1. §. COMPLURIBUS libris, tum de facultatis Oratoriae, tum de artis Poeticae natura, ac praeceptis, antehac vidimus. Sed mutilus omnis hic labor fuerit, nisi etiam accesserit ille de usu, sive exercitatione eâ, cui animus, postquam praecepta hausimus, applicari solet, ac debet. Haec potissimum in imitatione consistit: per quam intelligo conformationem nostri ad alterius exemplum, ut eius similes fiamus.
2. §. De hac operâ, quâ alium exprimere, eiusque similes fieri studemus, quatuor ista veniunt in considerationem: an imitandi sint priores; qui legendi sint ad imitandum; quomodo iidem legendi: ac denique, quomodo imitandi. De primo ita quorundam sententia fert; nullius nos aemulos esse oportere: sed suam cuique indolem sequendam esse. Quam sententiam fortasse probaremus, si tam feliciter ageretur cum omnibus, ut nullo indigerent doctore, ductoreque: nunc postquam vel duos, vel neminem, tam beate nasci videmus; ut, nullo praeeunte, per se satis conspiciat, quid in quovis argumento, quavis etiam parte eius, tum rerum, tum ordinis, tum dictionis ratione, optimum fuerit: neutiquam est dubitandum, quin tutius, certiusque, ad Poeticae facundiae arcem perveniamus, si eos nobis proponamus duces, quorum nomina consensus saeculorum Aeternitati consecravit.
Ad imitandum legi oportere eminentissimum, et aliquamdiu solum; postea simillimum quemque; tandem etiam dissimiles, sed laude aliquâ conspicuos. Nec semper in se optimum nobis deligendum ducem; sed aliquando inferiorem, attamen ingenio nostro magis convenientem.
1. §. QUOD si aliorum requiritur imitatio: consequitur, eos esse legendos, vel audiendos nobis. Sed quaeri video, utrum audire, an legere, satius sit. Quae quaestio plus adfert utilitatis in dramatis, praecipue comoediis, vel tragoediis, quam reliquâ poesi; quia mos recitandi carmina, ut postea dicetur, prope exolevit. In dramatis vero comparatum fere est, uti in dicendo. Ubi et lectio, et auditio, proprias habent laudes. Magis enim excitat viva vox: sed certius iudicat, qui legit.
2. §. Nec satis est scire, esse aliquos legendos nobis. Nôsse ultra oportet, et qui legendi sint, et quomodo legendi. De priori hactenus convenit, non debere nos pro exemplo nobis proponere, nisi eminentissimum quemque. Stulti enim est, ubi
aliter possis, malle deteriorum esse similem, quam meliorum.
3. §. Sed non exiguus eorum numerus est, qui in dicendo, vel carmine, insignem sibi laudem pepererunt. Porro igitur disceptatio est, utrum unus, an pauci, vel multi, aut etiam permulti, imo omnes, qui in aliquo sint honore, aemulandi sint nobis. A multis exordium capere velle, (ac magis permultis, vel omnibus) certa est omnis eloquentiae pestis. Hoc enim pacto manifestum incurrimus periculum exprimendi neminem: quando vaga illa, et instabilis multorum lectio, non sinit nos scriptorem quemquam reddere nobis familiarem, eiusque virtutes penitus introspicere.
4. §. Praeterea si initio, stylo, iudicioque necdum firmato, promiscue tam multos, ac indolis plane diversae, nobis imitandos proponimus; aliter fieri non possit, quin, ubi ad scriptionem deventum erit, nunc uberi utamur oratione, nunc ieiunâ, atque aridâ; nunc item cultâ, ac politâ; nunc horridâ, squalidâque; ut ceteras dicendi formas praeteream.
5. §. Consequitur igitur, ut vel unus sit imitandus, vel perpauci. Summos viros, qui hac parte discrepare videntur, censeo facile conciliari. Primo enim deligendus est unus; isque optimus, et eminentissimus. Ubi vero aliquamdiu eum versavimus, alios etiam reddemus nobis perfamiliares; sed conceptibus, ac dictione, quam simillimos: et sic, ut non eo principem illum deponamus de manibus; sed pergamus eum vertere in sanguinem, et sucum.
6. §. Postquam vero, et principis illius, et ei simillimorum lectione, subactius erit iudicium nostrum; utiliter etiam sociabimus eos, qui, si non in primis, vel etiam secundis, saltem in tertiis, vel ulterius etiam, consistant. Utcumque enim illi inter eos, qui laudem meruere, maioribus, ac pluribus, vincantur a primis, et proximis; habent tamen illi quoque aliquid, quo principes exsuperent. Quid igitur impedit, quo minus horum etiam laudes studeamus superaddere? Sic enim propius aberimus ab ea perfectione, ad quam adspiramus.
