CAMENA Early Modern Latin Texts

IOH. FRID. NOLTENII EINBECCENSIS DVCALIS SCHOLAE SCHENINGENSIS CONRECTORIS LEXICON LATINAE LINGVAE ANTIBARBARVM QVADRIPARTITVM CVM ADNEXA AD CALCEM RECENSIONE SCRIPTORVM LATINORVM CRITICA, ITERATA HAC EDITIONE SIC AB AVCTORE RECOGNITVM, EMENDATVM AC LOCVPLETATVM, VT NOVVM OPVS VIDERI POSSIT. ACCEDIT PRAEFATIO SVMME VENERABILIS ABBATIS MOSHEMII. ERASMVS Artes extenuantibus et dicentibus, non opus esse facundiâ, prudentissime respondit: Nec opus est barbarismis et soloecismis. CVM PRIVILEGIO SACRAE CAESAREAE MAIESTATIS ET POLON. REGIS ET SAXON. ELECT. Lipsiae et Helmstadii APVD CHRISTIAN. FRIDERIC. WEYGAND. MDCCXLIV.

PARS TERTIA ETYMOLOGICA SECTIO PRIOR EXHIBENS VOCABVLA VVLGO QVIDEM SED AVCTORIBVS NEVTIQVAM IDONEIS AVT NON OPTIMAE NOTAE VEL NOTIONE PEREGRINA RECEPTA.

ABBAS et ABBATISSA Syrum quidem sed Ecclesiasticum tamen, et in consueto titulorum usu haud repudiandum, nisi viris vitae negotiali atque exercitae addictis nauseam movere velis: in ipso autem sermonis contextu interdum dixeris magis Latine, Praefectus hominum religiosorum: Antistes eorum, qui sacris monasterii legibus continentur: item Dux et rectrix virginum Deo sacrarum; quae ceteris virginibus sacris, seu Deo sacratis praeest; Antistita sacrarum virginum; dicatarum Deo virginum maxima. Voss. de Vit. 26. Borrich. Analect. 61. Cell. C. P. 346. Berrich. Cogitat. de L. L. Aetat. 25. Goclen. Observ. 27. Bembus, Abbatem mavult nuneupare Magistrum Sacrae Societatis, Collegii Sacerdotem, quam sequitur Angelus Rocca Camerinus de Venustate Latin. Serm. p. 420.

ABBLANDIRI i. e. arridere alicui; blanditias alicui dicere; benevolentiam alicujus blanditiis et adsentationibus colligere velle, satis frequens, et ipse Camerarius in Fabulis Aesopicis de asino dicit, quod abblandiatur hero; sed sine auctoritate veterum. Simplex blandiri, et Compositum eblandiri, v. g. Eblandiri aliquid ab aliquo, bonae notae sunt.

ABBREVIARE Vegetius aliique recentiores: rectius, scripturae compendio uti; compendioso scribendi genere aliquid excipere; notis velocissimis excipere; cum Cic. Lib. 14. Attic. Ep. 32. dia\ s1hmei/wn scribere; cum Sueton. Aug. c. 88. per notas scribere; Leg. 4. p. de Tastam. Milit. scribere notis. Steph. Expostulat. de Lat. Susp. pag. 153. Cellar. antib. 278. C. P. 200.

* Pro abbreviare sermonem, Die Rede abbrechen, Lat. dixeris incidere sermonem.

ABBREVIATE i. e. brevibus verbis; in compendio; vel pro argumento dia\ s1hmei/wn, Voss. de Vit. 797.

ABBREVIATOR barbarum rectius, qui opus aliquod in brevem summam colligit, aut contrahit; qui rem confert vel cogit in pauca. Cell. Antib. 12.

+ In Cancellaria Romana 72. ministri sunt constituti, qui hoc nomine appellantur, inque tres ordines dispescuntur; eorumque opera circa Brevia i. e. epistolas Pontificias verfatur.

ABBREVIATVRA et ABBREVIATIO barbara rectius, scripturae vel litterarum compendium; nota scripturae compendiaria: scriptura compendiaria; scriptio per notas; scriptio dia\ s1hmei/wn: h( u(pos1hme/iws1is2; Seneca Ep. 90. verborum notae, quibus quamvis citata excipitur oratio, et celeritatem linguae manus sequitur. Conf. Io. Clericus in Arte Critica Part. 3. S. 1. c. 12. p. 164. Cell. Cur. Post. 346.

ABECEDARIVS Hieronymus Fulgentius et Augustinus: rectius, praeceptor, qui pueros litterarum elementa docet; qui a)/lfa nai\ bh=ta docet: item, puer elementarius; qui prima elementa addiscit; qui elementariis litteris imbuitur: non minus enim discentem, quam docentem id vocabuli denotat. Voss. de Vit. 363.

ABINVICEM i. e. a se invicem, Latinitatis prolapsae est, apud Cyprianum et Hieronymum occurrens: sicut adinvicem, amodo, aretro, exnunc, alonge, elonge, anunc, exnunc, aforas, abante, deante, et deintus, apud hujusmodi scriptores inveniuntur, sine veterum exemplo ad modum scite compositorum abhinc, dehinc, deinde, derepente, exante, inante, inibi, adamussim, examussim, formata. Cell. Antib. 224. et C. P. 324.

* A peregre tamen est Vitruvii L. 5. c. 7. i. e. ex longinquo; quod tamen timide usurpandum censeo, eo quod Vitruvius puram et nitidam saeculi sui dictionem non raro negligere videtur.

exsecrabilis, exsecrandus. Voss. de Vit. 363. Borrich. Cogit. 25. Cell. Antib. 2. C. P. 292. Kappius ad Iensium 74.

+ Adjectiva pleraque in alit et abilis, item Adverbia in aliter et abiliter desinentia non optimae notae sunt v. g. aeternalis, aeternaliter; aliqualis, aliqualiter; filialis, filialiter; finalis, finaliter; amicabilis, amicabiliter; fiducialis, fiducialiter; remeabilis; figuraliter, detestabiliter, cet. Pleraque, inquam: neque enim desunt omnino ejusmodi Adjectiva et Adverbia, quae bonae notae sint v. g. affabilis, detestabilis, irremeabilis; medicabilis, medicabiliter; aeternabilis; innumerabilis, innumerabiliter cet.

ABOMINAMENTVM Orosius Tertullianus: rectius, res abominanda, res detestabilis. Cell. C. P. 292.

ABOMINANTER Cassiodorus rectius, impie, nefarie, per scelus, scelesto quodam ac nefario facinore. Cellar. C. P. 292.

ABOMINATIO Tertullianus Lactantius: rectius, detestatio. Cell. C. P. 292. Andr. Borrichius Vindic. 1.

ABORTIO abortire, tribuitur Plinio Lib. 8. c. 51; sed, teste Harduino, non sine mendae suspicione, consensu MSS. librorum. Inepte Columellae tribuit Calepinus. Pro eo Varro L. 2. R. R. c. 4. dixit aborto, abortare; et Plinius Major abortum pati. Quamvis abortare fere fiat praeter voluntatem; abortum pati autem cum scelere conjunctum sit.

ABSCONSIO in Lexicis adducitur ex Plinio Lib. 8. c. 16: verum libri habent pro eo, abscondente. Dic, occultatio.

ABSOLVTVS perperam adhiberi solet pro summo atque libero. Ita v. g. absolutum imperium dicunt ICti; sed invita Latinitate: pro quo Latini, summum imperium, quum dominatu unius omnia tenentur.

* Absolutus bonae sanae notae est, sed significat idem quod perfectus. v. g. Hoc omnibus numeris absolutum est.

ABSQVE pro praeter, praeterquam, Solinus, Symmachus, Orosius, Hieronymus, Vulgatus Bibl. Interpres. Cell. C. P. 370.

+ Ita autem Solinus c. 46. de Ave Arabica Phoenice loquens: Postera parte purpureus absque (i. e. exceptâ, ut Schottus interpretatur p. 1033. Physicae Curiosae) caudâ, in qua roseis pennis caeruleus inscribitur nitor. Quem ad locum Camers ita: Non vult Solinus, hanc alitem esse absque cauda, sed eam esse ubique coloris purpurei, praeterquam in cauda. Fere autem ita suum xwri\s2 etiam Graeci usurpant.

* Aurea et argentea aetate non nisi Sine significat. Conf. Sect. 2. Voc. Absque.

ABSVRDITAS Claudianus Mamertus Lib. 3. de Animae Statu c. 11: veteres per Adjectivum Neutrum fere hoc exprimunt v. g. Cur tam absurda defendis? Potest quidquam esse absurdius? Hoc ineptum, hoc absurdum videtur. Vel: Eâ stultitiâ certe non fuissem, so abgeschmackt würde ich wohl nicht gewesen seyn. Cic. in Lael. c. 13: Quibusdam, quos audio sapientes habitos in graecia, placuisse opinor mirabilia quaedam. Sed nihil est, quod illi non persequantur argutiis suis, Es ist nichts so abgeschmackt, das sie nicht zu behaupten suchen. Vrges Abstractum, ut vocant Philosophi? Scribe insulsitas, quod Cicoronis est ad Attic. 5, 11. ineptiae, quod est ejusdem Tusc. 1, 37. deliramentum, quod est Plauti Amph. 2. 2. 64.

ABVNDARE pro redundare, supervacaneum, seu superfluum esse, perperam ponitur: nam abundare copiam significat; non superfluitatem: adfert satietatem; non nauseam. Quo abundamus, id sanc gratum nobis est; quod autem redundat, id resecamus et abjicimus, aliisque concedimus. Ita Ciceroni Lib. 2. de Orat. §. 85. dicuntur verba effervescentia et paullo nimium redundantia i. e. verba superflua. Hic fructus etiam in me redundat i. e. tam superfluus est, ut et ego partem inde accipiam.

ABYSSVS Graece h( a)/bus1s1os2, Ecclesiasticorum fere est, qui etiam ad sedem inferorum transferunt, et occurit nominatim apud Alcimum Avitum et Prudentium: veteres, profunda vorago, vel pro argumento inferi, sedes inferorum. Cell. Antib. 262. C. P. 290.

ACCENSERE i. e. adnumerare, v. g. Quibus quidem et omnes illi accensendi meo judicio sunt, suspectum. Cell. Antib. 99. C. P. 430.

+ Habent quidem bonae notae auctores accensus, a, um: sed ab hoc Participio ad probandum Verbum accensere non satis tuto proceditur. Habent sane veteres plura ejusmodi Participia v. g. impexus, inconsideratus, inadfectatus, incelebratus, incomitatus, tunicatus, ocreatus, cet. nec tamen inde quisquam exsculpere audebit verba impecto,

ACCISA Die Consumtions-Accise, Vocabulum novum; pro eo Collarius in Privileg. Electoral. Acad. Halens. n. 21. p. 9. vectigal eorum, quae consumuntur; et fiscus vectigalium eidem est Die Accise-Casse. Alii habent censum rerum venalium; censum e victu et amictu; tributum rerum ad victum cultumque corporis pertinentium; vectigal rebus alendi hominis consumendis impositum. Accisam etiam uno Vocabulo dixeris portorium, licet hoc proprie et notione prima significet Das Fuhrlohn, Fehrgeld, Geleitsgeld. Sueton. Caes. c. 43: Peregrinarum mercium portoria instituit. Cic. pro Fontejo c. 3: Titurius Tolosae quasternos denarios in singulas vini amphoras (auf einen jeden Eimer Weins) portorii nomine exegit. Id. Lib. 1. ad Qu. fratr. Ep. 1: Cives non tam de portorio, quam de non nullis injuriis portitorum queruntur, Die Leute klagen nicht sowohl über die Accise, als über einige gewissenlose Accise-Bediente. Livius Lib. 2. c. 9: Portoriis quoque et tributo plebe liberata, ut divites conferrent, qui oneri ferendo essent: pauperes satis stipendii pendere, si liberos educarent.

ACETOSA ac, Sauerampfer, in Botanicis increbuit, sed sine idonea auctoritate: veteres, rumex, oxalis, o)cali/s2. Voss. de Vit. 364.

ACROAMA pro cantico usurpat Sidonius 1. Ep. 2: Veteribus acroama ipse dicitur histrio, qui in scena cantat, vel alius quispiam, qui gratum aliquem et dulcem sermonem habet, qualis anagnostes ille apud Nepotem dicitur acroama. Sciopp. in Stradam 150. Vorsl. Lat. Mer. Susp. 319.

ACTIVVS pro sollers; industrius; navus; agilis; qui est ingenii quadam celeritate; homo omnium horarum, barbare.

Activus Senecae est idem, quod practicus, et opponitur spectativo seu theoretico v. g. Philosophia activa.

ACTVATVS v. g. potentia actuata, ad scholas Philosophorum pertinet. Extra illas in veteri Latio constitutus, Graecorum du/namin e)nergoume/nhn poteris adhibere. Pro barbaris enim Graeca ponuntur, quum Latina desunt. Goclen. Obs. 409.

ADDITICIVS v. g. dies intercalaris additicius est, Celsus ICtus: rectius, additus, appositus. Cell. Antib. 3. C. P. 136.

Ita Cellarius dd. ll. saeculo adscripsit aeneo: sed antiquius est, et exstat in Tertulliano de resurrectione carnis p. 52. Kappius ad Iensium 75.

ADFECTATVS, ADFECTVOSVS, ADFECTVOSE, ADFIRMATIVVS, ADFLATIO v. paullo infra Affectatus, Affectuosus cet.

ADGRESSOR Iuvencus in Matth. c. 12. v. 29: dic, qui prior adgressus est, qui prior violentas adhibuit manuc.

ADHAMARE i. e. hamo captare, An sich ziehen, suspectum: tutius, attrahere; allicere aliquid ad se et trahere; illicere atque attrahere ad se; traducere ad se; trahere munia senatus in se, Tacitus.

+ Adhamare honores Cicero quidem dixit, ut citat Nonius cap. 2. n. 5. et adserit Scaliger in Catalect. itemque Rutgersius Lib. 3. Var. Lect. cap. 3: sed Merceri Nonius habet adamaverunt, non adhamaverunt. Adde eidem notata p. 113. edit. Paris.

Pro simplici hamare Petronius adducitur: sed in ejus Senario pro hamat MSS. atque editi codices habent amat, et Henr. Stephanus legit ardet.

Quare, inquit VOSSIVS de Vit. 677, licet valde eo inclinet animus ut Petronius hamare, Cicero adhamare scripserit: omnino tamen et hamandi et adhamandi verbis tutius abstinetur, ut non injuriâ suspectis.

* Adha~???mo autem producte pronuntiatur: prior enim in Primitivo hamus hanc moram habet.

ADIACENTIAS dixere aevo medio loca vicina, eidem domino parentia. Nempe adjacentia, Singulari, pro Plurali: quomodo et pertinentiam dixere. Voss. de Vit. 365. Borrich. Cogitat. 25. Conf. infra Adjacentiae.

ADIMPLERE attribuitur Plinio: cujus tamen unicum vulgarium Lexicorum exemplum ex ejus Lib. 11. cap. 37. fallit, et veteres novique libri implent non adimplent, prae se ferunt. Ceteroquin est apud Paullum IC. et Tertulianum. Cicero pro eo habet, explere, implere.

ADINVICEM classicis scriptoribus ignotum: imperiti id ponunt pro ad se invicem. Voss. de Vit. 796. Goclen.

Adjuratoris contemsit murmura serpens. Magis Latine dixeris, qui excantat, qui incantat, nam excantare, incantare, et incantamentum hac notione bonae notae sunt; incantator autem apud Tertullianum et Vulgatum Bibliorum Interprecem occurrit.

* Verbum tamen adjurore recte se habet; sed alio significatu: nam adjurare alicui aliquid, notat Germ. Einem etwas zuschweren, Schurzfleisch. in Supplem. Orthogr. Rom. p. 2. Verst. de Lat. Falso Susp. 176.

ADIVVANS BELLICVS seu ADIVTANS BELLICVS Ein Adjutant, Vocabulum novum, cui quod ex aequo respondeat, apud veteres non occurrit. Dan. Heinsius in Exp. Silv. Duc. 106. pro eo habet, Adjutor, vigilum praefecti Adjutor: alii, Adjutor castrensis. Hinc Adjutor Ducis, ein Generaladjutant.

ADNIHILARE et [] passive ADNIHILARI Hieronymus ad Suniam et Fretelam Ep. 135: malim, delere; in nihilum redigere; convellere: it. in nihilum vel ad nihilum recidere; in nihilum evanescere; interire. Goclen. Lib. 1. Observ. 76. et 409. Silv. Barb. 5. Voss. de Vit. 99. Borrich. Cogit. 25. Cell. C. P. 294. Hinc

ADNIHILATIO citra omnem quod scimus, Hieronymi aut similium auctoritatem ductum: quin dicis, abolitio?

ADNVLLARE idem Hieronymus l. c. et Vulgatus Interpres Sirac. c. 22. v. 5: dic cum veteribus, abolere, antiquare, rescindere. Goclen. Lib. 1. Obs. 409. Voss. de Vit. 99. Cell. Antib. 7. C. P. 294.

ADQVISITIO hoc est, comparatio, Germ. Die Anschaffung, Die Erwerbung, v. g. facere adquisitionem, priscis temporibus non ita usu tritum fuit, atque hoc nostro saeculo. Rarissima sunt ejus exempla apud veteres, scilicet Iul. Frontinum, et in Institutionibus Iustinianeis. borrich. Cogit. 25. Voss. de Vit. 364. Cell. Antib. 99. C. P. 174.

ADSERTVM Substantive v. g. adserti nostri veritas inde patet, suspectum: dic, quod a nobis adsertum, quod a nobis adfirmatum est; dictum, sententia, effatum, hypothesis nostra. Plin. Lib. 10. Ep. 72. habet adsertio.

ADSISTENTIA ae, Substantive, Der Beystand, Vocabulum barbarum est: quare si pro anxilio, subsidio, adjumento, praesentia usurpatur, v. g. Spiritus S. adsistentia, barbare dicitur et Germanismum redolet. Cell. Antib. 8. 9. C. P. 347.

* Adsistere Verbum bonae notae est; sed alia notione: significat enim stare juxta aliquem, s. alicui, vel ad aliquem locum. Ita Ciceronis sunt, ad fores adsistere; ad tumulum alicujus adsistere. Terentius etiam Adelph. 2. 1. 15. habet adsistere propter (i. e. juxta) aliquem. Seneca Epist. 11. Aliquis vir bonus nobis eligendus est, ac semper ante oculos habendus, ut sic tamquam illo spectante vivamus, et omnia tamquam illo vidente fuciamus. ------ Magna pars peccatorum tollitur, si peccaturis testis adsistat.

ADSVEFACTIO crebrum est etiam non interuditis; sed barbarum: Latini pro eo habent, consuetudo, usus, exercitatio. Cic. Lib. 1. de Offic. Nec Medici, nec Imperatores, nec Oratores, quamvis artis praecepta perceperint, quidquam magna laude dignum sine usu et exercitatione consequi possunt. Voss. de Vit. 375. Borrich. Cogit. 25. Cell. Antib. 9. C. P. 347.

ADVOCARE non significat causam agere, adesse reo in periculis, sed vocare et cogere non nullos eorum, qui adsint, consilia ut suggerant, ut patrocinentur, vel fautores conquirere, advocatos colligere. Cell. Antib. 145. C. P. 370. Schorus etiam in Thesauro Ciceron. p. 27. exponit, ad juvandum vel defendendum arcessere aliquem.

ADYTVS Gen. Mascul. barbare: veteres adytum, Genere Neutro, id est, secretior in templo locus, ad quem nulli accedere licebat, praeterquam Sacerdoti. Voss. de Vitiis Serm. Lat. p. 60.

AEDIFICARE pro prodesse, juvare, animae saluti conducere; et AEDIFICATIO pro utilitate, salutari instructione v. g. Hoc non aedificat. Hoc tendit ad aedificationem, Hoc non tendit ad aedificationem, Germ. Das erbauet nicht, das dienet nicht zur Erbauung, notionis Biblicae et Ecclesiasticae est.

* Ita enim translata Graeca dekodomei=n et h( oi)kodomh/. Castellio heic varie: Non

quidvis conducit, 1 Cor. 10, 22. 23. c. 14, 4. Vt concio capiat utilitatem, 1 Cor. 14, 5. Alter non juvatur, 1 Cor. 14, 7. Instruebantur ecclesiae, Act. 9, 31. Quam potestatem nobis Dominus ad vos instruendes, non destruendos dedit, ei)s2 o)ikodomh\n, kai\ ou)k ei)s2 kaqa/ires1in u(mw=n. 2 Cor. 10, 8. Eadem verba Gr. transfert: ad juvandum, non ad officiendum, 2 Cor. 13, 10. Mutua utilitas, Rom. 14, 19. c. 15, 2. Alloquitur utiliter et cohortando et consolando, 1 Cor. 14, 3. Cicero heic: Bono et malo exemplo esse. It Res novo et pessimo exemplo acta. Vel pro argumento et contextu ex Cic. aliud quid facile heic substitui possit.

AEQVANIMITER Ammianus, Macrobius, Symmachus: malunt puriores, moderate, aequo, seu bono animo, aequissimo animo, Borrich. Cogit. 42. Cell. Antib. 4. C. P. 200.

AEQVILATERVS v. g. triangulum aequilaterum, quod opponitur scaleno, Vocabulum artis est, et, quod scio, citra auctoritatem veterum, in scholis Mathematicorum increbuit; Firmico tamen tribuit Reyberus in Lexico suo. Cicero habet, latus spatio simili ductum.

AEQVIPOLLERE Apulejus rectius, aequari, exaequari, aequiparari. Cell. Antib. 280. C. P. 346. Iud. 27. Andr. Borrich. Vindic. 7.

+ Cellarius substituit in Antib. aequivalere; quod tamen verbum in idoneo auctore non dum reperi. Elegia enim de Philomela, unde producunt Lexica, non est Ovidii, sed Grammatici utcumque veteris Christiani videtur Vossio L. 1. de Vit. Serm. c. 14. et L. 3. de Idololatria c. 49. et A. Schotto Observat. Poet. c. 52.

AEQVIPOLLENTIA Dialecticorum est, quibus, tamquam vocabulum artis, relinquitur: extra horum cancellos constitutus, rectius fortasse dixeris i)s1odunami/a; par virtus, eadem vis ac potestas; esse ejusdem significatûs s. notionis. Cell. Antib. 280.

AEQVIVOCATIO item RESERVATIO MENTALIS in Philosopho vocabula artis sunt: Cicero pro eo eleganter, captiosa sermonis ambiguitas; alii, loquendi modus, qui diversimode capi potest; Gr. dmwnumi/a.

AEQVOR proprie non est mare, ut Lexica inculcant; sed quaevis planities. A Poetis non solum pro campi planitie, sed etiam, et frequentius quidem pro mari ponitur, eo quod mare, vento haud commotum, sit aequatum, docente Varrone. Andr. Borrich. Append. p. 69. Hinc explicandae locutiones Poeticae maris aequor i. e. maris planities; item aequora campi i. e. campi loca plana. Pomp. Mela etiam in prosa aequoris vocabulum pro mari usurpat; quod tamen imitandum temere haud est. Cell. C. P. 331.

AERA pro numero et computatione, praesertim annorum, antiquum vocabulum, et Ciceroni etiam usurpatum apud Nonium; sed Neutro Genere et Pluraliter. Semibarbarum sacculum ex Neutro Plurali recit Nomen Femininum Singulare. Cell. C. P. 293.

AERIVS pro perflabilis v. g. triclinium aerium, Ein luftig Zimmer, Ein luftiger Saal, suspectum: significat enim altus, vel quod fit, aut vivit in aere v. g. aeriae Alpes; aerii montes; aeriae volucres; aerius cantus; mel aerium i. e. quod sit in aere: neque enim apes mel faciunt, sed contrahunt ex rore matutino.

AETERNALIS Tertullianus Venantius Fortunatus, et antiquae non nullae inscriptiones: rectius, aeternus. Cell. Antib. 4. C. P. 294. Conf. supra Abominabilis et infra infernalis.

* Aeternabilis exstat ap. Accium et in Cod. Theodosiano. Conf. hoc Voc. infra Sect. 2.

AETERNALITER hymni Prudentiani recens additamentum: veteres, aeternum, in aeternum, in perpetuum, sempiterno tempore. Voss. de Vit. 797. Borrich. Cogit. 25. Goclen. Silv. Barb. 1. Cell. Antib. 4.

AETHIOPISSA Hieronymus et vetus Bibliorum Interpres: rectius, Aethiopis , idis; quaedam ex Aethiopia. Voss. de Vit. 65. Borrich. Cogit. 25. Cell. C. P. 294.

AFFECTATVS pro curiosus; polupra/gmwn; nimis exquisitus; odiosus; qui omni ex genere gratiam aucupatur; qui mores alienos imitando suos corrumpis; in quo non est nativus quidam lepor, sed adscitus; homo putidus, et in re quapiam persequenda nimius; arte quadam in ostentationem virtutum compositus; Germ. Ein affectirter Mensch; ein Phantaste; ein Geck; Gall. un petit maitre, perperam.

* Affectatur enim non homini; sed rei jungitur. v. g. affectata oratio, affectata verba. i. e. quae nimis anxie et curiose quaeruntur. vorst. de Lat. Merito Susp. 129. Sciopp. Iud. de Stilo Histor. 111.

AFFECTVOSVS Macrobius Cassiodorus: rectius, qui animi motus concitat l. inflammat; vel qui magno erga aliquem adfectu est; qui citato adfectu fertur; qui teneriore animo est; affectu. osus enim utramque notionem, et transitivam et intransitivam habet. Voss. de Vit. 366. Borrich. Cogit. 25. Cell. Antib. 5. C. P. 293. Eodem ergo censu sunt Adverbia hinc derivata

AFFECTVOSE et AFFECTVOSISSIME pro quo rectius, magno cum affectu; perturbatione quadam animi; vehementi animi concitatione; nimio animi motu.

AFFIRMATIVVS et, quod inde est, Adverbium, AFFIRMATIVE vulgaria sunt Dialecticis: in stilo autem elegantiori usurpanda potius cum veteribus pro affirmativus et affirmativa, ajens et ajentia, it. affirmans et affirmantia. Pro adfirmative Cicero dicit adfirmate, et Gellius adfirmanter: Graeci kata\ qe/s1in; cui opponitur kat) a)/rs1in i. e. negative. Voss. de Vit. 366. Borrich. Cogit. 25. Cell. Antib. 4. Schori Phras. ad voc. Negantia.

AFFLATIO barbarum: veteres, afflatus, afflatus divinus, instinctus divinus, inflammatio animi. Voss. de Vit. 366. Borrich. Cogit. 25.

AGENDA scil. Ecclesiae, Die Kirchen-Agenda, vocabulum Ecclesiasticum est: cujusmodi tamen, quia per se stilum non deformant, facile admittuntur, et iccirco huic libro nostro parcius inseruntur. Sermo enim fit plerumque obscurior, si ea respuis: ne dicam, quod vel elegantissima periphrasis, quae quidem non satis apposite eorum loco adhibetur, ingrata subinde possit esse iis, qui subactum habent in Latinitate judicium. Alii ita efferunt: Liber, inquo continetur ratio divini officii; vel praeeunte Cicerone L. 1. Divinat. cap. 33. liber ritualis.

AGENS Ein Agent, non illico personam ejus, quem heic denotamus, animis legentium infert, quamvis Caesar Lib. 1. B. C. cap. 26. dicat: Illo auctore atque agente ab armis discessum; ex quibus verbis huic notioni qualiscumque auctoritas possit accedere. Rectius, ni fallor, cum Sallustio B. Iug. c. 71. dixeris, curator negotiorum publicus.

AGIBILIS scil. vir, vel res, barbarum: Latini, res gerenda; quae non habet nodos difficiles; quae non est perdifficilis et lubrica; quae non multis obstructa difficultatibus est; quae non difficilis atque aspera factu est: item, vir navus: industrius; acer; in rebus gerendis vir acer et industrius; qui habet a natura adjumenta rerum gerendarum; qui ad res gerendas aptus est. Nam Agibilis tum Active, tum etiam Passive apud barbaros sumitur. Voss. de Vit. 366.

AGILLIMVS Priscianus agnoscit; quamvis classicorum auctoritas desideratur: tutius, admodum agilis. Voss. de Vit. 90. Conf. etiam Christ. Falsterus Supplem. Lib. 1. p. 18. seq. Comparativum autem agilior habet Suetonius Tiber. cap. 68. et Seneca Lib. 2. Quaest. Nat. c. 10.

* Agilis notat 1) eum, qui, vel id, quod facile agitur seu movetur v. g. eursus agilis, dextra agilis, classis agilis: 2) Hominem acrem, celerem et actuosum, qui tardo ac remisso opponitur, Der immer hurtig ist, und nicht leben kann, wenn er nichts zu thun bat.

AGON, AGONIA, AGONIZARE usurpant scriptores Ecclesiastici, quum de mortis luctamine loquuntur: rectius, certamen moribundi; cogitationum in moribundo conflictus; it. animam agere, extremum spiritum ducere l. agere. Voss. de Vit. 366. Cell. Antib. 262. C. P. 346.

AGRARII pro ruricolis, hominibus vitae rusticae seu rei rusticae deditis, perperam.

* Agrarii apud Romanos vocabantur, non nisi qui legis agrariae ferendae auctores erant, in quos Cicero L. 2. Offic. vehementer invehitur.

ALBEDO Cassiodorus Sulpicius Severus: rectius, color albus vel candor; vel albitudo cum Plauto; vel albor cum Varrone, Scribonio Largo, et Palladio. Voss. de Vit. 66. 67. cell. Antib. 5. C. P. 201. Borrich. Cogit. 226.

+ Nomina colorum in ede desinentia tantum non omnia inferioris aetatis sunt v. g. albede, flavedo, nigredo, rubedo; pro quibus veteres, albitudo s. albor, s. color albus; color flavus; nigror, nigritudo, nigrities; rubor, cet. Cell. Antib. 5. 36. 122.

ALCOBA Vocabulum Hispanicum: Lat. Interior cubiculi pars, ubi lectus magnificus collocatur, vel magnifice exstructus est.

ALEARE Im Brete spielen, barbarum: Latini, ludere aleâ; vel cum Suetonio ludere aleam; vel cum Iuvenale movere arma fritillo.

Si damnosa senem juvat alea; ludit et heres Bullatus, parvoque eadem movet arma fritillo.

ALIQVALIS e, auctoritate destistuitur: veteres, qualiscumque, quantuluscumque, aliquantus. Cicero Lib. 1. de Orat. Sed de hac mea, quantulacumque est, facultate quaeritis. Idem in Orat. §. 106. Aures civitatis nos primi, quicumque eramus, et quantulumcumque dicebamus, ad hujus generis dicendi, audiendi, incredibilia studia convertimus. Sallust. Bello Iug. c. 105: Timor aliquantus; sed spes amplior, Sie möchten wohl einigermassen eine Furcht haben. Voss. de Vit. 107. et 797. Cell. Antib. 6.

ALIQVALITER Adverbium ejusdem notae: veteres, aliquantum, aliquo modo, utcumque, quodammodo, quadamtenus, aliquatenus, aliqua ex parte, quomodocumque. Flor. Lib. 3. c. 23. §. 4: Expediebat ergo quasi aegrae sauciaeque reipublicae requiescere quomodocumque; ne vulnera curatione ipsa rescinderentur. Cell. C. P. 347. Antib. 6.

ALLODIVM i, Vocabulum medii aevi, sed in ICtorum scriptis pernecessarium: extra horum cathedram et subsellia constitutus, Latine dixeris, praedium a clientelarum nexu liberum; vel, ut Cicero loquitur, praedium mancipi (correpte); quod opponitur praedio beneficiario, quod ICti Vocabulo medii aevi Gothico feudum dicunt; quo de infra suo loco, qui etiam atque etiam videndus, atque cum his melioris intelligentiae ergo conferendus est. Voss. de Vit. 177.

ALONGE vetus Bibliorum Interpres et Hyginus Fab. 257: veteres procul, eminus, e longinquo; longo abhinc intervallo. Conf. supra Abinvicem. item Falsteri Cogit. p. 73.

ALTERNATIM, ALTERNATIVE barbara: Latin. alternis a)plw=s2, subaudi vicibus, qua ellipsi Plinius Lib. 5. Ep. 18. utitur, Livius autem et Poetae se plane oblectant; vel cum addito, alternis vicibus, alternis annis, alternis diebus, alternis mensibus; vicissim; invicem; Plinius etiam Lib. 9. Ep. 33. habet alterna vice, in Singulari; Plinius Major autem Lib. 11. cap. 37. Sect. 51. alterne.

ALTERNITAS barbarum Lat. vicissitudo, pro vices successio, vel aliter pro argumento.

* Paullo tolerabilius vocabulum est aliernatio, quod occurrit apud Festum Pomp. et Apulejum in Trismegisto p. 95.

AMBO onis, Der Predigtstuhl, Die Canzel, v. g. Ex ambone sacro verba facere, Eine Predigt halten, scriptoribus Ecclesiasticis frequens, sed priscis Latinis ignotum: ideo culpant id Bebelius de Abusu Linguae Lat. p. 50. et alii, et substitui jubent suggestus vel suggestum, pulpitum, cathedra sacra; cathedra concionatoria; pro sacris rostris verba sacere; e superiore loco dicere in coetu sacro.

AMICABILIS Vlpianus habet reperiri etiam dicunt in Plauto et Sidonio; sed non sine mendi suspicione: rectius cum veteribus, et tutius, amicus, a, um. Conf. supra Abominabilis.

AMICABILITER vero Adverbium, plane barbarum est: dic pro eo, amice. Voss. de Vit. 770. Cell. Antib. 6.

AMIRALIVS seu, ut usitatius dicunt, ADMIRALIVS barbarum ex medio aevo: dic, Praefectus classis, Thalassiarcha; qui classi praeest; Imperator belli navalis; Praetor militiae navalis.

+ Quod si barbarum placet, origo potius Amiralius exigat. Omnino enim est ab Arabico emir, seu amira; quod dominum signat. Ortum quippe hoc nominis multis videtur esse eo tempore, quo maris mediterranei principes fuere Saraceni, Arabice locuti. Vossius de Vit. L. 2. c. 2. Praefectum maris nuncupare Latine mavult: de cujus tamen r(h=s1ews2 auctoritate et ratione idonea nobis non liquet. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 7.

* Supremus classium praefectus, it. Supremus militiae navalis Dux, Ein Admiral-General. Summus rei navalis ac militiae maritimae Senatus, Die Admiralität. Navis praetoria. Das Admiral-Schiff. Propraetor navalis, Ein Viceadmiral. Praefectus vigiliarum classis, Ein Contre-Admiral, Schout by nacht.

AMODO Apulejus Vulgatus Bibliorum Interpres, et quam saepissime scriptores Ecclesiastici permulti: veteres, ab hoc tempore, posthac, deinceps. Voss. de Vit. 108. et 797. Goclen. Silv. Barb. 3. Becmanni Schediasm. Philolog. Cell. C. P. 324. Conf. supra Abinvicem.

AMOENARE i. e. exhilarare; delectatione adficere: fovere hominum sensus; delinire animos et adhibere voluptates; permulcere sensum voluptate; occurrit apud Sequioris aetatis scriptores Cassiodorum, Cyprianum, Salvianum, Sidonium, cet.

AMPHIBOLOGIA suspectum Vossio de Vit. 46. 47. licet Erasmus saepe utatur. Tutius saltem dicitur a)mfiboli/a, quod apud Graecos semper occurrit. Vnus Laertius in Zenone, suffragante Servio, suspecto amphibologiae Vocabulo patrocinatur; nisi, quod obvertat fortasse aliquis, scripturam utrobique corruptam esse. Latinis dicitur, aequivocatio, ambiguitas sermonis, Eine zweydeutige Rede. Goclen. in Sylloge Voc. Obsol. et Barb. p. 347. Borrich. Cogit. 25.

AMTSASSII Die Amtsassen Vocabulum Iuridicum: Latine verteris, Praefecturae Subjecti.

* Ita dici Latine possunt possessores praedii hereditarii, Erbsassen; nobiles ruricolae provinciales, Landsassen; praediorum nobilium possessores soli tantummodo Principi subjecti, l. immediate s. proxime s. a)mi/s1ws2 parentes, Schriftsassen.

ANALOGIA multi abutuntur ad quidvis non Latine fingendi licentiam. Quid, inquiunt, piaculi admiserit, qui nova verba invenerit, propter inopiam veterum, aut cui melius aliquid et efficacius reperire licuit, quam quod veteres olim excogitarunt, modo Analogiae ratio custodiatur? Sed pace illorum, qui ita sentiunt, mihi liceat dissentire. Quam enim Latinitatem haberemus, si Analogia sufficeret fingendis et formandis novis vocabulis? Quilibet, qui ingenio non obtuso esset, aliquid aderet, quod sibi videretur conforme et analogum, atque ita brevi in aliam formam ac plane novam converteretur lingua. At paupertatem Latinae linguae objiciunt. An vero quidquam fuit, cui explicando non satis esset os Tullii, Livii, Varronis, Plinii? Non pauperes, sed oppido divites verborum erimus, si hos eloquentissimos viros imitabimur, et illorum verbis animi nostri sensa proponemus. Exemplo rem declarabo. Germanica nostra lingua satis ampla, dives et copiosa est: tamen saepe usu venit, ut Graecum, Latinum aut Gallicum vocabulum uno verbo nostrae linguae non possimus apte et accurate vertere, sed multis opus sit circumlocutionibus. Num vero propterea pauper est lingua vernacula? Si quis nova verba formaret, quoties nostra Gallicis aut Latinis non respondent; quem finem habitura esset effrenis licentia? quis ferret novatorum audaciam? Quare nihil Analogiae tribuimus, si auctoritas absit, quod de serio et casto stilo intelligi volumus: non de vulgari, nec Philosophico, ubi licitum est o)nomatopoiei=n. Cell. in Prolegomenis Curarum Posteriorum p. 9. seqq.

* Cicero autem L. 1. de Orat. hanc libertatem oratoribus suis dare videtur his verbis: Exprimere sibi licere credunt, verba quaedam imitando, quae nova nostris essent, dummodo essent idonea. Item Lib. 3. de Fin. Concessum esse putant, ut doctissimi homines de rebus non pervulgatis, inusitatis verbis uterentur. Verum alia nostri temporis ratio est: nam si istam Analogiae libertatem permittimus sine auctoritate veterum, actum erit brevi de castimonia Latinae linguae. Neque nobis hoc licet amplius, quoniam Latina lingua jam intermortua est, nisi quae in libris est reliqua. Neque Analogiae tanta vis est, nisi consuetudo doctorum eam ratam fecerit. Audiamus Fabium L. 1. c. 6: Non enim, quum primum fingerentur homines, Analogia demissa coelo formam loquendi dedit, sed inventa est, postquam loquebantur; et notatum in sermone, quid quomodo caderet. Itaque non ratione nititur, sed exemplo; nec lex est loquendi, sed observatio, ut Analogiam nulla res alia fecerit, quam consuetudo. Similis est circa auctoritatem ratio: Nam etiamsi potest videri nihil peccare, qui utitur iis verbis, quae summi auctores tradiderunt; multum tamen refert, non solum, quid dixerint, sed etiam, quid persuaserint. Tiberius certe monopolium nominaturus, prius veniam postulavit, quod sibi peregrino verbo esset utendum; atque etiam in quodam decreto patrum quum e(/mblhma recitaretur, commutandam censuit vocem, et pro peregrina nostratem requirendam, aut si non reperiretur, vel pluribus, vel per ambitum verborum rem enuntiandam. Sueton. Tib. c. 71. Dio Cass. L. 57. Ita M. Pomponius Marcellus quum ex oratione Tiberium reprehendisset, adfirmante Attejo Capitone, et esse illud Latinum, et si non esset, futurum; certe jam inde mentitur,

inquit, Capito: tu enim, Caesar, civitatem dare hominibus potes, verbis non potes. Sueton. de illustr. Gram. c. 22. Guil. Mechovii Antiphila p. 194. seqq.

* Prudenter jam olim Priscianus: Etsi regula sic concedat dicere; tamen, uisi in usu inveniamus auctorum, non debemus imitari. Periere, fateor, scriptores plurimi; sed quaenam cum ipsis perierint vocabula, ignoramus omnes. Quin immo, si Analogiae indulgendum liberalius; et Defectiva brevi forent pauca, et caliganti barbariei fenestra aperiretur patentissima. Borrich. in Cogit.

ANATHEMA Vocabulum Ecclesiasticum: Latin. homo exsecrabilis; exsecrandus populo Christiano; detestabilis omni parti vitae et doctrinae. Hinc etiam Graecorum more Ecclesia deducit verbum

ANATHEMATIZARE i. e. devovere, exsecrari aliquem, dira imprecari alicui. Cell. C. P. 257.

ANATOMIA perperam dic potius anatome, quia Graece dicitur a)natomh\, quam alii minus recte incisionem interpretantur, quum Celsus saepe verbo incidere in ista re, sed Substantivo Incisionis haud usus sit v. g. incidere corpora, Anatomiren. Voss. de Vit. 50. Borrich. Cogit. 25. Confer, si placet, paullo infra Dissectio. it Incisio.

ANGARIARE vetus interpres ad Matth. 5. v. 41. item Vlpianus et Hieronymus: veteres, cogere, adigere, adigere ad aliquid, et maxime ad currendum. Rud. Goclenii Silv. Barb. 5. Voss. de Vit. 24. et 678. Borrich. Cogit. 47. Cell. C. P. 202: Confer Seelenii notas ad Burtoni Lipsana Ling. Pers. 11.

* Carol. du Fresne in Glossario suo hoc Verbum exemplis medii aevi, cujus fere proprium est, illustrat.

ANGELI magis non Latinum, quam barbarum est: Latine dixeris, beatae mentes; mentes illae caelestes, et ab omni concretione mortali segregatae; coelestes animi, corporibus vacantes s. ab omni admistione corporum puri atque sinceri; purae et ab omni contagione corporum liberae mentes.

* His vero circumlocutionibus caute considerateque utendum: quod enim cum modo, loco, tempore atque opportune adhibitum, festivitatem atque elegantiam habere potuisset, id, inepte usurpatum, cachinnos etiam movebit. Exempli gratia eleganter dicuntur beatae mentes. Si tu jam ita loquaris: pictor iste pulchre mihi pinxit beatas mentes; rideberis merito, et judicio carete censeberis. Pontan. 4. Progymn. 71. Castellionem importunius exagitant plerique, virum ceteroqui bonum et simplicem; quem huic vitio valde adfinem fuisse, dolent viri nonnulli eruditi ac graves: praecipue quando ita inconsiderate ludit cum suis geniis, ut censet H. Iackson Praefat. Orat. 1. Rainoldi 113. Sine omni ingenio. Sic Psalmo 78. v. 49. opera malorum geniorum: Psalmo 91. v. 11. de te mandabit suis geniis: Ps. 103. v. 20. collaudate Iovam, ejus genii: Ps. 35. v. 5. Agitante Iovae genio: Luc. 1. v. 11. apparuit ei Domini genius. Sunt interim, qui Castellionem defensitant, arbitrati, non potuisse eum facere aliter, propositae semel proprietatis Romanae, pro eo, ac debuit, exsoluturum fidem. Numquam eum negavisse dicunt, Theologis fas esse, concessis verbis vti: quin immo ipsummet ubertatis ergo Theologica cum Latinis suis permutare. Omnino antem cavendum: quod ait Augustinus: ne divinis gravibusque sententiis, dum additur numerus, pondus detrahatur.

Ad haec Petrus Zornius in Bibliotheca Antiquaria Exegetic. Tom. 1. p. 235 demonstrat, vocabulum angeli eadem notione, qua apud Christianos, occurrere apud gentiles. Conf. Ezech. Spanhemii Callimach. p. 643. Nimirum juniores Platonici, uti multa sumserunt a Christianis vocabula, ita etiam Saec. III. Nomen a)/ggelos2 ab illis mutuati sunt, et naturis illis, quas daemones antehac vocaverant, imposuerunt. V. Wollius Diss. Crit. de eo, quod pulchrum est in Vers. Bibl. Castell. §. 10.

Ipsa sacra Christiana, inquit Christ. Weissius de Stilo Rom. p. 133. seqq. aliquam, illamque inevitabilem novorum nominum necessitatem invexerunt. Illi enim. qui omnia Christiani nominis sacra ad profanarum superstitionum nomina exigere nihil dubitant, parum abest, quin prae nimio puritatis linguae Latinae studio insanire videantur. Iacobus Sadoletus, duo Petri, Bembus et Bunellus, Christophorus Longolius, Ioannes Casa, Lazarus Bonamicus, aliique nimis Ciceroniani Ecclesiastica vocabula, quantum in ipsis fuit, prorsus de medio sustulerunt, quasi illorum nominum poeniteat, quibus res universo generi humano saluberrimae nobis innotuerunt. Quid est, cur Christum, salutis nostrae auctorem, patrem patratum; Spiritum Sanctum autem, auram Zephyri coelestis; Patres Ecclesiae, minorum gentium persuasionis nostrae interpretes; et pro Deo immortali, deos immortales dicere in deliciis sit: nomina vero recepta, quod nefas cogitatu, sordeant? Later ibi impietatis aliquid, qua quodammodo ipsa coelestia illa et divinitus nobis tradita sacra

contemnuntur. Fidem Christianum igitur dicamus potius, quam persuasionem; Ecclesiam, quam rempublicam sacram; Apostolos, quam duodecimviros; Evangelistas, quam quattuor Christianarum rerum auctores; Episcopos, quam civitatis vel reipublicae Christianae Principes; Monachos, quam Christi voluntarios. Hos Tullii imitatores Erasmus in Dialogo, quem Ciceronianum inscripsit, acriter et acerbe perstringit, cui Iul. Caesar Scaliger non minore cum acerbitate in orationibus respondit. Retineamus vocabula illa sacra, neque cum profanis illis, nihilque sacri habentibus gentium a Dei vera cognitione alienarum sacris misceamus et confundamus. Nec tamen illos non laudavero, qui sine superstitionis mixtura interdum aliqua circumductione utuntur. Voces angelorum et diaboli non fastidio, nec abstineo: illos tamen puras, et ab omni corporum contagione liberas mentes; hunc, spiritum nequam, nigrum ex orco genium appellare, nihil vetare arbitror, Confer Sagittar. de Lectione et Imit. Cic. n. 24. seq. p. 54. it. quae infra disseruntur ad voc. Ecclesiastica; Excommunicare; Philosophica; Theologica.

ANGVLVS perperam pro latebra, Quare dices: veritas non quaerit latebras; cave, ne heic substituas, angulos.

* Neque suspectae huic notioni favent loca Horatii e. g. L. 2. Od. 6. v. 13. 14. Ille terrarum mihi praeter omnes angulus ridet; et L. 1. Ep. 14: Angulus iste feret piper; et reliqua Ciceronis aliorumque, ubi angulus ponitur pro loco umbratili et obscuro. His enim in locis anguli non sunt loca, in quae desperatâ causâ improbi, vel abjectioris animi homines sese abdunt, sed vel longo intervallo sejuncta, vel a frequentia hominum remotiora, quae strepitu nimio et curarum publicarum onere defessis recreationi sunt. Sic magni viri quaerunt interdum secessum et angulos: sed neutiquam latebras, quas fures circumspiciunt et scelerati, et male sibi conscii.

Atque hinc recte sese habet poluqru/llhton istud: In quovis angulo reverentiam habe tuo angelo. Elegans sane lusus verborum: malim tamen pro reverentiam habe, reverentiam praesta. Dicunt sane veteres, adhibere reverentiam adversus aliquem Cic. it. verecundiam habere alicujus rei Liv. it. reverentiam praestare alicui Plin. sed reverentiam habere alicui, infrequens saltem est, sicubi reperiatur.

ANGVSTIA ANIMI vel usitatius in Plurali pro angore seu anxietate, perperam. Angustiae autem adferunt angorem s. anxietatem animo. Ita recte dicuntur angustiae pecuniae publicae, itineris, loci, temporis, spatii, rei familiaris cet. In ejusmodi angustias qui adducitur, angore premitur; non autem persentiscit animi angustias: ita enim veteres non loquuntur: et quamvis Metonymice suspecta notio inferri possit; id tamen fit perperam ac sine auctoritate veterum.

* Nullus Metonymiae effectus in omni Latio heic loci videtur esse: metaforika=s2 autem recte significat vitium animi humilis et abjecti, atque ad hunc modum animi angustiam S. Paulus objicit Corinthiis, utpote cui obnoxiii sunt Christiani isti, seu, ut ille ait, Croesiani verius, quam Christiani, qui omnes cogitationes suas, omnes animi sensus, omnes vitae actiones, omnia publica privataque officia, et vivendi morendique rationem non nisi ad res fluxas et caducas referunt. Voss. de Vit. 142. Cell. C. P. 371.

ANGVSTIARE i. e. angorem animi adferre; angere; adfligere; premere: aevi barbari est.

* Profectum autem videtur ab angustare, quod probum est, et apud Ciceronem, Lucretium, Catullum, Senecam, Plinium et P. Melam invenitur, propriâ quidem notione; kata\ metafora\n vero saepius apud scriptores Ecclesiasticos. Voss. de Vit. 678. Cell. Antib. 6. Cur. P. 347.

ANIMA in Dativo et Ablativo Plurali animabus habere, Grammatici fere inculcant. Sed Goclenius L. 3. Controv. et Scholar. Grammatic. p. 55. Ciceronianum esse negat; sed animis: ita enim Cicero L. 14. Ep. 14: Tullius Terentiae et pater Tulliolae, duabus animis suis. Similiter Festus p. 368: Pisciculi vivi dabantur quotannis Romae Vulcano pro animis humanis. Et Lucanus L. 3. v. 39. seq.

Si dicendum, quod res est, utrumque bene se habet, animis et animabus, quemadmodum animos et animas, eâdem nempe notione; quamvis apud Ciceronen to\ animabus haud reperiatur. Ita Cicero animos pro animas ponit L. 1. Quaest. Tusc. c. 31: Diu mansuros ajunt animos; semper, negant.

* Sunt etiam alia adhuc Nomina, quae Dativum et Ablativum Pluralem per abus formant, nec tamen alteram illam terminationem in is propterea respuunt. Sic Plin. L. 61. c. 41. habet asinis pro asinabus; Ovid.

Metamorph. L. 13. v. 464. diis pro deabus; Curt. L. 3. c. 12. §. 8. dominis pro dominabus; Columella L. 6. c. 37. equis pro equabus; Plaut. Poenul. A. 5. Sc. 3 v. 9. filiis pro filiabus; Caesar Bello Alex. c. 33. §. 2: majori ex duabus filiis Cleopatrae.

+ Dantur contra alia Feminina primae Declinationis, quae quidem vulgo non referuntur in censum eorum, quae in Dativo et Ablativo Plurali abus habent, nihilo minus tamen hanc ipsam terminationem in inscriptionibus interdum prae se ferunt. Ita apud Sponium Dissert. 29. des Recherches curieuses d'Antiquite pag. 481. et Miscellan. Erudit. Antiquit. Sect. 2. Art. 7. pag. 32. occurrit nymphabus pro nymphis; apud eumdem sponium Inscript. 75. Sect. 3. Miscell. Erud. Antiq. p. 104. matronis Veliantiabus pro Veliantis; Inscript. 76. p. 105. matribus Gerudatiabus pro Gerudatis; Inscript. 79. Sect. 2. pag. 106. matronis Gabiabus pro Gabiis; et pag. 107. matronis Aufaniabus pro Aufaniis. Vide plura apud Charisium Lib. 1. pag. 39. qui, sexûs ostendendi causâ talia defendi posse, dicit. Idem pag. 121: Deabus inquit, et filiabus, et quidquid hujusmodi est, discernendi sexûs gratia contra rationem receptum est. Palaemon in arte Gramm. pag. 1366. eadem Nomina contra artem suscepta esse dicit.

ANIMALCVLVM Goclenius Anal. 3. pro Latino habet, quod tamen non dum repertum a quoquam est in idoneo scriptore: malim ergo cum classicis, bestiola. Palladius L. 1. c. 19. bestiolas vocat animalia, quae grana arrodunt. Voss. de Vit. 368. Borrich. Cogit. 25. Cell. Antib. 6. C. P. 347.

ANIMITVS Nonius Marcellus, et vetus Onomasticum: veteres ex animo, impense, sincere, ab optimo animo. Cell. Antib. 7. C. P. 294.

ANTECESSOR pro eo, qui decessit, et in cujus locum alius succedit, suspectum: dic, decessor.

* Antecessores Latinis sunt 1) qui in agmine praecedunt explorandi gratia, Der Vortrab. 2) Publici jurium Doctores, ex eo, quod antecederent deducerentque discipulos in penetralia artis. Vide Prooem. Institut. Iustin. §. 1. et Vinnium atque Noricum, aliosque ad h. l.

ANTEMVRALE Eine Vormauer, Pastey, Frontieren. Vulgatus et Hieronymus: praestat, propugnaculum exterius, propugnaculum hostibus oppositum et objectum. Voss. de Vit. 368. Cell. Antib. 7.

ANTRORSVM saepe a Medicis et Anatomicis usurpatur v. g. musculus pectoralis brachium movet antrorsum; sed, quod scimus, sine auctoritate veterum: dic, in anticam partem; prorsum.

ANVNC Hieronymus veteres, ab hoc tempore. Gunth. Lat. Rest. 34. Conf. supra Abinvicem.

APANAGIVM vocabulum juris publici, ex aevo medio: Latine dixeris, redituum portio, seu portio alimentaria Principibus privatis adsignata. Principes enim privati Sallustio Bello Ing. c. 5. sunt, qui barbare vocantur hodie apanagiati seu apennagiati, Abgefundene Herren, nicht regierende Herren.

APOSTATA, APOSTATICVS, APOSTATARE vocabula Ecclesiastica: Latine dixeris, desertor veri l. purioris cultûs divini; desertor puriorum sacrorum: it. renuntiare l. nuntium mittere s. remittere vero Dei cultui; patria ejurare sacra; deficere a side Deo data; relicto vero Deo ad falsae religionis cultum se conferre. Voss. de Vit. 679. Cell. C. P. 290.

APOTHECA pro pharmacopolio s. myropolio, medio aevo apud Medicos increbuit.

* Apothecae Nomen generale est, et dicitur, ubicumque aliquid reponitur. Sicubi autem speciatim quippiam denotat, cellis vinariis adhibetur, et, ut adnotavit Crocus, proprie est vini, ut horreum est frumenti: quo de luculenta occurrunt exempla in Cicerone, Phaedro L. 4. Feb. 4. Columellâ L. 2. c. 6. et Augustino Confession. L. 9. c. 8: v. Voss. de Vit. 138. seq.

Latine exprimas non per officinam, sed per tabernam medicamentorum. Officina enim est, ubi praeparantur, Das Laboratorium; taberna autem medicamentorum est, ubi di venduntur pharmaca.

APOTHECARIVS barbarum dic, pharmacopola s. pharmacopoeus. Voss. de Vit. 138.

APPARENTIA ae, Substantive, Das äusserliche Ansehen, Tertullianus, Firmicus: veteres pro eo, species; ut apparet; ut primo quidem intuitu videtur. Voss. de Vit. 370. Borrich. Cogit. 49.

* Si phaenomenon eo denotetur; Vossius de Vit. 2. substituit apparitio siderum:

APPERTINENTIA Neutrum Plurale v. g. quum in formulis clysterum a Medicis scribitur: Detur cum appertinentibus; sine suffragio veterum quiritium increbuit: Latine dixeris, detur cum reliquis, quae eo pertinent; quae eo spectant.

APPLICATIO pro industria, perperam, nec nisi per Gallicismum: Gallice enim est: Il a de l'application, il s'applique beaucoup.

* Applicatio apud veteres 1) Sensu morali notat mutuum studium l. benevolentiam, qua in amicos ferimur v. g. Cic. in lael. c. 8: A natura mihi videtur potius, quam ab indigentia orta amicitia, et applicatione magis animi cum quodam sensu amandi, quam cogitatione, quantum illa res utilitatis esset habitura. 2) Sensu Physico actum sese suffulciendi, Die Anlehnung v. g. apud Curt. L. 8. c. 2. facta ad arborem applicatione.

APPROPRIARE poetaster sub Ovidii nomine de vetula aliquoties: veteres, suum facere; rem propriam sibi facere vel reddere; in suos usus et sua commoda convertere; sibi aliquid vindicare; adsciscere sibi rem aliquam. Voss. de Vit. 99. et 680. Borrich. Cogit. 25. Cell. Antib. 7. C. P. 295. Natum autem hinc

APPROXIMARE, APPROXIMATIO sine auctoritate: veteres, appropinquare, appropinquatio. Ciceroni, Apulejo, Censorino simplex proximare non ignotum fuit; sed Composito huic deest auctoritas, nisi quod in libris medii aevi v. g. apud Sarisb. Lib. 8. cap. 16. occurrat. Cell. Antib. 8.

APROCHAE arum, Approchen, Vocabulum Gallicum: Boxhorn. in Hist. Bred. p. 65. vocat eas accessûs operam; et p. 99. vias obsidionales; Heins. in Silv. Duc. p. 37. appropinquationes; et p. 44. accessûs militum; Iul. Caes. Lib. 7. B. G. c. 22. apertos cuniculos; et Cellarius in Not. ad h. l. ductus obliquos; Schurzfl. Ep. 332. appropinquationes operum militarium: Milites, inquit, in appropinquationibus operum ad suras usque in paludibus et aquis stant, Die Soldaten stehen in den Approchen fast bis an die Knie im Wasser; idem in Nomenclat. Strateg. p. 10. adductibus ad urbem accedere; et secundum militiam veterum Nepos Milt. c. 7. propius muros accedere, Approchiren; atque Hirtius Lib. 8. B. G. c, 1. vineas agere, Approchen machen.

APTITVDO hoc est, habilitas; naturalis indoles, qua quis ad hanc vel illam rem fertur, vocabulum ineptum, et veteribus ignotum. Voss. de Vit. 370. Borrich. Cogit. 25. Cell. Antib. 8. C. P. 347.

* Par fere ratio est Compositi ineptitudo pro indole inhabili. Habet quidem hoc vocabulum Caecilius apud Nonium; sed pro ineptiis, ut ipse Nonius explicat.

+ Recte monent viri docti, summam adhibendam esse cautionem in respiciendis hujusmodi Substantivis, in udo desinentibus; quum forma nulla sit, quae sub specie probatae Latinitatis magis decipere possit, et v. g. claritudo, pro quo tamen Cicero habet claritas, habitudo, quod apud Terentium occurrit; item magnitudo, planitudo, sollicitudo, nigritudo, lassitudo, crassitudo, similitudo, amaritudo, amplitudo, albitudo, sortitudo, valetudo, adsuetudo, consuetude, desuetudo, inquietudo, et alia bonae notae sint. Ita enim, quae barbara sunt, sub hac specie ab incautis rerum arbitris recepta sunt v. g. aptitudo apud ipsum Schefferum; certitude apud ipsum Scioppium; promtitudo apud isum Boeclerum; item incertitude, gratitudo, ingratitudo, infinitudo, vectitudo, apud viros Latine ceteroquin doctos occurrentia. Cell. Antib. 51. Gunth. Lat. Rest. 53. Mechovii Antiphila 194. Et quamvis integritudo in Pand. occurrat pro usitato integritas, beatitudo, firmitudo, lenitudo, sanctitudo, et anxitudo, vel ipsius Ciceronis sint; tamen longe frequentiore in usu apud ipsum sunt beatitas, firmitas, lenitas, sanctitas, anxietas.

Neque ferendus usquequaque est Gellius L. 13. c. 3: Acerbitudo, inquiens, dicatur, an acerbitas, nihil refert; uti nihil interest, suavitudo dicas an suavitas, sanctitudo an sanctitas, acritudo an acritas. Acerbitas enim Cicero, Cornelius et optimus quisque; acerbitudo apud neminem veterum: suavitas, Cicero, Plinius, Quintilianus; suavitudo non nisi apud Plautum: sanctitas Cicero saepissime; sanctitudo autem non nisi rarissime; acritas autem et acritudo ejusdem censûs videntur esse; neutrum enim veteres habent: sed pro eo quintil. acor; Cato acrimonia; Plinius asperitas L. 9. c. 35. ubi asperitate aceti et vi margaritas in tabem resolvi scribit. Conf. infra Certitudo, Incertitudo, Servitudo.

ARABISSA Hieronymus praestat, quaedam ex Arabia; mulier Arabica. Cell. C. P. 294.

ARCHIDVX, ARCHIPRINCEPS i. e. S. R. I. Elector vel Princeps antiquitate hujus dignitatis ac potentiae militaris magnitudine in Germania eminentior, ARCHICANCELLARIVS, ARCHIPINCERNA, ARCHIDAPIFER, ARCHIMARESCALLVS, ARCHICAMERARIVS, ARCHITHESAVRARIVS, vocabula hybrida, partim etiam barbara; nec repudientur tamen in titulis sollemnioribus, quibus magni summique hi Principes gaudent, ne ineptire videamur vitae exercitae et negotiali addictis.

* Vix enim haec possunt elegantius magisque Latine reddi, ut non dignitati magnorum horum Principum quidquam detrahatur. Quocumque enim modo v. g. vocabulum Archiducis reddideris, vix effugies reprehensionem. Si Magnos Duces vocaveris; pares illos reddes Magno Duci Etruriae: sin Supremos Duces; a nexu cum Romano Imperio eos absolves: si Primos Duces; hoc quoque insolens erit. Recte igitur atque ordine feceris, si Archiducis titulum, licet parum Latinum, retinueris. Nescio, an idem dicendum de titulo Archimarschallus: nullum enim est vocabulum Latinum, quod Marschalli notionem satis exprimat: et quocunque modo circumscribamus; si non obscuritatem sermoni; tamen nauseam lectori attulerimus. Stultum est, ut placeas non nullis Grammatistis, qui cum cura Latinitatis rectum de rebus judicium propter hebetem mentis aciem conjungere nequeunt, Principibus displicere malle, et horum laedere majestatem, ne Prisciani dignitatem laesisse videaris. Cons. Voss. de Vit. 66. Titii Manud. 467. seqq. Borrich. Cogit. 25. Goclen. L. 2. Observ. p. 208.

Recte WEISSIVS de Stilo Rom. p. 130: In Regum, inquiens, Principumque titulis, neque minus aliorum dignitate et splendore officii eminentium virorum a veteri Latio abhorrentis novitatis vocabula minime effugiemus, quae si declinare ausuri essemus, vero est simile, nos propter imminutae dignitatis contumeliam in jus raptum iri. Adfectatio quoque illa nimiae puritatis orationem insuaviorem et obscuriorem redditura esset. Nihil igitur impedit, quo minus pro Comite Provinciali, Landgrafium; pro Comite a limitibus tuendis, Marcgrafium; pro Castri Praefecto, Burggrafium; pro Summo copiarum Duce, Campi - Mareschallum; pro Eo, cui summorum in Academia bonorum impetrandorum facultas data est, Licentiatum dixero: qualium vocabulorum numerus maximus, in numerum non facile redigetur. Sunt in talibus etiam hybridae, sive ejusmodi voces, quae ex diversis linguis in unum coierunt.

ARCHIGVBERNVS vocabulum medii aevi: ponitur autem fere pro Thalassiarcha s. Principe classis, et generatim pro Summo Gubernatore. Voss. de Vit. 66.

ARCHIVARIVS nomen dignitatis extra Latium nove confictum, in titulis sollemnioribus retineatur, ne insolens fias aut obscurus: Latine dixeris, Scriniarius a memoriis.

* In Codice multa mentio de scriniis Principum fit: quae nihil aliud fuerunt, quam capsae, seu plutei, atque armaria, in quibus commentarii et libelli, hoc est, monumenta litteraria custodiebantur. Sed quattuor praecipue erant: libellorum, memoriae, dispositionum i. e. edictorum, et epistolarum. Quibus omnibus qui praeerat, curare scrinia dicebatur, Magister Scriniorum omnium, vel Magister Scriniorum, qualis Vlpianus in aula Alexandri Severi fuit, docente Lampridio in hoc Imp. aliquando et absolute Magister appellatus. In singulis qui praeerant, et primum locum tenebant, Magistri et ipsi quidem dicebantur, sed sui quisque scrinii, hoc est, Magister a libellis, a memoria, a dispositionibus, ab epistolis, et aliquando absolute a libellis, a memoria, a dispositionibus, ab epistolis; item Scriniarius i. e. qui in scrinio aliquo partes agit, seu operam navat in scrinio custodiendo, dicebatur v. g. Scriniarius a libellis, Scriniarius ab epistolis, in inscriptionibus antiquis, quas laudat Salmasius ad Lampridii Alexandrum cap. 31. Cons. Borricb. Cogit. p. 233. Vocabantur et Principes, item Priores, item Proximi et Dictatores libellorum, memoriae, cet. de quibus omnibus Salmasius ad Historiam Augustam non uno loco.

ARCHIVVM Tertullianus Vlpianus, et Trebellius Pollio, apud quem tamen libri variant, et quidam aliud verbum substituunt: a Cicerone pro Archia vocatur tabularium; in Codice autem scrinium Principis; a Graecis xartofula/kion chartephylacium; ab aliis etiam memoria principum publica. Cell. C. P. 347. Andr. Borrich. Vindic. 16.

ARETRO Von hinten zu, rückwärts, apud scriptores classicos haud occurrit: apud Ecclesiasticos tamen existimo occurrere, ut qui similia v. g. abinvicem, adinvicem cet. frequentant. Conf. supra Abinvicem. Latini pro eo habent retro omissa Praepositione, it. a tergo, pone.

* Plin. L. 2. ep. 17: Cryptoporticus ut tenet solem, sic aquilonem inhibet submovetque; quantumque caloris ante, tantum reto

frigoris. Cic. pro Milone cap. 10: A tergo aliquem adoriri. Id. in Timaeo cap. 13: Ita totum animal movebatur illud quidem, sed immoderate et fortuito, ut sex motibus veheretur: nam et ante et pone, ad laevam et ad dextram, et sursum et deorsum, modo huc, modo illuc.

ARMIGERI Substantive pro armatis scil. militibus, suspectum. Quod scimus, armiger est puer, qui arma domini portat in bello, qualis apud Aeneam erat Achates. Adjective autem apud Silium Lib. 7. v. 87. et Lib. 10. v. 97. occurrit v. g. armiger Deus; armigera cohors: ubi idem est, quod armifer, vel armatus, a, um.

ARMISTITIVM satis a)nalo/gws2 quidem fictum ad formam tou= solstitium, et interstitium; sed nemini tamen veterum, quod constat, usurpatum: hi enim habent, induciae. Cell. Antib. 8. C. P. 347.

ARRESTARE sine suffragio veterum: Latine expresseris, hominem vel rem placito principis vel curiae detinere; curare aliquem retinendum; aliquem vel bona alicujus Praetoria manu detinere; impedire, ne quis loco moveatur; vadari aliquem; vadimonio aliquem obstringere. Voss. de Vit. 680.

ARRESTVM ejusdem farinae: Vossius de Vit. 373. substituit placitum seu sententia Principis.

* Sed haec vocabula a Vossio substituta arresti notionem non satis inferunt animis nostris; neque ullum in Latio reperiri poterit, quod ex asse respondeat: ut adeo vocabulum hoc, ut ut barbarum, retinere necessum habeamus. Nam, ex sententia Boenigkii in Practica Practicata c. 25. Arrestum est merum beneficium juris Saxonici, vi cujus creditor, personalem praetensionem habens, majoris securitatis gratia ob causas in legibus approbatas, in bonis sui debitoris jus aliquod reale et prioritatis legitimo modo consequitur: juri civili prorsus incognitum, utpote ubi quaevis exsecutio demum sententiam et rem judicatam sequitur L. 1. Cod. de Exsec. rei judic.

Sin autem hoc Vocabulum in elegantiori sermonis tui contextu abhorres vehementius; eam periphrasin Latinam adhibebis, quae modo allatae descriptioni sit convenientissima.

* Interim apud Sallustium Bello Catil. c. 47. libera custodia: et apud Cic. de Clar. Orat. c. 96. liberalis custodia, id ipsum est, quod vocamus Germanice Den weiten Arrest.

ARTIGVLARI i. e. jungi, conjungi v. g. brachium articulatur scapulae vel cum scapula, femur articulatur acetabulo vel cum acetabulo, Medicis frequentatur, sed ut verbum nove confictum. Quod scimus, Articulo Activum et Articulor Passivum occurit quidem apud Arnobium Lib. 3. p. III. et Apulejum in Florid. 2; sed alia notione, scil. pro articulatim et distincte pronuntiare. Celsus Lib. 9. c. 1. suspectam notionem eleganter exprimit: Superius, inquiens, humeri caput rotundius, quam cetera ossa, vertici lato scapularum ossi inseritur, ac majore parte extra id situm nervis deligatur; at inferius duos processus habet: inter quos, quod medium est, magis etiam extremis partibus sinuatur. Vel idem Celsus in Praefatione Lib. 1. ubi de vetustissimis Anatomicis, Herophilo scilicet atque Erasistrato loquitur, qui nocentes homines vivos inciderunt, processus deinde considerarunt, ait, singulorum et recessus, sive quia inseratur alteri, sive quid partem alterius in se recipiat. Item Plinius Lib. 2. Ep. 1: Quum vocem praepararet, acturus in Consulatu Principi gratias, liber, quem forte acceperat grandiorem, et seni et stanti ipso pondere elapsus est. Hunc dum consequitur colligitque, per leve et lubricum pavimentum fallente vestigio cecidit, coxamque fregit, quae parum apte collocata, reluctante aetate, male coiit.

ARTILLERIA vocabulum Gallicum: Latine dixeris, omne tormentorum genus; a tormentis esse, Ein Artilleriebedienter seyn.

* Tormentum enim vocabulum generale est machinarum, saxa, tela, et id genus alia torquentium. Caes. L. 2. B. G. c. 8: Ad extremas fossas castella constituit, (Er hat Redouten aufgeworfen ) ibique tormenta collocavit, ne, quum aciem instruxisset, hostes a lateribus suos pugnantes circumvenire possent (Den Seinigen nicht könnten in die Flanken fallen. )

Sunt, quibus est Praefectus cohortis tormentariae, Ein Artillerie-Obrister: sed quis veterum Adjectivum tormentarius usurpaverit, nemo unus indicat, nos autem plane ignoramus. Ciceroni L. 3. ad Fam. Ep. 7. dicitur Praefectus fabrum. Fabrum autem, non fabrorum, probasse videtur; quo de sic in Oratore: Iam, ut censoriae tabulae loquuntur, FABRUM et PROCUM; non FABRORVM et PROCORVM.

Tribunus munitionis possit dici Ein Artillerie-Meister. Curtio L. 7. c. 9: is, qui

ARTISTA i. e. artium liberalium doctor, vel artifex, Vocabulum barbarum. Voss. de Vit. 347. Borricb. Cogit. 25.

ASPORTARE perperam vulgo pro apportare seu adferre usurpatur: est enim idem, quod deportare alio, in alium locum transmovere; et ita eo Cicero, Nepos, aliique usi sunt.

* Dicitur autem pro absportare, quod propter kakofwni/an veteres mutarunt in asportare. Eodem modo aspellere pro abspelere dicunt Plautus, et Cicero ex Poeta. Goclen. L. 2. Problem. 44. p. 120. Vost. de Lat. Mer. Sufpect. c. 16. p. 130. seq. Boeclerus Indice ad Nepot. Cell. Antib. 146. C. P. 372.

ASSECVRARE i. e. securum aliquem reddere, seu, quod Vossius mavult, cavere pro periculo, vel mercis aliusve rei periculum in se recipere, Verbum barbarum est, ut ut hodie satis usitatum. Voss. de Vit. 681.

* Latini veteres heic etiam dicunt: Hunc cusum praestare nequeo; hoc damnum praestare nequeo, Ich kann nicht gut dafür seyn: item, Praestare tibi a vi nihil possum, Für Gewalt kann ich dir nicht gut seyn,

ASSECVRATIO i. e. cautio; periculi alicujus receptio, Eine gerichtliche Versicherung v. g. cautionem pecuniae firmam facere, Eine hinlängliche Assecuration, oder Caution machen; accipe cautionem tuam, Nimm hin deinen Brief, da hast du deine gerichtliche Versicherung; quemadmodum vetus Bibliorum Interpres illud Lucae Cap. 16. v. 6. de/cai s1ou to\ gra/mma, optime, ut ibi adnotat Grotius, vertit.

* Simplicia securare et securatio, similiter barbara sunt. Hinc pro securationem petere, Lat. dixeris Cavere rebus suis 1. de rebus suis.

Et pro Securari ab aliquo, per aliquem, aliqua re, dixeris cum veteribus Cavere ab aliquo, Cavere sibi per aliquem et Cavere sibi aliqua re. Cic. At tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero. Id. Auges tu mihi timorem, qui in oratore tuo caves tibi per Brutum, et ad excusationem socium quaeris. Id. Praedibus et praedii populo cautum est.

Rebus etiam cavemus, ut nimirum extra periculum sint. Vulgari more Securas et tutas reddi dicimus, aut barbare Securari. Sed Cic. Altera lex privatorum aedificiis, altera sepulcris cavet. Id. Pompejus clementer id fert, forte cavet usurae. Id. Agri, de quibus cautum est fenore. Schhor. Phras. ad voc. Caveo.

ATTESTATVM Substantive, Ein Schein, Eine Bescheinigung, citra auctoritatem veterum. Occurrit quidem apud Plinium Lib. 10. c. 43. attestatus , a, um, Passive, pro testimonio comprobatus; sed in Neutro, simpliciter et Substantive, ubi exstet, hoc equidem scio una cum ignarissimis. Veteres pro eo habent, testimonium.

* Schorus in Phras. p. 150. heic substituit auctoritas; quod tamen non nisi jurati et religiosi hominis, aut viri gravissimi, et in amplissima dignitate constituti testimonio convenire videtur. v. g. Cic. Sed cur diutius, judices, vos teneo? ipsius jurati religionem auctoritatemque percipite. Idem: Domus autem illa plena es integritatis, officii, religionis: ex qua domo recitatur vobis jurejurando devincta auctoritas.

AVDIBILIS i. e. cadens sub auditum; sensum aurium feriens, barbarum. Voss. de Vit. 375. Borrich. Cogit.

AVDITOR Ein Auditeur, medii aevi est: Latine dixeris, Iudex castrensis seu militaris; Praetor castrensis: it. Praetor castrensis supremus; Iudex causarum militarium supremus, Ein General auditeur; Iudex causarum militarium superior, Ein Oberauditeur.

* Citra hanc notionem auditor sat bonae notae est, scilicet quum notat eum, qui auscultat magistrum s. doctorem e cathedra docentem v. g. Auditorem tenere attentum, Den Zuhörer in beständiger Aufmerksamkeit erhalten. Cic. de Nat. Deor. cap. 3: Praebebo me tibi attentum auditorem, Ich will dir fleissig zuhören.

AVENTER Ammianus Marcellinus, Sidonius Apollinaris: veteres avide, cupide. Voss. de Vit. 798. Borrich. Cogit. 50.

AVGEFIO suspectum: dic, augesco, incrementum capio. Activum augifico exstat apud Ennium et Marcellum.

AVGMENTABILIS i. e. ut Cicero loquitur, crescendi accessionem habens, ejusdem notae. Voss. de Vit. 376

AVGMENTARE Iul. Mat. Firmicus, et Macrobius: veteres, augere; accessionem facere. Voss. de Vit. 682. Borrich. Cogit. 50. Stephani Expostul. 154. Cell. Antib. 9. C. P. 295.

AVGMENTATOR ejusdem census: dic, amplificator; qui auget. Voss. de Vit. 376.

AVGMENTVM Prudentius, Symmachus, Apulejus, et Pandectae: veteres, incrementum, accessio.

AVLIO Ein Pfeifer, Vocabulum aevi barbari: dic, auletes; auloedus; tibucen, mediâ longâ.

AVOCATORIA Neutrum Plurale, i. e. edictum, decretum, mandatum, quo vel legati, vel cives, vel milites sub extero Rege stipendia merentes, domum revocantur, barbarum.

* Haec igitur Germanica: Es sind an alle in Franzosischen Diensten sich befindende Soldaten Avocatoria ergangen; ita Latine vertas: Omnibus sub Rege Galliae stipendia merentibus denuntiatum est, ut quam primum ab ejus signis discedant. C. S. Schurzfleisch. in Nomenclat. Strateg. p. 13.

AVRARIVS pro aurae captatore; homine popularis aurae, nemo veterum. Cell. C. P. 202.

AVTHENTICE Adverb. increbuit quidem; sed sine suffragio veterum: Cicero heic Graeco Adverbio usus est a)uqentikw=s2 i. e. cum auctoritate; certo auctore.

* Adjectivum autem authenticus jam apud veteres ICtos in usu fuit. v. g. tabulae Authenticae, Das Original, quibus opponitur exemplum, Die Abschrift, die Copey: item, lex authentica; decretum authenticum i. e. quod ab auctoritate conspicuis et valentibus profectum et comprobatum est, Das da gilt, und angenommen wird; das noch nicht abgeschaffet ist, sondern noch seinen völligen Vigorem hat. Voss. de Vit. 798. Borrich. Cogit. 26. Stephan. Expostul. 81.

BACCALAVREVS quod etiam Bacalarius et Bacularius scribitur, eruditae militiae tironem notat in Academiis, speciatim in Academia Lipsiensi potioribus doctrinae Christianae capitibus ad docendos ruditores sufficienter imbutum, eaque propter primo honoris scholasticae gradu, quasi stimulo, decoratum.

+ A baccis lauri hoc nomen esse, Alciatus ad L. 57. de Verh. Signif. et alii contendunt, quia olim hujus gradus candidatis, tamquam victoriae insigne, frondes, laureae bacciferae, auro et argento decoratae, sive corollae baccis lauri nexae, solebant offerri v. Erasmi Dial. de Pronuntiat. p. 34. seq.

Ludovicus Vives, et qui ejus sententiae suffragantur, Pontanus et Vossius de Vit. 77. Baccalaureum a militia profectum esse statuunt. Quemadmodum enim, qui castra sequi ac velitari coepissent, semelque cum hoste conflixissent, a veteri Gallorum vocabulo battala, quod hodie mutatum in bataille, proelium significante, appellati sint battalarii; ita successu temporis contigisse, ut in pervetusta Parisiorum Vniversitate battalariorum Nomen imponeretur et illis, qui in disciplinis humanioribus rudimenta et quasi tirocinium posuissent, et disputatione publica eruditionis suae dedissent specimen. Ignorantia vero vel consuetudine evenisse, ut voce battalarii depravata, pro eo primum quidem baccalarius, dein baccalaureus Latinum in sermonem induceretur. Sed huic derivationi contrariatur cum aliis B. Rhenanus in Tertull. Schol. p. 119, ubi scribit, se in vetustioribus Parisiensis Academiae codicibus legisse bacillarios, a bacillo scil. deducto vocabulo, qui quoddam mancipationis signum fuisset, quo ab aliis distinguerentur. Vnde et Wendelinus L. 2. Instit. Polit. p. 259. inquit: Bacularium a baculis alii derivant, quia olim porrecto baculo, tamquam mancipationis in studium signo, primam studii auctoritatem judicabantur consecuti. Claud. Falchetus in Antiquitatibus Gallicis prodit, apud Gallos olim baccalarios, inferiores dignitate militibus Banneretis, dictos fuisse Bacheliers quasi bas Chevaliers. Vid. Seldenus de Titulis Honorariis Parte 2. cap. 3. n. 24.

* Quoquo tamen modo notatio sese habet, ob usum vulgatissimum hoc vocabulum retinendum arbitror. Nova enim vocabula, ut corrupta, novis rebus imposita, non magis stilum inquinant, quam nomina barbara et barbarorum propria in scriptis veterum Romanorum. Melius etiam est, in docendo et scribendo peccare contra linguae puritatem, si vel maxime demus, eam ejusmodi vocabulis novis inquinari, quam obscure loqui, ut nemo divinare possit, quisnam verborum tuorum sensus sit, et ita fine sermonis humani excidere. Nam quid ex Latinitate substituere queas, nescio, ut lector illico intelligat, te de Baccalaureo loqui.

BACVLARE Verbum barbarum ex medio aevo: veteres, verberare; baculo percutere; Sueton. paene ad necem verberare aliquem; Horat. Lib. 1. Sat. 5. v. 22. 23. caput lumbosque saligno fuste dolare; Ter. Andr. A. 1. Sc. 2. caedere verberibus; it. Heaut. A. 5. Sc. 1. extr. Eum ego, si vivo, adeo exornatum reddam, adeo depexum, ut, usque dum vivat, meminerit

semper mei; Cic. Verr. 5. c. 29. caedere virgis; idem castigare vel coercere aliquem verberibus; idem debilitare membra alicujus fustibus; Liv. verberibus foedum in modum lacerare aliquem; Curt. verberibus adficere aliquem.

BAIONETVM Ein Bajonet, Vocabulum novum: Latine exprimas per pugionem militarem, qui vulgo BAIONETVM vocatur.

BALBVTIES etsi pervulgatum; tamen barbarum est; Cicero 3. Phil. c. 6. pro eo habet, haesitantia linguae; Suetonius Claud. c. 30. titubantia linguae; et Vitell. c. 7. titubantia oris. Voss. de Vit. 376. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 9. C. P. 347. Sciopp. de Stil. Hist. 181.

* Verbum autem balbutire, bonae notae est, et apud ipsum Ciceronem occurrit v. g. de maximis et rebus coelestibus homines vix balbutire quaedam utcumque possunt, Von himmlischen Dingen vermögen die Menschen kaum zu lallen.

Hinc Balbutie laborare r(h=s1is2 est, quam in Casaubono jure meritoque reprehendit Scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 219. Latini pro eo dicunt, balbum s. blaesum esse.

BALDACHINVM extra Latium natum, et nostris demum temporibus increbuit: Latine dixeris, tegmen pensile.

+ Reyherus in Lex. L. L. p. 279. vertit per cadurcum: Cadurcum, inquiens, est tegmen, sub quo in pompa Reges et Principes incedunt. Quod quidem aliis non ita videtur: teste saltem Fabro, velum est seu culcitra ex lino candidissimo, Ein weisser Pful, oder Polster, ein weiss Deckbette; item tabernaculum institorum, Eine Krämerbude.

Alii cum Iuvenale vertunt per umbellam: quod tamen, verum ut fatear, magis convenit ei, quod Gallice dicunt un parasol, Germ. Ein Sonnenschirm.

BALSAMARE v. g. motuos, Verbum Barbarum: Cicer. Lib. 2. Tuscul. Quaest. c. 45: Condiunt Aegyptii mortuos, et eos domi servant: Persae etiam cera circumlitos (mit Wachse überzogen) condiunt, ut quam maxime permaneant diuturna corpora. Plautus dicit, pollingere mortuos: est etiam apud illum, pollinctura, Die Einbalsamirung.

BANNVS vel BANNVM id est proscriptio, exsilium; et BANNIRE vel BANNISARE i. e. proscribere; in exsilium agere; Corn. Con. cap. 4. et Hannib. c. 7. hostem vel exsulem aliquem judicare; aqua et igni interdicere; sacris vel communione sacri coetus interdicere: barbara sunt. Voss. de Vit. 3. et 183. Borrich. Cogit. 26.

Formata videntur ex Germanico Binnen, Binden, ligare, et primitus quidem non nisi in Ecclesia personuere. Tractu temporis per Longobardos etiam ad proscriptionem civilem sunt translata.

BAPTIZARE, BAPTISMVS, BAPTISMA et BAPTISTA, Ecclesiastica, omnia bene ex Graeicisimo deducta, se dextra usum Latini populi. At baptisterium, Eine Badewanne, in Ecclesia hodie Der Taufstein, Plinii etiam est Lib. 5. Ep. 6. Cell. C. P. 257.

* Pro baptizare substituunt non nulli, sacro fonte abluere; sacro fonte lavare; aeternae salutis fonte initiare; ablutione sacra expiare: et pro baptismo, initiatio sacra; lavacrum salutare; sacrum lavacrum; sanctum Christianorum lavacrum; sacra lotio.

Notentur heic etiam locutiones sequentes: Levare aliquem e sacro fonte, Einen aus der Taufe heben; pro quo tamen P. Manutius mavult, aliquem ad sacram baptisinatis aquam suscipere. V. Goclen. Observ. 279. it. suscipere aliquem de fonte sacro. Ad sacrum fontem sponsor fui, Ich habe Gevatter gestanden. Schurzfl. Ep. Arc. 163. Dies lustricus, Der Tauftag.

BARBARA Vocabula quo loco habenda sint? auctore utar Mechovio, qui in Antiphila sua pag. 158. seqq. contra Drechslerum omnem causam ita perorat:

* Qui Latine loqui vult, ei a barbaris vocibus abstinendum esse, quantum potest, in confesso est. Cui enim usui foret, ut Rhetores haec in praeceptis haberent, si cuivis pro sua libidine verba liceret fingere? Si tamen Latina forte deficiant, aut si minus Latinum occurrat, aut si necesse fuerit; novo aut peregrino verbo uti nemo dubitabit, quum praesertim paraphrasin Latinam elegantiorem subjicimus, aut proepiplh/ttomen notis formulis: ut barbare dicunt, vulgo ut loquuntur, cet. Conf. Cic. L. 1. Acad. Quaest. it. L. 3. de Fin. Sine discrimine vero, et ex corrupta consuetudine loquendi, barbara ubique ingeminare, quum Latina sint in usu, supina negligentia est: ita septimana, gratitudo, ingratitudo, cet. inter vetita sunt, nec facile adhibenda, quod apud Latinos hebdomas, gratia, ingratus animus eorum loco sint usurpata. Si enim caesar. L. 1. de Analog. Fragm. tamquam scopulum, sic

inauditum atque insolens verbum fugiendum esse, recte monet; temeritas est, vitiosis vocibus uti, ubi emendata sunt praesto. An tu putas, Comenium ejusque sequaces ingens beneficium apud genus humanum posuisse, quum Orbem sensualium, omnium fundamentalium rerum sensibus praesentant, adeo, ut nihil cardinale omittant, ciphra addita, et alphabeto symbolico cum prolixa syllabicatione e fundamento? Quid heic aliud dicam, quam illud exsecratum tibi e)pifw/nhma) o sacra inscitia! Quid fiet autem de juventute nostra, quae a teneris annis hujusmodi barbarie inficitur? Quam gratiam promerentur ii, qui pro sacra et horribili insicitia sua omnem humanitatem et studia liberalia ita deturpant et corrumpunt? Conf. quae infra occurrunt ad VOCABVLA rerum veteribus Romanis ignotarum.

BARBITONSOR barbarum quamvis multis in usu sit, adeo, ut nec refugerit perdoctus vir, Petrus Servius, celeberrimus in arte Medica superiori saeculo Romae Professor, libro de Vnguento armario, sive de naturae artisque miraculis p. 39: satis est, cum veteribus dixisse, tonsor sine addito. Voss. de Vit. 362 et 376. Borrich. Cogit. 26.

* Notabis heic locutiones: tondere, demere, resecare, radere barbam, Barbiren. Confer, si placet, Parte Syntact. Tonsura Sacerdotalis.

BARCA i. e. scapha, vel minutum navigium, quo omnis generis merces e navibus majoribus transferuntur ad litus, ut est apud Isidorum Lib. 19 cap. 1: Vocabulum medii aevi, occurrens apud Paullinum Nolanum ad Cytherium Carm. 21. v. 95. aliosque scriptores. Graeci dicunt s1ka/fos2, seu e)fo/lkion. Voss. de Vit. 183.

* Turnebus L. 1. Advers. c. 16. vertit per navem actuariam minorem, qua secundum oram navigatur; Nizolius Thes. Cic. per parvam navim, quae ad majores adjungitur; alii per navem, quae ad onerarias est deligata; et praeeunte Caesare L. 3. B. Civ. c. 44. per scapham navium magnarum.

BARO onis, optimatem hodie notat inferiorem Comite, et in Germania saltem dicitur cum addito Liber Baro vel, si neminem superiorem, praeter Imperatorem, agnoscit, S. R. I. Liber Baro: in qua significatione non invenitur apud probatos auctores.

+ Volunt eruditi quidam, originis esse Francicae seu Germanicae, hominem que notare liberum, vel satellitem Principis in bello, qui ob res fortiter gestas terris ac jurisdictione anctus sit, ob dignitatem acceptam patriae et Principi suo devotus: alii pro origine Italica pugnant. Vide Voss. de Vit. 184. Henrici Speelmanni Dissert. de Baronibus in Glossario ejus Archaeologico. Gifan. Obs. L. L. p. 24. Hermannus Conringius in Conring. p. 333. Aegidius Menagius in Diction. Etymol. 80. Iani Rutgersii Lectiones Venusinae, Horatio, a Petro Burmanno edito, insertae. Acta Erud. Lips. A. 1695. p. 212. Barthius ad Briton. Arem. p. 204: ubi baro honoris nomen esse, et heroem notare dicit.

* Fuit autem hoc vocabulum jam in veteri Latio usitatum; sed longe alia notione. Erant nempe apud illos barones, homines servi is conditionis, notatione ducta a voris seu varris i. e. stipitibus; ut iidem sint barones, ac Lucilio varones seu varrones: qua in significatione usus hoc vocabulo Cicero Lib. 9. Fam. Ep. 26. L. 5. Att. Ep. 11. L. 2. Fin. c. 23. Erant item lixae s. servi militum ap. Gallos, ut Hirtius de B. Alex. c. 53. docet. Ab hac posteriori notione saltus videtur factus fuisse ad illam, qua posteriori tempore increbuit, satellitemque Principis in misitia notat.

Atque hinc eo magis in significatu illo, quo hodie obtinet, tolerari debet vel in stilo elegantissimo, quamlibet in contextu sermonis suaviorem possis praemittere periphrasm, ut ostendas, te satis instructum Latinae linguae facultate esse, velle tamen addere perspicuitatis ergo vocabulum hoc notione peregrina, quod nullum aliud in promtu sit, quo haec dignitas Equitum eminentior possit notari.

BASTIONA Eine Bastion oder Bollwerk zur Defension einer Vestung, Vocabulum novum novae rei impositum, quod tamen commode circumscribi potest verbis Latinis. Ita quidem Boxhorn. Histor. Bredan. p. 47. vocat munimentum majus; alii, propugnaculum vel munimentum moenium latera sustentans.

* Heinsio Silv. Duc. p. 101. latus propugnaculi est Eine Flanke, flanc du bastion Caes. L. I. B. G. c. 25. Latere aperto hostem adgredi, Dem Feinde in die Flanken fallen, da er nicht geschlossen ist. Idem L. I. B. C. c. 83. Latera cingere, Auf der Flanke stehen. Ab utroque latere instare, Auf beyden Flanken ansetzen. Ab lateribus hostem circumvenire, Dem Feinde in die Flanken fallen. Ad latera equites disponere, Die Cavallerie auf die Flanken stellen.

Genesi ad Lit. cap. 12: dic potius beatorum numero addere; beatorum numero adscribere; beatorum ordinibus inserere.

BEGINA seu BEGVINA Vocabulum Ecclesiasticum medii aevi, toleretur in sermone, ceu novum novo feminarum ordini impositum.

+ Sunt, qui hoc nominis derivant a Beggha, Pipini filia, quae in oppido Audennas, tribus milliaribus a Namuro sito, monasterium condidit pro religiosis feminis, nobiliori prosapia oriundis.

* Beginae primitus erant virgines in Belgio Deo famulantes, quarum innocentiae providit Iohannes XXII, quarum tamen institutum in Gallia sensim desiit. Saec. XIII et XIV translatum etiam hoc nomen est ad certas mulieres haereticas. Fresne Gloss. Lat. Tom. 1. p. 518. et 519. Odor. Raynald. an. 1247. n. 56. 1306. n. 18. 1312. n. 17. 57.

Vossius de Vit. 185. Latine exprimit per feminam, quae, virginitate in perpetuum vota, se dicavit Christo: sed haec peri/fastis2 generalior est, quam ut specialem beginae notionem animis nostris possit inferre. Quare descriptioni tali addiderim, quam in Ecclesia Beginam vocant.

BENEDICTIO pro faustitate, felicitate divinitus data; felici rerum successu, Ecclesiae vindicandum. Ceteroquin perrarum Latinis est, et laudem significat, ut Apulejo in Asclep. Cell. Antib. 148. C. P. 427.

BENEFACTIO barbarum Latini, beneficentia; it. beneficium, et benefactum: utraque enim hac notione benefactio sumitur.

BENEFACTOR vulgo in multorum ore est; sed apud veteres inauditum. Medio demum aevo occurrit apud Corippum Poetam de laudibus Iustini Imp. Lib. 1. cap. 12. Rectius, bene merens; bene meritus; praeclare meritus; amplificator dignitatis et fortunarum; beneficus; e)uerge/ths2. Borrich. Cogit. 26. Voss. de Vit. 377. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 25. Cell. Antib. 9. C. P. 348.

+ Nihil pro hac voce a Schoppio et Vorstio adfertur, quam Analogia Plautini malefactor, quod vel ipsum in Plauti obsoletis scribitur, quia nemo sequentium imitatus est. Analogia autem non valet, nisi accedat auctoritas.

* Quod barbare ad beneplacitum, id scire ac Latine reddimus jure meo, pro jure meo, pro jure tuo cet. Cicero 3. Att. Ep. 11. Itineris nostri causa fuit, quod non habebam locum, ubi pro meo jure diutius esse possem, quam in fundo Sicae. Adde Hadriani Cardinalis de Serm. Lat. Cell. Antib. 10. C. P. 295.

Dixeris etiam pro eo, quod barbare dicunt: Ad beneplacitum tuum agas; ex Latinae linguae genio ita: Pro arbitrio tuo agas; age, prout tibi commodum est; age, prout tibi visum fuerit.

BESTIALIS Prudentius et Sidonius: magis Latina, bestiis conveniens; brutus; bestiarum proprius; ad bestiarum naturam quam proxime accedens. Voss. de Vit. 377. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 11. C. P. 136. 137.

BESTIALITAS Vocabulum Philosophicum, in Ethicis Aristotelicorum receptum, notans vitium vitiorum ultimum, quo omnis humanitas exuitur, Graece dictum h( qhrio/ths2, in excessu oppositum virtuti heroicae, ut in defectu eidem opponitur supina negligentia. Cell. Antib. 11.

+ Qui substituunt Latinorum feritas, Philosophorum suffragiis destituuntur, et insolentem loquendi formam inducunt. Nam apud veteres feritas non opponitur virtuti heroicae; sed mansuetudini v. g. Cic. pro Sextio cap. 42: Ex feritate ad mansuetudinem aliquem traducere.

Fabri Thesaurus, bestialitatem vertit Eine viehische Vnzucht i. e. propudiosam libidinem; et hanc notionem Philosophis adserit.

BIBITIO onis, barbarum: Cic. potatio, perpotatio. Voss. de Vit. 377. Borrich. Cogit. 26.

BIBLIA Gen. bibliae barbare et per Soloecismum dicunt scriptores Ecclesiastici a multis retro saeculis: dic, Biblia, Gen. orum: est enim a Graeco ta\ bibli/a, i/wn. Nam hoc Graeco Vocabulo et excellenter dicere sacrum Codicem, quid vetat? Voss. de Vit. 51.

* Qui Latinis auribus magis serviunt. exprimunt per pandectas sacras; folia sacra; paginas sacras; divinas litteras; libras fatidicos; carmina sacra; volumen divinorum librorum, vel aliter pro denominatione seu totius, seu hujus vel illius partis, seu libri.

BIBLIOTHECARIVS Vocabulum Ecclesiasticum, quod nostris temporibus etiam extra Ecclesiam in usu est: quemadmodum olim in palatio Regum Franciae similiter obtinuit: nulli tamen vel mediocriter antiquo bono auctori usurpatum.

* Qui elegantius aut magis Latine volunt exprimere, his vocatur biblioqhkofu/lac, bibliohecae custos; bibliothecae Praefectus; qui pracest bibliothecae; Principis a bibliotheca. Voss. de Vit. 70. Borrich. Cogit. 26. Cell. C. P. 348.

BIBO Gen. bibonis, Ein Säufer, Iul. Firmicus quidem habet, qui aliquot saeculis vetustior est Carolo M. cujus principatu homines barbare loqui coeperunt; ut adeo Vossius de Vit. 378. id, veluti barbarum, proscribere non debuisset: quum praesertim ei etiam faveat Compositum combibones, Die Zechbrüder, quod tamen non nisi Numero Plurali occurrit apud Cic. Lib. 9. Ep. 25. et apud Nonium ex Lucilio.

* Rectius tamen abstinendum, opinor, ab eo esse, ceu ignoto melioris notae scriptoribus: quibuscum malim, belluo; potater maximus; strenuus poculorum remex; compotor; bibendi avidus, homo valde bibax. Borrich. Cogit. 26. Analect. 59. Goclen. Observ. 21. Cell. Antib. 11. C. P. 137.

BIDELLVS dicunt Itali; alii BEDELLVS vel BVDELLVS: Vocabulum autem barbarum est. Forte corupte sint voces memoratae e PEDELLVS: hoc vero fuerit a pedo viatorum, cujus loco etiam Academiarum Bidelli Rectori sceptrum praeferunt Lycei.

* Ceteroquin late patet: praecipue tribui solet ministris, sive officialibus alios citantibus, ut in jus veniant.

Qui dictionis puritati student, praeferunt apparitor; Academiae minister. Voss. de Vit. 185. et 378.

BIGAMIA et BIGAMVS Vocabula Ecclesiastica et hybrida: rectius, digamia et digamus : Haec enim puriora vocabula sunt Tertulliani de monogamia c. 6. et 8. de digamia Abrahae, et Hieronymi Lib. 1. advers. Iovinian. cap. 8. cujus et digama femina est Epist. 2. extr. quibus vocibus et alibi constanter Hieronymus utitur. Quod si Latine loqui vult, dicit bimaritus, Lib. 1. Adv. Rufin. cap. ult. Voss. de Vit. 79. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 11. C. P. 397.

BIHORIVM i. e. tempus duarum horarum, binae horae, sine ionea auctoritate increbuit. Analogiam tamen habet in binoctium, quo Tacitus utitur: Analogia autem, quod toties inculco, sine auctoritate veterum nulla est.

BILLA Vocabulum Anglicanum Eine Bille, oder Verordnung des Parlaments in Engelland: Latine dixeris, constitutio publica Senatus Regni Anglicani a Rege rata habenda; delineatio legis condendae in comitiis Anglorum proposita; scriptum a Supremo Angliae Senatu Regi proponendum, ut ei calculum addat, et vim legis conferat.

BIRRETVM vel PARRETVM Ein Barreth, Vocabulum medii aevi Ecclesiasticum: Latin. pileum magistrorum, vel Doctorum; et praeeunte Corn. Loosa, pileum quadratum decussatum. Possit etiam dici galerus, vel infula Sacerdotalis, vel aliter pro argumento.

BLASPHEMARE i. e. scelesta lingua Deum lacessere; divinum numen verbis violare; impia verba in Deum profundere vel jacere; maledictis incessere vel insectari Deum, classicis scriptoribus ignotum; at Ecclesiasticis, Theologis et ICtis valde frequens. Factum est ex Graeco blas1fhmei=n. Voss. de Vit. 684. Borrich. Cogit. 26. Cell. C. P. 258. Valla in Raud.

* Hodie etiam multi Adverbio blaspheme v. g. hoc blaspheme dicitur; utuntur; quo tamen auctore, nescio.

BLASPHEMVS autem, et BLASPHEMIA tolerabiliora sunt, utpote pure Graeca; attamen nec aliis, quam Ecclesiae scriptoribus,probata. Cell. Antib. 12. C. P. 258.

* Blasphemiam et blasphemare in Graeco etiam sermone proprie referri ad Dei injuriam, ex Menandro Comico, et Hierocle Pythagoreo ostendit Grotius ad caput 9. Matthaei v. 3: nec tamen blasphemare sive blas1fhmei=n semper esse, maledicere Deo; sed etiam arrogare sibi, quae Dei sunt: quae notio posterior dicto Matthaei loco obtineat. Neque vero haec solum, sed etiam alia inde derivata, ut blasphematio, blasphemabilis, sunt meri usus Ecclesiastici.

BOATVS Apulejus et Sidonius post Praef. Lib. 1. v. 2: veteres, mugitus. Voss. de Vit. 378. Borrich. Cogit. 26. Andr. Borrich. Vind. 22. Cellar. Antib. 12. C. P. 348.

BOMBARDA ae, Eine Mousquete, et SCLOPETVM i, genus bombardae minus, Eine Handbüchse, Eine Pistole: Vocabula nove conficta, machinas bellicas significantia, veteribus incognitas.

* Litteratus orbis ea heic libertate usus est, quam summus Oratorum apud Romanos, Cicero L. 3. Fin. c. 1. concessit: Imponenda, inquiens, nova novis rebus sunt nomina.

Bombarda autem a bombo et ardeo, quod cum sonitu et flamma ferreos globos emittat, appellata est: neque inepte; quum bombardarum usus tonitru sonum, quem bombum etiam appellari, Eustathius ad Odyss.??? observat, referat; ut Vossius censet Lib. 4. Instit. Orator. cap. 13. Sect. 7.

Sclopetum formatum a sclopo est: sclopus autem occurrit apud persium Sat. 5. v. 13. et sonum notat, qui emittitur e buccis inflatis, Das Platzen aus den aufgeblasenen Backen: unde et ipsum to\ sclopus, ad sonum bombardarum ejusmodi minorum transfertur.

+ Vbertus Folieta de L. L. Vsu et Praest. p. 173: Latini, inquit, sermonis rationem et similitudinem propius attingit bombarda, et sclopetum formatum a sclopus, quam artagliaria, et archibugius.

De vocabulis autem bellicis Latine exprimendis omnino consulendus est C. S. Schurzfleisch. in Nomenclat. Strateg.

* Hoc quidem loco notentur locutiones sequentes: Sclopus equestris, Ein Carabiner: cujus vices apud veteres catapulta sustinuit. Sclopeti fartura, Die Patrone. Tormentis perfringere Caesar L. 2. B. C. c. 9; vel ictibus perforare Schurzfl. Ep. 413. Durchschiessen. Tormenta e navibus excussa emittere in urbem Curt. L. 4. c. 2; alii, pyrobolicis globis obruere, vel pilas ferreas pulvere nitrato fartas injicere in urbem, Eine Stadt hombardiren. hombarda equestris l. sclopus minor, Eine Pistole. Sclopus brevior l. manualis, Ein Puffer. Sclopi ignarii l. pyrite instructi; aliis, bombardae ductiles, Flinten. Sclopetarii Tribuni l. Centurionis custodes, Fourierschützen. Faber tormentorum materiarius, Ein Büchsenschäfter.

Quum vero ejusmodi nove confictae voces et Latinae periphrases eam notionem, quam debebant, non usque quaque satis distincte exprimant; perspicuitatis ergo addere liceat vocabulum illud, quod innuimus, sermone nostro patrio. v. g. In promtu ipsi erat sclopus minor, quem nostrates vocant, Eine Pistole. Item: Habebat sclopum breviorem s. manualem, Germanice dictum Einen Puffer.

BOVILLVS Plinii esse ajunt; sed locum non indicant. Manet igitur tantisper suspectum, quoad repertum fuerit: quamquam, veteres dixisse bovillus, arguere videantur Bovillae, oppidum olim nobile in Latio, ad quas Clodius interfectus est, non procul a Roma, unde sub. urbanae dicuntur ab Ovidio; itemque Glossae: bovilla, boostas1i/a Voss. de Vit. 72.

BOVINVS etsi a)nalo/gws2 a bove formetur, ut arietinus ab aries, vitulinus a vitulus, cet. et Theodorus Medicus, et Valla eodem utatur; Fabius tamen pro barbaro habet. Veteres omnes dicunt, bubulus v. g. Lac bubulum, Kuhmilch; corium bubulum, Eine Ochsen- oder Kuh-Haut. Goclen. Silv. Barb. 8. Voss. de Vit. 72. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 12. C. P. 348.

BRAXARE vel BRASIARE, BRAXATOR, BRAXATRIX, BRAXATIO Vocabula barbara medii aevi: Lat. coquere cerevisiam; coctor cerevisiae; ea, quae cerevisiam coquit; coctio cerevisiae. Voss. de Vit. 186.

+ Etymon horum vocabulorum est brasium, similiter occurrens apud scriptores medii aevi, Germanice, ex Supino Latino molitum, dictum Molt, malt, vel Malz i. e. frumentum, sive sit siligo, sive hordeum, sive triticum, aquis maceratum, ad aerem vel aestu fornacis arefactum, et mola comminutum: unde cerevisiae coctores conficiunt potum illum, quem vulgo ex Verbo bibere, sive Nomine biber i. e. potio, quod apud Charisium et in Glossis legas, Bier nuncupamus.

BREVIATOR v. g. Trojus Pompejus Historicus, ejusque Breviator Iustinus, Orosius habet; ceterum nullius auctoritatis est: malim, qui opus aliquod in brevem summam colligit, aut contrahit; qui uno volumine argumentum ubertate diffusum perstringit. Cell. Antib. 12. C. P. 202.

* Breviatio occurrit apud Augustinum: Verbum autem breviare apud Quintilianum, Silium et Lactantium.

BREVIS Substantive pro libello brevi seu indice, Ein Register, habent Lampridius, Vopiscus, Hieronymus, Sext. Rufus, et Lex 1. Cod. Theodos. de Studiis liberalibus urbis Romae; in quam legem Herm. Conringius peculiari Dissertatione eleganter et docte, id est, more suo, commentatus est.

Est etiam Neutrum breve, Substantive positum apud Vopiscum non semel v. g. breve nominum, Eine Musterrolle, Steph. Expostul. 85. Cell. Antib. 12. C. P. 202. 203.

* In aula Pontificis Romani breve hodie significat litteras breviores a Pontifice publice scriptas, et contra distinguitur, seu, ut Latine dicam, opponitur bullae seu diplomati i. e. litteris a Pontifice publice datis, et obsignatis, appensa capsula. Bulla igitur majoris momenti est, quam Breve. Ab hoc brevi autem est Germanicum nostrum Brief, Der Brief, De Breev.

BRIGADA Eine Brigade, barbarum: Lat. caterva, vel magis perspicue, manus delectorum militum.

* Hinc ductor catervae vel catervarum; Sueton. tib. cap. 3. Praefectus alae, Ein Brigadier.

BRVMOSVS barbarum quamvis vir summus, Thuanus, eo utatur: Latini, brumalis; hibernus. Sciopp. de Stil. Hist. 224. Borrich. Cogit. 26.

BRVTVM i, Substantive, pro animali rationis experte, hodie pervulgatum est, non autem ex usu veterum, quamquam facile animal subaudiri possit. Fuere tamen, etiam et Christianis, qui animalibus brutis rationem attribuerunt. Vid. Lactant. Lib. 2. Instit. Div. cap. 10.

* Brutus, a, um, apud veteres non nisi Adjective sumitur, et signat a)/fwnos2, a)/logos2, a)na/isqhtos2, obtusus, gravis, tardus, immo interdum etiam stolidus. Itaque et hominum quidam sunt bruti; ut indicat, quod Iunio Bruti cognomen sit inditum, quia stultitiam simularat; et contra bestiae quaedam brutae non sunt, uti elephantus, equus, anguis, vulpes, leo, canis, aliae: at vero animal brutum sus; cui Chrysippus et Varro dixere animam pro sale datam, ne putresceret. Cic. L. 2. de Nat. Deor. Voss. de Vit. 145. Adverbium autem

BVRA sive BVRIS non est pars aratri posterior curvata, qua aratrum regitur, quam nostrates vocant Den Pflugsterz; sed curvamen illud, quod vomerem excipit. Stiva autem significat illam posteriorem aratri partem.

BVRGGRAVIVS, LANDGRAVIVS, MARCGRAVIVS vel, ut alii scribunt, Burggrafius , Landgrafius , Marcgrafius per F, barbara quidem, sed necessaria tamen usurpatu in vita negotiali atque exercita.

* Becmannus in Notit. dignit. illustr. Burggrafium vocat Comitem castrensem; alii castelli s. castri Praefectum: idemque Becmannus Lib. cit. 263. Landgrafium vocat Comitem provincialem; et Marcgrafium, Comitem a limitibus tuendis. Sed ego tamen heic, et in similibus malim barbare, quam magis Latine, minusque perspicue loqui. Conf. supra BARBARA vocabula.

BVRGVS exstat apud Vegetium Arcadium ICtum, et alios scriptores medii aevi. Inde nostrum Burg derivatur, nisi potius illud ex nostra lingua petitum fuit. Vtrumque vero originem ex Graeco pu/rgos2 habet, quod Latine scripserunt Livius L. 27. c. 32: Postero ad castellum (Pyrgum vocant) copias omnes eduxit: et Rutil. Numantianus Itinerar. v. 223. pyrgique recedunt. Veteres dicunt, arx, munimentum, castellum. Voss. de Vit. 6. Cell. Antib. 13. C. P. 295.

2. Transfertur etiam ad basilicam s. porticum mercatorum i. e. locum, mercatorum conventiculis destinatum, quem Germanice vocant Die Boerse.

3. Medicorum filiis etiam est, quod Celso L. 7. c. 19. aliisque Latinis scrotum.

+ Descendit autem, ut Gallorum bourse, et Belgarum beurse s. boerse, a Graecorum bu/rs1a, corium, pellis, exuviae. Voss. de Vit. 379.

CAERIMONIALIS Arnobius Lib. 7. p. 237: veteres, ritualis, vel pro argumento religiosus.

CAERIMONIOSVS pro religiosus, Ammianus Lib. 22. c. 37. sed pro eo, quod Galli dicunt ceremonieux i. e. in caerimoniis custodiendis diligentissimus; caerimoniarum observantissimus; sollemniorem caerimoniarum pompam requirens, vel aliter pro argumento, plane barbarum est.

CAESPITARE i. e. vacillare, hallucinari, offendere, labi, errare, verbum veteri Latio ignotum. Primus, quod constat, Servius, quem Theodosii II. Imp. tempore vixisse existimamus, vocabulo caespitator, vel incaespitator (lectio enim variat) i. e. equus ad lapsum proclivis, Ein Pferd, das leicht strauchelt, und darnieder fallt, usus est. Voss. de Vit. 97. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 15. C. P. 297.

CALCVLARE Vegetius et Sidonius Apollinaris: veteres, computare; supputare; numerum inire; ad computationem aliquid revocare, Sen.; numerationem facere, Col.; calculum ponere; ad calculos aliquid vocare vel revocare; rationem inire; rationem subducere; Iuvenal. Sat. 6. v. 168: Facies tua computat annos, Man kann dirs schon am Gesichte sehen, wie alt du seyst. Cell. Antib. 102. C. P. 203.

CALCVLATIO Cassiodorus Lib. 1. Ep. 10. et Fortunatus Lib. 5. Ep. Prosa 6. ad Syagrium Episcopum Augustidunensem: veteres, calculus, numeratio, computatio.

CALEFACTIVVS a, um, Adjectivum est, quod in scholis Philosophorum increbuit: Latine dixeris, quod calefacit; quod calorem inducit; quod habet vim caloris. Voss. de Vit. 288. Borrich. Cogit. 26.

CALENDARIVM pro fastis hemerologio; rationario dierum onmium distributorum per menses unius anni; Ein Calender, Ein Tagebuch, sequioris aevi est.

* Calendarium apud veteres Romanos significat non nisi librum, in quo perscribebantur usurae in singulas calendas petendae et exsolvendae, Ein Zinsregister, Ein Schuldbuch. Sic pecuniam in calendarium convertere, Papiniano in Pandectis est Geld ausleihen; Geld in die Rechnung schreiben; Eine Schuldpost notiren, davon Monathlich die Zinse muss abgegeben werden. Schor. Phras. ad Voc. Fasti.

CALLIDIRTAS vocabulum medii aevi: veteres, calor, aestus. Voss. de Vit. 382.

CALIGAE arum, pro braccis seu femoralibus; Die Hosen; Die Beinkleider, perperam, nec vulgo tantum, verum eruditis etiam usurpatum et doctis; quos merito Casaubonus ad Suetonii Augustum, Salmasius que ad Vopiscum redarguunt; et Iulius Nigronius peculiari Libro de Caliga confutavit infinitis auctoritatibus in id productis: ut mirer, post illos inventos fuisse, qui communi errori pergerent inhaerere.

* Caligae veteribus erant calcei militares, seu calceamentum militare, stratiwtiko\n u(po/dhma, ut ait Dio, Reuterstiefel, Halbe Stiefel; unde et Cajus Caligula, Germanici filius, et ab excessu Tiberii Imperator, quod, natus in castris, militari habitu educaretur, appellatus est, ut idem Dio, nec non Tacitus, Suetoniusque et Victor testantur. Voss. de Vit. 126. Borrich. Cogit. 26. Phil. Rubenii Elect. L. 2. c. 14.

* Ceterum Adjectivo calumniosus Apulejus est usus, et Arnobius. Voss. de Vit. 798. Borrich. Cogit. 54. Calumniosissime tamen habet Symmachus, teste Christ. Falstero Supplem. L. L. p. 48.

CAMBIRE i. e. mutare; commutare; permutare pecuniam; Tauschen; umwechseln; verwechseln, apud antiquos non reperitur; habet tamen Apulejus in Apolog. et Charisius Lib. 3. bis, idque semel per muto, iterum Graece per a)mei/bomai interpretatur. Voss. de Vit. 75. Cell. C. P. 348.

CAMBIVM vero Der Wechsel in Geldsachen, it. Das Aufgeld, Lagio, etsi e)mme/s1ws2 a ka/mptw, flecto, inflecto, ejusque Aor. 1. e)/kamya Priscianus L. 10. c. 2. et Octavius Ferrarius in Origin. L. L. p. 182. derivent; tamen nec Graecum est, nec Latinum, ut Alciatus agnoscit L. 1. pare/rg c. 45. ICtis tamen hodie satis usitatum est; quemadmodum etiam derivatum inde Adjectivum cambialis, si nempe agunt de negotiationibus collybisticis vel cambialibus.

Latine dixeris, collybus, aut permutatio pecuniae; it. pecunia, quae pro permutatione solvitur.

* Notentur heic locutiones sequentes: Cic. L. 12. Attic. Ep. 25. pecuniam permutatione repraesentare, Geld durch Wechsel übermachen. Idem pro lege Manil. c. 7. pecuniam habere implicitam, quae in foro versatur, et quae cohaeret cum aliorum pecuniis, Geld in Wechsel laufen lassen. Idem L. 2. Offic. c. 25. ad medium Ianum sedere, In den Wechselbuden sitzen.

* In argumento autem publico aut Iuridico vulgares malim retineri formulas, quae huc pertinent v. g. jus cambii, Das Wechselrecht; litterae cambiales s. collybisticae, Der Wechselbrief. Voss. de Vit. 75. et 382. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 13. C. P. 348.

CAMERA pro cubiculo noctis et somni s. cubiculo dormitorio, Eine Kammer, Ein Schlaf - Zimmer, perperam: nihil enim aliud est, quam fornix seu testudo h. e. tectum in curvitatem formatum, Germ. Ein Gewölbe, ut Nonius interpretatur. Hinc apud Plinium Lib. 33. cap. 14. extr. Concamerare templum,

Einen Tempel wölben; et apud Sueton. Aug. c. 80. In abditum et concameratum locum se recipere, In ein Gewölbe sich begeben. Voss. de Vit. 128. Borrich. Cogit. 26. Vorst. de Latin. Mer. Susp. 120.

