CAMENA Early Modern Latin Texts

SPECULUM IMAGINUM VERITATIS OCCULTAE, exhibens SYMBOLA, EMBLEMATA; HIEROGLYPHICA, AENIGMATA, OMNITAM MATERIAE, quam formae varietate; EXEMPLIS SIMUL; AC PRAECEPTIS ILLUSTATUM; AUTHORE R. P. IACOBO MASENIO, e Societate IESU. EDITIO TERTIA Prioribus Correctior. [gap: illustration] COLONIAE UBIORUM, Sumptibus Viduae, et Haeredum IOANNIS ANTONII KINCHII. Anno M. DC. LXXXI. Cum Privilegio S. C. M. Generali et Speciali.

Liber III. Res imaginibus excultae et ornatae.

CAPUT XXVII. De vexillis et eorum figuratis imaginibus.

IN vexillis usitata iam pridem accepimus symbolica insignia admilitares ordines discernendos, per quae suam quoque nationes singulae, aut vexillationes magnanimitatem similemve profiteri virtutem sunt visae. Certe horum usum ad gentem retro Israeliticam non pauci reducunt. Celebrantur ut Villalp. in Ezech, t. 2. p. z. l. 5. c. 29. Prado Bonf. Corn. vexilla Iudae, Rubem, Dan et Ephraim; nam hae tribus mediae dignissimaeque ceterarum, singula castrorum latera obtinebant. Colores vexillorum ex gemmis Rationalis deducunt, in quibus singularum tribuum nomina pectori Pontificio appensa legebantur, adeoque vexillum Iudae viride faciunt; ut cuius nomen viridi smaragdo insculptum; Rubeni puniceum esse volunt, ad Sardii gemmae similitudinem: Dan vero ad Iaspidis speciem candido puniceoque colore permixtum: Ephraim denique, ad Chrysolithi imaginem, aureum. Neque desunt emblemata quibus vexilla exornent. Iudae leonem tribuunt ex Iacobi morituri vaticinio. Ruben hominis iconem assignant, ut qui caput gentis ac stirpis esset; quamquam a patre ob incestum exauctoratum, adiiciuntque mandragoras, quas matri puer de agro obtulerat. Ephraim bovis figuram adscribunt, quia Iosephus ex obesis bobus septem totidemque extenuatis sequentium annorum copiam ac deinde sterilitatem collegerat, quo factum, ut et Aegyptii Deum suum Apim (quem Iosephum existimant) bovis specie coluerint. Denique aquilam colubrum unguibus complexam, Dan obtinuit, ex Iacobi parentis verbis, meminit et Iosephus. lib. ant. 12. cap. 5. literarum quondam a Rege Lacedaemoniorum obsignatarum hac icone,

quibus ad Pontificem Iudaeorum datis, amicum se ac consanguineum profitetur. Quae si non fallunt, constat mysteriorum, et symbolicae virtutis gratis suam cuique tributam imaginem, de qua re consule S. Scripturae Interpretes in c. 49. Genesis. Et 2. Numer.

Et Romanis sua vexilla, figurataeque imagines fuere. Primo illa quidem signis tantum ex instituto constabant, ut Alexan. l. 4 c. 2. ut cum foeni manipulos praelongae illigatos hastae praeferrent, unde manipulares dicti milites Aucto mox imperio ingenioque militari, aquilae, lupi, minotauri, equi, et apri seu porci simulacra exercitibus praelata sunt, ita tamen ut pugnaturis sola aquila praeiret, reliquis quatuor signis ante Praetorium defixis. Illa enim Iovem adversus Titanas, inde Cretenses, demum Troianos atque Aeneam in Latio, postea Romanos in bellis usus memorant. Quae quidem animalia a labore ac vicendi superandique certa consuetudine romanis placuisse nemo ambigat. Lupa Martios lactavit iuvenes Romulum Remumque Equus bello: Aper pugnae natus: ut suggerendae virtutis aptiora vix reperias symbola. De Minotauro Vegetius, l. 3. c. 6. inquit, Tutissimum in expeditionibus creditur, facienda nesciri; ob hoc veteres Minotauri signum in legionibus habuerunt; [note: (1) Ducis consilia occultanda.] ut quem admodum ille in intimo et secretissimo labyrintho abditus perbibetur, ita Ducis consilium semper esset occultum. De aquila Iosephus inquit, haec avium valentissima, victoriaeque habens omen, erat vexillum legionum et conflabatur ex auro, aut ex argento. Neque enim primo tempore, penicillo ac caloribus adumbratae, verum ex metallo effictae imagines, atque in perticas erectae praeferebantur, cuius quidem inferius hastile acutum erat, ut terrae infixum, ubi opus, subsisteret, ut Alexand. ibid. Consuetumque signat non nisi auspiciis captatis vellere, quae si deinde facili ductu evellerentur, leviaque translatu forent, indubiae victoriae omen credebatur, secus ubi difficulter sequerentur. Inter pugnandum in media locabantur acie, quique ea praecederent antesignani dicebantur.

Turpissimum deseruisse signa erat, ut proinde in medias nonnunquam hostium turmas proiecta, Romano

incitamenta fuerint, per medias acies ad signorum defensionem penetrandi, ut Caesar li. 4 belli gal. ac si omnem in iis fortunam virtutemque sitam haberent. Illud non omiserim, quod notavit Lipsius, de mib. Rom. l. 4. dial. 5. pro manipulo foeni, deinde usurpatam super vexillum manum serto coronotam [sic], tanquam sibi manu parandam victoriam designarent, nec nisi pugnandi cororam sperarent. quod si allusione etiam ad manipuli vocem, ex Lipsii sententia, factum fuerit, apparet per manipulum strenuas manus designatas, quae hostem se velut foenum constricturas ominarentur. Verum hoc denique, uti et ceteris animalium signis e castrorum disciplina eliminatis, sola aquila C. Mario adversus Cimbros pugnanti, tanquam ceteris auspicatior, placuit. ut Alex. et Plin l. 13. c 3. quam milites ea religione colebant; ut, festis diebus, unguentis, velut propitii Numinis simulacrum, perpluerent, demulcerentque. Quamquam postea ad distinctionem legionum, non modo Caesarum, Consulum, Ducumve nomina; sed aliae etiam effigies usurpatae fuerint. Unde Dio, de Crasso adversus Parthos pugnante, agens: Vexillum, ait, quod dam ex magnis illis, quae velorum similia sunt, et quae puniceas literas inscriptas habent, ad notitiam exercitus et summi eius Imperatoris, in flumen ex ponte inversum decidisse. Et Alexander loco cit. Draconis efficti imaginem adhibitam refert, de quibus Claudianus. In nuptiis Honor.

Hinc Draconarii milites nomen accepere. Quod signum, uti ad terrorem hostibus ingerendum, proponitur; ita ad memoriam egregii facinoriis Iulius Caesar, ut Alexan. supra. olim quintae legioni elephantum concessit; quod illa, contra Iubam Regem elephantis instructum bellatoribus, insigni virtute triumphasset. Sed et Augustus. ut Isid. l. 17. inter peditum signa pilam, sive sphaeram terestrem, constituisse dicitur, qua terrarum orbem Romanis militibus pervium subiectumque testaretur.

Recentia non tangam vexillorum emblemata, sed nonnulla veterum a Romanis diversorum exempla, quae

adicio [correction of the transcriber; in the print cio]. Persis nonnumquam solis simulacrum; nonnumquam et sacer ignis; plerumque tamen aquila patentibus explicata alis in bello placuit.

Germani effigies olim, lucis silvarum subductas efferebant: quibus tamen post superatum Varum aquilasque Romanorum geminas (tertia enim reperta non est) obtentas, ad recordationem victoriae invictis gentibus extortae, aquilae eaedem placuere, magno omine, Imperii aliquando ad Germanos transferendi. Quamquam, Tacito asserente, de morib. Germ. Germanis ante etiam symbolicae animalium figurae neglectae in vexillis praeliisque non fuerint. Hinc ait,

Hic vexillorum usus a Christianis postremo occupatus, excultusque, non in bello tantum, sed sacris etiam ceremoniis locum reperit. Et de Constantino quidem Imperatore legimus, apud Soz. l. 5. illi, post profanas Martis aquilas, sacrum in bello Crucis signum placuisse, superis formam titulumque monstrantibus. Siquidem ubi ad versus Maxentium Tyrannum ad pontem milvium pugnaturus esset, non sine formidine amittendae victoriae, ad caelum conversus; ut numinis, etiam gentilis, opem imploraret, crucem inter nubes auream observavit iuxta quam stellis haec epigraphe exarata legebatur.

, quo animatus spectaculo, Maxentium aggressus, proprio incogitantem dolo oppressit; cum is ponte milvio dolose succiso, ut hostem falleret, denique facti immemor per eundem se recepturus, interierit, adeoque Constantinus Cruci deinde inter militaria vexilla primum dederit locum, felicissimis eam auspiciis, non ad victoriam modo, sed et fidem orthodoxam securus. Quae deinde vexilla Iulianus apostata revocare ad

imagines antiquas gentium conatus, in popularibus vexillis Iovem pingi iussit, caelitus sibi cononam purpuramque, Imperii symbola, exhibentem. Martem denique et Mercurium in se respicientes, et velut oculo attestantes, ut Sozomenus, l. 5. c. 17. memorat; quod, et eloquio, et bellan di industria valeat. Haec autem, et quaecumque ad paganismi persuasionem facerent, symbolicis imaginibus admiscebat; ut sub dirorum animos a Christo traduceret. Sed restituit Crucem vexillis iterum Arcadius, ut Prosper. p 3. promis. 34. de Martyr. alio divinitus portento provocatus: nam cum adversus Persas in bellum contenderet, sparsae in multorum vestibus aereae cruces victoriae argumentum fuere, quocirca et nummis aureis Crucis effigies impressa, ut animis eius insideret memoria.

Saxonibus laudabilior olim etiam vexillorum mutandi ratio, quam Iuliano fuit. Illis enim cum familiaris imago equi nigri ante baptismum esset, ut Cranzius l 2. Sax. c. 4. placuit Carolo Mag. postquam ex tenebris errorum veritatis lucem aspexissent, pullo equino atro subrogare candidum. Unde intelliges suam etiam coloribus vim esse symbolicam. Servius l. 3. Aeneid. in princip. Neque enim abs re fuit quod Romanis olim equitibus caeruleum vexillum tributum est, cum pedites roseum possiderent, quod tamen, nescio, an Cartarius sit assecutus, cum. apud Ricciar. in tit. vexil. asserit: equites planos sibi aequalesque campos deposcere, qualis sit oceanus cerulaeus, malim enim per caeruleum colorem Iovi proprium, et per sanguineum Marti, haec sibi Numina Romanos ad bellum propitia conciliare voluisse. Quo facit illa quoque in monumentis Mediomatricum hodie Metensium observata historia: ut Gregor. Tholos. de Rep. l. 6. c. 17. huc enim ubi Metium Iulius Caesar cum parte copiarum, ad obsidendam urbem, destinasset: isque deditionis, et recipiendorum in urbem Caesaris insignium admoneret, Respondisse, feruntur; non alia sese admittere decrevisse insignia, quam albi et nigri, id est, vitae et mortis, symbola: quod constitutum apud se haberent, aut mori, aut vincere. Sed insignia haec quidem obtinuere; verum Metium victorem atque (aeternae memoriae causa) eius nomen urbs deinde Metae dicta, accipere coacta est. Porro inter colores albus

plerumque; bene ominatus habitus est. Mart. Chromerus l. 2. de reb. Pol. Ita alba Aquila, ex passis alis coronata Polonorum insigne est, a Lecho regni primo auctore natum, qui sedem urbis regni quaesiturus anno Domini 550. sexto a Varta flumine miliario, inter paludes nidum Aquilarum reperit; ubi excitato oppido illi nomen a nido, vernaculo sermone, Genesno, fecit; aquilasque ad vexilla transtulit, furvo colore in album translato Ita dum Fridericus I. Imperator. Wladislao Bohemiae Regi eius nominis II. gratiam honoremque, ob navatam contra Mediolanenses egregiam operam, ut Dubrav l. 12. decrevisset rependere; pro nigra, quam in vexillis praeferebant, aquila, fulvum leonem, ceu perpetuum fortitudinis argumentum, usurpare iussit; sed ubi pictoris ingenio Leo in vexillo exhiberetur, contracta inter femora cauda, quod timoris est signum, Bohemi de cauda sciscitantur, atque aquilam reposcunt. Tum Caesar in risum solutus; ut magis emineret leonis species, album illum, binisque in altum porrectis caudis conspicuum, in vexillo rubro, adumbrari iussit, qua Bohemi delectati, quod praecipuum in cauda robur leo circumferat, etiamnum utuntur, tanquam pristinae virtutis testimonio, albo etiam inusitato leonibus colore uti maluere, ut feliciter usurpatae fortitudinis imaginem circumferrent. vide infra de insignibus.

CAPUT XXVIII. De clipeis, eorumque notis typicis figuratis.

NOn in vexillis tantum militum cohortes, verum et armis, scutis praesertim clipeisque, hasce virtutum noras symbolicas, optimus quisque fortissimusque olim bellator ostentabat. Hinc Virgilius de Aventino Herculis filio:

-- Clypeoque insigne parentis.
Centum angues centumque gerit serpentibus hydram.

argumenta proponebat. neque vero cuilibet olim ignavo haec virtutum symbola usurpare licuit. unde illis, qui nulla re praeclare gesta eminerent, albae tantum parmae atque ab omni nudae symbolo concedebantur, ut idem Poeta de nonnemine:

Quae vero militiae egregia laude excellerent, his clypeus suis imaginibus insignis offerebatur, quod caelitus olim, vel inventum, vel probatum ex Pausania in Messen. constat; siquidem Aristomenes Messenius, dum Lacedaemonios victor in sequitur, amisit clypeum, quem frustra quaesitum Apollinis Delphici monitu iussus est ex Trophonii antro, Labadeae propinquo repetere. Inventum ad aras gratitudinis ergo Delphis suspendit, in quo aquila passis alis victoriae argumentum illustris eminebat.

Nec modo imagines pugnantium; sed etiam symbolicas exhibitas constat. Etenim Agamemnon, in bello Troiano, caput leonis, ceu terrorem suis viribus incussurus hosti, ut Pausan. l. 5. cum hac in scriptione circumtulit, [gap: Greek words] . Amphiaras, ut Pindarus in odis, in expeditione Thebana pictum in clypeo Draconem gessit; Capaneus hydram: Polynices Sphingem. Ulyssem Delphinis imagine usum memorant: Hippomedontem, Typhone fumos ore exhalante, Perseum Medusae capite serpentibus crinito, unde nata suffixi capitis Gorgonici fabula. Alcibiadi cupidinis effigies, fulmen complexa, placuit, Cadmo Draco, O siri di et Clearcho Tyranno aquila aurea, Antiocho Regi leo cum caduceo familiaris erat, quo pacem simul atque arma hosti deferebat. Vide Plutar. locis diversis et Alexand l. 6. c. 22. ac Tiraquel. ibid. Anubis Aegyptius canem: Capaneus Regis Ligurum Cygni filius olorem habuit, quo paterni nominis virtutisque sese observatorem declaravit. Theseus.

bovem, Seleucus taurum; Idomeneus Cretens. Rex gallum gallinaceum; Lucius Papyrius Cursor Pegasum: testatus re ac nomine se expeditum futurum. Lycurgus gruem, Pompeius ensiferum leonem, Augustus et Pyrrhus Rex et et Parthenopaeus sphingem; quod occulta debeant esse ducum consilia. Argum centoculum Turnus quidem usurpavit; verum ab Aenea hic Argus delusus est. Caesar modo sphaeram mundi, cum Archimede, quod totum se orbem moderaturum speraret, aut capricornum, felix nascentium sidus, aut Gorgonis iconem, velut hostium terror, amavit.

Et seminis sua olim in re bellica virtus eiusque professio, Isis Aegyptiorum domina lunam amavit, ut Osiris, vir eius solem; semiramis Persarum Regina solita columbam praeferre: illius tamen Reginae imago, quam Polyaenus. lib. 8. Stratag. Rhodogunem appellat, sparso capillitio, a Persis memoria insigni culta est; quod aliquando, ut illa erat incompto, dum lavaret, capite, nuntium accepisset, quarundam nationum a fide deficientium, simulque iuraverit, non ante capillos revincturam, quam perfidiae ultionem a defectoribus exegisset, dictumque, nulla cunctatione, facto aequasse, ac post victoriam primum collegisse crines. constat tamen Persarum Reges aquila etiam aurea delectatos, tum aprugno capite, per os apertum, sagitta confixo, quo, barbarum hostem non aliter tractandum, ostendebant. Est et inter antiquos celebris Phrygiae Regum, ut Curtius, (alias suem praeferentium) nodus Gordius, quem a Gordio agricola traxere; ille enim cum praeter spem ad Regnum ab aratro vocaretur, pro familiae schemate aratrum retinuit, ad generis humilitatem simulque virtutis suae profitendam, ex funibus vero nodum composuit indissolubilem; quem velut aenigma, regno posteris in praemium ex fatis destinato, solvendum proposuit Alexander magnus, ubi supervenit, nodumque atque oraculum exponi audiret, exerto protinus gladio, dissectoque vinculo, fata dissoluto nodo simul et aenigmate implevit. Neque illud negligendum, quod de Lacone viso forti Plutarchus. Apoph. l. 7. Innomin. meminit:

cum in clypeo, pro insigni, muscam, eamque non maiorem vera, quibusdam vero irridentibus, velut hominem latendi cum muscis studiosum; respondit, tam prope conveniam hostem, ut hanc etiam in scuto muscam observare liceat. Et sane, reprehendi eodem iure Lacedaemonii poterant, qui primam sui nominis literam, uti et Messenii M. in scutis adumbraverant: tum quod faciem facile spectantium effugerent, tum quod nominis sui nimii veneratores haberentur. Caelius l. 18. c. 1. ant. lect. Ubi illius etiam Demosthenis clypei in mentem venit, cui aureis inscripserat literis, )AGAQ\H T/UXH, verum fortuna, aut certe audacia in praelio destitutus, post tergum, non sine doctorum hominum nota, deseruit; sed et illi prompta erata culpa purgatio, cum diceret: Vir fugiens iterum pugnabit. Plut. in vita.

Leonis inter Principum insignia, insignis est gloria. David illo iam olim celebris habetur, sua eum virtute meritus ut Rabbi Abraham in Cabala histor. qui et ursi et leonis victor esset. Alemanno etiam Herculi undecimo Germanorum Regi, et Boiorum auctori imago leonis spectata est, ut proinde gentilitius mos Boiorum Principibus fuerit, Leon es alere. Ita a Fergusio, ut Hector Boethius l. 1. primo Scotorum in Albione Regi electus Leo sanguineus, aurea facie; qui pro ferae ingenio cauda tergum verberaret, ut solet, cum sese ad audax facinus exstimulat. Rarum est, quod de Margarita Flandriae comite Villanus refert. l. 8. c. 57. Haec post Ferdinandi patris obitum, sub tutela Ioannis Davenes, spectatae prudentiae clerici, relicta, ex illo Ioannem filium suscepit: ut eluendae maculae gratia, is abdicato clericatu, matrimonio sibi Margaritam iunxerit, atque alterum filium Guidonem Matri ipse moriens reliquerit. Filii iam adulti de Principatus successione contendebant, ac re ad Philippum Pulchrum Gallorum Regem delata, cum is sententiam matris exposceret, aperte haec professa est: Guidoni comitatum deberi, Ioanne, propter illegitimos natales, praeterito. qua voce offensus Ioannes. Tam, inquit, opulenti scorti me filium esse ignorabam. Tum illa, licet comitatu

Hannoniae spoliare te nequeam, iubeo tamen, ut pro hac linguae petulantia leo niger hereditario iure debitus, unguibus ac lingua imposterum mutiletur. [note: (1) Lingua petulans plexa.] Quam sententiam et censuram Galliarum Rex probavit. Maiori gloria, Magnus Sphortia leonem nactus est, quam hic retinuit. ut Iovius in vita Sphortiae Venerat in Italiam Robertus Boicae familiae Germanus, quem cum Sphortia, Florentinis copiis obvius, magnopere in rebus alioquin arctis confirmasset, spectato in armis vexillisque insigni Attendulae gentis pomo cydonio; leonem, inquit, mereris, pomi eius latorem, ne quis imbelli illud manu attrecter, [note: (2) Fortitudo Boiorum.] confectis deinde tabulis, Leonem erecta cervice, altero pede nixum, laevo cydonium sustinentem, contulit, atque in Boicae familiae patrocinium recepit. Bartolus De verbis iuris. ubi de insignibus tractat, a Carolo IV. Imperatore Leonem sibi rubrum, duabus caudis ornatum gloriatur, honoris gratia concessum. Ut mihi iam non iniuria (siquid veritatis sub est,) Gallus ille in bello Anglico cum Ianuensi pro insignibus decertasse videatur; quod hunc bovis effigiem scuto gerentem cerneret, suaeque hanc tantum imaginem genti vendicaret. Verum tamen, cum ad duellum provocasset Ianuensem, magnoque iam apparatu instructus adesset, rogabat Ianuensis, ut Poggius in facet. pro qua re certamen institutum esset? pro capite bovis excepit alter, quod male tibi ex nostra familia vendicas Frustra, ut video, ait Ianuensis, convenimus ad duellum, meum enim non bovis, sed vaccae caput est. Ita soluto, cum risu, certamine, utrimque discessum est.

Hae similesque clypeorum imagines ab omni retro antiquitate passim in veterum monumentis exstant, animadvertitque iam olim Homerus, dum Achillis clipeum Vulcani opera ita construit; ut imaginem quandam orbis elementorumque distinctam in illo exhiberet, ut Clement, Alexand. l. 5. strom ac si viro forti totius universi machinam, velut minorem subiceret. Germanis olim quoque cetera arma negligebantur, non lorica erat, non galea; ut Tacitus de moribus German. scuta tantum diversis iisque lectissimis inumbrata

coloribus, nec sine ferarum insignibus bello usitatis, in pretio erant. Tantae vero ignominiae plerisque est creditum, scutum in bello reliquisse; ut patriae virtutisque desertor quisquis esset, simul crederetur. Unde Lacaena mater, ut Plut. in apoph filio ad bellum abituro clypeum porrigens, aut cum hoc. inquit, redi; aut in hoc. nam caesi ex acie in scuto deferebantur, maluit igitur mortuum, quam ignavum, et patriae fortitudinis immemorem recipere. Nec cerre parum inglorium videri debuit, viros fortes ea propalam virtutis heroicae professione usos, de quibus illud Claudiani in bello Gerico iactari posset:

usque adeo degeneri timore percelli; ut cum armis animos proiciant, fugaque ignaviam aperiant, quam specioso tantum mendacique clypeo obtegebant. Quamquam diffidendum non sit, excitare has imagines et ferentium sui recordatione pectora, et occurrentium vultus hostium terrore percellere; ut non immerito Agamemnon, Terrorem in clypeo exhibiturus, ut Pausan. l. 5. alio, quam Leonis, vultu usus non fuerit, et scite de Perseo finxerint Poetae, Gorgonei illum capitis, ex scuto, obiectu in rigidos silices spectantes commutasse. Quod non satis attendit Lysander, cum oraculo monitus esset, ut exitialem sibi Draconis conspectum Iubter fugeret, [note: (1) Terror iniectus.] priusquam a milite Draconis in clypeo imaginem praeferente, caesus occumberet. De his infra pluribus, ubi de insignibus militum tractabitur.

CAPUT XXIX. De figuris imaginum quibus corpora, vestes, ac praesertim annuli signati.

UT militiae, ita et dom. inter pacis negotia, familiares multis notae illae symbolicae in vestibus, sigillis, atque annulis inprimis, fuere. Imo de veteribus Britannis ut Solinus c. 35. memoratur, ipsis corporibus animalium figuras inarare solitos, succo mordaci coloribusque per cicatrices lineamentorum fusis, ut cum aetate

pigmenta accrescerent. Quod Indis hodie dum usurpatum, non modo expressis graminum succis, verum et insertis, ad ornatum gemmis unionibusque, tanquam vermiculati operis cure superbi. Sed et nativae quibusdam eiusmodi in corporibus imagines et quasi ab occulto quodam genio futurorum praesago, adumbratae fuere. Siquidem Seleuci ut Alex l. 2. c. 19. usurpata in annulo anchorae species, eius posteris nativo emblemate in femore delineata stetit. Originem usurpati symboli Appianus Alex. In Syrac. exponit. Matrem, ait, Seleuci in somnis admonitam, ut repertum primo annulum filio daret, futurum ut ubi ille forte fortuna excidisset, illic regnum auspicaretur! Illa deinde ferreum invenit annulum anchora insignitum, qui a Seleuco circa Euphratem amissus, regni auspicium fuit. Iustinus addit l. 15. et Clem Alex Paedag. c. 11. Matrem fuisse Laudicen, quae ab Apolline per somnum acceptam se habitamque ut sponsam, filio praegnantem senserit; evigilantem vero somnumque ancipiti cogitatione revolventem, pro facti veritate cognoscenda, reperisse in lecto annulum, hoc spei fiduciaeque symbolo insignem, quae deinde filio, cum Magno Alexandro ad bellum ituro, illum, obtulerit, felicitatis obventurae pignus. certe et ipse Alexander ut Plut. et Curitius in Alex. Draconis, aut serpentis imagine, vel ut symbolo divinae originis delectatus est: quod matri Ammon Iupiter hac specie per noctem concipienti ferretur occurrisse: ut a matre accepit ipse, aut credi voluit.

Thebarum conditores eorumque nepotes tanquam bellicosa progenies, natalem in corpore tulere lanceae effigiem, quod et cuidam Spartanorum familiae tributum est ut Alex. l. 2. c. 19. Plin. l. 7. c. 11. Ferunt et in brachio Dacorum notam originis quarto quoque partu regenerari, et Augustus, corpore maculoso, in modum et ordinem caelestis ursae notas habuisse dicitur? ut sicut illa commune sidus est in mari fluctuantium, suoque exortu tempestatem dissipat, ita fatis destinantibus Augustus aliquando mundo futurus tranquillitatis autor, compositis bellorum procellis, videretur. Cincinnati, Romanae gentis nomina, cincinnos pro symbolo generosae stirpis circumtulisse feruntur, post quam auctorem huius cognomenti natura

cum cin cinnis enixa esset. De figuris vero animalium, vestibus virorum principum intertextis, Athenaeus ac Polybius meminere, dum Antiochi aulam magnificumque apparatum depingunt. Siquidem multis illic purpurea fuisse paludamenta auro memorant, animantiumque variis ima gimbus picturata,hodie ad equorum stragula et parietum velamenta, hic etiam emblematum ornatus accessit.

De annulis symbolicis nonnulla adicio: in his omnium prope literis celebratus est Pyrrhi Epilotarum Regis annulus, ut Plin l. 37 c. 1 qui in gemma Achate naturae artificio supra humanum elaborata ingenium, distinctis Apollinem Musasque, novenas lineamentis exhibebat, qua se specie non armorum magis, quam Musarum cultorem profitebatur. Polycratis quoque Samii Tyranni annulum, quem in mare demersum inter viscera piscis reperit, gemma Sardoniche illustrem fuisse constat: in quo, Clemente Alexand. l 3. paedag. teste, imago Lyrae velut concordiae symbolum, reperta est, diuque, Romae in concordiae delubro asservatus fuit. Ferunt et Ismenium choraulem multis fulgentibusque gemmis delectatum, cumque Smaragdum in Cypiro, cui Amymone, una ex quinquaginta Danai filiabus, insculpta esset, pretio certo empturus, duos e senis denariis aureos recepisset, indoluit, questusque est tam vili pretio gemae dignitatem imminui. Plin. supra. Battus Cyrenaeorum parens, ut Cael. l. 6. c. 12. in annulo silphium herbam expressam tulit, quam postquam Cyrenaen condidisset, cives illi gratitudinis et honoris ergo, tanquam herbarum inter olera praestantissimam detulere. Quod tanti aestimatum, ut Comicus proverbii loco iactarit, Ne Batti quidem silphio adduci se in eam, quam rogabatur, sententiam factumque posse. Arius Rex Lacedaemoniorum ut Ioseph. l. 12 c. 5. ad Oniam Pontificem Iudaeorum scribens, Aquilae signo Draconem unguibus complexae usus, aliorum sese victorem symbolice testatus est. Aliis vigilantiae signum in annuli gemma placuit. Ita Amphitruo, apud Plautum solem exorientem quadrigis vectum habuit. Tale et sigillum Locrorum, quos vocant Hesperios, cui stella Hesperus insculpta erat, ut Strabo l. 9. Et forte idem Canis ille Galbae Imperatoris, ex prota navis prospectans,

designabat. Dio lib. 51. Multi etiam secretae taciturnitatis consiliique occultandi, se, aliosque commonitos per expressas annulo imagines voluere. Ita Mecaenati placuit rana, ut volunt, seriphia; ut Plin. l. 9. c. 63. muta illa, et arcanae fidei symbolum quae olim Romanos, ob collationem pecuniarum imperatam non raro terruit. Augusto vero, cui a secretis aderat, fidem spopondit. Ita et Augusto ipsi Sphinx initio placuit, ut Suet. in Aug. quod occulta magnorum consilia esse debere, propalam non diffiteretur, qua cum amici, eo absente, ab edicta quoque in vulgus uterentur, non infacero deinde accipientium lepore iactatum fuit, aenigmata hanc sphingem adferre. Eadem ex causa Harpocrates silentii apud Aegyptios numen, multorum annulis circumferri etiam apud Romanos coepit, ut Alexand. l. 2. c. 19. licet Gabinio et Pisone Coss. Aegyptiorum Numina, ob perniciosos colendi ritus, Capitolio romaque exclusa fuerint.

Alii vel Philosophos, quorum sapientiam, vel Principes, quorum vitam aemularentur, velut simulacrum vitae, virtutisque, quam mente concepissent, oculis exhibebant, ut Alex. et M. Tullius de finibus. sic multis imago Epicuri grata erat, bonique ominis nominisque existimatum est, hanc in annulis aliisque utensilibus praeferre. Sic Stoici Zenonem, Peripatetici Aristotelem exhibebant. Ita et Augustus post Sphingem abdicatam, ideam Alexandri, Principes urbis, Augusti, Commodus Imperator bellicosae Amazonis propositam habuit. Ita et integra Macrianorum familia, ut Alex. supra viri iuxta feminaeque, Alexandri Magni iconem in annulis complexae sunt. Aliis visum est, facto aliquo abs se generose designato, tum ad similia sese audenda provocare, tum posteris sui etiam memoriam relinquere; vel certe, maiorum virtutis recordatione animum succendere. Ita Sylla Iugurtham, sibi a Boccho traditum, in sigillatorii annuli effigie subici voluit. Lucullus superatum a se Ptolomeum Regem in annulo triumphari. Ita et Magnus Alexander Darii a se devicti imagine per subiectam Asiam usus fertur. Ita denique Africanus figuram patris. Lentulus avi efformavit. Possuntque, ad prioris etiam ordinis revocari Galbae, et Syllae annuli, quorum illen

gemma victoriam, cum trophaeo, praetulit: hic triplici fuisse illustris trophaeo memoratur, ut Suet. de Galba. qualis imago annulo Pompeii etiam a Dione lib. 42. tribuitur.

Suum quoque nonnulli [correction of the transcriber; in the print nunnulli] nomen occultis notis symbolisque exararunt, ut eius ubique memores nequaquam degenerarent. Qua ratione M. Tullius. ut Plut. in vita, post expressa praenomina, ciceris grana cognomenti loco supposuit. Florem vero usurpavit L. Aquillius Florus. C. Malleolus malleum, Accoleius vero Lariscolus obscuriori aliquando schemate Phaethontis sorores in larices mutatas adhibuit, ut Fulv. Ursinus de fam. Rom. p. 11. Ant. Aug. 4. dial. Observatumque a me fuit in legatis Suecicis, hoc tempore Osnabrugi degentibus. Ioannem Adlerum Salvium nigram aquilam, quam Germani Adler dicimus, Scheringum a Rosenhan, Gallum rosae surculo innitentem, denique Ioannem Oxenstirn eius legationis Principem caput bovinum insignium loco accipere, omnibus ad cognomenti significatum repertis. Paulo aliter Q. Metellus Pius, ad nomen in flexo accommodatoque symbolo, Ciconiam delegit, nisi forte a singulari pietatis cultu magis hoc nomen obtinuit, quam imagine repraesentavit.

Denique gentiles non raro Deos suis affectionibus opportunos annulorum imaginibus exhibuere. Ita Clearchus Graecorum, qui Cyro militabant, Princeps, ut Pausan. in Lacon. in annulo Caryatides Nymphas, in vico Laconiae Caryis dicto, cum Diana saltantes repraesentabat, usitato illic festo diei ritu. Ita Venus armata, quoniam multum illa in armis valet, Caesari in annulo familiaris erat. Dio Cassius lib. 43. Nero vero, ut erat ad literaria musicaque in Tragoediis Comoediisque certamina propensus, ita Apollinis effigie Marsyam tibi a superantis excoriantisque delectatus est. Sed et Proserpinae raptum, a Sporo Adolescente Eunucho, infamis coniugii tesseram, non est aversatus. Laudant veteres quoque ut Platius Iun in Graec. epigram. illam annuli gemmam, quae mirifico artificio Phaethontis currum equosque, ipsiusque simul cum flagrante mundo casum expresserat. Visus etiam non inscite amethysto

gemma expressus Bachus [note: (1) Vini usus moderatus.] quod illa cum nomine suo minime ebriam, sive ab ebrietate alienam, se esse significet: vini tamen colore et imagine insignis, vini usum moderatum eleganti schemate suadeat.

Notis etiam Hierogliphicis annuli inarati olim sunt, Ita Caricleae gemma annularis, apud Heliodorum lib. 7. p. 392. signata legitur in lapide pantarpe nuncupato. Ita fere et annuli magici notati fuere, quos sub certo Zodiaci signo et ceterorum aspectu siderum figuris quibusdam designabant, coque harum latorem perpetuo felicem, victoriosum, mulieribus, virisque Principibus amabilem fore, inaniter iactabant, atque hodiedum intellexi, eiusmodi bonae fortunae, ut vocant, annulos, urbe quadam Imperiali, cuius famae parco, clam magna pecunia parari, felicesque eorum possessores, verum diabolica illusione, et arte censeri.

Tales olim Apollonii Thyanaei, ut Philostr. in vita lib. 3. c. 13. magi celeberrimi memoratur fuisse, quos ab Iarcha Gymnosophistarum Principe, septem errantium siderum notis insignes accepisse fertur: quibus ad omne votum suum fortunamque, variatis cottidie [orig: quotidie] vicibus, atque ad secretorum explorationem feliciter usus dicitur. Apud Arabes eorum hodiedum annulorum frequens usus, quos Talismanos patria lingua nuncupant, quibusque sibi fortunam ipsam miseri despondere falso existimant. Sed et Alexander Trallianus, medicus non ignobilis, hac opinione delusus, arbitratur contra dolorem colicum, ab annulo digitis inserto remedium esse, si in illo imago Herculis supine iacentis leonemque strangulantis exhiberetur. Verum nos emblematicis hisce figuris vim solam significandae, non procurandae valetudinis inesse credimus. Atque iccirco, quod ad superstitiosas magicasque artes eiusmodi olim annulos adhiberent, Pythagoras suis praecepto cavisse videtur: arctum annulum non esse gestandum; neque Deorum insculpendas imagines ut Clem. Alexand. lib. 5. Stromat. Et Plinius lib, 11. c, 7. magnopere indignatur aliis, nullus, inquit, Deorum est respectus; aliis pudendus, externis famulantur sacris, et digitis Deos gestant Idem tamen Trallianus annulum, ex aere confectum

Cyprio, adversus calculum valere existimat: cui licet ratio aliqua suffragaretur, illud tamen probare nequeo; quod ille de Herculis, quodque Empiricus de piscis imagine in annulo tradit, cui graece inscriptum: [gap: Greek words] , contra dolores morborum medicinam esse, ut Marc. Emp. c. 16.

Cuiusmodi et ille mihi Gygis annulus ut Plato lib. 2. de Rep. nisi fabulose tantum fabrefactus sit, videtur: quem repertum ipse in sepulchro subterraneo digitisque insertum, ubi gemmam in manum convertisset, Invisibilis apparuit, quo ille praesidio ad Reginae Lydorum thalamum, ipsamque etiam Regni possessionem devenisse fertur, Ubi illius etiam memoria animum subit, quod de Carolo Magno Petrarcha retulit lib. 1. Epist. 3. (licet fabulae magis, quam historiae titulo referat) auditumque a se Aquisgrani, repertumque inter historias asserit, laudatissimae ceteroquin memoriae virum, annuli magicis utique figuris atque incantamentis muniti, quam femina quaedam amoris conciliandi gratia circumtulit, veneficio usque adeo a mente per amorem seductum, ut vivae; ac demum etiam mortuae pertinaciter adhaeserit. Dum Antistes Coloniensis eximiae vir sanctitatis, amatorio denique annulo sub lingua mulieris reperto subtractoque omnem Caesaris affectum improvisa metamorphosi a femina in se converterit, ut iccirco is re animadversa, abdicandi a se, atque ab aliis avertendi fascini causa, annulum in vicinae paludis voragine demerserit. Cum verso in paludosa loca affectu Carolus tantopere haec ambite atque illa sede capi coepit; ut non modo Aquisgranensem urbem ceteris praeferre locis, sed etiam paludem illam aedificiis importunam, tamen mutis palatioque ingenti sepire, atque extollere coeperit; nequando loci gratissimi oblectamentis praesens frui non posset. Verum haec fabula hac aetate Aquis ignorata, neque veterum illic literis consignata, immerito tanti viri existimationem convellit. Eiusmodi tamen annulis nihil ad vim similem imaginis figura conferret, cuiuscumque tandem illa Dei fuerit. Usitatum tamen fere, ut Dei illius cuius patrocinium implorant, aut affectus aemulantur, in annulo

imaginem habeant. sic Eucrates, apud Lucianum in Philpseud. annulum tulit, cuius beneficio res occultas cognosceret, Apollinis Pythii tanquam fatidici Numinis imagine insignem. Et ut refert Muretus in orat. Cicer. Catilinarias, vir literarum amans. Viglius Zuichemus Iurisconsultus Palladis effigie literas suas obsignabat. Erasmus etiam Roterodamensis Termino Deo cum inscriptione arrogantiae plenissima in literis signandis usus est: Nulli cedo. [note: (1) Arrogantia.] Quos licet ab incantationibus liberos fuisse existimem, nihil tamen Christianum eiusmodi symbola redolent. Mitius laudabiliusque in hac materia versati sunt, qui fictam Amoris personam leoni moderando, habenisque regendo imposuerunt, [note: (2) Amor omnia vincit.] ut significarent fortissima quaeque ab Amore etiam subiugari.

Recte Clemens Alexandrinus lib 3. Paedag c. 11. Christianos de figurandis annulorum symbolis instruxit: cum aut columbam, aut lyram, ad mansuetudinis aut concordiae recordationem; aut piscem, aut navem, aut anchoram, aut piscatorem, in memoriam Apostolorum usurpare iussit. Idola vero atque amicarum simulacra, bellique instrumenta, arma, aut ebrietatis pocula abesse voluit. Ita Romanus Pontifex exemplo praevius, altero ab inauguratione die annulum sibi proprium sumit, imagine D, Petri piscantis insignem: atque iccirco annulus piscatoris vocatur, sub cuius figura Pontificia diplomata atque indulta consignantur. Mortuo tamen Pontifice hic annulus quasi officio satis functus, diffringitur. Ubi et illud, coronidis loco de Moscoviae Principibus adiungam, quod in rebus Moscoviticis habet Baro Sigismundus lib. 1. de rebus Moscov. Olim illic reges tribus circulis, in triangulo inclusis, pro sigilli imagine usos; primo haec epigraphe circumaddita: Deus noster Trinitas, quae fuit ante saecula, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, non tamen tres Dii, sed unus Deus in substantia. In ultimo circulo titulus Magni Ducis Moscoviae erat, in quo se Regem ac Dominum totius Russiae nuncupabat. In medio titulus Regis erat ad quem scribebatur addita inscriptione: fratri nostro.

CAPUT XXX. De numis, eorumque, apud veteres, imaginibus.

AD numorum studiosos venio, ut illorum scrinia abacosque magis inspiciam, quam exhauriam. Equidem non omnes illos avaritiae condemno, qui inter numorum studia oculos curiose oblectant, siquidem inscriptis potius imaginibus, quam aeris pretio animum affigant. Sunt enim in his saepe reperta Doctorum hominum symbola, ne aere, argentoque ac auro, in rerum pretiis facile primo, tanquam bruto surdoque, tantum uterentur; sed huic, velut internuntio, animi sui cogitata, ad optimorum ingeniorum pastum fructumque insererent. Et certe nulla re frequentius, has animorum ideas subicere aliorum oculis poterant, quam aere, quod passim in negotiationem omnem usumque hominum incurreret. Quamquam antiquissimis Homeri temporibus nondum harum imaginum in aere cognitio: cum vel mutationibus rerum commercia agebantur, ut Plin. lib. 33. c. 3. et Alex. lib 4. c. 5. vel rudi aeris ferrique massa ex pondere aestimati negotiatio absolvebatur. Bobus pecudibusque etiam transactum, atque ipsis coriis, aliquando etiam certa imagine aut inscriptione, signatis: Primi Lydi aureum argenteumque numum reperisse dicuntur. Aeginetae vero ante reliquos Phidone inventore signasse. Apud Persas Darius, ut Strabo lib. 8. ex auro primum monetam formasse narratur, familiare fortasse ipsi signo equi hinnientis, quod, ut apud Iustinum est, illius beneficio, hinnitu arte procurato (ubi certatim in campos omen electionis capturi, convenissent) Rex ipse designatus fuerit, erantque Darici olim numi celebres, quia ex purgatissimo auro conflati. In Latio Saturnus aereum reperisse numum creditur, signasse tamen Ianum primo, Macrobius l. I. c. 7. notavit, qui cum a Saturno navi illuc advecto ruris colendi peritiam accepisset: in altera quidem numi parte effigiem hominis bicipitem, utrumque opinor, se, illumque

Regem, designaturus; in altera navem exhibuit Saturni hospitam. Romani primum scortea ex corio pecunia usi, quod Numa Pompilius congiarium populo scorteis assibus numerasse fertur. Deinde Servius Tullius Rex nota pecudum aes signasse proditur, unde pecunia dicta sit. Quare in numis etiam vetustissimis Bovis, Pecudis, aut Suis signum impressum est, quamquam ab aere gravi, sive ad libram appendendo, in transactionibus desitum non fuerit: donec post Attilium Regulum Iani moneta argentea cum usitata eius imagine expressa est, ut Festus in voce Sextantarii. ac denique exhaustis Punico bello Romanis bigis quadrigisque insculpti numi, non iam pondere; sed figura aestimari coeperunt. Livius Drusus, ut Plinius et Alexand. supra, in tribunatu, tertiam aeris partem argento miscuisse, et signo Victoriae numum inscripsisse fertur.

In triente et quadrante rates Romani incusere. Apud Athenienses numi Cistophori ab insigni, ut apparet, cistam ferentis, ut Rhodig. lib. 2. c. 10. ant lect. sicut modo coronati a corona dicuntur. Philippei item bovis imagine notati, a Theseo, ut ferunt reperti, quo homines ab armis ad agrorum [correction of the transcriber; in the print argrorum] culturam avocaret. [note: (1) Agricultura.] Unde natum adagium in oratorem pecunia corruptum. Bovem habet in lingua. Alexandrei quoque ut Alex. supra ex auro cudebantur, in quibus mulae cum curru videbantur effictae. Postea Noctua cum Minervae facie Athenis cudi coepta: Unde memorant servum Gilippi Ephoris detulisse: multas sub tectis cubare noctuas, quod sciret Dominum suum Gilippum Lysandri pecunias depeculatum, easque sub tectum condidisse. Persicus vero numus sagittarium incusum habuit, ad quem allusit Rex Spartanorum Agesilaus, cum ex felici contra Persas expeditione revocatus a Senatu est ut plut in vita et apoph. Agesilai. Interrogatus enim ab amico; cur tam importune rediret? respondit, an miratis, me triginta millium sagittariorum impetum sustinere non potuisse? Tot enim corrupti aliquot Senatores a Tissapherne Persa numis aureis, sagittarii figura impressis, fuerant, qui auctoritate sua alios ad revocandi consilium impulerant.

Inter Germanos celebres numi, qui, aut serram, aut bigam proferebant, rusticae fere rei instrumenta; quod labore potius, quam bellicis armis rem opesque ali crederent. ut Tac. de moribus Germ. Dardani duobus inter se Gallis in pugnam commissis usi, bella in aere figurabant diverso consilio. Rhegyni, ut Alex. l. 4, c. 15. leporem et currum, Cephalenes equum, Argivi murem, Locri, et Ozolae Hesperum stellam effinxere: Peloponnesiorum ut Erasmus. Chil. 2. Ent. 4. c. 87. numisma Testudinis figuram habuit Unde in proverbium illic versum: Et virtus testudinibus, et sapientia cedit. [note: (1) Pecuniae vis.] Quo simile adagium spectat, de Tenedia securi omnia perfringente: siquidem Tenedii numos securis imagine insignitos usurparint. ut Alex. supra. Corinthiaci, qui Poli dicebantur, pegasi in aere imagine delectati sunt, Aspendiis Palaestrae placuerunt. Chii, qui magnopere pro Homero sibi vendicando laborant, monetam habuerunt, quae, ab effigie, Homerus dicta fuit. Ita Mitylenaei Sapphus imaginem ambierunt. Gergithii Phrygiae minoris populi Sibyllae in aere simulacrum, velut apud se natae, adumbrarunt. Non paucis Deorum effigies, ac nomina, in numis, placuere, in quibus Cyziceni, altera parte Cybelem, altera leonem expressere Troeceniis Neptuni amantibus, familiaris in aere tridens fuit. Tarentini Neptuni filium Taran Delphino vectum exhibuere.

Romanorum quoque numi apud Goltium pleraque Numina veterum continent. Sed invaluit deinde mos ille, [note: Apud Romam coepit hodierna Numos signandi ratio, cum auteris effigie et symbolo.] in aere Caesarum effigies una facie numorum proponendi, cum aliquo fere ab adversa parte symbolo, quamquam et illi saepe aliquo schemate ornati fuerint, non sine figurata rerum latentium significatione: quorum apud eundem auctorem plura numismata reperies. Ceterum illa, quae praecipue inter symbola eminerent, hoc loco praetereunda non duxi, ubi per totius retro antiquitatis vestigia ad absolutam symbologiae cognitionem enitimur. Verum ad eruendam ex imaginibus auctoris mentem, aliquando coniectura opus erit.

Q Fabius maximus una numi facie Apollinem cum lyra: altera cornu copiae cum fulmine, decussatim

inter coronam ex lauro, quercu, et spinis compositam, superne tamen apertam proposuit, ut si diceret. [note: (1) Res publica [abbr.: Res p.] arte et marte defenduntur.] arte, et marte: vel, humanitate, et severitate (tanquam lyra et fulmine) Res publicas opulentas, (tanquam cornu copiae) contineri. ut cum victoria cives ubertate potiantur, velut corona. In qua laurus triumphum; quernae frondes, cives servatos, spicae annonae affluentiam denotant.

L. Licinius Crassus Venationis studium professus est imagine Dianae, in cuius capite semiluna. Ex adverso latere aper traiectus haerebat cum venatico. [note: (2) Venatio]

M. Perpenna, ut significaret felicissimum orbis imperium esse in pace et abundantia rerum. Cornu copiae et caduceum orbi adiunxit. [note: (3) Pax ubertati iuncta.]

Sext. Allius Aquilam fulmini insistentem exhibens: ostendit, Romanum imperium bellis maxime niti, acin altum extolli.

Augustus Caesar Aquila super quernam coronam, inter duas lauros, usus est, quod erat, profiteri se imperio victoriisque ad civium defensionem usurum [note: (4) Defensio civium]

C. Antonius Nepos, fortem adpugnandum adversus hostes animum declaraturus; armis Herculis, clava, arcu, et pharetra; [note: (5) Fortis.] tanquam eminus cominusque paratus, in aere gloriatus est.

M. Tullius Cicero, se ad aliorum periclitantium opem natum esse designans; Castore et Polluce equitibus, pendentibus super capita sideribus, utebatur, [note: (6) Perfugium.]

M. Iunius Pera eosdem pedites, testis ovorum (ex quibus prodiisse finguntur) pro pileis instructos, stellis quoque abditis habuit; [note: (7) Amor fratrum.] quod, opinor fraternum amorem inter similes, iisdemque parentibus natos, exprimere voluit: quo se ad fratrem amandum excitaret.

Cn. Domit. Calvinus religione inprimis Rem publicam [abbr.: Rem p.] servari professus, aspergillum, lituum, aliaque sacrificantium instrumenta adhibuit [note: (8) Religionis amor.] Dissimilis Calvino superioris aetatis qui a religione eversa Res publicas auspicatus est.

C. Asinius Pollio Semilunam cum sideribus septentrionis; ex opposita vero parte solem capite radiato expressit, vagum quidem, sed non inelegans symbolum, modo aliqua inscriptione definitum esset. An enim se cum collega

suo Calvino tanquam solem lunamque in consulatu. Magistratum vero praecipuum per septentriones proposuerit, an [note: (9) Auxilium mutuum.] mutuum auxilium, vel noctem diemque pro Reip. [abbr.: Rei publicae] cura et labore impendendum sibi duxerit; an diversum aliquid mente complexus sit? incertum.

M. Antonius Imperator exercitus, aram salutis erexit, quam se populo futurum vane augurabatur. [note: (1) Salus.] Talis autem ara, vel Apollini, vel Aesculapio sacra (serpentis simulacro insignis) erat, quod ab his salus hominibus proveniret.

L Flavius Saevinus Ubertatem cum pace coniunctam hoc typo exposuit, caduceus inter duo cornua copiae medius, laureo serto includebatur, tanquam victoriae fructus, aut si malis, centrum [note: (2) Pax cum ubertate.]

Q. Fab. Maximus Servilianus cum victoria pacem coniungendam asserens, vel certe virum fortem pacis amantem orbi praeficiendum existimans, caduceum et palmam decussatim super orbem iunxit. [note: (3) Victor pacificus.]

Caesar Augustus sub Capricorno, felici, ut ominantur, Imperatorum sidere natus. Huic sideri orbem cum gubernaculo et cornu copiae addidit: [note: (4) Felix gubernator.] ut si divis volentibus ad or bis imperium, opesque possidendas natus esset.

P. Sempronius Tuditanus duabus manibus caduceum complectentibus usus, pacis vel concordiae argumento delectatus est. [note: (5) Concordia.]

M. Iunius Pera, hic in biga Cererem serpentibus tractam; inde caput ipsius spicis coronatum exhibuit. agriculturae, ut apparet, studio delectatus [note: (6) Agricultura.]

C. Aurelio Cottae Pegasus Africae typus arrisit, cum in suo consulatu anno urbis conditae 554. Hannibale et Amilcare superato, Romani Africae rursum Domini essent.

C. Caecilius Metellus agriculturae amans, Cererem; hinc faces gestantem, inde capite spicis ornatam exhibuit; primae sementis et naturae messis speciem. [note: (7) Sementis et messis.]

M. Terentius Varro Murena Venationis studio hinc Dianam in aere, inde cervum canibus exagitatum tulit.

T. Statilius Taurus querna, id est civica corona, usus inter duas lauros, victoriae symbolis: cum inscriptione, ob cives servatos. [note: (8) Cives defensi.]

Augustus Caesar et Pontifex Clypeum ex decussatis hastis suspensum tulit, inter lituum et capedunculam, sive parvum haustrum, sacrorum instrumenta, armorum iuxta ac Religionis studium pro Reip. [abbr.: Rei publicae] defensione professus [note: (1) Religio armis defensa.]

Iulius Caesar Dictaturam auspicatus. Clementiae, sibique, commune templum in aere proposuit: ut civium animos illius opinione virtutis teneret.

Q. Pedius Nepos hinc Concordiae, inde coronae oleaginae baccatae imaginem excidit, cum inscriptione. Salus generis humani. [note: (2) Salus in pace.] Recte. Nam: Nulla salus bello. etc.

Augustus quoque, ubi pacem cum Antonio iniisset, hinc Concordiam, inde duas manus caduceum amplexas dedit. [note: (3) Concordia.]

Q. Caecilius Metellus hinc Elephante, inde Ciconia, numum insignivit; at se prudentia vel for titudine ac pietate defensurum patriam significaret. [note: (4) Fortis ac pius.]

C. Norbanus Flaccus fasces inter spicas et caduceum erexit: delectatus consulari imperio pace et ubertate ornato.

Cn. Octavius Nepos fulmen in laurea tulit corona, forte quod Victoriam cum vi et celeritate voluit esse coniunctam. [note: (5) Celeritate et vi vincitur.] Vel, quod Iovis fulmine, seu ope in bello, laureas victoribus parari crederet magis, quam armis viribusque humanis.

Q. Servilius Vacia Isauricus fulmen in querna corona proposuit, ut se pro civium defensione belli fulmina amare significaret. [note: (6) Bellum defensivum.]

Cn. Cornelius Lentulus hinc genium populi Romani, inde remum cum orbe, et hastam cum lauris decussatis habuit: ut ostenderet populum Rom. bello victoriisque toti imperare orbi [note: (7) Orbis subactus.]

Augustus Caesar Pontifex Maximus Germaniam in numo dedit, nudam viri formam murali corona cinctam, dextra nucem pineam, sinistra cornu copiae sustinentem, [note: (8) Germani candidi et fertiles.] quod synceram, et velut nudam, fecundamque hominibus (ut nux pinea multos includens fructus) fertilem quoque copiosamque amaret. In alio numo pineam ut Germaniae typum usurpavit.

D. Iunius Silenus Gryphem Apollini sacrum ad ardentem aram proponebat; ut rerum sacrarum custodiam profiteretur. Sunt enim Gryphes imago diligentis custodiae: auriti, ut facile sentiant: alati, ut sint celeres, membris leoninis, ut fortes: rostro adunco, quo mordicus sibi commissa teneant. [note: (1) Custo des boni.]

Cn. Papirius Carbo Herculis caput in aete habuit cum clava, et populea in vertice corona, qua revinctus adiisse Inferos dicitur, alba ante populo in nigram versa [note: (2) Mori gloriose:] professus, opinor, se non inglorium mori decrevisse.

Potitus Valerius Messala ad clavam cum Hercule malum adiecit Hesperidum, [note: (3) Virtutis praemium.] ut doceret fortitudinis praemium, aut opes, aut honores esse.

P. Mutius Scaevola Herculis leonem opprimentis imagine usus [note: (4) Fortis.] ostendit virum fortem Heroicis favinoribus agnoscendum.

C. Iulius Caesar Hispanorum victor, effigiem Hispaniae, mulieris specie exhibuit, illique trophaeum cum scuto, et laurea corona adiecit. [note: (5) Victrix.]

M. Valerius Messala Virtutis et Honoris capita; illud galea armatum, hoc nudum usurpavit: nam Virtuti honos iunctus esse solet. [note: (6) Virtuti honor iunctus.]

L. Iulius Libo Iani caput bifrons aeri incidit: ut in bello ac pace prudentiam, (quae praeterita simul expendit ac futura) profiteretur. [note: (7) Prudentia.]

M. Popilio Laenae, Iuno sospita, iuxta serpentem, cum iaculo ad iactum directo, et protenso clypeo placuit, ut si Deorum favore, et suo labore armisque salutem speraret. [note: (8) Salus in armis.]

C. Fabius Pictor Iove in bigis utebatur, ac si a Iove in utraque fortuna se regi profiteretur. Ita Q. Ogulnius Gallus Iove in quadriga usus, quod tempus anni suaeque aetatis quadripartitum Iovi committeret [note: (9) Resignatio.]

Cn. Cornelius Blasio Iovem habuit a Pallade coronatum, cui ex altera parte Roma addita, quod hanc Rem publicam [abbr.: Rem p.] potentia, sed quam Sapientia et artes cum liberales, tum bellicae ornarent, maxime florere crederet. [note: (10) Sapientia rectrix]

L. Cornelius Dolabella Libertate in quadriga usus: quod Romanae Reip. [abbr.: Rei publicae] ordines: plebem, equites, Senatum ac

Magistratum libertate maxima, ab omni servitio externo remata, frui existimaret.

C. Iulius Caesar lituum, urceum, et securim pontificatus insignia amavit. [note: (1) Religionis amor.]

M. Aemilius Lepidus haustrum parvum, cultrumque victimarium adiecit, ut divino sese obsequio delectari ostenderet.

M. Aquilius Nepos Dianam in bigis, quae semilunam in fronte gerit, tribus stellis praeviis exhibuit, venationis nocturnae amorem professus. [note: (2) Venationis studium,]

L. Posthumius Albinus lunam inter septentriones posuit, forte quod illuc lunam Romanae nobilitatis insigne transferri cuperet, orbe victoriis occupato. [note: (3) Nobilitas Rom.]

M. Aemil. Lepidus Martem galea armatum, nudum cetera, nisi quod baculum dextra, sinistra flagellum praeferret, in aere tulitc, [note: (4) Princeps belli custodiendus.] quod in bello maxime capiti provisum esse deceat: reliquum corpus vulnera timere non debeat, nec vacare ab armis manus.

Cn. Pompeius mercurium in quadriga possidebat, quem victoria advolans coronat, quo arte non minus, quam marte victoriam obtineri docuit. [note: (5) Ars Mortem adiuvat.]

M. Fulvio Flacco Neptuni caput cum tridente et Delphino placuit; ut maris non minus, quam terrae Dominum esse Romam ostenderet. Ita Caii Duillii Neptunus in quadriga victoriam mari obtentam designabat [note: (6) Dominium maris.]

C. Trebonius Asper ovem ad aras immolandam, cum subiecto cultro statuit: quo schemate vel religionis pietatisque in se curam: vel forte etiam suam, pro Diis vitam offerendi promptitudinem adumbravit. [note: (7) Resignatio.]

M. Aemilius Lepidus Pullorum tripudium in auguriis cum tripode fatidico, cui serpens im penderet, inter lituum et haustorium habuit, quod iudicaret nil Diis inconsultis aggrediendum. [note: (8) Auspicandum cum Diis.]

M. Aemilius Scaurus Pegasum supra semilunam; id est animum Pegasi instar, caelis sese inferentem, supra mutabilem orbis fortunam exhibuit. [note: (9) Animus excelsus.]

Q. Fusius Calenus pileo libertatis, securi et pugione usu, ut doceret, opinor, libertatem armis propugnandam. [note: (10) Libertas in armis.]

C. Attilius Regulus Romam quadrigis elephantorum insidentem proposuit: ut ostenderer, Africam, elephantorum fertilem. [note: (11) Dominium Africae.] Romae moderantis iugum tolerare debere.

Claud. Drusus Germanicus ut Germanorum se victorem gloriaretur: Rhenum viri, in alga super urceum decum bentis, specie, tanquam suum exhibuit [note: (1) Dominium Germaniae.]

L. Caecilius Metellus tanquam, parta armis pace, triumphali specie fruiturus: Romam clypeis subiectis insidentem tulit, quam Victoria coronaret. [note: (2) Roma bellis victrix.]

L. Iulius Libo rostro seu prora navis usus: fuitque non paucis deinde familiare, aut partem hane navis, aut totam pro Re publica [abbr.: Re p.] Romana usurpare, quod illa hanc in multis symbolice referat. [note: (3) Romana [abbr.: Rom.] Res publica [abbr.: Res p.]]

Q. Caecilius Metellus Sacerdos iugum boum, ex more, in aratro, pro designandis novae Coloniae pomeriis agit, ut gratissimum sibi hunc in officio laborem ostenderet, quo Romanorum plures Colonias duceret, [note: (4) Coloniae Rom.]

C Mamilius Turrinus Sellae curuli lauri ramum fascibus Rom. hinc apposuit: quo testatur se curulem Magistratum victoriosum habuisse. [note: (5) Magistrae tu utens.]

L. Antonius Poetus sellam curulem stella insignem gessit, quae urceum inter duas laureas coronas sustineret: quod erat, caelo adeptos honores, tum divinis sacrificiis (urceus enim erat sacrificale instrumentum) victoriam attribuere. [note: (6) Victoriae de caelo est.]

P. Vatinius Nepos Sellam curulem lauro coronatam, inter caduceum et oleae ramum collocavit. Magistratu suo post Victoriam ab hoste, ad pacem quietam usurus. [note: (7) Pacis amor.] Par fere M. Lucii Drusi in aere symbolum, qui sellam curulem cum pulvillo inter cornu copiae et laurum collocaret. Et C. Flaminei Nepotis, qui ad sellam et cornu copiae ac caduceum, bilancem, tanquam aequitatis observans, adiecerat: Et Rutilii Lupi, qui inter spicas sellam deposuerat.

L. Calphurnius Piso [note: (8) Tranquillitas.] sella Iovis, curuli simili, cum fulmine imposito utebatur: ac si diceret: Non semper ferire Iovem, et bella aliquando quiescere.

C. Caninius Gallus sellam inter gutturnium et lituum [note: (9) Honorae superis.] sacrum, sub duobus astris exhibebat, ut ostenderet, honorem omnem a Divis esse, ab iisque defendi.

C. Norbanus Flaccus fasces quoque inter spicam et caduceum tulit: ut optimum esse imperium pacis, et ubertatis tempore declararet. [note: (1) Ubertas]

A Gabinius Nepos Tauri caput serto ornatum tulit: an forte, quod in Tauro caelesti natus, sideribus suam in bello victoriam imputaret? [note: (2) Deo gratos sacrificare.] an quod velut armenti rector in consulatu, ac victor adversariorum triumpharet.

L. Manlius Torquatus Torquem cum Romae galeatae facie in numo tulit, [note: (3) Victoria gloriari] illum se hosti in bello ademisse gloriatus, fortitudinis et honoris argumentum.

Augustus Caesar Tiaram Parthicam cum arcu et sagitta tulit, [note: (4) Dominium in Parochos.] monumenta Parthorum Romanis subiectorum. ut qui in horum manibus arma reliquerint.

T. Sempronius Longus tripodem laureatum, inter lituum et securim sacrificantium proposuit, Deo omnem Rom. fortunam victoriamque tribuens. [note: (5) Deo successum tribuere.]

C. Servilio Gemino Navis sub laurea corona placuit, ut Romam victricem symbolice proponeret. [note: (6) Roma victrix.]

C. Attilius Calatinus tripode usus supra urcecolum [sic] stante, ad dextram spica, superne duo lauri ramusculi eminebant. Quod erat Diis nixos Rom. nec copia rerum, nec sorte ac victoriis destitui. [note: (7) Deo niti]

M. Cocceius Nerva in tripode astrum, duasque lauros complexus, forte quod sapientem hominem et caelo dignum proxi numque, et in terris, tam sui, quam hostium victorem esse crederet [note: (8) Sapiens se et hostes vincit.] Tripus enim sapientiae non minus quam religionis et veritatis symbolum est, quod olim reperta, sapientissimo destinata fuerit, Atque inter gentiles nondum tripodis mysterium enodatum fuit, licet illi perfectissimum numerorum triadem in illo intellexerint siquidem cum trinitate ita unitatem complectitur, ut Dei unius trinique symbolum non inelegans reperiatur [note: (9) SS. Trinitas.] Unde merito olim ad Apollinem rediit huius mysterii non ignarum. Par fere M. Acilii Glabrionis tripus, inter duo sidera gutturnium sustinens, tanquam pietatem caelo dignam crederet.

Sex Appulei Nepotis tripus fuit cum fulmine inter haustorium, aspergillum, lituum, et patellam, ut si fulmina et offensiones Deorum sola religione hominum componerentur [note: (10) Religio Deum placat.]

cum serpente et pullis inter lituum et haustorium, ut si religione et prudentia Res publica [abbr.: Res p.] niti censeret, [note: (1) Religione Res publica [abbr.: Res p.] nititur.]

Tropaeum victoriae signum multi statuere. Iulius Caesar de Gallis, uti et de Hispanis victor erectum fere in trunco annis vestito. M. Fulvius Nobilior de Aerolis triumphans, inter anchoram et clavum, [note: (2) Victoria navalis.] navale tropaeum statuit, simile Domitius Aenobarbus in prora sustulit. S. Sulpitius pro tropaeo vexillum inter remum et anchoram erexit, ut maritima se victoria superiores ostenderent; clavumque, id est, maris imperium; anchoramque, id est, possessionem hosti eripuisse L. Cornell. Sulla ut Diis magis, quam armis Victoriam adscriberet, inter sacrorum instrumenta erexit tropaeum.

L. Iulius Caesar Venerem in bigis a duobus Cupidinibus, maiore et minore per aera vectam exhibuit: ut si amore caelesti terrenus minor esset, inferiorque, [note: (3) Amor terrenus minor caelesti esse debet.] et primo quidem se Deorum, deinde hominum amore dignum evectumque cuperet.

M. Vincius Nepos. Vexillum, aquilam, aratrum ac decempedam coniunxit: quia artem bellicam ita exercendam putavit, ut rustica coniungi posset [note: (4) Agricultura bello non tollenda]

M. Antonio Nepoti Urceolus et Gallinaceus, auguratus insignia, placuere; Deorum arbitrio suam fortunam moderaturus. [note: (5) Auspicandum a Deo]

C. Sosius Nepos, ut ad pacem bellumque paratus videretur; aquilam cum fulmine et caduceo figuravit. [note: (6) Ad pacem et bellum promptus.]

M. Vipsanius Agrippa, ut Aegypto devicta gloriaretur. Crocodilum palmae alligavit [note: (7) Victa Aegyptus.]

L. Cornelius Sulla, forte de nuptiis deliberans, Cupidinem cum palma proposuit [note: (8) Cupite victor.]

L. Calphurnius Piso in equite non multum commeatus et onerum requirens, equitem nudum exhibuit; [note: (9) Miles circumspectus.] sed tamen facem dedit, ut vim animi ardentem urgeret.

C. Claudius Marcell. Dianam multimammam seu polymorphin amavit, cum tridente utriusque manibus iuncto [note: (10) Venationu. rex.] ut se Venationis omnis piscatusque amantem ostenderet.

M. Calphurnius Bibulus, cum Delphinum laureatum supra tridentem collocat; declarat celeritatem maritimae expeditionis victoriam attulisse [note: (11) Celeritas bello victrix.]

anchorae implexo exhibet, [note: (1) Festinatio circumspecta.] ostendit cauta mora victoriam partam esse. Cum vero supra Scorpionem Neptunum in biga ponit, per Mare Africam scorpionibus abundantem a Romanis devictam signat.

Coronae etiam in Rom. nummis frequentes. Q Lutatius Cerco querna corona quae civium servatoribus dabatur, navim ornavit. [note: (2) Civium servator.] Aul. Posthumus Albinus, tamquam felix annonae procurator, [note: (3) Ubertas annonae.] corona spicea usus est.

Q. Fabius Maximus ex lauru, quercu, et spicis, quod bello ac pace cives tuitus esset, contexuit.

M. Corn. Cethegus in corona oleagina iuvenem caprae insidentem, cum oleae ramo tanquam pacis fertilitatisque argumentum habuit [note: (4) Pax abundat.]

M. Antonius in corona hederacea palmam exhibuit, an quod victoriam ex unione Aegyptiorum, ac forte unus Cleopatrae amore ac favore polliceretur? an quod ab unitis dissentientium Rom. Viribus de orbe toto victoriam speraret. [note: (5) Concordiain bello vincit.]

Verum haec de numis, eorumque imaginibus ex Huberto Goltaio delecta, suisque explicationibus strictim exdiversis, ut Ricciardo, Pierio, aliisque illustrata ad praesens institutum suffecerint. Cum aliae figurae ab illo exhibitae, vel symbolicae non sint, vel similes aut affines iis quas modo tradidimus, vel alibi tradendae occurrant.

CAPUT XXXI. De Vestitu, habitu armisque veterum et eorum figuris.

IN vestitu habituque olim Veterum figurarum usus, et symbolica aetatis ordinisque ac virtutis factorumque professio erat. Illa Heroum apud Graecos Latinosque celebrata saecula, plerosque istarum ferarum pellibus indutos spectarunt, quarum ipsi, vel naturam aemularentur: vel artes viresque maiori industria virtuteque superassent. Quis enim nescit fortissimum illum virorum Herculem pelle leonis amictum, non alio fortitudinis symbolo magis delectatum? Agamemnon eodem quoque habitu apud Homerum celebris: [note: (6) Fortitudo.]

Ducunt exsortem Aeneae, quem fulva Leonis
Pellis obit, totum praefulgens unguibus aureis.

Et Statius 9. Thebaid. suum illum bellatorem velocitatis symbolo exornat. [note: (2) Velocitas.]

Evandrum Virgilius. 8. Aen. Panthera induit, ferociae celeritatisque nota [note: (3) Ferociae.]

Ornyto vero bovis corium. 11. Aen. tribuit pugnacis animi laborisque argumentum.

Sed et feminis sua olim in bellis virtutis ex habitu insignia: Ita Camillam Virgilius tigridis [note: (4) Celeritas.] ornat exuviis, et Heroidem aliam.

Manavitque hinc usus vocabulorum metaphoricus, quo Leonis, Apri, Tigridis nomine, virum fortem, ferocem, expeditum insignirent. Unde et Adrastus oraculo iussus filiarum alteram Leoni, alteram Apro desponsare: illam, Polynici Thebano Heroi, apri exuviis induto; hanc Tydeo, leonis pelle ornato, tradidit.

Neque aliunde fluxit ille Diis etiam modo attributus tantummodo ferarum habitus, modo forma tota in bestiarum speciem commutata, quod cum certam Deorum imaginem nullam haberent, illarum animantium figura proponerent, quarum symbolicas affectiones Deorum naturae repraesentandae utcumque idoneas crederent. Neque enim tam insani umquam prudentiores mortalium fuere, ut ipsas vere brutas animantes pro Diis haberent; verum in his tanquam in figura quadam Numen venerabantur, quae tamen res simplicioribus ingeniis foedam errandi, brutaque colendi occasionem dedit, Etne Poetarum in cerebro haec tantum nata de

Heroum amictu putemus. Cornelius Tacitus Germanicum Caesarem ferina contectum humeros pelle, castra adiisse memorat. Ita quoque Polynicem et Tydeum vestitos supra memini. Ita signiferi olim in Traiani columna propositi, Lipsio teste ac iudice. De milit. Roman. Mauri leonum, pardorum et ursorum tergoribus, alii serpentum et piscium coriis velantur. Scythiae pars magna vulpium ac murium pellibus operta. Sed Gelonis Scythisque hic ferarum habitus non placuit, [note: (1) Truces.] ut Alexand lib 5 c 18. Herod. lib. 4. Plin lib 7. cap. 2. qui ut trucis ingenii graviora argumenta relinquerent, hostis perempti sese pelle induebant; quo se habitu maxime illustres censebant, uti olim Germani iuvenes nuptiis indigni censebantur; nisi, velut arrham fortitudinis, apud sponsam devicti hostis caput deponerent. [note: (2) Fortis.] Verum adeo truculentas virtutis attestationes merito aversamur. Rectius illi figuratis iconibus vestes ornant, qui sine omni vitio virtutis studium professionemque amplectuntur. Ita Deus ipse electum populum Moyse interprete. nu 15 instruxit Faciant, inquit, sibi fimbrias per angulos palliorum, ponentes in iis vittas Hyacinthinas, quas cum viderint recordentur omnium mandatorum Domini: nec sequantur cogitationes suas, et ocubos per res varias fornicantes. Cui limbo, ut S Hieronymus In cap. 23 Matt. asserit, nonnulli sentes spinasque innexuerunt; ut legis, assiduo punctionis sensu, admonerentur.

Neque in profanis literis infrequens ad symbolica argumenta coloris usus, placuitque anrte alios maximis quibusque viris color in veste albus, tanquam innocentis candidaeque vitae restis, [note: (3) Innocens.] ut iccirco ipsos Deos ut Plato lib 5. de Repub Deorumque filios, inter sidera relatos, candido donarent amictu, unde illud Horatii. lib. 5. od. 2

Quaestores Romani ut Appian lib. 5. Aediles, Praetores, Consules albis usi sunt vestibus. Iudicibus quoque Romanis, uti et Atheniensibus, ut Plutar. niveus habitus arrisit Unde hausta Martialis apprecatio est.

Hinc et olim, uti hodie dum sacrorum Antistites niveis gaudent coloribus. Nam ut Tullius de legibus lib. 2. observavit: color albus maxime decorus Deo. Et Heroum candida vestis fuit, ut de Amphiarao Statius.

Ipse habitu niveus, nivei dant colla iugales,
Concolor est albis, et cassis, et infula cristis.

Usitatus etiam fuit honorem dignitatemque in Romana [abbr.: Rom.] Re publica [abbr.: Re p.] ambientibus, qui ab habitu, Candidati dicebantur, et hoc, velut symbolo, testimonium integritatis, qua officium munusque impleturi essent, profitebantur. Servos libertate donatos veste alba, annuloque insignes fuisse Tertullianus memorat. Et Vestalibus candida, atque ad talos dimissa vestis, pudicitiae quaedam crat imago. Qui color, ut fausta quaeque et bene ominata adferre; sic contra color ater, infausta virtutibusque adversa adumbrare est creditus.

Et Porphyrion ad Horatium ad Ib. 2. ep. 2. dum varium hominem exhibet. Ater, inquit, et albus; malus, et bonus est. Quocirca et nigrae aves, ut cornices, corvi, bubones inter male auspicatas habentur, [note: (1) In auspicatus.] secus quam candidae columbae, cygnique. [note: (2) Felix.]

Fuit quoque inter absolutionis olim in reis notas candidus lapillus; inter damnationis ater calculus, ut

Mos erat antiquis niveis atrisque lapillis.
His damnare reos, illis absolvere culpae.

Ita etiam niger habitus mortem ac funera, albus victoriam ac laeta quaeque nuntiabat. quate currus triumphantium, vestes, equi, asseclae, ut Dempsterus ad Solin. l. 4. c. 7. victimae ipsae Diis offerendae nivei coloris erant; secus ubi vel lugebant mortuos; vel ipsi apparebant rei: vel Diis inferis victimas consecrabant Uti enim infausti omnia ominis, sic nigro apparatu agebantur. Denique in festis Deorum solemnitatibus niveis tota Roma vestibus ornabatur; uti et ludis amphitheatralibus, aut scenicis,

Cum plebs, et minor ordo, maximusque,
sancto cum Duce candidus [correction of the transcriber; in the print candigus] sederet.

Post album color purpureus ad magni animi virtutisque significationem in vestitu adhibitus, sive ut vivo hoc colote sanguineoque, nobili sese ortos sanguine profiterentur; sive illum pro patriae sese defensione profusuros testarentur; sive illi, qui cum imperio erant, fuso etiam sanguine, [note: (1) Generosus vitae contemptor.] Iustitiae sese praescripta executuros pollicerentur. Certe professio fundendi intrepide sanguinis pro Ecclesiae iure defendendo causa fuit Romanis Patribus assumendae purpurae, quam illis Innocentius IV Pontifex, cum a Friderico II. Imperatore Rom. periculum impenderet, Lugduni primum induit.

