CAMENA Early Modern Latin Texts

HOMO INDIVISUS ET INTEGER FIGURATUS ET SYMBOLICUS, ANATOMICUS, RATIONALIS, MORALIS, MYSTICUS, POLITICUS, ET LEGALIS, COLLECTUS ET EXPLICATUS CUM FIGURIS SYMBOLIS, ANATOMIIS, Factis, Emblematibus, Moralibus, Mysticis, Proverbiis, Hieroglyphicis, Prodigiis, Simulacris, Statuis, Historiis, Ritibus, Observationibus, Moribus, Numismatibus, Dedicationibus, Signaturis, Significationibus Literarum, Epithetis, Fabulis, Miris, Physiognomicis, et Somniis; REFLEXIONIBUS ET DECLARATIONIBUS tam ex Sacris, quàm profanis Auctoribus desumptis, OPERA et STUDIO R. D. OCTAVII SCARLATINI OLIM EX NOBILISSIMO CANONICORUM REGULARIUM Lateranensium Ordine, SS. Theologiae Doctoris, Praedicacoris, et Scripturae Sacrae Lectoris, et nunc Archipresbyteri Ecclesiae Majoris Castelli S.Petri. Opus UTILE PRAEDICATORIBUS, ORATORIBUS, POETIS, ANATOMICIS, Philosophis, Academicis, Sculptoribus, Pictoribus, Emblematum, ac Inscriptionum Inventoribus, etc. TOMUS SECUNDUS. CUM ADDITIONIBUS ET INDICIBUS COPIOSISSIMIS, Nunc primum ex Italico Idiomate Latinitati datum a R. D. MATTHIA HONCAMP Canonico Capitulari ad Gradus B. M. V. Moguntiae, Directore Congregationis, et Praedicatore Ecclesiae ejusdem B. M. V. Ordinario. [gap: illustration] Cum Gratia et Privilegio Sacrae Caesareae Majestatis Et facultate Superiorum. AUGUSTAE Vindelicorum, et DILINGAE, Sumptibus JOANNIS CASPARI BENCARD, Bibliopolae, ANNO M DC XCV.

EMBLEMATA.

QUemadmodum in praecedentibus argumentis, ita et in his copiose famulantur effigies [note: Sphinx. ] monstrorum. Alciatus inter Emblematum scriptores facile primus, depinxit mulierem, pedibus leoninis, et volatilium alis instructam, hâc epigraphe: Submovendam Ignorantiam. Sphingem denotans, de qua hoc loco, nec centesima quidem pars, pauca nihilominus dicentur, remittendo qui his plura desiderant, tam ad ipsum fontem Alciatum (et in eum fusos Joannis Tuillii Commentarios, in quibus amplam materiam inventurus est) quam ad reliquos Emblematum Compilatores, ut Alexandrum, Coelium, Aulum Gellium, aliosque diversos, et ex modernis P. Causinum in Hieroglyphicis, et Reverendissimum Augustinum Mascardum in sermone prolixo quem in Tabula Cebetis de monstro hoc instituit.

Hoc illud est, de quo ferebatur, esse virginem facie pereleganti reliquo corpore formatam, uti diximus, habitantem in Thebanis rupibus, e quibus praecipitando interficeret eos, qui forte iiluc pervenissent, et suo malo propositorum aenigmatum solutionem ignorâssent. Erat autem potissimum tale, quale alibi, quamvis paulo obscurius, jam indicavi. Proponebatur scilicet, quodnam animal primum Quadrupes, postea Bibes, et ultimo Tripes esset, id quod ab Ausonio his versibus declaratur:

[note: Inter quae animalia numeret. ] Hanc sapienter Lactantius Firmianus inter Harpyias collocant: Diodorus simiis adnumerat. Albertus Magnus quoque et Solinus simiam appellârunt: Sabellicus, latronem et ficarium in montibus Thebanis hoc nomine fuisse judicat. Qualecunque illud sit, nostrum est indagere, quomodo pers Sphingem seu monstrum ejusmodi Triforme intelligatur Ignorantia, quae non secus atque Sphinx in monte habitans scelestâ feritace infinitam fere hominum multitudinem opprimit, idque hâc solum de causâ, quod homines, dum semetipsos non cognoscunt, velut unda Maris, se ultra propriam conditionem elevant, aut deprimunt.

Nec mysterio, caret quod triplici potissimum hac forma illud monstrum describitur. Triplex enim est potissimum ratio, et veluti Causa efficiens [note: Sphingis interpretatio. ] omnis Ignorantiae atque inscitiae. Per faciem Virginis voluptates illicitae denotantur, quae saepissime humanum intellectum ita excaecant, extraque rationis semitam abducunt, ut oblitus homo originis atque Dignitatis suae, non aliter ac sus immunda in luto sensualium Cupiditatum volutari non horreat. Pennae, quibus monstrum hoc integitur, levitatem indicant, et inconstantiam animi, voluptatibus subjecti, qui, ut solet in praelio ancipiti, nunc ab hac, nunc ab illa cupiditate vincitur.

Tandem pedes Leonini superbiam indicant, et Arrogantiam, per quam homo Lucifero non absimilis, aberrando a recto tramite, quose altius elevat, eb magis gressu vacillat et in praecipitium ruit, dumque adinstar superbissimi spiritûs lucidissimo splendore ornatum se credit, intra Cimmerias tenebras mille fatuitatum et insaniarum implicari se deprehendit.

Triplex igitur causa est Ignorantiae. Primum voluptates corporeae, quae tanquam fortissima catena intellectum humanum Vincentes efficiunt, ut ad aquifitionem veri boni pertingere non valeant. Secundo levitas Ingenii sive temeritas Icari et Phaethontis, dum non videt aut cognoscit quantum videre aut cognoscere poterat, nisi levitas obstaret, atque ita inter mille praecipitia incautus volvitur. Ultimum est superbia, et ambitio animi, per hanc, quo altius conatur extolli, eo profundius in praecipitia et abyssos ruit, atque submergitur. Hinc celebris est Plutarchi Traditio, qui refert, Sphingis effigiem collocatam in Porta lani Apollinis Delphici, qui ritus postmodum ab aliis quoque Templorum Curatoribus observatus est, habebatque aureis literis insculptum Lemma; Nosce te ipsum. His praemissis pro dilucidatione praesentis Emblematis, memorari Andreae Alciati, perelegans, et festivum Epigramma huc collocare placuit:

Qui plura in hoc Proposito desiderat: altiusque in Doctrina hac penetrare, Authores, paulo supra nominatos, evolvat.

[note: Minotaurus. ] Pinxit Alciatus et aliud praeterea Monstrum exhibuit, videlicet bovem vultu et pectore humano, insignitum his literis S. P. Q. R. quae omnia vexillo appensa erant cum sequenti Inscriptione: Non vulganda Consilia. Alludens ad Minotaurum, de quo Mythologici ac Poetae referunt, fuisse Monstrum ex Pasiphae ob nesandum cum Tauro concubitum natum, quod Daedalus in fabricato a se Labyrintho conclusit in Creta, ut bene canit Ovidius:

Monstrum istudsic figuratum erat (monente Festo, Authore illustri in excogitandis symbolis militaribus) ut omnes intelligerent, non minus interesse, ut Principum Consilia, maxime vero in Militia, essent occulta, quam Monstrum hoc labyrihtho inclusum, quod in confusis illis gyris sic stabat absconditum, ut nulli hominum accessibile esset. Hinc Dionis Traditio, interrogatum Tiberium Imperatorem, eccur sua confilia et Expeditiones non his saltem aperiret, quibus multa confidentiae signa alioquin monstrabat? respondere solitum: Aut nulli aut paucis cognitum esse debere Principis Consilium. Idem refert Marcellinus, Sacrosancte apud Persas observari, ut nulli ex Consiliariis aut Optimatibus quidquam aperiretur eorum, quae in Senatu Principum fuerint pertractata, nisi praestito prius juramento observandi silentii. Idcirco sacrum Collegium Purpuratorum sapienter constituit, ut mox in primo cujuspiam ingressu ad Solium,

ea Ceremonia administretur, quam vocant os occludere. Nemini igitur mirum videatur, tantâ circumspectione et prudentia res ad sanctam fidem spectantes gubernari et conservari. Insonat etiam Lex Caesarea: Consilii Principum revelatores vivi crementur. De his ad longum videatur schola veritatis aperta ad Principes Patris Juglaris: et ne ab instituto citati Emblematis longius recedamus, sic illud praefatus Author ipse declarat:

Prostant passim memoratae Paginae, amplis commentariis auctae, si cui defiderium succrescat animum Doctrinis, et ulteriore notitiâ exatiandi. Aliud similiter Monstrum ob oculos ponit supradictus Author; cujus partes superiores hominem, inferiores serpentem repraesentant, adjunctis [note: Prov. 21. ] his verbis: Sapientia humana, stultitia est apud Deum, cui non male convenit, dictum illud Spiritûs Sancti, Non est prudentia, non est Consilium contra Dominum. Vanus est, imo aperte delirat, qui extra Deum sapientiam quaerit. Dum humanae sapientiae rivi, ab aeterno suo fonte, Deo separantur, illico exarescant, et siccentur necesse est.

Id experti sunt Pharao, Sennacherib, Darius, Nabuchodonosor, Jeroboam, Ochozias, Ozias, Balthasar, et tot alii, quorum Sacrae Literae meminerunt, et in profanis histonis sexcenti; qui dum sapientiae suae cum Daedalo alas fabricassent, viderunt se cum scaro aquis ignominiae, et atrocium suppliciorum immersos. Non praetereunda hîc divina oracula, dicente Salvatore: Sine me nihil potestis facere. Facite, quantum noveritis; Vertite vos utcunque placuerit; Sine me nihil potestis facere. Infelices illi, de quibus ad Isaiam ait: Liniunt absque temperamento; ipsi aedificabunt, et ego destruam. Verbo, Sapientia humana stultitia est apud Deum. Caput humanum, basis autem ferina: Quia stulta et abjecta hujus mundi elegit Deus, ut fortia confundat. Quod restat, sic erudito Epigrammate illustrat Alciatus:

Possunt praeterea hoc sigmento, quod partim humanam, partim serpentinam naturam exhibet, indigitari hi, qui licet animâ rationali praediti nihilominus brutorum adinstar, per immunditiem [note: Epicurei ab Epicuro diversi. ] terrenorum affectuum serpunt: Ut Epicurei, qui deviantes a recto tramite ipsis per Epicurum sapientem Praeceptorem designato, voluptatem e rationali in sensitivam et impuram converterunt. Id quod Senecam in haec verba permovit: Ad nomen voluptatis currunt, quaerentes libidinibus suis patrocinium, ac velamentum; nescientes, quam sicca, et sobria fuerit Epicuri voluptas. Plura desiderantem ad Tractatum meum, cui titulus: Epicurus contra Epicureos, invitatum volo.

Exhibuit tandem Alciatus caput monstrosum, humanâ quidem specie, sed ex duabus naturis, seu duplici capite conflatum, cui inscripsit: [note: Prudentia. ] Prudentes. De quo recordor me jam alibi verba fecisse; Esse nimirum sapientis viri, atque prudentis, et futura praenoscere, et praeteritorum recordari; ita moderari praesentia, ut de futuris cogitetur. [note: Janus. ] Haec erat effigies Jani sapientissimi Regia quasi qui feros et inurbanos hominum mores excolendo, vitae civili atque morigerae accommodaverit: [note: Rex duorum populorum. Inventor Serarum. ] Vel quod esset Author et Rector duorum populorum: Prout cum coeli Janitorem constituerunt, quod serarum esset inventor, et proinde sua accuratius custodite nosset.

Sapiens profecto ac utile commentum, quo vix aliud melius, ingenium humanum potuisset producere, quareillum honoribus cumulatum, insuper appellatione Solis insignire non dubitârunt. Idcirco eundem considerarunt, quasi ideam ac normam ejus prudentiae atque solertiae, quae Principi sit necessaria, ut et futura praevidere, et [?]isdem utiliter providere possit.

Igitur Romani duplicem hanc figuram in ejus Templo, quod erat in Argileto, ita collocarunt, ut facierum altera antrorsum, altera retrorsum conspiceretur, illas tanquam comites Divinitatis omni honore et obsequio prosequebantur. Vera hujus Emblematis significatio est, omnia diligenter consideranda, et praesentia cum futuris conferenda et combinanda, quae sequenti Epigrammate declarantur:

De hoc Jano, ejusque origine, Statu et Conditione, qui plura voluerit, legat Joannis Tuillii commentarios super hoc Emblemate, item Hieroglyphica Pierii, et Adagia Pauli Manutii; afronte et a tergo alter Janus, et similes. Est igitur Prudentia, veluti firmissimu murus, et verum ac inconcussum fundamentum regnorum, dicente [note: 2. Officior. ] Pithio Philosopho apud Stobaeum: Robur, et murum, et, arma, sapientia et Prudentia praestant: et Marco Tullio: Prudentia est rerum expetendarum scientia. Quantum in discernendis asterismis etiam remotissimis Tubo optico Galilaeus, tantum in coelo Politico seu morali praestat Prudentia. Hâc dexterâ gladium suum regit Justitia. [note: Ibidem. ] Dicente eodem Tullio: Justitia sine Prudentia multum poterit, sine Justitia nihil valebit Prudentia. Hoc Cardine universum sustentatur. Et siquidem in Diis habitus acquisitus reperiatur, profecto erit Prudentia. Sic enim rursum Cicero. [note: De natura Deorum. ] Deorum Providentiâ et Prudentiâ mundas administratur; iidem consulunt rebus humanis, nec solum universis, verum etiam singulis. De Emblematibus pro hâc vice satis remittendo curiosum lectorem ad eos, qui in his prolixius versantur; Dum ad Materiam tam utilem, quam necessariam gradum dirigo, ut sunt

PRAESAGIA.

NOn occupor hîc loci, circa vanas quasdam observationes, aut eventum infallibilem dependentem ex apparitione Monstrorum, quasi

haec invicem ita ligata et unita sint, ut altero horum eveniente, non possint reliqua non evenire. Verum ad eam normam, quam praecedenti capite observavimus, considerando Authoritates eorum, qui non vartis praesumptionibus, sed multa eruditione comprobârunt: Esse nimirum haec signa, atque voces quasdam Altissimi, quibus humano generi Divina Consilia revelentur, imo multoties per ejusmodi indicia flagitiis hominum provocata DEI indignatio manifeste praenuntietur. Huc pertinent ea, quae refert Sorbinus. Tempore Valentiniani Imperatoris duo Monstra, alterum magnitudinis, alterum vero paruitatis insignis comparuisse, et illud quidem in Syriae Provincia, omnem staturam, quantumcunque immensam, ut Enceladi, Goliathi, aut Milonis excedebat, hoc vero in AEgypto tam erat parvum atque exile, ut jam nemo esset, qui ad hujus conspectur de Pygmeis alioquin fabulosis posthac dubitaret. Paululum ab hinc atrocissimae calamitates in orbe terrarum enatae sunt. Fuerunt, qui assererent, fore aliquem ex infima plebe ortum, vitae et saluti magni Imperatoris Valentiniani insidiaturum. Non deerant, qui crederent, per ortum ejusmodi Monstrorum imminentia bella portendi, indeque formatum sequens Jambicum:

Verosimile igitur est, talia accidere, dum Altissimus continuis hominum culpis irritatus, ex justa indignatione sua (nostro intelligendi modo) suspensa alioquin flagella concitatus apprehendit atque ita per miserias et tribulationes, humanum genus affligit, et quodammodo opprimit: hoc rursum duobus Jambicis exprimitur:

His stantibus referunt Authores, paulo ante cruentum illud bellum, illatum a Bruto, tale quoddam Monstrum apparuisse.

[note: Monstrum adinstar Daemonis cornutum et alis instructum. ] Erat autem in conformatione sua Daemoni prorsus simile, horridissimâ facie, cornutum, ingentibus binis alis instructum, quod ex quadam foemina natum quidam voluerunt. Porro Appianus Marceliinus sic factum retulit. Brutus et Cassius cum anno ante Incarnationem verbi uno et quadragesimo ex Abydo in Europam cum exercitu trajicerent, circa medium noctis opacae venit monstrum hoc, ita, ut dixi conformatum, seque obviam fecit Bruto, qui in Tentorio suo plenus curarum, et anxius de belli exitu insomnis agebat; hic igittur (ut fere accidit iis, qui cogitationibus fatigantur, dum soli sunt) quamprimum sibi nescio quem appropinquare sensit, ad motum, strepitumque insolitum respicit, simulque horrendam figuram intuens, horribili aspectu primum terrefactus, mox tamen resumpto animo interrogat; unde adveniat, qui dve petat? Cui deformis ille, se malum Bruti Genium esse, sic ait: in Philippis me videbis, quibus dictis, revertendo perviam quâ venerat, ocius disparuit. Confestim Brutus accersitis, qui in excubiis stabant sciscitatur, num quem. ad se intrantem, aut de se exeuntem vidissent; cognito, quod neminem, corpus quieti reddit qualem illi stupor et pavor a conspectu terribilis formae residuam fecerunt. Mane facto, vixdum orto sole Visionem Cassio narrat, qui somniantis delirium, illusionemque reputans, id solicitus curavit, quo omnem exercitum in Europam traduceret, qui totam eam regionem inter Acnum et Sennam victoriosus peragravit. Ex illa tamen die res Romanorum in deterius ibant, unde et Norbanus illud belli fulmen obsessus ab hoste, in loco praesidii occubuit, parumque abfuit, quin magna strages atque caedes sequeretur, nisi Marcus Antonius, tam adhucdum strenuus, quam postea effoeminatus, cum validâ suorum manu in tempore succurrisset. Exinde mutatae rerum vices sunt, quousque Brutus infelici morte fidem addidit, quae ipse ex Monstro audiverat: Caeterum (concludit illustris Aldrovandus) si per annorum seriem per curramus, nullum Monstrum sine praesagitione natum esse, multi Authores, et potissimum Sorbinus pro comperto affirmavit.

Tempore Constantii Imperatoris, earum calamitatum, quae postea Constantinopolim infestârunt, praenuntium fuit Monstrum, quod hîc describitur.

Anno Christi trigesimo octavo supra trecentesimum, prope Daphnem locum suburbanum magnificae civitatis Antiochenae, infans duplici ore, quatuor oculis, et geminata dentium serie, barbâ prolixâ, et brevistimis duabus auribus in lucem prodiit: manifesto indicio, Rempublicam illam brevi in miserum ac infelicem statum redigendam, dum quod infecutum est saeculum, passim attestantibus historiis, innumeris calamitatibus refertum fuit. Invaserunt Ecclesiam homines scelerati atque nefarii, qui eam venenato halitu, et vapore pestilentiali impleverunt. Quo infectus et Constantius Imperator, et Arrianismi laqueis implicitus, leges omnes pietatis, fidei, et Religionis Christianae corrupit. His addenda Monstra, quae tempore Mauritii Imperatoris, orbem terrarum tantopere foedarunt. Videlicet anno quingentesimo, octavo et septuagesimo inter alia mulier in Thracia peperit infantem, alioquin decorum, sed plane monstrosum, utpote cui brachia deerant, et quod ab umbilico supererat corpusculi, totum in piscem terminabatur. Fuit praeterea repertus canis, capite Leonino: Item puer quatuor pedibus insistens. Haec secutum est contagium sectae Mahometanae, cujus artes, et scelerati atque sacrilegi ritus ubique debacchantes orbem tunc infecerunt, operâ potissimum Imperatoris, qui primus consensit, dum semetipsum infamem Legislatorem constituit. Hinc terrâ marique passim nata et multiplicata ejusmodi monstra: Inter quae considerationem meretur infans capite canino circa annum Christi nongentesimum decimum quartum. Neque multo post deplorabilis illa catastrophe per orbem terrarum insecuta, dum, referente Sorbino, ipsi inter se Fideles et Christiani intestinis dissensionibus sese mutuo provocantes et irritantes, semetipsos civilibus bellis impetierunt, et dilacerârunt; hinc illae strages et funera.

Anno supra millesimum ducentesimo, tertio et trigesimo, Monstrum in Epiro prodiit, duplici corpore, quorum alterum, hominem viventem, alterum vero canem exhibebat. Neque multum temporis interfuit, quin in Albania multae et ineffabiles calamitates propullularent, dum internis et clandestinis proditionibus, veluti caninis morsibus appetira laceraretur et configeretur illa provincia, cujus incolae perjuriis et occultis blasphemiis

profanantes Religionem, canibus rabidis atque mordacibus non absimiles, qui insanabilia vulnera sibi mutuo infligerent. In confinibus ejusdem regionis, anno regni Imperatoris Lotharii postremo, infantem mulier edidit, non multum a priori dissimilem, humanum partim, itemque ex parte caninum, qui dicti Imperatoris mortem praenuntiavit.

Apud Samnites populos, suae in Aprutio, circa annum millesimum ducentesimum quinquagesimum et quintum, monstrum triceps natum est, neque diu super fuit. Exinde tres omnino Imperatores, diu inter se pro obtinendo Primatu decertârunt. Ejusdem saeculi anno nonagesimo tertio, imperante Andronico ultimo, Constantinopoli puer duobus capitibus, et quatuor manibus instructus in lucem prodiit: Qui quidem, juxta ejusdem Sorbini mentem, aliud non indicabat quam impendentem inselici huic urbi ruinam, quae et paulo post evenit, dum populus, antea fundamentis unius, et verae fidei innixus, coepit per diversas opiniones circa eandem distrahi et divagari, unde postmodum ita graviter lapsus est, ut tandem servili ferro vinctus, Lunae Ottomannicae mancipium, misere oppressus et afflictus decumbat.

Pariter anno supra millesimum et trecentesimum, octua gesimo nono, puer natus est, qui manus quatuor, totidemque pedes habebat. Is depravatos mores, et vitam Christianorum in sceleribus transactam significabat, qui nominetenus, et quoad cultum exteriorem quidem, se Christianos, vitiis autem et affectibuslonge diversos et sceleratos profitebantur; Cujus vivum testimonium erat nefandum Schisma Benedicti XIII. antehac Petri Lunae, ad Pontificatum assumpti, pessimo exemplo inter Christianos, quod et plures populos corrupit, et contaminavit: et exinde bella, lues contagiosae, et gravissima infortunia acciderunt.

Rursum Anno salutis millesimo centesimo, et nonagesimo, repertus puer est auribus leporinis, quo tempore famosus Imperator Fridericus, bello contra Turcas gesto, infeliciter periit, et Cracovia parum abfuit, quin totaliter incendio absumpta et depopulata fuerit. Unde apud sorbinum, Aldrovandus in haec verba concludit: Summus Deus his Monstris tanquam tot monitis, homines a malis impendentibus abducere conabatur, cum paucos post dies in tot Lepores degener andos esse praesentiret.

Similiter anno Christi millesimo quadringentesimo, sexto et nonagesimo, in Tiberi flumine monstrum deprehensum fuit, corpore humano, sed squammoso: Caput asininum, dextra manus hominis erat, sinistra figuram pedis Elephantini referebat; Pes dexter adinstar unguis Aquilini, sinister velut ungula Bubali: Venter uberibus quasi foemineis per circuitum dotatus: Caput a posteriori parte barbatum, insuper aliud ad similitudinem Draconis. Ex hoc Sorbinus occasionem nactus est praesagiendi, quandoquidem tot et tam diversa animalia, ad hujus Monstri constitutionem concurrerent, tot, tamque diversas haereses, quae tunc temporis Catholicum orbem infestabant, et affligebant, annuntiari. Enim vero caput asininum, quod frigiditatem et pigritiam indicat, Lutheri symbolum est, ejusdemque affeclarum, sublata et refrigeratâ omni charitate, et amore reciproco: Hinc tot bella exorta, quae tantis malis. damnistam immesis, universam Germaniam, una cum vicinis Regnis cumulârunt.

Cui in apertissimos campos praeteritorum temporum exspatiari libêret, Nae ille multo graviora, et horribiliora monstra deprehensurus esset. Ut igitur curiosus lector, et in his notitiam quandam habeat, quaedam huc adducturus sum. Igitur circa Annum Christi millesimum, quingentesimum, et duodecimum, in regione nostra, Ravennensi, Monstrum apparuit, cornu gerens in capite, pedes adinstar volucris ex genere rapacium, cum oculo in genu, et brachiorum loco duabus alis instructum, et quod sexum utrumque includebat, de reliquo ex humanis membris compositum. Comparuit hoc monstrum circa tempora, cum Papa Julius II. magnam Christiani orbis partem in Ludovicum XII. Galliae Regem incitavit, et stimulavit: unde poltea ipso die Resurrectionis Dominicae, tam in campis, quam in ipsa Ravennatium urbe acerrime dimicatum est. Erant, qui ad hujus Monstri conspectum vaticinarentur, futuros homines sceleratos et nefarios (prout contigit) qui diffidentiis et simultatibus universum orbem inficerent et corrumperent: Dum per cornu hujus monstri, superbiam; per alas levitatem, et inconstantiam mentis; per defectum brachiorum, perversitatem operum; per pedem volucris rapacis, avaritiam, usuras, et rapinas; per genu oculatum, unicam viventium propensionem in malum; et per utrumque sexum, omnis illicitae concupiscentiae appetitum arguerent.

Perhibetur item aliud non dissimile Monstrum cornutum, et alatum. Facies erat Satyri, aure et cornu prorsus deformata, itemque brachiorum locoduas alas habens, pedum alter humanus, alter squamosus per modum piscis finiebat, dum in illo oculus in genu apparebat. Pectori inscriptae erant tres hae literae, X. Y. V. et harum quidem postrema, Lunae accrescenti, seu novae, superimposita cernebatur. Igitur Docti ex his prognosim aliquam eruentes, asserebant; esse hoc veluti monitum quoddam, flagella vindictae divinae declinandi, dum in X. signum Crucis Dominicae, in litera Pythagorica Y. semitam virtutis agnoscebant: ideoque si mortales post agnitionem suorum delictorum, ad Crucem Redemptoris nostri confugissent, citra omne dubium eos mediante Virtute, quae ad Lunam, coelumque ipsum pertingit, ad aeternas usque beatorum sedes perventuros.

[note: 1523. ] Non minus admirationis promeretur portentosum illud monstrum, quod anno prioris saeculi vigesimo tertio, in quadam urbe Germaniae, atque juxta Jacobum Rufum, et Ambrosium Paraeum in Saxonia natales habuit, a muliere quadam editum: Quod tametsi in toto corpore, omnibusque ejus partibus figuram et habitum vituli referebat, in capite tamen, tubercula rotundae carnis enata caput Religiosi in coronae formam rasi exhibebant, cui conjuncta erat alia quaedam carnosa substantia, a cervice ad humeros usque protensa, cucullo Monachosum simillima, ita ut non praeter rationem illud Sorbinus, Vitulum Monachum appellaverit, prout etiam hoc portento, Praedicationem nefariam Lutheri, antea Monachi, significatam voluit. Non praetereundum est hîc loci, qualiter hoc monstrum coxas veluti dilaceratas habuerit, confiderare: In

his enim sine dubio poenae atque tormenta figurabantur, quibus Lutherus cum asseclis suis, castigatione divina puniendus esset: neque dubitat memoratus Author, ut largam Altissimi clementiam, ita hîc gravem et severam ejusdem justitiam augurari.

Aliud superioribus non minus formidabile Monstrum, ejusdem saeculi anno quadragesimo tertio, in Belgio, vel potius juxta mentem Jacobi Rufi, et Cardani, Cracoviae de non infimae conditionis Parentibus ortum est. Erat huic cauda admodum longa, et e regione narium Proboscis ampla, et lata: Oculos gerebat plane rotundos, ex quorum utroque duae alae prodibant: aures per modum jumenti formatas gerebat; cum alio insuper oculorum pari, in umbilico: Manuum pedumque singula instructa erant quatuor Nisi unguibus, quorum tres quasi anserinâ pelle coopertae et obductae.

In cubitus, genuumque regione quasi canina capita; et loco uberum alterâ quidem parte, canis, alterâ simiae caput offerebat. Trium horarum tempore, non amplius, Monstrum hoc ex tot monstris compositum supervixit. Contemplati sunt illud non pauci, et inter alios industrius Indagator Sorbinus, quibus tot canum et simiarum effigies horrorem incussit. Passim crediderunt indicari per hoc sceleratos et facinorosos, qui corpus Ecclesiae Sanctae lacerabant, et dilaniabant, et idcirco gravem vindictam a Deo expectandam, punituro mores hominum caninos, quibus hi eâ aetate pulcherrimam, et florentissimam Germaniae partem mordebant, contaminabant et lacerabant.

Dubium non est, posse et alia monstra non multum ab ordine naturae recedentia, nihilo secius imminentia infortunia, et calamitates significare: quale fuit illud, quod Lutetiae Parisiorum anno salutis millesimo, quingentesimo septuagesimo, mense Julio in lucem prodiit. Constabat hoc ex duobus geminis, qui naribus et umbilico conjuncti, et per consequens capitibus, brachiis, pedibusque sibi mutuo oppositi erant: Ortum habuit a Parentibus infimae sortis, Petro Germano, bajulo, seu mercenario Patre, et Matthea Pemella matre, conjugibus. Ostensum subinde populo, et Optimatibus: inter quos multa disceptatio fuit. Quidam ex hac corporum conjunctione, unitatem similiter pacis, cujus jam tunc articuli inter Caduceatores et Legatos sub incude erant, inter Principes stabiliendam augurari: Alii rursum e contrario omnem spem pacis per hoc monltrum exclusam atque proscriptam, conjecturari volebant: Siquidem ex geminis hisce corporibus, neque alterum sedere, neque alterum ambulare posset. Unde interpretes pacis, quatuor hosce versus concinnârunt, quos hîc apponere a nostro proposito non est alienum:

Referunt Sancti Augustinus, Hieronymus et [note: Lib. 6. de Civit. Dei. c. 8. ] Paulus Diaconus, suis temporibus multa similia Monstra apparuisse. Neque dubium de hoc restat: quandoquidem prior horum scribit; visum suo tempore infantem in Oriente, cujus omnia membra superiora geminata fuerint. Et [note: De Imperio Theodosii. ] Paulus Diaconus ait, post obitum Theodosii Imperatoris Monstrum quoddam observatum fuisse, ex duplici capite, geminato pectore, et quatuor adeo manibus combinatum, in quo et duplex sensus vigebat, ita videlicet, ut altero capitum dormiente, alterum vigilaret; uno plorante, alterum videret, et cum simul vigilabant, non raro invicem rixarentur, atque contenderent.

S. Hieronymus item, de alio quodam monstro bicipiti in Lydia edito refert, de quo observatores praesagiebant, per bina capita, confusiones Imperiorum, et rerum fere omnium portendi: Siquidem eâ aetate in rebus Ecclesiasticis Schismata et nefarias haereses enasci contigit, ut Donatistarum et Pelagianorum, ob quarum enormiratem non vanum est credere, eas non aliunde, quam ex inferni latebris prodiisse. Porro et infinitae alias calamitates tunc orbem terrarum infestârunt, et afflixerunt, quarum qui tantillam partem adducere vellet, materiam amplis voluminibus replendis reperiat; quod cum extrascopum propositum me diverteret, id solum dixero, in tam infelici Catastrophe saeculi illius, per invasiones Gothorum, Vandalorum et Hunnorum, eorumque incendiarias excursiones, passim, pulcherrimas Regiones Italiae devastatas, urbes et aedificia solo aequata, atque in hunc modum, debilitatum et confusum adeo Romanum Imperium, ut ex illo tempore nulla nespes quidem superfuerit, ad pristinum revertendi decorem, et primitivam illam Authoritatem recuperandi.

His per transennam consideratis, si ulterius oculos per praeterita tempora versamus, incidemus in annum millesimum quingentesimum septuagesimum, et septimum: Edidit hic nobis ad duodecimam mensis Februarii in ripa Danubii prope Budam Hungariae Metropolim, magno incolarum damno, horridissimum Monstrum, ab eruditis Tetrachiron a quatuor, quas habebat, manibus appellatum: Facies illi humana, aures asininae, et superiores corporis partes hominem repraesentabant, inferiores vero hirsutae, figuram bovis: unde de hoc, ut jam superius de Minotauro, cum Ovidio cani poterat:

Quatuor hisce manibus plures lapides, tantâ fortitudine in transeuntes jaciebat, ut multos a se arceret, eorumque non paucos misere occideret, donec plures armatorum congrerati ferale monstrum undique invadentes, non absque magna difficultate tandem humi prosternerent, et promeritis trucidarent: quod proinde mortuum in foro publico immensae hominum multitudini, quae illo confluxerat, novo spectaculo expositum fuit. Manifestum sane indicium earum calamitatum et angustiarum, quae paulo post infortunatas illas provincias invaserunt, subjugârunt, et oppresserunt.

Nihil minus praenarratis terribile et horrendum fuit Monstrum aliud, quod in AEgypto ad Ripam Nili fluminis sedem fixerat: Capita habens tria, Aquilae unum, Draconis alterum, et tertium vulpis, corpore serpentis instar squamoso; ex uno latere brachium humanum manui connexum, ex opposito autem latere pedem aquilinum promittebat; mammae muliebres, cauda Leonis, quatuor pedes omnino

diversi erant, quorum duo humani, tertius leoninus, quartus vero anserinus, qui et ipse in tres digitos desinebat: Natura ei duplex, atque communis cum aquatilibus aeque ac terrestribus, quate et homines, et animantia promiscue devorabat. Qui horrendam illius figuram, et terrificam effigiem videre desiderat, accedat Musaeum Illustrissimae Curiae Bononiensis, ubi famosus, et eruditus Aldrovandus eam omnium oculis expositam reliquit.

Inter praesagia quoque collocandus infans, Anno currentis saeculi vicesimo primo Bajonae advenis Parentibus natus, atque secundum omnii sua membra perfecte organizatus, nisi quod eum frequens oculorum per corpus dispersorum numerus deformabat: Verosimilem fecit hic insans Argi fabulam, quam ita exprimit Ovidrus:

Quamvis oculi hi non caput solum, sed et corpus universum illuminabant. Merito inter praesagia tale Monstrum collocatum, quandoquidem ante decessum suum, cum non amplius quindecim diebus vixisset, clara voce elocutum est. Admirationem in hoc auget, quod supra eandem urbem visa sint Monstra aerea, videlicet armati equites in aere discurrentes, atque inter sese fortiter dimicantes.

[note: 1624. ] Non minoris est observationis, quod anno ejusdem currentis saeculi nostri vicesimo quarto, in Regione Ostrovicensi (quae Rupes fortissima, solis decem milliaribus a Sebenico Dalmatiae oppido distans perhibetur) Mense Aprili in lucem prodiit. Puer erat monstrosus, cui tria cornua, tres item oculi, nares unico foramine perviae, aures asininae, pedes inversiatque contorti. Nativitate monstri hujus evulgata, congregati, ab optimatibus ejus loci divinatores, et sapientes, desuper mentem suam declararunt, quid nimirum per ejusmodi Naturae abortum pro futuris temporibus sperandum aut metuendum non temere videatur. Qui diligenter inspectis et consideratis omnibus, in triplici cornu, triplicem potestatem, et magnificentiam Imperii Turcici, in Asia, Africa, et Europa; in oculis ternis, triplicem vigilantiam ab Imperatore suo erga ejusdem subditos demonstratam, videlicet in militia, agricultura, et commoditate polygamiae concesia ad generandam sobolem copiosam: In auribus asininis, ejus Nationis intrepiditatem et fortitudinem in bello, quandoquidem animal hoc dum vivit, voce sua classici sonum aemulatur, ex mortui autem corio tympana formantur: Denique per pedes inversos, potestatis diminutionem, et huic Imperio imminens periculum, interpertati sunt.

Eodem anno per literas Constantinopoli de alio quodam Monstro, facile eorum, quae hactenus produximus, omnium horridissimo relatum est. Illud a muliere quadam inter ipsos valde illustri, summo cum terrore obstetricum, aliarumque foeminarum, quae indomo parturientis convenerant, partu exclusum est. Erat illi caput asininum: manus et pedes avium rapacium adinstar recurvis unguibus, et calcaribus armati. Hîc variae conjecturae: Sapientiores autem indignationi divinae, per talia portenta peccatoribus demonstratae, haec ascribebant, ita ut justo Dei judicio Sathanae permissum fuerit, hunc in ventre conclusum foetum ita pervertere et deturpare, ut tam deformis tam a naturae legibus remotus partus emergeret: nec sufficiebat illic figura monstrifica, nisi insuper ungues, et cornua addita essent, sic daemon illusionibus suis passiones cum natura confundit, omne impedimentum objiciens, quo in operationibus suis frustretur: Ita prodeunt quandoque Monstra, quae vel Daemonis cujusdam effigiem repraesentant; prout Cornelius Gemma in Brabantia factum asserit. Quo in casu multi cordati ad causas supernatura les prudenter recurrunt; quamvis alii rursum Parentum imaginationi ea attribuant, ut si mulier, marito Daemonis adinstar larvato conjungeretur: aut si venefica quaedam vel saga daemonem incubum patiatur; et similia, posse tunc Monstrum genitori non absimile nasci; dum scilicet aliunde semen prolificum daemon assumpserit, id efficere, ut mulier ex hac conceptione Monstrum pariat.

[note: Disquisittion. Magic. ] Multorum haec sententia est, cui et famosus Del Rio subscribit; tametsi aberrare mihi a vero videatur, stante virtute seminis vitali, quae per translationem hanc localem necessario perit, quamvis instantaneus sit motus. Haec fusius sequenti capite deducentur.

Consideratione dignissimum et illud Monstrum, quod in Boetica Hispaniae Provincia, summo omnium stupore conspectum est. Erat autem capite humano, fronte admodum elevata, e cujus medio latum et longum cornu velut Rhinocerotis, aut Unicornu prodibat; oculum infra frontem non nisi unicum admittebat; prominentia nasi nulla, sed in ejus locum excrescentiae quaedam carneae in modum corii, cui successit labrum quoddam superius, magnum, et proboscidis instar dilatatum, huic insita lingua, velut serpentum acuminata. Idem operâ Indagatorum, et cumprimis famosi Aldrovandi industriâ, in praememorato Musaeo Curiae Bononiensis collocatum, ubi curiosus de rei veritate non habebit, quod ambigat: Videbit illud quatuor habens crura, caudamque, cum tota corporatura canis, non macilenti, sed bene carnosi. Amplam materiam discursibus praebuit inter habitatores Regionum illarum informe hoc Monstrum.

Similiter anno supra millesimum, quingentesimo, primo et octuagesimo, Serenissimus Princeps, atque Eminentissimus Cardinalis Medicaeus canem monstrosum, cujus inter alia lingua erat serpentina, spectandum exhibuit. An porro semper aliquid Monstra portendant, videatur caput praecedens de Problematibus, ubi multa in eam rem congesta sunt: Solent quidem multi multa enuntiare, quorum veracitatem, et alia ejusdem generis, ego gravi et maturo aliorum judicio perpendenda relinquo. Ita asserunt aliqui, si infantem cum dentibus nasci contingat; caritatem annonae, et fructuum annuorum, et penuriam vivendi extraordinariam portendi: Si plures justo pedes habuerit, adventum improvisum, et repentinam hostium invasionem: Si conjuncti duo Gemelli, bellum civile significari:

Non necessario tamen intestina hae discordiae eveniunt, veluti supra de infante allatum, qui cum cultro in ventre natus, qui tamen paulo post [note: In Meteorologia. ] facili negotio eidem extractus fuit. Quamvis iterum referat Marcus Fritschius, ante bellum illud in Germania, quod Saxoniae Duci et confoederatis,

postmodum intulit Carolus V. Imperator, in certo Galliae castello natum infantem, in cujus ventre cultri cuspis promineret, qui culter etiam non longe post per suppurationem ejus tumoris eductus fuerit. Prodierat in lucem hoc Monstrum anno quadragesimo sexto, post saeculum decimum quintum. Quisque bella civilia inde augurabatur, quae et postea tam infeliciter evenerunt, dum passim cives mutuis vulneribus confossi cadebant. Igitur, qui certam fidem praesagiis adhibebit, culpam vanae observationis non effugiet, imo superstitiosae ambitionis reus agetur, quippe cui animus sit Catalogo divinatorum se inscribere, et abstrusa Altissimi consilia explorare, cujus hoc dictum est: Quis cognovit sensum Domini, aut quis Consiliarius ejus fuit? Quinimo fatendum est et agnoscendum in Monstris quasdam veluti divinas admonitiones esse, quibus a peccatis absterreamur, et ad emendationem errorum impellamur, ut per seriam poenitentiam deletis, tandem ad veram semitam revertamur. Et hic sensus veritatis dictamini consentaneus maxime videtur. Author est inter alios Alexander, ut nata quamprimum Monstra, in flumine autmari submergantur, ut ita procacibus omnis occasio ad fabulandum praeripiatur. Eodem referente olim a facerdotibus et populo in templis cultu divino celebrata sunt, ad placandam, ut credebant, iram Deorum: prout in compitis quoque aedificata altaria, illic praesertim Apollini Agyleo sacrificatum. Ita pariter Coelius Calcagninus refert, ubi Rome partus insolitus trium quatuorve manuum, aut duplici capite detectus fuisset, Augurum jussu mox in Tiberim projectum. Teste insuper Julio obsequente, et hoc adjungit; natum ex ancilla infantem, quatuor manibus, totidemque pedibus, oculis praeterea et auribus totidem, publico Aruspicum decreto combustum, cineribus in mare dispersis. Quandoquidem vero ejuscemodi Monstra tam nihili aestimata fuerunt, ut ab jectione digna sint habita, non minus ego calamum et praesagiis retraho, ut otium sit, aliquid etiam de causis horum monstrorum edisserendi.

CAUSAE.

SUnt igitur causae veluti quatuor disertissimae et facundissimae linguae, quae rerum omnium [note: Causarum necessitas. ] essentiam interpretantur, et exponunt. Quisquis harum adaequatam cognitionem adeptus fuerit, hic omnem meo judicio scientiam quantumvis internam penetrabit, ejus objecti, cujus investigationem susceperat; dicente Philosopho. quod Scire, est rem per causam cognoscere.

Nullum ens tam remotum, quod secum causas suas non afferat, a quibus productum, creatum, stabilitum et compositum sit omne ens, et instrumentum vel suiipsius, vel alterius a fine suo constitutum; opus non discrepans acontinua sua activitate, justâ essentiâ, et formalitate: et qui omnia ad certum finem et intentionem disponit Altissimus, hoc ei largitur, tanquam illius formalitatem, essentiam, materiam, et ultimationem. His praenotatis et suppositis, postquam caeteras quaestiones de Monstris perstrinximus, necessarium mihi videtur, ut nunc de illorum quoque causis, jam olim fuse ab Aldrovando pertractatis (perscrutando omnia et singula, quae versatissimus et fundatissimus vir ille posteritati reliquit, nobisque subministravit) sollicitâ animi attentione, et nos quoque agamus.

Quapropter in genere hîc loquendo, triplicem Authores causam Monstrorum generationis assignant. Primam super natur alem appellant, dum supremum Numen in vindictam delictorum admissorum, hominem deformat, eversâ ejus prima venustate, et inter alia, sublato decore ejus faciei, quae ad figuram et similitudinem suam, primum creata fuerat aeque composita. Talis, praeter jam supra adductos vultus Regis Nabuchodonosor suit, qui ignominiose dejectus a Throno, adinstar bruti ad sylvas relegatus est.

Secunda est, ut Philosophi volunt, infra Naturam: cum nimirum Daemon humanam Naturam deludit, et ipse humanam faciem mutans, atque deturpans, eam in brutalem reducit, et hoc via veneficiorum, et Incantationum. Tertia ad naturales causas reducitur: hoc est, cum Natura ipsa sua ipsius principia, ad generationem, et perfectam conformationem destinata, deformat, atque corrumpit. Hinc S. Thomas Doctor Angelicus in commentariis supra libros Analyticos Aristotelis, ait; generationem Monstrorum, a corruptione essentialis cujusdam principii dependere.

Hoc a reipsa verum, extraque omnem dubitationem est: Monstra in determinatione sua abcrrare, quandoquidem Natura, non ea voluit, nec intendit, sed per accidens talia nascuntur, ut non immerito dixerim, causas illorum esse imaginarias potius, quam legitimas. Et hinc inferendum, concurrere ad eorum generationem causas tam extrinsecas, quam intrinsecas: quarum plures naturam loci, aut regionis, aerisque temperiem, respiciunt: unde accidit, eorum in Africa et AEgypto majorem, quam alibi, copiam generari. Causis intrinsecis potissimum adnumerabuntur, facultas formatrix, virtus seminalis, receptaculum foetus, membrana ad eum involvendum non satis accommodata vel idonea, et Materia in excessu aut defectu, vel alias vitiosa, item male copulata, aut commista, et alia hujus generis. Porro excessus Materiae in dubium revocari nequit in iis Monstris, quae plures partes copiosas, extraque Naturae ordinem multiplicatas habent; Ita contrarium in desectibus corporum, dum huic Brachia aut manus, aut pedes, vel aliud [note: 2. De Generation. Animal. ] quidpiam deest, non obscure colligitur. Posse autem talia, et ex commistione materiae evenire, Author est Aristoteles, ideo videlicet Monstra crebrius in Africa nasci, quod ob aquarum penuriam, animalibus ad flumina undique congregatis, diversarum specierum copulatio fiat, et ex illa seminum commistione tam frequentia monstra produci.

Mutilantur item partes, ob vasorum continentium seu Receptaculi parvitatem, dum materiae copia, ad procreandum duplicem partum alioqui sufficiens, angustiâ loci a debita extensione prohibetur, et perturbatur: Cujus rei in ovo experientia manifesta est: Adeo duabus substantiis in una sola membrana conclusis, facile est, inde nasci Monstra, per excessivam abundantiam materiae, et facultatis concoctricis. His

diligenter consideratis, et intellectis, variant Authores in causis monstrorum proponendis. Eorum quidam in prava dispositione et temperamento Genitorum causam constituunt: Alii in monstrosis matrum imaginationibus: Rursum alii indignationem Divinam praetendunt; alii constellationes, stellarumque congressus, Alii naturam ipsam, penes quam stet plures partes in uno membro congregare, incusant: Plures potestati daemonis, rursum alii congressui animalium diversae speciei, Monstrorum originem attribuunt.

Nos impraesentiarum Monstra, tanquam opera Naturae contemplantes, originem eorum discutiemur et deducemus, idque a summis quatuor generibus causarum, tanquam a vivis rerum omnium fontibus; videlicet, Materiali, finali, efficiente, et formali. Quod primam concernit, dicuntur Monstra causam habere Materialem, quandoquidem quidquid vel per se, vel per accidens a Natura producitur, sine ambiguitate praeexistente quodam subjecto ortum habet. Causam habent finalem, dum Natura absque debito fine nil operatur, sed omnia ad certum finem dirigit, ac componit. Efficientem causam sortiuntur, siquidem cuncta ab aliquo Producente derivant. Cognoscunt tandem et admittunt perfectionem suam formalem, dum in magna hac mole, seu Naturae circulo, unaquaeque formam suam consequuntur.

Verum cum sigillatim Monstrorum causas deduci oporteat, inter alias primo occursu materialis examini se sistit, tanquam ea quae ratione veteris Etymologiae primum locum haereditario jure consequitur; Prima enim Materia, seu Chao universo terrarum orbi tam sapienter ordinato atque disposito essentiam largitum est: antea quam aliae vel moveri, vel operari, vel contingere possent. Praeterea Philosophi omnes, et Medici, Monstrorum causas seminali materiae passim attribuunt, quae ratio et Democritum permovit, ut frequentes hominum congressus condemnaret, ideo quod ex abundantia seminali facile Monstra oriri posse crederet. Sequacem vel antesignanum habuit Empedoclem, qui et ipse abundantiae, defectui et agitationi ejusdem materiae, mutationem, varietatem, augmentum, seu decrementum partium ascribebat.

[note: Lib. 4. de Generation. Animal. c. 5. ] Similiter Aristoteles primariam ejus rei causam in materia statuit, et collocat, dum Natura in fabricatione partium compositi a recto tramite aberrat, vel materiae defectu, vel ob ejus translationem in aliam partem, seu locum, ubi necessaria non erat, quo pacto duae partes principales vitium contrahent, dum in una deerit, quod in altera abundabit. Hinc generatis duabus partibus inter se similibus, quarum tamen altera redundet, signum est, quod materia seminalis in uteto conclusa, mediante seu motu seu flatu divulsa fuerit, quae cum esset pro digitorum generatione destinata, alio transfertur, et ubi sistitur, illic generatur superfluum; tametsi enim materiae capitis se conjunxerit, non idcirco substantia capitis producitur, sed degenerat in digitale quidpiam, conservans ideam impressam illius partis, a qua primitus avulsum fuit. Eadem ratio est, quod in apertione humanorum cadaverum, saepenumero venae complures observentur, quae renes ambiant, item vasa spermatica, et genitalia multipucata; quae Doctiores asseverant, ex nimia salacitate, et congressu frequentiori contingere, aequum igitur foret homines in his moderatos esse, recogitando, quantum in hoc deteriores et inferiores brutis animantibus sint, quorum major continentia est.

Galenus Empedoclis vestigiis insistens, oriri [note: In Lib. de Hist. Philosoph. ] Monstra docet, si semen vel copiâ excesserit, aut defecerit, vel parcum fuerit, item si divulsum, vel immoderatius ingestum, vel si additionem, diminutionem, inflammationem, vel aliud quoddam violentius impedimentum passum fuerit, quibus, juxta aliorum quoque peritissimorum Medicorum sententiam, et pravam uteri conformationem adjungit. Joannes Grammaticus in commentariis supra libros Aristotelis de Anima, [note: Lib. 2. de subtilitate. ] Aristotelicae sententiae subscribit. Cardanus Monstrorum causas ad dispositionem, et aptitudinem Materiae rejicit, unde in animalibns parvis Monstra frequentiora, quam in majoribus advertit, et ait, rara hominum esse Monstra, Elephantûm rariora. Gruterius Poeta cum observasset, ex rebus vilibus saepe foetidissima nasci Monstra, idcirco Materiam inter res naturales maxime foeculentam pro eorum causa assignavit: quae cum facultatem generationis perfectae non habeat, tantum efficit, ut partûs monstrosi prodeant. Hoc Poetice simul, et Philosophice ita cecinit:

[note: Lib. 18. de Animal. c. 6. ] Non multum ab hac diversa est opinio Alberti Magni, qui similiter in materiam, modumque conceptionis, et organizationis in foetu, causam conjicit, additque, generari Monstra, ex errore quodam in operatione admisso, cum abundantia, defectu, positione, aut figura membrorum [note: Lib. 2. Physic. Tractat. 2. ] conformi. Alibi idem Author, ad quatuor omnino causas, conceptionem, et organizationem Monstrorum refert: Videlicet diminutionem Materiae, ejusdem superfluitatem, intemperiem qualitatum Materiae, et continentis vasis pravitatem. Addit triplicem dari diminutionem, sive conformem defectui membrorum, sive difformem numero, aut Materiae diminutioni; sive virtutis seminalis aut formatricis defectu, quae illam solum materiae partem, alterâ rejecta, formare possit. Idem, ex opposito, de superfluitate materiae dicendum.

Ad eundem sensum Ambrosius Paraeus de [note: In Lib. Anatom. ] Causa Monstrorum materiali differuit. Philosophorum, de causis monstrificis disserentium, sententia est; si quod animal, ut homo, sibi ipsi unitum, spermatis majorem copiam profuderit, quam ad generationem sui similis requiratur, aut conveniat, difficile esse, ut non exinde Monstra nascantur. Aut certe nascentur gemelli, prout eâdem occasione, Hermaphroditi, seu Androgyni, [note: Lib. 9. Hist. Polon. ] et foetus multiplicati procreantur. Ita refert Martinus Cramerus, de Nobili Polona, i Margaritâ nomine, uxore quondam Comitis Virboslai, quae unico partu triginta sex filios exclusit: et Joannes Franciscus Picus Mirandulanus de quadam Dorothea Itala scriptum reliquit, eam duplici partu viginti filios edidisse.

Neque hîc ad cellarum matricalium multiplicitatem recurrendum, quod veritati repugnat: quandoquidem neque culter; neque microscopium Anatomicorum hanc cellatum in utero varietatem unquam detexit. Ideoque hîc ad superfluitatem Causae materialis necessario recurrendum.

[note: In Opere de Monstris. ] Celsus Mancinus Ravennas, vir eruditus, similem causam adducit, dum monstrorum formationem item Materiae, seu abundahti, seu diminutae attribuit. Et de his, quae in lucem prodeunt, si ad primum partum respiciatur, videri, ait, notabilem defectum partis diminutae: si rursum statura major aequo fuerit, exuberantiam ejusdem materiae in extremitatibus, ut manibus, seu digitis observari. Imo virtute formatrice potenter cooperante, nonnunquam cum dentibus aut barba infantem prodire contingit. Eidem causae Albertus Magnus attribuit infantem quandam, quae cum mammillis, non aliter, ac adulta jam omnino protuberantibus prodiit, insuper Parentum suorum testimonio purgationes menstruas passa. Idem Albertus Magnus puerum monstrosum observavit, cui undecim ora, et proinde labra viginti duo erant. Hinc causam Gemellorum quidam deducunt; cum nimirum sufficiens quantitas seminis in duas partes aequaliter distribuitur, quod si eadem in varias partes diflundatur; et separetur; generari membra superflua, monstrosa, et abortiva, non jam Partus perfectos, seu completos.

Doctores Regentes scholae Parisiensis, qui Quaestiones Physicas Aristotelis juxta mentem et Authoritatem subtilissimi Scoti ediderunt, in secundo libro Physicorum, agendo de Monstris, inhaerentes item opinioni Alberti Magni, Monstra ex duplici, imo quadruplici causâ evenire asserunt. Primum ex materiae diminutione, et hoc iterum tripliciter. Aut enim virtus formatrix, non totam illam materiam, quae ad prolis perfectae generationem requirebatur, informare poterit, nisi quandam illius partem rejiciat, et sic evenit; saepenumero animalia sine brachiis aut pedibus, aut saltem illis diminutis, vel mutilatis nasci: Sive propter diminutionem materiae magis necessariae, spirituosae et activae; tum enimvero partes a corde remotiores, ut manus et pedes, vel omnino deficiunt, vel ita molles evadunt, ut corpori sustentando ineptae sint. Sive ex utrâque causa conjunctim, et tunc vitia complures partes corporis simul, et potissimum principales contingunt. Ut in puella quadam evenit, quae absque naso et absque oculis nata est. Secundb, ex abundantia Materiae, idque rursum tripliciter. Aut enim vitium est in solo numero, cum quis sex digitis, aut tribus pedibus nascitur: Aut in magnitudine solum, cum membrum quoddam animalis, non juxta debitam proportionem conformatum est, sed membra alia in dimensione excedit: Sive cum partes animalis reliquas et numero et magnitudine simul exuperant.

Plures sunt Formae generationis Monstrorum, [note: Lib. 3. de Affectibus Mulierum. ] quae quidem a causa materiali derivant. Prima est commixtio, et confusio seminum, quod quidem, docente Ambrosio Paraeo, principale motivum est degenerationis partuum in abortivos. Hinc Ludovicus Mercatus, insignis Medicus, inquit, oportere, ut Materia ad similitudinem comparetur, et ab hac, et ab inaequalitate substantiae fieri insufficientem, et ineptam. Oritur haec a generatione ipsius materiae, quem secundum modum generationis Monstrorum compellârunt. Concludunt igitur Doctores Parisienses, ex causis allatis, participare Monstra de natura illorum seminum, et animantium, e quibus formata et progenita fuerunt. Pro exemplo sit Mulus, qui asino et equâ progenitus; de utriusque natura participat, prout, vel extrinseca forma sua fidem facit.

Idem erit in animali; quod de cane et lupo processerit. Supponitur tamen, convenire haec semina in qualitate reciproca, si secus fuerit, raro Monstra evenient. Sic fabulosi aestimantur Centauri, et alia ab Empedocle prolata Monstra, quae media sui parte hominem gesserint, reliqua in equos desierint. Plurimi circa [note: Lib. 1. Phisic. Text. 83. ] figuras hasce falluntur; quandoquidem juxta mentem Aristotelis; si tales unquam fuerunt, Bovis potius; quam equi formam referebant.

