CAMENA Early Modern Latin Texts

HISTORIARVM DE DIVIS TAM VETERIS QVAM NOVI TESTAMENTI TEMPORE CELEBERRIMIS, OMNI MYTHOLOGIA LIBERE RESECTA, LIBER VNVS. Accessit Tuba Gratiae, per CHRISTVM factae, Et Paedagogiae Christianae initium, una cum nonnullis alijs PER GEORGVM WICELIVM SENIOREM. Cum Indice locupletißimo. BASILEAE, ANNO M. D. LVII.

REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI ET DOMINO D. DANIELI, ECclesiae Maguntinensis Archiepiscopo, ac eidem Illustriss. Rom. Imperij Electori, atque Archicacell Principi, dominque colendiss. S. P. D.

ETsi non fui nescius, quid plurimi ex eruditorum etia coetu, quum primum aggrederer opus isthuc, secum animo reputarint, adeoque sine dissimulatione affirmarint, quippe me moliri non minus arduum, quam audax facinus, a quo nimirum tentato, periculoque intellecto abhorruissent doctissimi quicque, nec quid huic nostrae tem pestati rerum eiusmodi gloriosae contemptrici, minus conuenire: attamen in eo quod mecum semel destinaram, immotus perstiti, hucque nunc coepta qualiacunque perduxis se me confido, ut omnium tam beneuolorum, quam aemulorum cogitationes facile uincam. Certe multis eripuero, quod metuebant coeptis, idque animo neutiquam inimico, praeterquam quod tot orthodoxorum

atque Ecclesiatricorum hominum undiquaque grauissimum fecero. Equidem nullo alio consilio ad id operis initio animum appuli, nisi ut Ecclesiam Patrum, quam amare ac mirari uehernentiss. coeperam, honore aliquo prosequerer simul, et illam unam me communionem Sanctorum, fide minime ficta credere publicitus contestarer. Putaui decere Christianum, ut synchristianos, quocunque tandem id fiat modo, ueneraretur. Antiquioris Ecclesiae cum praedicationem, tum obseruationem, quod quidem potui, et quantum licuit, fratribus per Germaniam nostram dilectissimis patefeci. Reliquum erat, ut eiusdem Ecclesiae praeclarissima gesta commendarentur pijs mentibus. Nec unquam me ut poeniteat, fore spero, quod amicis et domesticis Dei, hoc est, Sanctis Ecclesiae hunc proprium laborem dedi. Vi di pariter ac dolui, e nostrorum hominum memoria indignissimis modis eiectos, et ceu sepultos delitescere, per quos diuina Maiestas primum, tam ab orbe condito, quam redempto, sui notitiam atque uoluntatem manifestauit mortalibus, per quos aedidit innumerabilia miracula, omnipotentiae suae propalam declarandae, per quos pereuntis mundi cenebras illuminauit, per

quos mentium morbos sanauit, per quos miserabiliter errantes populos in uiam reduxit: per quos denique omnem prioris Adae calamitatem imminuit. Proh pie Iesu, inquam, Itane obliuione tam profunda damnati sunt homines Christiani inter Christianos? Nullane illorum ratio, qui diuinitus electi, nos eo praecesserunt, quo nemo non tendit? Archaeologiam, et gentilium nomina semper in ore tantum habebimus, nunquâm ne diuorum etiam nostrorum? Leguntur cupidissime uitae Plutarchi, uitae Suetonij, uitae Laertij: ita enim uocant historias, quas autores illi in paganitatis gloriam descripserunt. Vix quisquam hodie ignorat Herodotum de Homero, Q. Curtium de Alexandro, Xenophontem de Cyro, et nescio quem historio graphum de Phrygio fabulatore: solos sanctos Dei in crassiss. ignorantiae caligine sopitos esse sinimus, non secus ac si illorum memoria nihil ad nos pertineret, et essemus, qui quondam fuimus, ethnici. Atqui Christianismus noster, tupe dictu sit, si habeat suis de uiris illustribus nihil, atque solus eo caeat, quo tement superbae gentes. Tametsi praeoptarim, ut extaret rerum Ecclesiae gestarum syncerissimus pronunciator, sicut de Thucydide

Cicero scribit: et quem unum pro millibus obijcere Antagijs liceat. Certe tradunt Fabianum episcop. Rom. septem notarios, cum uiueret, ordinasse, qui gesta S. Martyrum conscriberent. Atque idem Antherum praecessorem huius factitasse, Bartholomaeus Platina testatur. Praeter hosipsi etiam sanctissimi doctissimique Episcopi ui tas Patrum descripserunt. Nam Athanasius Antonium nobis dedit teste etiam Nazanzeno, Leontius Cyprus Eleemosynarium illum Ioannem, Amphilogius Basilium, quem tamen syncerius depictum continet monodia illa celebratissima. Euagrius item patres aliquot cecinit, et Gregorius Magnus Benedictum, Paulinum Nolanum, Sabinum Camisinum, Casium Narniensem, Frigidianum, Cerbonsum, et complures alios scripto suo dignatus est. Reperi in codice peruetusto, quendam item Abdiam episcopum de Apostolis scripsisse: uerba mihi reperta subiungam: Scripsit autem ge sta S. Apostolorum Abdias Episcopus Babyloniae, qui ab ipsis Apostolis ordinatus, sermone Hebraeo, quae omnia a discipulo eiusdem Abdiae, cui nomen Eutropius, in Graecum translata sunt, quae uniuerfa nihilominus ab Aphricano decem libris descripta,

etc. Verum scripsit, praeter alios Ecclesiasticos historiographos, Eusebius etiam noster librum, cui tirulum fecerat, De antiquis martyribus. Idem Eusebius in Chronicis citat Historicos Religionis nostrae Clementem, et Aphricanum, quem alibi appellat, Scriptorem temporum seu Chronographon. Is tempore Imp. Heliogab. uixisse legitur. Quin ipse etiam Euseb. de id genus Scriptoribus ait quodam loco: Polycarpus et Pionius Martyrium fecerunt, quorum passioncs descriptae quoque feruntur. Idem alibi Euseb. Plurimi, inquit in Gallia gloriose ob Christi nomen interfecti, quorum certamina usque in praesentem diem condita libris perseuerant. Haec Eusebius. Praeterea Egesippus, praeter alia, uitam Iacobi fratris Domini connotauit: quam eandem clemens Alexandr. exarasse legitur. Adeoque lego citari Egesippum, ut qui scripserit historiam Ecclesiasticorum actuum a passione Domini, usque ad sua tempom. Iam uero ut huiusmodi nostris saeculis desiderare cogimur, ita scriptas scimus, nec habemus Epistolas Vienensium ateque Lugdunensium ad Asiaticos et Phrygas de gestis martyrum. Et Dionysrj epistolam ad Flauianum, de Alexandrinis martyribus, Nicephorus palam

fatetur Christianam historiam in triginta sex libris descriptam fuisse a Philippo presbytero, ut nullus memorem de sanctis quoque compluribus historias texuisse quatuor illos, ex Latinis Hieronymum, Ambrosium, Augustinum, et Gregorium. His adiunge Seuerum Sulpitium, Paulum Diaconum, Gennadium, Bedam, et horum con similes. Nam inter ueteres connumeremne an uero secus Heraclidem, Arabianum, Virardum, Adonium, seu Adonem, plane dubito. Raphael Volaterranus subinde allegat Eunapium quendam, e quo excerpeserit nonnihil in Anthropologiae suae libris. Sigibertum ac Vsuardum, a quibusdam multoties citatum, esse neotericum, uel e nominibus liquere arbitror. Quo fit, ut non ita magni momenti apud nos Gelasrj esse possit opinio, qua negat certa nomina eorum sciri, qui scripserint Sanctorum historias. Illud haud inficior, nempe saeculis proximis segniores aequo in celebrandis Sanctorum actis fuisse maiores nostros: id quod et Albertus Krantz Hamburgensis conqueri tur. Nam Martyrologia manuscripta, quae in Canonicis templis quotidiana lectione uersantur, antiquitatem prae se ferunt, tam historiae fide, quam uenustate styli. Circumsertur

quidem martyrologium formulisnuper excusum, sed a manuicriptismire diuersum. Extra haec, quod ego sciam esseuetustum in hoc argumenti genere, codices illi Fuldensis Bibliothecae sunt, e quibus sex ingentia uolumina composuit Ruggerus, pie tate atque doctrina praestantissimus monachus montis sanctae Mariae, sub abbate Mar quardo, anno hurnanae salutis restitutae mil lesimo centesimo quinquagesimo sexto. Vix credam ullibi talem latere thesaurum meliorum ac uetustiorum codicum. Et prope adducor, ut quod A. Gellius de Fabij annalibus, Libri, inquit, bonae atque syncerae uetustatis, id ego de libris Bonifacianae bibliothecae dicam. Continentur hîc uaria Sanctorum Passionalia, et insigne quoddam Martyrologium, hirto intectum corio, quo libro nihil augusrtius. Ante Ruggerum hunc diligentiss. scriptorem, sudarat in eodem lucubrandi stadio Aruodulphus coenobita facundissimijs, ijsdem fere temporibus, aut non ita multo post, existimo, scripta fuisse de Sanctis duo illa uolumina Moguntiae in monte sancti Iacobi, qui mons olim, Speciosus, appellatus est, haud procul a uetustissima atque famosissima pyramide uulgo dicta Eigelstein. Scripsit Isidorus

etiam Hispalensis Episcopus. uitas sanctorum martyrum aliquot, quemadmodum refert Platina. Post, ut ad recentiores descendam, extitit quidam Iacobus Voragi nis praesul Genuensis, qui uixit Anno millesimo ducentesimo nonagesimo. Verum quid is praestiterit, uel caeco perspicuum sit. Longe melius Voragine de Ecclesia meritus est Petrus Lombardus, qui post Voraginem scriptitauit, multa mutuatus ad uerbum ex membranis ueterum: id quod conferenti inter se libros facile apparet. Mythologiae ille impensius indulget, quam ob rem in tantum contemptum abijt apud omnes cordatos. Hac profecto Lombardica hactenus nimsum uisae, seu abusae potius ca thedrae sunt, contemptis interim, aut certe neglectis sanctorum actis, quae nobis Ecclesiastica historia, Eusebio Pamphilo autore, offerebat in Christi gregem diuulganda. Nec uulgares passim bibliothecae in monasterijs continent historicum quid de San ctis, praeter hanc unam Lombardicam, quam cur auream uocent, demiror. Sub eosdem annos, ni fallor, consarcinauit Vincentius Bel uacensis Speculum illud suum, qui ipse quoque compilator Voragini praeferri meretur.

Anno millesimo quadringentesimo nonagesimo quarto scripsit Iacobusille Phi lippus Pergamensis uitas Sanctarum, seu clararum uelillustrium foemfnarum, Nec is quidem attulit aliud quam quod ante se dictum ab alijs autoribusfuit, Tersiore stylo retexit Hisrorias quasdam, et rem fauorabilem facere satagit Beatrici Aragoniae reginae: huic enim nuncupauit librum. His omnium nouissimusaccessit, inter recentiores diligentior agiologus, Petrus de Natalibus praesul Equilinus, et ante hunc Petrus Calo Venaus. Pergratae breuitati studuit Equilinus, et quam minimum intexuit mythologiae, quo commendatior eius apud nos fama est, Diuorum ille non chiliades, sed myriades enumerat: quod quidem de nullo huc usque compertum esse arbitror. Baptista Mantuanus obsequium (si quisquam alius inter neotericos) maximum, Ec clesiae praestare poterat, nisi alio inclinatus, id argumentineglexisset. Sic enim promiserat in lib. 2. Calamitatum:

Et cum contra poetas impudice loquentes intenans ad hanc materiam istos hortatur, his quidem uerbis:

Porro qui ex Breuiariorum Choralium turbatissimis lacunis sanctorum mores cognoscere coguntur, nae isti bis miseri sunt. Ex cussi ego uiginti plus minusue Breuiaria di uersae dioeceseos, aliudque cum alio contuli, sed difficile credasmihi, quanta in nonnullis Cenagoria, ut dictionis barbarie nihil attingam, nihilque de librariorum mendis, quibus undique scatent Ecclesiasticae cantiones. Bona Breuiariorum pars, quod quidem ad Le ctiones matutinas attinet, ex Lombardica desumpta est, licetinterdum uerbis paululum immutatis, et diuersa de sanctis nonnunquam ingerunt nobis diuersa Breuiaria. Vn de non imprudenter fecit, mea quidem sententia, Clemens pontifex Rom. adiutus ope ra Francisci Quingnonij, quod historiolas aliquot Sanctorum utriusque sexus cum Christo in Paradiso conregnantium, succincte

iuxta et erudite describi, inque Romanum Breuiarium inseri curarit, omnem calumni atoribus ansam amputans, qui fabulas, non historias, in templis recitari clamitabant. Ipse quidem carptim degustaris plerisque scriptis, quotquot uidelicet e multis bibliothecis nancisci potui, ea congessi tantum, inque hanc redegi farraginem, quae neque historiae fidem excedant, neque Euangelij uigorem laedant. Suetonius Tranquillus scribit in Claudij uita, se aliquid magis ne praetermitteret referre, quam quia uerum esse, aut uerisimile putaret. Atqui ego, quae hîc collegi, nisi maxima ex parte uera et uerisimilia putarem esse, non referrem, uel repente dispeream. Non nitor Lombardica, non Scholastica, sed Ecclesiastica historia: hoc est, quam uelutiper manus traditam acceperunt a ueteribus recontiores. Indubitatissimum enim fuerit, posteros istos qualescunque, neque confinxis se Sanctos, qui non extiterint olim in uita, neque de ijs historias, quarum cognitio ad ipsos a maioribus non peruenerit. Priscorum libris historialibus, quos aetatem nostram desiderare supra dixi, proculdubio probeusi sunt, qui uiciniores illorum temporibus uixerunt. Et non uulgare historicae ueritatis argumentum est, quod passim

membranei codices, uetustate prope modum detriti, in locis diuersis, nec ijsdem manuscripti seculis, usque adeo inter seconsentiunt. Atque utinam antea mihi uidere Vaticanam bibliothecam contigisset, aut si qua alia uetustior et locupletior Vaticana est. Spero tamen me hoc ausu Italos extimulaturum, ut quod ipse, librorum eam ad rem necessariorum indigens non infelicissime coepi, illi copia sua consumment. Nemo aliusme, fateor, ad id operis exigendum minus aptus est: uerum igneus quidam amor, quo erga ecclesiam, seu omnium sanctorum panegyrin iampridem ardeo, animum meum quiescere minime siuit: impulit uero magis magisque ad audendum, et tandem prae ualuit. Fidem profecto libet hîc ostendere, si minus eruditionem (quae est nulla) licet ostentare. Accedat alius, qui me ostensa etiam fide superet, et perliens cessero locum. Neque enim gloriae certamen cum ullo homine subibo, quippe qui Ecclesiae gloriam suam uindico, sectae detractam: ut interim non comminiscar a Catholicis, hac tempestate nostra grauiter afflictis, opus huiuscemodi a paruitate mea crebris hortatibus ex tortum esse, quibus negare rem tam piam

sane difficillimum fuit, nec nimis honestum. Equidem praestare non queo, si qua e Patrum uiris, a ueritate esse alieniora uidebun tur: aut si occurret aliquid, quod in speciem appareat dissidere acommuni doctrina. Ei certe, qui manum domini haud quaquam abbreuiatam esse credit, et qui dictum illud Domini uerissimum esse iudicat: Illi uero egressi praedicarunt ubicque, domino cooperante, et sermonem confirmante sequentibus signis: non is reclamabit huic nostro Hagiologio. An ideo fictum est, quod tota ubique ecclesia pie credit, quia tu mendax es sectarie, ac ore mendaci conspurcare laboras communionem Sandorum? Aut for san ideo falsum esse putas, quia his temporibus non usuueniunt similia? Credere non uis in sanctis Dei, nisi quae sub humanum sensum cadunt, et quae coram cernas in sanctis istis tuis scilicet. Quo errore grauissi mo, immodica ipse tuae professioni ignominiam paris. Finge existere iam Ecclesiam, seu Christianismon, qualis olim erat: finge in terris Sanctos uiuere, quales aliquot retro saeculis uixerunt: finge eo pacto feruere in templisueram religionem, adeoque ardere in omnium pectoribus synceram pietatem

quemadmodum primis Ecclesiae temporibus, et aperte insanias, si ademeris miracula nobis, ac tam insignem omnis supplicij atque mortis contemptum. Nos atri tuo iudicio, quae prisci autores super stupendis miraculis, per sanctos Christi testes potenter ex hibitis, tradiderunt, non credimus solum, uerumetiam reueremur, ac proni adoramus in his praesentem Domini manum, factricem uidelicet talium uirtutum, Nicephorus monachus Graecus mulia simul et insigniter admiranda miracula Sanctorum Ecclesiae nostrae in libro historiae suae recenset, quae cur reijcias, irrideasue, nullam afferre rationem poteris, nisi quod sunt eiusmodi praedicatu ridicula, creditu absurda, humanum denique intellectum respuenua: quasi uero quicquam sit coram Deo uel difficile, uel impossibile, qui uirtutem alitissimam suam exerere in membris suis solitus, glorificari inter gentes uoluit. Nec ego in ea sententia sum, ut mox ab Apostolorum aetate, uirtutes ac miracula desijsse in Ecclesia Sanctorum existimem. Nam istuc qui asseuerant, uniuersam semel Ecclesiam pudefaciunt. Caeterum de poenarum atrocitate quid obsecro, dicturi sumus Antagie? Crederes opinor, si istiusmodi in paganorum literis

lectitares: at de Sanctis, hoc est, confra tribus tuis propter baptisma et domnicam coenam, credere non potes eam, quam animi fortitudinem descripserunt sancti. Nihil addubitas de Graecorum atque Romanorum historijs, quantumlibet saepenumero incredibilibus: uerum eam gloriam Christo triumphanti, per corpora Sanctorum mortalia, dare diffidis, nimirum ut fide dignum esse tibi persuadeas, per testacea Sanctorum uasa saepissime contritum fuisse Satanam. Noli quaeso sanctos Ecclesiae primae uae a nostro ingenio et moribus aestimare. Tanta nostra est ignauia, tanta timiditas, quanta illorum uiguit cum strenuitate fortitudo. Ohe nostri cum illis similitudinem: sic, scilicet, canibus catuli similes: sic matribus hoedi Illi coelestia tantum expetere, uerum hodie praeter terrestria quaeritari nihil plane comperio. Per calcatas ibant illi opes, nesciebant delicias, ridebant glorias: illud ue ro contendebant unice in omni, ut Iesu Christo, cui nomen dederant, et cui erant obstricti sacramento, fortissime militarent, eique in tantum placerent, ut sanctissimos homines ob nullam aliam causam uel natos, uel renatos fuisse, asserere possis. Eos igi tur orthodoxos non emori dolore nimio

mirum est, qui facta diuorum maxima atque summa, cum nostrae aetatis illaudatissima con uersatione uel leuiter comparare parent. Heunobis: Egressus est a filia Zion omnis decor eius. Sed ad querimoniam et lachrymas Hieremianas nolens digredior. Ergo non pium modo, eurum etiam utile est, sibi quenquam Christianorum persuasum habere, Ecclesiam seruatoris nostri Opt. Max. temporibus multiplicis atque saeuuissimae persecutionis, tam omnigenis miraculis, quam in comparabili magnanimitate mirabiliter claruisse. Facit ea persuasio ad confirmandos ac stabiliendos credentium animos, praeter quam quod iucunditatem nobis, Ecclesiae filijs, parit, et gloriandi materiam praebet aduersum antecclesiasticos quosuis. Iactitent isti suos, si quos habent, Sanctos, suaque debuccinent egregia gesta: nos nostros, seu no strae Ecclesiae (quae ut una, ita sola est) sanctos decet quotidianis extollere laudibus, uoce styloque plurimi facere, ceu uiuendi regulam proponere, adque horum castissimos mores, nostrae uitar corrigere uitia. Nostri Sancti ij sunt, quos praedicare e suggesto citra ruborem queas. Nostri sancti ij sunt, quibus a speciosissima uictoria, quam de inferorum oppresso regno reportarunt, triumphus ma

gnificentissimus debeatur. Nostri sancti ij sunt, in quos solos Apostolica lectio compe tat: Sancti per fidem uicerunt regna, operati sunt iustitiam, assequuti sunt promissiones, occluserunt ora leonum, extinxerunt uim ignis, effugerunt acies gladij, ualidi facti sunt ex imbecillitate, effecti sunt robusti in bello, incursiones auerterunt exterorum. Mulieres acceperunt ex resurrectione mortuos suos. Alij uero distentisunt, aspernari redem ptionem, ut potiorem sotirentur resurrectio nem. Alij rursus ludibrijs et flagris explora ti sunt, insuper et uinculis et carcere, lapidati sunt, dissectisunt, tentati sunt, occisione gladij occubuerunt: oberrarunt in ouillis et caprinis pellibus, destituti, pressi, afflicti, qui bus indignus erat mundus: in desertis errantes et montibus, ac speluncis et cauernis ter rae, Atque omnes hi testimonium promeriti per fidem, non acceperant promissionem, quod deus de nobis melius quiddam prouiderat, ne sine nobis consummarentur. Proinde nos quoque, cum tanta septi simus nube testium, deposito onere omni, et tena citer inhaerente peccato, per tolerantiam curramus in proposito nobis certamine, respicientes ad fidei Ducem et consummatorem Iesum, qui pro proposito sibi

gaudio, pertulit crucem, ignominia contempta, et ad dexteram throni dei consedit, Hactenus Paulina retulimus. Excellentissimus concionator Gregorius Nazanzenus illud perquam familiare habet, ut in sermonibus suis nostros Sanctos, quam potest ma ximis ferat praeconijs; et cum laudat Sanctum Athanasium, ait se uirtutem laudare. Por ro uirtutem laudans, se Deum ipsum laudare affirmat. Verum ipsius Gregorrj uerba haec sunt: [gap: Greek word(s)] Mox in nunc modum: [gap: Greek word(s)] Praeterea Ecclesiastes hic eximius, hoc quod inreliqua Sermonis huiusparte de S. Athanasio encomiastice scribit, ad omnium Sanctorum laudem non pertinere non potest. Qui Athanasium defunctum ob merita (Dei dona) in corpore mortis huius declarata ita praedicat, nae is alios quoque Sanestos ob eadem, aut his proxi ma praedicaturus fuerat, si uel omnes aeque nouisset, uel omnium attigisset aetatem. Quin igitur laudes huius sancti, aut potius sancto rum omnium laudes in hoc Sancto, ipso ser

mocinante Gregorio patienter audimus. Aduocat principio cunctos omnis aetatis, conditionis, ordinis et sexus homines, et hortatur ad laudandum Athanasium, quem omnibus omnia facit argutissime: [gap: Greek word(s)] et caetera. Magna quidem laus haec Sanctorum: sed hac longe maiorem meretur Christi spiritus sanctus, qui ex sese effecit, ut homines isti non solum essent Sancti, uerumetiam ut sanctam uitam in non sancto mundo ducerent. Proinde uel spiritus sancti nomine laudandi sancti homines

sunt, horumque memoria solenni ritu colenda. Nazanzenus in Oratione de sancto Cypriano, inquit, se oblectari martyrum honoribus, et agonizantium exultare sanguine: denique eorundem memoria releuari. Quem pietatis affectum, reor, quotquot amici Euangelio sunt, perpetuum habere. Solebant olim celebrari Sancti et Martyres in Christo mortui Christiani inter ipsas exequias, partim ut sanctissimis illorum factis honos haberetur, partim ut qui e fraternitate Christiana superstites erant, incenderentur ad consimilem uiuendi formam, atque iuxta anhelarent ad consummationem illam perbeatam. Sic enim tradit Dionysius ille Areopagita in libro Ecclesiasticae Hierarchiae: [gap: Greek word(s)] Quid? Nunquid gentilitas laudare uirosegregios, et iactare solebat? Praeter alia multa eius rei testimonia suffecerit Portij Romani, in declamatione contra seditiosum ciuem, cuius haec est sentetntia: Nihil statuimus animo dignius, nec autoritate maiorum, nec opinione

populari, quam in eo genere uersari forensis exercitationis, quae canere laudes egre gias summorum hominum posset, atque animos inflare nostrae ciuitatis ad imitandum. Haec quidem ille. Equidem ex Hieronymo nostro liquet, morem antiquitus etiam fuisse, recitandorum in Ecclesiis diuorum nominum. Sic enim ille contra Ruffinum, carceres et exilia iactitantem: Prodat, inquit, nobis confessionis suae acta, quae huc usque nesciuimus, ut inter alios Alexandriae martyres, huius quoque gesta recitemus, etc. Cupimus autem omnes nos, eo uenire, quo Sancti atque adeo summi illi homines peruenerunt: at non omnes aeque uia eadem delectat, Bonorum operum labores delicatulos nos potissimum absterrent a summi boni fruit one. Qua maior inter mortales insania haud quaquam esse potest. Oblatam felicitatem refugimus, propter paucula facta, quae a fidelibus seruis suis redemptor iure suo requirit. Volumus in coelum repente ab obiturapi: sed interea uoluntatem patris, qui est in coelis, facere detrectamus, sufficere putantes: Domine, domine: Credo, credo. Quin igitur, dum tempus est, dumque sapientia fores nostras pulsat, resipiscimus,

et prirnum perspecto archetypo Christo seruatore, oculos uertimus ad exemplaria gregis, hoc est, sandos episcopos ac martyres, qui nobiscum Christi eiusdem seruatoris uiuum, aeternumque corpus sunt. Laudemus uiros illos gloriosos, ac decantemus ipsorum opera bona, ut per ea is glorificetur demum, quo authore facta sunt ommia opera bona. Quid? Ethnici ethnicos ab obitu uexerunt laudibus, et tale Christiani erga Christianos non factitent? Cujus rei testimonium apud Platonem habes, et hoc apud Pindarum in Isthmijs: Qui (in quit) ex heroi bus infignes bellatores fuerunt, uel post mor tem encomia consequuti sunt. Nam celebrantur et citharis, et sonoris tibiarum concentibus. Haec Pindarus. Verum a laude statim progrediamur ad laudatorum uirorum imitationem, ne in nos quoque quadrare pos se uideatur, quod de Demosthene Plutarchus scripsit, Nimirum illum maiorum facta laudare potuisse, sed nequaquamimitari. Le gamus uitas Sanctorum tam publice, quam domestice, sed lectis etiam utamur, utpote cuius rei gratia, et descripta omnia istiusmo di sunt, et a nobis congesta. Dices: da mihi quam breuissime depictas diuorum omnium uitas. Nam et Suetonius uitas suorum

Caesarum in calce breuiter perstringere solet: et Plinius Nouocomensis sui auunculiuitam in ceistolis ad Marcum et Tacitum suum paucis comprehendit. Marcus item Cicero luam ipsius conuersationem, seu diurna gesta, ad Papyrium delineat: Haec, inquiens, uita nostra: mane salutamus domi, et bonos uiros multos, sed tristes, et hos laetos uictores, qui me quidem perofficiose et peramanter obseruant. Vbi salutario defluxit, literis me inuoluo, aut scribo, aut logo: ueniunt etiam qui me audiunt, quasi doctum hominem, quia paulo sum quam ipsi doctior. Inde corpori omne tempus datur. Patriam eluxi iam et grauius et diutius, quam ulla mater unicum filium. Et Valerius Martialis suam quoque uitam hisce adumbrat uersibus:

praestare non grauabor. accipe ergo hunc diuorum typum uerbis quam paucissimis: Sancti, iam beati homines ex hoc seculo nequam per Euangelium erepti, inque regnum coelorum per gratiam collocati, spiritu Dei induti, nouos in homines transformati, per regenerationem filij Dei facti, tanquam luminaria in mundi tenebris luxerunt. Fuerunt illi uero per omnm uitam pauperes tam spiritu, quam carne, lugentes, mites, esurientes sitientesque iustitiam, misericordes, mundo corde, pacifici, patientes, Matth. 5. Necnon uigilantes, sobrij, modesti, hospitales: non uinolenti, non percussores, non tur pis lucri cupidi, non iracundi, non praefracti, sed aequi, alieni a pugnis, alieni ab auaritia, bonarum rerum studiosi, iusti, pij. Euangelicae doctrinae tenaces, Timot. 2. Tit. 1. Praeterea pleni fide, spe, charitate, gaudio spiritus, pace, benignitate, bonitate, temperantia, Galat. 5. ijs, semoper intenti, quaecunque honesta sunt, quaecunque iusta, quaecunque pura, quaecunque accommoda, quaecunque boni nominis, si qua uirtus, si qua laus. Philipp. 4. En habes uetas sanctorum. Iam uero beatum, beatamque huius uitam praedicamus in hunc modum. Beati omnes qui timent Dominum, qui immaculati ambulant in uijs eius, non

in consilio impiorum, nec stant in uia peccatorum, nec in cathedra derisorum sedent: in lege uero domini beneplacitum eorum, in qua meditantur die ac nocte. Ingrediuntur irreprehensi, et operantur iustitiam. Nec id solum, uerumetiam loquuntur ueritatem e corde suo: Non agunt dolum in lingua sua: Non faciunt proximo suo malum: Non opprobrant, negligunt improbos: dominum uero timentes colunt: tenent id alteri, quod promittunt, pecuniam suam ad usuram non dant. Nec munus contra innocentem accipiunt: dispergunt, dant pauperibus, intelligunt super egenum, commouentur super contritione Iosephu, uxorem proximi sui non uiolant, neminem contristant, pignus domi non retinent, nudum operiunt uestimento, a pauperis iniuria manum auertunt, dimittunt eos, qui confractisunt liberos, et omne onus diruptum, tremunt sermones dei, etc. Haec uerba sacrae Scripturae tantum sunt. Superest, ut quotquot Acta diuorum uel scribimus uel legimus, de imitando cogitemus, uirtute diuina, non humana, ut quo illi, nos quoque perueniamus. In Christo Iesu domino nostro. Etsi autem opus istud qualecumque olim R. Archiepiscopo nostro Adalberto, fuerit dedicatum, et ab illo pergrato animo

acceptum, tamen quando res ita fuerit, non dubitaui successori huius secundo nuncupare librum ita eundem, ut plane diuersus uideri queat, si quae uel addita, uel adempta, uel castigata etiam sunt, spectes. Eapropter clarissime princeps Daniel, non minus inter Archiepiscopos Ecclesiae, quam inter electores Rom. Imperrj prime, demisse oro, ut R. V. C. pro sua erga Deum pietate, deindepro sua illa erga homines hu manitate, postremo pro sua erga Ecclesiasticas res cura atque desiderio hanc meam operam haud secus interpretetur, quam isthaec ab animo meo proficiscitur, id quod fecit olimet Adalbertus, et ante biennium Sebastianus. Honorem hunc huic Sedi debeo, ampliorem habiturus, si quid amplius suppeteret. Hoc ipsum uero, quod in praesens exhibetur, religioni prouehendae conducit, atc ob id ecclesiastico praesule, qui accipiat legatue dignius. Ecclesia concuti atque conuelli nostris hisce funestis annis nondum desijt, quo seuerius insistendum erat operi dommi, et maiore solicitudine uigilandum, ne quod nostra supinitate labefactari passim coepit, in deterius corruat. Experti etiam atque etiam sumus, quanta zizaniorum uis, dormientibus hominibus, in agrum Dominicum

superseminata a Malo sit, quem Malum Clemens Alexand. scite Sophistam improbum uocat. Quo uehementius ad laborandum, ut re bus afflictis succurratur, equidem ita insana bilis plaga et fractura non est apud Prophetam Hieremiam, ut curari non possit, nec rubigo usque adhaeret ollae, apud Ezechielem, ut inde defricari nunquam queat, si Antistitum modo pectora flagrarent amore medendi. Quod si cessabitur in posterum, quam uereor ne [gap: Greek word(s)] per Philostasiotas suos, una impressione conturbet Eous partes Hesperiasque simul, et conculcet omnia inter haec R. V. C operi dominico, ut non est defutura, ita pro sapientia sua comitetur, ne [gap: Greek word(s)] , quam Pindarus Iustitiae filium ac urbium seruatricem recte appellat, in Germania nostra disiiciatur. Id q[?] facilius citiusque successurum erat, ubi ue luti diuino iudicio, hoc est, plane Danielico, R. V. C. adducta. illud Graeci poetae sibi sequendum proposuerit: [gap: Greek word(s)] sicque cla uum Ecclesiasticae nauis gubernando tenuerit, ut bonus famae suae odor in omnem usque posteritatem duret. Bene ualeat R. V. C. et Christo Seruatori Opt. Max. commendata, me meosque laboresfirmando Christianis. commendatos sibi quam diligentissime ac semper habeat. Anno 1557. Ge. Vic. Se.

PIO LECTORI.

QVoniam fere nostris temporibus desunt, qui ut admonet sanctus Petrus, [gap: Greek word(s)] gregis Christiani sint, quosque tuto sequi possis: placuit ueterum, et eorundem optimorum exempla, ceu [gap: Greek word(s)] quoddam, in usum proponere. Quae tametsi in ipsis suis Biblijs melius le guntur, attamen non paulo iucundius est, suo in choro et collectos solosque intueri sanctos illos homines, amicos, domesticosque Dei, ita ut in promptu habeas, qui de quo patriarcha, Rege, aut Propheta tradiderint sacra Biblia. Atque illi omnino digni sunt, qui multorum etiam literis celebrentur, atque adeo gaudent ad imitationem exponi, uelut honore eximio. Fuêre illi templa uasaque spiritus sancti. Ad huius modi nos ipsos exigamus, qui esse eadem et nobis uidemur. Horum conciues nos Apostolus uocat alicubi fratres. Et sunt ij dem non doctores modo, sed et factores. Nec indicarunt solum uiam Dei, uerumetiam ipsi calcarunt. Concedamus interim sua Romanis, sua item Graecis exempla: nos priscos illos exuscitatos contemplemur, nosque in illis suspirantes et clamantes, donec, si non pares, saltem proximos illis faciat ac formet nos suo spiritu Deus. Cui uni laus.

PHILIP. III.

Coimitatores mei estote fratres, et considerate eos qui sic ambulant, quemadmodum formam habetis nostram.

IEsus Christus filius dei et hominis, seruator mundi, rex coeli et terrae, non tantum rex Israel et et Zion, lux mundi, dominus dominantium, deus deorum, princeps pacis unigenitus filius dei uiui, primogenitus omnium creaturarum, per quem creata sunt omnia, et sine quo factum est nihil quod factum est: imago idem est et splendor coelestis patris sui, cui consubstantialis existit peromnia, hae res uniuersorum: uerbum in pricipio apud deum, in quo uita, deus uerus de deo uero: in ipso ple nitudo diuinitatis, unus cum patre, mediatordei et hominum, caputecclesiae, corona sanctorum omnium, summus pon. fons sapientiae, typus sanctimoniae, magister ueritatis, petra iustitiae, uia, ueri tas, iustitia, redemptio, resurrectio, agnus dei, pastor bonus, propheta magnus, ac potens idem in sermone et opere, reparator aernae salutis, propi ciatio, pro peccatis, porta coeli, monarcha uisibilium et inuisibilium omnium, quem adorant angeli tremunt diaboli, archiatrus utriusque hominis, architaumaturgus solus, mors mortis, domitor inferni, uictor satanae, imerfector antichristi, antiquator iudaismi, destructor ethnicismi, iudex tam uiuorum quam mortuorum, lapis angularis, supremus apex sacriae dificij, cardo uirtutum, pulchritudo rerum, speciosus forma prae filijs ho minum, in cuius uultum desiderant angeli prospicere, refrigerium ainarum nostrarum, consolatio, gau dium et uoluptas nostra, legifer noster, doctor noister. Generationem eius quis enarrabit? Laus omnium sanctorum, huius Iesu Christi laus est.

Necque enim non laudatur et praedicatur, quoties laudamus ac praedicamus membra capitis huius lesu christi, amicos dei, ciues coe li. Iesus Christus laudatur atque canitur in sanctis suis, et sancti laudantur per Christum suum. Iesum Christum laudo propter semetipsum, sanctos uero propter ipsum Christum. Iesum Christum igitur principem sanctorum omnium, alpha et [gap: Greek word(s)] , principio pono, citra quem nemo sanctus fuit est, eritque. Verum expectas historiam Iesu Christi? Lege Mosen et prophetas relege libros euangelistarum ac Apostolorum. Ibi depicta est utraque natiuitas Iesu Christi, quippe filij dei et Adae: deinde incoparabilia eiusdem unici, ueri, nostrique messiae facta dictaque, omnia plusquam angelica, plusquam prophetica, plusquam regia. Poatremo mors huius nostri ducisignominiosa quidem sed quam mox subsecuta est reuiuiscentia gloriosis. Totus terrarum orbis libros non caperet, qui de Iesu Christo sancto sanctorum, diuo di uorum, iusto iustorum, doctore doctorum conscribendi fuerant. Hunc uero Iesum Christum nouit, credit, diligit, colit, et sequit ecclesia dei ab initio, per uniuersum orbem diffusa, quae est communio sanctorum dei feliciss. persuasa, se deum uiuum nosse, credere, diligere, colere ac sequi, cum hunc Iesum Christum cornu salutis nostrae duce uerbo ipsius in ueritate nouit, credit, diligit, colit, et sequitur.

DIVORVM VETERIS TESTAMENTI HYPODEIGMATA, AVTHORE GEORG. VVICELIO SENIORE.

ADam e Paradiso uoluptatis emittitur, ut in sudore operetur terram, de qua sumptus est. Igitur Pardisus, hac in terra Adamiae posteritati interdicta est: opus uero manuum praeceptum. Paradisum in futuro seculo expectamus: de qua Dominus Lucae xxiij. Hodie mecum eris in paradiso. Hic euntes imus, et in lachrymis seminamus, in exultatione messuri, Psalm. CXXV. Porro quisque sibi contra superbiam saepe occinat illud: Puluis es, et in puluerem reuerteris. Aut si malis cum Abrahamo [gap: Hebrew words] aduersus pleonexiam utere: Nudus uenisti, nudus abibis. Atque hic demum habes, quale sis [gap: Greek word(s)] inuicte Polyplieme, una cum Ennacim socijs. Lutulentum genus est, quod iactatis: aut si poetis mauultis credere, lapideum.

PErfert multiplices pressuras mater, idque non tam praegnans, quam pariens. Virum suum appetit, atque ad hunc sese uertit, qui ipsi praesit. Afflictionem carnis habent huiusmodi. j. Corint. vij. Saluatur tamen uxor puerpera, si manserit in fide ac dilectione, et sanctificatione cum castitate. j. Timoth. ij. Recole Christiane, Tempus breue est. Qui habet uxorem, sit tanquam non habeat.

iustus, et ore Dominico commendatus. Vnde inuidiam sibi conflans, cruce glorificatus est. Sed heus tu quoque fidelis offer. At quid offeras.? Dicam equidem: Primum temet, quantus es: mox cor contritum: deinde fructum labiorum: psotremo substantiam in fratres dispersam, quae res odorem praebebit bonae fragrantiae. Hoc facto, para collum. Tunc etenim gladio praebenda est candida ceruix. Subinde memoria repete: Vox sanguinis fratris tui, etc. Hoc est: Non impune occidisti te meliorem fratricida. In auribus Domini Zebaoth istud, crede mihi, est.

HVius tempore palam coepit inuocari nomen Domini: tu hunc sequere, credendo, praedicando, laudando, amando, ut sis ueri Adae filius, cuius priscus ille transgressor typum gerit. Non nescis: Omnis qui inuo cauerit nomen Domini, is saluus erit.

ENoch amblauit cum Deo. O uocem sacram, quae augustius quiddam in sua lingua sonat. Vera sanctitas et iusticia hominis eo schemate significatur, adeoque quicquid est, quod pietate, siue religionem, item alicubi timorem dei, scriptura appellat. Necesse est igitur, uitae huius commodis parcissime usum, et futu ram, toto pectore, citra intermissionem, gemebundum exoptasse. Vnde sublatus e peccatrice generatione, quam grauiter ferebat, gaudio in enarrabili in Paradiso uerae uoluptatis in sempiternum fruitur.

IN terra hac maledicta consolator siue recreator Noe est, sed eorum qui laboribus et oneribus premuntur. Matth. xj. Qui contendunt per strictum iter in haereditatem promissam. Qui quotidie baiulant sibi crucem, gementes domicilio, quod e coelo est, superindui. Caeteri diluuio ac igne aeterno perdentur. Noah uir iustus est, et Thamim. Gen. vj. Nam et ipse ambulauit

cum deo. Vide textum. Item iustus erat in generatione sua, cap. vij. Et aedificauit altare Domino, et sacrificauit, cap. viij. Iustus idem cum iustis numeratur. Ezech. xiiij. Fuit et iustitiae praeco, non iustus tantum. ij. Petri ij. Nisi ex animo et constanter credidisset, non apparasset arcam rebus adhuc secundis. Hebr. xj. Habes pietatem Noe erga Deum, nunc communem uitam accipe. Coepit (ait textus) Noe esse uir agricola, et plantauit uineam, cap. ix. Labores enim manuum suarum comedit. Psalm. cxxvij. Tu quoque incumbas, ut quietus sis, et agas res proprias, et operere manibus proprijs. j. Thes. iiij. Lege ij. Thess. iij. Et tibi, non monachis tantum, dictum puta. Pudor ingenuus duorum filiorum huius, paedagogiae studium declarat. Ca taclysmi subitam irruptionem de subito aduentu iudicis orbis expositam in Euangelio meditare.

HVius uiri fides, pietas, obedientia, fortitudo, dilectio nunquam satis commendabitur, Quin textum audimus: AEdisicauit Abraham altare Domino, et inuocauit ibi nomen eius. Ecce cultus Dei. Mox cap. xv. Credidit Abraham, etc. Ecce fidelem ac iustum corde, ore, opere. Accipit idem in mandatis a domino: Ambula coram me, et esto perfectus: quod Graeci [gap: Greek word(s)] . Tale tibi praecipitur quoque Deutero xviij. Perfectus, id est, absque macula, cum deo tuo eris. Item Matth. v. De Abrahamo Cyrus Theod. Sic [gap: Greek word(s)] . Et de eodem: [gap: Greek word(s)] , etc. Haec hominis religio. Priuatam conuersationem, hoc est, uerae religionis testimonium, ornat relicta patria, perpetua peregrinatio, tribulatio, apud ignotos tentatio, quam heroica fide uicit, philoxenia, precatio pro sterili regina. precatio fortis pro Sodomorum salute, libertas arguendi regem. Iam attinet et hoc ad rem, quod laborat, plantans nemus. Nec sordidus est, ut pote qui a rege Sodomorum nec calcimenti corrigiam accipere

uelit. Emit liberaliter, sicut et Dauid ab Areuna, honorat alios, etc. Propheta idem dicitur, cap. xx. Patriarcha, Hebr. vij. Homo, cuius nemo similis inueniatur. eccle. xliiij. Typus est omnium credentium et peregrinantium in Ecclesia. Eapropter ad hunc respicere in Isaia iubemur, cap. lj. Quod ni, spiritu operante feceris, sinu huius nunquam colligere. Si filius huius esse uis, ingredere uestigijs fidei huius. Ro. iiij Et declara fidem, ut Zacchaeus Luc. xix. Breuiter, filius Abrahae, opera patris peragit. Ioan. viij.

SAram allegat D. Petrus contra mundum muliebrem, et ponit eandem in exemplum Christianis mulieribus, spei in Deo, subiectionis et obedientiae erga maritos. Quemadmodum Sara, inquit, obediuit Abrahae, dominum illum appellans: Comes peregrinationis sui uiri ac tribulationis omnis socia, fide profecto non caruit.

LOt Abrahae nepos, Abrahae fidem, obedientiam ac hospitalitatem imitatur, nobis imitandus. Compellit intrare ad se hospites, Dei angelos, ut eos lauet, cibet, reficiatque, adeoque quos aduersus uiolentiam uel filiarum suarum prostitutione, tueatur. Adque illorum imperium, relictis omnibus fugit: is antea oppressus a nefarijs per libidinosam conuersationem. Et quoniam oculis et auribus iustus habitaret inter illos, quotidie animam iustam iniquis suis factis excruciabant. ij. Pet. ij. Ridetur hodie, qui ob malefacta Christianorum torquetur, cum fere superent Sodomitas in superbia, crapula, abundantia, ocio, immise ricordia. Ezech. xvj. Nec temere quieritur Ieremias: Maior effecta est, inquit, iniquitas filiae populi mei peccato Sodomorum. [gap: Greek word(s)] Itali Sodomitae soli non sunt, qui quotquot sunt, grauius iudicium expectent opertet, Matth. xj. Caeterum subuersio ista

ciuitatum [gap: Greek word(s)] est illorum, qui impie forent acturi, sicut S. Petrus exponit. Idem Dominus in Euangelistis ad nostri [gap: Greek word(s)] trahit: Sicut, ait, accidit in diebus Lot, edebant, bibebant. etc. Vt nimirum in sanctis conuersationibus ac pietatibus expectemus aduentum diei Dei: utque immaculati et incontaminati ab illo in pace reperiamur. Sic enim docet S. Pe trus.

MEmores estore uxoris Lot, dicit Dominus, Mat. xvj. Nemo qui manu sua admota aratro, respexe rit a tergo, aptus est regno coelorum, Luc. xj. Exemplum S. Pauli hoc loco substituendum, lege Philip. iij Atque illud imitari nos uult, ut ibidem legis. Obliuiscere patriae tuae, et dic patri ac matri: Nescio uos. et fra tribus: Ignoro uos. Deut. ult. AEgypto ac Babyloni, hoc est, mundo huic ualedicamus, nec illuc redeamus, ne cum eo damnemur, et pereamus.

FOrma piorum seruorum, si quibus datum est. Homo ille religiose precatur, credit, gratias agit. In heri sui negocio solicitus, prudens ac fidus est, post ponens officio patinas. Obserua item, quam sit idem in orando apud Syros illos diligens et disertus, quam uerax, quam simplex. Ablegatus reditum maturat. Vere dixit Salomon: Sapiens seruus regis beneplaci tum est. Et Sirach: Si est tibi seruus fidelis, sit tibi qua si anima tua.

BEnedicti seminis typus, in quo benedicendae erant omnes familiae gentium. Filius promissionis uerius quam carnis, genitus ex deo, etc. Quae generatio risum facit filijs generationis huius adulterae. Puellus Isaac patri obediens fuit usque ad mortem etiam, quae sibi intentabatur. Patitur Ismaelem derisorem, siue, ut Paulus dicit, persequentem. Patitur Palaestinorum simultates.

Nec ulli dubium, quin sanctus pater filium tenellum [gap: Greek word(s)] domini educarit, iuxta illud: Scio, ait Dominus, quod Abraham praecepit filijs su is, et domui suae post se, ut custodiant uiam domini. Tandem illi uxor a deo prudens datur, Prouer. xix. Morem praeterea peculiarem habuisse existimandus est, nimirum, quod rus deambulauit ad meditandum siue orandum, cap. xxiiij. Cuiusmodi Dauid in Ogdoade sua saepe dicit: Meditabor siue exercebor in statutis tuis. Et sanctus Paulus praecipit: Haec meditare, in his esto. Signum esthoc inhabitatoris spiritus, qui sensus ac corda ad sese suaque rapit. Orat Isaac contra sterilitatem uxoris, et impetrat, paterno uidelicet ex emplo edoctus. Vides ubique in patriarchis pietatem et honestatem. j. Timot. ij. Illud semel dictum sufficiat: nempe in somnis illo tempore reuelasse populo suam uoluntatem Deum, nunc uero idem facere in scripturis sanctis per doctorem spiritum. Item illud: Nimirum naturam in sanctis non tacere scripturas. Abraham ridet grauidam anum, mortuam deflet. Isaaco adimit dolorem nouae nuptae amor, ludens nugatur cum uxore, uterque timore adactus simulat. Iaacob puellam iuniorem mire amat, rei familiari stu det: natu minorem silium prae caeteris tenere senex adamat, cuius etiam insomnio iritatur, neste sanguine respersa luditur, mox uehementer luget [gap: Greek word(s)] . Rebecca uiuere renuit, ni ex sententia succedat. Rahel inuidet sorori foecunditatem, et eludit patrem. Iosepho commouentur uiscera super fratribus, etc. In rege Dauide multi affectus. Quis enim huiusmodi omnes enumeret? Aliud: Noe, et post Iosephi ebrietas, Loti, et post Iudae incestus, Abrahae cruenta manus, Iacobi in parando uictu calliditas (Si tamen haec duo in peccatis numerari debent) Mosi, et post Dauidis homicidium, Aharonis murmur, Ionae inobedientia, Iiobi maledicentia, Dauidis succensio, scortationes

Samsonis, Ruth nocturni concubitus captatio, et si qua sunt alia sanctorum hominum flagitia, pijs incaute labentibus medicina esse debent. Impij contra peccatores eiusmodi respuunt.

VNa ex mulieribus quas S. Petrus sanctas ac sperantes in Deo scribit. Reperitur ea uirgo in labore. Quaerit lanam et linum, etc. Prouer. xxxj. Et perquam comes ac benigna: Bibe, ait ignoto Abrahae oeconomo, domine mi. Hospitalis quoque est, inuitans uirum. Parentibus assentit nuptura, et uolens tam patriam quam parentes derelinquit, ut marito suo adhaereat. Vide quam genuinus uirgunculae pudor, quando se pallio obtegit. Vide pietatem mulieris, quando Dominum consuleret, non pythonicos, aut augures, Isa. viij. An non populus apud deum suum quaerat? Pc regrinatur cum marito suo in fide dei. Summa: Mulier est, qualem describit Apostolus j. Timo. ij.

IAacob uir integer, a fratre odio habitus, consilio matris solum uertit, ut uitam tueretur. Duriter peregrinans uixit, sed interim audit a domino: Ero custos tuus. Mire pius adolescens, quod uel ex cap. xxviij liquet. Nam erecto Bethel, orat, uouet, et deum praesentem sibi propitiumque et credit et habet: ualde idem affabilis ac humanus erga populum orientalem. Seruit liberaliter uni hero xx. annos: diu noctuque aestu ac ge lu affigitur, uigilat, damnum hero sarcit: seruus qualem nimirum exigit Apostolus Ephes. vj. Coloss. iij. Tandem una atque altera uxore ducta, [gap: Greek word(s)] studet. Per hunc enim [gap: Greek word(s)] , ut Cyrus Theod. ait. Tale enim ad multiplicandam Abrahamianam sobolem attinebat. Nuptiale conuiuium Isaaci, praeter hoc in Aram factum, non legimus: ubi et Iacobo pro more gentis celebratum conuiuium legis: sicut et Simsoni apud Philistaeos. Non ibi legis Germanicas

nuptias, hoc est, diabolicas comessationes, compotationes, pompas, insanias, choreas, et plane dedecorosum Christiano nomini strepitum. Nota item, quam non sit amarulentus erga uxorem Iacob, Coloss. iij. Sed ut Petrus admonet, secundum scientiam eam tractat, cum potuisset eius importunitatem saeuis uerbis retundere: Nunquid, ait, pro deo ego sum? Nec illud arbitror contemnendum, qunata uidelicet sedulitate infantulis nomina indiderint sancti parentes, tametsi parum referat, quocunque appelleris nomine, modo Christum sequare. Vult Iacob et suae etiam domui praeesse, hoc est iuxta Pauli paraenesim, operari propria. Hactenus seruierat. Sed potuit liber fieri, cur non uteretur? Idem e uultu latentem soceri iram animaduertit: sed uide, ut illam iniustam arguat, ac sese purget. Audi fidem: Non, ait, dedit illi deus, ut male mecum ageret. Ibidem honestis rationibus expostulat cum socero, et multa libertate aduersus ingratum in dicendo utitur. Ea est bonae conscientiae fiducia: Rediens uir bonus obuium habet fratrem Esau, quem ex multo metu dominum suum uocat, et placat ferocem donis atque uerborum facilitate. Obserua quam pie deo, non sibi aut operi suo, tam liberos, quam bona uendicet: Minor, inquit, sum cunctis misericordijs. Item: Benedictio, quam donauit mihi dominus, etc. Item: Paruuli sunt, quos donauit mihi Dominus. Lucta illa diuina, summam uiri pietatem et iustitiam indicat simul et commendat. In uia orat, promissionis fide plenus, affligitur, tentatur, uincit. Illud admirandum, quod pius uixit in medio gentis impiae. Omnia sic loquitur, sicque se per omnia gerit, ut concordiam cum fratre alat, eiusque ferocitatem mitiget. Atque hic uides, mollem sermonem iram frangere, Prouer. xv. Seruit deo in Suchoth, diues quidem pecoris, sed tamen pius. Hunc igitur imitemini, et diuitiae nobis nihil oberunt. Diuites erga Deum sitis,

Lucae. xij. Et diuites in bonis operibus. j. Timoth. vj. Displicet uiro iusto caedes Sichimorum. Tribulatio et angustia hîc inuenerant eum. Iubet e medio auferri idola, et mundari, etc. Vbi claret, quam pie, quamque paternae suae domui praefuerit. Perpetuo peregrinatur Dei populus, declarans se in terris locum manentem non habere. Et hoc in genere praetereundum non est, uidelicet, incolas ubique [gap: Greek word(s)] licet, erga Hebraeum popellum benignos ac humanos sese exhibere, ut cap xij. AEgyptij, cap. xx. Gerari tae, cap. xxiij. Hethaei, cap. xxiij. Syrij, cap. xxxiij. Sychemi, etc. Nobis tale praecipitur in Deuter. nec fecimus atque hoc Christiani.

NArrat libere diuina somnia, hoc est, Dei iudicia: suffert incredibilem fratrum inuidiam: nudatur, in la cum conijcitur non aperiens os suum, uenditur in exi lium. Sed ô foelix, quia Dominus cum eo. Ex exule ac famulo fit praepositus et oeconomus regis. Cogita hîc, quanta hominis fidelitas, quanta modestia, quanta boni tas, quantum denique delicium sui generis. Continentia ado lescentis prodigiosa est, utpote quem tam ingens tenta tionis ignis incendere non ualuit. Hinc celebratur Iose phi [gap: Greek word(s)] : sicut econtra, [gap: Greek word(s)] uituperatur. Tali dono donatum quoque Paphnutium quendam et Nar cissum tradunt, et cum primis diuam Ceciliam, et Agatham, quae sollicitatori Quintiano dixisse legitur: Mens mea supra petram solidata est, uentus uerborum tuorum hîc nihil efficiet. Bellephoron et Hippolytus gentiles, hac in re Christianos nostri temporis antecedunt. Vera crux pijssimi iuxta ac castissimi iuuenis quod in carcerem conijcitur, sed Deus cum eo in carcere. Pape quam gloriosum est, pati aliquem [gap: Greek word(s)] , hoc est, innocentem. His tamen malis cupit eripi Ioseph, sed ad uotum protinus non succedit: duos enim annos in lacu illo degere oportuit. Haec discipli

na est filiorum Dei. Pincerna interim [gap: Greek word(s)] cum Barraba educitur. Tandem uir, in quo spiritus Dei est, uir intelligens et sapiens, ad summum honorem, quem no naffectarat, euehitur. Gloriam enim ubique praecedit ignominia. Bone Deus, quam admirabili prudentia, quam salubri consilio regioni adest: Quis satis explicet animi illius diuinitatem, morum conseruatam integritatem, summum in iuuando studium ac laborem? Non est oppressor pauperum, nec exactor tyrannicus, sed saluator ac patronus, ade oque [gap: Greek word(s)] totius populi. Atque ita in publico se gerit: Priuatim ad pietatem exercetur, obliuiscitur populi sui et domus patris sui, grato animo beneficia a Deo datore accipit. Durius cum fratribus agit dissimulator egre gius. Porro sic debebat fieri. Odio aut uindictae libidine nihil egisse existimandus est [gap: Greek word(s)] fratres com meruerantiram, sed ipse condonat, sed flet, sed pecunias largitur Iosephi pietas. Item benigne eos excipit, refocillat benignius, tractat honorifice immeritos, consolatur, et exilij sui necessitatem perquam eo miter ijsdem exponit. Vsqueadeo autem Deo plenus est Ioseph, ut nomen Dei non possit suis sermonibus non frequentissime inserere, atque hoc reuerenter utiliterque: Deus, inquit, uester dedit uobis thesauros. Mox: Deus misereatur tui fili mi. Item: Deus me pro salute uestra misit in AEgyptum. Et iterum: Dei uoluntate huc missus sum, non uestro consilio. Et, Deus fe cit me dominum uniuersae regionis. Item, Filij mei quos dedit mihi dominus. Item: Vos cogitastis de me malum, sed deus uertit illud in bonum. Atque ita ex abun dantia cordis os loquitur. Vtinam et nos talibus uer bis adsuesceremus, et disceremus recte nomine diui no uti. Magnum praeterea honorandorum parentum exemplum in Iosepho relucet, qui patrem senio con fectum tam diligenter cum tota propagine accersit, et tam amanter aduenientes suscipit, instruit, curat,

pascit, pater uerius quam filius Iacobi, quem uicissim alit, mortuum rite sepelit, fratres metu liberat, solatur, recipit sese illorum necessitati non defuturum, loquitur super corda eorum, etc. Morem sepulturae AEgyptiae seruat, rem mediam uidelicet, tam in condendo se quam patre. Nec praetermittenda est aliorum fratrum erga parentem obedientia, erga AEgypti praesidem illum ignotum humilitas ac reuerentia, pro fraterculo solicitudo. Breuiter erga omnes exhibita honestas ciuilitasque.

INfans etiamdum impij regis tyrannidem experitur, domino suo in hoc pulchre adsimilatus, Matth. ij. Sed tamen perdere homo non potest, quem seruat deus. Exul idem est puer, adeoque pupillus adoptatur. Vide quae diuini uiri auspicia in hoc miseriae salum aediti. Adolescens supplicium effugit, et aduena fit sicut omnes patres eius, nec tamen Dei auxilio perpe tuo destitutus. Pascit oues uir sanctus, atque in officio uidet auditque Deum, sed non sine metu. Post, uo catur ad aliud munus, futurus ex pastore ouium, pastor hominum, sicuti S. Petrus ex piscium piscatore, hominum piscator. Munus aliquantisper detrectat, non tam rei periculum quam suam paruitatem considerans. Gentis doctor a uocatione instituitur formaturque, et audit primus ipse, quae loquatur alijs, imo miraculis allicitur, et multa persuasione tantum non attrahitur, ut pareret ignominiam currentibus ultroque captantibus publica munia. Magna Mosi laus a Graecis tribuitur, nisi forte in praecipuis poni non debeat, [gap: Greek word(s)] . Caeterum prouinciam delegatam oriturus, salutato et consentiente socero, AEgyptum repetit, unâ cum uxore ac filijs. Partes suas apud regem strenue libereque peragit, sed iterum atque iterum ludit operam. Nam ita fieri debebat. Tandem expellitur a facie tyranni, crucis opprobrium

amplectens, et audit: Aut abi, aut morere, Quod prius ille facit, et in aestu irae discedit. Haec in AEgypto. In profectione uir dei fide firmatus, populum labascentem mire surrigit, roboratque, Deo exultabundus canit, populo cum solicitudine praeest, a domino petens, si qua necessaria populus efflagitasset. Murmur indomitae gentis perfert, nec tamen sine contestatione, quod id in iniuriam Dei cederet. Prae terea urget ac sudat pretiosa anima, ut alijs bene esset. Postobdurat ad rixas uulgi, qui murmura pertule rat, idque adeo, ut ad lapides prope res ueniret. Plane est domus Mari synagoga. Plane ij sunt, si qui alij, quos Propheta longo post tempore salonim, sarabim et mor rerim appellat. Quae agnomina rectissime intellexeris, ubi huiusmodi expenderis, nempe: Forsan non erant sepulchra in AEgypto. Item, Vtinam. mortui essemus in AEgypto, etc. Quis dabit nobis ad uescendum carnes? recordamur piscium, etc. Constituamus nobis ducem, et reuertamur in AEgyptum, etc. Cur fecisti nos exire de AEgypto? ut occideres nos, etc. Est ne dominus in nobis, an non? Quae tametsi extra institutum est referre, tamen quia inde notior nobis Mosi mansuetudo fit, praetermittere non debebam. Christiani nostrae aetatis tanto Hebraeos hosce interuallo anteeunt, quanto olim gentes in circuitu, Ezec. viij. Orat homo magnus, et tacens clamat ad deum. Quid quod sublatis palmis hostem fundit? Vide item, quibus negociorum undis iactetur, inuoluaturque, quae subeat, quae perpetiatur, ut bene praesit. Consilio quoque soceri barbari pro temporis ratione obtemperat, excellens ali oqui in quauis scientia. Ad montem Sinai praemonet, susque deque cursitat, narrat, contestatur, consolatur, docet, sui nimirum officij satagens. In periculo rursus orat, ac sese ceu parietem diuino furori oppo nit. O ualidam ualidae fidei precationem. Eam nos oraturi in nostris casibus imitemur. Quam indigne

fert infandum relapsi populi scelus, quam disquirit, quam irascitur, quam grauiter cum seducto fratre expostulat? Deinde quanto ardore Deum orando conciliat? Bone Deus, quae ista uox: Sin minus, dele me, etc. Quam non nostri sanguinis, quam non nostrae mentis ea est? Ad eundem modum optabat se pro ali is deuotum S. Paulus. Nulla maior charitas est. Proxima Dauidis: Reus, inquit, ego sum omnium animarum. Item, Domine Deus uertatur, quaeso, in me manus tua. Obscurantur hîc Curtij et Decij una cum Scipionibus. Vide quoque, quam diligenter doceat, quam ad amussim praescribat, quam probe singula instllet ac repetat Moses pro suae aetatis ratione, multa pro hocce nostro tempore. Non condemnat blasphemum, priusquam a Domino iuberetur. Quemad modum alibi pollutos celebrare pasah non permittit, nisi antea consulto Domino: sic agit cum collectore lignorum, et filiabus Salphat. Pius est in affinem Hobab Madianitem, nec facile a se illum dimittit, non tam sui quam totius synagogae causa, cui per eremum opus fore illius industria uidebat. Quo claret solicitudo prouidentiaque Christiani praesidis, uti uolentis etiam increduli opera in administrando. Verum illo recusante, aliunde deus supplet, ne quid in Ecclesia desyderes. Nec reticendum, quibus angustijs septus uir dei fuerit, quando res omnis iterum esset incli nata: ut interpellat, ut afflictatur, ut sua de sorte que ritur apud deum? Sed post, ea pastoris querela accusa tum populum ualde pressit. Id quod nobis magno solatio fuerit. Man impune non fastidire saturi, sicuti nec nostri homines. Et quis non miretur animum uiri huius ab omni inuidia alienissimum, quando Eldad et Medad prophetantes, contra contemptores non tuetur solum, sed et optat, ut nemo non diuino spiri tu illustratus prophetet in eius gloriam, cuius res agitur. Sic apud Euangelistas dominus prohiberi ue

tuit, qui eijciebant daemonia. Et Paulus Christum adnunciari quauis occasione gaudet. Audi aliam atque aliam subinde optimi hominis afflictionem. Antea affligeba tur a turba promiscua, nunc a supremis. Quam infestationem quomodo tulisset, ni eum et dextera dei sufful sisset, et aluisset remunerationis aeternae spes? Neque enim uulgaris animi est, summam inuidiam iuxta ac maleuolentissimas pati obtrectationes. Vnde scribitur ualde Ani fuisse, hoc est, qui humili deiectoque spiritu iniuriam deuorare omnem potuerit, quod uirtutis Apostoli [gap: Greek word(s)] dixêre. Iam quia [gap: Greek word(s)] erat, no luit calumniam ipse ulcisci, sed hoc fecit dominus, qui semper dicit, Mihi ultio: a quo laudatur contra Mosi fidelitas. Adhaec quo liquidius pateret Mosi mansue tudo, longanimitas et candor quidam, orat pro per secutore [gap: Greek word(s)] , et orat toto pectore. Id quod e su is ipsius uerbis melius intellexeris. Ita enim habet precatiuncula: Deus obsecro, sana eam. O mirandam [gap: Greek word(s)] . Sic alibi humi prouolutus sistit iram dei, nec cessat a clamore in ipsa etiam strage. Iterum a populi plane deplorati impio murmure afflictus, una cum Aharone pronus in terram corruit, quippe non ferens sacrilegam uocem (grauiori enim uerbo uti non possum) Constituamus capitaneum, et redeamus in AEgyptum. Quae machaera, quod telum synceriss. ac fideliss. pectus immanius transuerberare unquam poterit? Neque tamen minus post Deum illis propitium facit. Audimus uidemusque et nos hodie non ita multum disparia in nostro populo Christiano: ob quae quantum ego excoquar adedarque, dissimulatum quam confessum malo. Accedunt his nouae illae Cora turbae aduersus uirum iustum. Cuius schismata, cenodoxia matre prognata, plurimum nostris casibus solatij adferunt. Sed hîc mihi obserua, quam sapienter eam synagogae la bem absterserit. Age, ait, Dominus ipse secernet a pro phanis sanctos, ne nos iudicando inter nosmet erre

mus. Quo in loco discamus a Mose uocationis certitudinem, deque deo in nobis plerophoriam. Destituti hac persuasione sunt, quotquot spiritu dei destituti sunt, ut sunt literarij, mercenarij, uentriculi, haeretici. Verbis illi pugnant inanibus et conuitijs amarulentis, nec apparere audent, ubi cognitio causae exactior habenda est. Discamus item, multum habere momenti in controuersia uitae innocentiam, ut dicere possis: Tu scis Domine, quod nec asellum, etc. Huic [gap: Greek word(s)] Samuel erat. Homo multis modis exercetur, et grauius etiam, ac si plagis cum Paulo uapularet. Populi mores mihi crede, uerbera abunde atrocia pio sunt antistiti. Quinetiam exemplum fidi pastoris praebet, quando sententia mortis accepta solicite a Domino peteret, ut sibi in ministerio aeque bonus succederet. Oues enim multae, pastores uero pauci: pauciores ueri pastores, patres paucissimi. Nemo est, cui tam curae sit Ecclesia, quam est sua cuique domus. Ad hoc dilucidat legem, siue ut Paul. dicit. secat, ne ullus non intelligat. Deuter. j. Moriturus successorem diligenteru instruit fingitque, scribit legem, tradit, praecipit, interminatur. Habes itaque absolutissimum optimi pastor [gap: Greek word(s)] in Mose, cui contigit eloquium: Non fore, ut similis illius propheta in Israel surgeret. De cuius spiritu auferat, et nobis impartiat misericors deus. Amen.

AHaron Mosi frater, eloquens a domino pronuncia tur, qui oraculo admonitus, fratri obuiam laetabum dus exit, prophetae illi loco futurus in AEgypto. Mur mur populi perfert, ita ut decet uirum. Expostulatori Mosi mansuete respondet, quando populi uesaniae infelix acquieuisset. Communem cum Mose iniuriam tam a populo quam a Leuitis fert. Quam supplex ue nima precatur uir tantus, quando nimirum in Mosi personam peccasset. Huius uirga prae caeteris floruit: is enim commendatus est, quem Dominus commendat.

Sic quoque Heliam miraculo insigni alijs praelatum legis. Porro uestitus hominis Episcopo [gap: Greek word(s)] conuenit, praesertim pectorale, quod continet iuxta Septuaginta [gap: Greek word(s)] . Adeoque tota Aaronis uita, pres byteri Christiani instructio esse poterit. Horum est, panes Dei sui adportare, id est, Euangelizare, ideo sancti sint: in quibus uero Mom est (quod pulchre lxx. [gap: Greek word(s)] ) ij non adferant panem dei sui, unde Paulus presbyterum [gap: Greek word(s)] requirit. Eorundem quoque est docere, ne flagitiorum immunditijs tabernaculum polluatur, id est, Ecclesia. Vide Leui. XV. Vnde Paulus j. Cor. v. Ad eundem modum celebrari merentur duodecim principes Israelis, et septuaginta seniores, caeterique sacerdotes, synagogae columina. Horum curam atque laborem imitentur Ecclesiae diaconi, ut ea cum synagoga non certare solum queant, uerumetiam superare. O utinam et nos in Ecclesia tandem audiremus: En populus sapiens et intelligens, gens magna. Nec est alia natio tam grandis, quae habeat deos appropinquantes sibi, etc. Deut. iiij.

FIdei spiritu non caruit Pinehas, qui zelo polluit. Videt homo sanctus praeuaricantes, et zelo diuinae legis incenditur, usque ad mali propulsationem. Ardens pectus sese continere non ualuit, quemadmodum nec Elias, nec Mathathias cohibere se potuêre zelo Dei concitatissimi. Dauidis zelus incredibilis uel hinc nobis commendatur. Consumpsit, inquit, me zelus meus. Et: Vidi praeuaricationem, et moestus dolui, idque adeo, ut prae moerore tantum non extabescerem. Idem: Nonne odientes te domine odio persequar, et in insurgentes aduersum te extabescam. Quem affectum et omnium princeps Christus induerat, quando de indignabundo diceretur: Zelus domus tuae. etc. In Exodo [gap: Greek word(s)] praedicatur. Recte scripsit D. Ambros. Zelus charitas est, et angeli sine

zelo nihil sunt. Horum temporum conniuentia, indulentia et dissimulatio, nota est ecclesiae, deo inimica.

VIr excelso animo Caleb, quippe qui diffidentes reprimit, et pollicetur omnia per Deum fausta: Ascendentes ascendamus, inquit, et haereditemus terram, quia potentes poterimus (obtinere) eam. An non ui ua planeque mascula uox haec? Hinc collige non fidem modo, sed et fidei naturam, usum, adeoque uitam. Idem alibi populum rebellem pari fiducia alloquitur: Nolite timere, inquiens, Nam sicut panem uorabimus hostes, Dominus nobiscum est. Quale, Deus immor talis, pectorum illorum robur? Quanta confidentiae uis? Heû nostram dissimilitudinem. Illi lapides, nobis perdices parit ueritas. Sed absolutam Calebi laudem acipe: Seruus meus Caleb, ait Dominus, qui cum spiri tus alius est, etc. Hoc est, qui diuerso a uestro spiritu ducitur. Et idem: Plenus est imitatione mei, hoc est, perfecte me sequitur. Quo idiomate et alibi in eiusdem laude utitur, et saepius Ios. xiiij. Adeo, ut hoc, ceu titulo insigniore cohonestandus esse Caleb mihi uideatur. Impleuit, ut iret post deum. Quemadmodum in Genesi de Henoch peculiarius scriptum, Et ambulauit cum Deo. Non nostri temporis uiri tales fuêre.

VOcatur ad subeundum munus Iosua, uir in quo est spiritus Dei, posita Mosi manu super eum. et alibi clarius: Surge et transi. etc. Homo non tam corpore, quam animo fortis ac robustus, suo ministerio non sine lau de satisfacit. Fidei insignis, studio impiger, bonitate, sapientia, potentia praestans. Breuiter talis: ut iure ex emplar sit Christianorum principum, si qui sunt. Quam pie, quam comiter a facinoroso commissum discit. Quam cuncta ex mandato agit, atque iuxta legem domini scriptam. Scribit, legit, repetit, infigit, doctor etiam, nedum ductor. Graecis dicitur hic ductor exercitus Israelitici

[gap: Greek word(s)] . Praeterea tantum ualet apud deum, ut illius uoci obediret poli cursus, et [gap: Greek word(s)] inaudita praeter naturam fieret. E' uiuis decessurus solicite omnia praecauet, ne quid mali faciat populus. Legem legis populo commendat, pollicetur minaturque, quo citius emolliat marmoreos animos, reuocat illis in memoriam beneficia domini, etc. Deni que nequid praetermittat, se suamque familiam diuino serurtio addicit, ut uel in se uiderent, quid esset faciundum. O uirum ineffabilis fidei, et dilectionis incredibilis. Quis Episcopus tam possit et uelit suis uigilijs plebe sibi concreditam admonere? Ego, inquit, et domus mea seruiemus domino. Quem imitatus Mathathias: Etsi, ait, omnes ad regem Antiochum desciscant, ego et filij mei et fratres mei obediemus legi patrum nostrorum. Pauculi ingrediuntur per arctam portam: at liis pauciores usque ad finem saluandi perfeuerant.

FIde purgata meretricula, consors radicis et pingue dinis oleae fit. Eadem hospitalitate percelebris, et amore hospitum nulli secunda de hac graeci [gap: Greek word(s)] .

IVda, Othoniel, Ehud, Sanger, Barac uiri bellaces, dicti Israelis Moschiae. Nec nobis pax cum carne nostra est. Vexamus enim et ipsi uexantem nos, ut cum Macario illo dicam, Sed uincenti datur arboris uitae fructus. Qui accipit brabium, is bene cucurrit.

[gap: Greek word(s)] mulier tanta fide et grauitate, ut iudicandi illi munus arduum committeretur. Insuper tandi animi, ut exercitu collecto, aduersus hostem iret. Pro pheten sese praeterea declarat, quando Sisseram a muliercula trucidandum Baraco uaticinaretur, insecuto facto. Mater decantatur eadem in Israel. Et [gap: Greek word(s)] illa subindicat, quam uehementer amarit Deum, quam

unice delectata sit dei mirabilibus, quam mirifice ge stierit in laudando, inque gratiam agendo fortissimae Dei dexterae. Virago nobis ea, et nescio quae Pallas depingitur. Nulla Semiramis, nulla Thamyris, nulla Zenobia, nulla denique Amazonum cum nostra ista Debora conferri meretur Et quod ad eruditionem atti net, nulla Cornelia, nulla Hortensia. Hanna Phanue lis, Hulda prophetissa, Philippi diaconi filiae, ut alias praeteream, huius esse ordinis possunt.

BEnedicta inter mulieres Iael, habet [gap: Greek word(s)] Ea hostem suae gentis delet, muliebris uirtutis exemplar. Vtere et tu Christiana mulier simili dolo, uictura impetentem te anguem: Vince, aut cum Eua uincêre, Iugulum pete superbiae, et non aberraueris. Quis enim te ea magis solicitat? Quod ni facias, non coronaberis. Mariae Bethanicae similis in audiendo discendoque fias. Cana neae fidem imitare. Sequere dominum cum Galilaeis mulier culis. Sipathica es, clama ad dominum cum Aemorrous sa, Manus enim eius ad sanandam est ad hanc usque horam. Ad eandem mulier haereditatem uocata es, ad quam uir, et aeque tibi ac mihi praecipitur: Vigilate, aduersario resistite, fide solidi. Animosa Iudith huiusce rei pleniorem hypotyposin exprimit.

VOcatur Gedeon e minima tribu, minimus ipse in paterna domo. Sic minimus eligitur Dauid, Iacob simplex diligitur, Ioseph contemptissimus probatur, Proiectus in profluentem Moses uocatur, idque [gap: Greek word(s)] , iunior Ieremias assumitur, Amos rusticus, puer Daniel, Petrus piscator, Paulus scenopoeus, Matthaeus telones. Adeo uerum est, quod in literis re liquit Apostolus: Infirma mundi huius elegit Deus, ut fortia confundat. Porro Gedeon operi rustico uacans uo catur et audit, Dominus tecum uir Mauortie. Huius fidem scriptura non tacet Ea ex allato nuncio

accepta, atque hinc sibi redditus, qui antea confusus in certusque animi erat, extruit altare domino. Vides religionem. Destruit altare diaboli: uides zelum et libertatem, sed hominis spiritus Dominico induti. Quod uero id noctu fecit, humani metus est, cuius expers nullus diuorum uixit. Moschia et ipse Israelis est, sed id negocij totum Deo transscribit. Si, inquit, per ma num meam saluabis populum. Praeit autem selectis ad aciem, et dicit: In me aspicite, sicque facite. Et mox: Sicut ipse fecero, sic facite. O regiam plane uocem. Par erat et diaconos ad eundem modum praeire, id est, praelucere Ecclesiae dei, et eandem usurpare uocem: aut, si malint istam: Exemplum dedi uobis, ut quemadmodum ego feci, ita et uos faciatis. Quod si ad id requirant praeceptum, audiant Paulum: Esto forma fidelium, in sermone, in conuersatione, etc. Verum huiusmodi frustra admonemus, nisi Ecclesia corrigatur, et a tot foeditatibus prugetur. Iam quanta homo facilitate ac humanitate sit, uel ex hoc liquet, quod Ephraitas contra se acriter rixantes, non ferocia, sed comitate frangit. Est hoc profecto exemplum tam egregium, ut nihil supra. Imo laudat iurgantes quoque idque strate gemate, a suae regionis ubertate, a diuino praesidio. Magni animi est, ita placabilem esse inferioribus. Vere potens est, qui sui potens est. Huicadde, summam hominis tapeinophrosenem, ac singularem sui agnitionem. Non, inquit, dominabor uobis, nec filius meus, sed dominabitur uobis dominus. Audite hoc uos anthropophagi. Audite uos haematodipsae tyranni, qui nihil didicistis, nisi uiduas facere, et praedam conuehere, sicuti Ezechiel dicit. Qui, iniquum, si non dicunt, certe sentiunt: Fluuius, meus est, ego feci meipsum. Dracones, leones, pardi, ursae, et quiduis citius immanissimum, quam homines estis. Tamque minus Christiani, quam illi olim Midianitae. Audietis non longo post tempore: Detracta est ad inferos superbia uestra, concidit cadauer uestrum. Isa. xiiij.

IEphtha uir bellicosus, heroico plane titulo decoratur, et ijsdem uerbis erat salutatus Gideon. Est et homo, super quem factus est spiritus Domini. Qua nulla laus absolutior. Spiritalis et religiosus idem, nec non militaris, hoc est, quouis laudis genere praestans. Spurius exhaeredatur, contemnitur eijcitur. Ecce crucem. Insurgit hic frater in fratrem, sed suo tempore reuoca tus postliminio redit. Nam mites terram possident. Matth. v. Post dux ocnstituitur. Ecce gloriam post igno miniam. Prou. xv. De stercore est erectus pauper, Psal. cxij. Iam qua prudentia, quo consilio idem polleat, uel unica illa cum Ammonita actio arguit. Vide enim, quam prolixa oratione, quamque probabili rem Israeliticam aduersus hostem tueatur: modis omnibus agens, ne inique eos inpetere uideatur: Non ego, inquit, pecco in te, etc. Caeterum quod uouet, stultius ne sit, an sanctius factum, deus nouit. D. Augustinus factum minus probat. Graecus Cyr. beatificat. Verum [gap: Greek word(s)] . Est cum Saulis adiuratione pene idem. Vtcunque est, adparet uir magnanimis fuisse, nec paulo melius egisse Agamemnone illo, qui et ipse filiam immolasse legitur. Item Embaxus Atheniensis, Romani olim stupri causa, proprias filias publice interi mebant: at hic nihil in puella sceleris. Gentibus barbaris peculiare erat, occisos sacrificare filios, sed diabolis. Cuius exemplum legis de Moabitico rege. iiij. Reg. iij. De Schytis nemo nescit. Quod si omnino errauit uir pius, saluti gentis, error imputandus est, cuius nimirum gratia uouit. Ad ultimum hominis mansuetudo [gap: Greek word(s)] hinc elucet, quod Ephraitas tumultuaturos (quod et Gedeon fecerat) tam leni responso mitigare nitebatur. Nam uirtutis eximiae est, sum mitatem affectione non frangi.

NAzaraeo puero diuinitus benedicitur, et cum eo spiritus domini. Adolescens honorat patrem et matrem. Discerpit alter Hercules leonem rugientem. Ita tibi athleta Christiane subigendus est Diabolus, idque fidei uirtute, hoc est, diuina, non tua. Idem [gap: Greek word(s)] , sed facti egregij dissimulator egregius. Idem ferox uiribus hostes adfligit uarijs modis. Imitandum isthuc exemplum, ni noris ueros animae hostes. Quorum caro improbior ac indomitior est. Caeterum prodigiosum illud robur subministrat testaceo uasi spiritus. Iam si scor tum illud (Prou. cap. vij.) hoc est mundum hunc concupi scentijs suis in sinu te fouere, hoc est, blandiri ac placere tibi patiare, actum fuerit. Eneruat in te uim coelestem Thais illa. Quare uitanda est, ut ille ait, improba Syrem.

ARborem fructus produnt. Mulieris obedientia, peregrinatio cum uiro laboriosa nurum amor, patriae sanctae repetitio, pia uerba, et huiusmodi a fideli non esse non possunt. Commorari in regione impia pia potuit, et inter deos illos Moabiticos deum coeli unicum ac uerum credere atque confiteri. Id quod ex uerbis eius palam est. Idem fecit Iacob in Mesopotamia, Ioseph in AEgypto, Moses in terra Madiam, Daniel in Chaldaea, Tobias in Assyria. Naemi ad Ruth dicebat: En reuersa est cognata tua ad deos suos. Deum uero suum nostrumque rectissime iam Adonai, iam Sadai appellat, unde Ruth instituta: Deus, inquit, tuus, deus meus. Non enim dijs suis tam repente ualedice ret, si non antea a Iudaea illa probe edocta fuisset. His adde, quae illius fidem clariore reddunt: Dominus humiliauit me Item: Egressa est manus domini contra me. mara eam facit exilium, tribulatio carnis, orbitas, tenuitas Cuiusmodi magna mortificationis pars est. Quid uis? Ea est Noemi, in quam Paulina competant. Quae uere uidua est, etc. j. Tim. v. Hanc igitur imitamini uiduae, et

PEregina muliercula, oblita populi et domus patris sui, sub alas dei Israelis confugiens [gap: Greek word(s)] in populo dei fit. atque adeo proaua Dauidis, et ipsa in ueram oleam inseritur. Ruth paupertatem sectatur, exul esse uult et contempta: modo uiuere liceat in Israel coram domino. O diuitias summas istam pauper tatem. Dilectio, qua complexa est socrum, non osculo tantum et uerbo ut Arpae, sed re ipsa declaratur. Iam obserua, quae sit foeminae conuersatio, et inuenies ea nullam aliam reuerentia, pudore, affabilitate, frugali tate, gratitudine, sui demissione fuisse superiorem. Nihil hîc, quod in iunioribus uiduis damnat Paulus. Non est ociosa, non garrula, non alienas domos circumiens, non cu riosa. Seruat autem praeceptum Apostoli: Volo iuniores, [gap: Greek word(s)] nubere, etc. Atque ita afflicta uarijsque iactata casibus, curante deo abunde refocillatur. Propterea spe rare et benefacere discite mulieres abiectae. Quia non est deficientia timentibus deum, Psal. xxxiiij.

ORnamentum Hanna non uulgare est mulierum omnium inter sanctas sanctissima, ac omni uirtutum generea deo cohonestata. Summa huius pietas non uno in loco nobis indicatur. Crux pietatis comes domestica est, et tanto ad ferendum grauior. Tentatur probrosa steri litate. Marito subiecta atque dilecta est, ipsa diligens ac reuerens. Ephe. v. Sub cruce uero, luget, orat, effum dit animam coram domino, uouet, gratias agit, exultat, laudat. Ecce digna fide uita, uita inquam sobria, et talis, ut eam ab infidelium uita facile dignoscas.

Sunt quoque uiri boni Leuites Ephraita, Boas, Elcana, et alij. Nos celebratiores in Christianae uitae formam, si quibus libet, producimus.

paedagogiam negligeret, rem tam utile` quam honestam. Quare haec historia de parentibus indulgentioribus narratur, qui uirgae parcunt, ne moriatur puer. Prouer. xiiij. xxiij. Nulla lingua exitiosam horum temporum teneritatem satis enarrarit. Philosophi gentiles, nostros Christianos cum hac in re, tum in alijs plurimis praecelluêre. Et qua cura Iudaei suos educent liberos, nemini obscurum est. Et hoc ipsum Satyrics olim decentatum. Heu omnia Euangelio Ecclesiaque Christi Iesu indignissima, hac aetate, si unquam, uidemus.

NAzir [gap: Greek word(s)] Samuel uenerabilis placet tam deo quam hominibus. Idem propheta, qui cum dominus est et loquitur, eque cuius ore nullum uerbum in terram cecidit. Eli istius uaticinium infaustum libere confitetur, personam non acceptans. Populum ad poenitentiam reuocat, proque huius peccato orat, clamat, sacrificat, nec perdit operam. Iniquitas uiro iusto displicet, qua abundante, ad orationem dei sese totum uer tit, nec id citra consolationem. Vulgo uir dei non solum, sed et uir uidens habitus est. [gap: Greek word(s)] idem est, ac perquam comis. Iam quis satis efferat pijss. hominis inge nium ac mores castiss. quippe, qui poscat etiam, ut si quid in ullum admiserit, edisserat. Tanta est innocentiae sanctae libertas. Idem fecit Moses, Idem Paulus. Num (scribit hic Corinthijs) uos [gap: Greek word(s)] . Non uestra quaero, sed uos. Alibi: Argentum et aurum, aut uestem nullius concupius. Caeterum aliquid est, populum tale testari. j. Tim. iij. Habes praeterea soliciti pastori in Samuele exemplar, cuiusmodi in Mose quoque et in Io sua et Paulo. De hoc, Actu, xx. Tu quoque ora et doce, uiam bonam rectamque, et praei cum Gedeone dicens: Quod me uidetis facere, hoc facite. Nec praetereundum, qua linguae libertate Regem impetat, iam stulte eum, iam fecisse impie. Simili [gap: Greek word(s)] Achabum Helias. Ieremias Sallum, Sedechiam Ezechiel, Baltazarem Daniel,

et Herodem Baptista reprehendit. Ambrosius Theodosium, Nazianzenus Iulianum, Hilarius Constantium, Bernhardus Eugenium pap. etc. Nostris uero praeconibus in publico modo taxasse, satis est. Rogatus honorat Sau lem propter alios, quem et luget abiectum, interemptum plangit Dauid. Verum afflictio, sancto homini adeoque mortis metus incumbit, ne quid in eius religione desideres.

VIr tam pius quam fortis Ionathan, fidem animi ore manuque declarat, quando diceret: Non est difficile domino, uel in multis uel in paucis saluare. Quod et Assa rex dixisse legitur. Patrem impium seueriuscule notat, post periclitatur obtruncandus de re leui: sed crudeli Manlio aduersatum est, ne sauire in filium liceret. Qua in tentatione mititas hominis plane ouina claret. Porro similitudo morum conglutinat hunc cum Dauide uictore, adeo, ut eum quasi animam suam diligeret. Id quod beneficentia ac liberalitate quamprimum ostendit. Nam opere diligendus frater est, non lingua. Nec non excusat Dauidis innocentiam apud regem, sublato in se fraternon onere, et mirifice eum solatur iam desperatis reb. et serio excogitat, quanam arte aerumnosum seruet. Contristatur, cursitat, illachrymans osculatur, etc. Quo certe exemplum uiuidius uix inuenias. Breuiter, tale Dauidi praestat officium Ionathas, quale sibi a Dauide praestari uelit. A Dauide contra non secus diligebatur Iona thas, quam diligit unicum filium mater, sicuti in planctu ipse fatetur. Apagesis nunc omnes Pylades istos et Orestes, et nescio quos Theseos ac Perithoos, amentes potius quam amantes.

VIr Mauortius, prudens sermone, psaltes, formae in signis: Hoc est, uir secundum cor Dei. His enim uer bis in eius laude utitur scriptura. Vocationi puer accurate inseruit, et ruri, hoc est, in honesto labore reperitur. Sic ex agro arator Helisaeus, sic a caula Moses,

ab armentis Amos ad negociu dei accersitur. Regno inauguratus gigantem prosternit, puta Goliathum illum Polyphemun, Enceladum, Antaeum, hoc est, spiritu donatus diabolu uincit Christianus [gap: Greek word(s)] , qui ni red dare, nullus eris. Vincit uero inermis, hoc est exutus natura, seu naturae praesidio, sed interim in cessitur a fratre, et exibilatur ab hoste. Habes simulacrum filij regni. In negocijs regijs prudenter sese gerit, omnibus dilectus, et quanto superior, tanto submissior in oculis omnium uisus. Quis ego, inquit, ut fiam gener regis? Caeterum qui in domino pacem ha bet, in mundo pressuram non habere non potest. Eapropter copiose descripta est CI. X. Dauidis, figura crucis Christi et Christianorum: sed non cadit capillus de capite eius sine patre. Lancea, insidiae, machina tiones, minae, inquisitiones, obsidiones, uanae sunt. Fuga uere infelix saepius sibi consulit, quod et Elias facit, ut de Apostolis, adeoque de secessu domini tacea. Bonus dominus confortat cum in die tribulationis, sciens sperante in se. Cuius tribulationis occasione, tot cecinit Psalmos: Audi mortis umbram: Vno, inquit, gradu ego et mors diuidimur. Audi cotra quid comiserit. Quid feci. Quae est iniquitas mea, et quod peccatum meum in regem? Et mox: Si est iniquitas in me, tu me lonatha interfice. Plurimum enim refert sons ne an insons patiare. Paulus in iudicio clamat: Si nocui, aut aliquod dignum morte feci, non recuso mori. Sic de domino Pilarus: Quid mali fecit? Et iterum Ego nullam inuenio in eo causam. Locum Petri nemo nescit. Obserua uero indies auctam tyranni in innoxiu saeuitia Bone deus, quae ista barbaries? Imo miremur potius exulis animum ferendis omnibus malis pare. Nec illud praetermitte, quod tanto hostibus parcit, et illaesum seuat, a quo ipse tot malis erat afflictus. Eo pacto dein Absolonem et Semei fert, super quorum capita carbones ignis coaceruat. Idem fecit

Christus rex, idem Stephanus, idem caeterorum martyrum turba. Vinecnda natura est contra natura. Nam credenti nihil non possibile. Exul uero et pere grinator non dum esse desiuit, tametsi plane [gap: Greek word(s)] , ac iustus, uel hostis sententia, et meretur bonum testimonium eius probitas ab Achis extraneo: AEquus ait ille, tu et bonus, nec quicquam mali in te comperi. Nec [gap: Greek word(s)] uiri laudatissimi taceri potest, cuius aequitas ac liberalitas starutum etiam induxit. Interemptum hostem miserabiliter plangit: non nescius, impunitum non fore, qui in alterius ruiua laetaretur. Prouerb. XVij. Notum est ex prophetis, Amon, Moab, Edom et alias nationes eo grauius punitas, quod lae tarentur in Israelis interitu. A morte Saulis: quod et uiuo illo fecerat. nihil inconsulto domino facit. Neque enim faciendum, quod nobis rectum uidetur, ut habet lex. Ad hoc saepe perierunt, qui ore domini no interrogato, aliquid moliti sunt. Afflictio hominis, uolente id deo, non cessat, sed durat usen ad eam, qua a Seba afflictus est. Primi fratres iustam animam malis afficiebant, post exagitauit Saul, deinde Saulis semen, quarto loco Absalom, postremo Seba. Atque ita tanquam aurum in fornace probauit illum deus, et in uenit illum se dignum. Dici uero nequit, quam infen sus omni iniustilitiae et iniquitati fuerit, homo necque in iustus ipse necque iniquus. Pietatem summam subinde manifestius declarat, quando praeter alia, adeo sudat pro arca reparanda, pro templo aedificando, pro cultu dei ordinando in laudem gloriae eiui, ut subsilit, ut totis uiribus tripudiat, corpore uidelicet prae se fe rens, quod erat in animo. In gestis enim illis prorum pit pia affectio: id quod mulris exemplis uel aliunde indicare possem, ni breuitati studerem. Ridentur autem a mundo illi gestus. Vnde Dauid hominibus, nulla fronte, comparatur. Porro solene fuit nonnunquam choreis celebrari festos dies, idque pertinuit

ad cultu dei, sicut patet Exod. xxxij. Iudic. xxj, Psalm. ultimo, et hoc loco. Deinde mulicrum potiua istae erant choreae quam uirorum. Caeterum subinde uincit, quia dominus cum eo: Facit misericordiam semini Saulis hostico, refert gratiam Hanon bene de se merito, et per omnia talis est, ut culpan iue no possit. Iam ne se stans extollat, cadit: sed rursus subleuatus surgit. Peccato ablato, perturbationibus filioli aestuat, ne nescires non modo nomine esse Dauidem, sed et humanum nihil esse ab eo alienum. Id quod et in recesione populi claret. Insuper quam uigil iudex, et rex [gap: Greek word(s)] sit. uel Thecoita illa docet. Nouit seruautque, legem, Iustiriam Iustitia prosequere Deutero. vij. Filio fratricidae durus est, at reuocatum osculatur, a quo mox regno expellitur. Atque hic mihi uide pij principis felicitate, Polycratea scilicet. Supra toties moerens uestes sciderat, cibu oras no ceperat, in ter ra iacuera, hic cooperto capite ac fles fugit in syluas. Sed in media tentationu unda, sollicitus est pro arca, sese deo tradit, orat, couitia suffert, couiciantem seruat, bene adhuc sperat: Consultatur quidem de eo perdendo, sed a deo no deseritur, nec quod ad comeatum at tinet, etc. Talis calamitas filio dei patris erga se amorem ardentissimum testatur. Nec tale seruo contingit, nec [gap: Greek word(s)] . Quin tragoediae huius finem spectas, et reficiere. Difficiles aditus regnu coeli habet. In fine illud appedendu: Nimirum nihil laudabilius nihil magno et praeclaro uiro dignius Dauide fecisse, quam quod tanta solicitudine sacra curauit, primusci; post Mosen instituit. Qua de re sola fere prior Paralipom. Res diuinae curae quoque Ezechiae, Iosiae, Iosaphat, regibus fuâre, tametsi alioqui prophanis. Nostra uero capita dedecori sibi tam minuta, hoc est, sacerdotalia ducut.

