intemperies.] XV. Cadit ergo omnis inaequalis Viscerum Intemperies sive contrarietas, et antipraxia eorundem, in specie Stomachi frigida et Hepatis calida, nam Sanguis

debito circulo distributus proportionaliter calefaciet et Stomachum et Hepar, adeoque debitam obtinebunt temperaturam.

[note: Caloris effectus.] XVI. Ut taceam, ipsum calorem non esse principium primarium effectivum actionum, sed tantum dispositive concurrere, quoniam fermenta digestionum sunt Auctores. Unde in eiusmodi inaequali partium Intemperie vitium erit omne e vitioso-acida [orig: acidâ] Stomachi cruditate arcessendum.

XVIII. Morbi conformationis dicuntur illi, in quibus structura naturalis secundum numerum, magnitudinem, figuram, et cavitatem sive poros vitiatur. Unde exurgunt Morbi Numeri vel excedentis vel deficientis; Morbi Magnitudinis vel auctae in Tumoribus diversissimis, quo [orig: quô] referuntur Inflammationes, Furunculi, Bubones, Abscessus, Oedemata, Melicerides, Atheromata, et plurimi alii; vel imminutae in Atrophia [orig: Atrophiâ] v. gr. et similibus. Morbi dein Figurae vitiatae huc pertinent, Gibbus, Rachitis, Oris aut membrorum intorsio, etc. Denique Morbi Cavitatum tam nimis ampliatarum, ob fibras iusto laxiores redditas, quam nimis angustatarum ob fibras solito strictiores et rigidiores factas, unde Obstructiones, Constipationes, Relaxationes, Anastomoses, Ruptiones vasorum etc. [note: Morbi conformationis.] In conformationis Morbis attendendum (1) ad organorum partem seu substantiam fundamentalem, uti sunt fibrae; (2) ad ipsas Conformationes mechanicas ipsis superinductas, Fibrarum legitima tensio, tonum partium constituens, si laedatur, robur partis laeditur ac saepe perit, et oritur exinde Atonia, frequens satis vitium; sive nimia fibrarum extensio, sive nimia per lymphae serique humectationem relaxatio, sive denique spirituum animalium deficiens influxus et expansio malum inferant.

[note: Conformationes mechanicae.] XVIII. Conformationes mechanicas ipsas quod

attinet, optime dividuntur secundum trea dimensiones quantitatis, longitudinem nimirum, latitudinem et profunditatem, et hanc vel solidam vel porosam: quibus omnibus communis est legitima Partium unio in connexione et situ.

[note: Obstructiones.] XIX. Obstructiones morbosae vulgo accusantur ceu fundamentum tantum non omnium morborum chronicorum, v. g. Obstructiones mesenterii, hepatis, lienis, pancreatis, etc. tamquam auctores Scorbuti, Mali hypochondriaci, Cachexiae, Febrium, etc. sed multoties haec sunt ignorantiae asyla, cum revera [orig: reverâ] vitio primae digestionis omnes oriantur.

[note: Non sunt sine stagnatione.] XX. Non possunt sane obstructiones esse in Vasis vel sanguifluis vel lymphaticis, vel Visceribus, per quae continuus humorum est traiectus, citra stagnationem sequentemque Tumorem partium infallibilem, aut humoris impediti in motu naturali per aliean loca extravasationem et excretionem. Aut necesse erit, ut integer quidam ramus ex materia [orig: materiâ], in et circa eum in scirrhosam duritiem sensim coagulata [orig: coagulatâ], totali transmissioni humoris fiat ineptus, atque sic per vicinos ramos eius defectus tandem compleatur.

[note: Obstructiones admit tuntur.] XXI. Non universaliter quidem negandae sunt Obstructiones, idque inprimis in meatibus quibusdam particularibus; v. gr. in Caeliaca passione nunc Ductus pancreaticus et choledochus, nunc orificia Vasorum lacteorum, sunt obstructa; nunc quandoque Ureteres a Calculis obsidentur, etc. Sed istae Obstructiones, quas in Abdomine morborum chronicorum fingunt auctores, sunt aut nugae, aut si reperiuntur, v. g. in Quartant diuturna [orig: diuturnâ] Scirrhus et Obstructio Lienis, erunt productum morbosum.

[note: Causa earum.] XXII. Acidum est, idque vitioso sapore varium admodum, quod in talibus Affectibus peccat, ac in materia viscida radicatum, quod errore digestionis in Stomacho depravatae oritur.

[note: Remedio.] XXIII. Unde et Martialibus, per se quidem semper et solum astringentibus, sed optime tamen etiam acida absorbentibus, et salinis volatilibus aut fixis, nunc acrioribus, ut antiscorbuticis, nunc temperatioribus, ut aromaticis et stomachicis remediis, viscida incidentibus et bilem acuentibus, tales Intemperies curantur.

[note: Morbi compositionis,] XXIV. Morbi Compositionis appellantur, in quibus situs partium quoad contiguitatem, sive unius partis cum alia [orig: aliâ] connexionem laeditur, v. gr. in Procidentia [orig: Procidentiâ] Oculorum, Uteri, Ani, Hernia [orig: Herniâ] omentali, intestinali, Luxationibus etc.

XXV. Morbi solutae unitatis sive continuitatis vel respiciunt continuitatem solidarum partium in sensus incurrentem, quae si fiat a Causa [orig: Causâ] scindente vel pungente partem aliquam fibrosam mollem, vocatur Vulnus, si vero ab humore acri et corrosivo, appellatur Ulcus. Quod si Unitas laesa fuerit in parte quadam dura [orig: durâ], v. gr. Osse, a violenta [orig: violentâ] aliqua [orig: aliquâ] causa [orig: causâ] externa [orig: externâ], nuncupatur Fractura, si vero ab humore quodam stygio, corrosivo, dicitur Caries. Si plures denique partes contusae non statim a sanis separentur, vocatur Contusio.

[note: Morbi epidemici.] XXVI. Ad fermentativos Morbos contagiosi quoque et epidemici pertinent, in quibus seminium Morbosum ex Aegro exhalans, vel miasma in aere volitans, vi fermentativa [orig: fermentativâ] patiens corpus immutat. Ut adeo miasmata haec non incommode ex salina natura deriventur, sive dein volatilius et acrius sit dictum fermentum, ut in Febribus malignis acutioribus et pestilentialibus, sive salso-acidum exsistat, ut in Lue venerea, Scabie, etc.

[note: Pars affecta per consensum.] XXVII. Perconsensum pars affecta dicitur, quando una [orig: unâ] p. n. affecta [orig: affectâ] et peregrini quid sentiente, alia ipsi quacumque ratione connexa, simile quid patitur

et sentit. Est igitur consensus proprie dictus solum inter partes nerveas, quas inter, ut consentire queant, certa connexio requiritur: sive connectantur ita, ut sint omnino continuae, sive ut sint contiguae, sive ut tandem mediantibus funiculis nerveis certa ratione iunctae sint.

[note: Morborum tempora.] XXVIII. Tempora, aut rectius morborum gradus, prout iisdem exasperantur sensim, sensimque remittunt (in acutis inprimis observandi Morbis) dependent a gradibus fermentationis in sanguine: nam et hanc insequuntur Symptomata vel mediate vel immediate: et inprimis omnis coctionis ratio, pro legitimo Remediorum usu specialius observanda, huic ipsi fundamento innititur. Tempora haec sunt Principium, Augmentum, Status et Declinatio. Principium circum scribitur vel primis horis in Paroxysmis Febrium intermittentium, vel primis, una [orig: unâ] et altera [orig: alterâ], diebus in Febribus acutis. Augmentum dicitur illud tempus, quo Morbus incrementum continuum capit usque ad summum vigorem, adeoque Symptomata ingravescunt. Status est summus vigor vel gradus Morbi, in quo res versatur in discrimine, Hominesque non raro moriuntur, antequam ad Declinationem transitus fiat. Declinatio tandem est, quando fact [orig: fâct]â qualicumque solutione sive crisi, Morbi vis imminuitur, Symptomatum vehementia cessat, et Homo nunc citius nunc tardius ad pristinam sanitatem redit. Adeoque Tempora tam in continuis Febribus, quam in Intermittentium Paroxysmis observari solent.

[note: Causa Morbi.] XXIX. Causa Morbi est, quae eundem vi qualicumque sua [orig: suâ] producit: causarum itaque talium scrutinium nunc prosequi oportet. Causa est vel proxima, quae immediate, vel remota, quae mediante propiore alia [orig: aliâ] Morbum efficit. Alia causa iterum est

coniuncta, qua praesente Morbus simul adest, alia antecedens s. proegumena, quae proximam excitat ad Morbum producendum, alia prccatarctica, quae antecedentem fovet et in scenam producit. Porro causae sunt vel externae, vel internae, et illae tum fortuitae, [note: Causae.] tum necessariae. Inter causas externas fortuitas et non necessarias sunt inprimis eae, quae unitatem partium mutuamque cohaesionem tollunt, adeoque vel contundunt, vel vulnerant, vel erodunt, vel adurunt, etc.

[note: Spontanea curatio.] XXX. Omnia haec, etiam ipsa Vulnera, spontaneo naturae motu restituuntur, modo impedimenta removeantur, quae sunt alimenti partis roridi et sanginis effusi, ex spiritus [orig: spiritûs] vitalis dissipatione superinductae in parte laesa [orig: laesâ] alterationes et successivae corruptiones, inprimis in Vulneribus ab aere ambienre obortae, quas inseparabiliter comitatur acor vitiosus, ex ista putredine natus.

[note: Vitiosi acoris effectus.] XXXI. Hic vitiosus acor, instar fermenti peregrini, partis affectae alimentum proximum multivarie alterat, istudque in pus, saniem, et ichorem transmutat, unde tandem Vulnera et Ulcera depascentia emergunt, fermento hoc acido in Vulneris, vel inde nati Ulceris locum continuo ulterius se multiplicante et serpente.

[note: Curatio aciditatis.] XXXII. Modo igitur vel praecaveatur, vel iam inducta subito corrigatur vitiosa ista aciditas, per media nunc balsamica dicta seu vulneraria, alcali temperato et oleoso constantia, nunc metallica, omne vitiosum acidum successive delentia, quaecumque laesiones, quaecumque Vulnera, etc. citra Suppurationem omnem, Inflammationem et Tumorem, facile coeunt sive coalescunt, et Ulcera etiam omnia, Abscessusve istis optime mundificata, nova [orig: novâ] carne facile implentur.

[note: Remedia Vulnerum.] XXXIII. Hinc enim sucus Nicotianae aut Plantaginis, vel Terebinthina, vel Balsamus peruvianus, vel

Oleum Momordicae, vel, qui reliquis praefertur, Balsamus de Copaiba, vel Opolbalsamum, recentia Vulnera omnia subito ad consolidationem perducunt. Hinc Colcothar Vitrioli, absorbendo acidum, omnem Vulnerum et Ulcerum corruptionem tollit; hinc Plumbum Ulcera, eorumque Dolores ac Inflam~ationes curat, acidum omne suo attactu dulcificans, et aluminosam adstrictionem inde acquirens. Hinc Ceparum sucum, et cum eo dilutus Sapo Venetus, ut Cancrorum fluviatilium sucus, item Calx viva cum Oleo Lini subacta, Ambustionibus resistunt virtute alcalina [orig: alcalinâ], acidi colliquefacientis partes solidas et nutritium sucum destructiva [orig: destructivâ].

[note: Sex Res non naturales.] XXXIV. Morborum Causae efficientes sunt sex Res non naturales ita dictae, ex eo, quod nec principia, nec causae corporis nostri eiusque partium, constitutivae sint, sed neutro modo, legitimo usu corpus sanum conservent, perverso vero abusu illud aegrum reddant; adeoque primario quidem ad sanam, non ad longam Vitam faciunt, nedum ut eam cum Deodato ad 120. annos propagare valeant. Tales sunt Aer, Cibus et Potus, Somnus et Vigiliae, Motus et Quies, Excreta et Retenta, et Animi Pathemata. Huc referimus dein etiam Plethoram, Cacochymiam, et Venena etc.

[note: Aeris vis in orpus.] XXXV. Aeris summa sc. ad vitam necessitas pro volatilisatione ac resolutione Sanguinis, tam ad continuandam Spirituum productionem; quam ad promovendam excrementorum insensilem evacuationem, idque beneficio sui salis volatilis quasi nitrosi, instar veri salis hermetici, omnia coagulata dissolventis, et omnia fixa volatilisantis, mediante inspiratione nobis communicatur. Prout igitur sal hoc minus aerem impraegnat, aut copiosiori effluviorum aqueorum miscela [orig: miscelâ] plus minus hebetatur, variat

subinde aeris efficacia; quibus iuncta et multivaria effluvia fermentativa, ex omnibus certe corporibus continuo exspirantia, Morborum epidemicorum et non epidemicorum familiares auctores, vim aeris nostri corporis alterativam insigniter variant.

[note: Alimentorum efficacia in Morbis producendis.] XXXVI. Alimenta assumenda, ratione quantitatis et qualitatis, solus praescribit Appetitus, ita ut sanis sint omnia sana, modo sobrie et probe masticata assumantur; cum ea, quae dictante appetitu ingeruntur, fermentum digestivum prompte subigat et transmutet: nam ex re intensium appetita subinde corpori remedium paratur a Stomacho; et quae insolita, et apparenter nociva ingerunt Picantes, etiam venenosa, sunt innocua: sicut vicissim si quae cum aliquo fastidio vel horrore deglutiuntur, quia in Ventriculo non bene dissolvuntur, Morborum suggerunt occasionem.

[note: Alimenta per fermentationem resoluta.] XXXVII. Per fermentationem resolvuntur alimenta in Chylum, qua [orig: quâ] mediante gummosa et viscida, temperata tamen vegetabilium nutrientium, in specie cerealium Seminum Fructuumque substantia, duo salia, acidum et alcali, in recessu habens, resolvitur in alimentarium sucum, et disponitur ad promptiorem assimilationem. Haec ipsa ut promoveatur in Stomacho fermentatio, ante prius fermentantur in Panificio, in cuius medio tamen cursu impediuntur per tostionem, unde non perfecte Spiritus volatilis inflammabilis, sed tantum Spirtius intermedius ab iis generatur.

[note: Odor panis recreat.] XXXVIII. Ratione huius Spiritus acido-volatilis, homogenei quodammodo ac amici fermento stomachali, numquam Panis, licet continuo comesti, nos capit fastidium: quin potius odor eius debiliores recreat, ac nauseam medicamentorum ingratorum cohibet, cum et liquescens Panis intra Stomachum

in cremorem Cibos, quibuscum masticatus et assumptus est, simul facilius colliquescere cogit, ut ita Panis sit quasi adiunctum quoddam alimentis fermentum, quorum et Theriaca quibusdam audit.

[note: Cerevisia spirituosa.] XXXIX. Icem usu venit in Cerevisiarum coctura, ubi quidem absoluta [orig: absolutâ] fermentatione post cocturam liquor, spiritu perfecte inflammabili praeditus, remanet; resoluta [orig: resolutâ] nutritiva [orig: nutritivâ] seminum gummea [orig: gummeâ] substantia in liquorem, in quo, pro acidi exaltatione impedienda [orig: impediendâ], aromatico Lupuli condimento, sale volatili oleoso impraegnato, praeservatio instituitur.

[note: Germinatio praemittitur.] XL. Praemittitur his inchoata germinatio, ut ea [orig: eâ] resoluta, et viscidae substantiae compedibus extricata salia post cocturam promptius fermentare queant: quia citra hanc germinaturam, per coctionem Pasta saltem tenax, facile acescens seu situm contrahens (h. e. in Plantulas et Flosculos progerminans) non autem Liquor dulcis fermentescibilis eliceretur.

[note: Vina.] XLI. Ut vero Potus ex cerealibus Seminibus sunt Cerevisiae, ita ex sucis Fructuum, si parentur, dicuntur Vina: quo etiam Saccharum et Mel pertinent, quae fermentationis medio itidem Vina suppeditant. Hinc in potibus vinosis, per spirituum volatilium fermentationem producta aciditas, plus minus manifesta, inprimis attendenda est: nam et Vina dulcia acido suo non sunt spoliata, utut propter copiosum sociatum alcali volatile oleosum aut pingue, minus percipiatur.

[note: Aciditas vinosa.] XLII. Aciditas ista vinosa, nisi probe sub digestione correcta et alterata, aut a Bilis volatili sale in Duodeno in Salsum volatile transmutata fuerit, (id quod fit vitio nimis copiosae et inordinatae ingressionis, quodque etiam affatim haustum quottidie Vinum, subcrudum adhuc per Intestina distribuitur,) mille malis ex acore vitioso pronatis, v. g. Torminibus,

Lithiasi, Podagra [orig: Podagrâ], Parhesi, Catarrhis, Apoplexia [orig: Apoplexiâ], subinde etiam Epilepsia [orig: Epilepsiâ], sui amatores mulctat.

[note: Motus corporis.] XLIII. Utigitur Alimenta massae sanguineae restaurationi et corporis nutritioni conducunt, ita et Motus moderatus eius assimilationi et purificationi, Circulationem sc. ac vitalem eiusdem sanguinis fermentationem promovendo, inservit. Hoc ipso etiam simul alimentorum assimilationem, per universum corpus distributionem, ac heterogeneorum, per fermentationem praecipitationis modo, separationem adiuvat.

[note: Quid officiat.] XLIV. Qualia heterogenea a latice aquoso Sanguinis absorpta, nunc mediante Urina [orig: Urinâ], sub nubeculae vel levis sedimenti forma [orig: formâ], nunc per insensibilem Transpirationem, foras eliminantur, adeo ut legitimum sanitatis conservativum et morborum praeservativum sit Motus, vicarius nempe omnis Venaesectionis, Purgationis, aliusque similis Sanguinis correctionis, quod Mechanicorum et Rusticorum turba palam testatur.

[note: Somnus.] XLV. Circa Somnum quaeritur, an meridianus salubris sit, nec ne? Resp. in assuetis, et iis qui noctu parum dormiunt, Senibus, item lucubrantibus Studiosis concedendus est; si nempe fiat sedendo, non iacendo: non enim adeo conveniens fit digestio modo posteriori.

[note: Effectus causarum occasionalium] XLVI. Hae ipsae occasionales causae, et quasi remotae, alterando et immutando Sanguinem et Chylum, et inde oriundos reliquos, corporis machinam gubernantes sucos, proximas inferunt vel incitant causas, et ita res p. n. dictas producunt; dum Chylus, et ex hoc successve genitus Sanguis, hinc mutatus, peccat nunc licet rarius in quanto, seu dum nimia [orig: nimiâ] [note: Plethora.] copia [orig: copiâ] abundat, unde Plethora, nunc idque frequentius in quali, dum deficit a debita [orig: debitâ] seminali seu naturali crasi, unde Cacochymia.

[note: Ad Vires.] XLVII. Plethora ad vires est contradictoria et impossibilis; cum ipse corporis vitalis vigor in Sanguine et Spiritibus fundatus sit: unde, nisi ipsas Vires viribus vitalibus graviores esse dicere velimus, etiam Plethoram quoad vires asserere non poterimus.

[note: Unde habitus athleticus.] XLVIII. Athleticus veterum Luctatorum habitus eusarcus et musculosus, adeoque robore artuum insigni notabilis, ortum ducit ex uberiori spirituosi sanguinis copia in vasis, indeque ab uberiori sanguineo nutrimento; sicut Obesorum superabundans pinguedo nutrimenti chylosi circa membranas uberius collecti, et blando acido coagulati, congestionem sequitur; nam Athletici Sanguine, Obesi Chylo butyroso magis abundant. Male hinc Homines crassiores pro plethoricis habentur; cum reperiantur Homines crassissimi, carnosi, exilia tamen sanguinis vasa habentes.

[note: Plethora ad vasa.] XLIX. Videretur etiam Plethora ad vasa absurda, Chyli distributi, a copiosis alvi faecibus separat, paucitatem, cum necessaria [orig: necessariâ] continuataque uberrima [orig: uberrimâ] insensibili Transpiratione, consideranti; qua sc. ex Statica Sanctorii singulis diebus naturalibus, seu 24. horis, tantum insensibiliter fere difflamus, quantum 15. dierum cursu per alvum egerimus.

[note: Intemperantia otiosa.] L. Sed intemperantia otiosa, Medicorum nutrix, in Stomacho robusto ex alimentis copiosis et e(upe/ptois2 largiorem laudabilemque Chylum, indeque oriundum Sanguinem suppeditans, cum vita desisiosa [orig: desisiosâ] minus insensibiliter difflante, necessario Sanguinis abundantiae, vasis propriis citra eius evacuationem vel stagnationem vix coercibili, fomitem continuum subministrat.

[note: Turgescentia fermentativa.] LI. Cui accedit non rara Sanguinis fermentativa p. n. turgescentia, praeter Febrilem orgasmum,

inprimis in Feminarum menstrua purgatione notabilis, qui Sanguis apparenter abundans nisi facta [orig: factâ] vel artificiali per Venaesectionem, vel naturali per quaecumque vasa epigastrica, evacuatione depletus, debito circulo per corpus distribui nequit.

[note: Plethora apparens ad vires.] LII. Qualis plethora ad vires apparens in iis, qui sollenni vel Venaesectioni, vel Scarificationi, similive Sanguinis subtractioni adsueti sunt, eo tempore, quo istae solitae depletiones alias institutae fuerunt, etiam se manifestare solet, ut citra sanitatis nocumentum easdem, nulla [orig: nullâ] licet alia [orig: aliâ] necessitate urgente, omittere nequeant.

[note: Sanguinis distributio per laticem aquosum.] LIII. Distribuitur per universum Microcosmum Sanguis mediante latice aquoso, vehiculo nempe tam nutrimenti sanguinei pariter ac chylosi, in vasis sanguiferis et lymphaticis, quam vehiculo excrementi sub Urinae, Sudoris, aliave forma [orig: formâ] eliminandi: unde sive deficiat, sive nimis abundet, Morbi oriuntur: inprimis autem laeditur corpus acrimonia [orig: acrimoniâ] eius vitiosa [orig: vitiosâ], tam salsa [orig: salsâ], quam, quod peius simulque frequentius, acida [orig: acidâ], exinde enim quamplurimi Affectus urinarii, et ex inquinata minusque acida [orig: acidâ] lympha [orig: lymphâ] quarumcunque Glandularum, Affectus catarrhales, Febres lentae, etc. originem ducunt. Omnes enim Morbi, quos e colluvie serosa [orig: serosâ] oriri voluerunt vel Piso vel Schneiderus, optime ex vitiata [orig: vitiatâ] Lympha [orig: Lymphâ], Glandulisque laesis deduci possunt.

[note: Indolis sanguinis variatio.] LIV. Ceterum ex continuata [orig: continuatâ] secundum res n. n. alteratione (1) in massa sanguinea, huius varia exsurget indoles, ac insignis non raro depravatio, fomes ac mater futurorum Morborum; simulque vitio, vel (2) interno digestionis primae in Stomacho, vel separationis faecum ex Chylo in Intestinis mediante Bile, vel assimilationis Chyli cum Sanguine, vel depurationis per Renes ac poros corporum; vel

vitio (3) alieno, aut sub prima generationis origine, aut ex accessu fermenti cuiusdam exotici et peregrini, Sanguis a debita et naturali crasi sensim deficit, adeoque cacochymus evadit.

[note: Crasis in quo consistat.] LV. Crasis haec cum consistat in massae Sanguineae textura [orig: texturâ] materiali, dependente inprimis a particulis eius salinis, ob id huius texturae particularum multiplex mutatio et alteratio, plus minus cacochymicum et qualitatibus vitiosum reddit Sanguinem.

[note: Cacochymiae species.] LVI. Multiplicem hancce Cacochymiam, eiusque causas graphice nobis delineat Auctor libri de prisca Medicina, inter scripta Hippocratea, determinans eam per acidum, amarum, dulce, salsum, insipidum et 600. vel infinita alia, sub Saporum notione repraesentata.

[note: Et differentiae.] LVII. Quae ipsa infinita sub infinita speciali causarum morbosarum differentia [orig: differentiâ], se unicuique offerunt, dum in singulis Morbis, singulisque eorum causis, specialis peccat sapor, nonnisi per remedium eidem in specie adversum, eumque corrigens, ob id specificum dictum, emendandus.

[note: Remedia.] LVIII. Hoc ipsum instanter urget Helmontius, dum in simplicibus specificum saporem aestimandum suadet. Sic enim saturnina in specie conveniunt ad delendum acidum Vulnerum, Myrrha ad Affectus mensium ex acido ortos, et Variolas; Allium in Calculo; cochlearia ad acidum scorbuticum.

LIX. Haec ipsa autem sexcenta non ad definiendam solum causarum morbosarum rationem, sed ad alimentorum pariter ac medicamentorum explicandas facultates, applicat dictus Auctor.

[note: Cacochymiae tres species generales.] LX. Insinita haec Cacochymiae differentia ad tria capita generalia non incommode reduci potest, ad acidum, amarum, et dulce seu insipidum: habito respectu ad duo quasi catholica, instrumentalia tamen, principia salina, acidum et urinosum, eademque

temperantem et diluentem in corpore Chylum vel dulcem, vel quodammodo insipidum.

[note: Acidi paccata.] LXI. Acidum peccabit vel in quanto, dum abundat nimis, vel in quali, dum p. n. habet saporem austerum, ponticum, acrem etc. Exinde enim Sanguinis coagulationes, ut in Pleuritide, Fames canina, et quaedam Picae, Tormina colica, Dolores arthritici fixi et vagi, Concretiones calculosae, Affectus nephritici et catarrhales, Scorbutus, Passiones hypochondriaeae, Suffocationes dictae hysterica, aliisque in nerveis partibus convellentes Spasmi, etiam Febres acutae cum Inflammationibus erysipelaceis coniunctae, originem ducunt.

[note: Acidi corrigentia.] LXII. Corrigunt hoc acidum in genere, (1) omnia salia urinosa seu alcalia, tam fixa, ut Sal Absinthii, Centaurii minoris, Cardui benedicti, etc. quam volatilia, ut Spiritus salis armoniaci, Spiritus et Sal cornu cervi, Sanguinis humani, Nasturtii, Menthae, Cochleariae etc. (2) omnia concreta quasi terrea metallica fixa, istud absorbentia, aut potius invertentia, v. gr. Mars et omnia martialia, it. saturnina, Saccharum Saturni, Antimonium diaphoreticum, C. C. ustum et sine igne praeparatum, Lapilli Cancrorum et omnia dura marina, ac Animalium ossa. (3) Oleosa et pinguia, quae obtundunt et inviscant quasi aculeos acidi, sive sint expressa, sive, quod melius, destillata, ut Spir. vini, Oleum destillatum Caryophyllorum, Macis, etc. quo et succinata, camphorata, castorina etc. pertinent.

[note: Amari peccata.] LXIII. Amarum seu acidum volatile oleosum, alcali volatili plus minus saturatum (unde oritur Bilis, corporis balsamum) peccabit vel in quanto, dum abundat praeter modum; vel in quali, oleositate eius vitiata [orig: vitiatâ], inprimis dum haec est minus volatilis, sed potius aquea, adeoque iners reddit adiunctum sibi Sal urinosum; unde a priori effervescentiae Sanguinis auctae, indeque Ardores totius corporis plus minus

continui oriuntur; vel si in Intestinis fiant, Phlogoses vagae, item Diarrhoeae colliquativae, Cholerae, etc. oriuntur; a posteriori vero Decolorationes variae corporis, sub Cachexiae et Icteri generali nomine notae, dependent. Fomes itidem hac ratione exsistit, sustentans omnes morbos chronicos, minus sc. corrigendo acidum viscidum.

[note: Amari corrigentia.] LXIV. Corrigunt hoc amarum, et quidem in specie prius eius peccatum (1) omnia acida, alcali eius praecipitantia, ut Acetum, sucus Citri et Berberum, Spirminerales acidi, simplices et compositi. (2) Sulpurea mineralia cum Nitro fixata, figentia volatilem orgasmum, et hebetantia pinguedine sua [orig: suâ], sub qua occultatum est acidum, eius acrimoniam figens, ut sunt Sulpur commune, omnia antimonialia fixa, v. g. Antimonium diaphoreticum, Bezoardicum minerale, item Sulpura alia metalica dicta. (3) Nitrum, et omnia cum et ex Nitro parata remedia, ex acido sulpurae. Posterius vero eius vitium corrigunt omnia acria, plus minus oleosa, augendo acrimoniam salinam, et volatilisando oleum, ut Salia volatilia oleosa: item omnia Aromata et aromatica, Febrifuga, ut Absynthium Hydropes, Chelidonium maius Icterum, etc. curare solent.

[note: Insipidi vel dulcis peccata.] LXV. Insipidum denique aut dulce atque chylosum peccat vel in quanto, si copiosius, quam par est, coacervetur; vel in quali, dum est nimis viscidum, et quod frequentius, coniungitur ipsi vitiosum acidum: hinc enim, ex viscido inprimis acido, quamplurimi morbi chronici, febriles, cachectici, Viscerum infarctus ac Tumores, ductuum Obstructiones, originem trahunt.

[note: Corrigentia tales Morbos] LXVI. Corrigunt hoc ipsum, praeter evacuantia superfluum vel per os vel per alvum, (1) attenuantia et resolventia salia temperata, qualia sunt remedia tartarea, ex Tartaro Vini parata, ut Tartarus

vitriolatus, Nitrum vitriolatum, Sal volat. Salia alcalia fixa, et volatilia ex Animalibus acriora, Sal Tartari, Tinctura Tartari, Spiritus et Sal volatile Tartari, item Spiritus carminativus, etc. (2) Resolventia gummosa, ut Sagapenum, Mastix, Myrrha, primario gummi ammoniacum. (3) Aromatica seu salina volatilia plus minus oleosa, vulgo aperientia, item hepatica etc. appellata, ut Absinthium, Centaurium minus, Foeniculum, rosmarinus, Mentha, Angelica, Galanga, etc.

[note: Applicatio ad Cacochymias.] LXVII. Haec ipsa mutatis mutandis facile applicari possunt tritae in Scholis Medicis doctrinae de Cacochymia [orig: Cacochymiâ] pituitosa [orig: pituitosâ], melancholica [orig: melancholicâ] et biliosa [orig: biliosâ], intelligendo per pituitosam insipidum seu dulce chylosum, per melancholiam acidum: (nam et ab Hippocrate sub nomine acidi venit, et apud Galenicos Hippocraticos subinde aceto comparatur, cuius acidi summus gradus maxime corrosivus volatilis atra bilis appellatur) per Bilem denique amarum seu Sal volatile oleosum aut acidum volatile oleosum.

[note: Quaternio humorum nullus.] LXVIII. Vulgata enim doctrina de quaternione humorum naturalium sanguinis, et inde derivatis excrementis biliosis, pituitosis, et melancholicis, tam naturalibus, ut vocant, quam praeternaturalibus, falso praeconceptis nititur hypothesibus.

LXIX. Nempe quaternioni Elementorum superstruitur: unde consequenter et quadruplex partium diversitas, indeque totuplex pro iis substentandis nutrimenti differentia, non secus atque 4. Humorum in Sanguine distinctio, hincque nati ceteri humores p. n. per multiplicem caloris nativi gradum continuata [orig: continuatâ] serie derivantur.

[note: Sanguis homogeneus.] LXX. Sanguis simplex solum et homogeneus, est liquor volatilis oleosus, nutrimentum vero partium duplex, chylosum pro spermaticis, sanguineum pro sanguineis. Bilis folliculi fellei tantum abest ut

excrementum sit, ut potius saluberrimum corporis totius sit Balsamum. Humor vero melancholicus naturaliter est nullus (de hoc eleganter disserit Conringius,) uti nec p. n. imo Lienis officium circa eum solum ex arbitrio assumptum.

[note: Unde Sanguinis discrepantia in Ven. S.] LXXI. Quae vero in sanguine, per Venaesectionem emisso, apparet humorum discrepantia, nata est (1) ex Sanguinis extravasati necessaria corruptela et cadaverisatione; (2) ex superficiei eius ab aere ambiente plus minus inducta alteratione, unde superficies coccineo nitore splendet, fundus autem inferior coagulatus obscure nigricat.

[note: Excrementa alvi et oris.] LXXII. Excrementorum per alvum et os quod attinet diversitatem, ea sub tali forma in corpore antea non exstiterunt, sed fiunt ita per mutuam diversorum succorum in primis viis miscelam, unde secundum effervescentiae et praecipitationis rationes, aliasve similes alterationes, tam discrepantes emergunt Excrementorum differentiae.

[note: Differentiarum causae ex Chylo corrupto.] LXXIII. Speciatim fiunt vel (1) ex varia Chyli corruptione in Stomacho et Intestinis, qua ratione Infantes copiosissima flava subinde reiciunt, quae tamen non sunt biliosa, ac propterea dulcium instar avide a canibus devorantur, sed sunt Lac sub digestione, aut distributione, per Intestina corruptum, inque tale flavescens liquamen degenerans.