Narrat Prodiginus, fuisse pastorem apud [note: Lib. 25. lect. Atiqu. c. 32. ] Sibaritas, qui tractus indomito concupiscentiae stimulo, illectus nefando facinore Caprae se miscuisset, ut mire erga eandem accensus, frequenter ejus commercio uteretur. Caper interim dux gregis; cum pastorem dormientem observâsiet, ita ferociter cornibuspetit, ut calvariam pertuderit, et infelicem neci tradiderit: Nec mori eum aliter decuit, qui vitam talem transegerat. Res mira hîc in considerationem venit, quid in amore, vel inter ipsa irrationabilia, passio Zelotypiae valeat, ut vehementem adeo, concitativam, et ardentem vel in brutis; commotionem sensibus imprimat. Ex nefando isto concubitu, partus prodiisse fertur, cujus coxae, femora pedesque caprini, reliquae partes humanae fuerint. Neque hoc stuporem moveat, namque ut ait Aldrovandus, narratur in historiis Peruanis, in quibusdam locis earum regionum magnas simias reperiri, quibuscum suggestione daemonis, perpetui hostis generis humani, multi ex incolis nefande socientur, ex quo nefario congressu complura monstra enascantur, quorum caput et pudenda hominem; manus pedesque simiam referant, toto caeteroquin corpore hirsuta, careant loquelâ, ululatu tamen, atque fremitu Sathanae clamores cumprimis aemulentur.

[note: Lib. 3. de affectibus mulier. c. 7. ] Secunda figura seu forma nativitatis Monstrorum, juxta mentem Ludovici Mercati, pendet ab effusione, materiae seminalis per uterum; idemque praecitatus Author, exemplo plumbi liquefacti, declarare intendit, si enim inaequaliter infusum fuerit, inaequales pariter statuae, vel simulachra evadunt: Ex eadem causa, eodemque vitio, inaequales et deformes foetuum partes oriuntur, dum in hominibus caput solito majus, aut alia membra diminuta, et deturpata reperiuntur. Weirinchius in septimo vitio materiae defectum hunc reponit, intelligens materiam non continuam, sed eo motu segregatam, qui per obliquitatem, imperfectionemque situs accidere quandoque solet.

Huc respiciens Ambrosius Paraeus. ait: Monstra a matris vitiosa per tottum graviditatis tempus collocatione producuntur: etenim quae domi otiosae sedent decussatis cruribus, quae curvo ac pro o in genua corpore telam acu pingunt, vel factunt, quae aliud onus subeunt, quae ventrem fasciis vel subligaculis, aut vestibus arctius comprimunt foetus obstipos, repandos, gibbosos, pedibus et aliiss partibus distortos enituntur. Quae cum tam apte rem hanc exponant, hîc silentio praetereunda non fuerunt.

Eidem sententiae Weirinchius subscribit, dum ait, situm mulieris praegnamis mature considerandum, utpote per quem multa possint in massa tenera perverti atque turbari. Fuse haec a Levino Lemnio confirmantur, qui exemplo foeminarum quarundam Belgicarum, et maxime extranei cujusdam uxoris id demonstrat, quae quod instabiles essent, mobiles, et inquietae, liberos omnino deformes, et ineptos parturiebant. Eo reducitur uteri angustia, ex qua secundum Paraeum, multoties ejusmodi perturbationes oriantur: veluti poma, quae dum parvula ex arbore pendent, si vase angusto, antequam ad debitam magnitudinem pertigerint, reponantur, imperfecta, et inaequalia remanent, cumque, secundum Philosophos omnes, locus formam contineat locati, neceslarium est, ut ea quae in locis angustis restringuntur, motu suo et libertate priventur, indeque diminuta, manca, mutilata et perperam conformata prodeant. Non dissentit ab hac sententia Weirinehius, qui foetûs accretionem pomo crescenti, et angusto vase recluso, comparat.

Ludovicus Mercatus tertiam formam generationis [note: Lib. 3. de Morb. Mulier. c. 7. ] monsistorum Materiae vitio assignat, illudque consistere in crassitie, duritie, fluxibilitate, aut corruptione fanguinis et spermatis, unde talia, tamque remota a Genitorum conditione et naturâ proveniant. Ita pariter praesatus Weirinchius, modum hunc ad quintum vitium naturae depravatae reducit: dum in materiae crassitie aboleri virtutem genitalem indicat: ita ut neque formatio condigna, neque partus debite compositus emergat.

Porro idem in semine aqueo usuveniet, quod ab illustri Weirinchio sextum materiae vitium praedicatur. Neque illud immerito reprobatur. molle enim et liquidum nimis, coagulationem et in nervos, arterias et venas, ac subinde in duras solidasque partes, congelationem recusat.

Quandoquidem vero in recesum seu degenerationem foetuum a genitoribus suis incidimus, hic in transitu observemus, hanc recessionem seu evagationem triplici modo fieri. Primo, cum materia spermatica vere quidem idonea est, sed non omnino perversas conditiones exuperat. sive transcendit, ita fit, ut cum homo nequeat generari, ut minimum animal resultet: Natura enim semper in melius quidem tendit, sed a vitiis materiae victa, cum formam humanam nequit introduecre, neque animam consimilem haered tabit, idque propter materiae, atque aedificii inaequalitatem. Deinde eo amplius a progenitoribus foetus degenerat, quando virtus seminalis ita depravatur et impeditur, ut nec animal inde generari possit, sed quaedam massa informis, et abortiva, cujusmodi sunt Molae, massae carneae, quae sormam nullam admittunt, licet non raro magnas angustias, imo et mortem, dum in utero subsistunt, parturientibus inferant. Tandem, per similem defectum materia ejusmodi sic inepta redditur, ut nullâ ratione possit a facultate activa redintegrari, aut reuniri, ut necesse illi sit, ad genericum aliquid transitionem facere, dum jam in re sibi propria et univoca persistere nequit; qui partus a Philosophis praeter naturalis appellatur, quasi qui extra cursum et dictamina naturae contigerit.

Recenset doctissime Paraeus quartam formam generationis seu sigurae prolis: idque ex causa substantiae haereditariae, ut, per exemplum, a gibbosis, strumosis, et oculorum infirmitati obnoxiis parentibus, similes quoque liberi nascantur. Hinc Poetae Lyrici dictum: Fortes creantur fortibus, et bonis. Hanc sententiam Weirinchius stabilire intendit, dum ait: Haereditariae quaedam in Monstris deformitates sunt observandae, cum ex Nanis Nanos nasci compertum sit, quamvis id evenire non semper necesse sit, neque in omnibus, nam quaevis Monstra speciem non multiplicant

Quinta forma ab accidente quodam extrinseco originem ducit, qualia praegnantibus accidere solent; Cujusmodi sunt casus ab alto, contusiones, vulnera, et alia hujus vel diversi generis, quae utero damnum, seu compressionem inferunt. Id quod ab Authore memorato confirmatur, ubi de parturientium injuriis verba facit, eamque sententiam Hippocratis Authoritate defendit, qui libro de Genitura afhrmat, Partum vel in utero materno mutilari posse, seu per contusionem ex vulnere, seu alio gravi ictu, qui praegnanti infligatur, et in eadem omnino parte corporis, in qua mater contusionem aut vulnus receperit, percussum aut laesum infantem reperiri.

Tandem fexta et ultima forma nativitatis Monstrorum ratione materiae, ab imaginatione dependet: quae vel sola ad impediendam materiam seminalem susticit, ut vel in toto, vel in [note: Loco suprae citato. ] parte, a genitoribus foetus aberret. Ludovicus Mercatus modum hunc vigilanter examinat, in haec verba concludens: Quoniam formatio seminis eo modo dominatur, quo potentiae inferiores superioribus obsequuntur. Porro de efficacia apprehensionis imaginative, susticiens praecognitio in prooemio libri hujus a me subministrata est. His Divus Thomas assentit, dum [note: Q. 4. Art. 8. ] imaginationem, inquit, esse, fortitudinem quandam in organo corporeo, vi cujus secundum speciem imaginatam spiritus corporeus immutetur. Hanc Clarissimus Osvvaldus Astrale hominis appellat, itaque concludit: Ideo interdum aliqua mutatio fit in prole, propter imaginationem matris in congressu. Inde constat, spiritum hunc ab imaginatione taliter agitatum, majore efficaciâ vires suas exerere, quoad delineationem, seu conformationem effigiei, quam Potentia ipsa formatrix, quae a natura membrorum patertiorum derivat.

Adtantam excellentiam et virtutem Pictura et Plastica pertingunt, quae vehementi imaginatione

sussultae tot mirabilia, et portenta operantur: Inde tot cicatrices, naevi, effigies fructuum, vini rubri, carnium, et hujusmodi, ab imaginatione seu phantasia genitricis, in carnes, et alias partes foetuum extrinsecas impressa cernuntur.

Quod si in faciem, vel uterum praegnantis jaciantur fraga, cerasa, aut vinum, idque mulier aegre tulerit, haec in corpusculo nati impressa videbuntur. Idem accidet, referente Levino Lemnio, si Cattus, aut Mus, sive Mustela, vel aliud quodpiam animal ex improviso mulierem praegnantem insilierit, similis enim macula ocius foetui imprimetur; si nihilominus partem ab hoc animali insultatam mox aqua frigida abluerit, rursumque absterserit, maculam hanc e corpore nati abluet, et deterget Cornelius Gemma in idem proposicum casum enarrat, qui mulieri partui vicinae, Lovanii accidit. In hanc ex improviso impetum fecerat maritus furibundus ira et aspectu terribilis, eique cultro mortem minitabatur: quse tametsi fugâ evasistet, ea tamen pars calvariae in infante, quam culter superstiterat, tantam continui solutionem pasta est, ut in noviter nato ingentem sanguini copiam prosunderet, quae nullis remediis sisti potuit, donec praematura morte misellum e vivis abstulit. Hinc colligant, subjungit Aldrovandus, illi qui negant in foetu grandiori ullam fieri Impressionem, hoc esse absurdissimum.

Hinc si contigerit, ut mulie animal quoddam, ut semicanem, vel canem omnino pariat, immundo commercio usam fuisse, credendum [note: Lib. 4. de Gener. Animal. c. 3. ] est: ut in Hetruria, tempore Pii Tertii Papae in muliere quadam evenit: quae magno suo pudore, per similem evidentiam delictum quod palam apparebat, fateri tandem compussa est. Idem Avenione in alia quadam contigit quae canem cum peperisset, scelus fateri coacta est, pro quo luendo ex Galliae Regis mandato, parturiens una cum partu flammis adjudicata est. Plures tamen Authores, pro comperto habent, Monstra haec ex spermate canis produci non potuisse (cum semina qualitatibus inter se differant, nec ullo modo conjungi possint) nisi superveniens in muliere fortis imaginatio, quae ex metu incrementum sumpserit, accessisset, adeoque [note: In quaest. ad Genes. ] in actum hanc Ideam reduxisset. Ita sanctus Hieronymus refert, se foeminam liberâsse, quae se adulteram factam timuit, quod partum ab Idea marici omnino diversum genuisset, quod tamen vi imaginationis acciderat, dum ante Lectum effigiem pictam haberet infantis, ei, quem pepererat, non absimilis.

In confirmationem dictorum addit Wierus casum de Anno Millesimo, quingentesimo, septuagesimo et quinto; In Geldriae Ducatu, homo erat qui plenus irarum et furoris, uxorem praegnantem sic allocutus est: Heus tu daemonium gerisin utero, quod ego sine mora intersecturus sum. Oportentum Paulo post infelix illa filium parit, cujus partes inferiores sine vitio erant, superiores autem repletae maculis obscuris, rubris et nigris, Oculi in fronte, os tetrum, deforme, dependentibus labris, Aures longae, et acutae, instar venatici canis; cum duobus cornibus in vertice capitis.

Discant hinc mariti, non perterrefacere sexum hunc, idque potissimum cu inpraememorato statu eas adverterint. Pari modo spectrum hujusmodi, in animo mulieris imprimi poterit, audientis, sive legentis ea, quae de natura et sigura daemonum recensentur, unde consultum erit, ab omni re, quae terrorem, aut impressionem nocivam generare possit, eas avertere.

Schenkius de quodam meminit, qui in Bacchanalibus, daemonii specie larvatus, domum procedens, eodem modo vestitus rem cum uxorehabuerit, dicens velle se formam similern procreare. O rem atrocem! Concepit illa, peperitque foetum illa formâ, qua depingi daemones solent, terribilem, nigrum, deformatum et cornutum. Ex his omnibus colligere licet, quantum Matris imaginatio possit, et quam evidenter foetui species seu figurae foris apparentes imprimantur.

Narratur, praeterea mulierem adulterinls complexibus detentam, cum prolem marito prorsus dissimilem ex consortio timuisset, absente tum temporis eo, virtute hujus imaginationis infantem edidit, marito in omnibus simillimum, quem tamen tempore illo nec viderat, neque cognoverat.

Tantae igitur vires sunt imaginationis in praegnantibus, quae id quod animo conceperunt, inauditâ facilitate foetui communicant, et imprimunt. Fuit hoc experientiâ comprobatum, cum Carolas V. Imperator cum ingenti exercitu ex Hispania in Belgium commigravit, dum copioso Principum interventu, et comitatu Nobilium, cum magna pompa, et Majestate per provincias incederet, passim a foeminis atque matronis de fenestris prospectantibus visus, quas inter, quae gravidae fuerant, cum non Imperatorem solum, verum et reliquos Principes singulis equis insidentes, attemis specularentur, silios pepererunt, quorum supercilia et capilli crispi et nigri, ut passim illorum Matnatum, fuerunt. Quid plura? Non multo post, quam natura scrutator Aldrovandus, Historiam Moristrorum edidisset, Agyrta quidam puerum cum ingenti capite spectandum exhibuit, quem inter alios forte mulier gravida conspexerat, neque multo post et ipsa puerum enixa est, majore capite, quam quem prius intuita fuerat unde Monstrum illud a majori Monstro superatum est. Soranus interea, Author non obscurus, et Medicinae peritus, ait; Dionysium Tyrannum, cum se turpissimume esse non ignoraret aspectu, neque consimilem prolem ex se generari vellet, lectum figuris venustissimorum puerorum circumsepere soliium.

[note: Lib. 5. de Anim. ] Pleni sunt Philosophorum codices, docentium, quas vires in omnibus, specialiter vero inparturientibus

imaginatio habeat. Ad hanc proinde Paraeus refert, quod Regina quaedam AEthiopiae in conspectu habens elegantissimam picturam Andromedae, saxo alligatae, cujus candida caro, quamvis nivea esset, amoris tamen incendia alebat, tantumque effecit, ut Persina (hoc Reginae nomen) Contra consuetudinem illorum climatum, ubi non nisi nigri pascuntur filiam albam pepererit.

Ita Hippocrates de faemina quadam refert, quae ex marito albo, filios nigros proferebat quod AEthiopum effigies oculis expositas haberet. Has vires imaginationis Avicennas ne brutis quidem denegat, exemplum Gallirtae adducens, quae ad conspectum vulturis exterrita, pullos omnes capitibus vulturinis excluserit. In Musaeo curiae Bononiensis jam alias Aldrovandus ovum Gallinae reposuit, in cujus spisso putamine figura serpentis impressa est, quo illi Doctor Wetendelius Germanus, Medicus atque Philosophus Clarissimus dono miserat.

Eruditi authumant, ovum monstrosum per fortem imaginationem Gallinae ita conformatum, ut quae serpentem forte vidisset, aut illius devorahdi desiderium habuisset. Neque hoc mirum sit, siquidem in putaminibus ovorum attentuis inspicienti multa saepe monstrosa animadvertuntur.

Cum verb Gallinis associentur Galli, extra propositum non erit (tametsi fortasis extra viam) de figura Galli cujusdam montrosi hîc pauca adducere. Discurrit hic aliquamum temporis in samosis conclavibus Serenissimi Etruriae Magni Ducis Francisci; fuitque aspectu ita horrendo, ut intuentibus terrorem incuteret. Non illi guttur gallinaceum non crist in capite, sed ingens veluti plumarum et pilorum congeries quae in barbam desinebat; duae pennae insignes in fronte, ita elevatae et erectae, ut gemina quasi cornua repraesentarent: aliae duae utrimque supra rostrum prope nares egrediebantur, insuper alia in cervice cernebatur: Color pennarum in corpore fuscus; ad sinem spinae dorsi tuberculum rotundum atque subalbidum insurgebat: Cauda illi carnosa, coloris ex cyaneo fusci, neque pilis contecta, sed glabra, carnosa, insigniter longa atque in serpentis modum contorta, in cujus fine nihilominus floccus erat: caeterurn excelsis cruribus, quae cothurnatas ocreas repraesentabant: pedes etsi a consueta figura non differrent pelli tamen squamae veluti serpentis inductae. Non aspectu solum, sed et gresu, motuque spectatores pene exanimabat.

Sic in Helvetia, prope Lucernam urbem, ex ovo gallinae, vel secuhdum alios, galli, prodiisse fertur simulacrum verendi humani, unico testiculo, capite velut canino et cristaio. Lycosthenes, quo referente haec accepimus, anno millesimo quadringentesimo, octogesimo octavo, factum asserit. Lycetus in historia de Monstris refert, multo tempore nutritam a se Gallinam sex digitorum, quae cum ova putamine destitutum, in cujus albumine vermis serpentis in cujus albumine vermis serpentis forma insidelat: qui non sine ratione ex vitello productus credebatur.

Sic et Aquapendens Medicus peritisimus renset compertum a se vermem in ovi putamine, sat visibilem. Cui et Aldrovandus consentit, monstratum sibi vermem ex ovo quodam extractum aseverans, qui figuram pisciculi aemulabatur, visumque eo instanti, quo idem ovum sorbere alius jam coeperat. Ambrosius Paraeus ejusdem sententiae est, dum refert, in medio ovi repertum monstrum facie humana (ut ad Institutum nostrum revertamur) ecujus capite plures serpentes pullularint, itemque ex mento tres barbam mentientes. Haec Augustoduni acciderunt, in domo Causidici cujusdam, cui Bancheroni nomen, dum ancilla culinaria plura ova pro instruenda mensa confringeret. Plures (ut supra jam multoties memoratum est) haec monstra ad causas supernaturales referunt, inque his portendi haereses, quae regiones illas jam invaserant.

Non multum ab hoc diversum ovum fuit anserinum, quo confracto caput humanum apparuit, quod capillorum et barbae loco, quamplurimis collis et capitibus anserinis circumse ptum erat. Monstra haec ex ovis progenita in memoriam revocant fabulosa illa commenta, seu Castoris et Pollucis, cum Jupiter in forma Cygni Ledae amplexus ambiebat: Seu terrisicum illud serpentibus implexum Caput Medusae.

Poterunt autem hujusmodi Monstra, partim ad imaginationem, parim vero ad voracitatem horum animalium referri: In ansere siquidem notum est, quam amans sit hominum. De reliquo tanta ing luvies gallinarum est, ut quasvis immundities; imo serpentes et colubros ingerant. [note: Gallinae cum aspide commercium. ] Neque hoc solum, sed et serpentes incubos patiuntur, Excellerttissimo Lyceto teste, ex observatione cujusdam matrisfamilias, quae non semel Gallinam ab aspide compressam advertit, dum versus auroram se extra aedes sine morra proriperet, simulque ad radices annosae quercûs properaret, ubi crocitando magnis vocibus serpentem maritum invocans expergesaceret; unde factum, ut ova non gallinacea, sed serpentina pareret. Ita praesatus Lycetus in enarration causarum materialium, seu proximarum hanc quidem commemorat agnoscitque communem cum illa, quae animalia omnia sublunaria expectat et manet: proximam vero corpus vivens universale compellat, cum Monstra non in natura solum human a, sed in plantis quoque et brutis reperiri, extra omne dubium sit.

Tempus nunc ad disquisitionem causae efficientis appropinquat. Ad quam pro merito tractandam lumen ex diversis Authoribus petendum mihi foret, verum cum in animo non sit, integrum de his volumen compilare, aliqua saltem eorunt, sub Aldrovandi praesidio, hic produxisse suffecerit. Itaque cum Alberto Magno exordiar, qui causas quatuor Monstrorum principales recensendo, malam hanc proportionem qualitatum agnoscit, et subjungit: Suâ aetate natum Androgynum, sic utroque sexu distinctum, ut non constaret, utro plus valeret, maseulino, an foemineo: Rei originem in eo consistere rebantur quod qualitates calidae, quae marem, et frigidae, quae foeminam producere debebant,

ita intime coivissent. Sibique invicem tenaciter cohaesissent ut superveniente validâ virtute formatrice, naturali proisus modo hermaphroditum hunc partum prodidissent.

Quam sententiam Parisienses quoque Doctores imitantur, dum Libro secundo Physicorum Aristotelis asserunt, Monstra ex inaequali qualitatum proportione accidere, has autem partim ab Agente, partim vero a Patiente, vel ab utroque [note: 1. 1. de divin. Natur. Charaecter. c. 6. ] derivari. Recepta haec sententia est a Cardinali de Toledo, a Collegio Conimbricensium, in commentariis supra locum citatum: prout et Cornelius Gemma id sequentibus verbis confirmat: Illi recte ratiocinantur qui in turbata proportione causam monstrorum universam collocant. Ubi turbata proportio quatuor qualitatum male affectarum intelligenda.

Causa efficiens Monstrorum appellatur Agens naturale, seu vis formatrix: haec enim cum valida fucrit, multa dividit et separat, quae ab nullo alio separabilia, seu divisibilia fuissent. Inde evenit, saepenumero infantes sex digitis in manibus, seu pedibus nasci. Ea rursum quandoque tam debilis est, ut ne separabilia quidem disjungere possit, unde postea partus in lucem prodire contingit, qui digitos omnes conjunctos habeant. Tempore Aldrovandi, advena pauper Bononiae ostiatim stipem rorare visus, qui digitos manus dexterae non extensos, sed unguibus mox in ortu suo unitos gestabat. Hujuscemodi manus, pedesque erant Marchionis Francisci Mariae Riarii Senatoris Bononiensis, cujus magna familiaritate et consuetudine fruitus sum. In quo admiratione dignum erat, videre, quam venerabilis ille Senator calamo scriptorio opportune uti didicerit, ut fere nun quam a scribendo vacarit. Huc respiciendo Ludovicus Mercatus ait, virtutem formatricem, et Agens naturale materiam foetûs in tantum moderarinon posse, quantum opus foret, ac proinde secundum majus, aut minus impedimentum Agentis, Monstra varia oboriri.

Progenerari autem haec a parte Agentis, nemo est, qui contra dicat: negari enim non potest, esse in Agente imbecillitatem, seu debilitatem quandam, quae nequeat delineare, seu formare secundum indigentiam et necessitatem foetûs. Ita pronuntiavit Averrhoes in Commentariis supra Aristotelem.

Nec Albertus Magnus causam efficientem nomine virtutis formatricis compellare dubiravit. [note: Lib. 4. de Gener. Animal. ] Sic enim ille Monstra ex debilitate virtutis formativae dimanare, quae cum sit imbecillis, cumtotam materiam formare non possit, portionem tantum detinet, et aliam respuit.

Alii causam efficientem Monstrorum in virtute et efficacia stellarum statuerunt. idque contra opinionem eorum, qui nullam Terrae cum coelo communionem intercedere crediderunt, e coelo non nisi lucem provenire unaque diversitatem [note: Lib. 3. de coelis Text. 42. ]

caloris: Et quidem ex mente Stagiritae, qui in Meteoris ait, haec inferiora a virtutibus caelestibus regi, et gubernari; hominum vero ab homine, et a sole procreari. Unde fit, ut ex motu coelorum vario et stellarum aspectibus diversis, multa in hisce inserioribus producantur, corumque efficacia non a lumine solum et motu, sed ab occulta quadam virtute dependeat, quam nos insluxiones appellare consuevimus. Haec sententia Alberti Magni est, Divi Thomae. Pauli Veneti Conciliatoris, Joannis Grammatici, et tot aliorum, quos ex modernis plures secuti sunt.

Tametsi eorum quidam praeter omnem rationem id negent. Proinde Albertus Magnus tradit, loca in Coelis dari, ad quae, ubi luminaria pervenerint, omnino imperfectam et inaequalem Materiam reddant, ejusoperationem in utero impediant, ut in partes humani corporis dilatari et transfoimari nequeat. Nihil ab hac opinione differt Manilius, dum sequenti carmine in hunc sensum concludit:

In quo dicendum, tunc produci Monstra, cum determinatae quaedam Constellationes hunc in mundtun in sluunt. AEtate itaque Alberti Magni, in villa quadam accidit, ut vacca vitulum pareret humano capite, quo casu obstupefacti Pagani, renovata tempora Minotauri rati sunt, pastoremque cum jumento nefandos habuisse congressus; decreverunt itaque ut simul tres uno rogo vivi comburerentur, aequum judicantes, a ealore execrabilis concupiscentiae ad Pyrae ardores eos transitum facere. Verum Albertus Magnus pauperculo suppetias tulit, qui tanquam Astronomiae peritissimus pastoris innocentiam detectâ veritate decla avit, dum haec a causa effectrice, seu Constellationum influxu producta demonstrasser.

Veritatem hanc idem Author uberius declarat, dum in ea constellatione, in qua porcelli generantur, forte evenit, infantem porcino capite nasci. Dicendum igitur fieri posse, ut foetus humanus capite oblongo, seu vultu canino, aut alterius bruti aemulo in lucem prodeat. Hinc pariter causam deducimus, cur in petiis quibusdam humanam faciem, seu alterius cujusdam animalis aemulantibus, Naturae ingenio effigies delineentur, ut idem Albertus Magnus in Libro de Mineralibus sat diffuse tractat.

Septalius, observator scientificus et Practicus, in commentariis supra Aristotelis Problemata, duplicem Monstorum causam constituit, videlicet Instrumentalem, et Primariam, hanc facultati formatrici, quae seminibus insita est, convenire, illam in primis qualitatibus. rseidere, concurrente imaginatione: his addit causam supremam, Deum optimum maximum, seu maligni spiritûs insidias; nec ab his rejicit malam proportionem qualitatum, de qua supra retulimus.

Quod causam primam concernit, dum in Deo cuncta collocat, Gentilibus praestat, qui gentiliter discurrentes, quo plus sihi sapere videntur, eo plus delirant: quare prudentiores eorum nil fortuito accidere, sapienter conjiciunt, Menti divinae adseribentes singula, quae certis mediis, instrumentis, et finibus operando viâ rectâ incedit, dum, Natura mutationibus et alterationibus subjecta, nihilominus divino suo Authori obtemperare cogitur; quae tametsi in mundo inferior ad cursum legis consuetae et ordinariae verti videatur, considerandum nihilo. minus virtute sancti spiritus eam rapi, et sublevari. Ita persuasi, et his fundamentis nixi peritiores

non dubitant enuntiare, Altissimi permissu, abortivos hujusmodi et informes partus flagellorum divinorum praecursores esse.

[note: In Adversanis. ] In hanc sententiam Devotus quidam recenset, eo anno, quo Coriolanus in exilium actus est, Romanam Civitatem vicissim prodigiis exterritam: dum confertim Monstra, tam ex brutis, quam hominibus nata sunt, ab hinc variis tribulationibus, ut same, pestilentiâ, bello tam vintestino, quam extero urbs afflicta suit. Aquo non dissidet Paraeus, dum ait; Monstra aliqua esse, quibus aliquid divini inesse videtur. Et haec a Causa generali Monstrorum originem non ducunt, sed nec particularem Causam admittunt, dum a supremo Numine immittuntur. Neque Daemonis cooperatio hic penitus excludenda, quam Lycetus inter Causas Monstrorum loco decimo tertio collocavit: in quorum generatione, dubium non est, posse Daemones varia animalium semina prolifica, perperam commixta in uterum mulieris congerere, itemque varias Causas, ad horum generationem necessarias et competentes copulare atque conjungere, nimirum: applicando Activa Passivis, removendo omne id, quod actionem et passionem talem valeat impedire.

Alii ad praememoratam Causam efficientem et Instrumentalem confugiunt, quam Albertus Magnus, malitiam Continentis appellavit. Dilucide et clare haec a Commentatoribus Parisiensibus in Quaestionibus ad librum 2. Physicorum explicantur. Est autem (inquitint) Continens, pellis quaedam foetum involvens, quae secundina appellatur, unde hac disrupta, foetus cum duobus capitibus, et uno tantum corpore, vel Gemelli in dorso connexi nascuntur. Causam hanc Monstrorum efficientem doctissimus Lycetus exponit eam in proximam et remotam dividendo: rursum eam subdividens in Causam primam, quae Deum ipsum omnipotentem comprehendit, qui una cum Agentibus naturalibus, ad rerrum omnium productionem concurrit. Pro causa remota coelum interpellat, quod perenni motu ac lumine in inferiora haec agat. Per causam proximam instrumentalem, et efficientem, loco primo calorem viscerum maternoruui altero uterum ipsum intelligit. Distribuit et subdividit denuo causam Monstrorum efficientem in Principium Agens, quod Philosophi adaequatum appellant, est que Seminis illa portio, e qua faecunditas oritur; itidemque in Principium Agenti adaequato synonymum, est que virtus seu anima seminalis, eidem a parentibus communicata, quatenus est facultas constitutiva fabricae in corpore vivente, haecque non libera, sed impedita, ut desideratum finem consequi nequeat. Colligitur hinc, causam Monstrorum efficientem, esse virtutem formatricem partium corporis viventis.

Si tandem ad causam Finalem converti nos oportet, hanc in doctrina Peripatetici non invenimus: Monstra enim cum purae privationes sint a Natura non intenduntur, neque agnoscuntur, ex quo fit, quod causâ finali ea carere praesumptio [note: Lib. 6. de Civit. Dei. c. 3. ] est. S. Augustinus Theologice loquendo, causam eorum finalem ita probare nititur: Dens (inquit) creator est omnium, qui ubi, et quando creari quid oporteat, vel oportuerit, ipse novit, sciens universitatis pulchritudinem, quarum partium vel similitudine, vel diversitate contexat, sed qui totum insbicere non potest tanquam de for mitate partis offenditur, quoniam cui competat, et quomodo referatur, protinus ignorat. Inde colligitur, causam Monstrorum finale, concurrere et ipsam ad decorem et pulchritudinem universi.

Neque Ambrosius Paraeus ab hac sententia discrepat, qui ponderatis his, complures dari Monstrorum causas ait, primam vero omnium esse, ut tanto magis divina gloria manifestetur, ejusque infinita Potentia, et sapientia laudem suam nanciscatur maxime cum ad formam humanam revertuntur, uti de coeco nato, aegris sanatis, claudis restitutis, mortuis resuscitatis scriptura testificatur, quod turbae glorisicantes laudaverunt Dominum: De caeco quidem, unde hoc ei malum evenerit interrogatus Salvator, respondit; ut gloria Dei manifestaretur in illo.

Quare idem Author subjungit, eo fine Monstra creari, five ut hominum delicta puniantur, sive ut imminentia flagella praenoscantur, sive ad peccati turpitudinem indicandam, ut homines norint, quam abominabiles caelesti curiae sint illicitae voluptates, et continuatae sensuales illecebrae: ex his, inquam, causis, hujusmodi Monstra evenire.

[note: In Matthaeum c. 19. qu. 88. ] Pie et erudite Abulensis inquit, causari illa per voluntatem divinam, ut majora mala, quae forte eventura erant, evitare discamus; sic enim quaedam non nisi exparte defectuosa prodeunt, quae pejora et horribiliora procul dubio essent, si partui hujusmodi corpus integrum, et in suo genere perfectum concessum fuisset. Ubi illud nihilominus notandum, causam hanc particularem, non cuivis Monstro communem esse.

Philosophus ac Medicus Weirinchius, respiciendo tam ad causam hanc duplicem jam memoratam, Gloriam Dei videlicet, ejusque contra Mortales indignationem, tertiam addit, liberum divinae Potentiae arbitrium, quae Naturae legibus non adstringitur, unde quandoque nec coelum ipsum eximit. Breviter tamen Lycetus ab hac propositione se expedit, dum causam duplicem, communem et propriam constituit, quarum illam in specierum perpetuitate reponit, cum individua per se ipsa continuare et perennari non valeant, et hic finis ad omnia genera animantium spectat: Proprium vero sinem ita declarat, ut veluti errores quosdam Natura, in operatione sua impeditae, agnoscamus, quae cum sinem defideratum consequi nequeat, neque id quod vult possit, intendat illa quae potest, animalque quoad partium constitutionem sibi ipsi simile producat. His praesuppositis, dicendum, causam Monstrorum sinalem de fine Animantium perfectissimorum participare, quorum tamen perfectionem integram, et absolutam assequi Natura non potuerit.

Pro corona et complemento eorum, quae dicenda supersunt, ejusdem Paraei doctrinam hîc adduco. Duplicem, ait, causam Monstrorum formalem incidere, quarum prima animalibus omnibus communis, propria vero seu specifica Monstrorum forma aliud non sit, quam prava corporaturae constitutio, deformis fabrica, et vitiosa partium consormatio. Quae sententia cum doctrina Aristotelis congruit; qui sceleribus hominum, aut Naturae defectui Monstrorum originem attribuit: quae quidem sententia tam vera est, ut ea quam sunt quae ex Apollinis

aurea Tripode prodierunt. Unde sapienter arguit Weirinchius, neque a germana veritate deviâsse credendus, dum scribit: Quod malum et vitiatum est, formam proprie habere non videtur, cum sit formae privatio, aut potius depravatio. Verum ergo est, habere Monstra quidem formas, sed alienas, sed remotas, quae deinceps in differentiis suis manifestantur. Quibus de causis, nec terminum finalem in Monstris assignare poterimus, cum unaquaeque species ex natura sua formam congruam adepta sit, eam si a principio nativitatis suae Monstra non consequuntur, finem debitum sortita non esse, pronuntiandum est.

His praedictis notandum. Monstrorum causas omnes hactenus explicatas, ita interse complicata esse, ut nequeat una sine altera disquiri, vel intelligi: Hinc magnis difficultatibus eorum opinio involvitur qui Monstrorum productionem seu generationem ad unam solam causam reducere satagunt. Magnis profecto passibus hi a doctrina Peripatetica declinant, quae infallibilis axiomatis loco promulgar; Materiam passivum, et formam activum Principium esse; et Libro secundo de ortu et interitu, inquit, proprium esse Materiaepati, et Formae operari. Eadem tertio Physicorum et tandem nono Metaphysicorum enuntiat, Aptam esse Materiam et subjectam passioni, et mutationi. hoc est alterationi, non vero operationi. Porro libro secundo Physicorum annuit Philosophus, quin aperte asterit, Monstrum esse Naturae operantis errorem: dum igitur homo monstrosus triplici ore nascitur, illud non a materia, sed a virtute valida formatrice derivabitur, adeoque Monstrorum formatio non soli Materiae attribuenda, siquidem ad monstrorum compositionem et formam, omnes hae causae conjunctim in mistione imperfecta concurrunt.

Varia hîc et gravia dubia insurgunt, fitne accidentalis, an vere et perfecte substantialis Monstrorum generatio; an talia mundus a prima sui constitutione produxerit; an ex utero humano partus homini dissimilis prodire possit? aliae insuper Quaestiones, non utiles minus, quam curiosae. Spaciosus profecto campus ad evagandum cumprimis largam materiam suppeditantibus Philosophis: sed quoniam satis in hac doctrina desudatum, et in Problematibus multa examinata, quae cum his coincidunt idcirco dubitationes hujusmodi sicco pede transimus.

FORMAE.

QUi uberiorem segetem in campo hoc metere desiderat, poterit inter alios volumen illud incom parabilis et nunquam satis laudati Aldrovandi. ubi de Monstris agit, perlegere, ibi in longe defaecatiori Idiomate, quam istud meum est, reperiet, non praememoratas modo doctrinas, sed multo etiam fusius, Authoritates, sententias, conceptus, aliosque ingenii foetus, dum libens sateor, me hactenus aliud non fuisse nisi imperfectam Echo vocis tam perfectae, tam sonorae, et oniuibus numeris absolutae. Id solum metuo, ne sicco et inaequali calamo tantum Authorem perveterim potius, quam verterim, neque ignarus sum, quod non omnibus datum sit, adire Corinthum. Nihilominus in humanitate tua, benevole Laector, consido, fore, ut bono animo expressiones nostras excipias, neque chartas hasce tanquam inutiles rejicias, aut quasi deforme opus reprobes, me redarguendo tanquam in signisicationibus meis improprium: Si tandem obliqua, contorta, et inaequalis mea penna fuerit hucusque, nolo mireris, non enim poteram, neque debebam inter vitia Naturae non et mevitiosum exhibere: Condonabis igitur, si stylum partim mutilum, atque defectuosum offenderis, nam et Monstra a Natura non producta solum, sed etiam tolerata sunt. Occurrent tibi, ad primum doctissimi libri intuitum, Naturae errores, una cum figuris suis ad vivum expressis.

Sumpto initio a superiore et praecipua hominis parte (Capite t inquam) Monstra humana illic apparebunt sine capite nata, aut cum duobus capitibus, in uno solo corpore conjunctis, cui tamen brachia bina totidemque pedes. Aliud capite in geminas frontes diviso, alteri caput in ventre situm. Huic capita septem, et brachia pari numero, cui femora et pedes caprini.

Similes figurae et in brutis reperiuntur, de quibus intentionis nostrae non est hic agere, nec vero etiam de piscibus. Si tamen aliena capita inspicere libebit, offerent se tibi illico infames bovinis, caninis, et asininis capitibus, qui fabulosam Anubidis Dei figuram veraciter referent: Item alius Elepharitinâ facie, similibus oculis, atque proboscide, et praeterea utrimque eburneô dente, id quod in animalibus quoque contigit. Occurrent tibi, seu puella, cui oculi desiciant et nares, seu puer ternis oculis, quaternis manibus: Alius praeterea, cui oculi non minores quam in bubalo, prominebant. Incides in pueros divisis naribus, auribus leporinis, aut cornuto capite, aut ore ranae simili, capite similiter cornuto, aut inferioribus partibus in arietem desinentes, auribus ejusdem speciei. Hic absque collo est, alteri illud mire contortum et incurvatum. Facies huic ranae, alteri simiae. Alteri rursum os immodice magnum, et semper patulum. Pari modo de consimilibus animalium, maxime quadrupedum monttro sitatibus disseretur.

His succedunt depravatae et imperfectae brachiorum compositiones, et coxarum deformium miserandi abortus, saepius cum coxa non nisi Unica: stupendum sane, in rebus necessariis adeo defecisse materiam. Alii rursum obser vantur, quibus pedum bases deficiunt; alii horum loco, non secus ac fabulosae Sirenes, in piscem desinunt. Quis hîc non obstupescat, videre virum, annos quadraginta natum, manibus et pedibus carentem, ea nihilominus operantem, quae alii manibus, ita ut aleis luderet, ligna securi finderet, sclopetum imperterritus et cum facilitate exploderet; factum id Bononiae, Anno supra millesimum, sexcentesimo, vigesimo octavo. Videbibitur ibi partus, cui, brachiorum alterum deerat; item alius, cui tres pedes: Alteri brachium unum idque mutilum, Alius brachium in regiorie auris, idipsum alius infra pectus habebat. Iterum plures sunt, quibus illa multiplicata. et male disposita, uni quidem tria, alteri quatuor, cum pedibus totidem, ita tamen defigurata et transposita, ut insolitum stuporem, et admirationem excitairint.

Detegitur ibidem Hermaphroditus, seu Androgynus, cum brachiis quatuor, pari numero femorum, inter se arcte colligatis et unitis omnibus: Item senex senis brachiis, ita dispersis et

inordinatis, ut Briareum, seu Monstrum fabulosum in Monstro vero exhiberi crederes. Si vitiosa digitorum conformatio attendatur. erunt illic infantes aut manibus mutili, aut digitis abundantes, aut manibus, pedibusve distortis, inde manus monstrosae, informes, confusae, conglobatae, conglomeratae, et mille modis desormatae et perversae: Infantes cum digitis diminutis. resolutis, inaequalibus, excedentibus seu magnitudine seu parvitate; quidam manibus pedibusque anscrinis. Causae harum partium adeo depravatarum attribuuntur seu Matribus, seu nutricibus, seu obstetricibus, quae fasciis aut ligamentis, vel nimium astrictis, aut plus justo relaxatis, prolem repandam, distortam, gibbosam, curvam, feu alio quovis modo monstrosam et absurdam efficiunt.

Meo tamen judicio omnem praedictorum miseriam exuperant, qui ventre exterius aperto, miserabiliter intestina nuda, et ex tremendis istis hiatibus propendentia exhibent.

[note: In Melpomene. ] Scribit praeterea Hesiodus, Herculem, cum orbem terrarum pervagaretur, in antro quodam virginem reperisse, ex variis membris compositam, cujus partes inferiores in serpentem terminabantur. InThracia ante Mautitii Imperatoris decessum, foemina quaedam partum monstrosum edidit, qui ad umbilicum usque humanus erat, reliquis partibus in piscem desinentibus. ita nonagesimo octavo anno supra millesimum et quingentesimum, mense Octobri inter Augiam et Ortonam Monstrum cum horribili cauda apparuit.

Ejusdem faeculi anno quinquagesimo quinto aliud quoddam exortum est, in cujus dorso viscera pendebant. Plura hujus generis alia recensentur, inter quae non omittenda quae Lycosthenes refert de homine in anterioribus solum perforato, e quibus foetidissima excrementa dejiciebat, quamvis illum alii infra genitalia in perinaeo perforatum dicerent. De Androgynis, seu Hermaphroditis hîc ml memorabimus, cum de iis in additionibus dicendum mihi sit, dum enim in aliis occupatos Authores invenio, ita novam mihi materiam hic non praetereundam suggerunt.

Restat, ut pedum quoque defectus consideremus. Figuras inventurus es, ubi in nodos hi desinunt, aut paulo infra umbi licum exoriuntur; aut in cuspidem, seu pyramidem finiunt: quos inter puellam invenies Gallicam, cui latera, coxae, crura, ac pedes deerant, praeterea infantem, capite averso pedibus omnino mutilum. Inmemorata verb puella Gallica, cui latera deerant, nil mirabilius, quam videre octavo aetatis anno loquentem, cantantem, ludentem citharâ, et manibus tripudiantem more seu Hispanico, seu Italico, Gallico, vel et Africo, simulque ad citharae aut sidium, seu alterius musici instrumenti sonum manus tali concordiâ moventem, ut qui eminus eam vidisset, perfecte omnibus membris instructam judicasset, maxime cum nec aliae illi dotes, quae foeminis concessae sunt, desicerent.

Similes fiqurae et in animantibus praesertim quadrupedibus, maxime vero in canibus deprehenduntur. Quod si a decremento, seu diminutione, ad multiplicitatem, seu exuberantiam partium transeundum; invenientur pueri quidam tribus pedibus, puellae vero, quatuor instructae. Testantur id Julius Obsequens, Jacobus Rufus, Lycosthenes, Pontanus, Paraeus. Praeter hos alii in campo Tigurino anno millesimo, quingentesimo, sexto et trigesimo, vigesimâ primâ Decembris, apparuerunt. De conjuge item ferrarii fabri, anno ejusdem saeculi quinto et quinquagesimo puer monstrosus quatuor manibus, pedibusque totidem natus est et historiis attestantibus plures quatuor pedibus visi sunt, et maxime Romae similis quidam eo tempore, quo totam hanc regionem in sui admirationem pertraxit. In hunc modum nata et brutalia sunt Monstra, velut equus pedibus quinque, alius octo: Bos item et vitulus, qui pedes duos gerebant in dorso, quorum hic faciem insuper agni repraesentabat, alius septem pedibus, quorum unus supra dorsum reclinabatur. Ita vidimus Bononiae cattum octo pedibus, hermaphroditum, capite et caudâ geminis, monstrum admiratione dignum. Ad eum modum et caprae, et lepores reperiuntur. Eadem multiplicitas in volatilibus quoque deprehensa est, pullis gallinaceis, columbis, anseribus, anatibus, carduelibus, et aliis.

His accedit horrenda et maligna pedum in hominibus ferina conformatio. Ita Plutarchus author est, ex jumento natam puellam Onoscelidem dictam, cujus partes inferiores ex asininis erant compositae. Sic anno supra saeculum decimum quartum nonagesimo tertio, adolescens quaedam innupta foetum humanum sed cruribus ac pedibus caninis edidit: cujus Monstri recordantur Cardanus, Paraeus et Lycosthenes. Praeterea Majus prodidit, anno supra decimum et quintum faeculum quadragesimo quinto, Avenionc hominem natum, cujus partes superiores humanae rite compositae, inferiores caninae erant, qui una cum nefanda matre, mandato Christianissimi Regis, flammis assum ptus fuit.

Ejusdem farinae fuit, quem tempore Piitertii Pontificis Hetruria vidit, Volaterano referente. In Musaeo Illustrissimi Regiminis Bononiensis sceleton Monstri hermaphroditi asservatur, cujus horridissima facies, pedes aquilini, ita velox in cursu, ut nemo id assequi valeret, quod tamen, cum multa ruri damna inferret, captum et sagittis confertum fuit. Plinius equi cujusdam meminit qui Dictatorem Caesarem Dominum agnoscebat, cujus pedes anteriores humani erant. Huc referendae aedem partes vitiatae et superfluae in animalibus Sspra allatis.

Hisce cutis monstrosa foeditas conjungitur, quae dum excedit, aut vitiis abundat, nequit non reprobari, et hujusmodi inter abortivos soetus numerari. Ita monstrosum erit, liberos nigros ex alba muliere nasci, et sic de contrario, uti in exemplis supra narratis animad vertimus. Sic partus multi ursorum adinstar pilosi prodierunt; qualis inter alios visus est, qui, Lycosthene referente, anno salutis nostrae millesimo, ducentesimo, octogesimo secundo, e nobili Matrona natus est tempore Martini IV Papae, cujus postea jussu cunctae Imagines, quot quot seu utsos, seu alia hirsuta animalia repraesen tabant, ex aedibus ejusdam Matronae sublatae fuerunt.

Natus praeterea insans suit, Monachi adinstar cucullatus, ut refert Ambrosius Paraeus, anno supra millesimum: quingentesimo duodeoctogesimo, decimâ septimâ Januarii, cui cucullus seu indumentum facili negotio sublatus, simulque ad aulam Principis illic loci dominantis translatus, diu aulicis multam sermocinandi materiam

praebuit. Ita in Indiis natus infans, qui postea in virum excrevit, licet staturâ pusillum, qui per civitatem Bononiensem tam mihi charam transeundo anno milliesimo quingentesimo nonagesimo secundo, cum plane Ulysses Aldrovandus in conscribenda Monstrorum historia occuparetur, ad eum visendi gratia perductus fuit. Vidisses ibi homuncionem, cum substantia quadam longa caronosa ad cuculli formam ex capite dependente. Alius item, cui exetescentia similis carnosa in pectore erat: praeter haec infans cute non secus laceratâ, ac si ferro de industria intersecata esset, et horum similia. Durities atque deformitates istae in animalibus quadrupedibus quoque dari solent, de quo eruditae hae chartae amplam sidem faciunt.

Posteaquem uno in corpore plura capita vidimus, ita et sub uno solo capite plura corpora hoc volumine demonstrantur, siquidem ob oculos palam exponit miseros illos, qui sub uno capite plura corpora admiserunt; Idea et symbolum Monarchiae incompositae, cujus subditi inutiles, caput vero languidum: quod si per annorum retro seriem evagari vellemus, inquit, tantam eorum multitudinem reperiremus, ut plures paginas adim plerent. Refert inter alios Petrus Aponensis, in commentariis supra Aristotelis Problemata, Monstrum quoddam in Italia observatum, foeminei sexûs, quod non ventre solum, sed [note: Lib. 1. Locor. Com. c. 18. ] et reliquis partibus geminatum erat. Sic et Valeriola recenset, Avenione visum Monstrum, quod sub una cervice duo corpora includerit. Affert item Lycosthenes figuram puellae in Italia natae circa annum Christi millesimum quadringentesimum, septuagesimum secundum cujus unicum caput, bina autem corpora perfecte integra. Similis cujusdam Paraeus meminit, anno post decimum quintum saeculum trigesuno primo non procul Esligngâ nati: ita ejusdem saeculi anno quadragesimo septimo, duo gemelli in uno capite conjuncti apparuevunt.

Eodem anno in Civitate Lovaniensi duo gemelli prodierunt, qui in uno solo corpore vivebant. His addenda imago partûs Monstrosi, dum anno millesimo quingentesimo undeseptuagesimo, mulier quaedam Turone geminos edidit, qui sese mutuo amplexabantur, nec dici proterat, eos non se invicem ardentissime amare, cum ambo sub uno eodemque capite viverent, refertque Ambrosius Paraeus, sceletum hoc sibi a Renato Cireto transmissum esse.

Rursum illius saeculi anno septuagesimo nono, prope pontem Lacûs obscuri in territorio Ferrariensi, observatum fuit Monstrum unico capite, in cujus occipitio excrescentia carnea, in ore vero duplex lingua, quarum quae minor erat, et acuta, latiori alteri inhaerebat, collum unum reliqua corporis geminata sexum muliebrem indicabant. Hujusmodi figuram inlaudato Musaeo publico Bononiensi unam, et aliam similem Hermaphroditi reperies. Non absimile Monstrum duorum corporum per Realdum Columbum, Medicum et Anatomicum Pataviensem dissectum suit, foetus semestris erat, cui alius fitmissime conjunctus.

Similem quoque mihi Tolentini Anno millesimo sexcentesimo quadragesimo videre contigit. Aperto igitur cadavere imperfecti insantis, nulla nisi paucissima intestina in corpore reperta sunt, e quorum portione vesica fabricata, alia viscera nobiliora non admittebat, nisi quod renes debito majores officium hepatis supplebant, dum ab horum extremitate vena crassa per modum arteriae derivabat, et ab illa plucimae venae per corpus disseminabantur.

[note: In Magi. natuval. L. 2. c. 17. ] Alterum hotum Monstrorum, illud cumprimis, quod a me sisum est, ad usque virilem aeta tem pervenit. Refert Joannes Baptista Porta Neapolitanus vidissese Neapoli Monstrum, e cujus pectore infans perfectus et absolutus propendebat, qui totus conspiciebatur, capite excepto, quod in alterius ventre absconditum habebat. Ante Portam desimili Monstro Lycosthenes narrat, nato Colmariae in oppido Alsatiae Imperialis ad slumen Ilum sito. Eodem Lycosthene referente, e Sabaudia in Helvetiam transiit homo quidam justae auatis, debite quoad omnia membra conformatus, e cujus vehtre corpus alterius item hominis propendebar, cui caput folum et brachia deessent. quae alterius ventri inserta ostendebat. Hâc ille mole cum summa spectantium admiratione mundum peragrabat. Quod de hominibus dictum est, id deanimalibus, atque inter quadrupedia, vitulis, porcis, canibus, et cattis, inter volatilia vero, gallinis, anatibus, anseribus et caeteris quoque intelligendum.

Nondum exhausto perenni fonte, ex uberrima scaturigine promanantes alias Monstrorum formas, quae secundum partes inferiores uti simplicia, ita in superioribus geminata sunt adducit.

Primo omnium in testimonium Sanctum Augustinum [note: Lib. 16. de Civit. Dei. c. 8. ] vocat quae Petrus Crinitus libro de honesta disciplina reassumit Natum videlicet Emaunthe infantem, ad umbilicum usque simplicem et bene conformatum, sed ab umbilico sursum versus, quatuor brachia, et duo capita habentem. Paulus Diaconus recenset, post excessum Theodosii editum infantem adusque umbilicum similiter perfectum, quoad superiora ita geminatum, ut capita duo, totidem pectora, et brachia quatuor admitteret; duplici praeterea sensu pollebat, uno siquidem dormiente, alter vigilabat, plorante altero, hic ridebat.

[note: Lib. 2. Physie. ] Idem in Lydia evenisse Sanctus Hieronymus attestatur, ut jam alibi monuimus. Similia quoque Albertus Magnus in Commentariis supra Aristdtelis Physica, et Cardanus in Hippocratem, adducunt. Buchananus rerum Scoticarum scriptor refert, visum in eo Regno Corpus Monstrosum, quod insra ventrem ex membris humanis rite consormatum erat, inde verb usque ad ipsum caput, membris omnibus geminatum. Placuit Regi, ut Monstrum hoc in variis disciplinis, atque scientiis instrueretur, in quibus et magnos progressus fecit, praefertim in arte Mufices ad stuporem cantare visum est. Acciderunt in eo alia non minus miranda, primum, quod multoties bina haec capita intersese rixarentur, atque contenderent, alterum, quod laesâ parte quadam inferiore, ambo paterentur, quod si e contrario in superioribus ossensio fieret, alterutrum solummodo, nempeillud, quod percussum fuerat, affligeretur, quae idcirco facta, quod in superioribus disjungerentur, quae in inferioribus conjuncta erant.

Ita in Anglia, circa annum salutis miliesimum, centesimum, et duodecimum, e Conradi Lycosthenis historia, discimus, natum puerum qui item clunibus versus superiora auctus erat, ita ut non unus, sed duo infantes viderentur in his

autem tibiam nam, unamque coxam per singulos portabat. Rursum anno Christi duodecies centesimo, trigesimo et quarto in locis montanis Provinciae Bononiensis, Patriaemcae, natum ex foemina Monstrum his non absimile, quod inde abumbilico caput versus duplicatum erat, inque rursum ad pedes unum videbatur, cujus pars una primo, altera secundo die expiravit. Ad occalum Imperii Graeci, ultimis Andronici diebus, circa annum salutis ducentesimum cum millesimo, natus Constantinopoli puer, a pedibus versus umbilicum unus, et sibi ipsi aequalis, inde vero hac ratione separatus, ut bina capita, pectora item bina, et per consequens spinam dorsi duplicem, cum quatuor brachiis haberet, qui duodecim non amplius horas supervixit.

Item anno Domini millesimo trecent esimo, et insuper decimo, ut ex Lycosthenis historiis apparet, puer visus gemino capite, et bis geminatis brachiis, circa partes tamen genitales ita connexus, ut in duos solummodo pedes desineret. Dicta effigies hodiedum in pariete Xenodochii ad Scalam magnae illius urbis depicta cons icitur, una cum longo Epigrammate, historiam illius propalante, quo et Curiosum remittimus. Ejusdem Petrarcha in opere suo de rebus memorabilibus mentionem facit. Neque hic defuerunt Naturae errores, dum anno post lapsum saeculi decimiquarti quarto et nonagesimo, in quo dam Germaniae castello, quod situm est in Hercinia sylva, puer editus est biceps, brachiis quatuor, solis duobus pedibus, cujus rei Lycosthenes fidem facit.

Eodem rursus Historico attestante quarto post anno infans foeminei sexûs priori omnino similis in territorio Wittembergensi prodiit, bipes videlicet, atque biceps, unico ventre, et brachiis non minus quatuor. Tandem in Reinaci Castello, non ita procul Basileâ distante iisdem fere temporibus, eodem Lycosthene, toties a nobis citato, authore, mulier quaedam gemellos virilis sexûs edidit, qui sibi mutuo connjuncti, solos duos pedes, et quatuor brachia habebant. Eleganter hi ab erudito Munstero in Cosmographia sua describuntur. Ita Creator non minus supremam omnipotentiam suam manifestat, quam Natura in omni suo partu seu perfecto, seu vario, ubivis plenam se, foecundam, divitem et ludicram exhibet.

Alia consideranda occurrent, ubi examinaverimus, quomodo Monstra in alvo materna, de materia tali conglutinata sint, atque composita, quae ab illis nullâ ratione, quintotum pereat, disjungi et avelli queat, Rufus, et Cornelius Agrippa complures hujusmodi casus memoriae reliquerunt; Volaterranus praeterea recenset, duos a se Romae visos infantes, sibi mutuo conjunctos, quorum altertamen humeros alteri obvertebat. Refert Schenkius in civitate Lovaniensi gemellos in lucem datos, adeo sibi mutuo invisceratos, et pectoribus et ventre, ut non nisi capite geminato, duobus pedum, et totidem brachiorum paribus distinguerentur: aperto nihilonunus et dissecto cadavere, cor unum utrique commune adinventum, quamvis reliqua geminata essent, unde inter eruditos orta controversia est, an pars illorum rationalis in hoc uno et solo corde resederit, an potius amborum in cerebro.