SEruus dei Dauid, fide, spe atque timore plenus, pacem multa habet amatox legis. Ex pectat salutem, quam

desiderat, in quam sperat. Discit iudicia iustitiae dei. Cofitetur deo, recto corde. Adolescens purificat uiam suam. Exquirit Dominum. In corde suo abscon dit eloquia dei. Enunciat iudicia dei. Vnce delectatur in testimonijs dei super omne diuituas. Charior illi lex oris dominici, super milia auri et argenti. Item super aurum et otopaxion. Eidem eadem dulcis super mel, et unicum cordis illis gaudium est. In mandatis dei exercetur, siue mediratur totadie. In starutis dei delitiatur. Non obliuiscitur uerba dei. Orat peregrinus et attrita anima prae desiderio. Patitur prineipum oblocutiones, iacet pressus. Vias suas confitendo enarrat, recogitatque. Agonizat prae maximo dolore blasphemiae gratia. Viam fidei ueritatisque eligit, Iudicia dei sibi proponit. Adhaeret testimonijs dei. Vi am mandatorum dei currit. Orat iterum atque iterum pro intellectu, pro doctrina, pro ductu in uia dei, pro corde ad pia procliui et integro, pro uita interioris hominis. Con cupiscit, diligit, et ualde diligit madata Dei. Respondet opprobratibus Sperat in uerbis dei, et multum sperat. Semper custodit legem dei, quam et exquirit, sed toto corde. Loquitur ueritate coram regibus. Consolatur eum in afflictione uerbum dei, ad eoque uiuificat. Ridetur a superbis, spoliatur ab impiorum funibus. A superbis rursus mendacium suffert, ijdem inique agunt contra iustum. Parant illi foueas. Tendunt illi laqueum. Mendacijs persequuntur, et ca lumniantur eum scelesti persecutores. Et multi persccutores tribulatoresque eius, ijque non solum plebei, sed et principes, et affligunt gratis, unde fit, sicut uter in sumo. Memor est iudiciorum dei Horrer et tristatur propter impios et peccarores. Canit de statutis dei, noctu Deum meditatur. Festinat, no differt recte facere. Media nocte surgit ad confitendum et laudan dum Deum. Socius est timentiu Deum, qui illo uiso laetantur. Credit dei praeceptis. Errarat sicut ouis ante afflictione,

et testatur quam sibi conducat afflictio; et perijsset in afflictione, ni in lege dei suas haberet delitias. Deficit homo prae nimia salutis concupiscen tia. Doctis doctior, senibus prudentior, adolescentulus licet et contemptus. A semita mala prohibet pedes suos. Non declinat. Odit omnem uiam mendacij: odit piaefractos: odit mendacium, et abominatur. Lucerna eius uerbum dei. Iurat sese perseueraturum. Suapte sponte laudat deu. Inclinat cor suum ad facienda statuta dei. Horripilat prae pauore iudiciorum dei caro eius, et a uerbis dei expauet cor eius. Facit indiciu et iustitiam. Ingemiscit ac desyderat praecepta dei. Orat pro liberatione, pro iudicahda causa, pro auxilio, pro sustentaculo, pro bonitate, pro mi seratione, pro illuminatione, pro gressuum suorum directione. Praeter modu illachrymatur propter peccatores. Tabescit siue perit zelo suo: uidet praeuaricantes, et extabescit. Clamat et inuocat deum in crepuscuso. Euigilat in intempesta nocte ad orationem laudem, gratiarum actionem, homo hominum religio sissimus.

PRopheta Domini, reprehensor Dauidis, et idem consolator egregius. Qui ad quemuis uere pium dicit: Omne quod III corde tuo est, uade et fac, quia dominus tecum. Sed quid, si labatur aliquando pius, et ex animo eum poeniteat. Audi ab eodem propheta: Dominus transtulit peccatum tuum, non morieris. Quae duo dicta totius libri loco tibi sint, quem Natlian ille scripsisse legitur.

PRopheta domini, et Dauidis uidens, quem cum si ducia adit, uerbum domini durum adnun ciaturus. Simus et nos Gaditae, super tecta praedicantes non solum, uerumetiam in aurem cuiuis seorsum, nempe illud: Aut hic mortificare, ut illic uiuas: aut hic uiue,

DIlectus Domini uir, quietissimus ac permägnisicus, sapientior ac gloriosior uniuersis. quotquot unquam uixere. Huius petitionem peculiarem tuamque fecito, ut petas cor obediens, siue iuxta Chronicon, sapientiam, et scientiam, sed spiritalem, Coloss. 1. Nam dominus qui illi dixit: Postula, ut dem tibi: ide dicit. Pete, et dabitur tibi. Victus uestitusque ultro his adijcietur, Matth. vi. Iubetur Salomonen, simplicitate cor dis et aequitate uiuere. Id quod indubie praestitit, donec redderetur mulierosior, [gap: Greek word(s)] eo rege floret. Mi rum, quam sapienter in corrupteque iudicet, quam pru denter sanapas constituar, quam solicite rerum omnium cognitionem sibi paret, quam diligenter aedificet. Plane haec dei ordinatio est, no hominis. Vnde est, quod quidam Canticii canticoru de politia ceu amica, et de ipso rege amico exponant. Vtcunque est, binas certe extruxit domos: suam, hoc est, politicam: et dei, hoc est, ecclesiasticam. Cuiusmodi sibi Christianus princeps, si qui sunt, dictum putet. Qui si nolit Christiano appellari nomine, curet modo [gap: Greek word(s)] . Ad ulti mum, laudem iuxta ac aemulationem meretur regis huius eruditio, qui si naturae historiam scribere uoluisset, Plinium et qui ante hunc scripserant, longesu perasset. A nostris rectoribus exigit cum Plato, tum imminens rerum tempestas, ut docti sint. Sed ô nihil hic neque doctrinae, neque prudentiae.

REx pius, cuius cor perfectum cum domino est, un de rectum facit in conspectu domini, sicut Dauid. Memorabile est, quod idololatriam id temporis feruentem subuerterit. Memorabilius, quod pugnaturus tanta in deum fiducia dixerit: Dominus deui no ster tu es, non praeualet contra te homo. Vir nirtute admiradus, et regib. no aspernandu exeplar. Sed eun dem

peccasse podagricum, no reticent sacre literae, mor bo ualido, tentatione ualidiore eo nimirum adactus. In administranda quoque republica praestat, aediricator urbium, turrium, nallorum.

PRophera Domini Ahia, uerbo reque uaticinatur. Quod fecêre praeter alios Ieremias et Ezechiel. Durus idem nuncius aduersus Hieroboamitas nostros. Huius libri periêre magno Ecclesiae, detrimento.

PRopheta Domini, unus ex uidentibus. Contra im pietatem Ieroboam uisionem scripsit, sed et ipsa scripta desideratur. Arguendi libertate usque ad piagas usi isti homines sunt, quod uel in illo adparet, in cuius ultio nem, regia manus exaruit.

PRopheta domini, homo acer in malos principes inuehitur: Vos, inquiens, deseruistis me, et ego de serui uos, dicit dominus. Verum idem lenior poenitentes alloquitur: Quia humiliati estis, non disperdam uos. Sic humiliarus Achab clementiam meruit, et ipsi etiam Niniuirae. Ea est dei nostri bonitas. Quos ad posteritatem transmisit libros, non extant.

PRopheta Domini, contra perditos principes missus, ut illis, ostendat peccata sua pariter et peccatorum stipendiu, hoc est, mortem. Quid rides satrapa? de re res ea narratur.

PRopheta domini magnus, spiritu uirtuteque plenus, qui plus prophetis omnibus laborat. Vestis eius ex pilis, et zona pellicea circum lumbos eins, sicut Bapristae. Hic in tempore famis miraculose saturatur, ne Christiane desperes. Simili modo cibatur Man Hebraea gens, et e petra potatur. Samsoni, asini mandibula aquam praebet, hydria farinulae non exhauritur

Turba in Eremo de modico satiatur. Mulieris uasa uacua replentur, fossa arida alueum aquae concipit. Populus apud Helisaeum comedit, et superest. Danieli mittitur, angelo duce, prandiolum: discipnli in naui, oblitis panibus, aluntur. Quia in uerbo dei uinere credens potest, non in pane solo. Hic, inquam, fame tentatus, sed no uictus, quippe fide uiua fultus. Hic sese iraro tyranno offert, dei negocium tue tur, mendacium ueritate retundit. Hic deo fidens, audet in certamen uocare totam pseudoprophetarum colluuiem. Vocat et uincit. Ea in re deprehendis prophetae zelum, scientiam, libertatem, fiduciam, orationem, dicacitatem: sed sobriam, et nihil non, quod talem uirum deceat. Verum huiusmodi, ita ut solet, comitatur crux et exilium, quo usqueadeo perturbatur, ut mori, quam uiuere malit, ficuti post Ionas. Vide qua molestia homo sanctus montana pererret, quam frugaliter uiuat, quam pie zelet, ac in spiritu turbetur, quaque incontanter Deo uocanti obediat, et uitam in discrimen ponat. Nam per tribulationes multas itur in, regnum coelorum. Ad astra doloribus itur, inquit. Prudetius. Porro officio satisfaciens, libertatem ubique. suam ruetur in corripiendo praesertim rege homicida simul et raptore. Opera tenebrarum, dicit Apostolus, arguite. Fructus uero correctionem aliquis infe quitur, nempe poenitentia qualiscunque. Ad eum modum scribit literas obiurgatrices Ioram pessimoregi. Et coram acriter reprehendit Ahasiam idololatram: dicens: Nunquid non est deus in Israel, ut mittas ad consulendum Belzebub: Iam cursu bene peracto, ho mo sanetissimus in coelum sustollitur, prophetis alijs id futurum non nescientibus: et relinquit Elisaeo suo, operante deo, spiritum suum, zelum, et loquendi libertatem, quae est hodie nostra Eleutherostomia. Ipso facto declarans, quo peruenire serui dei soleant.

PRopheta Domini, uit contemptus, inuisa impietati praedicens, odio habitus, sed syncerus ac uerax. Cui oppone Zedechiam prophetam regis, uirum spectabilem, grata praedicentem, in precio habitum, sed plane mendacem. Talis est cum Ieremia collatus Anama, Pashur, Semeia, Achab. Talis Amazia, si eu cum Amos compares. Talis cum Paulo collari Pseudapostoli [gap: Greek word(s)] . Ne quid de purpuratis ac delicatulis huius aeui Euangelistis dicam. Audax admodum Micha, qui a cccc. prophetis non solum dissensit, uerumetiam affirmat eos falso spiritu captos: pro qua libertate alapam recipit, sicut et Christus et Paulus. At uero audacior, qui regem iritat, et malum illi, quod uolebat, uaticinatur: pro qua uerirate compedes praemium accipit, sicut et Ieremias. Homo in aliorum prophetarum sententiam flecti non potest, nihil adulatur, non ambit mollem uestem, no fauores aulicos. Tam uero uellem omnes nos de doctrina esse certos, quam ille de prophetia occidendi regis.

PRophera domini, bono regi consolatoratque consolidator missus: Dominus, ait, uobiscu, siquidem uos cum eo. Vox pergrata. Nostri homines cum contra do minum toti et loquantur et operentur, sibi tamen ipsis persuasissimum habent, non esse alios se feliciores. Nun quid, inquiunt, non dominus in medio nostri est? Item: Non ueniet super nos malum, Ierem. v. Quin uos Aza riam auditis: Si dominum reliqueritis, relinquet uos. Quod post dixit et Zacharia, Ioarege. Audite Ieremia, qui confiditis in uerbis mendacij: Quid dilecto meo cum domo mea? facit enim multa scelera.

PRopheta domini, reprehensor regis ob initum cum Syro foedus, et quod Deo parum fideret: Stulte egisti, inquiens, etc. Sed non impune. Nam pijs etiam principibus

inimica esse aliquando asperior ueritas solet. Vsque adeo semper et ubique illa est mater odij.

PRopheta et Leuita Domini, regem religiosum et populum Dei in periculo roborat Nolite, dicens, timere nec formidare hanc multitudinem: non enim uestra pugna est, sed Dei. Vos confidenter state, et uide bitis auxilium domini super uos. Atque isthuc credens rex populusque, uincit. Huiusmodi certe uti non nesciet Christi discipulus.

GEntilis quidem haec, sed fidelis, et uix tanta fides in Israel reperiri potuisset, ubi licet quotidie in sy nagogis sacrae literae legantur. Eadem paupercula, afflicta, lugens, sed cuius est regnum coelorum, sed cuius tristitia uertitur in gaudium. Caeterum ne diffi das de huius fide, audi confessionem: Nunc cognoui, etc. Vide et opus, Abrjt, et fecit secundum uerbum Eliae, Hoc est, esurientem pauit. Postremo et peccata sua sentit ac palam de his queritur: Vt, inquiens, rememoraretur iniquitates meae. Sanetorum, quoru nomina sunt scripta in coelis, multus numerus est, praeter centum prophetas domini occultatos, et lxxxv. sacerdotes, quos occidit Saul, et quinquaginta uiros de filijs pro phetarum. Denique praeter 7000. uiros, qui non incurua uerunt Baalo genua. Omnes illi operati sunt iustitiam, destituti, pressi, afflicti, quibus indignuserat modus.

OEconomus regiae Abdia, dominum deum non timet modo, sed et ualde timet, idque ab infantia sua. Eum autem timorem, amoris opus, hoc est, benesicentia ostendit. Nam ostendit non sine periculo fratres prophetas. Atque adeo facit sibi amicos de bonis domini sui, si quisquam alius. O piam fraudem. Attamen liumanu quiddam passus, dum ueluti Nicodemus ali quis, rem dissimulat.

Ex, qui cum dominus est Quia ambulat in uijs pri Roribus Dauid, et facit quod rectum est coram deo, seruans praecepta dei, uitans Baalim, et Israelis opera non bona. Quin animi excelsi uir, deos propellit alie nos, et deum uerum ac unum praedicari per regionem mandat, mittens prophetas, sacerdotes, et leuitas, qui populum legem domini doceant. Peccans, hoc est, im pijs adhaerens, a propheta Iehu reprehenditur, et post a propheta Eliezer, sicut a Nathan Dauid, ab Hanani Assa rex, ab Isaia Ezechias, pij omnes, sed tamen homines. Contra uero consydera, quam religiose rex sa cra uindicet, ac in suum quaeque locum reuocet, atque restituat. Vide quam solicite constitutis synagogae diaconis praecipiat super lege, mandato, ceremonijs, iustitijs, iudicio: Ne peccetur, inquiens, in dominum. Item: Sic agetis in timore domini, in fide, et corde perfecto. Sed de sacris hactenus. Num idem ciuilia iuste tractat. Maxime, uide enim quam seuere constitutis Reipub. iudicibus mandet: Videte, dicens, quid faciatis. Item: Sit timor domini uobiscum. Cauete et facite. Non est apud dominum deum nostrum iniquitas, nec personarum respectus, nec acceptio munerum. Quid, officij quaeso, in principe desyderes? Non hic legis comessationes sumptuosas, non expilationes, non ue nationes, non choreas, non luctas theatricas. Heu la boratur uehementissime. Male ecclesiae status habet, peius Reipublicae. Muti sunt praedicatores, surdi prin cipes. Caeterum si qui boni proceres sunt, Iegant, adeque se pertinere putent, quod scribitur et Deut. xvrj. et Exod. xviij. Vix tamen, uel hoc facto, Christianos dixeris. Praeterea rex pius in angustia sese totum ad dominum confert, orans, fidens, et proclamans ieiunium. Quod exemplum secutus Ezechias, et uterque saluatus est. Huc oculos animosque principes flectite. Sin minus, exite Ecclesia.

RElictis bobus, adeoque patre et matre, ex aratore famulus Eliam sequitur, quem patris nomine dignatur, et longe fidelius illi per omnia adhaeret, atque Paulo Iohan. Marcus, uir excellens futurus Helisaeus. Quare patre illo deccessuro filius acminister rem longe omnium preciosissimam impetrat: Fiat quaeso, inquiens, os meum duplex per spiritum tuum super me: hoc est, fiat, ut dato mihi tuo spiritu, duplo liberius et potentius aduersum malos agam, atque tu egisti. Quae petitio totum semel hominem nobis depinxerit. Videbat opus eo fore, ad oppugnandam impietatis arcem, Elia sublato. Homo dei uitam omnem eo destina rat, ut dei unius gloriam tueretur, uel sui corpusculi dispendio. Vtriusque miracula imitari, in nobis situm non est qui singularem sanctorum hominum pietatem exosculamur. Tantus hic est, ut mortuus aedat miracula, non uiuus tantum. Obserua, nihil commercij Helisaeum cum rege impio habere uelle, adeo ut ne intueri quidem eum dignetur, ne communicaret ope ribus eius malis, quemadmodum Iohannes ait. Sed propter bonum Iosaphat causae adest. Certe enim uitandi pijs sunt, tum relapsi a ueritate dei, tum flagitio si frustra moniti fratres, Mat. xviij. i. Cor. xv. ij. Thess. irj. Viduam afflictam beneficio non uulgari subleuat, quando eam et ditat, et ditatae consulit. Ecce charitatem eximie necessariam. Mox Sunamiti, a qua ipse beneficio affectus fuerat, gestit etiam remetiri benefici um: nec quiescit, donec pensarirt, atque hoc duplo. Ecce gratitudinem incomparabilem uiri probissimi. Simi lem huic gratiam Loto Angeli hospites retulerant. Similem item exploratores mulieri Rahab, Tantum meretur uel in hoc saeculo hospitalitas liberalitasque. Porro multiplicat charitatis officia, quando tam benigne famelicos exatiet, leprosum operante deo curat, munera non accipit: securim amissam paupen resti

tuit, etc. Per quae illustrat pariter diuini nominis glo riam, et auget discipulorum coetum. Adde his, quod regem Israel inimicum licet, consilrjs iunat, quod capto Syros, hostes nimirum, non percuti, sed parci iu bet. Audi maiora: Obsidionem ciuitatis, in qua erat, et equa petebatur, nihil curat, ministrum desperantem erigit: Noli timere, inquiens, plures nobiscum sunt, quam cum illis. Orat denique, quod orat, impetrat. Ecce igitur uiri fidem in tentationibus robustam, adamantinam, inuictam. Quae putas confidentia, quae salutis certitudo est, dum spiculatorem aduenturum sentit, nec fugit: Quae longanimitas, dum regis minas non solum perfert, uerum etiam querulorum murmurato rumque et blasphemorum sacrilegas uoces audit, mussitat, deuorat Quibus tamen postridie, quantumus ingratis ac malis, calamitatem mutatum iri pollicetur. Pape, ut eadem est Dei patris, et filiorum germanorum natura ut eadem uoluntas Atque eam rem regenerationi debemus. Insuper et prophanis gentibus, rogatus, affabilem sese exhibet propheta, sed in ipso statim sermone sistit componit que uulrum, hoc est, fixum tenet, dum erubesceret et fleret. Qui gestus, affectus uiri diuinos nobis repraesentat, et plus indicat, quam nos aut scrutari possumus, aut etiam debemus. Forte pectus amore ac commiseratione ciuium liquescit, sicut et domini Iesu apud Lucam et Iohannem, turbatur spiritu ad lachrymasusque. Tandem aegrotam obdormit uir dei. AEgrotant enim et sancti, et non sine fructu, ut Ezechias rex, Daniel, Timotheus, Epaphro ditus, [gap: Greek word(s)] illa apud Ioppen, etc. Mirum uero est, He lisaeum sicca morte extinctum, cuius sanguini tot insidiabantur. Sed haec est ala protegentis dei Israel.

AD regni administrationem, ut plerique alij, uocatus Iehu, ultor innoxij sanguinis seruorum dei, deletor Baalitarum, uir fortis ac uehementissimi spiritus zelique

Veni, dicit ad Ionadab, et uide zelum meum pro domino. Sed nihil in impios molitur, nisi iussus. Vafricie pia, aut si mauis, innocuo mendacio pro necessitate utitur. Quemadmodum et Dauid in Nobe et apud Achis. Tale quippiam fecere Pharaoni obstetrices AEgyptiae, timentes deum. Sic ferme Herodi a Magis illusum. Caeterum quantumuis Boalim infestus Iehu, uitulos tamen aureos et ipse adhuc coluit. Quo in scelere si mortuus est, ex hoc catalogo cum radendum existimamus.

ANonymus ille nobis traditur, unus uidelicet e fili is prophetarum, quos Helisaeo coenobitas et uelu ti discipulos cohabitasse legis, adeoque omnium afflictionum magistri sui socios. Id quod uel hinc enitet, quod hunc Misga amentium more se habentem, aulici appellant, peculiari nimirum uerorum prophetarum cognomine, ut uides Ierem. xxix. Apud Oseam duos habent titulos aeque scilicet honorificos: nempe hunc, et Isch haruah, quod Graeci [gap: Greek word(s)] dicunt, hoc est, qui spiriru feratur: mos dementem.

Rex Ioas fecitrectum coram domino, cunctisdiebus, qui bus eum docuit Ioiada sacerdos. Excelsa tamen non ab stulere, ipse uidelicet et sacerdos, ne de solo rege intel ligas, sicut supra legebas de Assa. Neque uero ipse aut Ioiada in excelsis sacrificasse dicitur, sed uulgus. Attamen in hoc uterque peccauit, quod, se uiuis, nephas tan tum committeretur. Prohibuisse quide credendi sunt, sed manu regis adhoc, non uerbo duntaxat sacerdotis opus fuit. Verum nos, quatenus Ioas tale fecit, in diuos eum non referimus, maxime, cum et prophetam deinceps occiderit: quo nullum maius flagitium a rege isto admittipo terat. Peccatum in sanctos cadere potest, impietas ac ua ticidium non potest Illud uero in Ioa miramur, illud lau demus, quod ita sese doceripontificem opt. sinit: quod in

reficiendo templo tanto impendio tantoque studio de sudat. Iniquitates ipsi abunde habemus, propterea in alijs non quaerimus.

PRopheta spiritu dei indutus, ruit in mediam idolo latrarum turbam et infit: Cur transgredimini prae cepta dei, quod uobis male cedet Sed inique ferentes ueritatem, correptorem iuxta ac confessorem pro phetam lapidibus obruunt, qui anima simul et hanc uocem efflat: Videat dominus et requirat. In templo hoc factum, loco scilicet apto. In templo quoque iugulatus est Thomas apud Cantuariam. Nos Ecclesiastae nondum ad sanguinem restitimus idolo auaritiae. Caetera taceo. Plagas, stigmata, lapides, lachrymas, Paulinam nuditatem, hac aetate nondum uidi.

Regum omnium specimen egregium Ezechias. In domino Deo Israel sperat, et facit rectum, adhaeret domino, nec discedit. seruat legem, in omnibus prudenter agit, adeo ut nullus eum, post Dauidem, spiritu, fide, probitate aequet, nec aequarit. Illud multo praedarissimum, quod tanto studio templum execrabili sordium colluuie uacuefactum cupit. Nec cessat, dum dei coeli sacra uindicet: Mundate, ait sacerdotibus do mum Domini. Ad haec scribit literas ad tribus, rogans, praecipiens, suadens artinciosule, ut ad deum, dijs relictis, redeant. Sed risum ac uituperium promeretur in de pietas. At ipse bene operando non defatigatur, donat in rem diuinam plurima, laudat, orat, gratias agit. Super hoc tam eximio negocio in Paralipo. mul ta. Is uero cum sit, et talia operetur, pressuram in mundo habet. necesse est. Ideo imponit Assyrium super ca pur eius Dominus, hoc est, affligit ut tentet, usque cordis secreta patefiant, Deut. viij. et Iudic. ij. et iij. Vide aurem, qui sese in tempore tentationis gerat, non offenditur, non recedit temporarius, confitetur

uero palam: Peccaui, inquiens. Et misso auro pacem quaerit, tam se quam templum defraudans. Vetat responderi impio oratori Rabsacae. Cur enim Christus Herodi frustra respondeat Iam negata pace scindit uestes, et indutus sacco templum ingreditur. Praeterea mittit ad prophetam, literis ab hoste acceptis, expandit se coram Domino, fiducialiter orat: Salua nos, dicens, de manu eorum, ut cognoscant omnia regna terrae, quia tu es dominus Deus solus. Et feliciter exauditur. Exemplum hoc orbis rectoribus propositum, cuiusmodi et supra in Iosephat admonuimus, ijsdem Verbis et eadem fiducia oportuit nos quoque defensionem aduersus impressionem Turcicam a deo postulare. Abiam et Assa re ges non satis alioqui probati, fide tamen et oratione magis quam armis usi, hostes fudêre: nostri uero quia confidunt in munitionibus et thesauris suis, capientur. Et quia in arcu sperant, in equo et in gladio occumbent. Cuius rei periculum fecerat in monomachia Dauid Psaltes. Caeterum, quemadmodum ab homine impetitus ad orationem ascendit sibi diffidens. sic a Deo uisitatus, ad deum it orans, lachrymansque. Quî enim labi porerat, qui uocationem suam tam firmam fecerat? Nimirum pie, iuste, et sobrie uiuens, Id quod non iactat, sicuti Pharisaeus. Sed tamen in tentationis aestu fit, ut sanctissimi quique integritatem suam uelinuiti, parcius licet, attestantur. Cuiusmodi in Dauide notissima: Si est, dicit ille, iniquitas in palmis meis. Item: Custodiui nias eius, nihil impie gessi a deo meo. Et rursus: In innocentia mea ingressus sum. Et alibi, Mandata tua custodiui. Sic Caleb: Plane secutus sum dominum Deum. Sic Iob: Vt sciat Deus integritatem meam. Huc pertinet, quod Israelita dicere docetur; Obediui, etc. et feci omnia, sicut praecepisti mihi. Sic Ieremias de uerbis: Quod egressum est de labijs meis, rectum est coram te. Atque hinc de

bona puraque conscientia toties gloriatur Paulus, qua habere uulgus istud pseudeuan gelicum non potest: quippe fide tumens hypocritica, et rectioris uitae negligens. Attamen et tam multae probitatis uiri peccatum in Paralip. tectum non relinquitur. Sed operae pretium est, illud quoque dicere, Ezechiam uidelicet re ualuisse curatum. Sed textus habet: Ecce ego, dicit Dominus, medicus tuus. In hoc rex confisus, pristinae sa nitati restituitur. Neque tamen minus patitur medicum hominem Isaiam, qui ulcus cataplasmate siue malagmate depellit. In hoc, id est, medico homine confisus rex Assa perit. Valetudinarius medicum consule, deo fide. Creauit enim illum Dominus. Et Paulus medici uice nonnulla, [gap: Greek word(s)] filio scribit.

LOnge laudatiss. Iudaicae gentis dux. Qui quod bo num est coram domino facit. Nec declinat uel ad dextram uel ad sinistram. Qui puer etiamnum patris sui deum quaerere incipit. Qui Ioam quoque secutus, templi sartatecta re staurari mandat. Hoc rege in lucem subito profertur [gap: Greek word(s)] . Quo rex comperto mire obstupescit, et tremens, quid facto opus sit, dominum consuli iubet, dolens insuper maiores tantum librum in pretio non habuisse, unde iram dei exardescentem intelligit. Adeoque Hulda dicit, emollitum cor eius, humi prouolutum, illachrymatum. Et quis non miretur hominis tam ual de pij pietatem, affectus, gestus? Quis non adoret in eo spiritum domini? Heu nostram disparitatem, qui saxo quouis duriores, neque sacris permollimur, neque fratrum necessitate tangimur. Vltimo loco uide, quam graui consilio erubescendam idololatriae sentinam submouere decernat, et quam serio quamque intrepide alter Hercules augiae stabulum repurget, atque om nia in suum statum redigat, Ezechia hac in re non paulo superior. Vindex Theolatria syncerus hodie nullus fere est. Papismi uero propulsatores complusculi,

Interitus huius regis dignus uidebatur, quem lamentaretur Ieremias. Reges illos optimos mortifica. Uit quotidanus luctus, ac desyderium pro deo, et exulcerauit nephariorum idolorum abominatio. Quantulum quaeso, uoluptatibus datum ab ijs credis, qui nisi moerere flereque nihil potuerunt?

Consulta uaticinium de Ierosolymç per Chaldaeos excidio reddit, et mali causam adijciens: Quia, inquirt, dereliquerunt dominum, et adoleuêre dijs alienis. Durabit prophetia, uae ijs, in quos ceciderit. Nam dijs hoc saeculum nondum ualedixit, et innoxium san guinem effundere quotidie pergit, quapropter ad misericordiam flecti recusat dominus. Ieroboam, Achab, Achas, Manasse, sicut uas figuli conterentur, et sicut lutum platearum delebuntur calcabunturque: sic Iezabel, Athalia, et id genus androgyni.

PRinceps reducis populi, uir suspiciendus, cuius amplitudinem simul illustrat et declarat pietatem ingens in extruenda domo dominica labor, quam in cinerem Chaldaei uerterant. Antea Ioas, Iothan ex Io sias rupta modo sarserant: at hic de integro reaedificat, monentibus eum prophetis Zacharia et Haggaeo, gaeo, atque deo ipso excitante. Nec curat idem aduersariorum machinationes quantumuis improbas. Quae res fidem uiri et amorem erga deum flagrantem non obscure indicat Porro eandem laudem meretur pontifex Iosua synchronus.

Sacerdos dei coeli, et expeditus scriba in lege Mosi Esra, cui rex plurimum fauet, sicut et Danieli huiusque socijs. Praererea cor suum ita conparat, ut scrutetur legem domini, utque et faciat et doceat statutum ac iudicium. Atque adeo in hocomnis est, ut pee Iudaeae fines euulgetur ac instituatur, qued non tam ad amplificandum quam

ad innouandum dei sui cultum pertinere uidebat. Breuiter patriam repetit in timore dei, in iciunio, affliestus, orans. Illud indignum quod praeteream, nem pe tam generosae eum mentis esse, ut a prophano rege suppetias petere nolit, ne deo suo diffidere uideatur. Qua, rogo, tam fortis fides non perrumpat? Neque uero hic tentare deum existimandus est. Quale enim probrum dei in gentibus, si petijsset? Nam ante dixerat regi: Manus dei nostri super nos etc. Huic innitebantur, in hunc animos suos conijciebant, unde saluos remeasse legis. Brachio carneo, hoc est, arundineo baculo opus Mosi in Arabico sinu non est, nec in Iosuae. Non tentat deum, qui certae promissioni credens, nec haesitans, omnem iacit aleam. Praeterea hominis incredibilem, peccati causa, tristitiam consyderemus: Mox enim ubi resciuit foedam ludaeorum et allophylorum commixtionem, scindit pallium, uellit caput, uellit barbam, considet moerens, ieiunat, affligitur, genuflectit, expandit manus ad dominum, et cum lachrymis orat. Domine confundor et erubesco leuare faciem meam ad te, etc. Bone deus, quantae illorum hominum acerbitates, quanti cruciatus, quan tae denique mortes? Quam plane cum deo unitum, inque deum transfusum pectus illos habuisse necesse est? Vt tantum non aegrotant, ut tantum non exiccantur ossa eorum, quoties uel uidere uel audire in populo uitia coguntur pij? Vnde in eremum secedere Ieremias exoptat, ne abominationes uideat, uir nimirum impatientissimus doloris, cuius lachrymae ne noctu qui dem quiescunt, Cap. xiiij. Nec tacendum est sedulum docendi studium et ardor quidam in Esra. In lignea enim turricula ad id operis, fabrefacta stans (quo lati us uox deuolaret, et ipse magis esset conspicuus) utrinque doctorum hominum turba septus, collecto po pulo legit legem dei. Sed quî legit? Plane et apposite ad intelligendum. Quam diu uero hoc? Num horulam?

A matutino in medium usque diem, et post quater in die. At quî se in ea concione gerit auditor populus? Arrectis auscultat auribus, intelligit, sublatis in coelum manibus respondet, Amen: procidens in terram orat, et in tam sancto negocio illachrymatur. Quo quaeso spectaculo, quid iucundius, imo quid utilius? Caeteri sacerdotes et Leuitae, uiri religiosi, huc et ipsi omnia destinauere, ut res diuinae redin grarentur.

DAniel propheta e tribu quidem fuerat Iuda, genere patritius, optimatumue regiae administrationis filius, adhuc admodum infans pusio e Iudea in Baby lona perductus est. Pronatus autem in Bethebero su periore non porro ab Hierosolymis. Er ea semper fu it uir ille modestia ac probitate. Vt eunuchum putarent eum esse Iudaei. Magno moerore eiulauit urbem Hierosolymam, ita porro a cunabulis genio nihil indulsit, ut ab omne genus cupedi facile temperarit. Vir idea quidem, siue aspectu aridissimus, atqui in fa uore domini perquam speciosus: plurimas fudit pre ces pro rege Nabuchodonosor, quum factus esset brutum ac pecus siue iumentum, quo non perderetur. Praeferebat enim anteriore parte, pariter et capite bo uem, pedibus uero et posterioribus leonem. His quip pe optimates eorum plerique omnes in iuuentute sunt praediti, ut instar bouis de iugo nascantur Beliar uoluptatis, desideriorum gratia. Deinde bestiae tandem fiunt, nempe praedones, uastatores, percussores. Cognouit itaque Daniel uir sanctus, quod (more bouis) foeno uesceretur, et destinatus est illi inhumanae natu rae cibus. Quocirca Nabuchodonosor a flagello sibi hoc misso, retinens etiamdum in corde suo humanum sensum, ingenti luctu perculsus eiulauit. Supplicabat que deo diesque noctesque quadragies, implorans Becmon

ritus satam, et celabat eum quod natus fuerathomo Lingnaque eius ligata haeserat, ne uerba faceret, et uox bruti dedicata est ei. Et reddita sunt perinde ac caro, a continuo eiulatu, plerique uero summi magistratus simul et ciues; uisum eum, urbe egrediebantur: Solus Daniel illum uisere detrectabat. Proinde ubi Nabuchodonosor transformatus est, assidue precationibus uacabat nomine eius, dixitque fore ut iterum hominis formam indueret, principatusque sui gubernacula resumat. Neque quisquam Danieli fidem habere ambigebat. Septem porro annos quae illi septem tem pora Daniel praedixit, supplicationibus ipse suis super eo ad dominum in totidem menses commutauit. Mysterium certe septem temporum super illo consummatum est, quod mediator septem restituit. Sex itaque annos et totidem menses supplex precatus est dominum deum, et confessus est impietatem suam, et a remissione sceleris sui, principatum illi Deus restituit. Ex eo igitur tempore neque carnibus uesci, neque temeto potari unquam uoluit, confitens usque Deo, eo quod Daniel sibi mandauit, in leguminibus uiridibus'ue aut irriguis dominum posse propitiari. Proin de Nabuchodonosor, indidit prophetae appellationem Baltasar, iuxta nomenclaturam unigeniti filij sui. Volebat ad haec Danielem cohaeredem constituere pignoribus suis. At prius ille uir inquit, Arbitrare me maiorum haereditatem repudiare, et non circuncisorum haereditati adhaerere? Designauit complura praeterea inter reges Persarum miracula, quae hoccine quidem uolumine annotata non sunt. Gaeterum in libro Danielis prodita scriptis comperiuntur. Ille propheta in celsis montibus Babylonis mon strum annunciauit et exhibuit, dicens: Vbi cernetis montem ex parte Boreae fumo denigratum, pro fori bus Babylonis terminus imminebit. Quando uero isthunc flagrantem igne uidebitis, aderit totius

orbis terrarum finis. Sed quum ad meridiem mons aquas propellet, remeabit populus in patrium solum. Et condetur Hierusalem late, campoque capaciori, perinde atque factum est etiam per Iesum pontificem pariter et Zorobabel natum Salathiel. Quod si denique mos iste cruentus sanguine manat, stragem portendit ipsius Beliar in uniuerSo terrarum orbe. Aderit autem dominus humana natura indutus. Tunc igitur Babylone ex hac uita discessit Daniel uir sanctus in pace. Et humatus est honoribus magnis, in augusta cauerna. Extat monumentum ipsius usque ad hoc seculum nostrum, lippis omnibus et tonsoribus notum in Babylone.

DAniel de tribu Iuda, genere nobilis, princeps omnium Chaldaeorum sacerdorum, regumque prosapia, et florens patriae nobilitate. Hic sub Ioachim rege Iuda, post excidium Hierusalem, cum tribus pueris admodum puer, in Babylonem translatus est. Vir glo riosus, et adspectu decorus, mente humilis, corpore castus, perfectus in fide, egregius in opere, in uirture summus, in prodigijs clarus, terribilis, insignis cognitor secretorum coelestium, praescius futurorum, uisionum interpres. Qui continuatis ieiunijs et orationis instantia, futura praenoscere meruit sacramen ta. Hic inter caetera uisionum mysteria, his uirturum portentis, atque signis effulsit principium, sceleratorum semini iudicia reprehendens. Castitatem foeminae reue lauit, tribus hebdomadibus dierum exorans, pro populo ieiunauit. Simulachrum Bel, diuinae aspirationis argumentis elisit, Draconem Babyloniae, numen eiusdem gentis, offa, pice, adipe capillorum confecta, diuinae mentis instinctu, incredibili admiratione disrupit. Et in lacum missus, rabiem mitigauit ferarum: atque uirtute animae fortis, inter frementes, securus

epulatur leones. Hunc Darius, postquam Babylonium subuertit imperium, honore maximo habitum se cum tulit, et in Mediam abduxit. Qui etiam fertur dedisse signa in montibus super Babyloniam, dicens, Dum montis arborea fumauerit, finem instare Babyloniae: dum uisi fuerint incendijs conflagrare, finis erit totius mundi Idem, dum ad Parthiam non deflu xerit Tigris, regressio erit populi ad Hierusalem. Vi xit autem usque ad tempus Darij regis Persarum, annis centum decem. Sepultusque est iam senex in spelunca regia solus in captiuitate cum gloria.

OInochos, Nehemia, in impia regione pius, interque spinas rosa, sicut et caeteri aliquot electi, qui in idololatriam seduci non poterant, pulli uidelicet gallinae alis tecti. Et in manibus pastoris conseruatae ouiculae. Hic amore fratrum flagrat, et nihil eum perinde angit, atque reuersi in patriam populi casus. Vide enim, quam solicite pro huius salute rogitet, quam uehementer percellatur comperta fratrum aduersitate, quam fleat, lugeat, ieiunet, oret. Deinde non potest non uultu prodere, quod sesemaceret, nec id uerbis negat. Quur inquiens, non tristis appaream? etc. Hypocritam hodie clamitant, qui tetricus incedat, uaria rerum discri mina, multiplicia nostrae religionis incommoda, et su per cunctis abominationibus dolens gemensque. Qui uero explicata fronte est, qui cuiuis arridet, qui configuratur saeculi huius moribus, qui nihil non probat, is est Christianus scilicet. Ne uero putes simulatum do lorem et moestitiam aspectu ementitam, en tibi ueritatis testimonia. A'rege enim dimissus, redit in patriam con solator suae gentis, extructor urbis, et mimem aliquod. Et quemadmodum Esra templi, sic Nehemia restaurandae urbis gratia, patriae terrae redditus uideri possit, hoc est, alter synagogae, alter Reipub. gratia. Quo quid maius, aut toti orbi salubrius esse possit, non ui

deo. Afflictionis ubique plurimum, item opprobrij et risus satis suffert propter honestum aedificandi studium. Quin etiam uirtute ad fastigium gubernationis euehitur Nehemia, et sapientia eo uenit, ut latis legibus mala coherceat, utpote usuram, proprij commodi studium, rapacitatem, et similia. Bonitate quoque rara pollet, dum annonas praesidibus debitas non exigit, dum non plebeculam grauat, nec expilat, dum non in eam exercet tyrannidem. Quid attinet hîc huius temporis harpyias, atque sanguisugas ad id exempli uocare, cum huiusmodi audire aures suas non docuerint, sicut nec Exod. xviij. Verum si quis regis ius eth nicum e j. Reg. viij. depromat, et censum Caesaris al leget, mirum, quam talpa etiam liquidius illic audiant, alioqui surdi. Deinde uarijs technis tentatur Nehemia, ut coepta relinquat, sed seipso fortior fit indies, nec uel tantillum remittit operis. Sunt et alij nonnulli in hoc album asciscendi, maxime Hanania ille, quem dixit fide et metu dei caeteris fuisse praestantiorem. Omnium communis erat conatus, ut reuiuisceret refloresceretque neglecta religio. Nec nos hodie alia cura torquemur.

EXut Esther non modo, sed et orphana, uirgo Naia dum pulcherrima, morib. optimis praedita, no sine Dei consilio uxor regi, hoc est, infideli fidelis ducitur. Et cum primis laude ferenda est iuuenculae uirtus, qua tacere potuit, qua item ornatum respuit, nimirum sic praemunita ac ficta ab institutore opt. ac clariss. Idem fidem Dei probe docuisse, inque timore et disciplina eam educasse existimandus est, idque inter ipsos idololatras, secundum illud Deut. Docebis ea filios ac nepotes tuos, etc. Si pertinax Rechabitarum obedientia apud prophetam collaudatur, quis huius con stanti obedientiae laudem detraxerit? Et que apud regem ignota ac timidula tacere potuit collige, qui sese

alibi gesserit. Quae patrui uoci tam obnixe obtemperat, quam, putas, ad uocem dei tremuit? Iam uero in regiam tracta, atque honorata diademate, non muratur Abrahae filia, sicuti nec in aula AEgypti Ioseph, nec in Babylonijs satrapis Daniel. Quinetiam fratres Iudaeos, filios mortis, sui capitis periculo liberat. Id quod uel ingeminatum pereundi uerbum illud declarat, sentiens nimirum, quod quidam ex gennlib. Dixit: Si pereo. manibus hominum perijsse iuuabit. Non sibi regina est, sed alijs. Alijs inquam, salutare sydus, uiteque mater. Paucula in Apocryphis adiecta, subnotabimns.

IVdaeus pius et aeque bonus ciuis Mardochai, Is in exilio ita uiuit, ut qui obloqui, et bonam eius incessere conuersationem uelit, pudefiat. Idem paedagogus Esther uirgunculae, et alumnus. Quod utrunque satis arguit hominem optimum. Deinde uir gineae pudicitiae custos peruigil est, post raptam insequens, ante gynaecium, in quo adseruabatur, obambulans, anxie sciscitans, si qua accidissent. Iam quod ad suam ipsius uitam attinet, indignum ducit gloriosiss. illum satrapam, cui genu flectat, Dei nimirum unius cultor. Qua ex pietate, cum illi, tum illius gratia toti genti malum ilico nascitur quidem, sed in hosti caput redundat. Atque hic uides summam uiri charitarem, qua fratribus ter miseris condolet, ita, ut cultum quoque mutare cum interior moeror amaritudoque cogat. Nec id solum, sed et in publicum prodire, uociferari ac eiulare: hoc est, testari incredibilem animi tristitiam. Praeterea haud quaquam quiescit, dum eru ditiss sermone, reginae persuaserit, ut a rege gentis sa lutem impetret. Breuiter nihil non laboris ac periculi subit, quo fratres calamitosos iuuet. Verum sicuti sol pluuiam, ita tristitiam laetitia insequi solet. Iudaeus cuehitur, Agagita deijcitur. Dominus enim est, qui humiliat lignum sublime, et exaltat ligum humile: siue,

ut Dauid psallit, qui humilia respicit, et alta a loge co gnoscit. Dominus est, qui erigit elisos, qui diligit iustos, qui custodit aduenas. Breuiter, Dominus est, qui redimit nos ab inimicis nostris. Quanta uero futurae ui taegloria, si tam eximia in hoc mortalitatis oceano contin gere pio potest? Obserua hunc iam heroa, in sua illa sanctione ad Iudaeos, et pauperes donis subleuandos edi xisse. Eo pacto memores pauperum erant Apostoli.

Vir integer et restus Iob, et timens deum, malumque uitans. Quae commendatio omne pietatis atque uirtu tum genus comprehendit. Prima commendationis par te per scripturam nihil tritius. Quemadmodum et illud, Bonus et restus. Iam qui deum timet, declinat a malo. Prou. xv. Atque adeo timens, credit, sperat, diligit. Syrach cap ij. Talis uero Graecis [gap: Greek word(s)] dicitur. Praecipuam autem operam pius, ille in paedagogia collocat. Conui uatores liberos sanctificat, proque illorum delictis offert oratque non tam pater quam sacerdos, hoc est, bis pater, Non nescius perraro epulari homines sine peccato posse. Cuiusmodi superstitionem magis quam religionem a nostris iudicari constat, qui nihil horum curant. Nemo nescit, quid [gap: Greek word(s)] Paulo sint Praeterea per omnem uitam integerrime se gerit, erudit plurimos, oculus est caeco, et pes claudo, pateritem pauperum, consolator moerentium. Audi plura: In manibus eius nulla macula, omnib aequus, egenis nihil negat, solus non comedit, nudum uestit. Diues diuitijs non fidit, sed Deo: nec inde sibi gaudet, inimico amicus, nulli malus pereginos hospitio colligit. Summatim, Tam sancte uiuit, ut se cor suum in om ni uita non reprehendat, tametsi in hoc non iustificatus Vbi uero peccat, haud quaquam celat. Quo sit, ut non iniuria inter iustos numeretur uir ille, Ezech. Xiiij. Verum quia talis est, afflictio non tardat: iniustis interim in opulentia florentibus. Permittitur ergo ad diuexandum tentandumque iustum Satan, ut fieret iustior, et ex puro purior.

Diuexar autem eum, nisi quantum ad externa illa, et ab homine aliena, non potest. Nihil enim de se ami sit, qui liberos, aedes, uimenta ualetudinem amisit, id quod piaculum est, Philosophos credere, Christianos non item. Vnde Iob quoque non magnifacit rerum omnium iacturam, sed pulchris etiam apophthegma tis semet solans: Nudus, inquit, exij ab utero matris, etc. Item: Dominus dedit, dominus ademit. Et rursum: Bonum equidem a Domino accepimus, malum autem non accipiemus? Quid, quaeso, huic addi possit? Nec sat aduersitatum tulerat, ni et Xantippae suae et amicorum ferret importunitatem. Quo fit, ut in exemplum patientiae illustrissimum accipiatur, Iacob v. Nos gentibus Vlysseae sufferentiae [gap: Greek word(s)] libentes concedimus, de qua poeta: Exemplum est animi nimi um patientis Vlysses, Iactatus dubio per duo Iustra mari Pudeat uero rapaces et usurarios, et negociatores, atque id genus Ecclesiae dedecora, suam auariciam Iobi huius patrocinio defensare. Cuius farinae sunt bibuli quidam fratres, qui quoties se ob hoc argui au diunt, Christum obijciunt uinipotorem. Eo scilicet in scripturis sanctis profecere nostri homines.

FInibus extorris quidem Tobia, inque terra aliena degens, ed tamen ueritatis uiam haudquaquam deserit, imo [gap: Greek word(s)] diligenter uitat in Iudaea, in Assyria uero [gap: Greek word(s)] horret. Eleemosynas multas quo tidie facit, filium ab incunabulis timere Deum docet, recta monet, consolatur alitque uiuos, mortuos condit polinctor solicitus. Sed quia iustitiae aduersitas comes esse solet, pro benefactis malum accipit. Occidendus fugit, sed non longe post redit. Multae quidem tribulationes iustorum, et imulto ubique sale igneque saliuntur, atque explorantur. Sed tamen est, qui acre tem perat, faciens nimirum cum tentatione exitum, ut suf ferre ualeant. Verum alia exeunte, alia uenit. En igitur

oculis captum, en ab uxore afflictum adeo, ut mo ri eligat. Vide interim, ut beati illi homines orent, ieiunent, in luctu ac tremore uiuant. Cum primis uero legenda est iuuentae nostrae [gap: Greek word(s)] illa patris, sed Graece. Nam nonnulla in Latino desiderantur. Porro patrem proles sequitur. Eadem probitate est consobrinus Raguel, huiusque filia Sara. Mores illorum ab Ethnicis diuersi sunt, iuxta illud: Nolite adsimilari eis. Vbique pie nomen dei usurpatur, glorificatur, timetur.

MVlier uere (ut Lamuel ait, Hail) pia, doctaque uidua, ieiunijs et obsecrationibus Deo nocte dieque seruiens: denique conuersatione talis, ut nemo loqueretur de ea uerbum malum. Zelo feruet, libertare arguendi sacrificos ualet (tametsi id praeter decorum) et docendi pentia praeeminet, cui sacrificus credere cogitur. Deinde pro salute gentis precatur cilicio tecta, clausa ac supplex. Quo immensa sanctae foemmae charitas elucet. Quin et capite periclitatur, atque hostili saeuitiae industria uirtuteque resistit, donec iugum seruitutis a populo acerbissimum discutiat. Quo facto immortalitatis gloriam sibi peperit. Simili ratione nobis, qui Christiani dicimur, Assyrius draco, qui est princeps mundi, petendus est. Sed heus Leuiathan est, quo nihil immanius, inuictiusque. Quare diuino robore opus est, quod animo ad pugnandum alacri spiritus Christi praebet, cui bulla erat tota eius uis, Matth. iij. Dici uero non potest, quam plane dei praesidio, hoc est, fide, sui diffidentia, oratione, lachrymis rem peragat. Ea peracta, pape, quas benedictiones, quas gratiarumactiones, quas laudes, quamque laetum Paeana deo recinuit, cui etiam totum negocium transscribit Hebraeorum liberatrix, mulierum decus, uirorum calcar.

INstiruta ac erudita secundum legem Mosi puella, mulier iam existens Deum timet, ideque in impia Ba bylone. Praeterea illaesum seruat coniugij thorum castissima matrona, moribus honestissimis, rebusque om nibus ornata. Probari uero eius fidem consentaneum erat. Ecce igitur procellam. Petitur ad scelus, recusat: condemnandam ergo sese audit, nihil curat, quippe mori malens, quam peccare. Rogata clamat, iuxta Deut. xxij. Accursu facto silet, tanquam non habens in ore suo redargutiones, uociferantibus in eam interim reis. E'po mario castior exit, quam fuerat ingressa, sicut exforni ce Hagnes. Iam in iudicio grauiter accusata silet, suspiciens ac confisa Deo, qui audit gemitus compeditorum: quique protector est in se sperantium. Denique condemnata orat ad deum: qui uidet scitque omnia, etiam occulta cordis, contestans fuam innocentiam: quo fit, ur seruetur. Adeo nouit e tentatione eripere pios, piorum pater. Pari crimine absolutus Anastasius legitur, quum et ipse accusatus facinoris tam indigni se, sileret. Sic mulier septies percussa, apud Hierony. Non refert accusari, si sis innoces. Cato gloriabatur etiam se sepius accusatum, sed semper absolutum fuisse. Adeo uerum est, quod quidam scripsit: Conscia mens recti, uulgi mendacia ridet.

REbus in arctum contractis, lugubri cultu uesti tur. Corpus ieiunijs humiliat, inque seruirutem re digit, ad dominum confugit, orat, confitetur, queritur. Cofidens dicit: Peccauimus. Orans: Da mihi fiduciam domine, et seemonem compositum in ore meo coram leone. Item: Libera ancillam tuam, nullum aliud auxilium habentem, nisi te domine. Sic mox: Exaudi eos, qui nullam aliam spem habent. Conquerens dicit: Volunt claudere ora laudantium te. Audisti pietatem mulieris, cui aliquid addi posse dubito. Communis uita syncerae pietati in uniuersum conformis est. Vehementissime

odit saeculi huius delicias, pompas, lautinas, et hoc genus sordes. Nec ijs, nisi coacta, utitur re gina, adeoque quasi non utatur. Non laetata, inquit, sum a die, qua huc translata sum. Vera haec Christiani hominis uita est, in carne ambulare, sed secundum carnem non militare: in mundo uiuere, eoque carptim ad necessitatem corporis abuti, sed non de eo esse, nec in eo laetari. Nam hospitium est, et commorandi, non habi tandi diuersorium, quemadmodum gentilis etiam orator asserit. Talis fere fuit Elizabeta illa [gap: Greek word(s)] . (Facilla etiam Augusta hac in re superior) quae et ipsa fastum illum et splendorem aulicum extreme detestabatur. Talis proper modum Kunegundis. Et de Cecilia legitur, quod sponsaci licio usa, desuper bysso ac purpura ornata apparuerit, quae alijs alia pro libidine canentibus in corde suo psal lit: Fiat domine cor meum immacularum, Circumi nunc or bem totum, et consydera si inuenias inter omnes [gap: Greek word(s)] .

FIdei eius uiri mirum robur, miraque animi fortitudo ac potentia. Facta consydera. Hostiles blanditias abscisso responso retundit: Non audiemus, inqui ens, uerba regis transgressoris legis nostrae. Iam ubi uidet idololatriam, dolet ac adeo incandescit, ut renes in intimo contremant, sicut Athenis Apostolus. Autor est homo nobiliss. et armis tutandae rei Iudaicae et fessi Imperij status fulciendi. Quantum uerô periculi unus pro tota gente sustinuerit, ipsa historia abunde docet. Nec eadem tacet morituri dicta praeclarissima, quib. pgeniem suam ad perseuerantiam auitae religionis inflammat.

PAtrem uirture etiam superat flagrantissimi animi iuuenis et plane gigas. Quam plurimum is fiduciae in deo habeat, demonstrant actorum exitus, ne dicam uer ba, quibus suorum uires incendit: Ipse dominus, inquiens, conteret hostes ante faciem nostram. Neque enim aliunde est ista uirtus, ista pectoris magnitudo, ista

Achillaea firmitas, praeterquam a deo suo, quo fisi, seruantur. A'quo item copias petunt, cui uendicant ulctoriam, et agunt grattas. Accincti ad aciem pie dicunt: Sicut uoluntas in coelo fuerit, ita fiat.

IVdaico sanguine omnes aeque clarent, et eodem ardore labentem religionem utcunque restituunt Iudae fratres. Quibus gestis aeternam sibi laudem parant. In horum indice ponenda est mater pijss. planeque mascula fide, cum septem filijs, qui sanguinem suum Tyranno hauriendum pro aris tradunt. Talia ferme de Felicitate muliere Christianiss. leguntur. Nec non de matre Symphoriani. Item de uxore Hadriani. Atque ô fortunatam mortem, quae naturae debita, pro religio ne redditur. Nos igitur eadem cogitatione armemur, odientes animas nostras, ut inueniamus eas. Mors nobis uita sit, et contra uita haec mors. Simns uiri, et fortiter dicamus: Est hic animus lucis contemptor.

Sciamus Abrahae sinum dilatare sese, ut nos suscipiat filios. Sciamus generum Cereris prestolari suos quoque et parasse, quo eos excipiat ignem aeternum. Neque enim moriemur inulti.

Vocati missique a deo omnes illi, amicti spi ritu in mundum uenêre, quibus tamen is indignus erat. Praeserrim uero in unam Syriae partem, quam Palaestim uocamus. Venêre uero primum uates Messiae ab alto exoritu ri. Nam huic omnes prophetae testimonium perhibent. Deinde doctores Synagogae Iudaicae, adeoque monito res ac correptores. Postremo praenunciatores super gem tem istam excidij, siquidem non audirent, imo contra subsannatores erant nuciorum dei, et contemprores sermonum eius, et illusores prophetarum eius, ij. Paralip. ult. Sic. iiij. Reg. xix. Quo factum, ut pati eos oportuerit, et ad crucem pijs paratam, iter sternere. Sunt prophetae Angeli dei, sunt serui dei. Amos v. Saepius et uiri dei appellantur. Maxima denique illorum dignitas est, quod Christus pro phetarum dominus, propheta dici uoluit. Scripta illorum per se lucida, nobis aliquanto obscuriora sunt, quae pro prio, hoc est humano sensu enarrari non licet: Nimirum super quae extructa est Ecclesia dei Ephe. ij. Lucem ijs puaebent Apostolicae literae, et historiarum omnium plena cognitio. Linguae ubique plurimum prosunt. Aduersitates scholia sunt optima. Breuiter ipse in re sit spiritus oportet, idem animus, eadem mens, cuiusmodi illi habuere, si germane uoles singula intelligere. Commentarrj ueterum ac recentiorum adhibendi sunt quidem, sed ut commentarrj, non ut oracula Semper ad rectius aspirandu, et ad perfectius enitendum. porrô intellecti prophetae in Ecclesia praelegendi sunt, non secus ac Apostoli. Euan gelizant enim et ipsi regnum dei, et de salute animarum scrutatores eos Petrus scribit. Fulciunt fidem, uocant ad [gap: Greek word(s)] terrent, comminantur, consolantur: et ut concludam, nostris moribus corrigendis, siquid aliud, quam maxime conueniunt. Faxit Deus Opt. Max. ut se sequamur unum, et cum sancto sancti reddamur: cui honor et benedictio in omne aeuum, Amen.

VIta prope omnis Virginis deipare, praeterquam quod in sacris Noui Testam enti biblijs magna ex parte comprehenditur, maiore ex parte congnosci poterit e descriptione Ambrosiana, qua mater illa domini nostri in exemplum totius pietatis ac uirtutis, muliebri sexui proponitur. Ob id uisum fuit, locum illum diui Ambrosij pro nostro hoc instituto, suis uerbis accersere. Sit uobis, inquit, tanquam in imagine descripta uirginitas uitaque beatae Mariae, de qua, uelut speculo, refulget species castitatis, et forma uirtutis, Hinc sumatis licet exempla uiuendi, ubi tanquam in exemplari, magisteria expressa probitatis, quid corrigere, quid effugere, quid tenere debeatis, ostendunt. Primus descende ardor, Nobilitas est magistri. Quid nobilius Dei matre? quid splendidius ea, quam splendor elegit? Quid castius ea, quae corpus sine corporis contagione generauit? Nam de caeteris eius uirturibus quid loquar? Virgo erat non solum corpore, sed etiam mente, quae nullo doli ambitu, syncerum adulteraret affectum. Corde humilis, uerbis grauis, animi prudens, loquendi parcior, legendi studiosior, non in incerto diuitiarum, sed in prece pauperis spem reponens. Intenta operi, uerecunda sermone, arbitrum mentis solita non hominem, sed Deum quaerere. Non laedere reos, bene uelle omnibus. assurgere maioribus natu, aequalibus non inuidere, fugere iactantiam, rationem sequi, amare uirtutem. Quando ista uultu laesit parentest? quando dissensit propinquis? quando derisit debilem? quando uitauit inopem? eos solos solita coetos uirorum inuisere, quos misericordia non erubesceret, neque praeteriret ue, recundia? Nihil toruum in oculis, nihil in uerbis, procax, nihil in actu inuerecundum: non gestus fractior, non incessus solutior, non uox petulantior

ut ipsa corporis species simulachrum fuerit mentis, figura probitatis. Bona quippe domus in ipso uestibulo debet agnosci, ac primo praetendat ingressu, ni hil intus larere tenebrarum, ut mens nostra nullis re pagulis corporalibus impedita, tanquam lucernae lux intus posita, foris luceat. Quid ego exequar ciborum parsimoniam, officiorum redundantiam, alterum ultra naturam superfuisse, alterum pene ipsi naturae defuisse? illic nulla intermissa tempora, hic congeminaros ieiunio dies? Et si quando reficiendi successisset uoluntas, cibus plerunque obuius, qui morte arceret, non delicias ministraret. Dormire non prius cupi ditas quam necessitas fuit. Et tamen cum quiesceret corpus, uigilaret animus, qui fraequenter in somnis aut lecta repetit, aut somno interrupta continuat, aut disposita gerit, aut gerenda praenunciat. Prodire domo nescia, nisi cum ad Ecclesiam conueniret, et hoc ipsum cum parentibus aut propinquis. Domestico operosa secreto, forensi stipata comitatu, nullo meliore tamen sui custode, quam seipsa, quae in cessu affectuque uenerabilis, non tam uestigium pedis tolleret, quam gradum uirtutis attolleret: et tamen alios habeat uirgo membrorum custodes suorum, morum autem suorum se habeat ipsa custodem. Plures erunt de quibus discat, si ipsa se doceat, quae uirtutes magistras habet, quia quicquid egerit, disciplina est. Sic Maria intendebat omnibus, quasi a plurimis moueretur, sic implebat omnia uirtutis officia, ut non tam disceret, quam doceret. Talem hanc Euangelista monstrauit, talem Angelus repperit, talem Spiritus sanctus elegit. Quid enim in singulis morer, ut eam parentes dilexerint, extranei praedicauerint, quae digna fuit, ex qua Dei silius nasceretur? Haec ad ipsos in gressus Angeli inuenta domi in penetralibus, sine co mite, ne quis intentionem abrumperet, ne quis obstreperet. Neque enim comites foeminas desiderabat,

quae bonas comites cogitationes habebat. Quinetitum sibi minus sola uidebatur, cum sola esset. Nam quemadmodum sola, cui tot libri adessent, tot Archangeli, tot Prophetae? Denique et Gabriel eam ubireuisere solebat inuenit, et angelum Maria quasi uiri specie mota, trepida, quasi non incognitum, audito nomine recognouit, etc. Haec est imago uirginitatis. Talis enim fuit Maria, ut eius unius uita omnium disciplina sit. De eadem Deipara Maria semper uirgine Diuus Cyprianus in Sermone de Natiuitate Christi, sic concionatur: Veniunt in Bethlehem, quempraedixit Gabriel, inuenitur Emmanuel, ciuitas parua, do mus paupercula, supellex exigua. Nulla domus ambitio, nisi reclinatorium in stabulo, mater in foeno, filius in praesepio: tale elegit fabricator mundi hospitium, huiusmodi habuit delicias sacrae uirginis puerperium. Panniculi pro purpura, pro bysso in ornatu regio lasciuiae congeruntur, genitrix est obstetrix, et deuotam dilectae soboli exhibet diem telam: attrectat, amplectitur, iungit oscula, porrigit mammam, totum negotium plenum gaudio, nullus dolus, nulla naturae contumelia in puerperio. Pedissequas substantia fami Iiaris non patitur, mancipiorum obsequia sumptus renuis, et inops mensa excludet. Nullum domus arcta diuersorium occultabat, nec secreti recessus erant illius casulae, in castraturam tectum, et soli parietes per cir cuitum uestiebant. Nec locus ibi erat lauacris, quae so lent puerperis praeparari, quippe nec aliqua naturae iniuria matrem Domini laeserat: quoniam sine tormento peperit, quae in conceptione caruit uoluptate: et tamen consuetudinem sequens, ut legi satisfaceret, quasi cum alijs mulieribus esset ei in hoc opere ratio similis, diebus designatis recubuit, et depositi oneris Iassitudinem professa oblatae quieti paruit: et in diebus separationis non se a thoro Ioseph, qui ea nunquam tetigit, sed ab ingressu templi, et caeteris quae

lex prohibebat, continuit. Vltro maturus ab arbose baiula fructus elapsus est: nec opportuit uellicari, quod sponte prodibat. Nihil in hac re petijt ultro: nec praecedens delectatio aliquam petijt poenarum usuram, spiritu sancto obumbrante, incendium originale extinctum est. ideoque innoxiam affligi non decuit, nec sustinebat iusticia, ut illud uas electionis communbus lassaretur inuirijs: quoniam plurimum a caeteris differens, natura communicabat, non culpa. Eratque ei proprium priuilegium, quod nulla mulierum nec ante, nec deinceps meruit obtinere, quod erat simul mater et uirgo singulis titulis insignita. Vnde et matri plenitudo gratiae debebatur, et uirgini abundantior gloria, quae carnis et mentis intergritate insignis, spirituali et corporali intus, et extra Christi praesentia fruebatur. etc. His adde, quae diuus Athanasius Episcopus Alexandrinus, de Theotoco uirgine Maria scripsit. Is enim diuae Mariae tantum laudis attribuit, quantum uix alius e Theologis graecis. Atque eadem graece extant, nedum latine. Quoties ibi sonat dominam: quoties reginam: quoties gratiae plenam: Et haec oratio Athanosiaca, non in apocryphis, sed in Tomo indubitatorum scriptorum huius numeratur.

Andreas frater Petri, ut maiores nostri prodiderunt, Schytis, et Sogdianis, et Saccis praedicauit Euangelium domini nostri Iesu Christi, et in Augusta cuiutate praedicauit, quae cognominatur Magna, ubi est irruptio Apsari, et Phasis fluuius, illic incolunt AEthiopes interiores. Sepultus est autem Patris ciuitate Achaiae, cruci suffixus ab AEgea praefecto Edesenorum.

S. Hieronymus ad Marcellam de blasphemia in spiritum sanctum, meminit Sancti Andreae Apostoli in Achaia, et Thomae in India, etc. Vrbs maritima in Pin centinis, Amalphis dicitur, in qua S. Andreae sepulchrum uisitur. Hierony. aduersus Vigilantium, de Reli quijs S. andreae sic scribit: dolet martyrum reliquias pre cioso operiri uelamine, et non uel pannis, uel cilicio colligari, uel proij in sterquilinium, ut solus Vigilantius ebrius et dormiens adoretur. Ergo sacrilegi sumus, quando Apostolorum basilicas ingredimur. Sacri legus fuit Constantinus imperator, qui sanctas reliquias Andreae, Lucae, et Timothei transtulit Constanti nopolim, apud quas daemones rugiunt, et inhabitatores Vigilantij, illorum se sentire praesentiam confitentur: Sacrilegus dicensdus est et nunc Augustus Arcadius, qui ossa beati Samuelis longo post tempore de Iudaea transtulit in Traciam: Omnes Episcopi non solum sacrilegi, sed et fatui iudicandi, qui rem uilissimam, et cineres dissolutos in serico et uase aureo portauerunt: Stulti omnium eccleisarum populi, qui occurrerunt sanctis reliquijs, et tanta laetitia, quasi praesentem uiuentem prohetam cernerent, susceperunt, ut de Palaestina usque Chalcedonem iungerentur populorum examina, et in Christi laudem una uoce resonarent: Sanctus Cyprianus in libello de Duplici Martyrio haec, de Andrea aposto lo habet: Beatus Andreas, ut habet humana quidem historia, sed satis probatae fidei, gaudens sibique gratulans ibat ad crucem. De S. Andrea sic Augustinus in libro de uera et falsa poenitentia, cap. viij. In hoc, inquit, desyderio erat Andreas, qui in cruce positus, a Domino requirebat: Tempus est, ut commendes terrae corpus meum. Volebat enim eum plebs de cruce de ponere Ipse autem coepit Dominum reogare: Ne me permittas domine descendere uiuum, sed tempus est, ut commendes terrae corpus meum: tamdiu enim iam

portaui, tamdiu super commendatum uigilaui et laboraui, quod uellem iam ab ipsa obedientia libe rari, et isto grauissimo indumento expoliari.

NIcomediensem fuisse accepimus puellam hanc, Barbaram quidem nomine, sed minime barbaris moribus, imo sapientiae studijs et excultam, et omni uritutum genere cumulatam fuisse heroinam illam, res ipsa loquitur. Parens huius Dioscurus, nephandi Iouis cultor, a quo traxit et nomen, im pietate erga filiam orbi percelebris effectus est. Etenim crudeliorem hostem homo hominem uix unquam habuit, atque filia patrem istum. Iuuenculam etiamdum conclaui ceu carcere clausit inhumanus ac uere barbarus, non tam illius formae metuens, quam ne Christianae religionis odor ad eam usque penetraret praecauens. Verum haec naturae dotibus ornata, quippe liberali ingenio, et prudentiuscula ridere primis etiam aetatis annis coepit idola deorum [gap: Greek word(s)] , ratiocinans, mortales fuisse Iouem, Saturnum, Martem, Neptunum, Triptolemum, Herculem, Venerem, Dianam, Vestam, et id genus pertenta, idcirco non esse. cur numinis instar adorarentur a mortalib. Atque hic contemptus plane pius seminarium fuit odij et persecutionis. Interim ueluti flatu quodam coelesti pulsa, deum unum, uerum, uiuum, existere cognouit, id quod uel e mundi praelustri machina potuit colligere. Cum uero nihil certi haberet de deo uiuo, soloque cui fidem daret solidam, spretis iam idolis omnibus, commodum ab Alexandria uenit Origines Adimantius Antiochiam accersitus Mameae Augustae literis, notri Euangelij audiendi gratia, cuius historiae Eusebius Ceasariensis etiam meminit. Quo rumore percepto, statim exarasse ad Theologum literas dicitur, quibus

signigicarat suum plene cognoscendi Dei desyrium, posteaquam eo uenisset notitiae, ut non dubitaret semel omnia gentium daemonia abominari. Origenes, ut erat rei Christianae propagator maximus, puellae literis non respondit solum de Deo, atque hoc trino, uerum etiam una ablegauit ad hanc Valentium Christi sacerdotem qui nimirum copioso Euangelij sermone, adeoque catechistcôs puellam Christo proprie dicatam institueret erudiret ue: cuiusmodi disponente prouidentia Dei nostri, quibuscumque occationibus Nicomediae factum esse, in custodia etiam uriginis quan tumuis munita haud quaquam est dissimile ueri. Instuta igitur Barbara, et nostram edocta fidem, per energiam diuini spiritus et Valentij ministerium, sacrum baptisma suscepit. Hoc licet celarat patrem, non potuit is tamen eam rem aliquando non rescire. Abit tempus, uirgo Christiana poficit et aetate et Euangelio. Tandem adrepit malignus anguis, sanguinem Barbarae sitiens. Parcerat paganae, Christianam ferre nequijt. Proinde offert occasionem, qua proderetur. Dioscuri filiam Euangelium Iesu Christi recepisse. Extruit balineum pater, de mutata filiae regione nihil dum suspicans. Sed cum illa duabus fenestellis ter tiam addi iussisset hoc in aedificiolo, paterque causam ternionis sciscitaretur, libere confessa est, Trinitatem Dei Opt. Max. qua uniuerus terrarum orbis ceu unico ac perpetuo coeli astro illustratur. Ea responsione quantumlibet simplici, seniorem ita perculit, ut educto ferro innoxiam interempturus fuerat, ni illam ab oculis furiosi tyranni ademsset bonus Angelus. Auxit iram hominis, quod casta puella obfirmato animo repulerat procos, praesertim ethnicos. Nolebat cogi uel ad impar coniugium, uel ad idololatriam, quam deseruerat. Sed parens seu potius hostis fugientem Barbaram, Dei nunc filiam, Christi spoiisam, templum sancti Spiritus, furore percitus

immedico insectatur, sumpturus de ea poenam abnegatae paganitatis. Equidem latere illa et hostiles manus fallere formidine mortis uoluit, sed quando aliter Deo fuit uisum, uestigauit eam crudelis pater, uestigatam cepit, captam uerberauit, uerberatam praesidi illuden dam atque excruciandam tradidit. O uiscera genitoris saxea, O truculentas ac barbaricas manus eius, qui auxilium ferre natae debuit. Sistur puella iudici, hoc est, lupo datur ouicula, fit de fide quaestio, incidit dissertatio. Puella metu posito, et exputis ab animo per turbationibus, intrepide consitetur Euanelium. Nec id solum, sed acriter etiam intonat aduersus idololatriam omnium gentium: recinens unum atque alterum uersum e psalmo cxiij. praeterquam quod antehac inspuerat in simulachra seu penates patriae domus. Profecto uirile pectus in foemina insit oportet, a quo procedunt coram iratissimis iudicib. haeuoces: Vestri dij daemonia sunt, ligna et lapides sunt, os habent et non loquuntur, guttur habent et non clamant, oculos habent et non uident, manus habent et non palpant, pedes habent et non ambulant. Similes illis fiant qui faciunt ea, et omnes qui confidunt in eis. Porro praeses sategit primum, ut blandis alloquijs Barbaram a religione auulsam, pristinae supertitioni redderet, inhortans ad sacrificandum. At illa erecta spiritu libero malum suasorem confutans, se Christo Iesu sacra facere affirmabat, Dei uidelicet filio, authori ac opisici rerum uniuersarum, in coelis, in terris, in inferis. Qua sermonis libertate pariter et ueritate offensus praeses, adeoque in furiam uersus, iubet Christianam caedi, lacerari, discerpi, usque dum omnia pudici corporis artus cruore commaderent.

Attamen ne sic quidem ad abiuratam paganitatem redacta, fidem prodidit. Tam inuicti roboris in uase etiam imbecillo Christi spiritus est. A tam immani suplicio in tetrum carcerem abducitur uirissa illa, ibi coelitus consolata et consolidata, uires grauiora patiendi colligit. Quanta hîc et quam efficax precatio, quanta dilectio, qualis raptus, quod denique desyderium coronae promerendae. Iam uero redintegratis uiribus, denuo trahitur ad lanienam. Admouentur lateribus ardentes faculae, amputantur nammillae, atque eo pacto foedata, ut spectetur in terrorem, circumducitur. Inter quae ludibria uirgo Christi nihil precari, et inuocare fortem Deum. Vltimo tot tormentorum uictrix, eripitur a patre filia e carnificum cruentis manibus, non ut curaretur, quod patrem decuerat, sed ut trucidaretur. Neque enim satiarat iracundiam tam lamentabili spectaculo, non homo sed Tygris. Abductam igitur suis consceleratis manibus iugulat, et fundit sanguinem, quem ipse genuerat, plus quam astrogus, plus quam filicida belua. Habet nunc Ecclesia quoque, contra quas disserat Medaeas. Quo martyrio soluta anima in coelum subuolauit ab sponsi oscula, corpusculo interim Ecclesiis relicto, non ut adoretur, sedut honoretur a fidelibus, qui tam inusitata Barbarae martyris constantia ac fortitudine ad crucem pro Christo et Ecclesia ferendam animantur. Passa est triumphaliter, imperante Maximiano. De hac Raphael Volaterranus sic: Barbara uirgo Nicomediensis Dioscori nobilis uiri filia: a quo in turrim est coniecta, quod se Christianam profiteretur: ac post omnibus probris nudatum, conuerberatumque corpus, ad eodem ad praesidem ducta, iugulataque in eadem urbe sub Maximiano est Demum Venetijs, quo diende translata fuit, nunc condita. Illius quoque sunt quae sequuntur.

CHristianis parentibus apud Pataram Lyciae oppidum natus Nicolaus, Religioni Christianae iam inde a puero fuit deditus, adeo ut infans etiam ieiunationem adamrit. Mox bonis eruditus literis, permagnum atque egregium sui specimen eddit. Adolescens iam corpus suum in seruitutem redigens, rebus diuinis uacare, quam prophanis maluit, assiduus in sacrarum Scripturarum lectione. Porro inter alia Christiane praeclareque huius facta, percelebre est, quod in AEgyptum una cum multis nauigans, in maxima tempestate, suis ad deum precibus naufragium auerterit, cum simul iussisset, ut caeteri quoque magna siducia dei auxilium inuocarent. Alterum, quod tres sorores ob inopiam prostituendas, auro clam donato, ad turpitudine iam destinata eripuerit. quam historiam Leohardus Iustinus eleganter iuxta ac copiose descripsit hunc in modum: Fuit Patarae uir genere nobili, qui (ut fert humanae felicitatis fragilitas) ab honoribus in contempum, a diuitijs in egestatem deciderat. Ei erant tres filiae corporis, formaeque uenustate, et morum elegantia longe praestantes, uirgines omnes, et quarum aetas (si patris calamitas non obsistat) nuptias flagitaret. Has inops pater omni rerum egestate clacatus, non modo uiro tradere, sed ne alere quidem quo quo pacto poterat, neque spes ulla miserum hominem solabatur, qua quotidie crescentis inopiae uim perserret. Heurem dictu foedam, heu quo mortalium mentes insuperabilis uis egestatis impellit. Tetrum, atrox, imma ne facinus, patrem paternae pietatis memorem ne, an immemorem potius dixerim, exagitat filiarum decus, ac pudicitiam deserentem, ut natis esurientibus non de esset, coepit enim de illarum uirginitate ailenae pro stituenda libidini, cogitare, ut turpissimo et flagitioso quaeso

quaestu, uitam pereuntis familiae tueretur. Iam uesana fames reluctantem patris animum aegre perfregerat. Iam crudele, et humanis indignum luminibus spectaculum parabatur. Quid enim tam ualium est, tamque munitum, quod necessitas non prostenates. Sed affuit de coelo miserator dominus, qui escam daret timentibus se. Qui patris in filias inuitam crudelitatem non pateretur. Qui uirginum castissimas lacrymas miseratus a tam foetido flagitio liberaret. Sed quo pacto id sacies dulcissime deus, uniuersae miseri cordiae pater et fons. aut quo ministro auxilium tuum oppressae familiae porriges. Angelum profecto tute tibi Nicolaum delegisti, quo nemo mortalium esset, qui tua iussa meliori aut studio, aut consilio, aut pietate persiceret. Tua igitur miseratione factum est, ut crudele consilium famulus tuus, nescio quo, nisi te uolente, sentiret: cuius animus, tum rei atrocitate, tum insita pietate commotus, in auxilium periclitantium totus accingitur. Stimulabant misericordem animum esurientis familiae lachymae. Stimulabat castarum puellarum prostituenda uirginitas. Stimulabat amantis patris misericordia, qui in pudictiam inuitus agebat, ne in uentrem crudeliter agere uideretur. Sed seruus tuus, qua ratione Deus impleat praecepta, non uidet: cum enim iubeas misericordes nos esse, uetas tamen sinistram scire, quid faciat dextera nostra. Ardet animus misericordiae faciendae studio, sed humanum sui bene ficij testimonium refugit, quippe qui tibi soli benefactorum gratissime retributor placere conetur. Tantum enim uir Dei ab omni humanae laudis desyderio abhorrebat, ut quantum caeteri sua maleficia, tantum ipse iste benefacta sua celare studeret. His agitatus stimulis impiger animus, credo, te domine inspirante, intempestae noctis silentio e strato prosiliens, auri haud mediocre pondus sacculo belle insutum, sumit, domo egreditur clanculum, miserandae familiae

domum tacitus adit, circumspectat sagaciter omnia, ani maduertit tandem, luna ipsa adiuuante, fenestram apertam paululum, ca cubili inseruiebat, in quo infelix pater membra quieti tradiderat. Tunc Nicolaus pulcherrimam sibi a Deo oblatam occasionem ratus, an ro per fenestram immisso, domum se statim proripit. Mane pater auri comperto miraculo, stupens, cum tanti muneris datorem suspicari non posset, daemonium eam esse, aut callidi cuiuspiam hominis fallaciam putat, adulterinoque credit se lusum auro Inde cum aurum digitis contrectaret, iamque rei cognosceret ueritatem, incredibili laetitia gestiens, lachymas ubertim effundit Miratur rem, animo uersat omnia Et cum humanum benefactorem coniectare non posset, in Deum hoc muneris transferens: Quid faciam nunc miser inquit, ne tanti beneficij ingratus arguar. Certum est, peccatum meum diluere, et impio me ac nefario scelere expiare: Filiam, in cuius pudicitiam crudelissime saeuiebam, a foedo periculo eruam. Aurum uirginem redimat, quae meo scelere auri gratia perdenda erat. Haec itaque secum reputans primam ex tribus filiam honesto marito locat. Nicolaus non minus dato, quam ille accepto munere gaudens, ubi uirginem ui det a periculo liberatam liberabo, inquit, et reliquas. Aurique tantundem noctu, ut antea, per patentem fenestram immittit. Diluculo pater, cum secundum aurum inuenisset, uix sui compos humi supplex sese prosternit, Tum ora, pectusque largis irrigans fletibus: Deus, inquit, misericors, esurientium liberalis alumne, fac (quaeso) domine, ut sciam, quoa ministro ut flagitiorum meorum periculum sustulisti, ut te domine in illo laudem, te in illo magnificem, te in illo contempler: Domine, qui me iampridem sanguine tuo redemisti, et nunc auro pereuntem familiam redimis, osten de mihi dispensatorem hunc tuum, et angelum pro fecto in terris, cuius ope ecce secundam quoque filiam, diabolo

crudeliter marirandam, fancto connubio ho nestabo. Haec cum dixisset, non prius destitit. quam alterum quoque generum sibi asciuit. nec minore certe gaudio duplicis coniugij celebrati, quam spe terrij quoque propediem celebrandi. Iam enim tantum sibi d eDei misericordia pollicetur, ut sese putaret tertiae quoque filiae dotem tenere manibus. Ita ab inferno ereptus homo, noctes diesqueperpetuos, ereptores sui de syderio estuabat. Statuitque noctes insomnes per excubias ducere, quoad quis nam esset hic, exploratum haberet. Nec minus admirabilis noster, tertiam quoque filiam nuptijs tradi cupiebat. Profunda itaque nocte ueniens tacito (ut assolet) pede, per eandem fenestram tertiam introiecit dotem, ac peruigil pater decidentis auri strepitu monitus, quanta potest pedum uelocitate prosiliens, Nicolaum tandem fugientem assequitur, comprehendit, tenet, atque illius pedibus aduolutus, redemptorem suum, adiutorem, saluatorem pereuntium animarum flens, gaudensque compellat. Nisi enim miserationes tuas, inquit, misericors excitasset dominus, dudum iam perierat infelix cum tribus infelicioribus natis pater, sed clementissimus Dominus per te saluauit nos, et a crudeli peccati casu liberauit Dominus, suscitans inopem a terra, et de stercore erigens pauperem. Talia lachryrnantem, beatosque osculantem pedes, Nicolaus aegre compescuit, qui cum beneficium suum, quanta potuit humilitate attenuasset, multis tandem adiurationibus, ut rem nulli mortalium patefaceret, frustra precatua est. Vna igitur haec ex innumeris prope misericordis hominis huius elcemo synis. Quod si reliquas quoque recensere pergemus, quoties indigentibus opem tulit, quoties pauit esurientes, quoties alieno grauatos aere leuauit, immensi propemodum laboris id fuerit.

Iam Episcopus Myrensis electus, dixisse ad semet fertur: Hic dies Nicolae, haec cathedra mores alios postular, posthac non tibi, sed alijs uiuendum. Statim ab electione uere diuina coepit non minus cleri, quam populi uitia corrigere, ipse exemplar absolutae uirtutis, neglecto cultu corporis, et coenauit rantum, nec id sine sacrorum librorum lectione plenus bonis in fide operibus, nihil quod humano generi non esset salubre, gessit, usque adeo etiam ut ad mortem damnatos aliquot crueret. Iuterfuit idem Episcopus Concilio Nicaeno, numerum, 318. praesulum Catholicorum implens. Cum autem Ecclesiae optime praefuisset, et Omnibus ex aequo maxime profuisset, Myris obijt in senecta uiridi, uerus in Christo Thaumaturgus. Claruit temporibus Imperatoris Constantini Magni: cuius pietate, nomen Seruatoris nostri per orbem terrarum longe lateque insonuit. Testimonium huic Nicolao uere Christiano Episcopo (cuius uestigia hodie obliterata sunt) perhibet Ecclesia graeca per Cyrum Theodosuim, dum eius praesulatum [gap: Greek word(s)] appellat, hoc est, primariam castamque sedem, quod epigramma trium quoque filiarum pauperculi illius cuius meminit, et mirifice benefactorem episcopum collaudat, a nul la non uirtute. Ô Iesu redde tales Ecclesiae tuae, id est, qui re ipsa sint, qui dicantur, ne semper titulorenus Christiani audiamus.

SYracusanam patria Luciam, genere nobilem, et bene honesteque educatam esse tradunt. Quibus in Lucia mundi ornamentis coelestia dona, et haec qudem egregia, Magni regis gratuito beneficio accesserunt, ut laudartur eius inexhausta gratiae profusio. Haec igitur cum esset Christianis orta parentibus, et peragendo cultui diuino, iam inde a pueritia assuefacta

deditaque, uisum est Eutychiae matri uirginis illius nostrae, ut Catanam iter faceret, percelebrem tumbam diuae Agathae uisere, nec non, precibus ardentissimis patrem coelestem solicitare. Matrem filia morigera comiratur, Venrum est in templum, peragitur Liturgia, oratur, et iuxta auscultatur, quid uerborum pro more Ecclesiastico lectitaret diaconus. Forte uero legitur Euangelica historia de AEmorrhoussae praestito beneficio. Tumper eam occasione Lucia ad Eutycham couersa, Mater, inquit, nihil dubito, te tuo quoque profluuio liberatum iri, si hisce uerbis Domini, quae publicitus recitata sunt, ex corde credas, ac fidas. Laborabat enim et matrona illa eodem morbo quam grauissime. Praeter uerbi fidem a matre exigebat etiam filia, ut ad memoriam sanctae Agathae, manus in coelum tendens, precaretur Deum pro sanitate reddenda. Expectas euentum. Vtraque pernoctant in Christiano delubro illo, prostratae ad sepulchrum miraculorum feraxprolixe orant, et Agatham reliquosque cum Christo diuos, ut secum orent, compellant. Inter orandum, ita ut sit, sopore oppressa Lucia, insomnium faustissimum de sananda matre percipit. Et eo profecisse, precationem suam cum fide coniunctam, simul et Agathae in coelis cooperatricem intercessionem. Verum simulatque illuxit postera dies, sistitur fons pudendi sanguinis in Eutychia: uoti sui compotes illae magno cum studio domum repetunt, gratias agentes Deo, cuius bonitati potius, quam suae supplicationi incolumitatem ferebant accepta. Hinc autem filia audentior facta, liberi us posthac cum matre agit, ut quae diuinitus tanto impetrato beneficio, in posterum sit eaquior ac remissior futura. Quare ab ea petit praecipuum, ne se posthac nuptiarum mentione grauet, nam nolle se nubere. Atque hoc ueluti praemij loco postulat pro communicata interpellatione Catanensi. Praeterea uelle se, quic quid haereditate obueniret, dispergere in egenos. Nec

enim magnis opibus ei fore opus, quae uitam coelibem agere decreuisset. Coniugium uorax magnopere est, et in erogandis eleemosynis tenax. Mater grauatim assentiens, illud a filia modo postulat, ut se uiua parcat opibus: Ab obitu autem ex animi sententia illas aut asseruet, aut expendat. Hic filia quasi Nuthetico quodam asperiorematrem ad beneficentiam exhortans (ut erat spiritu superior matre) in hunc modum ait: Heus mater mea, dare ut quidem uis pauperibus iamiam moritura, nunc incolumi uita dare renuis. Qua praepostera largitione eum animum prae te fers, quod nunquam quicquam sis datura, si perpetuo uiuere liceat in hoc saeculo. At uero quia hinc emigrandum est tibi, dari non uetas: quandoquidem nosti, opes te in alterum saeculum non comitari. Quae, obsecro, merces hinc tibi. Quam eo animo inibis gratiam adomino Proinde si me audis, ô charissima mater, confer coelestia cum mudanis, aeterna cum caducis, contemne, atque animo eijce philargyriam, hoc est, amo rem pecuniae, et fac tibi amicos de iniquo mammona, dum uiuis, dumque bene habes, da tua, non aliena manu da copiose, da candide, nec aberit, quin pater noster coeleste tabernaculum olim tibi redditurus sit. Illiusmodi oratione Lucia matris tenaces manus expugnauit, hucque adegit, ut posthac e domo illa opulenta eulogia pauperum usibus effunderetur. Resciuit hoc adolescens, qui Luciam in uxorem ambierat. Is ut erat saeculo huic deditior, religionem nostram nihil morabatur, contemptor tam Euangelij quam legis Christi. Nulla mora, procurrit frustratus amator (ut qui repulsam coniugij tulerat) ad Paschasium uirum consularem, accusat Luciam Christianismi, flagitij scilicet capitalis. En tibi crucem occasione bonorum operum, quod idem in diuo Laurentio uidere est. Puella non fide tantum, sed factis quoque Christiana, ad impium tribunal citatur. Fit inquisitio de religione

Affirmatur Christianismus citra dissimulationem. Consul obijcit Imperatorum ethnicorum uidelicet decreta, quibus cauebatur, ne quis Christianus fieret. At Lucia non superioris et ordinatae potestatis, sed impij decreti contemptrix, respondit, ad se nihil pertinere eius generis inhibitiones. Tu, inquit, ô Paschasi, principum tuorum decreta custodi, ipsa Dei mei legem custodiam. Metuis tu quidem reges et praesides, ego Deum timeo. Offendere non uis homines, et ego offendam Deum? Quin etiam ambis illis placere, et mihi succenses, quod Christo meo placere studeam? Agedum, fac tuo pro libitu, mihi curae erit, ut quod Christianam decucrit, quodque animae meae fructuosum fuerit, strenue faciam, uel renitentibus inferorum portis, nedum Romanorum armis. Paschasius audita uirginis apologia, diffidebat se illam in superstitionem gentilium posse retrahere, quandoquidem fortiter responderet, se nullo modo dijs sacrifi caturam: simulque docens, quidnam sit uerum sacrificium, ac deo placens: Nimirum uisitare paperes, et illis in necessiratibus subuenire. Adeoque addiderat, semet nunc of ferri uelle, postquam sua omnia ceu Christianam oblationem in pauperes expendisset Ira igitur incaluit homo, et conuersus ad conuitia, Luciam impudicitiae notabat, et quae haereditatem suam nequiter prodegisset. Illa mendacij Paschasium arguens, respondit, se patrimonium suum tuto in loco posuisse, nec sibi consciam esse de ulla libidinis macula. Atque hîc repre hendit paganos, tanquam coruptores mentium, nedum corporum. Peruersa enim illorum cum sit religio, consentaneum est, ut uita eorundem omni scelerum genere operta sit. Praeter haec iactauit aeternitatem uerbi diuini, seque ipsam exhortari ac consolari dictis Euangelicis, pulchrum duxit. Post longam disputationem, uidebatur Pasdiasio haud abs refore, si puella uirginitatis soluta zona, cuiuis in libidinem putri pstitueretur.