[note: Ex bile et succo pancr.] LXXIV. Vel fiunt (2) ex Bilis et Succi pancreatici, nunc seorsim nunc simul alteratorum miscela [orig: miscelâ], unde et ipsorum unitorum et Chyli permisti et Faecum alvinarum variae larvae praeternaturales, v. g. porracea et aerugionosa dicta Bilis; quae videlicet ex Succo pancreatico nimis acido, cum Bile vitiose effervescente, et ita Bilis colorem per praecipitationem alterante, unito oritur; unde et manifeste acidum spirant talia reiecta, et v. gr. in Infantibus excitantur semper Tormina, ex

acido corrupto oborta, quae per acidum destruentia, Corallia, Cystallum, Lapillos cancrorum et similia curantur.

[note: Ex medicamentis.] LXXV. Vel originem ducunt (3) ex ipsis Medicamentis, sucos corporis varie alterantibus et immutantibus, in specie purgantibus. Ita Martialia rite operantia semper excreta nigricantia reddunt: Rhabarbarum et Aloe tingunt eadem intensa [orig: intensâ] flavedine, unde eitam Bilem evacuare vulgo aestimantur: Colocynthis crassa et viscida excernere facit, qui non solum sunt pituita praeternaturalis, sed revera sucus nutritius a malignitate laxantis simul corruptus: Opuntiae maioris sucus Urinam rubro colore ringit, cui Terebinthina, Iuniperus item, Nux moschata, etc. odorem violacoum tribuunt. Foetorem contra impertiunt Allium, Asparagus, etc. Denique Mercurialia sub forma Salivae viscidioris nutrimentum partium spermaticarum liquefactnm evaucuant.

[note: Causae benignae et malignae.] LXXVI. Morobsis causis coniuncta est quaedam conditio, ut nonc benigna, nunc ratione symptomatum extra ordinem periculosorum, maligna dicatur. Natura malignitatis admodum intricata est, sive enim singularem putredinem, sive sanguinis coagulationem, sive eiusdem nimiam dissolutionem, sive verminosam putredinem et corruptionem asserere velimus, numquam tamen universalem malignitatis ratione exhauriemus.

[note: Causa vera malignitas.] LXXVII. Revera autem malignitatis ratio generalis in hoc consistit, ut summum Vitae inferat periculum: qua ratione idem fere erit cum Veneno, sive Sanguinem, eiusque spiritum vitalem solum, sive utrumque simul afficiat; specialis vero ratio in singulis morborum malignorum causis et ipsa distincta est.

[note: Malignitas diversa.] LXXVIII. Alia enim ratio est Dysenteriae malignae, alia Variolarum, alia Pestis, alia Purpurae Puerperarum,

alia in Catarrhis epidemicis, alia Morsus Canis rabidi, unde et Symptomatum diversitas ubique emergit, ex quibus diversis malignitatis ratio distincta facile postmodum coniecturari potest.

[note: Flatus.] LXXIX. Productum morbosum varie affliegens, multarum tamen molestiarum origo, in specie in Abdomine, sunt Flatus, merito ab Helmontio ad Gas silvestre seu spiritus incoercibiles relati. Generantur neque a calore, neque a frigore per se, se tantum ab acido praeternaturali, mediante vitiosa [orig: vitiosâ] fermentatione ex materia quacumque, utplurimum tamen aliquid visciditatis, aut glutinositatis oleosae in recessu habente; unde et Hypochondriacis, similibusque, vitio sermenti Ventriculi vel Succi pancreatici vitiose acidorum, ex quibuscumque assumptis copiosissimus Flatuum est proventus.

[note: Flatus et Vapores.] LXXX. Ordinarie quidem Flatus cum exhalationibus et vaporibus confunduntur, sed falso: nam vapores sunt effluvia humida, beneficio caloris solunta, frigoreque condensabilia, unde condensati Flores et Fuligo vocantur; contra hic nullum habent commercium Flatus, quippe qui non possunt coerceri seu reduci in corpus visibile et palpabile, unde frustra agunt, qui Spiritus ex Musto exhalantes, applicato alembico, volunt capere.

[note: Aromatica flatibus resistunt.] LXXXI. Hinc aromatica Flatuum sunt medicamina, corrigendo acidum, et resolvendo viscidum. Ipse Spiritus Nitri, acidus licet, reliquis tamen praefertur, inprimis Spiritu Vini dulcificatus et temperatus, nobisque sic magis appropriatus redditus, figendo spiritus erumpentes flatuosos, et impediendo fermentationis impetum.

[note: Passionum animi effectus in corpore.] LXXXII. Quod Animi Passiones concernit, cum istae soleant esse perceptiones et commotiones Animae, a variis obiectis externis fibras Organorum

sensualium, hincque spiritus animales determinato quodam, sed diverso tamen modi, agitantibus oriundae; possunt etiam varii generis Morbos in Corpore humano producere; dum videlicet Sanguis in status naturali premit, trudit et urget Spiritus animales, atque hi vicissim Lympham et Sanguinem, a quibus reciprocis commotionibus principales illae, perennesque actiones, Pulsus nimirum ac Respiratio dependent.

[note: Irae nocumenta.] LXXXIII. Sic in Irae excandescentia [orig: excandescentiâ] dum Sanguis cum Spiritibus animalibus, aut reliquis etiam fluidis, contrariis quasi motibus, agitatur et concutitur, Bilis fiunt et Succi pancreatici effusiones, supervenit Diarrhooea nonnumquam, Cor palpitat aut tremit, Facies modo pallet, modo rubet, Os interdum spumat, Hominesque tales furibundis aut epilepticis similes non raro evadunt. In hoc statu proin Febres aliquando, per agitatum nimiopere, ac in circuitu suo naturali plus minus impeditum Sanguinem, graviores aut mitiores excitantur Convulsiones, ac Motus epileptici producuntur; Passiones hystericae commoventur, Deliria oriuntur, Foror suscitatur, Apopleptici tandem insultus, Mortesque subitaneae subsequuntur.

[note: Terroris effectus.] LXXXIV. A Terrore similiter, inprimis magno et improviso, Sanguinis et Spirituum naturales motus vel turbantur, vel omnimode sistuntur; atque sic modo Epilepsiae, vel Convulsiones hystericae, modo Catalepses producuntur, modo Lochia in Puerperis cum subsequente utplurimum Febri acuta [orig: acutâ] sistuntur, modo Haemorrhagia Narium aut Haemorrhoidum sedatur subito; modo Fluxus Mensium ita compescitur interdum, ut postliminio numquam amplius revocari possit.

[note: Tristitiae producta.] LXXXV. Tristitia atque Maerer, si aliquamdiu

duraverint, Sanguinis et Spirituum motum reddunt languidum, unde Cordis orificia quasi constricta tenentur, Pulsus tardior atque debilior evadit; Septum transversum uno eodemque lento tenore interdum deprimitur, sicque Gemitus ac Suspiria non raro efficit; Respiratio fere parva fit et debilis; Genae non raro pallent; Calor remittit; Lingua torpet; Humores crassi magis et viscidi redduntur; Spiritus pauciores gignuntur, unde Appetitus evadit languidus, Chylificatio immiunitur, Cardialgiae, Cacochymiae, Melancholiae, Scorbuto, scirrhosis, vel cancorsis Tumoribus, Febribus intermittentibus, aliquando etiam Gangraenae et Sphacelo fores aperiuntur.

[note: Plethorae effectus] LXXXVI. Plethora, sive Sanguinis probe constituti abundantia nimia, varios quoque [orig: quoquê] Morbos aut Symptomata producit morbosa, praecipue Haemorrhagias diversas per Nares, Pulmones, Ventriculum, Uterum, Alvum, Haemorrhoides, Apoplexias item sanguineas, Inflammatorias Febres, Pleuritides, Peripneumonias, Phrenitides, Anginas etc. Quamquam non credibile sit, Plethoram diu subsistere posse sine transmutatione sui in Cacochymiam pro varia [orig: variâ] Sanguinis temperatura [orig: temperaturâ] diversam.

[note: Differentiae accidentales Morborum.] LXXXVII. Accidentales Morborum differentiae dicuntur, quae a variis eorum circumstantiis petuntur, atque harum intuitu vel respectu dividuntur 1. In Idiopathicos sive per essentiam, quorum causae radicaliter in ipsa [orig: ipsâ] parte affecta [orig: affectâ] haeret; et Sympathicos seu per consensum, quando causa eorum non in parte exsistit afflicta [orig: afflictâ], sed aliunde transmittitur; sic habemus Epilepsias, Vertigines, Asthmata, Vomitiones, modo sympathicas modo idiopathicas. 2. Dividuntur Morbi in congruos vel convenientes, et incongruos seu inconvenientes Hominum aetati, aut Anni tempori;

sic enim Variolae congruae sunt Pueris, incongruae Adultis et Senibus; Nephritis et Calculus incongruus Infantibus, conveniens autem magis Adultis. 3. In Magnos, cum symptomatum maiore, et Parvos cum eorundem minore vehementia [orig: vehementiâ] affligentes. 4. In Epidemicos, plures simul in eadem Urbe vel Regione invadentes, sicut aliquando habentur Dysenteriae, Variolae, Febres petechiales, Morbilli; et Endemios, uni alicui Regioni magis familiares, v. g. Scorbutus in Regionibus maritimis Septentrionis, Phthisis in Angila [orig: Angilâ], praeprimis Londini; Strumae in Vallesia [orig: Vallesiâ] Helvetiae, et Styria [orig: Styriâ]. 5. In Diuturnos s. chronicos, longo temporis spatio durantes, velutsunt Hydrops, Phthisis, Paralysis; et Breves, citius finientes, sicut audiunt Febres continuae, Apoplexiae, Phrenitis, Angina, Passio iliaca etc. 6. In Simplices vel unos, quando unicus tantum affligit, et compositos, complicatos, quando plures simul et eodem tempore Homini obtingunt. 7. In Universales, totum simul corpus occupantes, sicut Febres, et particulares, unam tantum corporis partem affligentes, uti sunt Cephalalgiae, Otalgiae, etc. 8. In Vernales, aestivos, autumnales et hibernos. 9. In hereditarios, a parentibus adquisitios, et adventitios, quod Homo iam in mundum natus variis ex causis adipiscitur. 10. In Continuos perpetim a principio usque ad finem durantes, et Intermittentes, post aliquam intermissionem redeuntes. 11. In Benignos cum mitibus ac minus periculossis, et malignos, cum vehementioribus, aut magis periculosis symptomatibus Hominem exercentes. 12. In Legitimos partem, quae patitur, vere affligentes, sicut Pleuritis vera, Membranam Pleuram certo occupans; et nothos, s. spurios, non ipsam, quae pati videtur, Partem occupantes, quemadmodum Pleuritis spuria non ipsam Pleuram, sed musculos aliave Thoracis involucra tenens.

[note: Symptomata Morborum.] LXXXVIII. In principio Pathologiae diximus, Morbum esse praeternaturalem corporis partium dispositionem, ob quam hae aut illae actiones laeduntur. Actiones igitur hae laesae erunt Symptomata sive Accidentia et Effectus Morborum, unde Sympto ma definitur a nonnullis Affectus praeter naturam, qui Morbum tamquam suam causam sequitur; vel qui Morbum, ut umbra corpus comitatur. Ubi tamen Symptoma quoque datur, quod ab alio Symptomate tamquam causa [orig: causâ] producitur, et Symptoma Symptomatis vocatur.

[note: Eorum divisio.] LXXXIX. Liceat hinc nobis cum Veteribus dividere Symptomata, in Symptomata actionis laesae, Qualitatis mutatae, et Excretorum atque Retentorum. Actiones quadrifariam laedi notantur, dum vel abolentur, vel imminuntur, vel augentur, vel depravantur, sive pravo et illegitimo modo fiunt.

[note: Anorexia.] XC. Sic inter Symptomata laesi Appetitus [orig: Appetitûs] recensentur Anorexia, Dysorexia, Bulimia, et Pica. Ubi Anorexia dicitur Symptoma appetitus [orig: appetitûs] plane aboliti, subinde cum insolito ciborum fastidio coniunctum. Cuius causa proxima et immediata est defectus vellicationis esurinae fibrillarum Oesophagi nervearum; ad quem defectum, tamquam antecedentes propiores et remotiores causae, contribuunt Menstrui stomachici penuria, vel intertia, fatuitas, visciditas; cruditates pituitoso lentae, tenaces, crassae, activitatem menstrui obtundentes, salia blando-acria volatilia supprimentes; Bilis absentia; Fibrarum oesophagiaerum laxitas, vel resolutio; Glandularum salivalium aut stomachicarum paulatina induratio vel exsiccatio in Senibus; Obesitas; Otium; Febres cuiuscumque generis; Cruditates nidorosae; bibliosae, putrilaginosae, acres valde; Salivae defectus vel glutinositas, Sanguinis aquosa temperies; Nephritis; Colica humorosa, aut flatulenta vehemens; nimius

usus testaceorum vel martialium remediorum; abusus Fumi Nicotianae; Purgantia assumpta drastica; Venena; Vermes continue torquentes etc.

[note: Dysorexia.] XCI. Dysorexia et appetitus Ciborum imminutus, quando minorem, quam in sano alias [orig: aliâs] statu fecerunt, quantitatem eorum Homines ingerunt. Provenit ab iisdem cum Anorexia [orig: Anorexiâ] causis, sed debiliore gradu, et minore cum efficacia [orig: efficaciâ] agentibus.

[note: Fames canina.] XCII. Fames canina, Voracitas nimia, Bulimia est Symptoma appetitus [orig: appetitûs] nimium aucti, a fermento s. menstruo copioso et valde esurino, blande volatili, fibras stomachi continue rodente proveniens.

[note: Pica.] XCIII. Pica est Symptoma appetitus [orig: appetitûs] depravvati, quo Homines, gravidae inprimis Feminae, desiderio comedendarum rerum insuetarum, alias [orig: aliâs] plane inedilium, v. gr. Arenae, Cretae, Carbonum, Corii etc. [note: Malacia.] tenentur. Huc pertinet Malacia, in qua [orig: quâ] appetitus fertur in Cibos quidem consuetos, sed vel crudos, vel eo tempore non habendos. Utraque producitur a peculiari quadam et plane inconsueta [orig: inconsuetâ] Oesophagi vellicatione, Spirituum motus [orig: motûs] singulariter ad excitandum in Anima [orig: Animâ] perversum illum Appetitum determinante.

[note: Sitis nimia.] XCIV. Sitis excessiva est nimium potus [orig: potûs] assumendi desiderium, ortum praecipue ducens a calore nimio, ab acri sale muriatico, alcalino, aromatico, oleoso exusto a Venenis, ab obstructione ductuum salivalium, et aquosarum particularum crassitie vel penuria [orig: penuriâ], hinc Linguae et Faucium cissitate.

[note: Laesa Masticatio.] XCV. Ad Symptomata praeparationis Ciborum in Ore pertinent ante omnia Masticatio sive Manducatio laesa, et quidem vitio Oris, vel Linguae, Maxillarum, Salivae, Musculorum, etc. profecto a Vulneribus, Luxationibus, Spasmo, Inflammatione, Abscessu, Paralysi, Siccitate, et similibus.

[note: Deglutitio laesa.] XCVI. Deglutitio vero laeditur etiam vitio Oris, Linguae, Tonsillarum, Uvulae, Palati penduli Larnygis, Pharyngis, Oesophagi s. Ventriculi superioris, Musculorum etc. qualia fere solent accidere a Vulneribus, Inflammationibus faucium, Tumoribus, Doloribus spasmodicis, Paralysi, Siccitate Oris, Luxatione partium Laryngis, aut Vertebrarum Colli, Absentia [orig: Absentiâ] Mucis palatini etc.

[note: Apepsia.] XCVII. Symptomata Chylificationem alimentorum respicientia sunt vel Apepsia, quando Chbi [note: Dyspepsia.] assumpti plane non digeruntur; vel Dyspepsia, quando ingesta Alimenta imperfecte dissolvuntur, hinsque variae Cruditates in Ventriculo nascuntur: vel Bradypepsia, [note: Bradypepsia] in qua [orig: quâ] deglutiti Cibi tarde atque difficulter [note: Diaphthora.] coquuntur: vel Diaphthora, depravata Ciborum coctio sive dissolutio, in qua [orig: quâ] assumpta in putrem humorem facessunt. Quae Symptomata omnia fere debentur defectui vel inertiae Succi stomachici et Salivae, Languori Respirationis organorum, Sordibus stomachi, Vermibus, Alimentorum tenacitati.

[note: Cruditates acidae.] XCVIII. Ad depravatam Chylificationem pertinent Cruditates primum acidae, quae nihil sunt aliud, quam coacervatio humoris acidi, mucosi, viscidi seu crassi et tenacis in Ventriculo et primis viis; oriunda ab assumptis crebro alimentis acidis, austeris, mucosis, viscidis, non nisi Chylum similem producentibus. Unde humores, praecipue etiam Bilis, Lympha Intestinorum, Sucus pancreaticus etc. alterantur, corrumpuntur, et occasionem generationi Scorbuti, Melancholiae Hypochondriacae, Flatuum, Torminum, Obstructionum visceralium, Scirrhorum, Calculorum etc. praebent amplissimam.

[note: Cruditas nidorosa.] XCIX. Sed et Cruditates nidorosae huc spectant, acidis periculosiores, quae sunt proprie assumpta non in Chylum bonum, sed in Liquamen ovo putrido

simile conversa, unde sapor in ore teter, ac ructus putridi percipiuntur, cum Nausea [orig: Nauseâ], quam Ciborum fastidium, Vomitiones, Diarrhoea, Cholera, Dysenteriae, Febres putridae et malignae sequi quandoque solent.

[note: Singultus.] C. Singultus est motus depravatus Ventriculi, quo natura id, quod Oesophago molestum est, eiusque fibris membranaceis inhaeret, cum aliquo sonitu elidere et extrudere conatur. Causa eius est vel in ipso Ventriculo, materia videlicet nunc copia [orig: copiâ] gravans, nunc acrimonia [orig: acrimoniâ] quadam fibras lacessens, vel extra Ventriculum, sed huius membranas sive tunicas, cum nervis suis, a sexta [orig: sextâ] vel octava [orig: octavâ] coniugatione oriundis, per consensum frequenter stimulans, prout sunt Inflammationes, percussionesque Cerebri, ut et Inflammatio Pulmonis, Diaphragmatis, Hepatis, Intestinorum.

[note: Nausea.] CI. Nausea, est stimulus vomendi creber, sed inanis, a superioris orificii Ventriculi contractione, per humorem quendam viscido-acrem producta [orig: productâ], ortum ducens.

[note: Vomitus.] CII. Vomitus est motus Ventriculi depravatus, quo ea, quae fibris suis molesta intra sese continet, per Oesophagum et Gulam reiciuntur laxatam. Causa eius est irritatio spasmodica fibrarum nervearum, ob quam motus Ventriculi peristalticus invertitur. Irritant nunc contenta Ventriculi acria, viscida, biliosa, purgantia emetica, Venena, Exulceratio Ventriculi etc. nunc per consensum nervorum in Vertigine, Capitis Vulneribus, Calculo renali, Passione hysterica [orig: hystericâ], Vermibus, Colica [orig: Colicâ] humoroso-biliosa [orig: biliosâ], Ileo etc. Pro varietate humoris, qui si eicitur, Vomitus est vel pituitosus vel biliosus, vel sanguineus etc.

[note: Cholera.] CIII. Cholera est motus Ventriculi et Intestinorum depravatus, quo contenta harum partium

phlegmatico-bibliosa, vel flatus per vomitum et alvum frequenter eiciuntur, cum manifersta [orig: maniferstâ] virium iactura [orig: iacturâ]. Causae sunt Alimenta facile vel putrescentia, vel fermentantia, vel alia acria valde; v. gr. Lac, Fructus horaei, Sanguis, pinguia et salsa copiosius assumpta, purgantia vehementiora, Venena. Datur et Cholera flatulenta s. sicca, in qua [orig: quâ] flatus a)/nw kai\ ka/tw frequenter excernuntur.

[note: Cardialgia.] CIV. Cardialgia est magna pectoris aut praecordiorum anxietas, cum Ventriculi dolore tensivo aut gravativo, interdum et vomendi desiderio, metuque aut periculo suffocationis vel strangulationis. Causatur hanc valida constrictio spasmodica utriusque orificii Ventriculi, ab humoribus viscidis, flatulentis, acidis, austeris, acribus, nervosas fibras crispantibus, et musculos Diaphragmatis in consensum trahentibus, producta.

[note: Lientieria.] CV. Lienteria est alimentorum assumptorum plane indigestorum, ea [orig: eâ] qua [orig: quâ] assumpta fuerunt forma [orig: formâ] per alvum brevi tempore reiciuntur. Causa potissima est Lymphae gastricae defectus, aut visciditas vel inertia; nonnumquam muci stomachalis abrasio in Dysenteria [orig: Dysenteriâ], unde a qualibuscumque assumptis fibrae Ventriculi nervoso-musculosae statim irritatae motu suo peristaltico vehementiore per pylorum valde laxatum confestim sine praevia [orig: praeviâ] digestione in Intestinorum canalem urgentur, et inde continuato iugiter eodem motu protruduntur, donec extra corpus tandem ea [orig: eâ] forma [orig: formâ], qua [orig: quâ] fuerunt assumpta, excernantur.

[note: Caeliaca passio.] CVI. Caeliaca passio, est Symptoma excretionis vitiatae, quo alimenta deglutita mutantur quidem in Ventriculo, sed imperfecte nihilominus digensta cum Chylo per alvum frequenter excernuntur. Causam huius vitii constituunt Menstruum stomachi iusto viscidius, Chylus crudus et crassus, Intestinorum

canalis laxus, Oscula vasorum obstructa, vitia Bilis et Succi pancreatici, Chylum haud sufficienter diluentium.

[note: Ructus.] CVII. Ructus est explosio materiae cuiusdam elasticae, quae spasmodica [orig: spasmodicâ] contractione fibrarum Oesophagi et Ventriculi comprimitur, iisdemque fibris mox resolutis iterum liberatur, atque flatus [orig: flatûs] forma [orig: formâ] cum sonitu quodam per gulam et os expellitur. Occasionem praebent cruditas humoris alicumus viscida, acida, putrefactio, Mustum, Fructus horaei, Venena, Morbi spasmodici etc.

[note: Diarrhoea.] CVIII. Diarrhoea s. Fluxus alvi, est frequens et copiosa excrementorum serosorum, subinde et biliosorum per alvum excretio. Causa eius ets acre quoddam sibras Intestinorum irritans, humoresque e glandulosa [orig: glandulosâ] tunica [orig: tunicâ] copiose exprimens: quandoque tamen humores illi vel e Sanguine per Glandulas intestinales, vel e Vesicula [orig: Vesiculâ] fellea [orig: felleâ], ipsoque Pancreate, propter inordinatam in Terrore subitaneo, Metu, aut Ira [orig: Irâ] Spirituum animalium agitationem expelluntur. Saepius et Alimenta laxantia copiosius ingesta huic Symptomati ansam praebent; non secus atque laxitas magna fibrarum intestinalium, Obstructio vasorum lacteorum, Excretiones aliae, v. gr. per Urinam, Insensibilem transpirationem etc. impeditae.

[note: Dysenteria.] CIX. Dysenteria est humorum diversorum, pure et sanguine tinctorum, cum Ventris torminibus, Alvi tenesmo, pulsu frequenti ac celeri, Ciborum fastidio, Vigiliis, et Laffitudine membrorum, frequentissima licet parca excretio. Ubi materia Spermati Ranarum in principio fere similis est, deinceps vero nunc bilioso-mucosa, nunc mucoso vel pituitososanguinolenta, nunc serosa, purulenta, saniosa, tandem ablato omni In testinorum muco, etiam Glandulae, Fibrae, Membranaeque abraduntur et

excernuntur. Causa est Glandularum et Tunicae Intestinorum ab humore acri facta Inflam~atio, Exulceratio, Corrosio, tandem si res in peius abeat, Gangraena et Sphacelus.

[note: Tenesmus.] CX. Tenesmus est perpetuus fere, sed frustraneus per alvum egerendi conatus, a muco acri, rodente, et crispaturam sphincteris Ani produ cente excitatus.

[note: Ileos.] CXI. Chordapsus. s. Ileos, Iliaca passio, Affectus Iliacus, Miserere mei, est in versio motus [orig: motûs] Intestinorum peristaltici, seu Fibrarum nerveo-musculosarum ab extremo Ano ad Gulam usque spansmodica contractio, qua [orig: quâ] omnia, quae in Ventriculo et Intestinis cumulata sunt, Alimenta vel Medicamina assumpta, Chylus, Bilis, Buccus ventriculi, Intestinorum, Pancreatis, Mucus intestinalis, Pus si quod adest, Foeces, imo et Clysmata quandoque ipsa per alvum iniecta, magno cum dolore et tensione ventris, Siti, Febri, Anorexia [orig: Anorexiâ], Nausea [orig: Nauseâ], Alvi constipatione, Vigiliis, per Os vomendo excernuntur. Causa est Humor acris, Inflammatio, Abscessus, Exulceratio, Volvulus, Scirrhus, Subintratio, Coalescentia, Cancer, Foeces durae, Calculi, Hernia, Convulsio Intestinorum.

[note: Colica.] CXII. Colica est dolor Abdominis et Intestinorum plus minus acerbus, fixus aut vagus, Alvi quandoque suppressione, et vomitu, vel saltem vomendi desiderio et conatu stipatus. Casa est modo humor acris, acido-austerus, biliosus, serosus, fibras tubulosas Intestinorum lancinans, torquens; unde Colica humorosa, vel biliosa quoque vocatur: modo flatus numerose in Intestinorum canali coacervatus, eiusque fibras et membranas plus minus fortiter distendens.

[note: Alvi suppressio.] CXIII. Alvi obstructio, suppressio vel constipatio, est Symptoma cessantis excretionis alvinae, qua [orig: quâ] ea quae per anum excerni deberent, praeternaturaliter in

corpore retinentur. Causae sunt Humor austerns constringens, Bilis iners, Scybala foecum crassa et dura, Inflammatio, Subintratio, Volvulus Intestinorum, aliave.

[note: Cordis palpitatio.] CXIV. Inter Symptomata Facultatis vitalis occurrit ante omnia Cordis Palpitatio, quae est vehemens admodum s. violenta Cordis contractio et pulsatio, cum magna [orig: magnâ] cruoris a Corde pulsi resistentia [orig: resistentiâ]. Causa est vehemens et impetuosus subinde Spirituum animalium in Cordis musculum influxus, ad quem contribuunt inprimis Terror inopinatus et magnus, Ira vehementior, Exercitatio corporis violenta, Passio hysterica, Evigilatio praeceps etc. Sed et irritatio fibrarum Cordis vehemens, ab acri quodam stimulo facta, Palpitationis causa evadit, quemadmodum producitur aliquando a Lympha [orig: Lymphâ] salso-acri ac viscida [orig: viscidâ], in tubulos Cordis forte deposita [orig: depositâ], apud Scorbuticos, Hypochondriacos; vel ab Inflammatione, Aneurismate, Calculo, Verme, Pilis quoque Cordis aut Pericardii; vel a Sanguine in thalamis Cordis coagulato, spisso, polyposo; vel denique ab Arteriis cartilagineis aut osseis factis etc.

[note: Tremor Cordis.] CXV. Tremor Cordis est inordinatus plane atque modo celer, modo tardus, modo magnus aut parvus, modo vehemens aut debilis, modo continuus aut intermittens pulsus et agitatio Cordis, ab inordinato Spirituum animalium in Cordis nervos influxu dependens.

[note: Lipothymia.] CXVI. Lipothymia s. Animi deliquium est praeceps virium s. motus [orig: motûs] voluntarii, nonnumquam et sensuum ablatio, cum pallore faciei, frigore totius, pulsu maxime debili, respiratione vix perceptibili etc. contingens, Causa est Sanguinis circuitus aliquo modo impeditus; vel Sanguis nimium rarescens; vel humor acidus austerus, ad Sanguinem e parte quadam

delatus, eumque ad coagulationem vel polyposam concretionem disponeus: unde pressio Spirituum ad Cordis musculum subito languescens. Gradu [note: Syncope.] maiore a Lipothymia [orig: Lipothymiâ] differt Syncope, in qua [orig: quâ] Homo instar mortui toto corpore frigidus, sudans, pallens, sine pulsu et respiratione fere iacet.

[note: Apnoea.] CXVII. Symptomata Respirationis laesae sunt Apnoea, a)/pnoia, in qua [orig: quâ] actio illa propemodum integre cessat; sufflaminantibus illam vaporibus tetris, venenatis, causticis, acidis, austeris, acribus, organa Respirationis crispantibus, con vellentibus, etc.

[note: Dyspnoea.] CXVIII. Dyspnoea, est difficilis Respiratio, cum molestia [orig: molestiâ] quadam, dolore, anxietate, fatigatione contingens: a vitiosa [orig: vitiosâ] Pectoris conformatione, gibbo, Pulmonis adnascentia [orig: adnascentiâ] ad Pleuram, Ulcere eiusdem, Infarctu, Scirrho, Inflammatione, etc. et simili causa [orig: causâ] producta.

[note: Asthma.] CXIX. Asthma est frequens, difficilis, et molesta admodum, cum sibilo contingens Respiratio. Causae sunt graviores quam in Dyspnoea [orig: Dyspnoeâ], subinde et contractio spasmodica fibrarum Pulmonis nerveomusculosarum.

[note: Orthopnoea.] CXX. Orthopnoea, est anhelosa valde et stertorosa, non nisi erecta [orig: erectâ] cervice procedens Respiratio; plerumque a mala [orig: malâ] Pulmonis, Colli, et Thoracis conformatione proficiscens.

[note: Catatrhus suffocativus] CXXI. Catarrhus suffocativus, est subitanea quaedam, eaque vehemens Respirandi difficultas, cum metu et discrimine suffocationis producta; atque ab inundatione Sanguinis vel Lymphae in vesiculas Pulmonis; vel a subitanea [orig: subitaneâ] constrictione spasmodica [orig: spasmodicâ] fibrarum pneumonicarum in Hystericis, Hypochondriacis; interdum a Polypo, oriunda.

[note: Observationes anatemicae.] CXXII. Inprimis vero observationes anatomicae, in sectionibus Cadaverum factae, detexerunt causas

diversas eiusmodi Affectuum; quando in illis repertae fuerunt v. gr. Thoracis repletiones a Sero copiose extravasato, vel Sanguine aut Pure in vesiculis Pulmonis coacervato obortae: Inflammationes Asperae Arteriae, Laryngis, Bronchiorum, Pleurae, Mediastini, Diaphragmatis, Pericardii, Musculorum Thoracis et Abdominis: Materia polyposa, gypsea, calcea, muscosa, pituitosa, calculosa, purulenta; Tumor circa Laryngem et Collum strumoso-scirrhosus, cancrosus, inflammatorius, suppuratorius etc.

[note: Cachexia.] CXXIII. Cachexia est nativi coloris per omnem cutis peripheriam in pallidum vel lividum mutatio; a stagnatione vel tardiore decursu Lymphae crassioris et copiosioris per suos canaliculos oriunda; cui proin ancillatur serosa massae sanguineae Intemperies. [note: Chlorosis.] Huic affinis est Chlorosis Feminarum, quae est similis pallor totius corporis, cum lassitudine, frequenti cordis palpitatione, aliisque symptomatibus per longum tempus affligens.

[note: Scabies.] CXXIV. Scabies est exulceratio fibrarum et vasculorum cutis a Lympha [orig: Lymphâ] salso-acri et crassa [orig: crassâ] obstructorum. Quo magis itaque Sanguis eiusmodi humoribus scatet salso-heterogeneis, eo pertinacior evadit semel erumpens et excitata Scabies, contagiosa quippe exsistens, et visine loca sensim inficiens, sicubieius salia cum sero emanantia alias portiones Cutis contigenit. Sed et pro diversitate eiusmodi humoris plus minus salsi, acris, et mucoso-sulpurei, Scabies quoque variat, dum alia quidem ulcerosa, et humida, alia sicca, pustulosa, squamosa, etc. apparet.

[note: Ischuria.] CXXV. Renum et Vecicae symptomata sunt Ischuria, s. omnimoda Urinae supressio, qua [orig: quâ] ne gutta quidem illius excerni potest; et quidem vitio tum sanguinis, serum ob crassitiem non exbibentis, tum canaliculorum renalium nimis strictorum, aut

flaccidorum, vel ab humoribus crassis, viscidis, sanguine coagulato, pure, calculis obstructorum, inflam~atorum, [note: Renalis.] unde Ischuria renalis vocatur: tum Ureterum, Vesicae, colli Vesicae, Urethiae, vel dilaceratorum, vel ab acri humore spastice constrictorum, vel a Calculis, Carunculis, Apostematibus etc. obstructorum, unde Ischuria [note: Vesicalis.] vesicalis audit.

[note: Dysuria.] CXXVI. Dysuria est difficilis Urinae excretio, cum molestia [orig: molestiâ], et doloroso egerendi conatu, subinde et ardore coniuncta. Causam adgonscit partim Urinam crassam valde, acrem, viscidam, pure interdum acri contaminatam: partim Glandulas prostatas ulceratas, et Saniem acrem stillantes; partim denique superficiem internam Urina [orig: Urinâ] excoriatam.