Anno ante Partum Virgineum nonagesimo nono, qui fuit orbis conditi, termillesimus, octingentesimus octogesimus septimus, narrat iterum Lycosthenes, editos in lucem gemellos, non diu partui superstites, sed cum essent imperfecti, et abundantes, fieri non potuit quin brevi deficerent. Sic anno salutis millesimo sexa gesimo tertio, in urbe Constantia, visa sunt corpora duo, utroque sexu perfecta dotata, in umbilico tamen adeb indivisibilitet conjuncta, ut absque evidenti periculo mortis, neutrum ab altero separari potuerit.

Casus non dissimilis in convallibus Arni fluminis in villa quadam contigit, cui Teranio nomen, anno supra millesimum tercentesimo, decimoseptimo, hâc tamen disserentiâ, ut alteri horum femur unum cum tibia deesset.

Ita sexennio ante, quam decimum quintum saeculum expirâret, mense Augusto, in terrirorio Principis Palatini in vineis non procul Heidelbergâ reperti sunt duo gemelli conglutinati, atque integro thorace connexi, habentes umbilicum communem, de reliquo uterque membris suis disjunctim et seorsim debite conformatus. Insuper anno salutis quadring entesimo et nono, supra millesimum, mense Septembri, juxta attestationem Lycosthenis, Cornelii Gemmae, et Paraei, Wormatiam inter et Bensheimium, foemina quaedam geminas peperit, quae sese mutuo respiciebant, frontibus adeo sirmiter connexis, ut neutra sine altera videri posset. Similes se vidisse Moguntiae refert Munsterus, quae tunc aetatis annum sextum attigerant, simul ambulantes, dormientes simul, simulque iterum se e strato levantes, dum haec procedebat, retrorsum altera pergebat; objecta visus non nisi ex transverso considerabant, ob frontes inseparabiliter connexas. Pervenisse has ad decennium. Historici asserunt, quando alterâ earum aegrotante, et mortuâ, altera quoque propediem expiravit; uno enim corpore infecto, subito et alterum contaminatum fuit. Reserunt Authores, natum hâc occasione Monstrum: Foeminis duabus simul colloquentibus, quarum altera duplicem hunc partum gestabat, tertiam supervenisse, quae sive joco, sive serio praegnantem hanc ad caput percussit, quae concussio capita duplicis hujusce foetus sic leasit, ut monstrorae prodierint.

Praeter haec anno millesimo quingentesimo tertio, in Helvetiae Castello Tossavio, quod in, agro Tigurino situm est, mulier ingenua gemellos edidit, qui, praeterquam circa umbilicum copulati, atque conjuncti, de reliquo omnibus suis membris absoluti, et perfecti erant. Ejusdem saeculi anno quadragesimo primo, Februario mense, in regione Friburgensi. infantes duo prodierunt, omnibus membris absoluti, excepto quod abdomine seu ventre, sibi invicem connectebantur. Sic in Hei delbergensi territorio ad Necarum fluvium festo Pentecostes triennio post, videlicet quadragesimo quarto anno, ex Casparo Besler fabro ferrario, ejusdemque conjuge Catharinâ partus viridis duplex prognatus est, non secus ac supra memorati, quoad reliqua vitio carens, sed in ventre mirabiliter conglutinatus; vixit per sesquidiem. In apertis tamen cadaveribus, ab Anatomicis, et Chirurgis, non nisi cor unum deprehensum est.

Rursum quadriennio post, qui fuit ejus saeculi annus septimus, et quadragesimus, in Saxomae castello, prope Albim fluvium, nati duo infantes, ad collum usque concreti, adeoque iniscerati, et uniti, ut sese mutuo tenaciter amplecti viderentur.

Quae duplici exemplo, veteri altero, alteroque recentiori confirmantur. Quoad primum enim apud Schenkium legitur, circa annum millesimum centesimum et sextum Argentinae, plebejis parentibus natum infantem bicorporem saeminei sexûs, in quo apparebant, facies ina, oculi duo, quatuor aures, nasus unus, unum similiter os, quod si in eam partem converteretur infans, ubi alterius corrusculi facies emergebat, videbantur illinc capita duo, ad normam aliorum conformata, sed stricte invicem conjuncta, neque aliud quidpiam in collo altero, praeter saciem geminatam apparebat. Amplectentium sese similes erant, brachiis, femoribusque invicem connexis. Ubi per sesquihoram monstrum vixisset, mortuum est, et a Chirurgis adapertum cadaver, cor, pulmonem, ac ventriculum unum, hepar duplex, et duo renum paria exhibebat.

Non multum ab hoc diversum, etsi magis novum, id quod Rhegii evenit, Mense Novem bri anni decimi quinti supra millesimum, et sexcentesimum. Corpus erat geminatum, constans utroque sexu, et quod omnium maxime mirandum, alterum e corporibus nigrum, alterum candidum apparebat, sed adeo sibi inviscerata, ut nulla, ratione disjungi possent, dum thorax, venter, et umbilicus, cum reliquis partibus omnino perfecta essent, nec minus se velut intime confoe derati mutuo amplexabantur; soloque trihorio vixerunt.

Eodem anno Bononiae, in Patria nostra, visae gemellae, quae mox a partu expirârunt, cadaveribus apertis, quoad partes externas persectissimae, unum pectus utrique sufficiebat, in quo conglutinatae erant, atque conjunctae: Conjunctio jam inde ab osse sterno incipiebat inque umbilico finiebat; altitudo corporum eadem, non itidem figura: Ea quae dextrum latus occupabat, alterius lateri inserebatur, unde pectus alterius, dorsumque incurvatum, quae et ratio debilitatis fuit, dum illâ mortuâ haec viva exiret.

Similis cujusdam Paraeus meminit, anno septuagesimo secundo post millesimum et quingentesimum nati. Notante Cornelio Gemma, duo gemini observantur, perfectam duplicis corporis formam exbibentes, nisi quod unum os gerebant: major inde admiratio post vitam sesquihorae, apertis cadaveribus orta, postquam cor geminum repertum est, dum in aliis hujuscemodi Monstris contrarium observatur. Iterum Schenkio referente accepimus, anno millesimo quingentesimo, ac nonagesimo, Majo mense, Hemeltzinii in pago Dioeceseos Argentinensis, uxorem civis cujusdam Theobaldi Helden, cui Margaritae nomen, foetum edidisse bicorporem, duobus capitibus, manibus quatuor, et pedibus totidem, verendo duplici, et omnibus partibus absolutum, nisi quod umbilicus utrique corpori communis esset.

A Lyceto Medico traditur, Mense Martio anni millesimi et septimi supra sexcente simum, in territorio Genuensi, ex Joanne Baptista Coloreto, et muliere peregrina, natum duplici corpore insantem, solo ventre copulatum, caeteris partibus perfecte distinctum; sexus utrique corporum viridis, et alterius quidem ad alterum altitudo staturae duplicata, et minori unum solummodo crus, neque oculi aperti: Sanis interim, et nullâ sui parte monstruosis genitoribus, ut qui ante Monstri hujus nativitatem ex integro valerent. Id quod vivo testimonio a se Venetiis, et Patavii, non semel visum Lycetus asseverat; quandoquidem parentes ejus omnia peragrando multum ex illo lucri hauriebant, curiosis illud ostendendo. Tanti viri attestatione compertum habemus, septennio post, decimaquartâ Junii in vico Porceto prope Coloniam rusticanis parentibus gemellos in lucem editos, interventu tertii cujusdam ventris inter secopulatos. Sexus in altero masculinus, in altero vero indistinctus, magisque in eo cavitas quaedam ad genua usque protensa, ad laterum femorumque potius, quam sexûs distinctionem erat. Conjunctis interim cruribus, non secus ac si rami duo ex eodem trunco prodeuntes, sese mutuo intersecarent. Pedum loco propagines duae carnosae, porcinorum adinstar pedum fissae protendebantur.

Hisce industrius commentator Aldrovandus historiam suam de Monstris fecundum partes sui anteriores, pectus nimirum et ventrem copulatis concludit: cumque non ibi solum, sed a tergo etiam depravata Natura luserit, non dubitavit et eorum aliqua in medium proferre, quae dorso, ejusdemque spinâ sibi connexa inhaeserunt. Ejusdem traditiones a nobis hîc loci fideliter ex ponentur, si non omnes (cum historia nimium prolixa futura esse) saltem quae potissima et maxime notau digna fuerint. Legitur apud Lycosthenem, anno salutis millesimo, quadringentesimo, et septimo, partum duplici corpore prodiisse, quod a tergo coaluerit. Dilucidat haec Paraeus, cum ait, eo anno mulierem quandam puellas binas edidisse, a consinibus scapularum ad nates usque mirabiliter inter se conjunctas et impactas. Monstri hujus novitas adeo parentibus profuit ut curiosis illud monstrando, tantum lucri captaverint, quantum alendae vitae sussiceret.

Ab iisem Authoribus refertur, anno saeuli ejusdem octogesimo et septimo, in Palatinatûs quodam vico Robergio non procul Heidelberga hanc lucem aspexisse geminos Hermaphroditos, in tergo conglutinatos. Ita rursum Lycosthenes afferit, millesimo quingentesimo trigesimo, et quarto insuper anno, tribus millaribus Basileâ, ad Rheni ripam geminos eodem partu editos, secundum latera conjunctos, eosque non multum dolorifico partui superfuisse. Ita Schenkiuis refert, ejusdem rursum saeculi tertio et quadragesimo anno gemellos simul editos, e latere conjunctos, omnibusque membris perfectos, nisi quod umbilicum unicum, utrique communem haberent. Horum cum alter mortuus prodiret, alter quoque ex contagio defuncti corporis, propediem expiravit. Ita in Saxoniae castello, Pusserus refert, visos geminos, inferiori laterc conjunctos, manibus ita compositis, ut qui dextimus eorum esset, manu suâ sinistrâ alterius scapulis inniteretur, sinistrae partis alter manum suam in dextimi thorace reponeret. Subinde cohnexio haec late

ralis tantum efficit, ut ex illa parte, quâ conjunctio sit, brachiis aut mutilentur, aut omnino careant. In hunc modum anno millesimo et quadragesimo sexto supra quin gentesimum, Parisiis mulier sexto mense ingravidationis, foetum geminatum protulit, secundum latera unitum, brachiis duobus, et quatuor pedibus dotatum. Apertis corporibus, Solertissinius Paraeus cor non nisi unum invênit.

Sic et Dodonaeus in Observationibus suis gemellorum recordatur, qui toto latere ab humeris in plantas usque pedum sibi concreverant, horum alter dextro, laevo alter brachio carebat, quodque in illis reliquum erat, atque conjunctum, in femur unum et pedem utrique communem desinebat, nihil turbato ordine duorum praeterea pedum.

Joannes Camerarius in Observationibus suis ad Schenckium memorat, aperto ab se hujuscemodi cadavere (consultum enim est in his curiosius exerceri, ad Naturae abscondita profundius eruenda) repertum fuisse ventriculum umun, hepar unum insigniter latum, umbilicum magnopere patulum, per quem materni sanguinis alimentum attrahebatur, intestina his non absimilia, neque ita indistincta, ut non utrique essent propra: bini tamen splenes apparebant, quivis Ioco proprio collocatus: duplex vesicula fellis, hinc et illinc hepati affixa: renes cuivis proprii duo, itaque in universum quatuor: Vesica, uterus, partesque genitales propriâ sede locata erant: in pectoris mediocor ingens residebat, non, ut vulgo assolet, a pulmonibus circumdatum, sed duplicaturâ membranae Mediastini, una cum pericardio suo obvallatum, et muri specie inclusum, dum in reliqua pectoris cavitate pulmonis exigua portio observaretur. Calvariae capitum non apertae, quod nihil in his peregrinum expectaretur. Verum tamen est, capitum altero majus alterum fuisse.

Quam foecunda sit non in perfectis solum operibus, sed et in vitiatisipsis Natura, per partus monstrosos secundum latera, sive dorsum indicatur. Horum industrius ille Observator quosdam per capita diametraliter sibi oppositos atqueconnexos inducit. Quod quidem ita contingit, dum in matrice duo foerus versus perinaeum seu natus sibi opponuntur, et in hac oppositione persistunt, donec ex diametro concrescant. Inde juxta Lycosthenis relationem, anno millesimo, quadringentesimo, nonagesimo tertio, constat, expositos Romae gemellos, aversis faciebus, manibusque connexos et unitos: qui paucos dies supervixerunt. Rursum anno millesimo, quingentesimo, quinquagesimo secundo mentio sit, natum in Anglia foetum bicorporem, aversis omnino, et oppositis faciebus, cui manus quatuor, umbilicus tamen et venter unns; pendentibus es una corporis parte duabus tibiis, cum pedibus suis in debita proportione conformatis, ex altera vero, una tibia cum pede exiguo, digitis novem cumulato.

Schenkius ad mentem Rusi addit, visum non dissimile Monstrum foeminei sexûs, cujus alterum corpus per unius diei spacium, alterum dies oninino quindecim supervixerit, raro flentes observatas, altera tamen faciem laetam et hilarem exhibente, moestam alteram commonstrasse, et quasi identidem in somnum inclinatas, et propensas.

De Monstro aliquantum dissimili Paraeus recenset, nato Parisiis anno millesimo, quingentesimo ac septuagesimo. Horum nates in perinaeo conjunctae, et invicem sexûs longior umbilicus procedebat, cumque distinctionem nonnullam monstrarent, insacro fonte ablutis alteri nomen Ludovici, Ludovicae impositum alteri. Corpora hunc in modum conformata et deturpata, oculis Optimatium, populique exposita, magnam sane admirationem, et stuporem excitârunt. Praeter haec, biennio post, Februario mense, referente Ambrosio Paraeo, mulier quaedam Cypriana nomine, uxor Jacobi Grandis mercatoris, in pago prope Parisios, gemellos peperit, clunibus copulatis, ita ut ex diametro sibi opponerentur, pudendum unum utrique commune, umbilicus unus, unumque abdomen, quamvis pectore geminato, manibus, pedibusque quatuor, exiguum temporis supervixerit.

In celebri Venetorum urbe, item ejus saeculi quinto et septuagesimo anno, mense Majo, natum ex muliere Hebraea monstrum mirabile: Duo infantes erant intime sibi ipsis conjuncti, idque inter nates, et perinaeum, cruribus invicem collectis et complicatis, destituti partibus corporis secretis, et naturalibus, quorum vicem umbilicus supplebat, tametsi vero sic conjuncti essent, per seipsum nihilominus eorum quisque sigillatim cibari, et nutriri cupiebat, In urbe tam ampla, et miraculorum feraci, nil mirum videatur, et hujuscemodi abundare: illic enim in anno quoque millesimo sexcentesimo decimo septimo, aliud quoddam non dissimile Monstrum, in viscel la scirpea expositum fuit. Consociatae in hoc Respulicae: Nam et Genuensis incompositum aliud, et praememorato modo defiguratum Monstrum exhibuit.

Ne et Principatibus ejusmodi portenta denegentur, sciendum in Etruria quoque talia apparuisse. Millesimo sexcentesimo et decimo insuper anno, mense Martio, in Dioecesi Pistoriensi parentibus egenis et carbonariis prognati similiter gemelli, in pudendorum et natium regione connexi, faciebus omnino aversis, nulla inter, illos distinctione sexûs, nisi quod magis ad soemineum, quam masculinum declinarent: perfectis interea membris omnibus ad umbilicum usque, foramen unum, atque alterum pro excrementorum separatione relictum. Horum alter tibiam non nifi unam habebat, quamvis observant Chirurgo, ossa utriusque tibiae notarentur; crus illud, seu tibia in mutilos duos pedes desinebat, qui ex octo digitis constabant. Facilis illorum lactatio, maxime ejus, qui ad ubera primus applicabatur, donec enim lac exugeret, alterius lacrymae et ploratus videbantur.

[note: Monstra humana et ferina. ] Post tantas monstrositates, deformitates, partusque imperfectos, hactenus visos, qui a Natura depravatâ, et a recto sine alienâ derivantur; restat nunc, ut eos quoque contemplemur, qui adeo deformes sunt, vitiosi, et horribiles, ut mundum horrore sui repleant, et maxime conjugatos, a quibus horrendae illae metamorphoses saepenumero derivant. Sunt autem Monstra haec aliâ sui parte humana, aliâ ferina. De his pluribus actum superius est Hisce paginis pauci casus ab experientia producentur.

Antequam vero illuc progrediar, necessarium erit, declarationes quasdam informibus ejusmodi compositis praevias exponere. Itaque ab extremo uno ad alterum non nisi per media procedendum erit. Jam in superioribus indicatum est, tripliciter compositionem Monstrorum intelligendam. Quorum prima hominum, altera ferarum sunt, tertia, cum ex utraque natura coalescunt, et formantur. Postremus modus et ipse duplex, videlicet: cum in uno eodemque simplici corpore natura tam humana, quam ferina exprimitur, qualis ille partus est, qui, ut supra retulimus, anno millesimo, quadringentesimo, nonagesimo tertio Romae e puella semihomo, et idem semicanis natus est, vere praesagium insequentium calamitatum; de quibus nullus hîc sermo, quandoquidem de his alibi jam verba fecimus. Hîc vero Monstrorum nomine qui de humana simul ac ferina natura participant, non ea intellienda, quae duplicata solum compositione disserunt, sed quae insuper ex duplici corpore diversarum specierum combinata cernuntur, de quibus canere liceat cum Poeta:

Hujus gencris erat Monstrum, quod anno octingentesimo quinquagesimo et quarto sub finem vitae Lotharii Caesaris, e muliere quadam ortum, figuram hominis et canis repraesentabat: duo corpora erant, in spina dorsi arcte colligata, cujus nativitatem monstri brevi mors imperatoris insecuta est. Pariter anno vigesimo et sexto supra miliesimum atque centesimum, in Albania, foemina ignobilis Monstrum bicorpore in lucem edidit, cujus una facies humana cum caeteris omnibus membris facies convenientibus; altera vero canina, cui et omnes reliquae partes congruebant: spinae dorsi tam invicem coaluerant, ut nulla ratione separari possent. Admiratione digna sunt, quae Arnoldus Sorbinus recenset hujus Monstri nativitatem subsecuta esse. Civitas Montis Albani in Aquitania, multis miseriis infeliciter oppresla, sicut nec ilia morsibus caninis mordere et appetere regiones sibi vicinas cessabat, Itaque juxta praefati Authoris sententiam, non melius urbis hujus miseriae potuêre exprimi, quam intuendo, quantum habitatores loci a tergo, lacerando, opprimendo, et devastando vecordes regiones illas insanierint. Foris quidem speciem praeseferebant pietatis, abstinentiae, et omnis Christianae virtutis, qui tamen continuis morsibus cum nefaria et contumaci Albigiensium haeresi decertabant, a quâ vicissim tanquam rabiosis canibus provocati lacerabantur, quippe qui blasphemias et sacrilegia Calvinistarum cum erroribus eorum sectabantur, sacerdotes subinde ab haereticis trucidabantur, spoliatis destructisque Ecclesiis, urbes Traditionibus passim suo arbitrio in libertatem datae, Catholicam rem summopere afflixerunt, et in summum pene discrimen adduxerunt. Deplorabant quidam jacturam fortunarum suarum, Patriae oppressionem, et miseras saeculi calamitates, ut tandem lacrymis ac suspiriis cuncta replerentur, tantus furor, impietas, barbaries, et fraudulentiae tum temporis per hasce regiones ferociter debacchata sunt: quae quidem per horrendi illius, ut dictum est, Monstri nativitatem praesignata fuerant. Sunt, qui manus humanas caninae huic figurae adjiciunt, eam togâ longâ vestientes, quod amplius etiam figuras intimatas exprimit. Aldrovandus tamen authumat figuram hanc ab illis desumptam, quarum multae in. AEthiopia visuntur, quae superioribus partibus figuram humanam, secundum inferiores belluam a cinctura deorsum referunt, tumlumbi, femora, et pedes, cuncta canina. Magno Tartariae Chamo hae regiones subjectae sunt.

[note: Homo serpens. ] Monstrorum agmen merito claudit, quod omnium hactenus visorum est maxime terribile, jam non visu solum, sed et scriptu horrendum. Natum illud Cracoviae mense Septembri anno a partu Virgineo, 1494. In foro, quod Spiritûs Sancti dicitur, in domo quadam, partus exclusus est, cujus dorso terribilis serpens inhaerebat, cujus os seu rostrum adinstar Gryphi semper hians, et inseparabiliter affixus, in longas et horribiles admodum spiras diductus, sordidissimâ spumâ dorsum infantis commaculabat, cujus interea carnes miserabiliter depascebatur. Monstrum, quo infernus vix horribilius aliquod abysso suâ concludit. Linguae hae sunt, quae mortales doceant, quim formidabiles castigationes divinae sint: et quemadmodum, ad remunerationem Justorum Altissimo pro instrumento gloriae cuncta famulantur, ita et pro reorum punitione nihil sit, quod non in poenae instrumentum eidem inserviat. Novit ille vel ex rosis absynthia decerpere, et ex tenebris lucem erucre.

Hic, ubi tantus Author enarrandis casibus monstrosis, qui in materia, figurâque humanâ vuniunt, filum abrumpit, ego quoque scribendo supersedeo, dum mihi vela non sunt, quibuscum sine aura favorabili tanti Viri Euripum hunc sulcare considam. Prosequitur ille sermone longo Monstra belluina bicorpora, canes, vitulos, cattos, anates, lacerias, et similes. Adducit praeter haec monstrositatem, et Naturae errorem in planris. ut spicam quindecim spicis cumulatam; uvam barbatam, simu lacra etiam humana in quibusdam radieibus, essigiesque serpentum in iisdem, amygdalas latissimo solio, et similia. Diversarum praeterca renun formas in cucurbitis, melonibus, pomis, pyris, aliisque hujuscemodi, designat Coelum ipsum conscendit, inquo stellarum quoque monstrositates aperit, dum Barbata aliae, et Crinitae appellantur; alia ibi siraulacra iracundi Leonis, Aquilae, Cervi, in aethere pugnantium, serpentum mordacium, caprarum, Arietumque saltantium, Are quoque et Hastae ignitae cernuntur, alia quoque horrenda, in Chasmis, Halis, Pareliis, et crueibus ibidem apparent; quae cum omnia sint ab instituto nostro diversa, quod extra ideas humanae naturae non evagatur, facundiori calamo, cujus non idem nobiscum sit argumenti, haec a nobis, tanquam a proposito nostro aliena, permittuntur.

Non potui non in simili materia aliquantum evagari, dum speculum obversaretur oculis, quod vel in deformi argumento copiosos nihilominus radios Doctrinae, morum, monumentorum et historiarum largiter profudit, mutuando a praefatis capitibus lumen, imo praestantiora multa omittendo, dum ad fontes ipsos tanti splendoris relegatos volo, qui in subjecto tali plus aliquanto lucis curiosi desideraverint. Famosissimus Aldrovandus est, de quo loquimur, qui amplo volumine plus septingentis quinquaginta paginis de his fuse tractavit. Ex hoc non contextum modo et ordinem tractandorum, sed

ipsum quoque assumtum maxime decerpsimus, hoc discrimine, ut cum ejus doctrinam brevi calamo perstringeremus, aliorum quoque celebrium Scriptorum traditionibus immoraremur, quo plus semper fundamenti, ac eruditionis colligeremus, adjumentoque essemus iis, qui profectum in his aliquem desiderant. Quandoquidem vero in materiis dogmaticis propriae cujusvis sententiae exceptiones suas patiuntur, nisi ab Authoribus classicis robur acquirant, fiantque majoris quodammodo authoritatis, praeterire non potui, quin Clarissimi viri hujus dogmata cum aliorum placitis interpolarem. Facto ab his transitu ad

EPITHETA.

TAmetsi Epitheta, seu adjuncta rite comparentur vivis illis coloribus, qui vere anima sunt pictae seu figuratae locutionis, sintque per modum acus Phrygiae, ad distinguenda quaevis objecta, et ad vivum repraesentanda corpora aptissimae: In Hominis tamen appellativo, non multum evagatos Authores video: sive quod crederent, in recensendis omnibus illius partibus se abunde distentos; sive quod diffidentes posse totum dici, nollent etiam in paucis proserendis occupari; sive quod judicarent, solum illud vocabulum HOMO pronuntiando, dici in Compendio quodam seu Epilogo, omne quodcunque dici possit, omnem celsitudinem, mysterium, meritum, ac eruditionem includens. Ego, quantumcunque ex iis reperiri, fideliter, exacteque huc transtuli. Inter omnia igitur animantia terrestria eum Bipedem appellat Plinius; Terrestrium solus Homo bipes. Nudum Pontanus arguit, Nudus, inops, quem dura solo suscepit egestas. Mendacem Condus; Omnis homo mendax, qui pro me exponere vitam jurat. Vilem Remaclus; Vilis homo, cognosce tuae monumenta salutis. Fragilem Faustus; Et Fragili commune Homini. Caducum, iterum Faustus; Ospes! o hominum fallacia vota Caducûm! Sensibilem Lactantius; Igitur quia Homo sensibilis est. Imbecillum praeterea Lactantius; Queruntur Hominem nimis Imbecillum et fragilem nasci. Providum idem, sagacem insuper, multiplicem, acutum et memorem; Hoc animal providum, sagax, multiplex, acutum, memor. Incautum Manto; Ipsi sibi blanditur Homo, solersque putari vult animal. Pusillum et malum Juvenalis; Terra malos homines nunc educat, atque pusillos. Terrigenam Manto; Terrigenas homines dementia cepit. Odiosum Faustus; Hominem coeleque, Erebaque odiosum. Adamitam Gamerius Prooemio suo in Pornium. Calamitate plenum Theodosius: Lubricum Homerus. Potiora sunt Epitheta, declaratia miseriam, infelicitatemque parttis corporcae, tot mutationibus, et vicissitudinibus subjectae, ut dictum est, tametsi id mihi principale motivum non sit, neque eaintentio, per omnes qualitates, et conditiones Hominis evagandi: Solummodo id conatus efficere, ut in uno quodam materiali, seu univoco omne id, quod scriptum de his est, compareret. Quod si ad altitudinem conditionis suae, ejusdem Passiones et affectus animum applicare libuisset, noveram nullius Aquilae pennis ascendi hunc Montem, nullius Columbi remigio terminum Oceani hujus definiri potuisse: Cum plura de his extent volumina, quam ullus unquam Epicurus scripsisset, de quo Laertius ait: Insinita propemodum scripsit Epicurus volumina.

CONCLUSIO.

INexhaustum prosecto stadium est, Hominis Dignitas, mons inacceslibilis, campus uberrimus, opusque dissicile prorsus et arduum. Transgressum me sateor praeceptum illud Horatianum:

Non ignoro, ad sustinendum hoc Coelum Atlantes requiri, desiderari Alcides: et ad condignam universi hujus tractationem instituendam, sufficere non Ciceronis, non Demosthenis facundiam. Veruntamen, si intra exilitatem sphaerae suae contineretur mortalium genus, multo majorem sui recordationem succedentibus saeculis relinqueret. Nunquam non laudabilis fuit conatus ille, qui actiones honoratas pro meta sibi statuit. Opponunt Sampsones, Polydamantes et Milones, fortissimas manus, infatigabilia tergora, cervices obstinatas, columnis, montibus, et arboribus, certi quamvis, se vitam ibi cum fortitudine relicturos, non dubitantes cum gloria finire aetatem, quam in Pancratiis, luctis et Olympiis transegerint. Hinc inferendum, siquidem fortes isti vim viribus intulerunt, nec horruerunt ea facinora magnanimi, quis pennam meam prohibeat, rudern licet, atque sylvestrem, quin pennas aquilarum quantumvis sublimium pro viribus imitetur? Ita sentit ex modernis quidam, qui [note: Co. Thesau. Phil. Moral. ] multis doctrinis saeculum nostrum illustravit. Qui sortis est, pericula non provocat, nec fugit, honesta quadam occasione invitatus, dicente ultro magno Aventini Oratore; Felicius cedunt audacia, quam moderata consilia.

Juxta hasce regulas ego quoque operam meam instituo, hoc Panagio instructus mari me credidi, ultimus hominum, scripturus de Homine. Literatissimus Studii Patavini primarius, Paulus [note: Hierosolyma liberata Tassi, cur tam acc epta? ] Beni Eugubinus causam inquirit, cur Torquatus Tassus in Hierosolyma sua liberata tantum gratiae inter mortales acquisierit, quam pene inter Grraecos Homerus, inter Latinos Virgilius, idque in idiomate vulgari, non vulgariter primam lauream consecutus: eodemque libello, quo de tribus hisce Parnassi sideribus tractat, ita concludit, non tam styli sublimitate translationum elegantiâ, rerum variarum aggregationc et inventione, expressionis efficaciâ, versuum melodia, affectuum repraesentatione, aliisque gemmis, quibus prodigiosum hoc Poema refulget, excelluisse, quam Argumenti sortitione, quod inter fideles omnes aeque ac Christianos acceptum esset, ut erat videre liberationem sacri illius depositi, in quo Redemptor noster manibus insidelium repositus olim quieverat: huc ultro properant animi, et ab internis suis affectibus commoti, ad objecta Professionis suae facili negotio pertrahuhtur. Ego, quanquam a sublimitate styli illius, versuum suavitate, conceptuum vivacitate, translationum novitate, Epithetorum elegantiâ, et totius operis pulchritudine, me usque adeo diversum sentiam, quam Cimmeriae tenebrae cum lucida meridie collatae, dum nihilominus hominum oculis expositums sum Hominem, obviare debueram genio tuo, qui ad horum

lectonem benevolus accedis, si non ob aliud, quam dum sermo sit de toto, descendatur ad partes, ab universali ad particulare, a genere ad individuum. Quale porro Argumentum majorem applausum et venerationem mercatur, quam illud [note: Lib. 7. Nat. Hist. cap. 1. Lib. 2. de animalib. ] de quo Plinius, Homo, inquit, est animal cunctis imperans, et etiam caeteris animantibus excelens? Hinc Aristoteles: Nobilissimum et altissimum animal Homo. Quod ita confirmat Lucius Apulejus in Genio Socratis. Hoc enim in naturum Dei transit, quia ipse fit Deut. Hoc Daemonum genus novit, utpote qui cum iisdem ortum se esse noscat, hoc humanae natura partem in se ipso despicit, alterius partis divinitate confisus. His, et aliis praeter sensatis Authorum opinionibus roboratus Cassioneus ait: O! Hominum quanta est natura! temperatâ felicius, ac Diis cognatâ divinitate conjunctus, partem sui, quâterreus est, despicit. Ipse est, qui perspicaci mentis acumine ad prosundissimas abyssos maris usque pertingit; cui omnia objecta in lucido sunt, neque coelum ipsum caligine aut vaporibus obductum menti obstare jam potest, quin ilia ad mensurandos asterismos, notandos influxus, et vel in sole detegendas maculas ascendat; jam nec aquarum profunditas oculorum ejus aciem obtundit, nifretiam pro medio inserviat, ad intelligendas Arctici et Artraretici poli proprietates. Est sibi semper et ubique unus, [note: Lib. 3. Polit. ] quae Stagiritam in haec verba movent: Animat hoc providum, sag ax, multiplex, acutum, memor, plenum rationis, ac consilii, quem vocamus Hominem, praeclarâ quadam gener atione est ortum et conditione conditum. Ad cujus ministerium, et regimen, ipsi Angeli delegati sunt unde fancta mater Ecclesia:

Cujus tandem gratiâ, non creata solum moles illa terrarum orbis, sed ipsi etiam caeli fabricati sunt, et aperti. Ipse est qui amicitiam et socieratem cum Creaturis omnibus colit, intellectu paulo minor ab Angelis, quo res omnes comprebendit, et Deum ipsum pro capacitate sua amplectitur, quem cum agnoscit, ad amorem ejus blande trahitur, ab amore, ad ejusdem possessionem et fruitionem transitum faciens, et vel ideb Creaturarum omnium dignissimus; quem Plinius [note: Lib. 7. nat. Hist. c. 1. ] ens supremum appellat, et sinem Creaturarum. Idem confirmatur a Peripatetico, dum [note: 2. Ethicor. ] consideratis iis, quae continentur in Homine, non dubitat cum cum Altissimo comparare Homo, inquit, omnia continet, ut Deus, sed diversimode, Deus enim omnia continet uti Principium, Homo eadem continet uti medium omnium; unde sit ut in Deo sint omnia meliori notâ, quam in seipsis. In eo qualitates elementorum in perfectiorte sua et exaetâ inter se proportione vigent. Huic Creaturae omnes famulantur, pro salute hujus vigilant coelum et terra, circumgyrantur stellae, Planetae propriis cursibus ordinantur, Zodiaci signain vastissima zona sua distribuuntur. Huic Angelicae Mentes bona omnia procurant, et prout sentit Apostolus: Omnes sunt admintstratorii Spiritus, propter eos, qui haereditatem accipiunt salutis. Utque in Homine summa omnia, et miraculum oninium miraculorum admiremur, hic ille est, quîcum ipse Dei filius sociare voluit Divinitatem suam, ejus assumere effigiem, proque illo suspendi in ligno, ut eidem Paradisum tesraret, e quo culpa suâ exulaverat.

Plura de Dignitae Hominis extant volumina, quae passim a Majolo in libro peculiari de Dignitate Hominis recensentur: quos inter Marsilius Ficinus, Antonius Florentinus, Picus Mirandu lanus, Lactantius Firmianus, et ex antiquis Hermes, vere Trismegistus, aliique, quos longum foret enarrare. In Additionibus tamen paulo infra. veritates istae clarius et manifestius [note: Descriptio Carassae. ] apparebunt. Utque hîc paulo altius repetantur, unde digressi sumu; Homo, inquam, simulacrum est Creatoris, Idea Coelorum, rerum creatarum Epilogus, compendium universi, animalium Monarcha. Deus terrestris. Homo par Angelis ratiocinio, Sapientia sua circulos coelorum detexit, intellectu ad notitiam coelorum penetravit, ibi circulos stellarum dimensus, didicit praeterea Planetarum insluxus, Elementorum differentias, simplicium virtutes, lapidum qualitates, causarum effectus, essentiam materiae, numeros individuorum, in parte et in toto formarum diversitatem, originem rerum, contingentiam casuum, effectus naturae in artem, et vicissim hujus in naturam, variat potentiis mare, siccat torrentes, saltûs denudat, valles adaequat, subjugat urbes, de omnibus ratiocinatur, et jam ipse Mundus alium per mundum divagatur.

Quod Dei istud simulacrum! (pergit idem) Primogenitus Altissimi, coelorum idea, Natura meta, animantium Monarcha, rerum creatarum Epilogus, perfectionis omnis summarium, compendium universi. In hujus obsequia carbunculis coelum refulget, ignis acuitur in flammas, aer volatilibus exultat, pinguntur sloribus prata, exuberant campi fructibus, arbores pomis, mare cochleis, auro montes, germinat vitis in pyropos, terra argento impraegnatur, et plantae fructibus coronantur. Ipse est, qui specie suâ superat candorem eboris, aequat soliditate marmora, virtutibus ignem, colore plantas, motu sphaeras, fortitudine Leonem, agilitate Tigrem, et discursu Angelos.

Jam non mundum, sed coelum dixeris. hominem, cujus oculi stellae, cui intellectus Sol est, cui sensus sphaerae sunt. Habet pro Luna voluntatem, pro signis lineas, pro Planetis membra, pro Zenith caput, pro Nadir pedes, pro Oriente vigilias, pro occasu somnum. Sunt illi pro zonis manus, pro Polis nervi, pro circulis capilli. Est illi vultus aurora, via lactea frons. In aethere vultûs sui depluunt lacrymae, exhalant suspiria, tonant verba, coruscant oculi. Ejus dolores nubila, ejus minas fulgura, ejus plorationem nimbos; ejus tranquillitatem animi recte arcum iridis compellaveris. Si mare dixeris hominem, ejus unda sangui, ejus osia scopuli, os ejus cum utroque labro concha, conchae hujus margaritae sunt dentes; Sunt illi pro piscibus spiritus, pro cavernis venae, pro ventis cogitationes, pro fluctibus passiones, pro tempestatibus et procellis affectus et appetitus inordinati.

Audiatur cum Thoma Caraffa eruditus Azolinus, qui in Panegyricis suis parte tertiâ ad hominis celsitudinem exprimendam ita discurrit: [note: Aristotel. apud Stobell et themistocl. Orat. 10. ] Hominem quoad essentiam suam civitati recte assimilari, ut unanimi calamo traditur, ita non lingua, est quae non fateatur. Tanto artificio ex luto formatus est, ut audeat cum coelo aemulari. Hoc enim ab intelligentiis regitur, ille ab intellectuali [note: Isidor. Pelissiota lib. 1. c. 59. ] substantia informatur. Lapides quibus aedificia extruuntur, osla sunt, duritie et candore

marmorihus similia, hâc solum differentiâ, quod marmora ad aedificiorum sructuram concurrant, postquam e subterraneis montium cavernis eruta sunt; ossa vero aedificium suum non aliter sustentent, quam carnibus tumulata. Sita Haec urbs non uti Roma in collibus est, sed cruribus tanquam geminis columnis insistens. quibus non immetito illud adscribatur: Non plus ultra, pro aedificiis tam artis, quam ipsius Naturae; hinc etiam Miraculum mir aculorum appellata. In hac totidem Palatia visuntur, quot membra, quae immensum artisicium paruitate suâ concludunt, titulo magnificentiae gloriantur, quippe quae sumptibus omni potentis fabricata sunt.

Huic pellis delicata pro moenibus est, in eadem se fortitudine infracta tuetur, quandoquidem muro tam debili contra omnes mundi, daemonisque assultus defensionem suam molitur. Erigitur ad decorem illius in parte maxime elevata, in collo inquam, veluti colle, arx nobilissima, quae caput est; ea per sensuum excubias instanter vigilat, pro arcendis extraneorum. insidiis, et conservandâ civibus pace. Neque desunt in apice exposita, ventisque agitata vexilla capilloium, quotum varii colores diversas quasi tribus, seu ingenia diversa incolatum significant. Porta oris, obserata non ferro, sed pretioso corallinorum labrorum obice, dentiumque eburneâ cataractâ, aperitur. Sive ad emittendos cordis legatos, cogitationumque interpretes, qui volantium verborum quadrigis evecti, animi desideria caute exponunt, sive ad intromittendos commeatus alendo publico necessarios.

Medium occupat superba Regia pectoris, ubi or sub cranii, velut arcis tutelâ, armatis costarum praesidiis stipatum, non secus ac Rex Majestate plenus eodem semper throno immobilis rersidet, indeque subditis suis jura sancit, legesque statuit: de quo verissimum est illud;

Neque enim laetitia, aut tristitia, aut alia quaevis affeitio Regem hunc afficit, quin universa corporis civitas cum Rege suo unanimiter conspiret. Non procul abhinc hepatis aquaeductus sunt, qui per tot canales, quot venas, lympham sanguinis deducendo, non refrigerium modo civibus, sed vitam largiuntur. Porro incolae urbis hujus sunt carnes, humores, viscera, musculi, cartilagines, tendines, arteriae, nervi, medullae, qui tanta intei se concordiâ degunt, ut privatum alterius malum, pro malo publico reputent, et ut paucorum necessitatibus subveniatur, senulla sui ratione habita ferro vel igni subjiciunt. Non deest Legatus praesidii, hoc est Irascibile; nec Consiliarius Reipublicae, coneupiscibile inquam. Supremus Praeses Intellectus est, cui Magistratus subalterni, seu Potenciae neceste est, ut pareant: quo item pertinent Magistratus Religionis, Litigia Passionum, Lictores Syntereseos, Forum sensûs communis, et cogitationum Commercia.

Haec nobilissima civitas est, pro cujus conservatione rotatur caelestis sphaera, pro cujus famulitio decurrunt saecula et anni, pro cujus emolumemo benignis influxibus affulgent astra, pro cujus foecunditate roridae nubes resolvuntur in nimbos, pro cujus deliciis in vices abeuntanni, et tempora, cujus abundantiam passim moliuntur elementa, pro cujus stabi limento Natura de sudat, cujus potestati subjiciuntur Regna, cujus Dominium venerabundae metuunt ferae, cujus pulchricudinem miratur universitas, cujus custodiae deputantur Angeli, ad cujus aedisicationem Deus ipse in consilium advocacur. O stupendam civitatem, et omni admiratione dignissimam!

Hanc in urbem, supremus ille Monarcha, totius rector et factor universi, flatum suum, seu spiritum immisit, qui Anima est. Anima autem aeterna, incorruptibilis, immortalis, sub le potentias intellectuales continet, sine quibus in nihilum artificiosum illud Compositum dissolveretur, cujus dignitatem velipli adeo Gentiles, orbati lumine fidei, comprehenderunt. Haec est illa margarita pretiosa, ad cujus emptione supremus ille Mercator, tot in caelo relictis unionibus, se accinxit, eamque sumptibus pretiolissimae vitae suae, et rubinis divinissimi sui sanguinis permutatam redemit, et ut amplam nobis Paradisi haeredi tatem relinqueret, ad statum miserabilem, et infeticem, imo in nihilum quasi, semetipsum redegit.

Veritatem hanc a Christianis fides libus et sanctis, nonmiror comprehendi posse, praeceptis, Docttinis, traditiopibus et miraculis fidem suppeditantibus, cum multo magis idipsum in Gentilibus admirandum et venerandum, tanquam ab ejusmodi cognitione remotis, quae viam propositionibus [note: Demor. vit. lib. 10. ] hisce sterncre potueric. Mirabile enim est audire loquentem Peripateticum, Homo est recti rectissimum animal. Et Pythag oram apud Diogenem: Nihil habet commune cum mortali animante Animal Homo, immnortalibus bonis [note: 1. De Legib. ] exercitatus. Et celebrem Aventini Oratorem: Nullum est animal praeter Hominem, quod habeat aliquam [note: Ex Stobao. ] notitiam Dei. Et si ad sanctuarium ipsius animae penetrare libeat, audiemus Zeleucum vere Catholice disserentem, cum ait: Vnumquemque habere, et parare oportet animam suam ab omnibus malis puram, etenim Deus non colitur ab Homine malo, neque placatur sumptibus, neque Trageoediis capitur, sed bonâ voluntate bonorum, et justorum operum. Et Philisthenem: Anima sapiens, cum Deo conjungitur, ipsam non mors, sed mala vita perdit. Clitarchus, quanta sit animae cura habenda, insinuat: Animae tanquam ducis, corporis vero tanquam militis curam habe. Concordat cum his Democritus, dum inquit: Hominem decet ammi potius, quam corporis curam habere; quippe animus absolutissimus corporis vitium corrgit, corporis autem vis, sine ratione, animum nihilo meliorem reddit. Nihil istis inferior abstrusus Moschio: Omnibus mortalibus, inquit, et terrestribus amissis, unum aliquod immortale, et caleste comparare peroptato. Nec silentio praetereunda [note: De Morte. ] Divini Platonis praecepta, qui nil in his, nec Bernardis, nec Chrysostomis cessrit, ait enim: Delectationes animae sunt cognoscere Creatorem, considerare opera coelorum, et sapientiam suam. Plena horum sunt magni Ethici volumina. Ipsi quoque Juvenali, cum se dissolutum et immorigerum hactenus in Satyris fuis exhibuisset, nescio qua ratione exciderint, quae sequuntur:

Sententias, et descriptiones has, locô omnium, quae dici in materiem hanc possent, apposui. Compatere benevole, et magnanime Lector, male contextis expressionibus nostris, quod si

immanis Colossi speciem, aut Tagetem. aut Ephemeron tibi exhibeant, adjuro te, ne mortem illis protinus omineris, quae quidem his evenit, sed excusare potius errorem, eumque in competenti basitu ipse collocare digneris; considerando nimirum, et attentius inspiciendo ipsa authorum monumenta et anthoritates, atque ita imperfectiones meas corrige. Tu mihi Cynthia, quae Endymionem complexu tuo digneris; tu Prasiteles, qui rude simulacrum amplius elabores; tu Sol Memnoni huic loquelam inspires: Tu Prometheus, qui detractâ unicâ scintillâ a sole tuae sapientiae, huic Epimetheo animam infundas: Tu huic partui esto Lucina; et quod sub umbris atramenti forte mansurum erat in obscuro, tu amico vultu excipiendo in lucem pertrahas, et patere, ut Epilogi locô causas per epitomen subjungam, quae me ad praesentis [note: voejus] luminis compilationem permoverunt. Ad porro Lectionem teipsum inuito.

APPENDIX, ADDITIONES.

RAra, aut imperfecta admodum sunt objecta Mundi hujus quibus augmentatiuo non perfectionem aliquam, vel decorem conciliet.

Ita Natura producit ingenia, quae tamen, juxta Aristotelis mentem, similia sunt tabulae inani et tersae, in qua penicilli nondum ulla vestigia comparent, manerentque obtusa prorsus et inculta. nisi Praeceptoris arte, et industriâ, densa illa caligo, quam in utero materno contraxerunt, dissipetur, eaque ad meliorem vitam novi luminis insusione quâdam instituerentur. Quam inglorie et ignobiliter in Pariis rupibus aetatem degerent rudia et inculta marmora, nisi docta Praxitelis et Phidiae scalpra, inflictis alte vulneribus, figuras illis speciesque humanas induxissent, ita vero tanquam a sepulchralibus cavernis eruta, ad recipiendam vitae ideam quandam cogente ferro prodierunt. Nobilissimi ex Cypro Adamantes, lucidissimae ab Erythraeo mari margaritae, postea quam manuum, et ferri ipsius accessione lustrantur, ac poliuntur, multum pretio aucta emergunt.

Nascitur in colle, seu juxta aquam sterile virgultum, cujus sylvestris indoles inserto surculo corrigitur, quo in fructus laudabiles progerminet. Miser Homo tandem, egenus et pauper, corruptionis plenus, et calamitatum omnium meta, ex utero materno sic prodit in lucem, quasi damnatus ad sepulchrum durante congenitâ misenâ, nisi continuis additionibus, ut edocto loquelae usu, quaeque ad victum, vestitum habitationem, et alias vitae commoditates requiruntur. obviam insidiis iret. quae ipsius aetati ac vitae perpetuo struuntur. In generali hac Naturae constitutione, ita omnia comparata sunt, ut nec materia sine additione formae, neque haec sine illius interventu et augmentatione quidpiam operetur, aut foecundet; suntque ita intime conjuncta, ut perditâ unâ, materia alteri cuidam formae continuo associetur.

Hae, et aliae insuper rationes maturius a me ponderatae, siquidem plura alia subjecta, argumenta, et dogmata necessaria, imo congrua et propria Homini superessent, stimulos addiderunt, ut meae partis judicaverim in hunc locum isthaec collocare: quo undique redundent utilitas et beneficium in Lectorem. Quandoquidem etiam significationes Hieroglyphicae hoc in genere potissimum abundent, et hactenus Opere Pierii Valeriana usi fuerimus, nondum tamen Coelii Augustini in manus nostras inciderit Opus, ex humanis passim simulacris combinatum, hoc capite ordiri visum est, quo plus inde appareat, ac clucesbat notitia substantiae, tam mortalis. quam immortalis in Homine, aeque ac diis, ut Gentilium more loquamur. Haec igitur sunto in Additionibus

HIEROGLYPHICA.

AEGyptii expressionum penuriâ, et verborum [note: Deus Greator. ] sterilitate adducti, quo Supremi Numinis, Eneph ipsorum linguâ compellati, summi Motoris, et Creatoris hujus univerfi ideam quandam exhiberent, mysteriosis ac eruditis significationibus id demonstrare conati sunt Constituerunt inprimis illum formâ Humanâ, vestitum chlamyde caeruleâ, dextrâ regentem sceptrum, sinistrâ zonam, seu cingulum, inde caput mitrâ sursum acuminatâ coopertum, cujus apicem pennarum congeries exornabat.

Venerabilis Eusebii testimonio, libro de Praeparatione Evangelica, haec est Allegorici sensus enodatio. Pennae Creatoris incomprehensibilitatem denotant, ut enim hae semper volatiles sursum moventur, ita ille sublimis semper supra omnem sensum, et fidem intelligentiae humanae elevatur. Facie humanâ esse illum Datorem, Creatorem, et Authorem vitae significabant; Esse eum, qui intellectum et motum largiatur; quo et Divus Paulus alludit, Deus, in vivimus, movemur, et [note: De somn. sup. ] sumus. Quod ipsi quoque Gentiles expresserunt, quos inter celebris Aventini Orator, sic fatur: Deus est, qui viget, qui sentit, qui meminit, qui regit, qui moder atur: est enim omnium harum operationum causa primaria. [note: Lib. 9. ] Et Lucanus:

Et sicut vere non cognoscitur Mens divina, nisi per cognitionem Divinam, etsi nil visibile. nil reale appareat, hoc pennis et Dominio repraesentatur et exprimitur. Indicantes praeterea per corporaturam Humanam, ejus ubiquitatem, et nil conspectum ejus posse eflugere, velut ipsum passim [note: Opera Dei posteriora quae? ] humanum corpus nobis obversatur. Operationes Dei materiales, hae videlicet, cum Deo permittente fit, ut Natura secundum activitatem suam, et influentias calorum operetur, vocantur Opera Dei posteriora. Hinc elucidatio ejus facti petenda, cum Moyses Divinis colloquiis jam ante adhibitus. peteret Dei videre faciem, responsum tulit, Posteriora mea videbis; quod idem erat. ac, circumspice temetipsum, et universum hoc contemplare.

Praeter haec Aristotelis doctrina est, a posteriori seu effectu cognosci rerum essentias, earumque causas. Quemadmodum igitur causae primae,

earumque operandi modus, non discernuntur oculo, neque intellectu humano, ita neque summa Mens, quae operatur, et comprehendit omnia, ratione nostrâ comprehendi potest. Marcus Tullius inquit: Deus ipse, qui non intelligitur a nobis, alio modo intelligi non potest, nisi Mens soluta quaedam, et libera, segreg ata ab omni concreto et mortali, omnia sentiens et movens, ipsaque praedita motu sempiterno. Quod eum caerulea chlamyde, qui color coelis est proprius, circumdatum exhibebant, id egerunt, ut eum totum coelestem indicarent, et in coelisresidere solutum et liberum, neque immersum seu implicatum ullo seu accidente, seu mixtione, aut compositione; quamvis per intellectum nostrum caecutientem vel ignorantiam aliter apparere consueverit. Nec dubium est, illum moveri, nunc ad iracundiam, nunc ad misericordiam seu veniam, prout coelum ipsum varias quoque alterationes seu mutationes admittit, tantâ vero disparitate ab Natura humana, quantum coeli a terra dissident.

Sceptrum, potestatem ejus seu dominium in Naturam universalem indicat, cujus idem Creator sit et Author. Per Zonam, nexus ille seu vinculum intelligitur, quo res omries in unum colligit, et colligat, quo et fata seu vitae, five mortis temperat, et res corruptioni subjectas in quâdam quasi perpetuitate conservat. Et haec per Allegoriam Zodiaci Zona est, quam Sol aeternus perambulat. Ita fuerunt, qui hominem ex ovo prodeuntem, seu ovum ex ore hominis procedens depingerent, significantes mundum huncex ore seu verbo Dei prodiisse, ut clara sunt Prophetae testimonia: Verbo Domini coeli firmati sunt, et spiritu oruis ejus omnis virtus eorum. Et rursum David: Ipse dixit, et fasta sunt.

[note: Mundus Satyrus. ] Per cognitionem Dei ipso permittente, gradatim Nationes illae ad cognitionem mundi investigandam ferebantur, Idcirco, ut jam alibi dictum est, modo tamen aliquantum diflerenti exhibebant deum Panem, qui et Incubus, Faunus, sive Satyrus dicitur. Facies illi humana, barba caprina, cornua arietina, coloris intente rubri, pelle Tigridum adinstar variâ, et maculatâ, parte corporis inferiore hispidâ, setosâ, aut villosâ, capris non absimili. Regebat dextrâ fistulam cum septem calamis, et sinistrâ baculum recurvum, ut, est Lituum augurale. His proportionibus universitarem orbis terrarum intimantes. Prodiens ex loco arundinibus consito, verfus loca habitata gressum simulabat. Per faciem rubi cundam intelligentes aerem, seu aetherem, saepenumero per solis illuminationem hoc colore decoratum. In cornibus significantes duo luminaria, quae non secus, ut naec cornua in parte capitis superiore, in regione mundi superiore ferrentur. Pellis Pantherae seu Trigidis instar variegata varietatem stellarum designabat. Ejus pars hispida, villosa, et inculta, virgulta, arbores, et feras in orbe conclusas, figurabat. Pedibus caprinis, soliditatem et stabilitatem terrae denotabant. Per fistulam cum calamis septem, in septem illis tonis diversis, septem sphaerarum harmoniam intelligebant. In lituo tandem seu virgâ recurvâ, anni ad sua principia reflexionem, et revolutionem in circulum, repraesehtabant. Ad hunc modum symbolum hoc interpretantur Eusebius Pharnutus, et Servius. Curiosum et mirabile est audire, quod invisum hoc simulaerun, non caruerit votis, victimi, holocaustis, et aris, hoc adjecto titulo: Divinitas abscondita Qua ratione igitur poterant inselices hi e luto miseriarum suarum emergere, cum illis per obscura et informia hujusmodi monstra non liceret. His adjungimus, ut jam alibi expressum est, per partes Monstri illius humanas, coelum cum constellationibus, earumque influentiis, per caprinas vero defignari mastam omnem terrenam, arva, et saltus, quo et cum capris, quarum similitudinem habeat, illum relegârunt Et sicut pili suâ pinguedine et uligine aliisque exerementis perpetuo abundant, ita terram novâ semper messe regerminare, et foecundari. Minûs illius extensae similiter terrae foecunditatem, ejusdemque ad operandum promptitudinem demonstrabant. Hac ratione terrarum orbis descriptus.

Caeteroquin, ubi animus esset quendam inquilinum incultis moribus, et qui extra proprios lares nunquam prodiisse visus sit, describendi, figuram hanc Fauni aut Satyri digito indicabant. De Satyris quidem Virgilius:

Faunos Deorum filios, ex Terra, et divino semine progenitos perhibebant. Ex quo colligitur, vel ipsos hosce Idololatras observâsse et agnovisse coelorum nobilitatem, magnitudinem, et sublimitatem, cum inter celeberrimos quosque Heroes Faunos istos collocârent, quae causa fuit Venerationis et obsequii, quo illos prosecuti venerabantur, [note: Nobilitas unde derivet? ] et adorabant. Ab hac sublimivate paulatim deflectentes, eo, devenerunt, ut dicerent, a Faunis prosatos homines, quae catisa est, quod iidem Fauni Hieroglyphicum Nobilitatis essent, ad quam multum praererea conferebat, quo quis loco ortus fuisset, sic referente Platone, fingularis Athenarum Nobilitas et gloriosior caeteris erat, quod nunquam extra moenia sua aberrando evagata per orbem fuisset. Hac de re jam alias binos Dia logos dictavi, qui, Deo vitam largiente, forsitan aliquando publicae luci, exponentur.

[note: Discursus. ] Ejusdem dei Panis imagine Ratiocinium seu Discursum expresserunt, ita enim Plato arcanorum AEgyptiacorum interpres in Cratylo affirmat, non secus hunc atque illum ferri, ex corde videlicet ad os, atque linguam commeare, quidvis amplecti, ad omnia evagari, et per modum divinitatis illius, ex vario apparatu et diversis partibus compofitum, itemque illius exemplo [note: Duplicatus. ] duplicatum, verum scilicet, et falsum. Vero et elevato discursui inesse aliquid divmi, eique amicitiam quandam et affinitatem cum Deo intercedere, qui et ipse sibi verbum adnumerat, idcirco in pectore et capite, tanquam partibus nobilioribus residere: Mendacem vero, velut abjectum, infimum et vulgarem, serpentem humi, nec ad ullam contemplationem elevatum, per partes illius inferiores, irrationales, belluinas, hispidas, hircinas, asperas et deformes intelligi. Hunc in modum discursum ipsum recte distinxeris, bonum a malo, verum a falso, castum ab obscoeno, proprium ab indirecto.