* Nota: Cubiculum proprie haud notat conclave, ubi dormitur, Eine Kammer, ein Schlafzimmer; sed generatim sumitur pro conclavi quocumque v. g. Cic. L. 3. Qu. Fr. ep. 1. cubiculum amplum, Ein geraumes Zimmer; id. cubiculum, quo nihil alsius, Ein kühles Zimmer; id. cubiculum loco positum ambulationis uno latere, Ein Zimmer, da man auf einer Seite den Prospect in die Alleen hat; id. cubiculum adjunctum, Ein Nebenzimmer; Liv. L. 1. c. 58. cubiculum hospitale, Eine Gaststube, eine Gastkammer; Plin. L. 7. ep. 21. cubiculum obductis velis, Ein mit Vorhängen zusammen gezogenes Zimmer. Si speciatim ad eum locum aedium, ubi dormitur, accommodari debet, tale quid addamus, quod hanc notionem inferat; id quod supra fecimus, quum diximus, praeeunte Plinio L. 2. ep. 17. cubiculum noctis et somni; et L. 5. ep. 6. dormitorium cubiculum.

CAMERARIVS Ein Cämmerer, Lat. Redituum Curiae Curator, vocabulum novum, sed necessarium, ni velis obscurior esse: ineptus saltem eris, si in sollemniori tituli inscriptione id respuas.

* Medio aevo significat Germ. Einen Kammerdiener, quem Latine dixeris cubiculaium: atque adeo cubiculi regit vel Principis Praefectus; vel secundum Suetonium Domit. c. 16. cubiculo Praefectus; et c. 17. cubiculariorum Decurio notare possit Einen Kammer- Herrn; et Regis vel Principis ab interioribus cubiculi, Einen Kammerjunker.

CAMPANARVM usus antiquus nomen, pront hodie sumitur, novum et veteribus incognitum. Aliquid vero subaudias necesse est, ut nola vel simile: nam ducitur, ut facile apparet, a Campanus, a, um, ab oppido Campaniae, Nola. Paullinus enim, Episcopus Nolae Saec. IV. in Campania, quoniam primus in Ecclesia sua tintinnabula (vocabulum hoc occurrit apud Phaedrum L. 1. Fab. 7. v. 5. et Iuvenalem Sat. 6. v. 440.) sive nolas (vocabulum hoc occurrit apud Quintilianum L. 8. c. 6.) in pios usus transtulit; factum est, ut majora dicerentur a regione campanae; minora vero nolae a civitate.

+ Campanis indicebantur, quod itidem hodieque fit, divinorum officiorum celebrationes: hisque etiam excipiebantur Principes: aliquando etiam summae ignominiae causa sonabant: alio modo inhibebantur in eamdem ignominiam. Videatur Ferrar. de Rit. Conciou. Vet. Eccles. L. 7. Middendorp. 1. Acad. 2. Hieron. Magius de Tintinnabulis. Faber 2. Semestr. 8. Barth. ad Brit. Arem. p. 729. Casaub. et Pitisc. ad Suet. Aug. 91. 4.

CAMPI - MARESCHALLVS i. e. Summus copiarum Dux, Der Feldmarschall, ut ut novum barbarumque, in titulis tamen servetur, ne obscurus fias, aut eminenti dignitati aliquid detrahere videaris.

CANCELLARIA Die Canzeley, Vocabulum novum, nec in negotiis publicis tamen repudiandum: quidquid enim arcessas ex veteri Latio, vix id satis exprimit, quod denotamus per Cancellariam. Nam tribunal aulicum, vel tribunal provinciale, vel dicasterium aulicum, aliud fere quid, a cancellaria diversum, animis legentium infert, ut sunt Germanice Das Hof-Gerichte, Die Landes - Regierung.

CANCELLARII a cancellis dicti, longe alii veteribus, quam hodie ita qui appellantur.

* Cancellarii veterum duplicis generis fuerunt: alii in domo Augusta procerumque; alii in tribunalibus et judicialibus. ut appellantur, secretis. Imperatoriae et procerum aedes atque cubicula, qua patebant, non vela tantum habebant ad fores, sed etiam cancellos, sive fenestratas januas, ut Cassiodorus appellat. His igitur qui praefecti erant, non tantum a velis; a cancellis; sed etiam Velarii et Cancellarii appellabantur: quorum munus erat, stare ante fores, et admissiones curare. Itaque nihil aliud erant, quam ostiarii, qui aut nullam, aut parvam perquam dignitatem habebant. Codex Theodosii cum domesticis, qui et protectores sive custodes corporis Principis sunt, s1wmatofu/lakes2 Graecis appellati, conjungit: quorum aliquos non meros ostiarios fuisse, hoc est, admisisse et dimisisse tantum, qui Principem aut herum conventum vellent; verum et chartas dominorum seu tabularia tractasse, videtur suadere Agathiae locus L. 1. de imperio et gestis Iustiniani, qui Cancellarios istos, vel a cancellis, ta\ a)rxei=a Narsetis curasse diserte tradit. Fuerunt itaque tales, qui nunc in aulis Germ. Die Kammerdiener appellantur. Sed tribunalia etiam habebant saepta cancellata, quibus excludebantur turbae; quibus et ipsis qui praepositi erant, Cancellarii appellati. Quorum alios putamus ostiarios tantum fuisse, et qui hodie Canzelleydiener appellantur; quorum erat, ingressus ad judicem curae, et

exsecutioni mandare judicum responsa: alios vero ipsius secreti judicialis gessisse curam, scribendoque navasse operam; unde Codice Theodosii tabellio, amanuensis, cancellarius de uno atque eodem ministerio dicuntur, Germ. Copiisten, Kanzellisten; quorum tamen alii digniores, atque a scribis sive notariis distincti, edictis epistolisque dictandis signandisque navabant operam, atque eodem fungebantur munere, quod illorum hodie est, qui a secretis seu Secretarii appellantur. Hodie qui hisce omnibus summa cum dignitate praeest, kat) )*ecoxh\n Cancellarius appellatur: apud Romanos olim Quaestor sacri Palatii; in Constantinopolitana aula o( me/gas2 logoqe/ths2 nominatus. Voss. de Vit. 383.

Interim hoc, et reliqua vocabula, quae vel barbara sunt, vel notione nova increbuerunt, in titulis hodie usitatis usurpare malim, quam satis Latine aliquid nugari, quod emunctae naris hominibus nauseam movere possit.

CANCEROSVS barbarum dic, cancro morbo laborans; carcinomate obsessus. Voss. de Vit. 372. Borrich. Cogit. 26.

* Canceraticus penult. brevi, Adjective v. g. canceraticus foetor, Die Fäulnis, so vom Krebsschaden herrühret, occurrit apud Vegetium L. 2. c. 43.

CANELA vel CANELLA Canel, barbarum: Columella Lib. 3. de R. R. cap. 8. exprimit per casiam l. cassiam; et apud Plinium L. 12. Hist. Nat. c. 19. cinamomum notat tum fructum arboris, Den Zimmet, tum corticem arboris, Die Zimmetrinde.

CANONICE Adverbialiter barbarum: Lat. e praescripto canonum; secundum canones. Voss. de Vit. 799.

* Canonice autem, Substantive, Gen. es, Gr. h( kanonikh\ i. e. ars metrica, exstat in Gellio L. 16. c. 18.

Adjectivum canonicus i. e. certo numero et mensura constans, apud Plinium, vitruvium, et in Pandectis occurrit. Hinc transiit in Ecclesiam, et certo religiosorum hominum ordini, et libris S. scripturae, quos Apocryphis opponunt, accommodatur.

CANONIZARE et P assive CANONIZARI Ecclesiastica sed aevi barbari sunt: Lat. in sanctorum numerum referre, vel adscribere; in concilio sanctorum collocare; inter coelites referre; in canonem sanctorum referre; in numerum sanctorum s. coelitum cooptare; consecrare memoriam beatorum; inserere numero coelitum; sanctorum ordinibus in coelo adscribi; ad immortalitatis et religionem et memoriam consecrare, Cic. pro Mil. c. 29.

* Ecclesia Romana distinguit inter canonisationem, et beatificationem, ut inter majus et minus. Mos autem canonizandi Saec. XII. natales suos habet: v. I. A. Fabricit Bibliogr. Ant. 273.

CAPA s. CAPPA Ecclesiastica vox sed barbari aevi: Latine dixeris, cucullus; quo tamen vocabulo etiam notari possit Eine Pelz-Paruque, Eine Nebel-Kappe.

CAPACITAS sensu ad animum translato, pro indole praeclara et ingenio fertili, suspectum. Quod scimus, notione Physica satis probum est, qua significat Die Weite, Die Geraumigkeit.

+ Quamquam enim Cicero ad animum videtur accommodare, quum Lib. 1. Tusc. Quaest. cap. 25. dicit: Vtrum capacitatem aliquam in animo putamus esse, quo, tamquam in qliauod vas, ea, quae meminimus, infundentur? re vera tamen non nisi notione propria et Physica usurpat.

CAPELLANVS notans eum qui est a sacello, ut si quem Regis dicas esse a sacello, Dass jemand königlicher Capellan sey. Voss. de Vit. 138 et 143.

* Notat etiam interdum eum, qui Posteris animarum adjutor s. vicarius est, l. qui operam ejus subit vicariam.

+ Capella erat olim quaevis aedicula sacra, quae proprium Sacerdotem non habebat, seu quae non erat BAPTISMALIS; hodie sunt sacella, aedi sacrae majori adjuncta.

Capellani autem primitus dicti sunt, qui cappam S. Martini vel in Regum palatiis adservabant, vel in proeliis cum aliis sanctorum reliquiis circumgestabant. Constat praeterea, eosdem in palatiorum sacellis, sacris peragendis operam dedisse: v. Barth. ad Briton. Aremor. p. 522: unde etiam, quamvis citra auctoritatem veterum, quod sciam, Sacellani dicuntur.

CAPITALE Substantive, Das Capital, vocabulum Italicum: Latinis dicitur, sors, caput, summa, vivum.

* Liv. L. 6. c. 35: Promulgavere leges: unam de aere alieno, ut deducto eo de capite,

quod usuris pernumeratum esset, triennie, aequis portionibus persolveretur. Plin. L. 6. ep. 8: Rogo ergo, exigo etiam pro jure amicitiae, cutes, ut Attilio meo salva sit non sors modo, sed etiam usura plurium annorum. Plin. L. 7. Ep. 18: Sors in tuto est, Das Capital steht sicher. Terent. Adelph. A. 2. Sc. 2. de sorte venire in dubium, Wegen des Capitals in Gefahr gerathen. Cic. Verr. 5. c. 49. Accessio nummerum ad sortem, vel ad summam, Wenn etwas mit zum Capital geschlagen wird. Apud eumdem Ciceronem dicitur etiam vivum, pro Flacco c. 37: Dat de lucro; nihil detrahit de vivo, Er giebts vom Interesse, aber nicht vom Capital.

Horatio L. 1. Sat. 2. nummi in fenore positi dicuntur Ausstehende Capitalien. Sueton. Tib. c. 48. gratuito alicui proponere pecuniam, Einem ein Capital ohne Zinse anbieten.

Sed capitalis, e, Adjectivum, probae notae est v. g. capitale facinus i. e. quod capitis supplicium, vel civitatis amissionem meretur; capitalis morbus; capitalis pestis i. e. perniciosa. Neutro genere etiam ponitur absolute, quasi Substantivum aliquod, apud lustinum L. 2. c. 7. §. 8. capitale sc. scelus i. e. morte piandum, quod in LL. XII. Tabb. dicitur capital.

Capitalia, Plurale dicuntur etiam Germ. Die Hauben; a Sing. Capital, quod dictum a capite. Videatur Varro L. L. L. 4.

CAPITANEVS vocabulum medii aevi: Lat. centurio; ac, si Capitaneus generalis est, ordinum ductor. Immo etiam Satrapae notionem subinde sustinet, denotatque Einen Gross - Voigt, Landes - Hauptmann, Ober - Hauptmann, prout bonae distinctionis ergo aliquid addideris v. g. Supremus magnae Praefecturae Capitaneus, Capitaneus provincialis, Capitaneus provinciae superior. Voss. de Vit. 70. et 385. Stephan. Expostul. 25. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 13.

CAPITIVM non significat capitis tegmen quemadmodum vulgo usurpatur, et a Nonio et Isidoro explicatur; sed muliebre pectoris tegumentum, Ein Brustlatz. Potior enim nobis Varronis auctoritas, qui L. 4. de LL. et alio quodam loco e L. 5. desumto pectorale id facit, et non a capite, sed a capiendo dici putat. Et mirum est, verba posterioris loci Varroniani pro sua capitii interpretatione allegare Nonium, quae nullam mentionem capitis faciant, et plane contra sint. Voss. de Vit. 124.

* Notione Ecclesiastica capitium est pars aedis sacrae, quae vulgo vocatur presbyterium, seu locus ubi altare statuietur. Hinc Capitiarius est, ad quem in ecclesiis et monasteriis capitii hujus cura pertiner.

CAPITVLARE Capituliren, Sich mit dem Feinde wegen Vebergabe eines Orts vergleichen, verbum barbarum: Lat. de conditionibus pacis l. deditionis tractare.

* Capitulare autem, Substantive, notionis Ecclesiasticae est, notans scriptum capitulis distinctum. Capitulare vero Evangeliorum in circulo anni, est liber Ecclesiasticus, in quo describuntur initia et fines cujusque Evangelii, quod singulis diebus in MISSA legitur,

CAPITVLATIO sc. Caesarea vocabulum saec XV cusum: nam ante haec tempora in Recessibus Imperii non usurpatum, ut Rachelius notat in Diss. Iur. Publ. de Capitulatione Regni Germanici. Schurzfleisch. Ep. 310. emendat id per sanctionem Imperatoriam; alii per capita legum, quibus hodie Imperatorum Romanorum potestas circumscribitur.

* In negotiis autem publicis vocabulum illud, quantumvis novum, retinetur omnino multo rectius.

CAPTIVARE Iornandes Vulgatus Interpres, Augustinus, et alii Ecclesiastici scriptores: veteres Latini, capere; jugum servile alicui imponere; captivum???nere seu abducere; in custodiam tradere; in vinculis habere; in custodiis tenere; comprehendere aliquem. Has enim notiones sustinet vocabulum nostrum. Voss. de Vit. 687. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 13. C. P. 296.

* Pro captivare intellectum suum, quae r(h=s1is2 Biblica 2 Cor. 10, 5. occurrit, 10. Niess de Ortu et Occasu L. L. P. 159. substituit judicium suum submittere; et Erasmus Roterodamus in Paraphrasi sua, captivam ducere omnem humanam cogitationem; et Castellio in Versione sua N. T. omnem mentem ad obediendum Christo cogere.

CAPTIVATIO barbari aevi scriptores passim usurpant: veteres, captivitas. Cell. Antib. 14.

* Veteres, et quicumque elegantioris notae sunt, tam verbum captivare, quam derivata inde Nomina abhorrent omnia.

CAPVT pro ingenio facultate animi v. g. habet caput ad studia, Er hat einen Kopf zum studiren, Germanismus est: Lat. ingenio docili est; naturali quodam desiderio fertur ad studia litterarum;

praeclara indole est; Nep. Dion. 1. ingenium docile, come, aptum ad artes optimas.

CARCASSAE Carcassen, barbarum: Lat. dixeris, ollae igniariae, ferramentis varii generis refertae.

CARDIACVS Adjective, v. g. medicamenta cardiaca, sirupus cardiacus, Vocabulum artis est, quod inter Medicos increbuit; at sine auctoritate veterum.

* Cardiacus Celso L. 3. c. 19. Substantivum est, et morbum denotat, qui kardiakh\ et kardialgi/a Graecis appellatur: et cardiaci Ciceroni L. 1. de Div. n. 81. et Plinio L. 23. c. 1. sunt, qui hoc morbo laborant.

Latine dixeris, medicamenta, quae vel in primis cordi conducunt, quae cordi vires suas impertiunt.

CARDINALIS Substantive, Vocabulum novum, novae dignitati in curia Pontificis impositum, haud sane respuendum in vita negotiali, et titulorum pompa: in contextu tamen sermonis Latine interdum possis dicere, purpuratus Romani Pontificis.

* Primitus, scribit Vossius de Vitiis Serm. 724. non solum Romani Presbyteri, vel Diaconi, sed etiam primi aliarum civitatum Sacerdotes, quibus nempe titulus seu paroecia foret commissa, CARDINALES dicebantur.

Ceterum Adjectivum cardinalis, e, habet Vitruvius L. 4. c. 6: ita optima ejus editio, per Iohannem de Laet procurata Amstelod. 1649. Dixit autem Vitruvius scapos cardinales, Hauptseulen. Ad ventos applicuit Servius in Aeneid. 1. v. 131; ad Diaconos et Presbyteres Gregorius M. ut Salmasius notavit, quamquam antiquiorem hanc notionem esse, Petr. Ioseph. Cantelius in Histor. Metropolit. Vrb. contendat; ad virtutes primarias Ambrosius in Luc. 6. et Auctor Commentarii (vulgo Hieronymus creditur) in Marcum cap. 1. v. 16. Cell. C. P. 55. Borrich. Anal. 23. Salmas. Exercit. Plinian. p. 1249.

CARENTIA Latinitatis incertae atque ita suspectum est: Latini pro argumento, inopia, absentia, vacuitas, egestas, privatio.

+ Per hoc ipsum tamen vocabulum delicatiores, Graecorum ste/rhs1in, ut Scaliger censet de Causis L. L. cap. 69, interpretari malunt, quam cum Cicerone per privarionem. Graecorum enim ste/rhs1is2 non pertinet ad kathgori/an passionis, sed ad kathgori/an substantiae, saltem indirecte et improprie. Conferantur Voss. de Vit. 387. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 14. C. P. 349. Sciopp. de Stil. Hist. 210. ubi Casaubonus de hoc vocabulo notatur.

CARITATIVE Adverbium barbarum Latini, magno cum amore; ex caritate. Voss. de Vit. 799.

CARITATIVVS v. g. colloquium caritativum quemadmodum vocant id, quod Thorunii in Prussia 1645. auspiciis Vladislai IV. Regis Poloniarum inter non nullos trium religionum Theologos institutum erat: Adjectivum est ejusdem census, unde etiam proxime praecedens Adverbium derivatum: Latine dixeris, mutua caritate initus, ad mutuam caritatem stabiliendam spectans.

CARMINICE Adverbium barbarum: dic, metrice; oratione ligata; oratione vorsa. Cell. C. P. 349.

CARNALIS et CARNALITER pertinent ad Latinitatem Ecclesiasticam, quae Vocabula Bibliorum Graeca s1arkiko\s2 et s1arkikw=s2 vertunt. Occurrunt autem nominatim vel apud ipsum Tertullianum, Minucium Felicem, Prudentium, alios.

* Licet Latine dixeris, voluptatibus deditus; proclivis ad inhenesta; homo pravis cnpiditatibus obsequens; totum se tradere voluptatibus; ex carne: non dum tamen omnem horum vocabulorum emphasin expressisti. Quare, in argumento praecipue Theologico, rectius haec et alia ejusmodi vocabula retineantur. Cell. Antib. 14. C. P. 259.

CARPA seu CARPIO Ein Karpe, sequioris aevi est: carpae Vocabulo usus Cassiodorus Lib. 12. Var. Epist. 4; carpio autem occurrit apud Caesarium Miraculorum Lib. 2. c. 31. Plin. Lib. 32. c. 11. hunc piscem vocat cyprinum, media producta. Voss. de Vit. 193.

CARRAGO inis i. e. munitio ex connexis carris hosti arcendo instituta; carrorum constructio, ut sint pro vallo; vallum militare ex carris constructum, Eine Wagenburg, exstat apud Ammianum Lib. 31. c. 20. et Trebellium Pollionem in Gallien. c. 13.

+ Rei ipsius Vegetius meminit L. 3. c. 10. ubi vide Stewechium, itemque Casauhonum ad Trebellium, et Lindebrogium ad Ammianum.

equestris de annulo ad metam proposito; Graece h( i(ppomaxi/a; Sueton. Calig. c. 20. ludus basticus; exercitatio equestris, animi gratia hastis instituta; dimicatio ludicra equestris.

CARTELLVM Ein Cartel, barbarum: denotat vel litteras provocatorias ad pugnam singularem, vel pactionem de transfugis et captivis permutandis.

CARTVA Eine Carthaune, barbarum: non nulli pro eo dicunt, tormentum aeneum majus, vel maximum; quamvis, quum haec Latina circuitio latius pateat, et ad alias quoque machinas bellicas transferri possit, rectius facere videntur, qui, ne obscuriores dicendo fiant, barbarum etiam Vocabulum illud eidem simul adjungunt h. m. tormentum illud aeneum majus, quod barbare vocant cartuam; vel quod minus Latino Vocabulo cartuae insigniunt.

* Schurzfleisch. in Nomenclat. Strateg. p. 25. nuncupat id ballistam ignitam.

CASSARE Cassiren, abdanken, abschaffen, ex medio aevo est: Lat. delere, abrogare legem; refigere legem; inane aliquid atque irritum reddere; abrogare alicui munus, vel aliter pro argumento. Voss. de Vit. 99. et 688.

CASTELLANVM vulgari sermone custodem arcis ejusque conclavium, Germ. Einen Castellan, Einen Bettmeister, vocamus. Sed apud veteres commune erat militum nomen, quibus a Principe commissa esset castelli custodia: ita habes castellanos milites apud Sallustium B. Iug. c. 92.

CASVALIS et CASVALITER minus Latina veteres, fortuitus, incertus, in casu positus; it. casu, forte, forte fortuna, fortuito. Voss. de Vit. 107. Goclen. Silv. Barb. 12. Cell. C. P. 296.

* Casualis occurrit leg. ult. Cod. de necessar. serv. et apud Grammaticos Casus Declinationum respicit: ut formae casuales, ap. Priscian. L. 5. p. 672; et Praepositiones casuales, ap. Probum Lib. 1. p. 1427. ed. Putsch.

CASVS pro vocabulorum forma s. flexione, Prisciani et omnium Grammaticorum est.

* Quod scimus, apud veteres notat 1. non nisi actum cadendi, Den Fall v. g. nivis casus, Wenn Schnee fallt; casus urbis Trojanae i. e. ruina. 2. fortunam, inopinatum eventum et calamitatem.

CATADROMVS male pro decursionis stadio fuit enim catadromus, non nisi funis extentus, per quem s1xoinoba/tai, schoenobatae s. funambuli incederent. Torrentius et Casaubonus ad Sueton. Neron. c. 11. et Dalechamp. ad Plin. Lib. 8. c. 3.

CATARACTA ae, Fem. et CATARACTES, ae Masculinum, re vera Adjectivum est, et tribuitur iis, quae ex alto cum impetu ruunt. Sed pro scopulorum claustris, perquae praeceps fluvius ruit, non optime accipitur. Neque enim cataracta de loco, sed de ipsis fluviis dicitur, qui ex montium cacuminibus in subjecta magno aquarum strepitu cadunt, ut Nilus, Marsyas, Rhenus ad Scaphusium, cet. Quare ipsi praecipites lapsus fluminum, cataractas vocantur, Germanice Wasserfälle.

1. Moles illae, quibus flumina cohibentur. Plin. L. 10. Ep. 69: Expeditum erat, cataractis aquae cursum temperare, Mittelst der Schleussen das Wasser zudämmen. Schurzfl. in Nomencl. Strateg. p. 75. cataractis laxatis subjectam planitiem mergere, Die Schleussen öffnen, und das Land unter Wasser setzen.

2. Portae ex funibus, aut annulis ferreis pendentes, ex ferro lignoque cancellatae, quae pro necessitate demitti atque attolli possunt; cujusmodi adhuc in portis vetustis oppidorum videre est, Germ. Schutzgitter oder Schutzgatter. Earum mentio fit apud Livium Lib. 27. cap. 28. ubi et earum usum notare licet; et apud Vegetium L. 4. cap. 4. Nomen ideo his portis inditum, quod repente, et cum impetu decidant.

3. Praedatrices aves, ut sunt aquilae atque falcones, quod ex alto ruant in praedam, apud Plin. L. 10. c. 44. Conf. Salmasius ad Plin. L. 5. c. 9.

CATASTRVM Ein Register, oder Buch, darinnen etwas nachrichtlich zusammen getragen ist, Vocabulum barbarum medii aevi; at ICtis hodie familiare, et propterea in commentationibus eorum et scriptis publicis tolerandum, ut Vocabulum artis: Latine dixeris, index, commentarius, commentarius; index, quo continentur possessiones, unde publica tributa exiguntur, Das Contributions-Catastrum.

qui posterior peculiarem concinnavit librum, qui inscribitur De catechizandis rudibus: Latine dixeris, in primis fidei fundamentis erudire; imbuere aliquem fidei mysteriis; prima coelestis doctrinae rudimenta alicui tradere, vel inculcare vel aliquem docere. Goclen. Obs. 411.

CATENARE suspectum dic, catenis vincire. At vero catenatus dixit aevum Augusteum, et habet non modo Quintilianus, Claudianus, Columella et Martialis, sed etiam ipse Horatius Epod. 7. v. 7.

* Sed ex eo, quod catenatus probae notae est, haud colligi debet, verbum etiam hoc catenare recte sese habere. Quot enim frequentantur apud veteres ejusmodi Participia, quorum tamen verba dantur nulla v. g. tunicatus, capillatus, togatus, incelebratus, cet? nimirum haud formare inde possumus verba tunicare, capillare, togare, incelebrare. Catenatio (trabium) i. e. colligatio l. coagmentatio trabium.

Catenatio etiam legitur apud Vitruvium. Voss. de Vit. 680. Berrich. Cogit. 26.

CATVS vel CATTVS Der Kater, suspectum: veteres dicunt, hic feles, vel felis, Gen. is, aelurus, Gr. a)/ilouros2. Vossius de Vit. 193; qui tamen in eo haud rectus est, quod Catta similiter ad barbara refert, quo tamen Vocabulo Martialis Lib. 13. Epigr. 69. usus est. Conf. Sect. 2. Voc. Catta.

CAVALCADA Eine Cavalcade, Ein Ehrenritt, barbarum: Lat. dixeris, pompa in itinere equestris.

CAVCVS, i, vel CAVCA ae, Ein Becher, habent Aelius Spartianus et Trebellius Pollio: veteres magis Latina, calix, cyathus media brevi, syphus, crater, poculum, paterea media brevi. Voss. de Vit. 194. Borrich. Cogit. 58.

CAVEDIVM Ein Cabinet, Vocabulum medii aevi: dic, conclave interius; cum Plin. Histor. Nat. Lib. 23. c. 8. sanctuarium Principis; cum Quintil. Declam. 8. sanctuarium arcanorum Principis, Das geheime Cabinet.

CAVITAS Eine Cavitat, v. g. cavitas pectoris, ventris; vel cavitates cordis, cerebri, oculorum, ossium, cet. Medicis frequens, sed nove ab ipsis confictum. Qui elegantius dicendi genus inter eos consectantur, malint cum Plinio Lib. 20. cap. 6. cavum oculi; cava dentium; vel cum Varrone Lib. 4. L. L. Sect. 26. cavatto; vel cum Martiale Lib. 9. Epigr. 89. cavea; vel cum Graecis h( koilo/ths2.

CAVSALIS posteriori aevo dici coeptum: occurrit autem apud Augustinum, et Grammaticos v. g. Conjunctio Causalis. Magis Latine dixeris, quod causas adfert; quod rerum causas respicit; quod ipsas rerum causas rimatur; quod causam rei praecedentis reddit.

Hinc Adverbium ejusdem census, causaliter, apud Augustinum similiter occurrens.

CAVSARE, Active, pro efficere, causam esse; et CAVSARI Passive, pro generari seu produci, utrumque barbare a Scholasticis confictum.

* Causari probae notae est, sed Deponentaliter, significans veram vel falsam cansam dicere; causam adferre; aliquid causae praetexere; causam l. praetextum obtendere; obtentui aliquid sumere; causam interserere v. g. multa causari, Allerhand vorwenden; Tacit. 3. Hist. c. 49: inhabilem labori et audaciae valetudinem causabatur. Er gab vor, dass er zu schwächlich wäre: quo quidem sensu etiam utitur Cicero, Curtius, alii. Goclen. Silv. Barb. 9. Voss. de Vit. 689. Cell. Antib. 148. C. P. 372.

CAVSATISSIME i. e. optimo jure; recte ac jure, suspectum. Positivum causate refert Faber; sed auctoritatem ejus adducit nullam. Comparativum autem causatius i. e. meliori causa, Mit bessern Gründen, producit ex Plinio, et quidem Praefatione Operis ejus. Goclen. Observat. L. L. 72. p. 77. Gunth. Latin. Rest. 88.

CAVSATIVVS i. e. efficiens Philosophis frequens; ceterum vitiosum. Voss. de Vit. 393. Goclen. Silv. 9. Borrich. Cogit. 59.

CAVTELA Latinitatis cadentis est et reperitur in Digestis: veteres pro eo habent, cautio. Cell. Antib. 102. C. P. 204.

CENTESIES barbarum Latini, centies. Voss. de Vit. 107. Borrich. Cogit. 26.

CERTIORARE vitiosum dic, certiorem facere; pro quo tamen Poetae etiam dicunt, certum facere. Goclen. Silv. Barb. 9. Cell. C. P. 204.

* Certioror autem, forma Passiva, i. e. certior fio, est apud Vlpianum L. 1. §. Venditor. p. de Actionibus Emti et Venditi.

CERTITVDO barbarum licet vel ipse Scioppius sermoni suo inferciat: dicendum, certum Gen. Neutr. v. g. certum inveniri non potest, Man kann nicht hinter die Gewissheit kommen; certi nihil est adhuc, nihil certi adhuc habeo, Man hat noch keine Gewisheit davon; it. indubitatum; res exploratissimae veritatis; certa rei ratio. Voss. de Vit. 68. Borrich. Cogit. 26. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 65. seqq. Cell. Antib. 14. C. P. 349. Confer supra Aptitudo; it. infra Incertitudo et Servitudo.

CERVICOSVS Ein Starrkopf, Ein Eigensinn, Ein Hartnäckiger v. g. cervicosi Iudaei, Ambrosius habet: veteres, contumax, cerebrosus; qui est cervice obfirmata et pertinaci animo; homo durae cervicis; qui pertinax est, et obstinatus, vel nimium sui juris sententiaeque, ut loquitur Cicero 1. in Verr. Gr. s1klhrotra/xhlos2. Steph. Expost. 33. Voss. de Vit. 396. Borrich. Cogit. 26. Adverbium autem hinc formatum

CERVICOSE nullam plane quod scimus, auctoritatem habet: Lat. contumaciter; pertinaciter; ad morem hominum rigidae duraeque cervicis. Voss. de Vit. 799.

CHARAXARE (a Fut. xara/cw verbi xara/s1s1w, sculpo; pro scribere, pingere, habent Augustinus, Gregorius Turonensis, et Prudentius; et, Humelbergio explicante, pro scarificare et scalpello incidere et perforare, Apicius. Aug. Buchnerus de Commutata Rat. Dic. Lib. 1. c. 8. p. 149. Voss. de Vit. 690. Vechner. Hellenol. 12. Borrich. Animadv. 60. 61.

CHARTACEVS v. g. munus chartaceum Ein papiernes Geschenck, quo nihil fere in dedicationibus apud litteratos juvenes vulgatius est, apud Vlpianum occurrit, teste Fabro: malim, quod ex charta est; munus litterarium.

* Frid. Taubmannus in libro metrico, Murmelii locis communibus adnexo, p. 107: Chartaceus, inquit, in classicis auctoribus non legitur.

CHORIZARE barbarum dic saltare; cum Ovidio, ducere choreas; cum Horatio, ducere choros; cum Virgilio, plaudere choreas; cum Manilio, exercere choreas.

CHORIZATOR et CHORIZATRIX barbara veteres, saltator et saltatrix. Schox. Phras. ad Voc. Chorizator.

* Petronio Arbitro saltator dicitur choreutes, Graece o( xoreuth/s2. Apud Sueton. Tib. cap. 7. artifex saltationis, Ein Tanzmeister.

CHORVS pro loco in aede sacra seu statione Musicorum, item pro Sacerdotum subselliis, multis perperam dici putatur: est enim proprie canentium vel saltantium coetus. Videtur tamen Cornelio Croco non pessime ad haec transferri posse per tropum. Erasm. in Vall. 234.

CHRISMA i. e. oleum sacrum Graece td xri/s1ma; CHRISMARE i. e. oleo sacro inungere; et CHRISMARIVM i. e. olei sacri receptaculum, Ecclesiastica sunt.

* Inter haec chrisma, atis, tamen majorem auctoritatem habet, quod vel apud ipsum Tertullianum de Bapt. cap. 7. occurrit.

CHRISTIANISSIMVS Hieronymus et Ambrosius malim, valde Christianus; sectator Christi religiosissimus; Christi doctrinae addictissimus. Cell. C. P. 429.

+ Titulus hodie est Galliarum Regis, ex eo derivandus, quod primus Clodoveus in Occidente, ex omnibus, qui tum imperarent, Regibus fidem catholicam amplexus fuerit. Cuinam autem ex illis Regibus primum fuerit datus, auctores non conveniunt. Alias ille etiam Imperatori ab Ambrosio, et a Pontificibus, aliisque Regibus fuit datus.

Reimmanno in Hist. Voc. LL. p. 105. Paulus II. P. R. saec. XV. a. 1469. Regi Ludovico IX. id cognominis primus indidisse putatur.

Et vero in hac ipsa Regii tituli pompa, cave, hoc superlativum recuses, et aliud quid, quod magis Latine dictum videatur, substituas; inepte enim docti sunt, qui in ejusmodi vocibus magis Latina crepant. In ipsa sermonis s1nnafee/ia|, quod toties inculco, elegantioris Latinitatis possis heic et in similibus esse paullo studiosior: at in inscriptionibus et sollemni titulorum forma ab hoc instituto sapienter te abstineas velim.

CHRONICA Gen. chronicae, Isidorus, Gregorius Turonensis, aliique inferioris actatis scriptores, immo et ipse Hieronymus: satius tamen esse arbitramur, loqui et scribere cum antiquis, qui dixerunt Genere Neutro chronicum, i, vel potius in Plurali Numero chronica, orum, uti est apud Plinium Lib. 35. c. 9.

* Sunt vero ta\ xronika\ libri, in quibus adnotatum est, quo temore quidque gestum sit, vel evenerit. Goelen. Silv. 10. Voss. de Vit. 51.

Alias Latinis ejusmodi chronica, dicuntur annales; speciatim Hirtio L. 8. B. G. c. 48. conunentarti annorum; Nepoti Attic. c. 16. historia temporum contexta. Cic. Pro Muraena: Ex annalium vetustate eruere memoriam alicujus rei, Aus alten Chroniken eine Sache ans Licht bringen.

CICATRICARE Eine Narbe machen, zuheilen, Festus, Sidonius Apoll. et alii deinceps medii aevi scriptores; Celsus pro eo, vulnus ad cicatricem tendit; Ovid. Lib. 1. Pont. El. 3. cicatrix ducitur; Plin. Lib. 8. Epist. 5. cicatricem inducere; Plautus, cicatrix coit, Die Wunde heilet zu; Cic. contra Rull. 3. c. 2. refricare obductam jam reip. cicatricem, Die verharrschte oder zugeschrumpfte Wunde wieder aufkratzen; Seneca Ep. 2: Non venit vulnus ad cicatricem, in quo crebra medicamenta tentantur.

CICINDELA pro lucerna pensili tota ardente nocte, Eine Nachtlaterne, barbare: notat enim non nisi insectum, noctu lucens, a candela dictum, Graece lampuri\s2, vel lampouri\s2, Eine Lichtmücke, Ein Iobanniswürmchen. Voss. de Vit. 121. et 398.

* Cicur, uris autem, mediâ brevi Adjectivum Generis omnis, et Verbum cicuro, are, i. e. mansuefacere, probae notae sunt.

CIFRA vel ZIFERA Eine Ziffer, Vocabulum quidem extra Latinam civitatem apud Mathematicos natum, arcessitum ex Oriente, ab Hebraea radice [gap: Greek word] , numeravit; at necessarium tamen in tradenda arte, quae verborum etiam elegantissimas circuitiones respuit, quum Philosophum oporteat esse, quod dicitur, brevem, nec tam verba, quam rem ipsam curare.

* Pomponius Mela L. 1. c. 12. litteras vocat. Ad quem locum Isaacus Vossius ita commentatur: Notum apud omnes gentes, antequam CIFRAE, quas vocamus, essent repertae, litteras pro numeris in usu fuisse. Nec tamen adeo recens est cifrarum usus, atque plerique existimant.

Alii vocant eas, numerorum notas, it. numerorum characteres, it. notas Arithmeticas. Sueton. Caes. c. 56. Per notas scribere, sic stucto litterarum ordine, ut nullum verbum effici possit. Conf. 10. Alb. Fabricii Bibliograph, Antiq. p. 613. et 10. Bapt. Portam de Furtivis Literarum Notis, vulgo Ziferis.

CIRCVLARIS Adjectivum, non nisi apud scriptores medii aevi occurrit: Cic. Somn. Scip. c. 3. quod in orbem circumque fertur.

* Hinc perperam dicitur, litterae circulares, Ein Circularschreiben: pro quo Sueton. Caes. c. 41. libelli circum tribûs missi; alii, litterae ambulatoriae; litterae ad singulos ambulantes. Hirtius B. Afr. c. 26. literas circum provincias conscribere, Ein Circularschreiben ausgehen lassen.

Semicircularis tamen extat apud Columellam L. 5. c. 2: unde conjicere ausim, simplex Circularis apud veteres fuisse in usu.

CIRCVLARITER Adverbium, similiter apud neminem veterum: quibuscum dixeris, circum circa; in orbem; circulatim; cum ambitu et circuitione. Voss. de Vit. 799. Borrich. Cogit. 26.

CIRCVMFERENTIA Apulejus Florid. 4 elegantius scripturus, praefer, extremitas, quae in orbem circumque fertur; peripheria, h( periferi/a.

CIVILIS pro comi humano, polito, modesto, bene morato, perperam: veteribus est ad cives pertinens v. g. civilis victoria, civile jus, civile bellum; it. clemens, moderatus, vel in quo est prudentia politica. Parei Lex. Crit. 203 et 226. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 127. Ergo

CIVILITAS pro humanitate s. ea virtute quae ad convictum et consuetudinem civilem pertinet, quae omnem vultum, habitum et gestum corporis, quin orationem ipsam ad quamdam decori atque elegantiae rationem, qua placeat probeturque, dirigit et moderatur, rusticitati contraria, Germanice Die Höflichkeit, ejusdem notae est: notat autem apud veteres fere prudentiam civilem, Die Staats-Klugheit, et, quae cum hac conjuncta esse debet, moderationem animi.

CLARIFICO Lactantius L. 3. c. 18. et Sedulius in Ioh. II. Plinium quoque in partes vocant ex Lib. 20. cap. 13: Nasturtium clarificat visum: sed nullum hoc testimonium est, quum Harduinus testetur, in omnibus MSS. esse compurgat. Cicero pro eo habet, illustro, clarum facio. Cell. C. P. 289.

* Clarificatio exstat apud Cyprianum Ep. 77. c. 2. (Oxon. 76.) et Augustinum octoginta trium Quaest. 62. Clarificus Catullus habet Carm. 65. v. 125.

CLAVSVRA vel CLUSURA occurrit in Codice Cassiodoro, et omnium creberrime in scriptoribus medii aevi, et significat inclusionem, recessus occultos et loca abdita, it. castellum, et arcem praesertim in limite, Ein Grenz-Schloss, Eine Grenz-Vestung. Voss. de Vit. 400. Borrich. Cogit. 27.

Vegetio etiam significat Eine Belagerung, Eine Bloquade; pro quo tamen malim obsidio.

COACTE i. e. vi per vim, vi adactus, vi adductus, Tertullianus. Comparativum vero coactius non solum Tertullianus, sed etiam Gellius, Macrobius, Ammianus Marcellinus habent. Voss. de Vit. 800. Cell. C. P. 137. Borrich. Cogit. 61.

COADIVTO barbarum Lat. adjuvo; simul adjuto. Voss. de Vit. 692. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 16.

COADIVTOR patronum qualemcumque reperit in Grutero, qui inscriptionem quamdam adfert, hoc prae se ferens Vocabulum: Latine dixeris, adjutor; collega; qui operam alicujus subit vicariam; Episcopus designatus; vel aliter pro argumento. Goclen. Silv. 21. Voss. de Vit. 692. Borrich. Cogit. 61. 62. Cell. C. P. 349.

COAETANEVS Apulejus Tertullianus, Hieronymus et Isidorus: veteres pro eo habent, aequalis, Gr. o(mh/lic, h(likiw/ths2.

COAEVVS Hieronymus et Prudentius malim, homo ejusdem aetatis; aetatis ejusdem scriptor; iisdem temporibus scriptor; homo illius aetatis, qua ipse erat; alicujus aetate conjunctus; cum aliquo aetate conjunctus; Gr. s1u/gxronos2. Voss. de Vit. 403. Sciopp. de Stil. Hist. 163. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 259. Borrich. Cogit. 62. Cell. Antib. 103. C. P. 137.

+ Locus Ciceronis Orat. in Vatin. cap. 13. qui pro coaevus adducitur, habet non inter coaevos, ut vulgo legunt; sed inter coquos: quemadmodum Turnebus L. 21. Advers. c. 11. animadvertit.

* Qui eodem tempore vivunt, sed diversis annis et disparibus; hi sunt nostri coaevi, s1u/gxronoi, i)s1o/xronos2: qui vero totidem annos natus est; hic nimirum noster est coaetaneus, aequalis, o(mh/lic, h(likiw/ths2. Is, qui mea aetate vivit, annis ferme par, sodalis meus, Mein Compagnon, mein alter Schulfreund; non s1u/gxronos2, sed aequalis meus dicendus est. Ita v. g. Cicero et Augustus fuerunt s1u/gxronoi, coaevi, ejusdem aetatis; sed non aequales l. coaetanei: nam Cicero Augustum aetate superabat. Lutherus autem et Melanchthon et s1u/gxronoi fuerunt et aequales.

+ Critici, opinor, non satis huc usque ista distinxerunt. Subtilior tamen, quam par est, nemini heic temere videbor, qui scripta veterum cum cura excusserit. Si quis forte auctoris locus occurrat in contrarium, is sane respectu eorum, qui hanc differentiam corroborant, vix venret in numerum.

COELICVS a, um, pro coelestis, amant hodierni versifices: qua veterum id faciant auctoritate, ignoramus. Quum jam cecidisset Latinitas, Caroli M. temproibus, crebro usi sunt scriptores in metro. Sed obscurior horum auctoritas est, quam ut inde probari queat.

+ Loco, qui ex Statii Silv. 2. 3. coelica tecta subit, vulgo adfertur, nihil conficitur. coelica tecta enim ibi notant domum in urbe apud montem Coeium, vel domum gentis Coeliae. Cell. Antib. 15. C. P. 297. Kappius ad Iensium 84.

COELITVS i. e. de coelo divinitus ou)rano/qen, veteres ignorant; usurparunt tarmen juniores, Lactantius, Hieronymus, Prudentius, Orosius, Cyprianus, Amm. Marcellinus. Voss. de Vit. 108. Cell. Antib. 104. C. P. 204. Borrich. Cogit. 63.

COENOBITA a Graeco koinobi/ths2, etsi auctoritate veterum destituitur; tamen sine cujusquam offensione usurpes: quemadmodum etiam alia Vocabula, quorum origo cum re ipsa, quam denotant, nova est; praesertim si in Latio nullum exstet, quo impressa rei veteribus Romanis ignotae intelligentia satis apte, et ita, ut sine interprete intelligas, denotari queat. Consentit Vossius de Vit. 404; De hujusmodi, inquiens, ut in re nova, nolim contentionis funem ducere. Notum quippe, ut Monachis Christianis (de Iudaeis enim, qui Esseni dicebantur, nunc non loquimur) origo fuerit a Paullo Thebaeo, sicuti in vita ejus proditum est a B. Hieronymo. Monachorum vero alii seorsum singuli vixere, ut eremitae; alii gregatim, ut coenobitae.

* Descendit a Coenobio: Coenobium autem, Germ. Ein Kloster, vocabulum est Ecclesiasticum, Gr. koino/bion i. e. locus convictûs l. vitae communis. Exitat quidem etiam apud Gellium Lib. 1. cap. 9. extr. Graece; sed lectio est suspecta.

COEXSISTO et COEXSISTENTIA Philosophica et barbara: dic, una exsisto; it. actus aliquis una exsistendi Graece h( s1unous1i/a

COGNOSCIBILIS e, natum in scholis Philosophorum: Latini, quod cognosci potest; cujus cognitionem capere possumus; cognitionem sui habens; quod cadit in humanam intelligentiam. Voss. de Vit. 404. Borrich. Cogit. 27. Goclen. Probl. Gramm. 5. cap. 35. Cell. Antib. 16.

+ Ciceronis locus Verrin. 5. cap. 14. extr. unde quidam hoc vocabulum producunt, non vacat mendo. Gruterus enim ibi pro cohibitio legit prohibitio.

COINCIDO Grammaticis unde est, relinquendum: Latin. simul incido; concurro; tantumdem valeo; eodem redeo; vel aliter pro argumento. Voss. de Vit. 97. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 16. C. P. 349.

COLENDISSIMVS rejicitur dic admodum, in primis, cum primis vel maxime colendus. Voss. de Vit. 90. Geclen. Controv. 29. 30. Borrich. Cogit. 27.

* Ex Analogia linguae Latinae Participia in dus non admittunt gradûs comparationis: confer infra Observandissimus it. Reverendissimus. Columella tamen L. 10. de Cult. Hort. v. 396. habet trembundior, a tremebundus.

COLLICA ae Germ. Die Colique, Medici; at quo auctore veteri, nescio: colicus non nisi Adjectivum est, et, quod scimus, pro morbo, non nisi cum Substantivo ponitur v. g. dolor colicus; cruciatus colici.

* Cic. L. 7. ep. 26. ex intestinis laborare, Die Colique oder das Reissen im Leibe haben. Gell. L. 12. c. 5. doloribus cruciatibusque alvi, quod Graeci colon dicunt, adflictari. Scribon. Larg. n. 21. colo infestari.

COLLATERALIS barbarum Latini, a latere constitutus; proximus; ab latere oppositus; claudens latus alterius. Voss. de Vit. 405. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 16.

COLLATIO pro convivio vel coena collaticia, perperam. Lossa exprimit per modicam et vespertinam coenulam seu refectionem; Cicero Cat. c. 13. per accubitionem epularem amicorum. Goclen. Obs. 411. Niss. de Ortu et Occasu L. L. 227.

* Hinc pro locutione barbara: Collationem facere, Collationem habere, Parvas collationes halten, Eine Collation halten, kleine Collationes halten; cum Cicerone dixeris, coenulam apparare, coenulas facere, coenitare.

Collatio Latine est vel comparatio, vel pecunia sponte collata, Eine freywillige Beysteuer: qua quidem notione posteriori Suetonas Ner. c. 38. 44. et Calig. c. 42. et alibi subinde utitur. Plinius etiam in Panegyr. c. 41. habet, collationes remittere, Die Beysteuern erlassen.

COLLECTA ae, in Ecclesia nove usurpatur 1. pro pecunia viritim collecta, seu collectione stipis voluntariue. 2. pro formulis precum symbolicis, quibus Sacerdos et coetus cantando sibi invicem respondent.

Pro coena collaticia seu pecuniis, quae ab iis, qui communi sumtu erant una coenaturi, conjectabantur, probum est, licet rarum v. g. Cic. 2. de Orat. cap. 57. collectam a convivis exigere.

COLLEGIALITER v.g. collegialiter cum aliquo vivere, barbarum. Latine dixeris, pro communis muneris conjunctione cum aliquo vivere; pro sortis necessitudine, quam munus publicum inter nos conjunxit, tecum vivo. Et pro collegialiter convenire, Latine dixeris ad modum vel formam collegii convenire; secundum collegii statuta convenire consultandi ergo.

COLLEGIATVS a, um, etsi ignotum sit classicis scriptoribus; non tamen plane barbarum, quum in Codice Theodosiano legere sit, municipes collegiati et corporati urbium l. 5. de Locat. Fundor. Emphyteut. i. e. ex civitatibus publici ministerii causa conscripti, ac certum corpus et collegium constituentes.

* Atque hinc tolerari quodammodo possit in vita negotiali, et sollemnioribus inscriptionibus, templum collegiatum; pro quo tamen in ipso sermonis contextu rectius ac magis Latine scripseris, templum Academicum, vel pro argumento etiam templum singulari Venerabilis Collegii cultui sacro dicatum; templum collegio proprium.

+ Collegiatum templum a)kurolo/gws2 dicitur, quasi templum in collegii alicujus corpus redactum sit, quod in usum Collegii cujusdam patet.

* Latine dixeris: Diurnis recitationum operis districtum esse, Viel Collegia lesen. Navus in Iuridicis, quas habet, scholis, Der

fleissig juristische Collegia lieset. Sueton. Grammat. c. 6. dimittere scholam, Das Collegium endigen, aufhören zu lesen.

COLOBIVM i. e. tunica brevior sine manicis, Ein Leibrock ohne Ermeln, Ein Koller, Codex Theodosianus LIb. 19. Tit. 10. Cassianus Institut. Lib. 1. sive de Habitu Monachorum cap. 5. Isidorus, et alii scriptores medii aevi. Nimirum accepere Latini juniores a sui temporis Graecis, qui itidem kolo/bion dicunt, quasi kolobo\n, hoc est, mutilum, eo quod careat manicis. Voss. de Vit. 405.

* Vestis erat in Ecclesia primitus Episcopis propria; dein in promiscuun usum venit Monachis, Eremitis et aliis.

COLONELLVS Ein Colonell, oder Oberster, Vocabulum novum, a Gallis arcessitum: Lat. Tribunus militum. Heins. in Silv. Duc. p. 46. pro eo habet Moderator legionis; it. p. 61. legioni popularium praefectus.

COMBINARE Augustinus Confess Lib. 8. c. 6. et Sidonius Apollinaris: magis Latina, jungere, connectere, conglutinare, coagmentare. Voss. de Vit. 693. Borrich. Cogit. 64. Cell. Antib. 17. C. P. 298. Sed

COMESTIBLIA i.e. quae comedi possunt, Sachen, so zu essen stehen, barbarum: dic cum Horatio Lib. 2. Sat. 4. v. 43. edulia.

COMINVS non significat in loco propinquo, sed e loco propinquo. v. g. Cominus spectabat, Cominus pugnabat.

* Par ratio est in tw=| Eminus, quod haud denotat in loco remotiori, sed e loco remotiori.

COMITATIO Die Begleitung, Das Gefolge, barbarum: Lat. comitatus v. g. magno comitatu venire, Mit einer starken Suite kommen, Sen. Ep. 7. Voss. de Vit. 407. Borrich. Cogit. 27.

COMITIA abusive conventus Principum aut optimatum hodie dicuntur; quum sint tantum populi. Goclen. Observ. 36. Voss. de Vit. 137. Borrich. Cogit. 27. Defens. Voss. 271.

* Atque hinc sane liquet, quando Ordines Provinciales, Die Landstände, populum repraesentant, quum deliberandi ergo de communi salute conveniunt, recte quidem tunc, saltem vi medioeris Analogiae, dici comitia, Der Landtag: at inconvenienter vocari Comitia Ratisbonensia, si ad vim nativae notionis cuncta exigas, eo quod ibi non populus, sed Principes ac reliqui Proceres per legatos suos appareant; quamvis communi usu et ore omnium ita increbuit. Rectius dixeris haec, citra tamen usum communem, in elegantioris orationis nexu, perpetuos illos conventus, quos S. R. I. Principes ac Proceres per legatos suos Ratisbonae agunt.

Haec ita in scholis disputari possunt, et in eloquentia civili quoque interdum secundum linguae a)kri/beian efferri: circumspecte tamen id fiat velim, ne in publicis negotiis videamur perplexe loqui. Neque: vero est, quod tantopere reformidemus nomenclaturam Comitiorum Ratisbonensium, quum, veteri Rom. rep. sublatâ, nihil ambiguitatis parere id amplius queat, et vox Comitiovum novâ aliquâ pro hodierno Imperii nostri statu notione aucta sit.

COMITISSA non nisi ex medio aevo arcessi potest: rectius, Domina Comes: Illustrissima Comes; nam Comes apud veteres generis dubii est. Voss. de Vit. 66. et 407. Borrich. Cogit. 27. Cell. C. P. 350.

COMITIVA ae, pro dignitate Comitis, Cassiodorus Lib. 3. Var. Epist. 12; et pro societate sive comitatu vinae, Petrus Blesensis, aliique medii aevi scriptores. Voss. de Vit. 407.

COMMASTICARE Aemilius Macer scriptor aeneo saeculo dignus, licet ad argenteum referri vulgo soleat: magis Latinum, manducare. Borrich. in Voss. 161. Cell. Antib. 65. C. P. 310.

COMMATER Die Gevatterin, barbarum ex medio aevo: malint eruditi dicere offerentem, vel susceptricem, vel sacrae initiationis arbitram; vel respectu eorum, qui una infantem nobiscum Deo obtulerunt, baptismi foedere infantis cujusdam nomine cum Deo inito nobiscum conjunctam: sacrae sponsionis lege nobis conjunctissimam; vel respectu parentum, ex baptismo alteram prolis nostrae parentem. Voss. de Vit. 407. Borrich. Cogit. 27.

* In sollemni tituli inscriptione, ceu vocabulum novae rei inditum, et Ecclesiasticum, quin etiam in ipso sermonis contextu toleretur, praesertim si locus et argumentum ita poscat.

appellantur, vel praefecturae sacrae ordinis Teutonici, vulgo commendae, Germ. die Commenthereyen: et

COMMENDATOR pro Praefecto Equitum sacri ordinis, quem vulgo Commendatorem vocant, Ein Commentburer, Ein Comter, Ein Commendeur; Vocabula Ecclesiastica medii aevi sunt, inque solemnioribus titulis perspicuitatis ergo retineantur.

* Praefecturam Equitum sacri ordinis Lat. dixeris id, quod est Germanice Eine Commenthurey.

Commendator pro eo, qui atiquem alicui landat vel commendat, non modo occurrit apud Symmachum et Fl. Vopiscum, quorum loca Fabti Thesaurus allegat; sed erium apud ipsum Pinium L. 5. Ep. 23: Neque enim cuiquam tam clarum statim ingenium est, ut possit emergere, nisi illi materia, occasio, fautor etium commendatorque, contingat.

COMMENDATORIVS Sidonius Apollinaris: veteres, commendaticius. Voss. de Vit. 408. Borrich. Cogit. 64. Cell. Antib. 17. C. P. 298.

COMMENSALIS suspectum, et confictum videtur ex Graeco s1untra/pezos2: Latini, covictor, mensae socius; qui Graecis etiam s1umbi/wtos2, et s1u/ssitos2 dicitur. Voss. de Vit. 408. Borrich. Cogit. 27. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 259. Cell. Antib. 17. C. P. 350. Schor. Phras. 202.

* Dixi, Latinos habere convictor. Ita enim Cicero suos commemorat familiares, et quotidianos convictores.

COMMERCIARIVS Ein Einkäufer, Ein Mäkler, barbarum medii aevi; quemadmodum kommerki/rios2 similiter dixere Graeci posteriores: dic, negotiator; Graece s1unwnh/ths2; cum Cod. Iust. comparator. Voss. de Vit. 406. 407.

COMMISSARIVS vocabulum Iuridicum, scilicet in Adjectivo composito fideicommissarius, v. g. fideicommissaria bereditas, i. e. quae ex fideicommisso est; fideicommissaria verba i. e. quae ad fideicommissa pertinent. Quod Adjectivum tamen etiam in Substantivum degenerat v. g. fideicommissarius i. e. cui fideicommissum cedit: ut legatarius, cui legatum cedit.

Porro Substantive positum pro eo, cui aliquid gerendum, vel dijudicandum committitur, valde frequens; sed praeter usum veterum: nec in titulis tamen, et vita negotiali temere rejiciendum. Latine heic dixeris extraordinarius judex, si jus decidendi simul habet; vel rei inquisitor, si jure decidendi et decernendi facultate non est instructus; vel aliter pro argumento. Voss. de Vit. 408. Borrich. Cogitat. 27.

COMMISSIO pro procuratione rei mandatae, vel, pro argumento, etiam potestate l. jure l. auctoritate inquirendi, Germ. Eine Commission v. g. peculiari auctoritate ad eam rem inquirendam instructus est, Er untersucht die Sache, vi specialis commissionis; barbare.

* Commissio veteribus est initium, l. certamen v. g. Cic. L. 15. ad Attic. ep. 26. ab ipsa commissione ludorum i. e. initio ludorum; it. commissio Poetarum, quae Graecis dei=cis2, e)pi/deicist it. a)gw\n dicebatur. Commissiones etiam pro scriptis ipsis, quae in ejusmodi commissionibus edebantur, et Graece appellabantur a)gwni/s1mata, Caligula posuit; quum Senecam, commissiones meras componere, arguere, ut Suetonius in ejus Vita cap. 53. refert. Notabat enim in eo dicendi genus, quod magis ad pompam et ostentationem, (utpote quam soleant spectare praecipue, qui committunt sua opera) quam gravitatem comparatum esset. Vide ibi casaubonum et Iustum Lipsium in judicio super Seneca ejusque scriptis, quod in Prolegomenis leges.

* Auctores classici has fere locutiones heic frequentant: dare alicui negotium, Einem eine Commission auftragen; recipere mandatum, it. partes aliquas excipere, Eine Commission auf sich nehmen; negotium alicujus curare, l. procurare, Elines Commission ausrichten; mandata alicujus diligenter persequi, Eines Commission wohl in Acht nehmen; de mandatis agere, Die Commission ablegen, nach dem Inhalt des Commissarii handeln.

Commissionem ratificatam, it. commissionem plenariam et firmam, quam barbare vocant, Latini auctoritates appellant.

* Ita Cicero Verr. 2. cap. 3. legationes cum publicis auctoritatibus ac testimeniis convenisse dicit. Schor. Phras. ad Voc. Auctoritas.

Aliis dicuntur litterae fidem facientes, Das Commissorium, oder bey Gesandtschaften das Creditiv.

* Elegantius autem auctoritatis vocabulum heic usurpatur; quemadmodum etiam transfertur ad alias litteras publicas, vel quae saltem fidem publicam habent. Ita v. g. Seneca L. 4. Controv. 22. auctoritatis tabellas, quas emtionis paullo ante dixerat, Einen Kaufbrief; et ICti instrumenta auctoritatis vocant, quibus origo rerum et probatio juris nostri continetur.

officii sui admonetur, Symmachus, Ammianus, et alii sequiores: veteres, monitum, montitio, commonitio, admonitio. Cicero frequentat admonitum, i, et admonitus, ûs.

COMMVNITER pro vulgo plerumque, vulgariter, invenio apud Lactantium Lib. 5. c. 12. n. 3. Quod scimus, veteribus idem est, quod sine partitione, non divise, non separatim, seorsum, conjunctim, pariter, simul, universe, de communi sententia, koinw=s2: opponiturque ei proprie, vel separatim; non vero insolenter et ruro. Cic. ad Brut. Lib. 13. Ep. 13. 1: Alia epistola communiter commendavit tibi legatos Arpinatum; hac separatim Quintum. Idem pro Rosc. Am. c. 37: Iste Roscius omnia cum Chrysogono communiter possidet, Er sitzt mit ihm in ungetheilten Gütern. Liv. Lib. 1. c. 10: Tres populi communiter bellum parant; et c. 45: Dianae Ephesinae templum communiter a civitatibus Asiae factum, Germ. Mit einander, zusammen.

* Hinc minus Latine dicitur: Communiter fit, ut docti negligentius litterarum ductus pingant. Dicendum heic erat: Vulgo fit; ita fere fieri consuevit, ut etc.

+ Vulgare tamen, et commune; item commune et contritum; item commune et pervagatum, apud Ciceronem interdum conjungi, ut polyonyma, nec inficior, nec dissimulo. Sic dicere heic potes: vulgaris et communis error fere jus fecit loquendi i. e. legem vel morem loquendi. Ius enim a Latinis etiam pro more accipitur.

Immo communis a(plw=s2 positum, interdum apud Ciceronem pro vulgavi et vili ponitur. v. g. L. 2. Fam. Ep. 3: Spectabant communes mimos semisomni. Germ. Gemeine, schlechte Commoedianten.

Communiter autem Adverbium, notione hac apud scriptorem classicum non dum repertum est. Goclen. Observ. 123. Barbarism. 10. Cell. Antib. 149. C. P. 372. Erasm. in Vall. 225.

COMPAGINARE Prudentius Augustinus, Frontinus, et Ammianus Marcellinus: rectius, conjungere, compingere, copulare, coagmentare. Voss. de Vit. 693. Borrich. Animadvers. in Voss. 68.

COMPASSIO Hieronymus Ep. 89. c. 4. ad Augustinum, et Tertullianus de Resurr. CArnis c. 40: magis Lat. misericordia, miseratio, commiseratio, doloris societas, Gr. s1umpa/qeia. Voss. de Vit. 40. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 17. C. P. 298. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 203.

COMPATER Vocabulum Ecclesiasticum, barbaris demum, ut quidam putant, saeculis effictum: haud repudiandum tamen in sollemniori tituli inscriptione; quin toleretur etiam in ipso sermonis contextu.

Alii utuntur Vocabulo propater, quod propis forsan ad Latinitatem accedit. Locabatur versu Frischilinus:

Borrichio sponsor fidei sacrae dicitur: aliis, pater lustricus offerens; susceptor; sacrae initiationis arbiter; baptismatis testis. At respectu eorum, qui una infantem nobiscum Deo obtulerunt, baptismi foedere infantis cujusdam nomine cum Deo inito conjunctus, aut simili modo, si res illa omnino Latine reddenda sit. Voss. de Vit. 410. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 18. C. P. 350. Confer. infra Susceptor.

* Schurzfl. in Ep. Arcan. p. 163: ad sacrum fontem esse sponsorem, Gevatter stehen; alii, de fone sacro levare s. suscipere infantem, Ein Kind aus der Tauffe heben.

+ Natalis Comes, teste Sylburgio, vel etiam eos, qui in adornanda Mythologia sua ipsum adjuvassent, compatres vocitavit. Ita enim Fr. Sylburgius in Epistola dedicatoria, qua Nicoloi Erythraei Virgilium Natali offert, alloquitur hunc: Quum redivivum (scil. Virgilii ab Erythraeo procurati) opus veluti COMPATREM desideraret, statim de te, Vir Clarissime, cogitare coepi; nec me ullius hominis animum tuo vel promtiorem, vel aptiorem ad hoc munus inventurum judicavi. Nam quemadmodum tu nos ante biennium ob diligentiam Mythologiae tuae impensam, honorifico illo COMPATRVM nomine dignandos censuisti; ita nos vicissim te id ipsum officium nobis in hoc opere tuendo ac fovendo minime denegaturum speravimus.

Pro convenire usurpat Pseudo-Ovidius, quando scribit: nec se bene compatiuntur liver et ambitio.

Vtitur eo quoque Alcimus Avitus Lib. 3. extr. et antiquus litterarum sacrarum Interpres; sed alia notione, nempe pro una pati, Zugleich leiden: nec dubium est, quin hac notione ad Graecum s1umpaqei=n formatum fuerit.

Mitleiden mit jemandes elendem Zustande haben: quem significatum idem Pseudo-Ovidius, Hieronymus, Cyprianus, aliique sequioris aevi frequentant. Cicero, ejusque aequales pro eo dicunt, misereri alicujus; commiserari alicujus; miserari alicujus casum; commiserari alicujus fortunam; dolere casum alicujus; dolere vices alicujus; commoveri; misericoridâ alicujus moveri, commoveri, permoveri I. capi; miseria alicujus capi; casu alicujus adfici; alicujus calamitatem existimare suam; misericordiam suam alicui tribuere; me memoria ejus, misericordia, desideriumque tenet; impertire misericordiam alicui; frangi saepe misericordia alicujus. Cicero etiam in epistolis subinde Graeca verba s1umpa/qeia, s1umpa/xw et s1umpaqw=s2 heic usurpat. Goclen. Silv. 10. Voss. de Vit. 693. Schor. Phras. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 203. Cell. C. P. 298.

* In sacris tw=| Compati, opponitur to\ Conglorificari, quod aeque barbarum est. Pro quo posteriori Lat. dixeris, una gloriosum fiert. Etenim cum Christo non simul; sed und patimur: nec simul; sed und gloviosi fimus. Conf. differentiam illam, quae infra Sect. 2. hujus Part. circa has binas voculas inculcatur.

COMPATIBILIS et INCOMPATIBILIS vocabula Philosophica, veteribus ignorata: Latine dixeris, quae amice conspirant; it. quae coire societate nequeunt; quae mutuum respuunt commercium.

* Simplex patibilis i. e. tolerabilis, bonae notae est, et exstat apud Ciceronem.

COMPATRIOTA barbarum dic, sympatriota, Gr. s1umpatriw/ths2, patriw/ths2, popularis, conterraneus. Voss. de Vit. 79. et 411. Borrich. Cogit. 27. Volla Eleg. L. 4. c. 8.

* Simplex patriota, quod Graecam originem habet, hac notione tolerabile est; sed pro eo, cui curae cordique est salus reipublicae, pertinet ad barbaros: quo de vide, quae infra ad hanc voc. occurrunt.

* Veteres Latini, Plautus, Cicero, Livius, Horatius, Martialis, non nisi notione furti reique indecorae eo usi sunt, ut sit furto auferre, rem alicui furtim subducere v. g. compilare aliquem, aedes, templa omnibus ornamentis, Liv. L. 44. c. 7; fana, rempublicam, Germ. Bestehlen; item compilare pecuniam, vestes, Geld, oder Kleider weg mausen. Improprie etiam et figurate dicitur ab Horatio: Crispi scrinia compilare et a Cicerone, ICtorum sapientiam compilare: quae etiam impropria significatio aliquid indecori notat. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 134. Cell. Antib. 149. C. P. 373.

Compitare, iuquit PRASCHIVS de Barb. 45, pro colligere, bonam in partem, Latinum haud putant. Itaque per convicium dictus Maro ab aemulis compilator veterum. Viderint ergo, qui conditores Iuris Iustinianei sic appellitant. Festus tamen notat: compilare est cogere, et in unum condere. Et Isidorus: COMPIIATOR; qui aliena dicta suis permiscet: sicut solent pigmentarii in pila diversa mixta contundere. Non exscribo, sed commendo, quae disserit hac de re Taubmannus in Plauti Menaech. 4, 1, 2. Hactenus Praschius.

+ Compilare, inquit ad Festum SCALIGER, Verbum militare est, pro cogere. Nam pilatum agmen dicebatur, perssum ac densum. Scaurus: pilatim exercitum duxit i. e. strictim ac dense: ab eo pilare est premere, cogere. Pilatim et passim iter facere, opponuntur. Ab eo igitur compilare; non, ut Asconius, (et Carolus de Aquino Misc. 237. ex Apulejo observat,) a pilis, (ut quasi sit pilos evellere ): quem saltem modulus debuisset inducere, ut aliter existimaret. Qui igitur omnia pressim colligit, dicitur compilare, cogere, et in unum condere, ut Festus exponit. Haec Scaliger: cujus sane patrocinio uti possunt, qui pro minus Latina verbi hujus notione pugnant.

COMPLACENTIA barbarum est et cusum videtur ad formam tou= displicentia, quo Seneca de Tranq. c. 2. utitur: Lat. oblectatio, Gr. e)udoxi/a. Voss. de Vit. 411. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 18. C. P. 350.

* Hinc pro eo, quod barbare dicunt Complacentia mihi est, Complacentiam habeo hac in re; dicendum, Mihi sic placitum; Oblecto me hac re; In hac re adquiesco.

Sin eo denotatur barbare Die Complaisance; Latine dixeris, placendi studium; obsequium; humanitas.

COMPLANTATVS Ambrosius Ep 42. et Vulgatus Rom. c. 6. v. 5: dic, una plantatus.

COMPLETORIVM barbarum Cicero, complementum. v. g. de Orat. Inculcata reperias inania quaedam verba, quasi complementa numerorum.

COMPLEXIO Firmico Lib. 5. c. 9. et Medicorum filiis significat temperaturam; corporis constitutionem, naturam seu adferctionem, kra=s1in; sed praeter usum veterum: quibus nihil aliud notat, quam complexum seu copulationem, et quam nostrae tempestatis Dialectici

conclusionem appellant, nempe enuntiationem, quae ex propositione, quam majorem, et adsumtione, quam minorem vocitant, necessario sumitur. Voss. de Vit. 138. Goclen. Syllog. Voc. Obsol. et Barbar. 299. Sciopp. de Stil. Hist. 87. Borrich.. Cogit. 27.

* Complexio pro complexu, Germ. Das Embrassiren, occurrit rarius; pro copulandi actu, Gemr. Die Zusammenfassung, saepius. Cic. L. 3. de Orat. cap. 47: Complexio verborum, quae uno spiritu volvi potest.

COMPLEXIONATVS autem prorsus barbarum: Lat. eâ est corporis constitutione seu temperaturâ. Goclen. Obs. 77.

* Hinc pro minus Latino ac barbaro habendum, vulgo quod dicunt: Bene complexionatus est, Bonam complexionem habet. Latine pro eo dicas, Firmam corporis constitutionem habet, Homo bene constitutus est. Schori Phras. ad Voc. Constituere.

COMPLICES i. e. facinoris socii, participes sceleris, barbarum, aut saltem semibarbarum. Habent hoc nomen Prudentius, Salvianus, Cassiodorus, Isidorus, Sidonius Apollinaris.

+ In Ciceronis Oratione I. in Catilinam pro complicium, quod quidam libri habent, comitum legi debet, ut jam olim Valla vidit: et ita omnes meliores codices: monitumque idem est ab Henr. Stephane in Pseudo - Cicerone p. 41. 42. Vnde recte Marius Nizolius in Lexico suo Ciceroniano vocabulum hoc inter cetera non recensuit. Alii etiam hoc vocabulum semibarbarum probant ex Sallustio; cujus tamen locus mendosus est.

Ciceroniana sunt: gregales alicujus: socii et participes consilii vel criminis; sceleris atque amentiae socii; audaciae satellites atque administri. Tacitus dicit, sceleri vel crimini connexi. Goclen. Obs. 5. Sciopp. de Stil. Hist. 210. et 229. Voss. de Vit. 411. sq. Cel. C. P. 299. Borrich. Animadv. in Voss. 69. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 202. Valla in Anton. Raudens.

COMPONISTA Ein Componiste, barbarum: dixeris pro eo Graece, e)piqumi/a, melopoeus; Latine, qui legibus artis Musicae concinnat cantionum seu canticorum sonandi modos; cantûs harmonici, vel modulati carminis, vel tibiarum et fidium modulati cantûs componendi artifex; qui ad verborum vim et ad affectum concitandum sonorum Musicorum discrimen et intervalla exigit et ad certam aliquam symphoniam componit; qui cantica Musicis notis expedire potest.

* Musicis notis cantica excipere, Lieder componiren. Vid. Quintil. L. 1. c. 12. edit. Burm. p. 124. Cic. L. 3. de Orat. § 102: Ab eo, qui facit modos, summittitur aliquid, deinde angetur, exteruatur, inflatur, variatur, distinguitur. Plin. L. 4. ep. 19: Versus quidem meos cantat formatque citharâ, non artifice aliquo docente, sed amere, qui magister est optimus.

COMPOTATOR Firmicus Cicer. compotor; et in Plurali tantum usitatum combibones. Conf. supra Bibo, bibonis.

* Compransor autem, Ein Tischgenoss, bonae notae est, et apud ipsum Ciceronem exstat.

COMPVTVS Iulio Firmico primum, dein Mathematicis, et Astrologis usitatum; veteribus vero ignotum: hi enim dicunt, computatio, calculatio, ratio; Graeci yhfis1mo/s2. Voss. de Vit. 75. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 203. Cell. Antib. 105. C. P. 299. Borrieb. Cogit. 27. Geclen. Silv. 11.

* Quare pro computum facere cum aliquo, Rechnung mit einem halten, quod hodie nostrates frequentant, rectius dixeris: computare; rationem iniue; habere rationem cum aliquo; rationes conferre cum aliquo; putationem facere, Plin. L. 10. ep. 24.

CONCATENATVS labores concatenati, Minucius Felix: aevum Augusteum habet, catenatus; et ab illo Composito abhorret.

* Passivum concatenari habet Lactantius et Ambrosius. Borrich. Addend. ad For. Rom. 62.

CONCERNERE pro cribro cernere, cribro purgare, Sieben, durchsieben, Augustinus Lib. 5. Confess. c. 10; pro pertinere autem usurpatur notione prorsus barbarâ.

* Viderint ergo, quam eleganter dicant, qui frequenter in ore habent, quod me concernit, quod salutem meam concernit: pro quo dicendum erat, quod ad me attinet, quod ad salutem meam pertinet. Schor. Phras. Goclen. Silv. Barb. 58. Voss. de Vit. 694. Sciepp. de Stil. Hist. 86. Cell. Antib. 18. C. P. 350.

CONCIVIS Tertullianus Hieronymus, Frontinus, aliique juniores: praestat cum veteribus loqui, civis, municeps, cui ejusdem civitatis jus est, si sit non nisi eâdem civitate vel oppido; sed eodem solo natus dici debet,

conterraneus, popularis, gentilis. Andr. Borrich. Vindic. 31. Sciopp. de Stil. Hist. 223. et 229. Goclen. Obs. 23. et in Silv. 11. Voss. de Vit. 79. 80. Borrich. Cogit. 71. Cell. Antib. 19. C. P. 351.

CONCORDANTIA ae, Substantive, pro indice omnium vocabulorum in Sacris Bibliis occurrentium; locis parallelis; harmoniâ; consensu; it. modo ac numero in canendo, perperam, et sine ulla veterum auctoritate. Voss. de Vit. 412. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 20. C. P. 352.

CONCVPISCENTIA Ecclesiasticum et Tertulliano, Hieronymo, Paullino, aliisque sequioris aetatis satis frequens; nec in argumento Theologico repudiandum, eo quod Graecum e)piqumi/a, Germ. Die Lustseuche, nullo alio Vocabulo magis emphatico exprimi potest. Sunt interim, qui magis Latina pro eo malunt, libido, cupiditas, cupiditas prava.

+ In Curtii Lib. 8. c. 6. verba, ingentes concupiscentias, quae in vulgatis codicibus appparent, Constantiensis codicis auctoritate, ab Radero et Modio pro glossemate habentur. Vide, quae notata sunt ad eum locum a Freinshemio. Cell. Antib. 20. C. P. 259.

* Cic. Lael. 22. Cupiditatibus iis, quibus ceteri serviunt, imperabunt, Sie werden die Begierden, denen andere nachhengen, zähmen, und selbige über sich nicht herrschen lassen.

CONDESCENDERE sc cum aliquo barbarum: auctores classici pro eo habent, in alicujus sententiam abire, transire, consentire; it. ad sensum et ad voluntatem inferioris se applicare; se ad alicujus voluntatem conformare; alicujus voluntati obtemperare; ingenio alicujus se conformare; ad captum alicujus loqui; submittere se ad mensuram alicujus discentis, Quintil. Lib. 2. c. 3. vel aliter pro argumento. Voss. de Vit. 694. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 21. C. P. 352.

* Ab hoc Verbo Substantivum aeque barbarum formatum condescendentia in foro Theologico increbuit, quando v. g. Theologi dicunt: ita lequitur Deus nobiscum per condescendentiam; pro quo tamen alii malunt Graece, per s1ugkata/bas1in.

CONDITIO pro loco seu munere, v. g. Non habet conditionem, pro Non habet locum sive munus, barbare.

* Conditio quas notiones habeat, nemo temere ignorat. Has inter tamen nulla est, quae heic militet.

CONDITIONALIS non tam veteribus, quam ICtis v. g. Vlpiano, aliisque, quorum verba in Pandectis citantur, usitatum est. Cell. Antib. 21. Exstat tamen etiam apud Tertullianum ad v. Iudaeos, cap. 13.

Veteres variis heic utuntur circuitionibus v. g. quod ex conditione pendet; quod hanc habet conditionem cet.

CONDITIONALITER Adverbium, ejusdem censûs est, et in Institutionibus occurrit: elegantius pro eo, sub hac conditione; cum conditione; sub hac vel illa conditione; ea lege; sub hac exceptione; quas formulas non modo apud antiquos Latinitatis magistros, sed veteres etiam Iureconsultos legas. Voss. de Vit. 800. Borrich. Cogitat. 27. Analect. 61. Cell. Antib. 23.

CONDOLENTIA Das Mitleiden, pessimae notae est; dicendumque pro eo, miseratio, commiser atio, misericordia, doloris societas; aequalis dolor; societas aegritudinis; communis calamitas; s1umpa/qeia; doloris ex amici clade ad nos redundantis acerbitas. Cell. Antib. 22. C. P. 352.

* Hinc etiam condolentiam habere cum aliquo perperam dicitur: pro quo idonei scriptores, casum alicujus miserari; casu alicujus moveri; commoveri, adsici; alicujus calamitatem existimare suam; miseriâ alicujus capt; misereri alicujus; commiserari alicujus; miserari alicujus cosum; commiserari alicujus fortunam; dolere casum licujus; dolere vicem l. vices alicujus; pari dolore s. molastia adfici; doloris esse participem cum aliquo; prope aeque dolere; in societatem dolaris alicujus venire.

CONFABVLATIO Symmachus et Hieronymus: praestat cum veteribus dixisse, colloquium. Voss. de Vit. 413. Borrich. Animadvers. in Voss. 71.

* Deponens confabulari v. g. rem meam magnam confabulari tecum volo, occurrit apud Plautum.

CONFESSARIVS s. CONFESSIONARIVS Ein Beicht-Vater, vocabulum Ecclesiasticum recens confictum: Lat. qui est alicujus a confessionibus. Borrich. Cogit. 27.

* Scioppius Infam. Fam. 126. Stradam, hac voce usum, his notat verbis: Quis verbi (sc. Confessarii) barbariem ferat? Si rei novae novum fingere nomen necesse est; quid est, cur non conscientiarium potius dicamus, aut conscientiae arbitrum ac moderatorem?

* In Ecclesia veteri, labente saec. 111, Poenitentiarius ejusmodi vit dictus est.

CONFLVXVS Der Zulauf, vulgare vocabulum; sed sine veterum auctoritate: hi autem habent, concursus v. g. magnus ad eum concursus factus est.

* Verbum autem confluere, quod probae notae est, heic apprime quadrat v. g. Caes. B. G. L. 7. c. 44: Magnus ad eum quotidie numerus confluebat.

CONFOEDERARE Tertullianus Prudentius, Hieronymus, Orosius: veteres, foedus pangere; foedus jungere; foedus facere; foedus inire; foedus ferire; foedus icere; societate et foedere jungere sibi aliquem; foedere sibi aliquem conjungere l. adjungere, foedere icto societatem inter se inire; societatem facere; societatem coire cum aliquo. Borrich. Cogit. 74. Cell. Antib. 22. C. P. 299.

CONFOEDERATI Orosius aliique scriptores posterioris ordinis: veteres, foederati, socii, amici; foedere inter se irretiti. Voss. de Vit. 97. et 695. Cell. C. P. 299. 300. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 259. Goclen. Observ. 23.

CONFORMIS Vulgatus Rom 8. v. 29; item ICti nostri hodierni, quando v. g. dicunt: habemus tres conformes scil. responsiones collegiorum Iuridicorum: veteres pro eo, congruens, conveniens, consentiens; eamdem prae se ferens formam.

CONFORMITAS similiter apud hodiernos ICtos: veteres, similitudo, convenientia, consensus, quasi concentus atque consensus.

CONFORTARE Lactantius Cyprianus et Macer: veteres, firmare, confirmare, corroborare, munire. Voss. de Vit. 659. Goclen. Silv. 10. et 64. Cell. Antib. 22. Borrich. Animadv. in Voss. 72. Cell. C. P. 300.

* Medici hodie hoc Verbum confortare ita frequentant, quando v. g. subinde in ore habent medicamenta sua confortantia, ut ad ipsorum artis vocabula nunc pertinere videatur.

+ Corroborare et confirmare Cicero subinde et eleganter conjungit v. g. de Amicitia cap. 20: Corroboratis jam confirmatisque et ingeniis et aetatibus judicandae sunt amicitiae.

CONFRATER Latium ignorat occurrit autem apud scriptores medii aevi: Latine dixeris pro eo, frater; collega; ob communia studia nobis conjunctissimus.

* Par ratio in consoror, commartyr, commembrum, conscholaris, consocius, consodalis, contribulis, conchristiani, et id genus permultis, quorum compositio inepta plerumque et supervacanea est. Nusquam enim aeque peccatum, quam in Nominibus compositis cum Praepositione, atque in his potissimum Praeverbio cum, sive loquelari Praepositione con. Voss. de Vit. 413. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 22. C. P. 252.

+ Quaedam, quod equidem heic addiderim, ejusmodi vocabulorum qualemcumque aetatis aeneae vel ferreae scriptorum auctoritatem habent; quaedam autem ultimis demum temporibus, ubi extrema barbaries

Sunt nimirum temere arbitrati, sibi licere talia edere, quum Analogia praesto sit apud veteres v. g. in condiscipulus; commilito; conservus, quod Ciceronis et Terentii est; coheres, occurrens apud Ciceronem, Horatium, et Plinium L. 5. ep. 1; et aliis ejusmodi vocabulis.

CONGAVDERE Ambrosius Lib. 5. Ep. 34. de Agnesa, et Cyprianus Epist. 50: dic pro eo, una gaudere.

CONGREGATIM Prudentius hymno Iejunant. v. 143: veteres, gregatim, confertim, certatim, densis agminibus.

CONGRVE Solinus in cujus tamen loco Salmasius legit, congruae scil. exsequiae. Veteres, et praecipue Cicero, dicunt congruenter; apud quos etiam occurrit Adjectivum congruens.

* Comparativus congruentior est Lactantii; Superlativus congruentissimus Apuleji, Tertulliani et Augustini; congruentia Suetonii, Apuleji et Augustini; congruus Plauti, Palladii, Prudentii, Apuleji; congruere Ciceronis, Terentii, Cornelii, Taciti, cet.; incongruus Vegetii, Apuleji, Symmachi, et Valerii Maximi 4. 1. 12. quo tamen Valerii loco pro quam incongruo alii legunt quam angusto; incongruens Plinii et Gellii; incongruenter Tertulliani; incongrue Cassiodori et Augustini; incongruentia Tertulliani, Lactantii, et Augustini. Cell. Antib. 106. C. P. 205. Conf. Sect. 2. Voc. Congruns.

* Nec melioris notae est Participium connatus, quo Philosophie se oblectant, quando v. g. loquuntur de ideis suis connatis; pro quo Latine dixeris ideae innatae; formae ac species rerum innatae; ideae, ad quas non docti, sed facti, non instituti, sed a natura imbuti sumus.

CONNESTABILIS s. CONNESTABLIVS i. e. Summus rei bellicae in Gallia Praefectus, Der Connetable i. e. Oberster Reichsmarschall und Feldberr in Frankreich, in titulis sollemnioribus usurpetur, quamlibet non Latinum sit.

CONNOTO i. e. simul noto, et, quod hinc derivatur, CONNOTATIVVS, a, um, recentiorum Philosophorum sunt.

CONNVMERARE Ammianus Arnobius, et Pandectae: auctores classici dicunt, in eumdem numerum referre; adscribere numero, ad numerum, in numerum; in censum cooptare; in censum referre; adnumerare. Goclen. Silv. 14. Cell. C. P. 399.

+ Etiam Ovidio hoc verbum vindicatur, quum in Arundel. Codice Ovidii L. 5. Trist. Eleg. 4. haec occurrant:

CONSCIENTIOSVS barbarum Lat. justus; Numinis metuens; contra conscientiam nihil umquam acturus; qui conscientiam ubique veretur suam; nil in famam laborans, dummodo conscientiae satisfiat, Seneca; etiam in minutiis sollicitus, ne forte quid agat praeter fas et aequum; qui sollicite omnia acta agendaque expendit ad lancem legis divinae; nihil acturus, quod iniquum putet; qui omnia, quae agere parat, ad divinam exigit voluntatem; cui religio est, quidquam adgredi, quod existimet posse displicere Deo, ejusque sanctissimae voluntati inimicum sit. Voss. de Vit. 114. Borrich. Cogit. 28.

CONSQVENTER Vlpianus in p: Cicero pro eo, quod ex eo consequitur; porro; deinceps; deinde; atque adeo.

CONSENTIO minus recte usurpatur, quum exprimere velis, aliquem probare cujuspiam sententiam: tunc enim optimi auctores dicunt, adsentire l. adsentiri alicui; sequi alicujus sententiam: accedere ad alicujus sententiam; ad sententiam alicujus descendere; in opinionem alicujus descendere; vocem aliquam adsensu suo excipere.

* Consentire enim Latinis fere est, concordare, convenire, congruere, Vebereinstimmen, übereinkommen. Caes. B. G. L. 5. c. 29. consentire cum aliquo, Mit einem accord seyn. Cic. Philipp. 4. c. 3: Ore et mente consentiunt, Sie sind mit Mund und Herzen ein ander zugethan. Schor. Phras. ad Voc. Adsentio.

CONSILIRE idem quod insilire, Einem auf dem Hals springen, v. g. Consilire alicui et aliquem, suspectum.

+ Fabri Thesaurus bina loca ex Tacito producit, quibus hoc verbum stabilitum vult. Prior locus exstat 3. Annali c. 46. n. 4: Quanto (scil. magis) pecuniâ dites, et voluptatibus opulentos, tanto magis imbelies Aeges duos, evincite, et fugientibus consilite. Sed Ryckius, a Nic. Heinsio monitus, scribendum arbitratur consulite. Posterior locus exstat 6. Annali c. 36. n. 3: Alies occultes consilit. Sed nec hic locus mendi suspicione vacat: sunt enim inter Criticos, qui etiam heic legunt consulit.

CONSISTENTIAE vocabulum a Medicis et Chemicis, itemque a Physicis saepe usurpatur; sed sine ulla veterum auctoritate: interim tamen arti ipsorum condonari potest. Latine dixeris in hoc negotio, liquor tandem consistit, Die flssige Materie kommt nun zur Consistenz: quemadmodum Curtius ait: Tandem constitit sanguis. Apicius Lib. 6. c. 2: Dimidiâ cocturâ decoques, dum obduretur, Lass es halb einkochen, bis dass es dick oder zabe werde, oder zur Consistenz komme.

+ Vocabulum consistentiae, inquit Clar. LONGOLIVS in Recensione hujus libri mei, Act. Erud. publ. Lips. Cal. April. 1731. p. 191, quod, ut barbarum, legitime rejicitur, etiam dici potest, si unico vocabulo mavis, crassitudo, quo aliquoties usus est hac in re Celsus L. 5. c. 18.

CONSISTORIALIS i. e. Senator Ecclesiasticus; Senatus Ecclesiastici membrum; Protosynedrii membrum, Ein Consistorialrath beym Oberconsistorio; Consiliarius Ecclesiasticus; Serenissimi Ducis a Consiliis Ecclesiasticis; Adsessor Sacri Senatus, Ein Consistorial-Assessor: et Adverbium

CONSISTORIALITER i. e. decreto Consistorii seu Collegii sacri, Ecclesiastica sunt; sed temporum barbarorum: tolerentur tamen in vita negotiali atque exercita. Voss. de Vit. 800.

CONSISTORIVM i. e. Senatus Ecclesiasticus, Ausonius, Marcellinus, Marcianus Capella, tres Inscriptiones Romanae apud Gruterum, Tertullianus, et Ambrosius; et in argumento Ecclesiastico toleretur, tamquam Vocabulum, quod Ecclesia sibi quasi vindicavit.

* Sidonius etiam eo utitur aliâ notione, nempe pro loco, quo cubicularii servi consistehant.

Interim magis Latina sunt, respectu significatûs prioris, Senatus sacer; Consessus sacer; Consilium sacrum; Collegium illustre, cui cura rerum Ecclesiasticarum est commissa; Synedrium; Protosynedrium, Das Oberconsistorium. Sciopp. de Stil. Hist. 182. Voss. de Vit. 800. Borrich. Animadv. in Voss. 73. seqq. Cellar. C. P. 139.

CONSODALIS barbarum dic, sodalis. gregalis, socius. Goclen. Silv. 12. Voss. de Vit. 79. Borrich. Cogit. 28.

CONSTATVS Der Mitstand, barbarum: Lat. dixeris, esse de Imperii vel regni ordinibus, Ein Mitstand des Reichs seyn; Ordines Imperii, qui nobiscum iisdem fruuntur juribas, Vnsere Mitstände im Reiche.

CONSTELLATIO Firmicus Capitolinus, Ammianus Marcellinus et Sidonius: magis Latine, adfectio coeli seu astrorum; it. situs coeli et stellarum. Cell. Antib. 23. C. P. 206.

CONSVBSTANTIATIO nove in Ecclesia effictum praeter necessitatem, quum nemo illam in dogmate de S. Coena credat: neque enim nos Evangelicos inter, et eos, qui consubstantiationis dogma nobis imputant, disputatio intercedit de praesentiae corporis sanguinisque Dominici modo, quem nos prorsus ignorare, toties fatemur atque adeo profitemur; sed id unice in quaestione versatur, an corpus et sanguis Domini re vera, quamvis supernaturaliter, una cum pane et vino consecrato sumatur? qui elegantiae et puritati in dicendo student, vocant illam Graece s1unous1i/an. Sed, verum ut dicam, hoc Graecum non accurate exprimit, quod per consubstantiationem innuitur. (*h s1unous1i/a proprie denotat actum una exsistendi, id est, coexsistentiam aliquam; Consubstantiatio autem actum, quo, quid cum altero unitur in unam eamdemque substantiam.

CONSVETVDINARIVS Salvianus et Sidonius, itemque ICti hodierni, quoties disserunt de jure consuetudinario. Latine dixeris, quod consuetudine invaluit; quod veteri exemplo atque instituto vim legis obtinuit; quod consuetudine increbuit.

CONTEMPORALIS Tertullianus adv. Hermog. c. 6: malim, ejusdem temporis seu aetatis, coaevus, s1u/gxronos2.

CONTENTARE et CONTENTARI barbara: Lat. facere, ut quis sit contentus; satisfacere alicui; explere animum alicui; it. adquiescere; re quadam contentum esse; satis habere; non recusare; non repugnare; placet; perplacet; non moror; non displicet; placet, ut dicis; fiat; age, fiat; cupio; percupio; licet; paratus sum, Ter. Heaut.; nihil detrecto; accipio conditionem; placet conditio; nihil est, quod malim. Voss. de Vit. 696.

CONTRACTILIS v. g. vis contractilis cordis et musculorum, sine veterum auctoritate in Medicorum scholis increbuit: Latine dixeris, vis se contrahendi, quae est in musculis: vel cum Cicerone Lib. 1. Tusc. Quaest. cap. 23. cor vel musculus motu interiore cietur; et de Nat. Deor. Lib. 2. c. 9. cietur et agitatur motu suo; vel motu reciproco agitatur.

CONTRACTVRA pro morbo, sine veterum testimonio Medici: Graece dicitur a)gku/lh. Ea quomodo Latine enuntianda sit, patet ex Celso Lib. 5. c. 18: Euthyclei malagna - ad recenti cicatrice contractos articulos, quas a)gku/las2 Graeci nominant.

* Contractura pro mixtura s. coitione, quae fit in contrahendo, Vitruvii est, cujus haec verba sunt L. 3. c. 2: Partium contractura perficiatur; et L. 5. c. 1: Nulla non arbor cressior est ab radicibus: deinde naturali contractura peraequata nascens ad cacumen.

CONTRACTVS ûs, Substantive pro contrabendi negotio, pactione, Leg. 19. p. de Verb. Signif.

* Contractus a, um, Adjectivum, optimae notae est, occurrens apud Ciceronem, Horatium, Livium, alios.

Optime autem dicitur cum Cic. Tusc. 5. c. 36. contrahere cum aliquo, Mit jemandem einen Contract aufrichten. Ceteroquin idem Cicero dicit pro Rosc. c. 14. pactionem facere eum aliquo, Mit einem contrahiren; et L. 2. Offic. c. 11. vendere, emere, conducere,

locare, contrahendisque negotiis implicari; et c. 18: Convenit in omni re contrahenda, vendendo, emendo, conducendo, locando, vicinitatibus et confiniis, aequum et facilem esse, multa multis de jure suo concedentem; Nepos Agesil. c. 2. in pactione fumma fide manere, Den Contract unverbrüchlich halten.

CONTRADICTORIVS Philosophis condonemus: extra scholas eorum acroamaticas cum Cicerone contradictoria dixeris non cohaerentia; inter se pugnantia; inter se repugnantia; Cell. C. P. 392.

CONTRARIARI postremae Latinitatis Verbum, occurrens apud Prosperum Aquitanicum Parte 2. de Promiss. c. 33: veteres, adversari; contrarium esse; repugnare; aliquem semper petere; se semper praebere emissarium in aliquem. Voss. de Vit. 101. Borrich. Cogit. 28. Erasm. in Vall. 233. Cell. Antib. 24. C. P. 352.

CONTRIBVABILIS barbarum Lat. vectigalis v. g. ager vectigalis, Ein contribuabler Acker; it. tributarius, stipendiarius, tributo solvendo obnoxius. Opponitur huic immunis vectigalium, Ritterfrey.

CONTRIBVLIS i. e. qui ex eâdem tribu est, barbarum: Lat. tribulis. Cic. Lib. 13. Fam. Ep. 58. L. Custodius est tribulis et municeps (Mein nachbarlicher guter Freund und Landsmann) et familiaris meus.

CONTRIBVTIO Papinianus et Paullus ICtus: Latini veteres, tributum, collatio, census bonorum, vectigal, stipendium.

* Hinc locutiones: tributum pendere, Die Contribution abtragen, Caes. L. 6. B. G. c. 14; collationes remittere, Die Praesentgelder erlassen, Plin. Paneg. c. 41; censum imponere alicui, Einem Contribution ansetzen; in censum venire, Contribuabel werden; stipendium capere jure belli, Nach Kriegsmanier Contribution nehmen, Caes. L. 1. B. G. c. 44; stipendium impenere, Schatzungen auflegen. ib. de stipendio recusare, Sich der Contribution weigern, ib.; stipendium remittere, Die Contribution erlassen, ib.; stipendio liberari, Von der Contribution frey gemacht werden, id. L. 5. B. G. c. 27.

Censualis tit. 2. L. 8. Cod. Theod. de Censual.; it. Censitur Lactant. de Morte Persec. c. 23; it. Tribunus aerarius Suet. Caes. c. 41; it. Curator census bonorum, Ein Steuereinnehmer.

Censûs auctoritas, in p. it. libri censuales, in Cod. Das Steuerregister.

+ Collatio differt a tributo, quia libera, vel quasi liberae voluntatis est, licet imponatur. Exempli gratia, quum imperatur certus modus pecuniae alicui corpori, nec definitur tamen, quantum a singulis conferendum sit, sed hoc integrum iis, qui conferunt, relinquitur. Hujus generis sunt, quae nos Praesentgelder appellamus.

CONTRITIO pro dolore ex flagitiorum recordatione suscepto, seu dolore de admissis criminibus fori Theologici est.

* Extra sensum hunc Theologicum notione propriâ occurrit apud Senecam L. 1. Controv. c. 1.

Pro contritionem habere, Ein zerknirscht Gemüth haben, Reu und Leid über begangene Sünde haben, Latine dixeris dolore admissorum criminum excruciari.

CONTROVERTERE Activum et CONTROVERTI Passivum, barbara: Lat. disceptare; controversiam habere; rem in controversiam deducere; controversari inter se de aliqua re, quod ipse Cicero habet; in controversiam vocare; it. in controversia esse; in controversiam venire; in controversiam vocari; controversia movetur; ea res in controversia versatur; controversia est de eo; res est, de qua ambigitur; res est controversa; et cum Liv. Lib. 3. c. 55. res est in controverso jure. Voss. de Vit. 696. Borrich. Cogit. 28. Cellar. C. P. 352. Schor. in Phras.

CONTVMELIARI Deponens, suspectum: Lat. contumeliam alicui dicere, facere, imponere; contumeliam in aliquem jacere; contumeliosis verbis laiquem insectari; contumeliosas voces temere emittere; contumelia aliquem adspergere, adficere, insequi; contumeliosis vocibus aliquem prosequi; ad gravissimas verborum contumelias descendere; contumeliosis vocibus aliquem lacessere. Vossius de Vit. 696.

CONVALESCENTIA Symmachus magis Latine, confirmata a morbo valetudo; morbi depulsio. Sciopp. de Stil. Hist. 193.

* Convalescere autem est Ciceronis, et scriptorum optimae notae v. g. convalescere ex morbo; tardius convalescere; opes convalescunt; planta non convalescit, quae saepe transfertur Sen. Ep. 2. Germ. Ein Stein, der oft fortgewälzet wird, begraset nicht.

CONVENTARE Solinus rectius, convenire. Voss. de Vit. 696. Borrich. Animadv. in Voss. 76.

+ Sat bene formatum ad Analogiam tou= adventare, quod veteres habent; dum modo adesset auctoritate Solini auctoritas major.

CONVERTI seu CONVERTERE SE pro ad bonam frugem redire; ad meliorem frugem se recipere; ab improba peccandi consuetudine se revocare; e corruptis moribus ad emendatiorem vitam traduci; abstinere se a suo peccato; avocare se a pravitate morum; continere se a nequiter agendo; corrigere se atque ab improbitate recedere; emendare vitam; Germ. Sich bekehren; notionis est Ecclesiasticae.

* Similiter in gremium Ecclesiae hac notione receptum conversio; neque tamen heri demum aut nudiûs tertius id factum, sed jam ab antiquissimis Ecclesiae Scriptoribus.

+ Timide hoc dixerim de Adjectivo conversus, quum eodem fere modo jam apud veteres Romanos obtinuerit; et v. g. in Suet. Claud. c. 13. dicatur, conversus in poenitentiam; it. Horat. L. 1. Ep. 17. v. 26. vitae via conversa.

* Cuncta haec notione Physicâ ac proprie sumtâ in Latio satis belle se habent v. g. convertere adspectum aliquo; mente et cogitatione aliquo se couvertere; convertere animum ad crudelitatem; animum alicujus in se convertere; ego jam transacta re convertam me domum; ne in graves inimicitias convertant se amicitiae, videndum; bellum maximum humanitate et sapientia ad pacem concordiamque convertere; non potest ad salutem converti hoc malum; ad nutum alicujus et voluntatem se totum convertere; rationem in fraudem malitiamque convertunt homines; Deus sese in hominem convertit i. e. transformavit; in aliam naturam converti; it. mensium annerumque conversiones; conversio rerum ac perturbatio; perpetuitas et quasi conversio verborum; conversio malorum; it. conversis studiis i.e. mutatis; conversa domum dare lintea; Numina conversa i. e. contraria; ludi ad caedem et funus civitatis conversi.

CONVICTORIVM Das Convictorium, Die Communitat: barbarum: dic, coenaculum publicum alumnorum Academiae vel Scholae Illustris seu Gymnasii; vel pro argumento, mensa publica ejusque sodales.

* Convictor autem Ein Tischgenosse, v. g. me convictore usus amicoque usus a puero est, Ciceronis et optimorum quorumque est.

CONVIVIFICARE Vulgatus Eph. 2, 5. Col. 2, 13: magis Lat. revocare aliquem una cum aliquo in vitam.

COOPERARI et [] inde derivata COOPERATOR et COOPERATIO, Ecclesiasticis Scriptoribus frequentata: Latin. una operari, adjumento esse alicui; conjunctis viribus agere.

COOPERTORIVM Ein Deckel, Vegetius: veteres, tegumentum; Cato de R. R. cap. 10. extr. operimentum; id 1. c. et Plin. Lib. 8. c. 39. operculum; Seneca Ep. 87. post princ. opertorium. Voss. de Vit. 417. Borrich. Animadv. in Voss. 76.

Cooperimentum habet Gabius Bassus apud Gellium Lib. 5. c. 7. et Augustinus de Genesi advers. Manichaeos Lib. 2. cap. 16: cooperculum autem Apulejus Met. 6. pag. 181.

* Verbum autem cooperio et Participium coopertus, Ciceronis, Sallustii, Livii, aliorumque bonae notae scriptorum est.

COORDINARE vitiosum dic, una cum aliis ordinare vel locare, vel in ordinem adducere vel in ordinem redigere, Gr. s1unta/ttein. Voss. de Vit. 696. Cell. Antib. 14. C. P. 352.

CORDATVS usitate significat prudentem, circumspectum et sollertem pro forti et animoso, suspectum; pro candido et sincero, aperte vitiosum est.

* Pro animoso et forti minus Latine dici, sed Germanismum esse, putat Vorstius de Lat. Mer. Susp. 45; in dubiis autem relinquit Cellarius C. P. 373. Olaus vero Borrichius Analect. 29. 30. hoc vocabulum etiam denotare animosum et fortem, probatum it: 1) quod cordatus ideo dicatur, quia cordis proprietates, quas inter est animosa fortitudo, retineat; 2) auctoritate Senecae; duobus item Plauti locis. Vult contra Cellarius l. c. in tribus istis locis cordatum melius et rectius sumi pro prudenti; id quod non probatur Andr. Borrichio, qui Append. 87. et Vindic. L. L. 36. contendit, in loco Senecae, ut cordatus pro animoso seu forti accipiatur, rem ipsam postulare. Cellarius tamen Discuss. Append. Danicae 52. clariora loca postulat, quam unum illud Senecae, ut de genuina notione nobis magis constare possit.

Cordatum etiam: suut verba WEISSII de Stil. Rom. 143: hodie multi ex nostris illum dicunt virum, in quo candor et veritatis est studium, qui fingere vultum, aliud ore proferre, aliud pectore premere nescit, qui quoties loquitur, ex ipsa mente animi loquitur. Nova haec vocis cordati notio est, illisque, qui olim in Latio Latina lingua locuti sunt, ignota: cordatus enim vir sagax et circumspectus est non sincerus, apertus, minime

simulator. Ipsius Ciceronis ore vir prudens cor habere dicitur. Hominem non modo cor non habere, sed ne quidem palatum, apud Ciceronem idem valet, ac si dicas, aliquem ne salis quidem micam habere, aut prudentiae scintillam. Hoc quodammodo etiam cognoscere licet ex eo, quod homo excors et vecors notet hominem sine mente, sine sensu, stolidum et imprudentem.

CORDIALIS et CORDIALITER vitiosis accensentur: Latini, homo sincerus; vir dexter; qui est sine fuco; qui candorem animi ubique praefert vel prae se fert; it. ex animo; toto pectore; ex animo vereque; totâ cogitatione. Voss. de Vit. 890. Borrich. Cogit. 28. Gocien. Observ. 13. et in Silv. 14.

CORDICITVS Sidonius Apollinaris: praestat, ex animo; toto animo vereque; vere et ex animo. Cell. Antib. 24. C. P. 300. Goclen. Observ. 19. Silv. 14.

CORPORALIS Substantive Germ. Ein Corporal, barbarum: Lat. dixeris, Decurio militum; Decurio peditum, et Decurio simpliciter; it. apud Vegetium L. 2. c. 8. Decanus.

* Corporalis i. e. corporeus, Leiblich, Gellius habet et Seneca. Conf. infra Sect. 2. ad hunc locum.

* Corrector tamen, Corrigere, correctus et correctio bona sunt. Voss. de Vit. 800. Berrich. Cogit. 28. Cell. Antib. 24. C. P. 352.

CORRELATA Dialecticorum scholis adjudicandum: Lat. quae sub eumdem respectum mutuum cadunt; quae se mutuo respiciunt; quae sub eamdem rationem cadunt.

CORRESPONDERE verbum barbarum et ineptum: notat autem 1) Respondere v. g. respondent ultima primis, Das Letzte correspondiret mit dem Ersten; it. consonare, convenire, consentire, congruere v. g. haec congruunt, Das correspondiret mit einander. 2) Colloqui cum aliquo per litteras; commercio litterarum cum aliquo implicitum esse, mit einem correspondiren, mit einem im Briefwechsel stehen. Vorst. de Latin. Mer. Susp. 208. Cellar. Antib. 25. C. P. 353. Voss. de Vit. 696.

CORRESPONDENTIA ejusdem farinae est: dic pro eo, consensus; et pro notione alterâ, litterarum officium; litterarum commercium. Voss. de Vit. 696. Borrich. Cogit 28. Vorst. de Latin. Mer. Susp. 208.

CORREVS vel CONREVS i. e. ejusdem criminis reus vel qui in jus una cum alio de jure vocatur vel vocari potest, Ein Mitschuldiger, Ein Mitbeklagter, exstat non nisi in Pandectis.

CORROSIVVS Was angreifend und verzehrend ist, v. g. materia corrosiva, Eine fressende Materie, in scholis Physicorum increbuit sine auctoritate veterum: Latin. dixeris depascens; exedens et absumens; putrefaciendi sive exedendi vim habens.

CORTINA Ambrosio Isidoro, et recentioribus pro aulaeo, Germ. Teppich, oder Tapete, dicitur: sed veteribus erat lebes seu uas, in quo tingitur lana, aut decoquitur vel recipitur aliquid, Germ. Ein Kessel, Virgilius etiam Lib. 3. Aeneid. v. 92. et Lib. 6. v. 347. tripodem illum, in quo Phoebates sedentes oracula reddebant, hoc nomine appellat.

COSSIS is, i. e. culofqo/ros2, vermis ligna erodens, corrupte dicitur pro cossus, i, auctore Festo.

+ Apud Plinium L. 30. c. 13. pro cosses, ut quidam legunt, et quod invenitur in vereri editione Parmensi 1476, monent alii, in veteri codice legi, cossi: et ita alias Plinius, scil. L. 11. c. 33. et L. 17. c. 24; nec usquam alibi cosses reperias. Voss. de Vit. 59. Berrich. Cogit. 28.

CRAPVLATVS a, um, berauscht, quasi a crapulor, ari, quod tamen Deponens nusquam reperitur, Vulgatus Bibliorum Interpres: Lat. dixeris, crapula gravatus ex vino intemperaentius hausto; qui crapula laborat; qui ex nimio potu vini vel cerevisiae dolore capitis laborat, vel etiam desipit. Voss. de Vit. 59. Borrich. Cogit. 28.

CRASSARE Optat Milevitanus, Apulejus, et Ammianus Marcellinus: praestat, crassum facere; crassum reddere. Borrich. Animadvers. 77. Voss. de Vit. 697.

CRASSITIES Apulejus Plautus, Caesar, Cicero, Plinius, et alii habent, crassitudo. Schor. Thes. Cic. Borrich. Cogitat. 77.

CREATVRA scriptoribus Ecclesiasticis et Theologis tritissimum, et in argumento Theologico haud repudiandum: expressum enim ita ab ipsis est Graecum h( kti=eis2. Latine dixeris, res creata; res condita; vel pro argumento, rerum natura, rerum immensitas, rerum universitas.

+ Creatura Synecdochice in sacris ponitur pro homine, quae loquendi ratio more Hebraeo usurpatur, Marc. 16, 15. et Coloss. 1, 13. Goclen. Silv. 14. Voss. de Vit. 417. Borrich. Cogit. 28. Cell. Antib. 25. C. P. 260.

CREDENTIA ae, Substantive, Vocabulum medii aevi, et notat id, quod demonstrat, ac fidem facit. Cicero et Plinius pro eo dixit adsertio; de quo tamen vide infra Sect. 2.

* Itaque litteras adsertorias malit Vossius, quam litteras credentiae; prout vocant eas, quibus magistratus pro sibi subdito facit fidem; ut quas legato praebet, quo ostendat, ei deberi audientiam. Voss. de Vit. 418.

CREDENTIARIVS Ein Credenzer, der an grosser Herren Tafel die Speise und Trank kostet, barbarum: dic pro eo cum Suetonio Claud. c. 44. praegustator.

CREDVLITAS pro fide Christiana apud scriptores Ecclesiasticos v. g. Prudentium et Salvianum reperitur.

* Sed Latinis in vitio ponitur; credulitas enim Ciceroni est credendi facilitas, qua quis temere omnia credit. Cell. C. P. 267.

CRIMINALIS e, Criminel, Das des Todes werth ist, in Codice occurrit: Cicero et optimus quisque pro eo habet, capitalis; Poetae, morte piandus.

* Curt. L. 6. c. 8: De capitalibus rebus, vetusto Macedonum modo, inquirebat exercitus. Cic. Verr. 4. c. 39. capitali supplicio aliquem adficere, Einen am Leben bestraffen. Id. Brut. c. 16. in judicium capitis vocare aliquem. s. quemadmodum Livius L. 2. c. 52. et alibi loquitur, anquirere aliquem capitis l. capite, Einen auf Leib und Leben anklagen.

CRINOSVS barbarum veteres dicunt, crinitus; dixeris etiam, multo crine obductus; multo crine vestitus. Voss. de Vit. 418.

* Poetis etiam frequens est crinalis, e, i. e. ad crines pertinens l. crines habens v. g. acus crinalis s. crinale Subst. Eine Haarnadel.

CRVMINISECA correpte, Ein Beutelschneider, barbarum: pro eo Plautus Trin. A. 4. Sc. 2. sector zonarius ' ICti l. 7. p. de Extraord. Crim. saccutarius, qui tamen Ascon. Pedian. Comment. in Cic. Orat. in Anton. et Catil. est etiam fur pecuniae publicae.

CVCVLLA ae, Genere feminino, Declinatione primâ, i. e. vestis Monastica exterior ad modum togae, scriptorum Ecclesiasticorum est, Hieronymi, Ambrosii, Paullini, aliorumque.

* Veteres Romani dixerunt genere Masculino cucullus, i; quo tamen haud notarunt ejusmodi vestem fluentem et laxam; sed vulgare tegmen capitis; Eine Kappe, Eine Mütze.

CVPRVM Kupfer, aeneae aetatis est, et apud antiquiorem, quam Spartianum, vix reperitur: Plinio dicitur aes cyprium, vel a(plw=s2 cyprium. Voss. de Vit. 420. Borrich. Animadv. 80. Cell. C. P. 206.

CVRATELA hodierni ICti sed citra veterum auctoritatem, usurpant, eoque designant munus curatoris pupillorum; quod autem in Pandectis diserte vocatur curatoria, ae; et l. 30. p. §. de Excusationibus curatio, quod alias in genere significat fere administrationem.

* Auctoritatem curatoriae a magistratu nobis delatam, et publicis litteris confirmatam it. litteras curationis susceptae dixeris, quod vulgo dicunt Das Curatorium, oder das Zeugnis der Obrigkeit, dass einer zum Curatore über die Vnmundigen gerichtlich bestatiget sey.

CVRIA pro aula v. g. curia Romana, Der Pabstliche Hof, sequorum aetatum scriptores habent sind suffragio veterum; quibus curia est, quam vulgo vocant domum civicam, i. e. locum, ubi senaetus habetur, a cura dictum, eo quod Senatores ibi publicas curas gerant, Das Rathhaus.

CVRIALIS pro aulico similiter a sequiorum aetatum scriptoribus usurpatur: quemadmodum 10. Sarisburiensis libros suos, quibus aulicorum vanitates perstringit, de Nugis Curialium inscripsit. Voss. de Vit. 145. Sed et Ammianum Lib. 21. c. 12. et Lib. 22. c. 9. et Symmachum Lib. 9. Ep. 10. et Lib. 10. Ep. 48. nomine curialium intellexisse eos, quos hodie aulicos appellare sollemne est, ostendit Borrich. in Voss. 80.

* Plauto curiales sunt, qui ejusdem sunt curiae; ut tribules reliquis Latinis scriptoribus dicuntur, qui ejusdem sunt tribûs.

Homo praecipuae in aula dignationis, eleganter ad normam veterum dicitur purpuratus Germ. Ein Hofcavallier.

CVRIALIA quod perperam in vulgari loquendi usu increbuit, et citra ullius idonei scriptoris testimonium significare debet formulas loquendi, vel caerimonias in aulis Principum usurpari solitas: item Adverbium

CVRIALITER i. e. more aulicorum; quod ad barbarorum insulas deportandum jubet Voss. de Vit. 800.

CVRSORIE apud neminem proborum scriptorum reperias: rectius dixeris cum veteribus, cursim: cursim strictimque. Cell. C. P. 353.

* Adjectivum cursorius exstat ap. Sidonium L. 1. Ep. 5. v. g. navis cursoria, Ein Jagdschiff.

Latine dixeris, cursim aliquid attingere, Eine Sache cursorie durchgehen, Plin. Lib. 1. Ep. 20; percurrere aliquid breviter, Cicero; haec abs te breviter de arte decursa sunt, idem; breviter strictimque aliquid dicere, idem; festinanti oculo aliquid percurrere; cursim transire libros, Gell. Lib. 9. c. 4.

CVRVITAS barbarum Plinius, Ovidius, Vitruvius, pro eo habent curvatura; Cicero, Plinius, alii, aduncitas. v. g. curvaturae rotae, Die Felgen; foramen habet curvaturam molliter circumactam; aduncitate rostrorum cibum capiunt quaedam animalia. Columella etiam habet curvatio; et Silius curvamen.

CYCLOPAEDIA pro encyclopaedia i. e. omnium bonarum artium societate et cognatione, scribitur a quibusdam eruditis; se perperam et ex ingenii luxuria. Voss. de Vit. 421. Borrich. Cogit. 28.

DAPIFER satis quidem a)nalo/gw formatum, et in publicis negotiis ac titulorum pompa haud repudiandum; veteres tamen ignorant. Si Latinitate opus est, appellabitur, dapes deferens. Voss. de Vit. 422. Borrich. Cogit. 28. Cell. Antib. 25. C. P. 353.

DAPSILITAS i. e. liberalitas, largitas, abundantia, ad barbaros, unde est, relegandum. Voss. de Vit. 422. Borrich. Cogit. 28.

* Adjectivum dapsilis est apud Plautum et Columellam v. g. dapsilis proventus, Ein reiches Einkommen; dapsiles sumtus facere, Ansehnliche Kosten verwenden.

DEARMARE Apulejus habet Participium autem dearmatus apud Livium Lib. 4. c. 10. exstat: pro illo veteres, exarmare; armis exuere.

DEASTER i. e. idolum seu deus fictus et commenticius, ex ligno vel lapide formatus, Vocabulum fictum a Castellione, cujus auctoritate tantopere increbuit. Goclen. Obs. 19. Conf. infra Philosophaster.

+ Hujus generis est Ciceronis 5. Tuscul. c. 40. pr. surdaster, et Apuleji Lib. 1. Metamorph. post initium p. 104. palliastrum i. e. pallium sordidum et lacerum, Eine alte elende Hülle. Integra verba sic habent: Humi sedebat, scissili palliastre semiamictus; ubi Phil. Beroaldus in Commentario observat, tali modo inclinatas voces modo diminutionem, modo imitationem indicare, prolatis hanc in rem exemplis.

DEAVRATVS Vergoldet Vulgatus Psalm. 45, 10: veteres, auratus, inauratus. Goclen. Silv. Barb. 14. Schor. de Phras. ad Voc. Inauratus.

+ Pro deauratus allegant etiam verba Senecae ep. 76: Gladius, cui deauratus est baltheus. Sed locus hic non vacat mendi suspicione, quum alii legant auratus.

Pro inaurare Suetonius Ner. c. 31. habet auro linere; et pro inauratus Petronius Satyrico p. 78. habet subauratus. Habebat, inquiens, in minime digito annulum grandene subauratum: cui ibidem opponitur totus aureus.

Dicunt etiam veteres, Auro incrustare, inducere, integere, obducere, operire, obtegere, superinducere, fucare, inbracteare.