[note: Stranguria.] CXXVII. Stranguria est symptoma excretionis Urinae depravatae, in quo eadem non nisi guttatim, et quidem frequenter cum sensu magni ardoris excerni potest: vocatur hic quoque Ardor ac Stillicidium Urinae. Causae sunt salia acria, acida, alcalina, mucoso humori involuta, excoriatio Colli Vesicae aut Urethrae, Calculi asperi atterentes, exitum continue molientes, hincque Sphincterem iugiter irritantes.

[note: Urinae incontinentia.] CXXVIII. Urinae incontinentia est eius involuntarium profluvium, quando invitis Hominibus tam vigilantibus quam dormientibus, citra respriationis nisum sponte effluit, neque ipsam continere valent. Quod malum pro Causa [orig: Causâ] adgnoscit plerumque fibras misculi sphincteris Vesicae modo resolutas, dilatatas p. n. vel dilaceratas, modo discissas, suppurando consumptas, aut Gangraena [orig: Gangraenâ] putrefactas.

[note: Mictio nocturna.] CXXIX. Mictio nocturna est involuntaria Urinae inter dormiendum excretio, quam vigilantes probe continere valent. Incommodum Pueris maxime teneris, atque laxo, refrigerato et imbecilli fibrarum Sphincteris Vesicae tono sive textura [orig: texturâ] praeditis familiare.

[note: Diabetes.] CXXX. Diabetes, est insolita et frequens admodum Urinae copiosae, crudae, aquosae, rarius chylosae vel lacteae, excretio, cum siti intensa [orig: intensâ], virium deperditione, et corporis emaciatione coniuncta; qua [orig: quâ] certe quicquid bibitur, vel liquidi ingurgitatur, brevi [orig: brevî] vel non mutatum, vel parum mutatum per Urinam redditur. Accusatur heic laxitas et debilitas magna fibrarum in arteriolis Renum urinariis exsistentium; non secus atque seri sanguinei copia et fluiditas nimia.

[note: Lactis abundantia.] CXXXI. Lactis generationis vitia sunt eius Abundantia nimia, quando iusto maiori copia [orig: copiâ], quam quidem opus esset, gignitur et provenit; ortum ducens a Chylo abundanter e Cibis euchymis et eupeptis, [note: Defectus.] avide et copiose ingestis, genito. Defectus et Imminutio Lactis est, quando illud vel plane nullum, vel paucum nimis gignitur; ob defectum boni Chyli, vel Glandularum, aut tubulorum mammariorum constrictionem, obstructionem, simileque vitium. [note: Vitia alia.] Sed et alia quoque Lactis vitia notantur, quando serosum valde ac minus butyrosum, tenue, aquosum, salsum, amarum, purulentum, crassum, viscidum, mucosum, quandoque et sanguinolentum profluit, ob varias Sanguinis et Chyli intemperies.

[note: Mensium suppressio.] CXXXII. Mensium suppressio est symptoma, quo menstruum sanguinis profluvium est plane inhibitum; atque vitio nunc fluidi s. sanguinis viscidi et crassi exsistentis; nunc solidi, videlicet Glandularum Uteri aut Vaginae uterinae, obstructarum, compressarum, constrictarum, adscribendum.

[note: Mensium stillicidium.] CXXXIII. Mensium imminutio vel stillicidium est, quando fluxus iste minore, quam deberet, quantitate, interdum non nisi guttatim e pudendis extillat. Causa est sanguis crassus, viscidus, salsoausterus, pituitosus.

minus floridi, serosi magis, carnium loturae similis, excretio plus minus copiosa: atque a sanguinis Intemperie seroso-aquosa [orig: aquosâ], salsa [orig: salsâ] et fluida [orig: fluidâ] ortum ducens.

[note: Fluxus nimius.] CXXXV. Mensium fluxus nimius est sanguinis copiosi admodum, per plures dies durans, menstrua excretio, ab eiusdem abundantia [orig: abundantiâ] et acrimonia [orig: acrimoniâ] maiore vel minore dependens.

[note: Haemorrhagia.] CXXXVI. Haemorrhagia est praeternaturale sanguinis e quacunque demum corporis parte contingens profluvium. Ita si fluat ex Utero, Haemorrhagia dicitur Uteri, e Pulmonibus, Haemoptoe vel Haemoptysis; e Ventriculo, Vomitus cruentus; e Naribus, Haemorrhagia Narium, ex Haemorrhoidalibus vasis, Fluxus haemorrhoidum nimius etc.

[note: Lochiorum fluxus nimius.] CXXXVII. Lochiorum fluxus nimius, est copiosioris iusto sanguinis ex Utero, tempore puerperii, contingens excretio. Causa est sanguinis copia, vel acrimonia, vasorumque uterinorum laxitas et apertio nimia.

[note: Suppressio.] CXXXVIII. Lochiroum paucitas vel suppressio totalis est, quando sanguis puerperii subito fluere cessat, vel parcius iusto fluit. Causae sunt sanguinis penuria, crassities, visciditas, vasorum uterinorum constrictio aut compressio.

[note: Fluor albus.] CXXXIX. Fluor albus, est humoris viscidi, mucoso-albicantis, subinde acris, e glandulis Vaginae uterinae, plus minus diuturna excretio; oriunda ex Intemperie sanguinis pituitoso-mucoso viscida [orig: viscidâ].

[note: Sterilitas.] CXL. Symptomata Facultatis genitalis sunt Sterilitas, qua [orig: quâ] Homines inepti sunt ad prolem generandam sive producendam: cumque heic congressus requiratur Maris et Feminae, Sterilitas alia erit [note: Virilis.] virilis, quando vir impotens est forte ad coeundum cum Femina [orig: Feminâ], vel potens licet, semen tamen habet inidoneum ad fecundationem producendam:

[note: Muliebris.] alia muliebris, quando mulier inepta est ad concipiendum, idque vitio nunc Uteri, nunc Ovariorum etc.

[note: Gonorrhoea.] CXLI. Gonorrhoea est involuntrius plus minus diu durans seminalis humoris, sine coitu contingens fluxus; a dilacenatione, exulceratione vel relaxatione tubulorum in Glandulis prostatis aut Vaginae uterinae, vel seminalium vecicularum in Viris oriundus. [note: Benigna.] Benigna est Gonorrhoea, si materia mucosa non admodum acris et corrosiva exsistit; maligna vero, s. [note: Maligna, virulenta aut venenata.] virulenta venerea, si ab impuro congressu cum Lue gallica [orig: gallicâ] laborante persona [orig: personâ] instituto, provenerit; tumque materia acris mucosa profluens, viscida plerumque, non alba tantum, sed utplurimum flavescens, et purulenta simul exsistit, Stranguriam sua [orig: suâ] stimulante acrimonia [orig: acrimoniâ] excitans.

[note: Pollutio nocturna.] CXLII. Pollutio nocturna est involuntarium in somno obtingens Seminis, cum Virgae erectione plerumque, aut Veneris imaginatione coniunctum profluvium. Causa est Seminis copia simul et acrimonia.

[note: Passio hysterica.] CXLIII. Passio hysterica, vel Suffocatio Uteri s. Matricis, est motus convulsivus Mesenterii et Diaphragmatis, rarius Uteri fibrarum nervosarum, cum anxietate praecordiorum, respirandi difficultate, quandoque et lipothymiis vel convelsionibus universalibus coniunctus. Causa est humor pituitoso-acidovel austero-acris, irritans et convellens, in primis viis, Intestinis, Utero denique collectus.

[note: Sugillatio.] CXLIV. Inter Symptomata qualitatis mutatae occurrit primo Sugillatio, Ecchymoma, Color videlicet cutis naturalis in caeruleum, ex livido nigricantem, vel tandemquoque flavescentem mutatio, cum vel sine Temore coniunctus. Causa est utplurimum contusio qualiscumque, aut valida compressio, vascula

[note: Icterus.] CXLV. Icterus est naturalis Color cutis in dilute vel obscure flavum aut nigricantem mutatio, a Sanguinis circulantis turbatione singulari, vel Hepatis quoque Glandularum obstructione, et hic Balis in [note: Flavus, Niger.] Sanguinem regurgitatione oriunda. Unde Icterus alius est flavus, alius niger.

[note: Erysipelas.] CXLVI. Erysipelas, est Inflammatio vasorum sanguivehorum atque lymphaticorum capillarium in Cute huius aut illus membri, cum rubore, ardore et Febri ephemera [orig: ephemerâ] iuncta. Causa est serum s. lympha salso-acris, nonnihil spissa, cutis tubulos capillares obstruens.

[note: Chlorosis.] CXLVII. Chlorosis est naturalis et floridi Coloris cutis mutatio in pallidum s. album, cum lassitudine, Febricula continua [orig: continuâ], (ob quam symptoma hoc [note: Febris alba, Icterus albus.] Febris quoque alba, seu icterus albus vocatur,) et aliis incommodis, Vidus ac Virgines prae aliis affligens, atque a serosa [orig: serosâ] massae sanguineae Interperie originem ducens.

[note: Sudor nocturmus.] CXLVIII. Sudores nocturni sunt Symptoma auctae nimis excretionis cutaneae, quo serum copiosum in somno maxime, sed et interdum vigilantibus, per cutis poros, cum corporis emaciatione, viriumque paulatina [orig: paulatinâ] deperditione profluit; propter serum sanguinis copiosum plane diffluens, et poros cutis valde molles, atque laxos ob spirituum influentium penuriam redditos.

[note: Symptomata Facultatis animalis.] CXLIX. Symptomata Faculatatis animalis in Sensu spectantur tam interno, quam externo, et Motu. Inter ea, quae spectant Sensus internos, adeoque Cerebrum, occurrunt primo Affectus soporosi, [note: Coma.] interque hos ante omnia Coma, quod est perpetuum dormiendi desiderium, in quo tamen somnus non

est admodum profundus. Illud autem apparet duplex, [note: Somnolentum s. Cataphora.] vel somnolentum, sive Cataphora, somnus praeternaturalis, in quo Homines clausis oculis profunde satis et nimium dormiunt, sed facile tamen expergefieri possunt, utut brevi [orig: brevî] in pristinum somnum relabantur: [note: Coma Vigil.] vel Coma Vigil, insuperabilis quaedam propensio in somnum, ubi tamen homines profunde dormire nesciunt, sed tantum clausis atque conniventibus oculis perpetim capere somnum gestiunt, [note: Causae.] a quo autem sive per insomnia terribilia mox occurrentia, sive per alias causas fibrarum Cerebri nervearum contextum stimulantes, iugiter impediuntur. Adest enim vel sal quoddam acre, quo mucus, qui Cerebri glandulas opplere nititur, praegnans est, vel Inflammatio quaedam tubulorum sanguivehorum, spiritus torpescentes excitans.

[note: Insomnia.] CL. Insomnia sunt certae in somno obtingentes mentis cogitationes, perversae interdum atque delirae, alias [orig: aliâs] etiam rectae, quibus Homines nunc ad has, nunc ad illas animae passiones, Iram, Terrorem, Metum, Gaudium etc. incitantur. Oriundae a particularum Sanguinis in Cerebrum propulsi, diversimode constitutarum, motu turbato aut vehementiore.

[note: Ecstasis.] CLI. Sic Ecstasis, naturalis quidem, est pertinax mentis abstractio, et in unum tantum obiectum fixa intensio, sive vigilantibus, sive dormientibus, recte aut perverse rationcinantibus aliquando accidens.

[note: Somnambulatio.] CLII. Somnambulatio est fortis admodum obiecti cuiusdam in Cerebrum dormientium impressio, qua [orig: quâ] tales Homines sine evigilatione e lecto surgunt, atque haec cut illa vigilantium opera, periculosa interdum illa, obambulantes peragunt. Oriunda a copiosorum valde spirituum influxu in eos corporis musculos, qui motionibus ad nutum voluntatis animae, certo alicui obiecto fortiter intentae,

[note: Garus.] CLIII. Carus, est profundissimus somnus, cum sensuum motusque voluntarii abolitione, e quo Aegri difficillime expergefieri possunt, atque expergefacti post congruam ad interrogata datam responsionem, mox novo iterum somno obruuntur, ac in eum proni recidunt. Causa est omne id, quod liberum spiritibus animalibus fluxum et refluxum per nervos ad organa Sensuum et Motus [orig: Motûs] voluntarii impedit. Occasionem hinc praebent abundantia Sanguinis vel Lymphae, vasa Cerebri aut Cerebelli comprimens, obstruensve; Inflammatio, Suppuratio, Gangraena, Humorum extravasatio, Vasorum collapsus [orig: collapsûs] ab inanitione, Usus Opii vel narcoticorum, aut Liquorum spirituosorum nimius etc.

[note: Catalepsis, Catochus.] CLIV. Catalepsis s. Catochus, est repentina motus [orig: motûs] voluntarii ablatio, salva [orig: salvâ] manente determinatione semel facta [orig: factâ], qua [orig: quâ] Aegrieodem in statu, situ, aut obambulatione persistunt, in qua [orig: quâ] fuerunt a morbo deprehensi; sine ulla [orig: ullâ] respirationis, pulsus [orig: pulsûs], aut caloris [note: Causa.] naturalis mutatione. Causam adgnoscit Sensorii communis lateralem obstructionem, a crassis et viscidis humorum particulis oriundam; dum interea Spiritus eo semper ordine influunt, et membra eodem in statu vel situ, aut motu retinent, usque dum Nervorum pori a causa [orig: causâ] quadam externa [orig: externâ] membra aliter locante mutentur, ipsique sic Spirits alios in musculos determinentur. Hic Affectus est proximus ad Apoplexiam gradus.

[note: Lethargus.] CLV. Lethargus, est somnus profundus cum Febri utplurimum acuta [orig: acutâ] coniunctus, vel eidem superveniens; e quo Aegri minus difficulter quam in Caro expergefieri possunt, expergefacti autem delirant, ad interrogata perverse respondent, et mox iterum in pristinum somnum relabuntur.

Originem ducit ab inopia [orig: inopiâ] Spirituum animalium et Sanguinis aestuante motu febrili.

[note: Incubus.] CLVI. Incubus, s. Ephialtes, est somnus profundus, cum anxietate praecordiorum, sensu ponderis thoraci incumbentis, difficili admodum loquela [orig: loquelâ], et suffocationis metu. Causa est vellicatio spasmodica fibrarum in Musculis Respirationis negotio expediendo dicatis, a flatibus tendentibus, vel humoribus acribus lancinantibus producta.

[note: Agrypnia.] CLVII. Agrypnia s. Vigiliae nimiae, Pervigilium, Symptoma est Sensuum, in quo Homines vel plane non dormiunt per longum tempus; vel etiamsi dormiant, somnum tamen eorum brevissimus est. Causa sunt diversae, Spiritus iugiter in Nervos propellentes, organa sensuum continue irritantes, Dolores numquam cessantes, Mania, Melancholia, Phrenitis, etc.

[note: Anaestisia.] CLVIII. *a)naisqhs1ia, Symptoma est ablati sensus [orig: sensûs] Tactus [orig: Tactûs], seu facultas abolita percipiendi actiones obiectorum sensibilium in organa Sensuum externorum, [note: Stupor.] cuius varii occurrunt gradus, videlicet Stupor, incipiens [note: Hebetudo.] ablatio Sensus [orig: Sensûs], Hebetudo, debilis nimir. vel imminuta sensatio, v. gr. in Visu etc. Depravatio, quando obiectorum actio praeternaturali quodam modo percipitur, v. gr. in Gustu, ubi interdum quae dulcia sunt, tamquam salsa, vel acida, aut amara percipiuntur. Causa est interceptus, aut irregularis Spirituum in Nervos influxus.

[note: Apoplexia.] CLIX. Apoplexia, est vel subitanea vel paulatina, nunc perfecta nunc imperfecta, Sensuum tam externorum quam internorum, Motuumque simul arbitrariorum abolitio, Respiratione et Pulsu manentibus utcumque adhuc ad aliquod tempus integris. Causa est id omne, quod Spirituum animalium influxum a Medulla [orig: Medullâ] Cerebri in principia et progressum

Nervorum impedire potest; quem in censum referre oportet Calvariae fracturas, exostoses, impressiones, tumores: Humores item extravasatos sanguineos, serosos, pituitosos, saniosos, purulentos, basin Cerebri, Nervorumque principia comprimentes; unde [note: Sanguinea, serosa.] Apoplexia val sanguinea, vel serosa aut pituitosa evadit: Tumores praeterea in Cerebri substantia [orig: substantiâ] aut eius involucris natos inflammatorios, lymphaticos, mucosos, sebaceos, purulentos, scirrhosos, lapidosos: Sanguinis circulationem per arterias carotides ad Cerebrum impeditam, aut eiusdem refluxum inde per venas ad Cor sufflaminatum.

[note: Universalis.] CLX. Apoplexia est vel universalis in qua [orig: quâ] totum corpus a capite ad calcem afflictum est; vel particularis, [note: Particularis] unius tantum aut alterius partis, quatenus sensu et motu privatur: atque haec alias [orig: aliâs] Paralysis audit.

[note: Fortissima.] CLXI. Iterum Apoplexia alia est fortissima, in qua [orig: quâ] Homines vel in ipso afflictionis momento, adeoque subito concidunt et moriuntur; vel saltem intra paucas horas, aut dies paucos vivere plane desinunt, numquam evigilantes, aut ad se redeuntes. [note: Fortis.] Alia est fortis, in qua [orig: quâ] Aegri citius aut tardius expergefieri, adque Sensuum Motuumque usum revocari possunt, sive perfecte, quod rarissimum, sive imperfecte, quod frequentius: plerumque enim heic aliquis in Sensu externo aut interno, aut etiam in voluntario Motu defectus percipietur atque imbecillitas. [note: Levis.] Alia denique Apoplexia est levis sive mitis, in qua [orig: quâ] Homo etiam ex improviso quandam motus [orig: motûs] sensusque impotentiam vel debilitatem sine causa [orig: causâ] manifesta [orig: manifestâ] percipit, atque medicaminum ope pristinam sanitatem sive integre et perfecte, sive imperfecte recuperare potest. In hac [orig: hâc] tamen non minus, quam in specie antecedente imbecillitas quaedam

remanebit vel in Memoria [orig: Memoriâ] et Rationatione, vel in aliquo externo, vel denique in motu alicuius Membri, interdum et in usu Loquelae.

[note: Paralysis.] CLXII. Paralysis, est species Apoplexiae particularis, in qua [orig: quâ] membrum unum tantum aut alterum Sensu vel Motu arbitrario, vel utroque simul privatur; ortum ducens ab obstructione vel compressione, et flacciditate Nervorum, hincque impedito Spirituum in musculos influxu. Paralysis haec vel [note: Universalis] universalis iterum statuitur, in qua [orig: quâ] nunc omnes sub capite siti musculi resolvuntur, vocant hanc Paraplegiam [note: Paraplexia.] aut Paraplexiam; nunc musculi tantum unius vel alterutrius lateris a capite a calcem, unde Hemiplegia [note: Hemiplexia.] sive Hemiplexia nuncupatur. Vel Paralysis [note: Particularis] exsistit particularis, in uno videlicet aut altero duntaxat membro comparens; sic datur Paralysis musculorum Oculorum, Palpebrarum, Linguae, Brachii, Manus [orig: Manûs], v. gr. in Parhesi sic dicta, Digitorum, Sphincteris Vesicae aut Ani, Penis.

[note: Vertigo.] CLXIII. Vertigo est Symptoma Imaginationis depravatae, qua [orig: quâ] laboranti obiecta quaevis externa tamquam in gyrum circumagi videntur; ita ut Homo vacillantibus suis sine fulcimento pedibus insistere, vel obambulare nequeat. Quod si Hominum Oculi in tali Affectu simul frequenti Caligine offundantur, Visusque [note: Scotoma.] obscuretur, Scotoma, Scotomia, aut Scotodinos appellatur.

[note: Epilepsia.] CLXIV. Epilepsia, Morbus caducus, est repentina quaedam Sensuum, Motuumque arbitrariorum privatio, et humi collapsio, cum vehementi et reciproca [orig: reciprocâ] plurium vel pauciorum membrorum concussione, intorsione atque calcitratione, spuma [orig: spumâ] ex ore prodeunte, Oculis torvis, semel aut bis nonnumquam pluries una [orig: unâ] die vel hebdomada [orig: hebdomadâ] affligens; ac a tumultuario Spirituum animalium influxu ortum trahens.

Vocant hinc Convulsionem clonicam. Epilepsia talis [note: Universalis] observatur modo universalis, totius corporis, qualis [note: Particularis] est nunc descripta; modo particularis, in uno tantum vel altero membro specialiter contingens, v. gr. in Oculo, Gena [orig: Genâ] alterutra [orig: alterutrâ], Musculis Labiorum, unde Spasmus cynicus, Brachio vel Pede, ubi quandoque aeger ex Spasmo flatulento dolorem percipit; dum interea Sensuum usum in Cerebro et reliquis membris adhuc integrum habet et servat.

[note: Convulsio.] CLXV. Convulsio, Spasmus, est praeternaturalis quaedam, invita ac violenta musculorum horum aut illorum contractio, sive motus tonicus, cum intorsione membri illis musculis appensi. Estque vel [note: Universalis] universalis, in qua [orig: quâ] totum corpus convellitur cum [note: Particularis] sensuum motusque voluntarii privatione; vel particularis, ubi una tantum vel altera pars dolorifice tenditur, crispatur, vel subinde intorquetur.

[note: *e)mprosqo/eonos2.] CLXVI. Spasmus universalis triplex est, vel Emprostothonos, in quo musculi caput, collum, thoracem atque lumbos ad anteriora flectentes spasmodice contrahuntur, ita ut Aeger sese erigere vel erigi nequeat, Capite versus Genua vehementissime [note: *o)pisqo/tonos2] tracto: Opistothonos, in quo musculi caput, cervicem dorsumque retro flectentes contrahuntur, sicque capite et pedibus retro vehementissime versus se invicem tractis Venter in altum elevatur: vel denique [note: *te/tanos2.] Tetanus, in quo Corpus maxime rigidum evadit, atque musculis omnibus simul contractis illud in longitudinem magis extenditur.

[note: Spasmus cynicus.] CLXVII. Particularis Convulsionis species sunt in ore quidem Spasmus cynicus, contractio musculorum maxillarium, qua [orig: quâ] musculi Oris, Labiorum, et Nasi versus sua principia valide trahuntur, atque sic Os sive Facies in obliquum torquetur. In Oculis [note: Strabismus.] Strabismus, in quo musculi Oculorum convulsi,

eos vel sursum, vel deorsum, vel ad latera spasmodice [note: Trismus.] intorquent. In Maxillis tandem Trismus. in quo dentes invicem reciproca [orig: reciprocâ] ac vehementi maxillae contractione non sine stridore et sonitu valide committuntur, sive concutiuntur; quae quidem clonica magis convulsio exsistit, distincta a convulsione tonica [orig: tonicâ], frequenti illa [orig: illâ], qua [orig: quâ] inferior Mandibula superiori adeo firmiter apprimitur, ut flecti, et separari a superiore, sicque Os aperiri deducive nequeat. In uno alterove artuum musculo tensio fortis spasmodica plus minus dolorifica Spasmum producit flatulentum.

[note: Tremor.] CLXVIII. Tremor est motus alicuius membri depravatus vel debilitatus, quo illud fortiter satis ac libere moveri nequit, sed reciproce, etiam aliquando invitis Aegris, modo elevatur modo rursus deprimitur, cum vel sine dolore; ortum ducens a penuria [orig: penuriâ] spirituum animalium, reciproce in hos vel illos musculorum nervos ac tendines influentium; vel ab obstructione et flacciditate quorundam eiusmodi tubulorum nervosorum, unde sufficiens spirituum quantitas influere nequit. Ita tremunt nonnullis caput, aliis brachia, manus, aut pedes.

[note: Lassitudo.] CLXIX. Lassitudo est sensatio virium plus minus in omnibus vel aliquibus corporis artubus, debilitarum: quarum causa est sanguinis crassities, et spirituum insufficiens exinde secretio.

[note: Mutitas.] CLXX. Symptomata Loquelae sunt vel Mutitas, abolita loquendi facultas, quando quis neque literas neque voces integras articulatas pronuntiare, adeoque sermocinari nescit: vel facultas loquendi [note: Blaesitas.] debilitata, s. Blaesitas, quando quis non nisi cum difficultate unam alteramque Literam pronuntiare valet, veluti sunt R. M. L. etc. Iotacismum vel Lamdacismum quoque vocant. Vel eadem est

depravata in illis, qui inter loquendum modo subsistunt, modo voces aut sermonem praecipitant, hincque [note: Balbuties.] balbutientes vocantur. German. Stamler, Graeci quoque battarizein nuncupant. Alias [orig: Aliâs] Graecis hoc vitium audit *tranlo/ths2, *traulis1mo\s2, *yello/ths2, *yellis1mo/s2. Huc pertinent et illi, qui pleno ore sermonem proferunt, ob laxitatem et humiditatem Linguae et Ligamentorum [note: Bambaliones] nimiam, Balatrones vel Bambaliones Pappenoder Brey-Mauler, eapropter dicti, qui loquuntur als ob sie Brey in dem Maul hatten. Tandem his [note: Atypi.] adnumerantur Atypi, *a)/tupoi quibusdam dicti, qui non satis expedito plectro Linguae utuntur, quasi aerem non ferientes, nec verba satis apte conformantes autexprimentes. Sed et huc referimus Vocis [note: Aphonia.] laesiones, quae vel aboletur in *a)fwnia, vel imminuitur in voce exili aut obscura [orig: obscurâ], seu tenui submissa [orig: submissâ]; vel depravatur in voce clangosa [orig: clangosâ], aspera [orig: asperâ], rauca [orig: raucâ], tremula [orig: tremulâ], abrupta [orig: abruptâ].

[note: Tussis.] CLXXI. Tussis, est symptoma motus [orig: motûs] depravati Thoracis, quo natura cum vehementi spiritus [orig: spiritûs], prius copiosissime hausti et condensati, efflatione per velocem pulmonis et thoracis constrictionem, reciprocosque concussus exspiratorios, id quod spirandi instrumentis molestum est, expellere conatur. Causa eius est, quicquid Fibras pneumonicas sive immediate, sive mediate per consensum irritare valet.

[note: Sternutatio.] CLXXII. Sternutatio, *ptarmo\s2, est motus quidam convulsivus musculorum thoracis, quo post aliquam inchoatae Inspirationis suspensionem sive retardationem, magna [orig: magnâ] sed interrupta vi, et cum vehementi totius corporis concussione, plerumque cum sono magno, aer per nares et os cum occurrentibus in via [orig: viâ] ac irritantibus rebus, muco inprimis acri, una [orig: unâ] vice expellitur. [note: Causa.] Causa est irritatio tunicae narium internae glanduloso- nervosae, quaefitab aura [orig: aurâ] pulverulenta [orig: pulverulentâ], a

radiis Solis nares ferientibus, ab effluviis rerum acribus, salinis, volatilibus, a sucis et pulvere acri medicaminum errhinorum et ptarmicorum. Ubi notandum, quod fibrae tunicae Narium magnam communicationem sortitae sint cum musculis respirationi inservientibus, et visceribus imi ventris.

[note: Oscitatio.] CLXXIII. Oscitatio, Chasmos, est motus sive naturalis sive praeternaturalis omnium fere musculorum inspirationi et maxillae flexioni dicatorum, quo Pulmonum bronchia et vesiculae, hiante admodum ore, lente et sensim aerem copiosum inspirando magnopere extenduntur, isque dein per aliquot momenta retentus ac rarefactus paulatim denuo cum flatuorsis vaporibus emittitur, statusque musculis naturalis restituitur. Cuius effectus iuxta Cel. Boerhaven est, omnes humores corporis per omnia vasa movere, accelerare, aequaliter distribuere, adeoque Sensuum organa et musculos corporis suis muneribus quam optime adaptare.

[note: Pandiculatio] CLXXIV. Pandiculatio est tensio vel expansio quaedam violenta tendinum et musculorum totius corporis arbitrario motui inservientium, qua [orig: quâ] natrua, quicquid flatuosi aut lymphatici humoris in musculorum interstitiis haeret, et molestum est, excutere et dissipare, sicque humorum per capillaria vascula circuitum facilitare ac restituere laborat.

[note: Risus.] CLXXV. Risus, est motus musculorum Faciei, ex contractione Labiorum, et exspiratione intercisa [orig: intercisâ] sonora [orig: sonorâ], hilaritatem sive gaudium indicans. Producitur, haustum dilatato Pulmone aerem reciprocis, crebris, admodum parvis, celerrimis tamen concussibus, per organa inspirationi atque exspirationi destinata factis, quasi undatim commovendo; interim Pulmone fere in eadem expansione permane???, sanguinemque magis conquassante, quam

[note: Risus sardonius.] transmittente. Risus hinc Sardonius est praeternaturalis atque spasmodica musculorum Labia diducentium crispatio, sive diductio, plus minus diu durans, intermittens aliquando, iterumque recurrens, oriunda ab acri et viscido humore fibras talium musculorum frequenter irritante.

[note: Horror. Rigor.] CLXXVI. Horror, Horripilatio, Rigor, est motus convulsivus fibrarum Panniculi carnosi et Cutis, cum maiore vel minore concussione spasmodica [orig: spasmodicâ], et perceptione frigoris coniunctus. Causa eius consistere videtur in Succi nutritii, humorisve pituitosi salino - acido - pungentis, nitrosi, aluminosi, aut vitriolacei, capillaria vascula dictarum supra partium obstruentis, vel infarcientis, fibrasque nerveas circumstantes irritantis, vellicantis, aut lancinantis stagnatione. Ubi Frigus est eiusmodi vellicationis primus, Horror secundus, et Rigor teritus atque maximus gradus, in quo totum corpus magnopere tremet, dentes strident, ipseque Lectus, cui Aeger incumbit, simul tremulo motu concutitur.

[note: Phrenitis.] CLXXVII. Symptomata Sensuum internorum sunt primo Phrenitis, quae dicitur esse Delirium cum Febri acuta [orig: acutâ], Agrypnia [orig: Agrypniâ], et aliquali furore, oriundae ab inflammatoria [orig: inflammatoriâ] obstructione vasculorum sanguivehorum in Cerebri Meningibus, quam Sanguis crassus et aestuans causatur.

[note: Melancholia.] CLXXVIII. Melancholia est Delirium, sive Symptoma imaginationis depravatae, sine Febri, cum timore et tristitia coniunctum; ab intemperie sanguinis acida [orig: acidâ], inter salia volatilia profunde occultata [orig: occultatâ], et facile fermentescibili ortum, ob quam Spiritus animales nonnihil crassiores evadunt, hinc cursus [orig: cursûs] sui formam semel ingressam diutius retinent, atque vestigia medullae Cerebri fortius imprimunt. Hypochondriaca vocatur, quando acida in Hypochondriis cruditas creditur esse causa.

[note: Mania.] CLXXIX. Mania est Delirium itidem sive Febri, sed cum furore quodam Hominem affligens; oriundum a sale volatili acido irregulari, Lymphae tantillo crassiori involuto, atque Spiritibus animalibus copiosius misto, qui hinc irregulariter commoti, fortiusque agitati mentis turbant quietem, rectamque tam imaginationem quam ratiocinationem pervertunt, sicque Homines ad iram, furorem, absurdas et inconditas quoque actiones instigant. Maniaci proin robustissimi sunt, quoniam, ut Waldschmidius ait, Spiritus Maniacorum animales ad Musculosas partes fortius determinantur, ibidemque ob sui crassitiem diutius haerent, nec facile tenues in auras abeunt. Ab eadem causa [orig: causâ], et humorum circulantium iugi agitatione fit, ut intensissimum tales Homines frigus longo tempore cita noxam ferre possint.

[note: Rabies canina.] CLXXX. Ad Maniam referri solent Rabies lupina s. Lycanthropia, Rabies canina, felina, etc. quando quis a rabido Lupo, Cane, aut Fele seu Cato fuit [note: Hydrophobia] demorsus et vulneratus. Hydrophobia, affectus ille, in quo Aegri a rabioso eiusmodi animali demorsi magna [orig: magnâ] cum anxietate omnia liquida et potulenta, etiam ipsum aerem liberum vehementer aversantur, [note: Tarantismus.] etsi coetera [orig: coeterâ] minime interdum delirent. Tarantismus, morbus Hominum a Tarantulis, quae sunt Araneae marinae, demorsorum, unde perpetiam tripudiare et saltare coguntur, usque dum Venenum [note: Chorea S. Viti.] a Tarantulis acceptum fuerit dissipatum. Chorea St. Viti, Symptoma imaginationis perversae, qua [orig: quâ] laborantes Insaniae specie dies noctesque saltare gestiunt. [note: Amor insanus.] Amor insanus, vehemens illa animi perturbatio, qua [orig: quâ] prehensi non nisi de re amata [orig: amatâ] cogitant, illiusque consequendae et possidendae desiderio insano flagrant, hincque libidinosi admodum exsistentes multa

indecora agunt et loquuntur; hilares valde, si spem habent rem amatam impetrandi; tristes vero, et iracundi, quando de eadem re consequenda [orig: consequendâ] desperant. Causa est aestus atque acrimonia seminis apud Viros, vel lymphae Vaginae uterinae apud Feminas, praeternaturalis ac saepius verminosa, cum fixis admodum et deliris cogitationibus rei peramatae: et quando magna hinc quaedam tristitia Feminae, sive Virgini sive Viduae libidinosae supervenit, Affectus tatalis [note: Furor uterinus.] eroticus vocari solet Furor uterinus, vix nisi venereo coitu dissipabilis et curabilis.