7. §. Quae hactenus diximus, de iis intelligi volo, qui pares sint futuri, si cum summis contendant. Sed enim quis ignorat, disparibus adeo ingeniis, non omnia omnes posse, utcumque par fuerit industria?
8. §. Quare primo videndum, quo ingenium trahat, vel ducat.
9. §. Quod si primo id nescivimus nos, tentando saltem discamus, quid ingenium valeat. Et si nec nobis, nec sapientibus satisfacimus, excusso onere suscepto, in argumento alio, quam quaerimus laudem, prudentius sectemur.
10. §. Neque hoc sic accipi velim, quasi facile desperare oporteat de summis. Aliquammulti enim, qui primo sibi
impares videbantur, ubi tentando magis vires suas didicerunt, eo pervenere, quo numquam putâssent.
11. §. Summa igitur eo redit; cum non res ingenio, sed ingenium rebus, debeat accommodari: optimum quidem in se, et laudatissimum, pro exemplo esse deligendum; quoties imitaturi ingenium congruit cum ingenio eius, quem velit imitari. Sin hoc sit impar, ac dissimile: alium potius assumendum, cuius vestigiis insistamus: non quasi in se is optimus sit; sed quia contenti esse debeamus eorum optimis, quibus convenit ingenium nostrum.
1. §. EXPOSUIMUS, qui legendi sint, atque imitandi. Sequitur, quomodo legere eos oporteat scriptores; quos scribendo exprimere optamus. Tria hîc requirimus; amorem eius, quem legimus; laboris in legendo constantiam; et eorum, quae legimus, meditationem.
2. §. Amor excitatur, si sciamus, quis, et quantus ille sit, qui exemplo est futurus. Ex amore eo nascitur desiderium, quo similes evadere cupimus. Hoc desiderio accendimur ad eos legendum.
3. §. Legendi laborem non saepe, ac multum, intermittere; sed in eo constare nobis, debemus.
4. §. Ad huius laboris constantiam requiritur, ut non contenti simus, semel legisse; sed, sicut agricolae, laborem eum iteremus, ac tertiemus.
5. §. Imo ne illud quidem sufficit, ut saepius aliquid legatur. Serio, et attente, hoc fieri oportet: sic ut pedem figamus, ubi ambigimus; donec meditatione assequimur, quae mens fuerit auctoris; et quomodo ad usum quidque debeat transferri. Et sane sine istiusmodi meditatione tam lectio est arida, quam meditatio citra lectionem est erronea.
6. §. Ad huiusmodi vel lectionem, vel meditationem, sunt inepti; qui non prius vocum proprietatem tum simplicium, tum coniunctarum, didicerunt.
7. §. Cumque meditatio non ad verba solum se extendat; sed ad conceptus scriptoris universos: quid manifestius, quam versandum esse animum, tum per ea, quae inventionis sunt, tum quae dispositionis, tum etiam elocutionis?
8. §. Ubique vero consideramus, a quo, qua in re, quo loco, quo tempore, quâ occasione, unumquodque promatur. Multa quippe loco, et tempore suo, belle dicuntur; quae vitiosa sint, si alium in usum detorseris.
9. §. Postremo loco duo de lectione adiungam. Prius est, plurimum referre in legendo, ut quam emendatissimis codicibus utamur. Nec enim aliter fieri potest, quin si vitiosos sequamur libros, vitiosa etiam sit imitatio nostra.
10. §. Alterum est, etsi iuniores suâ laude non sint privandi; in imitando tamen longe praeferri veteres oportere: partim quia iuniores non accedant ad laudem antiquorum: partim quia, ut pares essent, tamen tutius insistatur veterum vestigiis. Nam horum dictio eo recta est, quod ita fuerint locuti: iuniorum autem tum demum probatur, quando cum antiquis consentiunt: vitiosa contra est, si temere abeant.
1. §. A Lectione transeo ad scriptionem: quae cum maximam partem in recta praestantium scriptorum imitatione consistat; ante omnia videndum nobis, quomodo, et quousque, imitari alios conveniat. Modus imitationis est duplex: puerilis, et virilis. Priori solum proponimus nobis exemplum in verbis, sive simplicibus, sive coniunctis. Sed longe ulterius se virilis imitatio extendit. Nimirum corpus ipsum effingere oportet. Eoque assumendus est alterius spiritus, moresque induendi. Quomodo futurum, ut similes sint conceptus; nec absimili locutionis formâ eos exprimamus.