Homo plantis pedibusque contortis, vultu senex, sedensque incurvato corpore, in humeris tenens aureum globum, cum veste longa ad talos usque protensâ, apud AEgyptios Mundum universum designabat, qui secundum coelorum influxus gubernetur, cum iisdem affinitate conjunctus.

In pedum complicatione, Terrae ipsius soliditas et stabilitas; in veste longa acapite ad calcem demisla, varietas et copia colorum, ac rerum exprimitur, quibus ille per qualitates elementares undique ditatur, vertitur, et exornatur. Globus aureus sphaeram caelestem, motumque ejus circularem significat.

[note: Concordantia Hominis cum coelo. ] Iste est Archaeus superior, et inferior, a celebri Osvvaldo Crollio descriptus: haec catena Homeri, Deos hominesque colligans: hoc Mercurii caduceum alatum, et serpentibus circumdatum; hic Berecynthiae crinis est ab Empyrio coelo ad infimas usque valles demissus. Ita concludit Olvvaldus: In Nomine enim ipso, minore Mundo, non est membrum, quod non respondeat alicui elemento, alicui Planetae, alicui Intelligentia, [note: Prafatio Admonitoria. ] alicui mensurae, ac numer ationi in Archetypo. Ita videlicet ad regimen et celntudinem Hominis concurrere caelestem Naturam cum humana voluit Altissimus, cujus patria Paradisus, et centrum illius animae, ad eum finem creatae; quo verba Ovidii collimant: Sedibus aethereis spiritus ille venit.

Haec praeterea Natio solem specie humanâ, facierotunda et juvenili, navi a Crocodilo dedudtae [note: Coeli quare humidi. ] insidentem, exhibebat. Per navigationem significantes impulsum caloris ejus, quo motum in humida omnia introducit, et maxime in aetheriis: quam ob causam multi humidum aethera dixerunt, cum verosimile non sit, motum diuturnun hunc et continuum in sicco posse durare: qua ratione plures Philosophorum veterum, considerato coelorum cursu, aqueos non dubitârunt [note: Angeli aquarum nomine intellecti. ] coelos asserere. Ita in sacris quoque Literis eorum saepe mentio sub aquarum similitudine occurrit; et Angeli ipsi a Davide hoc synonymo exprimuntur, et Ecclesin tot Prophetarum dictis inhaerens, insonat: Aquae omnes, quae super coelos sunt, laudent nomen Domim. Hae aquae, ut et pluviales nostri orbis per Crocodilum intelliguntur, cujus generatio passim Soli attribuitur. [note: Causa prima. ] Ait insuper jamblichus, hac solis nave devecti imagine causam primam sive Deum, qui universum hoc regit et gubernat, significari. Maritanus paritet, cum Philologiam in sphaeram solis introduxiliet, visam ab illa navem, inquit, in sole, quae diversis opinionibus recta, secundo Naturae cursu ferebatur, simul ardentibus flammis, et pretiosis mercibus repleta erat, stantibus ad remos septem fratribus: in Malo depictus leo, et ab extra Crocodilus, e cujus medio fons divinae lucis pet occultas vias Mundum irradiabat. Variae et multiplices sunt icones humanae, ad demonstrandos solis effectus adinventae, quas si adducere hic voluerim, in magnum volumen appendix ista excrescat. Plura igitur desideranti Cattarus in Icombus falsarum divinitatum satisfaciet.

In AEgypti quadam urbe, ab Elephantorum forsitan copia, Elephantinopoli dicta, adoratum [note: Conjunctio Solis et Lunae. ] fuit Osiridis simulacrum. Figura Hominis, erat, cujus totum corpus cyaneo colore imbutum, caput arietis in humani locum gerens, conjunetionem Solis et Lunae significabat, prout refert Eusebius. Per colorem cyaneum Lunae humiditas intellecta, quandoquidem semper humoribus lunaris conjunctio abundat, tum quod noctes simili colore imbuat, qui non minus sereno caelo conspicuus sit. Quis Osirides, et quod Rex univelae fuerit AEgypti, cur manus centum habuisse creditus, cur Solis symbolum habitus, sufficienter in secundo hoc volumine declaratum est.

In urbe Heliopoleos Lunae simulacrum hujusmodi [note: Luna qualiter repraesencata. ] figurâ expressum est. Homo crat, cui caput vulturis, et quassando manu lanceam Typhones seu Gigantes sub forma equi marini occidebat. Color nujus simulacri albus, quod indicabat Lunam ab aliis lumen suum mutuare, quae opinio evidens est. Quid enim negarent lumen illam recipere a Sole, a quo spiritum traxisse, et ortum suum credebant: alitis vero hujus potissimum faciem apposuerunt quod vultur Soli dedicatus erat, ut alibi ex Pierio adduximus. Fuit praeterea avis haec symbolum lucis et spiritûs, imprimis ob velocitatem motûs, tum etiam, quod ad loca maxime lucida, atque sublimia evolare soleat. Aliae rursum Lunae effigies humanâ facie, prout copiose a memorato Cattaro, ubi de hoc argumento ex propofito agit, tractatur.

[note: Consilia et cogitationes occultandae. ] Stupendum non minus, et curiosum fuit sequens Hieroglyphicum, ex quo non obscure colligitur, quantum antiqui nos exhortati sint, cogitationes et consilia in occulto esse oportere. Plutonem caput galeâ tectum, et Proserpinam rapientem depingebant: nec absque magno mysterio, cum enim de Plutone notum sit, Numen esse infernale, idcirco ab inferno hoc spiritu dicimus. quam deceat celare seu tegere omne id, quod in ipsis penetralibus mentis reconditum habemus. Confer huc Emblema Alciati, quod habet ascriptum Lemma: Non vulganda Consilia. Additur Proserpinae raptus, furta fiquidem et raptus clam et in abscondito fiunt. Inducitur galeâ obtectus, quasi dixeris tegendum [note: Prover. 16. ] caput, in quo consilia elaborantur. Ita verissime Spiritus Sanctus ait: Sicut aquae profundae, sic Consilium in corde viri. Non ignota heac magno illi apud Sallustium imperatori, quem ubi persuadere conabantur, ut consilium suum cum primoribus conferret; Si scirem, inquit, vestem meam Consilii mei participem esse, protinus eam exuere, et in ignem conjicere vellem. Ut igitur galeâ caput, sic illo cpgitationes vicissim tegendae sunt.

[note: Potestas Minorum. ] In Plutonis Hicroglyphico rursum potestas non spernenda inferiorum seu minorum intellitgitur. Hic etenim tametsi in infimo Terrae loco rendeat, nihilo minus, si lacessuitus insurgeret, totum terrarum orbem flammis suis concremaret. Ita si in Horologio ultima licet, et vilissima rota exorbitet, tota machina perturbabitur. Sic et statuis suae bases accommodantu; ideoque verum [note: In Post. ] est, quod S. Ambrosius ait: Vicina potentibus solet esse superbia. Et bene rursum alius: Qui velit ingento cedere, rarus erit. In hoc fabulae cari, et Phaethontis excogitatae.

[note: Mortus spita. bilis. ] Per Silenum senem dormientem antiqui motum spirabilem, seu mavis spiritalem intelligebant. Ex hujus capite album quendam vaporem prodire fingebant inter spissam caesariem, per quod crassitiem aeris terrestris denotabant. Finxent praeterea ebrium, quod spiritus illi crassi suâ gravitate, non secus ac in ebrietate hominis organa, et potentias vitales aggravando. et comprimendo somnum inducunt; et hic ille est Spiritus, quem Anima per corpus universum et singulas ejus partes distribuendo insundit.

Jam et Tyronibus notum est, quod antiqui exprimendo igni fabrum Vulcanum exhibebant,

claudum, deformem, luridum, et fuligine denigratum, stantem prope focum, et fulmina cudentem: cui Coelius caeruleum in capite pileum adjungit. Regionis hoc aethereae symbolum, in qua ignis purus, integer, neque immundo alicui pabulo immixtus reperitur, longeque ab illo diversus, qui his in terris, utpote debilior, sine alimento et materia pabuli subsistere nequit; Idcirco claudicantem et defectuosum hunc deum indicantes, ut qui ad sustentationem sui baculo egeret, seu materiâ ad sui conservationem idoneâ, diversus proinde a puro illo, atque defeacato, nullius terrenae mistionis egente. Et hoc vere symbolum est Animae, prout jam alibi insinuavimus, quae per modum ignis calefacit, fovet, et vivificat corpus humanum, quo et ipsum ita roboratum ad suas se operationes accingit. Sic porro elementis aliis est intime conjunctus, ut ex illo quasi vitam hauriant, tametsi nec in illis resplendeat. nec facile nisi forte in operationibus suis manifestetur, dum illis activitatem et foecunditatem inspirat. Et quemadmodum Anima ignis aetherei speciem gerit, dum adinstar hujus ad supremam illam sphaeram, tanquam Patriam suam continuo motu elevari debet, ita vicissim Natura, tanquam foecunda Mater, elementarem hunc ad suos usus et beneficia concedit.

Nequid a semita tanti Authoris deviemus, adducimus hic denuo celebrem illam apud Gallos Herculis imaginem, toties in hoc nostro opere jam memoratam: quod nondum exhausta sit omnis doctrina, hac in effigie conclusa, nec prout debet descripta. Symbolum erat, seu Hierogiyphicum [note: Eloquentia. ] Eloquentiae. Hominem exhibebant virili aetate, et caetera nudum, exceptis iis partibus, quas leonina pellis integebat; dexterâ fortem et nodosam clavam gerebat, ex ore per longa catena aurea prodibat, quae circumfulam multitudinem undique vinctam ad se trahebat. Fuit hoc inter Alciati Emblemata centesimum, octo gesimum, et primum, cui subscripsit; Eloquentia Fortitudne praestantior. Frigura haec originem ex Luciani operibus sumpsit. Nam ut vertit Erasmus: Sic igitur Herculem Galli linguâ Gentis vernaculâ omnium vocant, porro Deum ipsum novâ quadam, atque inusitatâ figurâ depingunt. Demonstrantur eadem in Luciani decrepito sene, et calvo, pauco, quod restat, capillitio cano, forte ut indicarent, Eloquentiam non nisi maturâ aetate, et prudentiâ acquiri: caeterum cutis illi rugosa, et adusta, obscuti et atri coloris, qualis Charontis, et Japeri nautarum. Consentiunt passim in hoc, quod humeris, et sinistro lateri arcum et sagittas attribuerunt. Credidit praesatus Author in vilipendium Graeciae deorum primitus erectam hanc statuam, quasi vindictam de hac natione sumentes, ob factas in patriam suam excursiones, cum ad persequenda Gergonis armen, cultissimas has regiones devastâsset. Sed nescio quid novi, et admiratione dignum in hac imagine resplendeat?

Id porro est aurea catena, cum qua ille multitudinem diversarum gentium multis pretiosis lapidibus, gemmis, et monilibus luxuriantem, velut in vinculis trahebat, earum aliquae ad pectus, ad humeros aliae, itemque ad aures pertingebant, et quamvis exilibus admodum catenulis ducerentur, nihil tamen animi ad effugiendum monstrabant, quin potius tanta mansuetudiae et laetitiâ ab hac non inamoena violentiâ se duci patiebantur, ut vel aegre laturae viderentur suam ex vinculis istis liberationem. Et quod plus aliquantum admirationis moveat, erant catenulae hae a neutra manuum constrictae seu adductae, quod sinistra sagittis et arcu, dextera vero in clava sustinenda occuparetur. Perforavit ingeniosus artisex simulacri illius linguam, per quam transmissa catena regebatur.

In subjectam interea turbam, catenis illigatam, faciem serenam et omnino laetam demittebat. quasi muitam illi consolationem impertiendo. lta Lucianus. Ego dum ad conspectum statuae illius quasi attonitus stupeo, is quem tum forrae mecum habebam hospitem, mihi ait, ne stupeas Advena, mox enim tibi sigurae hujus mystetia explanabo.

Non ad exemplum Latinorum, aliarumque nationum deum Eloquentiae Mercurium Galli habemus, sed Hetculem, ut qui sit illo fortior, atque robustior; neque te moveat, quod senem illum fingimus, hâc enim potissimum aetate, nervos et robur acquirit facundia, quae licet infirmior sit aetas, vigoris tamen absoluti est indicium. Hac de causa Nestoris quoque lingua melle aspersa et imbuta fingitur: et Trojani Oratores Vocem Lyrioeslam, seu floridam appellârunt, et vel ideo senili facie comparet, quasi magno intervallo, a juvenilis Enuntiationis imperio remota, utpote quae juvenili calore asperam, et insulsam prorsus orationem efficit. Instructa est sagittis et arcu, ad indicandum acumen argumentorum, et rursum nervosâ et forti clavâ pondus et robur orationis ex primitur. Hae Luciani expressiones sunt: Et quamvis aliae quantumlibet copiosae, tam ab erudito Alciato, quam facundo illius commentatore Joanne Tuillio subministrentur, illis tamen relictis, ad alia gradum facio.

Bina Herculis simulacra, quae Antheum humi prostratum, solo elevant, et in multis numismatibus cernuntur, Hieroglyphicum sunt luctae, quae inter sensitivum est, et rationale, dum ille animum discursûs et rationis participem, Antheus vero partem sensitivam, terrenam et ponderosam significat. Pectus in super Herculis, sedem prudentiae et sapientiae denout, quae pars perpetuum cum inferioribus, et vitiosis partibus certamen gerit: quod ut alibi jam explicavimus, ita nihil haefitationis fuit, quin hîc repeterentur, maxime, famoso nostro Patriotâ ita disserente:

Sentiebat hujusmodi contradictionem vas electionis Divus Paulus, cum ait: Sentio aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis mea. Serpentis Pythonis contra Apollinem pugna haec dici potest, cum videlicet immundus iracundiae et concupiscentiae serpens, venenum et flammas evomit, et obscurâ cetrâque caligine, Rationi, ceu Apollini labem quandam aspergere conatur. Neque poterit Ratio, quod sensitivum est debellare, nisi elevet, et inaltum adeo evocet corpus ipsum, ut affectuum pede jam non terram corporearum sordium attingat, verum omnes omnino affectus illicitos, quasi Terrae filios, prosternat, et perimat. De hoc mortis genere Apostolus ait: Mortui estis, et vita vestra abscondita

est cum Christo in Deo. Haec pretiosa illa mors est, quae oculos Divinitatis exhilarat, quae et Redemptorem nostrum in hanc similitudinem permovit: Nisi, inquit, granum fru menti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet. Haec singularis illa, et inter omnes maxime insignis victoria est, de qua S. Bernardus [note: Super Missus est. ] ait: Major est victoria hominum, quam Angelprum; Angeli sine carne vivunt, virgines in carne triumphant. Inde Scipionis Africani, generosi illius ducis quem virginis Cimbricae forma non expugnavit, ejus inquam tumulo inscriptum legitui; Maxima cunctarum victoria, victa voluptas. Et Boetius, ad facta Herculis alludendo, ita canit: Superata tellus sydera donat. De hac materia plurima passim extant volumina sacra, et moralia.

[note: Fabula Promethei. ] Quandoquidem non infoecundae confiderationis et applicationis ad symbola est Promethei fabula, jam alias erudite a Coelio pertractata, non praeter rem mihi facturus videor, si eam huc loci transsumpsero, quo plures inde cognitiones, ac doctrinae eiuantur. Plato igitur in Protagora sub persona Socratis, ut artium adinventiunes detegeret, ipsumque ingenium ad eas requisitum indagaret, hujusmodi orditur fabulam. Erant olim tempora (et hinc suam derivat historiam) cum praeter Deos nemo adhuc mortalium viveret, instante dein tempore, ut ii quoque nascerentur, Dii illos ex terra simul et igne formârunt, distributionem tamen facultatum et ornamentorum ad illos spectantium Prometheo ac Epimetheo fratribus assignârunt. Quorum posterior cum totum negotium sibi uni et soli assumpsisser, dumque ego gradus, conditlones, et officia distribuo, tu hic expecta (ait Prometheo) videntes Dii, rem rite instuctam et ordinatam, totius operis distributionem ei permiserunt. Qui praeter spem turbato ordine, rerum diversarum confusionem introduxit. Huic enim plus virium, quam agilitatis et solertiae largitur; alteri celeritatem nimiam deficientibus interim viribus, infundit; plus debito unum muniendo et armando, alterum e contrario, ultra quam justum fuerat, debilem, ac ferc inermem dimittit; Defectus hos salutaribus remediis compensare conatus. Ita cum ex animantibus quaepam, ratione parvitatis suae imperfecta cognosceret, statuit fabricatis ad id alis succurrere; aliis subterraneos sibi specus, et receptacula fabricandi, scientiam tribuit. Ea, quae ad insignem aliquam magnitudinem pertingebant, summa industria conservavit, et providit, nequod eorum genus perire posset, cumque illis id emolumenti concessisset, ut perfectâ lanitate fruerentur, eo animum applicuit, ut catervam ac seriem annorum, et uniuscujusque anni varias revolutiones ac tempora ordinaret. Inde carnes pellibus, et pelles setis, pilis, et villis obduxit, eorumque aliqua cute solidâ ac durâ communivit, quibus contra frigora, aliasque coeli injurias sese tutarentur: ita in pedum plantis, cute spissâ, pilis, adipe, unguibus, aliisque munimentis instruxit, ne a soli asperitate offenderentur. Alimenta vitae neceslaria, in debita proportione subministravit, his quidem (juxta unius cujusque naturam) aut herbas; fructus, et radices, sive carnes, aut alia convenientia, et opportuna: illis vero, quibus sors obtigerat, utdilaniarentur ab aliis, minus alimenti praestitit, quod generosis et ferocioribus aliis in pabulum destinata essent.

Postquam facultates, et omnia reliqua, quorum capacia essent, brutis ac feris indidit, supererat humani generis compositio, atque perfectio, cumque jam nil restaret, quod communicari poslet, nimium enim perfectionis in alia profuderat, multum solicitus, quid agendum in ancipiti haesit. Quibus cutis anxio Prometheus superveniens, ut distributionem factam inspexit, videt animalia omnia completa, illisque de necessariis omnibus abunde prospectum: Solum hominem nudum et miserum, sine calceamentis, sine possessionibus, et absque auxilio pauperem et mendicum: jamque fatalis illa dies instabat, quâ simulacrum hoc mundo exponi animatum oportebat. Inops itaque et Prometheus consilii, cum summâ temporis angustia se conclusum animadverteret, quale tanto open subsidium inveniret dubio secum pectore revolveus. Cum subito in mentem venit (id quod et postea peregit) si ignes sacros, una cum sapientia et artificio Vulcani atque Minervae violaret? Erant haec sibi mutuo conjuncta adeo. ut heutrum sine altero haben, neque alterucrum ulli usui inter homines esle posset. Utroque igitur insigni dono per furtum ablato, hominem investivit, et animavit; qui tantum continuo intelligentiae consecutus est, ut nosset, quibus mediis vitam sustentari oporteret. Deerat tamen illi modus, et ars, quâ in operibus exercitari posset, adeoque utilis sibi ipsi, et Reipublicae terrarum orbis proficuus evadere. Haec in aerariis Jovis unice abscondita servabantur, neque huc aditus Prometheo ullus patebat, studiosius enim custodieban, tur, quam Vulcani, et Minervae repositoria, e quibus priora munera surripuerat.

Homo divinorum favorum jam particeps, et inter sortes caestes adnumeratus, jam que Diis contactu ignis sacri. vicinior factus, solus inter cuncta animantia Religionem agnovit, et veluti memoria suggerente, esse in coelis Nurnina, et Deitates, coepit erigere statuas et altaria, templa item et sacrificia, orationes et vota insitituere, inde voces et nomina excogitare, quibus aeternitatem, immensitatem, et omnipotentiam illius Numinis explicaret. Suppeditante posthaec ingenio, et domos, et vidtum, et vestimenta per artem reperit. In hunc modum instructi et edocti Homines sparsim primum habitare, et antea quam vel aedes, vel urbes ullae extarent, in apertis campis, et per sylvas divagari, ut non raro a fortioribus se feris necarentur, dum earum feroces assultus sustinendi, neque iis resistendi sat virium eslet. Sat jam quidem artis illis ad vitam sustentandam; sed ad sui defensionem haud dum satis adhuc valebant, dum cognitio aut praeparatio armorum iis deesset. Quae quidem propositio, veritati sacrarum paginarum omnino contrariatur, in his enim verbo illo Dominamini, sufficienter contra omnem potentiae hostilis impetum consultum fuisse Homini vidimus. Verum, ut revertamur, unde digressi fuimus, cum imperiti artium militarium essent, ut tamen deinceps a ferinis illis assultibus securiores viverent, consulere coeperunt, quâ ratione uniti invicem et congregati habitarent: inde sapienter de civitatibus, moenibusque extruendis deliberatum, quo inhumanam illorum feritatem arcerent; paulatim deinde

contra sese mutuo his propugnaculis uti, cum sensim in pejus vergentes hominum mores, non discursu, non ratiocinio instructi, ruens unusquisque coeco modo, quo illum propriae passiones, et affectus ducerent, quâvis levi de causa alter in alterum saevire, nec jam homo securus ab nomine trucidari, ac perimi.

Quamobrem supremus Monarcha Jupiter metuens, ne omnino genus Humanum concideret, Mercurium legat, qui sublatâ ex mentibus nostris caligine novum lumen afferret, cisque pudorem quendam aspergeret justitiae, caeterarumque virtutum. quae ornamenta sunt, et vincula civitatum, simulque amicitias, et affinitates inter homines fundaret. Priusquam igitur operi se accingeret Divinitas illa, Superorum Regem interrogâsse sertur, quâ methodo juberet distribui dona, seu virtutes illas, siveartes; quomodo inter eos justitiam obfirmare aut pudorem oporteat, uni an multis, an aliquibus, vel omnino jam omnibus dispertienda. Unde a supremo tribunali decretum illud sublatâ appellatione emanavit; In omnes; et omnes ejus participes fiant. Ita fore, ut civitates perfecte stabiliantur et componantur; postremo ita Jovem conclusisse: Legem nomine meo promulges ut qui puduris, et justitia participes esse non possint, tanquam pestis civitatis occidantur. Ex dictis colligitur, quam antiqui, licet gentilitatis caligine adhucdum offuscati, et impliciti, pias, et justas plane sanctiones formaverint, non secus ac si e coelo derivâssent.

Ex his omnibus advertimus, per facem accensam a Prometheo raptam, intelligi robur ingenii, quo repertae sint artes omnes, quibus illa tam pulchra, tamque stupenda opera in magno hoc Theatro orbis terrarum excolente doctâ hominis manu statuantur, et producantur. Sic Plato, et Aristoteles tradunt, hic quidem, in face vim intellectus agentis intelligi: ille vero e Schola AEgyptiorum haustâ doctrinâ, coelestem igniculum, seu lumen appellat, quod per canalem extrinsecum homini inditum, id proprii officii habeat, ut artium inventionem moliatur. Qui de Prometheo plura hic desiderat, et quomodo in poenam audaciae ad montem Caucalum damnatus, ibidem gravi catenâ vinctus, jecur aquilae lacerandum praebeat, Genealogiam Deorum Joannis Boccatii, et Natalis Comitis nunquam sat laudatam Mythologiam perlegere non gravetur. Nec ego eum desero, nisi prius duplici Hieroglyphico sensu hinc ditatus abscedam.

Primus exhibet Hominem in scopulo quodam arduo, inaccessibili, et praerupto, qui catenae huic, quâ vinctus olim fuerat, detracto annulo lapillum adaptavit, et quasi digito inserturus simulavit. [note: Memoria Beneficii recepti. ] Hoc AEgyptiis symbolum gratae memoriae ob recepta beneficia. Illud videlicet factum a Prometheo fertur, postquam a supplicio ad Caucasum montem liberatum se vidit, in perpetuam reminiscentiam favoris adepti. Inde morem tractum lapillos annulis conjungendi. Et forte haec annuli ferrei est significatio, quo tot [note: Lib. 8. ] annis Romani usi fuerant. Tantundem, inquit Plinius junior, agendum unicuique est, qui nolit se turpi, et contemptibili ingratitudinis vitio commaculari: Turpius gratiam non referri, quanto honestior causareferendi. Similis est gratia monetae, quae quo saepius exponitur, eo cum majori [note: Pro Planeo. ] semper foenore redit. Et juxta M. Tullium, non solum gratus esse debet, qui accepit beneficitim, verum etiam, cui potestas accipiendi fuit.

[note: Indignatio divina. ] Indicavit rursum infelix Prometheus ita ad Caucasum religatus, cor ejus depascente aquilâ, verum apparatum indignationis divinae, et ostentationem suppliciorum, quae reos et peccatores aliquando manent, justum praeterea, et inexorabile Dei judicium, gravitatem insuper poenae et calamitatis coelitus immissae, dum pro furto sacri ignis Prometheus ita severe punitus, et castigatus cernitur. In hanc figuram vel Christiani ipsi aciem intendant, ex hac parabola sibi correctionem pro peccatis desumant, cogitantes, quia durum est incidere in manus Dei viventis: et non semper verum, quod Dui laneos habeant pedes. Quo enim plus morae intercedit, antequam emissa ab arcu sagitta decidat, eo impetu graviore ruit, et mortis aeternae aculeum infligit. Ita vere S. Joannes; Gladius Dei exacutus est, et limatus. Insigne in concionibus argumentum, quod omnia haec sublunaria, quantumvis exigua, divinae Justitiae instrumenta evadant, prout illud est, Ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum; quae faciunt verbum ejus.

Multas, diversasque similitudines, versiones, significationes, et expressiones Mercurii imago nobis exhibet, tum propter qualitates. et proprietates varias illi ab antiquis attributas, tum quod Oratorum Antesignanus fuerit; et Patronus. Hac de re apud Cattarum celebrem scriptorem plures paginae refertae, et non pauca dicta sunt a nobis inter facinora Deorum, Hominumque illustria. Hicut ordinem Hieroglyphicorum a Coelio Augustino servatum, prosequar, pauca, juxta ejus mentem, breviter exponam, ubi primum eorum, quae maxime trita sunt, et usualia, aliqua [note: Vis orationis. ] adduxero. Per hunc igitur intelligebatur vis, et energia orationis; Virtus rerum ihterpretativa. Oratio callida, et discrta. Idem primus literarum inventor habitus; Nuntius praeterea, et Legatus Jovis; hinc pedibus illius alas, et caduceum manibus praebuerunt; quo majorem efficaciam, penetrandi, convincendi, et persuadendi mortalium animos, ejus legationibus inesse commonstrarent: ita de Deorum Oratore, Interprete, et Nuntio a Virgilio haec tribuuntur:

[note: Mercurius curalatus, et eroctus. ] Fingitur insistens pedibus, eleganti formâ, staturâ rectus, ad indicandum robur et vim orationis; alae velocitatem denotat, quâ per aerem discursus fertur: ideo et Homerus voces alatas nuncupavit. Haec de famae sono illustris Asciatus.

[note: Sensus velox et Intellectus agens. ] Hae alae rursus Hieroglyphicum sunt velocitatis sensuum, et intellectûs agentis. Ita Ammianus Marcellinus de Julio Caesare scribit, surrexisse eum de media nocte, quo preces suas et vota Mercurio offerret, ut sibi vivacitatem, et claritatem mentis largiretur; intellexisse videlicet eum arcani loco a Philosophis, hunc solum in mundo esse, qui sensibus velocitatem, et menti alacritatem conciliaret, quae communiter intellectus agens appellantur. Gravitatem praeterea orationis, et soliditatem indicat, supra basem quadratam collocatus. sine pedibus, ad significandum robur et fundamentum orationis, tum quod discursus non pedibus, non manibus egeat. Suidas ait, in figura quadrata elocutionis

veritatem designari, cui tanquam basi innixa sustentetur, [note: Clari viri quibus statuis honorati. ] et stabiliatur. Addit hâc forma Alexandrum, ut reliqui auus deessent, exbiberi solitum. Talibus videlicet statuis donabantur Clarissimi Heroes, et Belli duces. Ita Thucydides refert, Phitarcho idem affirmante, Athenis ingentem numerum statuarum Hermetis, seu Mercurii fuisse, quae omnes unicâ nocte confiactae sunt, postquam Athenienses collecto exercitu bellum in Syracusanos decrevislent: inter quos Alcibiades e Ducibus Atheniensium, in quem invidia confractarum aliquot statuarum devoluta est, gravibus malis de coelo immissis mulctatus est, quod statuarum Hermeticarum dejectione, quasi signo dato illius Reipublicae mutationem attentâsset.

Ab Oratione ad Mercaturam, ejusque lucrum, transitum facientes, invenimus et hujus Patronum et Antesignanum deum illum fuisse. Manibus marsupium indiderunt, dum ad pedes illius alis instructos gallum collocârunt, quo indefessam vigilantiam, mercatori necessariam indicarent: [note: Mercatura. ] Huic rei ansam praebuit, quod primus Oratorum esset; vehemens enim discuisus, et persuasiva oratio, multum ad negotiauonem conserunt, imo anima et basis omnium fere contractuum artificiosa locutio est. Lucro autem quam immerguntur hominum mentes, vel ad dam nationem! sie enim jam olim Plutarchus: Omnis [note: De cupiditate. ] homo lucri cupidus est. Et Plinius junior: Quid non facit, aut patitur mercator? Impium hoc desiderium habendi jam non civitates, sed regiones integras infestat, atque corrumpit. Quin audimus ex Plutarcho Catonem ita dislerentem: Difficile salva erit civitas, in qua pluris, quam bos, venditur piscis. Occasione hujus ad furta et la trocinia pelliciuntur hominum ingenia; quod ita Dei philus exaggerat: Nisi lucrum esset, nemo [note: In Apophtheg. Apud Volat. ] esset improbus. Et Xenophon; Lucrum justitiae praeferunt improbi.

[note: Patronus furum. ] Fertur et Mercurius furum ac furtorum Patronus, fuit certe hac in arte Magister et antesignanus, quando Batcum pastorem, ne ab illo furti proderetur, in Petram convertit. De illo enim narratur, cum Apollo Admeti Regis armenta pasceret, eum boves quasdam, quae longius processerant, furto abactas in sylva occultâsse. Sub figura igitur Mercurii, technae seu fallaciae furum intelliguntur. Haec Poetarum inventa qui sub specie fabularum, veracis et integerrimae Philosophiae rationes mortalium oculis exposuerunt. Ipse autem et Fornuti propterea nomen adeptus est, Suida, aliisque asserentibus. Et Horatius ad hanc mentem cecinit.

Habent igitur fures in hoc Numine Patronum fallacem, proditorem, infidelem, et malitiosum, qui, postquam illis ad furti executiohem praeses et conductor fuit, mox eosdem deserit, et Magistratui prodit, permittens eos misere e patibulo [note: In 4. Action. in Verrem. ] suspendi. Igitur revera, ut sentit M. Tullius, Nihil est turpius ingenuqus, nihil minus libero dignum, quam in conventu maximo cogi a Magistratu furtum reddert. Plinius majore contrario ait, in furto deprehendi infelicis ingenii est.

Velocitas praeterea, motusque inconstans Planetae cognominis, nomen quoque indidit, dicamne Metallo, an composito metallico imperfeto, et Auti, Argentique exeremento, dicto a Chymicis, Physicis, et Metallicis Argento vivo, seu Mercurio. Ad cujus volatiles fugacesque pedes figendos, motumque inhibendum semper luridi, sumo squalidi, atque laceri, desudant, et jactantur miseri, modo aquis fortibus, nunc salibus, aut herbis, per putrefactionem, sublimationem, fermentationem, projectionem Mercurium suum torquendo: neque occaecati jam vident, antequam illius unciam unam fixerint, perdidisse se jam veri Argenti libras, et Auri semilibram; dumque hunc in fallax quoddam amalgama redegerunt. credentes nunc demum se perfectam ejus fixationem obtinuisse, experiuntur miseri, totum illum e manibus in auras et ignem abiisse et evolâsse. Opportune inhanc rem Commentator Testius:

Mercurius a Graecis Hydrargyrum dicitur, et hoc signo [?] exprimitur. Ita septem Planetis septem metalla Chymici inscripserunt: ut Soli Aurum, Lunae Argentum, Plumbum Saturno, Jovi stannum, Veneri Cuprum, ferrumque Marti, quemadmodum testis est Plato in Timaeo; et sub hisce nominibus de iisdem ratiocinantur. Idea item velocitatis et motûs in Mercurio exprimitur, dum alae ipsi in pedibus simul, ac pileo affingantur. Harum meminit Virgilius:

Dicitur et per modum adagii, cum quempiam videmus metu fugere, hic alas in pedibus habet Unde natum illud,

Similis fugae celeritas adhibenda ab iis qui continentiam profitentur, et quotquot se jactant vitiis obviam ituros, virtutique se daturos: inde pariter resultavit versus ille vulgaris:

Mirabile illud, et omnino sapiens caducei inventum, quae insignia sunt, et arma hujus Numinis, dum circa virgam et laevem gemini angues flectuntur, seque mutuo ad ejus principium et finem connexi amplectuntur, pilei insuper [note: Fatum, et Dominium. ] vertice alis instructo, inter Hieroglyphicas literas primum locum retulerunt, nempe Potestas et Vis Fati. Significat illud, praeter applicationes a Pierio adductas, vim inevitabilem Fati, seu quendam quasi flatum, quo mentes nostrae non solum, sed res omnes creates unanimiter moventum, et gubernantur; estque quasi vinculum, quo nos Deo, ipsique inter nos ipsos colligati sumus: Certa queadam necessitas est, qua res mones mutuo

constrictae percipiuntur. Videtur ea haud dubie intellexisse Virgilius, cum suasviter non minus, quam eleganter cecinit:

Hoc modo intima illa rerum inter se connexio descripta: cui hoc additum speciale, ex Macrobii testimonio, quod serpentum illorum alter mas fuerit, alter foemina, qui circa dimidium spirarum erant mutuo connexi per modum, quiherculis dicebatur. Hanc rerum copulam (quo magis apposite loquamur) dicam non aliud esse, quam communis Naturae indissolubilem societatem, ita ab Altissimo ordinatam, pro beneficio et auxilio universi. De hujus infinita providetia ita Spiritus Sanctus disseruit: Attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter.

[note: Pax. Caduceatores. ] Per unionem seu copulam hanc serpentium, non rerum solum unio intellecta; sed insuper vinculum concordiae et pacis: idcirco qui pro hujus negotiatione mittebantur legati, Caduceatores appellati sunt. Virgae hujus effigies in variis numismatibus cernitur; et inter alia Marco Antonio Triumviro imperante editum Numisma, in cujus uno latere mulier erat post velum lauro caput coronata: Verticem ambiebant hi Characteres: III. Vir R. P. C. ex altera parte duae manus apparebant, simul Caduceum tenentes, cumtali inscriptione; M. Antonius. C. Caesar. quae haud dubie inseparabilem Antonii cum Caesare concordiam indicabant. Tanta profecto emolumenta et bona ex pace et concordia animorum proveniunt, ut non aliâ, nisi Mercurii ipsius, seu perfectissimi Oratoris linguâ describi sufficienter possint. De his plena sunt Panegyricorum passim, et Oratorum volumina, quos inter Clarissimus Vir Thesaurus aeterno applausu mihi dignissimus videtur. Ego ne quid ab instituto deflectam, eo prudentem et discretum Lectorem relegatum volo.

His succedit oculatum Numen Argus, inscriptionem Hierogyphicam is habet; Mundi machina. De hoc inter alios sonore Ovidius:

[note: Mundus universus. ] Assumitur igitur pro symbolo universae hujus mundi machinae; cujus caput coelum, oculi stellas repraesentant, quae inferiora nostra quasi custodiunt, et blando calore fovent. Theologi veteres, nec minus Philosophi, quos inter prolixe [note: Cur Animatus? ] Osvvaldus Crollius, Mundum hunc magno cuidam animali comparârunt, quae similitudo proinde locum Argi dabulae fecit. Moveri enim terram, praeter jam dictos, author est Mercurius [note: In Pimandro. ] Trismegistus; et quamvis vario ac multiplici motu agitetur, habito tamen ad alia elementa respectu, tam tardum esse motu, ut plane immobilis videatur: quod hujusmodi argumento probare nititur. Non est. verosimile (inquit) ut, quae caeteris aliment subministrat, concipit, nutrit, fovetque res omnes calore innato, ipsa motu careat, dum fieri nequit, calorem et virtutem generativam extra motum subsistere. Ut igitur per oculos stellae intelliguntur; ita herbae, plantae, et arbores, capillorum; Lapides, et metalla ossium vices tenent. Nihil adeo mirum est, si Argi symbolo, universitatem hanc Sapientia AEgyptiorum comprehendi voluit. Et Mundum animatum esse, nos quoque in Prooemio voluminis hujus ex obliquo tractavimus, nec minus in primo volumine, ubi de oculo egimus, de Argi mythologia prolixam paraenesin instituimus.

ENDYMION.

ARgo Coelius Augustinus Endymionem succenturiavit, Dianae seu Lunae amasium, per cujus omnes significationes si evagari vellemus, speciale opus, seu volumen, requireretur. Inter alios proinde ad doctissimum Cattarum te remittimus, qui omnia ea, quae dici in hanc [note: Mors justi. ] materiam possunt, complectitur. Nos vero, ne quid a proposito tramite recedamus, cum citato Authore mortem hominis justi, in hoc symbolo speculamus. Hi sunt, qui superatis pravis tentationibus, et malignis suggestionibus, post Deum anhelantes, cum illo conjungi desiderant, quod dum in hac vitâ fieri nequit, relictâ illâ ad coelos commigrant, morte corporis consopiti non aliter, quam qui profundissimo somno tenentur, veluti de Endymione fert fabula, qui in recessibus Latmi montis dormiebat. Hujusmodi fuit S. Paulus Apostolus, qui ardentibus suspiriis exclamabat: Cupido dissolvi, et esse cum Christo. Similis enthusiasmus sacram animam tenuit, dum languens ait; Anima mea lique facta est, donec dilectus locutus est mihi: eademque ardentius aliquanto locuta de osculis, inquit; Osculetur me osculo oris sui. Huc volatum suum dirigebat coronatus Psaltes, cum ait: Quis dabit mihi pennas sicut columbae, et volabo, et requiesoam? Re enim vera, mors somnus justorum, requies servorum Dei, ut exprimit Sanctus Chrysostomus. Rursum S. Ignatius Loyola; Quam sordet mihi tellus, cum coelum aspicio!

In sensu mythologico, per oscula, quibus Luna Endymionem deperibat, intelligitur vis, et propensio quaedam naturalis stellarum in subjecta corpora, et Lunae potissimum in corpora haec inferiora influxus, quae lumen suum aliunde mutuatum, cum sit nobis maxime vicina inter omnes Planetas, nostro orbi denuo communicat: et quod noctu potissimum luceret, interdiu in sylvis latere credita, tela et arcum Venationis gratia accepit, caeteroqui Regina intelligentiarum, et coelestium proportionum appellata. Animam quoque justi Hieroglyphico sensu exprimit Endymion, cujus amore adducti Angeli, ac Intelligentiae coelestes, quorum amplexibus atque osculis ut fruatur anima, ad excelsum montem divinae contemplationis se confert, ibique a somno mortis blande consopita, a terrenis sordibus, et vanitatibus liberatur. Quae cum evenerint, tunc demu, perennes gratiae dicantur Altissimo: neque interea recusandum, in mortali hoc carcere tamdiu persistere, quamdiu Divinae Majestati id aequum, bonumque visum fuerit.

[note: Pacificator [?] pax. ] De coelo nunc in terram progredimur, et relicto monte Latmo urbem Romam accedimus: in cujus Lateranensi palatio positum olim Pacificatoris simulacrum, describitur a Quintiliano his verbis: Fuit et ille habitus, qui in statuis Pacificator

ficator esse solet, qui inclinato in humerum dextrum capite, brachioque ab aure protenso, manum infesto pollice protendit. Vir erat canus, et promissâ barbâ; ut declararent, tractationes pacis suscipien das non a Juvenibus, sed ab iis, quos matura aetas rerum diversarum experientia, ac Sapientiâ providisset. Symbolum hoc inter alia nobilissimum est, et quod plurimum fere applausûs mereatur. Neque enim in terris alius praeterea thesaurus est, qui bona ex pace emergentia possit adaequare. Qui pacem dedit, uno verbo omnia dedit; verba sunt S. Augustini. Haec est aedium fundamentum, haec regnorum stabilimentum, haec mater foecunditatis et abundantiae, haec vitae columen, et larga bonorum omnium dispensatrix. Plura desi derantem remittimus ad cos, qui majore facundiâ in hoc subjecto versati sunt.

[note: Favores et odia. ] Pacem proxime contingunt favores, et gratiae velut hostilis animi indicia sunt odia et morositates. Illorum ideam depinxit Politianus in Miscellaneis: Hominem videlicet, qui manus, digitosque con junctos habet, prout e contrario odia, et dissensiones in digitis separatis, ac retro aversis figurantur. Prius ab Horatio exprimitur:

Plinius libro vicesimo octavo Historiae naturalis, similiter hortatur, digitos constringendos et in se convertendos, cum in rem quampiam aslentimus. Prudentius quoque Poeta sic habet;

Plures aliae favoris, atque odii imagines visuntur in Iconologia Caesaris Ripse, quas brevitatis gratiâ hîc omitto. Ex paulb ante memoratis colligitur. per retro aversum pollicem odia, et dissensiones; per ejus converfionem, et compressionem, gratiam et assensum indicari.

Quo praescriptae methodo inhaerearnus, libet hîc aliqua in memoriam revocari, de quibus in superioribus jam egimus. Antiquissimum id [note: Honor, veritas, et amor ominia conservant. ] Phidiae marmor, in quo primum erat sculptura hominis maturae quidem aetatis, sed imberbis, cui nomen Honori impositum, eratque in latere, haud dubie, dextro collocatus: ex sinistro autem latere virgo juvencula apparebat, olivâ caput coronata, qui ambo dexteras inter se jungebant, additumque illi nomen Veritas, spatio intermedio puellus astabat, cujus capiti inscriptum Amor. Hae secundum Coelium tres sunt Divinitates, quibus Fides innititur. eamque illae intactam, et inviolatam custodiunt. Studium videlicet continuum Honoris, veritas in promissis, et affectuum consensus, seu amor reciprocus, haec in omni opere. statu, et conditione conservari decet. Sublato enim amore, etiam fides ab Honore recta, et ex veritate progenita ocius emoritur, ac in nihilum distiuit. Mihi vero in docta hac imagine, [note: Trinitas. ] elegantissime videtur mysterium Sacrosanctae Trinitatis detectum: quandoquidem sub figura Honoris, persona AEterni Patris opportune intelligitur, de hoc enim dictum est; Soli Deo honor et gloria: Veritatis nomen verbo increato apprime convenit, cum ex ipsius ore audivimus; Ego sum veritas: et per Amorem Spiritus Sanctus guratur, ut qui a Patre et Filio procedens, utrumque perfecta amicitiâ et unione connectit, vere sacra flamma a duplici spiritu emissa et accensa: quâ tandem illi fide, quam inviolabili et aeternâ dexteras jungunt? Amore hoc quantum uniuntur, copulantur, et in perpetuum stabiliuntur? Et hi quidem in uno solo marmore, scilicet unâ indivisibili essentiâ. nec ulli alterationi subjectâ. Plena de his Theologorum folia, non speculativorum modo, sed et Moralium.

A soliditate marmoris ad volubilitatem somniorum, velut ab extremo ad extremum, sentio me devolutum, dum vestigiis Authoris mei insisto: cujus adeo firma et stabilia sunt dogmata, ex somniis deducta, quantum ipsa in se volubilitatis, levitatis, et aereae inconstantiae, seu phantasmatis in se continent insomnia. Pinguntur illa sub imagine hominis, cujus languida, ac resoluta facies est, veste forin secus alba, intrinsecus nigrâ (quibus colotibus dies et nos indicantur) manibus cornu tractans. Figura haec inter alias a philostrato descripta est, cujus inventa a nullo Authorum hact enus non celebrata, ob insignem in iis significationum elegantiam. Insomnia bona, quaeque aliquid veracitatis praeseferrent per cornu nigrum, quae fallacia essent et mala per cornu eburneum prodire fingebantur. De somniis appofite Virgilius:

Ita ait Macrobius ex Porphyrii authoritate, veritatem reresemper absconditam in somniis esse. Anima enim dum ab officiis corporis quodammodo libera, objectum aliquod actentius subinde miratur, et contemplatur. illius species sibi, quantum potest, firmiter quidem imprimit, nec tamen illas posthac jam perfecte assequitur, dum libero lumine in illas agere nequit, sed interposito quodam quasi velo, a spissamento naturae caliginosae et opacae in actione suâ confunditur, et perturbatur. De caligine hac eleganter Virgilius:

Hoc igitur velamen in cornu nigro exprimitur, illaque opacitas ad usque pupillam oculi pertingit. Oculus enim, quamvis visûs fit instrumentum, cjus tamen corpus a Natura ita opacum est, atque densum, ut pupilla objectum suum nequeat adaequate discernere. Hucusque Macrobius. Aliam adducit rationem Servius, dum ait: [note: Qui per oculos significetur? ] per portam corneam oculos intelligi, qui tunicam admittunt, quae cornea dicitur, tum ratione, coloris, tum quod per modom aliorum quoque cornuum, frigus non sentiant: et haec ex mente Ciceronis, libro de natura Deorum. Gaeterum in porta eburnea os hominis significatur, et hoc dentium partim respectu, partim quod ex omnibus, quae a nobis dicuntur, pleraque falsa quae autem videntur oculis, utplurimum vera sint. Sive (ut pergit idem Author) per corneam portam insomnia transcunt, et vera nobis exhibere possunt, si ea somniantur, quae statum, et conditionem nostram non excedunt; (prout testantur ii, qui hac de materia scripserunt) sive talia somniantur, quae fortunam nostram longe supergrediuntur,

et haec indubie pro falsis computanda, dicunturque per eburneam portam prodiisse, hoc est, insigniori mendaciorum apparatu, aut fastu exornata. Et haec dicta sufficiant de materia tam fugaci, ac levi; nunc ad argumenta altioris meriti gradum promoveamus. Ea sunt

HONOR, ET VIRTUS.

INter multas a Caesare R ipa recensitas imagines, binas Heroicas observat laudatus Author in Numismatibus Vitellii Imperatoris, ubi virtutis symbolum hoc modo expressum reperit. Juvenis erat, caput galeâ tectus, in cujus crista pennae aliquot apparebant, sinistrâ hastam, et dexterâ sceptrum regens, cothurnatis pedibus, et pede dextro testudinem calcans, oppositum sibi habens honorem muliebri formâ. Caput galeâ tectum virtus gerit, ut sciamus, homini solerti, et virtuoso necessariam fortitudinem esse, quâ se contra assaltus adversae fortunae tueri valeat, ad eundem usum hastâ inserviente. Per cristam, seu pennas, acumen ingenii denotatur, quo se de infima plebe ad altiorem gradum virtus extollit. Per sceptrum, domandi vitia, et passiones malas refraenandi facultas intelligitur. In cothurnis significatio duplex est: prima, quod sectatores virtutis nullo non tempore exercitati debeant, in Athenaeis, et Palaestris, aliisque locis, ubi virtus excolitur; altera, cum pedes symbolum debilitatis habeantur, et inter mundi hujus scopulos crebra sint offendicula, decuit eos non inermes esse; quamque inter tot pericula neceslaria sit circumspectio, et provida ambulatio, per testudinem figuratur, ad cujus exemplum gressus nostros caute insticuentes, praecipitia, et pericula peccandi evitemus, et quo alacrius haec exequamur, oppositam semper oculis Honoris imaginem habeamus.

Depingitur autem formâ muliebri Honor, cum mulieri potissimum incumbat, curam honoris sui gerere. Seminuda apparet, ut contemptum indicet divitiarum, aliorumque bonorum terrestiium, quae nunquam non virtuti postponi decet. Altero brachiorum Cornucopiae complectitur, et pede galeam premit, ut doceat, veros honores, bonaque omnia, nonnifi per virtutem obtineri, et in Honore positis, mediante solum virtute, venerationem decerni. In hoc feracissimo campo poterit juxta beneplacitum suum immorari lector, dum ego me converto ad contemplandum, quid sit

GENERATIO, ET VIRTUS SEMINALIS.

FAcultatem generatricem, eam potissimum quae terrae indita est, docta Antiquitas depinxit sub forma mulieris, germina quaedam exhibentis, eamque Deam Bonam, Persephonem, seu Proserpinam appellârunt; insinuantes, non prius germinare semen, quam in terrae gremio id [note: Dea Bona cur sic dicta? ] receptum, seu reconditum fuerit. Porphyrius germinum loco, spicas Deae manibus indit. Dicta fuit Bona, quod omnia nobis bona ex terra proveniant: item Fauna, quia fautrix mortalium, eos benignitate suaditet. Plutarchus refert, non fortuito dictam Bonam, fuisse enim vere mulierem castissimam, quae alterius viri, extra maritum suum, vel nomen aspernaretur, neque unquam [note: Templum, et caeremoniae Deae Bonae. ] limites aedium suarum egredi visam. Hac de causa, postquam illi a Romanis templum fuit erectum, nemini virorum in hoc aditum patuisse, neque ejus sacris, aut caeremoniis interfuisse, sed cum in aedibus, Consulis cujusdam, aut Praetoris, aut Pontificis maximi fierent, omnes viros domo excessisse, et solas foeminas congregari solitas, quae rhythmis, et canticis noctem festivitatis illius transigebant. Hanc idcirco Medeam aliqui crediderunt, quod odio Jasonis erga se tam ingrati, viros a conspectu suo arceret. In hoc templo herbae omnis generis plantari solitae, quas ii, quibus id curae fuit, pro Medicina inter aegros distribuebant. Alioqui in fabulis est, Bonam hanc Deam Fauni filiam fuisse, ejus manibus sceptrum inditum, quod illam Junoni aequalem antiqui crederent. De his hactenus.

[note: Elementa. ] Mirabilis et curiosa fuit Antiquorum inventio. eodem praefato Authore referente, quâ mistionem et unionem, seu connexionem elementorum inter se, arguere volebant. Junonis imaginem exhibebant, propendentem extra nubes, et quasi e catena suspensam, cujus superior annulus, manu intra nubes protensâ prehendebatur. Aureum illi diadema in capite, brachia versus campos extensa, pedibus saxu ingens appensum, pedum altero sursum retracto, et incurvo, ab ejus dextro latere turritae urbes, afinistro montes aliquot apparebant. Homeri commentum est. His signis per Junonem quidem ipsam, aerem, per catenam vero ignem denotantes, qui res humidas secum ipse constringit, atque conjungit. Pedum alter, cui pondus appensum, item sursum retractus, Terram significabant, et aquam; quae conjuncta invicem, et unita, a summo rerum moderatore, Jove ipsis dicto, gubernantur; erantque veluti ex coelo propendentia, quod ipsum ad Jovis quoque nutum, et arbitrium regatur. Imago symbolis admodum idonea, nisi in eo aciem offendat, quod coronata sit, ineptissimum enim, Regem videre in vinculis, ineptius Regem videre suspensum.

[note: Tempora, eorum mutationes. ] Juno rursus, circumdata nubibus adeo, ut vixdum perspiceretur, Hierogliphicum fuit mutationis temporum, neque hoc solum, sed praeterea indicabat, res quantumvis occultas, tandem revelari; quandoquidem aeris symbolum erat [note: Res occultae revelatae. ] Juno; id volebant res oblivione temporum prope abolitas, et ignorantiae nubibus obtectas, in lucem aliquando tandem emergere. Brevitatis [note: Brevitas temporis. ] insuper, et inconstantiae temporis Idea fuit. De his omnibus si quidem divisim tractare statuissem opus justo prolixius emersurum fuisset: hoc solum obiter attingamus, ne quis seipsum decipiat sperando, fore, ut actio quaecunque mala celari possit, jam ipsa temporis longitudo, ruinae aedificiorum, hominum interitus, nihilo minus, quam alia vulgo contingentia, justo et inevitabili Numinis decreto, ad eorum revelationem, seu propalationem faciunt. Omnia haec et Redemptoris nostri ipsius ore noscuntur: Nihis occultum, quod non reveletur, et opertum, quod [note: Apud Stobel. ] non sciatur. Eruditi Socratis hoc quoque adagium: Facilius in lingua carbo ignitus contineri poterit, [note: Ex Eborent. ] quam secretus sermo. Et ex Sanctis, Gregorius, per hoc, inquit, quod foris agitur, quidquid intus latet, aperitur. Unde majorem semper applausum promerentur opera lucis, quam tenebrarum.

[note: Spes vana. ] In vultu hujus Deae e nubibus conflato, rerum fallacium spes vana intelligitur. Hinc prudenter Poetarum nonnemo, Junonem ex nubibus undique coacervatem, ut difficulter teneri, ita facile dissipari; adque illius normam, spem fallacem seu vanam, quâ mens humana deluditur, abire in fumos, nec secus, quam ventum aut turbibinem, e manibus evolando, expectationem nostram deserere. Discimus exemplo hoc ab impostoribus cavere, qui fallacibus blandiciis promissa sua stipantes, id agunt, quo manus nobis [note: Corpus phantastucum et aereum Ixioni objectum. ] inani vento repleant. Parabola haec originem traxit a fabula, quam Poetae commenti sunt, solicitatam videlicet ab sxione Junonem de adulterio, rem Jovi aperuisse, qui nubem illi sub Junonis effigie opposuerit, quae illum vana specie deluderet. Ita semper veritatis aliquid fabulis intermixtum est, et quamvis non sint nisi Poetarum figmenta, utilitate tamen non carent, quin adeo ubertate moralis significationis tyronibus prosunt: id quod exemplis paulo infra fusius declarabitur.

Mulier tauro insident, et ab eo in altum mare devecta, facie retro conversâ, et deserta litora anxie procul respiciens, Europam Agenoris Phoenicum Regis filiam indicat, quam Jupiter (ut Poetae fabulantur) in bovem transformatus ex abduxit. Haec, juxta mentem citati Authoris, inter priscos sapientes symbolum fuit animae humanae in corpore versantis, corpus Tauri nomine aestimat, quod animam, velut is Europam, per mundi hujus turbidum pelagus deducat, ea vero terram illam promissionis, unde ortum duxero terram illam promissionis, unde ortum duxerit, non extra conspectum dimittat, Deumque factorem, et creatorem suum indesinenter respiciat. [note: Circulus Mentis. Considerationes divinorum et humanorum. ] Et hic est circulus animae Platonicus, et Rationis motus, quamdo mens a divinis ad humana, et ab humanis rursum ad divina, tanquam primum suum principium et scaturiginem continuo quasi motu fertur, et in semetipsam revertitur.

Hanc Europam a Jove sub elegantis juvenci forma raptam, et per mare in Cretam Insulam abductam Poetae fabulantur. De hac qui plus explicationum, et lucis, desiderat, non deviabit, ubi ad Deorum Genealogiam Joannis Boccatii, et sensatam Mythologiam Natalis Conti iter flexerit. [note: Nobilis Marinus. ] Multum elegantiae, et decoris tauro huic, et Europae addidit Illustris Marimus in celebri suo Idyllio, ubi tanquam vivis et genuinis coloribus, dictum illud sapientum verificat; Poesis est pictura loquens; ita ad vivum, fugas, lacrymationes, aliosque animi affectus oculis subjicit: vere splendor, et gloria Italici Metri.