[note: Delirium.] CLXXXI. Adeoque Delirium omne erit Symptoma Imaginationis sive Phantasiae et Ratiocinationis depravatae, oriundum a perversa [orig: perversâ] fibrillarum medullae Cerebri agitatione, hincque irregulari Spirituum animalium commotione. Vocatur a nonnullis *garafros1u/nh et parafora/.

[note: Memoria.] CLXXXII. Memoria est retentio idearum semel ex actione obiecti in Sensorium commune susceptarum; earundemque data [orig: datâ] postmodum occasione repetitio [note: Sensorium commune.] sive reminiscentia. Sensorium illud commune est pars medullosa Cerebri, in quam tamquam in originem, omnes in extremitatibus nervorum, ab obiectis sensibilibus, mole, figura [orig: figurâ], duritie, motu variantibus, contingentes mutationes sive motus propagantur, unde Idea obiecti talis in Mente attenta [orig: attentâ] excitatur. Quo igitur magis vivida, magis distincta, magis aliena ab omnibus aliis actionibus, quoque saepius tandem est renovata actio alicuius obiecti in medullam Cerebri, eo clarior, nitidior, vividior, distinctior et firmior erit Idea inde nata.

CLXXXIII. Quod si proin actio Sensorio communi impressa tam fortiter inhaereat, ut actione aliorum obiectorum superveniente mutari prorsus nequeat, manebit tum praesens idea, actionis illius

pedissequa. Vel saltem occasione similis alicuius actionis, aut ideae cuiusdam affinis, redditur prior idea volenti Homini, imo eidem subinde invito, quam si comitatur scientia similis olim perceptae, [note: Reminiscentia.] nuncupari Memoria consuevit, sive Recordatio vel Reminiscentia.

[note: Memoriae debilitas et ablatio.] CLXXXIV. Memoria igitur debilis evadit, vel plane tollitur, quoties obiectorum externorum vel internorum actiones, nullam vel exiguam tantum in tubulos Sensorii communis sive Medullae Cerebri nerveos impressionem facere possunt; quemadmodum hoc evenit, quando fibrae partium sensibilium nervosae propter Spirituum influentium paucitatem aut defectum molliores, flaccidioresve redduntur, sicque impressa vestigia diu retinere, ac ideas semel excitatas, iterata suggerere vice vix possunt.

[note: Amentia.] CLXXXV. Amentia, Dementia, Mentis alienatio, emotio, aberratio, est species Delirii, adeoque Symptoma phantasiae et rationcinationis abolitae, in quo Homo ne quidem principia ratiocinandi novit, neque ullos conceptus, iudicium nullum, vel exiguum certe formare potest. Unde hic defectus, hoc vitium a mala [orig: malâ] tubulorum medullarium Cerebri conformatione provenire creditur, sive a nativitate id exsistat, sive ab humoribus viscidis adquisitum fuerit, obstruentibus, infarcientibus, atque alio modo disponentibus structuram medullae praedictae. Nonnulli [note: Stultitia, Fatuitas, Stupiditas.] malum hoc etiam vocant Stultitiam, Insipientiam, mw/rs1in, vel Fatuitatem, aut Stupiditatem, quemadmodum Willisius, Libr. de Anima [orig: Animâ] Brutor.

[note: Mentis hebetudo.] CLXXXVI. Hebetudo, Imbecillitas Mentis, Ingenii tarditas, Iudicii difficultas, est Symptoma quoque Actionis Mentis imminutae, quo quidem Homo laborans principiorum imaginandi et

ratiocinandi notitiam habet, et ex illis quasdam conclusiones facere sive deducere potest, sed magno cum labore, et plus minus tarde.

[note: Caecitas.] CLXXXVII. Symptomata laesae Visionis sunt primo illius Ablatio, sive Caecitas, Amaurosis, quae est omnimoda Visus [orig: Visûs] abolitio, ita ut Homo nullum plane Obiectum visibile ante se exsistens cerenere ac distinguere queat, a quacumque demum causa [orig: causâ] defectus iste provenerit.

[note: Gutta serena.] CLXXXVIII. Gutta serena est species Caecitatis ab obstructione nervi optici in alterutro vel utroque Oculo contingens, ita ut Homo ne quidem lumen qualecumque percipere queat, utut extus nullum plane vitium in Oculis deprehendi soleat, ipsique naturalibus simillimi exsistere videantur. Germani nuncupant den schwartzen Stahr.

[note: Cataracta.] CLXXXIX. Cataracta, Hypochyma, Suffusio, est species Visionis ablatae, quae nunc a crassitie, [note: Glaucoma.] turbatione et obscuratione Humoris crystallini ortum ducit, et nomine Glaucomatis venit, quoniam istius Humoris incrassati color in glaucum mutatur, atque Visionem omnem intercipit: nunc ab humoris alicuius viscosi concretione in Pelliculam, Pupillae obhaerentem, eamque ita obducentem provenit, ut radii hinc visivi ex obiectis externis resilientes penetrare nequeant; specialiter hinc [note: Suffusio.] Suffusio appellatur. In utroque vitio tamen aliqua Luminis perceptio superest.

[note: Amblyopia, Visus [orig: Visûs] hebetudo.] CXC. Amblyopia, Visus [orig: Visûs] habetudo est Visionis sensus imminutus, vel obscuratus, obfuscatus, quo Homines debiliter vel obscure, et veluti per nebulam plus minus tenuem obiecta externa vident ac discernunt. Causa est vel Humorum, vel Tunicarum Oculi siccatio aut incrassatio. Huc pertinet Senum Visionis imbecillitas, *gres1buwpi/a. Ein schwach Gesicht.

[note: Myopia. Lusciositas.] CXCI. Myopia, Myopiasis, Lusciositas, est Visionis imminutae species, quando quis non nisi propius, vel proxime Oculis admota obiecta videt, ac iisdem limis vel semi clausis ea discernit; remota vero, utut magna, obiecta vel plane non cernit, vel saltem discernere et cognoscere nescit. Causa est nondum adeo adcurate perspecta; possunt tamen, ut opinatur Cl. Boerhaven, figura nimis sphaerica Bulbi oculi prominentis, vel angustia Pupillae, vel conditiones quaedam in longitudine Oculi, in Humore crystallino, huiusque situ Myopiam variam producere. Ein kurtz Gesicht audit apud Germanos.

[note: Nyctalopia.] CXCII. Nyctalopia, est Symptoma Visionis imminutae, quo Homines circa meridiem optime vident, mane et vesperi in diluculo vel crepusculo obscure, et noctu plane nihil dignoscunt, utut candela [orig: candelâ] accensa [orig: accensâ]. Causa est praeternaturalis angustia Pupillae Oculorum.

[note: Mydriasis.] CXCIII. Mydriasis, est Visus itidem imminutus, quo Homines sub meridiem nihil, mane et vesperi parum, et noctu optime vident. Causa est Pupillae insolita ac praeternaturalis dilatatio, a lumine qualicumque constringi vel angustari nescia [orig: nesciâ].

[note: Visus [orig: Visûs] depravatio.] CXCIV. Datur et Visus [orig: Visûs] depravatio, quando v. gr. quae rubra sunt, conspiciuntur esse caerulea, vel nigra; quae dissita sunt, propinqua esse creduntur: quae magna exsistunt, ut parva; quae simplicia sunt, duplicia; quae recta, curva; quae integra, dimidia, aut perforata; quae tandem quieeta, tamquam in motu constituta cernuntur. Causa est vel in Oculorum tunicis, vel in Humorum situ, vel in Spiritibus quaerenda.

[note: Strabismus.] CXCV. Strabismus, est musculi unius alteriusve, Oculos moventis, resolutio, vel relaxatio, oppositique contractio, nunc a consuetudine in Infantia [orig: Infantiâ]; nunc a defluxione quadam, nervorum in

musculum affectum disseminatorum, tubulos obstruente, sicque Paralysin in illis excitante, atque Bulbum vel sursum, vel deorsum, vel in obliquum tor4quente, oriunda.

[note: Ophthalmia.] CXCVI. Ophthalimia est inflammatoria obstructio tubulorum sanguivehorum in Oculorum tunica [orig: tunicâ] coniunctiva [orig: coniunctivâ] s. adnata [orig: adnatâ], cum tantillo tumore, rubore, dolore ardente, et luminis impatientia [orig: impatientiâ]. Haec si lenior fuerit, et velut initium Inflammationis, vocatur [note: Taraxis.] Taraxis s. Turbatio Oculi. Si porro iunctum habeat [note: Hygrophthalmia.] Lacrimarum profluvium, Hygrophthalmia, seu Lippitudo humida: Si vero tandem absque earundem [note: Xerophthalmia.] fluxu exsistat, Xerophthalmia, chrofqalmi/a appellatur.

[note: Blepharophthalmia.] CXCVII. Blepharophthalmia, est Inflammatio Palpebrarum Oculi unius vel alterius, a stagnatione seri aut sanguinis salso-acris, viscidi, in tubulis capillaribus ortum ducens.

[note: Psorophthalmia.] CXCVIII. Psorophthalmia, est Palpebrarum oculi Scabies pruriginosa, a lacrimis, vel defluxionibus salso-viscido-acribus producta, et rubedinem quandoque simul excitans.

[note: Epiphora.] CXCIX. Epiphora, Lippitudo, est perpetuum lacrimarum profluvium cum Palpebrarum extremarum, seu Ciliorum rubore et prurigine iunctum; oriundum a dilaceratione tubulorum vel ostiolorum lacrimalium, aut eorundem erosione. Rohte Trieff-Augen.

[note: Lagophthalmia.] CC. Lagophthalmia, Oculus leporinus, est vitium Oculi, quando huius Palpebra superior ita retrahitur a fibrarum constrictione et siccatione, ut Oculum, dum clauditur, totum non obtegat, atque hinc talis Homo Oculis tantillum apertis dormire, Leporum instar, cogatur.

[note: Trachoma.] CCI. Trachoma est asperitudo superficiei internae Palpebrarum, a stagnantibus et coagulatis

Lacrimis nonnihil salsis, originem trahens. Vocant [note: Dasymma.] etiam Dasymma, quod tamen alii credunt esse inaequalitatem praeternaturalem superficiei externae Palpebrarum cum rubore qualicumque, sed sine ardore, iunctam.

[note: Tyloma.] CCII. Tyloma, Tylosis, *tu/lwma, *tu/lws1is2. est durities Palpebrarum, vel Callositas s. Callus, proveniens a Lympha [orig: Lymphâ] tartarea [orig: tartareâ], sive crassa [orig: crassâ], coagulata [orig: coagulatâ], indurata [orig: induratâ] in Palpebris, praecipue extremis.

[note: *xala/zion.] CCIII. Grando, est Tuberculum scirrhosum, durum, cuti concolor, indolens, Lentis fere magnitudine inter tunicas superioris Palpebrae a sero pituitoso, viscido, minus acri natum, rotundum, huc illuc mobile, atque Palpebrae integram diductionem vel apertionem impediens.

[note: Hordeolum.] CCIV. Hordeolum, Crithe, est Tuberculum oblongo-rotundum, magnitudine Pisi maioris, rubrum, cum pruritu et tantillo ardore coniunctum, in Palpebrarum Ciliis inter pilos enascens, ac interdum suppurans, tandemque apertum nonnihil puris cum sanguine fundens; oriundum a gutta [orig: guttâ] una [orig: unâ] alterave cruoris et lymphae incrassata [orig: incrassatâ] atque stagnante.

[note: Aegilops.] CCV. Aegilops, est Inflammatio in maiore Oculi angulo, a Sanguine et Lympha [orig: Lymphâ] acri stagnante excitata, atque in Abscessum, suppurante humore, [note: Anchilops.] abiens, qui si rumpatur, Anchilops vocatur, sive Ulcus Canthi maioris Oculi, pus fundens, quod partim ex angulo exprimitur, partim per nares fluit.

[note: Fistula lacrimalis.] CCVI. Fistula lacrimalis, est Ulcus Oculi canthi maioris sinuosum, cum Ossis proximi incipiente Carie, saniem perpetim stillans, quae vel exprimitur ex Cantho illo, cutim Genae versus angulum premendo, vel per foramen quoque ad nares fluit. Ansam praebei utplurimum Ulcus Canthi negligenter curatum.

[note: *e)gkanqi/s2.] CCVII. Encanthis, est carunculae lacrimalis, in maiori cantho sitae, supra iustum modum excrescentia, a succi nutritii copiosiore e poris erosis, vel laceratis effusione et concretione producta.

[note: *ro(i/as2, *ru(/as2.] CCVIII. Rhoeas, est Carunculae lacrimalis praeternaturalis imminutio sive decretio, vel etiam erosio, ab humore acri, aut deficiente nutritione orta.

[note: )*emfu/s1hma.] CCIX. Emphysema, est laxus Palpebrarum tumor, a flatu inter membranas collecto, et expandente originem ducens, nullo dolore notabili stipatus, neque colore praeternaturali admodum comparens.

[note: *uda/tis2.] CCX. Aqvula, Oedema Palpebrarum, est intumescentia earum, ab aquae vel lymphae lacrimalis inter tunicas effusae coacervatione excitata, atque Oculum clausum tenens. Vel secundum alios est pinguedinis superiori Palpebrae substratae, extima [orig: extimâ] parte, incrementum, pondere suo ita gravans, ut vix Oculos aperire queat Homo, eique perpetim fere lympham stillent.

[note: *fxtro/pion.] CCXI. Ectropium est Palpebrae Oculorum inversio, a cicatrice, aut carnis excrescentia [orig: excrescentiâ] producta.

[note: *a)gkuloble/faron.] CCXII. Ancyloblepharon, est Vitium Oculorum, in quo Palpebrae vel inter se, vel cum albo aut nigro Oculi ita coalescunt, ut Oculus aperiri non possit. Causa plerumque est Ulcus imperite sanatum: vel subinde Lacrimae crassae, viscosae, in Palpebrarum extremitatibus collectae, sua [orig: suâ] glutinositate eas sibi invicem connectentes, velut in Ophthalmia [orig: Ophthalmiâ] quandoque aut in Variolis evenit.

[note: *fqeiri/ais2.] CCXIII. Palpebrarum Phtheiriasis, est vitium Oculorum, in quo pediculi exigui pilos Ciliorum infestant, cum aliquali prurigine molestantes.

[note: *trixi/as1is2.] CCXIV. Trichiasis, est vitium Palpebrarum Oculi, quando pili inutiles, curvi, duriusculi, Bulbos pungentes, in Palpebris inter Cilia nascuntur.

[note: *mada/rws1is2.] CCXV. Madarosis est defluvium Ciliorum, sive pilorum Palpebrarum, unde et Glabrities Palpebrarum audit, Graecis quoque aliis *mi/lfws1is2. Causa est radicum pilorum ab humore acri facta erosio.

[note: *distixi/as1is2.] CCXVI. Distichiasis est Vitium palpebrarum, sive morbus in numero aucto pilorum alterutrius Palpebrae, vel etiam utriusque, dum alius sub ordine naturali successit sive succrevit ordo Philorum, partim a copia [orig: copiâ] succi nutritii, pilorum proprii, partim a structura [orig: structurâ] Ciliorum tali, quae dictum facile ordinem crescentem admittat.

[note: *fala/gtws1is2.] CCXVII. Phalangosis, est vitium Palpebrae superioris aut inferioris, in quo Cilia, una [orig: unâ] cum pilis, naturaliter alias [orig: aliâs] se habentibus, introrsum versus trahuntur, ut conspici nisi diductis palpebris nequeant. Distinguitur a Trichiasi, quia in hac Cilium non introrsum vertitur, atque duri et curvi quidem pili, secus ac in Phalangosi nascuntur, in qua [orig: quâ] naturaliter etiam constituti pili, introrsum cum Ciliis versi, Bulbos pungere valent. Sed et a Distichiasi differt, in qua [orig: quâ] duplex pilorum acies praeternaturaliter gignitur, secus ac in Phalangosi.

[note: *aiqi/as1in.] CCXVIII. Lithiasis Palpebrarum, est Affectus quando in exteriore illarum parte corpuscula s. tubercula quaedam alba, et crassa, callis vel lapillis similia, aspera, et Bulbos nunc premendo nunc pungendo molestantia gignuntur, succo nutritio vitioso, largius ibi deposito, coagulato, et indurato adscribenda.

[note: *i(/ppos2.] CCXIX. Hippus, est affectus Palpebrarum, quando hae instabiles semper, continue mobiles, et velut tremulae exsistunt, sive a nativitate, sive a morbo quodam ita factae.

[note: *a)trofi/a.] CCXX. Atrophia est paulatina decretio, et consumptio Bulbioculi, cum Visus [orig: Visûs] imminutione, tandemque

integra [orig: integrâ] ablatione. Causa est constrictio et siccatio [note: et Siccatio.] membranarum, et humorum.

[note: )*ekpies1mo\s2.] CCXXI. Procidentia Oculi est totius Bulbi oculi extra cavitatem vel orbitam suam prolapsus, a laxitate tendinum ac musculorum, ipsiusque Oculi intumescentia [orig: intumescentiâ] oriundus.

[note: *gro/ptws1is2.] CCXXII. Procidentia Uveae tunicae, est prolapsio huius tunicae ex sua [orig: suâ] naturali sede, per ruptam vel erosam, adeoque apertam Corneam contingens.

[note: *rh(/cis2.] CCXXIII. Rhixis, est ruptura membranarum Oculi, sive ab erosione per humores acres, sive a causa [orig: causâ] quadam externa [orig: externâ] vulnerante, oriunda, cum Humorum effusione atque confusione, et Visus [orig: Visûs] ablatione iuncta.

[note: *xh/mos1is2.] CCXXIV. Chymosis, est Vitium Oculorum, in quo utraque palpebra ex Bulbi vehementi phlegmone distorquetur, ita ut vix Oculos operiant; atque insuper inflam~ata Sclerotica tunica, maxime rubens, sublimior Cornea [orig: Corneâ] exsistit, aliquamque eius, imo Pupillae quoque portionem obtegit.

[note: *pteru/gion.] CCXXV. Unguis Oculi, Pterygium, Ungula, est Morbus in numero aucto, Excrescentia videlicet membranacea, duriuscula vel mollis, crassa, obscure albicans in Unguis similitudinem, ex angulo Oculi maiore enata, atque sensim super Tunicam coniunctivam progrediens, dumque Pupillam supergreditur, Visionis sensum auferens. Causa est laesio vel excoriatio levis tunicae in Cantho Oculi maiore, unde nutricius sucus mox congelascens plus iusto exsudat, idque in formam pelliculae, paulatim incrementum capientis, et sese extendentis, concrescit. Si vero tantum mucoso - viscida materia ex angulis super Oculi bulbum effusa coagulatur, et ita spissa evadit, ut Pupillam plane obtegat, Visum quoque intercipit, et [note: Pannus.] Pannus a nonnullis vocatur.

[note: *fluktai/nh.] CCXXVI. Pustula oculi est Vesicula albi vel aquei coloris, in Corneae Tunicae superficie efflorescens, atque seri salini crassioris guttulae extravasatae originem debens. Pustula talis aliquando variologsa est, in Variolarum eruptione eo etiam loci nascens. Alias [orig: Aliâs] frequenter est Ophthalmiae pedisseque.

[note: *bo/qrion.] CCXXVII. Bothrion, Fossula, Annulus Corneae, est Ulcusculum huius oculorum tunicae cavum, parvum, angustum, puncturis rotundis simile; atque a sero salino acri erodente natum. Hoc si latius fuerit, minus [note: *koi/lwma.] tamen profundum, Cavitas, *koi/lwma vocatur.

[note: *a)/rgemon.] CCXXVIII. Argemon, est Ulcusculum Corneae tunicae in Iridis circulo natum, et undiquaque illum ambiens, sic ut circa exteriorem eius partem rubicundum, circa interiorem vero album appareat. Quod si hoc Ulcusculum Corneae tunicam plane transiit, adeoque profundius evasit, tum Uvea tunica per illius foramen aliquando elabitur, quo vitio afflictos Galenus vocavit *e)parge/mous2.

[note: *e)pi/kauma.] CCXXIX. Epicauma est Ulcusculum sordidum, impurum, crustoxsum, velutigne factum, in Oculi nigro a salso corrosivo sero productum. Occasionem saepe praebet Febris continua, praeprimis variolosa, aliave exanthematica. In Oculi nigro profundum quandoque evadit hoc Ulcus, ac fere semper in ipsius extersione maior Tunicarum erosio contingit, ut humores paulatim diffluant, atque totus tandem Oculus effundatur.

[note: *a)xlu/s2.] CCXXX. Achlys, est leve et superficiarium in Oculi nigro apparens vel enatum Ulcusculum, caeruleum, aeri caliginoso simile, et nigri Pupillae maximam partem non sine visus [orig: visûs] obscuratione occupans. Unde Caligo quoque appellatur.

[note: *nefe/lh.] CCXXXI. Nubecula, Albugo, est velut alba Cicatrix tenuior, superficiarium in nigro Oculi natum Ulcusculum sequens.

[note: *u)po/puon, pu/ws1is2.] CCXXXII. Hypopyon, Pyosis, est puris aliquantilli retro Corneam oculi tunicam in nigro iuxta Iridem collectio, Ungui humani digiti similis, ac Infla~mationem vel Abscessum subsequens.

[note: *le/ukwma.] CCXXXIII. Albugo, est vitium Corneae Oculorum Tunicae, quando macula quaedam alba in eadem, ex condensatione humoris impacti pituitosi; vel ex cicatrisatione Vulnusculi, aut Ulcusculinascitur, atque si Pupillam plus minus obtexerit, Visum magis vel minus intercipit.

[note: *karki/nwma.] CCXXXIV. Fungus Oculi cancrosus, Carcinoma Oculi, est Tumor durus, paulatim ex allabente copiosiore plus minus succo nutritio, acri, corrosivo natus, atque immensum continue dolorem, ruborem, punctoriumque cruciatum, ad Tempora usque sese extendentem, suscitans. Fungus hic aliquando ad magnitudinem Ovi anserimi increscit.

[note: *muoke/falon.] CCXXXV. Myocephalon est species Procidentiae Uveae, exigua adhuc, et Muscae capiti similis, in nigro oculi per exulcerationem facta. ubi quod ex Uvea [orig: Uveâ] prolapsum est, nigrum aut caeruleum apparet; in circuitu autem circa fundum eius portionis, quae procidit, labia erosae ruptaeque Corneae alba videntur, praeprimi si indurata Callum contraxerint.

[note: *stafu/lwma.] CCXXXVI. Staphyloma, Uvatio, est species Procidentiae Uveae maior, quando haec per foramen ruptae Corneae ea [orig: eâ] magnitudine elabitur, ut acinum Uvae repraesentet, Bulbo oculi imminentem sine dolore, nigricantem, vel caeruleum.

[note: *mh=lon,] CCXXXVII. Mylon, est species Procidentiae Uveae maxima, quando eadem extra Palpebras eminet. Nonnulli Clavalem ruptionem appellant.

[note: *h(=los2, Clavus.] CCXXXVIII. Clavus Oculi, est Tuberculum callosum in albo illius e Succo nutritio uberius exsudante genitum, a figurae similitudine ita dictum.

Occasionem praebet ipsa aliquando Procidentia Uveae, quando Cicatrice obducta [orig: obductâ] induruit, et occalluit.

[note: *u)po/s1fagma.] CCXXXIX. Sugillatio Oculi, est vitium tunicae Oculorum adnatae, quando ab accepto quodam ictu vel contusione sanguis intra vascula capillaria subsistit, coacervatur et stagnat, sicque ruborem, indolentem hactenus, producit.

[note: *w)talgi/a.] CCXL. Symptomata Aurium sunt primo Otalgia, quae est Aurium dolor in genere, ab Inflammatione, vel Abscessu, vel Ulcere, vel Vermibus aut alia [orig: aliâ] quadam causa [orig: causâ] excitatus.

[note: *ku/fws1is2.] CCXLI. Cophosis, Surditas, est Symptoma Auditus [orig: Auditûs] plane aboliti, quando Aeger prorsus nihilaudit, vel nullum omnino sonum percipit. Causa est obstructio meatus [orig: meatûs] auditorii, ruptura Tympani, et multilex alia.

[note: *barhkoi=a, *dus1hkoi=a.] CCXLII. Barycoia, Dysycoia, Hypocophosis, Obauditio, est Symptoma Auditus [orig: Auditûs] imminuti, quo Homines difficulter plus minus, nec nisi graviores sonos, et Sermones alta [orig: altâ] demum voce prolatos audire et percipere possunt.

[note: *suris1mo\s2.] CCXLIII. Tinnitus, Sibilus, Sonitus Aurium, est Symptoma Auditus [orig: Auditûs] depravati, quando Homines praeternaturalem quendam sonum suis in Auribus percipiunt, plus minus diu durantem ac molestum, sub forma [orig: formâ] nunc Tintinnabuli sonantis, nunc strepitus [orig: strepitûs] Aquarum fluentium, nunc sibilus [orig: sibilûs] cuiusdam alius [orig: aliûs]. Causa est humoris, in tubulis Aurium colecti et stagnantis, particularum intestina quaedam commotio, nervos auditorios tremente motu agitans.

[note: *w)=ta s1kwlukw=nta.] CCXLIV. Vermiculares Aures, sunt Ulcuscula Aurium sordida, e quibus non secus quam e putrescente quodam cadavere Vermiculi prodeunt, ex ovulis inibi depositis, vivificatisque provenientes.

Aures positae, subinde in Abscessum et Ulcus abi ens, a stagnatione et suppuratione sanguinis oriundum.

[note: *fh\ria.] CCXLVI. Pherea, sunt oblongae glandularum, circa Aures sitarum, intumescentiae vel prominentiae, ab infarctu tubulorum lymphaticorum productae.

[note: *kuye/lh.] CCXLVII. Cerumen nimium, seu Sordes Aurium, sunt excrementitius humor copiose admodum in Aurium cavitatem depositus, inibique stagnando in crassam, etiam quandoque duriusculam materiam concretus, subflavus, amarus, atque Tympani membranam obducendo Auditum gravem reddens, vel plane auferens. Marmoratam etiam nonnulli vocant.

[note: *o)zaina.] CCXLVIII. Inter vitia Narium occurrit primum Ozaena, quae est Ulcus profundum in Naribus ab humore acri salino, corrosivo productum, putridam atque graveolentem, foetidam saniem, unde halitus emanat foetidissimus, fundens.

[note: *polu/pous2.] CCXLIX. Polypus, est Excrescentia carnea, mollis, coloris varii, Polypodis, illius animalis marini exsanguis et mollis, carni quoad substantiam similis, laxa, in Naribus e sanguine ac pituitosis humoribus, coagulatis genita; interdum versus Palatum, interdum extrorsum vergens, pluribus appendicibus adhaerens.

[note: *sa/rkwma.] CCL. Sarcoma, est Carnis praeternaturalis in Naribus generatio, vel Excrescentia rubicunda, quae suppurata Ozaenam parit. Differt a Polypo non nisi forma [orig: formâ], dum hic plures habet pedes, tenuibus radicibus pendentes, Sarcoma vero unica [orig: unicâ] tantum radice gaudet, si quidem habet, eaque plus minus lata [orig: latâ], ac praeterea rubrum est instar Hepatis, dum Polypus subinde alium colorem habet.

[note: *ko/ruza.] CCLI. Gravedo, Coryza, est Catarrhus sive defluxio copiosi seri fluidi, mucosi, salino acris, per tunicam Narium mucoso-glandulosam facta.

[note: Olfactus [orig: Olfactûs] Symptomutae] CCLII. Olfactus seu Odoratus abolitus est, quando Homo rerum etiam qualemcumque odorem non percipit. Imminutus vero dicitur, quando debiliter plus minus eosdem sentit. Depravatus tandem, quando odorem rerum aliter, quam in natura [orig: naturâ] est, percipit; suavem pro foetido, aut hunc pro illo aestimans. Causa est organi olfactorii obstrutio, oblinitio, Narium occlusio etc.

[note: *a(imor)r(agi/a.] CCLIII. Narium Haemorrhagia est praeternaturale et copiosum snguinis e Naribus profluvium, a Vena [orig: Venâ] qualicumque, vel Arteriolis etiam capillaribus intra Nares apertis oriundum.

[note: Foetor Narium.] CCLIV. Faetor Narium, est halitus [orig: halitûs] per Nares emissi maior vel minor graveolentia, a Muco diutius stagnante et putrido; vel ab Ulcere et Ozaena [orig: Ozaenâ]; vel ab Ossiculis cariosis proveniens.

[note: Narium Carcinoma.] CCLV. Nasi cancer exedens, est Narium, totiusque tandem Nasi paulatina consumptio et exesio, ab humore acri corrodente, septico, e Sanguinis massa [orig: massâ] corrupta [orig: corruptâ] iugiter affluente proveniens.

[note: *fako/s2.] CCLVI. Symptomata ac Vitia Faciei sunt Lentigo, Lenticula, Maculae illae cutaneae, inprimis Faciei, Lentes colore et magnitudine referentes, minime dolentes, a particulis acido-sulpureis, fuliginosis, in cuticula subsistentibus, atque coagulatis oriundae.

[note: *e(fhli/s2.] CCLVII. Ephelis est aspredo et nigrities in Facie ex ardore solis pronata; quando aestus Aeris sudorem elicit, cumque hoc dein Pulvis ex aere permiscetur, atque cuticulae inhaerescendo siccatur.

[note: Gutta rosacea.] CCLVIII. Gutta rosacea, est praeternatulis rubedo Faciei, Genarum praecipue et Nasi, saepius cum tuberculis eminentibus duriusculis, aliquando et pustulis ad suppurationem tendentibus, atque prurientibus coniuncta. Causa est Sanguis chylo salso,

seroso sulpureo, crasso inquinatus, atque in Glandulis tubulisve faciei cutaneis obhaerens, cumulatus, et stagnans.

[note: *uo/nqos2.] CCLIX. Varus, Ionthus, Tuberculum est multiplex, duriusculum, inflammatorium, exiguum, ex sanguine nonnihil crasso, salso, sulpureo, viscido, sparsim in paucioribus, vel pluribus Glandulis subcutaneis Faciei Iuvenum maxime plethoricorum collecto, stagnante, et plerumque suppurante oriri atque conspici solitum. Germani appellant die Finnen des Angesichts.

[note: *o)dontalgi/a.] CCLX. Dolor Dentium, est symptoma Sensus [orig: Sensûs] Tactus [orig: Tactûs] aucti vel depravati, sive tristis sensatio fibrillarum nervosarum in radicibus, cavernulisque Dentium, excitata a solutione continui per acidum humorem serosum resolutum, atque fluorem passum.

[note: *o)donti/as1is2, *o)dontofu+/ia.] CCLXI. Dentitio, est Dentium iam factorum, sive concretorum plus minus difficilis ac dolorosa eruptio extra Gingivam et alveolos Maxillae; plerumque cum Gingivae tumore.

[note: *o)dacis1mo/s2.] CCLXII. Odaxismus, est tumor et pruritus plus minus dolens Gingivarum, ante Dentium eruptionem plerumque contingens, atque solutioni continuitatis violentae et urgenti in Gingivarum carne originem trahens.

[note: *a)imwdi/a.] CCLXIII. Haemodia, est Dentium Stupor, ab aciditate austera [orig: austerâ] cibi vel potus [orig: potûs] alicuius, cum molestiae dolorisve adstringentis qualicumque sensu productus, ita ut lios tum cibos sine doloris incommoditate maiore comminuere et masticare Homo nequeat.

[note: *parouli/s2.] CCLXIV. Parulis, est tumor inflammatorius dolens et rubens, portionis alicuius Gingivarum iuxta dentes, qui si discuti nequeat, suppurando in Abscessum abit, hincque ruptus pus exhibet plus minus

[note: *e)pouli/s2.] CCLXV. Epulis, est Tuberculum s. Excrescentia carnis, a phlegmone in Gingivis iuxta intimos Dentes molares progenita, ita ut Aeger interdum Os aperire eapropter nequeat. Causa est sucus Gingivarum nutritius per solutam in Phlegmone continuitatem luxurians, atque in superficie inspissatus et concretus.

[note: Dentium Nigredo.] CCLXVI. Dentium nigredo, est naturalis albi coloris Dentium in flavum aut nigrum mutatio, facta a salino acido et viscoso humore.

[note: Vacillatio.] CCLXVII. Dentium vacillatio s. mobilitas, est vitium Dentium, quando in suis alveolis non amplius firmiter haerent, sed mobiles redditi vacillant, ita ut interdum sine labore aut dolore eximi vel extrahi possint.

[note: Caries.] CCLXVIII. Dentium Caries, est substantiae dentium osseae paulatina erosio, corruptio, adeoque continuitatis solutio, facta a sale quodam acido corrosivo, sive extus a Cibis applicato, sive intus ex sanguine in radices dentium deposito.