Fuit vero inprimis praetexta habitus adolescentum, purpura, ut videtur, praetextus, cetera niveus Alex. Genial. dier. l. 5. c. 18. quamquam Alexander aliquando purpureum fuisse dicat, quem iccirco patritiis adolescentibus olim attribuerunt [correction of the transcriber; in the print attibuerunt], [note: (2) Pudor ingenuus.] lib. 1 Saturn. cap. 6 ex Macrobii sententia, ut ingenui pudoris expurpura meminissent, unde Papyrius adolescens ingenua tacendi loquendique ornatus modestia. [note: (3) Fides secreti.] Praetextati nomen memoriamque virtutis ad posteros transmisit. Feruntque insigni laude adolescentiae hanc primum vestem, Regibus propriam, isti aetati attributam; cum Tarquini Demarati Rom. Regis filius, quatuordecim annos natus, Sabinum hostem in praelio sua manu confecisset, atque iccirco virili supra aetatem habitu a parente ornatus incederet; praetexta, ac bulla, a Principibus viris, ad pueros, eo facto, translata, Alexand. l. 5. cap. 18. Erat autem bulla aurea, velut cordis expressa specie, atque ante pectus suspensa, [note: (4) Nobilitas.] nobilitatis quoque insigne, et candoris aliquod simplicitatisque in pueris laudatae argumentum, [note: (5) Simplicitas.] ut qui sine fuco propalam cor gestant, quod adultiores occultiori consilio recondunt, quamquam et Macrobius, supra, iccirco factum existimet; ut cor intuentes, ita se demum homines cogitarent, si corde praestarent. [note: (6) Generositas.] Bullam tamen, exacta olim pueritia, post annum septimum decimum plerumque ad aras, diis Laribus, solemni festo suspendebant togam

sumpturi, quemadmodum puellae Argivae Veneri, tanquam fecundi coniugii auspicium, iam viro maturae dedicabant. [note: (1) Coniugium auspicatum.] D. Germanorum adolescentia paulum diversa

Togam vero Romae ut Alexander supra. festis praesertim Bachanalibus sumere magnifico apparatu, adolescentibus religio erat, qua liberioris vitae oblata facultas signabatur: ut non immerito

Quem non corrumpit pubes effrena, novaeque
Libertas properata Togae? [note: (2) Libertas]

Hanc tamen et purpura praetextam, Alexander, in nobili adolescentia, asserit. Atque inquit, hic primus iuventae et bonae indolis habitus est honos, omenque futura virtutis, et magni nominis aestimabatur. [note: (3) Iuventus laudata.] Laxior etiam nobilium toga, quam tenuiorum fuit, Fertur Augustus Caesar liberis Senatorum, ut idem meminit, in quibus esset virtutis specimen, quo frequentius senatui assuescerent, sumpta virili toga laticlavum protinus dedisse. Erat vero laticlavus vestis purpura, aut cocco tincta, senatorio ordini propria; quae a signis purpureis, clavorum specie per vestem sparsis, nomen habuit. [note: (4) Senator] quamquam crescente luxu, auro formati sint, Ulpianus l. cum aurum 19. §. simili, ff. de auro argento et legatis. quoque insitas his vestibus picturas censeat, ita de alio habitu, in Caligula, Suetonius: pictis enim illum, gemmatisque pennulis publicum subiisse memorat. Nimirum vestes suas de se, vel tacente, loqui cupiebat. Tunica vero palmata, solius consulis in pace ornamentum, [note: (5) Consul.] purpureum diphabum, aut etiam triumphantium indumentum erat, palmae tamis, tanquam victoriae pacisque symbolis, ex textili auro, [note: (6) Triumphator.] ut Festus putat, efformatum. Cinctus porro Gabinus, et ipse ex purpura, toga erat consularis; qua: cum bellum indiceret, induebatur, ut una lacinia in tergum reducta suspenderetur, [note: (7) Ad bellum vel pacem paratus.] tanquam hominis ad pacem pugnamve parati quem manasse habitum a Gabiis Servius lib. 7. AEneid. refert. Quod sacris occupati, cum hostem adesse accepissent; ita ut erant togati occurrerint, ac memorabili

victoria oppresserint. Hi colores, quos dixi, albus purpureusque pace belloque fausti ominis, atque interpretationis semper fuere infelicis vero auspicii habitum, quod de Crasso. Val. Max. lib. I. cap. 6. adversus Parthos ituro refert: ei pullum traditum esse plaudamentum, [note: (1) Bellum auspicatum.] cum in praelium exeuntibus album et purpureum dam soleat.

Manavit hic usus ad scuta, balteosque deinde militares, neque tantum symbolicae significationis, verum etiam distinctionis gratia usurpati coepit. De scutis

(afferens ut Plut in Lac. hosti se, donec illam videret appropinquaturum) Haec Alex.

Et in vestibus discrimen in colore servatum est unde Scipio Africanus, ut Alexand, l. 5. c. 18. purpureo usus sago, cum Iubam eodem habitu utentem vidit, album ipse habitum induit. Spartani tamen rubro iccirco delectari feruntur, ut minori horrore profluentem per vestes sanguinem intuerentur. Germanae hodie militiae viri complures utrumque colorem in vestibus (nonnulli etiam in balteis) coniungunt, Thorace albo braccisque rubentibus, an forte quod causam se quisque bonam, magnumque ad praelia animum, ac sanguinis prodigum afferre iudicet? Sed denique ab earum rerum aut incuriosis,

aut imperitis, neglecta symbolicae imaginis gratia distinguendas magis nationes, aut exercitus militares, quam similitudine virtutum animandos, ea colorum diversitas adhibetur, nigro tamen fere colore excluso, quasi funereum aliquid praesagiente. Quamquam egregii bellatoris Demetrii Polyorceris ut Plut. in Demet. chlamys subnigro colore spectata fuerit; sed tamen in quo caelum, aureis luceret sideribus, ac duodenis ab ipso exornatum signis, velut ab Atlante circumferretur, orbisque sese victorem fore, hoc schemate testaretur.

Fuerunt praeterea, qui illo bicolori Germanorum similive habitu iam olim sunt usi: ut de Alexandro Severo Imper. Frontinus meminit, qui albo se, croceoque in Principatu habitu ornaverit; ut illo lunae, hoc solis colorem referente, pari sese in subditos, uti haec sidera in orbem, beneficio affluxurum polliceretur. [note: (1) Beneficus.] quos etiam ad militum scuta colores, affectionemque non dissimilem ad animos transferri volebant. Trabea etiam Regibus Consilibusque Romanis usitata, albo purpureoque colore variata erat: alia trabea auguralis purpura et cocco confusa fuit, solis tantum Diis iniecta purpurata trabea unicolor; quod hi minime ingenio varii mutabilesque [note: (2) Constans.] censerentur.

Assyriorum ut Alex supra, quoque tunica partim purpurea, 7 partim alba. Ita et in persarum Regum cultu, ut Strabo l 15. triplicis anaxyridis usus, et tunicae, cuius suffultura candida, pars exterior colore infecta, tanti quidem pretii cultu, ut duodecim talentorum milia quandoque aequaret. In quo Curtius l. 3. meminit adumbratos accipitres, velut rostris inter se concurrentes [note: (3) Bellicosus.] quibus expeditum generosumque ad bella animum profiterentur sub solis, Persarum Numinis, auspiciis: cuius haec avis symbolum habebatur. Feminis Romae vetitum, ne versicolori veste uterentur, lege Oppia. quod levitatis aliquod in hoc sexu sit argumentum. [note: (4) Levis.] Eratque suis illic matronis habitus, meretricibus suus; nubentibus etiam Virginibusque proprius: primae flammeo velatae, testabantur verecundiam coniugalem. [note: (5) Pudica,] aliae sine flammeo velut pudoris oblite, [note: (6) Impudens.] pullo brevique cum

Este procul vittae tenues, insigne pudoris,
Quaeque tegis medios instita longa pedes.

Nuptae pura sine recta dabatur toga, tironibus quoque militi bus usurpata. Cyclas, Palla, et Crocoton honestarum Virginum ac matronarum cultus erat. In ipsis adeo calceis, quod mireris, variae olim species et figurae emblematicae albos, hederaceos, aliosque reperias. Demetrius Antigoni eo progressus vanitatis est, ut aureis sese calceis indueret. Diocletianus et Heliogabalus ut Lampridius in vita, gemmas in calceamentis circumtulere; et hic figuris quidem exaratas, ut risum non paucis moveret, arbitrantibus, vanas esse has artificum imagines, quae suis lineamentis oculos spectantium effugerent. Nobilium Romae mos, ut Alex. l. 5. c. 10. in nigris calceamentis lunulas [note: (1) Nobilis.] ex fibulis eburneis adornatas ferre, ut antiquitatem generis retro ab Arcadibus ductam (qui se proselenos, sive ante lunam ortos dicebant) publico hoc signo, a Numa instituto, profiterentur. Unde

Apud Aegyptios innuptae puellae nudipedes incedebant, [note: (2) Innuptae.] ut evagandi licentia cohiberetur, cum nudo pede extra septa prodire nefas haberetur. Servis inter Romanos nullus calceorum usus, ut ab ingenuis hac nota, uti et nudi capitis signo, distinguerentur. Quamquam graviori mihi servitutis nota Syracusani famulos signasse videntur, [note: (3) Servilis homo.] cum equi characterem indelebili stigmate inusserint: uti Samii captivis Atheniensibus figuram noctuae; [note: (4) Captivus.] Athenienses contra Samios navis symbolo inusto deformaverint, apud quos inscriptiones etiam literarum in frontibus servorum usurpatae. Ad quas alludit

Arabum, Tyriorum, Romanorumque matronis iniectum velamen, seu flammeum (quod sic dictum a Flaminis uxore volunt, cui soli inconcessum divortium) [note: (5) Verecundae mulieres.] continentiae iugalis signum, ac velut hortamentum

Res inter Germanos insolens Aquisgrani tamen imperiali in urbe, et Caroli Magni sede, prope ad Arabum imitationem usitata mulieribus; siquidem, praeter nasum oculosque vix aliam vultus partem sub velo eminentem observes. diversae ab illis ingenio, quae probroso spectaculo non modo caput, [note: (1) Inverecundia.] sed nuda etiam ubera prostituunt.

CAPUT. XXXII. De rebus diversis imaginum locum ac vim in hominum usu occupantibus, ut sceptris, coronis, etc.

REperies in usu pretioque apud homines quam multa, quibus si gratiam symbolicae significationis auferas, nihil admodum relinques, propter quod amari usurparique possint. Eius generis apud omnes [correction of the transcriber; in the print omens] nationes usitata videmus; quibus personarum aut dignitas, aut offi cium potissimum emineat. quid enim in calceis Romanorum lunae? quid in digitis annuli? quid sceptra in Regum manibus? coronae in capite? aureae in collo catenulae? pendentes ex auribus gemmae, et plura eiusmodi; nisi aut nobilitatis aut ordinis aut officii argumenta? verum non hominibus [correction of the transcriber; in the print homiuibus] modo; sed et rebus ceteris, significationis tantum gratia, signa adhibentur. Illud enim quod bobus cornupetis foenum ex cornibus [note: (2) Furiosus.] suspenditur, ut Plutar. in quaest Rom. quem, praeter significandi institutum, habebit usum? siquidem ex pastu insolentem ferocemque bestiam cavendam admonet. Haec cum arbitratu hominum, et sumantur primum, et non raro deponantur symbola; coronarum tamen, sceptri, annuli, inauriumque fere pervulgatus constansque

apud omnes usus exstitit. quamquam nonnulla denique vim instituti primum symboli amiserint, dum a vulgo ditiore usurpata, solius, ut quondam fuere, nobilitatis desierunt esse indicia. nam aurum in auricula gestare. [note: (1) Nobilis.] ut in Platone notavit Apuleius, Caelio teste l. 3. aut lect c. 29. nobilitatis olim insigne fuit: uti etiam elenchos binis ternisve unionibus inserere auribus, si Alexandro, l.3.c.19. credimus. De annulis vero Romanae tantum nobilitati primo concessis, nemo antiquitatis gnarus ambigat. A Regibus quidem Persarum ib.c.29. donari annulo; [note: (2) Regum [correction of the transcriber; in the print Rgum] familiares] erat ad intimam illorum familiaritatem gratiamque ceu vinculo quodam, obligari. At superba divitum insolentia ac temeritas, ut nobilitaris opinionem occuparet, haec omni paene aetate symbola violavit. Summis tantum dignitatibus parcitum, et sceptris coronisque suus fere honor mansit, de quibus potissimum in praesenti disseram, ob fecundam variamque symbolicae significationis virtutem. " "De regali sceptro," inquit Alexander, l.I.c. 28. "illud memoriae proditum est, externorum regum sceptra, in summo ciconiam, in imo hippopotamum habere effictum: quo argumento regem iustitiae obsequi oportere, [note: (3) Rex insons sit.] atque feritatem, et indomitas libidines, ne ira desaeviat, emollire significabant; quod ciconia summae pietatis, hippopotamus violentis simum animal foret. Lydiae vero reges sceptri loco securim habuisse feruntur; sicut Labadreus Iupiter in Caria, pro sceptro et fulmine, securim ferebat. Romanis vero regibus lituus cuspide incurva; qui et virga auguralis erat sceptri loco est habitus. nemre [sic] securi, [note: (4) Rex severus.] severitatem in sontes bene moderanti necessariam: lituo vero consilium opemque; in rebus anxiis a Divis imprimis postulandam monebant, nec temere quicquam aut inauspicato tentandum." " Tarquinio Prisco, post Hetruscos superatos pacatosque praeter coronam auream, purpuram ac sellam eburneam, sceptrum placuit eburneum, aquilam in apice sustinens; translata acceptaque ab Hetruscis velut imperii summi insignia. Dionys. Hal.l.3.

Babylonii tanto studio sceptra sunt prosecuti, ut sine his prodire nefas ducerent, tanquam regni in sceptro fortunam circumferrent, adiecerant in summo mala, lilia, rosas, aquilasve, argumentis utique symbolicis. Haec

vero, quae graeci [gap: Greek word] dixere, hastas latinis olim compellatas, ex Trogo Iustinus l. 43 hist meminit; Et Caelius l. 12. c. 16. quoque annotavit hastis militaribus veteres reges sceptrorum loco usos. Ita Bohemiae Regum insigne hasta fuit, Cranzius l.s. cap. 7. postquam Wratislaus Bohemiae Dux Henrico IV Imperatori, contra Rudolphum Sueviae Ducem, armis feliciter adstitisset, hastamque Rudolphe cum victoria extorsisset. fuit vero hastae eximius olim honos. unde Festus de verborum significatione, hastae inquit, subiciebantur ea, quae publice venundabant, [note: (1) Venale.] quia signum praecipuum est hasta, et Romani fortes viros saepe hasta donarunt. [note: (2) Fortis.] Accedit quod ut Gregor. Tholosanus, Synt. Iuris l.6 c. 14. observavit, veteres olim hastas pro Diis coluerint, ob cuius religionis memoriam deinde non raro Decoru statuis hastae adiciebantur, quas tamen ille brevis instar scipionis fuisse censet, quo sedentes etiam niterentur: qualem et Poetae in solio Iovem depingunt, ut

Sed et hasta, velut sceptro tradito, [note: (3) Regni traditio.] regnum translatum accepimus a untramo Rege, ut Ammian in hist. in nepotem regni videlicet donati symbolo. quamquam illam ego hastam potius militarem, quam scipionem fuisse senserim. Populus tamen Romanus siquem optime de se meritu regiis honoribus ornatum vellet, ei scipionem eburneum [correction of the transcriber; in the print eburnneum], togamque pictam ac tunicam palmatam, cum sella eburnea deferebat. Corn.Tac l.4.annal. Apud Moscovitas insigne muneris publici baculum quoque legimus esse, [note: (4) Honoris officium.] uti hodie dum in hac Agrippinatum Colonia baculus Consulibus a ministro praefertur, qui Romanorum fascium securiumque loco est. Baculus etiam, quem pedum vocamus, inter personas Ecclesiasticas pastoralis dignitatis est argumentum [note: (5) Pastoralis honor.] Unde in concilio Constantinopolitano legimus Marinum Romani Pontificis vicarium Photio ad synodum ingredienti, baculoque solemni innixo, mandasse, ut pedum deponeret.

Apud Medos et Persas insigne dignitatis regiae virga dicitur, quae si osculanda praeberetur, signum erat regii favoris. [note: (1) Favor regius.] uti Hestheri Reginae, Hest. 5. et 8. Iudaeis de fortuna vitaque periclitantibus, apud Regem Persarum Assuerum evenisse, traditur. Ita veteres quoque aut in foederibus ineundis, aut fide promissionis firmanda, per virgam regiam, aut sceptrum iurare solitos accepimus. [note: (2) Fides promissi.] Quod de Achille iniuriam repulsuro Homerus memorat. Unde, ut Rhodiginus li. 4. c. 29. notavit, sceptrum datur Agamemnoni late imperanti, et Achilli iniuriam cum potestate repellenti, denique et Telemacho concionanti; ut quod in animos occupavit dominium exponeretur. [note: (3) Potestas, Dominium.] Sceptrum vero aureum Apollini Iliados primo tributum, eodem auctore, designat aurum Soli tribui. [note: (4) Sol aurum producit.] uti Lunae argentum. Ceterum, et sceptrum olim apud Aegyptios symbolice pro Deo, aut vigilante, Rege, usurpatum legimus, in cuius vertice oculus apertus eminerer. [note: (5) Deus Rex vigilans.] Quod si manus armata gladio, sceptro imposita fuerit, legitima iustitiae administratio significabitur.

Coronarum, olim, ut materia et usus, sic et varia significatio fuit. Corona laurea [note: (6) Victoria] victoriam bello partam designabat in milite, in erudito, absolutum Poetam, Apollinea lauru coronari solitum. [note: (7) Poeta.] Corona, ex evulsis herbis, graminea, obsessos per coronatum liberatos ab hoste indicabat, [note: (8) Obsidio soluta.] unde obsidionalis dicta. Querna, quae ex ligno primum, deinde et foliis quercus contexta erat, [note: (9) Liberatus civis.] civem Romanum a mortis discrimine ereptum indicabat. Turrita, quae muralis dicebatur, ex auro confecta, [note: (10) Moenia occupata.] illi deferebatur, qui primus hostium moenia conscendisset. Rostrata sive navalis, [note: (11) Classis expugnata.] ex auro quoque, hostium classem primo subeunti dabatur. Ita qui vallum hostile ante omnes penetraret vallari seu castrensi corona [note: (12) Vallum obtentum.] ex auro ornabatur, qui demum aliquam contra [correction of the transcriber; in the print contea] hostes victoriam obtinuisset, ovali, ex myrto, [note: (13) Victoriae.] cingebatur. Corona ex myrto et rosis Veneri sacra est, qua usus fertur ad conciliandam Venerem Herostratus, [note: (14) Mollis.] cum illam ex Cypro in Naucratem transferrer. Corona ex loro olim Autinoo;

cuius memoria in vita Adriani Imperatoris est) adhibita, [note: (1) Aeternitas.] illius iam mortui aeternitatem, indicabat. Corona Hellotis ex myrto, viginti olim cubitorum, publicam hilaritatem designabat. [note: (2) Plausus] Corona Cylissa ex fici frondibus et floribus rosarum, ex laboribus curisque dulces pro venisse tructus arguit, na et rosa inter spinas assurgit, et sicus culta dulces parit fructus [note: (3) Fructus laboris.] Corona Philina ex hedera et narcissis composita; [note: (4) Abstinentia.] abstinentiam contra scelera et torporem optimum esse remedium signat. nam hedera adversatur ebrietati, narcissus torpori et somnolentiae. Corona ex pampinis et vitium foliis statuae Iunonis donari solita. [note: (5) Abundantia.] abundantiae temperataeque aurae est argumentum. Corona Elychrysia, quam ex herba elichryso, loto persimili, contexebant, [note: (6) Gloria caelestis.] gloriae futurae symbolum existimatur; ut ex Farra, Ricciard. in voce Corona Comment. symb. observat. Et servi olim venales, captivaque bello mancipia perforatis auribus, ad forum coronati producebantur, ut Solinus l. 10 c. 21. velut alienae victoriae testes, unde sub corona venire dicebantur [note: (7) Mancipium.] Corona plumea, pennis tribus, vel puniceis, vel nigris ad longitudinem fere cubitalem erectis hastati Romani ornabantur. [note: (8) Miles.] ut maiores et terribiles magis hosti occurrerent. Lanea corona, ut Solin.l 4 c.9. in magicis et Deorum penatium sacris usurpata fuit, [note: (9) Muliebris.] infamia contraxit quoque ex eo, quod mulieres magis quam viros deceret. Radiata vero ex auro Diis olim [note: (10) Devis Rex.] ac denique etiam Imperatoribus inter Deos recensitis, adhibita; quod, ut sol inter sidera, ita illi inter homines eminerent, radii vero duodec. numerabantur, a mensium, quos sol decurrit numero.

Haec ad Christianos denique ab Ethnicis consuetudo, in Christo sanctisque honorandis [note: (11) Sanctus.] defluxit. Nec immerito: nam et Iosephus adolescens, suo illo in somnio, parentem, soli, matrem lunae, fratres astris comparatos vidit. Ita et Rex Cyrus ut Plut.in Atax. Persica voce, Sol et Sampson Hebraica dicitur: Et Aesopus Nectenabo Aegyptum Regem, ut in vita Aesopi est, soli comparasse magna gratia memoratur. Coepit tamen radiata corona etiam a superbis Imperatoribus divinit atis quadam opinione inflatis usurpari, in quibus Caligula primus reperitur, cuius in ambitu stellae tres ac semicirculus lunaris

visebatur, [note: (1) Superbia ingens] ut si totum iam capite orbem humo vanissimus suscepisset cum Atlante ferendum.

Alii ex Imperatoribus hunc deinde sunt imitati: aliis laurus prae auro gemmisque in coronis placuit, quod hanc Deorum voluntate Augustus de caelo acceptam tulisset [correction of the transcriber; in the print tullisset] ut Plin l. 15. c. 36. et supra in prodigiis tradidimus. Accedit, quod laurus fulmine non tangatur, [note: (2) Tutus a fulmi ne.] adeoque umbram latentibus tutam in tempestate, boni omnis arbor praebeat, unde Caesar Tiberius caelo tonante lauro caput vinciebat: quo d perpetuo virore non marcescat: [note: (3) Honor perpetuus.] quod ignigena sit, ut cuius rami ex attritu scintillas iaciant, Veteres adhaec existimabant, ut Fulg. Myth. l. I. lauru ad caput dormientis adhibita, vera illum somnia visurum: [note: (4) Vates.] vatibus certe et Deorum Sacerdotibus frequenter usurpata suit. Musis quoque et Apollini tamquam aeternitate dignis, aut futurorum praesciis dedicata est. [note: (5) Doctus,]

Ceterum diadema, seu regalis corona summae dignitatis symbolum, [note: (6) Dominium.] varium omnino pro nationum ingenio, affectioneque repertum fuit, quamvis apud omnes capiti tamqua principi hominis parti adhibitum videatur. Tigranes Armeniae Rex, ut Alex. l. I. c 28. frequenti id temporis consuetudine, candidam tulisse fasciam memoratur, quam ad Pompeii pedes [note: (7) Dominium abdicare.] velut dominationi cedens, abiecisse legitur. Et Alexander Magnus diadema, quod fascia erat candida, detraxisse sibi, ac Lysimacho vulnus obligasse fertur, [note: (8) Regni omen.] omine regni ad illum haud multo post deventuri. Persarum tamen, Medorumque regibus cidaris, [note: (9) Rex Persar.] quadrati pretiosique operis diadema, aut tiara etiam placuit, hodie, atque olim quoque sacris adhibita, nam et Reges, priusquam adirent regna, sacris initiari oportebat. Ita cidaris usurpata etiam a sacrorum principe legitur. [note: (10) Sacerdos summus.] Quamquam sint, ut Paschal. de coronis l 19. c. 3. qui utrumque diadema confundant, sed Alexander distinguit l. cit. ac cidarim caerulea ornatam fascia, tiaram redimiculis per maxillas defluentibus instructam asserit. Sed et Persicis regibus ex myrtha et labyzoy odorata compositum diadema placuit. Alexander Magn, cornibus Amonis Iovis, [note: (11) Divinitas.] id est, radiato dia demare usus est, quo se Iovis filium testaretur. unde et Diis, et priscis etiam Regibus cum Moyse cornutis, usurpatum hoc maiestatis potentiaeque symbolum est.

Aegyptii Reges animantium effigies, ut aspidis, draconis, tauri, leonis, vel ignem, aut arborem, symbolica idea propositam in capite suae dignitatis aut virtutis regiae argumentum praeferebant. Illud vero recentius longe rariusque est, quod de Petro Arragon. Rege VII. Marineus in hist hispan l. 10. refert, Innocentium eius nominis Pontificem III. Romae illum corona panis azymi inaugurasse, ut incorruptae synceraeque fidei in Rom. Sedem commonefaceret: [note: (1) Fides. synceritas.] Porto hoc tempore Regum coronae passim ex auro circulum superne apertum conficiunt, [note: (2) Regnum aeternum.] ac aeterni quandam hac specie memoriam suggerunt regni, quod pro scopae metaque haec terrena habere regna debent. Imperiale tamen diadema, superne binis veluti semilunatibus cornibus decussatim clauditur. [note: (3) Potestas a Deo, et sub Deo.] an quia lunae instar suum a sole, Deo scilicet haurire lumen desiderat, clusum vero superiore aliam humanam potentiam a se excludit? an quia Christiana potestas Cruci Salvatoris subiecta est, quam decussata luna conficit? Et Pontificia quidem iara [sic] prorsus clausa, triplicique circum insignis corona eminet, [note: (4) Potestas suprema.] quod ternario numero cen perfectissimo, supremam in terris dignitatem ostendat. Ducibus olim coronae; nunc galeri, seu pelliti ac variegati donantur pilei, potestatis libertatisque a Regibus proximae testimonia.

Athletarum veterum praemia atque insignia fortitudinis coronae etiam habeantur, quae quidem Olympiotricis ex oleastro, sive olea silvestri texebantur: nam olea [note: (5) Victoriae fortitudo.] ut symbolum victoriae sic et fortitudinis erat; quod succo inuncta membra mirifice corroboraret, ut Carol. Pasch. de coron. l. 6. Fuit eadem olea tum mortuis coronandis, [note: (6) Mors gloriosa.] tum Philosophis mundi contemptoribus adhibita, quod utrique, tamquam luctatores strenui de vitae calamitatibus triumphare viderentur. In ludis Pythreis ad exemplum Olympiacorum, in Apollinis honorem institutis, lauro vel palma victores ornabantur: quamvis principio etiam esculo sint usi. In nemeaeis ad Herculis de leone triumphantis memoriam institutis, corona ex apio usitata fuit, quod apio equi pascerentur; quorum beneficio potissimum vincerent Isthmici certatores Neptuno dicati, pinu caput vinciebantur; quod illa huic Deo sacra arbor haberetur. Ceterum palma in ludis omnibus

usurpata legitur, ab iis praesertim, qui in Olumpicis, aut Pythiis essent quinquertiones [sic] aut Pentathli, id est, quinque certaminum generibus, saltu, pugillatu, disco, iaculo, luctaque vicissent. [note: (1) Victoria plena.]

Et in conviviis frequens apud veteres coronarum usus, quae ex herbis, floribus, foliisque rosarum praecipue struebantur; [note: (2) Convivium.] aut temperandi ex vino caloris, aut voluptatis conciliandae gratia, quamquam, ad Cypriae voluptatis usum, dissolutae coronae fluxerint. [note: (3) Voluptas.] Ad amicas quoque non infrequens amantibus coronas submittere. [note: (4) Amor.] Unde molliores illae habitae, quam ut Heroes decuerint. Potentium tamen limina, clientium ornata coronis, [note: (5) Proceres] spectabantur: neque adeo rusticae plebeculae coronae deerant, quas ex agresti salicum vimine construebant. Infame illud Alexandri certamen fuit, quod, corona potatori fortissimo proposita, ut Plut. in Alex. inter epulas ac pocula institutum fuit, in quo plerique copia vini obruti succubuere, ipseque etiam victor Promachus morte victus est. [note: (6) Ebriorum certamen.] Ebrio servo ad iniuriam propulsandam corona proderat: [note: (7) Tutela.] cum velut brevi libertati inauguratus censeretur, Pauperibus, contra, fas non erat, coronas induere. In luctus, vel assumptae non sunt, vel laceratae. [note: (8) Luctus.] Nec coronae navigantibus usitatae; nisi forte navis, boni ominis gratia, coronaretur. Et iudices, cum de hominis capite cognoscerent, detrahebant capite coronam, [note: (9) Iudicium capitale.] uti Pollux lib. 8. de Regibus tradit Atheniensium, In communi tamen laetitia universa saepe rum apud hos, tum apud Romanos, civitas est coronata. [note: (10) Laetitia publica.] Ita Athenae in festis Panathenaeis, uti et morte Arati, coronas induerunt. Cum Teridati Nero diadema imponeret, ut Xiphil. in Neron. et Severo. Romani in vestibus albis laureatique processere, ut quemadmodum Severo, aliisque occurrerint, taceam.

Numinibus Diisque veterum suae etiam texebantur coronae. ita flumina coronabantur arundine. [note: (11) Flumina.] Autumnus pomis, Bochus racemis, Saturnus ficis, quod illas reperisse crederetur, Charites rosis, Venus myrto, Minerva olea [note: (12) Dii.] etc. ita ut Dii quilibet rebus sibi propriis ornarentur. Sacerdotes quoque et sacrificuli cum

lucis, aris, victimis, crateribus; reliquisque instrumentis sacrificiorum coronabantur. [note: (1) Sacerdotes.] Quin solis saepe in coronis honor divinus continebatur, [note: (2) Honor divinus.] sic Ephesina Dia na, sic Lares, sic Manes defunctorum culti, placatique. Ex foliis vero, coronisque sacrificantium plerumque intellectum, quem Deorum venerarentur. Pinus tamen non raro usurpata. [note: (3) Castitas] tanquam symbolum castitatis sacerdotalis. Unde illam

Nomen idem ramo, qui caesus ab arbore pura,

Casta Sacerdotum tempora fronde tegit.

, [note: (4) Pudicitia servata.] Mihi tamen magis illa panum corona pauperi rem laetam denuntianti apud Aristophanem impensa placet, siquidem plus ingenuae [correction of the transcriber; in the print iugenuae] liberalitatis habet, [note: (5) Liberalitas.] quam illa asino tributa. Quamquam illius hic etiam meminisse iuvat, quod Avenione in Gallia factum Anno 1647. recenti memoria fidis ad nos Coloniam literis perscriptum est. siquidem illic Iurisperiti tota urbe magno numero collecti asinum pompa apparatuque prorsus selenni [sic] in Bachanalibus Doctorem pronuntiarunt. [note: (6) Doctor rudis.] Ferebatur is, tota urbe curru eleganti, sex aliis asinis vectoribus. Volumen ingens oculis in pulpito obiectum, ad quod ipse grandibus conspiciliis instructus obtutum verterat, hinc Aristoteles, inde Plato Philosophico insignes schemate aderant, illustris iuxta comitatus, praeter pedestrem bis mille equitum. denique loco eminenti conspectus asinus, in aliquot virorum Principum totiusque urbis primorum conspectu, Doctoralibus insignibus exornatas est, Musicis iuxta scitissime applaudentibus. Satyricus hic symbolicusque apparatus quatuor facile scutorum milia assumpsit, quae rectius coronandis pauperibus ad panes contulissent. Certis olim virtutibus scientiisque certae destinabantur coronae: Ita temperantes, olea, [note: (7) Temperans.] ut

tranquilli et moderati instar olei, coronabantur. [note: (1) Tranquillus.] Sapientes auro, [note: (2) Sapiens.] velut metallorum praestantissimo, decorabantur. Doctis fere laurus et hedera, ipsis etiam Musis usurpata [note: (3) Doctus.] familiaris erat. Vitiis quandoque etiam coronae tributae. Ita legibus Charondae constitutum apud Athenienses, ut qui calumniae, aut doli convicti essent, ut Diod. Sicul. lib. 12. per urbem myrica coronati ducerentur. [note: (4) Infamis] unde infamis haec atque infelix herba existimata est. Nam et Strabo lib. 15. meminit, Sacerdotes Persarum, cum diras alicui imprecarentur. fasciculum myricae tenuisse manibus.

Coronariae tamen herbae, floresque plerique boni nominis. Viola symbolum Virginitatis et sua vis eloquii. [note: (5) Virginitas.] Est enim flos primus veris, et colore perquam gratus. Corona rosacea potentiam et imperium designat, Est enim regina florum rosa: unde Anglicorum regum insignibus delecta [note: (6) Maiestas regum.] Voluptatis tamen eadem symbolum est, et pulchritudinis: nam Veneri sacra dicitur, quae niveis purpureisque mixtim rosis coronatur: [note: (7) Voluptas. Pulchritudo.] et has quidem tinxisse Adonidis extincti sanguis, aut, ut alii, Veneris ad spinas laesae, fertur, uti et lacrimis; propter Adonidem fusis, Venus excitasse de terra florem Anemonem fingitur. Gratiis etiam Musisque coronandis rosa usurpata est. [note: (8) Gratia.] Romanus Pontifex hoc symbolo delectatus: solemni consecratione. Dominica, quam ante pascha Laetare nuncupant, auream benedicit rosam, quam velut benevolentiae singularis argumentum [note: (9) Benevolentia.] magnis deinde Principibus dono mittit. Rosae omnibus gratae, Scarabaeo tantum odore lethales sunt. [note: (10) Virtus invidiae exposita.] Ita et virtus invidos affligit, vitiorum tantum sordibus cum scarabaeo assuetos. Lilium flos regius Iunonis Herculem pascentis lacte in caelum partim (unde via lactea) partim in terras defluente, tinctus fingitur: estque, vel puritatis vel castitatis. [note: (11) Castitas.] vel pulchritudinis quaedam similitudo, unde mos amantium, ut amicas suas liliis coronarent.

Narcissus coronamentum Cereris, Proserpinae et Furiarum pulchritudinis quidem symbolum ob gratum colorem, [note: (12) Pulchritudo.] quae causa, cur ex adolescente natus fingatur ob ingratum tamen odorem [note: (13) Terror.] torporis et somnolentiae

signum; ut iccirco Diis etiam infernalibus tribuatur. Hyacinthus quoque flos elegans, de puero verso, ut fingunt, natus, [note: (1) Hilaris.] hilaritatis index est. Musis et Apollini texta ex hoc corona. quod notis velut literis adolescat. Amarantus aeternae et caelestis coronae symbolum, [note: (2) Aeternus vigor.] ut qui numquam marcessit, quique madefactus aquis hiberno tempore reviviscit; hinc coronae ex ipso in templo Deorum honori suspensae leguntur. Amaracus laetitiae nuptialis argumentum, [note: (3) Nuptialis laetitia.] a Virgilio mollis dictus Hymenaeus illo coronari solitu, sponsae tamen ex asparago verbenisque non raro coronabantur, ut dulcia iuxta et asper a sibi perferenda scirent. [note: (4) Coniugibus omnia communia,] Baccaris flos suaveolens Vatum coronis serviebat, quibus a malis linguis tuti credebantur. Ita Virgilius Ecloga. 7.

--- --- --- Baccare frontem
Cingite, ne vati noceat mala lingua futuro. [note: (5) Vates securi]

Si cum cypri flore et croco misceatur, in altissimum bibentes somnum agere dicitur, ut Plut. symp. 3. Lotos Apolloni et Musis flos sacer, eruditi sermonis venustatem designat [note: (6) Sermo expolitus.] Est vero lotos tam egregiarum animi dotum, quam corporeae pulchritudinis, ob singularem formae colorisque purpurei gratiam, imago. [note: (7) Formosus adolescens.] Unde et Aegyptii, ut solis orientis amoenitatem adumbrarent, insidentem loto adolescentem pingebant. [note: (8) Sol. oriens.] Estque per se lotos, (ut est aquatica planta) cum ex aquis emergit ad solis ortum, orientis diei symbolum, cumque; rursum conditur [note: (9) Sol occidens.] occidentis, namque illa cum sole sensim oritur, ac circa meridiem denique maxime se explicat, vesperi semper contrahitur, semper ad solem versa. praeclarum hominis aulici. [note: (10) Aulicus.] vel etiam religiosi, ex principis sui, aut Dei favore pendentis symbolum. Cui heliotropium inter symbolicos flores calthaque etiam non dissimilis est. [note: (11) Religiosus.] Crocus voluptatis quoddam argumentum praebet, [note: (12) Voluptas.] unde nuptialibus instructus lectis fuit, humilitatis sive demissionis quoque imago quaedam est: nam calcatus altior odoratiorque emergit. [note: (13) Humilis.] Papaver somnolentiae signum est. [note: (14) Somnolentia.] quam suo frigore inducit, unde et Nox illo, somnusque coronari solitus. Thymus gratiam cuiusque rei naturalem significat.

potest, qua post devictas Acheloi filias alatas, [note: (1) Victrices Musae.] in signum victoria, coronatae feruntur. Sed et illa rara est, qua Bactriani Indi iaculandi peritissimi redimuntur, sagittis videlicet circa caput inflexis [note: (2) Pugnaces.] Talis corona e spinis, [note: (3) Sterilitas.] quae infaustae olim sterilitatis, uti et querna cum glandibus antiquae frugalitatis, et durissimi victus argumentum fuit, quod glandibus veteres pastos ferant: [note: (4) Frugalitas.] hac igitur corona redimiti olim, Cereri frugum inventrici gratitudinis ergo carmina modulabantur ante messem: ut Virgilius I. Georg. meminit. Et Athenis, in nuptiarum solemnibus, puer novis nuptis spinas hinc cum quercuum fructibus, inde coctos exhibebat in canistro panes, atque intento digito, ut a sterili et infelici adoptatius transisse saeculum mortales ostenderet. Haec de coronis sufficerint, plura qui volet, Caroli Paschalii Coronas doctissimo opere concinnatas adeat.

CAPVT XXXIII. De variis insignibus ordinum, nationumque et earum imaginibus.

INsignia illa, quae vel gentem a gente, vel ordinem ab ordine distinxere, varia pro nationum institutis fuere, et pauca admodum ex antiquitate ad nos constanter traducta. Apud Aegyptios nobilitas a grege alis vulturum, vestibulis domorum suffixis distinguebatur, ut Alex. l. 5. c. 24. In atriis Romanae nobilitatis maiorum imagines, hostiumque devictorum spolia, enses, clypei ac vexilla ostendebantur. Attici, ut a ceteris sese Graecis velut nobiliores distinguerent, aureas cicadas innexuere capillorum cincinnis, [note: (5) Indigena.] hoc argumento probaturi [gap: Greek word] five indigenas, sese esse; ut Erasm. in adag. Ex Eustach. Iliad. y quod cicadae illic ubi nascuntur, vivant: alio sane ingenio, quam hodie Germani nostri, qui tum maxime se homines putant, cum peregrino vestium morumque schemate, alibi se magis, quam in patria vixisse declarant. Heracleotae, ut Athen. lib. II. Boeororum populi vinculum, seu nodum, ut vocant,

Herculeum [note: (1) Nobilis origo.] super aures ostentant. Aliae gentes aliis delectantur symbolis, uti Franci olim in libertatis argumentum promisso capillitio insignes erant, nodis etiam crinium cincinnis implexis, quae etiamnum consuetudo apud liberiorem iuventutem hinc inde alitur.

Officia quoque, actionesque certae suis insignibus noscebantur. Ita Romani pro Coloniarum deductarum symbolo, signa militaria in numis sculpta proponere; vel duos iuvencos cum viro aratrum sustinente, addito quandoque sceptro; vel omnia simul exhibere solebant: tum quod in victos subiectosque signis militaribus [note: (2) Victores] hoc imperium usurparent: tum quod aratro [note: (3) Coloniae.] descriptio Coloniarum fieret, sceptrum [note: (4) Potestas] vero argumentum potestatis usurpatae esset, sic in numo argenteo Caesaris insigne militare cohortis ex vexillo, luna, duabus pateris, et lance constans, cum Aquila insigni legionis, aratro denique et sceptro repertum: hac inscriptione iuncta, T. Sempronius Gracchus, ut Aeneas Vicus in num. Iul Caesaris.

Quamquam haec ad imagines potius numorum, qua hunc locum spectant, nisi tamquam honoraria numismata usurpentur. Ceterum nihil in hoc genere constantius certiusque illis exstitit insignibus, qui ad ordinum equestrium discrimen professionemque certae virtutis assumpta vidimus, Multi ex his Crucem; [note: (5) Crucis amor.] aliis aliisque coloribus, aut figuris adornatam, ceu militiae suae tesseram, praeferunt, ut Teutonici in Germania S. Mauritii et Lazari apud Sabaudos, Mariae de monte Carmelo apud Gallos, S. Iacobi apud Hispanos. Sed et diversa diversis placuere symbola. Ita apud Gallos, ab illustri Montmorencium gente, ut Petrus Beloyus de ordinibus equestr. Ordo Canis [note: (6) Fidelis.] et Galli Gallinacei, [note: (7) Pugnax.] institutus fertur: quod illo, tamquam fidelitatis, hoc ut heroici pugnacisque animi symbolo, delectarentur. Et Sergius olim Imp. Canis symbolo usus fertur. Et Idomeneus clypeum Galli imagine ornasse, a Pausania memoratur. Themistocles quoque, ut pugnacium Graecorum imaginem Athenis proponerer, quotannis spectaculum Gallorum inter se decertantium, Aeliano teste, exhibuit, quod in pecunia Dardanorum etiam expressum apud Pollucem legimus.

Apud Hispanos equestris ordo liliatorum, cui Regii etiam liberi accenseri solebant D. Virginis honori repertus lilium [note: (1) Castitas] velut puritatis atque innocentiae argumentum sumpserat. Equites Calatravae apud Hispanos, praeter crucem, duas ferebant pro insigni compedes, [note: (2) Vincula pia.] cum imagine Deiparae, coniunctas tanquam in obsequium Christi eiusque Matris vincti ac dediticii. Equites S. Marci, apud Venetos torquem aureum, cum alato Leone, cui inscriptum: [note: (3) Obsequi um gloriosum.] Pax tibi Marce, circumferunt. Ordo Equitum Periscelidis, in Anglia, caeruleo ligamento sinistram tibiam, paulum infra genu substringunt, [note: (4) Concors societas.] aureaque illud, ut concordiae, arctissimaeque societatis vinculum fibula connectunt. Inscriptio vero Gallico adiuncta idiomate, Hony soit, qui maly pense male ei vertat, qui male cogitat. Ita apud Anglos Equites mensae rotundae instituti, a suo insigni nomen accepere, cuius originem ad Arturum Britanniae Regem transferunt, ut qui collectos regni nobiles, ne qua esset de loci praerogativa contentio, rotunda omnes in mensa collegerit, unde hanc aequalitatis simul ac concordiae sodalitatem quotannis certis ritibus, nominibusque etiam orbiculari inscriptis mensae, [note: (5) Aequalienor.] innovare solitos, accepimus.

Memorabilis est ordo Equitum Balnei, in Gallia olim, atque etiam apud Anglos sub Henrico IV. exsistentium, Hi seligi in Regum Reginarumque inauguratione ac nuptiis solemni ridiculoque simul ritu, solebant ut Guil. Candem. in descrip. Britanniae pridie quam crearentur, cinerea Eremicolarum veste, cucullo, lineo pileo, ocreisque induti [note: (6 Poenitentes.] sacra devoti adeunt; velut sub Dei signis militiam auspicaturi, inde duobus armigeris ac puero ministrante, cenant, lectum postea adituri, appositum prius in vase balneum [note: (7) Expiatio] subeunt; ut corporis in posterum [correction of the transcriber; in the print imposterum] animique puritatem sectandam meminerint. Per musicam harmoniam mane de lecto evocantur ad Regi praestandum iuramentum pro defensione Ecclesiae ac regni, subinde ad templum reducti, inter sacra, paenitentium exuti habitu, serica chlamyde, alboque cum plumis galero donantur [note: (8) Laetitiae signa.] etc. Tres vero coronas in orbe aureo expressas circumferunt. [note: (9) SS. Trinitas.] iuncta epigraphe: Tria in unum, qua, opinor, se pro Deo, Rege, et grege ad finem vitae coronamque certaturos

profiterentur, nisi haec forte S.S. Trinitatis figura, non inelegans placuerit, ut quae in'orbiculari infinitatis imagine, trium veluti personarum capita aequalibus coronis exornat. In regno etiam Galliae ordo Equitum stellae celebris; quod stellare sodalitium in Regum. S.S. et D. V. honorem a Ioan. Valesio institutum erat. Stella una torque aureo inserta [note: (1) Deo ducce eundum ad Deum] lemma hoc familiare habuit, Monstrant Regibus astra viam, sed denique in huius ordinis locum, D. Michaelis ordo suffectus, etiamnum viget. auctore Lud. XI. qui Archangelo Cacodaemonem astris deturbatum in icone subicit: cum inscript. Immensi tremor oceani. [note: (2) Fortis in Deo.] Carolus VI. Rex Gall. Equites novis Systricis insigni ex monili aureo pensili ornavit inscribens: Cominus et eminus, tanquam ad pugnam cominus eminusque cum hoste conferendam paratos assereret. [note: (3) Bellicosus.] proximum enim hostem facile hoc animal hispida silva arcet, in remotum evibratas de corpore spinas, ceu tela iaculatur. Ludovicus XI Borbonius ut Philip. Comin, l. 2 c. 8. ordinis equitum Cardui B. Virginis inventor, carduos quatuor in liliato torque inserta simul cruce [note: (4) Spes in crucifixo.] et inscriptione: Esperance) deferebant, ut inter prospera (liliis adumbrata) et adversa (per carduos designata) suam in sola cruce servatoris spem collocatam testarentur Non dissimilis Equitum Cardui, ut Less. Rossensis Episc l 5. et rutae ordo, S. Andreae consecratus in Scotia: qui pro insigni torquem ex aureis carduis ferunt concinnatum [note: (5) Tutelae inculpatae.] cum lemmate: Nemo me impune lacessit, adiectae S. Andreae decussatae crucis imagine, Nimirum neque Carduos, neque Christi cruce defensos armatosque impune lacessiveris. Alii Scotiae Equites pro carduis rutae surgentis imaginem circumtulisse feruntur, quod nisi fallor, velut praesenti antidoto (ut ruta veneni pestis est) defendere se cupiant, non alios laedere.

Reperti et lusigniani equites in Gallia, ab oppido olim non ignobili originem vocemque trahentes, quibus in monili aureo, litera S. exornato, pensilis gladius [note: (6) Fidelis defensio.] addita epigraphe: Pour loyaute maintenir, id est, pro servanda fide, gladium videlicet animose feram, silentio (quod per S. designari solitum) praestito, et ad fidem societatis servandam necessario. Similis inter Suecos militaris ordo viguit; cui aureus ex balteo militati gladius. Sed Gallia

harum rerum secunda inventrix. Equit. lunae crescentis figura insignes, apud Andegavos Siculosque etiam habuit. Erat illa argentea, ut Iovianus, in brachio, ut alii ex torque aureo, inscripta sententia, los en croissant, unde natum illud Henrici II. Iovius existimat, donec totum impleat orbem [note: (1) Profectus.] Hanc tamen imaginem a superatis in oriente Turcis (quibus luna familiaris) traxisse merito nationes illae videntur, ut et illa navium duarum in campo aureo, ex torque semilunulis cochleas in sinu praeferentibus, contexto pensilis, quod insigne navium cochlearum, in numismatis Divi Ludovici Galliarum Regis expressum [note: (2) Turcae oppimendi.] legitur, ut desiderium lunae Oceanique Turcis subtrahendi ostenderet. quod Europae quietem plenam numquam speraret, donec auferretur luna, ut in psalmis est. In quo conatu utinam hoc tempore principes, cum tanto rege, vitam ponerent; minus certe in Europa turbarum esset.

Instituit Ordinem Equitum Virginis ab Angelo salutatae Amadeus VI. Comes Sabaudiae, qui pro insignitorquem aureum, tanquam collare canis efformatum haberent, ex quo lamellae quatuor pensiles, cum inscript. literarum f.e.r t spectarentur: [note: (3) Victi captique.] . quibus suam adversus Turcas virtutem testatus, significabat; de hoc plura vide lib. 4. c 9. Fortitudo eius Rhodum tenuit: literis singulis singula verba complexus. Olim Salvius Brabo (quem Brabantiae nomen dedisse nonnulli autumant) ordinem militarem per Belgium Cygni nomine symboloque auspicatus fertur, ut illos syncera fide concordiaque adversus hostes devinciret. Celebrior ille aurei velleris equitatus est, per Philippum bonum Burgundiae Ducem, in solemnibus nuptiarum cum Elizabetha Lusitani Regis filia 1430. anno institutis repertus. Cui aureus torques cum ignitabuli figura, scintillas de silice excutientis [note: (4) Virtus lacessita.] tribuitur: simul aureum vellus, [note: (5) Laboris fructus.] non quidem illud Iasonis de Colchide sublatum, verum fortissimi Ducis Israelitarum Gedeonis, sua imagine appenditur, quamquam illud potius Claudius Paradinus suis in symbolis spectasse videtur cum inscripsit: Pretium non vile laboris. Placuit et nonnullis generosorum animalium effigies. Ita in regno Daniae ab Equit. S. Mariae Elephas usurpatus, [note: (6) Prudentia fortis.] in Hungaria Germaniaque Sigismundo Imperatore moderante.

Draconarii ordinis militia celebris memoratur, quod strati Draconis [note: (1) Hostis sub actus.] emblemate uteretur. Viguit quoque in Hispania apud Castellanos ordo Equitum columbae, quae ex aureo torque inter radios solares suspensa, [note: (2) Pax illustris.] pacis mansuetudinisque colendae erat argumentum, Apud Aremoricos in Gallo-Britanniae ducatu, Franciscus eorum Dux hoc nomine primus, spicae, sive aristae, ordinem reperit: quarum figuris, decussatim ex auro implicatis, confectus torques murem Armenium, [note: (3) Innoces vita abundat.] incontaminatae vitae exemplar sustinuit, iuncta epigraphe: a ma vie, dum vivo, vitabo quidquid inficere animum poterit, uti mus ille sordes corporis vitat, unde aliorum inscriptio clarior: malo mori, quam foedare: praeter hos et alii a Pontificibus equites creati sunt, sed plerique Crucis signo illustres. Neque in Europaeos tantum Principes; sed et Turcas, Indosque hoc militaris honoris auctoramentum usurpatum accepimus [correction of the transcriber; in the print accepimns]. Hinc Ferd. Hispan. Rex, cognomento sanctus, Mahometem Hispalis interceptae adiutorem, Equitem creavit, Castellaeque insignibus cum serpentum duobus capitibus donavit: [note: (4) Victor hostium.] quasi eorum, novus Hercules victor exstitisset, dum hostem geminum frangeret. Ita et Hugo Taborius Gallus, regni Hierosolymitani eques, Saladino Aegypti Soldano equestre decus expetenti, militare cingulum usitatis ceremoniis largitus est.

Turpius hoc decus Christiano homini a Selymo II. communicatum legimus, siquidem is Gentilem Bellinum pingendi egregium artificem ad se Constantinopolim evocatum, ob praestitam feliciter operam, equestri Turcarum ordini usitata solemnitate inseruit [correction of the transcriber; in the print insernit]. Neque orbis novus huiusmodi dignitatis equestris emblematum inscius. Compertus in America, novae modo Hispaniae loco Tecuythorum equitum ordo, magnique illic Sacerdotis inauguratione, his ad illum insignibus transcribuntur candidati: nares ille tigridis osse, et aquilae rostro peracuto terebrat, [note: (5) Velox et celer.] ut intelligant ex hoc vulnere Fortiter accipiendo, sibi deinde tigridum in bellis ferocia, adversus hostes, aquilarum vero fortitudine, ac celeritate utendum. In regno Peruano non longe dispar equitum ordo auricularium [correction of the transcriber; in the print auricuarium], qui ex Regiae stirpis Satrapis quos (Iugos vocant)

delectus, imas aurium partes perforatas, bacillis seu annulis aureis onustas, velut obedientiae paratique obsequii symbolum gerit; quod decus ab Europaea etiam nobilitate pridem quaesitum, sensim intercidit. Haec pleraque ex variis auctoribus per Franciscum Mennes Lirannum collecta reperies.

Academiae Italicae, bonarum artium nutrices, hasce etiam imaginum symbolicarum notas, ceu vexilla quaedam in castris Musarum, erexere. Sunt qui nubem e mari sublatam adumbrent, [note: (1) Studiorum dulcis fructus] cum incripto lemmate: redit agmine dulci, quo profitentur se haustam ex vastissimo studiorum mari labore satis amaro, doctrinam dulci eloquio in aures suorum mentesque refundere. Dicti humoristae; ab humore de nube stillante. Intronati Senis in Etruria Academici, sole exsiccatam evacuatamque medulla cucurbitam, quae aperto hiat latere, atque illic apud rusticam plebem salis conditorium est [note: (2) Sapientia laetens.] pro symbolo usurpant; iuncta inscriptione meliora latent. Ut si Academiam suam conditorium aliquod Sapientiae esse crederent, quae rudi foris apparatu, hanc, velut grana salis, intus possideret. Furfurarios Academicos Florentiae reperimus, qui in farinaceo cribro inscribunt, [note: (3) Secernere a malis bona.] florem tritici meliorem secernit, quasi selectiorem ipsi literarum florem arudiori separent. Perusini Insensati nomen promeriti, grues proponunt, lapillos falculis sustinentes, quo, velut navis suburra, contra ventum tempestatesque cursum per aera facilius moderentur, [note: (4) Onus adiuvans.] iunctum lemma. Vel cum pondere: ut significent laborem pondusque studiorum se minime declinare, quo tutiorem sapientiae et virtutis semitam teneant. Auvinati, qui Firmi in urbe Picena versantur, apes mortuo ex bove promicantes habent: [note: (5) Posteri meliores.] epigraphe addita est: alieno funere vitam, quo se ab extincta Solutorum academia natos fatentur, eleganti schemate. Intenti Mediolanenses Academici, rotam situlis versatilibus de flumine aquas haurientem praeferunt, [note: (6) Proximis prodessea bere]. cum inscriptione: Una omnes, hoc videlicet agimus, ut haustam aliis propinemus scientiam. Intrepidi Ferrariae vivunt, et insignium loco praelum ostentant typographicum, [note: (7) Discere patiendo.] praefixo titulo; Premat dum imprimat, Nempe labore premi non recusant, dum imprimatur sapientia.

Consule de his aliisque insignibus symbolicis Sylvestrum Petrosanctam lib. 9. symb. Heroic.

Sed antiquiora his sunt, quae apud Ammianum, Vegetium, Pieriumque de usitatis veteris militiae insignibus legimus. Siquidem in illa non modo reperire est distinctas symbolorum, verum et colorum imagines, ut proinde illa colorum varietas, hac aetate usurpata, longis retro proavorum usibus deducta fuerit, nec sine virtutis aliquo, aut argumento, aut professione: ut supra quoque de veterum habitu notavimus.

Cuius illud exemplum esse potest, quod de Austriacae domus insignibus memorant. Istius familiae Heroem Principem postquam a caede ac victoria hostium ad suos rediisset, hostili, toto corpore, purpuratum sanguine, candidum cetera habitum, [note: (1) Fortitudo in bello. Austriaci.] suis demutasse coloribus, illo, per humeros pectusque, loco dempto, quem balteus militaris occuparat: eoque principio manasse usum campi rubri, cum trabe candida.

Hic insignium typus modo Nationes singulas, modo diversorum Militiae Ducum stipendiatios, modo legiones aut ordines distinguebat.

De menapiis Germaniae inferioris populis, sub signis Rom militantibus habetur, clypeum cane luteo in alba parma insignem tulisse, cuius medium pelta occuparet rubra; ita ut canis, sub ipsa pelta supinus, [note: (2) Vigilantia superatas.] exporrectis pedibus, decumberet, cuius figura apud Pierium lib. 42. c. 31. de scutis exstat. Eosdem censeo Menapes qui apud Maffaeos, Romae in canone militari, reperti, anguem luteum in parma ferebant viridi, sursum caput caudamque sub umbilico clypei argenteo vertentem. [note: (3) Astuti victa.] Quo vigilantiam et astutiam hostium vincendam sua virtute traderent: nisi malis candidam in se fidem vigilantiamque in primo: in altero insigni, virens vegetumque pectus, et solertem cum angue prudentiam professos esse, quod hae virtutes Germanis invictam olim Romanis armis potentiam, nunc imperium tot saeculorum in Europa peperint [correction of the transcriber; in the print peperetint].

Marcomannis etiam familiaris, in alba parma, serpens luteus, lunula ad caput eiusdem coloris adpicta, umbilico

clypei aureo. Ex his alii seniores caduceum prasinis implicatum colubris, in simili parma, ferebant, sede pro fulcro supposita, [note: (1) Pax sinis belli.] ut si pacis se iuxta bellique artibus, per caduceum, insignes profiterentur, armaque ad quietem denique in sede capessendam spectarent, Batavi item et Nervii, ut armorum, sic insignium societate gaudebant; et hi quidem dimidio utebantur caduceo, in campo prasino, limbis rubris cincto; medium orbis luteus occupabat, in quo purpureae angues, rubro coalitae fulcimento, ad osculum in circuli sese speciem inclinabant: illi caduceo integro, in parma rubra (nisi quod anguium pedamentum albesceret) squamosis et caeruleis anguibus implicato gaudebant. Quid vero caduceus signet [correction of the transcriber; in the print siguet] iam dictum, et ex Suida ac Polybio lib. 4. hist. constat, pacem minasque ostentate, exemplo Atheniensium, qui hoc signum praetendere [reg: praetendêre], [note: (2) Pacis simulatione bellum parare.] cum Eumolpo, velut pacem orantes, occurrerent, vere tamen militibus subsequentibus praeferrent, ut si dicerent, insultanti sese hosti arma, amico quietam pacem eodem signo exhibere, sed ad pugnam versi inferiores cessere ac proverbio locum dedere, [gap: Greek word] hasta caduceum, scil. profert, ac pacis stimulatione [correction of the transcriber; in the print stmulatione] bellum alit. quales et haec ferunt tempora. Mauris placuere equi duo rutuli in speciem pugnantium [note: (3) Bellicosus.] alba in parma exhibiti, inter viridis coloris orbem. Placuit et Syracusanis equi nota, quae Atheniensibus, Niciana clade interceptis, ac sub hasta venditis, tanquam servitutis argumentum, inusta mediis in frontibus [note: (4) Pugnaces ignominiose plexi.] exstitit, illis bellicae virtutis; his ignominiae testimonium. Sed nec cattus quibusdam displicuit, opinor, quod et timidorum murium insectator, et defensor adversus invasores terribilis, licet viribus et corpore impar. [note: (5) Ferox in fortiores hostis.] Alpinorum hoc symbolum fuisse referunt. qui punicei coloris felem in parma viridi proponerent: margine clypei albo. Felices Seniores et Augustei (peditum certi ordines) eodem animali usi, hi quidem coloris prasini, in alba parma et rubro circulo: illi rubro catto in parma punicea, et sanguineo margine: qui surrectus, compositis ad lusum pedibus, blandiretur; ut per lusum sese etiam hosti insidias moliri ostenderent, nec de vigilantia

quicquam, etiam nocturna, remittere [note: (1) Vigilantia nocturna.] cuius hoc animal lunaticum et Aegyptiis perquam venerabile, egregium est symbolum. Vesontibus in clypeo clypeus arrisit; siquidem peltas quatuor, situ quandragulari [sic] dispositas, inter imagines centrumque ita explicabant; ut hoc duabus caeruleis et totidem albis areolis decussatim exhibitis vacaret. [note: (2) Patriae defensio.] nempe scuto se ita usuros contra hostem designabant, ut patriam, seque tuerentur, salute, plausu, et honore digni: nam (alutem ac patriae tutelam pelta seu ancile significat, ut Numa interpretatus, cum caelo delapsum esset: et plausum quem dabant in laetitia, aut praelio instante, milites, verberata armis parma: aut honorem, quod clypeo quandoque victores extollerentur; alias etiam in praelio mortui efferrentur. Nullum itaque belli insigne sibi honestius credidere, quam de bello sumptum: ne illud Scipionis ad militem, molliori clypeum figura ornantem, tacite mererentur: Non mirum, quod tanta clypeum ornaveris cura, in quo plus praesidii, quam in gladiis, statuas. Simile emblema peltarum, sive ancilium decussatim locatorum, in Antonini Pii numo Pierius exhibet c. 41, de scutis loco supra cit Braccati, seu Galli Narbonenses, sub militum Praesentiali (qui erat illustrium vitorum titulus) in clypeo subobscure caerulo stellam octo radiis in parte superiori, in medio umbilico habebant orbiculum, a quo descendens ad extremum marginem columella, hinc atque inde duas separabat spicas, quas aviculae totidem suspenso volatu appeterent; [note: (3) Pugnaces pro religione et patria.] fortasse quod suae gloriae atque immortalitati, patriae vero commodis ac fertilitati propugnandae arma sumerent, seu, brevius: Dei, et patriae causa clypeos ferrent. quae utinam causa omnes armaret milites. Salii (Franci exsistimantur, a quibus lex Salica) sub pari Duce militantes, parmam aureo umbilico notatam tulere, quem ruber circulus, ac dein de latior alius violacei coloris ambiret: in cuius summo rosa erat, a medio lupi hinc atque inde dimidii duo, florem supra positum spectantes, extremo margine sanguineo clausi [note: (4) Hostes domiti.] an quod lupos vastatores ad regni sese (quod flore indicatum) obsequium, clypeo suo adducturos sperarent? an quod tanquam lupi ad regni defensionem hostes aggressuri essent? Teriungis sub Praesentiali

quoque lepores duo medii placuere, lutei illi coloris in puniceo campo. [note: (1) Celeritas.] Columeliam in medio rubram, [note: (2) Fortitudo.] supra quam pila lutea humana insignis facie, qui vero Teriungi incertum, nisi aut Hispani [correction of the transcriber; in the print Hispaui], aut Brutii fuerint, illi quidem, ob animalis frequentiam hoc nomine in Hadriani numis propositi: hi ob Anaxilae Rhegyni popularis, usum, ut qui olympionica factus, Rhegynorum numis (Brutiorum sunt incolae) leporem currumque impressit, suae velocitatis ac honoris monumentum. Posset hic videri in milite timoris ac imbecillitatis typus, nisi posterior et imbellior pars sublata, celeritatem sine metu proponeret. Et Columella, cum facie hum ana virilis animi fortitudinem denotaret. Unde et Valentinienses, a Valente electi dictique Principe, similes lepores, columnamque amarunt, nisi quod, pro humana, in pila. facie, binas inferne lunulas appositas adhiberent, et lepores colore puniceo, in parma lutea, ad diversa prosilirent. Iovii seu Ioviani, praecipua Diocletiani Imperatoris legio erat, sic a Iove suo (quod nomen Diocletianus, uti Maximinianus Herculis superbe affectabat) nuncupata, hi dignum videlicet tanto nomine clypeum rufi coloris sue ornaverant, quae sedentis habitu, positis humi clunibus, ac surrecto corpore [note: (3) Defensio.] velut ad defensio. nem, siquis hostis, spectaret, quale signum et romanis militare, atque in quinta legione usitatum fuit, a quo et aciem explicatam, porcinam frontem, dixere: Symbolum aptius, si magis honestum. Unde fortasse nec diuturnum: nam Iovianos seniores, lego, aquilam tulisse purpuream in caerulea parma, circulo per oram gemino rubro et luteo inclusam.

Iuniores ean dem nativi coloris aquilam, lutea in parma rubrum quoque viridemque inter circulum ostentabant; sed redimiculo capiti im posito, velut in apotheosi Imperatorum, caelo libera immittitur, [note: (4) Immortalitatis cura.] ut si ad Iovis sui honorem atque immortalitatem arma; insigniaque portarent. Herculianos a novo Herc. suo Maximiniano dictos adiicio, quorum seniores aquilam curuleam alis passis, [note: (5) Pugnare pro gloria.] rubra in parma, proposuere. Iuniores candem volucrem, luteo trunco insidentem, gessere. Victoriae omnes gloriaeque amore. Theodosiani dimidum humani corporis simulacrum

in clypeo adumbrabant, quod porrectis manibus, dextra vinculum, sinistra pileum, [note: (1) Praemiam aut poena certantium.] velut in poenam contumacibus et prae mium obsequentibus praeberet. Theodosiani secundi, eo, quo dixi, vinculi pileique ostensi habitu, Aethiopem in summo colle constituebant, ad pedes monticuli tauro luteo dispostito in parma hyacinthina, [note: (2) Honor bello quaesitus.] pari fere sensu: nisi quod in monte, sese ad victoriam et honorem eniti, in tauro generose etiam, pro Deo ac patria, tanquam victima, si opus, occubituros, promitterent. Alias iidem ordines comperti sunt luteum equum in ferruginei coloris parma habuisse, umbilico tamen clypei albo [note: (3) Fortitudo bellica. XVIII.] martiae virtutis, inter niveam atramque sortem, professione. Theodosiani tertii eodem Aethiope albo circulo, cuius nigrum erat centrum, insistente, usi sunt: circulus semilunae, haec albo cippo in angustum superne desinente parma circum rubra, nitebatur, quae gemino ad marginem caerulei coloris circulo includebatur. an, quod imperii et imperatoris sui fortunam, supra lunae et mortalitatis huius inconstantiam, caelo nixam, ad praemia poenasque dispensandas crederent? Honorianis minus honorae effigies duae erant, proci dimidiati, quorum altera alteram ea parte, qua pugnacissimum hoc animal, obtuebatur, prasini erant coloris albo in clypeo, [note: (4) Pugnae desideri. um.] nempe ad pugnam hi milites et vultum hostilem hac imagine aspirabant. Honoriani iuniores mutilo serpente, parmam rubram ambiente, utebantur: inter caput sectum corpusque, quadra erat, et ipsa, ut serpens, lutea, in qua tessella purpurea, umbilicus clypei argenteus, margo ultimus post tergum serpentis albos. [note: (5) Belli alea dubia.] nempe de suo ac hostis capite, inter dubiam belli fortunam, tesseram esse iaciendam putabant In Constantianis hanc seriem claudo. His bellicum symbolum, equus rutilus, in parma caerula viridi orbi (cui quadrupes toto pectore nitebatur) inhaerens; ut si bello, se orbem universum subacturos existimarent: aut sua fortuna deturbari non possent, qui tantis Imperii, sub Constantio, viribus pugnarent. Fuere et sua ceteris legionibus insignia, quam vis a tantis Principibus nomina non ducerent. Ita Tertio decimanos legimus inversum canem caerulei coloris in parma tulisse alba, cuius aureus umbilicus, rubro, ac deinde caeruleo, inclusus

circulo: pari, opinor cum Menapiis, ut figura, sic etiam sensu. Quartodecimani caerulei, sed diluti utcumque, coloris aquilam, parmae candidae insidentem, habebant, super orbem luti densioris caeruleum, intra orbem umbilicus aureus rubro circulo inclusus, videlicet hi etiam de orbe sese triumphaturos sperabant, bonis avibus et candida fortuna provecti. Sexta legio Parthica caduceum integrum, luteo colore, in parma caerulea, quam purpureus circulus ambiret, ostentabat: belli et pacis artibus iuxta prompti fuere, qui asionem (ex noctuarum genere avis [note: (1) Vigilantia nocturna.] est) prasini coloris caeruleo in clypeo ferrent: quod vigilantiam nocturnam etiam adversus hostes pollicerentur, qui Cornuti iccirco dicti videntur, quod haec avis plumas in capite erigat cornuum in formam. Nihil tamen perinde antiquae militiae inter symbola placere visum, quam serpentis imago, [note: (2) Vis et virus hostile.] ut qui, insidiis astutiaque, virus viresque adversus hostes in promptu habet Hinc illi, quos dixere Curiatios, Maurialites, Corronacenses, Sagunnenses, Anglevarios, Defensores, Vindices, Falconarios, Arecotos, Excultatores, Brachatos, denique et illos, de quibus ante, Cornutos serpentis icone delectatos accepimus, de quorum insignibus Pierium in angue licebit consulere, mihi satis est praecipua haec ex antiquitate delibasse.

Liber IV. De natura figuratarum imaginum generatim, et de varia earum materia ac lemmatis.

CAPUT XXXIV. De nomine figuratae imaginis, eiusque natura ac definitione.

QUae prosecutus hucusque sum in magna imaginum varietate, fuere varia, neque ad definita illarum genera, forma sque adstricta, pressius nunc cautiusque per viarum angusta, neque sat trita hactenus, progrediendum; ut quae imaginum natura, quae que genera. et fines, legesque singularum deprehendamus.

Existimo hanc poesin figuratae imaginis nomen mereri, quod aptius ad mentem nostram significantiusque sese verbum non obtulerit, quo vel illam a ceteris artis pictoriae imaginibus distinguerem, vel illa, qua pollent, repraesentandi facultate exprimerem. Figurare enim, velut a fingo originem suam traheret, est formando rem ita fingere, ut complementum ornatumque absolutum certa in specie habituque consequatur. Unde modo ad corporis ultimam conformationem refertur: ut Cicero, lib. 5. de finibus, figura, inquit, est forma et statura corporis nostri ad naturam apta: Et de univers. A quo animante omnes reliquos contineri vellet, ea forma figuravit, qua omnes reliquae formae concluduntur. Mode animi fictionibus adhibetur, neque a cogitatione seu imaginatione retum,

per experientiam videlicet incognitarum, differt, quia cognitarum rerum imagines beneficio sensuum, non fictione sola tenemus Ita Quintil in gladiat. figurare potestis, quis tunc animus mihi, quae cogitatio fuerit. Modo verba cultu quodam oratorio habituque sermonis instructa figurati dicuntur lib. 1. c. 9. Ita Quintilianus figuram vocat conformationem quandam orationis remotam a communi et primum se offerente ratione. Alium huius vocis usum praetereo, nam secunda omnino vox est, neque facile voce alia significantiori graece redditur, quae nobis perinde ad nostrum institutum opportune serviat, sive enim [gap: Greek word] hoc est, forma; sive [gap: Greek word] id est, exemplat; seu prima rerum species: sive [gap: Greek word] , id est, forma, seu exemplar et adumbratio rei: sive [gap: Greek word] , quod est signum, insigne, aut forma: sive denique usurpemus [gap: Greek word] , quod proxime figuram explicat, estque habitus, modus, aut ornatus quidam seu corporis, seu orationis; nondum tamen fictio illa, quam in hac poesi requirimus, per adductas voces apte satis exponitur.

Figurare imaginem, plus est, quam illam tamquam formam, ideam, exemplar, signum, habitumque illustrem exornare, cum praeterea fictionem quandam involavt [sic], qua illi non proptriam; sed alienam quandam speciem, atque a communi et obvia repraesentandi ratione diversam attribuimus, cuius potissimum virtute poetica et ingeniosa, non pictoria tantum imago, censetur, quemadmodum orationem figurare in verbis, et phantasmata in mente, non est illa a per voces, aut imagines rerum usitatas exprimere; sed alienas, aut parum communes. Pluribus de voce sola vocibus uti non lubet. Ad Imaginis figuratae certam descriptionem accedamus.

Universe imago est res creata Physica vel moralis, per tropum apta ingeniose repraesentare rem a se diversam. Per vocem creata excludimus Deum ipsum, qui licet eminentissima perfectissimaque ratione in se complectatur rerum creatarum ideas, nobis tamen illae incognitae, neque ex se ad harum significationem metaphorice ordinatae sunt. Quod si Heroas olim Poetae aut Deorum, aut semideorum nomine ac honore censuerint, id imperita

atque hyperbolica, ne dicam sacrilega translatione, factum; laudem non meruit, sed reprehensionem. Addidi, planioris explicationis gratia, physica et moralis, ne quem fugeret, aliquando per actiones motesque hominum alias actiones adumbrari, ut cum homo religiosus in pugna, quam adversus carnem mundumque sustinet, militi contra hostes suos depugnanti componitur. Deinde per vocem apta, non quae vis aptitudo intelligenda erit: neque enim repraesentatio quaecumque vocum aut signorum sufficit; sed vel per seipsas quaeque res (quod rarissimum) vel per simulacrum sui, in aere aut tabula (quod usitatum) exhibendae erunt Iconographis illis qui emblematica schemata oculis subiciunt: quos his praeceptionibus erudimus potius, quam Poetas aut Oratores, quibus promiscuus harum Imaginum est usus.

Quocirca res illae, quae effingi imitatione in tabula diserte nequeunt, licet natura sua vim significandi idoneam habeant, removendae tamen erunt, cum apte exprimi sua specie nequeant. Tale illud Alciati est 146. Emblem de homine ex splene aucto tabescente, quem Reipubl. [abbr.: Rei publicae] corpori eleganter comparat, quod, regio fisco immodice aucto, enervatum, contabescit. [note: (1) Fiscus immodice auctus enervat Rem p. [abbr.: Rem publicam]] Quae licet apprime idonea collatio, sua tamen specie protasis oculos animosque non penetrat, ideoque frigidis obscurisque in nostra iconographia accensetur; licet in imaginibus oratoriis, ob analogiam inter principes merito censeatur Dixi, per tropum, ut omnem illam excluderem similitudinem, quae absque dissimilitudine est, neque rem aliam ornat, sed imitatur, ut pictor Alexandrum, aut [note: Non quaevis similitudo, sed tropica et rerum dissimilium tantum Iconographo servis.] Bucephalum in tabula, statuarius in ligno, actor in scena; ubi res quaeque suo colore habituque induitur, cum velut alieno et nobiliori cultu in schemate, aut imagine figurata resplendeat. Addidi, ingeniose repraesentare, videlicet sua specie, non vocis nota, ut oratoriae faciunt imagines; nec quomodocumque; ut scilicet, pars totius, caput hominis, personam exhibet: aut signum naturale, rei designatae, v. g. astra, noctis: aut antecedens, se necessario consequens, v. g. ignis in ligno, cineres, nam haec pictoria, non poetica arte repraesentant; nec ingenio nostro, sed sola connexione sua inferuntur, denique subiunxi

rem a se diversam: vel natura, ut homo ab equo differt; vel vita politica, qua Rex a rustico distinguitur, a mercatore miles. etc.

CAPUT. XXXV. An omnia quae per tropum significant, imagini figuratae serviant?

TRopus a Fabio Quint. lib. 8. institut. orator. dicitur esse verbi vel sermonis a propria significatione in aliam, cum virtute, mutatio. Nos pro verbo, vel sermone, accepimus hoc loco, res per illa significatas, aut cene vocum loco, ipsa nobis imago rerum significantium est, qualis e. gr. corvus, aut imago corvi est, rapacis hominis quaedam figura. Quo circa tot dantur imaginum tropi, quot verborum. Est enim, imago figurata, oratio quaedam picta; aut si mavis, loquens pictura. Figurata vocatur, quod ad rei alterius a se diversae significationem cum ornatu transferatur, adeoque eius quae dam figura adumbrans sit, ut iccirco ea prorsus omnia quae troporum apud Rhetores vocem merentur, figuratarum quoque imaginum sibi nomen vendicare videantur, quia alteri rei significandae cum virtute adhibentur.

Verum hac de re praesens nobis disceptatio suscepta est. Illud ante omnia constitutum esto. Nec vocem, nec imaginem ullam alteram significare, nisi ob aliquam affectionem, aut relationem, quam cum re significata possideat, quae affectio, vel erit rerum invicem coniunctarum, vel disiunctarum, res autem coniunctae, vel per accidens et contingenter. Quae nexu substantiali cohaerent, ut pars eorumque, haec per tropum, quem vocant Synecdochen, invicem permutantur. Quae contingenter sibi coniuncta sunt, ut continens cum re contenta, aut antecedens cum consequente, per Metonymiam transferuntur. Porro res disiunctae, vel se respiciunt ob convenientiam, et quasi societatem mutuam; ut sunt res parte aliqua similes, et hae per Metaphoram alternantur: vel ob disconvenientiam, et velut hostilitatem quandam, ut

sunt res prorsus dissimiles contrariae, et hae per Ironiam sibi invicem substituuntur.

Praeter has troporum species, variae a variis circumferuntur, velut ab his distinctae; sed parum apte, confundunt enim magis legentium ingenia, quam erudiunt. Nam catachresis, vel vitium est orationis, ob translationis audaciam et sic recte eliminabitur: vel est virtus, et nihil a metaphora diversum possidet, quod enim transferatur ad rem alio nomine destitutam, extrinsecum prorsus est rei translatae, adeoque catachresin solo tantum nomine a metaphora distinguit. Antonomasia vero, si aliquid pro nomine proprio substituat; hoc vel extrinsecum erit, et tunc per Metaphoram, aut ironiam ei tribuetur; vel intrinsecum, et tunc per Synedochen aut Metonymiam ipsi competet. Sic ubi a Fabio Quint. eversor Carthaginis pro Scipione ponitur, vel tropus non est (uti omnis merito periphrasis tropis reicitur) vel si admittamus, ab effectu causa describitur, estque Metonymia. Et illud, Romanae eloquentiae princeps, pro Cicerone usurpatum, nil nisi Metaphoram continet. Ita si Philosophus aliquis vocetur Aristoteles, aut contra nomen Philosophi Aristotelem designet, aut Poetae, vel Mantuani Vatis, Virgilium: erit Metonymia, quia tamquam commune, aut quod loco accidentis est nomen, particularibus subiectis contingenter tribuitur Metalepsis denique et Allegoria nihil ab aliis diversum constituunt, sed tantum includunt gradatim, et coniunctim, tropos plures, imo, hi cum hyperbole et emphasi tantum sunt troporum proprietates (quo et illa catachresis spectabit, quae metaphoram audaciorem reddit) quibus in quantitate aut qualitate certa ratione afficiuntur; nam, ut metalepsis cum allegoria tropos certa lege copulat, ita per excessum aut defectum hyperbole et emphasis, vim, [note: Quicquid ad has troporum species non spectat, figuratis imaginibus non servit.] singularem rem aliquam elevandi aut deprimendi, superaddunt. Onomatopoeia et hyperbaton, ac si qui troporum praeterea confingantur, nec locum quidem reperiunt. Verum de his iterum fortasse in Rhetoricis disseremus, Modo reicimus ab imaginum figuratarum, ordine, quidquid ad quatuor illas troporum species per se primo non admittitur; vel illas tanquam aggregatum

non includit, per quam ultimam conditionem admittimus metalepsin, et allegoricam, si quidem tropi, quos in se continent, figuratam imaginem complectantur, De quibus iam nunc videbimus.

CAPUT XXXVI. An Synecdoche et Metonymia imagini figuratae deserviant?

OBservabis hoc loco imaginem figuratam vel physicam rem, sive ens [sic] quodcumque creatum aut increatum designare posse, vel ethicam, sive ad mores actionesque liberas rei creatae aut increatae spectantem. Ita si proponatur e. g. Ceres et Bacchus hac inscriptione. Hic vita fovetur. Duplex esse tropus poterit physicus, seu rei naturalis; et ethicus, seu rei moralis, primo enim intelligere per Cererem et Bacchum panem et vinum licebit, eritque tropus physicus; secundo cibum eucharisticum sub panis et vini imagine a Christo propositum, eritque tropus ethicus, et posteriori quidem tropo prior deservit, ac viam ad idoneam traductionem significationis a re propria ad alienam praestat. De utroque nobis instituta est quaestio.