Et quandoquidem vero fabulatores variis figmentis Hieroglyphicas expressiones indiderunt, ego nequaquam a praescripta methodo recedendo, reperio Mutationes rerum per commentum vere rancidum, et obsoletum expressas, quod, cum mihi pro gradu serviat ad mystica, praetereundum non fuit. Ad hunc igitur modum vicissitudines [note: Mutationes rerum. ] et consistebat, quae dextrâ arcum, sinistrâ pharetram cum sagittis exhibebat, huic Celenius deus, seu Mercurius, quasi vestem porrecturus astabat. Pictura haec originem traxit ab eo, quod Poetae fabulati sunt, Jovem, cum Dianam absque omni ornamento, seu integumento degentem vidisset, parum id convenient statui ejus virginali ratum, imperâsse filio Majae, ut ei vestem concinnaret: quod cum ille essecisset, sensit, non satis ei futurum de una veste, sed quod indies seu cresceret, seu decresceret, plures ejus staturae adaptandas, neque in una mensura permaneri posse. [note: Servire occasioni. ] Hoc symbolo variationes temporum indicatae, cui inconstantiae viriliter obviantes, partem magnam prudentiae humanae adhibeamus, discamusque sapientiores, et cautiores per haec fieri. Epicurus noster dicere solitur est: Nultum [note: Apud Laer tium. ] tempus intempestivum est ad animae sanitatem. Item Demosthenes: Aliis temporibus alia con veniunt. Tum et Marcus Tullius: Prudentis est [note: Ad Quintum fratrem. ] viri, tempori parcere, id est, opportunitati locum expactare. De sensu Mythologico Dianae, seu Virginis hujus, per quam et Luna intelligitur, pastim refertae sunt paginae Cartari, Joannis Boccatii, Natalis Conti, et tot aliorum praeterea, ad quos studiosum Lectorem remittimus.

A Danaes fabula, quam a Jove in aurei imbris effigiem converso impraegnatam ferunt, Author Hiero Hieroglyphicorum Coelius hujusmodi significationem deduxit, addito convenienti Lemmate: Animi pulchritudo, et coelestium bonorum affluentia. Vult nimirum Danaen symbolum [note: Animi compositio quantum valeat? ] esse animi bene compofiti, qui pulchritudine suâ coeleste Numen alliciat, ad communicandam sibi ubertatem et affluentiam coelestium bonorum, quae aureo imbre significantur. Fuit [note: In Helen. ] Euripidis hoc monitum, cum ait: Mens optima vates, est, et bonum consilium. Porro necessarium est mentem hanc, seu animam, ad operationem [note: Tabul. Cebet Discurs. 1. ] seu exercitium deducere, ut ait Mascardus; alioqui frustranea est omnis Potentia, quae ad Actum non deducitur. Oportet igitur primum discere, deinde quae didicimus, ea in animo firmare per operationem. Talis fere est senlus Mythologicus de Achylle, qui multis annis sub Centauri institutione educatus, ea quae ibi didicerat, ad ilii momia in actum deducere allaboravit. Quid Phidiae prodesset ars, si manus in sinu reconditas haberet, neque illas ad e laborandum ebur, vel aurum [note: Exercitium quam utile sit Reipublicae. ] exereret? Omnes Reipublicae, aut Patriae commodo nati sumus. Dissicile mihi est hîc manum abstinere, neque ultra evagari in tam utili materia. De laudibus exercitationum legantur praeter citatum Authorem, ex modemis primus discursus Academiae Comitis Berny, ex antiquis Plutarchus, de audiendis Poetis, et alibi in opusculis ejus admirandis.

Quantumvis monstrosum, ac deforme Pasiphaes factum appareat, ex illo nihilominus complures doctrinae multâ moralitate praegnantes eruuntur. Et quamvis non ignota sit fabula, opportunum tamen videtur ejus narrationem hîc loci primum retexere, quo deinde ad sensus morales exponendos commodior descensus fiat. Dicta fuit igitur Pasiphae filia solis, et uxor Minois Regis Cretae, quam ferunt Tauri amore captam, et ex illius incesto congressu Minotaurum peperisse, cique Monstro fabricatum postea a Daedalo labyrinthum in Creta, alibi jam dictum. In mirabili hoc composito Animae ideam docti agnoverunt, quae vinculo aethereo corpori sociata, quod vinculum seu catena idem est cum spiritu astrali, qui sphaerae ipsius superiora cum inferioribus tenaciter connectit, a Platone, ejusque asseclis non obscure notatus, sive Archaeus coelestis est, cum terrestri illo composito colligatus. Haec vera Manhi est significario, dum ait:

Praeterquam, quod ea toties ab Ovidio dicuntur, confirmantur et hoc ejusdem versu.

Hic est ignis ille coelestis, ac vehiculum aethereum, [note: Vehiculum aethereum ducens ad coelum animas. ] quod Animam ad coelum, unde prius originem sumpscrat, reducit. Hoc illud est, quo corpus ad operandum movetur, quodipsum quoties a recta operatione deflectit, toties neceslario pars rationalis sensitivae hominis parti succumbit. De spiritu porro aetherco ita Psaltes regius: Qui facis Angelos tuos spiritus, et milistros tuos flammam urentem. Perpulchram hîc eruditionem [note: Medium, quo Anima corpori jungitur, de utriusque natura participat. ] suggerunt Platonici, dum negant ignem hunc ob summam essentiae suae subtilitatem parti terrenae inseri aliter posse, quam per vehidulum quoddam seu medium, quod de utriusque natura quodammodo parricipet, illudque produci juxta mentem horum Philosophorum, eorumque puram imaginationem, dum Anima orbi aethereo inambulans, paulatim descendendo ad carnis mortalis habitationem, facto per elementa intermedia transitu ex illis sibi vestem, seu qualitatem nonnihil densam aslumit, eoque postea medio cum corporea hac mole conjungi, et quasi constringi ac in illud ferri summo quodam defiderio, quo corpus appetitur ab omni anima. In toto igitur hoc composito, per Taurum corpus, per vaccam ligneam vinculum aethercum, per Pasiphaen Anima intelligitur, e quorum copula Minotaurus nascitur, id est, corpus aliquod mixtum, ex corpore smul, et anima compositum.

[note: Miseriarum effigies. ] Eo quod Pandora vas miseriarum omnium humanarum acceperit, idcuco ut sig nificarent adversam fortunam, natalium obscuritatem, infelicitatem, paupertatem, miseriam, infamiam, desperationem, et omnes denique calamitates, quae sub imaginationem cadunt, fingebant mulierem, vas apertum, seu pyxidem manibus tenentem, Pandoram scilicet, cut ea pyxis tradita fuerit ad virum Epimetheum perferenda, hoc mandato, ne quae in vase illo conclusa essent, aspiceret, illam curiositate motam vasculum aperuisse, et subito virtutes omnes, quae una conclusae fuerant, e manibus avolasse, superfuisse autem, et in fundo tanquam graviora resedisse [note: Curiositas quam nociva. ] mala et infortunia. Ita verum est magnorum saepe malorum causam curiositatem esse: bene itaque monet divinus Plato, cum ait: Evitanda [note: De regno. ] est curiositas verborum. Et Plutarchus: Omni, inquit, fide caret homo curiosus, quamobrem famulis, et hospitibus citius credimus Epistolas, ac sigilla, [note: De curiositate. ] quam amicis; et familiaribus curiosis. Et Eueripides: Curiosum, esse, pernitiosum est vitae. Ita Comes Fulvius Testius in Ode dedicata Marchioni Herculi Cocapani, festivo carmine loquentem de infelici Pandora Hippolytum introducit:

[note: [?]urydice. ] Nihilo minoris, quam praenarrata, moralitatis atque eruditionis ferax est infelicis Eurydices lugubris casus. Illa cum tantisper a dilectissimo conjuge Orpheo, per avia secessisset, in colubrum incidit in herba delitescentem, e cujus lethali morsu nefarium venenum hauriens, illoque per venarum canales vitiosâ suâ indole ad cor usque permeante, misere interiit. Factum hoc inter alia, stupendâ prorsus elegantia in gloriosissimis suis Idylliis describit Nobilis Marinus, qui in Poemate Epico Italici idiomatis, imnibus aliis non difficultet palmam praeripit.

Ex hoc casu proinde haud dubiê Ethici deducunt apperitum sensitivum, qui corruptioni obnoxius, facile a perversis affectibus, seu passionibus depravatur: et hic est morsus ille venenatus (inquiunt) quo Eurydice in pede icta interiit. Qui per pedes affectus riescit intelligi, audiat S. Augustinum disserentem; Pes tuus affedus, [note: Pes symboluii affectûs. ] tuus. Pes igitur sinistrâ passione, seu affectu pravo vulneratus, graviter totum hominem aflligit, et non raro ad sempiternam internecionem, et damnationem gehennae sic vulneratum [note: Appetitus sensitivus depasvatus. ] perducit. Idcirco, ut ab hujusmodi vulnere immunes Apostolos suos demonstraret mundi Salvator, voluit, priusquam se morti traderet, pedum inter illos lotionem instituere, et Petrum quidem, actu immensi amoris recusantem, acriter inorepavit, dicendo: Nisi lavero te, non habebis partem mecum. Iste est serpens, quem aeterna Sapientia comminatur, posituram se inimicitias inter serpentem, et mulierem, ipsum vero calcaneo mulieris insidiaturum.

Si pro confirmatione veritatis hujus ad Mythologicos recurrere quisquam velit, inveniet ibi fortiffimum Achillem stygiis aquis infantem adhuc immersum, et toto alioqui corpore fortissimum, ac invulnerabilem futurum, nisi pedes illius aqua stygiâ maduissent, qui proinde sosi vulnerabiles et infirmi evaserunt; hoc exemplo indicantes, invictum futurum Achillem fuisse, nisi proprio affectu victus succubuisser. Neque multum ab hoc sensu discrepat, quod de Jasone resertur, cum ad aurei velleris occupationem aspiraret. Perdiderat ille (ut fabula meminit) alterum cothurnorum in eo flumine, cujus haec erat proprietas, ut nullo unquam sinistro vento agitaretur. Cujus iste sensus est, eum qui in via sit ad virturis occupatioitem, exui quandoque bono habitu, et affectu regulato subinde spoliari. Ad hanc normam dum Virgilius Reginam Didonem describit, ab aflectu, seu passione depravata ad mortem voluntariam perductam, quid aliud indicat, quam amissum ab illa cothurnum fuise? Sunt haec ejus verba:

Sedulo igitur pedes observaridi, ne a pravis affectibus pervertantur. Ab Eurydices morte, ad vitam [note: Cybele, sivo Terra. ] Deae Cybeles convertitur Author noster, cujus capiti coronam turritam imponit. Per turrigera: hujus Deae simulacrum Terram intelligit, [note: Agticultura. ] et per civitates, quas a tergo habebat, Agriculruram, quae ad terram subigendam requiritur, sive quod inculta sterilis, et laborata solummodo fertilis evadat; hoc addito lemmate: Vbi enim homihum frequentia, ibi artes, et industria valent. Currum, cui habitu regio ihsidebat, gemini leones ducebant, velut in pluribus antiquis numismatibus pater, quo indicabant, nullum,

esse locum tam asperum, incultum, aut sterilem, qui nequeat labore, et agriculturâ domari, emolliri, et foecundari.

[note: Geometria. Geographia. ] Haec sive stans, five sedens humi cum circulo in manibus, Geometriam, cum quadrante, Geographiam, cum ligone prope taurum depicta, Agriculturam significat. De Cybele hac, quae aliis nominibus Ops, Rhea, Berecynthia, et Vesta appellatur, copiosissimi sunt Boccatius in Genealogia Deorum, et Natalis Comes in Mythologie sua, et Cartarus de Imaginibus idolorum. Dexterâ (ut nos quoque eotum nonnulla quae supersunt, afferamus) sceptrum regebat, ad indicandum, esse in Terra Regna omnia, omnemque [note: Quare in cut. ru vecta. ] humanam Potestatem. Pallio viridi, floribus variegato amicta erat, ad insinuandas omnis generis herbas, floresque, quibus terra integitur. Hoc modo triumphans cernitut in loco celsis arboribus confito, quo ejus in gignendis arboribus foecunditatem denotabant. Quatuor rotis currus illius sustinetur, ut indicarent, terram, quantumvis, in se firma stet, atque immobilis, opere tamen perpetuo, per quatuor anni tempora, perque vices sese velut in circulum excipientes, rotari semper, et circumvolvi. Leonibus trahitur, sive ad demonstrandos labores arduos rusticorum, five quod seminatum granum cum festinatione recuperent, ne volatilibus in praedam cedat.

[note: Clavis in manu Opis. ] Meminit praeterea S. Isidorus, manibus illius clavem inditam, quo infinuarent, Terram hyberno tempore clausam recondita semina in gremio fovere, quae tempore verno rursum progerminet, Terra enim tum vulgo aperiri dicitur, Terram insuper Rheam a pluviis appellatam author [note: Tympana et Cymbala cut rerrae data. ] est Fornutus, eique triumphanti addita tympana, cymbala, faces, et lampades, eo quod tonitrua, fulgura, et coruscationes, et praecedere, et comitari pluvias non raro soleant. Quidam per tympana significari volunt, terram in se ventos continere. De hac Cybele seu Ope prolixum Tractatum Cartarus complavit, quo plura scire desiderantem remittimus.

Ne molestum tibi hibenevole Lector capitulum sequens, neque inamoenum, agens de Gratiis, quas ternario esse numero vel Lippis atque tonsoribuis notum est; cur autem potissimum tali, et non aliâ formâ, aut numero ex hibitae fuerint, non tam notum omnibus est. Pingebantur igitur formâ virginum juvencularum, ridentium, seseque mutuo amplexantium. Earum prima, referente Hesiodo, AEgle, secunda Euphrosyna, Thalia tertia appellata, quid per eas significatum fuerit, optime inter alios Seneca docet libro de Beneficiis: qui in hunc fere modum ratiocinatur: Scire petis, cur ternario potissimum numero Gratiae significatae, cur sorores, cur manibus invicem junctae, cur ridentes, juvenes, ac virgines, transparentibus velis amictae? Volunt quidam unam earum esse, beneficium quaeconferat, alteram quae recipiat. tertiam quae receptum beneficium restituat.

Triplex ergo species est beneficiorum: ejus qui metetur, ejus qui recipit, et tandem ejus, qui reddit beneficium. Manuum complicatio, ordinem atque regressum beneficiomm indicat, quae mutuâ quasi restitutione, ad primas tandem manus, unde exierant, revertuntur; Ridentes sunt nulla enim est gratia, quae vultu superbo fit, aut severo: Juvenes, quia non decet beneficii memoriam inveterari: Virgines, quia incorrupta, et sincera beneficia, et gratiam esse oportet. Vestibus incedunt solutis, demissis, lucidis, et transparentibus, ut appareat, in gratia nihil colligatum, aut coactum, nihil occultum, sed manifesta omnia, et palam fieri debere. Hactenus Seneca.

Sed neque silentio praetereundum, juxta Coelium, quod una Gratiarum faciem occulere videatur, dorsum spectatoribus obvertendo; per hoc enim significatur, beneficia in abscondito, non palam esse facienda; juxta monitum Salvatoris: [note: Matth. 6. ] Cum ergo facis eleemosynam, noli tuba cassere antete, sicut hypocritae faciunt. Et rursum: Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinitra tua, quid faciat dextera tua; ut sit eleemosyna tua in abscondito. Altera faciem velo denudatam, et apertam monstrat, quasi teneaturis, qui recipit beneficium, adbeneficii revelationem, et benefactoris encomia, laudesque publicandas. Tertia ad latus conversa, partem faciei velatam, partem vero discoopertam monstrat, quo indicatur, beneficii quidem retributionem in occulto servandam, beneficii vero collatorem palam laudibus extollendum. Volunt Mythologici Baccho illas, ac venere prognatas;

fuerunt et quandoque per Horas incellectae, quamvis hae, juxta mentem Chrysippi, credantur aliquanto juniores.

Gratias Homerus in Dearum numero collocat, easque ad coeli portam excubias agere, penes quas stet, densam caliginem seu immittendi in mortales, seu ab iis auferendi. Statius cum de sole occiduo loquitur, Gratiis officium solvendi fraena solis equis imponit. Meminerunt alii, Gratias omnino quatuor fuisse, perque illas quatuor anni vices intellectas, quae et Horae alias dictae. Hae cum sertis in capite depictae, uni sertum ex floribus, alteri e spicis, tertiae ex uvis et pampinis, ultimaetandem ex oliva. Finxerunt praeterea antiqui, fuisse illas in manu Apollinis, indicando a sole potissimum oriri temporum vices. Officium illarum fuit, mutuum amorem hominum curare, ut, sibi invicem grati, et amici sint. Quare secundum quosdam duae tantum Gratiae fuerunt, apud Lacedaemonios certe solae duae adoratae. ut refert Pausanias: ideoque et duo videntur esse potissimum effectus Gratiarum, dare videlicet, atque reddere beneficium. Primus Epeocles in Boetia author Gratiarum adorandarum fuit. Erat illis inter Graecos templum prope Eleos, in quo status ligneae, facies autem manus praeterea. ac pedes eburnea fuerunt. Earum una manu rosam, altera cubum, seu aleam, tertia myrti ramum gerebat. Quorum hanc rationem reddunt: Rosam scilicet ac myrtum Veneri sacra, idcirco data, quod plerumque Venerem comitentur; Cubus verb lusum significat, quo simplices juvenculae inter se nugari, tam suâ, quam spectantium voluptate solent. Haec Pausanias. Dum insignium illorum alii alias rationes statuunt; in rosa amoenitatem, seu suavitatem beneficii in aleis collationem, et reciprocationem illius; in Myrto denique perpetuo virescentem beneficii memoriam intelligentes, ad eum modum, quo planta haec perpetuo viret, neque unquam exarescit. Tradiderunt, tum Alexander in Genialibus, tum Aristoteles in moralibus, solitos veteres Gratiarum templa in medio foro collocare, quo omnium oculis obversaretur, et libentet beneficia praestanda, et praestita libentius recompensanda, maxime cum ea cura

Gratiarum esset, ad hoc invigilandi, ne ex debitis hisce nil inter mortales omitteretur. Harum comitem Mercurium fecerunt, qui cum symbolum sit Rationis, rectique discurfûs, ut illius vestigiis insistendo noverint homines, cui, quomodo, et quando praestanda beneficia, in hoc Divinae Bonitatis aemuli, quae ad bene faciendum perpetua solicitudine pro nobis vigilat.

Ex omnibus his non dubitanter arguit Macrobius, Gratias in manu Apollinis dextrâ collocatas; arcum et sagittas sinistrâ tenentem; quo indicarent, multo promptiorem esse Dei manum ad bene, quam ad male faciendum, bene enim facere velle semper (et nonnisi malis nostris lacessitum arma sinistrae manûs gro castigatione nostra adhibere) tanquam benevolum dispensatorem Gratiarum suarum in genus humanum. Stant conjunctis invicem brachiis manibusque Gratiae, quia decer ordmem benefaciendi de manu transire in manum, tandemque in illius emolumentum redire, qui primus gratiam fecit. Ad hunc modum gratitudinis et amicitiae vinculum homines inter se colligatos tenet. Nobis porro sufficiat ab his Gratiis ad ipsum fontem pererinem gratiarum omnium pervenisse, et pro modulo nostro delibâsse, qui plenis labris haurire gestit, ad Authores hactenus citatos se conferat. Neque illum lateat floridissimum Idilium Nobilis Marini, interque suavissima ejus Epithalamia, tractatus, cui Gratiarum ticulus praefigitur, dignus sane, qui legatur, et relegatur mulioties, ob suavissimam metri Italici harmoniam. Nos vero ab extremo omnis pulchritudinis, ad deformitatis alterum extremum pergimus. Sunt autem

Gorgones, quae hîc non tam in horrenda specie, quam indivisibili ihter se amicitia conjunctae, dum considerantur attentius, multam sane materiam moralium eruditionum praebent. Harum capita capillorum loco anguibus squamosis circumsepta, ex ore dentes ferinos velut aprorum utrimque prominentes habebant, alatae insuper credit. Phorci ex marina bellua filiae, quarum nomina fuerunt, Euryale, Sthenio, et Medusa, earum postrema sola mortalitatem assumpsit, quam Poetae a Perseo decollatam fabulantur. Porro in his figmentis Theologia AEgyptiaca, seu Platonica triplicem hominis Animam, vegetativam nimirum, sensitivam, et rationalem intelligit: quae et inter Hebraeos diversa nomina sortiuntur, juxta diversam earum essentiam, [note: Per Gorgones triplex Anima intelligitur. ] et significationem. Ex his una dicitur Nephes, quod Latinis vivens, aut sentiens interpretatur: hanc communem cum caeteris animantibus sortiti fuimus, estque Mortalis, et de natura Medusae participat; haec capiti proxima, cumque eo intime conjuncta, atque subjecka corruptelis sensuum, et affectuum corporalium. De qua Theologi credunt locutum in horto Salvatorem, cum ait: Tristis est Anima mea usque ad mortem. Et alibi: Qui non habuerit odio Animam [note: Perseus quid significet? ] suam, perdet eam. In hunc sensum a Perseo, qui Genium bonum, seu spiritum divinum indicat, eam decollatam volunt, ii videlicet, qui ad contem plationem rerum caelestium, atque sanctarum aspirant, rescindere primo caput terrenarum affectionum debent, ne pars sensitiva rationalem laedat. Gorgonum altera Ruah nomen sortita est, id est, spiritus particeps rationis. Tertia Nessamah appellata, sive lumen, quo nomine, at a Pythagora, et a divino Psalte multis locis indicatur. Haec est, quam Mentem Divus Plato, et Divinitatis portionem S. Augustinus appellat.

Dictae fuerunt homines se respicientes in saxa convertere, quamvis enim intra nosmetipsos habitent, nunquam tamen ad perfectam Naturae illarum cognitionem pertingere valebimus, nisi decapitatâ hâc Medusa, id est, a terrenis affectibus primum liberatâ. Neque absque ratione spectantes in saxa conversos asserunt, dum eos, qui ad rerum caelestium contemplationem eriguntur, respectu rerum mundanarum prius in petram immobilem converti necesse est. Dictum praeterea de his sororibus fuit, habuisse oculum inter se communem, quem altera alteri subinde mutuum daret: quo indicârunt extrinsecum lumen nostrum a Deo nobis concessum, et abillo de anima in animam diffundi. In descriptione Gorgonum lacius evagantur, tum Ovidius in Metamorphosi, tum Ludovicus Dulcis in conamentariis supra Metamorphoseon libros, tum Celebris Natalis Conti in Mythologicis, quo et curiosos plura de his audiendi, remittimus.

[note: Natura humana. ] Memini me in primo volumine tractatu de capillis, juxta mentem cirati Authoris induxisse Naturam humanam in Virgine juveni exhibitam, quae nuda, capillis sursum conversis, brachiis extentis, plenis uberibus, ad complexum quarundam arborum anhelans festinabat; quo indicatum fuit, Hominem arbori inversae similem prout docuit Praeceptor Stagirita, cujus radices capilli sunt. Idem quoque symbolum est Animae sensitivae, quae quasi uberibus Hominem nutriens, ad illius incrementum totis viribus incumbit. [note: Debilitas ingenii, virium et mors. ] Hîc autem e contrario, ad ejusdem Authoris mentem affirmaverim, quod imago Virginis, evulsis, aut resectis crinihus, indicet debilitatem ingenii, prostrationem vinum, et mortem denique violentam. Tracta fortasse hac significatione a facto Sampsonis, qui, cum antea portas civitatum effringeret. mille viros unus stemeret, postquam ab infideli scorto; Dalila inquam, ejus capilli resecti fuerunt, ita viribus elanguit, et in oculis hostium suorum eviluit, ut eum quasi jumentum in molendino laborare fecerint. iIta finxit Euripides, mori Alcesten non potuisse, nisi per Mercurium pro hoc negotio exequendo coelis demissum, capillus illi quidam lesectus fuisset: Ita Nisus prodi hostibus et Minoi non potuit, donec ab ingrata filia purpureo capillo, seu farali crine spoliatus est: Neque Dido, apud Virgilium, filum vitae terminare valuit prius, quam Iris ab Junone immissa flavum ilii capillum ademisset. Fabulae quidem illae, ad veritatem tamen alludentes, dum novimus, vires atque fortitudinem hominis per capillos augeri. Et quandoquidem de Naturae infirmitatibus mox verba fecimus, liceat deinceps loqui de

JUSTITIA.

POtens haec Dea, quae rexit hactenus, regitque mundum universum, apud Reges, populos, aut nationes quotquot eam colunt, amatores videlicet recti, justi, et honesti; ubi vero perfidia, iniquitas, et alia vitiorum monstra regnant, sive regnarunt, subito disparuit, et conversa ad caelestes sphaeras, ubi nativa illius habitatio est, magnis itineribus contendit. Eruditiores igitur inter Mythologos, quo principali huic attributo

Altissimi, conveniens quoddam nomen inderent, Astraeam appellârunt, quam tamen Poetae fabulantur Astraei Gigantis, et Aurorae filium, alii vero Jovis e Themide sobolem; quae crescentibus in orbe terrarum vitiis, aslumptis alis in coelum evolavit, et in Zodiaco locata est, eâ in parte, quae ab ea Virgo est nominata; Leonem inter, et Libram, quam manibus tenens res omnes ponderando, aequaliter distribuit. De hac ita canit Ovidius,

Hanc Gellius et Chrysippus depingi solitam ajunt formâ quidem, et aspectu virginali, vultu tamen formidabili et severo, visu tremulo, reliquâ faciei parte, nec miti, nec atroci nimium, majestuoso, et venerabili habitu, cujus manibus modo bilancem pictores, modo secures, et fasces addiderunt.

[note: Justitia sine capito. ] Inauditum porro est, sed altiori indagine digrium, quod tradidir. Alexander Aphrodi saeus, depictam inter AEgyptios, et cultu divino exceptam, sine capite Justitiam, quae manum sinistram apertam gerens, manûs volam ostendebat: Quasi sinistra ob nativam pigritiam, et inertiam, ideoque minus corruptioni obnoxia, aptior sit pro Justitiae symbolo, quam dextera. Quod vero Leonem inter et Libram sit collocata, significat, Judicem esse debere animo forti, et intrepido, qui neque minis; neque blanditiis, a recto, vero, et justo dimoveri possit; ejusque officii esse, secundum aequiutem discutere, et lerio ponderare bonorum simul, ac reorum merita, atque demerita, et his congruentia sive praemia, sive supplicia. Videri illam fine capite, mirabiles plane cogitationes praecitato Authori movet, dum solicitus est, credatne illam omnino acephalam, id est, capite orbatam, aut potius intra stellas reconditum illud habeat: utrovis modo hic sensus eruitur, neminem prorsus hominum a Judice oculo partiali aspiciendum, neque personarum [note: Rei velato capite deducti. ] acceptorem Judicem esse oportere. Rei certe Athenis olim cum argumentis suae defensionis velato capite comparebant, et in hoc statu Areopagum ducebantur. I, igitur, atque intra stellas caput Justitiae colloca, quo omnes noverint, sincerum Judicem et rectum, non nisi Deum pro objecto habiturum, a cujus aeterna rectitudine deviare non liceat.

Indicat praeterea, celare Judicem cogitationes animi sui debere, quousque sententia prolata sit, ne praescita, astu quodam seu fraude impediatur, aut evitetur. Hâc Consonantiâ, nequit alia nobilior dati, ut sapienter Euripides; justitia, [note: Apud Stobaeum. ] inquit, harmonia et concordia est totius Animae cum concinnitate.

Nequeo hîc praeterire brevem descriptionem earum qualitatum, quae ad rectum Judicem requiruntur, ex eodem nimirum Euripide, quo et discursum hunc nostrum concludemus: justitiae est, distributivum esse jus, quod est secundum cujusqus dignitatem; et tueri patrias consuetudines, et instituta, et servare scriptas leges, et veridicum esse in controver siis, et stare conventionibus. Sectantur autem Justitiam, et Sanctitas, et veritas, et fides, et vitiorum odium. Si quisque Judex dictum hoc ob oculos collocaret, incorruptiora Tribunalia forent, neque tanti in fore clamores.

Cum doctrinis hisce moralibus, oeconomicis, sami liaribus et Monasticis, claudente agmen Justuiâ, Caput hoc, seu Tractatum concludo, ubi tantâ curâ, atque prudentiâ, celebris quoque Author noster finit, totumque opus praeclaro Ciceronis [note: Pro Rabir. ] dicto reluti obfignat. Est sapientia judicis in hoc, ut non solum, quid possit, sed etiam, quid debeat, ponderet, nec quantum sibi permissum, meminerit, sed etiam quatenus commissum sit. Nos vero animus monet, ut de Androgynis calamo nostro dicendum aliquid denuo committamus.

ANDROGYNI.

HIc enimvero Natura, quidquid superfuit virium, atque roboris impendit, consociando invicem utrumque sexum, masculinum licet ac foemineum, intendens constituere Hominem omnibus gradibus perfectum, dum totum concedit, quod emanare ab illa potuit. Credideram me partibus meis defuturum, nisi quaedam proferrem, quorum ad calcem Capitis praecedentis mentionem habui. Neque enim omni hic, quae in eam rem dici possunt, adducere praesumo, cum tanta sic librorum copia, tanta fertilitas eruditionum, ut (velut Angelus olim S. Augustino inquiebat) impossibile sit angustis terminis complecti vadum in mari. Interea cum Polluce dico hos esse, qui secundum aliquos vocantur, Concubini, item Androgyni, nec non Hermaphroditi. Huic proposito inservit Distichum sequens:

De his ita sentit Aristoteles: In quibus contingit gemina habere genitalia, alterum maris, alterum foeminae: iis semper alterum ratum, alterum irritum [note: Lib. 4. de Gene, rat. Animal. c. 4. ] redditur. Ita Plinius tradidit, nasci subinde partus ejusmodi, qui pro delitiis habeantur a Potentibus. Eorum variae sunt didferentiae, prout a multiplici; ac diversa materia in varios fines cogitur Natura, quae omnia Anatomicis permittentes, ne folia haec nostra rerum non satis castarum dictione commaculemus, hîc loci de industria omitrimus. Id solum dixero quod per attestationem Julii Obsequentis accepimus, sub Consulatibus Marii, Messalae, et Livii editos partus Hermaphroditos, quorum unus ad duodecimum annum pervenit aetatis, omnes tamen Augurum jussu interfectos. Ita in regione Lunensi, aetate Lucii Metelli et Quinti Fabii Maximi Consulum, Hermaphrodytum luci expositum, eorumque jussu mox in mare projectum, quod uti complurium Monstrorum, ita et hujus dignum fuit receptaculum.

Sic referente Lycosthene, annis centum triginta duobus ante partum Virginis, in agro herentino partus hujusmodi repertus, idemque mox in flumine suffocatus. In ipso quoque agro Romano alius annum octavum agens L. Coecilio, et L Aurelio Consulibus, adinventus, si fides habenda sit Julio Obsequenti, qui horum omnium author est. Hic mos Romanis, de Hermaphrodytis statuendi. Binos item alios Lycosthenes recenset nonagesimo anno ante Christum, Urbini alterum, alterum Saturniae

natum, ambosque in mare projectos. Qui plura ejusmodi portenta, atque mostrosos partus nosse desiderat, legat citatos a nobis Lycosthenem, et Julium Obsequentem.

Ita refert Haly Roboam Medicus Arabs in Commentariis supra Artem parvam Galeni, visum sibi Androgynum quempiam. Et in Ahnalibus [note: Lib. 10. ] Francis, seu Galliae habetur, Anno salutis nostri millesimo, quadringentesimo, ac septimo, regnante Ludovico XI. in Monasterio Issoriensi vixisse Monachum Hermaphrodytum, qui magno stupore, majori tamen scandalo impraegnatus, per aliquantum temporis studiose observatus fuit, donec partum edidit omnino perfectum, ac vegetum. Ita anno pariter millesimo, quadringentesimo nonagesimo sexto, in pago ditionis Palatinensis prope Heidelbergam, nati sunt duo Gemelli e regione dorsi invicem connexi, ambo Hermaphrodyti. In territorio Tigurino inter Helvetos, anno supra millesimum, quingeritesimo decimo nono Calendis Januarii prodiit Hermaphrodytus, cum tumore carnoso circa umbilicum, qui tumor paulo infra a genitalibus excipiebatur; reliquis omnibus corporis partibus justâ proportione dispositis.

Non dissimilem historiam refert Jacobus Rufus, in Opere suo de Conceptu et Generatione Hominis. Cornelius Gemma. duas exhibet Androgynorum icones, quorum alter intra lumbos utriusque sesûs genitalia habebat, alter in pube foemina erat, reliquo corpore virilitatem prae se ferebat.

Observandum hîc cum Aldrovando, quod partes utriusque sexûs genitales raro conveniant in uno eodemque subjecto quoad essentiam suam intrinsecam, et Extrinsecam. Recenset Balduinus in Observationibus: fuisse puellam annorum duodeviginti, post cujus obitum aperto cadavere, deprehensa intra corpus genitalia virilia omnino perfecta, quae cum toto vitae tempore intra abdomen latuissent, credita fuit puela, maxime quod per exilem rimam lotium emitteret.

Ita Columbus tradit, notatam, sibi foeminam fuisse, utroque sexu dotatam, licet virilis sexus non admodum distinctus esse, et perfectus. In dissectione vero anatomica corporis ex vasis spermaticis praeparatoria, ut in aliis foerminis, reperta, [note: Lib. 15. Anal. ] deferentia vero vasa utrinque bifurcata, seu quadruplicia erant, quorum duo majora in cavitatem uteri desinebant, duo reliqua ad radicem penis desceridebant. Ita sagax Natura, vasis ad penem destinatis in hoc subjecto, locum satis securum praeelegerat, Interim neque uterus ipse, neque uteri cervix ullatenus ab aliarum mulierum utero discrepabant, in solis testibus varietas, et differentia quaedam observata, dum in hac majores, ac spectatiores erant, quam solent plerumque in foeminis. Non scrotum peni continuum, ut quod plane abesset, inque illius locum, peregrinum par musculorum apparebat, dum interim aliud par musculorum peni alioquin ordinarium deesset. Penis insuper tenui pellicula intectus absque praeputio, in cujus locum duae glandulae spongiosae utrinque surrogatae, quo duo canales ex vesica porrigebantur. Ex quibus infertur, vasorum genitalium in Hermaphrodytis constitutionem intrinsecam ab extrinseca differre.

Narrat praeterea Columbus, notos sibi duos Hermaphrodytos, dum viverent, in quibus masculinus sexus foeminino praevalebat, quod foeminei sexûs signaturam haberent admodum debilem, et imperfectarn, quamvis eorum alter, qui erat natione Zigatus, paulo plus foemineo sexu valeret, utriusque tamen organa ita rudia erant, et exilia, ut neuter, seu active, seu passive ad generationem idoneus existeret.

Immunda haec variatio et confusio sexuum in brutis quoque reperitur. Ita Plinius refert, visos sibi equos hujus generis aliquot tempore Neronis Imperatoris: indicante per hoc Naturâ, quantopere Monstrum illud iniquitatis in humanis aversaretur, ut foeditatem illius in brutis quoque Monstrosis quodam quasi paradigmate exprimeret. Reperta illa fuerunt in agro Galliae Triburtino, eâque currui suo triumphali junxerat Nero, quasi gloriae sibi ducens, inter Monstra degere, et a Monstris trahi, qui non nisi naturae monstrum erat.

Textor tradidit, eo tempore, quo Xerxes Persarum Rex numeroso exercitui in Graecia stipendium dabat, mulam peperisse simile aliud sibi jumentum, idque hermaphrodytum. Ita Gardanus testatur, Antverpiae visum sibi equum pariter hermaphrodytum, cum unico teste, et duobus veluti tumidis uberibus, toto reliquo ventre equam referens, ad hinnitum toties intumescen te, et quasi inflato corpore.

His ita praemissis, restat nunc eruditionis gratiâ quaedam proferre, quae consideratione videbuntur fore non indigna; Authores igitur, factâ reflexione super ventres monitrosos, a terrore quodam, seu metu praegnantibus superveniente, id fieri crediderunt. Et potissimum Rufus contingere id vult a quodam improviso accidente, eo ipso tempore matrem gravidam affligente, quo Natura seminalis circa formationem illarum maxime partium sit occupata. Fatetur [note: Lib. 5. c. 136. ] praeterea visum sibi infantem, de quo hon satis constabat, cui sexui adscribendus esset, pendulis genitalibus, absque pene, inque illorum medio per exilem rimulam exitum urinae patuisse: porro ex matris confessione didicisse, eam, nescio cujus horrendae rei sibi obviae aspectu perterrefactam, indeque hunc foetui defectum conciliatum, et imaginatione matris impressum fuisse. Quamvis alii judicent, exagitatione nimiâ seminum, contingere haec potuisse.

Nonextra omnem disputationem est, sintne inter Monstra collocandi partus Hermaphrodyti, nec ne? Quid docti sentiant nunc referendum. [note: Androgyni non sunt Monstra. ] Qui eos Monstris non putant annumerandos, his fere argumentis utuntur. Monstra appellari, quae raro contingant, Hermaphrodytos autem nasci non infrequentes, igitur non esse in, eorum numero collocandos. Confirmant hanc opinionem ex eo quod Androgyni nihil habeant secum vitii aut deformitatis naturalis, imo Naturae quasi complementum, et majorem quandam perfectionem includant. Vere enim vegetum animal dici potest, et perfecti onem seminis paterni, atque materni arguit, dum sexum sui similem foetui imprimere utrumque seorsim potest. Qua ratione autem Naturae partus vitiosus credendus est, in quem Natura contulit totum, quantum desiderari ab illa potest? Si enim nulla sit ibi parvitas, magnitudo, seu abundantia partis cujuspiam in simili,

[note: Confutatio. ] Verum Aldrovandus huic opinioni nullatenus subscribendum judicat. Nasci enim pro primo, habito ad alia Monstra respectu, paulo quidem frequentius Androgynos, non tamen id fieri respectu hominum aliorum. Imo authumat, aut nullos, aut raros utroque sexu praeditos homines, utroque etiam sexu aeque perfectos esse, ut multoties experientia comprobatum est: dum aut non facile supervivunt, aut aliâ quâdam parte vitiura, seu infirmitatem ustendunt, quae certe Naturae monstrificae et imperfecta assignari debent. Addit Natura intentionem perpetuo ferri ad generationem maris, non foeminae, et, nifi ab hac sua intentione aberraverit, non producere foeminam. Totum illud doctrina Aristotelis confirmat, qui Androgynos intet monstrificos partus collocat, interque duos eorum sexus alterum inquit ratum, alterum irritum perpetuo deprehendi.

Quod si ad causas harum generationum animum applicare libeat, obviam nobis fient Astrologorum opiniones, qui effectus hos ad stellarum influxum referunt, maxime Vencris et Mercurii circa signa bicorporea conjunctionem. [note: Lib. 6. c. 69. ] Cui sententiae Paulus quoque AEgineta subscribit. Aliam porro causam amplectitur Suessanus, dum ait: Post Mensum fluxum, a primo congressûs die ad quintum masculos procreari, deinde ad octavum foemellas, et ad duodecimum Hermaplorodytos. Cui sententiae tamen, neque ratio, neque experientia respondot. Generatio enim, five marium, seu foeminarum, a dispositione Naturae, et praedominio seminis, vel masculini, vel foeminei, absque ullius diei interventu, et observatione dependet. Quod si enim post diei duodecimi decursum perpetuo Androgyni generarentur, multo major futurus esset eorum numerus, quam simpliciter marium, aut foemellarum, quod tamen salsissimum esse, neminem later.

Concludemus igitur cum Erudito Boscio, quod Androgynorum generatio derivetab aequalitate nimia, et exacta proportione Seminum utriusque genitoris. Idem nobiscum sentit omnis Philosophorum, ac Medicorum Schola, fertque [note: Genuina ratio Androgynoru Generationis. ] communis opinio, a nimia seu fertilitate, seu copia Seminis prodire hujuscemodi partus. Hoc modo virtus formatrix in tanta abundantia dissundit se non ad id solummodo, quod necessarium, sed etiam, quod superfluum futurum erat. Ideoque nihil mirum videatur, si duplex propemodum sexus subinde in uno eodemque subjecto compareat.

Quandoquidem hactenus deconfusione sexuum verba fecimus, nunc de eorum quoque transformatione, et pene incredibili de sexu in sexum transmutatione aliquid differendum erit. Admiratione dignum est, quod de hoc narrat Petrus Bercorius (et ipse eclebris scriptor in materia de Homhse, tametsi cum imitati non simus, propter quod in virtutes hominis plus diffunditur, quam congruum nobis erat, cum nobis propositum sit, ea sola tractare, quae ad essentiam ejus pertinent) Bercorius, inquam, in Reductorio [note: Lib. 14. c. 57. ] suo Morali percepisse se ait, ex Religioso quodam Ordinis Praedicatorum, probatae fidei viro, quod in visitando cujusdam Ordinis sui coenobio in Catalonia, stupendus casus ille acciderit. Puella quaedam annorum octodecim, [note: Mulier in virum mutata. ] ludendo cum sodalibus suis, improviso genitalium dolore correpta fuit, qualis esse parturientium solet. Qui dolor cum eam saepius infestarer, totum perito Medico aperit. Is manu locum affectum explorans, intra cutem, duri quid sentirevisus est, quem tumorem cum omnino causam doloris judicasset, tanquam rem praeter naturalem scalpro subjicere parat, leviter inflicto vulnere, prô mirum! prodiit repente merabxum viri genitale cum omni appendice sua, cujus foramen tam exacte cum putatitii sexûs alterius rima connivebat, ut absque ulla difficultate illac lotium emitteret. Hic igitur postquam ex vulnere de integro convaluit, ducta uxore, deinceps per plures annos virum se praestitit. His adjungit Joannes Felix Astolphus, ex quo totum hoc transcripsimus, non traditurum se fuisse posteris historiam hanc, cum speciem quandam mendacii prae se ferat, nisi Paulus Orosius, et alii affirmarent, transformationem talem fieri secundum Naturam posse: Itemque S. Augustinus de Civitate Dei, et mulieres et Gallinas non raro in sexum masculinum transformari Author esset.

Ita Mutianus Lucinius meminit cujusdam Arescontis sibi optime noti, cui a nativitate impositum nomen Arescusae, Quae cum marito nupsislet, repente mutata in virum, in mento lanuginem produxit, donec in perfecte barbatum evasit. Idem Plinius Hist. Nat. Libro Septimo, Cap. 8. refert Smyrnae in Afia contigisse. Alias quoque in Africa (quod quidem non magnopere miror, cum haec Mundi plaga feracissima monstrorum sit) fuisse Cossitium quendam, mutatum in marem, qui foemina paulo ante fuerat. Rursum Plinius pro comperto tradit, proprium [note: Loeo citato. ] esse Hyenae, feri Monstri, saepius mutare et sexum et Naturam; unde de immani hac bellua sic habet:

Testatur Cardinalis Volaterranus, sub Pontificatu Alexandri Sexti, se Virginem novisse, quae ipsis solennibus nuptiarum Naturam mutâsset, mas facta de foemina.

Refert Author Antimeologiae visum sibi in Aquitania virum sexagenarium fortem, et barbatum capillitio cano, qui ad annum usque decimum quintum aetatis puella fuerit: contigit autem ut lapsus ex alio, ruptis quibusdam membranis, ad eam formam transierit. Idem accidit Pontano referente, mulieri cui nomen Cajetanae, piscatoris per annos quatuordecim conjugi, improviso in virum degeneranti. Sic AEmylia, quondam uxor Antonii Spensae Civis Ebulani, anno post celebratas nuptias duodecimo, tempore Ferdinandi Primi Regis Neapolitani, et ipsa in virum transmutata est.

Non dissimilis fuit casus, qui in aliis praeterea duabus evênit, quarum uni Carolinae, et alteri Franciscae nomen, filia utraque Ludovici Quarni Salernitani, quae octavodecimo anno aetatis, cum stupore omnium, quibus notae ad eam diem fuerant, in speciem virilem transierunt. [note: In Centuriis. ] Ita testatur Amatus Lusitanus in Conimbricensiu civiute alteri cuidam virgini evenisse.

Hippocrates ipse Libro sexto Epidemicorum Sectione octava, elegantem historiam de quadam Phaetusa memoriae dedit: Haec, inquit, marito in exilium pulso, ita moerore confecta est, ut ante diem desierit esse menstrualis; huic corpus virile factum est, et hispida penitus evasit, et barbam emisit, et vox asperior est reddita. Idem in Thaso accidisse dicit cuidam Namifiae, Gorgippi antea uxori. Hi casus referuntur a doctissimo Laurentio in Anatomia: plures quoque alii non admodum dissimiles legi poterunt in Operibus Clarissimi Sennerti, quo benevolum Lectorem remittimus: Et haec dicta sufficiant, in materia tam utili, et curiosa, sed quam honestior calamus refugit: Nos interim ad alia probatissimi item Authotis documenta gradum facimus.

LACTANTIUS FIRMIANUS De Opificio Dei.

QUemadmodum non raro delectat moderati. sorbitionibus plures hinc inde fontes delibâsse, sic subinde delectabil est ex unico fonte, dum palato arridet, lympham plenis labris hausisse. Idem mihi nunc contingit, Candide Lector, in eo quod impraesentiarum tibi offero. Ego quidem a primordio jam, sequendo ductum viri, qui facem mihi, ad opus meum concinnandum praetulit, nunc hinc nunc aliunde Propositiones, sententias, Authoritates, Argumenta, et Probationes desumpsi, modo ad fontem uberrimum progredior, ex quo solo, et te, siquidem sitibundus [note: Lactantii Encomia. ] es, et meipsum inebriare intendo. Eruditus, pius, et nunquam non zelosus scriptor: Coelius Lactantius Firmianus fons alle est, qui lacteo candore, fundamentis verae Fidei innixus, pleno alveo facundissimarum elocutionum in vastum eloquentiae mare effunditur. Ipse est, de quo Sanctus Hieronymus ait (referente Michaele Tomasio, qui integrum de hoc volumen compilavit) Lactantium in Philosophis, et priscorum erroribus essicaciorem, cui hoc de suo adjungit Tomasius: Cujus de oc Authore judicium, gravitatis est, et prudentiae plenum, et tum docio, sanctoque vivo dignissimum. Et paulo infra: Quare cum duo praecipue sint inter Latinos Scripiores (de Ecclesiasticis loquor) qui verissimae Christianorum doctrinae ornatum quoque orationis addiderunt, Cyprianus, ac Lactantius. Ille nimirum Lactantius, qui cum magna facundia tractavit, de Cognitione veri Dei, de ejusdem Providentia, et vero cultu, de contemptu idolorum, de veritate, Eloquentia, Philosophiâ, summor Bono, de Dei doctrina, de Sapientia divina, et humana, de verbo incarnato, de Natura divina, de Mundo, ejusque partibus; qui Scholas et Sectas optime norat, qui Pseudo Philosophorum, et Poetarum errores detexit, veros Prophetas agnovit, qui de voluptatibus egit, de renovatione Mundi, deque ultimis temporibus, denique de omnibus iis, quaecunque ab aliis illustribus scriptoribus pertractata sunt.

Porro ex niridissimo ejusdem tractatu, ubi de mirabili Hominis structurâ egit (opus certe e manibus ipsius Creatoris delapsum, cui nomen fecit de Opificio Dei ) perpauca, eaque maxime neceslaria et jucunda, hîc excerpta depromere statuimus relictis aliis, quae ad praescriptorum limitum transgressionem cogere nos forte potuissent. Omissis igitur protestationibus, quas principio libri adducit, jam alias prooemiliter a nobis indicatas, ad ea tantum explicanda, ac interpretanda accingimur, quae scientissimus Vir ille deinceps edisserit, quorum haec compendiosa expressio est.

Primus Operator noster, Arcirex, Creator et Pater largitus est Homini sensum, et rationem, quo non obscure innotesceret, essentiam nostram a suprem ailla Majestate emanâsse, cum ipse intelligentia. ipse sensus, ac ratiosit. Caeteris animantibus, cum rationalem vim istam non contulerit, ut nihilo minus eorum vita securior esset, providit ea pellibus, villis, jubis, unguibus, et rostris, quibus contravim pruinarum ac frigora, atque impetus externos inimicorum, tecta essent, atque sufficienter munita.

His naturalibus armis, seu telis debiliora saepe fortioribus resistunt, aut quae sunt omnino imbecilla subtrahunt se periculis pernicitate fagiendi: aut quae simul et virious, et celeritat indigent, astu se protegunt, aut latibulis sepiunt Itaque alia eorum, vel plumis levibus in sublime suspensa sunt, vel suffulta ungulis, vel instructa cornibus. Quibusdam in ore arma sunt dentes, aut in pedibus adunci ungues, nullique munimentum ad tutelam sui deest. Siqua vero in praedam majoribus cedunt, ne tamen stirps eorum funditus interiret, uberem generandi foecunditatem adepta sunt, ut cladem illatam ad conservationem generis, multitudo ipsa superaret; tametsi et bestiis majoribus (ut sunt Leones) quae sanguine aluntur, perque aliorum necem sibi vitam prorogant, abunde ad victum suppeterent.

Hominem vero Creator ratione indita, et virtute sentiendi, atque eloquendi data, eorum, quae caeteris animantibus attributa sunt, fecit expertem: quia sapientia reddere potetat, quae illi Naturae conditio denegarat: statuit nudum, et inermem, quia et ingenio poterat armari, et ratione vestiri. Eavero ipsa quae brutis data, et homini denegata sunt, quam mirabiliter Homini ad pulchritudinem conducant, exprimi nequit. Nam si Homini cornua, aut ungues, aut ungulas, aut varii coloris pilos addidiliet, quis non videat, quam turpe animal futurum esset, quibus tamen bruta mirabiliter in suo genere complentur, perficiuntur, et exornantur. Hominem vero quoniam aeternum animal, atque immortale fingebat, non forinsecus, ut caeteia, sed interius armavit; nec munimentum ejus in corpore, sed in animo posuit: quoniam supervacuum fuit, cum illi quod maximum erat, tribuisset, corporalibus eum tegere munimentis cum praesertim pulchritudini humani corporis eadem officerent, ac derogarent.

Neque vero Hominum quispiam conqueratur, se magis imbecillum, inermem, ac fragilem nasci, quam caetera animalia nascuntur, quae (sit veritati locus) ut sunt edita ex utero, protinus in pedes suos erigi, et gestire discurfibus, statimque aeri tolerando idonea esse solent, quod in lucem naturalibus indumentis munita processerint, quae homini denegantur. Is contra nudus, et inermis, tanquam ex naufragio, in hujus mundi turbidum pelagus, ex alvo materna ejicitur, et in vitae hujus miserias expellitur, neque movere se loco, ubi effusus est, potest; nec alimentum lactis appetere, nec injuriam

temporis ferre, neque aliud quidquam ex seipso agere, nisi externo adjutorio excipiatur. Hinc captatâ occasione, Naturam aliqui non matrem, sed novercam humani gencris appellârunt, quae cum brutis tam liberaliter se gesserit: Hominem vero sic effuderit, ut inops, et infirmus, et omni auxilio indigens, nihil aliud possit, quam fragilitatis suae conditionem ploratu, ac fletibus omihari, juxta dictum illud Poetae:

Quae dum nonnulli garriunt, vehementer sibi sapere videntur, quamvis vana querela sit, propter quod unusquisque in consideratae suae conditioni ingratus est, et rebellis: Quos ego nunquam magis desipere, aut irrationalibus similiores esse contendo, quam cum haec ajunt. Considerans enim conditionem rerum, intelligo, nihil fieri aliter debuisse, quam factum est, ut non dicam potuisse: Deo enim nil impossibile: sed necesse est, providentissimam Majestatem illam id efficere, quod erat melius, et rectius. Libet igitur interrogare sciolos istos divinorum operum reprehensores, quid in homine deesse quia imbecillior et inermis nascitur, credant? Num forte haec obstant, quo minus educentur homines, seu crescant, seu ad summum robur aetatis provehantur? Num qui natus fuit inermis, contra armatas naturaliter feras minus ideo praevalet? An non potius suppeditante ratione in has armatur, illis jam non solum resistit, sed carum dominatur, easdemque pro libitu fugat, et mactat?

At Hominis, inquiunt, educatio maximis laboribus indiget. Pecudum scilicet conditio melior, quod omnes cum foetum ediderint, hon nifi sui ipsorum curam geruat, dum uberibus suâ sponte distentis, foetus alimentum lactis sine matrum solicitudine appetant. Quid interea aves? quarum ratio diveisa est; nunquid nidos luto aedificant, aut virgultis, et frondibus construunt, ovis ad maturi catem usque pullorum incubant, ut carcerem hativum perrumpentes, et ipsi aereos campos foecunditate suâ repleant? Ineptissimus ergo sit, siquis putet male cum volucribus egisse Naturam, quod bis nascantur, d inde quod ipso jam Homin ab ortu suo infir miores ut sint, non vicinon matris lacte, sed quaesitis per surnmum laborem cibis a parentibus nutriendae sint? Ineptior proinde sit, qui dum hominis in ortu conditionem quadrupedibus postponit, non observet, quautum is volucrum superet conditionem?

Quaero nunc ab iis, qui conditionem pecudum suae piaeferunt, quid eligant, si Deus his deferat optionem, utrum malint humanam sapientiam cum imbecillitate, an pecudum firmitatem cum illarum natura? Scilicet non tam pecudes sunt, ut non malint vel fragiliorem multo, quam nunc est, dummodo humanam, quam illam irrationalibem firmitatem. Sed videlicet prudentes viri, eeque hominis rationem volunt cum fragilitate, neque brutorum firmitatem sine ratione, Quare nihil est tam repugnans, tamque contrarium: quod unumquodque animal, aut ratio instruat, necesse est, aut conditio Naturae. Si naturalibus munimentis instruatur, supervacua ratio est. Quid enim excogitabit? quid faciet? aut quid molietur? aut in quo lumen illud ingenii ostendet, cum ea quae possunt esse rationis, ultro Natura concedat; Si autem ratione sit praeditum: quid opus sepimentis corporis? Cum semel concessa ratio natura munus possit implere. Quae qui dem tantum valet ad ornandum, tuendumque hominem, ut nihil potuerit majus, ac melius a Deo dari.

Sit ergo corporis non magni homo, et staturae exilis, instructior tamen est caeteris animalibus, et ornatior; dum rationis usus, curvis moli et amplitudini corporeae non aequipollet solum sed et antecedit; ut qui omnibus reliquorum animalium attributis praestet, sitque ornamentorum omnium longe maximum, quo contra omnes impetus externos sit munitissimus, licet fragilis, atque inermis in lucem prodiise videatur. Ita fit, ut plus valeat Homini ratio, quam brutis Natura cum omni apparatu suo: quoniam in illis neque magnitudo virium, neque firmitas corporum, neque alia quaepiam praerogativa est. cere potest, quo minus aut opprimantur a nobis, aut nostrae subjecta sint potestati. Potestne igitur esse, qui cum videat etiam boves Lucas, seu elephamos, cum immanissimis corporibus servire homini, queratur de opifice rerum Deo, quod modicas vires, quod parvum ei corpus donatum sit? Nec beneficia in se divina pro merito aestimat, quod es ingrati, aut (ut verius loquamur) insani.

Melius igitur Plato, ut hos (credo) ingratos refelleret, Naturae gratias egit quod Homo natus esset, non bellua. Quanto melius, et sanius, qui sentiunt conditionem Hominis, utpote rationalis; tantum irrationalibus brutis esse praeferendam, quantum Cimmeriis tenebris praeoptabilis est solis meridiani claritas. Quod si Metamorphoses verae darentur, eosque Deus in animalia illa converteret, quorum sortem praeferunt suae, non dubitandum quin remigtare festinent, magnisque clamoribus conditionem pristinam flagitent. Ita videor mihi audire clamores Tetei, Apuleji, Penthei, Laomedontis, Sociorumque Ulyssis, et aliorum. Non est enim tanti robur, ac firmitas corporis, ut officio linguae careas: neque avium (quae velut animata navigia, rostri prorâ, atque remigio alarum findentes aerem, per ejusdem vorticosos feruntur anfractus) non inquam tanti est avium libera per aerem discursatio, ut manibus ihdigeas. Plus enim manus praestant, quam levitas, ususque pennarum: plus lihgua, quam totius corporis fortitudo. Quae igitur amentia est ea praeferre, quae si ultro cortcessa sint, accipere detrectes?

sidem queruntur, Hominem morbis, et immaturae morti subjectum. Indignantur videlicet, e Deorum numero exclusos, se esse. Quin inquiunt, ex hoc ostendimus, Hominem nullâ Dei providentiâ factum esse, Quid si ostendero, magnâ ratione, ut vel sic Creatorem suum agnosceret ptovisum esse, ut morbis, aliisque malis vexetut homo, et vita saepe in medio cursus sui spatio rumpatur? Cum enim Deus Hominem, tanquam vas fragile, quod de luto formaverat, suâ sponte ad mortem transire nosset, artem bene moriendi edocendus erat, itaque cum morbis, aliisque malis compluribus subjecit, deditque fragilitatem, quae morti aditum ad dissolvendum animal inveniret. Mors enim, eorum omnium quae expectamus, certissima est, et quasi haereditario jure in omnes dimanat. Cum enim Homo ex ossibus, et nervis, et visceribus, et sanguine constet, quid horum potest esse tam firmum, ut fragilitatem repellat, ac mortem?