[note: Sordes et Tophi.] CCLXIX. Dentium Sordes ac Tophi, Lithodonton, Lapis dentalis, est materia quaedam crassa, viscida ciborum, Dentibus talium Hominum, qui nullam eorum curam in mundificando et detergendo habent, adhaerescens, atque sensim indurescendo in duritiem tophaceam conversa.

[note: Excrescentia.] CCLXX. Dentium prominentia vel excrescentia, vitium est, in quo Dens unus aut alter praeternaturaliter elongatur, et excrescit cum Hominis incommodo. Causa est sucus nutritius osseus maiori quantitate exsudans atque indurescens.

[note: Vermiculi.] CCLXXI. Dentium Vermiculi, sunt animalcula viventia ex ovulis Insectorum, in foramina

dentium cariosorum depositis genita, hincque radices eorum nerveas cum notabili saepius cruciatu mordentia et pungentia.

[note: *batraxos2.] CCLXXII. Ranula, Rana, est Tumor phlegmonodes s. Apostema folliculosum, materiam muco vel Meliceridi similem continens, oblongum, aut rotundum ad Linguae frenulum, et venas, propterea raninas dictas, ex affluente materia [orig: materiâ] sanguineopituitosa [orig: sanguineopituitosâ] viscida [orig: viscidâ] genitum, aliquando et in tophaceam s. lapideam duritiem concrescens, cum aliquali sermonis impedimento.

[note: *a)/fqai.] CCXXIII. Aphthae, sunt Ulcuscula vesiculosa, superficiem internam, partesque oris infestantia, prurienria, cumque molesto ardentis doloris sensu coniuncta; atque nunc a sero sanguinis, vel saliva [orig: salivâ] salinoichorosa [orig: salinoichorosâ] acriori, nunc a lacte Nutricis, simile vitium habente, producta, maiore vel minore numero occurrentia, alba utplurimum, subinde rubicundo, flavescente, vel lucido-nigricante colore tincta, aliquando etiam serpentia vel depascentia.

[note: *pari/sqmia.] CCLXXIV. Paristhmia, sunt Tumores vel inflammatorii, vel pituitosi Amygdalarum sive Tonsillarum, quae Glandulae sunt in Isthmo Faucium sitae, oriundi nunc a sanguine crasso in tubulis earum collecto et stagnante; nunc a muco ibidem viscido cumulato geniti, et deglutitionem plus minus gravitermolestantes. Quando infla~matae sunt istae Glandulae, [note: *a)ntia/des2.] Antiades nominantur, ac saepe in Apostemata mutantur, [note: Tonsillarum apostemata.] s. Abscessus Tonsillarum, quorum materia sensim in pus conversa, intolerabilem foetorem, si rumpantur, exhalat.

[note: Foetor oris.] CCLXXV. Foetor Oris, est vitium, quo homines affecti halitum graveolentem, atque Adstantes intolerabili subinde molestia [orig: molestiâ] offendentem, continue efflant sive exspirant. Causa multiplex est, nunc

Dentium Caries, nunc sordidum Ulcus Pulmonis, nunc Gingivarum scorbutica corruptio, nunc Aphtharum eruptio, nunc vapoes e Stomacho per Gulam ascendentes rancidi, tetri, putridi.

[note: *stafulh/.] CCLXXVI. Gargareonis, vel Gurgulionis, Uvae, Uvulae, Columellae affectiones, sunt modo Inflammatio, a sanguine crasso stagnante; modo Relaxatio, a pituita copiosa ibidem collecta et superna [orig: supernâ] quandoque parte eam tenuem relinquente, inferna [orig: infernâ] autem crassiorem, interdum simul lividam efficiente, producta; modo Erosio, Exesio, a corrodente salino humore proveniens.

[note: Angina.] CCLXXVII. Angina, *suna/gxh vel *kuna/gxh, est Inflammatio nunc Tunicae Faucium, nunc Musculorum laryngaeorum et pharyngaeorum, a sanguine spisso, acri, tubulos obstruente, atque Respirationem, non minus quam Delutitionem plus minus graviter offendente, originem ducens.

[note: *a)gkulo/glws1s1wn.] CCLXXVIII. Ancyloglossum, est Vitium Linguae, nunc congenitum Ligamentis inferioribus, quae Linguam vinciunt, duriusculis, et brevioribus a natura [orig: naturâ] productis; nunc adquisitum et accidentarium, ex Ulcere sub Lingua [orig: Linguâ], quando duriorem post se cicatricem relinquit.

[note: *pleuri/tis2.] CCLXXIX. Inter affectus Thoracis praeter supra allegatos occurrunt adhuc Pleuritis, quae est dolor lateris pungitivus, cum Siti, Anorexia [orig: Anorexiâ], Febri acuta [orig: acutâ], Dyspnoea [orig: Dyspnoeâ] et Tussi, ab Inflammatione membranae [note: Vera.] Pleurae oriundus. Haec vera est, distincta a Pleuritide notha [orig: nothâ] sive spuria [orig: spuriâ], quae dolor quoque est pungitivus [note: Notha.] Lateris, sed absque Febri, Tussi et Siti, oriundus a Lymphae stagnatione, vel extravasatione in Musculorum pectoralium qualiumcumque interstitiis, sine Inflammatione.

pectoris pungitivus, cum Tussi, Anorexia [orig: Anorexiâ], Dyspnoea [orig: Dyspnoeâ], Siti etc. ortum ducens ab Inflammatione Pulmonis.

[note: *pleuroperipnsumonia.] CCLXXXI. Pleuro-Peripneumonia, est Inflammatio Pulmonis et Pleurae simul, cum Febri continua [orig: continuâ] acuta [orig: acutâ], difficili Anhelitu, Anxietate, Siti etc. affligens.

[note: *a)imopto/h.] CCLXXXII. Haemoptoe, Haemoptysis, est sanguinis floridi, sinceri, spumosi, e pulmonibus ecreatio per Tussim; orta a vasorum pneumonico-sanguivehorum qualicumque apertione.

[note: *e)mpu/nhma.] CCLXXXIII. Empyema, est Puris plus minus copiosi e rupto Pulmonis vel Pleurae Abscessu in cavitatem Thoracis effusio, cum Febri lenta [orig: lentâ], et emaciatione coniuncta.

[note: *fqis1is2.] CCLXXXIV. Phthisis, Tabes pulmonalis, est consumptio paulatina totius corporis, originem ducens ab Exulceratione, vel Scirrhositate Pulmonis.

[note: *sparga/nws1is2.] CCLXXXV. Sparganosis, est malum Puerperarum vel Nutricum, in quo propter lactis redundantiam Mammae tumefactae ita distenduntur, ut copiam istam vix ferre queant.

[note: *qro/mbws1is2.] CCLXXXVI. Thrombosis est Lactis plus minus copiosi in Mammis coagulatio ab occulto quodam sale acido producta.

[note: *kau=ma.] CCLXXXVII. Ardor Ventriculi s. Soda est sensus valde molestus Gulae, Faucium et Ventriculi, cum aestu, vel urente calore ex Oesophago ad Fauces ascendente. Causa est vitiosm in stomacho acidum cum assumptis moleste effervescens.

[note: *e)/lminqes2. Lumbrici.] CCLXXXVIII. Vermes Intestinorum s. Lumbrici sunt Animalcula viva suis ex ovulis in canali Intestinorum genita. Eorum alii sunt teretes, rotundi [note: Teretes.] longi, palmares, qui in Intestinis consistunt gracilibus, Ventriculum subeunt, et per Os

[note: Lati.] nonnumquam excernuntur. Alii sunt lati, tainiai, Fasciae, qui et Cucurbitini vocantur, ob figurae cum semine Cucurbitae similitudinem; sed longi sunt, lati, per integrum tractum Intestinorum extensi, eorumque lateribus arcte cohaerent, Adultis magis, quam Pueris familiares; atque per partes quandoque excernuntur, et velut catenatim sibi invicem cohaerescere videntur. Alii denique sunt exigui, teretes, acuum [note: *a)s1kari/dis2.] longitudine, Ascarides dicti, qui numerosissime, in recto Intestino gignuntur, et copiose interdum simul excernuntur, Infantibus et Pueris familiares.

[note: *r)aga/dos2.] CCLXXXIX. Rhagades, Fissurae, sunt Ulcuscula oblonga, quibus cutis Ani est proscissa, non secus atque Labiorum subinde et Manuum. Causa est humor seroso-salso-acris, et lentus in illas oras ex sanguine depositus.

[note: *kondu/lwma.] CCXC. Condyloma, est Excrescentia calloso-carnosa in Cute circa Anum, a succo copioso nutritio exsudante genita.

[note: *su=kon.] CCXCI. Marisca, Ficus, est Tuberculum Ani rotundum, ulcerosum, duriusculum, rubicundum, ac dolorificum, a succo acri, salso-pituitoso in glandula [orig: glandulâ] una [orig: unâ] vel alteria [orig: alteriâ] circa Alvum subsistente et coagulato producta.

[note: Haemorrhoides caecae.] CCXCII. Haemorrhoides caecae, sunt Tumores Venarum in Ano vel circa Anum, rubentes aut lividi, sanguine crasso repleti, plus minus ardentes, aut dolore gravativo molesti, non fluentes, subinde Inflam mationem et Abscessum post se trahentes, atque in Ulcus terminantes.

[note: Fluentes.] CCXCIII. Haemorrhoides fluentes, vel Fluxus haemorrhoidalis, est copiosum ac praeternaturale sanguinis e Venis haemorrhoidalibus sive internis, sive externis, profluvium ab acrimonia [orig: acrimoniâ] salsa [orig: salsâ] - scorbutica [orig: scorbuticâ], sanguinem inquinante dependens.

[note: Fistula Ani.] CCXCIV. Fistula Ani, est Ulcus sinuosum ex Abscessu Ani natum, et cuniculos in Musculos glutaeos agens.

[note: *h)patiths2.] CCXCV. Hepatitis, est Inflammatio Hepatis a Sanguinis in vasculis hepaticis obstructis stagnantis collectione oriunda, dolore et ardore molesta.

[note: Scirrhus Hepatis.] CCXCVI. Scirrhus Hepatis, est Tumor Hepatis durus, atque indolens, cum paulatina [orig: paulatinâ] totius corporis, lentave consumptione iuncta, atque a Glandularum infarctu iper humorem pituitosum producta.

[note: *u)/drwy.] CCXCVII. Hydrops, Aqua intercutis, est seri crassi vel in toto corpore, vel in una [orig: unâ] tantum aut altera [orig: alterâ] eius parte stagnantis, nonnumquam extravasati collectio, et Tumorem excitans. Hinc vel universalis est totius corporis, vel particularis, unius tantum vel alterius eius partis. Universalis dividitur [note: *a)s1ki/ths2.] 1. In Ascitem, s. Hydropem utricularem, qui est Tumor Abdominis simul et Crurum atque Pedum, aliquando et Scroti, cum variis gravibus symptomatibus, ab extravasatione et collectione humoris serosi in cavitate Abdominis, vasisque lymphaticis [note: *a)nas1a/rka.] ubique productus. 2. In Anasarcam, quae est Tumor oedematosus per universum corpus a capite ad calcem, a Lympha [orig: Lymphâ] crassa [orig: crassâ] ubivis in Vasculis stagnante oriundus, adeo ut instar spongiarum aut papyri universa caro vel cutis permadida, mollis et laxa sit. Haec propriissime Aqua intercus, i. e. inter cutem dici meretur, quoniam revera magis in Cute totius corporis, quam in partibus interioribus haeret. Vocant quoque Leucophlegmatiam, Catasarcam, Hyposarcidium, et Episarcidium. 3. In [note: *tumpani/ths2.] Tympanitem, Hydropem siccum, qui est Tumor Abdominis tympani instar valde tensus ac durus, renitens, interdum maxime dolens, pulsatione sonitum edens, a partium atque viscerum

membranacearum inflatione ortus propter spiritus animales [note: Hydrops particularis.] elasticos in fibras nimia [orig: nimiâ] quantitate adactos. Hydropes particulares dantur etiam variae, quemadmodum [note: Pectoris.] sunt Hydrops pectoris, ubi Aquae in cavitate thoracis sunt cumulatae a ruptura [orig: rupturâ] vasorum lymphaticorum: [note: Uteri.] Hydrops Uteri, quando eaedem Uteri capacitatem implent: Hydrops Ovarii muliebris, Tumor [note: Ovarii.] Ovarii oedematosus, quando extravasatum serum illud sensim implet et expandit.

[note: *nefralgi/a. *nefri/ths2.] CCXCVIII. Nephralgia, est dolor Renum a quacunque demum causa [orig: causâ] originem trahens. Nephritis autem est dolor Renum ab Infla~matione productus. [note: *liqi/as1is2.] Lithiasis, est dolor Renum a Calculis vel arenulis et sabulo fibras lancinante, pungente originem trahens.

[note: *splhni/ths2.] CCXCIX. Splenitis est Tumor atqus dolor Lienis ab Inflammatione oriundus.

[note: Scirrhus lienis] CCC. Scirrhus Lienis est Tumor eius indolens, da pituita [orig: pituitâ] viscida [orig: viscidâ], crassa [orig: crassâ], minus acri tubulos Lienis infarciente ac indurato originem ducens.

[note: *fi/mws1is2.] CCCI. Phimosis, est vitium genitalium in Viris, quando Glans in horum Cole cutis s. praeputii involucro tecta est, ut nudari nequeat, propter intumescentiam plus minus inflammatoriam Praeputii.

[note: *parafi/mws1is2.] CCCII. Paraphimosis, est vitium Colis sive Penis, quando praeputium eius ob fibrarum contractionem aut siccationem ita retrahitur, ut Glandem porro obtegere haud possit.

[note: *priapis1mo/s2.] CCCIII. Tentigo, Priapismus, est membri virilis erectio praeternaturalis, sive extensio in longitudinem et rotunditatem, stabilis, cum dolore tensivo subinde coniuncta, citra rei venereae appetentiam aut stimulum; a flatuoso spiritu membri substantiam cavernosam fortius implente producta. Nonnulli [note: *saturi/as1is2.] Satyriasin vel Satyriasmum quoque vocant, quamquam hoc nomine illa forsan Tentigo melius venit,

quae est sine dolore tensivo, sed potius cum insatiabili coeundi desiderio, ab acrimonia [orig: acrimoniâ] copiosi spumosi Seminis oriunda.

[note: *kh/lh.] CCCIV. Hernia, Ramex, Ruptura, Crepatura, est Tumor praeternaturalis Umbilici, Inguinum, aut Scroti, oriundus ex ruptura [orig: rupturâ] vel relaxatione Peritonaei, et substantiam quandam corpoeam, v. gr. Intestina, Omentum, Flatus, Carnem, Aquam vel Serum, aliamve in se materiam continens. Hinc species habemus Herniae diversas, quemadmodum [note: Bubonocele.] Bubonocele, Ramex inguinalis, quando duplicatura Peritonaei leviter tantum laxatur, atque portionem vel Omenti, vel Intestini cuiusdam in sese recipit, [note: Enterocele.] et fovet. Enterocele, Ramex intestinalis, quando Peritonaeo magis relaxato vel rupto pars Intestini in [note: Omphalocele] Scrotum delabitur. Omphalocele, Hernia umbilicalis, quando Peritonaeum pone Umbilicum relaxatum aut ruptum, in se admittit vel Omenti, vel Intestinorum [note: *u)drokh/lh.] portionem. Hydrocele, Hernia vel Ramex aquosus, quando serosus sive aquosus humor intra membranas Scroti plus minus copiose est collectus, atque illud hinc tumidum reddit. Sarcocele, [note: *sarkokh/lh.] Hernia carnosa, Ramex carnosus, quando intra tunicas vel Scroti vel Testium sucus nutritius plus iusto allatus in substantiam duram, carneam, ac resistentem [note: *pneumatokh/lh.] convertitur. Pneumatocele, Ramex ventosus, Hernia ventosa, est umor Scroti tensivus, ad tactum renitens, atque a flatibus inter membranas [note: *e)piplokh/lh.] collectis productus. Epiplocele, Hernia omentalis, Tumor Inguinis aut Scroti, ab Omento in laxatam Peritonaei [note: Entero-Epiplocele.] duplicaturam elapso proveniens. Entero-Epiplocele, quando cum Intestinis simul Epiploon delabitur. Cirsocele, Ramex varicosus, Tumor funiculi [note: *kirs1okh/lh.] vasorum spermaticorum, ortum ducens a varicosa [orig: varicosâ] spermaticarum Venarum expansione, plus

minus dolorosa [orig: dolorosâ], atque interdum inflammatoria. [note: *o)sxeokh/lh.] Oscheocele, Hernia Scroti, Tumor a delapso Intestino vel Omento productus.

[note: *mu/lh.] CCCV. Mola Uteri, est Excrescentia quaedam sive Massa carnoso-fibrosa, informis et inutilis; in Utero ex vitiosa [orig: vitiosâ] conceptione et fecundatione genita. Causa est vel Ovulum mulieris vitiosum, vel activitas Seminis masculini deficiens.

[note: Uteri Cancer.] CCCVI. Cancer Uteri est Tumor substantiae uterinae valde ardens ac dolens, ab acri, corrosivo sero, fibras Matricis vasculorum et membranarum primo quidem lancinante, crispante, constringente, deinceps vero etiam pungente, erodente, exulcerante, productus, unde humor tandem ichorosus, lividus, acerrimus, instas Aquae stygiae profluit.

[note: Scirrhus.] CCCVII. Uteri Scirrhus, est Tumor durus, indolens, ab humore pituitoso dulci, substantiam Uteri infarciente, distendente, ac in Tumorem attollente genitus.

[note: Inflatio.] CCCVIII. Uteri inflatio, est Tumor eius a flatibus collectis, et plus minus valide distendentibus productus; subinde Puerperis recentibus contingens.

CCCIX. Arthritis generaliter est quilibet Articulorum [note: Arthritis.] dolor, a Lympha [orig: Lymphâ] crassa [orig: crassâ] et glutinosa [orig: glutinosâ], ipsas Articulorum glandulas infarciente, hincque tendines circumiacentes plus minus dolorifice expandente originem trahens. Dividi hinc solet in fixam, [note: Fixa.] quae diu in aliquo Articulo, per unam alteramve hebdomadam durat; atque in Pedibus quidem Podagra, in Manibus vero Chiragra, in Genubus tandem Gonagra appellari meruit: cui Arthritidi fixae si quis semel fuit obnoxius redditus, deinceps per totam vitam cum ea [orig: eâ] incertis periodis conflictandum [note: Vaga.] habet: et vagam, quae ab uno articulo ad alium

cito vagatur, et saepius non ultra 30. horas in uno durat, atque a sanguine seroso viscido in Glandulis Articulorum stagnante oritur.

[note: Dolor ischiadicus.] CCCX. Dolor Ischiadicus, Sciatica, Coxae, vel Coxendicis dolor, est species Arthritidis non nisi in Articulo ossis Coxendicis vel Ischii graviter atque diu Hominem affligens. Causa est Lympha salinoacris viscida in articulum deposita.

[note: Lumbago.] CCCXI. Lumbago, est Articulorum lumbarium plus minus acerbus, et continuus fere dolor, a Lympha [orig: Lymphâ] salino-acri viscida [orig: viscidâ] et mucosa [orig: mucosâ], tendines expandente oriundus.

[note: Rheumatismus.] CCCXII. Rheumatismus, Affectus rheumaticus, est Dolor partium musculosarum, Membranarum, Glandularum, subinde et Periostiorum, cum vel sine Febri continua [orig: continuâ] leni, atque impotentia [orig: impotentiâ] partem, absque doloris augmento, movendi affligens, a Lymphae crassioris et spirituoso-flatulentae, inter membranas deposita [orig: depositâ], originem trahens.

[note: Luxatio.] CCCXIII. Luxatio, est Morbus compositionis s. in situ, quo Articuli Ossium ex sua [orig: suâ] sede naturali emoventur vel excidunt, cum motus [orig: motûs] aut flexionis impotentia [orig: impotentiâ]. Causa plerumque est externa violenta, rarius interna sive humor serosus, viscidus, Ossium iuncturas dissolvens.

[note: Fractura.] CCCXIV. Fractura, est Morbus unitatis Ossium, vel Cartilaginum duriorum solutae, a violenta [orig: violentâ] qualicumque causa [orig: causâ] externa [orig: externâ] originem ducens. Species admittit varias.

[note: Caries.] CCCXV. Caries, Cancer Ossium, est morbus solutae continuitatis in substantia [orig: substantiâ] ossium, ab acri corrosivo humore ortus.

[note: Exostosis.] CCCXVI. Exostosis, Exossatio, est substantiae Ossium excrescentia, vel extuberatio, ab effluente copiosiore succo nutritio nata.

[note: Infla~matio.] CCCXVII. Inflammatio, Phlegmone, est Tumor rubens, cum ardente et pulsante dolore iunctus in parte molli, a stagnatione sanguinis viscidi et acris in obstructis vasculis sanguivehis ortum trahens.

[note: Erysipelas.] CCCXVIII. Erysipelas, est Tumor minor quam in Phlegmone partis alicuius, cum splendente rubore et urente admodum dolore, plerumque simul Febri ephemera [orig: ephemerâ] iunctus, interdum et pustulis serosis albicantibus Hominem affligens, a Lympha [orig: Lymphâ] crassa [orig: crassâ] salso-acri, et sanguine in vasculis capillaribus stagnante proveniens.

[note: Herpes.] CCCXIX. Herpes, est Tumor erysipilaceus, pustuloso-ulcerosus, ab humore lymphatico, ichoroso, vel lixivioso acri sanguinis, in habitum corporis sive cutim deposito, subsistente, corrodente, vel exulcerante, pustulas elevante, nonnumquam ulterius depascente oriundus. Unde duplex notatur hic Affectus, Miliaris et Esthiomenos, quorum ille Cenchrias alias [orig: aliâs] dictus, benignioris est indolis, ab humore minus acri, et exiguas pustulas Milio similes per summam Cutim excitante oritur: hic vero Esthiomenos s. Herpes exedens, depascens, in vicina serpens, pro sui causa [orig: causâ] agnoscit serum acre, salso-corrosivum, quasi arsenicale, solidam cutis, imo subiacentium musculorum substantiam mollem, tandemque nisi curetur, etiam dura ossa erodens, corrumpens; quomodo etiam Lupus exedens, Ulcus depascens, Zona serpens vel Zoster vocatur.

[note: Anthrax.] CCCXX. Carbunculus, Anthrax, est Tumor inflammatorius, ab humoresanguineo acri, partem, in qua [orig: quâ] colligitur, depascente, siderante, adurente, vel mortificante, adeoque nigram reddente, oriundus. Vocant quoque Ignem Persicum.

CCCXXI. Oedema, est Tumor mollis, laxus, indolens, pallidus, ab humore seroso-pituitoso in partem aliquam fluente, ibidemque stagnante originem ducens.

[note: Scirrhus.] CCCXXII. Scirrhus, est Tumor durus, indolens, cuti concolor, in partibus maxime glandulosis ab humore lento, pituitoso-viscido, accumulato, et indurato proveniens.

[note: Cancer.] CCCXXIII. Cancer, Carcinoma, est Tumor durus, inaequalis, livescens, venis tumentibus caeruleis, expansis, interstinctus, aspectu horridus, et perpetuo fere, plus minus acerbo dolore affligens. Manifestus, si in parte quadam externa [orig: externâ] videndus occurrat, hicque clausus adhuc, quando nondum exulceratus est, neque saniem fundit; vel apertus, exulceratus, serpens, labiis mollibus, crassis circumcirca, livido rubicundis, facile cruentantibus, donatus, et ichorem tenuem, acrem, corrosivum, quandoque sanguinolentum fundens.

[note: Elephantiasis.] CCCXXIV. Elephantiasis, est Scabies vel totius Corporis, vel certi solum alicuius membri, sicca, venenata, cancrosa, furfuracea aut squamosa, cum cute, Elephantinae instar, crassa [orig: crassâ] aspera [orig: asperâ], eiusque intumescentia [orig: intumescentiâ] hinc inde cancrosa [orig: cancrosâ], pruriente, aliisque pluribus symptomatibus gravioribus stipata: ortum debens massae sanguinis penitus corruptae, salino acri, sulpureae, corrosivae, sucum omnem nutritium malignum reddenti. Haec Affectio est proprie sic dicta, ab aliis Lepra Arabum audiens.

[note: Lepra.] CCCXXV. Lepra Graecorum, est Scabies foeda, sive totius corporis in universum, sive certae tantum unius aut nonnullarum partium, sicca, furfuracea, squamosa, vehementissime pruriginosa, cum asperitate et dolore, interdum simul squamis delabentibus; aliisque symptomatibus iuncta; et a sanguine seroso, acido, viscido, acri, corrosivo, aut fixo coagulativo, sulpureo proveniens. Maior gradus est Elephantiasis.

pruritu et asperitate summae cutis, oriunda a sero sanguinis lixivioso, sulpureo acri, corrosivo, fixis particulis scatente, et cutim aeque ac carnem exulcerante.

[note: Lichen.] CCCXXVII. Impetigo, Lichen, Volatica, Mentagra, est Scabies sicca, pruriginosa, cum subsequentibus squamis, et furfuribus, asperitatem cutis inducentibus; orta a sero salso-sulpureo, acri, vitioso, ad extremam cutim e sanguinis impura [orig: impurâ] massa [orig: massâ], protruso.

[note: Vitiligo.] CCCXXVIII. Vitiligo, est foedus Cutis color, ab humore quodam corrupto e sanguine detruso, proveniens; estque vel alba leukh\, quando maculae Cutis sunt albae, interdum asperae et leviter prurientes; vel nigra, me/lana, quando maculae ad nigredinem accedunt. Alias [orig: Aliâs] Vitiligo in genere etiam Alphus, *alfo\s2, nuncupatur.

[note: Gangraena.] CCCXXIX. Gangraena, Ignis S. Marcelli, vel S. Antonii, est summus inflammationis gradus, maximo cum ardore, velut igne urente coniunctus, adeoque incipiens mortificatio, a sanguinis et spirituum aestuantium circulatione maximopere impedita [orig: impeditâ] oriundus. Heisser Brand.

[note: Sphacelus.] CCCXXX. Sphacelus, Sphacelismus, Mortificatio, Sideratio, est perfecta et integra partis alicuius tam mollis quam [orig: quâm] durae mortificatio, quando perfecte moriuntur, sensu, motu, nutritione, vitaque omni sine spe revivicationis privantur, hinc nigrae et horrendum fetentes redduntur. Germani vocant den Kalten Brand.

[note: Furunculus.] CCCXXXI. Furunculus, Dothien, est Tumor exiguus inflammatorius, rubicundus, ardens, pulsans, in Abscessum et Ulcus abiens; a sanguine foeculento, crasso, in Glandula [orig: Glandulâ] una [orig: unâ] vel altera [orig: alterâ] subcutanea [orig: subcutaneâ] obhaerente, et tubulos capillares obstruente oriundus. Ein Ayssen, Blut-Ayssen.

Glandula subcutaneae inflammatorium subito erumpens, ac cito ad suppurationem tendens.

[note: Panus.] CCCXXXIII. Panus, Phygetlon, est Tuberculum inflammatorium, vel potius erysipelaceum Glandurum subcutanearum, non suppurans, cum dolore insigni urente et mordente, proveniens ab humoris seroso-salso-sanguinei acrioris stagnatione.

[note: Ganglion.] CCCXXXIV. Ganglion, est Tuberculum duriusculum, indolens, nodosum, renitens alicuius tendinis, praeternaturaliter a compressione quadam membri violenta [orig: violentâ] contracti, sub cute dilitescens, sed mobilis, et pressione ad latera recedens.

[note: Bubo.] CCCXXXV. Bubo, est Tumor inflammatorius, erysipelaceus, aut scirrhosus Glandulae alicuius maioris, v.g. Inguinalis vel Axillaris, pro diversa [orig: diversâ] humoris stagnantis conditione nunc benignus, nunc malignus, venereus aut pestilentialis, in Abscessum et Ulcus, nisi moriatur antea Aeger, saepius desinens.

[note: Struma.] CCCXXXVI. Struma, est Tumor scirrhosus indolens, Glandularum in Collo praecipue, hinc et sub Alis aut Inguinibus, a pituitae vel seri quoque copiosioris nutricii collectione, stagnatione, congelatione, et induratione oriundus.

[note: Scrophulae.] CCCXXXVII. Scrophulae, sunt Tubercula plura, maiora minorave, circa Collum in alterutro vel utroque latere a Glandulis per lymphae accumulationem atque stagnationem obstructis enata, utplurimum indolentia.

[note: Bronchocele] CCCXXXVIII. Bronchocele, Bocium, Hernia gutturalis, est Tumor flatuosus iuxta Bronchia, ab inflatione et distensione violenta [orig: violentâ] membranarum, inter cutim et asperam Arteriam haerentium, oriundus.

[note: Apostema.] CCCXXXIX. Abscessus, Apostema, est Tumor minus durus, ab humoris sanguinei extravasati, staguantis, ac sensim in pus abeuntis coacervatione

originem tranens, cum dolore pulsante, ardore, subinde et rubore splendente coniunctus.

[note: a)qh/rwma.] CCCXL. Atheroma, est Tumor cysticus, indolens, cuti concolor, mollis, subter cutim a materia [orig: materiâ] quadam pituitosa [orig: pituitosâ], velut caseosam [orig: caseosâm] albicante, pulticulae formam habente, intra folliculum collecta [orig: collectâ] ortus.

[note: *melikeri/s2.] CCCXLI. Meliceris, est Tumor vel Abscellsus mollis, indolens, cuti concolor, proprio folliculo inclusus, ac humorem serosum, mellis substantiae similem, in sese continens.

[note: *steatwma.] CCCXLII. Steatoma, est Tumor sive Abscessus cysticus, materiam sebo vel adipi similem in se continens, indolens etiam, ac nonnihil solidus, renitens magis quam Meliceris, cuti concolor.

[note: *e)mfu/s1hma.] CCCXLIII. Emphysema, est Tumor flatuosus, s. Inflatio, a spiritus flatuosi collectione in interstitiis membranaceis alicuius partis ortum ducens.

[note: *e)pinukti/s2.] CCCXLIV. Epinyctides, Pustulae nocturnae, sunt Tubercula vesiculosa, nunc subalbida, nunc livida, aut nigricantia, cum insigni ardore ac dolore, gregatim, noctu inprimis, in cute efflorescentia, fabam amplitudine non excedentia, e quibus postea ruptis vel sanies cruenta, vel serum acrelimpidius, quandoque etiam fere nullus ichor effluit.

[note: *u)/drwa.] CCCXLV. Sudamina, Hydroa, Papulae, sunt Pustulae rubicundae, tantillum ardentes, post sudorem nonnihil acrem et suppressum in summa [orig: summâ] cute plus minus numerose efflorescentes, seroque acri repletae.

[note: *fluktaina. *fluktides2.] CCCXLVI. Phlyctaenae, Phlyctides, sunt Pustulae exiguae, sero flavo vel albo repletae, vesiculis ab aqua [orig: aquâ] fervente excitatis similes, in summa [orig: summâ] cute emergentes, atque a lympha [orig: lymphâ] tenui salino-acri leniter erodente, intraque perulos cutaneos stagnante, originem ducentes.

vesiculae albicantes, aliusve coloris, tantillum ardentes vel prurientes, in cute Capitis efflorescentes, bullis ab ignis ustione excitatis persimiles, a Lympha [orig: Lymphâ] viscidoacri extrausata provenientes: a Phlyctaenis proin non nisi loco natali distinctae, magis in aliis partibus, quam in capite emergentibus.

[note: *ter/minqoi.] CCCXLVIII. Terminthi, sunt Pustulae sanguinolentae, in Tibiis maxime efflorescentes, quae a foeculento humore oriundae, primum sub aliquali nigredine virescunt, deinceps fuscae evadunt, ac si aperiantur, sanguinem nigrum crassum, instar succi Mororum, exhibent.

[note: Verrucae.] CCCXLIX. Verrucae, sunt Tubercula carnosa, dura, indolentia, promiscue in cute diversarum partium, ex succo nutritio luxuriante progenita. Species [note: *a)kroxordw/n. *murmhki/a.] earum duae exsistunt, videlicet Acrochordones, pensiles ac elevatae, radice tenui; et Myrmecia, sessiles, minores, depressiores, radice lata [orig: latâ].

[note: *m)/los2.] CCCL. Clavus, Oculus gallinaceus, est Tuberculum planum, durum, cutim in digitis Pedum infestans, ad periostium usque penetrans, ac si prematur, acerbum dolorem inferens.

[note: *tu/los2.] CCCLI. Callus, Cicatrix, est Eminentia quaedam, sive crassities cutis, aut ossis, dura, cuti concolor, quandoque et magis alba, a coalescentia [orig: coalescentiâ] labiorum Vulneris, aut extremitatum fracti ossis, nata.

[note: *pteru/gion.] CCCLII. Pterygium, est Incrementum carnis praeternaturale, in Unguibus manuum aut pedum enascens, ac partem Unguis operiens. Causa est sucus nutritius luxurians.

[note: *paronuxi/a.] CCCLIII. Panaritium, Paronychia, Reduvia, Vermis digitorum, est Tuberculum inflammatorium, maxime dolens, subter vel circa digitorum manuum Ungues enascens, utplurimum in Abscessum abiens. Causa est sanguis et lympha viscosa, salino-acris, in

[note: *ki/rs1us2.] CCCLIV. Varix, est Tumor venarum nodosus, caeruleus, plerumque indolens, a sanguine crasso, foeculento, stagnante productus.