2, §. Praeterea imitandi modus alius est servilis, alius vero ingenuus. Servilis ille anxius, et morosus, cum quasi superstitione quadam ab eo, quem imitandum nobis proposuimus, ne transversum quidem digitum discedere audemus.
3. §. Ingenuam imitationem appello, quando non verbum verbo reddimus; sed sic aliena tractamus, ut non in alterius possessionem irruisse, sed iure nostro venisse, credamur:
quaeque aliena sunt, ob dissimilem faciem, non pro alienis habeantur, sed agnoscantur pro nostris.
4. §. Est vero difficilis satis ratio faciendi sua ex alienis, quoties ex uno aliquo illustri scriptore omnia petuntur. Periculum enim est, ne conspicua nimium sit imitatio; imo non tam imitatio, quam plagium videatur. Quare hîc inprimis est opus, ut illis, quae quis tractârit prior, alia addamus; alia demamus; quaedam mutemus; plerisque alium ordinem, colorem, aut habitum, inducamus.
5. §. Facilius proinde ex alienis nostra faciemus, si non unum sequamur; sed plures. Quod simile erit, ac siquis, ex fontibus multis, rivum quempiam in animum derivet suum.
6. §. Interim non omnia in summis etiam poetis aemulari oportet. Quemadmodum enim Orator numquam fuit, vel erit; quin perfectius aliquid animo concipi possit: ita nec Poeta ullus exstitit, qui non humanitus aliquid patiatur; ut multis alibi[Note: † Lib. 1. Institut. Poet. c. 3.] ostendimus. Quare ea solum imitari oportet, quae a praestantissimis hominibus laudi ducuntur.
7. §. In iis, quae non conveniat imitari, etiam reponimus obscena; non ignari tamen, vix aliud esse, in quo multi veterum aeque se tueantur hac parte, quam priorum exemplo.
8. §. Praeterea cavendum, ne imitemur loquendi modos, qui sapiant impias opiniones. Quo refero etiam iuramenti formulas, hercle, mediusfidius, et similes. Item cum animas nostras dicunt de Deo, vel sempiternis ignibus decerptas. Cuiusmodi elegantioribus ingeniis facile abblandiuntur: sed periculum est, ne cum melle hauriatur venenum.
9. §. Etiam, cum priscos imitamur, obsoleta commutabimus usitatis.
10. §. Quandoque tamen tempora incidunt, quibus etiam sit locus obsoletis. Ut si inducamus Deos loquentes, vel prisci temporis senes. Vel alias, si inde orationi accedat maiestas. Ad haec in oratione austerâ.
11. §. Nec solum vitiosa est imitatio, si vitia sectemur: sed etiam male imitando non male dicta: ut si frequentemus, quae raro usurpata, vel probantur, vel feruntur.
12. §. Utrumque vitium Graeci[Note: * Demetrius Phaler. de Elocutione, et Lucianus de Saltatione.] vocant; Latini [Note: † Quinctilianus lib. 8, cap. 3.] malam affectationem.
13. §. Atque ex his cognoscere fuit, non solum, quomodo imitari conveniat; sed ex parte etiam, quousque id agendum. Nempe, ut de posteriori nunc pauca superaddam, sic imitationem commendo, ut nec ab omnibus, nec ubique, nec semper requiram. Ac praesertim laxiores dedero habenas iis, quibus ingenium obtigit excellentius, et aetas, atque usus, iudicium firmavit. Qualibus audendum aliquid de suo. Nec enim strenue satis sequitur, qui perpetuo aliena premit vestigia. Et segnis est ingenii, duce semper indigere. Quanto pulchrius, cum iis, quos prius sequebamur duces, tandem contendere, bonâ spe, posse eos a nobis vinci, vel inveniendi acumine, vel o)ikonomi/as2 [Note: * collocationis, sive ordinis.] felicitate, vel verborum elegantiâ, aut sententiarum gravitate! Quomodo et priores exsuperabimus, et posteros demerebimur, bona propria addendo priorum inventis.
1. §. Exposuimus, quomodo, et quatenus sit insistendum vestigiis eorum, quos elegimus nobis verborum, et conceptuum duces. Post huius rei notitiam cogitare
licebit de opere, quod molimur. Priusquam tamen animum ad scribendum appellamus; sedulo meditari oportet de forma, ac conspectu operis futuri.