Nam hoc actu futurum, ut amisso casto spiritu, experta probrosa uoluptate, desereret, disciplinam nostram, ac ad pristinum errorem licentiamque rediret. Procurat impurus, ut lenonum turpissimorum turba ad Luciam uentitet, illique quod possunt persuadeant, donec firmum pectus expugnetur. Sed nihil effecerunt foedi. Dein tentatum est alia uia: uerum ne sic quidem processit. Virgo in sententia ac proposito castitatis fixa et immota perdurans, uerba fecit de pudicitia, uidelicet, quae auferri non queat a quoquam, si animo relucteris: Non, inquit, inquinatur corpus, nisi de consensu mentis. Quod si me inuitam corrumpi praeceperis, nihil aliud feceris, quam quod hic mihil coronam castitatis auctam reddideris. Ecce corpus meum ad omne supplicium paratum habes. Haec Lucia. Mox igne torquetur, nec tamen assentit uel errori, uel turpitudini. Ferunt inter tormenta uirginis ipsum Paschasium suae tyrannidis dedisse poenam, ultore Deo. Virgo morti destinata, multa sermocinata fuerat ad populum, admixtis etiam uaticinijs. Efflauit autem animam, transfixo gutture, ubi tamen prius acceperat sacram Eucharistiam. Acta sunt anno Domini CCCX. saeuiente Maximiano et Diocletiano Christicida. Huius rei testis est Hermolaus Contractus. Quo loco meminit etiam Viti, Modesti, et Crescentiae in Sicilia, pro Christo trucidatorum. Onympham coelesti throno dignam, dictam a Luce, qui Christus est, Luciam, prae qua gentilis illa Lucina tenebrosa fuerit. Raph. Volaterranus de Lucia et lucina sic: Luciae item duae martyres, altera uirgo Syracusana, altera Romana uidua iam annis XXXIX. una cum Geminiano, quem a lymphatione liberatum, ad fidem deduxerat: gladio caesa est sub Dio cletiano. Lucina uirgo item Romana diues admodum circa ea fere tempora Christianos sumptibus iuuabat, martyresque in agro suo sepeliebat. Eius Romae sepul chrum in templo Sebastiani, etc. Haec Raphael. Habuit eadem

nostra Ecclesia olim Lucium uirum Dei, de quo Eusebius Caesariensis in hanc sententiam scribit: Lucius autem quidam Christianus uir, uidens tam temere datam sententiam, ait ad Vrditium: Quid quaeso causae est, quod neque adulterum, neque corruptorem, aut homicidam, uel latronem, raptoremque, aut alterius cuius libet facinoris reum, sed tantum pro nomine Christiani, quod hoc se uocabulo confessus est nuncupari, ad mortem duci hominem praecepisti? Non sunt haec digna pio Imperatore, nec sapientisimo puero filio eius, neque sacro senatu, quae agis, ô Virbici. At ille nihil aliud inquirens, ait ad Lucium: Videris mihil et tu Christianus esse. Cumque Lucius repondisset: Hoc plane sum: etiam ipsum Vrbicius duci pariter iussit ad mortem. Ille: Gratias (inquit) ago, quod me nequissimis dominis absolutum, ad bonum et optimum patrem et regem omnium Deum remittis.

ENobili Francorum seu Gallorum genere natam Odiliam esse perhibent, patre magnate in superiore Burgundia, cui nomen Attico, tempore Hilde richi regis, qui inter Francorum reges a Roberto Gaguino, decimus quartus numeratur, in uenatione cum uxore Vlcide occisus. Haec ab incunabulis se colendo Deo mancipauit, accepto inter baptizandum peculiari lumine suae mentis. Nam gratia dei et opus spiritusancti est per filium, ut natura caeci, ad cognitionem rerum diuinarum oculati reddamur, alioqui Adamica illa caecitas Christum Nazarenum, saluatorem mundi, precium emendis siue liberandis nobis a patre donatum, perspicere fidei oculis haudquaquam potest. Tametsi non incredibile putamus, Odiliam etiam corporeis captam extitisse, et cum baptismi sacramento uisum accepisse. Nec fidem excedit, eandem immiti patre defuncto precum assiduitate profuisse.

Nos potissimum in hac Gallica puella spectamus, quod contempto saeculo, calcatisque uoluptatibus, se tanta fide Christo obstrinxerit, malens monasticôs degere abiecta, quam aulicôs uiuere splendida. Christi uirgo Odilia recte iudicauit, diuinae Maiestati placere castitatem, ieiunia, precationes, eleemosynas, lectiones, prae connubijs, commessationibus, obtrectationib. rapinis, litib. Studuit facere secundum Euangelium, non credere tantum abnegans semetipsam, mortificans et crucifigens carnem suam, ambulans spritu, uirgo sancta tum corpore, tum animo. Iam malorum annorum iuxta et operum bonorum plena, decessit in Domino, simulatque e calice sumpsisset Dominicum corpus et sanguinem. Vt haec Odilia monacha, ita alius Odilio monachus extiti, tempore Othonis tertij, uir editis miraculis clarus. De isto legitur: pauperib. compatiens manu largissima atribuebat, ut etiam famis tempore sacra uasa et coronas, ab imperatore oblatas Ecclesiae distraheret, et pecuniam acceptam erogaret. Haec Petrus de Natalibus, Antonius Sabellicus de Odilialib. ij. Nec minus, inquit, tetrice Odilia corpus afflixit, ursina pelle pro stragulo usa, puluino muricoso lapide. Monasterij haec, quod in Bauaris uisebatur montib. sacerdos fuit maxima, sed sororum omnium abiectissima et esse et uideri uoluit.

HIspanica uirgo, a S. Donato presbytero in ciuitate Barcinonensi catechizata, puerilibus etiandum annis martyrij palmam cupide assecuta est, sub praeside Daciano. Causa mortis erat, idolorum abominatio. Aiebat se soli Deo, qui in coelis habitat, sacrificare solere, huiusque unigenito dedisse fidem. In qua sententia cum firma perstaret, cedens neque ad dextram neque ad sinistram, multo atrocissimis pariter et creberrimis tormentis, usque dum animam redderet, discruciata fuit. Et quod in muliebri ac sane quam im becillo

sexu magis mirere, bene locuta est Eulalia (suo uidelicet nomini respondens) in Christo Iesu inter has ipsa laminas, ungulas, fustes, cultros, flagra, haud secus ac si accubaret in uiridario quodamprocul a carnisi cum crentis et ferinis manibus. O uirtutem Dei ostensam in testa ceo uasculo O turpiter confusam potestatem robustissimi Benemoth. Hispa niae decus haud uulgare, haec Eulalia, satanicam tyrannidem deuicit in domino qui est benedictus in secula. Meminit Eulaliae Her. conctractus, recensens eam inter sanctos Ecclesiae homines sub Dio cletiano imper. passos.

FRater et soror Nicasius et Eutropia Galli natione, Christi Euangelio toti addicti, quaesierunt regnum Dei atque iustitiam eius, et ambulauerunt, in uia domini irreprehensibiles. Erat autem Nicasius episcopus Remensis, tempore Vandalicae persecutionis, Auiano Aureliae agente episcopum. Atque ô lamen tabiles Ecclesiae casus. Non sat erat ipsos olim Romani orbis imperatores, in Christianorum capita iuratos hostes multipliciter saeuire, nisi exteros etiam Scythas, quibus nihil inhumanius, aduersus Ecclesiam suscitaret armaretque diabolus, ueterator ille millies execrandus. Pax nostris erat a domesticis persecutoribus, utpote Caesaribus iam Ecclesiae filijs factis, et ecce adest Ate noua, imo multo exitiabilior Tisiphone ab ipsis inferis immissa, ne uidelicet infelici Ecclesiae ulla tranquillitas afforet, usque adeo nimirum irato Satana, et ulciscente, quod a se suoque tenebrarum regno, baptismatis obstricti sacramento defecerimus. Porro haec Vandalica persecutio ut non prima, ita nec ultima fuit. Primum omnium Gothi, ex ipso (optinor) Acherontis lacu prodeuntes, late uagantes Europam Christi anam truculentis armis inuaserunt. Sic scribit Eusebius. Peridem tempus, nempe Valentiniani Augusti, in orientis regno Gothorum gens sedibus suis pulsa, per omnes se Thracias infudit, armisque urbes et agros uastare feraliter coepit. Astipulatur Eusebio Nicephorus monochus graecus, qui de Hypogothis etiam scribit: item de Alanis, quorum Paulus quoque Diaconus meminit. Hos barbaros una cum Sarmatis antea bello superarat Constantinus Magnus. Sed Valens Inperator postea, iunalescenti Gothorum exercitui non potuit aeque obsistere, imo ab his uictus, misere

perijt: nec illi quicquam profuit, quod Gothica gena Arianismo consenserat, cuius sectae propugnator Valens Imperator, Ecclesiam catholicam hostiliter adflixit. Putabat bene secum actum esse Valens, posteaquam missis praedicatoribus sui Euangeli, Gothorum exercitus deceperat, inque Arij sectam traxerat, idque consulente Eudoxio, qui aiebat: Communio unius dogmatis, firmiorem faciet pacem. Eo tempore prae fuit bello Atalaricus rex Gothorum, iuxta Historia Tripart. quem tyrannum Paulus Diaconus Athanaricum uocat. Defuncto Valente creuit Gothorum rabies in Italia, ducibus Alarico Valamero (de quo apud Bedam) Theoderico, Ataulpho, Radagaiso, Totila etc. Contra uero strenue pugnatum est ab imperat. Roman. Valentiniano Valentis filio, Gratiano, Theodosio, Arcadio, Honorio, Iustiniano, Martiano, et saepenumero de Barbaris illis reportata uictoria. Interim exurgunt Hunni, post Belam, duce Attila, qui se Terrorem orbis et Virgam Dei appellabat. Is, secundum Chronicum Vngaricum, quinquies cente na milia militum ductauit in Europam, unde Gothos fudit expulit ue, ut ipse Romano imperio solus dominaretur: erat enim impatiens consortis regni. Circa idem tempus irruerunt etiam Vandali, duce Genserico et Helderico, qui adiunctis Alanorum copijs, per Gallias ac Hispanias maximo omnium terrore grassati sunt, domitores et uictores Christianorum populorum. Accessit huic malo, quod Gensericus Ariana iam doctrina infectus, catholicos immaniter trucidauit, idque in Aphrica, quo tempore loco' ue. S. Augustinus uixit. Tum capta fuit a Genserico Car thago, qui idem Siciliam adflixit. Quinetiam Hunni Thraciam et Illyricum nastarunt in ijsdem Ecclesiae procellis. Athanaricus rex Gothoru, referente Paulo Diacono, Christianos in sua gente crudelissime persequebatur, adque coronam martyrij sublimauit.

Praeterea Vandali, regnante Thrasimundo, catholicas ecclesias clausit, et CCXX. Episcopos in Sardiniam deportauit exilio multandos. Horrenda mala narro: Romanam urbem a Gothis antea captam, Hunni quoque expugnarunt et diripuerunt. Mox denuo Gothi, regnante Totila. Quid ea tempestate rebus Christianis potuit funestius accidere? Nihil tum contemptius, nihil abiectius Ecclesia, nihil abominabilius catholicismo. Verum ubi Deo iudicanti uisum fuit cessauit illa uastatio. Missi enim fuerunt duo uexilli feri a Roma. imperatore, Narses scilicet, et Belizarius qui forti manu Getas illos expulerunt tam Aphrica quam Europa, terrasque foeda barbarie purgatas, imperio Roma. restituerunt. Multo post deleuerat reliquias Hunnicae gentis Carolus Magnus, teste Donato. Attamen totum Scythicae huius familiae seminarium, usque in hunc diem extinctum haudquaquam est, siquidem Hunni, Hungariam seu Pannoniam obtinuerunt, ibique fixerunt stabilem sedem: et Gothi, Gothiam ad latus Daniae, et Vandali, Vandaliam seu Lusatiam. Nec non aeterno marte celebres Alani alicubi gentium existunt. Durauit ista per Europam et Aphricam Ecclesiae perpetuis lachrymis deflenda ca lamitas, CC. amplius annis. Sed quia calamitatem calamitas comitari solet, en Italiae aut potius Romano imperio aliud ex alio malum. Non enim ita magno temporis interuallo post, mouent arma aduersa Longobardi, et de integro Italicas Gallicasque urbes depopulantur, duce Alboino. Huic populo e Scandinia oriundo, successit nihil non ex sementia. Victa Italia, regnarunt aliquot annis, dehinc Italicae regionis partem nacti, quae ab his Longobardiae nomen trahit, quieti mansitarunt. Ais: Quando tandem pax imperio? Tum ne, uidelicet prostratis Scythis et Longobardis suum in nidum coactis? Heû minime. Nam post Gothos, Hunnos, Vandalo.

et nunc etiam Longobardos sub Iustino et Tyberio, fatali quadam infelicitate Persae contra Romanum imperium excitantur, nempe regnantibus Phoca et Heraclio. Tum enim temporis elato animo Cosdra rex Persarum orientem, Romanis tributarium, crude lissime debellat, capta Hierosolyma, et expugnatis ci u tatibus plerisque Iudaeae in imperij Iudibrium trium phat: hostis religionis nostrae summus. Sed Heraclius, per Deum uiuum ac uerum potentior, Persicam beluam repressit. Sub eosdem annos exoritur extrema mundi pernicies Arabs Mahumeta. Praetereo in Hungaris ueterem Hunnorum rabiem ueluti renouatam. Etenim imperante Ludouico vij. Arnolphi filio et Conrado, Hungaris iunctis armis socialibus, fortasse ad ultionem de Carolo capiendam, Italiam subegerunt. Quin et Germaniam nostram ingressi, multas ciuitates expugnarunt, ac omnia passim sanguinolentis cladibus implerunt. Multis post annis comperssit illorum ferociam, caesis aliquot milibus, rex Otto, mox Imperator. Caeterum istae calamitates Christianismi iam olim desierunt, Maliometica noxa hoc etiam die perseuerat, in nocendo pertinacissam. Equidem primo tempore quum Arabes desciuissent, hortatore simul et antesignano illo Mahometa a Romano Imper. ac plerique Caesares, praecipue Tyberius, Absimarus et Anastasius Artemius huius defectionis causa iusta bella gereret aduersum illos, inflammati hinc atque cocitati fuerunt Saraceni, ita ut frequenter irruptionem facerent in Italia, seseque de Romanis uin dicarent. Atque ista discordiae acerbitas quotidie in ma ius euasit. Profecto nostra aetate experimur isthuc, ut historiarum lectione opus non admodum sit. Nunc ipsi, inquam, sentimus, quod seculis prioribus factitatum esse legimus. Ecclesia totretro annis a Schythico po u[?]o uexata, nunc copluribus etia seculis a longe immanissimis feris, quos Turcas uocant, ultra omnem

modu molestatur. Gothorum, Hunnorum, Van dalorum et Longobardorum usurpata potestas, finem a cepit in Europa ac Aphrica: at Saracenorum tyrannis in omnes horas augescit, non habitura finem, hoc quidem rerum statu. Est haec Antichristi tyrannis, et Draconis rabies, qua tot milia Christianorum hodie miserrime pereunt. Huiusmodi obiter percurrimus, dum, quaenam fuerit Vandalica persecutio aduersum Nicasium, presbyteris rudioribus subindicare uoluimus, alioqui fere extra institutu. Tametsi ea historiarum repetitione palam fit, quam infinita sanctorum milia, non solum Nicasius cum sua Eutropia, in Scythicis istis caedibus interempti fuerint, quorum nomina licet nos lateant, uolumus tamen et illorum quotquot sunt, memoria in Nicasij ferijs renouata celebrari. Vnus Nicasius in Vandaloru furore occisus, repraesentat nobis multas myriades ueterum Christianorum in istis barbarorum impressionibus partim truci datorum, partim spoliatorum exilioque damnatorum. Celebramus quoque in Nicasio et Eutropia omnes fratres sororesque nostras in Christo, quotquot Turca truculentiss. tyrannus ardens oculis, animoque fremens tamprae teritis quam nostris annis, in Graecia, in Italia, in Pan nonia, uelut oues mactauit. Vincit haec Turcica immanitas Gothicam, haec saeuitia superat Hunnicam, haec crudelitas antecellit Vandalica. Incidimus elieu nos in longe deteriora tempora, atque illa fuerunt, quae nobis Chronographi de ueterum Romanorum atque Aphricanorum aerumnis in scriptis reliquerunt. Scythae loris, Turcae scorpionibus caedunt Ecclesiam. An tiochus olim ad Soleimannum collatus, columba uideri possit. Siculi tyranni, et qui Athenis ui damnabantur tantum non amici fuerint, si hos Saracenos, inimicos tales aspicias. Quisstrages, quas edidit homo ille perditionis? quis funera fando explicet? Nica fius uerum agens pastore, irruentibus immani ira concitatis

homicidis, pro populi salute solicite orans, gladioru ictus fortiter excepit, sicque in confessione S. Euangelij mortem obijt. Eadem fide et exemplo ciues occubueruut, Pretiofa mors in conspectu Domini. Acciditres admiranda: Remenses a Vandalis iugulati, uicerunt. Atque inde nomen Nicasius habet. Sit bene dictus Deus.

PAtria Cappadox, Christianis paretibus Sabbas, cuius nomen in Graecorum quoque Ephimeride legitur. Is patre in militiam proficiscente: si quidem isthuc iubebat imperator Theodosius: proripuit se in Monasterium, partim ut in eo, quippe loco semotiore, a saeculari strepitu tranquillius Deo ser uiret, uitae innocentia, precibus, ieiunijs, meditationibus, psalmodijs, partim ut commodius pijs utriusque Testamenti literis operam daret. Quae duo monachum Christianum decent, nimirum Deo et studijs uacare. Extra illum binarium monachus nihil aliud est, qua telluris inutile pondus. Monachus mundo familiaris, Deo odibilis est. Monachus prauis cupiditatibus indulgens, a caupone nihil differt Non cucullus, sed uirtus facit monachum. Sub cucullo hypocrisis latere potest, in bona mente non potest. Eo processit sanctimoniae Sabbas, ut per eum miracula quaedam ederet omnipotens. Diabolum uicit uarijs modis, tanta ualebat uirtute dei. Vitam beatus uir in Palaestina consumpsit, ubi in domino obdormiuit, Hierosolymis sepultus. Rapha. Volaterranus de Sab ba illo ita commemorat, lib. XIX. Sabbas abbas imperante Theodosio, e Cappadocia uenit Hierosolyma, ubi usque ad extremum uixit, paruo sibi aedificato tugurio, quotidie loca religiosa lustrando. Eius deinde reliquiae Venetias translatae.

IGnatius Antiochenae Ecclesiae, tertius post Petru Apostolum episcopus, commouente persecutionem Trainno, damnatus ab bestias, Romam uinctus mittitur. Cumque nauigans Smyrnam uenisset, ubi Polycarpus, auditor Ioannis, episcopus erat, scripsit unam epistolam ad Ephesios, alteram ad Magnesianos, tertiam ad Trallenses, quartam ad Romanos: et inde egrediens, scripsit ad Philadelpheos, et ad Smyrnaeos, et proprie ad Polycarpum, commendans illi Antiochensem ecclesiam: in qua et de Euangelio quod nuper a me translatum est, super persona Christi ponit testimonium, dicens: Ego uero et post resur rectione in carne eum uidi, et credo quia sit. Et quando uenit ad Petrum, et ad cos qui cum Petro erant, dixit eis: Ecce, palpate me, et uidete, quia non sum daemonium corporale. Et statim tetigerunt eum, et crediderunt. Dignum aut uidetur, quia tanti uiri fecimus mentionem, et de epistola eius, quam ad Romanos scribit, pauca ponere. De Syria usque ad Romam pugno ad bestias in mari in terra, nocte dieque, ligatus cum dece leopardis, hoc est, militibus, qui me custodiut: quibus et cum benefeceris, peiores fiunt. Iniquitas autem eorum, mea doctrina est, sed non idcirco iustificatus sum. Vtinam fruar bestijs quae mihi sunt praeparatae, et quas et oro mihi ueloces esse ad interitum, et ad supplicia, et allici ad comedendume, ne ficut et aliorum martyrum non audeant corpus attingere. Quod si uenire noluerint, ego uim faciam, ut deuorer. Ignoscite mihi filioli, quid mihi prosit, ego scio, Nunc incipio Chyisti esse discipulus, nihil de his quae uidentur, desyderans, ut Iesum Christym inueniam. Ignis, crux, bestiae, confractio ossium, membrorum diuisio, et totius corporis contritio, et tota

tormenta diaboli, in me ueniant, tantum ut Christo fruar. Cumque iam damnatus esset ad bestias, ardore patiendi, cum rugientes audiret leone, ait: Frumentum Christi sum, dentibus bestiarum molar, ut panis mundus inueniar. Passus est anno undecimo Traiani. Reliquiae corporis eius Antiochiae iacent extra portam Daphniticam in coemirerio. De eodem S. Ignatio Iege, presbyter, Eusebium, Hist. Ecclef. lib. iij. cap. XXXVII.

DE. hoc Eusebius in hunc modum: Denique post resurrectionem atque ascensionem Domini ad coelos, Thomas Apostolus ex commonitione diuina Thattaeum quendam, unum ex septuaginta discipulis, ad Edissenam ciuitatem Euangelistam et praedicatorem uerbi dei emittit, simul et quae a domino promissa fuerant, impleturum. Idem lib. iij. cap. j. ait: Thomas (sicut nobis traditum, est) sortitus est Parthos,

Matthaeus AEthiopiam, etc. Idem lib. xj. cap. v. sic scribit: Edessa Mesopotamiae urbs fidelium populorum, Thomae Apostoli reliquijs decorata, etc. De S. Thoma Hieronymus sic: Thomas Apostolus, quemadmodum traditum est nobis, Parthis et Medis et Persis, et Germanis, et Hircanis, et Bactiis, et Magis praedicauit Euangelium Domini. Dormiuit in ciuitate Calamina, quae est Indiae.

HIstoria sanctissimi ac fortissimi Stephani perquam eleganter, copioseque descripsit, S. Lucas in libro Praxeôn, cuiusmodi passim in omnibus Ecclesijs leguntur et decantantur.

AIunt duos hoedos immaculatos post passionem Domini oblator esse ad altare domini, Iacobum et Stephanum: quorum alter de apostolorum numero, alter de septem electis in ministerium domini princeps fuit. Iste est Iacobus, qui trans formatum saluatorem uidit in monte: qui resurgentem siliam archisynagogi cum Domino Petroque et Ioanne intuitus est: qui cathalogo Apostolorum, in quo bina iunguntur nomina, prior fratre ponitur. Hunc interfecit Herodes, et quasi hoedum immacula tum post passionem saluatoris in die immolauit secunda. Stephanum quoque (cuius sapientiae et doctrinae nullus poterat resistere: et qui stantem uidit filium ad dexteram patris, et dixit: Domine Iesu suscipe spiritum meum) lapidibus obruêre Iudaei.

Idem Hieronymus ad Paulam super obitu Blesillae filiae, de S. Stephano inter reliqua sic: De Mose uero et Aaron, quod eis ex ueteri more sit planctus exhibitus, non mirandum est, cum et in Actis Apostolorum, iam Euangelio coruscante, Stephano fecerint Hierosolymae fratres planctum magnum. Et utique planctus magnus, non in plangentium exanimatione, ut tu putas, sed in pompa funeris, et exequiarum frequen tia intelligendus sit. De S. Stephano diuus Augusti nus in ciuit. dei, lib. XXII. cap. VIII. sic scribit: Ad aquas Tibilitanas Episcopo afferente, proiecto, reliquias

martyris gloriosissimi Stephani: ad eius memoriam ueniebant magnae multitudinis concursus et occursus, Ibi caeca mulier ut ad Episcopum portantem pignora sacra duceretur, orauit: flores quos ferebat, dedit, recepit, oculis admouit, protinus uidit. Stupentibus cunctis, qui aderant, praeibat exultans, uiam carpens, et uiae ducem ulterius non requirens. Memorati memoriam martyris, quae posita est in castello Synicensi, quod Hipponensi coloniae uicinum est, eiusdem loci Lucillus Episcopus populo praecedente atque sequente in manu portabat: fistula, cuius molestia iam diu laborauerat, et familiarissimi sui medici, qui eam secare uellet, operiebatur manus illius piae uectatione, ubi sanctas attigit reliquias, repente sanata est. Nam deinceps eam in suo corpore non inuenit. Eucharius presbyter ex Hispania Chalamae habitans, ueteri morbo calculi laborabat, per memoriam supradicti sancti martyris, quam Possidius illo aduexit Episcopus, saluus factus est. Idem ipse postea morbo alio praeualescente mortuus sic iacebat, ut ei iam pollices liga rentur, opitulatione memorati martyris, cum de memoria eius reportata fuisset, et super iacentis corpus missa ipsius presbyteri tunica, suscitatus est. Fuit ibi uir in ordine suo primarius, nomine Martialis, aeuo iam grauis, et multum a religione abhorrens Christiana. Habebat sane fidelem filiam, et generum eodem anno baptizatum, Qui cum eum aegrotantem multis et magnis precibus et lachrymis rogarent, ut Christianus fieret, prorsus abnuit, eosque a se turbida indignatione submouit. Visum est genero eius ut iret ad memoriam sancti Stephani, ut illic pro eo quantum posset, oraret, ut Deus illi daret mentem bonam, qua credere non differret in Christum. Fecit hoc ingenti gemitu et fletu, et sinceriter ardente pietatis affectu. Deinde abscedens aliquid de altari florum quod occurrit tulit, eique cum nox esset, ad caput posuit. Tunc

dormitum est: et ecce ante diluculum clamat, ut ad episcopum curreretur, qui mecum forte tuuc erat apud Hipponen. Cum uero eum audisset absentem, uenire presbyteros postulauit: uenerunt, et statim credere se dixit: admirantibus atque gaudentibus omnibus, baptizatus est. Hoc quam diu uixit in ore habebat: Christe accipe spiritum meum. Cum haec uerba beatissimi Stephani, quando lapidatus est a Iudaeis, ultima fuisse nesciret, quae huic quoque ultima fuerunt, nam non multo post etiam ipse defunctus est. Sanati sunt illic per eundem martyrem etiam tres podagrici, duo ciues, peregrinus unus: Sed ciues omni modo, peregrinus autem per reuelationem quid adhiberet (quando doloret) audiuit: et cum hoc fecisset, dolor conquieuit. Audurus nomen est fundi, ubi ecclesia est, et in ea memoria Stephani martyris. Puerum quendam paruulum cum in area luderet, exorbitantes boues, qui uehiculum trahebant, rota obtriuerunt, et confestim palpitauit expirans. Hunc mater arreptum ad eandem memoriam posuit: et non solum reuixit, uerumetiam illaesus apparuit. Sanctimonialis quaedam in uicina possessione, quae Caspaliana dicitur, cum aegritudine laboraret ac desperaretur, ad eandem memoriam tunica eius allata est, quae antequam reuocaretur, illa defuncta est. Hac tamen tunica operuerunt cadauer eius parentes, et recepto spiritu salua facta est. Apud Hipponen Bassus quidam Syrus ad memoriam eiusdem martyris orabat pro aegrotante et periclitante filia, eoque secum uestem eius detulerat: cum ecce pueri de domo cucurrerunt, qui ei mortuam nunciarent. Sed cum orante illo ab amicis eius exciperentur, prohibuerunt eos illi dicere, ne per publicum plangeretur. Qui cum domum redissetiam suorum eiulatibus personantem, et uestem filiae, quam ferebat, super eam proiecisset, rursus reddita est uitae. Rursum ibidem apud nos Irenei cuiusdam

collectarij filius aegritudine extinctus est. Cumque corpus iaceret exanime, atque alijs gementibus et plangentibus exequiae pararentur, amicorum eius quidam inter aliorum consolantium uerba suggessit, ut eiusdem martyris oleo corpus perungeretur. Factum est, et reuixit. Idem Augustinus de S. Stephano scribit, in quaestionibus ueteris et noui Testamenti. Item in libro de cognitione uerae uitae, cap. XLII.

IOannes Apostolus, quem Iesus amauit plurimum, filius Zebedaei, frater Iacobi Apostoli, quem Herodes post passionem domini decollauerat, nouissimus omnium scripsit Euangelium, rogatus ab Asiae episcopis, aduersus Cerinthum, aliosque haereticos, et maxime tunc Ebionitarum dogma consurgens, qui asserunt, Christum ante Mariam non fuisse. Vnde et compulsus est, diuinam eius natiuitatem edicere. Sed et aliam causam huius scripturae ferunt: quod cum legisset Matthaei, Marci et Lucae uolumina, probauerit quidem textum historiae, et uera eos dixis se firmauerit, sed unius tantum anni, in quo et passus est, post carcerem Ioannis historiam texuisse. Praetermisso itaque anno, cuius acta a tribus exposita fuerat, superioris temporis, antequam Ioannes clauderetur in carcerem, gesta narrauit, sicut manifestum esse poterat his, qui diligenter quatuor Euangeliorum uolumina legerint. Quae res etiam diaphoniam, quae uidetur Ioannis esse cum caeteris, tollit. Scripsit autem et unam epistolam, cuius exordium est: Quod fuit ab initio, quod audiuimus, et uidimus oculis nostris, quod perspeximus, et manus nostrae contrectauerunt de uerbo uitae, quae ab uniuersis Ecclesiasticis et eruditis uiris probatur. Reliquae autem duae, quarum principium, Senior electae dominae et natis eius: et se quentis, Senior Caio charissimo, quem ego diligo

in ueritate: Ioannis presbyteri asseruntur, cuius et hodie alterum sepulchrum apud Ephesum ostenditur. Et nonnulli putant, duas memorias eiusdem Ioannis Euangelistae esse. Super quare cum per ordinem ad Papiam auditorem eius uentum fuerit, disseremus. Quarto decimo igitur anno, secundam post Neronem persecutionem mouente Domitiano, in Pathmon iusulam relegatus, scripsit Apocalypsim, quam inter pretatur Iustinus martyr, et Hirenaeus. Interfecto autem Domitiano, et actis eius ob nimiam crudelitatem a senatu rescissis, sub Nerua principe redit Ephesum, ibique ad Traianum principem perseuerans, totas Asiae fundauit rexitque Ecclesias, et confectus senio, sexagesimo octauo post passionem anno domini mortuus, iuxta eandem urbem sepultus est.

BEatus Ioannes Euangelista cum Ephesi moraretur usque ad ultimam senectutem, et uix inter discipulorum manus ad ecclesiam deferretur, nec posset in plura uocem uerba contexere: nihil aliud per singulas solebat proferre collectas, nisi hoc, Filioli diligite alterutrum. Tandem discipuli et fratres qui aderant, taedio affecti, quod eadem semper audirent, dixerunt: Magister, quare semper hoc loque ris? Qui respondit dignam Ioanne sententiam: Quia praeceptum domini est, et si solum fiat, sufficit. Hactenus Hieronymus.

Vir clarissimus Ioannes Capnion libro iij. Verbi mirifici, de S. Ioanne sic refert: Ioannes Euangelista superaro ueneno, daemonem in Dianae templo ducentos et quadraginta nouem annos commoratum, his uerbis loco expulit: Interdico (daemon) tibi in nomine Iesu Christi Nazareni, ne ultra hîc habites. Et confestim decessit Epheso daemon. Quo factum est,

ut iussu Domitiani uir sanctus non sine Prochoro so dali suo in Pathmon insulam exul deportaretur, ubi tam ingentia per nomen Iesu confecit miracula, quod facerdotes Apollinis, impatientia simul et futurae de sertionis formidine perculsi, rem omnem ad Cynopem Magorum facile principem, etc. Haec Capnion.

Notum est uulgo, quod de Drusiana Ephesiana, uere Christiana matrona, a Ioanne Apostolo, cum iam efferretur, ex mortuis suscitata legitur. Haec foemina Ioanni uidetur esse, qualis Petro Tabita illa seu Dorcas in Actis Apostol. Nec a uero abludit, quod referunt de philosopho Cratone, huius Apostoli disputatione atque miraculo, ad religionem nostram conuerso. Nouum haud quaquam est a Christianis ecclesiae, Philosophos saeculi uictos, et Christo Iucrifactos esse.

Septimius Tertullianus de Ioanne Euangelistameminit in libro de praescriptionibus haereticorum, his quidem uerbis: Romae apostolus Ioannes, posteaquam in oleum igneum demersus nihil passus est, in insulam relegatur.

Iacobus Fab. Stapulensis, in lib. de una, ex tribus, Maria, Ioannis Apostoli meminit, referens uerba quaedam ex Melitone Sardensi episcopo, qui ait: Cum esset annorum nonaginta, apparuit ei dominus Iesus Christus cum discipulis suis, et dixit ei: Veni ad me, quia tempus est ut epuleris in conuiuio meo cum fratribus tuis, etc.

HIstoriam puerorum Bethlehemiticorum scribit S. Matthaeus euangelista, sui de Christo libri cap. ij. Verum Herodis saeuitiam multis in locis Egesippus et quidem recte depingit.

DE Magis uetustissimus Theologus et egregias scriptor Septimius Tertullianus in libro contra Iudaeos ita habet: Magos reges fere habuit Oriens, et Damascus Arabiae retro deputabatur, antequam transscripta esset in Syrophoenicen ex distinctione Syriarum, cuius tunc uirtutem Christus accepit, accipiendo insignia eius, aurum scilicet et odores: spolia autem Samariae, ipsos magos: qui cum illum cognouissent, et muneribus honorassent, et genu posito adorassent, quasi dominum regem sub testimonia indicis et ducis stellae spolia sunt facti Samariae, id est, idololatriae, credentes uidelicet in Christo.

Diuus Hilarius in Matthaeum, Canone primo, de Magis ita scribit: Stella autem ortus primum a Magis intellectus indicat, mox gentes in Christo credituras, et homines professionis longe a scientia diuinae cognitionis auersae, lumen, quod statim in ortu eius extitit, cognituros. Denique oblatio munerum in telligentiam in eo totius qualitatis expressit, in auro regem, in thure deum, in myrrha hominem confitendo. Atque ita per uenerationem eorum, sacramenti omnis est consummata cognitio: In homine mortis, in deo resurrectionis, in rege iudicij. Quod uero repetere iter atque ad Herodem in Iudaeam redire pro hibentur, nihil a Iudaeis petere scientiae cognitionisque permittimur, sed in Christo salutem omnem et spem locantes, admonemur prioris uitae itinere abstinere.

Diuus Irenaeus de magis in hanc sententiam scribit. Vnus et idem deus, quid a prophetis praedicatus est, et ab angelo annunciatus, et huius silius, qui ex

fructu uentris Dauid, id est, ex Dauid uirgine, et Emanuel, cuius et stellam Balaam quidem sic prophetauit: Orietur stella ex Iacob, et surget dux in Israel. Matthaeus autem magos ab oriente uenientes ait dixisse: Vidimus enim stellam eius in oriente, et uenimus adorare eum. Deductosque a stella in domum Iacob ad Emanuel, per ea quae obtulerunt munera ostem disse, quis erat qui adorabatur, Myrrha quidem, quod ipse erat, qui pro mortali humano genere moreretur et sepeliretur: Aurum uero, quoniam rex, cuius regni finis non est: Thus uerô, quoniam deus, qui et notus in Iudaea factus est, et manifestus eis, qui non quaerebant eum. Historia Tripar. lib. iij. cap. ij. uerba de magis haec habet: Magi religionem Persarum ueluti quaedam sacerdotalis tribus per successionem generis ab initio commissam habere noscuntur.

Io. Chrysostomus super Matth. cap. 2. uocat magos illos barbaros et Persas. Tanti, ait, regis natiuitas Persarum regem ad se ortu suo triumphante traxit, etc. Idem ibidem dicit, magos istos non fimpliciter barbaros, sed illis longe, utique sapientiae dignitate praestantes, etc. De donis Ioannes Chrysostomus sic concionatur: munera suppliciter offerebant, quas tamen plurimum et a Iudaeorum more distarent, et ecclesiasticae philosophiae conuenirent, Si quidem scientiam illi obedientiamque et charitatem figuraliter offerebant. Athanasius Quaest. 2. facit mentionem Epiphaniae, quem diem, inquit, appellamus trium regum, nisi forte illud interpretis est.

Diuus Hieronymus lib. vij. in Esaiam: Magi, inquit, ab oriente docti a daemonibus, uel iuxta prophetiam Balaam intelligentes natum filium dei, qui omnem artis eorum destrueret potestatem, uenerunt Bethleem, et ostendente stella, adorauerunt puerum etc. Idem Hieronymus in Ezechiel. prophetam, cap. ij.

Magi qui de singulis philosophantur, etc. Mox: Consuetudo autem et sermo communis, Magos pro maleficis accipit, qui aliter habentur apud gentem suam, eo quod sint philosophi Chaldaeorum, et ad artis huius scientiam reges quoque et principes eiusdem gentis omnia faciunt. Vnde et in natiuitate domini saluatoris, ipsi primum ortum intellexerunt, et uenientes in sanctam Bethleem, adorauerunt puerum, stella desuper ostendente.

Episcopus Thaurinensis Maximus nomine, in Serm. de Epiphania, uocat Magos, Chaldaeos. Idem de Magis sic: et bene charissimi uno itinere tressimul adoraturi ueniunt Magi, etc. Cremonensis Platina sic ait: Magos, quidam Orientales, reges suos et sapientes appellant. Atque huc accedit, quod Serm. vij. August. de natali dom. legitur: Chaldaeos puerum Iesum regijs muneribus honorasse.

Scribit idem Augustinus de Magis etiam, lib. iiij. de symbolo ad catechumenos, cap. iiij, Et de Trinit. lib. iiij. cap. xii. Quo loco docet, nos ad exemplum Magorum, per aliam uiam in patriam coelestem redire. Nempe per eam uiam, quam monstrat rex humilis, quamque rex superbus obsidere non possit. Serm. j. in Epiphaniam leguntur haec uerba: Triplicium munerum triplex significatio continetur. In thure obtu lerunt Dei honorem, in auro, regiam dignitatem, in myrrha, corporis sepultura. Offeramus ergo et nos dilectissimi fratres syncera et sancta munera deo nostro, castitatem, fidem, patientiam, charitatem, mentes humiles, mores probos, animas deo inhabitare dignas. Haec sunt enim placita deo dona, haec grata munera, quae Deo quidem offeruntur, sed offerentibus prosunt. Nullo enim munere ille eget: sed hoc illi munus optimum est, ut causas habeat munerandi. Paraenesin quoque ex Ioan. Chrysost. libet adiungere: Imitemur igitur nos saltem deuotionem Magorum,

ueroque amore philosophiae barbaram consuetudinem subiungamus, longo itinere curramus, ut Christum uidere mereamur. Nam et illi, nisi procul regionem propriam reliquissent, nequaquam utique Christum uidere potuissent. Recedamus igitur a terrenis nego cijs et curis. Etenim Magi illi cum adhuc morarentur in Perside, stellam uidêre tantummodo: quia uero a Perside recesserunt, solem iustitiae ipsum aspexêre: qui certe nec stellam quidem ipsam tamdiu uidere meruisset, nisi cito a Perfide fuissent profecti. Surgamus ergo et nos, et licet omnes resistant, nos tamen alacres et prompti ad pueri accurramus domum. Et si rex et si populus, et si tyrannus huius uelint cursum itineris impedire, nequaqua tame accensi desyderij extinguamus ardorem. Sic enim omnia aduersa calcabimus, quonia et illi nisi uidissent puerum, nec periculum, quod a rege interabatur, uitassent. Prius enim quam puerum cernerent, undique illis opponebantur timores, conturbationes, atque discrimina. Postquam uero ado rarunt, securitas et tranquillitas consecuta est. Nec iam stella eos, sed angelus suscipit, quia scilicet adorando facti fuerant sacerdotes, cum supplicatione etiam muneribus oblatis. Quin nos et S. Ambrosius adhortatur ad imitationem Magorum, sup. Lucam cap. ij. dicens: Quae sunt ista uerae fidei munera? thusdeo, myrrha defuncto, etc. Nos quoque qui haec audimus et legimus, de thesauris nostris, talia fratres munera, proferamus. Habemus enim thesaurum in uasis fictilibus, etc. Stella haec uia est, et uia Christus: quia secundum incarnationis mysterium, Christus est stella. Orietur enim stella ex Iacob, et exurget homo ex Israel, etc. Num. XXIIII. Citat S. Ambrosius historia, quae doceat Magos a Balaam genus ducere Vocat illos Chald. peritos in numeris, et qui Magicis artibus conciliandae sibi diuinitatis studium impenderint, etc.

Sabba. Paulo post sic disserit de magis: erant in illisregionibus uiri syderum inspectionibus assueti, qui arte mathematica, uim discursuque planetarum nouerat, qui ex elementorum natura rationem temporum metientes, astrorum ministeria certis experimetis proprijs didicerant effectibus assignata. Hi exuaticinijs Balaam olim audierant, stellam oriri in Iacob, etc. Diu homines illi huius prophetiae prouentum expectarant: et ubi uenit pleni tudo temporis, orto repente nouo sydere, ad antiqua uolumina recurrentes, tam testimonio muniti, quam signo, Dromadis inuecti in Iudaeam stella duce peruenerunt, etc. mox: Ecce alienigenae a fluminibus AEthi opiae ad paruulum Christum supplices ueniunt, etc. Item in auro regem, in thure sacerdotem, in myrrha incorruptibilem, quamuis passibilem profitentur.

Idem Cyprianus: Adorato Domino, magi hilares alio tramite in suam patriam reuertuntur: quia necesse est, ut qui ad iustitiam, ore etiam confessi sunt ad salutem, deinde uias eligant arctiores, et se districtioribus mandatis obligent, quoniam per uias latas descensusque praecipites itur ad inferos: per arctas uero et difficiles reditur ad superos, etc. mox: Arcta uia est castiras, trames strictus humilitas: ieiunio affligi, et carnem in seruitutem redigere. Scopulosae sunt semitae, sed ad patriam supecriorem non nisi per meatus difficiles armati milites reuertuntur. Haec Cyprianus. Si cui libet, legere poterit D. Hierony. in lib. de uera Circumcisione, ibi de Magis Orientalibus, deque oblatis ipsorum donis agitur. Histor. tripart. lib. X. cap. XXX. scribit Theodoretus, Magos a Persis eos dici, qui elementa deificant. Raphael Volaterrauus lib. XVII. Anthropologiae: Magitres ex oriente fuêre, Gaspar, Melchior, et Balthasar, quorum corpora in ciuitate Coloniensi. Platina in Alexandro iij. de sepulchro Magorum refert: Federicus autem tyrannica potestate usus, direpta Dertona et Mediolanum

solo aequauit: unde translata magorum corpora. Coloniam tum crediderim a Rodulpho Coloniensium Archiepiscopo, etc. Antonius Sabellicus libro. IX. de magis ita memoriae tradidit: Pari miraculo tres illi qui ab oriente uenerunt magi, ut Christum nuper natum adorarent, intempesta nocte moniti, ne ad Herodem redirent, quem Hierosolymis conuene rant, rati (quod erat) coeli numen interesse ijs, quae fierent, ab hospitali urbi diuersi domum abierunt: sed in nulla re sacrae literae pluribus scatent exemplis. Nam quotus quisque religionem adijt, qui non aliquo instructus oraculo uisus sit sibi diuinae uoci, non nocturnae imagini obtemperare? Petrus Comestor in historia Scholastica erubescendum in modum delyrat quem secutus est Petrus de Natalibus, circa nomenclaturam magorum, dum autummant Latina esse nomina Caspar, Melchior, Balthasar: quae Hebreis dicantur Appellius, Amerius, Damascus: Graecis uero Galgalath, Malgalath, Sarachin. Stupendam inscitiam. Sed isti temporum infelicitati uenia danda est. De translatione magorum ex Mediolano in Coloniensem ciuitatem, opera Reinaldi Coloniensis Episcopi, uide Albertum krantz in sua Saxonia, lib. VI. cap. XXIIII. His certiora leges in opere Chori sanctorum.

VIr pius, nec indoctus Remigius, Gallus extitit Galliae suae unica gloria. Hoc enim Euangelij praedicatore, natio nobilissima, Christum cogno uit, idque Clodouei quarti Gallorum regis aetate, circa annum domini CCCCXC. Eodem tempore floruit quippe Remigij synchronus Vedastus Atrebatensis Episcopus, qui Thaumaturgiam per Christi nomen exercuisse legitur. De utroque Episcopo scribit Robertus Gaguinus lib. j. de gestis Francorum, narrans qua occasione Glodoueus rex gentilis etiam dum per uxorem suam Crotildem Christianam ad Christum inuitatus fuerit.

Inter alia sic scribit: Pertinaci autem in errore Clodo neo bellum in Alemannos instauratur. Constitutis in conspectu utrinque exercitibus, manus conserunt. Pugnatum cum diu esset, Francis cedentibus timet sibi Clodoueus, coelumque suspectans Deus, inquit, quem Crotildis religiose ueneratur, audi: Si uicero, fide te perpetua colam. Vix preces finierat rex, ecce alacres Franci praelium redintegrare conspiciuntur, quibus animum ipse quoque adijciens, rege Alemanno perempto, uictoria potitus est, et Alemannis lex posita. Victorem etiam, credulum Christo regem, Vedastus qui Tulli aderat, et qui postea Atrebati pontificatum administrauit, secutus est, cui rex credulitatis et fidei suae rationem enarrauit. Crotildis credenti Clodoneo gratulata, Remigium pontificem nihil morata conuenit, atque ad Clodoueum introducit, quem ad se admissum rex diligenter audit de fide et Christi religione disserentem. Dies abluendo regi indicitur, parato ingenti ornatu lauacro, cum sacrosanctum oleum (quo liniri ritu Christiani, qui abluuntur, solent) siue ministrorum incuria, siue hoc agente Deo allatum non esset, ecce de superis delapsa columba, plualam quam ampullam uocant, odoratissimi liquoris oppletam, ad manus Remigij detulit. Creditum est spiritus Dei ministerio id perpetratum esse. Eo liquore B. Clodoueus primum, posteri deinceps Francotum reges hactenus regnum administraruri, sacrantur. Ministerio ablutionis expleto, Clodoueus ad circumstantem nobilitatem populumque breui oratione habita, suadet aspernari falsam deorum religionem, et eius fidem profiteri, qui Christus appellabatur, et Dei filius esset, quo autore, hostem Alemannum, inquit, superauimus. Regis oratione perculsis Francorum animis, Christum professi, abluti sunt.

HIlarius urbis Pictauorum Aquitaniae episcopus, factione Saturnini Arelatensis episcopi, de synodo Piterensi, Phrygiam relegatus, duodecim aduersus Arianos confecit libros, Et alium librum de Synodis, quem ad Galliarum episcopos scripsit. Et in Psalmos commentarios, primum uidelicet, secundum, et a quinquagesimo primo, usque ad extremum: in quo opere imitatus Originem, non nulla etiam de suo addidit. Est eius et ad Constantium libellus, quem uiuenti Constantinopoli porrexerat. Et alius in Constantium, quem post mortem eius scripsit. Et libet aduersum Valentem et Vrsatium, historiam Ariminensis et Seleuciensis synodi continens. Et aduersus praefectum Salustium, siue contra Dioscorum, et liber Hymnorum, et mysteriorum alius. Et commentarij in Matthaeum: et tractatus in Iob, quos de Graeco Origenis ad sensum transtulit: et alius elegans libellus contra Auxentium: et nonnullae ad diuersos epistolae. Aiunt quidam scripsisse eum et in Cantica canticorum, sed a nobis hoc opus ignoratur, Mortuus est Pictauis, Valentiniano et Valente regnantibus.

ALter martyr, alter Abbas, uterque uir secundum cor dei, propter inhabitantem spiritum: quo doctore Euangelium didicerant: quo confor tatore tentationes uicerant. Prior infidelis adhuc tem pore Dio cletiani tyranni miles saeculi fuerat, uerum uirtute Christi Christianus factus, deo militauit, idque spiritualibus armis, quibus Satan humani generis pri marius hostis, mirabiliter deijcitur. Porro pius com temptus impijssimae Diolarriae (ita enim Iouis cultum ippellare libet) Maurum, praeterea Papiam, Saturnium.

Sisinnium Christianos esse prodidit. AEnea Iouis statua ceu figuli testa conteritur. Laodicius praefectus, et minister impietatis, ab eleutherostomis, seu liberae linguae praedicatoribus acriter arguitur. En igitur carceres, fustus, eculeos. Nam hac demum methodo ad haereditatem in coelo conseruatam nobis foeliciter contenditur.

Posterior Maurus diui Benedicti discipulus, et in monastica colenda nulli secundus, bonis operibus, Euangelio dignis, diligentissime uacauit, temporibus Theoberti Francorum regis. Cumlego Coe nobitas, inque Christiana pietate Ascetas tot claruisse miraculis, miror ego mirum in modum nostrae aetatis dissimilitudinem: et uehementissime doleo, pro pietate tantam exuberasse in ecclesia iniquitatem. Proh dedecus, non diuina miracula, sed uitiorum portenta nunc passim uidere est.

POlycarpus Ioannis Apostoli discipulus, et ab eo Smyrnae Episcopus ordinatus, totius Asiae princeps fuit: Quippe qui nonnullos apostolorum, et eorum qui uiderant dominum, magistros habuerit et uiderit. Hic propter quasdam super die Paschae quaestiones, sub Imperatore Antonino Pio, ecclesiam in urbe regente Aniceto, Romam uenit, ubi plurimos credentium, Marcionis et Valentini persuasione deceptos, reduxit ad fidem. Cumque ei fortuito obuiam fuisset Marcion, et diceret: Cognoscis nos? Respondit. Cognosco primo genitum diaboli. Postea uero regnante M. Antonino et L. Aurelio Commodo, quarta post Neronem persecutione, Smyrnae, sedente proconsule, et uniuerso populo in amphitheatro aduersus eum personante, igni traditus est. Scripsit ad Philippenses ualde utilem Epistola, quae usque hodie in Asiae couentu legitur, nempe haec

Polycarpus, et qui cum eo sunt presbyteri, ecclesiae Dei quae est Philippensis: Misericordia uobis et pax a Deo omnipotente, et Iesu Christo saluatore abun det. Congratulatus sum uobis magnifice in domino nostro Iesu Christo, suscipiens immutabilia uerba dilectionis, quam ostendistis in illis (qui praemissi sunt) uiris sanctis, decoris uinculis connexis, quae sunt coronae electae Deo, illius ueri regni, per dominum nostrum Iesum Christum: et quia firmitas fidei uestrae a principio usque nunc permanet, et sanctificatur in do mino Iesu Christo, qui sustinuit pro peccatis nostris uspue ad mortem: quem suscitauit Deus, dissoluens dolores inferni, quem cum non uideritis, nunc diligitis, in quem nunc non aspicientes, creditis: credentes autem, gaudebitis gaudio inenarrabili, etc. Reliqua ex libro Epistolarum Ignatij quibus addita est haec Polycarpi Epistola. Et Polycarpus autem non solu ab Apostolis edoctus, et conuersatus cum multis ex eis, qui domi num nostrum uiderunt, sed etiam ab Apostolis in A sia, in ea quae est Smyrnis ecclesia constitutus episco pus, quem et nos uidimus in prima nostra aetate, multum enim perseuerauerat, et ualde senex gloriosissime et nobilissime martyrium faciens, exiuit de hac uita. Hic docuit semper, quae ab Apostolis didicerat, quae et ecclesiae tradidit, et sola sunt uera. Et testimonium hijs perhibent, quae sunt in Asiae ecclesiae omnes, et qui usque adhuc successerunt Polycarpo, qui uir multo maioris antoritatis et fidelioris ueritatis est testis, quam Valentinus et Marcion, et reliqui qui sunt peruersae sententiae.

INsignis autem uir Polycarpus, primo quidem cum audiret uulgus in se adclamationibus excitatum, in nullo penitus motus est, sed mansit impauidus. Tram quillus nanque erat moribus, et serenus aspectu.

Qui cum in eadem ciuitate uellet interritus permanere, adquiescens tamen deprecantibus se, familiaribus suis, ad agrum quendam ciuitati proximum sece dit, atque ibi cum paucis, die noctuque nihil aliud quam in orationibus permanet, pro pace ecclesiarum, quae ubique sunt, supplicans Deo, quod ei facere in omni uita sua moris perpetui fuit. Sed is in orationibus positus, ante triduum quam comprehenderetur, uisionem uider per noctem, ceruical capitis sui flammis esse consumptum. Cumque euigilasset, post uisum interpretatus est astantibus somnium suum, dixitque pro certo, se ob Christum, per ignem uitae exitum sortiturum. Imminente igitur, etc. Postea uero quam finiuit orationem, memoriam faciens omnium quoscunque nosse potuit, maiorum minorumque, nobilium et ignobilium, et totius catholicae ecclesiae, quae per orbem terrae est, instante iam hora progreditur, et asino sedens ad ciuitatem ducebatur, cum esset dies magni sabbathi. Pergit, occurrit ei praefectus pacis Herodes nomine, et pater eius Nicetus, qui leuantes eum secum in uehiculum, persuadere sedulo conabantur, dicentes: Quid enim mali est, dicere dominum Caesarem, et immolare, et de caetero uiuere secu rum? Haec ille primo tacitus audiuit. Sed ubi persistebant, ait ad eos: Quid multis opus est: facturus non sum quod dicitis. At illi postea quam nihil se profecisse senserunt, indignatione commoti, cum contumelia eum uehiculo deturbant, ita ut pedem laederet, praeceps actus. Sed quasi nihil fuisset iniuriae, tota alacritate contentus, pergebat ad stadium quo duci fuerat imperatus. Cum uero tumultus ingens in sta dio ex ingressu eius fuisset exortus, uox de coelo delapsa est: Fortis esto ô Polycarpe, et uiriliter age. Sed autorem quidem uocis uidere potuit nemo, auditus tamen ad plurimos uenit. Interea animatur ad furorem tumultus populi, uidentis quia Polycarpus introducitur.

Cumque eminus a Proconsule interrogaretur, si ipse esset Polycarpus, se esse confiteretur: Ergo (inquit) habeto aetatis tuae reuerentiam, et parcens ultimae senectuti tuae, iura fortunam Caesaris, gerens de prioribus poenitudinem, et conclama etiam tu, Toll sacrilegos. Tum Polycarpus toruo uultu ad populum, qui in stadio residebat, aspiciens, eleuata ad coelum dextra, cum gemitu, proclamauit et dixit: Tolle sacrilegos. Sed insistente proconsule, et dicente iura fortunam Caesaris, et dic in Christum conuitia, et dimitto te. Polycarpus ad haec: Octoginta (inquit) et sex annnis seruio ei, et nihil melaesit unquam, quo modo possum maledicere et blasphemare regem me um, qui salutem mihi dedit? Cumque rursum uehementius urgeretur, ut fortunam Caesaris iuraret: Si hanc (inquit) iactantiam quaeris, ut ego fortunam Caesaris iurem, et quis sim, ignorare te simulas, cum omni libertate audi a me, quia Christianus sum. Si uero etiam rationem uis Christianae religionis accipere, statue diem et audi. Proconsul dixit: Suade hoc populo: Polycar pus ait: Tibi quidem respondi. Docemur enim principibus et potestatibus ijs quae a Deo sunt, honorem deferre, cum scilicet qui religioni non sit contrarius: Populo autem furenti saris facere, non est me um. Proconsul dixit: Bestias habeo paratas, quibus subigêris, nisi cito poenitueris. At ille respondit: Adhibeantur, nobis enim immobilis stat sententia, nec possumus de bono ad malum per poenitudinem commutari. Melius autem erat, si hi mutarentur ad bona, qui perseuerant in malis. Tunc Proconsul: igni te (in quit) faciam consumi, si tibi bestiae contemnendae uidentur, nec propositi recipis poenitudinem. At ille: Ignem mineris (inquit) hunc qui ad momentum incenditur, et paulo post extinguitur, quia ignoras futuri iudicij ignem aeternum, qui ad perpetuas pari at praeparatus est impiorum. Sed quid moraris? Adhibe

utrum tioles. Haec et multa alia his similia dicens Polycarpus, confidentia simul et laetitia replebatur, ita ut alacriratem uultus eius, responsionumque constantiam Proconsul maximo stupore miraretur. Misso igitur Curione ad populum, iubet uoce maxima protestari, Polycarpum tertio confessum Christianum se esse. Quo audito, uniuersa multitudo tam gentilium quam Iudaeorum Smyrnensium ciuitatis, cum ingenti furore adclamabant: Hic est totius Asiae doctor et pater Christianorum, nostrorum autem subuersor deorum. Ipse est qui multos docet, ne immolent, neque adorent deos. Et post haec uerba acclamabant Philippo munerario, ut leonem Polycarpo dimitteret etc. Caetera legat pius presbyter apud Eusebium lib. iiij. cap. xv.

VTerque Christi Iesu Martyr, et propter uetus Ecclesiae Euangelium a sacrilegis ac feralibus tyrannorum manibus occisus. Illud scilicet peccarat Satyrus: Idolum falsi cuiusdam Dei, cum exufflasset fide crucifixi Iesu, accidit, ut in puluerem redigeretur. o deum nullum, o deum qui hominis flatu disperit. Idem fere proditum est de Felice presbytero et martyre: nam ad huius quoque exufflationem Serapidis, Mercurij et Dianae simulchra corruentia, in nihilum, unde erant, redierunt. Quod summum miraculum, summum supplicium secutus est. De Arcadio scribitur, quod tot supplicia pertulerit, quot suo in corpore habuerit membra. Declinans persecutio nem, in persecutionem fugiendo maximam incidit. Sed ubi uenit hora nihilo fortius in confessione sancti Euangelij perstitit, ad sanguinem usque, in quo mu tilato corpore sese uolutabat, dum emitteret extremum spiritum.

TImotheus Lystris oppido Lycaoniae natus ex Iudaea matre et patre gentili, Christianae religi onis cultor erat, cum Paulus in ea loca peruenit. Qui motus Timothei sanctitate et optima fama, qua idem inter Christianos illius tractus celebratur, asci uit ipsum socium et comitem suae peregrinationis. Ac ne offenderentur, qui ex Iudaismo conuersi fuerant ad Christum, Timotheumque nouerant filium esse patris gentilis, ipsum circumcidit, quod licebat, ad huc nondum satis Euangelio promulgato. Cum autem peruenissent Ephesum, ibidem Timotheus et Paulo relictus est, ut Ecclefiam doctrina exemploque iuuaret. Ad hunc Paulus, ut doctrina qua praesentem instituerat, absentem quoque confirmaret, duas epistolas scripsit: alteram a Laodicea, alteram ab urbe Roma. Postremo Timotheus quum in festo celeberrimo Dianae populum ab impio sacrificio conaretur auer tere, lapidibus obrutus est a furente populo, unde pene mortuus sublatus a Christianis, et ad montem urbi uicinum eductus, spiritum emisit.

TItus Episcopus Cretae, in eadem et in circumia centibus insulis praedicauit Euangelium Christi. Ibidem autem et dormiuit, et sepultus est, nempe in Creta.

CRescens in Gallijs praedicauit Euangelium, et illic sepultus est. Eunuchus Candaces AEthiopum reginae in Arabia cognomento Felici, et in Taprobana insula maris rubri praedicauit Euange lium domini. Aiunt autem eum et ibidem martyrium pertulisse, et honorifice fuisse sepultum.

Porro de Timotheo, Tito et Crescente Eusebius historiae Ecclesiasticae lib. iij. cap. iiij. plura commemorat.

IOannes fuit Antiochenus, filius Secundi et Anthusae nobilium personarum, discipulus Sophistae Libanij, et auditor Andragathij philosophi.

Cumque se ad aduocationem praepararet, consyderans molestias litigantium, iniustumque uitae propositum, potius elegit quietem. Et hoc fecit aemulatus Euagrium: quoniam et ille cum ijsdem studijs esset usus, quietam magis sequutus est uitam. Mox ergo mutato cultu pariter et incessu, diuinis lectionibus incumbe bat, et frequentius ad sanctam concurrebat Ecclesiam. Haec agens persuasit etiam Theodoro et Maximo, qui fuerant condiscipuli ipsius apud Sophistam Liba nium, ut pomposam relinquerent uitam, et simplicem sequerentur. Quorum Theodorus postea episcopus Mopsuestiensis ordinatur Ecclesiae, Maximus autem Seleuciae, Isauriae. Tum itaque isti fiebant discipuli in lectione diuina Diodori atque Carterij, qui eo tempore sacris monasterijs praesidebant. Sed Diodorus postea Tarsi ordinatus episcopus, multos conscripsit libros sacros ad literam intuens scripturas. Porro Ioannem degentem cum Basilio, qui tunc a Meletio factus erat diaconus, et postea Caesareae Cappadociae praesule constituto Zeno, episcopus a Hierosolymis reuertens, lectorem in Ecclesia Antiochena constituit. In quo adhuc offico positus, librum aedidit contra ludaeos. Post modicum uero tempus etiam Diaconatium a Meletio promerens. De sacerdotio alium fecit librum, aliosque plurimos explanauit. Postea uero Meletio in Constantino politana urbe defuncto, recedens Ioannes a Meletianis, et neque Paulino communicans, tribus annis continue sub quiete degebat.

Mortuo uero Paulino, ab Euagrio eius successore presbyter ordinatur. Ante episcopatum itaque hocmo do conuersatus est, Fuit enim uir (ut aiunt) propter zelum castitatis seuerior, et amplius quam habebat a iuuentute sua, furori magis quam reuerentiae se praebebat, et propter uitae rectitudinem incautus prospi cere de futuris. Propter simplicitatem uero oris liber tate profusus, apud colloquentes non mediocriter utebatur. Docendo uero pracipuus erat, utlis ad corrigendos audientium mores. In confabulatione uero arrogans a nescientibus putabatur. Cum ergo talis moribus esset, episcopatu suscepto, maiori fastu quam debuerat, utebatur, clericorum suorum corrigere uitam uolens. Mox igitur in ipso initio, cum clericis asper uideretur Ecclesiae, erat plurimis exosus, et ueluti furiosum uniuersi declinabant. Compellebat enim eum, ut uelut omnes offenderet Serapio diaconus eius, qui aliquando praesentibus clericis, hunc protulit magna uoce sermonem: Nunquam poteris, ô Episcope, hos corrigere, nisi uno baclo percusseris uniuersos. Quo dicto, maiora contra eum odia concitata sunt. Non post multum uero temporis, plurimos clericorum pro diuersis exemit causis. At illi conspirantes aduersus eum, etiam derogationibus apud populum utebantur, quarum rerum faciebant maximam fidem, eo quod nec ullum secum comedere pateretur, nec ipse ad alium inuitatus accederet. Dicunt enim quidam, propterea noluisse eum cum quoquam comedere, eo quod turpiter manducaret, escasque perciperet. Alij uero propter excellentem cibo rum abstinentiam, hoc eum facere praedicabant. Ego tamen, quodam uiro ueraci referente, audiui, quod propter abstinentiam capite et stomacho saepe dolebat, et ideo prandiorum epulas euitabat. Porro populus sermones quos in ecclesia faciebat, diligebat eum, paruipendens accusatorum uoces.

VIncentius Oschae natus, quod oppidum est Hispaniae citerioris, ab ineunte aetate studio literarum deditus, et sacris literis eruditus a Valerio Caesaraugusto episcopo, cui blaesa lingua erat, munus iniunctum praedicandi Euangelium pro ipso sanctissime et constaner obibat. Quo cognito Daci anus prouniciae praeses in persecutione Diocletiani et Maximiani capi eum iubet Caesaraugustae cum Valeriano, et uinctum ad se Valentiam deduci, ubi propter fidei constantiam uerberibus primum usque ad tor torum lassitudinem caesus est: deinde in eculeo ferreis unguibus exaratus: postremo in craticula prunis subiectis impositus, et ferreis pectinibus alte impressis excarnificatus, quae cum inuicto animo pertu lisset, in carcerem retruditur. Vbi paulo post spiritum ad martyrij coronam accipiendam emisit, uudecimo calendas Februarij. Qod die martyrium quoque celebratur Anastasij natione Persae, qui Heraclio imperatore cum Hierosolymam et loca sancta uisisset, extra castellum Bethsalem cum sexaginta Christianis, qui a Caesarea Palaestinae ipsum fuerant sequuti, iussu regis Cosdroae fuit strangulatus.

ALij non Brigita, sed Birgita dicunt. Verum aut ego fallor, aut dici debet Pyrgita. Quo nomi ne S. Hieronymus Magdalenam alicubi uocat. Neque enim aliud Hebraeis est Magdalena, et aliud Graecis [gap: Greek word(s)] , nimirum a turri. Eadem igitur ratione dixeris hanc diuam uel Pyrgitam, uel Magdalenam. Porro binae Pyrgitae feruntur, quarum altera

uirgo monastica, nationis Scoticae, tempore Iustini imperatoris: circa annum Domini 525. Altera Christo deuota feomina e Suetiae finibus, quae Romam profecta inclaruit: circa annum Domini 1368. De uirginis Scoticae pietate, deque per eam editis miraculis, alibi legas licet. Quod de foemina in Chronicis extat, uerisimilius est. Paulam Hieronymi discipulam aliquo modo imitari uoluit: dedicarat se totam Christo, abdicatis omnibus secui delitijs, Christo ut placeret, sategit: Christo seruire, regium esse et liberale duxit. Hanc quae imit entur uiduae, uix ullae sunt: quae neglecto Christo, saeculum amplectantur plurimae: his praesertim temporibus, quibus abundat impietas, feruet iniquitas. Hermannus Contractus meminit utriusque Pyrgitae.

Albertus Krantz in lib. x. sic scribit: Brigita insignis sanctimoniae foemina, quae memoriam suam Romae fertur in ecclesia S. Pauli reliquisse, reuersa in Sue tiam patriam suam, extruxit suis sumptibus monaste rium Wasteen: erat enim magno genere militari nata, ibique in sancta conuersatione degens, hoc tempore subuolauit ad Christum, miraculis clarescens, etc.

TEmporibus Phocae Imperat. claruit Ioannes Patriarcha Alexandriae natus, is doctrina uitaeque sanctimonia praeditus, cognomentum Elcemo synarij a liberalitate ac beneficentia sortitus est [gap: Greek word(s)] enim dicebatur plane Euangelico cognomine. Pauperes, dicebat dominos suos esse, et mendicos auxiliarios. Alludens nimirum ad sermonem Christi, Lucae xvj. Facite uobis amicos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis, recipiant uos in aeterna tabernacula. Amicos itaque tales domi descriptos habebat, ne quis illorum per obliuionem destitueretur.

Docendo populum eo duxit, ut cuiuis petenti prompte atque hilariter impertiretur, et eam ad rem citare sanctorum uirorum exempla, quae ipse tamen omnia mirandum in modum uicit. Dispersit, dedit pauperibus quicquid habebat, quicquid illi undiquaquam obue niebat. Christianus liberalior sub sole non uixit isto Eleemone. Familiare illi dictum isthuc erat: Sic ô sic bone Iesu, ego dispergendo, et tu subministrando ui deamus, uter uincat. Equidem non temere eleemosynam, hoc est, misericordiam, ceu uirginem sponsam oleacea corolla redimitam acceperat. Misericordia filium Dei deduxit e coelo: eadem nos per illum a terra illuc subducet. Fidelis sermo. Vide Vitas patrum fol. lxxxiiij. Scripsit huius uitam Leontius episco. in Cypro.

FErtur senatoria familia prognata Dorothea uirgo, atque liberaliter educata, nec non moribus a prima statim aetate tam pudicis quam ingenuis praedita fuisse. Grassante enim passim per Italiae ciuitates saeua persecutione, commodum furori cessit pater uirginis, relictis omnibus in patria, secundum uerbum Domini, et traiecto aequore, una cum filiabus suis (quarum duas habuisse superstites dicitur, nempe Chresten et Calistam) in oras Cappadociae peruenit. Ibi cum sedem sibi prospexisset, placuit Caesareae commorari. Quo loco ex uxore sustulit tertiam filiam, hanc scilicet nostram Dorotheam, uice magni a deo doni. Quoniam uero in illis quoque mundi partibus odio Christiani nominis omnia flagrarunt, coactus fuit pius genitor, dissimulanter curare, ut filiola sacramento Baptismatis ecclesiae initiaretur. Virgo igitur posteaquam adoleuisset, forma insignis, et rogata Fabritio praefecto sui copiam facere nollet, utpote intactae uirginitatis sedula custos, irritatus leo ille, in uirgum

culam saeuire coepit: set tor tormentis admotis, nihil efficere ualuit. Constitit enim puella Marpesiae, cautis instar fide robusta, in confessione Christianismi, nec se hinc blandis pollicitis, nec minis immanib. adeoque truculentiss. poenis a Deo ad deos abduci patitur. Vox haec fortissima memoratu digna est: Deum adoro, non deos. Praeter hanc ista quoque, quam in medijs tormen tis edidit: Nihil non Fabrici tyranne, pati parata sum pro amore honore ue Christi Iesu domini ac sponsi mei. Nemo facle effabitur, quali laniena corpus istud tenerrimum uexarint carnifices, laedendo lassati, non satiati. Atque hinc elucet uirtus Dei magna, qua tot mortibus superuixit ouicula boni pastoris. Verum non sat habuit religiosiss. uirgo, quod ob confessionem fidei masculo animo pateretur, nisi bonum etiam opus in ipso agone, ui Christianae dilectionis adducta faceret. Cum enimanimaduerteret utranque sororem supplicij formidine a confesso Christo Iesu turpiter desciuisse, illasque ad cumulum sui sceleris hoc quoque addituras, ut tertiam, Dorotheam hanc, natu minorem, spiritu maximam, secum in aeternum interitum pellicerent, euenit uersis uicibus, ut eximia uirgo magna cum admiratione omnium, relapsas sorores abnegato Christo per efficaciam praedicati uerbi tandem restitueret, atque ita suo utraque soror Graeco nomini respondit. Chresta commodam dulcemque sonat. Talis enim altera Christo sponso facta est. Altera Callista, hoc est optima, a Christo habita est, quod maluit Christiana quam Ethnica mori. Iam ue ro Dorotheae toties serpente deuicto, restabat trium phus. Produci igitur ad supplicium capitis iussa, obuium habuit Theophilum protographea quendam. In ioco serioue puellam cruentae morti destinatam rogare coepit, ut sibi de Charissimi sponsi sui, toties iacta to paradiso, aliquid odoramentorum aut etiam fructuum, faciendae fidei gratia dono mitteret, simulatque

se contulisset illo. Puella iuueni amata, Christum amans, ab amato Christo prece impetrat, ut Theophilo illi ad uitam praeordinato, quod rogarat, confestim in aulam mitteretur. Nam hoc pacto ipsa suam liberabat fidem, pariter et iuuenem ad fidem illectum, ad se statim uocabat, in aeternae uoluptatis consortium. Accidit enim ut non solum Dorothea spiculato ris gladio ceruicem candidissimam praeberet, occum beretque, aut potius moriendo uinceret: uerumetiam Theophilus, posteaquam ille Christum confessus. baptisma, ac mox corpus et sanguinem Dominicum in communiore ecclesiae ultro acceperat. De ipsis quoque sororibus eo quod calcatis Idolis, Christi Iesu sese uerae religioni contradedissent, a gentilitatis errore quasi postliminio reuersae, poena capitis sumpta est. Acta eiusmodi feruntur esse sub Diocletiano et Maximiano imperatoribus Rom.

Alia Dorothea fuit olim Alexandriae, eiusdem nominis uirgo, de qua Eusebius lib. viij. cap. vxij. sic scribit: Verum cum duobus grauissimis dominis libidine et crudelitate praeceps ageretur, fuit apud Alexan driam Dorothea quaedam satis nobili orta familia. ingentibus diuitijs, et propinquis nobilibus pollens. Sed in ea ingenij atque industriae bonum, caeterarumque honestarum artium studia magis, quam haec, uigebant. Forma uero et decoris gloria tanta ei fuit, ut mirum ac speciale in ea dei figmentum crederetur. Sed illa quae religione animi et honestate uitae pulchrior, quam uultu corporis esse studeret, aequissimo mentis iudicio, quod pulchrum et decorum inter homines uidebatur, id potius Deo consecrare, quam usui humano statuit indulgere, ut uirgo deo sacrata persisteret. At ille qui diuina atque humana, libidine simul et crudelitate foedaret, cognito solius formae, non etiam ingenij ac proposito bono, contemerandam uirginem, ac polluendam eius castitatem,

animum intendit. Comperto uero quod Christiana esset, quae secundum sua edicta poenae magis, quam libidini subijcienda uideretur, in ambiguo positus, aestuare coepit, et in quam se partem uerteret, ignorare. Sed ubi dubios animos libido, quae ei latius do minabatur, obtinuit, et expectantem uirginem pro martyrio ad supplicium rapi per occultos nuncios de stupro interpellauit, illa aeque nephas sibi esse respondit, templum corporis sui, quod semel deo consecrauerat, idolorum cultu, ac libidinis contagione polluere. Proinde se quidem ad mortem paratam esse: â crudeli uero tyranno non decere blandum aliquid aut molle proferri, nec esse dignum resolui erga se truces animos, quos quotidie undatim Christianorum profusus cruor duraret. Ad quae responsa cum ille libidine accensus acrius incalesceret, et nisi uerbis acquieuisset, ui agere decerneret: omnibus uirgo pudicissima facultatibus suis, domoque ac familia derelicta, noctu clam cum paucis fidissimis famulis, et cum amicissima sibi comite castitate descedit, atque illusum tyrannum uanum amentemque dereliquit. Sed et alias plurimos nobiles simul ac uirgines exemplo illius adortus, sed exemplo nihilominus illius paratiores ad mortem, quam ad seruitu tem libidinis nactus, crudelibus supplicijs affici iubet. Quae multo promptius et laetius quam caeteri omnes mortem subibant, eo quod duplices sibi coronas a domino praeparandas, non solum proprietate, uerum etiam pro castitate credebant.

NAtione Narbonensis, ciuis uero Mediolanensis, Diocletiano et Maximiano Imperatoribus Romanis ob uirtutem militarem in precio habitus, et iudicatus idoneus, qui primariae cohorti praesiceretur.

Iam uero quia Christianus erat, neque tamen in propatulo id iactitaret, propter metum tyrannorum, pie adficiebatur erga fratres, in carceribus ac tormentis. et quum percepisset, quosdam horum immodicis torturis superatos, ad religionis nostrae negationem declinare, non potuit se cohibere, quin illos ad iret, atque sermone protreptico confirmarit, ut fortem poscant animum, mortis terrore carentem. Suspicionem communis professionis depulit chlamys, quam Romanorum militum more etiamdum gestabat. Quis enim Christianum sub chlamyde latete suspicari potuit inter gentes? Inter caeteros, quos in ipsis supplicijs mirifice animarat, Marcum etiam et Marcellinum geminos fratres, nobilissimi Tranquilliani et Martiae filios, iamiam nimio cruciatu ad negati onem adigendos, ad mentem reuocauit, magnanimosque uiuidis dei uerbis reddidit, utcunque parentes, cognati, uxores una cum liberis uinctorum istorum reniterentur. Nam illis ad extremum obsecrantibus ac miserabiliter eiulantibus, ut conseruandae uitae caussa Christum abnegarent, ac idolis thus adolerent in gratiam Magistratus, irrupit Sebastianus heroico pectore, et oratione habita, in proposito retinuit insigne par istud Confessorum. Fortior erat Sebastiani exhortatio ad Martyrium suscipendum, ac praeualuit tam maternis quam uxorijs affectibus. Verba matris exerta, obiecti ab uxoribus paruuli non potuerunt a martyrio diullere, quos spiritus ore Sebastiani supra firmam petram collocarat. Dum haec aguntur in aedibus cuiusdam Nicostrati, eduntur mi racula diuinitus, quibus cognitis crediderunt ac baptizati sunt duo iuga illa: nimirum Nicostratus cum Zoe uxore, et senior Tranquillinus una cum Martia uxore. De duabus uxoribus martyrij candidatorum hactenus nihil tale lego. Atque ea occasione poterant duo illi filij mortis, Nicostrati Christiani iam beneficio,

e carcere dimitti, nisi calicem domini usque adeo sitiuissent, hoc est, nisi mori libentissime uoluissent. Sententia tandem fertur a iudice iniusto: Marcus cum fratra Marcellino capite plectuntur, animabus Christo commendatis. Non multo post, palam innotuit, Sebastianum Christianum esse: nec is tale perpetuo dissimulabat, et instabat tempus resolutionis suae. Igitur hunc imperator Ethnicus ad se uo catum acriter obiurgauit, exprobrauitque ei honoraria beneficia suae Maiestatis. At uir sanctus contra allegauit, se ad Deum opt. max. pro Romani Imperij salute indesinenter precari, nec mutatam in melius religionem Reipublicae ob esse. Imo profuerat tum alijs promiscue, tum Chromatio praefecto, quem aegrotum pristinae sanitati restituerat uirtute Christi, contritis domesticis idolis. Confregit ipse imagines Sebastianus, nec horum unam quidam superesse passus apud Chromatium, ne hominis fides infirmiuscula post haec ad huiusmodi impingeret. Verum Diocletianus tyrannus nulli apologiae locum relinquens, iubet Sebasti anum abripi, extra muros trahi, scopi uice statui, et praeacutis missilibus sociorum confodi. Nouum supplicij genus excogitatum, ne non miles militariter occumberet, tametsi Christi miles occubuit, uereque Sebastianus, id est, pius, non iam qui fuerat, impijss. stipendiarius diaboli. Nec omnis ante occubuit, quam iterum atque iterum ueritatem Christianae fidei fuisset contestatus coram ipsis tyrannis, quos usque ad ultimum uitae spiritum de tyrannica in Christianam gen tem saeuitia uehementer redarguit. De martyribus Sebastiano, Marco, Marcellino, Nicostrato et Zoe uxore huius sub Diocletiano, liquet etiam ex chronicis. De ipso Sebastiano diuus Ambrosius sup. Psal. cxviij. sic scribit: Vbi multae coronae, multa certamina. Tibi ergo proficit, quod multi persecutores sunt, ut

inter multas persecutiones facilius inueuias, quomodo coroneris. Vtamur exemplo Sebastiani martyris, cuius hodie natalis est. Hic Mediolanensis oriundus est: fortasse aut iam discesserat persecutor, aut adhuc non uenerat in haec partium, aut mitior erat. Aduertiti hic (Mediolani) aut nullum esse, aut tepere certamen: Romam profectus est, ubi propter fidei studium persecutiones acerbae feruebant, ibi passus est, hoc est, ibi coronatus. Itaque ill ic quo hospes aduenit, domicilium immortalitatis perpetuae collocauit. Si unus persecutor fuisset, coronatus hic martyr utique non fuisset, etc. Reliqua leget pius presbyter apud ipsum Ambrosium: de oratorio S. Sebastiani Marty. lege Gregor. Mag. in. j. Dialogo, cap. 9. Da Christe, ut nos eodem induti spiritu libertatis, ac pari magnanimitate ac uehementia praediti, ueri Christianismi negocium ubique agamus, et pro uno Sebastiano terris adempto, mille exoriantur, Amen.

ROmae ortus, patre Fabio, uir pietati Christianae deditissimus, quam ob rem Anthero Romano Episcopo (cuiusmodi hodie Papas uocant) ut in pastorali officio succederet, mirabiliter a deo electus est. Eusebius Caesarien. in sexto super ista mirabili electione sic scribit: Tradunt Fabianum, Anthero defuncto, cum de agro reuerteretur una cum amicis suis, et uniuersus Ecclesiae populus pro Episcopo deligendo in unum coisset, atque alius de alio (ut fieri solet in talibus) conclamaret, nec tamen uulgi sententia certi aliquid obtineret, adstitisse etiam ipsum inter caeteros, scire cupientem, qui rei exitus foret. Et subito per dei prouidentiam columbam coelitus lapsam, figuram ferentem illius, quae in sancti spiritus imagine super Iesum descenderat apud Iordanem, supra caput astitisse Fabiani. Ad quod spectaculum

ora cunctorum oculosque conuersos: et omnes uelut uno spiritu commotos hunc esse Episcopatu dignum, per dei iudicium decreuisse, eumque mox Cathedrae impositum, et legittimo sacerdotio confirmatum, etc.

Diuus Hieronymus in libro de scriptorib. Eccle. cap. xxj. de S. Fabiano sic reliquit scriptum: De crude litate autem persecutionis, qua aduersum Christianos sub Decio consurrexit, eo quod in religionem Philippi desaeuiret, quem et interfecit, superfluum est dicere, cum etiam Fabianus Rom. Eccles. Episcopus in ipsa occubuerit, et Alexander Babylasque Hierosolymorum et Antiochenae Ecclesiae Pontifices in carce re pro Confessione dormierint. Hactenus ille. Atque ita habes et uitam et mortem sancti Fabiani ab Eusebio et Hieronymo descriptam. Fuit et alius Fabianus, nempe inter istos xxiiij. Antiochenos Episcopos plane diuinos, successione decimus quintus, de quo etiam apud Eusebium.

DE sancta Agnete uirgine et martyre scribit S. Hieronymus ad Demetriadem de uirginitate seruanda, in hunc modum: Si te uirorum exempla non prouocant, hortetur faciatque securam beata martyr Agnes, quae et aetatem uicit et tyrannum, et titulum castitatis martyrio consecrauit, etc.

In eodem libello de eadem uirgine idem Hieronymus sic: Omnium gentium literis atque linguis in Ecclesijs Agnes uita laudata est, etc.

De eadem uirgine Agna S. Ambrosius copiose scribit, nec quid certius de hac sanctissima uirguncula atque Christi ouicula uspiam extant, quam quod apud Ambrosium libro. j. de uirginibus, et sermone xc. legitur. Visum uero est transcribere eiusmodi ex Ambrosio, propter eos, quibus desunt

Ambrosianae lucubrationes: Natalis est sanctae Agnes, mirentur uiri, non desperent paruuli, stupeant nuptae, imitentur innuptae. Sed quid dignum ea loqui possumus, cuius ne nomen quidem est uacuum luce laudis? Fuit deuotio supra aetatem, uirtus supra naturam, ut mihi uideatur non hominis habuisse nomen, sed oraculum martyris, quae indicauit quid esset futura. Habeo tamen, unde mihi subsidium comparetur. Nomen uirginis titulus est pudoris: Appellabo martyrem. Praedicaui satis, prolixa laudatio est quae non quaeritur, sed tenetur. Facessant igitur ingenia, eloquentia conticescat. Vox una praeconium est. Hanc senes, hanc iuuenes, hanc pueri canant. Nemo est laudabilior, quam qui ab ominibus laudari potest. Quot homines, tot praecones, qui martyrem praedicant, dum loquuntur. Haec duodecim annorum martyrium fecisse traditur. Quo detestabilior crudelitas quae nec minusculae pepercit aetati. Imo magna uis fidei, quae etiam ab illa testimonium inuenit aetate. Fuit ne in illo corpusculo uulneri locus? Et quae non habuit, quo ferrum reciperet, habuit quo ferrum uin ceret. At istius aetatis puellae toruos etiam uultus parentum ferre non possunt, et acu districta solent puncta flere quasi uulnera. Haec inter cruentas carnificum impauida manus, haec stridentium grauibus immobi lis tractibus catenarum, nunc furentis mucroni militis totum offerre corpus, mori adhuc nescia, sed parata, uel si ad aras inuita raperetur, tendere. Christo inter ignes manus, atque in ipsis sacrilegis focis trophae um Domini signare uictoris, nunc ferratis colla manusque ambas inserere nexibus. Sed nullus tam tenuia membra poterat nexus includere. Nouum martyrij genus. Nondum idonea poenae, et iam matura uicto riae: certari difficilis, facilis conari, magisterium uirtu tis impleuit, quae praeiudicium uehebat aetatis. Non sic ad thalamum nupta properaret, ut ad supplicij locum,

laeta successu, gradu festina uirgo processit, non intorto crine caput compta, sed Christo, non floscu lis redimita, sed moribus. Flere omnes, ipsa sine fletu Mirari plerique quod tam facile uitae suae prodiga, quam nondum hauserat, iam quasi perruncta donaret. Stu pere uniuersi, quod iam diuinitatis testis existeret, quae adhuc arbitra sui per aetatem esse non posset. Effecit denique, ut ei de deo crederetur, cui de homine adhuc non crederetur: quia quod ultra naturam est, de autore naturae est. Quanto terrore egit carnifex, ut timeretur? quantis blanditijs, ut persuaderet? quantorum uota, ut sibi ad nuptias proueniret? At illa: Et haec sponsi iniuria est, inquit, expectare placituram. Qui me sibi prior elegit, accipiet. Quid percussor mo raris? Pereat corpus, quod amari potest oculis, quibus nolo. Stetit, orauit, ceruicem inflexit. Cerneres trepidare carnificem, quasi ipse addictus fuisset, tremere percussoris dextram, pallere ora alieno timentis periculo, cum puella non timeret suo. Habetis igitur in una hostia duplex martyrium, pudoris et religionis. Et uirgo permansit, et martyrium obtinuit.

Idem Ambrosius lib. j. offic. cap. xlj. de hac uirgine Quid de sancta Agne, inquit, quae in duarum maximarum rerum posita periculo, castitatis et salutis, castitate protexit, salutem cum immortalitate commutauit.

Maximus Taurinensis Epis. de hac nostra uirgine sic scribit: Pulcherrima de uirgine Christo consecrata discite uirgines Christi amorem in puella feruentem, etc. Agnes nescit amare, quod transit, etc. Agnes per opprobria sequitur Mariam. Item, cui etiam lupanar turpitudinis locus orationis efficitur. Ait item Taurinensis ille: Aut dum Laurentium in craticula assatum recolis, atque Agnem sicut Teclam flammarum globos euasisse cognoscis, etc.

TErtiodecimo aetatis suae anno mortem perdidit, et uitam inuenit, quia solum uitae dilexit autorem. Infantia quidem computabatur in annis, sed erat senectus mentis immensa. Corpore quidem iuuencula, sed animo cana. Pulchra facie, sed pulchrior fide. Dum a scholis reuertitur, a praefecti urbis filio adamatur: cuius parentes dum requisisset et inuenisset, coepit offerre plurima, et plura promittere. Denique detulerat secum pretiosissima ornamenta, quae a beata Agne, ueluti quaedam stercora sunt recusata, etc. Reliqua ex allegato sermone fol. cccciij. usque huc: Emerentiana autem quae fuerat, etc.

Aurel. Prudentius passionem S. Agnes eleganter iuxta ac pie descripsit, in libro Peristephanôn.

EMerentiana, quae fuerat collectanea eius, uirgo sanctissima, licet catechumena, constanter intre pide eos: Superflui, miseri, caduci, atque atrocissimi, deum omnipotentem colentem occidistis, et percussione lapidum homines innocentes iugulastis. Haec et his similia dum turbis furentibus diceret, lapidata est ab eis, et orans iuxta sepulchrum Agnes beatissimae, emisit spiritum. Non dubium est, quod in suo sanguine sit baptizata, quae pro defensione iustitiae, dum confiteretur dominum, mortem constanter excepit. Eadem denique hora fit terraemotus uehementissimus: et cum nimia esset coeli serenitas, tantae coruscationes, tantaque fulgura et tonitrua extiterunt, ut pars maxima insani populi expiraret. Vnde factum est, ut nullus penitus ex eo aduenientibus ad sepulchra sanctorum aliquas molestias excitaret. Venientes autem parentes beates Agnes cum sacerdotibus

nocte, abstulerunt corpus sanctae Emerentianae uirginis, et sepelierunt illud in confinio agelli beatissimae uirginis Agnes. Igitur dum parentes beates Agnes assiduis pernoctationibus uigilarent ad tumulum eius, uident in medio noctis silentio exercitum uirginum, quae omnes auro textis cycladibus indutae, cum ingenti lumine praeteribant, inter quas uident beatissimam Agnem simili ueste fulgentem, et ad dexteram eins agnum candidiorem. Haec itaque dum uiderent parentes eius, et qui simul erant, stuporem mentis incurrunt. Sed beata Agnes rogat sanctas uirgines, parumper gradum figere, et stans parentibus suis dixit: Videte, ne me quasi mortuam lugeatis, sed congaudete mihi et congratulamini, qui cum his omnibus lucidas sedes accepi. Et illi sum iuncta in coelis, quem in terris tota animi intentione dilexi. Et his dictis pertransiit. Haec uisio publice ab omnibus qui uiderant, quotidie uulgabatur. Vnde factum est, ut post aliquantos annos ad Constantia Constantini filiam hoc factum ab his, qui uiderant, narraretur. Erat enim ipsa Constantia regina uirgo prudentissima, sed ita obsessa uulneribus, ut a capite usque ad pedes nulla membrorum pars libera remansisset. Accepto autem consilio spe recuperandae salutis, uenit ad tumulum martyris nocte, et licet pagana, tamen credula animi intentione preces fideliter fundebat. Quod dum faceret repentina somni suaui tate corripitur, et uidit per uisum beatissimam Agnem talia sibi monita praeferentem: Constanter age Constantia, et crede, dominum Iesum Christum filium Dei esse saluatorem tuum, per quem modo consequeris omnium uulnerum, quae in corpore tuo pateris, sanitatem. Ad hanc cuocem Constantia euigilat sana, et sic sana, et sic sana, ut nec signum in eins membris alicuius uulneris remaneret. Reuersa igitur ad palatium sanissima, facit gaudium et patri suo, et fratribus suis imperat oribus:

Coronatur ciuitas tota, fit laetitia militantibus atque priuatis et uniuersis audientibus haec. Infidelitas gentium confundebatur, et fides dominica laetabatur. Interea patrem et fratres Augustos rogat, ut basilica beatae Agnes construeretur, et sibi illic mausolaeum collocari praecepit. Currit haec opinio ad omnes, et quotquot credentes ad tumulum eius aduenissent, sanabantur, quacunque fuissent infirmitate detenti.

Quod facere Christum nullum dubitat usque hodier num diem. Perseuerauit autem Constantia Augusti filia in uirginitate, per quam multae uirgines, et mediocres, et nobiles, et illustres sacra uelamina susceperunt. Et quia fides mortis damna non patitur, usque in hodiernum diem multae uirgines Romanae Agnem beatissimam, quasi in corpore manentem attendunt. Et eius exemplo agentes uiriliter, integre perseuerant, credentes sine dubio, quod perseuerantes perpe tuae uictoriae palmam acquirant. Haec ego Ambrosius seruus Christi, dum in uoluminibus diuinis inuenissem scripta, non sum passus infructuoso silentio tegi. Ad honorem igitur tantae martyris, sicut gesta eius agnoui, conscripsi, et ad aedificationem uestram ô uirgines Christi, textum passionis eius credidi destinandum, obsecrans charitatem spiritus sancti, ut labor noster in uestra imitatione fructum in conspectu Domini ualeat inuenire, Amen.