[note: *a)neu/rs1ma.] CCCLV. Aneurisma, est Tumor alicuius partis mollior, continue pulsans, digitis facile cedens, sed statim iterum sese expandens; a ruptura [orig: rupturâ] tunicarum alicuius Arteriae ortus.

[note: *xei/mstla.] CCCLVI. Perniones, sunt Tumores dolentes manuum ac pedum, inflammatorii utplurimum, cum sissuris, sive exulceratione, ac dolore scindente coniuncti, atque ab aere rigido et acri hiberni temporis provenientes.

[note: *trau=ma.] CCCLVII. Vulnus, est Morbus solutae unitatis in parte solida [orig: solidâ] molli, ab instrumento quodam pungente, scindente, lacerante etc. productus.

[note: *e)/lkas2.] CCCLVIII. Ulcus, est soluta etiam in parte quadam molli unitas, ab humote acri erodente facta. Ulcera habemus varia, nimirum depascentia, exedentia, s. phagedaenica, maligna s. kakoh/qea, ferina, s. asperius saevientia, sinuosa, et cuniculos agentia.

[note: *su/rigc.] CCCLIX. Fistula, est Ulcus profundum, arcto, oblongo, et calloso sinu dotatum.

[note: *para/triama.] CCCLX. Intertrigo, est cuticulae in Natibus, aliisve partibus excoriatio, sive dilaceratio, vel ab humore acri rodente, vel ab attritione, aut aestuante sudore producta.

[note: *pures1os2.] CCCLXI. Febrisest praeternaturalis quaedam Sanguinis fermentatio, cum lassitudine, siti, appetitu abolito, aestu corporis, Pulsu celeri et frequenti, Urina [orig: Urinâ] plus iusto tinctam [orig: tinctâm], etc. Hominem affligens.

[note: Febris continua.] CCCLXII. Febris continua est, quae sine intermissione a principio ad finem usque durat.

[note: Benigna.] CCCLXIV. Febris benigna, est Febris continua, cum benignis sive minime periculosis symptomatibus Maligna. affligens; maligna vero, quae malignis et periculosis symptomatibus est stipata.

[note: Ephemera.] CCCLXV. Febris ephemera est continua benigna per unum tantum vel alterum diem durans.

[note: Lactea.] CCCLXVI. Febris lactea est continua benigna, eaphemera, aliquot post partum diebus, cum Lac in mammas subito ruit, per unum vel alterum diem Puerperas affligens.

[note: Synochus simplex.] CCCLXVII. Febris Synochus simplex, est continua benigna, sive continens, per sex, septem, vel octo dies, cum symptomatibus minus gravibus affligens.

[note: Lenta.] CCCLXVIII. Febris lenta, est Febris continua benigna, cum dysorexia [orig: dysorexiâ], lassitudine, ac symptomatibus aliis mitioribus paulatim Hominem consumens; a praeternaturali massae humoralis, serique sanguinei lentore, et acrimonia [orig: acrimoniâ] originem trahens.

[note: Hectica.] CCCLXIX. Febris hectica, est Febris continua lenta, ab internae alicuius partis exulceratione, infarctu, Scirrho, Fistula [orig: Fistulâ], Paedarthrocace, similive etiam externarum partium morbo oriundus.

[note: Symptomatica.] CCCLXX. Febris symptomatica, est Febris continua, quae Morbum alium, tamquam causam suam sequitur, eiusque proin SYmptoma vocari potest. Hinc

[note: Inflammutoria.] CCCLXXI. Febris inflammatoria s. phlegmonodes, est Febris continua benigna, symptomatica, plus minus intensa, Inflammationi partis alicuius externae superaccedens.

[note: Thphodes.] CCCXXII. Febris typhodes, est Febris continua maligna, cum stupore aut mente attonita [orig: attonitâ], originem ducens ab Erysipelate cuiusdam partis internae, vel

[note: Lipyria.] CCCLXXIII. Febris Lipyria, est Febris continua maligna ab Inflammatione erysipelacea [orig: erysipelaceâ], vel etiam Gangraena [orig: Gangraenâ] alicuius partis internae ortum trahens, ac ita affligens, ut interanea continue velut exurantur, externa autem frigeant.

[note: Epiala.] CCCLXXIV. Febris epiala, est Febris intermittens quottidiana, in qua [orig: quâ] uno eodemque tempore in eadem parte calor et frigus simul excitantur, et aliquamdiu percipiuntur; originem ducens ab obstructione Glandularum subcutanearum per pituitam viscidam, acido-austeram, in sudorem difficulter solubilem.

[note: Syncopalis.] CCCLXXV. Febris syncopalis, est Febris continua maligna, cum gravi animi deliquio periculose affligens, et ab interceptis ad musculum Cordis spiritibus animalibus proveniens.

[note: Assodes.] CCCLXXVI. Febris assodes, est Febris continua maligna, cum ardore cutis pruriente, iectigationibus membrorum, anxietate, cardialgia [orig: cardialgiâ], fastidio rerum omnium, ac tensione hypochondriorum iuncta. Causa est congeries particularum valde mordacium, salinarum, pungentium, suis in extremitate vasculorum spiculis vicinas quasque fibrillas membranaceas assidue lancinantium.

[note: Elodes, s. sudatoria.] CCCLXXVII. Febris elodes, s. sudatoria, est Febris continua, nunc maligna cum colliquativo sudore [note: Sudor Anglicus.] coniuncta, sive proprie loquendo, Sudor Anglicus: nunc benigna hectica, in qua [orig: quâ] Homo fere perpetim, inprimis noctu dormiens, in sudorem diffluit, ac emarcescit.

[note: Petechial.] CCCLXXVIII. Febris petechialis, est Febris continua maligna, contagiosa, cum petechiis sive maculis parvis, nunc rubris, nunc flavescentibus,

caeruleis, lividis, aut nigris, per universam cutis peripheriam dispersis coniuncta; ac a particulis salinocorrosivis, viscidis, in extremitate tubulorum cutaneorum obhaerentibus oriunda.

[note: Pestilent.] CCCLXXIX. Febris pestilens, est Febris continua maligna, cum gravissimis symptomatibus, inprimis etiam Bubonibus, vel Maculis nigricantibus, Delirio, Agrypnia [orig: Agrypniâ] etc. Hominem affligens.

[note: Pestis.] CCCLXXX. Pestis, est Febris contagiosa, maligna, acutissima, intra breve temporis, unius tantum alteriusve diei, spatium, Hominem cum vel sine Anthrace, aut Bubone livido-nigrove uno vel pluribus, hinc inde emergentibus, maxime ardentibus, e vivis utplurimum abripiens: atque a volatili sale acerrimo, sanguinis massam subito invadente, permeante ac dissolvente ortum ducens.

[note: Maligna hungarica, rastrensis.] CCCLXXXI. Febris maligna, Hungarica, epidemica, Lues castrensis etc. est Febris continua, maxime acuta, cum symptomatibus periculosis, malignis, vehementibus, cursum suum brevi [orig: brevî] absolvens; a particulis alcalinis, vel etiam acido-volatilibus corrosivis, vel a verminosa [orig: verminosâ] sanguinis corruptione originem trahens.

[note: Hensityitaeus] CCCLXXXII. Febris semitertiana, Hemitritaeus, est Febris continua maligna, alternis quibuscumque diebus nova [orig: novâ] cum exacerbatione plus minus gravites Hominem periculose excrucians.

[note: Ardens.] CCCLXXXIII. Febris ardens, Causus, est Febris continua benigna fortior, cum vehementi capitis dolore, ardore insigni totius corporis, vigiliis, atque siti inextinguibili, torquens, orta a seri sanguinei praeternaturali crassitie, et aciditate austera [orig: austerâ], acri, Circulationem humorum in vasis capillaribus, praecipue capitis, impediente.

continua lenta, a Vermibus Intestinorum pluribus, indeque corrupta [orig: corruptâ] Sanguinis diathesi oriunda, et Hominem emacians.

[note: Catarrhalis] CCCLXXXV. Febris catarrhalis, est Febris continua benigna, a pituita [orig: pituitâ] vel sero salso, plerumque Glandulas palati, aut thoracis varias, ipsasque Plumonum vesiculas, opplente aut infarciente, oriunda.

[note: Arthritica.] CCCLXXXVI. Febris arthritica, est Febris continua benigna, cum vehementibus Articulorum doloribus Hominem excrucians.

[note: Miliaris.] CCCLXXXVII. Febris miliaris, est Febris continua, subinde maligna, cum pustulis albicantibus, confertim per cutim efflorescentibus, semini Milii similibus, affligens.

[note: Urticalis.] CCCLXXXVIII. Febris exanthematica urticalis, est Febris continua benigna, cum exanthematibus, sive tuberculis albis, maxime urentibus, pustulis ab urticatione factis similibus, numerose per universam cutim efflorescentibus, Homines molestans.

[note: Purpurea.] CCCLXXXIX. Febris purpurea, est Febris continua, benigna vel maligna, cum volatico rubore et ardore cutim variis in locis infestante, affligens, a Lympha [orig: Lymphâ] salino-acri, extremos tubulos sanguivehos crispante oriunda.

[note: Variolae.] CCCXC. Variolae, sunt Febris continua, maligna plerumque, cum pustulis in superficie corporis per omnem cutim, confertim aut sparsim erumpentibus, ac suppurantibus Homines torquens.

[note: Morbilli.] CCCXCI Morbilli, sunt Febris continua plus minus acuta, cum maculis rubicundis, ficcis, ardentibus, latiusculis, confertim in universa [orig: universâ] cuti erumpentibus, eamque exasperantibus affligens, et non nisi unum, alterumve diem durans.

[note: Febris intermittens quottidiana.] CCCXCII. Febris quottidiana intermittens est, quae

quottidie certa [orig: certâ] fere hora [orig: horâ] recurrit, cum levi frigore, aestu, siti, lassitudine, etc. Hominem affligit, ac per plures vel pauciores horas durat, donec rursus intermittat.

[note: Quottidiana continua.] CCCXCIII. Febris quottidiana continua, est Febris continua, quottidie novam quandam exacerbationem cum frigore et aestu coniunctam habens.

[note: Tertiana.] CCCXCIV. Febris tertiana intermittens, est effervescentia massae humoralis alternis diebus Aegrum novo cum rigore, aestu, siti, aliisque symptomatibus [note: Duplex.] febrilibus affligens. Haec aliquando duplex evadit, quando paroxysmi alternorum dierum sibi invicem respondent. Sed et tertiana continua datur, Hemitritaei nomine veniens, prout supra fuit, expositum.

[note: Quartana.] CCCXCV. Febris quartana est effervescentia praeternaturalis, quae quarto semper die, cum horrore, calore, et reliquis symptomatibus febrilibus Hominem, mitius quam Tertiana, exercere solet. Ita dantur, sed rarius, Quintanae, Sextanae, Octanae Febres intermittentes periodicae.

CCCXCVI. Febris alba, seu Chlorosis, Pallidus Virginum [note: Febris alba.] color, Icterus albus, est Febris continua lenta, ab Intemperie Sanguinis seroso-acido-viscosa [orig: viscosâ] ortum ducens, atque pallidum corporis totius colorem, cum variis symptomatibus post se trahens.

EPITOMES INSTITUTIONUM MEDICARUM PARS III. SEMEIOTICAM complectens.

§. 1.

SIgnorum doctrina vel sola Medico deberet esse [note: Doctrina de Signis necessaria.] familiaris; Sapienter enim, ut omnia, Hippocrates 1. Prognost. 1. optimum esse, ait, ut Medicus providentia [orig: providentiâ] utatur, et praedicendi scientiam sectetur: fiet enim hac [orig: hâc] ratione, ut naturam cognoscat cum sanitatis, tum aegritudinis, eam praevideat et praedicat; et auram, admirationemque popularem sibi vendicet; remedia idonea praeparet atque administret; illisque, quorum salutem iam deploratam agnoscit, nec manum, nec medicamenta admoveat. Doctrina proin de Signis, si quae alia, digna est, quae Praxin medicam exercitaturis sedulo addiscenda commendetur, cum iam in vulgus notum sit, quam inexcusabiles in ea [orig: eâ] errores ob neglectam diagnosin morborum committantur, quamque facile Medicus ex ignorantia [orig: ignorantiâ] rectae prognoseos bonae suae existimationis

[note: Semeiotica. vocata.] II. Semeiotica hinc vocatur ista de Signis doctrina, estque tertia Institutionum Medicinae Pars, docens, quemadmodum statum aegrotantis corporis tam praesentem quam futurum cognoscere debeamus.

[note: Signum.] III. Signum in genere est omne id, quod rem aliquam significat; adeoque accidens sensibile, essentiam rei vel proxime vel remote concomitans, per quod affectiones corporis, sensum effugientes, cognoscimus.

[note: Indicium.] IV. Indicium dicitur id, quod perpetuo eorum, quorum est tale, naturam declarat, nec unquam fallit. Differt hinc a signo, tamquam genus a specie, Signum enim sine demonstratione significat, Indicium autem demonstratione nititur.

[note: Signasalubria.] V. Signa primum dividuntur in salubria, quae praesentem sanitatem indicant, futuram praenuntiant, et [note: Insalubria.] praeteritam in memoriam revocant: Insalubria, quae morbum praesentem significant, futurum praedicunt, [note: Neutra.] ac praeteriti simul memoriam refricant: et Neutra, quae neutrum, adeoque medium inter sanitatem et morbum affectum indicant, praenuntiant et memoriae tradunt.

[note: Diagnostica.] VI. Deinceps etiam dividuntur in signa diagnostica, quae praesentem morbum, eius naturam sive indolem, causas, et coetera attributa cum parte [note: Prognostica.] affecta [orig: affectâ] revelant: Prognostica, Praedictionum vel Praesagiorum nominibus venientia, quae futura, nimirum Morbi eventum, et humoris morbifici cruditatem [note: Memoratieta.] vel coctionem indicant aut praesagiunt: et memorativa, a)namnhstika\, quae praeterita commemorant.

[note: Propria.] VII. Signa quoque sunt vel propria, quae uni tantum morboso affectui praesenti conveniunt; et communia, [note: Communia.] quae in pluribus, iisque diversi generis Morbis reperiuntur.

[note: Pathognomonica.] VIII. Dividuntur porro Signa in pathognomonica, quae Morbi naturam declarantia, una [orig: unâ] cum illo invadunt et desinunt, adeoque essentiam eius immediate consequuntur, cum eo necessario cohaerent, ac ab eodem separari nequeunt, raro tamen unum duntaxat adest Morbi cuiusdam Signum pathognomonicum, sed plerumque nonnulla invicem iuncta dicuntur pathognomonica, quae si seorsim sumantur, vel [note: *e)pifaino/mena.] considerentur, non amplius talia erunt. Epigenomena, vel Epiphaenomena, supervenientia quae non simul cum incipiente Morbo apparent, invadunt et incipiunt; sed subinde sese monstrant, et ita succedunt, hinc succedentia quoque dicta: ut adeo neque Morbi praesentis speciem, neque eius conditionem et naturam, sed illius mutationem solum indicent.

IX. Haec Signa supervenientia dein tamquam prognostica, sunt triplicia, nimirum coctionis et cruditatis, salutis et mortis, atque critica sive decretoria.

[note: Signa cruditatis.] X. Signa cruditatis sunt, quae in Morbis cruditatem adhuc praesentem significant, adeoque vel dolores vel recidivam, vel morbi diuturnitatem etc. indicant.

[note: Coctionis.] XI. Signa coctionis vero dicuntur, quae materiae morbificae et heterogeneae segregationem, Ventriculi digestionem, et sanguinis depurationem indicant.

[note: Salutis et Mortis.] XII. Signa ulterius sunt vel salutaria vel letalia; bona vel mala; optima aut pessima.

[note: Critiea.] XIII. Tandem signa critica s. decretoria dicuntur, quae futuram morbi solutionem, sive terminationem indicant, quomodocumque demum illa eventura sit, sive per sudorem, sive per alvum, sive per urinam, sive per haemorrhagiam, sive per abscessum.

XIV. Cum itaque Causae Morborum subinde, non minus quam Morbi partium internarum afflictarum ipsi, in obscuro lateant, et sensibus haud

[note: Signa diagnostica.] pateant directe, necessario certis mediis, videlicet Signis, iisque diagnosticis, a Medico explorandi et perscrutandi sunt.

[note: Fontes Signorum.] XV. Signa haecce ex tribus primario universalibus emergunt fontibus; nempe (1) ex Antecedentibus causis tam internis quam externis, tam communibus quam [orig: quâm] propriis: ad quas posteriores Subiecti quoque constitutio pertinet, qua [orig: quâ] illud quidem inclinat ad hunc vel illum Affectum, tam nativa, ratione idiosyncrasiae naturalis, proprietatum hereditariarum, sexus [orig: sexûs], etc. quam adventitia, ratione aetatum, victus [orig: victûs], et vitae generis. (2) E consequentibus seu effectis, quo praeter Symptomata quaecunque, etiam iuvantia et nocentia referenda sunt; et (3) ex essentialiter inhaerentibus, seu obiecto cognoscendo proprie attributis, quo omnia, quae quacumque ratione cognitionem Medici dirigunt, referri possunt: quorunt plurimorum concurrentium signorum syndrome talis, quae omni, soli, et semper obiecto convenit, pathognomonicum signum appellari consuevit.

[note: Fundamentum.] XVI. Fundamentum significandi seu signorum consistit in horum cohaerentia [orig: cohaerentiâ] certa [orig: certâ], eaque vel necessaria, vel contingente cum signato; ita ut tamquam causa et effectus cohaereant, vel per accidens subinde se mutuo consequantur, vel quacumque alia [orig: aliâ] ratione mutuo inter se connexa sint.

[note: Signa ex Urinis et Pulsibus.] XVII. Inter signa haecce, tam quae in diagnosi, quam etiam quae in prognosi locum habent, primatum obtinent ea, quae ex Urina [orig: Urinâ] et Pulsibus desumuntur, cum haec virtutis vitalis rationem, in Sanguine fundatam, immediate designent.

[note: Urinapotus [orig: Urinapotûs]] XVIII. Uti enim Urina potus [orig: potûs] monstrat alimenti in primis viis alterati, et digestionis ibidem peractae conditiones; ita Urina sanguinis monstrat huius constitutionem, ex particularum eius liquorem

componentium, inprimis salinarum, fermentatione oriundam, ex pro ratione puritatis vel impuritatis cacochymicae subinde variat.

[note: Pulsus [orig: Pulsûs] indicat.] XIX. Pulsus autem ipsius turgescentiae in praecordiis vitalis insinuat statum, atque distributionis Sanguinis ex Corde in omnes partes rationem: ita tamen, ut diversarum circumstantiarum concursus non raro fallax, minusque certum reddat iudicium.

[note: Requisita in tangendo pulsu.] XX. Necesse est, ut Medicus Pulsum in utroque carpo simul exploret, quia deprehenditur insignis inter illas differentia nonnumquam: sic enim ob tumorem circa Axillas contentum Pulsus in uno carpo optimus, in altero deficiens observatus est a peritissimis Viris Schenckio et Rhodio. Porro Medicus Pulsum tangens non contentus sit una [orig: unâ] vice eum tetigisse, sed laborem repetat bis vel ter, quia ratione Affectuum omnes Pulsus mutantur. Tandem fallit Pulsus in Morbis malignis, non secus atque in Scorbuticis et Hypochondriacis.

[note: Differentiae Pulsuum simplices.] XXI. In Pulsu 4. requisita sunt observanda: (1) Cor movens; cuius respectu Pulsus est vel vehemens, vel debilis. (2) Sanguis promotus turgescens; unde Pulsus est vel magnus, vel parvus. (3) Instrumentum per quod fit motus, nempe Arteria, unde Pulsus est vel mollis vel durus. (4) Tempus, quod mensurat motus [orig: motûs] durationem, observabile vel in una pulsatione, unde Pulsus est modo celer, modo tardus: vel in pluribus pulsationibus, unde Pulsus vel frequens est, vel rarus: quae ipsa temporis ratio utplurimum a diversa sanguinis sub fermentationis actu conditione dependet.

[note: Compositd.] XXII. Simplices hae invicem collatae compositas dant Pulsuum differentias, quae, habito mutuo inter eas respectu, vel aequales sunt vel inaequales: sicut diastole arteriae collatae cum eius systole Pulsum dat

[note: Quid indicent.] XXIII. Omnes hae differentiae, quo plus recedunt vel a statu naturali, vel a conditione Aegri, vel a ratione morbi et causae morbificae, eo [orig: eô] sunt peiores; quo minus, eo meliores, in specie debiles, frequentes, parvi, etc. simul sunt omnium pessimi.

[note: Indicia Pulsus [orig: Pulsûs] magni.] XXIV. Ita Pulsus magnus et vehemens periculum fere nullum portendit, qui indicat multas particulas volatiles et spirituosas in sanguine versari. Pulsus autem parvus ac debilis indicat praesentiam quantitatis [note: Parvi.] maioris particularum crassarum ac terrestrium, minus spirituosarum, adeoque vel morbi diuturnitatem, vel periculum maius.

XXV. Pulsus celer indicat sanguinis fermentationem [note: Celeris et tardi.] et rarefactionem insolitam; tardus, vero eiusdem crassitiem ac visciditatem, vel etiam spirituum pauperiem. Uterque potest esse vel magnus vel parvus.

[note: Frequentis.] XXVI. Pulsus frequens indicat moleculas sanguinis, undarum instar se invicem in circuitu per cor sequentes; potestque respectu ipsius rarefactionis in Corde simul, parvus, magnus, celer aut tardus exsistere. [note: Rari.] Pulsus rarus e contrario indicat, moleculas sanguinis, Cor ingressuras, rarius a se invicem dividi, potestque itidem vehemens, debilis, velox aut lentus apparere.

[note: Aequalis..] XXVII. Pulsus aequalis, et ordinatus testatur de [note: Inaequalis.] aequali sanguinis consistentia et crasi; inaequalis et inordinatus autem turbatam particularum fluida componentium mixtionem, sive inaequalem crasin et consistentiam indicat.

[note: Intermittentis.] XXVIII. Pulsus intermittenstestimonium praebet heterogenearum, viscidarum, terrestrium, ad fermentationem minus aptarum particularum, subinde cordis ventriculos cum sanguine ingredientium,

[note: Undosi.] XXIX. Pulsus undosus indicat serum sanguinis in [note: Myuri.] sudorem mox fluxurum. Pulsus autem myurus, vermiculans, tremulus, formicans, summam virium ac spirituum deperditionem, adeoque mortem imminentem praesagit.

[note: Urina.] XXX. Urina est humor excrementitius e particulis varii generis compositus, acidis nempe, alcalinis, sulpureis s. pinguibus, aquosis, chylosis, terrestribus, aliisque, citrino colore praeditus, in Renibus ope transcolationis, ut et ab halituum Abdominis vaporosorum, poros Vesicae intrantium, condensatione genitus.

[note: Eius contenta.] XXXI. Contenta, quae Urinae naturaliter insunt, portiunculae Chyli exsistunt, quae per angustos Renum canaliculos lanae instar pectuntur, atque pro situs [orig: sitûs], quem in Urinae liquore excreto et quieti exposito, adipiscuntur, varietate differentia nomina quoque sortita sunt. Quod si enim fundum petierint, [note: Hypostasis.] Hypostasis, s. Sedimentum; si mediam occupaverint [note: Enaeorema.] regionem, Enaeorema s. Suspensum; si denique in moleculas discerpta in superiori Lotii regione [note: Nubecula.]fluctuaverint, Nuhecula fuerunt appellata.

[note: Uromantia.] XXXII. Urinae iudicio utut Vulgus modum tribuat tamen praeter ea, quae supra fuere insinuata, nil aliud quam partium Urinae secretioni et exclusioni dicatam conditionem significat.

[note: Consideranda in Uroscopia.] XXXIII. Consideranda in eius inspectione (1) ipse Liquor lixivialis continens; (2) Contenta varia in eo natantia. Liquor exhibet consistentiam vel crassam, vel tenuem, imbibitorum salium oleosorum cum liquore probe unitorum, maiorem vel minorem copiam sequentem. Deinde etiam exhibet Calorem [note: Tinctura.] seu Tincturam vel naturalem citrinam, vel

praeternaturalem, tam deficientem albam, et plus minus pallidam, quam excedentem flammeam, crcceam, rubram, viridem, nigram, etc. Deficientes ferme tincturae utplurimum cruditates digestionis primae insequuntur; excedentes aut fortem admodum lixivii per copiosa salia saturationem, aut p. n. in Sanguine fermentationem, dissolventem et subigentem exactius salia sulpurea, eaque fortius quasi liquori incoquentem, praesupponunt.

[note: Urina clara.] XXXIV. Tincturae in Urina affectio est, quando haec interdum pellucida seu clara, interdum opaca seu turbida conspicitur. Pelluciditas dependet ab exacta unione particularum salinarum cum poris liquoris aquei, unde radii luminosi aequali fere tractu maxima [orig: maximâ] [note: Opaca.] ex parte permeant. Hoc vero (nempe opacitas) dependet ab earum separatione et quasi praecipitatione, vel externe per aerem frigidiusculum, poros liquoris constringentem, et ita particulas imbibitas extrudentem, vel interne per recrementorum cacochymicorum e Massa [orig: Massâ] sanguinea [orig: sanguineâ], intercedente fermentatione, praecipitationem, unde radii luminosi hinc inde impingentes in transitu prohibentur, et ita Liquorem minus perspicuum exhibent. In genere tamen omnis Urina turbida acidum in Sanguine latens, cum quantitate particularum indigestarum indigitare videtur.

[note: Contenta.] XXXV. Contenta in Liquore lixiviali ratione situs [orig: sitûs] triplici modo distincta, in sanitatis latitudine cruditates chylosas, vitio digestionis primae coacervatas, sanguinique non assimilabiles, a latice urinario absorptas exhibent: in statu vero praeternaturali pro circumstantiarum ratione mille modis variant.

[note: Odor.] XXXVI. Quoad Odorem, si excessive sit foetidus, nec proveniat ab assumptis, innuit saepe malignum Morbum, liquescentiam nempe Massae sanguineae,

[note: Indicia in morbis acutis.] XXXVII. Iam vero in Morbis acutis febrilibus, quo magis praecipitatis ex sanguine foeculentiis repletur Urina, hincque diversas recipit affectiones, adeoque coctionis, ut vocant, causae morbificae signa exhibet, eo melior est; contrario si se habeat modo, eo peior.

[note: Chronicis.] XXXVIII. In Chronicis simili ratione, quo magis heterogeneis sanguinis particulis, ceu copiosis contentis, prius onerata Urina, postmodum successive in naturalem statum remeat, et ita digestionis primae redintegrationem, massae sanguineae depurationem et naturalis fermentations restaurationem ostendit, eo melior esse solet: contrarium fit, si alio modo se habeat.

[note: Nubecula.] XXXIX. Nubecula Urinae in morbis, tam chronicis quam acutis, est signum redeuntis in Stomachum fermenti, et temperatae plus minus digestionis.

[note: Praesagia ex Urina] XL. Urina crassa, viscida dyscrasiam sanguinis acidam, tenacem, mucoso-crassam significat. Quod [note: turbida [orig: turbidâ].] si hinc turbida mingatur, talique permaneat, malam assumptorum digestionem, seri sanguinei crassitiem, Spirituum inopiam, adeoque Morbi vel diuturnitatem, [note: Clara [orig: Clarâ].] vel difficultatem indicat. Si vero clarescat, humoribus crudis fundum petentibus, melioris dicenda est notae.

[note: Copiosa [orig: Copiosâ].] XLI. Urina potus [orig: potûs] ingurgitati copiam valde excedens, testatur vel de accumulatarum prius aquarum per reseratos, qui ex parte obstructi erant, poros Renum ac Vesicae, restituto in integrum liberrimo transitu: vel de obstructis meatibus cutis Transpirationi insensibili inservientibus; vel de Seri ubicumque locorum extravasati, et plus minus diu stagnantis subitanea [orig: subitaneâ] regurgitatione in massam

[note: Aquosa [orig: Aquosâ].] XLII. Urina tenuis, aquosa, minus probe tincta, testatur de apepsia [orig: apepsiâ] vel dyspepsia [orig: dyspepsiâ], obstructionibus Glandularum hinc inde, praeprimis in Stomacho.

[note: Parciore.] XLIII. Urina parcior praedicit vel Renum et Vesicae poros obstructos, compressos; vel seri in aliis locis accumulationem; adeoque Cachexiam aut Hydropem; vel eiusdem per largos sudores, aut alvi vias transfluxum.

[note: Rubra [orig: Rubrâ].] XLIV. Urina valde tincta, rubra et clara, testatur de praesente aestu sanguinis, Febrili constitutione, et salium sulpureis particulis copiosis arctius combinaturum, [note: Pallida [orig: Pallidâ].] atque cum Urinis transeuntium copia [orig: copiâ]. Pallida vero, ac plus minus aquosa Urina indicat coctionis primarum viarum debilitatem, salis volatilis, et particularum sulpureo-oleosarum defectum, adeoque morbi diuturnitatem.

[note: Flammea [orig: Flammeâ].] XLV. Urina intenso rubore saturata, et flammea, minus crassa, acutam Febrim, et magnam humorum turgescentiam praesentem arguit. Subrubra vero, et crassa scorbuticam diathesin significat.

[note: Spumosa [orig: Spumosâ].] XLVI. Urina spumosa, bullas diu in superficie retinens, morbos capitis et pectoris arguit, acidarumque in primis viis cruditatum, flatuumque copiosorum indicium est. Virescens autem simul, Colicam, vel Cardialgiam, Alvi obstructionem, et Morbos ab aciditate austera [orig: austerâ] productos in corpore latere significat.

[note: Crocea [orig: Croceâ] spissa [orig: spissâ].] XLVII. Urina spissa, obscura, rubro-crocea, linteum immersum flavo colore tingens, vel praesentis, vel imminentis Icteri flavi index est. Si autem nigroflava [note: Nigro-flava [orig: flavâ]] illa exstiterit, croceo-nigrum sedimentum deponens, parceque fluens, Icterum indicat nigrum, cum Atrophia [orig: Atrophiâ] iunctum.

[note: Turbida [orig: Turbidâ] flava [orig: flavâ].] XLVIII. Urina turbida, flava, crassa, iumentorum Urinae haud absimilis, sine Febri, indicat confusionem humorum, Vertiginem, Passionem hystericam: cum Febri autem humorum dissolutionem, et mortis periculum, subinde et Icterum.

[note: Livida [orig: Lividâ], crassa [orig: crassâ].] XLIX. Urina livida, crassa, in acutis Febribus siderationem internarum partium, adeoque mortem instantem; extra Febrim autem in Pueris et Infantibus Achorum vel Scabiei eruptionem indicat: in Adultis aliquando Nephralgiae praeludium est.

[note: Nigra [orig: Nigrâ]. crassa [orig: crassâ].] L. Urina nigra, crassa, obscura, turbida, velut dissolutis sanguineae massae grumis tincta, signum est Calculi prodeuntis renalis, aliquando et Ulceris Renum. Si tamen nigra fuerit Urina minusque cruenta, signum praebet humorum austerorum, viscidorum, salium fixorum, terrestrium, in corpore dominantium, aliquando etiam Nephritidis et scorbuticae Dispositionis.

[note: Fetida [orig: Fetidâ].] LI. Urina fetida testatur vel de Asparagis comestis, vel de exulceratione Renum aut Vesicae, vel de Calculo Vesicae mucum abstergente; vel de Salibus alcalino-volatilibus cum exaltatis multis particulis sulpureis in liquore Urinae solutis.

[note: Ex Urinae sedimentis.] LII. Sedimentum album, sabulosum, albicantibus arenulis haud absimile, indigitat praedominium particularum indigestarum salino terrestrium, interdum hinc Obstructionem Mensium, Oppilationem Lienis, Mesenterii, Pancreatis etc. Viscosum album, crassum, sed facile diffluens vitiosae digestionis, ex assumptorum alimentorum copia [orig: copiâ], argumentum est. Rubrum farinaceum, particulis rubicundo-salinis turgidum, testatur de Intemperie scorbutica [orig: scorbuticâ], melancholica [orig: melancholicâ], salinoacida [orig: salinoacidâ], vel salsa [orig: salsâ]. Imo arenulae micantes, acutae, cinnabarini coloris, Urinae vel innatantes, vel ad latera maculae haerentes, etiam fundum plus minus copiose

petentes, hypochondriacam, scorbutico-salsam, et acrem Sanguinis Intemperiem arguunt, imo Hecticam vel Atrophiam praesentem, si Urina simul valde tincta, perspicua, tenuis, circa fundum splendide transparens exstiterit.