Fragilia cuncta sunt, quae in homine videri, ac tangi possunt. Superest ut aliquid desuper ex coelo petant, quoniam in terra nihil est, quod non vanum ac infirmum sit. Cum ergo Homo sic a Deo formandus esset, ut mortalis aliquando esset, res ipsa exegit, ut subinde malis affligatur et recordationem propriae fragilitatis non amittat: corpus enim quodlibet solubile, atque mortale est. Stultissimi ergo sunt, qui demorte immatura queruntur, quoniam Naturae conditio ipsa locum morti fecit.

Sed si mori necessarium fuit, inquiunt, nemo nisi senex, neque minor centenario mori debebat. Hoc modo divinae Providentiae insultant, manusque Omnipotentiae quasi certis limitibus constringere se putant, quae tamen nullis neque temporum, neque locorum terminis circum scribi potest. Porro exclusa de rebus humanis divinâ providentiâ, Naturae que eversoordine, necessario ad primum Chaos refugiebant, nec supererat jam, quod dicerent, nisi quod omnia suâ sponte sint nata. Hinc illas minimorum seminum plagas, et concursiones fortuitas inventarunt, quia retum originem non agnoscebant. In quas anguitias cum se conjecissent incauti, jam cogebat eos necessitas existimare, animas cum corporibus nasci; et item cum corporibus extingui. Assum pserant enim nihil fieri mente divinâ, quod ipsum non aliter probare poterant, quam si ostenderent esse aliqua, in quibus videretur Providenti ratio claudicare. Reprehenderunt igitur ea, in quibus vel maxime Divinitatem suam Providentia mirabiliter expressit: ut illa quae retuli de morbis, et immatura morte: Cum debuerint cogitare, his assumptis et illa assiimi debere, quae necessario sequerentur. Sequuntur autem illa, quae dixi, si morbum non reciperet: neque tectis, neque vestibus indigeret. Quid enim ventos, aut imbres, aut frigora, aut aestus metueret, quorum vis in eo est, ut morbos asserant? Id circo enim Homo Sapientiam adeptus est ut adversus nocentia, bonis consiliis fragilitatem suam praemuniat. Sequitur necessario, ideo semper morbis affligi, ut plus occasionis habeat rationis usum adoperandi, eademque operâ fiat, et mortalitatis, et immortalitatis memor. Infirmitas igitur habet in se mortis conditionem: firmitas vero ubi fuerit, nec senestus locum habet, nec mors, quae senectutem consequitur. Praeterea si mors certae constituta esset aetati, quod isti in votis habent, insolentissimum animal homo fututus esset, quod metu, tanquam fraeno careret, quo a pravis alioquin operationibus arcetur. Solius enim timoris obstaculo torrenti vitiorum obsistitur.

Denique imbecilliora, et timidiora quaeque animalia congregantur, ut quoniam viribus tueri senequeunt, multitudine tueantur: fortiora vero solitudines appetunt, quoniam robore, viribusque confidunt. Homo quoque sieodem modo ad propulsanda pericula sat roboris possideret, nec ullius alterius auxilio indigerer, quae societas futura esset? Quaere verentia inter se? Quis ordo? quae ratio? Quae humanitas? Aut quid deterius homine? Quid esseratius? Quid immanius? Sed quoniam imbecissis est, nec per semetipsum tueri vitam suam potest, societatem, atque affintatem appetit, ut vita communis et ornatior fiat, et tutior. Vides igitur omnem Hominis rationem in eo maxime stare, quod nudus, fragilisque nascitur, quod morbis afficitur, quod immatura morte multatur. Quae si Homini detrahantur, Rationem quoque, ac Sapientiam detrahi nec esse est. Sed quid in longum de rebus apertis disputo, cum liquidum sit, nihil sine Providentia nec factum esse unquam, nec fieri potuisse? De cujus operibus universis, si nunc libeat disputars per ordinem, infinita materia est. Sed ego non nisi de humano corpore ratiocinari institui, ut in eo divinae Providentiae potestatem, quanta fuerit, ostendam, his duntaxat in rebus, quae sunt comprehensibiles, et apertae: nam illa, quae sunt animae, nec subjici oculis, nec comprehendi queunt. Nunc de ipso vase Hominis loquamur, quod oculis nostris palam subjectum est.

Principio igitur, cum Deus animalia fingeret, noluit ea in rotundam formae speciem conglobare, atque colligere, ut et moveri adambulandum, et flectere se in quam libet partem facile possent: sed ex ipsa corporis summa produxit caput: item membra quaedam longius produxit, pedes nimirum, ut alternis motibus solo fixaperducerent animal, quo mens tulisset, aut quo petendi cibi necessitas provocâsset. Exipso autem vasculo corporis quatuor fecit extantia: binos posterius, pedes: item binos capiti et collo proximos, qui varios animantibus usus praebent, in pecudibus enim, ac feris sunt pedes posterioribus similes: in homine autem manus, quae non ad ambulandum, sed ad faciendum, operandumque natae sunt. Est et tertium genus, in quo pnora illa neque pedes, neque manus sunt, sed alae, in quibus pennae per ordinem fixae, volandi exhibent usum. Ita una fictio diversas species, et usus habet. Atque ut ipsam corporis crassitudinem firmiter comprehenderet, majoribus et brevibus ossibus invicem colligatis, quasi carinam compegit, quam nos dicimus spinam: eamque noluit ex uno perpetuo osseformare, ne gradiendi, flectendique facultatem animal amiti eret. Ex ejus parte quasi mediâ costas, id est trans versa, et plana ossa porrexit in diversum: quibus modice curvatis, et in, se, velut in circulum pene conductis, interna viscera contegantur: ut ea, quae mollia, et minus valida fieri, necesse erat, tam solidae cratis amplexu munita essent. In summa vero constructionis ejus, quam similem navis carinae diximus, caput collocavit, in quo esset regimen totius animantis. Datum illi hoc nomen, ut quidem Varro ad Ciceronem scribit, quod hinc capiant initium sensus, ac nervi.

Ea vero, qua diximus de corpore vel ambulandi, vel faciendi. Vel volandi causâ esse producta, neque nimium longis, propter celerem mobilitatem, neque nimium brevibus, propter firmitatem, sed et paucis, et magnis ossibus constare voluit. Aut enim bina sunt, ut in Homine: aut quaterna, ut in quadrupede: quae tamen nec solida fecit, ne in gradiendo pigritia, et gravitas retardaret, sed cavata, et ad vigorem corporis conservandum, medullis intrinsecus plena: eaque rursus non aequaliter porrecta finivit, sed summas eorum partes crassioribus nodis conglobavit, ut et substringi nervis facilius, et verti tutius possent: unde et vertibola nominata sunt. Eos nodos firmiter solidatos, leniquodam operculo texit, quod dici, ur cartilago; scilicet, ut sine attritu, et sine sensu doloris aliquo flecterentur. Eosdem tamen non in unum modum formavit: alios enim fecit simplices, et in orbem

rotundos, in iis duntaxat articulis, in quibus moveri membra in omnes partes oportebat, ut in scapulis; quoniam manûs utrolibet agitari, et contorqueri necessarium est: alios autem latos, et aequales, et in unam partem rotundos, et in his utique locis, ubi tantummodo curvari membra oportebat, ut in genibus, et incubitis, et in manibus. Nam sicut manûs ex loco, unde oriuntur a corpore, ubique versus moveri, speciosum simul, et utile fuit, sic profecto, si hoc idem etiam cubitis accedeteret, et supervacuus eddet hujudmodi motus, et turpid. Jam enim manus amissâ dignitate, quam nunc habet, mobilitate nimiâ proboscidi similis videretur; essetque Homo plane anguimanus. Quod genus in illa immanissima belluâ (Elephanto) mirabiliter effectum est. Deus enim, qui providentiam, et potestatem suam multarum rerum mirabili varietate ostendere decrevit, quoniam caput animalis hujus non tam longe porrexerat, ut terram ore contingeret; (quod erat futurum horribile, atque te trum) et quia osipsum profusis dentibus sic armaverate, ut etiamsi contingeret, pascendi tamen facultatem dentes adimerent; produxit inter eos a summa fronte, molle ac hexibile membrum, (probostidem) quo prendere, quo tenere quidlibet posset: ut rationem victûs capiendi, vel dentium prominens magnitudo, vel cervicis brevitas non impediret.

Hoc loco teneri nequeo quid eorum stultitiam rursus coarguam, qui, ut ostenderent, animalia non artificio aliquo divinae Mentis, sed fortuito esse nata, sic ajunt, inprincipio Mundi innumerabiles quasdam animantes mirandâ specie, et magnitudine natas, sed permanere non potuisse, quod aut sumendi cibi facultas, aut coeundi, generandique ratio defecisset. Videlicet, ut et atomis suis locum facerent per infinitum, et per inane volitantibus, divinam Providentiam exeluserunt. Sed cum videant in omnibus, quae spirant, mirabilem Providentiae inesse rationem: quae (malum) vanitas erat, dicere, fuisse animalia prodigiosa in quibus ratio cessâsset? Quoniam igitur omnia quae videmus, cum Ratione nata sunt, id enim ipsum nasci, efficere nifi Ratio non potest: manfestum est nihil omnino rationis expers potuisse generari. At enim provisum est in fingulis quibusque fingendis, quatenus, homo ministerio membrorum ad necessariavitae uteretur, animalia autem fertilitate mira se augmentarent, et sic universa generatim conservantur.

Nam si peritus Architectus, cum magnum aliquod aedificium facere constituit; primo omnium cogitat, quae summa perfecti aedificii futura sit, et ante emetitur, quem locum leve pondus expectet: ubi magni operis statuta sit moles: quae columnarum intervalla: qui, aut ubi aquatum cadentium decursus, et exitus, et receptacula. Haec, inquam, prius pervidet, ut quaecunquesunt perfecto operi jam necessaria, cum ipsis fundamentis pariter ordiatur: cur Deum quisquam putet machinandis animalibus non ante providisse, quae ad vivendum necessaria essent, quam ipsamvitam daret? Videbant igitur insensati in corporibus animalium divinae rationis solertiam, sed ut essicerent, quod ante imprudenter assumpserant, adjecerunt aliud deliramen tu superiori congruens. Dixerunt enim, neque oculos ad videndum esse natos, neque aures ad audiendum, neque pedes ad ambulandum: quoniam membra haec prius nata sunt, quam esset usus videndi, et audiendi, et ambulandi: sed horum omnium officia ex natis extitisse. Vereor ne hujusmodi portenta, et ridicula refutare, non minus ineptum esse videatur. Sed libet ineptire, quoniam cum ineptis agimus: ne se illi nimirum argutos aroitrentur. Quid enim inquiunt deliri? Non sunt ad videndum oculinati? Cur igitur vident? Deinceps ajunt, usus eorum apparuit. Videndi ergo causa nati sunt, siquidem nil possunt aliud quam videre. Item membra caetera cujus rei causa nata sint, ipse usus ostendit: qui utiquenullo modo existeret, nisiessent membra omnia tam ordinate, tam providenter effecta, ut usum habere possint. Quid enim, si dixeris aves non advolandum natas, esse, neque feras ad saeviendum, neque pisces ad natandum, neque homines ad sapiendum, cum appareat ei naturae, officioque servire animantes, ad quod est quaeque generata? Sed videlicet, qui summam veritatis amisit, semper erret necesse est. Si enim non Providentiâ, sed fortuitis Atomorum coneursionibus nascuntur omnia, cur unquam casu accidit, sic coire illa principia, ut animal forment, quod naribus audiat, odoraretur oculis, auribus videat?

Cum igitur universa genera, et universa quoque membra leges suas, et ordines, et usus sibi attributos tueantur, manifestum est, nihil fortuito fieri nec factum, quoniam Divinae Rationis dispositio perpetua servatur. Verum alias hos refellendos differimus, nunc de Providentiâ (ut coepimus) disseremus.

Deus igitur solidamenta corporis, quae ossa dicuntur, nodata, et adjuncta invicem nervis alligavit, et constrinxit: quibus Mens, si excurrere, aut resistere velit, tanquam retinaculis uteretur, et quidem nullo labore, nulloque conatu, sed vel minimo nutu, totius corporis molem temperaret, ac flecteret. Haec autem visceribus operuit, ut quemque locum decebat, utque solida ossa conclusa tegerentur. Item viscetibus ipsis venas ad miscuit, quasirivos per corpus omne divisos, per quas discurrens humor, et sanguis, universa membra succis vitalibus irrigaret: viscera vero formata in eum modum, qui unicuique generi, ac loco aptus esset, superjecta pelle coutexit: quam vel solâ pulchritudine decoravit, vel setis adoperuit, vel squammis munivit, vel plumis insignibus adomavit. Illud vero commentum Dei mirabile, quod una dispositio, et unus habitus innumerabiles animantium praeserat varietates. Nam in omnibus fere, quae spirant, eadem feries, et ordo membrorum est. Primum enim caput, et huic annexa cervix. Item collo pectus adjunctum, et ex eo prominentes armi; adhaerens pectori venter. Item ventri subnexa genitalia. Postremo loco femora, pedesque. Nec solum membra tenorem suum, ac situm in omnibus observant, sed partes quoque membrorum. Nam in uno capite certam sedem possident aures, certam oculi, nares item, os quoque, et in ore dentes, et lingua. Quae omnia cum sint eadem in omnibus animantibus, infinita tamen, et multiplex diversitas figuratum est.

Quid porro illud? Nonne Divinum, quod in, tanta viventium multitudine, unum quodque animal in suo genere, et specie pulcherrimum est? ut si quid vicissim de altero in alterum transferatur, nihil impeditius ad utilitatem, nihil deformius ad aspectum videri necesse sit. Ut si Elephanto

cervicem prolixam tribuas, aut camelo brevem, vel si serpentibus pedes, aut pilos addas, in quibus aequaliter porrecti corporis longitudo nihil aliud exhibeat, nisi ut maculis terga distincti, et squammarum laevitate suffulti, in lubricos tractus sinuosis flexibus laberentur.

Sed, ut ad Hominem revertamur, ubi ratio, et manu sest, non opus erat aliis ornamentis, nisi ut caro cute obtegeretur, et haec pilis hinc inde vestiretur. Adeo in suo quaeque genere aptislime congruunt, ut neque nudo quadrupede, neque nomine tecto excogitari quicquam turpius possit. Cum tamen ipsa nuditas Hominis, mire ad pulchritudinem valeat, non tamen etiam capiti congruebat. Quanta enim in eo futura deformitas esset, ex calvitio apparet. Texit ergo illud pilo; et quia in summo futurum erat, quasi aedificii culmen ornavit. Qui ornatus in orbem coactus non est, aut in figuram pilaeteres factus; ne quibusdam partibus nudis, informis esset: sed alibi essusus, alibi retractus, pro cujus libet loci decentiâ. Frons ergo vallata per circuitum, et a temporibus effusi ante aures capilli, et earum summae partes in coronae modum cinctae, et occipitium omne contectum, speciem miri decoris ostentant. Jam barbae ratio, incredibile est, quantum conferat ad dignoscendam corporum maturitatem, vel ad differentiam fexûs, vel ad decorem virilitatis, ac roboris: ut videatur omnino non constatura suisse totius corporis ratio, si quid aliter effectum, aut formatum esset.

Nunc ratio totius Hominis ostendenda: singulorumque membrorum, quae in corpore apert a, aut operta sunt, utilitates et habitûs explicandi. Cum igitur Deus e cunctis animalibus Hominem solum caelestem facere statuisset, caetera universa terrena, hunc ad coeli contemplationem erectum voluit, bipedemque constituit; scilicet, ad ea spectanda, unde illi origo est: animalia vero depressit in terram: ut quia nulla his immortalitatis expectatio est, toto corpore in humum projecta, ventri, pabuloque servirent.

Hominis itaque solius recta ratio, et status sublimis, et vultus Deo patri communis, originem suam, fictoremque testatur. Ejus prope divina Mens, quia non tantum animantum, quae sunt in terra, sed etiam sui corporis dominatum sortita est, in summo capite collecata, tanquam in arce subumis speculatur omnia, Et contuetur.

Hanc ejus aulam Deus non obductam, porrectamque formavit, ut in mutis animalibus: sed orbi, et globo similem: quod orbis rotunditas perfectae rationis est, ac sigurae. Eo igitur Mens, et ignis ille divinus tanquam coelo tegitur: cujus cum sunimum fastigium naturali veste texisset, priorem partem, quae facies dicicur, necessariis membrorum ministeriis, et instruxit pariter, et ornavit. Ac primum oculorum orbes concavis foraminibus conclusit: a quo foratu frontem nominatam varro existimavit: et tos neque minus, neque amplius. Quam duos esse voluit, quod ad speciem perfectior numerus non sit, quam duorum: sicut et aures duas: quarum duplicitas, incredibile est, quantam pulchritudinem praese ferat, quod tum pars utraque similitudine ornata est, tum ut venientes altrinsecus voces facilius colligantur. Nam et forma ipsa mirandum in modum ficta, quod earum foramina nuda esse voluit, et inobsepta, quod et minus decorum, et minus utile fuisset, quoniam simplicium cavernarum angustias praetervo lare vox posset, et spargi, nisi perceptam per cavos sinus, et repercussu retenta foramina ipsa conveherent, similia vasculis, quibus impositis solent angustiora vasa compleri. Eas igitur aures, quibus nomen a vocibus inditu~ est hauriendis (unde virgilius:

Quia vocem ipsam Graeci [gap: Greek word(s)] vocant ab auditu, per immutationem literae, aures velut audes sunt nominatae) noluit Deus artifex mollibus pelliculis informare, ne pulchritudinem demerent pendulae, atque flaccentes: neque duris, ac solidis ossibus, ne ad usum inhabiles essent, immobiles, ac rigentes: sed quod esset horum medium, excogitavit, ut eas cartilago mollior alligaret, et haberent aptam simul, et flexibilem firmitatem. In his audiendi officium constitutum est, sicut in oculis videndi.

Oculorum vero praecipue inexplicabilis est, ac mira subtilicas, quia eorum orbes gemmarum similitudinem praeferentes, ab ea parte, quâ videndum fuit, membranis perlucentibus texit: ut imagines objectorum, tanquam in speculo refulgentes, ad sensum intimum penetrarent. Per eas igitur membranas sensus ille, qui dicitur Mens, ea quae foris sunt transpicit: ne forte quis suspicetur aut imaginum incurfione nos cemere (ut Philosophi quidam) quoniam videndi officium inesse debet, quod videt, non in eo, quod videtur: aut intensione aeris, cum acie, aut effusione radiorum: quod si ita esset, tardius oculis, quam nunc, cerneremus, donec intemus aer cum acic, aut effusi radii ad id, quod videndum esset pervenirent. Cum autem eodem momento temporis cernamus, plerumque vero aliud agentes, nihilominus tamen universa, quae contra sunt posita, intueamur, verius, et mani festius est Mentem esse, quae per oculos ea, quae sunt opposita, intueatur quasi per fenestras lucente vitro, aut speculari lapide obductas. Et idcirco Mens, et voluntas ex oculis saepe dignoscitur.

Quod quidem ut refelleret Lucretius, ineptismo usus est argumento. Si enim Mens, inquit, per oculos videt, erutis, et effossis oculis, acrius videbit; quoniam evulsae cum postibus fores, plus inferunt luminis, quam si obductae fuerint: Quin illi potius vel Democrito, quem Magistrum habuit, effossi, aut occaecati oculierant, ne viderent, essossos orbes, et ruptas oculorum fibras, et fluentem per venas sanguinem, et crescentes ex vulneribus carnes, et obductas ad ultimum cicatrices nil posse lucis admittere, nisi forte auribus oculos similes nasci volebant, ut non tam oculis, quam foraminibus cerneremus: quo nihil ad speciem foedius, ad visum inutilius fieri potest. Quantulum enim videre possibile esset, si Mens ab intimis penetralibus capitis per exiguas cavernarum rimulas attenderet; ut si quis per cicutam videre contendat. Non plus profecto visurus est, quam cicutae ipsius capacitas comprehendat. Itaque ad videndum membris potius in orbem conglobatis opus fuit: ut visus inlatum spargeretur, et quae in primori facie adhaerent, libere omnia contineri possent.

Ergo ineffabius divinae Providentiae virtus duos simillimos orbes fecit, eosque ita devinxit, ut non in totum converti, sed moveri tamen, ac flecti prolibitu possent. Orbes autem ipsos humoris puri, ac liquidi plenos esse voluit: in quorum

media parte scintillae luminum conclusae tencrentur, quas pupillas nuncupamus: in quibus puris ac subtilibus, cernendi sensus, ac ratio continetur. Per eos igitur orbes seipsam Mens intendit, ut videat: mirâque ratione in unum miscetur, et conjungitur amborum luminum visus.

Libet hoc loco reprehendere quorundam vanitatem, qui dum sensus falsos esse evincere contendunt, multa colligunt, in quibus oculi fallantur: inter quae illud etiam, quod furiosis, et ebriis cuncta duplicia videntur: quasi vero erroris huius causa obscura sit. Idcirco enim fit, quod bini sunt oculi. Sed qua ratione id fiat sic demonstretur. Visus oculorum intensione animi constat. Itaque quoniam Mens (ut supra dictum est) oculis tanquam fenestris utitur: non tantum hoc ebriis, ut insanis accidit: sed sanis [note: Cur una res duplex videatur. ] quoque ac sobriis. Nam si quid nimium prope e admoveris, duplex videbitur. Certum est enim intervallum, ac spatium, quo acies oculorum coit. Item si retrorsum animum avoces, quasi ad cogitandum, et intensionem mentis relaxes, cum acies oculi utriusque diducitur, singuli vident separatim. Si animum rursus intenderis, aciemque direxcris, coit in unum, quidquid duplex videbatur.

Quid ergo mirum, si Mens veneno, ac potentiâ vini dissoluta, dirigere se nequit ad videndum, sicut ne pedes quidem ad ambuiandum, nervis stupescentibus debiles? Aut si vis furoris in cerebrum saeviens, concordiam disjungit oculorum? Quod adeo verum est ut luiscis hominibus, si aut insani, aut ebrii fiant, nullo pacto accidat, ut duplex quid videant. Quare, si ratio apparet, cur hi fallantur; manifestum est, non esse falsos sensus, qui aut non falluntur si sint puri, et integri; aut si falluntur, mens tamen non fallitur, quae illorum errorem, non ignorat.

Sed ad opera Dei revertamur. Ut igitur oculi munitiores essent ab injuria, eos ciliorum tegminibus occuluit: unde oculos dictos esse Varroni placet. Nam et ipsae palpebrae, quibus mobilitas inest, palpitatio vocabulum tribuit: pilis in ordine stantibus vallatae, septum oculis decentissimum praebent. Quarum motus assiduus incompechensibili celentate concurrens, et videndi tenorem non impredit, et reficit obtutum. Acies enim, id est, membrana illa perlucens, quam siccari, et obarescere non oportet, nisi humore assiduo tersa pui e niteat, obsolescit.

Quid ipsa suprerciliorum fastigia pilis brevibus adoinata? Nonne quasi aggeribus, et munimentum oculis, nequid superne incidat, et speciem simul praestant? Ex quorum confinio nasus exoriens, velut aequali porrectus jugo, utramque aciem simul et discernit, et munit. Inferius quoque genarum non indecens tumor, in similitudinem collium leniter exurgens, ab omni parte oculos tutiores essicit: provisumque est ab Artisice summo, ut si quis sorte vehementior ictus extiterit, his eminentiis repellatur.

Nasi vero pars superior usque ad medium solida formata est, inferior cartilagine molli adhaeret, ita ut ad digitorum usum possit tractabilis esse. In hoc autem quamvis simplici membro tria sunt officia constituta: unum ducendi spiritûs, alterum capiendi odoris, tertium ut per cavernas ejus purgamenta cerebri defluant: quas Deus tam mirabili, quam divinâ ratione molitus est, ut tamen hiatus ipse nasi, oris speciem non deformet. Quod erat plane futurum, si simplex foramen pateret. Ad id velut pariete per medium ducto intersepsit, atque divisit, fecitque ipsâ duplicitate pulcherrimum. Ex quo intelligitur, quantum dualis numerus unâ, et simplici compage solidatus, ad rerumvaleat perfectionem. Nam cum sit corpus unum, tamen totum ex simplicibus membris constare non poterat, nisi ut essent partes vel dextrae, vel sinistrae. Itaque ut pedes duo, et item manûs, non tantum ad utilitatem aliquam, usumque vel gradiendi, vel faciendi valent, sed et habitum, decoremque admirabilem conferunt: sic et incapite, quod totius divini operis quasi culmen est, et auditus in duas aures, et vilus induas acies, et odoratio in duas nares a summo Artifice divisa est: quia cerebrum, in quo sentiendi ratio est, quamvis unum sit, in duas tamen partes membranâ interveniente dis cretum est.

Sed et cor, quod sapientiae domiciuum videtur, licet sit unum; duos tamen intrinsecus sinus habet, quibus fontes vivi sanguinis continentur, septo intercedente divisi: ut sicut in ipso Mundo majori summa rerum, vel desimplici duplex, vel deduplici simplex, et gubernat, et continet totum: ita in corpore hujus Microcosmi de duobus universa compacta, indislociabilem praetenderent unitatem.

Oris quoque species, Veneris et Gratiarum, ac risûs sedes, ejusdemque rictus ex transverso patefactus, quam utilis, quam decens sit, enarrari non potest, cujus usus in duobus officiis constat, [note: Verborum prolatio plus dentibus, quam labiis adjuvatur. ] sumendi victûs, et eloquendi. Lingua intus inclusa, quae vocem motibus suis in verba discerinit, et animi interpres est, verobrumque quasi janua; nec tamen sola potest per se eloquendi munus implere, nisi acumen suum palato illiserit. Nisi adjutavel offentione dentium, vel comepressione labiorum: dentes tamen plus cenferunt ad loquendum. Nam et infantes non ante fari incipiunt, quam dentes produxerint: et senes amissis dentibus itabalbutiunt, ut ad infantiam revoluti denuo videantur. Sed haec ad hominem solum pertiuent, aut ad aves, in quibus acuminata, et vibrata certis motibus lingua, innumerabiles cantuum flexiones, et sonorumvarios modos exprimit. Habet praeterea et aliud officium, quo non in omnibus, sed tamen solo inbrutis utitur, quod contritos, et commolitos dentibus cibos colligit, et conglobatosvi suâ deprimit, et transmittit ad ventrem. Itaque Varro a libando cibo putar linguae nomen impositum. Bestias etiam potu adjuvat. Protenta enim, cavatâque hauriunt aquam, eamque comprehensam linguae sinu, ne tarditate, ac mora defluat, ad palatum celeri probilitate complodunt. Haec itaque palati concavo, tanquam testudine tegitur: eamque dentium ordine sepiens Deus, quasi muro circumvallavit.

Dentes autemipsos, ne nudi, ac restricti magis horrori, quam ornamento essent, gingivis mollibus, quae a gignendis dentibus nominantur, ac deinde labiorum tegmmibus honestavit. Quorum durities, sicut in molari lapide, major est, et asperior, quam in caeteris ossibus, ut ad conterendos cibos, pabulumque sufficerent. Labra ipsa, quae quasi antea cohaerebant, quam decenter intercîdit, quorum superius sub ipsa medietate narium, lacunâ quâdam levi, quasi valle signavit, inferius honestatis gratiâ foras molliter explicuit. Nam quod ad saporem attinet capiendum,

fallitur, quisquis hunc sensum palato [note: Lingua sapores sentit. ] inesse arbitratur: lingua est enim, qua sapores sentiuntur, nec tamen tota, nam partes ejus, quae sunt ab utroque latere teneriores, saporem subtilissimis sensibus trahunt.

Caetera quam decorasint, vix exprimi potest. Deductum paulisper a genis mentum, et ita inferius conclusum, ut acumen ejus extremum signare videatur leviter impressa divisio: rigidum ac teres collum, quo scapulae velut mollibus jugis a cervice demissae: validam, et substricta nervis ad fortitudinem brachia: toris insignibus extentum lacertorum ingens robur: utilis. ac decens flexura cubitorum.

Quid de manibus referam, rationis, ac sapientiae ministris? quas solertissimus Artifex plano ac modice concavo sinu fictas, ut si quid tenendum sit, apte infidere possit, in digitos terminavit: in quibus difficile est expedire, utrumne species, an utiutas major sit. Nam et numerus perfectus, ac plenus, et ordo, ac gradus decentissimus, et articulorum parium curvatura flexibilis, et forma unguium rotunda, concavis tegminibus digitorum fastigia comprehendens, atque firmans, ne mollitudo carnis in tenendo cederet, magnum praebet ornatum. Illud vero ad usum miris modis habile, quod unus acaeteris separatus, cum ipsa manu oritur, et in diversum maturius finditur: qui se velut obvium caeteris praebens, omnem tenendi, operandique rationem, vel solus, vel praecipue possidet, tanquam rector omnium, atque moderator: unde etiam pollicis nomen accepit, quod vi, et potestate inter caeteros polleat. Duos quidem articulos extantes habet, non, utalii, ternos: sed unus ad manus camem nectitur pulchritudinis gratiâ. Si enim tribus articulis et ipse discretus esset, foeda, et indecora species honestatem manibus ademislet.

Nam pectoris latitudo sublimis, et exposita oculis, mirabilem praefert habitus sui dignitatem. Cujus haec causa est, quod videtur Hominem solum Deus veluti supinum formâsle (nam nullum fere animalium dorso suo incumbit) mutas autem animantes quasi altemo latere jacentes finxisse, atque ad terram compressisse. Idcirco illis angustum pectus, et ab aspectu remotum, et ad terram versus subjectum: Homitti autem patens et rectum, quia plenum rationis, a coelo datum humile, aut indecens esse non debebat. Papillae quoque leviter eminentes, et fuscioribus, ac parvis orbibus coronatae, nonnihil venustatis addunt, foeminis ad alendos foectus datae, maribus ad solum decus, ne informe pectus, et quasi mutilum videretur. Huic subdita est planities ventris, quam mediam fere umbilicus non indecenti notâ signa, ad hoc factus, ut per eum foetus, dum est in utero, nutriatur.

Hactenus de externis partibus sussicienter actum, sequitur necellariom, ut de internis quoque visceribus dicere exordiar: quibus non pulchritudo, quia sunt abdita, sed utilitas incredibilis attributa est, opus enim erat, ut terrenum corpus succo aliquo, de cibis, ac potibus aleretur, sicut terra ipsa imbribus ac pruinis. Providentissimus Artifex in medio ejus receptaculum cibis formavit; quibus concoctis, et liquefactis, vitales succos membris omnibus dispertiret. Sed cum Homo ex corpore constet, et Anima, illud, quod supra dixi receptaculum soli corpori praestat alimentum, animae vero aliam sedem dedit. Fecit enim genus quoddam viscerum molle, atque rarum, quod pulmonem vocamus, in quod spiritus reciprocavicissitudine commearet: cumque non in uteri modum sinxit, ne effunderetur simul spiritus, aut simul inflaret, ideoque ne planum quidem viscus effecit, sed instabile, atque aeris capax, ut paulatim spiritum reciperet, dum viralis ventus per raritatem illam spargitur, et eundem denuo redderet, dum seillo explicat. Ipsa enim vicissitudo flandi, spirandi respirandique vitam corpori sustentat.

Cum ergo duo sint in Homine receptacula, unum aeris, quod animam resicit: alterum ciborum, quod corpus alit, ut flecti cervix, ac moveri facile possit: duas esse per collum sistulas necesse erat, cibelem, ac spiritaiem: quarum superior ab ore ad ventrem ferat, inferior a naribus ad pulmonem. Quarum ratio, et natura diversa est. Ille enim, cui ab ore transitus est, mollis effectus est, et qui semper clausus cohaereat sibi, sicut os ipsum: quoniam potus, et cibus dimotâ, et patefactâ gulâ, quia corporales sunt, spatium sibi transmeandi faciunt.

Spiritus econtra, qui in corpotalis est, ac tertuis, quia spatium sibi facere non poterat, viam patentem sortitus est, quae gurgulio nominatur. Is ex ossibus flexuosis constat, ac mollibus, quasi ex annulis in cicutae modum invicem compactis, et cohaerentibus: patetque semper hinc transitus. Nullam enim requiem meandi habere spiritus potest: qui enim semper commeat, demissâ utuiter de cerebro membri portione, cui uva nomen est, velut occursu quodam refraenatur: ne aut teneritudinem domicilii cum impetu veniens, attractâ pestilenti aura corrumpat, aut totam nocendi violentiam iuternis receptaculis perferat.

Ideoque etiam nares breviter apertae sunt; quae idcirco sic nominantur, quod per eas vel odor, vel spiritus nare non desinit. Tamen huic fistulae spiritali, non tantum ad nares, verum ad os quoque iter patet in extremis palati regionibus, ubi se colles faucium spectantes, uvam tollere in tumorem incipiunt. Cujus rei causa, et ratio non obscura est; loquendi enim facultas nobis deesset, si sicut gulae iter ad os tautum, ita gurgulio ad nares tantum pateret.

Aperuit igitur viam voci Divina solertia ex illa sistulâ spiritali, ut lingua ministerio suo fungi posset: et vocis ipsius i nossensum tenorem, pulsibus suis in verba concidere. Qui meatus si quo modo interceptus sit, mutum faciat necesse est. Errat enim profecto, quisquis aliam mutorum hominum causam suspicatur. Non enim (ut vulgo creditur) vinctam gerunt linguam: sed voealem spiritum per nares, quasi mugientes profundunt, quod voci transitus ad os, aut nullus omnino est, aut non sic patens, ut plenam [note: Ratio eur nuti nascantur. ] vocem emittat. Quod plerumque naturâ sit, quandoque casu accidit, ut morbo hic aditus obseptus vocem non transmittat ad linguam, faciatque de loquentibus mutos. Quod cum acciderit, auditum quoque obstrui necesse est: ut quia vocem emittere nequit, ne admittere quidem possit. Loquendi ergo causa hic meatus patefactus est. Illud quoque praestat, ut in lavacris celebrandis, quia nares calorem ferre non possunt, aer feruens ore ducatur. Item si forte spiramenta narium frigoris pituita praecluserit, per os auram trahere possumus, ne obstructa meandi faeultate, spiritus stranguletur.

Cibi vero in alvum recepi, et cum potûs humore permisti, cum jam calore percocti fuerint, eorum succus inenarrabili modo per membra dissusus, irrigat universum corpus, et vegetat. Intestinorum quoque multiplices spirae, ac longitudo in se convoluta, et uno tantum substricta vinculo, quam mirificum Dei opus est! Nam ubi maceratos ex se cibosalvus emiserit, paulatim per illos intemorum anfractus extruduntur, ut quidquid illis succi inest, quo corpus alitut, membris omnibus dividatur. Et tamen ne qui forte obhaereant, ac resistant, quod fieri poterat propter voluminum flexiones in se saepe redeuntes, et fieri sine pernicie non poterat, opplevit ea intrinsecus crassiore succo, ut purgamenta illa ventris, ad exitus suos facilius per lubricum mitterentur.

Illa quoque ratio subtilissima est, quod vesica, cujus usum volucres non habent, cum sit ab intestinis separata, necullam fistulam habeat, quâ urinam emittat; complecur tamen, et humore distenditur. Id quomodo fiat, videre difficile non est. Intestinorum enim partes, quae ab alvo cibum, potumque suscipiunt, potentiores sunt quam caetera spirae, et multo tenuiores. Hae vesicam circum plestuntur, et continent. Ad quas partes cum potus, et cibus mista pervenerint, fimum quidem crassius fit, et transmeat; humor autem omnis per illam teneritudinem percolatur: eumquevesica, cujus aeque tenuis, subtilisque membrana est, absorbet, et colligit, ut foras, qua natura exitum patefecit, emittat.

De utero quoque, et conceptione, quoniam de internis loquimur, dici necesse est, nequid praeteriisse videamur. Quae quanquam in operto latent, sensûs tamen, atque intelhgentiam latere non possunt. Vena in maribus, quae semen continet, duplex est, paulo interior, quam illud humoris obscoeni receptaculum. Sicut enim renes duo sunt, itemque testes: ita et venae seminales duae, in una tantum compage cohaerentes: quod patet in corporibus animalium, cum interfecta aperiuntur: sed illa dexterior masculinum continet semen, sinisterior foemininum: atque ideo in toto corpore pars dextra masculina est, sinistra vero foeminina. Ipsum semen quidam putant ex meduliis tantum, quidam ex omni corpore ad venam genitalem confluere, ibique concrescere. Sed humana mens, quomodo id fiat, comprehendere nequit. Item in foeminis uterus in duas se partes dividit, quae in diversum diffusae, ac reslexae circumplicantur, sicut arietis cornua. Quae pars in dextram retorquetur, masculina est; quae in sinistram foeminina. Conceptum [note: Quomodo foeminnae concipiant. ] igitur Varro, et Aristoteles sic fieri arbitrantur. Ajunt enim, non tantum matibus inesse semen, verum etiam foeminis, et inde plerumque matribus similes procreari; sed earum semen sanguine esse purgatum; quod si recte cum virili mistum sit, utraque concreta, et simul coagulata [note: Cor humanum est primum nascens. ] informari. Et primum quidem cor hominis confingi, quod in eo sit et vita Hominis, et Sapientia: denique totum opus quadragesimo dic consummari. Ex abortionibus haec sortasse collecta sunt.

In avium tamen foetibus primum oculos fingi dubium non est, quod in ovis saepe deprehendimus. Unde fieri non posse arbitror, quin fictio a capite exordium suum umat.

Similitudines autem in corporibus filiorum sic fieri putant. Cum semina inter se permista coalescunt; si virile superaverit, patri similem provenire sive marem, sive foeminam: si muliebre praevaluerit, progeniem cujusque sexûs ad imaginem respondere matemam. Id autem praei valet e duobus, quod fuerit uberius: alterum enim quodammodo amplectitur, ac includit. Hinc plerumque fieri solet, ut unius tantum lineamenta praetendant. Si vero aqua fuerit ex pari semine per mistio; figuras quoque misceri: ut soboles illa communis, aut neutrum referre videatur, quia totum ex altero non habet, aut utrumque, quiapartem desingulis mutuata est. Nam in corporibus animalium cernimus, aut confundi parentum colores, ac fieri tertium neutri generantium simile; aut utriusque sic exprimi, ut discoloribus membris per omne corpus, concors mistuta varietur.

Dispares quoque naturae hoc modo fieri putantur. Cum forte in laevam uteri partem masculinae stirpis semen inciderit, marem quidem gigni, opinio est: sed si in foeminina parte conceptus sit, aliquid in se habere foemineum supra quam decus virile patiatur; vel sormam insignem, vel nimium candorem, vel corporis laevitatem, vel artus delicatos, vel staturam brevem, vel vocem gracilem, vel animum imbecillum vel ex his plura. Item si partem in dextram semen foeminini sexûs influxerit, foeminam quide~ procreari: quoniam in masculina parte conecpta sit, habere in se aliquid virilitatis, ultra quam sexûs ratio permittat; aut valida membra, aut immoderatam longitudinem, aut fuscum colorem, aut hispidam faciem, aut vultum indecorum, aut vocem robustam, aut animum audacem, aut ex his plura. Si vero masculinum in dextram, foemininum in sinistram pervenerit, utrosque foetus recte pro venire, ut et foeminis per omnia, naturae suae decus constet, et mairibus tam mente, quam corpore robur virile servetur.

Illud vero ipsum quam mirabile institutum Dei est, quod ad conservationem generum singulorum, duos sexus maris ac foeminae machinatus est, quibus inter seper voluptatis illecebras copulatis, successiva soboles pareretur, ne omne genus viventium conditio mortalitatis extingueret.

Sed plus roboris maribus attributum est, quo [note: Vir cur sic dictus? ] facilius ad pationtiam jugi maritalis foeminae, cogerentur. Vir itaque nominatus est, quod major in eo vis est, quam in foemina, et hinc virtus nomen accepis. Item mulier (ut Varro interpretatur) a mollicie dicta est, immutatâ, et detractâ literâ velut mollier, cui suscepto foetu, cum partus appropinquare jam coepit, turgescentes mammae dulcibus succis distenduntur, et ad nutrimenta nascentis, fontibus lactis foecundum pectus exuberat. Nec enim decebat aliud, quam ut sapiens animal a corde alimoniam duceret. Idque ipsum solertissime comparatum est, ut candens, ac pinguis humor teneritudinem novi corporis irrigaret, donec ad capiendos fortiores cibos, et dentibus instruatur, et viribus roboretur. Sed redeamus ad propositum, ut caetera, quae supersunt, breviter explicemus.

Poteram nunc ego ipsoru~ quoque genitalium membrorum mirificam rationem tibi exponere, nisi me pudor ab hujusmodi sermone revocaret:

itaque a nobis indumento verecundiae, quae sunt pudenda velentur. Quod ad hanc rem attinet, queri satis est; homines impios, ac ptofanos summum nesas admittere, qui divinum, et admirabile Dei opus ad propagandam successionem inexcogitabili ratione provisum, et essectum, vel ad turpissimos quaestus, vel ad obsoenae libidis pudenda opera convertunt; ut jam nihil aliud ex re sanctissimâ petant, quam inadem et sterilem voluptatem.

Quid reliqui corporis partes, num carent ratione, ac pulchritudine? Conglobata in nates caro, quam sedendi officio apta, et eadem firmior, quam in caeteris membris, ne premente corporis mole ossibus cederet. Item feminum deducta, et latioribus toris valida longitudo, quo facilius onus corporis sustineret, quam paulatim deficientem in angustum, genua determinant, quorum decentes nodi flexuram pedibus ad gradiendum, sedendumque aptissimam praebent. Item crura, non aequali modo ducta, ne indecens habitudo deformaret pedes; sed teretibus suris aliquantum extantibus, sensimque tenuatis, et firma sunt, et ornata.

In plantis vero eadem quidem, sed longe dispar, quam in manibus ratio est: quae quoniam totius operis quasi fundamenta sunt; mirificus eas Artifex, non rotunda specie, ne Homo stare non posset, aut aliis ad standum pedibus indigeret, sicut quadrupedes: sed porrectiores, longioresque formavit, ut stabile corpus planitie suâ efficerent: unde illis inditum nomen est. Digiti aeque totidem, quot in manibus, speciem magis, quam usum praeferentes; ideoque et juncti, et breves, et gradatim compositi. Quorum qui est maximus, quoniam illum sicut in manu ducerni a caeteris opus non erat, ita in ordinem redactus est, ut tamen ab aliis magnitudine, ac modico intervallo distare videatur. Haec eorum speciosa germanitas, non levi adjumento nisum pedum firmat. Concitari enim ad cursum nemo possit, nisi digitis in humum pressis, soloque nitentibus impetum, saltumque capiat.

Explicâsse videor omnia, quorum ratio intelligi potest. Nunc ad ea venio, quae vel dubia, vel obscura sunt.

Multa esse constat in corpore, quorum vim, rationemque indagare nemo, nisi qui fecit, poterit. An ero enarrare quis poterit, quid utilitatis, quid effectûs habeat tenuis membrarta illa perlucens, quâ circumnectitur alvus, actegitur? Quid renum gemina similitudo? Quos, ait Varro, ita dictos, quasi rivi ab his obsoeni humoris oriantur. Quid splen? Quid jecur? Quae viscera quasi ex conturbato sanguine videntur esse concreta. Quid fellis amarissimus liquor? quid globus cordis, qui unus sanguinis fons est? Nisi forte illis credendum putabimus, qui affectum iracundiae in felle constitutum putant; pavoris in corde, laetitiae in splene. Ipsius autem jecoris officium volunt esse, ut cibos in alvo concoquat amplexu, et calefactu suo. Quidam libidinesrerum venerearum in jecore contineri arbitrantur.

Primum ista intueri clarius acumen humarti sensûs non potest, quia horum officia in operto latent, nec usus suos patefacta demonstrant. Nam si ita esset, fortasse placidiora quaeque animalia vel nihil fellis omnino, vel minus haberent, quam ferae: timidiora plus cordis, salaciora plus jecoris. sasciviora plus splenis habuissent. Sicuti igitur sentimus audire nos auribus, oculis cemere, naribus odorari, pari modo utique nos felle irasci, jecore cupere, splene gaudere sentiremus. Cum autem, unde affectus hi proveniant, minime sentiamus, fieri potest, ut aliunde veniant, et aliud viscera illa, quam suspicamur, efficiant. Nec tamen convincere possumus, falsa eos, qui haec disputant, asserere: Sed omnia quae ad motus animi, Animaeque pertinent, tam obscurae, altaeque rationis esse arbitror, ut supra Hominem sit, ea liquido videre. Id tamen certum, et indubitatum esse debet, res tot, tantaque viscerum genera, unum, et idem habere officium, ut animam contineant in corpore. Sed quid proprie muneris singulis sit injunctum, quis scire, nisi

De voce autem, quam rationem reddemus? Grammatici quidem, ac Philosophi vocem esse definiunt, aerem spiritu verberatum: unde verba sunt nuncupata. Quod perspicue falsum est. Non enimvox extra os gignitur, sed intra: et ideo verisimilior sententia est, stipatu~ spiritum, cum obstantiâ faucium fuerit illisus, sonumvocis exprimere; veluti cum in patentem cicutam labroque subjectam dimittimus spiritum, et is cicutae concavo repercussus, ac revolutus a fundo dum descendentem ab occursu suo reddit, ad exitum nitens, sonum gignit, et in vocalem spiritum resiliens, per se ventus animatur. Quod quidem an verum sit, Deus artifex viderit. Videtur enim non ab ore, sed ab intimo pectore vox oriri.

Denique et ore clauso ex naribus emittitur sonus, qualis potest. Praeterea ex maximo spiritu, quo anhelamus, vox non efficitur: et levi, et non coarctato spiritu, quoties volumus, efficitur. Non est igitur comprehensum, quomodo fiat, aut quid sit omnino. Nec me nunc in Academiae sententiam delabi putes, quia non omnia sunt incomprehensibilia. Ut enim fatendum est, multa nesciri, quae voluit Deus intelligentiam Hominis excedere: sic tamen multa esse, quae possint et sensibus percipi, et ratione comprehendi. De his alias: conficiamus interea spatium, quo nunc decurrimus.

Mentis quoque rationem incomprehensibilem esse, quis nesciat, nisi qui omnino illam non habet? Varia quidem a Philosophis de naturâ ejus, ac loco disiputata sunt. At ego non dissimulabo, quidipse sentiam; ut expolitâ rei difficultate intelligas, quanta sit divinorum operum magnitudo. Quidam sedem Mentis in pectore esse voluerunt. Quod si ita est, quanto tandem miraculo dignum est, rem in obscuro, ac tenebroso habitaculo sitam, in tanta Rationis, atque intelligentiae luce versari: tum quod ad eam sensus ex omni corporis parte conveniunt, ut in qualibet regione membrorum praesens esse videatun

[note: Sedes Animae in Cerebro. ] Alii sedem ejus in cerebro esse dixerunt: et sane argumentis probabilibus usi sunt. Oportuisse scilicet, quod totius corporis regimen haberet, potius in summo tanquam in arce habitare: nec quicquam esse sublimius, quam id, quod Universum Ratione moderetur, sicut ipse Mundi Dominus, et rector in summo est. Deinde quod sensûs omnis, id est, audiendi, et videndi, et odorandi ministra membra in carite sunt locata: quorum omnium viae non ad pectus, sed ad

cerebrum ferant. Alioqui necesse nos esset tardius sentire, donec sentiendi facultas longo itinere per collum ad pectus usque descenderet. Ii vero aut non multum, aut fortasse non erram. Videtur enim Mens, quae dominatum corporis tenet, in summo capite constituta, tanquam in coelo Deus: sed cum in cogitatione quadam sit, commeare ad pectus, et quasi ad secretum aliquod penetrale secedere, ut consilium tanquam ex the sauro recondito, eliciat, ac proferat. Ideoque cum intenti ad cogitandum sumus, et cum mens occupata in altum se abdiderit, neque audire quae circum sonant, neque videre, quae obstant, solemus.

Id vero sive ita sit, admirandum profecto est, quomodo fiat, cum ad pectus ex cerebro nullum iter pateat: si autem secus, hoc nihiloininus admirandum, quod divinâ nescio quâ ratione fiat, ut ita esse videatur. An potest aliquis non admirari, [note: Animus, quamvis sopitus, semper operatur. ] quod sensus ille vivus, atque coelestis, qui mens, vel animus nuncupatur, tantae mobilitatis est, ut ne tum quidem, cum sopitus est, conquiescat: tantae celeritatis, ut uno temporis puncto coelum omne collustret: et, si velit, maria pervolet: terras, ac urbes peragret: omnia denique, quae libuerit, quamvis longe lateque summota sint, inconspectu sibi constituat? Et miratur aliquis si Divina Mens Dei per universas mundi partes intenta discurrit, et omnia regit, omnia moderatur, ubique praesens, ubique diffusa? Cum tanta sit vis ac potestas Mentis humanae intra mortale corpus inclusae, ut ne septis quidem gravis huius, ac pigri corporis, cui illigata est, coerceri ullo pacto possit; quo minus sibi liberam vagandi facultatem, quietis impatiens largiatur.

Sive igitur in capite Mens habitat, sive in pectore, num comprehendere quis poterit quae vis rationis efficiat, ut sensus ille incomprehensibilis, aut in medulla cerebri haereat, aut in sanguine bipertio, qui inclusus in corde est? Ac non x eo ipso colligat, quanta sit Dei potestas, quod animus seipsum non videt, aut qualis, aut ubi sit: nec si videat tamen, perspicere possit, quo pacto rei corporali, res incorporalis adjuncta sit. Sive etiam Mentis locus nullus est, sed per totum corpus sparsa discurrit; quod etiam fieri potest, et a Xenocrate Platonis discipulo disputatum est; siquidem sensus in qualibet parte corporis praesto est: nec quid sit Mens, nec cqualis, intelligi potest, cum sit naturâ tam subtilis, ac tenuis; ut solidis visceribus infusa, vivo, et quasi ardente sensu membris omnibus misceatur.

[note: Opnio Aristoxeni reprobatur. ] Illud autem cave, ne unquam simile veri putaveris, quod Aristoxenus dixit, Mentem omnino nullam esse, sed quasi harmoniam in fidibus ex constructione corporis, et compagibus viscerum, vim sentiendi existere. Musici enim intensionem, concentumque nervorum in integros modos sine ulla offensione consonantium Harmoniam vocant. Volunt igitur animum simili ratione constare in Homine, quâ et concors modulatio constat in fidibus. Scilicet ut sinsularum corporis partium firma conjunctio, membrorumque omnium consentiens in unumvigor, motum illum sensibilem faciat, animumque concinnet, sicut sunt nervi bene intenti ad conspirantem sonum. Et ficuti in fidibus, cum quid aut interceptum, aut relaxatum est, omnis canendi ratio turbatur, et solvitur: ita incorpore, cum pars aliqua membrorum vitium duxerit, destrui universa, corruptisque omnibus atque turbatis, occidere sensum, eamque mortem vocari. Verum ille, si quicquam Mentis habuisset, non harmoniam de fidibus ad Hominem transtulisset. Non enim canere suâ sponte fides posfunt, ut sit ulla in his comparatio, ac simstitudo viventis. Animus autem suâ sponte et cogitat, et movetur. Quod si quid in nobis harmoniae simile esset, ictu moveretur externo, sicut nervi manibus; qui sinetactu artificis, pulsuque digitorum muti, acque inertes jacent. Sed numirum pulsandus ille manu fuit; utaliquando sentiret, quod Mens ejus ex membris male compacta torpebat.

Superest de Anima dicere: quanquam percipi ratio ejus, et natura non possit. Nec ideo tamen im~ortalem effe Animam non intelligimus: quoniam quidquid vivit, moveturque per se semper; nec videri, aut tangi potest? Aeternum sit, necesse est. Quid autem sit Anima, nondum inter Philosophos convenit, nec unquam fortasse conveniet. [note: Anima credebatur, sanguis, ignis, ventus. ] Etenim alii sanguinem esse dixerunt, alii ignem, alii ventum: unde Anima, vel Animus nomen accepit: quod Graece ventus [gap: Greek word(s)] dicitur. Nec illorum tamen quisquam dixisse aliquid videtur. Non enim si Anima sanguine aut pervulnus effuso, aut febrium calore consumpto, videtur extigui, continuo inmateria sanguinis Animae ratio ponenda est. Veluti, si in quaestionem veniat, lumen, quo utimur, quid sit, et respondeatur oleum esse, [note: Sanguis est nutrimentum Animae, ut oleum Lucernae. ] quoniam consumpto illo lumen extinguitur: cum sint utique diversa; sed alterum sit alterius alimentum. Videtur ergo Anima similis lumini esse, quae non ipsa sit sanguis: sed humore sanguinis alitur, ut lumen oleo.

Qui autem ignem putaverunt, hoc usi sunt argumento: quod praesente Animâ corpus caleat, recedente frigescat. Sed ignis et sensu indiget, et videtur, et tactu comburit. Anima vero et sensu aucta est, et videri non potest, non adurit. Unde apparet Animam, nescio quid, esse Deo simile. At illi, qui ventum putant, hoc falluntur; quod exaere spiritum ducentes, vivere videamur. Varro itaque definit: Anima est aer conceptus ore defvefactus in pulmone, tepefactus in corde, diffusus in corpus. Haec apertissime falsa sunt. Neque enim tam obscuiram nobis hujusmodi dico esse rationem, ut ne hoc quidem intelligamus, quid verum esse non possit. An si mihi quis dixerit, aeneum esse coelum aut vitreum, aut (ut Empedocles ait) aerem glaciatum; statimne affentiar, quia coelum, ex qua materia sit, ignorem? Sicut enim hoc nescio, ita illud scio.

Anima ergo non est aer ore conceptus, quia multo prius gignitur Anima, quam concipi aer ore possit. Non enim post partum insinuatur in corpus, ut quibusdam Philosophis videtur; sed post Conceptum protinus, cum foetum in utero necessitas Divina formavit: quia adeo vivitintra viscera genitricis, ut et incremento augeatur, et crebris pulsibus gestiat emicare. Denique abortum fieri necesse est, si fuerit animal intus extinctum. Caeterae desinitionis partes eo spectant, ut illis novem mensibus, quibus in utero fuimus mortui fuisse videamur. Nulla ergo ex his tribus vera sententia est. Nec tamen in tantum eos falsos esse dicendum est, qui haec senserunt, ut omnino nihil dixerint. Nam et sanguine simul, et calore, et spiritu vivimus. Sed cum constet Anima in corpore his omnibus adunatis, non expresserunt proprie, quid esset: quia tam non potest exprimi, quam videri.

[note: Anima, et aniamus sitne unum! ] Sequitur alia, et ipsa inextricabilis quarstio; Idemne sit Anima et Animus: an vero aliud fit

illud, quo vivimus, aliud autem, quo sentimus, et sapimus. Non desunt argumenta in utramque partem. Qui enim unum esse dicunt, hanc rationem sequuntur, quod neque vivi sine sensu possit, nec sentiri sine vitâ: ideoque esse non posse diversum id, quod non potest separari: sed quidquid est illud, et vivendi officium, et sentiendi habere rationem. Idcirco Animum, et Animam indifferenter appellant.