DECALVARE Vegetius Hieronymus, et Vulgatus Bibliorum Interpres: magis Latine dixeris, calvum facere; tondere caput; radere caput. Tondentur enim non tantum pecora, quod non nulli inculcant, sed etiam homines. Voss. de Vit. 699. Borrich. Animadv. in Voss. 81.

DECANVS Vegetius habet veteres tantummodo usurparunt Decurio. Voss. de Vit. 422. Borrich. Cogit. 28.

+ Apud Vegetium tamen decanus et decurio differunt. Decanus nempe eidem notat eum, qui decum militihus praest, Einen Corporal. Erant decani, inquit L. 2. c. 8, denis militibus praepositi. Decuris autem notat eidem eum, qui 32 equitibus praeest. Habet, inquit L. 2. c. 14, unu turma equites

Sed has notiones differentes Vegetium fecisse arbitramur vel ex ingenio, vel ex pravâ loquendi sui temporis consuetudine. Festus sane et Nonius c. 12. n. 7. Decuriones a numero, cui in militia praeerant, dictos existimant.

* Decani vox ex militia in coenobia transducta est: nam novem semper hominibus decimus praeerat, qui Decanus inde appellatus; de quo hieronymus et Augustinus de Moribus Cathol. Eccl. cap. 31: quod munus deinde pro collegiorum sacrorum dignitate mox splendidius, mox vilioris notae factum est, nec numerum decumanum semper respicit. Inde in Academias etiam devenit, ubi dignitas ambulatoria est, et singulis quattuor ordinibus, seu, ut vulge dicunt, Facultatibus convenit.

+ Decurionis vox jam tum apud veteres Romanos similiter extra militiam progressa est, et decuriones vocati sunt etiam, qui per provincias in coloniis Romanis et municipits consulebant in publicum, et loco Senatorum erant, Sie waren der Colonisten Rathsherren, und vorgesetzte Obrigkeit. Nomen inde factum volunt, quod initio, quum coloniae deducerentur, decima pars eorum, qui ducerentur, consilii publici gratiâ conscribi solita sit. Hinc verus Interpres Marci c. 15. v. 43. et Lucae cap. 23. v. 50. quem Evangelista boleuth\n vocat, decurionem recte et Latine reddidit. Et vero buleutarum vox pro decurionibus etiam apud Plinium legitur L. 10. Ep. 49.

Quin extra militiam curiamque Senatorum etiam illi Decuriones dicebantur, qui aliis omnino praeessent, Personen, so überhaupt andern vorgesetzt sind. Ita Suetonius Domit. cap. 17. Saturius Decurio cubiculariovum dicitur. Vbi tamen non is intelligendus, qui toti cubiculariorum corpori, sed parti praeest. Nam in uno corpore plures decuriones numerantur, ut Torrentius observat, qui et Decurionem lecticariorum in veteri inscriptione nominatim notat.

DECAPITARE Enthaupten, verbum barbarum est: Latini, securi percutere caput; securi ferire caput; cervices resecare; caput amputare; demere caput gladio; abscindere caput cervicibus; abscindere cervicem. Voss. de Vit. 699.

DECEPTIOSVS apud Ennodium 1. 7. et DECEPTORIVS apud Augustinum Ep. 255. ad Macrobium occurrit: veteres pro eo, fallax, veteratorius, insidiosus. Voss. de Vit. 423. Borrich. Cogit. 28.

DEFALCARE i. e. desecare, falce amputare, Calepinus pro Latino ac probo habet, et Fabri Thes. ICtis tribuit. Eruditi autem idoneam ejus auctoritatem huc usque desiderant.

DEFLEXIO Die Abweichung, prorsus non Latinum esse, censet Olaus Borrichius Cogit. 273. Contrarium autem apparet ex Macrobio in Somnio Scip. 1. 6: Ad laevam dextramque deflexio: ne quid dicam, quod etiam apud Iuvencum Lib. 4. v. 155. in Luc. 21. occurrat deflexio lucis. Vid. Kappius ad Iensium 92. 93. Rectius interim cum Columella et Valerio Maximo pro eo dixeris, deflexius.

DEFLORARE et DEVIRGINARE verba medii aevi sunt, adeoque barbara: Lat. Stuprare, Constuprare, Stuprum inferre, Stuprum et corruptelam inferre alicui; Corrumpere, Vitiare, Comprimere, Ludificari virginem, Subigere, Violare aliquam, Inferre vim alicui.

DEGRADARE medii aevi est Lat. de gradu dignitatis dejicere; movere aliquem senatu; abrogare alicui munus; et pro degradare sacerdotem, dixeris Infula aliquem exuere, exaugurare, resecrare sacerdotem. Goclen. Silv. 17. Voss. de Vit. 700. Cell. Antib. 26.

* Cohonestare autem Ciceronis; Dehonestamentum, Schmach, Vnehre, Schande, Taciti, Iustini et Senecae est.

DEHONORARE posterioris aevi scriptores Salvianus nominatim et Orosius: auctores classici, honore privare; dedecorare; contumeliâ adficere; famam alicujus adspergere maculâ. Cell. Antib. 56.

DEIFICARE barbarum Lat. consecrare; in numerum deorum referre, in deorum coetu ac numero reponere, mortales homines in numerum deorum suscipere; in numerum deorum cooptare; inserere numero deorum. Voss. de Vit. 701.

* Deificus, Adjectivum, Tertullianus habet, qui Apolog. cap. 11. illum deum deificum vocat, per quem gentiles credebant consecrationes fieri.

DEINTVS Cassiodorus rectius, inde ab interiori. Cell. Antib. 244. C. P. 324. Conf. supra Abinvicem.

DEITAS non antiquissimi usûs, nec nisi scriptorum Ecclesiasticorum est: Cicero, ejusque aequales habent, divinitas.

* Augustinus L. 7. de Civ. Dei, cap. 1. Hanc divinitatem, vel, ut sic dixerim, deitatem: nam et hoc verbo uti jam nostros non

piget, ut e Graeco expressius transferant, quod illi qeo/thta appellant. Hieronymus Ep. 57. ad Damasum: In tribus personis ditas una subsistit. Cell. C. P. 261.

DELINEATIO Eine Abschattirung, Der erste Entwurf, Tertullianus adv. Valentinianos cap. 27: veteres, adumbratio; sciagraphia; s1kiagrafi/a; rudior rei descriptio seu repraesentatio; forma; figura et species v. g. figuram et speciem alicujus rei delineare vel depingere; primae lineae v. g. alicujus rei primas lineas ducere.

* Verbum autem delineare exstat apud Plinium L. 35. c. 10: Apelles arrepto carbone exstincto e foculo, imaginem in pariete delineavit.

* Reperitur etiam in Lactantio de Mort. Persecut. c. 7; ubi tamen 10. Columbo interprete, neutraliter et intransitive sumi, idemque esse debet, quod insanire, furiosum ac dementem esse.

DENIGRARE in sensu translato pro atterere alicujus famam; detrahere alicui; immutare aliquem alicui, Einen anschwärzen, non dum reperi apud idoneum scriptorem.

* Latine igitur dixeris: Pecten radiis rarioribus, Ein weiter Kamm; et Pecten radiis densioribus, Ein enger Kamm. Vid. 10. Ludov. Vivis Exercit. L. L. p. 13.

DEPILARE pro compilare seu scripta aliorum expilare, Gelehrte Sachen auschreiben, und für seine ausgeben, barbare.

* Ceterum non tantum depilatus Participium pro eo, qui est sine pilis, Latinum est; sed etiam Verbum depilare pro pilos evellere, Die Haare ausrauffen, est apud Apicium et Lucilium apud Nonium. Voss. de Vit. 701. Borrich. Animadv. 82.

DEPLORABILIS v. g. deplorabilis aeger, barbarum, licet apud Medicorum filios increbuerit: dic pro eo cum Plinio Lib. 28. c. 17. deploratus aeger, deploratus phthisicus; vel cum Celso Lib. 2. c. 6. in quo symptomata interitûs sive mortis periculum ostendunt; in quo certae futurae mortis indicia sunt; desertus a Medicis; finitae vitae satis certas notas habens; in quo certa aliqua signa futurae mortis sunt; et Lib. 3. c. 27. cui insanabilis morbus est; vel cum Cic. Lib. 7. Attic. Ep. 23. aegrotus ac prope desperatus.

DEPRAEDICARE Decompositum occurrens ap. Socratem Hist. Eccles. Lib. 1. cap. 13. et alios medii aevi scriptores, perquam etiam hodie omnium fere eruditorum sermone tritum, sed priscis inauditum, quibus praedicare sufficit, nec alio exemplo de et prae in uno verbo compositum est. Prasch. de Barbarism. 32. Cell. Antib. p. 29.

DEPRETIARE Tertullianus Sidonius Apollinaris, Cyprianus, et Paullus ICtus: praestat, pretium minuere; de pretio minuere. Borrich. Defens. Voss. 272.

DEPVTARE pro destinare delegare, aevi Ciceroniani non est, sed novum et aetatis postremae, Marcobii videlicet, et Sulpitii Severi, nec non Vulgati Interpretis, qui non solum cum Dativo jungit, sed etiam cum Praepositione et Accusativo, v. g. deputare aliquid alicui rei, Etwas wozu widmen; et deputare aliquid in alios sumtus, Etwas zu andern Kosten destiniren.

1. Amputare, resecare, Beschnieden; ut apud Catonem v. g. deputare vineam, Den Wein beschneiden.

2. Reputare, censere, aestimare; ut apud Ciceronem et Terentium v. g. deputare se quovis malo dignum; deputare secum vationes, Der Sache nachdenken; deputare aliquid im lucro.

DEPVTATI vulgo dicuntur hi nempe rectius dicendi erant delecti, delegati, oratores. Voss. de Vit. 156. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 150. Cell. C. P. 241.

DERISIO Arnobius et Lactantius Lib. 4. c. 18: veteres, irrisio, ludibrium. Voss. de Vit. 425. Cell. Antib. 26. C. P. 353. Berrich. Cogit. 28. it. Defens. Voss. 273.

Quintiliano Lib. 6. c. 2. Senecae Praefat. Lib. 4. Excerpt. Controv. p. 444. et Phaedro Lib. 5. Fab. 7. v. 3. placuit derisus, ûs.

* Descendere probum verbum est; sed nusquam, quod scimus, in Participio absolute quidem posito huc transfertur.

DESERTVM Singulare et Substantivum, apud scriptores Ecclesiasticos crebro legitur v. g. Tertullianum, Prudentium, Hieronymum; sed apud classicos non item: hi enim dicunt, locus desertus; locus vastus; locus incultus; solitudo; deserta solitudo.

Pluraliter vero deserta, usurpant Virgilius, Plinius, Curitius L. 5. c. 1. §. 5. Lib. 7. c. 4. §. 19. Lib. 9. c. 1. §. 13. et Solinus. Scilicet in Plurali subauditur loca, quod in Singulari non potest.

Huic etiam Plurali Adjectiva adjungunt, ut Substantivo, non solum Poetae e. g. Virgilius 3. Georg. v. 291. Parnassi deserta per ardua: sed soluti etiam sermonis auctores, e. g. Plinius Lib. 5. c. 4. deserta vasta; Solinus cap. 15. (al. 25.) immensa deserta; et cap. 50. de Seribus (al. 63.) longa deserta. Cell. Antib. 26. C. P. 400.

DESOLARE v. g. urbem, arcem, cet. pro diruere, demoliri, evertere, delere, ad exitium vastitatemque vocare, non dicitur apud veteres.

* Est enim desolare idem, quod vastare; devastare; pervastare; solitudinem facere; ad solitudinem redigere; ad paucos redigere colonos deducere et necare. Sic dicimus desolare agros; loca desolata: desolatum magistro agmen; et desolata templa apud Plinium L. 10. Ep. 97. sunt inania, et cultoribus vacua; non diruta, non destructa. Voss. de Vit. 156. Titii Manud. 149. Cell. Antib. 153. C. P. 375. Borrich. Cogit. 28.

DESOLARI Deponentaliter utrâque notione barbarum est, atque ita plane rejiciendum. Voss. de Vit. 702.

DESOLATIO Salvianus et Vulgatus Bibliorum Interpres, qui etiam dicit desolatorius: Latini, excidium, vastitas. Voss. de Vit. 425. Borrich. Cogit. 28. Cellar. Antib. 27. C. P. 301.

DESPERARE absolute et notione intransitiva, pro animo cadere, dimittere animum, despondere animum, abjicere spem, animo deficere, animo concidere, timide usurpem.

* Quod scimus, semper transitive sumitur v. g. desperare rebus suis; desperare honorem; desperare de solute sua. Confer, quae in Parte Syntacitca de constructione hujus verbi uberius dicuntur.

DETERIORARE et Passive DETERIORARI Claudianus Mamertus, Symmachus et ICti recentiores: magis Latina, deterius facere; in deterius mutari; in pejus sublabi; deterioris sortis fieri; de pretio hujus rei aliquid minuitur, vel pretium hujus rei minuitur. Goclen. Observ. 63. Voss. de Vit. 702. Cell. Antib. 27. C. P. 301.

DEVIARE Marcellino Macrobio, Hieronymo, Ausonio et Symmacho haud infrequens: praestat, aberrare; aberrare a proposito; declinare a via et de via, deflectere a via et de via. Voss. de Vit. 100 et 702. Borrich. Cog. 28. Cell. Antib. 27. C. P. 207.

* Devius autem Adjectivum, vnde hoc Verbum formatum videtur, notae est optimae probatissimaeque.

DEVOTE idoneo caret exemplo notat vero vulgari usu idem fere, quod attente, flagrantissimo pietatis studio et amoris adfectu. Prasch. de Barb. 46.

* Comparativo autem devotius Ambrosius, et Superlativo devotissime non Ambrosius solum, sed etiam Lactantius et Augustinus utuntur. Fab.

DEVOTIO vulgo est ardens et intenta pietas; quo sensu tamen Latinitatis cadentis est, et Aelio Lampridio, Vegetio, Solino, Lactantio et Hieronymo usurpatur.

* Optimis scriptoribus non nisi proprie sumitur pro octu consecrandi et devovendi. Sic dicebatur vel ipsa aurea aetate v. g. apud Ciceronem devotio Deciorum, devotio capitis sui. Borrich. Animadv. 85. Cell. C. P. 261.

1. Proprie is erat, qui legiones auxiliaque bestium secum dîs manibus tellurique devovebat; Der sich dem Tode überlieferte, nur damit die feindliche Macht auch möchte dem Verderben übergeben werden.

2. Iulio Caesari L. 3. B. G. c. 22. devoti appellantur, qui se totos alicui dedunt, ut communibus cum eo fruantur commodis: atque hi apud Gallos Soldurii vocabantur; unde Solduriorum lege devotissimus, eum notat, qui cliens est, domine suo addictissimus.

3. Varroni, Ciceroni, Suetonio, Iuvenali devotus idem est, quod deditus, consecratus. Ita v. g. cliens patrone, litteratus studiis, miles Imperatori, immo exsecrabilis orco devotus est: sensu enim etiam odioso interdum ponitur; ita etiam dicuntur devota morti

pectora; devota quercus i. e. consecrata et destinata aris; numini Principis devotissimus; numini majestatique Regis devotissimus; hujusmodi enim formulis adulabantur Romani suo Principi, libertate populo ablatâ.

Ad hunc autem postremum modum etiam sine offensione Latinitatis dici potest: homo Deo devotus; devotae mentes et manus, subaudi Deo, apud Arnobium et Firmicum; devota Deo fides, apud Lactantium; sacris devotus homo, apud Lucanum; devota Christo filia, apud Hieronymum; devota Deo Roma, apud Prudentium. Quando igitur absolute ponitur, per Ellipsin Dativus Deo I. similis notionis subaudiendus est. Goclen. Silv. 17. Voss. de Vit. 144. Berrich. Animadv. 84. Cell. C. P. 264. Prasch. de Barbarism. 46.

Devotior habet Trebell. Pollio: devotissimus non solum idem Pollio, Vopiscus, et Mamertus, sed etiam Suetonius. Borrich. Animadv. 86. 87.

DIACONISSA vocabulum Ecclesiasticum quo nominatim Hieronymus et Vulgatus Bibliorum Interpres utitur: si res ita ferat aut postulet, Latine pro eo dixeris, femina, quae operam suam Ecclesiae addixit, vel aliter pro notione ejus duplici. Cell. C. P. 264.

1. Aliquando Diaconi uxorem, quae et Diacona dicitur, quemadmodum Episcopi uxor Episcopa, et Presbyteri Presbytera. Dicitur autem, eo scilicet tempore, quo haec nomenclatura cum clericorum coelibatu simul stetit, haec Diaconissa, non ideo, quod matrimonio juncta sit Diacono, sed quod juncta fuerit. Quum primum enim Diaconus sacris initiabatur in Ecclesia Latina, abstinere jubebatur matrimonii usu, et uxor postea honoris causa Diaconissa vel Diacona appellabatur.

2. Feminam viduam, aetate jam provectam, quae praecipue circa baptisteria mulierum pudori consuleret tempore nudationis, quum sacro fonte abluerentur; ingredientes in sacram aedem seminas suo quamque ordine rite consistere juberet; alique caritatis officia praestaret erga captivos, peregre advenientes, aegrotantes, aliosque, qui ope earum indigebant.

+ Origo Diaconissarum ex ipsa Ecclesia Apostolica deducitur. Rom. 16. v. 1. Clemens Alexand. Stromat. L. 3. Receptae fuerunt in Ecclesiam cum aliqua sollemnitate. Exspiravit earum munus saec. circiter VII. in Ecclesia Latina: in orientali autem diutius retentum, in qua quidem Saec. XII. adhuc quaedam apparent ejus vestigia.

DICTERIVM pro dicto jocoso suspectum: Sumitur enim in malam partem pro convicio, salse dicto, scommate, Ein Stichelwort. Vorst. de Latin. Mer. Susp. 108.

* Nimirum dicteria proprie dicebantur dicta, quae fundebant scurrae initio fabularum ad colligenda studia spectatorum. Quae quum essent pleraque cum sugillatione aliorum conjuncta, hoc vocabulum in maledicae procacitatis infamiam abiit. Vid. Scalig. ad Manil. Lib. 5. p. 390.

+ Carolus de Aquino Miscell. 30. multa heic in eamdem sententiam profert, et insuper ex Varrone erudite observat, dicterium etiam in scena veteri specimen quoddam, et praegustationem futuri cantûs notasse. Kappius ad Iensium 61.

Grammatici, inquit VOSSIVS de Vit. 71, ipsi dictionaria inscribunt libros de vocum significationibus: aliis est dictionarius, subaudi liber; sicut dictionarium, subaudi volumen. Antiqui vero ignota sunt haec vocabula. Satius ergo sit, vel e)chghtika\ cum Graecis dicere: sic enim solent veteres appellare, quae juniores vocitant lecika/: vel possis perifra/zein, ut P. Manutius Comment. ad Cic. Lib. 2. Attic. Ep. 1: Haec, inquiens, ex eorum libris, qui dictionum sensa colligerunt, cuivis licet petere. Conf. Cael. Curio in Praef. Fori Rom. p. 4.

DIESCIT Es wird Tag, Es fänget an zu tagen, amant infimae aetatis Poetae, quos nominatim laudat Barch. ad Briton. p. 495: dic, lucescit; dilucescit; dies appetit; dies illuxit; prima die; cum prima luce, Ter. Adelph. A. 5. Sc. 3; prima luce, Liv. Lib. 42. c. 64; ubi illuxit, idem Lib. 2. c. 65; primo mane, it. inter solis ortum, Iustin. Lib. 1. c. 10. §. 4; dies exoritur, Lucan. clarum mane intrat fenestras, Iuvenal.; aurora diem reducit, Virg.; alhente coelo; albescente coelo, Iul. Caes. Voss. de Vit. 704. Borrich. Cogit. 28. Cell. Antib. 28. C. P. 353.

DIETIM Adverbium putidum aucotres classici, quotidie; in dies singulos; singulis, quotquot eunt, diebus. Voss. de Vit. 108. Goclen. Obs. 15. Silv. 18. Sciopp. de Stil. Hist. 224. Borrich. Cogit. 28. Cell. Antib. 28. C. P. 153.

DIFFAMARE Apulejus Lib. 1. Miles.: veteres pro eo, infamare; famam violare; famae vel de fama alicujus detrahere; obterere alicujus laudes; crimina serere in aliquem; procacissime alicujus memoriae illudere; differre aliquem rumoribus per totam urbem; infamiâ

aliquem adspergere; infamiam alicui inurere; sugillare alicujus famam; laedere alicujus existimationem.

+ In bonam etiam partem Augustinus hoc verbo usus est, de Moribus Ecclesiae Catholicae c. 14. pro celebrave.

* Participium autem diffamatus optimae notae est, occurrens apud Tacitum et Ovidum.

DIFFAMATORIVS v. g. libellus Ein Passquil, barbarum: dic cum Sueton. et Tacito criminosus libellus; famosus libellus; probrosa carmina; cum Horatio, criminosi Iambi; cum Seneca, contumeliosi libelli.

DIFFICVLTARE verbum Historicis medii aevi relinquendum: Lat. difficultatem adferre; difficilem se praebere in aliquo negotio; propter aliqua, quae scrupulum injiciant, moras nectere, nec facile adsentiri. Voss. de Vit. 704.

DIFFIDER pro non habere fidem alicui, Einem keinen Glauben zustellen, jemandes Worten wenig oder nichts trauen, suspectum.

* Quod scimus, diffidere apud veteres semper notat idem, quod parum fidere, Schlecht Vertrauen wozu haben; it. desperare de aliqua re, Woran verzagen. v. g. Cic. Graviter aeger fui, ut omnes Medici diffiderent; diffidere et desperare rebus suis; sibi diffidere, An seinen eigenen Kräften verzagen; eloquentiam se adsequi posse diffidit. Schor. Phras.

+ Diffidentia igitur opponitur fidentiae; non credulitati. Cic. 2. Invent. c. 54.

DIGERIES a digero formatum: sicut a congero congeries; et occurrit apud Macrobium.

Notat autem illud hominis studium, quo confusa secernimus, et quodque in suum locum distribuimus et ordinamus.

Vellejus Paterculus Lib. 2. c. 53. et Plinius Lib. 18. c. 25. pro eo dicunt digestio. Hoc enim vocabulum, praeterquam quod in Medicorum scholis praeparationem ad concoquendum notat, hunc ipsum etiam significatum sustinet. Voss. de Vit. 427. Borrich. Animadv. 88.

DIGLADIABILIS e, i. e. per puguas etiam expetendum, vel cujus causa gladiis rem gerere operae pretium sit, Prudentius habet kaqhm. 3. v. 147. Voss. de Vit. 427. Borrich. Cogit. 18.

DIGNANTER Würdiglich, item Gütig und gnädiglich, aevi posterioris est, occurrens apud Vopiscum, Symmachum, Sidon. Apollinarem, Hieronymum, aliosque horum aequales: Latin. digne; it. aequo animo. Voss. de Vit. 801. Borrich. Animadv. 88. Cell. C. P. 207.

* Hinc pro loquentem me dignanter audite, cum elegantioribus dicendum aedite verba mea attente bonâque cum ventâ; audite loquentem aequo animo. Et pro dignanter munusculum accipere dicendum potius, Hilari fronte, aequo animo munusculum accipere: Munusculum aequi bonique consulere.

DIMETITVS aliqui Ciceroni tribuunt ubi tamen accuratiores libri habent dimetatus. A dimetior autem est dimensus; non dimetitus. Voss. de Vit. 105. Borrich. Adv. Sciopp. 273. Goclen. Obs. 25.

DIMINVTIVVS Tertull Apol. c. 32: veteres Latini contenti erant tw=| diminutus.

Hinc quae Grammatici Diminutiva, haec elegantiae studiosiores diminuta vel deminuta, aut Graece u(pokoristika\ vocant.

DIRECTOR v. g. Te duce et directore, Vnter deiner Direction, suspectum; Cic. Tu eris omnium moderator consiliorum meorum. Idem Rector et moderator et tamquam architectus tanti operis.

* Dirigo, Directus, Directe et Directo Adv. bonae notae sunt. Directio Quintiliani; Directura Vitruvii est.

DISCANTVS vocabulum Italicum Latine dixeris, vox acuta; cui opponitur vox gravis, Der Bass: vid. Cic. de Nat. Deor. L. 2. c. 58: item vox canora vel sonus acutior.

+ Pueri canoram vocem habentes, Die Discantisten, a Vitruvio Lib. 8. Arch. cap. 4. vocantur catlastri: quam vocem ei restituit Turnebus Addvers. L. 24. c. 7. pro eo, quod vulgo catastos l. cala sastros legebant.

DISCEPTATOR non est disputator aut litigator, sed apud Ciceronem et optimos quosque semper rei sententiaeque moderator, quem barbare dicunt mediatorem, Gallice un mediateur, Germanice Einen Mittler, Einen Schiedsmann.

* Livius L. 35. c. 45: Reconciliatore pacis et disceptatore de iis, quae in controversia cum pop. Rom. essent. utendum censebat. Vlpianus Leg. 3. §. Tametsi p. de Arbitris: Quoniam non debeant decipi, qui eum quasi virum bonum disceptatorem inter se elegerunt. Conf. Schor. de Phras.

Nec Verbum disceptare aliâ notione explicandum videtur v. g. Cic. Tusc. 4. c. 3. disceptare controversiam, Eine Sache entscheiden: L. 4. Ep. 4. armis de jure publico

disceptare, Die gemeine Gerechtsame mit dem Schwerte entscheiden; Caes. B. C. L. 3. c. 107. disceptare armis de controversiis, Streitige Händel mit dem Schwerte entscheiden; Cic. pro Dejor. pr. disceptare causam, Eine Sache erörtern und entscheiden.

DISCIPLINARE suspectum: Lat. disciplinae severitate in aliquem animadvertere; aliquem castigare. Voss. de Vit. 705.

* In Participio disciplinatus i. e. bonis moribus disciplinae beneficio praeditus, quod exstat apud Alcimum Avitum L. 4. v. 46. praesidium habet nullum: multa enim dantur Participia, quorum nullum in omni Latio datur Verbum. Ita v. g. apud Tacitum ocurrit incelebratus; nec tamen verbum incelebro inde confici potest.

Comparativus disciplinatior exstat apud Tertullianum: sed Adverbium disciplinate huc usque sine qualicumque cujuspiam suffragio mansit, in vitiosis culbans. Voss. de Vit. 428. Borrich. Animad. 88.

DISCONVENIENS Lactantius de Ira Dei cap. 3: veteres, inconveniens; alienus ab instituto; non consentaneus; incongruens; minus congruens.

DISCORDANTIA plane barbarum est: pro utroque veteres, inconveniens ratio; discrepantia: discordia; ratio discors. Voss. de Vit. 428. Borrich. Cogit. 28.

* Concorditer Plauti et Suetonii est: immo nec ipse Cicero concordissime refugit. Voss. de Vit. 801. Borrich. Cogit. 28. Stephan. Expostul. 280. Fab. Thes.

Discors, discordia, discordare, probae notae sunt. Discordiosus occurrit ap. Sallust. B. Iug. c. 66.

DISCRETVS pro modesto, seu eo, qui rerum momenta observat; qui cuncta prudenter discernit; seu qui est e)pieikh\s2; qui epiei/keian exercet; qui de suo jure remittit, barbare: quemadmodum etiam hâc notione discrete et discretio; item indiscretus pro impudente, et indiscrete pro impudenter, et indiscretio pro rusticitate et malitiâ eodem passu ambulant.

* Discretus antiquis semper Passive accipitur, et est divisus, separatus, distinctus; quam notionem omnia modo dicta inde derivata similiter habent: quamvis discretio non nisi sequioris aetatis scriptores v. g. Augustinu, Prudentium et Avienum pro auctoribus agnoscat. Voss. de Vit. 145. Goclen. Probl. 104. Sciopp. de Stil. Hist. 139. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 122. Cell. Antib. 154. C. P. 375.

+ Etiam Scioppius in Infamia Famiani p. 212. et seqq. observat, Ciceronem proeo, quod discretionem non nulli hodie notione barbarâ vocant, delectum et discrimen; Vlpianum vero ingenium dixisse. Verba ICti Leg. 9. §. 4. p. de Offic. Procons. ista sunt: Circa advocatos patientem esse oportet, sed cum ingenio, ne contemptibilis videatur: cum ingenio i. e. cum discretione, ut loquerentur hodie non nulli.

DISCVRRERE pro dissere, discuriren, nemo, praeter Ammianum Marcellinum, dixit.

* Discursus hac notione; scil. pro sermone seu dissertatione, plane barbarum est, id est, sine ullius qualiscumque scriptoris suffragio.

Pro hac barbara notione verbi discurrendi, veteres etiam dicunt disputare v. g. neque vero haec a me ita disputantur, Gleichwohl discurire ich dieses nicht zu dem Ende, dahin aber ziele ich gleichwohl mit meinem Discurse nicht.

+ Vorstius de Lat. Mer. Susp. 103. putat, Marcellinum, utpote natione Graecum, quum sciret, Greaecum dielqei=n tali significatione usurpari, Latinum quoque discurrere et discursus eâdem significatione sumi posse credidisse.

* Ceteroqui discurrere et discursus propriâ significatione, nempe pro ultro citroque currere s. concursare, nota et proba sunt. Cell. Antib. 155. C. P. 325.

DISPARERE Lactantius: veteres, evanescere; oculis subduci; Liv. Lib. 1. c. 16. sublimis abiit, Er ist in der dLuft verschwunden.

DISPARITAS barbarum: Latini, dispar ratio; dissimilitudo; diversitas; Gellius, disparilitas.

DISPENSARE pro legibus solvere; legis gratiam facere, vulgo quidem, sed perperam.

* Latinis est disponere, procurare, administrare, ordine distribuere. Atque hinc dispensatio notat administrationem, oeconomiam; dispensator autem oeconomum, procuratorem peni, ut Plautus loquitur, seu promum condum. Goclen. Silv. 10. Voss. de Vit. 156. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 156. C. P. 376.

at sine antiquitatis suffragio. Celsus Praefat. Lib. 1. et Lib. 2. c. 10. verbum incidere hâc in re usurpat; actum ipsum vero ibidem mortuorum lacerationem vocat: agit autem contra a)natoma\s2, quum status viventis ex vivo, non ex mortuo cognosci debeat. Atque alii etiam scriptores hoc in argumento non nisi verbo quodam utuntur. Ita quidem Cicero in Lucullo n. 122. Medici corpora aperuerunt, ut ea viderent, cet. Gellius Lib. 10. cap. 10. insecare et aperire humana corpora.

DISTRACTIO pro venditione, in Pandectis occurrit: ubi etiam pro divortio ponitur. v. Fab.

* Pro separatione et disjunctione bene se habet. Cic. L. 3. Offic. c. 8: Non nobis cum tyrannis societas est, sed summa potius distractio. Plaut. Curcul. 2. 1. v. 22. distractio pulmonum.

DISTRAHERE pro vendere, ita passim Pandectae et ICti usurpare solent, ut proprium eorum verbum id videatur. Nemo autem melioribus linguae Latinae aetatibus ita dixisse invenitur.

* Sed tamen de re particulatim vendendâ primum dixerunt Hadriani aevo Iustinus, Suetonius, et Tacitus Annal. 6. c. 17. §. 4. Hinc libri, vel aliae reculae, quae publicâ auctionis lege divenduntur, recte dicuntur distrahi.

Tandem etiam de quavis re, quae scindi, et separatim vendi non potest, Apulejus usurpavit: quae notio dehinc ap. ICtos increbuit. Sciopp. Infam. Fam. 188. de Stil. Hist. 233. Cell. C. P. 402.

Ceterum pro divellere, segregare, ejus usûs apud Latinos veteres est, quem nemo nescit.

DISTRICTVS Substantivum, pro territorio, certo quodam terrae tractu, videtur primum innotuisse per scriptores feudales et Monachos. A tractu fortasse ductum est. Cell. Antib. 28.

+ Longius petita videtur Etymologia, quâ Fresnius et ICti districtum ita dici putant, quod intra eum homines distringantur, vel domini vasallos suos in eo possint distringere. Nobis districtus idem videtur esse, ac certis finibus suis dilatus ager.

* Districtus, Adjectivum, bonae notae est. v. g. gladius districtus, Ein blosser Degen; districta bacca, Eine abgepflückte Beere; districtior accusator, Ein scharfer Anklager, qui levi opponitur; fic habeto, numquam me a causis et judiciis destrictiorem fuisse h. e. occupatiorem, Mehr beschäftiget; sollicitudine districtus, Der für Bekümmerniss nirgend worzu kommen kann.

DISVNIRE Arnobius Lib. 3. p. 116: veteres pro eo, solvere, dissolvere, disjungere, dissipare.

* Neque etiam simplex unire, jus civitatis Romanae habet. Occurrit tamen apud Tertullianum de Anima cap. 17. et Sulpicium Severum Hist. Sacr. L. 2. cap. 43. Antiquior auctoritas forte non suppetit.

DITIO pro regione, provincia, seu parte terrarum, Metonymice quidem, sed citra suffragium veterum, et propterea minus recte usurpatur.

* Significat autem potestatem, jurisdictionem seu imperium v. g. ditionis suae facere regionem; ditioni suae adjicere regionem; in ditionem venire; in ditione ac potestate alicujus esse; sub imperium ditionemque alicujus cadere; nutu alicujus ac ditione gubernari; ditione ac numine deorum res gerunt; redigere in ditionem suam populum, Ein Volk unter seine Bothmässigkeit bringen; Silius L: 7. v. 506. dicit, ditione carere virtutem i. e. potestate, jure, imperio.

+ Ditio privatorum etiam est potestas; quod' vulgo omnino ignoratur. V. Schorum in Phras. Sciopp. de Stil. Hist. 190. 210. 222. Vost. de Lat. Mer. Susp. 106. Cell. Antib. 157. C. P. 376.

Diomedes, Priscianus, et plerique omnes Grammatici negant, Nominativum et Vocativum ejus exstare, et tantum per quattuor Casus declinari hoc Nomen.

DIVERSIMODE minus probum: Lat. multifariam, dissimiliter, varie, non uno modo, non pari modo, diverse, diversa quadam ratione, alio atque alio modo. Voss. de Vit. 801. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 29. C. P. 353. Valla in Raudens.

DIVINATIOR Ein Wahrsager, exstat apud Firmicum: magis Latine dixeris, divinans; divinus vates; conjector; hariolus; augur.

* Divinatio autem, et divinare, bonae notae sunt. Femininum divinatrix habet Tertullianus. Voss. de Vit. 429. Borrich. Cogit. 29.

DIVISIBILIS i. e. qui dividi potest, a Vossio, aliisque censoribus repudiatur.

* Sed indivisibilis apud Tertullianum de Anima c. 51. et Diomedem Lib. 2. cap. de littera reperitur, verbis, ut apparet, Scauri, antiqui sub Hadriani imperio Grammatici.

Tutius tamen cum Cicerone loquimur, qui dividuum et individuum vocat, quod vulgo est divisibile et indivisibile. De Vnivers. cap. 7: Ex materia, inquit, quae individua est, et quae semper uniusmodi suique similis; et ex ea, quae corporibus dividua gignitur, tertium materiae genus ex duobus in medium admiscuit, quod esset ejusdem naturae, et quod alterius: idque interjecit inter individuum, atque id, quod dividuum esset in corpore. Voss. de Vit. 429. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 50. C. P. 407.

DIVISIM barbarum: Gellius pro eo habet divise. Voss. de Vit. 429. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 29. C. P. 353. seq.

+ Sunt, qui substituunt egregie Latina, separatim, seorsum. At vero separatim et seorsum, proprie opponitur tw=| communiter, notatque idem, quod remotis arbitris, me solo spectato, v. g. separatim quisque hac de re apud me dicet; Cic. Nihil ei accidet separatim a reliquis: divise autem opponitur tw=| conjuncte, v. g. In primis rectius scribitur divise, quam conjuncte.

DIVRNALIS i. e. quod unius diei spatio continetur, barbarum: Lat. diurnus, v. g. impus diurnum. Voss. de Vit. 429.

1. Defunctorum eos, quos sanctorum ac beatorum in numero esse convenit. v. g. Divus Paulus; Divus Augustinus.

2. Caesares defunctos, non minus malos, quam bonos v. g. Divus Nero. Tantummodo enim laudatiores Caesarum Romanorum olim, vitâ functi, post consecrationem Divi appellabantur ob singularia in rempublicam merita; mali autem non item, nisi interdum per vim aut adulationem.

3. Caesares, qui supersunt v. g. Divus Carolus VII. GOCLENIVS Observat. p. 330: Divi sunt, inquit, qui ex hominibus fiunt, non tamen antequam extremum vitae diem morte confecerint. Bassianus Caracalla de fratre, quem occiderat, pronuntiabat ita: Sit divus; modo non sit vivus! quamquam, crescente in dies adulatione, multis Imperatoribus Romanorum adhuc vivis haec appellatio tributa est.

2. Qui ex hominibus, morte obitâ, coelo erant locati: unde tamen colligit Borrichius Animadv. in Voss. p. 89, eos etiam, quos Romana Ecclesia a morte consecrat, divos appellari posse; quicum vero alii non faciunt. Inter alios Georgius Cassander in illas formulas, Divus Paullus, Divus Nicolaus, cet. acriter invectus est, quod perversâ gentilium imitatione susceptae sint. Cell. C. P. 241.

Ceterum notandum, divus antiquis fuisse non Adjectivum, sed Substantivum, quod Epitheta indicant v. g. aequorei divi; diva potens Cypri. Opponit Borrichius Analect. 59. Catulli divos penates, vel, ut alii legunt, divos parentes. Sed respondetur, divos penates per Appositionem dici, ut diva mater, diva Iuno, divus Trajanus. Prudentius demum, et Alcimus Avitus eo, ut Adjectivo, usi leguntur.

+ Dubium tandem non est, vel ipso Cicerone Orat. §. 153. nobis suffragante, quin divi sint ex dii, interjecto Digammâ Aeolico: adeoque certum est, divum et deum non magis distingui, quam oleam et olivam, oleum et olivum: quamquam apud antiquos inter utrumque magnum saepe discrimen fuisse, moneat Borrichius adversus Sciopp. p. 274.

Cl. Paul. Dan. Longolius in Actis Erud. publ. Lipsiae Cal. Aprilis 1731. p. 183. ita in hunc locum commentatur contra me: Minus recte, inquit, censet noster, vocari divos defunctorum eos, quos sanctorum ac beatorum in numero esse convenit. Sed ego in omnia alia discedo. Originem quidem td divus debet incunabulis superstitiosis: eo tamen res tota haud conficitur, quin usûs ratio habeatur. Hunc si consulimus, liquido apparebit, non heri aut nudius tertius morem invaluisse quod divi dicti fuerint, quos sanctorum ac beatorum in numero esse convenit. Quae ratio, cur Constantinum ejusque in imperio successores post mortem divos vocaverint? Quia consecrati? Nihil minus. Foret hoc contra Christianas doctrinas, quibus tamen nomen suum dederant. Nec etiam est videre, quibus olim in consecratione utebantur, superstitionis symbola, ut aquila, ara, alia; sed Christiana, ut in nummo Constantini, quadriga et brachium coelitus se exserens ad Constantinum attollendum; quae docte persecutus est nuper vir Clar. Io. Dan. Schoepfelinus in Diss. de Apotheosi cap. 2. p. 28. seq.. Addee Ez. Spanhemium ad Iulianum p. 67. et Anton. van Dale de Oraculis Diss. 1. p. 155. Si vero adhuc perseveres Christianis sacris hanc vocem interdicere; Borrichio tamen haud vertendum vitio, ita appellasse eos, quos Romana Ecclesia a morte consecrat. Exigua enim est differentia inter hanc et priscam illam consecrationem.

Recte quidem, Cl. Longoli! Ita nimirum haec disputari possunt in utramque partem. Vtraque etiam sententia est probabilis; probabilior tamen et rectior mihi videbatur, quod tutior erat, quam tantopere oppugnas, ego autem, ut ex verbis meis constare existimo, nemini eorum, qui tecum in omnia alia discedunt, obtrudo; sed ipsemet indico, quo patrono niti possint, qui alteram sententiam amplecti cupiant.

DOCILIS perperam dicitur, qui aptus est ad docendum, qui accommodatus est ad docendum.

* Discipulus est docilis; non praeceptor, qui est docibilis, ut scholiastes Prisciani ad L. 4. loquitur. Docibilis autem, inquit Valla L. 6. c. 27, vix invenitur, nisi apud Ecclosiasticos et id pro docilis. Habet tamen etiam hoc Adjectivum docibilis eâ notione, quam Prisciani scholiastes inculcat, nempe pro eo, qui facile asios docet, vel ipse Tertullianus: nam de Monogam. cap. 12. ita vertit, quod in Episcopi officio 2 Tim. 2, 24. Paulus posuit, verbum didaktds2, Germ. Lebrhaftig: ubi etiam Vulgatus hanc vocem habet; nequaquam autem per doctorem reddidit, ut Fabri Thesaurus existimat.

DOCILITER Adverbium, i. e. intelligenter, apud Diomedem Grammaticum occurrit; sed apud bonos auctores non habetur. Voss. de Vit. 802. Borrich. Cogit. 29.

+ Henrici Stephani Expostul. 280. opinio est, veteres, quod docilis et indocilis dixerint, etiam dociliter et indociliter dixisse. Sed nolim, respondet ei Vossius l. c. indulgere conjecturis saepe inanibus.

* Comparativus autem docilior sat bene se habet. Voss. de Vit. 90. Sciopp. Grammat. Philos. 8. Sanctius in Minerva L. 1. 0. 11. Borrich. Cogit. 25. et 29.

DOCTORATVS i. e. Doctoris dignitas, s. publici Doctoris honores et privilegia, vel pro argumento etiam actus ille sollemnior, quo quis more consueto in Academia Doctor renuntiatur, vocabulum est nove confictum.

Cic. L. 10. Fam. Ep. 6. habet, gradus dignitatis adipisci amplissimos. Hinc dixeris, amplissimum Doctoris gradum adipisic, Doctor werden.

* Dicunt et scribunt fere hodie, honores et privilegia doctoralia consequi. Bene haec locutio se habet, si pro doctoralia ponitur doctoris: doctoralis enim est Adjectivum, quod nullâ veterum auctoritate munitur.

DOCTRINALIS et DOGMATICVS Ecclesiasticorum fere sunt, nisi quod hoc posterius occurrat etiam apud Ausonium, qui et Adjectivum didascalicus usurpat: Latini pro eo, quod ad doctrinam pertinet; quod habet didas1kali/an, Cicero; Gr. didaktiko/s2.

DOLORIFICVS habet quidem Calepinus; sed sine auctoritate: Lat. dolorem adeferens; dolorem inurens. Steph. Expost. 21. Voss. de Vit. 431. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 30. C. P. 354.

DOLOROSVS Vegetius Lib. 4. c. 22: veteres, moestus; dolens; dolore tabescens, Ter. Steph. Expost. 121. Voss. de Vit.431. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 30. C. P. 354.

DOMANIVM ex Gallorum domaine, Ein Domain-Gut, barbarum: Lat. dixeris, possessiones, quae jure dominii Principis sunt. Voss. de Vit. 424.

DOMINATIO pro provincia seu territorio, suspectum. Sciopp. in Strad. 56.

* Quod scimus, apud veteres notat non nisi, quod imperium s. dominatus, vel etiam tyrannis s. minime legitima imperii usurpatio: et quamvis suspecta notio per Metonymiam tolerari videatur posse; tamen sine suffragatione veterum fieri istud nequit.

DOMINICALIS e, i. e. quod ad Christum, Dominum pertinet, it. quod in diem Dominicum seu festum incidit, Was zum Sonn - oder Feyertage gehöret, v. g. Evangelium Dominicale; pericopa epistolica Dominicalis. Vocabulum Ecclesiasticum. Borrich. Cogitat. 29. Voss. de Vit. 432.

* Dominicus, a, um, similiter usu sacro increbuit pro eo, quod Christi est: stilo enim Biblio N. T. dominus kat) e)coxh\n notat Christum: v. g. dies Dominica, Der Sonntag, des Herrn Tag: in se autem spectatum intemeratae Latinitatis est, significans omnino id, quod domini est, quod ad dominum pertinet. v. g. Seneca Ep. 47. obsonatores, quibus dominici palati subtilior notitia est, Einkäufer, die da am besten wissen, was ihren Herren schmäkt.

+ Dominicalis medio aevo etiam extra Ecclesiae limites eâdem notione, quam dominicus apud probae notae scriptores habet, increbuit: id quod testantur ita tunc temporis dictae curiae dominicales, Die Dinghöfe, ubi judicia quotannis statis temporibus exercebantur, de quibus Schilterus IC. peculiari Dissertatione egit.

DOMINIVM eodem modo sese habet, quo ditio et dominatio; de quibus paullo ante suis locis: similiter nempe

ponitur praeter usum veterum pro eo, quod domino subjectum est. Significat autem veteribus nihil aliud, nisi imperium, principatum, ditionem. Sciopp. in Strad. 99. de Stil. Hist. 117.

DOMINVS nominibus virorum aut officiorum praepositu, cum indole veteris Latinitatis pugnat.

1. Proprie herum, seu eum, qui domui aut familiae praeest v. g. Cic. L. 1. Offic. c. 39: Non domo dominus; sed domino domus honestanda est.

3. Dominatorem seu Principem, uti Plinius, Praeses Bithyniae, in epistolis suis Trajanum Imperatorem vocat dominum suum.

+ Augustus sane Imp. se dominum appellari non passus est: domini enim appellationem, ut maledictum et opprobrium, tyrannis scilicet conveniens, semper exhorruit: Vid. Suetonium in ejus Vita, cap. 53. ubi plura hac de re. Recusarunt etiam hunc titulum Tiberius, teste Tacito L. 2. et Suetonio in ejus Vita cap. 27; et Alexander Severus, teste Lamptidio. Domitianus primus omnium, deinde Caligula, dominum se appellari passus est, non sine nota superbiae. Videatur Sueton. Domit. c. 13. it. Sext. Aurelius et Eutropius. Post haec tempora Saec. II. III. et seqq. non modo Impp. dicti Domini, sed etiam Imperatorum conjuges, filiae ac sorores, et tandem quaelibet mulieres honoratiores vocatae Dominae; quo de multa curiose congessit Aeg. Menagius in Amoenitatibus Juris Civ. cap. 25.

Medio aevo apud Christianos kat) e)coxh\n non nisi Deum fuisse Dominum dictum; clericos vero, et homines insigniori dignitate praeditos e. g. Episcopos sine addita dignitatis nota, litterâ i ejectâ, domnos audiisse, testis est du Freine quae tamen contractio in Dommnus et Domna jam Saec. II. usurpata fuit. v. Ruhe Sp. Philol. 2. p. 17. Menag. p. 141.

Domini rerum crebro Imperatores et Reges vocitantur ab ejusdem medii aevi scriptoribus.

Vulgari illi notioni, quâ de praecipue heic agitur, quâ nempe Nominibus virorum aut officorum praeponitur, occasionem fortasse praebuit Romanorum consuetudo, qua obvios, si Nomen non succurrebat, dominos salutarunt, teste Seneca Ep. 3.

Constantinus M. primus fuisse existimatur, qui domini titulo usus est in nummis, publicisque inscriptionibus. Vid. Seldenum Part. 1. c. 4. de Titulis p. 58. Cell Antib. 159. C. P. 377. Confer Buchner de Commutata Rat. Dic. 203. et Auton. Guibertum in Polyhistore; cui accedit Apologeticon, testimonia continens anctorum ethnicorum de christo, et iis, quae illius adventu et crucis tempore in coelo et terra mirabiliter facta sunt, recus. Hanoviae 1598.

DORMITVRIO Ich bin schläfrig, sine veterum suffragio: dic pro eo, dormito.

DOTALITIVM apud ICtos recentioris aetatis increbuit: notat autem dotem, non quam uxor marito, sed quam maritus uxori, vi pristini Germanorum juris, in solatium futurae viduitatis offert.

DVBIETAS Eutropius, Marcellinus, Fulgentius et Claudianus Mamertus: veteres, dubitatio, ambiguitas. Goclen. Silv. 21. Voss. de Vit. 424. Cell. Antib. 109. C. P. 207. Borrich. Animadvers. 93.

DVBIVM Substantive pro scrupulo. non probat Praschius de Barbarismis, pag. 30.

* Dubius, a, um, Adjectivum est, et si vel maxime id apud bonae notae scriptores a(plw=s2 ponitur, tamen semper Substantivum aliquod subauditur. Dicitur enim, esse in dubio, venire in dubium, vocare in dubium: sed intelligimus locum, vel negotium. Quare jungit Cicero, in dubium intertumque. Sine dubio, procul dubio, eodem recidunt. Non dabis certe extra has formulas exemplum aliquod aliud congruens.

* Pro habere non nulla dubia, Latine dixeris fovere non nullos scrupulos, qui animum male habent; habere, quae animum huc atque illuc in diversa trahunt: et pro Solvere alicujus dubia, dixeris eximere alicui scrupulos, quos fluctuans dubitatio animo injecit; quaestionem intricatam et ancipitem, quam quis nobis posuit, persolvere s. explicare dicendo; persolvere zh/thma alicujus; nodos alicujus solvere; Tacit. alicujus percontationi respondere, et tam magnae quaestionis pondus excipere.

DVCALIS e, Adjectivum novum et barbarum, in vita autem negotiali et exercita, inque titulorum pompa non respuendum: in contextu sermonis purioris dixeris, Principalis; quod est Ducis; quod ad Ducem spectat, vel aliter pro argumento.

DVCATVS pro regione Principis cujusdam, Ein Herzogthum, novae significationis; et pro moneta aurea, usus sordidi atque plebeji, sed in vita civili inevitabilis est.

* At pro imperio seu publica administratione muneris, quod Dux sustinet, Curtii,

Suetonii, Flori, Iustini, Manilii est. Atque ita militiae proprie convenit: nimirum ut a Tribuno tribunatus; sic a Duce ducatus est. Ita v. g. ducatum sceleri praebere, apud Florum est idem, quod civilis belli ducem esse, Der Rädelsführer seyn.

+ Quod notione certae cujusdam notissimae omnibus monetae aureae increbuerit, inde est, quod Apuliae et Calabriae Duces primi omnium Principum id aureae monetae genus fieri fecerunt. Voss. de Vit. 434. Borrich. Animadv. 93.

DVCISSA i. e. Dux Serenissima, Die Herzogin, sine auctoritate dicitur: neque necesse est, novum fingere vocabulum, quum Dux communis sit utrique sexui. Cicero: Quodsi natura nos tales genuisset, ut eam ipsam intueri, et perspicere, eademque optima duce, cursum vitae conficere possemus; haud erat sane, quod quisquam rationem ac doctrinam requireret.

+ Frustra objicitur Analogia in Sacerdotissa, quod in antiquis editionibus Gellii L. 10. c. 15. legitur, pro quo elegantius L. 13. c. 10. Sacerdos femina scriptum est. Praeterquam enim quod Analogia per se nihil probat, non opus erat Cellio novâ ptw/s1ei vocabuli Sacerdotissae, quum Et Sacerdos utriusque generis sit: unde etiam Stephanus, Thysius, Oiselius, Proustius. aliique suspectam illam vocem expunxerunt. Voss. de Vit. 66. et 435. Cell. Cur. P. 354. Borrich. Cogit. 29. Goclen. L. 1. Controv. et Schol. Grammat. 26.

DVELLVM perperam hodie vulgo pro pugna singulari seu singulari certamine, ut Vopiscus, Sulp. Severus, et Eutropius vocant, sive pugna privata vel pugna unius cum uno. usurpatur; quasi sit a duo, et ipsius vi originis pugnam inter duos significet.

1. Ciceronem, ejusque aequales prosaicos eo usos non esse; sed Plautum, et Horatium. Exstat etiam in veteri oratione, a Livio L. 1. c. 32. producta. Vnde, quando hodie usurpatur, Archaice fere id fit.

2. Antiquissimis illis nil aliud fuisse, quam quod postea dixerunt bellum, teste ipso Cicerone et Quintiliano. Ita enim Cicero in Orat. Quid vero, inquit, licentius, quam quod hominum etiam nomina contrahebant, quo essent aptiora? nam ut duellum bellum, et duis bis, sic Duellium cum, qui Poenos classe devicit, Bellium nominarunt, quum superiores semper appellati essent Duellii. Plauti etiam est duellator et ars duellica pro bellator et ars bellica. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 110. seqq. Cell. Antih. 160. C. P. 377.

DVLCORARE Süsse machen, versüssen, verbum occurrens apud Vulgatum Prov. 27. v. 9: Latini pro eo, dulcem reddere; edulcare. Voss. de Vit. 707.

DVPLEX consona, quam vocant, non est littera, sed litterarum compendium. Quod qui subtilius, quam par sit, disputari putant, cogitent, saniorem Grammaticam nil aliud esse, nisi Philosophiam super sermone; eoque nomine Varronem recte dicere potuisse, se suos in re Grammatica libros non modo ad Aristophanis, hoc est, Grammatici, sed et ad Cleanthis, hoc est, Philosophi, lucernam elucubrasse. Et Iul. Caes. Scaliger Quintilianum non immerito reprehendit, quod Grammaticam fingat e quadrivio extra encyclopaediam. Quod quidem judicium trahi praecise nolim ad hujusmodi leviora, et hunc ipsum locum, sed ad alia graviora, et quae in sublimioribus disciplinis magnum utilitatis fructum praestant, quorum sane in Grammatica seges fecundior est, quam ii, qui litterarum minus periti sunt, fortasse existiment.

DVPLICATVRA v. g. mediastini, saepti scroti, Das Zwerg-Netz, vocabulum artis est, quod in scholis Medicorum citra suffragium veterum increbuit: Celsus Lib. 7. c. 19. habet transversas membranas, quae inter summam mediamque tunicam sunt.

EBVLLARE Aufwallen, aufsieden, brudeln, non satis tuto usurpatur, quamvis praesidium aliquod habere videatur in eo, quod dicimus in simplici non tantum bullire, sed etiam bullare.

id est, erumpat, subito veniat; alii pro ebullet legunt ebullit, quasi contractum ex ebullierit seu ebulliat.

* Ebullire sine controversia probae notae est, et occurrit apud Ciceronem aliquoties.

+ Allegari etiam pro eo solet Cato R. R. cap. 105: ubi ebullibit (Archaice pro ebulliet ) vinum, ignem subducito. Sic libri Basileae et Coloniae impressi: at Iunta, Gryph. et Commelin. bullabit.

Vsitatius cum Cicerone dixeris, effervescere v. g. aquae effervescunt, subditis ignibus, Das Wasser steht vor dem Sode.

ECCLESIASTICA VOCABVLA et THEOLOGICA VOCABVLA seu quae Ecclesiae et Theologiae, tamquam propria, vindicantur, haud repudianda temere sunt, praesertim in argumento Theologico.

* Mechovius in Antiphila sua p. 146: Theologia arripere verba de foro non potest; sed utitur vocabulis sibi usitatis, incognitis aliis; neque quisquam haec adspernabitur. Item p. 147: De arcanis religionis nostrae, quorum usus communis non fuerit, cum religiosis loquendum est vocabulis privatis ac suis, licet abhorrere videantur ab omni politiore elegantia. In ceteris oratoria illa ornamenta cur non adjungamus? Neque enim Theologia se indignam judicabit eleganti sermone, neque spernere quidquam potest, quod inter dona Dei haberi oportet.

Voigtius Praefatione Indici VI. praemissa: Postquam ea, quae Deus Hebraeo et Graeco sermone revelarat, Latine reddere et litteris prodere coepere Christiani, multa partim ad vim verborum melius exprimendam fingere coacti sunt vocabula, veteri Latio prorsus ignota, partim etiam antiquis novam subjicere notionem. Quamquam vero ea in argumento sacro, pace Theologorum mutare non liceat, ob periculum, quod inde veritati imminet; in civili tamen eloquentia, quae pure Latina desiderat, vix iis locus erit. Itaque quae pro illis forte tum subjici possint, explicare adgrediemur, cum eo tamen, ut Ecclesiae faciamus liberam pctestatem talia, etiam extra argumenta Theologica, seu rejiciendi seu tolerandi.

+ Confer, quae paullo infra dicuntur hanc in rem ad Voc. Excommunicare; it. Philosophica it. Theologica.

Vocabula Ecclesiastica autem, et vocabula, quae apud Ecclesiasticos scriptores privative occurrunt, multis parasangis distant. Illa Ecclesiae propria sunt v. g. acoluthus, exorcismus cet. inque elegantiae studioso, ejusque dicendi ratione haud rejicienda; haec autem cum aliis magis Latinis facile commutari queunt, immo etiam debent, si suum quidem Latinitati decus cupias constare. v. g. derisio, desertum, e contra, quum non nisi fere Ecclesiasticorum sint, facili negotio pro iis dixeris cum veteribus, irrisio, solitudo s. locus desertus, e contrario.

Et similis ratio est vocabulorum Theologicorum s. quae sacrae Theologiae propria sunt, et vocabulorm, quae apud Theologos citra necessitatem increbuerunt. Illa quidem partim ex communi usu, partim ex necessitate urgenda sunt. v. g. persona, Salvator, Mediator, communio sub utraque, hypostasis, communicatio idiomatum, cet. haec vel ex polumaqei/as2 abundantia, vel ex lectione Patrum, vel ex incorruptae Latinitatis neglectu profecta, facile aliter efferri possunt. Conferutur etiam heic Erasmi Ciceronianus p. m. 69. seq. et Titius in Manud. p. 454. seqq. et Masenius in Palaestra Orat. p. 139. et quae supra adducta sunt ad Voc. Angeli.

E CONTRA Vulgatus Bibliorum Interpres, Servius, Priscianus, Hieronymus, Aurelius Victor, et Tacitus Annal. 12. cap. 47. si locus hic non depravatus est, quod tamen magni nomnis Critici existimant.

+ Censet autem Vossius de Vit. 108, e contra ex eo natum esse, quod vulgo compendio studentes sic, lineolâ super inductâ, scriberent, pro e contrario; vel quod vitiosâ loquendi consuetudine fuerit corruptum ex et contra, vel s1unqetikw=s2 eccontra.

Auctores classici habent, contra; contra ea; contrario; e contrario; ex contrario; e contraria parte; e diverso. Goclen. Silv. 23. Borrich. Cogit. 29. Analect. 61. Tursellinus de Part. 58. Cell. Antib. 30. C. P. 301. Valla in Ant. Raud.

E CONVERSO pro e contrario, nemo veterum. Goclen. Silv. 23. Voss. de Vit. 108. et 799. Borrich. Cogit. 29.

EDECVMATVS Auserwählt, Auserlesen, v. g. edecumatae honestatis homo, Ein recht feiner Mensch, apud Macrobium occurrit et Symmachum: magis Latina sunt, eximius, selectus, praestans, exquisitus.

* Ipsum verbum edecumare i. e. deligere, excerpere, ejusdem Symmachi est. Cell. Antib. 110. C. P. 208.

EFFECTIVVS i. e. efficiendi vim habens; idoneus ad efficiendum v. g. causa effectiva, vocabulum artis est apud Philosophos valde supervacaneum, eo quod alia idem significantia in promtu sint, eaque bonae notae. Cicero pro eo semper, efficiens, conficiens: atque hinc rectius cumque plurimis dixeris, cansa efficiens. Voss. de Vot. 436. Borrich. Cogit. 29. Schor. in Phras.

* Adverbium tamen effective, würklich, habet Quintilianus L. 2. c. 18: quo de Sect. 2.

EFFIGIARE i. e. effingere, exprimere; ducere aliquem ex auro; Bilden, formiren, Prudentii est.

* Participium effigiatus, reperitur apud Minutium Felicem et Apulejum; qui posterior etiam effigiatus, us., Substantive habet.

Tertullianus de Anima cap. 9. habet etiam ineffigiatus i. e. non formatus. Vngebildet. Goelen. Silv. 21. Cell. C. P. 208.

EFFORMARE autem, quod eamdem notionem sustinet, nulla prorsus etiam qualiscumque scriptoris auctoritate nititur, licet multi id in ore habeant [correction of the transcriber; in the print babeant], et scribendo frequenter admodum usurpent. Voss. de Vit. 708. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 31. C. P. 354.

ELECTOR pro Principe primi ordinis in Imp. Romano - Germanico, penes quem Imperatoris creandi seu eligendi potestas est, novam quodammodo notionem habet, nec tamen repudiandum ea propter in titulorum pompa est. Nescio enim, quid frigoris mihi et fortasse etiam aliis, praesertim vitae negotiali et exercitae addictis, oboriatur, si potentissimi Imperii nostri Electores ab non nullis olim Septemviri Augustales, S. R. I. Septemviri, et pro aucto eorum numero hodie S. R. I. Novemviri nuncupantur.

Ipsum Electoris vocabulum Auctor ad Herennium L. 4. c. 4. habet, notans in genere hominem, qui eligit. Conf. infra Vocabula nova.

ELEEMOSYNA ex Ebraismo ad Graecos, eosque sacros scriptores, manavit, ut etiam Metonymice stipem significaret, quae misericordiae adfectu pauperibus datur: scil. e)lehmos1u/nh proprie significat misericordiam. Latine usurparunt non solum Vulgatus Interpres, et Hieronymus, sed etiam suo jam tempore Tertullianus. Vorst. Ebr. N. T. Parte 1. cap. 2. extr. Cell. C. P. 262.

* Locutionem illam Ecclesiasticam eleemosynas dare, Latine exprimas per stipem erogare in pauperes.

ELEVARE pro extollere, sensu scil. improprio, v. g. elevare alicujus laudes, Iemandes Lob erheben, suspectum: nam elevare alicujus laudes, idem est, quod detrahere alicujus laudibus, Iemandes Lob verkleinern, Graecis e)kfauli/zein, s1unteli/zein, minuere, extenuare, et res gestas verbis deprimere; id, quod plurimis exemplis constat. Vnum instar omnium sit Ciceronis de Nat. Deor. 3. c. 4: Perspicuitas argumentatione elevatur, Klare Sachen werden durch Anführung der Beweise nur verdächtig. Schor. de Phras. Valla Lib. 5. c. 81.

* Forum Romanorum unicum ex Plauto adducit locum, ubi notat in altum tollere; sed notione propriâ: Capedum lapidem hunc, atque eleva. Sed plura hujusmodi exempla apud actores occurrunt probatissimos. Ita apud Caes. L. 2. B. C. c. 9. n. 5. et 7. et sic uno capite bis hac eâdem notione propriâ occurrit.

ELONGARE Erlängern, in die Länge ziehen, suspectum: Lat. extendere, prorogare, producere; longe amovere; vel aliter pro argumento.

+ In Glossario Cyrilli et Onomastico verbum Graecum makru/nw et a)fi/sthmi vertitur per elongare. Forum etiam Romanum id Plinio, nescio cui? tribuit, cujus haec adducit verba: Quo maxime tempore dies elongantur.

ELONGE Von ferne, Von weitem, sine veterum auctoritate: cum his enim dixeris, eminus, e longinquo. Conf. supra Abinvicem: it. Cominus.

ELVCESCERE pervulgatum quidem, praesertim in Philosophorum scholis, quorum quidem axioma pervulgatum est: Contraria juxta se posita magis elucescunt; at idonea tamen et sufficienti auctoritate tueri se non dum potest.

+ Hieronymi exemplum, quod Coelius Curio et Stephanus in suis Thesauris allegat, inveniri non potuit, quamquam integris tomis, ejus causâ, a Cellario perlustratis. Qua quidem occasione id adfirmare possum, in Curionis Foro Romano plura allegata me reperisse, quae falsa sint.

Alii hoc Verbum exsculpunt ex Lactantii L. 7. c. 14: sed ejus locus in vitio cubat; quemadmodum idem Cellarius pluribus demonstrat.

Scioppius Animadv. in Voss. n. 17. existimat, ex Analogia verbi dilucescit. quod Ciceronem et Livium auctores habeat, constare, nec elucescit malum esse. Verum hoc inde non consequitur: nuda enim Analogia sind auctoritate non sufficit.

Sanctius in Minerva 196. citat ex Cicerone pro Milone c. 26. haec verba: ei elucescet aliquando ille dies. Sed vitiosi codices eum fortasse deceperunt: verba enim l. c. ita sese habent: Erit, erit illud profecto tempus, et illucescet aliquando ille dies. Vid. Voss. de Vit. 97. Borrich. Defens. Voss. 275. Cogit. 29. Cell. Antib. 31. C. P. 302.

Reperit quidem tandem Iensius in Collect. Pur. et Impur. Lat. p. 15. in Libello Cic. de Consolatione, ubi liquida sunt haec verba: Ex qua docendi ac disputandi ratione perspicue veritas elucescit; sed hic libellus Ciceronis operibus falso adnumeratur, et, quod nemo nescit, suppositicus est. V. Fabricii Biblioth. Lat. p. 138. et Vol. alt. p. 154.

Dixeris ergo pro elucescit ad certam et indubitatam veterum auctoritatem, patet inde; hinc liquet; hinc liquido apparet; hinc luce meridiana clarius est; hinc

sane perspicuum fit: it. pro argumento, et notione alterâ, lucescit; dilucescit; dies exoritur; dies appetit; dies illuxit.

ELVCIDARE i. e. lucem adferre; lumen adhibere, Vulgatus interpres apud Siracidem cap. 24. v. 31. nec simplex lucidare melioris notae videtur esse, utpote quod occurrit non nisi apud Petrum Chrysol. Serm. 112. Voss. de Vit. 708. Profectum hinc videtur esse

ELVCIDARIVS vocabulum vehementer sordidum, et, quod quidem sciam, nullius prorsus auctoritatis, nisi quod libri eo inscripti prostant e. g. S. Anselmi Elucidarius Poeticus; Paulli Stockmanni Elucidarius Haeresium, Schismatum, cet.; I. G. Wachteri Cabbalisticus Elucidarius. Puto, Adjectivum his scriptoribus esse, et subaudiri liber, vel libellus.

ELVCIDVS etiam frequentant multi, quod similiter tamen pro barbaro habetur: Latine pro eo dixeris, dilucidus, perspicuus. Borrich. Cogit. 275.

* Simplex autem lucidus, et Adverbium, quod inde est, lucide, optimae notae, id est, Ciceronis ejusque aequalium sunt.

EMOLLIDVS vocabulum est, quo Livium usum volunt Lib. 34. c. 46. ubi corpora Gallorum emollida, fluida, et sitis minime patientia vocantur. Sed in vett. Libb. loco memorato est non emollida sed mollia: nec alibi emollidus reperias. Voss. de Vit. 78.

* Emollio apud Ovidium, emollitus apud Livium, emollesco apud Celsum occurrit.

EMPORIVM Gr. e)mpo/rion, haud notat urbem commerciis illustrem, urbem ex mercatura celebrem et copiosam, Eine Handelsstadt, quâ notione hodie increbuit; sed locum extra urbem, ad portum, in quem merces exponuntur, et in quo mercatores versantur, receptaculum peregrinis mercibus destinatum, Den Speicher, oder die Niederlage der Waaren ausser der Stadt.

Naucratem, quem convenire volui, in navi non erat, Neque domi, neque in urbe invenio quemquam, qui illum viderit: Nam omnes plateas perreptavi, gymnasia et myropolia: Apud emporium, atque in macello, in palaestra, atque in foro, In medicinis, in tonstrinis, apud omnes aedes sacras. Sum defessus quaeritando: nusquam invenis Naucratem.

Livius. L. 41. c. 27. medio: Extra portam Trigeminam (scil. Romae) emporium lapide straverunt, stipitibusque saepserunt: et porticum Aemiliam resiciendam curarunt, gradibus que adscensum ab Tiberi in emporium fecerunt, et extra eamdem portam in Aventinum porticum silice straverunt, et eo publico ab aede Veneris fecerunt.

+ Fateor equidem, posse notionem hanc emporii etiam ad urbem commerciis frequentem accommodari, dummodo haberemus ejus apud veteres exempla; quae tamen quum certa et indubitata reperire huc usque non potuerim, jure meritoque abstineo ab ejusmodi usu usspecto. Figuratae notiones cum singulari quadam elegantia adhibentur, sed non nisi quoties veterum auctoritate suffultae sunt.

Emporia, ae, regio quaedam Africae est ap. Liv. L. 34. c. 61. Emporiae, arum, urbs Graeciae est itemque Hispaniae, unde et Hispanos Emporitanos habemus: v. Liv. L. 34. c. 16. L. 21. c. 60. L. 26. c. 19. Emporium etiam nomen castelli fuit prope Placentiam: v. Liv. L. 21. c. 57.

EMSITO i. e. emtito, quod est Frequentativum ab emo, dubiae admodum auctoritatis.

+ Sunt quidem, qui obtendunt testimonium Plauti Casina Act. 2. Sc. 5. ita loquentis:

Sed Vossius de Vit. 96. scripsisse ita Plautum, non induci potest, ut credat; verum emsim scripsisse arbitratur. Pro emerim et emero dixisse putat emsim et emso; ut ab adimo ademsim, et ademso pro ademerim et ademero.

Editiones, quas equidem in promtu habeo, et sane quam accuratas castigatasque esse existimo, habent neque emsitem, neque emsim; sed emissim, quod Archaice dicitur pro emerim.

EPITOMARE Kurz zusammen fassen; in die Kürze ziehen, Trebellius Pollio. Participio epitomatus utitur Vegetius.

* Ab hoc verbo etiam formatum est Nomen epitomator: quod an quisquam veterum habeat, non constat. Saltem nihil hodie vulgatius est, quam Iustinum dici Trogi Pompeji epitomatorem.

Magis Latine dixeris, opus aliquod in brevem summam colligere vel contrahere, aliquid contrahere; in compendium redigere; Iustin. Praefat. excerpere cognitione dignissima, et breve velut florum corpusculum facere; Eutropius Praefat. strictim

colligere; Nepos Pelopida c. 1. tantummodo summas attingere. Cell. C. P. 303.

EREMITA Ein Waldbruder, Ein Einsiedler, vocabulum Ecclesiasticum: Latine dixeris, seorsum locis desertis religionis ergo agens. Voss. de Vit. 439. Borrich. Cogit. 29. Cell. C. P. 263.

EREMVS producte, i. e. solitudo; locus desertus; vasta solitudo; solitudo minus frequens, ejusdem notae.

+ Re vera Adjectivum est. Itaque quando in Feminino usurpamus, id kaq) u(po/noian fit: tum enim integre e)/rhmos2 gh= s. xw/ra. Possim itaque et in Masculino uti, si to/pos2, locus, subauditur; quamvis, quod non dissimulo, insolitum id, et citra exemplorum copiam videatur esse. Saltem in Feminino eremum habitari coeptam Hieronymus dixit in vita Paulli, princ.

ERINT tertia Pluralis Futuri, nusquam reperitur in veteri Latio, teste Vavassore Antib, p. 595; pro quo constanter veteres dicunt erunt, et in Conjunctivo fuerint.

* Hinc, quod viri ceteroquin doctissimi interdum faciunt, nec in Compositis dicendum aberint, aderint, suberint, supererint; sed aberunt, aderunt, suberunt, supererunt, et in Conjunctivo abfuerint, adfuerint, subfuerint: neque amati erint, auditi erint, docti erint; sed amati erunt, auditi erunt, docti erunt, et in Conjunctivo amati fuerint, auditi fuerint, docti fuerint.

ETHNICI i. e. idololatrae, Die Heiden, vocabulum Ecclesiasticum, origine autem Graecum et Biblicum. Io. Vorst. ad Sulp. Sev. pag. 4. Cell. Antib. 163. C. P. 263. Neque vero Substantive tantum, sed etiam Adjective sumitur. Latine dixeris, gentes a vero Dei cultu alieni; homines extra civitatem Dei constituti.

* Idem significant, quae Latinae originis, fed similiter usus Ecclesiastici hac notione facta sunt, gentilis et paganus; de quibus suis locis infra.

EXACERBATIO Hadriano Iunio in Nomencl. et aliis notat paroxysmum, morbi accessionem, morbi excandescentiam; aliis etiam omnino animi irritationem: sed sine idonea quod quidem scimus, veterum auctoritate.

* Verbum autem exacerbare Liv. frequentat. Exacerbatrix occurrit apud Salvianum; unde arguunt, etiam exacerbator fuisse tum in usu.

EXARDEO saepius apud Ciceronem legi, ait Rob. Stephanus, et Caelius Curio, uterque in suo Thesauro L. L: et alii aliis scriptoribus classicis tribuunt: nempe quia in iis legitur exarsit, exarserit, exarsisse. Sed, quod probe notandum, Verba in sco desinentia accipiunt Praeteritum a Primitivis saepe inusitatis; quale est exardeo. Exardesco igitur malim, quam exardeo. Voss. de Vit. 97.

EXAVDIRE an a simplici audire differat, eique quasi oppositum sit: ut hoc simplex Hören, auribus aliquid haurire; illud vero Erhören, precibus adnuere, preces alicujus ratas habere, significet, disceptatur.

Olaus Borrichius concedit quidem, exaudire saepe idem esse, ac simplex audire: contendit tamen, non numquam et idem designare, quod audita benigne accipere, audiendo expugnari, non apud Theologos tantum, sed optimos etiam auctores; quos adlatos ab eo vide Analect. p. 35. 36. adde. Andr. Borrich. Append. p. 112.

Borrichio etiam videtur favere locus Plinii in Paneg. c. 94: Te praecipue, Capitoline Iuppiter, precor, ut beneficiis tuis faveas, tantisque muneribus addas perpetuitatem. Audisti, quae malo Principi precabamur; exaudi, quae pro dissimillimo optamus. At de eo, ni fallor, Cellarius haud agit, an Exaudire interdum idem notet, quod precibus adnuere; sed de eo, an hac notione quasi opponi debeat simplici. Id quod cum illo negamus; eo quod simplex Audire eâdem saepe notione obtineat.

Exaudire etiam subinde apud auctores classicos idem significat, quod vocem eminus missam accurate audire. Cicero pro Sylla: Vt idem omnes exaudiant, clarissima voce dicam. Et ibidem: Maxima voce, ut omnes exaudire possint, dico. Livius L. 2. c. 27: Neque decretum exaudiri Consulis prae strepitu et clamore poterat. Hadrianus Cardinalis de Eleg. Lat. Serm. 170. 171. Cell. Antib. 160. C. P. 377. et 431. Kappius ad Iensium 5.

EXCESSIVVS i. e. quod modum excedit; nimius; insolens; intolerabilis; quod supra modum est; et Adverbium inde formatum

EXCESSIVE i. e. supra modum; praeter modum; immoderate; profuse; nimium; immodice; insolenter; barbara. Voss. de Vit. 803.

* Excedere, et Substantivum excessus, ûs, v. g. excessus e vita, et absolute pro morte v. g. excessus Augusti; optimae notae sunt.

* Scioppius quidem Iud. de Stil. Hist. p. 59. docet, argenteo aevo excessum pro delicto dictum; et pro aberratione occurrit apud Val. Maximum L. 8. c. 2. extr.; Verecundiam illius saeculi laudemus, in quo tam minuti a pudere excessus puniebantur: sed haec suspectam notionem non dum veteri Latio ad???erunt. Aliud enim est delictum simpliciter ita dictum, et aberratio quaedam, quâ quis de via deflectit, et extra orbitas vagatur; aliud autem enorme peccatum. Schor. Thes. Cic. Cell. Antib. 161. C. P. 377.

Apud Plinium L. 9. Ep. 26. notat digressionem in oratione: Quid, inquiens, audentius illo pulcherrimo ac longissimo (Demosthenis) excessu?

EXCOMMVNICARE, EXCOMMVDNICATVS, EXCOMMVNICATIO Ecclesiastica sunt. Cellar. C. P. 263.

Qui Latina substituunt, dicunt, segregare a numero Christianorum; ejicere, expellere, exturbare civitate Dei; ab sede piorum, coetu concilioque abigere; piorum coetu excludere: anathemate aliquem percutere; ejicere Ecclesiâ; sacrorum usu prohibere; communione vel communitate sacrâ aliquem privare; interdicere sacra vel sacris alicui; interdicere alicui sacrorum commercium vel sacrorum commercio; a sacris amovere; ex communitate sacra exterminare, cetera; it. communione sacrâ depulsus, secretus, semotus; dirus; detestatus; abominandus; sacer; ejectus, vel extorris Ecclesiâ, cetera; it. dira proscriptio; programma, quo quis pro extorri, pro membro quasi emortuo declaratur; anathema.

* Ne autem in stilo nostro temere spernamus ejusmodi Ecclesiastica, graviter monet Muretus 15. 5. L. 1: Tibi, inquit, auctor sum, Dari, ut ne corum stultitiam imiteris, qui usque eo antiquitatis studiosi sunt, ut voces quoque Christianae religionis proprias refugiant, et en earum locum alias substituant; quarum non nullae etiam impietatem olent: qui non fidem, sed persuasionem: non sacramentum corporis Dominici; sed sanctificum frustulum: non excommunicare; sed daris vovere: non angelos; sed genios: non bapti???are; sed abluere dicunt, aliaque eodem modo depravant: qui, ut opinor, nisi sibi metuerent, etiam pro Christo, Iovem optimum maximum dicerent: est enim magis, Ciceronianum. Quae autem insania est, quum porricere, quum impetrire, quum tripudium solistimum, quum pateras et sympivia legimus, notare ea, tamquam dicta sapienter, quod ex Auguralibus et Pontificalibus libris depromta sint; propria Christianae fidei, et Christianarum rituum verba, ut non satis Latina, contemnere?

Ego plane, quoties audio sacra symbola pro sacramentis; divinas intelligentias pro angelis; summissionem pro humilitate; aliasque voces priscas pro rebus nostris novis, rideo ineptos; quasi mallent esse obscure Ciceroniani, quam Christiane clari. Multa habet Cicero; non omnia: optima; non singulis. Architecto quid suppeditat? nihil. Minus piscatori. Quo certe aequius postulo, mihi Theologo has indulgeri voces: angelum, blasphemiam, coelitus, creationem, humilitatem, justificationem, miraculum, passionem Christi, religiosum, resurrectionem, zelum, cet. Vid. R. Turner. Praef. 1. Vol. Orat. ad Lector. Iul. Caes. Scaligeri Poet. 6. p. 800. et Sagittarii de Lectione et imitatione Ciceronis n. 24. seq. p. 54. et Erasmi Ciceronianus. Conf. etiam supra Ecclesiastica et Theologica vocabula.

EXCOPIARE i. e. exscribere, describere ab aliquo, Abcopiiren, barbarum verbum medii aevi; ex eo conflatum, quod notione similiter barbarâ copiam dicerent pro apographo sive exemplo; unde Germanicum Die Copey, i. e. Die Abschrift. Voss. de Vit. 709. Conf. infra Parte Synt. Copia epistolae vel testamenti.

EXHIBITOR LITTERARVM Einer, der den Brief bestellt, non videtur Latine dici: veteres pro eo, tabellarius; qui litteras perfert; qui litteras tradit; qui litteras reddit.

Arnobius quidem exhibitor Iudorum dixit; et Symmachus perlator litterarum: at veteres ita locutos esse, non constat. Cell. Antib. 33. C. P. 209.

EXINDE pro hinc, inde, ab ea causa, non satis belle, nec more optimorum scriptorum: neque enim est Adverbium loci, sed ordinis, et nihil aliud significat, quam tunc, deinde. v. g. Latinitatis tiro primo ad Nepotem, Caesarem, et Tullii Epistolas familiares deducatur: exinde Metamorpheosin Ovidii adgrediatur; it. Hic scriptor primo quidem satis apte prooemiatur: exinde rem ipsam adgreditur. Flor. 1. 13. 7: Quod jus apud barbaros? ferosius agunt: exinde certamen. Id. 4. 2. 13: Decem annos traxit ista dominatio. Exinde, quoniam mutuo metu tenebantur, - statim aemulatio erupit. Liv. Lib. 1. c. 1: Duplex exinde fama est; ubi exinde

vi s1unafei(/as2 nihil aliud, nisi tunc, deinde, notare potest. Iustinus Lib. 1. c. 2. §. 3: Ne novo habitu aliquid occultare videretur, eodem ornatu et populum vestiri jubet; quem morem vestis exinde gens universa tenet. Id. Lib. 43. c. 4. n. 11. Caesa sunt cum ipso Rege hostium septem millia, Exinde Massilienses festis diebus portas claudere, cet. Sciopp. in Stradam 5.

Perperam ergo scribunt multi, quoties colligendo concludunt, exinde sequitur; pro quo ponere debebant, hinc vel inde sequitur.

* Vsus tamen nihilo minus est notione hac improbata Sulp. Severus in vita Martini, initio: Plerique mortales studio gloriae saecularis inaniter dediti, exinde perennem, ut putabant, memoriam nominis sui quaesiverunt, Titii Manud. 215.

EX NVNC Ammianus Marcellinus: rectius, ex hoc tempore. Cell. Antib. 244. C. P. 324. Conf. supra Abinvicem.

EXORBITARE Augustinus, Tertullianus, Firmicus, Lactantius, et Sidonius: Latini veteres pro eo, modum excedere; a via vel de via deflectere; extra orbitas vagari; a recto tramite discedere; degenerare. Cell. C. P. 209. Hinc barbari formarunt Substantivum

EXORBITANTIA ae, i. e. aberratio; hallucinatio minus ferenda. Tertullianus pro eo habet exorbitatio.

EXPERIMENTATVS Theod. Priscian. Lib. 3. c. 5. malim pro eo, experientia cognitus.

* Verbum, unde hoc Participium formatur, exstat apud Vegetium L. 3. c. 2. ubi dicitur, experimentare remedium, Ein Mittel probiren oder versuchen.

EXPERIOR pro audio, accipio, accipio auribus, cognosco, nuntiatur mihi, displicet: nam experiri notat tentare, periculum facere, explorare, experimento comperire.

* Nolim igitur dici: Expertus sum, fratrem tuum nuper insigne eruditionis suae edidisse specimen; pro quo dicendum erat, audivi; ex publica mihi fama innotuit; certior factus sum; amicorum litteris intellexi.

Borrichius quidem Cogit. 99. ostendit, Expertus etiam pro eo, qui aliquid comperit, frequentatum esse clarissimis scriptoribus: at notandum id puto, non magnopere imitandum.

EXPRESSVS seu NVNTIVS PROPRIVS Ein expresser Bote, barbare: Lat. certus homo. Schor. Phras. ad voc. Certus.

EXSISTENTIA ae, i. e. modus et ratio, qua quid actu exsistit, vocabulum Philosophicum, quod vetus Latium ignorat.

* Exsistentia, ium; Neutrum Plurale Praesentis Participii, a Verbo exsisto, bene se habet.

EXTEMPORANEVS i. e. subitaneus; quod sit sine praevia meditatione; quod sit sine praemeditatione, pervulgatum quidem; sed barbarum tamen est.

Extemporalis v. g. oratio extemporalis, habet Seneca, Plinius, Quintilianus, Martialis et Suetonius, Extemporalitas i. e. facultas ex tempore scribendi dicendique, Eine stete Fertigkeit, aus dem Stegreife flugs einen förmlichen Vortrag zu thun, idem Suetonius habet. Voss. de Vit. 78. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 34. C. P. 354. Kappius ad Iensium 99.

* Cicero Lib. 3. Orat. cap. 5: ex tempore dicere; subito dicere; ex tempore versus fundere. Plin. Lib. 1. Ep. 16. subita proferre, Germ. Extemporalisiren. Idem Lib. 2. Ep. 3: Dicit semper ex tempore; sed tamquam diu scripserit. Item: Repetit altius, quae dixit ex tempore; ne verbo quidem labitur.

EXTERMINIVM Die Verjagung, Die Vertreibung aus dem Lande, Tertullianus, Ambrosius et Augustinus: magis Latine dixeris, extra terminos ejectio, vel cum Cicerone expulsio, v. g. Lib. 2. Off. c. 6. civium bene meritorum expulsiones.

* Exterminare et exterminator, Ciceronis sunt. Exterminatorius apud Itenaeum; Exterminus apud Tertullianum; inexterminabilis apud Vulgatum Interpretem, et Claudium Mamertinum.

EXTRACTVS ûs, Substantive, i. e. excerptum, epitome, vocabulum barbarum, quo ICti vulgo utuntur. Voss. de Vit. 146.

* Praeteritum autem Participii Passivi extractus, a, um, bene se habet. v. g. Liv. Lib. 4. c. 41: usque ad noctem extractum certamen.

EXTRAORDINARIE Adverbium, rejicitur, ut novum: sicut ordinarie; de quo infra. Quamlibet enim utrumque Adverbium Analogiâ se satis tueri possit, quod ab Adjectivis fiunt Adverbia in E, sicut a doctus, docte: tamen quia nullo idoneo scriptore increbuit, merito rejicitur. Latine dixeris, extra ordinem; modo extraordinario.

* Adjectivum extraordinarius habent optimi scriptores, Cicere 1. Verr. n. 100. et alibi,

Varro de R. R. Lib. 2. c. 1. Livius Lib. 37. c. 56. Curtius Lib. 4. c. 16. Iulius Caesar Lib. 1. B. C. cap. 32. Florus Lib. 1. c. 12. §. 1. Plinius Lib. 10. Ep. 37: similiter ut ordinarius, quod etiam optimae notae est, licet Adverbium inde derivatum pari ratione idoneo veterum suffragio destituatur.

Plinius etiam L. 10. Ep. 113. Adverbium hoc barbarum ita exprimit: aliquos civitatibus adjicere super legitimum numerum, Noch extraordinair bey den Städten Leute bestellen.

EXTRAVASARE Verbum Medicorum, quo citra veterum auctoritatem utuntur, quando sanguis vel in capite, vel in pectore cet. ex vasis ruptis effluit. Celsus Lib. 2. c. 7. pro eo; Si in ventrem sanguis conluxit, ibi in pus vertitur. Et Cicero Lib. 2. Tusc. Quaest. Sanguis ex visceribus (ex vasis ruptis) exit vel effunditur.

EXTRINSECE tamquam Adverbium, perperam dicitur; quemadmodum etiam extrinsecus, si Adjective usurpatur: quâ tamen formâ barbarâ passim nunc apud Pilosophos utrumque legas; quin et apud Gregorium M. et Boethium. Est enim apud veteres extrinsecus non Adjectivum; sed Adverbium: sicut cetera a secus composita Adverbia sunt v. g. altrinsecus i. e. ex altera parte; forinsecus i. e. a parte externa; intrinsecus i. e. a parte interna.

Ergo pro Extrinsece, dic extrinsecus; et pro extrinsecus, a, um, dic externus, a, um. Voss. de Vit. 77. Goclen. Observat. 77. Silv. 7. Sciopp. Infam. Fam. 3. de Stil. Hist. 105. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 166. Cell. Antib. 35. C. P. 360.

FABVLO onis, Ein Comoedienschreiber, occurrit apud Macrobium Saturn. 2. c. 1: quumque ibi vulgo sit ???abulo; ita restituit Salmasius ex Glossis Isidori, in quibus fabulo, congerro exponitur; item fabulas componens; et fabulones, fabularum inventores. Vocabulum autem fabulae heic sumitur pro comoedia. Vossius de Vit. 443. item ejusd. Instit. Poet. Lib. 2. c. 2. Borrich. Cogit. 29.

FACETOSVS Scherzhaftig, Adjectivum est, quod veteres ignorant: dic pro eo, facetus. Voss. de Vit. 73.

+ Qui cum Fabri Thesauro ex Cic. de Fin. L. 2. p. m. 86. b. exsculpunt, frustra sunt. Meliores enim codices pro hominum facetosam urbanitatem, legunt hominum facetorum urbanitatem: quam lectionem non tantum Nizolius in Thesauro suo probat; sed etiam ei accedunt omnes codices, quos quidem Lambinus vidit.

FACILITARE barbarum: dic, facile vel facilius aliquid reddere; Cic. de Senect. c. 1. onere aliquem levare. Goclen. Obs. 422.

FACTIVVS ejusdem notae: Latini, efficiens; vi efficiendi praeditus; idoneus ad faciendum; habens efficiendi vim Voss. de Vit. 444. Borrich. Cogit. 29.

FACTOR pro administratore seu curatore rei privatae; pro curatore mercium transmittendarum; it. pro eo, qui procurat alterius rationes ac negotia; ut Cicero loquitur Lib. 12. Fam. Ep. 24. Germ. Ein Factor, veteres nesciunt.

* Est autem apud Catonem et scriptores Rei Rusticae factor, ille, qui vinum vel oleum conficit. Ein Weinpresser, Ein Oelschlager.

Pro poihth=|, creatore, habent non tantum scriptores Ecclesiastici. Prudentius, Tertullianus et Lactantius, sed etiam Palladius, scriptor argenteae aetatis.

FACVLTAS eo significatu, quo hodie in Academiis adhibetur, scilicet pro certo ordine Doctorum, eorumque collegio, vel pro certis disciplinis, et certo studiorum genere, Saeculo XII. invaluit. Vid. Reimmanni Hist. Voc. L. sL. it. Ludewig Hist. Quadripart. Erud. p. 28.

* Hinc pro facultati superiori studere, Eine höhere Facultät studieren, Latine dixeris, ad altiora se conferre; altioribus studiis ac disciplinis sese dedere.

1 Copia et potestas faciendi,. du/namis2. Sic Cicero dicit, facultatem faciendi adimere, capere, praetermittere.

2. Abundantia, copia, Vorraht. Caes. B. G. L. 1. c. 38: Omnium verum, quae ad bellum usui erant, summa erat in oppido facultas.

3. In Plurali facultates ponitur pro patrimonio, bonis ac possessionibus. Sic, facultates Equestris ordinis, pro censu Equestri, Plinius L. 1. Ep. 19 dixit. Interdum et in Singulari Numero eâdem notione venit: facultatem patrimonii Paulluse ICtus dixit 1. cum pluris §. ult. D. de Administr. Tut.

FALLIBILIS adducit ex Glossario veteri Salmasius in Solin. p. 615: Latin. fallax, vel qui labi facile ex errore potest: utrâque enim notione fallibilis sumitur.

FALSARE v. g. monetam, verbum Iuridicum, quod veteres ignorant: dic depravare vel adulterare monetam. Voss. de Vit. 712.

FALSATOR ejusdem commatis: praestat cum Suetonio et Pandectis loqui, falsarius, adulterator. Voss. de Vit 446.

FALSITAS ex Cicerone pro Cluent. cap. 2. produci solet: sed hic locus Criticis suspectus est, et Victorius Var. Lect. Lib. 24. cap. 2. ibi legit veritas. tutius ergo praeferas, falsum, mendacium.

Occurrit tamen sine controversia in Plurali apud Arnobium Lib. 1. p. 33: Inditae scriptis et commentariis falsitates.

FAMIGERABILIS Apulejus: veteres, nobilis; in arte quadem celebris; clarus famâ; qui possidet famam et existimationem. Voss. de Vit. 713. Borrich. Animadv. in Voss. 103. Cell. Antib. 110. C. P. 178.

FAMIGERARE Verherrlichen, preisen, suspectum, quamvis Participium famigeratus apud Pomponium Melam et Apulejum occurrat. Dantur enim multa Participia, quorum nullum datur verbum; id quod saepe per hunc librum pro re natâ inculco. Rectius ergo dixeris, famâ celebrare; famam diffundere; spargere ac disseminare in orbis terrae memoriam sempiternam, Gr. doafj,o/zein. Voss. de Vit. 713. Borrich. in Voss. 103. Cell. Antib. 110. C. P. 178.

+ Interim tamen verisimile est, hoc Verbum famigerare primis L. L. auctoribus non usque adeo insolitum fuisse, eo quod etiam alia verba ab hoc surculo deduxerint, ut Famigerator apud Varronem et Plautum, et Famigeratio apud eumdem Plautum. Conf. infra Sect. 2. Famigeratus.

FAMILIARESCERE Bekannt werden, Sidonius Apollinaris: veteres, innotescere alicui ex quotidiana et frequenti consuetudine; familiarem fieri; in intimam familiaritatem alicujus pervenire. Voss. de Vit. 713.

FARSVRA Die Mastung, die Ausstopfung, Die Ausfüllung, rejicit Vossius de Vit. 446. et Lib. 3. de Analogia, quod Supinum, a quo hoc nomen formatur, habeat fartum, indeque fartura dicendum dicat; quod etiam exstet apud Columellam Lib. 8. c. 6. extr.

+ At enim Verbum farcio in Supino etiam habet farsum: unde est Participium farsus, et Adjectivum farsilis. Participio utuntur Hyginus et Apicius; Adjectivo autem idem apicius saepe. Vt adeo Supinum, quod Vossius putat, non reclamet vocabulo huic suspecto; sed auctoritas modo desit.

Fartilis autem Plinii est. Ceterum fartura est non solum Columellae, quod a Vossio notatum; sed etiam Varronis, et Vitruvii Lib. 2. c. 8. Vid. Borrich. in Voss. 103. ubi idem monet, Marcianum Capellam farcinare quoque dixisse.

FASCIARE Iulius Capitolinus: malim pro eo, fasciis ligare. Participium fasciatus est apud Martialem. Borrich. in Voss. 104.

FATALITAS codex Theodosianus: rectius, fatum; fatalis temporum cursus; conversiones temporum; in omni fortuna et varietate temporum meorum, Bey allen meinen Fatalitäten; Phaedr. Lib. 2. Fab. 7. casus flere suos, Veber die ihm zugestossenen Fatalitaten weinen.

FELICITARE recentioris usus est, inde fortassis formatum, quia Plautus habet infelicitare: auctores classici, felicem fortunatumque esse jubere; beare; fortunare aliquem, felicitatem dare alicui. Conf. infra Infelicare.

FERIARI i. e. ferias habere, ut Ioquitur Cicero; vel ferias celebrare, ut loquitur Plinius; apud bonos auctores, extera Participium feriatus, quo usus est Trebonius ad Ciceronem, non exstare, docet Vossuius de Vit. Serm. Lib. 3. c. 8. p. 713.

* Et certe ita esse propemodum videtur. Participium quidem, vel Adjectivum potius feriatus, oppido antiquum est, utpote Ciceroni, Horatio, Plinio L: 3. Ep. 14: et L: 10. Ep. 24, ubi exstat dies feriatus, Ein Feiertag, aliisque usurpatum: sed verbum ipsum non nisi inferioris est Latinitatis v. g. Macrobii et Apollinaris; apud quem posteriorem occurrit etiam Futurum Participii feriaturus.

Olaus tamen Borrichius in Voss. p. 105: producit verbi hujus Perfectum Indicativi feriatus est ex Catulli Pervigilio Veneris. Potest autem hoc feriatus est explicari per Participium: utque detur, esse Perfectum Indicativi; non sunt tamen verba Catulli Veronensis; sed anonymi, qui non longe remotus ab aetate Solini fuit: et Auctor ille Pervigilii Veneris a Lipsio quidem in extremis imperii Augusti; a Salmasio vero sequiori aevo numeretur: quamquam Borrichius Analect. p. 12. 13. contra contendat, accuratius inspicienti verba patere, esse Perfectum Indicativi non Participium; et de auctoris aetate frustra

dubitari, standumque omnino Lipsii judicio, quum nemo aevo Solini tam docte emendateque scripserit: ubi etiam simul addit locum ex Ciceronis Somnio Scipionis apud Macrobium, ubi similiter est feriati sumus. Quae omnia breviter repetit, et urget Andreas Borrichius. Append. p. 30. seqq. et Vindic. L. L. 74. qui etiam dicit, non mirum esse, eo verbo non abstinuisse Ciceronem, quo Varro etiam, nempe in Perfecto, aliquoties usus sit; ubi et Varronis verba adducta reperies.

Omnem litem hanc ita nobis dirimit Cellarius, qui in Iudicio de Vindiciis Lat. Linguae Borrichianis p. 38. Andreae, obtrectatori suo, ita respondet: De ferior, feriari, scripsi, apud veteres, et inde derivata, feriabar, feriabor, feriarer, cetera non inveniri: Participium autem, seu Nomen feriatus antiquis etiam in usu fuisse. Contra multis verbis probatum it Borrichius, non tantum Participii, verum etiam Verbi figurâ reperiri, fuerunt feriati, feriati sumus, ceterae. At nec pueri ignorant, Passivorum et Deponentium Praeterita finita ex Participio et Verbo Substantivo componi. Ego vero loquor de ferior, feriabar, feriabor, cetera; quae, si vir est, ex autiquitate mihi ostendat doctissimus Andreas. Nam Macrobii, Sidonii, et aequalium exempla, in ipsis Curis meis Secundis produxi: de antiquis vero disputatio nostra est.

FESTARE sive FESTIVARE barbarum: Lat. festum diem agere; ferias celebrare; Gr. e(orta/zein. Voss. de Vit. 733. Borrich. Cogit. 29.

FESTINANTIA ae, Substantive, pro festinatione, perperam dictum medio aevo.

* Festinantia est apud veteres non nisi Neutrum Plurale Praesentis Participii, a Verbo festino. Voss. de Vit. 447. Borrich. Cogit. 28.

FESTIVITAS pro sollemnitate nuptiali. seu generatim pro quavis sollemnitate festi diei, seu, ut Livius Lib. 1. c. 5. et alibi loquitur, sollemni Substantive posito, v. g. sollemne allatum ex Arcadia instituere, Sie haben ein aus Arcadia hergeholtes Fest angeordnet; et

FESTIVVS DIES pro festo die, cadentis Latinitatis est v. g. Lampridii et Prosperi Aquitanici.

* Antiquis significat ILLVD, non nisi jucunditatem, leporem, venustatem morum; HOC, venustus, jucundus. Cell. Antib. 161. C. P. 325. Schar. de Phras. 140. Erasm. in Vall. 240.

FEVDVM Vossius de Vit. 32. pro Gothico vocabulo habet, inque vita civili tolerari posse scribit. Alii pro Longobardico vocabulo habent. Fortassis Longobardi a Gothis mutuati id sunt.

+ Saeculo demum XII per Germaniam nostram primum increbuit. Nulla enim aut rara ante saeculum XI in Germania genuina fuerint diplomata, in quibus hoc vocabulum invenitatur. Anglos autem eo prius usos esse, ex testamento regis Alfredi, qui circa initium saeculi X mortuus dicitur, colligimus. Vid. Append. 2. ad Speelmanni Vitam Alfredi Magni p. 194. Hertius de Feudis Oblatis p. 1. §. 2. putat, in Anglia enatum ad alias demum migrasse gentes.

Feudum, Ein Mann-Lehn, opponitur ollodio, Einem Kunkel-Lehn. De allodio vide supra.

Duplex autem utriusque notio est: antiqua, et nova. Notione antiquâ, feuda, talia sunt praedia, quae a domino, ut vocant, directo pro lubitu auferuntur, et conceduntur; atque sic Latine ea dixeris praedia beneficiaria: allodia autem, quae transierint ad haeredes; atque ea Latine dixeris, praedia mancipi (mancipi autem est Genitivus contractus pro mancipii: mancipium autem non tantum hominem servum, sed etiam mancipatum et possessionem significat.) Hodie vero inter allodia et feuda haec est potissima differentia, quod in bonis allodialibus succedant pariter feminae et masculi; in feudis autem regulariter soli masculi. Et hoc quidem significatu novo Latine dixeris pro feudo, praedium, quod Femininum s. sequiorem sexum a possessione excludit, l. cujus possessio ad prolem tantummodo masculam pertinet; et pro allodio dixeris, praedium, cujus possessio, deficiente prole mascula, ad feminas etiam transit l. quo in omnem eventum sequior sexus etiam potest gaudere.

Pro praedio etiam substituere possis beneficium, si argumentum hoc ferat: nam Romano more beneficia dici consueverunt, quae Longobardi deinceps feuda nominarunt. Respectu domini, quem vocant, directi, etiam Romanis vocantur clientellae quemadmodum vasallus, cliens. Hinc Principis sunt clientelae; vasalli autem sunt in clientela Principis. Princeps habet clientelas i. e. cives singulari beneficio ipsi devotos. Vasalli sunt in Principis clientela, id est, in ejus fide, qua tuti sunt, Caes. Magna esse Pompeji beneficia et magnas clientelas in citeriore provincia sciebat.

Ne ineptire, aut vim suam rebus novis demere, et obscuri dicendo aliis videamur; consuetis his feudi et allodii ut ut parum Latinis, utanur, velim, vocabulis, idque praecipue in negotiis publicis,d quae quidem haud inquinato scribendi dicendique genere sunt

expedienda, nec exigenda tamen praecise ad normam veteris Latii tunc, quum antiqua Quiritium jura eorunque reipublicae forma nihil suppeditant verborum, quae hodie amplius quadrent. Alterutram in partem heic fere peccatur. Vel enim sordide scribimus in publicis negotiis praeter necessitatem, vel Latinitatem adfectamus, ubi nemo prudentior eam requirit. Inter rudem politulorum, et literarum cognitione destitutum fastum, et inter Graeculam eruditorum quorundam vanitatem via quaedam datur media.

* Hinc satis belle dixeris, feudum castrense, Ein Burglehn; litterae feudales l. litterae, quibus feudum denuo confertur, Der Lehnsbrief; ritus inaugurationis fendalis, it. sollemnes caerimoniae, quibus feudum confertur, Die solennen Belehnungen; inangurationem feudalem ab aliquo petere, Die Lehn holen; ritu feudali inaugurari, Die Lehn erhalten.

FIDEIVBEO, FIDEIVSSIO, FIDEIVSSOR antiquissimorum quidem non est; nec tamen recentium solum Iurisconsultorum, sed Vlpiani, Paulli, Papiniani legibus p. de fidejussoribus: etiam Imperatorum Severi et Antonini Leg. 2. Cod. de Fidejussor. et Mandatoribus: item Macrobii Saturn. 5. 19. Cicero tamen pro eo habet, spondeo; sponsionem facio; fidem interpono meam; sponsio; sponsor, praes. Cell. C. P. 404.

FIDES et FIDELIS Fidei vocabulum quam nobili significatione auctum sit in Ecclesia, notum est. Inde fidelis denominatur Christianus seu Christo deditus, itidem novâ notione. Cell. C. P. 263.

+ Andreas Borrichius Append. 115. et Vindic. 66. contendit, fidelis hoc ipso sensu, qui pro Ecclesiastico habetur, non raro etiam adhibuisse profanos scriptores antiquos.

Quidquid ex Latio utrobique substitueris; id vereor, ut exprimas satis, quod his vocibus Sacra Scriptura denotat.

1. Dictarum conventorumque constantiam et veritatem: unde locutiones, venire fide publicâ, Einen salvum Conductum bey seiner Ankunft haben; interponere fidem publicam, dare fidem publicum, Einen Salvum Conductum oder sicher Geleite geben; fidem facere alicui, Einem ein Ding glaubwürdig machen; habere fidem alicui, Einem Glauben zustellen;M adhibere fidem in aliqua ve, In einer Sache Treue beweisen; fidem fallere, frangere, violare. laedere, exuere, servare, tueri, liberare; fidem suam alicui adstringere, zusagen; fidem alicui praebere, Treu seyn; fidem praestruere fibi, Credit machen; Liv. L. 28. c. 42: Fraus fidem in parvis sibi praestruit, ut, quum operae pretium sit, cum mercede magna fallat, Rechte Betrüger setzen sich bey Kleinigkeiten in den Credit getreuer Leute, damit sie, wenn es einmal der Mühe werth seyn sollte, einen Betrug vornehmen können, der was rechts bedeute; fides angusta, Schlechter Credit; fides labefactata, adfecta, adflicta; fides concidit, Der Credit fallt; fidem fluxam gerere; fide Attica mercari; fidem alicujus implorare, invocare.

2. Pollicitationem s. promissionem: unde dicunt, fidem dare, accipere, servare, praestare.

+ Sacris etiam scriptoribus fides saepe ponitur pro fidei formula scripta comprehensa: unde et scribere fidem dicunt, Germ. Ein Glaubensbekänntnis aufsetzen.

Hinc bifariam Theologice sumitur: 1. pro fide, quae creditur, quae est externa fidei norma. 2. pro fide quâ creditur, quae est interna cordis fiducia.

FIDVCIALITER Vulgatus Bibliorum Interpres, Ambrosius ad Laps. Virgin. c. 3. Augustinus Confess. Lib. 9. c. 13. et Scriptor libri de singularitate clericorum, qui Cypriani esse perperam creditur: magis Latine dixeris, fidenti animo; cum fiducia. Voss. de Vit. 804.

FIGVRALITER Tertullianus, Sidonius et Augustinus: magis Latine, per figuram; figurato sermone, Gr. a)llhgorikw=s2.

FILIALIS Ausgustinus Serm. 2. Fest. Pentecost.: Latini veteres, quod est filii; quod filium decet. Gellar. Antib. 35. C. P. 355.

* Filialis amor, filialis obedientia, Latinis dicitur pietas; et pro filiali pietate aliquem prosequi, dixeris cum Curtio L. 5. c. 2. §. 18. Omni honore aliquem, et filii quoque pietate piasequi: et pro filiali pictate colendus, dixeris Patris instar colendus, tamquam alter parens venerandus, parentis loco habendus. omni pietatis cultu patris instar aetatem devenerardus.

FILIATIO Die Annehmung an Kindesstatt v. g. jus filiationis, Das Recht der Kindschaft, medii aevi est: veteres pro eo, adoptio.

FINALIS occurrit apud Alcimum Avitum, Augustinum, et alios sequioris aetatis, nec solum apud Philosophos, sed etiam ICtos usurpatur.

fatalis v. g. finale malum i. e. excidium; finalis beatitudo. Cell. Antib. 35.

3. apud ICtos, quod ad limites pertinet v. g. quaestiones finales id est, quae ad controversias de finibus agrorum pertinent.

FINALITER in Philosophorum acroateriis fere auditur: Latine dixeris, ad ultimum si respexeris finem; ad ultimum si rem omnem exigas finem; it. tandem; ad ultimum; ad extremum; denique; novissime. Voss. de Vit. 804. Borrich. Cogit. 29. Cell. C. P. 355.

FINANCIAE arum, Die Geldeinkünfte eines Staats, barbarum: Lat. publici reditus; pecuniae publicae reditus; vectigalia, quibus reipubl. reditus continentur.

* Est enim fere apud veteres non nisi comminisci, formare more figulorum, ingeniose aliquid excogitare, struere, parare, simulare. v. g. volucres fingunt et construunt nidos; in cereis aut fictilibus figuris aliquid fingere; Deus finxit et fabricatus est hominem; Cic. pro Rosc. Finge saltem aliquid commode, Erdichte zum wenigsten etwas, das sich hören lasse: idem Lib. 5. Tuse. Quaest. cap. 24. fingere ceteros ex sua natura i. e. ut Terent. Eunuch. A. 1. Sc. 2. loquitur, ex suo ingenio ceteros judicare; id. Parad. 5. c. 1: suis cuique fortuna fingitur moribus; fingere causas, fallaciam, fugam. Horat. L. 1. Sat. 4. v. 81. seqq.

- - - Absentem qui rodit amicum, Qui non defendit, alio culpante, solutos Qui captat risûs hominum, famamque dicacis, Fingere qui non visa potest, commissa tacere Qui nequit; hic niger est, hunc tu, Romane saveto.

Interdum talia tamen adduntur huic verbo, ut mentiendi, significatum etiam prae se ferre videatur v. g. Ex se fingit, tamquam aranea. Cic. Mentiri et temporis caus â fingere.

FIRMAMENTVM pro coeli compage, Die Veste des Himmels, Vulgatus Bibliorum Interpres Gen. cap. 1. v. 6. 7. 8. 14. et alibi.

* Veteribus autem, Ciceroni et aliis idoneis scriptoribus, nil quidem significat aliud, nisi robur et stabilimentum v. g. pro Lege Man. plus habet firmamenti et roboris; idem Cic. de Amic. c. 18. firmamentum stabilitatis ejus, quam in amicitia quaerimus, est fides h. e. fides efficit, ut amicitia firma sit et stabilis.

FIXE Steif und veste, sine auctoritate idonea: Lat. acriter; intento anime; Cic. pro Flacco, intentis oculis; Horat. oculo irretorto. Voss. de Vit. 804. Borich. Cogit. 29. Cell. Antib. 36.

Praeteritum Participii fixus, a, um, unde haec Adverbia formantur, bene se habet.

FLAVEDO Die gelbe Farbe, vitiosum: dic, flavus color. Cell. Antib. 36. C. P. 430: Conf. supra Albedo.

FLORENVS i. e. nummus aureus, a Florentinis primitus cusus, ac floris signo insignitus, Germ. Ein Gülden, vocabulum novum: quod tamen, quum rei novae sit inditum, stilum non inquinat, si usurpetur. Voss. de Vit. 449.

FOEDERARE Minucius Felix, Ammianus et Hieronymus: magis Latine dixeris, foedus pangere, facere, inire, stabilire cum aliquo; foedus ferire, icere, interponere, percutere, sancire; foedere adsciscere sibi aliquem; foedere conjungi cum aliquo.

FOLIVM pro pagina, satis quidem frequens, si de forma libri, quam vocant in folio, dictae paginae indicantur; sed, mihi quidem ut videtur, citra auctoritatem veterum: nisi tamen quod folium omnino pro pagina dici possit ex eo, quod Sibyllae oracula sua, et non nullae gentes animi sui sensa foliis inscripsisse dicantur, licet ratio haec petita Iongius videatur. Folia arborum sunt, herbarum et florum; non librorum.

FORAMINATVS Sidonius Apollinaris: veteres, foramen habens; perforatus; foraminibus pertusus. Voss. de Vit. 450. Borrich. Cogit. 29.

FORMELLA casei, Germ. Eine Käseforme, vasis genus, quo formatur et siguratur caseus, Apicius Lib. 9. cap. 11. et Vulgatus Bibliorum Interpres 1 Reg. seu Sam. cap. 17. v. 18. Superiorum saeculorum versiculus est:

A forma formula, formella; ut a cista, cistula, cistella. Voss. de Vit. 451.

FORNICARI Deponentaliter, pro scortari, Vulgati Interpretus, et scriptorum Ecclesiasticorum, Tertulliani aliorumque est. Translationis originem videntur deduxisse ex eo, quod

* Ceterum fornicari Latine est Passivum, notans fornicem fieri, sursum incurvari, Gewölbet werden: atque ita Gicero, Plinius et Ammianus Marcellinus usurpant. Active occurrit, apud Sidonium Apollinarem Lib. 1. Ep. 5. Vitruvius etiam habet Compositum confornicari, similiter notione hac Passivâ. Borrich. Animadv. in Voss. 107. Steph. Expostul. 336.

FORNICATIO Die Hurerey, Tertullianus, Hieronymus et Vulgatus Interpres: veteribus autem simplex nomen defuit, quo meretricios amores designarent, nisi forte huc trahere cupias stuprum. Scortatio similiter non nisi Ecclesiasticorum est.

* Apud Vitruvium vero et Senecam Ep. 95. fornicationes designat fornicum exstructiones, Die Wölbungen. Cell. Antib. 162. C. P. 326. Andr. Boerrich. Vindic. 79.

FORNICATOR Der Hurer, Tertullianus, Vulgatus Interpres, et Salvianus: malim, scortator, si apud Ciceronem, ubi occurrit, lectio vera est; vel, qui furtivos sequitur amores. Cell. Antib. 162. C. P. 326. Conf. infra Scortatio.

FORPEX Eine Barbierscheere, Ausonius Popma Lib. 2. de Voc. Different. et Vossius de Vit. 57. apud idoneos auctores exstare negant.

* Addit tamen Vossius, Hadrianum Iunium in praeclaro Nomenclatore suo ita appellare instrumentum, quo pili praeciduntur, Priscianum que praeire, et Bedam in Orthographia; quibus forfices sint sartorum, Schneiderscheeren; forpices autem tonsorum, Barbierscheeren: superiorum denique saeculorum esse versiculum:

* Interim, pergit Vossius l. c. si veterum Grammaticorum subtilitas inter forficem et forpicem distinxisset, ejus, puto,???ei vestigia apud illos superessent; quare forficem quoque pro forpice dixero. Verum insuper etiam differentiam inter forficem et forpicem inculcant Isidorus Hispalensis et Cassiodorus. Vocabulo forpex utitur quoque Sidonius Apollinaris; ut Wowerus. Elmenhorstius, Savaro et Sirmondus recognoverunt. Cell. C. P: 304.

Veteres, quidquid hujus generis erat, appellabant forficem: ita Columella, Calpurnius, Plinius. Forpicem autem ignorabant. Cell. Antib. 36.

FORTALITIVM Eine Pastey, Eine Forteresse, in barbaris numerandum: Latini propugnaculum, castellum. Voss. de Vit. 452. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 36. C. P. 355.

FORTIFICARE et FORTIFICATIO ejusdem censûs: Lat. munire, communire; it. munitio, circummunitio. Cell. C. P. 355.

* Patruelise dicitur respectu aequalium i. e. eorum, qui a patris fratribus s. patruis sunt geniti. Fratris mei filius est meus fratruelis: patrui mei filius est meus patruelis.

FRIGEFACTIVVS kühlend, barbarum: Latin. refrigerans. Gellius Lib. 17. cap. 8. pro eo habet frigorificus. Voss. de Vit. 453. Borrich. Cogit. 29. Stephani Expostul. 196.

FRONTISPICIVM id est, pars anterior, aedium praesertim, Der vorderste Giebel, apud recentiores frequens; sed a nemine veterum usurpatum. Pro eo frons est, apud Palladium Lib. 1. c. 8. Cell. Antib. 37. C. P. 355.

FRVCTIFICARE Frucht bringen, Tertullianus, et Vulgatus Interpres, qui Marc. 4. v. 28. et Rom. 7. v. 5. Graecum karpoforei=n ita vertit: veteres pro eo, fructus edere; fructus ferre; fructus fundere. Andr. Borrich. Vindic. 80.

FRVSTRANEVS suspectum: auctores classici, supervacaneus; quod est sine fructu, nullius usûs; nequicquam vel frustra susceptus. Cell. Antib. 37. C. P. 355.

FVGACITER i. e. fugae instar; fugientium more, ab Adjectivo fugax sat belle formatum, sed sine veterum certa et indubitata auctoritate. Voss. de Vit. 804. Borrich. Cogit. 30.

* Comparativum tamen fugacius legimus in Livio L. 28. c. 8. Kappius ad Iensium 102.

FVNDAMENTALIS non est probum; aliquid tamen praesidii petit ex Sidonii fundamentaliter: Latini, solidus; solido fundamento impositus; Tacitus Annal. 4. c. 62. firmis nexibus superstructus.

* Pro fundamentaliter praestat dicere, solide, exquisite, accurate; Plin. ab origine primisque causis repetere aliquid; altius aliquid repetere, Etwas wohl, gründlich oder weitläuftig ausführen. Cell. Antib. 38. C. P. 305.

Lex fundamentalis, quod frequens est, et in foro et negotiis publicis ac doctrina civilis prudentiae sine prudentiorum offensione retineri potest, Latine exprimitur per legem Imperii sacram et perpetuam; per legem Imperii, quâ ejus saluti in perpetuum

prospicitur; per legem quâ salus reipublicae continetur. Et pro in fundamentalibus dic, in fundamentis, in primis rerum principiis.

FVNDIBVLA Eine Schleuder, Vulgatus Bibliorum Interpres 1 Maccab. 6. extr.: veteres funda; Graece h( s1fendonh.

FVNDVLVS pro gobio vel gobione fluviatili, pisce Germanice dicto Ein Gründel, oder Gründling, perperam.

* Vitruvio funduli ambulatiles sunt, Germanice Die Scheiblein, die man auf und nieder schieben kann. Loquitur autem Vitruvius de organo quodam hydraulico, in quo tales funduli sursum deorsum possint dimoveri. Vid. Baldi Lexicon Vitruvianum p. 52. Voss. de Vit. 455. Borrich. Cogit. 30.

FVLCIVI pro fulsi a fulcio; item FVLCITVM pro fultum, vitium Grammaticale est, quod magnis viris inter scribendum obrepsit, et hodieque interdum obrepere solet.