HElena Constantini mater, foemina incompara bilis fide et religione animi, ac magnificentia singulari, cuius iure Constantinus et esset fili us, et crederetur: diuinis admonita uisionibus, Hiero solymam petit, atque ibi locum, in quo sacrosanctum corpus patibulo affixum pependerat, ab incolis per quirit. Qui idcirco ad inuenendum difficilis erat, quod ab antiquis persecutoribus simulachrum in eo

Veneris fuerat defixum, ut si quis Christianorum in loco illo Christum adorare uoluisset, Venerem uide retur adorare. Et ob hoc infrequens et pene obliuio ni datus fuerat locus. Sed cum (ut supra diximus) religiosa foemina, properasset ad locum, coelesti sibi in dicio designatum, cuncta ex eo prophana et polluta deturbans, in altum purgatis ruderibus, tres confuso ordine reperit cruces: sed obturbabat reperti muneris laetitiam uniuscuiusque crucis indiscreta proprictas. Aderat quidem et titulus ille, qui Graecis, et Latinis, atque Hebraicis literis a Pilato fuerat conscriptus. Sed nec ipse satis euidenter dominici prodebat signa patibuli. Hic iam humanae ambiguitatis incertum, diuinum flagitabat testionium. Accidit in eadem urbe, primariam quandam loci illius foeminam graui aegritudine confectam, seminecem iacere. Macarius per idem tempus ecclesiae illius episcopus erat. Is ubi cunctantem reginam, atque omnes pariter qui aderantu uidet: Adfert (inquit) huc totas, quae repertae sunt cruces, et quae sit quae portauerit Dominum, nunc nobis adaperiet Deus. Et ingressus cum regina pari ter et populis ad eam, quae decumbebat, defixis genibus huiuscemodi ad Deum precem profudit: Tu domine, qui per unigenitum filium tuum salutem generi humano per passionem crucis conferre dignatus es, et nunc in nouissimis temporibus adspirasti in corde ancillae tuae perquirere lignum beatum, in quo salus nostra pependit, ostende euidenter ex his tribus quae crux fuerit ad dominicam gloriam, uel quae extiterint ad seruile supplicium, ut haec mulier, quae seminuia decumbit, statim ut eam lignum salutare contigerit, a mortis ianuis reuocetur ad uitam. Et cum haec dixisset, adhibuit primo unam ex tribus, et nihil profecit. Adhibuit secundam, et ne sic quidem aliquid actum est. Vt uero admouit tertiam, repente adapertis oculis mulier consurrexit, et stabilitate uirium

recepta, alacrior multo quam cum sana fuerat, tota domo discurrere et magnificare Dei potentiam coepit. Sic euidenti indicio regina uoti compos effecta, templum mirificum in eo loco in quo crucem reppererat, regia ambitione construxit. Clauos quoque quibus corpus dominicum fuerat affixum, portat ad filium. Ex quibus ille frenos composuit, quibus uteretur ad bellum, et ex alijs, galeam nihilominus belli usibus aptam fertur armasse. Ligni uero ipsius salutaris partem detulit filio, partem uero thecis argenteis conditam dereliquit in loco, quae etiam nunc ad memoriam sollicita ueneratione seruatur. Reliquit etiam hoc indicium religiosi animi regina uenerabilis. Virgines quas ibi repperit deo sacratas, inuitasse ad prandium, et tanta eas deuotione curasse dicitur, ut indignum crederet si famulorum uterentur officijs, sed ipsa manibus suis, famulae habitu succincta. cibum apponeret, poculum porrigeret, aquam manibus infunderet, et regina orbis ac mater Imperij, famularum Christi se famulam deputaret. Et haec qui dem Hierosolymis gesta. His Eusebianis addas licet Ambrosiana. Aperit itaque Helena humum, decutit puluerem, tria patibula confusa reperit, quae ruina texerat, inimicus absconderat. Quaerit ergo medium lignum, etc. Redit ad euangelij lectionem, inuenit quod in medio patibulo praelatus titulus erat: Iesus Nazarenus, rex Iudaeorum. Hinc collecta est series ueritatis. Inuenit ergo titulum, regem ado rauit, non lignum, utique quia hic gentilis est error et uanitas impiorum, sed adorauit illum, qui pependit in ligno, scriptus in titulo, etc. Hactenus beatus Ambrosius, de obitu Theodosij imperatoris.

NOn nomine tantum Agatha, hoc est, bona uirgo, haec Catanae in Sicilia, parentibus genere claris, nata. Post haec aqua et spiritu renata, Christum e fide haud dissimulanter confitebatur. Vas infirmius audet, quod uix uiri fortissimi. Sed ut fieri solet, per inuidiam serpentis comitatur confessionem Crux, quae uaria occasione homines Dei e malo saeculo rapit. Equidem hanc uirginem Siculam occasione fere tali e terris ademit. Erat eo tempore uir illaudatus, Quintianus, Siciliae consul: qualis nimirum multo ante in eadem insula Siciliae C. Verres praetor fuit, hic nepharia cupiditate motus, ad uirginem corrumpendam animum adiecit. Quam cum accersisset, proposuit scelerati sui pectoris summam malitiam, huc spectans, ut Agatha simul et side et uirginitate spoliaretur. Sub omni moto lapide, scorpius domiebat: anguis in herba latebat. Virgo persentiscens dolum, negat se facturam, ad quod blande solicitabatur. At ille cupidinis ictus ia culo infoeliciter in puellam deperibat. Et ut uoti compos fieret, subornat Aphrodisiam nobilissimum eius insulae scortum, ut meretricijs artibus Agathae sententiam a proposito demutaret, faceretque, ut isto lenocino ad impudicitiam inescaretur. Tentatum est quiduis, effectum nihil. Nam puella instar silicis ponit faciem suam ac plena fide respondet: Mea mens supra petram, qui Christus est, solidata atque innixa, uerbis tuis quantiscunque non cedet. Aphrodisia, Veneris suae nomen habens, uere [gap: Greek word(s)] posteaquam se lusisse operam uidet, ait consuli: Ante dura saxa in caerae modum molliri, quam hanc Christianam puellam flecti posse. Inter has tentationes grauissimas sancta Agatha uberrimo fletu opem fortissimi Dei ardenter implorat, nec iam aliud, nisi Martyrij palmam sitit, Dissolui uidelicet, et cum Christo Iesu esse cupiens.

Consuli Quintiano aliud persuadendi consilium protinus suggessit Satan. Vocat Agatham, et conatur simplicitatem uirginis probabilibus humanae sapientiae uerbis decipere. Verum hac quoque uia operam frustra sumpsit. Virgo enim in isto uerborum certamine magis ac magis Christi Iesu gloriam illustrans diuinae sapientiae eloquijs disputando uicit. Quam erubuisse putandus est miser ille, quum Iouem ac Venerem flagitiosiss. portenta sibi in os obijci audiret: Pudeat, inquit, diuinitus docta uirgo, pudeat Quintiane te hos colere deos et deas, a quorum spurcissi mis ac execrabilibus factis ipsus abhorres: Ipsa ego uiuum colo Christum, a dextris Patris in coelo consedentem, cui seruire ingenuum est, liberos homines addecet. Hinc pudefactus Consul tyrannidem in consilium adhibuit, commodum ratus, cogi oportere puellam pertinacem, ut quae nulla blandiloquentia, nullis pollicitorum illectamentis deijci quiuerit. Proinde in carcerem hostili manu trahitur, aut ducitur potius, ultro sequens ad lanienam ouis. Paucis post diebus educitur ad agonem quendam: Proponuntur statim duo, nempe, ut aut Christo abnegato adoraret Idola [gap: Greek word(s)] , aut sineret se eculeo torqueri. Responsum est, satius mori, quam Christo ualedice re. Admouetur eculeus, Agatha perfert atque obdurat imo etiam contestata, se tantas poenas minime horrere: nam per has patere uiam ad possessionem para disi. Granum tritici terrae credendum, ut fructum ferat, dein excutiendas esse paleas, ut appareat, frumentum. Tyrannus ira ferox, ut incestos oculos in uirgineo corpore pasceret, iussit patientissimae puellae mammillas ignito forcipe dissecari, hoc ipsum scilicet, quod in matre sua suxerat. Peracto agone, conijcitur secundo in atrum carcerem, ut ibi dolore ac inedia periret. Dominus autem Iesus, cui cura erat de sua sponsa, uolens sidem atque constantiam puellae uictricis

confortare, misit uirum non sine miraculo addito, qui saucium lacerumque corpusculum uirtute diui na medicaretur. Illa primum somnians medicinam esse humanam, respuit medicas manus. Tandem ubi intellexit, rem diuinitus geri, ultro paruit, simulque Patri coelesti pro cura tali gratias egit. Iam redintegra to corpore, mirum in modum, si unquam antea, ob Christum animam profundere praeoptauit. Accidit igitur, ut denuo educeretur ad obeundum agona.

Hic Quintianus multa iterum tentauit, puellae ad re lictum paganismum retrahendae gratia, sed quid pro mouerit, indicabit exitus. AEtnam montem patrium Vulcani sui sedem restinxisset citius, quam hunc pie tatis calorem in Agatha. Multa Christianissime in tyrannum prolocuta, ad asserendum Euangelium, impie diripitur ac prunis ardentibus inijcitur. Quod supplicij cum per miracula coelitus edita, uiua etiamnum euasisset, tertio reducitur ad carcerem, ubi animam exhalauit, simulatque hanc precatiunculam finisset: Domine Iesu Christe, qui me creasti, et iam inde ab infantia custodisti, qui corpus meum a pollutione praeseruasti, et animam meam ab amore saeculi huius abstraxisti, quique tormenta atrocissima in me uicisti, ac post haec patientiam meam exercuisti, oro, accipe spiritum meum, et iube me ad misericordiam tuam uenire, Ame. Acta tempore Decij Imperatoris Romani. Nec caret miraculo, reperta tabula illa marmo rea in sarcophago soporatae uirginis, in qua leguntur uerba haec fuisse incisa: Mentem sanctam spontaneamque honorem deo, patriae liberationem. Quo ueluti sempiterno apud ecclesias omnes testimonio claret tota praxis sanctae Agathae. Orationis tria membra sunt. Primo indicatur, ipsam Agatham non solum sancte uixisse, uerumetiam sponte ac libenter pro Christo mortem oppetijsse. Deinde comprobatur, uirginem hanc Deo uni, uiuo et aeterno in spiritu

seruijsse, ac Seruatorem illum suum cum primis honorasse, tam in credendo quam in operando. Postre mo significatur, eadem patriae quoque suae profuisse, exemplo nimirum et intercessione, ut quae illi semper cognitionem Christi, perque hunc redemptionem unice optarit. Raphael Volater. lib. xiij. Anthropologiae de S. Agatha sic habet: Agatha uirgo Catanensis et Marthr sub Gallo, mammillis torta. De S. Agatha Sabellicus lib. v. exemplorum: Sunt, inquit, et muliebris sexus non minus grandia uirtutis huius exempla, nec pauciora: sed unum ponere aut alterum curae crit, ne caput nimium crescat, dissecta est fidiculis atque eculeo imposita Agatha, Catanensis uirgo, quia daemonibus nollet sacrificare, uel quia testata est se non poenis affici, sed delectari, saeuire Quintia nus Siciliae proconsul, simulque illi mammam imperat a pectore diuelli, conuulsam uirgo impio homini exprobrat: An non pudet te Quintiane, laniasse in me, quod te in matre aluit. Diuus Gregorius lib. j. Epistolarum ad Io. episc. Surretinum, mentionem facit reliquiarum sanctae Agathae martyris. Vtinam omnes utriusque sexus Christiani ita exigant uitam suam, ut in unum quemlibet ille ternio competat: Simus Agathi, simus Agathae: Hoc est, bene uiuamus bene moriamur, et non aberit, quin eodem coronemur praemio.

APollonia uirgo in urbe Alexandrina saeuiente in Christianos tempore Decij Imperatoris persecutione, quum iam in senili aetate a furente populo correpta, et ad idola perducta adorare recusasset, dentes ei primum effossi sunt omnes, deinde congestis lignis, incensoque rogo combusturos se minantur carnifices uiuam, nisi Christum detestata, deos alienos adoraret. At illa in fide Christi

constantissime perseuerans, crudelissimam mortem subire maluit, quam a uera pietate discedere. Itaque corpore saeuissimis flammis absumpto, inuictus spiritus in coelum ad martyrij coronam euolauit.

ADmirandam uirginem longaeuae aetatis Apol loniam nomine cum corripussent, dentes primo ei omnes effoderunt, congestis deinde lignis extruxerunt rogum, comminantes uiuam se eam incensuros, nisi cum ipsis pariter impia uerba proferret. At illa ut rogum uidit esse succensum, paululum quid in semetipsa molitur, repente uero se e manibus proripuit impiorum, atque in ignem quem minabantur, sponte prosiluit, ita ut perterrerentur etiam ipsi crudelitatis autores, quod promptior inuenta est ad mortem foemina, quam persecutor ad poenam. Serapionem quoque domi suae repertum, crudelissimis afferêre supplicijs, ita ut omnes ei iuncturas membrorum prius soluentes, de superioribus eum praecipitarent. Nullum nostris iter erat per uiam, nullius plateae transitus indulgebatur, neque die, neque noctu procedendi usquam libera erat facultas. Vt enim quis nostrum apparuisset in publico, statim clamor uulgi et seditio nascebatur, ut uel pedibus tralieretur qui uisus esset, uel igni succenderetur. Verum cum haec mala per dies singulos augerentur, subito inter ipsos persequutores rabies quaedam belli ciuilis exarsit. et dum inter se seditionibus praelijsque decertant, interim nobis paululum licuit respirare. Sed non in longum uenia fuit. Continuo nanque crudelistima principum mittuntur edicta, quibus tanta aduersum nos ferebatur immanitas, ut secundum quod praedictum est a domino: Si fieri potest, scandalizarentur etiam electi. Ex quo perterritis pene

omnibus, quidam ex ipsis nobilibus se sponte impijs actibus ingesserunt, alij conuenti tantummodo, non nulli a domesticis proditi, ad sacrificia execranda, et ad immundas hostias properabant. Aliqui ex his pal lentes et trementes, et magis immolari ipsi, quam immolare idolis uiderentur, ita ut etiam ab inspectante uulgo irriderentur, eo quod et ad moriendum, et ad sacrificandum iuxta meticulosi uiderentur. Alij sane tam impudenter ad aras prosiliebant, ut et affir mare nitebantur, se nunquam Christianos fuisse.

EVsebius eodem loco de Cointha scribit, quam quidam falso Coniutam uocant. Post haec (inquit Eusebius) mulierum quandam nobilem, Cointham nomine, ad idola perducentes adorare cogebant: recusantem, imo potius execrantem, uincula pedibus innectentes, et per plateas totius ciuitatis trahentes, foedo horrendoque supplicij genere discerpunt. Dehinc omnes simul irruerunt per domos seruorum Dei, diripientes et euertentes, atque hostili crudelitate cuncta foedantes, ita ut pretiosioribus quibusque direptis, si qua alia uiliora repererant, in unum congregata igni in plateis cremarent. Nostri tamen direptionem hanc bonorum suorum (sicut Apostolus de illis dixit antiquis) cum gaudio susce perunt.

VIr Dei Amandus ob pietatem Christianam ab omnibus merito amandus, uitae monasticae uehementer fauisse legitur. Is aetate media cum esset, Italiam peragrauit. post Callias adijt, et quia zelo iustitiae feruebat, non poterat ferre Dagoberti regis pessimam uitam. Quam simulatque reprehendisset uerbo ueritatis, e finibus in exilium eiectus est. Non diu post, nato nimirum filio regis, reuocatus

condonauit regi, quando quidem ille ignoscentiam supplex petijt omnis illatae iniuriae. Natum paruulum rogatus baptizauit, respondentem ipsum infan ti ore, Amen. Super ea re scribit Robertus Ganguinus lib. iij. Regi cum deessent propter sterilitatem uxoris liberi, concubitu uirginis Raguetrudae silium marem suscepit. Cui Ariberrus Dagoberti frater, qui per id tempus. Aureliac erat, nomen dedit, appellatusque est Sigibertus. Hic inter sacrosaneti lauacri, quas sacerdos Amandus enunciat orationes, dum nemo exmore Christiano, Amen, responderet, infans ipse qui tantum XL. dies natus erat, cunctis tacentibus, Amen expedito sermone personuir. Quod diuinitus factum esse, quis non credat: Haec Robertus de gestis Francorum.

Deinceps electus est in episcopum Traiectensem: sed quoniam gens illa diuini nerbi praedicationem contemneret, alio se contulit, excutiens puluerem pe dum suorum super impios homines. Iam uero alibi, nempe apud Vascones, Euangelizans, quemadmodum Episcopum decet, irrisus est a quibusdam circuforaneis, non aliter, ac si esset spermologus nescio quis. Christi fide coegit Amandus serpentem in antrum, uicit diabolum, et quo tempore hostibus suis in monte nocere porerat ulciscendi cupiditate, non nocuit, sed benefecit. Optatum Martyrium illi non contigit. Obdormiuisse tande in Domino scribitur sub Heraclij Imper.

EPiscopus apud Atrebatum in Picardia, homo iustus ac timens deum, pauperes pauper ipse dilexit. Aurum enim et argentum cum non ha beret, benefecit per eum Dominus caeco et claudo. Atque ita precatio Episcoporum utilior peeunia est. Lu pum fugauit Christi uirtute. Haereticum hominem

[gap: Greek word(s)] , Praeterea uerbo et exemplo e paganismo ad Christianismum multos ubique conuertit, cooperante Domino.

ET pictate et doctrina ualens Valentinus, multos homines Christo Iesu lucrifecit, praesertim in Italia. Qua tempestate Ethnicismus adhuc arcem obtinebat, latitantibus Christianis. Imperator Claudius. ij. anno cclxx. huius presbyteri Romani homicida factus est, cum tamen nullam mortis causam inuenisset: misi forre capitale est, uiam dei docere. Mirum uero, quam probabiliter refutarit Valentinus idololatriae per se alioqui damnatae uanitatem, quo minus ipse nostro saeculo idoli uice, aut dei loco potius a superstitiosis, hoc est, omnium miserrimis hominibus colendus atque inuocandus in die tribu lationis erat. Taceo, nullas historias quantumuis graues, de Epilepsia per Valentinum depellenda, quicquam dicere. Omnes saucti contra deos gladio spiritus depugnarunt, et tu egregie Christiane scilicer, e sanctis deos facis: non nomine, sed re. Animus abhorret a commemoratione ter abominandae superstitionis. Ad Valentinum redeo, in quo exosculor fortissimum pectus, et libertatem in docendo Christo. Christo latriam docuit, idololatriam dedocuit. Et a dijs ad Deum prope Claudium Imperatorem reuocasset sermone uiuifico, ni satrapa Calphur nius quidam, os suum tartareum interposuisset. Nam haec illa Cerberi spuma est. Quomodo deseremus, quod ab infantia tenuimus? Non, nisi filij diaboli ita loquuntur. Illa nimirum pestilentissima uoce effecit satrapa, satelles satanae, ut Caesar rursum a ueritate (quam in Valentino admiratus fucrat) et cor et aures auerteret. Hac item execranda uoce nostrates Calphurnij efficiunthodie, ne Christianus populus ab impijs ac uarijs superstitionibus quibus a pueritia

plerique assueuimus, pie resipiscat. Porro ad submoue dam suspicionem, iubet Caesar Valentinum protinus ab Amphitheatro uinctum duci, et in aedibus Asterrj cuiusdam aulici custodiri. Ibi arrepra occasione e uer bis precatorijs presbyteri bene ominantis, petit Aste rius, ut si quid per Christum suum posset uinctus ille, redderet caecae filiae lumen. Quo signo uiso, posita incredulitate, fidem Christi cum rota domo amplexus est, operante id spiritu per uerbu dei a presbyte ro praedicatum. Sed crux non tarde insequitur acceptum Baptisma. Mandante enim impio Cesare, Asterius in ciuitatem Ostiensem adductus, cruenta morte Deo animam reddidit. Post hunc Valentinus pres byter Euangelicus, ut quo authore a deorum cultu Asterius desciuerat, primum fustibus, mox gladio percussus, Obijt. Actum Romae, sub Imperatore Claudio, qui tyrannus post Decium innumeros Christiaros passim per prouincias neci tradidit.

ALius item Valentinus olim extitit, uidelicet episcopus Interamnensis in Vmbria: seu si quis mauult, Ithyranensis ex Parthia. Sed qua tu ego diuinare potui, prior sententia uerisimilior est. Vir bonus et sapiens spiritaliter, regnum dei non minuit, sed auxit. Hic cum aliquando Romam uenisset, reperit Athenis oriundum Cratonem Graecum oratorem, in ur be clarissimum, una cum discipulis Apollonio, Phoebo et Proculo. Cratonis uero filium roto triennio decumbem tem, cum uirtute altissimi curasset, curuumque hunc erexisset, non sine multa precatione, persuasi euidenti miraculo tam Crato, quam discipuli, cumque his tota domus, Euangelium receperunt, et post catechismum sacro baptismate loti, praeterea ex oratoribus praedicatores facti, uerbo gratiae plurimas animas Christo adduxerunt in Italia. Tandem iubente Romano senatu

Valentinus, quod homines e tenebris ad lucem uocaret, praeside Placido, primum uirgis caesus, dein ense peremptus est, atque hoc in carcere. Dignu Ecclesia praesulem, ut qui gratis benefecit, recusans nimirum a Cratone accipere pecuniam: hortans uero, hanc quam sibi daturus crat, ut pauperibus erogaret.

TRadunt Iulianam Nicomediae in Bythinia ortam, claris quidem parentibus, sed paganis. Ipsa uero filia a Christiana obstetrice fidem edocta. Christum cum lacte matris imbiberat. Adultam destinarant parentes cuidam satrapae Eleusio dare in uxorem, sed sacra uirgo renuit Ethnico homini nubere, imo etiam cuilibet, perpetuae castitatis pro posito. Quapropter a patre loris inhumaniter caedi ius sa, neque tamen assensit. Mox liquefacto ac feruenti plumbo perfunditur, de capillis suspensa, nihilo mi nus perstitit in sententia. Decretum erat, idolum nol le, Christum uelle se colere, atque ob id sibi cum Eleusio, seu, ut alij habent, Eulogio, non conuenire omni no. Post haec carcere clauditur, in quo uir Beliaal in angelum lucis transfiguratus, sub pietaris specie sategit, uirginem a sententia trahere. Verum illa effusa cum lachrymis oratione, a deo reuelationem accedit, cacodaemonem esse eum nuncium. Vnde animata Iuliana monstrum illud ui aggressa, cathena colligauit, ac calcibus probe contudit. Cumque posterodie e custodia produceretur, traxit post se colligatum monstrum, et palam ostentui habens, atque ludibrio exponens: En, inquit, deum uestrum gentiles. Egregie uexatum in cloacam, dignam tali angelo sedem, deturbauit: quantumuis ille in Christiana uirgine clementiam desyderaret, quasi uero nos erga diabolum principem hostem dementes esse et boni debea mus.

Caeterum puella tota iam ex deo pendens, et praeter deum nihil uel amans, uel quaerens, in suppli cium rotae rapitur, mox ignito ac fluirante plumbo tingitur, tandem gladio iugulatur. Quibus poenarum generibus Iulianae corpus occidi potuit, animi non item. Nec temere detrectauit obedire impio patri, iam coelestis patris filia, et Christi soror. Iucundum lectu est, quod Ethnicum sponsum metu Caesaris a nostra religione resilientem, tam cordate confutauit. Ait: Quando tu ita times Imperatorem mortalem, egone magis Imperatorem immortalem timere debeos Acta sub Diocleriano. Sic enim ex Hermanno Contracto liquet. Quo tempore multi alij quoque Christianorum propter fidem Euangelij, contempta uita, mortem passi sunt. Inter illos numeratur Caius Pontifex Rom. Cyriacus diaco. Largus, Smaragdus, Apronianus, Papias, Maurus, Claudius, Prepedigna cum filijs, Gabinus presbyter, Castulus, Paneratius, Artemius cum uxore et filia, Sebastianus, Marcus, Marcellinus presby. Petrus exorcista, Trariquillinus, Nicostratus, Zoe uxor eius, Primus, Felicianus, Castorius, Victorinus, Symphorianus, Basiliscus, Faustinus, Simplicius, Beatrix, Tiburtius filius Cromatij, Susanna uirgo, Ioannes, Crispus, Genesius, Felix et Adauctus, Lucia et Geminianus, Sergius et. Bacchus, Chrysogonus, Saturninus et Sisinnius, Quatu or coronati, Theodorus, Pontianus, Praetextatus, et Thraso, etc. Hi Romae passi sunt, Diocleriano imperatore saeuiente. Apud Spoletum, Gregorius presbyter, Sabinus Episcopus, Exuperantius et Marcellinus diaco. Apud insulas Palmarias, Anastasia: Anti ochiae Iulianus et Basilissa: in Hispania ciuitate Caesaraugustana Vincentius diaco. In Barcinona Eulalia uirgo, Ocuphas: Apud Gerundam Felix. Apud Tyrum Tyrannio, Syluanius, Peneleus et Linus episco pi; cum innumera multitudine. Apud Sirmium Serenus:

Nicomediae Petrus, Lucianus presbyt. Antioche nus, Antimus episcop. Pantaleon, Ioannes Hadrianus, Dorotheus et Gorgonius, Eleutherius, Smyrnae Irenaeus: In Palaestina Gaza, Syluanus: Mediolanis Victor: In ciuitate Suscia Quirinus Episcop. Apud Tharsum Bonifacius: In Aquileia Felix et Fortunatus: In Sicilia Vitus et Modestus cum Crescentia et Lucia uirgine: In Britannia Albanus: In Massilia Victor: Apud Awgustam Aphra in Retia prouincia: In Nicaea Birhiniae Theodota cum filijs: In ciuitate Com pluto Iustinus et Hastar fratres. In Catana Siciliae Eu plus: Pergamis Alexander: In Chalcedone Euphemia: In Neapoli Campaniae Ianuarius Episco. Beneuentanus, Sosius diaco. Mesenate ciuitare Faustus et Desyderius: in Palaestina Peleus et Nilus episco. in Cyzico Suasta et Eulasius: Agauno, Mauritius cum socijs: Antiochiae Cyprianus cum Iustina: apud AEge am ciuitatem Cosmas et Damianus: in castro Solodoro Victor: apud Coloniam Agrippinam Gereon cum socijs: apud Tharsum Carracus. Probus et Andronicus: in Venusina Felix episco. Audax, Ianuarius presbyt. Suessione Crispinus et Crispinianus: Apud Sidonem Cenobius presbyt. in territorio Auganen si Tyberius, Modestus et Florentia. in Scythia Menas: Antiochiae Romanus, Alexandriae Petrus Epis. in Aphrica Crispina uirgo: in Tuscia Barbara uirgo: in Hispania Leocadia: Emerita ciuitate Eulalia et Iulia uirgines. Meminerint hic nostrates Christiani, quam felix prior Ecclesiae portio, quam plena martyrum, hoc est, uere Christianorum extiterit, et deplorent nostri saeculi Ecclesiae turpificatam faciem. Heu, in quae tempora incidimus.

Antonius Sabellicus, de S. Iuliana: Obtulit se Be liaal daemon Iulianae uirgini in carcerem post saeua uerbera deiectae, indueratque coelestis nuncij faciem, ut commodius falleret, hortatur puellam Christi no mine,

ut Ethnicis dijs sacrificet, fore ut propterea omni cruciatu defungeretur, inhorruit, suspicataque fraudem esse, deum supplex precatur, ut quale illud esset oraculum sibi liquidius pateret, uinxit illa daemonem permissu numinis, saeuisque uerberibus affecit.

PRimus Apostolico parua de puppe uocatus Agmine Petrus erat, quo piscatore solebat Squamea turba capi, subito de littore uisus Dum trahit, ipse trahi meruit, piscatio Christi

MAthias, cum unus esset e numero septuaginta, allectus est in ordinem undecim Apostolorum in locum Iu dae Iscariotae qui fuit proditor. In altera AEthiopia, ubi est irruptio Apfari, et Hyssi portues, praedicauit Euangelium, quum essent homines agrestes. Et illic dor miuit, et illic sepultus est, usque ad hodiernum diem.

QVis modus, aut quae satietas Marryrum memo riam prosequendi erit, illi praesertim, qui eoru amore ac charitate magnopere teneturs. Nam honor erga bonos conseruos collatus, beneuolentiae significationem apud communem dominum habet. Palam est enim, quemadmodum is, qui generosos homin es ac fortes cum honore exceperit, in simi

li si forte contingat occasione, imitari non dedignabitur. Venerare igitur legitime martyres, ut egregiae tuae uoluntatis te testem adducas, ac demum seu per secutione, siue igne, seu uerberibus ac plagis, eodem cum illis praemio dignus habearis. Nobis hodierna die non unum propo situm est admirari, neque duos, neque decem, sed uiros quadraginta: qui unam in diuersis corporibus animam retinentes, in una conspi ratione et concordia fidei eandem erga res arduas constantiam, et pro ueritate stabile propositum ostem derunt. Omnes inter se similes, pares sententia, pares certamine: quamobrem parem coronae gloriam sunt promeriti. Quae digna laus, que sermonis copia his poterit adhiberis. Non enim linguae quadragin ta ad prosequendam talium uirorum uirtutem sat fu erint. Nec solum multitudo tanta, phalanx militaris, cuneus insuperabilis, aeque et in bellis inexpugnabi lis, ac in laudibus inenarrabilis. Sed horum unus tantum, si legitime fuerit oratione commendandus, no stram facile uim ingenij sermonisque facundiam supe rabit. Igitur in medium cos adducentes, ad communem omnium hic astantium utilitatem constituere, palamque omnibus quemadmodum in pictura, fortia illorum facta reddere conabimur. Nam magnifica in bellis gesta et oratores saepenumero, et pictores pul cherrime demonitrant: hi oratione, illi tabulis describentes atque ornante: amboque plures ad fortitudinem imitandam induxere. Que enim sermo histonae per inductionem praeber, eadem et pictura tacens per imitationem ostendit. Sic et nos martyrum uirtutem commemorantes, uos astantes excitabimus, ac uobis sub aspectum ipsorum facta reducentes, eos qui sunt animo aliquantulum generoso, ac ipsis uoluntate propinquiores, facile ad imitandum accen demus. Haec est enim martyrum uera laus, alios ad eorum uirtutem aemulandam inuitare. Non enim en

comiorum legibus, aut eorum, quae in genere demonstratiuo reperiuntur, sermones de sanctis ullo modo seruiunt. Quoniam qui laudant caeteros, ex mundi huius rebus materiam usurpare solent: quibus autem mundus crucifixus est, quomodo ex eo quicquam quod ad lau dem faciat, mutuari potents. Non erat his sanctis una patria, alius aliunde uenit. Quid igitur sine patria dice mus eos? aut orbis ciues? Sicut enim in symbolorum collationibus, quae oblata sunt communia existunt om nium conferentium: sic et in his beatis, cuius libet patria communis omnium erar: et omnes e diuersis terrarum locis tanquam ex uno duxerant omnia communia. Sed quid opus terrestres memorare patrias, cum no liceat quae sit uera facile nosse. Patria igitur horum martyrum, dei ci uitas est, cuius autor atque conditor ipse Deus. Haec est superna Hierusalem, quae libera est, quae est mater Pauli et omnium ei similium. Genus autem humanum aliud alij. Genus uero spirituale unum omnibus omnino. Communis nanque cis pater Deus, et fratres omnes non ab uno et una descendentes, sed ex adoptione spiritus in unam concordiam inter se per charitatem conuenientes. Chorus paratus, conuentus maximus eorum, qui ab initio Deum laudant, non sigillatim congregati, sed cumulatim dispositi. Quis autem dispositionis moduss. Hi magnitudine corporis, et aetatis flore, ac uirtute caeteris omnibus prae cellentes, admilitares ordines regendos promoti sunt. In tantam quoque imperatoris dignationem luenerunt, ut ob bellorum experientiam et animi fortitudinem, primas apud eum obtinerent. Vbi uero per iniquum praeconem nunciatum, edictumque omnibus emanauit: ne quis Christum profiteretur, proposi taque omnia poenarum genera confidentibus, multa quoque a iudicibus iniustis ira et feritas prodit, multeque item ubique insidiae, doli, delationes, ignis insuper paratus, ensis in prompto, crux amxa, bothrus, rota, flagella.

In tanta igitur fidelium turbatione nonnulli fugiebant, aliqui supplicium libenter subibant, alij comprehensi ac cruciati, alij certamen ineuntes deinde usque ad finem laborum durare nequeuntes, pugnam ad peri culum detrectabant, et uelut in pelago naufragantes, quae uirtute patientiae parta multorum annorum secum in naui uehebant, in eam horam amiserunt. Tunc igitur hi quadraginta inuicti et genero si Christi mi lites, cum praefectus imperatoris literas ostendisset, et inobedientiam requireret, libera uoce, audacter ac fortiter, nihil ex ijs quae uiderant exeplis expaues cendo, minas omnes contemnendo in medium pro cedentes, sese Christianos esse sassi sunt. Obeatas lin guas, quae sacram illam uocem emiserunt, quam aer quidem excipiens sacer est factus, angeli audientes plauserunt, diabolus uero eum daemonibus magnam accepit plagam, dominus postremo in coelo descripsit. Igitur horum quilibet in medium procedens. En, ait, Christianus sum. Et uelut in stadijs qui simul eunt, dicunt sua nomina, et in locum pugnae describuntur:

sic et hi tunc nobilitatis generisque ac digniratis propriae obliti, tantum seruatoris sui professi sunt nomen, quod omnes ordine fecerunt. Ex quo facta est omnium una appellatio. Non enim talem ac talem, sed Christianos omneis se clamantes. Hoc itaque cernens praefectus, anxius ac dubius erat, an blandis uerbis, uel potius minis eos ad obtemperandum deduceret. Primum quidem ipsos, si quo modo a pietate obstinata posset auertere, dulci aggreditur sermone: Nolite (inquit) iuuenes aetatem perdere uestram, neque intempestiuam mortem cum dulci hac et amoena uita commutare. Absurdum nanque in bellis, eos qui sunt assue ti fortia gerere facta, morte ignauorum ac prauorum ho minum perire. Post haec pecuniam pollicebatur, honores ex Imperatore, dignitatesque ac ordines militiae primos offerebat. Cum his rebus nihil proficeret, aliud

genus aliumque modum tentauit, plagas, mortes, pos nas intolerabiles ostendit. Et hic quidem talia. Martyres uero qualias. Quid (inquiunt) nos demulcere studes, Dei hostis; Discedere a deo uiuente, et daemo nibus seruire pessimis cogis; Tua nobis bona offers; Putas ne tantum te datutu, quantu eripere contentdis? Tua respuo dona, ut aeternae poenae mareriam non honorem, recipio ignominiae patrem. Pecuniam da, quae permaneat ac continuo duret, gloriam quae semper flo reat. Me imperarori uis facere familiarem, sed me a uero rege alienare quaeris? Quid enim haec minima, quae tu uocas magna? ex mundo polliceris, cum mun dus uniuersus a nobis despiciatur? Non sunt ominia quae uideri possunt spei paria, quam continuo retine mus. Vides hoc coelum, ut aspectu pulchrum, ut magnum: et terram quanta est, quot ue in ipsa mirabilia? Nihit et haec profecto iustorum felicitati ac beatitudine aequi parari ualent. Illa nanque uelociter transeunt, haec cotinuo durant. Vnam tantum iustitiae palmam expecto, circa unam gloriam, quae in regno est coelorum, solicitor. Honoris superni cupidus sum, poenas uanas gehennae metuo, Illius ignis mihi formidolosus. Nam ignem eum, quem uos nobis intentatis, conseruus est. Nouit et ipse uereri eos, qui idola contemnunt. Sagittas infantium, uestras plagas existimamus. Corpus enim caedis, quod eo clariore assequetur coronam, quo magis tibi resistet. Quod si corporum imperium habetis, speratis etiam animarum ha bere? Nam et si deum nostrum non respicitis, et extrema probra horrendasque poenas nobis infertis, ni hil profecto aliud contenditis, quam uobis aeternum supplicium, nobis uero uberem pietatis mareriam, ac perpetuam gloriam parare. Non enim carnis amato, ribus, non attonitis haec facitis. Pro charitate, proque fide in deum et in rota poni, et cruci affigi, et flammis uri, ac omnibus demum modis torqueri, parati

sumus. Vbi uero haec audijt barbarus ille ac superbia tumidus, audaciam ac loquendi libertatem minime ferens, modum considerare coepit, quo mortem eis acerbissimam prolixamque pararet: inuenit tandem. Audite itaque rem quam duram sit commentus. Excogitans ille regionis naturam salebrosam, et collibus praeruptam esse, ac brumae tempus instare, obseruauit, in qua maxime parte frigus uehemens, ac Boreae flatus horridior esset. Iussit omneis nudos sub dio positos mori. Nostis enim fratres dilectissimi, omneis, qui hyemis horrores estis experti, quod genus hoc poenae. Non enim nosse licet, nisi ijs qui exemplis similibus periculum fecerunt. Corpus in primis hor rore prostratum, totum in horrorem concreto sanguine uertitur: deinde turbatur et fremit, dentes frendunt, uenae disrumpuntur, uirium prosperitas per uim deijcitur. Dolor insuper quidam acutus, et labor inenarrabilis per medullas penetrans, intolerabilem facit sic frigore concretis dolorem. Deinde in acutum tendit, ut ab igne, cum summa cremantur. Ab extremis nanque corporis partibus consequens uapor, et ad interiora ac penitiora confugiens, quaedam unde absistit mortua relinquit, nonnulla uero ad quae tendit, doloribus afficit, qui paulatim cruciando perierunt. Igitur sancti dei sub dio pernoctare in stagno quodam iussi sunt, quod pro moenibus ciuitatis erat, ac per brumam ita glacic concretum apparebat, ut equis peruium et accolarum pedibus tritum esset. Aquae uero solitum non retinerent cursum, carumque natura mollior in lapidis duritiem concres ceret. Boreae nanque mordentis spiritus animantia om nia iuxta uersantia interimebat. Hic itaque audito damnationis iussu, martyres consyderate quanta fue reconitantia: quiloco cum summa laetitia conspecto, ultimum nuditatis amictum alacriter reijcientes, eadem sponte irruerunt, non tanquam ad supplicium,

sed ad gloriosissima spolia rapienda, se inuicem hor tando descenderunt. Non enim (inquiunt) amictum exuimus, sed ueterem hominem, concupiscentiae deceptione corruptum, deponimus. Gratias agimus tibi Domine, per hunc amictum peccata repellentes: quo niam ob serpentem eum induimus, ob Christum uero exuimus. Cluas domino qui pro nobis est spoliatus, dignas gratias reddemus? Quid magnum seruo, si ea quae passus est: dominus subeat? Nos causa sumus, ut ille uestis detraheretur, longe magis quam militum audacia, qui eam diripuere ac sortiti sunt. Durum profecto frigus, sed dulcis paradisus. Affligens glacies, sed delectabilis requies. Breui tempore durantes, si nus Abraham nos perpetuo fouebit. Vnam noctem cum aeuo sempiterno commutabimus. Incendatur frigore pes, ut cum angelis continuo saltet. Torpescat frigore manus, ut facultatem habeat in deum attollendi. Quot enim nostri commilitones ceciderunt, fidem mortali regi seruantes? Nos pro fide in uerum deum seruanda hanc uitam non proijciemus? Quot item malesici homines mortem tulerunt in scelere deprehensi? Nos uero pro iustitiamorte non subeamus? Ne obsecro commilitones emolliamur, neu terga diabolo demus. Quando semel mori oportet, moria mur ut uiuamus. Fiat sacrificium nostrum coram te domine, et uelut hostiae uiuentes tibi placentes, nosmet hoc saeuo gelu immolantes abs te recipiamur. Pulchrum quidem sacrificium, pulchra oblatio, pulchrum holocaustum, non quidem per ignem, sed per frigus absumptum. Haec igitur et his similia credibile inter se dicerent, ac communem laborem in domino solarentur. Veluti quandam in bello custodiam instruentes, eam noctem saeuos cruciatus sustinendo atque al gendo praeterierunt, tantum spe certa gaudentes, et hostem continuo deridentes. Vnum erat omnium uotum: Quadraginta in stadium intrauimus, totidem

domine coronas tribue. Non desit numero, nec unus quidam. Preciosum est tempus, quod quadraginta die rum ieiunio ornasti, per quod diuina lex in orbem transiuit. Quadraginta item dierum ieiunio Helias Dominum exquirens uidere meruit. Et oratio quidem eorum talis. Vnus ex eorum numero, inde per animi inconstantiam subterfugiens, moerorem socijs maximum reliquit, nec propterea dominus eorum uota inania permisit esse. Nam prope aderat quidam, cui eorum cu stodia credita est, exitum rei expectans, paratusque mar tyres si qui fugerent, ut eis clare pollicitus, in lauacro quodam aquae calidae, quod iuxta situm erat, exci pere ac seruare. Res a praefecto asture fuerat exeogita ta, talem uidelicet inuenire certaminis locum, in quo pa ratum damnati haberent refugium, ut omnem coepti propositi constantiam amitteret. Sed hoc martyrum patient iam clariorem reddidit. Non enim qui cogitur est constans, sed qui liber et in oblectationis copia dura pati porest, is demum constans, ac patiens est. Custos itaque dum hos obseruaret, quosdam e coelo descendentes angelos, ac coronas singulis martyribus uno excepto distribuentes aspexit: is autem quem indonatum illi reliquerunt, ac honoribus coelestibus indignum iudicauerunt, ea repertus est animi mollitie atque i costantia, ut statim laboris tolerantiam desperans ad hostes transfugeret, miserabile prorsus specta culum, miles transfuga, uir fortissimus captus, Christi ouis a lupo direpta: et quod miserabilius, a uita perpetua coelesticque excidens, neque hac postremo diu gaudes. Nam ubi calidam attigit aquam, corpore quod glacie torpebat dissoluto, statim interijt. Custos uero, qui prodigium hoc uiderat, ubi illum fugientem conspexit, relictis omnib. sese in eius demisit locum, ac unam cum sanctis illis uocem emisit: Christianus et ego sum. Itaque cum eius su bita mutatione stuporem illis incuteret, et numcrum im pleuit, et moestos ob socium amissum sanctos plane

consolatus est, eos imitando, qui in acie prima ubi forte aliquis ceciderit, statim ordini alium restituunt ac surrogant, ne proximi in commodum patiantur. Talem igitur ipse se gessit: uidit miracula coelestia, no uit ueritatem, ad Dominum confugit, cum Martyribus annumerari uoluit. Exemplum est Apostolorum imitatus: Abijt Iudas, Matthias est surrogatus. Imitatus et Paulum, qui heri persecutor, hodie factus est Euangelizator. Superne es ipse uocatus, non ab hominibus, neque per homines. Credidit in nomine domini lesu Christi. Baptismum suscepit, non ab ullo, sed a propria fide: non in aqua, sed in proprio sangui ne. Cum uero primum illuxit, et extracti fere omnes essent exanimes, igni traditi sunt, ac cineres in fluuium proiecti, ut per omnem creaturam eorum transiret certamen. In terra primum exerciti, deinde in aere sub dio durauêre, postremo igne crematos aqua excepit. Horum est ergo uera uox illa: Transiuimus per ignem et aquam, et eduxisti nos in refrigerium Hi sunt, qui nostram suo templo regionem ornant, nostram quoque aduersus in imicos tutelam, ut turres quaedam munitae suscipiunt. Nec uno in loco sese clauserunt, sed in multis locis hospitio recepti, multorum patriae ornauerunt, nec tamen separati, sed inter se commixti: si in singulos ipsos diuiseris, proprium numerum non excedunt: si uero in unum con gregaueris, quadraginta nihilominus crunt, ac ita ut ignis natura permanent. Nam ille et ad progredi entem transit, et totus est apud habentem: Sic hi quadraginta sunt unum, et omnes apud singulos. Bene ficium igitur hoc fratres dilectissimi, gratiam hanc minime deficientem, ac sine inuidia, ex Deo obtinemus, ut paratum sit nobis et ecclesiae per hos marty res auxilium. Exercitum triumphantium, chorum laudantium Deum. Saepe operam dedistis, saepe laborastis, ut unum pro uobis orantem inueniretis: quadraginta

sunt hi, unam orationis emittentes uocem. Vbi enim sunt duo uel tres in nomine Domini congregati, ibi Deus est. Vbi uero quadraginta fuerint, quis dubitet, Deum esse praesentem? Qui aliqua praemitur angustia, ad hos confugiat: qui rursus laetatur, hos oret: hic ut a malis liberetur, ille ut duret in rebus laetis. Hos mulier orans pro filijs auditur, peregrinanti uiro reditum incolumem, aegrotanti uero salutem implorat. Cum his ergo martyribus nostras effundamus preces. Adolescentes suos coaeuos imitentur, patres talium esse filiorum parentes exoptent, matres exemplum matris optimae spectent. Nam unius illorum mater, alios iam pene frigore consump tos aspiciens, suum uero filium, ob uires aliquantulum ualidiores, et aduesus dura constantiam, adhuc uiuum: et permittente populo, uitae consulere ualentem, ipsum proprijs accepit manibus, ac currui in quo reliqui iacentes ad pyram ferebantur, apposuit, mar tyris uera mater. Non enim lachrymam in decoram effundere, aut aliquid humile loqui, uel indignum agere uisa est. Sed ô nate, inquit, perfice cum tuis con tubernalibus iter beatum, ne a chorea deseraria, neue inferior alijs domino appareas. O matrem felicê ô bonae radicis bonum germen. Ostendit generosa parens, quemadmodum pietatis institutis eum magis quam lacte educauerat. Et hic quidem sic nutritus, sic clatus est a pia genitrice. Diabolus uero his uisis, prae uerecundia discessit. Omnia nanque supplicia ab eis uicta proculdubio uictis. Nox horrida et uentosa, tempus anni frigidissimum, corporea nuditas, patria Borealis. O sanctum chorum, ô sacrum ordinem, ô cuncum inexpugnabilem, ô communes gene ris humani custodes, optimi curarum socrj, precu ac uotorum inuicem suffragarores, castra mundi, flores ecclesiarum: uos non terra contexit, sed coelum exce pit. Apertae sunt uobis paradisi portae, dignum profecto

exerciribus angelorum, patriarchis, prophetis, et iustis omnibus spectaculum. Viri aerate florentes ac pares, uitam alacriter despicientes, supra parentes ac filios Deum amantes, mundo simul et angelis et hominibus spectaculum facti, excidentes erexerunt, dubi os in fide confirmauerunt, pijs desyderium auxêre: unum omnino pro pictate omnes trophaeum crigentes, una iu stitiae corona ornati fuêre, in Christo Iesu domino no stro: cui gloria et imperium nunc et inaeterna secula, Amen

COncionis hodiernae causa in hoc sacro templo fratres dilectissimi, beatae Iulittae martyris prae conium. Itaque hunc diem magni certaminis me moriam referentem, uobis omni studio celebrandum nunciamus, quod certamen in muliebri corpote non solum iis qui tunc ei spectaculo interfuêre, sed etiam omnibus in posterum id accepturis admirationi ma ximae, prodigioque fuit. Beatissima igitur mulier Iulit ta (si mulierem appellare decet, eam quae muliebris naturae debilitatem, animi uirilis magnitudine correxit, a qua puto maxime communem aduersarium nostrum aegre magnopere ferre, se fuisse superatum, qui muliebrem uictoriam minime patiens, ut qui magna illa iactare solet, uniuersum commouere orbem, et ut nidum aliquem aut oua relicta prendere, omnes quoque pariter euertere, deinde a muliebri se uirtute uinci uideat, quam supplicij tempore conatus decipere, in deum pietatem usque ad extremum seruantem, ac natura foeminea praeter opinionem longe fortiorem inuenit, quae obiecta terribilia eo magis ri sit, quo aduersarius eisdem putauit eam uehementius perterrere.) Haec inquam Iulitta, ad iudicium quendam in ciuitate potentem olim accersiuit, hominem plane auarum ac uiolentum, qui diuitias sibi ex rapina et praeda multas comparauerat, ex quo et agros, et uillas, et pas cua,

et seruos, et omnem uitae praesentem supellectile ex ea ablatam ad seipsum traducens, iudicia falsis testibus et largitione iudicum corrupit. Vt autem dies ade rat, et praefectus et aduocati astitêre, coepit illa de ho minis iniustitia dicere, et de uiolentia simul et auaritia comqueri, quod rem sibi diu legitime possessam per in iuriam eripere uellet. Prodiens ipse: Non, inquit, iudicium idoneum, neque cognoscendum: nihil enim fas eis commune cum caeteris esse, qui deos imperatorum non adorent, et Christi fidem fectantur. Videbatur enim iuri consentanea apud eos dicere, et necessaria praeten dere: quoniam negantibus Christum, legum communis erat usus, forumque commune. Profitentes uero fidem, ut iudiciorum atque legum minime participes rerjciebantur. Quid igitur illa consilij super his inijt? An ob contentionem cum uiro potentiae ius fasque contempsit? an instans ex iudicibus periculum exhorruit? Non profectô. Sed ualeat, inquit, uita: ualeant diuitiae. Corpus enim iri perditum malo, quam uocem aliquam impiam in creatorem meum emittere. Quantoque magis praefectum huiuscemodi uerbis irritatum, ut ei mortem intentantem conspiciebat, tanto magis deo gratias agebat, quod diuitias fluxas atque fragiles des piciens, coelestium bonorum possessionem uisa est praeferre, et res terrenas ab se abijcere, ut paradisum pos sideret. Repulsam quoque et ignominiam parui existio mans, ut gloriae sempiternae gloriam consequeretur. Cor pus denique afflictans, et uitam sibi ad tempus auferens, ut spes tempore opportune cum sanctis reliquis acciperet. Cum autem saepe interrogata, eandem continuo uo cem emitteret, seruam se Christi affirmans, et ijs qui eam ad negandum adhortabantur malediceret: tunc iudex iniquitatis non solum opibus, quae per iniuriam ablatae fuerant, eam priuauit, sed graui morte mulctauit, igni adiudicans. Illa uero nihil in uita delectabilius, hilque potius habuit, quam ad Deum ocyus contendere.

Vt autem ad flammam uenit, et uultu et oris claritate animi alacritatem atque constantiam ostendens, a stantes circa mulieres adhortata est, ne pro pietate subire labores grauarentur, neque naturae muliebris fragilitatem causarentur. Ex eadem in quiens materia esse, et ad imaginem Dei similiter ut uiri creatas, et uirtutem summam recipere hunc sexum esse aptu, parique honore a summo Deo conditum. Quid ni? si uiris in omnibus consanguineae sumus. Non enim caro sola ad mulieris constructionem sumpta est, sed os ex ossibus, ex quo et robur et firmamentum et patientiam, quae ex uiris eodem modo et ex nobis Deo debentur. Haec dicens; in pyram procurrit, quae sanctae mulieris corpus ueluti thalamus aliquis reful gens suscepit. Animam uero in coelestium regionem et ei conuenientem locum transmittit. Preciosum uero corpus incorruptum eius propinquis conseruatum est, atque in pulcherrimo ciuitatis remplo collocatum. quod et locum et adeuntes pariter sanctos reddidit. Terra autem benedicta huius beatae aduentu, ex proprijs brachijs naturam aquae generosissimam ernisit, ut mo do lactis omnes in ciuitate pariter nutriat. Ex quo pro martyre mater communis uidetur effecta. Haec enim et ualentibus sanitas, et modeste delicatis uoluptatis promptuarium, et aegris consolatio. Gratiam, quam Hebraei apud Hierichunta senserunt, hanc nobis haec martyr bearissima tradidit, ut aqua huiuscemodi praeter loci naturam, quum salsae fere sint omnes, dulcem mollemque ac delectabilem omnibus qui eam cum benedictione bibunt, degustationem praebeant. Quamobrem uiri uos hortor, ue uirtute muli ebri inferiores uos erga pietatem uideri uelle permittite: Mulieres, ne et uos tantum exemplum relin quite: sed iam sine excusatione sexus, ite obuiam pie tati, re periculum facientes, quemadmodum nihil bo norum uobis naturae defectus impedi.

VIcerunt martyres mundum, inter quos martyres mares, etiam foeminae repertae sunt fortiores. Ante paucos dies Natalitia celebrauimus martyrum Perpetuae et Felicitatis, comitum. Et cum tot sint ibi uiri, quare istae duae prae omnibus et nominantur: nisi quae infirmior sexus aut aequauit, aut superauit uirorum fortitudinem? Vna earum erat praegnans, alia lactans. Felicitas parturiebat, Perpetua lactabat. Sed tanidiu Perpetua lactauit, quam diu acciperet ab illo pastore simul et patre buccellam lactis: qua accepta, dulcedo Felicitatis Perpetua eam fecit contemnere filium, spernere patrem, non inhaerere mundo, perdere animam pro Christo. Felicitas uero, quae sociam habebat Perpetuam, et parturiebat, et dolebat: obiecta bestijs gaudebat potius, quam timebat. Quae uirtus in foeminis qualis est gratia, quae cum se infundit, nullum indignum iudicat sexum. Gratias gratiae Dei. Reparauit enim sexum muliebrem. In opprobrium magnum milier remanserat: quae ab initio per mulierem unam Euam deiecit, sed Christus natus ex uirgine, multas foeminas exaltauit. Per petua et Felicitas caput calcauerunt serpentis, quod Eua ad corsuum intus admisit. Istam deduxit falsa promittendo, ilIas non ualuit superare saeuiendo. Illam decepit in Paradisi felicitate. has non potuit adi re, nec substantiarum deposita potestate. Illius inter paradisi delicias ruinam: harum inter poenas fortitu dinis constantiam, ipse quodammodo diabolus expauit. Merito sic sunt exaltatae, merito uiris uel coaequatae, uel prolatae. Quis enim in Christo Iesu non sit seruus, neque liber, non sit masculus, neque foemina, sed omnes sint unum occurrentes in uirum perfectum: descendit tamen hoc donum ex magna gratiam. Perpe tua enim et Felicitas, nomina istarum sunctarum foe

minarum, merces est sanctorum omnium martyrum De eadem Felicitate ex Gregorio Magno, in Euangelia, Homilia iij. fol. cccxj. super Euang. Matth, xrj. Ecce mater eius, etc. Ad quam rem nobis idonec confirmandam adest beata Felicitas, cuius hodie Na talicia celebramus, quae credendo extitit ancilla Christi, et praedicando facta est mater Christi.

SIuera est historia Placidi Eustachij, habemus in eo reuocatum Cornelium Centurionem simul et Hiobum illum Vzitam. Nam is Cornelius alter erat catechumenus adhuc, Hiobus uero Christianus iam existens. Verum qudd ad cruenta bella Cae saris imprj, ab exilio ac tam grandi tentatione redijsse

narratur, minus apud me fidei meretur. Vox euan gelica eius est: Ego Christum deum colo, et illi soli sacrifico. In laude quoque ponitur, quod uxorem suam una cumliberis, Christo adduxit. Vitam finiuit fortiter, in aenco tauro scilicet, in quo, subiecto igni, uiuus exustus est. Quod supplicij inuentum Perilli cuiusdam, primus Phalaris in artificem retorserat. Non minus exquisito poenae genere cruciatus fuit homo militaris Sebastianus. Talem uero Phalarismum fuisse uel in Traiano uel in Hadriano Imperat. quis erat suspicaturus? Raphael Volater. de S. Eustachio sic habet: Eustachius Romanus Martyr, qui inter aulicos fuerat Traiani principis, Placidus antea dictus, cum in uenatione ceruum sectaretur, conspecto inter eius cornuia Crucis simulachro, et uoce fere eius dem audita: Quur me persequeris Domi uxori The phytae et silijs rem manifestauit, factique ex hoc Christi ani ipse una cum uxore, sub Adriano in aeneo tauro necatus est: cuius Romae templum festumque colitur. Hactenus Rapha. Rectius autem dicitur Eustathius quam Eustachius. Et procliuis lapsus est apud Latinos scribas lirere 6 in X. Idem pene lapsus accidit in nomine Acacij, quem perperam Achacium uocant mutantes in. Est enim graeca uox [gap: Greek word(s)] , latinis sonat Innocentem hominem, seu qui alienior sit a malitia.

DE hoc diuo Felice S. Augustinus super Psal. cxxvij. in eum modum scribit: Ergo fratres Felix martyr et uere felix et nomine et corona, cuius hodie Natalis est, contempsit mundum. An for te quia timebat Dominum, inde erat felix: inde erat beatus, quia uxor eius tanquam uinea fertilis erat in terra, et filij eius circundederunt mensam eius? Omnia ista perfecte haber, sed in corde illius qui hîc

describitur, et quia sic ille intellexit, contempsit praesen tia, ut acciperet futura. Noueritis autem fratres non, eum passum mortem, quam alij martyres passi sunt. Confessus est enim, delatus est ad torementa, alio die inuentum est corpus exanime. Clauserant enim illi carcerem, sed corpori, non spiritu. Quem illic parabant torquere carnsices, absentem inuenerunt, perdiderunt saeuitiam suam, iacebat exanimis sine sensu illis, ne torqueretur, cum sensu apud Deum ut coronaretur. Vnde et istae Felix fratres, non tantum nomi ne, sed et praemio uitae aeternae, si ista dilexit, etc.

MArtyr sanctissimus in arborem nucis suspen sus ert, et illic postea constructum Oratorium, quod dicitur domus [gap: Greek word(s)] id est, nucis Ita enim Socrates Hist. Tripart. lib. xj. cap. XXXV. Alibile gitur Acacium de cruce seu arbore illa socios sermo ne exhortatum, et Symbolum catholicae fidei profes sum fuisse. Decem milium S. Martyrum uexillifer contra Agarenos missus fuerat, qui defecerant a Rom. imperio, tempore Imper. Antonini.

POlycrates Victori episcopo urbis Romae scribens Philippi Apostoli ac filiarum eius pariter meminit, dicens: Sicut iam superius inseruimus quod magna lumina in Asiae partibus dormierunt, quae resuscitabit Dominus in nouissimo die aduentus sui, cum ueniet in gloria, et requiret omnes sanctos suos. Dico autem de Philippo, inquit, qui fuit unus ex Apostolis, qui dormiuit apud Hierapolim. Sed et duae eius filiae inib uirgines, consenuere: et alia eius silia spiritu sancto repleta permansit apud Ephesum, etc. lib. iij. cap. XXXI.

Eusebius: Sed et Philippus, qui erat unus de septem, cum Stephano diaconus ordinatus, descendit Samariam, uirtute dei repletus, et praedicabat primus uer bum dei. Samaritanae genti. In quo tanta erat diuinae gratiae efficacia, ut etiam Simonem magum suis praedicationibus consternaret, qui per idem tempus cele bris famae apud Samaritanorum populos habebatur, ita ut uirtus dei magna esse putaretur. Sed is cum uidisset signa et miracula, quae a Philippo per diuinae gratiae potestatem fiebant, obstupefactus et territus cessit, et credere se in Christum, usquodquo etiam baptismum acciperet, simulauit, etc. lib. ij. cap. j. De diuo Iacobo Christi Iesu apostolo scribit noster Eusebius quoquod haec uerba: Hunc, inquam, ipsum Iacobum, qui et Iustus cognominatus est ab antiquis, uirtutum merito, et insignis uitae priuilegio, primum historiae tradiderunt suscepisse Ecclesiae quae in Hiero solymis est, sedem, sicut Clemens in sexto Dispositionum libro asserit, dicens: Petrus enim, inquit, et Iacobus et Ioannes, post assumptionem saluatoris, quamuis ab ipso fuerint omnibus pene prelati, tamen sibi non uindicabant primatus gloriam, sed Iacobum, qui dicebatur Iustus, Apostolorum episcopum statuunt. Idem quoquod ipse in septimo eiusdem operis libro addit de ipso etiam haec: Iacobo, inquit, qui dicebatur Iustus, et Ioanni et Petro post resurrectionem dominus omnem scientiam tradidit, et ipsi caeteris Apostolis, qui Apostoli illis septuaginta discipulis tradiderunt, ex quibus unus erat et Barnabas. Duos autem fuisse Iacobos constat. Vnum hunc Iustum, qui de pinna templi deiectus, fullonis uecte percussus est, et morti tradirus. Alius autem est ille, qui ab Hero de capite caesus est. Huius ergo Iusti Iacobi eriam Paulus meminit, cuscribit: Alium autem, inquit, Apostolorum uidi neminem, nisi Iacobum fratrem domini. In hoc ergo tempore etiam Thattaeus (de quo supra memoraumus)

secundum Domini praeceptum ad regem Abgarum missus, ipsum quidem aegritudine morbi corporalis absoluit, uniuersam uero ciuitatem Edessenorum Christo domino, fideli satis credulitate sociauit, ita ut in hodiernum ciuitas illa (quippe quae ipsius domini et saluatoris meruit scripta suscipere) uelut speciali quadam Christo deuotione dicata sit, etc. De S. Philippo Apostolo sic refert D. Hieronymus: Philippus apostolus in Phrygia praedicat Euangelium Domini Iesu. Sepelitur Hierapoli, cum filiabus honorifice. De S, Iacobo Apostolo scribit D. Hieronymus in hunc modum: Iacobus, qui appellatur frater Domini, cog nomento Iustus, ut nonnulli existimant, Ioseph, ex alia uxore: ut autem mihi uidetur, Mariae sororis ma tris domini, cuius Ioannes in libro suo meminit filius, post passionem domini, statim ab Apostolis Hie rosolymorum Episcopus ordinatus, unam tantum scripsit Epistolam, quae de septem catholicis est, quae et ipsa ab alio quodam, sub nomine eius aedita asseri tur: licet paulatim tempore procedente obtinuerit autoritatem. Hegesippus uicinus Apostolicorum tem porum, in quinto Commentariorum libro, de Iacobo narrans ait: Suscepit Ecclesiam Hierosolymae, post Apostolos frater domini Iacobus, cognomento Iustus. Multi siquidem Iacobi uocabantur. Hic de utero matris sanctus fuit: uinum et siceram non bibit, carnem nullam comedit, nunquam attonsus est, nec unctus unguento, nec usus balneo. Huic soli licitum erat ingredi sancta sanctorum. Si quidem uestibus laneis non utebatur, sed lineis, solusquia ingredietur templum, et fixis genubus, pro populo deprecabatur, in tantum, ut camelorum duritiem traxisse eius genua crederentur. Dicit et alia multa, quae enumerare longum est. Sed et Iosephus in uicesimo libro Antiquitatum refert, et Clemens in septimo Hypotyposeôn, mortuo Festo, qui Iudaeam regebat, missum ab

Herone esse successorem eius Albinum, qui cum nec dum ad prouinciam peruenisset, Ananus, inquit, pontifex adolescens, Anani filius, de genere sacerdotali. accepta occasione [gap: Greek word(s)] Concilium congregauit, et compellens publice Iacobum, ut Christum dei fili um denegaret, contradicentem lapidari iussit, qui cum praecipitatus de pinna templi, confractis cruribus, adhuc semiuiuus tendens ad coelum manus dice ret: Domine ignosce eis: quod enim faciunt, nesciunt. Fullonis fuste, quo rudia uestimenta extorqueri solent, in cerebro percussus, interijt. Tradit item Iosephus, tantae eum sanctitatis fuisse, et celebritatis in populo, ut propter eius necem creditum sit, subuersam esse Hierosolymam. Hic est, de quo Paulus Apostolus scribit ad Galatas: Alium autem Apostolorum uidi meminem, nisi Iacobum fratrem domini. Et Apostolorum super hoc crebrius acta testantur: Euangelium quoquia, quod appellatur secundum Hebraeos, et a me nuper in Graecum Latinumquia sermonem translatum est, quo et Origenes saepe utitur, post resurrecti onem saluatoris refert: Dominus autem cum dedisset sindonem seruo sacerdotis, iuit ad Iacobum, et ap paruit ei. Iurauerat enim Iacobus, se non comesturum panem, ab illa hora, qua biberat calicem domini, do nec uideret eum resurgentem a mortuis. Rursusquia post paululum: Afferte ait dominus mensam, et panem: statimquia additur: Tulit panem, et benedixit, ac fregit, et dedit Iacobo Iusto, et dixit ei. Frater mi comede panemtuum, quia resurrexit filius hominis a dormientibus. Triginta itaquia annos Hierosolymis rexit Ecclesiam, id est, usquia ad septimum Heronis annum et iuxta Templum, ubi et praecipitatus fuerat, sepultus est. Titulum usquia ad obsidionem Titi, et ultimam Hadriani, notissimum habuit. Quidam e nostris, in monte oliueti eum putauerunt conditum: sed falsa eorum opinio est. Hactenus Hieronymus.

GEorgius ex Cappadocia patria, chiliarchus seu tribunus militum, tempore Diocletiani et Maximiani Imperatorum Romanorum fuisse perhibetur. Is cum Euangelium Christi Iesu edoctus esset, fidemquia illi, non tantum nomen dedisset, gessit se ubiquia locorum, quemadmodum Christianum decuit, nimirum miles Christianus iam, atquia cum spiriralibus in aere hostibus belligerans ac colluctans. Ab eo uiro fertur draco immanis in Lybia confossus esse, idquia non humana, sed diuina uirture. Herculem monstrorum domitorem, mendax gentilitas olim habuit. Nobis ille Georgius uerus Hercules esse debet, cuius manu fortissimus Deus lernaeam hydram uere contudit, adeoquia contriuit. Et non potest non credibile esse, grande miraculum: si quidem deo om nia possibilia, Christiani credimus. Gentilitas persuasa poeticis fabulis, credidit quicquid confingebatur de tauro Marathonio, et Calydonio apro, beluis terrae exitiosissimis. Verum, quando nos omnipotentiae diuinae fortiter gesta omnia religiose adscribi mus, nihil absurdum liabuerit, draconem Lybicum abs deo per dexteram Christiani equitis e medio sub latum, ne plus damni inferret miseris mortalibus. Etenim dei est, per organum electorum suorum hominibus prodesse, inquia maximis malis opem ferre. Dij atquia idola daemoniorum quid ualuerint, quidue essecerint in omni terrarum orbe, suo exitio experti sunt gentiles. Christo duce, Georgius hastam uibrat, aduersus hydram impetu fertur, barathrum teterrimum uincit, figit, interficit, atquia eo beneficio liberatur regia filia, et eodem miraculo tanto, magna uis paganorum Christo duci lucrisit, dum praedicato Euange lio, datore spiritu creditur, dum baptizatur, dum crescit Ecclesia. Esto tu quoquia, quicumquia censeris Christianus, Georgius, seu si mauis, Theurgius, idquia re ipsa.

Pater coelestis [gap: Greek word(s)] est, inquit Euangelista. Nos huius mystici agricolae sumus, [gap: Greek word(s)] sicut Apostolus ait, Beatam agrico lationem: si spiritu alacerrimo im buti fuerimus, quo pectus robustissimi militis redundauit in praeclarissimum facinus. Draco Leuiathan, ipse diabolus est: filia regis, sponsa Christi, seu Ecclesia. Hanc si e fauce mortifera saeuissimi hostis eripias, Georgium praestiteris: hac praesertim tempe state sectarum caliginosissima. Excelso animo inuadendus, est cacodaemon, nec ad speciem diabolicae immanitatis expauescendum. Fidei fortitudine derjcitur magna bestia uno ictu testacei uasculi. Tanta est uirtus firmssimi Iehesu, adeoquia Iehoua, in in firmissi mis membris suis. Caeterum fidem ac eiusmodi strenue facta Euangelici militis, inuida uicti satanae, crux atrox sequi solet. Monstratum illud ipsum est in Georgio, et in plerisquia sanctis dei hominib. Caeso dracone, libe rato populo, adornata Ecclesia, excitatur imperatorius furor in gregem dominicum. Multa Christianorum milia passim martyrij palma donantur, non ob aliud quam quod Christiani erant. Nam eo tempore iudicabatur, Christianum esse, hominem perditissimum, atquia ipsa luce esse perindignum: regnate nimirum potestare tenebrarum. Tanta in persecutione optimorum homi num uim inuicti spiritus exerens Georgius, et supplicio ad dictos fratres solari, et crudeles ryrannos increpare coepit, citato Psal. Omnes dij gentium daemo nia, Dominus autem coelos fecit. Qua contione offensi proceres, uiolentas manus uiro fortissimo afferunt. In terrogatus de patria ac conditione, intrepide omnia respondet, iam non miles Rom. sed Christianus. Vbi au ditur Christi et Euangelij nomen, ardent ira bipedes leo nes, iubent abripi confessum Christianum ad multa poenarum genera, quae sunt stupenda dictu. Sed sentit in summis tormentis se diuinitus resici, ac corroborari: adhibetur magica, ut cuius praestigijs diuina uirtus in Georgio ostensa

in contumeliam Christiani nominis uertatur. Verum tanto contum elio sius ipsa ars satanica ex ibilata est, quo immobilius uir dei perstitit. Adhiben tur item inescando militi haudqua quam delicatulo, blandarum persuasionum illecebrae: sed in hoc quoquia omnis opera luditur. Versutiae prudentiam opponit, fraudem mirabili techna fallit. Pollicetur tyranno, se omisso deo, dijs sacrificaturum. Hac exorta fama, laeto clamore accurritur, Georgius idolion subit, ue lut sacra facturus de more gentilium: sed in spiritu Heliae fusis ad deum coeli flagrantissimis precibus pro retegenda paganorum impietate, pro illustranda Christi Iesu gloria, accidit, ut igne coelesti delubrum una cum sacrificibus suis absumeretur: nec id sine ter raemotu. Potentes preces prophetici zeli, atquia (quod ad concussionem terrae attinet) Apostolici exempli. Eo miraculo plurimum fructus ad Euangelium redijsse, uerisimile est. Cum primis dicitur tyranni uxor Christi nomen professa esse cum magna sexus mu liebris admiratione. Nondum uero baptizata haec, sed adhuc catechumena scuticis ac scorpionibus caesa, supremum flatum tradit, quippe in sanguine proprio tincta ac renata, iuxta admonitionem Georgij, qui pugil tandem in arenam educitur, cum ipsa morte decertaturus. Mors superata doluit, dum spiculatoris ense tyrannus Georgium e uita sustulit. De hoc inclyto martyre Christi S. Ambrosius in libro Praefa tionum, qui intercidisse fertur, tale testimonium pro fert: Georgius fidelissimus miles Christi, dum Christianismi professio tegeretur, solus inter Christico las intrepidus dei filium Iesum confessus est. Cui tan tam constantiam gratia diuina concessit, ut et tyran nicae potestatis praecepta contemneret, et innumera bilium non formidaret tormenta poenarum. O felix et inclytus praeliator Domini, quem non solum tem poralis regni non persuasit blanda promissio: sed

persecutore deluso, simulachrorum eius portenta in abyssum deiecit. Idem Ambrosius de eodem: Ob hoc regina quoquia Persarum crudeli a dictata sententia, nondum baptismi gratiam consequuta, gloriosae passionis meruit palmam, etc. S. Gregorius epistol. lib. X. ad Marinianum Abbatem, mentionem diui Georgij facit, quippe mandans, ut templum Georgij nomine nuncupatum restauret, et sacram Psalmodiam in eo restituat. Veteres Graeci recensent in Diario sub finem Aprilis [gap: Greek word(s)] hoc est, militiae praesides. Et hodie diui Georgij celebritas apud Graecos prae caeteris perquam eximia est. Orandum est, ut nos sanctissimi martyris fidem et charitatem imitari polsimus. Extat Graecum epigramma Cyri Theodo ri, [gap: Greek word(s)] Nam antiquitas huius Martyris effigiem in albo lapide expresserant.

Qui hodie uiuunt Graeri, appellant S. Georgium Megalomartyra, hoc est, magnum Christi testem, et Tropaeophorum, id est, uexilliferum, Fuit praeter hunc et alius Georgius, qui dicitur diaconus, cuius socius Aurelianus, ij apud Cordubam Hispaniae pro Christi Iesu nomine passisunt. Sic enim Adonis Martyro logium habet.

MArtyris egregij pollens micat aula Georgij, Cuius in hunc modum spargitur altus honor Carcere, caede, fame, uinclis, siti, frigore, flam Confessus Christum duxit ad astra caput. (mis Qui uirtute potens, orientis in axe sepultus,

EVsebius Caesar. lib. ij. cap. XV. de S. Marco haecin monumentis reliquit. Igitur cum Romanae urbi clarum uerbi Dei lumen fuisset exortum; Simonis quidem tenebrae cum suo autore restinctae sunt. Sermo autem ueritatis et lucis, qui per Petrum praedicabatur, uniuersorum mentes placido illustrauit auditu, ita ut quotidie audientibus eum nulla unquam satietas sieret Vnde nequia auditio eis sola suffecit, sed Marcum discipu lum eius omnibus precibus exorant, ut ea quae ille uerbo praedicabat, ad perpetuam eorum commonitionem habendam scripturae traderet, quo domi forisquia in huiusmodi uerbi meditationibus permanerent. Nec prius ab obsecrando desistunt, quam quae orauerant, impetrarent. Et haec fuit causa scribendi, quod secundum Marcum dicitur Euangelium. Petrus uero, ut per spiritum sanctum religiose se spoliatum comperit furto, delectatus est, sidem eorum per haec deuotionemquia conside rans factumquia confirmauit, et in perpetuum legendam scripturam ecclesijs tradidit. Clemens in sexto Despositionum libro, haec ita gesta esse describit. Cuiquia simile dat testimonium etiam Hierapolites episcopus nomine Papias: qui et hoc dicit, quod Petrus in prima Epistola sua, quam de urbe Roma scripsit, meminerit Marci, in qua tropice Romam Babylona nomi narit, cum dicit: Salutat uos ea quae in Babylone ese electa ecclesia, et Marcus filius meus. Hunc autem Marcum tradunt primum ad AEgyptum perrexisse, atquia inibi Euangelium quod ipse conscripserat, praedicasse, et ipsum primum ecclesiam apud Alexandriam constituisse. Tanta autem refertur multitudo credentium uirorum ac mulierum, primo ingressu exemplo sobrieta tis eius et continentiae congregata, ut etiam conuer satio eorum qui per ipsum crediderant, et uita totous abstinentiae, ac frugi eorum sobriaquia conuiuia, librorum

memoriae mandarentura uiro disertissimo Philone, quem sermo tenet temporibus Claudij Imper. Romam uenisse, et Petrum Apostolum uidisse, atque eius adhaesisse colloquijs, uerbum dei praedicantis. Quod ualde est uerisimile: quia et scripturam istam, quam diximus, posterioribus ab eo temporibus constat esse compositam. In qua euidentissime omnia ecclesiae instituta complectitur, quae et tunc tradita sunt, et in hodiemum seruantur a nobis. Sed et abstinentium uitas, eorum duntaxat, qui nunc in ecclesijs uel monasterijs degunt, describit ad liquidum. Vnde plane manifestissime proditur, non solum sciens quae nostra sunt, sed et amplectens: quippe qui diuinis laudibus extulit sui temporis Apostolicos uiros, ex Hebraeorum (quantum intelligi datur) praecipue genere credentes: quoniam quidem constat, quod hi qui sub Apostolis ex Israelitis credebant, Iudaicis adhuc institutionibus, et legis obseruationibus inhaerebant. De Hermagora discipulo Marci ciue Aquileiensi, quem Aquileiae a populo clectum, episcopum ibidem constituit. Item de Calciario Ananio qui successit illi Alexandriae, ibi ordinauit ecclesiam. Vide Hieronymum ad Euagrium. Fuit S. Marcus unco tractus Alexandriae, spiritum Deo suo commendauit, etc.

QVi ad conuiuium magnum inaitantur, apophoreta secum referre consueuerunt. Ego ad Bononiense inuitatus conuiuium, ubi sancti martyris celebrata translatio est, apophoreta uobis plena sanctitatis et gratiae reseruaui. Apophorera autem solent habere triumphos principum: et haec apophoreta triumphalia sunt. Christi enim nostri principis triumphi sunt martyrum palmae. Nec uero huc dirigebam iter, sed

quia petitus a uobis sum, debui mecum deferre, quae alijs parabantur, ne minor ad uos uenirem, ut quod in me minus est, quam praesumebatur, in martyre plus inueniretur. Martyri nomen Agricola est, cui Vitalis seruus fuit ante, nunc consors et collega marryrij. Praecessit seruus, ut prouideret locum, secu tus est dominus, securus quod fide seruuli iam inueniret paratum. Non aliena laudamus. Passio enim serui Domini disciplina est. Hic in stituit, ille impleuit. Nihil illi decerpitur. Quomodo enim minui potest, quod Christus donauit. Egregie et ille qui homini seruiuit, seruiendo didicit, quomodo Christo placeret. Hic tamen geminam laudem acquisiuit: in illo magisterij, in se martyrij. Certauerunt tamen interse inuicem beneficijs, postquam aequales esse meruerunt. Hic illum ad martyrium praemisit, iste illum accersiuit. Nullum ergo ad commendationem hominis conditio affert impedimentum, nec dignitas prosapiae meritum, sed fides affert. Siue seruus, siue liber: omnes in Christo unum sumus, et unusquisque quodcumque fecerit bonum, hoc recipiet a Domino. Nec seruitus derogat, nec libertas adiuuat. Vide ad eam rem quam nihil in conditione momenti sit. Seruus inquit uoca tus es, non sit tibi curae. Qui enim uocatus est in Domino seruus, libertus est Domini. Similiter qui liber uocatus est, seruus est Christi. Vide inquam uim apo stoli. Plus putatur dedisse ei, qui seruus, quam ei qui qui liber uocatus est. Ex seruo enim libertus Christi fit, ex libero seruus. Sed nulli plus dedit, uerum utrique aequalem mensuram diuisit. Apud Christum enim seruitus et libertas aequa lance penduntur: nec ullo discerniculo bonae seruitutis et libertatis merita diui duntur: quia nulla maior est dignitas, quam seruire Christo. Denique Paulus seruus Christi Iesu. Haec enim seruitus gloriosa est, in qua gloriatur Apostolus. An non summa gloria est, quando tali precio aestimati

sumus, ut sanguine Domini redimeremur. Sed pergamus ad caetera. Cumque sanctus Vitalis cogeretur a persequentibus, ut Christum negaret, et ille amplius profiteretur dominum Iesum Christum, omnia tormentorum genera in eum exercentes, ut non esset in corpore eius sine uulnere locus, orationem fudit ad Dominum, dicens: Domine Iesu Christe saluator meus, et deus meus, iube suscipi spiritum meum, quia iam desidero, ut accipiam coronam, quam angelus tuus sanctus mihi ostendit. Et completa ora tione, emisit spiritum. Sanctus uero Agricola mitior habebatur moribus, ut ab ipsis etiam inimicis dilige retur. Ideoque differebant eius passionem. Sed haec persequutorum honorificentia, omni erat immanitate acerbior, quae inuidebat martyrium. Denique ubi non acquieuit sanctus Agricola, crucifixus est, ut aduertamus illas blanditias eorum non sedulitatis fuisse, sed fraudis. Supplicio serui dominum terrere uoluerunt. Vertit hoc Christus in gratiam, ut martyrio serui dominus inuitaretur. Vtrique nonem aptum martyrio, ut designati ad martyrium ipsis uocabulis uide rentur. Ille Vitalis dictus est, quasi qui contemptu istius uitae, ueram illam uitam aeternam sibi haberet acquirere: iste Agricola, qui bonos fructus spiritalis gratiae seminaret, et sacri sanguinis effusione, merito rum suorum omnium uirtutumque rigaret plantaria. Sepulti autem erant Agricola et Vitalis in Iudaeorum solo, inter ipsorum sepulchra. Iudaei ambierunt cum seruulis sepulturae habere consortium, quorum dominum negauerunt. Sic et aliquando Balaam dixit: Moriatur anima mea pro animis iustorum, et tamen non communicauit eorum operibus, cum uiueret, quorum in animis cupiebat mori. Et isti, quos ui unentes persecuti sunt, mortuos honorabant. Illic igitur martyris exuuias requirebamus, tanquam inter

spinas rosam legentes, circumfundebamur Iudaeis, cum sacrae reliquiae eueherentur. Aderat populus Ecclesiae cum plausu et laetitia. Dicebant Iudaei: Flores uisi sunt in terra, cum uiderent martyres. Dicebant Christiani: Tempus incisionis adest. Iam qui metit, mercedem accipit. Alij seminauerunt, et nos meti mus martyrum fructus. Iterum audientes Iudaei uoces plaudentis Ecclesiae, dicebant inter se: uox torturis audita est in terra nostra. Vnde bene lectum est: Dies diei eructat uerbum, et nox nocti indicat scien tiam. Dies diei, Christianus Christiano: Nox nocti, Iudaeus Iudeo. Indicabant ergo Iudaei, quod haberent scientiam martyrum, sed non scientiam uerbi: id est, non secundum illam solius boni, et solius ueri scientiam. Ignorantes enim Dei iustitiam, et uo lentes se iustificare, iustitiam Dei non receperunt. Detuli ergo uobis munera, quae meis legi manibus, id est, crucis trophaea, cuius gratiam in operibus agnoscitis Certe et ipsi daemones confitentur. Condant alij aurum atque argentum, ac de latentibus eruant uenis: Legant preciosa monilium serta. Temporalis ille the saurus est, et saepe habentibus pernitiosus. Nos legimus martyris clauos, et multos quidem et plura fuerunt uulnera, quam membra. Clamare martyrem diceres ad populum Iudaeorum, cum clauos eius col lig eremus. Mitte manus tuas in latus meum, et noli esse incredulus, sed fidelis. Collegimus sanguinem triumphalem, et crucis lignum. Haec sanctae uiduae negare non potuimus postulanti. Munera itaque salutis accipite, quae nunc sub sacris altaribus reconduntur, etc.

NAturae lex apibus innata, fratres dilectissimi, ut nisi rex prius agmen praecedat, ab aluearibus nunquam discedant. Vos autem dei populum, cum nunc primum ad martyres, tanquam ad flores coelestes exeuntes, et huc frequentes conueni re uiderim, quo id duce feceritis, exquiro. Quis hyemalem hanc tristitiam in uernam serenitatem commutauit, ut populus ex ciuitatis aedificijs tanquam ex apum aluearibus hilaris egressus, ad suburbanum decus praeclarumque martyris stadium conflueret. Sed quoniam (ut mihi quidem uidetur) pristina desidia reiecta, ducem secuti estis, praestantem martyris uirtutem, et nos quoque quantum uoce contendere licet, ueluti bombantes apes uernantibus floribus circumfusae, praelara ipsius gesta personemus, rem quidem piam agentes, simul at uobis ore intentis gratam. In laude nanque iusti populus laetabitur. Sa lomonis lectio nobis nuper recitata, quidnam per latentem huiuscemodi prouerbij sensum ibi uelit, mecum ipse cogitabam: an forte dicat, quod populus oratione magnifica, ac plane culta, quae auditorum aures demulceat, oblectentur: praeterea sermonis or natum, rerumque inuentionem, ac dispositionem elegantem exoptet. Quod profecto mihi uerisimile non uidetur, cum ipse nusquam huiuscemodi dicendi genere usus fuisse inueniatur. Nam et Sanctorum memorias orationis et eloquentiae fuco prosequi, non fas erat admonere illius praesertim, cuius scripta sermone simplici, nulloque styli apparatu conspiciuntur. Quis ergo illorum uerborum sensus Is uidelicet. quod populus sola in dicendo ueritate, ac simplici testimonio spiritualiter laetatur: tum ad bonorum exemplorum, quae audit, cupiditatem et imitationem uchementer incenditur

Illorum enim, qui in fide claruerunt, historia simplex, uelut lucem quandam Dei cultoribus, uirtutis iter ostendit. Quamobrem cum in sacris uoluminibus Mosis uitam, morum lenitatem nostrae naturae, magnopere optatam audimus, statim aemulamur. Quod si reliquorum facta uirorum eloquentiae floribus ornantur, sanctis tamen ad ea, quae maxima gessere, demonstranda sat fuerit oratio simplex. Cuius dum nitimur ac insistimus ueritati, Sanctos ipsos ex eorum tamen testimonio, quae de eis referimus, laudare uidemur, et populum omni elo quentiae suspicione remota, ad ipsius rerum syncerae narrationis fidem facile deducimus, ac maxime exhilaramus. Ioseph dum audimus aut legimus uitam, illius assequi castitatem magnopere cupimus. Si uero Samsonis narratur hi storia, ad illius imitandam fortitudinem accendimur. Sacra igitur schola, praecepta rhetorum aut instituta non sequitur: nudam rerum expositionem Sanctis, ac nobis satis esse existimat: illis quidem ad uirtutis eorum praeconium, nobis uero ad imitationis gloriam atque formam. Rhetorum nanque instituta sunt, patriae dignitatem ostendere, generis originem ex alto repetere, et educationis in cunabula diligentius referre. Nostrum uero dogma haec tanquam superuacua dimittit: et quae sunt propria ac uernacula, sectatur. Quidnam ego sum melior, si mea ciuitasolim magna bella gessit, aut de hostibus triumphauit. Si eadem optimo sit in loco sita, aestate ac hyeme coeli temperie fruatur? frequens est aedificijs? si ager pascendo pecori sufficiat? si meliores nutriat equorum greges, quam usquam reperiantur. Quid, inquam, ista quo ad uirtutem commendatiores reddere possunt. Nos [?] profecto decipimus, si in montis cacumine constituti, nubes nos transcendere, ac sublime coelum nobis cedere uidentes, hac de causa nobis magis aliquid accedi existimamus, Ineptum insuper, si sanctis

qui res orbis uniuersas contempserunt, his esse opus commen dationibus putamus. Igitur nostri tantum causa profectus, sat illorum celebrare memoriam fuerit. Non enim nostris indigent laudibus ornari, sed nos ipsorum uitae historia et commemoratione imitationis gratia indigemus. Quemadmodum enim ex igne naturaliter emicat splendor, ex unguento quoque praestanti diffunditur odor: sic e sanctorum commemoratione gestorum, ad omneis prouenit utilitas. Huius itaque martyris uenerandi facta singula explicare hodierno die nullo modo pollicemur, quod eorum fama tenuis, nec omnia sane complectens, ad nos usque delata sit. Quamobrem pictoribus recte comparabimur. Illi enim cum ex antigrapho, siue archetypo imagines expresserunt, uti par est, a prima forma plurimum recedunt: Nos item cum rerum ge starum aspectu caruerimus, ualde metuendum, ne di cendo, rerum ueritatem atteramus. Verum quando eius hodie festum celebramus, qui in huiuscemodi die certamen pro Christi nomine subijt, quantum ex eius historiae notitia deprehendere licet, enarrabimus. Fuit hic martyr beatissimus ciuis noster Caesariensis, ex quo non mirum, si nostrae mentis affectus ad eum potissimum dirigitur, quod profecto ad uerum ac domesticum huius facit ornamentum. Nam sicut arbores quae bona ferunt poma, propriae bonitatis laudem nutrienti tribuunt humo: sic iste ex nostrae urbis prodiens utero ad summumque gloriae culmen euectus, patriae quae eum produxit atque aluit, honorem gloriosisimi martyrij tribuit. Iucunda nem pe sunt nobis externa poma, modo sapore delectent, sed longe nostro gratiora gustui propria, quam pere grina, praeterquam quod et gloriam quandam nobis conferre uidentur. Militiam exercuit, in quo locum admodum insignem tenuit, ita ut centum milites eius imperio parerent: quodque animi uirtute et corporis

uiribus praecelleret, cunctis inter ordine militibus praestantior habebatur. Ea sane tempestate, cum tyrannus impius, qui tunc imperitabat, in Chri stianum nomen uirus suae feritatis effunderet, manumque deo inimicam ad uersus ecclesiam exerceret, tota urbe praeconis tuba sonabat, toto foro et per compita tyrannicum promulgabatur edictum, ne quis Iesum coleret. Qui uero contra iussa faceret, graui supplicio plecteretur. Idola proponebautur adoran da, lapideaque ac lignea hominum simulachra pro uero numine colenda. Omisera tempora: dei ciuitas rei nouirate attonita, tota tumultuabat: Christianorum domus singulae petebantur: innocentium facultates di ripiebantur. matresfamilias pudicissimae per uicos trahebantur: nulla iuuenum pietas: nulla senum reuerentia erat. Insontes noxijs ac malesicis digna patiebantur. Turba plurima in carcerem arctissimumque locum coniecta torquebatur: domus insignes et opulentae euertebautur. Pleni saltus, plena profugis loca deserta, ob unum tautum crimen, quod Christum co Ierent. Prodebat patrem silius: pater silium accusabat. Frater aduersus fratrem insurgebat. Seruus domino insultabat. Aded diabolicis artibus hominum animi affecti tenebantur, ut uelut in tenebris agentes, sese minime cognoscerent. Praeter haec autem, sacra templa, basilicae, arae sanctissimae euertebantur. Thus ante sacrificia in odorem suauitatis non amplius fuma bat mulla erat oblatio. Diuinae rei nullus iam locus amplius relictus. Cuncta moeror ingens ueluti diffusa caligo occupabat. Sacerdotum collegia fugabantur. Sacer omnis conuentus cladem insolitam expauescebat. Gentilium uero conciliabula gaudebant, nidore ac san guine uictimarum insecta cuncta dabant. Haec igitur exempla crudelia cum Centurio generosus conspiceret, tautorum malorum exitum praeueniens, abiecto militiae baltheo, sponte sibi exilium delegit. Itaque relictis

honoribus, relictis omnis generis facultatibus, seruis, propinquis, amicis, uoluptatibus, et rebus alijs, quas caeteri maxime appetere, ac magno studio parare solent, ad uasta deserta nemorum loca contendit, longe secum melius agi putans, si in ferarum recessibus, quam inter idola uana cum hominibus habitaret: Heliae prophetae secutus exemplum, qui cum Sidoniorum conspiceret impietatem quotidie inualescentem, in montis Oreb speluncam secessit, ac sese ab omni humana conuersatione, ut deum quaereret, ac uideret, abdicauit: Vidit tandem, quantum fas est homini mortali. Eodem modo noster Gordius spretis omnibus, urbanos fugiens tumultus, fori clamorem, magistratuum ambitionem, tribunalium fastum, obtrectarores, ementes, uendentes, peieran tes, mentientes, mimos, scurras, caeterosque huiuscemodi generis homines, quibus magnae urbes refertae sunt, multosque secum tanquam magnae naues alli gatas puppibus cymbas per aequora trahunt. Insuper uisu audituque, ac animo a uitijs purgato et libero, deum ipsum contemplando uidere meruit: tum magna discere mysteria, quae non ab hominibus, nec per homines fuit edoctus, sed magno usus praeceptore spiritu sancto. Quamobrem secum meditans, quam sit fallax et inanis uita humana, ac somnij phan tasmatis aequiparanda, in supernae illius ac melioris uitae amorem exarsit, ac ueluti fortis athlaeta sese ieiunijs, uigilijs, orationibus, studijs demum diuinae eruditionis probe exercitatum animaduertens hunc maxime diem obseruauit, in quo frequens ciuitas uisendo equestri spectaculo erat intenta, quod hoc in loco ea tempestate, in Martis, seu potius furentis bellorum daemonis, honorem celebrabatur. Populus omnis ex edito spectabat, nec ullus deerat, non Iudaeus, non gentilis, non item Christianorum multitudo, quae cum uanitatis concilio commixta sede

bat, et iniquorum imitans consuetudinem, equorum cursum et aurigarum agilitatem spectabat. Ser ui eo die ab opere liberi. Fueri e scholis spectatum currebant. Foeminae prostirutae ac ignobiles aderant. Plenum iam studium, et omnis iam turba consederat, equestre certamen uidere intenta. Tunc magnanimus heros per montis cliuum in theatrum properans, non populum horruit, non quantis se pu gnantibus manibus traderet, pensitauit: sed animo intrepido, seueroque uultu super hominum terga, qui circum theatrum sedebant, tanquam per aliquam lapidum congeriem. aut lignorum struem ingrediens, in medio campo constitit, illud secum saepe repetens dictum: lustus ex fide uiuit. Quid plura. Adeo intrepido excelsoque animo fuit, ut cum in eminentiore theatri parte staret, ingenti uoce: quam qui audierunt extant adhuc aliqui, exclamauerit, et clare illud Apostoli ad Romanos dixerit: Ecce inuentus sum ab ijs, qui me non quaerunt: his qui me non interrogabant, palam apparui. Quibus sane uerbis se in eum uenisse locum signisi cauit minime coactum, sed ultro se mancipium praebuisse: seruatoris exemplum secutum, qui cum per atram noctem minime uideretur, se Iudaeis manifestauit. Omnium igitur oculos statim in se con uertit. Erat enim aspectu horridus, et quod montana diu incoluerat squallenti capillo, barba promissa, ueste obsita, corpore incuruus, pera praecinctus, baculo innixus. Quae sane omnia horrorem quendam uulgo aspicienti incutiebant, simul et eum illustrem magnopere reddebant. Vbi autem quis esset, cognitus fuit, gentilium simul et Christianorum murmur est ortum: his quidem ob gaudium sui commilitonis exultantibus, illis uero factum damnantibus, ac iudicis animum ad eius caedem accendentibus. Hominum igitur clamor atque tumultus omnia complebat. Equos, currus, aurigas, iam despiciebat. Frustra rotarum

stridor aerem uerberabat, nullus aliud quam Gordium uidere malebat, nullus quam Gordium uerba sonantem audire studebat. Totum denique theatrum murmure, more uenti, per aëra sonautis perstrepebat. Vbi uero per praeconem filentium imperatum, conticuêre buccinae, sopitae fistulae, uaria musicorum instrumenta siluerunt. Solus aspiciebatur Gordius, solus audiebatur. Hinc ad praesidis tribunal in eodem loco confestim adductus, ab eo quisnam aut cuias esset, interrogatus, et patriam et generis et dignitatis locum quem tenuerat, praeterea fugae causam ac re ditus pariter enarrauit. Reuersus sum, inquit, palam ostendens, quod tua edicta nihil omnino curo, sed Iesum Christum spem meam, meumque praesidium prositeor: cumque acceperim, te reliquos homines crudelitate superare, hoc sane tempus explendo meo uoto maxime idoneum sumpsi. His sane uerbis, uelut ignis ira praesidis accensa, quicquid in eo furoris erat, in cum subito conuertit. Praesto sint (inquit) lictores, flagella, plumbatae, corpus rotis scindatur, in eculeo sus pendatur, omne tormentorum genus excogitetur: feroces adsint ferae, mucronibus transsigatur, igni tradatur, in altum deijciatur barathrum. Verum parua haec omnia uiro execrando, modo una morte intere at. Quin (inquit Gordius) damnum profecto me facere uideor, si saepe uarijsque modis extingui, uariaque pro Christo pati supplicia nequeo. At ille his magis irritatus uerbis, magisque se laedi ac sperni, ob talem loquendi licentiam, existimans, naturali eius feritati uehementior accessit impetus: ac eo truculentior fie bat, quo ille constantior in contemnenda poena uide batur. Cum nulla tormentorum ratione, nullis armis a coepto proposito auerti posset, quin in coelum ocu los attollens, sacra Psalmorum carmina decantabat: Dominus mihi adiutor, non timebo, quid faciat mihi homo. Et rursus: Non timebo mala, quoniam

mecum es. Et alia istis germana, quae de sacris prome bat uoluminibus, ad animum confirmandum, et in proposito perseuerandum maxime facienda. Tantumque abfuit, ut intentatas horreret poenas, ut eas ul tro in se prouocaret, supplicijque moras uehementer increparet. Quid (inquit) agitis. Quid cunctamini. Quid hanc mihi gloriam inuidetis. Corripite corpus, membra frustatim caedautur. Denique quodcunque de me supplicium ocyus sumite. Quanto enim mihi plus tormentorum accesserit, tanto plus referam praemiorum. Res enim in hac uita aduersae, nobis apud deum perpetuam pariunt uoluptatem. Si uulnera mille ac cicatrices patimur in resurrectione splendido induebamur amictu. Pro contumelia atque ignominia palmas coronasque assequemur. Pro uinculis et carce re per ampla paradisi spacia laeti uagabimur. Pro accusatione demum atque iniqua condemnatione, glori am ex deo et angelis referemus. Minae uestrae semin mihi sunt diuina, unde immortalitarem, perpetuaque gaudia metam. Cum tandem uir beatus hac seuerita te a fide obstinata auerti non posset, alia tunc uia prae, ses est aggressus Illecebris et omni lenitate contami nare conatus est, cum praesertim diabolus hac uti soleat arte, ut timidos metu perterreat, fortes leniat atque palpet. Quod imitatus praeses, ubi illum rebus terribilibus non flexit, dolis ac placabilitate circumuenire quaerebat: quamobrem magna se daturum spondebat, quorum alia tunc haberet, alia imperato rem daturum ei affirmabat, locum inter milites illustrem, facultates, opes quicquid denique animus cupe ret. At ille nec si quidem uictus, praesidis insaniam ri debat, qui compensare dignum aliquid supernis sedibus existimaret. Impius ille tunc laxatis irae habenis furore percitus, ensem uagina diripit, lictorem coram astare iussit, et manu et lingua nefanda ad uiri damnationem se accinxit. Ad tribunal omnis thea

tri multitudo conuenit: reliquus uero populus, qui ante urbis moenia diffusus erat, ad hoc nouum properauit spectaculum, quod et angeli et homines uerebantur, daemones uero perhorrebant. Quid plura. Concurrentibus eo cunctis, urbs pene uacua facta est. Matresfamiliâs nobiles, ignobiles properabant, domus sine custodibus relictae, tabernae operarijs de sertae, in foro uenalia disiecta iacebant. Ex hoc tamen urbs tuta, quod omnibus extra moenia egressis, nemo intus remanserat, qui nefas aliquid perpetrare posset. Serui domino simul et opere neglectis, auidi spectandi erant. Virgines tunc primo extra domos prodeuntes, marium uultus conspexêre. Valetudinarij ac senes ipsi quoque extra muros contendebant. In tanto itaque ciuitatis concursu, bearum Gordium alteram uitam iam iam per mortem corporis spectantem atque tenentem, necessariorum amicorumque turba circumsistebat, amplectabantur, oscula dabant, demum flentes adhortabantur, ne sese in ardentes flammas conijceret, ne florem proderet iuuentutis, aut aethereas auras, solisque dulce iubar relinqueret. Nonnulli quando a fide omnino auertere non poterant, aut fas putarent, quibusdam eum uerisimilibus aggrediebantur rationibus, et Christum tantum corde si cuperet retinere, ore autem negare suadebant. Non enim deum uerba, sed loquentis animum inspi cere. Hoc ferme modo exasperatum iudicis animum demulceri, et deum nihilominus propicium posse reddi asseuerabant. At ille tanquam cautes immota maris exagitantibus fluctibus, nulla ui, nulloque uerborum impulsu quassatus, in obstinato coeptoque pro posito inexorabilis permansit. Vt enim sapientis domum supra petram aedificatam, uis nulla uentorum, aut imber e coelo uehemens, nec torrentis impetus quassare potest: ita demum nec preces ullae, aut minae constantiam eius euertere potuerunt.