Synecdoche cum sit rerum naturali nexu coniunctarum: aut partem ex toto, aut ex parte totum intelligit, per totum vero partesque non physicas modo accipimus, ut prora navis est, sed et metaphysicas essentiales atque integrales, ut sunt genus et species, homo et Petrus; corpus et anima, unus et plures; ut cum Carolus se vocat hominem, aut germanus victor dicitur, pro Germanis, aut Cicero, inquit, oratores visi sumus, de se ipse Oratore uno. Verum Synecdochen ab imagine figurata reicimus: tum quod Synecdoche non tam ornandae orationi, quam locupletandae maiori copia serviat; imago vero illustre aliquod ornamentum poesis habeatur, [note: Synecdoche [correction of the transcriber; in the print Synecdohe] ab Imag. fig. reicitur, quiae rem sibi connexam necessario significat, ideoque fine ingeniosa inventione est.] tum quod ad sibi connexa necessario significatione feratur, adeoque nullum ingeniosae inventionis locum tam auctori, quam lectori relinquat. tum denique quia

ad rem naturalem eiusdem ordinis. spectat. ut si prora nobis navim, spicae aliquot messem, uvae vindemiam designent. primis duabus conditionibus a physica imagine, secunda ab ethica etiam deficiunt. Verum obicies hanc mihi. v. g. imaginem: spicis, dices, uvisque inscribatur, his vita fovetur. Physica haec nobis interpretatione reddent (non minus quam Ceres et Bacchus) pane et vino vitam nostram foveri. atqui in his Synecdoche est, cum spica et uva, velut pars materialis, in pane et vino includantur. Confirmabis forte hanc sententiam emblemate Pharaoni in spicis exhibito, quarum aliae tenues frumenti panisque defectum, aliae pingues copiam designarunt, in quibus ingeniosae etiam inventionis locus fuit: cum Regem earum significatio latuerit, soli Iosepho perspecta. cuius proinde interpretatio tanti apud Regem fuerit, ut primis Regni proceribus iuvenem peregrinum antetulerit. Huic ego difficultati occurram, ubi ante de Metonymiae tropis statuero.

Metonymia vero cam sit rerum contingenter sociatarum, [note: Metonymia Imag. servire potest, quia ad diversa a se cum ingenio usurpantis transferri apta est: seu physica illa sint, sive ethica.] vel cum re sibi inhaerente, vel adhaerente iungetur. Et his modis copulantur, 1. causa et effectus 2. subiectum et accidens. 3. antecedens et consequens. 4. continens et res contenta (quo possessor ac res possessa spectant) 5. signum et res signata. Sic. 1. Bacchus pro vino, aut Aristoteles pro sua Philosophia ponitur 2. ipsa Luxuria pro Sardanapolo regnasse dicitur 3. aratra a bobus referri, pro nocte insequente usurpatur. 4. patera pro vino capitur, Croesus pro opibus. 5. toga pro pace, aut fasces pro magistratu. Et haec quidem natura sua eiusmodi sunt, ut vel ad physicas, vel ad ethicas etiam imagines adhiberi possint: nam et ornandae orationi serviunt, et ad diversa a se, neque necessario connexa, transferuntur; ut proinde eruditae coniectationi et ingeniorum exercitationi locus relinquatur, protasi etiam atque apodosi constituendae sufficiant: tum denique ad mores rerum sibi contingenter adiunctarum transferri possunt, ut in superiori exemplo de Cerere Eucharisticum panem designante liquet. Veruum quidem, restrictae quasdam imagines significationis esse, ut dum Bacchus pro vino, fasces pro ma gi stratu sumuntur. Pro emblematis tamen serviunt

in aliorum societate ad figuras nimium vagas, certa limitatione, cohibendas. Deinde cum rei designandae [note: Quae strictae significationis sunt, ad figuras vagas determinandas serviunt [correction of the transcriber; in the print servinut].] ita non affiguntur, quin adhuc latam significandi vim retineant: nam et Bacchus hominem pinguem, et ingenio tardum, et ebriosum, et vinum, et vitem, et autumnum, et opulentiam, et victorem ac belli Ducem repraesentare poterit: at prora navis, quando in Synecdoche usurpatur, nil praeter navem designabit, spica et uva ita ex sua natura ad panem et vinum ordinata sunt, ut per Synecdochen tanquam pars materiae aliud, quam panem vinumque, aut, tanquam pars integrans, aliud, quam messem, aut vindemiam significare nequeant, atque adeo symbolum aut emblema se solis non conficiant, nisi, ut res aliae naturales, rebus diversis significandis adhibeantur, uti factum in emblemate Pharoni per somnum obiecto, in quo et spicarum numerus, et gracilitas ac habitudo vim illis significandi dedit an nos septem, atque annonae per eosdem tum copiam insignem, tum penuriam: ad quam illae designan dam ex natura sua ordinatae non erant. proindeque ultra synecdoches terminos interpretatio Iosephi sese ad metaphoram et metonymiam extendit.

Illud porro hoc loco negligendum non est, quod dixerim, [note: Ut Metonymia serviat, ordo aliquis peculiaris significantis ad significatum intercedere debet, qui tamen necessarius non sit: qualis est fumi v. g. ad ignem.] res ex natura huius tropi non repugnare, quo minus imagini figuratae serviant. Siquidem non abnuo, alia ineptudine laborare illas posse. nam si ad domum Ucalegontis exprimendam ipsum Ucalegontem aut pro vase vinum proponam, an non inepte id fecero? et tamen metonymia utraque, in oratione tolerata est,

pro domo ardente, et vase, aut cratere coronato. Alius igitur hic defectus occurrit in utroque, quod ordo desit et relatio sufficiens, quae semper imagine singularis esse debet, neque facile nobilius ad ignobile (nili forte ut causa aequivoca) ordinari: homo enim et vinum non est propter domum et vasa, sed haec illorum causa reperta sunt. unde domus, ac vasa, homines vinaque, non contra significare poterunt. ita ex facibus quoque Magistratus, ex bobus redeuntibus nox ingruens, non tamen

vicissim, nec in oratione quidem, intelliguntur. Hinc ad imaginem non omnes admittuntur metonymiae; ut his, aut aliis de causis, quarum infra plures dabimus, excludendae.

Neque dicas pari ratione Ucalegontem pro domo adhibendum, qua pro vino Bacchus, pro opibus Croesus: quod hi ad vinum opesque ordine nullo adstringantur. Sed falleris: nam illius repertor praecipuus Bachus, harum collector insignis Croesus; at habitate domum, commune est Ucalegonti cum omnibus. hic igitur ratio ordinis prae reliquis nulla; illic eximia. Aurum tamen vinumque pro Croeso aut Baccho, recte non adhibueris, quia potiorem ad hos relationem non habent, quam possessorem quemcumque alium. Quocirca hic ordo in emblematis hisce diligenter est expendendus, nam propter hunc quae dam in hoc tropo imagines subiecti praesertim et accidentis reciprocae esse poterunt, ut Luxuria imperans pro Sardanapalo imperatore, vicissim Sardanapalus pro luxuria; pauper pro egestate, et egestas pro pauperibus iconographiae deservient. Verum et ordo ac relatio ad alterum necessaria est. Sic connexio infallibilis inter causam et effectum antecedens et consequens, signum ac rem signatam etc. destruit rationem imaginis; cum, non humano ingenio, sed natura sola ad illam significationem determinetur. Ita sol diem ut causa; aurora solem ut antecedens; fumus ignem, ut signum necessarium, exhibent. Connexionem igitur in imagine eiusque significato neque omnino nullam, neque definitam admittimus, ut nimirum et via appareat in vestiganti, et coniecturae ingeniosae locus relinquatur.

CAPUT XXXVII. An Metaphorae imagini figuratae conveniant?

ACcedimus, a rebus inter se iunctis, ad disiunctas dissolutasque, in quibus licet triplex ordo constitui

posset. 1. rerum vel specie prorsus similium, ut homo [note: Res omnis vel prorsus similis alteri est, ut homo homini: vel prorsus dissimilis, ut virtus vitio; vel partim similis, partim dissimilis, ut le forti, et haec tantum metaphoris apta est. Ironia figuratis imag. non convenit.] homini. rex regi, leo leoni. 2. partim similium, partim dissim ilium; ut leo homini forti componitur, qui specie quidem differunt, aliqua tamen virium paritate conveniunt. 3. prorsus dissimilium atque inter se pugnantium, ut ignis et aqua, probus et improbus. Tamen primum hunc ordinem negligimus, cum neque tropis, neque imaginibus figuratis competat. Si enim simile ad prorsus simile transferatur, non potest fieri cum virtute mutatio, ad quam dissimilitudo aliqua est necessaria, ut res significata per tropum illustretur. alter ordo metaphoris idoneus est, tertius ironiis, de quo utroque praesens instituta est quaestio. Et de ironia quidem, ab imaginum figuratarum classe proscribenda, ex pedita est ratio; cum imagini figuratae proprium sit repraesentare, repraesentatio vero similitudinem necessario includat, quae non est rerum pugnantium, quod haec pugna ex dissimilitudine exsistat, quis enim non ridet Aethiopem pro Europaeo, testudinem pro aquila, leonem pro agno exhibentem? Quare reliquum est, ut de metaphoris, quaeque iisdem permiscentur; allegoriis et paroemiis videamus. [note: Metaphorae sive ad laudem a rebus illustrioribus, sive ad reprehensionem a vilioribus petantur: sive simplices illae translationes sini, sive cum proportione analogica; fig. imaginibus serviunt.]

Est vero metaphora (latinis translatio) contracta ad verbum similitudo. atque ut in quovis rerum genere similitudo [correction of the transcriber; in the print simitudo] reperiri potest; ita et metaphora. Quarum aliae quidem ad laudem idoneae ab illustrioribus rebus traducuntur; aliae ad reprehensionem spectantes a vilioribus petuntur. Ita rudem et imperitum hominem sacris ad dictum, asinum Isidis vocaveris: contra peritum Oratorem, Regem in cathedra aut Imperatorem animorum, aliae deinde reciprocae sunt, sic aliquando caelum dicitur pratum, in quo sidera flores, et contra. haec vero reciprocatio inter illustriora fere, quae analogica sunt, reperitur. aliae denique analogice, seu cum proportione, et gemina quadam similitudine, aliae simpliciter una tantum ratione convenientiae transferuntur. Sic ver aetatis ad iuventutem analogice spectat: nam ut ver ad annum, sic iuventus ad reliquam aetatem se habet unde duplex comparatio erni potest, veris ad adolescentem, et

aetatis humanae ad annum. Simplex erit si homo dicatur leo; nam hic neque reciprocatio, neque proportio invenitur Ne tamen existimes omnia quae cum proportione dicuntur, etiam reciprocari: nam pes montis (ut et caput) metaphorice per analogiam appellatur; uti enim se habet pes hominis ad totum corpus, sic infima pars monitis ad totum, in quibus tamen nulla reciprocatio, quod hic potius ex defectu vocis propriae, quam natura rei contingit: nam pari ratione fons, fluminis caput appellatur, et tamen vicissim caput hominis, fons sensuum nuncupatur. Porro omnes has metaphorae species ad imaginum figuratarum classem admittimus. atque illas in reliquis illustriores censemus, quae cum proportione coniunctae sunt.

An vero omnes singularum specierum metaphorae admittendae sint, infra, de omni comparatorum genere [note: Aristotel. Metaphoram Imagini proximam facit. cuius varia exempla proponit.] acturi, videbimus. Certe Aristoteles tantum Metaphorae tribuit, ut illam in ceteris tropis solam, ob similitudinem, imaginem vocet, quem operae pretium fuerit hac de re audire disserentem: l. 3. Rhetor. c. 2. vulge 4. [gap: Greek word] (verba sunt) [gap: Greek words] . Est imago etiam translatio: parum etenim differt: nam cum inquit de Achille, velut leo ruit, imago est, cum autem leo ruit, translatio. Varia deinde illarum, quas vocat imaginum, exempla subicit, Poetisque quam Oratoribus vult esse frequentiores. quarum plerasque, ut Philosophi mentem imaginumque naturam tanto penetremus facilius, operae pretium sit intueri, [gap: Greek words] etc. Sunt, inquit, imagines, cum, Androtion in Idreium: similem illum esse canibus solutis asserit, qui obvium quemque mordent. Et cum Theodomas Archidamum Geometricam n???soientam Euxeno artis eiusdem ignaro confert. Et illud Platonis de Re p. [abbr.: Re publica] usurpat. Qui mortuos spoliant vivis manus abstinentes, similes canibus in proiectos lapides involantes parcendo iacientibus. Ex Demosthene vero populum Atheniensem,

sanis consiliis monitisque intractabilem, nauclero aequat ad omnia surdo, licet viribus robusto. Ex Pericle Samios Atheniensium muneribus non acquiescentes pares facit infantibus praemansum ore cibum cum ploratu tamen atque obluctatione excipientibus. Baeotos vero ilicibus comparat, mutua invicem agitatione contusis laesisque, quod intestino bello hic populus collideretur. Ex Democrate Oratores, pauperum in foro causas avare tractantes, nutricibus assimilat, quae meliores cibos deglutientes, sua infantibus saliva os illinunt. Ex Antisthene Cephisodorum hominem gracilem cum thure composuit, quod incensum exspiransque exhilararet, ut ipse suos moriens, forte propter relictas opes oblectabat.

Ex quibus sane apertissimum cuivis esse poterit, per [gap: Greek word] , sen imaginem, Aristotelem rerum similitudinem intelligere, a qua omnis metaphora et originem trahit, et in quam iterum ex eiusdem Aristotelis sententia resolvitur. Nam si Idreium canem, thus Cephisodorum, Athenienses surdos naucleros, Boeotos ilices dixeris, contractam in metaphoram similitudinem exhibes, unde idem autor: [gap: Greek words] . Est enim translatio differens adiunctione. Etenim ubi adiunxeris, sicut, tanquam, ut, velut, etc. ex metaphora imaginem conficies. Quare cum de Lacedaemone non negligenda, Leptines diceret, non esse committen dum, ut altero Graecia privetur oculo: per imaginem apertius sententiam exposuisset, dicendo: committendum non esse, ut privetur Lacedaemone Graecia, tanquam altero suo oculo. hac in re, licet parum obscura, exempla iccirco prosecutus sum, ut intelligeres ex vulgatis Metaphorae affectionibus imaginum quoque virtutes, vitiaque deprehendi posse, de quibus postea erit disserendi locus opportunior.

Superest ut de allegoria et paroemia inquiramus, an faciant ad imaginis poeticae compositionem? Certe qui allegoriam (quae Latinis inversio est) continuas tantum metaphoras esse volunt, ut si dicas ovem lupo commisisti, id est, innocentem scelerato, eam non magis emblematis, quam metaphoram excludent, qui vero Synecdochas

quoque, et metonymias coniunctas allegoriae tribuunt, (quorum pars minor) metonymias cohaerentes, etiam in imagine tolerabunt, ut sine Bachho et Cerere friget Venus. Paroemia huic affinis, quae a Scaligero aliisque, aut metaphorae, aut allegoriae succensetur. Ille enim, repugnante licet Erasmo, Proverbium, ait, pro alio supponere verbo [gap: Greek word] , a [gap: Greek word] et [gap: Greek word] , quasi praeter verbum proprium, aliud denotare. Sed litigent de nomine, mihi satis est monuisse, paroemiam communiter ex translatis, nonnumquam metonymicis desumptum suppeditare non raro materiam conceptumque figuratis imaginibus. Sic absurda molientem exprimes, si ranis aquam affundas: Solem lucerna illustres: Hircum mulgeas. Testudini pennas aptes: Camelo ad saltum praeludas: Fronti ocreas induas, aut galeam lepori, etc. Frustra laborantem, per hominem qui Delphinum caudae alliget; Arenam metiatur: reti ventos captet, aut piscetur in aere: penelopes telam retexat [correction of the transcriber; in the print reretexat], lapidem elixet: Mortuo medeatur: leonem larva terreat. Ambiguae fidei hominem, per illum qui duabus insideat sellis: Vulpinam leoninae pelli assuat: Altera ignem, altera manu aquam deferat, similibusque, quae exponere ordine longum sit; neque a mediocriter doctis ignorantur.

CAPUT XXXVIII. An, et quae comparationes rerum imaginem figuratam involvant?

AGimus de comparationibus iis, quae per aequalitatem [note: Comparatio primo in illam dividi potest, qua est personarum et rerum, inter se et cum alter utro instituta, quae vel erit intelligentium vel non intelligentium.] aliquam aut certe excessum instituuntur: non iis quae a dissimili contrariove ducuntur: ac disparationis potius vocabulum merentur. Istae comparationes, vel sunt personae ad personam; ut si gubernator navis Reipubl [abbr.: Rei publicae] Principi comparetur, vel inter rem et rem; ut cum orbis ovo componitur, vel inter rem et personam, ut cum elephas homini ratione praedito assimulatur vel contra inter personam et rem; cum Christus ovi, Ioannes

Baptista lucernae similis dicitur. Cum qua pene convenit alia comparatorum divisio. aut enim intelligens cum alio intelligente componitur; ut homo paenitens cum aegro ad medicinam aspirante: vel cum re tantum animata; ut cum serpente veterem pellem exuente: vel cum vivente insensibili; ut cum vite silvescente per putationem corrigenda, vel denique cum inanimi tantum corpore, ut ferro a rubigine sive auro a scoria purgando.

Alia horum exempla, si lubeat, ex adductis supra [note: Comparatio alia est collatio duorum vel plurium, in re, seu proprietate eadem convenientium, ut Achillis et Herculis in fortitudine: vel in re tantum simili, aut proportionata conspirantium, ut agricola cum religioso. hic in cultu animi sese habes, ut ille in cultu agri, quae comparata prioribus reiectis tantum in fig. Imaginibus probamus.] Aristotelis imaginibus repetere licebit. Ubi alios infantibus, alios ilicibus, alios thuri comparat. Denique comparatio in eam dividi potest, quae est rerum duarum, vel plurium in tertio aliquo convenientium: sive quae rerum diversarum est, prout invicem sibi assimilantur in eodem. Et in eam, quae est rerum, non in uno communi utrisque; sed in simili aliquo, singulis proprio, conspirantium. Prioris exemplum apud Virgilium exstat, Ubi Aeneas ex comparatione cum Polluce, Theseo, et Hercule instituta, qui ad orcum descenderunt, sibi etiam persuadet ius esse ad eosdem inferos descendendi. Et mihi, inquit, genus est a Iove summo. Deinde alibi Didonis exemplo peregere sedem imperiumque figentis, sibi etiam idem non invidiosum futurum infert:

-- -- Sice Carthaginis arces
Phoenissam, Tyriaque aspectui detinet urbis:
Quae tandem Ausonia Teucros considere terra
Invidia est?

Hoc vero comparationis genus vel a pari instituitur ut allato exemplo patet; vel a maiori, ut si Tribuno in hostem cum virae discrimine pugnandum, et militi pati sorte pugnandum erit: e diverso, a minori ad maius, a milite ad tribunum inferes In quibus tertium utrisque comparatis commune haud difficulter notabis. quod nos ad distinctionem similium, proprietatem vocabimus, non similitudinem; ut est, a Iove natos Inferos adire:

gentes aliquando sedes mutare, et imperia transferre: denique pugnare adversus hostem. Alterius divisionis exempla sunt, quotquot supra Aristoteles lib. 3. c. 2. attulit. Sic Aeschines, ut in Demosthene praeter oratoriam facultatem vix quicquam viro dignum ostenderet, tibiis eum comparavit, in quibus dempto collo reliquum corpus appareat inutile [note: (1) Inanit tantum eloquentiae strepitus sine aliis dotibus est] Demosthenes vero, ut pari Aeschinem lixivio perfunderet, illumque non causae aequitate, sed largitionis magnitudine ad dicendum inflecti significaret, argute eum trutinae assimilavit, quae in quamcumque partem gravius pondus attuletis, inclinatur. [note: (2) Donis ab aequitte inflecti.] Nec illepida est illa Ciceronis pro Sext. Roscio Amer. adversus accusatores. Anseribus cibaria publice locantur, et canes aluntur in Capitolio, ut significent fi fures venerint: alii vestrum anseres sunt, qui tantummodo clamant, nocere non possunt: alii canes, et latrate, et mordere possunt. [note: (3) Sola voce alii vitiis obnituntur; alii voce et opere.] In his facile observabis, illud, in quo conveniunt, non esse idem utrisque commune; sed duo ad se mutuo per similitudinem relata, ut tibiae inflatae collum, et Demosthenis eloquens oratio, inclinatio Aeschinis ad aurum: et trutinae ad pondus, latratus morsusque canum et accusatio oratorum.

Damnamus in hac nostra imaginum facultate prioris [note: Protasis et apodosis, sive figura et significatum proprietate rerum differre debent.] generis comparationes, quae commune aliquid obtinent, in quo unum sunt: illas admittimus, quae proportionatum aliquid possident, in quo pares reperiantur. Siquidem in poetica imagine non est idem, quod pingitur, quodque a nobis res significans, repraesentans, figura protasis graece dicitur: cum illo, quod significatur: repraesentatur, et reditio, graece apodosis nuncupatur. Pictoribus id tantum conceditur, qui talem adumbrant imaginem quae cum re significata in communi aliquo tertio, id est, coloribus ac lineamentis conveniat, eandem proprietatem, quae in resignificata est, in imagine exhibent. Poeta vero diversam ab illa quae apparet in imagine: nam in co praecipue haec poesis consistit, quod pro una rei proprietate usurpet per tropum aliam. Exempli gratia, proponatur imago Tribuni adversus hostem pugnantis: inde non colliges alteram

comparationis pattem, videlicet militi adversus hostem pugnandum esse. neque si hoc intuleris, aliud de milite dicturus es, quam quod exhibetur in Tribuno [correction of the transcriber; in the print Tribnnu], nempe pugnandum esse: quod tertium est, non par, sed idem, ac utrisque proprium, quae apodosis omnino vitiosa et ingenii, inventionisque artificiosae est expers. habet enim hoc figurata imago cum enthymemate commune, quod illatio, seu, ut nos, collatio, ab antecedente diversa esse debeat, ne identica sit ac nugatoria. At vero postquam exhibueris trutinam, suo in partem aliquam pondere devergentem, contulerisque Aeschinem ad munera proclivem, quod eo nimirum pondus orationis inflectat, quo aurum oblatum inclinat, et aliud ab eo quod pingitur diversum loqueris, et tamen, cum simile quippiam imagini ostendas, in Aeschine, non absre, aut ineleganter in trutina illum exhibebis.

In hunc scopulum offenderunt Iconographi complures, [note: Peccarunt Iconographi plures, eum sine translatione proprietatum, rem candem specie in protasi et apodosi exhibent, ut si per Ulyssem, vafrum significent.] et ut Ottonem Venium aliosque recentiores taceam, ipse huius artis princeps laudatissimus Alciatus hic nonnumquam impegit. nam emblemate 134. ubi Thrasybulum ob Athenar obsidione liberatas civica donat corona cum inscriptione, Optimus civis, solius historiae explicatione nihil a pectore diversum facit, qui rem, ut gesta est, penicillo adumbrat, id solum animis obiciens, quod tabula oculis ingerit. Nec vero suffecerit hoc exemplo uti ad illationem universalem, videlicet Thrasybulus corona civica ob patriam liberatam donatus, tanquam optimus civis, fuit; Ergo et alii cives boni patriae liberatores donandi erunt. Nam haec licet illatio vitiosa non sit, protasis tamen atque apodosis, in codem genere morum sunt, proindeque haec omni translatione (quam semper intervenire necesse est) ac ingeniosa inventione destituitur. Quod vitium cum in exemplis adhibendis pronum sit, nonnulli illa prorsus ab hac imaginum palaestra eliminari voluerunt. Quid? inquies, an non recte per translationem dixero, de pio in parentem viro, alter Aeneas? de vafro, alter Ulysses? licebit sic etiam appellare liberatorem patriae coronatum. Thrasybulum alterum, adeoque Thrasybulus in imagine

figurata, illius vicem sustinebit. In his enim illustris aliqua persona tribuitur alteri, quam, veluti propria in theatro deposita, induit. et forte autor alicui patriae defensori hanc iconographiam detulerit, qui se in illa, velut reverberata speculi imagine, contemplaretur. Verum respondeo, hanc auctoris mentem non liquere. Et quidem licet manifesta esset, nondum constaret translatio: nam illustrior persona non sufficit constituendae metaphorae, quandiu eadem proprietas boni civis utrique tribuitur. At si Thrasybulus cum bono milite, aut religiose conferretur, locum haberet translatio. Ita neque Aeneas pro viro pio acceptus, neque Ulysses pro vafro, metaphorae sunt, sed metonymiae, quia Aeneas pius fuit, et Ulisses vafer, ac proinde nil praeter nomen transfertur, eadem vero proprietas utrisque tribuitur. atque iccirco de vafro recte dices, alter Ulysses, uti de pictura, Petro u g. simillima, alter Petrus, non tamen de adolescente recte dixeris, alter flos: aut de S. Ioanne, altera lucerna: aut de rege, alter navarchus. Quo velut signo veras metaphoras a solis nominum translationibus licebit discernere: Quod si tamen Ulysses pro quovis vafro, Aeneas pro quolibet pio per synecdochen usurpatur, de eius natura in poeticis imaginibus supra disseruimus, negavimusque admittenda.

Nec modo in exemplis personatum, verum et rerum comparationibus, a translatione quandoque et elegantia symboli deflectitur. Ita Alciatus embl. 127. Locustas apud Insubres omnia anno Christi 1541. vastantes in agro exhibet, cum expositione sola facti, et inscriptione, nihil reliqui. ubi cum translatio ad apodosin inserendam desit, pictoris magis, quam fictoris officium agit; Neque existimes hoc sufficere, quod nihil reliqui, praeter spem et vota miserorum, asserat, dum inquit.

Nam et illa historicae narrationis sunt, non mysticae expositionis. Quod si exercitum, id temporis, Italiam vastantem tropologice per has locustas accepisset, non

ineleganti schemate usum dicerem. Verum quid ago, qui tanti viri scriptis, tot commentationibus doctissimorum hominum, totque retro periodis annorum pro batissimis obelum figam? cur non imperitioribus aliis hic aculeus intenditur? Nolo me quisquam cum illis censeat Momis, quibus nec Pandora quidem satis ornata fuerit Muscae, quae ita alienis pascuntur; ut non minus vulnerent, quam faedent. Absit, religioni et literis servio. ut Alciatum etiam suadeam, omniumque utilitati attemperem, hoc ago. Et sane meretur, uti huius artis illustrator maximus, in quo cum industria par ingenium, quem, licet alicubi deflectentem: iniuria tamen damnemus, siquidem per tenebras, via non trita facem nemine praeferente, incedentem primum intueamur. Quocirca et deinde ipsius potissimum exemplis utar, quo rudioribus examine secretis, sua ceteris aestimatio atque auctoritas constet.

Reliquum est ut alias comparationum divisiones ad [note: Comparatio rei ad personam, sive personae ad personam pro batur, modo cum similitudine semper dissimilitudo [correction of the transcriber; in the print dissimilitudido] intercedat: ut per illam conferri, per hanc transferri possit.] rationis leges expendamus. In quibus illa inprimis probamus, quae sunt rei ad personam: adeoque secundi ordinis, quae cum intelligente fiunt, omnes. Illae vero, quae sunt personarum ad personas alias, merito in disceptationem vocari queant; quod toto conveniant, non genere modo, sed forma etiam: atque iccirco translationis incapaces videantur, quam in hac iconographia necessariam ducimus. Verum Gordius hic nodus non est, iamque expeditus paulo ante in Thrasybuli exemplo utcumque videtur: Cui hanc velut regulam amussimque huius comparationis, adiicio. In omni figuratae imaginis comparatione (metonymicam excipio, cui relatio sufficit) simile et dissimile requiri: simile, ut conferri inter seres queant, dissimile, ut transferri. Quae dissimilitudo cum magis emineat in rebus aliis ratione destitutis, si cum homine in comparationem veniant, quam ipso homine, si cum homine conferatur; illustrior in illis tropologia, ut plurimum adeoque etiam imago figurata reperitur.

Quare ut translatio inter personas collatas appareat, convenit eas maxime officio, statu, ac conditione vivendi disparatas sumere; ut Navarchum, inter fluctus

maris navim provide moderantem, cum Principe Rem p. [abbr.: Rem publicam] administrante componere. Viatorem cum homine Christiano ad caelestem patriam tendentem. cum eodem pugilem in arena, cursorem in stadio Olympico, etc. in quibus, ob disparitatem, translatio similitudinem illustrat. Secus quam in adductis supra exemplis, ubi patriae vindex cum Thrasybulo, vir fortis cum Achille, vafer cum Ulysse componitur; quia licet dignitatis atque existimationis diversae censeantur esse, in officio tamen conveniunt, adeoque translatio pro imagine figurata parum est illustris. Unde Aristotelis doctrina lib 3. Rhetor. cap. 12. vulgo 10. hoc loco diligenter animis [note: Dissimilitudo cum inter personas minor sit, quam res et personas, minus etiam illustris hic plerumque est translatio.] pertractanda; qui, de figurata imagine agens, tria nobis proposita esse cupit, ut rem oculis, cum quadam urbanitate, subiciamus: translationem, oppositionem, et evidentiam Verba sunt; [gap: Greek words] . quo ultimo vim quandam significandi ratiorem coniunctam accipit. Pergit denique seq. cap. [gap: Greek words] oportet tria spectare, translationem, oppositionem, et evidentiam. In quatuor vero translationum generibus probantur maxime, quae sunt ex proportione. Exemplo id Periclis ostendit, qui iuventutem bello sublatam, ita de civitate evanuisse dicit, ut si quis ver ex anno sustulisset. Et alio Leptinae, qui Lacedaemonios alterum Graeciae vocabat oculum. nam uti se ver ad anni partes, ita se iuventus ad reliquas hominis aetates habet: et, quemadmodum oculi praestantissima pars corporis, ita Athenae et Lacedaemon in Graecia. Quibus exemplis utor libentius, ut intelligas, et rerum cum personis comparationes, et cum iisdem partium corporis (quae ad personas reducuntur) Aristotelis, meoque hic calculo probari.

Superest personae ad rem, et rei ad rem expendenda collatio. Et quidem si Aristotelis vestigiis, de imaginibus figuratis oratorum, ac metaphoris illustrioribus insistamus, dubium esse nequit, quin hae comparationes

admittendae fuerint. Cum translationes ab his non minus frequentes; ab animatis etiam ad inanima nobiliores ducantur; quod veluti sensum animamque nostra oratione, accipiant. Ita, ex Homero Sisyphi saxum impudens vocat: et hastis militaribus cupiditatem volandi pugnandique tribuit. Posterioris vero generis exemplum apud Alciatum est embl. 100. de hirundine pro vere, cuculo pro aestate, ficedula pro autumno, fringilla [note: (1) Ver, aestas, autumnus, hiems.] pro hyeme exhibita. Difficultas tamen in illa praesertim personarum ad rem collatione est, quod uti natura res quaeque creata ad hominem ornandum, ab auctore rerum, directa est, praeposterumque fuerit, inservire hominem rebus sibi inferioribus; ita significandi ratione illa potius ad hominem, quam ad illas homo referatur, rum quod illa imaginum prima institutio ad hominum mores formandos reperta, velut pars quaedam disciplinae moralis, hos sibi terminos ethologiae, inveterato iam usu praescripserit. Et sane ratio ipsa atque necessitas hos intra limites coercere videtur; ut certam, finitamque significandi formam, imago acciperet, quae dubium spectatoris animum, quasi digito intento, ad hominem duceret, moneretque illic investigandam propositae imaginis analogiam. Infinitum enim foret ad res creatas omnes cogitationem circumferre, atque in singulis indagare homoeotypon imaginis. Ita si, vulgato licet schemate, vel hominem, vel ovum proposueris, velut microcosmum quendam, magni huius mundi imaginem, quis illuc mentem subito vertet? Quis enim illum Nestoris scyphum, de quo Alciatus embl. 101. caelo applicandum cum eo censeat, in quo claviculi quatuor caeli sidera, insidentes his totidem columbae Pleiades designent?

Non tamen figuratis illis imaginibus, quae cetera omnia [note: Comparatio, ad rem rei et personae ad rem, tunc locum habere potest, cum, velut adiunctum minus praecipuum in imagine locum occupat] continent ad hanc iconographiam postulata, omnino aditum interdicimus: fieri enim in emblematis atque aenigmatis inprimis poterit, ut aliis definite satis significantibus, ceu pars; aut adiunctum quod piam accedant, atque iccirco certis legibus terminisque significandi cohibeantur Ita ovum, si tribus digitis suspendatur,

ex sacris tibi literis repraesentabit Dei potentiam, qui tribus digitis appendisse terrarum orbem dicitur, tres digiti sanctissimam nobis Triadem in hoc opus conspirantem designant. Ex digitis vero ovi significatio ad orbem limitata intelligitur. Accedit, usu atque instituto complura obtinuisse finitam significandi vim, ut sunt Hieroglyphicae Aegyptiorum notae, qui v. g. per basiliscum aevum, per palmam annum exhibent: et personae in fabulis poeticae; ut cum pro aere Iupiter, pro aqua Neptunus, vino Bacchus, Cerere fruges etc. designatur. Sunt et signa vulgo ad certarum rerum significationem assumpta, ut cum per ignem montibus expositum adventantem hostem, per hederam Baccho sacram, vinum demonstrant, denique illa omnia quae supra de metonymiae tropis disserentes probavimus, in hac imaginum disciplina, sua deturbare possessione nolumus, quis vero qualisque eis locus debeatur, infra disseretur opportunius, ubi sua cuivis imaginum generi cernetur haereditas

Illa vero superius allata in contrariam pattem ratio, [note: In Hieroglyphicis quoque et Aenigmatis locus huic comparationi esse potest.] id quidem obtinere videtur: ne illae imagines quae sua natura obscuritatem fugiunt, ut sunt Emblemata ac symbola tam remotis translationibus vitientur, sed de Hieroglyphicis atque Aenigmatis nihil persuadet. Nec sane omnis imaginum usus ad morum disciplinam olim versus est, cum iis etiam arcanae naturae ac Philosophiae secreta Aegyptios obvelasse competum sit, et Graecis familiare fuerit, fabularum involucris orbis huius naturaeque ingenium scientiarum cupidis proponere.

CAPUT XXXIX. De imaginum fig. diversitate et primis distinguendi fundamentis.

DE imaginum generibus hoc loco quaedam animadvertenda [note: Pauci hactenus Imagines figuratas distinxere, sed quae alius emblemata, alius symbola, aut hieroglyphica dixit.] existimavi, priusquam ad singulos lectorem fontes remitterem, ubi de Symbolis, Emblemate, Hieroglyphicis, atque Aenigmate speciatim disseretur, suisque finibus quaeque ac legibus circumscribentur. Etenim quatuor haec suo quidem nomine iam dudum hac in arte recepta sunt, sed qui illa inter se ita dispertiatur, ut vel confusa non sint; vel omnia complectantur imaginum poeticarum genera, nemo a me compertus est hactenus. Promiscuus omnium usus fuit, quaeque alius emblemata; alius aut symbola dixit, aut Hieroglyphica, aut Aenigmata. Alciatus omnium exempla sub emblematis nomine proposuit. Paradinus symbolorum, Pierius Hieroglyphicorum titulo donavit, omnes confuderunt omnia. Neque recentiores competi, qui universim ex certis principiis ac fundamentis hanc controversiam ita definierint, ut niti quis tuto posset, et non alium alia consectantem nonnumquam etiam eundem sibi adversantem inveniat.

Nonnulli imagines a materia unde sumuntur denominant [note: Alii imagines male a materia distinxere in Physicas historicas ethicas, quia distinctio omnis a forma est.] segregantque in physicas, quae a rebus naturalibus: historicas, quae ab hitoriis: politicas, sive ethicas, quae a moribus hominum ducuntur; ut apud Claudium Minoem videre est. Sed haec divisio materiarum est, non imaginum: neque adaequata, cum de artefactis nulla mentio: nisi ea rebus naturalibus confundat. Potius in physicas, ac morales, ex ipsa significandi res physicas, aut morales ratione, separandae erunt; quod appellationes rerum ab ipsa forma distinguente, non vero materia petendae sint: hae enim imagines in materia saepe conveniant necesse est; cum eadem res, tam physice, quam ethice significare possit. Nos hic adaequatam, et materiae, et formae diversitatem inquirimus; ut, quae toto separentur genere, apparear.

Existimamus igitur, imagines figuratas, recte in eas [note: Imagines fig. recte dividuntur in eas, quae ex natura per similitudinem, et eas quae ex instituto, absque similitudine repraesentant, quia ipsa figurandi ratione differunt.] dividi, quae rerum inter se similium, et eas, quae dissimilium, collationem exhibent, sive in eas quae ex natura, et eas quae ex instituto repraesentant: ut quas rum materia, rum potissimum figurata significandi ratione, quam plurimum distare necesse sit. Dissimilia voco, non quae omnem excludant convenientiam, sed in quibus nulla eminear, dissimilitudo vero insignis reperitur, quemadmodum in plerisque metonymiis et Aegyptiorum hieroglyphicis manifestum est, sicut e diverso, haec similia apello, non quae omnem excludunt dissimilitudinem; verum ubi similitudo licet quandoque abdita, tamen non ignobilis se offerat perspicacius intuenti. Exemplo res clara erit. Sceptrum, aut accipiter, potestatis supremae imagines sunt, uti etiam sol, vel aquila: verum illa absque similitudine, sola hominum voluntate et arbitratu: haec, ex ipsa rerum convenientium natura, hanc significandi facultatem possident. Etenim nisi sceptrum Regibus tributum esset, illa vi significandi destitueretur: et nisi placuisset hoc sensu Aegyptiis haec imago accipitris, rapacem potius atque avarum, quam Deum adumbrasset. Neque tamen omnis ratio similitudinis ad huius significati vim tribuendam defuit, nam regibus velut subditorum custodibus ac defensoribus sceptrum in baculi speciem datur, analogia a pastoribus ducta, qui baculo vel ad corrigendum aberrantem gregem, vel ad lupos hostesque arcendos utuntur, accipitri et magna fecunditas, et producta aetas, et solis amati obtutus, ad hanc significandi facultatem viam fecit.

Neque fundamento omni destituitur prima significandi [note: Imagines rerum dissimilium, longe aliter, quam similium significant.] origo cum Aegyptii plerumque in recondita et a vulgi sensu remota proprietate rerum, hanc imaginum vim niti voluerint: ut secreta Philosophiae ac religionis suae, per Hieroglyphica, neque a ratione longissime distarent, neque passim omnibus, praeterquam eruditis, paterent. Ceterum plurimum haec a rerum similium imaginibus differre, quis non videat? Etenim cum duae res sint, quae gratiam imprimis conciliant imagini, prima, quod eruditae coniectationi lectoris locum relinquat: altera quod idoneam ac minus exspectatam comparationem involvat, atque ad hanc viam aperiat intuenti. Utrumque longe aliter similia, quam

dissimilia praestant. Illorum fere gratia in priori, horum in posteriori maior. Dum enim per accipitrem Deum agnoscis, Aegyptiorum institurum meminisse debes, atque ex illius iam ante explorati recordatione, in Dei, per illum repraesentati, venire memoriam, ex quo illa potissimum voluptas manat, quod tu ea, quae alter, velut rarae cognitionis, tibi coniectanda proposuit, sis assecutus: nihil hac in re ingenio, aut eruditioni auctoris concessurus.

Ubi vero accipitrem cum Deo compara veris, ob remotam obscuramque similitudinem, nihil neque magnopere amas, neque admiratis, imo saepe hanc meditationem negligis atque in priori acquiescis. In rebus similibus contra non raro evenit: nam, ante omnia, comparatione ad res diversas instituta; vel assequeris, ob reconditum tibi minus sensum, et tunc simul rerum collatarum [note: Imagines fig. ex similitudine et natura rei significativae, dividuntur in rei intelligentis, ut cum miles religiosum repraesentat; et non intelligentis, ut cum rosa inter spinas eundem religiosum exhibet: quia hic repraesentandi modus specie ab illo differt.] analogia, simul tuo auctorisque ingenio atque inventione electaris: vel non assequeris, et tunc ad auctoris expositionem digressus, ea minimum voluptate frueris, quam in apposita rerum convenientia deprehendis; secus quam in Hieroglyphicorum collatione usu venit. Neque eo haec dissero, ut existimes cognitionem tuam ad imaginis absolutionem requiri (illa enim cum icone contingenter iungitur) sed ut ex hoc iconis effectu, affectuque tuo diversam imaginum naturam discas.

Altera divisio, imaginum a similitudine desumptarum, est in eas, quae est rerum inter eandem vel diversam speciem cum persona aliqua comparatarum. Et duplex tantum esse poterit, rei videlicet intellectu praeditae; ut si religiosus cum milite componatur: aut ratione destitutae; ut si adolescens cum flore aut astro comparetur, priorem rerum intelligentium cum intelligente, alteram cum non intelligente vocabimus. Quod vero hanc divisionem tantum imaginum a similitudine sumptarum dicam; causa est: quod omnis icon a dissimili (sive eiusdem, seu diversae cum re significata, speciei fuerit) eandem figurandi significandique rationem ab instituto obtineat, proindeque ad huius partitionis societatem venire non queat. Quae certe ex aequo facta videtur, quia mores disciplinasque alia, quam aut rei intelligentis aut non intelligentis imagine repraesentare

nequis. In quo comparationum genere, quis maximum discrimen non observet? nam et materia rota distant, et repraesentandi ratione. Et quamvis fieri possit, ut idem significatum imag nis sit intelligentis, et non intelligentis; exempli gratia, idem religiosus per militem armatum, et rosam spinis obseptam exprimatur: [note: (1) Religiosus.] tamen fieri nequit, ut eadem sit utriusque repraesentandi ratio, a qua ultimo imago in sua natura, ac finitione absolvitur, significato per apodosin naturam imaginis non ingrediente. Illa autem repraesentandi diversa ratio in hoc potissimum sita est, quod (uti in omni imagine simile cum [note: Disserunt valde imagines rei intelligentis et non intelligentis ad par vel disparnatura.] dissimili mixtum docuimus) illae comparationes, quae ab intelligente ad intelligens ducantur, multum similitudinis et quidem apertae, parum vero dissimilitudinis afferant, contra quam aliae, unde pinguioris minervae atque ingenii sunt, vulgoque etiam non raro perspectae ceterae vero imagines quia ad res toto genere distantes, id est, a non intelligente ad intelligens, transferuntur, praeter dissimilitudinem, quam palam velut profitentur, similitudinem occultam et vulgo incognitam possident, quocirca exspectationem saepe fallunt, admirationemque pariunt, et perspicacis ingenii sunt argumentum; auctore Philosopho [gap: Greek words] . In Philosophia simile in longe distantibus in venire, acuti est hominis, quod Archytae exemplo probat, qui idem esse dicebat arbitrium prudentis viri, et aram numinis; iccirco quod ad utrumque homines in necessitate confugerent. Quae ratio diligenter observanda, cum nobis multarum alibi deductionum futura sit fundamentum.

Reliqua sunt duo comparatorum genera, ut non intelligentis ad non intelligens, v. g. palmae ad annum, aut ovi ad mundum: et intelligentis ad non intelligens v. g. hominis ad mundum, aut capitis ad arcem repraesentandam. Quae eiusmodi sunt, ut ob vagam significandi libertatem, quam ad res quaslibet figurandas obtinent, merito ab aliis separentur imaginibus, quae ad res intellectu praeditas adstricta repraesentandi facultate ordinantur. Cum illae ex ordine, quem ad tot creaturarum diversissima habent genera, infinita quadam significandi

licentia, obscura prorsus maneant: hae contra viam facilem definitae atque apertae magis investiganti praestent.

Quae causa est cur imagines universe in obscuras clarasque dividendas censeam, et has quidem Symbolis, illas Aenigmatis, ut superiori iam capite dixi, tribuendas. Haec vero divisio, licet qualitatis potius, quam substantiae videatur, in ipsa tamen imaginum natura et significandi ratione per se in obscuritatem propensa nititur. Neque obstat quod in Graecorum fabulis atque Aegyptiorum Hieroglyphicis multa multis explorata sint, ut cum Bacchus vinum, Ceres frumentum, mundum in orbem volutus serpens, stella Deum significat, haec enim nihil impedit notitia, quo minus res illae sua natura obscurae maneant, tum deinde apertiores quaedam imagines ac notae, quae ad perfectam aliquam mentis sententiam implendam obscurioribus aliis adhibentur, totius imaginis non mutant ingenium. Quocirca haec divisio perstat, priori etiam generalior, quia omnes sub se Imaginum figuras complectitur, quae tales omnino sunt, ut ex natura sua, rem quamlibet vel clare, vel obscure repraesentent. Illud possident, quae per convenientiam cum re aliqua definita, qualis intelligentis naturae actio est, conferuntur, adeoque morales etiam vocari possunt, quod mores repraesentando exprimant. Hoc obtinent, quae vel nulla vel occulta convenientia indefinite ad rem quamlibet creatam, eiusque tam naturam, quam mores vaga significandi libertate spectant, certis tamen signis ad unum ex tam variis affiguntur, ut non nisi perspicacissimis oculis perviae sint. Ceterum de harum Imaginum differentia. l. 6. tractandum uberius.

Videbitur tamen nonnullis aliud imaginum genus [note: Aliam imaginum divisionem, in eam, quae est rerum incompossibilium ut sirenis: et compossibilium. ut lusciniae et Phrynes canentis reicimus, quia solius tantum materiae est.] dari, quod in protasi res exhibet naturae veluti ingenio pugnantes, adeoque aliam divisionem instituet, quae sic rerum (sic loqui liceat) incompossibilium et compossibilium: nam, ut illa protasi multum distant, sic necesse est interpretandi non parum ratione differre, adeoque diversas inter se imaginum figuras constituere, cum enim Bellerophontem aliquem in aere equitantem, aut modulantem in mari Sirenem, in tabula proposueris, quis non videat, diverso te uti docendi genere, quam si

vel aquilam volantem: aut concinentem lusciniam, vel etiam Phrynen aliquam in ostio formosam, penicillo expresseris, quam vis idem ram diversorum significatum esse possit, ut si illecebrosa mulier et per Sirenem concinentem, et modulantem lusciniam, intelligatur: Sed enim diversa significandi est ratio: nam Siren, velut res ex pugnantibus conflata, adeoque ficta et impossibilis, occurrit; quam tamen, significandi ratione ex tam diversis naturis recte videt coalescere, ac hominem designate, qui, et humanum aliquid, scilicet rationem, et brutum quippiam, videlicet concupiscentiam affectionemque turpem coniungat, quod ut intuentem, prima sui specie, admirantem suspensumque, velut inane figmentum renet; ita ad veritatis significatae lucem penetranti, occurrit perquam iucundum. Quare haec iure partitio priori adiungetur: ut comparata, vel sint rerum incompossibilium, vel compossibilium ratione materiae, quod ex Aristotel. de re poetica magnopere confirmari videtur. Sed nec eiuscemodi imaginum, tanquam primo diversarum, divisionem probamus, cum ex sola materiae (quae pugnare videtur) diversitate exitat, significandi enim ratione conspirare atque in unam convenire repraesentationem res, exteriori specie pugnantes, feruntur. ut iccirco praeter distinctionem materiae, nulla formarum constituenda diversitas fuerit. Aristotelem [note: Eadem de causa reicitur divisio imaginis fictae et verae rei, nam in ratione significandi (unde solum petenda diversitas) convenire poterunt.] hac de re alibi ponderavi, cum aenigmatis in eo formam, ait, consistere, quod incompossibilia coniungat. Consule inferius tradenda de Aenigmate.

Proferent alii earum imaginum divisionem, quae sunt rei verae, et fictae: sive, quae in protasi rem aliquam crearam, et quae tantum imaginariam, ac hominum ingenio excogitatam, contineant, quae ut inter se toto entis genere distant, ita in ratione quoque persuadendi distare necesse erit; adeoque non materiali et solum (ut cum Philosophis loquar) sed et formaliter differre. Et sane quis non videat, aliter mihi e. g. prudentiam per bifrontem Ianum, aliter per serpentem proponi, ut aliter mihi eadem prudentia per Salomonis de puero iudicium, quam per eosdem serpentes proponitur. Dico Prudentia: nam Prudens per Salomonem significari translate non potest,

ut supra docui. Hic nodus omnibus solvendus est, qui praeter symbola, emblemata, aenigmata ac hieroglyphica aliud universim imaginum figuratarum genus nolint statuere. Verum tamen eius nondum ponderis argumentum esse sentio, ut excuti nequeat. Nam vera, an ficta sit materiae protasis, tanti ad discrimen non interest; ut iccirco a vulgatis imaginum generibus discedendum sit. Neque enim aliter suadet in hac imaginum disciplina res ficta, quam vera, si quidem ita ficta sit, ut naturam rerum possibilium imitetur, cuius rei haec causa est, quod animus per imaginem discentis non adhaeret protasi, ut vera in se, aut historica est: sed ut repraesentativa est, unumque altero extremum significando confert: quod in Christi parabolis manifestum: ad quarum propositionem nemo ita mentem convertit; ut scire cuperet, vera, an ficta Christus referret; quis enim illud uspiam sollicite est scutatus [correction of the transcriber; in the print scuratus]? sed ad illa, velut imaginem, versis satis erat, significati veritatem inspexisse. Ut in Davide multo etiam clarissimum, acceperat ille a propheta, hominem locupletem pauperculo unicam, quam impendio fovisset amassetque, oviculam subtraxisse, ratus historiam se audire, mox fabulam intellexit, cum se Bersabeae raptorem designatum videret, nec ramen accusavit prophetam velut fabularum artificem, aut de eius veritate haesit; sed in huius imaginis repraesentationem toto animo defixus obstupuit, indoluitque. In iride caelesti quid refert, fictine colores, an veri, modo apre repraesentent? Et quid si Deus Ianum aliquem hominem bifrontem, et absolutae prudentiae speculum, condidisset? an putas aliter tibi prudentiae naturam, quam modo in imagine proponeret? fac illa de Salomone fabulosa esse, an aliam iccirco in significando facultatem sortientur? enimvero, haec tota mutatio est tantum materialis et non necessaria imagini, qua repraesentanti: alias enim futurum esset, ut subtracta v g. a salomonis historia veritate vis illa significandi intercideret. Nam scitum Philosophorum est, Parte essentiali sublata totam rei essentiam deperire. Exempla vero supra adducta illud potius stabiliunt discrimen, quod inter

eiusdem ac diversae speciei symbola constituimus: nam si pro Iano aut Salomone serpens ad significandam prudentiam substituatur, lubentes admittimus repraesentandi significandique rationem, toto genere mutari.

Quocirca stabit illa imaginum divisio triplex, I. in obscuras clarasque, quam hic ordine non dignitate principem facimus. II. in similes dissimilesque significato: sive in eas, quae ex natura, et ex atte, seu instituto, repraesentant, quae utraque divisio generalis est, cum omnis imago vel obscura, vel clara sit, vel similis, vel, dissimilis repraesentato, illa divisio symbola et emblemata, quae ex veterum usu clara sunt, ab hieroglyphicis et aenigmatibus obscuris distinguit: haec tantam hieroglyphica, quae ex instituto solum significant, separat a reliquis. III. subdivisio est imaginum similium, in eas quae intelligentis, et quae non intelligentis figuram conferunt, et per hanc symbola ab emblematis, tum etiam a reliquis separantur. Verum haec uberius infra, ubi de quibusque singulatim erit agendum. Aliae divisiones, quae adduci possunt; vel materiarum sunt, vel solum partium, vel cum his in re conveniunt.

CAPUT. XL. De varia figuratarum imaginum materia, ex Alciato potissimum proposita, cum eiusdem auctoris emendatione.

REs diversas, figuratae iconographiae idoneas, per libros superiores velut fontes, aperuimus, neglectis fere rerum gestarum exemplis: tum quod illae velut ingens quidam oceanus passim orbem librosque occupent; tum quod minorem ceteris plerisque gratiam ad rem emblematicam afferant. Nunc, ut tanquam in fasciculum colligam sparsas late materias, atque auctoritate aliqua comprobem, Alciati symbolographorum Principis, hac in re, mentem atque usum expendemus. Hic sub emblemaris titulo omnem prope figuratarum imaginum, et materiam et formam attigit, qua vero arte ac facilitate ad hanc rem usus, alibi occurret. Nunc velut in brevi tabella nobis exhibendus est. Ut quibus e fontibus potissimum hauserit, constet.

Ex natura fecundissimo imaginum campo plurima ab Alciato sunt deprompta: ut Oliva arida, quam circum vitis fecunda, tanquam ariditatis causa, pendet [note: (1) Prudens et Virgo vino abstinens.] significatur. Prudens vino abstinet, seu, Virgo fugit Bromium, embl. 24. in editione Plantini anno 1578. quod addo, ut intelligas in nonnullis editionibus, omisso emblemate, numerum mutati.

Ciconia pullos nutrit, nutrienda ab iisdem in senio. [note: (2) gratia in parentes.] sig. gratia referenda embl. 30.

Bos verbera sustinens, et a gravidis abstinens [note: (3) Sustine et abstine.] lemma, [gap: Greek words] Sustine et abstine embl. 34.

Firmissima quercus adversus ventos, nil nisi folia amittit. [note: (4) Spoliari non everti.] Signif. Carolus V. Imperator et Europa am Turca concutitur, ac spoliatur, non tamen evertitur. emb. 42.

Porcus [note: (5) Semper progrediendum.] cum lemmate. Ulterius additur. Caroli V. Imp. in duabus Herculis columnis [note: (5) Semper progrediendum.] symbolum plus ol. tre, plus ultra. Nimirum semper progrediendum, ut facit porcus in silvis pastum quaerens, non respiciens, embl. 45.

Anas cicur, alias ad retia captandas seducens, [note: (6) Proditor suorum.] sig. Proditor suae gentis. embl. 50.

Chamaeleon aura alitur, omnemque colorem praeter album induit [note: (7) Adulator.] sig. Adulator tantum auram sequitur, et nutu principis sui formatur. embl. 53.

Effrenis equus ab auriga difficile regitur [note: (8) Difficulter regi.] Sic cui nulla est ratio. 55.

Cuculus [note: (9 Tardus agricola.)] signat tardum rusticum, qui prius vires non absolvit putando, quam cuculus canat, etc. embl. 6.

Vespertilio [note: (10) Infamis latens vel Philosophus caecus.] signat latentes infamiae causa, Philosophos etiam caecos et versipelles homines. Emb. 62. Factus sum vespertilio (inquit Varro in Agatho.) neque in muribus plane, neque in volucribus.

Leo cauda sese verberans, ut solet effervescens [note: (11) Iratus.] signat hominem ira incalescentem. embl. 63.

Ota [sic] volucris stulta, sic dicta ab auribus, saltans capitur. [note: (12) Fatuus facile capitur.] Nempe satui facile captantur, praesertim levitati dediti. embl. 65.

visam forte aliam, [note: (1) Inhians frustra praeda.] priore dimissa, Ita avarus aliena petens, sua non raro amittit. embl. 66.

Ficus in rupibus corvos pascit. [note: (2) Dives alit parasitos.] Ita dives parasitos etc. embl. 73.

Sargi pisces, quia capras amant, a piscatore hoc in schemate captantur [note: (3) Amor decepit.] sic quo quisque in mundo cupiditatem sectatur, hoc maxime capitur embl. 75.

Remora navem currentem detinet, [note: (4) Voluptas remora est] ut prava cupido adolescentem. embl. 82.

Ibis avis rostro sibi alvum purgat. [note: (5) Verba sordidi.] designat, sordidis verbis assuetos. embl. 87.

Anguillae in turbida capiuntur. [note: (6) Turbare Rem p. [abbr.: Rem publicam] ut spolies.] Ita aliqui ut spoliis ditescant, Rem p. [abbr.: Rem publicam] turbant. 88.

Fluviales cancri, oculis vigiles, chelis et pedibus multis, ventre magno, vagi oberrant. [note: (7) Parasiti] Tales parasiti. embl 92,

Mus ostrea hiulca intrans, contractis conchis, intercluditur, [note: (8) Gula mortem adfert.] Ita gula multis interitum adfert. embl. 94.

Onocrotalus avis praelargo gutture, et voce boante, gulosi ac clamosi rabulae imago est [note: (9) Rabula vel ollaris amicus.] seu ollatis amici, qui pro ventre loquitur. [gap: Greek word] . 95.

Falco supremam acris regionem scandit, anser et anas humi serpunt, [note: (10) Sublimis scriptor, Humilis scriptor.] Illi Pindarus similis est; his Bacchilides. embl 139.

Capra dum mulgetur, excusso pede, mulctralia evertit. Ita facit qui malo fine bonum evertit coeptum emb. 140. [note: (11) Bonum opus malus finis evertit.]

Milvus harpam aquilarum e genere rapacissimam sequitur, uti et Sargus piscis mullum, consectatur, ut quos illi cibos negligunt, hi carpant [note: (12) Neglecta ab aliis occupans vel sectator turpis.] Ita aemulum quendam Alciatus Oenocratem, tamquam vinipotentem nuncupat se consectari dicit, in iurisprudentiae studiosis (a se relictis) occupandis 141.

Persica arbor translata in Italiam fecundior. [note: (13) Peregrinatio utilis.] Imago illius est, qui peregre maiori utilitate, quam in patria degit. Est Albutii ad Alciatum. 142.

Delphin hominum amans anchoram iactam complectens, illam ut firmius infigatur, aggravat. [note: (14) Princeps. Reip. [abbr.: Rei publicae] onus et adiumentum.] ut Plin. lib. 18. Imago Principis est, qui felicitatem Reip. [abbr.: Rei publicae] qua velut anchora haec nititur non evertere, sed firmare potius debet. 143.

Rex apum sine spiculo. [note: (1) Princeps clemens.] Ita clemens princeps. 148.

Vitis nudam et aridam ulmum complexa est. [note: (2) Vera amicitia.] Ita vera amicitia etiam post mortem durat. embl. 159.

Delphin a mari exaestuante in littus eiectus, [note: (3) Princeps regno a suis eiectus.] est princeps, qui a turbis ac seditione populati, deregno exturbatur, embl. 166.

Pellis lupina in tympano verberata, aliam ovillam, diverso in tympano, mutam atque insonoram reddit. [note: (4) Hostilitas aeterna.] Ita quidam post mortem etiam timendi, ut Zisca, Dux rebellium Haereticorum in Bohemia, se fore existimabat, cum testamento decerneret, ut pelle sibi post mortem detracta, tympanum militare cingeretur. Vide Alc. embl. 170.

Canis lapidem mordet, neglecto percussore, [note: (5) Insontem in vadere.] Nempe, alius peccat saepe, alius plectitur. emb. 174.

Vipera Muraenam in litore sibilo ad amplexus vocans, venenum evomit, quo viso, haec ab aquis in littus occurrit, [note: (6) Mutuum in coniugio obsequium.] Nempe mutuum obsequium in coniugio postulatur embl. 191.

Nux fecunda iuxta viam, sed iccirco lacera. [note: (7) Copia perdit.] nempe copia suis saepe damnosa est dominis. embl. 192.

Ex quibus apparet, quanto delectu rerum naturalium similitudines ad iconographiam Alciatus adhibuerit. Ita quidem ut neque ex obviis quibusque, prottitisque vulgo rebus, neque ab ignotis prorsus ac reconditis naturae arcanis protasin imaginis arcessiverit, quorum utrumque in hac materia vitiosum, unde petita ab indis historiae naturalis secreta, sive hoc in orbe paucis explorata, ab hac imaginum schola procul facessant, quam enim notitiam a se diversam, translata in rem significatam proprietate aliqua sua, parient; si in seipsis peregrina atque ignota occurrant et tanquam speculum intuentibus medias inter umbras noctemque obiciantur. Quale illud Alciat. ex Aeliano emb. 47. videtur, ubi Porphyrionem avem sese interimentem exhibet, illa in domo, quae adulterio matris familias violata est [note: (8) Aliena in se scelera plectere.] Deinde, quo vel auctoris ingenio, vel spectantium voluptate passim nota obtrudes? nam quod pavo superbum, corvus voracem, vulpes callidum in icone adumbret, quam gratiam merebitur, nisi forte puerilem

applausum et oculorum aliquod lenocinium, scita delineatione captes, laudem stylo quidem, at sculptorio debitam.

Nolim tamen hac mea sententia te fallas, vam et peregrina quandoque servient, cum ipsa sua affectione. qua ad rem aliquam transferuntur, satis ex solo prototypo innotescunt. Ita in Brasilia picae reperiuntur, quae os toto corpore maius gerunt [note: (1) Garrulus.] qua imagine usus est eleganter Antonius de Burgundia in vitiis linguae cum inscriptione Minor ore suo. At si polyglottam [note: (2) Musica peritus.] avem cantu et suavissimo, et vario (quo omnium fere avivum modulationes assequitur) in protasi ad musicae artis peritum hominem designandum proponas; quae utilitas aut voluptas spectantis; similitudine id quidem non inepta feceris; verum tamen inepta, quia dos illa ac proprietas volucris, cuius gratia, tamquam imago, adhibetur, incognita'est, neque ipso icone exprimitur. Ita neque admitto vulgaria, sed nec prorsus damno, rita, quando similitudine passim usitata veniunt ad iconographiam, nomen in hac poesi non merentur, quia et absque ingeniosa in ventione usurpantur, et sine oblectatione spectantur, verum ubi latens aliqua similitudo eruitur, qua per sententiam inscriptam ad apodosin inexspectatam deflectuntur, tanto maiorem obtinent gratiam, quanto ex re omnium cognitioni obiecta, minus sperata proprietas ac significatio ab occultis velut latebris, in lucem producitur. Sic ubi inscripseris apibus, laborans, ut hominibus quoque laborem et industriam suadeas, rem notam exhibes, nec admirationem mereris: at si ex illo Virgilii versu, Sic vos non vobis mellificatis apes. tria illa pro lemmate verba: Vos, non vobis [note: (3) Parente pro filiis vel Rustici pro milite, aut Principe laborantes.] decerpseris, eundem quidem laborem, sed cum antithesi minus obvia, ad parentes, pro filiis; vel exhaustos subditos, pro rege ac milite laborantes eleganter adhibebis. Ita et clavium fasciculus res est notissima, verum ubi rariori haec lemmate donaveris: Non omnia possumus omnes. [note: (4) Diversis diversa Deus dona tribuit.] gratiam non vulgarem merebitur.

Quocirca intelliges, non res obvias, sed vulgo usitatas comparationes, me ablegare: nec a rebus modo naturalibus, sed omni prorsus imaginum materia.

Deinde inter obscura illa censeri, quae vel incognita prorsus inter eruditos mediocriter, neque ex ipso imaginis typo satis exponuntur; vel certe, licet nota, illa tamen, qua comparantur proprietate, latent, ut cum Alciatus embl. 166. pisciculos in mati exhibet, qui in summo a mergis, in imo maris ab aurata captantur, [note: (1) Tenuiores ubique patent insidiis.] ingeniose bos quidem imaginem tenuium hominum constituit, qui ubique ad vim insidiasque potentiorum paten sed quis penicillus hanc rem in icone oculis opportune ad sensum, captumque hominum subiciet? Ad haec igitur omnia prudens iconographus oculos mentemque circumferat, ut delectu habito dignissima quaeque ad protasin imaginis admittat.

Historica, quae res gestas ab hominibus contineant, tanquam minus probata in hac imaginum facultate parce admodum Alciatus delibavit, reperies Ulyssem et Diomedem [note: (2) Consilium viribus iungendum.] embl. 41. ut consilium viribus iungendum doceat Et Brutum extincto Cassio,re iam desperata, gladio incumbentem, embl 109. ut fortuna nonnumquam virtutem premi, ostendat.

Thrasybulum embl 134. tamquam bonum civem coronatum. Heraclitum et Democritum mundi vanitatem fletu atque irrisione arguentes, embl. 151. Hectorem denique cum Aiace paciscentem amicitias, balteoque accepto gladium permurantem, fatali utrique munere; quod hic gladio illo sese confecerit, Hector balteo muros circum raptatus fuerit, [note: (3) Hostium munera insidiae sunt.] quo embl ostendit, [gap: Greek words] , hostium munera fatalia. Alibi quoque insanus Aiax, post adiudicata Achillis arma Ulyssi, porcos, velut adversarium Ulyssem, aggreditur, in se denique gladium versurus. [note: (4) Furiosus ira se sua ulciscitur.] ut pateat furiosum sibi potius; quam hosti nocere, embl 175.

De hac vero materia cum libro superiori, tum praesenti monui, translationem reqniti [sic] et comparationem unius [correction of the transcriber; in the print nnius] proprietatis ad alteram, quam instituere non poteris, si in eodem genere morum protasis et apodosis versetur, ita Thrasybuli exemplum reiecimus, quia in proasi [sic] ipse coronatus observatos cives proponitur, in apodosi vero idem affertur videlicet bonum civem coronandum

esse; quod est idem per seipsum repraesentare. Speciem igitur, ac proprietatem, in apodosi, mutare necesse est. Ita Ulysses recte sociatur Diomedi ad exploranda Troianorum castra tamquam astutus forti. Ex quo si in apodosi inferas, astutum forti in bello sociandum esse, nihil a protasi diversum, atque ingeniose a te repertum, ad duces, sed ubi significaveris: non tantum viribus sed et consilio rem bellicam a summo Imperatore administrandam esse, vel mentem et dexteram in quovis egregio opere iungenda esse, iam diversum aliquid in apodosi expones, naturamque figuratae imaginis assequeris. Qua in re proclivis admodum, historiam ad iconographiam adhibentibus, lapsus est, ut iccirco, iterum iterumque admonendos carum rerum studiosos existimaverim.

Ut in veris exemplis parcus, ira in fictis profusus Alciatus fuit. Nam et novarum fictionum, et veterum fabularum, denique et apologorum perquam armans reperitur.

Nemesin cum freno, quo impios constrigat atque ad poenam vocet, exhibet [note: (1) Impunis nemo peccat.] embl. 27. Nemo enim peccat, impunitus. Vide supra Nemesin.

Spem in embl 44. ita depingit. viridi palla exornat, quod vegetet excitetque hominis animum, spicula mortis manibus fracta sustinet. [note: (2) Spes vivorum tantum est.] nam ut

In dolio illam vacuo residere facit, quod ut in Hesiodi est fabulis de Pandora, aperto vase, omnia in orbem mala sese effuderint, sola spe in dolii labris remanente [note: (3( Spes in malis reliqua.] Cornicem ei adiungit, cras cras iterantem: [note: (4) Spes futuris sustentatur.] de qua sic ipse Alciat. ex Suetonii Domitiano: de cornice mortem Imperatoris hac voce praecinente [gap: Greek words] . Est bene cum nequeat dicere, dixit, erit.

Adiungitur bonus eventus, et praeceps Cupido: [note: (5) Cupiditas spem excitant.] quibus sperantes saepe rapiuntur, hoc per appetitionem, illo per imaginationem excitantur. Sed adsistit praeterea Rhamnusia, seu Nemesis, vindex scelerum;

[note: (1) Illicitum non esse sperandum.] ut ne sperent illicita, nisi hanc vindicem exspectent.

Virtutem in Aiacis tumulo, ob fraudem Ulyssis in vendicandis sibi Achillis armis; flentem proponit. [note: (4) Gula imago] embl 47.

Invidiam macie exsuccam, lippientibus, caecisque oculis, cor de pectore evulsum mandentem, fluentibus ex ore viperis, seminudam, laceroque habitu, spinosum manu fustem sustinentem exhibet. [note: (3) Invidia sibi malum maximum. Eius imago.] embl. 71.

Curculione gruis, tumida vir pingitur alvo.

Qui Laron, aut manibus gestat onocrotalum [note: (4) Gulae imago.]

Ut Paupertatem optima saepe adolescentem opprimere ingenia indicet, hominem sinistra manu alatum sublimemque, dextra gravi oneratum lapide depressumque adumbrat. [note: (5) Paupertas saepe praeclara ingenia opprimit.]

Adversus illos, quorum supra vires assurgit audacia, in embl. 58. Pygmaeos contra Gigantem irrito conatu instruxit, [note: (6) Audacia viribus maior.]

Denique ut senes aliquando pestem effugere, cadentibus passim iuvenibus, significaret, Amorem ac Mortem uno hospitio receptam, ex ignorantia permutasse spicula, scite ipse ex Graecorum fictionibus, decerpsit. [note: (7) Et senes amare, et iuvenes mori sunt visi.] unde factum asserit, emb. 154. ut praepostero naturae fato, senes amarent, iuvenes morerentur. Arguti hac de re Bellaei versus.

Disce hinc humanae quae sint ludibria vitae:

Mors thalamum sternit, sternit amor tumulum,
Tu quoque disce tuas, natura, in vertere leges;

Si pereunt iuvenes, depereuntque senes.

De hac fingendi lege ac materia copiose a me superioris libri principio tractatum, tum in fabulis exempla etiam Alciati adhibita, ut spervacuum [sic] sit hic plura adiungere: nam et infra de Emblemate atque Aenigmate sese in hanc rem spectantia offerent.

Fabulatum ex Alciato multa seges, omnem fere poe sios florem hac in materia delibavit.

Ganymedem raptum animae ad Deum excitatae applicat. [note: (8) Anima calo illata.] embl. 4.

Mercurium in triviis, [note: (1) Director in dubiis.] Deum esse, velut nos inter ancipites mundi vias dirigentem. 8.

Harpocratem silentii figuram, [note: (2) Stultis tacendum.] stultis imprimis praefigit, 11.

Per Bellerophontem Chimaerae victorem [note: (3) Consilio superanda vitia.] consilio suadet superanda vitia. 14.

Geryon tricorpor [note: (4) Concordia fratrum.] fratrum indivulsam concordiam adumbrat. embl. 40.

Actaeon, suis canibus fit praeda. [note: (5) Ingratos alere.] imago illius qui ingratos fovet. 52.

Niobe arrogantiae, qua homines ad res divinas lapidescunt [note: (6) Superbia [correction of the transcriber; in the print Superibia] obdurat.] species est. 67.

Scylla canibus pube tenus cincta, [note: (7) Impudentia.] impudentiae simulacrum. 68.

Progne avis [note: (8) Garrulitas.] garrulitatem emb. 70.Circe [note: (9) Voluptas bruta.] in porcos Ulyssis socios vertens, vitam meretriciam, embl. 76.proponit.

Arion a Delphine exceptus, [note: (10) Exsule recipere.] receptum a peregrinis exsulem den orat. embl 89.

Prometheus idea hominis altiora suo ingenio attentantis [note: (11) Superantia ingenium aggredi.] cum lemmate, Quae supra nos nihil ad nos. embl. 102. Icarus astrologi temerarii figura. 103.

Chiron semivir Achillem erudiens [note: (12) Suis humanus. hostibus ferus.] figura est Principum consiliarii, qui in suos humanus, in hostes tantum ferae similis, atrox esse debear.

Terminus Deus Rom. nulli cedens. [note: (13) Mors] Est mors vitae nostrae terminus immobilis. 157.

Cadmus occisi Draconis dentes serens, unde armati exsisterent in se mutuo depugnantes, [note: (14) Literati se invicit insectantur] sunt ex literis quas tradidit) literati, qui deinde aemulatione quadam inter se commissi, aut virtute, aut invidia pugnarunt. 175

Sphinx volucris pennis, pedibus fera, fronte puella, [note: (15) Ignorantia hominis sui cognitione tollitur.] ignorantiam denotat, vel ex ingenii levitate tanquam pennis; vel ex arrogantia, tanquam leonis pedibus; vel amore voluptatis natam, quam ille tollet Oedipus, qui novit quid homo sit, iuxta illud Apollinis Delphici [gap: Greek words] . embl. 187.

Phryxus in aureo ariete vectus, [note: (16) Divis inductus.] divitis indocti imago est. embl. 182.

Ex quibus opinor facile intelligis, quantum fabulis in hac imaginum facultate tribuerit, quamque iis opportune sit usus, neque alio duce atque auctore ad hane probandam, suadendamque materia est opus, qua cum poesis omnis illustratur, tum illa praecipue quae rerum sapienter excogitatarum ideas, non animo solum, verum ipsis etiam oculis praesentes exhibet. Quocirca libro superiori hac tibi, velut penum, non parvo labore nostro, instructissimam exhibuimus, qua si lubet; utere ac fruere.

Primum ex Gabriae apologis se offert Asellus Isidem Deam ferens, qui honorem Deae habitum sibi impensum credens vapulabar, [note: (1) Ecclesiastici viri arrogantes.] arrogantiae causa, audiebatque; non tibi, sed religioni, arrogantium Ecclesiae Praelatorum imago est. embl. 7.

Auceps avem iaculaturus a vipera mordetur, [note: (2) Incautus.] ex Aesopo. Sunt astrologi qui caelos speculantur, ante oculos positarum rerum ignari embl. 504.

Cucurbita in pinum elata accrescensque tumebat: cui pinus respondit, hiems illam tollet arrogantiam. [note: (3) Brevis felicitas. arrogantis] ex Crinito, De honesta discipl lib. 2. c. 14. Brevis arrogantium felicitas est. 124.

Leo aprum opprimit, sed vultur spectat et exspectat praedam, ex Gabria, Nempe. Principes Christiani se mutuo conficiunt. [note: (4) Turca Christianorum dissidio proficit] ut Turcae praeda fiant. embl. 125.

Milvus alienorum viscerum avidus, propria evomit. [note: (5) Male parta pereunt.] cui mater, Non sunt tua, sed aliena in raptores ex Gabria nempe male parta, male dilabuntur.

Nam seu te nobis, seu nos tibi conferat unda:
Ipsa ego, te, fragilis sospite; sola terar. [note: (6) Potentes cum humilibus male colliduntur]

Corvus scorpionem rapiens ab illo ictus interimitur. [note: (7) [correction of the transcriber; in the print (6)]Ultio in auctorem idens] apud Aesopum de serpente est. Ita pereunt saepe,

Vulpes reperto capite hominis affabre sculpto. O quale inquit, caput; sed cerebrum non habet [note: (1) Pluris Sapientia, quam forma astimanda] ex Aesopo, mentem plus quam formam pollere indicat, 188.

E quibus apolog orum schematibus disces, tunc imaginibus illas opportunas reddi, quando illud, de quo sermo animantium praecipue instituitur, in ipsa figura oculis subiectum eminet. Ita Aselli superbia ex honore occurrentium et plagis impositis; morsus viperae astrologo, et scorpii inflictus corvo, et vultur praedam exspectans, et milvus viscera evomens, perse manifesta sunt, quo tamen illa dos significativa illustriori specie exprimitur, hoc maior emblemati accedet gratia. Unde ille apud Gabriam canis, qui aquam cum praeda ex ore suspensa praeteriens, umbramque in aqua maiorem frustra captans, praedam amisit, [note: (2) Umbris deludi rerum speciosis.] dignus imagine est, quia illud quod in fabula potissimum est, penicillo oculis atque animo obicitur.

Copiam suffecimus avido lectori libro superiori, unde delectum instituet quamquam obscuriores atque ignoratos passim non suadeam: nisi ut similitudinis, quam includunt, per se gratiae satis adferant.

Parabolis idem, qui apologis locus, quamvis apud Alciatum minus frequentes sint. Tres puellas embl 129. inter se alae lusu certantes introducit, quae videlicet illarum prior mortem obitura esset, ridentemque victam tanquam fari securam, parietinis subito memorat sepultam; [note: (3) ut ostendat etiam cum ludentibus mortem non ludere nisi serio.]

Quo caret alteruter, concors sibi praestat uterque:

Mutuat hic oculos, mutuat ille pedes. [note: (4) Mutuum auxilium.]

Qua parabola mutuum auxilium adumbravit, nempe manus manum fricat, sacrae literae hoc imaginum genere abundant, quibus ad persuasionem neque vis, neque gratia deest.

Non longe ab his absunt quae paroemiae vim, usumque obtinent, variis etiam locis ab Alciato usurpata. Ita embl. 16. oculatam in palma manum

exhibet. [note: (1) Nil temere credendum.] ut moneat emere non esse credendum. ex illo Plauti versu.

Et ficulno folio anguillam stringentem proponit, [note: (2) Fugaces etiam tenentur.] embl. 21. ut fugacem quoque teneri posse ex vulgata paroemia tradat. Ita exhibet embl 59. qui Aethiopem irrito conatu lavet. [note: (3) Frustra conari.] ut dissuadeat adynata.

Ad vitam aulicam exponendam, auratis compedibus hominem innexuit. [note: (4) Vita aulica.] 86.

Torquentem funiculos exhibet, asina iuxta eosdem devorante [note: (5) Quod vir lucrefacit, uxor consumit.] ad Ionum alludens proverbium, ut est apud Pausaniam, quod parabola, aut historia de Ocno homine solerte fecit, qui feminam haberet prodigam suo labore parta absumentem. 91.

Erithacos geminos (volucrum genus est) proponit, quorum alter propellit ex arbore, quam possidet, alte iuxta [note: (6) Discors societas.] illud apud Erasmum Proverb Unum arbustum geminos non alit Erithacos: Ita duobus ganeonibus parva culina non sufficit. Neque se facile duo mendici ad unum patiuntur ostium, embl. 93.