* Fundus autem et de agro, et de imo cujusque rei dicitur. Quare distinctio inter fundum pro ima cujuscumque rei parte, et fundus pro agro, quam Grammatistae faciunt, nulla est. Titii Manud. 221.

FVNERALIA ium et orum, Das Leichengepränge, barbarum: Lat. exsequiae, justa funebria.

+ Vulgo fuse et fusim distinguunt, quod fuse sit quantitatis, pro copiose, Weitläuftig; fusim qualitatis, Nach Art einer Weitläuftigkeit, hin und wieder, ut sparsim. Verum quo auctore dicatur posterius, non dum constat. Cicero dicit: fuse lateque dicere, aberius et fusius disputare. Voss. de Vit. 840. Cell. Antib. 38.

FVSTIGARE et FVSTIGARI Den Staub-Besem oder Prügel geben, Den Staub-Besem oder Prügel bekommen, sine idonea auctoritate: Lat. fustem impingere alicui; Vellejus, fuste percutere aliquem; fustibus caedere; Horat. fuste coercere; poenam fuste alicui infligere; it. vapulat fuste; multatur fustibus; fert fustuarium. Goclen. Obs. 231. seq.

FVSTIGATIO Der Staupenschlag, Die Prügelung, vocabulum ICtis familiare, sed idoneâ auctoritate destitutum: rectius cum Cicerone et Livio, fustuarium v. g. fustuarium mereri, Den Staup - Besem verdienet haben.

+ Poena olim erat militaris, illi irrogari solita, qui signa reliquisset, aut praesidio seu statione sua discessisset. Adficiebantur etiam hoc supplicii genere, qui falsum dixissent testimonium, furtum fecissent, juvenibus abuterentur, aut qui ter ob delictum idem essent puniti, ut Polybius Lib. 6. et hoc praeterea docet, ad mortem usque caedi solitos, hâc poenâ damnatos. Non igitur tam leve supplicii genus est, quam quidam voluerunt, ut Vossius observat ad L. 2. Velleji Paterculi cap. 78. Vide et Lipsium L. 5. de Romana Militia Dialog. 18. et Loccen. in Antiq. Sueo - Goth. Lib. 3. cap. 5. p. 130: adde P. Fabri Semestr. 1, 17. et Lud. Cael. Rhodig. Lect. Antiq. L. 26. cap. ult.

GARRVLARE Plaudern, ein abgeschmackt Gewäsche treiben, Fulgentius: magis Latine, garrire; garrulum esse; odiosum esse in dicendo et Ioquacem; Tacit. sermonis nimium esse; blaterare multa praeter rem; deblaterare; Plaut. dicaculum esse. Borrich. in Voss. 110.

GAVDEBVNDVS Apulejus L. 8. post principium: rectius dixeris cum veteribus, laetus, gaudens, laetitiâ perfusus; maximo gaudio cumulatus; incredibili gaudio elatus; exsultans gestiensque; cum Gellio, laetabundus.

GAVDENTER Adverbium barbarum: Latini pro eo, cum gaudio; laeto animo. Voss. de Vit. 805. Borrich. Cogit. 30.

GAVDIMONIVM id est, gaudium, vocabulum medio aevo frequens: habet tamen etiam vetus Bibliorum Interpres Baruch. 4. v. 34; nec dubitavit Petronius usurpare, si quidem vera sunt fragmenta Traguriana, in quibus occurrit. Borrich. in Voss. 110.

GEHENNA Die Hölle, scriptorum est Ecclesiasticorum, Prudentii, Sedulii, cet.: Latine dixeris, inferi; sedes damnatorum: sedes inferorum; tartarus; Acheron; orcus; Poet. sedes Stygiae; undae Phlegethonteae; gurges Phlegethonteus; atri janua Ditis. Cell. C. P. 264.

GELATINA ae, correpte, Eine Gallerte, vocabulum Medicorum, quod veteres ignorant. Possis, si locus ita ferat, Latinis verbis circumscribere per jus gelatum, ad imitationem Ciceronis, qui Lib. 9. Fam. Ep. 20. habet jus fervens: dixeris etiam pingue jusculum

frigore coagulatum. it. jusculum ejus naturae, ut evaporato calore consistat.

* Ejusdem notae est Adjectivum, quod hinc formatur, gelatinosus; pro quo dicas, coctus et temperato frigore coagulatus.

GENERALITAS minus Latinum: Latini habent pro eo, universitas; quod ipsius Tullii est.

* Nec tamen generalitas absurde formatum; quum ejusdem Ciceronis sint generalis et generaliter: quamvis generatim apud illum pro generaliter usitatius est.

+ Ciceronis, inquam, est generaliter, si quidem lectio Lib. 1. de Invent. cap. 26, ubi occurrit, mendo vacat. Sin autem hic locus Ciceronis vel maxime in dubium vocari possit; probae tamen notae nihilominus hoc Adverbium est, quum apud alios bonae notae scriptores v. g. Plinium L. 1. Ep. 8. et L. 4. Ep. 20. occurrat.

GENTES pro idolorum cultoribus, notionis est Ecclesiasticae, passim ita occurrens in Versione Vulgata, et apud Patres, ad imitationem Graeci ta\ e)/qnh, eodem significatu in N. T. usurpati. Cellar. C. P. 265.

GENTILES eâdem notione frequentatur apud scriptores Ecclesiasticos: Latine dixeris, sacrarum litterarum et veri divini cultûs expertes. Hinc eâdem potestate gaudet gentilitas apud Prudentium, Tertullianum, Lactantium et Orosium; et Adverbium gentiliter apud Fulgentium.

* Gentiles Cicero Top. cap. 6. vocat, qui inter se eodem nomine sunt ab ingenuis oriundi, quorum majorum nemo servitutem servivit, quique capite non sunt diminuti, Germ. Leute, die zu einer Familie gehören, und von lauter rechtschaffenen Vorältern herstammen. Idem Cicero etiam habet gentilitas L. 1. Orat. c. 38 pro cognatione et necessitudine, quae est inter hujusmodi gentiles. Gentiliter autem occurrit apud Solinum, idemque sonat, quod secundum gentis s. nationis cujusdam consuetudinem; it. patrio et gentili sermone, Nach Landesgebrauch, nach der Landessprache. Cell. Antib. 162. C. P. 264.

GENTILITVS i. e. gentium Idola colentium more. item originem trahendo a gentibus, Noch aus dem Heidenthume her, Lactantius; qui nec refugit nativitus, von der Geburt her; passivitus, Von der Breite her; planitus, Von der Ebene her.

* Gentilitus occurrit etiam apud Tertullianum de Pallio cap. 3, pro ex longa gentis consuetudine: item planitus apud eundem l. c. c. 4. Voss. de Vit. 805. Borrich. Cogit. 30.

GESTABILIS Cassiodorus: dic pro eo, quod commode hinc illinc moveri vel gestari potest. Fab.

GIBBOSVS a, um, Huckerich, buckelich, barbarum: Suetonius et Celsus pro eo, gibbus, a, um. Fab.

GIRGILLVS Ein Haspel, Ein Wirbel, Eine Garnwinde, Isidorus: rectius dixeris Graece, a(rpedo/nh, r(o/mbos2, rhombus; quod tamen etiam simul notat Den Rocken, Das Spinnrad. Voss. de Vit. 219.

* Girgillus autem Isidoro L. 20. c. 15. proprie notat lignum in transversa pertica mobile, ex quo funis cum situla vel utre in puteum demittitur, hauriendae aquae causa. Germ. Das Gewerbe am Born.

GLIS Gen. gliris, non est animal, quod vulgo voce e medio aevo sumtâ rattum dicimus: nam is Latinis mus major dicitur; sed est apud veteres e genere murium agrestium vel silvestrium, animal murium pingue, quod esui sit, valde cognatum sciuro caesio, Germ. Einem Eichhorne, sed brevioribus pilis, tenuiore pelle, colore varium, in dorso caesium (auf dem Rücken hellblau, ) inferne album, genitorem senectâ fessum insigni pietate alens, quod et Plinius indicavit Lib. 8. cap. 57; hieme ineunte abdens se in cava arborum, et totâ brumâ delitescens ac pinguefcens. In deliciis mensae apud Romanos fuisse, patet ex Censoria lege, quam vide sis apud Plinium Lib. 36. c. 1.: ad quem locum pluribus Harduinus.

GLISCO pro Germanico Ausglitschen v. g. acus in suffusione curanda ob lubricum crystallini facile gliscit, perperam Medici.

* Glisco enim veteribus nil significat aliud, quam cresco, augeor v. g. seditio gliscit, discordia gliscit.

Latine dixeris: acus vacillat; propter lubricum crystallini locum stabilem et fixum non tenet; lubrico crystallini insistere vix potest; propter crystallinum versatur in lubrico, suoque subinde puncto cedit.

GLOBARE pro ludere trocho, Den Kreusel treiben, vel mittere globum, seu ludere conis, Kegeln, Kegel schieben, perperam.

* Globare quidem verbum probae monetae est; sed notat non nisi in rotunditatem formare aliquid, In die Runde drehen, rund machen. Erasm. in Vall. 196.

GLORIFICO i. e. laudo; extollo; gloriam alicujus praedico; gloriose alicujus majestatem et laudes praedico; item gloriam et splendorem alicui adfero; gloria adficio: gloriosum facio vel efficio, Theologis concedendum, qui ita verbum N. T. Graecum doca/zein vertunt, et in argumento Ecclesiastico ferendum. Latium vetus id ignoravit. Ceterum est apud Tertullianum, Corippum, et in precatione, quae Prudentii Hamartigeniae subnectitur; de cujus auctore, quod dura et Christiano indigna continet, sunt, qui non belle sentiunt, nec persuadere sibi possunt, eam a Prudentio profectam esse. Stephani Expost. 108. Voss. de Vit. 101. Borrich. Cogitat. 30. Goclen. Obs. 157. 158. Cell. Antib. 38. C. P. 289.

GLOSSARE Glossen worüber machen, verbum medii aevi: Lat. interpretari, explanare, commentari in aliquem librum. Voss. de Vit. 717.

GRADVATVS Eine graduirte Person, oder der einen Gradum hat, quin barbarum sit, nemo dubitat: Lat. honoribus Academicis ornatus; in gradu aliquo dignitatis scholasticae constitutus; supremâ laurea ornatus in divinioris litteraturae cognitione vel Iuris peritia vel Medica arte vel Philosophia. Voss. de Vit. 459.

* Graduatus per saltum Latine dixeris, ad supremum honoris scholastici gradum evectus per saltum s. omisso seu praeterito gradu inferiori.

GRANDILOQVENTIA Die Grosspralerey, barbarum: Lat. magniloquentia, superbiloquentia.

GRANDITER id est valde, admodum, v. g. pater istius granditer frugi; illud mihi inter maxima granditer curae est; granditer facetiari, Sidonius Apollinaris.

* Grandissimus autem habet Varro, et Plinius; et hic quidem saepius: item Marcellinus. Granditas est Ciceronis et Plinii v. g. granditas verborum i. e. magnificentia verborum, splendor verborum. Voss. de Vit. 805. Borrich. Cogit. 113. 114.

GRATABVNDVS suspectum nam qui in Fabri Thesauro habetur, locus Taciti Histor. Lib. 1. cap. 18. §. 4. perquam est variae lectionis: optime etiam qui recensuerunt Tacitum, pro gratabundi ediderunt grata auditu. Kappius ad Iensium 103. Tutius ergo dixeris, gratulabundus.

* Gratari pro gratulari Poetarum fere est. Vt igitur a gratulor, gratulabundus. sic a grator gratabundus dici possit per Analogiam, quae tamen veterum auctoritate destituta nihil valet.

GRATANTER Gern, mit Freuden, mit allem Willen, Adverbium, quo usi saepius sunt Iulius Capitolinus, Trebellius Pollio, Marcellinus, Sext. Aur. Victor, Cassiodorus, Symmachus, dixeruntque gratanter aliquid accipere, gratanter aliquid amplecti. Elegantius dixeris, libenter, grato animo, cum voluptate. Voss. de Vit. 805. Borrich. Cogitat. 14. Cell. Antib. 38. C. P. 210.

GRATIOSE Mit einer Artigkeit, auf eine angenehme Weise, Vlpianus: magis Latina, jucunde, eleganter, cum elegantia quadam. Voss. de Vit. 692.

GRATIOSVS Adjectivum pro eo, qui ingenio est festivo, seu jucundo, et moribus elegantibus, an satis tuto usurpari possit, non dum ad liquidum est perductum. Quae enim pro hac notione adferuntur exempla, multo rectius eam hujus Adjectivi notionem animis nostris inferunt, qua quis gratiâ apud alios multum pollet.

1. Active dicitur, quamvis raro, de eo, qui gratiam adhibet, seu qui aliis favet. Hinc, quia nempe haec notio ita rara et vehementer insolens est, Gratiose domine, Gnädiger Herr, non esse loquendum, docet Goclenius Silv. Barb. p. 26. Et certe notio haec, quam Gellius adfert, exemplis vix comprobari potest. Cell. Antib. 124: nisi loco Cic. in Bruto c. 84: Volo, hoc oratori contingat, ut, quum auditum sit, eum esse dicturum, locus in subselliis occupetur, compleatur tribunal, gratiosi scribae sint in dando et cedendo loco Menk. Spec. 2. p. 82.

2. Passive, quod crebrius, pro eo, qui gratiâ apud alios pollet, sive cui favetur, Der in Gnaden ist, der Gnade und Gunst bey Leuten hat. v. gr. Cicer. tribulibus gratiosus id est, multum apud eos gratia valens et auctoritate.

Dicitur gratiosus absolute, et gratiosus alicui, apud aliquem, et gratiosus in domo alicujus l. in aula. Voss. de Vit. 146. Schor. Thes. Ciceron.

causa, Ohne rechten Beweisthum, ohne Grund v. g. hoc gratis adseritur, Das wird zwar gesagt, aber schlecht bewiesen. Sciopp. in Strad. 4.

* Veteribus gratis et gratuito fieri dicitur, cujus facti nullum est pretium aut merces. v. g. Cic. L. 2. Offic. c. 19: Multorum causas et non gravate et gratuito defendere. Id. pro Cluent. c. 26. gratis servire alicui, Einem umsonst dienen. Id. 2. Offic. cap. 23. gratis habitare in alieno. Nepos 15. 4. 2. gratis facere sum paratus. Sallust. Orat. L. Philippi Lib. 1. Histor. Vbi malor praemia sequuntur, haud facile quisquam gratuito bonus, Da Bosheit belohnet wird, da ist umsonst niemand gern fromm.

GRATITVDO vocabulum veteribus ignotum: Lat. gratus animus et beneficii memor; grata mens; grati animi virtus; gratiae referendae voluntas; beneficii memoria; beneficiorum grata recordatio; grata voluntas; memor in bene meritos animus; grati animi significatio; sempiternâ memoriâ colere alicujus beneficia, cet.

* Idem judicium esto de vocabulo ingratitudo; pro quo Cicero ingrati animi crimen subire: nisi quod Iulius Firmicus, et Cassiodorus eo usi sunt. Voss. de Vit. 68. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 184. et 222, ubi Lipsium et Thuanum, vocabulo gratitudinis usos notat. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 62. seqq. Borrich. Cogit. 30. Goclen. Obs. 10. Silv. Barb. 33. Cell. Antib. 39. C. P. 355.

+ Cassiodorus autem alio sensu scil. offensae s. inclementiae, usus est vocabulo ingratitudinis, quando dicit: Nostrae ingratitudinis pericula subire, In unsere Königliche Vngnade fallen. Apicius etiam, scriptor plebejus et culinarius ad aetatem aeneam pertinens, vocabulo gratitudinis usus quidem est; sed itidem alio significatu, nempe pro sapore grato et jucundo. Cellar. Antib. 40.

Ceterum lemmata in Valerio Maximo, in quibus sunt haec ignota veteribus gratitudinis et ingratitudinis nomina, non sunt ab ipso Valerio, sed a Grammatico aliquo. Et quamvis ejusmodi lemmata jam olim quoque adscripta fuerint libellis, ut docet illud Martialis Lib. 1, Epigr. 14:

Lemmata, si quaeris, cur sint adscripta? docebo: Vt, si malueris, lemmata sola legas;

inde tamen non sequitur, lemmata haec, de quibus heic quaeritur, apud Valerium Maximum etiam olim ita fuisse; ut nempe in illis scriptum fuerit de gratitudine et ingratitudine. Sunt enim codices, qui prae se ferunt lemma hoc ipsum de gratis et ingratis: et ita in uno eorum codicum, quos Bibliotheca Regia Berolinensis habet, scriptum reperitur.

In Thesauro Rob. Stephani habetur etiam vocabulum gratitudo: sed exempla non nisi ex recentioribus, Sabellico et Erasmo, proferri potuerunt.

Hoc gratitudinis vocabulo etiam P. Manutius usus est alicubi; quod Scioppius Iud. de Stilo. Hist. p. 70. verisimile esse ait non tam ignoratione Latinitatis, quam oscitatione ejus et dormitatione contigisse.

Iacobus quidem Thomasius ex eo, quod magnitudinem et amplitudinem in ore habemus, a magno et amplo deducta Substantiva, pari modo etiam gratitudinem et ingratitudinem a grato et ingrato recte dici contendit; et ex hoc argumento Manutium a Scioppio notatum, excusat Praefat. in Epistolas Manutii. Sed haec Thomasiana Manutii defensio admodum jejuna ac frigida est; quum sine veterum suffragio Analogia non sufficiat.

* Iulius Caesar Scaliger Exerc. 317. Sect. 2: Gratitudo, inquit barbarum est, et non necessarium: non enim reperitur res ipsa in animis mortalium: at ingratitudo, ut aeque barbara, ita maxime necessarita vox ad significandum id, quod frequentius, quam sol ipse, invenitur.

???. Buchnerus ad Fabr. in Voc. Barbarismus: Quid piaculi, inquit admiserit, qui nova verba invenerit propter inopiam veterum, - modo Analogiae ratio custodiatur? Sic ingratitudinis recepta est vox, quae apud neminem veterum exstat, necessaria tamen ad denotandum vitium deterrimum, quod huc usque nomine destituebatur. Verum enim vero, quod contra Buchnerum notandum, quis negaverit., a)xaristi/as2 crimen Ciceronis aetati tam fuisse familiare, quam nostrae? nec tamen propterea necessarium arbitrati sunt, fingere nomen ingratitudinis; quod tamen facile potuissent. Cicero certe, quum toties de re, quam ingratitudinem vulgo dicunt, in scriptis suis egerit: numquam tamen vocabulo eo; sed Graeco nomine, quod paullo ante diximus, a)xaristi/a usus est. Et recte viri docti, qui vocabula et locutiones Graecas, in Epistolis Ciceronis occurrentes, interpretati sunt, fecerunt, quod vocabulum a)xaristi/as2 non ingratitudinis, sed ingrati animi verterunt: et Seneca in septem integris libris de Beneficiis, quum de ipsis rebus, quas hodie vocabulis gratitudo et ingratitudo exprimunt, fuse ageret; numquam tamen ipsis illis vocabulis usus est, sed perpetuo periphrasi animi grati ingratique eas res expressit. Ceterum an et quando liceat o)nomatopoiei=n, et nova fingere vocabula, vide Hadrianum Cardinalem de Serm. Lat. 19. seqq. et 24. seqq. C. A. Heumannum in Epist. Crit. de Iure L. L. augendi novis vocabulis, et Mechovium in Antiphila p. 91. et 196. Confer, quae infra

occurrunt ad Vocabula nova, et rerum veteribus Romanis ignotarum. In locum autem hunc integrum insuper lege Sciopp. Pardox. Litter. 16. de Stil. Hist. 144. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 8. et 110. Goclen. Observ. 72. Cell. C. P. 11.

GRAVAMEN pro querela barbare: pro molestia est apud Cassiodorum; ceteroquin apud probatos auctores non occurrit. Cell. Antib. 40.

GRESSIBILIS seu GRESSILIS id est gradiendi facultate praeditus, Latinum non est; etsi pervulgatum Philosophis, qui animalia distinguunt in gressilia, aquatilia, volatilia: quae tamen duo posteriora Adjectiva probae notae sunt. Voss. de Vit. 459.

GROSSE id est crasse; GROSSESCERE id est, crassescere; GROSSITVDO id est, crassitudo; GROSSVS id est, crassus: scriptorum Ecclesiasticorum sunt.

Grossitudo sunt etiam, qui Solino tribuunt; ubi vero Salmosius crossitudo edidit. Occurrit nominatim ap. Vulgatum Ier. 52. v. 21.

Grossus aetate Sulpicii usurpari coeptum; quemadmodum etiam Comparativus grossior apud eumdem exstat. Augustinus Lib. 4. adv. lulian. cap. 13. utrumque, et Positivum et Comparativum hunc, habet. Goclen. Obs. 77. Voss. de Vit. 58. 718. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 40. C. P. 305. Comparativus apparet etiam in Vulgata Bibliorum versione Ezech. 41. v. 25.

+ Grossus autem Substantive positum, generis dubii est, et notat ficum, quae non dum maturuit, Germ. Eine rohe unzeitige Feige: o)/lunqon Graeci vocant: occurrens apud Celsum L. 5. et Plin. L. 15. c. 18. Quid in re monetaria hodie grossus significet, nemini ignotum est.

GVLOSITAS Der Bauchdienst, Die Schluckerey, compluribus in usu, (utinam respectu tantum vocis!) sed sine veterum suffragio. Cum his ergo malim perifra/zein, quum dicunt vitium ventris ac gulae, vel intemperantia cibi ac potûs. Voss. de Vit. 460.

GVNDVLA vel GONDOLA Eine Gondel, vocabulum Italicum: dic, navicula Venetorum; navis velox biremis Veneta; Venetorum phaselus. Vid. Io. Scheffer de Milit. Nav.

GVTTARE sine testimonio veterum Lat. stillare. Vtrumque transitive et intransitive sumitur. Conf. Stillare in Parte Syntact.

* Participium quidem guttatus, betröpfelt, occurrit apud Palladium et Martialem; sed qui in??? verbum probum esse colligunt, frustra sunt: quot enim dantur Participia ejusmodi, quorum nulla omnino in antiquitate adsunt verba? Conf. quae in Sect. post. occurrunt ad voc. Potionatus.

+ Majoris autem momenti videtur esse ad stabiliendam verbi hujus auctoritatem, quod vulgo adducunt Praesens Participii ex Plin. L. 20. c. 8. folia guttantia adstringunt. Verum Harduinus ex MSS. legit gustantium os adstringunt; qui Verborum sensus planus et expeditus est.

GVTTVROSVS Kröpficht, Vlpianus: praestat, strumâ deformis; gutturis vitio, quod strumam vocant, laborans. Voss. de Vit. 461. Borrich. Cogit. 115.

HABITVS pro corroboratâ studio et consuetudine facultate apud Philosophos citra suffragium veterum increbuit, Quintiliano Lib. 10. cap. 1. vocatur firma quaedam facilitas, quae apud Graecus e(/cis2 nominatur: quod Graecum maluit Plinius Lib. 2. c. 3; Ad tantam inquiens, e(/cin studio et exercitatione pervenit.

* Habitus Latine significat conditionem. naturam, indolem, Germ. Die Art und Beschaffenheit einer Sache, v. g. temporum illorum habitus, habitus oris; habitus corporis.

HABILITATIO id est exercitatio, qua quis ad aliquid habilis sit, barbarum. Voss. de Vit. 463.

+ Derivatum videtur a barbaro verbo et locutione habilitare se, i. e. indefesso studio et crebris actibus sibi comparare facultatem aliquam et promtitudinem, Germ. Sich habilitiren.

* Sed habilis, inhabilis, habiliter, habilitas, bonae notae sunt. Cic. de Orat. L. 1. c. 54: calcei habiles et apti ad pedes, Schuhe, die gut passen. Inhabilem labori valetudinem casatur, Er giebt vor, wegen seiner Schwächlichkeit könne er die Arbeit nicht mehr aushalten. Pomp. Mela L. 3. c. 7: Alii ita proceri et corpore ingentes, ut elephantis etiam sicut nos equis, facile atque habiliter utantur, Dass sie sich bequem und füglich bedienen konnen. Cic. L. 1. de Leg. c. 9. habilitas corporis, Der schmeidige Körper, die Geschicklichkeit des Leibes.

HAERESIS pro opinione aberrante a vera Christianorum doctrina notionis Ecclesiasticae est.

* Latinis est in genere opinio, secta. v. g. Cic. Praef. Parad. Cato in ea est haeresi, quae nullum sequitur florem orationis. Vitruvius Praef. L. 5. Qui Pythagorae haeresin fuerunt secuti. Goclen. Obs. 5. p. 9.

HAERETICVS id est pestiferis opinionibus corruptus, infectus, contaminatus, vocabulum similiter Ecclesiasticum, translatum ex Graeco N. T. a(iretiko/s2.

HEBDOMADATIM id est quavis hebdomade, singulis hebdomadibus, Wöchentlich, alle Wochen, barbarum est; sicut et septimanatim: hebdomas, autem, unde illud est, bene ese habet; septimana, vero, unde hoc deducitur, ad barbaros pertinet. Voss. de Vit. 819. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 41. C. P. 356.

* Liceat heic w(s2 e)n paro/dw| monere, verbum hebdomada primae Declinationis in Fabri Thesauro posteriorum tantummodo esse dici: quod tamen et Gellius L. 3. c. 10. et Cicero Famil. L. 16. Ep. 9, si meliores spectes editiones, exhibent. Videatur omnino Vossius de Vit. 150. seq. et Vorstius de Lat. Merit. Susp. 118. et Graevius ad Ciceronis d. l.

HERALDICA Die Wapenkunst vocabulum novum novae disciplinae impositum, origine suâ Germanicum: Latine dixeris, doctrina de insignibus; disciplina quâ Principum Procerumque insignia explicantur.

HEREDITARE Erben, Ein Erbe wovon seyn, habent Vulgatus Interpres, et Ecclesiae doctores, praesertim huic interpreti aequales, vel posteriores: habetur hinc, si non pro barbaro, tamen pro semibarbaro.

+ Sunt, qui hoc Verbum etiam ex Ciceronis Ep. 1. Lib. 1. ad Attic. probari posse existimant: sed aliter heic legunt Bosius, Alciatus, Manutius, Lambinus, Rob. Stephanus, et verbum hereditare unâ voce et consensu improbant.

Latine dixeris, heredem esse; hereditatem adire; hereditatem accipere; hereditatem obtinere; hereditatem consequi; in hereditatem venire; Graece, klhronomei=n. Voss. de Vit. 98. et 718. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 14. C. P. 305.

HIATIO Die Kluft, Die Aufsperrung, barbarum: Lat. hiatus. Voss. de Vit. 464.

1. Pro apertione, v. g. hiatus terrae; hiatus telluris; Cic. L. 2. de Nat. Deor. c. 47. oris hiatu cibum capessere, Die Speise mit dem Munde aufschnappen.

2. Pro molestia, quae exsistit in gutture propter concursum vocalium. v. g. Cic. in Oratore cap. 23. hiatus concursu vocalium, Eine Abschnappung: quum nimirum in oratione vocales finiunt alias, atque sine intervallo incipiunt alias voces.

3. Pro nimia cupiditate alicujus rei. v. g. Tacitus Hist. 4. 42. 6. dicit hiatum praemiorum, Wenn man immer gern was haben will, wenn man so begehrig ist.

HISTORIA pro expositione rei alicujus singularis non magnopere placet. Ne dicas v. g. hanc historiam legi apud Livium; sed narrationem hanc legi in Livio; haec narratio exstat apud Livium. Nam vocabulum historiae notionem illam non habet.

1. Cum adjectione alicujus Substantivi v. g. historia rei nummariae, id est, descriptio s. delineatio; pro quo Livius Praef. rerum gestarum memoria. Sic dicimus historiam belli Peloponnesiaci, Italici sacri, historiam naturae, id est, qewri/an s. contemplationem.

2. Vsurpatur absolute, et tunc kat) e)coxh\n historia appellantur rerum gestarum monumenta integra, et tamquam corpus quoddam, ut: historiam scribere; historiae Graecae optimus auctor dictus est Thucydides. Cic. L. 2. de Orat. cap. 9: Historia est testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis. Idem Cicero historiae leges has ibidem commemorat: Nihil dicere falsi: nihil dissimulare veri: sine suspicione vel gratiae vel simultatis scribere.

3. Vsurpatur etiam pro ipsa facultate et artificio historiae scribendae Plin. L. 1. Ep. 16. Audivi Pompejum Saturninum causas agentem acriter et ardenter, nec minus polite et ornate, sive meditata, sive subita proferret. Adsunt acutae, crebraeque sententiae, gravis et decora constructio, sonantia verba et antiqua. Omnia haec mire placent; cum impetu quodam et flumine praetervehuntur: placent, si retractentur. Senties, quod ego, quum orationes ejus in manus sumseris, quas facile cuilibet veterum, quorum est aemulus, comparabis. Idem tamen in historia magis satisfaciet, vel brevitate, vel luce, vel suavitate, vel splendore etiam et sublimitate narrandi. Sic etiam Herodotus a Cicerone appellatur pater historiae; perinde ac si quis Homerum vocaret patrem poeticae. Goclen. Observ. 162.

HISTORIOGRAPHVS Iulius Capitolinus Hieronymus, Orosius, Fulgentius: auctores classici, historicus.

* Historicus enim veteribus est non tantum, qui res gestas memoria tenet, et explicare potest, sed etiam, qui easdem memoriae prodit ac stilo signat. Voss. de Vit. 464. Borrich. Cogit. 115. Cell. Antib. 113. C. P. 145.

HODIENVM Noch heutiges Tages, crebro hodie usurpatur: attamen non dum reperi in idoneo scriptore; nec castigatum tamen video a quoquam Criticorum. Latini, hodie quoque; hodieque; etiamnum; etiam nunc.

HOMAGIVM seu HOMINIVM Germ. Die Huldigung; ein Geding, huld und gewärtig zu seyn; der Huldigungseid; Lat. clientela; sacramentum seu sollemnis illa promissio fidei et obedientiae summis imperantibus, aut iis, qui dignitatem et potestatem summo imperio proximam tenent, facta: medii aevi est.

* Videatur Vossius de Vitiis Serm. Lat. p. 464. qui tamen addit, in novo clientelae genere vocabulum homagii posse utcumque tolerari; quod idem judicat de altero vocabulo hominii, quod paullo concinnius vocat, utpote magis a)nalo/gws2 formatum, sibique consentientem allegat Cujacium principio libri de Feudis. Conf. Cellarius Antib. 42. C. P. 356. Andr. Schottus Lib. 3. Tull. Quaest. 224. Car. du Frerne Glossar. Part. 2. Voc. Homag.

+ Origo hujus et aliorum ejusmodi vocabulorum eo saeculo nata est, quo Gothi et Longobardi et Franci florentissimas Imperii Romani Occidentalis provincias tenuerunt: tunc scilicet orta sunt et homagia, et vasallagia, et hostagia, et appennagia, et maritagia, atque alia Tullii et Titi Livii aevo ignota nomina. Et quamvis haud absona eorum sententia videatur, qui hominium seu homagium vel a Graeco o)mo/w, juro, quia jurejurando interveniente solet praestari; vel ab o(mo/w, unio, quia per id domini, et huic subditi censentur uniti; vel ab o(mou=, simul, et a(/gion, sacrum s. sacramentum, quia in sollemni homagio clientes simul fidem domino suo fere adstringunt: tamen ad veram ejus originem illi demum accedunt, qui homagium ajunt dici ab homine. Hinc pro homagio potius usurpant hominium: quasi is, qui homagium vel hominium praestat, homo domini, vel quasi meus fieri dicitur, ut testatur Besoldus et du Freine l. c. voc. Homo. Hinc homines posterioribus saeculis dicti generatim quivis alterius dominio quavis ratione subjecti, seu essent ii servilis conditionis, qui alias etiam cum adjectione homines proprii dicuntur, seu ingenuae: unde hodie adhuc usitata vocabula Hauptleute, Land und Leute. Vid. omnino Barth. Advers. L. 149. c. 21. et ad Statii Silv. p. 234.

HONORIFICARE Tertullianus Augustinus, et Lactantius: Cicero pro eo, ad honorem evehere; ad honorem dignitatemque perducere; Sall. ad honorem extollere; Curt. in honoris fastigium admovere; it. honorare; celebrare; honore adficere; omni venerationis cultu prosequi. Voss. de Vit. 719. Borrich. Cogit. 115. Fab. Thes.

* Honorisicus, honorificentior, honorificentissimus, et Adverbium honorifice, Ciceronis sunt: honorificentia, ae, autem Vopisci et Symmachi.

HONORIPETA correpte i. e. qui vario infamis ambitûs genere honores et titulos captat, Apulejo, qui eo utitur, relinquendum.

* Fictum satis a)nalo/gws2 ad similitudinem tou= heredipeta, Ein Erbschleicher, quod Cicero, Petronius, aliique habent.

HORAE notione Ecclesiasticâ quid innuant, in vulgus notum est: Graecis dicuntur e)uxolo/gia; Voss. de Vit. 143. easdem preces horarias vocare malit.

HORTATORIVS vocabulum artis sine idoneo veteri auctore: malim cum Fabio Lib. 5. c. 10. edit. Obrecht. Argent. 1698. p. 290. V. 1. 2. hortativus; qui etiam Lib. 3. c. 6. habet exhortativus.

Composita autem dehortatorius apud Tertullianum Apolog. c. 22. pr. et exhortatorius ap. Hieron. Ep. 2. ad Nepotianum sub init. et Augustin. Epist. 209. pr. occurrunt.

HORTENSIS i. e. in hortis nascens v. g. nasturtium hortense, Gartenkresse, improbat Gronovius, et in codicibus Plinii Majoris, cui hoc Adjectivum adscribitur, semper legit hortensius. Schurzfleisch Orthogr. Rom. p. 36. Plin. Lib. 19. c. 8: Beta hortensiorum levissima est, Der Kohl ist unter den Gartengewachsen das schlechteste [correction of the transcriber; in the print sclechteste]. Idem c. 6: Hortensiis omnibus fere singulae radices.

* Ceterum Tertullianus de Poenitentis cap. 11. et Theodorus Medicus Adjective usurpavit v. g. hortulanus maritimusve secessus it. mentha hortulana i. e. hortensia, Krausemünze. De porcello hortulano i. e. oleribus farcto, videatur Apicius L. 8. c. 7.

+ Vocabulum tamen olitoris Borrichius Cogit. p. 117. putat non perfecte exprimere hortulani officium; quum olitoris sit, herbas altiles et cibariis utiles curare, et in

culinae usum transferre; hortulani vero generalior administratio, ut quae ad omnes horti plantas, tam edules, quam speciosas, et oculis arridentes, extendatur. Sed esto, nomen olitoris non perfecte exprimere officium hortulani; tamen non illico opus est vocabulo non optimae Latinitatis, ut significantius habeas vocabulum: dicere enim poteras, horti cultor, seu, ut in inscriptionibus legitur, alicujus ab hortorum cultura. Voss. de Vit. 466. Cell. Antib. 114. C. P. 212. Borrich. Cogit. 117. Schurzfl. Orthogr. Rom. 35.

HVMECTATIO Die Befeuchtung, Medicis hodie frequens; sed sine testimonio veterum: hi enim habent, irrigatio.

* Humectare occurrit apud Virgilium et Lucretium; Participium humectatus apud Silium et Vegetium; Adjectivum humectus apud Palladium, Apuleium et Macrobium. Hinc autem a recentioribus Medicis???usum videtur humectatio.

Celsus, Medicorum ille Cicero, sicubi loquitur de humectatione; utitur semper circuitione quadam. v. g. L. 4. opus est formento humido; et L. 5. c. 29. linteolum in aqua frigida madefactum.

HVMIDARE Anfeuchten, suspectum: Lat. humectare; humidum reddere; humore perfundere; irrigare. Voss. de Vit. 719.

HVMIDITAS Die Nässe, Die Feuchtigkeit, antiquis, quod constat, ignotum: Lat. humor. Cell. C. P. 430.

HVMILIARE Vulgatus Scripturae Interpres Tertullianus, Cyprianus, Salvianus, et Ammianus; in cujus extremi loco humilitandam, inserto T, manuscripta referre, Valesii fratres adnotarunt.

+ Pro Participio humiliatus adfertur locus quoque ex Cicerone, etiam, quod mireris, a. Vorstio de Latin. Mer. Susp. cap. 2. p. 194: at omnes libri ibi aliter legunt.

Pro humiliare se, seu humiliari, Cicero dicit humiliter demisseque sentire; se summittere; submisse se gerere; submisso ac supplici animo esse: et pro humiliare aliquem Nepos Dion. c. 5. dicit, spiritus alicujus reprimere; et Cie. frangere alicujus corroboratam jam vetustate audaciam; item Animum alicujus nimis elatum deprimere. Voss. de Vit. 99. et 719. Borrich. in Voss. 123. Cell. Antib. 43. C. P. 306.

+ Humiliare uxorem proximi, ap. Hieron. ad Helvid. f. 6. sonat idem, quod constuprare; et Humiliatae feminae, ap. Augustin. C. D. L. 2. c. 2. idem est, quod stupratae.

HVMILIS et HVMILITAS pro modesto et modestia seu submissione animi, a recentioribus, iis etiam, qui Latini sermonis integritati student, Scholasticis item et ab ipso Tertulliano, aliisque Ecclesiasticis scriptoribus usurpantur: apud Ciceronem vero, et probatos auctores hâc notione non inveniuntur: hi enim omnes humilitatem numquam pro virtute habent; sed potius in vitio ponunt, et vilem humique prostratum, item abjectum fractumque animum per eam notant: quemadmodum eâdem etiam notione vocabulo concreto humilis utuntur.

* Notum etiam est, utrumque opponi interdum ei, quod procerum, atque translate nobile est, atque illustri loco positum. Curt. L. 7. c. 4: Scytharum neminem dicebat tam humilem esse, ut humeri ejur non possent Macedonis militis verticem aequare. Sic humilis vadix Plinio. L. 8. Ep. 20. dicitur, quae non alte sive profunde fixa est. Iul. Caes. B. C. L. 2. c. 8: Turrim humilem parvamque fecerant. Phaedrus L. 1. Fab. 30. v. 1: Humiles laborant, ubi potentes dissident: humiles i. e. pauperes, infimae fortis homines, Sallust. B. Iug. c. 49. humilitas arborum. Iul. Caes. L. 5. B. G. c. 1: humilitas navium. Sallust. B. Iug. cap. 72. generis humilitas. Goclen. Observ. 28. seqq. et 162. Silv. 27. Ant. Schor. in Phras. Voss. de Vit. 136. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 194. seqq. Ob. Gifan. Observ. 334.

+ Inter Christianas virtutes, inquit STEPHANVS GAVSSENVS in Dissertatione de natura Theologiae p. 110, eae facile primas tenent, non quae societati maxime prosunt, vel maxime oculos hominum advertunt, sed quibus Iesum Christum maxime imitamur. Sic in Ethica Christiana virtutes cardinales sunt patientia, benignitas, cet. quia sese ab iis Christus potissimum commendavit, in primis vero virtutum Christianarum regina humilitas, qua quis alius alium se praestantiorem existimat Phil. 2. v. 3, cujus obscuri adeo exstant characteres in natura, ut ne nomen quidem ei dare Philosophi dignati sint. Vox enim illa humilitas, et altera Graeca taeinofros1u/nh sunt, eo quidem significatu, barbarae. Hactenus Ganssenus.

Humile, ait WEISSIVS de Stilo Rom. p. 146. seq. sonat abjectum, vile, pretii nullius, humi prostratum. Humilis animus et imbecillis humi repit, et firmitatis habet nihil. Oratio humilis nihil nobile, nihil generosum, nihil igneum habet, aut coeleste. In contemtu est, quisquis est loco humili. Imperitis illis et impuris Latinae linguae locutoribus humilitas illa virtus est, quando quis sibi nihil arrogat et adsumit,

reliquis aequo animo cedit, modeste de se sentit, vitiisque magis, quam virtutibus suis cognoscendis intentus est, quorum ista in se invenisse credit plura, has esse vel nullas vel paucissimas, nec adeo magnas profitetur. Huic virtuti modestiae et moderationis nomen debetur, non humilitatis. Nihil enim humile habet, qui virtutibus sine superbia et fastu nitet: immo illa demum magnitudo et animi excelsitas vera est, bene et recte agere: nec laudem inde captare. Hactenus Weissius.

Et sic quidem eruditi consentiunt, ut notionem Ecclesiasticam tou humilis et humilitas, habeant pro minus Latina.

E contrario autem Olaus Borrichius Animadv. in Voss. 120. seq. et Analect. 12. seqq. pluribus ostendere studet, hoc vocabulo virtutem etiam veteribus notatam esse. Ad testimonia autem a Borrichio adducta respondet Cellarius Antib. 166. C. P. 243. ne in illis quidem certissime notari virtutem aliquam, sed terrorem et metum; contenditque, vocabulum hoc suspectâ notione non acceptum fuisse, priusquam inclinaret Latinitas. Olai sententiam tuetur, fusiusque laborat probare Andreas Borrichius Append. 33. et Vindic. L. L. 86.

Neque omnino incassum uterque Borrichius laboravit; etiamsi cum Cellario Discuss. Append. 41. saciamus, et rectius illo abstineamus, cumque veteribus elegantius dicamus: Nihil est hoc homine modestius; prae se fert modestiam; singularem animi submissionem prae se fert; ab omni supercilio fastuque longe abess; animus submissus seque dejiciens, cet.

* In argumento tamen Theologico rectius humilis et humilitas retineantur, quia in, hoc foro jus civitatis obtinent, nec vocabula magis Latina, eaque synonyma id exprimunt satis, quod Theologi, atque adeo Sacra scriptura his notant.

HYBRIDA vocabula id est, quae ex diversis linguis conflata sunt, veluti ex Graeca et Latina, ex Graeca et Germanica, ex Latina et Germanica, cet. semper Latinis auribus visa sunt intolerabilia; nisi quod non numquam Comici joci causâ ejusmodi vocabula singunt: quale est inanilogus apud Plautum Pseud. A. 1. Sc. 3. v. 23.

* Ne autem, quae in sollemnioribus titulis magnorum Principum, aut alibi in vita negotiali, increbuerunt hybrida v. g. Archi-Dux, Archi-Camerarius, cet. it. Protonotarius, cet. si sapis, temere rejeceris. Conf. hunc ipsum locum in Part. Orthogr. it. quae supra occurrunt ad Voc. Archi-Dux. cet.

HYPOCRISIS et HYPOCRITA ad pietatis et religionis simulationem et simulatorem referunt, praeeunte Sacro Codice, scriptores Ecclesiastici v. g. Hieronymus, et alii.

* Hypocrita apud Latinos olim erat artifex theatralis sive scenicus, Ein guter Acteur, v. g. apud Senecam.

Latine pro eo dixeris cum Cicerone: eruditus artificio simulationis, qui quum maxime fallit, id agit, ut vir bonus esse videatur; callidus simulator, cujus frons prima decipit multos, Germ. Der mit seinem ehrlichen und frommen Gesichte die Leute betrüget; qui magis vultum, quam ingenium prae se fert probum; qui vultum callide ad modestiam ac pietatem componit; it. simulatio virtutis, ac pietatis venditatio quaedam atque ostentatio; callida et temporaria sanctitas; Curt. Lib. 5. c. 10: Lacrimas, poenitentiae indices, profuderunt: adeo humanis ingeniis parata simulatio est. Cell. Antib. 263. C. P. 265.

IANISSAROS quos vulgo et barbare nominant, non inepte appellaveris Turcarum pedites statarios, vel Praetorianum Turcarum militem. Weiss. de Stil. Rom. p. 130.

IDOLOLATRA id est deastrorum cultor, et IDOLOLATRIA i. e. cultus deorum, scriptorum sunt Ecclesiasticorum; profanorum non item.

* Sic idolum pro falso, ficto et commentitio Deo, notionis videtur Ecclesiasticae: alioquin pro imagine est Ciceronis; pro spectro autem Plinii Iun. Cell. C. P. 265.

IDONEITAS Philosophorum est barbarizo/ntwn: dicendum pro eo, facultas, habilitas. Goclen. Silv. 28. Vossius de Vit. 468.

+ Doctores, ut vocant, Scholastici hoc et alia ejusmodi vocabula in eitas v. g. haecceitas, homineitas, lapideitas, desinentia magno numero finxerunt: de quo vid. Adamus Tribbechovius de Doctoribus Scholastîcis.

IEIVNARE scriptorum est Ecclesiasticorum Tertulliani, Hieronymi, Prudentii, Arnobii: pro eo Nepos in Attico cap. 22. dicit cibo ac potu se abstinere; Lipius Lib. 36. c. 37. Iejunium instituere; Horat. 2. Sat. 3. v. 291. Iejunia indicert; Claud. Mamertin, extr. Paschali Carm. Iejunia celebrare. Cellar. Antib. 35. C. P. 266.

* Ejusdem censûs etiam sunt, jejunatio, Das Fasten; jejunator i. e. qui jejunat; et semijejunium, Ein halber Fasttag. Iejunus,

IGNOBILITER Solinus ad cujus idiotismos hoc Adverbium referendum est, et Eutropius Lib. 7. extr.: rectius, ignobili ac plebejo more; sordide; pusillo et abjecto animo; Curt. ritu ignobilium ferarum. Voss. de Vit. 806. Borrich. in Voss. 124. Cell. C. P. 178.

IGNOMINIOSE Adverbium, Eutropius, Arnobius, Orosius: melius ad normam veterum, per ignominiam; cum ignominia.

* Ignominiosius Comparativus apud Arnobium: ignominiosissime, Superlativus, apud Orosium: ignominiosus autem, Adjectivum, apud Livium, Horatium, et alios optimae notae scriptores occurrit. Voss. de Vit. 806. Fab. Thes. Cell. C. P. 146. Borrich. Cogit. 124.

IGNORANTER Cyprianus praefer, inscienter; per ignorantiam. Voss. de Vit. 806. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 44. C. P. 306.

IGNOSCITVRVS Futurum Participii ab ignosco suspectum mihi quamvis haud ignorem, ita plerumque proferri, et a Grammaticis ad Participia anomala referri: tutius dixeris, ignoturus, vel veniam daturus. Ignosco enim in Supino habet ignotum: atque, quod inde formatur, Futurum Participii Activae vocis, scil. ignoturus, ex Cicerone Priscianus Lib. 10. adfert.

ILIACA PASSIO Medicorum est; at minus Latine ita dicitur: nam neque Adjectivum iliacus in usu apud veteres est, neque passio umquam pro morbo usitatum fuit.

+ Vossio quidem de Vit. 48. haud adsentimur, dicenti: Iliaca passio qui dicunt, a)nalogi/an negligunt: nam morbus is ileos dicitur; non ilios: unde potius ileacus foret; verum hoc non obtinet. Cur enim praecise derivetur ab ileos? cur non ab ilia, ilium, ilibus i. e. intestina in imo ventre, Die Gedärme, das Eingeweide.

Interim morbum hunc vel ileon, ei)ledn dicemus, vel chordapson Graec. xordaydn, Germ. Die Darmgicht, den Darmjammer, cum Celso, Plinio Lib. 20. c. 4. Caelioque Aureliano et Graecis.

ILLATINVS suspectum tutius dixeris, non Latinus; minus Latinus; veteri Latio ignotus; a veteri Latio abborrens; Latinas aures offendens. Cell. C. P. 356.

ILLIBENTER Vngern, Widerwillen, suspectum: die, non libenter; invitus; animo invito; Graec. a)hdw=s2, a)xari/stws2.

ILLIBERIS Einer, der keine Kinder hat, Tertullianus Lib. 4. adv. Marcion. c. 34: magis Latine, orbus; qui est sine liberis; qui est sine prole; Gr. a)/teknos2, a)/pais2.

IMAGINATIO pro nimia opinione ingenii ac virtutis, pro inani persuasione, qua fi/lautoi fascinati sunt, pro stulta et barbara arrogantia, perperam dicitur.

* Pro fantas1i/a| s. cogitatione, pro facultate l. actu mentis, quâ sibi ideas format, bene se habet, et exstat apud Plinium L. 20. Hist. Nat. c. 7.

IMAGINARI pessime abutuntur tirones nostri quando pro tribuere sibi; arrogare sibi; arrogare sibi aliquid, aut persuadere sibi et arbitrari adhibent: quo de plura Part. Syntact.

IMBRICARE Dachrinnen legen, nach Art der Dachrinnen an einander fügen, Sidonius Apollinaris habet: rectius dixeris, contegere locum imbricibus; contegere tegulis, figuram habentibus semicanalis vel fornicis; Virg. Georg. 4. v. 296. angusti imbrice tecti locum premere.

* Imbrex, icis, correpte unde hoc Verbum formatum est, notat tegulam imbrem capiens, Einen Hohlziegel, dadurch das Wasser vom Dache läuft.

+ Volut, Plinium Passivo imbricor uti; forte quia ille, uti et Vitruvius, dicat Imbricatus: sed hoc ibi Denominativum videtur; ut tunicatus, ocrtatus, togatus, polliolatus, capillatus, incelebratus, cet. Voss. de Vit. 722.

IMMACVLATVS pro non maculatus Germ. Vnbefleckt v. g. immaculata Christi conceptio, frequens est apud scriptores Ecclesiasticos, Ammianum Marcellinum, Lactantium, Arnobium, Tertullianum, Fortunatum, Cyprianum, Sulpicium Severum et Sedulium: at veteribus v. g. Lucano idem est, quod valde maculatus; quemadmodum verbum immaculare apud Firmicum Maternum similiter usurpatur pro valde maculare. Nimirum Praepositio in heic apud Latinos veteres non fuit particula meiwtikh\, sed a)uchtikh\, i. e. quae non minuat et tollat, sed augeat et intendat significatum

simplicis. Deinceps autem apud scriptores Ecclesiasticos hoc ipsum et non nulla alia hujusmodi v. g. infractus, infucatus, notionem minuendi acceperunt. Pro immaculatus, quatenus est Ecclesiasticae notionis, Cicero habet, inviolatus, integer, incorruptus. Voss. de Vit. 470. Borrich. in Voss. 125. Cell. C. P. 116.

IMMANEO Philosophorum est recentiorum unde Logicis actio immanens, quae opponitur actioni transeunti: die, persevero, permaneo; manere in aliquo; permanere in aliquo.

IMMARCESCIBILIS v. g. corona immarcescibilis Die unverwelkliche Krone, Hieronymus, Tertullianus et Paullinus: Lat. numquam marcescens; numquam flaccescens; non vietus; Graec. a)mara/ntinos2

IMMATRICVLARI barbarum Lat. dixeris, in civitatem Academicam adscribi; in album Academicum vel albo Academico adscribi; in album Academiae vel in Academiae tabulas referri; in censum civium Academicorum cooptari.

IMMEDIATVS Philosophis recentioribus frequens ceterum sine idoneo teste: Latini, propior, proximus, particularis, a)/mes1os2.

IMMEDIATE similiter Philosophorum recentiorum est, et nullo idoneo antiquitatis suffragio gaudet: veteres pro eo, proxime; nullo interveniente; sine interventu illius; ipse per se; Gr. a)me/s1ws2. Voss. de Vit. 470. Sciopp. de Stil. Hist. 231. Cell. Antib. 45. C. P. 356. Borrich. Cogit. 30.

+ Kappius ad Iensium 106. et diu ante illum Titius Manud. 257. in Gellii L. 20. c. 11. se reperisse dicunt. At ibi plane non exstat: exstat autem in Praefat. cujus verba sic inter alia habent: Nos vero, ut captus noster est, incuriose et immediate ac prope etiam subrustice ex ipso loco ac tempore hibernarum vigiliarum, Atticas noctes, inscripsimus. Sed legendum procul dubio immeditate, quod Titius una cum Calepino putat, et sententia evincit.

IMMEMORIALIS Adjectivum barbarum Latin. inauditus; cujus haud amplius prostat memoria.

* Hinc apud ICtos est immemorialis possessio; pro quo rectius, possessio hominum memoria antiquior; possessio, quae est nostrâ memoria antiquior. Geclen. Obs. 76.

Memoriatis, e, v. g. liber memorialis, Ein Gedenkregister, extat apud Suetonium Caes. c. 56.

IMMENSVRABILIS Claudius Mamertinus et Salvianus: Cicero, immensus et infinitus; vel, quod omnem mensuram respuit: Cell. C. P. 310.

IMMINERE pro accurate observare l. curam accuratam adhibere, v. g. studiis litterarum valde imminet, Er ist aufs Studiren sehr verpicht, usurpat Lex 1. Codicis Theodosiani de studiis liberalibus urbis Romae et Constantinopolis. Nec vero illa tempestate, inquit Conringius Dissert. ad hanc legem p. 43, obtinebat amplius illa Ciceronis aevo sueta Latine loquendi ratio, sed voces multae in barbariem erant flexae, cum significatione, tum pronuntiatione immutata.

* Imminere veteribus est impendere, producte, l. inhiare v. g. Cic. 1 Tusc. c. 38; Mors propter incertos casus quotidie imminet; imminere imperio; imminere alieno, Nach fremden Gute schnappen.

IMMINGERE suspectum Latini, mejere; lotio polluere lectulum: Horat. Lib. 1. Sat. 3. v. 9: comminxit lectum potus. Sciopp. de Stil. Hist. 79.

IMMISERICORDIA Tertullianus de Spectr. cap. 16. et Ecclesiastici alii: Latini pro eo habent, crudelitas inhumanitas.

+ Qui ex Livii Lib. 37. cap. 1. exsculpunt, frustra sunt: nam locus non vacat mendo, et meliores codices ibi legunt, misericordia; non immisericordia.

* Immisericors autem habet Cicero L. 2. de Invent. cap. 36; et Adverbium immisericorditer Terentius Adelph. A. 4. Sc. 5: Factum a vobis duriter immisericorditerque.

IMMOBILIA pro bonis quae moveri non possunt, ut Nepos Themist. c. 2. loquitur, ICtorum est.

* Eodem censu habendum mobilia pro bonis, quae moveri possunt, Die Mobilien, Bewegliche Güter; quo de infra suo loco.

IMMORIGER et IMMORIGERVS Vngehorsam, widerspenstig, Latium vetus ignorat: dic, non morigerus, minus morigerus; male morigerus; non obediens; refractarius.

* Morigerus quamlibet apud Ciceronem haud exstet; tamen boni commatis est, occurrens apud Terentium, Lucretium, alios. Voss. de Vit. 470. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 45. C. P. 357.

IMPERTINENS v. g. hoc omne est impertinens Das ist impertinent, es gehört nicht zur Sache, barbarum: dicendum pro eo, ad causam non pertinens; ad rem nihil pertinens; quod extra causam dicitur; alienum a re; alienum ab instituto; Graece, haec sunt a)pros1dio/nus1a. Goclen. Observ. 427. Cell. Antib. 45. C. P. 358.

IMPETVOSITAS barbarum Lat. impetus; impudentia atque audacia; protervitas atque audacia. Voss. de Vit. 470.

+ Vulgo quidem ejus praesidium petitur ex Plinii Lib. 35. cap. 10: sed Harduinus auctor est p. 220, nihil hujus in MSS. reperiri; et ipse haec, et alia verba, ut spuria et adsuta, praetermisit: ut ita parum auctoritatis huic vocabulo accedat ex Plinii suffragatione, quae adhuc sola fuit prodita.

Cicero pro eo dicit, violentus; vehemens; furens; furere apud sanos, et quasi inter sobrios bacchari vinolentus videtur; furens audaciâ, scelus anhelans; hominem furentem exsultantemque continui; homo importunus.

IMPIISSIMVS Hieronymus et Ausonius malim, valde impius; maxime impius; sceleratissimus; ab omni pietate alienus; qui bonam ejuravit mentem; omnium profligatissimus et perditissimus; profligatae vitae homo.

IMPINGERE pro offendere incurrere, hallucinari, labi per imprudentiam, veteres non dixerunt; nec tamen haec verbi notio plane nova est; utpote quâ usi sunt Minucius Felix et Hieronymus, usurpantes hoc verbum vel absolute, vel cum Accusativo rei praeviâ Praepositione in vel contra v. g. impingere in legem vel contra legem.

* Impingere veteribus notat idem, quod illidere, infligere, injicere v. g. impingere alicui vulnus, lapidem, nucum, colaphum, dicam, compedes, fustem, calicem mulsi, caput parieti. Cell. Antib. 168. C. P. 245. Voss. de Vit. 97. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 3. Schor. Thes. Cic. 441.

IMPLAGARE Bestricken, einen ins Netz kriegen, Sidonius Appollinaris: magis Latine dixeris, plagis capere; plagis irretire. Voss. de Vit. 723.

IMPLANARE i. e. decipere et IMPLANATOR id est, deceptor, Cyprianus habet. Goclen. Obs. 19.

* Planus autem, primâ brevi, Der Betrüger, unde haec formata sunt, Cicero, Horatius, Plinius et Petronius habent.

IMPLANTARE v. g. musculus pectoralis implantatur brachio et IMPLANTATIO in Anatomicis et Botanicis frequentia, nullâ autem veterum auctoritate munita. Dic pro eo cum Celso Lib. 9. c. 1. inserere, ingenerare; it. insitio.

IMPOENITENS et IMPOENITENTIA pure Ecclesiastica Latine dixeris, impius; improbus; deploratus animus; quem criminum admissorum non poenietet; cujus animus in vitiis obfirmatus, et voluntas obstinata est; qui nullo criminum dolore tangitur vel adficitur; pervicax; sceleratus; perditus; in errore aut in vitiis perseverans Gr. a)metano/htos2. it. impietas diuturniori peccandi consuetudine jam obfirmata; hominis sceleratissimi corroborata jam vetustate audacia. Cell. Antib. 46. C. P. 267.

* Simplicia, poenitens et poenitentia, etiam extra Ecclesiam satis abunde apud elegantiores in usu sunt.

IMPORTANTIA ae, Substantive, v. g. res nullius importantiae, Germ. Eine Sache, die nichts bedeutet, oder auf sich hat, die nichts importiret, barbarum: Latini pro eo, pondus, momentum v. g. res nullius ponderis: res nullius momenti. Goclen. Silv. 29. Voss. de Vit. 470. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 46. C. P. 358.

* Verbum importare, unde hoc Substantivum formatum, probae sane notae est; sed non nisi notione propriâ pro inferre l. adferre, it causam rei esse v. g. importare frumentum in oppidum; Liv. L. 24. c. 22. discordia civilis clades importat; importare mala, calamitatem, pestem, periculum.

IMPOSTOR Ein Betrüger, vocabulum obscurae auctoritatis: Latini pro eo, deceptor; sycophanta; planus; Cic. pro Cluent. cap. 26: Hic ille planus improbissimus.

* Imponere autem alicui (subaudi fraudem ) hâc notione sat bene sese habet: quemadmodum etiam impostura, Der Betrug, quod apud Columellam et Vlpianum occurrit.

IMPRAEGNARE Schwängern, verbum novum ac barbarum: Latini, gravidam facore; gravidam reddere; gravidare aliquam; item pro Impraegnari, gravidari ex aliquo. Goclen. Obs. 19. Voss.

* Primitivum praegnans optimae notae est; ad cujus tamen auctoritatem nullum ejus derivatum accedit; praeterquam quod praegnatio, Die Schwängerung, non modo apud Apulejum, sed etiam Varronem exstet. Praegnatus, ûs, idem notans, quod praegnatio, Tertullianus; praegnax autem, idem notans, quod praegnans, Fulgentius habet.

* Improbrare, quod scimus, idem est, quod dedecorare, et adsciscit Accusativum v. g. Plaut. Merc. A. 5. Sc. 4. v. 8: Qui bone sunt genere nati, si sunt ingenio malo, suapte culpâ degener capiunt genus, ingenium improbrant. Sciopp. de Stil. Hist. 184. 189.

IMPROLES vel IMPROLIS e, sine veterum auctoritate: Latine dixeris, qui est sine prole; qui est sine liberis; qui nullam habet subolem; sterilis; Graece, a)/gonos2, a)/teknos2, a)/pais2.

IMPROPERIVM id est dedecus, convicium, injuria; probrum, derisio, Ambrosius, Hieronymus, et Vulgatus Interpres, Ebr. 11. v. 26. Graecum o)neidis1md1n *xristou= vertens improperium Christi. Voss. de Vit. Lib. 3. cap. 15. Fab. Thes.

* Hinc Verbum Improperare i. e. Conviciori alicui, Conviciis aliquem proscindere: quod similiter apud Vulgatum occurrit.

IMPVBER non satis tuto usurpatur nec obstat, quod Nizolius probet ex Cicerone, qui dicit, filium impuberem; nam hoc to\ impuberem, esse potest ab impubes sen impubis, Genit. impubis et impuberis; ut a Ceres Cereris, cinis cineris. Impubes est Ovidii; impubis vero Plinii. Vossius Lib. 1. de Analogia. Ejusdem de Vit. p. 470. Borrich. Cogit. 30.

* Simplex autem puber, ris, Adjectivum Generis omnis sine controversia bonae notae est. v. g. Cic. L. 1. Offic. c. 35. puber filius; Liv. L. 1. c. 3. puber aetas; Virg. L. 12. Aeneid. v. 413. pubera folia i. e. adulta.

+ Interim Impuber olim saltem in usu fuisse videtur: quemadmodum Ciner, Cucumer, Pulver, Vomer; pro quo florente aetate dictum Cinis, cucumis, pulvis, vomis: quamvis ab obsoletis Nominativis Casus obliqui descendunt.

IMPVLSIVVS v. g. causa impulsiva Philosophorum recentiorum est: Lat. dixeris, causa impellens; interne movens causa.

INADIBILIS Sidonius Apollinaris Florus et Silius pro eo inaccessus; Curtius Lib. 7. c. 4. loca naturae situ invia; alii, quo adire nemo temere potest. Voss. de Vit. 472. Borrich. Cogit. 30.

INADVERTENTIA Die Vnachtsamkeit, suspectum: Cicero Suetonius, Horatius, Quintilianus, alii inconsiderantia, incuria; Graeci, paro/rama, a)beyi/a, metewri/a.

+ Heic tamen non dissimulandum est, vocabulum inconsiderantia Ciceroni quidem vindicare Nizolium, Rob. Stephanum et Lambinum ex Lib. 3. Ep. 9. ad Qu. Fr. ubi vero cusi et MSS. codd. considerantiam habent; quamvis, ut videtur, repugnante sensu: Suetonio item in Claudio c. 39. tribui; ad quem tamen locum, Gifanii librum inconsiderationem habere, Torrentius auctor est. Interim tamen Quintilianus aliique, etiam sequioris aetatis, pro hoc vocabulo tuto allegari possunt. Voss. de Vit. 472. Cell. Antib. 46. C. P. 358. Gunth. Lat. Rest. 306.

INAVGVRATIO Die Einweihung, nomen adhuc sine auctore, solâ Analogiâ defensum; nam Exauguratio, Die Entweihung, apud Livium occurrit. Dic, consecratio, dedicatio.

Ceterum inaugurare verbum bonae notae est, et Adv. Inaugurato i. e. auspicato, Livius habet.

INAVGVRALIS v. g. Oratio inauguralis Disputatio inauguralis, Adjectivum necessarium hodie, quum haud ullum commodius suppetat; at, quod scimus, nullâ veterum auctoritate suffultum. Pro oratione inaugurali auditorii, Cellarius dicit Dedicatio Auditorii; alii Oratio auditorium inaugurans.

INCALESCENTIA ae, v. g. sanguinis, Die Erhitzung, Die Wallung des Blutes, Medicorum est; sed sine suffragio vetustatis: Latine dixeris, fervor sanguinis; sanguis effervescens; et cum Celso Lib. 4. c. 3. sanguis calescit.

Par ratio est vocabuli effervescentiae; cujus verbum effervescere similiter probae notae est.

INCANTATOR Ein Beschwerer, Tertullianus, et Vulgatus Interpres: magis Latine qui incantat, qui excantat, incantamentorum peritus; nam excantare, incantare, et incantamentum hâc notione apud veteres scriptores occurrunt. Confer supra voc. Adjurator.

INCAPABILIS barbarum dic, huic rei minus aptus vel accommodatus; huic rei impar; oneri ferundo impar.

+ Ariani etiam hac voce olim usi sunt, et Deum dixere incapabilem i. e. incomprehensibilem, a)xw/rhton. Solent nimirum animi degeneres o)nomatopoiei=n sine ulla necessitate.

* Simplex capabilis i. e. idoneus; alicui rei par; facultatem rei administrandae habens; ejusdem censûs, h. e. similiter barbarum est.

INCAPAX Prudentius Hieronymus, Paullinus, et Salvianus Lib. 5. principio: malim, non capax; in quem hoc vel illud non cadit; eam non habens naturam, ut. Cell. C. P. 213.

INCARCERARE inhaftiren, gefänglich einsetzen, Voss. de Vit. 724. rejicit; et licet Faber Varroni, et alia insuper Lexica Livio tribuant; tamen quia neutrubi locus indicatur, manet quodammodo suspectum, dum certa exempla producantur. Tutius ergo pro eo dixeris, in carcerem conjicere; in vincula publica conjicere; includere in carcerem vel in carcere; in custodiam dare; in custodiam tradere; in carcerem condere; in carcerem duci jubere; carcere saepire; in carcerem mittere; aeternis tenebris vinculisque mandare.

INCARNATVS et INCARNATIO vocabula sunt Theologica desumta ex Sacra Scriptura, et propterea referenda ad censum illorum, quae, si magis Latine exprimuntur, id amplius non usque quaque animis videntur nostris inferre, quod debebant.

Sunt tamen, qui pro eo malunt Graeca e)ns1arkwqei\s2, h( e)ns1a/rkws1is2. it. Latin. qui adsumsit corpus humanum: rectius naturam humanam.

INCASTVS et INCASTITAS barbara dic, impudicus, libidinosus; qui zonam solvit; cujus ne spiritus quidem purus est; turpissimâ libidine incensus; qui pudorem profanat; qui parum honeste pudicitiam habet; qui libidinis exstimulatur furiis; qui amori litat furtivo; Liv. effusus in Venerem; it. lascivia, impudicitia; Poet. nefanda Veneris castra.

INCENTIVVM Substantive pro incitamento, Eine Anreizung, Marcellinus, Symmachus, Prudentius, Hieronymus, et auctor Panegyrici Constantino dicti.

+ Plinius vero Panegyrista, Consularis ille et Augur, cui tribuunt quidam, non habet.

* Ceterum incentivus Adjectivum v. g. carmen incentivum antiquis usitatum est e. g. Varroni. Cell. Antib. 115. C. P. 213. Borrich. adv. Sciopp. 305.

INCENTOR i. e. instigator Amm. Marcellinus, Paullinus Nolanus, Ambrosius, Isidorus Hispalensis.

* Incentio autem est apud Gellium; pro quo auctor ad Herennium habet instigatio.

Verbum autem incinere habet Propertius, itidemque Gellius; pro quo tamen frequentius apud veteres Latinos; instigare, incitare, stimulu???. l. calcar alicui addere. Sciopp. Infam. Fam. 244. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 29. Borrich. adv. Sciopp. 305. Cell. C. P. 146.

+ Henricus Stephanus Expost. 312. quidem putat, incertitudo apud Ciceronem inveniri, indeque perperam colligit, certitudo quoque dici posse; quod tamen supra suo loco, ceu barbarum vocabulum, jam explosum est: sed toto coelo errat. Ciceroni enim, et Romanis scriptoribus prorsus ignotum est.

Veteres Adjectivum Genere Neutro heic usurpant, et magno consensu dicunt, incertum belli, maris, salutis; incerta fortunae, proeliorum, casuum; quod quidem Graecorum more dictum videtur: hi enim to\ e)lafro\n leve pro h( e)lafro/ths2 levitas, to\ leuko\n album pro h( leuxo/ths2 albor, to\ po/s1on quantum pro h( pos1o/ths2 quantitas dicunt. Immo ipse Vulgatus verba Apostoli 1 Tim. 6. v. 17. e)pi plou)tou a)dhlo/thti, non reddidit in incertitudine, sed in incerto divitiarum. Voss. de Vit. 68. Borrich. Cogit. 30. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 65. seqq. Cell. Antib. 47. C. P. 358. Conf. supra Aptitudo et Certitudo.

INCESSABILIS Vnablässig, Cyprianus, Hieronymus et Orosius. Eutropium etiam agnoscit auctorem Chr. Falsterus Supplem. L. L. 160. Magis Latina, continuus, non intermissus. Cell. Antib. 48. C. P. 307. Adverbium autem hinc formatum

INCESSABILITER habet Marcianus Capella Hieronymus et Salvianus: magis Latine tamen, sine mora; nullâ morâ interpositâ; adsidue; continenter; perpetuo; sine intermissione; nullo temporis puncto intermisso. Voss. de Vit. 808. Borrich. in Voss. 128. Cell. Antib. 48. C. P. 306.

INCIDENTER et INCIDENTALITER Von ohngefehr, Zufälliger Weise, vetus Latium ignorat: Lat. obiter; fortuito; in transcursu; praeter rem et causam; casu; praeter opinionem; praeter exspectationem; Graece, w(s2 e)n paro/dw|, w(s2 e)n e)pime/trw|, w(s2 e)n

INCIDENTALIS v. g. incidentalis quaestio Eine Sache, die nur zufälliger Weise mit vorkommt, ejusdem est commatis: die pro eo, quaestio ex alia incidens; locus, qui w(s2 e)n paro/dw| occurrit. Goclen. Obs. 428.

INCISIO pro actu secandi humanum cadaver et Graecorum a)natomh\ seu diakoph\ me nec in Celso, nec alibi legere memini; licet hic frequentissime verbis incidere et excidere in hoc negotio utatur: vid. ejus Praef. Lib. 1: Medicorum tamen filiis hodie nil temere usitatius est. Conf. supra Anatomia.

* Incisio Oratoribus distinctionem membrorum significat. Cicero in Orat. c. 61: tamquam incisionibus disserendum est. Adde l. c. cap. 64.

INCIVILIS pro agrestis illiberalis, inhumanus, invenustus; et INCIVILITAS pro rusticitas, mores inculti et horridi, morum feritas, peregrina et barbara sunt.

* In Pandectis incivile dicitur, quod est contra jus, mores et instituta civitatis. Gellius incivilia verba nominat ea, quae petulantiora sunt, nihil prorsus habentia modestiae civilis, Germ. Leichtfertige, schandbare Worte. Sciopp. Scaliger. Hypobolim. 232. it. de Stil. Hist. 130. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 126.

Recte omnino modo laudatus Io. Vorstius d. l. p. 128. animum incivilem, et incivilitatem, significare adfirmat inclementiam, crudelitatem et saevitiam: neque minus recte significationem horum vocabulorum, quâ rusticitatem notant, tamquam novam, et antiquis ignotam repudiavit.

+ Quodsi haec a Stubelio in augendo Fabri Thesauro altius essent pensitata; numquam, opinor, vocabulum incivilitas per illiberalitatem, immodestiam, Germ. Grobheit, Vnhöflichkeit exposuisset. Exemplum, quod ex Ammiano adducit, quo minus ipsius, eo plus Vorstianae sententiae momenti adfert. De verbis incivilis et inciviliter, simile esto judicium. Ita Kappius ad Iensium p. 109.

INCLINARE INCLINATVS, et INCLINATIO vocabula sunt, quibus hodie multi utuntur, si de amore et voluntate prolixa erga aliquem loquuntur: sed Cicero, aliique veterum his quamdam status conversionem, rerumque permutationem fere significant.

* Iustin. L. 5. c. 1. extr. Quo se fortuna, eodem et favor hominum incanat. Caes. L. 1. B. C. c. 52. Magna erat rerum facta commutatio, ac se fortuna inclinaverat, Das Glücke hatte sich gewandt. Liv. L. 7. c. 9: Inclinat animus, ut arbitrer. Idem L. 29. c. 33. extr. Haec animum inclinant, ut credam, Idem. L. 27. c. 46. Multorum eo inclinabant sententiae, ut tempus pugnandi differretur; sententia senatus inclinat ad pacem faciendam cum hoste. Nunc quidquid est, quocumque vestrae mentes inclinant atque sententiae, statuendum vobis ante noctem est, Cic. inclinantem erigere; it. Seneca Ep. 67: Ver inclinatum in aestatem; Cic. L. 3. Tusc. c. 3. extr. Inclinato in postmeridianum tempus die; idem. L. 2. Ep. 16. Inclinatâ fortunâ et prope jacens, Der elende Zustand, da alles zu Grunde gehen will; id. ad Lentulum L. 1. Ep. 1. inclinata res est, Es geht zur Neige; Iustin. L. 4. c. 4. inclinato statu; Vellej. L. 2. c. 52. et Sueton. in Caes. c. 62. inclinata acies i. e. fugam spectans; Corn. Nep. in Pelop. extr. et Vellej. L. 2. c. 55. inclinatae copiae; Liv. L. 3. c. 2. inclinatioribus ad pacem animis; et L. 23. c. 46: Plebs ante inclinatior ad Poenos fuerat; ferre praesidium labenti atque inclinatae reipublicae; victoria inclinata; it. Cic. L. 2. de Orat. c. 29. inclinatio voluntatis; idem L. 6. Ep. 10. inclinationes temporum; id. Phil. 5. c. 10. minimis momentis maximae inclinationes temporum fiunt.

INCOLATVS i. e. habitatio sine civitatis jure in aliqua regione aut civitate Pandectae, Codex Theodosianus, item Tertullianus, et inscriptio quaedam ex Hadriani saeculo apud Reinesium. Voss. de Vit. 473. Cell. C. P. 214.

INCOMPETENS v. g. judex barbarum: dic, non legitimus; judex alienus; judex, cujus forum non agnoscimus.

INCONGRVENTER Tertullianus et INCONGRVE Augustinus et Cassiodorus: magis Latina, parum commode; non apposite; minus congruenter; minus convenienter. Cell. Antib. 115. seq. C. P. 205. seq.

* Incongruens habet Plinius et Gellius; at congruens et congruenter ipsius Ciceronis est.

INCONGRVENTIA Tertullianus Lactantius, Augustinus: Lat. quod non est conveniens; ratio rei minus accommodata.

INCONGRVVS Apulejus Vegetius, et Symmachus; Valerii enim Maximi locus, qui adferri pro hoc vocabulo solet, suspectus est: magis Latine,

INCONSIDERATIO Salvianus rectius, inconsiderantia; error ex eo, quod quis parum attendat; Graec. paro/rama.

+ Locus Suetonii, unde non nulli producunt, dubiae lectionis est: conferatur supra Inadvertentia. Voss. de Vit. 473. Borvich. Cogit. 30. Cell. Antib. 48. C. P. 307.

INCONVENIENTER Augustinus rectius dixeris, non convenienter; minus convenienter: minus congruenter; minus apposite; minus accommodate.

* Simplex convenienter Ciceronis, Horatii, Livii, et optimorum quorumque est. Fab. Thes.

INCORAM Apulejus et Symmachus Latini veteres contenti erant simplici, coram. Sciopp. de Stil. Hist. 216. Cell. C. P. 215. Falster. Supplem. L. L. 163.

INCORPORALITAS Die Eigenschaft eines unkörperlichen Wesens, Macrobius in Somnio Scipionis: Cicero pro eo, nihil est in animis mixtum atque concretum, aut quod ex terra natum atque fictum esse videatur; it. nihil est animis admixtum, nihil concretum, nihil copulatum, nihil coagmentatum, nihil duplex. Gunth. Lat. Rest. 307.

* Incorporalis Adjectivum, exstat apud Senecam, Quintilianum, et Tertullianum: Conf. hoc Voc. infra Sect. 2. Incorporabilis apud eumdem Tertullianum. Adverbium autem incorporaliter apud Claudianum Mamertum.

Incorporeus Gellius et Macrobius habet: an Cicero 3. de Fin. c. 14. scripserit, rerum incorporearum aestimatio, adhuc dubitatur.

INCORPORARE pro in unum corpus redigere vel conflare seu inserere, Einverleiben, suspectum.

* Solinus c. 35. eo quidem utitur; sed aliâ notione: est enim apud eum idem, quod corpori imprimere effigiem, In den Leib ritzen, einbrennen.

INCORPORATVS pro incarnatus habet Prudentius kaqhm 12. v. 80. de Filii Dei incarnatione: pro quo alii malunt Graecum e)ns1arkwqei\s2, vel Lat. qui adsumsit corpus humanum.

* Incorporatio, Gr. metens1wma/tws1ic, Germ. Die Einverleibung, quo idoneo auctore dicatur, nescio. Columella quidem id nominis habet, L. 6. c. 2. de bubus domandis ita inquiens: Custodiendum est, ne incorporatione, vel. statura, vel viribus impar cum valentiore jungatur; sed heic corporis habitum et conditionem significat.

INCORRIGIBILIS novum et inauditum in veteri Latio Die pro eo, insanabilis; immedicabilis; desperatus; qui bonam ejuravit mentem; qui corrigi nequit; cujus corrigendi spes nulla superest; de cujus emendatione desperatur; in quo emendando oleum, quod ajunt, et operam perdidimus; inemendabilis, quod Seneca habet, et Quintilianus; cujus ingenium insanabile est, quod Livius habet; cujus exulcerata mens ad sanitatem revocari nequit, quod Petronius habet. Voss. de Vit. 473. Borrich. Cogit. 30. Cell. C. P. 359.

* Incorrectus v. g. opus incorrectum, Germ. Ein Werk, das von seinen Fehlern noch nicht gesaubert ist, exstat ap. Ovid. L. 3. Trist. El. 14. v. 23.

INCORRVPTIBILIS Lactantius et Augustinus praestat, corrumpi nescius; nulli corruptioni obnoxius; Graec. a(/fqartos2. Fab.

INCRASSARE et INCRASSATIO v. g. sanguinis Medici habent; at citra auctoritatem veterum: hi autem pro incrassare dicunt spissare, et pro incrassatione, via ac modus; quo spissitas vel spissitudo, aut crassitudo inducitur; et de incrassatione sanguinis quando loquuntur, sanguinem vocant crassum, conglobatum, rigentem. Lucan. Lib. 4. v. 60: Rigens sanguis adstringit sicca vulnera.

INCREDVLITAS quum fidei salutaris absentiam notat, Germ. Der Vnglauben, scriptorum est Ecclesiasticorum.

* Ceterum significat virtutem non facile credendi, aut cuivis nugivendulo fidem temere habendi, vel diffidentiam, et reperitur in Apulejo. Immo in Pandectis inveniri dicitur: verum meliores libri habent incredibilitas, aptius quidem, sed aeque insolens nomen, atque ipsum incredulitas. Cell. Antib. 50.

INCREDVLVS pro pagano seu eo, qui est a vero Dei cultu alienus, usus est Orosius.

* Alioquin eum designat, qui aegre aliquid credere solet v. g. apud Horatium et Quintilianum. Borrich. Analect. 62. Cell. C. P. 267.

incruento; nullâ factâ sanguinis profusione; sine pugna et sine vulnere, Caes. B. C. 1. 72; Graecis a)koniti\ kai\ a)naimwti/. Sciopp. in Stradam 191.

* Incruente occurrit apud Prudentium Rom. 1094. Adjectivum. autem, incruentus a, um, bonae notae est, et exstat apud Sallustium et Livium.

INCVNCTANTER Vngesäumt, Vlpianus, Lactantius, Symmachus, Orosius, Severus.

+ Olaus Borrichius Analect. 60. adfert quidem etiam testimonium Catonis ex auctore de Orig. gentis Romanae: verum propter obliquam auctoris illius orationem incertum est, sintne illa verba ipsius auctoris, an Catonis.

Pro incunctanter veteres dixerunt, sine mora; abjectâ omni cunctatione; e vestigio; nullâ factâ morâ; vel nullâ morâ interpositâ; et Livius tamquam ex idiotismo, baud cunctanter. Cell. C. P. 215.

INCVRABILIS Prosper Aquitanicus et Theodorus Medicus idonei scriptores pro eo dicunt, insanabilis, immedicabilis, desperatus; non recipiens curationem; quod nulla medicamentorum vi expugnari potest. Voss. de Vit. 473. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 50. C. P. 308.

INDEBITE Vnverschuldeter Weise, Paullus ICtus et Cassiodorus: magis Latina, immerito, injuste.

* Adjectivum autem indebitus bonae notae est, apud Senecam, Ovidium et Virgilium occurrens; quamvis Cicero pro eo habeat non debitus.

Hinc pro sollemni ICtorum formula indebite solvere, rectius dixeris indebitum solvere. Prasch. Barb. 40.

INDESINENTER Varronem dixisse putant Vossius de Vit. 808. et Carolus de Aquino Miscell. 150. itemque Scaliger.

+ Sed mendosus est Varronis locus; ut Petr. Victorius in Castig. Varronianis. Scioppius Infam. Fam. 4. et Borrichius Cogit. 285. recte observarunt.

Victorius pro indesinenter substituit idemtidem. Hinc vocabulum hoc minime Latinum dicit Scioppius l. c.

Vegetius tamen, Cyprianus, Hieronymus, horumque aequales eo usi leguntur. Borrich. c. l. Cell. Antib. 117. C. P. 216.

Priores tamen pro eo dicunt, semper; continenter; adsidue; adsidue et sine intermissione, Flor. Lib. 1. c. 11. §. 53 perpetuo; labore nullam temporis partem intermisso; uno laboris tenore; perpetuato labore; sine intermissione vel respiratione, aut intervallo; nullâ laboris intercapedine; in perpetuum.

INDEVOTIO pro irreverentia erga Principem Codex, et Vlpianus in Pandectis; et Brissonio Tribonianismus videtur.

* Aliis, speciatim sequioribus scriptoribus, notat etiam neglectum divini cultus. Voss. de Vit. 474.

Priori etiam notione vel ipsum concretum indevotus occurrit apud Cassiodorum L. 2. Ep. 16: Casu patrocinante contrario tantum nobis reddebatur acceptus, quanto cognosci poterat indevotus, id est, irreverens erga Principem: et in Codice lege 35. de Donationibus sub fin. sumitur etiam notione illâ alterâ posteriore, qua significat cultûs divini negligentiorem.

INDIGESTIO Die Vnverdaulichkeit, Theodorus Medicus: praefer cum Galeno a)peyi/a. i. e. vitium ventriculi, quo cibus difficulter digeritur.

* Idem Theodorus habet etiam indigestibilis d. e. cujus difficilior est digestio.

Digestio, Die Verdauung, v. g. Somni fuit medici et digestionis facillimae, apud probae notae scriptores occurrit. Digestibilis Cael. Aurel. et Apicius habent. Voss. de Vit. 474. Fab. Thes. Borrich. in Voss. 128.

INDISCIPLINATVS octies habet Vulgatus Interpres et ante eum Cyprianus: idonei auctores dicunt, male institutus; protervus; nullâ disciplinâ adsuefactus vel mitigatus; incastigatus, apud Horat. Lib. 1. Ep. 10. v. 45; disciplinae non morigerans; a)ko/lastos2; a)pai/deutos2.

* Indisciplinatio i. e. protervia l. laxior disciplinae habitus, est Cassiodori. Goclen. Silv. 32. Voss. de Vit. 428. et 474. Cell. Antib. 50. C. P. 308.

INDOLENTER nusquam dictum inveni magisque probem, parvo cum doloris sensu. Sciopp. in Stradam 69.

* Dolenter et Comparativum dolentius, apud Ciceronem et alios probae notae scriptores occurrit.

Indolentia i. e. a)nalghs1i/a, doloris vacuitas, idem Cicero, item Seneca et Lactantius habet. Confer tamen, quae de eo dicta sunt infra in Sect. 2. ad Voc. Dolentia.

INDVBITANTER Augustinus et Salvianus Cicero pro eo, non dubitanter; sine dubitatione; procul dubio; sine dubio; haud dubie. Fab. Thes.

INDVLGERE multi utuntur pro ignoscere Sed rectissime ignoscimus culpam jam factam: indulgemus vel concedimus, ut culpa admittatur. Valla Lib. 4. c. 18.

+ Severus Sulpitius Dial. 2. c. 4. hanc differentiam insuper habuit: Orare atque obsecrare, indulgeret sceleri veniam.

INDVSIARE i. e. induere vestire, Marcianus Capella. Borrich. in Voss. 132.

INELOQVENS Lactantius veteres, indisertus; infacundus; in dicendo infans; parum eloquens; parum disertus; minime facundus; qui parum ab eloquentia potest. Borrich. in Voss. 132. Cell. C. P. 147.

INEPTITVDO pro indole inhabili barbare; sed pro ineptiis, Caecilius apud Nonium: conf. supra Aptitudo.

INFALLIBILIS sine suffragio veterum dic, qui vel quod falli non potest; nulli errori obnoxius; qui per errorem labi nequit.

INFELICARE id est infelicitare seu infelicem reddere, librariorum incuriae adscribendum multis videtur: nec obstare putant, quod in omnibus Plauti codicibus, ad quos provocat Pareus Lex. Crit. p. 601. Rud. Act. 4. Sc. 6. Cas. A. 2. Sc. 3. v. 30. Epid. A. 1. Sc. 1. v. 11. Merc. A. 2. Sc. 3. v. 99. Poen. A. 2. Sc. 1. v. 1. cet. legere sit infelicare: nam, ut etiam Valens Acidalius viderit, multoque ante eum Rob. Stephanus, infelicitare a Plauto scriptum fuerit: quod corruperint, qui non vidissent, multa debere integra scribi; etsi in dimensione versus paterentur elisionem, vel contractionem.

* Verbum autem infelicitare postea obsolevit, et pro eo rectius usurpatum, infelicem reddo, miserum habeo. Voss. de Vit. 94. Taubmannus ad Plaut. Cas. A. 2. Sc. 3. v. 30.

INFENSISSIMVS v. g. hostis infensissimus suspectum. Infensus enim habet Comparativum quidem apud Claudianum; sed nec Comparativum nec multo minus Superlativum apud Ciceronem, Terentium et alios, qui hoc Positivo utuntur.

INFERMENTATVS sc. panis Vngesäuert Brodt, Paullinus 8. Natal. Felic. v. 47: praestat, non fermentatus; et cum Celso et Plinio, cocti sine fermento panes.

INFERNALIS e, dixerunt fere Christiani v. g. Prudentius, cet. Latini veteres pro eo habent, infernus, a, um, Cell. C. P. 308. Discuss. Append. Dan. 44. seqq.

* Nimirum hoc Adjectivum formarunt ex alio Adjectivo: quemadmodum ab aeternus formarunt aeternalis, quod similiter Ecclesiasticorum est; ex perpetuus, perpetualis, quod Quintilianus; ex Avernus, Avernalis quod Horatius habet.

INFIDELITAS scriptoribus Ecclesiasticis est labes eorum qui a Christo, ejusque verbo abhorrent, vel alieni sunt: Latinis vero antiquis est fracta fides et perjurium.

INFINITIES barbarum Lat. infinite; in infinitum. Voss. de Vit. 809. Cell. Antib. 53. C. P. 359.

* Ciceroni et aliis infirmari est infringi ab adversario, debilitari, convelli, it. refelli argumentis. v. g. pro Roscio cap. 15: Qua ratione infirmem ac diluam sc. argumenta; it. pro Caecin. c. 18: quod testamentum non infirmari aut convelli potest.

Ita etiam infirmitas a(plw=s2 positum, non significat, morbus, sed non nisi cum adjunctione v. g. infirmitas valetudinis, infirmitas corporis. Notat enim omnino imbecillitatem v. g. infirmitas mentis, Die Blödigkeit: aliquando etiam levitatem et inconstantiam, Die Leichtsinnigkeit. Caes. B. G. L. 4. c. 5. His de rebus Caesar certior factus, et infirmitatem Gallorum veritus, quod sunt in consiliis capiendis mobiles, et novis plerumque rebus student; et rursus cap. 13: Cognita Gallorum infirmitate cet.

* Simplex autem firmiter occurrit apud Caes. B. G. L. 4. c. 26. Cell. Antib. 53. C. P. 147.

Comparativo infirmius usus est Suetonius August. 90: Tonitrua et fulgura paullo infirmius expavescebat. Kappius ad Iensium 112.

INFLATIVVS v. g. cibus Blasende Kost, blehende Speise, Medici habent citra suffragium antiquitatis: Latine dixeris, cibus, qui flatus ventris concitare vel ciere solet; cibus, qui inflationes stomachi colique ciet; Cic. Lib. 1. Div. Cibus inflationem magnam habens.

INFLVERE Franciscus Suarez primus in definitione causae adhibuit definiens illam per id, quod influit esse in aliud. Cui definitioni Reimmannus in Hist. Voc. L. L. p. 112. hanc notam apponit: Barbare satis et obscure: nam et inepta constructio est, qua influere ex Neutro sit Activum: et metaphoricum est illud influere, et obscurius ipso definito. Conf. Leibnitii Praefatio ad Nizolii Antib. pag. 21.

* Influere justâ notione suâ satis bene se habet v. g. amnis influit in pontum.

INFLVENTIA ae, Substantive, Astrologorum est, de coeli et astrorum operatione in haec inferiora. Eumdem etiam significatum habent

INFLVXVS quod Iulius Firmicus; et INFLVXIO, quod Macrobius habet: pro omnibus tribus his Latine et rectius dixeris, tactus lunae; demissa e coelo vis; vis e sole vel sideribus influens in corpora haec inferiora. Borrich. in Voss. 136. Cell. Antib. 54. C. P. 218.

+ Vorstius de Lat. Mer. Susp. cap. 14. p. 109. propriam influxûs notionem, pro illapsu in mare, ex sola Analogia defendit; quae tamen haud sufficit, ut probum sit vocabulum aliquod.

INFORMATOR Tertullianus veteres pro eo, pubis magister; praeceptor domesticus; qui disciplinâ domesticâ aliquot discipulos continet.

* Verbum autem informare licet fabrile sit, idemque notet, quod formam elaborandi operis instituere, et, ut sic dicam, adumbrare opus, Germ. Entwerfen; tamen ad institutionem et disciplinam animorum etiam, perinde ut verbum fingere, transfertur. Cic. pro Arch. c. 3: Artibus aetas puerilis ad humanitatem informari solet.

Informatio autem vix pro institutione usurpatur: notat enim idem fere, quod notio animis impressa s. idea. Cic. L. 1. Nat. Deor. c. 36: Habeo in animo insitam informationem Dei.

INFRACTVS pro non fractus invenitur apud Symmachum et Hieronymum: at Ciceroni, et antiquis sempernotat valde fractus; ut Praepositio in heic non sit particula mei/wtikh\, sed a)uchtikh\ i. e. quae non minuat et tollat, sed augent et intendat significationem simplicis: similiter ut intensus, quod notat valde tensus, prorsus tensus; incanus, quod notat valde canus, Eisgrau; incurvus, quod notat valde curvus; et infucatus, quod notat valde fucatus, Sehr geschminkt; impraeputiatus, quod notat bene praeputiatus, Einer der recht beschnitten ist, quod Tertulliani est: cet. Par ratio in Infucatus; de quo paullo post:

Ita idem Tullius animum abjectum et humi prostratum propter magnitudinem calamitatis, nominat infractum. Virgilius infractas ad proelia vires illas dicit, quae ita invalidae et debilitatae sunt, ut ad proelii conflictum sustinendum non sufficiant. Oratio submissa et infracta Livio est, quae propter vocem exilem et tenuem exaudiri vix possit. Valerius Maximus res hominum adversas, conditionem iniseram et deploratam, fortunam infractam vocat, quasi prorsus fractam. Florus L. 2. c. 2. §. 23. Regulum nec Punico carcere infractum esse dicit i. e. qui nec Punico carcere fractus animo sit, Vorst. de Lat. Mer. Susp. 40. seqq. Gifan. Observ. L. L. 116. Schorus in Phras. et Thes. Cic. Cill. Antib. 199. C. P. 246. Gunth. Lat. Rest. 320. seq. Parei Lex. Crit. 604.

+ Quamlibet enim ad Senecam de Vita beata cap. 9. provocent: tamen locus hic non est sine mendi suspicione; siquidem omnes codices meliores, et speciatim ultima Gronovii editio legit, quod idem est, infragilis . Neque aliud est infragilis apud Ovidium et Plinium, quam infrangibilis, Syncope tantum interveniente.

Alioquin dixeris pro eo, firmus; solidus; quod frangi vel rumpi nequit. Borrich. in Voss. 136.

* Neque etiam simplex frangibilis in Latio usquam occurrit. Fragilis autem et infragilis notae sunt optimae.

INFRIGIDARE Theodorus Medicus antiquus: rectius, refrigerare; frigus inducere. Borrich. in Voss. 138.

* Frigidam suffundere, notione impropriâ occurrit apud Plantum in Cistellaria A. 1. Sc. 1. v. 37. idemque est, quod incitare, concitare, Anbetzen.

INFVCATVS pro non fucatus liberalis, candidus, sincerus, omnisque fraudis et fuci expers, invenitur apud Symmachum et Arnobium. At Ciceroni et antiquis semper est valde fucatus, fallax, fraudulentus, et candoris simulatione decipere cupiens; ut adeo Praepositio in heic non sit particula meiwtikh\, sed a)chtikh\ i. e. quae non minuat et tollat, sed augeat et intendat significationem simplicis. Derivatum etiam est ab infucare i. e. fuco illinere. Conf. paullo ante Infractus.

* Ita Cicero infucata vitia dicit i. e. suco inducta vel picta, Bemantelte Laster. Schor. Thes. Cic. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 43. Cell. Antib. 200. C. P. 147.

INGRATITVDO Iul. Firmicus et Cassiodorus Cicero pro eo, ingratus animus; ingrati animi crimen; Gr. a)xaristi/a. Conf. supra Gratitudo.

INGVRGITATIO Die Vebermasse im Essen und Trinken, Iul. Firmicus. *analo/gws2 quidem formatum ab ingurgitare, In sich schlucken, einschlucken: sed veteres tamen hoc nominis ignorarunt, dixeruntque pro eo crapulam, ebrietatem, vel pro argumento luxum, voracitatem. Voss. de Vit. 478. Borrich. Cogit. 139.

INHABITATOR Hieronymus et Augustinus veteres contenti erant simplici, habitator.

* Verbum autem inhabitare Plinius Lib. 11. cap. 27. habet: Animus, inquiens, in oculis inhabitat.

+ Adferunt etiam ex Livii Lib. 24. cap. 3: sed suspectus vexatusque locus est, et Gronovius legit habitabantus.

+ Probatur quidem ex Ovidii Lib. 4. Trist. El. 8: sed Heinsius propter hoc ipsum verbum censet hunc Hexametrum cum sequenti suo Pentametro ex iis esse, quos inculcant homines male feriati.

Tutius ergo dixeris, detrahere alicujus laudi; infamia aliquem adspergere; laudes alicujus deterere seu obterere. Cell. Antib. 56.

* Inhonestus et Adverbium inhoneste, optimae notae sunt: Inhonestas autem Tertullianus habet.

INHONORARE Tertullianus magis Latina, dedecorare; contemnere; honorem minuere.

Inhonorus Plinius, Tacitus, et Silius habet: inhonorificus Seneca: inhonorabilis Tertullianus. Fab. Thes. Voss. de Vit. 728. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 56.

INHOSPITALITER i. e. inhumane Vnfreundlich, ungütig, Tertullianus: malim, more inhospitalium.

* Neque tamen valde adversamur utenti, quia inhospitalem Caucasum dicit Horatius Lib. 1. Od. 22. et Epod. 1; et ruda saxa et inhospita, habet Plinius Panegyr. cap. 34; tum etiam Adverbium hospitaliter Livii Lib. 1. ac 6. et Substantivum, hospitalitas i. e. fileconi/a, et inhospitalitas, Die grobe Aufführung gegen Fremde, Ciceronis sunt.

* Henricus Stephanus etiam: Cur, inquit, potius refugisse istud Latinos putobimus, quam INSATVRABILITER, (quo Cicero quoque usus est ) et INSOLABILITER, et IMPLACABILITER, et ADMIRABILITER? Voss. de Vit. 809.

INIDONEVS Erasmus Roterodamus frequentat sine veterum quod scio, auctoritate: dic, minus idoneus, parum idoneus.

* Adverbium Inidonee, producitur quidem ex Apuleji L. 4. Metam. p. 155. ut legit Elmenhorstius; at Pricaeus h. l. legit idoneae.

INIVRIARE Active vel INIVRIARI Deponentaliter, Injuriiren, schimpfen, beleidigen, suspectum: Tullius, et alii, injuriam alicui inferre vel facere; injuriâ aliquem adficere vel lacessere. Voss. de Vit. 728. Cell. Antib. 61. Goclen. Silv. Barb. 32.

+ Ex Seneca de Constant. cap. 9. Borrichius in Voss. 139. adfert injuriatur Deponentaliter: verum in MSS. illud injuriatur non conspicitur; sed aliae litterae monstrosae confluentes: unde Lipsius et Gronovius aliter emendant.

* Injuriatum est notione Passivâ, habet tamen Tertullianus adv. Gnosticos cap. 9: Plus, inquiens, victoriatum est, quam injuriatum.

INNARRABILIS Lactantius pro eo Seneca et Quintilianus, inenarrabilis; alii, commemoratu difficilis. Fab.

INNOMINATVS barbarum sed valde tamen frequentatum ab recentioribus ICtis, qui distinguunt inter contractûs nominatos et innominatos; et a Medicorum filiis, qui ossa innominata dicunt: Latine dixeris, certo quodam nomine destitutus. Sciopp. de Stil. Hist. 180.

INOBEDIENS Cassiodorus et Vulgatus Interpres saepius: veteres pro eo, non obediens; inobsequens; contumax magistro item erga vel in magistrum; qui imperium recusat; refractarius; qui imperium respuit; qui imperio reluctatur. Cell. Antib. 57. C. P. 309. Voss. de Vit. 458.

INOBEDIENTIA Tertullianus Vulgatus, Paullinus, Hieronymus, Orosius et aequales: magis Latine dixeris, non obedientis culpa; contumacia; Plin. Paneg. c. 18. contumacia et dedignatio parendi. Cell. Antib. 57. C. P. 309. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 117.

* Gellius L. 1. c. 13. habet Imparentia: quo etiam modo imparens (mediâ longâ) pro non parens, non obediens, veteres dixerunt, teste Festo. Falst. Suppl. L. L. p. 153.

INOPINATE Sponius Misc. Erud. Antiq. 203. ex inscriptione quadam producit: veteres autem per Vocalem quartam efferunt, inopinato; dicunt etiam exspectatione maturius; opinione celerius; ex insperato; ex improviso; de improviso; nec opinato.

INOPPIDATVS Sidonius habet et apud eum notat hominem extra oppidum rure degentem; in Glossis autem Lat. Gr. a)oi/khton, incultum, inhabitabilem. Cicero: Regio inhabitabilis et inculta.

INORDINATIO Apulejus veteres pro eo, confusio; ordinis perturbatio; Graec. h( a)taci/a. König in Gazophylacio. Borrich. Cogit. 140. Cellar. Antib. 118. C. P. 147.

* Ordinare, Anordnen, Einrichten, in Ordnung stellen, optimae notae est; Ordinatie. Die Verordnung, die Anstalt, Plinii et Velleji; ordinator, Ein Mann, der eine Sache angiebt oder etwas anordnet oder dirigiret, Senecae et Augustini; ordinatus, Geordnet, Cornelii Nepotis; ordinate, ordinatius ordinatissime, Ordentlich, nach der Ordnung, Cornificii ad Herennium, Tertulliani et Augustini; ordinatim, Nach der Reihe, Bruti ad Ciceronem; inordinatus Ciceronis, Plinii, et Livii; inordinate Cornelii Celsi; inordinatim Ammiani Marcellini est.

INOSCVLARI et INOSCVLATIONES v. g. vasorum venarum, cet. Medicorum technica vocabula hodie sunt, quorum in antiquitate nulla adsunt vestigia: Lat. pro eo dixeris, inseri, insitiones, et cum Graecis a)nasto/mws1is2, a)nastomo/w; vel pro argumento etiam cum Celso Lib. 4. cap. 19. heic in censum venire potest, coire, aut in unitatem coire.

INSENSATVS Vulgatus ad Gal. 3. v. 1. et saepe scriptores Ecclesiastici v. g. Augustinus: cum veteribus magis Latine dixeris, sensu destitutus; stipes; bardus; blennus; truncus; stapidus; tardus; sensu communi carens; amens; vecordia quadam abreptus; Graece a)nai/sqhtos2. Voss. de Vit. 478. et 622. Borrich. Cogit. 30.

INSENSIBILITAS ad barbarorum insulas unde originem ducit, relegandum; licet probe exprimat Graecum a)naisqhs1i/a: Latini pro eo habent, stupor; stupiditas; stupor sensûs. Voss. de Vit. 479. Borrich. Cogit. 30.

* Adjectivum autem insensibilis, Gelli, Lactantii, et aliorum sequioris aevi scriptorum est.

INSENSITIVVS vitiosum at in Philosophorum scholis non infrequens, ubi etiam ejus simplex sensitivus v. g. anima sensitiva, increbuit: scriptores idonei pro insensitivus dicunt, sensum non habens; sensu destitutus; communi sensu plane carens. Voss. de Vit. 479. Borrich. Cogit. 30.

INSERTIONEM dicunt Anatomici sed praeter auctoritatem veterum, quum musculus ossi inseritur.

+ Veteres ab insero faciunt insitio; non insertio; licet insitus et insertus; hoc quidem ab insero, inserni, insertum; illud autem ab insero, insevi, insitum, adsint ac satis probentur, notione licet diversâ.

INSIGNITOR i. e. qui gemmas insignit qui gemmas signis notat vel distinguit, Ein Steinschneider, vocabulum Augustini; sed minus insigne.

INSIGNIVM id est insigne sive signum, Das Wapen, das Kennzeichen, das Abzeichen, vehementer barbarum.

+ Hinc insigniis, quod apud non nullos legas pro insignibus, proscribatur damneturque. De hac barbara Casûs tertii et sexti Pluralis terminatione acriter in primis concertatum aliquando fuit inter Bartolum et Vallam, quod ille insigniis pro insignibus scripserat, cui hic opponeret omne Latium vetus vehementer contradicens. Conf. Phil. Iacobi Speneri Operis Heraldici Prolegom. Part. 1. c. 1. §. 5. Consuli etiam de hac lite Grammaticali potest Limnaeus Part. 1. L. 6. cap. 6. n. 2. seqq. Vide omnino Goclen. L. 2. Controvers. Grammat. Probl. 60. 4. 144. Voss. de Vit. 84. et 479. Cell. Antib. 58. C. P. 359.

+ Lexica citant etiam Gellium L. 6. c. 1: sed ibi correctissimi libri omnes insubidius; non insipidius habent. Ceterum hic comparativus insubidior, insubidius, non tantum est apud Gellium, etiam Lib. 13. cap. 20, sed etiam Positivus insubidus i. e. invenustus, rusticus, truculentus, Germ. Grob, unhoflich, ungeschliffen, apud eumdem, Lib. 12. cap. 2. Lib. 18. cap. 8. it. L. 18. cap. 9.

Pro insipidus magis Latine dixeris, quod est nullius saporis; quod est ingrati saporis; quod est infirmi saporis. Cell. Ant. 119. C. P. 219.

INSOLITE i. e. insolenter praeter solitum, Vngewöhnlicher Weise, Augustinus de Doctr. Christ. c. 23. extr.

+ Conantur quidem non nulli probare ex Gellii Lib. 1. cap. 2: sed in melioribus libris pro insolite ibi est insubide; quod vocabulum qui non caperent, immutarunt.

* Adjectivum autem insolitus quin Ciceronis et optimi cujusque sit, nemo dubitat. Voss. de Vit. 810. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 58. C. P. 359.

INSOMNIETAS Die Schlaflosigkeit, Theodorus Medicus. Priscianus L. 2. c. 1. et Cajus Plinius Valerianus, Medicus tempore Constantini, Lib. 1. cap. 35. veteres pro eo, insomnia, ae; pervigilium; immoderatae vigiliae; Graece a)grupni/a.

* Adjectivum insomnis, Schlaflos; et Substantivum insomnium, Ein schwerer Traum, v. g. insomnes ducere noctes, it. insomniis agritari, apud Tacitum, Virgilium, alios occurrunt. Insomniosus, Einer, der mit schweren Träumen geplaget wird, habet Cato de R. R. cap. 157.

* Verbum inspirare pro spiritum immittere, inflare, Einblasen, einhauchen, habet Quintilianus et Virgilius: Participium autem inspiratus pro Deo et spiritu divino pleno l. divino adflatu et instinctu concitato Iustinus Lib. 18. c. 5. §. 7.

INSPISSARE et INSPISSATIO Chemicorum vocabula sunt veteri Latio ignota veteres habent spissare, spissitas, et spissitudo. Plinius Lib. 13. c. 4. igne aliquid spissare. Ad mellis propemodum spissitatem aliquid decoquere.

INSTITVTOR Pacatus Tertullianus, et Augustinus: veteres pro eo, praeceptor; magister; qui nos arte aliqua aut praeceptis imbuit. Fab. Thes.

* Recte autem dicitur instructio exercitûs; instructio militum, Die Anstalt, die Zurüstung.

Instruere et instructus hac quidem notione occurrunt; sed tamen non nisi cum adjunctione v. g. instruere aliquem scientiâ; instruere aliquem artibus; instructus doctrinis; instructus a Philosophia, ab jure civili, ab historia.

Citra hanc adjunctionem Instruere notat fere apud veteres idem, quod apparare, adornare v. g. instruere mensam; instruere exercitum; instruere classem i. e. parare his necessaria. Ita instruere accusationem, vel actionem, vel litem, est litteris ac testibus ceterisque ad probandum necessariis eam adornare munireque, Sich dessen versehen, und sich dazu gefasst machen. Ita villam instruere, et alia dicimus. Quin et hominem instruere hac notione dicimus, cui de rebus necessariis prospicimus Sueton. Vespas. c. 13: Vitellii hostis sui filiam splendidissime maritavit, dotavitque etiam et instruxit: INSTRVXIT i. e. matronali supellectile ornavit, Er hat ihr allerley Schmuck und Geräthe mit gegeben. Sic etiam patronum instruimus ad agendam causam; et sic judicem instruimus scientiâ, notitiâ rerum. Valla L. 5. c. 1.

* Insussiciens Adjectivo, et insufficientia Substantivo Tertullianus usus est.

Adverbio simplici sufficienter Vlpianus et Palladius utuntur. Sufficiens autem Adjectivum Curtius habet et Vellejus; sufficientia autem Die Gnügsamkeit, Tertullianus et Vulgatus Bibliorum Interpres. Voss. de Vit. 810. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 58. C. P. 359.

INSVFFLARE Einbauchen, einblasen, Vulgatus et Prosper Aquitanicus: magis Latine, flatu indere, flando ingerere; inflare vitalem spiritum. Voss. de Vit. 718. Borrich. Cogit. 30.

INSVLTVS Der Ansatz, der feindliche Anfall, vocabulum, quo nihil hodie fere inter eruditos vulgatius; licet, quo idoneo auctore dicatur, non dum constet. Virgilius pro eo, adsultus; alii, impetus, incursio, incursus.

* Verbum autem insultare bonae notae est. Insultura i. e. actus insiliendi, Plautus; insultatio i. e. exagitatio, Die Verspottung, Quintilianus; insultatorius, Trotzig, spottisch, Tertullianus; insultatorie, Sidonius, insultabundus Augustinus habet.

INTEGRALIS et INTEGRALITER Philosophorum sunt barbariyo/ntwn Lat. plenus, consummatus, perfectus; it. plene, omni ex parte. Voss. de Vit. 810.

* Quando Dialectici de loco totius et partis disputant, constituunt totum integrale et partem integralem. Totum integrale Latine dixeris totum, quod constat ex partibus suis omnibus simul sumtis; et partem integralem dixeris partem, totum suum perficientem l. quae toto suo continetur l. sine qua totum mancum est atque mutilum.

Bonae tamen notae sunt integer i. e. sincerus, incolumis, candidus; integre i. e. sincere, incorrupte; integritas i. e. sanitas, incolumitas; integrare i. e. denuo inchoare, renovare, instaurare; integratio i. e. reparatio, instauratio; integrasco i. e. ad integrum redeo v. g. hoc malum integrascit.

Integritudo, idem notans, quod integritas v. g. animi integritudo, in Pandectis apud Vlpianum; et integrator i. e. qui renovat, qui instaurat, apud Tertullianum exstat. Conf. supra Aptitudo.

INTELLIGIBILITER Augustinus veteres pro eo, perspicue; dilucide; intelligenter; ratione satis perspicua; evidenter; ratione evidenti vel evidentissima.

* Adjectivum autem intelligibilis occurrit apud Senecam Ep. 124. et Macrobium in Somn. Scipionis L. 1. c. 6. v. Borrich. Cogit. 143; et inintelligibilis apud Ambrosium. Fab. Thes.

INTENSIVE Philosophis frequens at citra suffragium veterum: hi enim pro eo dicunt, acriter et contente; vehementer; magna contentione et singulari studio; uno quodam impetu absolvere quasi rem omnem cupiens.

* Opponitur ei to\ extensive; pro quo itidem Latine dixeris, pedetentim et paullatim, mord subinde quâdam interpositâ.

+ Apud Plinium quidem occurrit, qui Panegyr. c. 78. ita ait: Haec nempe intentio tua, ut libertatem revoces ac reducas: sed judice Cellario ad h. l. intentio ibi est nihil aliud, quam studium, cura, contentio. Simili ratione judicandum de alio quodam Plinii loco, in quem nuper incidi, qui exstat L. 10. Ep. 122, ubi Trajanus Imp. scribit: Vsus diplomatum intentioni uxoris tuae non profuisset: ubi intentio eâdem notione commode satis explicari potest.

* Quare ne dicas: ea intentione hoc facio; haec est intentio mea, Das thue ich in der Absicht; das ist meine Absicht: sed, eo consilio ac mente hoc facio; eo tendunt mea consilia; eo pertinent mea consilia; eo valent, eo spectant mea consilia; mens mea haec est; hoc specto; hoc volo; eo tendo, id ago, ut; mihi quidem videntur huc omnia huc omnia esse referenda, ut cet.

Ceterum Intentio Latinis transfertur ad nervos, et vocem, et improprie ad animum v. g. intentio nervorum, vocis, animi; cui opponitur remissio s. relaxactio.

INTERCAPEDINARE Darzwischen einschieben, barbarum: nisi quod Marcianus Capella Participio intercapedinatus usus est: Latini pro eo, intercapedinem seu intervallum alicujus rei, scribendi, meditandi cet. facere; longo intervallo aliquid intermittere. Borrich. in Voss. 144.

INTERESSE Substantive pro fenore, usurâ, pecuniae quaestu, speciatim etiam pro lucro cessante et damno emergente, barbarum, et priscis jurium Romanorum collectoribus incognitum; qui pro loquendi modo posteriori habent, id, quod interest L. Vn. C. de Sententiis, quae pro eo, quod interest; item commodum, vel incommodum medii temprois L. 82. pr. de Legatis 2; item quantum mihi abest, quantumque lucrari potui L. 13. pr. Ratam rem haberi.

* Quamlibet igitur his modis hoc vocabulum barbarum emendari possit; suaserim tamen, ut, quemadmodum Theologi, Medici ac Philosophi faciunt, ita etiam ICti illis locis, ubi obscuri fiunt, si ab receptis, ut ut barbaris vocabulis, recedunt, stilum suum ad morem loquendi apud ipsos receptum accommodent.

+ Voce illâ (scil. Interesse ): inquit Augustinus a Leyser IC. olim Academiae Iuliae, nunc Witebergensis, decus, Meditat. ad Pandect. Volum. 4. Spec. 250. p. 917. 918: quam ICti recentiores demum civitate donarunt, utor. Quod dum et in aliis verbis facio, mirantur multi, me, qui barbariem in aliis reprehendo saepe, ipsum tamen in scriptis Iuridicis barbare et ineleganter loqui. Hi sciant velim, idem ante me alios ICtos celebres fecisse, ejusque rei gravissimas causas habuisse.

Memorabo in praesens unum Franciscum Aretinum. Is secundum Panzirolum de Claris Legum Interpretibus L. 2. c. 103. et Volaterranum in sine Libri 21. omnium sui saeculi ICtorum longe princeps, praeter jura ceteras etiam liberales artes est adeptus, in primis Latinas Graecasque litteras calluit, atque epistolas Phalaridis et Diogenis Cynici, item commentaria Chrysostomi ex Graecis Latina fecit terse satis, quin, teste Francisco Philelpho Lib. 31. Epistolarum, omnem linguae barbariem graviter est aversatus. Sed hic Aretinus, quem Philelphus Lib. 28. virum in omni eruditionis ac sapientiae genere praestantissimum vocat, consilia quoque et multa alia in jure scripsit, tam barbare, tam inquinate, ut hos, qui datâ operâ epistolas obscurorum virorum, aliaque ejus generis composuerunt, longissime post se relinquat. Quam diversitatem stili intuens, nullumque litteraturae vestigium in libris Iuridicis inveniens, Panzirolus dubitare incipit, duone fuerint cognomines Aretini, ICtus alter, alter litterator. Sed dubium hoc tollit, unumque fuisse Aretinum, liquide ostendit la Monnoie apud Baylium in Dictionaire Art. Aretin. Lict. C. simul ICtos barbare Ioquentes et scribentes necessitate excusat. Et profecto omnes, quotquot consuli, audiri, legi, intelligi volumus, necesse est, ut stilum nostrum ad morem receptum, et ad captum horum, qui nos consulunt, audiunt, legunt, accommodemus. Ni hoc facimus, soli relinquemur. Sed, ais, Cujacii, Gothofredi, ceterorumque, qui bonas litteras cum Iurisprudentia conjunxerunt, purior est dictio et elegantior; neque ii tamen deserti fuerunt. Fateor. Sed et diversum fuit eorum institutum. Explicare hi voluerunt verba legum, emendare errores, eruere antiquitates, de fori usu porum solliciti. At nos illis maxime, qui in foro versantur, judicant, respondent, causas agunt, prodesse volumus. Ergo laborandum est, ut hi nos intelligant, et libenter legant. Praeterea argumentum, quod tractari oportet, tale est plerumque, ut, si vel Cicero esses, novas tamen, et saeculo aureo incognitas voces adhibere, necessum foret. Age modo, et ex juribus opisiciario, cerevisiario, cambiali, agrario, controversiam intricatiorem verbis Latinis explica, si potes. Respondebis confestim:

INTERFECTIO Lampridius et Augustinus veteres pro eo, occisio, strages, caedes.

* Interfector autem bonae notae est, et apud Ciceronem aliosque idoneos scriptores occurrit.

INTERLOCVTORES ignoto antiquis vocabulo eos nuncupant qui in fabulis loquentes inducuntur, seu quos in dialogis facimus inter se colloquentes, ut loquitur Cicero pro Clu. 218. *analogikw(teron certe Tertullianus adv. Prax. 5. collocutores dicit.

* Interloqui autem probae notae est, et notat interpellare, Darein reden, ins Wort fallen. Ter. Heaut. A. 4. Sc. 3. v. 13. Siccine mihi interloquere? Must du denn mir also ins Wort fallen?

Interlocutio i. e. contradictio, objectio, interpellatio, exstat apud Gellium et Quintilianum.

Pro interlocutione barbari finxerunt suum interlocutorium. Voss. de Vit. 479.

INTERLVDIVM merito suspectum Latine dixeris, ludus intermixtus; ludus interpositus; jocus intermistus seu interpositus.

* Nec melioris notae est intersecenium; de quo mox pluribus. Voss. de Vit. 479. Cell. Antib. 59.

INTERMINATIO Das bedrohliche Verbot suspectum: Lat. comminatio; interdictum saevum.

INTERMVRANEVS i. e. intra muros constitutus, Was innerhalb der Mauer sich befindet, vehementer insolens.