Cumque mentis acie huc illuc uagantem diabolum, et eius impulsu ac arte hinc lachrymas oriri, inde uim eloquentiae suadendique copiam subministrari animad uerteret, illud Domini uerbum flentibus ait: Nolite flere super me, sed flere super Dei inimicos, qui in Christianos continuo grassantur, Ipsos inquam flete, qui ignem nobis parant, sibimet gehennae incendia iramque in die irae thesaurisaut. Meum sollicitare aut emolire animum desinite. Ego enim pro nomine Domini Iesu Christi mille pericula, milleque mortes, si opus forer, adire sum paratus. Alijs uero, qui Christum ore negare adhortabantur respondit. Lingua quidem, quam Christi beneficio retineo, adduci non possum, ut suum neget autorem. Corde nanque credimus ad iustitiam, ore confessio fit ad salutem. An primus nunc ego, qui Christum profitear. Nonne ali os mei ordinis audijstis Christianos. Primi cen turio nis exemplum succurrat, qui cruci seruatoris assistens, eius diuinitatem per prodigia facta cognoscens, non est ueritus adhuc Iudaeis furentibus, incaede nomen eius palam fateri. Quod enim animo sensit, id ore su bito manifestauit: Vere filius dei erat iste. Alius item centurio, autequam morti traderetur Christus, tanta fide egregia inuentus est, ut sese indignum eius aduentu, qui curare uerbo poterat absentem, iudicaret. Ex quo Domini uoce palam laudatus est, non inuenisse tantam in Israel fidem testantis. Cornelius item centurio angelum domini uidere, et per Petrum saluus fieri meruit, cuius dominus preces simul et eleemosynas respexit. Horum igitur centurionum libenter discipulus et imitator esse cupio. Negem ego Deum meum, in cuius cultu sum educatus. Nonne coelum, sol et astra omnia, lumen mihi clauderent suum? Credam profecto humum, quam pedibus tero, mihi ruituram. Reuocate tam nefandam ex animo sen tentiam, aliam induite mentem. Deus nequaquam

rideri potest: ex ore nostro nos iudicat: ex nostris inquam uerbis nos seruat et damnat. Nonne tremendam Domini sententiam audiuistis? Qui me negabit coram hominibus, negabo et ego eum coram patre meo, qui in coelis est. Mihi consulitis, ut deum nosse dissimulem. Quamobrem ut uitam prorogem mor tem differam dies adijciam. At supernae uitae longaeuos perdam annos. An ut corporis cruciatus effugiam. At aeternae patriae dulcedine priuabor. Nam iri perditum dedita opera et fraude ac dolo, saeuas tartari poenas mercari, manifesta quidem insania. Vobis igitur consulo, si male sapitis, sapientiam ac ueritatem discite. Si uero dissimulatis temporique obsequimini, uos hortor rogoque, relicto mendacio, uera loquamini. Dicite quonia dominus noster Iesus Christus est in gloria dei patris. In eius nomine omne genu flectitur, coelestium, terrestium et infernorum. Omnes profecto morti sumus obnoxij, sed non omnes inclytam martyrij mortem sortiuntur. Non igitur na turalem uitae cursum praesto lemur: mundana funera, supremas nostrorum lachrymas despiciamus, coelestem gloriam uiolenta immaturaque morte praeueniamus. Velociter. ex hac uita, quae potius est interitus longus dicenda, breui qui dem labore ad ueram uitam commigremus. Quid miseri supremum aetatis finem inutilem, sterilem, in fructuosum, stultum, uanum, hominibus pariter et brutis communem expectatis. Qui cunque enim nati sunt, aut senio tabescunt, aut aegritudine corporis resoluuntur, aut uiolento improuisoque casu aliquo concidunt. Quando egitur omnino semel e uita migrandum est, martyrium pro Christi nomine, ut semper uiuatis, alacriter assumite: ac uitae, quam omnino relinquere oportet, ne parcite: sit pro necessitate uoluntas. Si enim res mundi perpetuae forent, danda uenia fortasse, si super na pro terrenis relinqueremus. Verum quoniam fluxae

fragilesque sunt, et illorum comparatione magnopere in dignae, quis furor in his inuigilare, haec tauto studio complecti. Haec ubi dixit Christi miles, crucis se signo communit, et animi magna constantia, uultu intrepido, colore nusquam mutato, ad ignis supplicium hilaris contendit: ubi tantam cordis prae se ferebat alacritatem, ut non lictorum, sed angelorum manibus se committere uideretur, qui subito post interitum sublimem eum in coelum deferrent. Ad haec tantus illius populi clamor ac tumultus est factus, ut uel tonanti coelo nunquam similis sit auditus. Hoc igitur huius praeclari martyrij certamen fuit. Hoc hodierna dies spectaculum uidit: quod procul dubio tale est, ut nec temporis diuturnitas unquam abolere, nec longae consuetudinis fastidium tollere, nec aliud quippiam quamuis magnum exuperare ualeat. Nam quemadmodum solem quanto magis aspicimus, tanto magis eum admiramur, nec ullo modo assiduita te uilescit: sic et huius uiri sanctissimi memoria, quo maiori eam temporis spacio retinemus, eo recentior in nostris animis floret. In memoria enim aeterna erit iustus: In terris quidem, dumterra durabit: in coelis uero, apud aequum et altissimum iudicem dominum nostrum Iesum Christum: Cui honor et imperium in aeterna saecula, Amen.

GRegorius misit in Britanniam aliquos uerbi ministros, qui conuerterent Anglos, Augusti num, Mellitum, etc. Post quidam religiosi Angli peregrinari coeperuntin Franciae regnum, ex quibus fucre Vuillibrordus, Vuigbertus, duo Ewal di, et sanctus Bonifacius, etc. Item duo fratres Wilibaldus et Wunebaldus Christi confessores, cum ca stissima sorore Waltburga, qui adierunt locum Hei statensis ecclesiae. Wilibaldus a Bonifacio ibidem praesul factus, etc.

LEgitur de puro Christianismo illo tempore, Praedicator uerbi Bonifacius una cum discipu lis Gregorio illo et Lullo, et Megingolus, Wi libaldus, Sturmis, Wigbertus et Burchardus. Per hos omnes conuersa Erphurt, et in Hassis Frideslar, ubi primitus in partibus illis exordium habuit religio Christiana. Item Traiectum, Wirciburg, Eichste di, etc. Tempore Caroli, et post hunc filiorum eius Carolomanni et Pipini. Tunc factus Bonifacius epis copus Maguntinensis, Mirum quot afflictiones pertulerit ab haereticis, qui eum etiam denigrarant apud ipsum Carolum seniorem: scribitur effugasse nebulas haereticae prauitatis, etc. Atque hinc liber Bonifacij contra haereses, a me Fuldae uisus. De Sturmi abbate Fuldensis ait, testari Bochoniam sylu am, quae antehac inculta, nunc ab oriente usque ad occidentem a sep tentrione usque ad meridiem ecclesijs dei et electis pal mitibus monachorum repleta est.

PVeritiae temporibus in monasterio, cui presidebat Wolfhardus abbas, operam dedit et pietati et lirerarum studijs, semper in animo habens sanctorum exempla sequi. Egregium specimen de se praebuit tam in nationali Concilio, quod celebratum est non sine consilio archiepiscopi Cantuariensis, quam in emporio Lundem[?]ik, quo tempore hostilis exorta dissensio erat inter Carolum Francorum et Radbodum Fresonum reges, pro pterea quod Radbodus exactis Christianis, atque destructis eorum templis, idolorum culturam renouauerat. Quam calamitatem aegerrime ferens.

Winfridus, postea Bonifacius dictus, uix sibi temperauit, quin impium principem increparit. Verum prospexit sibi de oportuniore tempore, quo Fresoni bus Euang elium denuo praedicaret. Interea Romam adit, ubi accepto mandato a Gregorio II. Pontifice ad inspiciendos immanissimos Germaniae populos (haec enim uerba Wilibaldi) uenit, Apostolica legatione functus, uenit et in in culta cordium arua, praedicationis semen, Euang elico arata uomere, iecit: an tea salutato in Italiae finibus Luitbrando Longobar dorum rege. Deinde praerupta alpium iuga transcen dens, in cognitos Baioariorum et Germaniae terminos aggreditur, in Thuringiam iuxta mandatum Apostolicae sedis progressus est. Ibi iacto bono uerbi semine, in Franciam uenit. Dum haec aguntur, auditur mors Radbodi Fresonum tyranni, illuc sine mora peruolans Bonifacius coelestis doctrinae semina ministrauit, et uerbi dei fame expulsa, famelicam paganicae superstitionis multitudinem aeternae praedicationis pabulo refecit, Carolus fuit Fresonum rex, atque tunc buccina coelestis uerbi concrepuit, et praedicatorum adueniente superni rons fertilitate uox intonuit, dum etiam per Willibrodum ac cooperatores eius propagatus est sermo, destructis idolorum phanis, et extructis ecclesiarum oratorijs. Iam uero Frisia spiritali doctrinae reddita, alias Germaniae par tes praedicandi gratia adijt, et populos, erroris horro re deposito, a maleuola gentilitatis superstitione retraxit, ac monasterij collecta seruorum dei congregatione cellam construxit. Similiter iuxta fines Saxo num et Hessorum populum paganis adhuc ritibus oberrantem, a daemoniorum captiuitate per Euange licam praedicationem liberauit, etc. Quo facto rursus Romam ijt accitus, et Gregorio pontifici rationem suae fidei ac doctrinae in charta scriptam reddidit, quam approbans Gregorius, fecit illum praesulem, simul

muraro eius nomine, Winfrit. Qui Caroli parrocinio subiectus, ad Hessorum metas perrexit, ubi per praedicationem eius multi catholicae fidei subditi, ac septiformis spiritus sancti gratia confirmati, manus impositionem ab eo acceperunt. Eodem tempore re uicit disputando pseudoprophetam Adelbertum. Nam is pene seduxerat Carolum. Porro ab eo conflictu dehortati fuerant Bonifacium sui clerici Lullus Megingauzus, Sturmio, etc. At ille responderat: Maior est, qui in nobis regnat, quam diabolus, qui illum possidet. Victus phantasta, et carcere Fuldensis monasterij reclusus diu uexabatur. Pergit deinde Bonifacius Hessonum populis adnunciare uerbum uitae. Id temporis mouerunt arma Saxones in Thuringos qui opem Caroli implorantes, uictores horum extitêre. In ea strage occubuit antistes Geroldus, cuius filius Geilep successit in eius episcopatu: quem postea Bonifacius correxit propter aliqua in commoda. (fit hic mentio parochiae pro episcopatu: sicut in libris Eusebij) Caeterum Carolomanus et Pipinus regni Francorum principes conspectis Bonifacij uirtutibus, et qui in disponendis et corrigendis rebus Ecclesiae personam nullam accepit, communi totius cle ri et populi consensu, Moguntinensis Ecclesiae culmen ei commiserunt: et ut dignitas eminentior foret, decreuerunt ijdem principes, ecclesiam Mogunt, quae prius alteri subiecta fuerat, metropolim omnium in Germania positarum eclesiarum efficere. Moxque legatione facta, illud a praesule Apostolicae sedis impe trare curauerunt. At uir dei semper inuigilauit praedi cationi et exhortationi. Cum uero deessent operarij messis, coactus est uocare religiosas foeminas. Tecla docuit iuxta Mogum flumen, in Kirsingen, et Lieba in Bischofesheim monasterio constructo, etc. Sed non diu post misit dominus operarios in messem suam: nempe Burchardum, quem Wircebure misit, et Wilibaldu,

quem episcopum ordinauit in Eistete, et Iohannem, quem in Salzburg sublimauit, et Ernbertum in Frisingem, et Gaiabaldum in Regenspurg, et Gregorium, quem fecit Traiectensem episcop. alium in Ougesburg, etc. Quos bello sermone et plane Euange lico adhortatus est, ut curam gregis habeant, etc. plane alter Paulus. Plura eius in Germania gesta in epistolis illius reperiuntur. Memorabile est, quod e Moguntia iam episcopus tantus egressus, in orientalium fines praedicando et baptizando peruenit: nec sine miraculis oberrauit. additur inter alia Hessonum po pulos lignis ac fontibus sacrificasse, paganos nimirum adhuc. His conuersis iterum in Thuringiam profactus est, quos partim relapsos, partim infirmos in religione inuenit, sub impijs ducibus Theobaldo et Heidone, etc. Compescuit ibi seductores Dorthuin, Berter, Camberth, et Vnrat. Tunc Ecclesiae repente instaurantur, et praedicatio eius doctrinae uniformiter emanauit, Monasteriumque Ordorff uulgo dictum, constructum est, in quo monachi proprijs sibi manibus, more Apostolico, uictum uestitumque instanter laborando acquisierunt, etc. Conuicit item quendam haereticum nomine Erminulfum, dum peragraret Baioariam, populumque a sectis idololatriae reduxit. Tandem urgente necessitate incitauit Carolomannum ad congregandam Synodum, etc. Lullus Bonifacij Achates ab ipso Episc. ordinatus, succedere ipsi debuit, si contingeret mori in frisia, quam propter Euam gelium iam tertio et ultimo petijt. Illi Lullo commendauit ecclesiarum structuram a se incoeptam, iubetque, ut aedificationem Basilicae ad Fuldam compleat, et illuc corpus suum perducat: sed et linteum, ait, quo meum decrepitum inuoluatur corpus, in theca librorum meo rum repone, etc. Hic Lullus nihil nisi faciem lachrymis rigabat. At Bonifacius accepto in Frisiam itinere, uerbum dei instantissime praedicabat, paganico et ty

rarinico, seu tetrico gentilitatis riru destructo, etc. Multaque milia hominum cum suo coempiscopo Eobano ba ptizauit, etc. In confinio Osterrich et Westerich ad ri pam Borne erat festum Neophytorum ob Confirma tionis diem, et nuper baptizatorum ab episcopo ma nus impositionis et Confirmationis praedictum po pulo fuerat. Nam longe lateque unusquisque dispersus, ad propriam reuersus domum est, ut secundum diffi nitam sancti episcopi sententiam, uniuersi praedestinato Confirmationis eorum die praesentarentur. Cum ergo praedictus dies illuxisset, tunc uersa uice pro amicis inimici, et noui lictores pro nouicijs fidei cultoribus aduenerant, armis strepentes. Socij Bo nifacij se gladioo tutari uolentes, ipsius salutiferis uer bis cohercentur: Cessate pueri, deponite bellum, ne malum pro mao reddite: iam enim optatus adest di es nostrae resolutionis. Confortammi in domino, et promissionis suae gratiam gratanter sufferte. Sperate in eo, et liberbit animas uestras. Mox sic: Viri fratres, estote forti animo, et ne terreamini ab ijs qui oc cidunt corpus, etc. sed gaudete in domini, et anchoram spei uestrae in eum defigite, etc. Et his similia dum exhortatur, furens paganorum tumultus cum gladijs in eos irruit, et felici caede sanctorum corpora cruentauit. Acaede diripiuut tentoriolum ad ripam, ubi bonifacius uolebat baptizatos confirmare: et re perta librorum cista putabant pecuniam inesse, nimirum speratum spolium. Verum cum fregissent, librosque pro pecunia inuenissent, in rabiem acti, omnes illos huc illucque dispersxerunt, ut perirent, seque muttum caecide runt. Inuenerunt etiam capsas reliquiarum. Porro ex dispersis et abiectis libris super, illi tres a me Fuldae uisi. Et hoc testatur historicus, cuis sunt haec uerba: In ter eosdem uero libros repertus est liber sanctie uange lij quem bonifacius secum iugiter in manu ferre solebat.

Hic quamuis gladio acuto per medium incisus fuerit, nullius tamen literae integritatem ea incisione perdidit. Quem, ut ferunt: Bonifacius in illa hora, qua ad caput eius abscindendum uibrabatur gladius, habens in manibus uel pro tutela capitis, seu pro spiritali clypeo, quem in libro illo esse credidit, percussori obrulit. Scribitur, Christianos collectis copijs in ea regione, paganos illos insecutos fuisse, et percussisse gladio. Corpus eius a clero Traiectum delatum, unde Moguntiam, postrem o curante Lullo Fuldam translatum est, Anno Bonifacij LX. Anno Domini D. CCLV. passus est Bonifacius cum socijs suis presbyteris, diaconis, et alijs cooperarijs ad regiium Dei, ad ripam ubi erat baptizans. Regnante domino nostro Iesu Christo, cui laus et gloria semper, Amen.

Ego Wilibaldus Episcopus, etc. uitam et passionem Bonifacij conscripsi, primum in caeratis tabulis ad probationem Lulli et Megengaudi. Post eorum examen in pergamenis rescripsi. Atque hoc in loco, quid dicitur sancti Victoris extra muros Moguntiae, ubi Lullus et Rabanus uacabant orationibus, etc.

SAnctus Bonifacius claro Anglorum genere na tus, in monasterio ibidem monastica uita imbui tur, et triginta annorum presbyter ordinatur, et cum literis commendatitijs Episcopi sui Romam ad S. Gregorium secundum inittitur, a quo Germaniae praedicaturus dirigitur. Bauariae igitur orientalique Franciae praedicans, Turingiam, Saxoniam, Nepnariam, Frisoniam diuina impleuit praedicatione. Po stea a S. Willibrordo archiepiscopo senio fesso iugum episcopatus suscipere rogatur, sed renuit, mandatum asserens a summo Episcopo accepisse illis terris uerbum Dei nunciare. Verum si sine cultu Apostolico tam praeclarum onus subire nolle: et accepta licen

tia abscessit, Frisonumque genti, et Saxonum et Hesso num uerbum dei nunciauit. Et sic literas factorum su orum apostolice direxit: et non multo post in mandato accepit, ut Romam reuiseret. Quod et fecit, et fi dem gentibus traditam in scripto Papaededit, et sic gradu pontificalem accipiens, ad Carolum principem Francorum cum literis mirtitur, benigneque ab eo suscipitur. Et non post longum tempus Maguntinensi ecclesiae praeficitur: ubi diuina agens obsequia, Fuldense monasterium inchoauit, Bauariamque uisitauit, ab haereticis deprauatam inuenit. Quos cum deuincens damnaret, Deo et Odilone duce iuuantibus, totam Bauariam in quatuor Ecclesias diuisit: Salburem, Re gursbur, Frisingam et Batauim, Episcopos quoque ut haereticis resisterent, ordinauit. Deinde in orientali Francia statuit duo Episcopata: Wirsburg et Einstat: et ibi Episcopos similiter ordinans cum eis satag ebat diabolo auferre animas deceptas. Et senio lassus suc cessorem sibi Ludonem nomine ordinauit, tradens ei ecclesiastica officia, et ante omnia praecipit ut mor tuum in Fuldensi monasterio sepeliret. Ipse uero in Frisiam undecim socijs comitatus pergens, in ciuitate Tehet ecclesiam statuit, et episcopum ordinauit, et idola destruens, a paganis cum suis occiditur, post innumerabilem (pape) domino acquisitum. Qui sepul ti sunt in ciuitate Tehet ab incolis. Corpus uero S. Bonifacij a Ludone in Fuldense monasterium transfertur.

EOdem die Narale S. Bonifacij, qui de Briranis ueniens et fidem Christi gentibus Euangelizans, cum magnam multitudinem in Phrysia Christianus religioni subiugasset nouissime a paganis, qui superrerant, gladio peremptus martynum consummauit,

ANglicana uirgo, uenit in Germaniam, S. Boni facio ob communem religionem deditissima: quo tempore Carolus uixit. Monasterijs in Bischoffheim et Sconersheim prope Maguntiam praefuit Abbatissa: mire pia. Licebat illi soli, quoties preca tionis causa, Fuldam accessisset, monasterium ingre di, quo alioqui non patebat ingressus foeminarum. Eam Bonifacius in Phrysiam abiturus Lullo commendauit, exhortans, ut constanter Deo seruire pergeret. Iussitque, ut mortuae Liebae corpus, suo corpori in eodem sepulchro Fuldae iungeretur. Haec S. uirgo incen dium pagi maximum aqua benedicta et sale restinxisse fertur: Sic legi descriptam historiam. Omnibus sororibus incendio perturbatissimis, reque desperata, iussit Lieba sibi in concha nonnihil aquae adferri ex fluuio qui per Monasterium currebat. Eam sine mora allatam, sale, quod a S. Bonifacio benedictum indesinenter secum habebat, aspersit, dicens: Ite et hanc aquam in fluuium refundite, omnisque populus ab eo loco deorsum hauriat, et contra impetum saeuientis incendij certatim mittat. Quo facto omnis illa ignium uiolentia ita restincta est, quasi celitus immisso im bre, etc.

CAEterum episcopales sedes etiam in metropoliticas curarunt prouehendas Franci ueteres. Sic Maguntiacum ad hoc fastigium peruenit, sie Agrippina, cum Vunefridum Anglum in agro Londinensi natum, qui Romae Bonifacius transnominatus est, ad instaurandum in Germanijs Christianum cultum. Francorum principibus et episcopis Alemanniae, id est,

Augustano, Constantiensi, Curiensique Romanus antistes commendaret. Si quidem ad Bonifacium eum scribens Zacharias pontifex. De Ciuitate, inquit, illa quae nuper Agrippina uocabatur, nunc uero Colonia, iuxta Francorum petitionem metropolim confir mamus. Sic idem Christianismi in staurator apud Germanos, fauentibus Francis, et assentiente Duce Otilione, tres adhuc in Boioaria constituit episco pos, quum antea fuisset unicus, nomine Vnulo: diui fitque prouinciam in quatuor partes, quo facilius Christianum uiuendi morem populus acciperet, et Paganismi reliquias abijceret. Apud Erphesfurdiam quoque tum rusticanam, sed ethnicam urbem idem episcopalem sedem instituisse se scribit in epistola gratulatoria ad Zachariam pontificem recens electum. Fuerant autem is a Gregorio secundo missus in Germaniam, ut populos quosdam antea Christianos, sed in paganismum paulatim relabentes, salubri doctrina ad pu ritatem Christianismi reduceret, quales erant Torin gi, Boioarij, quales Frisij, qui (ut Gregorij Secundi uer bis utar) ueluti sub religione Christiana, idolorum cultui seruiebant, a Vigbrodo per Sergium Pontificem illuc misso pauloante primum conuersi: quosdam nihildum de Christo edoctos nostrae doctrinae religionis imbueret, ut Saxones et Frisiorum ac Toringo rum aliquam partem. Hic est ille Bonifacius, qui rogatus an liceret ligneis calicibus sacrificare, respondit, olim aureos sacerdotes ligneis uasculis litasse, nunc uersa uice ligneos aureis uti, cuius dicti memorabilis, in Decretis canonicis fit mentio, sed uerbis inuersis.

EXHibernia, hoc est Scotus natus, sicut Columbanus quoque et Gallus. A primis annis mundi contemptor, uestigia Christi meditabatur. Sed a praedicatione uerbi abstinuit, donec se Roma, Epis copo probandum exhiberet, a quo missus, Roma egreditur iam illi cordinatus praesul. Comites eius, Colomannus et Totimannus, ille presbyter, hic diaconus, Romae febri correptum Gallum reliquit. Eo tempore dux Gozberrus in Francia orientali regnabat, qui a Kyliano, quum forte Virciburgum uenisset, fidem edoceri cupiuit. Quo facto, ualedixit Dianae, cuius cultui addictissimus fuerat. Porro in catho lica doctrina instructus dux, die paschae cum multis alijs dato, aqua baptismatis lotus, absolutionem pri stini erroris promeruit. Sicque factum est, ut pene tota prouincia orientalis Franciae, relicto daemonum cul tu, diuinae religioni operam daret. Sed coniux ducis secundum gentilitatis ritum, fratris ipsius coniugio quondam copulata erat, dicta Geilana. Quod illegitimum coniugium non ferens Kylianus, initio dissi mulauit, ueritus ne offenso duce res Christiana detri mentum pateretur: sed tandem sumpta fiducia monuit ducem, nese contaminaret falsa uxore etc. Ille assensit ad separationem, pietate recepti Euangelij mo tus, et authoritate sancti uiri adductus. Geilana uero ira incanduit, ceu leena rapris catulis: et mox dispexit, qua oportunitate occideret suasorem separationis. Parauit duos sicarios, qui iugularent tres illos ui ros Dei in loco orationis, cui uacabant in nocte. Ante irruptionem dixerat Kylianus, utpote in somnis admonitus de instante nece: Fratres uigilemus, cito aderit dominus, et pulsabit ianuam. Cauendum ert go est, ne nos somno torpentes inueniat. Addamus oleum lampadibus, dum rempus est, etc. Sicarios

quum uidisset Kylianus, dixit: Amici ad quid uenistis Implete praeceptum, et consumabimus cursum. Caedes secuta est, et defossio cadauerum una cum illorum libris et uestibus, ne scelus deprehendi posset. Latêre autem non potuit, quod absenti duce patratum fuerat ab Herodiade. Is domum reuersus percontatur ubinam sancti sint. Haec respondet, se illos non custo disse, uenerunt quaudo uoluerunt, recesserunt item quando uoluerunt, ut peregrinationis suae propositum seruarent. Cui fuco credidisset dux, nisi parricidae; ultionem diuinam experti, de se factum illud fuissent confeSsi. Miserabiliter quoque Iesabel illa spiritum dia bolo tradidit. Post haec trucidatus est dux cum tota progenie a proprijs seruis. Tum uixit Gertrudis Pipini Francorum regis filia, cuius presbyter Athalun gus in Carleburg morabatur, quo autore refossum fuit corpus sancti. Iisdem annis praesidebat Bonifacius Mo guntiae, qui Burchardum in Virceburg miserat.

SYnchronus is fuit S. Bonifacij et willibrordi, oriundus e Frisia, quibus in Saxoniae partibus om nem pene uitam consumpsit. Baptizatus autem accepit nomen Luitger, ab ipsa pueritia bonis literis deditus. Vtebatur praecepto re Gregorio, qui S. Boni facij discipulus fuerat. Literis operam dabat in Traiectensi monasterio, in cuius schola et alij discipuli no biles et prudentes, e quibus episcopi postea extiterunt, alij in minoribus gradibus doctores Ecclesiarum facti sunt. (His enim uerbis utitur historia) Habuit etiam Luitgerus Alcuuinum praeceptorem, cuius de ipso Luitg. testimonia uersu scripta extant. Ve rum quum radix sceleris Vidukingus dux Saxonum Christianos persequeretur, relicta Saxonia Romam abijt, Luitgerus iam doctus piusque praedicator. Non

ita longe post redijt in patriam: mox a Carolo rege doctor Frisonicae gentis constituitur. Ipse uero cura solerti doctrinae domini inuigilans, gregi sibi credi to studuit ministrare fluenta sacrae scripturae, fana simulachrorum destruere, et omnes erroris pristini sordes ablucre. Cupiens post haec sanctus Domini praeco doctrinae sacrae flumina ulrerius deriuare, confilio ab imperatore accepto, transfretauit in confinia Frionum atque Denorum, ad quandam insulam, quae nomine falsi dei sui Fosote, item Fosetesland dicta fuit. Ibi destructo Fosetis phano, Christi ecclesiam con struxit. Cumque habitatores terrae illius fide Christi imbueret, baptizaut eos cum inuocatione sanctae Trinitatis in fonte qui ibi ebulliebat, in quo S. Willibrordus prius homines tres baptizarat. A quo etiam fonte nemo illorum prius haurire aquam nisi tacens praesumebat. Cuiusdam etiam principis eorum filium Landericum nomine suscepit a fonte, Quem sacris li teris imbutum, presbyterum ordinauit. Hic multis annis genti Frisonum praefuit in studio sanctae praedicationis. Interea dispositione misericordis Dei Saxo nes conuersi sunt ad dominum, et rex Carolus Luitgerum pastorem in occidentali parte Saxonum constituit: cuius parochiae sedes principalis in pago Sutergoue, etc. Recusauit episcopus creari. Nam dicere solebat: Oportet episcopum irreprehensibilem esse, Quod cum audiret aliquando Hildibaldus affectator episcopatus, dixisse fertur: Heu heu hoc in me ad huc non impletum est. Sed tandem ad episcopatum tractus Luitgerus, nolens etiam. Verba histor. sic habent: Accepto itaque sacro pontificali ordine, cum om ni sagacitate et modestia gregi Saxonico sibi credito documenta uberrimae salutis ministrauit, quoadusque Domino largiente ad perfectam illos. fidem perduceret. Tandem in pace obijt confessor Domini.

SOla, regnante domino Imperat Pipino Francorum et Germanorum, secutus est discipulus prae ceptorem Bonifacium, a quo presbyter monachusque ordinatus fuit. Incoluit aliquandiu solitudinem: amator enim solitudinis Sola. seculi noxia blandimenta mirifice contempsit. Vnde nonnulli cellam Solae, Solonis cellam nuncuparunt: sed ucrius Sol, quam Solon dicendus uir. Sola soli Deo coniunctus, coelestia tantum curauit. Hic exclamat historiae scriptor: O quam felix collegium beatissimi Bonifacij, etc. Post huius martyrium, dedit operam Sola una cum Vuilibaldo episcopo aedificandis sacris aedibus. Subscribam uerba quaedam historiolae, unde nimirum liquet, magnas illas structuras primariorum templorum communi manu et ope, populi prouincialis fuisse perfectas. Sic ait: Quin et accolae regionum harum quocunque aduentantes ei (Solae) in Christi amore frequentius ministrabant. Aliqui et praedij sui par tem illi tradebant, quam ille in Dei timore accipiens cum his, quae ei dominus Carolus Augustus donare dignatus est, ad egregium Fuldanensium coenobium ubi deo prouidente modo fanctissimus ac in omni arte pentissimus abbas Rabanus perspicabiliter ful ger, etc.

DIscipulus Petriapostoli, e Roma in Galliam prae dicator missus cum socijs Valerio et Materno tandem ad Treuiros peruenerunt, sanam doctrinam seminantes ubique, ac aedentes miracula abun de gloriosa. Factus tandem Episcopus Treuericae ur bis Eucharius, populum gentilitatis errore liberauit.

Adorarant enim antea centum idola, per quae daemo nes loquebantur. Mortuo Euchario successit in Episcopatu Valerius, huic deinde Maternus, quorum omnium ex aequo uita consumpta est in praedicatione uerbi dei et bonis operibus. Tres illi eodem sarcophago apud Treuiros contenti, scriptor historiae huius, testatur se eiusmodi inuenisse sparsim in chartis de gestis sanctorum parrum: idque post excidium Treuericae urbis, etc. Character uetustiss.

IVuenis optime institutus, per Galliam celeberrimi nommis, electus est episcopus Tungrensis sedis, acclamante populo, dignum talem doctorem praesulatus gerere offi cium. Mira in pauperes charitas, uerus pastor Christi gregis.

GEruasius et Prorasius fratres patrem habuerunt Vitalem, qui Rauennae, et matrem Valeriam, qui Mediolani pro Christi fide martyrium tule runt. Parentum igitur pietatem et fidem aemulantes post ipsorum mortem iuxta consilium enangelicum omnes suas facultates pauperibus distribuerunt, et seruos quos habebant, libertate donarunt. Quibus rebus et singulari uitae sanctitate commoti gentilium sacerdotes, Christianae religioni infesti, magnum in ipsos odium ateque inuidiam conceperunt. Cum ergo per id tempus Anastasius comes in bellum proficisceretur, hanc nefariam rationem pios fratres e medio tollendi sacerdotes iniuerunt, ut Anastasio uelut diuinitus admoniti, persuaderent, negatam ipsi esse decreto deorum uictoriam, nisi Geruasium et Prota sium a Christi fide desciscêre, ipsisque dijs sacrificare compelleret. Quod cum Anastasius ab ipsis nec precibus impetrare, nec minis extorquere potuisset eodem iubente, Geruasius plumbatis tamdiu caesus est,

donec spiritum emisit. Protasius uero fustibus primum saeuissime uerberatus, postremo capite truncatus est. Quorum corpora Philippus quidam uir reli giosus ac pius clam sustulit, et in sua domo sepeliuit. Vbi cum diu latuissent, ab Ambrosie episcopo Mediolanensi diuinitus admonito inuenta sunt, et cum magna populi ueneratione in honestissimo et sacro loco reposita. Passi sunt autem Mediolani, XIII Calend. Iulij.

IOsephus, qui cognominatus est Barnabas, natione Cyprius, ad Christianum dogma gentibus cum Paulo praedicandum in Apostolatum extra duodecim assumptus est. Hic agrum quem habebat uendidit, et attulit precium et posuit ante pedes Apostolorum. Qui cum missus a Hierosolymitana Ecclesia euangelizandi gratia Antiochiam peruenisset, ubi Graecorum aliquot crediderant, uidissetque gratiam dei, gauisus est: et hortabatur omnes in proposi to cordis permanere in domino, quia erat uir bonus et spiritu sancto ac fide plenus, et apposita est multa turba in domino. Profectus inde Tharsum, ut quaere ret Saulum, perduxit ipsum Antiochiam, et annum totum conuersati sunt ibi in Ecclsia, et docuerunt turbam multam, ita ut cognominarentur primum Antiochiae discipuli Christiani. Qui discipuli prout quisque habebat, proposuerunt in ministerium mittere habitantibus in Iudaea fratribus. Quod et fecerunt, mittentes ad seniores per manus Bamabae et Sauli. Qui expleto ministerio, reuersi sunt a Hierosolymis, assumpto Ioanne, qui cognominatus est Marcus. Erant autem in ecclesia, quae erat Antiochiae, prophe tae et doctores, in quibus Barnabas et Saulus. Ministrantibus autem illis domino, et ieiunantibus, dixit spiritus sanctus: Segregate mihi Saulum et Barnabam

in opus ad quod assumpsi eos. Tuncieiunantes et orantes, imponentesque eis manus, dimiserunt illos. Et ipsi quidem misii a spiritu sancto abierunt Seleuciam, et inde Cyprum: multasque praeterea urbes ac re giones cum magno praedicationis profectu peragrarunt. Postremo Barnabas a Paulo discedens, ad Cyprum nauiganit, assumpto Marco. Vbi circa septimum Neronis annum martyrij coronam est adeptus iij. Idus Iunij.

Eusebius lib. ij. capite iij. de Barnaba sic refert: Per quos et apud Antiochiam florentissima congregatur ecclesia, in qua erant etiam prophetici ordinis uiri quam plurimi, cum quibus et Barnabas, et Paulus, etc. Mox Paulus uero et Barnabas, cum ministerio a fratribus collato, quod sanctorum usibus deseruitet, Hierosolymam destinantur, etc. Pius lector reuoluat Acta Apostolorum, ubi de S. Barnaba satis superque inueniet.

DES. Ioanne Baptista scribit Eusebius histor. eccle. lib. j. cap. xiij. in hanc sententiam: Verum breui interiecto tempore Ioannes Baptista ab Herode, filio Herodis, capite punitur, de quo et in Euangelijs quidem refertur. Concordi uero testimo nio etiam Iosephus de hoc scribit, nominatim etiam de Herodiade, commemorans, uelut de coniugio fratris Philippi uiuentis uiolenter abstractae, et suis ab Herode incestis nuptijs sociatae, propria et legitima uxore depulsa. Quam Herodiadem filiam dicit fuisse Aretae regis Arabiae, propter quam etiam Ioan nem Baptistam ab eo commemorat interemptum. Bellum quoque exortum inter Aretam dicit et Herodem tanquam ob ignominiam filiae uindicandam. In quo bel Io exercitum refert Herodis extinctum. Haec autem ei omnia

accidisse propter piaculum, quod in necem Ioannis admisit. Idem quoque Iosephus iustissimum super omnes Ioannem fuisse, secundum Euangeliorum fidem, et ab Hero de propter Herodiadem capite caesum refert: propter quam etiam regno eum commemorat depulsum, atque in exilium in Viennam Galliae urbem, trusum. Haec in xviij. antiqui tatum lib. his ipsis, quibus infra annotatum est, syllabis scribit. Quibusdam autem Iudaeorum, inquit, uidebatur ideo perisse Herodis exercitum, quod in eum satis iuste ultio diuina commota sit pro uindicta Ioannis, qui uo cabatur Baptista, quem puniuit Herodes uirum ualde bo num, qui praecipiebat Iudaeis uirtuti operam dare, iusti tiam inter se inuicem custodire, et in deum seruare pietatem, per baptismum in unum coire. Hoc enim pacto baptismum acceptabile fore, si non solum ad abluenda peccata sumatur, uerumetiam ad castimoniam corporis, atque ad animae iustitiam purificationemque seruetur, omniumque pariter uir tutum uelut signaculum et custodia quaedam fidelis habea tur. Quae cum ab eodem per praecepta huiuscemodi doce rentur, atque ad audiendum eum perplurima multitudo concurreret, ueritus Herodes, ne forte doctrinae eius per suasione populi a suo regno desciscerent. Videbat enim, quod praeceptis eius ac monitis obedire in om nibus plebs esset parata, melius credidit, priusquam aliquid noui fieret, anticipare hominem nece, quam post modum turbatis rebus seram poenitudinem gerere. Ex sola igitur hac suspicione Herodis uinctus in castellum Macherunta abducitur Ioannes, ibique capite obtruncatur. Trip. hist. li. ix. ca. xliij. Eo tempore dicitur delatum Constantinopolim Ioannis Bapristae caput, quod Hero diaspetijt ab Herode Tetrarcha. Fertur enim inuentium caput a monachis Macedonianis, qui primum quidem Hie rosolymis habitabant, postea uero in Ciliciam migraue runt. Quum enim ante hoc imperium Mardonius maior domus imperialis nunciasset hoc imperarori, praecepit Valens, caput sacrum Constantinopolim deportari.

Qua iussione missi, et imponentes uehiculo deportabant. Quumque uenisset ad locum, qui uocatur Pantichium (est enim circa Chalcedonem) nequaquam poterat trahi uehiculum, licet multis iumenta afflige rentur. Et quum hoc nouum uideretur uniuersis et ipsi simul imperatori, sacrum hoc caput recondiderunt in uico appellato Cosilai, etc. Lege caetera in loco allegato Sozomeni. De sepulchro Ioannis Baptistae Hist. Eccl. lib. xj. cap. xxvij. sic tradit: Iuliani tem poribus uelut relaxatis frenis efferbuit in omnem saeuitiam feritas paganorum. Ex quo accidit, ut apud Sebasten Palaetinae urbem sepulchrum Ioannis Baptistae mente rabida, et funestis manibus inuaderent, ossa dispergerent, atque ea rursum collecta, igni crema rent, et sanctos cirteres pulueri immixtos, per agros et rure dispergerent. Sed dei prouidentia factum est, quosdam de Hierosolymis ex monasterio Philippi hominis dei, orationis illuc causa per idem tempus uenisse, etc. Reliqua legat presbyter apud Eusebium ipsum. De philosophia eremitica S. Ioannis Baptistae et aliorum, uide Hist. Tripart. lib. j. cap. xj.

SImon Petrus filius Ioannis, prouinciae Galilaeae, uico Bethsaida, frater Andreae Apostoli, et princeps Apostolorum, post Episcopatum Antiochensis Ecclesiae, et praedicationem dispersionis eorum, quide circumcisione crediderant, in Ponto, Galatia, Cappadocia, Asia et Bithynia, secundo Claudij anno ad expugnandum Simonem magum Romam pergit, ibique uigintiquinque annis cathedram sacerdotalem tenuit, usque ad ultimum annum Neronis, id est, decimum quartum. A quo et affixus cruci, martyrio coronatus est, capite ad terram uerso, et sic sublime pedibus eleuatis: asserens se indignum, ut sic crucifi geretur, ut dominus suus. Scripsit duas Epistolas, quae Catholicae nominantur, quarum secunda a plerisque eius esse negatur, propter styli cum priore dissonantiam. Sed et Euangelium iuxta Marcum, qui auditor eius et interpres fuit, huius dicitur. Libri autem

eius, e quibus unus Actorum eius inscribitur, alius Euangelij, tertius praedicationis, quartus Apo calypsis, quintus iudicij, inter Apocryphas scripturas reputantur. Sepultus Romae in Vaticano, iuxta uiam triumphalem, totius urbis ueneratione celebratur.

PAulus Apostolus, qui ante Saulus, extra numerum duodecim Apostolorum, de tribu Beniamin, et oppido Iudaeae Gischalis fuit, quo a Romanis capto, cum parentibus suis Tharsum Ciliciae commigrauit, a quibus ob studia legis missus Hiero solymam, a Gamaliele uiro doctissimo, cuius Lucas meminit, eruditus est. Cum autem interfuisset neci martyris Stephani, et acceptis a Pontifice templi epi stolis, ad persequendos eos, qui Christo crediderant. Damascum pergeret, reuelatione compulsus ad fidem, quae in Actibus Apostolorum scribitur, in uas electi onis de persecutore translatus est. Cumque primum ad praedicationem eius Sergius Paulus proconsul Cypri cred id isset, ad eo, quod eum Christi fidei sube gerat, sortitus est nomen Paulus: et iuncto sibi Barnaba, multis urbibus peragratis, reuertensque Hierosolymam, a Petro, Iacoboque et Ioanne gentium Apo stolus ordinatur. Et quia in Actibus Apostolorum plenissime de eius conuersatione scriptum est, hoc tan tum dicam, quod post passionem domini uicesimo quin to anno, id est, secundo Neronis, eo tempore quo Festus procurator Iudaeae successit Felici, Romam uinctus mittitur, et biennium in libera manens custodia, aduersus Iudaeos de aduentu Christi quotidic disputauit. Sciendum autem in prima satisfactione, nec dum Neronis imperio roborato, nec in tanta erumpentescelera, quanta de eo narrant historiae, Paulum aNerone dimissum, ut Euangelium Christi in occidentis quoque partibus praedicaret, sicut ipse scribit in secun da epistola ad Timotheum, eo tempore, quo et passus est.

De uinculis dictat Epistolam: In prima mea satisfactione nemo mihi adfuit, sed omnes me dereliquerunt, non eis imputetur. Dominus autem mihi adfu it, et confortauit me, ut per me praedicatio complere tur, et audirent omnes gentes, et liberatus sum de ore leonis. Et statim liberauit me dominus ab omni opere malo, et saluauit me in regnum suum coeleste, quod scilicet praesens sibi sentiret imminere martyri um. Nam et in eadem epistola praemiserat. Ego enim iam immolor, et tempus resolutionis meae instat. Hic ergo decimo quarto Neronis anno, eodem die, quo Petrus, Romae pro Christo capite truncatus, sepultusque est in uia Ostiensi, anno post passionem do mini tricesimo septimo. Scripsit autem nouem ad sep tem Ecclesias epistolas, ad Romanos unam, ad Corinthios duas, ad Galatas unam, ad Ephesios unam, ad Philippenses unam, ad Colossenses unam, ad Thessaloniecenses duas. Praeterea ad discipulos suos, Timotheo duas, Tito unam, Philemoni unam, Epistola au tem quae fertur ad Hebraeos, non eius creditur, propter styli sermonisque distantiam. Sed uel Barnabae, iux ta Tertullianum, uel Lucae Euangelistae, iuxta quosdam, uel Clementis Romanae postea Ecclesiae episcopi, quem aiunt sententias Pauli proprio ordinasse et or nasse sermone. Vel certe, quia Paulus scribebat ad Hebraeos, et propter inuidiam sui apud eos, nominis titulum in principio salutationis amputauerat. Scripserat ut Hebraeus Hebraeis Hebraice, id est, sub eloquio disertissime, ut ea quae eloquenter scripta fuerant in Hebtaeo, eloquentius uerterentur in Graecum: et hanc causam esse, quod a caeteris Pauli epistolis discrepare uideatur. Legunt quidam et ad Laodicenses: sed ab omnibus exploditur. Laudes S. Pauli le gat religiosus presbyter in tribus illis elegantiss. Iibellis diui Ioannis Chrysostomi, quorum est titulus: De laudibus Pauli. Adeoque totus Actuum Apostolicorum

corum liber quid aliud est, nisi historia Perri et Pauli? Legisse uero non satis sit, nisi etiam nostro pro modulo, quaelegimus, imitemur. Nec alio spectat hic la bor noster. Verum ei qui plura de sanctiss. Apostolis Petro et Paulo legere concupiscit, ostendimus Egesippum lib. iij. cap. ij.

IVstinus Neapoli natus, in Palaestina, phisosophus fuir Platonicus. Qui factus Christianus plurima studiorum suorum monumenta pro fide Christia na posteritati reliquit. Et in his apologeticum librum pro Chrimanis ad Anthoninum Pium, et alterum ad successorem huius AnthoninumVerum. Item du os libros contra Paganos. Hic quum in urbe Roma frequenter pro fide Christi disputasset, et Crescentem quendam Cynicum (moribus et professione uere ca nem) multa in Christianos conuicia iactantem, saepe redarguisset, ab eodem accusatus, quod Christianus esset, capiteque damuatus, martyrio coronatur. Quod ita futurum martyr ipse praedixerat in defensione secunda, quam pro Christianis ediderat. Passus est autem Imperantibus Marco Aurelio Vero et Anthonino eius filio, Idibus Aprilis. De S. Iustino uiro clarissimo, et homine Dei, sic tradit Eusebij historia. Sed et Iustinus fidelissimus nostrae philosophiae sectator et in Graecorum disciplinis eruditissimus, scribens ad Anthoninum Apologeticum pro nostra religione librum, horum meminit, ita dicens: Non mihi uidetur absurdum, meminisse in his etiam de Antinoo quod nuper gestum est, quem omnes timore principis quasi Deum colere coeperunt, cum bene nouerint, quis, qualis ue pauloante fuerit, et unde duxerit genus. Idem quoque ipse etiam Iudaici belli, quod tunc gerebatur, memoriam faciens, talia quaedam refert: Etenim in hoc, quod nunc geritur, bello Iudaico,

Barchochabas princeps Iudaicae factionis, Christia nos solos, nisi negarent Christum, tanquam blasphemos ad supplicia rapi iubebat. In quibus libris etiam de conuersione sua, quam habuit, a gentili phi losophia ad uerae religionis fidem, quod non absque probabili ratione et exanimato iudicio ad haec conuersus sit, hoc modo scribit: Nam et ego ipse, inquit, sectis Platonicis institutus, audiens infamari Christi anos, et uidens eos impauidos ad suscipiendam mor tem, atque omne supplicium tolerandum, considerabam quod impossibile esset, in malitia eos, et in libidine conuersari. Quis enim aliquando uoluptuosus, et luxurijs deditus, et qui humanis carnibus uesci delicias putet, mortem libenter amplectitur, quo scilicet ipsa confestim careat, pro qua infirmari maluit uoluptate? Haec lib. iiij. cap. viij. Idem eusebius de S. Iustino cap. xvj. sic scribit:

Cum quibus et uir mirabilis, de quo paulo superius secimus mentionem, Iustinus, cum secundo iam librum pro religionis nostrae defensione conscriptum, temporis illius iudicibus obtulisset, remunerationem linguae fidelis et eruditae, martyrij munus ac cepit, quodam philosopho Crescente nomine, cane tam professione quam moribus, dolos uiro insidiasque tendente. Quoniam quidem saepe cum eo disputans, auditoribus medijs, non solum obtinuerat eum, uerum et uehementius ueritate sibi suffragante confuderat: unde et uictoriae suae palmam, martyrium percepit a domino. Hoc autem ita futurum, etiam beatus ipse, uerus philosophus ueritatis, in ea defensione quam ab eo conscriptam supra diximus, aperte, sicut erat futurum, prophetica mente praedixit, his uerbis: Nam et ego, inquit, spero me ab aliquo horum, quibus pro ueritate obsisto, insidias esse passurum: spero baculo aut claua feriendum: certe uel a Crescente hoc, non philosopho, sed [gap: Greek word(s)] , id est, non amatore sapien

tiae, sed amatore iactantiae. Neque enim dignum est, philosophum nominari eum, qui de his quae nescit, publice protestatur: et Christianos sine Deo esse, et impios dicit, ad gratiam et libidinem eorum, quos in errore positos, ipse in maioribus laqueis erroris inuoluit. Si enim ignoratur ab eo Christi doctrina, et ea arguit quae ignorat, nequissimus est, et imperitis multo nequior: quia et imperiti uel idiotae obseruant, ne disputare audeant de his quae ignorant, et de illis testimonium perhibere, quae nesciunt. Si uero legit, quae apud nos scripta sunt, et aut non intellexit eorum uirtutem, aut intellexit quidem, sed dissimulat, ne et ipse suspectus habeatur in talibus, multo nequior et detestabilior iudicandus est, qui imperiti uulgi captans fauorem, ueritatis ac pietatis, quam probat, hostis exstit et proditor.

APostoli sese in orbis partes intulerunt, quantum narrat historia, Barptolcmaeus in indos. Thomas tetendit in Parthos. Matthaeus AEthi opes, Andreas Scythas praedicatione molliuit. Ioannes Asiam diuino sermone correxit, Petrus Cappadociam atque Gallatiam, Bithyniam pariter et Pontum, prouinciasque confines, dum Iudaeis praedicat, circuit: postremo Romam illustraturus accessit. Paulus ab Hierusalem usque Illyricum cum Euangelio repleuisset, tam innumeras ac dispares nationes praeceptis tanquam armis uictor edomuit.

MOnonymi horum sunt quatuor, uidelicet Andre as, Ioannes, Philippus et Barptolemaeus. Reliqui omnes sunt uel dinonymi uel trinonymi.

et passus est. Dinonymi, Iacobus Maior, qui idem dicitur filius Zebedaei. Matth. x. Mar. iij. Iacobus Minor, qui idem dicitur filius Alphaei. Matth. x. Mar. iij. Luc. vj. Act. j. Dicebatur idem Iustus, et Oplia, id est, armatura. Matthaeus qui fuerat Telones, qui idem dicitur Leui fili us Alphaei, haud dubium, quin alterius et diuersi a priore Alphaeo Iacobi Minoris patre. Marc. ij. Neque enim fratres germani erant Iacobus et Matthaeus. Thomas, qui idem dicitur didymus Ioan. XX. tametsi idem nomen uideri porerat, diuersa nimirum lingua pro nuntiatum. Nam quod Heb raei Thom seu Thomas, hoc Graeci [gap: Greek word(s)] uocant, Latine Gemellum dicimus. Trinonymi sunt: Simon, qui idem Kananae us dicitur Matt. X. et Zelores Act. j. Neque tamen usque adeo aliud est, cognominari Kananaeum, aliud Zelotem, siquidem quod Hebraei Kanani seu Cananaeum, hoc Graeci [gap: Greek word(s)] dicunt, nos aemulatorem. Dictus uero est Simon ille Cananaeus, non quod fuerit de gente Canaan, sed a uico Galilaeae Cana. Ioan. ij. Simon alter (nam duos Simones habet Apostolicus ordo) is cognominatus fuit Cepha, et idem Petrus, imo etiam Bariona seu filius columbae. Verum et hoc loco consistit nominum uariatio in linguarum. diuersitate. Nam quod Chaldaei Cepha, hoc ipsum Graeci [gap: Greek word(s)] uocant, nos saxum. Pari ratione dicitur puella illa Act. IX. Tabita et eadem Dorcas, scilicet ab intuendo, tametsi iuxta originale rectius legitur Tabeia. Vltimus Iudas, qui am Lebbaeus, iam Thaddaeus cognominatur, Matth. X. S. Lucas uocat hunc Iudam, Iacobi cap. vj. et Act. j. Iudam Iacobi fratrem, ex ponens nimirum quod ante dixerat Iudas Iacobi. Hactenus de nommibus Apostolorum. Caeterum non nulli ex Apostolis sanguine ac necessitudine coniuncti fuerunt. Simon enim Cepha seu Petrus et An dreas fratres erant ex Galilea orti. Iacobus Maior et Ioannes fratres etipsi erant, quorum pater Zebedaeus,

mater Salome. Duo isti apud Marcum cognominationem habent Beneregesch seu Benaiaregesch, id est, filij tonitrui a firmitate et magnitudine fidei, teste Hieronymo. Quin fratres etiam erant illi Iacobus Minor, Simon et Iudas, horum pater Cleophas, et mater Maria, quae dicebatur soror Mariae deiparae, Ioan. XIX. Verum aut Cleophas ille cognominatus fuit Alphaeus, aut Alphaeus secundus maritus Mariae huius fuerit oportet. Libet uero hos duos Simones epithetis discernere, sicut duos ille Iacobos: ita ut alterum Maiorem, nempe Simonem Petrum uocites, alterum Minorem, uidelicet Simonem Zelotem. Discernuntur etiam duo Iudae, dum alter Lebbaeus a cor de, alter Iscariotha a mercede appellatur. In cuius lo cum suffectus Mathias, quem Francisc. Picus in carmine Donatum uocat, interpretans nimirum latine, quod Hebraeis Mathi dicitur, Act. j. Idem nomen Mat thaeus habet, nisi quod in fine syllabis distinguuntur Mathias et Matthaeus.

CVr autem duodecim Apostolos elegit, et non alium quemlibet numerum? Nae et ex hoc meum Christum interpretari possem, non tantum uocibus prophetarum, sed et argumentis rerum praedi catum. Huius enim numeri figuras apud Creatorem deprehendo: Duodecim fontes Elim, et duodecim gemmas in tunica sacerdo tali Aaronis, et duodecim lapides ab Iesu de Iordane electos, et in arcam testamenti conditos. Totidem enim Apostoli portendebantur, proinde ut fontes et amnes rigaturi aridum retro et desertum a notitia orbem nationum: sicut et per Esaiam: Ponam inter inaquosa flumina. Proinde ut gemmae illuminaturae, sacram ecclesiae uestem, quam induit Christus pontifex patris. Proinde ut et lapides solidi fide, quos de lauacro Iordanis Iesus uerus

HOrum numerant septuaginta. Sed quorum pars maior, Dominum in carne nunquam uidit: quippe extra Palarstinam longe in prouincijs Graeciae, alius alibi uitam agentes, ut Apostolorum Discipulos magis, quam Domini appellandos esse censeam. Illi uero qui enumerantur a Neotericis, certe non sunt, quorum Euangelistae mentionem faciunt, si pauculos excipias, uidelicet septem primos Ecclesiae Diaconos. Actorum sexto (quos Aulus Prudentius poeta Christianus, Septemuiros Dei uocat) ac nonnullos alios. Verum quandoquidem Ecclesiam Graecam, seu Orientalem, in his nominibus recensendis solidtam fuisse constat, adijciemus nos quoque Catalogum, nempe Apostolicorum Virorum, quorum cooperatione, fundamenta primaeuae Ecclesiae iacta sunt. Hi recensentur in libro quodam, cui author titulum indidit: Cultura Vineae Dominicae. Libuit tamen illa ex testimonio Graecae Ecclesiae primum recitare, deinceps ex nostrorum libris, praesertim ex Anthropologia Raphaelis Volaterrani, hominis diligentissimi. Cyrus igitur Theodorus, Graecus author, hosce discipulos, quos uocat Mystipolos, hoc est, mysteria tractantes, tali pacto ennumerat: lacobus Frater uerbi Dei, Cleopas, Mathias, Thaddaeus, Ananias, Stephanus, Philippus, Nicanor, Prochorus, Simon, Parmenas, Nicolaus, Barnabas, Silas, Marcus, Lucas, Syluanus, Epaenetus, Crescens, Andronicus,

Amplias, Vrbanus, Stacchys, Apelles, Phygellus, Hermogenes, Demas, Aristobulus, alius Apelles, Narcissus, Herodion, Agabus, Ruphus, Asyncritos, Phlegon, Hermes, Patrobas, Hermas, Linus, Caius, Philologus, Olympa, Rhodion, alius Lucas, Iason, Sosipater, Tertius, Erastus, Quartus, Apollos, Cephas, Sosthenes, Caesar, Tychicus, Marcus, Barnabae, Iustus, Epaphroditus, Artemas, Clemens, Onesiphorus, alius Tychicus, Carpus, Euodus, Aristarchus, Marcus tertius, Zenas, Philemon, alius Aristarchus, Pudens, Trophimus. Hactenus Graeci Cyri Caralogum retuli, nunc ad illum Raphaelis Volarerrani: Septuaginta duo discipulorum CHRIST I nomina, haec sunt: Lucas, et Cleophas, qui in CHRISTVM peregrinum inciderunt, ut plane Gregorius Magnus in Prooemio Moralium sentire uidetur. Diuus Ambrosius alium a Lucaputat. Barnabbas: Mathias: Thaddaeus, qui ad Abgarum missus est: alter ab Apostolo. Hi uero ab Eusebio, libro primo, hoc pacto ponuntur: Sequentes uero Abbati Dorotheo. Septem ante omneis primi Diaconi: Stephanus protomartyr. Philippus is, qui Eunuchum Christianum fecit, praesul in Thracia. Proculus, praesul Nicomediae. Nicanor, qui simul cum Stephano interfectus est. Parmenas. Nicolaus, Samariae praesul, deinde pro haeretico Ioanni taxatur. Simon, praesul Tyri, atque Sidonis: Qui Diaconi in Actibus Apostolorum narrantur. Insuper Ananias Pauli, qui postea Damasci praesul fuit. Titus Pauli, qui in insula Creta praesul, et sepultus fuit. Syluanus, Thessalonicae praesul, et sepultus: cuius, ut comitis, Paulus in prima Epistola ad Thessalonicenses, meminit. Crescens, Chalcedoniae praesul. Andronicus, praesul in Pannonia. Ampliatus, praesul Edessae,

Vrbanus praesul in Macedonia. Stacteus quem Andreas in Thracia praesulem constituit. Apelles Heracleae praesul, qui omnes ad Rom. ca. xvj. memorantur. Philetus uel Philegus Ephesi praesul: sensit ea quae S: mon magus, restitit et Apoltolo, ut ad Timo. xj. Hermogenes Megarae praesul. Dimas, qui tres a fide desciuerunt, ut ad Timoth. xj. et Ioan. ex nobis prodierunt, inquit: Sed ex eis non erant. Ampliatus Smyrnae praesul ante Polycarpum, ut ad Rom. Arstobulus. Bethaniae praesul. Narcissus Athenarum praesul. Heraclitus praesul: et ipse de his omnibus ad Rom. xij. Cicis in Gallia nunciauit euangelium. Agabus qui prophetico chrismate dignus fuit: de quo in Act. Rufus, Thebarum. Asyncritus Hyrcaniae praesul. Phlegontias. Patrobas. Hermes Philopoleos. Linus qui postea pontifex: de quo xj. ad Timo. iij. Caius Ephesi praesul. Philologus ab Andrea praesul Sinopensis factus. Liphasus qui Rom simul cum Paulo uinctus et post eum capite cesus. Lucius Laodiceae Syriae. Iason Tharsi. Sosipater Iconij. Erastaes Meaidi. Quartus Beriti. De his omnibus ad Rom. xvj. Apollo, ad Corin. j. Sosthenes Colophonis apud eundem. Epaphrodytus, de quo ad Phil. iiij. Titicus Colophonis item praesul: ad Col. iiij. Caesar Dyrrachij praesul ad Phil. iiij. Marcus Barnabbae consobrinus Apolloniadis. Iesus cognominatus Iustus Centipoleos praesul, de quo iiij. Eccle. histo. Antomas. Clemens praesul Sardicensis, postea pontifex: primus ex gentibus Christianis. Onesimus Coroneae praesul. Carpus praesul Cheroneae. Enodius Antiochiae post Petrum praesul. Aristarchus Apameae praesul, ad Col. iiij. Marcus qui et Io. Biblij praesul, ut in Actib. xiij et. ij. ad Tim. iiij. Zimas uel Zenas Diosoleos ad Timo. iij. Philemon Gazae praesul, ad quem Apostolus scribit Epistolam, Pudeus. ij. ad Timo. iiij. Trophimus de quo ibidem. Hi tres Apostolo semper praesto fuêre, ac post eum

Romae et ipsi caesi. Marcus Euangelista. Candaces cunuchus AEthiopis natione in Arabia et Taprobana Euangelium nunciauit, de quo in Actib. viij. Hi Dorotheo qui Romae scripsit commemorantur. Polycarpo autem et Vincentio qui sequuntur Sauinus, Potentianus, Altimus, Maximus et Ioannes senior in martyrum quoque libro ponuntur. Aristion. Rufus. Zozimus. Priscus. Iosephus cognominatus Iustus, qui cum Matthina in sortem positus. Nason. Silas Corinthi praesul. Euphrates, de quo ad Col. iiij. Martialis Lemouicensis praesul. Sidonius uel Cedonius caecus natus, sepultusque cum Maximino. Lazarus Massiliae praesul. Vrsinus ad Bituriges missus: is Nathana el ille qui Christo probarus fuisse dicitur. Iulianus apud Cenomannos Euangelium nunciauit: qui Simon leprosus esse fertur. Sed et his plures longe reperientur, si obseruabimus ea, quae Paulus scribit, prima ad Cor. XV. Dominum plus quam quingentis fratribus apparuisse.

TYbure Symphorosa matrona sactissima, uxor fuit Getuli martyris, ex quo septem filios ad martyrium procreauit: uidelicet Crescentium, Iulianum, Nemesium, Primirinum, lustinum, Stactae um, Eugenium: cum quibus in persecutione Adriani capta est, propter Christianae fidei professionem, omnesque multis affecti supplicijs, ut a uera pierate discederent. In qua quum immobiles permansissent, Symphorosa in praeterfluentem fluuium, saxo ad collum appenso, praecipitata est, et interempta: eiusque corpus ab Eugenio, ipsius fratre, sepulturae datum. Postridie uero, qui fuit decimo quinto Calend. Augusti, septem fratres singulis stipitibus alligati sunt: et Crescentius per guttur ferro transfixus, Iulianus per pectus, Nemsius per cor, Primitinus per umbilicum, Iustinus membratim dissectus est, Stactaeus multis lanceis confixus, Eugenius a pectore in partes inferiores scissus. Ipsorum autem corpora in fossam quandam praealtam deiecta sunt in uia Tyburtina milliario nono.

PRaxedis uirgo uenerabilis, Pudentis Romani filia, amissis parentibus, tanta cura et constantia Christianorum commoditatibus inseruiebat, ut multos sanctorum pauperum suis opibus aleret, aliorum necessitatibus, quoad poterat, prouideret. Ex orta uero Christianorum sub Marco Antonino imperatore persecutione, exaestuans uirgo beata, non destitit fideles omni ratione fouere. Itaque alios domi occultabat, alijs necessaria submittebat, alios ad fidei constantiam hortabatur, martyrum corporamira

solicitudine collecta sepeliebat. Tantam igitur Christianorum stragem cum sine summo dolore fer re non posset, precata deum, ut se tantis e malis eriperet, exaudira est. Et egregiae suae pietatis atque laborum praemia perceptura, migrauit ad dominum duodecimo Calend. Augusti. Cuius corpus Pastor presbyter iuxta patrem et sororem Porentianam, in coemiterio Priscillae, uia Salaria sepeliuit.

VITA S. SIMPLICII ET FAVSTINI fratrum, ac Beatricis sororis eorundem. Per G. Vicel.

TEmporibus tyrannorum Diocletiani et Maximiani inuenti inter alios Euangelij professores sunt duo uiri Christiani, Romano nati sanguine, adeoque stemmate senatorio. Simplicius et Faustinus, qui maiore zelo accensi, magna pro Christo fecerunt, aliorum martyrum exhortatores simul et martyres ipsi effecti, truncata gladio corpora illorum in Tyberim coniecta, posthac a Beatrice sorore, testibus presbyreris, aquis exempta, honorifice rumulata sunt. Quo pie facto, insurrexit tyrannico furore plenus Lucretius quidam, in uirginem Beatricem, quae constanti animo Christo quoque suo spiritum inter carnificis manus laeta tradidit.

Miror hic nullo uerbo attingi Fuldense coenobium, in cuius basilica horum sanctorum corpora in thecis quiescere dicuntur. Vetustissimus Martyrologij codex manu scriptus eadem fere habet, quae ego hic ex Biblio theca Fuldensi decerpsi. Equidem illo ipso loco reperi Socictatem S. Simplicij descriptam, quae nimirum constitit in uiris domi nobilib. Horum consuetudo fuit, torques argenteas de geminis S, S. fabreractas, collo gestare. Geminae uero S. S. indicabant sanctum Simplicij nomen. Per harum interuallum continebat torquis xij. laminas minutiss. de argento, In quibus insculpti erant xij. articuli fidei Christianae,

una cum trifolio Simpliciano, A torque autem uisebatur Simplicius pensilis, et ab eo septem charismata spiritus sancti significantibus. Porri hoc toto mysterio docebatur, ut isti ita torquati in religione Christiana, tam domi, quam militiae, perdurarent constantissimi, adiutorio diuino semper confisi, sese nunquam deserendos: deinceps, ut inter se concordes atque amici uiuerent, pacem ubique procurantes, ab eo quod inhonestum est, abhorrentes, eleemosynas affa tim largientes, et ab obitu corporis alter alterius, uidelicet mortui curam habentes, etc.

ANtiochena puella, pagani sacerdotis silia, tem poribus Diocletiani et Maximiani Herculei sanctissimum agona pro Christiana religione felicissime perfecit. Etenim anno aetatis suae XV. cum iam rudimenta Euangelicae fidei affatim imbibisset, protinus ad certamen et coronam uocata fuit. Clibrius huius forma insigni captus, tyrannus ille et carnifex, pudicum corpusculum, quo frui non licuit, exquisitis cruciatibus dilaniauit. Recusantem enim dijs daemonibus sacra facere, loris caedi, deinde in sancta persuasione obdurantem, in eculeo suspensam, ungulis ferreis secari, praeterea ignibus aduri, aquis que suffocari, postremo gladio decollari iussit. Vicerat patronum nefarij erroris doctis sermonibus, hominis obiectiones aperte refurans: Vicerat draconis in specie diabolum apparentem in carcere: Vicerat in igne inque aqua mortem intentatam, non humano, sed diuino praesidio. Et mirum dictu est, quam pijs precibus, eque sacra scriptura usurpatis, fuerit usa contra maximas tentationes, quibus exercebatur, et ab hominibus et a daemonibus. Fortia uerba Christianissimae puellae. Occide, incende, bestijs obijce: interficere poteris, a Christi charitate separate non poteris. Et

iterum. Mihi dues meus adiutor est, minas tuas non metuos. signaculo crucis in fide magna facto, perrupit omnia aduersa uirgo prudentissima. Calcauit aspidem et basiliscum uirtute inuocati Christi amatoris. Tot triumphis aeditis confirmandae pariter et coornandae religioni, ferro truncata sanctam exhalauit animam. Tenellum corpus, in quo laniando spiclaorum manus defatigatae fuerant, a Theotimo quodam Christiano in predio matronae cuiusdam Antiochensis pie humatum est, regnante Domino nostro Iesu Christo, cui laus in secula.

FEcit idem Maria post peccatum. Non enim in populis longum conspici, aut habitare in palatijs elegit: sed patriam fugiens, in has terras uelut in orbem alterum delata, perseueranter latuit hîc in finem, et pro domo habuit nudam et concauam illam rupem, quam

uidisse te arbitror: neque enim procul hinc abest, et locus est sacro quodam horrore uenerabilis, ac uisitaride longinquo etiam non indignus, ubi et saepe me fuisse, et tres olim noctes, totidemque dies, non sine uo luisse, et tres olim noctes, totidemque dies, non sine uo luptate alia, quam quae in urbibus, capi solet, exegisse memini. Illic dulcis ac felix Christi hospita non ornantium seruitio puellarum, sed obsequentium ministerio angelorum uiuens, ac moriens usa est. At nihil tale fecit Martha soror, dicat aliquis, et tamen sancta est. Non inficior id quidem: sed certe multo sanctior Maria, quae id fecit. Haec Petrarc. qui et plurimum deuotus huic sanctissimae fuerat: in cuius honorem et carmina quaedam sepulchro ipsius fecit appendi, quae iam sub scribere haud indignum diximus. Sic enim incipiunt.

EVsebius de hoc Zebedei filio Iacobo reliquit haec in literis: in illo autem tempore (sine dubio tempus, quod sub Claudio fuit, cum fames erat desgnat) immisit, inquit, Herodes rex manus suas affligere aliquos de Ecclesia, et interfecit Iacobum fratrem Ioannis gladio. De hoc autem Iacobo Clemens Alexandrinus etiam historiam quandam dignam memoria, in septimo Dispositionum suarum libro, scribit, perlatam usque ad se, ex tradione maiorum: Quo niam quidem, inquit, et is, qui obtulerat eum ad martyrium, Iacobum scilicet, motus etiam ipse confessus est se esse Christianum. Ducti sunt, in quit, ambo pariter ad supplicium: et cum ducerentur, in uia rogauit Iacobum, dare sibi remissionem. At ille parumper deliberans: Pax tibi, inquit: et osculatus est cum: Et ita ambo simul capite plexi sunt. lib. ij. cap. IX.

Diuus Hieronymus in uiris suis sic scribit de hoc apostolo: Iacobus Zebedaei filius, duodecim tribubus quae erant in dispersione, omnibus praedicauit Euangelium domini nostri Iesu Christi. Interfectus est autem gladio ab Herode tetrarcha Iudeaorum. Apud

Thedoretum cap. vij. legimus demiraculis Iacobi episcopi Antiochiae in Mygdonia, quam uocant Syri et Assyrij Nisibin, etc.

Dicitur de genere Cananaeorum ortus, cuius tantura fuerit xij. cubitorum. Venit gentilis ad huc in ciuitatem Samon, tempore Dagni regis, sed diuinitus conuersus, multam hominum turbam conuertit ad fidem Iesu Christi, quem constanter praedicauit, credulumque populum frequenter tinxit: duxit ad poenitentiam par meretricum, Niceam et Aquilinam, quas cum nonnullis aulicis Dagnus e uiuis sustulit. Christo phorus post multas uerborum cum rege pugnas, de deo uiuo contra uanos deos, etc. exquisitis tormentis cruciatus, tandem capite truncatus est. De transitione per mare, et alia quae pinguntur, nullam syllabam legi. Nisi forte credas hunc Christophorum Nessum quendam Centaurum fuisse, qui Deianiram per Euenum Aetoliae fluuium transuexit, ut est in fabulis poetarum.

CArolo Francorum regi, cui postea ex magnitudine rerum gestarum Magno fuit cognomen, patrem fuisse tradunt Pipinum regem, qui primus in Francos (sicuti quidam scriptores memoriae prodidêre) liberam dominandi potestatem habuit: cum superiores Francorum reges angustis conditio nibus septi, ea lege uiuerent, ut magis nomine et mani titulo, quam dignitate regia potirentur. Nam opes ac potentia regni, et omnium rerum administratio ad praefectos regiae domus (sic enim eos uocitabant) communi consensu deferebatur. Hi domi mili tiaeque summam potestatem habentes, populos pro suo arbitratu regebant, deomnibus controuersijs decernebant, praemia poenasque constituebant. Quibus fiebat, posthabitis regibus, ij soli essent qui in summo honore haberentur: hunc uero magistratum qui apud Francos amplissimus habebatur, consequi non poterant, nisi praecipua nobilitate uiri, et qui regibus essent necessitudine, aut propinquitate coniuncti. Pipinus igitur hac dignitate, quam ueluti haereditariam a patribus suis acceperat, multis annis egregie functus, maximam sibi apud omnis generisho mines tum famam, tum beneuolentiam comparauit; quibus postea factum est, ut cum Franci ac Romanorum Pontifex Hildericum regem a dominatione ucluti inutilem semouissent, hunc potissimum deligendum putarent, cui communi sententia regnum decernerent. Sic igitur Pipinus autoritate Pontificis et Francorum decreto plena dominandi potestate suscepta, reliquam deinde uitam publicis pariter ac priuatis rebus egregiam duxit. Regnauit annos quindecim, cuilibet superiorum regum belli pacisque artibus et gloria par. Huic successêre superstites filij duo, Carolus, et Carolomannus, aeque regno inter se patito.

Sed non multo post defuncto Carolomanno, Franci eam regni partem quam ille possederat, Carolo fratri detulerunt. Cuius uitam et mores, et res egregie gestas lireris mandare constitui, ut memori am tanti uiri, tamque praeclare de nostra patria meriti, quantum ego possem, ab obliuione hominum atque a silentio uindicarem. Primum igitur (ut a rebus gestis narratio nostra exordium sumat) satis exploratum habemus, Carolum regem exremplo post Pipini obitum aduersus Aquitanos bellum gessisse. Aquitania pars Galliae est, quae antiquorum descriptione, a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes, et ad eam partem Oceani, quae ad Hispaniam pertinet, spectat, inter occasum solis et septentrionem. Hanc prouinci am Pipinus superato Vaifario duce, post longum bellum ditioni suae pene subiecerat. Deinde Pipino Vai farioque sub unum prope tempus defunctis, Hunuldus uir potens, ex eorum morte (ut plerunque fit) occasionem nactus, bellum quod antea pene confectum uidebatur, renouauerat, iamque fere Aquitaniam totam ad defectionem compulerat. Carolus uero ubi haec quae in Aquitania gerebantur, cognouit, nullam moram interponendam ratus, ingenti celeritate exercitu comparato, obuiam Hunuldo progreditur. Primo aduentu conatus illius facile reprimuntur, nec multo postea commisso praelio, Carolus hostem superat, exercitum fundit, fusum persequitur: nec prius uictoriae modum imponit, quam Hunuldum ex omni Aquitania pulsum, in proximam regionem, quam nunc Vasconia uocant, compelleret. Lupus, qui huic prouinciae dominabatur, propinqui ac familiaris uiri misericordia motus, Hunuldum ad se fugientem comiter hospitaliterque accepit. Euenire enim solet, ut principum afflictae fortunae facile eorum opes ad misericordiam alliciant, qui sunt in simili dignitate ac potentia constituti. Verum Carolus cum non minorem uictoriam in capiendo

hoste, quam in subigenda Aquitania collocaram putaret, traiecto Garumna flumine, ac exercitu propius admoto, legatos ad Lupum misit, qui dicerent, ut ni si Hunuldum hominem infestum nomini Francorum quam primum ad se adduxerit, se eum hostis loco habiturum. Lupus his mandatis uehementer commotus, ac ueritus, ne potentissimum regem toramque belli molem, quam sustinere non potuisset, in se unum conuerteret, salutare sibi ac gratum Carolo consilium cepit. Nulla enim intetposita mora, Hunuldum simul et seipsum una cum prouincia Caroli porestati permisit. Sic igitur Carolus in Aquitania compositis rebus belloque citius omnium opinione confecto, cum uictore exercitu in regnum reuerritur. Post Aquitanicum bellum Hadrianus Ro. ecclesiae pontifex a Desiderio Longobardorum rege uehementius, quam uires suae paterentur, oppressus, quum proprijs prae sidijs Ecclesiae statum tueri non posset, oratores ad Carolum misit, qui multis precibus eum rogarent, ut Ro. ecclesiae in summo periculo constirutae, opem et auxilium ferret ac Pipini patris, Carolique Martelli qui olim in Italia aduersus hanc nationem egregie pugnauerant, memoriam renouaret. Carolum multae res hortabantur, quare pontificis defensionem suscipiendam, et Longobardorum audaciae quacunque ratione occurrendum putaret. In primis quod non ignorabat, caput Christianae fidei rem Romanam esse, eique tam graui bello laboranti non subuenire, turpe simul ac penculosum esse censebat. Indignabatur prae terea, quod barbarae gentes tandiu in Italia regnarent, et a maioribus suis saepe praelijs uictae nondum con tineri possent, quin pontificibus Romanis contra ius fasque ultro bellum inferrent. Quarae his rebus, antequam ulterius augerentur Longobardorum ui res, quam primum occurrendum ratus, legatos ad Desiderium mittit, qui eum hortentur, ut finem iniu

rijs faciat, ab armisque discedat, ac omnia oppida, quae aut ui occupata essent, aut sponte ad eum defecissent, pontifici Rom. restituat. Haec si fecerit, sibi perpetuam gratiam atque amicitiam cum eo fore polliceantur: sin uero, quod facturus uidebatur, mandata neglexe rit, ei suo nomine bellum indicant. Dum legari pro ficiscuntur, interim Carolus nou segnius, quam si hostes in Gallia essent, exercirum parat, nullam proficiscendi moram facturus, si Desiderium regem perseuerare in bello cognouerit. Haec expeditio per omnem Galliam uulgata adeo grata cunctis Francorum populis erat, ut iam palam uociferaretur, maturandum in Italiam esse, toties a se uictam Longobardorum gentem uires resumere, conditiones acceptas negligere, semper bella ex bellis serere, itaque nunquam quieturam, nisi eorum nomen penitus deleatur. Sic igitur omnium animis in expectationem belli erectis, legati a Desiderio redeunt, nunciantes omnia ibi hostilia esse, regem maius quam ante bellum moliri: et quantum coniectura assequi possunt, nunquam iniurrjs finem facturum, nisi cum sibi uires et arma ad inferendam iniuriam desint. Carolus his rebus uehementer commotus, maturandum sibi existimauit, ne ante Rom. poritifex opprimeretur, quam ei ferre subsidium posset. Itaque refrumentaria, caeterisque ad bellum necessarijs quam celerrime potuit comparatis, magnis itineribus in Italiam contendit. Sed multa huic suae festinationi aduersabantur, montium altitudo, locorum angustiae et pene inuij saltus, per quos miles onustus armis, et impedimenta exercitus ducenda erant. Accedebat, quod Alpium iuga praesidijs hostium tenebantur. Miseratenim Defiderius, qui occupatis oportunis locis, quantum possent Francorum transitum prohiberent. Haec cum ita essent, Carolus tamen non ignarus, res praeclaras, labores maximos, maxima quoque pericula sequi, suos hortatur,

ut quoad locorum angustiae patiantur, seruatis oridinibus ire ad hostem pergant. Appropinquanti Alpium iugis, nunciatum est, hostes relictis angustijs se in planum recepisse, seu metu perterritos, seu quia tutius faciliusque esse arbitrentur, descendenti ab Alpibus Carolo cum omnibus copijs confestim occurrere. Vix ad Desiderium perlatum erat, Francorum exercitum post paucos dies in Italia fore, cum Carolus superatis iam Alpibus, in agrum Taurinum descendit, ubi primum Hannibalem Carthaginensem alpes transgressum cum omnibus copijs constirisse tradunt. Eo in loco Carolus paucis diebus refecto milite, cum per exploratores praemissos certior factus esser, Desiderium regem prope Vercellas castra habere, ac ibi cum ingenti exercitu aduentum expectare, nihil ultra differendum ratus, ex Taurinis mouit, atque continuatis castris in agrum Vercellensem peruenit. Erat Carolus uirtute militum et rei militaris peritia longe superior, multitudine ac numero hominum a Desiderio uin cebatur. Cum prope in conspectu exercitus essent, facta utrinque potestate pugnandi, praelium commisere. In ea pugna superati Longobardi in fugam uertuntur, magna parte suorum amissa. Desiderius postquam suos passim fusos fuga tosque conspexit, citato gradu Papiam, quae caput regni erat, cum paucis militibus petit. Nec segnius Carolus, priusquam se hostes ex terrore fugaque reciperent, regem persequutus, in agrum Ticinium exercitum ducit, extemploque omnibus copijs ad moenia regiae urbis admotis, tentat si primo impetu capi posset. Vbi id parum processit, consilijque ab oppugnanda urbe ad obsidendam uersis, sub ipsis moenibus castra locat, subsidiaque firma ne qua eruptio fieri possit, portis apponit. Caeterum cum satis constaret Desiderium regem priusquam deditionem faceret, paratum esse etiam ultima experiri, Carolus parte copiarum ad

obsidienem relicta, ipse cum reliquo exercitu ad transpada nos contendit. Ibi ciuitates permultae audita suma uir tu tum suarum, rebusque prospere gestis, certatim ad eum de ficiunt. Sed quod in primis ei gratissimum fuit, filij Carolomam, qui extemplo post mortem patris malo consilio temeritatem matris sequuti, ad Desiderium regem per fugerant, sponte in sua castra uenerunt, ac se suaque omnia potestati Caroli permiserunt: a quo benigne excepti, magnoque affecti honore, etiam in posterum filiorum loco habiti sunt. Post haec Carolum quum studio salurandi Pontificem, tum desiderio uisendi celeberrimum beati Petri templum, Romam profectum, ac incredibili honore ab Hadriano susceptum, post paucos dies ad obsidionem redijsse comperio. Erat obsidio uehemens, et frumenti cum summa caritate inopia, sedendoque expugnaturos se urbem spem Franci habebant. Oppidani contrario insessis omnibus uijs per quas commeatus ex proximis lo cis subuehebantur, diffidebant inopiam diutius ferre posse, rem tamen quantum poterant producebant, beneuolentia alij, alij metu Desiderij regis compulsi. Postremo spe quoque non solum cibo deficiente, cum famem ulterius tolerare non possent, sexto mense quam obsi deri sunt coepti, deditionem faciunt. Capitur Deside rius una cum uxore ac liberis, quem ultimum Longobardorum regum in Italia regnasse tradunt. Tunc enim summo beneficio Caroli Italia se primum erexit, quae antea diutius quam uictricem omnium gentium prouinciam decuit, Barbarorum immanitate oppressa iacuerat. Nam post sedem Romani imperij Byxantium translatam, Gotthi primi barbarorum, diuersis deinde temporibus Hunni, Vandali, Heruli, postremi omnium Longobardi, ueluti irr uacuam possessionem ruentes Italiam inuasere. Eam gentem tradit fama ab oceano Germaniaeque ultimis oris, unde illis haud dubie origo fuit, nouas quaerentem sedes in proximas regiones transisse, ac Vandalos, Herulos, Gepidas,

aliasque finitimas gentes, Ibore et Aione ducibus, saepe bello superasse, mutatisque frequenter sedibus, tandem intra Pannonias constitisse. Inde Albuinus eorum rex, accersitus ab Narsete eunucho (ut quidam memoriae prodidêre) cum praeter Longobardorum multitudinem uiginti quandoque Saxonum millia spe optimarum sedium exciuisset, profectus ingentibus peditum equirumque copijs in Italiam uenit, breuique Vicentiam, Veronam, Mediolanum, ac omnis pene citerioris Galliae urbes partim peste, partim Gottho rum cladibus exinanitas, ad deditionem compulit. Papia uero cum tres annos obsidionem tulisset, tandem et ipsa fama domita, Barbarorum imperio cessit. Nec ambigitur, qui idem rex paucis annis totam Italiam subegisset, ita omnia apud Italos perdita erant, nisi sexto supratriennium mense postquam Italiam ingressus est, apud Veronam interijsset, dolo uxoris Rosemundae necatus. Huic successit Dephon insignis nobilitate uir, Albuino nequaquam uirtute par, sed crudelitate ac immanitate narurae longe superior. Eo quoque intra biennium uita functo, Lon gobardi decem deinde sequentibus annis nullum sibi regem creauêre, siue superbia proximi regis huic generi dominationis infensi, siue gubernationem suorum ducum utiliorem rati, qui iam per omnem Italiam uagantes ita impigre bellum gerebant, ut uunquam eo tempore sit regia desiderata potestas. Sub his ducibus adeo creuêre Longobardorum opes, ut Hetruria, Flaminia, Piceno, Samnio, alijsque regionibus subactis, omnem Italiam a Brundusio Tarentoque usque ad Alpes tenerent, praeter urbem Romam quam constat in huius gentis potestatem nullo unquam tempore deuenisse. Finito decennio, reditum est rursus ad pristinam consuetudiuem creandi reges, seruatumque deind e per omne tempus usque ad Deside rium, qui ultimus Longobardorum regum in Italia

fuit. Quo debellato (ut supra memorauimus) Carolus Magnus grauem cius gentis dominatum quarto et ducentesimo anno quam regnare inceperant, a ceruicibus Italorum dimouit, ac omnes ciuitates quae ad Desiderium proximo bello defecerant, recuperatas Pontifici Ro. restituit: Beneuentanum quoque ac Spoletanum agrum adiecit. Quibus meritis Hadria nus pontifex, cum nullum maius grati animi indicium posset ostendere, conuocato frequenti Episcoporum coetu, eximioque celebrato concilio, multis ac maximis priuilegijs eum ornauit, Carolus confecto Longobardorum bello, potentissimo rege capto, cum alia quoque magni ponderis animo moliretur, nullam moram interponendam putauit, quin in Galliam confestim rediret. Saxonicum quippe intermissum bellum eum domum reuocabat, quod eo biennio an tequam Carolus ad liberandum Romanum pontifi cem in Italiam ueniret, et inceptum simul, et a praefectis eius per id tempus leniter administratum comperio. Quo magis adducor ut uirtutem uiri ac animi magnitudinem admirandam putem, quod posthabitis ferocissimis hostib. relictoque domestico bello, resuam neglexerit, ut Italiam ecclesiamque Romanam, qua omnium Christianorum salus continebatur, ab immanitate barbarorum liberaret. Saxonum gens longe maxima erat, ac etiam bellicosissima pene Germanorum omnium. Hi falsos colentes deos, cum neque diuini neque humani iuris quicquam pensi haberent, nihil aeque, ac religionem nostram hominesque ei deditos oderant. Proximi erant Francis, cum quibus continenter bella gerebant. Saepe praelijs uicti conditiones acceperant, obsides dederant: sed nondum apud Francos erat inuentus, qui domita penitus eorum perfidia, plenissimam esset uictoriam consequutus. Haec palma cum Carolo Magno quasi diuino numine reseruata uideretur, non solum confilio

principes, sed passim omnes clamorib. agunt, ut aduersus perpetuos Francorum hostes totis uiribus arma sumantur. Carolus uero tempus uenisse ratus, in quo non modo Barbarorum hominum audaciam frangere, sed etiam eorum regnum, quod multo ante animo agitauerat, funditus euertere possit: ingentem exercitum parat: diem dicit, qua die pro peripam fluminis Rheni omnes conueniant. Nunquam alias maiori alacritate contentioneque animorum suscepta a Francis expeditio est. Hinc odium gentis, hinc spes bene gerendae rei animum excitat. Sed supra omnia, studium auget praesentia regis, cuius ductu auspicioque non modo Saxonum gentem, sedetiam orbem terrarum, si uelit, superare se posse credebant.