LIII. Rubrae terrestres, concretae, durae, vel aliquando albicantes et flavae arenulae, fundum petentes, Nephritidis calculosae praesentis indices sunt. Sedimentum discerptum, album, floccorum instar per ambitum liquoris dispersum, designat mucosam sanguinis, et catarrhosam diathesin, adeoque Morbos a lymphae crassitie oriundos. Crassum vero, conglomeratum, album, subinde fetidum, cum mingendi ardore, indigitat pus acido-acre, hincque exulcerationem Vesicae etc. sine ardore plus minus copiose cum Urina [orig: Urinâ] excretum, Ulcus Renum arguit. Album glutinoso-mucosum, viscidum, cum Urina [orig: Urinâ] pauca [orig: paucâ] frequenter, non sine Dysuria [orig: Dysuriâ] excretum, Calculi Vesicae grandis, mucum illius iugiter abradentis signum est. Crassum, filamentosum, album, non acre, Gonorrhoeam benignam in Viris, in Feminis autem Fluorem album significat. Flavescens porro idem, purulentum, acre, excorians, Stranguriam producens, viscosum, Gonorrhoeae malignae et virulentae vel Luis venereae praesentis indicium esse solet.

[note: Signa Plethorae.] LIV. Signa Plethorae, Homini molestae, sunt habitus corporis plenus, carnosus, venarum in artubus, amplitudo, spontanea quandoque lassitudo, victus laudabilior praecedens, color faciei rubicundo-floridus, quies et otium, mens hilaris, laeta, curis vacua, et sua [orig: suâ] sorte suaviter contenta.

[note: Intemperiei phlegmaticae.] LV. Intemperiem phlegmaticam produnt habitus corporis mollis, color pallidus, pili albicantes, venae minus tumidae, urina pallens, somnolentia, pulsus tardus, Sensuum internorum hebetudo.

[note: Salsae.] LVI. Cacochymiae salsae indicia sunt frequens salivae salsedo, defluxiones crebrae, somnus irrequietus, Urinae crassae, diarrhoeae, tusses, dyspnoeae, dolores rheumatici et vagi.

[note: Biliosae.] LVIII. Dyscrasiae biliosae signa exsistunt pulsus celer, corporis vel sanguinis calor excessivus, iracundia, humorum acrimonia, urina plus iusto tincta, atque salibus abundans, proclivitas ad Alvi fluores.

[note: Melanchelicae.] LVIII. Intemperiam acido-melancholicam produnt pulvus parvus atque rarus, amor solitudinis, tristitia frequens, Alvi constipationes, murmura ventris, habitus corporis macilentus, Urina pallida, crassa.

[note: Turbatae sanguinis craseos.] LIX. Turbatam sanguinis crasin indicant frigus corporis, cum subsequentiaestu, inquietudine, Urina valde tincta [orig: tinctâ], anorexia [orig: anorexiâ], siti, pulsu celeri et frequenti, virium prostratione.

[note: Veneni assumpti.] LX. Veneni assumpti indicia sunt anorexia, cardialgia, nausea, vomitus, abdominis inflatio, faucium ardor, alvifluxus, virium praeceps iactura, magnaque debilitas, somnolentia, deliria, tremores artum, cadaverosus faciei color.

[note: Cruditatis acidae.] LXI. Cruditatis acidae proditores sunt appetentia melior quam chylificatio, tumor ventriculi et gravans dolor post cibum sumptum, phlogoses, murmura et rugitus ventris a copiosis flatibus, alvus segnior, ructus acidi, ardor ventriculi non infrequens, proclivitas ad colicam.

[note: Cruditatis nidorosae.] LXII. Cruditatis nidorosae praesentiam arguunt sapor oris teter, nausea frequens, dysorexia, chylisicatio depravata, sitis, alvi fluxus creber, ructus ingrati, putrilaginosi, inclinatio ad choleram.

[note: Fontes signorum cruditatis et cruditatis.] LXIII. Signa autem Cruditatis et Coctionis, quae veluti basis sunt et fundamentum felicium praedictionum, desumuntur partim e saliva [orig: salivâ] et sputo; partim ex alvi excrementis; partim denique ex Urinis; unde

[note: Salutis et Mortis.] LXIV. Saluti et Mortis indicia peti cum ratione consueverunt partim a Morbi tolerantia [orig: tolerantiâ] faciliore vel difficiliore: partim a Respiratione liberiore vel graviore: partim a decubitu magis vel minus consueto: partim a Pulsu plus aut minus naturali: partim a Sudore et Transpiratione: partim a Facie et Oculis, sive Habitu corporis magis aut minus a naturali recedente.

[note: Criseos.] LXV. Signa critica, quae imminentem quandam subitaneam Morbi solutionem portendunt, sunt insolitae aliquae mutationes et apparentiae, in partibus, actiones vitales et animales, non secus atque excretiones perficientibus observabiles, cum symptomtum ingravescentia [orig: ingravescentiâ].

[note: Prognoftica specialia.] LXVI. Deliria mentis continua, quae contingunt circa res necessarias, et quidem cum dyspnoea [orig: dyspnoeâ], oculorum rubore, sudore largo non ita calente, motibus artuum tremulis, et convulsivis, magna [orig: magnâ] virium iactura [orig: iacturâ], agrypnia [orig: agrypniâ], inquietudine continuaa [orig: continuaâ], magnum portendunt periculum. Quae autem non continua sunt, neque gravia deliria, cum Respiratione libera [orig: liberâ], viribus non collapsis, pulsu aequali, etc. ea adhuc tutiora, minusque ita periculosa sunt.

[note: Ex Memoria [orig: Memoriâ]] LXVII. Memoria subito ablata; quaeque Apoplexiae vel Epilepsiae crebrae succedit oblivio, si non mortis propinquae ex recidiva [orig: recidivâ] paroxysmorum, infelicitatis tamen residuae adhuc vitae pars est non infima.

[note: Somno.] LXVIII. Somnus in morbis acutis valde inquietus, interruptus, turbulentus, multus, cum anxietate, membrorum iectigatione, terrentibus vel dad iram lacessentibus insomniis, Spirituum animalium iactura [orig: iacturâ] maiore quam restauratione contingens, periculi plenus est. Sic et Somnus in principio, vel etiam in statu Morbi largus, et profundus, quemque Aegri cum perpetuo oris hiatu capiunt, fere exitiosus audit,

[note: Vigiliis.] magnam quippe Spirituum iacturam indicans. Sed et Vigiliae continuae, nulla [orig: nullâ] instante morbi solutione, Aegrum cum gravibus aliis symptomatibus magnopere fatigantes, male ex ituri Morbi augurium sunt.

[note: Virium lapsu.] LXIX. Mortem quoque imminere creditur in Febribus acutis, quando summa adest Virium debilitas, [note: Sensibus abolitis.] quando Visus et Auditus pereunt, quando Oculi, Nasus et Labia invertuntur, et cadaverosa Vultus dispositio accedit, non emanente frigido pallentis corporis sudore.

[note: Surditate.] LXX. Surditas tamen in acutis Morbis critice eveniens hactenus bona fuit; mala vero deprehensa, quae citra Morbi solutionem perintervalla contingit.

[note: Tinnitu ???rium.] LXXI. Sonitus vel Tinnitus Aurium in Puerperis febricitantibus omninis sunt pessimi. Qui autem non febricitantes Cephalalgia [orig: Cephalalgiâ], Scotomia [orig: Scotomiâ], Tinnitu aurium, Tarditate loquelae, vel manuum quoque Stupore vexantur, in istis vel Apoplexia, vel Epilepsia, vel Oblivio, vel Sphacelatio quaedam metuenda venit.

[note: Dolorechrenico.] LXXII. Dolor longo tempore in parte quadam durans, Abscressus [orig: Abscressûs] latentis indicium est. Dolorem autem plane non sentire amplius, qui antea vehemens et ardens admodum fuit, siderationem partis significat; nisi pristina corporis sanitas fuerit restituta.

[note: Aestu stomachi.] LXXIII. In ardentibus Febribus periculi res plena est, quando morsus et aestu vehemens in regione stomachi sentitur.

[note: Subita mutatione.] LXXIV. Si quae Subita in Morbis, praecipue febrilibus, mutatio evenit, etiamsi ad melius vergere videatur, periculo non caret.

[note: Lassitudine.] LXXV. Lassitudo citra causam manifestam, gravitas corporis et membrorum, vel Plethorae effectus et indicium est, vel praeludium Febreos. In acutis autem Febribus maxima lassitudo periculum minatur.

[note: Convulsionibus.] LXXVI. Convulsiones ex Ileo, Haemorrhagiis, Vulneribus, ut et quae in Febribus acutis eveniunt, praeprimis cum Dyspnoea [orig: Dyspnoeâ] et interrupta [orig: interruptâ] Respiratione iunctae, quaeque universales, et crebrae, diuturnaeque sunt, plerumque mortem denuntiant. Quae vero citra Febres, quae Pueris, aut Feminis extra Puerperium accidunt, terroris aliquando plus, quam periculi habent.

[note: Horrore, Trcmore.] LXXVII. Horror in acutis frequens, sine calore subsequente, aut cum volatico aestu alternans; Tremor itidem, atque Singultus, mortis plerumque futurae prodromi exsistunt.

[note: Decubitll.] LXXVIII. In Febribus perpetim supine iacere, nullam decubitus [orig: decubitûs] formam servare, mente sibi non recte constare, crura indecore erigere, vel nudare, aut v ehementer contrahere praeter consuetudinem; vel etiam assidue iectigare corpus, decubitumque mutare, inter malignitatis signa letalia reputatur.

[note: Voce tremula [orig: tremulâ] aut amissa [orig: amissâ].] LXXIX. Sed et perniciosum est, si Aeger in acuta [orig: acutâ] Febri vocem tremulam et clangosam adipiscatur, vel si plane aphonos evadat, si animo linquatur, si pectore obeso exsistens anxietate, atque respirandi difficultate, cuius tamen sibi conscius non est, vexetur.

[note: Respiratione Lypothymia] LXXX. Ex Hippocratis porro constat prognosticis, eos, qui crebro, et vehementer citra causam manifestam animo linquuntur, derepente mori: Respirationem magnam et tardam delirium indicare, atque convulsiones portendere: magnam Exspirationem, et Parvam Inspirationem, vel contra, sed et parvam atque obscuram Respirationem, periculosam experientia [orig: experientiâ] teste semper exsistere; Respirationem vero liberam in omni Morbo, qui cum Febri acuta [orig: acutâ] infestat, mngnam habere vim ad salutem.

[note: Sunguine venaesectionis.] LXXXI. Sanguis per Venaesectionem extractus, si fluidus admodum fuerit, minus fibrosus, neque prompte

consistat; si porro caeruleus vel lividus in superficie apparuerit, sero crasso fluido tectus, indicium est Sanguinis ad dissolutionem vergentis, adeoque malus in Febribus. Si autem tenax valde, mucosa [orig: mucosâ], c???assa, viscosa [orig: viscosâ] et alba [orig: albâ] pelle obductus evada, indicium praebet crassitiei et viscositatis acidae Sanguinis, atque hinc vel praesentis vel imminentis Arthritidis vagae, Pleuritidis, Peripenumoniae, aliusve catarrhosi et febrilis Affectus [orig: Affectûs]. Si floride rubicundus exstiterit, bonae consistentiae cum mediocri quantitate seri fluidi, non admodum spissi, supernatantis, indicium est sanae hactenus nec male habiturae constitutionis. Si serum innatans fuerit copiosius, cruoris quantitatem aequans, si non superans, indicabit morbos catarrhosos. Si nullum adfuerit serum, portendet Sanguinis stagnationes, Cephalalgias, Apoplexias etc. Si serum copiosum, flavum, aut lividum exstiterit, corruptum designat Sanguinem, ad putridas, malignas Febres excitandas dispositum. Si extractus sanguis totus sine ulla [orig: ullâ] consistentia [orig: consistentiâ] manserit, fluidus, spissus, croceo ruffus, indicat praesentem, vel imminentem proxime Icterum flavum aut nigrum, cum vel sine Febri continua [orig: continuâ] putrida [orig: putridâ] erupturum. Si consistentiam laudabilem habuerit, sed in superficie tamen nullum ruborem floridum, paucumque serum innatans; arguit humorum aciditatem, et inclinationem ad Passionem hypochondriacam. Denique multa in superficie sanguinis extracti spuma apparens, indicat eius visciditatem, flatulentiam, acorem.

[note: Appetitu deficiente.] LXXXII. Dysorexia in Dysenteriis longis, aliisve morbis chronicis cum Febri [orig: Febrî] lenta [orig: lentâ] corporis consumptionem portendit. Extra Febrim languens appetitus indicat gastrici liquoris penuriam, aut visciditatem, aut inertiam, et hinc languentes interdum longo tempore vires, chronicique alicuius Morbi accessum. Post

intermittentem autem Febrim restans Alimentorum fastidium recidivam morbi praedicit.

[note: Siti.] LXXXIII. Si quis sitim non sentiat praesente ad eam dispositione; vel sitiat cum sitire non debet, et non sitiat cum sitire deberet, signum est corruptae spirituum dispositionis.

[note: Deiectionibus] LXXXIV. Deiectiones crebrae versicolores, vel virides, lividae, aeruginosae, cruentoe, aquoso - biliosae, in Febribus acutis, malignis, in Variolis, Morbillis, imo et in morbis Thoracis funestae observantur.

[note: Extra Febrim.] LXXXV. Diarrhoea extra Febrim per unum, alterumve diem durans Sanitati confert, coeteris paribus, modo intra septimum diem cesset.

[note: Vomitibus] LXXXVI. Vomitus in principio Febreos acutae non diu durantes periculosi nondum sunt, sed non cessantes, praeprimis in augmento morbi evadentes virides, nigrae, lividae, diversicolores, rubrae, flavae, aquosae, foeculentae, exitiosae sunt. Sed et Foecum evomitio in Iliaca [orig: Iliacâ] passione letalis est; non secus atque Vulneratorum vomitiones perniciosae observantur.

[note: Sudoribus.] LXXXVII. Sudores nocturni cum Virium imminutione, continuantes longo tempore, hectici sunt: post cenam autem largiorem aut in Febribus critice obvenientes cum levamine symptomatum, salutares exsistunt, copiosilicet. Sed et Sputatoribus iidem conducunt: Apoplexia [orig: Apoplexiâ] autem forti aflictis, cum respirandi difficultate, Sudor largust toto corpore primum calidus, postmodum autem frigidus emanans, proxime instantem praesagit mortem.

[note: Mictione.] LXXXVIII. Larga mictio in Febribus acutis, critice et cum euphoria [orig: euphoriâ] contingens, evadit salutaris; sed sine levamine, aut extra tempus criseos, cum maiore virium iactura [orig: iacturâ] occurrens, discrimen portendit. In intermittentibus quoque Febribus Hecticae praeludium est.

[note: Haemorrhagia.] LXXXIX> Haemorrhagia narium critica, et levamen afferens, nec modum excedens, in Febri acuta [orig: acutâ] salutem portendit. Stillicidium vero narium per vices accedens et cessans, minime criticum sine mitigatione Symptomatum, plerunque funestum est.

[note: Fuxu mensium.] XC. Mensium fluxus in Febri acuta [orig: acutâ] et maligna [orig: malignâ], sive ordinario, sive extraordinario tempore contigerit, pessimi ominis est, nisi manifestum et constans levamen symptomatum afferat, morbique vim luculenter frangat.

[note: Haemorrhoidum fluxu.] XCI. Haemorrhoidum autem fluxus moderatus, uti in quovis morbo, ita praeprimis in Febribus aestum Sanguinis ptaeternaturalem temperare, et salutem afferre potest.

[note: Sputo et signis coctionis in lotio.] XCII. Sicubi Homines in Febribus continuis, aut Variolis circa dies criticos spuere incipiant, et pergant, cum signis quoque coctionis in Urina [orig: Urinâ] apparentibus, videlicet sedimento aut enaeoremate, de propinqua [orig: propinquâ] sanitate certi esse possunt, si nullum in Diaeta [orig: Diaetâ] errorem interea commiserint. In Morbis autem pectoris Sputum apparens aequale, minime fetens, neutiquam sanguineum aut purulentum, quodque nec magno cum dolore, nec cum difficultate notabili eicitur, hactenus periculo vacat.

[note: Tenstone abdominis.] XCIII. Abdominis valida tensio in acutis Morbis ad alvi laxitatem non remittens, subinde dolorosa, discrimen non leve portendit.

[note: Abscessibus.] XCIV. Apostemata critica, quibus materia morbifica omnis ecorpore expellitur, et sanguis depuratur, salutaria sunt. Parotides autem vel Bubones maxime dolentes, lividi aut nigri, ad maturitatem non pervenientes exitiosi habendi.

[note: Colore cutis.] XCV. Color flavus, citrinus aut lividus Cutis, cum repentina [orig: repentinâ] carnis consumptione in Morbis acutis certam fere mortem indicat. Sed et iuxta Hippocratis

effatum periculo non vacat, si corporis habitus in magno morbo nihil plane mutetur.

[note: Lingua et Oculis.] XCVI. Luminis in acuta [orig: acutâ] Febri impatientia, Oculorum illacrymatio aut perversio, vel variata eorum magnitudo, qua [orig: quâ] alter altero minor evadit; Linguae siccitas, durities, nigredo, scabrities, aliquando et ardens rubedo, cum Faucium inflammatione, funestum morbi exitum designant.

[note: Faucibus.] XCVII. Faucium autem dolores sine tumore; vel earundem exulceratio, aut tumor Linguae, cum deglutiendi magna [orig: magnâ] difficultate, in Febribus acutis, in Dysenteria [orig: Dysenteriâ] etc. plerumque exitium portendunt.

[note: Frigore et calore corporis.] XCVIII. In acutis Febribus si externae partes maxime frigeant, internae vero quasi urantur: si caput, pedes et manus frigore molestentur, ventre et lateribus plus minus calentibus, perniciei indicium est.

[note: Facie et digitis.] XCIX. Facies maxime rubicunda, ex sanguine in vasis capillaribus velut stagnante; digitis et unguibus evadentibus lividis cum maxima [orig: maximâ] corporis gravitate et lassitudine, mortis propinquitatem indicant.

[note: Facie Hippocratica.] C. Facies tandem Hippocratica, ab Hippocrate in Aphorismis depicta, instantis certae mortis signum est; consistit illa in Colore faciei livido, Oculis cavis nihil videntibus, Auribus frigidis nihil audientibus, Naso frigido et acuto vel collapso nihil odoraante, tandem et foetore cadaveroso e corpore exhalante.

[note: Signa critica] CI. Signa critica sunt, quae Morborum crisin sive [note: Quid Crisis?] solutionem qualemcumque indicant. Crisis vero definitur communiter, quod sit repentina vel paulatina quaedam Morbi ad salutem vel mortem, cum insigni perturbatione corporis contingens mutatio; a feliciore vel infeliciore tam solidorum, quam fluidorum motu et fermentatione orta.

[note: Sex solutionum differentiae.] CII. Subiectum Criseos praecipuum sunt Febres continuae et acutae, atque hae sex fere modis ad mortem

vel salutem terminantur et solvuntur: nimirum quando 1. Aegrum subito aut brevi temporis spatio e vivis abripiunt. 2. Eum repente tam naturae robore, quam remediorum adminiculo, benedicente Deo, deserunt, et pristinae sanitati remittunt. 3. Subita [orig: Subitâ] solutione mutantur in melius, 4. Subita [orig: Subitâ] solutione mutantur sive terminantur in peius. 5. Paulatina [orig: Paulatinâ] solutione Aeger ad sanitatem redit. 6. Tandem lenta [orig: lentâ] solutione mortem Aegro afferunt.

[note: Crisis perfecta.] CIII. Hinc Crisis non male dividitur in perfectam, qua [orig: quâ] morbus perfecte solvitur, sive ad sanitatem, [note: Imperfecta.] unde salutaris dicitur; sive ad mortem, unde letalis appellatur; et imperfectam, qua [orig: quâ] Febris non integre solvitur, sed paulatim mutatur in melius, aut deterius.

[note: Modi solntionis.] CIV. Crisis sive solutio morbi fit multipliciter, et quidem nunc per mnaifestam quandam excretionem, nunc per metastasin sive depositionem humoris morbifici in partem quandam corporis. Prior fit vel per Haemorrhagiam quandam, vel per Alvi fluxum, vel per Urinam, vel per Sudorem, vel per Salivationem, vel per Tussim et Exscreationem copiosam. Posterior contingit plerumque vel per Exanthemata cutis, sicut in Variolis, vel per Tumorem et Abscessum aliquem sive in externa parte glandulosa [orig: glandulosâ], cuiusmodi solutio melior; sive in interno quodam Viscere, quae multoties Hecticam poste se trahit.

[note: Dies critici.] CV. In Regionibus orientalibus Dies observari olim critici consueverunt, septenario videlicet circuitu definiti, quales erant dies, 7. 14. 21. 28. 34. et 40. Quibus adiunxerunt Dies, futuram diebus [note: Indicantes] illis crisin indicantes, quaternario circuitu descripti, qui erant quartus, indicia futurae die Septimo criseos praebens, item undecimus, decimus septimus, et vigesimus quartus. Verum in hisce Regionibus eiusmodi dies tam exacte minime observantur, cum

adhibita medendi methodus naturam partium corporis ita afficere soleat, ut incertis profecto, aut quibusvis sine discrimine diebus solutio contingere queat.

[note: Signa futurae solutionis.] CVI. Cum signa Chylificationis et Sanguificationis, sive Coctionis, non melius quam in Saliva [orig: Salivâ] atque Urina [orig: Urinâ], subinde et in Excrementis alvinis appareant, Crisique adeo perfecta morborum et salutaris numquam ante statum contingat, palam est, quo [orig: quô] citius talia signa coctionis apparent, eo [orig: eô] citius quoque sperandam esse Crisin; ita v. gr. si quarto, quinto, aut sexto morbi die signa illa praesentia sint, nono, decimo aut undecimo, citius vel tardius exspectanda erit Solutio. Instare autem Crisin significabunt inquietudo Aegrotantis, anxietas, et insolita quaedam phaenomena alia in ipsius corpore contingentia; inprimis vero nox vel dies ante crisin ipsi evadet gravis et molesta.

[note: Eiusque modorum.] CVII. Phaenomenorum autem eiusmodi differentia testari quoque poterit de modo futuroe Criseos, an per hanc vel illam excretionem, per Abscessum, aliumve modum accessura sit illa. Qua [orig: Quâ] in re certe morbi indoles, Aegri temperamentum, aetas, regio victus praecedens, sanguinis motus et turgescentia, aliaeque praeterea circumstantiae considerandae veniunt.

[note: Bonae Crifeos.] CVIII. Bonam et salutarem Crisin exinde cognoscimus, quod signa 1. Criseos et coctionis praecesserunt in Urinis et Excretis. 2. Quod excretio naturae morbi conveniens accidat. Et 3. quod absoluta [orig: absolutâ] crisi symptomata remittant, Febris cesset, et Homo meliorem faciei colorem adipiscatur. Quando autem contraria ex Crisi facta [orig: factâ] eveniunt omnia, morbus aggravatur, Aeger in peius ruit, vires deteriores redduntur, [note: Funestae solutionis.] mala haec funestaque crisis est dicenda, Denique quando solutione morbi qualicunque facta [orig: factâ] Aeger neque melius neque peius habet, signum est imperfectae criseos, et longitudinis morbi.

[note: Signa criseos per Excretionem.] CIX. Quod si in Febri admodum acuta [orig: acutâ] natura sit robusta, sudori et aliis evacuationibus assueta, si pulsus magnus et fortis, viae excretionum apertae, tempus aestivum, atmosphaera calida, solutionem morbi per excretionem quandam futuram esse indicatur. Si autem Morbus est minus acutus, vires debiliores, materia morbifica crassior, Urinae longo tempore crudae et tenues, partes externae imbecillae, natura humorem [note: Per Abscessum.] morbificum eo [orig: eô] depellendi disposita, tempestas et atmosphaera frigida; tum indicium maius est, crisin per per Abscessum futuram.

[note: Excretiones criticae bonae.] CX. Salutares excretiones aestimantur, quando evacuatur humor peccans, isque coctus, quantitate debita [orig: debitâ], die critico, iusto modo, per locav convenientia, cum symptomatum remissione. Quando autem contraria [note: Malae.] his apud Aegros accidunt, malae, periculosae et aliquando etiam letales excretiones veniunt reputandae.

[note: Abscessus critici boni.] CXI. Ita quoque illi Abscessus critici boni atque salutares erunt, qui satis extumescunt, figura [orig: figurâ] pollent acuminata [orig: acuminatâ], materiam in se habent laudabilem, aequaliter suppurantem, in circuitu duri non sunt, qui colore praediti primum cuti concolore, dein sensim iuxta aliqualem duritiem et ardorem rubente, tandem per sui fastigium molle acuminatum denuo albenre durant, cito satis maturescunt, neque evanescunt, antequam perfecte suppuraverint. Mali vero, [note: Mali.] perniciosi, vel certe periculosi Abscessus in tumorem non satis altum fastigiantur, non evadunt hinc acuminati, maturantur inaequaliter ac tarde, duri circum circa sunt, colore magis rubro-livido, aut nigricante, ac in ambitu maiores et ampliores, quam par est, apparent, subinde evanescentes, antequam supp uraverint.

[note: Signa criseos per Haemorrhagiam.] CXII. Per Haemorrhagiam narium futuram esse Crisin indicant dolor capitis circa frontem, rubor faciei, pruritus et dolor pulsatorius in naribus; pulsus vehementior arteriarum temporalium, oculi

flammei, ac sponte vei invito homine lacry mantes, splendores visui obversantes, cum aliquali interdum caligine. Quibus addenda Aegrotantis aetas, consuetudo, natura, anni tempus, praesens tandem Atmosphaerae dispositio.

[note: Per Sudorem] CXIII. Per Sudorem Crisin imminere praecognoscere possumus, ex Urinae paucitate, cutis mollitie, pulsu fluctuante, undoso et molli, transpiratione valida [orig: validâ], inquietudine, pruritu cutaneo.

[note: Per Vomitum.] CXIV. Per. Vomitum eam futuram suspicabimur ex praesente nausea [orig: nauseâ], fastidio assumendorum, ventriculi morsibus, cum cephalagia [orig: cephalagiâ], vertigine, caligine aliquali, sputo oris frequenti, horrore, aut rigore aliquo corporis frequenti, pulsu duro ac inaequali, nonnumquam et dyspnoea [orig: dyspnoeâ].

[note: Per diarrhaeam.] CXV. Alvi fluxum criticum prae foribus esse indicant strepitus et obscuri dolores ventris colici, cum aliquali inflatione abdominis, lumborum cruciatu, genuum gravitate, Urinarum fluxu parciore.

[note: Per Urinam.] CXVI. Quando inclinat natura ad Crisin per Urinam institutendam, aderit hypochondriorum gravitas, et inflationis sensus circa Vesicam; Urinarum quantitas dein incipit augeri, et Aeger mingendo ardorem lenem quendam sentit; alvus evadit segnis; sudor atque transpiratio inhibentur, aliarum denique Crisium signa absunt.

[note: Per Catamenia.] CXVII. Quod si in Feminis lumborum accedit aestus et dolor gravans, hypochondriorum tensio, instat tempus Mensium, atque symptomata alia hoc ipso tempore evenire consueta comparent, indicium est, Crisin per Mensium fluxum perupturam.

[note: Per Hamorrhoides.] CXVIII. Tandem Haemorrhoidum fluxu morbum terminaturum esse indicabunt tensio lumborum cum aestu, dolor in ano vel circa anum pungens et ardens inprimis si Aeger huic fluxui fimul fuerit assuetus, Alvi tenesmus.

EPITOMES INSTITUTIONUM MEDICINAE PARS IV. HYGIEINEN comprehendens.

§. I.

[note: Primariae partes Madicinae.] PRimaria Artis medicae pars est ea, quae media tractat, quibus aut firma conservari, aut labefactata restitui valet sanitas: illud Hygieine, hoc Therapeusis dicitur, vel Therapeutica.

[note: Hygieine.] II. Hygieine quidem respicit legitimum regimen Rerum sex nonnaturalium pro statu salubri conservando, et infirmitate praecavenda [orig: praecavendâ], tam in genere pro quibuscumque hominibus, quam in specie pro unaquaque determinata aetate, sexu, vitae genere, etc. id quod vulgo Diaetae nomine venire solet. Adeoque Hygieine quarta potest dici pars Medicinae de Sanitate tuenda [orig: tuendâ], docens quomodo per usum sex

Rerum nonnaturalium decentem sanitas praesens conservari queat. Quo in studio ratio est maxima Stomachi atque Intestinorum habenda; ut Appetitus bonus, Chylificatio recta, Excretiones alvinae semper bene procedant, atque sequentes regulae quam optime perpetim ad animum revocentur.

[note: Regulae observandae.] III. 1. Errores et vitia primae coctionis non corriguntur in sequentibus coctionibus, i. e. si quod alimentum in Ventriculo et Intestinis, ceu primis viis, non probe attenuatum, secretum, exaltatum, aut subactum fuit, nequaquam in sequentibus coctionibus fiet, non acorem, non visciditatem, non salsedinem, non cruditatem, si quam habet, deponet. 2. Omne nimium est naturae inimicum et noxium, utpote quod ipsa ferre, quod superare nequit. 3. Consuetudo est altera natura, ab illa [orig: illâ] hinc temere non est recedendum: Consueta enim longo tempore, etsi deteriora sint, minus tamen molesta esse solent, quemadmodum bene docuit Hippocrates noster Sec. 2. Aph. 50. Consuescere videlicet non vult quid aliud dicere, quam alterari. 4. Natura nihil agit temere, sed secundum capacitatem suam, et quasi cum ratione agit, quicquid agendum suscipit. 5. Natura non facit subitas mutationes, hae enim fiunt contra naturam. 6. Natura ipsa est medicatrix etc. morborum, ipse vero Medicus audit Naturae minister, hanc sequens tamquam ducem.

[note: Fundamentum Diaetae.] IV. Fundamentum legitimae Diaetae pro sanitate conservanda, seu legitimum regimen Rerum 6. non naturalium, subministrat Celsus l. 1. de Remed. cap. 1. inquiens, sanus Homo, qui et bene valet, et suae spontis est, nullis se obligare legibus debet, ac neque Medico, neque alipta [orig: aliptâ] egere, id est nullis strictis diaetae legibus se alliget, sed sua libertate utatur. Hunc, inquit, oportet varium trahere genus vitae, modo ruri esse,

modo in Urbe, saepiusque in agro, navigare, venari, quiescere interdum, sed frequentius se exercere, siquidem et ignavia corpus hebetat, labor firmat; illa maturam senectutem, hic longam adolescentiam parit. Prodest etiam interdum Balneo, interdum Aquis frigidis uti, modo ungi, modo id ipsum negligere: nullum cibi genus fugere, quo populus utatur, interdum in convivio esse, interdum ab eo se retrahere, modo plus iusto, modo non amplius assumere: bis de die potius, quam semel cibum capere, et semper quamplurimum dum~odo hunc concoquat. Cum autem ex Hippocratis doctrina Consuetudinis maxima sit vis, et in aliam transmutandi naturam efficacia, eius dictamen in Rerum nonnaturalium usu inprimis est observandum.

[note: Medium Sanit atis tuendae.] V. Sanitatis vero conservandae medium docet idem Dictator noster l. 6. de Morb. popular. §. 4. dum inquit: Sanitatis studium est, non satiari cibis, et impigrum esse ad labores. Morbos vero praecavendi rationem idem subministrat, dum inquit: Quiete, et abstinentia [orig: abstinentiâ] multi magni morbi curantur. Hinc enim recte Sobrietas totius Diaetae cardo ab Helmontio appellatur.

[note: Diaeta aetatum.] VI. In specie pro Aetatum diversitate, et inde dependentibus aliis circumstantiis ad conservandam Sanitatem, Diaeta est ita ordinanda, ut vigor vitalis per legitimum usum Rerum nonnaturalium conservetur, Morbi vero congrui, seu qui unicuique aetati magis familiares sunt, mature avertantur.

[note: Infantum.] VII. Infantum quidem, qui familiariter affliguntur Affectus morbosi utplurimum non nisi ex vitiato lactis cagulo, indeque oriundo muco impense acido et pontico originem ducunt: id quod excreta inde per alvum viridia, seu porracea et aeruginosa, sufficienter declarant; haec enim utplurimum acidum spirant, vel alio peregrino charactere insignita sunt.

[note: Remedia diaetetica.] VIII. Hinc praeter Remedia anisata, lac corrigentia, et terrea alcalina acidum absorbentia, ut Lapilli Cancrorum, Corallia, Cornu Cervi, sperma ceti, Antimonium diaphoreticum, Specif. stom. Poter Ebur ppt. etc. inprimis laudo Salia volatilia, Tenellis insigniter conducentia, praesertim blande aromatisata, seu oleosa. Haec inter excellunt prae ceteris Liquor CC. succinatus, Sal vol C. C. Fulig. it. Spiritus salis ammoniaci anisatus, foenic.

[note: Aetatis divisio.] IX. Aetas dividitur in crescentem, consistentem et declinantem: cuius divisionis fundamentum consistit in sanguine, qui in Infantibus est instar Musti, in Iuvenibus et Viris instar Vini generosi, in Senibus instar Vini acescentis. Alias circumscribuntur aetates per septenarios, in quibus iam mutationes fiunt; ac originem haec sententia trahit inde ab Aegyptiis atque Pythagora [orig: Pythagorâ], qui multum tribuerunt numero septenario et quinario: hinc dependet etiam ratio Crisium, quae per 7. circumscribuntur dies, ita ut septimo, decimo quarto, et vigesimo primo fiant eaedem perfectae. Similiter hinc nata est supputatio annorum climactericorum, per numerum septenarium et quinarium, ita ut illi sint habendi primarii, hi secundarii.