2. §. Hanc praemeditationem esse necessariam, satis ex eo cognoscitur, quod nec omnes, nec semper, felices adeo simus, ut optima nobis primo veniant in mentem. Quare ne postea, multum iam opere provecto, nihil egerimus, ac, unâ omnibus liturâ deletis, desistere ab instituto, vel novum ordiri laborem, cogamur: initio per omnia versandus est animus, donec statuere liceat, quomodo totum operis corpus formari, ac construi, oporteat.
3. §. Praemeditationem hanc operis universi excipit singularum partium cura. Qui labor non subitus, ac praeceps; sed tardus, ac cautus esse debet.
4. §. Imprimis vero longior haec meditatio in initiis requiritur. Nam tarde scribendo consequimur, ut et bene, et cito, scribamus. Sed cito scribendo multi bene scribendi facultatem perdiderunt.
5. §. Interea, seu prosâ, seu carmine, aliquid molimur; utile est, ut scribendi laborem lectione aliorum, imprimis eius, cuius volumus esse similes, diffindamus. Sic enim lassi scribendo, recreabimur legendo: et novâ pasti alimoniâ novum hauriemus spiritum de alieno.
1. §. AB imitatione nunc ad eorum, quae scripsimus, limam, atque emendationem, accedo. Quâ nihil utilius.
2. §. Atque hoc dictum volo, tum de iis, quae solutâ, tum quae vinctâ, scribimus oratione.
3. §. Valde igitur eos ratio fugit, qui, existimant, satis esse, subito multos effudisse versus; atque hanc facilitatem appellant ingenii ubertatem.
4. §. Quemadmodum vero emendatione nihil utilius: ita nec eâdem difficilius quicquam.
5. §. Cumque emendatione vel addamus, vel detrahamus, vel immutemus; tertium horum est omnium operosissimum.
6. §. Quod siquid non satisfaciat, nec melius occurrat: omittere illud satius est, et aliud cogitare, quod facilius expolire valeamus.
7. §. Ut vero rectius conspiciamus, quae emendari oporteat: aggrediemur nostra, velut aliena, atque id per intervalla.
8. §. Et tamen modum etiam in corrigendo tenere oportet. Modus is tum in rebus, tum in tempore, consideratur. Ratione rerum exigitur, ne, dum numquam nobis satisfacimus, et posterius quidque magis placet, recta etiam depravemus.
9. §. Etiam temporis ratione peccatur: ut ab iis, qui numquam sciunt manum de tabula tollere, ac limam protrahunt in annum decimum, vel vitam universam.
1. §. QUAE hactenus de emendatione attulimus, pertinent universa proprii ad iudicii limam. Sed nulli secure licet conquiescere in iudicio suo: quando, ut proverbio dicitur, alia aliis placent; sed suum cuique pulchrum: scruta etiam scrutarius laudat; ac innumeri sua amant sine rivali.
2. §. Atque istiusmodi filauti/a[Note: " nimius amor sui.] locum habet in omni genere scribendi; sive tractemus divina, sive humana. Inque humanis non illa modo scientiae naturalis, quo pertinet quoque Medicina; sed etiam scientiae moralis, ac civilis; ad quam refertur Iurisprudentia. Verum nunc imprimis consideramus Eloquentiam; quatenus in hisce omnibus, imo et iis, quae ad vocabula attinent, tractandis elucet. Cum vero gemina sit Eloquentia; quarum una in prorsâ oratione, altera vero in vinctâ consistat: omnino in utrâque exigitur, ut ne opinioni nostrae nimium fidamus.
3. §. Imprimis autem in carmine innumeros invasit sacer ille morbus (nisi is furor potius dici debet) ut se poetas, et quidem optimos, putarent, qui in poetarum hortis adhuc, quod dicitur, inter apia consisterent.
4. §. Optima igitur ea veterum consuetudo erat; quâ, licet sibi scribendo, et emendo, iam satisfacerent; non propterea sinerent sua in omnium manus venire; sed ea peritis, atque intelligentibus recitarent; quo prius corrigerent, quae his iure displicuissent.
5. §. Ambitiosuli vero alio fine recitabant: videlicet non tam emendandi gratiâ; quam ut captarent inanem gloriam.
6. §. Quemadmodum autem erant, qui recitarent, ut laudarentur: ita et fuere, qui recitantes laudarent sportulae, vel cenae ergo.