Ulyssis socii embl 114. lotum gustant, quo fructu gustato illecti navim ac patriam aversari sunt [note: (7) Inescati peregrinis delitiis.] In Patriae (ob voluptatem alibi captatam) neglectores.

Canis lunam allatrans, [note: (8) Obtrectator.] obtrectatorem et invidum calumniatorem denotat sed. [gap: Greek words] . emb. 174.

His affinia sunt Pythagoris symbola, de quibus inter Aenigmata erit dicendi locus. Alciatus non prorsus ab emblematis exclusit. Quale illud est de gruibus. embl. 17. quibus inscribit et adumbrat illud Pythagorae.

Quo praetergressus? quid agis, quid omittis agendum? [note: (9) Circumspectus.] Et illo Pythagorae monitu in Choenice non sedendum [note: (10) Fugienda desidia] desidiam fovendam non esse. per quietem, admonet embl. 81.

De his tamen universim ita sentio, quod nisi tam apertam similitudinem involvant, ut in eam per comparationem cum re significata resolvi possint, ad emblemata, visi aenigmatica, non esse admittenda [correction of the transcriber; in the print admitenda].

Hieroglyphicorum quoque non prorsus negligens [note: (1) Cum iudicio properandum.] Alciatus. Nam et telum remorae implicatum exhibet, embl. 20. quo maturandum cum iudicio admonet, iuxta illud, Festina lente.

Duo item Cornua-copiae medium caduceum complexa. [note: (2) Virtuti iuncta fortuna.] cum inscriptione explicante. Virtuti fortuna comes. embl. 118.

Triton quoque cum tuba in serpente orbiculatim ambiente, [note: (3) Fama immortalis ex literis] quo literis famae immortalitatem comparati designat, embl. 132.

Varia omnino sunt. quae a libertate; moribus, atque instituto, aut usu hominum dependent, figuratis imaginibus idonea, quorum praecipua capita nos per primum et secundum librum pleraque attigimus; neque Alciatus prorsus neglexit. Inter haec artefacta principem fere locum occupant, quamquam parce ab Alciato delibata. In embl. 20. eleganter Res publica cum cithara componitur, in qua omnes chordae ad suavem harmoniam, [note: (4) Concordia Res p [abbr.: Res publica] viget.] uti in Re p. [abbr.: Re publica] corda hominum [correction of the transcriber; in the print hoominum] conspirare debent. Et haec quidem in figuratis imaginibus insigni quadam voluptate scite usurpata animis spectantium percipiuntur, de quibus infra agendum pluribus.

Mores ritusque humani iconographiae etiam per Alciatum adhibiti. Sic embl. 35. per equitem imperite equum tractantem, ideoque excussum, [note: (5) Tyrannus esectus a suis regno.] Thessaliam adumbrat, quae principem durius imperantem non ferret.

Et calumniantes nequicquam insectantem, per hominem incessantes muscas irrito conatu captantem, [note: (6) Calumniator calumniis male refutatur.] proponit embl. 163.

Sic videbis Gallum in templi apice, et leonem prae templi foribus, valvisque in marmore exhiberi, [note: (7) Pastor bonus.] quorum ille vigilantiam, hic custodiam (argumenta pastoris boni) denotet. embl. 15.

Malluvium cum urceo lavandis manibus in tumulis veterum usurpatum, ut aequos iudices fuisse designarent, [note: (8) Aequi iudices muner ali] qui a muneribus manus habuissent puras, ut est embl. 31.

His proximae sunt imagines antiquorum figuratae, quas ad sua quoque emblemata ita traduxit Alciatus, ut vim significandi universe magis tribueret. Sic adhibita ab eo Leaena quae in Atheniensi arce sine lingua visebatur, meretricis illic fortissimae inter tormenta aeternum monumentum: [note: (1) Tormenta fortiter tolerata.] qun [sic] Alciatus monet, tormenta fortiter in bona causa sustinenda esse embl. 13.

Turpius quoque atque ignominiae plenum in Laidis tumulo simulacrum leaenae arietem unguibus prensantis [note: (2) Mulier impura.] ad muliebrem levitatem arguendam, proposuit. embl. 74.

Alibi, In embl. 144 Iudicem caecum, et consultores sine manibus, [note: (3) Iudex et consultor bonus.] quae simulacra Thebanis usitata Plut. in Iside meminit; exhibet, ne ille cuiusquam respectu, hi muneribus corrumperentur.

Cui accenseri poterit Dei Fidei simulacrum, ex antiquorum usu petitum, traductumque, embl. 9. ubi Amor medius inter Veritatem et Honorem manus super eius caput iungentes consistit, de qua imagine ita figurare

Constituunt haec signa Fidem, reverentia Honoris,

Quam fovet, alit Amor, parturitque veritas,

Haec materia par fere illi, quae a signatis imagine, numis, scutis, insignibus, vexillis, denique somniis symbolicis, ac monstris desumuntur, ab Alciato non praeterita. Ita illud Bruti in aere Libertatis hieroglyphicum, pileum et gladium proposuit [note: (5) Libertas armis Vendicata] embl.150. quo Rem p. [abbr.: Rem publicam] significaret liberatam.

In scuto vero Minervae noctuam illi sacram exhibuit, [note: (6) Prudens tacitur nus est] quo prudentibus taciturnitatem familiarem esse ostenderit. embl. 19.

Ita pro terrore, Clypeus Agamemnonis cum leonis capIte propositus [note: (7) Terror.] embl.57. Et in vexillis Rom Minotaurus [note: (8) Consilia ducum occulta sint.] ut significaretur consilia Ducum non minus latere debere, quam Minotaurus in Labyrintho. emb.12.

Sic et olorem in clypeo, veluti poetarum insigne usurpat embl. 183. quod haec avis Phoebo sacra, et dulce [note: (9) Poeta.] modulari moritura dicitur.

Insignia quoque suae gentis Alciatum Alcen feram celeritate aequantem cervum, robore equum, cum inscriptione

[gap: Greek words] [note: (1) Non procrastinandum] quod Alexandri magni responsum esse fertur, cum interrogatus, qua potissimum ratione tot res tam brevi confecisset tempore? nihil, inquit, procrastinando. embl. 3.

Alibi tamen porcum Heduorum insigne, et Biturigum arietis parum apte ad figuratam imaginem Alciatus introduxit

Quin et Atheniensem symbolica veste cicadis notata, et Romanum nobilem lunatos gerentem calceos, tanquam nobilitatis figuram, embl. 136. neque idonee satis, exhibet. Quia poeta nullam suo ingenio in ventionem addit, sed solum antiquitatis usum oculis proponit et subiecta versibus explicat. Et licet in ultimo defendi possit, quod velut mutatis utatur figuris symbolice significantibus, ut per lunam [note: (2) Generis antiquitas.] generis antiquitas, per cicadas [note: (3) Indigena.] indigenarum vita designetur, tamen in priori figurate imaginem nullam exponit. In his igitur materiis cavendus ille scopulus, ad quem nobilissimus hic autor allisit. Quo illa quoque de prodigiis, somnis ac monstris alibi dispuratam, neque ab Alciato omnino ignorata revocari queunt.

Prodigium cicada illa fuit, quae in Eunomi musici cithara chordam fractam, Apollinis ope supplevit, quando cum Aristone ludendo in certamen descenderat [note: (4) Musica Superis curae est.] quo embl. 184. indicat, Musicam Diis curae esse non satis emblematice: nam a protasi res significata distinguitur, nisi ut pars a toto.

In Calchantis apud Homerum somnio exposito, Draco novem passeris pullos cum matre deglutire vi sus, novem annos obsidionis Troianae figurabat, quo usus Alciatus vitiose est, dum nil nisi expositorem agit,

Rectius usus est monstro illo homine Dracone, [note: (5) Homo atheus et Epicureus.] quod athei hominis et Epicurei, qui in huius vitae bonis finem suum constituit, imago non inelegans est. Non enim desinit in hominem, sed draconem, quia finem non spectat, ad quem homo est conditus, vide emblema 5. Nec inscite illa meretrix apocalyptica [note: (6) Haeresis.] pro ficta religione, sive haeresi, usurpatur, embl.6.

locusne iis aliquis inter iconographicas sit materias? Certe Alciatus non exclusit.

Clypeus Achillis fortissimo dandus, ac male Ulyssi adiudicatus post Ulyssis mortem ad Aiacis, cui debebatur, tumulum delatus, [note: (1) Tandem bona causa triumphat.] embl. 28. hanc subscriptionem habet et expositionem: Tandem bona causa triumphat. Quod sane emblema inter postrema non habendum.

Et aquilas in Aristomenis post mortem tumulo spectatas eleganter fortibus applicat viris; alludens in aquila ad imperium, in Aristomene ad Rom. Imper. Carolum V. eius aetatis Principem fortissimum [note: (2) Fortium virorum gloria superstes.] emb.33.

Sic embl 54. Hirundo iuxta Medeae statuam pullos alens prOponitur, cum apodosi, Non facile credenda aliena illi esse, qui sua perdidit, [note: (3) Fortium virorum gloria superstes.] ut Medea sobolem. Sic Acchillis sepulchrum amarando virescens [note: (4) Illi non crede aliena qui sua perdidit.] recte gloriam post fata signat. embl. 135.

Quae hactenus de materia ex Alciato desumpsi, eiusmodi sunt, quae varietatem tibi ac copiam auctoritate usuque viri doctissimi probatam sufficiant, cuius hac in re ductu, quam mea unius sententia te niti malebam. Nunc ordo postulat, ut de forma atque ultimo imaginum figuratarum complemento agamus.

CAPUT XLI. De lemmate atque ultima circumscriptione figur. imaginum.

[note: Imagines fig. duplici ratione absolvuntur, vel figura aliqua ad certam significationem terminatam; vel adscripta sententia aut lemmate.]

COmpleri atque absolvi finita alicuius rei significatione imago dupliciter poterit; vel seipsa, si videlicet communi iconographorum usu, ad certa tantum significata adhibeatur, ut copiae cornu ad fertilitatem copiamque frugum, vel adiecta, ex poetae ingenio sententia, qua imago ceteroquin vaga finibus certis includitur, ita solis aut lunae imago plurimis repraesentandis nata, diversis inscriptionibus ad alia aliaque significanda adstringitur. Utramque imaginis figuratae circumscriptionem probo quidem, ut quae ex ipsa rerum natura ac ratione nostra petitur. Verum ultimam hanc priori anteferendam iure censeo, quod ex primo offerentis sese im aginis conspectu poetica esse, nec ab arte tantum illiberali elaborata videatur.

Ut igitur conster, cui imaginum generi, quod lemmatum genus adhibendum sit, ante omnia protasis imaginis [note: Lemmatum genus praecipuum duplex, aut enim figurae adhibetur, et inscriptio recte dicitur, aut significatio, et subscriptio est.] ab apodosi, sive figura significans a re, quae significatur, bene discernenda est: tum deinde lemmatum, ac inscriptionum genus praecipue duplex; quorum aliud protasi, aut apodosi adiungitur. Ad apodosin pleraque spectant Alciati lemmata. ut cum Galeae, in quam apes, velut in alveare mella colligunt, inscribitur: Ex bello pax embl. 177. caduceo inter duo cornua copiae Virtuti fortuna comes embl 118. Cani lapidem mordenti: Alius peccat, alius plectitur. 174. Haec et similia, cum explicatam figurae significatione contineant, ad apodosin, sive rem significatam, tantum spectant; ideoque a nobis imposterum, ad distinctionem, ceterarum subscriptiones dicentur: quia, scilicet, figurae potius subscribenda, quam inscribenda erunt. Aliud lemmatum genus ad prorasin ornandam repertum, paucis quoque Alciati exemplis cognoscitur. Ita Asello (de quo in fabulis; Isidem Deum, ferenti inscriptum embl. 7. Non tibi, sed religioni. Ita clypeo Agamemnonis leonum caput praeferentis [note: (1) Terror.] iunctum lemma: Hic hominum terror. Embl. 57. ita ad feram Ascen. [gap: Greek words] . [note: (2) Procrastinatio mala.] Nil differendo Embl. 3. ita denique bovi abstinenti et percusso [note: (3) Abstinentia.] additum, [gap: Greek words] . Sustine et abstine Embl.34. praeter quae vix plura apud hunc auctorem reperies. His nomen inscriprionum relinquemus, utpote potioribus, atque ad ipsam imaginis figuram, seu protasin, spectantibus, nam illud de Asello Non tibi, etc. apologum de asino complet; cum sint Agasonis ad ipsum verba, hominum terror leonis vultui competit, in figura, exhibito. ita nil differendo ferae celerrimae. sustine et abstine sustinenti bovi. Quam figurandi virtutem a scriptionibus datis abesse facile animadvertes; ut iccirco illa ad figuram, ac prorasin, adhiberi nequeat. Contra harum inscriptionum ea significandi facultas est, ut non protasi tantum, sed apodosi quoque adhibeantur. ita homini indocto humilique in sacris constituto, atque ideo venerationem merenti, apposite idem quod Asino Isidis dixeris; non tibi, sed religioni: Et forti Agamemnoni, hominum error. et M Alexandro, non differendo tot regna vicisse:

Et homini religioso et patienti, sustine et abstine. Quocirca haec iure aliquo dignitatis reliquis anteterenda sunt.

Praeter haec duo genera lemmatum, ac sententiarum [note: Tertium genus lemmatum metaphoricum, quod tamen ad subscriptiones reiciendum est] (sic enim universe appellabimus) tertium sese offert, nonnumquam et bonis iconographis usitatum. Nimirum tale, quod neque protasi, perse primo neque apodosi soli competat. Eiusmodi sunt proverbia, quae metaphoram, aut comparationem aliquam, a figura imaginis diversam, in se complectuntur, per quam tamen protesin, et certis finibus adstringant, et sua significatione satis exponant. Tale illud Alciati videri potest, quod Achillis clypeo, ad tumulum Aiacis, post Ulyssis mortem forte delato, inscribit Embl. 28. Tandem bona causa triumphat, quia ad figurae illius determinationem et explicationem metaphoram a triumpho ductam usurpat. Simile illud Paradini in symb. Heroicis cum erinacio, qui se pomis per seras fixis circumcirca oneraverat, [note: (1) Providentia.] et inscribitur, symb. 152. Magnum vectigal providentia. ubi similitudo a vectigali provido erinacio et homini applicata, figuram exponit et circumscribit. Verum haec lemmata, si quam gratiam obtinent, ad apodosin et inscriptiones reicimus, quia dotem aliquam figurae singularem proprie non attingunt. Quare duo tantum lemmatum genera reliqua sunt Quorum illud, quod subscriptionum dicimus, in symbolis frequentius; quod subscriptionum, in emblematis usitatius: neutrum tamen ut quidam existimant, alterutri proprium. Nam ut Alciatus in emblematis, sic Paradinus in symbolis, utroque, absque figurarum discrimine, usus est. Tropaeis apud hunc in annulo Pompeii iuncta subscriptio, [note: (2) Honor bellicus.] Grandeur par grand heur. Celsitudo per magnam fortunam. Symb. 223 Et fasciculo faeni olim Rom. legionibus praelato. omnis caro faenum. symb. 237. et Hederae arbori arescenti innexae: Improbitas subigit rectum. [note: (3) Improbitas vincit.] Symb 223. Multa quoque horum exemplo in symbolis heroicis, a nobis longo ordine exhibitis censebis, sed ut digniora sunt in ordine imaginum symbola (uti infra patebit) ita epigraphen quoque meliorem, suo sibi velut iure, deposcunt, quod tamen qui violaverit, symboli leges infregisse

nequaquam existimandus est, cum ratio nulla necessitatis obstet exempla quoque optimorum auctorum suffragentur.

Iam videndum, quid haec lemmata praestent et qua necessitate exigantur. Primum ac praecipuum est, ut indefinitam [note: Lemmatum virtus prima est, adstringere vagam figurarum libertatem ad vim certam significandi,] plura significandi vim imaginis adstringant, et ad pauciora ac certa quaedam significata limitent, ac proinde ratio ultima sunt, quae formam ac speciem figurae tribuit. Quod si tamen figura generalis, per alias notas, sive imagines determinate significantes, ad certam significandi formam adstringatur, ut in compositis emblematis atque aenigmatis fieri potest, (de quibus alius erit dicendi locus) lemma, tanquam inutile, reicitur, causa, propter quam inscriptio requiritur, cessante. Determinatio vero illa aut circumscriptio imaginis, ita expeditior, elegantiorque futura est, si per inscriptam sententiam, dos aliqua, seu virtus ac proprietas occultior, quaeque acutioribus tantum ingeniis pervia sit, tangatur et illustretur, neglectis ceteris vulgo obviis: sic enim cum ingeniosa inventione coniuncta erit, adeoque

Quocirca relegantur primo inscriptiones illae, quae idem, quod in imaginis figura pictum aut fictum exhibetur, per adiunctum lemma exponunt, ac repetunt. Sic imperite construxit symbolum, qui anguem inter herbas expressit, inscripsitque quod spectari poterat: Latet anguis in herba. Et quidem si anguis penicillo expressus nulla sui parte fuerat; tamen herba abesse debuit, cum in figura satis emineret. Siquid tamen eiusmodi fuerit, quod figura nequeat exponere, id lemmate; ut facias, licebit. Unde si herbae virenti inscripseris. Latet anguis, nil reprehendam. Sic cum Aresio magnae arbori. Virga fuit, cum Paradino, manipulo viridi Flavescet, etiam laudabo, quia quae pingi nequeunt; ut sunt occultae et abditae figurae, quaeque ad praeteriti et futuri spectant tempora, sententiis exprimenda reliquuntur, modo pars aliqua figurae, in exhibita imagine exponatur, sed eiusmodi imagines quae in figura satis discrete rem significativam non exhibent, solo lemmate ad apodosin spectante non acquiescunt, quia protasin, sive figuram complere

non possunt; sed tantum explicando determinant. Unde alterum inscriptionum officium colligitur, ut videlicet ad figurae imperfectae complementum adhibeatur.

Cavendum deinde in lemmatis, ne quid alienum a [note: Lemma, neque pugnans aliquid, neque alienum a figura continere debet.] figura quaeque cum illa pugnent adhibeas. Unde illud Ludovici Sabaudiae Ducis recte Petrosancta improbat, cum inscribit fractis iaculis; aut potius, ut alibi notavi, arcui cuius fracta chorda. Fracta magis feriunt. nam falsum de arcu, aut iaculis pronuntiat. Illud tamen, plus ultra, Caroli V. Imp. inscriptum columnis, non improbo, ut facit Petrosancta: quia subscriptio est, apodosi conveniens. Carolus enim ultra Herculis columnas processit: neque illud, fluctibus navi portum subeunti obluctantibus, additum, morantur, non arcent. quod Bargalio displicet, quia fallere porest: verum rebus eontingentibus et sua est veritas, ut etiam Petrosancta mecum agnoscit. sufficit navim dari, quae fluctibus obnoxia, portum subeat; ut hominem per adversitates caelum obtinentem illustri aliquo schemate depingas: nam ratio similitudinis, et comparationis instituendae non innititur rei, ut factae, aut futurae, sed ut fieri atque accidere potest. Philosophice: non fundatur in rerum existentia, sed essentia, quarum illa contingens, haec necessaria est. quod si plures auctorum observassent, tam anixe in designanda symbolorum materia non laborassent.

Cavendum quoque in lemmate, ne obscura sit sententia; [note: Lemmatis clara esse debet, brevis et perfecta cum figurae corpore, sententia.] neque aut longa nimium, aut ita brevis, ut parum auctoris mentem explicet, obscuritatem aversatur, quia cum figurae illustrandae adhibeatur, officium deerit, visi illustret et explicet. Talis illa videri potest Rudolphi II. Imp. qui aquilae telum sustinenti inscripsit. Adsit. quo in verbo hanc sententiam literis initialibus complexus est, Adiutorium Domini sit inimicis timor. quam ipsius mentem, quis, nisi divinus assequatur? Et illa Laurentii, Medices, quae adamanti in annulo tribus plumis ornato. adiunxit, Semper, subintelligitur, constans ero, adamas, sed nimia brevitate obscura est. Longitudine peccat eiusdem, de quo ante Rudolphi Imp. epigraphe, aquilae ad solem versae inscripta: A domino regnum venit, imperiique potestas, ultima enim pars versus abundat. nam

hemistichio plerumque absolvenda est sententia, nisi ex aliquo petita auctore, aegre mutilaretur, atque hanc notam alia venustate obregeret, qualis illa Christiernae Danae, ornatae turri praefixa, ex Ovidio: Accipiet nullas sordida turris aves. nempe Spiritus S. ad impuram animam non divertet. Quod factum rectius, quam Felix Sanseverina Dux Gravinae sensu truncato simul ac versu fecit, dum Turturi ramo arenti nixo inscriberet. Ille meos. cui ex Didone Virgiliana lector in mente subiungere debuit, primus, qui me sibi iunxit, ameres Abstulit. Sint igitur brevia [correction of the transcriber; in the print bevia] lemmata quae cum figura, primo velut obrutu, spectando [correction of the transcriber; in the print spctando] magis, quam legendo hauriantur, (ut picta haec poesis exigit) sed clara simul et explicata, ne suspensum incertumque animum detineant.

Cavendae postremo demonstrantes et comparativae particulae, quemadmodum [correction of the transcriber; in the print quemanmodum] illud Cruci praefixum lemma, [note: Demonstrantes et comparativae particulae a lemmatis separandae, nisi forte una pars figurae cum altera esset conferenda.] In hoc signo vinces. et clipeo Spartanae mulieris dictum. Aut in hoc, aut cum hoc. nam protasi ita sententiam affigunt, ut difficilis ad apodosin sit transitus, factum enim historice magis, quam poetice et repraesentative proponunt. E diverso comparativae particulae sicut, veluti, haud secus, aliter etc. nimis aperte apodosin exhibent; imo, otiosae sunt, cum imago ex sua natura alterius repraesentativa sit, ut frustra id verbis exponatur. Ita Gonzagae Ducis Mantuae semilunae non erat inscribendum Sic. quamvis enim, subintelligat crescam, hanc tamen vocem, quam illam scitius apposuisset. Consule de his Petrosanctam. Verum observare te velim, locum his particulis esse, ubi duae partes in protasi concurrunt [correction of the transcriber; in the print conncurrunt], quarum una alteri conferatur. Ita Sigismundus Gonzaga plantae ad solem versae [note: (1) Deo adhaerere bonum.] recte apposuit Cosi vivo. Sic vivo. nam particula sic in auctoris personam non cadit, sed in plantam ex sole viventem. Nervosa, gravi, brevique sententia lemmata absolvantur; et siquidem aptae ex Doctorum sapientumque virorum ac Poetarum imprimis versibus sese gnomae offerant, usurpentur: nam maiori cum voluptate excipiuntur, quae iam ante cognita, personam velut habituque; mutato, novo sese atque inexspectato cultu exhibent. Ita probat Petrosancta illud Virgilii de Fama, si inscribatur horologio, Mobilitate viget. cuius alteram

partem, Vires acquirit eundo. Scipio Bargalius Flumini adhibuit. [note: (1) perficere.] ac Piccolominio Principi obtulit. Licebit cum gratia quoque nonnumquam sententiam paucis mutare, ut pro illo; Timor addidit alas: Felix Salerni Princeps testudini alatae [note: (2) Amor impellit.] praefixit, amor addidit alas. In quibus facile animadvertes numerorum condimento pleraque magis sapere.

Lemma omnes pene modos ac tempora verborum [note: Omnes modos ac tempora lemma patitur, rarius tamen personam primam et secundam,] admittit, personam vero primam et secundam rarius, nisi cum ipsi imagini per prosopopoeiam vox tribuitur. Ut in illo Gonzagae supra patuit. Et rosis in manu, [note: (3) Virginitas tactu perit.] Caroli Austriaci: Sustine et abstine inscriptis. Plura ex omni lemmatum genere reperies in Heroum symbolis tibi infra compendio exhibitis, quod ex Typotii, Anselmi item de Boodt, Petrasanctae et aliorum Iconographus, ac symbolis contraxi, tum ne exempla priscorum Heroum Doctorumque virorum deessent: tum ut promptius ex tot imaginum collatarum habitu ac dignitate, meliora a deterioribus secerni; materiae que ac formae, de qua tractavimus, varietas oculis animisque subici facilius posset. Quamquam et suo quodam iure ad huius operis partem veniant, in quo Veterum praecipue bibliothecas excutimus, ac per trita olim vestigia explorandae veritati, cetrisque artis legibus experiendis insistimus.

CAPUT XLII. Veterum Heroum, Principumque orbis symbolicae imagines, ex Typorio praecipue.

1. RUpes infula Pontificia coronata, inter fluctus et [note: (1) Hierarchia Rom. [abbr.: Romana] stabilis.] ventos immota, cum Inscriptione. In aeternum non commovebitur. Romanae Hierarchiae, in Christo tanquam rupe fundatae, imago est. Usus hac Innocentius VI.

2 Vas fictile, seu poculum cum ansa gemina, super [note: (2) Humilis exaltatus.] mensam exhibetur, Inscriptum. In honorem. Allusit ad illud Apostoli Rom. 9. Aliud vas in honorem, aliud in

contumeliam, Gratiam hanc figuli Dei agnoscens, quod se potius in honorem, quam contumeliam formasset. IOANNES XXIII.

3. Tiarae Pontificum, coronae Caesarum, sceptra, mitrae, [note: (3) Gloria mundi vana.] gladii, uno rogo consumuntur. Inscript. Sic omnis gloria mundi. MARTINUS V.

4. Bilanx et ulna in manu suspensa. Inscript. Redde [note: (4) Iustitia] cuique suum. Iustitiae professionem continet. EUGENIUS II.

5. Navis in mari, et Tilia suggestu circum terreo munita. [note: (5) Spe duci] Inscript. Contra spem in spe. Id est, inter spem metumque versantur navigia, ut cum merce feliciter ad portum redeant. Tilia, ut optata profusaque umbra adolescat. FELIX V.

6. Crux una cum ramo palmae decussato corona spinea [note: (6) Christi fides victrix] quadruplici tecta, Inscript. Victrix casta fides. Id est, in Cruce ac fide Christi, in quatuor orbis partes sparsa, vincimus. NICOLAUS VI.

7. Crux imminens Tiarae pOntificiae. Inscript. Omnes [note: (7) Rom. sedes suprema.] Reges serviens ei. Cruci, scilicet, et Romanae sedi omnes sese in fide submittent. CALIXTUS III.

8. Virga arida frondescens (uti illa Aaronis olim) [note: (8) Honor praeter spem delatus.] manu sustentata. Inscript. Insperata florent. Videlicet delatus. AENEAS SILVIUS insperato ad Pontificatum evectus, hoc symbolo profiteretur, sibi praeter spem illos honores delatos. PIUS II.

9. Luna in nocte, qua PETRUS BAREUS Venetus profitetur, [note: (9) Humilis exaltatus.] se ex tenebris in lucem emersisse. Inscript. Noctu renidet. PAULUS II. dictus.

10. Pons in Tiberi, quo se totum profitetur ad usum, [note: (10) Popularis.] ac velut transitum publicum totius sibi commissi gregis futurum, XYSTUS IV. Pontifex Inscript. Cura rerum publicarum.

11. Tres scipiones seu fulcra peregrinantium in una [note: (11) Fides, spes et caritas coronantur.] corona. Inscript. Tentanda via. Id est SS.mae [abbr.: Sanctissimae] Trinitatis, una natura velut corona cinctae, auxilio superandas huius mundi difficultates esse. Vel designat potius Spe, fide, et carirate, nos ad coronam pervenire, ALEXANDER VI.

12. Turris in rupe, et sol inter nubes abditus. Inscript. [note: (12) Adversitas superabilis]

Post tenebras spero lucem. Id est. Ecclesia in Christo fundata, post adversitatem huius mundi sperat lucem aeternam. IULIUS II.

13. Oleae ramus cum virgis berulae. Inscript. Poena et [note: (13) Praemium et poena.] praemium. utriusque electionem esse liberam subditis respectu Principis, vel Dei significabar Pius III.

14. Pila pugillatoria in altum excussa, cum subiecto [note: (14) Vis carni adhibenda.] folle, Inscrip. Vi et virtute, Hominum; opinor, pilae comparabat, qui vi et virtute in altum et caelestia extollendus, quod se, qui orbem regeret, in subditis facturum pollicebatur. LEO X

15. Iugum Inscript. Suave, Quia iugum fidei ac Christianae [note: (15) Iugum Christi suave.] religionis omnibus recte viventibus suave. Idem.

16. Stella, sive Sol, cum Inscript. Candor illaesus, id est, [note: (16) Integritas.] qui nullis rebus huius mundi infici possit: animi integritatem designat. CLEMENS VII.

17. Navis in fluctibus maris affulgente de caelo luce [note: (17) Illustratio caelestis.] Inscript. Fluctus eius tu mitigas. Id est, Ecclesiae adversitates gratia caelestis mitigat Pius V.

18. Germen florens in manu, eum suspensis ex eadem [note: (18) Ecclesia florens.] clavibus, In script. Congratulamini mihi. Quia scilicet cum potestate suprema clavium florentem Ecclesiam in virtute ac fide nactus sum. Idem.

19. In triplici colle tria exhibentur, in dextro cornu copiae, [note: (19) Ecclesiae bonae administratio fructuosa est.] in laevo oleae ramus, in medio eminentiori erectus gladius, qui in acumine bilancem sustinet cruce terminatam Inscript. Fecit in monte convivium pinguium. XYSTUS. V. ante dictus PIRETUS de monte alto. Significare igitur voluit Administrationem Ecclesiae, sub Cruce ac vexillo Christi, cum iustitia coniunctam, abundantiam et pacem adferre; quibus omnes, velut pingui convivio in suis montibus instructo, oblectentur.

20. Pedum et gladius lyrae harmonico instrumento [note: (20) In bono regimine clementiae severitati iungenda.] decussatim innexa. Inscript. Nihil ille reliquit. Id est, nihil omisit, qui gladium iustitiae pedumque religionis ita rexit, ut immoderate illis non ureretur, vel qui severitatem, (quae per gladium cum pedo significatur) clementiae seu moderationi (quae per lyram indicatur) admiscuit,

Quod si a Servio Tullio hoc symbolum mutuatus sit Pontifex, ut qui cum illo Rege, iuxta TYPOTIUM, Numae religionem et Romuli fortitudinem sociandam existimaverit, sensus erit; armis ac pietate Ecclesiae harmoniam consistere. CLEMENS VIII.

Quae alii usurpaverint symbola, haud satis cognovi. Dum haec iterata recuduntur, quaedam sententiae lemmatum instar usurpatae ab amico transmissae sunt. Ut quod PAULO V. Placuerit: Serviamus illi in sanctitate et iustitia. GREGORIO XV In semitis tuis perfice gressus meos. URBANO VIII. In Domino sperans non infirmabor. INNOCENTIO X. Unde veniet auxilium mihi. ALEXANDRO VII. Vivo ego, iam non ego.

1. Anchora, cui celerrimus piscium Delphinus implexus [note: (1) Moderatio.] est: Inscript. Festina lente, quod Adolphus Nassau. Romanorum Imper ab Augusto desumptum, usurpavit. Significat nil praecipiti consilio agendum Imperatori, in bello praesertim, ubi nullius paenitentiae est locus.

2. Manus armata eum sparo armorum genere et olivae [note: (2) Ad bellum et pacem paratus.] ramo. Inscript. Utrum libet. Id est, bellum, aut pacem accipite. RUDOLPHUS I Rom. Imp.

3. Manus armata telum missile librans. Inscript. Tolle [note: (3) Celeritas in bello iuvat.] moras. Id est in bello omnis mora noxia est; sed utendum celeritate. ALBERTUS I. Imp. Rom.

4. Virgam Mercurii coronatam manus se complexae [note: (4) Fide et consilio regna firmatur.] mediam sustinent. Inscript: Fide et consilio. Fidem manus, consilium virga cum serpentibus designat. Fide vero subditorum, et consilio imperantis regna firmantur. HENRICUS VII.

5. Aquila ad Solem versa. Inscript. Deo et Caesari tribue, [note: (5) Deo et Caesari sua tribuenda.] videlicet, quod debetur, alludendo ad Christi dictum: Reddite quae sunt Caesaris Caesari etc. nam Aquila Caesarem, Sol Deum designat. LUDOVICUS Imper. Rom.

6. Lynx (vel quod verius iudico) Panthera. Inscript. [note: (6) Audacia. Providentia.] Nullius pavet occursum. quod de Panthera interrito animali

rectius dixeris, nisi a perspicacia audaciam lynci tribuas, quod mala praevisa longe minus terreant. CAROLUS IV.

7. Navis tempestate impulsa. Inscript. Tempestati parendum. [note: (7) Voluntati supremae parendum.] Id est, voluntari divinae parendum, et fortunae nimis iniquae concedendum. WENCESLAUS Imper. quod deinde expertus ostendit, cum Imperii honore spoliatus est.

8. Corona in orbe. Inscript. Nescit regnare qui nescit [note: (8) Dissimulandum ut regnes.] dissimulare. Ut si diceret: imperabis orbi, si prudenter dissimulare noveris. SIGISMUNDUS Imp.

9. Gladius, armata manu, in libro patente erectus. Inscript [note: (9) Lege et armis.] Hic regit, ille tuetur Id est, leges regunt, arma defendunt, Imperium. FRIDERICUS III.

10. Aquila in arbore pullos suos in sole explorat. Inscript. [note: (10) Non degener.] Iudice, fulva Iovis, Phoebo hinc nihil eicit, ales Maria Burgunda Maximiliani uxor, generosa utriusque sexus sobole laetatur, tamquam parentibus digna.

11. Duae Herculis columnae coronatae, cum Inscript. [note: (11) Progressus felix.] Plus ultra. Significat illas columnas, quas Hercules tamquam victoriarum terminum statuisse fertur iuxta Gades extremosque maris mediterranei terminos, CAROLUM V. occupata per suos India transgressum.

12. Zodiacus cum Sole Inscript. Nondum in auge. Id [note: (12) Ad suprema niti] est. nondum ad illam gloriam virtutemque perveni, ad quam tendo. Nam auge suprema in Cancro solis sedes, caelique regio est, ubi sol orbi illustrissimus affulget. Idem CAROLUS.

13. Aquila altero pede serpentem sustinens, altero basiliscum [note: 13. Victoria de improbis.] premens, cui ex opposita numismatis fa cie adiecta erat corona laureata cum baccis, et Inscript. Fundatori quietis, post captos, vel oppressos hostes, per basiliscum et serpentem designatos. Bruxellenses CAROLO Imperatori inscripsere

14. Geminum M. hoc modo M. sub manu, ex nubibus [note: (14) ??? Protectio Dei.] protensa Inscript Manus Domini protegat me. Hoc Mariae filiae CAROLUS MAXIMILIANO postea Imp. traditae attribuit: nam M. duplex initiales utriusque nominis literas complectitur, sub quo schemate illos divinae protectioni committit.

15. Aquila biceps coronata quae medio corpore pendentem [note: (15) Victoria Rom. imperii.] velut e Cruce Christi imaginem sustinet, Inscriptio ex vocalibus a. e. i o. u, ea significatione est concinnata, Aquila electa iuste omnia vincit, Christi scilicet Ecclesiam ac veram fidem defendendo. FERDINANDUS I. Alibi eidem Aquilae loco Christi Crucem addit, et sphaerae universi modo imposuit; modo supposuit, cum inscriptione: Christo Duce, hunc videlicet orbem illius ductu, et sustinebo regendo, et virtute ad caelum enixus superabo.

16. Inter sceptrum et gladium medius orbis, M. et [note: (16) Providentia Dei niti] corona imperialis Inscript Dominus providebit. ut, scilicet, ego MAXIMILIANUS II. (per M. expressus) orbem sceptro regam, ense defendam.

17. Aquila biceps coronata semilunae Turcarum, pressis [note: (17) Turcis se opponere] utrimque cornibus insistens Inscript. Comminuam vel extinguam, oppressis Turcis idem.

18. Aquila biceps inde ramum olivae, hinc a sinistris [note: (18) Clementia et severitate opportune uti.] fulmen habens Inscript. [gap: Greek words] in tempore utrumque, id est severitate iuxta ac clementia utendum. Idem.

19. Aquila, serpentem ore complexa orbi cancellato [note: (19) Hostes Deo auspice superare] insidet, Inscript. Dominus providebit. Id est, in mundi regimine multis difficultatibus, velut cancellis, implicato, Dominus ita providebit, ut in orbe quiescam, post hostem, tanquam serpentem, superatum. idem.

20. Pyramis in cuius fastigio luna deficiens, inscriptum [note: (20) Vitae huius finis initum alterius.] pyramidi est, Animae aeternae. Luna deficiens, animae migrationem, vitamque in corpore deficientem indicat. Pyramis, tanquam opus et monumentum aeternum, virtutem significat, per quam solam perennamus et sursum, tanquam pyramis in caelum ferimur Idem.

21. Ariadnes corona stellis et (velut totidem beatitudines [note: (21) Spes nostra in Christi vulneribus.] indicans) super Iridem, quae in medio tres coronas regnorum, Castiliae, Imperii, et Arragoniae complexa est; supra coronam spineam quintuplicatam, et tot vulperum Christi stigmata continentem: haec denique universali corona ex frondibus, fruticibus, et pyris composita cinguntur. Inscriptio haec est. Sola spes mea, videlicet Christi vulneribus hic in terris nixa est, et caelestis gloriae

exspectatione. Unde illam Christi coronam, et caelestis gloriae meae felicitati, ac coronis tot regnorum opumque praefero, MARIA CAROLI V. filia.

22. Aquila volans telum unguibus complexa. Inscript. [note: (22) Deo auspice regnare.] Adsit. quod per initiales hic tantum literas, sed alibi explicatius usurpavit, Adiutorium Domini sit inimicis timor, ut proinde frustra Typotius exponat: Adiuvante domino superabo Imperatorem Turcarum. RUDOLPHUS II.

23. Aquila solem aspiciens, atque ad illam aspirans. Inscript [note: (23) Potestas omnis a Deo.] A domino regnum venit imperiique potestas. Quam licet Typotius in aversa nummi parte, super orbem sceptro gladioque inter lauros cinctum, exhibeat, huc tamen ex hieroglypto spectare constat. Idem.

24. Essedum quatuor equis provectum, cui moderatori [note: 24. Virtutes cardinales ad caelum ducunt.] insistit. Inscript Sic ad astra; scilicet, itur, virtutum quatuor cardinalium ductu. Idem RUDOLPHUS.

25. Astrum Caesaris inter borealem ventum, et lunam [note: (25) Resignatio.] Turcarum, Inscript. Wie Gott will. Ut visum superis. sic nimirum luceat inter adversa. Idem.

26. Aquila biceps in monte, altero capite solem, altero [note: (26) Deo auspice vincere.] serpentes per montem arrepentes contuens, Inscript. utrumque. Id est, et Deum pro auxilio aspicio, et hostes sub pedibus despicio. Idem.

1. Saladinus Sultanus Imper. Turcarum indusium ex [note: (1) Mors imperat regibus.] hasta pen sile habuit, cum Inscript, Restat ex victore orientis. Hoc enim iam moriens circumferri, prae cone has voces acclamante, voluit. Ut alios doceret, ex rerum successu insolescere frustra, qui meliorem sperent exitum.

2. Christi Crucifixi effigies in hierotheca, baculo laureo [note: (2) Christus Iudex.] subnixa. Inscript. Victoriae testis, ut perfidiam nostris, et infelices rerum eventus exprobraret, ultoremque Deum contra nos testem adduceret. BAIAZETUS Sultanus.

3. Semiluna cum Inscript. Redibo plenior. Id est, ut luna [note: (3) Incrementum regni.] accrescit radiis, sic ego gloria, et amplificato imperio ab hostibus revertar. SELIMUS Imp. Turc.

4. Quatuor candelabra suis instructa candelis, quarum [note: (4) Religionis propugnandae spes.] una tantum ardet. Inscript. Deus dabit, videlicet, ut et reliquae tres, orbis totidem partes significantes, accendantur fide Mahumetica. SOLIMANNUS Imper. Turc.

1. Pelicanus pullos suo pascens sanguine. Inscript, [note: (1) Vitam religioni et reip. [abbr.: rei publicae] impendere] Pro lege, et pro grege. Id est, vitam pro religione [correction of the transcriber; in the print religine] ac Re publ. [abbr.: Re publica] impendam subditis. ALPHONSUS X. Rex Legionis.

2. Mustela fimo circumvallata. Inscript. Malo mori [note: (2) Horror scelerum.] quam foedari. memorant enim hoc animal, nec vitae periculo in sordes adigi posse. ALPHONSUS XI. Rex Leg. et Cast.

3. Aquila expansis alis. Inscript. Sub umbra alarum. Id [note: (3) Sub Dei et imperii protectione vivere.] est, uti a Romano imperio in terris regnum meum defendi, sic et a Deo me cupio, PETRUS II. Arragoniae.

4. Murex tetragonus, qui stat, eadem forma in quamcumque [note: (4) Constantia.] partem incubuerit, cum corona inscriptionem habet. Quocumque ferar. Petrus Rex Arragoniae cui animos hos fecerant contra Gallos in Sicilia triumphi, ut existimaret se minime de statu deiciendum.

5. Cervus alatus, aeripes, auratisque cornibus, quem [note: (5) Fide et opere niti.] Herculem coepisse fabulantur. Alas hic autor adiecit. Inscript. Conestas, id est, Cum istis, videlicet alis, fide, opinor, ac pietate, caelum petam IACOBUS II. Rex Arrag.

6. Armata manus hastam complexa, Inscript. Hoc opus [note: (6) Armis defendi.] est. nimirum Rex armis eget, ut regnum tueatur. Petrus III. Rex Leg. et Castellae.

7. Cynosura in duabus anchoris decussatis, coronatisque, [note: (7) Christi ope niti.] Inscript. Bonus Dux Nimirum, Deo duce, et si de Christi spem duorum regnorum firmandorum, et amplificandorum habebat. HENRICUS II. Reg. Leg. et Castel.

8. Falco manu sustinetur. Inscript Maiora cedunt. Sperabar [note: (8) Maiores se vincere.] se maioribus etiam hostibus dominaturum, non mole rerum, at virtute. IOANNES I. Rex Castellae.

eminent. Inscript. Naturae, non artis opus, per rupem se ostendit intelligi, qui fortitudinem naturae magis, quam artis beneficio obtinuerit. Ferdinandus Iustus Rex Arrag.

10. Navis affulgente sidere. Inscript. Bonus Dux. Nimirum [note: (10) Deo auspice regendum] Deo duce in Re pub. [abbr.: Re publica] administranda non erratur. Alphonsus Magnus Rex Arrag.

11. Nodus Gordius inflicto gladio dissectus, ut de [note: (11) Bello decernere litem.] Alexandro refert Curtius. Inscript. Tantum ascende. Provocat aemulum, ut de regno Siciliae velut nodo Gordio arte ac gladio disceptent. Ferdin. Magnus Catholicus Rex Hisp.

12. Pavo in orbe terrarum explicata cauda. Inscript. [note: (12) Vanitas.] Vanitas id est, etiamsi toti orbi superbe domineris, est tamen illa vanitas. Ioanna Regis Philippi uxor.

13. Sol curru per caelum vectus, inscript. Iam illustrabit [note: (13) Gloria aucta.] omnia. Sol radiis, Rex PHILIPPUS II. (cui id Belgae accinuerunt) imperii gloria. Eidem orbem cum caelo stellato obtulere, inscriptum Cum Iove. Velut olim accinuit Augusto Poeta: Divisum imperium cum Iove Caesar habet. Tanti erat illis Philippus, unicus Caroli heres ac filius.

14. Malum punicum apertum, ac decussato sceptro [note: (14) Proceres.] (quod Burgundiae insigne est) in medio diademate ornatum, inscript. Tot Zopyros, videlicet, tot fideles optarem Principes Belgarum, quod grana hoc pomum habet. Zopyrus enim Regi Dario Persarum fidelissimus: mutilato vultu, velut abs Rege hoste, transufga ad Babylonios, eo astu urbem Regi comparavit. Idem Philippus.

15. Pax ante Iani templum conclusum (ut in Pace solebat) [note: (15) Pax illustris.] sinistra cornu copiae, dextra facem renens, quam ad arma comburenda adhibet; sed ut arma flammam non concipiunt, sic Pax se absque viribus esse deelarat. Inscript. Pace mari terraque composita, scilicet cum Henrico II. Galliarum Rege, idem Philippus.

16. Hercules caelum pro Atlante, ut in fabulis [note: (16) Successor adiutor aegis.] est, sustinet. Inscript Ut quiescat Atlas. Philippus II. Rex Hispaniarum, postquam CAROLO V; parenti

fesso successerat. Hoc aliunde sumptum adieci. Deinde in nummi parte Equum (Pegasum opinor) orbi elate insistentem tulit, cum Inscriptione. Non sufficit orbis. De regno Indiarum intellige, cui Philippus late praeerat, vel certe de caelo, quo virtute contenderet.

17. Truncatae frondes lauri, quae decussatim velut ex [note: (17) Pugna victoriosa a Deo.] affrictu scintillas (quod de lauro memorant) spargunt, ornatae superne corona, in medio lorica munitae. Inscript. Dominus mihi adiutor, ut, scilicet, et muniar contra hostem, et coroner victoriis, regnisque novis, symbolum a domo Burgundica Philippus petiit.

18. Mantica manibus sociatis adhaerens. Inscript. [note: (18) Societas indivulsa.] Jusques a porter la besace. Usque ad ferendam manticam, scilicet, iurata, nos amicitia cohaerebimus. Quod Geusii in defectione ac tumultu Belgico usurparunt.

19. Sol et Luna variis per radios circum sparsa stellulis, [note: (19) Rex, regina et Principes coniuncti.] tum corona 12. stellis, velut regnis parvis, Hispano servientibus ornat. Inscript. Iam feliciter omnia. Id est post pacem, et nuptias cum Philippo contractas, dicebat Isabella Valesia Henrici Galliarum Regis soror, quae sibi lunam more proavorum, Philippo solem illi communicantem tribuebat, stellae circum, Principes, et urbes erant.

20. Globus caelestis et terrestris. Inscript. Et patri et [note: (20) Caelum et terra spectandum.] patrie, id est, caelo et patriis terris pro aris et focis pugnando serviam. PHILIPPUS III. Rex Hispan.

1. Manus complicatae elevataeque, aliis duabus fultae. [note: (1) Deo niti tutissimum.] Inscript. Tutissimus. Ille scilicet qui fide, ac spe nisus caelestium, manus ad Deum ardenti caritate sublevat. Clodoveus Rex Francorum.

2. Rota molendini aquis versa. Inscriptio. Mens [note: (2) Sustinere fortiter adversa.] immota manet. Id est, ut rotae axis perstat, illa licet fluctibus iactata; sic tua mens in vexato adversitatibus

3. Corona in apice fere erecti gladii inter duo lilia. [note: (3) Deus regna dat, firmatque.] Inscript. Consilio firmata Dei. Id est, non tam gladio bellico corona regni, quam nutu et consilio divino sustinetur. Childericus ultimus Franc. Rex.

4. Nummus aureus divisus utrimque manu cohibitus. [note: (4) In fide eniti.] Inscript. Fortuna fidem mutata novavit. Idem: qui cum esset regno coactus subditorum voluntate cedere in Thuringiam, Guimeus Regi fidus mansit, qui demutandis vicium animis clam laborarat; quod postquam, successore iam exoso, obtineret: medium aureum, quem cum Childerico ante diviserat, submisit, ex quo pacto redeundum esse moneret, quod feliciter audenti cessit.

5. Rana terrae iuxta aquas insidens. Inscript Mihi terra [note: (5) Effugium patens.] lacusque. Ludovicus VI. Franc. Rex ex Pipini familia postremus, qui forte iam imminentem calamitatem praesagiens, alicubi sibi aut insulam aliquam, aut solitudinem, ad fugam aperiendam sperabat.

6. Gladius palmae arbori additus Inscript. Illustris a [note: (6) Pace et armis celebratus.] bello quoque Id est, non tantum pace, sed et bello victorioso, quo pax et quies paritur, celebris. Robertus Valesius Rex Franc.

7. Scorpius in libro, cuius cauda imminente cultro [note: (7) Ereptae hosti potestate fiden dum.] praeputatur. Inscript Tutissima iures. Id est noli doloso hosti credere, priusquam vim nocendi ademeris; nam etsi sacris tactis iuraverit, (quod per librum Evangeliorum, cui incumbit, intelligitur) pacta infringet, ubi facultatem nactus fuerit. Apertior sensus esset; sed Machiavellisticus, non parcendum hosti, licet cum religionis et sacrorum neglectu. PHILIPPUS I. Vales.

8. Elephas serpentem pedibus circum volutum neat [note: (8) Hostis imbellis facile vincitur.]. Inscript. Virtuti fortuna cedit. Nam Elephas fortior serpentem facile devincit. Ita Rex iustus improbum. LUDOVICUS VII Crassus Vales. Rex Franc.

9. Sceptrum ab annulo tanquam basi im pyramidem [note: (9) Regni aeterni spes.] assurgens in apice coronatum. Inscript. Volo solidum perenne, Id est, regnum in aeternitate, velut annulo, fundatum. LUDOVICUS IX. Vales.

10. Semiluna inter nubes sursum versa. Inscript. Dum [note: (10) Profectus.] vixi, crevi. Id est, ut sidus hoc, ad pleniorem semper lucem, ac gloriam vivus aspiravi: Philippus III. Audax.

11. Gladius testudinis dorso imminens. Inscript. [note: (11) Protectio firma.] Domi forisque; scilicet, tuta sum, ab omni ictu defensa meo integumento. Id est, Rex a fidelitate et virtute civium satis munitur contra omnem hostium impetum. Ludovicus X. Vales.

12. Cornu copiae, affulgente sole, utrimque manu, velut [note: (12) Labere obtinemus.] in foedus porrecta, sustinetur. Inscript. Non deficit alter. Id est, nec sol, nec terra deficit ad frugum copiam procreandam; quando nostrae manus non deficiunt iunctim sustinendo. Carolus V. Pulcher.

13. Hasta cum galea. Inscript. Ultorem ulciscitur ultor: [note: (13) Ultiore penditur] alius, scilicet, iisdem nos armis ferit, quibus ferimus. Philippus IV. Vales.

14. Astrum coronatum. Inscript. Monstrant Regibus astra [note: (14) Deo duce regendum.] viam: Id est ut tres Orientis Reges caelorum sidere ducti sunt; ita omnes in administrando imperio de caelo reguntur. Vide supra l. 3. c. 7.

15. Gladius cuius in capulo semiluna apposita Soli in [note: (15) Deo duce pugnandum.] apice. Inscript. Recte, et fortiter, Recte nimirum Solem, Deum (ut luna) intuendo; fortiter gladio adversus hostes utere, Carolus Sapiens Vales.

16. Hystrix spinas eiaculatur (ut in canes insequentes [note: (16) Hostium remotorum victoria.] mittere dicitur) Inscript. Ultus avos Troiae, videlicet, illatis in orientem et Graecos armis, ego, qui ex posteris Troianorum feror, antiquam Troianorum cladem ultus sum in meis Proavis. Ludovicus XI. Rex Franc.

17. Cervus cum monili. Inscript. Hoc me Caesar donavit, [note: (17) Desiderium caelestium.] quod Cervum qui hac in scriptione monile in collo ferret, sub hoc Rege Carolo VI. Vales. repertum memorent. Alatus est cervus, atque ad coronam in aere pensilem erigitur. Opinor, quod Rex ad caelestem coronam aspirarer Carolus VI.

18. Crater signum caeleste. Inscript. Inter eclipses exorior, [note: (18) Morte unius, regnat alter.] Nimirum Rex, Carolo herede regni sublato, per mortem, velut sole lunaque per eclipsim: se ad lucem regni pervenire gloriatur, uti stellam in eclipsi apparentem, Ludovicus XII.

19. Salamandra sub corona in ignibus, inscript. Nutrior [note: (19) Amore pasci.] et extinguo. nempe flammas amoris. Franciscus Vales 1.

20. Semiluna triplex implicata sub corona inscript. [note: (20) Regni propagatio.] Donec totum impleat orbem, quae trium regnorum, seu orbis partium occupandarum desiderium ostendunt. Vide supra de semiluna Imper. Turcicorum et, lib. 3. c. 7. Henricus II. Vales.

21. Luna plena, inscript. Cum plena, fit aemula solis, qua [note: (21) Regnum par Romano Imperio.] ostendere videtur desiderium toti orbi imperandi, ut luna plena totum illustrat. Idem.

Annulus, in quo sphaera terrestris incumbit Delphino [note: (22) Orbem regere virtute.] coronato, inscript. Pacatum ipse regam avitis virtutibus orbem, id est, Princeps Galliae Delphinus a suis dictus, ubi imperium adeptus fuerit pacate reget. Idem.

23. Iris in nubibus inscript Lux adferet ista serenum. [note: (23) Spes serenitatis.] Nimirum Catharina Medicea Regina Franciae per se regno tranquillitatem promittit. Usurpavit et illa pro insigni hastae fragmina, qua maritus Henricus in hastiludio perierat, cum inscript. Hinc dolor, hinc lacrimae, dolor marito; mihi lacrimae.

24. Aureus nummus ad lydium lapidem manu exploratur, [note: (24) Probatio fidei.] inscript. Sic spectanda fides, nimirum aurum hoc lapide, nostra fides adversis probatur Franciscus II. Vales.

25. Duae columnae, una manu, adolescentis lauro coronati, [note: (25) Erigere rem p. [abbr.: rem publicam] et relig.] et baculo altera manu nixi, eriguntur, inscript. Mira fides, lapsas relevat manus una columnas: id est religionem et rem publicam Rex novus Carolus IX.

26. Cervus cuius odore (ut Plinius auctor est) serpentes [note: (26) Astutos capere at prodere.] latebris protrahuntur. Inscript: Nullis fraus tuta latebris. Id est, Reges dum ad fraudulenta multorum consilia inspicienda incumbunt, multorum artes, et fallaces animos deprehendunt, idem.

27. Duae columnae superne implexae sub corona: inscript. [note: (27) Pietate et Iustitia regnum fulcitur.] Pietate et Iustitia, his, scilicet, optime regnum velut columnis fulcitur. Carolus IX.

28. Duae in terra coronae, tertia inter nubes. Inscript. [note: (28) Caeleste regnum terrenis addere.] Manet ultima caelo, Henricus III. Vales. Rex Poloniae, ac deinde Galliae.

29. Buxus, seu palma Belgica. Inscript. Nostra velin [note: (29) Viduae.] tumulo. Ludovica Henrici uxor vidua, hanc usurpat, quod infecunda sit buxus femina, mari ex vicinia sublato, itaque se viduam, ad tumulum fore pollicetur.

30. Struthio camelus ab Accipitre lacessitus hunc victor [note: (30) Provocatus vincit.] sub pedibus calcat, inscript. Provocatus pugno. Henrici IV. Borbon. qui se victorem contra hostes fore persuasum habuit, a quibus lacessitus esset.

1. Anchora ita erecta, ut formam crucis referat, inscript. [note: (1) Spes Deo fixa.] Fata viam invenient. In Deo suam spem collocare, ac velut in caelo anchoram figere. Henricus II. Rex Anglorum

2. Mons ardens, inscript. Praeluceamus. nam Reges [note: (2) Exemplo suis Reges sunt] tanquam montes populis exemplo praelucere decet. Mons ille Hiberniae Hecla dicitur: qui ut Vesuvius, in Campania, et Aetna in Sicilia, flammas vomit. Ioannes I.

3. Palma. cum inscript. Est mortale, id est, quidquid [note: (3) Victores denique occumbunt.] orbis habet, et in Regibus etiam admiratur victoriosis, caducum est; uti ipsa palma, quae semper viret, non viret semper. Henricus. III.

4. Vinea in oppugnatione urbium usitata. inscript. [note: (4) Adversa superare.] Hinc fortius ibo: Alludere videtur ad captivitatem, qua privatae inclusus domui, evasit denique, velut e carcere ad militares vineas, ac deinde armatus coniuratos superavit. Eduardus I. Nec male. nam ab adversis toleratis fortiores reddimur.

5. Aranea telam, obstante licet vento, perficit. inscript. [note: (5) Adversis obn?i.] Audentios ibo: id est, obnitar fortius, adversis. Eduardus II.

6. Serpens palmae et lauri ramis in orbem coeuntibus [note: (6) Prudentia ac fortitudine vincitur.] coronatisque implexus, inscript. Regis victoriae ac virtutibus. Serpens enim prudentiam, palma fortitudinem, laurus victoriam, corona Regem signat. Richardus II,

7. Gladius in ara sub corona erectus, inscript Pro ara [note: (7) Pro religione et regno pugnare.] et regni custodia: videlicet arma geram. Henricus IV.

8. Manus divina ex catenula orbem suspendit, velut [note: (8) Deus orbem gubernat.] tribus digitis, ut loquitur scriptura. inscript. Nil sine Deo Eduardus VI.

9. Grus in globo, collo in pectus inflexo, dormienti [note: (9) Rex vigilans esto.] similis, verum altero pede lapidem sustinens, ut solent vigilantes. Inscript. Non dormit qui custodit. Id est, Rex populo semper invigilat. Henricus VII.

10. Rosa sub corona. Inscript. Rutilans rosa sine spina. [note: (10) Regnum mite.] Rosa Angliae Regum, ut lilium Galliae insigne est, fuitque olim alba quorundam, uti et purpurea aliorum ex regia familia insigne, qui aemulatione mutua, ferroque tamdiu concertarunt, dum in unum denique stolonem pace et connubiis coaluerunt. Henricus VIII. qui quidem existimavit serosam sine spinis, multos tamen pupugit.

11. Serpens in coronam implicatus cuius in medio [note: (11) Regnum virtute mereri.] stella fulget, diadema in vertice. Inscript. Fato prudentia maior. Id est astro natali, sive nascendi sorte, regnum non meremur; sed prudentia Bolenia Henrici uxor.

12. Chelys, cum Inscript. Versa est in lacrimas. Id est, [note: (12) Laetitiae eversa.] laetitia in nostris usurpata nuptiis, in maerorem versa est. Anna Henrici uxor Guilielmi Cliviae Ducis filia a Rege demum repudiata.

1. Crux et ensis in medio iacentis coronae defixa. Inscript. [note: (1) Pugnare pro religione et re pub [abbr.: re publica]] Pro lege et grege, Crucem scilicet, et gladium in regno geram. Iacobus II. Stuardus.

2. Gallina sub corona pullis incubat: Inscript. Non [note: (2) Rex fovens subdites.] dormit qui custodit. Id est, Rex subditorum curam gerens. Iacobus III.

3. Duae rupes aut scopuli in mari Inscript. Durabo. videlicet [note: (3) Hostibus non cedere.] inter Britannos et Gallos hostes, velut inter scopulos geminos. Iacobus III.

4. Sphaera terrestris sub corona 12. stellis ornata. Inscript. [note: (4) Caeleste regnunter reno praeserendum.] Vanitas vanitatum et omnia vanitas. Id est universus mundus, et regius honor vanus est. Rubertus.

5. Sceptrum cum gladio per coronam decussatim traiecto, [note: (5) Pugnare spe regni.]

orbis globo intermedio. Inscript. Aut ornari, aut mori, id est gladio occumbam, aut sceptro potiat, fortiter magis, quam pie sensit. Ioannes Stuardus.

6. Nomen Dei Iehova in corona viridi herbarum, [note: (6) Deus regna tuetur.] inscript. In virtute tua: scilicet, regnum moderabor et coronam defendam: Iacobus IV.

7. Caput bifrons in columna: inscript Utrumque puta, [note: (7) Prudens.] respiciam, tam praeterita, quam futura: quod prudentis officium Regis est, vel utrumque Regem, hinc Galliae, inde Britanniae concertantes, velut medius, intuebor. Iacobus IV.

8. Musculus exilis piscis magnum cetum praeit, ne hic [note: (8) Reges ipsi ab aliis regendi.] incaute in vada aut scopulos impingat, inscript: Urget maiora, nempe a minoribus, et humili genere natis plerumque Principes in aulis, ne impingant, ducuntur. Iacobus V.

9. Gladius coronatus, inscript. Prome, si mereor, in me. [note: (9) Arma pro regibus et contra reges.] Iacobus VI. qui, sinistro latere, natus gladium praeferre visus, unde hoc symbolo delectatus, illum sibi, vel pro defensione, vel si mereretur, pro clade et exitio datum putabat.

1. Arbor in litore hinc maris fluctibus; inde ventis iactata, [note: (1) Adversis non cedere.] quercus videtur: inscript. Nec moveor ventis, nec terreor undis, in est, adversa contemno Alphonsus III.

2. Navis triplici velo prolata, inscript. Velum ventis, [note: (2) Fortuna favens.] id est, fortuna utar favente, et rebus secundis, vel benigna populi voluntate. Alphonsus IV.

3. Orbis aquis circumdatus, inscript. Primus circumdedisti [note: (3) Novum orbem Deus texit, et aperuit.] me. Emmanueli id Regi tribuitur, quia sub ipso coeptae navigationes Indicae, quibus deinde totus orbis circumcirca aditus.

4. Laurus inter boreales ventos et solem. Inscript [note: (4) Adversa inter vigere.] Haud hieme, minus aestate, nempe virorem amittet, nam viret aeque inter secundam et adversam auram. Ioannes II.

5. Crucem, cum inscript. In hoc signo vinces, a Constant. [note: (5) In cruce salus.] Magno mutuatus, Ioannes III.

6. Concha piscis, dictus pinna, cum pisciculo Pinnothere [note: (6) Incrementum bonorum a Deo est.] indiviso comite, quem Concha alit. Luna in caelo cum stellis pauculis; sed accrescens, cum qua et Conchae accrescent: Inscript, Serena celsa favent. Id est, crescam superis faventibus. Sebastianus Rex, pisciculus ille fidos Regis asseclas denotat, eius simul incremento fruituros.

7. Delphinus Navi alludens in mari. Inscript. Uber et [note: (7) Quae pro sunt, saepe nocent.] tuber. Id est, piscis hic licet et hominibus favere videatur, et captus utilitatem praebeat, tamen et saepe laedit etiam imprudens. puna dorsi, qua, ut acutissima, si in carinam impingat, eam perforat. Henricus II. Rex Portug. ultimus.

1. Adamas insignis in annulo sub stella. Inscript. Durat [note: (1) Adversa vincere gloriosum.] et lucet, videlicet in adversis durat patientia, lucet gloria. Matthias Hunniades Rex Hung, et Boh.

2. Speculum, theca reducta, Inscript. Undique illaesus. [note: (2) Animus in corpore integer.] Id est, animus in corpore integer exsistit. Dicitur, ante diem, nondum coalita membrana natus, ad quod videtur alludere, sed et ante diem cum Turcis temere congressus mortuus. Ludovicus Rex Hung. et Boh

3. Gallus in tuba. Inscript. Cura, vigila. Nam et tuba, [note: (3) Vigilantia.] et Gallo vigilante noctu excitamur, et vigiliarum admonemur. Rudolphus Rex Boh

4. Bos in pingui prato Inscript Neminem admitto, hi [note: (4) Regnum consortem non fert.] enim consortem a latere dimovent, solique cupiunt pascere, videlicet, et regnum consortem non patitur. Ioannes Bohem Rex.

5. Papavera quinque coronata. Inscript. Per non dormire, [note: (5) Somnus Regi sit rarus.] seu, Non dormiendo regna videlicet custodiuntur: Papavera enim somnum male conciliant imperanti. Stephanus Bathorius Rex Poloniae.

6. Crocodilus lacrimans, quod alios interimens facit, [note: (6) Dolor fictus.] Inscript. Nostri simulacra doloris: id est, simulati tantum, unde fictae lacrimae Crocodili dicuntur. Anna Regina. Poloniae Stephani uxor.

7. Aquila cum Dracone pugnat. Inscript. Dimicandum. [note: (7) Regibus semper hostes sunt.]

Id est, hostis imperanti non deest, quicum dimicet; aut subditus, aut alienus erit, Christiernus II. Daniae.

1. Pallas inter subiecta pedibus arma, Inscript. Requies [note: (1) In armis quies tutior.] haec certa laborum, id est, inter arma tutius, quam in otio quiescam. Carolus Borbon. Rex Navarrae.

2. Urnae duae altera igne, altera aquis plena effunduntur, [note: (2) Iustus caelo improbus inferno cadit.] flamma caelum, aqua terram subit. Inscript. Par obitus. Id est, improbus qui terrena sectatur, uti aqua in terram. dilabetur; iustus, ut ignis, caelum petet. uterque obibit mortem. Ioannes II. Borbon. Rex Navarrae.

3. Lembus in mari sine velo, remis, remige, inter allucentia [note: (3) Providentiae Dei se tradere.] de caelo sidera Inscript. Quo fata trahunt est, quo divina providentia, inter adversa mundi, duxerit, insequar et obsequar. Henricus I. Borb. Rex Navarrae.

4. Columba ad sociam columbam sub rete succedit. [note: (4) Coniugium.] Inscript. Quasi columba secunda. Iana Elberta Henrici uxor, Regi viduo matrimonio iungenda, usurpat, quasi ad illum, sub easdem coniugii plagas, ventura.

5. Caput mortuale, in quo serpens, quem ferunt in demortui [note: (5) Mortem non timere.] cadavere subnasci. Inscript. Te nunquam timui. Id est, non timeo mortem: bona, opinor conscientia fretus. Henricus II. Borbon.

6. Cornu copiae geminum infra coalitum, supra medio [note: (6) Coniugium regale felix.] adamante, velut in annulum coiens, sole et luna et centro annuli iunctis. Inscript. Simul, et semper. Sol, et luna, Regem, et Reginam denotant, cornua copiae annulo coniuncta, perpetuitatem amoris, et connubii regalis felicitatem in alios exundaturam, quae inscriptio magis exponit. Margareta Vales. Henrici uxor.

7. Caltha flos ad solem conversus, Inscript. Non inferiora [note: (7) Deum in omni opera spectare] secutus. Id est. postquam maritus ad superos transiit, ego nullum alium nisi Deum, ut Caltha solem, secuta fui. Margareta Vales. eadem.

8. Lilium Gallicum, et Bellis sive Margarita flos geminus, [note: (8) Consanguinitas regia.]

velut inter lilii folia, pullulans, inscript. Mirandum naturae opus. Significatur Margaritas geminas Reginas ex Galliae Regibus ortas. Eadem.

9. Fax ardens in aquam immissa extinguitur, inscript. [note: (9) Cedendo vincere.] Omnia vincit. videlicet, patiens, velut aqua, cedendo. Theobertus Rex Austrasiae.

10. Arbor hieme exsuca [correction of the transcriber; in the print exsucca], et foliis nuda, inscript. Gaudium [note: (10) Afflictio spe sustinenda.] meum, spes est, scilicet, veris instantis, quo rursum vestiar, et florebo. Iacobus Rex Cypri ultimus, qui vel ad regni meliorem sortem, vel futurae vitae respexit.

11. Musculus gladium transiens, inscript. Sic super irrepat, [note: (11) Pericula superata feliciter.] Contramus Rex Burgundiae: e cuius, somniantis de thesauro, ore hic musculus egressus, ad proximum spelaeum fertur, ubi latebat aurum servo spectante et ut musculus aquam transiret, gladium, pontis loco, substernente. Optatur hic felix rei novae eventus.

12. Gladius duplici fune ad apicem usque decussatim [note: (12) Severitas in iustitia ad ministranda.] involutus, inscript Discite iustiam [sic] moniti. Bassanus Rex Sicamb. quem historiae memorant severe ius executum, etiam proprii filii supplicio, pro more autem illi exeunti fuisse, ensem fune implicatum praelatumque tanquam fasces Rom subsequi.

Venio nunc ad alteram Typotii partem, ex qua illustriora tantum symbola decerpam, explicatione etiam, ubi non obscura fuerint, praeterita, ne alienis ubique ingeniis diffidere videar, aut sine necessitate orationem extendam, ubi de aliorum sententia saepe est divinandum.

1. Sol clarus, inscript. Idem per diversa. Videlicet, per [note: (1) Constans in diversa] diversa sol uno eodemque vultu, diversis omnino operationibus, incedit. Carolus Arragonius.

2. Lampas in hasta inversa pleno lumine, inscript. [note: (2) Praelucere virtute.] Lux publica Principis ingens. Alludere videtur ad Persarum Principes, quibus publicum subeuntibus ignis praeferebatur. Verum ipse Princeps suis rectius virtute praelucet. Carolus a Lotharingia.

3. Tabula rasa ac nuda inscript. Melior fortuna notabit. [note: (3) Honoris exspectatio] Ludovicus Borbonius forte Pontificia se dignitate ornandum sperabat.

4. Phoenix in busto, inscript. Se necat, ut vivat. Andreas [note: (4) More mundo.] Bathorius nepos Regis Poloniae Stephani. Mundo se credo subduxit et mortuus est, ut DEO viveret.

5. Pyramis, per quam hedera in orbem assurgit, inscript. [note: (5) Fide subniti.] Te stante virebo, id est, Rege meo stante, vel Romana Ecclesia, cui tanquam virens hedera nitor. Claudius Guisius.

6. Ciconia pede et ore serpentem mordicus complexa. [note: (6) Hostium spolio ditari.] inscript. Amon profit. sive Meo commodo. debellat enim, ut fruatur. Sic ex hostibus devictus commoda obventura ominabatur. Ludovicus Guisius Lotharingus.

7. Novem haec ooooooooo. inscript. Hoc per se nihil [note: (7) Levis rei neglectus, saepe grandia destruit.] sed si minimum addideris (unitatem scilicet) maximum erit. Nimirum ex re saepe levi gravissimi errores nascuntur. Athenis puer cornicum oculos configens sublatus est, quod hoc ingenium aetati iunctum maiora ausurum crederent. Aloysius Guisius.

8. Adolet thus super aram vir infulatus. Ioannes Mediceus [note: (8) Vocationis suae memor.] Cardin. inscript. Quo sum vocatus? Utinam plures hac cogitatione defixi Deo servirent!

9. Luna, interfecto orbe terrae, inter solem eclipsin [note: (9) Oppressio brevis.] patitur, inscript. Hinc aliquando eluctabor, id est, ex tenebris adversariorum gloriam meam opprimentium, Alexander Medices.

10. Hedera Arbori virenti implicata. Inscript. Vix [note: (10) Ope aliena nutriri.] nata sustentor. Arbor videlicet a sole; hedera ab arbore, se hederam: Pontificem intelligit arborem. Pontificem a Deo, se a Pontifice sustentari docet. Ioannes Angelus Medices.

11. Turris sepulcralis. Inscript. Ingressus et non regressus. [note: (11) Mors sine regressu et.] Videlicet a sepulcro et morte non est reditus ad vitam, Hippolytus Medices. Florent.

12. Pila. Inscript. Emergit pressa videlicet pugillari [note: (12) Adversis extollimur] in terram depressa in altum extollitur. Ita adversis patienter toleratis elevamur Idem.

13. Prometheus inter nubes de caelo ignem adferens. [note: (13) Lumen petendum de caelo.] Inscript. Altiora scilicet, in operibus secretis, ac de caelo lumen ac gratiam petas. Aloysius Eistensis Cardinalis.

14. Scambrus piscis Alausas pisciculos post se trahens, [note: (14) Sequi viros illustres.] ut proinde illum, Galli, lenonem, has meretrices appellent; rectius Idem Cardinalis usurpat inscribendo. Sic tua nos virtus: (Pontificem credo intelligit) attrahit.

15. Testudo sub cochlea incedens. Inscript. Cum tempore. [note: (15) Sensim sed bene cedere.] videlicet, eo perveniam, quo contendo; ego consilio, et actione, ut testudo pedibus. Idem.

16. Camelus submissus sponte ad onus non assurgit, [note: (16) Onus par viribus sit.] cum vires ferentis superat. Inscript. Non plus tollo, quam sim ferendo. Id est, plura munia atque officia in me non suscipio, quam administrare recte possum: Hippolytus Eistensis.

17. Aquila cygnos naturali odio petens a duobus, [note: (17) Innocentes saepe vincunt.] hinc atque hinc alas ipsius mordicus complexis, tenetur. Inscript. Sic repugnant. Id est, innocentibus, contra noxios victoria plerumque est. Et forte ad hoc allusum; quod ne Hercules quidem contra duos sufficiat. Hercules Gonzaga Cardin.

18. Hercules contra hydram pugnans. Inscript. Tune [note: (18) Fortitudo in malis.] cede malis, quod licet Typotius Perino Gonzagae, ego tamen Herculi, maiori gratia, tributum putem.

19. Aquila in trunco olivae, hinc atque inde ramusculis [note: (19) Pacis amor.] pullulante. Inscript. Bella gerant alii. Nam ego (cui Aquila gentilitia est) Ecclesiae pacificae me addixi. Franciscus Gonzaga Card.

20. Nudum brachium crucem sustinens. Inscript. [note: (20) Religionis verae amor.] Potius mori, quam fidem fallere, id est, cum cruce, aut pro cruce ac fide Christi moriat. Scipio Gonzaga.

21. Mures ex viridi cespite, in cuius medio scopus sagittam [note: (21) Finis operis bonus.] infixam sustinens. Inscript. [gap: Greek words] . Sic feri. ut scopum tangas. id est, omnes tuas actiones ad rectum finem dirige. Alexander Farnes. Cardinalis.

22. Homo in fronte uno oculo, in vultu duobus, sed [note: (22) Finis operis, Deus, proximus, vel nos ipsi sumus.] clauso altero, in pectore item binis, uno clauso, effictus. Inscriptio Hispanica, Lucerrados por no miraauslos aviertos

23. Manus oculata obeliscum indice ac medio tangens. [note: (23) Fidere cum circumspectione,] inscript. Fide et vide Manus (inquit, apud Plaut. leno) oculatas habeo, credunt quod vident, solum dum capiunt promissa. Tu, si tanquam obeliscus firmus stare cuplas, nec aliorum subverti fallaciis: non porrige manum, id est, ne fide, nisi videris cui fidas. Matthaeus Langus Cardin.

24. Fasciculus sagittarum. Unitas, nimirum, facit, ut [note: (24) Coniunctio firmat.] frangi non possint, quae dissolutae poterunt, quod ab exemplo Sciluri Regis desumptum est. Christophorus Madrutius.

25. Daniel in lacu leonum. Inscript. Si Deus nobiscum [note: (25) Deo fidendum,] quis contra nos? id est, nullos hostes Deo nixus metuo. Philippus Boncompangius.

26. Luna in nocte stellata. inscript. Illuminatio mea. [note: (26) Lumen a Deo.] id est, ut luna terram in tenebris; sic me Deus in adversis illuminat. uti, David inquit, Dominus illuminatio et salus etc. Christoph. de nomine Aretino.

27. Luna inter solem, terramque obscuram; quia sol [note: (27) Ingratitudo erga benefactores.] obtenebratur. inscript. Totum adimit, quo ingrata refulget. terrae, scilicet, lucem, quam a sole accipit. Sic Ascanius Sphortia Card. Pontificem Alexandrum VI. tamquam

lunam, ingratum esse queritur: quod se obscuret, et sublatum cupiat, a quo ad hanc dignitatem potissimum evectus fuerat.

28. Occasio in rupe. Inscript. Erit alter a merces, Id [note: (28) Occasio praeterit] est. dum tempus est, operemur mercedis futurae intuitu. Franc. Sphortia.

29. Stellae, Circinus, Pyxis nautica, liber rationum. [note: (29) Deus finisque tuus semper intuendus.] Inscript. Aspicit unam, videlicet, Nauta in caelo unam praecipue stellam; Circinator unum centrum; Temporis explorator, in mari pyxidem; Creditor rationum syngrapham. Ita scilicet, in omni opere, unum tibi praecipue finem ac Deum propositum specta: In matrimonio unam coniugem: in literis unam scientiam: in medicina sanitatem; in iudiciis iustitiam. Matthaeus Ursinus de monte Iordano.

30. Caltha in vasculo, hinc pluvio madescit vento, [note: (30) Adversa inter et pro. spera proficimus.] hinc sole fovetur. Inscript Utriusque auxilio, id est, tam rerum adversarum, quam secundarum ope proficimus. Iacobus Ursinus Card.

31. Elephas nova luna ad Mauritaniae saltus, (ut Plinius) [note: (31) Deiparae Virg. cultus prodest.] in Amilo flumine se lavat, veneratus lunae sidus. Inscript. Sic ardua peto. Nimirum ad caeli portum ex mundi fluctibus. Christo, aut D. Virgine honorata, exeundum. Fulvius Ursinus.

32. Cepae tres cum bulbis flaccescunt semine per terram [note: (32) Vita brevis.] sparso. (Ascaloniam Theophrastus vocat, quae semine fuso mox intereat. (Inscript. Prius mihi, post soboli, scilicet, pereundum. Brevis vitae mortales admonet, qui vix generant alios, et pereunt. Unde cepis ostendit ita fluxis, praesertim a iacto semine; coniugalem se vitam fastidire. Prosper Columna.

33. Seges pluvia irrigatur. Inscript. Inte Demine speravi: [note: (33) Spes nostra Deo sit.] qui rigas corda. Pompeius Columna.