[note: Diaeta Virorum.] X. In aetate consistente, dum M. S. in suo constituta est vigore et spirituascentia instar Vini generosi, observandum caute, ne vel nimias concipiat effervescentias ebullitionesque, periculosorum Morborum acutorum auctores; vel cito nimis in suo vigore deficiat ad praempturam senilem debilitatem, inprimis per intensiores et crebriores in studiis meditationis.

XI. Ibi ergo caveantur nimis generosa Alimenta, nimii Motus, primario animi, secundario corporis, et tandem nimia Venus. Sed per consuetum, simul tamen moderatum, illorum usum, aequabilis

Sanguinis conservetur motus et fermentatio: cuius ferocior impetus fixioribus, inprimis nitratis, refrenandus, spirituumque efferus motus opiatis sistendus. Hic [note: Senum.] vero in Senio spirituosis volatilibus et aramaticis spirituum vigor conservandus, et moderato cautoque ambratorum usu sustentandus.

XII. Seniles affectus ex remittente sanguinis fervore, et Stomachi deficiente digestione dependentes, per generosius Vinum et moderatum gaudium, cum aromaticorum volatilium temperatorum usu arcentur.

[note: Remedia prophylactica.] XIII. Nihilominus arbitramur, eos omnes, qui prospera [orig: prosperâ] semper valetudine gaudent, atque temperate vivunt, sine considerabili necessitate medicinis uti non debere, utpote a quibus laedi magis quam iuvari possent. Si vero quis credat, se aliquas in corpore cruditates, morbum forte producturas, coacervasse [orig: coacervâsse], sanguinisque abundantiam habere, quotannis ille hactenus poterit blando purgante assumpto, et Venaesectione admissa [orig: admissâ] sese a morbis praeservare. Neque heic meliorem et securiorem purgationem invenimus, quam quae Pilularum Emanuelis, aut Francofurtensium s. Angelicarum assumptione, aut Infusi Rhabarb. cum Foliis Sennae ac Manna [orig: Mannâ] ingurgitatione praestari solet.

[note: Diaetae sin gulares plurimae.] XIV. Olim quidem Anglorum Regi scripsit Schola tota Salerni rythmico carmine regulas vivendi certas, ad Sanitatis tutelam sedulo observandas. Sed enim cum universalis eiusmodi Diaeta non omnibus promiscue Hominibus applicari queat, et unusquisque potius singularem, suaeque naturae convenientem vivendi rationem desideret, mille tales forent pro milibus praescribendae regulae, utpote singulis peculiarem et ab aliis diversam naturam habentibus. Quin crediderim, unum quemque in tali negotio

optimum sibimet ipsi Medicum esse posse, et adcuratius novisse, quae sibi vel prosint, vel noceant; modo probe attendere ad singula in corpore suo, ex his vel illis assumptis contingentia, salutaria vel insalutaria phaenomena cupiat.

[note: Morborum hereditariorum origo.] XV. Quando igitur fundamentum sanitatis Liberorum a Parentibus in horum generatione ponitur, atque a gravida [orig: gravidâ] Matre vel roboratur, vel infirmatur, vel convellitur, palam est, Morbos hereditarios omnes suam originem nunc a concursu seminum in mutuo concubitu, nunc a Succo, quo Infans in Utero nutritur; nunc denique a Lacte, quod idem extra Uterum pro suo alimento ex Uberibus maternis sugit, trahere. Unde Gravidis atque ac Lactantibus Feminis conveniens diaeta est observanda.

[note: Diaeta Praegnantium.] XVI. Et Proegnantibus quidem nocent ea primum omnia, quae Spiritus animales, vel Sanguinis laticem quoque impetuose commovent. Secundo, quae in Ventriculo et Intestinis facile fermentescunt, acescunt, et Chylificationem depravant. Tertio, quae Uterum mediate aut immediate irritant, convellunt, vel concutiunt. Unde Gravidae fugere debent omnia foetida et graveolentia, omnes cibos admodum flatulentos, et maxime fermentantes, valde acres et aromatisatos multum; Medicamenta purgantia vehementiora, diuretica potentiora, aloetica et sanguinis naturalem motum vehementer turbantia; largiores Vini, inprimis generosi haustus, Cerevifiae adhuc recentis potum immodicum, atque intempestivum; motum et agitationem corporis vehementiorem, animi passiones graviores, remedia quoque sternutatoria, et emmenagoga, Clysmata acriora, ponderum graviorum elevationes, brachiorum distensiones validas, pedum divaricationes magnas et crebras, cincturam corporis nimis arctam,

eius denique concussiones graves et frequentes, dum equo vel curru vehuntur. Si quae vel plethorica est, vel sanguine sufficiente et valde acri salso pollet Femina, quae menstrua semper copiosa habuit, ei convenit instituta semel vel aliquoties tempore ingravidationis Venaesectio, Abortum feliciter praecavere idonea. Instituti debet pro re nata [orig: natâ] medio gestationis tempore, aliquando etiam citius, si indicationes adsint, sed et ultimis quoque mensibus.

[note: Puerperarum.] XVII. Puerperae tractandae veniunt circumspecte, tamquam plus minus graviter vulneratae: nutriendae sunt Victu tenui, optimis Iusculis, etiam Infuso foliorum Thee et Saniculae cum media [orig: mediâ] parte Aquoe et Lactis amygdalini parato, per aliquot dies; dein paulatim exhibebuntur Carnes teneriores; Potus erit octidui plus minus spatio Decoctum C. C. Hordei, Agrimon. Liquirit. et Semin. Coriandr. Transpirationem habere debent liberalem, ob lacteum sucum ab Utero nunc ad Mammas assurgentem, corpus in continuo fere madore, sed eo temperato et aequali conservare debent; Lochiorum fluxus temperatus minime arcendus, revocandus si ante tempus cessaveriae; A frigore qualicumque, ab acidis, acribus, valde fermentantibus, ab Animi passionibus sibi studiose cavebunt: atque sic tutae praestabuntur a Febribus inflammatoriis, a Putredine qualicumque, a Gangraena [orig: Gangraenâ] et Sphacelo, a vehementibus denique Matricis sese constringentis doloribus.

[note: Infantum recens natorum.] XVIII. Infantes modo in lucem editi in Balneo aequae dulcis non nimis calido, cui aliquid Lactis, vel Seri lactis, vel Vini permisceri potest, statim probe toto corpore ad extergendas sordes cutaneas lavabuntur; neque ipsis mox Lac vel Pulmentum deglutiendum ingeretur, sed per unum vel alterum diem ad extergendum nocens facile Meconinm

praebebitur lambendum Mel cum Oleo Amygd. dulc. rec. expr. vel Butyro recenti non salito; imo si Meconium prodire cunctabitur, vel rosaceum Mel sumetur, vel Syrupus Rosar. simpl. sol. miscebitur, atque simul addi poterit Pulvis qualiscumque absorbens, quemadmodum sunt Corall. rubr. ppt. Ocul. 69 ppt. C. C. phil. ppt. Ebur phil. ppt. Antim. diaphor. Praeterito uno vel altero die Infans uberibus maternis applicabitur, ad exsugendum etiam primum serosum Lac, Colostri nomine veniens, et Meconium ulterius expurgandi virtute pollens; sed tum ipsi Puerperae similis pluribus vicibus Pulvis absorbens cum Infuso Herbarum exhibebitur. Deincepsvero Infans lacte materno non secus atque Pulmentis minus viscidis nutrietur, neque id adeo superflue, ad evitandas Mesenterii et Vasorum lacteorum obstructiones. Nocent Infantibus omnia acida, viscida, frigida; nocent salsa, mellita, et saccharata copiosa, nocent vigiliae et terrores, nocet Lac Matris vel Nutricis ira [orig: irâ] vel terrore afflictae, aut tristitiae, odio etc. indulgentis, vel Febri, aliove Morbo Lac corrumpente laborantis. Prodest tandem infantibus transpiratio cutanea, frictionibus quottidianis, et Balneis hebdomadariis promota.

[note: Pueroruns et Adolescentum.] XIX. Pueris et Adolescentibus, voracibus praecipue, danda quandoque blanda emetica ad eliminandas cruditates acido-austeras, viscidas; danda subinde anthelmintica, ad expurgandam, qua [orig: quâ] saepe scatent, saburram verminosam: prohibenda multa mellita, et saccharata, omniaque Muscarum ovulis et excrementis. conspurcata: subtrahenda nimia fructuum horaeorum quantitas; nec concedendi haustus aquae gelidae corpore aestuante; exercitia vero corporis non excedentia ipsis imperanda; sed et animus eorundem mature ad bene ratiocinandum, ad studium

elegantium morum et virtutum diligenter sectandum, ad elementa Arithmeticae, Geometriae, Geographiae, aliarumque Matheseos disciplinarum, omnibus vitae professionibus utilium, pro memoriae et iudicii exercitio, addiscenda incitandus, urgendus, stimulandus. Denique ab intemperantia [orig: intemperantiâ], incontinuentia [orig: incontinuentiâ], scurrilitate, aliisque, sanitatem quocumque modo offdentibus vitiis, sollicite sunt absterrendi.

[note: Adultorum ac Virorum.] XX. In adultu [orig: adultû] et virili aetate quilibet suus ipse Medicus esse debet, et attendere probe, quid quantumque in sua [orig: suâ] vitae conditione prosit vel obsit, quid valeant vires, quid ferre recusent: mediocritatem in omnibus servabunt, Domini erunt suarum actionum, Moderatores suarum passionum, temperantes, continentes, modesti, hilares atque laeti.

[note: Senum.] XXI. Senes tandem sui quoque corporis animique vires examinabunt, stomachi, et chylificationis felicis rationem habebunt. Cibis euchylis et eupeptis indulgebunt, scorbuticae Intemperiei maxime resistentibus, Vinum ordinarie bibent moderate, idque optimum, Aqua [orig: Aquâ] salubri dilutum: Mentis tranquillitati gnaviter studebunt, omnem irae, metus [orig: metûs], tristitiae, odii, atque terroris occasionem sollicite vitabunt: Somno et Vigiliis, Motui et Quieti corporis moderatam operam dabunt: Vini Hungarici, Cretici, Hispanici, Frontiniaci muscatellini, Vultureni, similisve alius [orig: aliûs] generosi, haustulorum osores non erunt; etiam Succolatam Indorum, Decoctum Granorum Coffee tostorum, Infusum folior. Thee non formidabunt; denique Excretiones sui corporis naturales, ut debita [orig: debitâ] ratione contingant, sollicite providebunt.

[note: Imminutio naturalis.] XXII. Nimirum ita comparatum est cum corporis nostri fabrica [orig: fabricâ], ut fibrae illius minimae cum

aetate evadant ad odum rigidae, vascula subtilissima coalescant in fibras humoribus transmittendis ineptas, adeoque impervias; ut vasa quoque maiora paulatim exsiccentur, indurescant, arctentur, contrahantur; ut hinc difficilis mobilitas, siccitas et imminutio, sive decretio senilis accedant; tandemque mors ita naturalis subsequatur.

[note: Qui longaevi evadere possunt.] XXIII. Si de Longaevitate adquirenda [orig: adquirendâ] quaeratur, illi demum sibi talem felicitatem promittere et comparare poterunt, qui concepti et geniti sunt a Parentibus, ita notavit Cel. Boerhaven, optime sanis, vegetis, plenae aetatis, rara [orig: rarâ] sed fervida [orig: fervidâ] satis venere, post perfectam in somno tranquillo Chylificationem matutino tempore, et salubri verna [orig: vernâ] tempestate utentibus: qui nati sunt in mense quodam hiberno, Decembri, Ianuario aut Februario, post absolutum in Utero materno integrum novimestre spatium: quorum Mater toto tempore impraegnationis optime habuit, suum probe, non immoderate, corpus exercuit, mentem tranquillam semper, et gravibus pathematibus omnino vacuam habuit, nec ullum simul alium Fetum gestavit: quorum porro machina corporealentum, et maxime aequabile, molis et virium incrementum, usque ad 25. vel 30. aetatis annum impetravit: quorumthorax est latus, amplus, abdomen gracile et compressum, humeri, brachia, femora, crura, exsistunt firma, torosa, carnosa, hirsuta, densis, setosisque pilis hirta: qui cranio gaudent magno et capaci, maxime ad occiput, non a parte faciei apparente, sed fallaci specie; quibus cutis est firma, dura, caro prolixa, adeps modicus: quorum sanguis floridus, crassus, cito et satis valide in molem pulchre rubicundam, tenacemque concrescit; qui respirationem habent magnam, plenam, lentam, facilem, aequalem, cum minima

apparente mutatione organorum pneumaticorum: quorum pulsus cordis et arteriarum est similiter plenus, fortis, magnus, aequalis, constans, nec leviore a causa [orig: causâ] facile mutabilis: qui alvum habent minime segnem, sine incommodo siccam; urinas sufficientes, et bene coctas, sudorem rarum, somnum bonum, aequalem, insomniis nullis interruptum, reficientem: qui appetitu gaudent lauto, digestione facili ac felici, laborum tolerantia [orig: tolerantiâ] laudabili, mentis denique ad mutationes qualescumque occurentes constantia [orig: constantiâ] admiranda [orig: admirandâ].

[note: Diaeta ad vitae longaevitatem adquirendam.] XXIV. Taliter itaque dispositi Homines Longaevitatem, Deo grationse indulgente, adipisci poterunt, si modo conveniens vitae regimen studiose observare velint. Debent autem hi ante omnia corporis sui functiones ita instituere atque dirigere, ut alimentorum naturale desiderium, perfecta digestio, chyli optimi distributio, nutritii succi dispensatio, et assimilatio, deperditarum particularum restauratio, incrementi corporis necessarii adquisitio, excrementorum per emunctoria quaevis secretio ac depositio continue, blande, probe, ac sufficienter procedant. Quem in finem moderato corporis labori et exercitio semper operam dabunt, etiam ad levem quandam lassitudinem; vitamque omnivariam, iuxta Celsi praecepta supra allegata, transigent. Domini hi erunt suae mentis operationum, et passionum quam maxime; mansuetudinis, aequanimitatis, tranquillitatis studiosi acerrimi, fugientes cane semper peius et angue, quaecumque vel ad iram provocare, vel terrorem incutere vehementem, vel tristitiam, aliosque animi affectus enormes, sanitati nocivos afferre possent; omnia huius vita momenta, et quaecumque in ea [orig: eâ] accidunt, tamquam Mundi vanitates intuebuntur; variabunt crebro suas occupationes, atque

ita tractabunt, ut nullam inde mentis perturbationem sive metuere, sive exspectare debeant. Aere utentur omnivario, qui quidem nullam in humoribus vel spiritibus alterationem nocituram producere valeat, quantum licebit, puro semper, ac temperato, lucido. Cibis vescetur simplicibus, optimi succi, probae digestionis, omnis generis, tempestive ac moderata [orig: moderatâ] quantitate robur corporis sive augentibus, sive conservantibus. Potus ad sitim erit Aquae purissimae, frigidae, vel Decocti alicuius v. gr. Radicis Chinae, Caryophyllatae, Ligni Sassafr. Semin. Anis. Coriandr. etc. Interdum et Vini vel Cerevisiae optimae haustus moderatus ad alimentorum meliorem digestionem valebit. Balnea aquae dulcis confortantia subinde usurpabuntur, vel Laconica quoque. De reliquis consuli poterit Dissertatio Institutionibus his subnexa de Adquirendae vitae Longaevitate.

[note: Alimenta quid.] XXV. Quo autem quis tanto melius scire possit, qualia praecise alimenta ad Santiatis conservationem praescribere debeat; in compendio heic recensebimus eorundem qualitates. Describit autem non male Waldschmidius Alimentum, esse id omne, quod corpus nostrum nutrit; sive quod motu, poris, et figuris suis, partium fluidarum ac solidarum poris, figuris et motui in corpore nostro convenit. Alimentum hinc medicamentosum illud appellat, quod praeter nutrientes particulas etiam alias in se continet, corpus nostrum alterantes, et a poris atque figuris particularum sanguinis quadantenus abludentes.

[note: Panis.] XXVI. Inter Cibos occurrit ante omnia Panis, qui probe fermentatus ac debite coctus, non nimium salitus, in sese continet particulas blande volatiles, salso-gelatinosas, et spiritu naturae humani corporis amicissimo, convenientissimo turgentes, adeoque

reficientes, et optime nutrientes, Si autem ille viscidus aut lentus, non probe coctus exstiterit; vel adhuc a furno calens comestus fuerit, tum viscidae illius particulae Ventriculum gravabunt, glandulas eius non secus atque Intestinorum obstruent, flatus et colicam saepius molestissimam excitare poterunt; plane sicut id quoque ex Placentis recentibus, aliisve Pastis farinaceis calide assumptis evenire solet, in glutinosas facile cruditates abeuntibus. Omnium optimus autem ac saluberrimus Panis is esse solet, qui e farina [orig: farinâ] triticeu [orig: triticeû] aut siliginea [orig: siligineâ] paratur.

[note: Iuscula varia.] XXVII. Iuscula hordeacea probe cocta alimentum tenue, sed bonum, ac facile in Ventriculo superabile, languentibus Aegrotantibus con venientissimum, sub nomine Ptisanae hordeaceae, vel Cremoris Hor dei dilutioris, praebent. Sed et Avenacen Iuscula particulis tenuibus, facile penetrantibus constantia, Febricitantibus, Hypochondriacis, Asthmaticis, Tussientibus, Phthisicis, etc. maxime prosunt. oryza nonnihil viscidum et lentum nutrimentum, flatusque praebet. Milium similiter crassum, foeculentum, ac terrestre alimentum exhibet. Legumina vero omnia, Fabae, Pisa, Phaseoli etc. siccata inprimis, maxime flatulentum, crassum, et viscidum chylum producunt; hinc non nisi aromatibus, aliisve, lentorem ac visciditatem corrigentibus, meliora redduntur alimenta.

[note: Radices esculentae.] XXVIII. Radices esculentae diversis pollent nutritiis particulis; ita enim Rapae illae albae probe coctae, non male nutriunt, sed et lympham crassam pectori impactam incidendi, acidum enorme temperandi, Urinam movendi, Dysuriae, Tussi, Febri quartanae medendi vim habent. Radices Petroselini non facile digeruntur, Urinam vero nonnihil expediunt. Radices Pastinacae et Napi copiosum dant nutrimenturm,

semen augent, Venerem stimulant, ac menses promovent. Radices Sisari similiter optime nutriunt, Urinam movent, hinc earum Roob inter specifica Lithontriptica numeratur. Raphanus hortensis sale volatili cum multo phlegmate praeditus, viscidum primarum viarum mucum resolvit, flatus discutit, Urinam pellit; sed nimiopere comestus chylificationem turbat, et nauseam movet. Raphanus silvestris s. rusticanus, propter sal volatile admodum acre et penetrans, acidam cruditatem corrigit, incidit, resolvit, appetitum recuscitat, coctionem promovet, obstructiones Viscerum reserat, hinc menses revocat, Scorbuto, Passioni hypochondriacae et arthriticae medetur. Allium, Porrum, Cepae, Sinapi, sale itidem volatili acri Lympham crassam, viscidam lentam atque mucosam incidendo, resolvendo emendant, humores fluidiores reddunt. Urinam cient, Vermes necant; subinde tamen odore suo gravi molesta sunt, et caput petunt. Rapunculus esculentus, Cinara salubre, bonum, laudabile ac dulce alimentum praebet.

[note: Herbae antiscorbutica.] XXIX. Beccabunga, Nasturtium hortense et aquaticum, Apium Macedonicum, Cardamine, Chelidonium minus, Cochlearia, Cherefolium, plus in se medicamentosi quam alimentosi possident; iuvant tamen blando sale volatili suo nitroso alimentorum digestionem, humores viscidos attenuant, acidos, austeros, salsos corrigunt, obstructiones viscerum reserant, Urinam cient, menses movent, respirationem facilem reddunt, scorbutum imminunt, Arthritidem vagam dissipant.

[note: Herbae refrigerentes temperatae.] XXX. Cichorium, Endivia, Portulaca, Numularia Acetosa, Lactuca, Flores Borraginis, Bellid. Buglossae, succo suo nitroso phlogoses sanguinis, bilisque aestum temperant, cruditates salinas primarum viarum diluunt,

earum acrimoniam obtundunt, placidumque somnum conciliant. Asparagus, Lupulus, Petroselinum, attenuant, resolvunt, Urinam pellunt, Asthma mitigant.

[note: Herbae humectantes.] XXXI. Atriplex sativa, Beta, Blitum, Brassica alba, caerulea, rubra, cauliflora, Malva, Spinachia, parum nutriunt, sed copioso suo, nitrosoque succo valde humectant, salia sanguinis abundantia diluunt, et alvum blande leniunt. Brassica capitata non secus atque Rapae muria [orig: muriâ] conditae, turbas in primis viis excitant, Chylificationem depravant, subinde fluxus alvi movent, si copiosius ingerantur; parce tamen assumptae condimenti vices agunt, neque hactenus tali modo pluribus nocuisse observatum est.

[note: Aromata.] XXXII. Aromata omnia propter sal volatile balsamicum sive oleosum, in Cibis refrigerantibus corrigentem virtutem obtinent, confortant fibras ubique, ventriculum, cor et cerebrum roborant, chylificationem, et sanguificationem promovent.

[note: Fructus arborei succulenti.] XXXIII. Pyra atque Poma aromatico sapore donata, praecipue quae diu durant incorrupta, succo suo spirituosa intemperiem scorbuticam, melancholico et hypochondriaco-acidam corrigunt. Dulcia parum nutrimenti praebent, alvum lubricam tenent. Acida aestum qualemcumque humorum compescunt: quo [orig: quô] Limones, Citra, Aurantia, et Granata referuntur. Cortices tamen Citri et Aurantiorum sale volatili oleoso, stomachico et cardiaco potenti turgent. Austeri et Acerbi tales Fructus maxime adstringunt, nec nisi probe cocta eduntur. Cydonia quoque Mala temperata [orig: temperatâ] sua [orig: suâ] aciditate adstringente laxis nimium Viis primis conducunt, vario modo praeparata.

[note: Fructus oleosi.] XXXIV. Amygdalae dulces, Pistacia, Nuces pineae, Passulae maiores et minores, nutrimentum copiosum

praebent, humorum acrimoniam temperant, semenque augent. Amygdalae amarae per urinam pellunt, suaque oleositate crapulam arcere dicuntur. Nuces iuglandes et avellanae, recentes nutrimentum praebent, attamen nonnihil acre; Siccatae inprimis et annosae propter oleum suum rancidum, et salinoacre fauces exasperant, raucedinem creant, pectori et capiti nocent. Castaneae molles habent particulas crassas, oleosas, multum nutrientes, sed maxime flatulentas. Cappares a nonnullis in deliciis habitae, pro condimento usurpari possunt, sed acescentes facile plus nocent, quam prosunt. Olivae autem bene maturae pro cibo abstergente mucum primarum viarum cum fructu comeduntur. Earum Oleum primae expressionis emollit, alvi vias subducit et lubricat optime, sanguinis aestum temperat, humorum acrimoniam obtundit, Urinae vias quoque expedit, emollit, ac lubricas reddit, dolores varios lenit, asthmaticis ac tussientibus prodest.

[note: Fructus aquosi.] XXXV. Mala armeniaca, persica, Pruna omnis generis, Fraga, Mora, Uvae crispae, Ribes, Cerasa dulcia, acida, Baccae Rubi idaei, Myrtillorum, Mora Rubi sylv. Cucumeres, Melones, Cucurbitae, ob sucum, quo turgent, salino-acidum, aquosum, si copiose comedantur, abeunt facile in liquamen putridum, Colicae, Cholerae, Diarrhoeae, Anorexiae, Apepsiae, Febriumque putridarum matrem.

[note: Fungi.] XXXVI. Fungi cuiuscumque generis ex sordibus terrae, atque animalium excrementis provenientes; utcumque Magnatum nonnumquam deliciae exsistant, noxium tamen magis, quam utile alimentum praebent, adeoque a Culinis Hominum sanitatem amantium procul arcendi.

[note: Saccharum et Mel.] XXXVII. Saccharum et Mel balsamica [orig: balsamicâ] sua [orig: suâ] substantia [orig: substantiâ] et vi Lympham quidem pectoralem,

acriorem factam temperant, exscreationemque promovent; sed spiritu tamen acido occulto, quo pollent, humores corporis acres reddunt, viscosos, lentos, Ossa facile redentes, et obstructionem Mesenterii, Pancreatis, aliarumque Glandularum pariunt, si quottidie sine moderatione ingerantur.

[note: Carnes.] XXXVIII. Inter Carnes, quae suilla audit, recens quidem ob glutinositatem suam, siccata vero et indurata, ob sal muriaticum, quo turget, Ventriculo est infensa, male digeri potest, et nutrimentum exhibet viscidum, lentum, minus laudabile. Caro iunior agnina, vervecina, haedina, bubula, vitulina, cervina, leporina, aprugnina, alimentum copiosum, chylum atque sucum nutritium laudabilem suppeditant. Viscera autem animalium, mesenterium, intestina, pedes, tardius atque difficilius in Ventriculo coquuntur, sed nutrimentum tamen, probe soluta et digesta, praebent gelatinosum, haud omnino contemnendum. Capones, Gallinae, Gallus indicus, Columbae, Perdices, Alaudae, Coturnices, Turdi, Anseres et Anates iuniores, Pulli gallinacei, salubrem exhibent, copiosum, et optime nutrientem sucum.

[note: Pisces.] XXXIX. E Piscium et Aquatilium classe sese qualicumque salubritate commendant Carpii, Funduli, Nasones, Trutae, Percae, Salmones et Salmunculi, Haleces recentes, Lucius, Mustela fluviatilis. Alii Pisces qualescumque magis viscosi, exsiccati, fumo indurati, vel saliti, dyspepti sunt, et chylum suppeditant male sanum, viscidum, aut putrilaginosum. Cancri fluviatiles succo suo mucilaginoso-spirituoso acrimoniam salium obtundunt, bonum alimentum praebent. Cochleae, Testudines, Ostreae, Ranae, Chylum quidem lentum, viscidum, copiosum, sed volatili tamen sale minime carentem porrigunt.

[note: Lac.] XL. Lac vaccinum optime nutrit, sed non facile et copiose hauriendum, si vinum simul bibatur, aut alimenta acida iuxta comedantur, quoniam tum prompte coagulatur, dissolvitur, acidum et acre redditur, ac ita molesta graviaque symptomata producere valet. Caseus recens viscidum crassum, terrestrem praebet sucum, atque Chylificationem depravat: inveteratus non facile digeritur, et crassum, salsum, viscosum alimentum exhibet. Butyrum recens bonum vutrimentum, pingue et oleosum suppeditat. Ova tremula, sorbilia vitellina [orig: vitellinâ] sui parte probe nutriunt; Albumen autem eorum facile indurescit, et calculosae Renum dispositioni ansam praebet; srixa et indurata sale suo acri turbas subinde movent in digestione primarum viarum, Arenulas et Calculos Renum gignunt.

[note: Potus aquae saluberrimus.] XLI. Quoad Potum, credimus Aquam, quicquid dein in contrarium bibuli garriant Oenopotae, esse omnium optimum, saluberrimum, ac ideo reliquis omnibus maxime praeferendum; sed vero Aqua debet esse purissima, particulis impuris heterogeneis minime inquinata, nec Insectorum qualiumcumque ovulis conspurcata; quae proin molecularum suarum lubricitate et flexibilitate poros corporis qualescumque facile penetrat, serum sanguinis viscidum et crassum attenuat, resolvit, fluidius reddit, acrimoniam edulcorat, salia exundantia diluit, acidum vitiosum temperat, bilis et sanguinis aestum mitigat, heterogenea salia tandem per Urinae, Transpirationis, vel Salivae vias eliminat, nullibi unquam acescens. Eligenda hinc Aqua fontana, limpidissima, tenuissima, crystallina, omnis odoris saporisque expers; quae si nequit ubique haberi, et non nisi putealis, pluvialis, aut fluviatilis, vel mineralis aliqua, heterogeneis particulis gravida, suppetit,

coctione ea venit, atque cum refrixit, filtratione quoque mundanda, purificanda. Huic si quis suum paulatim stomachum asluefacere possit aut velit, experietur tandem et appetitum et digestionem meliorem assumptorum, nec facile in morbum delabetur ullum, modo reliqua diaeta consentaea simul fuerit. THEODORUS ZUINGERUS, Medic. Doct. et in Univers. Basiliensi Prof. per viginti nunc annos Radicem Chinae et Lignum Sassafras, in Aqua [orig: Aquâ] fontana [orig: fontanâ] decoqui curavit, hocque decocto pro potu ordinario usus est manifesto cum sanitatis constantis foenore. Quin et alii huius exemplum licet aegre secuti melioris longe valetudinis usum feliciter adepti sunt.

XLII. Vinum nihilominus atque Cerevisiam qui pro potu ordinario atque extraordinario seligunt, videant ut saluberrimos, ut optimos tales liquores sibi comparent, et Vinum quidem, semper Aqua [orig: Aquâ] optima [orig: optimâ] dilutum, modice bibant, neque Cerevisiam adeo avide ingurgitent. Vinum optimum id est, quod e perfecte maturis, illisque praestantioribus Uvis est expressum, quod probe defoecatum, tenue, pellucidum, diureticum. Sic et Cerevisia saluberrima censetur illa, quae tenuis, clara, Lupulo modice condita, et probe cocta fuerit. Uterque nihilominus hic potus haud difficulter in primis viis in acetum convertitur, Valetudini secundae apprime nocivum; quod ex Aquae potu metui non debet, in quo nullae particulae salino-acidae exsistunt et reperiuntur.

image: s004 HOC qualecumque MEDICINAE COMPENDIUM In Observantiae debitae, Atque Mentis devotae signum humillime dedicat, consecrat, et inscribit Cliens observantissimus THEODORUS ZVINGERUS, M. D. et Prof.

VIRI AMPLISSIMI, EXCELLENTISSIMI, SPECTATISSIMI, etc. etc.

METHODUS CONSULTANDI INTER MEDICOS.

EPITOMES INSTITUTIONUM MEDICARUM PROLEGOMENA.

§. 1.

MEDICINAE PARS I. PHYSIOLOGIA.

CAPUT I. De Principiis et Elementis Medicae Artis.

§. I.

CAPUT II. De Partibus Corporis humani.

§. I.

CAPUT III. De Temperamentis.

§. I.

CAPUT IV. De Vita et Sanitate Corporis humani.

§. I.

CAPUT V. De Spiritibus.

§. I.

CAPUT VI. De Actionibus s. Functionibus Partium Corporis, Nutritione et Auigmentatione.

§. I.

CAPUT VII. De Fame et Siti.

§. I.

CAPUT VIII. De Ciborum Masticatione et Deglutitione.

§. I.

CAPUT IX. De Saliva [orig: Salivâ], eiusque genesi et usu.

§. I.

CAPUT X. De Chylo et Chylificatione.

§. I.

CAPUT XI. De Sanguine et Sanguificatione.

§. I.

CAPUT XII. De Respiratione.

§. I.

CAPUT XIII. De Liene et Omento, harumque partium usu.

§. I.

CAPUT XIV. De Renibus et Urinia [orig: Uriniâ] per illos secreta [orig: secretâ].

§. I.

CAPUT XV. De Lympha [orig: Lymphâ] eiusque Usu, Sudore et Transpiratione.

§. I.

CAPUT XVI. De Cerebro eiusque Functione.

§. I.

CAPUT XVII. De Sensibus externis.

§ I.

CAPUT XVIII. De Sensibus internis.

§. I.

CAPUT XIX. De Somno et Vigiliis.

§. I.

CAPUT XX. De Motu Corporis animali.

§. I.

CAPUT XXI. De Conceptione, Generatione et Partu.

§. I.

CAPUT XXII. De Humoribus variis excrementitiis, Lacte, Lochiis, Lacrimis, Muco Narium, Cerumine Aurium, etc.

§. I.

EPITOMES INSTITUTIONUM MEDICARUM PARS II. PATHOLOGIAM comprehendens.

§. I.

EPITOMES INSTITUTIONUM MEDICARUM PARS III. SEMEIOTICAM complectens.

§. 1.

EPITOMES INSTITUTIONUM MEDICINAE PARS IV. HYGIEINEN comprehendens.

§. I.

image: s004
HOC qualecumque MEDICINAE COMPENDIUM In Observantiae debitae, Atque Mentis devotae signum humillime dedicat, consecrat, et inscribit Cliens observantissimus THEODORUS ZVINGERUS, M. D. et Prof.

CAPUT IX. De Saliva [orig:* Salivâ], eiusque genesi et usu.*

CAPUT XIV. De Renibus et Urinia [orig:* Uriniâ] per illos secreta [orig: secretâ]*.

CAPUT XV. De Lympha [orig:* Lymphâ] eiusque Usu, Sudore et Transpiratione*.