7. §. Sapientis igitur non est advocare alios, quam rei intelligentes, et vere candidos. Ac primum quidem suffecerint duo, tres. Postea plures sunto. Et, ut cuncta complectar, non videtur melior ratio, quam quâ Plinius minor praeivit.
8. §. Recitatio haec tam in solutâ oratione, quam vinctâ, obtinebat.
9. §. Multum vero distat, utrum ipse recitet auctor; an alius. Utrumque obtinuit: sed posterius solum in viris principibus.
10. §. Locus, ubi recitarent, vel publicus fuit, vel privatus. Publicus Romae erat, quem Caesar Hadrianus huic rei exstruxit, et Athenaeum appellavit.
11. §. Ante Athenaeum, ab Hadriano Romae exstructum, privatis potius usi locis videntur. Ut Domitiani temporibus domo Stellae, hortis Frontonis, ac similibus.
12. §. Saepe etiam, et rhetoribus, et poetis, conducenda erat domus, in quam auditores convenirent.
13. §. Conductâ domo etiam necesse habebant suis sumptibus exstruere celsam sedem, unde legerent: item subsellia, in quibus auditores considerent.
14. §. Is etiam, qui recitaturus erat, fere ad maiorem elegantiam, atque ostentationem, prodibat comâ, barbâque pexâ, pallio recenti, vel Romae togâ a fullone candenti, cum annulo, in quo gemma, praecipue sardonyx, inclusa.
15. §. Recitantes vero in cathedra, cui impositus esset pulvinus, considebant: contra quam solent dicentes, qui stabant.
1. §. ATque haec dicta sunto de recitatione. Proximum est, ut referam, quo pacto auditores iudicium suum testari soleant de eo, qui orationem, aut carmen, recitâsset. Fiebat hoc trifariam; silentio, voce, gestu. Silentium potuit esse a triplici causa; contemptu, invidiâ, admiratione. Nam utcumque praeclarus esset sermo recitantis; silere poterant imperiti, quia contemnerent; eoque nec acclamatione, vel plausu dignarentur. Silere poterant periti; sed superbi, atque invidi; qui inhumani esset mallent, quam testimonio suo augere gloriam alterius. Poterant denique silere benevoli, et intelligentes; in qualibus vehemens attentio, summaque admiratio; silentium gigneret.
2. §. Alter modus cognoscendi auditorum iudicii est per vocem, sive acclamationem. Sed vox ea vel naturâ significabat, vel hominum instituto. Posterior vel unius erat vocabuli, vel orationis. Est et altera divisio, quâ acclamatio vel est secunda, qualis faventium: vel adversa, ut eorum, qui male volunt recitanti.
3. §. Ab acclamatione tum secundâ, tum adversâ, venio ad manuum plausum, qui Graecis kro/tos.
4. §. Praeterea vero inter favoris indicia erat subsultatio, et circumactio totius corporis.
5. §. Etiam post recitationem fautores osculabantur tum poetam, tum sophistam.
6. §. Praeterea etiam, honoris ergô, a recitatione deducebant domum.
7. §. Mirum vero, ex hisce laudandi, et significandi iudicii sui modis, acclamationem, et applausum, e scholis, et auditoriis, transmigrâsse in templa Christianorum, sacrasque contiones.
8. §. Verum hanc consuetudinem SS.i Patres ferebant quidem, eo quod signum foret, tum attentionis, tum etiam approbationis eorum, quae dicerentur. At interea eam habebant suspectam; quia saperet levitatem popularem; magisque deceret theatra, quam sacras contiones; ubi conveniret intentum silentium cum moribus gravibus, ac modestis. Unde et mos iste, a verbi divini praeconibus saepius reprehensus, tandem prorsus exolevit.
1. §. EXposuimus, quomodo auditores vel dent, vel videri velint dare signa sensus sui de recitantis sive oratione, sive carmine. Consequitur, ut referam, quo loco opiniones huiusmodi, seu insitae, seu simulatae, censendae sint. Est vero quaestio haec tripartita. Primo videndum, quorum laudes pro nihilo sint ducendae. Dein, quorum ad iudicia attendere oporteat studiose. Denique, an semper in eorum sententiam pedibus sit eundum nobis. De primo sic habe. Exiguo, imo nullo, haberi loco merentur praeconia eorum, qui nobis obnoxii sunt. Eiusmodi sunt laudes discipulorum; ac eorum, qui cenam, vel sportulam exspectant; omnium denique ex pacto laudantium, ut qui pretio ad hoc fuerint conducti.