+ Credibile autem est, scriptores recentiores, apud quos to\ intermuraneus reperitur, intramuranus scripsisse: cui opponitur extramuranus; quemadmodum et diu ante ipsos locuti sunt auctores, Asconius, Lampridius, Fl. Vopiscus, Symmachus, et Ambrosius.

Habet autem Livius Lib. 44. extr. pro intramuranus, intermuralis, e. Fab. Thes. Voss. de Vit. 481. Borrich. Cogit. 148.

INTERNECTIO Laurenbergius in Antiquario suo legit apud Sueton Othon. cap. 12. et obsoletis suis infercit. Sed emendatiores libri, qua scripti, qua cusi, omnes internecionem aut internicionem legunt, nisi quod, nescio ex quo fonte, Henr. Loritus Glareanus editioni suae ad illum locum in margine alleverit internecio sive internectio; quae quidem tamquam illius origo, nota est Grammaticis, Prisciano Lib. 4. et Festo voc. Internectio.

+ Storcau, qui Laurenbergium in recensione obsoletorum sequitur, substituit usitatius interfectio: sed hoc aetatis aeneae; at internecio, quod Suetonii codices habent,

INTERSCENIVM vulgare est sed veteribus ignotum: quemadmodum interludium; de quo paullo ante. Ceterum utitur Analogiâ postscenii, Hintergerüst des Theatri, quod Lucretius; et proscenii, Vorgerüst des Theatri, quod Plautus, Virgilius, et Suetonius usurpant. fab. Thes. Cell. Antib. 59.

INTERTEXERE Mit einflechten, drunter wirken, nullo idoneo auctore, licet Participium intertextus exstet apud Ovidium et Quintilianum: Latini pro eo constanter dicunt, intexere. Voss. de Vit. 729. Borrich. Cogit. 30.

INTHRONIZARE verbum medii aevi scriptoribus frequens proprie est Regem creare, inque Regali solio collocare; quâ notione apud dictos scriptores saepe occurrit. Saepius vero apud eosdem sumitur pro inaugurare Episcopum vel Abbatissam, tralatione a throno Regum ad solium Episcopale. Voss. de Vit. 730.

1. Pro intimum facere seu intimum reddere, ut quum quid alteri infunditur vel infigitur, Germ. Vereinbaren, vereinigen, apud Solinum, Amm. Marcellinum et Tertullianum; metaphorice etiam de animo et cogitationibus, apud Apulejum.

2. Pro indicare, denuntiare; publice proponere; figere scriptum; figere tabulam; chartam in publico ponere, Gr. gnwri/s1ai, e(mfani/s1ai, fanerw)s1ai, Germ. Durch einen öffentlichen Anschlag kund machen, apud Capitolinum, Marcianum Capellam, Vopiscum, Spartianum, Sextum Rufum, Symmachum, et id genus alios.

+ Eos vero, qui, arbitrantur, intimare esse etiam Livii L. 4. c. 46, corrupta lectio decipit, quum in melioribus libris pro intimasse sit institisse.

* Intimator pro delatore est Capitolini; et intimatio pro denuntiatione Marciani Capellae. Goclen. Controv. Grammat. 56. Voss. de Vit. 729. Cell. Antib. 120. C. P. 220.

INTIMIOR Comparativus a Superlativo intimus citra veterum auctoritatem formatur: Latini pro eo, amicior, familiarior, secretior.

+ Haud quidem plane insolens est formatio Comparativi a Superlativo, quemadmodum proximior fit a proximus, quod exstat ap. Senecam, Vegetium, et Minucium Felicem; sed vix in alio exemplo ejusmodi quid occurrit: conf. infra Sect. 2. Voc. Proximior. Voss. de Vit. 481. Borrich. Cogit. 31. Cell. C. P. 360.

INTITVLARE suspectum Latini, inscribere v. g. liber inscribitur Oeconomicus, Der Titul des Buchs heisst Oeconomicus; titulo ornare. Voss. de Vit. 99. 730 et 758. Borrich. Cogit. 31. Goclen. Silv. 58.

* Simplex autem titulare de quo infra suo loco, est Tertulliani et Petri Chrysologi.

INTOXICARE Mit Gifte hinrichten, einen vergeben, veteres ignorant: hi autem pro eo dicunt, veneno interficere; veneno inficere; venenum bibendum dare; veneno occidere, tollere, necare; toxico aliquem morti dare, Plaut.

* Simplex, toxicare medio aevo increbuit; unde intempestivi Latinitatis novatores Compsitum istud emendicarunt. Voss. de Vit. 730. Borrich. Cogit. 31.

INTRINSECE tamquam Adverbium, perperam dicitur; quemadmodum etiam intrinsecus, si Adjective usurpatur: quâ tamen formâ barbarâ passim nunc apud Philosophos utrumque legas.

* Est enim intrinsecus Adverbium, nec magis Adjectivum, quam dumtaxat tertia Persona Verbi dumtaxo. Est, inquam, intrinsecus Adverbium: sicut cetera a secus Composita v. g. altrinsecus i. e. ex altera parte; forinsecus i. e. a parte externa.

Quare pro intrinsece dic intrinsecus; et pro intrinsecus, a, um, internus, a, um. Pro bello autem intrinseco dixeris bellum intestinum. Voss. de Vit. 77. Goclen. Obs. Silv. 7. Sciopp. Infam. fam. 3. Iudic. de Stil. Hist. 105. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 166. Cell. Antib. 35. C. P. 360.

INTRO pro intus minus recte nam intro significat motum ad locum; intus autem motum vel actionem in loco et de loco.

* ita dicendum: Num herus tuus est intus? et, intro te voco; non autem: Num herus tuus est intro? et, intus te voco.

Hinc recte Quintilianus L. I. c. 5: Intro et Intus loci Adverbia sunt: Eo tamen intus, et Intro sum. Soloecismi sunt.

INVALIDARE suspectum Cicero, et alii pro eo infirmare, infringere, nervos incidere, labefactare.

* Invalidus autem Adjectivum bonae notae est. Invalide Adverbium exstat apud Arnobium Lib. 7. haud procul a fine, et in Var. Lect. Cic. ad Att. Lib. 10. Ep. 7. vel secundum alios Ep. 8; Vid. Gruterus et Simon Bosius ad h. l. Invaletudo i. e. infirmitas valetudinis, Die Vnpässlichkeit, habet Cicero Att. L. 7. Ep. 2; et invaletudinarius i. e. idem, quod valetudinarius, Ein Schwächlicher oder kränklicher Mensch, Seneca Praef. Lib. 1. Quaest. Nat.

INVARIABILIS Vnveränderlich in merito suspectis est: Latini pro eo, immutabilis. Cell. Antib. 279. C. P. 431.

INVARIATVS Vnverändert, v. gr. Augustana Confessio invariata, Die unveränderte Augspurgische Confession, Theologorum usu increbuit; ceteroquin nullum datur in omni antiquitate Participii hujus vestigium: Latine pro eo dixeris, non variatus; emutatus cum Quintiliano; non immutatus seu immutatus.

* Nota: Immutatus notionem utramque sustinet: mox notat idem, quod valde mutatus; mox, quod non mutatus. Quo quidem in genere etiam sunt Infrenatus, Indictus, inhumatus.

INVASOR Aurelii Victoris Epitome et Symmachus: rectius pro eo dixeris, qui adgreditur; qui vi occupat; qui invadit nos vel in nos. Cell. C. P. 221.

INVECTIVVS v. g. oratio invectiva cujusmodi Ciceronis sunt Philippicae in Antonium, occurrit apud Ammianum Marcellinum Lib. 22. c. 32.

+ Duriuscule Schurzfleischius Supplem. Orthograph. Rom. p. 29. pronuntiat: Inuectiva, inquiens, non est Latinum, multo minus Ciceronianum.

Interim magis Latine dixeris, oratio ad redarguendum comparata; oratio, quâ in mores alicujus invehimur; oratio minax et acerbior; oratio, quâ aliquem acerbe aut salse perstringimus.

INVENTARIVM in veteri Glossario exponitur quidam libellus in quo omnia bona, quae apud aliquem inveniuntur, conscribuntur: sed Tulliano aevo, et toto saeculo post non invenitur.

Malim igitur cum veteribus recognitio bonorum, vel regestum, vel repertorium, vel index, vel descriptio ac breviarium hereditatis, vel commentarius bonorum v. g. commentariis consignatos fundos filio relinquere, Die im Inventario befindlichen Grundstücke dem Sohn nachlassen, Cicero Lib. 2. de Orat. c. 17; item commentarium bonorum conscribere, Die Güter, Das Vermögen inventiren.

* Interim inventarium non penitus averser, quando jam in usu erat aetate Vlpiani, cujus in Digestis est: Tutor, qui repertorium non fecit, quod vulgo inventarium appellatur, dolo fecisse videtur. Quum vulgo sic dicat vocari; liquet, neque tum vocabuli id receptum ab eruditis. Voss. de Vit. Serm. L. 3. c. 16. p. 481.

INVERECVNDIA Die Frechheit, die Vnschamhaftigkeit, das unverschämte Wesen, Arnobius et Tertullianus: Cicero pro eo dicit, impudentia.

+ Citatur quidem et Seneca pro vocabulo inverecundiae a Königio in Gazophylacio; sed locus adhuc inveniri non potuit.

* Probum tamen est Adjectivum, quo ipse Cicero utitur, inverecundus ejusque Comparativus inverecundior, qui habetur apud Valerium Maximum, quin etiam Superlativus inverecundissimus, qui habetur apud Plautum. Adverbio inverecunde Seneca, Quintilianus, Macrobius et Aggenus Vrbicus usi sunt. Voss. de Vit. 481. Borrich. Cogit. 148. Cell. C. P. 118. it. 147. Kappius ad Iensium 22.

Vossius de Vitiis Serm. Lat. p. 481. per confirmationem scil. in feudis et Episcopatibus emendat. Caerimoniam ejus dixeris, sollemnia inaugurationis in munus sacrum, ansam locutionis hujus praebente Livio Lib. 30. cap. 26: Augur in locum ejus inauguratus Q. Fabius Max. silius. Actum ipsum Cicero exprimit per inaugurare aliquem Philipp. 2. c. 43. item per prodere v. g. pro Mil. c. 10. prodere flaminem, Einen Priester investiren.

+ De origine hujus vocabuli late agunt Ferrarius in Orig. L. L. Fresne in Glossar. Hotomannus in Comment. de Verbis Feudal. Strykius in Exam. Iur. Feud. c. 12. Quaest. 1. Horn. Iurisprud. Feudal. c. 12. §. 1.

Paul. Hachenberg de Germ. Med. Dissert. 9. p. 238, praeeunte Grotio et Loccenio, judicat, vocabulum investiturae originem ducere a veterum Germanorum vocabulo investen i. e. Bestatigen, bevestigen. Procul autem dubio est a verbo Latino vestire, vel ejus Composito investire, quod apud Plinium et Senecam exstat. A quo non multum abludere videtur Io. Petr. de Ludewig, qui in Dissert. de Prorogatione Investiturae cap. 2. §. 5. putat, investituram a vestitu, Dem Lehnkleide, quo olim vasallos indutos fuisse constat, denominatam esse, hocque ex harmonia Germanici cum hoc Latino vocabulo, vestis et westen firmavit: unde etiam ab hoc vestimento nobiles vasalli veste; pariter ac milites a vocabulo Germanico Sold, Soldaten, in vernacula appellari existimavit.

INVIOLABILITER Marcellinus et Faustinus Lib. ad Impp. Valent. Theod. et Arcad. Edit. Sirmondi p. 46: Cicero pro eo habet, inviolate.

* Inviolabilis vero Adjectivo Silius est usus; quod pro Poetico habet Vossius de Vit. 810. Conf. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 60.

INVIOLANDVS Latinum non est veteres pro eo, quem violare nemo impune debet; sacer; sacrosanctus. Voss. de Vit. 482.

INVISIBILITER Tertullianus Augustinus et Paullinus: magis Latine dixeris, modo ab adspectûs judicio remoto; eâ ratione, quâ quid omnem oculorum aciem fugit.

* Substantivum autem invisibilitas nullâ prorsus, nisi Philosophorum recentiorum, suffragatione gaudet. Adjectivum vero invisibilis exstat apud Celsum, Medicorum Ciceronem illunm, et Macrobium. Cell. Antib. 61. C. P. 148.

INVOLVNTARIVS nostrorum usu temporum, quam antiquitatis auctoritate, notius est; nisi quod Coel. Aurel. Tard. Lib. 1. c. 4. involuntarium actum dixit: Cicero pro eo habet, non voluntarius; alii etiam invitus; item quod praeter voluntatem fit.

IOCALITER Scherzweise, Ammianus Marcellinus: veteres pro eo vel jocose, ut Cicero; vel joculariter, ut Suetonius et Plinius; vel per jocum, ut idem Cicero, et alii veterum. Voss. de Vit. 810.

* Neque etiam in omni antiquitate repertum Adjectivum jocalis, e, est; sed haec in usu sunt, scil. jocosus, jocularis, jocularius Ter. joculatorius.

IRRATIONALITER Tertullianus et IRRATIONABILITER idem Tertullianus, Amm. Marcellinus et Hieronymus: rectius dixeris, more rationis expertium; sine ratione; a(lo(gws2 Borrich. in Voss. 150. Cell. C. P. 120.

* Adjectiva autem irrationalis Quintilianus; et irrationabilis Celsus, Quintilianus et Lactantius habent.

Rationabilis et Rationabiliter, occurrit apud Senecam, Apulejum, Hieronymum, cet. Vide de eo Sect. 2.

IRRECONCILIABILIS Vnversöhnlich, medii aevi est, eoque nomine barbarum: Lat. implacabilis; inexpiabilis; Liv. implacabilis atque inexorabilis, cujus inexpugnabilis animus est, qui durior est; Ter. qui est ingenio duro atque inexorabili.

* Reconciliare, reconciliatus, reconciliatio, reconciliator, optimae notae sunt. Fab. Voss. de Vit. 484. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 61. C. P. 360.

+ A voce Latina regestum formatum Germanicum Register; atque hinc verbum hoc barbarum.

IRREGVLARIS medii aevi est occurrens v. g. apud Guil. Tyrium Lib. 13. c. 26: Latini pro eo, declinans a regula; enormis; quod sit praeter regulam; quod a regula abborret; quod ad amussim non satis exactum est. Ejusdem censûs est Substantivum

IRREGVLARITAS pro quo Latine dixeris, commissum contra regulam; delictum adversus canones; quod pugnat cum lege.

* Regularis exstat apud Plinium L. 34. c. 8. et regulariter apud Augustinum, Vlpianum et Macrobium. Fab. Goclen. Silv. 72. Voss. de Vit. 484. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 61. C. P. 360.

IRREMISSIBILIS Ecclesiastici usûs est, sed oppido antiqui utpote occurrens apud Tertullianum de Pudicitia cap. 2. et Fulgentium ad Venantium Ep. 7: ad morem veterum pro eo dixeris, inexpiabilis; cui numquam condonabitur; cui veniae nullus locus est ad ignoscendum scelus; quod expiari purgarique non potest; Poetice, grande nefas;

nulla ratione piandum. Ol. Borrichius Cogit. 31. Cell. Antib. 62. C.P. 360. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 125.

* Apud eumdem Tertullianum exstat etiam remissibilis; et apud Ambrosium 1. de Offic. remissor, Ein Verzeiher.

Sed Adverbium irremissibiliter prorsus putidum est, carens qualicumque etiam auctoritate: idonei auctores pro eo dicunt, nulla spe veniae; citra condonationis aut veniae ullius spem.

Remitto et remissio satis Latina sunt, etiam eâ notione, quae est hujus loci. Conf. in Part. Synt. Remittere peccatum.

IRREPARABILITER suspectum Lat. irreparabili jactura; sic, ut irreparabile sit; cujus damnum pensari vel sarciri nequit. Voss. de Vit. 811. Borrich. Cogit. 31.

IRREPREHENSIBILIS Arnobius Hieronymus, Firmicus: Lat. Criminis expers; integer vitae, scelerisque purus. Hor. Gr. a(nepi/lhptos2.

IRRESISTIBILIS veteribus ignotum apud Scholasticos satis frequens, eorum, pto, sermone et disciplina maxime increbuit, qui gratiam Spiritus S. volunt esse irresistibilem: Latine pro eo dixeris, cui resisti nequit; cui nemo potest resistere, etiamsi vel maxime id quidem cupiat. Voss. de Vit. 598. Cell. Antib. 85.

* Eadem ratio est Adjectivi huic oppositi resistibilis; de quo infra suo loco.

IRRESPONSABILIS barbarum die pro eo, cui responderi non potest vel debet. Prasch. Barb. 41.

IRREVOCABILITER Vnwiederruflich, unwiederbringlich, Augustinus de Civitate Dei Lib. 22. c. 20, et Prosper auctior in Chronico apud Sirmondum in Sidonii Epistolas p. 77: magis Latine dixeris, irrevocabili conditione; ex compacto; pactione interposita, infirmari quae nequit. Voss. de Vit. 811. Borrich. Cogit. 31.

* Revocabilis et Irrevocabilis bonae quidem notae sunt; sed Poetarum fere. Tacitus Agric. 2. utitur etiam Comparativo irrevocabilior.

IRRITO mediâ correptâ, i. e. irritum facio, ab in et ratus, Germ. Ich vernichte, ich mache ungültig, non nisi in Codice Theodosiano Lib. 2. cap. de Feriis, et veteri quodam Lexico, nec non illo versiculo:

qui differentiae cognoscendae ergo a Grammaticis fere inculcatur, huc usque repertum est: magis ergo Latine pro eo dixeris, conatum alicujus facere irritum; facere, ut aliquid in nihilum recidat, ut aliquid frustra suscipiatur.

* Sed irrito, mediâ productâ, i. e. iram alicujus commovere, Einen irritiren, einen zum Zorn reitzen, bonae notae est. Voss. de Vit. 100.

ITERVM pro vicissim, perperam usurpatur v. g. quoniam tu mihi gratificatus es, ego tibi iterum gratificabor: pro quo dicendum erat, vicissim gratificabor.

* Vicissim enim est hujus loci, tanquam particula a(nastrofh)s2, reciprocationis seu alternationis, Hinwiederum, wechselsweise; iterum vero antiquis est particula repetitionis, et quidem primae, Wiederum, zum andernmal v. g. iterum Consul; iterum ac tertio aliquem nominare. Primo quidem decipi, incommodum; iterum, stultum; tertio, turpe. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 165. Cell. Antib. 202. C. P. 378. Conf. Sect. post. Voc. Contra.

ITINERARIVM Eine Reisebeschreibung, oder Marschroute, Vegetium habet auctorem, teste Andrea Borrichio Vindic. L. L. 125: magis Latine dixeris, itineris descriptio.

* Occurrit etiam apud Ammian. Marcellinum Lib. 24. cap. 1. sed notione itineris militaris v. g. itinerarium sonare lituos jubet, Er lässt zum Marsch blasen.

+ Verbum itinerare i. e. iter facere, non arbitratur Vossius de Vit. 432. inveniri apud quemquam antiquiorem Apulejo.

IVDICIOSVS et IVDICIOSISSIMVS barbara Lat. judicio potens; vir magni judicii; limato et polito judicio; habens teretes aures intelligensque judicium; cujus gravissimum est judicium; judicio eruditus; gravis judicio; peracris, prudentis et sinceri judicii; qui est subacti judicii; qui valet judicio; vir judicii acerrimi; judicio pollens; cujus magna quaedam judicii vis est. Goclen. Obs. 22. Sciopp. de Stil. Hist. 181.

IVRAMENTVM Ammianus Marcellinus Sulpicius Severus, et Hieronymus: praestat, sacramentum, jusjurandum Gen. jusjurandi et jurisjurandi.

+ Alii pro vocabulo hoc Senecam quoque citant; sed perperam: id quod ostendit Vorstius de Lat. Mer. Susp. cap. 22. p. 200.

Est quidem eadem vox in Vlpiani Lege 34. §. 5. p. de Iurejurando: quod vero alibi hic et ceteri veterum jurisperitorum jurisjurandi vocabulo constantissime utuntur; venit in mentem dubitare, an forte Tribonianismus sit, quod ibi contra saeculi illius consuetudinem verbum irrepsit. Sciopp. de Stil. Hist. 187. et 230. Marianus de Fano Benedicti Auctar. Gramm. Philos. Sciopp. 57. Gunth. Lat. Rest. 353. seq. Cell. Antib. 62. C. P. 221.

Compositum Adjuramentum exstat ap. Tertullianum Apol. c. 32. extr. Pro magno adjuramento habemus. Vbi tamen Rigaltius mavult, Id juramento: Sed finge, ita legendum; et major inde auctoritas simplici Iuramento accedet.

IVRISDICTIO non locum et regionem aut ditionem et potestatem vel regnum significat, quomodo nunc multi utuntur; sed juris ipsius administrationem, quâ decernitur, quid cuique jure debeatur, et non. Schori Phras.

* Exemplis illustremus: Liv. L. 6. c. 32. jurisdictionem celebrare, Gerichte halten, Gerichtstag halten. Cicero ad Fam. L. 2. Ep. 13: Quoniam jurisdictionem confeceram. Suetonius Nerone c. 14: In jurisdictione postulatoribus nisi sequenti die ac per libellos non temere respondit. In jurisdictione, id est, quum jus diceret, hoc est, juris dicendi porestatem, quae penes ipsum erat, exerceret. Aliud enim est habere jurisdictionem, aliud exercere jurisdictionem. Tacitus Agricolâ cap. 6: Idem Praeturae tenor et silentium: nec enim jurisdictio obvenerat. Habebat omnino Agricola, ut Praetor, potestatem dicendi juris: sed quia materia atque occasio exercendi deerat, non obvenisse ei jurisdictionem ait.

+ Est autem jurisdictio, sive administratio dicendi juris, alia simplex, hoc est, quae nudam statuendi, non aeque et exsequendi juris potestatem habet; alia cum imperio conjuncta, quae non pronuntiare de facinorosis tantum, verum et animadvertere in eos potest; atque haec ipsa vel era, vel mixta. Mixta, unde provocari potest; mera, quae a nemine impetitur: quam jurisdictionem. liberam Suetonius dixit Caligulâ c. 16: Magistratibus, inquit, jurisdictionem liberam et sine sui appellatione concessit. Talis mera jurisdictio principum maxime est, quorum potestas hoc in genere summa est, nec quemquam alium respicit.

Videri hinc primâ fronte possit, Schorum temere fecisse, quod dixerit, to\ jurisdictio non significare ditionem et potestatem. Verum salva res est: aliud quippe est jurisdictio; aliud ditio et potestas. Differunt utique ut majus et minus; ut causa et effectus. Ditio et potestas jurisdictionem ordinat; non versâ vice. Ditio et Potestas ad solum Principem spectat; jurisdictio autem etiam ad eos, qui a Principe constituuntur. Iudices et nobiles viri jurisdictionem in terris Principis exercent; sed ditione eas terras haud tenent.

At enim jurisdictio Metonymice ita notionem ditionis summaeque potestatis animis nostris inferre poterat. Poterat, fateor: sed auctoritas veterum non vult suffragari. Locus ille saltem, qui ex Plinio Lib. 5. c. 28. adduci pro hoc significatu solet, id haud ita probat, ut securis nobis esse liceat ab iis, qui per jurisdictiones ib intelligi contendunt loca, ubi jus dicitur, vel ubi conventus juridici habentur

IVRISTA barbarum dic pro eo, legum peritus, jurisperitus; jurisconsultus; jureconsultus. Voss. de Vit. 484.

+ Legulejus ab Iureconsulto differt, ut minus a majori. Interdum etiam legulejus contemtim dici videtur de homine, qui sine existimatione nominis, quaestûs modo causâ, in foro versatur.

IVSTIFICARE est scriptorum Ecclesiasticorum v. g. Prudentii et Tertulliani: cum veteribus dixeris Latinis, declarare aliquem pro justo; declarare aliquem justum; pronuntiare aliquem justum. Cell. C. P. 272.

* Vehementer barbare dicitur, Iustificare aliquem, pro supplicium capitis sumere de aliquo.

Ejusdem notae est justificatio, non minus Patribus, et veteri Scripturae Interpreti, quam nostris Theologis usurpatum. Iusiificatrix occurrit suniliter apud Tertullianum.

IVSTITIARIVS vocabulum medii aevi Lat. judex; qui judicium exercet; vel pro argumento, judex substitutus. Voss. de Vit. 484.

LABILIS id est debilis, infirmus, imbecillus, imbecillis, minime tenax, pervulgatum: ut quum dicunt, memoriam esse labilem, vel aliquem esse memoria labili. Antiqui ita locuti non sunt: aeneo tamen saeculo ita dixere Ammian. Marcellinus, Arnobius et Cassiodorus. Borrich. in Voss. 151. Cell. Antib. 121. C. P. 149.

* Pro labili memoria esse, Cicero dicit memoriâ subinde falli; memoriâ vacillare; memoria labat: Seneca, Si memoria illis non constiterit. Id. Puerorum discentium patienter ferre offensationes memoriae labentis.

LACRIMABILITER jammerlich, beweinenswürdig, Adverbium est, quo Hieronymus utitur: Latini veteres pro eo, cum lacrimis; cum lacrimabili gemitu.

* Lacrimabilis Adjectivum bene se habet, aureaeque aetatis est. Voss. de Vit. 811. Borrich. Cogit. 31.

LACTICINIVM i. e. cibus ex lacte confectus Milchspeise, Ein Eyerkäse, Apicius Lib. 7. c. 11: Cornelius Celsus id vocat opus lactarium; Graece w(oga/la. Cell. C. P. 120.

LAMELLATIM Schichtsweise, v. g. calculi corporis humani, vel humor crystallinus oculi, vel cepae lamellatim concrescunt, Medicorum filii frequentant, tamquam vocabulum artis, veteri Latio prorsus ignotum; Latine dixeris pro eo, lamellarum instar.

LANIENA pro caede occisione, strage, non satis Latine: significat enim veteribus fere officinam, in qua laniantur pecora, vendunturque carnes.

* Hinc pro laniena Parisiensi, Die Parisische Blut-Hochzeit, rectius dixeris infinita ista caedes Parisiensis; soeda ista strages Parisiensis, qua in Hugonottas saevitum est.

Prudentio tamen Rom. v. 498. laniena etiam dicitur ipse laniandi actus v. g. laniena Hippocratica i. e. anatome s. ratio incidendi cadavera humana.

LANIO onis, Ein Fleischer, Ein Metzger, apud juniorum aliquos legas; veterum neminem: ait Vossius de Vit. Lib. 3. c. 18. p. 490. Veteres enim v. g. Terentius, Cicero, Livius, alii, semper Declinatione secundâ efferunt lanius, ii.

+ Ostendit vero Olaus Borrichius Animadv. in Voss. p. 152, non solum in Glossis antiquis legi lanio, onis, sed etiam apud Paullum ICtum, itemque in Fragmento Petronii Traguriano: et antiquiores, dixisse etiam lanio, probare ait Adjectivum lanionius, a Suetonil usurpatum; quod sine dubio a lanio descendat: quamquam Vossius derivet a Dativo lanio, addito nius, veluti a morbo finxerint Morbonia; in quo tamen Borrichius dissentit.

LASCIVITAS Iul. Firmicus Maternus et Coel. Aurel. Tardus veteres non nisi lascivia. Fab.

LATERALITER Von der Seite her, sine idoneo teste: Latini pro eo, a latere. Voss. de Vit. 811. Borrich. Cogit. 31.

* Adjectivum lateralis Plinius L. 21. c. 21. habet, apud quem est dolor lateralis i. e. pleuritis, Germ. Das Seitenwehe, die Seitenstiche. Substantive lateralia sunt capsulae, in quibus, quae ad equum sternendum necessaria sunt, in itinere recondimus, Germ. Reittaschen. Scaevola L. 102. p. de Legat. et Fid. 3: Pecuniain in lateralibus condidit.

LATINIOR LATINISSIMVS, LATINISSIME veteres non dixerunt; ideoque non satis belle usurpantur. Vsus iis tamen est Hieronymus, Augustinus, et recentiores v. gr. Erasmus, Sadoletus, Scaliger. Elegantiores quidam malunt, magis Latinus; maxime Latinus; maxime Latine. Borrich. Analect. 61. Cell. C. P. 149.

LAVRIBVS dixit Casaubonus Ep. ad Regem Galliae Laureis dixisset Cicero, et ut quisque fuit Ciceroni simillimus: etsi lauru semel apud Horatium legi, nequaquam ignoramus. Et quod ex Servio discere possumus, quaedam nomina, licet duplicem habeant Declinationem; tamen quibusdam eorum casibus propter deficientem auctoritatem non utimur, ut laurui, lauribus; quum tamen et hujus laurûs et ab hac lauru, dicamus. Sciopp. de Stil. Host. 82.

+ Heic observes, w(s2 e)n paro)dw|, Genitivos lauri et fici, laurûs et ficûs, Ablativos laure et fico, lauru et ficu, Accusativos lauros et ficos, laurûs et ficûs, frequentes esse; reliquos casus e secundâ magis Declinatione petendos. Item Genitivos querci et quercûs, quercorum et quercuum, coli, et colûs, atque Ablativos colo et colu usitatiores esse: reliquos Casus a quarta magis Declinatione arcessendos.

Neque tamen etiam in Dativo et Ablativo Pluralii lauris magnopere probo, quod vix apud idoneum scriptorem occurrit. Quin malim pro eo laureis a laurea.

LAXATIVVS laxirend, lindernd, v. g. cataplasmata laxativa; medicamentum laxativum, Cael. Aurel. Tard. Lib. 2. c. 3: rectius pro eo dixeris, laxans; laxandi vi praeditus; alvum solvens, resolvens, movens, Celsus; alvum ciens, Plinius; it. pro argumento, quod internos corporis meatus aperit: cui Medicorum filii opponunt medicamentum adstringens. Voss. de Vit. 492. Borrich. Cogit. 31.

* Celsus L. 4. c. 27: Alvi ductione uti; it. L. 6. c. 14: Alvum ducere, Ein Laxativ gebrauchen.

LECTIO pro illo penso quod memoriter recitandum est v. g. aiscere lectionem; recitare lectionem suam, perperam: lectio enim notat actum legendi, et apud Sueton. Aug. c. 35. ponitur etiam pro electione; notionem autem illam suspectam in scriptore quodam idoneo nemo unus huc usque reperire potuit. Vavassor Antib. 558.

LECTVALIA Neutrum Plurale, pro culcitis, lodicibus, vel iis, quorum lectus indiget, Polster, Küssen, oder was sonst zum Bette gehöret sine suffragio antiquitatis.

* Spartianus Hadriano cap. 23. dicit: in morbum incidit lectualem; ubi Salmasius notat, lectuales, ejusmodi morbos, Latinos vocasse, qui diu in lecto detinerent aegrotantes; quin et ipsos logis ac lentis languoribus laborantes lectuales dictos, Graecis klinikou/s2. Borrich. in Voss. 154.

LEGALITAS vocabulum medii aevi Lat. legum vel juris observantia. Voss. de Vit. 493.

* Adverbium autem legaliter occurrit apud Cassiodorum; pro quo tamen malim cum veteribus, lege; ex lege; ex pacto; secundum legem; secundum normam et statuta. Cell. Antib. 63.

LEGITIMARE barbarum Latine dixeris, legitimum reddere; eluere vel delere maculam seu dedecus natalium; natalibus aliquem restituere; Tacit. Histor. Lib. 1. c. 52. nothum allevare, Ein Hurkind ehrlich machen.

LEVCA i. e. spatium mille et quingentorum passuum in longitudinem, Ammianus Marcellinus Lib. 16. c. 23.

+ Spatium erat, quo Galli terras, sive itinera metiebantur, quale apud Persas parasanga; apud Romanos vero milliarium dicebatur, Germanice Eine Meile. Petrus Pithoeus Lib. 1. Advers. cap. 13. Voss. de Vit. 244. et 494. Borrich. Cogit. 31.

+ Apud Ciceronem Lib. 9. Ep. 12. ad Fam. scribendumne sit, munus levidense, an levidensae, an denique lenidense, disputat Goclenius L. 3. Controv. et Scholar. Grammat. Probl. 26. p. 35. Qui legunt levidense, inquit, derivant a levidensa: ut Hispaniense ab Hispania: ita Christoph. Longolius. Qui levidensae, dicunt esse pro levidensa, ut nomen Petri pro nomen Petrus; est autem iis levidensa vestis vilis: ita Servius, Nizolius et Ammersbachius. Qui lenidense, dicunt lenidensem vestem esse raro filo leniterque densatam: ita Adrianus Turnebus. In hac varietate, pergit Goclenius, ego nescio, quid melius, totaque res mihi videtur pendere in aequilibrio.

Quae aliorum hac de re sit sententia, de eo videatur Voss. de Vit. Lib. 3. c. 19. p. 495. qui tandem addit: Sed Ciceronem scripsisse levidense, apertum est ex Isidori Lib. 26. c. 22: id quod calculo suo etiam comprobat Borrichius Cogit. p. 13. nempe dicendum esse, non levidensa, ae; sed levidensis, e, i. e. qualiscumque, Geringschätzig v. g. munusculum levidense.

LIBELLATICI vocabulum Ecclesiasticum quod horrendis Christianorum persecutionibus increbuit. Dicti tunc temprois ita sunt, qui libello dato, vel, ut Baronius Annali 253. n. 19. vult, pro pecunia accepto aris deorum impune abstinebant.

LICENTIATVS i. e. honores proximos a Doctore consecutus vocabulum novum novo honori scholastico hodie inditum: quod non nulli a licet derivant. Respiciunt enim veterum consuetudinem, ubi tirones juris, a praescripta studiorum lege soluti, tamquam emeritis stipendiis, honestam a magistrorum scholis missionem impetrarunt, ut licuerit ipsis abire.

+ Sunt autem, qui circa Etymologiam hujus vocabuli aliter sentiunt. BOETIVS EPO de Honor. Academicorum Titulis ita scribit: Licenciati voce parum Romanâ dicuntur, quasi emanendi e scholis, et de jure consulendi publice licentiam odepti. Sic enim Licentiatus patiendi significatione ab incognito agendi Verbo licentiare, quod medii aevi tempora ferebant, a majoribus nostris, viris minime malis dici viderur, atque a saeculo nostro in antiquitatis reverentiam, quia in honoris titulum abiit, non gravatim, quin immo et libenter admittitur, et civitate donatur.

LICITE Orosius magis Latina, honeste, juste, justis vel honestis de causis.

* Licite per Vocalem quartam est apud Solinum: illicite apud Varronem, Vlpianum et Tertullianum.

Adjectiva autem licitus apud Ciceronem et Vlpianum; et illicitus apud Statium et Valerium Flaccum. Fab. Voss. de Vit. 811. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 63. C. P. 150.

conspiratio plunium adversus aliquem. Voss. de Vit. 479. Cell. Antib. 64. C. P. 360.

+ Nempe a ligando venit: etiam Verbum inligare i. e. foedus inire, ejusdem est aetatis et censûs.

* Hinc pro Ligam inire, Latine dixeris Foedus inire, ferire foedus, facere foedus cum aliquo, focere foedus inter se, icere foedus, pactiones et foedera sancire, cum aliquo foedere confirmari, foedere cum aliquo devinciri, pacisci foedus, cavere foedere.

LIMITARE notione Philosophis recentioribus usitatâ pro significationem verbi alicujus certis terminis ac limitibus circumscribere vel coartare; Latinis non in usu fuit: quemadmodum nec ipsum verbum veteribus magnopere frequentatum est.

+ Allegatur quidem pro hoc Verbo Cicere Lib. 3. Fam. Ep. 8: De tua prolixa beneficaque natura limitavit (i. e. demsit, certis limitibus coartatum) aliquid posterior annus propter quamdam tristitiam temporum: sed alii pro limitavit legunt limavit; licet Budaeo priori modo legendum videatur.

Occurrit tamen sine controversia apud Plinium Lib. 17. c. 22. et significat limites ponere, Grenzsteine setzen.

LINEA pro versu seu versiculo Eine Zeile, eine geschriebene oder gedruckte Riege, Schorus et Corn. Crocus plane rejicit; habet tamen hâc notione Apulejus. Borrich. in Voss. 155. Schor. de Phras. Cell. C. P. 246.

1. Proprie funiculum fabrorum, qui in vubricam intingitur, Die Rötelschnur, die Richtschnur. v. g. Cic. ad Q. Fratr. Lib. 1. Ep. 1. perpendiculo et linea uti.

2. Figuram illam longam, quae, Mathematice saltem considerata est, sine altitudine et latitudine, Die Linie, v. g. lineam ducere; Quintil. primas lineas ducere; id. aliquid velut primis lineis designare, etwas entwerfen.

3. Plautus etiam et Martialis lineam dixerunt funiculum illum, ex quo piscatorum hamus dependet, Eine Angelschnur, v. g. lineam mittere, Den Angel werfen; it. tremulâ lineâ trahere piscem captum.

4. Apud ICtos transfertur etiam ad gradûs agnationis, quum habeant lineam adscendentem et descendentem, lineam rectam et collateralem.

Ceteroquin vocabulum lineae pluribus barbarismis ansam dedit, qui Latine ita exprimuntur: aggeres castrenses, Die Linien; transversam fossam obducere, Eine Queerlinie ziehen, Caes. Lib. 2. B. G. c. 8; munitionem instituere, Eine Linie ziehen, id. Lib. 7. B. G. c. 69; fossam directis lateribus ducere, Eine gerade Linie ziehen, id. Lib. 7. B. G. c. 72; totum opus militum coronâ cingere, Die ganze Linie mit Trouppen besetzen, id. Lib. 7. B. G. c. 72; a fronte contra hostem fossam facere, Vorn gegen den Feind eine Linie ziehen, id. Lib. 1. B. Civ. c. 41; montem opere circumvenire. Eine Linie um den Berg ziehen, id. Lib. 3. B. Civ. c. 97.

LINEALITER sine auctoritate veterum medio aevo increbuit pro eo quod Tullius et Caesar dicunt ad lineam; ad perpendiculum; ad normam. Voss. de Vit. 811.

LINGVATVS non refugit Tertullianus libro de Anima cap. 3. Puto non tam signare loquacem, ut video exponi, quam disertum et eloquentem: ut ei non tam opponatur elinguis i. e. mutus, Germ. Stumm, quam in dicendo infens, Germ. Vnberedt.

* Linguax apud Gellium L. 1. c. 15. et linguosus in Petronii Fragin. Tragur. p. 21. dicitur pro garrulo s. loquaci. Voss. de Vit. 499.

Elinguatus est a verbo elinguo, Ich schneide die Zunge aus, notatque proinde eum, qui linguam amisit, Dem die Zunge aus dem Halse geschnitten ist.

LIQVIDITAS v. g. aeris liquiditas Die zarte Luft, die dünne Luft Apulejus: magis Latine dixeris, pro eo, purus et tenuis aer, Cicero; aer liquidus; aeris humor, seu liquor. Borrich. in Voss. 155.

LISTA medio aevo usurpatum pro ora extremitate, margine; nostris autem temporibus pro designatione, indice, syllabo, Ein Verzeichniss, oder Register. Voss. de Vit. 247. et 499.

LITANIA producte i. e. preces Ecclesiae publicae et sollemniores, stato tempore per mutua a)nti/fwna cantandae, vocabulum Ecclesiasticum, medio aevo formatum a Graeco verbo litaneu/ein, supplicare, supplices preces fundere. Voss. de Vit. 494.

LITIGATIO sine suffragatione veterum Quiritium dic pro eo, certatio, concertatio, jurgium, contentio, litigium auct. Plauto.

* Litigiosus, litigo, litigator, probae notae sunt. Horatius etiam habet delitigare,

LITTERALITER suspectum Lat. ad litteram; secundum litteram; kata\ to\ r(hqdn: cui opponitur kata\ th\n dia/noian i. e. secundum leges bonae interpretationis, quae rectae ratiocinationi innititur.

* Formatum ab Adjectivo litteralis, quod Cael. Aurel. L. 1. c. 5. habet: unde sensus litteralis apud Theologos.

LITVRARE Auf dem Papier auslöschen, durchstreichen, Sidonius Lib. 6. Ep. 3. extr. et Savaro ad h. l. ex vet. Inscriptione: auctores classici pro eo lituram facere; delere; expungere; inducere, v. g. inducere nomen alicujus, Jemandes Namen ausstreichen.

LIVOROSVS i. e. invidiosus, Neidisch, barbare formatum a livor: Latine dixeris, lividus; livoris plenus; livens; invidiâ aestuans; invidiae stimulis concitatus; atrae loliginis succo perfusus. Voss. de Vit. 500. Borrich. Cogit. 31.

LIXO i. e. coquo agnoscit Forum Romanum et Calepinus. Immo et in veteri Onomastico est: lixo, e(ye(w. Similiter vetus Vocabularium: lixare, in aqua sola coquere: atque idem agnoscit Composita haec: collixare i. e. simul lixare; elixare i. e. valde lixare: ex quibus elixare habet Apicius Lib. 3. c. 9. qui etiam Lib. 7. cap. 7. habet Decompositum perelixare, Wohl sieden lassen; nec fortassis propterea prius illus, nempe elixare, refugit rigidus iste Latinitatis censor, Laurentius Valla. Sed apud veteres, ac probos Latinae linguae auctores haec non invenio. Vossius de Vit. 735.

* Adjectivum autem elixus i. e. aquâ mollitus et percoctus, v. g. caro elixa, usitatius et probae monetae est.

LOCATICIVS i. e. quod locari solet Was an andere Leute pflegt vermiethet zu werden, Sidonius Apollinaris.

* Plautus et Varro habent conductitius; quamvis conductitium aliquid dicatur non respectu ejus, qui locavit, sed ejus, qui conduxit. Interim locaticius satis a)nalo/gws2 formatum, et opponi concinne posset ei, quod conducticium est, dummodo ampliori gauderet suffragio. Borrich. in Voss. 156.

Ager locaticius, Ein Pachtacker Latine a Vossio de Vit. 500. dicitur, ager, qui alteri ad colendum datur, pactâ mercede.

LONGANIMIS et LONGANIMVS a Theologis formatum ut exprimerent Graecum makro/qumos2: extra argumentum Theologicum dixeris, lenis et mitis; remissior in ulciscendo; lento gradu procedens ad vindictam sui, Val. Maximus; clemens; facilis; mitis; tardus in ira Ovid. Heroid. 16. v. 249; tardior ad iram; qui singularem animi moderationem adhibere potest; qui cohibet iracundiam Cic. pro M. Marcello. Hinc

LONGANIMITAS referens to\ makroqumi/a Graecorum, eidem censurae subjacet, similiter pertinens ad forum Theologicum: extra id constitutus cum veteri Latio dixeris, animus in ulciscendo remissior; animus lento gradu ad vindictam procedens; cum Ovidio, lentus in ira; cum aliis, ira lenta; patientia; moderatio animi; animus injuriarum patiens. Golclen. Silv. 37. Cellar. Antib. 64. C. P. 309.

+ Formatum a)nalo/gws2 a lotor, Der Wäscher, quod in vetri quadam inscriptione est apud Raphaelem Fabretti p. 435: pro quo alii sine ulla auctoritate dicunt lautor. Voss. de Vit. 492.

LVBRICITAS Die Schlüpfrigkeit, veteres non dixerunt; sed semper lubricum. Neutrum Adjectivi, Substantive positum. Ita sane loquuntur Plinius, Val. Maximus et Tacitus v. g. lubricum aetatis; lubricum oculorum; in lubrico et praecipiti stare. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 69. Cell. Antib. 69. C. P. 360.

LVSCVS pro strabone Scheel, schielend, minus recte usurpatur: est enim luscus idem, quod unoculus, sive, si Graece malis, mono/fqalmos2; qui Martiali defioculus, quoniam alter oculos defiat; Plauto autem cocles, quasi ku/klwy; aliis, altero oculo captus, Einäugig. Voss. de Vit. 147. Borrich. Cogit. 31. Goclen. Obs. 346. Cell. Antib. 203.

MACVLATVRA i. e. litura vel schediasma lituris obsitum Die Kladde, Das schmutzige und erste Concept, die Correcturbogen, barbarum. Voss. de Vit. 504. Borrich. Cogit. 31.

* Vsurpatur etiam hodie pro charta bibula, Leschpapier: it. pro libris, qui nullum

MAGE dicunt Grammatistae poni posse in metro si magis reluctetur numero; idque fieri auctoritate Ennii, cujus haec verba:

non solum Gellius Lib. 20. c. 9. sed etiam ipse Cicero Orat. pro Murena et Lib. 7. Fam. Ep. 13, vel ordine Siberiano Lib. 1. Ep. 3. recitet. Sed falluntur, qui ita censent: nemo enim Poetarum umquam mage scripsit pro magis; et qui nostris id temporibus de Ennio crediderunt, per ignorantiam suam decepti sunt. Abjicitur, inquit P. Manutius in comment. ad Epp. Cic. p. 741. S in MAGIS metri causâ; quod qui ignorabant, fecere MAGE, ut in Gellio, et in Oratione pro Murena. In hac quidem epistola scripti libri omnes, nulla varietate habent, MAGIS. Vetustissimis temporibus Poetae in Latio abjecere subinde Consonam brevem in fine vocabulorum, si Positionis lex ob primam sequentis vocis litteram Consonam correptioni obstitisset.

MAGNALIA i. e. magna ac miranda gesta; res magnae atque illustres; admirabilia; admiranda; facta ingentia; facta magnifica; facta admiratione digna; opera magna; facta, quorum magnitudinem capere satis mortalium potest nemo, vocabulum antiquis ignotum; vicies tamen veteri Scripturae Interpreti, nec non Augustino Confess. Lib. 13. c. 27. item Tertulliano et Cypriano adhibitum; qui scilicet exprimere voluerunt ta\ megalei=a, Graecorum vocabulum, in N. T. occurrens.

+ In veteri inscriptione apud Gruterum legi oportet ANALIA; non MAGNALIA: quod plerosque eruditos decepit. Schurzfl. Orthogr. Rom. p. 41. Voss. de Vit. 506. Borrich. Cogit. 157. Goclen. Obs. 426.

MAGNANIMITER sine auctoritate veterum dic pro eo, magno animo; animo magno et elato. Voss. de Vit. 812. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 65.

* Magnanimus et magnanimitas apud ipsum Ciceronem exstant; quamvis pro posteriori cum eodem Cicerone multo usitatius dixeris, animi altitudo: animi despicientia: animi elatio; animi excelsitas et magnitudo; ammi excellentia et magnitudo; animi magnitudo.

* Magnifacio et magnifico apud Terentium et Plautum; magnificus, magnifice et magnificentia apud Ciceronem et optimos quosque occurrunt.

MAGNIFICENS Positivus non est tin usu sed Comparativus et Superlativus magnificentior et magnificentissimus usitatissima.

MAIESTATICE et MAIESTATICVS vocabula Ecclesiastica itemque ICtis nostris hodie usurpata; Latine pro eo dixeris, jure majestatis; jure supremi dominii; congruenter majestati convenienterque vivere; item majestate praeditus; majestati conveniens; majestate venerabilis Curt. Lib. 3. cap. 11. Titii Manuduct. 255.

MAIORENNIS i.e. qui adultior factus tutoris curâ non amplius indiget, Der nunmehro mündig geworden ist, vocabulum Iuridicum medii aevi. Cum Cornelio Nepote in Eumene cap. 2. dixeris, qui in suam tutelam pervenit.

MALEDICTVS est scriptorum Ecclesiasticorum sed tamen a Spartiano etiam usurpatur: Latine dixeris, exsecrabilis; exsecrandus; detestabilis; detestandus; omnium profligatissimus ac perditissimus; diris devotus; Graece, e)pikata/ratoo. Cell. C. P. 272. Salmasius in Hist. Aug. p. 168.

* Maledico i. e. maledictis adficio; maledictum i. e. probrum; maledictio, maledicus, maledice, Cicero; maledicentia Gellius; maledictor Festus; praemaledico Tertullianus; remaledico Suetonius habet.

MANDATARIVS vocabulum barbarum quo Doctores Iuris vulgo utuntur pro Procuratore.

* Dicitur ita a mandatis ad judicem deferendis, vel alibi conficiendis aut exsequendis.

MANVDVCTIO Eine Anleitung quis veterum dixerit, non apparet. Habet aliquid in simili voce manumissio:

+ Recentiores frequenter utuntur; inque iis Lipsius, cujus etiam exstat Manuductio ad Stoicam Philosophiam: quem etiam secutum se profitetur Titius in inscriptione libelli sui; vid. ejus Manuduct. ad Excerp. p. 256.

Dicemus pro eo institutio; praecepta; prima elementa; rudimenta; ductus; it. ductum alicujus sequi; ad ductum alicujus se applicare; commonstrare aliquid ejusmodi xeiragwgi/a|, quae non veluti per transennam adspiciatur, aut maeandris implicetur, sed recto et vero tramite procedat.

* Ductio, reductio rudentum Vitruvius dixit Lib. 10. c. 19. Cell. Antib. 279. C. P. 431.

MANVFACTVRA per Analogiam quidem tou= manupretium Das Macherlohn; manubalista, ae, Die Armbrust; manubalistarius, Ein Schütze, der mit der Armbrust schiesset, Veget. Lib. 2. c. 15. manumissio, Die Freylassung, se tueri poterat; idoneâ tamen auctoritate destituitur. Dic pro eo, officina operum manu factorum: nam to\ opera manu facta, exstat apud Ciceronem Lib. 3. Fin. c. 22.

* Mantile enim est e)pitrape)ceon, linteum id, quod mensae insternitur, Ein Tischlaken: mappa autem xeiro/muktron, quod gremio insternitur ab singulis, Eine Serviette. Voss. de Vit. Serm. 129. it. Etymol. 310.

MARCESCIBILIS nemo habet veterum dic, quod facile marcescit; quod facile flaccescit; cito arescens.

Marceo, marcesco, marcor et emarcesco, apud probos auctores exstant. Marcidus Claudianus habet.

MARCHIO alias Marcgrafius, barbarum est; sed in titulorum solemnitate ne repudietur.

+ Vocabulum hoc???usum est saec. XI. teste Alberto Cranzio Lib. 3. Saxoniae c. 9.

MARESCHALLVS vel Marschallus barbarum sed in vita negotiali et exercita retineatur.

* Extra tituli sollemnitatem in sermonis s1unafei/a| dixeris pro Supremo aulae Mareschallo, Einen Ober-Hof-Marschall, Supremus aulae Praefectus; item negotia aulae summi Praefecti titulo moderari, Oberhofmarschall seyn, Schurzfl. Ep. 315. et Ep. Arcan. 47. In aula Imperatorum Romanorum olim vocabatur Praefectus Praetorii.

Ac pro Supremo campi Mareschalla, Einen General-Feldmarschall, Lat. dixeris Supremus castrorum Praefectus; et pro Supremi campi Mareschalli Locumtenente, Einen General-Feld-Marschall-Lieutenant, Lat. dixeris Supremi castrovum Praefecti Vicarius.

Dux pompae, sollemnis, it. Designator s. Caduceator pompae regendae ac deducendae, Ein Marschall bey Solennitaten; Dux pompae funebris, Ein Marschall bey einem Leichenzuge, oder Leichenprocession.

MARTYR et MARTYRIVM vocabula Ecclesiastica occurrentia apud Prudentium, Hieronymum, Augustinum, alios. Priori vocabulo utitur etiam Marcellinus.

Si vis perifra/zein, genio linguae Latinae accommodatius dixeris, testis veritatem Christianam morte suâ confirmans; qui mortem pro veritate coelesti oppetit, qui pro Christo extrema supplicia patitur; qui sanguine suo testatur de veritate religionis Christianae; item mors pro veritate religionis Christianae obeunda; supplicium de innocente Christiano sumtum vel sumendum; cruciatus, quos perferre coguntur testes Iesu Christi; indignissima ista mors, qua abripiuntur vel adficiuntur fideles Christi testes. Cell. C. P. 273.

+ Martyrium nuncupatum etiam est templum aliquod, ubi martyris cujusdam ossa condita sunt, speciatim templum Constantini in re urrectionis Dominicae loco positum. Vide Henrici Valesii Epistolam ad amicum, Commentariis Eusebianis subjectam.

MASTICARE Kauen, Theodorus, antiquus Medicus, Apulejus, et Macer, incertae aetatis, at non antiquissimae, scriptor: magis Latine, mandere; manducare; cibum mandere; cibum dentibus terere; frangere, conficere.

* Commasticare idem Macer; Masticatio autem Coel. Aurel. habet. Borrich. in Voss. 161. Cell. Antib. 65. C. P. 310.

MATRICVLA i. e. nominum indiculus sive catalogus in Academiis codex, in quem referuntur nomina omnium Academicis studiis operam dare cupientium: cui quum inscribuntur, dicuntur barbare immatriculari i. e. ut Vlpianus L. 45. ad edictum loquitur, in numeros referri. Vegetius et Codex Iustinianeus, it. Modestus de Voc. Rei Milit. initio, hoc

matriculae vocabulum habent. Ceterum non antiquissimum esse, etiam Stewechius adnotavit ad Vegetium; qui et monet, pro eo, veteres fere album dixisse. Cell. Antib. 65. C. P. 222.

* Testimonium illud, quo probas, te civibus adscriptum esse, cum veteribus dixeris formulam censendi; et, speciatim ad Academias relatum, cum aliis, testimonium publice datum s. publico nomine editum de impetrate jure Academico, Die Matrical.

MATRVELIS i. e. ex matris fratre natus Pandectae et Aur. Victor: usitatius et rectius cum veteribus pro eo dixeris, amitinus, penutl. prud.

* Satis interim a)nalo/gws2 formatum est ad modum tou= patruelis i. e. ex patris fratre natus.

MAXIMA ae, Substantive, Philosophius usitatum; sed barbarum: multoque magis brocardicum, quod his idem notat, scil. quod Latine dicitur axioma, regula, canon. Voss. de Vit. 137. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 66. C. P. 361.

* Brocardicum vocabulum medii aevi est; unde Galli habent suum Brocard. i. e. Scomma, convicium cum sale conjunctum.

* Mechanicus enim est faber eorum operum, quae ingenio simul ac manibus perficiuntur, a mhxana/omai, machinor vel excogito. Hinc abusu vulgari admodum contaminatur hoc vocabulum, quod hodie ad illiberalia fere opificia et sellularias artes detruditur. Operâ quidem manuum in mechanicis opus; sed magis ingenio est; ut ex Aristotelis mechanicis ac Vitruvio liquet, unde ingeniaries, barbare licet, hodie appellant, Die Ingenieurs. Suetonius Vespas. cap. 18. mechanicum vocat, qui grandes columnas exiguâ impensâ perducere in Capitolium pollicebatur. Conf. Parei Lex. Crit. p. 724.

Quin etiam Adjective usurpatur, ut ars mechanica, quae et mechanice, es, appellatur i. e. ars conficiendi ingeniosas fabricas, mhxanikh\, Plutarcho etiam o\rxanikh\ dicta. Voss. de Vit. 148. et de Scientiis Mathem. p. 264. Cell. Antib. 203. C. P. 378. Borrich. Cogit. 31.

MEDIARE habet Apicius quatenus nimirum idem est, ac medium dissecare. Palladius usurpat etiam intransitive mediante Iunio id est, medio Iunio. Verum pro intervenire seu personam sequestris vel conciliatoris agere v. g. mediante hoc vel illo, mediante Deo i. e. favente Deo, benignis fatis; it mediantibus donis id est, ope, beneficio donorum; vehementer barbare. Borrich. in Voss. 162. Schor. Phras. ad voc. Intercedo. Cell. Antib. 204. C. P. 379.

MEDIATVS v. gr. Mediata causa i. e. remotior et magis universalis, Graec. e)/mmes1os2; item

MEDIATE i. e. interveniente alio interventu alicujus: quamvis, quod suo loco jam supra indicatum est, immediate occurrere apud Gellium quibusdam videatur. Cell. Antib. 204. C. P. 379.

MEDIATOR Graece mes1i/ths2, quatenus est vocabulum Theologicum, usurpant scriptores Ecclesiasti, Prudentius, Ambrosius, Augustinus: et sane vocabulum significantissimum est ad personam Christi applicatum, utpote quo non solum ejus officium, sed etiam duae naturae innuuntur. Tertullianus quidem de Resurrect. Carn. cap. 51. exprimit per sequestrem Dei atque hominum: sed elegantioris hujus locutionis tamen non ea vis et potestas, ac tou= mediator, est.

Quatenus in argumento civili hodie increbuit, de eo ne qualiscumque quidem auctoritas apparet. Schorus in Phrasibus: Intercessionis et intercessoris, inquit, nomine vulgus nunc ea notat, quae Romani vocabulis deprecatione et deprecatore: hoc etiam barbari per mediatorem dicunt, quod vocabulum Latini ignorarunt; qui vero sunt tamquam medii inter duos, deferunt et referunt mandata, eos internuntios Latini appellarunt.

Atque haec mediatoris significatio a veteribus exprimitur sequentibus etiam vocibus, quum nempe in ore habent pacificator; conciliator pacis; Interpres; medius v. g. medium sese ingerere, Sich zum Mediateur angeben; qui bello medium sese offert; arbiter; disceptator, de quo supra, suo loco; is, quo auctore, internuntio et interprete pax convenit.

* Mediatrix est apud Alcimum Avitum. Voss. de Vit. 76. Titii Manud. 257. Sciopp. de Stil. Hist. 231. Ol. Borrich. Cogit. 32. Andr. Borrich. Vind. 63. Cell. Antib. 66. C. P. 274.

MEDICINALITER a)nalo/gws2 quidem formatum a medicinalis ut singulariter a singularis, salutariter a salutaris, cet.; at citra auctoritatem idonei scriptoris; dixeris pro eo, ope vel manu

MEDIE i. e. mediocriter utcumque, qualitercumque v. g. nec plane optimi, nec oppido deterrimi sunt, sed quasi medie morati; item, hic medie imperavit id est, neque optime, neque pessime, apud melioris notae scriptores haud occurrit; sed nominatim apud Eutropium, apulejum, Ael. Spartianum, Vlpianum, Lactantium, Iul. Firmicum Maternum. Voss. de Vit. 418. Cell. C. P. 223.

MEDIVM et [] in Plur. MEDIA pro subsidio sumtu, adjumento, facultatibus, instrumento, ratione, viâ, Germ. Mittel, v. g. media studiorum; media salutis, Apulejus dixit: ceterum minus probum est.

* Medius enim semper est Adjectivum; et quando absolute ponitur in Genere Neutro, mediam rem Graecorum imitatione designat, v. g. proferre aliquid in medium; medio tutissimus ibis; medium tenuere beati; a medio ad summum. Cell. Antib. 205. C. P. 380.

Capitolinus in Pio Fin. c. 4. usurpat etiam medium pro dimidia parte, Die Halbscheid. Ad quem locum Casaubonus: Nove, inquit, medium pro alicujus dimidio.

MELIORARE in Pandectis et a postremis scriptoribus crebro usurpatur, et quidem notione fere Physicâ: magis Latine dixeris, meliorem facere; melius reddere; in melius referre; et sensu morali, quo apud barbaros hodie insuper increbuit, emendare; a vitiis revocare ad virtutem; exulceratam alicujus mentem revocare ad sanitatem; et notione intransitivâ, quâ similiter apud non nullos increbuit, se recipere ad meliorem frugem; redire in viam; resipiscere; ad saniorem mentem redire. Cell. Antib. 67. C. P. 223.

MEMBRANOSVS i. e. similitudinem habens membranae Pergamenmässig, das wie Pergamen aussiehet v. g. pars corporis membranosa, Medicorum filii habent; at citra auctoritatem veterum: Plinius Lib. 16. c. 31. pro eo suppeditat membranaceus.

MEMORARE pro memoriae aliquid infigere memoriae aliquid mandare, citra auctoritatem veterum dici, Latinitatis curiosi censores existimant; quibus refragari non ausim, licet Festus diserte pronuntiet, quod memorare significet nunc dicere, nunc memoriae mandare. Nam, quod scimus, apud veteres significat non nisi narrare; narrationem exponere; commemorare; dicere. Cell. Antib. 204.

MEMORIALE Substantive, Ein Handbuch, suspectum: Cicero in Anton. libellus, in quem memoriae causâ aliquid referimus; it. commentarius; Sueton. in Iulio c. 66. memorialis liber.

* Memoriale etiam perperam dicitur pro libello supplici, Ein memorial, eine Supplique; aut pro monumento, Ein Ehrengedächtnis; aut pro pignore amoris, Ein Andenken.

MENSVRABILIS Claudius Mamertinus et Prudentius magis Latine dixeris cum Cicerone, quod sub mensuram cadit.

* Immensurabilis i. e. cujus non datur mensura; cujus mensura non est, occurrit apud Salvianum Non mensurabilis pro eo dicit Prudentius.

Verbum autem mensurare occurrit apud Vegetium: pro quo veteres, metiri; metari; certis finibus terminisque aliquid circumscribere.

Mensuratio autem i. e. mensura; modus mensurae; et Mensurator i. e. decempedator, mensor, metator improbae notae sunt. Cell. Antib. 67. C. P. 310. Voss. de Vit. 739. Borrich. Cogit. 32. Schor. de Phras. ad Voc. Metior.

+ Apud Gellium L. 2. c. 22. pro meridionalem ventum, quod plurimae editiones habent, Salmasius Exercit. Plinian. p. 1248. in optimo libro invenit meridialem: quo. vocabulo utitur etiam Amm. Marcellinus L. 22. c. 34. et Tertullianus de Anima c. 25.

Salmasio insuper l. c. vix Latinum videtur, quia non dicamus meridio, sicut septemtrio, unde septemtrionalis et aquilo, unde aquilonolis: ut adeo terminatio Adjectivi in onalis formari heic per Analogiam non possit.

Vocatur etiam in subsidium pro Adjectivo meridionalis, Lactantius L. 2. c. 9. §. 9. ubi exstet: meridionali plagae. Et sane ita Aldus, Thomasius, Thysius, et auctor novae editionis Cantabrigiensis de anno 1685 vulgarunt; at Th. Spark et Christophorus cellarius pro meridionali ibi tuentur meridianae; et Cellarius addit, codices manu exaratos ita habere.

Meridianus heic praeferri debet, utpote quod optimae notae est, apud Plinium, Suetonium aliosque occurrens. Cell. Antib. 67. C. P. 311. Voss. de Vit. 70. Borrich. Cogit. 32.

* Et Composita etiam antemeridianus et pomeridianus seu postmeridianus, ipsum Ciceronem pro auctore habent.

A meridialis, quod paullo deterioris notae est, descendit antemeridtalio, apud Marcianum Capellam L. 6. occurrens.

METHODICE Adverbialiter suspectum: Lat. ratione et viâ; certo quodam docendi ordine; Plin. Lib. 6. Ep. 22. agere carptim et kata\ kefa/laia, Ordentlich eine Sache abhandeln.

* Substantive pro parte Grammatices rationem loquendi complectente, est apud Quintilianum L. 1. c. 15. Methadicae autem huic opponitur Exegetice, quae vocum significationes exponit, ac Lexicis, quae proinde veteribus Exegetica dicta sunt, traditur. Sed Exegetice quidem pars est Grammaticae a(plw=s2 ita dictae: ac non artis Grammaticae; quia ars tota in praeceptis comsistit.

Adjectivum autem methodicus i. e. certae cuidam adsuetus methodo bonum ordinem docede observans, habet Celsus in Prooem. formatum a methodus i. e. via compendiaria docendi, quod vocabulum Graecorum est.

METITVS SVM a metior Ich messe, pro mensus sum, Vlpianus in Pandectis et Paullinus ad Auson.

+ Tribuitur etiam Lactantio Div. Instit. L. 7. c. 14. n. 13. sed meliores libri pro metitus est, habent molitus est: atque ita etiam edidit Cellarius.

Etiam dimetitus Compositum a dimetior, pro dimensus, non nulli Ciceroni tribuunt: ubi tamen accuratiores libri pro dimetitus habent dimetatus. Interim demetitus sine controversia exstat apud Frontin. de Colon. p. 120. v. Schwarzu Gr. Lat. p. 337. Parei Lex. Crit. p. 362. Titii Manud. 259. Ol. Borrichius pro Voss. adversus Sciopp. p. 273. Valla L. 4. c. 43. Goclen. Obs. 25. Voss. de Vit 105.

* Hae autem formationes insolentes sunt, et propterea notandae; non imitandae, quum praesertim apud optimos scriptores non occurrant, qui a mitior et dimetior semper faciunt Praeteritum mensus sum, dimensus sum.

MILLEARTIFEX Ein Tausendkünstler, Latinorum nemo habet: Graecis dicitur o( muriotexni/ths2, o( murio/texnos2; Lat. narus seu peritus artium variarum; usu variorum artificiorum exercitatus; vel, quemadmodum fere in deteriorem partem sumitur, qui ad celandum id, quod improbe factum, artificitum quoddam excogitare potest, Cic. Lib. 9. Ep. 16; it. improbissimus machinator omnium scelerum,, Cic. in Catil. qualem vulgo cacodemonem vocant. Goclen. Silv. 40.

MILLENI Distributivum, Ie tausend; item MILLENARIVS id est quod mille complectitur, Aus tausend bestehend, v. g. numerus milienarius, vocabula in Arithmeticis, necessaria, ceteroquin incertae auctoritatis sunt. Ab Adjectivo millenarius Chronologia format Substantivum suum

MILLENARIVM i. e. tempus mille annorum quod similiter in Latio non occurrit.

* Sunt, qui pro eo usurpant millennium: quod quidem ad Analogiam tw=n biennium, triennium, quadriennium, quinquennium cet. sat bene confictum est; at similiter veterum destituitur suffragio.

+ Probant quidem ex principio Lib. 6. Cic. ad Attic. Accepi tuas Liter as ad quintum milliare Laodiceae: Sed doctissimus quisque Criticorum a. d. quintum Terminalia legunt; idque rectissime.

* Milliarium pro eo frequens et obvium est, praesertim apud posterioris aetatis scriptores, Valerium Maximum, Vellejum, Eutropium, Vlpianum: occurrit etiam apud Plinium L. 10. c. 91.

Vetustiores autem, Cicero ejusque aequales, pro eo M. P. hoc est, mille passus scribebant, aut millia passuum: vel per lapides significant locorum intervalla, ut ex Livio aliisque notum est v. g. uno lapide distamus, Wir wohnen eine Meile von einander; pagus unius lapidis spatio ab urbe abest, Das Dorf liegt eine Meile von der Stadt.

MILLIONEM Mathematici dicunt citra auctoritatem veterum pro decies centena millia, vel millies millena, vel mille xilia/des2: nec in Technicis damnem; quia crebrior millium repetitio et auribus molestiam parit, et rebus obscuritatem.

MINABILITER Bedrohlich, sine idoneo scriptore: veteres minaciter; Ovidius etiam minanter. Voss. de Vit. 813.

A minitor autem est minitabiliter; quod Adverbium ex Accio et Pacuvio produxit Nonius cap. 2. n. 546.

MINERALIA i. e. quae ex venis terrae nascuntur Medici habent; sed citra auctoritatem veterum. Est enim

vocabulum barbarum a myne i. e. cuniculus: a quo et Verbum barbarum minare est, i. e. cuniculos agere, Miniren.

+ Vossius de Vit. 246. substituit fossilia; sed, meo quidem judicio, haud satis convenienter. Aquae enim Pyrmontanae sunt minerales; quas tamen nemo dixerit fossiles. Sic plura alia mineralia dantur, quae non sunt illico fossilia. Ita v. g. sal ad mineralia pertinet; at ea propter non ubique fossile est, sed etiam multis in locis non nisi coctile.

MINERVAL l. MINERVALE minus recte pro didactro significat enim proprie id pecuniae, quod pro accessu debetur, Die Introductions-Gebühr.

* Philoxeni Glossae interpretantur minervalicium, s1ustatiko\n, quasi commendaticium; quod nuncupare etiam possis munusculum gratuitum, Ein Honorarium, quod cum didactro nil habet commune. Voss. Etymol.

MINISTERIALIS i. e. minister administer, ministrator, ministratrix; vel, si Adjective ponitur, ad ministerium pertinens, formatum sine suffragio antiquitatis, auctore Vossio de Vit 524. Borrichio Cogit. 32. Cellario Antib. 67.

+ Legisse tamen se hoc vocabulum in Cypriano, testatur Bunemannus Ind. Lat. p. 132.

Est autem vocabulum praecipue medii aevi, quo nihil frequentius in omnibus antiquorum monunmentis, tum nihil obscurius esse, adserit Schaten. Annal. Paderborn. L. 9. ad An. Christi 1187. p. 881

Ex instituto de illustri hoc Iuris Publici argumento peculiaribus libellis egerunt Glafey, Plonnies, et Estor, viri hoc in genere celeberrimi. Fuisse scilicet constat olim ministeriales majores et minores. In illorum censum referebantur Duces, Comites et Dynastae, quia primaria aulae officia curabant: quo honore ut etiam monasteria coruscarent, ipsi fundatores partim ejusmodi munera constituebant, partim ab Abbatibus, aliisque Praesulibus dignitates illae vasallis monasterii conferebantur. Ministeriales minores erant, qui a Principibus, Comitibus et monasteriis, variis rei oeconomicae muneribus praeficiebantur, villis praeponebantur, canones decimasque colligebant, dominis suis in comitatu et mensâ aderant, nec integrum ipsis erat, sine domini consensu matrimonium contrahere.

MINISTERIVM pro ordine Sacerdotali aut Collegio Ministrorum verbi divini, Ecclesiasticae notionis est.

1. Ministri operam, et haud raro honestiorem aliquam operam, sive ossicium, quod praestatur veip. vel etiam interdum, praesertim ap. Poetas, amicis.

2. Apulejus L. 3. de A. A. utitur etiam eo pro ministris; sicut Latini alias solent legationes pro legatis, servitium pro servis, magisterium Pro magistris, cet.

MINISTRISSIMVS Der Premier - Minister, vocabulum satis venerabile, sed eo indutum barbaro habitu, ut vel ipse Codrus extimescat: mitescet, credo, si frontem exporrexerit in toga Romana, substituerisque Primus Statûs Minister s. Primarius Statûs Administer.

MINORARE Tertullianus et Vulgatus Bibliorum Interpres veteres pro eo, diminuere.

* Participium minoratus i. e. diminutus, reperitur etiam in Digestis. Fab. Cell. C. P. 223.

MINORENNIS i. e. qui propter aetatem non dum ex suo ipsius arbitrie agere potest, Minderjährig, vocabulum Iuridicum mediae aetatis.

MINVTARE i. e. minute diffindere, vel minutim comminuere, ut loquitur Columella, In kleine Splitter hacken, klein machen, verbum medii aevi. Voss. dc Vit. 739.

* Formatum a Supino minutum Verbi minuere: unde minutus, minute, minutin, minutatiom i. e. perexigue, vocabula satis Latina.

Minutia, ae, i. e. pars minutissima, Ein klein und nichtswürdiges Stücklein, Seneca Ep. 91. habet.

Minutulus, u(pokoristiko\n, Plautus, Macrobius et Vopiscus: minuties, ei, Die Kleinigkeit, Arnobius et Apulejus: minutio, onis, Die Verkleinerung, Die Minderung, Gellius et Tertullianus: minutal. alis, i. e cibi genus delicatioris ex rebus minutatim concisis, Eine Pastete, zerhackte Speise, Ragout, Lungenmus, Iuvenalis, Martialis et Tertullianus: minutalis v. g. minutalia regna; et minutiloquium Tertullianus.

MIRACVLOSVS i. e. miraculis plenus priscis ignotum: Lat. dixeris pro eo, portentosus; mirabilis; mirandus; prodigiosus; admiratione dignus; quod miraculi instar est; vel aliter pro argumento. Voss. de Vit 525. Borrich. Cogit. 32. Cell. Antib. 68. C. P. 361.

* Adverbium autem miraculose Iohannes Ker in Selectis suis de Lingua Latina observationibus Augustino adscribit; sed locum

MISERICORDITER Lactanctius Hieronymus et Augustinus: magis Latione, secundum misericordiam. Borrich. in Voss. 168. Fab.

Immisericorditer autem est Terentii Adelph. A. 4. Sc. 5. v. 28: Factum a vobis duriter immisericorditerque.

MISSA pro sacrificio isto incruento Vel sacra Coena, Ecclesiasticae notionis est.

+ Quot modis porro accipiatur hoc vocabulum, et quotuplex sit missa, de eo vide I. A. Schmidii Lex. Eccl. Min. p. 116. seqq.

De origine vocis variant scriptores. Quidam Hebraeum Nomen esse putarunt ex Deut. 16. v. 10. ubi vox Missah, quae oblationem significat, reperitur, nollo tamen veterum testimonio suffulti. Alii illud vocabulum deducunt a Graeca voce mu/hs1ist a Verbo mue/w, quod est doceo, instituo, et spiritualiter initio, quasi in terminatione dumtaxat mutatio sit facta. Albaspinaeus missam dici putat a voce Mess, quae in nostris terris significat diem festum seu congregationem; idque ex Capitularibus et conciliis Franciae probare vult. Alii missae vocabulum potius a mittende dictum volunt, idque vel propter bona a populo missa, vel propter transmissionem precum ad Deum per ministerium Sacerdotis, vel propter dimissionem, vel catechumenorum dumtaxat, vel totius populi, sollemni formulâ: Ite, missa est! factam.

Iudice Reimmanno Hist. Voc. L. L. p. 77. vocabuli hujus aatales incidunt in Saeculum IV. post C. N.

* Latine dixeris, sacrum piaculare facere, Messe halten, Liv L. 39. c. 21; it. Agere inferias alicujus; expiare manes defunctorum; rem divinam facere pro animabus l. animis mortuorum, Seelmesse halten. Pro Missa animarum, dicas Funebre sacrum.

MISSALE Das Messbuch, vocabulum Ecclesiasticum, in Ecclesia Romana denotans illum librum, in quo continetur missarum officium: Goclen. Observ. 439. Pro eo substituit, liber sacer; liber ritualis; liber liturgiae.

+ A Zacharia Pontifice primum hic liber compositus; deinde a Gregorio M. in meliorem formam redactus, qui etiam illi sacramenterii, seu libri sacramentorum titulum imposuit. Iussu Concilii Tridentini fuit correctus una cum aliis libris.

MISSIONARIVS i. e. vir ablegatus cum bona spe fidei Christianae in terris infidelium propagandae, vocabulum Ecclesiasticum, nove confictum.

MISSIVA i. e. tabella vel codicilli arculae ideo inclusi ut summa vel argumentum eorum cum collegis eo tutius communicetur, similiter nove cusum est, a Supino missum, quia mittitur per famulum seu ministrum quemdam ad singulos ordine collegas.

MOBILIA Die Mobilien, bewegliche Güter, ICtorum recentiorum est: Latine dixeris, ea bona seu posse ssiones, quae moveri possunt, Nepos Themist. c. 2.; supellex; reculae.

MODERNVS Was zu unsern Zeiten sich hervor thut, was nach der heutigen Mode schmecket. v. g. status modernus, moderni scriptores. Cassiodorus, et Iornandes, nec non Priscianus: veteres pro eo habent, hodiernus, recentior, junior; nostrae aetatis; qui nunc sunt; ut nune est; ut nunc sit; nostri temporis; nostro tempori accommodatus; novis moribus nostris conveniens. Voss. de Vit. 76. et 528. Borrich. Cogit. 32. Barthius ad Briton. 595. Goclen. Obs. 440. Steph. Expost. 343. Cell. Antib. 68. C. P. 312.

* Modice enim idem est, quod sussicienter, mediocriter, vel moderme, et modicus idem, quod mediocris, sufficiens, vel moderatus. Nec obstat, quod Cicero Parad. 6. c. 2. dicat pecunia modica, quum id vi eunafei/as2 ibi notet pecuniom, quae satis sit habenti, qua quis vivere contentus possit, quae sufficiens sit, quae sufficiat, Was hinlänglich, was suffisant ist.

Atque ita explicari etiam possunt omnia illa exempla, quae Vorstins pro notione pusilli et exigui adfert. Voss. de Vit. 162 Schor. Thes. Cic. Erasm. in Vall. 202. et 208. Vorst de Lat. Mar. Susp. 23.

Suffragatur etiam Gellins, Lib. 12. c. 13. ita seribens: Modice est cum modo; intra modum, minus.

MODIFICARE vel MODIFICARI i. e. modum constituere vel facere sive ad modum aliquem restringere, Apulejus extrem. Florid.

* Participium autem modificatus exstat apud Ciceronem, qui in Part. Orat. c. 5. ait:

Verba modificata ab Oratore, et inflexa quodammodo, Worte, die von dem Redner mit dem gehörigen Tono sind hevorgebracht worden.

Apud Senecam quoque Epist. 88. post principium est versuum lex ac modificatio Modificator, Ein Musicant, exstat in Apulejo Florid. de Antigenida. Voss. de Vit 740.

MODVS et NVMERVS Latinis significant quod barbari Musici tactum, aut mensuram in cantu, concordantiam, convenientiam, praeterea verbis satis Latinis, sed minus eleganter ipsum cantum et concentum vocant. Schor. de Phras.

* Concordantia, ae, prorsus barbarum est, ut supra jam suo loco dictum: tactus autem, Mensura et convenientia, satis quidem proba sunt; sed huic Musicorum notioni ab Latinis non accommodantur.

Notabis heic locutiones: Cic Extra modum vox absona est, Wenn die Rede nicht mit dem gehörigen Tono versehen wird. so verliert sie alle Lebhaftigkeit; Ter. modos facere; Evanthius Prolegom, in Terent. modis canticum temperare; Tertull. canticum musicis notis expedire, Componiren, Melodeyen zum Texte machen.

MOLENDINVM i. e. domu ubi molitur Vel ipsa mola, Bernhardus Ep. 8. habet; ceteroquin veteribus ignotum fuit. Voss. de Vit 529. Fab.

MOMENTALITER Im Augenblicke, Prudentius aliquoties et Fulgentius: magis Latine, momento; momento temporis; puncto temporis; confestim. Borrich. in Voss. 169. Cell. Antib. 68. C. P. 312.

MOMENTANEVS v. g. Momentaneum est quod delectat; aeternum, quod eruciat, Tertullianus, Fulgentius, Ambrosius et antiqua inscriptio Gruteri rectius dixeris, momento temporis durans; quod unius momenti est; brevissimus: fugacissimus.

* Momentarius Apulejus et Ambrosius habet. Borrich. in Voss. 170. Cell. Antib. 68. C. P. 224.

Momentosus autem aliud Adjectivum est, aliamque adfert notionem, vem magni momenti esse significans, Germ. Wichtig. von Importance, et apud Quintilianum exltar.

MONACHVS et MONASTERIVM vocabula Ecclesiastica sunt quorum natales incidunt in Saec. IV. Vid. Gebh. Theod. Meieri Hist. Relig. p. 58.

Elegantius multo sibi loqui videntur, qui dicunt v. g. homines, qui S. Dominici instituta prositentur, Dominicaner - Monche; Collegium sodalium S. Francisci, Ein Franciscaner-Kloster.

* Monacha, Eine Nonne; monachicus, monasticus, monasterialis, et monachium, Das Kloster-Leben, der Kloster-Stand, eodem censu sunt.

MONETARIVS Ein Münzmeister, Codex Theodos. non semel. Vopiscus, Iul. Firmicus, Eutropius, et Cassiodorum magis Latine dixeris, monetae cudendae praepositus; et ex inscript. apud Gruterum p. 74. n. 1. officinator monetae.

* A Graeco profectum vocabulum est. Suidas enim: *monhta/rioi, o(i peri\ to\ no/mis1ma texni/tai.

Puto, veteres potius monetales vocassent: quomode dixere Triumviros monetales.

* Cicere ad Attie. Lib. 10. Ep. 11. extr. monetalem dicit, vel Triumvirum monetalem, vel nimium nummorum amatorem. Apulejus Met. L. 7. dicit aurum monetale. Voss. de Vit. 350. seq.

MONIALIS Eine Nonne; Eine Kloster-Iungfer, vocabulum Ecelesiasticum medii aevi: Lat. quae, virginitate in perpetuum votâ, se dicavit Christo; virgo Christo dicata. Voss. de Vit. 158. et 351 Henr. Steph. Expost. 324.

+ Sunt etiam, qui substituunt virgo Vestalis: sed haec locutio ethnicismum sapit.

MONOCVLVS Ein Einäugiger, vocabulum hybridum; quo tamen saepe utitur Iul. Firmicus: Graece est mono/fqalmos2; Latine cum Plauto aliisque, unoculus; cum Martiale, defioculus; iterum cum Plauto, cocles: unde Horatius Cocles apud Livium Lib. 10. c. 10.; passim vero luscus; cum Plinio Lib. 11. Histor. Nat. c. 37. altero lumine vel oculo orbus; altero oculo captus. Voss. de Vit. 79. Goclen. Lib. 3. Controv. Grammat. Problem. 29. Borrich. in Voss. 171. Cell. Antib. 68. C. P. 312.

MONSTRVOSITAS i. e. inusitata forma monstrosa forma; partus monstrosus; monstri aliquid; monstro simile, barbarum. Sciopp. de Stil. Hist. 181.

MORALITAS i. e. morum conditio mores bene maleve compositi; disciplina justi et recti, Macrobius. Borrich. in Voss. 171.

* Pro moralitate Sabbati, magis Latine dixeris disciplina ejus, quod facere et omittere deceat die Sabbati.

Moralter Adverbium, Ambrosius Serm. 1. in in Nativ. Christi Tom. 5. p. 11. habet. Adjectivum autem moralis notae opeimae est.

MORITVRTO Ich sterbe täglich, Mich verlanget nach einem seligen Ende, Verbum est, quo Ciceronem usum, testis est S. Augustinus in Grammat. de Verbis Meditativis agens. Schotti Nod. Cic. 5. c. 17. Sciopp. de Stil. Hist. 181

Malim tamen abstinere hoc Verbo, et pro eo dicere, vasa colligo; morti me sisto quotidie, ne me imparatum inveniat; Plin. Iun. aetas ingravescens receptui me canere jubet.

MOROSVS pro moram adferens faciens, nectens, trahens, Einer, der immer Zeit genug hat, barbare. Sciopp. de Stil. Hist. 184. 193.

* Pro homine anxio et difficili, pro homine intractabili, pro eo, qui moribus est difficilibus et fastidiosis, pro eo, qui nimis exacte, nimisque ad unguem fieri omnia postulat, ut aliquando de eo indignetur, bonae notae est.

MORSELLVS i. e. bucca Ein Mundbissen, vel buccella, Ein Bisslein, seu tale quid, quod morsu unico comedimus, vocabulum medii aevi, quod medici hodie et Pharmacopoei frequentant. Vossius de Vit. 532. Borrich. Cogit. 32.

MORTIFICARE Verbum Biblicum quo jam tum suo tempore Tertullianus usus est: Latine dixeris pro eo, morti addicere; enecare; occidere; adfligere; coercere innatas libidines; omni supplicio excruciare; vel aliter, prout argumentum feret. Voss. de Vit. 741. Borrich. Cogitat. 32. Celler. Antib. 69. C. P. 287.

* Mortificatio idem Tertullianus, et Hieronymus; et Participium mortificatus, Prudentius habet. Pro Mortificatione, magis Lat. dixeris occisio; occidio; internecio; adflictio; castigatio; coercitio; vel aliter pro argumento.

Mortificus est Val. Maximi L. 5. c. 6. n. 1. mortifico vulnere, ut Cantelius, et alii quidam legunt: at Vorstius legit mortifero. Habet tamen Tertullianus 4. Poem. advers. Marc. cap. 5. mortisicus cibus.

MOSQVETA vel MVSQVETTA Eine Musquete, barbarum vocabulum et novum, novae rei impositum; quod ab ipso Iusto Lipsio Lib. 5. de Militia Rom. usurpatum et retentum fuit. Boxhornius in Hist. Bred. p. 104. vocat illud tormentum minus; alii sclopetum minus vel sclopum minorem; alii fistulam ferream.

* Sclopetum sane mnium optime quadrare huc videtur. Hinc locutiones: Sclopetum pulvere nitrato et glande onerare, Eine Musquete laden: sclopetum pulvere nitrato et glande plumbed fartum exonerare, Eine geladene Musquete los schiessen.

Einen Musquetier Latine dixeris levis armaturae peditem, s. militem manipularem et gregarium; et cum Sueton. Vitell. c. 7. militem caligatum.

MOTIVA Ein Bewegungsgrund, barbarum: Lat. ratio movens; ratio, quâ inducti vel adducti hoc vel illud adgredi instituimus.

MVCCINIVM i. e. linteolum quo muccum narium rapimus, quo muccus excipitur, Ein Schnupftuch, vocabulum est, quo Arnobius utitur. Nec video, quomodo aptius vocare possis. Nam strophium seustrophiolum, prout Erasmus appellat, aliud sonat: nempe fascia erat, qua feminae coercerent papillarum tumorem, Nec sudarii vocabulum satis idoneum; licet muccinio, dum mundum est, sudorem etiam abstergamus; quemadmodum existimat Voss. de Vit. Serm. pag. 534: cui tamen reclamat Martialis Lib. z. Epigr. 60, unde liquet, sudarium non tantum sudori abstergendo, sed etiam aliis sordibus excipiendis inservire. Reticulum, quod Cicero 7. in Verr. c. 2. habet, et non nulli heic substituunt, quaedam omnino fascia est, ad formam retis facta, qua aliquid continetur, nec nisi per inusitatam quamdam Metonymiam huc trahi videtur posse.

MVCILAGO et MVCILAGINOSVS Germ. Sämmig, v. g. glandulae mucilaginosae; jusculum vel semen mucilaginosum, cet. a Medicis in Pharmaceutice et Anatomicis saepe adhibentur; sed citra suffragium antiquitatis: Celso Lib. 3. c. 6. dicitur aqua mulsa, cui aliquid adjici potest, ex eodem tamen genere materiae, vel olus, vel conchylium, vel pomum; item Lib. 5. c. 26. Liquor modice crassus, non glutinosus.

MVLIVS ii, pro mulio, onis, Ein Mauleseltreiber, dici putavit Calepinus; quem secuti sunt alii. Nempe decepti fuere Horatii loco Lib. 2. Serm. Sat. 7. v.

35. ubi, ut ex veteribus libris constat, et nunc ubique ad eorum normam immutatum in recentioribus editionibus est, aliter legi debet. Voss. de Vit. 60. Borrich. Cogit. 32.

MVLTIPLICITER Gr. polutro/pws2. Auf mancherley Weise, Adverbium Gellii: malim cum Lucretio, Plauto et Cicerone, multimodis, item varie.

+ Nempe cum decepit corruptus Ciceronis locus ad Attic. L. 11. Ep. 2. in editione Badii Ascensii, ut puram putam Ciceronianam vocem usurpare neutiquam reformidaret. Sed pro multissimis, legi debet multis meis: ut meliores editiones comprobant, et Henricus quoque Stephanus censet in Pseudo - Cicerone suo.

Latini plane ignorant hunc Superlativum, et pro eo habent plurimus. Vossii de Analog. Lib. 2. c. 24. p. 362. Ioh. Petri Titii Manud. 409.

MVLTOTIES vulgatum quidem sed barbarum, aut certe semibarbarum est. Habetur enim hoc vocabulum in Epitome Liviana: in qua vero se alia offerunt notae non bonae: est enim non ipsius Livii, sed Hadriani aevo superaddita.

+ Hanc Aldus, Schefferus, Frobenius, Gryphius, suo saeculo ita excuderunt, ut Libro 57. scripserint: multoties contra hostium eruptiones feliciter pugnavit. Contra jam tum a Sigonio ita adnotatum est: vet. Lib. Saepe adversus irruptiones hostium; quod saepe pro multoties, Gruterus, Blancardus, uterque Gronovius, et accuratissimus quisque editorum expresserunt. Habet autem praeterea, et quidem sine controversia interpres Novellarum Iustiniani Constitutionum, quisquis ille est, et cujuscumque aetatis; videtur autem non novus esse.

Praeferendum tamen cum veteribus, saepe, saepius, saepenumero, crebro, frequenter, idemtidem. Voss. de Vit. 109. et 815. Sciopp. Grammat. Philos. 20. de Stil. Hist. 218. 222. Borrich. Cogitat. 32. Cellar. Antib. 69. C. P. 312.

MVNDANVS quatenus respicit genus humanum, vel res humanas, item quatenus ponitur pro vilis, vanus, profanus, caducus, periturus, pertinet ad Latinitatem Ecclesiasticam; quo sensu Prudentius, Tertullianus. Ambrosius, Sidonius Apollinaris, et Sulpitius Severus, etiam Adjectivum mundialis usurpant.

* Ceterum ipse Cicero vocabulo mundani utitur, quando interpretatur Socraticum kos1mopoli/thn; sed usurpat, non ut Possessivum, verum ut Gentile: Vnde, inquiens, interrogatus Philosophus Socrates, cujas esset? mundanum se esse respondit.

Avieno in Arateis idem est, ac coelestis, quatenus mundus interdum coelum dicitur. Vosl. de Vit. 535. Borrich. in Voss. 172. Cell. C. P. 275. seq.

MVNDVS quando impiorum colluviem turbam et colluvionem impiorum, improbitatem atque vitia significat, videtur notionis tantum esse Ecclesiasticae: pro genere autem, seu grege humano, dixerunt non tantum scriptores Ecclesiastici; sed etiam similiter fere extra Ecclesiam Seneca, Curtius, Silius Italicus, Claudianus, et Lucanus saepe; licet proclive ad fidem sit, Ecclesiasticos non tam horum imitatione, quam Scripturae S. consuetudine istam notionem huic vocabulo addidisse.

* De reliquo mundus Latinis significat ornatum, it. universi systema, it coelum. Ol. Borrichius Analect. 42. seq. Andr. Borrichius Append. 157. seqq. it. Vindic. L. L. 134. Cell. Antib. 205. C. P. 275. Diseuss. Append. 65. seqq. Kappius ad Iensium 25.

MVSCVLARIS v. g. motus fabrica, cet. Medicorum est; at sine auctoritate veterum: Celsus Lib. 4. c. 1. et Lib. 5. c. 20. it. Columella Lib. 6. cap. penult. Pro eo habet, musculosus.

MVSICALIS e, Adjectivum nove confictum: Latini non nisi musicus, ae, um, agnoscunt.

* In eumdem censum venit et Adverbium hinc formatum musicaliter; pro quo Lat. dixeris, suavi quodam concentu Musico.

MVSSITANTER Adverbium posteriorum saeculorum est Latin. susurrando; leni obscurâque voce.

* Mussitare vero Terentius habet Adelph. A. 2. Sc. 1. extr. Accipiunda et mussitanda injuria adolescentum est h. e. dissimulanda tacendo; Man muss es verbeissen; in sich fressen; gedenken, als hätte einen ein Hund gebissen: Confer Donat. ad h. l. Descendit autem a Primitivo mussare i. e. haesitare, tergiversari, mutire, et pauca vel nihil propemodum, certe nihil diserte et clare prologui, Mummeln, wenn man stutzt, nicht mit der Sprache heraus will. v. g. Plin. L. 7. Ep. 1: Quum mussantes Medicos repente vidissem, cansam requisivi, Da die Aerzte die Köpfe

Mussatio occurrit apud Ammianum Marcellinum; mussitatio apud Apulejum; mussitator apud Vulgatum Bibliorum Interpretem. Voss. de Vit. 813.

MVTARE volunt quidam esse idem quod Latine dicitur commodare; mutuum dare; German Iemanden etwas borgen oder leihen, notione transitivâ: unde triti versiculi:

Mutuo dic dantis; sed mutuor accipientis. Mutuor heu! pauper, cui dives mutuat aurum.

Ita nempe inculcant Auson. Popma, Valla Eleg. Lib. 5. c. 25. Goclen. Observ. p. 38. 334. et 351.

Verum minus recte ita usurpatur: est enim mutuare idem, quod mutuari, vel mutuum aliquid sumere, Von jemanden etwas borgen oder leihen, notione intransitivâ. Voss. de Vit. 157. Borrich. Cogit. 32. et 174.

NASALIS e, v. g. ductus nasalis; pulvis nasalis, Medici dicunt; at citra auctoritatem veterum.

Nullum a nase Adjectivum formatur ejusmodi notionis: hinc per circumscriptionem id efferendum v. g. ductus in nares vel in naribus; pulvis ad sternutamenta movenda, ad sternutamenta excitanda, ad sternutamenta evocanda idoneus. Sternutamentum etiam Plinio Lib. 25. cap. 13. ipsum medicamentum, sternutamentum movens, vocatur.

Nasale, is, Substantive, Fabro ad voc. Errhinum est Ein Nasenzäpfgen; sed, quod a scientissimo Medico habemus, sine ullo veterum ac recentiorum Medicorum suffragio. Vocant autem id errhinum, mediâ longâ, item pinnulas narium.

NATIVITAS inscriptio vetus apud Gruterum Vlpianus, Minucius Felix, Tertullianus: Cicero, et elegantissimus quisque, ortus; dies natalis, velk natalis a(plw=s2; it in Plurali, natales.

NAVFRAGARE et D eponentaliter NAVFRAGARI Petronii Fragmentum Tragurianum Vulgatus Interpres, Augustinus, Cyprianus, Sidonius Apollinaris, Salvianus, et Paullinus: veteres pro eo, navem frangere; naufragium facere; naufragio interire. Fab. Voss. de Vit. 742. Borrich. Cogitat. 175.

* Naufragus, pro quo Poetae etiam dicunt navifragus; et naufragium, cujus eleganti metaphorâ Cicero dicit naufragium rei familiaris, fortunarum, cet. optimae notae sunt.

Naufragalis autem i. e. naufragus, Marcianus Capella; et naufragiosus i. e. naufragium efficiens, v. g. naufragiosum pelagus, Claudianus Mamertus et Sidonius habet. Voss. de Vit. 539.

NECESSITARE id est necessitatem imponere, vel necessitatem adferre; cegere, Philosophorum est, quorum axioma: Astra inclinant, non necessitant; vel in primis celebratur: ceterum minus Latinum. Voss. de Vit. 742. Cell. Antib. 70. C. P. 361.

* Dicunt etiam barbari Necessitare puellam; pro quo Latini, Inferre vel adferre vim puellae, Virginem vi stuprare.

NEGATIVVS v. gr. propositio negativa particula negativa, Cajus Lib. 237. de Verborum Significat. unde etiam mutuati sunt Philosophi recentiores: veterres pro eo habent, negans, vim negandi habens, Fab. Voss. de Vit. 366. Schor. de Phras. ad voc. Negantia.

NEGATIVE Adverbium, natum etiam est in Dialecticorum scholis: pro quo Latine dixeris, per modum negandi; Graece kat) a)/rs1in.

NEOTERICVS Aurel. Victor et Claudianus Mamertus: probatiora sunt, recentior, junior.

* Sed Adverbium neoterice, ut rarum et singulare, in Ascon. Pediani Comment. in Divin. Verr. observamus. Steph. Expost. 343. Borrich. Cogit. 280. Cell. Antib. 264. Conf. Sect. 2. Neoterice.

NEVTRALLS pro eo qui medius est, et neutrius partis studiosus; qui otiosus est; qui quietus est; qui medium se gerit, Liv. Lib. 2. c. 27: qui neutri dissidentium parti adjungitur; neutri parti in bellis aut contentionibus gerendis addictus, barbarum est. Voss. de Vit. 149. Sciopp. de Stil. Hist. 86. Obs. L. L. 113. Schor. de Phraf. ad voc. Medius. Borrich. Cogit. 32. Cell. Antib. 70. C. P. 121.

* Neutralitas, Germ. Die Vnpartheilichkeit, qua animus a partium studio alienus est, eodem venit censu. Voss. de Vit. 539.

Ceterum Nomen Neutrale, et Verba Neutralia, Quintiliani sunt, aliorumque Grammaticorum: item Neutraliter Grammaticorum Adverbium est v. g. hoc Nomen, hoc Verbum Neutraliter dicitur, occurrens apud Charisium Lib. 1. p. 55. ed. Putsch.

NIGREDO Die Schwarze, Die schwarze Gestalt, ex semibarbaro Iornandis saeculo originem habere, Vossius de Vit. 66. putat: sed jam Antoninorum tempore in usu fuisse, ex Apulejo, qui hoc vocabulo utitur, constat. Occurrit etiam apud Marcianum Capellam et Marcellum Empiricum. Pro eo Pacuvius et Celsus habent, nigror; idem Celsus et Plinius nigrities; idem Plinius, nigritudo. Sciopp. Grammat. Philos. 180. Borrich. Cogit 32. et 225. Cell. Antib. 122. C. P. 151. Conf. supra Albedo.

NIGROMANTIAM dixerunt medio aevo pro necromantia Gr. nekromantei/a|. Ita litteras corruperunt etymi Graeci ignara saecula, et proinde perperam reddiderunt Germanice Die schwarze Kunst.

* At vocabulum Graecum proprie notat vaticinationem e mortuis; quomodo et nekromanteu/ein dixere.

+ Dicitur etiam necyomantia, nekuomantei/a i. e. inferorum consultatio: quod quidem divinandi genus sine sanguine, et eo quidem humano, pueri maxime, peragi haud poterat. Vid. Cic. Tusc. 1. cap. 16. Varronem apud Augustinum L. 7. c. 35. et ibi Coqueium p. 707. Lucanum L. 6. v. 710. Statium 4. thebaid. v. 450. Senecam Oedipode v. 150. seqq. it. Heliodorum in Aethiopicis.

Revera diaboli illusio est: hujusmodi enim vaticinationem profitentes mortui nequaquam corpus, sed phantasticam modo imaginem ostentant, vel fingunt aut mentiuntur, quemadmodum ex historia Samuelis clarum est 1 Sam. c. 28. Vid. Voss. de Vit. 49. Borrich. Cogit. 32. Goclen. Controv. 208.

NIHILARE i. e. in nihilum redigere verbum Latio ignotum. Ejusdem quoque commatis est Compositum adnihilare; quod vide supra, suo loco. Voss. de Vit. 742.

NITEDVLA non nullis est idem quod cicindela, insectum istud, quod Graece vocatur lampuri\s2 vel lampouri\s2, noctu lucens, Ein Iohanniswürmchen, Eine Lichtmücke; attamen, ut puto, praeter veterum morem, quibus nitedula, Servio teste, notat muris exigui genus, Eine Feldmaus, mu=n a)rourai=an; quam Salmasius Exerc. Plin. f. 316. seq. vel murem agrestem, vel sciurum interpretatur, ita dictum, non quod niteat, sed quod nitatur in scandendis arboribus. Vnde Cicero pro Sextio cap. 33: Quoniam id etiam fatum civitatis fuit, ut illa ex vepretis extracta nitedula rempublicam conaretur arrodere. Voss. de Vit. 122. et Etymol. f. 343.

NOCTAMBVLVS Medicorum filiis usitatissmum; sed sine ullo antiquitatis suffragio: videtur autem fictum esse ad modum funambuli; quod Terentius habet.

+ Nec ipsi Medici magnopere probant hoc vocabulum eâ nimirum notione, quâ apud ipsos increbuit. Ita enim Sennertus Institut. Medicin L. 2. Part. 3. Sect. 1. cap. 7. p. 316. col. 2: Vulgo, inquit, noctambuli, seu nuktoba/ta, rectius forsan u(pnoba/tai, somnambuli appellantur, qui dormientes, et eo tempore, quo quiescere debebant, ambulant, ac dormientes e lecto surgunt ac vigilantium opera exercent. Id vult nimirum Sennertus, si novum hoc loco vocabulum excudere aequum et fas sit, somnambulus potius dicendum esse, et hoc demum ad statum ejusmodi aegroti hominis propius accedere, quam noctambulus.

NOCTVRNALIS e, v. g. nocturnalis habitatio; nocturnalis cucullus, Eine Nachtmütze, Alcimus Avitus et Sidonius Apollinaris: veteres satis habebant, dicere, nocturnus.

+ Sicut autem sequiori aetate ab aeternus aeternalis; a perpetuus perpetualis, quo tamen jam tum Quintilianus suo tempore, quamvis primus omnium, usus est; a vernus vernalis, quod etiam notione verni s. ejus, quod ad ver pertinet, satis antiquum est, de quo infra suo-loco: ita a nocturnus nocturnalis etiam derivatum tandem fuit. Voss. de Vit 429. Borrich. Cogit. 178.

NOCVMENTVM v. g. Nocumenta documenta, Gr. paqh/mata, maqh/mata, Germ. Mit Schaden wird man klug, pervulgatum, at auctoritate veterum destitutum: Latine dixeris, adflictus, fortuna adversa vel incommoda, offensio, res incommodee. Tit. Man. 268.

+ Porro vicies, tricies, quadragies, quinquagies, sexagies, septuagies, octogies, nonagies, centies, millies; non vicesies l. vigesies, tricesies l. trigesies, quadragesies, quinquagesies, sexagesies, septuagesies, octogesies, nonagesies,

centesies, millesies dicet, cui emendate loquendi cura erit. Voss. de Vit. 107. Erasm. in Vall. 214. Borrich. Adv. Sciopp. 282.

NONNA i. e. virgo sacra Eine Nonne, vocabulum Ecclesiasticum, origine Aegyptiacum, quo uti non reformidat Hieronymus, Latinitatis ceteroquin inter patres observantissimus, ad Eustoch. de Custod. Virgin. Ep. 22. c. 6.

* Aegyptii enim monachos, nonnos; monachas, nonnas vocant. Verisimile est, Aegyptiaca nonnus et nouna esse ab Hebraeo [gap: Greek word] , nin i. e. filius: erant enim nonni filiorum; nonnae filiarum loco. Voss. de Vit. 26. et 263.

+ In Ecclesia deinceps Latina nonnus kat) e)coxh\n dicebatur inter Monachos major vel senior ob reverentiam; et nonna inter Moniales virgo senior aut sacra vidua. V. Reg. S. Benedicti c. 62.

NOTANTER v. g. notanter hoc dico suspectum: dic, consulto id dico; id quod valde notari velim cet. Mechovii Antiphila p. 184.

NOTARIVS pro eo qui cum Cic. Lib. 12. Att. Ep. 19. obsignator testamentorum, vel cum Io. Casp. Posnero Eloq. Acad. p. 642. is. qui perscriptoris Caesarei jura adeptus est, vel cum aliis tabellio publicus, vel cum aliis aliter pro argumento dici potest: novae notionis est.

* Veteribus erat notarius, qui per notas et compendia ceieriter scribebat. Vide Quintil. L. 7. Instit. Orat. c. 2. Brodaeum L. 4. Misc. c. 9. Scaligerum Auson. Lect. L. 2. c. 13. et praecipue Lipsium Cent. 1. ad Belgas Ep. 27.

+ Ab hac notione apud Romanos olim usitatâ primitus transiit in Ecclesiam: ubi munus eorum erat, acta martyrum consignare, Archivorum Ecclesiasticorum esse custodes, fidelium testamenta describere, in conciliis legere et acta in litteras referre, cet. In Ecclesia Romana epistolas Pontificum subscribebant. Notarii Episcoperum erant eorum scribae, qui ut plurimum arcessebantur ex clericorum ordine, et in Ecclesiis alia etiam munia obibant Ecclesiastica. Notarii Regionarii dicti sunt septem notarii Romae, a Clemente P. P. primum instituti. Hi etiam inter cetera populo per urbem publicâ voce indicebant dies proxime futuros processionum, aut ubi missam celebrare pontifex constituisset. Praeterea nomina et numerum baptizatorum Pontifici referebant, ut colligitur ex ordine Romano. Horum numero postea aucto, qui ex septem illis primis fuerunt. Notarii regionarii, vel protonotarii vocati sunt: reliqui notarii simpliciter. Protonotarii Apostolici officium est, notare ea, quae in publicis consistoriis geruntur, et ea, si opus fuerit, in publicam redigere formam. Schmidii Lex. Eccl. p. 145. seq.

NOTORIVS a, um, quamquam non sit antiquae Latinitatis; tamen non solum usurpavit Paullus ICtus, sed etiam Trebellius Pollio, et Apulejus: descendit autem a notor, oris, i. e. qui ignoti notitiam dat, Ein Anzeiger; quo vocabulo Seneca usus est. Latini veteres pro eo dicunt, manifestus, evidens, apertus, res nota, atque apud omnes pervulgata, Eine notorische Sache, Cic. Verr. 2. c. 34. Voss. de Vit. 541. Borrich. in Voss. 180. Cell. Antib. 70.

NOTORIE plane barbarum est Latini pro eo, aperte, manifeste. Voss. de Vit. 814. Borrich. Cogit. 32. Cell. Antib. 70. C. P. 361.

NOVELLAE arum, Substantive, Die Advisen, die Gazetten, die Zeitungen, barbarum: dic, commentarius rerum novarum; ephemerides rerum publice gestarum; litterae publicae, significantes ea, quae proxime notatu digua heic atque illic contigerunt.

* Ceteroquin Adjectivum novellus, a, um, Diminutivum a novus, a, um, v. g. arbor novella, vitis novella, probae notae est. Sic etiam pars Corporis Iuris Novellis, sc. legibus, continetur.

+ Exstat quidem in multis Libris Epitomes Livianae 119; sed Gronovius adnotavit, in MSS. haberi decem et novem.

Classici sane pro novemdecim frequentant undeviginti, decem novem, et cum copula decem et novem.

* Et sic etiam iidem frequentant Ordinale undevicesimus, interdum etiam decimus nonus. Cell. Antib. 124. C. P. 361.

NOVERCARI Wie eine Stiefmutter handeln, zuwider seyn, Sidonius Apollinaris: magis Latine pro eo dixeris, novercae more agere; saevitiam novercae exercere; inique tractare aliquem; adversari alicui; novercali anime in aliquem esse, Treb. Pollio in Herode tyranno. Voss. de Vit. 742. Borrich. Cogit. 32. et 181. Cell. Antib. 70. C. P. 314.

+ Novercari pro saevum et injustum esse, Sidonio usurpari, nemo temere miretur.

Ingenium enim novercarum ita fere solet esse: unde malae, saevae, injustae, sceleratae, terribiles, dirae, tristes, apud Poetas vocantur.

* Novercalis autem Adjectivum est, occurrens apud Tacitum, Senecam et Trebellium Pollionem v. g. odium novercale.

Hinc pro Novercante fortunâ, quod multi dicunt, magis Latine dixeris, Adversante fortumâ, fortunâ minus propitiâ.

NOVITER inscriptio quaedam ap. Gruterum ex Saec. IV. ceu putat veteres pro eo, nove; novâ et inusitatâ ratione.

NVBILOSVS Trübe, wolkig Apulejus Lib. 2. Met. 260: Plinius et Ovidius pro eo, nubilus; Cicero et alii nebulosus.

NVCHA id est cervix, Der Nacke, Medicis frequens: sed barbarum ex infima medii aevi latinitate. Gallis inde la nuque.

NVDIVS SECVNDVS ex Analogia quidem recte se habet sed auctoritate destituitur: dic pro eo, heri.

* Nudius tertius est dies, quae est ultra heri, Ehegestern, vorgestern; et quae ultra hunc, nudius quartus vocatur, Vorehegestern: nec ultra licet progredi, ait Laur. Valla L. 3. c. 30.

Sed fallit Valla, et fallitur in eo, quod dicit, non ultra licere progredi. Plautus enim in Mostell. nudius quartus, et in Trucul. nudius quintus, et in Trin. dicit nudius sextus, Heute secbs Tage; et Cicero bis in Philippic. 5. nudius decimus tertius, Heute dreyzehn Tage, Goclen. Obs. 31. it. 138.

+ Nudius Compositum ex nunc et dies, quasi dicas nunc est dies tertius pro nudius tertius.

* Hinc proverbialiter; Non heri aut nudius tertius, quum de re satis antiqua sermo est; similiter ut Graeci, ou\ xqe\s2 h)\ trw/hn.

NVLLATENVS Cassiodorus et Fulgentius exstat etiam lege 16. Cod. de Testam. Militis: veteres pro eo, neutiquam, nequaquam, minime, minime gentium; nullâ ratione; nullo modo. Voss. de Vit. 109. et 814. Sciopp. de Stil. Hist. 87. et 222. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 266. Borrich. Cogitat. 32. Cell. Antib. 70. C. P. 314.

NVLLITAS v. gr. nullitas sententiae apud ICtos, si sit lata contra leges canonesve, aut si lata sit ab alio, quam a judice, sine idoneo antiquitatis teste: Latine pro eo dixeris, sententia, cui deest sua omnis vis et efficacia.

NVSPIAM Analogiam quidem in uspiam habet sed auctoritate certâ ac legitimâ destituitur.

+ Habent quidem in Gellii Lib. 5. cap. 4. quaedam interque eas ultimae etiam editiones; at veteres non nullae, speciatim illa. quae ob Oiselio procurata est, pro nuspiam legunt uspiam: quam lectionem sensui magis congruere, ait Borrichius Cogit. p. 182.

Tutius ergo dixeris, nusquam. Conf. Sciopp. Infam. Fam. 116. Cell. Antib. 71. C. P. 184.

OBELARE Ein Kreuz wobey machen, am Rande in einer Schrift ein Zeichen hinsetzen, das etwas verwerf???liches anzeiget, fictum a barbaris ad exemplum Graeci o)beli/zein, quod est veru, obelo seu obelisco aliquid notare; quomodo Aristarchus versus, quos non esse Homeri, sed nothos seu spurios putaret, obelisci notâ signabat.

* Scilicet obelus pertinebat ad notas veterum Criticas, in scriptore aliquid improbans aut rejiciens. Contrarium huic erat asteriscus, Ein Sternchen: hinc asterisco aliquid signare vel illustrare, idem est, quod approbare, s. calculum suum adjicere, Dasjenige mit einem Sternchen am Rande bemerken, was wohl und fein gesagt ist.

Latine pro obelare, dixeris expungere, tollere, jugulare, confodere, configere: Horat. de arte Poet. v. 445:

Vir bonus et prudens versus reprebendet inertes, Culpabit duros, incomtis allinet atrum Transverso calamo signum;

vel Graecum o)beli/zein retineatur, exemplo Ciceronis Lib. 9. Ep. 10. ad Dolabellam. Voss. de Vit. 743.

OBFVSCARE i. e. obtenebrare Verdunkeln, Tertullianus Lib. 2. Adv. Marcion. c. 12. et Iustinus: Lib. 12. c. 5; quamlibet apud hunc pro obfuscaretur, aliae editiones legant infuscaretur. Infuscare enim est, quod Cicero, Virgilius, et alii elegantiores pro eo usurpant. Prasch. de Barb. p. 33.

* Simplex Verbum fuscare Ovidius; fuscator, Ein Verdunkeler, Lucanus; infuscus, Schwärzlich, Columella habet.

Fuscus autem Apulejus et Hieronymus: fuscitas idem Apulejus; obfuscatio Tertullianus et Vulgatus Interpres; suffusculus, Bräunlich, rursus Apulejus.

OBIECTVM Der Vorwurf eines Dinges, Philosophorum est, nec ad Latina, sed artis vocabula referendum v. g.

objectum visûs pro eo, quod visûs sensu percipitur, seu pro re objecta sensibus.

Latine etiam dixeris: visus in eo versatur; visus in id fertur; visus circa id occupatur; visus circa id vertitur, Livius; ostendit, duo prima genera quaestionum esse, in quibus eloquentia versaretur, Cic. L. 2. de Orat. §. 41.

OBOLVS vulgo sed male tamen ac perperam usurpatur pro moneta omnium vilissima, teruncio, Für einen Scherf oder Heller, quum valeat sex nummulis nostratibus: est enim sexta pars drachmae, Der sechste Theil eines halben Ortsthalers. Goclen. Obs. 24.

* Hinc si quis dicere velit, se nihil omnino accepisse, dicere quidem poterit metonymice: ne obolum quidem accepi, Ich habe kein Sechspfennig - Stück bekommen, pro ne teruncium quidem accepi. Ich habe nicht einen Heller bekommen; sed si tamen praecise teruncium velit notars, caveat, ne pro eo substituat obolum.

OBSERVANDISSIMVS barbarum Latini pro eo, plurimum observandus; in primis observandus; cum primis observandus.

+ Ex Analogia enim linguae Latinae Participia in dus non admittunt gradus comparationis: ut adeo colendissimus et reverendissimus eodem habenda loco sint; de quibus vide suis locis. His tamen hodie ii solent frequentissime uti, qui dicunt ad gratiam; quod Graecis est e)ipei=n pro\s2 xa/rin; Germ. Die dem Leser flattiren: Latine docti a talibus abhorrent, quum praesertim ad sui similes i. e. Latine doctos scribunt. Schor. in Phraf. Goclen. Controv. 30. et Silv. Barb.

* Quod vero attinet ad to\ Reverendissimus, necessario retinendum est in titulorum pompâ illâ, quae convenit Episcopis, et aliis, qui eminentiori dignitate Ecclesiasticâ praefulgent.

+ Non nulli etiam in Plauti Pseud. A. 1. Sc. 5. c. 10. legunt opposita obstacula; sed meliores libri habent obsaepta est via.

Veteres pro eo dicunt, impedimentum; id, quod obstat; quod nobis officit. Fab.

OBTENEBRARE Vulgatus Interpres et, qui hunc magno numero sequuntur, Ecclesiae Patres. Lipsius legit etiam hoc Verbum Passive apud Lactantium Lib. 4. c. 19. n. 3.: Occidit sol meridie, et obtenebrabitur dies lucis.

Latini veteres dicunt, obscurare; tenebras obducere; tenebras offundere alicui; tenebras circumfundere. Borrich. in Voss. 184. Cell. Antib. 124. C. P. 224.

* Pro Obtenebrare demum alicujus, Einem die Fenster verbauen, Den Prespect oder die Aussicht benehmen, cum Cicerone dixeris eleganter, obstruere luminibus alicujus.

+ Analogiam probat quodammodo Varronianum illud Lib. 2. de R. R. cap. 2: Ab occasu ad bibendum appellunt, et rursus pascunt, quoad contenebravit. h. e. usque in noctem; nisi tamen hoc in antiquatis scribi malueris.

Extenebrare i. e. curiosius ex tenebris in lucem protrahere, Aus dem Finstern hervor bringen, similiter Varroni tribuitur; ubi tamen pro extenebrat, Rob. Stephanus legit exterebrat.

* Contenebresco et obtenebresce apud Vulgatum Interpretem; quin illud prius etiam apud Augustinum occurrit Goclen. in Probl. Grammat. 1. c. 49. P. 41.

Tenebrare Apulejus, Ammianus Marcellinus et Petrus Chrysologus; tenebresco Augustinus, idemque Petrus Chrysologus habet. Conf. infra Tenebrare.

OBVIATIO in vitiosis scribitur auctores classici, Ovidius, Seneca, Plinius, pro eo, occursus; Cic. pro Mil. c. 35. occursatio; idem Lib. 11. Attic. Ep. 16. obviam itio. Vossius de Vit. 543. Borrich. Cogit. 32.

* Verbum autem obviare, argenteae aetatis est, occurrens apud Quintilianum et Palladium, itemque apud sequioris aevi scriptores, Maerobium, Vegetium, Hieronymum, Marcellum ICtum et Aratorem Cell. C. P. 224. Obviare autem non tantum significat obviam fieri, Begegnen; sed etiam resistere. adversari v. g. nequitia obviare legi, Quintilianus: quâ quidem utrâque notione etiam sumitur locutio obviam ire alicui.

OCCASIONALIS v. g. occasionalis labor i. e. quem occasione oblatâ suscipimus, alioqui non suscepturi: it iter occasionale i. e. quod datâ occasione facimus, alioqui non ingressuri: Adjectivum est, barbaro aevo cusum. Voss. de Vit. 543.

* Ejusdem censûs est Adverbium occasionaliter, pro quo Latini oblatâ occasione; datâ occasione; si tempus locusque feret; si fortunae beneficio uti licuerit; vel aliter pro argumento.