34. Anser strepens. Inscript. Nocet esse locutum, id est, [note: (34) Loquacitas. noxia.] anser ceteroquin avis non ingrata, sola voce aures multorum offendit, se etiam suosque prodit raptoribus, quamquam Romanis in capitolio semel profuerit suo stridore. Franciscus Caraffa, qui putaverit eis tacendum, qui digna auribus loqui non possent.

35. Calvaria et stella in corona hederaceo duplici, decussatis [note: (35) Moriendum mundo, ut vivas Deo] corollis, texta. Inscript. Aeterna virtute parantur. id est, mori debes, carni et mundo tanquam calvaria esse, caelo vivere, et velut stella, lucere, ut coronam merearis. Hieronymus Doria.

36. Cervus. Inscript. Vigilantibus. Videlicet, in praeda [note: (36) Vigilandum.] occurrit. Ut gloriam, atque intenta laboris praemia consequaris vigilandum Hieronymus Auria.

37. Corona spicea. Inscript. Vitae mortisque comes, scilicet, [note: (37) Fructus laboris maner.] fructus laboris. Iacobus Sabellus.

38. Cervus vulneratus, et cinctus serpentibus fontem [note: (38) Baptismus et paenitentia.] insilit. Inscript. Una salus. fertur vero, comeso cancro his vulneribus mederi. Fons noster Christus. Carolus Borromaeus

39. Araneus in telae medio, quam perrexuit. Inscript, [note: (39) Deo ingenium debemus.] Caelitus datum, id est, quidquid possumus ingenio, et possidemus nostrum, licet tela hac levius sit, est tamen a Deo. Hieronymus Moronus.

40. Ara accensa, quae retinaculo anchorarum statuis [note: (40) Mortificatus et religosus homo.] (infra in columnam, superne in hominem, at sine lacertis, terminatis,) adstringitur. Inscript Tensis vi retinaculis. Per aram (cui inscriptum, litatur,) cultum Divorum, perstatuas indicant constantiam in bono, nam manibus carent ad operandum mundo: a ventre in columnas desinunt, at inferior homo abolitus et oppressus intelligatur, retinacula, sunt coniunctio religionis, sive pietatis eum constantia, quae idea quaedam Religiosi est. Rudolphus Pius de Carpi.

41. Leo ex freno per manum tenetur. Inscript. Dies [note: (41) Tempore et arte feritas domatur.] et ingenium. scilicet, docuit parere Leones. Et Nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit, et c. Ioannes Paulus Chiesia.

42. Vesuvius ardens. Inscript Ego semper: nempe ardeo, [note: (42) Amor nobis insisus [sic]] in amore Dei? an cupiditate rerum terrenarum? multum intererit. Petrus Franciscus Ferrari.

43. Puteus cum trochlea et situlis, ut hauriatur, Inscript. [note: (43) Otio perimus.] Motu clarior, nam putei, unde non hauritur, sordescunt alga, aliisque vitiis, quibus aqua laborat. Ita fit otiosis, qui motu et exercitatione clarescerent, Guido Ferrari.

44. Caltha in vasculo solem sequitur. Inscript. Dum [note: (44) Resignatio.] volvitur iste. Ita anima nostra in corpore, ut vase fictili, solem recte Deum sequitur quocumque rapit. Petrus Bembus Venetus.

45. Tetragonum seu quadrangularis murex vento [note: (45) Constans.] furente impetitur. Inscript. Undique frustra, nam stat quocumque verras, sic vir constans etc. Antonius Corarus Venetus.

46. Sol radiis illustris. inscript. Non cernuntur, et adsunt. [note: (46) Deus ubique praesens.] radii nimirum solis, Dei oculi, atque etiam Regum, quibus, ut longae manus, et multae aures; sic et observatores oculi, quibus videant, etiam non visi Philippus Spinola.

47. Naves quatuor, quarum duae submersae, duae [note: (47) Opes periturae.] ancipiti periculo iactatae. inscript. En curas hominum. inanes, scilicet, ut qui saepe portum non attingant. Ioan. Baptista Cagala.

48. Sol inter nubes. inscript. Premitur non opprimitur, [note: (48) Adversa superare.] Ita vir generosus inter adversa. Zacharias Delphinus Venetus.

49. Serpens Pyramidis apici implexus. Inscript. Per [note: (49) Prudens finem spectat.] ardua virtus, scil. nititur. Alex Compegius.

50. Vomer splendens. inscript. longo splendescit ab [note: (50) Labor expolit.] usu. Videlicet experientia rudes, et incultos mores expolit. Io. Francis. Gambara.

51. Hercules captum a se aeripedem cervum humeris [note: (51) Onus suave.] defert Inscript. Onus meum suave. nempe praeda, licet gravis, dulce est onus. Ita et onus religionis dulce. Stanislaus Hosius

52. Abies tenera et accrescens, sub sole, et pluvia. inscript [note: (52) Sublimia sectari.] Altiora peto. Id est, ad maiora, sive in terra, sive in caelo, per virtutes assurgo. Georgius de Armiaco Gallus.

53. Grus ex angusti otis vase cibum haurit, vulpe frustra [note: (53) Fraus fraude compensata.] invitata. inscript. Fraus fraude compensata, quod ante, ut apud Aesopum est, illa cibum grui hospiti in lance exhibuerit. unde lambendum, magis quam edendum Hugo de Verdala.

54. Globus terrae inter unde quaque spirantes ventos. [note: (54) Constans.] inscript. Semper immota. Ita mens nostra, exsurgentibus tentationum ventis, immota stare debet, Idem.

55. Tria in agro lilia. Inscript. Considerate lilia agri, [note: (55) Providentiae Dei] supple ex Evangelio, et ore Christi, quae neque laborant, neque nent. etc. Nempe Deus provisor omnium optimus. Aloysius Venetus.

56. Vipera foetu ventrem perfossa. Inscript. Ingratis [note: (56) Ingratus parentibus.] servire nefas. paria fere Christus de Iudaeis queritur. Filii mattis mei pugnaverunt contra me, Franciscus de Metloza.

57. Palmae colligati rami. Inscript. Iustus ut (palma [note: (57) Iustus.] scilicet, quae picta est) florebit. quo allusit ad nomen. Hieronymus Palmerius.

58. Cribrum per quod farina a siliquis separatur. Inscript. [note: (58) Iudeae aequus.] A bono malum; scilicet, separo quod prudentis et aequi est iudicis. Innocentius Cybo.

59. Sol in apice obelisci. Inscript. Sine fine. Obeliscus [note: (59) Spes lucis aeterne.] constantiam seu perennitatem; sol aeternam lucem praefigurat. Ad hunc solem adspirat. Idem Innocentius.

60. Turturum duo in iugo diffracto, Inscribit. Confractum [note: (60) Regnum divisum.] (scilicet iugum) at non liberatae.: scilicet, volucres. Nimirum Hungariae supernae et inferioris regnum significat, Ludovici Regis intempestiva morte, in partes diremptum, neutra libera. Ferdinando Imper. et Ioanne Sepusio pro regno decertantibus Georgius Dracovitius Hungarus. ceterum aptum esset symbolum duorum thoro divulsorum coniugum.

61. Pomusita fructibus onerata, ut rami et sponte lacerentur, [note: (61) Copae saepe opprimit.] et divulsi ab aliis appareant. Inscript. Inopem me copia fecit. nam propter copiam pomorum etiam ramis spolior. Ita suas opes liberalis animi vir, cum suae forte valetudinis iactura, ob laborem coniunctum, aliis impendit. Franciscus a Dietrichstein Cardinalis.

62. Sol in caelo, cum manu illum indigitante. Insc- Ubique [note: (62) Constans.] similis. Id est vir iustus et fortis, vel certe Ecclesia, aut Christus ipse. Franciscus Villadum Gallus Mag. Equit. Rhodiens.

63. Rota, sua in orbita. Inscript Non excedet orbita, [note: (63) Fide Ecclesia non decedere.] Id est, via, qua bene coepit, non excedet. Fide ac virtute, qua coepimus, non abeundum. Hugo Verdala Magist. Equit. Melit.

1. Statua in viridi, exurgens cespite quadrata usque [note: (1) Mors immota.] ad humeros. Inscriptum. Terminus, et circum: concedo nulli. Inscript. sive explicatio symboli, est. Mors ultima linea rerum. Nempe Terminus Deus agros, haec vitam terminat. Albertus Cardin. et Archiepisc. Moguntinus Elector Imperii.

2. Duo in navi piscatores, sole occidente, retia colligunt. [note: (2) Laborare frustra.] Inscript. Pudeat nos perdidisse diem. Apostoli sein nocte laborantes nihil cepisse queruntur, hi quod de die, merito pudet, cum rudes se piscatores ostendant. Nempe illustrati saepe fidei lumine minime laborant, ac proficiunt. Daniel Archiep. Moguntinus.

3. Falco, pendente ex collo perophthalmio, volat in [note: 3. Libertas grata.] aere. Inscript. Recepto Visu libertatem arripio nos vera fide, aut cognitione Det vendicamur in libertatem filiorum Dei: nam omnis peccator ignorans. Salentinus Archiepisc. Coloniensis.

4. Sol et luna, ac deinde oculi duo, alter in caelo, alter [note: (4) Deus ubique praesens.] in terra, ubi Adam et Eva sub arbore: inscript. Omnia. nimirum Dei oculi lustrant omnia, uti sol et luna. Ernestus. Archiep. Colon. Dux Bavariae.

5. Vitis subnixa perticae. Inscript. Semper fertilis. Nam [note: (5) Iustus semper fructificat] vitis nisi prorsus neglecta raro omni fructu caret: sic Ecclesia, vel etiam iustus: Iacobus Archiep. Trev.

6. Libra ex nubibus super orbem pensilis. Inscripr. [note: (6) Iudex iustus.] Qui iudicatis terram, diligite iustitiam Fridericus S. Rom Imperii Elector, Dux Bavariae.

7. Cetus in mari, cui vasa pilaeque obiectae sunt. Inscript. [note: (7) Fortitudo delusa arte.] His artibus nimirum, deludunt nautae, cum periculum a Cetis imminer, dum enim vasis in altum iactandis occupantur, Navis praeterit, Ita hostem, quem virtute non potes, arte ac dolo aggredere, Mauritius Dux Saxoniae S. R. Imper. Elector.

8. Duo enses decussati in rhombo gentilitio bicolori. [note: (8) Aequitas sensim aperitur.]

lauri ramis cingentibus, quos pileus Electoralis superne claudit. Inscript Tandem bona causa triumphat. Fratri nimirum, cui invisus crat, supervixit ac successit. Angustus Dux Sax. Elector.

9. Pavo explicata superbe cauda. Inscript. Interna [note: (9) Gloriantur inanibus.] praestant. nempe caro plumis melior: Sic mens nostra corpore, opibus virtus. Anna uxor Augusti.

10. Leo insignia gentis sustinet. Inscript. Fide, sed vide, [note: (10) Forte magis fidendum.] Id est, vide, cui familiam tuam defendendam confidas, vel fortibus defendas eam viris. Christianus Dux Saxon.

11. Tribulus seu flagellum frumenti in manu. Inscri. [note: (11) Virtus pro telo est.] Telum virtus facit nam animoso ad defensionem etiam hoc sufficit. Ernestus Ferreus Archidux Austriae.

12. Navis velis passis ventos excipiens, sed et anchoris [note: (12) Spes Deo nixa.] haerens. Inscript. Resistunt firmata. Anchora nostra spes est, qua obnitimur vitae fluctibus. Ferdin. Archid. Austriae.

13. Manus rosas complexa. Inscript. Sustine et abstine. [note: (13) Temperantia.] nempe in mundi blanditiis, et carnis voluptatibus. Carol. Arch. Aust. Dux Burg.

14. Ramus palmae et lauri in orbem ita coeuntia, ut [note: (14) Gloriae Dei spectanda.] infra Austriae, supra Burgundiae corona claudar. Inscrip. in medio: Soli Deo gloria. id est, sive belli sive pacis tractem opera. (illud Lauro, hoc palma intellige) Deo tribuendum est, quidquid praeclare egero. Ernestus Arch. Austriae Dux Burg

15. Grus suspenso pede in palma vigilans, duobus ante [note: (15) Vigilandum.] hanc Geniis orbem sustentantibus. Inscript. Amat victoria curam. Matthias Archid. Austriae etc. Alibi eandem super arma hoc sensu exhibuit. Alibi Perseum Mercurii alis, Plutonis galea, et Minervae clypeo gladioque Mercurii, armatum et Andromedam a Ceto liberantem proponit, id est, se Hungariam a Turca defendentem, cum eadem inscriptione.

16. Leo in pugnam, pedesque enixus, Inscript. Fortibus [note: (16) Pugnare cum artibus.] resistit, nam grandibus sese animantibus obicit, Gallum cantantem fugit. Ita virilis animi est, non nisi cum viris pugnare, uti hic Dux cum Turcis. Maximilianus Archid Austriae.

17. Castra locata. Inscript. Militemus, nam militia est [note: (17) Vita militia est.] vita nostra, ut Iob idem.

18. Iason cum vellere aureo, Dracone sub pedibus [note: (18) Pugnandum constanter] calcato, et aversis bobus ignivomis. inscript. Assiduitate. nimirum, Turcae superandi, opesque orientis recuperandae, sed Christiani Principes nec foedera, nec bella in hunc hostem urgent, Albertus Archid. Aust solum vellus Philippus bonus (de quo lib. 3. c. 7 dictum) Dux Burg. usurpavit, cum Inscript pretium non vile laborum.

19. Ignitabulum, ex quo ignis undique, percussu silicis, [note: (19) Bello gravantur subditi] emicat, inscript. Ante ferit quam flamma micet. Ita in bello ante clades infertur propriis subditis, onere tributorum, quam flamma micer, qua hostem perdas, Philippus Dux Burg Brabant.

20. Hystrix seu porcus spinosus, Erinaceo pilis similis, [note: (20) Bellicosus.] coronatus iaculatur spinosas in hostem seras, inscript. Cominus et eminus. id est, paratus ad pugnam. Carolus Audax Dux Burg. et Brab. idem Carolo 6. Regi Gall, tribuitur. l. 3. c. 7.

21. Ignitabulum et laurei rami decussati quorum attritu [note: (21) Celeritas in bello] ignis quoque emicat, Inscript: Ante ferit, quam flamma micet. Carolus Dux Burgund. qui hoc solitus agere et gloriari; quod ante bellum inferret, quam putaretur adfuturus.

1. Occa seu rastrum, quo agri sati occantur. inscript, [note: (1) Puniendi mali, ut serventur boni.] Evertit et aequat. nempe solum, Ita Princeps ex agris suae ditionis perditos homines, tanquam occa de agro verso zizania tollere, et aequare bonis legibus omnes voluit. Guilielmus Comes Ostrovetanus Palatin. Rheni. Holl. Zeland.

2. Leo Agnum complexus, et alter domitus a Magistro, [note: (2) Potentiores subigere.] inscript. Parcere subiectis et debellare superbos. Albertus Dux utriusque Bav, et Palat. Rheni.

3. Panthera, ut videtur, simiam odore alliciens eius [note: (3) Arte vires delusa.] blanditiis detinetur, dum haec, arbori proxima, ho

stem deludat Inscript. Vincit vim virtus: sive prudens astutia, qua saepe a fortiori hoste se imbellior explicat. Guilielmus Dux utriusque Bav. Palat. Rheni.

4. Laurus a fulmine (uti et hieme) illaesa. Cum eadem [note: (4) Virtus vim superat.] inscript, Vincit vim virtus. uti enim fulmina laurus, sic virtute munitus facile vim declinat. Idem.

5. Navis in mari, stella affulgente iactata, Inscript. [note: (5) Deo auspice vincendum.] Cynosura Duce obdurandum. Quisquis in mundo, ut mari; carne, ut navi iactaris; Deo Duce perfer. Guilel. IV. Dux Bav.

6. Hippodromus supra orbem (maris immersum fluctibus) [note: (6) Recognitio et emendatio actorum.] medio elevatus aere, in quo equites duo a mera ad carceres redeunt, ut errores in cursu admissos corrigant. Inscript. Agnosce, dole, emenda, si, videlicet, ad coronam, quae in pyramide super nubes eminer, aspires: Nempe vita nostra Hippodromus est, in quo, instaurato subinde cursu, aberrantibus a meta, errores licet corrigere, quod Angelis non licuit. Idem.

7. Duae forn des laureae in sertum coeuntes sub ducali [note: (7) Coniuncti Duces.] pileo, et utriusque domus Bavaricae et Lothar. insignia complexae. Inscript. Cor unum et anima una Renata Lotharinga Guilielmi uxor.

8. Duae manus calicem complexae, in quo duo, hinc [note: (8) Concordia.] et hinc turtures, sub cruce media assurgente. Inscript. Concordiae aeternae, videlicet, inter coniuges. Idem Dux.

9. Iustitia nuda cum bilance Delphino insidet, ad littus [note: (9) Iudex aequus non differat.] respectans, velut a suis per mare abitura, Inscript. Cognosce [correction of the transcriber; in the print Copnosce], elige, matura, primum per nuditatem; nam veritas nuda est: alterum per bilancem, quaeres ponderat, tertium per Delphinum piscium celerrimum indicatur, ita prudenter ac iuste ages. Ferdinand. Dux Bav.

10. Palmae laurique rami decussatim familiae Palatinae [note: (10) Fides constans et syncere] insignia sustinent, intra annulum, hinc adamante, inde manu copulata clausum. Inscript. Constanter et syncere. Constantiam adamas, synceritatem annulus manusque promittunt, idque perpetuo, uti laurus, et palma indicat. Ioannes Casimirus Comes Palatinus Rheni, Dux Bavariae.

11. Manus duae annulum complexae haec quidem simul [note: (11) Constantia et fide pervincere] palmae frondem. illa lauritenens, medium annuli insignia

occupant. Inscript. Invia virtuti nulla est via Et infra. Deo auspice. Id est constantia, et fide, victoriam contra hostes haec familia obtinebit. Ricardus Comes Palat. Dux Bav.

12. Lampas ellychnio succenso fumantique ardens. [note: (12) Ex bello gloria.] Inscript. Ex fumo lucem. Ex fumo, opinor, bellico, lucem gloriae sperat. 10. Georgius Comes Palat.

13. Navis in mari luna stellisque noctu affulgentibus [note: (13) Gratia affulgens divina.] Inscript. Vias tuas Domine demonstra mihi. Nempe erremus et facile aberramus sine Dei gratia. Antonius Dux Lotharingiae.

14. Tres aves uno confixae iaculo. Inscript. Dederitne [note: (14) Iaculatio felix.] viam, casusve Deusve? Inde sumptum, quod Godefridus Bullonius Dux Lothar. in obsidione Hierosolymitana uno in aerem iactu tres apodas confixerit. Disputatum; casu, an Dei ordinatione ad futurorum significationem id evenisset? unde lemma a Duce assumptum.

15. Arcus manibus adductus, atque in astra sagittam [note: (15) Pugnare pro Dei honore.] mittens. Inscript. Sic itur ad astra, si videlicet pro Deo eiusque honore milites. Ericus Dux Brunswici.

16. Sol. Inscript. Visitavit nos oriens ex alto. Id est. Deus [note: (16) Deus illuminat.] illuminavit. Henricus Dux Brunswici.

17. Candela, quam Silvanus homo sustinet, forte aulicus: [note: (17) Princeps servit subditis.] Inscript. Aliis in serviendo consumor. Uti candela, sic vel aulicus, vel ipse etiam Princeps subditis. Iulius Dux Brunswici Qui et Equum sub eadem inscriptione, usurpavit.

18. Leo capram intercipit, supra quem corona a Genio [note: (18) Hostis sublatus.] suspenditur. Inscrip. Tandem bona causa triumphat. Nempe hostem a se, tanquam capram passim herbis et fruticetis carpendo noxiam, interceptum gaudet. Henricus Iulius Dux Bruns.

19. Veritas nuda solo tergo velata, calumnia et mendacium [note: (19) Innocens nullam timet] sub pedibus stratae. Inscript. Recte factendo neminem timeas. Idem Henricus Iulius.

20. Luna. Inscript. Lux in tenebris. scilicet, lucet, et tenebrae [note: (20) Fides vera.] non comprehenderunt. Existimavit se comprehendisse, qui haec posuit Henricus Dux Bruns.

21. Aquila super orbem, Inscript. Altiora peto. nempe [note: (21) Caelestia spectare.] caelestia. Carolus Dux Geldriae ult.

22. Lilium florens. Inscript. Hodie aliquid (nempe [note: (22) Vitae flos.] flos sum) cras nihil. Ioannes 11. Dux Cliviae.

23. Sol nubibus obsessus. Inscript. His quoque subiectus. [note: (23) Principes quoque affliguntur.] Et Principibus suae nubes sunt, et iustus quoque patitur. Ioannes Dux Cliviae et Iuliae.

24. Corda velut in scuto sociata, inscriptio una latina, [note: (24) Concordia benum scutum.] Hic murus abeneus esto: altera Italica: Benevolentia bonissima guardia, id est optimum praesidium benevolentia, seu concordia subditorum. Carolus Frider. Iuliae Princeps.

25. Populus arbor iuxta aquas fertilis, inscript. Audaces [note: (25) Audacia cum successu,] fortuna iuvat. Nimirum cum populo, seu gente Hollandica inter aquas nutrita ausus hic Dux est, quae fidem paene superant, quia contra fidem Guilielmus Princeps Orangius, Nassauicus.

26. Duo funalia coronata in medio, atque deorsum versa, [note: (26) Gloriae a morte superstes.] inscript. Extinxisse nefas. Guilielmus filius parenti per fraudem sublato; quibus et mortuum corona dignum, et aeternis facibus mortem celebrandam praedicar.

27. Hercules cum Acheloo bove congressus cornu [note: (27) Terrae fertilis bello occupata.] evellit. inscript. Bonae spei. Mauritius Princeps Orang. Regi Hispaniarum Hollandiam tanquam cornu copiae subtrahit, Rege frustra variis formis mari terraque congrediente.

28. Canis in rogum, opinor Domini sui bustum, desilit. [note: (28) Fides erga Dominum.] Inscript. Hoc quoque fecissem, si mihi vita foret. Renatus Orangiae Princeps Regi fidus. Qui professus est se Dominum in mortem potius secuturum, quam fide abditurum.

29. Navis malo fracto nec vela, nec remiges ferens, [note: (29) Tumultum declinare.] ad anchoram inter fluctus haeret. inscript, In silentio et spe fortitudo mea. Hugo de Melun Vicecomes Gandensis, qui in Belgicis tumultibus, tutius latere ac quiescere, ratus est.

30. Typho plaustris cum pappis pluvia succumbit. [note: (30) Credere turbis.] Inscript. Tempestati parendum, id est, cedendum aliquando, ne frangaris. Christophorus Marchie Badensia

31. Arboris truncus cui novae plantae. insertae. Inscriptum, [note: (31) Deo fidere] wan Gott will. Si visum Superis nempe succrescet, Guilielmus Princeps et Comes de Henneberg vel se vel posteros alienae licet stirpi insertos fructum facturos sperabat.

32. Gladius nudus, erectusque Inscrip Ex hoc in hoc, [note: (32) Bellicosus.] bellum scilicet, translatus, nec quietus umquam in Principis latere Christianus Princeps Anhaltinus.

33. Triremis, demissis in fluctu velis, remis propellitur. [note: (33) Labore vincere.] Inscript. Non frustra nam labore saepe varii tentationum venti fluctusque vincuntur. Philippus de Lamberg. Eques ordinis S. Ioannis Hieros.

34. Camaeleon. Inscript. Se ipse sustinet, nam vento [note: (34) Sibi sufficere.] ali ac vivere creditur. Ita existimat forte bellum Belgicum seipsum absque tot regni impensis posse alere, modo bene administretur, Carolus Philip. Croius Dux Arschotanus.

35. Luna et Sol opposita mutuo se ex parte obscurant. [note: (35) principes sibi mutuo infesti.] Inscript. A Domino factum e st istud. nempe et Deus voluit, ut dum Principes mutuo sibi bellis adversarentur, alter alterius luminibus obstrueret. Carolus Dux Munstergensis.

36. Vitis circum perticam volvitur et sol in caelo. Inscript [note: (36) Dei gratia proficimus.] Dum volvitur iste, id est. dum sol viti et Deus mihi in caelo fovet, proficimus. Henricus Dux Ligniz etc.

37. Tibia calcari armata in stapede pendet. Inscript. [note: (37) Celeritas in bello.] Hoc opus est. id est, incitatis equis, sive celeritate in re conficienda. Sigbertus Comes Habsburgi.

38. Vitis affulgente solo. Inscript. Ad salutem illustrer [note: (38) Gratia Dei illustrat.] Lux caelestis nos tantum ad salutem illustrat, non orbis gloria ac splendor. Idem.

39. Citharam brachium armatum sustinet. Inscript. [note: (39) Concordia bello potior.] Haec mihi tuba, id est ad concordiam, quae harmonia animorum est, potius, quam ad bellum incitabo. Ottobertus Comes Habsburg.

40. Corona inter duas parmas, geminis utrimque [note: (40) Benevolentia subditorum Principes tuetur.] hastis, pendentis. Inscript Benevolentia, nempe subditorum in bello et pace optime coronam defendit Principium Babo Comes Habsb.

41. Fulminis ignes per nubes obsidentes prorumpunt [correction of the transcriber; in the print prorumqunt]. [note: (41) Vim vi repellere.]

Inscript. Vim viribus nempe perfringo et repello, hoc et nobis licere natura voluit. rotherius Comes Habsb.

42. Sol arbori virenti profusaeque lucem affundit, [note: (42) Favere dignis.] post quam altera arbor arida vix sole fruitur. Inscript. Super abo alibi, id est, radios favoris male tibi impensos aliis cum maiori utilitate impendam. Hotoprechtus Comes Habsburgi.

43. Cava pila aenea in focum coniecta vicinum focum [note: (43) Beneficus in malefactorem.] ore spirante animat et succendit- Inscript. Laesus iuvo, id est beneficium rependo iis, qui affligunt. Lamprechtus Comes Habsburg.

44. Clypeus a tergo gladium ferens, in umbone noctuam [note: (44) Miles vigilans.] cum lauri ramo. inscript. Non solum nobis. sed et aliis vigilemus cum noctua in armis, ita triumphabimus. Contramus Comes Habsburg.

45. Equus effrenis columnae alligatus, inscript. Haec [note: (45) Parcere captive rebelli.] vera potentia, effreni scilicet hosti intercepto parcere, constrictum tamen tenere. Luitfridus Comes habsb.

46. Testudo marina a sole cortice exsicato mari innatat, [note: (46) Iustus Deo tuto nititur.] nec mergi porest Inscr. Sic immersabilis. Nimirum iustus ad Deum conversus siccato humore terrenarum affectionum mergi adversis nequit. Hunfridus Comes Habsburgi.

47. Elephas sese in pedes posteriores erigens et cani [note: (47) Mansuescimus sensim] colludens. Inscript. Tempore et assiduitate, nempe Elephas cani assuescit, et hic Elephanti blanditur sic familiaritate cum subditis et humili modestia Principes maxime placent. Cuntramus Comes Habsburgi dictus Modestus.

48. Taurus retia praetervectus, inscript. Consciae virtus, [note: (48) Virtute ductari.] nempe plagas dolosas hostium despicit generosus animus. Betzo Comes Habs. dictus Audax.

49. Orca aut alia marina bellua dentata in retibus, [note: (49) Desperans caute tractandus.] quam manus e nubibus caute prensat. inscript. Timentem time. id est, noli hostem iis angustiis circum venite, ut velut desperabundus [correction of the transcriber; in the print desprabundus] extremas vires adhibeat. Ropatus Comes Habs.

50. Arbori folia hieme defluunt. Inscript. Facilis iactura [note: (50) Temporalis boni iactura levis.] bonorum scilicet, reparari possunt, uti arbori vere folia; modo radix et vita maneat. Bernherus Comes Habs. dictus liberalia.

51. Leoni manus caput demulcet. Inscript. Paulatim, [note: (51) Domanda sensim ferocia.] nimirum domandus ferox et fortior hostis arte tractandus, non vi. Otto Comes Habs. dictus prudens.

52. Accipiter, dum noctua ab aliis infestatur avibus. [note: (52) Praedator saepe capitur.] ipse adest praedae intentus. Inscript Ego movebor, nempe dum vos amicam avem prosequimini, ego vos persequar. Aequum sane ut amico Principi Princeps subveniat. Albertus Comes Habsb.

53. Gallina se Accipitri pro pullis obicit. Inscript. [note: (53) Vitam pro suis offerre.] Dulce et decorum est uti pro patria, sic et pro sobole emori. Albertus 11. Habs exul.

54. Navis cum velis et omni apparatu in aequore. Inscript. [note: (54) Ardua sensim absolvenda.] Tempore perficitur habet locum in re operosa et multiplicis curae qualis navis est. Carolus Comes in Arenberg etc.

55. Camelus sub nimio onere procumbit, recusans [note: (55) Impossibile non tentandum.] progredi. Inscript Nemo ad impossibile tenetur. Ita non cupit, vel ipse exigere, vel a se exigi adynata. Ioannes de Luxenburg Comes de Ligni.

56. Laurus omni fronde spoliata. Inscript. Haud facile [note: (56) Opum iacturam fortiter sustinere.] virtus extinguitur. Nempe licet natis et externis opibus spolier, non succumbam. Petrus Ernestus Comes Mansfeldius.

In tertia parte ad Typotium opera ac studio Anselmi de Boodt Brugensis addita praecipuorum italiae Ducum Principum ac Marchionum Symbola proponuntur, in quibus exponendis coepta brevitate utar.

1. Duae manus se et laurum mediam complexae. Inscript. [note: (1) Fides constans.] Sic immortalis sum. fides nempe, ut laurus semper virens, durabit. Thomas Mocenigus Dux Venetus.

2. Pyramis ampla basi inter ventum et solem. Inscript. [note: (2) Constans in quavis sorte.] Sic semper nempe Pyramis inconcussa, iuxta adversa et prospera, stabo. Christophorus Morus Dux Venet.

3. Virgo nuda laqueis insistens, et inter laurum palmamque [note: (3) Ad caelum suspirare.] caelum suspiciens. Inscript. Immortale quod opto, mentem hominis indicat, quae calcatis mundi laqueis

4. Columba, cum ramo olivae, ad arcam Noe in Armeniae [note: (4) Spes salutis.] montibus haerentem properat. Inscript. Bonae spei. scilicet nuntius. Deus enim post calamitates suos consolatur, et post bella pacem largitur uberem. Nicolaus Marcellus Dux Venet.

5. Elephas uterum gerens. Inscript. Nascetur, scilicet [note: (5) Magnae tarde proveniunt.] proles, quam decem annis in utero ferre dicitur. Magna enim tarde proveniunt. Leonardus Loredanus Dux Venet.

6. Accipiter ollae carnium super ignem imminens Inscript. [note: (6)Cibis inhiare alienis.] In ollis venari. nempe hoc Principum virorum non est, privatorum ollas spoliare. Petrus Landus Dux Venet.

7. Equus solutus. Inscript. Libertas sub metu. Sumptu [note: (7) Libertas periculosa.] ex fabula equi dominum fugientis, sed inter silvas in lupos incidentis. Franciscus Donatus Dux Venetus.

8. Clepsydra in solari horologio. Inscript. Sumus; sed [note: (8) Vita praeterit.] ut Clepsydra, quae effluit, et hora, quae praeterit. Marcus Anton Trivisanus Dux Venet.

9. Horologium solare. Inscript. Nulla hora sine linea. [note: (9) Laborandum semper.] nempe ut sol numquam quiescit, sed alias aliasque pingit motu lineas, ita Reip. [abbr.: Rei publicae] Praefecto semper laborandum. Laurentius Priolus Dux Ven.

10. Testudo. Inscript. Paulatim, paulatim, verum secure [note: (10) Festinatio saepe nocet.] testudo sub tecto ingreditur. Sic Principi videndum, ut tuto magis, quam propere agat. Hieronymus Priolus Dux Ven.

11. Duo hastarum manipuli decussatim vinculis constricti [note: (11) Concordia firmat.] Inscript, Non sunt tales amores, sive talis non est conspiratio et unitas Italorum contra hostes. Petrus Loredanus Dux Ven.

12. Elephas robustus. Inscr. Vi parva non invertitur. [note: (12) Robusta non facile succumbunt.] Ita vis parva magnam et adultam, iam Rem p [abbr.: Rem publicam] Venetorum non evertet, Aloysius Mocenigus Dux Venetus.

13. Pons aquis instratus. Inscript. Aliis inserviendo consumor, [note: (13) Vitam Reip. [abbr.: Rei publicae] impendere.] ita Dux Reip. [abbr.: Rei publicae] invigilans, ad quem omnia transeunt onera. Nicolaus de Ponte Dux Ven.

14. Ciconia in altum contendens Inscript. Ultra nubila. [note: (14) Deo adhaerere tutum est.]

nam haec avis, ut secura ab omni tempestate commeet, nubila transcendit. Ita Dux licet in altum fortuna evectus, sibi tamen terrena haec transcendenda putat, ut securus sit, instar Ciconiae, quam suo nomine praeferebat. Pasqualius Zicogna Dux Venet.

15. Canis venaticus sub arbore viridi quiescens. Inscript [note: (15) Iracundi non facile concitandi.] Nemo quietum impune lacesset quo autor indicat, se nemini nociturum, nisi lacessitum. Franciscus I. Sphortia Dux Mediolan.

16. Canis columnae alligatus. Inscrip. Securias altera, [note: (16) Fideles beneficiis obliges. Calumniatores compesce.] quod vel in bonam partem, ut videlicet fideles beneficiis nobis obstringantur, vel in adversam flecti poterit; ut, scilicet, Principum calumniatores vinculis constringamus Lud Morus Sphortia Dux Mediolani.

17. Tres ordine palmae in rupibus totidem, sed maior [note: (17) Proficimus tempore.] media, inter minores. Inscript. Tempore, nimirum adolescent, minores forte soboles: quamquam nulla ex illo successerit. Franciscus II. Sphortia Dux Mediolani.

18. Turris Eximia, ad quam columbae advolant. Inscr. [note: (18) Puritas animi.] Accipiet nullas sordida turris aves. Pura animi sede delectatur Spiritus S. et Christus, quamquam aliter intellectum videtur, nempe Virginem sordidam procis carituram. Christierna Dani soror Francisci uxor.

19. Arcus, cuius fracta chorda, ad exsuccam admotus [note: (19) Amissa magis aestimantur.] arborem, telis recidentibus in tetram, Inscript. Fracta magis feriunt. Ludovicus Dux Sabaudiae, post uxoris, ve videtur, obitum, quando velut arcu amoris fracto, magis tamen amissae uxoris amore tangebatur.

20. Ollae duae accensae missiles in stipite decussato erectae. [note: (20) Ira exagitatione crescit.] Inscript. Iactae crescimus, in hostem, scilicet, vel urbes proiectae agitatione crescimus. Ita adversis exercita virtus Amadeus Dux Sabaudiae.

21. Aquila solem oblique contuens, sed defectu virium [note: (21) Animus supra vires.] a caelo ad terram relabens. Inscript. Praestantio animus, qui ad caelum contendit, licet corpus vix sinat. Philibertus II. Dux Sabaudiae.

22. Caelum pluvia totam inundat Siciliam, contra [note: (22) Natura secum pugnat arte fortior.] Aetna vastis ignibus in caelum assurgit. Inscript. Natura maiora facit: quam videlicet ars possit. Indoles in homine

23. Tormentum bellicum anteriori tantum scapo de [note: (23) Ira recondita.] terra prominens Inscript. Haerent sub corde sagittae, id est, iaculatorii globi, qui in homine ira sunt, et vindicandi ardor, terra comprimendus humilitatis, ne inflammetur. Carolus Ioa. Amadeus Dux Sabaud.

24. Elephas ingrediens proboscide oviculas, ne conterat, [note: (24) Generosus imbellibus parcit.] submovet. inscr Infestus infestis, id est contra mites subditos nihil infestum molior. Philibert Dux Sab.

25. In orbe hinc manus sociatae, illinc serpentes, in [note: (25) Fide et consilio Res p. [abbr.: Res publica] bene regitur.] medio aquila in caelum tollitur, inscript. Fide et consilio scilicet, et orbis regitur, et tanquam alis geminis in caelum tollimur, fidem manus, consilium serpentes indicant. Carolus III. Dux Sabaud.

26. Tres faces, sub corona, leoni territo atque in tergum [note: (26) Amore divino terrenus cedit.] erecto obiectae. Inscript. Italice Contestas. lat istis: nempe, te arcebo et vincam, igne enim leo terretur. Beatrix Emmanuelis Regis Portugalliae filiae, potentem insanumque amatorem fugiens, hac icone aversata est. Id est divina fide, spe, et amore, tanquam facibus, tuum ego furorem avertam et coronam exspectabo.

27. Corona ex lauri foliis baccisque, quae gemma unionibusque [note: (27) Caelestis coronae terrenae potior.] circum rosae speciem reddentibus, clauditur, inscript. Instar omnium nempe, vel corona triumphantium, quae laurea erat: vel, caelestis, quae perpetuo virore signatur: Et gemma quidem sive rosa, in illa corona Princeps; in hac Deus est Emmanuel Philib. Dux Sabaud.

28. Palo arma omnis generis suspensa, inscript. una, [note: (28) In pace bellandum paratus.] Reconduntur, non retunduntur. nempe in pace, altera inscript. Spoliatis arma supersunt, id est, semper invenit potens Dux male tractatus et spoliatus arma, quibus se ulciscatur. Idem.

29. Corona Margaritis ornata regie Crucem in medio [note: (29) Amorem divinum, terreno coniugis adiungere] amplectitur, in cuius centro duae literae EL, quorum una incipit, altera terminat nomen Emmanuel: coniunctae autem Deum apud Hebraeos signant. inscript. Quis dicere laudes? scilicet possit, et Crucis pretiosae, in qua Deus pependit, et uxoris meae Margaritae, quae me

quidem, sed et Deum corde suo medium velut in corona amplectitur: Emmanuel Philibertus Dux Sabaudiae cum uxore Margarita.

30. Aquila super ovi putamen, unde prodiit, assurgens, [note: (30) Genere non degener.] inscript. Non degenero. Carolus Emmanuel Dux Sabaudus, qui se a maioribus degenerare nolle profitetur.

31. Palmae et oleae ramus decussatus in corona, Inscrip. [note: (31) Victoria et pax praemio ac poena obtinentur.] Praemio et poena. Id.

32. Rhinoceros. Inscriptio Italica: Non bueluo, sin vincero: [note: (32) Aut vincere aut mori.] latine: Non recedo, nisi vincam; aut etiam succumbam: quando scilicet cum Elephante congredior internecivo [correction of the transcriber; in the print internechino] odio, dum ventet ipsius cornu nasi aut dorsi perforetur, pertinacis est militis. Alexand. Medices Dux Hetruriae.

33. Sol eclipsi subiectus Inscript. Premitur non opprimitur. [note: (33) Veritas denique patet.] Ita Heroica animi virtus, aut etiam veritas. Idem.

34. Palma ex qua aliqui rami avulsi, inscript. Uno avulso, [note: (34) Successio virorum fortium.] non deficit alter, id est, uno duce victorioso sublato. (uti Alexandro ab inimicis) non deficit alter. Cosmus enim Medices consanguineus successor Alexandri, Dux Hetruriae [correction of the transcriber; in the print Hesruriae] factus.

35. Duae anchorae decussatae inscript. Duabus nempe: [note: (35) Firmus] navis tuto contra tempestates firmatur. Res publica legibus et armis munitur. Idem Cosmus.

36. Capricornus orbi ac remo iuxta nixus, cum cornu copiae, [note: (36) Virtutis ac fortunae aemulatio.] quondam ab Augusto, a Carolo deinde V. usurpatum: quod sub eo, felici ut putabant, sidere nati essent, quem horoscopum cum idem Dux Cosmus nactus esset, inscripsit eidem symbolo: Fati fidem virtute sequemur, id est, fato felici fidem; sed virtute nostra faciemus.

37. Ruscus, seu taxus arbor, foliis aculeatis, inscript. [note: (37) Vindicta et defensio iusta.] Ledentem laedo, id est, qui me, primum violenta manu invadit, laeditur. Franciscus Medices Dux Hetruriae.

38. Mustela rutae se ramusculo contra bufonem munit, [note: (38) Anti doto muniri.] cuius odore is enecatur: alias halitu suo interempturus, Inscr. Amat Victoria curam. sane, haec ad omnem

39. Galerita se aestate in altum, garritu continuato, de [note: (39) Obtrectatores invist.] terra elevans. inscript. Garrula vade, id est quisquis obtrectatis aliis, abesto Ioanna Francisci uxor.

40. Rex apum, coronatus in duplici apum circumvolantium [note: (40) Regentum mansuetudo.] corona. Inscript. Maiestate tantum; quia aculeo carere fertur. Ita Principes regere convenit. Ferdin. Medices Dux Hetruriae.

41. Clavis et gladius decussatim ad mediam inter [note: (41) Fides et iustitia regna tuetur.] fluctus columnam. Inscript. In fide et iustitia fortitudo est: ilas clavis et gladius, hanc columna signat. Nicolaus III. Marchio Estensis et Ferrariae etc.

42. Globus incendiarius dissolutus. inscript. Au lieu [note: (42) Opportune irascendum.] et temps. latine loco et tempore. alias saepe amico no hosti nocebit, primus horum globorum ante Ravennam inventor, Alphonsus I. Dux Ferrariae etc.

43. Iuvenis serpentem circularem manu complexus, [note: (43) Tempore res expediuntur.] uti olim exhibitus Saturnus. inscript. Perficit et conficit, videlicet tempus omnia. Hercules II. Dux Ferrariae.

44. Rami lauri decussati cum manibus implicatis, [note: (44) Fecunda uxor,] sub corona inscript. Una fuit, scilicet laurus, unde duo rami detracti, sic ex una me plures nascentur. Renata uxor Herculis.

45. Sol sub nubibus emicans. inscript. Obstantia nubila [note: (45) Invidiam superare.] solvet, id est, splendor familiae illustris facile hostes et invidiam superabit. Caesar Dux Modenae etc.

46. Capreolus in alta rupe, ad quam evasit, inscript. [note: (46) Virtute extolli laudabile est.] Ad nos laudis amor, id est, nitimur in arduam virtutis sedem ubi vera laus quiescit,. Ioannes Franciscus Gonzaga Marchio Mantua.

47. Sol. inscript. Solus indeficiens, id est, humana omnia [note: (47) Deus solus non deficit.] pereunt, Deus unus idemque manet; ut proinde illi adhaerendum. Fridericus Gonzaga Marchio Man cuae.

48. Fumus probatorius incensus, in quo hiante catinus [note: (48) Virtus tribulatione probatur.] virgulis aureis plenus, probatur enim et purgatur ignibus aurum. inscr. Domine probasti me, et cognovisti

sessionem meam: idest, igne me adversitatis probasti. Franciscus Gonzag a Marchio Mantuae.

49. Stellio lacertae genus, Veneris nunquam stimulis [note: (49) Amore torqueri] agitati dicitur. inscript. Quod hic deest, me torquet. videlicet amor. Franciscus Gonzaga Dux Mantuae etc.

50. Arbor hedera implicata inscript. Sic mori placet. [note: (50) Amor coniugalis.] Nimirum coniugis illud votum est, una cum coniuge, mori optantis: Leonora Austriaca Guilielmi Ducis filia.

51. Corona florum herbarumque, sol in medio et aqua, [note: (51) Homo microcosmus [correction of the transcriber; in the print microcesmus] est.] aer, cum non appareat, eius loco inscriptum [gap: Greek word] Flatus corona terram, uti sol ignem repraesentare videtur, cetera elementa facile patent: [gap: Greek word] uti aerem sic et evanescentem omnium conditionem notat, quae omnia hominis microcosmi naturam explicant. Vincentius Gonzaga Dux Mantuae.

52. Semiluna cornibus ad caelum versa inscript. Sic [note: (52) Desiderio caelestium accendi.] nempe crescam, et quidem caelum intuendo, Vincentius Gonzaga.

53. Arbor in solitudine virens. inscript. Se sibi reservat, [note: (53) Princeps Reip. [abbr.: Rei publicae] debet vivere.] nec aliis fert frondes, aut fructus. Ita non oportet Principem, qui aliis potius debet vivere. Pet. Aloysius Farnesius Dux Parmae.

54. Clava, longumque circa illam erectam filum, [note: (54) Viribus et arte vincendum.] ac tres glomi, quae sint, velut instrumenta Thesei, inscr. His artibus: nempe, fortitudine clavae, et sagacitate ariadnae filum subministrantis, hostes superandi. Octavius Farnesius Parmae et Plac. Dux.

55. Olympus Mons. Inscript. Nubes excedit, Id est, [note: (55) Caelestia spectanda.] Ducis animus transcendit terrena, et divina sectatur. Idem.

56. Silex inter tria ignitabula medius: inscript. Non [note: (56) Adversa sustinenda.] quovis teror: sed ex chalybe esse deber, quod ignem eliciat, sic non omni casui cedendum est Fridericus Rovereus Urbini Dux.

57. Flamma exrogo ascendens inscript. Quies in sublimi. [note: (57) Sublimia petere] Guidobaldus Ducis filius, pro ignitabulo, ignem maluit, neque se quieturum, nisi summo loco, forte in rebus divinis, spopondit.

58. Candela succensa ad quam admoventur aliae succendendae. [note: (58) Genus illustrare.]

Inscript. Non degener addam. Id est, lumen aliud honoris ad Maiorum gloriam, Franc. Maria Rivereus Urbini Dux.

59. Annulus adamante ornatus, cui tres plumae adduntur [note: (59) Fide, spe et caritate Deo iungi.] una alba fidem: altera viridis, spem: tertia rubra, caritatem denotans: Inscript. Semper, nimirum constans, ut adamas, his virtutibus Deo animam desponsabo. Laurent Medices Urbini Dux.

60. Bubo in solitudine. Inscript. Ea sola voluptas. nempe, [note: (60) Solitudinis amor.] solitudinem habitare, et mecum esse. Otto Antonius Rovereus Urbini Dux.

61. Meta, seu tres parvae, una in ara, pyramides Inscr. [note: (61) Deo Trin uni iungi.] [gap: Greek word] seu Virtutis amantissimo: nimirum optat hanc metam virtutis, gloriamque Dei tri-unius attingere Guido Voaldus Rovereus Urbini Dux. Usurpavit et currum triumphalem.

62. Rota, quam hinc atque hinc manus apprehensa [note: (62) Fortuna inconstantia sustinenda.] immobilem sistit. Inscript. Adversis adversa solacio. scilicet, dum eandem fortunae inconstantiam, velut rotam alios etiam sustinere cernimus. Idem.

63. Palma lapidem impositum ramis sustinens. inscript [note: (63) Adversos extollis.] Inclinata resurgo. Ita fortis animus ad versis non deprimitur, sed erigitur. Franc. Maria II. Rovereus Urbini Dux.

64. Hystrix seris decore munitur et fortiter defenditur, [note: (64) In armis decore vivere.] uti supra. Inscript. Decus et tutamen in armis. Ita et forti Duci arma conveniunt. Vespasianus Gonzaga Dux Traietti etc.

65. Tria fulminis tela. Inscript. His impii terrentur. Idem. [note: (65) Impie trepidant.]

66. Camelus Arabicus gibbosus Inscript. Iuvat empta [note: (66) laborum patientia] labore Gloria. Gaudet enim submittitque se ultro ad labores et onera, sitis famisque patientissimus Idem.

1. Plumarum variarum fasciculus in qua penna aquilae [note: (1) Illustre factum minus illustria obscurat.] ceteras (ut memorant Physiologi) deficientes consumit.

Inscript. Sic alias devorat una meas, id est, una victoria, quam sub Aquila, pro Imperatore militans obtinui, ceteris longe illustrior est, qui tot victorias, quot pennas: more Hungarorum (qui tot gruum pennis caput ornant, quot Turcas mactarunt) numero. Ferdinandus Gonzaga Dux Dariani etc. Vice Rex Siciliae.

2. Ramus palmae, et sceptrum decussatum, in corona. [note: (2) Victor quiete guberno.] inscript. Haec est sola nostra gloria, nempe, de hostibus palmam retulisse, et in quiere moderari subditos. Caesar Gonzaga Dux Dariani Marchio Guastallae. etc.

3. Aurora in essedo, Pegaso et Gallo vectore; facem [note: (3) Vigilantia et studio animae corporisque [correction of the transcriber; in the print corpoisque] decus tuetur.] manu extollit. inscript. Virtutis formaeque praevia, id est, ad virtutem requiritur vigilantia, quae Gallo, et diligentia quae alato Pegaso indicatur, utraque haec etiam ad formae curam custodiamque requiritur. Sol autem tam animae pulchritudinem, quae in virtute; quam corporis, quae in forma consistit, exprimit. Hippolyta Gonzaga Ferdinandi filia.

4. Pygmaeus et grandis quercus. inscript. Festinata minuuntur. [note: (4) Festinatio saepe nocet.] id est, quae cito excrescunt, minora manent, ut Pygmaeus; quae tarde, ut quercus, grandia evadunt. Pyrrhus Gonzaga Rom. Imp. Princeps D. S. Martini.

5. Pars una navis et ex curru rota, iunctim lauro coronata. [note: (5) Senium abiectum.] inscript. His Deus otia fecit. Horatius Gonzaga S. Rom. Imp. Princeps Marchio Soluarini iam emeritus in servitio Imper. Maximiliani senex, se illi terra quondam curribus, mari navibus victoriose serviisse, nunc in senio inutilem, quiete et corona dignum, declarat.

6. Scorpius. Inscript. Qui vivens laedit, morte medetur. [note: (6) Morte sua prodesse.] Scorpius enim occisus, et parti, quam lethali veneno percussit, adhibitus medetur. Ita hostis qui laesit, morte sua dolorem abstergit, Andreas Gonzaga Marchio Guastallae.

7. Pinus a fulmine deiecta, inscript. Il mio sperar. latine [note: (7) Afflictus spe vivis.] haec spes meae, quae excrescens, ut pinus, et sublimia petens, deiecta nunc a Deo fulminante est. Ludovicus Gonzaga Marchio Castillionis.

8. Aquila soli alas expandit, ut fit, cum exustis excussisve [note: (8) Amare cum iactura opum.] plumis antiquis, innovantur, Inscript. Mode

fruantur oculi, ardeant plumae. quod vel sponsae multis opum impendiis quaesitae ab amante dictum; vel, Deo etiam, cum opum contemptu. Aloysius Gonzaga Marchio Castilionis. certe hoc ultimo sensu a B. Aloysio eius familiae iuvene usurpari potuit.

9. Fanum dianae Ephesinae nobilissimum flammis, ut [note: (9) Famam facinore quovis captare.] in historia est, ab homine famam hoc facinore aeternam aucupante, traditum inscript Alter utra clarescere flamma. id est, vel Roma incensa famam mereri non pudet. aloysius Gorizaga contra Romanos sub Carolo v. pugnans. Addidi ex Sylvestro Petrasancta.

10. Vitulus maris in tempestate ad scopulum innixus [note: (10) In adversis adquiescere.] alte obdormiscit. inscript Sic quiesco. Ita nimirum qui conscientia securus est, inter adversa Dei voluntate acquiescit, magnoque adversa animo excipit. Curtius Gonzaga Marchio Castilionis.

11. Plantae et arbores sub sole inscript. Cosi vivo latine, [note: (11) Amuti adspectu vivere.] it vivo amati nimirum, seu hominis, seu Dei vultu, ac favore, tanquam planta sole excitata. Sigismundus Gonzaga S Rom Imp. Princeps.

12. Oleae ramus ensi involutus. inscript. Utroque clarescere [note: (12) Pace belle clarus] pulchrum: nempe pace ac bello, dignis virtutibus alphonsus Carettus Marchio Finarii etc.

13. Vespertilio sub sole, cuius tamen radios ferre [note: (13) Gloriam etiam cum morte sectari.] non potest Inscript. Potius mori, quam abstinere. id est, sectabor gloriam in bello etiamsi moriturus sim. Idem.

14. Equus in pascuis. inscript. Ad meliora; quae videlicet, [note: (14) Meliorum semper appetens.] equus, semper progrediens, neglectisque quae iuxta sunt, appetit: Ita magnus animus etc. Ioannes Carettus Marchio Finarii.

15. Arx in rupe a ventis frustra oppugnata inscript. [note: (15) Fortitudo in ad versis probatur.] Fortes probantur impetu, animus generosus adversis. Alphonsus II, Carettus Marchio Savonae etc.

16. Palmae et cupressi ramus decussatus inscript. Erit [note: (16) Vincere aut mori.] altera merces, id est, vel victoria, vel mors mihi in bello proposita est. M. Anton. Carettus Princeps Melphi classis praefectus.

17. Compedes adiecta securi Inscript. Patientia in ad [note: (17) Adversitas insperata.] versis. Paulus Iordanus Ursinus Vice Rex Siciliae a filio

18. Rota aquaria vasculis sive haustris cincta, quae [note: (18) Vicissitudo sertis.] nunc vacua, nunc plena, nunc depressa, nunc elata: inscript, Rerum vicissitudo, quam, vel in parente, notavit Virginius Ursinus Pauli silius, Dux Brachianum, etc.

19. Orbis coronatus, cuius veluti Zonae inscriptum, [note: (19) Finis praevidendus.] Respice finem, nimirum mundi huius, et regnorum, Virginius Ursinus Dux Celsi etc.

20. Ignis vento aspirante animatus, Inscript, Contraria [note: (20) Virtus proficit adversis.] iuvant, nempe gaudet patientia duris. Ludovicus Ursinus Dux Celsi etc.

21. Millus seu collare canum armatum cuspidibus, [note: (21) Dura prosunt.] Inscript. Sauciat et defendit contra hostes nimirum invasores. Nicolaus Ursinus Nolae Princeps etc.

22. Bubo in corona ex Pomonae fructibus collecta [note: (22) Vigilantia et moderatione suos tuari.] medio freno. inscript. Vigiliis (quas bubo signat) et moderatione (quam frenum indicat,) coronam videlicet et regni copiam tuebor. Idem.

23. Aeneum Perilli bovem usurpavit Prosper Columna [note: (23) Nocens sua arte sibi.] Dux Paliani, cum in amore rivalem ferret eum, quem ipse, feminae ostentandae gratia, adduxerat, adeoque hoc sibi malum creasset.

30. Turris in rupe inscript. Neque pluvia, neque vento; [note: (30) Constans in omni casu.] scilicet impetentibus moveor, id est, nec rerum copia, nec ariditate ac penuria frangor, Pyrrhus Columnae Marchio Mortarae etc.

31. Daedalus in aere, Navis in mari Inscript. Nil linquere [note: (31) Experiri extrema.] inausum ut qui aeris et undarum negatas hominibus vias tentare cupiat. Pompeius, columna Dux Paliani etc.

32. Manus cum gladio (utique Mutii Scaevolae) in focum ardentem extensa. inscript. Fortia facere et pati, Romani est. nempe imitari hunc voluit Mutius Columna Marchio Mortarae.

33. Siren bicaudata inter duas columnas, Inscr. Contemnit [note: (33) Adversis cedendo, aut durando vincere.] tuta procellas, et Siren propter facilitatem cedendi, et columna propter firmitudinem resistendi. Ita Hieronymus columna Dux Paliani etc.

34. Luna sub nubibus sese explicans, inscript. Adimit [note: (34) Virtute adversa superare.] quae ingrata, refulgens. Ita, luce virtutum, facile ad versa superamus. Sarra Columna Dux Paliani etc.

35. Sol stellis lumen praebet. inscript. Omnes sub iugo [note: (35) Subditi dant capiuntque decus a Principe.] meo. id est, mihi ut luceant, subsunt. Ita facit Princeps in sibi subiectos liberalis. Ioannes Caraffa Dux Paliani etc.

36. Toga ex asbestino aut amianto lapide filatim [note: (36) Fortis adversis illustratur] scissili contexta in igne, ut solet, expurgatur. Inscript. Semper pervicax: quia inter flammas non consumor, sed purgor. Ita Dux fortis. M. anton. Columna Dux Paliani etc.

37. Sol, nubes, ciconia, mare aestuans, flores in terra, [note: (37) Generosus animus nunquam segnescit.] inscript. Natura dictante feror; sol motu suo, nubes ventis, ciconia in altum alis etc. Ita ad altiora se animi instinctu ferri profitetur, idem Dux Columna.

38. Domus regia flammis succensa, inscript. Opes non [note: (38) Adversum non frangi] animum; hae, scilicet, flammae perdunt: Felix Ursina columna Dux Paliani, quae in iactura opum animum sibi integrum superesse restata est.

39. Quercus inter ventos adversos, inscript. Semper [note: (39) Constans.] immota M. Antonius 11. Columna dux Pal. etc.

40. Duae lampades aut faces in perticis vinculo eodem [note: (40) Coniuges a mantes.] obstrictae. inscript. Una fui: dum scilicet sola eram, nunc acensa mariti amore cum illo, tanquam face iungor, maiori urique luce. Hieronyma Arragonia Dux Paliani, Antonii uxor.

41. Arbor grandior, cuius ex radice emergit iunior. [note: (41) Spes bona progressus.] Inscript. Tandem nempe, ex hac radice adolescam in arborem. Anton. Medices Princeps Calpestrani, qui se ad parentum gloriam tandem progressurum sperabat.

42. Fons publicus Inscript. Fontes derivarunt id est, [note: (42) Utiles reip. [abbr.: rei publicae]] in Rem publ. [abbr.: Rem publicam] suum laborem opesque profuderunt, Duces prudentes et boni. Ioannes Maria Varanus Dux Camerini.

43. Manipuli 4. triticei sub dio erecti. Inscript. Flavescunt, [note: (43) Tempore proficere.] tempore scilicet et aestu, ita Princeps ad fructum maturescit aestu laboris etc. Ioannes Farnesius Dux Castri etc.

44. Securis arbori adhibita, Inscript. Ex vulnere vigor. [note: (44) Afflictione proficimus.] dum, scilicet, inutilia amputantur, dum nobis tolluntur superflua, ex hoc vulnere virtus est. Carolus Spinellus Dux Seminariae.

45. Limax capiti, sub tecto exerto, telum gerit infixum. [note: (45) Caute excurrendum.] Inscript. Cautius scilicet incedendum per pericula, Ferdinandus Dux Calabriae Vice Rex Valentiae etc.

46. Equus Troianus. Inscript Non caeca condemur in [note: (46) Marte aperto congredi.] alvo, id est, nolumus occultis insidiis et fraude congredi, sed aperto marte. Ioannes Fridericus Dux Andri.

47. Aquila, quam dipsas mordicus pectore attinet. Inscript. [note: (47) Libido magis magisque alita accendit.] Semper ardentius, nempe, dipsadis morsus, sitim magis magisque inflammat, ita libido cum semel animum momordit. Franciscus Dux Andri etc:

48. Columba apici abietis, passis alis, insidet. Inscrip. [note: (48) Simplex cautus.] Prudens simplicitas. quia, licet columba simplex sit, illo tamen loco considet, unde hostis sui accipitris insidias observare possit. Idem sibi agendum censet. Fridericus Dux Montis alti.

49. Cetus, vel aliud marinum monstrum in sicco [note: (49) Extra Deum vivere, mors est.] haeret. inscript. quid in arido? aqua viva tibi deserenda non est, inquit andreas Matthaeus Aquaviva Dux Adriae, nos in Deo, ut piscis in aqua, vitam habemus.

50. Olor in aquis, tres in aere vespertiliones, inscript. [note: (50) Calumniam innocens facile spernit] Candor illaesus. id est, licet nocte inter Vespertiliones (calumniatores intellige) oberret, meus candor (id est, integritas) manet in violatus. constantia Sphortia Dux Sorae.

51. Caltha flos ad solem versus. inscript. Non alio [note: (51) Praesentia Dei unius.] convertam oculos; nisi ad te, mi coniux. anima dicat: nisi ad te mi DEUS. Isabella Roverea Princeps Bisignani.

52. Concha maritima soli se rorique ad scopulum [note: (52) Gratia et luce caelesti proficimus.] explicans. Inscript. His perfusa scilicet, ut Plinius inquit, uniones pario, anima nostra luce et gratia caelesti perfusa virtutes concipit, adolescens exemplis maiorum proficit, etc. Nicolaus Bernardinus Princeps Bisgnani,

53. Navis passis velis, sub pluvia et vento, Inscript [note: (53) Prosunt saepe, quae videntur nocere.] Iuvat aer et imber nimirum imber velorum poros obstruit, ne ventus transmeet, id est, tam ventus prosper, quam pluvia (ut videtur adversa) cursum adiuvant, nam et adversa prosunt. Antonius Castriotus nepos Scanderbegi.

54. Malleus in rupem ab homine adigitur. Inscript. [note: (54) Moderate subditos premat, qui vult obtinere.] Hebetat et aevit. si directe impingas hebetat, si decliviter, acuit. Ita qui vi omnia a subditis extorquere vult, offendit, qui nonnihil cedendo, facilius impetrat. Ioannes Alphonsus Dux Ferdinandus etc.

55. Labytinthus extremo vallo clausus: arbor in medio. [note: (55) Opus intricatum.] Inscript. Non video exitum, nempe in negotio implicato, ut regnum, et vita nostra Alphonsus Piccolomineus Dux Melphi.

56. Duo rami oleae ita implicati rotae, ut sistant. Inscript. [note: (56) Ex bello quies.] Ex bello quies gaudet tandem rotam belli in pace (quam bello spectamus) quiescere. Ludovic. Piccolomineus Dux Melphi.

57. Paenitentia sub velo in rupe relinquitur. Occasio [note: (57) Occasio praesens neglecta, dolet.] in orbe stans avolat, Inscript. Obviis ulnis. scilicet amplectenda praesens erat priusquam se verteret, nunc illa abeunte, sola tibi reliqua est Paenitentia. ausonius haec eleganti carmine exprimit. Hieronyma columna Dux Montis leonis

58. Vigil in navi. Inscript. Non dormit qui custodit. Ita [note: (58) Vigilandum Rectori.] qui praesunt Andreas Doria Melphi Princeps Archithalassus generalis Caroli U Imper

59. Turtur in arboris virentis ramo arido. Inscript. [note: (59) Vidua dolens.] Ille meos. (supple ex didone Virgilii) primus, qui me sibi iunxit, amores abstulit, ille habeat servetque sepulcro. Nimirum viduitatem tueri cogitabat: Felix San-Severina Dux Gravinae etc.

60. Explicantur in navi vela. cum Inscriptione Omnia [note: (60) Periculum adire.] fortunae committo. Ioannes Andreas Doria Melphi Princeps, dum videlicet se pro Caesare mari committit.

61. Navis in mati, testudo in terra, arborque succrescens. [note: (61) Festinatio, circunspecta.] Inscript. Mora, et velocitate, optime scilicet negotia ardua administrantur. Mora; ut ante bene perpendantur:

velocitate; ut cito dein opere expleantur. illud testudo, hoc navis; utrumque arbor indicar. Peretta Cybo Caretta Doria Uxor Andreae.

62. Navis sine instrumentis deserta in mari. Inscript. [note: (62) Providentiae se divinae committere.] Nullo moderante feror. Id est fortunae ac Deo commisi omnia inter media pericula. Ioannes Bentivolius Princeps Bononiae etc.

63. Gladius, et fax decussatim. inscript. Conficere est [note: (63) Bellicosus.] animus scilicet, hostes ferro et igne. Ioannes Cracciolus Princeps Melphi.

64. Testudo alata. inscript. Amer addidit alas. Felix [note: (64) Amor moras noscit.] Princeps Salerni.

65. Vas pice illitum succensumque, Inscript. De bono [note: (65) Proficere.] in melius: nempe ignis proficit. Ira et Princeps virtute debet ac gloria. Iulius Cybo Malaspina Marchio Massae.

66. Ciconia uno pede in cubo, qui est corpus 6. superficierum, [note: (66) Gratitudo erga parent es.] sive tessera, ut latini. inscript. In cubo gratitudo: Id est ciconia, gratitudinis in patentes, quos senes alit, nota. Ita profitetur se gratum fore. Albericus Cybo Malasp. Princeps Massae, collocatur Ciconia sub aliquot caeli signis; quod veris et autumni tempus observet profectioni suae destinatum.

67. Candela in medio patentis basilicae, et stellae [note: (67) Fidei lux captanda.] in caelo. inscript. Aliis spretis te solam, id est veram fidei lucem praefero stellis. Idem.

68. Blatta candelae lucem involat. inscript. Me quod [note: (68) Ama re noxia.] urit, insequor. forte indignos amores sectatus, forte etiam, quod lucem aulae hispanicae suo malo ama verit, queritur, certe utrimque facile in casus impingitur, Philippus de Lanoy Princeps Sulmonae.

69. Duae metae Romanorum. inscript. Nec citra, nec [note: (69) Virtus in medio.] ultra. nam ut victoria in ipsa erat meta, sic virtus, quae ita in medio est, ut si citra aut ultra steterit, in vitium amissa virtute incidas. Constantia Caretta Princeps Sulmonae etc.

70. Galeae inversae margini inscriptum. Cautius. quo [note: (70) Cautela post lapsum.] usus symbolo est Bonifacius II. Marchio Montis Ferrati

71. Virgo nuda, arborem dextera aridam, sinistra virentem [note: (71) Sortem utramque amplecti.] complexa. inscript. utrumque, forte virgo mens est, quae iuvenilis et similis aetatis tempus Deo addice re decreverit; aut, utramque fortunam amplecti. Guilielmus Longospada Marchio Montis Fer.

72. Arcus cum sagittis et clava. inscript. His artibus [note: (72) Bellicosus.] eminus scilicor, ac cominus: cum hoste pugnando gloriam sectabor, Bonifacius III. Marchio Montis Fer.

73. Canis ad stipitem alligatus custos, inscript. [note: (73) Fidelis Domino] Fide et patientia scilicet, opus est fideli ministro erga Dominos. Ioannes Iustus Marchio Montis Ferrati.

74. Funis velut serpens in gyros aliquot contortus. [note: (74) Iniuriam pari.] inscript. Torto et forza. latine Tortura (sive iniuria) et vi. In torto, voce Italica, luditur, quae curvum, seu tortum et iniustum significat, forte iniuriose se tractatum queritur Alphonsus Marchio Estensis: neque enim probabile est ipsum violentiam minari.

75. Anguis gladio dissectus adhuc movetur, et coire [note: (75) Sperare in morte vitam.] rursum vult partibus, inscript. Dum spiro spero. licet adversis casibus ictus, Antonius Caraffa Marchio Mirabelli.

76. Leo febricitans, ut ferunt, simiam devorat. inscript. [note: (76) Adulatores a Principe tollendi.] Mihi medelam. Princeps ut valeat, adulatores de aula tollat. Hercules Malaspina Marchio Oramalae etc.

77. Pila ventosa in altum a subiectis brachialibus [note: (77) Adversa extollunt.] elevata, inscript Percussus elevor. Et nos elevant adversa, et hostes superati. Ioannes Iacobus Medices Marchio Marignani.

78. Pilae quinque ventosae, follis, et syrinx ventos [note: (78) Vanitas ubique.] spirantia, inscript. Totum ventus est. nempe et superbia, et honor mundi, brevi exspirat, et evanescit. Idem.

79. Sol oriens discussis tenebris. inscript. Quis dicere [note: (79) Deus cor intuetur.] falsum, Audeat? nempe in Solis divini conspectu, qui omnia illustrat, Ioannes Paulus Sphortia Marchio Caravatii etc.

79. Duae faces ardentes quos serpens in medio complexus [note: (79) Coniuges uniti sint animo.] unit. Inscript. Sola, non sola repraesento. nam utraque confuso lumine repraesentat singula, quae videntur; licet corpora luminosa sint diversa: Ita coniuges corpore diversi, animo uniri debent, violanta Bentivoglia Sphortia March Caravatii etc.

80. In curru nimis onusto equi subsistunt, Inscript. [note: (80) Nimium opprimit.] Prae nimio pondere. Nihil aget, quem nimium onerare volueris, Philippus Croius Marchio Areschottanus.

81. Arbor ad aquas, et sub sole crescit, Inscript His [note: (81) Gratia Dei cum opibus mundi.] suffulta: nempe divina gratia (forte mariti favore) et mundi opibus, proficiam. Constantia Columna March. Caravatii.

82. Sol ad lunam oppositam conversus, proponitur, [note: (82) Coniugum amor et auxilium mutuum.] et Soli quidem tamquam marito inscriptum est, Sic mutor ad illam: Lunae tanquam feminae: Me tuis ornari, scilicet radiis iuvat, quod mutui amoris symbolum exhibent Guilielmus Marchio Turremaioris et Hippolyta Caretta uxor. Ille se ita mutari profitetur, ut ab aliis, quam illa (ut sol in eclipsi) nolit videri.

83. Oriens sol inter nubes. Inscript. Etsi displiceam, [note: (83) Deus omnibus etiam hostibus benefacit.] forte somnolentis aut malitiosis, qui tenebris latere malint, tamen benefaciam orbi et perfringam nubes. Paganus Doria, Generalis Regis Hispaniae.

84. Fax ardens ventis extinguitur. Inscript. Splendor [note: (84) Forma et honor vanescit.] vanescens, nempe et forma talis est, et honor, et ipsa, vita nostra. Leonora Malaspina Marchion. Terasanae.

85. Palma soli exposita, sine hoc enim negant fructiferam. [note: (85) Dei ope vincimus.] Inscript. Haud aliter: nempe fructum facio: nos sine gratia Dei, nil boni possumus. Marcellus Pignovius Marc. Rivoli.

86. Palma, cum altera palma coniuge, sine qua etiam [note: (86) Fecunditas ex consorte.] infrugifera est. Inscript. Mutua fecunditas, nempe coniux coniugi est Hermes Marchio Soncini. etc.

87. Desertus homo in scopulo maritimo, ut vitam [note: (87) Non vincit qui fingit pericula.] servet nando, in mare se agit praecipitem. Inscript Immergar, ut emergam. paria in arduo forte belli suscipiendi

negotio sibi tentanda existimavit. Robertus Marchio Pallavicini belli generalis.

88. Caryophillum flos in caule testudine arrosus [note: (88) Forma vanescit.] marcescit. Inscript. Ogni Belleza ha fine latine, Omnis pulchritudo finem habet. Camilla Pallavicina, Roberti uxor.

89. Lotus herba ad solem sese in flumine extollens, in [note: (89) Deus et gloria nos erigit.] Euphrate haec frequens, ut Plinius, ex quibus alte depressa, ut manus etiam fugiat, emergit ad solem, et cum illo magis se magisque extollit, denique et occumbit rursum. Inscript. Sic Diva lux mihi, scilicet prodest, ut erigat forte ad amicam, forte ad gloriam, forte ad Deum etiam respexit autor. Ferdinandus Caraffa Marchio S. Lucidi.

90. Canis rogo incumbens, ut Lysimachi et Hieronis [note: (90) Fidus usque ad mortem.] Regis, amore dominorum. fecere inscript. Intrepida fides. nempe in mortem usque. Petrus Franc. de Malaspina Marc. Aedificiorum.

91. Tigris raptos insequens catulos ad speculum, arte [note: (91) Specie veri fallere.] venatoria obiectum, haeret, rata suos se in imagine catulos tenere, qui multiplici speculo hic plures refulgent, in script. liber alitate et mora liberalitate quidem, quia appropinquante fera celerrima unum venator abicit catulum, quem dum refert, dumque ad specula obiecta sistitur, mora eam fallit. Ioannes Baptista Castaldus Marchio Mortarae etc.

92. Stylus ferreus in quadrato marmore sub sole. inscript. [note: (92) Constanter persequi.] Non cedit umbra soli Ioannes Iacob. Trivultius Dux Gallorum in Italia, ob aemulationem cum Ludovico Sphortia, ducatus Mediolanensis, contra Nepotem, invasore, usurpat hoc symbolum, in quo licet se umbrae comparet et Ludovicum soli, non tamen cessurum minatur.

93. Vitis arbori adhaeret, inscript. Me tuis adhaerere [note: (93) Ope maioris niti.] ramis, nempe, iuvat,, Theodorus Trivultius Marchio Picichitoni Regem Galliae arbori, se viri comparat.

94. Ignis surgens iuxta manus, ad fidem, sociatas. [note: (94) Amor verus semper crescit.] Inscript. Nunquam deorsum, scilicet ignis fertur; sed contra quam alia elementa ad altiora tendit. Ita verus annor

95. Femina Palladis hastam, dextra, serpente implexam [note: (95) Coniugum pax et fides laudanda.] tenens, sinistra Iunonis Pavonem indigitans. Inscript. Utrumque, nempe pacem, et decorem formae, ae dignitatem nominis tuebor. Portia Ceri Marchion. Riani.

96. Fortuna in orbe, velo expasso, nuda ac semiflexa. [note: (96) Fortuna uti favente,] inscript. Volente, scilicet, fortuna tollar in altum super communem hominum sortem. clelia Farnesia March. civitatis novae.

97. Falco annulum cum adamante complexus. Inscript. [note: (97) Constans fides inter adversae.] Semper, nempe constans ero, inter adversa licet, in fide: nam adamas vix igne emollitur, vix malleo teritur. Petrus Medices fil. Cosmi Magni Ducis Hetr.

98. Quatuor trunci virides in tetragonum dispositi [note: (98) Libido adolescentiam perdit.] succensique. inscript. In viridi teneras exurit flamma medullas. qua consumpta ante tempus exarescunt: ita qui in adolescentia cupiditatibus malis exuritur. Petrus Medices fil. Laurentius Ducis Urbani.

Liber V. De figuratis imaginibus symbolorum.

CAPUT XLIII. De etymo symboli et emblematis.

PRiusquam symbolorum atque emblematum naturam aggrediar, vim nominum paucis expendam. Sane latius haec nomina omnino, prima significationis impositione quam ad nostrum propositum extenduntur: nam symbolum origine sua graecum [gap: Greek words] id est conferre, contribuere, [note: Symbolum collatio quae dam est, sive eae sit plurium hominum ad idem opus, sive unius aut plurium externo aliquo signo mentis sententiam fignificantium, quo sensu nobis servit] comparare, adiuvare, pacisci, stipulari deducitur, adeoque omnem collationem significat, sive ea plurium sit ad eundem finem, munera, opem, sententiasque conferentium: sive unius aut plurium, externo aliquo signo, animi sui decretum profitentium, ac velut in publicum effetentium. Priori sensu illa esculentorum, sive aeris collatio, quam convivae olim olim ad instruendas epulas conferebant, symbolum dicta. Ita

Heri aliquot adolescentuli coimus in Piraeo,
In hunc diem ut de symbolis essemus.

Qui nihil hanc in rem contulerat, asymbolus dicebatur. Eodem spectat Apostolorum collata articulorum fidei doctrina, quae symbolum dicta est. Sic fere et tessera ex conspiratione voluntatum assumpta, sive militare illa sit signum, sive collybisticum, symbolum appellatur. Sed hae, aliaeque similes huius vocis usurpationes, proprie ad nostrum institutum non faciunt.

Posteriori tantummodo in sensu hac voce utimur. Cum scilicet nota aliqua, seu signum est rerum, vel conceptuum, aut decretorum, in animo unius, aut plurium latentium. Ita quod Aristoteli symbolum, hoc Ciceroni nota est: ille originem seu etymologiam vocum, (quae rerum ac conceptuum quaedam notae sunt) symbolum; hic notationem appellat. Ita tessera theatralis, quae in congiariis a Principe iaciebatur, ac certa quadam nota Largitionis speciem praeferebat, oblataque praemium merebatur, symbolum dicta. Ita signa militaria in vexillis, clypeis, galeisque, quae insignia, sive arma dicimus, symbolorum vocabulo accipiuntur. Ita denique similitudo quaedam occultior per symbolum indicatur: quae, modo involucris sententiarum mysteria complectatur, quo sensu Pythagorae [gap: Greek word] , et pronuntiata ad mores spectantia, symbola dicuntur: modo signis quibusdam rerum, abditos sensus in volventium, proponuntur: ita Alciati etiam emblemata [note: Emblema proprie est insertio certarum figurarum in artefactis operibus, ut vasis, clypeis parietibus quae figurae cum modo pingantur saepius, quam inserantur, emblemata translate easdem pictas significant.] symbolorum nomine accipiuntur. Haec de praecipua huius nominis virtute ac significato suffecerint, de emblemate nunc videndum.

Emblema [gap: Greek words] hoc est, inicere, aut immittere, inserere, seu interponere dictum est: proindeque quidquid ornatus causa alteri immittitur, seu inseritur, id universe emblematis nomine accipi poterit. Unde ornamenta illa figuratum ex segementis tessulisque lignorum, claviculorum, gemmarum, lapillorum affabre rebus diversis inserra, quibus pavimenta, vasa, pocula, parietes, clypei, variis, aut florum, aut animalium formis incisa, et coagmentata illustrabantur, emblemata sunt dicta. In parietibus hae imagines vermiculati operis dicebantur, quod obliquis longisque ductibus vermiculos referrent, Quo seusu in Brutto de M. calidii oratione Cicero. Nullum nisi loco positum, et tanquam in vermiculato emblemate structum videres. In pavimento tessellatum opus dicebatur, quod ex tessellis insiticiis compositum esset. Hinc illud Tullii in Oratore ex Lucilio:

Quam lepide [gap: Greek word] compostae, ut tesserulae omnes

Arte pavimento ac emblemate vermiculato.