2. §. Alterum erat, cuiusmodi auditorum iudicium in pretio haberi debeat. Tales sunt, in quibus haec duo concurrunt:
ut bene possint iudicare, et facere id velint. Ut possint, requiritur prudentia. Ut velint, probitas, et benevolentia.
3. §. Tertium erat, quatenus stare conveniat eorum iudicio, qui tum rei fuerint intelligentes; tum probi etiam, ac benevoli existimantur. De isto dixero, a talibus monitos, non debere esse pertinaces in suis tuendis. Alioqui desinent monere.
4. §. Interim, agnosco, neque nostrum, neque alienum nos iudicium debere nimis, vel admirari, vel contemnere: eoque in hoc nostri, et aliorum dissensu, nihil temere esse agendum: sed novo esse opus examine, quo excutiamus utriusque iudicii causas; ac tum demum statuamus, utrum alienum sequi iudicium praestet, an persistendum sit in nostro.
5. §. Sed neque inutile est, etiam exquirere, quale sit iudicium malevolorum. Nam invidi non raro oculatiores sunt in perspiciendis vitiis alienis; quam summi etiam fautores; quos amor saepius caecos facit.
1. §. HActenus actum de iudicibus privatim ad audiendum adscitis. Deinceps de publico dicam iudicio. Cuius duo sunt genera. Est cum populus ipse publico in loco convenit, audit, iudicat. Est cum non tam populus iudicium fert; quam unus, pluresve; qui vel summam obtineant potestatem, vel ab ea iudices recitantium sint
constituti. Prius loquar de iudicio populi, in theatrum, vel porticum, ad audiendum convocati.
2. §. De populi iudicio sic censeo, plurimum esse imperitum, incertum, subinde et periculosum.
3. §. Nec propterea iudicium populi prorsus habere dispretui oportet. Nec enim semper errat. Atque est, cum bonos sequitur duces.
4. §. In hoc rerum incerto videre est, quosdam, maxime poetas dramaticos, iudicium populi magni adeo fecisse, ut illud eorum etiam iudicio praeferrent, quos privatim advocâssent. Alios contra, contempto populi iudicio, in suo maluisse iudicio acquiescere; vel eorum, quos elegissent.
1. §. UEnio ad iudicium eorum, qui certamini praeerant poetico. Ea certandi, et iudicandi, consuetudo, Troianis fuisse temporibus antiquior perhibetur. Quod si est, facilius fidem inveniet, quod de Homeri, et Hesiodi certamine, prodiderunt.
2. §. Quia vero nullum est tam laudabile institutum, quod non corrumpi queat: hinc saepe etiam factum videmus, ut, penes quos publica esset iudicandi potestas, deteriores praeferrent melioribus. Neque id semper ab imperitia erat; sed quandoque etiam ab ambitu certantium, et iudicum favore. Nec propterea abrogari ea debuit iudicandi consuetudo: sed tanto maiori cautione in publicorum iudicum delectu opus fuit.
3. §. Nec in Macedonia modo, vel reliquâ Graeciâ, consuetudo ea fuit; sed derivata etiam est in Aegyptum sub Ptolemaeis.
4. §. Inprimis vero meminere antiqui iudicum, qui publice ferrent iudicium de dramatis. Athenis quidem Comicorum quinque erant iudices.
5. §. Tandem etiam a Romanis hic mos est receptus.
6. §. Imo et aliis Italiae locis iudices fuere, a quibus victores comici coronarentur.
7. §. Nec Comicorum solum, sed et Tragicorum, publici suere iudices.
8. §. Haec de iudicibus publice constitutis. Quomodo iudicium quidem scitur alienum; sed saepe non sine honoris dispendio, et ortâ inde animi aegritudine.
9. §. Nunc quia publici iudices non sunt, privata saltem metuere iudicia cogimur. In Republica enim literariâ cuilibet liberum est suffragium; etsi disparis sit auctoritatis.
10. §. Qui vero naturâ ad Poeticen factus non est, rectius abstinet a versibus, non recitandis modo, sed etiam faciendis. Neque enim similis est poetarum ratio, atque aliorum. Nam medicis, iurisconsultis, architectis, et similibus, carere non possumus: eoque etiam laudantur, qui mediocriter in arte suâ sunt versati. At nemo cogitur, ut carmen scribat; cum liceat cuique sensa sua effari prosâ. Propterea nec laudem meretur poeta, nisi qui excellit.