Neque verbum Deponentis formâ usitatum occasionari melioris notae est, pro quo Lat. dixeris occasionem dare; facultatem dare; praebere facultatem.

+ Est quidem a sex senus, a septem septenus, a novem novenus, a decem denus, ab octoginta octogenus; sed ab octo non est octenus, verum octonus. Voss. de Vit. 543 Borrich. Cogit, 32.

* Octonus est Distributivum, notans Germ. Ie achte; quodd tamen pro Cardinali, quemadmodum et cetera Numeralia ejus generis, saepe numero, praecipue apud Poetas, usurpatur.

OCTODECIM an classici dixerint non ita apertum est. Apud Plinium, Valerium Maximum, Vellejum, Epitomen Livii, Hyginum, Orosium, Eutropium et Sext. Rusum habetur quidem in editionibus quibusdam octodecim; sed in aliis occurrit pro eo numerus tantummodo apud Romanos usitatus XVIII. Tutius igitur omnino cum Cicerone, Caesare, Livio, Columella et aliis duodeviginti; aut cum eodem Livio, itemque Floro Lib. 2. c. 6. §. 1. et Lib. 4. c. 2. §. 5. et L. 4. c. 4. §. 2. decem et coto dicitur. Voss. de Vit. 543. Borrich. in Sciopp. 255. Cell. Antib. 124. C. P. 184.

* Eadem ratio est tou= Novemdecim, pro quo similiter tutius dixeris undeviginiti decem novem; de quo paullo ante.

OCTVAGINTA OCTVAGESIMVS, et OCTVAGENARIVS multi graves viri barbare dici existimant. Vid. Valla Elegant. c. 103. f. 80. b. Voss. de Vit. 56. Sciopp. de Stil. Hist. 106.

Olaus Borrichius tamen Cogit. 184. valde verisimile existimat, ab octuaginta veteres non abstinuisse; non modo quod reliqua Numeralia litteram a, licet in Primitivis non adsit, ament, v. g. quadraginta, quinquaginta, sexaginta cet. atque etiam ipsae hae litterae na binae et conjunctae appareant in septuaginta; sed etiam vel maxime ob auctoritatem Vitruvii, et Gellii, qui to\ octuaginta diserte scripserint, secundum emendatissimas editiones. Interim tamen non negat Borrichius, elegantius et politius esse octoginta, octogesimus, et octogenarius: utpote quod Ciceroni, ceterisque optimis scriptoribus magis arriserit.

OCVLARITER i. e. beneficio oculorum Mit Augen v. g. oculariter intueri, Sidonius Apollinaris: veteres pro eo, ipso intuitu: judicio oculorum; oculorum magis indicio, quam animi judicio: ita, ut in oculos incurrat: ita, ut vel ipso oculorum judicio discerni possit. Voss. de Vit. 815. Borrich. Cogit. 32. Cell. Antib. 72. C. P. 314.

* Adjectivum ocularis v. g. ocularis tunica, Das Häutlein über dem Auge, exstat ap. Vegetium L. 2. c. 17.

OECONOMA sine idonea auctoritate fingitur ab oeconomus quod Graecorum est: Lat. dixeris, rei familiaris dispensatrix; rerum domesticarum dispensatrix.

OFFERRE pro recipere et polliceri v. g. obtulit mibi, se hoc facturum, Er hat mir offerirt, er wolle solches thun, alienum est a bene et Latine loquentium consuetudine. Nihil enim praesidii in tota antiquitate pro notione ista. Sciopp. in Strad. 61.

+ Nempe ut antiqui in Supino pro latum, dixere fertum; unde fertus, Fruchtbar, fertum, Ein Opferkuchen, et fertor, Ein Träger: ita juniores ab eadem origine fecere offertorium. Isidor. L. 6. Orig. c. 19.

Notat autem hoc vocabulum eam missae partem, quae tempore dicitur oblationis. Interdum ita vocatur etiam sindon serica vel linea, in qua populi oblationes reponunter. Aliis etiam est pannus oblongus, quo involvitur calix, quum a Diacono offertur Sacerdoti. Aliis est quippiam solidum, et calicis perinde ac patenae tamquam aliquod involuerum. Interdum etiam oblatio illa, quae Ecclesiae sit a fidelibus. Voss. de Vit. 543. Schmidii Lex. Ecel. 159.

OFFICIALIS vocabulum licet ignotum classicis, non tamen adeo recens, quam videri possit. nam et Adjective pro eo, quod de officio tractat, Lactantius usurpat, qui Lib. 6. cap. 11. laudat Tullii libros officiales; et Substantive pro ministro magistratus s. apparitore, longe ante usus est Apulejus L. 1. Metam. Praeterea etiam Spartianus, Tertullianus, Marcellinus, Symmachus, et Hyginus habent: exstat etiam in inscriptionibus Gruteri. Borrich. in Voss. 188.

* In Ecelesia officiales sunt judices Episcopales, in quos acrius invehitur Petrus Blesensis Ep. 25; et officialis liber est. qui vel totum officium, quod vocant, vel partem aliquam illius continet.

OMNIMODE suspectum Latin. omnibus modis; multis partibus; quavis ratione; in omnes partes; Lucret. omnimodis, quasi adverbialiter pro omnibus modis. Valla in Raud. 13.

OPERATOR i. e. qui operatur aliquid aut re ipsâ aliquid praestat, Tertullianus, Hieronymus et Iul. Firmicus habent.

Pro eo tamen, quem Galli un operateur vocant, timide usurpem; quum nove hâc notione auctum esse putem Latine dixeris Chirurgus nobilior; Chirurgus in arte sua aliquanto celebrior; qui manu feliciter curat; qui Medicae arti strenuam vel expeditam manum commodat.

OPINOSISSIMVS apud Ciceronem Lib. 4. cap. 47. Acad. Quaest. Nizolius et alii legunt: secundum alios autem legendum ibi est opiniosissimus .

Posterius habendum pro germano: non tantum quia Positivum opiniosus habet Tertullianus Lib. 4. adv. Marcion. c. 35: sed etiam quia, sicut a suspicio dicitur suspiciosus, non suspicosus; sic ab opinio non aliud, quam opiniosus esse potest. Gaclen. Observat. pag. 20. Voss. de Vit. 54.

* Per Ciceronis autem opiniosissimus intelligendum esse id quod Galli per opiniâtre exprimunt, docet Henr. Stephanus Expostul. 34. et Reiherus in Thes.

OPPONERE absolute pro opponere alicui aliquid; opponere alicui argumentum; sententiam suam vel rationem dicere contra aliquem; et

OPPONENS pro sententiae nostrae oppugnatore secus sentiente, qui exercitii gratiâ in publico Academiae consessu, quae nobis adversari videantur, cum quadam ingenii sui commendatione et in speciem expromit, non satis belle.

* Opponere de disputationibus quidem dicitur, sed fere non nisi cum adjunctione quadam casûs vel expressi vel subaudiendi ex praecedentibus. Cic. 2. Philipp. c. 4.: Sed quid oppones tandem, si negem, me umquam estas litteras ad te misisse? id. de Fin. L. 2. c. 13. Non tam ut probaret, protulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum gerebat, opponeret.

ORALIS Adjectivum nove confictum v. g. collocutio oralis Eine mündliche Vnterredung; Pro quo Latine dixeris, collocutio, quae coram instituitur; collocutio, quâ praesentes cum aliquo agimus: cui opponitur collocutio, quae sit per litteras.

ORALITER quod propterea in eumdem censum venit: Latini pro eo, coram s. verbo, mündlich; cui opponitur scripturâ, schriftlich.

ORARE a)plw=s2 pro orare Deum; supplicare Deo; vocare Deum in vota; curatis et religiosis precibus Deum compellare, Beten, Latium ignorat: sed est tamen notionis Ecclesiasticae.

* Hinc poluqru/llhton istud: Ora et labera, Bet und Arbeite, Magis Latine vertes auspicare laborem omnem a precationibus; labor omnis hoster piis et curatis precibus constet; labor omnis noster curatis et religiosis precibus distinguatur.

Ita etiam oratio pro precibus ad Deum fusis, non nisi Ecclesiae vindicandum, Sic Theologum perficiunt haec tria: Oratio, meditatio, tentatio; ut Megalander noster Lutherus dicere solitus est.

ORATORIVM Substantive, i. e. locus sacer ad orandum, praesertim ubi adservarentur Sancti alicujus reliquiae, Ein Bethaus, apud scriptores Ecclesiasticos frequens, solique Ecclesiae vindicandum. Voss. de Vit. 546. Schmidii Lex. Eccles. 165. seq.

* Oratorius, Adjective sumtum, Rednerisch, v. g. ornamenta oratoria; et Adverbium inde formatum oratorie v. g. pulchre et oratorie dicere, Ciceronis: Oratoria autem, Die Rednerkunst, Ouintiliani est.

ORDINARIE Adverbium hoc est, plerumque, fere, viâ et ratione ordinariâ, Gallice a Pordinair, veteres non habent; occurrit autem apudTertullianum de Resurrect. Carnis cap. 2. cui tamen idem est, quod ordinate seu ordinatim. Ordentlich, in gehöriger Ordnung.

+ Frontini de coloniis testimonium, quod pro hoc Adverbio in subsidium vocatur, minus certum est; quia in libris Goesii p. 114. et Keuchenii p. 334. ordinari est, quod Clar, Goesius censet ordine legendum esse. Cell. Antib. 280. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 154.

* Hinc, si v. g. Medici dicant: cor ordinarie in sinistrum latus inclinat; vel, vesica ordinorie unica est, ita ad veterum normam emenda: cor fere, vel ut Celsus L. 5. c. 28. loquitur, naturaliter l. secumdum communem naturde legem in sinistrum latus inelinat;

* Ordinatio veteribus notat constitutionem Principis l. edictum, quodcumque super rebus ad remp. pertinentibus constituitur, Ein Manifest, ein Plancat, Eine Verordnung.

Latine dixeris: Insula sollemni ritu et coerimonia decoratus est; inter preces Ecclesiae publicas munus Sacerdotale ipsi collatum est, Er hat die Ordination erlangt, er hat die Ordines bekommen, er ist zum Prediger ordiniret.

ORETENVS pro memoriter et ad verbum v. g. oretenus recitare Etwas von Wort zu Wort hersagen, merito suspectum est.

* ORETENVS pro CORAM ait Scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 86. multi vulgo dicunt, barbare ac nove. Romanis emm oretenus notat usque ad os; ut si quem in aquam oretenus mersum dicas. Tacitus Annal. 1..c 70: Modo pectore; modo oretenus exstantes.

Eidem Tacito etiam idem est, ac verbis, sine re v. g. Graecâ doctrina oretenus exercitus, Der in der Griechischen Weltweisheit nur erst ein Theoreticus, der viel daber zu schwatzen weiss, aber noch lange kein Practicus gevvorden. Call. C. P. 424.

ORGANVM etsi vocabulum generale sit instrumenta Musica omnia denotans; praecipue tamen medio aevo increbuit mos, ut in Plurali usurpatum illud significet, quod vario calamorum, cannarum seu fistularum ordine constat, fullibusque inflatur, Germanice hodie dictum Eine Orgel.

+ Nec tamen omnino nuperum esse inventum, ex eo constat, quod ab Augustino Ps. 56. Vitruvio L. 10. c. 1. et Isidoro L. 2. Orig. c. 20. jam describebatur, ab hodiernis non plane discrepans. Vitruvii verba in primis digna sunt, quae exscribantur, ut plane videas, nihil a nobis hoc in genere dici, quod veritati non ex asse respondeat. Genus, inquit, machinae spiritale est, quum spiritus expressionibus impulsus, et plagae vocesque o)rganikw=s2 exprimuntur. In oriente tamen primis temporibus ejusmodi organa notiora, quam in occidente. Adfinia his organis sunt systemata companaria, Germ. Die Glockenspiele, ubi diversae magnitudinis campanae, nolae s. tintinnabula eâ arte disponuntur, ut suavissimos edant concentus, quibus homnies adficiuntur et exciantur.

* Hinc verba barbara, organare et organizare, Die Orgel rühren, oder schlagen, auf der Orgel spielen; pro quibus magis Lat. dixeris, organa scienter movere; tangere organa scienter; artificiose movere organum pneumaticum; organis cenere. Voss. de Vit. 744.

Hinc etiam Nomina barbara Organista et Organarius, nihilo melius usurpantur: dic potius, organoedus: quod vocabulum effingitur ad imitationem Graeci citharoedus; quandoquidem veteres Graeci et Romani organa pneumatica ignorarunt: nam ut a cithara citharoedus; sic ab organo est organoedus.

Organarius autem bifariam usurpatur, tum pro eo, qui organa pulsat, tum pro eo, qui illa conficit.

Pro eo, qui organa pulsat, apud Lucretium est organicus; quod apud eumdem etiam Adjective usurpatur.

ORIFICIVM i. e. angustus aditus vel exitus tamquam per os, Das Mundloch, die Oeffnung v. g. orificium ani; orificium ventriculi, si apud reliquos auctores reperiatur, nescio; in Macrobii Sturnalibus L. 7. c. 4. me invenisse memini. Apud Medicos igitur hodie inter ea artis vocabula referendum, quae non heri aut nudius tertius excusa, sed saltem sequiori aevo usitata fuerunt.

ORIGINALE Substantive Das Original, barbarum: dixeris pro eo cum Cic. L. 2. de Divinat. c. 1. animale exemplum, vel primum exemplar, vel aliter pro argumento v. g. auctoritatem libri habeo; autographum libri habeo, Ich habe das Exemplar in Originali; litterae ipsius autographae hoc ostentane, Das zeiget sein Brief in Originali an, das zeiget sein eigenhändiges Schreiben an.

* Adjectivum originalis occurrit apud Apulejum, Tertullianum, et Augustinum, qui postremus etiam Adverbium originaliter habet.

ORPHANVS Ein Waise, Graecum nomen est, a veteribus Latinis non usurpatum: rectius, si argumentum et judicium aurium tulerit, possis perifra/zein, qui caret patre praesidioque paterno; qui utroque parente orbus vel orbatus est; qui, ut orbus, legitimi tutoris sidem implorat. Cell. Antib. 264.

ORTHODOXVS Der eine unverfälschte Lauterkeit in der Christlichen Lehre liebet, vocabulum Graecum scriptorum Ecclesiasticorum v. g. Hieronymi, Isidori, cet. et Ecclesiae etiam quasi proprium est: Latine dixeris, doctrinae

purioris studiosus vel amans; doctrinae sacrae purioris adsertor et vindex; puriora divinarum litterarum dogmata sequens. Cell. C. P. 276.

OSCITANTIA ae, Substantive, Das Gehnen, das Hohjahnen, sine idoneo auctore in usum receptum est: veterum est oscitatio.

* Martial. L. 2. Epigr. 6. longas trahere oscitationes, stark hohjahnen, Gellius L. 4. c. 20. Oscitatione vinci, id est, invitum et praeter voluntatem escitare, Es nicht ändern können, zum hohjahnen von der Natur gedrungen werden. Nec repugnat hoc nomen translatae significationi pro vitio incuriae l. supinae negligentiae; quâ notione est apud Statium Lib. 4. Silv. 9. Cell. Antib. 73. Reyh. Thes.

Verbum oscitare, quod et Deponentali formâ oscitari apud Plautum occurrit; et Adverbium oscitanter, optimae notae sunt.

PACATE i. e. tranquille sine maleficio, Ruhig, stille, Friedlich, suspectum est.

+ Probant quidem ex Caes. L. 1. B. G. c. 7. qui habere dicitur, pacate per provinciam iter facere; sed ibi non reperitur; quemadmodum nec in toto hoc libro huc usque repertum est. Voss. de Vit. 815. Cell. Antib. 73.

* Comparativus vero pacatius reperitur in Petronio et Augustino. Andr. Berrich. Defect. Lexicorum 241. Kappius ad lensium 127. seq.

PACIFICE i e. animo pacis et quietis valde studioso Friedfertig, friedliebend, Cyprianus et Messalla Corvinus. Cell. Antib. 73. C. P. 151. Falster Supplem. L. L. 248. Kappius ad Iensium 128.

PADVA urbs Italiae in Venetis ad mare Adriaticum, antiquitate originis, Academia et Gymnasio, eruditissimis hominibus, liber alissimisque studiis hodieque adfluente, florentissima, citra veterum auctoritatem per Italismum Latine ita effertur: veteres enim constanter habent non nisi Patavium; unde Adjectivum Patavinus. Voss. de Vit. 30. Phil. Cluveri Ital. Antiq. 102.

PAEDANTISMVS Die Pedanterey, vocabulum Saec. proxime superiori XVII. cusum, et vitium notat quod litteratis valde familiare sit: quamlibet putem, si sensûs communis defectum quemdam hoc ipso innuas, mentisque corruptae vanitatem, per omnes hominum ordines paedantismum aliquem grassari, et ne splendidissimum quidem vitae genus illo immune prorsus esse, si quidem ad lancem rectae rationis cuncta exigas.

+ Vocabulum nec Graecum, nec Latinum est. Sunt tamen, qui a pai=s2, paido\s2, derivant, quasi animi labes sit iis propria, qui puerorum studia moderantur. Elegans de eo prostat Oratio Virici Huberi, quam Christianus Thomasius Germanice vertit. quae valde sobrie et moderate rem omnem pertractat: ne quid dicam de Iusti Christophori Boehmeri, Praeceptoris quon dam nostri in Academia Iulia, et Abbatis-deinceps Liberi et Imperialis Coenobii Loccumensis, Prolusione, quae helmstadt 1709. Prodiit, inter quattuor alias Prolusiones ultimo posita loco, et characteres eorum, qui hoc vitio laborant, tamquam in picta quadam tabella summatim repraesentat sistitque.

Latine dixeris, ineptiendi quaedam sub specie honesti vesania; ratio vivendi communi sensui parum accommodata; vel pro argumento, doctrina umbratica; Graeculae vanitatis nota; quam qui prae se tulerit, vocetur homo umbratilis; doctor umbraticus; homo, qui ita sese litteris abdidit, ut nihil possit ex his neque ad communem adferre fructum, neque in adspectum lucemque proferre, Cic. pro Arch. c. 6.

Cicero Lib. 2. de Oratore § 17. ejusmodi hominem etiam vocat ineptum; licet non dissimulet, hoc vocabuli in sermonis Romani consuetudine perlate patere: et de ipso vitio ita loco laudato disserit: Qui aut tempus, quo quid postulet, non videt, aut plura loquitur, aut se ostentat, aut eorum, quibuseum est, vel dignitatis, vel commodi rationem non habes, aut denique in aliquo genere aut inconcinnus, aut multus est, is ineptus dicitur. Hoc vitio cumulata est eruditissima illa Graecorum natio; itaque quod vim hujus mali Graeci non vident, ne nomen quidem ei vitio imposuerunt. Vt enim quaeras omnia; quomodo Graeci ineptum appellent, non reperies. Omnium autem ineptiarum, quae sunt innumerabiles, haud scio, an ulla sit major, quam ut illi solent quocumque in loco, quoscumque inter homines visum est, de rebus difficillimis, aut non necessariis argutissime disputare.

PAGANI pro idololatris Die Heyden, Ecclesiasticae notionis est, et scriptoribus Ecclesiasticis satis frequens.

* Pagani notione Latinâ erant, qui non fuerunt milites, apud Plinium, Vegetium, Suetonium, Tacitum; atque ita militibus contra distinguuntur. Hinc deorum cultores, quod, Christo non militent, forsan pagani dicti scriptoribus Ecclesiasticis: aut potius a pagis, quod templis urbium a Constantino clausis, in pagis idola sua coluerunt. Titii Manud. 135.

Nec tamen pagani vox Ecclesiasticam hanc notionem recens, aut nostrâ demum aetate suscepit; sed jam tum suo tempore Hieronymus et Orosius ita usurparunt.

Eâdem notione Ecclesiasticis scriptoribus etiam usurpantur gentiles atque ethnici; de quo utroque supra suis locis: pro quo tamen alii malunt paganos dicere; id quod longe praeferunt: Ac sane concedo quidem, elegantius vocem paganus adhiberi; nec tamen eripi potest alterum gentilis, aut cognatum ethnicus, propter inveteratum usum: utrumque enim in Ecclesia pari modo antiquum est. Cell. Antib. 163. C. P. 276.

PANIFEX in veteri Onomastico; et PANIFICVS, Ein Becker, apud veterem Interpretem Vulgatum 1 Sam. 8, V. 13; utrumque etiam Calepinus, et Coelius Secundus Curio in Thesauro suo L. L. agnoscit;: ceteroquin nullâ scriptoris cujusquam auctoritate munitur: Latini pro eo dicunt pistor; Graeci a)rtopoio/s2. Voss. de Vit. 549. Borrich. Cogit. 32.

* Panificium, Das Backwerk, allerley Art Brots, occurrit apud Varronem et Suetonium.

PARENTARE a(plw=s2 pro sermone funebri parentare piis alicujus manibus, Parentiren, Eine Parentation halten, minus Latine.

* Parentare enim in genere est justa alicui solvere, Ein Leichenbegängniss halten; item, caedem suorum ulcisci v. g. Livius L. 24. c. 21. parentandum Regi sanguine conjuratorum esse. Sic, manibus alicujus parentare, sumitur apud Florum L. 2. c. 6. n. 8. et Iustinum L. 13. c. 3. extr. Numquam, quod constat, hac speciali, quae nobis suspecta propterea est, notione usurpatur.

PARENTATPO pro laudatione funebri, sermone seu oratione parentali, Eine Parentation, Eine Lob- und Standrede bey einer Leichenbegängniss.

* Parentatio quidem Tertullianus de Spectaculis cap. 12. habet; sed est apud illum non nisi parentandi actus i. e. sollemnis funeris efferendi caerimonia.

PARENTES pro cognatis, dixerunt Latinitate cadente v.g. Iulius Capitolinus, et alii.

* Sic parentela pro cognatione, sive genere et familiâ ab eodem parente, idem dixit Capitolinus in Gordianis. Cell. C. P. 249.

PARIFORMITER Gleicherweise, suspectum: Lat. aeque; itidem; pariter; similiter; pari modo; eodem modo.

+ Analogia quidem occurrit in multiformiter, quod Plinii est, et Gellii; sed sola Analogia nihil probat. Voss. de Vit. 815.

PARLAMENTVM in eloquentia civili tolerandum, ne obscurus fias; interim tamen barbarum est: Latine dixeris pro argumento, Ordines Regni Anglicani; Curia suprema Senatûs Regni Anglicani; Superior vel Inferior Regni Anglicani Curia, Das Ober- oder Vnterparlament von Engelland; Patres Superioris et Inferioris Regni Anglicani Curiae, Ober- und Vnter-Parlaments-Herren; Tabulae publicae Supremae Curiae in Anglia, Parlaments-Acte in Engelland; Aedes publicae, ubi comitia regni celebrantur, Das Parlamenthaus.

+ Ioannes Miltonus in litteris, nomine Senatus Anglicani, Cromwellii Richardique ad diversos in Europa Principes et respublicas a se exaratis, et ab Io. Georg. Pritio Lips. et Francofurti 1690. in Germania primum editis et recusis, in fronte cujusvis epistolae constantissime Parlamenti vocabulum retinet; in ipso autem contextu Latinis et elegantibus verbis fere id exprimit, et sic recte id quidem ac prudenter!

* Veteribus parochi erant dicti a)po\ tou= pare/xein h. e. praebere, quia peregrinis et hospitibus necessarium victum praebebant i. e. ligna salemque, ut Horatius ait L. 1. Sat. 5. Hinc a)nalo/gws2 dicti non nullis ita videntur Sacerdotes nostri, quod virtutem illam, filoceni/an nimirum, antiquissimi temporis ratione ita postulante ab illis Paullus requirat; vel, quod aliis videtur, panem Domini praebeant Ecclesiae. Voss. de Vit. 46. Goclen. Obs. 352.

PAROCHIA Eine Gemeine, Ein Kirchspiel, eine Pfarre: licet sint, qui corruptum existiment ex paroecia; quum in Graeco sit paroiki/a; quod exstet et Canone 14 et 24. eorum, qui Apostolici

dicuntur; saepiusque in Eusebii Historia Ecclesiastica, atque apud alios occurrat.

* Est autem paroiki/a s. paroecia quasi sacra vicinia, sive conventus eorum, qui sunt unius aedis sacrae consortes. Voss. de Vit. 46 et 553.

PARTIALIS barbarum: Lat. qui partium studio abripitur; qui partium studio ducitur, affectûsque ita unis mancipat partibus, ut nihil pensi habeat, quid rectum sit, dum eos hôc juvet, quibus studet. Quales ab hoc effectu etiam cupidi dicuntur: ac contrarii iis homine moderati, qui et aequi esse solent. Voss. de Vit. 70. Borrich. Cogit. 33. Cell. Antib. 74.

* Adjectivum etiam est Philosophorum recentiorum, qui habent causam partialem s. Consausam quam opponunt Causae totali. Cicero in Partition. n. 40. barbaras has nomenclaturas ita effert: Conficiens causa, alia est absoluta et perfecta per se; alia aliquid adjuvans, et efficiendi socia quaedam. Graece Concausa dicitur s1unai/teon.

Eodem etiam censu habendum Adject. Impartialis v. g. Quaestionem aliquam juridicam mittere ad impartiales, Die Acten auswerts verschicken. Pro quo Lat. dixeris, omnem causam exterorum Iuris consultorum sententiae subjicere; Causam iis dirimendam tradere, qui extra judicii ordinarii locum degunt, eoque propter ab omni partium studio alieni esse creduntur.

PARTICVLARIS Apulejus de Syllog. cat. usus est frequentissime; unde apud Dialecticos increbuit, quorum est propositio particularis ac signum particulare, ut quod universali opponitur.

Barbare etiam ponitur pro peculiari, praecipuo, singulari, quum v. g. dicunt particulari honore ornatus est. Borrich. in Voss. 187. Cell. Antib. 74.

* Adverbium autem particulariter, non modo in Apulejo, sed etiam apud Iulium Firmicum et Augustinum occurrit: veteres pro eo, per singula eundo; per partes eundo; sigillatim; separatim; singulariter; specialiter. Borrich. in Voss. 188.

PARVMPER PAVLLISPER et TANTISPER imperiti accipiunt pro paullulum, paulum et parum; sed falso: sunt enim Adverbia temporis, et significant idem, quod parvo tempore, et tamdiu. Paullisper gaudere potest; qui tamen non paullulum vel parum, sed multum gaudeat.

* Paullulum remissionis est, et significat aliquantulum, et opponitur tw= multum v. g. paullulum nummorum, temporis, otii: Paullisper autem significat temporis modum, id est, brevitatem v. g. suscipe paullisper meas partes, id est, ad breve tempus, Stelle dich einmal auf eine kleine Zeit an meinen Platz. Valla L. 2. c. 48.

+ Interdum tamen paullum, paullulum, parum, sumitur pro parumper et paullisper; sed minus recte: ipsi enim veteres subinde contra linguae suae a)kribeian agunt. Comicis propter metrum heic aliquid plus condonandum.

PASQVILLVS Ein Pasquill, vocabulum origine suâ Italicum: Latine dixeris, libellus famosus, Sueton.; carmen famosum; libelli et carmina ad infamiam cujuspiam suppresso seu tecto auctoris nomine edita; libelli in alicujus opprobrium in orchestra positi; probrosa adversus Principem carmina factitata; charta carens indice, versuum plena Satyricorum mordacium; epigrammata, in alicujus infamiam furtim evulgata, et passim suspensa.

* Quae carmina quum Iambis fere constarent, factum inde est, ut jambographus notet apud non nullos hujusmodi infamium schedularum concinnatorem, Einen Pasquillanten.

PASSIBILIS Leidenhaft, empfindlich, Arnobius et Tertullianus adv. Praxean cap. 29: Cicero pro eo dicit, patibilis.

* Hinc Substantivum passibilitas Die Leidenschaft; quod apud eumdem Arnobium occurrit: pro quo magis Latine dixeris, patiendi ratio ac modus, vel natura perpessioni subjecta; utrâque enim hâc notione passibilitas sumitur. Borrich. in Voss. 189.

Adverbium passibiliter i. e. eo modo, ut dolore adficiaris, Auf eine empfindliche Weist, habet Tertullianus. Fab.

PASSIVITAS vocabulum vehementer insolens. Sumitur autem pro frequentia vel tali aliquo actu, qui passim obtinet: ut passivitas luxuriae, apud Tertullianum in Apologetico, quia passim obtinet. Qui et de Pallio eâ voce utitur, atque alibi. Sic passivitas libidinis id est, vagi ac meretricii amores, apud Salvianum Lib. 7. de gubernatione. Voss. de Vit. 556.

PASSIVVS 1) Est a patiendo: et sic Grammaticorum est vocabulum; quamlibet hac significatione usus etiam sit Arnobius. 2) Idem est, ac vagus, vulgaris, promiscuus: et sie non a patiendo est, sed a passim; nam crebro ita usi eâ voce sunt scriptores Ecclesiastici. Sic Tertullianus passivos discipulos dixit, quales vulgo,

ac passim invenias. Hieronymus enarrans hoc Oseae: Super capita montium sacrificabant; opponit passivam religionem austeritati religionis verae. Est et Aldhelmi de Virginitate cap. 1: Passivus lascivusque oculorum obtutus h. e. vagus, ac passim curiose omnia lustrans; ut solent libidinosi formarum aucupes, vel puellae salaciores, quae viros ubique oculis suis venantur.

Videtur autem Iulius Firmicus etiam passivam Venerem dicere pro illa, quae est pathicorum; nisi multivagam seu promiscuam malis interpretari. Voss. de Vit. 556. Borrich. Cogit. 190.

PATIENS pro aegroto seu eo, qui in morbum implicitus est, veteribus Latinis inusitatum; loqui autem non nulli ita coeperunt Saec. VI: unde nostratibus usu venit, ut aegrotum nuncupent Einen Patienten.

* Patiens Praesens Participii est, et sat bene notat eum, qui aliquid patitur.

PATRIOTA pro Graeco patriw/ths2 et s1umtatriw/ths2 non damnamus, ut barbarum; sed origine Graecum esse adfirmamus, ignotum Latinis; qui pro eo dicunt popularis vel conterraneus.

Barbarum autem, nisi me omnia fallunt, est eâ notione, quâ significat eum, cui curae cordique est salus reipublicae; qui de rep. bene sentit; qui honarum in rep. partium est; qui pro bono publico stat; qui patriam cognationi praefert, et quidquid publice salutare non est, privatim alienum existimat; qui orbis divitias prae caritate patriae accipere nolit; qui pro patria non dubitat mortem oppetere, si ei sit profuturus; qui mortem pro patria contemnit; cui dulce et decorum est, pro patria mori cet. Voss. de Vit. 558. Conf. supra Compatriota.

PAVEFACIO suspectum: Latine dixeris, pavorem adfero, incutio, injucio. Voss. de Vit. 747.

* Participium autem Passivum pavefactus, occurrit apud Ovidium et Silium. Participia autem quaedam ab optimis auctoribus frequentantur, quorum tamen Verba non sunt in usu. Conf. infra Sect. 2. Voc. Inanimatus it. Potionatus.

PECCAMEN inis, Prudentius habet; at veteres id nesciunt: hi enim agnoscunt non nisi peccatum. Voss. de Vit. 560. Cell. C. P. 151. et 278.

PECCAMINOSVS Sündlich, quod hodie multi usurpant, quasi optimae notae foret: dixeris pro eo, vitio. rum illuvie et peccatorum sordibus squalidus; flagitiorum coeno immersus. Cell. C. P. 151. Gunth. Lat. Rest. 433.

PECCATILLVM barbarum: dic, peccatum levius, delictum excusabile, paru/rama.

PECCATOR Ein Sünder, veteres Romani ignorant, et usûs tantum videtur esse Ecclesiastici; quemadmodum et peccatrix, Eine Sünderin.

* Peccator tamen Lactantio, quem laudavit Cellarius C. P. 377, antiquior Tertullianus habet, auctore Andrea Borrichio Defectu Lexicor. 252.

Peccatrix apud eumdem Lactantium, itemque Tertullianum et Prudentium occurrit.

+ Pro utroque eam adhibe periphrasin, quae argumento et notionis emphali conveniat, sicubi Latinitatem hanc Ecclesiasticam retinere, minus tibi commodum respectu loci, personarum ac temporis videatur.

Quandoquidem etiam peccare aliquando more Graecorum et Hebraeorum stricte ac determinate sumitur, et cortari significat, quemadmodum Tibullus usus est Lib. 1. Eleg. 7. v. 16. et Cornelius Severus Aetnâ v. 86. et Horatius Lib. 1. Sat. 2. v. 63. et Martialis Lib. 1. Epigr. 35. et Lactantius L. 5. cap. 19; factum hinc esse existimandum, ut mulier peccatrix in Evangelio Lucae cap. 7. pro meretrice usurpetur; ad quem locum vide Casauboni notas: Conf. etiam Grotius ad h. l.

PECVS pecoris, Neutrum sat belle se habet: at PECVS, pecudis Femininum, in Nominativo non nisi Caesaris in Auguralibus est, quem locum Priscianus citat.

Vossius ergo de Analogia 126. 127. et 238. Femininum pecus mavult esse Tetraptoton, carens Nominativo et Vocativo, puta in Singulari: nam in Plurali Nominativus satis frequens est v. g. apud Cic. Lib. 2. Offic. c. 3: Expertes rationis sunt equi, boves, reliquaeque pecudes. It. apud Virgil. Lib. 1. Georg. v. 78.: Pecudesque locutae infandum. Item Lib. 3. Georg. v. 368: Intereunt pecudes: stant circumfusa pruinis Corpora magna boum. It. Ecl. 2. v. 8:

PEDESTRIS oratio pro oratione metrica suspectum. Quod quidem scimus apud veteres, pedestris oratio nihil

aliud est, nisi oratio prosa et quidem numerosior. Quintil. Lib. 10. c. 1. de Platone ejusque stilo scribit, quod multum supra profam orationem, et quam pedestrem Graeci vocent, surgat.

PENITIVS Comparativus adverbii est nove confictus, et eruditis hodie valde frequens: veteres pro eo habent penitus, curatius.

+ Formatus tamen a)nalo/gws2 est a penite, antiquo Adverbio, posito pro penitus, Gänzlich, apud Catullum de Nuptiis Mallii v. 178. ut quidem eum locum ex antiquis codicibus restituit Scaliger. Superlativus saltem penitissime occurrit apud Sidonium 4. Epist. 9.

* Penitus, a, um, Adjective, Platus; et Superlativum penitissimus v. g. penitissimum pectus i. e. intimum pectus, et penitissimi Scythae i. e. remotissimi, idem Plautus, itemque Gellius et Macrobius habent.

PENSIONARIVS ut ut barbarum, toleretur tamen in vita negotiali et civili eloquentia. Latine quidam dicunt Scribam reipublicae publicum; quamquam hoc non satis vim ac potestatem nominis hujus exprimere videtur. Quid? si igitur, ut aliquem Romani dicunt a manu, a pedibus, a poculis alicujus; ita eum voces Reipublicae a pensionibus? Sane nomen ei datum a pensione; quâ significatur merces, quae quotannis pro opera penditur ac solvitur. Voss. de Vit. 562.

Sunt, qui Pensionarium apud Batavos, nuncupari malint Procuratorem Reipublicae in Hollandia et Frisia Occidentali.

PENTIREMIS Ein fünfrudericht Schiff, vocabulum hybridum et barbarum, et perperam Hirtio adscriptum. Graece penth/rhn vocant; quod Hirtius de B. Alex. cap. 47. civitate Latina donavit, penterem dicens. Cicero et Livius quinqueremem dicunt; quo idem Hirtius pariter utitur B. Afric. cap. 63.

PERCEPTIBILIS et IMPERCEPTIBILIS saepe in Anatomicis, Physicis, et Mathematicis usurpantur; sed nullo ideoneo auctore: dicas pro eo, extra Philosophorum scholas constitutus, quod sensu accipitur; quod sensu percipitur; quod sentitur; quod sub oculos cadit; quod in sensus externos incurrit; it. quod sub sensus non cadit omnem oculorum aciem fugiens.

* Perceptio autem, etiam hâc ipsâ notione, scil. pro actu cognoscendi sumtum, probatae Latinitatis est. v. g. Cicero Acad. L. 1. c. 12: Turpe est cognitioni et perceptioni adsertionem approbationemque praecurrere, Es steht übel, einer Sache beyfallen, ehe man dieselbe recht erkannt und begriffen. Ceteroquin pro actu capiendi sumtum v. g. Perceptio frugum, Die Einnahme, satis notum videtur esse omnibus.

Perceptum, Ein klarer Satz, den man begreift, habet Cicero de Fato cap. 6: Percepta, inquiens, appello, quae dicuntur Graece qewrh/mata

Perceptor i. e. qui aliquid percipit v. g. amator perceptorque sapientiae tuae, occurrit apud Augustinum.

PERCVSSVRA Der Schlag, die Zerschmetterung, Apulejus de Herb. cap. 31. Vegetius L. 2. c. 20, et Interpres Vulgatus Lev. c. 12. v. 54: magis Latinum percussio; non cussio, ut Olaus Borrichius Cogit. p. 33. refert: nam, praeter Glossas nullum idoneum scriptorem novimus, qui hoc cussionis vocabulo usus sit. Voss. de Vit. 563. Andr. Borrich. Defect. Lexic. 255.

* Percussor i. e. homicida conductus, Ein Todtschläger, Bandite, Cicero et Suetonius: percussibilis, Durchdringend, v. g. odores percussibiles. Coel. Aurel. Tard. 4. c. 8; percussionalis i. e. quod percutitur, Das geschlagen wird, v. g. instrumentum Musicorum percussionale, i. e. quod percussum reddit cum suavitate tinnitum, Ein Hackebrett, Cassiodorus.

PEREMTORIVS i. e. quo quis perimitur, v. g. venenum peremtorium, Todtlich Gift, Apulejus Lib. 10. p. 243. Inde ad forum transfertur, ut peremtoriae exceptiones Lege 1. et 3. p. de Exceptionibus: et peremtorium edictum dicitur, quod perimat disceptationem inter litigatores, hoc est, ultra non patiatur adversarium tergiversari. Cicero pro eo: Fecissem, inquit, ut ei statim tertius, scil. dies, a Praetore diceretur, Dass er alsbald von dem Richter peremtorie citiret wurde.

PERGAMENVM Pergamen, perperam: dic, pergamenae; subaudi, chartae s. membranae.

Etiam membrana l. in Plur. membranae a(plw=s2 positum id notat per Metonymiam. Membranae enim, quae chartarum vice essent, Pergami repertae sunt. Vid. Plin. Lib. 21. c. 11.

* Hinc Adjectiva membranaceus et membraneus apud Plinium et Vlpianum. v. g. codices membranacei s. membranei, qui opponuntur codicibus chartaceis l. codicibus, qui ex charta consistunt: Nam chartaceus haud bonae notae vocabulum est; prout jam supra suo dictum loco.

PERGERE pro proficisci aliquo, iter ingredi, minus recte. Significat enim in re aliqua procedere, iter suum continuare, Fortfahren, fortgehen, die Reise fortsetzen.

* Ter. Hec. A. 3. Sc. 4. extr. Horsum pergunt, Sie kommen, und wollen auf uns zu gehen. Cic. Brut. Ep. 10: Pergere et pervenire aliquo, Die Reise fortsetzen, und endlich an Ort und Stelle kommen. Id. pro Planco c. 41: Viam aliquot dierum in Macedoniam perrexit, Er hat auf etliche Tage die Reise weiter fortgesetzet bis in Macedonien herein.

Proinde vulgare istud: Pater meus perrexit Antvverpiam pro profectus est, eliminandum e Latii finibus: notat enim hoc aliud quid; idem nempe, quod pater meus iter suum Antvverpiam usque continuavit.

PERLATOR Ein veberbringer, v. g. perlator litterarum, Symmachus, Ammianus, et Augustinus; antiquioribus inusitatum, quantum quidem constat. Veteres pro eo habent, tabellarius; is, cui litteras ad aliquem damus; is, quem mittimus cum epistola. Cell. C. P. 225.

PERNICIALITER Verderblich, suspectum: Cicero et alii pro eo habent, perniciose.

* Adjectivum autem pernicialis apud Livium et Plinium occurrit. Voss. de Vit. 815. Borrich. Cogit. 33.

PERPENDICVLARITER Adverbium minus Latinum: dic cum veteribus, ad perpendiculum v. g. ad perpendiculum columnam dirigere, Iul. Caes. L. 4. B. G. c. 17; ad perpendiculum esse, Nach der Schnur gerichtet seyn, Cic.; ad perpendiculum fieri, Plin.; ad libellam; ad lineam; v. g. fertur suo deorsum pondere ad lineam, Cic. 1. Fin.; ad pares angulos. Confer infra Philsophica.

* In Mathematicorum tamen scholis utrumque, ceu vocabulum artis, tolerandum est. Voss. de Vit. 816. Borrich. Cogit. 33. Cell. Antib. 74.

Perpendiculator i. e. qui perpendiculo utitur, ut faber materiarius, caementarius, Ein Zimmermann, ein Maurer, exstat in Epitome Victoris in Hadriano; et perpendiculatus i. e. ad perpendiculum factur, apud Marcianum Capellam. Fab.

PERSECVTIO Ecclesiasticâ notione significat diras et funestas clades, quas Principes a veri Dei cultu alieni, et tyranni impii Christianis attulerunt; quarum praecipue decem ante Constantinum M. numerantur.

* Apud Ciceronem aliosque veteres, juris et fori verbum est: quo Vlpianus in primis extraordinarias juris actiones putat contineri, ut fidei commissorum, et aliorum, quae non habent juris ordinarii exsecutionem. Cell. C. P. 278.

PERSECVTOR vocabulum esse videtur mere Ecclesiasticum, eum notans, qui diras clades adfert christianis; qui acerbissime vexat Christianos; hostis Christianorum nimis severus, truculentus, crudelis, immanis, importunissimus. Cell. C. P. 278.

Latinitati adsuetis auribus Insectator melius sonat, quam Persecutor; et Insectatio melius, quam Persecutio.

* Persecutrix tamen citra notionem Ecclesiasticam, scil. pro ea, quae hostili animo aliquem persequitur, usurpat Augustinus de consensu Evangelistarum L. 1. c. 25.

PERSONALITER pro coram, per se, non per alium, Persönlich, in eigener Person, Adverbium barbarum est.

* Significatu Grammatico usurpavit Gellius L. 15. c. 13: Borrich. in Voss. 191: et opponitur tw=| Impersonaliter.

Aliter usuprat Arnobius L. 3. p. 124: nempe eâ notione, qua idem sit, ac quod ad eorum personas attinet. Nisi forte dicetis, ait, etiamsi personaliter ignoramus, qui sint Lares, qui sint Novensiles, qui Penates, esse illos tamen consensione ipsâ vindicante auctorum, et in numeris coelitum formam sui generis obtinere, Germanice, Ob wir wohl eigentlich nicht wissen, was es mit ihren Personen fur eine Bewandniss hat, Ob wir wohl von diesen Göttern eine vollkommene Erkänntniss nicht haben.

Personalis Adjectivum i. e. ad personam pertinens v. g. beneficium personale, ICtorum est, et inter eos ipsius Vipiani Leg. 63. p. §. 1. pro Socio.

PERSPIRATIO et PERSPIRABILIS vocabula Medicorum sunt, veteribus tamen ignota.

* Perspiratio etiam Medicis idem subinde significat, quod transspiratio; quod tamen vocabulum posterius similiter usurpatur sine antiquitatis suffragio: quemadmodum etiam ipsum Verbum transspirare.

+ Perspirare autem habet Plinius Lib. 2. c. 45. si quidem salva scriptura est.

Pro perspirabilis, Latine dixeris penetrabilis v. g. vis spiritus vasculo contenti penetrabilis.

Pro perspiratione et transspiratione periphrasin adhibeas v. g. spiritus subtilitate sua minutissimos exitus quaerens et inveniens.

PERTIMEO non dixero; et rectum tamen pertimesco: uti nec perhoreo usurpem; rectum licet perhorresco: nec cumbo; licet rectum accumbo.

Venerunt quippe non nulla Simplicia et Primitiva adeo in desuetudinem, ut nec vola, nec vestigium amplius eorum, nisi in Compositis quibusdam aut Derivatis, occurrat.

PERTINENTIAE arum, aevo medio dicebantur loca vicina, eidem domino parentia, Pertinenzstücke, quae tamquam eodem pertinebant.

Hodie etiam omnino ita nuncupant praedia vel reditus. Voss. de Vit. 563. Borrich. Cogit. 25. Conf. supra Adjacentias.

PERTINGERE pro pertinere, Zielen, abzielen, abzwecken, gereichen, perperam.

* Ita v. g. Cic. pro Domo cap. 44: Quorsum haec cratio pertinet? non Quorsum haec oratio pertingit? It. Haec eo pertinet oratio, ut: non, eo pertingit oratio. Nepos Attic. cap. 21: Nihil reliqui feci, quod ad sanandum me pertineret: non, ad sanandum me pertingeret.

Pertingere notat usque ad aliquem se extendere. Plin. L. 11. c. 27: Veneam ab oculis pertingere ad cerebrum, peritissimi auctores tiadunt.

PERVERSOR i. e. qui aliquid pervertit, Ein Verkehrer, barbarum. Latini habent eversor; at non perversor. Borrich. Cogit. 273.

Perverto, Perversus, Perverse, Perversitas, bonae notae sunt. Perversio habet Tertullianus et Auctor ad Herennium.

PHANTASTICVS scil. homo, Ein Schwärmer, suspectum: dic cum veteribus, fanaticus; homo fanaticus; it. qui ex judicii imbecillitate, vel aliâ quadam animi intemperie abreptus, dictaturam sibi sumit in religionis negotio, caque subinde facit et loquitur, quae a ratione et revelatione plurimum abborrent; homo religionis praecipuum quemdam ardorem prae se ferens, cui tamen interim sinciput haud usque quaque sanum est; qui luxuriante phantasiâ per ambitionem obtenta religionis abutitur.

* Phantasia, Die Einbildungskraft, exstat apud Senecam; et phantasma i. e. imaginatio rei falsae, Eine nichtige Einbildung, apud Augustinum, item apud Plinium L. 7. Ep. 27. princ. ubi tamen alii phasmata malunt legere.

PHILOSOPHASTER Ein philosophischer Stümper, a)nalo/gws2 quidem fictum ad modum tou= surdaster et palliastrum; quâ terminatione Latini aliquid innuunt, quod imperfectione laborat, nec usquequaque consimmatum videatur: malim tamen cum veteribus pro eo dici, minutus Philosophus; Philosophus plebejus; Philosophus minorum gentium. Voss. de Vit. 564. Borrich. Cogit. 33. conferatur supra Deaster.

Simili enim imitatione praepostera factum fictumque a Castellione vocabulum hoc deastri; et superiori, ni fallor, demum aevo, Poetaster, Ein elender Dichter; quem cum Cicerone, poetam de plebe; cum Curtio, pessimorum carminum conditorem; cum Petronio, Poetam humillimi spiritus; cum aliis, Poetam ineptum et inconcinnum et cum Poetis versisicatorem, cui crasso vena liquore fluit, dixeris.

PHILOSOPHICA vocabula suo tempore et in loco adhibita, tantum abest, ut rejiciam, ut potius ineptos esse credam, qui intempestive heic sapiunt, et eleganti Latinitate suâ artium scientiarumque luci offundunt tenebras.

* Nimirum suae sunt singulis disciplinis notiones et voces, quae Latinitatis studioso in Philosophicis et Theoologicis vel aliis sublimiorum scientiarum tractationibus non sunt repudiandae. Sunt enim artificum consuetudine firmatae. Non, inquit Iul. Scaliger, nos Philosophi versamur in foro aut in Romano comitio, sed in communi theatro sapientum sub oculis veritatis, cujus supellectilem atque apparatum non tam nitidum, quam opulentum esse decet. Conferatur heic Cicero L. i. Acad. Quaest. n. 25. it. Masenius Palaestra Orat. p. 139.

Philosophi vel Latinitatis studiosissimi a consuetudine, quasi ab aestu, abripi se sinunt eo, ut res, quae secundum unam naturam dicuntur, vocent univocas potius, quam cum Cicerone res cognomines. Tanta vis est consuetudinis.

commutationem, quod non placet nec Scaligero, nec Goclenio, nec fortasse aliis eruditis. Commutationis enim vox generalior est, quam ut ad angustias a)lloiw/s1ews2 detorqueri debeat. Scaliger ait: Vox ALTERATIO si non Romano usu, at Analogiâ recepta Philosophorum civitate donata est.

Sunt qui pro alteratione, variationem dicant; quae vox tolerabilior est, quam commutatio.

In Theologia retineo baptismum; at interim sanctissimum lavacrum, quo utitur Scaliger, cum aliis lautioribus non repudio. Retineo etiam diabolum, daemonium, missam, Cardinales, Mediatorem, fidem, Ecclesiam, simulacrum seu idolum: aliis quaedam eorum, quae in locum horum substituunt et supponunt, genium, furias, Vejovem, libum salutare seu sacrum piaculare, Sacrum Senatum, internuntium, persuasionem et confidentiam, rempublicam sacram, ut minus concinna aptave relinquens, quaedam, v. g. de astrum, sacrificium incruentum, Pontificis Rom. Purpurati, ut sim paullo liberalior, remittens.

Praedicabile nobis in Logica est, quod alicui potest attribui, quod apium natumque est, ut dicatur de aliquo: Oratoribus praedicabile est, praedicandum, gloriandum, prae se ferendum, quae alicubi Cicero conjungit. Praedicuri Logicis est dici; Oratoribus landari.

In Logica Propositionem majorem, ut pervulgatum, malo, quam praesumtionem, quâ voce, ex Graeca prolh/yei novata, semel usus pro illa est Cicero, modo lectio sit germana.

Circulus seu circularis probatio, Logico est probatio in orbem facta, seu probatio mutua.

Per accidens dicit Dialecticus, pro eo, quod Perionius nitide dicit vi alienda cui opponitur suapte vi i. e. per se: dicit item Dialecticus homonymias pro verborum ancipitibus et multiplicibus potestatibus, ut loquitur Cicero.

Speciem, quod Ciceronianis u(po/s1klhron, id est, subdurum videtur, pro forma dicit civitas Logica.

Porro fere proprium es tartificum seu eorum, qui artes describunt accuratius, ut disciplinae causâ aliquid novent. Id maxime convenit eis, in distributionibus, toto et partibus, generibus aut speciebus constituendis, aut aliâs, quum quid difficiles habet explicatûs. Doctrinae gratiâ, quum generale vel speciale nomen satis aptum accommodatumque proposito inveniri nequit, aliquod usitatum ad vim potestatemque latiorem extendere, vel angustioris et pressioris significationis vinculo adstringere licet: quod quidem adeo verum est, ut ad Analogiam aliorum aliquando nova facere et inducere fas sit, licet vel cum barbarie aliqua conjuncta esse videantur. Hinc jus illud et e)cous1i/a doctorum in o)nomatopoii+/a|.

Argumentum in Logica pro eo, quod non tantum ad disputandum aut refutandum, sed etiam ad declarandum, explicondum, illustrandum, amplificandum pertimet, a. P. Ramo commodioris doctrinae gratiâ novatum est. Sic etiam finitum ipsi dicitur pro effecto finis.

In Arithmetica, melioris doctrinae gratiâ, notatio latius accipitur, quam vulgo solet, nimirum, ut rationem etiam efferendi quemlibet propositum numerum complectatur.

Ad hanc licentiam, seu potius libertatem sapientum doctorum tibi persuadendam, appono huc illud scaligeri Exerc. 297: Sufficientia rerum, sufficientia sensuum dicunt recentiores Philosophi. Quin feliciorem (id est, commodiorem) hâc barba râ dictione non invenio; eam certum est, donare civitate (Latinâ). Hâc enim auctor itate praeditum est judicium Philosophorum, quos, nominibus fingendis et imponendis, jure communis sapientiae, aequum est, perpetuam gerere dictaturam.

Sed memineris heic etiam interdicti sapientiae: Noli amovere terminos, quos posuere patres. Neque enim adgrego me in numerum eorum, qui eruditos novatores, quantum libet acuti, subtilis et exercitati ingenii ceteroquin sint, in artium ac scientiarum notionibus ac terminis, quos vocamus, usitatis et vetustate contritis, probant, et adsectantur.

In Theologia sane haec commonitio valde necessaria est. Nam invenies quosdam, qui in sacris efferendis Latinae linguae lautitias ita sectantur, ut vetera omnia fastidiant: quo fit, ut a divinis sententiis longius deflectant. easque pervertant potius, quam convertant, vel saltem obscurent. Conf. infra Theologica vocabula.

Castellio rarius usurpat vocabulum angeli, pro eo adhibens genium. Sed rectius angelus retinetur, ut vox significantior, et quod genii vox apud Latinos valde ambigua est: variae enim ejus sunt notiones. Confer, quae supra dicta sunt ad Vocab. Angeli. Quamvis nec detrectem eâdem etiam notione usurpare vocabulum genii, et colestem, infernum l. infernalem genium appellare, quem alii bonum et malum spiritum dicunt. Conf. infra Sect. 2. Ethnicismus in stile.

Haereseos vocem abhorrent quidam, quod apud veteres Latinos bonae rei significationem habeat. Sed etsi initio erat laudis, tamen consuetudine loquendi in vitio poni coepit, pro vitioso dogmate aut factione, quam aliquis contemto Ecclesiae Dei judicio sibi sequendam delegerit. Itaque Theologi

nostri voce haereseos et haeretici recte ita in foro suo utuntur. Confer, quae notata supra sunt ad utrumque hoc vocabulum.

Procurare non tantum est alienam rem curare vel administrare, sed etiam suam. Itaque e)petke/yato kai\ e)po/ihs1e lu/trws1in, apud Lucam Evangelistam cap. 1. v. 68. Castellio vertit, procuravit liberationem. Sed haec versio e)/mfas1in Graecae locutionis quâ dicitur Deus populum suum invisisse et redemisse, non adsecuta videtur Goclenio.

Neque etiam heic satisfecit Humfredo, Castellio, homo liguarum peritissimus ei dictus ad l. c. p. 75. Duas, inquit Humfredus, Metaphoras invisere et redimere procurare liberationem convertit. Mihi redimendi verbum plus significare videtur, quam procurare, quum sit pretiosa Christi morte et sanguinecaptos- in libertatem adserere: ita invisendi quoque verbum, in quo incredibilis consolatio posita est, videtur emissum. At vir doctissimus aliis videtur non perspexisse penitus Castellionis mentem: nam verbum procuravit referre dicant ista duo verba e)pes1ue/yato kai\ e)poi/hs1e;; at lu/trws1in exprimere liberationem: e)pes1ke/ptesqai enim cum alio verbo junctum non esse invisere, sed curare sive procurare l. dispicere. Excusasse ita, non absolvisse Castellionem mihi quidem videntur. Tametsi enim, quod tamen non dum mihi. persuasum est, e)pis1ke/ptesqai cum alio verbo junctum non sit invisere; tamen stilus Biblicus et consolationis plenissima emphasis heic reclamat. Interim ipse Casstellio versionem hujus loci uberius contra Bezam vindicavit in sua defensione p. 46-48. ed. 1. in 8.

Collegii vox non satis declarat naturam synagogae; quâ voce Castellio in prioribus editionibus N. T. sui usus est, at in subsequentibus editionibus, pro ea collegium substituit. Collegium enim non a colligendo, sed a lege dictum: synagoga autem para\ to\ s1una/gein, a colligendo seu congregando deducitur. Bunemanni Index Lat. p. 213.

*mes1i/ths2 usurpatum de Christo, nostro servatore et deprecatore, quâ notione Germanice recte dicitur Der Mittler, a Tertulliano et Castellione, sequester conversum est. Sed hoc nomine Graecum non declaratur satis: quia nomine meei/ths2 non tantum officium Christi, sed etiam utraque natura significatur: etsi Gal. 3. pro meti/ths2 de Mose internuntius dici possit. Interim Castellionem vocem mediator non plane abhorruisse, cognoscas ex 1 Ioh. 2: vindicavit etiam eumdem Clariss. Wolle in eo, quod posuerit sequestrum pro mediatore.

*lo/gos1 s1a/rc e)ge/neto, caro factus est, Castellio in 1. ed. Ioh. 1. v. 14. verterat corporatus est; quod tamen, teste Bunemanno l. c. p. 49. in posterioribus editionibus emendavit, proque eo caro factus est, reposuit. Vocabulum enim caro est e)mfatiuw/taton, et plus heic significat meliusque declarat exinanitionem illam, cujus meminit Apostolus Philipp. 2. quam corpus: significatur enim illo homo mortalis et abjectus. Adde, quod versio, sermo fuit corporatus, facile aditum patefacere potest falsae eorum opinioni, qui Christum putant corpus coeleste seu aetherium in virginis uterum intulisse, sicut judicat praeclarus quidam Theologus, cujus adscribere huc placet judicia de eo, quod nunc agitur.

Iniquum, inquit, profecto esset, Theologis non licere, quod artium magistris, ut, quae longo usu et optimâ fide possederunt, tamquam sua retineant: ac tenendum est, ne vocabulis sollemnibus protritisque omissis, tandem etiam rerum possessione depellamur.

Arbitror, intolerandam esse audaciam, si quis ab illa nuda quidem et simplici, sed vere tamen divinâ et plenâ masculae majestatis elocutione discedens, Propherici et Apostolici sermonis puritatem quasi fuco quodam orationis inficiat. Immo etiam eo usque me hac in re quodammodo superstitiosum haberi patiar, ut vel ipsas, si fieri posset, syllabas appendi et numerari velim, nedum ut sine necessaria ratione vocabula illa rebus Theologicis consecrata, et formulas quasdam Hebraeas, quibus nihil ullâ linguâ e)mfatikw/teron dici potest, innovari debere censesam. Tanti apud me est non modo res ipsa, sed etiam divina illa Spiritus Sancti elocutio.

Multos Hebraismos et in singulis verbis et in formulis loquendi libenter retinui: tum quia in quibusdam maxima sit Emphasis, quae nullo alio idiomate possit satis commode explicari; tum etiam, quoniam ipsi Apostoli Graece scribentes, et doctissimi quique eorum interpretes iis, tamquam gemmis quibusdam, scripta sua exornarint.

Interim tamen le/ceis2 doctissimorum virorum, qui disciplinas explicarunt et illustrarunt commentariis, asperiusculae, duriusculae, aut paullo obscuriores molliendae sunt his formulis, quae proqerapei/as2 instar esse queant: ut vulgo loquimur; ut loquuntur nostri Philosophi; ut cum Philosophis loquar; liceat mihi in argumento Philosophico cum Philosophis tantisper barbari/zein: ut loqui solemus; ut vocaut; quod vocant; ut Iocutione utar Mathematicorum; ut verbo utar Logicorum, cet.

Ita quando Scaliger verbis alietas et idemtitas utitur, addit: quibus verbis, in re tam arduâ aeque necessariis; uti mihi liceat pace Latinitatis. Idem: formaliter, ut loquuntur. Idem: calorem, quem vocant, radicalem i. e. naturalem.

Teretes aures abhorrent a Verbo coincide. Itaque sic Henr. Stephanus; Vt non

coincideret: utor nunc Latinorum Grammaticorum vocabulo, quo Graecum s1unempi/ptw imitantur.

Quin etiam interdum, si praesertim res ita ac perspicuitas sermonis in ipso verborum contextu ferat, ejusmodi dura et barbara cum melioribus et probatioribus sunt commutanda: aliquando etiam per periphrasin efferenda, ne forte a valde religiosis et delicatis auribus male audias.

Ita Latine dixeris vacuitas pro carentia; fortuitum pro casuali; in cogitationem non cadens pro incogitabili; in nostram intelligentiam cadens pro intelligibili, licet hoc notae haud deterrimae sit, occurrens nimirum apud Senecam et Macrobium.

Periphrasis melioris exempla haec sunt: Possessio hominum memoriâ antiquior pro possessione immemoriali; cogitatione aut intelligentid anticipare aliquid pro praesupponere; scire rem ex causa pro scire, propter quid est; scire rem ex effectu pro scire, quia est.

Interdum etiam Graecae voces pro barbaris aut minus Latinis adsumendae sunt, ut s1unai/tion pro concausa; a)s1ummetri/a pro impropertionalitate vel disproportionalitate; a)lo/gws2 pro irrationabiliter, quod tamen Tertullianus, Marcellinus et Hieronymus habet; e)nlo/gws2 pro rationabiliter, quod tamen apud Senecam, Hieronymum, Apulejum et alios Apuleji aequales occurrit. Adnihilari solent dicere Philosophi. Ego malim heic Graecum ou)denou=sqai, vel periphrasin ad nihilum et in nihilum recidere; quibus utitur etiam Scaliger: quamquam fas fuerit verbo adnihilare etiam uti sine proqerapei/a| i. e. praecastigatione, ut loquuntur; secus quam putat Goclenius: exstat enim apud Hieronymum.

Pro eo, quod Grammatici dicunt; heic aliquid per ellipsin subintelligendum est; Graece quidam malunt u(pakousti/on, vel cum argentea aetate, subaudiendum est.

Sed ad horrida, inepta, corrupta vocabula, offensio, fastidium et velut nausea habenda: ut sunt haecceitas, ecceitas pro differentia singulari i. e. individuum constituente, seu singularium tw=| ei)=nas2, seu singularum rerum essentia; it. quidditas, cujus eadem ratio est; physiognamus pro physiognomon; extrinseca et intrinseca causa pro exteriore et interiore. Femina est animal occasionatum dicunt Philosophi, qui barbare et loquuntur et sapiunt, pro: Animal est adfectae et interceptae perfectionis, pephrwme/non. Sic dicunt complexionatus pro eâ est corporis constitutione seu temperaturâ; collationatum pro exemplum recognitum; causatissime pro optimo jure, non sine causa gravi, gravissima de causa; organizatio pro organorum conformatio et expressio, ut Scaliger loquitur: in talibus enim usus est periphraseos; grosso modo pro crasse seu pingui Minerva agere: qua pingues et obesi solent esse crassioris ingenii: paxumerw=s2, populariter, rudi modo agere.

Volo igitur Philosophos loqui, neque superstitiose, neque supine, neque ambitiose, neque inquinate i. e. nullâ habitâ curâ et ratione verborum.

Nolo esse eos sordidos, nec ad animi oblectationem lepores ac Veneres nimis studiose consectari. Hoc qui faciunt, res; illi vero rerum gratiam amittere solent. Etsi interim hoc maneat, ac fixum sit: In Philosophia res potius spectari, quam verba pendi.

Sunt haec ex Goclenii Observ. p. 70. seqq. desumta; ubi tamen pro re nata et ad recentiorum observationes heic atque illic non nulla inseruimus atque adeo immutavimus.

Neque aegre ferent litterati homines, si colophonis loco heic addidero, quae Mechovius in Antiphila pag. 161. pronuntiat, huc sane apprime facientia. Ita autem ait:

+ Quod Hermathene mea vocabula triplici ordine, et diverso quasi tempore proponenda esse tradit; non nego, et in ea sententia permaneo. Intelligo autem voces communes rerum; non illas, quae singulis artibus ac disciplinis sunt propriae; qualia sunt in Theologia; trinitas, incarnatio, resurrectio: in Dialecticis praedicamenta, praedicabilia cet. Illa mutare religio vetat; haec retinere necessitas jubet. Communia illa vocabula omnes oportet scire, qui Latinam linguam tenere cupiunt; propria maximam partem disciplinis suis sunt reservanda, et mature satis discuntur, ubi ad eas accesseris. Ita haecceitas, quidditas, alicubitas, immedietas, in disputando, et Prima Philosophia locum suum habent; si quis tamen pueris haec et adolescentibus ediscenda injungat, merito dicam, non esse ei sanum sinciput. Multa sane inter ICtos, Medicos, aliosque artifices occurrunt, quae nemini nostrûm nota sunt. nec scire opus est. Praeclare Cicero: Vtendum est docendi cansa verbo minus usitato: quod quidem nemo mediocriter doctus mirabitur, cogitans, in omni arte, cujus usus vulgaris communisque non sit, multam novitatem nominum esse, quum constituantur earum rerum vocabula, quae in quaque arte versentur. Itaque et Dialectici et Physici verbis utuntur iis, quae ipsi graeciae nota non sunt. Geometrae vero, Musici, Grammatici etiam, more quodam loquuntur suo, Immo ipsae Rhetorum artes, quae totae sunt forenses atque populares, verbis tamen in dicendo, quasi privatis utuntur, ac suis. Atque ut omittam has artes elegantes et ingenuas, ne opifices quidem tueri sua artificia possent, nisi vocabulis uterentur nobis

incognitis, usitatis sibi. Quin etiam agricultura, quae abhorret ab omni politiore elegantia, tamen eas res, in quibus versatur, nominibus notavit novis. Quo magis hoc Philosopho fuciendum est: ars est enim Philosophia vitae; de qua disserens arripere verba de foro non potest. Vid. Lib. 3. de finib. Ipse Orator noster Metaphysicis praeivit, dum voces hujusmodi finxit; ut Lib. 1. Ep. 7. Fam. Appietas, Lentulitas, cet. Si tamen unusquisque sibi licere putat, nova verba excogitare, quemadmodum non nulli hodie audent; cuncta antiquum chaos brevi tepetent. Conf. supra Voc. Interesse.

PHRASIN Latine dicimus elocutionem. Quintilianus Lib. 8. c. 1: Phrasis est eloquentiae corpus et dicendi modus. Idem Lib. 10. cap. 1: Macer et Lucretius legendi quidem; sed non ut faciant phrasin. Vt mirum sit Aldum Manutium et Antonium Schorum, Phrases inscripsisse libros suos, quibus vocabulorum, et simplicium, et conjunctorum vim explicant atque elegantiam.

* Hinc pro Notate hanc phrasin, quomodo in ludis litterariis fere monent, rectius dicendum erat: Notate hanc locutionem; notate loquendi modum hunc elegantiorem; notate concinnum hunc vocabulorum nexum.

PHYSIOGNOMVS id est, quasi naturam cognoscens, praesertim ex vultu, oculis, lineamentis, aut signis similibus, Der aus dem Gesichte, oder aus den Lineamenten, des Menschen Naturell beurtheilet, vocabulum vitiosae formationis est: dicendum, physiognomon; ut Graeci, fus1iognw/mwn, quod Aristotelis est atque Ciceronis.

* Ita autem Cicero de Fato §. 10 p. 413: Quid? Socratem, nonne legimus, quemadmodum notarit Zopyrus, Physiognomon, qui se profitebatur hominum mores naturasque ex corpore, oculis, vultu, fronte pernoscere? Stupidum esse Socratem dixit, et bardum, quod jugula concava non haberet: obstructas eas partes, et obturatas esse dicebat: addit etiam, mulierosum (weibersüchtig): in quo Alcibiades cachinnum dicitur sustulisse. Idem Lib. 4. Tuse. Quaest. n. 80. p. 227: Quum multa in conventu vitia collegisset in Socratem Zopyrus, qui se naturam cujusque ex forma perspicere profitebatur, derisus est a ceteris, qui illa in Socrate vitia non agnoscerent: ab ipso autem Socrate sublevatus est, quum illa sibi vitia messe, sed ratione a se dejecta diceret.

Hinc a)nalo/gws2 pro Physiognomia, quomodo vulgo appellatur, dicendum erat Physiognomonia: Sed usui tamen potius prius concedendum putamus. Goclen. Observ. 77. Voss. de Vit. 565. Berrich. Cogit. 33.

PICA pro inepto praegnantium appetitu, ad Medicorum scholas remittendum, in quibus haec notio, at citra suffragium antiquitatis, obtinet: Plinius malaciam appellat.

* Quod scimus, veteribus pica est non nisi avis illa nota, quae Germanice dicitur Die Elster.

+ Distinguunt tamen hodie non nulli Medicorum inter picam et malaciam; ex ingenio tamen magis, quam certa auctoritate. Vnde alii aliter istam distinctionem mente concipiunt. Verum, si qua admittenda heic distinctio, Sennerto Institut. Lib. 2. Part. 3. Sect. 1. c. 4. pag. 300. col. 2. commodissimum videtur, appellare picam, quando homo, seu vir, seu mulier, vitiosa et aliena v. g. cretam, carbones cet. appetit; malaki/an vero eam appetentiam, quando praegnans non quidem alienos a natura hominis cibos, sed consuetos, appetit, verum avidius et animo impotenti, ita, ut nisi horum particeps fiat, languorem vel abortum patiatur, aut stigma infanti imprimat.

PILARE pro ludere pilâ, citra auctoritatem veterum, Erasm. in Vall. 196.

PILEVS Der Hut, genere Masculino suspectum, licet Lexica ita inculcent; quum nullum ejus indubitatum exemplum ex idoneis scriptoribus adferant: veteres habent non nisi pileum Genere Neutro, Plurali pilea. Valla in Raud.

+ Producitur quidem ex Plin. Lib. 23. cap. 8: sed Gronovius ad h. l. tradit, Plinium numquam dixisse pinguedinem, et, ubi vulgo id vocabulum legatur, in melioribus libris pinguitudinem esse.

* Perottus autem ad 6. Epigr. Martial. miratur, Servium scripsisse, to\ pinguedo prorsus non esse Latinum, quum eo doctissimi viri usi sint: utuntur autem eo Eutyches Lib. 1. de Disc. Conjug. p. 2155. et Sidenius L. 2. Ep. 2.

PINNACVLVM Der Giebel, Die Zinne, Tertullianus et Vulgatus Interpres, quem sequitur Erasmus: veteres vero, quod Graecis pteru/gion est, pinnas appellant. Voss. de Vit. 69. Ol. Borrich. Cogit. 33. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 175. Cell. Antib. 74. C. P. 314.

* Pinnaculum autem a pinna formatum videtur, ut coenacuium a coena, et tabernaculum a taberna.

Pandectis, Nonius et Hieronymus: optimus quisque veterum pro eo habet, piscatus Fab. Thes.

PLACIBILIS Wohlgefällig, angenehm, Tertullianus: auctores classici pro eo dicunt, placens, gratus, jucundus, gratiosus. Borrich. in Voss. 193.

PLAGARE Plagen, quälen, schlagen, schmeissen, derivatum a plaga, Augustinus habet, et vetus Iuvenalis Interpres: veteres pro eo habent, plagas imponere; multare infortunio; adficere plagis; percutere plagis; vulnerare; vulnus infligere; caedere verberibus. Voss. de Vit. 749.

PLANISPHAERIVM vocabulum hybridum, Mathematicis usitatum: extra scholas eorum magis Latine dixeris, sphaeram in plano descriptam.

+ Formatum ad modum hemisphaerii i. e. dimidiae sphaerae, Halbe Kugel, quod probae notae est, et apud Varronem occurrit.

PLASMARE bilden, schaffen, scriptores Ecclesiastici, Prudentius, Tertullianus, Hieronymus, et Vulgatus Interpres; estque a plasma i. e. figmentum, Ein Gemächte, Töpferwerck, quod, hâc quidem notione, est apud Prudentium, cui Adamus est plasma primum id est, prwto/plostos2, Der zu erst von Gott Gebildete: Latini pro eo habent, creare, fingere, idoneam fingere corporis constitutionem, formare, formam indere. Voss. de Vit. 750. Cell. C. P. 315.

* Plasma quidem occurrit etiam apud Perflum et Quintilianum; at longe aliâ notione: nempe pro sorbitiuncula, quâ coluebantur fauces, ne raucitate asperae vocem corrumperent. Vid. Casaubonum ad Pers. Sat. 1. v. 17.

PLAVSIBILITER Auf eine Weise, wobey die Leute ihr Wohlgefallen bezeugen, et Gradus ejus Comparativus plausibilius, in Sidonio reperitur: veteres pro eo, cum plausu aliorum; cum apllausu; applaudente populo. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 176.

* Adjectivum plausibilis optimae notae est, agnoscens auctoritatem Ciceronis, Senecae, Quintiliani.

PLENARIVS a, um, et Adverbium inde derivatum PLENARIE, inter barbara referuntur: Lat. plenus, integer, perfectus; item plene, perfecte.

PLENIPOTENTIARIVS vocabulum novum, sed in negotiis publicis temere haud rejiciendum: Latine dixeris cum Sallustio B. Iug. c. 103. licentiâ rerum agendarum instructus; cum Cicer. Lib. 1. attic. Ep. 16. legatus cum auctoritate; vel cum aliis; mandatis instructus libere agendi.

PLEVRESIS Das Seitenstechen, Das Seitenweh, apud Medicos superioris aevi ita increbuit, ut nihil propemodum sit vulgatius, sed perperam tamen ita dicitur.

Rectius pro utroque dixeris cum Vitruvio pleuritis, qui ita retinuit Graecum h( pleuri=tis2, a pleura\ latus; vel cum Horatio, lateris dolor; vel cum Plinio, lateralis morbus. Voss. de Vit. 568. Borrich. Cogit. 33.

POENITENTER Minucius Felix: magis Latine dixeris, modo poenitendo: ita, ut poenitentiam alicujus rei agere videamur; ita, ut alicujus rei nos poeniteat. Voss. de Vit. 816. Borrich. Cogit. 33.

POENITENTIALIS id est, ad poenitentiam pertinens, vel poenitentiam coarguens, suspectum.

Inde dies poenitentialis, Der Busstag, quem vulgo dicunt, ex liguae Latinae genio nuncupatur supplicatio vel dies supplicationum; et praeeunte Livio Lib. 10. c. 23. sollemnes vel publicae supplicationes calamitatum publicarum averruncandarum causâ decretae. Cicero, supplicationem decernere; Caesar, supplicationem indicere, Einen Bet- oder Busstag, oder auch ein Dankfest anordnen.

POETIS Eine Dichterin, suspectum: Latini dicunt, Poetria. Voss. de Vit. 50. Borrich. Cogit. 33.

* Poetris, idis, quod idem significat, Vossio l. c. perperam suspectum: habet enim Persius in Prooem.

POMPARE Ein Gepränge machen, womit prangen, recte damnat Voss. de Vit. 751; nisi quod Sedulius post Praefationem Lib. 1. v. 2. dixit, figmenta grandisonis pompare modis, tragicoque boatu. Praestat dixisse pro eo, exornare; ornare verbis; adhibere speciem et ornatum in dicendo; ostentare aliquid in pompam; vel aliter, prout argumentum feret.

* Primitivum ejus est pompa i. e. apparatus cum ostentatione, cujusmodi in triumpho est, aut in sacris, aut in funere; quod aureae aetatis est. Hinc autem sequioris aevi scriptores

formarunt Nomina, Verba et Adverbia. v. g. praeter hoc ipsum verbum, quod Sedulio tribuimus, etiam Compositum expompare i. e. dehonestare, Augustinus; Participium pompatus, et speciatim ejus Comparativus pompatior, Prächtig, prächtiger, Tertillianus; pompabilis et pompaliter i. e. instar pompae, Trebellius Pollio; pompalitas, Die Pracht, Priscianus; pompaticus, Apulejus, Tertullianus et Hieronymus; pomposus i. e. splendidus, magnificus, et Adverbium pompose i. e. splendide, magnifice, Sidonius Apollinaris; depompatio, Die Beraubung der Pracht, Hieronymus; pompolentus, Schwülstig, hochtrabend, quod Q. Ciceroni est pompare (i. e. fastûs) plenus, scriptores non nulli plebeji aetatis figlinae. Voss. de Vit. 570. Cell. Antib. 75. C. P. 315. seq.

* Est enim pomum generale nomen, et significat Allerhand Obst, adeo, ut omne nucum genus eâ etiam appellatione contineatur, secundum Paullum ICtum Lege 105. Dig. de Verb. Signific. Atque hinc Plinius Maj. etiam nuces appellavit poma Lib. 15. cap. 22; et mora, Maulberen, ibidem cap. 24. similiter pomorum nomine veniunt.

+ Servius quidem in Eclog. 2. Virgilii: Nucleus, inquit, generaliter dicuntur omnia tecta corio duriore, ut avellanae, amygdalum, juglandes, castaneae; sicut contra dicuntur poma omnia molliora, ut cerasa, mala, pruna, pira, mespila: sed quod de pomis Servius; alii ad mala rectius referunt: pomorum enim nomen generaliter accipiunt, et vel ipsos nucleos eorumque species eo contineri adfirmant. Vide Macrob. Lib. 2. Saturnal. cap. 15. De piris Augustinus dixit L. 2. Confess. c. 4: Erat pirus in vicinia, pomis onusta. Fab. Thes. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 13. seqq. Valla L. 4. c. 28.

PONDEROSITAS vocabulum veteribus ignotum: Tullius pro eo dicit, gravitas, pondus, dignitas v. g. pro rei gravitate, Nach der Sache Wichtigkeit; pondus testimonii; verborum pondus; tuae litterae maximi sunt apud me ponderis; pro argumenti dignitate, Vermöge des wichtigen Inhalts. Voss. de Vit. 570. Borrich. Cogit. 33.

* Adjectivum autem ponderosus probae notae est, quamvis fere sensu proprio, vix translato veteres usurpant. v. g. spica ponderosior, Eine schwere Aehre; ponderosissimum semen; ponderosissima vis; epistola ponderosa, Ein. dicker, schwerer Brief, darinnen viel geschrieben steht.

PONTIFICARE Einen Priester vorstellen, verbum medii aevi, occurrens etiam in Pseudo-Ovidio, et in tritis his versiculis, satis quidem barbaris, quum praesertim prima etiam syllaba in tw=| civitatem contra veterum usum producatur:

Dat Galenus opes; dat lustinianus honores; Pontificat Moses cum sacco per civitatem.

Latine dixeris, Pontificem esse; Pontificem agere; Pontificatum gerere; Pontificalem dignitatem sustinere. Voss. de Vit. 751.

POPVLOSVS Volksreich, Apulejus, Solinus, Sext. Aurel. Victor, Vegetius, Marcellinus, Prudentius: Latini veteres pro eo dicunt celebris, frequens; hominibus adfluens; populo abundans; populo frequens.

* Populositas, Die Vielheit, die Menge, v. g. populositas deorum summa; Argus luminum populositate consaeptus, Arnobio placuit et Fulgentio. Borrich. in Voss. 197. Cell. Antib. 127. C. P. 152.

POROSVS suspectum: dic poris abundans, fistulosus; licet hoc (sc. fistulosus ) magis internos meatus; porosus vulgo exteriores respiciat, ut cutis porosa; et lapis fistulosus apud Palladium L. 1. c. 10; item cancer fistulosus, Der fressende Krebs apud Caton. R. R. cap. 157.

* Primitivum ejus ejus Pori, po/roi, Die Schweisslöcher, vocabulum Graecum Medicorum est, cujus hâc quidem notione, apud Latinos nulla adsunt vestigia: celso quidem Latine dicuntur Praefat. Lib. 1. invisibilia foramina; aliis autem, meatus cuticulares, per quos sudor emittitur.

Pro Pori operiuntur, quod vulgo in foro Medicorum obtinet, Celsus L. 3. c. 17: dicit: Summa cutis relaxatur.

Porus, i, ab Hadriano Iunio in Nomenclatore suo p. 363. tribuitur Plinio; sed notione lapidis cujusdam arenosi, et facile friabilis, alioquin asperi et inaequalis, qui Graece dicitur pw=ros2, alioque nomine tophus. tofus, Der Tofstein. Cell. Antib. 75. C. P. 362.

PORTATILIS id est quod portari potest v. g. bibliotheca portatilis, apotheca portatilis, horologium portatile vulgo dicitur; sed sine ulla idonea auctoritate.

* Pari modo Cassiodorus machinam, quam vulgo globum coelestem vocamus, appellavit Lib. 1. Ep. 45. coelum gestabile. Cell. Antib. 75.

POSITIVVS pro eo, quod expressis verbis explicatur, v. g. lex positiva; quae

naturali superadditur, philosophorum est; ceterum barbarum, eo etiam sensu, quo usurpatur pro adfirmativo et apud Philosophos Latinos negativo et privativo (quae et ipsa philosophica sunt) opponitur.

+ Frustra heic Andr. Borrichius Vind. L. L. 150. obvertit Gellii auctoritatem Lib. 10. cap. 4: Ex Nigidii sententia nomina non positiva esse, sed naturalia. Ille enim alio usurpavit sensu: cui est aliquid notionis impositum ab hominibus, seu, ut Aristoteles ait, s1hmantiko\n kata\ s1unqh/khn.

* Eâ notione, quâ Comparativo Gradui opponitur, Grammaticorum est. Vide Isidor. Lib. 1. c. 6. Cell. Antib. 75.

POSITVRA pro statu et specie, Germ. Eine Positur v. g. Cornel. Chabr. c. 1: Illo statu Chabrias sibi statuam fieri voluit; it. Caes. L. 7. B. G. c. 36: Horribilem speciem praebere, Germ. Eine fürchterliche Positur machen, timide usurpem.

* Pro situ loci et eo positu, qui aliquâ rerum collocatione et structurâ continetur, occurrit apud Celsum Praefat. Lib. 1. et Gellium L. 14. c. 1. v. g. positura ligni; positura stellarum.

Pro dispositione, Die Eintheilung, die Einrichtung, apud Lucretium L. 2. v. 1017: Positura discrepant res i. e. disponsitione.

* Ita nimirum Celtae, Belgae, Hispani, Galli et Itali cursus publicos appellant, a positis certo loco equis, quibus veredarii (die Postilions) maxima celerrime itinera conficiunt. Vid. Vossii Etymol. in Veredus p. 548. Ejusd. de Vit. 572.

Celer vel cursor extra ordinem vocari possit Eine Stafette. Nimirum Celeres dicti sunt illi equites a Romulo ex omni multitudine lecti, trecenti numero, nomen nacti a Celere, Remi interfectore, qui a Tarquinio Prisco ad sexcentorum numerum aucti fuerunt. Vide Livium Lib. 1. cap. 16. et 36. et Festum in hâc voce. Tribunus autem Celerum, qui his praefectus erat, describitur a Pomponio Lege 2. §. 15. de Origine Iuris.

In p. 50. T. 1. L. 1. §. 1. res cursoria, res vehicularis, notat Das Postwesen. Lactantio de Morte Persec. c. 24. equi publici; Aurel. Vict. L. 3 jumenta publica; Martiali L. 14. Epigr. 86. veredi, Cassiodoro Ep. 5. cursuales equi, sunt Die Postpferde.

POSTILLA i. e. explanatio; explicatio verborum auctoris cujusdam; commentarius Evangelicus; et speciatim uberior expositio pericoparum Evangelicarum et Epistolicarum Dominicalium, vocabulum Ecclesiasticum medii aevi.

+ Compositum ex post et illa, quia doctores, qui sua discipulis dictarent, idemtidem in ore habebant, post illa, puta, ad haec vel ista auctoris verba adscribite; vel quia Patrum sacras meditationes post illa, quae Christus in textu dicit, excerpserunt; vel quia post illa verba pericopae Evangelicae et Epistolicae sermones quosdam in Ecclesia praelegendos ordinarunt.

Hinc sequitur, minus recte dici postilla, lae, quum dicendum potius sit postilla, postillorum. Interim apud scriptores recentioris aevi prior declinandi modus in Singulari sere ubique adhibetur.

Postillator in Ecclesia erat, qui ejusmodi postillam ad textum interpunxerat. Schmidii Lex. Eccl. 236. seq. Voss. de Vit. 573. Borrich. Cogit. 33.

POSTSCRIPTVM Ein Postscript, non ex genio linguae ita dicitur: Cicero Lib. 5. Attic. Ep. 1: Nunc vero venio ad transversum illum extremae epistolae tuae versiculum, Nun aber komme ich auf dein Postscript.

POTABILIS Trinkbar, v. g. aurum potabile, Ammianus, Ausonius, Coelius Aurelius, Apicius: magis Latine dixeris, potui aptus; potui accommodatus; idoneus ad bibendum; ita liquidus, ut bibendo absumi possit. Fab.

POTARE transitive, pro potum praebere; potum dare; potionem dare; potum ministrare, Träncken, jemandem einen Trunk geben, scirptores ecclesiastici: ita enim v. g. Cyprianus: Vt cibaretur inquit, Christus felle, qui cibum coelestem dedit; aceto potaretur, qui poculum salutare propinavit.

* Apud veteres hoc verbum non nisi intransitive sumitur, significans valde l. largiter bibere v. g. Cic. totos dies potare, Ganze Tage sitzen, und sauffen. Goclen. Controv. 93. Voss. de Vit. 159. Borrich. Cogit. 33. Cell. Antib. 207.

Alii etiam heic substituunt potionare aliquem. Sed et hujus verbi tenuis admodum datur auctoritas. Conferatur Parte Etym. Sect. 2. Potionatus.

POTENTIALITER Auf eine mögliche Art, non reapse, verum th=| duna/mei; quod non est, sed esse potest; eâ ratione, quâ quid saltem fieri potest, Sidonius Apollinaris habet.

Ejus censûs etiam est potestative id est, per modum potestatis seu virtutis, Vermöge derjenigen Freyheit, nach welcher man

* Adjectivum autem potentialis, unde Lexica Adverbium potentialiter fere deducunt, apud quem omnino exstet, id vero scimus una cum ignarissimis. Voss. de Vit. 816. Ol. Borrich. Cogit. 33. Andr. Borrich. Defect. Lexic. 276.

* Practicus Adjectivum origine Graecum est, id notans, quod usu et actione continetur, et stw=| qewrhtiko\s2, theorecticus opponitur. Vtitur autem eo Quintilianus, et alii.

PRACTICARE Practisiren, verbum barbarum: Latine dixeris, praxi Medicâ distentum esse; ad praxin incumbere juridicam seu forensem. Hanc viam declarare quidem non valde difficile; usu autem expromere perdifficile. Graece (*hn dhlw=s1ai me\n ou): pa/nu xalepo/n xrh=sqai de\ pagxa/lepon. Goclen. Observ. 153. Cicero Lib. 3. de Orat. n. 86: Omnes artes aliter ab iis tractantur, qui eas ad usum transferunt, aliter ab iis, qui ipsarum artium tractatu delectati, nihil in vita sunt aliud acturi.

* Hinc bonus practicus vulgo et perperam dicitur: Latine dixeris homo non modo juris scientissimus, sed etiam formularum ac forensis usûs callentissimus; vel pro argumento, qui in arte Medica multa temporis diuturniore usu, variisque experimentis didicit.

Cicero L. 1. de Orat. c. 59. uno verbo ejusmodi hominem non practicum vocat; sed pragmaticum, qualem tamquam in causis juris peritum habeant ministrum disertissimi homines.

Idem Cicero etiam dicit, usu peritus; in causis versatus; cujus ad scientiam magnus usus accessit; usu atque exercitatione praeditus; rerum varietate atque usu ipso perdoctus; in rebus atque usu versatus; multarum rerum usum habens, cet. Plinius Lib. 2. Ep. 9. vir disertus, atque in agendis causis exercitatus.

PRAEBENDA ae, Eine Praebende, eine Pfründe, vocabulum Ecclesiasticum medii aevi: Latine pro eo dixeris, certum aliquod demensum huic vel illi debitum.

+ In praebenda, subauditur pars l. portio. Praebendae enim primitus dictae sunt cibi ac potûs portiones diurnae, quae Monachis, Canonicis, aliisque quibusvis dari debebant ac praeberi. Hoc nomen tandem mansit in Canonicorum et aliorum clericorum beneficiis. Dimissâ enim domicilii mensaeque communione, reditus, commoda ac proventus atque adeo ipsa praedia Ecclesiae diviserunt in portiones, quas praebendas appellarunt.

PRAECAVTVS id est, catus, circumspectus, Petrus Chrysologus Serm. 156. ineunte. Sciopp. in Stradam 37.

PRAECEDENTIA ae, Substantive, Die Praecedenz, der Vortritt, der Vorsitz, ICtis hodie usitatum, at veteribus ignotum: Latine dixeris, prior sedes; locus primus; protestasia; prior accubitus; proedria; honoratior sedes; prima accubandi loci, Die Oberstellen; sollemni procedentium ordine aliquo priorem esse, Bey einer solennen Procession vor jemanden die Praecedenz habent; sedem alicui honoratissimo loco dare, Einem die oberste Stelle geben. Accubationes primas in coenis amare, Bey Tische gern oben an sitzen wollen.

* Praecedentia Lat. non nisi Neutrum Plurale est Praesentis Participii a Verbo praecedo.

PRAECESSOR i. e. antesignanus, Ein Vorganger, barbarum pronuntiat Sciopp. de Stil. Hist. 191. Sed Andr. Borrich. tamen Defectu Lexic. 277. ex Tertulliano probat.

* Pro decessore i. e. pro eo, in cujus locum successimus, in cujus locum suffecti sumus, occurrit apud Hieronymum et Rufinum. Fab.

PRAECIPITANTIA ae, Substantive, pro temeritate agendi seu inconsiderantia, vel, ut Graece dicam, metewri/a| et a)bleyi/a|, perperam.

* Gellio enim, qui Lib. 6. cap. 2. id vocabuli usurpat, significat casum praecipitem. Lapidem, inquit, cylindrum si per spatia terrae prona atque deruta jacias, causam quidem ei et initium praecipitantiae feceris: mox tamen ille praeceps volvitur.

PRAECISE pro diserte, totidem verbis, accurate, puncto rei vel temporis observato, vulgo hodie usurpatur; sed nullo idoneo auctore.

* Opponitur enim Adverbiis plane, perfecte, copiose, verbosius, et significat Germanice, Kurz und gut, mit wenigen Worten.

Praecise dicere, aut Scioppius Infam. Fam. 92. Ciceroni significat, non plenâ oratione aliquid efferre, sed verbis non multis, velut amputatis ac subintellectis, ut sit concise, compendiose, et e(lleiptikw)s2 ut aliquid defit,

quod supplendum veniat. Sic Gellius: obscure atque praecise dictum. Cicero ad Attic. L. 8. Ep. 4. Numquam cuiquam tam praecise negavi, quam hic mihi plane sine ulla exceptione praecidit, So kurz und rund hab ichs noch nie einem abgeschlagen: nam praecise negare heic idem erat quod breviter, a(poto/mws2, sine ulla exceptione. Idem Lib. 2. de Nat. Deor. cap. 29: Sed id praecise dicitur: - - plene autem et perfecte sic dici existimato. Cell. Antib. 207. C. P. 381.

PRAEDATRICIVS i. e. praedae inhians v. g. hostis praedatricius, Ein Feind, der nur auf eine Ravage bedacht ist, barbarum: Latini dicunt, praedatorius. Sciopp. in Stradam 156.

* Praedatrix, tricis, unde formatum videtur, occurrit apud Statium 1. Silv. 5. v. 22. Praedaticius i. e. ex praeda confectus v. g. pecunia praedaticia, habet Gellius Lib. 13. cap. 24.

PRAEDECESSOR i. e. qui ante nos fuit, Symmachus et Cassiodorus: veteres agnoscunt non nisi decessor. Sciopp. de Stil. Hist. 191.

PRAEDESTINATIO Die Vorersehung, vocabulum Ecclesiasticum, et apud scriptores Ecclesiasticos frequens; quo quidem salutare Dei de aeterna hominum salute decretum notatur. Cicero, ut homo a salutari Dei cognitione alienus, pro eo, dicit fatum; quo tamen vocabulo omnis praesensio atque descriptio divina continetur.

* Praedestinare, autem, Vorersehen, vorherbestimmen, Livius Lib. 45. cap. 40. habet.

PRAEDICAMENTA vocabulum Logicum: Aristoteles vocat kathgori/as2; Cicero attributa rerum, item, summa rerum genera; Quintilianus elementa, Lib. 3. c. 6. Primum, inquiens, Aristoteles elementa decem constituit, circa quae versari videatur omnis quaestio, Germ. Aristoteles hat zu allererst die zehen Praedicamenta gesetzt, nach welchen man eine jede Materie in Betrachtung ziehen konne. Perion. Schor. de Phras.

PRAEDICARE Logicis est dicere; oratoribus vero Latinis laudare, vel aperte dicere v. g. Cic. 1. Offic. cap. 38. extr. Deforme est, de se ipso praedicare, falsa praesertim. Terent. Eunuch. A. 3. Sc. 4. v. 54: Vtrum taceamus, an praedicem. Perion. Schor. Phras.

Pro docere, vel publice exponere verbum Dei, vehementer barbare dicitur: quemadmodum etiam praedicatio pro concione sacra; nam praedicatio Latinis est vel vox praeconis, vel laudatio.

* Praedicator tamen pro verbi divini Praecone, exstat apud Tertullianum adv. Marc. L. 4. c. 8: veteribus autem Latinis eum notat, qui diserte aliquid dicit vel laudat. Cic. L. 2. Ep. 13: Quamquam et Pompejo plurimum, te quidem ipso praedicatore ac teste, debebam.

Latine heic dixeris: Ecclesiae, Populi, Principis a concionibus sacris; Orator Ecclesiasticus, divinus, sacer; etc. Praece Evangelii vel Evangelicus; Praeco sacer, divinus; disciplinae coelestis, oraculorum Dei, Scripturae S. Interpres, doctor etc. Verbi divini minister: item Verba facere pro sacris rostris, ad populum, apud populum, in Ecclesia, in aede sacra, e vel de suggestu seu suggesto; Sacram concionem, orationem, sermonem habere; Agere ecclesiasten; Adscendere in concionem, in rostra sacra etc.

PRAEEMINENTIA ae, Der Vorzug, Die Vortrefflichkeit, Claud. Mamertinus 1. Praef.: veteres habent, praerogativa, privilegium.

* Verbum praeeminere, tribuitur Tacito Annali 12. cap. 12. extr. et Augustino Confess. L. 6. c. 9. si lectio utrobique vera est.

PRAEEXSISTO in foro Theologico increbuit; quemadmodum etiam Substantivum inde derivatum praeexsistentia v. g. praeexsistentia animarum: utrumque tamen veteres nesciunt. Latine dixeris, ante exsisto; prius exsisto. Prasch. Barb. 35.

PRAEFATVS a, um, Passive, i. e. cum praefamine dictus, Apicius, Vopiscus, Paullus ICtus, Iustinianus et Symmachus.

+ In Iustino autem, ex quo non nulli probant, meliores libri habent praefectorum, non praefatorum.

Qui in subsidium vocant Quintilianum L. 8. c. 3. dicentem, in praefata videmur incidere, pravo loco nituntur: quod Pithoeus et Turnebus observarunt; et Vlricus Obrechtus, qui ex MSS. Quintilianum correxit, in praefanda edidit, quod illi etiam suaserant, id est, in obscena, cum honoris praefatione dicenda, in quibus honorem praefamur, in quibus honos praefandus est. Die wir mit Respect zu melden aufs Taper bringen.

* Praefatus apud optimum quemque active significat, Einen, der da vorher geredet hat, Cell. Antib. 75. C. P. 363. Borrich. Vind. 187. Major de varianda Orat. 456.

aetatis est; ut legitur in Inscriptione tempore Valentis et Valentiniani Iunioris, A A. PRAEFECTOR PER HISPANIAS: veteres constanter habent, praefectus.

PRAEFIGVRARE Vorbilden, durch eine Bildung vorher darstellen, Lactantius: rectius cum veteribus pro eo dixeris, denotare, repraesentare, adumbrare, et pro argumento etiam figurare, formare. Voigt. Indic. Barb. Fab.

PRAEHABERE id est, anteferre, vorziehen, barbarum. Sciopp. in Stradam 174.

* Effictum est ad Analogiam tou= posthabere; quod probae notae est. Praehibere, autem i e. praebere occurrit in Plauto.

PRAEINSTITVTVS Vorher unterwiesen, suspectum: dic prius ab aliquo institutus. Voss. de Vit. 576. Borrich. Cogit. 33.

PRAEIVDICIVM longe aliud vulgo hodie significat, ac Latinis olim; qui praejudicium vocarunt id tantum, quod, ante statutum, futuri judicii tamquam exemplar erat: sed verum tamen, hoc est, ipsum judicium non erat: atque iccirco oipponit Cicero illi judicium. Iudicium est res, quae causam litemque determinat. Praejudicium dicitur res, quae, quum statuta fuerit, adfert judicaturis exemplum, quod sequantur. Schor. de Phras. Sed de hoc, et reliquo significatu, quo etiam recte dicitur sine cujusquam praejudicio, Ohne jemandes Nachtheil, videatur pluribus Fabri Thesaurus.

Pro vulgari minusque Latina notione, quâ significat Ein Vorurtheil, dic cum Cic. Lib. 1. Nat. Deor. cap. 15. praejudicata opinio; vel cum Quintil. Lib. 2. cap. 17. praesumta opinio; vel cum aliis, praecepta animo opinio.

* Est tamen interdum, ubi hoc praejudicii vocabulo, vulgari notione accepto, malim uti. Ita v. g. magis perspicue et concise dicitur: Vsus probat, nullos mortalium magis praejudiciis laborare, quam qui omnia praejudicia exuenda esse contendunt.

PRAELATVS pro Antistite seu Ecclesiae Praefecto, Episcopo, Abbate, Praeposito, et aliis, notionis Ecclesiasticae est.

+ Sunt etiam coenobiorum Antistites, cuibus hoc nomen peculiari quâdam ratione convenit; ubi quidem sollicitius retineatur, ne offundamus tenebras fulgenti dignitati.

* Praelatus, apud Latinos non nisi Participium Passivum Praeteriti est a praefero.

PRAELIMINARIS et PRAELIMINARITER v. g. Praeliminaris commentatio, praeliminariter aliquid tractare, barbara: Latin. Prolusio; Programma, quod instituto nostro praemittimus; In antecessum aliquid tractare.

PRAELOQVIVM in Ecclesia hodie increbuit, quo quidem designant exordium illud prius, quod textui sacro coetui praelegendo ratione quâdam congruenti praemittitur; at veteres id vocabuli omnino ignorant.

+ Qui emendant per proloquium, nempe isti errant: id enim veteribus significat axioma luce sua radians; quod animum legentis illico ferit; sententia, in qua nihil desideratur, interprete Varrone apud Gellium Lib. 16. cap. 8.

* Verbum autem Praemeditor, Auctor ad Hereynium; et praemeditatio ipse Cicero habet.

PRAEMIARI notione transitivâ pro praemiis donare; praemiis adficere; praemium tribuere, suspectum. Sciopp. de Stil. Hist. 173.

* Suetonius Tit. cap. 7. habet quidem hoc verbum; sed non nisi notione intransitivâ, idemque illi est, quod lucrori, praedam s. quaestum facere, praemia aucupari, pacisci, accipere. Goclen. Obs. 63. Legunt quidem alii in hoc Suetonii loco Praedari pro Praemiari: at meliores tamen codd. huic nostro vocabulo favent.

+ Hinc praemiator; quod tamen designat nocturnum praedonem in Naevio apud Nonium cap. 2. n. 629: quemadmodum apud Tibullum Lib. 1. Eleg. 2. v. 25. per praemia nihil aliud, quam praeda intelligitur. Haec enim notio prima et propria videtur praemii esse. Hinc ad honores translata vox, qui habentur viro strenuo pro navata reip. opera: item ad eas pecunias, quae praeter stipendia militi a missione solvebantur: nec vero dubium, quin eam ob causam praemiater etiam remuneratorem significet; id enim notionis superest in Feminino praemiatrix apud Ammianum L. 14. c. 39.

PRAEMONITORIVS a, um, v. g. praemonitorium edictum, Eine vorgängige Erinnerung, Eine Verwarnung, Tertullianus: magis Latine dixeris, verba amica, quibus praemonemur; Gellius Lib. 14. c. 2. pro eo habet, praemonitum;

et Ovidius Metamorph. Lib. 15. v. 804. praemonitus, ûs, Eine vorgängige Erinnerung.

* Verbum praemoneo ipsius Ciceronis; praemonitor autem, Ein Verwarner, Apuleji est. Borrich. in Voss. 202.

PRAENOMINATVS latinitatis incertae: Latini, praedictus; supra dictus; modo laudatus; ante dictus; et elegantius, quem dixi paullo ante; quem modo commemoravi. Cell. Antib. 75. C. P. 363.

* Verbum praenomine, Einen Vornahmen geben, exstat in Epitome de Nomin, ratione, quam vulgo Val. Maximo adscribunt.

PRAEPARAMENTVM Die Vorbereitung, suspectum: Cicero et auctores classici habent, praeparatio; Vellejus Paterculus et Gellius insuper, praeparatus, ûs. Voss. de Vit. 576. Borrich. Cogit. 33.

* Praeparatura et praeparator Tertullianus habet praeparatorius i. e. ad praeparationem spectans, Vlpiano tribuitur.

PRAEPOSITVRA Das Amt und die Würde eines Vorgesetzten, non valde averser in stilo elegantiori: nam praeterquam quod usurpat Lampridius; positura ipsius Lucretii est.

Ceterum ut Ecclesiastici scriptores Praepositum simpliciter dixere pro Praeposito Ecclcsiae aut monasterii; Praepositus autem more veterum denotat non nisi Praefectum militum, Einen Officier: sic iidem et praeposituram pro ipso munere ac dignitate ejus, Amt und Würde eines Probsts, usurparunt.

Pro praepositura, quatenus notionis est generalioris et veteribus usitatae, elegantius dixeris praefectura; quod tamen cave usurpes pro praepositura sensu Ecclesiastico sumtâ: huic enim dignitati convenire speciatim non potest. Voss. de Vit. 576.

PRAEPRIMIS vocabulum plane barbarum, et sententiâ absurdum; quum quidem in primis possit esse aliquid; sed prae primis esse, videatur merito a)s1u/staton, si ad rationis obrussam compositionem exigas.

+ Natum autem videtur ex praesertim et in primis, praeposterâ imitatione saniorum prae ceteris, prae omnibus.

Auctores classici habent in primis, cum primis, praesertim, maxime, praecipue, potissimum; quamlibet haec ipsa eiusdem valoris non usquequaque sint. Conf. Praecipue, infra in Sect. post. hujus partis. Ganth. Lat. Rest. 460. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 266. Cell. Antib. 76. C. P. 363.

PRAEPVTIARE Beschneiden; et Passive PRAEPVTIARI, Beschnitten werden, apud Theologos increbuerunt, ex eo forte, quod in Tertulliano occurrat participium praeputiatus.

Pro praeputiare magis Latine dixeris cum Castellione, praeputium circumcidere; et cum Gem,mae Vocabulario, praeputium adimere. Pro praeputiari dixeris, cum Iuvenale praeputium ponere; eum aliis verpum fieri. Verpus enim inter alia etiam notat recutitum, Einen, der beschnitten ist, Voss. de Vit. 753.

* Praeputatio, Die Behaltung der Vorhaut; et impraeputiatus, pro velde l. penitus praeputiatus, Einer der recht beschnitten ist, apud Tertullianum occurrunt.

PRAEREQVIRO barbarum: dic, prius requiro; priore loco requiro, Prasch. de Barb.

* Est enim nihil aliud veteribus, quam quod alias vocant praesensionem rerum futurarum, Die sich vorher schon bey uns geäuserte Empfindung eines Dinges, das Schwanen; quod Ovidio aliisque etiam praesagium nuncupatur. Sciopp. in Stradam 99.

PRAESENTARE Vorstellen, a veteribus usurpatum fuisse, probari non potest. Sequiori autem aevo usi eo sunt Aur. Victor, Apulejus, Cassiodorus, Hieronymus, et panegyrista de Laud. Maxim. et Constantini.

+ Lexica quaedam pro eo etiam Quintilianum citant et Plinium. Verum in Quintiliani loco est, repraesentat, non praesentat: in Plinio Majore legitur quidem, praesentantibus; sed in margine varians lectio notatur, repraesentantibus.

* Cicero, et veteres reliqui omnes scriptores probatiores non nisi Compositum repraesentare agnoscunt. Cell. Antib. 128. C. P. 226.

1. Praesentare alicui munus s officium, Einem ein Amt anbiethen: pro quo Lat. dixeris, Honores alicui l. ad aliquem deferre.

2. Praesentare alicuis sua officia, Einem seine Dienste anbiethen: Latini pro eo, deferre alicui et ad aliquem suum officium. Cic. Vniversum studium meum et benevolentiam ad te defere. Illi voluntatem tuam per litteras detulit. Quidquid possum, ad hanc rem

conficiendam tibi polliceor et defero. Omnem ei suam auctoritatem ad hoc negotium conficiendum detulit. Schor. Phras. ad Voc. Offerre et Deferre.

PRAESERVARE verbum Medicis perquam familiare; quo veteres tamen usi non sunt. Pro eo dici Latine potest, adrepentem morbum antevertere; aegroti officium, quum sani sumus, praesumere; medicamentis munire valetudinem contra morbos, a quibus timemus, eo, quod frequentes sint. Cellar. Antib. 77. C. P. 363.

PRAESES pro Doctore Academico, qui publice disputanti adest, velut in praesidio positus, vel pro eo, qui primarium locum in Illustri Collegio tenet, parum Latine; licet in sollemni titulorum inscriptione prudenti consilio retinendum esse putem, ne ineptire videamur.

* Significat autem veteribus non nisi eum, qui provinciae vel populo praeest, sive sit deus, sive homo, Einen Schutzgott, einen Landpfleger, einen Gouverneur. Ita dicebant: dii, praesides et custodes hujus reipublicae; ita Plinius Bithyniae erat Praeses, cujus exstant ad Trajanum Imp. epistolae, quas illinc exravit.

Latine dixeris, praesidere publice disputanti; praesidere judicio; praesidere Illustri Collegio; disputationem publice instituere praesidente hoc vel illo; non praeside hoc vel illo. Conf. Parei Lexic. Crit. pag. 973.

* Verbum autem praesidere utrobique obtinet. Praeterquam enim quod recte dicitur praesidere disputanti, judicio, cet. notat etiam idem, quod Praesidem provinciae esse, v. g. praesidere provinciae; quamvis Tacitus Annal. 12. c. 29. etiam cum Accusativo dicat praesidere provinciam; Cic. in Phil. 13. c. 9: Testor omnes deos, qui huic urbi praesident. Immo etiam Tertullianus aliquoties praesidens pro praeside, Einem Stadthalter, usurpat. Borrich. in Voss. 204. Sciopp. de Stil. Hist. 190.

PRAESIDALIS vel, ut alii legunt, PRAESIDIALIS: utrâque enim scripturâ satis firmamenti ac roboris habet in probatis codicibus: Ammianus Marcellinus et Symmachus habent. v. g. provincia Praesidialis; jussio Praesidialis; judicium Praesidiale. Magis latine dixeris, quod Praesidis est; quod a Praeside regitur; Praesidis vice fungens; vel aliter, prout argumentum patitur. Borrich. in Voss. 203.

PRAESIDATVS Die Stadthalterschaft, Fl. Vopiscus, Treb. Pollio, Sext. Aur. Victor, et Arnobius: satius dixeris pro eo, Praesidis potestas, munus, gubernatio, dignitas. Borrich. in Voss. 203.

PRAESVMTVOSVS Ein aufgeblasener, der von sich selbst viel hält, Sidonius: veteres pro eo, arrogans; immodicus aestimator sui; qui magnos sibi spiritus sumit; homo insolens; homo inflatus. Andr. Borrich. Defect. Lexicor. 281.

PRAESVPPONO Ich praesupponire, ich setze zum voraus, quo auctore dicatur, non dum liquet: circumscribas ergo velim v. g. eâ conditione facio vel dico; eâ lege facio vel dico; id mihi concedi volo; pro certopono; pro certis et concessis pono; pro concesso et probato sumo; cogitatione aut intelligentiâ hoc vel illud anticipo; vel aliter pro argumento. Cell. Antib. 77. C. P. 416.

1. Praetexere, Vorschützen, vorwenden, v. g. Iustin. causas belli praetendere; Plin. Iun. suae desidiae praetendere alienam, Die Nachlässigkeit von sich abzulehnen suchen, und auf einen andern schieben.

2. Custodire limites v. g. Virg. segeti praetendere saepem; morti praetendere muros; Tacit, quidquid castrorum Armeniis praetenditur.

Ita etiam perperam dicitur praetendens pro aemulo regni s. eo, qui regni fases fibi deberi frustra contendit, Einem Cron-Praetendenten; et praetensio pro postulato seu postulatione.

PRAETERNATVRALIS v. gr. status praeternaturalis, causae praeternaturales, Philosophorum est; at citra auctoritatem veterum: Latine pro eo dixeris, status, qui existit praeter naturam; praeter communem naturae legem.

PRANSVSSVM pro prandi, Ich habe Mittagsmahl gehalten, ich habe zu Mittage gespeiset, rejicitur.

Passim, inquit Vossius de Vit. 159, nunc legas pransus sum pro prandi: item coenatus sum pro coenavi. Sed pransus aut coenatus sum, non dicitur; verum prandi tecum, coenavi apud patrem: pransus paullum obambulo, coenatus litteras accepi; quod idem est, atque a prandio, et post coenam. Conf. Vossii Lib. 3. Analog. cap. 21.

+ Defendere quidem studet pransus sum pro prandi, Scioppius Animadverf. in Voss.

1. Analogia, destituta bonorum scriptorum testimoniis, vix hilum valet: nam Latinitas, et cujusvis linguae indoles usu et auctoritate magis, quam ratione constat. Deinde juratus sum, meo quidem judicio, ap. Ciceronem et alios veteres non usurpatur pro juravi, sed pro sacramento obstrictus sum, Germ. Ich bin beeidiget worden, ich bin in Eid und Pflicht genommen worden.

2. Livius non dicit quum pransi essent; sed ita: Scipio tesseram vesperi per castra dedit, ut ante lucem viri equique curati et pransi essent. Heic, ait Borrichius Defens. Voss. p. 279. seqq. to\ pransi essent nequaquam significat prandissent, quemadmodum id per se, et ex adjecto Passivo, curati essent, patet. Pransus et coenatus Nomina potius sunt passivam significationem habentia quam Verba. Et quamvis Vossio ac Borrichie refragetur Varro ap. Gellium L. 2. c. 25; tamen a Vossii sententia discedere non magnopere ausim. Quemadmodum enim Varro saepe hallucinatur; ita et heic Nomina pransus, coenatus, potus, cum Verbo Substantivo constructa, venditar pro Praeteritis Activis facile potuit.

* Veteres non nisi depravare; uti et depravatio, depravatus ac depravate. Indepravatus, Vnverfälscht, habet Seneca. Voss. de Vit. 753.

Pravus, prave, pravitas, quae bonae notae sunt, praeter haec ipsa modo dicta habent Composita elt Derivata nulla alia.

PRAVICORS die, Boshaftig, a)nalo/gws2 quidem formatum, sicut excors, misericors; sed cum his pari non stat auctoritate: occurrit enim non nisi apud Vulgatum Sirac. 3. v. 28. Rectius dixeris more veterum, qui pravo est animo; homo pravus; qui est ingenio malo pravoque; qui distortae indolis est; qui habet ingenium multiplex et tortuosum. Voss. de Vit. 578. Borrich. Cogit. 33.

PRIMAS Plural. PRIMATES, Die Vornehmsten, die Grossen im Lande, Apulejus Lib. 2. p. 123. 124: Latini veteres pro eo habent, primarius, qui primum locum tenet; Cicero, Livius, alii, optimates; idem Livius, Virgilius, et Horatius primores; Plautus, summates; Seneca, Tacitus, Suetonius, megistanes, um; antiqua quaedam inscriptio apud Demsterum, magnates.

* In titulorum tamen sollemniori pompâ vocabulum, quantumvis minus Latinum, cave, ne expungas, v. g. Primas regni, Statuum provincialium Primas. Conf. Sect. 2. Magnates.

PRIMICERIVS i. e. qui in dignitate primum tenet locum, Paullus Diaconus, Amm. Marcellinus, Vegetius, Hieronymus; quibus omnibus est dignitatis nomen, militibus, notariis, monachis commune. Pro eo veteres, princeps, praecipuus, primarius.

+ Primicerius vero inde dictus est, quia ejus nomen loco primo in ceratis tabulis i. e. rationibus et epistolis, poneretur. Voss. de Vit. 579. Cell. Antib. 77. C. P. 316.

PRIMOGENITVRA v. g. jus primogeniturae, vocabulum nove confictum, et paud ICtos in primis usitatum: Latine dixeris cum Castellione, jus natu majoris; jus natu maximi; aetatis praerogativa.

Dixeris etiam pro eo, jus primogeniti: nam primogenitus non tantum Ecclesiasticorum scriptorum est, sed etiam ipsius Palladii ex aevo argenteo; quo de infra Sect. 2. suo loco.

PRIMORDIALIS Tertullianus et Amm. Marcellinus: praestat, ad primordia rei pertinens; primus; primigenius; quod cave, confundas cum primogenitus. Primogenitus notat primo loce genitum; primigenius autem Primitivum, non aliunde habens originem. Borrich. in Voss. 204.

Adverbium hinc formatum primordialiter occurrit apud Claud. Mamertinum et Augustinum Lib. 3. de Trin. c. 9. Latini substituunt pro argumento, initio; ratione originis; secundum suam originem; in primordiis. Cellar. Antib. 78. C. P. 316.

PRINCIPATVS pro certo terrae tractu, Germanice dicto Ein Fürstenthum, nove dicitur.

* Veteribus notat dominium, imperium, v. g. principatum alicui dare; defere alicui principatum; penes ipsum est principatus; tenere principatum.

* Pro offico Principis; mere Principis; ut Principem decet, habet Plinius Panegyr. cap. 47.

Adjectivum Principalis, bonae notae est, et ap. Livium et Fabium legitur. Voss. Part. Orat. 4. 1. 49.

PRINCIPISSA Eine Fürstin, improbae notae: Latini habent non nisi Princeps; quod Nomen Generis dubii est, et feminam non minus, quam virum principem significat.

PRIORISSA i. e. prima a Dominâ vel Abbatissâ, vocabulum Ecclesiasticum sequiorum temporum: quemadmodum etiam Prior hâc notione, i. e. pro eo, qui primus est a Praeposito vel Abbate, ejusdem censûs est.

PRIORITAS i. e. ratio, quâ quid tempore, vel jure, prius est, vel esse debet, Scholasticis et recentioribus ICtis frequens est; ceterum barbarum. Voss. de Vit. 581. Borrich. Cogit. 33. Cell. Antib. 78. C. P. 364.

+ Qui citant pro illo ex Lib. 7. ad Att. verba Ciceronis: Illud private non adscribis, et tibi gratias agit; sciant, ex vetusto codice legendum esse: Id, puto, non adscribis. Nec dubitandum, quin locus sit corruptus.

Latini agnoscunt non nisi privatim. Cic. de Invent. Lib. 1. c. 4: Eloquentiâ et privatim et publice perverse abutuntur. Id. 5. de Fin. cap. 20: Privatim aliquid gerere, Etwas für sich selbst vorhaben, ohne jemandes Zuthum. Id. pro Roscio c. 39: Mandare rem aliquam alicui privatim, Einem eine Sache ganz ins besondere auftragen. Voss. de Vit. 106.

PRIVILEGIARE Verbum medii aevi: Latin. privilegio aliquem munire; privilegio aliquem donare; immunitate aliquem donare; immunitatem alicui dare. Voss. de Vit. 99. et 755.

PRIVILEGIATVS quod eodem censu venit: Seneca pro eo, is, qui privilegium habet; Caesar B. G. Lib. 6. c. 14. qui rei alicujus immunitatem habet; pro quo Vlpianus privilegiarius; alii privilegio ornatus dicunt. Voss. de Vit. 71. et 755. Borrich. Cogit. 33. Cell. Antib. 78.

PROBA ae, Substant. i. e. documentum, tirocinium, specimen, experimentum, Gr. dokimastiko\n, Germ. Die Probe, exstat apud Ammianum Lib. 21. cap. ult. infin.

Rectius ergo dixeris pro facere probam alicujus rei, Die Probe wovon machen: documentum edere, specimen edere, experimentum facere, experimento aliquid comperire; prima tirocinia sub aliquo ponere, Die erste Probe unter jemanden machen.