Quod de dictionibus concinne ad affectationem usque locatis usurpat. Eadem emblemata segmentata in linis appellabantur tamquam per segmenta concinnata. Porro varias rerum imagines atque effigies animantium his adumbratas fuisse, et Plinius, nobis lib. 35. auctor est. et superiorum aetatum opera etiamnum spectata abunde restantur. Ita saeculis posterioribus, cum eiusmodi effigies in tabulis, aere armisque gentilitiis, penicillo aut scalpro elaboratae potius, quam in vasis, aut pavimentis spectantur, nominis usurpatio, cum arte, ad eas potissimum imagines, quas nos figuratas dicimus, transiit, non vero ad carmina iconi poeticae subscripta, neque enim ratio ulla est cur claudio Minoi in Alciatum [note: Nomen emblematis aliquam. do transfertur ad orationem quae figuras includit.] ita adverses omnem vocis inter priscos usum sentienti, tum quibusdam eius asseclis suffrager, qui ad carmina potius, quam figuras rerum hanc alciati inscriptionem inflectunt, cum haec non alio sensu, quam ornata verborum figuris oratio emblematica appellari possit; quem titulum, ubi sine hoc ornatu incederet, iure amitteret. Quod si tamen, praeter expositionem imaginis, rem ipsam, sive protasin, haec carmina involvant, ut Batillius in emblematis, quae sine rerum umbris exhibuit, praestitit: nomen eis emblematis [gap: Greek words] , aut [gap: Greek words] non denegabimus.

Ex quibus manifesto constat, vi etymiorum ex his nominibus figuratas imagines in emblemata ac symbola ita separari non posse, quin alterum cum altero pro arbitrio usurpantium recte aliquando confundatur. Quare pro utriusque distinctione obscure ac varie auctores loquuntur. Neque mirum, cum primo fundamento ex principiis ac natura imaginum diversa petendo destituti sint, ideoque in lubrico incerti fluctuent. Ab Italis in hac imaginum facultate et perspicacissimis et exercitatissimis hactenus, labor ille praecipue occupatus est, qui in symbolorum natura exploranda atque

arte excolenda consisteret. Belgae non infelici ingeniosum conatu eosdem aut indecuti, aut assecuti etiam, vulgarunt non pauca. Illi tamen potissimum hanc artem praeceptionibus excoluere, quorum urinam maior apud me copia! Aresio Bargalioque nobilissimis symbolographis vix paucis diebus ex alienis manibus uti licuit. Petrasancta mihi instar omnium est, in quo aliorum quaedam vestigia eminent.

Verum multi, cum de symbolis exornandis laborant, ac modo has, modo alias imagines civitate donant aut excludunt; parum soliciti sunt, quam figurae reliquae sedem aut titulum nanciscantur. Paulus Aresius et [note: In circumscribendis symbolis et emblematis auctores hactenus non conveniunt certis principiis destituti.] Hercules Tassus, ad symbolorum nomen admittunt fabula et apologos, Scipio Bargalius et Petrosancta reiciunt. Exempla probat Aresius, improbat Bargalius, ac proinde necessarium, ut illi qui fines symbolorum extendunt latius, emblematum constringant, et hic omnia secus constituant. suntque rationes plerorumque quibus nituntur eiusmodi ut contendere pro se quisque magis, quam evincere videatur. Ars vero ut certis principiis, sic rationibus exploratae veritatis nititur. Neque tamen ego mihi illam compertam esse asseram, sed quod multi, idem ego, ad scopum collineo, an tetigero, aliorum esto iudicium. Certe operam hanc pluribus in poetica iconographia, de quovis, imaginum genere instructionem aliquam postulantibus ita impendi, ut si eis utilitatem aliquam ad bonas artes in Dei honorem convertendas attulerim; iam toto prorsus scopo non aberraverim.

CAPUT. XLIV. De natura et definitione symboli.

SYmbolum Heroicum circumscribit Silvester Petrosancta: Est contracta ad solam protasin, partim figura, partim lemmate comprehensam similitudo, vim habens exponendi perfecte, et per suadendi consilium de re ardua et laudabili molienda. Alexander Donatus ait,

Hercules Tassus, figuram vel naturalem vel artificialem, cum verbis aliquot, seu propriis, seu translatis consilium auctoris explicantem. Iulius Caesar Capacius, ait, esse speciem rei naturalis elevatae supra naturae propriae significationem, Scipio Bargalius, ait esse imaginem rei naturalis (excepta specie humana) et artificialis cum materia brevi, et acuta epigraphe. Scipio Ammiratus, esse significationem mentis, quae uno annexu rerum et verborum insinuet secret o id, quod clam animus molitur. Lucas Contile, esse compositionem figurae et Lemmatis, quae repraesentet consilium virtutis magnanima. Hi igitur omnes, ut emblema contra symbolum distinguant, aliam aliamque eius definitionem moliri debebunt. Petrosancta hanc concepit. Emblema est suavis expositio rei verae vel fictae, [note: Certum i. tam similia quam non similia figurate significare posse. Certum 2. aliter similia, quam non similia figurare Certam 3. aliter creaturas ratione praeditas, quam expertes figurare.] constans pictura ac metro, et vim habens admonendi. quibus accedam, quantum nostra principia, superiori libro exhibita, patientur.

Certum ante omnia, et similia, et non similia ad imaginum figuratarum disciplinam universe admittenda esse. quam multa enim in hieroglyphicis similituditudinem, quam multa rem aliam Metonymice velut signa, instrumenta, causaeque aut effectus praefigurant, quae in censu imaginum poeticarum habendae sunt.

Certum deinde, aliter nos similia per imagines proposita; aliter non similia erudire. quod nemo ullus hac in arte versatus inficias ire poterit.

Certum tertio, aliter creaturas ratione praeditas, aliter illa destitutas per imaginem instruere, si cum alia intellectu praedita conferatur. nam illa comparatio fit inter eandem rerum intelligentium speciem, haec a non intelligente ad intelligens, infinita, sic dicam, perfectione separatum, transit.

Certum quarto, rem omnem imagini figuratae idoneam, ut hoc nomen mercatur, aliud debere proprie, aliud [note: Certum 4. rem omnem aliud proprie significare [correction of the transcriber; in the print signicare], aliud figurate, etiamsi ficta sat, ut chimaera: illud vero significatum proprium, imaginem ultimo non perficere, sed hoc tantum figuratum.] figurate aut tropice, sive [gap: Greek word] sive [gap: Greek word] designare posse. Sic v. g. imago Leonis non tantum Leonem, Navarchi Navarchum adumbrare debet

ac potest; verum etiam ferocem ac Rem p [abbr.: Rem publicam] moderantem. quarum imaginum prior deservit posteriori prorsus ut materia, id est, quatenus res est quae ferocitatem, non vero quatenus Leonem repraesentat. unde licet tigris pro leone substitueretur, eadem tamen significandae ferocitatis ratio maneret. imo si chimaeram flamis saevientem surroges, nihil intererit: cum repraesentandi vis maneat, ac sufficiat, quod monstrum tale fingi imaginatione possit. uti rursum tigris ad ferocitatem declarandam suffecerit, etiamsi nulla umquam, nisi humano in cerebro, concepta esset.

Haec supra lib. 4. latius exposita a me Lector reperiet. Quibus addo ex vocis symboli etymologia constare, illud restringi posse ad illas imagines significandas, quae non tantum generatim collationem, sed etiam [note: Symbolum recte restringitur ad collationem rei similis, exclusa, non simili Vera symboli descriptio.] similitudinem contineant, atque iccirco recte adductos paulo ante Italici nominis doctores suis in symbolis ante omnia similitudinem requirere. Emblematis porro nomen cum vi primae institutionis, non magis simili quam dissimili adstringatur, vagum manebit, illisque tantummodo relinquetur proprium, qui aut symboli, aut alterius in specie imaginis (ut hieroglyphica et aenigmata censemus) nomen non occupant, neque enim video, quod aliud horum vocum discrimen constitui hac in arte possit. quibus, ex omnium recte sentientium suffragio facile stabiliendis, symboli definitionem subicio. Est enim: Imago figurata similitudine rei non intelligentis, vitam moresque rei intelligentis uno conceptu clare repraesentans Per hoc, quod a non intelligente ducatur, ab emblemate distinguitur: per cetera cum emblemate convenit, ab aenigmate vero et hieroglyphicis differt, ut ex sequentibus constabit.

CAPUT XLV. Quaeres ac materiae symbolis deserviant, et qua ratione sint adhibendae?

REs omnis ac sola, quae similitudinem continer, [note: Rei non intelligentis translatio, cum a ceteris distinguatur, symboli nomine erit distinguenda, cum aliud non suppetat, magis congruum.] tum rei non intelligentis ad intelligens translationem, ad symboli compositionem admittenda est. Ratio ex fundamentis iam positis desumitur. Nam eiuscemodi imagines ex natura sua, tam a non similium figuris, quam ab aliis inter eandem rerum intelligentium speciem contentis, distinguuntur (ut hic ex libro quarto ostensum, supponimus) adeoque in certam aliquam classem distribuendae erunt, cum vero nomen aliquod concedendum iisdem sit, quo a ceteris discernantur: aliud, quam symboli, magis proprium non occurrit. Quare reliquum ad totius rei controversiam absolvendam id tantum videtur; ut quaenam illae imagines sint, digito velut intento monstremus. Quas similitudines ad imaginem figuratam admittamus, libro superiori de metaphora, et comparatorum formis fuse tradidimus.

Hic omnium consensione locum habent res naturales ratione destitutae, ad hominem in comparatione relatae. Ita supra citati auctores. Pater ex ipsa rerum inferiorum natura, quas homo eminenti quadam in se ratione complectitur, atque iccirco ad illustrandam explicandamque huius naturam adhiberi possunt: Nam parvus hic quidam mundus est, in quo et inanima quaedam corpora, ut ungues pilique; et quae dam fine sensu viventia, ut dentes atque ossa, quae dam etiam sensilia absque ratione, ut caro et nervi reperiuntur. Deinde in sua ratione immutabiles constantesque earum, quas semel exhibent, rerum imagines manent; ut, nisi iconologiae poeticae illae serviant, nulla prorsus res servire possit.

Parem his locum sibi vendicant res arte factae: quibus nihil obstat, quod humano ingenio repertae, maiori, quam res creatae, inconstantiae subiectae sint,

aliamque atque aliam, pro temporum hominumque varietate, formam induere possint, nam postea quam semel reperta consensuque vulgi probata sunt, stat immota illarum vis ac facultas aliquid efficiendi, Sic licet, introducto equorum usu, boves multis locis aratris sub iugo non serviant, tamen iugum eiuscemodi semper erit, ut bobus arantibus insterni possit, adeoque ad hominis servi, subiectique labores figurandos recte adhibebitur. Quocirca et haec symbola ab iconologis omnibus probantur.

Deinde res omnes fabulosae ad naturae vel artis imitationem [note: Tertio res fabulosae ad naturae vel artis imitationem fictae modo non fingantur personae ratione praeditae, quia rerum exsistentia nihil facit ad vim figurate significandi, Genius quandoque humana specie ad symbolum admitti poterit, cum tantum contingenter ratione alterius, v. g librae quam dirigit, admittitur. vel pes. si impleat aut premat v. g. canem, vel etiamsi haec membra usurpentur prout corpora tantum habentur.] ita confictae, ut fieri ac esse, sine ulla naturae repugnantia possint, excludi a symbolographia, hoc titulo quod fictae sunt, nequeunt, modo similitudinem involvant.

Eae dem illud rationes convincunt, quae de superioribus concluduntur. Neque enim rei exsistentia quicquam ad repraesentandi veritatem facit. Sive enim hydra, chimaera ac Pegasus fuerint, sive potuerint esse: illa quoque arbor Tantali, et Danaidum dolium et Harpyiae, extiterint, nec ne, parum ad repraesentandi vim fecerit. Faciamus esse (neque enim haec Deo [gap: Greek word] ) an iccirco vis adumbrandi alia futura est? cuius rei rationem ex quarto fundamento prioris capitis et alibi tractari disces. Suffragiis vero bonorum auctorum in hac sententia non destituor: Nam Hercules Tassus et Aresius, Petrosancta aliisque nequicquam obnitentibus, subscribunt. quamquam ego non promiscue omnes fabulas, ut illi; sed has tantum, quae sunt rerum non intelligentium ad intelligens relatarum imagines, patiar. Etenim cum humanas ideas omnes symbolo excludendas censeam, quod intra eandem speciem intelligentium comparationem instituant, eodem iure damno omnes fabulosas confictasque humana specie imagines, nisi Genius aliquis sit, qui ad primum imaginis conceptum naturam que non spectet, sed tantum contingenter maioris explicationis, aut etiam ornamenti gratia accedat: ut fit

in rebus quibusdam ab humana actione pendentibus. v. g. librae quae subducto pondere sursum elevatur, ut animae sub curis terrenarum depressae, atque his subtractis, ad caelestia assurgentis vim indicet; qua in re non elevans homo (qui tamen ad ponderis subductionem necessarius est) sed natura bilancis, seu librae, expenditur. Quare inscite homo in hac imagine proponeretur, quia primus symboli conceptus ad illam velut figuram, vertendus esset: quod non fiet, ubi vel e nubibus manum vel Genium humanum libram moderantem exhibebis: nam communi iam usu Genii illi praecipuam in iconoglypto sedem non possident. Si tamen aut se solus Genius, aut manus v. g explicata cum inscriptione: Parva sed efficax, adhibeatur: emblema erit, non tamen si inscriberes cum Aresio: Disparitate pulchrior: [note: Hieroglyphica admitti possunt ad symbola, sed non qua talia, verum ut similitudinem aptam rei naturalis vel artefactae, includunt: quam si non possideant, reiciuntur.] quia hoc non habet, qua hominis est manus, et cum ratione usurpatur, sed solum ut quanta est. Sic autem spectat ad gradum non viventium.

Postremo hieroglyphica, secundum rem (ut institutionem excludamus) a symbolorum familia non arcemus, eorundem, quorum ante, suffragiis nixi. Verum cum illis omnia non probamus, sed ea solum, quae similitudinem aptam, nec prorsus abditam prae se ferunt: tum quae ex humanis membris pure non constant. qualis est occulta manus, quae actionem hominis, videlicet in opere circumspectionem, designat. Ceterum iunctum hominis membrum v. g. pes aut manus velut in alterius destinata subsi dium non excluditur, uti illa Ottoberti comitis Habsburgensis armata manus cum cithara et inscriptione, haec mihi tuba: id est pace et concordia, etiam in bello, delector. quia videlicet figurae praecipuae contingenter additur.

Reicio etiam hominum aptata usibus instrumenta, quatenus signa istius sunt artis ad quam adhibentur: [note: Instrumenta etiam qua talia, v. g. cithara quae musicae artis signum reiciuntur: admittuntur metaphorice sive ut similitudinem includunt usurpata, v. g. eadem cithara, ut concordiam significat.] ut sunt, secures, palae, gladii, libri: quod similitudinem non adferant: vi cuius in symbolo significent: nam gladio bellum, pala laborem, libro studium tanquam instrumento ad haec instituto designamus, neque ingeniosae inventioni locus relinquitur.

Possunt tamen instrumenta eadem metaphorice etiam usurpari, uti in symbolica Ottoberti Comitis cithara patet, quae armata manu sustinetur, ut translata appareat: si enim illam nudis manibus et ad ludum aptis complexus esset, tanquam instrumento ludionum uteretur, faceretque hunc sensum; cithara ad lusum, quam tuba ad bellum magis defector: fuissetque mollis animi, et heroe indigna professio, nunc cum armata manu teneat, designat concordiam sese per arma quaerere, quam cithara metaphorice indicat: nam ut chordae in cithara conspirantes harmoniam efficiunt, sic corda Civium in re publ. [abbr.: re publica] Ita gladius, clypeus, aut galea, et metonymice pro bello accipi poterunt, quo sensu a symbolis relegamus, quia similitudinem iis necessariam non continent; et metaphorice pro afflictione, vel tutela; ut cum D. virginis sub Cruce dolores per gladium figurantur, atque eadem Deipara clypeus in se sperantium ab Ecclesia nuncupatur, quo sensu minime reicimus, quia similitudinem postulatam involvunt, ut enim gladius corpus, sic in adversitate Virgo sibi devotos tuetur. Quare si gladium in clypeo liligero fractum Deiparae, cum hoc lemmate, tribueris: Quod tuli averto, facile hieroglypton admittam; si militi dederis, non patiar. Ita Friderici III. armata cum gladio super librum manus, lemmate inscripta: hic regit, ille tuetur, mihi non probatur, licet Symbolistis, qui tolerant Hieroglyphica, pro exemplo sit, uti et ille Pii III. Pontificis oleae ramus, cum inscriptione: Poena et praemium. Haec enim metonymice solum, tanquam instrumenta ac signa, non metaphorice per similitudinem significant, adeoque ad figuras imaginum diversas ableganda sunt.

Et vero mirum est; tum Aresium Tassumque, qui [note: Quae cumque signa, sive ex natura sive ex arte et compositione Iconographi modo similitudinem et translationem involvant, symbolis serviunt.] similitudinem in symbolo requirunt, haec aliaque hieroglyphica familiaria tolerate, tum Petrosanctam aliosque eadem universim reicere. quamquam hic si ex natura petantur, admittat, quemadmodum cornicem in hieroglyphico symbolum esse coniugii patitur;

sed qualiacumque illa sint, sive ex natura, sive ex atte' sive etiam compositione iconographi similitudinem involvant, ac translatae usurpentur, non minus quam [note: Iconographi modo similitudinem et translationem involvant, symbolis serviunt.] naturae et artis figurae admittendae erunt. Neque vero hominum ad significandum institutio repugnat: quia haec non attenditur, at similitudo sola rei non intelligentis, neglecta institutione, per quam hieroglyphice significat. Neque obstat compositio rerum natura non cohaerentium: modo sibi invicem non repugnent, atque uno similitudinis conceptu coire possint. Nam Paulus III. Papa, ut significaret moderate properandum, apposite iunxit Delphinum celerrimum piscem remotae. Aldus Manutius anchoram Delphino. Eidem quoque testudini eleganter Felix Salerni Princeps alas dedit cum epigraphe: Amor addidit. quae tantum abest, ut a symbolis reicienda censeam; ut locum etiam non postremum indulgeam, quemadmodum in compositis imaginibus infra docebo: quia, praeter similitudinem, inventionem ac poesin ingeniosam amplectuntur. Non tamen Cosmi Medicei testudinem cum velo nautico laudaverim; quod [gap: Greek word] sit, et naturae animantis repugnet eiuscemodi figmentum. Alae illi a Deo, vela aptari nunquam illa in natura poterunt.

De exemplis et ritibus, apologis, prodigiis, monstris, auguriis, rebusque fortuitis superest ut inquiramus. De quibus ita generatim statui poterit. Si quam includant rei naturalis aut artificialis non intelligentis similitudinem cum re significata, secundum hanc idonea fore symbolo, ubi vero haec gratia defuerit, symbolis annumerari non posse. Ratio ex iam dictis petenda erit. Praedicta igitur pleraque, ut talia sunt, reiciuntur. Quia exemplum, ut tale, humanam actionem proponit, aut vitandam, aut imitandam homini, ubi si quae similitudo deprehendatur, illa rei intelligentis erit, adeoque a symbolis reiecta. Unde cum Sigismundus Malaresta Princeps Arimini Murium Scaevolam foco ardenti manum ingerentem proponit, iuncta inscriptione: His graviora, symbolum non exhibet. Ita et lacerti Moysis elevati cum lemmate, tutissimus,

quod Clodoveo Regi placuisse legimus, quo Deo fidentem tutum maxime designat, eodem iure relegamus, nam persona Moysis male subtracta, non facit ad symboli titulum promerendum, quamquam etiam iccirco excludatur quod in utrisque apta translatio desit. Ita nec indusium Saladini Sultani, quod is funeri post mortem praeferri voluit, cum lemmate: Restat ex victore arientis. Nec piscis annulum Policratis fortunatissimi Regis in ore ferens; cum lemmate: Invitum fortuna fovet. Symbolis a Paradino adiuncta, probo. Quia solam historiam referunt, non transferunt

E diverso tamen illud Christophori Madrucii Card. fascem hastularum usurpantis, cum lemmate: Unitas, etiam laudo inter symbola: nam illustrem similitudinem adfert, tum eriam Sciluri apud Plutarchum isinuat factum, qui moriturus filiis hoc schemate unitatem suasit; quod iuncti animis, tanquam in fasciculo hastilia, ab hoste non facile vincendi essent, oblato enim filiorum singulis (quos habebat octoginta) fasce hastilium, ut frangerent, post irritos conatus, ipse deinde relegata seorsim facile infregit, idem separatis illorum dissensione animis futurum praesagiens. Ita Equus Troianus Friderici Ducis Andri inscriptus: Non caeca condemur in alvo. Et canis Lysimachi rogo incumbens, cum lemmate: Intrepida fides, qui Francisco de malespina placuit, probantur. Uti etiam apud Alciatum embl. 123. Elephas Antiochi cum tropaeo, et embl 29. Leones Antonii in curru, quorum illud victoriam ab insperato auxilio, hoc ferocissimum quemque domari posse significat. Sed rector a curru dimovendus, aut certe supponendus erit Genius: quia praecipua symboli vis in Leonibus est, quos iugo illigatos esse sufficit. Verum illud, quod Philippus II. Rex Hispaniae usurpavit de Zopyro Darii Regis Persarum Duce aures naresque sibi praecidente, ut Babylonem frustra obsessam Regi suo vendicaret, non admisero; dum nimirum malogranatum apertum proponit cum lemmate. Tot Zopyros nam licet figura in hoc non complectatur personam humanam, lemma tamen ineludit, adeoque in protasi res intelligens continetur.

Ex ritibus moribusque gentium non minus caute ad usum nostrum traducenda erunt symbola. Etenim si porcum sub lapide manuque ferientis, more Romanorum in foedus iurantium, exhibeas, inscribasque cum Paradino, si sciens fallo: quid aliud, nisi antiquitatis memoriam in tabula et imagine innovas? aut si musca in scuto Lacedaemonii cum inscriptione, cominus: quam gratiam symboli obtinebis? licet enim autor promittere videatur, in porco, se fidem nolle fallere; in scuto et musca, se adeo cominus hostem aggressurum, ut vel muscam in scuto pictam observare possit: similitudine tamen adducta, id non praestat; sed rei factae, historicaeque veritatis sola adumbratione, qua imaginibus facultatem nullam figurate repraesentandi tribuit, quia protasin et apodosin eiusdem generis adhibet, idem autem non repraesentat translate seipsum. Rectius Paradinus stupis in canna accensis, subitoque igne subvolantibus utitur, cum lemmate Nil solidum, ut huius vitae gloriam, fumi illius flammaeque in modum, evanescentem, proponat. nam praeter veterem in Pontificia electione ritum, comparationem aptam includit, et suo aliquid ingenio per lemma inscriptum eruit. Quod si tamen hanc epigraphen adderet, Sic transit gloria mundi, symbolum quidem exhiberet, propter translationem et comparationem, idoneum, verum tamen alienum, et historice solum. propositum nam Romanus ceremoniarum magister, electo Pontifice, stupas in canna succendit, additque Pater sancte, sic transit gloria mundi, ut iccirco in tota imagine, praeter historiam, nulla poetae inventio appareat.

De Apologis ita sentio; in plerisque elegantia contineri [note: X. Apologus qua talis est, cum res pugnantes involvat, non servit sym bolis, sed ut similitudinem includit.] symbola, ut supra lib. 3. exemplis plurimis traditum. Nam et cucurbita in pinu altius sublevata tumens! ut apud Alciatum est. embl. 124. cum hemistichio eiusdem: Brevis est haec gloria. Et vultur spectator leonis, dum aprum opprimeret, eiusdem embl. 125. cum lemmate ab eodem petito. Spectator grandia captat: idonea sunt, quae in symbolis numerentur. Illud tamen hoc loco observatione dignum, quod apologus non qua talis est, sed tantum qua rerum non intelligentium similitudinem

includit, symbolis deserviat, siquidem qua apologus est, rerum inter se pugnantium fictam unitatem complectitur. Coniungit enim ratiocinationem aliquam homini propriam cum natura rationis experte; quod ipsi etiam Deo praestare non liceat; qui, ut brutis humanam tribuere vocem possit, vim tamen ratiocinandi humana voce non potest. Quocirca cum ea lege, neque exsistant, neque exsistere possint, imo nihil omnino sint, imago veritatis alicuius esse nequeunt, quae, ut minimum, rem exsistentiae capacem postulat: a nihilo enim nihil repraesentatur.

Fundamentum tamen apologorum ex naturali rerum affectione desumptum commentitium [sic] non est; sed rara plerumque rerum, aut sympathia, aut antipathia nititur, adeoque ubi similitudinem complectitur, symbolis se facit opportunum. Ornabit vero etiam illa apologi, licet pugnantium inter se rerum, fictio, ut gratia symboli et significandi ratio exsistat illustrior: nam ubi illam pinus, cucurbitam tumore foliis atque altitudine arroganter elatam reprehendentis, orationem excepteris:

-- Nimirum brevis est haec gloria: nam te

Protinus adveniet quae male perdat hiems:

magis admiraberis et amabis veritatem, nunquam diu florentis exsultantisque arrogantiae, hoc schemate propositam. Quin etiam fieri poterit, ut ipsa apologi fictio (modo nota doctis fuerit, nec omnia involvat pugnantia) symboli protasin tamquam pars eius aliqua ingredi possit, quatenus nimirum pugnantia non complectitur. Ita recte Hugo de Verdala Cardin. Gruem proposuit ex augusti oris vasculo escas captantem, spectante iuxta vulpe et frustra ad cibum invitata, sub titulo, fraus fraude compensata (ut ex Aesopi apologis in Cardinalium symbolis notavi, quae consule) in quo elegantia comparationis intercideret, subtracta ex protasi fabula.

Quare haec non modo a symbolis reicienda non sunt, verum ultro etiam accersenda, nisi forte obscuritatis vitio ignorata damnentur.

similitudine constent. ad symbola spectant: tanto quidem illustriora, quod divino non humano reperta ingenio sint, atque ad hominum formandos mores quasi nata videantur.

Sic in monte Capitolino Deus Terminus immobilis: [note: XII. Prodigia ac monstra ratione similitudinis in symbolis locum habent.] Cometes anno huius saeculi 18. toti Europae fatali luce irradians; natus in cucullo una cum haeresi Lutherana vitulus, cur idoneum non praebeat symbolo argumentum? Enim vero Alberto Card et Archiep. Moguntino placuit Deus Terminus, cum inscriptione una, quae protasi serviebat; Concedo nulli; et altera, quae apodosis loco erat, Mors ultima linea rerum. Quod symbolum Erasmo usque adeo placuisse visum, ut sibi illud, sed posteriori epigraphe detersa, proprium fecerit [note: (1) Arrogantia seu pertinacia] Luthero vitulum cucullatum superi de caelo obtulere. [note: (2) Lutherus vel Monachus apostata.] ipse titulum adiecit, Novus Evangelista: Quintus videlicet accensendus ita reliquis, ut cum D Lucas meruisset bovem, ipse possideret vitulum. Cavendum ne similitudo desit: neque enim illud Contrami Regis Burgundionum de musculo gladium transeunte, cum lemmate, sic super irreptat, propter analogiae defectum placet. De quo consule lib. 4 Regum symbola, quod ex sola inscriptione rem vagam definiente pendet, si enim cometae inscripseris, Triste minatur: tantum in protasi, tuum de re futura praesagium indicas, historicus propemodum ac praesagus futurorum: neque per similitudinem aperte satis ad mores quicquam derivas: at si nonnihil inflexeris, dicendo; Lux est, sed tristior umbris: ad gloriam improborum infelicis plerumque exitus praesagam, non male adhibebis.

De auguriis, somniis, aliisque fortuitis eadem, quae de superioribus existimo, annumeranda symbolis, modo rerum non intelligentium similitudinem contineant. Ita Aquila in Aristomenis tumulo, de quo Epigramma Antipatri graecum est, non ineleganter ab Alciato embl. 33. viro (puta Carolo V. Imperatori) usque ad mortem forti, adhibetur. Uti et perpetuo virens amarantus, in tumulo Achillis fortuito narus ad immortalem virorum fortium gloriam ab eodem autore embl. 135. recte ac symbolice usurpatur.

Et Ciconia ab Aquileiae occupandae muris demigrans (de qua nos lib 1) cum lemmate. Veteres migrate coloni. quo civibus, sive incolis migrandum significetur. Fateor tamen pleraque haec propter obscuritatem, quia minus in vulgus cognita sunt ad postrema symbolorum subsellia merito reici, non iccirco omnino proscribenda, quamdiu similitudine aliqua innotescunt, qua Capricorni sidus Augusto et Carolo V. natale, adeoque utrisque usitatum, destituitur. Tres item aves a Godefrido Bullonio Duce casu traiectae, atque in symbolum traductae: hasta quoque intorta Catharinae Mediceae, qua Vir Henricus Rex occubuerat. De quibus symbola Heroum lib. 4. plenius erudient.

An subsit imaginibus similitudo facile explorabis, si [note: XIV. In symbolis explorandum, per comparationem significantis cum re significata?, aut metaphoricam unius pro altero usurpationem, an apta similitudo insit.] primum, quod icone proposita significatur diversum, a re quae picta aut sculpta est, cogites. deinde experiaris. an per comparationem, adhibita particula sicut, res quae continetur in protasi (id est symbolo ac lemmate) cum re in apodosi (id est, per symbolum ac lemma significata) conferri possit. Exempli causa, in bene auguratis rebus ex S. Scriptura, columba olivae ramum ad arcam deferens occurrit, boni utique ominis', qua pro symbolo usus est olim Nicolaus Marcellus Dux Venetus, hodieque summus Pontifex Innocentius X. in gentilitiis insignibus utitur, dubitas; an ex legibus nostris, symbolice? Expende cum inscriptione, quae fit V. G: [gap: Greek word] , latine, inveni, quibus significetur a mansueto Principe pacem esse comparatam. Ut vero intelligas symbolice haec adumbrari: alteram legem servaram facile animadvertis, quae requirit rem non intelligentem, alteram per comparationem ita exploras: sicut Columba mitis ingenii ac bellorum fugiens animal, reperto diluvii tempore ramo, mitis etiam olivae, delectata est; ita Princeps noster, ingenio minime durus, mansuetudine ac pace gaudet. Vel brevius: instar columbae mitis est Princeps. deinde alterum compara (nam geminum hic symbolum componitur) pax nimirum, ut oliva fertilis est. Vel expende, an dicere liceat, columba mitior, oleo tranquillior, etc. brevissime per metaphoram

experire? an propter mansuetudinem Princeps columba, Pax oliva dici possit. Non tamen in compositis symbolis ubique necessarium, ut pars utraque similitudinem aut metaphoram contineat Uti in Achilllis tumulo sufficit amarantum perpetuo virentem, sua duratione immortalitatem, suo vigore gloriam referre, tumulo non symbolice, sed tanquam signo mortis tantum addito, ut post mortem haec futura intelligamus, quod alibi in imaginibus tolerandum docebimus. Deinde non semper involvendum primae comparationis parti est lemma, quando scilicet hoc ad apodosin, sive explicationem protasis refertur Quod an recte fiat, post videbimus. Nam si inscribas cum Marcello Duce Veneto columbae oliviferae, Bonae spei, observandum; an et quomodo columba cum bona spe conveniat: quia explicationem subscriptio haec continer, ubi cerre comparatio apparet difficilis. Nam hic nihil occurrit in columba simile bonae spei, sed haec tantum affectio in Noe et arcae incolis fuit, apparente columba, unde arcae praecipuus in symbolo locus tribuendus esset, ac deinde columbae oliviferae; quae imago ad exempla sperantium hominum esset referenda, adeoque (nisi quid desit aliud) ad emblemata spectabit. Quod si columbam tanquam causam bonae spei in hominibus perpenderis: iam metonymice solum causam pro effectu exhibebis, quod ad symbolum negamus sufficere. Ex quo facile etiam [note: XV. Petrasancta laudatissimus symbolographus symbolis male vim certam promissionis tribuit futurum id quod autor proponit.] notabis solam epigraphen et dare et tollere vim symbolicae significationi posse.

Superest ut fundamentum quo nititur Petrasancta aliique, quos citat ac sequitur, expendam, ne a laudatissimo symbolographo, quem Arosius inter ceteros adversarios, quos ultima editione suae Iconologiae confutat, maxime veneratur. temere videar descivisse.

Convenimus in eo, quod in symbolo comparationem uterque nostrum nequirat, quae sit similis ad simile collatio Ita quidem, ut ratio totius similitudinis in protasi contineatur: ut quemadmodum metaphora est contracta ad verbum similitudo, ita symbolum sit contracta

Alterum a Petrasancta postulatum est, ut symbolum non tantum habeat vim consilium auctoris exponendi; [note: XVI. Symbolum est contracta ad protasin cum lemmate similitudo, quae vim probabiliter suadendi (qua maior non inest) illi tribuit.] sed etiam persuadendi In quo partim assentior, siquidem vim exponendi postulo: partim dissentire cogor; quia vim certam suadendi symbolis tribuere nequeo, quamvis mihi exigere passim videtur, dum ait, auctorem symboli, fidem per illud obstringere, ita prorsus futurum, ut ipse proposit a imagine, velut stipulata manu, pollicetur, instar enim promissionis habere, tam illustri figura mentem suam declarare. Quo loquendi modo tantum similitudini in iconographia indulget, quantum demonstrationi inter argumentationes conceditur, de cuius solum veritate fidem praestare licet: aut certe symbolographi decretum ad robur symbolo communicandum sufficere existimat. At manifeste fallitur: neque enim refert, qua mente sit ipse imaginis conceptor; velit, nec ne, certum indubitatumque esse, quod proponit, si ipsa ex sua natura res exhibita id non praestet. Nam ut ille, qui sestertium palam exhibet, voluntate sua non facit; ut is regalis five aurei valorem praestet: ita nec imaginis in symbolo exhibitor, id volendo, fidemque quacumque ratione obstringendo, aget: ut aliam, quam a natura sibi concessam, virtutem significandi ac suadendi possideat. Accedit, quod licet haec virtus a voluntate auctoris imagini accederet, ipsius tamen voluntati impar futura esset facultas; cum multa per symbolum proposita, eius potestatis limites excedant, proindeque fidem promissis habere nequeat. De aliorum enim moribus exhibita symbola, quomodo stabiliet? V. G. de adolescente, si verni et florenti arbusculae comparet, inscriptione iuncta: Fructus caelo aspirante sequetur, an fidem suam interponet, Superis licet aspirantibus; adolescentem frugi futurum? immo [correction of the transcriber; in the print imo] de seipso usurpet V. G. Turcarum Imperator semilunam crescentem, inscribatque, Donec totum impleat orbem, id est, crescet Turcarum imperium ut luna, donec totum orbem occuper. Quomodo id, licet iurat appromittat, suadebit? lunare quidem lumen orbe perfecto extendetur, non tamen iccirco

Quod si tamen Petrasancta hanc vim persuadendi intrinsecae virtuti similitudinis potius assignet, non minus aberrabit neque enim quisquam Philosophorum umquam admisit, argumentum a similitudine ductum demonstrationis vim possidere. quin similitudo non est necessario ex natura sua connexa rei significatae, ut illa posita, hanc sequi necesse sit Et licet quaedam eiusmodi symbola in sacris literis reperiantur, quae certae veritatis ac demonstrationis instar obtineant. uti Iustus ut palma florebit, et tanquam stellae etc. tamen hoc ex sua natura minime postulant, sed Dei ita statuentis voluntate, quae sola fidem facere veritati potest; quia nec fallentis veritatis, si tam figura in se, quam significatum sit indubitatum ita Lunae inconstantia stulti hominis inconstantiam repraesentat: nam semper verum erit, [note: Ratio similitudinis in non intelligentibus, est per quam distinguitur symbolum ab aliis fig. imaginibus.] stultus ut luna mutatur; non tamen ob hanc lunae mutationem, aut vim repraesentandi, sed suo ingenio talis est insipiens Hoc igitur fundamento diruto, manet solius ratio similitudinis in rebus non intelligentibus, quae symbola ab aliis figuratis imaginibus distinguat, cui aliam vim, quam, cum voluptate, et singulari quadam luce, consilium auctoris, veritatemque significatam exponendi, non tribuimus.

CAPUT. XLVI. An per inscriptionem, seu lemma, symbolum ab emblemate; emblema contra per expositionem a symbolo distinguatur?

RERUM ad symbola spectantium vim ac naturam expendimus, ad lemmata et expositionem accedimus.

Lemmatis adhibendi necessitas ex varia figurarum ad significandum facultate nascitur; quae nisi certa verborum sententia, restringi saepe ad auctoris mentem exponendam

non porest. Unde nonnulli lemma formae figuram [note: In symbolo non obtinet lemma ratione formae, et figura materiae;- sed rei non intelligentis convenientia cum intelligente est forma. corpus vero figurae materia: quia convenientia sola est ratio repraesentandi.] materiae loco, ad symboli compositionem venire autumant: cum haec per illud certa significandi ratione absolvatur, ac velut animam vocemque tribuat. Verum falluntur, cum lemma clavis quodammodo, aut signi instat sit, quod nobis occultam similitudinem, ac cum re significata analogiam, aperiat. ipsa autem similitudo, in qua vis imaginis repraesentantis consistat, forma ac ratio symboli merito censeatur; nam haec sola est, qua significare, loqui tacite, ac suadere symbolum nobis videatur. Ignis tibi in schemate proponitur, et lemma, Cum luce fumus, aut, In cineres abit. Verba tantum audis legisve, iisque excitatus ad ignis splendorem animum convertis, cum quo fumus iungitur, quorum ille imago quaedam est humanae gloriae, hic vanitatis ut plurimum illi sociatae: aut certe expendis, quam brevi consumptis alimentis ignis in cineres recidat, qua imagine honoris fluxi evanidique ingenium tibi explicatur, qui suos, in morte, cultores levi momento destituit. Quis hic dicat in verbis potius, quam fumante rogo repraesentandi suadendive vim inesse? aut, te magis eorum significato, quam imaginis in flamma compertae elegantia delectari.

Quae idcirco dissero, ut intelligas, errare illos qui potissimam [note: II. Symbolum igitur ab emblemate non distinguitur per lemma, neque per expositionem figurae subiectam sed alia tantum convenientiae rati ne.] symboli rationem, atque ab emblemate discrimen ex inscriptione petunt, ac emblema illud esse volunt, quod neglecto lemmate, subiectis versibus aut oratione explicetur: nam in hac imaginum facultate distinctio inde petenda est, unde omnis significandi vis ac ratio ducitur: Arbitraria haec nimirum est cum in scribendi symbola, tum exponendi per versus emblemata consuetudo, quae pro auctorum ingeniis variata symbolorum atque emblematum naturam variare nequiquam tentabit: neque enim continuo, ut ego lemma emblemati, orationem symbolo adiecero; ex symbolo emblema, ex emblemate symbolum finxero. Sed et hac religione tam lemmatis, quam explicationis usurpandae nos absolvunt illustres huius ac superioris aetatis symbolographi, quorum alii praeter inscriptum symbolo lemma, expositionem versibus subiecerunt: alii emblematibus

passim inscriptiones adiecerunt: Utrique consulto, nam, [note: Unde et lemma et expositio, tam symbolis quam emblematis recte adhibetur] ut alibi ostensum, lemma figurae definiendae servit, quae in lemmate saepe non minus vaga, quam symbolo reperitur. Expositio vero, sive illa versibus, sive oratione soluta absolvatur, rem per figuram significatam explicat, ac comparationem protasis cum apodosi instituit; ut quidquid in figura obscurius latet, minus etiam perspicacibus innotescat, quod cur symbolo negemus, indulgeamus soli emblemati, nondum est ratio. Alciatus certe, sive symbolis, sive emblematibus expositionem non negat: multis etiam, ac nonnullis quidem emblematis inscriptionem adhibet, ut nudo Scythae illud Philosophi: Omnia mea mecum porto: Asello Isidis, non tibi, sed religioni. Et Camerarius passim, in symbolis', tam lemmate, quam explicatione usus est. Paradinus eodem iure et symbola et emblemata habuit, doctissimi quique in hac arte recentiorum, ut Catsius, Patres Belgae in sua imagine, aliique; nulli, neque symbolo,neque emblemati, aut inscriptionem, aut expositionem negarunt. Quibus certe ratio ipsa suffragatur. Nam imprimis quod inscriptionem symbolo concessam, emblemati pari iure vendicent, quis indignetur; aut improbet, cum eadem non raro vagi emblematis vis diversa significandi adstringenda hoc vinculo sit, ne dissoluta incertum intuentium animum fallat. Scytham illum impudentem, otiosum, aut vagum facilius hominem, quam rerum humanarum contemptorem dixeris, nisi inscriptione ductus huc cogitationem verteris. Poteritne arrogantia tibi in mentem venite, cum Asinum sub fustibus et onere afflictum cernis? sane alia omnia meditaberis prius, quam ad tam remota animum adhibueris; verum inscriptio fabulae memoriam, simul et sententiae comprehensae subicit. Concedamus igitur emblemati non minus lemma, quam symbolo: cum pari ab utrisque iure plerumque exigatur.

Deinde par fere utrimque expositionis adhibendae necessitas: cum vix paucae inscriptiones sua figuram significatione ita definiant!, ut alio inflecti sensu ad diversa nequeat. Expende Camerarium passim symbola versibus subiectis illustrantem Et ut exemplo utar: illa imagine,

qua proponit accipitrem, post unam perdicem unguibus apprehensam, plures insequentem, quis non ingenium avari hominis adumbrati existimet, ista praesertim inscriptione iuncta, Parta tenens non parta sequor? attamen alio intenta ipse mente ferebatur, ut ex disticho subiecto liquet cum Sapientem exhibeat unius rei cognitione minime acquiescentem, dum ait:

Multa licet fido sapiens in pectore condat,

Plura avido tamen usque appetit ingenio.

Et ut exemplo Perrrasanctae utar, quod ille a Famiano Strada traductum, ad solis imaginem cetta inscriptione definiendam, adhibet Christum is in morte maxime ab omnibus spectatum figurato schemate propositurus, solem eclipsi laborantem sub hoc lemmate adumbravit Spectatur cum deficit. Quod laude dignum est, Verum tamen ita circumscriptum atque huic significationi affixum esse nego, ut expositione aliqua mens auctoris declaranda non fuerit. Quid si enim illustrem aliquem in regno Dionysium, aula Seianum, aut Belisarium hoc eodem symbolo proponam, in quos totus orbis intentus fuit, cum sua dignitate exciderent? Quid si divitem auro fulgentem exprimam, in quem morientem spe praedae oculos quam multi intendant? an a re prorsus discessero? Quod si egregiae vitae ac sapientiae hominem, quem, Invidia viventem fixo obtutu ferre non potuit, morientem, dissipato iam livore insignem; an omnino incongrue! Et ne multa, videbis opinor quot rem unam, sub restricta licet epigraphe, sensus comitentur.

Lusi nonnumquam aliquot symbolis in DEI parentis MARIAE honorem atque dum aliquot illi quoque proprietates adhiberem, occurrit in ceteris Henrici II. Regis Franciae de luna accrescente hoc titulo symbolum: Donec totum impleat orbem. Tum illud Philippi 3. Franciae etiam Regis, Dum vixi, crevi. Denique et Selimi Turcarum Imperatoris bellum adeuntis de luna accrescente occidua Redibo pleneor. quae omnia, cur non rectius Virgini, quam suis illi regnis, adhibuero? teste Sapiente Prov 4 18. Iustorum semita quasi lux Splendens procedit et crescit usque ad perfectum diem. Dicamus sane

Proficit accrescens solari lumine Phoebe.

Proficit ex radiis, Christe, Maria tuis.

Quin et alii in plena, luna hanc inscriptionem usurpent. Dum plena, fit aemula solis. Ego de Matre Dei propius eadem scripsero quae dum vixit, virtutis, et gratiarum luce indies plenior accrevit, donec totum virtutum orbem conficeret, ac tandem in gloriae splendore aemula, ac Christo proxima illucesceret. Haec tamen, licet sub ipsa adhuc inscriptione vaga, eiusmodi sunt, ut non postremam apud symbolographos laudem tulerint. Quocirca frustra est Petrasancta, dum laudat symbola quae omni, soli, ac semper conveniant, vix enim hactenus a me tale compertum est. Imo, nec iure illud postulari existimem, ut eandem animi dotem lemma, etiam diversis rebus applicatum, designet: nam exemplum quod usurpat, fallit, dum videlicet arundinibus inscribit: Flectimur, non frangimur. [note: (1) Infractus animus.] hoc enim, inquit, sive arundinibus sive salicibus praefigatur, semper erit infracti animi symbolum. Quid si ego arbusculae, aut plantae ad rectitudinem inflexae idem lemma adhibeam. numquid adolescentum indoles tenero in aevo flectenda recte adumbrabitur? En diversam animorum affectionem propositam, et lemma idem. Hac igitur lege contrahendi per lemma symbolum nolim alios obligare, qua ipse teneri noluero. Quamquam certum sit tanto nobiliora quaeque esse symbola, quanto minus vaga sunt.

Quod igitur remedium quaere adstringendi symboli? Sane praeter expositionem subiungendam, vix aliud reperias, quod prorsus satisfaciat, misi forte duplex lemma praeter inscriptionem videlicet subscriptionem, ut supra appellavimus lib. 4. adhibere libuerit: certe hoc infra de symbolis Heroicis suadebimus. Quod si tamen lemmata repereris, quae utrimque et figuram et eius significatum, seu protasin simul et apodosin, proprie aut proxime tangant, elegantiam conciliis tale in principio operis apud Petrasanctam serae, per orbes, inscriptumque verbum divisae, adhibitum lego, uni patet verbo, [note: (2) Virgo concipit.] quod lemma non minus proprie D. Virgini, quam literariae serae competit. quamquam iccirco asserere nolim, expositione nulla opus esse, cum tardioribus ingeniis non statim

ea penetrare liceat, quin etiam eiusmodi nondum sit, ut soli Deiparae conveniat: nam et verbum Dei malleus dicitur conterens petras cordium humanorum ad cetera omnia immobiles, tum usque adeo inscrutabile est cor hominis, ut soli Deo pateat: [note: (1) Cor hominis soli Deo patet.] proindeque in alium sensum detorqueri hoc etiam symbolum possit. Maneat igitur, quod initio statuimus, symbolo, ubi Heroicum forte exceperis, non minus quam emblemati expositionem aliquam deberi, qua mens auctoris explorata esse possit. Ceterum qua arte lemmata formati debeant, libro superiori tradidimus.

CAPUT. XLVII. De symbolorum, in moralia, et heroica, divisione, atque eorum discrimine.

CUm symbolis, non tantum aliorum hominum indolem [note: I. Symbolum aliud morale, aliud heroicum est. Differunt 1. quod materia heroici symboli tantum virtutes sint moralis etiam vitia.] moresque adumbrare, reprehendere, laudare atque erudire liceat; sed etiam animi sui mores, consilia, decretaque explicare ac confiteri propalam. Factum est ut Heroes nobilesque familiae, academiae, gentes symbolo, tanquam tessera notaque generosae mentis ac propositi, uti passim coeperint: quod cum Sil. Petrasancta Heroicum symbolum vocabimus, ad distinctionem alterius symboli, cui moralis significatum relinquimus.

Inter haec symbola discrimen breviter statuendum est. Primum ex parte materiae sese offert, quod morale symbolum, non tantum virtutes aliorum ad laudem, sed et vitia ad reprehensionem adumbrare possit, secus quam Heroicum, quod in sola virtutum professione consistit nisi quis tam vecors sit'qui scelerata animi decreta vulgare non erubescat: quamquam nec talis Heroem, verum scurram potius acturus videatur.

Alterum occurrit ex parte lemmatis inscribendi discrimen, [note: II. 1. Symbolum heroi. cum per lemma solum, absque expositione, adstringendum est ad vim certam significandi, quod tripliciter fieri potest vel subscriptione sola, vel subscriptione simul et inscriptione, vel sola, inscriptione protasin simul et apodosin spectante? quod ceteris elegantius est.] quod illud in Heroico symbolo non tantum adhiberi figurae, sed merito etiam significato debeat: cuius ea est ratio, quod Heroica symbola, cum sine explicatione supposita armis, clypeis ceterisque nobilium insignibus

adiiciantur, claritatem suam omnem a figura et epigraphe postulent, quod non tantum sapientum ingeniis, sed et viris militaribus parum saepe eruditis, suam viri illustres virtutem profiteri cupiant, quare apodosis, nisi figura illam de se satis offerat spectantium animis, digito veluti est intendenda. Quod triplici potissimum ratione fieri poterit: Primo illo lemmatis genere quod apodosin clare subicit, et nos subscriptionem dicimus, quam ab antiquis symbolographis non raro adhibitam vidimus, ut lib 4 exemplis [correction of the transcriber; in the print eyemplis] multorum constat. Ita Fridericus Dux alti motis, ut prodentiam se cum simplicitate coniunctam amare ostenderet, columbam in arboris vertice sedentem exhibet (quem locum eligunt, ut hostis insidias observent) iuncta erat subscriptio. Simplicitas prudens. Dein de, praeter subscriptionem, etiam ad protasin spectans inscriptio addi poterit. Ita tali columbae, lemma hoc dati posset: Spectatur et spectat. Spectatur enim ab omnibus, quod candidorum est sese omnibus aperientium: et spectat aliorum fraudes, quod cautorum. Simile Alberti Cardinalis et Archiepiscopi Moguntini est symbolum, cum Deo Termino, qui solus Deorum Capitolio dimoveri non potuit, inscripsit Concedo nulli: subscripsit, mors ultima linea rerum. Tale et illud Caroli Friderici Iuliae Principis, quod scuto cordibus insignito lemma geminum adhibuit. inscriptio, licet metaphorica, haec erat, Hic murus aheneus esto: subscriptio. Benevolenza bonissima guardia, id est, optima custodia bene volentia.

Quod lemmatum duplicatorum, in figuratis imaginibus, genus Antonio a Burgundia magnopere placuit, neque eo imperite est usus in Lapide Lydio. Ita enim ut vino deditos scite adumbraret, calci per affusam aquam exardescenti lemmata haec dedit. Accenditur ut extinguatur:: Et, Pretiosa suis [note: (1) Potator.] Globo Pyrio in aere soluto [note: (2) Vindicta ferit auctorem.] adiecit: Perit ut perdat: Et, Optata vindicta. Vitreae in mensa suppellectili adiunxit, Bonum fragile: Et, Formosa filia Hederae muris adhaerescenti adscripsit. [note: (3) Amor turpis nocet.] Amplexu enecat. Et, Vagus amor. Quem sane qui in moralibus etiam symbolis imitatus fuerit, laudem non infimam merebitur, quamquam non semper eum probem, cum inscriptione

neglecta, geminis subscriptionibus figuram onerat quandoque magis, quam ornat (nisi, cum oppositione gratiam merentur, ut cum igni fumum generanti [note: (1) Fili horum noxae] sub scribit. Praeclarus pater. Et, clari progenies obscura patris. ubi alteram fumo, alteram igni subscriptionem donat. cum etiam Papilioni lumen circumvolanti hinc iungit [note: (2) Honor indignis nocet.] Amicus assiduus: inde, subitus hostis. Verum has subscriptiones, nisi in Heroicis symbolis non requiro, in aliis si opportune adhibeantur, solum tolero: nam ut Heroicam symbologiam apertam minimeque obscuram desidero, sic in morali coniectationem aliquam exercitationemque ingeniorum laudo: ex qua ad spectantem sua etiam inventionis propriae voluptas manat.

Superest tertia, eaque praestantissima ratio, Heroici [note: IV. Ut inscriptio symboli heroici apta sit, non metaphorice alterutri, protasi aut apodosi; sed proprie utrique debet competere.] symboli per lemma adstringendi si nimirum inscriptione donetur, quae figuram eiusque significatum proprie tangat: nam quae metaphorice apodosi seu rei significatae adhibentur, de pluribus fere eodem iure enuntiati possunt: cum tamen certae virtutis professio in Heroico symbolo requiratur. Laudem igitur meretur symbolum Henrici VII. Anglorum Regis, qui vigilem gruem lapidem pede sustinentem usurpavit, iuncta inscriptione' Non dormit, qui custodit. Videlicetneque grus, neque Rex dormit, dum suos custodit. Et soli inter nubes Zacharias Delphinus recte adiecit: Premitur non opprimitur: quod non minus propre [sic] ipsi auctori inter adversa, quam soli inter nubes convenit. Hae in symbolis tam moralibus, quam Heroicis rarae sunt elegantiae. Et quidem si ad Heroica inscriptionibus protasin spectantibus uti libuerit, alias non facile probavero, quam quae utrique, tam figurae, quam significato proprie applicentur. Quare illud Ludovici Cardinalis S. Sabinae lemma quod tabulae rasae inscripsit: Melior fortuna notabit: non admodum laudo; quia neque figurae, neque significato proprie competit. et quis satis definiet virtutem hic aliquam, an potius ambitionem orbi manifestet? hoc vero Alberici Cybo Melespinae lemma, quod Ciconiae cubo insistenti adhibetur, In cubo gratitudo, licet venuste in cubo ludat, protasin tamen cum apodosi male confundit. Quod vero Vincent. Mediceus cani vulnerato inscripserit.

Ni lingat. languet: [note: (1) Paenitens.] Et vomeri Cardin. Franciscus Gambara, longo splendescit ab usu. [note: (2) Experientia clariorem facit.] pro Heroicis symbolis non probo, quia nulli significato proprie competunt, adeoque cum metaphorice ad plura transferri possint, alium, quam in symbolis moralibus, locum non merentur. illud enim recte poenitenti sua vulnera retractanti sanatique: hoc vir rerum usu elucescenti conveniet: quorum utrumque nemo heroice satis de se profitebitur nam in illo confessio scelerum; in hoc arrogantia parum digna continetur. Accedit, quod ex ipsa inscriptione mens illorum satis non constet. Faciamus enim Gambaram exercitationem sibi propositam habuisse, quis satis definiet exercere ille se patiendo, an agendo? peregrinando, an praeliando voluerit? purgari suis ille vitiis, an illustrari gloria? splendescere honoribus, [note: V. Alii hieroglyphicis sign is, aut artium instrumentis adstrinxere vim symboli heroici non quidem vitiose, minus tamen eleganter, quamquam in moralibus symbolis etiam vitiose; quia vis adco definite significandi his necessaria non est.] an virtutibus inaluerit? haec vero nec potuisse omnia, nec voluisse singula est visus.

Quocirca alios symbolorum Heroicorum autores video, ut explicatius animi sui sententiam definitiusque expromerent, hieroglyphicis signis instrumentisque, metonymice et strictius repraesentantibus, usos, quod mallent parum elegantes, quam obscuri incertaeque professionis haberi. Ita Rudolphus Imperator bipennem cum oliva exhibuit, ac lemma adiecit: Utrum vultis? et Rudolphus Alberti I. Imp. filius Gallo in tuba militari, stanti, Cura et vigila, subscripsit Palmae, et Cupressi ramis addidit Carettus Princeps Melphi, Erit altera merces. nempe vincendum sibi aut moriendum statuebat. Talia ut multa inter Heroum symbola lib, 4. reperies, ita ab his prorsus eliminanda non existimem, cum elegantiae detrimentum utcumque claritate pensent, et aliqua saltem ex figuris translate [correction of the transcriber; in the print traslate] per similitudinem repraesentare videantur. Quae tamen ne existimes ad symbola moralia, pari, aut necessitate lemmatum, aut libertate materiae cum laude traduci. Dispar eorum natura aliis regenda est legibus. Haec non profitentur Herois alicuius virtutem; quod magnanimi est viri de seipso egregium aliquod facinus promittentis; sed mores instruunt, vitia reprehendunt, laudant virtutes. quod docti ac sapientis hominis officium est; tanto difficilius,

quod aliorum non assensum modo, verum et affectum executionemque bonorum, ac malorum fugam exigat: quae cum obtentu difficiliora sint, quam sola persuasio de egregio aliquo facinore Heroi proposito; et ingenio, et facultate ad persuadendum maiori in moralibus, quam Heroicis symbolis opus est Nam hic acquiescet, qui mentem auctoris ex signis intellexerit: quod licet eo non praestiterit ingenio, ut cum voluptate singulari percipiatur; tamen fine suo non excidit, si persuasit. At qui mores erudit, quia difficilem nactus, ad finem obtinendum provinciam est, nisi conetur, quod optimum est, muneri defuisse censebitur.

Iam vero haec symbolographia iccirco potissimum a primis auctoribus instituta est, ut delinitos, iucunda veritatis repraesentatione, animos in assensus affectum que illius raperet; quod nisi fecerit, officio defutura est, ac scopo aberrabit. Porro nullo argumento suavius efficaciusque influet, quam rara et apta similitudine, quae si oculis quodammodo spectetur, atque aliqua simul intuentis inventione eruatur, mirum est, quam alte quantoque sensu animi combibatur ac haereat. Et haec res ad virtutis aestimationem vitiorumque horrorem ingenerandam proderit, neque aliqantulum ab auctoris mente spectantem suo ingenio aberrare ad similem aut propinquam sententiam error censebitur; quia a meta tam ampla, qualis est morum disciplina, deflectere vix poterit At qui de Herois alicuius professione, patientiam (exempli gratia) an aequitatem promittat? incertus haeserit; fidem nullam pollicitis adhibebit. Ex quibus [note: VII. Plura corpora in unam symboli figuram tam convenire possunt, cum inter se ex natura, aut arte cohaerent.] opinor diversam utriusque symbologiae rationem facile prudens lector observabit, simulque docebitur, quando symbolis inscriptionem, aut subscriptionem, aut utramque adhibere, quando etiam negare expositionem iure liceat.

Reliquum videtur, ut de symbolis compositis ac plurium figurarum schemate instructis nonnulla dicamus. Verum hic suffecerit intellexisse, plura nunquam unius symbolicae imaginis corpora debere tolerati, quae inter se connexionem adeoque unitatem aliquam non habeant, ut sunt unius gregis oves aut

columbae, aut unius ursae, diversa sidera, unius prati flores, sive arbores, vel quae actionis societate iunguntur, ut apes in floribus, in arbore nidi et aves etc. Plenius hac de re formaberis infra de Emblematum compositione. Nunc ad elegantiam, venustatem, atque argutam quandam subtilitatem figuratarum imaginum accedimus, in qua hactenus pertractanda perfunctorie fere ceteri symbolographorum versati sunt. Cuius ego potissimum studio, communicandi cum aliis gratia, suscepto, ad ceterorum quoque tractationem inductus sum, ne mutilum imperfectumque opus darem.

CAPUT XLVIII. De fontibus elegantiarum symbolicarum.

PRaecipuum figuratae poesios ornamentum, ac velut symbolorum animam vitamque, unde sensus affectusque ad spectantium quoque manat animos, tandem aggredior. succus hic in flore eest, nucleus in cortice,in venis sanguis, in osse medulla: ipsa videlicet similitudinis cum re significata venustas, atque inexspectata quaedam aptitudo. Haud dissimilis epigrammaticae illi elegantiae argutiaeque, de qua libro singulari a nobis pertractatum eest. Nam illa ante omnia, et avidissime excipi, et altissime insidere cogitationibus hominum novimus, quae a vulgari sensu remota exspectationem superant, quod uti in epigrammate, ita figurata in poesi locum habet. Quare iisdem nobis principiis insistendum erit, quibus ad'ornatum ac varietatem epigrammaticae subtilitatis incessimus.

Quorundam iam supra traditorum hic memoria innovanda [note: II. Tanto maior est symbolicae similitudinis, elegantia, quanto res magis dissimilis est in qua reperitur? nam in figura imaginibus (uti in epigrammatis) haec placent maxime quae maxime exspectationem superant. In triplici rerum creat. gradu magis ab homine distant, quae sensu vita quo carent, quam quae possident. unde et magis inexspectatas similitudines involvunt.] erit. Primum quod in omni translatione [correction of the transcriber; in the print traslatione] et imagine tam dissimile, quam simile requiratur: nam sine dissimilitudine translatio nulla erit, absque similitudine nulla imago. Deinde tanto maiorem similitudinis [correction of the transcriber; in the print simitudinis]

elegantiam fore, quanto in re magis dissimili reperta eruatur, iuxta Aristotelis Rhet. l. 3. scitum; qui simile in rebus maxime distantibus invenire acuti esse hominis pronuntiat. Et haec inprimis ingeniorum commenta delectant, quia exspectationem fallunt ac superant, quo uno fundamento uti omnis epigrammatum, sic figurarum elegantia nititur. Ne vero ignores quae res a se invicem maxime distent, triplicem rerum creatarum ordinem gradumque observabis, quaedam corpora tantum sunt animali vira sensuque destituta: alia animam quidem, qua vegetantur et vivant, habent, ut plantae; verum sensus omnis expertia, denique et sentientem alia, quae animalia dicimus, vitam agunt, verum ratione privantur. Hic imaginum symbolicarum campus est, unde flos omis [sic] ac color ad hominum mores scite adumbrandos petitur. Terras hic caelumque, elementa ac mixta, naturalia atque artefacta scrutari licebit, atque illas creaturarum eruere voces, quibus nos ad virtutem, Deique observationem erudiunt, quod tanto praestabis argutius feliciusque, quanto magis dissimilia, id est illa, quae sine sensu ac vita sunt, ad formandum cum ratione hominem adduxeris, magis enim distant illa ab homine, adeoque magis inopinatas, atque a communi sensu remotas similitudines involvunt.

Quocirca et hi magnopere errant; qui artefacta in postremo symbolorum ordine, post opera naturae, veluti certiora nullique mutationi obnoxia, collocant. nam haec, quam dixi, ratio distantis atque occultae similitudinis praeter exspectationem erutae, plus momenti ad venustarem adfert. sunt vero artefacta quam maxime ab homine remota atque in ultimo non viventium ordine censentur. Haec frequenti exemplorum appositione infra disces, ubi rem eandem per imagines ex singulis rerum creatarum ordinibus petitas exponam. praeterea, facile observabis in singulis illorum ordinum, suos etiam gradus reperiri, magis enim e. c. in eodem sentientium genere [note: III. Quae causa cur etiam universim artefacta plerisque rebus naturalibus, contra receptam opinionem, praeferenda sint symbolographis.] ab homine musca, quam canis dissidet: uterque tamen impudentiae eiusdem imago est, tanto quidem illustrior

illa, quanto homini dissimilior. Quae regula ubique [note: In singulis etiam rerum gradibus e.c. viventium, novi etiam perfectionis gradus sunt: magis enim ab homine musca, quam carnis distat, unde, et ceteris, illa in symbolo praeferenda.] locum habet: nisi quid obstet aliud, unde elegantia symbolo detrahatur. Nam et eadem musca, et canis olaris ac fictae amicitiae argumentum sunt; sed aptiori symbolo canis, quia adulatur ac haeret blandius, quam musca, quae parum amice sociatur; unde similitudinis in illo proportio illustrior est. Ita formica ab homine, quam bos aut asinus remotior; maior etiam in formicae industria ad hum anos labores convenientia; sed quod minus in symbolo laboris adferet, quam bos sub iugo, facit nimia figurae ac corporis exilitas; quae, si apis eiusdem loco adhiberetur, iam utcumque pensata mole aliisque dotibus censeretur.

Denique neque illud negligendum est, in una eademque re suos este naturae ac proprietatum gradus, alios aliis nobiliores. Api, quam multa non insunt symbolis opportuna? Mane vigilant, sedulae ad laborem, arte, ordine, cum obsequio, et imperio, temporis locorumque ratione observata peragunt; mel ex floribus colligunt, sed et felle aculeum imbuunt, inter se concordes, hostes, suae etiam vitae iactura, ulciscuntur Rex earum absque [note: IV. Res etiam quaelibet suos naturae, ac proprietatum gradus habet, ex quibus, prout quaelibet minus obvia est, magis exposita per lemma placet.] aculeo imperat. Ex his minus obviae similitudines deligendae sunt, ut exspectationem superes, nihil certe novi adferes, si laboris symbolum apem feceris, nisi forte ex adiuncto minus exspectato ornetur, ut illo Virgilii hemistichio, Vos non vobis. subice, mellificatis apes: aut de bove, Sic Vos non vobis, fertis aratra boves etc. ubi oppositione minus vulgari symbolum cetera frigidum, nonnihil excitatur. Nolim tamen hinc inferas, ex rebus ignotis obsurisque petendas videri symbolorum siguras; siquidem longe aliter res habet. Ex obviis, notisque, minus obvia perspectaque eruenda sunt, ut qui intuetur, latuisse tam recondita, in cognitis sibi rebus, obstupescat, et avide hauriat. quo fructu carebis, si ignota dederis: in his enim cum se rudem agnoscat, nihil inexspectatum occurret cognoscenti, nihil admirabitur, aut magnopere amabit. cum novum sit nemini in rebus a nostra [note: Gratissimum est in corpore et figura notes dotem invenire reconditam: nam hoc maxime fallit.] cognitione longe dissitis, novum aliquod incognitumque occurrere, sed neque dissimilis similisque in eadem

materia rationes subito dispiciet, verum per ambages explicationesque rerum ducendus, in aenigmate potius, quam symbolo versari videbitur. Haec universim de materia advertisse suffecerit. nunc ex ipsis elegantiae fontibus propius hauriendum est.

In epigrammate quatuor potissimum fontes aperuimus, [note: V. Ut epigrammatum, sic et symbolorum quatuor sunt fontes Quidquid enim exspectationem hic fallit: aut ex rara conveniendi ratione (quae in proportionatis fere reperitur) id facit: aut alienando quippiam, aut repugnans aliquid, vel alludens re aut voce adducendo.] venis non paucis aquam copiose suppeditantes. Quae enim exspectationem fallerent, eiusmodi existimavimus esse, quae rei aliquid tribuerent aut negarent, quod ab illa alienum ac remotum videretur, aut etiam cum natura et affectionibus pugnaret: quorum illa quidem alienata, haec opposita aut repugnantia diximus. aut certe quae cum alia re dissimili illam velut simili componerent: aut denique rerum vel sermonis allusione uterentur. quorum illa comparatorum, haec allusionum nomine accepimus. Utemur iisdem, et fontibus, et vocibus in hac imaginum materia, comparatorum tamen loco (quod haec vox omnibus symbolis conveniat) Proportionatorum titulo unum fontium donabimus, quae videlicet duplicem cum analogia comparationem involvant, qualis in illo est schemate Isabellae Rovereae Principis Bisignani, dum calthae ad solem versae inscribit, Non alio convertam oculos, indicans se nulli praeterquam marito (alius Deo senserit) adhaesuram. nam uti se caltha ad solem; ita Roverea ad virum habet, in qua proportione una est comparatio calthae cum femina coniugata, altera solis cum principe, utraque illustris et rara si momentis suis expendatur; quamquam praecipua ex coniunctione sit gratia. Quod si calthae ad occidentem solem calicem contrahenti inscriberes, Illius occasu cadam, tanquam superfuturam se Roverea post viri mortem, doloris magnitudine, non crederet, ad fontem alienatorum spectaret: quia ut aliquis alterius casu intereat, hoc alienum prorsus est. Deinde si hoc lemma adiceres calthae nimio solis aestu elanguenti: Quod me fovet, enecat idem, qualis Roverea amoris desiderio (praesertim divini) videri posset: ex oppositorum fonte symbolum duces. Illa etenim sibi adversari existimantur, quod iidem solis radii florem

et foveant, et obruant. Denique si pro caltha Bellis flos adhibitus inscriptusque fuisset. Bella, sed unius oculis. ex allusionum fonte irrigasset hanc imaginem Isabella Roverea; tum ipso flore, tum inscriptione ad nomen suum alludendo: auxisset lusu alio, si lemma esset: Soli bella Sed ut horum fontium variam amoenamque scaturiginem propius explicatiusque intueamur, per singulos ordine incedendum erit.

CAPUT XLIX. De primo fonte ex figuratum proportione ducto.

QUam alte insideant animis figuratarum rerum imagines, [note: I. Convenientia et proportio rerum, quae primum erornat [correction of the transcriber; in the print exornat] fontem, magnam vim habet animos penetrandi, ut exemplis traditur.] alibi meminimus, neque difficile erit persuadere iis, qui persuadendi ipsi artificium prorsus non ignorant. Sane ex ipsa rerum proportione ac convenientia, ratio non parva exsistit huius cum facilitatis, tum voluptatis, qua, velut illitum melle bolum, animus similitudinem excipit. Quod cum exemplis nonnullis firmare constituerim, illius etiam venit in mentem Thomae Rotarii apud Belgas Hispanosque superiori saeculo non ignoti hominis, qui ubi fragilem mortalium fortunam naturamque vitro non inscite comparatam acciperet; hanc, post amatorium poculum, haustamque cum illo certis in rebus amentiam, tam alte sententiam animo, atque imaginem phantasia combibit; ut vitreum sese hominem crederet, nulliusque contra hanc opinionem, aut diserti viti oratio, aut experimenta, solidi robur corporis probantia, valerent. Quare perinde ac vitreus esset, contactum rerum solidarum fugiebat, mollibus tantum corpus acclinabat, rhedaque non aliter quam vitrum [note: (1) Humana vita et fortuna fragilis.] stramineis illigatus fascibus sese vehi patiebatur. Ad quam hominis insaniam tam integer ad cetera diiudicanda accessit animus, tam arguta ac prompta sermonis facultas, ut egregie sapere videretur, et ne alieno quam vis loco, pauca

in multis exempla negligam: rogatus aliquando, num felix iter habuisset? Nullum, respondit, iter iam confectum pro infelici habendum est, nisi quo ad patibulum est ventum Poetastro quaerenti; numquid et ipse Poeta esset? Tam propitias ait Musas non habui, ut bonus fierem Poeta; nec tam aversas, ut malus. Quanti, igitur, alter subicit, Poetas facis? Scientiam ait plurimi, Poetas nihili. Quid ita? reponit alter. quia, inquit, bona illorum ars est, sed prava fere vita De Medicis, quid sentiret? rogatus plurimum, inquit, his licet. Advocati enim homines argento emungunt, Iudices spoliant, Mercatores defraudant, Medici vero etiam impune vitam tollunt. Sartorem decussatis in officina manibus sedentem conspicatus: in via salutis es, inquit. Quid ita, quaerit alter. quamdiu, refert, ita sedebis, nihil alienum ex vestium reliquiis subleges, nec die festo opus facies, nec denique mentieris. Hic tam in alienis morbis acutus, cum se vitrum esse credidit, vitream quoque ostendit hominis sapientiam, ut quae tam facili errore infringi possit. Restitutus menti denique, ut sapiens vitreum etiamnum se suamque fortunam ostenderer, a Palladis calamo ad hastam manum adhibens, in celeberrimo apud Neoportum Flandriae praelio occubuit. Plura, si voles, Casparem Ens in Pausilypo consule. lib. 2.

Multum ponderis ad suadendum symbolicae imagines adferunt, neque tam vi trahunt, quam illecebris quibusdam humanae sapientiae inducunt. Ludovicus Rex Franciae II. in illo, quod adversu Turcas bellum gessit, Soldanum eorum Principem interceperat. Capuamque Italiae urbem abduxerat, ubi is biennio integro nunquam risisse observatus, pretio licet invitatis quam multis, ut risum excuterent, donec is forte, ex currus praetervecti contemplatione, austero homini excidisset. Rex cum a Soldano caulam inexspectati risus postulasset; respondisse fertur; currus praetereuntis rotam contemplabat, atque in hac felicitatis humanae imaginem ac praesertim meae: ut quae summas in imum devoluerit partes, imasque ex luto in altum rursus extolleret. [note: (1) Fortuna magnorum instabilis errat.] Quae oratio apud Regem suae etiam conditionis

memorem, tantum valuit, ut Soldanum hospitem magis deinde, quam captivum habuerit. uti Cedrenus memorat. Lepidius est, verum loci huius, quod de Nobili matrona me legere memini, historiis ramen, nescio, an tantum symbologiae accensendum. haec apud Ecclesiasticum Principem ioco liberiori querebatur. Ecquid tandem causae esset, cur feminae audiendis confessionibus excluderentur? Responsum vir sapiens imprudenti postulato nullum dedit. verum, ut exemplo argueret: postridie velut ad rem magni momenti accersitae, dixit: negotium sibi esse, quod nollet nisi fideli ad amicum sibi hominem committere, simulque, ubi omnem illa fidem spopondisset, sportulam amico deferendam commisit ea tamen lege, ne ipsa arbitra secreti apertam intueretur. Promisit sancte omnia, discessit, atque in via, non multum innatae feminis curiositati obluctata, corbem aperit, latentemque inibi ac de improviso subvolantem avem [note: (1) Nulla vel levis fides.] amisit. redux, ubi, nondum sat gnara symboli, casum inspectatum queri coepisset. Nimirum, Princeps [correction of the transcriber; in the print Princes] inquit, his conscientiam tuto fidas, quibus nec avis quidem committi secure possit. Levis haec imago tantum valuit, quantum nec oratoris gravissimi persuasio potuisset ad mulierum levitatem confutandam.

Iuvat hic quoque non illepidi commenti meminisse, quod ex vetusto codice qui Senecam auctorem citat. scriptor commemorat Regis fuisse ad filiorum exploranda ingenia. Tres ex se natos censebat, quorum unum, regno maxime idoneum, cupiebat, sua post fata subrogatum imperio. Quare velut per ludum examinans, edicere quemque iussit; quo imprimis avium genere caperetur? et si voluntate Superum in cuius piam volucris naturam, transmigrandum esset, quo quisque ex avium genere suo voto haberi mallet? Primogenitus Aquilam sibi in ceteris placere asseruit. huius sese plumis indui ingenioque potiri malle, si avium forma, nova aliqua metamorphosi, subeunda esset alter flaconem, qui in milviorum est genere, placere ante reliquas professus est. tertius denique ficedularum in numero esse, et suaviter vivere,

quam aut imperare cum aquila ferociter, aut cum falcone rapto vivere malebat. [note: (1) Propensus ad tyrannidem ad avaritiam, ad mollem visam.] Suas ubi quisque rationes votorum dixerat: intellexit, catus animorum explorator Rex, primum in Tyrannidem alterum in avaritiam, tertium in mollem placidamque vitam propendere; ex quibus ultimum deinde imperio digniorem habuit, quod subditis minus gravem crederet futurum Quam opportuna hic symbola volucrum ad persuasionem exstitere?

Magis etiam ad suadendum illae valent imagines, quibus Deus aliquando mortales erudit. Guilielmum III. Boiorum Ducem, Pauperum imprimis ac religiosorum egregium parentem, Ioan. Nider.lib. 2. form. c. 3. memorat e Consilio Basiliensi reducem, hanc per somnum Monachi vidisse imaginem. Cervus erat, forma ac corporis mole prorsus eminenti, qui altero quidem cornu ex aere campanulas, altero cereos ardentes sustineret. Hunc venator, suis stipatus canibus, magno impetu fugientem premebat, dum salutis anxium, incertumque fugae atque asyli, denique in Virginis Deiparae coemiterium cogeret: ubi cum sepulchrum in humando apertum homini subiisset, interceptus, periit. [note: (2) Morientis Principis imago.] Somnium hoc, postquam evigilasset Princeps, aulae proceribus exposuit et variis varia coniectantibus demum ipse interpres subicit. Ego vero ille sum cervus, cuius in funere brevi et faces lucebunt et campanae sonabunt. neque alio quam Virginis coemiterio sepeliri destinatum est. mors brevi secuta. non vanam ad persuadendum imaginem fuisse docuit.

Huic, de eiusdem sanguinis Principe Barbara, aliam ex symbolo iniectam caelitus persuasionem lubet adiungere. Haec spreto Regis Galliarum thalamo, fratrisque Alberti Ducis consilio, ut Drexelius ex Chronico Monast. Monach. in Prod. aetern. c. 3. §. 20.Deo sese Virginumque coenobio addixerat. In domestico illa horto prodigiosae magnitudinis amaracum alebat, loco alio caveam avibus plenam curabat, honestum a pietatis studiis diverticulum, torquem aureum gestabat, non vestibus illum quidem ad vanitatem; sed nudae carni

ad illius castigationem, applicitum. Verum evenit nocte una, ut amaracus repente exaresceret; [note: (1) Martis imago.] mox altera, ut aves emorerentur omnes; tertia denique, ut ruptis torques catenulis corpore deflueret. Agnovit suae mortis imaginem Barbara, atque Antistitam conveniens, moriendum sibi asseruit. neque falsa interpres, in ipso primae aetatis flore, nondum egressa annum decimum septimum fatis concessit. anno Christi 1472. decimo et quarto post amara cum arescentem die. Vim igitur singularem suadendi inesse symbolis nemo facile negaverit.

Iam vero et in illis, quae ad reprehensionem ac contumeliam spectant, nulla tam acris vis orationis, quam multis in symbolis reperietur.