MArtha Christi hospita, Mariae et Lazari sorror, post Christi ascensum ad patrem a Iudaeis, in persequutione Christianorum cum fratre et sorore, et Marcilla pedissequa, et item Marimino, a quo tota domus fuerat baptizata, comprehenditur. Et hi omnes cum alijs compluribus Christi anis in naui quadam imponuntur. Quae nauis uelis, remis, clauoque spoliata, mari committitur, ut omnes sancti naufragio perirent. Caeterum deo gubernante, Massiliam incolumis applicuit. Quo miraculo, et dictorum sanctorum praedicatione Massilienses primum, deinde uicini populi ad fidem Christi conuersi sunt. Martha igitur cum Massiliae omnium in se animos propter eximiam sanctitatem conuertisset, cum multis honestissimis mulieribus, in monasterio, quod ipsa curauit aedificandum, sanctissime uixit, mortemque obijt multo ante a se praecognitam, et miraculis illustratam, quarto Calend. Augusti.

ECce illi qui martyres persequebantur, memorias martyrum inquirunt, aut ubi adorant, aut ubi se inebriant, quaerunt tamen. Super iram ini micorum meorum extendisti manum tuam, et saluum me fecit dextera tua. Secundum desiderium saluum me fac dextera tua. Et quaedam salus in dextera tua, nam est altera salus in sinistra. Salus temporalis et car nalis in sinistra est, salus aeterna cum angelis in dextera est. Ideo iam in ipsa immortalitate positus Christus, dicitur sedere ad dexteram Dei. Non enim Deus habet in seipso dexteram aut sinistram, sed dextera Dei dicitur felicitas illa, quae quoniam oculis ostendi non potest, tale nomen accepit. Hac dextera tua saluum me fecisti, non secundum salutem temporalem.

Nam Crispina occisa est: sed nunquid deseruit illam deus? Non illam fecit saluam in sinistra, sed fecit in dextera. Machabaei quanta tormenta perpessi sunt? Tres autem pueri in medijs ignibus deambulando lauda uerunt Deum: illorum salus in dextera, istorum etiam in sinistra. Aliquando ergo non saluat in sinistra sanctos suos, sed semper saluat in dextera. Impios autem plerunque saluat in sinistra, non saluat in dextera. Nam illiqui persequebantur Crispinam, sani erant in corpore. Illa occisa est, illi uiuunt. Illorum salus in sinistra est, illius in dextra.

SI enim Graeci infideles, triobolatores quidam ui ri et canes, philosophiam istam triobolarem ac uilem (talis enim est Graecorum philosophia) imo non ipsam sed nomen ipsius amplexi, pallioque amicti, ac coma nutrientes, multos ad se flectunt atque prae stringunt, quanto magis qui uere philosophus est? Si habitus mendax, si umbra philosophiae apparens ita extollit, quid futurum est, si ueram ac synceram philosophiam dilexerimus? An non omnes colent, et domos et uxores, et pueros talibus cum magna facultate et libertate commendabunt? Sed non est iam, non est, inquam, talis quisquam philosophus. Propterea neque exemplum aliquod inuenire potest. Sunt quidem tales inter solitarios, inter mundanos uero non amplius. Quod autem inter solitarios sint, possunt multi adduci: ueruntamen unum ex pluribus, proferam. Scitis sane et audistis: quidam uero uestrum, uiderunt etiam uirum illum, de quo dicturus nunc sum. Iulianum dico admirabilem ac celebrem. Hic erat uir rudis et agrestis, humili sorte et ex obscuris parentibus ortus, neque omnino aeternae eruditionis peritus, sed syncera philosophia plenus. Isto in ciuitates introeunte (raro autem huc fiebat) ita cateruatim

colligebatur populus, ut nihil tale factum sit uel rhetoribus uel sophistis, aut alijs quibuscunque ingredientibus. Quid dico? An non et nunc quidem nomen eius cunctis regibus illustrius ac uenerandum magis habetur? Si uero ista in hoc mudo fiunt, in eo scilicet mundo, in quo nobis nihil boni promisit Dominus, in quo peregrinos nos esse dixit, cogitemus quanta bona nobis reposita sint in coelis.

AT non sancta Soteris, ut domesticum piae parentis proferamus exemplum. Habemus enim nos facerdotes, nostram nobilitatem praefecturis et consulatibus praeferendam. Habemus inquam fidei dignitates quae perire non norunt. At non, ut dixi, Soteris uultus sui curam gerebat, quae cum esset decora facie ualde, et nobilis uirgo maiorum pro sapia, consulatus et praefecturus parentum sacra posthabuit fide, et immolare iussa non acquieuit. Quam persecutor immanis palmis caedi praecepit, ut tenera uirgo dolori cederet aut pudori. At illa ubi audiuit hanc uocem, uultum aperuit soli inuelata atque intacta martyrio, et uolens iniuriae occurrit, uultum offerens, ut ibi martyrij fieret sacrificium, ubi solet esse tentamentum pudoris. Gaudebat enim dispendio pulchritudinis, periculum integritatis auferri. Sed illi potuerunt quidem uultum eius uulnerum ui bicibus exarare, faciem tamen uirtutis eius et gratiam decoris interni nequaquam exarare potuerunt.

FVêre milites Hadriani Caes. contra AEgyptios, uerum in expeditione per Angelorum ministeria conuersi ad Christum, in hoc uictores. Ante signanus illorum Acacius (Achatius) quia uero perstiterunt,

PASSIO SANCTAE AFRAE MATRISQVE eius Hilariae, et puellarum eius. Ex annalibus Ecclesiasticis.

APud prouinciam Regenas in ciuitate Augusta, cum Christianorum esset gloriosa persecutio, et omnes pro Christi nomine uarijs supplicijs afflicti, ad sacrificia traherentur, contigit Afram quam notam habebat facies publica, quod esset lupa naria, a persequutoribus comprehendi. Quae cum fuisset iudici oblata, et interrogasset et agnouisset iudex, quae esset, dixit ei: Sacrifica dijs, quia expedit tibi uluere, quam inter tormenta deficere. Afra respondit: Sufficiunt peccata mea mihi, quae ignorans Deum gessi. Hoc autem quod me iubes facere, nunqua factura sum. Caius iudex dixit: Accedens ad Capitolium, sacrifica. Afra respondit: Capitolium meum Christus est, quem habeo ante oculos meos: ipsi quo tidie crimina mea et peccata mea confiteor: et quia non sum digna ei sacrificium offerre, ipsa ego pro no mine eius cupio sacrisicari, ut corpus in quo peccaui, dum poenas passum fuerit, abluatur. Iudex Gaius dixit: Sicut audio meretrix es, sacrifica, quia aliena es a Deo Christianorum. Afra respondit: Dominus noster Iesus Christus dixit se pro peccatoribus descendisse de coelo. Nam et Euangelium eius loquitur, quod meretrix rigauerit pedes eius lachrymis, et indulgentiam acceperit: et meretrices et publicanos nunquam despexit, quin imo etiam secum eos manducare permisit. Iudex Gaius dixit: Sacrifica, ut diligaris ab amatoribus tuis, et sicut semper dilectales, habearis, et inferantur tibi pecuniae multae ab eis. Afra respondit: Pecunias execrabiles iam nunquam ac cipio. Nam ex quas habui, expendi, quia non fuerunt

de bona conscienta: nam nolentes accipere aliquantos fratres meos pauperes, etiam precibus exoraui, ut a me dignarentur accipere, et pro peccatis meis ex orare. Si ergo quae habui a me proieci, quomodo potest fieri, ut quaeram accipere quae iam quasi sordes ab ieci? Iudex dixit: Iam te Christus dignam non habet, sine causa uis eum deum tuum dicere, qui te suam non esse cognoscit: Meretrix enim quae est, dici non potest Christiana. Afra respondit: Equidem Christiana nec dici mereor, nec uocari: sed misericordia, quae non de merito, sed sua pietate iudicat, ipsa me ad hoc nomen admisit. Gaius dixit: Vnde nosti, quia te admisit ad hoc nomen? Afra respondit: In hoc me cognosco a facie Dei non esse proiectam, quia ad glorio sam confessionem nominis sancti permittitur accedere mihi, per quam me credo omnium meorum scelerum indulgentiam accepturam. Iudex Gaius dixit Hae fabulae sunt, magis sacrifica dijs, per quos salutem consequaris. Afra respondit: Salus mea Christus est, qui pendens in cruce latroni confitenti bona paradi si repromisit. Iudex Gaius dixit: Sacrifica dijs, ne te in conspectu amatorum tuorum, qui tecum turpiter uixerunt catomis caedi iubeam. Afra dixit: Confusio nulla est mihi nisi de peccatis meis. Iudex dixit: Porro iamiam sacrifica, quoniam iniuria est mihi tot horis tecum loqui, certe si nolueris, occideris. Afra dixit: Hoc est quod opto, si tamen merear per hanc confes sionem digna effici requiem inuenire. Iudex Gaius dixit Sacrifica, nam torqueri te faciam, et post uiuam incendi. Afra respondit: Corpus meum quod peccauit accipiat diuersa tormenta, animam meam sacrificijs daemoniorum non coinquinabo. Tunc iudex nequissimus dictauit sem tentiam, dicens: Afram publica meretricem, quae sec Christianam professa est, et si noluit sacrisicijs participari, ui uam praecipimus incendi: statimque rapta a ministris ducta est in insulam fluuij qui dicitur Licus, ibique eam

spoliantes ad stipitem ligauerunt. At illa eleuans occulos ad coelum orabat cum lachrymis, dicens: Domine Deus omnipotens Iesu Christe qui non iustos uenisti uocare, sed peccatores ad poenitentiam: cuius promissio uera et manifesta est, qui dignatus es dicere: Qua hora conuersus fuerit peccator in suis iniqui tatibus, eadem hora non te memoraturum peccatum eius, accipe hac hora passionis meae poenitentiam, et per hunc ignem temporalem, qui corpori meo paratus est, ab illo igne aeterno me libera, qui et animam simul et corpus exurit. Et his dictis expleta circundata sarmentis igne subposito uox audiatur, dicens: Gratias ago tibi Domine Iesu Christe, qui me dignatus es hostiam haberi pro nomine tuo, qui pro toto mundo solus hostia oblatus es in cruce, iustus pro in iustus, bonus pro malis, benedictus pro maledictis. dulcis pro amaris, mundus a peccato pro peccatoribus uniuersis: tibi offero sacrificium meum, qui cum patre tuo et spiritu sancto uiuis et regnas in saecula saeculorum, Amen. Et haec dicens emisit spiritum. Stabantautem iuxta ripa fluminis, Digna et Eunomia et Entropia, quae fuerunt ancillae eius, et simul fuerant in peccato, simulque a sancto Narcisso Episcopo baptizatae, quae descendentes de barca ut eas ibi trasmitterent. Cumque eas transtulissent, inuenerunt Afrae corpus integrum. Puer autem qui cum ipsis erat transnatauit, et nunciauit matri eius. Et uenit in nocte cum sacerdotibus Dei, et tulit corpus eius et posuit illud in secundo miliario a ciuitate Augusta in memoriam quam sibi suisque construxerat. Nunciatum est autem iudici Gaio, et misit ibi ad ipsam memoriam, dicens: Ite et tenete eas, et si consenserint uobis ad sacrificandum, cum honore eas ad me reducite, ut remunerem illas censu dignissimo. Si uero uideritis eas animo pertinaci obsistere, et nulla ratione ad sacrificandum praebere consensum, implete memoriam

gremijs, et claudite super eas ipsam memoriam, et ita demum ignem supponite, et nulla ex his euadat uiua. Euntes autem milites prius blando sermone eas prouocabant At ubi uiderunt omnes simul contemnere sacrificia, repleuerunt memoriam sarmentis et foeno et siccis spinis, et clauserunt super eas, et supposito igne abierunt. Sic factum est, ut in eodem die quo sepulta est Afra, simul etiam mater ei us Hilaria et famulae eius secundum carnem, sed iam sorores in Christo, Digna, Eunomia et Eutropia simul martyrij coronam acciperent, et quae simul conuersae fuerant a diabolo simul unanimes ad Christum Iesum, cui crediderunt, cum palma martyrij peruenirent: qui regnat cum Patre et Spiritu sancto in saecula sae culorum, Amen. Eodem die passi sunt etiam non longe ab urbe Roma Cyriacus, Largus, Smaragdus, Memnia, Iulia, et multi alij pro nomine Christi decol lati sunt.

TEmpore, quo Maximianus Augustus rediens a partibus Aphricae ad urbem Romam, uolens placere Diocletiano Augusto ut in nomine eius thermas soli aedificaret, coepit inuidia Christiano rum omnes milites, siue Romanos, ad afflictionem laboris compellere, et per uaria loca alios ad lapides, alios ad harenam fodiendam damnauit. In ipso tempore erat uir Christianus nomine Trason, uir potens et facultatibus locuples, et uita fidelis. Hic cum uidisset affligi Christianos ad fatigationem et laborem, coepit de sua facultate sanctis martyribus alimoniam et uictum ministrare per uiros Christianos, Sisinnium, Cyriacum, Smaragdum, et Largum. Hoc audiens beatus Marcellus urbis Romae episcopus, gaudio repletus est magno de eleemosyna quam Traso sanctis

ministrabat, et rogans ad se uenire sanctos uiros Christianos, et seruos domini nostri Iesu Christi, Cyriacum, Sisinnium, Smaragdum, et Largum: inquisiuit ab eis, et notum fecerunt ei, quomodo Trason sanctis dei uictualia ministrabat. Tunc gaudio repletus, ducens consilium, consecrauit Cyriacum et Sisinnium diaco nos ecclesiae Romanae. Factum est, ut una nocte, dum deferrent humeris suis uictum, quem Trason ministrabat, tenti sunt a militibus paganis, et perducti sunt ad tribunum Expurium, suscipiens eos tribunus, retrudit in custodiam publicam. Post diem tertium nun ciauit Maximiano Augusto. Hoc cum audisset Maximianus, iussit ut cum custodia ipsi foderent harenam, et humeris suis portarent usque ad locum, ubi thermae aedificabantur. Erat uir senex inter eos, nomine Saturninus, qui iam in senectute maceratus fuerat, hunc coeperunt ad portandum adiuuare. Hoc cum uidissent custodes fieri, quia Sisinnius et Cyriacus diacones et suas sarcinas et alienas cum adiutorio Christi portarent, mirati sunt, et nunciauerunt tribuno Expurio: tunc tribunus nunciauit Maximia no Augusto, dicens: quod cum hymnis et laudibus dei, et omni ueneratione Christo gloriam redderent. Eodem tempore misit Maximianus Augustus, et iussit, sibi Sisinnium praesentari. Cui cum praesentatus fuisset, dixit ad eum Maximianus: Quis uocaris? Respondit: Ego peccator Sisinnius seruus seruorum do mini nostri Iesu Christi. Maximianus Augustus dixit: Quae carmina sunt uobis? Respondit Sisinnius diaconus, dicens: Si cognosceres quae sunt carmina fidelium, scires utique creatore tuum. Respondit Maximianus Augustus: Et quis est creator, non inuictus Hercules? Respondit Sisinnius diaconus: Nobis turpe est uel no minare uel audire eum. Maximianus dixit: Vnum ex duob. tibi eligere festina: aut sacrifica deo Herculi, aut carnes tuas igni cremabo. Sisinnius diaconus dixit:

Et ego quidem semper optaui: ueruntamen si meritus fuerim, ut coronam desideratam accipia. Iratus Maximianus Augustus, tradidit eum Lauditio praefecto. Tunc Lauditius praefectus retrudit eum in custodia Mamurtini, et fuit ibi in custodia diebus decem et octo, His diebus transactis, iussit Lauditius praefectus aspectibus suis Sisinnium praesentari. Qui cum praesentatus fuisset ab Aproniano Commentariense, subito lux de coelo facta est, et uox de luce exijt, dicens: Venite bene dicti patris mei, percipite regnum, quod uobis paratu est a costitutione mundi. Tunc Apronianus tremefactus cecidit ad pedes Sisinnij diaconi, dicens ei: Adiurote per Christum, quem confiiteris, ne tardes me baptizare, et facies me tecum pertingere ad coronam. Eadem hora allata est aqua, et cathechizauit eum, et benedixit fontem et deposuit eum nudum in peluim, et dixit ei: Credis in Deum patrem, et filium, et spiritumsanctum? Et ille respondit: Credo. Et dixit Sisinnus diaconus: illumi net te Christus. Et eleuauit eum de pelui, et deduxit eum ad sanctum Marcellum episcopum, quem chrismate con secrauit, et altare consecrauit, et participati sunt omnes corpus et sanguinem domini nostri Iesu Christi. Eodem die post meridiem iussit sibi Lauditius praesen tari Sisinnium diaconum: ueniens cum Sisinnio diacono Apronianus Commentariensis iam baptizatus, coepit clamans dicere: Quid uos coartat diabolus, in dei seruos tanta mala exercere? Tunc praefectus dixit ad Apronianum Commentariensem: Quomodo te uid eo et tu Christianus effectus es. Respondit Apronianus: Vae mihi infelici, quia perdidi dies meos. Respondit praefectus: Vere modo perdes dies tuos: et iussit eum capitalem sententiam subire, dicens: Si hic extinctus non fueris, multi peribunt. Eodem tempore ductus in uia Salaria miliario secundo, capite truncatus est, sub die quarto Nonarum Februarium. Tunc iussit retrudi in custodia senem Saturninum, et Sisinnium diaconum, dicens

Si non immolauerint dijs diuersis, eos poenis interficiam. Tunc Saturninus senex cum esset in custodia una cum Sisinnio diacono, ueniebant ad eos multi gentiles, et baptizabantur cum omni fiducia. Audiens praefectus, iussit sibi tribunal praeparari in urbe. Et post dies xlij. misit et exhibuit Saturninum et Sisinnium diaconum, et uincti cathenis adducti sunt nudis pedibus in conspectu Lauditij praefecti. Quibus dixit Lauditius: Quid est? Deposuistis uanam superstitionem, et adoratis deos, quos imperatores adorant? Respondit Ssinnius diaconus: Nos peccatores adoramus dominum Iesum Christum dei filium: nam daemonibus et lapidibus numquam humiliamur. Lauditius dixit: Deferatur Tripoda, et thurificet maiestatibus. Saturninus dixit: Conterat dominus deos gentium. Et continuo soluta est tripoda aerea, uelut lutum. Tunc uidentes duo milites, Papias et Maurus, coeperunt clamare et dicere: Vere Deus est et do minus Iesus Christus, quem colunt Sisinnius et Saturninus. Iratus itaque Lauditius, iussit eos in eculeo leuari. Et cum traherentur neruis, fustibus et scorpionibus caesi sunt. Illi autem clamabant dicentes: Gloria tibi domine Iesu Christe, quia meruimus socij fieri ser uorum tuorum. Tunc Papias et Maurus clamabant, dicentes: Vt quid uos coartat diabolus, in seruos Dei ista exercere? Iratus Lauditius, iussit, ut cum lapidibus os eorum contunderetur, et retrudi in carcerem: Saturnino uero et Sisinnio flammas ad latera poni. Illi autem pendentes in eculeo uultu alacri gratias deo agebant. Eodem die dedit eis capitalem subire sententiam. Et depositi de eculeo, ducti sunt uia Numentana miliario secundo, et capite sunt truncati. Eorum corpora collegit Trason cum Ioanne presbytero, et sepeliuit in praedio suo uia Salaria, sub die quarto Calendarum Decembrium. Tunc dixit Lauditius ad Papiam et Maurum: Nunc cognoui, quod et

uos Christiani sitis. Papias dixit: Vere Christiani. Dicit ad eos Lauditius: Deponite et absoluite uanam fallaciam, et adorate deos, quos principes adorant. Respondit Maurus, et dixit. Adorent eos, qui despe rauerunt de animabus suis, ut in aeternum pereant. Lauditius praefectus dixit: Modo uos desperatis de animabus uestris, si non sacrificaueritis dijs immortalibus: audite, et facite, et uiuite. Respondit Papias: Sacrificatu, et uiues in tormentis aeternalibus. Tunc iussit eos sterni in terram, et fustibus cedi. Et dum diu cederentur, nulla uox ex eis audita est, nisi tantum: Christe adiuua nos seruos tuos. Tunc iussit eos leuari de terra, et plumbatis caedi. Et dum diu cederentur, emiserunt spiritum. Quorum corpora collegit noctu Ioannes presbyter, et sepeliuit in uia Numentana, sub die quarto Calendarum Februarium, ad lymphas beati Petri, ubi baptizabat. Post multos dies narrauit omnia praefectus Lauditius Augustis Diocletiano et Maximiano de militibus et de sanctis, quos interfecerat. Et gauisi sunt Diocletianus et Maximianus Augusti. Post paucos dies nunciatum est Diocletiano Augusto, quod filia eius Arthemia a dae monio uexaretur, unde grandi afflictione contristatus est, et praesenti die noluit comedere cibum. Et dum multo tempore in custodia esset beatus Cyriacus et iam de eo obliuio esset facta, multi Christiani perge bant ad eum in custodiam, et caeci illuminabantur, et infirmi salui fiebant a languoribus suis. Coepit autem urgeri Arthemia filia Diocletiani a daemonio. Hoc cum nun ciatum fuisset Diocletiano Augusto, in trauit ad eam in cubiculum, et ecce ipse daemon coepit clamare per Arthemiam praesente Diocletiano, dicens: Nisi uenerit Cyriacus diaconus, non exeo. Misit Diocletianus ad eum in custodiam, ubi erat clausus et constrictus cum Largo et Smaragdo, et ex ijt de custodia: et cum praesentatus fuisset Diocletiano

Augusto, coepit rogare eum, ut intraret ad filiam eius. Et dum introijsset ad eam Cyriacus, dixit: In nomine domini nostri Iesu Christi praecipio tibi, ut exeas ab ea. Daemon respondit per os Arthemiae: Si uis, ut exeam, da mihi uas, ubi ingrediar. Dicit ci Cyriacus: Si potes, ecce corpus meum ingredere. Respondit diabolus per os Arthemiae: In uas tuum non possum intro ire, quia undique clausum et signatum est. Dicit ei Cyri acus: in nomine domini nostri Iesu Christi exi, ut fiat uas mundum, ad superueniendu spirituisancto. Et dixit ad Arthemiam: Filia crede in deum patrem omnipotentem, et in Iesum Christum filium eius unicum dominum nostrum. Tunc daemon exclamauit, dicens: O Cyriace si hinc me eijcis, in Persidam te faciam uenire. Dicit ei Cyriacus: In nomine domini nostri Iesu Christi exi. Tunc clamauit daemon per os Arthemiae: Per ipsum, inquiens, nomen exeo, quia uideo de longe dominum, quem tu praedicas Cyriace. Tunc enes manum eius beatus Largus et Smaragdus leuauerunt eam. Alia autem die secundum consuetudinem catechizauit eam, et allata aqua, benedixit sanctus Cyriacus, et baptizauit eam praesente matre sua Serena augusta. Ab eodem die dicebat Serena filiae suae, ut fideliter amaret religionem Christianam. Post menses uero decem et duos annos explicata fabrica thermarum, cum gloria coepit Diocletianus Augustus habere Cyriacum diaconum bene, et donauit illi domum, et hoc praecepit, ut securus uiueret in urbe Roma, faciente hoc Serena Augusta uxore Diocletiani. Post paucum uero tempus uenit legatio a rege Persarum ad Dio cletianum Augustum, ut Cyriacum diaconum ad se dirigeret, quia filia eius a daemonio uexaretur. Tunc Diocletianus Augustus uidens tantam supplicationem regis Saporis Persarum, praecepit Serenae uxori suae, et rogauit ad se uenire Cyriacum diaconum. Cum uenisset Cyriacus ad Serenam Augustam, dixit ci Augusta legationem Saporis

regis Persarum, sicut dixerat ei Diocletianus Augustus maritus suus. Tunc dixit Cyriacus diaconus: cum auxilio domini mei Iesu Christi saluatoris uadam securus. Eodem tempore Serena Augusta Christianissima dedit omne uehiculum et necessaria, quae opus fuerant in naui, et cum Largo et Smaragdo perrexit usque ad Persidam partem Cyriacus. Milites uero cum uehiculis ibant. Beatus autem Cyriacus cum baculo suo prius perueniebat ad mansionem, usque dum perueniret ad regem Persarum, nomine Saporem. Et cum praesentati fuisset Cyriacus diaconus, et Largus, et Smaragdus, dixit ad eos rex: Quis ex uobis dicitur Cyriacus diaconus Et cognouit quis esset Cyriacus diaconus. Tunc rex Sapor adorauit sanctum Cyriacum, rogans ut introiret in cubiculum ad filiam eius nomine Iobiam. Eadem hora ex clamauit diabolus ex [?]puellae, et dixit ad Cyriacum Quid est Cyriace? Respondit Cyriacus: in nomine do mini mei Iesu Christi praecipio tibi immunde spiritus exi, et iam non renertaris ad eam. Respondit diabolus: Fatigatus es? Cyriacus respondit: Ego exiui in nomine domini mei Iesu Christi, cuius auxilio gubernatus sum, et gubernor, non fatigatus sum, sed confortatus. Dicit ei diabolus: Tamen ego te per duxi ad quod uolui. Cyriacus diaconus cum uidisset puel lam fatigari, proiecit se in pauimentum, orans et flens dicens: Imperat tibi dominus meus Iesus Christus, quem confessus es, ut exeas. Respondit diabolus: Da mihi uas, ubi ingrediar. Sanctus Cyriacus diaconus dixit: Dominus Iesus Christus Deus de Deo, ipse tibi imperat, ut exeas. Tunc ululatu magno et clamore exspumans clamauit in aere ipse diabolus, dicens: Onomen terribile, quod me coartat exire. Ab eadem hora salua facta est Iobia. Tunc beatus Cyriacus dixit ei. Crede in filium dei, et semper sana eris. Respondit Iobia: Ego credo in dominum Iesum Christum quem praedicas. Et fecit eam catechumenam more solito

et catechizauit eam. Et allata aqua deposuit eam nudam in concham argenteam, et benedixit aquam, et dixit ei: Iobia, credis in patrem et filium et spiritunsanctum respondit Iobia, Credo. Et dixit ei, Carnis resurrectio nem? Et respondit: Credo. Et leuata a concha, coepit dicere Iobia: Vere dominus Iesus Christus, quem praedicat beatus Cyriacus, ipse est Deus. Eadem hora omnes adfines eius baptizati sunt, et ipse rex bap tizatus est, et alij promiscui sexus numero quadringenti uiginti baptisati sunt. Eodem tempore multa dona et pecunias obtulit rex beato Cyriaco. Cui sanctus Cyriacus dixit: Nos gratiam Domini nostri Iesu Christi precio non offerimus, sed fide aestimamus. Et nihil accepit, sed tantum pane et aqua cum Largo et Smaragdo usus est. Post dies quadraginta duos ascendens nauim cum commendationibus Epistolarum reuersus est Romam. Quem cum grandi honore suscepit Diocletianus Augustus cum uxore et filia sua, et coepit habitare cum Largo et Smaragdo in domo, quam ei donauerat Diocletianus, iuxta thermas Diocletianas. Post menses duos ambulauit Dio cletianus Augustus ad Dalmatias, ibique aegritudine fatigatus, fecit testamentum, cohaeredes faciens filios suos, et mortuus est. Hoc audiens Maximianus filius eius Augustus, praecepit, ut ubicunque Christiani inuenti fuissent, punirentur, et zelo ductus propter sororem suam Arthemiam, misit et tenuit Cyriacum diaconum, et misit eum in custodiam, et hoc praecepit, ut in die processionis suae ad exemplum Christianorum Cyriacus nudus catenis obligatus ante redam suam traheretur. Vno autem tempore ue niens in die processionis suae Marcellus Episcopus, obtulit se Maximiano Augusto, dicens ei: Pietati tuae suggero seruos Dei, qui orant pro regno tuo, quare trucidas? Tunc iratus Maximianus Augustus praecepit, ut cum fustibus cederentur, et iussit Carpasio uicario,

dicens: Audi Carpasi, Cyriacum sacrilegum, qui carminibus magicis et incantationibus suadet hominibus Christum confiteri, diuersis poenis afflige, si non libamina dijs obtulerit. Eodem tempore Carpasius uicarius mittens ad custodiam adduxit Cyriacum diaconum, Largum et Smaragdum, et Crescentianum, et iussit eos inter lude praesentari. Quibus dixit: Quare non obauditis praeceptis principum, ut offeratis libamina dijs immortalibus? Respondit Cyriacus cum Largo, Smaragdo et Crescentiano: Nos ipsos domino Iesu Christo offerimus. Carpasius uicarius dixit: Facite quod uobis lubetur: Senecta tua alba facta est Cyriace, sed modo eam iuuenem facio. Et iussit picem reliquari, et cum reliquata fuisset pix, praecepit ut in capite beati Cyriaci diaconi funderetur. Coepitque clamare beatus Cyriacus diaconus et dicere: Gloria tibi Domine, qui nos seruos tuos dignatus es portas regni coelestis intrare. Dicitque alijs Carpasius: Sacrificabitis, aut peribitis sicut perfidus Cyriacus. Dixerunt: Nos peccatores Domino Iesu Christo nosipsos sacrificium offerimus. Tunc Carpasius uicarius adduxit in conspectu suo eculeum, et iussit suspendi Crescentianum et fustibus cedi in conspectu Cyriaci, Largi et Smaragdi. Cumque diu attraheretur neruis, et fustibus cederetur, et unguibus raderetur, uoce magna clamabat, dicens: Gloria tibi Domine Iesu Christe, qui nos ad gratiam tuam uoca re dignatus es. Carpasius dixit: Date flammas ad latera eius. Et cum diu incendio constrictus ureretur, emisit spiritum. Cuius corpus iussit iactari ante cliuum Vrsi in platea ante templum palatij. Ipsa nocte uenit Ioannes presbyter et collegit corpus eius, et sepeliuit in coemiterio Priscillae, in arenario uia Salaria sub die octaua calendarum Decemb. Post mortem Crescentiani retrudit in custodiam, Cyriacum, Largum et Smaragdum. Post dies quatuor resedit in

eodem loco inter lude, et praecepit sibi praesentari Cyriacum diaconum, cui sic dixit: Quare dies senectutis tuae cum tormentis deducis ad inferos? Respondit Cyriacus diaconus: Ego semper hoc optaui. Dicit ei Carpasuis: Sacrifica dijs immortalibus et uiues. Cyriacus respondit: Sacrificent eis, qui non cognouerunt Dominum Iesum Christum creatorem suum. Tunc iussit eum in catasta extendi et attrahi neruis, et fustibus cedi. Cyriacus autem clamabat dicens: Miserere mihi peccatori Domine Iesu Christe. Eode die nunciauit Carpasius uicanu Maximiano Augusto omnia quae exercuerat in sanctos Dei. Tunc iratus Maximianus Augustus iussit omnes uinctos qui erant in custodia una cum Cyriaco capite truncari. Et data sententia ducti sunt cum Cyriaco diacono promiscui sexus numero uiginti, et decollati sunt uia Salaria intra thermas Salustij foris muros. Quorum corpora collegit noctu Ioannes presbyter, et sepeliuit illos in eade uia. Sanctum uero Cyriacum collegit et commendauit sub die XVII. cal. Aprilis. Ipso tempore Maximianus interfecit sororem suam Arthemiam. Post dies octo ueniens beatus Marcellus Episcopus cum Lucina matrona Christianissima, condiuit corpora sanctorum cum aromatibus et linteaminibus, et imposuit nocte in Pauone cum eunuchis suis, et sustulit, ubi commendati fuerant, translata sunt corpora cum sancto Cyriaco in praedium eius uia Ostiensi, miliario ab urbe Roma septimo, ubi requiescunt in lapideis sarcofagis, quos manu sua recondiuit beata Lucina, in pace, septimo die mensis Augusti. Eodem tempore beata Lucina fecit donationem de facultatibus suis omnibus ecclesiis. Hoc audies Maximianus August. proscriptione eam damnauit. Beata autem Lucina rogauit secundum Marcellum Episcopum, ut domum eius ecclesiam consecraret: quod cum omni deuotione fecit beatus Marcellus Episcopus. Ac ubi frequenter in eadem domo Missas celebrasset in media ciuitate uia lata:

audiens hoc Maximianus Angustus, iratus misit in eandem ecclesiam, et fecit praeceptione sua, ut in eadem ecclesia plancae externerentur ad animalia stabuli publici, in eundem Marcellum Episcopum ad seruitium animalium deputauit cum custodia publica, ubi etiam post multos annos seruiendo emisit spiritum sub die XVII. cal. Februarij. Cuius corpus rapuit Ioannes presbyter nocte cum beata Lucina, et condiuit eum aromatibus, et sepeliuit in coemiterio Priscillae uia Salaria, non longe ab urbe Roma, miliario tertio, et requieuit in pace. Eodem tempore praecepit Maximianus Augustus ad se uenire Carpasium uicarium, et interrogauit eum de discussione et nece sanctorum. Et dum uidisset placatum sibi Maximianum, petijt ab eo domum beati Cyriaci sui: confestim donauit domum beati Cyriaci diaconi. Et dum introisset in eandem domum, quam donauerat beato Cyriaco diacono Diocletianus Augustus, inuenit locum ubi sanctus Cyriacus fontem aedificauit, quem consecrauit sanctus Marcellus episcopus, ubi frequenter baptizabat sanctus Cyriacus uenientes adfidem. Tunc Carpasius uicarius paganus crudelissimus ingressus est in eandem domum, dum introiset et inuenisset baptisterium, fecit in eodem loco balneum, quasi ad deridendam legem Christianam, ubi frequenter lupanaribus et scenicis lauacra exhibebat, turpi lucro gaudens in loco sanctincato. Et dum frequenter ista fierent, et epulae cum sceleratis quadam die dum lauassent et exhiberent epulas, exeunte Carpasio de balneo cu multis sceleratis, decem et nouem cum Carpasio uicario subito ceciderunt, et mortui sunt. Ab eodem die clauserunt balneum, et factus est timor magnus in eadem religione usque in hodiernum diem: Deo gratias. Sanctorum uerocor pora sunt sepulta, hoc est, Cyriaci, Largi et Smaragdi Crescentiani, Memmiae et Iulianae, uia Ostiensi, miliario ab urbe Roma plus minus octauo, ubi orationes

eorum florent, nunc et semper, et quousque iste mundus steterit, regnante Domino nostro Iesu Christo: cui est honor et gloria in saecula saeculorum, Amen.

DIuus Augustinus super Ioannem tract. XXVII. Sed quid est quod ait: Qui manet in me, et ego in illo? Quid nisi quod martyres audiebant: Qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit? Quomodo mansit in illo S. Laurentius, cuius hodie festum celebramus? Mansit usque ad tentationem: Masit usque ad tyrannicam interrogationem: Mansit usque ad acerrimam comminationem: Mansit usque ad peremptionem: Parum est, usque ad immanem excrutiationem mansit. Non occisus est cito, sed cruciatus est in igne. Diu uiuere permissus est, imo non uiuere permissus

est, sed tarde mori compulsus est. In illa ergo loga morte, in illis tormentis, quae bene manducauerat et biberat: tanquam illa esca saginatus, et illo calice inebri atus, tormenta non sensit. Ibi enim erat, qui dixit: Spiritus est, qui uiuificat: Caro enim ardebat, sed spiritus animum uegetabat. Non cessit, sed in regnum successit. Dixerat autem illi Syxtus martyr sanctus, cuius diem quinto ab hinc retro die celebrauimus: Noli moerere fili. Episcopus enim erat ille, iste diaconus: Noli moe rere, inquit, sequeris me post triduum. Triduum antem dixit medium inter diem passionis S. Syxti et diem hodiernum passionis S. Laurentij: Triduum est medium. O solatium. Non ait, Noli moerere fili, desinet persecutio, et saluus eris, sed noli moerere: quo ego praecedo, tu sequeris. Nec consecutio tua differtur. Triduum medium erit, et mecum eris. Accepit oraculum, uicit diabolum, peruenit ad triumphum. Haec S. August. Iam uero Maximus Taurensis de S. Laurentio sane multa scripsit, et eadem digna lectu, quae animus erat in hoc quoque uolumen inserere, nisi ueriti fuissemus prolixitatis taedio lectorem affectum iri. Quae uero D. Ambrosius de S. Laurentio commemorat, non potui non subnectere. Huic muneri proficere debuit aurum redemptoris, ut redimeret periclitantes. Agnosco infusum auro sanguinem Christi non solum irrutilasse, uerumetiam diuinae operationis impressisse uirtutem redemptionis munere. Tale aurum S. martyr Laurentius Domino reseruauit, a quo cum quaererentur the sauri Ecclesiae, promisit se demonstraturum. Sequenti die pauperes adduxit: Interrogatus, ubi essent thesauri quos promiserat, ostendit pauperes, dicens: Hi sunt the sauri Ecclesiae. Et uere thesauri, in. quib. Christus est, in quibus Christi fides est, Denique Apostolus ait: Habemus thesaurum istum in uasis fictilibus. Quos meliores thesauros habet Christus, quam eos in quibus se esse dixit? Sic enim scriptum est: Esuriui, et dedistis mihi manducare, etc. Et infra: Quod enim uni eorum fecistis, mihi fecistis. Quos meliores Iesus habet

thesauros, quam eos in quibus amat uideri? Hos thesauros demonstrauit Laurentius, et uicit, quod eos nec persecutor potuit auferre. Itaque Ioachimqui aurum in obsidione seruabat, nec dispensabat alimoniae comparandae, et aurum uidit diripi, et se in captiuitatem deduci. Laurentius qui aurum Ecclefiae maluit erogare paupe ribus, quam persecutori reseruare, pro singulari suae interpretationis uiuacitate, sacram martyrij accepit coronam. Numquid dictum est sancto Laurentio: Non lebuisti erogare thesauros ecclesiae: uasa sacramento[?]uen dere? In quos usus uasa ecclesiae sint dispertienda, uel qualiter, quibus ex causis, tactum opus est, ut quis fide syncera et perspicaci prouidentia munus hoc impleat etc. Haec S. Ambros. Officio. lib. ij. cap. XXVIII. Vide ite Ambros. lib. 2. epist. 7. Sanctus Laurentius uiuus exustus, et flammis superstes dicunt, uersa, manduca. His ad iunge si libet, Christiani poetae Prudentij de S. Laurentio luculentissimum poema ex suis Perist ephanis, ni mirum haec selectiora.

AGnoscenda et complectenda sunt, fratres dilectissimi, beneficia diuina, quibus ecclesiam suam dominus illu strare temporibus nostris et honestare dignatus est, commeatum dando nobis confessoribus suis et martyribus gloriosis, ut qui sublimiter Christum confessi essent, clerum postmodum Christi ministerijs ecclesiasticis adorna rent. Exultate itaque et gaudete nobiscum lectis literis nostris, quibus ego et collegae mei qui praesentes aderant, referimus ad uos Celerinum fratrem nostrum uirtutib. pariter et moribus gloriosum clero nostro non humana suffragatione, sed diuina dignatione coniunctum, qui cum consentire dubitaret, ecclesiae ipsius admonitu et hortatu in uisione per noctem compulsus est ne negaret: nobis suadentibus, cui plus licuit, et coegit, quia nec fas fuerat, nec decebat sine honore ecclesiastico esse, quem sic dominus honorauerit coelestis gloriae dignitate. Hic ad temporis nostri praelium primus, hic inter Christi milites antesignanus, hic inter persecutionis initia feruentia cum ipso infestationis principe et autore congressus, dum inexpugnabili firmitate certaminis sui aduersarium uincit, uincendi caeteris uiam fecit,

non breui compendio uulnerum uictor: sed haerentibus diu et permanentibus poenis longae colluctationis miraculo triumphator. Per decem et nouem di es custodia carceris septus, in neruo ac ferro fuit. Sed posito in uinculis corpore, solutus ac liber spiritus mansit. Caro famis ac sitis diuturnitate contabuit, sed animam fide et uirtute uiuentem, nutrimentis spiritualibus deus pauit. Iacuit inter poenas poenis suis fortior, inclusus includentibus maior, iacens stantibus celsior, uincientibus firmior uinctus, sublimior iudicantibus iudicatus. Et quamuis ligati ner uo pedes essent, calcatus serpens et obtritus et uictus est. Lucent in corpore glorioso clara uulnerum signa, eminent et apparent in membris longa tabe consumptis expressa uestigia. Suut magna, sunt mira quae de uirtutibus eius ac laudibus fraternitas audiat. Et si aliquis Thomae similis extiterit, qui minus auribus credat, nec oculorum fides de est, ut quisquis quod audit et uideat. In seruo Dei uictoriam gloria uulnerum fecit, gloriam cicatricum memoria custodit. Nec rudis iste aut nouus est in Celerino charissimo nostro titulus gloriarum, per uestigia cognationis suae graditur, parentibus, ac propinquis suis honore consimili diuinae dignationis aequatur. Auia eius Celerina iam pridem martyrio coronata est. Item patruus eius et auunculus Laurentius et Ignatius in castris et ipsi quondam secularibus militantes, sed ueri et spirituales Dei milites, dum diabolum Christi professione prosternunt, palmas a domino et coro nas illustri passione meruerunt. Sacrificia pro eis semper, ut meministis, offerimus, quoties martyrum passiones et dies anniuersaria commemoratione ce lebramus. Nec degener ergo esse, nec minor poterat quem sic domesticis exemplis uirtutis ac fidei prouo cabat familiae dignitas et generosa nobilitas. Quod si in familia seculari praedicationis et laudis, est esse

patricium, quanto maioris laudis et honoris est fieri in coelesti praedicatione generosum? Non inuenio quem beatiorem magis dicam, utrum ne illos de po steritate tam clara, an hunc de origine gloriosa. Ita aequaliter apud eos recurrit et commeat diuina dignatio, ut et illorum coronam dignitas sobolis illustret, et huius gloriam sublimitas generis illuminet. Hunc ad nos fratres dilectissimi, cum tanta Domini dignatione uenientem, testimonio et miraculo eius ipsius, qui se persecutus fuerat illustrem, quid aliud quam super pulpitum, id est, super tribunal ecclesiae opertebat imponi, ut loci altioris celsitate subnixus, et plebi uniuersae pro honoris sui claritate conspicuus legat praecepta euangelij domini, quae fortiter ac sideliter sequitur? uox dominum confessa in his quotidie, quae dominus locutus est, audiatur? Viderit an sit ulterior gradus, ad quem proficisci in ecclesia possit. Nihil est in quo magis confessor fratribus prosit, quam ut dum euangelica lectio de ore eius auditur, lectoris fidem quisquis audierit, imitetur. Iungendus in oratione Aurelio fuerat, cum quo et diuini honoris soci etate coniunctus est, cum quo omnibus uirtutis et laudis insignibus copulatus est. Pares ambo et uterque consimiles. In quantum gloria sublimes, in tantum uere cundia humiles. Quantum diuina dignatione promoti, tantum sua quiete et tranquillitate summissi, et uirtutum pariter et morum singulis exempla prae bentes, et congressioni et paci congruentes. Illic ro bore, hic pudore laudabiles. In talibus seruis laetatur dominus. In eiusmodi confessoribus gloriatur, quorum secta conuersatio sic proficit ad praeconium gloriae, ut magisterium caeteris praebeat disciplinae. Ad hoc eos Christus esse in ecclesia diu uoluit, ad hoc de media nocte subtractos, quadam dixerim resurrecti one circa eos facta, incolumes reseruauit, ut dum nihil in honore sublimius, nihil in humilitate submissius

a fratribus cernitur, hos eosdem fraternitas sectata comitetur. Hos tamen lectores interim custo ditos sciatis, quia oportebat lucernam super candela brum poni, unde omnibus luceat, et gloriosos uultus in loco altiore constitui, ubi ab omni fraternitate circunstante conspecti, incitamentum gloriae uidem tibus praebeant. Caeterum presbyterij honorem designasse nos illis iam sciatis, ut et spontulis ijdem cum presbyteris honorentur, et diuisiones mensurae aequatis quantitatibus partiantur, sessuri nobiscum pro uectis et corro boratis annis suis, quamuis in nullo minor possit uideri aetatis indole, qui consummauit aetatem gloriae dignitate.

EVsebius de S. Barptolemaeo: Barptolemaeus In diam citeriorem sortitus est, lib. iij. cap. j. Et lib. v. cap. x. sic scribit: Pantaenum ferunt, cum ad Indos peruenisset, reperisse, quod Barptolomaeus Apostolus apud uos fidei semina prima condiderit, et Matthaei Euangelium Hebraeis scriptum literis dere liquerit, etc. Ioachimus Vadianus sic meminit S. Barptolomaei: Inter suppliciorum genera excoriationem Persas habuisse. Marcellinus li. xxiij. tradit, poenam sine dubio uicinis etiam gentibus cognitam. ut ueri simile sit, quod de Barptolemaeo Orientis Apostolo excoriato proditum est. De S. Barptolemaeo sic habet D. Hieronymus in libro de Viris illustribus. Barptolemaeus Apostolus Indis, ijs quid dicuntur Fortunati, praedicauit euangelium Christi: et Euangelium, quod est secundum Matthaeum, eis tradidit. Dormiuit autem Albanopoli, oppido maioris Armeniae.

AIunt AEgidium Graecum Athenis natum, patre Theodoro, matre Pelagia, utroque Christiano. Qui primis statim annis pietatis specimen edidit, aegroto nimirum cuidam suam ipsius uestem impartiens, diui Martini non inegregius imita tor futurus. Porro relicti patrimonij Christum suum haeredem instituit, hoc est, decreuit illud ipsum in egenos, Christi minimos, hilariter dispergere. Copi ose dedit de copiosa haereditate. Maluit bonorum operum diues esse, quam pecuniarum. Cum uero inclarescere ceopisset in patria, uitandae celebrioris famae gratia, Graeciae ualedicens, nauigio deuenit in Galliam: et Massiliae innotuit Caesario Arelatensi prae suili, qui cupide fruebatur sancti uiri colloquio. Illinc perrexit, et transito Rhodano, delapsus est ad eremum quandam, in qua Veredemium illum reperit, anachoretam miraculis aeditis insignem, AEgidio superiorem. Apud hunc quoque demoratus aliquantisper, utpote eodem spiritu, eademque mente praeditus, ubi Deo uisum fuit, relicto Veredemio de peculiari sibi domicilio prospexit, in quo solus Deo nostro ua caret totus. Antrum uero hoc erat, feris quam hominibus accommodatius domicilium. Quo tempore Flauius Gothorum rex monarchiam tenuisse dicitur, circa annum Domini D C C. Solitario igitur, omnibusque humanis commodis destitutus, cerua lactis alimo niam subministrasse scribitur, quam cum uenatores aliquando consectarentur usque ad speluncam, ac ia culis conarentur figere, ipsum monachum ex impro uiso tetigerunt. Eo uulnere nihilo tristior factus, in pio proposito durauit: et regis aliorumque ad se com meantium munera respuit: docuit uero et monuit recta, praeterquam quod per Christi Iesu nomen multos infirmos bonae ualetudini restituit. Aiunt isto in loco

regis munificentia, monasterium templumque illum exaedificasse, et syncere monachorum greges ibi pauisse uerbo, iam sacerdotij honore adeptum. Multis post annis Romam accessit, confirmandae communis gratia. Dein regressus in Galliam, suo in monasterio laetus ad Christum migrauit, magna pijs hominibus relicta moestitia.

De S. Matthaeo habet haec Eusebius noster: Sed et reliqui domini ac saluatoris nostri discipuli, non solum ex illis duodecim, sed et si qui extra hunc nume rum, de schola tamen Domini et saluatoris nostri, sermonem aliquem, diuinitus inspirati, memoriae reliquerunt, breuem hunc et succinctum per omnia esse uoluerunt. Igitur ex ipsis discipulis Domini, Matthaeus tantummodo et Iohannes ad scribendum appulisse animum traduntur, necessitate quadam in hoc ipsum prouocati. Matthaeus enim primo Hebraeis praedicabat. Verum cum pararet transire ad gentes, patria lingua scripturam composuit, et ea quae praedicarat, comprehendens, dereliquit his ad memoriam, a quibus proficiscebatur, ut Gentibus praedicaret. Post hunc Lucae et Marci scriptura Euangelica, etc. lib. iij. cap. xxiiij. Idem de Euangelio Matthaei Hebrai ce scripto, lib. iij. cap. xxxix. Item lib. v. cap. x. D. Hieronymus in uiris illustribus de S. Matthaeo sic: Matthaeus, qui et Leui, ex publicano apostolus, primus in Iudaea propter eos qui ex circumcisione crediderant, Euangelium Christi Hebraicis literis uerbisque composuit. Quod quis postea in Graecum transtulerit, non satis certum est. Porro ipsum Hebraicum habetur

usque hodie in Caesariensi bibliotheca, quam Pa[?]philus martyr studosissime confecit. Mihi quoque a Nazaraeis, qui in Beroea urbe Syriae hoc uolumine utuntur, describendi facultas fuit. In quo animaduer tendum, quod ubicunque Euangelista siue ex persona sua, siue ex persona Domini saluatoris, ueteris scripturae testimonijs utitur, non sequatur Septuaginta translatorum authoritatem, sed Hebraicam, e quibus illa duo sunt: Ex AEgypto uocaui filium meum. Et: Quoniam Nazaraeus uocabitur. Nostro hoc tempore, quantumlibet calamitoso, edidit Ioannes Lucretius, non Matthaeum tantum, uerum reliquos etiam euangelistas lingua Aramica seu Chaldaica. Viennae in Austria perquam eleganter excusos: quihominis caholici labor ac indistria, conuertendis ad euange lijt fidem Asianis, permagnum momentum erit.

THebae urbs AEgypti olim populosissima, Plinio Diospolis, hoc est, Iouis ciuitas dicta, Apostoli ca praedicatione primum ad Christi Iesu cognitionem adductae, celeberrimam ecclesiam habuerunt: e cuius ceu lapidibus uiuis Mauritius, Exuperius, Victor, alijque permulti, Domino seruatori suo coelesti gloriosum triumphum exhibuerunt, idque in fancti Euangelij non intermoriturum decus. Susceperat Her culius Maximianus Caesar Rom. expeditionem ingentem aduersus Galliarum rebellionem. Nam Bagaudae colla sua Rom. imperij iugo subtrahere nitebantur, quo ausu postea omnes ferme Asiani desciue runt. Ad eam expeditionem euocantur et Orientales fortissmi quique. Tametsi uerisimile est, tyrannum Maximianum dolo quosdam ex Orientis prouincijs, uidelicet Christianos euo casse, ut occasione quauis ob lata, turmatim interficerentur, qui domi inquiri necari

ue non perinde poterant. Accidit igitur, ut tota legio Thebaeorum militum selecta, in Italiam ex Syria mitteretur. Huic uero legioni militari praefectus fuerat uir ille Mauritius, quo exercitum ductante Thebani Romam intrarant. Ibi cum fuissent a Marcello sancto pontifice in uerbi fide consolidati, exercitum imperatoris in Galliam usque per Alpes sequuntur: sed ea mente, quod occidi malint, quam Euange lij fidem prodere. Atque tum Caesariani forte castra constituerant non procul ab oppido, quod alij Octodorum, alij Ottodorum appellant. In eo loco. instinctu satanae, tyrannus impijssimus coepit daemonib. suis facere sacrum, adque eam impietatem conuocare, imo iussu suo cogere uniuersos militer, tam Occidentis, quam Orientis: seuere mandans, ut per deorum aras iurarent, partim uno animo uelle se oppugnare Bagaudas, partim Chrsitianos, dijs inimicos persequi. Ea de abominatione certiores facti Thebant, sine fuco Christiani, supersederunt Octodorum accedere, haerentes tantisper in loco quodam, iuxta Rhodanum, uocant Agaunum: nam hîc extingui, quam tantum committere sacrilegium maluerunt. Protinus ubi rescisset tyrannus sanctae legionis institutum, accensus iracundia, militaris sacramenti nomine hanc attrahere tentat. Legio sine mora respondet, se Christi anam plane, eam ob causam minime licere sibi, ut uel deos alienos adoret, uel deum suum perneget, qui ut uiuus, ita unus est: et ex abundanti statuisse se, quod modis omnibus religionem orientali more traditam tueri uelint. Quam Apologiam catholice credentium Thebanorum cum percepisset Maximianus, ilico misit satellitium suum, praecipiens, ut e legione Christo deditorum stratiotôn decimus quisque gladio feriretur. Atque hic nullo mortis terrore postulati ad supplicium, ceruices suas ferro dederunt: ita enim illis tum spiritus Domini suggessit, tum sacra Euangelij

doctrina iussit. Post effusum cruorem innoxium sumpto animo, Mauritius orationem habuit mirifice uiuidam, nihilque praeter Christum spirantem, qua uidelicet Christianorum militum animos ad supplicij tole rantiam inflammauit simul, ac a resistendo cohibuit: Gratulor, inquiens, uirtuti uestrae commilitones optimi, quod religionis amore uobis Caesaris minae nullam attulêre formidinem, quodque iuxta praeceptum domini, gladium in uagina conditum esse sinitis. Hactenus exempla sacris libris contenta legebamus, nunc uero coram quos imitari oporteat, ipsi aspeximus. Non magnopere curandum est, quid imperator iubeat, qui mortalitatis sorte mihi aequalis est. Sacramenta olim dedisse nos memini, quod contemptu lucis istius, defendere rempub. uelimus. Tunc quidem promisi corporis mei uilitatem, et spopondi hanc imperatorib. fidem, nec id temporis ullus mihi regna tamen coelestia repromisit. Quid igitur Christo re promittente faciendum, si istud militiae sacramentum promittere ipsi potuimus? Quare sit in nobis uirilis tantum animus, fides inuiolata permaneat, etc. Mox apostrophen adnectens, sic fatur: Milites quidem tui sumus Caesar, ac ad defensionem reipublicae arma Romana suscepimus: nec unquam aut desertores aut proditores extitimus, nec ignauiae subiuimus infamiam: quin tuis etiam praeceptis praesentibus morem geremus, nisi Christiani daemoniorum aras religione uitaremus. Comperimus decreuisse te, ut aut sacrilegijs pollueres, aut afficeres supplicio. Ne inquire in nos. En palam Christianos, quotquot conspicis. Habes hic quidem nostra corpora potestati tuae obnoxia, uerum animae nostrae Christum authorem uitae respicientes, te nihil timebunt, etc. Hoc Euangelij classicum protinus ad imperatorem Octodori demorantem satellites referunt: unde in furorem acta belua, denuo uissit addecimare insignem pietate legionem.

Quo scelere patrato, consurgens uexillifer Exugerius, ad Christo iuratam legionem haec inter caetera uerba fecit: Aliud uobis, ô fratres commilitones, eligendum est praelij genus. Neque enim his gladijs poterimus ad coeleste regnum pertingere. Robo re nobis opus est, et inuictis animis, ut ad ultimum usque flatum, fidem quam Deo promisimus, integram custodiamus. Proijciant dexterae uestrae arma ista cum signis militaribus, etc. Eat truculentus satelles, et haec imperatori renunciet: Milites quidem tui sumus Imperator, sed (quod liberius confitemur) scrui Dei. Tibi debemus militiam, at illi innocentiam, etc. Tenemus arma, nec malo resistimus: quandoquidem occidi, quam occidere malumus: atque innoxij interire, quam noxij uiuere praeoptamus. Quicquid aduersum nos nunc statueris, subire certum est. Christiani sumus, Christianos persequi non possumus. Inexpugnabiles legionis huius animos cognosce Caesar. Tela quidem proijcimus, et exarmatas dextras tuus Caesar satelles, sed catholica fide pectus armatum, inueniet, etc. Hoc tyranno simulatque est renunciatum, praecipit legionem omnem tam peditatu, quam equitatu suorum cingi, et cinctam in uniuersum iugulari. Qua strage facta, opertam tellurem fortiter occumbentium corporibus et riuulos fluitare sanguine iustorum uidisses. Nulla unquam rabies tyrannica, extra commissum praelium tantam humanorum corporum cladem dedit. Dicitur Victor quidam superuenisse, dum a cede cruentissima Caesariani laeti epularentur: et cum percepisset, Christianos trucidatos, doluit se superstitem. Atque patefacta Christiani nominis confessione, factus est ipse quoque Christi uictima. Additur in quodam codi ce, Aduenticium, Octauium, et Solutorem, de quibus martyribus S. Ambrosius sermonem Mediolani habuit, eiusdem item fuisse legionis. Passos aiunt circa annum Domini CCLXXXVII. Praefatio doctoris Ecclesiastici

de his in hunc modum: Caterua fidelium diuino lustrata lumine, ab extremis terrae finibus ueni ens, tibi domine fideliter supplicauit. Et tam corporeis bellatorum mucronibus circumsepta legio, quam spiritualibus etiam armis uallata, ad martyrium uigili constantia properauit. Hos pestifer tyrannus, ut eos metu perterreret, ad internitionem supplicij gladio decimauit: atque postmodum constanter eos perdurantes in fide, uniuersos pariter capite plecti praecepit. Sed hi tanto charitatis ardore feruebant, ut eiectis armis flexo poplite passim geniculantes spiculatorum tela hilari corde susciperent. Inter quos beatus Mauritius, tuae fidei amore succensus, decertando martyrij est coronam adeptus. Haec diuus Ambrosius.

ANgeli quoque multis nominibus sunt nobis amandi, uel quia domino communi familiari ter inseruiunt, uel quia iussu summi principis ex animo bene uolunt electis, additi nobis custodes aduersus impios spiritus, quorum praesentia nos deberet a peccando deterrere. Contristamus enim illos, et a nobis profligamus, quoties contemptis Dei praeceptis santanae paremus instinctibus. Ille cum suis satellitibus nusquam non uigilat, ut perdat: hi semper uigilant, ut tueantur. Tot enim casibus exposita est humana uita, ut pauci infantes peruenirent ad adolescentiam, pauci adolescentes ad uirilem aetatem, pauci uiri ad senectutem, nisi nostri curam assiduam gererent angeli. Par est redamare, qui nobis bene uolunt: par est uenerari, qui naturae sunt sublimioris, et in amore Dei constabiliti. Deferunt nostra uota ad Deum, referunt ad nos illius munificentiam, solatium adferunt in afflictionibus: Nam et Christum in agone confortasse leguntur. Inspirant sancta desideria,

adiuuant in tentatione: bonis nostris exhilarantur, malis quodammodo indolescunt, omnes expectant consummationem corporis Christi. Adorandi tamen non sunt, licet in ueteris instrumenti uoluminibus legamus adoratos angelos, uelut Geneseos xviij. Sed intelligendum est, uel illos in angelis adorasse Deum, uel adorandi uerbum positum pro uenerandi, quemadmodum legimus et reges adoratos. Quanquam hoc ipsum honoris angelus recusat in Apocalypsi, agnoscens, ad quam dignitatem per uerbum carnem factum subuecta esset natura humana, seque conseruum profitetur, quum in ueteri Testamento patiantur se uocari dominos. De natura angelorum non est necesse altius philosophari, quam in canonicis libris traditum est. Angelos esse constat, ac per hos deum administrare res hominum. Ordinum quorundam tituli proditi sunt, quorundam etiam propria nomina. Mentes sunt incorporeae, quae si quando apparent, assumptitiam speciem exhibent oculis. Dicuntur uiri, non quod ullus sexus sit in angelis, sed quod ea specie sese ostendunt. Quoniam autem humanae mentis hebetudo aegre credit esse, quod non uidet, expedit illud teneris protinus animis instillare, esse spiritus inuisibiles, testes omnium actionum nostrarum, atque adeo cogitationum quoque, quibus grata est sobrietas, pudicitia, ueritas, simplicitas, et quicquid ad ueram pietatem pertinet, ut omnes excludas homines, angelum tamen habes spectatorem. Similiter agendum, ut de sanctis uita defunctis religiosam imbibant opinionem.

CVm ergo numerus hominum coepisset increscere, prouidens Deus, ne fraudibus suis diabolus, cui ab initio terrae potestatem dederat, uel corrumperet,

uel dispergeret homines, quod in exordio fecerat: misit angelos ad tutelam cultumque generis humani. Quibus praecepit ante omnia, ne terrae contagione maculati, substantiae coelestis amitterent dignitatem: scilicet id eos facere prohibuit, quod sciebat esse facturos, ut ueniam sperare non possent. Itaque illos cum omnibus commorantes, dominator ille terrae fallacissimus, consuetudine ipsa paulatim ad uitia pellexit, et mulierum congressibus inquinauit. Tum in coelum ob peccata, quibus se immerserant, non recepti, ceciderunt in terram: sic eos diabolus ex angelis dei suos fecit satellites, ac ministros. Qui autem sunt ex his procreati, quia neque angeli, neque homines fuerunt, sed mediam quandam naturam gerentes, non sunt ad inferos recepti, sicut in coelum parentes eorum. Ita duo genera daemonum facta sunt: unum coeleste, alterum terrenum. Hi sunt immundi spiritus malorum, quae gerunt auctores, quorum idem diabolus est princeps. Vnde Trismegistus illum daemonarchem uocat. Daemonas autem grammatici dictos aiunt, quasi [gap: Greek word(s)] , id est, peritos ac rerum scios. Hos autem putant deos esse: sciunt illi quidme futura multa sed non omnia, quippe quibus penitus consilium Dei scire non liceat: et ideo solent responsa in ambiguos exitus temperare.

NAtus est uir eximius Hiero. anno a Christo natu trecentesimo trigesimo primo, sub Imperatore Constantino, in oppido Stridonis, quo iam tum a Gothis omnia populantibus, euersum fuisse, testis ipse est in Catalogo scriptorum illustrium, olim Dalmatiae Pannoniaeque confinium. Erat illi frater natu minor, nomine Paulinianus, nam sororis nomen tacuit. Matertera Castorina, cum qua dissidij

nescio quid intercesserat, ob rem (ni fallor) familiarem: quam tamen humanissimis literis ad concoridiam in uitat. Patri nomen fuisse Eusebio, declarat ipse, quod Graecis a pietate dictum est, non absque praesagio, quod pulchre conueniat, ut ex pio nascatur ille sacri nominis heros. Nam id sonat [gap: Greek word(s)] . Atque ea demum est digna Christiani nominis gloria, quae non ex stemmatis, aut imaginibus, non ex oppidis euersis, aut concussis copijs, sed ex uita pie sancteque acta nascitur. Matris nomen nusquam aedidit: non tacens tamen se parente utroque Christiano genitum. Ab his domi diligenter institutus, una cum Bonoso inter ipso statim parentum amplexus, et nutricum blanditias Christum imbibit, ac mox Christianae pietatis rudimentis imbutus, simulque bonis literis, quarum ea tum aetas capax esse poterat, puer adhuc Romam missus uelut ad primariam eo saeculo tum religionis, tum eruditionis magistram, liberalibus studijs erudiendus, etc. Quamuis uero illis temporibus, et apud Gallos, Hispanos et Afros, florerent literarum studia, tamen in prouincijs pro gentis ingenio nonnihil de generantes, Romae uelut in suo fonte puriores adhuc erant, et incorruptiores. Hic interim apparet Hieronymum Christo renatum, in illius iurasse uerba, ut hoc certe nomine Roma iure sibi posset hunc uirum asserere: quandoquidem a Baptismo denique censemur Christiani. Id satis indicat in epistola quadam ad Damasum papam, testificans sese eius urbis fidem uelle sequi, in qua Christi uestem accepisset, Nec enim de presbyterio sentit, opinor, sed in baptismo uestis candida dabatur, symbolum innocentiae, et lotis mandabatur, ut candorem uestium suarum illibatum seruarent. Igitur in prophanis literis ad plenum eruditus, ad grauiora studia iam adijciens animum, hac etiam parte laudatissimos uiros est imitatus, uelut Pythagoram, Platonem, Apollonium, ut

lustrandis regionibus sapientiae supellectilem redde ret auctiorem. Pensitatis autem omnibus, ac circumspectis, monachi placuit institutum: quod nequis in hoc erret, id temporis longe diuersum, erat ad hoc, quod hodie uidemus, etc. Verum post Bonosi secessum, et ipse Hieronymus ordinatis domi rebus, conflato uiatico, cum primis autem locupletissima bibliotheca summo studio comparata, Syriam adijt, Heliodoro tum itineris comite tum propositi consorte. Sed statim non uno loco sedit, imo aliunde alio uertit sedem, quo tandem circumspectis omnibus, habitaculum suis accommodum uotis deligeret, etc. Tandem uelutin semotissimam eremum abdidit sese, quae Syriam a Saracenis disterminat: satius esse ducens, cum feris ac praedonibus barbaris habere commercium quam cum eiusmodi Christianis. Hic annos quatuor ab hominum frequentia semotus, cum solo Christo, cumque libris habebat commercium, etc. Primum erat studium, adolescentiae lapsus lachrymarum imbre diluere, et laborum asperitate ueluti nitri acrimonia, contractas per aetatis incogitantiam sordes detergere. Inedia, uigilijs, et incredibili totius uitae austeritate rebellantem carnem, et subinde repullulan tem aetatis lasciuiam cohercebat, corpus spiritui seruire docens, ne quid obstreperent affectus coelestem molienti uitam, ipse sibi rigidus exactor supplicij, et instantissimus pensarum efflagitator atque [gap: Greek word(s)] ut uocat alibi, etc. Tempus omne studijs et precibus partiebatur: bonam etiam noctium partem his operis addens, minima portio dabatur somno, minor cibo, nulla ocyo. Studij lassitudinem recreabat deprecatio, aut hymnus: mox uelut integer ad intermissam lectionem redibat. Relegebat uniuersam bibliothecam suam, ueterum studiorum memoriam sibi renouans, sacras literas ad uerbum ediscebat. Meditabatur in prophetis, in eruendis oraculorum myste rijs uigilantissimus. Ex Euangelicis et Apostolicis

literis, uelut ex purissimis fontib. Christi philosophiam hauriebat. Lectioni miscebat scribendi studium, ceu iam tum uelitans ac praeludens tractandis literis diuinis. In his sanctissimis laboribus, in hoc uitae rigore, quum annos aliquot duraret, tamen fatetur nullum uitae genus sibi fuisse iucundius, etc. Visebatur nonnumquam ab amiculis, uicinos monachos inuisebat aliquoties, et literarum uicissitudine fruebatur amicis absentibus. Tandem concito gradu Bethlehem suam reuersus est, ubi adorauit praesepe et incunabula saluatoris: habuit comites Romanas matronas Melaniam et Paulam. Marcella tametsi et ipsa Bethlehemitico rure relicto, Romam se recepit metu Barbarorum omnia passim uastantium ac populantium, tamen in amicitia fidelissime perstitit, Hieronymianas partes acerrime defendens. Gregorium Nazianzenum praeceptorem ipse suum appellat, et hoc interpretante, se sacras didicisse literas testatur. Verum ubinam audierit hominem, aut quanto tempore, parum mihi compertum est. Nam is uitae muta uit institutum, et sponte cedens episcopi locum, ruri abditus, monachi uitam exegit. Apollinarium Antio chenae apud Syros ecclesiae episcopum frequenter audiuit Antiochiae, et domesticam cum illo consuetudinem egit, adhortante Paula, et sumptuum, ut conijcio, partem suppeditante. Alexandriae item usus est praeceptore Didymo. Demum ascito Barhanina Iudaeo, quod in literis Hebraicis aut diminutum erat, aut exci derat, suppleuit et instaurauit. Caeterum non unon in loco declarat, se corpusculo imbecilli fuisse, crebrisque morbis ac diutinis obnoxium, etiam antequam ueniret senectus. Nec dubitandum, quin pleraque ualetudinis in commoda sibi conflarit austeritate uitae perpetua, sed praecipua nocturno studio: super omnia uero scribendorum uoluminum indefesso labore, quas ob res frequenter coactus est uti notariorum opera, et quemadmodum ipse loquitur, auribus tantum linguaque studere.

Paulam, discipulam et patronam suam praemisit in coelum, cui quamdiu fuerit superstes, non satis liquet. Tandem uitae cursu felicissime peracto, ad immorta litatis lauream est euocatus, anno aetatis suae nonagesimoprimo: anno uero salutis humanae quadringentesimo XXII. sub Honorio et Constantio iam in Imperij consortium assumpto. Ferunt ossa postea Romam translata fuisse. Si quidem et hodie monumentum illius monstratur in Exquilijs apud aedem uirgi ni matri sacram, iuxta praesepe Christi.

NObilitatem generis, diuitiarumque copiam magni Dionysij, Atheniensium Concilium, cuius per electionem particeps erat, ostendit aperte. Nam ut diuinus nos Lucas in scribendis Apostolorum actibus docuit, Areapagitarum fuerat unus. Cum enim Apostolus Paulus Athenas petijsset, atque cum philosophis tum Epicureis, tum Stoicis uerba fecisset, Christumque ipsis Dominum nostrum, mortu orum resurrectionem, et generale iudicium praedicasset: captus atque ad Areopagitas ductus, praedicatione sua nonnullos etiam ibi confestim lucratus, ad ueritatis lucem reduxit, qui et recedentem secuti sunt. In his Dionysium quoque Areopagitam fuisse, mulieremque Damarim nomine, aliosque cum ipsis nonnullos tradidit. Ego autem non arbitror absque causa praeter caeteros, qui tunc diuina Pauli praedicatione crediderunt, Dionysium a scriptore, qui spiritu dei mouebatur, tantummodo ipsa etiam addita dignitate nominatum fuisse. Areopagita enim (inquit) Dionysius fuit. Sed credo ita factum, quia et sapientia praecipuus fuit, et uitae apud Athenienses sanctissimae. Non enim quoslibet, sed genere, diuitijs, uitaeque sanctimonia primos atque praeclaros ad Concilium illud

deligebant. Et antiquibus quidem, ut Androcio in secundo rerum Atticarum libro refert, ex nouem primis magistratibus, nouem primi deligebantur. Postea uero Areopagitarum numerus usque ad quinquaginta uirûm concreuit: primarij tamen semper uiri (ut diximus) eligebantur, ut etiam Philochorus in tertio rerum Atticarum scripsit. Erat autem pagus Martius extra urbem Athenas, ubi Areopagitarum Concilium, leges contemnentium, causas cognosce bat, quas omnes Androcio in primo, et Philochorus in secundo et tertio rerum Atticarum enumerat. Ita et diuinus Paulus quasi nouos deos praedicans, a fatuatae sapientiae studiosis ad Martium trahitur pagum. Sed praecipuus inter eos, ueritatisque amator diuus hic Dionysius, integro suo Pauli praedicationem iudicio confirmauit, atque ilico inani Areopagitarum grauitate relicta, lucem praedicationis Pauli dominum nostrum Iesum Christum secutus est. Nam et si Romani temporibus illis imperio suo domuerant omnia, Athenienses tamen atque Lacedaemonios legibus, moribusque suis libere uiuere permiserunt: unde Martij pagi concilium dignitatem adhuc suam retinebat. Ita igitur ueritati iam adhaerens Dionysius, primum a Paulo salutis dogmata percepit: deinde Maximo Hierotheo (ut ipse ait) secundo usus est praeceptore, et demum (ut in septimo Apostolicarum institutionum libro scribitur) episcopus a Paulo Atheniensium, qui credebant, statuitur. Huius beati Dionysij, Dionysius alter antiquissimus Corinthiorum episcopus meminit: et Polycarpus in quadam eius ad Athenienses epistola. Sed rectam magnamque sanctissimi huius uiri doctrinam mirari omnes maxime debent, ut qui traditiones ecclesiae inculpabiles, et exquisitam disciplinam nouerit, nihil coinquinatum, nihil impurum ex adulteratis philosophorum dogmatibus immiscens. Et plerisque ut miseris condolendum est, qui

propter suam ignorantiam, acerbos se iudices atque censores praebuerunt, qui acuta caeterorum inuenta, prout ignorantia sua dictat, acerba carpentes, quum legant, quae non intelligunt, scriptorem statim condemnant. Neque eos pudet, quod nec re darguere, nec emendare possunt, quae male putant conscripta. Ad seipsos ergo iram suam conuertant, sibijpsis acerbi sint, qui per negligentiam altiora discere nequiuerunt, quique a doctioribus petere dedignati, in dubijs suis contabuerunt. Haec dixi, quia nonnulli beatum hunc Dionysium, quasi haeretice multa conscripsisset uituperant: qui mihi haereticorum etiam peruersas opiniones ignorare uidentur. Nam si scirent, certe conferendo haec illis uiderent tantum ab eis differre quantum lumen a tenebris distat. Quid enim dicent de theologia istius uiri, qui trinitatem solam adorabilem praedicat? Quid dicent, quod animam, corpusque humanum (hoc est, totum hominem) ab uno trinitatis Iesu Christo unigenito dei uerbo absolute absumptum fatetur? Quid dicent de intellectualium, intelligibilium, sensibiliumque ipsius doctrina? Aut in quo reprehendere poterunt, quaecunque de generali hominum resurrectione, de gloria iustorum, et impiorum supplicijs docuit? Haec enim, ut summatim dicatur, salutem continet nostram, quae latius exponere, modo tempus non est: praesertim cum oportune scholiorum commentarij illa indicaturi sint. Sed non enumerauit libros ipsius (aiunt) Eusebius Pamphili, neque Origenes eius meminit. Nos autem multa fuisse ab Eusebio praetermissa (quae forte ad eum non peruenerant) respondemus: imo uero ille ipse respondet, qui se fatetur innumerabiles credere libros ad se non perue nisse. Nam uel nonnullorum regionis suae hominum libros legisse, nullo modo uidetur, ut Hymenei et Narcissi Hierosolymitanae presbyterorum ecclesiae, nec Pantheni operum meminit, nec Clementis Romani, duabus

solum exceptis epistolis. Multos insuper ab eo praetermissos numerare possem, si opus esse putarem. Origenes autem non omnium, sed uix quatuor solummodo meminit uirorum. Mihi uero diaconus quidam Romanus, nomine Petrus, omnes diui Dionysij libros in Romana sacrorum bibliotheca librorum inueniri affirmauit, quorum plurimos ad beatum Timotheum Pauli discipulum, et Ephesinum episcopum scripsit. Is enim ab Ionicae philosophiae studiosis (qui tunc apud Ephesinos florebant) uehementer agitabatur: atque ideo beati Dionysij omnis externae philosophiae doctissimi, patrocinium petebat. Ab Areopagita uero Dionyfio hos libros conscriptos fuisse, illud etiam testatur, quod multorum meminit, et nonnullorum dicta proponit, qui temporibus illis floruerunt: quorum et Actuum liber, et Epistolae Pauli meminerunt.

MYMNVS IN LAVDEM DECEM ET Octo martyrum Caesaraugustanorum. Ex Aurelio Prudentio.

DEsancto Luca haec ferme nobis reliquit Eusebiana historia. Ipse autem Lucas, genere quidem Antiochenus, arte medicus, comes uero Pauli et caeterorum Apostolorum socius et necessarius fuit. Is ergo secundum hanc medicinam, quam ex Apostolorum uel societate uel traditione susceperat, duos nobis Medicinales libros, quibus non corpora, sed animae eurentur, explicuit: Euangelium scilicet, in quo etiam sic praefatur: Sicut tradiderunt nobis, inquit, hi qui ab initio ipsi uiderunt, et ministri fuerunt uerbi Dei, et quod ab initio secutus sum: Et Actus Apostolorum, quos non iam auditu perceperat, sed oculis inspexerat. Tradunt autem quod Euangelim suum ex Pauli ore descripserit, et ipsum sit quod Apostolus suum Euangelium soleat nominare, cum dicit. Secundum Euangelium meum: Sicut et Marcus quae ex ore fuerant praedicata, conscripsit. Lib. iij. cap. iij. Idem de eodem lib. iij. cap. xxiiij. Lucas autem in initio Euangelij siu causam cur scriberet, indicauit: uidelicet, quoniam multi alij temere praesumpserant enarrare, quae sibi magis erant ad liquidum comperta, Volens ergo abstrahere nos a caeterorum narrationibus, fidem facit per se conscriptae ueritati, certus quod eam uel Paulo exponente, uel alijs Apostolis, qui ab initio ipsi uiderant, ac sibi tradiderant, consecutus sit. Et hanc nobis per proprium Euangelium tradat. Haec a nobis etiam de Luca breuiter dicta sint.

SImon qui et Simcon Zelotes, zelo Domini feruens, accepit AEgypti principatum, et post lacobum Iustum cathedram tenuit Hierosolymorum: cui ecclesiae cum multis annis praefuisset, Atticus con sularis Traiani tempore, cognito quod esset generis Dauid et Christianus, multis eum supplicijs afficir. Quibus mira patientia toleratis ad crucem damnatur: iussus ut quem uita coleret, eins exitum morte quoque imi taretur. Itaque cruci affixus est, cum cxx. annos natus esset, cunctis admirantibus, in corpore tam senili, tam robistum animum ad ferenda supplicia perstitisse.

Iudas Iacobi frater in Mesopotamia, ac interioribus Ponti euangelizans, feras et indomitas gentes sancto dogmate mitigauit, et sidei diuinitate subiugauit. Cuius extat parua una Epistola, quae inter catholicas nominatur.

De simeone Cleophae filio, qui secundus Episco pus Hierosolymis fuit, et per martyrium carnis uiu culis resolutus: haec tradit historia Eccles. Lib. iij. cap. xxxij. Ex his igitur ipsis accusarunt quidam Simeonem Cleophae filium, tanquam qui esset ex genere Dauid, et Christianus. Et ita Martyr effectus est cum esset annorum cxx. sub Traiano Caesare apud Anticum consularem. Addidit etiam hoc, quod accusatores cius, cum in illis temporibus perquireretur, si qui ex genere Dauid et ex regia tribu descenderent, comprehensi sint inter ipsos. Quod autem Sime on unus fuerit ex ipsis auditoribus Domini, uel longaeuitas eius indicio est, uel Euangeliorum fides, ubi etiam mater eius Maria, Cleophae uxor refertur. Sed et alios quosdam idem scriptor refert, praeter eos de quibus supra diximus, nepotes Iudae unius ex fratribus Domini, per idem tempus superstites inuentos, et

Domitiani temporibus martyres factos, hoc modo scribens: Veniunt igitur hi, et praesunt omni ecclesiae tanquam martyres et propinqui Domini, et reddita pace ecclesiae, permanserunt usque ad tempora Traiani Caesaris, usquequo consobrinus Domini Simeon, de quo supra diximus, filius Cleophae, calumniam pateretur ab haereticis, Christianus Consulari delatus. Cumque multo tempore supplicijs fuisset affectus, martyrio consummatus est, omnibus qui aderant, et ipso iudice miratibus, ut centum uiginti an norum senex crucis supplicium pertulisset. Post haec idem scriptor addidit etiam hoc: quod usque ad illa tempora uirgo munda et immaculata permansit ecclesia, corruptoribus ueritatis et diuini uerbi temeratoribus, aut nusquam omnino extantibus, aut etiam si qui forte fuerant, in occultis et abditis hiatibus terrae delitescentibus. Vt uero et Aposto lorum chorus, et omnis illa aetas, quae a Domino susceperat uiuae uo cis auditum, de hac luce discessit, tum uelut in uacuam domum, falsae doctrinae impius se error immersit, et tanquam ubi nullus iam diuini census defensor ex isteret, nudato (ut aiunt) capite corripientes arma men dacij, oppugnare Apostolicam ueritatem nituntur. Sed istud bellum intrinsecus gerebatur. Persecutionem uero extrinsecus pondus urgebat Ecclesiam, et tam immensae cateruae martyrum quotidie iugulabantur, ut Plinius Secundus, qui tunc prouinciam administrabat, multitudine interemptorum permotur refer ret ad imperatorem, quod innumera hominum millia quotidie obtruncarentur, in quibus nihil omnino sceleris deprehenderetur admissum, aut aliquid contrarium Romanis legibus gestum, nisi hoc solum, quod antelucanos hymnos Christo cuidam caneret Deo. Adulteria uero, uel caetera huiusmodi crimina apud eos et illicita haberi, et penitus arceri: caetera uero secundum leges eos agere communes.

De S. Iuda, sic Eusebius lib. iij. cap. XX. Adhuc autem uiuebant quidam de carnali genere Domini no stri, nepotes Iudae, eius qui secundum carnem frater Domini dicebatur, quos quidam derulerunt, tanquam ex Dauid stirpe uenientes. Hos reuocatus qui dam nomine, qui in hoc missus fuerat, perducit ad Domitianum Caesarem, et ipse enim formidabat de aduentu Christi, sicut et initio Herodes. Interrogati ergo a Domitiano, si essent ex familia Dauid, confessi sunt. Tunc quaesiuit ab eis, quantis possessionibus, uel quantis essent facultatibus praediti. At illi respon derunt, quod utrique non amplius esset in bonis nouem milibus denarijs, ex quibus singulis pars media pro portione deberetur. Nec haec sibi in pecunia subsistere, sed in aestimatione terrae, quae eis esset in quadraginta minus uno iugeribus constituta, quam suis manibus excolentes, uel ipsi alerentur, uel tributa dependerent. Simul et testes ruralis et diurni operis, manus labore rigidas et callis obduratas praeferebant. Interrogati uero de Christo, quale sit regnum eius, uel quis ipse, aut unde, aut quando uenturus. Responderunt quod non huis mundi regnum, neque huius terrae ei designetur imperium: sed quia coeleste ei regnum per angelorum ministeria in consummatione saeculi praeparetur: quando salicet aduentans in gloria, de uiuis et mortuis iudicabit, et restituet unicuique pro factis acmeritis suis. Ad haec Domitianus, cum neque in eis quicquam criminis inueniret, et utilitatem eorum quam maxime contemneret, abire eos libere iubet. Sed et persecutionem, quam aduersum ecclesias agitari iusserat, datis rursum compescit edictis. Illi uero dimissi ab eo, uel martyrij me rito, uel propinquitatis praerogariua pacis, iam tempore duces ecclesiae effecti, usque ad Traiani tempora permauserunt.

HYMNVS BEATISSIMORVM MARtyrum Fructuosi, episcopi ecclesiae Tarraconensis, et Augurij et Eulogij diaconi.

IMperatori Tyberio Christiano haud dissimilis rex Osualdus extitit. Paulus Diaconus de Tyberio sic scribit: Hic cum multa de thesauris, quos Iu stinianus congregarat, pauperibus erogaret, Sophia Augusta frequentius inctepabat eum, quod rempublicam redegisset ad paupertatem, dicens: Quod ego multis annis congregaui, tu infra paucum tempus prodige dispergis. Aiebat autem ille: Confido in Domino, quia non deerit pecunia fisco nostro, tantum ut pauperes eleemosynam accipiant, aut captiui redi

mantur: hoc est magnus thesaurus, etc. Haec Paulus Diaconus. Porro Sophia ista uxor fuerat praecessoris imperatoris Iustiniani amentis, mulier longe nequis sima, pio Tyberio insidians.

TEmpore, quo praedicatores Euangelij Ecclesia stici Augustinus quidam et Mellitus a Romano pontifice Gregorio in Britanniam, seu Angliam, uocante deo, missi, populum eius terrae, operante spiritu, a paganismo ad Christianismum per disseminatum uerbum conuerterunt, accidit, ut ex conuersis quidam praecipui, Christi fide ac dilectione ple ni, temporalem patriam relinquerent, et peregrinationes longinquas atque diutinas susciperent, quo ma iorem aederent uerbi fructum. Inter horum numero fuit Bonifacius, Willibrordus, Wigberrus, Leboinus, duo Euualdi? praeterea Willibaldus, Wunebaldus, et istorum duorum soror Waltburga. Venerunt uero homines isti Dei in Germaniam, et contigit diuina dispositione, ut Willibaldus Eichstadij crearetur episcopus, ac Wunebaldus una cunsorore Wualt burga in loco Heidenheim dicto monasterium construeret, ubi monasticam uitam egerunt, seruientes deo, quemper Christum filium cognorant in omni pietate et honestate. Prior uitam morte comniutauit, Wunebaldus, post in eodem monasterio e saeculo transiuit ad ad amatum sponsum, seruatorem suum Christum, Waltburga, bonis operibus abundans. Dein florente Otgario archiepiscopo translatum fu it eius diuae corpus Eichstadium, ubi temporibus Eckenbaldi Eichstetensis episcopi, et Arnulphi regis, anno nimirum humanae salutis 893. multa miracula diuinitus apud S. Waltburgae sarcophagum facta esse legimus. Optamus quotquot Christum ac eius apparitionem diligimus, ut hanc sanctimonialem

nostrae imitarentur. O casta sanctaque monalteria, tam a mundo semota, quam coelo uicina. Sed eheu quae et qualia hodie fert terra.

QVINQVE FRATRES PROPTER EVANE gelium a paganis occisi. Noua quidem, sed uera historia.

ANno dominicae incarnationis MCCXIX, misit sanctus ille uir Franciscus non sine instinctu dei ex sodalitio suo sex fratres in regnum Mar rochiorum, ad euang elizandum incredulis populis. Nomina fratrum sunt, Vitalis, Beraldus, Otto, Accur sius, Petrus et Adiutus. Horum antesignanus Viralis erat. Verum cum peragrarent Aragoniam, Vitalis morbo graui correptus, diem suum obijt, reliquis quinque coepto itinere pergentibus, inque Portugalliam uenientibus, ubi apud reginam suae pietatis specimen aediderunt. Post haec attigerunt Sarracenorum ciuitatem Sibiliam, mutato monastico cultu: sic enim expediebat, iuxta consilium reginae. Ibi uero cum mesquitam, seu templum Sarracenicum pararent ingredi, prohibiti sunt a Sarracenis, ceu prophani: neque enim de Christianis nobis pagani secus iudicant. At illi, ut erant uiri fide fortes, sumptis animis, ad palatium regis accedebant, haec que dicta dabant: rex missi nos a rege regum sumus euang elizare gratiam, pacem et misericordiam dei patris in Christo Iesu unigenito. Haec ac similia ubi audisset rex, uersus in furo rem est, et iniecta manu iussit, praedicatores Christi in uincula duci. Ferre enim non potuit mentionem fidei et baptismi, nec uituperationem Mahometici Alcorani, atque uniuersae istius damnatissimae legis. Caeterum carcere liberati, quando ita deo libuit, Mar rochium uenerunt. Qua in prouincia uerbum dei libere semmarunt. Nec ommno destituti fuerunt Chri stianorum principum, maxime Hispanorum, ope ac subleuamine. Sarraceni non admittentes Euangelium,

huius professores uarijs poenis affecerunt. Tandem rex Marrochiorum Miramamolus dictus, siue, ur alij Miramolinus, succensus ira, tres simul gladios stringens propria manu et ferali crudelitate Christi confessores decollauit. Idque factum est tempore Honorij III septe ferme annis ante obitum diui Francisci: qui cum au disset martyrium istud, exultans spiritu dixit: Nunc uere dicere possum, me quinque habere fratres. Ab eo tepore se Fraciscus contulit in Syriam, assumptis aliquotfratrib. Et illic Soltano Christi fidem constantissime praedicauit.

VIr. ille senatoria familia Romae prognatus, generis nobilitatem fidei claritate obscurauit. Nam ingenti Christi ardore patriam deserens, in Gallias peruenit, egitque cum beato Luciano Ambianis aliquandiu: et Christi nomen passim manifestauit tam uerbo, quam miraculo. Eo tempore autem non ferens religionem nostram tyrannus Diodetianus, saeuire in pios uiros coepit, ardescente etiam paganorum omnium inuidia. Verum nihilo minus suc creuit religio, quantumlibet et quibuscunque modis afflicta. Igitur praefectus Ritionarus commissionem sui regis exequens, sanctos complures Basileam usque insectatur, arque inquisitos in Rheni fluenta demergit: Foelix sanctorum corporum tumulus Rhenus, in Germania, sicut et Rhodanus in Gallia. Post multas caedes oblatus est satrapae Quintinus, qui id temporis Ambianis Christo Iesu plurimas animas lucrifecit. Hic uaria Tragoedia luditur. Primum carcere recluditur ouis innoxia, deinde uir dei sistitur ad tribunal examinandus. Postremo, non uno supplicij genere torquetur, ad ultimum usque spiritum. Iucundum uero lectu, quanto sermonis plane diuino artificio refutarit Morosophi huius blateramenta. In confessione uerae fidei Ecclesiasticae perstitit dura silex.

Atrociter minanti tandem respondit: Et ego tibi per dominum meum confirmo, nolle me quod iubes facere, nec quod minaris, metuere. Solebat item ad deum has eiaculari preces: Domine eripe me de manu peccatoris, etc. Habebat hoc quoque dictum in ore: Dominus mihi adiutor, non timebo, quid faciat mihi homo. Immane, quantis et quot cruciatibus uirum Euangelicum laniarit tyrannus. Neque tamem potuit efficere, quo minus praeco diuinus medio in foro Christianae fidei symbolum ad populum recitarit, non sine magna fruge Christiani regni. Vltirno capite, detruncatus, cum pijssimas preces dixisset, obdormiuit in Christo. Mox mortuum quidem corpus crude Iissima bestia in fluuium Somenam proijci curauit: sed uetare non potuit, quin illud post multos annos integrum inde erueret Eusebia Romana foemina, non sine Dei instinctu. Factum id uero est apud Augustam Viromandorum in Gallijs, ibique humauit sanctum corpus, tot mortibus exeruciatum: uictrice tamen anima, quae non moritur.