* Probamentum pro eo usurpat Marcianus Capella, Rufinus, Codex Theodosianus. Borrich in Voss. 206.

PROBARE pro facere periculum alicujus rei; explorare; specimen dare; experiri sive experimento capto cognoscere, idoneâ auctoritate stabiliri facile poterit, et propterea timide hâc notione usurpandum esse existimo. Sciopp. de Stil. Hist. 113. 135.

+ Goclenius Obs. 199. heic obstat, in subsidium vocans Columellae locum; quem tamen, qui ejus mos est, non ita indicavit, ut inveniri commode possit. Interim forte hic Columellae locus, sicubi reperiatur, quemadmodum reliqua loca, quae Fabri Thesaurus stabiliendi hujus significatûs ergo allegat, eam notionem, quam debebant, non necessario inferunt. Commode enim explicari possunt significatu vel approbandi, vel demonstrandi, sed argumentando planum faciendi; utpote quas notiones hoc verbum apud veteres sustinet.

* Atque hinc sane timide usurpem Probere aliquem, pro Periculum alicujus facere, Einen auf die Probe stellen: it. Probare aurum, Probare pennam, pro Experimento capto cognoscere auri praestantiam, pennae praestantiam, Germ. Das Gold probiren, die Feder probiren.

PROCESSIO pro publica supplicatione; processu sacra ferentium; longo ex sollemni ritu procedentium ordine; seu pro processu sacri ordinis in publico; pompâ ambarvali, Einem feyerlichen Vmgange im Felde, Ecclesiasticum est.

Ceterum est, quamquam in dissimili negotio, nempe pro militum procedendi exercitio, Marchiren, apud Iulium Capitolinum et Vegetium. Borrich. in Voss. 206.

Ciceroni, et veteribus aliis significat ulteriorem progressum, Den weitern Fortzug, das weitere Fortziehen, das weitere Fortgehen. Cic. p. Leg. Man. c. 9: A militibus reditus magis maturus, quam processio longior quaerebatur.

Pro Processionem facere, Latine dixeris Sollemnes pompas ducere, in supplicationem et pompam procedere. Niss. de Ortu et Occasu L. L 280.

* Processus veteribus notat idem, quod progressus, incrementum. v. g. Cic. Gradus et quasi processus dicendi vel in dicendo.

Hinc explodendae locutiones bbarbarae: Processum perdere l. amittere: pro quo Lat.

causa cadere, causam amittere, perdere litem; cui opponitur obtinere litem contra aliquem. It. Processum alicui facere l. intentare, p. q. Lat. intendere alicui litem, dicam alicui impingere, intendere alicui actionem. It. Processus criminalis, p. q. Lat. judicium l. quaestio rei capitalis, causa capitis, disceptatio capitis, quaestio capitis, judicium capitis. It. Processus injuriarum, Ein Injurien- Process, p. q. Lat. actio injuriarum, Ter. Pherm. A. 2. Sc. 1. dica injuriarum. De fama dimicare, Einen Injurien-Process führen. Dicere alicui diem propter injurias, Einen Injuriarum belangen. It. Vlteriores processus facere, p. q. Lat. Ius suum persequi: pro quo perperam multi etiam dicunt prosequi jus suum.

PRODIGALITAS Die Verthulichkeit, die Verschwendung, cujus comes certissima, paupertas est; vocabulum Philosophorum, sed minus Latinum ac nove confictum ab Ethicis recentioribus, quo tamen foedam et veterem rem abominati sunt. Prodigitas Lucilio est apud Nonium: et prodigentia Tacito Lib. 13. Hist. cap. 1. Reliqui Latini pro eo habent effusiones pecuniarum; it. effusio v.g. Cic. In hac vita quas effusiones fieri putatis? Was meynet ihr, was alle darauf gehe, und verschwendet werde? it. profusio v. g. Vitruv. infinitae sumtuum profusiones.

* Neque Adjectivum prodigalis et Adverbium prodigaliter, veteribus nota sunt, qui dicunt prodigus, it. prodige l. effuse, large effuseque. Voss. de Vit. 817. Berrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 77. 78. Christ. Falsterus Supplem. L. L. 283.

PRODITORIE Verrätherischer Weise, Adverbium medii aevi: Latine dixeris, proditione; per proditionem; proditorum more.

* A prodere, Verrathen, formarunt veteres non nisi proditer et preditio; Lactantius et prudentius proditrix. Nusquam apparet Adjectivum preditorius, unde sit Adverbium hoc proditorie. Voss. de Vit. 818. Borrich. Cogit. 34.

* Professor autem pro doctore publico, est apud Suetonium et Quintilianum. Hinc Adjectivum professorius, lehrend v. g. Tac. Annali 13. c. 14. n. 5. professoria lingua, quâ Senecae cloquentiae disciplinam notavit Agrippina.

1. Ipse actus publice profitendi et prae se ferendi aliquid v. g. Cic. L. 16. Fam. Ep. 23. professione non egere.

2. Census Passive sumtus, Wenn man sich schätzen lässet v. g. Cic. pro Arch. c. 4: lis tabulis est professus, quae solde ex illa professione obtinent publicarum tabularum aucteritatem.

3. Ars, secta et societas, quam quisque sequitur et profitetur v. g. Cic. de Orat. L. 1. c. 6: Vis oratoris professioque ipsa ben dicendi Seneca Ep. 5: Ab ea professione dissimilitudo separat. Lampridius Heliogab. c. 20: Promoturus ultimae professionis homines.

PROFICVVS Nützlich, postremae Latinitatis vocabulum, occurrens apud Cassiodorum: Latini veteres habent pro eo, utilis.

* Magis repudianda sunt, ac barbara Adverbium proficue i. e. utiliter; Substantivum Proficuitas i. e. utilitas; et Adjectivum improficuus i. e. inutilis, quo Possevinus usus est, ea propter a Scioppio notatus, de Stil. Hist. 190. et 230. Vide etiam Vess. de Vit. 581. et 818. Rorrich. Cogit. 314 Cell. Antib. 79. C. P. 316.

PROFVNDITAS Fl. Vopiscus, Tertullianus et Cassiodorus, Macrobius autem paene in deliciis habuit hoc vocabulum. Ceteri antiquiores et elegantiores Latinae linguae scriptores, nominatim Valerius Maximus, Seneca, Silius, Gellius, quin et Iustinus Lib. 2. c. 1. n. 17, et Curtius Lib. 9. cap. 4. n. 18. etiam ipsi Macrobio aequales pro eo profundum Substantive usurparunt v. g. profundum maris; profundum putei; profundum terrae; profundum miseriarum; profundum injuriarum et turpitudinis; aquarum profunda: item cum epitheto, vastum profundum; immobile profundum, cet. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 68. Cell. Ant. 79. C. P. 153. et 227.

PROGNOSTICARE Verbum medio aevo formatum, a Graeco prognosticon, quod ipse Cicero habet v. g. Lib. 15. ad Attic. Ep. 16: Equidem etiam pluvias metuo, si prognostica nostra vera sunt, Ranae enim r(uitoreu/ous1in. Latini pro eo habent, praedicere, praevidere, praesagire atque divinare.

* Prognosticatio ejusdem commatis: veteres id exprimunt per prognwtiko\n, prognesticum, praedictionem, divinationem, praesagitionem. Voss. de Vit. 755.

PROIECTE Scioppius in Stradam 174. rejicit; quod tamen, teste Andr. Borrichio Defectu Lexic. 285. habet Tertullianus de Pudicitia cap. 13: Apostolus vero eam sceleratam libidinem tam projecte ignovisset? i. e. tam libenter, ita proqu/mws2.

* Formatum est a projectus, quod probae notae est, idem significans, quod extensus proclivis v. g. Cic. projectum brachium, Ein ausgereckter Arm; projecta atque effrenata cupiditas, h. e. impudens et proterva; Tacit. projectissima ad hbidinem gens.

PROLIFICARE Verbum medii aevi: Lat dixeris, prolem gignere, Voss. de Vit. 755.

+ Nec probandus fons, unde hoc verbum venit, nempe Adjectivum prolificus, nisi quod Medici hodie id valde frequentent, quando v. g. dicunt de semine prolifico.

Romani veteres pro eo habent fecundus; speciatim autem Plinius fetificus; Graeci paidago/nos2. Voss. de Vit. 79. Borrich. Cogit. 34. Stephan. de Latin. Mer. Susp. 196.

PROLIXVS pro longo et copioso, cadente demum Latinitate usurparunt Macrobius Saturn. 3, 7. Apulejus Metam. 4. p. 511. it. 11. p. 211. et Florid. 4. p. 239. Paullinus, Hieronymus et Symmachus.

* Veteres non dixerunt v. g. epistola prolixa, oratio prolixa; sed epistola longa, pluribus verbis scripta, verbosa, cet. lis enim prolixus idem fuit, ac liberalis, largus v. g. prolixa beneficaque natura; animo liberali prolixoque aliquid facere; prolixa nostra in te voluntas; promittere prolixe i. e. liberaliter; prolixe aliquem accipere i. e. laute et large, Gifan. Observ. L. L. Cell. Antib. 208. C. P. 250. Schor. in Phras. Crauser. Scintill. Tullian. n. 14.

Hinc minus belle dicitur, Nimis prolixus est in hac re: pro quo dixeris Latine, Multus est in hac re. Schor. Phras. ad Voc. Multus.

+ Andreas Barrichius quidem Vindic. L. L. 191. in id incumbit, ut de Latinitate cadente, cui Cellarius dicavit, priorem verbi significatum eximat: sed, quum antiquiores atque locupletiores pro hoc significatu patronos Paullino atque Hieronymo non produxerit; loco a Cellavio ipsi adsignato non videtur moveri posse. Vid. Cell. Iudic. 58.

Fortassis autem Borrichii causam juvare possit, quod referatur interdum ad comam vel barbam v. g. apud Terentium Heaut, A. 2. Sc. 3: Capillus passus, prolixus, circum caput rejectus negligenter; et apud Virgilium Ecloga 8. v. 34:: Hirsutumque supercilium, prolixaque barba; pro quo tamen, praesertim in prosa, malim barba promissa.

Iuvare etiam Borrichium quodammodo possit, quod hoc significatu, quem contra Cellarium tuetur, occurrat Adverbium prolixe apud Gellium L. 5. c. 1. et prolixius apud eumdem Gellium L. 12. c. 1. Koppius ad Iensium 69.

PROLIXITAS Die Weitläuftigkeit, Arnobius L. 7. p. 250. et L. 4. p. 138, itemque Symmachus L. 2. Ep. 8.: veteres Latini id nominis plane ignorant, longeque aliter exprimmunt v. g. Cic. Part. Orat. c. 6. oratio longo anfractu circumscripta; it. Parad. 5. c. 3. oratio copiosa; it. magnus mihi dicendi campus restat, in quo exsultare possit oratio mea.

PROLONGARE Vulgatus habet Ps. 128. v. 3: Latini pro eo dicunt, producere, trahere, differre, extendere, proferre, prorogare, Schor. de Phraf. ad voc. Producere.

* Hinc barbari formarunt prolongatio: pro quo Latine dixeris prorogatie, productio, prolatio, v. g. Cic. L. 5. Fam. Ep. 15. proregatio miserrimi temporis; id L. 3. Fin. cap. 14. temporis productio; Caes. L. 1. B. C. c. 32. prolatio diei, Die gegebene Frist.

+ Qui verbum prolongare Plinio et Senecae tribuunt, errant: nam meliores libri utrobique habent prorogare.

PROMANARE Hervorfliessen, tritum hodie; veteribus vero ignotum; qui emanare quidem, et permanare; non autem promanare dixerunt. Latini dicunt, profluere; provenire; ab alique in vel ad aliquid redundare.

+ Senecam ita putant scripsisse, verbumque istud usurpasse: sed exemplum, quod inde adferunt, faldum depravatumque est. Cell. Antib. 80. C. P. 364.

PROMOTOR Ein Beforderer, Amm. Marcellinus L. 21. c. 1. Cicero autem hunc vocat dignitatis amplificatorem; alii patronum, evergetam, e)uerge/thn. Cell. Antib. 209. C. P. 431. Andr. Borrich. Vind. L. L. 192

* Verbum autem promovere hâc notione i. e. pro provehere ad honores, amplificare dignitatem pristinam, occurrit apud Sueton. Othone c. 1: Promovere aliquem in ampliorem gradum, Einen noch weiter befördern. Et Participium promotus etiam ita usurpatur apud Plin. L. 7. Ep. 31: Promotus adamplissimas procurationes.

PROMTITVDO Die Bereitwilligkeit, sicut complura alia in udo desinentia, ut aptitudo, certitudo, incertitudo, gratitudo, ingratitudo, infinitudo, apud veteres scriptores non reperitur: hi enim pro eo habent, alacritas, propensio, promtus animus, promta voluntas, proqumia, alacritas animi promte aliquid exsequendi. Conf. supra Aptitudo: it. Goclen. Silv. 55. Cell. Antib. 80. C. P. 364.

PROPALARE Kund machen, ausbreiten, unter die Leute bringen, verbum cadentis Latinitatis, occurrens apud Claudianum Mamertum, Orosium et Sidonium Apollinarem: veteres pro eo, divulgare; manifestare; divulgare palam; aperte ac palam aliquid facere; aperte palamque dicere; it. in vulgus edere, cui opponitur continere aliquid, Etwas geheim halten, etwas bey sich behalten, Cic. L. 13. Attic. Ep. 21. Voss. de Vit. 755. Cell. C. P. 317.

* Adverbium autem propalam correpte, frey, öffentlich, unde formatum, apud ipsum Ciceronem et Livium exstat.

PROPHETA Apulejus, et alii, praesertim scriptores Ecclesiastici: Latini veteres pro eo habent, vates, homo fatidicus; Ovidius, faticanus vel faticinus, correpte; Livius fatiloquus; Castellio, praesensionum divinarum peritus.

+ Festus: Prophetas dicebant veteres antistites fanorum oraculorumque interpretes. Ita Porphyrius Lib. 4. peri\ a)poxh=s2 etiam Sacerdotes Iovis in Creta Prophetas appellat. Voss. de Vit. 50. Borrich. Cogit. 34.

* At omnia vocabula reliqua, quae hinc derivantur, et usu increbuerunt, mere Ecclesiastica sunt v. g.

Prophetare, Tertulliano, Hieronyme, Prudentio, et Sulpicio Severo frequens; pro quo Latini dicunt, vaticinari, praedicere futura, Cell. Antib. 81. C. P. 280.

Prophetia, occurrens apud Tertullianum, formatumque a Graeco profhtei/a: Lat. vaticinatio, oraculum, praedictio.

Prophetissa Tertullianus et alii: Prophetidem melius vocari putat Vossius de Vit. 50; quemadmodum apud Tertullianum est pseudoprophetis, yeudoprofh=tis2: Latini dicunt, vates divina; mulier vates; mulier fatidica. Ol. Borrich. Cogit. 34. Andr. Borrich. Defect. Lex. 287.

Prophetialis, Propheticus, prophetice, pseudopropheta, pseudoprophetia, pseudopropheticus, Tertullianus; Prophetalis Hieronymus, Petrus Chrysologus et Venantius Fortunatus; prophetizo Vulgatus Biblior. Interpr. habet Fab.

PROPITIATORIVM Der Gnadenstul, Vulgatus Interpres, non quidem, ut Fabri Thesaurus refert, Rom. 3. v. 25: ibi enim est, Quem proposuit Deus propitiatorem, et, ut in variantibus lectionibus est, propitiationem, non propitiatorium: at saepe tamen in Exodo, Levitico, et Ep. ad Hebraeos. Ita nimirum Vulgatus vertit Graecum e(lasth/rion. Cell. C. P. 281.

* Propitiatio autem, Die Versöhnung das Sühnopfer, non tantum Vulgati et Ecclesiasticorum, sed etiam Macrobii est et Senecae Nat. Quaest. L. 2. c. 38; in quo tamen Senecae loco alii pro propitiationes legunt procurationes. Castellio autem propitiationem Rom. 3. v. 25. vertit per placamentum: quae vox Plinii est et Taciti. In argumento tamen Theologico malim propitiatorium, utpote quod fori Theologici est, et id significantissime exprimit, quod debet.

PROPORTIONALIS Frontinus: magis Latine dixeris, proportionem servans, aequalis, congruens, justae magnitudinis, vel aliter pro argumento.

Corpus proportionatum rectius exprimitur a Cicerone L. 1. Offic. cap. 3. convenientia partium; et cap. 28; Pulchritudo corporis aptâ compositione membrorum movet oculos, et delectat hoc ipso, quod inter se omnes partes cum quodam lepore consentiunt. Ab aliis dicitur totius corporis symmetria. Idem Cic. de Vnivers. c. 5. ait: Corpus ea constructum proportione, Ein Meisterstücke, das so proportionierlich gemacht ist.

Adverbium autem proportionaliter, omni plane auctoritate caret: Latine id exprimas pro cujusque opibus s. facultatibus; pro rata parte. Borrich. Cogit. 34. Cell. C. P. 365.

PROPRIETARIVS Der eigenthümer, Pandectae: magis Latine, possessor, dominus.

* Propratas autem non tantum pro qualitate bene se habet, et ap Cic. et Liv. occurrit, sed etia pro dominio et possessione apud Iustinum L. 2. c. §. 7.

PRORSVM pro prorsus, barbare. Prorsum est Adverbium loci notans Germ. Rück- und vorwärts; prorsus autem Adverbium Quantitatis s. Intendendi, Gemr. Veberall, Ganz und gar. Terent. Hec. A. 3. Sc. 1. cursare rursum prorsum, Rück- und vorwärts lauffen, hin und her lauffen. Voss. de Vit. 164.

+ In Fabri Thesauro duo haec confunduntur, ac proinde adducuntur verba Cic. 2. de Orat. c. 14 extr. Verbum prorsum nullum intelligo: in quo tamen loco perperam legitur prorsum: omnes quippe codices ibi habent, prorsus.

PROSARIVS Sidonius: rectius, ad prorsum dicendi genus pertinens; prosâ scribens; solutâ oratione utens. Voss. de Vit. 582. Fab.

Praeferunt non nulli prosaicus; sed extra Grammaticorum scholas non satis belle, aut tuto. Etenim non nisi apud

Fortunatum et Sulpitium occurrit. Et in loco Plinii, qui pro hoc voc. adducitur, L. 7. c. 56. pro prosaicam orationem condere, alii legunt prosam orationem condere.

PROTECTIO Die Beschirmung, Tertullianus, Ambrosius, et Cyprianus: veteres Romani pro eo habent, defensio, praesidium, clientela, patrocinium.

* Pro eo, quod vulgo dicunt, esse in l. sub alicujus protectione, Cicero habet esse in alicujus fide et clientela. Voss. de Vit. 583. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 81. C. P. 228. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 193.

PROTECTOR Tertullianus dixit generaliter pro eo, qui defendit, et Cyprianus Christum protectorem fidei appellat.

* Medio aevo frequens fuit, et palatinum officium denotavit, idemque, quod s1wmatofu/lac et satelles fuit; et ita Spartianus, Firmicus, Capitolinus, Marcellinus, Hieronymus, Orosius, Iornandes, Symmachus, Codex Theodosianus, et antiquae quaedam inscriptiones.

Magis Latina, defensor, patronus, vel pro argumento satelles. Borrich. Cogit. 206. Cell. Antib. 81. et 130. C. P. 227. et 317.

PROTERVIA Der Muthwille, die Vermessenbeit, Ausonius: veteres pro eo habent, protervitas.

+ Proterviam facere, de asoto legitur in Macrob. Saturn. 2. c. 2, et inde in Erasmi Chiliadibus: sed perperam; quum legendum sit potius propter viam facere.

Vt autem plane intelligas, quid propter viam facere notet; ita habeto. Propter viam sacrificare, dicebantur profecturi, quod Graecis e)cith/ria qu/ein est, Ein Opfer der Reise halber verrichten. Fiebat autem hoc sacrum Herculi, et oportebat in eo omnia igne absumi, ut in aliis Herculi dicatis sacris. Vnde Catonis jocus apud Macrobium: nam in quemdam, qui, bonis omnibus comesis, domum suam incenderat, propter viam fecisse dixit, qui combusserit, quod non potuisset comesse ante tristem suum e patria abitum. Vide et Festum atque ibi Scaligerum et Taubmannum ad illud Plauti Rud. A. 1. Sc. 2. v. 62: Propter viam illi sunt vocati ad prandium. Pulchre hinc S. Eucharistiam describit H. Grotius Silv. Lib. 1. p. 13:

Hae dapes sunt funerales, hoc sacrum propter - viamm: Coena jam mori parantis,inque procinctu data.

* Protervus et proterve, aureae aetatis sunt: proterviter Ennii apud Nonium; protervire i. e. juveniliter aut petulanter exsultare, Muthwillig seyn, kälbern, Tertulliani est. Fab.

PROTESTARI pro publice contradicere; publice et e re nata testes facere contra aliquid, et appellare seu intercedere; publice denuntiare, rem aliquam aliter comparatam esse, atque hoc ipso de jure suo sibi cavere, Wider etwas protestiren, durch eine Protestation sein Recht sich vorbehalten, nec Quintiliani, nec Macrobii, nec Iustinianearum Institutionem loca tuentur; quia alius ibi sensus est, nihilque aliud notat, quam palam testari. Buchner. Schor. Phraf.

* Protestatio autem neutrâ notione apud idoneum scriptorem occurrit: eâ notione, quam in verbo ejus explodimus, Latini pro eo dicunt, intercessio. v. g. Liv. L. 6. c. 35: Nullo remedio alio, praeter expertam multis jam ante certaminibus intercessionem, invento, collegas adversus Tribunicias rogationes comparaverunt.

Hodie tamen ICtis nostris vocabulum hoc protestationis admodum familiare est; qui quidem eam definiunt, quod sit animi nostri declaratio juris adquirendi vel conservandi, vel damnum depellendi causa facta, sive animi agentis expressio. Vide Schardii Lex. Iur. P. 805.

PROTOCOLLA in quae acta referuntur, Iustiniani Novella 45; sed aliâ notione; qua de paullo post: rectius et quidem Latine dixeris adversaria, vel publicos actorum commentarios, in quos memoriae causâ res judiciales adnotantur, seu rudi, quod ajunt, Minervâ conjiciuntur; in acta publica referre aliquid, Etwas protocolliren.

+ Schorus in Phras. L. L. p. 149. ad verba Ciceronis L. 3. de Orat. c. 2: Eumdem, id quod in auctoritatibus perscriptum exstat, scribendo adfuisse; ita commentatur: Auctoritates Latini vocarunt, in quibus acta referuntur, quae PROTOCOLLA scribae nostri barbare vocant. Sed, quod salvis Schori manibus dicam, auctoritates non tam notare videntur protocolla nostra, quae breviter et tumultuarie rem omnem exponunt, et primae quasi concinnationes sunt, ut, si res exigat, extendi aut dilatari postea possint; quam cetera publica documenta s. codicillos l. tebulas publicas, quae in curiis adservantur. Germ. Gerichts-Handelsbücher.

De origine autem vocis protocolli adscribam, quae Vossius habet L. 1. de Arte Grammatica c. 37. p. 130: Constabat,

inquiens, charta duabus rebus, papyro et glutino. - Glutinum illud, quia oris intergeritus, ut eas inter se jungat, a Plinio intergerium L. 13. c. 12. appellatur. Atque ab hac glutinandi consuetudine primam schedam prwto/kollon vocat Instiniani Novella 45: uti Martialis ultimam sc???edam ds1xatoko/llion. Origo vocis a ko/lla, glutinum, non a kw=lon membrum: quamquam sic Scaliger putabat: qui propterea prwto/kwlon et ds1xatokw/lion scribebat. Similiterque dicta makro/kolla, quibus modulus longior. Conf. Sect. 2. Adversaria.

PROTONOTARIVS vocabulum hybridum,in Ecclesia usitatum; qui etiam simili hybrido protoscriptor Ecclesiae dicitur, et cum aliis institutus est, ut martyrum acta colligeret, deinde etiam pitta/kia omnino curaret: nec in Latina Ecclesia Protonotarius modo, sed etiam Primicerius Notariorum dicebatur. Latine possis nuncupare Notariorum vel scribarum primum, it. primarium scribam; vel aliter circumscripseris, prout officii ejus innuuntur partes, quas breviter percenset Schmidius Lex. Eceles. 260. seq. Conf. Voss. de Vit. 583.

PROTOPARENTES vocabulum hybridum, medio aevo, ut opinor, confictum: Latine dixeris, primi genitores; primi parentes, primi generis humani parentes. Voss. de Vit. 583.

* Protoplasti plane Graecum est, quod proinde substituunt non nulli, licer non nisi scriptoribus Ecclesiasticis frequentetur, scilicet Tertulliano, Alcimo Avito, Claudiano Mamerto et Prudentio.

+ Apud Prudentium tamen in editionibus Heinsii et Weitzii pro protoplasti legitur primoplasti, quod similiter, ut protoparentes, hybridum est: cui scripturae non magnopere refragamur. Nimirum obsecutus mori temporum suorum prudentius est, quibus regnarunt hybrida, etiam quum alia suppeterent ejusdem notionis proba satisque Latina. Cell. C. P. 291.

PSALMOGRAPHVS Fortunatus: Latine dixeris, qui scribit divina carmina; qui sacros hymnos componit. Cell. C. P. 146.

PSALTRIVS i. e. psaltes, merito suspectum Scioppio in Stradam 80. Locus enim Ciceronis de Harusp. Resp. n. 44. p. m. 613. pro eo minus recte adducitur. Loquitur quippe ibi Cicero non de psaltrio tamquam psalte; sed de psaltrio, tamquam instrumento musico, cujus Nominativus est psaltrium.

PSEVDOFORIS i. e. falsae fores, sive Numero Singulari, falsa foris; quomodo Terentius Adelphis ait: Sed quidnam crepuit foris? vocabulum hybridum.

+ Mirum, ab eo vocabulo non abhorruisse Sulpicium Severum de Vita S. Martini; ubi pseudoforem ait pro eo, quod pseudothyrum maluissem dicere cum Cicerone in Verrinis. Sed abreptus est elegantissimus scriptor consuetudine sui saeculi, quâ multis adeo hybridis gaudebant, etiam quum alis praesto essent bona.

Diu haesit haec consuetudo, adeo, ut sequiori tempore ad eumdem modum formata sint etiam alia antehac inaudita v. g. pseudomagister, formatum a Graeco yeudodida/s1kalos2; pro quo Latine dicas, doctor salsâ nos imbuens doctrinâ. Voss. de Vit. 584.

PVGNANTIA ae, Substantive, v. g. pugnantia duarum propositionum, Die Widerwärtigkeit unter zween Satzen, Philosophorum est, eorum, qui sine ulla necessitate barbari/zous1i: dic pro eo repugnantia v. g. Cic. Phil. 2. c. 8: Qui tantam rerum repugnantiam non videas, nihil profecto sapis; vel periphrasi, hae duae propsitiones inter se pugnant; hae duae propositiones se mutuo tollunt, ita, ut alterutra tantum vera possit esse.

PVLVERIZARE Zerpülvern, zerreiben, suspectum; licet apud Medicos hodie notione propriâ, et apud Thomam de Kempis notione translatâ occurrat, L. 3. de Imitatione Christi cap. 8: Si autem me vilificavero, et ad nihilum redegero, atque, sicut sum, pulverizavero. Rectius dixeris cum Columella pulvero, pulverare; vel cum aliis, in pulverem resolvere; in pulverem redigere; vel secundum memtem pii Kempisii, submisse adeo de se sentire; quasi nihil simus, nisi pulvis. Voss. de Vit. 756.

* Participium autem pulverizatus v. g. tus pulverizatum, est apud Vegetium L. 1. c. 54. Confer. Sect. 2. Voc. Potionatus.

PVNGTARE vel PVNCTVARE i. e. punctis notare s. punctis distinguere, et specialiter puncta vocalia adjicere litteris nempe Orientalium, nullius, aut obscurae auctoritatis est. Voss. de Vit. 756. Cell. Antib. 82.

* Vide etiam de illo, et Compositis dispunctare et repunctare, Carolum du Fresne Glossar. Tom. 3. p. 472.

PVRGARE a(plw=s2 pro alvum purgare, alvum ducere, alvum dejicere, non satis ad amussim veterum.

* Suetonius tamen Neron. c. 20. Passive ita usurpavit, clystere vomituque purgari,

Hinc purgantia, quae Medici vocant, elegantius dixeris cathartica medicamenta. Ita enim Celsus L. 2. c. 30: Medicamenta stomachum fere laedunt, ideoque omnibus catharticis aloe miscenda est.

* Cicero hâc notione usurpat purgationem v. g. de Nat. Deor. L. 3. c. 22: Aesculapius primus alvi purgationem invenit.

Purgatorius v. g. purgatorio medicamente alvum vacuare, habet Symmachus L. 6. Ep. 64.

Opponitur huic continere, comprimere, sistere fluentem alvum, Den Durchfall stiflen.

PVRVS pro merus v. g. purus Grammaticus, minus recte dici, docet Vossius de Vit. 151. quod purus sit non nisi immaculatuus v. g. Cic. Lib. 3. Orat. n. 29. Oratio Catuli est pura sic, ut Latine loqui paene solus videatur.

* Contra Scioppius Animad. in Voss. putat, ideo recte ita dici, quod Plautus Pseud. A. 4. Sc. 7. v. 103. scribat, purus putus bic sycophanta est i. e. merus, Ein pur - Lauterbube, ein abgefeimter Bösewicht;

Verum respondet Borrichius adversus Sciopp. 281, ad imitationem illius Plautinae locutionis licere quidem eum, qui Grammaticus est, praetereaque nihil, purum putum Grammaticum appellare, non autem purum; quia solum hoc vocabulum a)kri/beian rei intellectae non exprimat.

PVSILLANIMIS et PVSILLANIMVS ex Graeco o)ligo/yuxos2 formatum ab Ecclesiasticis scriptoribus, occurrens apud Tertullianum, Claudianum Mamertum, Sidonium: rectius dixeris cum veteribus, timidus; parum animi habens; parum magnanimus; homo parvo animo vel parvi animi; homo pusilli animi; bomo mentis humilis et abjectae; cum Plauto, meticulosus; cum Virgil. degener animus v. g. degeneres animos timor arguit. Cell. Antib. 82. C. P. 317. Andr. Borrichius Defectu Lexicor. 294.

* Hinc pusillanimitas; quod Cellarius C. P. 365. ad Latinitatem incertam refert; in suis autem ad Lactantium notis cap. 5. de Ira Dei, et Andr. Berrichius Vindic. L. L. 196. ex ejusdem Lactantii MSS. producit. Latini veteres pro eo habent, animus timidus et abjectus; timiditas; parvus animus; Graeci, o)ligoyuxi/a, mixroyuxi/a.

Adverbium pusillanimiter, probat quidem Henr. Stephanus Expost. de Latin. Susp. c. 6. p. 281: sed exemplum desideratur: tutius propterea dixeris pro eo, timide; animo fracto et humili. Cell. C. P. 365.

QVADRAGESIMALIS Was zur heiligen Fastenzeit gehöret, Adjectivum Ecclesiasticum est, formatum a quaedragesima scil. die ante Pascha, qua inceperunt Christiani jejunium suum in memoriam mortis Dominicae, ut adeo quadragesima metonymice et notione Ecclesiasticâ totum istud sollemne jejunium significet, atque etiam ad alia jejunia in Ecclesia usitata translatum deinceps hoc vocabulum sit.

Pro tempore quadragesimali, et jejunio quadragesimali, Latine dixeris tempus illud, et jejunium s. inedia, vel potius certorum ciborum abstinentia quadraginta dierum illorum, quibus acerbae Christi mortis memoria celebratur. Item: Tempus anniversarium, quo Ecclesia mortis Servatoris sui more sollemni recordatur.

QVALIFICATVS Philosophorum recentiorum et ICtorum est: Lat. aptus et natus: natus et aptus; naturâ aptus ad aliquid; non est ita comparatus, ut hoc praestare possit; habilis; accommodatus, pro quo etiam adfectus dicitur. Goclen. Obs. 115.

* Furtum qualificatum ICtis notat, quod cum effractione conjunctum est. In qua descriptione etiam effractionis idoneam desidero auctoritatem. Effringere et effractus bonae notae surt; et effractor, pro quo Seneca habet effractarius, et effractura in Pandectis occurrunt. Hinc Latine dixeris: Furtum omnibus modis perfectum est, quod cum effractu 1. effractura conjanctum videmus. Fab.

* Donatus ipse habet ex quampluribus: ex compluribus dicendum erat, aut ex quam plurimis. Quam enim tantum jungitur Superlativis, ut: Gratias tibi ago quam maximas; stetit quam pulcherrime, cet. Sed quum loquimur figurate, hoc est, admiranter aut ironice, jungitur etiam Positivis. v. g. Quam pulchre curasti, quod commiseram. Cic. Liberis operam dare, quam honeste dicitur. i. e. perquam honeste. Ita belle judicat Valla L. 1. c. 17. L. 4. c. 9.

Huic observationi tamen obstant non nulla loca Plauti et Gellii, si salva scriptura est apud eos, nec pro quamplures legi debeat complures; quemadmodum in illis Caesaris et Ciceronis locis, unde suspecto huic vocabulo auctoritatem arcessunt, alii similiter legunt non quamplures, sed complures.

QVAESTIONARE i. e. quaerere de aliquo; habere quaestionem de aliquo; quaerere tormentis vel per tormenta aliquid; in quaestionem aliquem postulare; quaestionem exercere in aliquem; quaestioni dare aliquem, Einen peinlich befragen, oder befragen lassen, Verbum novum, veteribusque ignotum, in foro hodie frequens.

QVANTITATIVE Adverbium Philosophicum: Latine dixeris, secundum magnitudinem; ratione quantitatis, magnitudinis aut multitudinis. Voss. de Vit. 818. Borrich. Cogit. 34.

QVANTOCIVS Flugs, je eher, je lieber, nisi in antiquioribus, saltem in Sulpicio Severo occurrit: tutiora magisque Latina, cito, quam primum; primo quoque tempore. Voss. de Vit. 818. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 26. Cell. Antib. 82. C. P. 317.

QVATERNIO Vulgatus Bibliorum Interpres Act. 12. v. 4. ubi per quaternionem intelligit quattuor militum Praefectum; quâ notione etiam Scholiastes Prisciani ad Lib. 5. hoc vocabulum exponit. Sed Graecum tetra/dion non personam significat, sed numerum quaternarium.

* Ceterum medio aevo vox quaternionis etiam numero quaternario applicata est. Ita in Iure Publico Germanico nota est fabula de quaternione ordinum Imperi, quae olim fuerit, deinceps vero in decem circulos, ut vocant, mutata sit: id, quod saniores dudum exploserunt. Et inde porro in Medicorum scholis increbuit Quaternio humorum, ubi intelligunt sanguinem, serum sive phlegma, bilem et melancholiam: pro quo rectius dixeris, Quattuor humores, temperaturae, kra/s1eis2.

Praeterea quaternio, quinternio et octernio dixere juniores pro folio in minora quattuor, vel quinque, vel octo complicato.

Ceterum ipsum vocabulum veteribus Latinis fuerit incognitum. Voss. de Vit. 587.

QVERCINVS mediâ correptâ, Eichen, was zur Eiche gehöret, passim obtinet apud medicorum filios: sed veteres, Virgilius et Ovidius, quernus; Columella et Cato querneus; Suetonius quercicus, pro eo habent.

Querceus habemus apud Servium in Virg. Aen. 6. v. 772. Voss. de Vit. 72. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 82.

QVERELARE seu QVERELARI Verbum mali et recentioris commatis est, probis ac vetustis scriptoribus ignotum. Eo tamen usus in Participio Servius est in Ecolg. 1. Virgilii: Posten, inquit, eum querelantem invenimus cet. Cum veteribus pro eo dixeris, queri, querelas effundere, multa cum aliquo conqueri, exanimare aliquem querelis suis, Horat.

+ Neque vero dissimulandum est, passim querulari saepius, quam querelari, scriptum esse: neque dubitem, eos, qui e scriptoribus medii aevis hoc vocabulo ita sunt usi, a querulus id, non a querela deflexisse: itaque et secundam corripuerunt in versu Voss. de Vit. 588.

Ita etiam querulosus frequentius occurrit, quam querelosus: quomodo etiam querulosus praeter scriptores medii aevi occnrrit etiam apud Vulgatum, Iudae v. 16; cui Castellio ad normam veterum substituit querulus. Voss. de Vit. 588. Borrich. Cogit. 34.

QVIDDITAS vocabulum Philosophicum horridum, et praeter necessitatem confictum: Latini, essentia; vis et natura rei. Conf. supra Philosophica vocabula.

* Scaevola lege ult §. Titius Dig. de condict. indebiti: Quum postea reperiantur apochae partim solutae pecuniae, Da sich nachher die Quitungen von dem schon zum Theil berichtigten Gelde finden.

+ Dicta vero quietancia, ex verbo quietare; quod est reddere quietum ac securum. Quemadmodum autem ex quitancia l. quietancia est Germanicum quitanz: sic a quitare, pro quietare est Germanicum Quitiren; quod Latine dixeris, fateri in schedula, sibi a debitore satisfactum. Voss. de Vit. 588. et 758.

QVODLIBETVM de quo in utramque disseritur partem, ex eo dictum, quia, quod libet, defenditur, barbarum est, et a compluribus saeculis obtinuit in scholis. Voss. de Vit. 589.

* Hodie notatur etiam hâc voce, genus carminis satyrici, quod diversas actiones non nullorum fatuas in unum compingendo perstringit. Quod quidem genus corripiendi mordax cum petulantia et dicendi improbitate fere conjunctum est adeo, ut sincerae pietati nauseam moveat.

QVOTA vel QVOTVM Substantive, pro parte vel symbola v. g. Terent. Andr. A. 1. Sc. 1. v. 61. symbolam suam dedit, Er hat sein Quotum bezahlt, barbarum est.

QVOTVPLEX commenti sunt Grammatici ad eam formam, qua dicimus, simplex, duplex, triplex, quadruplex. Hoc in artium scriptoribus tolerem lubens: at in epistola, oratione, ac carmine penitus averser.

Latine dixeris, v. g. pro Quotuplex est methodus? Quot species methodi dantur?

RANCOR pro odio seu animi acerbitate, Hieronymus et Augustinus: antiquioribus est, foetor ex corruptione. Cell. C. P. 327.

RAPINARI Rauben, non usurpem; quamvis haud barbarum fuisse aureo Latinitatis seculo, colligat Borrich. in Voss. 216. inde, quod in Varronis Sat. Menipp. et in Lucilio apud Nonium c. 2. n. 468. invenitur rapinator, Ein Räuber, ein Entführer; pro quo Phaedrus, Tacitus, Vellejus et Valerius Maximus raptor.

RAQVETVM Ein Raquet, Gallice un Raquet, vocabulum a Gallis mutuatum: Latine dixeris, ignis artificiosus, vel pyrobolus, rectâ lineâ in altum adsurgens.

+ Quod alii dicunt, ignis missilis, s. telum ignis missilis, huic notioni non satis convenit.

RATIFICARE Genehm halten und die völlige Gültigkeit ertheilen, Verbum medii aevi: Lat. ratum facere; ratum habere; rata et certa facere; ut loquitur Plinius; publice comprobare aliquid. Voss. de Vit. 759. Cellar. Antib. 82. C. P. 431. Stephan. Expost. 198.

* Sic et ratificatio ejusdem est censûs: Lat. confirmatio, quâ aliquid ratum habemus. Ratihabitio saepe occurrit in Pandectis Voss. de Vit. 759. Cell. Antib. 83.

RATIO in malam partem, pro ratione corrupta, depravata, sibimet relicta, perdita, ad coelestia caecutiente, contra Deum et bonos mores facunda et argutante, Ecclesiasticae notionis est. Contraria huic: ratio divina eritatis luce perfusa seu collustrata.

RAVCEDO Die Heiserkeit, Isidorus Orig. Lib. 4. c. 7: pro eo Plinius, raucitas; Cicero, vox obtusa; vox rauca.

RAVELINVM Ein Ravelin, oder Aussenwerk, barbarum: dic cum Boxbornio in Hist. Bred. p. 48. moles insularum specie a vallo divulsae, et aqua circumfusae.

* Ita etiam verbum reagere ejusdem censûs est; neutrum vero in scholis Philosophorum damnâro: est enim idoneum rei, quam illi signant. Alioqui malim, Vicissim agere; resistere agenti in se.

Similiter statuendum de repatior et repassio, ubi passio est reciproca. Goclen. Obs. 457. Voss. de Vit. 760. Borrich. Cogit. 34.

READSVMO Verbum barbarum: Latin. de novo rem adgredi; de novo ad rem adgredi; de novo rem inchoare.

REALIA Substantive et Pluraliter id est, res; loci communes; sententiarum lumina, quibus oratio distincta est, Eine Rede, darinn schöne Realien vorkommen:

REALIS Adjectivum, i. e. verus, ad rem aut usum pertinens: et Adverbium hinc formatum

REALITER id est, re verâ, re ipsâ, reapse, barbara; quamvis realis et realiter Philosophis etiam hodie sunt usitata. Goclen. Silv. 72. Voss. de Vit. 818. Borrich. Cogit. 34. Cell. C. P. 365.

Pro realiter et verbaliter, Cicero habet re et verbis; verbo et re; Graeci, lo/gw| kai\ e)/rgw|.

REATVS pro crimine et culpa, quâ rei sumus apud Deum, v. g. solvere reatum id est, culpam remittere, luere reatum id est, puniri, Ecclesiasticorum est. Quamquam et alii non dissimiliter locuti videntur. v. g. Apulejus Lib. 7. Met. p. 191: Malae conscientiae reatum intra me sustinebo, Ich will die Schuld tragen.

* Vocabulum ipsum est Ciceroni ignotum et Augusti demum aetate inventum a Messalla, qui primus id usurpavit, ut Quintilianus auctor est L. 8. c. 3.

Huic autem Quintiliano, itemque lustino, et ICtis reatus est nihil aliud. quam obligatio ad poenam, vel habitus et misera conditio reorum seu accusatorum: atque hinc apud Instin. L. 4. c. 4. revocari ad reatum significat ad causam dicendam vocari, vel, ut idem

+ Nempe ut misericordiam rei damnandique moverent, mutare vestem, atramque aut detritam adsumere, promittere item capillum barbamque, prensare obvios, lacrimas mittere, et alia hujus generis, quae miseri et infelices sibi usurpant, solebant. Haec igitur eorum ratio, reatus dicebatur. Inde Martialis L. 2. Ep. 24:

Si det iniqua tibi tristem fortuna reatum, Squalidus haerebo, pallidiorque reo.

Modestinus ICtus lege 15. Dig. de Poenis: Si diutino tempore aliquis in reatu fuit, aliquatenus poena ejus sublevanda erit. Gellius L. 3. c. 4. solitum reorum cultum: Suetonius Augusto c. 32 et Auctor Dialogi de causis corruptae eloquentiae, qui ab aliis Fabio, ab aliis Tacito adjudicatur, cap. 6. sordes reorum; Iuvenalis Sat. 15. v. 135. squalorem reorum dixit. Voss. de Vit. 139. Goclen Obs. 456.

REBAPTIZARE Wiedertäufen, Verbum hybridum, Hieronymo, Cypriano, Augustino, et aliis scriptoribus Ecclesiasticis perusitatum: Latine pro eo dixeris, iterum vel denuo baptizare; sacro fonte iterum tingere; iterum adspergere sacrâ baptismi undâ; iterare baptismum. Cell. C. P. 281.

Andreas Borrichius Defectu Lexic. 298. etiam ex Codice lege 2. de Sanct. Bapt. hoc Verbum producit.

* Rebaptizator. Ein Wiedertäuffer, apud Augustinum exstat; pro quo hodie Theologi nostri rectius dicunt anabaptista.

+ Baptizare Tertulliani; et notione lavandi est in illo Prisciani L. 1. c. 21. vulnus ex aceto baptizare.

REBELLIVM id est, rebellio, defectio, seditio, perduellio, rejicit Voss. de Vit. 591.

+ Producit quidem ex Livii L. 42. c. 21. Vorstius de Lat. mer. Susp. p. 25: sed meliores codices ibi pro rebellium legunt rebellandum.

RECAPITVLARE id est, summa rerum capita repetere; rerum capita summatim repetere; a)nakefalaiou=n, quasi per capita et generatim referre, veteres non dicunt.

Tertullianus omnium primus, quod constat, hoc Verbum excogitavit. Ita enim ille adv. Marcion. Lib. 5. c. 17: ut ita dixerim, sicut verbum illud in Graeco sonat, recapitulare, id est, ad initium redigere, vel ab initio recensere. Deinde occurrit apud Augustinum de Civit. Del Lib. 20. c. 14. et 21.

Laurentium Vallam, dicunt fere, ausum fuisse a)nakefalai/ws1in reddere per recapitulationem; cujus auctoritate occaecati eruditi id vocabuli adhibere crebro soleant. Vid. Borrich. in Voss. 218. Sed et apud Cassiodorum Divin. Lect. caput 24. recapitulatio generalis inscribitur.

RECEPTOR GENERALIS vel simpliciter RECEPTOR pro Tribune aerario, Ein Oberempfänger, Obereinnehmer, nemo veterum dixit.

* Distant ab his Quaestores aerarii: nam hi publicas conquirunt pecunias, ut aerario inferantur. Quaestores aerarii exigunt et cogunt; Tribuni aerarii accipiunt et aerario, quod curant, inferunt; quamvis Quaestores subinde munere Tribunorum simul functi videantur esse.

Receptores autem et receptatores Ciceroni, ac Iuris consultis sunt, qui latrones furesque recipiunt, atque eorum bona occultant, pessimum sane hominum genus. Voss. de Vit. 118.

Prudentio hymno Epiphan. v. 144. receptor est is, qui benigne et humaniter aliquem tractat s. excipit; Eutropio L. 9. c. 9. est is, qui aliquid recuperat; et Floro L. 3. c. 10. n. 9. qui alicui perfugium praestat.

RECESSVS v. g. Imperii, proconstitutionibus Imperii in Comitiis, vel, ut convenientius dicam, in conventu Principum communi omnium consensu approbatis, Germ. Reichsrecesse, Reichsabschiede; item, pro constitutionibus seu conventionibus comitiorum provincialium, Germ. Landtags-Abschiede, in publicis negotiis tolerandum; ceteroqui minus Latinum est hâc notione metonymicâ.

1. Actus recedendi, Der Abtritt, der Zurückgang, v. g. Cic. accessus et recessus lunae, Das Zu-und Abnehmen des Mondes; id. accessus et recessus maris, Ebbe und Flut, v. g. de Divin. L. 2. c. 14: Marium accessus et recessus motu lunae gubernantur.

2. Loci abditi et occulti, penetralia, v. g. Martial. recessus collium, Die Berge, so sich weit hinter sich erstrecken, Klüfte. Sic latebrae et recessus in animis hominum, apud Cic. pro M. Marcello c. 7. Quintil. L. 1. c. 41 Grammatica plus habet in recessu, quam in fronte promittat h. e. longe pater, et extendit se latius Grammaticae utilitas, quam primum intuentibus appareat.

3. Remissio, relaxatio, Die Erquickung, die Erhohlung. Val. Max. L. 3. c. 6: Vegeta et strenua ingenia, quo plus recessus sumunt, hoc vehementiores impetus edunt.

RECIDIVA Substantive, Ein Recidiv, suspectum, licet Medicorum filii ita usurpent: dic cum Cic. novae tentationes morbi; et cum Celso, morbus recrudescit; vel recidivus morbus; nam Plinius dicit recidivas febres.

* Nam Adjectivum recidivus est, quidquid ex casu suo restitutum, eodem modo et genere redit, l. rursus accidit. Ita recidiva Pergama aliquoties dixit Virgilius, quae fiunt ab his, qui superstites sunt Trojanis periculis, sive, ut Servius Aeneid. 4. v. 344. interpretatur: post casum restituta. Aut recidiva sunt caduca, rursus cadentia; ut non tam ab reditu aut ab eo, quod rursus accidit, quam a casu appellatio sit. Vide Caroli Ruaei in Virg. d. l. Commentationem. Atque ita recidivae febres sunt, quae quum emansere aliquamdiu, redeunt, sive quia in eas recidimus.

RECIPROCE Adverbium, Wiederum so viel, Zug um Zug, suspectum: Lat. mutuo, vicissim.

Reciprocatio, Die Abwechselung, v. g. reciprocatio aestûs, apud Plinium et Tertullianum exstat.

+ Ex Phaedri Lib. 2. Fab. Prolog. v. 7. qui exsculpere volunt, errant. Contextus enim et continuatio sermonis satis docet, recommendatur divise ibi legendum esse, ut re sit Ablativus, et significet idem, quod ipsa insita auctoritate. Voss. de Vit. 97. et 761. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 209. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 84. C. P. 365.

Qui etiam vocabuli hujus tuendi ergo provocant ad alia ejusmodi Decomposita v. g. recognosco, recolligo, cet. non intelligunt, Analogiam, deficiente veterum auctoritate, frustra opponi.

RECOMPENSARE similiter natum videtur ex Gallorum recompenser; Latini agnoscunt non nisi compensare et pensare; dicuntque praeterea rependere praemia, rependere pretium pro officiis; Gellius Lib. 20. c. 1. habet retaliare.

* In Novell. Constitut. 69. tamen occurrit recompensatio; pro quo Cicero et alii compensatio. Goclen. Controv. 48. Voss. de Vit. 761. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 209. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 48. C. P. 318.

RECONVALESCERE et RECONVALESCENTIA barbara: Lat. convalescere, convalescere ex morbo, redire cum laesa valetudine in gratiam, it. confirmata a morbo valetudo.

RECORPORARE Mit dem Leibe wiederum vereinigen v. g. animae recorporantur; item ea notione, quâ est, Germ. Den Leib wieder hervorbringen v. g. argillam temperato ignis adflatu in materiam robustiorem recorporare, Tertullianus: magis Latine dixeris, cum corpore conjungi; corpus suscitare; corpus resuscitare; corpus revocare ad pristinam formam; reparare corpus. Borrich. in Voss. 219.

* Hinc recorporatio i. e. reparatio corporis; restitutio totius corporis, singularumque ejus partium, eodem Tertulliano auctore.

RECTIFICARE barbarum: Lat. corrigere; emendare ad novum exemplar; sub incudem revocare, novaeque accommodare formae; prout argumentum tulerit.

RECTITVDO notione propriâ, pro eo, quod rectâ lineâ procedit v. gr. abiegnae trabes servant rectitudinem; non item quernae, Mathematicorum fere est: notione autem translatâ pro arte, bonitate, rectâ vel incorruptâ rei ratione v. g. rectitudo scribendi, occurrit apud Augustinum, Cassiodorum et Aggenum Vrbicum. Cell. Antib. 84. C. P. 318.

REDARGVTIO vel, ut alii scribunt, REDARGVITIO, Ein Verweis, eine Reprimende, quo idoneo auctore dicatur, non dum liquet, eaque propter a Cellario est ad Latinitatem incertam relatum: quamvis apud eruditos nil temere soleat esse vulgatius: Latini pro eo, refutatio; reprehensio; argumentum, quod adfertur ad aliquem convincendum; Graeci, e)/legxos2, quo significant id, quod adfertur ad coarguendum eum, qui contra disputat; ut interpretari possis ex Fabii Lib. 2. c. 15. Voss. de Vit. 592. Borrich. Cogit. 34. Cell. C. P. 365.

REDHOSTIMENTVM i. e. compensatio, remuneratio, pensatio beneficii, compensatio beneficii, Eine Vergeltung v. g. hoc redhostimenti loco tibi offero, aut non est purum, aut obsoletum tamen; etsi

hodie multi, et inter eos vel illi, qui incorruptam Latine scribendi rationem sequuntur, eo utantur.

* Hostimentum est Plauti Asinar. A. 1. Sc. 3. v. 20:. Par pari datum hostimentum est, opera pro pecunia, Es ist gleiches mit gleichem vergolten; et Ennii apud Festum. Hostire habet idem Plautus ibid. A. 2. Sc. 2. v. 110. Festus etiam habet redhostire ex Naevio et Accio, quod exponit per gratiam referre. Sed haec omnia in obsoletis scribenda sunt. Veniunt ab hostus, quod Substantive sumtum notat mensuram quandam in re olearia, apud Catonem et Varronem; Adjective autem sumtum idem sit, quod aequus; unde apud Tacitum inhostus i. e. infestus v. g. Hist. L. 2. Vitellius ventre et gulâ sibi inhostus; Annal. 15. pax inhosta. Parei Lex. Crit. 555. Cell. Antib. 84. C. P. 365.

REDVPLICARE Nochmals verdoppeln, Tertullianus habet: malim pro eo, iterum duplicare; iterum conduplicare; iterum geminare; iterum congeminare. Voss. de Vit. 762. Olaus Borrich. Cogit. 34. Andr. Borrich. Defect. Lexic. 300.

REFECTORIVM id est locus, ubi quis se reficit cibo, qui a Suetonio Neron. c. 31. coenatio appellatur, et speciatim coenaculum monachorum, ubi a monachis refectio fit cibo, vocabulum Ecclesiasticum est. Voss. de Vit. 592. Borrich. Cogit. 34.

REFERENDARIVS vocabulum medii aevi significat eum, qui hodie magis Latine vocatur Magister libellorum supplicum; qui Regi libellos supplices et diplomata offert, ut subscribat; per quem Princeps facilius singulorum desideria perdiscit, ut Cassiodorus Ep. 6. loquitur; Gallice, le Maitre de requets. Voss. de Vit. 593.

REFESTINARE Zurück eilen, Hieronymus, qui ejusmodi vocabula nova et antehac inaudita dictioni suae adspersit: Lat. festinanter remeare; festinantius de reditu agere; celeriter redire cupere. Reimmanni Hist. Voc. L. L. pag. 71.

* Simplex festinare optimae notae est; et Compositum praefestinare, Sehr eilen it. Vorbeyeilen, festinando praecurrere, Plautus, Livius et Tacitus habent.

REFIRMARE Wiederum vest machen, von neuen befestigen, Sextus Rufus: magis Latine dixeris denuo firmare; iterum firmare. Cell. C. P. 319.

* Sed verbum reformo, et reformator apud Plinium exstant. Hinc perperam haud dixeris, reformare religionem, reformare sacra publica; quamvis elegantius sit, repurgare sacra, detergere situm sacris.

Pro tempore reformationis eleganter dixeris tempore reformatae per Lutherum ejusque adseclas Ecclesiae primo; tempore, quo repurgata fuit Ecclesia a sordibus diuturnitate temporis ei adspersis; tempore publicae sacrorum emendationis, cet. hujus modi autem loquendi flosculos usurpes cum judicio, nec nisi quum locus et tempus ferat.

REFRIGERIVM Die Labung, die Kühlung, die Erfrischung, posterioris aetatis scriptoribus, Ecclesiasticis maxime frequens, Tertulliano, Hieronymo, Orosio, Alcimo Avito: Cicero, et ceteri elegantiores dixerunt, refrigeratio, recreatio, fomentum. Cell. Antib. 85. C. P. 228.

* Verbum refrigerare et Participium refrigeratus, optimae notae, ipsiusque Ciceronis refrigeratrix et refrigeratorius Plinii Majoris; refrigescentia Tertulliani est.

REFVGA i.e. refugiens Der nicht Fuss hält, der seinen Posten verlässt, instar vocabulorum transfuga et perfuga formatum. Vlpianus, Macer, et Marcellus ICti, item Hieronymus, et Petrus Chrysologus eo usi sunt; qui vero rectius omnino dixissent, refugus, quippe Ovidio, Plinio, Tacito, Lucano, Statio, aliisque familiare. Borrich. in Voss. 219.

REGENERATIO Ecclesiasticum vocabulum eam notionem animis nostris inferens, quam cum alio magis Latino commutare nequeas; apud Patres, Vulgatum Interpretem, et Theologos frequens: verterunt enim ita paliggenes1i/an. Eleganter pro eo pius Salvianus Lib. 7. Gub. p. 71. generatio nova.

REGENS cum Genitivo v.g. regens collegii vulgare est; at veteribus ignotum: rectius dixeris, moderator collegii. Voss. de Vit. 151.

* Regens Praesens Participii est, et vel simpliciter, vel apud meliores scriptores Casum Verbi sui adsciscit. v. g. Virg. Aen. 6. v. 30: Caeca regens filo vestigia. Et Claudian. in 4. Consul. Honor. v. 300:

Scilicet saeculo demum VI. Claudianus eos, qui rerum potiti sunt, quibus summum

imperium potestasque omnium rerum commissa est, primus regentes vocat; teste Reimmanno in Hist. Voc. L. L. p. 85.

Propter aetatem Regis in procuratione regni Gallici esse, ad ductum Caesaris l. 3. B. C. cap. 104. notat id, quod dicunt, Regent von Frankreich seyn.

1. Vel rejicere v. g. regerere tela nervo, Seneca Hippol. 2. 22; culpam in aliquem regerere, Plin. L. 10. Ep. 30; crimen alicui regerere i. e. in aliquem rejicere, Seneca Hippol. 5. 27; invidiam regerere in aliquem, Quintil. L. 11. c. 1.

2. Vel referre in librum, quae audiendo excepimus v. g. regerere aliquid in commentarios, Quintil. L. 3. c. 8.

REGIMENTVM Das Commando die Regierung, Ammianus Marcellinus et Pandectae: Lucretius, Livius, Plinius, Tacitus, alii, pro eo regimen. Voss. de Vit. 594.

* Regimentum pro legione, prorsus abhorret ab auribus Latio adsuetis: quamvis enim legio apud veteres numerosior esset eâ parte exercitus, quam barbare vocant hodie regimentum; vi tamen notionis internae huic omnino convenit: ut adeo recte dicamus cum Caes. B. G. L. 1. c. 42. legionem constituere, Ein Regiment aufrichten; et cum Livio L. 29. c. 24. supplere legiones, Die Regimenter completiren.

REGISTRARE Registriren, Eintragen, Verbum medii aevi; dixerim pro eo, in codicem referre; in tabulas referre. Voss. de Vit. 762.

* Primitivum ejus registrum, quod Cicero exprimit per commentarium, eodem censu habendum. Voss. de Vit. 74.595.

+ Natum registrum ex regestum, a regerendo, quod nomen Vopiscus et Codex Theodosii habet Fab.

REGNICOLAE i.e. regni incolae qui in regno vivunt, non minus a)nalo/gws2 dixeris, quam coelicolae: sed usus veterum illud ignorat; hoc admisit, auctoritate Virgilii Aen. 2. v. 641. Aen. 3. v. 21. Vossius de Vit. 595. Borrich. Cogit. 34.

REGVLARE Coel. Aurel. Tard. pro eo Cicero regula metiri; ad regulam dirigere; ordine administrare; in ordinem adducere; in ordinem redigere; conformare; ad certam quandam revocare normam.

* Adjectivum regularis, Plinius habet L. 34. c. 8. v. g. aes regulare i. e. ductile, Erz, das sich arbeiten lässt.

Adverbium regulariter Augustinus L. 2. de Doctr. Christ. c. 29. it. Diomedes, Vlpianus, Macrobius, et Marcianus Capella. Diomedes et Vegetius habent etiam regulatim. Magis Latine dixeris, ex praescripte regulae; ex norma praescripta; secundum leges seu canones. Voss. de Vit. 818. Ol. Borrich. in Voss. 220. Andr. Borrichius Defect. Lexic. 301. quem indicat, Vlpianum jam tum suo tempore adduxit Vossius l. c.

REGVRGITARE Wider in sich schlucken, wieder zu sich ziehen, v. gr. potus vel clyster regurgitat, citra auctoritatem veterum hodie Medici usurpant: Latine pro eo dixeris, gurgite suo refluere; resorberi v. g. clyster resorbetur; it. obvio aestu retorqueri, Plin. Lib. 4. Ep. 30; in se resorberi Plin. Lib. 6. Ep. 20.

* A gurges, gurgitis, Ein Wirbel auf dem Wasser, descendit non nisi ingurgitare, In sich schlucken, einschlucken, vertiefen. v. g. ingurgitare se vino, cibis; ingurgitare se in merum; ingurgitare se in flagitia; poculis crebris grandibusque singulos ingurgitare.

+ Apud Apulejum 8. Met. reperitur in quibusdam codd. reiterans; in aliis vero tantummodo iterans. Similiter reiteratio putatur esse Quintiliani Instit. L. 1. c. 2; sed et heic castigatiores libri habent iteratio.

Quare rectius et tutius contenti simus simplicibus iterare et iteratio; vel substituamus repetere et repetitio. Goclen. Controv. 48. Cell. Antib. 86. C. P. 466.

REIVVENESCERE Wieder jung werden, suspectum; Lat. faciem, formam et vires juvenis recipere; renasci; reviviscere; repuerascere, Cic.: rursus juvenescere, Plin.; bis juvenescere, id. Voss. de Vit. 764. Borrich. Cogit. 34.

RELATIO pro mutuo rerum inter se respectu qualis est inter patrem et filium, praeceptorem et discipulum, dominum et servum, cet. ad Philosophorum scholas pertinet, estque e)k tw=n kathgoriw=n.

2. Enarratio, commemoratio v. g. quis audivit relationem tuam? atque haec notio occurrit ap. Cic. in Pison. c. 13. Iustinum L. 2. c. 1. §. 1. Plinium L. 9. Ep. 13.

+ Notione priori occurrit etiam apud Cic. in tw= relatio criminis; quam ICti hodie citra auctoritatem veterum nuncupant retorsionem; cujus sane jus etsi forum indulget iis, qui citra meritum se adspergi infamiâ

dolent, Christi sectatoribus tamen minime convenire existimant Brunnemannus, ejusque similes, id est, ICti, qui leges civiles etiam ad conscientiam referunt, et ad civitatem Dei, cui humana instituta inservire merito debent.

* Pro relationem inter se habent, Lat. dixeris: hoc est ex genere eorum, quae relata, Graecis ta\ pro/s2 ti nominantur; quae sub eamdem rationem cadunt.

Relata et correlata, similiter ad Dialecticos pertinent. Extra scholas Philosophorum relatus, a, um, idem est, quod memoriae proditus, commemoratus, narratus, v. g. aliquid relatum legere.

Relativus habet Arnobius et Augustinus; et Adverbium relative idem Augustinus. Fab.

RELIGIOSITAS Die Heiligkeit, die gewissenhaftige Bezeigung, Apulejus et Tertullianus: magis Latine pro eo dixeris, pietas erga Deum; Graec. h( o(s1io/ths2.

2. Superstitionem et inanem timorem ac sollicitudinem rerum coelestium et divinarum v. g. terrebat eos portenti religio, Iustin. Plura hujusmodi exempla exstant apud Varronem, Ciceronem, Virgilium et alios, quorum testimonia exstant apud Nonium.

3. Conscientiae scrupulum v. g. Nec eam rem habuit religioni, Cic. Er hat sich darüber kein Gewissen gemacht.

Etiam religiosus Nigidio Figulo apud Gellium est superstitiosus; Ciceroni autem jam sanctus piusque, jam fidelis. Hinc Adverbium religiose, quod apud Cornelium, Quintilianum et alios exstat. Religiosior est apud Plinium; religiosius Adverb. apud eumdem Plinium, Columellam et Marcellinum. Religiosissimus et religiosissime, apud Sallustium, Senecam, Plinium, Vellejum et alios. Voss. de Vit. 596. Borrich. Cogit. 34. 84. et 220. seq. Conf. For. Rom. it. Fab.

REMONSTRATIO i. e. hortatio cohortatio, fidele consilium, hortatus, auctoritas, prout singula haec vocabula argumenti ratio poposcerit: item verbum

Remonstrare i. e. hortari, cohortari, auctorem esse alicui, magnopere aliquem hortari pro suo singulari perpetuoque studio, ad Getas releganda sunt, quia Neutrum in Latio agnoscitur.

RENEGARE Latium similiter ignorat dic pro eo, abnuere, detrectare, recusare, negare, denegare.

* Latinis praeter denegare in usu sunt et haec Composita, abnegare, pernegare, subnegare. Voss. de Vit. 765. Borrich. Cogit. 34.

RENITENTIA ae, Substantive, Der Widerstand, suspectum: Celsus pro eo habet renixus, ûs; alii repugnatio.

* Verbum reniti bonae notae est; unde Neutrum Plur. Praes. Participii renitentia.

REPATRIARE Heimgehen, nach seinem Vaterlande zurück [correction of the transcriber; in the print zurük] kehren, Solinus: magis Lat. in patriam reverti, in patriam redire, patriam repetere. Voss. de Vit. 765. Borrich. Cogit. 34. Cell. C. P. 191.

REPOSITORIVM pro forulis illis quemadmodum suetonio Aug. cap. 31. dicuntur, ubi libri ordine collocantur, Ein Bücherschrank, Bücherbret, ignorarunt veteres; quibus erat id, quod super mensâ reponebatur ad fercula collocanda, Germ. Ein Schüsselkranz; vide Interpretes ad Petronii cap. 35.

Plinius Lib. 2. Ep. 17. ejusmodi forulos librarios vocat armaria, et Iuvenalis Sat. 2. v. 7. pluteos.

REPRAESALIA, REPRESALIA et REPRESSALIA hic enim triplex scribendi modus reperitur: vocabulum est medii aevi.

+ Ex Italico ripresa, atque hoc Italicum ex Latino repressus derivatur, quia per repressalia aliorum injustitia reprimatur: ut ita, qui per unum S scribunt, Italicam; et qui per duplex SS. scribunt, Latinam originem sequi videantur. Voss. de Vit. 596. seq. Etymol. 139.

Repressalia qui magis Latine cum Livio se nuncupare autumant clarigationem; Latinam quidem substituunt vocem, sed huic notioni haud satis congruam. Clarigatio enim apud Livium est non nisi jus et potestas aliquem abducendi, donec irrogata multa solvatur, Germanice Eine Pfändung: nunc autem intelligitur, repressalia fieri interdum per clarigationem; haud tamen appellari hoc nomine satis convenienter posse. Verba Livii L. 8. c. 14. sic habent: In Veliternos, veteres cives Romanos, quod toties rebellassent, graviter saevitum: et muri dejecti, et Senatus inde abductus, jussique trans Tiberim habitare, ut ejus, qui cis Tiberim deprehensus, usque ad mille pondo clarigatio esset, nec prius, quam dere persoluto, is, qui cepisset, extra vincula captum haberet.

De justitia et injustitia vepressaliorum peculiarem libellum conscripsit Peschwitz.

* Reputatio apud Gellium et utrumque Plinium occurrit, et idem ipsis est, quod meditatio, consideratio, aestimatio, Das nachsinnen, das Nachdenken. In Pandectis pro computatione, Die Ausrechung, sumitur.

RESIDENS pro eo qui publico nomine alicubi commoratur; qui Regis vel reipublicae negotio in loco quodam peregrino seu terris exteris agit, Ein Residente, novae notionis est.

RESIDENTIA ae, Substantive, Die Residence barbarum: Lat. dixeris, regia; urbs regia; regni sedes; palatina domus, Das Residenzhaus, Sueton. Aug. cap. 29.

RESIPISCENTIA ae, Die Busse, veteribus ignotum; Ecclesiasticis vero scriptoribus valde frequentatum: Latini pro eo habent, poenitentia; vitae emendatio; reditio ad meliorem frugem. Cell. Antib. 85.

* Poenitentia autem Latinis non est idem, quod emendatio vitae, meta/noia, sed primam tantum metanoi/as2 partem, quae poenitendo absolvitur, denotat.

Verbum autem resipiscere, unde Substantivum resipiscentia ab Ecclesiasticis scriptoribus ducitur, veteri Latio adseritur, et quidem eo significatu, qui simul poenitentiam et vitae emendationem complectitur.

Poenitentia tamen apud Theologos hodie multo est usitatius, eâ nobili notione auctum, quae fidem in Christum simul continet.

RESISTIBILIS i.e. cui facile resisti potest nec non, quod huic opponitur, irresistibilis; de quo supra suo loco: Scholasticis crebra; ceterum barbara sunt. Voss. de Vit. 598. Cellar. Antib. 85.

* Hodie resistibilis et irresistibilis ad vocabula referri debent Ecclesiastica, postquam crebrior eorum usus invaluit culpâ eorum, qui gratiam Spiritus S. volunt esse irresistibilem.

RESISTIVVS v. g. potentia resistiva Philosophorum est: Lat. dixeris, potentia illa, quae actum resistendi sibi vindicat. Gocl. Obs. p. 457.

RESPECTIVE Adverbium barbarum est Latin. comparate v. g. Cic. Top. 22: Quum quaeritur, quale quid sit, aut simpliciter quaeritur, aut comparate; pro quo barbare hodie dicunt, aut absolute quaeritur aut respective. Voss. de Vit. 819. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 85. C. P. 366.

* Nec Adjectivum respectivus, vnde hoc Adverbium formatum, melioris notae videtur.

1. Actus retro spectandi, Das Zurücksehen v. g. Liv. L. 32. c. 12: Effuse et sine respectu fugere.

2. Cura, vel ratio, quâ ad suscipiendum vel agendum aliquid movemur v. g. Liv. L. 2. c. 30: Respectu rerum privatarum, quae semper offecere publicis consiltis, vicit.

RESPONDENS pro defensore seu propugnatore thesium in Academia publice eruditorum commilitonum disquisitions propositarum; item pro auctore commentationis cujusdam Academicae ad argumenta secus sentientium responsur???; notionis est veteri Latio ignoratae.

RESPONSORIA vocabulum Ecclesiasticum posteriorum saeculorum: sunt autem cantica, quibus chorus in sacro officio canens respondet. Voss. de Vit. 599. Borrich. Cogit. 35.

+ Dicitur autem a respondendo, quod vno desinente, alter respondet, et quidem chorus. Differt ab antiphona, quod in responsoriis unus tantum dicat versum, cui chorus integer respondeat; in antiphonis autem alternent versibus chori. Itali primum responsorin invenisse traduntur, sicut antiphonas Graeci.

1. Recrescere; v. g. herbae resurgunt quamvis etiam, et quidem valde eleganter ad restaurationem urbium et rerum publicarum transferatur, atque ita ab Ecclesiasticis scriptoribus satis commode ad tritam illam notionem accommodatum sit.

2. Apud Florum L. 1. c. 13. n. 19. idem est, quod rursus insurgo, novo impetu in aliquem ferver v. g. acrius vehementiusque in finitimos resurgere.

RESVRRECTIO apud eosdem Ecclesiae scriptores tritissimum vocabulum, exprimens Graecum a)na/stas1is2, et

+ Tertullianus primus eo utitur, qui totum opus de Resurrectione scripsit, quod ita inchoat: Fiducia Christianorum, resurrectio mortuorum. Cell. C. P. 282.

Sunt, qui magis Latine dicunt, reditus mortuorum in vitam: qui etiam festum resurrectionis Dominicae appellitant diem festum eumque anniversarium Domini reviviscentis; vel a)nalo/gws2 Paschalia, quemadmodum veteres dicunt Bacchanalia, Saturnalia, Ambarvalia, cet.

REVELARE et REVELATIO vocabula Ecclesiastica, quibus scriptores Ecclesiastici primae caveae, Tertullianus, Hieronymus et Augustinus utuntur: Romani pro eo patefacere, aperire, indicare, patefactio rerum opertarum.

REVERENDISSIMVS in Ecclesia se tueri potest auctoritate Orosii Cassiodori et aequalium; ex Codice etiam adfert Andreas Borrichius Defect. Lexic. 305.

Magis Latina quidem funt maxime reverendus; summe reverendus; admodum reverendus; sed haec ex usu hodierno minora sunt, quam ut exprimere magnificentiam tituli Reverendissimi possint.

+ Participia in dus terminantia v. g. colendus, observandus, reverendus, apud veteres et praecipuos linguae Latinae scriptores comparationum gradus non admittunt. Confer supra Colendissimus et Observandissimus. Cell. C. P. 428.

REVISIO Die Mühe, da man eine Sache von neuen wieder durchsiehet, Claudianus Mamertus ad Sidonium: malim cum veteribus, recognitio; recognitio rei judicatae. Voss. de Vit. 600. Ol. Borrich. Cogit. 35. Cell. C. P. 366. Andr. Berrich. Vindic. L. L. 205.

* Hinc pro Revisionem facere, ut multi perperam loquuntur, Lat. dixeris cum Cic. in Verr. Recognoscere res judicatas.

REVNIRE suspectum Latine dixeris, denuo conjungere, vel pro argumento reparare, restaurare, restituere, reficere.

* Reunio etiam Substantive positum it. Reunitio v.g. Camerae reunionis, l. reunitionis, quas Galliarum Rex 1680. binas instituit: eodem censu habendum.

Simplex autem unio, quâ verbum, quâ Substantivum, significatus conjunctionis, copulationis, concordiae aut foederis est, licet veteribus Romanis ignoretur; pertinet tamen ad Latiniatem Ecclesiasticam, cujus gravissimos auctores v. g. Tertullianum et alios habet.

REVOLVTIO Die Vmwälzung, v.g. post multas per diversa corpora revolutiones, Augustinus: cum veteribus Latinis pro eo dixeris, conversio, v. g. temporum conversiones; circulus; ambitus; orbis; replicatio v. g. mensis artiori praecingitur circulo; planetae suos conficiunt orbes; ambitu suo aliquid complecti vel adstringere, Seneca; replicatione quadam motum regere, Cic.

+ Irrevolutus etiam Martiali L. 11. Epigr. 1. tribuunt: sed castigatiores codices legunt ibi inevolutus. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 35. Cell. C. P. 367.

RHETORICARE Nacvius apud Nonium cap. 2. n. 742. itemque deponentaliter RHETORICARI Tertullianus de Resurrectione Carnis cap. 5. Vtrumque exprimit Graecum r(htori/zein. Magis Latine dixeris, Rhetorum arte verbis in dicendo uti; excelsius magnificentiusque dicere; elate et ample loqui; ornate splendideque dicere, Cic.

RIDICVLARIS Lächerlich, suspectum: Latini, ridiculus, jocularis, jocularius; Plautus et Gellius habent ridicularius; Plautus etiam Superlativum ridiculissimus et ridiculosissimus.

* Ridiculosus est Arnobii; quo de vide infra Sect. 2. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 224.

RIGOROSVS suspectum est et ad Italicam ac Gallicam potius, quam Latinam linguam pertinet, cujus est rigide, severe.

* Idem judicium esto de Adverbio rigorose; pro quo similiter Latini dicunt rigide, severe.

+ Non nulli quidem provocant ad illud Senecae Epist. 11: Opus est rigoroso aliquo, ad quem mores nostri se ipsi exigant: sed Commelini editio to\ rigoroso expungit, et tum veteres, tum novae editiones hanc vocem nesciunt.

* Rigor autem i. e. frigus vehemens l. durities, unde haec deriventur, optimae notae scriptoribus usitatum est. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 35. Gunth. Lat. Rest. 511. Cell. Antib. 87. C. P. 367.

RISIBILIS v.g. homo est animal risibile Boethius et alii Philosophi: Latine dixeris, habens naturam, at ridere possit; facultate ridendi praeditus; aptus ad ridendum; Graece, gelastiko/s2. Goclen. Probl. Grammat. 2. c. 57.

ROBVSTE Adverbium ex Nazario dedit Christianus Falsterus Supplem. L. L. 306: Latini pro eo dicunt nervose, firmiter, incredibili quodam corporis robore. Voss. de Vit. 819.

* Nec melioris notae habetur rebustitas, quod non nisi apud juniores reperitur: dicendum loco ejus, prout argumentum ferre potest robur, vis, vires, virtus, facultas; etiam scite Tullius pro eo gladiatoria corpotis firmitas.

Probae aurem notae est Adjectivum robustus, unde haec originem ducunt v. g. satelles robustus et valens et audax; animus robustus; haec robustioris improbitatis sunt Cic. quum robustior est factus, Corn. robustissima oppida, Flor. robustissima pars exercitûs, Iustin. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 35. Gaclen. Obs. 48.

ROSARIVM pro sphaerulis precatoriis quas in Ecclesia Romana Deo adnumerant, Germ. Der Rosenkranz, Ecclesiasticae notionis est.

* Latinis rosarium est, locus rosis consitus, Ein Rosenfeld. Erasm. in Vall. 248.

RVBEDO Iulius Firmicus et Apulejus vetrees pro eo rubor. Conf. supra Albedo. Borrich. in Voss. 225.

RVDITAS Apulejus 4. Florid. p. 363: praestat, inscitia, stupiditas, imperitia, ignorantia, Gr. a)maqi/a.

* Adjectivum rudis, unde est, recte se habet. v. g. rudis artium, rei militaris; rudis in causa; Cic. rudis sensibus, studiis, Vellej. rudis ad cognoscendum, Ovid.

RVPTVRA vocabulum barbarum, quo saeculis barbaris notabatur Ager proscissus, Germ. Der Riss, der Bruch. Vid. Car. du Fresne Glossar. Deinde Vatablus et Erasmus transtulerunt id ad vestes laceras in versione loci Matth. 9. v. 16. Cicero pro notione priori Fissio, Fissus, ûs, Columella Fissura; Plinius Scissura.

RVRSVS pro vicissim perperam v.g. quoniam tu mihi gratificatus es, ego tibi rursus gratificabor, pro quo dicendum erat vicissim gratificabor.

* Rursus enim repetit, notans, Wiederum, noch einmal; vicissim autem alternat, notans Wiederum, wechselsweise. Conf. infra Sect. post. Contra.

SACRISTIA vocabulum Ecclesiasticum notans conclave illud, quod juxta altare solet esse, ubi sacrae vestes, aliaeque reculae, sacris publicis inservientes, reponuntur, Germ. Die Sacristey, Die Geräthkammer.

* Hujus conclavis, atque adeo sacrarum supellectilium custos in Ecclesia vocatur sacrista vel custos sine adjunctione, Germ. der Küster.

Sacrarium ejusdem notae est; sed non tantum sacristiam, sed etiam non nummquam eam partem aedis sacrae denotat, quam Graeci i/eratei=on, bh=ma, et a(/gion bh=ma appellavere; locum nempe prope altare cancellis circumdatum, quo solis sacrorum Ministris ingressus patebat: ex quo loco Ambrosius, Mediolanensium Antistes, Theodosium Imp. abesse jussit.

SAECVLARIS pro civili, pro eo, quod ab Ecclesiastico ordine vel Ecclesia diversum est v. g. litterae seculares; viri saeculares i.e. curis negotiisque hujus periturae et caducae vitae dediti, dixerunt scriptores Ecclesiastici, Tertullianus, Hieronymus, alii.

Insuper etiam Tertulliano notat eum, qui alias ab Ecclesia vocitatur paganus vel gentilis.

* Saecularis extra Ecclesiae pomoeria notat id, quod ex saeculi tempore est, Germ. Hundertjährig: unde apud veteres Romanos ludi saeculares, carmen saeculare, Ein Iubelfest, Ein Iubellied.

Principes Imperii Electores, qui dividuntur in Ecclesiasticos et saeculares, magis Latine dispescas in sacros, vel etiam, quod non improbem, Ecclesiasticos et civiles.

SAECVLVM pro mundo et rebus mundanis et vitâ illâ, quae ducitur in mundo, illi, quam Christus formavit, atque praescripsit, quaeque post mortem pios in coelo manet, opposita, Ecclesiasticae notionis est, occurrens apud scriptores Ecclesiasticos optimae notae, Tertullianum, Sulpicium Severum, Sedulium, Prudentium, alios.

+ Vorstius de Lat. Mer. Susp. c. 20. p. 158. seq. id inde esse ait, quod interpretes Latini N. T. respexerunt ad Graecum a)iw\n, et Hebraicum [gap: Greek word] ; atque ita Hebraismum esse.

Olaus Borriebius Analect. p. 51. et Andreas Borrichius Vindic. L. L. p. 217. seq. contendunt. auctores classicos hoc

vocabulum eodem, quo Ecclesiastici, significatu frequentasse. Sed Cellarius Iud. de Vind. L. L. Borrichianis p. 65. seq. contra nititur: Saeculum, inquiens, an idem semper in Ecclesia significet, quod apud profanos, judicent, quicumque utriusque generis scriptores cum cura tractaverunt. Exempla, quae in contrarium adferuntur, sunt pleraque aliena. Ex derivate nomine saecularis decidi controversia potest. Saeculares enim libri ubi, quaeso, profanis sunt, qui sacris et divinis opponuntur? Sic saeculares disciplinae, saecularis scientia. Vide curas nostras, ubi auctores harum formularum allegantur. Aliter et laxius mundum et res mundanas, per quae exposui saeculum Ecclesiasticae notionis, intelligit Borrichius, quam a me sunt concepta et intellecta.

1. Spatium centum annorum v. g. saeculis multis ante, Vor vielen hundert Iahren.

2. Non numquam, praecipue apud Poetas, indefinite sumitur pro quovis tempore. Virg.

3. Certum quemdam temporis diuturnioris tractum, et speciatim homines tunc viventes v. g. haec saeculi nostri labes; sibi et saeculo sapiunt, Sie raisonniren so, wie es heutiges Tages die Leute gern hören wollen.

4. Lucretius etiam subinde hoc vocabulo pro genere, subole, multitudine usus est, exprimens, ut docti putant, Graecam vocem genea\n, qua et 30. annorum spatium, et genus sive progenies significatur. Sic hominum saecla, bucera saecla, muliebria saecla, ferarum saecla, scriptorum saecula, pro hominibus, bubus, mulieribus, feris, scriptis, posuit.

SAEPICVLE i. e. saepe persaepe, saepenumero, Apulejus, qui eo delectatur, hausit ex Plauti Casin. A. 3. Sc. 5. v. 59. ubi saepicule peccas legitur.

+ Priscianus autem L. 3. p. 611. saepiuscule in hoc loco Plautino legit; quod Adverbium diminutivum a Comparativo saepius fieri adserit. Cell. Antib. 94.

SAGITTAE pro jaculis seu tela vulgo sed minus recte. Sagittae sumuntur strictius; jacula seu tela latius. Sagittae non nisi arcu mittebantur, jacula seu tela jaciebantur manu: quamvis non deesse videntur loca veterum, ubi jacula seu tela ponuntur pro sagittis; nulla autem, quod scimus, ubi versâ vice sagittae pro jaculis seu telis.

+ Revera autem Adjectivum est jaculus, a, um: uti rete jaculum, apud Plautum Asin. A. 1. Sc. 1. v. 86; et jaculus serpens, Eine Schiessschlange, apud Plin. L. 8. c. 23. Et absolute quum jaculum dicitur, teil vox subaudienda est, ut integrum sit telum juculum.

SALVAGARDIA v. g. Salvagardiam habere Herrschaftlichen Schutz und sicher Geleite haben, medii aevi est, priori parte sui Latinae, posteriori barbarae est originis. At Latine dixeris Iter tutum, clientelam. v.g. Principali tuti itineris gratiâ frui, Esse in clientela Principis.

+ Tutela huc non quadrat, quia fere ad minorennes spectat. Voss. de Vit. 282. Schorus de Phras. ad Voc. Clientela. Conf. etiam Parte Synt. Iu tutela alicujus esse.

SALVIFICARE Vulgatus Interpres qui ita vertit Graecum Verbum s1w/zein, et scriptores Ecclesiastici: Latine dixeris, servare; salvum reddere.

* Salvificus similiter Latinitatis Ecclesiasticae est, occurrens apud Alcimum Avitum, et alios: magis Latine dixeris, salvandi vim habens. Voss. de Vit. 771. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 87. C. P. 288.

Salvificator habet Tertullianus; pro quo rectius usurpes Salvator: quo de infra Sect. 2.

SANCTIFICARE verbum sacris tantum litteris et Theologis usitatum: usi tamen eo sunt non proletarii scriptores; sed qui castissimi inter Christianos fuerunt: quemadmodum vel ipsi Tertulliano tribuit Andr. Borrichius Defect. Lexic. 313. Latini pro eo, sanctum efficere; profanis curis eximere; sanctum esse jubere; prout singulas has locutiones argumenti ratio postulaverit.

* Ejusdem notae sunt sanctificatio, sanctificator, sanctificium; quae cuncta idem Tertullianus habet. Henr. Steph. Expostul. 198. Voss. de Vit. 101. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 235. C. P. 395.

SANCTIMONIALIS i. e. virgo speciali quadam ratione Deo devota Eine Nonne, Eine Klosterjungfrau; quales exstiterunt jam tempore Augustini, immo Tertulliani et Cypriani, teste quidem Coquejo in Not. ad Augustin. de Civit. Dei Lib. 1. cap. 16. p. 60. Vsi hâc voce sunt Augustinus, et Codex Iustinianeus.

* Augustinus Epist. 169. dixit sanctimonialis formam suscipere, Eine Nonne werden. Voss. de Vit. 609.

+ Formatum est a sanctimonia, die gute Zucht, die Heiligkeit, die Furcht Gottes in der. Heiligung, quod Cicero habet.

SANNARE Verspotten, suspectum veteres dicunt, illudere alicui, aliquem et in aliquem; ridere; irridere; subjicere aliquem irrisioni aliorum; sannis eludere item subsannare, cujus tamen verbi compositi exempla apud auctores Tertulliano antiquiores non dum reperta sunt; quo de plura infra suo loco. Voss. de Vit. 772.

+ Quo minus heic substituere velimus valde tritam quidem illam locutionem Terentianam, deridendum aliquem aliis propinare; obstat judicium illud, quod in Parte Syntactica de illa facimus, quod ibidem vide sis.

* Primitivum sanna i. e. irrisio, Die Verhönung, die Verspottung, apud Latinos Poetarum satyricorum fere est. Sannio, Ein Possenreisser, ein müssiger Kopf, der sich und andern mit kurzweiligen Einfallen und Nachahmungen die edle Zeit vertreibet, apud Ciceronem occurrit. Subsannator Vulgatus interpres habet. Sannator et subsannatio, veteribus Glossis aderitur, Fab.

SAPIDVS Schmackhaft, wohlschnäckend, cum Comparativo suo sapidior, est apud Apicium: malim, quod boni saporis est; quod grati saporis est: quod salivam nobis movet; quod palato nostro arridet; conditus, mediâ longâ.

Pro sapidus Prudentius dicit etiam, saporus; et Virgilius, Tertullianus et Ammianus Marcellinus, saporatus; cujus etiam Comparativo saporatior Arnobius utitur. In loco Virgilii L. 6. Aen. v. 420. melle saporatam non soporatam, legendum esse; non vane Turnebus contendit L. 28. Advers. cap. 45. et L. 29. c. 6. cum quo et Hadrianus Iunius facit.

Ceterum sapidus pro sapiente, dixit Alcimus Avitus. Borrich. in Voss. 232. Cell. Antib. 119. C. P, 124. et 220.

SATIES ei, i. e. satietas, teste Cellario C. P. 188. multis hodie receptum; de cujus tamen auctoritate non satis constet: loca quippe Plinii et Silii, qui in subsidium vocentur, non esse sine mendae suspicione. Exstat tamen apud Iuvencum: v. Fab.

SCABINI i. e. judices jurati Die Schöpfen, in Iure Canonico, capitularibus Caroli M. legibus Longobardicis, et Historicis posteriorum temporum valde frequens, et in vita negotiali toleretur, ne obscuri fiamus: vocitare possis eosdem Senatores curiae Scabinorum.

* Tribunal eorum appelles ratione quâdam concinniori commune judicium, quod vulgo Scabinatus dicitur, Germ. Der Schöpfenstuhl. Voss. de Vit. 284.

SCABROSITAS vulgare quidem sed suspectum: veteres pro eo, asperitas, vel etiam disserendi spinae; spinosum disserendi genus Cic.; spinosa quaedam et exilis oratio, longeque a nostris sensibus abhorrens, Cic. Voss. de Vit. 612. Borrich. Cogit. 35.

* Scabrosus autem Adjectivum, Vegetius habet, et apud recentiores scriptores crebrum est.

+ Quidam etiam Plinium pro eo adducunt L. 20. c. 21: sed Harduinus pro scabrosos, ibi legit scabros.

* Primitivum scaber v. g. ungnes scabri, lange unflätige Nägel; dentes scabri, Faule und schleimigte Zähne; pecus scabrum, Räudig Vieh, Plautus, Ovidius, Plinius, Cato; scabritia, Plinius; scabres, ei, Virgilius in suppositicio carmine Ciris dicto, Varro et Apulejus, quamvis Elmenhorstius in Apulejo pro scabrem legat scabiem; scabredo, inis, Hieronymus; scabrum, i. Die Räude, die Schäbigkeit, Plinius; scabratus, Gekratzt, Columella.

SCALA ae, Die Stiegen, die Leiter, die Treppe, singulariter usurpat Cajus IC.: optimi autem scriptores non nisi Pluralem agnoscunt scalae, arum.

* Applicare scalas parieti l. muro, Liv. scalis adscendere l. transscendere muros Virg. et Sil. conjicere se sub scalas, Cic. abdere se sub scalarum tenebras, id.

SCANDALVM Graece s1ka/ndalon, i. e. offendiculum; impedimentum pietatis; res mali exempli; res pessimi exempli; irritamentum malorum; et

SCANDALIZARE Gr. s1kandali/zein i. e. corrumpere juvenes; pejorem reddere; offendere malo exemplo; exemplo ad peccandum invitare; male et impie agendo alios male agere docere; conscelerare alicujus aures, vel aliter pro argumento, Graecae originis sunt, Vulgato Bibliorum Interpreti, et scriptoribus Ecclesiasticis v. g. Tertulliano, Hieronymo, Prudentio, aliis, usurpata.

+ Quidam in profanis Graecis auctoribus in usu fuisse volunt: verum id Vorstius de Graecismis N. T. Part. 1. p. 87. in medio relinquit. Sed quoquo jure ac conditione apud Graecos habentur; ad elegantiam Latinam, cum Derivatis, transferenda non sunt. Cell. Antib. 87. C. P. 283.

* Sed Adjectivum scandalosus i. e. quod offendit tenellos animos, qui doctrinâ et vita offendit homines; qui aliis offensioni est, apud Ecclesiasticos scriptores recentiores tantum videtur occurrere. Voss. de Vit. 613. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 87. C. P. 367.

SCHIATICA, vel SCHIATICVS MORBVS it. SCIATICA sine adspiratione i. e. coxendicum vel lumborum dolor, Das Hüftweh, Das Lendenweh, apud Medicos citra antiquintatis suffragium increbuit. Plinius hunc morbum L. 26. Hist. Nat. cap. 7. it. L. 27. c. 4. vocat ischiada ab Nominativo ischias; ischiacum morbum; dolores ischiadicos.

+ Graece i)s1xi/on est coxendix; unde i)s1xiako/s2: item i)s1xia\s2 i. e. dolor ischiacus; unde i)s1xiadiko/s2.

* Hinc apud Catonem, et eumdem Plinium ischiacis et ischiadici etiam vocantur, qui hoc morho adfliguntur.

Occurrit tamen Adj. sciaticus apud Theodorum Medicum. Voss. de Vit. 47. Borrich. Cogit. 35.

SCHOLARIS pro eo qui artes liberales in schola discit, veteres non dixerunt. Immo ne vetustissimum quidem vocabulum est; sed cadens demum Latinitas, sicut scholas, ad militum classes referebat: unde militantes in sacro palatio a Sulpicio Severo vocantur scholares; et eorum ordines ab Ammiano scholae v. g. scholae Palatinae et protectorum; schola prima scutariorum; schola domesticorum.

* De artibus humantioribus usurpatum hoc Nomen Adjective sumitur ab Hieronymo et Fulgentio v. g. scholaris declamatio; scholaria rudimenta.

Tandem etiam Substantive, et eâdem quidem notione, usus, studiosos artium Fridericus Imp. scholares dixit Constitutione, quae titulo Cod. Ne filius pro patre, subjicitur.

* At scholasticus Substantive, apud Petronium, Plinium Min. Senecam, auctorem Dialogi de causis corruptae eloquentiae et Sulpicium Severum occurrit, denotans eum, qui litteris deditus est, et eloquentiam exercet aut docet, Einen Schüler oder Schullehrer. Fab.

Quamquam et Adjective hâc notione sumatur ap. eumdem Plinium et Quintilianum v. g. scholasticae controversiae; scholastici studiosi; scholastica disciplina. Cell. Antib. 214. C. P. 319. Voss. de Vit. 53.

Saeculis autem IV. V. VI. idem significat, ac patronus causarum, juris peritus, advocatus. v. g. Agathias Scholasticus; Evagrius Scholastious; Socrates Scholasticus; Epiphanius Scholasticus; immo apparet etiam Saec. VIII. Fredegarius Scholasticus. Voss. de Hist. Graec. in Agathia Scholastico p. 270. Rittershus. Lect. Sacr. p. 94. Parei Lex. Crit. p. 1125.

Tandem Saec. XII. vocabulum hoc iis tribui coepit, qui Theologiam methodo Philosophica tradendam sibi sumerent, partim ex eo, quod Lombardus, Scholasticorum pater, ante adeptam dignitatem Episcopalem Scholastici i. e. publici Praeceptoris officio functus erat, partim etiam inde, quod illi, qui artes, maxime vero Theologiam, in scholis tradebant, dudum appellati fuerint Scholastici: quibus deinceps addita cognomina atque epitheta, ut praeceptorum non sine pietate meminissent discipuli. Sic namque Alcuinum, magistrum vocabant deliciosum; Alesium irrefragabilem; Richardum de Media Villa, auctoratum; Scotum, subtilem; Franciscum Mayronis, illuminatum; Bassolium, ordinatissimum; Bonaventuram, Seraphicum; Thomam, Cherubicum. Vid. Adamus Tribbechovius de Doct. Scholasticis c. 6. p. 1552.

SCIBILIS e, i. e. quod sciri potest, quod scientia comprehendi potest, Tertullianum dixisse, auctor est Andr. Borrichius Vind. L. L. 216. Conf. Schor. Phras. Voss. de Vit. 617. Olaus Borrichius Cogit. 35. Cell. C. P. 367.

SCOPARE Mit dem Besem kehren, Vulgatus Bibliorum Interpres Es. 14. v. 13: Latine dixeris, scopis verrere; scopis mundare. Voss. de Vit. 773.

SCORTATIO apud Classicos non reperitur sed postremo Latinitatis tempore ex Analogia fictum fuit: cum veteribus dixeris pro eo, meretricius amor; furtivi amores. Neque veteribus simplex nomen fuit, quo meretricios amores designarent; nisi stuprum hôc sensu venire possit; quod tamen in eo differt a scortatione, ut haec inter consentientes, illud autem cum alterius dissensu, et non nisi vi in consilium adhibita committatur. Cell. Antib. 88.

* Primitivum autem scortum Latium agnoscit; quemadmodum et verbum scortari Terentius habet.

+ Scortator Cicero Catil. 2. c. 11: ubi tamen pro scortatorum cohors, alii legunt scortorum cohors.

SCRINIARIVS i. e. qui curat scrinium Principis s. cujus fidei et curae commissa est arca Imperatoris, Der des Landesherrn Archiv oder Schatzkasten zu verwahren und in acht zu nehmen hat,

in Codice Iustinianeo, et jam olim in marmoribus, nec non in antiqua inscriptione Gruteri reperitur.

+ Scilicet in Codice multa mentio de scriniis Principum fit: quae nihil aliud fuerunt, quam capsae, seu plutei atque armaria, in quibus commentarii et libelli, hoc est, monumenta litteraria custodiebatur. Horum omnino quattuor praecipue erant: libellorum, memoriae, dispositionum, et epistolarum. Quibus omnibus qui praeerat, curare scrinia dicebatur, scriniarius, magister scriniorum omnium, vel magister scriniorum, aliquando et absolute magister appellatus; qualem deprehendimus Alexandro Severo Imp. fuisse Vlpianum, docente Lampridio in Alex. Sev. Voss. de Vit. 617. Borrich. in Voss. 233. In singulis qui praeerant, et primum locum tenebant, magistri et ipsi quidem dicebantur, sed sui quisque scrinii, hoc est, magister a libellis, magister a memoria, magister a dispositionibus, magister ab epistolis; et aliquando absolute a libellis, a memoria, a dispositionibus, ab epistolis; vel magister libellorum, magister memoriae, magister dispositionum, magister epistolarum dicebatur. Vocabantur et principes, item priores, item proximi et dictatores libellorum, memoriae, dispositionum, epistolarum. De quibus omnibus Salmasius ad historiam Augustam non uno loco. Fab.

* Notat etiam scriniarius eum, qui Plauto dicitur arcularius, Einen Tischler, einen Schreiner; sed quâ idoneâ auctoritate nescio. Destituuntur similiter idoneo veterum suffragio dolator et capsarius; quae bina vocabula similiter ejusmodi fabrum lignarium vulgo notant. Capsarius quidem bonae notae est; sed justâ notione: significat enim Iuvenali Sat. 10. v. 117. custodem capsae, et Suetonio et Vlpiano paedagogum vel servum, qui nobiliorum civium filiis in ludum euntibus libros in capsula deferebat.

SCRVTINIVM Die Prüfung, die Vntersuchung unsers Herzens, Apulejus et Ammianus Marcellinus: magis Latina, scrutatio, inquisitio, exploratio, examen illud, quo in nosmet ipsos descendamus.

Scrutanter Ambrosius; scrutatus et perscrutatus Passive, Ammianus Marcellinus; scrutatrix Alcimus Avitus; inscrutabilis Augustinus; perserutator Cassiodorus habet. Voss. de Vit. 617. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 133. C. P. 190.

SCYBALA alvi i. e. excrementa faeces, stercus, vocabulum, quo Medici hodie uti solent. Sed quia vocabulum Graecum est, a nemine veterum, quod quidem scio, civitate Latinâ donatum; malim Graecis elementis to\ s1ku/balon, Plur. ta\ s1ku/bala.

SECESSVS pro latrina Vulgatus Interpres Matth. 15. v. 17: sed praeter consuetudinem scriptorum classicorum; quibus secessus est recessus; amoena solitudo, ubi a labore defessi paullulum conquiescunt; loca in litoribus et rure solitaria, a majore frequentia hominum remota. Hinc secessus et urbs opponuntur.

SECRETARIVS vocabulum nove confictum notans Scribam honoratiorem; in vita negotiali et sollemni titulorum inscriptione haud sane temere cum alia Latina circuitione permutandum: dixeris tamen magis Latine, in sermonis praecipue contextu, Principis cujusdam a secretis; Principis cujusdam ab epistolis. Borrich. Cogit. 35.

1. Apud Syminachum, et scriptores sequioris aetatis conclave l. locum remotum a turba, et cancellis saeptum, ubi reorum causa ab judicibus expenditur. Vnde secretarium praetorti Augustinus dixit L. 3. contra Crescon. cap. 56.

2. Habebant et templa ac monasteria suum secretarium, in quo thesaurus et sacri codices reponebantur, sacerdotes etiam et clerici, priusquam ad sacra procederent, vester ecclesiasticas induebant.

3. *kata\ metafoga\n usurpat Apulejus: Ignes, inquiens, qui terrae secretariis continentur. Augustinus: Iam tibi sapientia de interiore sede fulgebit. et de ipso secretario veritatis. Fulgentius: Intra in secretarium cordis tui. In vetusta inscriptione est: secretarium amplissimi Senatus. Voss. de Vit. 620. Borrich. Cogit. 233. sq. Claud. Salmasii Dis. de Secretariis apud Alb. Henr. de Sallengre n. 2.

SECRETE Tertullianus et Hieronymus SECRETIM Ammianus Marcellinus: pro utroque rectius cum Cicerone, et aliis veteribus, secreto, per vocalem quartam. Voss. de Vit. 819. Olaus Borrichius Cogit. 35. Andreas Borrichius Defect. Lexic. 319. Cell. Antib. 88.

SECVRITER Frey, sicher, Adverbium barbarum: Latini pro eo, secure, sine cura.

* Securus Adjectivum, optimae notae; Comparativus securior, Livii; Superlativus securissimus, Ciceronis Attic. L. 12 Ep. penult. et Quintiliani est, et posteriori aetate

Securitates in Plur. Plinii et Marcellini est; id, quod ad rariora referendum: reliqui enim scriptores non nisi singulare usurpant. Voss. de Vit. 819.

* Carisius Sosipater Lib. 1: Secus, inquit, Adverbium significat aliter; unde nascitur secius, a)lloiote/rws2. Ceterum id, quod vulgus usurpat, secus illum sede, hoc est, secundum illum, et fatuum et sordidum est.

Improbat etiam Scioppius Grammat. Philos. 153. seq. et Animadv. in Sanctii Minervam L. 1. c. 16. p. 106. et Iacobus Perizonius not. ad dictum Sanctii locum: quamquam, eodem Scioppio teste, Quintilianus significet, suâ jam aetate vulgo hanc particulam ita usurpari consuevisse.

+ Erasmus quidem profert ex Plinio L. 24. cap. 2. secus fluvios: sed in correctis codd. legitur pro eo, secundum fluvios.

* Adhibetur tamen to\ secus ut praepositio, a Vulgato Bibliorum Interprete, Psalm. 1.: Tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum: nec tamen ideo, ut Vossius Lib. 4. c. 22. de Analogia sentit, est praepositio; sed ponitur cum ellipsi praepositionis ad. Ergo secus viam, secus decursus aquarum est concise dictum, pro secus ad viam, secus ad decursûs aquarum.

SEDICVLVM i, Ein Sitz, ein Gesäss, vocabulum medii aevi, formatum a sedeo, quâ formâ a Verbis dicimus amiculum, redimiculum, cubiculum: Latini habent, sedes, sedile; nec non sedicula, ae, quod Varro Lib. 7. Analog. et Cicero ad Attic. Lib. 4. Ep. 9. habent: quamvis in Ciceronis loco alii pro sedicula legunt sedecula; quod tamen Vallas L. 1. c. 5. minus probatur. Vid. Voss. de Vit. 621.

SEDVCERE pro decipere ad malum l. in scelus impellare s. mores corrumpere, perducere aliquem ad peccandum, antiqui non usurparunt: quod postea fecerunt scriptores Ecclesiastici v. g. Tertullianus, cet. et Versio Vulgata, in qua frequentissimus usus ille est.

* Seducere veteribus Latinis est seorsum ducere; vocare l. abducere in locum ab arbitris remotum, Bey seit führen v. g. Ter. Hec. A. 1. Sc. 2. v. 69: Pamphilus me solum seducit foras. Liv. L. 2. c. 54: Consilia non publica, sed in privato, seductaque a plurium conscientia habuere.

Idem judicium esto de Derivato seductio; quod apud Ecclesiasticos quidem actum corrumpendi mores; apud Classicos autem actum abducendi in locum ab arbitris remotum, significat.

Seductor, Ein Verführer, Ecclesiasticae tantum notionis et auctoritatis videtur esse, occurrens apud Vulgatum Interpretem 2. Tim. 3. v. 13.

+ Loca illa, quae pro stabilienda notione illa, quam Ecclesiae adserimus, ex auctoribus classicis arcessuntur, ita comparata sunt, ut nihil certi inde confici possit. to\ seductum, quod pro hac significatione quidam ex Cic. Epp. ad Attic. proferunt, a plerisque libris, iisque optimis, abest. In Terentii Andria A. 4. Sc. 1. pro seducere, meliores libri habent ducere; alii subducere. Apud Quintilianum Lib. 7. cap. 2. to\ seductum, pro inductum, vel adductum, non pro deceptum ponitur.

Ecclesiastica horum vocabulorum notio cum Cicerone ita vertenda est: corrumpere mores; adolescentulos corruptelarum illecebris irretire; evertere aliquem contagionibus malorum, Einen durch böse Exempel verführen; ne te aliorum auferant consilia; adolescentulus corruptus, et ab homine nequam inductus; corruptor juventutis; in devia aliquem abripere; in errorem inducere. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 151. seqq. Sciopp. de Stil. Hist. 183. Cell. Antib. 214. C. P. 284.

SELECTVS ûs, Die Aussonderung, satis omnium ore tritum: sed sine suffragio veterum: Cicero, aliique veteres pro eo, selectio v. g. selectio rerum, selectio vitiorum; item delectus, v. g. delectum alicujus habere, adhibere, agere.

+ Quintilianus etiam L. 2. c. 8. dicit, facere delectum v. g. facere certum studiorum delectum, nemo dissuaserit; quam formulam tamen impugnat Valla L. 5. c. 60. p. m. 438: Facere, inquiens, delectum pro agere, haud scio, an (sc. apud Quintilianum l. c.) vitio librariorum factum sit, an etiam sic dicere liceat.

SEMIBREVIS Ein ganzer Schlag vocabulum Musicorum technicum: Lat. pro eo dixeris, nota Musices mensurâ unâ constans.

SEMIFVSA Eine Note, deren sechszehn auf einen Schlag gehen, ejusdem notae: Latine dixeris, decima sexta mensurae Musices pars, vel nota Musica binis uncis designata.

SEMIMINIMA Eine Note, deren vier auf einen Schlag geben, eodem quoque censu habendum: Lat. nota Musica, designans quartam mensurae partem.

SEMITONIVM ein halber Ton, vocabulum quidem Musicorum hybridum; quo tamen ipse usus est Boethius, immo veteres quoque, si fides habenda est Macrobio in Somnio Scipionis L. 2. c. 1: Vitruvius autem, Censorinus, et reliqui veterum hemitonium, ex Graeco h(mito/nion, pro eo constanter retinent. Vid. Marcus Meibomius in Praefat. ad auctores rei Musicae.

SENSATVS Iulius Firmicus Maternus veteres pro eo, sensu pollens; sensu praeditus, cui natura sensum dedit. Borrich. in Voss. 235.

SENSITIVVS v.g. anima sensitiva Philosophorum est, ejusdemque notionis, cujus proxime praecedens.

Scriptores Ecclesiastici v. g. Tertullianus, Prudentius, alii, pro eo habent sensualis; Lucretius sensilis. Fab.

* A sensualis medio aevo formatum Adverbium sensualiter i. e. in oculis vel in conspectu omnium. Sensualitas autem i. e. facultas sentiendi, sensus, appetitus, to\ a)isqhtiao\n, Tertullianus habet. Borrich. in Voss. 235. it. 819.

SENTENTIALITER i. e. ex sententia Iudicum Macrobius et Tertullianus. Ol. Borrichius in Voss. 236; cujus vestigiis inhaeret Andr. Borrichius Defect. Lexic. 223.

* Nec tamen usquam apparet Adjectivum sententialis. Primitivum sententia optimae notae est. Diminutivum sententiola v. g. sententiolas memoriae mandare; it. sententiosus et sententiose v. g. auctor sententiosus, genus orationis sententiosum, sententiose dicere, Ciceronis sunt.

SENTINOSVS v. g. sentinosa navis Ambrosius: magis Latine dixeris, navis rimosa, ubi saepius exhaurienda seu evacuenda sit sentina.

SEPTIMANA ae, pro hebdomade i. e. dierum in se redeuntium orbe et ordine, labante sermone Romano usurpant e. g. Cod. Theodos. Rufinus, et in Bibliis Vulgatus Interpres. Hinc abstinendum hoc vocabulo arbitror in stilo elegantiori: quamvis Quintus Marius Corradus de Copia Lat. Serm. L. 5. p. 153. b. paullo aliter heic sentit, et modo dictas auctoritates satis putat esse idoneas, quibus veteri Latio adseratur.

* Veteribus septimanus, a. um, est Adjectivum, Germ. notans Einen aus der siebenden Ordnung v. g. septimanus miles, i. e. qui est septimi ordinis, septimae legionis; septimanae nonae, apud Varronem, aliosque. Sciopp. de Stil. Hist. 181. Voss. de Vit. 152. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 117. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 88. C. P. 367.

Adverbium autem septimanatim, Alle Wochen, wöchentlich, prorsus barbarum est; sicut et hebdomadatim; Lat. dixeris pro eo, quâvis hebdomade; singulis hebdomadibus; singulis, quotquot eunt, hebdomadibus. Voss. de Vit. 819.

SEQVESTRARE vocabulum Iuridicum occurrens tamen etiam apud scriptores Ecclesiasticos, Tertullianum, Prudentium, et Sidonium: magis Latine dixeris, in sequestro ponere; sequestro dare; apud sequestrum deponere. Fab. Parei Lex. Crit. p. 1141.

+ Haec autem datur differentia inter sequestrare et deponere stricte sumtum. Sequestrare est rem controversam alteri tradere, donec finitâ lege constet, cui debeatur; atque hoc semper fit a pluribus et possessionem rei depositae tantisper transfert in sequestrem l. sequestrum: Deponere est rem alicui custodiendam dare, sive custodiae tantum causâ, sive ad evitandum concursum usurarum; atque hoc etiam ab uno potest fieri, nec mutat possessionem aut proprietatem, quam deponens retinet. Itaque verbum deponendi generalius est, ita, ut omnis, qui sequestro dat, etiam certo modo et latiori sensu sumto vocabulo deponat: at non contra.

* Sequester est secundae et tertiae Declinationis, in Genitivo habens sequestri et sequestris: namque et Adjective usurpatur sequestris, e, et sequester, stra, strum,

SERIOSVS, et SERIOSE junioribus crebra sunt: ceteroqui barbara: veteres agnoscunt non nisi serius, a, um, et Adv. serio. Voss. de Vit. 623. Erasm. in Vall. 248. it. Valla in Raud. Cell. Antib. 98.

SERMVSCVLVS Ein Geschwätze, citra suffragium veterum: nempe ut a rumor, apud ipsum Ciceronem est rumusculus; sic barbari a sermone, formarunt sermusculus. Sed Cicero, et aequales semper pro eo, sermunculus: quâ formâ dicimus, homunculus, latrunculus. Voss. de Vit. 624. Borrich. Cogit. 35.

SERVITOR vocabulum medii aevi unde Galli habent suum serviteur; Latini veteres, servus, minister, famulus, ad quaevis officiorum genera paratissimus, alicujus studiosissimus; alicui deditissimus; qui prolixo in aliquem fertur studio; vel aliter, prout argumentum feret. Voss. de Vit. 624. Borrich. Cogitat. 35.

scriptura est; de qua tamen Lipsius dubitat. Festus autem servitudo etiam agnoscit, et Glossae Cyrilli. Tutius tamen cum veteribus, servitus. Cell. C. P. 189. Conf. supra Aptitudo, Certitudo, Incertitudo.

SIGILLARE scil. epistolam non ausim dicere; sed, ut Cicero, signare, consignare, obsignare epistolam, sigillum imponere epistolae, sigillo munire epistolam, et ut Curtius Lib. 3. c. 6. sigillum annuli sui imprimere Epistolae. Voss. de Vit. 775.

+ Nihil adferunt, qui pro hoc verbo locum quemdam ex Varrone producunt: nam ibi pro sigillent, legendum est sugillent oculos. Sugillare oculos, dicunt Latini: id officium parentibus morituris exhibebant liberi. Grotius ad Gen. 46. v. 4.

SIGNANTER Hieronymo Cellarius C. P. 321. et Tertulliano Christ. Falsterus Supplem. L. L. 320. adscribit: veteres, evidenter, expresse, Gr. e)mfatikw=s2, cum singulari emphasi.

SIGNETVM Germanis, Belgis, Gallis et Polonis Signet, vocabulum medii aevi: Lat. sigillum; annulus signatorius. Voss. de Vit. 625.

SIGNIFICATVM Gen. Neutr. Die Bedeutung eines Worts, sine idonea auctoritate: Latini, significatus, ûs; significatio; notatio. v. g. ex vocis notatione argumentum aliquod elicere; notio; vis; potestas. Schor. Phras.

SIMONIA Ecclesiasticum vocabulum, dictum a Simone Mago, estque venditio et emtio rei spiritualis, ut si quis conetur gratiam, fidem, miracula, virtutes Spiritûs Sancti, auctoritatem sacram, munus Sacerdotale et facultatem publice dispensandi sacra, docendique verbum Dei mercari, quod Simon conabatur. Hoc crimen ubi regnat, Ecclesiae salus pensi habetur, et Christus in proditorem Iudam toties incidit, quoties hic rerum sacrarum ambitus sese exserit, quoties ejusmodi sacrorum nundinatio, ejusmodi sacrilegus Sacerdotiorum mercatus exercetur. Niess. de Ortu et Occasu L. L. 285.

SINGVLARIS pro eo qui morosae superbiae est, qui nihil rectum putat, nisi quod tortuoso suo ingenio conveniat, recentiorum scriptorum est v. g. Petri Chrysologi Serm. 136.

SIRVPVS vocabulum Medicorum es, origine Arabicum: Latine poteris cum Sennerto Instit. Medic. p. 1377. perifra/zein, liquor sorbilis e conveniente liquore, sive is sit decoctus, sive infusum, sive succus paratus, saccharo vel mello conditus, et ad mellis propemodum spissitatem decoctus.

SITVARI Situirt seyn, diese oder jene Lage haben, barbarum: Lat. situm esse; positum esse. Voss. de Vit. 776. Borrich. Cogit. 36.

+ Nec Participium situatus multo melius sese habet. Etsi enim in non nullis editionibus Flori L. 2. c. 18. n. 2. legitur: Numantia in tumulo apud flumen Durium situata; summis tamen Criticis haec lectio suspecta videtur, ab iisque substitutum propterea est sita. Voss. de Vit. 627. Cell. Antib. 89. C. P. 367.

* Etiam situatio pro barbaro habendum: Cicero pro eo, terrae situs; terrae forma; terrae circumscriptio; Plin. L. 10. Ep. 59. loci positio; regionis forma; regionis situs.

Quod autem barbare vocant bonam situationem, Plinio est opportunitas loci; aliis, situs loci, qui singulari quiddam amoenitate se commendat.

SOLITE Gewöhnlichermassen, Fulgentius: veteres pro eo, more solito; more consueto; moribus nostris; prout apud nos more receptum est; ut mores nostri ferunt; prout fert consuetudo nostra. Cell. Antib. 58.

* At solitus, a, um, v. g. mos solitus; plus solito, solito magis, Mehr, denn gewöhnlich; blandior solito, optimae notae est.

SOMNOLENTIA Die Schläfrigkeit, Sidonius Lib. 2. Ep. 2: veteres pro eo, sopor, languor, veternus, oscitatio.

* Sed Adjectivum somnolentus aenei saeculi est, auctoribus Solino, Apulejo, Marciano Capella: praestat tamen dixisse cum Cicerone et aliis, somniculosus; somno gravis; somno plenus; iners; ignavus; languidus; torpore gravis; otio dissluens. Borrich. in Voss. 241. Coll. C. P. 154.

SOPHISTICARE vel deponentaliter SOPHISTICARI Sich einer Sophisterey bedienen, barbarum: Latine dixeris, sophistas imitari; verborum laqueis aliquem decipere; captiose disputare; contortis et aculeatis sophismatis vel sophismatibus, seu fallacibus conclusiunculis uti. Cic.; sophistam agere; Gr. s1of.steu/ein.

* Sophistica l. sophistice, Die Sophisterey, Apulejus; Adjectivum autem sophisticus, Gellius et Prudentius habent.

SORDITIES nullius idoneae auctoritatis est ac, sive squalorem intelligas, sive avaritiam, non opus est novo vocabulo, quum vetus sordes, is, et in Plurali sordes, ium, utrâque notione sufficiat. Voss. de Vit. 629. Borrich. Cogit. 36. Cell. Antib. 90. C. P. 368.

Adjectivum sordidus autem apud veteres significat tum immundum illuvie, tum etiam tenacem, avidum, parcum, restictum, appetentem alieni, avaritiâ aestuantem, omnia in pecunia ponentem.

Cic. Nullam in re familiari sordem profert, In seinem Hause führt er keine filizige Lebensart. Horat. Sine sordibus exstruere sepulcrum, Ein wacker Denkmaal jemandem nach dem Tode aufrichten, und dabey keine Filzigkeit blicken lassen.

Nimirum sordis vitium opponitur ap. Latinos ex altera parte splendori nitoriqus; ex altera luxuriae et prodigalitati.