Boleslaus Poloniae Rex cum adversus Russos pugnatum ad Haliciam infeliciter fuisset: uni procerum fugientium magis, quam pugnantium ductori, pellem leporis columque ac fusum muliebrem [note: (2) Timiditas et ignavia.] per legatos velut rerum in bello gestarum praemium ac imaginem destinavit. qua cum homo arrogantiae plenus timiditatem atque ignaviam sibi muliebrem ignominiose exprobari intelligeret; vim infamis symboli atque expositi dedecoris non sustinens, suspendio vitam, non ignominiam, absolvit. Cromerus lib. 6, rer. Pol. Vim istam symbolicae exprobrationis non ignoravit ex Sphortiarum familia Galeacius, qui licentia iuvenili elatus Bartholomaeo Bergomati Venetorum duci, iam exactae aetatis viro non incallido, verum tamen pari aliorum astutia quandoque circumvento, antiquam misit vulpem cavea interceptam. [note: (3) Calliditas delusa.] Dux illusionem, iuvenisque arrogantiam sentiens, ut paria refunderet, tinnunculum seu accipitrem remisit loris compeditum et crepundiis nolisque instructum puerilibus, [note: (4) Levitas et ferocia constricta.] quo illius levitatem ingenii ferocemque infantiam loris constringendam non inscire adumbravit. Paulus Iovis in Elog. Berg. l. 3.

Verum unde haec suadendi facultas ac gratia? haec animos penetrandi virtus in symbolis quo fonte exsistit? Certe exempla iam exposita praeter illam figurae cum te

significata convenientiam nihil magnopere obtinent, in quibus illa praesertim eminent, quae analogica proportione ac similitudine gemina unam imaginem constituunt. uti illa accipitris cum crepundiis, vulpisque cum cavea. nam accipiter rapacem ferocemque apta comparatione, uti crepundia levitatem atque inconstantiam. lora etiam castigationem indicant. Non tamen quarumlibeat rerum proportio sufficit, sed earum quae natura aut arte cohaerent. unde rerum nullo usu connexarum, ut est pellis leporinae ac fusi societas, ob coniunctionem maiorem imagini non conciliat gratiam: nam exspectationem magis fallit, si plures inter se cohaerentes figurae, aliarum quoque rerum connexarum diversum ingenium explicent, siquidem ut inventu difficiliores, ita repertae plus laudis et admirationis merentur. Quocirca primum in his elegantiarum symbolicarum fontem [note: In proportionatis duplex qui dem convenientia cum re significata, non tamen duplex semper corpus figurae requiritur.] constituimus. Ne tamen exsistimes duo semper corpora in figura requiti. nam vel operatio rei cum re collata sufficit; ut cum flammae inscribitur. Nunquam deorsum. ubi flamma Amori divino, eius vero in caelum elevatio, aversionem viri amantis a rebus terrenis exhibet, vel etiam corporis alterius connexi, quamquam non exhibiti in schemate, collatio. ita sol propositus tamquam figura Regis, cum lemmate Unicus, ad terram refertur, licet non expressus, ut non minus orbis cum imperio, quam sol cum Rege comparetur. Haec appositione exemplorum ex peritis symbolographis congestorum, et clariora et faciliora reddentur.

MOLENDINUM alatum, quod auram exspectat, [note: (1) Vana gloria operare.] lemma. Ni spirat, immota. Scipio Bargalius. Ita Nisi aura favoris multis spiret, nihil agunt.

2. Sclopetum adductum. lemma. Si tangar, exardescam. [note: (2) Iracundus.] Bargalius. ita homo praeceps ad iram.

3. Cribrum Intronati Academici cum farina agitatum [note: (3) Vexatione melior.]

usurpant. lemma Donec impurum. Bargal. Tam dius scilicet disputando exercendoque discipulos agitamus, donec impurum discernatur.

4. Ferrum sub malleo et incude Infocati Academici [note: (4) Durae bene formans.] exhibent. lemma. In quascumque formas. Bargal, videlicet. nos aptamus, ut ferrum, ingenia.

5. Columnam sub sole collocant Academici Constantes [note: (5) Constantia inter adversa.] lemma. Tantum volvitur umbra, Bargal. id est aemuli intereunt, et praetereunt, nobis stantibus.

6. Trochus ovalis sub flagello.lemma. Per te surgo. [note: (6) Adversa erigunt] Barg. Id est per adversa a tempore et sordibus extollimur.

7. Cithara chordis instructa, lemma. Avariis varia, [note: (7) Varietas delectat.] Bargal. talis Resp. aut familia, vel etiam animus, ob diversos in nobis affectus.

8. Cochlea lemma. Omnia mea mecum porto. Bargalius. [note: (8) Pauper religiosus.] talis vir religiosus.

9. Morus arbor tarde florens, sed secure ac copiose [note: (9) Mora saepe iuvat] fructus proferens. lemma. Moram ubertate rependet. Guil. Zincgrefius. Quo autor se tarditatem opetis sui fructu compensaturum promittit.

10. Canes pro osse certant. lemma. Non bene conveniunt. [note: (10) Discordia propter opes.] Aelian. l. 7. dean c. 17. Inter canes, ubi nulla est societas, ut persaepe de osse inter se sic lacerent, quemadmodum de Helena Paris et Menelaus. Zincgrefius.

11. Sol. lemma. Unicus. Alexander apud Plut. Neque [note: (11) Rex sit solus.] duos soles, neque Asia duos Reges patitur.

12. Vel inscribitur, Omnibus exorior. Plinius in Paneg. [note: (12) Liberalis Rex et aequus:] ad Troianum. Omnia perfudisti, ut sol et dies, non parte aliqua, sed statim totus: nec uni aut alteri, sed omnibus in commune profertur. Zincgref.

13. Luna a sole illustrata. lemma. Acceptum communicat [note: (13) Gratis dandum, quod datum.] orbi. Plutar. de doctr. Principes ministri Dei sunt ad curam salutem hominum, ut bona quae Deus illis largitur partim distribuant, partim servent. Zincgref.

14. Luna in eclipsi solari. lemma. Cuncta refundit. [note: (14) Occasio quemvis probat.] vel, ut Aresius, Caelo datur quod demitur orbi, lumen scilicet a sole acceptum in solem refundit. Dio Cassius l. 49. de fideli Augusti ministro. Quantum, inquit alios virtute anteibat, tantum ultro concedebat Augusto. Zincgrefius.

15. Vas cuius aqua infusa rimae patent. lemma Tunc [note: (15) Occasio quem vis probat] vitium apparet. sic Bias de quodam. Magistratus virum declarabit. Tacitus I. hist.49.de Galba, inquit, Omnium consensu capax imperii, nisi imperasset. Zincgrefius.

16. Fulmen. lemma. Omnium Ovidius 1.3. de [note: (16) Poena paucorum, multorum metus.] Ponto. cum feriant unum, non unum fulmina terrent. l. 1. c. ad leg ul. repetund. unius poena merus debet esse multorum. Zincgref.

17. Caprum ex ponte desilientem totus grex, neglecto [note: (17) Dux trahit exemplo.] periculo, sequitur. lemma. Sic ducis urget amor. Zincgref.

18. Elephas a culicibus obsessus, quorum morsum [note: (18) Principum ira sit rara.] sentit, nec curat. lemma. Ego vero haud mordear. Lucanus l. 3. Dignum te Caesaris ira Nullus honor faciet. Sen l, 2. c. 34. de ira. Imbecilla se laedi putant, si tanguntur Zincgref.

19. Adiantum herba aque perfusa sicca manet. lemma. [note: (19) Non tangi contumelia.] Nil tamen haeret. Zincgref. Diogeni quidam dicebat, plures te irrident, Ego vero, inquit, non irrideor, quia nihil risu illorum inficior, aut moveor.

20. Grandior Delphinus minores commitatur. lemma: [note: (20) Maiores exemplo suis praeeant.] Casus artesque docet. Zincgref. sic reges doctoresque exemplo tuo praeeant. Sen. epist. 6 Omnis turba plus ex moribus, quam ex verbis Socratis traxit.

21. Fasciculus clavium. lemma. Non omnia possumus [note: (21) Dona variorum varia.] omnes. Seneca l. 3. controv. Magna quoque ingenia quando plus, quam in uno eminuerunt opere? Zincgref.

22. Malum punicum apertum quibusdam granis minus [note: (22) Mala bonis mixta.] integrum. lemma. sunt mala mixta bonis. Zincg. Nam vitiis nemo sine nascitur, Horatius. l. 1. sat. 3.

23. Infans in fulcro rotario fertur. lemma. Qui nunquam [note: (23) Audendum ut possit.] sic, nunquam melius. Zincg. Publius Syrus: vix quisquam transit in bonum, nisi ex malo. Sen. ep. 114. Nullum sine venia placuit ingenium.

24. Rubus in terram unde exit rursus capite infigitur. [note: (24) terrena sapimus] Zincgref. Pers. sat. 2. O Curvae in terras animae et caelestium inanes;

25. Solis imago in aqua lemma. Monstratur in undis. [note: (25) In creaturis apparet Deus] Zincg. Hinc Paulus Rom. cap. 10. Dei invisibilia per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur.

26. Alveare in quo omnes apes laborant. lemma. Privati [note: 26. Labor communis.] nil habet illa domus Plin. l. 11. c. 5. Rem p. [abbr.: Rem publicam] et mores habent (apes) et nihil noverunt nisi commune.

27. Flamma. lemma. Nunquam deorsum. Aresius. amor [note: (27) Amor Dei sursum.] scilicet Dei quae deorsum sunt, non spectat.

28. Flos anemone vento aspirante panditur. lemma. [note: (28) Gratia Dei possumus.] Clausus te sine manerem. Aresius. Ita sine favore Dei aspirante nil agimus.

29. Heliotropium. lemma. Ostendit etiam inter tenebras [note: (29) Deo adhaerens in adversis.] solem. Aresius. In adversitate animus proborum ad Deum quoque convertitur.

30. Ligna fumantia. lemm. Dabit, scilicet, ignem: [note: (30) Poena sequitur superbos.] qui fumum sequitur. Aresius Nimirum, fumantem huius vitae arrogantiam poena sequitur.

31. Mare in quod flumina currunt. lemma. Nunquam [note: (31) Avarus Princeps.] dicit, sufficit. Aresius. Sic avari principes.

32. Laurus ramis ad coronas et signa triumphalia [note: (32) Martyres] olim adhibitis caesa. lemma. Caesa triumphat. PP. Belgae in Imagine primi saeculi. Ira martyres caesi triumphant.

33. Vasa navi periclitante in mare proiecta. lemma. [note: (33) Suo damno ajiis [sic] prodesse.] Iactemur modo prosimus. PP. Belgae. Votum est Patrum in navali missione versantium.

34. Hedera altius altiusque per arborem enitens. [note: (34) Deo adstringi iuvat:] lemma. nexus non sufficit unus. PP. Belgae. Ita Societas per frequentem obligationis votorumque innovationem sese arctius Deo obstringit.

35. Gallina pullos suos sub alis fovet. lemma. Sinite [note: (35) Fovere infantes et rudes.] parvulos venire ad me. Luc. 18. PP. Belgae. Ita Societas per catechesin parvos fovet.

36. Clatri ferrei ante focum arcendis pueris reperti. [note: (36) Cavendum periculis.] lemma. Sic cautum pueris. PP. Belgae, nempe catechesis pueros ab inferno arcet.

37. Canis obsequio suo defungitur, priusquam cibos [note: (37) Orandum ante cibum.] ostensos capiat. lemma. non capit ante cibum. PP. Belgae. Ita pietatis ante officio defungantur, quam cibus offeratur.

38. Arca Noe. lemma. Surgit surgentibus undis. PP. [note: (38) Adversa tollunt.] Belgae. Ita Societas per adversa extollitur.

39. Picus arborem rostro perforat, lemma. Repete. [note: (39) Iterandae preces, ut obtineas.] Catsius, sive gladiator, sive amator, sis et apud Deum deprecator: repete, cum pico ut vincas, et obtineas.

Ex his facile animadvertes illustriora in cereris esse symbola, in quibus et corpora diversa eminent, et translatio ab utrisque ad cohaerentia quoque significata non impropria reperitur. Ita Noe arca cum apte religiosum ordinem repraesentet, et inundatio quae arcam sublevet adversitatem altius extollentem, elegans comprimis symbolum est. ego mediocria optimis miscui, ut ex plurium collatione magis veritas et pulchritudo digniorum emineret. Ceterum auctorum expositionem non ubique secutus sum. vel studio, quod mallem puriora dari: vel necessitate, quod librorum exemplis carerem, Aresii praesertim ac Bargalii, veniam igitur merebor, ubi non volens deflexero.

Exempla auctoris ad fontem proportionatorum magnae Dei Matri ac Virgini MARIAE inscripta.

NOstram quoque ad symbola, uti in Epigrammatis fecimus, symbolam conferre libuit, ita etiam, ut de eadem re omnis haec nostra esset commentatio. Christum nascentem alibi spectavimus, proximam Matri tanti ducis venerationem debemus.

Hoc igitur quantulumcumque laboris est, illi perpetua clientela obnoxii devovemus consecramusque.

MAGNA DEI PARENS AC VIRGO MARIA EST.

1. Anchora ad littus eiecta. Inscriptio. Instabilem firmat. [note: (1) DEIPARA instabiles firmat.]

Stabilis anchora iis qui tempestate iactantur, praesidium vexatorum, spes desolatorum. Buteo in Florilegio.

2. Aquila solem intuens. Sola capax iolis. [note: (2) Deum ante oculos habuit.]

3. Arca sive cista rerum pretiosarum. Pretiosa latent. [note: (3) Humilis dona occulit.]

Arca vere regia, arca pretiosa, quae excepit totius sanctificationis thesaurum, Chrisip. or. de Deip. et Greg. Neocaesar. orat. 1. de Annunciat.

Arca novae gloriae in qua Dei spiritus delapsus quievit. Andreas Hieros. orat. de salut. ang.

4. Areolae florum in horto concluso. Procul hinc talpae. [note: (4) Haeretici non observant.]

5. Arx in Monte. Tuta latenti. [note: (5) Refugium est.]

Castellum muro undique vallatum ad quod nullus fuit accessus libidini. S. Anselm. homil. in Evangel. Luc. 10.

6. Cedrus in monte excelso. In summo summae. [note: (6) Excelsa virtutibus.]

7. Civitas Romae similis. Civem esse iuvabit. [note: (7) Refugium]

Civitas animata, de qua dicebat propheta: Gloriosa dicta sunt de te civitas Dei. Greg. Neocaes orat. 3. de annum.

8. Clavis aedium. Clausa recludo. [note: (8) Caelum pandit.]

9. Caelum sole oriente illustratum. Sat luci ab uno [note: (9) Tenebras discutit.] est.

Caelum splendidum, incomprehensum caelis, continens Deum. S. Epiph. or. de Deip.

10. Favus mellis, a quo fuci ab apibus repelluntur. Nec [note: (10) Dulcis fuit cultoribus.] a fucis, nec pro fucis

11. Hortus, quem ventus afflat. Hoc aspirante virebit, [note: (11) Frugifera.]

Hortus aeliciarum in quo condita sunt universa florum genera, et odoramenta virtutum Sophron homil. de Ass.

12. Imago D. Virg. in tabula ut exemplar imitanti [note: (12) Exemplar virtutum.] proposita Huius ad exemplum.

13. Lampas veterum conclusa. Lucis habet alimenta [note: (13) Inextinguibilis gloria.] perennis.

Lampas splendida his, qui in tenebris suur, conspicua immortali accensa lumine. But. Hym. gr. p. 132.

14. Luna soli eclipsato opposita. Abscondit orbi. [note: (14) Gloriam occultans.]

Absconde Maria novis solis fulgorem, pone in praesepio, involve pannis infantem. D. Bernard. serm. 4. de Nativ.

15. Magnes lapis annulo ferreo sociatur. Facit utraque [note: (15) Deo nos unit.] unum.

16. Malum punicum apertum. Quot grana, tot gratiae.

17. Malus, sub qua ardente sole Genius pascitur et [note: (17) Refrigerium.] quiescit Alit atque tegit.

Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios: sub umbra illius quem desideraveram sedi, et fructus eius dulcis gutturi meo. Cant. 2.3.

18. Ovicula agnos ubere pascens. Omnes pendemus ab [note: (18) Pascens suos,] una.

19. Margarita sive unio in patente concha panditur. [note: (19) Parens immaculata.] Caelo fecunda parente.

Concha quae caelitus divinitatis fulgetra in utero concepit, ac peperit Christum ingentis pretii unionem Damasc. or. 1. denat.B.V.

20. Cimelia varia in officina proposita. Hinc accipe [note: (20) Donis caelestibus plena.] gratis.

Ipse summus imperator negotiator meus factus est. D. Bern. hom.1. super Missus est.

21. Mons olympus. Nubibus altior extat. [note: (21) Exaltata super omnes.]

22. Navis institoris. Medias portat nutritque per undas. [note: (22) pascit suos.]

23. Nubes supermare et vasa in navibus. Dulcior inde [note: (23) Suis doloribus nobis gaudia creat.] redit.

Nubes caelestis, quae imbrem spiritus S. in universam terram ad producendum fidelibus fructum cum impetu dimisit. Epiph. or, de laud. Deip.

Nubecula parva quasi vestigium hominis dulcis et pura de mari salsissimo et iniquinatissimo. 10. Hier de inst.mon. c. 32 et seq

24. Platanus iuxta aquas, viamque Frigus prohibebit et [note: 24) Protegere.] aestum.

25. Pons per flumen ad urbem status. Ut transeas. [note: (25) Ad caelum deducit]

26. Radix Rosae. Pulchra latent. [note: (26) Virginem virgo parit.]

Radix aeternitatis, floris flos, et fructus aeternae benedictionis, Giselb. c. 19 Alterc.

27. Scopus sagittantium. tetegisse, vicisse est. [note: (27) Meta salutis.]

28. Speculum propositum. Aspice, ut emendes. [note: (28) Morum speculum.]

Sit igitur vobis tanquam in imagine descripta virginitas, utraque B. Mariae, in qua velut speculo refulget species castitatis, et forma virtutis. Ambros. de virg. l. 2.

29. Tela in textorio pulchris liliorum figuris adumbratur. [note: (29) Opus Dei solius est] Commendat artificem.

Tela admirandae oeconomiae, in qua tunica admirabilis ilius unionis confecta est, cuius textor Spiritus S. netrix virtus ex alto umbrans, lana vetusta Adami pellis, trama impolluta virginis caro, radius textorius immensa gestantis gratia, artifex verbum per auditum illapsum Procl. or. de Nat

30. Thalamus. Uni sponsi. [note: (30) Sponsa solius Dei.]

31. Typus. Tantum imprime.

CAPUT L. De fonte altero elegantiarum symbol. ex oppositione ducto.

symbolicam maxime illustrari, nemo vel rudis figurarum [note: Oppositis universi orbis harmonia longe est elegantissima, proinde eximiam in symbolis etiam gratiam obtinent] aestimator inficias iverit. Totum hunc mundum eiusque compositionem multo elegantissimam si animo conceperis, si res publicas moralemque, vitam, si denique aeternae felicitatis ideam quandam mente formaveris: an non praecipua eius pulchritudo atque elegantia contrariarum rerum coniunctione illucescit? quae solis aestimatio absque tenebris; quae vitae et sanitatis absque morte et aegritudine? quae tanta virtutis absque scelere? quae malorum dignitas absque subditis? quae copiae absque inopia? caelestem illam beatorum vitam, infelicitas damnatorum quantum extollet? verbo, rem nullam suo opposito, ac velut adversario, carere voluit autor naturae sapientissimus, qui nec seipsum absque inimicis [correction of the transcriber; in the print inmicis] repugnantibus exsistere gloriosum existimavit. Quocirca iisdem poeticas hasce imagines partusque ingenii nostri exonerare quid prohibet, aut potius non suadet? dum enim hac arte naturam imitamur, quo naturae ipsius auctorem assequamur propius, hoc opus absolutius moliemur.

Intellexit fortasse hanc oppositorum ad suadendum vim Friderici Saxoniae Ducis Morio, ut Caussin. in sym. l. 3. s. 45 qui miris salibus ingentem sibi cum aliorum gratiam, tum ab opibus facultatem paraverat. Is hoc tempore, quo Lutheri schismate in partes religionis contrarias abibat Germania, Proceres, ea forte de re suo cum Principe agitantes consilia, veste nobili ac Principe viro digna adit, atque ex Duce sciscitatur, hoc in habitu quemadmodum illi placeat? Ubi ille, cum laude etiam probasset; egressus, non multo post rediit, forfice vestem foede scissam laceramque in corpore referens, [note: (1) Religio integra schisma] Et qui nunc, inquit, eadem in toga placeo? Cumque omnes hanc insolentiam virgis dignam clamarent. Nae, vero ait, vos multo virgis digniora geritis, qui foedius antiquam fidem, quam hanc ego vestem divellitis|. Sane Morio hic sapuit, dum tot sapientes Germani desiperent. Franciscus Marchesius Genuensis Reip. [abbr.: Rei publicae] legatus ad Galeatium Mediolani Ducem eorundem symbolorum gratiam non ignoravit. Etenim, cum difficilem omni

aditum reperisset; ut arte illum sibi ingenioque aperiret, festa D. Ioannis luce vas herba basilica instructum Galeatio submisit: qui cum mysterio donum minime carere intelligeret, iussit Marchesium adesse herbae et symboli interpretem. ut Fulgos l. 8. c. 10. accersitus docuit, se, ubi verborum locum minus opportunum reperisset, herbam illam legationis munere functuram substituisse, cuius illud sit ingenium, quod suorum Genuensium: nimirum, leniter manibus tractatam spirare non ingrato naribus odore; cum vero gravius attrita fuerit, scorpiones procreare. [note: (1) Clementia Principis subditi tractabiles qui severitate exasperantur.] Brevis haec oratio, ac pene disertae basilicae virtus, usque adeo, intractabilis antea ducis, animum inflexit: ut de superator atque in suam sententiam inclinato Principe herbam portasse Basilicam visus merito fuerit.

Illud de Lycurgi canibus symbolum rara sui inventione aeternitatem meruit. Cives enim ille suos ad aptam accuratamque filiorum educationem excitaturus, ut quantum prima institutio posset, exemplo traderet, duos eduxit in arenam canes, et postquam aliquod famelicis edulium obiecisset, leporem de cavea vinculis solutum dimisit, ad cuius intuitum ex citatus alter, neglecta in socii faucibus offa, sese ad feram intercipiendam effudit: alter nihil motus, aut socii exemplo, aut praedae exspectatione, praesenti pabulo avida voracitate inhaesit. [note: (2) Educationem bonam pravamve sequimur.] Tantum, inquit suis Lycurgus, interest a prima iuventute laboribus potius, quam voluptati insuescere Par fere illud, quod Frontinus Stratag. lib. 5. de Principe Dacorum (qui ab hoc Scorylo, a Fulgoso Scorus dicitur) memorat. Ille cum populum Romanum, armis civilibus dissidentem nequaquam bello lacessendum existimaret: ut suorum popularium contra obnitentium opinionem corrigeret, suamque illis probaret sententiam, duos in arenam canes immisit, qui cum mutuis odiis dentibusque concurrerent, lupom vinculis solvit: tum enim vero canes, a mutua dissensione, in unius lupi cervices rabiem omnem convertere. [note: (3) Bella intestinae per externos hostes impediuntur.] Valuit exemplum hoc ad belli cogitationes pacis consilio inflectendas. Nimirum in hac imaginis affectione contrariam

Romanorum sibi indolem apposite adumbratam existimabant, ut futura iam tum intueri, coram sibi viderentur. Est sane eximia oppositionis gratia si tamen nata potius, quam coacta in medium veniat. Sed neque una hic fons vena scaturit, quas singulas rivis deducere singulis longum operosumque fuerit, qui penitus haec animo pervadere statuerit, epigrammatum fontes consulat, quin et subiectorum exemplorum diversitatem expendat (quod brevitatis studio negligimus) nec magno, opinor, labore assequetur Illud ramen observandum fuerit (quod in alienatis atque allusionibus etiam locum habet) quandoque in sola materia oppositionem, idque minus eleganter, exhiberi, ut cum solem sub eclipsi obscurum hoc donas lemmate, non opprimitur. rectius enim dixeris ad conciliandam venustatem. Premitur, non opprimitur. Sic canis millo [sic] elegantius inscripseris: defendit et offendit, quam solum, defendit. Quandoque et contrariorum alterum in figura, in lemmate alterum proponitur. Ita Stellioni animali frigido Gonzaga Dux Mantuae, igne amoris calens, adiecit: Quod huic deest (scilicet calor) me torquet. Sed exemplis auctorum crebrioribus hunc fontem exundare facimus.

1. TEla aranearum Anacharsis, in quam grandia perrumpunt [note: (1) Lex premit imbelles, non potentes.] animalia, minoribus in illa haerentibus, sub scriptio. lex exlex. Paradinus. symb. 131. Quia videlicet indigentior im belliorque populus tantum secundum legis iudicium poenasque subit: potentiores, evadunt indemnes, ut perinde ex sine lege videatur. siquidem: quidquid delinquunt Reges, plectuntur Archivi.

2. Amphisbaena, quae etiam in cauda caput gerit, laedit [note: (2) Duplicitas fraus vel finis considerandus:]que bifronitum et occultorum hostium instar. lemma, Prohibere nefas. Parad. symb. 159.

3. Ovum putridum aquae supernatat, integrum mergitur. [note: (3) Superbi sine fructu] Inscriptio. Haud sidit inane. Parad. symb. 165. Nimirum corruptae indolis homines leviores reliquis

4. Arbuta inflexa resurgunt. lemma. Usque recurrit. [note: (4) Naturae corrigi vix potest.] Parad. Symb. 161. Ita scilicet: naturam expellas furca tamen usque recurrit.

5. Telum in duram rupem illisum resilit. lemma. Infringit [note: (5) Fortitudo infracta, hostes frangit.] solido. Parad Symb. 170. nempe rupes solido marmore, vir constans pectore adversitatis tela infringit

6. Lapis in quo ferrum acuitur. Inscriptio, terit et teritur. [note: (6) Lite certantes mutuo obsunt] Parad symb. 173. sic qui lite invicem exercentur.

7. Pileus in hasta propositus qualem coniurati in [note: (7) Libertas armis redimenda.] Caesarem circumtulere subscriptio, Captiva libertas. Parad. symb. 188. armis sc. redimenda.

8. Cancer. lemma. Retrocedens accedit. Bargalius Ita [note: (8) Ad opes venire cum salutis damno vel ad honores per demissionem.] neme [sic] ad opes itur, a salutis cura recedendo. Vel ad honores per demissionem acceditur.

9. Horologium solare ad solem, cum lemmate, si aspicis, [note: (9) A Deo et virtute verus honor.] aspicior. Bargalius Nimirum sol affulgere debet, ut alios habeat observatores temporis horologium: ita si Deus nos aspexerit suis donis affulgens, aliorum in nos merito oculi vertentur.

10. Perspicilia, cum lemmate. Non ipsa, sed per ipsa. [note: (10) Non creatura, sed Deus in illis spectandus] Bargalius non ipsa, sed ut per ipsa alia intueamur, adhibentur; sic non tam creaturas spectare, quam per ipsa Deum oportet.

11. Avicula in corte orbiculari et rotatili in solo axe [note: (11) In Deo certa quies.] quiescit lemma. In axe tantum. Bargal. nempe in solo Deo nostro quies.

12. Sol in nubibus: lemma. Discutit et fovet Ita res amatas [note: (12) Amor adversa fert et dissipat.] fovemus, sed adversamur quoque dum cruciant. Barg.

13. Insitius ramus coniugii symbolum. lemma. Idem [note: (13) Coniuges .] et alter. Bargal. ut ramus cum trunco, sic coniuges.

14. Sol in vitro reflexo accendit fomenta. lemma. Unius [note: (14) Pulchritudo spectata nocuit. VIII.] splendor alterius ardor. Bargal. O quot ad pulchras exarsere et periere hominum formas.

15. Ciconia incensum nidum pullorum extinctura [note: 15. Hostes religionem magis accendunt.] alis, se consumit, ut factum anno 1586. Delphis in Batavia. lemma Extinguere quaerens Aresius. Nempe D. Paulus, qui dum extinguere ignem quem Christus venit mittere in terram, volebat, inflammatus ipse est.

16. Canis. domesticis blanditur, externos mordet. [note: (16) Adulator aulicus.] Aresius. tales aulici adulatores.

17. Caminus seu fornax. Nec prope nec, procul Aresius, [note: (17) Aulae regum sis vicinus, non praesens.] ita ad aulas Regis nec prope nimis accedendum, nec recedendum nimis.

18. Caelum, cum lemmate. saeptius motum, nihil moveor. [note: (18) Constans in adversis] Aresius, constantis est animi argumentum, qui inter varios adversantium motus nil movetur.

19. Cultelli se mutuo attritu exacuunt lemma, Acuimus, [note: (19) Exercitatio mutuae doctorum.] acuimur Aresius. Ita Doctores in scholis, in Palaestra magistri, etc.

20. Millus seu vinculum canum; lemma, Sauciat et [note: (20) Ieiunium prodest animae.] defendit. Aresius, tale ieiunium, et carnis afflictio animam defendit, corpus sauciat.

21. Phoenix in flammis, lemma Perit, ne pereat. vel [note: (21) Martyr.] uritur, ut vivat. Aresius. Ita fidei causa martyres.

22. Flamma cui ventus aspirat; lemma. lenis alit, grandior [note: (22) Clementia bene regitur.] necat, Aresius. ita tractandi a Regibus subditi. Ita et cibo alendum corpus, ut reficiantur vires, non opprimantur.

23. Horologium in sole. lemma Motus sine motus. [note: (23) Mors sensim accedit.] Aresius. Ita vita nostra labitur sine sensu.

24. Lupus cervarius praedae obliviscens quam coepit [note: (24) Memoria praesentium futura opprimit.] lemma. Quod mihi deest tibi obest. Aresius Nempe memoria rerum praesentium nostrum animum a futuris et caelestibus detrahit.

25. Piscis lemma. Me praedae spes una capit. Aresius. Ita [note: (25) Praedator captus,] in militia complures, dum praedae inhiant, praeda fiunt.

26. Arbor copia fructuum rupta caducaque lemma. [note: (26) Auarus eget.] Inopem me copia fecit. Aresius. Talis avarus dives.

27. Horologium sub sole. lemma. Umbra lucemus [note: (27) Virtus in adversis.] scilicet, indicat. Aresius. nempe in adversitate virtus innotescit. In cellae tenebris divina gratia.

28. Fax sub vento. lemma. Qui me alit, extinguit. Aresius, [note: (28) Vanitas suos labore opprimit.] nempe honorem et laudem dum sequor laborando consumor.

29. Vermis sericus orbe suo evolutus. lemma Construxi [note: (29) Christus moriens.] destruxique. Aresius Dei in carne nati morientisque quaedam figura est. Qui de se, ego sum vermis, inquit.

30. Fasciae. lemma sunt ligamina, non catenae. Aresius, [note: (30) Beneficium aut votum relig.]

31. Malogranatum, lemma, Amarum dulce. Aresius. [note: (31) Patem amore Dei dulce,] Certe amarities Crucis Christi, quam ex amore suscipimus, dulcis est ferentibus.

32. Passet in caelum evolans vinculis artinetur captus. [note: (32) Caro animam aggravat] lemma, prohibent vincula Iacobus Catsius. Nempe et animum corpus captivum, et coniugem coniux sustinet, quo minus divinis se libere impendat.

33. Titio una parte ardens, lemma Qua non nocet arripe. [note: (33) In amore dolor] Catsius, Nempe sunt etiam in amore dolores. Ignis amor est, cave laedaris.

34 Ad ignem luculentum, versando carnes, coquus [note: (34) Cunctandum in nuptiis,] properat, lemma. Serius perficit, qui nimium properat. Ita caute ac tarde ad nuptias properandum. Catsius

35. Mus laridum devorans muscipula intercipitur. [note: (35) Voluptas plexa] lemma. Fit spolians spolium. Catsius. videlicet, Poena voluptatis comes est.

36. Magnes ad clavem et fusum adhibitus, illam trahit: [note: (36) Societas bonorum] lemma. Id curat quod pondus habet. Catsius. Nimirum sapiens leviculorum hominum societatem sespuit. gravium admittit, et Reip. [abbr.: Rei publicae] deditus domestica negligit.

37 Mustum in vase inclusum vi erumpit. lemma. Si [note: (37) Iuventus nimis adstricta solvitur] premis erumpit. Catsius. Nimis arcta disciplina iuventus coercita, vi nonnumquam ad noxiam libertatem erumpit.

38. Testudo sub domo fugiendo non effugit Catsius. [note: (38) Caro premit] Nempe quocumque te subduces, pravas cum carne affectiones tecum circumferes.

39. Avis non capitur ad laqueos veniens, sed abire [note: (39) Vetitum cupimus] properans: lemma. Quod licet, ingratum est. scil. et nos mortales. Nitimur in vetitum semper, cupimusque negata.

40. Candela: lemma, Si nimis emungas, extinguitur, [note: (40) Nimium in vito] Nempe si vires nimia cura, studio, labore, amore enerves, obruuntur. Catsius

41. Calx aquis superfusis, effervescit: lemma: E frigore [note: (41) Adversa accendunt amorem [correction of the transcriber; in the print amerem]] fervor, Catsius, adversis nempe Dei amor magis exardescit

42. Nycticorax solem, oculis clausis, excipit: lemma, [note: (42) Invidus] Nimis video, Barthol. de Rubeis: Imago invidorum est.

43. Gallus alas concutiens priusquam canat: lemma [note: (43) Exemplo praeeundum] Excitatus excitat, De Rubeis: Te primum excita vigilati

44. Salix infracta mortificataque ad ligandum: lemma [note: (44) Morbus virtutem auget.] In infirmitate firmior. De Rubeis, sic Apost. 2. Corinth. 12. cum infirmor, tunc potens sum

45. Ericius a canibus exagitatus morsusque: lemma: [note: (45) Laedens laeditur.] Laedentem laedit illae sus: De Rubeis: Ita vir fortis pariensque invidorum calumniis appetitus.

46. Aquila ex rupe leporem prospiciens: lemma. [note: (46) Praesules vigilantes.] Procul et prope. De Rubeis Iob 39. de longe oculi eius prospiciunt: inde contemplantur escam. Tales summi Pontifices pro grege vigilantes.

47. Avis in nido ex spinis. lemma. In labore requies. [note: (47) Adversis defensus.] De Rubeis. Baruch. c. 6. in spina forti omnes aves sedebant. Talis S. Sebastianus.

48. Vitis ramis luxuriantibus amputata lemma, Exspoliata [note: (48) Religiosus pauper.] ditior De Rubeis. Luc. c. 6. Date et dabitur. Talis S. Martinus.

49. Phoenix in monte super arida in sole ligna comburitur. [note: (49) Sancti morientes.] lemma. ut vivam. De Rubeis. sic nimirum B. Virgo igne magis amoris, quam dolore soluta, ut viveret cum Christo.

50. Aquae fons delabitur, ut ascendat. lemma. Descendendo [note: (50) Humilitas elevat.] ascendit. De Rubeis. Ita Christus fons sapientiae verbum Dei in excelsis. Eccl. 1.

51. Gallus altero gallo devicto concinit. lemma. Hic [note: (51) Detractor aliorum vitiis laetus.] cadit, ille canit. Anton. de Burgundia. Nimirum linguae detractorum statim divulgant, cum aliquem labi animadvertunt.

52. Horologium, cuius pondera alia deorsum vergunt, [note: (52) Activa vita contemplativam iuvat.] alia sursum elevant, lemma. Descensus iuvat ascensum PP. Belgae. Ita Societas labore suo ad pueros se demittens et alios ad caelum attollit.

53. Lebes quo magis clauditur, erumpit exaestuatque [note: (53) Solitudo pietatem auget.] magis lemma, clausus magis aestuat. PP. Belgae. ita solitudo fervorem spiritualium exercitiorum acuit.

54 [correction of the transcriber; in the print 45]. Regula fabrilis in aqua curva apparens. subscriptio. [note: (54) Videri malum quod non est.] sibi conscia recti PP. Belgae videlicet Societas, licet multis in mundo, tamqnam in mari, curva videatur, sua tamen integritate perstat.

55. Bilanx una lance curvata. lemma. Vis eadem attollit, [note: (55) Adversis extolli.] quae deprimit. PP. Belgae. Ita Societas per quos deprimitur, attollitur.

56. Avis chartacea vento adverso in sublime fertur. [note: (56) Adversa prosperis praeferenda.] lemm. praestant adversa secundis. PP. Belgae. Nam secundo vento praecipitatur. Ita Societas inter adversa potius efferetur, secundis rebus deturbanda.

57. Canis leporem insectatur. lemma. agitas, agitaris [note: (57) Alios exagitantes ipsi inquieti.] et ipse. Ovid. l. 1. met. Iulius Guil. Zincgrefius. Nimirum uti Sidonius. l. 2. ep. 13. Sicut hominibus Reges, Ita Regibus dominandi desideria dominantur.

58. Gladius in vagina. lemma, Promptius extrahitur [note: (58) Bellum tarde auspicandum.] quam immittitur. Zinegref. Recte Terentius in Eunucho act. 4. f. 7. omnia prius experiri, quam armis sapientem decet.

Exempla auctoris ad fontem alterum oppositorum. VIRGO DEIPARA EST.

1. APotheca, omnibus aperta, ubi in eminentiori vitro [note: (1) Deipera salvatorem nobis dedis.] serpens apparet. Medicinam et toxica praebet

2. Aurora oriens inter tenebras. Lux in tenebris. [note: (2) Inter malos Virgo illustrior sua virtute]

Aurora de qua nascitur sol iustitiae, solius solis claritati succumbens. Petrus Damian. serm. de assump.

3. Cera in cordis specie ex literis per manum cum signaculo [note: (3) Deo maxime similis.] extensum consignata. Disparium paritas

4. Clamat adversus rupem amor fiat: cui Echo respondet [note: (4) Una voce fit Deiparens] idem fiat. Una, nec una,

Responde verbum et suscipe verbum, profer tuum et concipe divinum. D. Bern. hom 4. super Missus.

5. Clypeus in se sperantium. Defendit licet offensus. [note: (5) Protegit]

Clypeus fortissimus sagittam in die volantem dissipans: Zachar Christ. ser. de ass. B. V.

6. Caelum stellis ornatum. Nox una, at lumina mille. [note: (6) Suos illustrat et educit.]

Polus mille oculis praeditus, ornatus globis et septenis tonis spirituum: polus mente plenus. Ioan. Geom. hym. 2. de B. V.

7. Columnae geminae nubis et ignis. Lux nocte, ac umbra [note: (7) Lux et refrigerium.] die.

Nubes columnae similis Deum habens, ductrix per desertum. Epiph. or. de laud. Deip.

Columna ignea his qui sunt in tenebris viam demonstrans. Buteo. hym. graec. p. 122.

8. Esca ex hamo super aquas suspensa. Sine fraude fallit. [note: (8) Dulcedine suos trahit.]

Esca spiritualis hami quae est divinitas. Epiph. or. de laud. Deip. S. Bruno ser. de Nat.

9. Ferculum, seu lectica gestatoria Salomonis. Fertur, ut [note: (9) Tulit portantem omnia.] ferat.

10. Flumen in quod diversae aquae influunt. Quo maius, [note: (10) Gratiam tribuit.] minus hoc pericli est.

11. Fons in terra inculta locisque silvestribus. Purus ab [note: (11) Pura ab impuris nascitur.] impura.

Fons signatus totius sigillum trinitatis, ex quo vitae fons manat, Sophron homil. de assump.

12. Hamus ex virga. Capit dum capitur. [note: (12) Deus captus amore Virginis.]

Ave virgo gratia plena. virtutibus cumulata, cibe caelestis, Divinitatis hame. S. Epiph. serm. de laud. Deip.

Sic est sermo Dei tamquam pisci hamus, tunc capitur cum capit S. August. tract. 42. in Ioannem.

13 In annulo horologium; ut Carolis 5. fuit. In parvo [note: (13) Virgo parva Deum capit immensum.] magna.

Corona regia pretiosissimum habens lapidem, et gemmis similem, Christum Epiph. in or. de laud. Deip.

14. Lampas oleo plena et accensa. Aliis, non sibi. [note: (14) Exemplo praelucet.]

Lampas lucentissima cuius splendore inventa est drachma perdita. Ecbertus in deprecatione ad B. V.

15. Lilium illustre. foedae stirps pulchra parentis. [note: (15) Immaculata de maculatis]

Flos campi de quo ortum est pretiosum lilium convallium, S. August. S. erm. 18. de SS.

16. Lilium inter spinas locatum Defenditur, non offenditur. [note: (16) Inter adversa pulchrior.]

17. Lucerna in obscuro loco. Prodest et obest. [note: (17) Prodest suis, obest hosti.]

18. Luna plena acceptos solis radios in nocte orbi affundit. [note: (18) Nihil amittens.] Dat quod habet, nec minus habet.

19. Mons Atlas cui caelum impendet. Quod non capit [note: (19) Virgo omni creatura mater.] accipit.

Mons qui collem omnem ac montem, id est, angelorum et hominum sublimitatem exsuperat. Damasc. or. 3. de Nat. B. V.

Virgo maior caelo, fortior terra, orbe latior: quae Deum, quem mundus non capit, sola cepit. Pet. Chrysol. serm. 143.

20. Mons excelsus cum vallibus. Non est sine valle. [note: (20) Quo maior, hoc humilior]

21. Nubes lucida in qua sol maiori specie effulget. Illustratu [note: (21) Lumine divino illustris.] et illustrat.

22. Paludamentum regium. Ornatur, et ornat. [note: (22) Dona accepta in Deum refundit.]

Vestis absque macula eius, qui lumen induit sicut vestimentum. Method. orat. de Hypap.

23. Rosa, in qua scarabaeus et apis. Mors est malis vitae [note: (23) Bonis vita, malis mors est] bonis.

Rosa ex spinis Iudaicis orta divina fragrantia perfundens omnia. Dam. or. de Nat. B. V.

24 Rosa inter spinas educata. Ex spinis sine spina. [note: (24) Inter peccatores innocens.]

25. Vitis quae uvis foliisque spoliatur. Sunt aliis mea [note: (25) Virginis fructu pascimur.] damna lucrum.

Vitis vera quae racemum maturum aluit, vinum stillantem quo exhilarantur animae. Buteo hym. gr. pag. 135.

26. Turris in arcis Sion propugnaculis erecta. Custodita [note: (26) Observata tuetur.] custodit.

Condidit turrim illam David, et super murorum excelsa aedificavit, ut subsidio pariter et decori esset, quia hostem praevidet, et expellit, etc.

27. Turtur in arido ramo. Luctu sua gaudia miscet. [note: (27) Christus gaudio et dolori fuit Matri.]

28. Vas sub canali plenum et effluens. Affusa refundit. [note: (28) Gratiam acceptam refundit.]

Vas atque receptaculum supercaelestis laetitiae et mysteriorum omnium. Greg. Neocaes. or 2. de assumpt.

CAPUT LI. De fonte tertio ex alienatione derivato.

ALienatorum non rare maior, quam oppositorum est gratia, quod difficiliora inventu, adeoque hominum [note: Alienatorum maior est, quam oppositorum gratia, et inventio difficilior] exspectationi minus sint obvia. Ut enim aliquod a re eiusve proprietatibus, causis, effectis, aut adiunctis ceteris alienum in speciem, conveniensque simul, reperiatur, et fecundae, et ingeniosae mentis opus est. Opposita ex oppositis ipsa natura fere animis subicit, aliena magis arte eruuntur. Sertorius exemplo esse poterit, hic ut Iulius Frontinus stratag. l. 1. iunctus Hispanis in civilibus bellis arma contra Romanos verterat, cumque se armatis imparem viribus cerneret, Hispanique nihilo minus de summa retum praelio uno contendendum existimarent, duos in theatrum eduxit equos, robustum ac gracilem, quorum caudis evellendis singulos admovit iuvenes, robusto equo gracilem, gracili robustum adolescentem, hac praeceptione, ut singulos ille caudae pilos velleret, hic simul omnes. verum cum robustior equi imbellioris pilos nequicquam traheret; illic sensim educeret universos: [note: (1) Hostis multus et fortis patim [sic] invadendus.] suasit Hispanis Sertorius carptim adversus Romanos pugnandum esse, nisi vinci potius, quam victores haberi vellent. Geminum huic Scilutii Principis Scytharum facinus, quo moriturus filiis in iaculorum fasce unitatem suasit, quod alibi memoratum otiose non recolo, quae licet oppositione aliqua exornentur: illud tamen, quod alienum sit, aut equi caudam simul vellere, aut iaculorum fascem iunctim infringere, rara inventione laudem voluptatemque imprimis meretur Quamquam hoc loco unitatem ac divisionem crinium et iaculorum potius quam actum hominis (qui ad emblemata spectat) attendamus. Unde solae manus iaculis aut crinibus applicitae hic in figura exhibendae.

Ita spectaculo olim atque admirationi fuit, caput demortui hominis, alveare, pro melle condendo, factum apibus. Onesili enim Cypriorum Regis, ut Pierius lib. 26. c. 3. cranium Amathusii portae urbis ad ludibrium impensum, ubi melligeris apibus stipatum favoque oppletum

conspexere, odio quam primum in venerationem converso, illi quotannis sacrorum honorem decreverunt. [note: (1) Mortui honorandi, vel mortui praesidium vivis.] tantum rei a loco apibusque alienae imago persuasit. Ne tamen existimes necessarium, ut res proposita ab ordine naturae, vel artis re ipsa dissentiat, satis est modo sensu vulgari aliena videatur. ita struthionem alas ferre, nec tamen volare, [note: (2) Homo carni et terrae adhaerens.] vulgo alienum ab ave creditur, quod alae pro volatu ceteris concedantur, sed exemplis plura spectemus, ex quibus illa, cum varietas, tum elegantia, satis elucescet.

1. STruthiocamelus plumis pennisque instructus frustra [note: (1) Hypocrita.] alas ad volatum erigit, inscriptio: Non penna sed usus. Hypocritarum imago est. Paradin. symb. 52.

2. Corvus iniectis in ollam lapillis aquam sublevat, [note: (2) Necessitas ingeniosa.] ut Plinius meminit. subscriptio. Ingenii largitor necessitas. Paradinus Symb. 152.

3. Vulpes Sampsonis, quarum caudis illigatae faces. [note: (3) Ultio laedenti nocet.] subscriptio Vindicta trahit exitium. Paradinus sym. 153.

4. Purpura ex lingua vivit et eadem captatur. inscriptio. [note: (4) Lingua bonum et malum.] Sic praedae patet, esca sui. Nimirum, quod pascit, hoc perdit. idem: ut est lingua. Parad. symb. 174. Nempe et in lingua hominis mors et vita, bonum et malum.

5. Cucurbita medica, quae noxium tantum sanguinem [note: (5) Calumniator vitiis alitur.] extrahit lemma. Pascor noxiis. Parad. symb. 192. Ita sceleratus animus, aut calumniarum appetens.

6. Scarabaeus [correction of the transcriber; in the print Sacrabaeus] in rosa, lemma. Turpibus exitium. Parad. [note: (6) Bona improbis mala.] Ita optima quaeque improbi suam in perniciem vertunt.

7. Graviores aristae in segete ad ventum ac pluviam [note: (7) Luxus gravat.] prosternuntur. lemma. Mihi pondera luxus. Parad symb. 245. Nimirum opes nimiae possessores ad terram atque adeo orcum deprimunt.

8. Platanus cum lemmate. Umbra tantum. Scipio [note: (8) Dives avarus sine fructu.] Bargalius: nam fructus nullos facit, sola prodest haec arbor umbra. Ita dives honoratus, cuius favorem multi ambiunt, plerumque sine fructu est.

9. Porcus iugulatur, cum lemmate, tantum frugi. [note: (9) Mortuus avarus prodest.] Bargalius. nempe dum moritur: nam vivus nulli prodest. Ita avarus dives.

10. Luna soli apposita cum lemmate quanto abscedit [note: (10) Absentia amorem auget.] longius, magis resplendet. Bargalius. Nimirum quo res amata a nobis remotior, tanto pulchrior videtur.

11. Planta piperis. lemma Contusum acrius. Bargalius. [note: (11) Adversa virtutem iuvant.] Nempe ex adversitate homo in Dei amore proficit.

12. Ursus apiarium invadit, laesusque aculeis apum [note: (12) Adversis sapimus] visui medetur lemma. Aciem acuent aculei. Bargalius. Nempe icti rebus adversis cautius sapere discimus.

13. Cucurbita in undis. lemma. Abluimur non obruimur. [note: (13) Adversa purgant] Bargal. ita. videlicet homo adversitatibus.

14. Vitis fructifera innixa arido stipiti. lemma. Onus [note: (14) Amanti nil grave.] leve. Aresius adhibet D. Iosepho Christum in ulnis ferenti, cui praeter sustentationem nil contulit.

15. Subula acuitur, cum lemmate. Deficiendo subtilior. [note: (15) Mens corporis defectu proficit.] Aresius. nempe quanto magis corpus nostrum deficit, tanto perspicacior fit ad caelestia animus,

16. Annulus sed absque gemma. lemma. Deest optimum. [note: (16) Dives indectus.] Aresius, nimirum talis vir dives, aut doctus, sed absque virtute.

17 [correction of the transcriber; in the print 16]. Apis manum pungens concipit amisso aculeo. [note: (17) Vindicta nocet.] Sibi magis. Aresius. Talis qui immoderate vindictam quaerit, lethali enim vulnere suum affligit animum.

18. Camelus ex turbida aqua bibens. lemma. Placet [note: (18) Turbator Reip. [abbr.: Rei publicae]] turbida. Aresius. Ita quidam non nisi turbata re pub. [abbr.: re publica] quiescunt.

19. Capra amaras vorat salices. lemma. At mihi dulce. [note: (19) Amanti nihil amarum.] Aresius. Nimirum amor, et consuetudo multa nobis amara facit dulcescere

20. Caulis seu brassica. lemma Frigore perficior. Aresius. [note: (20) Adversa prosunt.] Nempe adversa prosuat fortiter sufferentibus.

21. Columna cui pars domus innititur. lemma. Pondere [note: (21) Labore fortior.] firmior. Aresius. Nempe in otio facilis ruina est, non in labore.

22. Crocodilus hominem devorans. lemma. Plorat [note: (22) Lacrimae haeredis fictae.] et devorat. Aresius. Haeredis avidi, sed mortem defuncti lugentis est.

23. Corallium cum lemmate. Herba fuit sub unda. [note: (23) Secundae res indurant.] Aresius. Nempe multi sub adversitate, seu obscuro adhuc loco molles sunt et tractabiles, qui secundis in rebus ad lucem educti, cum corallio lapidescunt.

24. Corona regia. lemma. Ferro sculpta. Aresius. Nimirum [note: (24) Corona ferro parta.] ferrum ac vis multos ad regnum provexit, et corona induit. vel, per dura et aspera ad coronas via patet.

25. Fulmen in ardentem focum incidens eum extinguit. [note: (25) Amor di vinus humanum premit.] lemma. Compescit ignibus ignes. Aresius. Nempe ignis divini amoris, cupidinis ignes delet.

26. Luna sub eclipsi lemm. Caelo datur, quod demitur [note: (26) Aversus a mundo ad Deum.] orbi. Aresius. Nimirum animus ad caelum conversus mundum negligit.

27. Manus explicata. lemma. Disparitate pulchrior. [note: (27) Varietas ornat.] nempe digitorum Aresius. Ita familia et res publica.

28. Noctua vesperi. lemma. Sol absens dat mihi visum. [note: (28) Bonum sublatum aestimatur.] Aresius. Ita damnati apud inferos primum intelligent malum suum,

29. Urtica. lemma. Compressa non urit. Aresius. Tale [note: (29) Rebelles premendi.] quorundam rebellium nationum ingenium est: remendi sunt, ne suos Principes affligant.

30. Sol sub nubibus. lemma. Mihi clarus. Aresius. Nimirum, [note: (30) Eremicola.] sanctissimi quique viri latere cupiebant, sibi caeloque, non mundo clari.

31. Fax. lemma. Aliis lucens exuror. Aresius. Tales [note: (31) Aulici, vel Principes aliis vivunt.] fere Aulici in regum servitio, aut etiam Principes subditorum se curis impendentes.

32. Tigris obiecto speculo sui imagine tanquam prolis [note: (32) Amor sui decipit.] aspectu et amore detinetur. lemma. Fallit imago sui. Aresius. O quot sui amore falluntur.

33. Torpedo quae capientes stupefacit. lemma. Epraeda [note: (33) Opes stupidos reddunt.] stupor. Aresius. Multi pro dolor, in omni aequitatis sensu obstupescunt, auri praeda intercepta.

34. Molendinum vento agitatum lemma. Modo plus, [note: (34) Vana gloria.] modo minus. Aresius. Qui ad favoris ventum circumferuntur, inconstantes in labore sunt.

35. Grandis arbor. lemm. Virga fui. Aresius multi [note: (35) Humiles evecti.] ex humili stirpe ad magnam altitudinem assurgunt.

36. Viola. lemma. Suavior e longinquo. Aresius. Talis [note: (36) Oratio humilis.] Publicanus: nam oratio humiliantis se penetrat nubes; Ita in rebus humanis, non raro minuit praesentia famam.

37. Anguilla dissecta frustra obluctatur. lemma. [note: (37) Morti obluctari.] Quid iuvat obniti? Catsius. semel anima a corpore, semel coniux a coniuge separandus.

38. Piscis unco interceptus frustra obluctatur. lemma. [note: (38) Consuetudine teneri.] Sera est post vulnus cautio. Catsius Sic qui semel cupidinis hamo captus tenetur.

39. Muraena Siculi maris piscis a sole adustus mari [note: (39) Amor acerba vincit.] rursum mergi nequit. lemma. Et in aequore flamma est. Catsius. In adversitate verus amor accenditur.

40. Alpheus fluvius per medium mare suavis praeterfluit. [note: (40) Castus in mundo.] lemma. Tangor non frangor ab undis. Sic qui in mundo castus vivit. Cats.

41 Simia foetum suum deformem amplectitur lemma. [note: (41) Caritas delicta tegit.] Delicta operit caritas. Catsius. et amor informidat formam.

42. Gladius in vagina illaesa a fulmine consumitur. [note: (42) Amor Dei penetrat.] lemma. Sine Vulnere laedor. Catsius. Ita scilicet divinus amor sine vulnere sauciat, animosque illapsus liquefacit.

43. Avicula in corte lata concinit. lemma. Amissa libertate [note: (43) Religiosus laetus vel coniux laetus.] laetior. Catsius. ita religiosis a mundo seclusis evenit. Quia libertas servire Deo est, vel coniux coniugio laetus.

44. Ramus iam fructus maturos proferens trunco [note: (44) Senibus sine fructu nubitur.] inseritur, lemma. Non dabit haec coniunctio fructum. Catsius. Nempe senibus stulte, et sine fructu nubitur.

45. Taedae duae sine lumine iunguntur velut accendendae. [note: (45) Senex seni coniunctus.] subscriptio. Cascus cascam. Catsius, ut si diceret, decrepitus vetulam ducit. quod in proverbiis, tanquam res insolens locum habet.

46. Limaci sal aspersus, lemma. Sale tange, liquescit. [note: (46) Libido acerbis deficit] Catsius. nimirum amorem impurum acribus et duris rebus obrue, deficiet.

47. Lupus ab ove lactatus. lemma. Mortis alimenta [note: (47) Ingratis alere.] ministrat. Bartholomaeus de Rubeis Imago est illorum, qui indignos alunt, et male remuneraturos.

48. Canis simul reti inclusus, quo perdices capiuntur. [note: (48) Improbus ut perdat. perit.] lemma. Modo capiantur. Ita laqueos non metuit improbus, dummodo alios captet ac perdat. De Rubeis.

49. Vas quo ad humectandos flores utimur, lemma. [note: (49) Liberalis.] Sibimet nihil. scilicet reservat. De Rubeis. Est liberalis hominis imago.

50. Philomela concinens lemma. Vox, nil ultra. De [note: (50) Io. Baptista.] Rubeis. nempe talis D. Ioannes Baptista, qui fuit vox clamantis in deserto.

51. Bombyx de propria cella exiens alatus. lemma. [note: (51) Christus resurgens.] In egressu nobilior. De Rubeis. Talis Christus resurgens, de quo Isa c. 11. Erit sepulchrum eius gloriosum.

52. Pica Bressila, quae (ut Aldrovandus refert) os habet [note: (52) Impudens ore.] suo corpore maius. lemma. Minor ore suo. Anton. De Burgund. Talis scilicet garrulus, et impudens verbis.

53. Canis domini pedes lambens. lemma Etiam ulcera [note: (53) Adulator in scelere.] lambit. Ant. de Burg. ita aulicus adulator Regis sui vitia amplectitur.

54. Globus ingens sphaericus in mensa. lemma. Quolibet [note: (54) Oboediens.] impellas digito. PP. Belgae. Nempe, quovis nutu obsequens religiosus movetur.

55. Ursa catulos suos lingua fingit, dum corporis habitu [note: (55) Catechista vel concionator.] formentur, subscriptio. Vos mentes fingite lingua. PP. Belgae. nempe, qui pro Concione dicitis.

56. E rudibus lignis a statuario formatur Christus aliaeque [note: (56) Instructio rudium.] imagines. subscriptio. Donec formetur Christus in vobis. Gal. 4. PP. Belgae.

57. Organum pulsatum harmonice plaudit. lemma. [note: (57) Pati pro Christo dulce.] Multo fit plaujus [sic] ab ictu. Ita S. Ignatius cum Apostolis gavisus est pro nomine Iesu contumeliam pati. PP. Belgae.

58. Pannus minutis sectionibus ornatior. lemma. [note: (58) Martyres Ecclesiae ornatus.] Multo vulnere pulchrior. PP. Belgae. ita societas multis vulneribus martyrum ornata est.

59. Avis caveae inclusa sine cura sua alitur. lemma. [note: (59) Religiosis nil deest.] aliunde pascitur. PP. Belgae, sic religiosi inclusi monasterio aliorum fere cura aluntur.

60 Canis velut ad lectum stratum sese compositurus [note: (60) Impudentes, vel maledici arcendi.] accedit. lemma. Non tibi sum stratus. Guil. Zinegrefius.

Nimirum invidis et calumniatoribus sese auctor laborem librumque suum offerre negat.

61. Crocodilus. lemma. cedentibus atrox. Seneca ep- [note: (61) Adversis cedere vinci est.] 77. Quemadmodum perniciosior est hostis fugientibus, sic omne fortuitum incommodum magis instat cedenti et averso. Zincgrefius.

62. Anguilla. lemma. Citius capiar, quam tenear. [note: (62) Facilis iactura boni.] Curtius lib. 4. Zincg. facilius quae dam est vincere, quam tueri.

63. Aries adversus arbores arietando sese exercet. [note: (63) Exercitatio roborat.] lemma. Fortior ut redeat. Zincg. Privata exercitatio publicis officiis praemittenda est.

64. Mespila in arbore, lemma. Non matura prius, [note: (64) Senes primum sapimus.] quam putrida. Zincg. Nempe in senio primum mature sapimus. Plato in symp Mentis oculus tunc acute incipit cernere, cum primum corporis oculus deflorescit.

65. Simius in purpura. lemma. Claro sese deformat amictu. [note: (66) Rex indignus.] Zincgref. Indigni, si regiam personam assumant, pro gloria ignominiam reportant.

Exempla auctoris, ad fontem tertium alienatorum. MAGNA DEI MATER AC VIRGO EST.

1. Arca veteris Testamenti. Ne tange, peribis, [note: (1) Deipara impune non contemnitur.]

Arca testamenti verissima, quae auro vestita mundissimo, et virtutum gemmis ornata. Laur. Iust. serm. de Nat. B. V.

2. Arcus caelestis, seu iris. Nihil iste minatur. [note: (2) Reconciliat peccatores Deo.]

Arcus foederis divini et reconciliationis nobiscum. Soe. Bonav. in laudib. B. V. n. 5.

3. Balsamum, et iuxta sus aversa. Non cuivis spirat. [note: (3) Virginitas illis displicet impuris.]

Balsamum mundum universum opinionis optimae redolentia inaestimabiliter complens. Hugo de S. Victore serm. 47.

4 Candelabrum aureum. 7. lychnis instructum. Ignem [note: (4) Caelestibus donis plena.] haurit ab astris.

Candelabrum, quod ab altissimo throno accepit ter lucidum ignem. Epiph. or. de laud. Deip.

Candelabrum aureum septem lychnis, donis scilicet Spiritus S ornatum, clarum et lucidum. Andr. Hieros. or. in salut. ang.

5. Caprea super montem aromate consitum. Et incultae [note: (5) Quanto a mundo remotior, tanto Deo gratior.] suus incola rupi est.

Fuge dilecte mi, assimilare capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum. Cant 8.

Mons Sion, mons coagulatus, in quo beneplacuit Deo habitare. And. Cret. 01. 2. de Assump.

6. Clavium fascis iuxta seram pensilem elevatur, in quibus [note: (6) Caelum nobis aperuit humilitate.] una clavis, unius dentis, reliquis minor. Quae minor est haec plura potest.

7. Concha unionem in purpureo colore natantem exhibens. [note: (7) Virgo morte filii afflicta.] In candore rubor.

Concha marina veri unionis ex caelesti fulgore, et purpureo latice procreati. S. Ephrem, de marg. pretios.

Concha quae divinam purpuram regi virtutum sanguine suo coloravit. But. hym. graeco.

8. Crater aureus vino plenus. Satis omnibus unus. [note: (8) Eucharistiam nobis dedit.]

Crater qui Deum suscipit, sapientiae, quae non potest exinaniti. Andr. Hieros. or. 2. de assump.

9. Currus Eliae igneus in in caelum raptus. Auriga latet. [note: 9)(In caelum a Deo assumpta.]

Currus Eliae rapidis virtutum quadrigis concitus. 10, Geomet. hymno 1. de B. V. [note: (10) Illustrat sibi devotos.]

10. Dioptra conclave obscurum illustrans sole affulgente Accipit ut reddat,

Dioptra perspectiva, quam sedentes in tristi umbra peccatorum recipientes solem Iustitiae, mirabiliter illustrati sunt. Andr. Hierosol. or. in salut. Aug.

11. Fax iactata, et vento agitata magis accenditur. Iactata [note: (11) Adversis crevit.] crescet.

12. Fenestra vitrea quam sol penetrat. Clausum transit. [note: (12) Virginitate illaesa parit.] Aspicis ut vitreum radiis penetrantibus orbem.

Fenestra caeli, per quam Deus verum fudit saeculis lumen. S. Fulg. de laud. B. V.

13. Halcyon in mari tranquillo patiens. Paret parientibus [note: (13) Pacem suo attulis partu.] aequor.

Quies tranquilla navigantium in saeculi pelago, Matth. Philadel. in or. de B. V.

14. Imago solis in mari Mediis formosus in undis. [note: (14) Imago pura Dei est.]

Simulacrum immaculatum puritatis et integritatis. Greg. Neocaes. or. 2. de annunc.

15. Lapis Amiantus, et tela, seu vestis ex eo igni imposita. [note: (14) In orbe immunda munda.] Medio nil laedor in igne.

Sicut ex Amianto lapide telae fiunt igni inviolabiles: ita B. Virgo agnum peperit, cuius glorioso vellere facta est nobis vestis immortalis. S. Athan. apud Leonem Castrium in cap. 43. Esa.

16. Leaena iuxta quam leunculus. Semel parit, at leonem.

Si Dominus Leoni assimilatur non secundum naturam, sed propter aenigma, profecto etiam genitricem eius leaenam dixerim. Unde gignitur leo si non leaena mater vocabitur? leaenae autem non contingit secundus partus, ergo non amplius partum novit Maria. [note: *Veritatem, hanc Physicis Historicisque examinandam reliquo.] Epiph. haeresi. 78.

17. Liber explicatus purus ac candidus, cuius in medio [note: (17) Liber uno omnia verbo continens.] notatum sit verbum. Uno complectitur omnia.

Charta purissima in qua verbum sine scriptis impressum scidit fraudis chirographum. Georg. Nicomed or. de oblat.

Liber novus in quo inenarrabili modo Deus verbum citra omnem manus operam inscriptus est. Damasc. or. 2. de Assump.

18. Liber obsignatus Doctis hic servit apertus.

Liber obsignatus datus viro nescienti literas. Greg. Neocaes. or. 3. de Annunc. Damasc. 1. orat. de Nativit. B. V.

Liber incomprehensibilis, qui verbum Patris mundo legendum exhibuit. Epiph. or. de laud. Deip.

19. Mensa, in qua panis propositionis, quam mures et canes ambiant. Vobis strata non est.

Mensa fidei intellectualis panem vitae mundo suppeditans. Epiph. or. de laud. Deip.

20. Nardus odorifera. Spirat pressa suavius. [note: (20) Adversis profecit.]

21. Puteus aquarum viventium. Dulcis; tamen a mari [note: (21) Dulcis se amantibus.] est.

22. Phoenix ex cineribus reviviscens. Ex virgine [note: (22) Virgo virginem peperit] virgo.

Quid mirum, si virgo conceperit, cum Orientis avem, quam Phoenicem vocant, in tantum sine coniuge nasci vel renasci constet, ut semper et una sit, et semper sibi ipsi nascendo et renascendo succedat. Cyprian. in symb. Aost. p. 23

Porta clausa, quae versatili sera clauditur [note: (23) Soli Deo desponsata.] et inscripta vox, Verbum est. Panditur ad Verbum

Porta clausa in oriente sita, quae introduxit portarum clausarum regem, S. Ambros. in virg. instit. c 8.

24. Rubus ardens incombustus. Flagrat, non conflagrat [note: (24) Invidia profuit ad gloriam.] igne.

Rubus naturae animatus, quem divini ignis partus non combussit. Proclus or. de Nat. Domini.

25. Scala caeli. Coniungit utrumque. [note: (25) Scala caeli.]

26. Speculum concavum quo collecti solis radii sarmenta [note: 26)Deum carne indutum magis fecit amari.] inflammant. Vis maior in arcto est.

27. Speculum planum in quo sol repraesentatur. In parvo totus.

28. Tabula legum cui inscriptum: CARITAS. Lex [note: (28) Exemplar legum.] omnis in una.

29. Tellus messem et vites ferens Tellus inarata ferebat. [note: (29) Sine viro pariens.]

Tetra sui semper similis referta divinis alimentis, arationis expers et sationis. 10. Geom. ad c. 1. Lucae.

30. Vas ex luto illustri specie formatum Vas in honorem. [note: (30) Vas in honorem.]

Vas atque receptaculum supercaelestis laetitiae et mysteriorum omnium. Gregor. Neocaes. or. de annunt.

31. Vellus expansum in quod solum rore pluit. Tacitis [note: (31) Vellus rore perfusum.] ros influit astris.

Vellus virgineum cui caelestis imber placido sefudit illapsu. Pet. Chrys. serm. 343.

32. Vinea florens. Fructus in flore. videntur. [note: (32) Vinea florens.]

Surgamus ad vineas, videamus si floruit vinea, si flores fructus parturiant. Cant. 7.

33. Virga arida florem proferens. Sine semine germen. [note: (33) Virgo, Iesse.]

Planta caelestis pretiosior cunctis et sanctior universis. Bern serm. 2. de adv.

Egredietur virga de radice Iesse, et fos de radice eius ascendet, et requiescet super eum spiritus Domini. Isai. 11. 1.

Virga Aaron arida absque fomentis naturalibus fructificans. Philip. Abbas lib. 1. in Cant.cap.16.

34 Virga aromatica odorata. Moriens placet. [note: (34) Virga Aaron.]

35. Vultur concipit austrum hauriens. Caelo spirante [note: (35) Spiritus faecunda.] maritor.

Quid aiunt, qui nostra solent ridere mysteria, quod virgo generavit; et impossibilem innuptae, cuius pudorem nulla viri consuetudo temerasset, existimant partum? impossibile putant in Dei matre, quod in vulturibus possibile non negatur. Avis sine masculo parit, et nullus refellit. Et quia desponsata virgo peperit, pudoris eius faciunt quaestionem, Ambros. Hexam. lib. 5. cap.20.

CAPUT LII. De fonte quarto allusionum.

ALlusiones illas dicimus, quae aut verborum aliqua affinitate tantum, aut rerum, aut verborum simul [note: Allusiones ut rarae, difficilesque sic perquam in sig imaginibus elegantes sunt.] rerumque vel convenientia vel oppositione ludunt. Perquam elegans hic fons est, aquisque fluit sapidissimis, quamquam rarioribus, neque ubique locorum hauriendis. Ex hoc genere videri potest Seleuci Regis post Alexandrum in Asia regnantis anchora, Appianus Alexand. in Syriac. qua cum ille ab ipsa nativitatis origine femur signatum gereret, evenit, ut dum forte Babylonem occupatum pergeret, per viam, adlapidem offensus, cogeretur sistere. Verum non infelici dolore ac mora detentus, humi expressam in annulo anchoram repetit, atque hac velut imperii a Tellure oblati tessera; gentilitiam natalemque anchoram imitante, [note: (1) Spes improvisa.] recreari magna rerum futurarum spe, per imaginem hanc subiecta, coepit, neque opinione sua falsus, brevi et victor hostium, et regni possessor evasit. Huc et illa Virginii Ursini ex nobilissima Italiae gente herba semper viva, [note: (2) aeternae vita a virtute:] facit, quam in clypeo ferebat, cum lemmate. La virtu fa. Virtus facit, videlicet,

ut semper vivas, quae verba ex herbae allusione petebantur. quo et illa spectat Illustrissimi Fabii Chisii legati Apostol. imago a Maioribus suis petita, quae tela aliquot decussata, hispanice dardos appellata exhibet, cum lemmate por un. id est, Pro uno subintellige dar-dos quod divisim dare duo significat, ut si autor diceret; pro uno telo, hostibus duo refundam, [note: (1) Donis Dei bene uti] quod pia atque eleganti inflexione Chisius adhibuit Evangelicae sententiae: Domine quinque talenta tradidisti mihi, Ecce alia quinque. [note: (2)Defensio generosa.]

Fateor tam en haec obscuriora esse atque aenigmatis, quam symbolis propiora Familiaris haec Italis ludendi in vocibus ratio, ut pluribus lib. 2. patebit. Ad propria familiarum nomina inter symbola heroica lib. 4 allusum reperies ita Pasqualio Zicognae Duci Venet. Ciconia: Hieronymo Columnae Duci Paliani columnae geminae media Sirenae: Matthaeo Aquavivae cetus iuxta natales aquas placuit. Herculi Gonzagae ad facinora Herculis alludere visum, ideoque domitam ab illo hydram proposuit. Apud Petrosanctam etiam Margaritam in concha reperies Margaritae Austriacae, Hispan. Reg. Campanam vero Campanae genti, ursum Ursinae fuisse usitata. Non inelegans illud Herculis Tassi, qui Taxum usurpavit, funestam aliis locis arborem, tamen in Italia subter quiescentibus innoxiam, adscripsit igitur: Itala sum, quiesco. quo nomine, et arborem, et seipsum, soli illius gentisque nobilitate sua dignum indole, profitebatur. Apposita vero etiam illa fuit Alexandri Donati, qui Card. Francisco Barberino ad scholasticas exercitationes invitato, honoris gratia instruxerat prae Gymnasii foribus symbolicum ex floribus hortum tanquam Eloquentiae florentis imaginem, cui inscripserat. Exspectat apes quae ut Barberinis gentilitiae erant, ita nihil horto florenti usitatius, quam floribus apes excipere. Similia, ubi claritatem parem elegantiae allusionum iunxerint, mirifice delectant. Verum ex omni illud aurum solo non eruitur.

Plura reperiuntur symbola, quae in solis inscriptionum vocibus aliqua inflexione ludant, sed velin materia symbolorum, vel in re et lemmate simul gratius luditur.

nus enim ut raritatis, sic elegantiae, obtinet Antonii Caraffae. Mirabelli March. symbolum in quo gladio sectus anguis lemma praeferebat, Dum spiro spero, quam apes illae Barberinorum infloribus. Nos aliquot exempla subiciemus, inter quae etiam nonnulla reperies sententiarum metaphorica appositione ludentia; pleraque tamen in verbis tantum versantur, quod aliorum nulla copia suppeteret.

1. BOs in cuius capite accensae faces, ut Hannibal ad [note: 1)Terroris delusio.] terrendos Romanos fecisse memoratur. lemma, Terror et error. Videlicet. Dolus, an virtus quis in hoste requirat; Paradinus symb. 180.

2.Firmamentum caelorum lemma. Immotum in motu. [note: 2)Constans] Scipio Bargalius. Cardinali Estensi illud tributum, quod inter negotia turbasque frequentes non moveretur.

3. Cuneus a malleo in lignum adactus. lemma, ut feritur, [note: 3)Malum referre.] ferit. Bargalius. Convenit in illum, qui quod ab aliis patitur, aliis infert.

4. Insiticius ramus in trunco. lemma, Alterius altera. [note: 4)Mutuum subsidium.] scilicet, res poscit opem nam et ramum truncus et ramus truncum iuvat. Bargal. nimirum anima corpori, coniux coniugi, proles parenti mutuam debet opem.

5. Canis arrectis auribus. lemma. Aure auram. Aresius [note: 5)Vanus.] ita superbus et laudis appetens.

6. Penna ex ala anserina. lemma. Non evehar, ni vehar. [note: 6)Altior virtus infirmos tollit.] videlicet a volucri primum. Deinde nisi vehar a scriptore, non evehar ad gloriam. Aresius.

7. Navis in mari, lemma. In magno magna. Aresius. [note: 7)Magna domus magni sumptus.] Nempe magni magnis praedis vela pandunt, et in magnis aulis sumptus magni.

8. Titio viridis igni appositus, qui hinc flammam [note: (8) Amor sive ardos et lacrimae Martyris.] concipit, inde aquis defluentibus stillat. lemma, Tempore simul eodem. De Rubeis. talis sanctus

9. Lampas emuncta in festo circumcisionis Christi [note: 9)'Circuncisio.] proposita. lemma, Ut luceat omnibus. Aresius. Alluditur tantum ad S. Scripturam.

10. Apes volantes ad rosam. lem ma, Inodorem currimus. [note: (10) Reges Christum quaerunt.] Aresius in festo Epiphaniae, ubi rosae Christus, apibus Reges comparantur.

11. Avis paradisiaca S Ioanni Baptistae applicata. [note: (11) S. 10. Baptista.] lemma, Non manducans, neque bibens. Aresius.

12. Serpens sua pelle inter saxa exutus. D. Bartholomaeo [note: (12) D Bartholomaeus Innovari.] convenit, lemma, Renovabitur iuventus mea, Aresius.

13. Apes fumo pulsae. lemma, Pro bono malum. Aresius. [note: (13) Malum pro bono.] tales Apostolici viri persecutiones passi.

14. Fax lemma, Non quaerit quae sua sunt. Aresius Sic [note: (14) Aliis impendi] Christus et Apostoli se aliis impenderunt.

16. Horologium quod suo tempore sonat, subscriptio. [note: (15) Tempore facere.] Tempus tacendis, et tempus loquendi. Eccles. 3. Anton. de Burgund.

16. Navis inflatis nimium ex vento velis mergitur. [note: (16) Arrogans premitur.] lemma, Si tumeas, timeas. PP. Belgae. nempe ambitio periculosa est, et saepe obruit.

17. Vires sub terra conditae, ut conserventur et fecundentur. [note: 17)Solitudo prodest.] lemma, Dum conder, fecunder. PP. Belgae. Ita Societas per recessus exercitiorum spiritualium fecundatur.

18. Cygnus aquis innatans. lemma, tangor, non tingor [note: (18) Bonus inter malos.] ab unda. PP. Belgae, sic inter sordidos et noxios homines caste versatur Societas.

18.Luna plena eclipsin patitur. lemma, Tum me terra [note: (19) Plenus meritis moriens.] teget, cum totum impleverit orbem, PP. Belgae. luna suo lumine: Franc, Xaverius, conversione gentilium, virtute, fama nominis, orbem implevit.

20. Simius fomite incaute ludens pyrios pulveres seque [note: 20)D. Ignatii illusor.] una inflammat. lemma, male luditur igne PP. Belgae. male scilicet D. Ignatio illusum est a Nobili viro, qui se ignibus devovit, nisi Ignatius ignem mereretur, quo die voti reus interiit.

21. Pyrium globum succensum ignis extollit. lemma, [note: (21) D. Ignatius in oratione raptus.] Sursum rapit ignis, PP. Belgae. Ita D. Ignatium orationi

22. Chalybs filice percussus dat ignem. Uti Ignatius [note: (23) Ignatius laesus convertitur.] naturali lapide ignem amoris. lemma, Percussus concipit ignes. PP. Belgae.

23. Ovis signata. lemma, Notor, ut noscar Guil. Zincgrefius. [note: (23) Ex calumnia honor.] sic. M. T. Lentulo l. 1. epist. fam. Illustrabit tuam amplitudinem iniuria.

Insit in hoc genere felici symbolorum partu Guilielmus Hesius Belga Societatis Iesu, dum fidei divinae musicorum instrumentorum fides translate componit. Ex quo, exemplorum gratia, huc transferre aliquor imagines placuit.

1. Cithara sine chordis lemma, Vis vitam tollere, tolle [note: (1) In fide vita.] fidem. id est qui incredulus. non videbit vitam. Ioan. 3.

2. Chelys, in qua una fides fracta est. lemma, Quo reliquae, [note: (2) Fide Deo placemus.] si me deficit una fides? sine fide impossibile est placere Deo. Heb. 11.