Qui autem diversa esse sustinent sic argumentantur: Ex eo posse intelligi, aliud esse mentem, aliud esse Animam: quia incolumi Animâ mens possit extingui, quod accidere soleat insanis. Item, quod Anima morte sopiatur, animus somno: et quidem sic, ut non tantum, quid faciat, aut ubi sit, ignoret, sed etiam rerum falsarum contemplatione fallatur. Quodipsum quomodo fiat, videri non potest: cur fiat, potest. Nam requiescere nullo pacto possumus, nisi mens visionum maginibus occupata teneatur. Latet autem Mens oppressa somno, tanquam ignis obducto cinere sopitus: quem si ptiululum commoverit, rursus ardescit, et quasi evigilat. Avocatur ergo simulacris, donec membra sopore irrigata vegetentur. Corpus enim vigilante sensu, licet jaceat immobile, tamen non est quietum: quia flagrat in eo sensus, et vibrat, ut flamma; et artus omnes ad se adstrictos tenet. Sed postquam mens ad contemplandas imagines, ab intensione traducta est, tunc demum corpus omne resolvitur in [note: Mens semper operatur, vigilans, et dormiens. ] quietem. Traducitur autem mens cogitaiione caeca, cum cogentibus tenebris secum tantum esse coerperit: dum intenta est in ea, de quibus cogitarat, repente somnus obrepit, et inspecies proximas sensim ipsa cogiratio declinat: sic ea, quae sibi ante oculos posuerat. Videre quoque incipit. Deinde procedit ulterius, et sibi avocamenta invenit; ne salubcrrima~ quietem corporis interrumpat. Nam ut mens per diem veris visionibus avocatur, ne obdormiat; ita falsis nocte, nec excitetur. Nam si nullas imagines cernat, aut vigilare illam necesse est, aut perpetuâ morte sopiri.

Dormiendi ergo causâ tributâ est a Deo ratio somniandi, et quidem in commune universis animantibus; sed illud Homini praecipue, quod cum eam rationem Deus quietis causâ daret, facultatem sibi reliquit docendi hominem futura per somnium. Nam et historiae saepe testantur, exttisse somnia, quorum prassens, et admirabilis fuerit eventus: et responsa vatum nostrorum ex parte somniis constiterunt. Quare neque semper vera sunt, neque semper falsa, Virgilio teste, qui duas porta voluit esse somniorum. Sed quae falsa sunt, dormiendi causâ videntur: quae vera immittunturi Deo, ut imminens bonum, aut malum, hac revelatione discamus.

Illud quoque venire in quaestionem potest: Utrumne Anima ex patre, an potius ex matre, an vero ex utroque generetur? Sed ego id meo jure, ab ancipiti vendico. Nihil enim ex his tribus verum est: quia neque ex utroque: neque ex alterutro seruntur animae corporibus. Corpus enim ex corporibus nasci potest, quoniam confertur aliquid ex utroque: de Animis Anima non potest, quia ex re tenui, et incomprehensibili nihil potest decedere. Itaque serendarum Animarum uni, ac soli Deo subjaect.

Ut ait Lucretius. Nam de mortalibus non potest quicquam, nisi mortale generari. Nec putari debet a parentibus dari Animas, sed ab uno, eodemque omnium Deo patre; qui legem, rationemque nascendi tenet solus: siquidem solus efficit. Nam terreni parentis nihil est, nisi ut humorem corporis, in quo est materia nascendi, cum sensu voluptatis emittat, vel recipiat. Caetera jam Dei sunt omnia; scilicet Conceptus ipsi, et corporis informatio, et inspiratio Animae, et partus incolumis, et quaecumque deinceps ad Hominem conservandum valent: illius munus est, quod spiramus quod vivimus, quod vigemus. Nam praeterquam, quod ipsius beneficio incolumes sumus corpore, et quod victum nobis ex variis rebus subministrat: Sapientiam quoque Homini tribuit, quam terrenus pater dare nullo modo potest. Ideoque et de sapientibus stulti, et de stultis sapientes saepe nascuntur; quod quidem fato, ac sideribus assignant.

Sed non est nunc locus de fato disserendi: hoc diecre satis est, quod etiamsi astra efficientiam rerum continent; mhilomunus omnia a Deo fieri certum est, qui astra ipsa et fecit, et ordinavit. Inepti ergo, qui hanc potestatem Deo detrahunt, et operi ejus attribuunt.

Hoc igitur Dei munere coelesti, atque praeclaro an utamur, in nostra voluit esse potestate. Hoc enim concesso, ipsum Hominem virtutis sacramento religavit, quo vitam posset adipisci. Magna est enim vis Hominis, magna ratio, magnum sacramentum. Aquo si quis non defecerit; hec fidem suam, devotionemque prodiderit, hic beatus, hic denique (ut breviter finiam) similis Deo sit necesse est. Errat enim quisquis Hominem carne metitur. Nam corpusculum hoc, quo induti sumus, mentis receptaculum est, quae neque tangi, neque aspici, neque comprehendi potest; quia latet intra hoc, quod videtur. Homo autem, si delicatus magis, ac tener in hac vita fuerit, quam ratio ejus exposcit, si virtute contemptâ, desideriis se carnis addixerit: cadet, et premetur in terram, opprimeturque a tenebris: sin autem (ut debet) statum suum, quem rectum recte sortitus est, prompte, constanterque defenderit, si terrae, quam calcare ac vincere debet, non servierit: immarecicibilis coronae praemium merebitur.

Haec ad te, Demetriane, interim paucis, et ob scurius fortassis, quam decuit, pro rerum, ac temporis necessitate peroravi: quibus contentus esse debebis, plura et meliora lecturus, si nobis indulgentia coelitus venerit. Tunc ego te ad verae Philosophiae doctrinam, et planius, et verius cohortabor. Statui enim, quam multa potero, literis tradere, quae ad vitae beatae statum spectent: et quidem contra Philosophos; quoniam sunt ad perturbandam veritatem perniciosi, et graves. Incredibilis est enim vis Eloquentiae: et argumentandi, disserendique subtilitas quemvis facile deceperit: quos partim nostris armis, partim vero ex ipsorum inter se concertatione sumptis revincemus. Fortasse mireris, quod tantum facinus audeam. Patiemurne igitur extiagui, aut opprimi veritatem? Ego vero libenter vel sub hoc onere defecerim. Nam si M. Tullius Eloquentiae ipsius unicum exemplar ab indoctis, et incloquentibus, quia tamen pro veritate nitebantur, saepe superatus est: cur desperemus, veritatem ipsam contra fallacem, captiosamque facumdiam, fuâ propriâ vi, et clarirate valituram? Illi quidem sese patronos veritatis profiteri solent. Sed quis potest eam rem defendere, quam non didicit: autillustrare apud alios, quam ipse non novit? Magnum videor polliceri: sed coelesti opus est munere, ut nobis facultas, ac tempus ad proposita persequenda tribuatur. Quod

sivita est optanda sapienti: profecto nullam aliam ob causam vivere optaverim, quam ut aliquid efficiam, quod vitâ dignum sit; et quod utilitatem legentibus, etsi non ad eloquentiam (quia tenuis in nobis facundiae rivus est) ad vivendum tamen afferat: quod est maxime necessarium. Quo perfecto satis me vixisse arbitrabor, et officium Hominis implesse; si labor meus aliquos homines ab erroribus liberatos, ad iter coeleste direxerit.

Hucusque celebris ille vir, cujus traditionibus qui velit quicquam addere, huic neque facundia M. Tullii, neque claritas Chrysostomi nimia fuerint. Quanto major fuit mea audacia, qui eruditissimis illius expressionibus subinde de meo aliquid addidi. Idque tui potissimum gratiâ, Urbane Lector. Purgabo tamen me eodem Lactantii dicto: Patiemurne veritatem extingui? Quomodo enim poteram in materia Hominis dedinare significationes tam operi accommodatas, doctrinam adeo excelsam, Eloquentiam tam nervosam? Scio me non lucem, sed tenebras offudisse potius tantae claritati. Quantulacunque igitur ex propria penu derivant, siquidem fuerim, aut inperiodis longus, aut in verbis incultus, aut in distributionibus inordinatus, ingratus, durus, aut inconcinnus: sic habe excusatos errores meos, ut suos petiit excusari Martialis.

Quod superest, bonâ nostrâ voluntate, et prompto tuis commodis serviendi animo supplere digneris. Sequere me in terea, te obsecto, itemque invito.

COELIUS RHODIGINUS.

SEquere me inquam, obsecrote, itidemque invito. Quamvellem, humanissime Lector, ut liceat perducere cupidum, sive ad foecunda Pacis et Minervae oliveta: sive ad Platonis, aut Xerxis viridantes Platanos: sive ad delitiosas Accademi amoenitates in Thessalia, quibus Tempe inditum nomen: sive per floridas valles illius sponsae, quae Dilectum suum in Canticis invitavit ad umbras palmarum. Sed quid ego haec nunc opto, quae in mea nec sunt, nec erunt potestate. Libet saltem id, quod licet (tametsi id arduum mihi est, atque difficile, ut solet esse finis cujusque rei:) offerre tibi videlicet Coelium Rhodiginum, Authorem clarissimum simul, ac probatissimum, qui sententiis, ac fundamentali doctrinâ aeque abundans scripsit de Homine: tantâ tamen prolixicate in primo atque secundo Libro magni sui Voluminis, ut si eum perfecte, ac plenarie traducere hîcvellem, metuam, ne amoenarum callium loco, in spinas potius ac tribulos abductum te, conqueri possis, unde plus taedii, quam laetitiae reportes. Altae enim sunt illius periodi, difficilia illus argumenta: nimisque exactum Commentatorem iluus sententiae requirunt, quae quo sunt magis succinctae, eo majori sunt erudicione praegnantes. Neque ego in hoc Labyrintho me sufficienter instructum reperio eloquentiae filo, quo tibi fiam Ariadna. Quid ergo? Num fortassis, qui hactenus de Materia hominis tractavi, absterreri me patiar eo motu, ne obscurus post hac aliquantum factus videar? Aut potero eum, qui tam erudite, ac judiciose egit de Homine, hîc silentio praeterire? Confiteor ruditatem, imperitiam, ac propofitum meum, benigne, ac suavissime Lector; neque tam operis difficultate, aut obscuritate, quam nimiâ illus prolixitate repellor, quâ ipse in declaratione partium anatomicâ, ad eum modum, quem in priori volumine observavi, fuseexspatiatur. Patiarne igitur perenni scaturigine decurrere hunc fontem, quin exilem rivulum nostro usui accommodem? An cum Tantalo ad haec fluenta siti potius emoriar? Nec possum, nec volo contra eorum commoda, qui potiones istas sitiunt, sive contra rationem illius argumenti, cujus enodationem suscepi, quidquan agere. Iconologici, ut elementum aquae repraesentarent, pinxerunt mulierem, quae dextera urnam regebat, aquâ plenam, eamque in aliam rursus urnam effundebat, ut per modicum illud aquae, quod illic apparet, perennes, et uberrimos fluminum fontes indicarent. Ita ego, quo illius abundantiae nihil derogem, principia saltem et inscriptiones capitulorum primis labris degustabo. Cui verb arriserit ad ejus fluenta plenis faucibus exsatiari, ad ipsum fontem remittimus, famosa nimirum ipsius authoris volumina, ubi per Miraculum illud animatum, quod Hominem dicimus, pleno alveo decurrit.

Vastum igitur est Capitulum trigesimum octavum, in quo illud maxime agit, quod nos in Discursu Proemiali explicavimus. Esse vide licet Hominem Miraculum miraculorum, et quodammodo omnia, Dei quoque simulacrum, ac aemulum: ubi fuse tractat de ejusdem Hominis essentia, et quâ ratione Miraculi nomen illi competat. In sequentibus disserit, tres omnino Mundos esse, quibus quarto loco Hominem annumerat, utpote in quo uno simulacra trium reliquorum tanquam in compendio concurrant. Materia a me in Discursu Prooemiali primi Voluminis superius agitata.

Curiosam plane quaestionem, capite quadragesimo proponit: Possitne casu fortuito ex terra Homo generari? Ubi complures animalium spontaneas generationes adducit. Assignat praeterea causam et Originem Diluvii univeisalis, idque ex mente Averrhoes. Ostendit in signo arietis dari quandam dispositionem, et influxum stellarum, sub quo animalia nonnisi Monstrosâ effigie progenerentur, illiusque Propositionis Authorem facit Avicennam.

Quadragesimo primo Capite Hominis Etymologiam describit, quem Hebraei Enos, vel adam nuncupant. Latinum vero Hominis vocabulum, [note: Etymologia Hominis. ] Homo ab humo, sive terrâ derivari. Discutit et illam quaestionem, possitne hoc nomine recte intelligi et foemina, videturque stare pro affirmariva, nixus Authoritate sacrarum literarum, ex quibus discimus, quod Masculum, et foeminam creavit eos.

Reassumit in quadragesimo secundo laudes Hominis, instituitque illius cum Mundo comparationem, multa in hanc rem de stellis earumque

proprietatibus disserit: affertque concinnam Alberti Magni sententiam, qui ait: Hominis membra situ, ac proporiione sunt similia mundo, ideo perfectissima. Illudque Capitulum M. Tullii Ciceronis eleganti dicto concludit: ex tot animantium generibus, atque naturis, Homo tantum factus est rationis particeps, et cogitationis.

[note: Animae Nobilitas. ] In quadragesimotertio nobilitatem Hominis magnopere extollit, desumpto argumento a dignitate Animae, quam et mentem, Deique imaginem, et conductricem, seu quasi vehiculum ad Deum nuncupat: et desuper authoritatem Platonis, Pythagorae, et Aristotelis implorat, quibus multa eruditionis gratia interserit, et hoc dicto rem totam illustrat: Orbati Animâ sterquilinio abjectiores esse videntur. Interpretatur opinionem Sexti Empirici, qui una cum caeteris Pythagorae discipulis affirmabat: Spiritum in modum Animae rebus cunctis interfusum.

Prosequitur in quadragesimo quarto discursum suum de Anima, ubi distribuit, exponitque Potentias illius; Mentem lumini, ac visui assimilat. Moratur nonnihil in Mythologia bifrontis Jani, qui Animam repraesentat, eumque undique contemplatur. Hinc Animae officia explicat, et quid sit, Animam a corpore separari. Affert praeterea elegantem Stapiritae distinctionem, dum ait: Manum corpori esse insertam, animo autem Mentem, et dictum ejus ex. Rhetoricorum libris. Mentem, ut lumen, accendit in Anima Deus. Dividit Animam in inferiorem, quam Rationem, seu discursum vocat; et superiorem, quam divinam, seu intellectum appellat et hic erat Janus ille bifrons, de quo diximus. Adducit opinionem Zoroastri, ejusque alsseclarum, qui ighem eam dixerunt; et concludit in haec verba: Luminosa est claritas, quam impertitur Animae Deus, cui per unitatem sibi impressam, quae est unitatis Divinae character, conjungitur: a quâ unitate tanquam a fonte, profluunt vires aliae.

Pergit in quadragesimo quinto exponere quid sit Anima: quod ejus idolum, imago, atque umbra: simulque scrutatur ubi primo factum sit animal: una cum mystica nominum Adami, ac Evae interpretatione: dicendo ab initio: Actus ejus insepar abilis substantiale quoddam est, ac vivificum. Et quantum ad nomina, producit authoritatem antiquorum, Origenis, et Ammonii, qui inter mystica Moysis de illis egerunt. Sic porro effatur: [note: Homo vitiosus appellatur Eva. ] Siquidem Hominem ipsum, id est, Animam intelligunt, quasi Adam; humanum, vero animal inde tractum, atque degenerans quasi Evam, tractum inquiunt ex Anima dormiente. Et illa per sententiam Redemptoris, erunt duo in carne una, commentatur. Deductum et ipsum ex Genesi ad instructionem conjugum: id est, duas quasi in uno corpore Animas. Concludit tandem cum Magno Augustino, qui ait: Singulis nostrum inest mulier, haec quippe caro nostra Eva est, quae seducit virum, id est rationem; per quam carnem labitur Homo: quem lapsum calcanei nomine, prophetica indicat sententia.

In quadragesimo sexto triplex Animae officium explicat, et maxime vegerativae; duo insuper organa facultatis altricis. Separatim loquitur de nutritione, et augmentatione, tam in quali, quam in quanto. De facultate intem generatrice, ipsâque generatione. In sequentibus cuivis [note: Principium virtutum omnium in corde est. ] animali virtutem tam animalem, quam naturalem attribuit; statuens cum Aristotele et Avicenna: Omnium istarum virtutum principium in corde constitui. Ex mente vero Medicorum ait: Sentiendi fons ex Organo profluit, nihilominus Organum peculiare habet sensuum unusquisque.

Disserit in quadragesimo octavo de commoditate, ac necessitate sensuum; in quo sensus singuli consistant, quae illorum origo. Cur illis a Natura septem paria nervorum distributa. Unde contingat Animam in illis plus virium suarum exercere. Proinde rem totam ad animam refert. Efficere videlicet animam: ut constet Homo, vivat, sentiat, hoc est, animal sit: haec enim mortale corpus alit, vivificat, illuminat. A corde iram derivat, calorem praeterea, ac virtutem pulsativam, quam tamen simul arteriis tribuit. Hepati digestionem, nutritionem, et augmentationem ascribit. In cerebro sensuum ac motûs originem collocat; quam doctrinam prolixê tradit, eamque se hausisse ex Galeno, qui in fine libri quarti de Morbo et accidentibus, ait: Cerebrum ad omnia corporis membra virtutem emittere.

Amplius in sequenti Capite de materiâ sensuum evagatur; secutus mentem Aristotelis de Origine sensuum, agitque de duplici medio, quo producitur sensus. Odoratum inter minus necessarios reponit. De auditu et visu sic habet: Duo, id est, videndi, et audiendi, maxime in capite sunt positi, propter sensoriam naturam: Ulterius de visu disserit; quomodo nervi optici; seu visorii ferantur ad cerebrum. Gustui, et tactui magnam cum corde familiaritatem intercedere, et finit [note: Visu et auditu scientiae comparantur. ] per auream plane, meo judicio, sententiam. Visus, et auditus ad scientiam valent comparandam; inprimis modo duplici, quo adscitur doctrina.

In quinquagesimo comparationem instituit cum quatuor elementis, et pari sensuum numero, qui tametsi quinque sint, quatuor tamen solummodo ad salutem animalis necessarios constanter defendit. De similitudinis ratione, sunt haec illius verba: Tactus terrae habet rationem; [note: Sensus elementis comparati. ] Gustus autem aquae; quippe humectatione gustabilium percipit qualitatem. Aeris vero appulsus ex ictu, unde sonus nascitur, aut vox, Auditum perficit. Olfactus ignem respicit, nam ex qualitate calida odores proveniunt. Non illi e memoria excidit sensuum nobilissimus, visus inquam, de quo ita scribit: Videndi, ratio ex aethere contemperatur, et lumine. En tibi lucidam, et firmam plane doctrinam.

Declarat in subsequenti Capite Plinii textum de sensu communi, dum et ipse de sensu interno loqueretur, de quo cum Averrhoe caeterisque Aristotelis interpretibus ita sentit: Omnes; quae ab extimis quinque sensibus haustae fuerint, imagines [note: Sensus communis quid sit. ] colligit, ac percipit; quare Communis dicitur Sensus: Hunc vi Imaginationis intendi posse. Vult tandem cum Plinio, sensum hunc communem aliud nihil esse, quam ipsam Mentem, seu Animum, operationum omnium, et vitae totius judicem; ac directorem. Idque ex illius mente sic exponit: Animo videmus, Animo cernimus. Et paulo infra de oculis loquendo, Sic, ait, in morbo Comitiali aperti nihil cernunt, animo caligante:

In secundo, et quinquagesimo Capite ad logum [note: Homo in libidinem bestiis ipsis pronior. ] in vitia hominum invehitur, qui brutis ipsis bestiis in iram, libidinem, concupiscentiam; et genus omne vitiorum proniores; efferatiores; et salaciores, vel in eo bestiis sunt deteriores, quod hae certo saltem anni tempore Veneri indulgent. Quantum ab hoc vivendi genere abhorruerint multi olim sapientes, enarrat: dum pars eorum desertis urbibus, et relicto omni commercio humano

se in sylvas abdiderunt, pars seipsos excaecârunt, ne vanitatem et lasciviam hujus saeculi viderent. Totum id sancta quadam, ut mihi quidem videtur, sententia confirmat: Certe per quinque sensus, veluti per fenestras, ad Animam usque penetratur; haec defigunt humi, ut inquit Horatius, divinae particulam aurae; nec enim capi Mentis arx potest, nisi per haec, portarum obicibus perfractis, et prorsus sublatis. His laqueis irrentur, et capitur infelix Anima; sicut illam e contrario ineffabilis consolatio manet, siquidem curis, aliisque impedimentis se ipsam liberet, quae illam cum corporis etiam detrimento multum caeteroquin affligunt.

Capite ultimo erudite eam quaestionem discutit: sitne idem cum intellectu sensus communis? [note: Sensus non est idem cum intellectu. ] Postquam igitur agnovisset Homeri sententiam, de Animae ipsius corporeitate, concludit intellectum non esse idem cum sensu communi; ait enim: Quid cum animalia omnia sint sensibus pradita, solus Homo praeter eos et Mentem obtinet, et intelligentiam? Porro, quis non videt, alias esse differentias rationalis Potentiae, alias sensuum? Paulo post de animi affectibus ad longum agit, uti et de Animae incorporeitate. Tandem cum Plutarcho certo certius affirmat, Homerum, aliosque de meliori nota, nonnisi immortalem Animam judicâsse. Unde in pluribus locis ait: Evolans autem e membris Anima inferos petiit. Nusquam certe in celeberrimo suo Poemate corporalem Animam dicit, cumque Achillem introduceret deliberantem, utrum se vindicaret, an non, Minervam ante eum constituit, quae Prudentiae illi lumen ostenderet. Et primum quidem libium gravissimus hic Author finit in haec verba: Quia tamen liber hic jam extumuisse videtur, satis, quae supersunt haud parum multa ut Lector, ceu interjuncto refectus itinere, hilarius reliqua prosequatur, insequens regetur volumen.

Sub Auspiciis igitur Religiosissimi sui Episcopi librum secundum orditur Ccelius noster: Ubi mox in primo Capite difficilem, et abstrusam illam quaestionem agitat de Intellectu agente, et possibili; dilucide tamen rem totam declarat, verbis Sancti Augustini. Respectu veritatis summae, et eorum respectu intelligibilium, quae humanum excedunt intellectum, est Intellectus Agens Deus; et hujusmodi illuminatio est gratiae, infusio ad divina contemplanda, ad ea pernoscenda, quae prope nos sunt, ut sunt Angelux Intellectus agens. Operationes hujus sunt, ut sencit Avicenna, illuminare, et irradiare formas sensibiles, quae in imaginatione subsistunt, rursumque abstrahere illas a materia, comitari vero et ordinare easdem in Intellectu possibili. Cum ergo dicimus formari ab Intellectu agente, non id volumus, quasi formas ab illo recipiat, sed illis tantum utatur, tanquam sibi familiaribus, et utrique amicis: quae quidem clarius ad hunc modum interpretatur. Intellectus agens dicitur, inquit, qui actu agit, et qui potentiâ solummodo, possibilis vulgo dicitur. Vult de istis consuli, ex antiquis Jamblichum, Plutarchum, et Theophrastum; ex Medicis Avicennam; ex Theologis Divum Thomam. Averrhoem hîc erroris incusat, quod de hoc negotio non satis textum Aristotelis intellexisset.

[note: Ingenii, Memoriae, ac Eloquentiae potentia. ] Exquisitis laudibus humanam conditionem extollit, a potestate Ingenii, Memoriae, et Eloquentiae, ac similium. Qua in re magnum certe applausum promeretur, dum inter reliqua sic effatur: Authores celeberrimi thesaurum rerum Hominem arbitrantur; non deest in plerisque idem fatidicus spiritus, et quomodo Deum deceat futurorum perspicax inspectio. Hîc in laudes Eloquentiae excurrit; ut illa nunquam non animos sibi devinxerit, et ad summos propemodum gradus dignitatis non jam humanae tantum, sed et divinae possessores suos evexerit. Nunc flumina Xenophontis, nunc torrentes M. Tullii Ciceronis, et ex sacris revelationes Apocalypticas Sancti Joannis, ejusdemque in explicandis Mysteriis facilitatem exponit. Expende, inquit, saeculorum ordinem, et caliginosa futurorum involucra, unius hominis patefacta Menti. Quos iste tibi aureos crateres plenos ambrosii nectaris sitibundo apponit?

Prodigus eloquentiae, et doctrinarum pergit Capitulo tertio, humanae Animae thesauros revelare, dum docet: quo artificio Anima licet incorporea potuerit sibi sublimes omnes scientias intimius copulare; quae in illa tanquam semina in horreo lateant. Itemque juxta mentem Platonis [note: Homo campus est omnium scientiarum. ] sensatissimam Mythologiam applicat, dictas videlicet Musas, Jovis e Memoria filias. Ut prius demonstraret, Saepe vero, inquit, quae imbiberit, discendo recoquit, refingitque, multoque praestat meliora, quinimo parit ex se, praeceptore nullo, tanquam scientiarum seminibus praefoecundus. Pergit loquendo de Musis: Opinor, quoniam ab origine Scientiae fons insitus est nobis ab omnium Patre, sed non satis confluens, nisi quis corrivârit: quin et Memoriam continere idem Poeta scribit (Orpheum intelligit) excitare omnia sinuosis, ut ita dicam, Animi anfractibus delitescentia, illatebrataque.

In quinto exponit, quâ ratione Homo propriae conditionis oblitus, sese ultra modum exaltans, ad honores, et ipsam pene Divinitatem dum anhelat, praecipitetur ad abyssos tenebrarum, et ignorantiae. Insaniam hanc non infacunde detestatur, cujus proinde tacere elegantem sententiam nequeo, dum ait: Quo homine ridendus quidem Empedocles, ridendus item et Alexander, nobis praesertim Christi doctrinâ imbutis. Quasi diceret: Quam sunt detestabiles, qui novos Mundos jam somniant, dum iis quatuor terrae spithami sufficiunt, quâ exile corpusculum post mortem operiatur. Psaphonis igitur, et Caji. atque Domitiani et aliorium vesaniam ridet, quod statuas sibi poni jussissent, alter et aves stratagemate docuisset, quo sibi divinitatis opinionem inter exteros conciliarent; et alia hujusmodi deliria execratur.

In sexto Capite nova dogmata proponit, disserendo de admirabili Animae Potentia, quâ possit corpoream et mortalem hanc molem suo modo ipsa illuminare, de quo pluribus a me actum est in Discursibus Prooemialibus utriusque voluminis nostri. Neque tamen adigi possum, in tanta ejus ubertate, quin insignem ejus Sententiam huc traducam. Legimus, inquit, apud Avicennam, Platonicos multos, et Hippoeratem, humanos animos tanta majestate pollere, adeoque supra Materiam omnem sese potenter attollere, ut sibi ipsi, et suo vigore, semoto corpore, restitui, potestate intima Mundi membra quaelibet valeat agitare, impellere, utcunque libuerit versare. Et paulo infra: Ubi tota in Deum patrem consurgit Anima, et illinc amplissima luce perfusa, collustrataque, rapitur coruscans, atque similiter luminosae claritatis rodios transmittit in corpus. His aliquandiu immoratus, eo tandem devenit, ut mysticum Eliae currum, et Pauli Apostoli

raptum in tertium Coelum per Animam intelligat. Aitque, dum illa Deo intime conjungitur, nihil habere in se jam mortale, sed ebriam divino Spiritu, nonnisi per Mentem vivere, atque ita Angelis assimilatam, radios aeternae claritatis in corpus diffundere. Haec ita mirabiliter, ac sublimia dicuntur.

In septimo ad longum enumerat, quibus rebus excellentia Rationis naturalis deprimi possit, quam ille tamen sententiam postmodum refutat, illustratque Plinii quodam textu, qui videtur aliquantum intricatior. Profanum amorem damnat, aitque: Qui vero corpus errore Amoris complectitur; is oberrat in mortis tenebris, mala sensu percipiens. Bona omnia ex cognitione sui ipsius, velut undam ex perenni fonte promanare; [note: [?]gnitio sui [?] quam [?]. ] ita enim qui seipsum cognoscit, in Deum transit, ut Dei verbum tradit; Lux et vita Deus est, et Pater, ex quo natus est Homo: proinde, qui se ex luce, ac vita compositum deprehenderit, ad vitam, lucemque rursus transcendet. Sensum dicti hujus ita declarat, dum vitam puram, et im~aculatam vere Religiosorum, et lubricam e contrario, ac difficilem tot praeterea hominum, qui peccatis illaqueantur, exponit.

Triplicem hominum statum in Octavo deducit; Activum scilicet, voluptuosum, et Contemplativum. Eosque bifariam distinguit: illos enim quasi exules, et extorres a coelesti patria; hos quasi accolas jam supernae illius Civitatis considerat. Perpulchram Hesiodi sententiam in hac rem explicat; totumque hâc expressione confirmat: Qui integritati vitae, ac divino tantum cultui mancipati, terrena omnia, tum inutile, tum molestum arbitrantur, onus in intelligibilem sese mundum transcribentes, et in patriam dulcedinem, ut Plato inquit, fugientes, hos putat Dei filios habendos: quae vera demum, ac solida felicitas est: nam Activos, et voluptuosos, velut exules habet Plotinus.

Exponit praeterea sortem humanam, quae duplici semitâ gaudeat, naturali scilicet, ac supernaturali: qua ratione semitis istis inambulandum, gratâ et jucundâ quâdam descriptione explicat; quo eum, qui legere illa gestiat, remittimus. Per naturalem, intelligit innatam illam propensionem in omnia ea quae partem in se divinae Bonitatis aliquam habent: et Naturae operationes, quae tendunt in bonum: aitque, vel in mortali hac vitâ in id creatum Hominem, ut esse possit felix, siquidem velit. Altera supernaturalis, et verior proinde felicitas, ut optime docet, illa est, [?]â ad divini vultûs contemplationem surrigimur, et afficimur; sic enim verus ad principium reditus comparatur, et cum eodem unio, a quo defluximus. Videantur paucae saltem illius expressiones, quibus omnino non potuimus abstinere, propter insignem eorum excellentiam. Inprimis vero, quam circumfers vestem, exuere oportet, indumentum inscitiae, pravitatis fundamentum, velamen opacum, sensitivum cadaver, sepulchrum circumversile, domesticum denique furem; qui dum bianditur odit, dum odit invidet; umbraculum inimicum, ac seipsum raptans deorsum, ne forte conspiciens veritatis decorem, ejus oderis pravitatem.

In Nono elegantiam, et perfectionem humani corporis describit, cui nihil omnino desit ad pulchritudinem. Quaestionem quoque istam movet: Sintne corpora nostra coelestibus pulchriora et perfectiora? Nuditatem corporis nihil includere vitii, aut turpitudinis. Non minus, quam Lactantius illos damnat, qui irrationabilium brutorum conditionem humanae anteponunt. Infantiam quadrupedibus similes nos efficere. Eleganter docet, quid causae sit, cur virorum cadavera ad aquam projecta, supina innatent aquae, mulierum vero prona? Ratione prioris motivi, perfectionis scil. humanae, sic habet: Quoniam Homo est res, quam Natura caeteris intentius, curiosiusque amplexatur, producitque veluti quiddam absolutius, et perfectius quavis Creatura, quae in Coeli ambitu contineatur; adeo ut non defuerint, qui Coelo praestamiorem opinarentur Hominem, seclusâ tamen Intelligentiâ. De nuditate iisdem plane principiis nititur, quae supra in Paraphrasi nostra in Lactantium exposuimus. De foeminarum cadaveribus, secus quam virorum, aquae innatantibus, id causae judicat, quod earum uterus, atque ubera, in partecorporis anteriore sita, eas viris anterius graviores efficiat.

In decimo de erecta Hominis staturâ loquitur; et quomodo plantae secus quam Homo, et viâ prorsus contrariâ incrementum sumant. Prioris argumentum inter caetera istud est. Generatio, videlicet, [note: Homo cur staturâ erectus. ] Hominum ad divinorum est operum cognitionem, testimoniumque Naturae, ad imperandumque omnibus, quae Coelo teguntur: ut ad coelestium discursum suspiciendum, ad potestatem Dei, et Naturae progressus. De plantarum crescendi ordine opinionem [note: Cur aabores secus quam Homo crescant. ] D. Thomae insinuat, qui ait: est erectus Homo duabus ex causis, tum quia corpore calidior est aliis omnibus; calidi vero proprium est in erectum, tollere: et paulo infra: in plantis vero res omnino contraria est, quia immobiles sunt, superior autem in illis portio est, unde alimentum recipiunt; id vero in radicibus contingere manifestum est.

Plura de corpore humano admiratione digna in Undecimo adducuntur. Quam pulchrum sit inventum illud, de quatuor humoribus in corpore praedominantibus? Illis judicat ad scribendum, quod aliqui ingenio ac memoria valeant, alii secus: quod aliqui hilares, et faceti, melancholici alii. et morosi reperiantur, a sanguine, et atra bile derivat. Tam proinde multa eo Capite tractantur, ut pluribus paginis infarciendis illa sufficiant. Nobis sat erit cum illo dixisse: Quid solertissimi artificis ingenium in paucissimis prorsum assecutum fuerit, quid illa loquendi varietas? quae quamvis initio Terra universa esset unius labii, eo increvit, ut mirari satis non sit: cum praesertim dissoni oris proprium, non fere censeatur Hominis vice. Discurrit de omnibus corporis humoribus ad longum, quales effectus causare possint. Exemplum mulieris cujusdam afferens, quae dolore spondylorum, atque renum diu vexata, dum doloris impatiens, vult se morbo simul, ac vita eximere, cultrum dolenti parti infligit, et quod lethale expectaverat, praeter spem salutare vulnus evasit; postquam ad octodecim lapillos gypsei coloris, figurae cubicae inde extraxisset. Ingenium, et oblivionem, seu abundantiae, seu inopiae humorum attribuit.

In duodecimo, ab hurnoribus ad spiritus transitu facto, de spiritu tam animali, quam naturali tractat: unde varietas ingeniorum derivet, ostendit: et postquam Hippocratis, et Galeni opiniones adduxisset, cum Schola Theologorum in haec verba concludit: postremo vero est spiritus substantia subtilis, aerea, dilucida, ex tenuissima quâque parte sanguinis producta; ut deferatur virtus a praecipuis membris ad reliqua, quo proprias valet operationes exercere. Spiritum vitalem in corde locat; animalem in cerebro; naturalem in hepate. De ingeniorum vero diversitate, pergens de spiritu loqui, ita sentit: Veruntamen juxta

ejus temperiem variam, varias, ac diversas Anima quoque perficit actiones; unde et ingeniorum nascitur diversitas, quod in brutis quoque advertimus.

In decimo tertio inquirit, quid sit vena, quid arteria, quae utriusque origo: deque iis ita cum Medicis disserit: hîc venarum, inquit, quas dicunt sanguinis rivos, et arteriarum, quas spiritûs vocant semitas. Adducit vulgarem sententiam de ortu venarum, quas aliqui ex cerebro, sive capite erronee derivant. Aristoteles vero duos earum truncos insignes inpectore contineri affirmat. Cum Avicenna dicit, arterias esse corpora oblonga, nervosa flexilia, sinuosa et cava, ex corde derivantia. His inesse facultatem pulsivam, mediante systole, ac diastole. Venas ab hepate promanare, quamquam Aristoteles illas a curde disseminari asserat. Diversas esse ab arteriis. De his, earumque proprietatibus illic lociagitur, ut dictum est.

Ab his in Decimoquarto progreditur ad Pulsum, ejusque naturam investigandam. Quid sit pulsus [note: Pulsus quid sit. ] vermicularis, et alia pulsuu~ genera, exponit. Plinii textum insigniorem ex veteribus adducit, et interpretatur. Estautem hujusmodi. Pulsus est disparatio, et contractio indivisibilis arteriae, et cordis; vel subsultatio, vel palpitatio venae, et arteriae. Tradit cum Avicenna, ex perientiâ comprobante, pulsum ex quiete simul, et motu constare. Et quem Plinius ad finem vitae vermiculantem appellat, illum cum Galeno minutum, densum, et summe debilem pronuntiat. Rhases infanti recenter nato eum comparat, et Vermicularem vicinae mortis esse praenuntium. Videatur de hoc ingens volumen Bartholomaei Bonacursii, Medici Bononiensis clarissimi.

In decimo quinto de partibus dissimilaribus agit; interque alia de nervis, quae ait esse membra organica. Similaribus adnumerat oris labra, tum Cartilagines omnes, atque nervos. Hos a cerebro per cervicem ad sensuum officinas distribui. Sunt corpora alba, flexibilia et mollia, quae tamen non facile disrumpi possunt, ad hoc instituta, ut membris omnibus sensum, atque motum largiantur. Partes illas corporis simplices, ad sensum solummodo appellari, cum sint revera compositae. In Decimo sexto ossium numerum constituit, et eorum proprietates describit. Illorum aliqua corpori inserviunt pro basi, ut dorsi vertebrae: alia pro defensione, et veluti scuto sunt corporis: veluti os cranii, intra quod tanquam osseam sphaeram (ita disserit Plato) et quasi galeam, cerebrum latet. Alia item armorum sunt loco. Dum numerum illorum, ducentorum, octo et quadraginta constituit; sequitur in hoc Rhasem, Averrhoem, et Avicennam. Magnus tamen Albertus, ducenta, sexaginta et sex illa perhibet. Mox in distributione illoru~ per universum corpus occupatur, quae curiosis relinquimus, et exactae Physicorum, et Anatomicorum indagini. Apud quos proinde eâdem occasione, dinumerata quadrupedum, et volatilium ossa reperias.

Distinguit in Decimo septimo cartilaginem, et in ejus naturam inquirit. In quo ab osse differat. Ejus constitutio in animalibus terrestribus, ab aquatilibus diversa est. Ita porro concludit: Cartilago humorem habet medullae modo, in gressilibus, in quibus producitur animal. Auriculas, et nares nonnullam habere cartilaginem scimus.

Post haec in Decimo octavo ad amussim expendit rationem Nervorum. Unde derivent, vel oriantur. Et priori distinctioni inhaerens, ait: [note: Nervi. ] Indeque nervos, carne quidem tensiores facto, aridioresque; ossibus autem agiliores et molliores: quibus item medullas et ossa pervinxerint, omniaque carnibus operuerint. Concludit cum Aristotele, a corde illos originem ducere; nascique ex humore albo, viscido, et glutinoso. Licet Avicenna celebris Galeni interpres, primum illorum principiu~ in cerebro, et medulla cervicali constituat. Finaliter Albertum introducit virum doctiorem, quam politum, qui nervos a cerebro non oriri solum, sed ab illo quoque in totum corpus dispertiri asseverat: eosque ip ipsam Hominis cutem disseminari. Porro cutem Herodotus Antrophen appellat.

Multa praeterea de carne ratiocinatur. Duas ejusdem species admittit. Quid fibrae sint exponit. [note: Caro. ] Carnem a Creatore datam, ad arcendas aestûs et frigoris injurias. Temperatam inter calidum, et frigidum esse. Additu~ illi fermentum salsum, acutum, succidum, et molle. Caro alia est musculorum, alia parenchymatum, seu viscerum, ut caro hepatis. Fibrae sunt partes carnis, compositae et substantia tenaci, solida, gracili, et longa per modum fili. Motui inserviunt, et stabilimentum carnibus addunt. Suntque aut nervosae, aut venosae.

Exhibet in vigesimo Capite, proportionem humani corporis partium. Figura corporis rotunda simul est, et quadrata: Ex illius proportione, mensurarum nomina, et denarius numerus, proveniunt. Per partes de rebus iis disserit, ex quibus constamus. Quomodo excretiones e corpore fiant, exponit. De mensuris ita habet: Siquidem illud est a Natura concinnatum, coaptatumque, ut proportionibus membra ad summam figurationem insiguiter respondeant, nihilque omnino comperias, quod commensu careat. Ultroque confirmat [note: Mensurae omnes in Homine sunt. ] in sequentibus: an non compertum, et illas mensurarum rationes, et nomina ex humano corpore mutuatos esse veteres, Digitum appellantes, aut Palmum, item Pedem, Cubitumque? quinimo, et denarius numerus, quem perfectum dicunt, et probant, ab digitorum serie depromptus est, quod Aristoteles adnotavit. [note: Corpus humanum ex rebus quatuordecim constat. ] Pulcherrima est reflexio, quam de corporis totius constitutione affert; constare nimirum illud ex quatuordecim omnino diversi generis rebus. Sunt autem venae, arteriae, nervi, spiritus, sanguis, caro, pinguedo, cartilago, ungues, ossa, humores, medullae, pili, et Membranae. In foeminis duo praeterea adduntur: menstruum, et lac. In vigesimo Capite, novem in humano corpore habitudines assignat, quae propensionem et connexionem cum quocunque membro habeant. Propositionem Hippocratis declarat, quâ is naturam justam nuncupavit. Narrat se in monumentis Aegyptiorum corpus quadripartitum reperisse, scil. in Caput, manûs, thoracem, et pedes. Ita porro subjungit: In membri vero cujuslibet consider atione accurata, novem videri perpensione digna, docuit Commentator: quae omnia inenarrabilem Dei providentiam explicant. Sunt autem substantia, tempeties, color, figura, numerus, situs, connexio, actio, et usus. Membra alia ad decorem, ad necessitatem alia comparata. Inter necessaria sunt manus, et pedes. Ad decorem est v. g. in pavone cauda, et pennae variegatae; barba, mammillae in viris.

Multa de capite disquirit. Illud Animae sedem constituit. Tractat de instituto illo, seu caeremonia, majores et honoratiores salutandi. Causam assert, cur antiqui esu cerebri abstinuerint. Decidit quaestionem illam, an capite resecto incedere, aut loqui quis possit? Accuratam Anatomiam cranii, ejusque suturarum instituit.

De capillis quaedam eorum attingit, quae a nobis in primo volumine mota sunt. In nominum quorundam eruenda etymologia haeret, quae brevitatis gratiâ a nobis omittuntur. Ex aure is illius sententiis haec est: Ergo caput praecipuum, excelsiusque in Homine membrum (primo Regiminis acutorum Galenus, et Platonici omnes) rationalis animi sedem nuncupant. Eleganter haec amplificat dicto venerabilis Bedae: Caput eum obtinuisse locum, quia sit divinissimum membrum, ab eo enim sternutamenta quoque proveniunt, quod esse sacrum Augurium constat. Opinionem Hippocratis, et Galeni de capitis conformatione dilucidat: Quae in ejus formatione fuerit Naturae [note: Cerebrum in capite propter oculos. Oculi in capite propter cerebrum. ] intentio. In eum finem maxime creatum caput, ut objecta sensuum facilius dignoscerentur. Unde Galenus: Cerebrum est in capite locatum propter oculos. Tameetsi diversum ab hoc sentiat Aristoteles, dum ait: Oculi propter cerebrum in capite sunt locati. Occasione salutationum ait: Caput opinabantur, vel in jurandi argumento, per id namque jurabant plerumque. Addit per juramenta quoque jurare solitos veteres. Cerebrum a cerebello anatomice distinguit. Vivere resecto jam capite quaedam animalia, et ambulare, trepidationi cuidam, et motui imperfecto adscribit: Ut quis vero ablato jam capite loquatur, id fieri naturaliter hon posse.

[note: Capilli. ] Succincte materiam capillorum in vigesimo tertio capite attingit. Plures eorum qualitates recenset, acta jam pleraque a nobis in primo volumine, titulo de capillis. Eorum durationem et incrementum exponit. Quid sint plicae, et cincinni capillorum: quam in his gloriata fuerit Tulliolafilia Ciceronis. Crines esse capitis ornamentum. Opinionem Sapientum adducit, qui causam illorum dixerunt esse, vaporem humidum, crassum, et glutinosum; idem Averrhoes cum Galeno sentit. Temperamentum capillorum esse frigidum, et siccum. Inter omnes corporis partes, quam diutissime in corporibus mortuorum capillos superesse: tametsi secundûm Aristotelis mentem; tunc non crescant amplius. [note: Aureo reti post mortem implicati. ] Idem de unguibus observâsse Plinium. Vanitatem Tulliolae in exornando capillitio exaggerat; inque illius cadavere, eosdem aureo reti implicatos fuisse repertos, aitque memoriâ dignum: Summâ omnium admiratione reperiri aliquid, in quod anni mille quingenti nihil prorsus evaluissent. Servire praeterea illos non frigori tantum arcendo, sed evaporationibus humidis e capite dimittendis.

[note: Barba signum et decus virilitatis. ] Occasione capillorum de barba quoque pauca quaepiam disserit, quae veteribus Mystax, Hyporrhinion, Propogonion, dicebatur. Mulieres quare imberbes? Cur aliquando barbatae reperiantur? Barba signum maturitatis; ornamentum virilitatis; aitque cum Haly Abba perito sene: Pulchritudinis; et ornamenti argumentum fuisse barbam potissimum. Originem et causam illius ex materia spermatica desumit, quaesecus in viris disposita sit, atque in foeminis, in quibus eae particulae desint. Si quas tamen barbatas evadere contingit, adscribendum excessivo earurn colori, et viribus quasi masculinis, idcirco et Viragines dicuntur hujusmodi. Quid Natura intenderit per id, quod in capris aruncos; seu cryncos, ut vocat Aristoteles, qui sunt villi a caprarum mento dependentes, ordinaverit.

[note: Frons st ellata~. ] Capillis in vigesimo quinto frontem subjungit; ubi de Metoposcopis disserit. Quales in illa sint stellae secundae. Our subinde, sudore frontis occludente, aperiri nequeant oculi. Dum in illa maculae subrubrae, et quasi sanguineae apparent, illas a Metoscopis stellas appellari. De illius cute ita porro ratiocinatur: Frontis vero cutis, consilio [note: Cutis frontis. ] memor abili laxior structa est, ac mobilis, ut commodius oculis subserviret, vel claudendis, vel reserandis. Deillius sudore haec tradit: Sudat frons [note: Sudor frontis. ] imprimis, quia cerebro subjacet anteriori, ubi maxime scatet humectatio, quam esse novimus sudoris fomitem. De frontis osculo ita scribit: Osculi [note: Frontis osculum. ] religionem quandam parte hâc servabant veteres, lum. de quibus author Plutarchus est.

[note: Superciliorum usus, et natura. ] In vigesimo et sexto, de ciliis, superciliis loquitur. Mirabili consilio a provida Natura in eo loco posita esse, ut demanantes aliorsum corrivarent humores, etc. Cilia potissimum eo fine composita esse, ut minutarum rerum ad oculos incursum, tanquam stipatores quidam repellant, simulque visivum dirigant spiritum. De illorum situ et natura hanc rationem affert: Nam et solo innata mollicula producuntur facilius, et obliquantur in quodvis latus.

Excurrit in prolixo oculi tractatu, ad mirabilem [note: Oculi. ] illius structuram describendam, qualia nos quoque in primo volumine ad longum expressimus. Illius essentiam, atque potentiam visivam declarat; una cum aliis consideratione dignis, quae e graecis textibus desumpsit; quos hîc loci reproducere visum non fuit, tum propter imperitiam illius idiomatis, tum ne plures in unum materias coacervarem. Itaque cum peritioribus Medicorum; et Philosophorum; Oculi, inquit, substantiam esse tradunt crystallinam spissamenti alicujus, quando visiva potentia; cujus oculus est organum; humiditatem exigit aquosam. Rationem [note: Quare coloris sint expertes. ] addit; cur oculorum acies, dum a potenti quodam lumine percutitur, laedatur, perdantque visivam potentiam. Ex mente Averrhois dicit: Oculo nullum proprium inesse colorem; alioquin difficulier alienos admitteret: argumento icterici esse possunt, quibus omnia videntur esse citrina. Aitque praeterea Averrhoes, ipsam lucem in ictericorum oculis, biliosis vaporibus non raro offuscari; et opprimi. Sunt, qui lumen introrsum mitti ab oculis; per poros nervorum putant. nervi enim spiritum visivum communicant oculis, quae ratio est, quod vulnus temporum caecitatem referat, laesis scilicet visoriis nervis. [note: Oculispeculo comparantur. ] Sciendum est, inquit, frustra expectandam visionem fuisse, nisi supremus Conditor nigredinem quandam oculis indidisset, veluti in speculo, in quo imaginum reflexio nulla futura erat, nisi ab obscuro quodam corpore radii infracti repercuterentur. Ea causa est; quod dicatur oculus Naturae speculum; sicuti speculum artis nuncupatur oculus. Invehitur in illos; qui donis a divina Bonitate concessis abutuntur in malum; dum ait: Vertimus in perniciem universa; nec Bonitate clementissimâ desinemus abuti; nam insatiabilis est humanus oculus; quod Salomon scribit: propterea Cyprianus; in mulieribus semper defixâ intentione desideria expleant oculorum. Jam cum Plinio mulieres arguit, quae stibio pingunt oculos, easque de foris fusco quodam colore tingunt; ut acies ipsa magis resplendeat.

His fuse enarratis; prolixius aliquantum in [note: Aurium usus. ] vigesimo septimo de auribus; ipsoque auditu disserit, quem aeri in circulum agitato adscribit.

[note: Auditus quomodo fiat. ] Tum de humotibus aurium, earumque excrementis loquitur. Quid aurium lobi, quid amphodites sint examinat. De auditûs organo ita sermocinatur: In iis rectus, simplexque meatus primum evadit, mox tortuosus, inde juxta cerebrum in multa, et tenuia foramina diducitur, per quae facultas audiendi est; quin et in propinquo duo parvuli quasi sinus, superque eos finitur, etc. Nunc de ossibus aurium agit; ut cochleâ, et osse petroso, Arabicâ linguâ Agari dicto. Aerem cum Avicenna dicit, Sonum de ferentem, et undam vocalem. Audiendi facultas, cum videndi facultate conjungitur, idque mediantibus nervis opticis, quae fuse a nobis in primo volumine tractaru de auribus declarantur. Concordat cum doctissimo Aldrovando, de Phanesiis populis Insularum Oceani septentrionalium, qui aures adeo effusas habent, ut reliqua viscera iisdem quasi vestibus per diem contegant, et noctu iis veluti lectisterniis et culcitris utantun. Cum Macrobio memoriam in extremitate auris collocat: ita dum quempiam publico examini sistendum ducerent, vellicatis illius auribus, dixisse; esto memor. Aurium extremitates appellari Lobos. Dicitque ortum, quasi auritum. Aurium alas utrimque, ululas, seu asiones appellari. Othonis nomen eum signiricare, qui dolose auscultare consueverit.

Pergit in vicesimo octavo, juxta coniuetam [note: Cur oculi ad Jubitum elaudantur, et non item nares. ] methodum de naribus sermocinari. Mirabilia proboscidis elephantinae recenset. Nasum appellat partialem palati judicem, quasi omnia, priusquam ad palatum pertingant, sub illius rigoroso scrutinio pertransire necesse sit. Rationem adducit, cur in nostra potestate non stet, sive occludere, sive adaperire nares ad libitum, veluti de oculis possumus. Illudque Providentiae divinae, et Naturae solicitae attribuit, quae oculos ut partem teneriorem, ac nobiliorem majore cautelâ texerit, illas vero propter nunquam interruptum respirationis motum patere opportuerit: tum ut pro discernendis humoribus promptiores existerent. Jam non exiguum erat emolumentum ad salutem corporis, cerebri per nares expurgatio, et pituitae viscidae in capite [note: Vlres Elephanti in proboscide. ] stagnantis excretio. Vires Elephanti in proboscide consistere: Quippe implet iis manûs vicem, eâ namque cibum, tam siccum, quam humidum arripiunt, et ori infundunt; nec non arbores amplexu [note: Urbs AEgypti cujus incolae naribus carebant. ] pervellunt. Rhinocuraeros dictos quorum nasi erant mutilati; unde legimus Rhinocuraram AEgypti urbem fuisse, cujus omnes incolae naribus carebant, referente Stephano: prout Colura animalia sunt, caudam non habentia. Sonum, qui occlusis labris per nares transmittitur, mussare vocant, fitque sive in contemptum, deu in metum alterius. Humor ille, seu mucus, qui per nares destillat, Myxa dicitur. Nasum quas icaminum fornacis inter pretantur, per quem fumi, atque fuligines totius corporis exhalent. Alembici praeterea rostro comparatur; unde Vitruvius:

[note: Labiorum usus. ] Dilucide, quamvis brevius, quam pro more, de officio, et usu labiorum, et ipsius linguae agit. Suggerit causam cur nobis concessa sint a Creatore labia. Quid vero, inquit, labia? Nonne et ipsa in Homine praesignem a caeteris rationem habent? In brutis quippe dentium modo haec tegumenta sunt, at nobis etiam loquendi necessitate mirabile suggerunt adjumentum. Pergit in eorum descriptione, ut mollia sint, ut carnosa, quam mirabili artificio, et elegantiâ dentes cooperiant, quantum ad pronuntiationis exactitudine~ conferanc, dum sine illis literae, per exemplum labiales, omnino pronuntiari nequeant, et hoc modo enuntiatio manca futura esset. Labia quadrupedibus in hoc data sunt, ut cibos ad os introducerent; Romini praeterea, ut essent promptuarium rationis, ut quidquid prudentia firmasset in corde, haec circumspecte pronuntiarent. Hinc eleganter Apulejus, os vestibulum cordis nuncupavit.

[note: Linguae laudes. ] In trigesimo capite in linguae, et Orationis laudes effunditur. Tum gustum, et saporis sensum, ubi generetur, aut inquo consistat, exponit. Tum etiam de salivarum scaturigine, et de aliis scitu dignis ratiocinatur. De lingua cum Sophocle ait: Regina rerum Eloquentia. Et pergit cum Marco Tullio: Hâc solâ cohortamur, persuademus, perterritos a timore abducimus, gestientes comprimimus, cupiditates, iras restinguimus: haec nos juris, legum, urbium societate devinxit: [note: Ejus derivatio et origo. ] haec nos a vita immani, et ferâ segregavit. Alia praeterea multa condigna lectu affere, quo derivationem illius, et originem exponeret; totum in hac forma dilucidat. Vt rei pretium intelligamus, quaenam, aut quanta molita Natura est, ut decenter Orationis evaderemus compotes, omnium primus Artifex, illa in pulmonibus spirandi officina, nobilitatis hujus praestat exerdium: mox illa spiritalis fistula, quam etiam arteriam dicimus, ad os per ducta intimum, velut canali, a mente profectam vocem ita subvehit, ac excipienti linguae ita effundit. Et nihil minus miranda, paulo inferius haec habet: Et quod nequeas admiratione consequi, est, ubi primum revocat, infuscat, plenius edit; aliquid gravius, acutius, vibratius, summum, medium, imum. Ita porro totius humani corporis symmetria composita est, cujus plectrum est lingua; dentes chordae sunt; nares clavum, quo chordarum modulatio regitur, repraesentant. Huc alludit Sanctus Amorosius, dum ait: Plectrum loquentis lingua est. Hujus est cantare, ac depraedicare laudes, magnitudinem, et Sapientiam divinae Majestatis: quodut liberius posset, dotata fuit carne rarâ, fungosa, et molli. Varro linguam a ligandis cibis, dum illos palato transmittit, et quasi colligat, dictam putat. Brutis praeterea ad hauriendam aquam inservit. Tradunt Eruditi, ad radicem linguae duo esse orificia, salivarum fontes dicta, quorum officium sit, ut receptaculum sint humorum, et lymphae, quae ad linguae humectationem, et irrorationem ejus continuam requiritur. Breviter rationem reddit, cur plusvirium in dignoscendis saporibus, quam in tactu lingua habeat, causamque hanc esse dicit: Quia gustus exactior est ad pervestigandum, tactus vero caeteris sensibus hebetior, ac materialior; ut interim trito Philosophorum Scholis verbo utar. Gustui Avicenna inter omnes sensus primatum tribuit, et linguae: idque hac ratione: Quae suos tum longitudinis, tum latitudinis commensûs habeat; quae quia in apice tenuis, et acutior, in radice latior. Linguae occasione, mirabilis [note: Mirabile de Psittaco. ] et curiosus plane casus narratur de quodam Psittaco. Pro hujus pretio Romae Cardinalis Ascanius, plus quam centum aureos coronatos persoluit, quod is doctus fuerat, clarissimis, ac distinctissimis vocibus symbolum Apostolorum recitare, quo clarius et nemine Hominum enuntiari id potuisset.