SOSPIATIOR Ein Helfer, Beschützer, Erhalter, Apulejus, et nummus antiquus Getae Imp. apud Vaillantium Tom. I. p. 123: veteres pro eo, servator, vindex.

* Femininum sospitatrix, idem Apulejus habet; sospes v. g. navis sospes ab ignibus; it. sospita v. g. Iuno sospita i. e. servatrix et Verbum sospitare, optimae notae sunt; sospitas i. e. incolumitas Macrobius et Symmachus; sospitalis, Heilsam, non solum Macrobius; sed etiam Plautus habet.

SPECIFICVS v. g. medicamentae seu remedia specifica Eigentliche Gegenmittel; et SPECIFICE v. g. dalvia specifice capiti prodest, Medici dicunt: Latine pro eo dixeris, cum Celso Lib. 5. c. 27. remedia quaedam propria adversus bunc vel illum morbum.

* Sed haud scio, inquit Clar. Ioannes Erbardus Kappius in Iensium 71. seq. an quid ad stabiliendum hunc verbi sperare significatum queat facere, quod Adjectiva speratus et exspectatus, unum atque idem sonant. Cicero de Fin. L. 1. c. 12: Statue contra aliquem confertum tanti animi corporisque doloribus, quanti in hominem maximi eadere possunt, nullâ spe propositâ, fore levins aliquando, nullâ praeterea nec praesenti, nec exspectatâ voluptata: quid eo miserius dici aut singi potest? Ibidem L. 2. c. 19: At quam pulchre dicere videbare, quum ex altera parte ponebas cumulatum aliquem plurimis et maximis voluptatibus, nullo nec praesenti, nec futuro dolore, ex altera autem cruciatibus maximis tote corpore, nullâ nec adjunctâ, nec speratâ voluptate, et quaerebas, quis aut hoc miserior, aut superior illo beatior foret? Graecis autem e)lpi/zein eâ notione non ignotum esse, ex Hesychio constat: quemadmodum etiam illi qualemcumque futurorum opinionem e)lpi/da vocabant. Vid. Alex. Morus Adnotat. ad Matth. 24. v. 50. et Ioan. Alberti Observat. Sacr. p. 145. qui tamen perperam huc advocavit Virg. Aeneid. 4. v. 419:

Heic enim sperare non pro exspectare, sed pro timere, ut Servius optime exponit, per a)kurologi/an usurpatur; quâ notione *kataxrhstikw=s2 sumta non solum in aliis Poetarum locis, sed etiam apud Florum L. 3. c. 1. n. 1. occurrit: Quis speraret post Carthaginem aliquod in Africa bellum? Vid. Iac. Facciolatus ad Ciceronem pro Roscio Amer. c. 4. Atque in hac etiam significatione convenit cum exspectare. Petronius Sat. 125. Quicquid meruerunt, semper exspectant: ad quem locum plura Petrus Burmannus. Conf. Sect. 2. Sperare pro metuere.

SPIRITVALIS Adjectivum quo Ecclesiasticis scriptoribus, Tertulliano, Hieronymo, aliis, nihil tritius; neque tamen profanis prorsus ignotum: ita enim Solinus cap. 23: Corporibus nostris commercia sunt spiritualia. Cell. C. P. 287.

Ecclesiastici tamen scriptores Biblicum pneumatiko\s2 ita vertunt, eoque sensu propterea sumunt, qui extra civitatem Dei ignoratur.

* Pro spiritualis Vitruvius L. 10. c. 1. habet spiritalis, quod idem ipsi notat, quod Ciceroni spirabilis, Luftig, lebhaftig.

Centiones spirituales, Geistliche Lieder, magis Latine dixeris hymnos sacros; cantica sacra.

Adverbia spiritualiter et spiritaliter, similiter Ecclesiasticorum sunt v. g. Tertulliani, Cypriani, cet.

SPONSARE i. e. despondere filiam vel collocare alicui filiam in matrimonium, vel collocare filiam alicui, vel collocare filiam nuptum, vel nuptui in aliquam civitatem, in aliquam familiam, non ante Antoninorum tempora in usu fuisse putant: attamen apud Paullum IC. legas. Voss. de Vit. 778.

* Sponsalis, e, i. e. ad sponsum sponsamve pertinens, Für Verlobte gehörig; sponsalitius, Zum Verlöbnis gehörig, Codex Iustinianeus; sponsalia, orum, et ium, Das Verlöbnis, etiam Suetonius.

SPONTANEE adv. Freywillig, Hieronymus, et Vulgatus Interpres: rectius, non invite, voluntarie, sponte, ultro; animo promto, non coacto.

* Adjectivum spontaneus, Seneca, Solinus, et Macrobius habent. Borrichius Cogit. 242.

Spontaneitas i. e. ratio illa, quâ quid non reluctanter, sed suâ sponte, alienum ductum sequitur, Philosophorum recentiorum est.

STANDARTVM Die Standarte, vocabulum medii aevi: Casp. Barthius in Glossar. Latino - Barb. p. 382. Latine appellat id principale et capitale vexillum; alii, signum militare eminentius: Livius enim Lib. 22. cap. 21. ejusmodi vexilla generatim vocat signa militaria.

+ Paul. Hachenberg in Germ. Med. Diss. 4. n. 11: Standartum inquit, dicebatur a veteri Teutonica voce stanta, et standa, sistere, quod humi desixum staret: unde judicium militare Standrecht vocatum, quod in eo, vexillis in terra defixis, jus dicebatur. Conf. Io. Petr. de Ludewig Tom. 3. Reliq. Manuscript.

STANNARE Verzinnen, barbarum: pro quo Plinius Lib. 24. stanno obducere; stanno illinere. Rectius dixeris plumbo candido obducere seu illinere. Voss. de Vit. 779. Borrich. Cogit. 36.

* Stannum enim Plinio et veteribus non significat id, quod Germanice vocamus Zinn, sed, quod idem Plinius L. 34. c. 16. nuncupat plumbum candidum.

Philander ad Vitruv. L. 8. c. 3: Plumbum. candidum voco, quod falso hodie omnes stannum dicunt. Est enim aliud quiddam stannum, quam quod nunc audit: nempe quando natura duabus atgenti portionibus unam plumbi nigri immiscuit. Voss. de Vit. 123. Borrich. Cogit. 36. Cell. C. P. 382.

STAPIA ae, Der Steigbügel, vetus inscriptio Romae. Vide Hieronymi Magii Lib. 2. Miscell. c. 14. Ergo vocabulum non plane novum aut barbarum est, ut opinatur Pareus Lex. Crit. p. 1179. Salmasius ad Spartianum docet, eas olim vocatas fuisse stapedas vel astrabas, utrobique correpte, it. astrabaria. Hieronymus eas etiam bistapias vocat.

* Folieta de Vsu et Praest. L. L. p. 117: Quis ferreos orbes ab equo loris utrimque suspensos, quibus equitantes pedes inserimus, non recte Iovium stapedas ab usu nominasse dixerit? Has stapedas Budaeus, subices pedaueos appellare consuevit. Voss. de Vit. L. 1. c. 7. p. 33. Subex, G. subicis et subjicis, mediâ correptâm ut obex, obicis et objicis: subex autem notat aliquid, quod subjectum est. Was einem untergelegt ist, ut Festus exponit.

STIPENDIARIVS minus recte pro eo usurpatur qui accipit stipendium; quum antiquis v. g. Caesari, Livio, Plinio, Floro Lib. 2. c. 17. n. 7, et Vellejo Paterculo, idem sit, quod tributarius seu vectigalis seu qui solvit stipendium. v. g. civitates habere stipendiarias, Gewisse Landschaften unter seiner Contribution haben. Cell. Antib. 216. C. P. 382.

* Stipendiosus autem pro eo, qui accipit stipendiam, qui stipendia facit, qui stipendia meret, Der um Sold dienet v. g. stipendiosus miles, sumitur: mediocris autem tantummodo auctoritatis est, occurrens ap. Vegetium L. 2. c. 25.

Stipendialis i. e. ad stipendium pertinens, Germ. Zum Sold gehörig, Sidonius. Stipendiari i. e. stipendium facere s. merere, Besoldung von einem heben, Plimus Maj. qui Lib. 6. c. 19. Dativo junxit: Regi eorum peditum sexcensena millia per omnes dies stipendiantur.

Stipendiatus autem Substantive hodie usurpatur sine ullo etiam mediocris scriptoris suffragio: Lat. pro eo dicas, certi cujusdam stipendii alumnus; qui quodum pie fundato beneficio fruitur.

STIPVLARI pro promittere multi hodie usurpant perperam, et contra veterum auctoritatem.

* Non ignoro, plura apud Romanos scriptores et ICtos loca inveniri, ubi to\ stipulari idem videatur, quod promittere. Sed dicendum, ibi to\ stipulari, non Active, sed Passive positum esse. Veteres enim verbum hoc inter communia habuerunt, hoc est, quae Active juxta ex Passive usurparentur, et significat mox postulare, sihi promitti aliquid sollemnibus verbis, vel rogare aliquid ab aliquo conceptis verbis, ex quibus obligetur hic, si promiserit v. g. stipulari aliquid ab aliquo, Sich von jemanden was angeloben lassen; mox Passive, e)perwta=sqai, interrogari iis verbis, ex quibus obligemur v. g. stipulatus sum, Ich bin auf gewisse Puncte befraget worden, die ich habe versprechen mussen.

Hinc stipudata manus possit dici Eine Hand, die veranlasset worden, durch ihr Darreichen gewisse Puncte einzugehen; unde vulgo dicunt, stipulatâ manu aliquid promittere s. spondere, Etwas mit einem Handschlag versprechen: atque haec locutio sic quidem foret metonymica ac satis bona, dummodo succurreret idonea ejus auctoritas.

STRATA absolute pro via praesertim publica, regia, lapidibus munita et constrata, veterea non dixere; sed

cadente demum Latinitate Eutropius et Iuvencus. Alioqui recte dicitur Adjective, strata via; Substantive autem ac Pluraliter ap. Virgil. strata viarum. Cell. C. P. 230.

STVDENTES Substantive pro litterarum studiosis; bonarum artium cultoribus, vix ac ne vix quidem occurrit: quamvis, quod infra Sect. 2. adseritur, verbum studere absolute positum, argenteo quidem aevo idem, quod litteris operam dare, interdum significat.

* Plinius quidem L. 5. Ep. 5. dicit compositum in habitum studentis; et L. 7. Ep. 13. negat, te studere: sed est tam polita (scil. epistola.) quae nisi a studente non potest scribi: sed utrobique actus; non ordo et status hominis respicitur: ut nihil hinc praesidii pro studentibus Substantivo et honoris vocabulo arcessi queat.

Si absolute nomen aliquod hâc notione usurpandum est, malim studiosus; quo de similiter vide infra Sect. 2.

STVDIO pro de industria; ex industria; deditâ operâ; datâ operâ; consilio; composito; judicio; consulto; ex professo; ex proaeresi; e)k th=s2 proaire/s1ews2, Mit Fleiss, mit Vorsatz, vorsätzlich, mit gutem Vorbedacht v. g. studio aliquid facere pro de industria aliquid facere, satis frequens inter exuditos; at contra usum veterum.

* Nam studio notat idem, quod cupide, Begierig, hitzig. Ita v. g. studio accusare apud Ciceronem nihil aliud est, nisi cupide accusare, cupidius accusere, pro Rosc. Amer. cap. 32. extr. Vt omnes intelligant, me non studio accusare, sed officio defendere. Gunth. Lat. Rest. 546. seq. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 247. seq. Cellar. Antib. 217. C. P. 382.

SVADENTER Adverb. Auf eine überredende Weise, Arnobius L. 2. p. 56: magis Lat. pro eo dixeris, ratione quadam ad persuadendum idoneâ; Gr. piqanw=s2; oratione plausibili, Seneca Ep. 59; persuasibiliter Quintil. L. 2. c. 5. Voss. de Vit. 819.

SVADEOR timide usurpem: rectius, suadetur mihi. Dicitur enim fere, suadeo tibi; vix ac ne vix quidem, suadeo te.

* Cicero de Provinc. Conful. c. 17: Me, ut sibi essem legatus, non solum suasit, verum etiam rogavit. Plautus etiam Aulul. Argum. v. 6. habet, suasus scil. qui sum. Si tamen cuncta in sermone humano ad stateram rationis exigi praecipue debent, quâ quidem liquidum est, suadere et persuadere requirere Accusativum rei, et Dativum personae; Neutrum sane exemplum satis recte sese habet: sicut persuasus sum: quod etiamsi heic atque illic, praesertim apud Poetas, occurrat; malim tamen cum accuratioribus, persuosum est mihi, utpote quod rationi magis convenit, et frequentiori usu viget. Confer, quae fusius de eo dicuntur infra, Parte Syntactica ad loc. Persuasus sum.

SVBALTERNARE i. e. alternis superiorem esse et inferiorem, Pseudo-Ovidius in 1. de Vetula:

Nempe ut genus et species, u(pa/llhla, s. subalterna, dicuntur; quia genera sunt inferiorum, et species superiorum. Voss. de Vit. 779.

* Atque hinc, puto, factum, ut hoc Adjectivum Dialecticorum medio aevo idem notaret, quod secundarius, inferior; ita, ut v. g. subalternum magistratum vocarent, qui alteri subest; subalternos judices, a quibus est provocatio, Von denen man appelliren kann, Voss. de Vit. 636. Borrich. Cogit. 36.

Adverbium subalternatim i. e. alternis vicibus, exstat ap. Guil. Tyrium 21. 7. Cell. Antib. 90. C. P. 368.

SVBDIACONVS vocabulum Ecclesiasticum; quod quia hybridum est, substituunt quidam Hypodiaconus: quod tamen nescio quid insolens aurium judicio vitâ negotiali atque exercitâ corroborato adfert, ut propterea multo malim hybridum, quod usus sollemnior tantopere confirmat.

SVBDITVS Substantive, et absolute, vel cum Genitivo v. g. subditus Principis, Ein Vnterthan, apud idoneos auctores non reperitur: hi autem pro eo dicunt, parentes primâ longâ, subjecti; cives; qui alicui subjecti sunt; qui in potestate aut imperio alterius sunt; qui sub regno sunt; qui in ditione alicujus sunt; vectigales; clientes; stipendiarii; vel aliter pro argumento.

+ Symmachus quidem pro hoc Substantivo citatur: sed lectionem in dubium vocat Scioppius; cujus ad Symmachum observationes videantur.

In Taciti loco, quem Grotius profert, optimi libri nobis habent, non subditis.

* Ceterum subditus semper est Participium, et idem est, ac suppositus i. e. spurius et adulterinus, pro vero et genuino falso venditatus, vel subornatus, vel etiam subjectus, et jungitur cum Dativo v. g. ligna lebeti subdita, subditus est Regi, subditus tibi

Superlativus autem subditissimus, omnino pro barbaro habendus est: dic pro eo, subjectissimus. Sciopp. de Stil. Hist. 214. et 230. it. Infam. Fam. 118. Ant. Schorus in Phras. L. L. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 228. seqq. Borrich. Cogit. 36. Voss. de Vit. 90. Cell. Antib. 28. C. P. 383. Goclen. Controv. 118. et Silv. 64.

SVBFEVDARE Einen Afterlehnmann annehmen, ICtorum recentiorum est: Lat praedium beneficiarium in alium transferre eodem jure.

* Nec Primitivum feudum Latinum est: sed Gothicum vocabulum; quo de vide supra.

SVBHASTARE Auf gerichtliche Erkänntniss etwas an den Meistbietenden verkaufen, Solinus et recentiores ICti: veteres pro eo dicunt, subjicere bastae; sub hasta vendere; sub hasta ponere; vel, ut Cicero loquitur Lib. 2. Offic. cap. 8. hastâ positâ, bona in foro vendere; et cap. 23. hastam in foro ponere, et bona civium voci subjicere praeconis; et pro Roscio constituta a magistratu auctione vendere.

* Participium subhastatus Iul. Firmicus Maternus habet. Borrich. in Voss. 245.

Pro subhastatione, quod in Codice occurrit, elegantius dices venditio sub hasta it. hastâ l. hastâ positâ. Decernere, hastam poni; decernere, sub hasta hoc vel illud vendi, Eine Subbastation erkennen.

SVBINNVO a)nalo/gws2 quidem formatum, quemadmodum subinvidere et subinvitare, sed idoneâ tamen auctoritate destituitur: Latine id efferas, latenter innuo; obscure innuo; aliquo modo innuo, significo, dico. Hesychio u(paini/ttesqai dicitur.

SVBINTELLIGERE haud melioris notae est, nisi quod Grammaticorum sit, qui eo frequenter utuntur. Recte dicitur pro eo, intelligere e. gr. in vocabulo natalis intelligitur dies; non subintelligitur: et argenteâ aetate pro eo dictum subaudire v. g. Boni pastoris est, subaudi officium. Goclen. Silv. 67. Vossius de Vit. 779. Borrich. Cogit. 36. Cell. Antib. 90. C. P. 368.

SVBITANEE Adverbium barbarum: veteres, subito; subito casu; praeter opinionem; opinione citius. Voss. de Vit. 820. Borrich. Cogit. 36.

* Adjectivum autem subitaneus v. g. subitaneus imber, Ein Platzregen, der uns unvermuthend überfallt, Columella habet.

SVBNERVARE Entkräften, Tertullianus, Vulgatus, et Apulejus: Cicero pro eo, enervare; alii, nervos incidere. Borrich. in Voss. 247.

SVBSANNARE Spotten, Verspotten, Tertullianus: veteres pro eo, irridere; illudere alicui, aliquem et in aliquem; sannis excipere. Andr. Borrich. Defect. Lexic. 339.

+ Scioppius de Stil. Hist. 220. hoc verbum prorsus barbarum esse existimat, atque hinc Casaubonum hoc verbo usum praeter ipsius meritum perstringit.

* Sannator et subsannatio veteres Glossae; subsannator, i. e. scurra, Ein Spottvogel, antiquus Bibliorum Interpres Siracid. c. 33. v. 6; sannio, onis, Ein Possenreisser, Cicero; Sanna i. e. irrisio, Poetae Satyrici; sannare i. e. illudere, suspectum. Conf. supra Sannare.

SVBSTANTIA Apulejus, Nazarius, Augustinus Lib. 5. de Trinit. cap. 8. et 9; et Philosophi recentiores, pro eo, quod Ciceroni est natura, Graecis ou)s1i/a, u(po/stas1is2.

* Pro fortunis et facultatibus exstat apud Quintilianum Declam. 5. Aurel. Victor. de Orig. gentis Rom. et Paullum IC.

Pro forma substantiali alicujus rei l. artis itidem apud Quintilianum Prooem. L. 1. p. 7: De ipsa Rhetoricue Substantia quaerere.

SVBSTITVTVS Substantive, pro vicario seu eo, qui vicariam alicujus operam subit, qui ad munus obeundum alicui adjunctus est, non dixerim, quoniam auctoritas veterum deest.

* Adjective autem rectum est v. g. Cic. Verr. 6: Verres in eorum locum substitutus est; it. de Divin. L. 2. c. 2: Philosophiam nobis pro reipubl. procuratione substitutam putabamus.

SVCCESSIVE Philosophis frequens; de cetero autem suspectum est: Latine pro eo dixeris, progressu temporis.

+ In Spartiani loco, qui pro hoc Adverbio adducitur, hodie in optimis editionibus legitur non successive, sed successisse. Borr. ch. in Voss. 247. Cell. C. P. 365.

SVCCINCTIM In beliebter Kürze, Claudianus Mamertus, et quidem satis a)nalo/gws2: dicitur enim caesim, raptim, punctim, sensim, cet. Latini pro eo, breviter ac succincta ratione; strictim

Succingere et succinctus v. g. terrore se succingere; his succinctus praesidiis; gladio succinctus, bene se habent.

SVCCVRSVS ûs, Der Succurs, die Hülfe, die Hülfsvölcker, auxiliar-Trouppen, vocabulum barbarum: Latini pro eo, suppetiae; auxilia; milites auxiliarii vel auxiliares; copiae auxiliares; cohortes auxiliares. Voss. de Vit. 638. Borrich. Cogit. 36. Cell. Antib. 91. C. P. 369.

* Succurrere autem boni commatis est. v. g. Cic. succurrere saluti fortunisque communibus; Liv. succursum velle fortunae alicujus adversae.

SVFFERENTIA ae, Die Erduldung, Tertullianus: veteres pro eo, tolerantia; vires ad sufferendum; vires ad tolerandum. Borrich. in Voss. 248.

* Verbum sufferre, optimae notae est v. g. sufferre sumtum, laborem, supplicium, poenam sui sceleris; plus oneris sustuli, quam ferre possum. Hinc Neutrum plur. Praes. Participii sufferentia.

SVFFICIENTIA ae, Die Genügsamkeit, die Zufriedenheit, prolapsa Latinitate dixit Tertullianus, et Vulgatus Interpres, aliique in Ecclesia nati scriptores: dic pro eo, quod sufficit; quod satis est; item uno vocabulo Graeco, h( a)uta/rkeia.

* Adverbium sufficienter, pro quo alii dicunt abunde, satis, satis superque, est Palladii, Macri et Vlpiani. Cell. Antib. 59. et 91. C. P. 309. et 359.

Sufficere et sufliciens, unde Neutr. Pl. Part. sufficientia, probatae Latinitatis sunt. Insufficiens et insufficientia, apud eumdem Tertullianum.

SVFFITORIVM Ein Rauchfass, sine idoneo teste: Cicero et alii pro eo habent, turibulum; Graeci, qumiath/rion. Voss. de Vit. 630.

* Suffire v. g. suffire rutam, suffire thymo; suffitus, sis; suffitio; suffitor; suffimen; suffimentum, optimae notae. Suffimentare, Rauchern, Vegetius habet.

SVFFOCATIVVS v. g. catarrhus suffocativus, vulgo Medici; at sine veterum auctoritate. Schurzfleisch Ep. Arcan. p. 612. pro eo, destillatio suffocans, mediâ longâ.

SVFFRAGANEVS vocabulum Ecclesiasticum: significat vicarium Archiepiscopi vel Episcopi, vel etiam Praelati alicujus, ita appellatus, quia suffragari i. e. opitulari debet ei, cui adjungitur. Voss. de Vit. 639. Borrich. Cogit. 36.

* Hodie etiam kataxrhstikw=s2 hoc nomen imponitur Episcope titulari, qui in functionibus Pontificalibus supplet vicem Archiepiscopi vel Episcopi, qui plane non est in rerum naturâ.

SVFFVMIGIVM Das Räuchwerk, suspectum: Latine dixeris, suffimentum, suffimen, odoramen, odoramentum, odores Indici; Graece, qumi/ama, Plur. qumia/mata; fumus suave olentium aromatum.

+ Vossius de Vit. 639. substituit suffumigatio; sed nullam ejus addit auctoritatem, praeterquam quod descendat a verbo suffumigo, quod Varronis est ac Celsi, quorum loca vide sis in Foro Rom. Conf. Borrich. Cogit. 36.

SVLTANVS peregrinum vocabulum, quod Turcis et Arabibus Supremum Ducem, Principem aut Imperatorem. Germ. Einen grossen Herrn, significat. Insignitur hodie hoc nomine, totius Imperii Turcici Imperator.

+ Nomen Sultani, ut ex Cedreno scimus, adsumsere Turcae, quum Persas et Saracenos subegissent. Descendit ab Arabico Sultan; quod est a Verbo salat h. e. dominari, praeesse.

Ante potentiam illam, quae Turcis a devictis Persis et Saracenis accrevit, sie dictus Persiae Princeps est: cujus sedes ac domicilium Sultania ex eo vocabatur. Voss. de Vit. 300.

* In contextu sermonis elegantiorem quamdam periphrasin adhibere possis, quae Turcarum Imperatori conveniat: in sollemnitate autem titulorum et inscriptionum publicarum pompâ vulgare Sultani Vocabulum, ut ut barbarum, omnium rectissime retinebitur.

SVPERABVNDARE Alles voll auf haben, Macrobius Somn. Scip. Lib. 1. cap. 14. et Lactantius: Cicero, et alii tersi pro eo, abundare; adfluere; circumfluere. v. g. Cic. circumfluere et abundare omnibus rebus; Lucret. adfluere divitiis et honore.

SVPERFICIALITER v. g. superficialiter aliquid tractare, etwas nur so obenhin vornehmen, Adverbium barbarum: Lat. pro eo, tamquam aliud agendo; leviter; obiter; oscitanter; in

transcursu; w(s2 e)n paro/dw|; w(s2 e)n e)pime/trw|; primoribus labris aliquid degustare; extremis digitis aliquid attingere; summa tantum rei capita percurrere; summas attingere; breviter tangere; maximum campum longe lateque spinis obsitum levissimo saltu transvolare, Ein weitläuftig und durchaus schwer Ding überlaufen, wie der Hahn über die Kohlen läuft. Goclen. Observ. 11.

* Superficies ipsius Ciceronis est. Adjectivum superficialis Tertullianus L. 4. Adv. Marcionem cap. 28. habet. Superficiarius apud Senecam Ep. 88. p. 389. et in Pand. L. 2. de Superficiebus, quae in conducto solo positae, occurrit.

SVPERFLVE Veberflüssigerweise, Claudianus Mamertus, Augustinus et Salvianus: praestat, ad nauseam usque; ad satietatem usque; sat abunde.

* Superfluus proprie sumtum usurpat :linius Paneg. c. 82: flumina campis superflua. Per translationem 1. deducta §. penult. Dig. ad SC. Trebell. fructus superfluos restituere: et §. ult. bonorum superfluum.

Superfluere i. e. redundare, ejusdem Plinii est, itemque Senecae et Quintiliani. Cell. C. P. 128.

SVPERIMPLERE Vebermässig anfüllen, überflussige Masse geben, Latinum non est, licet ad Analogiam aliorum Decompositorum, quae quidem bonae notae sunt, v. g. superabundare, superaddo, superimpono, sat bene effictum sit: Latini cumulare, accumulare. Voss. de Vit. 81. Borrich. Cogitat. 36.

* Implere v. g. implentur veteris Bacchi, Virg.; implere mero pateram, id.; impudentiae est, id profiteri, quod non possis implere, Cicero habet.

SVPERINTENDENS i. e. Episcopus, seu is, qui per certum quemdam terrae tractum verbi divini Praeconibus et Presbyteris praeest, Ecclesiasticum nomen. Nec tamen heri aut nudius tertius est inventum; sed jam olim sic Episcopum interpretati sunt Augustinus de Civit. Dei Lib. 19. c. 19. et Hieronymus Epist. ad Evagrium: Hoc quidem Graece, inquiens, significantius dicitur e)pis1kopou=ntes2, id est, superintendentes: unde et nomen Episcopi factum est. Cell. C. P. 428.

+ Sed ea, Vossius de Vit. 641. ait, veteris ecclesiae mihi veneratio est, ut longe Episcopum malim dicere: nec enim ulla fuit ecclesia olim, quae Presbyterorum proestw=ta diceret Superintendentem. Confer heic, si placet, Ioachimi Hildebrandi Hierarch. Vet. Eccles. p. 81.

* Medio aevo etiam Rectores scholarum et Academiarum, Superintendentes appellati sunt: ut videre est in Maximiliani I. Diplom. de Instaur. stud. humanit. ubi haec verba leguntur: Quem etiam praesentibus nostris ipsius collegii et lectionum Superintendentem facimus et creamus. Et in Ederi Catal. Rector. Viennens. Ioannes Cuspinianus, Academiae Superintendens meritissimus vocatur. Conf. Io. Henr. a Seelen, SS. Theol. Licent. et Gymnasii Lubeccensis Rectoris doctissimi ac meritissimi, Selecta Litterar. p. 505.

SVPERIORITAS pervulgatum quidem; sed barbarum est: Latini pro eo, excellentia; praestantia; fastigium; dominatio superior; imperium; imperium eminentius vel aliter pro argumento. Voss. de Vit. 641. Borrich. Cogit. 36. Cell. Antib. 91. C. P. 369.

SVPERNATVRALIS et SVPERNATVRALITER merito suspecta sunt; nemo enim veterum, quod constat, ita dixit: interim in scholis Philosophorum et Theologorum propemodum necessaria. Latine pro eo dixeris, supra naturam; naturae ordinem seu naturae vires superans; extra ordinem naturae seu universitatis. Cell. Antib. 92. C. P. 396.

* Naturalis autem et naturaliter, optimae probatissimaeque Latinitatis sunt.

* Est vestis linea s. lintea, manicata, sic dicta, quod olim super tunicas pelliceas induebatur, communis illa quidem Sacerdotibus, Diaconis, et universo clero, Canonicis autem regularibus propria, quam numquam deponunt; Germ. Das Chorhemd.

Latine eam dixeris, cum Sueton. Oth. cap. ult. linteam religiosamque vestem; et cum Liv. L. 9. c. 40. linteam tunicam Sacerdotalem.

Pro eo, quod in Ecclesia Romana dicunt incedit in superpellices, Pontanus substituit linteatus incedit; lintea indntus tunicâ l. linteâ veste incedit; albatus incedit. Niess. de Ortu et Occasu L. L. p. 262.

SVPERSCRIPTIO Die Benennung eines Buchs, die Aufschrift [correction of the transcriber; in the print Aufscrift], der Titul, Vulgatus Bibliorum Interpres: Latini, inscriptio; Graece e)pigrafh\, epigraphe.

* ICti tamen veteres superscribere et inscribere, hâc ipsâ notione promiscue usurpant. Voss. de Vit. 641. Borrich Cogit. 36.

SVPERSTITIO vulgo et citra auctoritatem appellatur, quum certae verborum aut gestuum observationi, vel alicujus rei usurpationi effectus adscribitur, neque naturae rationi, neque verbo Dei subnixus; ut merito, qui id facit, vel praestigiator, vel daemoniacus existimetur.

* Castae vero Latinitatis auctoribus, ut a Budaeo etiam observatum est in Adnotationibus in Pandectas p. 649, superstitio potius dicebatur, quod nunc appellant scrupulositatem conscientiae in rebus licitis: atque itidem superstitiosos vocabant, quos nunc vocitant scrupulosos. Nempe olim superstitio erat, quae Graecis deis1io\aimoni/a h. e. absurda divinae potentiae formido. Vnde Tullius L. 1. de N. D. religionem ac superstitionem eo distinguit, quod illa sit pius Dei cultus; haec autem, inanis Dei metus. Voss. de Vit. 137. et 139.

Interdum tamen accipi in bonam partem superstitio videtur, pro religione. Iustinus L. 39. c. 4: His tot necessitudinibus sanguinis adjicit superstitionem templi, quo abdita profugerit: pro quo in eodem libro c. 1. religionem templi dixit. Idem L. 41. c. 3: In superstitionibus ac cura deorum praecipua amnibus veneratio, hoc est, in iis, quae religiose colunt, ac pro diis habent et venerantur, praecipue sunt fluvii.

+ Nominis rationem, unde manârit, in conjugato vocabulo superstitiosus, ostendit Cicero L. 2. de N. D. c. 28: Non enim Philosophi solum, verum etiam majores nostri superstitionem a religione separaverunt. Nam qui totos dies precabantur, et immolabant, ut sui sibi liberi superstites essent, superstitiosi sunt appellati, quod nomen postea latius patuit. Qui autem omnia, quae ad cultum deorum pertinerent, diligenter retractarent, et tamquam relegerent, sunt dicti religiosi ex relegendo. Propius autem ad rem accedunt, quae Lactantius Lib. 4. Divin. Institut. de vera sapientia cap. 28. §. 13. seqq. tradit: Superstitiosi, inquiens, vocantur, non qui filios suos superstites optant: omnes enim optamus: sed aut ii, qui superstitem memoriam defunctorum colunt, aut qui parentibus suis superstites, colebant imagines eorum domi, tamquam deos penates. Nam qui novos sibi ritus adsumebant, ut deorum vice mortuos honorarent, quos ex hominibus in coelum receptos putabant, hos superstitiosos vocabant. Eos vero, qui publicos et antiquos deos colerent, religiosos nominabant. Vnde Virgilius Aeneid. 8. v. 187:

Vna superstitio, veterumque ignara deorum. Neque Servius ad Virg. Aeneid. 8. v. 187. discedit ab hac origine; sed et ipse aliam ejus causam adfert, ab aniculis dictam tradens, quae multis superstites sint per aetatem, quarum propria est deis1idaimoni/a. Conf. Nonius c. 5. n. 36; et Barthius ad Lib. 12. Theb. Statii p. 1506.

SVPPEDANEVM Ein Fussschemel, vetus inscriptio ap. Gruterum, item Lactantius et Iul. Firmicus: malim pro eo, scabellum, quod pedibus subjicitur vel prosternitur; Graece, to\ u(popo/dion. Borrich. in Voss. 250. Cell. C. P. 155. Salmasius Ep. 2. de Cruce ad Th. Bartolinum.

SVPPEDITARE Lipsio est supplantare, arietare, pede objecto vel supposito aliquem ad casum impellere, Einem ein Bein unterschlagen; at contra usum veterum. Sciopp. de Stil. Hist. 107.

* 1. Suppeditare, Plauto, Terentio et Ciceroni est suggerere, subministrare, praebere v. G. omnium rerum abundantiam et copiam alicui suppeditare.

2. Aliquando est sufficere, et parem esse sustinendae rei. Cic. Offic. L. 1. c. 3: Parare ea, quae suppeditent ad cultum et ad victum.

3. Interdum neutraliter ponitur pro suppetit. Liv. L. 28. c. 27: Apud vos quemadmodum loquar, nec consilium nec oratio suppeditat i. e. suppetit. Cic. L. 3. Ep. 5: Ne charta quidem tibi suppeditat i. e. suppetit. Liv. L. 1. c. 55. Manubiae, quae perducendo ad culmen operi destinatae erant, vix in fundamenta suppeditavere.

4. Vetus etiam inscriptio apud Reinesium in Var. Lect. p. 503, usurpat propriâ notione pro pedibus aliquid subjicere, Zun Füssen legen. v. g. Mors omnia calcat, suppeditat, rapit.

SVPPONO barbari Dialectici dicunt, quod Latini pono, id mihi concedi volo, pro certo pono, pro certis et concessis pono, pro concesso et probato sumo. Schor. de Phras.

2. Notat idem, quod falsum pro vero subducere s. subjicere, Einschieben. Terent. Eunuch. A. 5. Sc. 3. v. 2. Referam illi sacrilego gratiam, qui hunc supposuit nobis, Der uns mit diesem betrogen hat, der uns diesen untergeschoben hat. Cic. de Leg. L. 1. c. 16; Testamentum falsum supponere, Ein falsch Testament unterschieben.

3. Quumque supponere etiam proprie sit ponere inferiori loco, metaphorice etiam significat Sich unterthänig machen.

Pro suppono, quatenus suspectam notionem sustinet, barbari etiam frequentant Decompositum praesuppono: quo de supra suo loco.

SVPPOSITORIVM vulgo appellant Medicorum filii remedii illud genus, quod sedi ingeritur ad alvum dejiciendam, Germ. Eine Steckpille: sed Marcello Empirico vocatur turundus, quasi terendus; nempe quia teritur, ac subigitur. A Graecis, quia glandis obtinet figuram, h( ba/lanos2 nominatur. Verum quum licuerit Vopisco in Carino cellas suppositorias nominare, eâdem libertate Medicis licet suppositorium appellare pharmacum illud seu magma, quod in forma glandis ad subducendam alvum intestino recto immitti jubent.

* Turundas alioqui vocant Medicorum politiores, non turundos: id quod a Catone et Varrone jam olim didicere. Voss. de Vit. 75. Borrich. in Voss. 251.

SVPREMITAS utrum ante Ammianum Marcellinum in usu fuerit, non dum liquet. Is autem L. 31. c. 39. scripsit: Nec Valenti sepulturam, qui supremitatis honor est, contigisse. Claudianus Mamertus L. 3. c. 13. Plur. Numero usurpat, quum ait: Praeeminentias et supremitates adire. Ita nimirum supremitas notat non solum id, quod extremum est, quod ultimum est; sed etiam fastigium, summam dignitatem. Cell. C. P. 321.

* Latinitate cadente pro eo dixerunt etiam summitas, quod usurpat tamen etiam Palladius, argenteae aetatis scriptor, quamvis haud primi ordinis: quo de infra Sect. 2.

SVRGERE pro exoriri s. exsistere v. g. Propheta inter nos surrexit, Hebraismus est, in casta Latinitate utique fugiendus. Vorst. de Latin. Mer. Susp. 180. seq.

SVSCEPTOR Erasmo dicitur, qui vulgo et barbare compater, item patrinus apellatur, Germ. Ein Pathe, der das Kind aus der Taufe hält, ein Taufzeuge. Dionysio Areopagitae a)na/doxos2; Tertulliano de Baptismo 18. sponsor sacrae fidei; Augustino Ep. 25. offerens; aliis sacrae initiationis arbiter, baptismatis testis, lustricus pater vocatur.

* Susceptores Iustino L. 8. c. 3. n. 8. sunt homines, qui opera facienda conducunt, Denen etwas überhaupt verdungen wird. Voss. de Vit. 557. seq. Richard. Montacut. de Orig. Eccles. Part. 1. p. 83. 104. et 115. Confer supra Compater.

SYLLOGIZARE pervulgatum semibarbaris, a Graeco s1ullogi/zesqai: Latini pro eo, ratiocinari, argumentari, rationem inire; rationem subducere; ratiocinatorem esse, et addendu deducendoque videre, quae reliqui summa fiat; ex alique re cogere vel conficere; non modo probabili argumentatione, sed etiam necessariâ Mathematicorum ratione concludere; multis et gravibus argumentis aliquid docere; breviter adstringere argumenta; argumenta alicunde ducere; excogitare argumenta, firma ad probandum. Voss. de Vit. 781.

SYMBOLVM pro coena sumtu communi facta, Ciceroni de Orat. L. 2. c. 57. collecta, Graecis e)/ranos2, vocata, perperam. Ejusmodi quippe coena dicitur symbolae, arum: nam symbola, ae, in Singulari, est portio illa, a singulis communi sumtui solvenda. Hinc locutiones: De Symbolis coenare, Gall. Faire un repas a piquenique, Speisen, dass jeder sein Theil bezahlt. it. Dare Symbolam, Sein Theil mit darzu geben.

+ Plauti, Terentiique loca, quae in contrarium adferuntur, sunt corrupta, ut videre est ex melioribus codicibus, et proinde ex Lexicis, ubi pro stabilienda hac symboli suspectâ notione adducuntur, eliminanda. Voss. de Vit. 137. et 146. Isaaci Caranboni Animadvers. in Athenaeum L. 3. c. 31.

* Symbolum, i, Gen. Neutro, est vel apophthegma seu adagium huic vel illi proprium, Germ. Ein Wahlspruch; vel indicium ac signum, quo milites nostrates dignoscuntur ab hostibus, vel in pactis conventisque loco tabellarum ac syngrapharum utebantur, Die Losung, das Wort, das Wahrzeichen: atque hinc in Ecclesia translatum ad publicam fidei confessionem, qua genuini coelestis doctrinae confessores et invicem agnoscuntur, et ab heterodoxis dignoscuntur, Ein Glaubens-Bekänntnis.

SYNDICATVS medii aevi est: Lat. dixeris, Syndici dignitas; Syndici munus; dignitas Oratoris Publici civitatis cujusdam. Voss. de Vit. 643.

+ Nomen duxit ab exiguo Americanae terrae tractu, Tabacco dicto, ejusque cognomine fluvio, ubi Hispani, quum Franciscus Cortesius An. 1517. hanc regionem vi subegisset, et horrendâ clade barbaros adfecisset, primum hanc herbam repererunt.

Primus intulit in Galliam, et dehinc in Italiam, et reliquas Europae terras Iohannes Nicotius, Nemausensis, (von Nimes aus Nieder-Languedoc,) in aula Francisci II. Galliarum Regis libellorum supplicum Magister, (Maitre de Requêtes) quum Lisbonae 1559. Regis sui legatus fuisset, et ibi a nobili quodam Batavo, Regii horti ephoro, non nullas novae hujus, et paullo ante e regione Florida translatae herbae plantas dono accepisset.

TABVLARE Täfeln, sine auctoritate veterum, quod constat: Lat. pro eo dixeris, tabulis consternere, tabulis construere, tabulis constituere.

* Compostum tamen contabulare, est Caesaris, Suetonii et Plinii: unde etiam apud eumdem Caesarem contabulatio, Die Taäfelung, der bretterne Fusboden. Immo fortasse et simplex aliquando in usu fuit; quum dicatur quattuor tabulatorum turris, tabulatus transitus, tabulatio, tabularium, et similia. Voss. de Vit. 782.

TACTVS pro modo vocum, modo percussionum, numero in cantu, Gr. no/mw|, Germ. Den Tact in der Musique, perperam.

* Hinc ne dicas tactum tenere, Den Tact balten; sed servare numerum in cantu; observare modum percussionum, Cic. Orat. c. 58.

Nota heic locutiones: Perpetuis inter canendum frequentamentis uti, Triller schlagen. Delicatiores in cantu flexiones, Manieren. Cic. lib. 3. de Orat. n. 98.

Tactus veteribus significat vel actum tangendi, vel unum illum ex quinque sensibus.

TAEDIOSVS Iul. Firmicus: magis Latine, cum taedio conjunctus; taedium facile adferens; nauseam pariens.

TANGIBILIS v. g. corpus tangibile est et visibile, Lactantius Lib. 7. c. 11. sub fin. et c. 12. sub init.: magis Latine dixeris pro eo sub sensum vel tactum cadens.

* Huic contrarium est tactum fugere: quemadmodum l. c. Lactantii dicitur: Anima tenuitate suâ omnem tactum fugit. Voss. de Vit. 644.

TANTISPER barbare usurpant multi pro tantum vel tantillum: neque enim est Adverbium quantitatis, sed est Adverbium temporis, et significat idem, quod tam diu, poniturque vel absolute, vel postulat post se usitate dum, rarius quoad, Liv. Lib. 1. c. 3.: Tantisper tutela muliebri res Latina et regnum avitum paternumque puero stetit. Terent. Heaut. A. 1. Sc. 1. v. 53: Ego te meum dici tantisper volo, dum, quod te dignum est, facies. Conf. supra Parumper.

TARDATIO Die Langsamkeit, der Aufenthalt, barbarum: dic cum Cicerone, tarditas, mora, commoratio, procrastinatio. Voss. de Vit. 644. Borrich. Cogit. 36.

TAXA i. e. taxatio, aestimatio, pretium rei sub sacramenti fide dictum, aestimata rei quantitas, barbarum, decurtatumque videtur a Latinae linguae corruptoribus ex taxatio, quod apud Plinium Lib. 13. c. 15. et in Iuris Civilis Codice occurrit.

* Hinc pro taxam facere, Latine dixeris, aestimationem facere, taxationem instituere.

Taxatores etiam hâc notione negant recte dici: pro quo malunt, arbitri, qui latifundia aestimant, qui rem omnem in fundo et agris aestimant, qui in praediis bonorum aestimationem facere debent.

Nec taxatio tamen pro aestimatione, repudiari debet, quoniam, uti jam dictum, auctore Plinio ita absolvitur: quin et ipsum verbum taxare hâc notione ejusdem Plinii, Senecae, Macrobii, Silii Flacci, et Flori L. 1. c. 12. n. 8. est.

TELONIVM telw/nion, proprie vectigalium redemtio, a te/los2 vectigal, et w)nei=sqai emere, mercari; uti telw/nhs2 redemtor, publicanus i. e. qui publicos reditus pro certa quadam pecuniae summa sibi vindicat, Ein Pachtmann, der die Landeseinkünfte an sich pachtet. Sed sumitur telonium saepe pro mensa vel domo publicanorum; item pro ipso vectigali, sive id e)is1agwgiko\n pro rebus importandis, sive e)is1agwgiko\n pro exportandis. At tributum dicitur fo/ros2, cujus collatio a singulis exigitur; estque vel in capite, vel ex censu. Telonii autem vocabulo Latine non utar; etsi junioribus sit admodum frequens. Voss. de Vit. 645.

TEMPERAMENTVM pro corporis temperatura, corporis constitutione, naturâ, adfectione, kra/s1ei, Germ. Die Beschaffenheit der leiblichen Begierden, die Vermischung der Lebenssäfte, die natürliche Complexion, sine idoneo auctore. Confer. supra Complexio; item Quaternio.

* Temperamentum Latine notat justum modum, mensuram convenientem v. g. adhibere temperamentum alicui rei, Die rechte Maasse

TEMPORALITER zeitlich, v. g. lex temporaliter lata, temporaliter mori, Tertullianus et Paullinus Nolanus; quos Theologi sequuntur: magis Latine dixeris, ad tempus; dum haec rerum universitas sibi constat; dum vita manebit; quoad lucis hujus usurâ frui mihi contigerit; quoad quidem vixero; vel aliter, prout nimirum argumentum feret.

* Adjectivum autem temporalis non tantum auctoritate Quintiliani defenditur, sed etiam testimonio Taciti. Borrich. in Voss. 251.

Vita haec temporalis Lactantius L. 7. c. 10. sub fin. habet: pro quo tamen malim cum Cicerone pro M. Marcello, vita haec, quae corpore et spiritu continetur: it. vita, quae hoc aetatis nostrae cursu continetur.

Temporalitas similiter Tertullianum auctorem agnoscit, nec in veteri Latio, quod quidem scimus, locum habet.

TEMPORANEVS Augustinus Confess. 13. c. 18. si vera apud illum lectio, nec forte temporarius legendum sit, et Vulgatus Bibliorum interpres.

Latini sane habent non nisi temporarius v. g. temporaria amicitia i. e. quae prospero tantum tempori servit: temporarium ingenium i. e. accommodans se tempori, quod semper ex ancipiti mutatione temporum pendet, ut Curtius describit Lib. 3. c. 1: pietas callida et temporaria i. e. quae propter commoda quaedam, quibus inhiat, ad voluntatem eorum, qui sanctos mores exigunt, sese accommodat, et fucum ita incautis facere atque imponere studet. Sciopp. de Stil. Hist. 156.

* Apud Vulgatum tamen temporaneus idem notat, quod maturus l. matutinus et opponitur serotino; quum Iacobi c. 5. v. 7. dicit: Patienter ferens, donec accipiat temporaneum et serotinum. Ist geduldig derüber, bis er empfahe den Morgenregen und Abendregen.

TENEBRARE Finster machen, verdunkeln, Apulejus et Aminianus Marcellinus, item Lactantius, qui Passive eo utitur: magis Latine, tenebras inducere; tendebras offundere alicui; obscurare aliquid.

* Contenebrare non solius est Tertulliani, quod Vossius putat, sed ipsum Varronem etiam veneratur auctorem.

Tenebricare pro tenebricosum fieri, ejusdem est Tertulliani. Borrich. in Voss. 252.

Tenebrosus Virgilius; tenebricus et tenebricosus Cicero; tenebrarius v. g. homo tenebrarius, Ein Tockmäuser, Vopiscus; tenebrio, onis, i. e. doli et mendaciorum tenebras aliis offundens, et lucem fugiens, Ein Schleicher, der den Schelm hinter den Ohren hat, der mit seinen bösen Streichen hinter dem Busche halt, der hinter dem Berge hält, Nonius ex Varrone et aliis citans; Tenebresco, Ich werde finster, Augustinus et Petrus Chrysologus. Cons. supra Obtenebrare.

TENTATIO pro tristi isto negotio, quod peccatum, mundus et Satanas piis, Deoque ex animo addictis exhibet, licet Latina gentilitas ignoret, et Ecclesiasticum modo videatur esse; tamen huc satis quadrat. Tentatio enim Latinis generatim significat impetum vel adsultum hostilem. Cic. Lib. 10. Attic. Ep. 17: Valetudinem tuam jam confirmatam esse, et a vetere morbo, et a novis tentationibus, gaudeo.

TEPIDITAS Die mittelmassige Wärme, die Laulichkeit, suspectum: Latini agnoscunt non nisi tepor. Voss. de Vit. 647. Borrich. Cogit. 36.

TERCENTI non dicitur: sed tercenteni Martial. Lib. 2. Ep. 1; vel trecenti Cic. de Fin. >Lib. 2. c. 30; vel trecenteni Columella Lib. 5. c. 2. Extremo; vel ter centum Virgil. Lib. 1. Aeneid. v. 272; vel distributive treceni Liv. Lib. 8. c. 8. Scribitur non numquam etiam triceni, a quo tamen distinguendum erat, ut 30. a 300. v. g. Columella Lib. 5. c. 2. extr. tricies triceni (pedes) fiunt DCCCC.

+ Locus Martialis L. 4. Ep. 37. v. 2, qui pro hoc vocabulo rejectaneo adducitur, mendosus est, et Codd. emendati trecenta, non tercenta habent.

TERMINVS pro vocabule v. g. terminis uti Philosophicis, Philosophische Terminos gebrauchen, minus recte usurpatur; in Philosopho tamen toleretur. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 104.

Perperam etiam ponitur pro die constituta pecuniae solvendae; quae a Livie Lib. 34. c. 6. dicitur dies pecuniae, et Lib. 33. c. 30. pensio: Mille, inquiente, talentum daret populo Romano: dimidium praesens, Germ. Die Hälfte baar; dimidium pensionibus decem annorum, Germ. Die andere Hälfte binnen zehen Iahren auf Termine.

* Veteribus terminus notat lapidem, arborem, cet. quâ fines agrorum distinguuntur, vel rei cujuslibet finem.

TERREFACERE dubiae auctoritatis, quae major non apparet, quam Onomastici, in quo e)kplh/s1s1w vertitur terrefacio. Tamen compositum perterrefacere, quod Terentii est, aliquid praesidii videtur praestare. Tutius interim dixeris pro simplici, terrorem inferre; terrorem adferre; terrorem incutere. Voss. de Vit. 783. Borrich. Cogit. 37.

+ Quamlibet enim pro eo adducatur Columella L. 1. c. 6; plerique tamen libri hoc loco legunt terrenum solum, non terreum. Philoxeni quidem Glossae terreum agnoscunt; et conferat etiam heic aliquid Compositum subterreus, quod Arnobius L. 7. p. 226. habet: at hinc tamen non dum asseritur Latinitati puriori.

TEXTVS pro verbis auctoris quatenus ab interpretum glossis distinguuntur, timide usurpem.

+ Objicit quidem Andreas Borrichius Vindic. L. L. 229. seqq. auctorem hujus notionis Ammianum, egregie antiquum, et belle Latinum: sed hic sub Gratiano et Theodosio scripsit, Graecus et miles, ut ipse extremo opere se excusat, id est, imperitior cultae Latinitatis; ejusque exempla sunt insuper plurima aliena; sicut etiam Quintiliani, Manilii, Arnobii, quae profert una Borrichius.

Interim haud ignoramus, ad stilum per translationem referri, atque ita speciatim scriptum aliquod continuatum, seu connexam et cohaerentem inter se orationis seriem, metaphorice textum dici posse, id est, contextum, Graece s1una/feian: quum Quintilianus L. 9. c. 4. neutro genere dicendi textum tenne atque rarum dixerit et L. 8. c. 2. habeat, in contextu et continuatione sermonis; et Plinius L. 10. c. 42. de avibus sermonis humani imitatricibus, assidue nova loquentes longiore etiam contextu. At significatio, quam supra expunximus, nullo antiquitatis exemplo probari potest.

* Textus proprie est nomen artis textoriae, et significat idem, quod textura, Ein Gewebe. Plinius L. 9. c. 35. de Lollia Paullina: Vidi smaragdis margaritisque operatam, alterno textu fulgentibus, Die sich eins ums ander in den Flechten praesentirten. Cell. C. P. 384. seq. et ludic. 68. Kappius ad Iensium 32. seq.

THALERVS vocabulum novo nummorum generi, quod saec. XV et XVI innotuit, nove impositum. Reimmanni Hist. Voc. L. L. pag. 19. Alii vocant illum nummum uncialem, quia unâ argenti unciâ constat, Weil er aus einer Vnze, oder zwey Loth Silber besteht; alii Imperialem, et sic Imperialem aeris Russiei appellant Ein Rubel; alii Ioachimicum, quia nimirum in valle Ioachimica argentum, unde hic nummus primum cusus, effossum fuit.

* De his thaleris, eorumque effigie impressâ ita David Chytraeus ad an. 1522. p. 239: Nummi argentei unciales, quos a valle Ioachimica, Germani Thaler, et Ioachimicos usitate nominamus, in valle Ioachimica primum cusi sunt: ac primis thaleris, uno in latere S. Ioachimi effigies; altero, Stephani Slikii, deinde Regis Ludovici nomen impressum fuit. Vid. Paulli Hachenberg Germ. Med. Diss. 10. p. 267.

THEOLOGICA vocabula haud rejicienda temere sunt, praesertim in argumento Theologico.

* Weissius de Stil. Rom. p. 133. seqq. Ipsa sacra Christiana aliquam illamque inevitabilem novorum nominum necessitatem invexerunt. Illi enim, qui omnia Christiani nominis sacra ad profanarum superstitionum nomina exigere nihil dubitant, parum abest, quin prae nimio puritatis linguae Latinae studio insanire videantur. Iacobus Sadoletus, duo Petri, Bembus et Bunellus, Christophorus Longolius, Ioannes Casa, Lazarus Bonamicus, aliique nimis Ciceroniani, Ecclesiastica vocabula, quantum in ipsis fuit, prorsus de medio sustulerunt, quasi illorum nominum poeniteat, quibus res universo generi humano saluberrimae nobis innotuerunt. Quid est, cur Christum, salutis nostrae auctorem, patrem patratum; Spiritum S. auram Zephyri coelestis; Patres Ecclesiae, minorum gentium persuasionis nostrae interpretes; et pro Deo immortali Deos immortales in deliciis sit; nomina vero recepta, quod nefas cogitatu, sordeant? Latet ibi impietatis aliquid, quâ quodammodo ipsa coelestia illa, et divinitus nobis tradita sacra contemnuntur. Fidem Christianam igitur dicamus potius, quam persuasionem; Ecclesiam, quam rempublicam; Apostolos, quam duodecimviros; Evangelistas, quam quattuor Christianarum rerum auctores; Episcopos, quam civitatis vel reipublicae Christianae Principes; monachos, quam Christi voluntarios. Hos Tullii imitatores Erasmus in dialogo, quem Ciceronianum inscripsit, acriter et acerbe perstringit, cui Iul. Caes. Scaliger non minore cum acerbitate in orationibus respondit. Retineamus vocabula illa sacra, neque cum profanis illis nihilque sacri habentibus gentium a Dei vera cognitione alienarum sacris misceamus et confundamus. Nec tamen illos non laudavero, qui sine superstitionis mixtura interdum aliquâ circumductione

utuntur. Voces angelorum et diaboli non fastidio, nec abstineo: illos tamen puras et ab omni corporum contagione liberas mentes; hunc spiritum nequam, nigrum ex orco gentium appellare, nihil vetare arbitror.

Cons. supra Ecclesiastica et Theologica vocabula; it. Philosophica vocabula; it. quae dicta sunt hanc in rem ad voc. Excommunicare.

TIARATVS Einer, der seinen Ehrenhabit auf dem Haupte tragt, der mit einem Bischofshute gezieret ist, Sidonius Apollinaris et Isidorus: malim, tiara velatus; tiarâ redimitus; tiaram gestans. Borrich. in Voss. 252.

* Dicitur tiara, ae, Gen. Fem. et tiaras, ae, Gen. Masc. ut apud Graecos o( tia/ras2 et h( tia/ra.

TINCTOR Ein Färber, suspectum, licet Verbum tingendi hâc notione satis frequens sit v. g. tingere lanam croco, tingere cultrum sanguine: Cicero et alii veteres pro eo habent, infector. Schor. de Phras.

TITVLARE Tertullianus et Petrus Chrysologus: magis Latine, titulo aliquem ornare; nomine honoris aliquem insignire. Voss. de Vit. 785.

TONITRVARE Verbum medii aevi, formatum a tonitru: veteres pro eo dicunt, tono, ui, itum, tonare. Voss. de Vit. 786. Borrich. Cogit. 37.

TORNAMENTVM vel TORNEAMENTVM i. e. ludus equestris, Ein Turnier, ein Ritterspiel, vocabulum medii aevi: Varro, Lib. 5. L. L. c. 3. pro eo habet equiria, orum; ut Sueton. Ner. cap. 11. equestria, ium, vocat equitum consessum, locum, ubi equites considere solebant; Die Ritterbancke, die Ritterstande.

TORTVRA pro tormentis seu quaestione, nunc pervulgatum est; sed veteribus ignotum: quamvis verbum torquere, unde est, hâc notione interdum usurpetur v. g. Cic. torqueri equuleo, Gefoltert werden.

* Tortura proprie et extra metaphoram est apud Palladium Lib. 3. Tit. 9. Voss. de Vit. 651. Schor. Phras. Borrich. Cogit. 253. Cell. antib. 219. C. P. 385.

TOT pro Tantum verborum, Tot verba v. g. Tot de virtute dicit, Germanismus. Cicero Multa verba facit de virtute. Copiose et abundanter loquitur de virtute. Copiose de virtute disserit.

TOTALIS v. g. eclipsis totalis, nemo, quod constat, usurpavit veterum; in Mathematicorum autem scholis satis frequens: Lat. totus, universus, integer; eclipsis, quae totum solis vel lunae orbem complectitur vel obscurat. Omnino etiam Philosophorum est, qui dicunt causam quamdam totalem; quo de supra ad voc. Partialis.

Adverbium totaliter eodem loco habendum: Latini pro eo, penitus, plane, prorsus, omnino, funditus, singula pro argumento. Voss. de Vit. 107. et 820. Borrich. Cogit. 37. Cellar. Antib. 92. C. P. 369.

TOXICARE Verbum medii aevi: Latini, toxico perungare; veneno inficere; venena spargere; aliquem veneno tollere; dare venenum in mulso; parare venenum alicui; praebere venenum alicui; occidere aliquem veneno; veneno aliquem necare. Voss. de Vit. 786.

TRACTATVS ûs, Substantive, pro commentatione, disquisitione, libello singulari, non satis tuto usurpatur.

1. Idem, quod ipsa contrectatio, Die Anrührung. v. g. Plin. L. 17. c. 7. aspera tractatu, Im Anrühren hart und rauh.

2. Notat descriptionem, s. tractationem. Die Beschreibung, Handthierung, Abhandlung einer Sache v. g. Cic. 3. de Orat. c. 23. tractatus artium; Quintil. Prooem. L. 8. asperiorum tractatu rerum atteruntur ingenia.

3. Libri partem, apud Plinium L. 14. c. 4: Tractatu toto separatim sententia ejus indicanda est.

In prisca Ecclesia tractatus dicebantur Episcoporum sermones seu homiliae.

TRACTIO v. g. musculorum, tendinum, in Glossis Cyrilli exstat, et apud Medicos increbuit: Latine pro eo dixeris, vis vel motus contrahens musculos vel tendines.

TRADVCERE pro vertere übersetzen; et TRADVCTIO pro versione Die Vebersetzung, Italismus et Gallicismus est. Vide de eo plura Part. Syntact. suo loco.

TRANSACTIO Der Vergleich, v. g. transactio Passaviensis, ICtorum est; at sine suffragio veterum: Cicero pro eo, compositio; Iul. Caes. de compositione agere, In Tractaten stehen, transigiren wollen.

* Verbum autem transigere, unde hoc Substantivum formatum, eâ notione bene se habet v. g. transigere negotium, transigere controversiam. Terent. Facta, transacta omnia, Es hat nunmehro alles seine Richtigkeit.

Etiam Transactor hâc notione occurrit apud Ciceronem 4. in Verr. cap. 28: Rerum omnium transactor et administer.

TRANSEVNTER Marcellinus, et scriptor de singularitate clericorum, qui liber Cypriano perperam tribuitur: Latini pro eo, obiter; in transcursu; in transitu; per transennam; Graeci, w(s2 e)n paro/dw| Borrich. in Voss. 254.

TRANSGRESSOR i. e. peccator, qui extra orbitam vagatus est, qui transilire lineas haud erubuit, Ein Vebertreter, vocabulum Ecclesiasticum, occurrens ap. Arnobium, Alcimum, Prosperum Aquitanicum.

* Transgredior, Transgressie, Transgressus, occurrunt ap. veteres; at significatu proprio.

TRANSPAREO et TRANSPARENS v. g. tunica oculi cornea, vel corpus crystallinum transparens est, verbum est Physicis usitatum, quod autem veteres ignorant: Cicero pro eo habet, perlucere; Lucretius tralucere; alii pellucidum esse. Voss. de Vit. 787. Borrich. Cogit. 37.

* Veteres habent appareo, et compareo, immo Lactantius etiam dispareo: sed transpareo nesciunt.

TRANSSVBSTANTIATIO vocabulum Theologicum: Latine dixeris, substantiae transmutatio; substantiae immutatio.

+ Graeca et Latina Ecclesia in eo semper conspiravit, ut docerent, panem in sacra Coena per consecrationem transmutari in corpus Christi, et vinum in sanguinem Christi. Sed Gelasius, ipse Romanus Pontifex, annis post Christum natum plus minus quingentis, in libro de duabus naturis in Christo adversus Eutychen et Nestorium suam ipsius et omnis Ecclesiae veteris sententiam diserte et aperte explicat, quomodo mutationem istam seu conversionem intelligi velint: ita nempe transire panem et vinum in substantiam corporis et sanguinis Christi,

3. Vt ita in hâc naturae suae proprietate permaneant, sicut in Christo duae naturae, ex quibus constat, proprie permanent.

4. Ideo tandem vere haec externa symbola dici transire in divinam substantiam, quod per ea divinae efficiamur consortes naturae, communicato nobiscum et corpore et sanguine Christi.

Atque ita omnis Christianae Ecclesiae antiquitas mutationem s. transmutationem hanc intelligit, ut, quum extra usum sacrum sit tantum vulgaris panis et vulgare vinum in sacro isto actu simul etiam vere ac realiter adsit. exhibeatur et ore corporis accipiatur corpus et sanguis Christi: quemadmodum hoc uberius ostendit Chemnitius Exam. Concil. Trid. p. m. 374. seqq.

Graeci hanc mutationem vocant metabolh\n, metapoi/hs1in, metastoixei/ws1in; Latini mutationem, transmutationem, conversionem. Quibus quidem vocabulis contenti fuerunt tunc temporis, eaque, ut ex Gelasii aliorumque explicationibus apparet, usurparunt haud alium in finem, quam ut ostenderent, tam vere ore capi corpus et sanguinem Christi, quam vere eodem ore humano capiatur panis et vinum. De modo praesentiae corporis et sanguinis Dominici altum ubique silentium; utpote quem ignorabant, et ignorare sapienter volebant.

Sequioribus demum temporibus ab hac veterum simplicitate paullatim secessionem fecerunt homines in Ecclesia per otium et quietem in vecordiam quamdam abrepti, et in dijudicandis divinis mysteriis male curiosi, ita, ut multa adferent in medium, quibus explicatam irent transmutationem illam, quae fieret in administratione sacrae coenae. Atque, ut fit, quum humanum ingenium eo tendit, quo aditum divina sapientia tantisper praeclusum voluit, in varias super hoc negotio partes itum est, adeo, ut etiam saeculo XII, tempore Petri Lombardi, qui id ipsum Lib. 4. Distinct. 11. testatur, adhuc vehementer pugnarent, qualis foret illa mutatio seu conversio, de qua veteres in loco de S. coena loquuti sint, an foret formalis, an substantialis, an vero alterius generis?

Tandem, quum Philosophiam Peripateticorum in occidente excolere Saec. XIII. inciperent, post barbariem et ruditatem, quae ea loca per Hunnorum, Gothorum et Vandalorum inundationem occupaverat; transmutationem hanc per vocabula substantiae et accidentis explicare coeperunt, dictitantes, panis substantiam per consecrationem mutari in substantiam corporis Christi, manentibus accidentibus panis, parum pensi habentes, quomodo Aristoteles vocabula ista usurpasset, et an accidens sine substantia esse posset. Atque inde ortum est vocabulum transsubstantiationis, quod primitus publice protulit, et Ecclesiae usurpandum tradidit Papa Innocentius III. in Concilio Lateranensi, initio Saec. XIII. nempe A. 1215. in cujus actis cap. 1. in operibus ejus, et Tomo VII. Coniliorum de eo plura. Idem Papa scripsit V. libros de mysteriis missae, in quibus hoc vocabulum itidem usurpat, nempe Lib. 4. cap. 7. c. 9. c. 16. c. 17. c. 19. et 20. Capiti 17. hunc ponit titulum: Quomodo fiat

transsubstantiatio? et cap. 19. et 20. similiter agit de modo transubstantiationis, et hoc vocabulum saepe numero usurpat. Vid. Melch. Zeidleri Evolut. duarum quaest. circa sententiam Moscovitarum de S. Eucharistiae mysterio; quam ex MS. proferunt S. R. Auctores Veterum ac Recentiorum rerum Theologicarum de anno 1735. Part. 1. P. 33. seq.

TREMVLARE Verbum novum et barbarum, formatum a tremulus, et occasione eorum, qui tremulantium nomine in Ecclesia innotuerunt, vehementer hodie increbuit: veteres pro eo habent, trepidare, tremere, contremiscere. Voss. de Vit. 787. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 92.

TRIBVLARE pro adfligere, Tertullianus, Hieronymus, Vulgatus, et alii scriptores Ecclesiastici.

* Proprie est tribulo comminuere ut Vossius loquitur, seu tribulis exterere, Ausdreschen, ut Plinius Avunculus loquitur: et ita hoc verbo usus est Cato de R. R. cap. 23.

Apud Palladium tamen de R. R. 1. tit. 43. tribulatae falciculae non notant falcis tribulis comminutas: sed metaphoricum sensum involvunt, ita, ut idem sint, quod in acumen deductae, Gescharfte oder sehr spitz gemachte Hippen oder Sicheln.

Tribulatio extra Ecclesiam, quod scio, non occurrit: sed eâdem notione, quâ ejus verbum in Ecclesia usitatum est, i. e. pro aerumna s. adflictione, apud Tertullianum exstat, et Firmicum, et apud Vulgatum ita non semel legitur.

Contribulatio et contribulatus apud eumdem Tertullianum; et contribulo apud Vulgatum. Attribulatus notione propriâ, Germ. Ausgedroschen, Macer; et tribularium, Die Dreschtenne, Columella habet. Ol. Borrich. in Voss. 254. Gunth. Lat. Rest. 569. Andr. Borrich. Vind. L. L. 231. Cell. Antib. 219. C. P. 328.

TRIHORIVM i. e. spatium trium horarum, Aufonius Ep. 4. v. 60: unde libro suo inscriptionem mutuatus est Christ. Viwegius, qui scripsit triherium Chaldaicum. Halae 1676.

TRINITAS vocabulum, quo veteris Ecclesiae Patres antiquissimis jam usi sunt temporibus, quo etiam Theologi omnino carere nequeunt, ad denotandum mysterium, quod in unitate divinâ piâ mente veneramur.

+ Sunt, qui natales ejus ad saeculum II. referunt. Graecis vocatur tria\s2, a/dos2. Reimmanni Hist. Vocab. L. L. p. 66.

Derivatum a Distributivo trinus; quod tamen et Singulari et Plurali Numero non adeo frequens inveniri, censet Valla L. 3. c. 5. Ac sane, ut verum fatear, ternus pro eo magis frequentant veteres. Porro, quod vulgo jactatur, omne trinum perfectum esse, ex Musicis sumtum est, in quibus numerus ternarius nota modi est perfecti, ut binarius imperfecti.

TRIPLICARE ubi vulgo ICti praeter usum veterum, qui hoc Verbum nesciunt, ajunt, malim cum Budaeo in Forens. altercandi vices ad tertias producere: atque ita pro duplicare dixeris, altercandi vices iterare. Sic pro duplicatione dixero alteras vices altercandi; et pro triplicatione, tertias vices altercandi.

* Duplicare optimae notae est; duplicatio etiam occurrit apud Senecam; et Participium triplicatus apud Plinium; triplicatio etiam exstat in Pandectis et apud Iul. Firmicum: at cuncta citra illum usum forensem, quo hodie obtinent.

TRIVMPHATOR veteres non dixerunt; sed cadente latinitate Apulejus et Cyprianus: frequens etiam est in inscriptionibus; sed aevi inferioris. Latini veteres pro eo, qui triumphat; qui triumphum agit de vel ex aliqua re. it. de aliquo. Cell. C. P. 231.

TROCHVS pro turbine scuticâ circumacto, minus recte: erat enim rota, quam pueri virga regebant. Voss. de Vit. 110.

Trochus, inquit, dicitur turben, qui flagelle percutitur, et in vertiginem rotatur. Sed rectius est, quod addit: aut est rota, quam currendo pueri virgâ regunt. Ita enim Martialis L. 14. Ep. 168.

Inducenda rota est, dat nobis utile munus, Iste trochus pueris, at mihi canthus erit.

Hieronymus Mercurialis quoque Lib. 3. Art. Gymnasticae cap. 8. vult, trochum a turbine diversum fuisse. Vide ipsum, et Ibidem trochi imaginem ex antiquo monumento expressam - itemque Scaligerum in Catonis disticha, et Rigaltium in Artemidorum p. 23.

+ Canthus, i, ferrum rotae extremitatem ambiens, Die Radschiene, der Beschlag des Eisens.

TVMBA ae, Ein Grab, vocabulum medii aevi, formatum a Graeco tu/mbai, unde tumboge/rwn, capularis senex.

+ Si Perottum audimus, etiam Graecis tu/mba dicitur: sed prorsus fallitur. Italis inde est tomba.

Latini pro eo habent, bustum, sepulcrum, monumentum sepulcrale. Voss. de Vit. 656. Borrich. Cogit. 37.

TVRBIDARE Trübe machen, verunruhigen, Sidonius Apollinaris, et Marcianus Capella: auctores classici pro eo, turbare; conturbare; Phaedr. Lib. 1. Fab. 1. turbulentam alicui facere aquam. Borrich. in Voss. 258.

* Adjectivum turbidus v. g. immite et turbidum coelum; Plin. turbinda et inquinata aqua, Cic.; et Adverbium turbide v. g. inconstanter et turbide in motu esse semper, Cic.; turbide et seditiose, Tac. bene se habent.

TVRGESCENTIA ae, Substantivum, Die Geschwulst, die Aufblähung, citra veterum auctoritatem Medicorum filii frequentant. Latine pro turgescentia humorum dixeris, aestus humorum, fervor humorum, celerior sanguinis agitatio; et pro turgescentia mammarum dixeris, mammae turgentes, mammae turgidae, seu mammarum tumor.

* Verbum turgescere i. e. turgidum fieri, Auflauffen, aufschwellen, voll werden, Persius, habet ac Cicero.

Turgor Marcianus Capella habet: idonei auctores pro eo, tumor. Borrich. in Voss. 258.

TVRIFICARE Räuchern, Verbum medii aevi: Cicero pro eo, tura incendere et odores. Voss. de Vit. 784.

* Participium autem turificatus antiquissimi usûs est in Ecclesia, et dirissimarum persecutionum tempore increbuit. Turificati nempe, itemque sacrificati dicti apostatae, qui suppliciorum metu idolis tura ferrent, et sacra facerent: quam culpam ipse incurrisse dicitur Origenes, licet paullo ante Leonidam, patrem suum, martyrii laeto animo subeundi auctor suasorque exstitisset par)r(hs1iazo/menos2.

TVSCIA regio Italiae, in qua Tiberis oritur, hodie Das Grosherzogthum Florenz, Lat. Magnus Ducatus Etruriae, Ital. la Toscano, elegantioris latinitatis cultores usurpare detrectant. Nam apud nullum Augusti aequalem legas; uti neque apud Plinium, et aliquanto juniores: etsi Tuscum vicum Romae fuisse sciam, et Tuscos meos dicant Plinius Lib. 5. Ep. 6. Cicero, aliique: verum non, si Tuscos, eo et Tusciam dixissent. Voss. de Vit. Lib. 1. c. 7. p. 30.

Hyginus demum, Ammianus Marcellinus, Cassiodorus, Codex Theodosianus, et alii sequioris aetatis hoc Tusciae nomen, pro veterum Etruria utuntur.

TVTACVLVM Der Schirm, die Schutzwehre, Prudentius L. 2. adv. Symmachum v. 387. fecit a tutor; quâ formâ a propugno, etiam propugnaculum est: sed potius cum veteribus dicamus, tutela Cic.; tutamentum Liv.; tutamen Virg. Voss. de Vit. 657.

TYRANNIZARE Verbum ex Graeco formatum quidem; at barbarum tamen: Lat. tyrannidem exercere; impotenter regnare.

VACANTIA ae, Substantive, Die Vacanz, suspectum: Latini fere id exprimunt verbo vacandi v. g. hoc munus jam vacat, Bey dem Dienste ist jetzo eine Vacanz; vacante jam Imperii sede, Bey gegenwärtiger Reichsvacanz.

* Vacatio et vacuitas huc non quadrant. Vacatio notat cessationem a labore v. g. dare alicui vocationem a causis, Cic.; habere vacationem, id.; uti vacatione, id.; vacatio militiae, Caes.; Vacuitas autem notat inanitatem l. statum illum, quo liberi sumus ab aliqua re v. g. vacuitas loci, Vitruv.; adhibenda est vacuitas ab angoribus, Cic.; liberatione et vacuitate omnis molestiae gaudemus, id.

+ Qui vocabulo huic vacuitatis notionem vacantiae tribuunt, se satis munitos esse arbitrantur verbis Bruti, qui Lib. 11. Cic. ad Fam. Ep. 10. ita ad Ciceronem scribit: Quantam perturbationem rerum urbanarum adferat obitus Consulum, quantamque cupiditatem hominibus injiciat vacuitas, non te fugit. Sed hic locus in vitio cubat, variaeque lectionis est: nam pro vacuitas acutissimo viro I. G. Graevio probatur vacivitas: et Lambino novitas: uterque etiam suam scripturam ex MSS. tuetur. Schor. Phras. Voss. de Vit. 958. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 92. C. P. 369.

VAGABVNDVS i. e. huc et illuc passim vagans, Was so herum schweifet, und an keinem Orte beständig bleibet, Augustinus aliquoties.

+ Senecae exemplum de Vita beata cap. 12. vitiosum est, et Pincianus ac Gronovius reptabundus; Lipsius ructabundus legit: Gronovio etiam lapsabundus non displicet.

Cicero pro eo dicit, vagus, qui sedem stabilem, et domicilium certum non habet.

tamen vocabula referri potest: neque Analogia favet: non enim dicimus benedictorius. Latine dixeris, oratio, qua ultimum vale dicimus; Gr. lo/gos2 a)pobath/rios2. Cell. Antib. 92.

* Verbum autem valedicere tritum satis et usitatum est: sed Cicero tamen pro eo dicit, jubeo valere v. g. valere cum jussi, Ich habe Abschied von ihm genommen. Suetonius in Aug. c. 53; in Tiberio c. 72; in Galba c. 4; et Ovidius L. 1. Trist. Eleg. 3. v. 57. divise usurpant vale dicere s. dicere vale: conjuncte tamen etiam videntur usi idem Ovidius, Seneca, alii. Borrich. vindic. L. L. 232. conf. Valedicere. Sect. 2.

VANE et Superlativum VANISSIME Tertullianus habet: Cicero, Horatius et Ovidius pro eo, inaniter. v. g. Inaniter ista jactat, er hat so viel Vanitat, und brüstet sich damit.

* Vanus et vanitas, optimae notae. Vanior habet Sallustius et Quintilianus; vanissimus Plinius, Vellejus Paterculus, Petr. Arbiter, Vopiscus, Marcellinus; Pluralem vanitates Plinius; vanities Marcellinus et Apulejus; vanitudo Pacuvius et Plautus. Borrich. in Voss. 259. Cell. C. P. 232.

VAPVLAT perperam sumitur Active, pro verberat, caedit, Er schlägt: Neutrum enim est, et Intransitivum significatum habet idem notans, quod accipit plagas, casditur, verberatur, Germ. Er bekommt Schläge, er kriegt Schläge. Terent. Adelph. A. 2. Sc. 2. v. 5: Ego vapulando, ille verberando usque ambo defessi sumus. Cic. ad Attic. 2: omnium sermone vapulare, von jedermann zur Bank gehauen werden.

* Similis ratio in deflagrat, mediâ correptâ, v. g. urbs deflagravit, Die Stadt ist im Feur aufgangen, im Rauch aufgangen, abgebrandt.

Etiam vertere transitivâ hâc notione interdum usurpatur v. g. Quod bene vertat, Welches wohl ausschlagen möge; quod tibi bene vertat, Welches dir wohl bekommen möge, welches für dich wohl ausfallen möge. Hoc qui ignorant, per Ellipsin intelligunt Nominativum Deus.

VARIABILIS Apulejus: magis Latina, mutabilis; varius; parum sibi constans.

* Invariabilis nullo plane cujusquam suffragio gaudet: dixeris pro eo, immutabilis; nulli mutationi obnoxius. Andr. Borrichius Vind. L. L. 233. Cell. Antib. 279. C. P. 431.

VASALLVS vel VASSALLVS vocabulum Iuridicum, quod medio aevo increbuit, ab Italis, Hispanis, Gallis, vel, si ICtos recentiores audias, Germanis profectum: Latine pro eo dixeris cum Vossio, cliens fiduciarius; et cum Cellario, cliens beneficiarius; et cum aliis, jure beneficiario alicui obnoxium vel devinctum esse; it. titulo juris beneficiarii possidendum accipere praedium, Eines Vasall seyn.

VASALLAGIVM Die Lehnspflicht, womit ein Vasall seinem Herrn verbunden ist, quod eodem censu venit: Latine dixeris, jus beneficiarium; beneficium clientelae; nexus beneficiarius. Voss. de Vit. 31. et 327. et 659. Cell. Antib. 93. C. P. 369.

+ Vasallus, si Germanicae sit originis, fuerit a Vasel, hoc est, proles, quia sic vasallus domino suo obligetur, ut parentibus liberi. Sane Vaseln nostrâ saltem Saxoniae inferioris dialecto est pueriliter agere et loqui. Dicuntur etiam ap. nos Die Vaselschweine, i. e. porcorum tenerior proles, porcelli: item Die Vaselmast i. e. sagina l. reliquiae glandium, porcellis destinatae.

VDOR i. e. humor, Die Feuchtigkeit, die Nässe, Varro L. L. lib. 4. c. 5. si vera lectio est; de quo tamen multum dubitatur. Sciopp. de Stil. Hist. 163.

* Adjectivum udus, contractum ex uvidus v. g. ver udum; uda lumina; udum linteolum, Virgilii, Statii, et Plinii est. Verbum udare, feuchten, nässen, Macrobii. Fab.

VECORDITER Auf eine bizzarre Art, unbesonnener und boshaftiger Weise, suspectum: Latini, animo vecordi; animo stolido ac prope vecordi, Liv.; more vecordium, Iustin. lib. 2. c. 7. §. 10. Voss. de Vit. 821. Borrich. Cogit. 37.

VEGETATIVVS a, um, i. e. quod viget et vivit anima primi ordinis, vel quod prima animae elementa ostendit, Philosophorum est; at minus Latinum. Voss. de Vit. 660. Borrich. Cogit. 37. Cellar. C. P. 369.

* Vegetabilis v. g. planta vegetabilis, similiter Philosophorum est: exstat tamen etiam apud Ammian. Marceilin. L. 22. c. 8.

Vegetus v. g. oculi vegeti, mens vegeta, vegetum et acrem se ad aliquid faciendum praebere, optimae notae est. Vegeo i. e. transitive vegetum reddo, et intransitive vegetus sum, Lucretii est et Varronis. Vegetare vegetator et vegetamen, Prudentii; vegetatio Apuleji est.

+ Veges, etis, quod Lexica inculcant, est ex corrupto Livii loco L. 21. c. 43. ubi pro

VENENOSVS Vergiftet, giftig, Augustinus de Genes. ad lit. l. 8. c. 13: veteres pro eo, venenatus; veneno imbutus; veneno illitus.

+ Probat quidem Borrichius in Voss. 261. hoc Adjectivum etiam ex Varronis R. R. L. 1. c. 2: verum, etsi hic locus in editione Basileensi ita sit expressus, prout ab eodem adducitur; aliae tamen editiones aliter legunt.

* Interim habetur etiam apud Theodorum, Medicum antiquum; cujus tamen suffragio haud ita defenditur, ut Latio elegantiori prorsus possit adseri. Cell. C. P. 424.

VENERANDISSIMVS Paullinus Nolanus: malim pro eo, maxime venerandus, summe venerabilis. Cell. C. P. 429. Conf. supra Colendissimus.

VENERANTER Tertullianus et Sedulius: magis Latine dixeris, cum veneratione; omni cum venerationis et obsequii cultu. Fab.

* Atqui Venetia tum una est ex Armoricis Galliae civitatibus s. Britanniae Minoris. Gallice du Gouvernement de Bretagne, quae hodie Vannes dicitur; tum ea Italiae regio, quae est Venetorum, in qua, praeter Venetias, sunt Patavium, Verona, alique oppida. Priori modo usus Caesar L. 3. de B. G. posteriori Livius Lib. 29. et 31. Paterculus L. 2. Plinius L. 2. et 41. Florus L. 3. c. 3. n. 13. Verba unius Livii adducere suffecerit: cujus est libro proxime dicto. Ex iis M. Aemilio Senatus negotium dedit, ut Patavinorum in Venetia seditionem comprimeret. Voss. de Vit. 40.

VENTOSITAS i. e. inanis jactantia, Die Prahlerey, die Windmacherey, Fulgentius et Augustinsu: magis Latina, ventus et ostentatio; jactandi sese studium; inanis ostentatio, vitium eruditis perquam familiare; inanes strophae; verbosae strophae; tumor; inflatio magna.

* Ventosus i. e. ventorum flatibus obnoxius, it. inconstans, mobilis, levissimus, v. g. mare ventosum, homo ventosus, probum est, Ventosier est apud Tacitum: pro quo tamen meliores libri legunt verticosior. Ventosissimus apud Ciceronem et Livium. Borrich. in Voss. 262.

VERACITAS i. e. veritatis sectandae studium, nomen in Ethicis usitatissimum; sed veteribus incognitum: qui hanc virtutem dixerunt veritatem. Veritatis enim vocabulum notat apud eos tum id, quod verum est, cumque rei, de qua sermo est, naturâ congruit; cum ipsam hanc virtutem Ethicam.

* Adjectivum autem verax, unde formatum est veracitas, apud Ciceronem occurrit et Plautum: quamvis Adverbium veraciter, et Superlativum veracissimus non nisi apud Ecclesiasticos v. g. Augustinum, Ambrosium, cet. exstare videantur.

VERBOTENVS pro memoriter s. ad verbum, Von Wort zu Wort, minus recte usurpatur: est enim idem, ac secundum externa verba, et sensui, quem haec verba significant, opponitur; atque ita eo utitur Livius, Vlpianus, et Ammianus Marcellinus. Borrich. Analect. 56. Cell. C. P. 386. 10. Vorst. Lat. Selecta 72.

* Ad verbum recitat, Er sagts von Wort zu Wort her. Sed Verbotenus recitat, Er sagt zwar die Worte her, aber er versteht dieselben nicht.

VERIFICO i. e. probo, convinco, verum facio, frequens in Philosophorum scholis; ceterum barbarum. Goclen. Silv. 72. Voss. de Vit. 101. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 93. C. P. 369.

* Veriloquium, ii, Das Wahrreden, est apud Ciceronem Topic. cap. 8: sed ille non usus est, ut vocabulo, quod obtinet in foro Romano; verum ut novo, et a se ficto, quo verbum ex verbo exprimeret, quod Graece est e)tumologi/a. Graeci, inquiens, Etymologiam vocant, id est, verbum ex verbo veriloquium, Nos autem novitatem verbi, non satis apti, fugientes, genus hoc NOTATIONEM appellamus, quia sunt verba rerum notae. Voss. de Vit. 660. Borrich. Cogit. 37.

VEXARE pro exagitare, eludere, illudere, irridere, suspectum: significat enim veteribus adfligere v. g. vexare agros, Die Bauern auf dem Lande plagen, Caes. Lib. 4. B. G. c. 15; vexare regionem, Nep. Datam. c. 4; vexare remp. omni scelere, Cic. pro Mil. c. 9.

VIARE i. e. iter facere, veteres non dicunt; sed posteriores, Apulejus, Solinus, Ammianus, Prudentius, Ambrosius, alii: immo jam Quintiliani aevo notum fuit id verbum; sed reponit hoc Rhetor inter infelicius ficta.

* Inde tamen est viator, quod ipse Cicero, Curtius, Livius, et Florus L. 3. c. 17.

n. 8. habet, et in epitaphiis Romanorum creberrime occurrit. Voss. de Vit. 790. Cell. Antib. 28

VICE-, VICE-DOMINVS, VICE-DVX, VICE-REX in vita communi et sollemnitate titulorum ne repudientur: ceteroquin Latine dixeris, Cancellarii, Comitis, Domini, Ducis, Regis Vicarius; quomodo alienae dominationis vicarium ait Brutus ad Ciceronem: dixeris etiam pro Vice-Rege vel Vice-Domino more Romanorum, provinciae Legatus. Voss. de Vit. 662. Sciopp. de Stil. Hist. 190.

VICTIMARE non nemini me legere apud antiquiorem Apulejo Lib. 7; sed junioribus est frequens: rectius, immolare, victimam caedere. Voss. de Vit. 790.

* Adjectivum victoriosus dixit Cato apud Gellium L. 4. c. 9; occurrit etiam in nummo Probi apud Spanhemium, et inscript. apud Grut. p. 179. n. 2. Voss. de Vit. 822. Borrich. Cogit. 37.

VICTVALIA ium, Substantive, Lebensmittel, Cassiodorus, et Vulgatus Interpres.

* Victuale in Singulari, et quidem Adjective v. g. ministerium suggerere victuale, habet apulejus; sed sine applausu eruditorum.

Magis Latina, commeatus, alimonia, annona, victui necessaria, quae ad victum pertinent. Borrich. in Voss. 262. Cell. Antib. 94. Erasm. in Vall. 251.

VIDIMATVS v. g. copia vidimata Participium Saec. XII. cusum, ex vocab. vidimus, quod apponebant apographo, cui findem publicam volebant conciliare: Latine pro eo dixeris, exemplar, Tabellionis Publici testimonio, autographi auctoritatem nactum. Mabillonius de Re Diplom. pag. 27. Reimmanni Hist. Voc. L. L. p. 97.

VILEFACERE i. e. vilem putare parum aestimare, sec. Plaut. vilipendere, barbarum. Voss. de Vit. 790.

VILIFICARE i. e. demittere submittere est Thomae a Kempis de Imitatione Christi Lib. 3. cap. 8: Si me vilificavero, et ad nihilum redegero, atque, sicut sum, pulverizavero. Goclen. Silv. 71. Voss. de Vit. 790. Borrich. Cogit. 37.

VINCALATVS Marcianus Capella rectius, vinctus; vinculis constrictus; artissimo vinculo conjunctus. Borrich. in Voss. 263.

VIRAGO pro femina quavis sumitur a veteri Bibliorum Interprete Genes. 2. v. 23.

* Atqui sic proprie dicitur mulier, ut Luciano vocatur; a)rrenikh\, quae et a)ntia/neira, nempe et animo et corporis filo referens virum.

+ Voluit vero Vulgatus Interpres a)nalo/gws2 exprimere Hebraeorum [gap: Greek word] isch, [gap: Greek word] ischah: quod Symmachus reddidit a)ndri/da; Iunius optime viram: quomodo olim querquetulanae virae i. e. nymphae, quae querqueto praesiderent; ut ex Festo constat. Vidit haec quodammodo jam barbaro illo saeculo Nicolaus Lyra, quum scribit: virago non significat mulierem de viro sumtam vel derivatam; sed viriliter agentem: et ideo magis proprie diceretur vira, si sermo Latinus pateretur; solum in eo deceptus, quod vira putavit Latinis omnibus ignotum: quum hoc vocabulum non nulli legant in Plauti amphitr. A. 2. Sc. 2. v. 181. Vide Taubmannum ad h. l. et Parei Lex. Crit. 1303.

VITRVOSVS Latium ignorat veteres pro eo, virtute praeditus; virtutum comitatu ornatus; summa virtute homo; honestus; virtutum cultor; vir bonus.

* Adverbium autem virtuose, legitur in spuria inscriptione Gruteri: pro quo veteres, honeste, fortiter, egregia virtute. Voss. de Vit. 822. Borrich. Cogit. 37. Goclen. Silv. 70.

VIRVNCVLVS sine suffragio veterum formatum quo Germanicum nostrum, Männichen exprimeretur.

+ Diminutiva quaedam in unculus exire, notum; ut latro, latrunculus; homo, homunculus. Ad quorum exemplum a viro formarunt recentiores virunculus. Sed tum sexûs digitati, tum etiam quod a viribus esset viri nomen, datum hoc a Romanis fuit, ut ne inde formaretur Diminutivum; quod viris parvae staturae, qui saepe animi et corporis viribus praestant, a longurionibus, quos Varro ita vocat, contemtim objectaretur. Maluere igitur a voce utrique sexui communi homunculos, homullos et homunciones nuncupare. Voss. de Vit. 65. seq. Borrich. Cogit. 37.

VISCEDO et VISCIDITAS Ein zach oder zehes Wesen, v. g. viscedo seu visciditas sanguinis, Ein zehe Blus,

Medici habent; at sine auctoritate veterum: Celsus pro eo Lib. 5. c. 26. sanguis varie crassus, glutinosus, pituitâ mistus.

* Iidem Medici usurpant etiam Adjectivum viscosus; cujus tamen similiter nulla idonea reperitur auctoritas. Neque viscidus frequentarunt veteres: licet viscum et viscus, Der Vogelleim, unde superiora ista descendunt, optimae sint notae.

VISIBILITER Paullinus Nolanus et Paullus Diaconus: veteres pro eo, ratione quadam visibili; ita, ut oculorum densum feriat; ita, ut in oculos incurrat.

* Visibilis est apud Plinium Maj. Stephan. Expost. de Latin. Susp. 116. Cell. C. P. 322.

VISITATOR Augustinus Tacitus pro eo, visor: Annali 16. c. 2: Missis visoribus, per quos nosceret, an vera adferrentur. Dixeris etiam, qui publica auctoritate Ecclesiae conditionem vel statum perquirit; vel aliter pro argumento.

* Schorus de Phras. L. L: Vulgus, inquit, vituperium trivit pro vituperatione, aut reprehensione. Monendi igitur lectores sunt. ut a vituperio abstineant, si vituperationem doctorum effugere velint: nam veteres, et veri Lanini eo nomine non sunt usi.

+ In Ciceronis L. 3. de Legib. cap. 10. pro vituperio, uti Gruterus edidit, alii libri omnes habent vituperabilis. Goclen. Obs. 23. Scaiger L. 6. de Causis L. L. 349. Cell. Antib. 95. C. P. 425. seq.

VIVIFICO i. e. Vitam do vitam adfero; vitam largior; zwopoie/w, frequens est Theologis; uibus viam prae???verunt Apulejus, Tertullianus, Lactantius, Minucius Felix, Prudentius.

* Vivificator et vivificatio est Tertulliani. Vivificus, zwopoio\s2, est apud Ammianum Marcellinum. Borrich. in Voss. 264. Cell. Antib. 94 C. P. 289. Christ. Falsterus Supplem. L. L. 363. hoc Adjectivum etiam Cornelio Gallo tribuit.

VLLIBI Irgendwo, vulgare quidem; at suspectum tamen: Lat. uspiam in oratione adfirmante; usquam in oratione negante vel interrogante.

* Nullibi, ad cujus Analogiam formatum est, soli. quod constat, Vitruvio in usu videtur fuisse; de quo infra Sect. 2.

VLTIMATVS it. Adverbia VLTIMATE, VLTIMATO et VLTIMATIM, veteribus ignota: Latini, ad ultimum tendens finem; ultimo seu extremo loco positus; it. tendendo ad ultimum sinem; novissime; ad extremum; ad ultimum; denique; tandem; postremo. Voss. de Vit. 822. Borrich. Cogit. 37. Cell. C. p. 370. Praschius de Barb.

VMBO umbonis, pro suggestu sacro, pro cathedrâ sacrâ, Eine Kanzel, v. g. ex umbone sacro verba facere, Eine Predigt halten, suspectum est.

* Ambo, ambonis, quo de supra, occurrit quidem apud Ecclesiaticos scriptores, unde r)h=s1is2 in Ecclesia toleranda sit, ex ambone sacro verba facere: sed umbo, umbonis, hâc notione nusquam reperitar.

Veteres Latini pro eo habent, suggestus, vel suggestum, pulpitum, cathedra. superiore loco dicere.

* Vmbo, quod scimus, veteribus est, 1. Quidquid prominet, Ein Hückel. 2. Editior et media clypei pars. 3. Scutum ipsum, metonymice. Ad notionem cathedrae l. suggestûs numquam, quod scio, applicatur.

VNANIMITER Einmüthiglich, vocabulum quidem non prorsus novum est: nam usi eo etiam sunt Vopiscus, Cyprianus, Arnobius, Orosius, et Vulgatus Interpres; purius tamen et tutius dicemus cum Terentio Hec. A. 2. Sc. 1. v. 5. uno animo; cum Cicerone pro Rabir. c. t. concordissime; cum Plauto. curcul. a. 2. Sc. 2. v. 14. concorditer; cum aliis, una mente; uno ore; una voce et consensu; uno animo et voce una; Gr. o(moqumado/n.

* Adjectivum autem unanimis s. unanimus, Livius, Catullus, Statius, et Valerius Flaccus habent: pro quo tamen Cicero, concors, consentiens, animo conjunctus; conjunctissimus cum aliquo omnium consiliorum societate; alicui conjunctissimus officiis, usu, consuetudine, cet.

Vnanimitas, Plauti est et Livii: pro quo tamen veteres elegantius. consentiens et conspirans voluntas, sententiarum summa consensio. Goclen. Silv. 71. Borrich. Cogit. 37. Voss. de Vit. 822. Henr. Stephani Expostul. de Latin. Susp. c. 6. Cell. Antib. 95. C. P. 223.

VNARE Tertulliaus Latini veteres, conjungere, congregare, copulare, conglutinare, consociare, coagmentare, conciliare, connectere.

* Compositum autem adunare exstat apud Palladium; et Parricipium adunatus apud Instinum.

VNDIQVAQVE i. e. ex omni parte ex omni genere, Allenthalben her, sine idonea auctoritate increbuit: veteres pro eo non nisi undique, undecumque, undelibet. Prasch. de Barb. 33.

VNICE pro tantum perperam ex Idiotismo vernaculae nostrae v. g. hoc tibi unice dixero, Das will ich dir nur einzig und allein gesagt haben.

* Nam unice apud veteres significat non nisi in primis, ante omnia v. g. hunc commendo tibi unice; filius unice dilectus. Sciopp. in Stradam. 46.

VNIFORMIS Apulejus Censorinus et Solinus: Cicero pro eo, unius modi suique et ejusdem naturae: unius formae.

* Vniformitas est macrobii et Arnobii. Vniformiter est ejusdem Arnobii Cell. C. P. 233.

VNIGAMVS et VNIGAMIA vocabula hybrida medii aevi; pariter ut bigamus et bigamia; de quibus supra: melius, monogamus et monogamia. Voss. de Vit. 665.

VNIGENITVS vocabulum Theologis praecipue qui Graecum monogenh\s2 ita efferunt, usitatum, et in argumento Theologico haud temere cum alio vocabulo permutandum: Latine pro eo dixeris, unicus; vel etiam unigena virili genere: quomodo Cicero in Timaeo ait: Vt hic mundus esset animati absoluto simillimus, hoc ipso, quod solus atque unus esset; iccirco singularem Deus hunc nundum, atque unigenam procreavit. Catullo unigenae dicuntur fratres, vel sorores eâdem matre geniti. Voss. de Vit. 665. Borrich. Cogit. 37. Cell. Anthib. 95. C. P. 287.

VNIO Gen Fem. pro conjunctione, unitate, concordia, foedere, consociatione, Hieronymus et Tertullianus, itemque Theologi, quibus omnino, necessaria vox est, quum de unione duarum in Christo naturarum agunt; licet Fulgentius de Incarnatione Domini cap. 3. rectius eam, unitionem naturarum vocare videatur.

* Latinis scriptoribus semper Genere Mascul. adhibetur, pro margarita. Voss. de Vit. 137. Sciopp. de Stil. Hist. 209. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 221. C. P. 328.

VNIRE i. e. conjungere sive, ut Celsus loquitur, unitatem facere, veterum auctoritate destituitur.

* Vniri tamen Passivo Sulpicius Severus, et Claudius Manmerinus panegyrista u??? sunt.

Vnitus Participium est apud apulejum, Arnobium, Mamertinum, Iuvencum et Hieronymum, Philosophis etiam Neronis aevo in usu fuisse, ex Seneca pater Quaest. Natur. L. 2. c. 2.

Vnare pro eo habet Tertullianus; et adunare Palladius, scriptor argenteae aetatis; de quo verbo posteriori confer, quae infra de eo Sect. 2. occurrunt. Voss. de Vit. 137. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 138. C. P. 136.

VNITAS apud Philosophos et speciatim Mathematicos est numerus unius seu quem unum dicimus.

1. Continuationem, convenientiam, conjunctionem. Seneca Quaest. Nat. L. 2. c. 2: Si quando dixero unum, memineris, me non ad numerum referre, sed ad naturam corporis, nulla ope externa, sed unitate sua cohaerentis. Cassius Dig. L. 23. §. 5. de rei vindic. Si statuae suae ferruminationi junctum brachium sit. unitate majoris brachii consumi. Seneca de Vita beata cap. 8. extr. Virtutes ibi esse debebunt, ubi consensus atque unitas erit: dissident vitia.

2. Indiscretam similitudinem. Sic apud Columellam L. 7. c. 3. est unitas coloris; et Plin. L. 16. c. 22. unitas foliorum. Idem Plinius L. 7. c. 12: Toranius Antonius jam Triumviro eximios formâ pueros, alterum in Asia genitum, alterum trans Alpes, ut geminos vendidit: tanta unitas erat.

3. dicitur etiam de iis, quae ita commiscentur, ut unum siant. Celsus L. 4. c. 19: Donec omnia, quae indita sunt, liquata in unitatem quamdam coeant. Cell. Antib. 221.

+ Allegatur etiam ex Varronis quodam fragmento; sed inde tamen nihil probatur: quoniam Augusinus de Civit. Dei L. 19. c. 1. unde hoc fragmentum desumtum est, Varronis sententiam verbis non Varronianis, sed suis expressit: quemadmodum id ita liquido ostendit Cellarius C. P. 102, ut etiam Olaum Borrichium, Cogit. 265. antea dissentientem, in partes suas propemodum pertraxerit, ut ex hujus Analectis est videre.

* Adjectivum universalis exstat apud Quintiliannm L. 2. c. 13: item apud Auctorem ad Herennium L. 2. c. 24; ubi tamen pro universali Gruterus legit universa.

Pro universaliter. Cicero habet generatim, generaliter, universe; cui contrarium apud eumdem est, sigilatim, particulatim, et speciatim.

+ Philosphi quemadmodum distinguant inter universale et generale; de eo vide, quae infra Sect. 2. ad Voc. Generale dicuntur.

VNIVERSITATIS nomen pro scholis superioribus Saec. XIV. passim usurpari coeptum est.

Antiquius tamen videtur Hermanno Conringio in Supplem. ad Antiq. Academicas p. 202: ubi universitatis vocabulum hâc notione aliquot saeculis vetustius esse Academiae vocabulo existimat; et saec. XV in Italia, et postmodum saec. XVI in Germania Academiae nomen demum auditum esse scribit. Vid. Iac. Frid. Reimmanni Hist. Voc. L. L.

* Ceterum universitatis vocabulo veteres notarunt id, quod universum est, omnesque partes vel species continet v. g. Cic. universitas generis humani; haec rerum universitas.

+ Successu temporis ICti universitatem quamcumque generaliter definiunt, quod sit multitudo hominum sub summae potestatis imperio in certam formam collecta in communem reipublicae utilitatem. Hâc definitione etiam doctas universitates comprehendi, pronum est intelligere, etsi barbaram aetatem, rerum aliquando optimarum matrem haud infelicem, ab ipsa studiorum universitate nomen petiisse probe novi: sunt verba Georgii Christiani Gebaueri, primi Antecessoris Primarii in universisate Göttingensi in Programmate suo illic primo, quo novarum Athenarum primitias invitat, ut nomina apud se profiteantur, tamquam delegatum Commissarium ad ea tantisper obeunda, quae Pro-Rectoris sunt, publ. prid. Kal. Nov. 1734.

Sunt hodie, qui perspicuitatis et distinctionis ergo ejusmodi scholam illustrem et regiam vocant cum addito universitatem doctam, universitatem litterariam.

+ Quod etiam studiorum universitas his scholis superioribus nomen dederit, luculentum testem habemus Erasmum, qui in Dialogo de Pronunt. p. 22. Scholas inquit, ambitioso vocabulo nunc appellant universitates, quasi nihil bonae disciplinae.

Hinc, qui nominis rationem inde potius ducunt, quod studia, quae ibi tractantur, universis proposita et publica sint, satis quidem bellam adferunt, haud tamen eam, quam barbara aetas in formanda hac notione vocabuli nova respexit.

VNVSQVIQVE pro quisque v. g. unusquisque est auctor nobilitatis suae Scioppius in Scaligero Hypobolimaeo 240 damnat. Licet enim haec duo Pronomina subinde confundantur, uti fusius ostendit Tursellinus de Partic, p. m. 1138/ tamen, si a)kri/beian linguae velis intueri, unusquisque universaliter, quisque autem distributive sumitur. Hinc Vnusquisque est auctor nobilitatis suae significat, omnes homines nobilitatem consequi; sed Quisque suae nobilitatis auctor est, id notat, quod quidem notare hâc locutione volumus, nempe eum, qui nobilitatem consecutus sit, illius causam in se habere sitam. Conf. Sect. 2. Quilibet.

VOCABVLA nova quoties res veteribus Romanis ignotas denotant, sine reprehensione in stilo, quem non inquinant, adhiberi possunt, si quidem Latinam prae se ferant formam, et doctorum consensu comprobentur, quum praesertim elegantior quaendam Periphrasis praemittatur, additâ proqerapei/a| i. e. praecastigatione aliquâ v.g. ut vocant, quod vocant, quod barbare vocant, ut loquuntur, ut eâ heic voce uti liceat, quod propter rei novitatem novâ voce insignitum est, ect.

+ Nihil heic inculco, quod abhorret ab judicio eorum, qui Latinitatis sollertissimi sunt custodes.

Cicero L. 1, Acad. Quaest m. 25: Nova sunt rerum novarum facienda nomina. Guil. Mechovius in Antiphila sua p. 91: Si quid novarum rerum accesserit, iis nos nova nomina imponemus, sed nostrae formae et nostri saporis. Non habebuntur autem ea pro Latinis, sed tamquam a nobis repertis. Si tamen novare verba nostri velint, aut ex similibus fingere, illa ita demum rata erunt, si consensus doctorum ea comprobavit. Enimvero necessarium judicium est constituendum, ait Quintilianus L. 1. c. 6. in primis id ipsum quid sit, quod consuetudinem vocemus: quae si ex eo, quod plures faciunt, nomen accipiat, periculosissimum, dabit praeceptum, non orationi modo, sed quod majus est, vitat. Vnde enim tantum boni, ut pluribus, quae recta sunt, placeant. Sic in loquendo, non si quid vitiose multis insederit, pro regula sermonis est accipiendum. Ego consuetudinem sermonis vocabo consensum eruditerum. sicut vivendi consensum bonorum.

Christianus Henricus Weissius de Stilo Romano p. 127. seqq. ita disserit: Rebus antiquis nomina tribuere antiqua, justum et par est: novas vero et romanis ignotas, quas probatae Latinitatis nominibus effari non datur, recens inventis appellare, religioni nobis non erit. Si in re monetaria vocabulis grossi, floreni, thaleri, ducati, usus fuero, nihil peccavero, quamquam grossus ab Italica voce grosse est, quae grandem sonat, quoniam grossus nummus est grandiusculus, florenus a Florentia, Etruriae urbe, nomen invenit, ubi illud nummorum genus primum cudi coepit; thalerus a valle Ioachimica, Bohemiae oppido; ducatus ab Apuliae et Calabriae Ducibus, qui primi omnium Principum id aureae monetae genus fieri fecerunt. Possis tamen recte etiam, ut solent, thalerum dicere Ioachimicum; ducatum nummum aureum. Rem tormentariam infinita propemodum hodie habere antiquis incognita, inter omnes notum est: unde abesse non

potuit, quin nova quoque inde nascerentur vocabula, ut: flinta, musqueta, cartua, et id genus plura. De variis vestium recens gestari coeptarum modis nemo quisquam me jure carpet dicentem: contucha, adrienna. Idem illud in variis telarum et textorum generibus obtinet, ita, ut liberum mihi et integrum sit dicere: baychentum, canefassum, flonella; neque minus de herbis recens inventis, ut tabacum, then, coffea, rhabarbara. Iocularia etiam novitatem interdum habent suavissimam, ut quando Apuejus meretricum basia, poscinumia; Beroaldus cibi delicatioris genus a discipulis interrogatus herbicasiovium appellavit: technica quoque, si purius circumscribi non possunt, tolerari debent. Quando vero Famianus Strada Germanicum equitem reuterum nominavit, excusationem non meretur, cum equitum tritissimum suppetat nomen: quare a Scioppio egregie depexus datus est. Turcarum pedites statarios, vel Praetorianum Turcarum militem non inepte appellaveris, quos, Ianissaros vulgo nominant. In Regum Principumque titulis, neque minus aliorum dignitate et splendore officii eminentium virorum veteri Latio ignotae novitatis vocabula minime effugiemus, quae si declinare ausuri essemus, vero est simile, nos propter imminutae dignitatis contumeliam in jus raptum iri. Affectatio quoque illa nimiae puritatis orationem insuaviorem et obscurorem redditura esset. Nihil igitur impedit, quo minus pro Comite Provinciali, Landgrafium; pro Comite a limitibus tuendis, Marcgrafium; pro Castri Praefecte, Burggrafium; pro Summo copiarum Duce, Campi-Mareschallum; pro eo, cui summorum in Academia honorum adipiscendorum Facultas data est, Licentiatum dixero: qualium vocabulorum numerus maximus in numerum non facile redigetur. Sunt in talibus etiam hybridae sive ejusmodi voces, quae ex diversis linguis in unum coierunt, nomine a semifera sue ex apro et sue domestica huc translato. Hominibus inde ex diversarum nationum parentibus prognatis id nominis inditum est; quemadmodum Tranquillus in Vita Augusti cap. 19. Temesinum Epicadum, ex patre Romano, matre Parthicâ natum, hybridam vocat. Illarum vocum ex diverso idiomate mixtarum, quia apertissime impurae sunt, usus aliâs in Latine sermone non conceditur. Monoculus et bigamus, quae ex Graeca et Romana lingua conglutinantur, parum recte dicuntur: si vero uno privatum oculo indicare, aut illum significare animus est, qui duas in thalamum uxore duxit, istum purius rectiusque unoculum sive luscum, hunc digamum dicas. Neostadium, Palaeoburgum, rectius Neustadium, Altenburgum sive Palaeopyrgum pronuntiantur. Quod ad titulos honoris gratiâ dandos attinet, stolide et contra decorum facturus essem, si pro nomine Archi-Ducis, Archi - Pincernae, Archi-Cancellarii, Archi-Mareschalli, Archi-Camerarii, Archi-Thesaurarii, dicerem Ducum Principem, Pincernarum Principem, Cancellariorum Principem, Stabulo Praefectorum, vel Praetorio Praefectorum, vel Mareschallorum Principem, Cubiculariorum Principem. Quaestorum sive Thesaurariorum Principem. Id minimum certissimum est, litteras ad Austriae Archi - Ducem, et Principes germanici Imperii Electores monstrosis illis titulorum circumscriptionibus deformes non acceptum sed latoribus statim ad illos, qui scripserant, referendas redditum iri.

Ita etiam Starosta, Ein Starost; Woywoda, Ein Woywod; Bassa, Ein Basse; fontangia, Eine Fontange, cet. sine offensione genii Latini usurpari posse. docet C. A. Heumannus in Epist. critica, de o)nomatopoi??? sive jure L. L. augendi novis vocabulis, Quintiliani Dialogo de causis corruptae eloquentiae recognito, emendato et illustrato Gottingae 1719. 8. adjecta. Conf. Ioni dissert. de Nimio Latinit. Studio. It. Titius in Manud. 415. seqq.

VOCATIO pro officio divinitus delegato seu injuncto v. g. vocationi suae intentum esse, Seinen Beruf abwarten; provocare ad legitimam vocationem suam, Sich auf seinen rechtmässigen Beruf verlassen, cet. frequenter quidem; at sine exemplo tamen antiquitatis usurpatur.

* Veteribus, nominatim Catullo epigr. 48, Vocatio idem est, quod invitatio ad convivium s. ad epulas: quemadmodum etiam vocator iisdem non nisi eum notat, qui vocat s. invitat convivas. Cell. Antib 222. C. P. 387.

VOLITIO i. e. volendi facultas Latinum non est; in foro tamen Philosophico ferendum.

+ Scaliger in Exerc. 307: Actum ipsum, quo quid volumus, volitionem barbari nostri tam nove, quam necessario vocant.

VOLVNTARIO i. e. animo promto non coacto, suâ sponte, Germ. Williglich, suspectum.

+ Ex Licii L. 1, c. 30. quidam adferunt: sed Gronovius ibi et Gruterus, voluntarios, legunt, Alii heic substituunt voluntarie per vocalem in fine secundam; quo Adverbio Caesar de B. C. L. 3. c. 91. utatur. Sed minus tuto substituunt, quum in hoc Caesaris loco alii legant voluntarii, et ceteroquin hoc Adverbium occurrat non nisi apud sequioris aevi scriptores, Arnobium, Hyginum, Hieronymum, cet.

VOLVPTVARIVS Wohllüstig, v. g. voluptarius et nimis laetus; volu ptuariae Veneris filius, Capitolinus in Vero, et Marcianus Capella: Cicero pro eo dicit, voluptarius; scriptores argentei aevi, v. g. Plinius, Quintilianus, alii, voluptuosus.

+ Voluptarius autem est a voluptate; ut voluntarius a voluntate. Kappius ad Iensium 152.

* Adjectivum votivus i. e. quod vovetur, vel quo vovetur aliquid, Zum Gelübde gehörig, v. g. preces votivae; strena votiva, Ein Neujahrswunsch; ludi votivi apud Horat.; legatio votiva apud Cic. i. e. quae pro vote suscipitur; non apud Poetas solum habetur, sed etiam apud ipsum Ciceronem. Voss. de Vit. 822. Borrich. Cogit. 38.

* Hinc pro eo, quod barbare dicunt votum suum alicui dare, Einem sein Votum, oder seine Stimme geben; Latine dixeris suffragio suo aliquem ornare; suffragatione sua alicui praesto esse; suffragari alicui.

1. Promissionem Deo factam, Ein Gelübde v. g. vota facere; implere votum; damnatus voti i. e. qui compos factus ejus, quod cupiit, ad solvendum obligatus est, Der sein Gelübde bezahlen muss.

2. Pias preces, Einen guten Wunsch. v. g. vota nuncupare pro alicujus salute.

3. Ipsam etiam rem, quae Deo dicata sacrataque voto est; quamvis eâ notione rarius occurrit. Petronius:

Ipsum enim equum ligneum, quem Palladi Graeci voverant, voti nomine intelligit. Nec aliter accipienda haec vox in illo Virgilii 3. Aeneid. v. 279: - - votisque. incendimus aras.

4. Votum quoque dicitur res voto seu precibus petita ante, et nunc impetrata Sic in votum venire apud Horatium L. 1. Ep. 11. v. 5. dicitur, quod optatur, v. g. an venit in votum hoc? i. e. an hoc exoptas? an hoc expetis? et Virgilius dicit, divos in vota vocare.

5. Pro voluntate usurpat Suetonius Aug. c. 51: Nec votum, nec animus deest confodiendi.

6. Speciatim Plurali numero vota notant pactum illud, quod conjugio se invicem jungere cupientes ineunt. Hinc secunda vota pro secundis nuptiis, Iustinianus in Novellis. Cell. Antib. 222. C. P. 387.

VOX pro suffragio v. g. Vocem in Senatu habere perperam: dic, Ius suffragii habere, suffragium ferre, sententiam dicere in Senatu.

* Vrinalis, e, est Adjectivum, occurrens apud Vegetium de Re Mil. L. 3. c. 15. v. g. urinalis fistula; et Coel. Aur. Tard. 5. c. 1. v. g. urinale medicamentum i. e. urinam ciens l. movens, Graecis ou)rhtiko\n et diourhtiko/n. Voss. de Vit. 665. Borrich. Cogit. 38.

VRPHEDA vocabulum recentiorum ICtorum pro quo Latz. Schurzfleisch in Nomencl. Strateg. p. 83. cautio de inimicitiis ponendis s. de non vindicando; cautio juratoria de non ulciscendo vel de non revertendo.

VSVALIS Marcianus ICtus et Sidonius Apollinaris 4. Epist. 10. ubi usuali sermone contexere litteras dixit: veteres pro eo, usitatus, quotidianus v. g. Cic. quotidiano sermone litteras contexere.

* Adverbium autem usualiter non nisi in Gemma et Glossis MSS. exstat: Latini pro eo, ex usu vulgari, usitate. Voss. de Vit. 823. Borrich. Cogit. 38.

VSVRARE Sein Geld auf Zinsen austhun, verbum medii aevi, ab usura formatum; Cicero pro eo, fenori dare pecuniam; pecuniam fenore occupare; Tacit. senus exercere; id. fenus agitare et nummos in usuras extendere; id. pecunias fenore auctitare; Horat. de Arte Poet. v. 421. in fenore nummos ponere.

* Substantivum usurator, Ein Wucherer, quod hinc derivatur, ejusdem est commatis: Latini pro eo, fenerator. Voss. de Vit, 791 Borrich. Cogit 38.

Nec melioris notae est usurarius, hâc quidem notione activa: nam Adjective positum v. g. uxor usuraria, quae aliis scriptoribus concubina dicitur, occurrit apud Plautum, et Passive significat.

VTENSILITAS Die Geräthschaft, Tertullianus: veteres Latini pro eo, utilitas; quod commodis nostris inservit.

* Vtensilitas autem ab utensile; ut utilitas ab utile. Vtensile est Varronis de R. L. 1, c. 5: hinc Columellae, Livio, Tacito, aliis, utensilia, Allerhand Meubles, brauchbare oder nutzbare Sachen. Voss. de Vit. 665.

VTILLIMVS Cassiodorus Var 5. c. 39: Cicero et alii pro eo non nisi, utilissimus; maxime utilis; quod vehementer conducit; quod multum expedit; quod vehementer e re nostra est.

VXORATVS i. e. uxorem habens qui duxit uxorem, Beweibt, citra consensum antiquitatis formatum est. Voss. de Vit. 71. et 791. Borrich. Cogit. 38. Cell. Antib. 96. C. P. 370.

ZINGIBER eris, der Ingwer, vitiose dicitur: antiqui dixere nunc Zingilberi, is, vel Zingiberis, is; nunc singiberi, is, vel singiberis, is: hoc apud Dioscoridem; illud apud Galenum et Plinium Maj. Voss. de Vit. 52. Borrich. Cogit. 38.

PARS TERTIA ETYMOLOGICA SECTIO PRIOR EXHIBENS VOCABVLA VVLGO QVIDEM SED AVCTORIBVS NEVTIQVAM IDONEIS AVT NON OPTIMAE NOTAE VEL NOTIONE PEREGRINA RECEPTA.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

H.

I.

L.

M.

N.

O.

P.

Q

R.

S.

T.

V.

Z.