IN Pannonia quidem uir ille natus, sed in Italia edu catus. Parentes habuit ethnicos. Et quia pater militaris, fit, ut ipse quoque filius militiam sequeretur, quippe adolescens, et sub fignis Constantini ac Iuliani, quibus Imperatoribus fecit stipendia. Porro decennis etiam dum tangebatur diuinitus, ut adlubesceret illi Christiana religio, cuius sese catechumenum discipulumque fieri concupiscens, rebus Chri stianorum unice delectabatur: sed annorum xv. cum esset, a patre ut militaret adactus, triennium an tequam sacrum Baptisma susciperet, miles quidem erat, sed inuitus, sed innocuus, sed integer, adeo ut

nihil minus, quam miles esse uideretur: Quo tempore chlamyde sua ferro per medium dissecta mendicum hyeme media nudum texit, non absque insequen te perquietem uisione diuina. Post annorum iam xviij accepro Baptismate, insitus est ecclesiae, in posterum uidelicet non Iuliani, aut alterius Cosmophagi, sed Christi miles. Mox ab Hilario Episcopo minore cleri gradu Pictauae donatus, per fidem ac precationem et item praedicationem euangelij, pro gloria Dei uiui stupenda quaedam peregit. A Sarana quidem subinde tentatus, sed uictor e pugna discessit semper. Quoniam autem ea tempestate Arianismus totum pene terrarum orbem exitiabiliter occupabat, nemo presbyterorum illo fortius errori restitit, et hoc ipsum usque ad uerbera, post quae Mediolano in exilium pulsus, superbiam Auxentij haeresiarchae magnanimiter pertulit. Illis annis catechumenum quendam, contubernalem suum, morte praereptum precatione fide plena, uitae restituisse fertur. Quod idem factitasse per porentiam Dei in seruo quodam, qui ipse sibi mortem consciuerat, eadem historia proditur. Cum uero uiri uirtus perspecta omnibus atque explo rata esset, et dignissimus episcopatu iudicaretur, e monasterio, cui assueuerat, ueluti protactus, populi Christiani suffragijs praesul ecclesiae Turonicae uel in uitis nonnullis ex clero, praesertim Defensore illo pertinaciter reluctante. Is Defensor Pseudepiscopus, impie martinomastix, ignominia non longe post affectus, designatus est, uidit in quem transfixerat. Caeterum episcopus iam Martinus ille noster huc direxit uitae cursum, ut qui antehac sese religiose per omnia gesserat, nunc religiosissime uiueret, hoc est Euangelio digne. Neque enim adeptus honores mutauit mores. Monachum uidisses, non principem. Proinde constructis cellis collegium piorum hominum aliquot in Monastica quadam disciplina, ad colendum

Deum, et ad operas literarias instituit, de quo collegio postea permultos Episcopos assumpsit Ecclesia. Iam inter alia aliquot gesta episcopalia haudquaquam infimum erat, quod populum superstitione liberauit, submoto nimirum altari pseudo martyris cuiusdam, et passim destructis Idolorum fanis. Quanta uero magnitudo diuini spiritus hoc in homine, dum signo salutis operatur uirtutes tantas in Gallia, praesertim in sistendo pagani cuiusdam cadauere, in auersa ruina pini arboris, quam pro numi ne gens caeca coluerat. Praeterea in auerso incendio, in diruto rusticorum repugnantium delubro, et quo ties efficacia praedicati uerbi Dei corda gentilium a mu tis simulacris ad Deum uiuum dessexit: postremo in curata paralysi puellae Treuerensis, in restituto Daemonizomeno Tetradij seruo: in irriso, exufflatoque et retecto diabolo, in mundato apud Lutetiam leproso, in profligata febri per epistolam in aedibus Arbo rij, in sanato Paulini oculo etc. Illud quoque uehementer in hoc uiro Dei collaudandum, quod principibus adulari nesciret: atque eam ob rem illorum fugeret conuiuia, maxime iniquorum. In deuincendo Satana, technis'que huius patefaciendis, nulli Sanctorum unquam secundus erat. Nec uidit Episcopum Gallia, qui pseudoprophetas (quorum alius se Heliam, alius se Baptistam esse mentiretur) pari autoritate con uicerit atque pudefecerit. Sermo eius familiaris fuisse scribitur, de hoc saeculo contemnendo, et relinquendis, quae mundus habet amatque, impedimentis, ne quid obsistat sequenti Christum. Breuiter tota Sanctiss. uiri uita Euangelio Christi conformis erat, siue uerba loquentis, siue facta conuersationis uniuersae consyderes. Ibi ieiunia crebra, ibi precatio creberrima, ibi ad cultum diuinum semper uigiliae, ibi lectio sacrae scripturae assidua, ibi concio uerbi dei, ibi paro chiae uisitatio, seruitus proximi, pacis amor, odium

peccati, Ecclesiarum solicitudo, siu ipsius suaeque rei abiecta cura, ocium nullum, nulla uoluptas, et ne suspicio quidem criminis unius, sicuri conuersari sanctos decet uictores nimirum ac trium phatores huius saeculi nequam: summatim ita uitam Martinus egit, ut non solum cum eremitis ac anachoretis AEgypti conferri, uerum etiam praeferri illis possit, seu spectes aedita per fi dem signa, seu omnem in charitate conuersationem, seu oeconomiae Christianae in recto zelo administrationem. Sed plura sigillatim de gestis episcopi uere sancti, ad ardificandum auditorum animos, si libet, ex Seueri Sulpitij dialogis referemus. In ecclesia non cathedra, sed rusticana quadam sella, uocant tripodas, usus est, ut eo exemplo arrogantiam fastumque quorundam Prae sulum pudefaceret. Et cum alium quenda mendicum nudum tunica sua intima uestisset, et ab opere illo charitatis ad altare oblarurus sacrificium (sic enim Sulpitius) processisset, uisus fuit globus ignis de capite eius emicare. Verum tentatio consequuta, cum dioe ceses ui sitaret (utor uerbo Sulpitiano) et fustibus flagrisque in uia caesus, ac cruore respersus in asellum suum impositus esset, patientiam atque constantiam uiri arguit. Mira homi nis sanctimonia, mira fides, qua nondum episcopus duos mortuos uitae restituit, episcopus uero unum tan tum, nempe puerum in uico quodam Paganorum. Quo uiso miraculo, popellus ille Christum a S. Martino Euan gelizatum, deum esse confessus, sese nostris coniunxit. Et ta les ipse, imposita manu omnib catechumenos fecit. Quam pium autem colloquium ipsius cum Imperatore Valentiniano et maximo fuerit, oportet, in quo omnia de deo deque regno dei tractata sunt, ubi Regina conuiuio apparato, tam Martham se praebuit ministrando, quam Mariam audiendo. Quid ibi non pietatis, quid non honestatis plenum? Quin memoratu perdignum quoque est, quodde efficacia stramenti, in quo uir ille sanctissimus conquieuerat, et quod de bucula diabolo

liberata legitur, dum, inquit Sulp dioecefes circim iret. Inter alia huius familiariter dicta refertur, hoc: oue, nimirum recens tonsa forte Martino conspecta Euangelicum praeceptum, inquit, ouis ista implet, du as enim tunicas habuit, alteram harum largita est non habenti. Ira. uos quoque faciatis. Quod ad communia dogmata attinet, praetulit semper uirginitatem coniugio, contra haereticos tonans, qui uel coniugium fornicationi comparant, uel uirginitati adaequant. Quod in literas Seuerus misit de diuarum apparitione, apud me quidem ueri dissimile haudquaquam fuerit. Agnes, Tecla et Maria mecum fuerunt, dixerat Martinus, et uideri a se saepius Petrum etiam atque Paulum etc. et si non defururos arbitror, qui nobis haec in fa bulam Numae et Numeriae parent peruertere. Sunt quoque credibilia ijs, qui a contentione alieni sunt, oleo sanctificato linguam mutae puellae tactam, solutam fuisse. De quo oleo sic Sulp. Olcum, quod ad diuersas morborum causas, sicut est consuetudo, benedixit cum Exorcismi praeratione etc. Testes miraculorum ocularos subinde uominat author Historiae, et memorandus est omnibus saeculis exorcismus ille, quo Energumenos ad conspectum suum rugientes resti tuit Martinus, sed cilicio circumtectus, cinere aspersus, solo stratus, in fide orans, etc. Qua molem idolo latricam quoque in uico Ambiacensi deiecit. Ea erat potissima, lapidibus in altum constructa, quo opere pene uisitur AEgilis ille lapis apud Maguntiacum, Est item memorabile, quod serpentem immanem flu uio, per inuo cationem diuini nominis dispulit: quo facto dixisse cum gemitu fertur: Serpentes me audiunt, et homines non audiunt. Fit in sequentibus etiam mentio Martini sacrificium offerentis in altario, quo tempore, diem Paschae festum pisce miraculose capto celebrarat. Cur autem illi minus conuenerit cum praesulibus Cosmodulis, quiuis cordatorum intelligit.

Eximiae uirtutis est, quod haec uox nauigatorum coorta tempestate, cumque omnia omnibus intentarent mortem, salutem attulit: deus Martini, eripe nos. Quo turpius errant, qui, omisso deo, Martinum ipsum aut Nicolaum in extremis uitae necessitatibus implorant. Quid uero incorruptius et Euangelicoteron cogitari queat, quam quod centum argenti librae, a Lycontio, cuius domui coelitus subuentum fuerat, Martino donatae, statim redimendis captiuis totum pondus deputarit? Cuius apophthegma tum erat: Ecclesia nos et pascat et uestiat, dummodo nihil usibus nostris quaesisse uideamur. Ouerbum nostris igno tum Clerarchis, quemadmodum et mores nostrorum seculorum ab antiquis illis multo dissimillimos. De Bricio seu Brixio consectatore quidem Mar tini, sed eiusdem persecutore, obstupescendam meta noean narrant. Istam inusitatam malignitatem homi nis, Satanae authori recte tribuunt, neque tamen non pertulit uir Deo plenus, ac omnium mansuetissimus, omnis generis probra et contumelias. Quid? dixerat ad suos, Si Christus Iudam passus est, cur ego Brixium non patiar? Sic fert Catholicus pseudocatholicum, sed iu spem insecuturae resipiscentiae, quae salutem parit animae iam periturae. Tandem cum esset annorum Ixxxj. et praefuisset episcopae xxvj. annos, Imperat. Arcadio et Honorio (quo tempore et Ambrosius ipse Mediolani uixit) in quodam uico suae dioe ceses, in Christo feliciter obdormiuit. Et corpus quidem ad oppidum Turonicum cum celeberrimis psallentium laudibus nauigio uectum est, sed Pictauis reclamantibus. Felix illa lis inter geminos istos populos de uendicato Sancto Sancti uiri corpore, ne quis hîc de Homero sepeliendo certari putet. S. Au gustinus in Speculo peccatoris, de S. Martino scribit in hunc modum: Si ille serpens uenenosus diabolus et sathanas ausus fuit cum furore impetum facere

in sanctissimam Beati Martini animam: quae erat, ut dicitur, Gemma Sacerdotum: quam felicem animam praesentibus Angelis euntem in coelum curab: r impedire. Quomodo timendum est tibi Pecca ori, et trementer praemeditandum, quam horribiliter occur ret animae tuae ille doli artifex, ille filius iniquitatis, ille animarum hostis amarissimus. Habes Martinum, quem imitando uenerari, et laudando honorare catholicos decet. Interim pseudocatholici Martinalia seu saturnalia concelebrant, Coelio Deo sacrum faci entes, et Aphroditen deam colentes, maximo dedecore Martiniani nominis, ac manifestissime contra historiam abstinentissimi atque castissimi uiri. Sobrio libatur ebrietate, litatur uomitu, et aguntur feriae bestialiter. Christe per te ipsum, perque intercessionem diui Martini et totius tui mystici corporis tam in paradiso, quam in hac ualle flentium, respice, emenda et emunda, cui soli honor et gloria.

BRixius diui Martini diaconus fuit, postea succes sit illi in episcopali cathedra, homo primis qui dem uitae suae temporibus parum laudatus, sed episcopus factus, multis uirtutibus clarescere coepit. Hoc iuuene exercita fuit Martini patientia, et proba ta longaminitas. Nam crebris conuitijs sanctum uirum discerpsit, delirum ac stolidum caput appellans, indignisque irridens modis. Atque hoc scilicet praemij praestitit ei, a quo fuerat tot officijs ab ipsa statim pue ritia subleuatus. Nostrae hic ecclesiae Socrates quidam, quippe qui domi pati didicit, ut foris pari possit. Ad eum prope modum exercuit S. Paulum, Ioannes Marcus et Demas, ac Hilarionem Adriani discipulus, domestica haec nostri Adae flagella. Verum progessu temporis multum aduersitatis illum pertulisse, et de adflictato Martino poenas dedisse tradunt. Subscribam de Brixio nonnihil ex Seuero Sulpitio. Quodam itidem die, dum

Martinus in area, quae parua admodum tabernaculum illius ambiebat, in illo suo, quod nostis omnes, sedili ligneo resedisset, uidit duos daemones in excelsa illa quae monasterio supereminet, rupe consistere, inde alacres, ac laetos uocem istiusmodi adhortationis emit tere: Eia te Brixi, eia te Brixi. Credo, cernebant miserum eminus propinquantem, conscij quantam illi rabiem spiritus suscitassent. Nec mora Brixius furibundus irrupit, ibi plenus insania euomuit in Martinum mille conuitia. Obiurgatus enim pridie ab eo fuerat cur, qui nihil unquam ante clericatum, quippe qui in monasterio ab ipso Martino nutritus, habuisset, equos aleret, mancipia compararet? Nam illo tepore arguebatur a multis, quod non solum pueros, sed etiam puellas scitis uultibus coemisset. Quibus rebus infe licissimus, insano felle commotus, et (ut credo) praecipue daemonum illorum agitatus instinctu, Martinum ita aggressus est, ut uix manibus temperaret. Cum qui dem sanctus uultu placido, mente tranquilla infelicis amentiam per mitia uerba cohiberet. Sed ita in eo nequam spiritus redundabat, ut ne sua quidem illi quam uis uana aomodum mens subesset, trementibus labijs, incertoque uultu decolor prae furore rotabat uerba peccati, se asserens sanctiorem, quippe qui a primis annis in monasterio inter sacras ecclesiae disciplinas, ipso Martino educante creuisset, Martinum uerd apritici pio, quod ipse diffiteri non posset. Militiae artibus sor duisse, et nunc per inanes superstitiones, et phantasma tica usionum ridicula prorsus inter deliramenta senuisse. Haec cum multa, atque alia etiam, quae reticere melius est, acerbiora uomuisset, egressus tandem furore satiato, quasi qui se penitus umdicasset, rapidus ea parte, qua uenerat, recurrebat. Cum interea (credo per Marti ni orationes, fugatis ab illius corde daemonib.) reductus in poenitentiam mox reuertitur, atque ad Martini se genua prosternit: ueniam poscem fatertur errorem, nec sine

daemone se fuisse tandem sanior confitetur. Non erat apud Martinum labor iste difficilis, ut ignosceret sup plicanti. Tum et ipsi, et nobis omnibus exposuit, qua liter illum uidisset a daemombus agitari, se conuitijs non moueri, quae magis ilii, a quo essent effusa, nocuissent. Exinde cum idem Brixius multis apud eum magnisque criminibus persaepe premeretur, cogi non potuit, ut eum a presbyterio summoueret, ne suam persequi uideretur iniuriam: illud saepe commemorans, si Christus Iudam passus est, cur ego non patiar Brixium? Raphael Volater, lib. xiiij, Anthropolog. Frontinus Britius, inquit, praesul Turonensis, Martino successit, cui aliquando aduersarius fuit dia conus: deinde sanctitate emicuit, etc. Anto. Sabellic. lib. x. hoc exempli de Brixio describit: Pari infamia perfusus Brixius Turonensis autistes, primo pueri nondum menstrui usus est testimonio, qui Christi no mine rogatus, negauit Brixium esse patrem, ascribere prodigiosum affatum aemuli magicae arti, ardentem prunam pius antistes in sinum collectam per populum impune circuntulit, neque id miraculum obstitit, quo minus dignitate priuaretur, etc.

HOc Optimum spolium ex Hungaria retulit ecclesia nostra Christoque sponso grata reddidit. Atque ô Hungariam uel hoc uno nomine celeberrimam, quae Germanis nobis talem thesaurum protulit. Haec demum erat materia, de qua sibi spiritus Domim tam sanctum templum fabricaret. Fuit haec Elisabetha filia regis Hungaria Andreae, filij Be lae Tertij. Mater huius Gertrudis, natione Germana. Mirum uero dictu, quam intra ipsos pueritiae annos praeclarum pietatis specimen dederit. Quinquennis etiamdum praelusit ad illud disciplinae fastigium, in

quo iam adulta clarissimis operibus emicuit. A ludis nugisque puerilibus abstinuit: et uix quoquam aulico animaduertente, paulatim rebus serijs assucuit, praeter aetatis morem. Inerant in puellulae pectusculo scin tillae quaedam coelestis spiritus, quibus accensa, nullis aulae regiae uoluptatibus capiebatur. Septennis coepit esse religiosula, quotidie pene templi limina terens, humi prostrara Deo supplicans ad nocturnam obsecrationem uigilans, et delicatis illis manusculis donariola mendicis obtrudens. Nec sat habuit, quod ipsa religiose Deum coleret, nisi coaetaneas etiam ac socias puellas hortaretur co. Inter illas cum esset ali quando ducenda chorea, non potuit induci, ut uno plures circuitus faceret. Vnum, inquiens, mundo pla cando dedi, reliquos honorando Deo intermittam. Quo suo exemplo complusculas a lasciuae saltationis consuetudine auocauit. Iam adultior, quippe nubilis, et principi Duringiae Germanorum Ludouico in uxorem data, morem gerit parentibus, ac demigrat ad nos Teutonas, principis futura coniunx, ut Christo, quem habebat sponso chariorem, prolem laetam gigneret. Et ô sacrum coniugium, in quo probae matrona mentis omni orbi tot uirtutibus innotuit. Vitae starum mutauit, non affectum. Hungarica uirgo Dei Opt. Max. seruitio mirum in modum antehac addicta fuit, nunc foemina Duringica, ultro quam credi queat, eidem Deo nostro, qui est benedictus super om nia, toris uiribus, tota anima, totoque corde seruiuit: nec quid omnium prius habuit, quam maiestati tanti regis placere. Saluo matrimonij iure, atque aded consentiente marito, de nocte ad preces surgere consueuit, quam obrem saepenumero secubuit. Precibus addebat lachrymas, quo penetrantiores essent eae, diuinisque digniores auribus. In publicis rogationibus incedebat discalciata, in stationibus inter paupercu los ambiebat locum. Et ipsa sibi mulctam indixerat,

sicubi foret in quotidiano Dei cultu segnior. Caeterum quod ad mundum muliebrem attinet, nulla conditionis etiam infimae foemina uilius uestita fuit: ma xime a uiri obitu. Et illo tam abiecto uestitu, non hy pocritice, sed euangelice usa, hoc saeculum nequam pudefecit. Nullus in hoc gynaecio fastui aut ornatui ille cebroso locus, nulla hîc pompae cura, cessarant aulae leges, exularat amor spectaculorum. In esu ac potu hac principe foemina nihil frugalius, nihil moderati us. Quin studiose etiam uitauit lautiores cibos, inte rim plebeis edulijs uescens. Tum uero magis abhor rebat a conuiuijs opiparis, quoties secum reputauit, prineipes subditorum laniatu ditescere, et pinguesce re sudore alieno. Nec tulit, ut gynaecium ulla asotiae et popinationis istius aulicae, non enim dicam diabo licae macula infamaretur, nimirum disciplinae a Thra sybulo monacho suo traditae retinentissima. Maluit enim mendico monacho, quam diuiti episcopo, pictatis magistro, ac ergodiocta praestrenuo in lubricita te uitae huius uti. Inedia corpus macerare, egregium semper fuit in ecclesia. Iam si quaeras, quomodo se er ga proximum suum gesserit, in confesso est, non uixisse mulierem, quae in benefaciendo praecellentior extiterit. Neque enim temere mater pauperum uocata est. Nudos quoscunque uspiam conspexit, texit. atque id se suis interdum uestibus, quoties ad man um non erat, unde daret dilectione feruentissima mulier. Exhausit aliquoties granarium, dum prospicit fame licis, dum curat, ne egeant pauperum infantes, deso latae uiduae, aegroti mercenarij. His colligendis extru xit ptochodochium Isennachi in dechui montis cuusdam, ubi arx sita est, a specula nomen ducens. Nam eo in castro cum Lodouico principe coniuge suo uitam egit. Quo loco paucis ante annis uetus monumentum, uidelicet fontem bonitate celebrem uidimus, quo Elisabetham languidorum capita lauisse hodie

constans ac perpetua fama est apud incolas eius prouinciae. Nunc inuersa illic religione, templum eo lo ci memoriae tam piae principissae sacrum, in dedecorosum bouile uersum est. Huc autem solebatfrequentissime descendere, pauperes suos reuisere, et quod maius est in tanta foemina, ulcerosos Lazaritas lauare, terge re, fouere, ijs insuper ministrare, quando ad mensam accumberent. Nec sine dei peculiari dispensatione factum est, quod maritus huic tam raro uitae generi, hoc est, tam firmae atque admirandae uxoris pietati, neque sermone, neque ullo facto restitit: sed reliquit illam suo ingenio, nolens in ea spiritum extinguere. Annis aliquot exactis profectus est princeps Lodouicus in Palaestinam, siue ut illic oraret ad sepulchrum Domi nicum, siue ut aduersus Sarra cenos pugnaret, pro fo cis arisque Christiani populi. Verum accidit, ut peregre moreretur. Cuius rei fama simulatque peruasisset ad Warteburgensem aulam, ingens luctus obortus est. Quo completo, coepit innouari tota regionis ad ministratio. Ilico coonuntur in Elisabetham inimici proceres, qui uiuo principe amicorum imaginem prae se tulerant. Ab his infelix uidua castro pellitur, non aliter ac si fuisset ancillarum contemptissima. Sic, sic inquam uerum fit, quod ait Apostolus: Omnes qui in Christo uiuere uolunt, afflictionem pati oportere. Tum uero quid esse poterat calamitosius sancta illa matro na? orba uiro, spoliata domo, terrenis exuta bonis passim exulabat: et quae in omnes fuerat munificentissima, a nemine tecto etiam recipiebatur. Nec est in hunc usque diem e uulgi sermone obliteratum, quan ta cum inhumanitate miseram tractarint Duringi. Quo factum, ut eam quasi illinc profligatam alio concedere oportuerit. Accessit ad calamitatem hoc quoque, quod praesul Brandenburgensis auunculus illi renubendum suaderet, qucum nollet alteri misceri uiro, dum uiueret, utpote potestatem habens propriae uoluntatis,

sicut Apostolus inquit. Tandem consulente pio Thra sybulo, relictis ingratis ciuibus, et liberis suis necessario cuidam ad alendum commissis, Marpurgum Hessiae petijt, ubi, si unquam alias, pauperum curam cupidissime suscepit constructis in hoc ptochodochijs ut de magnifico templo nihil dicam Hîc quotidie magis ac magis seipsam uicit humilitare, contemptu mundi, amore Dei. Quicquid supererattam deregia dote, quam de residuo aulae Duringicae, id omne dispersit inter egenos. Deo tota dedita noctu diuque uigilabatad obsequium maiestatis eius, iam altera Ma ria contemplando, iam altera Martha operando. Ipsa suis manibus nunc nebat, nunc suebat, non tam parandi uictus, quam uitandi ocij causa. Nihil erat tam abiectum, exiguumque et uulgare, cuius faciendi ipsam puduerit, si modo non inhonestum erat. Recusabat audire ab ancillis domina, ut quae superbam istam usur pationem dominij illicitam putaret Christo sacratis hominibus. Precationes energiticas ac operantes ef fundere, seu iaculari potius ad altissimum saepe solebat, necnon uisiones uidere. Breuiter sic se gessit Elisabetha, ut uihil in ea uel uirgine, uel coniuge, uel ui dua desyderare possis, nimirum homo Dei existens omnibus numeris absoluta. Postremo uita ad finem pieducta, febre corripitur, qua et mortua est in Domino, anno MCCXXVI.

Facit huius Elisabethae mentionem, et Platina Cremonensis in Gregorio nono. Legi meretur etiam, quod de hac diua carmine scripsit H. Eobanus Hessus, in epist. sanctarum Heroidum. Anton. Sabellicus sic de hac heroide scribit: Helisabeth regia domo orta, post uiri interitum, opibusque bene consumptis, quum pal liolo pene lacero amiceretur, omnibusque despicatissima occurreret, temerariae mulieris occursu, quam integra fortuna, benigne iuuerat, foueratque multa benignitate, ad terram deiecta, coenoque respersa, non

modo non grauiter tulit, sed subridens statuit se leni ter in pedes: et quod contemptui fuisset spectantibus, tacite gauisa est. Idem Sabellicus de eadem: Heli sabeth, quae tam humilirter uixit, quam clara est inter homines et illustris, regia fortuna, in qua orta fuerat, aut lanam carpere ab oratione, aut texere, aut certe aliud serio operari, ne per ocium et quietem ullum sibi tempus elaberetur, nullam (ut credere aequum est) maiorem iacturam arbitrata, quam temporis, in quo sita est uillicatiouis ratio, quam Euangelica celebrat historia. Item: Vix meretur haec quae fando audierit, aut legerit aliquando ab Elisabethae regis filia abdu ci solitas in secretum domesticas ancillas hisque herile corpus atrociter uerberandum praebuisse, fuitque illud haud uno modo proficere, nam et castitatem per haec tueri, et patientiae assueScere.

Elisabethae huic sociam par est Flacillam Augastam, Graecis [gap: Greek word(s)] dictam, adiungere: eo quod mendicos tam enixe foueret. Adnectam de hac uerba Ecclesiasticae historiae, lib. ix. cap. xxxj. Habebat igi tur imperator et aliam utilitatis occasionem, per quam de bonis operibus triumpharet. Coniunx enim eius de diuinis legibus eum saepius admonebat, seipsam tamen perfecte prius erudiens. Non enim regni fastigijs eleuata est, sed potius diuino amore succensa. Beneficij nanque magnitudo, maiorem ei amorem benefactoris excitabat. Repente ergo ut uenit ad pur puram, claudorum atque debilium, maximam habebat curam, non seruis non alijs ministris utens, sed per seipsam agens, et ad eorum habitacula ueniens, et unicuique quod opus haberet, praebens. Sic etiam per Ecclesiarum xenodochia discurrens, suis manibus ministrabat infirmis, ollas eorum tergens, ius guttans, offerens coclearia, panem frangens, cibosque ministrans, calices abluens, et alia cuncta faciens, quae seruis et ancillis mos est solenniter operari. Illis

autem, qui ei tales res nitebantur prohibere, dicebat Aurum distribuere opus imperij est: ego autem pro ipso imperio hoc opus offero, bona mihi omnia conferenti. Nam uiro suo saepe dicebat. Oportet te semper marite cogitare, quid pridem fueris, quid modo sis. Haec si semper cogitaueris, ingratus benefactori non eris: sed imperium, quod suscepisti, legitime gubernabis, et harum rerum placabis autorem, etc. An non haec Flacilla et nostra Isabella eodem spiritu indotae fuerunt? Talis per omnia Radegundis regina fuisse, in Mariano codice legitur. Quibus rectissime adiunxeris Marcellam uiduam, de qua Hieronymus noster ad Principiam uirginem in hunc modum scribit: Neque uero Marcellam tuam, imo meam, et ut uerius loquar, nostram, omniumque sanctorum, et proprie Romanae urbis inclytum decus institutis Rhetorum praedicabo, ut exponam illustrem familiam, alti sanguinis decus et stemmata per proconsules et praefectosprae torio decurrentia. Nihil in illa laudabo, nisi quod proprium est, et eo nobilius, quod opibus et nobilitate contempta, facta est paupertate et humilitate no bilior. Orba patris morte, uiro quoque post nuptias septimo mense priuata est, etc. De parentibus huius nostrae multa leguntur egregia in chronicis Hungaricis, et. Io. Tritemio teste, descripsit signa diuinitus edita adsepulchri, huius Gerhardus quidam coenobita S. Quin tini in Insula, sub Rodulpho Imp. anno 1270. Nec praetercurrere debeo Pulcheriam imperatricem, de qua Nicephorus Graecus historiographus sic prodidit: Pulcheria beata et pia dormiuit in Chri sto, quae multa bona fecit, et omnia sua pauperibus dereliquit, quae Martianus cum multa essent, alacriter dedit. Construxitautem eadem et multa oratoria, domosque pauperibus ac hospitibus, necnon sepulchra peregrinis aedisi cauit, inter quae S. Laurentij

Erat et alia Elisabeth, dicta Saxonica, ordinis mo nachici, sanctitatis opinione decantata, quae scriptos quoque libros post se reliquisse fertur. Ni fallor, est haec illa Elisabeth, cuius librum de arcanis uisionibus D. Iacobus Stapulensis, Hermae apostolici reuelationi adiunctum, in publicum aedi curauit, quibus etiam additae sunt Apocalypses Vguetini, Roberti, Hildegardis, Mechtildis, etc.

Praeter has prima omnium Elisabeth Iudaea uxor sancti sacerdotis, et Ioannis Baptistae mater, uerbis amplissimis praedicanda est in omnibus ecclesijs. Huius sanctissimae matrisfamilias uitam pauculis depinxit S. Lucas Euangelista. Imo prima omnium Elisabet est, quae Aaronis uxor erat, Hebraeis appellata Eliseba aut Eliseban, Exod. 6. Mulieres opulentae au ditae, et facite secundum has tres, unaquaeque pro men sura gratiae sibi datae diuinitus.

CHrysogonus, Diocletiani Imperatoris iussu, propterea quod esset Christianus, Romae iam biennium unculis premebatur, sancta Anasta sia ipsi, et multis alijs Christianis alimenta suggerente: quum Diocletianus ex Aquileia Romam scrip sit, ut caeteris Christianis, qui uincti custodiebantur interfectis, Chrysogonus ad se remirteretur. Aquileiam igitur delatus, Caesari praefecturas et magnos honores sibi (si deos adoraret) pollicenti, respondit: Vnum deum mente colo, ueneror et adoro: ista deorum simulachra, tanquam malorum daemonum thecas execror

et abominor. Tum imperatoris iussu ad locum, cui nomen erat Aquaegradatae, ductus. Ibidem decollatus est viij. Calend. Decembris. Cuius corpus in ma re proiectum, et postea in possessione, quae dicitur ad Saltum, a Zoilo presbytero inuentum, in domo sua sepultum est.

De alio quodam Chrysogono legimus etiam, Aquileiae monacho uidelicet, ad quem S. Hieronymus Epistolium scripsit.

Anastasia Romanae familiae, patrae ethnico, ma tre uero Christiana, catechista seu institutore Chrysogono fidem Euangelicam belle edocta, et agendo et patiendo declarauit, se timeredeum coeli. Verum ut nonnullis alijs, ita huic quoque Anasta siae connubium impar, nec ita stabile, supplicij occasio fuit. Nam Publio gentili homini, iubente patre, coniuncta, et nihilo minus officijs Christianae, religi onis functa, sanctiss. ac honestissima mulier, summum mariti odium incurrit. Bonum opus operata est Ana stasia, ob id male tractatur a uiro. Quaeris, quidnam operis? Solebat Chrysogonum suum, cumque hoc plu res Christianos carecratos inuisere et pascere. Puduit Publium impium pijssimi facinoris huius, nec ferre potuit beneficam uxorem. Conijcit ergo in carcerem, quae carceratis ministrarat. Eam uero in uinculis immanissimis, coelestis pater haudquaquam dere liquit, nec deseruit. Leguntur epistolia Chrysogoni ad Anastasiam, et huius ad illam, quibus alterutrum cum consolantur in eadem afflictione carceris, tum exhortantur ad patiendum grauiora. Interea sorores eius Agapa, Theia, Irena, capite plectuntur, propter confessionem Christi Iesu. Felices ter, et amplius,

animulas, quae obdurare potuerunt in tanto agone. Publio tandem mortuo, liberatur Anastasia carce re, et inctrix iam uehementius solito incumbit in be ne operandi studium. Crux repetitur, foemina constans est. Dynastes iubet adorare, iubet sacrificare, Anastasia non facit. Alius tyrannus iubet sibi dari opes, utpote quas habere uetuisset Christus. Illa respondente: Ergo ne tibi opulento, et non potius ege nis dederim. Commotus ira, Christianam mulierem continua media cruciandam in uincula protrusit. Dein ad palum religatae ignem admouit, et corpus occidit, animam occidere non potuit. Eodem remporis spacio alij complusculi e Christianorum numero ua rijs supplicijs perimuntur. Inter quos unus alacrior quum uidisset opes sibi omnes eripi, elata uoce dixisse scribitur: Heus uiri, quod unum potestis auferte hinc, licet hoc quidem per me: tantummodo Christum Iesum a me ne auferatis. Facta haec sunt tempore Diocletiani.

Apud Nicephorum legitur de corpore sanctae Anastasiae, a Sirmio Constantinopolim delato, et reposito in templum eius in porticibus domini. De eo dem ibidem habentur haec uerba: Vasto incendio Con stantinopoli facto, Marcianus oeconomus ascendens super regulas sanctae Anastasiae, tenens Euang elium orationibus et lachrymis illaesam domum seruauit. Historiae Tripart. lib. ix. cap. viij. et ix. scribit Sozome nus de templo Anastasiae apud Constantinopolim: Nimirum, quod ab Anastasi, hoc est, a resurrectione isto nomine uocitetur. Eo enim loco Orthodoxia tanquam a mortuis resurrexerat. Arianismo deuicto, praeter quam quod ibi mortua puerpera, ui catholicae precationis, reuixit.

Romana haec et bene nata Cecilia Christi Iesu discipula, sanctum Euangelium in corde gestans, ad confessionem oris semper gestijt inter medios idololatras patriae suae. Haec desponsata Valeriano generoso iuueni, anxie cauit sibi, ne cum il locommixta inquinaretur, atque id tuendae uirginita tis proposito, praeterquam quod a consortio ethnici coniugis abhorruit, cuihaud dubie praeter uoluntatem suam a parentibus dicata, seuuerius adacta fuit, ut de xtrae dextram iungeret. Fidem quidem coniugalem serua uit sponsa sponso, et est ueteri de more domum ducta, sed a congressu atque contactu mariti pertinaciter abstinuit: atque hoc non sine exorato consensu mariti. Existimes renouatum Iosephi ac Mariae, quantumuis rarum exemplum. Nec dissimile est, quod dellen richo imper. et Cunegundi apud Babenbergenses et dicitur, et creditur. Talis inquam connubij ueri uir ginci occasione primum innotuit Romae, Ceciliam Christianam non esse modo, sed pridem etiam fuisse, tametsi dissimulatius. Etenim apparatis perquam splendide nuptijs, ac amicis undique gratulantibus, lae toque clamore omnia implentibus, nuces spargentibus, ipsa Cecilia Christum cogitat. Et ne uideretur in ciuilior, uestitur holosericis, callide tegens cilicinum indusium, noua Esther. Atque ita sponsa saeculi, cultu exteriore prae sefert, interiore discipulam Christi. Illi enim soli consecrarat cor, quippe potiorem sui partem. Alia alijs agentibus, cecinit Cecilia apud animum suum illud ex octonarijs Dauidicis. Fiat cor me um immaculatum in iustificationibus tuis, ut non con fundar. Hanc uero pietatem crebris precibus, ieiunijsque testabatur, et munita talibus armis, sponsum sub primam statim noctem efficaci persuasione flexit in assensum, inque dei metum. Iuuenis arcano audito, repente

fit alius. Restabat, ut plenius edoceretur Christianae fidei negocium, dein Ecclesiae lauacro purgaretur. Mittit ergo nympha nymphium in Christo nunc aman tissimum ad Vrbanum, eo tempore Romanae urbis epis copum, huius nominis primum, ut is euangelizaret iuue ni, simul et credentem baptizaret. Quo facto redijt Valerianus Christianus iam, et Ceciliae non tam coniunx, quam frater: Nec ea res sine uisionibus mysticis transacta est, quibus neo plutum confirmari conueniebat. Non procul absunt angelici spiritus, ubi ad spiritalem Ecclesiae structuram uiui lapides adduntur. Caeterum Valeriano germanus erat, nomine Tiburtius: hunc protinus coelestium beneficiorum ac gaudiorum participem facere cupiens, non quieuit quoad usque il le eidem Christo nome daret. Negocium dei, urgente spiritu, leui opera transigitur. Adest propere Tiburtius, audit admirabiles sermones, iam ex Valeriano fratre, iam ex assine Cecilia. Hic uelut esuggesto praedicabatur in scelestissimam Romanorum idololatriam, et huius pedissequam, totius uitae tinpitu dinem. Quo lolio ex mente Tiburtij catechumeni reuulso plantatur unius dei cognitio, inseritur Euange lium. De ter sacra Triade docet Cecilia tanta dexterita te, ut a rudiusculo percontatore omnes scrupos eximeret. Quemadmodnm, inquit, in una hominis sapientia tria sunt, uidelicet, ingenium, memoria, intel lectus: sic quoque in una diuinitatis essentia tria haec, pater, filius, spiritus. Post haec speciatim disserit de in carnatione, natiuitate, conuersatione, passione, resurrectione, dominica, his quidem uerbis: Vnigenitus Dei Hicrosolymis hostiliter uinctus est, ut genus humanuni peccatis obuinctum libere dimittatur. Be nedictus maledicebatur, ut homo maledictus benedicatur, etc. In hanc sententiam multa concionatrix uirgo hinc perorabat: illinc neophytus fratrem fratre sub dubitantem adhuc et metuentem uerbis idoneis fulciebat.

Nam id temporis saeuiebatur passim per Italiam in Christianorum corpora. Quapropter Vrbanus epis copus fugitare saeuitiam, et latitare in coemiterijs semet nimirum seruans publicis fratrum ac sororum commodis. Verbum Dei capit in auditore. E'coelis inementum datur, adeo, ut catechumenus de causa longe certissimus in eiusmodi uocem erumperet: Haec qui non credit, pecus sit oportet. Qua uoce maiorem in modum delectata Cecilia, osculum libauit dulcissimo leuiro. Quid multis? Ducitur Tiburtius a Valeriano ad Vrbanum, a quo initiatur baptismimy iterijs. En tibi igitur par Christianorum haud uulgare. Reliquum erat, ut zelotae bonorum operum, cognito redemptori Christo Iesu toto uitae tempore deseruirent, ne gratiam in uacuum accepisse uideren tur. Quare cum deo ambulant, saecularia desyderia a se coercent, concupiscentijs iuuenilibus non indulgent, ieiunant, uigilant, orant, dispensant, uisitant, et nihil horum omittunt, quibus fides ostendi, et Christiana professio ornari solet. Vis audire, seruis dei quid acciderit? Persecutio est in foribus, ut semperpost se pietas crucem trahit. Allomachus praefectus fratres in ius uocat. Ipse et accusator et iudex, pro suianimi libidine, etthnismi seu paganismi causam agit. Odium Christiani nominis maligno homi ni calumniandi et blasphemandi materiam abunde suggerit, Accusantur pij fratres de cura mortuorum. Crimen est: Sepelierunt interfectorum Christianorum corpora. Hos falsus iudex propter flagitia damnatos fuisse pronunciat. Fratres respondent pro fratribus, ut se decuit, et os impudens Allomachi opor tune redarguunt; confutatis omnibus, quaecunque tutandis idolis in medium afferret. In summa proponitur, ut aut ad aram eant, aut ad custodiam. Itur ad custodiam, tanquam ad mensam regaliter instructam. Qua fortitudine complures, Tragoediae istius specta

tores, permoti, cooperante spiritu dei, consenserunt Euangelio. Postea fortissimi coeli milites Valerianus et Tiburtius, tanquam homicidae ac fures educti ad aliquot lapides ab urbe, pro euangelica atque catholi ca fide conscelerato carnificis ense decollantur. Nec hoc solum, uerumetiam bona eorum conuasata diripiuntur. Cui ryrannidi quidnam addi possits Supereit Cecilia, quae castissimum sponsum sequi nihil timuit: illius enim apophthegma erat: Melius est foeliciter mori, quam infoeliciter uiucre. Cum ea praefectus ob id aliquanto cunctatius egit, suppliciumque destinatum prorogauit, ut uel metu mortis, uel amore uitae reducta, Christi nomen pernegaret. Sed spe inani luditur. Subornat Allomachus, qui uario sermonis genere constantem deijciant, inque diuersum sensum retrahant. Sed hac quoque ratione nihil agitur. Virgo prudens et eadem magnanima egregijs sermonibus aduersarios deuicit, docens omnia esse posthabenda coelesti haereditati. Qua exhortatione aliquot boni hominesattracti spi ritu, fidem nostram professi sunt, et ab Vrbano epis. Ro. Baptismate donati. Videbatur praefecto superbiuscu la Cecilia, quod confidenter pro se responderet: sed eam confidentiam illi peperit conscientia bona, et fides minime ficta. Nec superbiam, sed constantiam esse, quod tam fortiter resisteret blasphemanti, ipsa quoque anffirmabat Et tam salsum quam uerum est, quod Imperatoriae potestatis titulo turgens Allo machus a Cecilia uelut extusum audit: Potestas tua est quasi uter uento repletus, quem si quis acu pungat, protinus flaccescit. Verum uerbis ultro citroque iactatis, fuccedunt uerbera. Sancta puella mergitur feruentibus aquis, atque in his detruncatur, non sine crebris ictibus, Hic pietatis honos hoc in mundo. Passa est anno Domini. CCXXXIII. Tenellum succulentu corpus uirginis humatum ab Vrbano, opes in egenorum manus reconditae. Diuus Ambrosius sic refert in libro Praefat. Sancta Cecilia coeletti dono repleta,

ut marrtyrij palmam assumeret, ipsum mundum est cum thalamis execrata. Testis est Valeriam conui gis et Tiburtij prouocata confessio, quos domine an gelica manu odoriferis floribus coronasti. Viros uir go duxit ad gloriam. Mundus cognouit, quantum ualeat deuotio castitatis. Herman. Contractus de his ad eum modum annotat: Aurelij Imper. tempore co ronantur Romae Calistus et Vrbanus Papae, Cecilia uirgo, Tiburtius et Valerianus, Calepodius presbyte, Palmarius consul cum uxore et filijs, et Simplici us senator. Anthonius Sabellicus de S. Cecilia sic scriptum reliquit: Magnum et Ceciliae uirginis exem plum in hac relatione, quae Valeriano desponsa, ne in nuptiali quidem ornatu cilicium deposuit, sic duo bus sponsis placitura, coelesti interiore, hoc alteri qui in terris erat cultu exteriore.

CLemens patria Romanus de regione Caelij montis, patre Faustino, Domitiani temporibus fuit. Clemens autem quartus (ut dixi) tum erat Ro mae post Petrum episcopus. Nam Linus secundus est habitus, tertius Cletus, tametsi plerique Latinorum secundum post Perrum putauerint Clementem fuisse: quod etiam Epistola ad lacobum Hierosolymitanum episcopum plane significar: Simon Petrus ubi finem uitae suae ad esse sensit, in corona fratrum positus, apprehensa manu mea, Hunc (inquit) urbis episcopum constituo, qui mihi in rebus omnibus posteaquam Romam ueni, comes fuit. Subterfugiebam ego tantum onus: tum ille, tibi tantummodo consules, popu lum Dei in fluctibus ambulantem deseres, cum peri clitanti subu enire possis? Verum hic omnium modestissimus (ut dixi) Linum et Cletum sponte Sibi in tanto

honore praetulit. Scripsit item Romanae ecclesiae nomine ad Corinthios epistolam quidem perutilem, nec characteri epistolae differentem, quae sub Pauli nomine ad Hebraeos fertur. Clemens autem pietate, re ligione, doctrina multos ad fidem Christi quotidie traducebat. Quam ob rem P. Tarquinius sacrorum princeps cum Mamertino urbis praefecto Traianum in Christianos concitat. Cuius imperio in insulam Clemens deportatur, ubi ad duo miha Christianorum ad secanda marmora damnarorum inuenit. Dum ibi uero aquae penuria laboraretur, quam sexto miliario repetebant, Clemens collem haud longe positum conscendens, agnum uidit, sub cuius dextro pede fons diuinitus abundantem aquam scaturiebat, qua quidem et recreati omnes sunt, et multi ad fidem Christi conuersi. Hanc ob rem motus Traianus, ex satelli tibus suis quosdam mittit, qui Clementem in mare proijcerent, alligata ad collum ancora, cuius sacratissimum corpus non ita multo post ad littus delatum est, atque eo loci sepultum extructo templo, unde fons diuinitus emanauerat. Hoc autem factum narrat xix. calem das Decembris, anno tertio Traiani prin cipis. Sedem uero Petri retinens annis nouem, men sibus duobus, diebus decem, et regiones septem no tarijs diuisit, qui diligenter res gestas martyrum scri berent: et habitis quoque de more sacris ordinibus, decembri mense presbyteros decem, diaconos duos, episcopos quindecim creat.

CAtharina uirgo Alexandrina claris natalibus or ta, liberalibus disciplinis ab ineunte aetate, et sanctis morib, instituta, in eam sanctitatis et doctrinae

magnitudinem cuasit, ut annos nata decem et octo doctissimos etiam uiros et grauissimos superaret: tanto studio flagrans Christianae pietaris, ut quum Maxentij seauitia multos Christianorum ad supplicia et necem abstrahi animaduerteret, non dubitauerit ipsum adire, eidemque immamtatem impietatemque grauissimis et doctissimis uerbis improperare. Cuius sapiennam et constantiam demiratus Maxentius asseruari eam iubet, et ex uarijs regionibus uiros docrissimos conuocari, magno praemio proposito, si quis Catharinam conuicisset, et a religione Christianorum auertisset. Quod longe secus euenit. Habita enim longa cum quinquaginta, qui conuenerant, doctissimis philosophis disputatione, omnes superatos ad Christi fidem conuertit, et sic in fide confirma uit, ut pro ea mori non dubitauerint. Tunc Maxentius ad blanditias conuersus, magnis pollicitationibus Catharinam aggreditur. Quas cum uirgo repudiasset, plumbatis scuticis crudelissime caesa in carce rem obscurissimum detruditur, et undecim diebus continuis fame et siti cruciata, ad gladiorum rota ex trahitur excarnificanda. Rota autem continuo ad ipsius preces confracta et comminuta est. Quo miracu lo multi sunt ad Christi fidem conuersi. Sed quum haec omnia supplicia magno animo diuina ope supe rasset, iubente Maxentio, cuius erat obstinatus animus, capite plectitur ad vij. Calend. Decembris. Eius autem corpus in sina monte Arabiae ministerio angelorum conditum est.

BRitannus is natus, in Germaniam se contulit, simulac comperisset, hanc nostram nationem Euangelio Christi passim dare manus. Eo tem pore praesuit Moguntinensi ecclesiae S. Bonifacius maximum

totius Germaniae iubar. Ad hunc Furchardus adolescens adhuc, tam uiden dum quam audien dum uenit. Moxille Burchardum diuinat episcopum Franciae futurum, Kiliani seu Chiliani successorem. Proinde non granatur Bonifacius cum Burchardo Romani adire, ut illic a pontifice Zacharia confirmationem episcopatus huius noui impetraret, et hoc quidem gratis. Pontifex de rudimentis Christianae re ligionis in Germania pro solicitudine pastorali accurrate disquirit, diuus Bonifacius respondet: Euangelij quidem sementem passim inter Barbaros populos germinare, sed deesse operarios aliquot, quo rum opera Francia orientalis, in uerbo Dei per Kilianum adnunciato, retineretur. Caeterum nonnullis sermonibus ultro citroque habitis de cura episco pali, deque pauperum necessitate subleuanda, creatur simul et confirmatiur Burchardus in Episco. Herbipolitanum, ut qui ea cathedra sit tam dignus, quam aptus obeundae sanctae functioni. Abeuntes a se Zacharias pontifex religiosissimus, bis uerbis prosequitur: Ite fratres charissimi, cooperatores diuini seminis, Crescat fructus uestri laboris, nec ualeat inimicus uobis torpentibus in agro dominico serere, quod tempore messis debeat incendio tradi. Et comitetur uos auxilium diuinae protectionis, qua ianitor coelestis aulae defensus est, ne a satana ueluti triticum cribaretur. Iam Wirciburgum ingressi sic excipiuntur a pijs ciuibus: Venite patres, uenite serui Dei excelsi, uenite liberatores animarum nostrarum: augete diuini uerbi semina, a beato Chiliano nobis olim prae bita etc. Quibus auditis uterque praesul prae gaudio lachrymas fudisse memoratur. Ab illo die coepit Burchardus sedula meditatione perquirere, qua ratione commissas sibi oues bene pascere, inque extremo examine superni Iudicis, dominicum Euge promereri posset. Historia subiungit nonnihil de S. Chiliani et

sociorum eius corporibus refossis, et digniore loco conditis a Burchardo bono pastore, uero praesule, ho norando heroe.

HVnc haud incelebrem religionis nostrae uirum Anglosaxonem natione fuisse lego, uenisse uero in Germaniam, beneficentissimi Bonifa cij fama attractum. Quem is, ut rectae tum fidei, tum uitae uirum, primum in oppidum, cui Friteslar nomen, dein in Ordorff amandauit, non docendi tantum, uerumetiam coenobitas pie instituendi corrigendiue graria. Verum mortui in Domino corpus (qua nimirum tempestate Saxones passim uagabantur, omnia depopulantes) nunc huc, nunc illuc transportatum est. Resedisse dicunt in pago Geismar, antequam curante Lullo Moguntinensi praesule, et Albino suffraganeo, transferretur in ciuitatem Heresfeld. Quo tempore in monasterio illo celeberr. uixerunt monachi Ernestus, Batericus et Wolfus. Multa miracula, hoc est, beneficia Dei in aegrotos ferunt apud diui huius Wicberti cineres in Heresfeldensi monasterio facta fuisse.

FVit uir uitae uenerabilis, gratia benedictus et no mine, ab ipso suae pueritiae tempore cor gerens senile. AEtatem quippe moribus transiens, nulli noluptati animum dedit: sed dum in hac terra adhuc esset, quo temporaliter libere uti potuisset, despexit iam quasi aridum mundum cum flore. Qui liberiori genere ex prouincia Mirsiae exortus, Romae liberalibus literarum studijs traditus fuerat. Sed cum in eis multos ire per abrupta uitiorum cerneret, eum quem

quasi in ingressu mundi posuerat, retraxit pedem, ne si quid de scientia eius attingeret, ipse quoque in imma ne praecipitium totus ir et. Despectis itaque literarum studijs, relicta domo rebusque patris, soli Deo place re desiderans, sanctae conuersationis habitum quaesi uit. Recessit igitur scienter nesciens et sapienter in doctus. Huius ergo omnia gesta non didici: sed pauca quae narro, quatuor discipulis illius referentibus agnoui: Constantino scilicet reueiendissimo ualde uiro, qui ei in monasterij regimine successit. Valenti niano quoque, qui annis multis Lateranensi monast erio praefuit. Simplicia, qui congregationem illius post eum tertius rexit. Honorato etiam, qui nunc adhuc cellae eius in qua prius conuersatus fuerat, praeest.

Hic itaque cum iam relictis literarum studijs petere deserta decreuisset: nutrix quae hunc arctius amabat, sola secuta est. Cumque ad locum uenisset qui dici tur Enside, multisque honestioribus uiris pro charitate se illic detinentibus in beati Petri ecclesia demora rentur: praedicta nutrix illius ad purgandum triticum a uicinis mulieribus praestari sibi capisterium petijt, quod super mensam in caute derelictum, casu accidem te fractum est, sic ut in duabus partibus inueniretur di uisum. Quod mox rediens nutrix illius, ut ita inuenit, uehem entissime flere coepit: quia uas quod praestitum acceperat, fractum uidebat. Benedictus autem religiosus et pius puer cum nutricem suam flere conspiceret, eius dolore compassus ablatis secum utrisque fracti capisterij partibus, sese cum lachrymis in orationem dedit: qui ab oratione surgens, ita iuxta se uas sanum repe rit, ut in eo inueniri fracturae nulla uestigia potuissent moxque nutricem suam blande consolatus, ei sanum capisterium reddidit, quod fractum tulerat. Quae res in eodem loco a cunctis est agnita, atque in tanta admitatione habita, ut hocipsum capisterium eius loci in colae in Ecclesiae ingressu suspenderent, quatenus praesentes

et: secuturi omnes agnoscerent, a quanta Benedictus puer conuersationis gratia perfectione coepisset, quod annis multis illic ante omnium oculos fuit, et usque ad haec Longobardorum tempora super fores ecclesiae pependit. Sed Benedictus plus appetens ma la mundi perpeti, quam laudes: et pro deo laborib. fatigari, quam uitae huius fauore extolli, nutricem su am occulte fugiens, deserti loci secessum petijt, cui Sublacus uocabulum est, qui ab Romana urbe. xl. fere milibus distans, frigidas atque perspicuas emanat at aquas. Quae illic uidelicet aquarum abundantia in extenso prius loco colligitur: ad extremum uero in am nem deriuantur. Quo dum fugiens pergeret, mona chus quidam Romanus nomine, hunc euntem repe rit: quo renderet, requisiuit. Cuius cum desiderium cognouisset, et secretum tenuit, et adiutorium impendit, eique sanctae conuersationis habitum tradidit, et inquantum licuit, ministrauit. Vir autem dei ad eun dem locum perueniens, in arctissimum specum se tradidit, et triuus annis, excepto Romano monacho, ho minibus ibi incognitus mansit: qui uidelicet Romanus non longe in monasterio sub Theodaci patris regula degebat. Sed pie eiusdem patris sui oculis furabatur horas, et quem sibi ad manducandum surripere poterat, diebus certis Benedicto panem fe rebat. Ad eundem uero specum a Romani cella iter non erat, quia excelsa desuper rupes eminebat: sed ex eadem rupe in longissimo fune ligatum Romanus deponere panem consueuerat, in qua etiam resti paruum tintinabulum inseruit, ut ad eius sonum uir dei cognosceret, quando sibi Romanus panem praeberet, quem exigens acciperet. Sed antiquus hostis unius charitati inuidens, alterius refectioni, cum quadam die submitti panem conspiceret, iactauit lapidem, et tintinabulum fregit. Romanus tamen modis congruentibus ministrare non desijt. Cum uero iam Deus

omnipotens et Romanum uellet a labore quiescere, et Benedicti uitam in exemplum hominibus demon strare, ut posita supra candelabrum lucerna clarescere, quatenus omnibus qui in domo dei sunt, luceret: cuidam presbytero longius manenti, qui refectionem sibi in paschali festiuitate parauerat, per uisum domi nus apparere dignatus est, dicens: Tu tibi delicias praeparas, et seruus meus illo in loco fame cruciatur. Qui protinus surrexit, atque in ipsa solennitate pascha li cum alimentis, quae sibi parauerat, ad locum tetendit, et uirum dei per abrupta montium, per concaua uallium, per defossa terrarum quaesiuit, eumque latere in specu reperit. Cumque oratione facta, benedicentes Dominum omnipotentem consedissent, post dulcia uitae colloquia, is qui aduenerat presbyter dixit: Surge sumamus cibum, quia hodie pascha est. Cui uir dei respondit. dicens: Scio quia pascha est, quia hodie uidere te merui. Longe quippe ab hominibus positus, quia die eodem paschalis solennitas esset, ignorabat. Venerabilis autem presbyter rursus asseruit, dicens: Veraciter hodie resurrectionis Dominicae paschalis dies est, abstinere tibi minime congruit, quia et ego ad hoc missus sum ut omnipotentis dona Dei pariter sumamus. Benedicentes igitur Dominum sump serunt cibum. Expleta itaque refectione et colloquio, ad ecclesiam suam presbyter recessit. Eodem quoque tempore hunc in specu latitantem etiam pastores inuenerunt: quem dum uestitum pellibus inter fruteta cernerent, aliquam bestiam esse crediderunt: sed cognoscentes Dei famulum, eorum multi ad pietatis gratiam a bestiali mente mutati sunt. Nomen itaque eius per uicina loca innotuit cunctis. Factumque est, ut ex illo iam tempore a multis frequentari coepisset, qui cum ei cibum afferrent corporis, ab eius ore in suo pectore alimenta referebant uitae.

S. CANTVS, CANTIANVS, ET CAN-tianilla martyres Christi Iesu. Ex. S. Ambrosio.

HOdie beatissimorum Canti, Cantiani, et Can tianillae natalis est: quam bene et iucunde tres martyres uno pene uocabulo nuncupantur. Nec mirum, si similes sunt nomine, qui sunt similes pas sione: Si una est illis apud homines appellatio, quibus apud deum est una uocatio. Vniter enim uocati sunt a domino, non interposito tempore aliter et aliter passi, sed omnes eodem ictu pariter martyrium pertulerunt. Quod quidem illis parentiua quadam a Christo affectione concessum est, ut congruerent meritis, qui uocabulis concordabant: et qui erant consanguinitate fratres, fierent etiam sanctitate germani: et quorum membra unius corporis substantia uegerabat, eorum animas eiusdem fidei confessio coronaret. Refert autem de beatis supradictis historia, quod tempore passi onis, cum eos persecutor inquireret, ascenso uehiculo iunctis mulabus eos secedere uoluisse: et cum non longe ab urbis moenibus iter agerent, unum animal de sub iunctis subito corruisse. atque ita illos a persecutoribus comprehensos tentos ad poenam. Quod factum quam gloriosum sit, et a diuinitate dispositum, debemus aduertere. Semper enim deus quos eligit, hos uictores subuectione sublimi in aulam regni coelestis inducit. Nam sicut Helias curru applicato quasi ascendit ad coelum, ita et isti uehiculo admoto ad martyrium peruenerunt: et quadriga sicut illum euexit ad requiem, ita hos portauit ad gloriam. Et quamuis illa ignea quadriga fuerit, haec tamen inferior non habenda est: quia illa unum gestauit prophetam, haec tres marcescente

sustentauit. Sed dicet aliquis: Gloriosius est gestari quadriga ignea, quam terrena. Nec hoc plane defuit sanctis uiris. Nam sicut Heliam ignea quadriga portabat, ita et martyres fides ignea iam ferebat. Ferebat, inquam, illos Christus, qui lumen est, qui ignis est, de quo scriptum est: Dominus noster ignis consumens est. Ergo cum beatos, de quibus loquimur, per secutor urgeret, uehiculum conscenderunt. Qua causa? Vt fugerent? Absit. Non ut fugerent, sed ut ad mar tyrium citius peruenirent: non ut latitarent, sed ut Christianos se cunctis transeuntibus manifestius approbarent. Caeterum occultius inter plures in ciuita te latere potuerant, tutius per diuersa singuli fugae praesidium commendare. At uero ubi quis congregatione habita stratis uehiculis, apparatu disposito, per aggerem publicum egreditur, illic non fuga dicenda est, sed profectus est. Sancti enim uiri, hoc facto uelut in triumphali curru positi contestabantur, dicentes: Ecce persecutor, ecce proficiscimur, ecceprae cedimus, quid resides? quid moraris? Subsequere nostra uestigia. Nolumus enim uideri inuiti ducti ad poenam, qui praecedere nos pro fitemur ad gloriam.

NATALIS SANCTORVM MARTVRVM, Octauij, Aduentitij et Solutoris Tauricorum. Ex S. Ambrosio episcopo.

CVm omnium sanctorum martyrum, fratres, deuotissime natalem celebrare debemus, tum praecipue eo rum solennitas tota robis ueneratione curanda est, qui in nostris domicilijs proprium sanguinem pro fuderunt. Nam licet uniuersi sancti ubique sint, et omnibus prosint, specialiter illi tamen pro nobis interueniunt, qui et supplicia pertulêre pro nobis. Martyr enim cum patitur, non sibi tantum patitur, sed et ciuibus.

Sibi enim patitur ad praemium, ciuibus ad exemplum. Sibi patitur ad requiem, ciuibus ad salutem. Exemplo enim eorum didicimus, Christo credere didicimus contumelijs. ultam aeternam quaerere, mortem didicimus non timere. Videte ergo, quid martyribus debeamus, in quo alter tortus est, ut alius saluaretur: alter carnificem pertulit, ut Christum alter agnosceret: alter morti addictus est, ut alius uita potiretur aeterna: et ad postremum sanctus occisus est, ut pecca tor euaderet. Beati igitur martyres nec sibi uixerunt, nec sibi sunt mortui. Exemplum enim nobis reliquerunt bene uiuendo conuer sationis, tolerando fortiter passionis. Nam ideo Dominus per totum mundum diuersis in locis pati martyres uoluit, ut tanquam idonei testes nos praesenti quodam fidei exem plo suae confessionis urgerent, ut humana fragilitas quae praedicationis dominicae aditu longiore uix cre dit, uel praesenti oculorum testimonio martyrio crederet beatorum. Cuncti igitur martyres deuotissime percolendi sunt: sed specialiterij uenerandi sunt a nobis, quorum reliquias possidemus. Illi enim nos orationibus adiuuant: isti etiam adiuuant passione. Cum his autem nobis familiaritas est: semper enim nobiscum sunt, nobiscum morantur: hoc est, et in corpore nos uiuentes custodiunt, et de corpore recedentes excipiunt. Hic ne peccatorum nos labes assumat, ibi ne infernthorror inuadat. Nam ideo hoc a maioribus prouisum est, ut sanctorum ossibus nostra corpora sociemus, ut dum illos tartarus metuit, nos poena non tangat: dum illis Christus illuminat, nobis tenebrarum caligo disfugiat. Cum sanctis ergo martyribus quiescentes, euadimus inferi tenebras eorum proprijs meritis, attamen consocij sanctitate. Ait enim dominus Petro: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferi non praeualebunt ei. Si ergo apostolo et martyri Petro inferni

porta non praeualet, quisquis sociatur martyri, tartaro non tenetur. Martyres enim inferni porta non possidet, quoniam eos paradisi regna suscipiunt. Nam uidemus eos utique iam regnare. Cernimus enim ab ijs frequenter obsessos immundissimis daemonibus homines liberari, ita ut coelesti medicina et captiua anima de diaboli laqueis eruatur, et ipse diabolus uinculis igneis alligatus producatur de sua captiuitate captiuus, ut qui praedam paulo ante coeperat, ipse subdatur in praedam. Haec et alia potiora mirabilia per sanctos fieri omnibus notum est. Et ideo fratres ueneremur eos in saeculo, quos defensores habere possumus in futuro. Et sicut eis ossibus parentum nostrorum iungimur, ita et eis fidei imitatione iungamur. In nullo enim ab ipsis separari poterimus, si so ciemur illis tam religione, quam corpore.

SAEpe a me, Innocenti charissime, postulasti, ut de eius rei miraculo, quae nostra aetate acciderat, non tacerem. Cumen ego id uerecunde et uere, ut nunc experior, negarem, meque assequi posse diffiderem: siue quia omnis sermo humanus inferior esset laude coelesti, siue quia ocium quasi quaedam ingenij rubigo, paruulam licet facultatem, pristini siccasset eloquij. Tu e contrario afferebas, in Dei rebus non pos sibilitatem inspici debere, sed animum: neque posse eum uerba deficere, qui credidisset in uerbo. Quid igitur faciam? Quod implere non possum, negare non audeo. Super onerariam nauem rudis uector imponor. Et homo qui necdum scalmum in lacu rexi, Euxini maris credor fragoribus. Nunc mihi euanescentibus terris, coelum undique, et undique pontus: nunc unda te

nebris inhorrescens, et caeca nocte nimborum spumei fluctus canescunt. Hortaris, ut tumida malo uela suspendam, rudentes explicem, clauum regam. Pareo iam iubenti: ex quia charitas omnia potest, spiritu sancto cursum prosequente confidam, habiturus in utraque parte solatium. Si me ad optatos portus aestus appulerit, gubernator putabor. Si inter asperos orationis anfractus impolitus sermo substiterit, facultatem forsitan requires, uoluntatem certe flagitare non poteris.

Igitur Vercellae, Ligurum ciuitas, haud procul a radicibus alpium sita, olim potens, nunc raro est habitato re semiruta. Hanc cum exmore consularis inuiseret, oblatam sibi quandam mulierculam und cum adultero, nam hoc crimen maritus impegerat, poenali carceris horrore circundedit. Neque multo post, cum liui das carnes ungula cruenta pulsaret, et sulcatis lateribus dolor quaereret ueritatem, infelicissimus iuuenis uolens compendio mortis longos cruciatus uitare, dum in suum mentitur sanguinem, accusauit alienum: solusque omnium miser, merito iussus est percuti, qui non reliquit innoxiae, unde posset negare. At uero mulier sexu fortior suo, cum eculeus corpus extenderet, et sordidas foetore carceris manus post tergum uincula cohiberent, oculis quos tantum tortor alligare non poterat, suspexit ad coelum, et uolutis per ora lachrymis. Tu, inquit, testis es domine Iesu, cui occultum nihil est, qui es scrutator renis et cordis: non ideo me negare uelle, ne peream, sed ideo mentiri nolle, ne peccem. At tu miser homo, si interire festinas, cur duos interimis innocentes? Equidem etip sa cupio mori, cupio inuisum hoc corpus exuere, sed non quasi adultera. Praesto iugulum, micantem intre pida excipio mucronem, innocentiam tamen mecum seram. Non moritur, quisquis uicturus occiditur. Igitur consularis pastis cruore luminibus, ut fera, quae gustatum semel sanguinem semper sitit, duplicari tormenta iubet, et saeuum dentibus frendens, similem carnifici

minatus est poenam, nisi confiteretur sexus infirmior quod non poterat robur uirile reticere. Succurre do mine Iesu, ad unum hominem tuum complura sunt inuenta supplicia. Crines ligantur ad stipitem, et toto corpore ad eculeum fortius alligato, uicinus pedibus ignis apponitur, utrunquae latus carnifex fodit, nec papillis dantur induciae: immora mulier manet, et a dolore corporis spiritu separato, dum conscientiae bono fruitur, uetuit circa se saeuire tormenta, iudex crudelis, quasi superatus attollitur. illa deum de precatur: soluuntur membra compagibus: illa oculos ad coelum tendit, quasi de communi scelere alius confitetur: illa pro confitente negat, et periclitans ipsa, alium uendicat periclitantem. Vna interim uox est: Caede, ure, lacera, non feci. Si dictis tollitur fides, ueniet dies, quae hoc crimen diligenter discutiat: habeo iudicem meum. Iam lassus tortor suspirabat, ingemit: nec erat nouo uulneri locus. Iam uicta saeuitia, corpus quod laniarat, horrebat. Extemplo ira excitus consularis: Quid miramini, inquit, circumstantes si torqueri mulier mauult, quam perire? Adulterium certe sine duobus committi non potuit: et esse credibilius reor, noxiam ream negare de scelere, quam in nocentem iuuenem confiteri. Pari igitur prolata in utrunque sententia, damnatos carnifex trahit, totus ad spectaculum populus effunditur, ut prorsus quasi mi grare ciuitas putaretur, stipatis proruens portis turba densatur. Et quidem miserrimi iuuenis ad primum statim ictum amputatur gladio caput, truncumque in suo sanguine uolutatur cadauer. Postquam uero ad foeminam uentum est, et flexis in terra poplitibus, super tremente ceruice micans eleuatus est gladius, et exertam carnifex dextera totis uiribus concitauit, ad primum corporis tactum stetit mucro letalis, et leuiter perstringens cutem, rasurae modicae sanguinem aspersit, imbellem manum pe: cussor expauit, et uictam dexteram gladio mar

miratus, in secundos impetus torquet. Langiudus rursus in foeminam mucro delabitur, et quasi ferrum eam timeret attingere, circa ceruicem torpet innoxiam. Itaque furens et anhelans lictor, paludamento in ceruicem retorto, dum totas expedit uires, fibulam quae chlamydis mordebat oras, in humum excussit, ignarusque rei, ensem librabat in uulnus. En tibi, ait mulier, ex humero aurum ruit: collige multo quaesitum labore, ne pereat. Proh rogo, quae est ista securitas? Impendentem non timet mortem: laetatur percussa, carnifex pallet: oculi gladium non uidentes, fibulam uident. Et ne parum esset, quod non formidabat interituj, praestat beneficum saeuienti. Iam igitatis. Iam spiculator exterritus et non credens ferro, mucronem aptabat in iugulum, ut qui secare non poterat, saltem premente manu corpori conderetur. Omnibus res inaudita saeculis. Ad capulum gladius reflectitur, et uelut dominum suum uictus aspiciens, confessus est se ferire non posse. Huc huc mihi trium exempla puerorum, qui inter frigidos flammarum globos hymnos aedidere pro fletibus, circa quorum saraballa sanctamque caesariem, innoxium lusit incendium. Huc beati Danielis reuocetur historia, iuxta quem adulantibus caudis, praedam suam leonum ora timuerunt. Nunc susanna uobilis fide, omnium subeat mentibus, quae iniquo damnata iudicio, spiritu sancto puerum replente saluata est. Ecce non dispar in utraque misericordia Domini. Illa liberata periudicem, ne iret ad gladium: haec a iudice damnata, absoluta per gladium est. Tandem ergo ad foeminam uindicandam populus armatur. Omnis aetas, omnis sexus carnificem fugat, et coetu in circulum coeunte exclamat. Non credit pene unusquisque quod uidet. Turbatur tali nuncio urbs propinqua, et tota lictorum turma glomeratur. E quibus medius, ad quem damnatorum

cura pertinebat, erumpens, et caniciem immundam perfuso puluere turpans: Quin meum, inquit, ô ciues petitis caput? me illi uicarium datis? Si estis misericordes, si clementes estis, si uultis seruare damnatam, innocens certe perire non debeo. Quo fletu uulgi concussus est animus, moestusque se per omnes torpor insinuat, et mirum in modum uoluntate matata, cum pietatis fuisset quod ante defenderant, pietatis uisum est genus ut paterentur occidi. Nouus igitur ensis, nouus, percussor apponitur. Stat uictima, Christo tantum fauente munita. Semel percussa con cutitur, iterum repetia quassatur, tertio uulnerata prosternitur. O diuinae potentiae sublimanda maiestas: quae prius fuerat quarto percussa, nec laesa, ideo post paulum uisa est mori, ne pro ea periret innoxius. Clerici quibus id officij erat cruentum linteo cadauer obuoluunt, et fossam humum lapidibus constru entes, ex more tumulum parant. Festinato sol cursu occasum petit, et miseri cordia Domini, celeriore cursu naturae nox aduenit. Subito foeminae palpitat pectus, et oculis, quaerentibus lumen, corpus animatur ad uitam. Iam spirat, iam uidet, iam subleuatur, et loquitur. Iam in illam potest uocem erumpere. Dominus auxiliator meus, non timebo quid faciat mihi homo. Anus interim quaedam, quae ecclesiae sustentabatur opibus debitum coelo spiritum reddidit, et qua si de industria ordine currente rerum, uicarium tumulo corpus operitur. Dubia adhuc luce, in littore dialbolus occurrit, quaerit cadauer occisae, sepulchrum sibi monstrari petit: uiuere putat, quam mori potuisse miratur. Recens a clericis cespes ostenditur, et dubum superiecta humus, cum his uocibus ingeritur flagitanti: Erue scilicet ossa iam condita: Infer nouum sepulchro bellum: et si hoc parum est, auibus ferisque la nianda membra discerpe. Septies percussa, debet aliquid plus morte perpeti. Tali ergo inuidia carnifice.

confuso, clam domi mulier refocillatur. Et ne forte creber medici ad Ecclesiam commeatus suspicionis panderet uiam, cum quibusdam uirginibus ad secretionem uillulam secto crine transmittitur. Ibi paulatim uirili habitu ueste mutata, in circatricem uulnus obducitur. Et ô uere ius summum, summa malicias post tanta miracula adhuc saeuiunt leges. En quo me gestorum ordo pertraxit. Iam enim ad Euagrij nostri nomen perueniemus: cuius ego pro Christo laborem, si arbitrer a me dici posse, non sapiam: si penitus iacere uelim, uoce in gaudium erumpente non possim. Quis enim ualeat digno canere praeconio, Auxentium Mediolanis incubantem, huius excubijs sepultum, pene ante quam mortuum? Romanum episcopum iam pene factionis laqueis irretitum, et uicisse aduersarios, et non nocuisse superatis? Verum haec ipse equidem spacijs exclusus iniquis praetereo, atque alijs post me memoranda relinquo. Praesentis tantum rei fine contentus sum. Imperatorem de industria adit, precibus fatigat, merito lenit, solicitudine promeretur, ut redditam uitae redderet libertati

TVBA EVANGELIC AE GRATIAE, PER CHIristum fium dei, factae. PER GEORIVM VVICELIVM.

page 360, image: s360
PRAECONIVM EVANGELICAE GRATIAE, PER Christum Filium Dei, factae.

CRedimus et confitemur Catholici, adeoque huius gratia cum priscis martyribus, quorum memoria nobis sacra est, uniciri, omne tormentorum genus perpeti, ac mori denique non recusamus. Nempe Siloh. Gene. xlix. Prophetam magnum. Deut. xvij. Mesiah et filium dominicum Psa. ij. Daniel. ix. Verum Solomonem. ij. Reg. vij. Verum Dauidem. Hier. xxiij. Hose. iij. Immanuel. Esa. Mirificum, Consiliarium, Deum, gigantem, Patrem in aeternum, Principem pacis. Esa. ix. Maher Salal. Esa. viij. Virgam de stirpe Isai. Esa. xj. Seruum dominicum. Esa. lxj. Adonai Iustum nostrum. Hier. xxxiij. xxxiij. Germen iustitiae, Pastorem unum et principem, Ezech. xxxiiij. Lapidem in montem factum, qui impleuit uniuersam terram. Danielis ij. Antiquum dierum Danielis vij. Lapidem Zionis in summo angulo positum. Esa. xxviij. Psal. cxvij. Lapidem in quo septem illi oculi. Zachar. iiij. Puerum dominicum Zemah. Zachar. iij. Regem Zion, iustum et seruatorem. Zachar. ix. Dominatorem Israelis. Mich. V. Desyderium gentium Hagg. ij. Doctorem iustitiae. Iohelis ij. Solem iustitiae. Mala. iiij. Hoc est, Iesum Nazarenum, Mariae filium Bethlehemiticum, uerbum Dei carnem factum. Primogenitum uniuersae creaturae, corporale domicilium omnis plenitudinis deitatis, haeredem uniuersorum, splendorem gloriae Dei, Expressam imaginem substantiae diuinae, Deum uerum de deo uero. Genitum impassibiliter generatione incogitabili. hoc est, deum decente, ante saecula, ante uisibilia, inuisibilia, atque adeo intelligibilia, Non factum, Eiusdem, non alterius

seiunctioris siue remotioris, cum patre substantiae subsistentiaeque, Opificem archangelorum. Ministrantem patri ad creationem uniuersorum, iuxta assumptum hominem in tempore praedefinito, e coelo in mundum uenisse, ut peccatores saluos faceret. j. Timot. j. Et ut quaereret seruaretque quod perierat, Luc. ix. xix. Perierat humanum genus, non tam e Paradiso, quam fa uore creatoris eiectum, creatura ualde bona turpissime degencrarat. Plasma angelice constitutum eo pro lapsum fuerat, ut id fecisse ractorem poenituerit. Manus optimi ac sapientiss. opificis in culpa summi mali huius esse, minime omnium potest. Haec enim fecit hominem rectum, e quo prauum fecit inuidia diabo li, idque adeo ut nihil sani in tota natura reliquum fieret. Hinc Caro, hinc mundus, hoc est peccati seminarium. Tali deprauationi debemus conscientiae surda uerbera, poenam uchementem ac multo seueriorem illis, quas et Caeditius grauis inuenit aut Rhadaman tus. Praeterea perturbationes atque affectiones illas ac aegritudines animi, dein mille curas. Postremo quod ad corpus attinet, omne laborum morborumque genus, calamitatem et contritionem uiarum nostrarum, infoelicitatem denique totam, senium, fatum. Proinde homo coelo conditus in Auernum inijcitur, uas ignominiae, organum irae, initrumentum mortis Gehem nae titio. Tantum malum nobis a diabolo est. Caeterum huic malo tollende, nemo mortalium ab orbe condito par erat. Immersus coeno zabuli, homo semet hinc euoluere qui poterat? Mansit lex naturae in tegra Nihil porerat. Successit lex scripta. Nihil poterat. Per ditius fuit miserum genus, quam ut ab ullo creato re stituiquiuerit. Accessit igitur Creator ipse, ad quod efficiendum in ipsa statim praeuaricatione protoplasti, animum ineffabili consilio adiecerat. Creatoris erat, creaturam suam ab hoste asserere. Ipse demum potis erat, scruare quod perierat. Effecit autem hocipsum,

non per ahgelicos principatus, non per homlnes Enoch aut Heliam e superis redditos, multo mi nus per Abraham patrem Iudaicae gentis, aut perMo sem Synagogae principem, aut per Dauid uirum secundum cor Dei, in quo multa signa diuiniratis prae ostensa, omnium minima per Nehemiam redeuntis e Chaldara populi ducem, sed per seipsum. O factum, cui efferendo impares etiam archangeli sunt, Nos homunculi nihil nisi stupere, mirari, adorare. Porro negocium omne, quo nihil sacratius ac auguitius esse potest, in literas miserunt mirabili concentu ac consensu Prophetae et Euangelistae. Illi quum nondum factum esset, hi uero cum factum esset. Iam ille reparandi atque conseruandi modus constitit in patiendo, At pati in Deum Opt. Max. non cadit, quare filium (de quo nunc dissero) Deum homine mistum, pati uolentem, pati uoluit, ut patiendo elueretur, quod agendo commissum fuerat. Nemo hic humanitus ratiocinetur. Neque enim quod ueriss. dixit Lactantius, Veritas ac ar canum Dei summi, qui fecit omnia, in genio proprijsque canum sensibus comprehendi potest. Nec aliud deterius est, ut scribit Ioan. Chrysostomus, quam uelle diuinas res humana ratione discernere atque metiri. Fides quemadmodum idem ait, sensibilia omnia supergre ditur, et infirmitatem ratiocinationum humanarum transit. Ea demum fide, quae nihil disputat, tanta in re opus fuerit. Filius igitur patri obediens usque ad mor tem crucis, perditionem nostri miseratus est, et uerus ille Samarita sauciatum Adam benigne curauit, qui est eius erga hominem amor. Portauit lignum uerus Isaac, holocausto destinatus. Venundatus est a fratri bus uerus Ioseph. Occubuit magno incredulorum malo uerus Samson. Derisus ac consputus est uerus Dauid, et e regno ab ijs eiectus, qui noluerunt eum super se regnare, uerus Melchizedeck, uerus et plusquam Aaron ille noster Iesus Christus obrulit hostiam

pacificam in odorem fragrantiss. Imo idem ipse sacrificium, qui et sacerdos. Ipse agnus, aries, uitulus. Adductus est ad occisionem, unica ouis, non aperiens os suum. Non fruit patienti species neque decor. Factus est despicabilis, et nouiss imus uirorum, uir dolorum ac sciens infirmitatum. Repertus est in forma serui, adeoque uermis et non homo, opprobrium hominum et despectio plebis. Mortem uero crucis pertulit amator hominis, ut mortem inobedientiae humanae debitam exigeret, et amissam uitam reuocaret. Mori unum oportuit, ut multi uiueremus. Mors utraque propter peccatum in mundum introierat, culus mortis (a. qua eum teneri impossibile erat) mors factus est pontifex ille noster, quamque per mortem aboleuit, et cum ea diabolum, qui mortis habebat im perium. Peccatum expiari non potuit, nisi sacrificio humani corporis, non cuiuslibet, sed huius nostri in aeternum Melchizedechici pontificis. Quare peccato expiato, mors, cuius aculeus peccatum, extincta est. Iam morte extincta nos liberati sumus, quorquot metu mortis per omnem uitam obnoxij eramus ser uituti. Atque inde redemptio praedicatur in toto orbeterrarum, et libertas et salus et gaudium, quod ne mo tollet anobis. Inde fatur agnus Dei, Heus sitien tes uenite ad aquas. Venite ad me omnes qui laboraris et onerati estis, et ego reficiam uos. In me pacem habebitis. Nam ego missus unus sum, ut euangelizem mansuetis, ut medear contritis corde, ut nunciem ca ptiuis iudulgentiam et clausis apertionem. Ego sum resurrectio et uita. Ego uobis factus a Deo sapientia, iustitia, sanctificatio et redemptio. Ego redemi uos de execratione legis, dum pro uobis factus eum execratio. Ego finis legis. Ego uia ad patrem quem reconciliaui uobis, quem amicum dulcem reddidi uobis per meam carnem et sanguine, quem propicium

feci uobis, tollens peccata uestra super lignum, quem pacificaui ego uerus Salomon. Ad huncaditus per me est uobis liberrimus. Per me ad illum penetrabitis. Ego Mediator, ego aduocatus, ego thronus gra tiae et laetiss. Caporeth, et pretiosiss. [gap: Greek word(s)] . Nam non solum crucifixus sum propter peccata uestra, uerumetiam exurrexi propter iustificationem uestri, non moriturus iterum. Ego languores uestros portaui, Ego uulneratus fui propter iniquitates uestras et attritus propter scelera uestra. Ego dependi, quod admisit Adam. Quod ille perdidit, ego inueni. Veni in mundum, uidi mundum, uici mundum. Occididia bolicum Goliath, communem hostem humani, maxi me Israelitici generis. Triumplians compescui antiquum diaconem, trucem Behemoth, immanem Leui athan, serpentem nectem, qui uocatur Satanas. Propter me recipit et exosculatur pater perditum filium. Propter me remittit peccata: et ita remittit, ut illorum in posterum immemor esse uelit. Ego fundamentum, ego lapisangularis, ego caput uestrum. Ego bonus pastor, ego Episcopus animarum uestrarum. Ego unicus magister uester. Dicite pusillanimes, Confortamini, Confidite, nolite timere. Ego uere dominus Deusque uester. Quapropter consolamini consolamini. Venit lumen uobis. Gaudete et exultate, nam deleuiut nubem iniquitates uestras, et quasi nebulam peccata uestra. En uobis pro cinere coronam, oleum gaudij pro fletu, pallium laudis pro moerore. Inclinate aureum uestram et uenite ad me, audite et uiuet anima uestra. Nihil a uobis in praesentiarum exigo. Vos me non ama stis, ego uos amaui prior, et amor ille siue ignis poti us, quo maiorem nemo haber, de coelo in terram me detraxit. Gratuito ueni. Gratuito uobis natus, uobisque datussum. Gratuito docui ac benefeci. Gratuito tuli opprobria opprobantum. Gratuito mortis supplicium subij innocentissimus. Quo benesiao coelos peccaro

uestro occlusos uobis aperui. Vos credite in me et ba ptizemini, ecce uestra omnia sunto, quae ego habeo, apatre tradita. Baptizatis dabo de spiritu meo, regeneratore humanorum cordium, ut discipuli me doctorem, utque milites me imperatorem per omnia sequamini. Hinc eritis noui ciues coelestis Hierosoly mae, noui domestici Dei, populus meus, omnes iusti in perpetuu. germen plantationis meae, persuasum si bi haben tes regnum Dei non esse in uerbo, sed in uir tute, quique gratiam Dei salutiferam, cunctis homimbus apparentem, in uacuum non recipiant. Filij Dei. addo dij ipsi sunt, haeredes Dei, cohaeredes mei, fratres mei, matres mex, sorores mex sunt qui me inte gri sectantur. Quid obsecro possit esse magnificenti us, quid amplius, quid opulentius, quid illustnus, quid optatius, quidl aeriusantumbonum nobis e Christo est. At te cum ista superbia tua procul hinc in caluariam aliquam proripe Israelita, qui et tibi et gem tili populo donatam ex aequo uniuersis salutem inuidens, obturbare negocio Dei et obstrepere adoram dae uoluntati quam obsequi maluisti. Vos peculium domini, fateor. Neque enim tale fecit omni nationi. Nec fuit tam grandis gens, quae haberet deos appropinquanteslibi, sicuti uos. Vobis credita erant eloquia Dei. Vestra fuit adoptio, restamenta, cultus, pro missiones. Salus ex Iudaeis est. Maxime. Contra nos praeputium uocabamur, Sine deo eramus, et extranei a testamentis promissionis et a Repub. Israelitica alieni. Eramus canes, sed tamen micis triticeis mensae uestrae aliquando insidiantes. Erant nostri dij daemonia. Simulachra nostra argentum et aurum. Euam. At ideo ne in uanum creati sumus filij hominum. Vos Abrahae, nos Adaepueri, sed utrique ex Deo. Nam Adam fuit Dei. Dicite, an non et nobis promissa salus? Profecto nos quoque complectitur Abrahae bene dictio. De nobis quoquo laeta cecinit Esaias non uno

in loco. An non nos sumus, de quibus uaticinatus est Hieremias: Ad te gentes uenient ab extremis terrae, dicentes: Vere mendacium possiderunt patres nostri, uanitatem quae eis non profuit. De nobis Encomiastis Dei praedixit Dauid. De nobis Malachias: reliquos omitro. dixit nomen Dei magnum fore in gen tibus. Proinde rem aequi consyderate. Vobis apparuit salutare Dei, ut confirmarentur promissiones patrum. Nos uero pro misericordia glorificamus De um, ut sit non Indaeorum tantum, sed et Gentium Deus. Sed sine legalibus Mosaicis nos ad Euangelij societatem admittere dedignamini, aut ipsi mauultis uos ab ea abstinere, ô prodigiose caninam inuidentiam. Ducitis nos uiliores quam qui aequari uertrae excellentiae in religione queamus. Indignum, atque absurdum iudicatis, praeputiatos inter recutitos sacrificare, orare, psallere: semen Chanaan admisceri semini Abrahamico, grande piaculum arbitramini. Gens generosa stirpis nobilitate elata despicitis Samaritas sed eo fastu, ea inuidia exitium uobis ipsi accersitis. Nam eo pacto, uerbum Dei, quod oportebat primum uobis praedicari, repulistis, et uos aeterna uita indignos reddidistis. Igitur Apostoli praeordinati testes ad nos conuersi iuxta mandatum. Quo fit, ut Messias uestera no bis nunquam quaesitus aut expetitus, nobis inueniatur, et nos non populus Dei, populus Dei reddamur, eque non dilectis dilecti. Adhaec ex oleastro olea. Sum matim ad eam dignitatem euehamur, a qua uos uolentes decidistis. Verum nunc uobis omissis, qui super bia sanguinis Abrahamici, et inuidia malignitateque obcaecati, in uniuersum repulistis a uobis euang elium, illos conueniamus, qui circumcisi Euangelium quidem receperunt, posteaquam huic scriptura testimonium fert, sed ita receperunt, ut inueteratum Mosen non relinquerent. Nam cum isto Iudaeorum genere. Paulus gentium, hoc est noster doctor, potiss. bellum gerit. Alterum

genus, nempe illorum qui Christi Nazareni no men fidemque prorsus auersabantur, modice nonnullis in locis attrectat. Quid enim ad nos qui foris sunt? deplorat alicubi reiectionem obduratae gentis, causis e scriptura collatis. Reliquum consumit in refutando. Siquidem illi quorum opinionem refutat, in Ecclesiae consortio inueniri amabant, quantumuis a puro Christianismo alieni. Ea propter adeste, quos dubito Christianos ne, an Iudaeos appellitem, dicite quam ob rem irati Petro Apostolo obstrepitis: Ad ui ros praeputium habentes introisti, et edisti cum eis? Quare obstupescitis, quod et in gentes donum spiri tus sancti effusum est? Quare inuidetis gentibus osti um fidei apertum? Quare murmuratis, quia deus et gentibus poenitentiam concessit ad uitam? Respondetis: Immundae gentes sunt, et indigni noui Testa. menti gratia. Atqui Deus illas mundauit, id quod aliquanto inferius testabor. Vos igitur, illas immundas ne dixeritis. Sunt iniustae, prophanae, daemoniacae, pro cul arcendae a contubernio sanctorum Dei. Audio. Di cite uero uos, quid tandem sit, cur tales esse a uobis iudicentur? Sunt praeputiati, et contemnentes, non ignorantes tantum, nostri Mosi. Audio. At quid illud est? Vnde ex iniustis iustae, ex prophanis sanctae, ex idololatris Theolatrae, ex impuris purae, breuiter ex gen tibus reddi possint uestri similes, et dignae nouo foedere? Exigitis enim ut ante Iudaei quam Christiani fi amus, seu potius neutri. Ipsi uos pro talibus habetis quales uultis gentes fieri. Circuncidatur ex illis omne masculinum. Dies obseruent et menses et tempo ra et annos. Ne tetigerint, ne gustarint, ne contrectarint etc. Audio. Igitur elementa mundi puras, iustas, ac sanctas facient gentes? Et has ipsas obseruati ones respiciet Deus, et ob eas recludet illis ostium fi dei, citra has nihil facturus? Maxime. Nisi enim circum cidantur secundum more Mosi, non poterunt esse salui.