[note: Dentes ad quid dati. ] Causam quaerit, cur animatis dentes concessi fuerint; idque trigesimo primo Capite: ne quid intactum relinquat eorum, quae ad humani corporis structuram pertinent, Nunc eorum distributionem, atque ordinem, et nomina ossiculorum declarat. Quinam Gelasini dicantur? Quid circa gingivas observandum? Duplicem praeterea Historiolam de Hercule Sscilicet, et Pyrrho narrat. Dentes ad id creatos esse, ut cibos comminuant, et quasi vivae machirtae eosdem conterant, cui rei grossiores potissimum, quibus molaribus nomen anditum, dicati sunt. Et haec prima digestio vocatur, quae fit dentium auxilio. Docet cum Galeno exquisitissimo sensu eos polere, quia doloribus sunt obnoxii, neque potest esse dolor, ubi sensus non est. Eorum opinionem, refellit, qui dolorem hunc, gingivarum esse passionem, non dentium asserunt. Quaecum sitquaestio [note: Dentes brevitatem, aut diuturnitatem vitae praesagiunt. ] Philosophica et Anatomica, a me, qui brevitati studeo, hîc omittitur. Affici illos frigore, et calore ait. Ex iis multa cum Galeno praesagia deducit: dentes breves, et raros, brevitatem vitae, et statûs infelicitatem denotare: numerosos, atque densos, longam annorum seriem, et maturitatem portendere. Eorum numerum cum Avicenna statuit esse duorum et triginta. Gale nus, et Averrhoes eorum ordines nominatim recensent, quae a nobis in Anatomia, ubi de dentibus egimus, jam sunt allata Molares alio nomine Mylos, seu et Sophronesteros cum Cleante appellari. [note: Demtium partes varia sortiuntur nomina. ] Tum de varietate temporum, quibus maxime soleant erumpere, discurrit. Cum Galeno illorum stupiditatem Hemodiam dicit: molarium partem quae adsidet Gingivis Momistam, superiorem vero, quâ cibi conficiuntur, Trapezam, id est, mensam; eorum vero olentes cavitates Holmiscos, id est, mortariola appellat, et Phatnas, seu praesepia. Gingivarum partem imam Vlam, internam Enulam, spatium intermedium Narmum, ordinem et seriem Phragma, id est, sepem [note: Unum os loco omnium dentium. ] nominat. Pyrrho in locum dentium toto ore unicum os solidum, per circuitum fuisse, et Herculi triplicem dentium seriem, recenset. In jumentis pro illorum aetate dignoscenda dentes pollini inspiciuntur.

Multa in genere nuncagit de facie, cum hactenus [note: Facies in genere. ] de partibus illius (ut mox vidimus) pluribus disseruisset. Eam cum graecis Prosopon appellat: tum ad regionem colli progreditur, ubi de spondylis, et aneteris tractat. Succincte humerorum ossa contingit, et mox reversus ad collum, ejusque affectus, de variis strangulationis speciebus, Anginâ. Synanche, Cynanche, et Metaphrenis disputat. Faciem porro ita describit: [gap: Greek word(s)] , id est, faciem appellant Graeci, quod inter collum, et caput Hominis est, ab re Homini impositum; nam quia unus animantium cunctorum erectus Homo est, solus antevertens prospectat, vocemque anteversus emittit. Modo post plurium nominum Etymologiam, S. Hieronymi Authoritatem adducit; videlicet: Quam esse speculum mentis dixit Hieronymus, quando et taciti oculi mentis fatentur arcana. De colli ipsius conformatione ita sermocinatur: Subest capiti collum, quod nec ipsum Artificis expers providentiae est: inde describuntur primum in cervicem, et jugulum; ultima colli vertebra, quâ onus sustineat, nuncupatur Atlas, ut videri debe at caput spinam excipere. Quantum in una sola periodo exprimit, quam erudite sensum rei extollit! Hanc ille periodum dilatat, sub jungendo: Vt praexui, appellatur Atlas velut Actophorus, id est, onerum gestator: at Plinius ordine mutato, primum Atlantio statuit, postremum vero Epistropheum. Quandoquidem Anginae, et strangulationes ad Medicos pertinent, earumque cognitio illis cumprimis necessaria est, quo assectus illos curare noverint: nostrae autem intentioni supervacaneae videantur, idcirco visum est illas hîc loci omittere, et plura desiderantes ad ipsum fontem relegare: Sed ne hinc omnino vacuis manibus velut jejuni exeamus, inter alia unum hoc perelegans dictum excerpsimus: Sciendum praefocationem omnem ex angustia procedere; angustiam vero, aut repletâ intermedia regione fieri, quae inter thoracem est, atque pulmonem; aut pulmonis in cavernis. Et paulo infra: Quae inflammatio fieri item in praejacente spatio potest, quod fauces appellant, et laxius est: gutturis autem affectio est hujusmodi, asperae quidem arteriae inflammatio difficultatem spirandi efficere potest, strangulationem non potest, ob meatus magnitudinem in ipsa laxiorem, et tunicae tenuitatem; impossibile siquidem est, corrporis adeo tenuis inflammationem perinsignem Canaliculae laxitatem complere. Curiosissima, et diserrissima est, haec doctrina, quae non potest non ad salutem Patientis, et totius reipublicae Medicae emolumentum, ac dignitatem emergere.

[note: Manus. ] Introducit in trigesimo tertio, cum stupenda, ac inauditâ Eloquentiâ, summum Magisterium, ac ministerium Manuum, quae Artistae Mentis [note: Lib. 1. c. 13. ] vere sunt famulae, erudite ac sapienter a Patre Daniele Bartolo, in libro ejus, quem Recreationes Sapientum compellavit, descriptae. Coelius vero noster, hîc in laudes scripturae diffunditur, omniaque ex scripturâ emanantia bona ad longum recenset. Tum de brachiis, eorumque diversis nominibus loquitur, terminatque in digitis, manuum terminis, de quibus ego quoque in primo volumine multa passim egi.

Primum se excusat, non tantum sibi Eloquentiae superesse, quam conveniebat pro tam condignae, tamque utilis omnino rei pertractatione, paucis verbis complectendâ. Mira est, inquit, artium numerositas, quam membri hujus adjumento condiscimus, et exercemus. Exempli loco adducit, Artes fingendi, pingendi, sculpendi, in organo, ac caeteris instrumentis Musicis ludendi; Sublimitatem aedificiorum, urbium structuram; culturam agrorum, et hortorum; artes praeterea omnes, quae ad victum, vestitumque hominum comprandum sunt inventae, ut pannificium, textrina, pistura, ars culinaria, et reliquae quae his famulantur. His manibus, inquit, ad intima terrae viscera, pro eruendis metallis penetramus: harum operâ metimur, ec sulcamus maria, ipsasque marium abyssos speculamur, et rerum omnium diversas conditiones investigamus. His montium cacumina solo aequamus, et plana in montes erigimus: Verbo, quidquid in universi terrarum orbis vastitate comprehenditur, manuum operâ nostrae voluntati submittitur, et Hominem quasi Dominum suum agnoscit, et veneratur.

Nunc ad ipsam scriptionem, quae utique manuum ope fit, progreditur, eamque summis ad coelum laudibus extollit. Quarum ego exiguam

[note: Laus scripturae. ] particulam huc transfero, dum liberum studioso Lectori permitto, in ipso prototypo se, cum videbitur, plenius exatiandi. Festiviter igitur hanc rem amplificat his verbis: Quid illa scribendi majestas, quae tantarum rerum scientiam nobis comparat, vetustatem propagat, nil sinit interire, et quod omne conterit tempus, nostris cogitur manibus succumbere, quid hoc magnificentius? quid aeque admirandum, id esse Homini datum, in quod ne mortis quidem avida rapacitas jus ullum habeat? Quid tot, tantarumque legum contexta volumina, quam demum civilioris vitae proferunt eminentiam? Quid dictorum, conventorumque publicis tabulis comprehensa fides, adversus ingeniorum pravitatem? Ausim dicere, sejunctis manibus nos suisse, non inermes modo, sed vel brutis infeliciores: quem enim usum Rationis habeat lumen, illis destitutum? Hinc non injuriâ manûs quidam Sapientiae ministras appellârunt. Anaxagoras porro, cum de Aristotele loqueretur, referente aliquoties Plutarcho, ajebat, sibi Hominem sagacissimum videri, quod manibus esset ornatus. Quid enim est, quod hae non possint? Nunc vero quanto artificio digitorum structura composita est, de quibus nescias, sintne venustatis, an utilitatis majoris? Quae dignitas in numero, quis decor in serie articulorum, quantâ dexteritate extenduntur, dilatantur, restringuntur, et contrahuntur? Amplius nunc excurrit in declaratione nominum, juxta mentem gravium quorundam Authorum, ut Divi Hieronymi, Diodori, et Alexandri Aphrodisaei. Palmam, seu volam manuum molliorem effectam, ut sensus accuratior, exquisitior, ac promptior esset, et hujus cutem Avicenna tradit temperatiorem esse, quam in universo reliquo corpore. Unde Galenus palmae interioris temperiem mediam ponit inter calidum et frigidum, humidum et siccum, durum et molle: estque praeterea glabra, seu pilis orba; ne si hirsuta foret, tactûs forte sensatio laederetur. Constat deinde brachium (ut nos quoque monuimus) duobus ossibus. Nunc diversorum nominum declaratione detinetur, qualia sunt, Brachiale, Radius, Cubicus, Carpus, Metacarpus, Thenar, Hypothenar, et complura alia, quo eum, qui eorum forte notitiam appetit, remittimus.

Explicat in trigesimo quarto situm pectoris, costas dinumerat, earumque nomenclaturam exponit. Item quid os sacrum, quid spondyli sint, quid Pleuritis, Arthritis, Nephritis, et alia? Constat pectus ex musculis maxime sensibilibus, ac nervosis, iis maxime, qui intercostales dicuntur. Referunt Galenus, et Avicenna, septem utrimque costas esse, quamvis Medicorum aliqui octo numerent. Sentiunt Aristoteles, itemque [note: Pectus quare apertum. ] Galenus in Isagogicis, thoracis nomine totum id comprehendi, quod a collo ad pudenda usque protenditur; sic alio nomine Holmos dicitur, illius os medium, atque inferius sternum dicitur. In hoc mirabilis Dei providentia cognoscitur, quod totam pectoris regionem non ex unico osse, sed pluribus constare voluerit, quo liberior esset transpiratio, et ipsius corporis quaquaversum expeditior inflexio. Jam de Hypocardio, Anticardio, Procardio, atque Pericardio loquitur. Mammillarum apicem papillam vocat, mammillas vero ipsas ex pluribus [note: Mammillae, earumque substantia. ] tubulis undequaque liquorem attrahere, velut fons per plures scaturigines lympham. Earum substantiam laxam et spongiosam esse, jamque non utiutati solum, sed et decori inservire. Cartilaginem Graeci Chondron dicunt, inde Hypochondrion. Xiphoides os, quod ensis manubrium figurâ sua reserat, dictum. Ubi spondyli, seu vertebrae terminantur, os sacrum incipit, in summitate latius, inferius in acumen desinit. Inflammatio pleurae, quae est membrana succingens costas, pleuritis dicitur, velut articulorum affectus arthritis, renum vero passiones nephritis appellantur.

His, et aliis compluribus vocabulis praecedenti capite explicatis, in subsequenti de ventre demum, ejusque nomenclaturâ fusius agit. Multa [note: Ventris iminomina. ] de passione Colica disserit. Jam de umbilici regione, et subjectis partibus agit: simulque expraecedentibus, quid per Choleram intelligatur, deducit. Quid in lateribus Ceneon, Lagon, aut Lapara quo nomine Hippocrates imum ventrem, umbilicum inter, et pudenda, appellat, quid ea, inquam, significent exponit. Omnis illa regio, a costarum cartilaginibus usque ad inguina, juxta ejusdem Hippocratis mentem, Hypochondria dicuntur. Infra umbilicum, sedes colicae passionis est, quae plerumque aliud nihil est, quam durities alui. Totum idquod circumcirca potissimum vero, quod infra umbilicum est, abdomen dicitur. Membrana ambiens Gangamon appellatur, sive omentum, quod est quoddam quasi [note: Umbilicus. ] rete a Natura ad succingenda intestina ordinatum. Umbilicus vero ad id creatus est, ut per illum materno sanguine foetus in utero nutriatur, [note: In umbilici nobis praescitur numerus filiorum. ] et confortetur. Observatione dignum est, quod notat Albumazar, in Umbilico primi infantis praedici ab obstetricibus filiorum numerum posse, quos in universum sit habitura puerpera, inspectione vide licet, et computatione nodorum, qui plerumque in umbilicis recens natorum conspiciuntur. Latera, sive ilia dicitur spatium illud, quod est inter coxas, et inguina, quae quia cava sunt, et inania, a Graecis Ceneones vocantur, et Lagones, propterea quod flaccida sint, atque vacua. Frequentiores sunt alui perturbationes, cum dejectionibus, atque vomitu, sive ex humorurn cruditate, sive ex illorum redundantiâ, per nimiam ciborum ingluviem introductae.

Hîc succedunt longae tractationes, seu capita de pube, ac pene, ubi multa aguntur de fascinis pudendorum: de cultu Liberi patris, de Tauro, Datilio, et Copro; de Nanorum praeterea, ac Vepenis genitalibus. Quae in reliqua corporis membra dominium exerceant, inquiritur: simulque vocabula, Lanuvinum, Clitoris, Dupondium, Chromaster, Clunes, Entomia, Viduli, Vidulares, Mesosceles, Apocopi, et alia complura examinantur. Neque natium, seu clunium nomina eximuntur; hinc Glutti, et Apoglutti, Aphedron, Hypolispae. Cur ab Atheniensibus Depyges dictae: De Thesei lapide. Cur pueri lapides confricent? Cur voces, Callipyga, Catipyga, Pegostulum, Arium, Arioliparum, Anischium, Lispum, et aliae hujus generis plures.

Quae insequuntur, considerationes, tametsi tum propter materiam, et ipsius compositi integritatem, tum propter alios respectus, hîc necessariae videri potuissent: nihilominus, quia his castae aures offendi poterant, neque ipsum idioma, conditio, aut honestas seu nostra, seu libri hujus, et complures aliae rationes id permissurae

videbantur, ut illae huc loci traducerentur, idcirco de industria illas omittimus, malumusque nobis hâc de causa exprobrari, Benevole Lector, nos Hominem eviratum, ac debilem, quam impudentem, sordidum, et impurum exhibuisse. Pergamus igitur inspicere, quantum ille nobis doctrinae, et eruditionis in sequentibus capitibus reliquerit.

[note: Pedes, et crura. ] Superfuit ad complementum Hominis, de cruribus, pedibusque aliqua dixidde; quae ille conduetâ prolixitate in quadragesimo primo capite, atque, ut solet, feliciter expedit. Sunt igitur pedes, juxta Aristotelis sententiam, carnosi, nervosi, ossei, spinosi, et rigidi. Horum omnium una causa fuit, ut Hominem scilicet erectum sustentarent; quo igitur felicius carneam hanc molem regerent, opus fuit illis veluti basibus, totiusque aedificii columnis. Latera mollia, et flexibilia utrimque ilia vocantur, inde ossis ilii denommatio. Hîc illae cotylae, seu acetabula, quorum amplum pro capite ossis femorum recipiendo in coxendicis, sive ischii osse visitur; ab hoc osse, qui Ischiadici vocantur dolores, denominationemhabent. Sequuntur femora pars pedis totius ab osse ischio, usque adgenua. In genu ipsius anteriore parte, os, quod Pausanias Molam appellat, cernitur: posterior genu incurvatura Plinio poples dicicur. Tibia pars pedis inter genu, et talum, duobus ossibus constat: quorum quod interius est, et majus, totius nomine donatur, et tibia dicitur, item paracneme; alterum minus ac tenuius, fibula appellatur, quae supra astragalum, seu talum nonnihil eminent, de caetero sunt aequalia. Pes proprie dicitur a talo usque ad digitos pedis. Constat ex ossibus, tendinibus, et nervis.

Tarsus est pars pedis calcaneo proxima, tum Metatarsus, et ipsi digiti. Pedis pars superior, pectus; inferior dorsum pedis, et apud Rhasem Pelmata appellatur. Cavitatem pedis, plantam dixerunt. Fissurae in digitis pedum, a frigore ortum ducentes, graeco nomine Chimethla, latine perniones dicuntur, quibus, quod auxiliatur medicamencum, usitato inter Medicos vocabulo, Marcelion nuncupatur, quod idem videtur esse, ac digestivum, et emolliens, quale ad plures affectus corporis externos applicatur; fuitque juxta Authoris nostri mentem, primo ad nervorum, qui ex frigore aut contunon passi fuerant, confortationem inventum, Ganglionis posthaec nomine appellatum. Ut vero ad pedem revertamur, hunc non immerito, corporis humani basin appellari. Sarapoda (ut Graeci tradunt) Alcaeus Pitracum vocabat, quod latos pedes traheret, item Chrapoda quod frequenter pedum ulcere a[?]fligeretur. Pedes lascivioribus epithetis ab Atheniensibus donabantur, quod essent libidinum incentiva: scilivet a corporis parte ima, summam animae pernitiem sibi contrahentes.

Ad demonstrandam correlationem partium inferiorum cum superioribus, ignobilium, cum nobilioribus, ingrniogiddimus Author noster, manuum pedumque mutuam proportionem, eorumque cum sublimioribus memoris correspondentiam inducit, idque secundo, et quadragesimo capite. Inque hoc composito supremi Creatoris singulare artificium maxime suspicit, aitque: Singulari est dignus admiratione tanti operis Artifex infinitus; qui, ut superna Mundi minoris affabre compegit perfectione summâ, ita nec in imo quippiam ejus de siderari est passus; quippe manuum cum pedibus insignis proportio inest, quod adsunt pedibus digiti ad figendum fortius, manui ad apprehendendum. Tanta prominet tamen similitudinis vis: ut quosdam naturâ manibus mutilos, pleraque pedibus exequi, quae manibus solent alii, maximâ omnium, qui inspectarent, admiratione.

Recordor et ego (quod ut jam dixerim alias, non possum non hîc loci repetere) vidisse me in Patria mea Bononiae, quendam brachiis omnino mutilum, qui pedibus fila per acûs fora men trajiciebat, et acu, quidquid occurreret, ne bat, sclopetum explodebat, et tantâ quidem dexteritate, ut nec a meta aberraret, aliaque multa faciebat, quae difficulter alii manibus assequi potuissent. Pergit igitur Coelius noster, post admiratione subjungendo illa, quae sequuntur; visos se prodant pedibus scripsisse, ligna concidisse; atque etiam nesse, et idgenus multa implesse. Utraque porro tam pedes quam manus triplicis officii musculos habent, inservientes scilicet erectioni, contractioni, et circumductioni, seu malis dicere, rotationi. Pedes igitur provide circumferunt humani corporis machinam, cui manus fideli ministerio famulantur. Estque illorum inter se tam exacta proportio, et analogia, ut neutrum altero longius protendatur. Neque enim si alterutra manuum longior esset, amplexari quidvis libere possis, neque decenter ambulare alterutro pedum longiore: quare tam Monoscelidum, quam Sciopodum historia falsitatis damnatur. Quis enim possit unico pede ut de illis fingitur, ambulare? Digitorum quoque inter se, ut in manibus, certa proportio est, suntque manuum digitis breviores, ob diversam activitatis exigentiam. Neque enim ad uti liratem solum confert, quod breves sunt, sed ad venustatem. Vires ad ambulandum pedibus tribuunt, ad saltum facta in terram impressione conducunt, et corpus ipsum, firmati cum volunt in terram, firmiter consistere faciunt. Illis veigentibus, corpus viget, et libere quaquaversum movetur, et quidvis audet. Eâdem occasione sedem caloris non in artubus sed in ipso corpore locat, aitque foeminas inferiora versus, viros vero versus superiora calidiores esse. Et in foeminis quidem in earundem temperamento frigido ac humido causam constituit, quod non patiatur sursum ferri calorem; contrarium in viris evenire, in quibus proinde calor superiorem corporis regionem potissimum occupet, virosque ad multa [note: Foeminae cur viris crassiores? ] agiliores foeminis efficiat. Foeminas tamen ob frigidam illam, humidamque simul temperim, saepenumero maribus crassiores evadere. Ii, qui pedibus carent, apodes vocantur. Pedum fissurae a Graecis Chirae dicuntur, inde Chirapodes.

Hîc famosus ille tractatum suum celeberrimum de partibus, et structurâ Hominis concludit, in quo ego, velut in venerabili quodam sacrario, eas solum imagines contem platus sum, quae caeteris illustriores mihi videbantur; dum interea mihi firmiter persuasum habeo, fore, ut alii medoctiores, exercitatiores, ac diligentio res, oculo magis lynceo, ac perspicaciore visu, meliora detecturi, ac selecturi sint. Qui si talem in externis se exhibuit; aeque versatum, eruditum, et prolixum, in cognitione internorum (quae sunt ipsa viscera Hominis) se ostendit. Vetum

cum in primo volumine multa passim Anatomica tractaverit, mihi vero animus non sit, quanquam salutaribus alioquin Medicinae praeceptis has paginas complere, dum affatim in hac Appendice, ut mihi quidem videtur, ea jam fuerint pertractata: idcirco neglectis illis, ad ipsum fontem curiosos remitto, eos maxime, qui aliquem ex schola Medicâ profectum haurire satagunt, ut ex hac scientiae abysso (nec enim dubito hoc nomine profundam ejus doctrinam compellare) tantum luminis, ac cognitionis eruant, quantum suae, aliorumque sanitati conveniens, ac necessarium futurum est. Illic sapienter examinata invenient, quid collum sit, et quae illius partes, quid venae jugulares, quid arteriae Carotides, qui nervi, quae duplex colli fistula, et alia ad id pertinentia? Tum intestina perscrutatur, earumque partes, officia, connexiones, et sitûs, ut ductus lactei, et choledochi, mesenterium, mesaraeum, omentum, et similia. Neque adduci possum, ut elegantem illius expressionem sicco pede pertranseam, ubi ait: Ab ventriculo excipiuntur intestina, ex quibus pleraque maltis implicantur orbibus; ne semper adsit cibi appetentia, neve alimenti inopiâ famescamus: et paulo infra, rem duobus verbis declarat: Ergo ima ventriculi pars paululum in dextcriorem conversa partem, in summum intestinum coarctatur.

De intestinis postea disserit, ut tenuibus, coeco, [note: Pulmo quid sit. ] colo, et recto, de peritoneo, et similibus. Quam ille diserte, de pulmonibus agit, quos vitae humanae uberrimos fontes agnoscit, quantâ Naturae sagacis providentiâ instituti fuerint, ut pro refrigerando cordis excessivo calore, mediante respirationis assiduo motu, quasi gemina ventilabra inservirent, exponit: eâdem occasione de piscibus qui pulmonum loco vesicam habent, de pneumonicis item, seu pulmoniacis, eorumque affectibus ratiocinatur. Pulmonem his Adjunctis, seu Epithetis exornat: Est aeris receptaculum, et spirandi artifex officiria, unde alitur anuima, sicuti cibo corpus; naturâ spongiosus, fistulis inanibus cavus, inde spiritûs capax. Divisus per Mediastinum in lobos dextrum atque sinistrum. flabellum cordis est: cujus rei testes Aristotelem, et Plinium adducit. Utriusque lobi porro, unum idemque esse objectum, ut cordi inserviant; jamque ex Columellae sententia, culcitras illos cordis appellat.

Nunc in Cor ipsum patefacto aditu, prô! [note: Cor quomodo formetur. ] quantâ elegantia de ventriculis illius, ejusdemque in utero conceptione, ac formatione sermocinatur: Semen maris, inquit, invulva conceptum, resolvitur in spiritum, hîc vero menstruo sese insinuat humori, atque ibi domicilium quodammodo statuit, quod est Cor: est enim Cor tradente Galeno omnium viscerum, et membrorum corporis radix prima. Etpaulo infra: Sicut in orbe Intelligentia prima est quidem Microcosmi res nobilior. Jam de structurâ illius disserit, et formâ, quae superius lata est, bipertita, cava, et bimembris, in apice vero turbinata. Cor item nervis per substantiam suam disseminatis abundare. Ejus motum, qui fit cum intensione ac remissione organicâ; duplicemque illius ventriculum, in quibus sanguificatio perficitur, venarum praeterea, et arteriarum ex illo per corpus distributio explicatur: quae omnia, nec ab iis, quae in primo meo volumine sub Anatomia cordis pertractata fuerunt, nec a communi Philosophorum sententiâ discrepant. Aitque, nulli illud morbo subjectum, aut obnoxium esse, nec ferre infirmitates, sed ab illis subito, vel per mortem, vel per celerem reconvalescentiam liberari. Opinionem adducit, quâ Cor quotannis, usque ad quinquagesimum aetatis, ad drachmam unam in pondere augeri creditur: exinde rursum illius ponderi sensim decedere aliquid, donec illius defectu emoriatur Homo, qui ob eam causam non ultra centesimum annum extenderevitam possit. Hujusque opinionis Authorem Plinium facit, in doctrina AEgyptiorum.

Poteris posthaec si libuerit, videre amplam materiam, de Hepate, de Pancreate, et bile, eorumque ductibus: artem revera longam, et vitam Hominum brevem. Quantum igitur ex doctrina Medicorum deduci potest: duplicem ait esse fontem sanguinis vitalem, Cor scilicet, et hepar. De Galeni sententia refert: Ex spiritu resoluto ab hepate, in toto fieri corpore appetentiam oblectantium, ferventiumque. Et paulo ante, cum de praero gativa, et nobilitate illius dissereret, ait: Jecur autem membrum, ut Plato inquit, nobilissimum, et notissimum, concoctionis cibariae gratiâ contributum. Imo si vitam habemus, eamque sanam transigimus, totum id ab hepate proficiscil; ita Aristotelem, et Galenum cum universa Medicorum scholâ passim sentire. Inde superstitiosus Gentilium ritus, ut infaustum illud sacrificium, irrita vota, et sinistrum ejus rei exitum, pro qua deprecatus fuisset sacrificans, augurarentur, siquidem jecur victimae deesset. De felle porro inter caetera sic habet: Ex inferiori parte assidet fel, cujus folliculus ab Graecis dicitur Choledochus, quod flavum contineat humorem; est autem hoc nihil aliud, quam purgamentum pessimi sanguinis. Anaxagoras existimabat, ab eo omnem derivari humorem pravum, infirmitatem praeterea, omnemque Naturae vitiatae defectum, et morbum: dum ex hujus redundantia (inquit) pulmones, sanguis in venis contentus, et alia vitalia contaminantur. His proinde vitiis et morbis ex animantibus illa carere, quae felle careant, illaque idcirco vitam longaevam ducere: id quod de cervo creditur, et de delphino quidem sine ambiguitate est, qui vitam quam longissime protrahit. Quam doctrinam dilucidâ hac expressione illustrat: Esse namque jecori subjectum fel, ratione fervescentis bilis, perinde atque ignem sub cortina succensum. Neque tamen usus bilis omnino aspernandus, per ductum enim choledochum ad intestina defertur, ibique stercorationem causat, et acrimoniâ suâ intestina vellicando, faecum excretionem promovet. Quibus occlusis meatibus, dum bilis per totum corpus dispergitur, icterus, seu morbus regius juxta Peritorum sententiam exoritur, cui praesentaneum remedium in proprio corpore Rhabarbarum expertus sum, cui vel ratione coloris sympathiam cum felle intercedere verosimile est, sympathiam vero hanc signaturam vocant. Dosis hujus pulveris est drachma una, plus, minus, pro rei exigentiâ infirmo exhibita.

Diligenti, et exactâ lucubratione, longoque sermone, de Splene, ejusque proprietatibus, Capite octavo, et quadragesimo agit. Causam ait esse risûs immoderati. Medicamentum spleneticum exponit, simulque rationem affert (jam in primo

volumine a nobis adductam) cur Trajanus Imperator lienem Fisco comparaverit. Parenchyma illius (quod est caro uniuscujusque visceris propria) ait esse oblongum, mediocriter, laxum, molle, et spongiae adinstar porosum, quo facilius sangvinem foeculentum, et crassum secernat, atque ita purget, ut reliqua sangvinis pars magis Iucida, spirituosa, et efficax evadat. Risum vero juxta Naturae peritos ad hunc modum producere dicitur, dum sangvis maxime depuratus, spirituum lucidorum copiam exhalat, eorumque claritate Animam exhilarat.

Traditur praeterea a Medicis dogmaticis, per succum atrabilarium in vasis Spleneticis contentum ardores Cordis refrigerari nonnihil, et temperari. Eam ob causam sinistrum corporis latus temperatius esse, ac frigidius dextro. Siquando autem lien plus justo frigoris contraxerit, languet corpus, et plus humorum colligit, quam in sui nutritionem ab sumere valeat, inde ventris intumescentia, et tandem Hydrops, seu ascites, seu tympanites inseqvuntur. Meminit civitatis cujusdam [note: Civitas Spleneticorum. ] maritimae in Caria e regione Rhodi, cujus incolae Caunii dicti, hi, cum omnes splenetici essent, ac lienosi, vultu maci lento pallebant, eumque colorem in facie exhibebant, qui est foliorum in autumno. Quos cum intuitus esset Stratonicus Citharoedus, nomo salibus, ac facetiis plenus, hunc in illos versiculum Homeri protulit.

[note: 6. Iliad. ] Tale quidem genus est hominum, quale est foliorum. Caunii vero, cum hominem incessissent acrius, quod urbem ut morbidam carperet; urbanius multo, acriusque, quam prius illudens, ait: ego eam non morbidam dicere ausim, ubi mortui ambulant? Refert Coelius prope Cortynam Cretae urbem, nasci sine splene pecora, quod herbam peculiarem manducent, quae vires habeat, illud viscus intra corpus exiccandi. Haec est, de qua Medicamentum spleneticum componitur, Asplenium dicta. Inde piissimus Imperator Trajanus, exactiones Fisci rigorosas, quaestus spleneticos appellabat; ut namque aucto liene, reliquae corporis partes exiccantur, ac minuuntur, sic ditaro nimium Tyranno, civium opes exhauriri: unde doctissimus Alciatus hoc apposuit; Opulentia Tyranni, paupertas subditorum. De liene vero ita rem exaggerat: Splene aucto, tabescunt caeteri corporis artus. Quae omnia a me priori volumine, tam in figura, quam verbis demonstrata fuerunt.

Ab hoc viscere recta tendit ad Renes Capite quadragesimo et nono. De iis testimonio Celsi ad hunc modum disserit: Hi lumbis sub imis coxis connectuntur parte resimi, parte globati; Venosi porro sunt, et ventriculos habent, ac convallantur tunicis. Vult eos in Vesicae commodum a Natura concessos. Eorum dexter, juxta Avicennam, est sinistro quoad situm altior. Eorum vasa emulgentia dicta, ab Aorta arteria originem trahunt. Renum porro officium est, ex sangvine superfluum humorem serosum percolare, in qua operatione ab hepatis calore adjuvari dicuntur. Caro eorum magis est compacta, solida, et densa, quam caeterorum viscerum, ut nonnisi sangvinis tenuissimum serum exugere possent, neque enim illorum fuit, seu pituitam, seu atrabi larium humorem secernere. Haec substantiae illorum densitas aliud quidpiam emolumenti includit, ne vide licet acres urinarum hypostases, seu mordacia sedimenta tam eos facile eroderent, atque ita in operatione sua renes perturbarentur. Profuit tamen illorum quoque porositas, quo facilius potulentorum faeces una permearent, quorum commixtio turbidas urinas rededdit. Renum proinde morbi dolores Nephritici appellantur, dum in illis generantur arenae, et calculi, seu lapilli, qui non raro vel in ipsis renibus, vel in vesicam prolapsi exitium sic affectis inferunt, et mortem. Urinae profluvium, dum scilicet intemperantius urina effunditur, usitato vocabulo Diabetes nuncupatur, quae infirmitas cum sitim maximam inducat aegrotis, alio nomine Dipsacon vocatur. Eadem occasione de Dipsade hujus nominis viperâ agit, cujus morsu si qui vulnerati fuerint, siti intereunt.

Relictis Ureteribus, vasisque spermaticis tanquam parum ad rem nostram facientibus, ad ea gradum faciamus, quae in quinquagesimo primo Capite, magniloque et graviter de praecordiis, eorumque proprietatibus, et situ, de Diaphragmate scilicet, seu Phrene, indeque dictâ Phrenitide ad longum disserit. Tum ad illustrandum Plinii quendam locum sedulo incumbit. Pectus, ait, tanquam principalem Animae sedem, eâ decuit esse thoracis capacitate dotatum quae magnificentiâ suâ Sapientiae domicilio responderet. Per hujus medium disposita est membrana (seu malis dicere musculus) viscera cordis tanquam iracundiae, et fortitudinis sedem, in superiori parte a concupiscibili inferius, ab hepate nimirum, quasi interposito quodam pariete dirimens, quae res illi nomen septi transversi peperit. Connectitur costarum carti laginibus, et spinae dorsi. Venas quoque sibi peculiares admittit. Septum hoc et Platone, Galeno, et Hippocrate Phrenes appellatur. Hoc scilicet fraeno irae, et concupiscentiae affectûs, tanquam indomiti equi intra rectae rationis limites continentur. Quae tametsi vere, et proprie in Phrene non fiunt (seu Phrenibus) submittuntur tamen ipsi organo, quod in corporis affectûs dominationem exercet. Cordi videlicet, quod primarius Animae thronus, et irriguus facultatum omnium fons est. Cujus operationes quia adjuvantur a Phrenibus, ideo Praecordiorum nomine vocantur: de quibus eruditr Plinius: In praecordiis [note: Ventricur vicina praecordia. ] fuit peculiaris causa vicinitas alvi, ne cibis supprimeretur animus. Quae quidem dilucide commentatur Author noster: Intellige, ut Animae sentientis origo inoffensa servetur, nec facile cibi exhalationibus distringatur, et caloris adventitii copiâ: nam et sic quoque, ubi ex convicinia attraxerint praecordia humorem caelidum, atque excrementitium; continuo mentem, sensumque perturbant. Ex his proinde infert, si praecordia ipsa carnosa omnino fuissent, majorem quoque vaporum humidorum copiam attractura esse.

Haec pars, ut Aristoteles tradit, calefacta, quam celerrime sensum movet, quod vel ex sola titillatione dignoscitur, quae fit ob cutis laxitatem, et subtilitatem, dum facile spiritus resoluti intro ad septum transferuntur, in iis qui titillationi sunt obnoxii. Titillatio porro, et risus conjuncta videntur esse, dum caetera animalia, ut titillationis [note: Vulnerati in praecordiis risu intereunt. ] sensu, ita risu quoque carent. Eadem omnino ratio est, cur ii, qui vulnerati in praecordiis fuerint, risu intereant, qui Sardonicus dicitur. Hujus doctrinae meminit Avicenna in Historia animalium libro decimo tertio, sed paulo obscurius. Clarius aliquanto Plinius libro undecimo, qui ait; certissimum, ac omnino manifestum esse, quod vires totius corporis, motus respirationis ad vocis formationem necessarius, et principium uniuscujusque actus in Homine, ab uno diaphragmate dependea~t. Tum experientiâ discimus, quod omnis

operatio corporea, quo magis exte~ditur, eo magis subinde debilitetur; quo magis vero co~trahitur, et condensatur, eo plus adjuvetur, et confortetur; hunc ergo usum Praecordia in respirationis negotio habent, ut thoracem contrahendo, ejusdem operationes adjuvent. Haec Galeno digna Observatio, qui et sui aevi, et caeterorum facile Medicorum est princeps. Hâc aeris reciprocatione, seu inspiratione simul et expiratione, una spiritus intromittuntur et emittuntur, cooperante toties diaphragmate, seu pro intromissione aeris relaxato, ac dilatato, seu pro illius expulsione sursum contracto. Tandem docente Galeno: Terminum, quo thoracis pars inferior finitur, antiquiores Phrenas appellaverunt; sive simpliciter, sive quia eo inflammatione affecto, mens item oblaedatur. Dum igitur a diaphragmate vapores assurgunt, et membranas cerebri feriunt, oriuntur inde deliria, phrenitides, et alia hujus generis symptomata. Porro qui Platonis doctrinam amplexantur, (ut dictum fuit) praecordia circumvallationis, aut sepimenti nomine appellarunt.

Quemadmodum superius tractatum de Vasis spermaticis, tanquam parum ad rem nostram facientibus praetermisimus, ita nunc uterum Muliebrem eâdem censurâ notamus: maxime quod ibi varie, et prolixe disserat de causis, et generatione monstrorum, quam materiam jam paulo [note: Homo interne ex numero Septenario constat. ] ante ventilavimus. In Capite igitur quinquat gesimo, et quarto, antequam ad finem coepti operis tendat, curiosam Quaestionem movet de numero Septenario, ejusdemque pro portione ad internas Hominis partes. Primam porro attestationem, ex Macrobii libro primo de Naturalibus desumit, suntque haec illius verba: Septena sunt intra Hominem, quae a Graecis nigra membra vocantur: Lingva, cor, pulmo, jecur, lien, renes duo. Septem item alia cum venis, et meatibus, quae singulis adjacent, ad cibum, et proportionem adnata, item ad Spiritûs reciprocationem destinata: Guttur, stomachus, alvus, vesica, et intestina Principalia tria, Mesenterium, et Vrachus. Condignâ attentione observatur nobilis hîc numerus, qui tam eleganti proportione composito humano praeest, illi procul dubio inter caeteros numeros honor, et praerogativa debetur. Septem omnino sunt in Homine, quae omnes in illo gradus dimensionis explent, altitudinem scilicet, profunditatem, ipsamque superficiem. Sunt autem medulla, os, vena, arteria, nervus, caro, cutis.

In aperto sunt septem Hominis partes extrinsecae: ut caput, pectus, manus, pedes, et pudenda. Septem praeterea sunt, quae quasi quibusdam inter se vinculis colligata sunt: ut humerus, brachia, cubitus, manus, femora, pedes, et digiti. Quandoquidem vero Natura provida sensus in capite, tanquam in spectabili quadam arce collocavit, voluit eorum quoque ministeria, per septena foramina, quasi totidem portas exerceri; ut sunt; oris hiatus, oculorum praeterea, nariumque, et aurium bina in singulos foramina. Quare (hoc modo in laudes hujus numeri evehitur celebris Author noster) numerus hîc totius fabricae dispensator, ac dominus est. Poterit hîc nonnullus objectare nobis, subjungit idem: ecquid ista corporis humani structuram faciunt augustiorem? Et respondet, quin ita est, in eo enim numero, plenitudo, ac perfectio rerum omnium continetur. Marcus Tullius inquit; Septenarium esse rerum omnium nodum, quippe geminam vim obtinet vinciendi: quia ambae partes ejus vincula prima sortita sunt; Ternarius cum una medietate, Quaternarius cum duabus. Cumque multa insuper disseruisset, concludit tandem, hunc vere perfectum esse numerum, qui ex pari simul, atque impari concrevit, omnemque adeo mensuram, et terminum adimplevit. [note: Septenarius, est numerus perfectus. ] In pari proinde numero foeminam, in impari marem intelligit. Arithmetices studiosi, in pari numero matrem, in dispari genitorem agnoscunt. Posset hîc replicare quispiam, paritatem hanc, et imparitatem in aliis quoque numeris unita reperiri; cui Author respondet; inest quidem, sed ut septenarii partibus. Possem (ita porro concludit) hoc loco argumentis pervincere, totam in utero infantis fabricam isto dispensari numero, nec non totam Hominis vitam. Sed sufficiant, de hoc re pragmatica, quae modo allata sunt: quae monstrant, nisi caecutimus, divinae Majestatis Sapientiam; a qua tot, tantisque insigniti bonis sumus, ut in delitiis esse nos fateamur necesse sit; modo succinat unusquisque sibi: Nosce te ipsum.

Libri secundi finem gloriosissimo motivo inclytus Author noster coronat, capite quinquagesimo, et quinto. Huic proinde libro millies arrideat echo, applaudat fama, et gloria, eum perennet aeternitas. Dignus sane, cui Hymetti apes ambrosium nectar aspergant, et favos: dignus cedri incorruptibilitate: dignus, quem viridantibus palmis stipatum Virtus ipsa manibus complectatur: dignus tandem qui murice, et pur purâ Valoris, Meriti, et Famae condecoretur. In compendio totum id comprehendit, quod antea dixerat, et quidquid dici in hanc rem potuisset: talia in medium argumenta proferendo, quae uti sunt abunde ex seipsis probabilia, ita nullius probationis indigent: videlicet summum, et unicum Hominis bonum, non in deliciis, aut vana ostentatione temporalis potentiae, sed in Deo solo consistere. [note: Homo ad fruitionem Dei creatus. ] Eamque captat occasionem, impietatem Hominibus exprobrandi; sic omnia ad Altissimum referens, ad cujus nos fruitionem primum creati, tandem et redempti fuerimus. Hoc fine omnia illa, quae hucusque tractaverit, a se producta fuisse demonstrat.

Mihi quidem suggerit animus, quaedam hinc inde degustandi, et ex spatioso hoc agro pauca grana frumenti melioris, quae mihi quidem aptiora videbuntur, in spicis colligendi. Nec taediosum tibi videatur mi Lector, perlegere omnia, quae Author vasto volumine comprehendit, aut certe non dedignaberis ea, quae nos, etsi forsan minus feliciter, quam ut possint palato tuo arridere, excerpsimus. Neque enim nostrarum partium fuit, ea hîc omnia apponere, quae egregte, quae pereleganter dicta sunt ab illo, longe enim ultra institutum nostrum, opus excresceret. Concludit autemAuthor noster his verbis: Haec habui de Hominis praecelsâ naturâ, quae in literas promerem; quae labore non parvo, ex diversis congesta, si exactiusquis paulo humanior vocârit ad libram, fatebitur opinor, quod initio astruximus, Hominem esse miraculum magnum, atque divinum. Neque jam miraculum solummodo, sed majus aliquid, quippe qui tantâ curâ atque providentiâ Divinitatis, in Mundum hunc collocatur, creatus, ornatus, nullo non momento conservatus, nutritus, protectusque fuerit, quem totis viribus ad vitam vere felicem invitat, et trahit. Quam porro indignum, si is, qui ad tantam felicitatem evectus fuerat, sensuum et concupiscentiae

mancipium factus, a prima sua conditione degeneret, devietque a fine proprio: si concreditum sibi sacratissimum Animae numisma, prostratum humi pessundet, et tot ornamentis condecoratam Creatoris effigiem per immania scelera coinquinet, et velut insterquilinio extinctam sepeliat. Arbor virens, et foecunda, plantata in amoenis Paradysi campis, quam dolendum, si relicto Summo Bono, et delitiis beatae illius regionis, se in coeno terrestrium voluptatum immergat? Hîc Antheus rebellis, du~ frustra sectatur terrena bona, ab aeterna morte incautus opprimitur.

Nos igitur a nobismetipsis diversi, per invios terrae hujus tramites passim oberrantes, naturam nostram ipsi pernegamus, eo proni currimus, requirentes illic, ubi illam amittimus. Nunc fallaciis trahimur, nunc mille illecebris implicamur, et interram affixi, elevari non possumus. Pro his contendimus, et altercamur, et in barbaram feritatem dilabimur, ipsis in Erymantho ursis, atque leonibus in humanum sangvinem crudeliores, et secundum Marci Catonis dictum; Succidias humanas facimus.

Minus tamen haec in idiotis, simplicibus, et imperitis observamus: sed in iis maxime, quod causam illorum aggravat, qui sibi sapientes videntur, qui multa devera felicitate, de bono sublimiter disputare norunt, nec tamen illuc respiciunt, nec cogitationes illuc intendunt, ubi vere commorantur. Evocantin agrum, vexilla explicant, instruunt aciem, occasionem tamen, et pugnandi tempus non arripiunt, pugnam deserunt, retroque in fugam ignominiosam convertuntur. Ita porro, tanquam omnes, et singuli eodem genio ducamur, a voluptatibus trahimur, iisdemque tam corpus, quam animam non immergi tantum, sed submergi patimur. Jam in bona Proximi inhiamus, et quod ejus solius erat, nobis arrogamus. Nunc vanâ gloriâ infestamur, eoque adnitimur, ut caeteris praestare videamur.

Jam infinita hommum multitudo turmatim post illecebras voluptatum properat, has solas meditatur, in hoc uno cogitationes suas defigit, determinatum habens, in harum profundo immergi, et suffocari. Dum voluptas invitat, eo laxatis fraenis acceleratur; et quemadmodum Seneca de Epicuri Sectatoribus tradit, qui injuriâ Praeceptorem suum diffamant: ad nomen voluptatis currunt, ubi audiunt laudari voluptatem; nescientes, quam sicca, et sobria fuerit Epicuri voluptas.

Quid porro de indoctis illis, atque imperitis statuendum? An cum Eudoxio Philosopho non minus, quam Astronomo celebri, in eos invehimur, qui omnem affectum in sordidis voluptatibus collocârunt, qui solutis fraenis eo decurrerunt, ut docerent, in sensuali voluptate summum et unicum bonum consistere. Hujusmodi erat cum Epicureis omnibus Philoxenus, qui collum sibi Gruis optabat, quo plus voluptatis in ciborum, potusque ingurgitatione perciperet. Xerxes, arrogantiâ, et superbiâ tumidus, ingentia praemia proposuisse legitur iis qui novum sibi quoddam voluptatis genus excogitâssent; cumque haec per decretum Ephesi publicarentur, eique se decreto continens Hermodorus opposuisset, quod esset modestiae, ac frugalitatis amantissimus, eum tanquam inutilem Patriae civem, prius indictâ mulctâ insuper in exilium turpiter egerunt, quod nollent ex suis quempiam esse, qui parsimoniam, et frugalitatem doceret; tanta fuit Ephesiorum insania!

Fuerunt et inter Philosophos, qui ex voluptate sibi idolum erigebant, hanc in solio locabant, Reginam rerum omnium salutabant, et quod turpissimum, ac omnino intolerandum erat, virtutem ipsam voluptati submittebant, illamque ab huius nutibus pendere cupiebant. Quasi vero ad nunc finem creatus sit Homo, ut cibis, et musto innatet, et his denique refertus in nefaras voluptates, atque libidines distillet, et diffluat, ut ait Seneca in Quaestionibus. Quin potius revereantur Coaetaneum sibi Philosophum Antisthenem, qui quantumvis et ipse gentilis, sapientior tamen, et longe modestior, docebat: Insanire se malle, quam voluptate deliniri. Et hoc non immerito, vel propterea, quod inde tot mala emergant, quae Silius Italicus recenset.

Summam alii voluptatem in imperio, et dominatu ponunt, reiterantes illud Liviani dictum: Regnum est inter Deos, et Homines res pulcherrima. Reges putant esse Deos terrenos, qui ab exili, tenuique initio coorti, ad praecelsae magnitudinis, et majestatis instar excreverunt, emicueruntve. Tum illud Julii Caesaris, qui cum dominationis spiritu agitatus in Alpium transitu, aliquamdiu substitisset, in haec tandem verba prorupit; mallem hîc esse primus, quam Romae secundus. Hoc genus felicitatis, ut sibi populos obedientes nanciscantur, ut ab iis timeantur, omnem apud eos voluptatem supergreditur; haec ambitio ipsis imperantibus imperat. Quae, ut absint curae, vitia, et passiones, quodammodo tolerabilia videri possint, intervenit autem Senecae Authoritas, cujus haec opinio est: Simul ista posuit conditor mundi Deus, Regnum, et odium. Hinc (ut jam alias indicatum est) cum diadema humi reperisset quidam, diu intra se suspensus stetit, an de terra illud levandum esset, cum tandem elevâsset, in haec verba prorupit: O nobilem potius, quam felicem pannum! Quid enim, ut inquit Catullus, solutis est beatius curis?

Alii sunt, qui mundo huic valedicentes, et relictis omnibus, summam felicitatis, et summi boni, in studio, et indagine virtutis ponunt; hanc omnibus viribus indagant, hanc proseqvuntur, amplexantur, et fovent: aestimantes, Sapientem caeteris omnibus praestare; ut habet versus:

Non dubitandum enim, Virtutem in sublimi collocatam immensâ luce refulgere; quis vero est, qui vestigia illius assecutus sit, quis clivum illius transcendit, quis ad summum illius fastigium eluctatur? Difficile est, praecavere, ne huic virtutis desiderio, sese ingerant ambitio, et fastus, et quod gravius est, ignorantia, et negligentia. Quantum saepenumero mali, in studium virtutis irrepit? Quanta impietas non raro sub specie boni, et honesti latet? En tibi Sapientem fastuosum, et arrogantem: ut erectâ cervice, tumido, et inflato collo, rugatâ fronte incedit; quasi majestatem, et reverentiam sui minaciter hominum animis incussurus? Raro loquitur, nisi circumspectâ, et rotundâ periodo. Quem si ab intro contemplatus fueris, invenias vas inane, et vacuum, cui granum salis nullum insit.

Quid negotii nobis cum Platone, et Aristotele? In Lyceis, et Athenaeis eorum nomina resonent, quorum Animae in ultimo fortasse inferni speculo sepultae, aeternis suppliciis addictae cremantur. O miseram sortem mundanae felicitatis! O corruptos mores saeculi fugacis, lubrici, et abortivi! Expergiscere infelix Anima, intra temetipsam aliquando revertere, et rigoroso scrutinio inquire, quis status, quae conditio tua? Cui potissimum rei, tibi Mundus habitandus obtigerit? Te metire, te pondera. Poteris nunc operâ nostrâ teipsam agnoscere, qui tam celebrium Authorum testimonio maxime admiranda, tibi, eorumque bonam partem deteximus, ea nimirum quae artifex Dei manus in habitaculo corporis tui concinnavit.

Homo igitur, quem Trismegistus venerandum, et adorandum proposuit, tantorum honorum, tot nobilium titulorum, tot praerogativarum veluti nauseabundus, obliquas, indirectas, et avias peccati semitas eligis, adeoque formam tuam, quae erecta, et rationalis in tui Creatione erat, per irrationabilia opera incurvas, et destruis; tuamque naturam antehac perfectam, in brutalem, et ferinam degenerare pateris, ut plus tibi voluptatis asserant vanae mundi hujus denominationes, et tituli, quam Miraculum Altissimi cognominari.

Quid porro horribilius est, quam pulcherrimam illam imaginem, divinam, et immortalem, tot luminosis radiis, et splendoribus illustratam, in turpissimo voluptatum sensualium coeno, volutare, inquinare, et contaminare, eamque flagitiis turpiorem, et ipsis brutis animantibus viliorem reddere? Detestabilis hîc abusus jam olim a Venerabili Philosophorum Schola, tametsi non nisi gentilium, damnatus fuit, et reprobatus, cum docerent absurdum esse, Hominum effigies habere, animos ferarum.

Quis aeque damnabilis error, et quem magis refugere, ac reformidare oporteat, quam non agnoscere Creatorem, et Patrem, datorem omnis consolationis, et luminis, quae in nos affatim effudit, et qui effigiem suam nobis atque imaginem indelebiliter impressit? Quae indignitas, eum non agnoscere, non intelligere? Quid scelestius, quam vel agnitum, ita ducentibus pravis affectibus, et passionibus nostris, contemnere, et offendere? His caducis fundamentis dum innitimur, a dignitate nostra decidimus, et ab indita natura degeneramus, et nosmetipsos, velut unda maris, redactos in spumam, bullae adinstar inflatos inani vento cernimus, nihil praeter pulverem, et Umbram jam reliqui habentes. Eum qui vere, et realiter semper fuit, et futurus est, derelinquentes, fugitivas, et apparentes imaginum umbras nequicquam manibus prensantes, falii malumus, et postiteratos lapsus interire, quam cum vitae largitore veram vitam vivere. Infusa nobis luxquaedam vitalis est, ut mediante essentiâ illius verâ, unicâ, et foecundissima, in nobis quoque unum aliquid, et foecundum oriretur. Quod si terrenorum affectuum fluctibus agitati, divinae voluntati in omnibus contrariantes (quae animum nostrum non abjectum, non sordidum produxit) immundarum passionum caligine occaecati, et implicati, cum helluonibus, comessationi, et compotationibus totos nos dedicamus illud statuendo: qua supra nos, nihil ad nos: lumen illud gratiae, virtutis, et rationis prorsus in nobis hebetatur, et prope extingvitur: ingruunt undique calamitates, et miseriae, et quidquid a nobis agitur, quidquid operamur, id vanum, irritum, transitorium est, et caducum.

Utinam unigenitus ille Patris aeterni Filius, unicum, verum, et summum bonum, qui inessabili charitate, et pretiosissimo sangvine suo animas nostras a peccati servitute redemit, Salvator, et Redemptor noster, tandem aliquando irradiare, illuminare, et accendere dignetur mentes nostras, ur exuentes veterem Hominem, induamus gratiae vestimenta, et ea, quae per peccati atrorem contaminavimus, per pietatem, et innocentiam pristrino candori restitua~tur, simusque argenti purissimi adinitar, quod nullam impuritatis labem admittat. In hoc dies, et noctes invigilemus, in hoc vires nostras omnes impendamus, necesse est. Ad hunc modum illustris Author noster tractatui suo finem imponit.

Huc animum reflectat, cui libuerit, et secum reputet, num ei similis sit, qui facundiori eloquentiâ, seu magis Christianâ pietate, et zelo, seu calamo doctiore, concinnare aut periodos melius ordinatas, aut materiam magis elaboratam, aut propositiones firmiores possit? Num sermocinari melius vel Ethicus quispiam, vel Philosophus, vel Christianus? Dicam quinimo, relucere in eo sublimitatem Augustini, suavitatem Ambrosii, dulcedinem Bernardi, moralitatem Hieronymi, Chrysologi comitatem.

Non nego partialitatem nostram versus tantum Scriptorem, tum quod illius dogmata referta sagacissimo, et ingeniosissimo sale passim reperio, tum ut me debito meo quadantenus exolvam, quo illustri Patriae meae obligatum me sentio, quod dignata fuerit, ut saepe alias, tum Quadragesimale tempus integrum exiles labores meos benigno animo suscipere; et quod majus est, sepulchralibus urnis reconditos fovere charos cineres dilectissimi, et unici fratris mei, Julii Scarlatini, cujus funerales exequias Primores civitatis suâ praesentiâ condecorarunt, eumque non minori studio planxerunt in morte, quam aceeptum, gratumque habuerant in vita.

Hâc igitur tristi et acerbâ fratris memoriâ Hominem figuratum, et symbolicum terminamus: cujus facultatibus mihi relictis, id debetur, quod haec Volumina lucem aspexerint, ita justum fuit, vel gratitudinis titulo, hasce reflexiones piis illius Manibus litâsse.

Finio per memoriam funestam mortis, cujus ferro nodus ille intersecatur, qui Animam cum corpore compingit, cui ab corpore sejunctae illa demum accedit dignitas, quam describere ut ipse nequeo, ita in Archetypo videre anhelo. Finio inquam per mortem, quae ut est in Homine ultimum, et finis, ita libri finem, non immerito quis mortem ejus nominarit. Sed ut mors Hominis, alterius vitae principium est, ita finem principio conjungentes. Deum Optimum Maximum precamur. tibi vitam tranquilla~ largiatur, benevole Lector, qui inconcinnas paginas has pervolvere non dedignatus es: Vitam apprecamur Libro, ut de manu in manum transeat: apprecamur et nobismetipsis vitam longiorem, ut utilioribus aliquando lucubrationibus liceat tuis commodis inservire; Siquidem has nostras imperfectiones toleranti animo excipere digneris. Vale.

CONSIDERATIONES PATHETICAE De Creatione, et Dignitate Hominis,

Fundatae in verbis Trismegisti, Platonis, Coelii, et aliorum Veterum, [note: Ex Coelio Lib. 1. c. 4. ] qui dixerunt: Hominem esse animal admir andum, vener andum, ador andum, mir aculum miraculorum Dei.

Prosopopoeia, ubi inducitur Pater AEternus loquens: porro ex effectibus pie credi potest, in Creationis actu omnia et singula, per infallibilem illius providentiam, eo ordine disposita fuisse, quem attoniti stupemus.