Agnosco uerba uestra et intelligo, quo spectetis. Ni mirum ut iugum super ceruices discipulorum imponatur, ne contingat, ut illi liberi, grati ac alacres ad regnum coelorum irrumpant. Sic colligitis: Nos una cum patribus nostris in lege Domini rot saeculis desudauimus, et soli prae omnibus terrae familijs porta uimus pondus diei et aestum, ut non immerito nunc, nobis promissi in propheta foederis, nos prae caeteris adeoque soli participes fiamus. Nam soli laborantes, soli iure optimo mercedem accipimus. At Ethni ci, Deo uacui, imo Dei osores una cum patribus suis, Baal, Bel, Dagon, Iouem, Apim, Rephphan, Bere cynthiam, pallorem, porrum et cepe proni adorarunt. Et ijdem per solis radios, Tarpeia fulmina, Mar tis frameam et Cyrrhaei spicula uatis iurarunt, hostes populi Dei, excisores templi, qui uitam omnem in omni turpitudine triuerunt, repleti omni iniusti tia, pleni impietate, sacrilegi, uenefici, arsenocoetae, parricidae, adeoque in peccatis plane mortui. Quales cum sint, immerito admittuntur ad foedus, nobis pa res facti. Ob haec si uolent illi nobiscum esse in foedere, nobiscum obseruent decreta, ut per haec uelut lustrati, puriores ac digniores ad nouam religionem accedant, praesertim cum haec decreta diuinitus disposita sint. Vnde nec nos ea in aeternum abdicabimus, tametsi posthac cultores noui foederis huius. Praecepta illa sunt in generationem et generationem, Cur igitur nos relinquamus ea, aut relinquendi contemnendi ue alijs autores simus? Ita uos. Sed hoc pacto spiritui sancto resistitis, ô Mosaistae. Placu it Deo, ad cognitionem ueritatis et promissum foedus omnes homines admittere, non uos solos, idque citra respectum uitae anteactae, ne quis gloriaretur. Placuit gratis admittere, adeoque gratis apponere ani mas quae saluae fiant. Clamat enim: Venite, emite abs que argento et ulla commutatione uinum et lac. In oculis

Maiest. in excelso non tam malae sunt gentes, nec uos tam boni, quemadmodum uobis uidetur. Malae illae sunt, sicuti uos, et quo maior utrorunque malitia. hoc maius opus fuit adueniente Christo. Summus amor st, inenarrabilis munificentia est, imperuestigabilis onitas est, altiss. miseratio est, immensa gra tia est, partim quod in terras deuenit Dei filius, partim quod foedus instituit, et ad hoc humanum genus inuitauit. Non uenit propter iustitiam uestram ad uos, nec uenire supersedit propter imustitiam ad uos, nec uenire supersedit propter imustitiam gentium. Non hunc attraxit cultus Moses, nec repulit adoratum idolon. Venit ut omnes aeque seruaret, quam doquidem omnes aeque perierant. Siue Iudaeus, siue Graecus, siue Scitha. Non est enim distinctio. Verum instas recutite. Ais: Non est aequa uia Domini, nisi nos incircumcisis praeferamur, Et nisi illi legem ante Euam gelium aut simul cum Euangelio seruandam recipiant, et nobis aliquo modo pares fiant, non poterimus illos non uitare: tantum abest, ut in societatem Christianam putemus admittendos. Nos meruimus, illi nihil, et nulla est distinctio? Nulla Nam omnes peccauimus, et destituimur gloria Dei. Fallimini si putetis uos ideo non peccatores esse, quandoquidem natura Iudaei et non ex gentibus peccatores estis. Si igitur gentes ad Euangelium admittendae non sunt, quia peccatores sunt, ergo uos quoque ab eodem repellendi, quoniam et ipsi estis peccatores, id quod praeter scripturam, conscientia uestra uobis certo testificatur. Nec est, quod merita uenditetis, quae ego rudera uoco, et gentilium criminibus fere paria, si pergatis eiusmodi iactare, quasi ob ea uocarit uos Deus ad communionem foederis. Gratiam salutiferam Dei amatoris nostri, quae omnibus apparuit, ne gare non potestis. Iam quomodo gratia est, si uobis ad Euangelicum foedus per merita legis aditus patere debet? Vobis ne debitum sit, gentibus uero gratia?

Vester ne debitor erat Deus, ur eum oportuerit et mittere Messiam et ad hunc uos admittere? Talia ne opera uestra sunt, ut Deum horum bonitate obstrin gere uobis potueritis? Apagesis infoelicissime hominum cum operibus istis, ob quae neque praedesiniri, neque uocari, neque iustificari, neque glorificari merueras sed praestitit hoc propositum, electio, gratia. Nam si ob opera obque propriam iustitiam tuam debuisset te ad salutem oblatam uocare, gentes, quia nihil habebant aut operum aut iustitiae, reiectas esse omnes oportu it. Quoniam uero gentes sine operibus iustitiae uocauit, consentaneum est, uos propter opera iustitiae non uocatos fuisse, imo uocandos aut certe ex uobis reliquias, etiamsi nihil habussetis operum. etenim ut in uobis non respexit opera iustiliae legalis, ita ea in gentibus non desyderauit. Hem, inquis, excluden dae gentes: Minime. Aut enim admitte gentes, aut conuelle uaticinia prophetica de admittendis gentibus. Hic quid facies? Deus est et gentium Deus, et illae uio lenter rapiunt regnum Dei, et quia pauperes spiritu Euangelizantur. Id circo tibi persuasiss. sit, saluari eri pique e mundo nequam et diabolo, gratis, per percium sanguinis Messiae, et te circumcise et incircumcisas gentes. Deinde utrisque gratis donari spiritum sanctum, utrisque gratis remissa peccata, postremo utrosque gratis purificari atque iustificari per gratiam Domini Iesu Christi, in quem credunt. Indigebas enim et tu circumcise ut iustificareris. Nam tu quoque iniustus eras, et omnis iustitia tua praecedens, non erat iustitia coram Deo. Requirebatur a uobis identidem iustitia per fidem Iesu, quae requirebatur a gentibus. Conueniebat parem esse iustitiam utriusque populi. Gentes non aliam habere poterant, quam uel imputatam uel donatam dicas, ex fide sua. Allatam a se iustitiam non habebant, sic uos quoque eam quam attule ratis e Synagoga ponere, et imputatam, a Deo propter

fidem filij accipere debebatis, ut esset aequabilitas. Nihil fuit impurius gentili populo, fateor, sed eam impuritatem sustulit gratia miserentis Dei propter fidem illorum, qua Christo crucifixo uere crediderunt. Eratis impuri uos quoque, tametsi id cernere propria iustitia non sinit. Quod uero nunc puri a priore inquinamento effecti estis, acceptum ferre gratiae debetis, uti gentes. Nam una eademque fide uestra beneficium salutis uobis contigit, quandoquidem inter uos et gentes Deus nihil discreuit. Sed rem contractius eloquar: Voluisti Iudaice frater, ut prophanae gentes ab Euangelico testamento, imo a uestro templo et commercio prohiberentur, aut iustificatae admitterem tur. Nam omnino non conueniret ut regnum coelorum quae est Ecclesia Christianorum tam iniustis ac immundis bestijs pateat. Quod uoluisti, factum scito. Admittuntur iustificatae et eaedem purgatae. Quaeris, quo tandem modo? Operibus Mosaicis? Nequaquam, sed fide, qua receperunt uerbum Dei carnem humanam factum. Ea fide reputatae fuerunt iustae apud Deum, et ea fidei iustitia fretae, ad communiorem sanctorum accesserunt, atque hinc ad thronum gratiae, clamantes ad Deum propitium: Abba. Contemnis hanc Iustitiam? Certe aliam non habuerunt gentes, et ea suffecit Deo uocanti gentes. Quid, quod tu nec aliam habuisti Iudaee frater, quando Synagogam desereres? Quod fi hanc iustitiam (quae Christus est) habere dedignaris, nullam uel hodie habere potes, quantumuis iustus in omni bono opere. Circumcisio Iudaeum facit, non Christianum, ob id a Christiano non exigitur, nisi sentias spiritulem, quae fit in occulto cordis. Imo si quis e gentibus a te effascinatus circumcidatur, huic Christus nihil proderit. Nam is eo facto resilit a libertate, qua nos donauit Christus, et semet debitorem totius legis seruandae facit. Decipis igitur pseudapostole incautas gentes,

in eo quod opera synagogae Ecclesiae necessaria ad salutem esse uociferaris. Agnoscimus opera legemque a Deo praeceptam, sed ijdem cognoscimus filium, qui nos liberauit a Mosi iugo, et qui maledictionem eiusdem legislatoris prorsus abstulit. Falsi fratres facitis Iudaica praedicatione, ut Christus frustra mortuus esse uideatur. Nam quod Christi promissioni ac gratiae acceptum ferri debuit, hoc uos Mosaicae iustitiae attribuitis, repellentes a Christo, quotquot ad eum per legem non ueniunt. Portabitis iudicium uestrum, quia conturbastis nos Mosaico Euangelio: nos gentes, inquam, fidem non legem edoctas a nostro Apostolo. Vestra inuidia facit nobis ex dono debitum, ex gratia mercedem, et conamini seruosele mentorum infirmiss. reddere, qui precio magno empti sumus. Stultissimum uero sit, uos a nobis ad iustitiae opinionem circumcisionis opus exigere, quod uobis ipsis nihil profuit, Et si uerum fateri fas est, obfuit magis, quando a Gratiae cognitione, et promissionis benedicendarum familiarum intelligentia, animos uestros maiorem in modum impediuit. Recte fit, uos uocamini filij Abrahae, nos sumus.

SERMO GEORGII VVICELII SVPER VERBIS Dominicis: Venite ad me omnes, etc. Matth. xj.

IESVS respondens, dixit: Confitebor tibi Pater, Domine coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea paruulis. Certe Pater, sic fuit bona uoluntas apud te. Omnia mihi tradita sunt a Patre meo, et nelro nouit Filium nisi Pater, neque Patrem quisquam nouit, nisi Filius, et cuicunque uoluerit Filius reuelare.

Venite ad me, omnes qui laboratis et, onerati estis: et ego refocillabo uos. Tollite iugum meum super uos: et discite a me, quôd mitis sim, et humilis corde: et inuenietis requiem animabus uestris. Iugum enim meum, commodum est: et onus meum, leue est.

REspondens Iesus, dixit: Confitebor tibi Pater, Domine coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus, etc. Euangelista Lucas describit, qua occasione Dominus in haec uerba eruperit. Nimirum reuersis septuaginta discipulis, et cum gaudio ingenti gloriantibus de miris factis, quae per ipsorum manus fides Christi Iesu fuerat operata. Tum enim contemplans dominus uirorum illorum simplicitatem, praeterea summam integritatem, admirari incipit patris dulciss. eudocian, qua mortalium sapientiss. administrat. Itaque spiritu exultauisse eum ait, ut congaudentem paternae dispositioni, atque subindicantem, quam sibi cordi sit, quicquid per omnia operetur pater. Nam non potest filio placere, quodcunque patri

placuerit. Sed nos uerba domini consyderemus: Confitebor tibi, etc. Hebraico tropo dicitur confiteri, pro gratias agere siue gloriam dare, item laudem dicere, hoc est, confiteri ore, ipsoque gestu ac opere, soli Deo deberi omnes gratiarum actiones, omnem gloriam, omnem laudem, quippe soli rerum conditori, et suae illius uniuersae conditionis uni gubernatori. Quod ipsum quoque Christus exprimit, quum post elatum ore gratiarum actionis uerbum patrem Dominumque coeli et terrae esse subiungit eum, cui confitetur: quasi dicat, Non sine causa Deo uiuo confiteor, quandoquidem unus est super omnia. Verum hic de ficit humanus sermo, nam maiestatem omnipotentis quis enarrabit? Admonemur interim [?]s quoque, ut hoc secuti exemplum hominis Christi, confiteamur sine intermissione, Nimirum te ô pater, a quo omnis paternitas, dominator creaturarum, decet hymnus, te decet laus, tibi conuenit gloria, imperium, honor. Huiuscemodi confessio ualde placebit Deo in altissimis, atque hoc non solum, uerumetiam saepe eundem placabit. Auribus uestris charissimi nouum non est, quantoties Apostolus Paulus omnes quotquot credimus ad talem confessionem inhortetur, ipse solet intelligibilius gratiarum actionem dicere, quod nos hic ex Euangelistis duobus confessionem uocamus. Qui triplicem faciunt confessionem in sacris literis, ij rem rectissime perspexerunt. Consitemur enim deo, utpote in agendis gratijs, in benedicendo, in magni ficando, exaltando, etc. quemadmodum hoc Matthaei loco accipitur. Deinde confitemur tam Deo quam homini fratri peccata nostra, uidelicet quibus offendimus tam ipsum Deum quam homines. Quod confessionis genus nihil fere aliud est, nisi accusatio nostri, et iustificatio Dei. Postremo confitemur ore, quod credimus corde, nimirum articulos sanctissimae religionis nostrae. Confitemur Euangelium Dei creaturae

uniuersae praedicatum, coram creatura uniuersa. Optimis meliora opera haec sunt. In his nos ipsos exercere, et per haec fieri meliores, et pro his tuendis aduersus haeresim dimicare omnes debemus, qui Christo regi iurauimus. Porro quid tandem est illud de quo confitetur patri filius? Quia, inquit, abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea paruulis. Duo scilicet sunt, quorum gratia patri aguntur gratiae: Alterum, quia abscondit mysterium regni sui: Alterum, quia reuelat idem mysterium. Opera Dei haec duo sunt, abscondere et reuelare. Sed inter quos qualesque homines isthuc facit pater? Inter sapientes et paruulos, hoc est, insipientes. Graeci iucundissime illos sophos, hos uocant Nepios. Sophos caelat Euam gelium, Nepijs retegit. Num extant huius iudicij Dei exempla? Multa quidem, sed non ea sunt gratissima mundo. Iosepho puerorum contemptissimo reuelauit deus olim scientiam sui, et eandem a caeteris fratribus abscondit. AEgyptijs hierophantis superbiss. non dignabatur reuelare, quae reuelauit Mosi humilimo pascenti oues soceri sui. Abscondit multa a magnis quibusdam in eremo, quae reuelauit ipsi Eldad et Medad priuatis hominibus. Forsan nonnulla nescire uoluit nominatiss. Eli pontificem, quae ut sciret Samueli dedit. Dauid adolescentulus et contemptus, plus quam senes intellexit, et ipsis doctior doctoribus suis extitit. Michaeae prophetae, uiro simpliciss. reuelatum est, quod magnates isti, quadringenti prophetae turpiter nesciuerunt. Nam absconditum crat uerbum Dei ab eis. Exul Helias et uagus uates, quo non despectior alter, uere nepios, id est, ab eloquentia et sapientia saeculari alienissimus, in uno digituli articulo plus habuit diuine sapientiae, quam octingenti mundani prophetae. Hieremiae meo, cuiomnes maledicabant, reuelauit suam ueritatem deus, quam a Pachur et Hanania speciosis doctoribus prorsum abscondit.

Ab Amazia fastuoso sacerdote abscondit sermonem propheticum, et reuelauit eum Amos pastorculo. Puer Daniel quid nesciuit in Chaldaea? At quid sciuerunt accerfiti diuini, Magi, et reliqua sophorum fortunatorum turba? In tempore reuelandi mysterij totius, reuelare negocij sacrosanctiss. consilium uoluit rusticis piscatoribus et promiscuo populo in Iudaea, ab scondere uero hoc a sapientibus, Caipha, Anna, Ioanne, Alexandro, etc. summis pontificibus, et item a prudentibus, Herode, Pilato, Gallione, Felice, Aprippa, etc. Imo ipsis puerulis reuelarat sese Dominus, qui Hosianna cecinere, atque pax in coelo, et gloria in altiss, sed res maxima a Pharisaeis celeberr. a scribis doctiss. aque senioribus et sacerdotib. uenerandis abscondita erat. Sic accidit inter gentes. Reuelatum fuit Euangelium nescio quibus carcerarijs et purpurarijs, Apostolis praedicantibus, at uero absconditum a philosophis Atheniensibus. Iis uidelicet sapientibus, stultitia erat Euangelij praedicatio: illis contra stultis sapientia erat, et ea summa. Dices: fuerunt certe e nostris multi sapientissimi pariter ac prudentiss. priusquam iuri ecclesiae accederent, Nec non hodie talium magna est multitudo. Quorsum igitur haec gloriatiuncula Domini? Respondeo: Tametsi pharisaei aliquando dixerunt: Num quis ex principibus credidit in eum, aut ex pharisaeis? Sed turba haec, quae non nouit legem etc. Attamen aliqui horum electi, et tracti a patre discere et intelligere et credere potuerunt Euangelium. Ex sapientibus Nicodemus, Gamaliel, Saulus, etc. Ex prudentibus, Ioseph Arimathensis, Matthaeus, Zachaeus, Sergius, et nonnulli alij. Sed talium quantula portio, si eos cum tot milibus compares, quos et habuit diabolica sapientia, et retinuit? Sic pauculi aliquot ex gentilitate philosophi extiterunt, quibus adempta falsa sapientia, ueram inspirauit pater. Talis Iustinus philosophus, post Christianorum

optimus et martyr. Item Areopagita ille grauiss. sectator Platonis, et Aristides, et alij. Ex prudentibus uero Philippus Imp. et Constantinus, et Ambrosius senator etc. Reuelauit et talibus mysterium, sed horum paucitas facit, ut contra haec uerba Domini non computentur. Videtis, inquit Apostolus, uocationem uestram, quod non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi claro genere nati, uerum quae stulta erant secundum mundum, delegit Deus, etc. Videmus Apostolum uerba Domini sui scholio luculentiss enarrauisse, cui quid addi potest? Nescio si hodie sapientes multi, reuelatum habeant Euangelium. Vide fere hoc rudiores in Theologia multos esse, quo secundum se sapientiores sunt. Pertinet uero istud uerbum Domini ad eruditionem nostri. Adeoque antidotus quaedam est contra satanicas suggestiones. Nam dubitaturo de doctrina Christiana propter tot doctiss. uirorum refutationes, succurrit quod dixit Dominus, nempe doctissimis secundum carnem non esse reuelatum, unde calleant doctrinam istam. Quid igitur mirum, si oppugnent, si refutare conentur, si derideant, si execrentur, si denique insectentur, quod absconditum est a cordibus suis, quod non intelligunt, quod capere non possunt? Iudaeus Euangelium nostrum non probat, quia uelamen cordi suo impositum circumfert, et obcaecatos habet sensus. Non est de numero paruulorum, quibus solis reuela re pater non dedignatur secretum suum. Mahometistae sapientissimi omnium sunt, ut quorum cyclopae diae deest nihil. Sed tanta ista sapientia ac doctrina, Nazareni nostri sapientiae uiam intercludit, nec locum mysticae doctrinae huius cedit. Illi quid poterunt aliud, nisi detrahere Christianismo? Abscondit ab eis pater, idcirco scire, quod nos, nequeunt. Praeterea hoc loco qui e nobis exierunt, haereticos? Hos sane, si quid aliud, carnalis sapientia ab initio impediuit, et auocauit

humana prudentia, ne simplicitatem semel receptae fidei sedulo tuerentur. Haeretici homines semper doctissimi fuêre, quique philosophia gentili ceu insuperabili arce confisi, nihil fere in ecclesia illabefactum reliquerunt. Hodie N. inualuit, ceu diluuium inclementiss. si ea duntaxat spectes, quae bona pro malis aboleuit ac mersit. Ea uero secta, iunctis propemodum ex aequo copijs, una cum Iudaeorum et Mahometistarum gente, Apostolicam, catholicam, ueterem, inuictam, sanctam ecclesiam, praeterea doctrinam Euangelicam, uerbum propheticum, disciplinam Christianam, ordinem honestiss. conuellere hactenus (non dico durioris aliquid) summis, hoc est, suis utribus adnisa est. Id quod cum manifestum sit, non equidem offendemur, si ipsam nobis maledicere, si insidiari, si malum machinari senserimus. Non potest aliud, nisi quod facit, ecclesiam persequi, sed triumphatricem, calamitosa futura. Sapientia humana est, in qua fiduciam illa suam ponit. Vendicat sibi artium omnium palmam, uult adorari magistra, despicit quicquid est humile, et a suis diuersum moribus. Atqui tale Dei patris non est operatio, sed heu uereor, illius ne sit, quem deposuit de sede sua superbia. Solet certe superbis spiritibus resistere dominus, et humilibus da re gratiam. Solet exaltatos deijcere; et deiectos exaltare. Hoc nouimus, hoc sine dubio facere perget, siquidem immutabilis Deus est. Quare isti sapientes cum sint secundum carnem, et sibi uideantur hominum, quotquot uiuunt, doctissimi, non credibile est, ipsi tanquam paruulis simplicibusque, prae ueteribus Ecclesiae theologis, patefactum esse genuinum scripturae sensum. Quod si etiam nunc de uita istorum fiat cognitio atque examen, proh pudor, quis uel semisano rum credere queat, Schismaticos illos uniuersitatis Christianismi contemptores superbissimos, paruulos hosce Christi, et germanos esse discipulos, quib.

reuelet uelatum Euangelium, quibus aperiat thesauros a mille annis et supra reconditos? Stulti uero fiant, ut reddantur sapientes, et in humilitate Christum quaerant, fortasse erit spes suae salutis, nunc propemodum desperatae. Vos qui discitis Euangelium in pressura hac nolite deficere, cum audieritis omnes sapientes, omnes prudentes, doctos, peritos, atque totum mundum philosophicum sectae huic dare animum. Hoc nullum signum ueritatis est. Imo nota magna erroris est, dicente Christo, Abscondisti haec a sapientibus. Et Paulo: non multi sapientes. Tanta doctissimorum hominum turba in principio Euangelij non irruit eo pacto in Ecclesiam. Sed quid hic immoror? Sapientia mundana, mundanam sectam, suam uidelicet cito agnouit. Habemus itaque contra scandalum humanae eruditionis munimen uerbi Christi. Iam siquis curiosior causam disquirat huius iudicij Dei, respondet Dominus: Ita pater, quoniam sic placitum fuit apud te. Hac responsione pius facile erit contentus, nec ultra inquiret, ut qui non est temerarius maiectatis perscrutator. Quid sciscitaris, cur abscondat mysterium suum a sapientibus saeculi, et illud simplicibus, humilibus, modestis, inglorijs, indoctis reuelet? Sic bona uoluntas est patris. Audin' isthuc? Tu uero quis es, ô homo, qui ex aduerso Deo respondeas? Nam dicit sigmentum ei qui finxit: Cur me finxisti ad hunc modum? An non habet potestatem figulis luti, ut ex eadem maffa fingat aliud quidem uas in honorem, aliud uero in ignominiam? En Paulum enarratorem et huius uerbi dominici. Astipulatur Iob: Quis, inquiens, dicere Deo potest: Cur ita facis? Praeter hunc Salomon: Nec dicere ei quisquam potest: Quare ita facis? Quin apud Esaiam quoque acerbius loquitur Dominus, Vae dicenti patri, quid gignis: et mulieri, quid paries? Quod si quis ita temerarie dicat, nihil sit prorsus auditurus aliud, nisi: Sic placitum fuit ante me.

Item: An non licet mihi quod uolo, facere in rebus meis? Poterat omnipotens humano generi alia ratio ne succurrere, quam sanguine unigeniti, sed ita placitum fuit coram eo. Poterat electos suos uel citra naturae mortem clarisicatos, sursum ad se subducere, sed ita bona uoluntas eius est. Poterat sic gubernare omnia, ut ne Iscariotis quidem anima gehennae flammis traderetur, sed sic uoluit. Nos hîc obmutescimus, nihil amplius rimantes, at potius flectimus genua, suppliciter adorantes eudocian illam sapientiss. iuxta ac optimi patris, qui nemini facit iniuriam. Caeterum ne autoritas tam praecellentia, coelestia et mere diuina uerba loquentis Nazareni minor aequo putaretur, subiungit diuinitatis suae magnificam manifestationem, ac si ita diceres: Quem nam opinamini nunc Ioqui uobiscum: Iesum Nazarenum duntazat, qui' ue uel excellentissimo propheta non sim maior? Loquor homo quidem, sed talis homo, cuius non potuit uiuere similis, nec poterit: Homo, inquam, non Dei modo, sed deus ipse in homine. Tale fere sentit, cum arcanum magnum adaperiens, Omnia, inquit, tradita mihi sunt a patre meo. Sic loquitur apud eundem Euangelistam: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra. Quod arcanum diu ante propheticus psaltes praecinuit: Omnia subiecisti sub pedibus eius. Nam carmen illud de Christo Domino intelligi debere, docet Apostolus, tam in Epistola Corinthiorum, quam Hebraeorum. Tantus uero, non solum Nazarenae uirginis filius, sed Dei etiam unius unigenitus, non mirum est, si solus non patrem modo perfecte norit, uerumetia mea omnia, quae nouit pater. At nobis, qui nisi homines, nihil sumus, quid magnopere prosit filium nosse patrem, et contra, si ipsi a tanta cognitione remoueamur? Cupimus et nos nosse patrem, et ea quae patris sunt, id est, ea quae nisi nouerimus, uidere faciem patris olim nequeamus. Quis summa haec nosse nos faciet? Respondet filius: Ego, cuicunque reuelo haec, is

nouit. Paternae et super coelestis rei doctor ego sum. nemo alius. Nam quid doceas, si ipse nihil didiceris? Ego uero, quia solus scio super coelestia, solus ea docere possum. Vobis discipuli mei, Nepij existentes, si ue (ut uos uernacula lingua compellem) Pethaim, nunc reuelo paterna, idque uoce uiua: sed ubi a uobis subla tus fuero, reuelabo ea animis uestris consummatius, idque flatu uiuo, ita ut paruulis atque insipientibus, omnium mortlium multo sapientissimi futuri sitis. Nam uos nunc malitia pueri, et sensu pueri ita reformabimini, ut posthac malitia solum pueri perseuerantes, sensu uero perfectissimi sitis. Quo sermone apparet, ea quae patris sunt, hoc est salutis nostrae, ab humanis mentibus percipi non posse, nisi notificante Christo filio. Animales sumus secundum carnem et carnalem generationem, terreni etiam, et bruti propemodum homines: quomodo igitur capiamus supernaturalia ac supermundana, nisi doceamur ab eo qui ipse est et supernaturalis et supermundanus? Discere Deum non potest homo, nisi Deus semet doceat in homine. Quam ad rem concessit nobis literas suas. Legimus, scribimus, audimus, et quidem diligenter, quas concessit literas. At quid promouemus? Parum sane, si tamen parum promouemus. Sed quid ita? Literae mutae non sufficiunt erudiendis nobis. Literae mortuae non efficiunt, quo minus simus animales, et quo minus pueri sensu atque imperiti maneamus. Igitur datis literis, promittit se daturum quoque spiritum, qui coelestia e literis, ultro credentibus reuelet. Reuelatio literae unius, in hominum tam tenebrosis cordibus, quae obsecro possit esse? Habet itaque pater duas scholas: alteram literae, alteram spiritus. Huic praeest Christus, illi Moses. Tametsi neuter horum quicquam fere docet, sine alterutrius adminiculo. Pharisaici scribae uersabantur olim in schola literae duntaxat, sed quia spiritum non curabant, nihil illis

de patre deo reuelauit filius. Videbantur sibi quidem de Deo nihil ignorare, litera freti uidelicet, sed nae sciendo, nihil sciuerunt de Deo, quemadmodum sciri debet: eo quod illis non reuelasset filius, qui est e sinu patris. Schola literae sola, non reddit scribam doctum ad regnum coelorum: sed tunc demum reddet, ubi in scholam spiritus, quem literarium habuit aluitque remiserit. Spiritus, magister est in Christianismo, hoc docente, doctissimi erimus. Atque hoc illud est, quod ex Esaia Dominus ait: Et erunt omnes theodidacti. Quod docendi genus, ad scholam spiritus sancti pertinet. Tota igitur uia errant literarij huius tempestatis. Errant item spiritarij huius tempestatis. Illos uo co literarios, eo quod literam scripturae duntaxat uer sent, non suspirantes sursum, ut diuinitus edoceantur. Imo reperias literarios adeo execrabiles, ut rideant etiam magisterium spiritus: tantum abest, ut inde studio suo aliquid accedere postulent. Piget commemorare, quibus blasphemijs onerari aliquando soleant, qui uel mentionem faciunt spiritus, atque hoc in rebus spiritalibus. Volunt discipulos Christi literae scriptae sic esse affixos, quasi sufficiat in Ecclesia, legere, et non intelligere. Quod posterius absque operatione spiritus (qui mitti a patre in nomine filij nondum destitit) tam impossibile est, ut fiat, quam impossibile est, ut ager fructusproferat e solo semine, absque irrigatione aquarum. Porro spiritarios uoco eos, qui in dexteram partem peccant, attendentes solispiritui, necarbitrantes opus esse alio ad cognitionem Euangelij perfectam, praeterquam spiritu, de litera perperam sentientes, quemadmodum literarij de spiritu non magnifice admodum. Horum occasione sacra Biblia pedetentim occiderent, nisi curante Christo hic quidam uigilarent. Profecto utraque factio rebus Christianis aeque magnum dat damnum, dum cuique sua placet sententia. Ecclesiastici qui toto pecto

re esse curant, utranque scholam. quod gymnasium ue rius dicerem, adeant, utrobique exerceantur, utrobique sudent, utrobique ex aequo nauent piam operam, si pro ficere uelint. Litera spiritum non respuit, uti nec literam despicit spiritus. Alterum alteri libens adest, in aedificationem Christi corporis, adeoque gaudent mutuis operis uere doctos scribas facere. Non potest litera sine spiritu docere Christum: at spiritus isthuc potest sine litera, sed non facit. Olim fortasse fecit, non dum uidelicet extante litera. Nunc uisibili hoc instrumento utitur ipse inuisibilis, et docere uult per literam, qui docere possit sine litera Reuelat itaque filius quis sit pater coelestis, et quicquid pertinet ad scientiam diuinae uoluntatis, non tam uoce calamoque, quam spiritu. Verum manifestata diuinitate, uocauit ad se omnes homines, ut nimirum se utendum praeberet, qui tantus erat. Venite, dicens, ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. Tollite iugum meum super uos, et discite a me, quod mitis sim, et humilis corde, et inuenietis requiem animabus uestris. Iugum enim meum suaue est, et onus me um leue est. Nulla praecedunt merita, et tamen tam suauis est dominus, tam bonus, tam benignus, tam comis, tam humanus, tam iucundus, tam beneuolus, tam gratiosus, tam commodus, et omnia. Cui erat obstrictus ob ulla opera, obque seruitutem ullam? Quis prior dedit illi? Nemo, plane nemo. Tam bonus igitur Dominus, qui uenerat saluare quod perierat, cir cumspicit huc illucque, et quasi in quatuor mundi plagas uocem intendens, ad se uenire iubet uniuersum hominum genus. Nam sese parem esse iuuandis omnib. utpote per quem conditi fuerant omnes. Ad cum plane modum clamat idem Dominus in Esaia: Heus sitientes uenite ad aquas, et hi quib. deest argetum, uenite, emite, et comedite. Venite et emite absque argento et absque commutatione uinum et lac. Conuocat uero omnes, quia

omnium Dominus, et tam gentium quam Iudaeorum Deus: et conuocat ad salutem, conuocat ut accipiant, non ut afferant. Iudaei laborabant inutiliter sub iugo durae legis, et metu pontificum suorum non audebant iugum illud excutere. Erant misere impliciti, urgebam tur ad seruiles labores, cogebantur in elementis mundi uitam cum gemitu perdere. Qui doluisset uicem eorum, non erat inuentus. Populus gentium quoque mirum in modum grauabatur, non in utilibus solum, uerumetiam impijs laboribus, unde praeter scelera nihil lucrabatur. Sedebat ille totus in tenebris, spe omni uacuus. Sed miseretur Dominus utrisque, et perspiciens contritionem calamitatemque esse in uijs eorum, utrosque accersit, Seruator eorum futurus, si modo uocati ueniant, et dicto seruatoris tam munifici pareant. Iudaei laborabant, et frustra exercebantur in infirmitate legis. Formidabant semper huius maledictiones. Gentes oneratae erant, atque adeo coopertae omnino sceleribus et impietatibus. Nulla salus utrisque. Venerunt igitur uocati tam ab ipso domino, quam ab Apostolis seruis. Nam eadem uoce illi in uocandis conuinis utuntur, dicentes: Venite ad nuptias, parata sunt omnia. Sic priores serui prophetae: Venite, comedite etc. ut supra. Et quid aliud uoluerunt sibi his uerbis, uisi ut religionem Christianam ingrederentur? seque conferrent ad ecclesiam Euangelicam, recepturi cum fide sacrum lauacrum? Qui uenerunt, laborantes et onerati erant, cupientes leuamen. Et talibus ipse Dominus e coelo descenderat, nempe aegrotorum medicus, non bene ualentium. Sed quid boni uenientibus ad fidem Christianam promittitur? Et ego, inquit dominus, refocillabo uos. Opera legis et onera peccatorum desyderabant refrigerium: neque tamen omnes ut hoc refrigerio fruerentur, ad Christum uenire uoluerunt, malentes semper in uanum laborare, et uel ad mortem usque onerari, quam dare Deo gloriam,

in agnitione suijpsius. Est autem haec refocillatio, libertas Christiana, et remissio omnium peccatorum praeteritorum. Quae duo beneficia an non immensa sunt? Gratis refocillabat, id est, nullis praecedentibus meritis. Nam laborantes istos operarios propter opera sua, neque ad se uenire iussit: nec ubi uenerant, refocillauit. Gratis enim saluati sua e calamitate fuerunt, iuxta Apostolum, et absque commutatione acceperunt uinum et lac, iuxta prophetam. Hic saluatoris nostri benignitas, omni laude efferenda est, et praedi canda gratia salutifera. Laborantibus Iudaeis contigit libertas a Mose pulcherrima. Oneratae nationes Ieuabantur peccatis suis, quae sicut onus graue ipsas oppresserant. Quid hic nisi summa gaudia et exultationes liberatorum atque exoneratorum hominum? Audiuimus fratres de accessione electorum ad messiam Domini, quae fit per fidem et baptismum. Praeterea de exhibita gratia seruatoris nostri, quae electis contingit ad libertatem, adque remissionis peccatorum consolationem. Reliquum est, ut audiamus, quae alia ad eos dixerit, qui attracti uenerunt ad se, quique hodie ueniunt. Tollite, ait, iugum meum super uos, etc. Hactenus patienter audire sustinuit omnia sectae populus, et etiam applausit uera concionantibus nobis. Sed nescio, quî placiturum ei sit, quod nunc dicemus, non nos, sed magistrum nostrum, cuius sermo est, plene sequentes. Solent isti Schismatici ubique errores suos huius uerbi praesidio tueri: Venite ad me omnes qui laboratis, et onerati estis, etc. Mirum, quam uociferentur, quam ferociant inuitationis huius humanissimae praetextu, canentes encomia sua longe ante uictoriam. Accedimus sententiae gratiae inuitatricis. Sed procedimus etiam, contemplaturi quid amplius loquatur Dominus. An non hoc iustius, quam in uno uerbo tantum quiescere, neglectis reliquis, et uelle principium modo sermonis Euangelici uidere, finem

uero eiusdem sermonis curare nihil? Audire uolunt tantummodo: Venite, ego reficiam uos. Tollite iugum meum super uos, auditu iucundum illis non est. Audire possint: Inuenietis requiem animabus uestris. At, discite a me, quod mitis sim et humilis corde, auribus grauiter audiunt. Ita enim seruitur et doctrinae sectae et moribus. Doctrina praeter fidem ad salutem nihil admittit: Igitur recusant: Tollite. Mores eiusmodi sunt ut non possint non respuere, discite. Imo dices, ad discendum proni sunt. Scio, sed non ut discant, man suete et humiliter uiuere, quemadmodum hic praeceptum legunt. Nos uerborum progressum meditemur, sectam omittentes. Venientes ad Christum, id est, credentes et tincti in nomen ter adorandae Triados deposuerunt ibi quae attulerant, uidelicet iugum et onus suum: Iugum Mosi, iugumque mundi grauissimum, et quicquid grauabat animam, quicquid excruciabat conscientiam. Deposuerunt, inquam, ibi ferreum istud iugum, de quo in Deuter. Deposuerunt iugum oneris legalis, et sarcinam humerorum suorum, de quo in Esaia, lugum scilicet illud, quod nec ipsi patres portare potuerunt, sicuti Petrus attestatur. Verum passus ne est illos deposito iugo ac onere abire omnino uacuos? Dimisit ita exoneratos, ut posthac sine iugo, sineque omni onere reliquam uitae suae portionem consumerent? Minime, chariss. fratres. Secta, si talia docet, non docet, sed dedocet Euangelium, et animas si delium non ducit, sed seducit. Euangelium ostendit, Christum saluatorem non modo deiugasse atque exoner asse eos qui antea iugo atque onere pressi, ad se ultro accesserant: uerumetiam imposuisse ijsdem aliud et iugum et onus. Ringeris hic, uideo, disciplinae osor. Nam tu Christianos Beliaal esse mauelis, et qui pristino iugo semel excusso, in posterum sibi uiuant, non Christo, non Ecclesiae. Scriptura uero longe secius habet, ut quae passim indicet, misericordem Deum

quidem parcere, remittere, propitiari: sed, addere admonitiones, quibus pareat amodo misericordiam consecutus. Iugum pristinum, qual ecunque illud fuit, ademptum, abrogatum, antiquatum est. Ea erat uetustas taediosae seruitutis, nunc uero gratissima libertas noui Test. facta. At haec ipsa libertas et manumissio, solida ueraque non est, nisi noua illa Euangelica seruitus accedat, quam Apostolus sentit, ubi inquit: Cum sim ab omnibus liber, meipsum seruum feci omnib. etc. De Euangelica quoque seruitute Romanis sic scribit: Non estis sub lege, sed sub gratia. Quid igitur? Peccabimus, quod non simus sub lege, seb sub gratia? Absit. An nescitis, quod cui accommodatis uosipsos seruos ad obediendum, eius serui estis cui obeditis, siue peccati ad mortem, siue obedientiae ad iustitiam. Gratia autem Deo, quod fuistis quidem serui peccati, sed obedistis ex animo in eam, in quam traducti estis, formam doctrinae. Caeterum liberati a peccato, serui facti estis iustitiae. Mox: Quemadmodum praebuistis membra uestra serua immunditiae et iniquitati, ad aliam atque aliam iniquitatem: sic et nunc praebete membra uestra serua iustitiae ad sanctificationem. Cum enim serui essetis peccati, liberi eratis iustitiae etc. Rursus: Nunc uero manumissi a peccato, serui autem facti Deo, habetis fructum uestrum in sanctificationem, finem autem uitam aeternam. An non S. Paulus hoc sermone nobis copiose enarrauit, quicquid Christus de iugo deposito, et de iugo imposito sentit? Sic supra idem Paulus interpretabatur ruditati nostrae locos priores Euangelij huius, interpres is diuinae mentis certissimus. De eadem seruitute ijsdem scribit: Nunc autem liberati sumus a lege, mortui ei in qua detinebamur, ut seruiamus in nouitate spiritus, et non in uetustate literae. Quae et ipsa uerba Euangelium nostrum declarant. Huc pertinet exemplum seruitutis Paulinae,

qua domino seruiunt, sicut Actorum liber habet, non hoc tantum seruitutis exemplum qua seruiuit fratribus ut omnes lucrifaceret, sicuti paulo ante e Corinthijs praelegi. Aut de seruitute in nouo foedere dubitas? Audistin unquam cantantem Baptistae patrem: Vt sine timore, de manu inimicorum nostrorum liberati, seruiremus ipsi (domino) cum sanctitate et iustitia coram ipso, omnibus diebus uitae nostrae. Certe haec de ijs occinit Zacharias, qui ad Christum iam uenerant, credentes, a iugo uetusto liberi, existentes sub gratia, etc. Colligitur uero ex praedictis, iugum quod Christus tolli iubet, nihil aliud esse posse, nisi uitam Christianam, quae auditu doctrinae et opere constat, posteaquam credidisti. Tollite, inquit, iugum meum, quasi dicat, hactenus portauistis iugum Mosi iugum Adami, iugum diaboli, lassati in uia iniquitatis: Nunc hoc abjecto, meum iugum uestris ceruicibus imponite, mihi redemptori uestro in posterum seruituri ac laboraturi. Non dimitto uos a me ita liberos, ut uestram uoluntatem secuti, in concupiscentijs carnis conuersemini. Quae si est est libertas, diaboli, non mea libertas est. Nam ille promittit libertatem, ut seruos peccati faciat. At ego uos liberatos ab omnibus, meos seruos esse uolo, ut sub iugo meo operamini, et subsignis meis militetis. Ecclesia mea, ad quam uenistis in fide non theatrica scena, sed uinea est, quae labores et sudorem uultus poscit. Ecclesia mea non sinit torpere quos accepit, sed exercet eos in stadio suo. Instigat suos, ut pro apprehendendo brabio excurrant, ut alter alterum in benefaciendo ad aemulationem pro uocet, etc. Tale meum iugum est. Hoc qui ceruici suae imponere detrectarit, eum ego pro discipulo non agnoscam, et si omnem fidem habuerit. Sic uolo, sic iubeo: ut qui ad me uenerunt uocati, iugum meum tollant super se, id est, se cundum disciplinam Euangelicam uiuant, in iustificationibus Domini sine

querela. De iugo Christi diximus. Porro nunquid et onus est, quod imponit Christus ijs qui onerati ad se uenerant, sed per fidem lauacri ex gratia cito exonerabantur? Admodum. Nam ut iugum iugo commutat, ita onere onus. Iugum labores ostendit, onus patientiam exigit. Non satis est Christiano, si in bonis operibus ambulet, perferre etiam debet quaecumque aduersa ei accidere possunt. Proinde Apostoli semper coniunxerunt cum doctrina honestiss. morum doctrinam crucis: etenim sicut per opera bona Christum sequimur, ita per patientiam atque sufferentiam malorum omnium eundem sequimur. Hic clamat S. Petrus: Christus passus estpro nobis, nobis relinquens exemplum, ut insequeremur uestigia eius, etc. Hic. S. Paulus: Siquidem simul cum eo patimur, ut et una cum illo glorificemur. Ipse Christus sic de tollendo crucis onere ad nos loquitur: Qui uult post me uenire, abneget semet. et tollat crucem suam ac sequatur me. Ante Christum cognitum baiu labamus onera AEgypti ad interitum: at quae Dominus imponit, baiulamus ad uitam: nimirum per uarias tribulationes euntes in regnum Dei. Esse itaque duo audimus, quae ad uocationem nostri pertinent, et eam firmam reddunt, uidelicet operatio et passio. Haec nobis credentibus iniungit saluator, si uelimus requiem parare animabus nostris. Bos et asinus, par animalium stolidissimorum licet, commoneant nos duernionis huius. Bos operatur iugo, asinus onus tergo uehit. Iugum boui, inquam, competit, onus asino. Arationi aptus bos est, uectioni asinus. Paterfamilias neutro horum carere in administranda domo potest. Et coniungere haec duo animalia scriptura solet, in argumentum fortasse Christiani dogmatis. Apud Esaiam certe Christiani boues et asini dicimur, qui immittimus pedem in uberrima pascua reuelati euangelij, e quorum refectione fortes atque robusti reddimur, tam ad operandum, quam ad ferendum.

Cauendum autem est solicite, ne qui prius iugum excussimus in ecclesia Christi, ad idem subeundum decepti reuertamur. Quin Apostolum hic audimus: In libertate qua Christus nos liberauit, state, et ne rursus iugo seruitutis implicemini. Mali doctores uetus iugum ubique praeferunt, et suum iugum satan ociosum computrescere olim figurabatur. De tollendo Christi iugo et ferendo onere inter patres, Hilarius sic: Legis deinde difficultatibus laborantes, et peccatis saeculi oneratos ad se aduocat, dempturumque se laborem onusque promittit, si modo eius iugum tollunt, Mandatorum scilicet suorum praecepta suscipiant, eumque sacramento crucis adeant, quia corde humilis et mitis sit, etc, Mox: Et quid iugo ipsius suauius? quid onere leuius? Probabilem fieri, scelere abstinere, bonum uelle, malum nolle, amare omnes, odisse nullum, aeterna consequi, praesentibus non capi, nolle inferre alteri, quod ipsi sibi perpeti sit molestum. Haec Hilarius. Audiuimus quid tollere super nos iussi debeamus in Ecclesia, ubi Christus est. Quid uero nunc uult, ut discamus ab eo? Primum, quod mansuetis sit, deinde quod ex animo humilis. Has uirtutes in se ceu in speculo tersiss. aspici, et harum exemplum a se accipi uult, ut dicere possimus, nos a Christo magistro didicisse, quod simus alij, quam fuerimus, homines. Et uirtuti bus tantis pollicetur quietem animae, id est, animi tram quillitatem, quam philosophi olim inuenire minime ualuerunt. Mansuetudo siue mititas est, quando Christiani iniuriam irrogatam, neque iure depellimus, neque talione ulciscimur, sed toleranter perferimus, non aperientes os nostrum ad remaledicendum. Humilitas est, quando nosmetipsos abnegantes, de nobis metipsis nihil praeclare sentimus, praeferentes nobis alios, accommodantes nos ijs et hominibus et rebus, cuiusmodi mundi superbia despicit. Profecto

uere mansueti ac modesti essemus, quemadmodum a Christo didicimus (omnis mansuetudinis et mode stiae fonte) nihil posset nobis accidere in toto isto mortalitatis salo, quod animos nostros ullo pacto perturbare ualeat. Ferocitas et arrogantia (uitia iis uirtutibus opposita) alere tranquillitatem animi non possunt. AEstuant infelices filij seculi, et sicut mare feruens commouentur, nunquam quieti. Post Christum Dominum exemplar mam suetudinis Moses est, a quo etiam discere liceat, mansuete ferre omnia. Post Christum praeceprorem exemplar humilitatis Maria est, uirgo sacratissima, quae se gessit tanto humilius, quanto maior erat, nimir ummater Mesiae. Qua dignitate, nulla praestat. Didicit mater a filio humilitatem cordis, qua ex humilitate, humilitatem quoque suae conditionis comminisci non uerebatur, cum fuerit alioqui sortis non aspernandae. Restat scrupulus, Mouent hunc osores disciplinae, licentiae cultores. Quid ergo, inquiunt, incessimus Mosen cum suo iugo et onere, siquidem Christus etiam et iugo premit et grauat onere? Respondeo: Dis dia pason (ut dicitur) inter se diferunt iugum Mosi et iugum Chirsti. Id quod ipse ominus, uelut huic obiectioni occurrens, ingenue fatetur, cum suum iugum commodum, et onus suum leue esse dicit. Qua superadditione reuocat cos, quos forsan iugi atque oneris mentio abegerat. Ac si dicere: Impono iugum meis fidelibus, sed meum iugum, et suaue. Hoc, qui uere mei sunt, non horrebunt, quando audiunt, meum esse iugum, utpote facturi propter me omnia uel molestissima. Ipsa momenclatura iugi Christi dulcis in auribus erit meo populo, non aliter ac si non iugum, sed pabulum esset, siquidem gratiosa uox est, Christus. Praeterea suaue est, et portatu commodum iugum meum electis mess, partim quod sint eo proni ac spontanei, operante

ritu meo in cordibus eorum, partim quod me flagratiss. deament qui amor uincit omnia impedimenta, atque omnia ardua superat, ut et uelint et possint: partim quod expectent in spe firma haereditatem filiorum Dei, in coelis conseruatam. Quae spes, nihil tam durum est, quod non possit emollire. Certe talibus praecepta mea grauia non sunt, ergo nec iugum meum, quod fere est praeceptorum meorum obseruatio. Quo autem ilugum menm commodius faciliusque sit ipse ego iugatos discipulos adiuuo in omnibus subleuans eos confortans eos, deducens, eos, frater eorum, non dominus tantum. Eadem ratione onus meum quoque leue est: primum, quia meum est, id est, a me impositum, siue meo iussu in hum eros sublatum. De inde quia proter me imponitur: nam mei quicquid persecutionis patiuntur, propter regnum Dei patiuntur. Postremo, quia ego eos paracleto misso consolor hortorque, proponens eis exemplum meum, et promittens conglorificationem, quae exuperat omnem sensum. Quae res mirum ni crucem grauiss. uissu, leuissimam baiulatu fecerit? Sit Christo laus et honor

DE LIBERO ARBI TRIO CHRISTIANI HOMInis, epistola Georgij Wicelij. LECTORI S.

NOlui committere, ut diutius desiderares Lector catholice, Apophasin meam de uolunta tate hominis, quam parocho cuidam, tale quiddam abs me petenti, ante trienium conscripsi. Caeterum quo lubentius nunc eam opellam aedi patiar, improbi istorum clamores, faciunt, qui grande nephas et morte piandum existimant, non insanire. Praeter hos sunt, quorum animi ad bonorum operum studia flagrare coeperunt, ijs ne desit certa suae uoluntatis cognitio, tyroci niolo hoc curatum putaui. Vale. Eislebij, Anno

QVaeris frater Andrea, quid post tot eruditorum digladiationes, de Libero arbitrio sentiam. Id quod ne tuae charitati uel in hoc defuisse ui dear, paucis expediero. Primum astipulor ijs, qui negant uocem Ilberi arbitrij esse de scriptura. Deinde iliorum mihi sententia probatur, qui autumant ea de re disputare curiosius quam utilius esse. Censeo enim scriptura potius legendas, credendas ac seruandas pure simpliciterque, utut carnali sensui non nunquam obluctentur. Postremo illorum temeritas animo meo longe omnium displicet, qua turbarunt confuderuntque omnia, dogmatizantes non tam aliorum odio, quam sui amore caesi, hominem tantundem posse, quantum possit serra aut securis, decepti nimirum falsa Esaiae prophetae intelligentia. Heu quam illi uiam sceleribus et peccatis omnibus praestrauêre rei animarum, quotquot eo dogmate illa queate perierunt? Caeterum placet, uoluntatem dicere pro arbitro, siue quia uoluntatis nomen agnoscit scriptura, siue quia aliquanto intelligibius simpliciusque est. Quanquam non nescio arbitrium iam inde a primis fere temporibus ecclesiae Latinis usurpatum, Graeci semper autexusian appellarunt, hoc est, sui potestatem. Sed ad rem. Arbitror igitur suam cuiuis mortalium esse uoluntatem. Num etiam liberam? Liberam utique ad malum, quo natura omnes propendent. Ad bonum aegra etiamnum est, uulnerata nimirum in paradiso, atque adeo tota pene assensu isto mortifero ad peccatum abolita, ut captiuitas potius hac in parte quam libertas sit. Atque hoc de uoluntate hominis physici, idest qui naturae ductu uiuit, dictum putes. Iam quos Deus opt. max e regno mundi sublatos cupit, primum ipsis

inscijs, nec isthuc unquam cogitantib. tractu quodam lenissimo ad se, hoc est, ad bonum extimulat (quae res ad prouidentiam siue praedestinationem spectat, adorandam potius quam scrutandam) et ita uolunta tem eorum instaurat ac medicatur, ut uelle [gap: Greek word(s)] , siue ut more theologorum loquar, ad ea quae sunt ae ternae salutis animum applicare ualeant. Quo facto (fit autem modo incognito) adlubescit tractis illis de Deo sermo, et gestiunt etiam ad auditum nomen Dei. Iam subinde andientes creatoris saluarisque sui opera ac pro missa, arden tib. animis sursum anhelantib. concipiunt spiritum fidei, alij alijs plus minusue. Hoc concepto, habent semen Dei intra se, et plane conualescunt ex genuina et periculosa uoluntatis aegritudine, adeo ut iam sanae sanctaeque, nedum liberae uoluntatis homines efficiantur, promotore spiritu concepto. Fit enim huius occulta creatione, ut tales homines eandem habeant cum Deo suo uoluntatem, hoc est, ut ea quae uult Deus, uelint, cui nimirum toti fiducia amoreque adhaerent. En igitur tibi liberam uoluntatem hominis pneumatici, id est, eius qui spiritu diuino ducitur, quae tamen ita libera est, ut ad bonum tanto propensior sit, quanto ante hac ad malum. Potest ea tamen nonnunquam permissu Dei humiliantis, et implusu carnis uictricis nunio ad malum deuergere. Illud certissimum, totam alioqui et semper quiescere eam in Dei uoluntate, praeterae inuitam cedere, et coactam malo succumbere. Ais: unde nam habet illi uolum tatem tam liberam tamque bonam? Num ex sese? Respondeat Apostolus: Deus est, inquit ille, qui ope ratur in nobis (credentib.) ipsum uelle. Quia enim nos natura mali, quomodo ipsum uelle. Quia enim nos natura mali, quomodo bonum uelle natura possumus? Adeoque quos Paulus cogitare posse aliquid a nobis ipsis, tanquam ex nobis ipsis negat? Si non cogitare, quanto minus uelle: si non uelle, quanto minus facere? Vides, unde fluat omne datum bonum et perfectum? Vides non accipere hominem quicquam, nisi

desuper fuerit ei donatum: Vides etim nihil habere, quod non acceperit? Nolle uero bonum, natura nostrum est: Nam non boni bonum nolumus, sed mali malum uolumus. Voco autem bonum. quicquid ad coelestia aeternaque pertinet, Malum contra. Hactenus de uoluntate hominis, tam eius qui saeculi adhuc filius est, quam eius qui Dei filius, quiue coepit [gap: Greek word(s)] rege nerari: id quod nunc uulgo dicunt, ante gratiam et postgratiam. Psychici adeoque Choici animalia terrenaque sapiunt, uolunt, cupiunt, credunt, faciunt. Nec secus possunt, quia meliores nati non sunt. E terra terra fit, ecarne caro, nihil amplius. At, si ita res habet, cur olim ijdem iudicabuntur: Nescio. Hoc unum scio, Iudicem non facturum illis iniuriam. Loquor autem de ijs iterum, qui neque intus spiritu tracti tactiue, ne que uerbo Dei donati, neque a quoquam admoniti, neque Deum nisi ex mundi fabrica norunt, neque quicquam sciunt nisi naturae legem. Huiusmodi cogi saepe a malo (quod terrae ui ardent) possunt, caeterum ad bonum adigi nequaquam. Et si maxime adigerentur. nolentes adiguntur, ni accedat manus Domini unicarecreatrix. Verum longe aliter habet, si de ijs loquare, qui habent uerbum uitae in se habitans, quo sa natur interior homo, cuius fide purgatur cor antea idololatriis foedissimum, per quod Deum suum recte cognouerunt, ijs inquam suam aliquo modo impartiuit uoluntarem Deus, ut quae Dei sunt, uelint. Vnde sit, ut talium uoluntas in Lege Domini die ac nocte sit, et ut idem Dauid testatur: In mandatis eius uelint nimis. Hanc tamen, quod bona est, quod libere fertur ad diuina, cui nisi spiritui bono liberalique uem dicandam putabis? Velle igitur habes Christiane. Quid praeterea? Num et facere? Respondeat iterum Apostolus? Deus est, ait ille, qui operatur in uobis (credentibus) ipsum operari, fiue facere. Qui si operatur in nobis operari, quid ni operemur? Huc enim

isto loco spectat, ur credentes extimulet ad pia facta. Nec esse, cur diffidentes causentur, se non posse. Tali bus audacter praecipit: Operamini, facite, lucete, obe dite, etc. Talibus tota praecipit scriptara, Nempe ijs, quibus datum est uelle, et ijsdem posse ac facere. Iuxra illud: Omnia possum in eo, qui me confortat. Item: Omnia possibilia credenti. Nam unde uelle habent, inde et posse habent. unde posse, inde et facere. Tales, inquam, ut sine Christo nihil possunt facere, ita in Christo nihil non possunt facere. Ioan. XV. In Deo faciunt uirtutem, Psal. IX. Portes nimirum in confortatore suo. Is enim ea ipsa praecingit illos, et ponit immaculatam uiam illorum. Psal. xviij. Talibus man darum Dei non mirabile siue difficile est, Deut. XXX. Nec graue. j. Ioan. V. Confidunt in Domino, et faciunt bonum. PsaI. xxxvij. Tales, ut cum scriptara iterum atque terum loquar, faciunt quod rectum est, in conspectu Dei: faciunt iuxta uoluutatem Dei sui: faciunt iustitiam omni tempore, etc. Et quicquid faciunt, in gloriam et nomen Dei sui faciunt. Coloss. iij. Atque hoc ipsum possunt, non secundum suas uires, sed secundum energiam potentiae Dei, fiue ut alibi Paulus, secundum potentiam energumenen in Christianis, secundum potentiam Dei et robur etc. Deus est, ô frater, qui dat laffo uirtutem, et ei qui sine fortitudine, robur multiplicat. Esaiae xl. Quid hic desyderas? Res est in conspicuo. Omnes uires nostrae, qui sumus sub Euangelio, non tam Dei quam nostrae sunt. Nisi enim accepissemus, non haberemus. j. Corin. iiij. Nihil ergo in nobis gloriandum, sed in eo, unde in nos dimanat potentia, qua quod uolumus in obedientia Dei, praestare possumus. Nos quidem bene operari dicimur, at nisi is ante in nobis operaretur, qui solus bonus est, quid quaeso bullae possemus? Quid fructus ager profert sine concepto semine? Quid palmes extra uite? Quomodo procedit sine uento nauis? Quomodo

it uitae expers cadauer? Semen autem uerbum regni est, uitis Christus: uentus Spiritus, uiralirasque ipsa Christi, cuiusmodi acceptis quid ni et uelle et persicere ea queas, quae tibi Christus praecepit, seruator tuus, cuius iugum suaue et onus leue est, non ut Mosi erat, Act. XV. Esa. IX? Hinc uides Andrea, nodum dissectum. Vides item, quam turpiter errent, qui pro concionibus clamant ad quosuis, citra discrimen uel paganorum uel Christiauorum: nihil potes, nulla tua uoluntas, chamo maxillis constrictis atque obtorto collo ducere nolens uolens, uel ad bonum uel ad malum. Deo autore male facis. sicut ludas, sicut Pharao. Lutum es: nisi uellet Deus, in isto uitae statu malo non degeres. Quiesce operator, coruum lauas, nullum tuum opus, quantumuis bonum, peccas, et in optimo opere. Quid conniteris seruare legem Dei, stulte? Putas eam tibi promulgatam, ut aut serues, aut seruare possis? Quid? Etiam si serues, non seruas, sed simulas, Si lex poruisset seruari, Christus non ue nisset: is demum compleuit. Audis damnari in Paulo operarios. Audis meritarijs dici. Discedite a me. Audis, uae uobis hypocritae. Id genus sexcenta his annis non sine summa rei Christianae pernicie ab istis addiuimus, qui labes et maculae euangelij potius sunt, quam cuangelistae. Harum uero uociferationum, ut maxime noiinihil suoloco uerum est, attamen tanta temeritate (non enim dicam autoritate) tantaque impe ritia et audacia eiusmodi seri inpleem non debuerunt. Quin ad distinctionem res uocanda fuerat: nempe ut uetus Adam, uetus creatura, natura humana, caro et sanguis, in carne habitans peccatum, totaque ista terrena uis fuisset spe salutis expoliata, adque nihilum deducta. Non item nouus Adam, noua creatura, natura diuina. Spiritus in pij hominis corpore habitans et omnis ista coelica uis, hoc est, homo secundum carnem, non secundum spiritum merebatur uituperari,

idque, ut uis, uel ad extremum. Rem clarius dicam. Homo, in quantum homo, neque uult, neque facit quae Dei sunt, sed haec et uult et facit homo Christianus. Ante uerbum nihil poteras, sed ubi hoc concepisti, huicque fidem dedisti (cooperante Domino) quid ni possis? Neque enim ut audisti, tuum est, quod potes, sed illius ui potes, cuius ui uniuersa fiunt. Quorsum ergo que rela? Vellem libens obedire uoci Domini si possem? Imo posses si uelles: nempe, a baptismo, Christo insitus, conceptor diuini seminis, credens Euangelio, etc. Vt uero nolis, satagit Satan impeditor obedientiae ab initio, et recte factorum. Sategit ille homicida in paradiso primum, ne opere fieret, quod diuinitus praeceptum erat. Quod si plane nihil uoluntatis animique ad pietarem sentis, tam es Christianus, quam au rum scoria est. Attamen explora reipsum accuratius. Ne protinus despera. Occulit enim satan charismata diuitis Dei, ne ijs animaduersis utamur. Ora. Non poss. um, ais: Ora, inquam, et rumpe aëream istam te lam, quam obtexit Satan. Iterum ais: Non possum. At tenta, mi frater. Suspira in altum, inuocata Dei dex tera. Aspiciet te gratiosus, et uirtute induet, ut et uelis et possit. Nam promisit. Tu modo in Domino opus aggredere, et fac. Deus intus, tu foris operare, nec cessa. Si gratia affulget, perge in ea, eamque saepe in teipso excita, ne torpeas. Audis Christum a te exigere praecepti sui obseruationem. Ne diffide, sed collige uirrutem exigentis in oratione, et fac. Praecepit enim ut facias. Et quid non facias, ipso fauente? Atque ita habenti dabitur, ut abundet. Audis Christum a te exigere uitam euangelio recepto dignam. Perplexus haeres. Caro abhorret. At tu in spiritu confortare et roborare in nomine Iesu, adhibe in hoc ipsum omne studium ut subministres in fide uitam Christianam. In Domino potens poteris et faciens facies, iuxta uir lutem fortitudinis eius qui excirauit Iesum a mortius

Ne haesita. Per calcatam perge carnem. Subde teiubenti. Treme ad uerba cius, et aggredere opus. Energia supernanon tibi deerit, ea coeptum deducet, sustentans te in innocentia tua, Psal. xl. Tu in hoc adhi be epichore giam tuam. ij. Pet. j. Quid, ais, si non fecero? Respondeo: si facere nolebas, cur audisti? Ob id ne, ut sciens uoluntatem Domini tui et non faciens, pluribus uapules plagist? Si dicas: Domine, non potui. In me, inquiet ille, potuisti, sed gratiam meam ne glexisti. An putabas manum meam abbreuiatam? Nessciebas me non modo praecipere meis discipulis, sed addere quoque, unde, quod praecepi, praestent? Sementem concepisti, fructum uero nullum tulisti, diabolo teregente. Abi quo dignus es. At ais: Quis omnia uel uult uel potest facaere? Respondeo: Si uoluntas et pote stas nostra tanta esset, dij nobis non hominis esse ui deremur: nam illud soli Deo competit: Omnia quecumque uoluit, fecit, Psal. exiij. et cxxxiiij. Atque hic demum locum habet illud: Velle mihi adiacet, at perficere non repe rio. Rom. vij. et Galat. v. Caro concupisc. ut non quaecumque olueritis, eadem faciatis. Donatur aliquid infirmitati carneae, ne inflemur, aliosque despiciamus cum pharisaeo apud Lucam. Verum tun'hinc deterrere a pugna, aque la bore? Minime. Hoc ualidius aggredere. Voluntas in opus progredi a carne nondum satis subacta uetatur aliquando, et rarius. Quid tum? Tu nihilominus reluctare. Semel uictrix caro, decies uincetur, li fortis in Domino, et fide solidus illi restiteris. Volente spiritu cogetur obtemperare nolens caro, quantumuis aliquousque contra insanierit. Imperet carni spiritus, idque serio, mirum ni cedat. Fruere promissione: Tu dominaberis eius. Gen. iij. Si uelle bonum adest, ne quiesce, dum et facere bonum adsit. Vtrumque enim in te, ut audisti, operatur Deus. Phil. ij. Si ea fide et ordine de uoluntate hominis docuissent Antesignani illi, non tot uitijs orbem implessent. Sed dum ambiebant

esse prae caeteris gratiae praedicatores, facti sunt omnis licentiae autores. Et eo rem adduxerunt, ut au ditor octennis, flagitio sissimam et ethnicissimam ui tam degat, nec per tot annos unam horam de facto aliquo praestando cogitarit. Qualem si roges, ecquid ita uiuat. Protinus respondet: Insanis, qui secus uiua quum careamGraria. Existimat enim miserum istud euang elicorum uulgus, sese perinde agi oportere a gratia, ut circulatorij statua arte agitur, qua uiui hominis instar per mensam incedat. Gratia manus illorum ab ipso sinu sensibiliter protendere debet. Gratia pedes illorum protrudere debet. Breuiter gratia uem ti tempestuosi instar permouere illos debet, cuiusmo di quia nondum sentiscunt, gratiam sibi datam negant abijciuntque, uiuentes interim ut semper. Sed qua lis opinio, talis ecclesiae istius communio, talis sides talis uita Satan amat mortuam fidem, tolerat conciones uerbosas magis quam euangelicas, fouet opinio nem, modo facta arceat: sciens, ut est callidus serpes, non uerbo sed uirtuti, non fictae fidei, sed uerae, non concionibus, sed actionibus, non opinioni, sed conuersationi uitam aeternam deberi. Porro si sentiunt quod loquuntur, agnoscunt culpam, dato damno, et heu sero queruntur, praecones ineprius de lib arbitrio apud populum dissertasse. Sed quaeso te, quomodo praecones ineprius potuerunt dissertare, quam de hoc scriptum legerant. Scriprores calceos consuerunt, praedicatores induerunt. Prolixior quam uellem fui Andrea, nec tamen animo meo fecisatis. Dabitur ali as publico bono hac de re liber, interea epistolam hanc boni consule. Vale in Domino Iesu, a quo ceu capite in membra fluit unctio spirirus, deque cuius ple nitudine omnes credentes accipimus gratiam, ita ut possimus coelestia quaerere, ne dum uelimus, huic unicum patre et paracleto laus, honor et imperium, per secula. Amen.

POsituro calamum in mentem uenit, ere fore, si sen tentiam meam de uoluntate hominis Christiani, ueterum etiam scriptorum testimonijs communirem. Nam licet sacrae literae ad sidem faciendam homini pio sufficiant, nonnihil tamen ponderis addit, si sciam ec clesiae doctores eadem senfisse. Primo loco Cyprianum audi, Is ait: Dei es, Dei est, inquam, omne quod possumus. Dogma ecclesiasticum apud Tertullianum: arbitrium uoluntatis in primo homine infirmatum, nisi per gratiam baptismi non potest reparari. Quod amissum, nisi a quo potuit dari, non potest reddi. Item: Hoc credimus secundum fidem catholicam, quod post acceptam baptismi gratiam, baptizati Christo auxili ante et cooperante, quae ad salutem animae pertinent, possint et debeant, si fideliter laborare uoluerint, adimplere. Ambrosius dicit: homini in est bonum nolle, per gratiam datur bonum uelle. Idem: Gratia humanae uoluntatis dux est, non comes. Augustinus di cit: nolentem praeuenit Deus, ut uelit. Item: Ipsa bona opera nobis ex Deo sunt, a quo et sides. Ioam. Chry sostomus: Volentibus gratia non denegatur. Neque gratia sine uoluntate, neque uoluntas sine gratia. Nam et terra non germinat, nisi pluuia susceperit, nec pluuia fructisicat sine terra. Rursum Angustinus: Prarcep ta diuina homini non prodessent, nisi haberet liberum uoluntatis arbitrium, quo ea faciens ad promissa prae mia perueniret. Idem alibi: Qui liberum arbitrium fatentur adiuuari per gratiam, ut recta sapiamus ac faciamus, ut quum uenerit Dominus reddere unicuique secundum opera sua, inueniat opera nostra bona, etc. Hoc qui sentiunt, bene sentiunt. Idem: Si non est gra tia Dei, quomodo saluat mundum. Et si non est liberum arbitrium, quomodo iudicat mundum. Idem: Liberum arbitrium ualer ad opera bona, si diuinitus ad iuuetur, id quod sit humiliter petendo et faciendo. Idem: Deus iubet perlegem, dat per gratiam, etc. Ful gentius

dicit. Cognoscimus Dei esse, ut et bonum fa cere uelimus, et facere ualeamus. Maxentius episcopus dicit: Ad ea quae ad uitam aeternam pertinent, nec cogitare, nec uelle, nec persicere possumus, nisi per inoperationem intrinse cus, spiritus sancti, etc. Bernardus dicit: Gratia excitat liberum arbitrium, quum seminat cogitatum, quum sanat et immutat affectum, quum roborat, ut perducat ad actum. Vale iterum, ex Nymecia Saxonum. Febr. 23. anno 1530.

DE CEREMONIIS ANTIQVAE ECclesiae, ex Septimij Tertulliani libro, de corona militis.

ET ideo non ad eos erit iste tractarus, quib, non competit quaestio, sed ad illos qui studio discen di, non quaestionem deferunt, sed consultationem. Nam et semper quaeritur de isto, et laudo sidem quae antecedit, obseruandum esse quam didicit, et facile est statim exigere, ubi scriptum sit, ne coronemur. At enim ubi scriptum est, ut coronemur. Expostulan tes enim scripturae patrocinium in parte diuersa, praeiudicant suae quoque partis scripturae patrocinium adesse debere. Nam si ideo dicetur coronari licere, quia non prohibeat Scriptura, aeque retorquebitur ideo coronari non licere, quia Scriptura non iubeat. Quid faciet disciplina. utrunque reijciet, quasi neutrum praeceptum sit. Sed quod non prohibetur, ultro permissum est, imo prohibetur quod non ultro est permissum. Et quamdiu per hanc lineam seram reciprocauimus habentes obseruationem inueteratam quae praeueniendo statum fecit. Hanc si nulla scriptura determinauit, certe consuetado corrobora uit, quae sine dubio de traditione manauit. Quomodo enim usurpari quid potest, si traditum prius non est. Etiam in traditionis obtentu exigenda est, inquis,

autoritas scripta. Ergo quaeramus an et traditionis scripta non debeat recipi. Plane negauimus recipien dam, si nulla exempla praeiudicent aliarum obseruationum, quas sine ullius scripturae instrumento solius traditionis titulo, exinde consuetudinis patrocinio uiridicamus. Denique ut a baptismate ingrediar. Aquam adituri, ibidem, sed et aliquanto prius in ecclesia sub antistitis manu contestamur nos renunciare diabolo et pompae et angelis eius. Dehinc ter mergitamur amplius non aliquid respondentes quam Dominus in Euangelio determinauit. Inde suscepti, Iactis et millis concordiam praegustamus. Ex quae ea die laua cro quotidiano per totam hebdomadam abstinemus. Eucharistiae sacramentum et in tempore uictus, et omnibus mandatum a Domino, etiam antelucanis coetibus, nec de aliorum manu quam praesidentium suminus. Oblationes pro defunctis, pro natalitijs, annua die facimus. Die dominico ieiunium nefas ducimus, uel geniculis adorare. Eadem immunitate a die Paschae in Pentecosten usque gaudemus. Cali cis autem panis etiam nostri, aliquid decûti in terram anxie patimur. Ad omnem progressum atque promotum, ad omnem aditum et exitum, ad uestitum et calceatum, ad lauacra, ad mensas, ad lumina, ad cubilia, ad sedilia, quacunque nos conuersatio exercet, frontem signa culo terimus. Harum et aliarum eiusmodi disciplinarum si legem expostules scripturarum, nulla legis traditio tibi praetendetur, auctrix consuetudo, confirmatrix, et fidei obseruatrix. Rationem traditionis et consuetudinis fidei patrocinaturam aut ipse perspicies, aut ab aliquo qui perspexerit disces. Interim nonnullam esse credes, cui debeatur obsequium. Adijcio unum adhuc exemplum, quatenus et de ueterib. docere conueniat. Apud Iudaeos tam solenne est foeminis eorum uelamen capitis, ut inde noscantur. Quaero legem. Apostolorum differo. Si Rebecca con specto

procul sponso uelamen inuasit, priuatus pudor legem facere non potuit, aut causae suae fecerit. Tegantur uirgines solae, et hoc nuptum uenientes, nec antequam cognouerunt sponos. Si et Susanna in iudicio reuelata, argumentum uelatae praestat, pos sum dicere, et hic uelamen arbitrij fuif. Rea uenerat, erubescens de infamia sua, merito abscondens deco rem, uel quia timens iam placere. Caeterum in stadio mariti non putem uelatam deambulasse, quae placuit. Fuerit nunc uelata semper. In ipsa quoque lege habitum requiro, uel in quacunque alia. Si legem nusquam re perio, sequitur ut traditio consuetudini morem hunc dederit, habiturum quandoque Apostoli antoritatem ex interpretatione rationis. His igitur exemplis renunciatum erit, posse etiam non scriptam traditionem in obseruatione defendi, confirmatam consuetu dine, idonea teste, probatae tunc traditionis ex perse uerantia obseruationis. Consuetudo antem etiam in ciuilibus rebus pro lege suscipitur, cum deficit lex, nec differt scriptura an ratione consistat, quando et legem ratio commendet.

FRAGMENTVM PAEDAGOGIAE CHRISTIANAE GEOR. VVICELII, tribus dialogis completum. CHRISTIANO LECTORI S. D.

EDiuo Panlo et Luca liquet, Timotheum Lystris ortum. patre Graeco, seu gentili, ac matre Iudaea Eunico dicta. Auia uero Loide. Id quod si noris Lestor, facillime interloquutorum et propositum intelliges, et affectum. Vale.

DIALOGVS PRIMVS. Interloquutores, Theodorus, Timotheus, Theophilus, Lois, Eunica.

THEOD. Heus adsis tandem Timothee, omissis omnib quae inter manus habes. TIM. En me pater. Sed quo nunc te abdis. TH. Sequere. TIM. Pape, quid rei est. Auiam una cum matre, non di co tristes, sed anxias in secretiore conclaui considere uideo: e regione uero Theophilum, susceptorem meum, pallidulum, atque etiam subausterum: quid futurum, demiror: tale certe nunquam usu uenit: forte lapsus alicubi, mulctabor. Me miserum. TH. Quid tremis puer. Hîc non est, quod tibi metuas: po sita sella sede. EVN. Si licet here, omnis intromitratur familia, siquidem isthuc percupiunt. TH. Licet. Sed eccam. Accedite uos: audite attenti. Nullo mihi pro oemio amici opus est ad eam rem, quam acturi in prae sentiarum sumus. Nam quicquid est eiusmodi, mundanis relinquo. Nos modestia, et uerborum breuitas decet. Verum tu nobis, sili Timothee, causa unica es consessus huius, quem suo nunc spiritu prouehat. qui est in medio nostri, Iesus Christus. Hunc igitur, ut negocio dexter adspiret. prouoluti precemur. Ab ora tione insit pater. Te nobis ô fili, dedit Deus opt. max omnium plastes, ut datum reddamus: hoc est, ita instituamus ac formemus, ut datore deo dignushomo fias, ad cuius quippe imaginem conditus es: officij nostri fuerit, te ueluti resingere: tui uero, esse tractabilem, exemplo sanctorum puerorum Isaaci, Samuelis, Tobiae, etc. Ac primum quidem noueris, huc te praescitum, quum nondum esses: et huc te baptizatum sili, quando esse in mundo coepisti. TIM. Mane. Quid si bi hoc uult, quod baptizatum me dicis pater. TH. HOC ipsum tibi iam cram explanaturus. Proinde scito, infantulum, atque adeo uix diecularem te, aqua uerbo

Dei sacra, in nomine Christi, teste ecclesia. Theophilo isto susceptore, lotum esse: Atque hoc non modo, sed et sidem adorandae triados Theophili ceu uicarij ore professum, abnegato satana, huiusque regno. Porro ne gocium istud totum, baptismum appellamus Christiani. TIM. Habeo. At quid sibi demum uult Baptismus. TH. Isthuc equidem progressu aetatis tuae in con uentibus sat disces. Paucis tamen praestiterit id tibi hîc indicasse. Accepisti Baptismum, ceu lauacrum, non quo sordes corporis abluuntur, sed quo bonam con scientiam nactus es, deleto in hoc peccato. TIM. Cras sius rem expone: nondum enim in me capit. TH. Baptizatus es: hoc est, emundatus, sanctisicatusque, et Christi discipulus, ecclesiae membrum, ciuis coeli factus, adeoque regenitus. TIM. Narras ingentia. Verum quid baptizato mihi faciundum quae Christiani officiac. TH. Audisti, te in Baptismo mundatum a peccato, sanctisicatum, regenitum. Audi plura. Idem ipse per Baptis mum mortuus es, item sepultus: praeterea nouus homo excitatus. Quod cum ita sit, pristina relicta conuersatione, pie, iuste, sobrie posthac tibi uiuendum in carne est. Ex mortuo igitur uiuens, membra tua accommodabis ad seruitutem eius, cui nomen dedisti, cui iuratus, cui deuinctus, cuius totus es. Haec signisi catio, hic usus Baptismi, quem olim accepisti. TH. Huiusmodi tecum rationes deputa Timothee. Ipse pro te fideiussi, proque te oraui supplex, ut talis per aetatem, qualem oportet, reddare. EVN. Audis: opinor: sili mi, quae te serio commonuerit pater. Memineris sedulo, te baptizatum. Quae res aliam uitam, alios mores postulat. LOIS, In me primum chare sili, sides habitauit Christiana. Prima etenim sum nostro de genere, quae totum animum ad Christu appuli, superstitione omni exuta. Persuaderi uero me, licet adultam, facile passa sum, audito nimirum Euangelio gloriae Dei, testi sicante eiusdem in me spiritu, uisis miraculis, comperta

Christianorum unitate, simplicitate, sanctimonia, ac inaudita plane patientia. Quare credidi rata firmaque esse quae cunque nobis de deo creatore, de Christo seruatore, et de spiritu sanctificatore loquerentur Apo stoli. Atque eadem etiamnum credo, credamque, donec expirem: unde te decebit fili, auiae tuae uestigia sequi, si eo uenire uelis, quo me uenturam consido. TIM. Ig noscite, si tardius res tantas decennis nimirum adsequar. Baptismum semel acceptum fortiter tenebo, mysterij memor, Vnum restat, uidelicet ut exactius si dem Christianam edocear. THEO D. Recte puer. Atque idipsum studiose curabitur. Nihil enim prius duco, quam ne nescias quomodo, qua fide, in cuius nomen, inque quam religionem baptizatus sis. Etenim quid minus ferendum eo milite, qui in album adscriptus, ipsum ignoret, imperatorem ne noscat quidem, sacra menta symbola ue militiae nesciat. THEO PH. Abunde actum hac de re puto. Curam uestram filio plenius erudiendo admouebitis parentes. Fili tu inclinata aure audies, ita, ut promissis stes. Nolim enim me susceptorem unquam fateare, ni quod scis, praestes. Vos ualete. THEOD. Tu quoque. Sed quo. Recta ne dumum. THEOPH. Etiam, si tamen prius ptochodochium inuisero. THEOD. Fac. quod decreuisti, quia Dominus te cum. THEOPH. Quae tua Christe erga nos beneficentia. quot merita. Beatos nos qui gratis tanta dona exceperimus. Vtinam huiusmodi acta passim ita, quam iucundum specta culum. Vt seni lachrymae cadebant, ut singultiebat uerius, quam disserebat: ut complica tis, ut iam ad pectus adactis manibus sedebant foeminae. Effice, ô Christe, ut exemplar hoc imitentur, quotquot tuo se nonime uenditant.

ILlud nitij plerisque affertiuuenta, ut nihil neque sciant, neque scire curent. Sed me foelicem, qui, quod aetatu lae uitio minime fecissem, acri institutione et exercitatione eo ueni, ut sidei catholi caeparadoxa atque ty rocinia illa, quae Christiani pueri scire interest, non modo memoria ten eam, sed singula etiam uerba mihi perspecta atque excussa sint. Bone deus quauto hoc parentum labore, qua diligentia, qua industria. Vt illi me exercucre, ut ursere solliciti: ut impulere nonun quam feroculi. Nullum mihi interdiu ocium: aut enim in ludo sum, aut domi: utrobique uix respirare licet. Saepe rogor, saepe laudor, praemijs nonnunquam illicior. Ferulas rariusculas patior, siue quia meapte sponte ad uirtutis studium propero, siue quia seruile est, libe ralem hominem plagis tundi. Ludus literas, Christum et mores domus consert: nec dum satis. Equidem hau si nonnihil, sed nimis lacteum ac praemolle illud ipsum est. Praemansum est, quod inseruere in os mihi parentes, quos non puduit repuerascere, ut puero mihi primordia religionis Euangelicae in culcarent penitus. Sed Deus qui coepit, perficiet. THEOD. Puer ubi est. EVN. In ludum, ni fallor, abijt. Aiebat infignius quiddam modo proditurum gymnasiarcham. TH. Perplacet. Res literaria illi perquam curae est: uellem ad pietatis studium tam esset propensus. EVN. At ego quod ad pietatem attinet: in eo nihil desydero. Nam scis, quam egregie caleat pleraque religionis nostrae rudimenta. Et da mihi quadragenarium e superiore saeculo, quem huic compares. TH. Gratia Deo, cuius praesidio docere eum ualuimus. Reliquum uero est, ut maiora discat. Et ubi didicerit, reb. optimis adsuescat. EVN. Fortunatos nos, si illo processerit puer. TH. Spem ego optimam de eo capio. Indoles praelara est, cui gratia dei accessit uberrima: ad haec institurio

non uulgaris. EVN. Maxime. Quis enim aestimet labo rum magnitudinem, quos impendimus in illo formando. TH. Atque hoc multo tempore, nimirum a quinquennio usque in decennium pueri. Verum neque operae nos, neque sumptus poeniteat, mea uxor. Etenim op time nobiscum actum arbitrabor, ubi hanc domunculam primum extructam perpoliuerimus, et hunc agellum rite excoluerimus: dulce hoc senectaenortrae lenimen erit, et olim reddetur merces sanctissimi hu ius operis. Atque adeo, ne uir quidem bonus sim, ni consulta patrum, ni leges, iuraque seruem in instruendo gnato. EVN. A patribus quondam in synagogis frequenter audisse me memini legem istam: Docete si lios uestros. Et illi quidem nihil laboris defugiebant, quo liberis ingenuis satis fieret. TH. Et hoc gentiles mei gnauiter praestitere. id quod ut sciret posteritas, utque, si quibus libet, eorum uterentur exemplo, monumentis tradidere. Alij thesauros natis suis recondant incertos, alij aliud: nos optimam partem elegerimus. Et bene, bene inquam uiximus, si Paulinum illud re ipsa impleuerimus: Patres educate liberos uestros in eruditione et correptione Domini. EVN. Optime dixti. Sudare perge, mi uir, me ut uis, adiutricem praestrenuam habes. Sed ecce e schola redit Timothe us. Quid tam cito. TIM. Cito, mea mater. TH. Quid insigne illud est, quod prodidit ludimagister. Quin tu nobis hoc, nisi nefas est, dicis. TIM. Equidem libens hoc fecero. De deo disputauit. TH. Hui praeclarum isthuc. Sed audiam, perge. TIM. Verum, qua hoc sermo nis facultare felicitateque, neque ego referre possum, neque tu intelligere. Horsum uero prolababatur, ut quib. hactenus ceu dijs litatum est deos esse dubitaret. EVN. Pfy dubitaret. TIM. Imo. Num quaeso te, eximium est, gentilem eo progressum, ut de dijs addubitet. TH. Quid tum postea. TIM. Ingeue negabat numina esse posse, qui cernerentur. Atque hoc rationib. multijugie

confutauit. TH. Nulli igitur dij. TIM. Persequar rem pater. Esse autem Deum affirmabat, qui nimirum neque cerneretur, neque gestaretur. TH. Rectissime. Sed qua authoritate nitebatur homo gentilis. TIM. Erythreae ad hunc modum canentist [gap: Greek word(s)] Et rursus: [gap: Greek word(s)] TH. At quid de Ioue, Apolline, Neptuno, Hercule, Aesculapio, Diana, Vesta, et id genus portentis. TIM. Dicebat et hos Deos esse minime omnium posse. Primum, quod ab alijs geniti essent: deinde, quod mor tales. In summa, quod neque seipsos, neque alios iuuare possint. Viros maximos fuisse illos, dum uiuerent, non abnuit. EVN. Mirabor, si isthuc Lyitris impune prodiderit. TH. Quid uis. Occasum idololatriae omnis quasi per umbram uideo. Consistere enim ea isto seculo qui poterit. Suo? plane recipit oculos Asia. Sat daemonibus datum, sat manufactis statuis. EVN. Tuue lim caute auscultes de Theogonia nugantes illos. Nihil enim ibi sanum. TIM. Ne uerere. Altius enim in me radices egit Christi semen, quam ut ab ullo serpentis antiqui sibilo corrumpi queam. Vtor iudicio. E literatore, literarum, non dei cognitionem requiro. Nam istud perinde esset, ac si e pumice aquam, e caluo capillum, aque nudo uestem postularem. Dicendi scribendique, non credendi aut colendi rationem scholae subministrant. TH. Pulchre omnia. Verum coenam nunc apparato, fili. Nonnihil enim ieiunis gustandum. TIM. Factum pura, mi pater.

INsidet pectore meo pueri non instituendi modo, sed persiciendi etiam cura. Nec satis consilij suppetit, qua id uia optime fieri debeat. Si cessaro, omnis labor, quo iam pridem conteror, perijt. EVN. Vere or ego, marite, ne quid noxae nimia ista et praepostera

diligentia puero gignet: nosti decennem esse, corpusculo tenero, uiribus infirmis, praecoci ingenio, me moria praeter aetatem accrrima, paratissimaque. Vide ne rumpatur nimium tensus funiculus. Paret ille, scio ad quiduis uocanti, idque [gap: Greek word(s)] sed parum prouidum isthuc fuerit. TH. Tempestiue mihi illud Platonis suggeris: Serius absoluit, qui nimium properat. Quare remissior ero, at non cunctantior. Circumcisum enim est, et admodum breue, quicquid mihi superest temporis. Amisso me nullus erit Enitar, dum licet, et in ipso aliquid relinquam, quod me uixisse te stetur, Heus Timothee, quid rerum agis. TIM. Home ri Odysseam describendam mihi iniunxit magister: in hoc omnis sum. TH. Instantiam probo. Num quid Demosthenicum quoque mandauit. Num Aristopha nicum. TIM. Nihil non. TH. Qui sufficis exhauriendis tot laboribusn. TIM. Addit uires omnium conditor. TH. Num idem et literarum conditor. TIM. Quid ni. TH. Bene sentis. Verum illud ego nunc tibi praecepero, ut rebus melioribus temer serues. Nolim enim ita totum prophanis deditum. Semper assides Homero, semper Hesiodo: sed alio polthaec ducendus es, aut trahendus, si recuses. Vereor plus iusto tua indole tam foelici abusae scholae sint. Vasculum preciosius aliquanto est, quam cui rudera ista congruant. TIM. Rudera. TH. Maxime, si compares Christi studijs longe omnium et uere liberalissimis. TIM. En me, caereum flexibi lemque et fragilem adhuc, destina me cui libet studio. Nam pater melius nosti, quid silio potissimum expe diat, et stat sententia, me tibi per omnia obtempera turum. EVN. Percense, quae eum discere atque facere uelimus. TH. Rei summa est. Es pietati destinatus, quantus quantus es, ad hanc natus, atque adeo ab ipso Deo sculptus es, huic uni omnem uitam addicere de bes, huic uacare, hanc amplecti, hanc colere Id quod nifeceris, primum sidem solues, deinde exstimationem

tuam laedes: postremo domu nostram omnem funestabis: mori me denique coges. Memineris te Christo, non mundo natum, et ortum tuum Ecclesiam uen dicare sibi. Mentis bene sanae es scio: at ni moderere, peristi. Ait quidam. Quot capitum uiuunt, totidem studiorum milia. Sed audis, ad quod studij genus tu applicare animum debeas. Caetera ualeant. Age igitur nate, Christum Iesum animo concipe, infige, tene. Huncama, hunc admirare, de hoc optime senti, hunc cogita, hunc somnia. Succurrat baptismus, huiusque repraesentatio, uota, pollicitationes. Grandescerete, nouero senescere uideo. Quapropter ad altiora uehendus es tu, et nobis tui causa ad uigilandum sollicitius. Orare nosti. TIM. Trienium totum noui. TH. Num quod oras intelligis. TIM. Intelligo, Sed quam uellem, melius. EVN. Equidem sedulo te docui: quare ignuora tionis culpam in me transferre non potes. TH. Iam uero fili nil proderit, orare nosse, ni ores: Ne si ores aliquid est, ni recte ores, hoc est, toto spiritu. Sed heus Eunica, hanc ipsam curam suscipies, qua ut scis, puero inculcabis recte precandi methodum. Huic ad datur gratiarumactio, ut qui orauit, idem gratias agat diuinae bonitati: et hanc instilla. Audis. Ne fatigare. Quid enim perinde debemus benigno patri, quam gratiarumactiones, atque eas multiplices. Asocru operam subsidiariam posce, ne qua fiat, ut deesse nobis ulla parte uideamur. Precari uero te quotidie oportebit, dum uiuas. Vbi uerbis precari non licet, mente precare. Est, qui audiat. Est, a quo, quod precaris, impetres: ne diffide. TIM. Habeo. Quid praetera nato praecepturus eras pater. TH. An legere calleas, superuacan eum est quaerere. Verum et hoc ad usum conuerte, sed pium, sed salubrem, sed homestum. Quare hoc partium tuarum erit, ut quotidie domilegas, partim tibi, partim familiae. TIM. At quid legam. num Homerum. TH. Minime, Quid enim domui meae cum caeco illo

nugatore. Sed Christum, Paulum, ac caeteros. Hacenus eloquentiam comparasti tibi, posthac sapientiam, uistitiamque. EVN. Fortasse nunquam uidit librum religionis nostrae, quem uulgo nouum Testametum appellant. TIM. Vidi, mea mater, et quidem saepissime. TH. Num item legisti. TIM. Legi, sed cursim. Plurima ne legi quidem. TH. Homericus es, hunc enim spiras modo, TIM. Quid facerem quum nobis neque aliud praelegeretur, neque aliunde capere Graecitatem liceret. Adeoque ni illi mihi contigissent autores, cui quaeso usui foret noui Testamenti codex. Graece nimirum et is scriptus. Hunc certe duce Homero, legere didici, in telligere ueroalio duce discem. TH. Recte omnia. Illum ipsum librum: ut dixi: lectitabis, familia ueluti corona cinctus. TIM. Eundem interpretabor scilicet. TH. Vbi ipse didiceris. Id temporis lege duntaxat, repete, idque suaui uoce et articulata: forte erit, qui lectum explicet inter eos, quibus legitur. TIM. Plurane audiam pater. EVN. Praeteris psalmodiam. TH. Obscurum tibi opinor, haudquaquam est, ut dis suis: qui tamen dij non sunt: occinant ciues gentiles: Nempe paeanas, hymnos, odas, epinicia: Hominibus uero episodia, epicedia, epithalamia. Qui igitur conueniet, ut Christiani Christo suo carmen non dicant. An non flagitium, et hac quidem in parte inferiores esse nos prophanis. En habes ideo libellum hymnorum, uulgo Psalterion uocitatum, unde horis diei quibus libet Deo nostro cantillabis, teque ac alios ablectabis, atque roborabis, idque ubilibet. Neque enim non quiuis locus pijs [gap: Greek word(s)] quodpiam est. Quis hymnorum istorum autor. TH. Et hoc officij tibi iniungo uxor, ut non solum qui psalmos composuerit, puero adnuncies, sed qua etiam dialecto, et quanta sedulitate a patribus tuis olim sint decantati, quippe Hebraea. EVN. Addam historiarum occasiones omneis, quibus nati sunt psalmi. Et ipsa te anime mi, paulatim literas maiorum meorum

doctura, ut ad hoc iter instruam, Hebraice nonnunquam psallere statui. TIM. Beas me dulcissima mater. TH. Vtinam pleraque cum uoluptate aliqua fiant.

REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI ET DOMINO D. DANIELI, ECclesiae Maguntinensis Archiepiscopo, ac eidem Illustriss. Rom. Imperij Electori, atque Archicacell Principi, dominque colendiss. S. P. D.

PIO LECTORI.

PHILIP. III.

DIVORVM VETERIS TESTAMENTI HYPODEIGMATA, AVTHORE GEORG. VVICELIO SENIORE.

TVBA EVANGELIC AE GRATIAE, PER CHIristum fium dei, factae. PER GEORIVM VVICELIVM. page 360, image: s360 PRAECONIVM EVANGELICAE GRATIAE, PER Christum Filium Dei, factae.

SERMO GEORGII VVICELII SVPER VERBIS Dominicis: Venite ad me omnes, etc. Matth. xj.

DE LIBERO ARBI TRIO CHRISTIANI HOMInis, epistola Georgij Wicelij. LECTORI S.

FRAGMENTVM PAEDAGOGIAE CHRISTIANAE GEOR. VVICELII, tribus dialogis completum. CHRISTIANO LECTORI S. D.

TVBA EVANGELIC AE GRATIAE, PER CHIristum fium dei, factae. PER GEORIVM VVICELIVM.
page 360, image: s360
PRAECONIVM EVANGELICAE GRATIAE, PER Christum Filium Dei, factae.