3. Chelys in qua una tantum fides lemma, Sola fides est [note: (3) Fides et opera.] vana fides. id est, sides sine operibus mortua est. Iac. 2.

4. Cithara cui assidet pusio, sed non tangit. lemma, [note: (4) Fides mortua.] Muta fides, nisi mota. Fides si non habeat opera, mortua est. Iac. 2.

5. In Sambuco fides laxae et pendentes admota frustra [note: (5) Fides laxa.] manu lemma, Si laxa est fides, fidem negabit. Vae dissolutis corde, qui non credunt Deo, Eccl. 2.

6. Fides citharae in mensa concussae tremunt. lemma, [note: (6) Fides roborat.] Rebus in trepidis fides animo sa vivit. id est, sancti per fidem convaluerunt de infirmitate, fortes facti sunt. Heb. 11.

7. Arcus qui fide seu chorda adducta frangitur. lemma [note: (6) Fides stringit.] frangitur adducta segnis inersque fide. Resistite fortes in fide. Pet. 5.

8. Fides in chely adducuntur. lemma, Vis ipsa torturae. [note: (8) Fides martyrum.] fidem facit animosam. 1. Petri 1.Probatio fidei vestrae in honorem, etc.

9.Crede ad rupem allisum, ad quod echo reddit, ede, [note: (9) Mutilare S. literas] ede. lemma, Nec sola nec integra reddit, Perfidus interpres Sepulchrum patens est guttur eorum, (haereticorum) linguis suis dolose agebant in psal. 5. v. 11.

10. Puer utrisque manibus in sambuco ludens lemma. [note: (10) Fides concors.] Fidem concordia sanam sola probat. Credentium cor unum Act. 4.

Exempla auctoris ad quartum fontem allusionum. DEIPARA VIRGO MARIA EST.

1. Arca foederis. Non nummis, sed Numini. [note: (1) Deipara Arca foederis.]

Vere arca est sanctissima virgo intrinsecus et extrincus deaurata, quae universum sanctitatis thesaurum suscepit. Greg. Thaum. de annunt.

2. Arbor illustri fructu ornata. Mors ex morsu. [note: (2) Lignum.]

Lignum vitae, quod solum fuit dignum portare fructum salutis. Bernard. Hom. 2. de adventu.

3. Arca Noe. Sit cara [note: *Arca anagram. cara.] tibi. [note: (3) Arca Noetica salutis.]

Arca est, arca Noe latior, longior, illustrior. Hesych. or. 2. de laud. Deiparae.

4. Aula ornatissima, seu palatium regium. Regi non [note: (4) Aula Dei.] gregi.

5. Currus solis quadriiugus. Haec soli est condita Soli. [note: (5) Deum sola portat.]

6. Ianua paradisi inter caelum terramque in muro constituta. [note: (6) Ianua caeli est.] Pandet ave, quod clausit Eva.

Porta caeli Gen. 28. Rich a S. Victor, in Cant. c. 39. S. Aug. serm. 6. Epiph. or. de laud. Deip.

7. Mare ex quo manus margaritam elevat. Dant maria [note: 7)Exmati impuro gemma.] gemmas.

8. Mare super quod rota cum situlis suspensis. Haurit [note: 8)Mare gratiarum.] inexhaustum.

9. Medica potio. Et amaris amara. [note: (9) Amari digna.]

Myrrha electa, dant suavitatem o doris Rich a S. Laur l. 12 et Hebraice Maria mare myrrhae exponitur.

10. Monile ornatum. Non onerat, sed ornat. [note: (10) Ornat Virgo Ecclesiam.]

11 Oliva in Campo, quae virgineis manibus sata uberior [note: (11) Fructu suo reficit.] provenit. Dat virgo vigorem. [note: *Virgo anagr. vigor.]

12. Remora navem in cursu sustinens. In remora mora est. [note: 12)Virgo remora est Christi.]

13. Virga Moysis. Et petras verbere frangit. [note: (13) Virga haec petras cordium scindit.]

LUSUS SYMBOLICUS DE IMMACULATA B. MARIAE VIRG. CONCEPTIONE. ex Anagrammatis traductus.

POstquam Sanctiss. D. N. ALEXANDER Papa VII constitutione nova an 1661. B. M. V. immaculare conceptae honorem adversus obtrectatores quosdam egregie munivit, fuit in aula Eminentiss. Cardinalis IULII ROSPIGLIOSII quidam e Ministris Ioan. Baptista Agnensis caecus, qui intra biennium sexcenta propemodum anagrammata, quibus rarissima felicitate elogia pure immaculateque conceptae Deiparae complexus est, ex hoc programmate eduxit, iisdem ubique retentis literis.

Ex his quaedam ego primum sub Psalterii titulo vulgata SS. Patrum sententiis firmavi; alia deinde prodeuntia brevi prosa, lapidario stylo formata, ornavi. Ex quibus cum symbolica sese nonnulla offerant, non abs re futurum credidi, si nova haec in classe seorsim censerentur. Unum tamen quod de Arca Noe Anagramma subieci, meum est, quo sexcentesimum Agnensis numerum explevi.

ANAGRAMMA. Io Io! ADAMAS, unica gemma, ter pura luti. SYMBOLUM. ADAMAS. Insorde micat. EXPOSITIO.

Quod in caelo stellae, hoc in terra gemmae sunt: Lucent in caligine, in sordibus sine sorde emicant, terrena (sic fas sit loqui) sidera.

Illustri si nos credimus Epiphanio [note: (1) Libro de 12 Gemmis ration] posteri.

Adamas Hebraei in habitu Pontificis eminens,
Scelera populi immutato colore nunquam tulit,

II. Anag. Agna Sion vere immaculatu Deum parie, Agna, mater munda, tu aperis caeli viam. O Agni mater, summe pura ac nitida, vale. Agna iure munda, mei pastorem lactavi, Io, Agna Dei mater lupum averni mactas. AGNA Intacta lupo.

Naturae miraculum proponimus
In Agna Matrem, in virgine parentem, tam similem in simili, quam dissimilem.
Maculati genitoris pattum agnae immaculatum,
Agnam Agni castissimi sine semine genitricem.
Quae caelum, quod nondum attigerat, aperuit,
Viam, quam non dum triverat, ostendit,
Peccata, quae illam non tetigerant, pariendo solvit.
Cum Agnum pareret pro peccatis immolandum.
Ipsam pariendo pararet ad caelum viam.
Sine exemplo Mater,
Quae nec ante se habet similem, nec post se sequentem.
Exemplo tamen omnibus,

Frustra hic quaeris venenum in aculeo,
Tota mellea est Apis, fel omne ignorat.
Sola Adamidum nec pungitur, nec pungit,
Ab origine nescit aculeum.
Et quid mirum princeps est apum.
Ex flore et rore caeli nata et fecundata.
Mellis ipsa caelestis non sterilis parens.
Quando illum concepit, cuius et nomen melleum est.
In florigero Nazaretho florilega Virgo,
Repente ab obumbrante caelitus spiritu,
Et verbo Virginis unico,
tanquam ex rore caelesti, et flore campi Mater,
Sine mariti, non tamen sine filii, amplexibus.
Tam liquida animi voluptate, quam nulla corporis.
Absque dolore, nec tamen absque dolore;
Quem cum in nascente non sentiret nato, sensit in moriente.
Dolore filii morte immortua, quam vis viveret,
Amore victura in morte sua, quam vis moreretur.
Ita in amore dolor, in dolore amor,
In ape nostra aculeus, sed sine Adami felle.

IV. Anag. Tu Regina pia, summa, et munda caeli Ara. ARA COELI Placandae ponitur irae.

An suos Deus gratiarum thesauros
Non clausit in arca fictili,
Dum clausit in Maria?
Fictili, non diffiteor; sed tamen firmissima.
Cui novo artificio thesaurus impositus robur daret,
quia fuit nati arca Dei.
Quod suo claudebat arca sinu, hoc erat in vincibile.
A furibus nihil huic arcae metuendum,
Cum lateret in illa custos:
Hercule fortior, Argo oculatior.
Thesaurus hic itaque custodiebat Arcam,
Dum Arca custodiret thesaurum.
Procul igitur hinc omnes daemonum insidiae,
Omnis furtiva gratiarum manus.
Quod sub tam vigili ac forti custode,
Thesaurus hic non posset eripi.
Sed nec deberet
Tantum audiri in terra caeloque opprobrium,
Ut eadem esset Arca Dei et Daemonis.

VI. Arcus a Noe, laetitia mundi, gemma pura. ARCUS COELESTIS. Tenditur, ut parcat.

Iratum totus orbis Deum horruit,
Cum omnes, praeter Noe, sub aquis gemerent.
Mox ex nubibus Deus tetendit arcum;
Non ut feriret, sed ut parcerer:
Miri pugnae spectaculo.
Hinc sine telo Arcus, et nervo fuit.
Tanquam fracta iam ira; et exhausta pharetra.
Verum nondum inanis est.
Furore nostro novum furorem succendimus:
Adhuc tempestates aer cogit, ac fulmina,
Ictura, et gravius, et saepius,
Nisi arcus noster noeticus Deipara
Excussis sese telis interponeret.
Hic, ut parcat Deus, tenditur:
In nubibus mundi, sine nube peccati, mundus:
Cui pro colore innocentia, pro luce est puritas.

VII. Aula sum tota munda ac Regina Empirei. AULA DEI. Artificem commendas opus. Aulam Deimundam.

Nemo cum mundi caula nisi errans confuderit.
Utraque quidem oves recipit, sed haec etiam hircos
Augiae in caelo stabulum non est,
Quamquam aulae Dei suus non desit Hercules:
Qui arceat sordes, non efferat.
Nulla hic toleratur sordium illuvies,
Ubi summus inhabitat Caesarum:
Ubi ephebi sunt Angeli, ministri Caelites:
Ubi idem Deus et artifex est, et incola.
Miretur Regina Sabae sua in aula Salomonem,
Hic obstupescet penitus,
Umbram illic se vidisse sapientis agnoscet in Rege,
Hic ipsam Sapientiam videbit in corpore.
An igitur, cum haec suam instrueret aulam,
Lapsum in opere potuit admittere?

Iucundum orbis spectaculum est
Aurora in caelo, et Maria in Bethlemi stabulo,
Utraque lucis nuntia, et lux ipsa est quoque.
Nec potuit nisi per lucem lux ipsa mundo nuntiari,
Quando tenebrarum nulla est cum luce societas,
Munda mundi Aurora Maria fuit,
Quid enim in lucis parente immundum reperias?
Procul hinc noctuae et vespertiliones,
Gentiles ac haeretici,
Est Aquilinis haec tantum oculis conspicua,
Quia salutiferae huius Aurorae lux oriens
Omnem peccati noctem dissipat.
Pura Lux
Ut caligantes oculos offendit, sic iuvat sanos.

Aurone in terris quicquam purius nitet?
Maria auro fulgentior.
Sol auri illustris est pater: terra obscura genitrix est.
Maria ex terra obscura, auro illustrior emicat,
Quia increato ex sole traxerat
Decorem, et decus formae immortale.
Quod cum videret atque invideret Lucifer,
Omnia conatus, ut hanc lucem eriperet Virgini,
Victus contritusque a muliere,
Etiamnum involutus tenebris, gemit in carcere.
Aurum obscurari caligine non porest.
Nec etiam cum latet pretium amittere.
Decus illius solare est,
Quod cum alibi occidit, fulget alibi.
quod Sol Christus Mariae dedit, terra non adimit.
Ipso in bestiarum stabulo eminet, ut aurum in lato.

X. En civitas alma, pure munda Regi amato: CIVITAS DEI. Hic sedem dant fata quietam

Ne metuas pia in solitudine anima,
Si Maria tecum fuerit, haec tota est civitas.
Etne propugnaculum contra hostes desit,
Est civitas refugii.
Cave tamen peccator, si fueris, maneas.
Nam pure munda cum sit, peccatum non patitur,
Cum cetera admittat omnia.
Duas sibi condidit omnipotens artifex civitates:
In caelis unam, in terris alteram:
Hanc nobiliorem, quia animatam,
Utramque tamen Sapientiae divinae sedem.
Disparem in multis, in hoc parem,
Quod nihil coinquinatum intrabit in eam.
Deus caeli in terris imaginem condidit,
Dum condidit Mariam.
Hac tamen artis et naturae metamorphosi,
Ut imago suo esset prototypo illustrior.

Domum Neronis auream Vetustas praedicat;
Sed ferreum domus incolam Tyrannum,
Impurum lenonem, in puro hospitio,
Domum Domino meliorem.
Nos contra.
Domum quidem habemus auream: sed in hoc disparem
Neroniane, quamquam aliis parem:
Quod suo sit haec domus Domino deterior:
Quamvis sola esset Deo digna.
Ignosce, Maria, si, cum laudare te cogito.

Eia tu orientalis gemma, pura ac munda.
Mater, sed unica, inviolata, gemma pura.
En mira gemma, teta lucida, pura naevis.
Tu pura gemma, cara, data in monile IESU,
O gemma, mire tu pura in aula sancta Dei GEMMA. Qui novit, aestimat.
Gemmae olim Rationali insertae Pontificio.
Rara luce emicabant in pectore:
Nunc virgineo maiori in pectore luce fulgurant.
Illas duodecim una haec gemma superat,
Puritatis, ab origine illaesae.
In Adamante populus olim vere adamantinus,
Cum gemma ruberet, sui legebat notas sceleris:
Cum niteret: suam innocentiam,
Sic Virgo nunquam erubuit, nisi nostro scelere,
Sua semper innocentia canduit.
Divini gemma pura Occani,
Data et nata mundo,
Ut esset in monile IESU, suae carnis amplexu stringendi,
Cuius e collo pependit saepius, tamquam ex auto gemma.
Aula sancta Dei, quam profana mundi dignior,
Adamante durior patientia,
Amethysto spe vernantior,
Amianto inviolabilior puritate,
Pyropo caritate flagrantior.
Hexacontalithon [note: (a) Isidorus Orig.lib.16.c.12.] Atlantum iure dixeris,
Ita omnium Gemmarum colores refert,

Nullibi magis vates Maro, quam dum canit,
Noctes atque dies patet atri ianua Ditis:
Et, facilis descensus averni est:
At, superas evadere ad auras, hoc opus, hic labor est.
Maria laborem minuit, caeli ianua,
Clausit inferni, et aperuit ianuam caeli,
Cum hanc ad terras transtulit, ne tam esset ardua.
Alii Samsonem Philistaeorum sub portis stupeant.
Cum has ab urbe in montem transtulit;
Ego mirabor, et praedicabo iustius Mariam,
Cum caelorum ad hanc vallem portas detulit,
Ille utrisque laboravit humeris; haec verbo potuit.
Cum portantem omnia tulit sine onere:
Ipsa denique facta Dei Mater et caeli ianua,
Procul hinc omnis immundities.
Nam summo haec patet Numini,
Purus hic caeli aditus est.
Nihil inquinatum hac subit.
Daemon eici caeli ianua potuit, recipi non potest.
Haec nulli e Mundo, nisi mundo patet:
Nulli patuit crimini, ne pareret Daemoni
Adeo tamen infesta peccatis,
Nulli non patet peccatori,
Ut illa deserat, ab hac admittitur.

Plato Philosophorum Salomon,
Ideam puritatis absolutiorem,
Numquam formavit in capite, quam Deus in carne.
Cum Virginem filio Matrem fingeret.

Ex signo res cognoscitur.
Ex pura Dei imagine, ipsum Deus prototypon.
Cave, ne Mariam assignes alten,
Clara Dei imago est.
Ut Daemon huic suum umquam stigma impresserit,
Nunquam concedes, nisi damnes sceleris Virginem,
Et Dei formam eradas in Matre Dei.
Propudio sum facinus,
Eandem, quam Deus pinxerat artifex tabulam.
Iis, quibus seipsum exprimeret coloribus,
Hanc pinxisse et Daemonem forma ac colore suo.
Amovete blasphemiam,
Tam infame Virgo lilium nunquam in dorso tulit
Tam dissimilis nunquam fuit sui,
nunquam Dei.
Relinque igitur Daemoni, quae sunt Daemonis:
Redde Deo, quae sunt Dei.

Mira res, et par aenigmati,
MARIA Adami filia, sed ante parentem,
Electa priusquam nata,
Dei Mater, sed post Deum genita,
Hoc, quam Adamo genitori similior,
Quod hic sub iugo, illa libera: hic peccator. illa esset immaculata?
In lumbis Adami cadentis nobiscum fuit;
Sed sola non cecidit, cum cadente,
Sola a non libero fuit libera,
Sine omni iugo: nisi quod portaret iugum Domini,
quod libertatem non tolleret, verum servitutem,
non oneraret, sed levaret ferentem,
Suave iugum, quia sine iugo.
Itaque tam dissimilis parenti nata, quam similis fuit,
Quae novo, naturae dicam, an gratiae prodigio?
Suum ipsa rursum genuit parentem.
Duos habuit partus Adam admirandos,
Unum ex latere incorrupto mulieris,
a qua erat corrumpendus:
Alterum ex lumbis iam corruptis Virginis.
Per quam erat integritati restituendus.
Libertatem per illam amisit, cui dederat:
per hanc recepit, cui non contulerat.
Vix dubium: Plusne parenti debuerit filia,
an filiae pater!
Ille corruptus genuit Mariam solo:
Haec incorrupta genuit Adamum polo.
Mortalem vitam accepit, reddidit immortalem.
Ergo dicamus: filia est parens patri:
Pater est natus filiae.

Qui lunari in orbe quaerunt tenebras,
Plenum licet speculentur Astrologi, plenum non vident.

XVIII. I mare lacteum, Virgo pia, sana, et munda. MARE LACTEUM, Nescit procellas.

Procul hinc saevae tempestates et naufragia
Mare Maria lacteum est,
Ventorum saevitiam, nec parit, nec patitur,
Sine fluctuum iactatione tranquillum est,
Tam malaciae amans, quam fugiens malitiae.
Quicumque sese illi hac in vita crediderit Navita,
Navim vitae collocavit in tuto,
In portu propemodum est, cum solverit
Quae vitam genuit, non patit mortem.
Etiam impiis sese exhibet Virgo piam,
Insanis sanam, immundis mundam.
Cum a mundo ad salutem, a naufragio ad portum vehit,
Et qui posset aliter Virgineum hoc mare,
quod alium nec introitum vitae novit, nec exitum,
praeter unicum salutis portum IESUM,
Ad quem tota, et concepta, et concipiens Maria spectavit;
Draco mulierem hanc absorpturus,
Qui cum suis bibit tanquam mare iniquitatem.

XIX. Margarita caeli sum, nivea, apte munda, Margarita Eoi penitus munda maculae. MARGARITA Filia solis.

Nemo immundam dixerit in ortu Mariam?
Quia caeli Margarita est.
Haec in terris pura, in caelis est purior:
Nil caelum nisi sidereum patitur.
Ergo caelum concha, si MARIA est caeli Margarita.
Nec miraberis tantam conchae vastitatem,
Si Margaritae expendas magnitudinem.
Quin etiam maiorem concha margaritam reperies.
Virginem caelo,
Quae maiorem orbe unionem Christum,
Suo complexa est sinu.
Hunc igitur quae parit unionem purissimum,
Non potest margarita impuritatem ducere?
Ave margarita.
Munda roris caelestis filia, quae de salso mundi aequore
Nihil trahis inquinatum.
Quia in medio mari, nihil gustas de mari.
Ex sole solo rorem concipies, eodemque obstetricante,
Immaculate concepta pareris,
Rara nascendi praerogativa,
Non terrae, sed caeli filia:
Tam nobilis debuit nasci, quae esset Deo nubilis.

Miraculum orbis una Navis fuit Victoria.
totum emensa terrarum circuitum,
Ad orientem egressa solem, reversa ad occiduum:
Redux unde exierat.
Superat hoc miraculum Magna navis altera.
Quae de caelo in tetram vitae panen attulit,
annonam orbi perituro necessariam

Qui sacram Palladi olivam Virgini
Olim consecrarunt poetae, non omnino poetae sunt,
fictioni subest occulta ventas.
Maria minime ficta Pallas est, virgo corruptionis nescia.
Olivam sibi haec vendicat, olivae non dissimilis,
Ingenio miti, oleo tranquilior,
Irasci non solita, nisi peccatis.
Bellorum ignara nisi quae suscepit cum serpente,
Huic soli nostra haec Pallas clypeum induit,
Hastam intorsit victrix et extorsit victoriam,
Ut olivam martia cornu crederes duriorem.
Tantam adversus omne crimen aversionem concepit,
mitis cetera Virgo,
Ut, priusquam conciperetur, odisset.
Et huic pacis mater bellum denuntiaret,
Quod mater Agni mundi nil ferret immundum

Aurei velleris lanam
Fabulosa in caelum usque antiquitas extulit,
Nos lactei oviculam velleris Mariam:

XXIII. En paradisum, at ignotum irae, maculae. PARADISUS SINE MACULA. Procul hic serpens.

Paradisus in terra visus est novus,
Cum desiisset videri antiquus.
Eva quidem in utroque, sed in illo nullus serpens,
Illic Eva mutabilis, pura nascitur, impura moritur.
Hic immutabilis, purum occasum cum ortu sociat.
Illa deliciarum hortum in aerumnarum vertit exilium.
Haec aerumnarum exilium, in hortum deliciarum.
quam felix mutatio,
Qua per mulierem instauratur, quod mulier destruxerat.
Non credis?
Corrigendus erat paradisi [correction of the transcriber; in the print pararadisi] error, paradiso altero:
Eva prima per Evam secundam,
Adam per Adam restituendus alterum.
Ut Deus hoc faceret, nova fecit omnia:
Eva convertitur in Ave.
Maria fit Dei paradisus, ideo locus non erat serpenti.
Nec irae, aut maculae.
Ipse novus Adam in hoc paradiso deliciari voluit,
Sua conditum industria
Irasci sibi potuisset Deus, si labem admisisset:
Cum aliena plantari manu non posset, quam sua.

XXIV. Euge porta mirae lucis, animatae, munda. PORTA LUCIS. Procul inde tenebrae.

Portam orientalem semper clausam
Sacrae commendant literae.
Lucis haec porta erat, soli tantum Soli pervia:
Ut ab ipso hanc lucem ortu excepisse intelligas,
Ad occidentem non spectabat:
Ut cognosceres, nullum illi cum tenebris commercium.
(Et quae societas luci ad tenebras?)
Deus ipse in macrocosmo divisit lucem a tenebris:
Et in microcosmo haec non diviserit?
Vix credibile:
quando illum corporeo tantum illustravit sole:
Hunc etiam mundum seipso.
Sol tenebras non patitur, quae nihil sunt,
Et Deus peccati ferat tenebras, quae sunt omne malum?
Magnum in orbe chaos tenebrae:
Immensum in Matre chaos peccatum!
Facesse omnis caligo, porta lucis est Maria.
Quisquis hanc non videt, in tenebris est.

XXV. Tu Diva Regina, nempe Rosa immaculata. Rosa nivea, immaculata, anguem perdit. Rosa punicea, munda, mira et alma viget. 1 age Rosa intacta veprium, alme munda. ROSA. Quae spina careat, rara est.

Qui Rosam florum Reginam fingunt,
nil fingunt in scite,
Qui Deiparam Sanctorum Reginam Rosae immaculatae parem,
fingunt minus.
Rosa florum pulcherrima, Virgo Reginarum formosissima,
Hoc tamen cum Rosis dissimile habet,

XXVI. ANAG. Procul anguis a me, una Mater Dei amati. Casta Mater pura Diva anguem elimino. Ruat anguis amare: immane caput elido. Periit anguis coram Eva, munda et alma. SERPENTIS CAPUT CONTERENS. Vis pedibus suppressa, iacet.

Decepit serpens mulierem,
Deceptus a muliere est.
Astutus, qui vicit, per astutiorem victus est.
Non semper succedunt fallaciae.
Insidiatus anguis mulieris calcaneo est:
At dum supplantare aggreditur Virginem,
Supplantatur Virgini, tritumque subdit caput
Illustriorem orbis victoriam
Armata nunquam celebravit in Virgine:
Amazones cingulum ponant, et arcum et spicula;
Sicam Iuditha, et clavum Iahel;
Quamquam potentum capita ab his strata iaceant.
Plus bellorum uno in angue confectum est.
Draconem Iason opprimat, et Alciades hydram,
Tot ille sociis, hic armis fretus.
Viros Virago, inermis armatos vicit.
Plus ad victoriam ponderis
Uno haec in pede, quam corpore reliqui adferunt.

XXVII. En Mater amata, Diva pura, signum caeli. SIGNUM CAELI. Spectabile terris.

O spectabilis caeli pictura,
Astris coruscans melioribus, signum caeli!
Quo te, imperitus siderum censor, dicam nomine!
An Helice, seu Callisto es, tua quam habes pulchritudine,
Iovi dilecta, neque alteri praeter hunc cognita?
An Cynosura forsan nautarum in caele Pharos,
Iovi quondam designata supremo nutrix?
An corona, qua ductrice penetravit inferos,
Bacchus Ariadnae redemptor?
An radiosa Orphei lyra, qua instructus Vates,
Cerberum, Plutonem, totumque incantavit orcum,
Reducta ad carmen Eurydice?
An Aquila Iovis ales, quae Ganymedem caelo intulit?
An Cassiopea, cui raptae caelum vincula
Iniecit, ob formae decus, terra maius!
An Virgo Astraea, quae aureum in astra saeculum
Secuta, caelis, quam terris visa est dignior?
Par omnibus una es,
Virago astrorum decus: te circum famulantia
Suplices inclinant radios sidera.
Eadem in oriente Bosphorus, in occidente Hesperus
Cynosura errantium, Helice amantium,
Lyra ab inferis redeuntium, Aquila in astra transeuntinm,

XXVIII. Tu regia pure munda, anima amicta sole. Amicta sole, Eva munda, Mater puri Agni. SOLE AMICTA MULIER. Sic vestit olympus.

Praeclara vestis
Quae aureis solis radiis contexitur!
Quam pulchre in hac graderis filia Principis!
Vilescunt oculis Regum purpurae,
Sordescunt Imperatorum trabea,
Reginarum pallae contemnuntur:
quando rutilum hoc solis paludamentum intuemur,
Regalia longe Virgo ornamenta vincit.
Quando Sole solo amicitur.
Hoc decus vetustas nulla atterit,
Nulla tinea consumit,
Nullae sordes aspergunt,
Nulla foedat macula.
Nisi tota caelestis mulier esses,
Haec te vestis nequaquam cingeret,
Miror esse, qui tua hac in veste inquirant labem:
Hoc est, in sole maculam.
Aquilae non sunt, sed vespertiliones, quibus sol obscurus est.
Desectum in oculis adferunt, non reperiunt in luce.
Sol et Maria tenebras nesciunt,
Et in ortu quidem.
Radios orienti citius soli detraxeris,
Quam gratiam puritatis Mariae.
Quod illos moralis sol fundat; hanc immortalis,
Noctem illa ferre non poterat,
Quod sole vestita et astris coronata,

O templum Ierosolymaeo illustrius.
Cum hic vere praeparetur habitatio soli Deo!
Arcam huic templo non infert Deus ligneam,
Sed seipsum in carne exhibet,
Quae nullam metuit putredinem.
Incompurribile Arcae lignum vix credimus,
Nisi in figura carnis Virgineae.
Praeter quam nihil incorruptum et aeternum novimus.
Ipse etiam caeli, velut aere fusi, pereunt.
Hoc templum, et haec arca nunquam corruent.
Et quid ni Deus, incorruptus cum sit,
Templum sibi condat incorruptum,
Cui nec artificium deest, nec materia?
Procul ab hoc templo, quid quid profanum est,
Hic fori tumultum sordesque non patitur Deus.
Procul hinc columbarum cortes, quia sordidae:
Procul mercatorum artes, quia fraudulentae:
Nihil, neque fraudulentum, neque sordidum hic foret
Candor lucis aeternae hoc templum irradians.
In sole etiam atomi notantur.
In Maria labes minima, maxima est.

XXX. Ego ceu turris animata, munda, alme pia. TURRIS clypeis cincta, Munita, munis.

Celebrata in sacris monumentis turris Davidica est.
Mille circummunita clypeis,
Hostili impervia ingenio, ferro impenetrabilis.
Haec umbra Turris parthenicae fuit,
Et rudis conceptus opetis.
Diviniori condita est haec turris manu,
Ecclesiae propugnaculum,

XXXI. Ego sum via lactea, merito digna, pura. VIA LACTEA. Summa, sed in via non est.

Quidni Viam esse dicamus, de qua Via processit.
Cum simile a simili prodeat?
Viam rectam, quae nulla iniquitate est devia?
Planam, quae nullis affectuum scrupulis haesitat?
Lacteam, non ficto Iunonis lactea, quo pavit Herculem,
Sed vera integritate, qua placuit Deo?
Virtutum illustratam sideribus,
Gratiarum plenam lumine.
Nulla umquam obscuram caligine?
Viam, qua et Deus incessit ad humanitatem,
Et homo redit ad divinitatem?
quisquis, o mortalis, cogitas immortalitatem,
Hane viam tene, quam ipse Deus tenuit,
Hac ipsa ad nos vita transivit via.
Ne igitur illam amittas, hanc non desere,
Quisquis lacteam hanc terit viam,
In terris licet versetur, in caelis ambulat.

XXXII. O vitis amata, germen dulce, anima pura. Vitis magna, pura, iam alo nectare Deum. VITIS. In vite vita est.

XXXIII. Vitalis unio, gemma amanda, certe pura. Clarus unio, et Dei gemma, animata, pura. Unio lucis, et gemma pura, mane radiata. UNIO. Par pluribus unus.

In anulo aeternae divinitatis clarus unio.
Unigenti Dei humanitas est sumpta de Virgine,
De claro unione clarus prodit unio,
Utrique pro sole lux divinae est gratiae.
Non nisi unus in concha unio est,
Quem mare non inficit, quam vis effi cit.
Maria sola in mari huius mundi illibata,
Vitalis sane unio.
Et tanto magis unio, quod uniat,
Mortalibus immortalia, Deum homini,
Vitam morti, et mortem vitae,
Naturae et amoris divini nexibus.
Haec verae lucis unio, nulla fuscata caligine,
Cum ipsam intra se concluserit lucem,
Nihil umquam obscurum pertulit.
Unus, inter tot lapides unio,
Mundi in obscuro mari, caelesti fulgurans sole,
Quo immaculate concepta radiat.

MARIA VIRGO DEIPARA AB ALEXANDRO VII. Pont. M. Sine macula conceptionis agnita. An. 1661. XXXIV. ANAG Agnita pura maculae a montium sidere. SIDUS COELESTE. Clarum effulget sub sidere sidus:

Superis faventibus, et trepidantibus Inferis,
MARIAE puritas clariori effulsit luce,
Quando in sede Romana Senense exortum est sidus,
Gentilitio Chisiorum eductum stemmate.
ALEXANDER PONTIFEX DIGNISSIMUS.
Recte, auspicato, pie.
Nam sidera a sideribus radios hauriunt,
Et communicatum mundo lumen communicant.
Illustrantur et rursum illustrant:
Sidus esse debuit, quod detersa mundi caligine,
Caecutientes ad Marianae conceptionis exortum panderet oculos,
Ut maculae puram agnoscerent, abstersis a mente maculis,
Hanc stellam matutinam non Veneris, seg [sic] Virginis dicerent.
Quae exoriens non adferret, sed auferret tenebras,
auroram sub caligine, sine caligine,
Lunam ignorantem maculas.
Arcum caelestem qui puris irradiatus coloribus,
Nihil atrum nubilumque in mediis ostenderet nubibus.
Aulam Dei omnibus innocentiae ornamentis splendidam,
Arcam Numinis, quae gratiarum thesaurum omnem conderet.
Aurum fulgens, quod metallorum puritatem vinceret,
Impleret, pauperum in spiritu, sinum.
Civitatem Dei, quam nunquam hostis invaserat.
Domum auream, quam nulla teredo vitiaverat.
Gemmam orientalem immaculato decore fulgentem,
Ianuam caeli, quae Diabolo nunquam patuit.
Imaginem Dei suo simillimam prototypo.
Margaritam caeli, numquam porcis inter sordes proiectam.
Olivam pacis, nunquam inimicitiis cum Deo obnoxiam.
Palmam integerrimam, nullo onere peccati depressam.
Paradisum, quem serpens nunquam subiit,

Liber VI. De figuratis imaginibus Emblematum, Hieroglyphicorum, et Aenigmatum. Quibus praxis in fine communis additur.

CAPUT LIII. De natura Emblematis eiusque a reliquis fig. imaginibus, distinctione.

AD Emblematis naturam propius investigandam accedimus, quae quidem iis, qui superiora iam animo complexi fuerint, haud difficilis futura est. Etymon ac vim nominis supra exposuimus. Materiam eidem, prout amplissime sumitur, illam omnem tribuimus, quae praeter symbola figuratis imaginibus servire poterit, quin et eaedem comparationes, quibus symbola constituuntur ad emblematis compositionem, tanquam pars aliqua veniunt, lemmata cum symbolis requirere, tradidimus; nisi forte ex multarum partium compositione, aut etiam rerum notarum imagine, ita certae significationi adstringantur, ut vagae dubiaeque expositionis manere nequeant. lemmata enim imaginibus tantum finiendis circumscribendisque adhibentur. [note: In emblemate figura rei intelligentis ad intelligens comparata praecipuum locum obtinet, cui figurae aliae symbolicae, aut hieroglyphica (si adiectae fuerint) subserviant.]

Denique a symbolis emblemata eo potissimum argumento separavimus, quod haec translationem toto diversam genere, ab intelligente videlicet ad intelligens, contra quam symbola, contineant. Quocirca ubi haec defuerit, inter alias figuras praecipuum obtinere locum, ac veluti imaginis figuratae substantiam caputque oportebit

constituere, ceteris figuris proprietatum accidentiumque vicem subeuntibus. Ita tam metonymicae, quam metaphoricae notae omnes (quas in figurarum censum supra admisimus) interque eas tam symbolicae, quam hieroglyphicae, in emblemate, principi, rei intelligentis figurae subserviunt. Et vero rationi etiam congruit, ut figura, quae dignitate ac specie praeeminet, principem in significando locum sortiatur, adeo quidem, ut siquae inter intelligentes quoque illustrior sit reliquis, illi praerogativa ante alias significandi competat, nisi forte, ipso officii [note: II. Inter plures intelligentium figuras, praefertur officio, aut aetate dignior: quia ars naturam sequitur. Omnes figurae connecti inter se ordine aliquo naturae, aut actionis debent; ut unum sint in figura, quae ad unum referri sensum significatumque postulant.] genere, ut v. c. minister hominis Angelus, posteriorem in significando locum sortiatur.

Haec igitur prima esse debet emblema figurantis regula; naturae ac dignitatis ordine progrediendum esse: ars enim simia quaedam naturae est, eiusque lineamentis, quam proxime inhaeret. Altera est, ut quae adiunguntur, aliquo aut ordine, aut etiam actione ad figuram praecipuam referantur: cum enim ad rem unam suis adiunctis exprimendam spectent, ipsius quoque unitatis quaedam in figuris imago exhibenda est, siquidem ex rebus dissolutis nemo unum quid recte collegerit, quod imaginis non obscurae vis tota in repraesentando sita sit. Erraverit igitur, qui e. g. nautas in mari periclitantes tempestate proposuerit, simulque in terra securim ad radicem arboris adhibitam: licet enim in expositione ac significato illa cohaerere possint, ut si per nautas homines inter mundi discrimina constitutos intelligas, atque extremum illis diem per securim ad arborem positam imminere significes: cum tamen nulla in protasi ac figura connexione sese invicem spectent, unitatem in apodosi expressam non exhibent. Sed facili opere hanc in illo emblemate connexionem inveneris, si eodem vento et navem iactari, et arborem everti finxeris. Verum haec enucleatius tractabimus, ubi de compositione emblematum agetur. Nunc paucis videndum, qua ratione ab hieroglyphicis et aenigmatis emblemata differant.

Hieroglyphica, vi nominis, sacrae cuiusdam rei figuram designant. Quod Aegyptii olim, ut Philoludaeus. Clemens Alexand. Diod. Siculus et alii, velis quibusdam atque involucris figurarum, rerum sacrarum abdita conderent,

ut obscuritate illa vulgi cognitione subtraherent, [note: Hieroglyphica, quid sint? quomodo inventa et usurpata, ab antiquis sapientibus, pro literis, velut elementa disciplinarum.] venerationemque rebus incognitis facilius praestandam conciliarent Unde et sphinges ab iis in templorum aditu collocatae, Sed et Philosophi, quique aliquam rerum naturalium prae reliquis cognitionem assecuti fuerant, ad eiusdem admirationem in vulgo concitandam, iisdem figurarum tenebris sua abdere cepere [orig: caepere], cuius sapientiae cum paucis communicandae gratiae necesse fuit, in certas figurarum notas, ac veluti elementa huius disciplinae constituenda, plures conspirare. Haec signa fuere passim ex rebus creatis petita, quae saepe non tantum literae unius aut vocis, sed integrae etiam sententiae exprimendae vim haberent, sic coturnicis os pictum rem firmam tutamque designabat [correction of the transcriber; in the print designbat]. Accipiter passis in aere alis, ventum; auris picta, futurum opus: duo homines Magistratus ornati insignibus concordiam innuebant, etc. quorum tibi infra brevem catalogum ex Horo dabimus. Ex quibus intelliges hieroglyphica omnium [correction of the transcriber; in the print onmium] rerum figuras admittere, seu metaphoricae sint, sive etiam metonymicae: tum deinde significationem omnem, nec anagogicum minus sensum quam tropologicum et physico-allegoricum. Res enim et divinas, et naturales et morales Aegyptii per haec signa exposuerunt, figuras voro non tantum a signis, privatae consensione, institutis; sed etiam rerum naturalium similitudinibus ac symbolis petebant: rarius humanae atque emblematicae figurae accesserunt, licet illae non prorsus exclusae sint, ut exemplo iam dedimus. Ne inscriptione aut lemmate opus esset: praestabant figuris certae significationis a se institutis, quibus ceterarum in significando varietas restringi satis poterat.

His observatis, facile discrimen inter emblema pressius [note: IV. Differunt ab emblemate, quod rem quamlibet significare possint naturalem, moralem, divinam, ex qualibet etiam re creata figurae coniungi, idque sine ulla sua connexione lemmate plerumque non egeant, ex instituto tantum non vero per similitudinem (etsi insit) ad significandum obscure transferantur.] sumptum, ut videlicet rei intelligentis ad intelligens comparatio est, tum hieroglyphica, sua quoque restrictione sumpta perspicies: nam haec primo materiae ratione latius evagantur neque ad praecipuum imaginis corpus tantum personam intelligentem, verum potius crebriusque rem aliquam ex non intelligentium natura petitam admittunt. deinde non lemma aliquod figuram definiens, sed unum aut plura ex instituto signa, imaginem

certa significatione adstringentia, postulant, denique ipsa significandi libertate differt, cum non ad mores tantum, verum etiam rei cuiusque naturam explicandam adhiberi possit. Postremo metaphorice et per similitudinem non significant, etiamsi illam in protasi includant, sed tantum ex arbitrio et instructione hominum, hanc illis significandi facultatem tribuentium. Accedit quod plurium inter se figurarum in protasi connexionem minime requirant, verum illa quae in apodosi exhibetur, in ter res figuratas, unitas sufficiat. Imperfectae namque imagines sunt, quae nec ordinis, nec unionis ratione habita confuse multa cogitantibus offerunt, ut deinde ingenio atque arbitrio exponentis, nullo figurae intuitu, suis locis ac vinculis mandentur. Hisce igitur, quamvis lemma adhibueris, hieroglyphica manebunt, licet symbolicas aut emblematicas figuras contineant. Eiusmodi non pauca veterum Heroum symbola ex Typotio lib. 4 dedimus, ut illud Caroli 3. Sabaudiae ducis. Ubi hinc manus in orbe sociatae, illinc inter set pentes aquila, quibus inscriptum: Fide et consilio. Tum illud Beatricis Portugallensis, quod tres faces sub corona uni leoni obicit, cum lemmate. Istis, scilicet fide, spe, et caritate, me insane amantibus, pro caelesti corona, opponam.

Porro evenire poterit, ut in figurata imagine nil, praeter signa ab instituto, exhibeatur, tunc praesertim, quando figurae propositae non ad mores, sed rerum physicarum naturam explicandam adhibentur, quo casu pure erit hieroglyphicum, atque in censum imaginum moralium ne quidem admittetur, quamvis apta similitudine ad significatum transferatur, ut cum serpens in orbem collectus, et quotannis innovatus mundum refert, neque minus pure hieroglyphicum censebitur, quando ad mores quidem referetur, verum similitudine per quam transferatur, destitutum erit, longe enim aliter haec erudiunt, [note: Instrumenta artium prout earum quaedam sunt signa, etiam hieroglyphicis accensentur; quamquam praecipuae figura locum non obtineant, quia clara sunt.] ut explicate lib. 4. tradidimus. Quare et instrumenta artium omnia, artis, quam spectant, loco usurpata et hominis membra, veluti naturae instrumenta, pro suis accepta functionibus (quia tanquam ex instituto significant) hieroglyphicis annumeranda sunt, Nihil enim interest, recens an vetus institutio fuerit, modo

ratio significandi figurate eadem fuerit, pro figura tamen praecipua deservire nequeunt, sed tantum reliquis circumscribendis apponuntur. Certa enim omnibus sunt, et significandi ratione necessaria, ut neque ingeniosae locus inventioni, neque doctae coniecturae relinquatur. Unde et facile patet emblemata ab hieroglyphicis, et materia, et repraesentandi facultate, plurimum differre cum illa principem semper figuram, ab intelligente natura postulent, et cum unitate figuram non nisi per similitudinem, ac translationem minime audacem, aut remotam clare significent, moresque nostros ad virtutem informent. haec ex quavis materia, ad quidvis ex instituto absque similitudine obscure significandum usurpentur, idque ut plurimum, sine unitate figurarum, dissolute.

De Aenigmate aenigmatice satis auctores loquuntur. [note: VI. Aenigma quid sit, et quemadmodum, tam varietate, quam obscura ratione, per similitudinem licet, significandi, ab emblemate differat.] Fabius, Diomedes ac Donatus Grammatici aiunt: esse Obscuram sententiam per occultam rerum similitudinem enuntiatam. Pressius de aenigmate Aristoteles. lib de re poet. et Averroes sentiunt. [gap: Greek words] . Aenigmatis forma est, dicentem quae insunt impossibilia copulare, inquit Aristoteles. cui Averroes, in hunc sensum adstipulatur. Comprehendit, ait sententias, quarum connexio impossibilis videtur, coque difficulter redigitur ad certum aliquem sensum naturae consentaneum. Priores illi aenigma obscuriorem esse volunt allegoriam, adoque obscuritatem eius a remotis metaphoris, aut etiam metonymiis nasci asserunt. Posteriores, extra tropos, quoque in verbis rebusque propriis modo pugnantia, quaeque sociari nullo modo posse videantur, contineant, aenigmata admittunt. Quorum hic quidem, cum de sola oratione agitur, (ut ab omnibus fit) rectius mihi sentire videntur, atque aenigmatis, ut ab allegoria distinguitur, naturam propius exponere: cum multa circum ferantur aenigmatica, in quibus similitu do nulla appareat, ut illud Platonis apud Crinitum. Vir non vir, videns non videns, avem non avem, sedentem non sedentem, in arbore, non arbore, lapide non lapide, perculit non perculit. Id est homo eunuchus qui luscus erat, vespertilionem sambuco insidentem pumice perculit, ita tamen ut non

caderet. Talis enim et vir dici sensu uno, et negati altero poterat, ut avis vespertilio, sambucus arbor etc. Deinde Virgilianum illud: Dic quibus in terris etc. aenigma habetur, licet verbis exhibitum propriis. Verum nos, qui de figuratis aenigmatibus agimus, quique non ore tantum, sed et penicillo atque imagine exponenda sectamur. Fabii ac Diomedis descriptionem magis probamus, neque enim in figurata imagine res propriae seipsis, sed in alia figura repraesentante exhiberi debent; quod, an, praeter similitudinem ave metaphoram, etiam metonymiae praestent, infra de aenigmate suis exemplis declarabitur, ubi etiam constabit, neque unitatem figurarum in protasis neque significationem eorum ad mores tantum ethicamque disciplinam arctari, quae cum hieroglyphicis habent communia, ab emblematis diversa. Ceterum aenigmata obscura suo ingenio esse, omnium consensione acceptum est, qua nos etiam nota ab emblematis, et symbolis, quae clara esse debent, separamus.

His constitutis, emblema facile circunscribes, atque a reliquis figuratis imaginibus separabis. Est enim Imago figurata, ab intelligentium rerum natura ad mores vitamque rei intelligentis uno conceptu clare exponendam transtata. per hoc igitur, quod ab intelligentium rerum natura dueatur, et a symbolis differt quae a rebus non intelligentibus petuntur; et ab hieroglyphicis, quae non ex rerum natura, sed instituto sumuntur, per hoc vero, quod clare exponat, ab aenigmatis distinguitur, ceteras differentias: ut quod emblema semper ad mores, inque uno conceptu, et translate, referatur, praetereo: quia ab omni, vel hieroglyphico, vel aenigmate universe non separant. De lemmate etiam inscribendo nihil adiicio: licet enim emblema ac symbolum communiter requirant lemmata: hieroglyphica vero ac aenigmata reiciant; tamen siquis definitae satis significationis symbolo vel emblemati lemma negaverit, aut non satis finitae hieroglyphici vel aenigmatis imagini dederit, nihil abs re facturus est: cum solum lemmatis officium sit, incertae repraesentationis figuras adstringere, atque obscuritatem iconis illustrare, quod munus plerumque hieroglyphica ex le finita, et aenigmata per se obscura aversantur.

Emblema, nonnulli explicatum versibus Aenigma; alii quamcumque figuratam Imaginem, subiecta oratione expositam, asserunt: nec proinde aliter, quam sola expositione ab Aenigmate, aut symbolo etiam differre. Verum hi falluntur: ut de symbolo quidem supra ostendimus, de Aenigmate etiam cuivis facile politioris Minervae homini suadebimus. Siquidem expositio figurae subiecta eius naturam rationemque immutare nequaquam poterit; ut quod ante obscurum ex se, arduumque intellectu, illud, post expositionem, tale esse desinat. Cerre aliud nihil haec efficit; quam ut ab aliis cognoscatur, ante fortasse incognitum: quod imagini prorsus extraneum est. Sicut discussa vento nubes solem nobis reddit conspicuum; propterea nec re, nec nomine alium. Sive enim discussa sol nebula nobis affulgeat, sive etiamnum obscurus lateat: unus ille id emque est, et cognitus et incognitus. Ita, sive expositione sua, velut disiectis tenebris, innotescat imaginis significatum, sive usitata obscuritate regatur, Aenigma manet: non minus, quam elephas manet elephas, si ve ille muto spectaculo ignorantibus sive agnoscentibus clara oratione proponatur.

CAPUT LIV. Quae materia emblematis, quaeque eius forma?

NE quis existimet emblemata inter angustos nimium [note: I. Personae fictae metonymice pro effectis usurpatae etiam praecipuum in emblemate locum occupare possunt: quia sufficit res in nostro conceptu exsistere.] arctari limites, si a rebus tantum intelligentibus petantur. Latissimus omnino est campus, quique per omnes humanae vitae actiones sese explicat, neque solius naturae limitibus continetur, sed per omnem quoque artis fabularumque ac fictionum disciplinam, quae potissimum circa naturam intelligentem, eius mores actionesque imitatione efformandos, versatur, late evagatur. Huc ex libris superioribus quam multa, ex tertio pleraque spectant, praeter ea, quae sua obscuritate aenigmatis accensentur. Per singulas incedere materias, ut factum in symbolis, prolixum nimis, ac pene inutile opus futurum est.

Haec regula universim suffecerit, quidquid similitudinem aliquam ductam a re intelligente continet, si nimium obscura et remota non fuerit, in emblemate pro figura etiam praecipua servite posse. Imo nec metonymicas illas excludendas esse, quas l. 4. admisimus, si adiuncta aliqua similitudine ex rebus quoque non intelligentibus ducta exornentur. Ita enim fictae personae omnes lib. 3. propositae, v. g. Virtutis aut voluptatis, adhibentur: cum affectionum et inclinationum humanarum loco oculis subiciantur, adeoque tanquam causiae pro suis effectibus metonymice usurpentur; verum symbolicis signis, quae veram aliquam similitudinem contineant, instructae. Quod vero naturae tales, causaeque eiusmodi inclinationum fictae sint, nihil impedit. Satis est, ut alibi tradidimus, tale quippiam nostra concipiendi ratione possibile videri. Rerum enim exsistentia alia, quam in imagine ac [note: II. Ut imago figurata emblematis, aut etiam alia, distinguatur a propria rerum; neque subscriptio neque expositio, aut titulus aliquis explicans sufficit; sed, vel nota aliqua a natura rerum aliena, aut inscriptio protasin ingrediens, debet adhiberi.] phantasia nostra, ad movendum delectandumque non requiritur.

Una potissimum difficultas superest. Qua ratione imago rei figuratae a propria rerum per suas species exhibitarum imagine ita distingui possit; ut intuens agnoscat, et figuratam, ab historica (quae res per imaginem propriam exponit, ut ovem per ovis, Regem per Regis speciem) discernat? Si enim in fabulis v. g. Bacchum pampinis redimitum in tabula exhibueris, si in moralibus rusticum sulcantem agros, si in historicis ad focum Scaevolam, si in artefactis Phidiae opus Minervam: quis dicet, an haec auctor propria esse velit, et historiam tantum ita factae fictaeve rei proponere? an figurata, et diversum aliquod, ab historia talis rei, significatum repraesentare? Sane expositione subiecta praestare illa velle ridiculum sit, cum haec ipsam imaginis figuratae naturam non ingrediatur, sed auctarii tantum loco accedat, et minus eruditis imaginis solum vim exponat, non constituat. Quo argumento reiciuntur etiam sententiae sive lemmata subscriptionum Alciato ceterisque emblematographis usitata, ut dum ille Bruto interfectori Caesaris seipsum confodienti adscribit Fortuna virtutem superans: aut Ulyssis sociis lotophagis hunc titulum: In oblivionem patriae, hoc namque lemmate non satis a propria significatione ad

aliam transfertur, cum proprium Bruto fuerit Fortuna hac uti, et Ulyssis sociis oblivisci patriae. Manet igitur, etiam cum tali subscriptione imago historice tantum exposita. Quare alibi idem Alciatus cautior subscriptiones, aut titulos non proprie, sed translate in figura contentas subicit; ut cum hominem in compedibus exhibet, titulique loco addit. In aulicos, quod nimirum hi, instar eiusmodi hominis vincti, libertate sua adstringantur. Pari arte Tantalum fugacibus pomis inhiantem titulo Avaritiae donat. Verum quid hoc aliud, quam explicationem brevem emblemati subficere? Haec igitur, uti supponit, imaginem iam in ratione emblematis figurati constitutam, ita et titulus eiusmodi non facere, sed reperire figuram debet. Quocirca reliquum est, ut ipsi imaginis protasi aliquid tale iungatur, quod ad metaphoricam significationem illam inflectat, notaeque instar sit, ex qua figurata esse imago cognoscatur.

Et hoc quidem duplici ratione praestari poterit, aut mutum aliquod symbolum iconi, aut vocalem inscriptionem adiiciendo. Priori usus est Alciatus, dum gulosum hominem ita depingit; ut collo gruis, iuxta votum Philoxeni, emineat, tum deinde voracissimam avem larum manu teneat, posteriori Catsius, dum acu pingentem in tabula exhibet, illique inscribit, Pungit, ut pingat, vel Ex vulnere pulchrior: nam et illa colli longitudo ab homine aliena, et haec gnome figurae addita poesin et fictionem auctoris declarant: quia figurae seu imagini, ut rem propriam repraesentandi, indebitae sunt, nulloque naturae vinculo, sed solo concipentis ingenio alligatae quae causa est, cur ipsam quoque protasin ad conceptum auctoris exprimendum ingrediantur, uti aliae supra adductae subscriptiones nequaquam faciunt, cum ad apodosin, seu explicationem figurae referantur. Unde haec denique manet conclusio. Emblema, non minus, quam symbolum, semper inscriptionem postulare, quando nota, seu signum aliud, poetice illud determinans non adhibetur, hoc vere adhibito, subscriptionem, quae ad apodosin spectet, sufficere.

Figurae tamen quae se totis poeticae sunt, ex fabulis antiquorum, aut novis fictionibus accersitae, signa, aut

notas eiusmodi non requirunt: cum ex natura sua figuratae [note: Figurae emblematum ex poesi desumptae seipsis forte determinato significant.] sint atque ex poesi natae. Hinc Bacchus suo in habitu seorsim absque aliarum figurarum societate exhibitus, non personam nobis Dei, quae nihil praeter figmentum est, sed vinum indicat. Icarus solutis a sole pennis ex alto decidens, superbi arrogantisque hominis elationem a Deo punitam, non talem personam, quae reipsa [sic] fuerit, designat. Quae causa, cur neglectis historiis (quarum difficilior ad sana poesim est applicatio fabulis potissimum in suo emblematum opere Alciatus adhaeserit, quas alio, quam subscriptionis titulo donare necessum non fuit. Ad historias tantum, et artefacta emblematis adhibenda, manere difficultas aliqua videtur, ut fusius aliquate de his infra disserendum sit.

CAPUT. LV. De quatuor emblematum fontibus.

VTi symbola quaeque venustissima ex quatuor elegantiarum [note: I. Emblemarum gratia ex iisdem quatuor symbologiae fontibus manat, de quibus supra.] fontibus hausimus: ita eandem emblematis gratiam ex his potissimum manare existimamus. Neque magnis ad hanc rem argumentis opus, ipsa nobis ratio manifesta dux est. Nam imprimis quod rara inter res diversas proportio, in pictoribus, in simulacris, in mimis theatrisque homines teneat, orbis loquitur universus. Zeuxis ita artis suae elegantia delectatus fertur, postquam seniculam vivis adeo propriisque lineamentis in tabula exhibuisset, quibus ipsa in hanc tabulam senicula demigrasse, nova metamorphosi, videri posset; ut profuso risu solutus animam inter cachinnos effuderit, ut Cael. Rhod. l. 4. c. 18. tantum apta rerum proportio valuit, ut quam alteri pene vitam atte dederat, sibi immoderato gaudio eriperet. [note: (1) Amor sui vel cui quae suum pulchrum.] Haec vero proportio, quanto in remotioribus sese rebus aperit, tanto semper illustrior. Unde ut Plut l. 11. de fortit. Alexandri, admiranda est Stasicratis apud historicos memoria, quod insolenti artis suae ostentatione Alexandro magna pollicitus fuerit

Athon montem in illius sese formam statuamque traducturum, ita quidem ut sinistra urbes aliquot, dextra flumen profundendum complecteretur: [note: (1) Adulatio stulta.] Quid vero in hac re novum atque inexpectatum; praeter ipsam rei tam disparis promissam convenientiam, ac convenientis disparitatem? Utraque historia est; neque emblema ullum aut translationem continet, quidquid [correction of the transcriber; in the print quidqudi] gratiae ac voluptatis habet; ex proportione conciliatur: ut facile, quantum in figuratis imaginibus habitura sit venustatis, intelligas.

De oppositione quid dicam? simplici illa picturae, fabulae ac historiae elegantiam tribuit: cur non magis imaginum poesi donet? En crassae picturam Minervae, cui tamen aliquis ab oppositione lepos. Pontifex cum clero in tabula adumbratus, haec verba proserebat: Ego pro vobis omnibus oro. Caesar dicebat, cum Electoribus: Ego defendo vos omnes: Rusticus cum sacco appositus: Ego alo vos omnes. Mors denique cum sica: Ego devoro vos omnes, quae hic gratia, si oppositione destructa haec a se invicem separaveris? Geminum illud Coloniae Agrippinae in aedibus Civis primarii: 1. depicti sunt varii orantes in templo; in periculo ignis et naufragii, in eremo. 2. Consules in rheda, et ante curiam libellos supplices a civibus acceptantes 3. varii operarii in officinis variis, praesertim librariis. 4. Iurisperiti magno ordine et pompa in equis, in fine mors omnibus minitans, subscripto lemmate: VORA: Distichum unicum singula explicat, singulis subiectum:

Par in alienatis et allusionibus ratio. Chrysippus Tarsensis, ut Laertius in vit. Phil. Stoicae assertor disciplinae, ubi Asinum ficus edentem conspexit, tam alieno ab his animantibus facto usque eo ridendo progressus est, ut ridere simul ac vivere desierit. [note: (2) Inspectata movent.] Ille, de quo in fabulis asino, qui ab ipsis victoribus denique, subiectis humeris, portatus est, numquid admirationem simul et risum profusissimum est meritus?

proprie atque historice expositis, ornamenta, ex quatuor illis fontibus potissimum hauriuntur, quis in figuratis illa non potius amet et admiretur? Exemplo res erit clarior. Heraclitus populo in civili dissensione remedium consiliumque flagitante, ut Plutarch de garrulit. conscenso suggestu, poculoque frigidae sumpto, farinae aliquid aspersit, simulque immerso pulegio illud miscens ori adhibuit exhausitque, neque ultra quicquam profatus, discessit. [note: (1) Frugalitate concordia alitur.] Intellexere omnes hanc de frugalitate concionem instrui, neque propiorem ad concordiam viam esse, quam luxum opesque superfluas devirare, ac paucis quemque contentum vivere. In hoc exemplo neque proportio, neque oppositio, aut quicquam alienum ab homine, nec denique allusio ulla quae venustatem conciliet. Sua tamen illi est gratia ex hoc solum capite, quod figuratae imaginis illa Heracliti actio sit instituta. Verum ex singulis fontibus lectori propinandum; parce tamen, ne copia fastidium pariat.

In fontibus elegantiarum primum in symbolis locum fecimus, eis, quae a proportione ducerentur, idem hic ordo maneat, sed brevior cum et symbola emblematis, tamquam pars aliqua accenseri possint. Illud sane, quod Carolo V. Augustae in Germania evenit, emblema fuit, similitudine rerum, tamquam vivacissimis coloribus. Imperatoris animo impressum, de quo Michael Picarti decad. poster 9 c 3. apud P. Henr. En gelgrave in luce Evam. dom. 3. post pascha §. 3. Convenerat una cum fratre suo Ferdinando ad eandem mensam, quando exhilarandis convivis adfuere in aula comoedi fabulam aliquam lusuri. Hi, ut erant haeretica iam opinione sectariorum depravati, novae sectae originem causasque non ineleganti schemate in Principum oculis explicare aggressi sunt. Primum doctorali cultu habituque sese in conspectum obtulit larvatus homo, quem notata a tergo inscriptio Ioannis Capnionis sive Reuchlini nomine distinguebat, fascem ille lignorum inferebat aulae, quam sparsim dissoluteque

abiecit, velut obvio cuique permissum. Successit in larva alius, qui, ubi sparsa per aream ligna, ut erant curva rectis confusa, comperisset, multo atque inutili labore ea componere unumque in fascem cogere aggressus, denique indignatione, post frustratum laborem, plenus discessit, Erasmi Roterodami nomine insignis. Sub haec religioso in habitu ingressus Monachus Lutheri titulo donatus, ardentes prunas ignemque adferebat, quem lignis congestis subiecit, dum, post conceptam abunde flammam, et hic denique, velut defunctus munere, sese subduceret. [note: (1) Lutherus haeresis per Germaniam bellorumque auctor.] Adfuit subinde imperatorio vir cultu illustris, qui fascem igne flagrantem intuitus, ut vim ignis dissiparet, stricto focum gladio aggreditur; sed quo fodicat commovetque vehementius, hoc magis flammam invalescere conspicit; ut iccirco et ipse furore plenus, sese, unde venerat, reciperet. Postremum habitu sese pontificio in hanc comoediam larvatus infert, qui ad incendium consternatus, ubi procul aspiceret, de remedio solicitus, duas ex propinquo amphoras arripit, simulque advolans extinguendo incendio, oleum, pro aqua, imprudens affundit, unde flamma etiam latius sparsa, quo damnum passura credebatur, incrementum accepit. Haec imago figuratae rei, et quasi protasis, cuius illa fuit expositio. Significabant Ioannem Capnionem linguas artesque et veteris disciplinae leges ac regulas, partim rectas; partim, ut ligna, distortas primum Germaniae intulisse Adfuisse subinde virum magnae erudionis Erasmum Roterodamum, qui recta distortis, id est, orthodoxae fidei regulas, cum aliis, aberrantibus a veritate, sua industria conciliare fuerit conatus, verum operam perdidisse. Subinde Lutherum calidi magis, quam callidi ingenii hominem, flammas, quibus bello et seditionibus orthodoxos heterodoxosque consumeret, iniecisse, quas Imperator frustra se ferro, Pontifex diris et terroribus intentatis extincturos crederent, magis potius exarsurum his remediis incendium. Haec comoedia utriusque Principis animam vehementer (ea vis fuit schematis) commovit, ut in auctores diligenti, sed irrito labore inquisitum fuerit; cum popularium fautorumque umbra abditi tutique delitescerent.

Non ignoravit eandem imaginis emblematicae vim Persarum Rex Cyrus. Ille enim, ut suae gentis animos ad Medorum, quibus serviebant, iugum excutiendum invitaret, convocatos populos, die integra, molesto labore in caedenda quadam silva occupavit, postera vero luce invitatos liberalissimis excepit epulis: [note: (1) Quies hostibus bello subactis exspectatur.] ac denique iussit ex animi sententia pronuntiare, quem ex utriusque diebus beatiorem existimarent? cumque ad alterum diem, epulis lautum, omnium vota ac sententiae spectarent. Me, inquit, duce parem occupare felicitatem in pace atque omni copia potestis, modo ferrum laboremque tantisper ad silvestrem Medorum gentem funditus exscindendam convertatis. persuasit, et infestam Persis nationem subvertit. Animadvertis, opinor, vim huic figurae a proportione imprimis provenire, ut se habebat silvestris agri laboriosa purgatio ad epularem posterae lucis vitam: ita sese habebant dura militum et periculose cum hoste certamina, ad iucundam post superatos inimicos quietem.

Exemplorum alia apud quosvis scriptores tanto maior est copia, quanto inveniendi scribendique arte quisque praestantior tam in sacra, quam profana eloquentia. Laudem hanc a proportione meretur emblema illud, quod Homil. 15. D. Augustinus, non quidem penicillo, sed calamo ductum inseruit Quando, inquit, patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra, ecce, spinam calcat pes, quid tam longe ab oculis, quam pes est loco, proximus caritatis affectu? modicum pungit spina, per parvum locum tenet in pede; vide quomodo illuc convertuntur omnia membra. [note: (2) Caritas proximi.] Potuit ne caritatis, quae nobis cum proximo iure intercedit, magis convenientem imaginem exhibere? Et Gregorius lib. 11. epist 10. quam apto emblemate concionatores, quorum labor et oratio sine populi fructu est, solatur? Aethiops, ait, niger in balneum intrat, niger egreditur; et tamen balneator nummos accipit: it a concionator si nihil profecerint auditores, [note: (3) Concionator semper meriti fructum habet.] et c. D. Bernard. in coena Domini aptissime sacrae scripturae interpretem hoc schemate exponit. Neque mater, inquit tradit parvulo nucem integram; sed frangit eum et nucleum porrigit, sic et ego vobis, quae clausa sunt, aperive

debueram, [note: (1) Occulta aperire docendo.] ut enim se Mater ad nucem habet, qua parvulos nutrire cupit: ita orator, seu interpres, ad populum sacris scripturae alimentis nutriendum. Quod si profanum scriptorem audire iuverit, unus Ovidius instar omnium esse poterit. Quam pulchro emblemate mortem repraesentat in Consolatione ad Liviam.

Tendimus huc omnes: metam properamus ad unam,

Omnia sub leges Mors vocat atra suos.

Non dissimili a D Paulo ingenio, qui cursores nos in stadio esse voluit. [note: (2) Mor: muta vita.] Poenas quoque ad reliquos a scelere absterrendos adhiberi ita non incongrue docuit. lib 3. de Ponto.

Cum feriant unum, non unum fulmina terrent;

Iunctaque percusso turba pavere solent [note: (3) Exempla poenae terrent.]

Illud de amicis, utile magis, quam honestum sectantibus, qui suos in discrimine deserunt lib. 2. de Ponto an inelegans?

Illud Amicitiae quondam venerabile nomen

Prostat, et in foribus pro meretrice sedet. [note: (4) Amicitia ex utilitate.]

Quamquam hoc simul ex alienatione suam gratiam habeat, de qua postea. Illud certe 4. Eleg. lib. ex proportione non ingratum.

Quae latet, inque bonis cessat non cognita rebus,

Apparet virtus arguiturque malis.
Ars tua, Tiphy iacet, si non sit in aequore fluctus: [note: (5) Virtus in adversis elucet.]

Si valeant homines, ars tua, Phoebe, iacet.
Non unum alibi exhibet, in reliicet [sic] una, de remedie Amoris.

Sepe bibi succos, quamvis invitus, amaros
Aeger, et oranti mensa negata mihi est.

Vi corpus redimas ferrum patieris et ignes, [note: (6) Patiendo toleramur [correction of the transcriber; in the print Pateindo rel oramur].]
Arida nec sitiens ora levabis aqua.

Ut valeas animo quicquam tolerare negabis?
At pretium pars haec corpore maius habet.

delibemus, de cuius elegantia in symbolis fusius. Hic tamen exemplis illum quibusdam huius loci propriis illustrate abs re non fuerit. Simplicius illud videri posset, nisi artifices haberet angelos, quod Episcopus Hermes, in pastor ali suo, sibi per somnum obiectum concepit Vidit arborem vastam pulcherrimam, ex qua varus hominibus vatiae, citra arboris iacturam, plautae sunt distributae; ab iis in terram missae diverso prorsus eventu provenere: aliae sub ipsum statim exaruere principium, aliae folia, aliae etiam flores complexae, paucae denique ad maturos fructus succrevere, [note: (1) S. Scriptura cum fructu a paucis excipitur.] Arbor S. Scripturae imago, ex qua per oratores sacros variae sententiae, velut plantae animis auditorum insitae, verum pro affectu cordium diverso exitus diversus fuit, paucis ad virtutem proficientibus. Non longe absimile illud, quo iuvenem anachoretam expertus iam sacrae militiae senex ad vitiorum extirpationem instituit, ut est in vitis SS. Patrum. Ad silvam omni arborum genere instructam duxit, simulque recens plantatum surculum iussit vellere, parvo id factum negotio: teneriorem subinde arborem tempore aliquo radicatam educere iussit maiori, hic conatu opus, effecit tamen, denique ad grandiorem ductus, cui tempus molem radicemque firmarat: hic vix multo labore sudoreque id obtinuit, ut tandem, licet radicibus hinc inde relictis, cederet. Ad aliam iussus adhibere manus, ubi operam tempusque frustra consumpsit, validioribus iam aetate radicibus vim omnem eludentibus. [note: (2) Vitia tempestive ante consuetudinem eradicanda.] An non apte tibi ex oppositis arborum affectionibus hominisque conatibus ad vitiorum plantas tempori eradicandas instructus videtur?

Huc etiam facit; quod de Brenno Gallorum Rege Polyaenus lib. 7. Stratag. memorat. Ille, ut suis expeditionem adversus Graecos suscipiendam suaderer, pro frequenti suorum concione Graecorum aliquot e vinculis subductos, vilissimo et cultu et habitu corporum, tenui imbellique rasos capite, sordidis in palliis, Diogeni alicui Philosophico, quam militi propiores, eduxit. His vero obiecit contra Gallos milites, specioso corporum

habitu, atque usitata in bellis armatura insignes, [note: (1) Imbellis et generosus, quiat corporis habitus quadam est animi imago.] dixisses squalorem cum elegantia, timorem cum fortitudine in comparationem venisse Tantumque haec imago valuit, ut triumphi futuri speciem animis Gallorum ingeneraret Exemplum hoc a sola oppositione ornatum trahit, cum figurata proportione parum emineat. Licebit et haec schemata tam a sacris, quam profanis scriptoribus accerseret. Ita non ineleganti comparatione D. Augustinus in psalmis Deum, electos suos adversarum rerum usu a mundi deliciis avocantem, nutricibus componit, quae mammotreptis (ut vocat) ablactandis, ubera amatori succo illinunt, quo offensi parvuli ab illis resiliant. [note: (2) Adversa a mundo avocant] Et in similem fere sensum alibi inquit. Serm. 59. Noveris aliquando furem avertendis pecoribus pabulum spargere, [note: (3) Deliciis multi seducuntur.] et aliquando pastorem flagello ad gregem pecora errantia revocare. [note: (4) Poena paterna.]

Venator sequitur fugientia, capta relinquit,

Semper et inventis ulteriora petit. [note: (5) Avarus]

Quod vero tam viciis, quam virtute (quod et ille Ephesini templi incinerator existimavit) innotescere aliquis possit, illo Ovid. l. 4. de Ponto expones.

Tam mala Thersiten prohibebat forma latere,

Quam pulchra Nereus conspiciendus erat. [note: (6) Vitiis aeque ac virtutibus innotescimus.]

Si ab iconographis exempla postules: non longe abeundum. Patres Belgae in sua primi saeculi imagine, ut Religiosum exprimerent, exiguas opes proicientem quo maiores reportaret, Piscatorem adumbrarunt, qui exiguo pisce hamum inescarer, ut grandiores caperet. [note: (7) Opibus abiectis ditior.] lemma additum fuit. Sic perdere lucrum est. Sic iidem ut docerent virtutis caelique viam multis difficultatibus obseptam, Mercurium in bivio veterum more proposuerunt, quod hinc florenti et lato, illinc spinoso et angusto se tramite aperiebar, [note: (8) Via angusta et lata.] lemma additum: hac monstrat eundum. Nec inelegans Guil. Hesii schema, quo illam D. Pauli ad Heb. 11. sententiam exponit. Fides est sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium,

hominem enim exhibet, qui ex umbra sua motum solis diemque suis temporibus observat, [note: (1) Fides de rebus obscura est.] lemma iunctum, Videt, quod non videt. Alium eodem fere argumento post umbraculum candelae obiectum proponit legentem, inscripsit. Obscura lux oculos iuvat, gravat expedita. nempe ad meritum facit obscuritas.

Nonnulla quoque ex fonte alienatorum haurienda sunt, ut quae gratiam imprimis merentur. Offert se hoc loco rarum cum prudentia iudicium Regis Thracum Ariopharnis, ut Diodor Sicul lib. 2. hist qui cum a tribus Regis Cimmeriarum siliis, de regno paterno contendentibus, Iudex omnium consensione electus esset: ut litem dirimeret, Patris cadaver sepulcro erui, arbori alligari, et scopum esse iussit: arcum deinde ac tela quemque filiorum expedire: ea lege, ut qui propius cor parentis sagitta confixisset, Rex haberetur Primogenitus guttur, medium pectus alter, corde adhuc procul, contigerat. [note: (2) Patre et regno indignus filive.] Tertii iacula dum exspectantur; abiecto ille arcu, regno se abire malle, quam paternum corpus violare plagis, asseruit. [note: (3) Patre et regno dignus] Tum Rex. Tu enim vero es, qui regno te dignum, ista tua pietate ostendis. Macte, et meo iudicio, et tua virtute sceptrum cape. Nimirum amoris ille sagitta proxime cor patris feriebat, qui sagittas abiecit; regno dignus, quod ex reverentia patris regnum contemneret.

Illius hic etiam figurae in mentem venit, qua Deus D. Arsenium instruxisse fertur, ut est in vitis S. Patrum. Vidit primo hominem, qui cum lignorum sarcinam, iam humeris laturis maiorem, experiretur, aliis tamen aliisque lignis accumularet: [note: (4) Scelus scelere cumulans.] et hic insani peccatoris, scelera sceleribus, procrastinata paenitentia, accumulantis, imago erat. Alium subinde haud procul conspexit in vas pertusum aquas congregantem, irrito labore, cum affusae mox diffluerent; [note: (5) Virtutem pellectam, effundere.] schema erat operantium cum virtute, sed ad quamvis occasionem bona collecta profundentium. demum alii mutuam opem operamque trabibus ad templi ruinam instaurandam ferendis recte

collocabant, verum ad ipsum templi aditum, orta contentione, uter prior subiturus esset, substituerunt praepediti. [note: (1) Superbia caelo arcet.] erantque illi qui ad salutem suam aliorumque curandam seduli, arrogantia tamen, submissionisque neglectae vitio, caelo prohiberentur. Dignum sane emblema, quod artifices superos, hominesque aestimatores habeat.

Pauca ad hanc materiam magis illustrandam ex patribus Belgis emblemata suffecerint. Ut opes a Religiosis bene abici, ad servandas animas, tradant: Navem mercibus onustam inter medios fluctus periclitantem exhibent, unde sarcinae a nautis, ad navem hominesque servandos, in mare praecipitantur, [note: (2) Opes abiectae servant.] lemma est: Neperimant [sic], pereant. Religiosos vero ad mundi voluptates surdos votisque obstrictos per Ulyssem, obturatis auribus malo navis alligatum, scita imagine, proponunt. [note: (3) Voluptatem aversari.] lemma est, canitis surdis, canitisque ligatis.

Daphne phoebum arcu et sagittis armatum fugiens in laurum vertitur [note: (4) Fuga castitatem servat.] lemma. Fuga laurigeros parit illa triumphos, Nimirum vis in praelio ac periculo castitatis victor laudem ferre? fugiendum est.

Flos coronae imperialis ab hortulano, ob invisum odorem eicitur. [note: (5) Honor reiectus.] lemma: gravis est odor, Nempe a religiosis inratus odor honoris repudiatur.

Uter a ludione inflatus pressusque, cui inscriptum: Pressus dulce sonat, [note: (6) In adversis laetari.] Ita Societas Iesu pressa ab hostibus etiam laetatur.

Typotheta imaginem sub praelo dum premit, imprimit, [note: (7) Adversa prosunt.] lemma. fingitque premendo. Aeneid. 6. Ita Deus Societatem per adversa format in bonis.

Par fere illud de monetario formante nummum plagis. [note: (8) Meritem augent.] lemma. Dant pretium plagae Nempe meritum a persecutione tolerata magnum est.

Creverunt et opes, et opum furiosa cupido:

Et cum possideant plurima, plura petunt.
Sic quibus intumuit suffussa venter ab unda,

Quo plus sunt potae, plus sitiuntur aquae: [note: (9) Auarus.]

Sed ecce dum ab hoc fonte discedo, aliunde se mihi non insipida offerunt. Polypercon ut Polyaenus l. 4. strat. Graecorum Dux suos adversus Peloponnesios educturus, abiecto militari habitu, pileo se duplicique tunica vestiit, baculoque in manus sumpto suorum conspectum subiit, [note: (1) Imbellis animus.] qui cum mollem infamemque cultum mirati haererent: tales, inquit Polypercon hostes sunt, quibuscum vobis pugnandum est. Nec mora, volentes volantesque pene suos in hostem duxit. Ex Herodoto nobis constat, qua arte Rex Aegyptiorum Amasis, postquam se ob ignobilem ortum suis viliorem esse comperisset, auctoritatem sibi venerationemque conciliarit. pelves aliquot lavandis pedibus destinatas, conflato aere, in statum Numinis magnificam vertit, quae cum deinde magno popularium affluxu coleretur, pro concione Rex adfuit, atque ex subditis sciscitatus est: Satin' intelligerent, quam statuam venerarentur? illam scilicet esse, quae ex sordidis pedum vasis in hanc Dei effigiem transformata nuper sit. hac vero in specie, licet olim calcatam, omni honore merito observari, [note: (2) Quis sis, non quis fueris, interest, vel Humilis elevatus.] ecquid igitur suae obstet regiae maiestati, quod inter communem olim populi fecem latuerit? regalem in se imaginem sua veneratione dignam esse . Persuasit muto magis spectaculo, quam diserta oratione. Secus habet quod Demetrio Phalereo Athenis praefecto evenisse Strabo memorat, lib. 9. huius enim, post abrogatum cum exilio honorem (ut nihil venerationis relinquerent) statuas deiecerunt, easque ignominiosa conflatione in matulas transformasse memorantur. Quae licet oppositione gratiam ferant, alienis tamen moribus potissimum placent.

Sed ab hoc ad postremam elegantiarum scaturiginem iuvat deflectere, ut et hinc paucula degustemus. Allusiones et supra et alibi vocavimus, quae tamen in figuratis imaginibus rariores inveniuntur. Huius generis illud factum symbolicum est, quod Aristoteli morienti Gellius lib. 13. c. 5. tribuit, adhaerebant extrema aegritudine

colluctantis lateri discipulorum complures, quibus illo magistro orbari grave, noque aliam, quam ab ipso probatum, Ducem sequi erat constitutum. De duobus Menodemo Rhodio et Theophrasto Lesbio tota erat suscepta contentio. Aristoteles, ut quam moderatissime hanc sententiam proferret, ferret tamen, suo usus ingenio ubique felicissimo, vinum sibi cum Rhodium, tum [note: (1) Sapientia suavitate condita praefertur asperae] Lesbium curat propinari, sumptoque primum Rhodio: ubi gustasset firmum, inquit est, nec iniucundum. postea ubi et Lesbium ori admovisset, hoc vero. ait, gustatu multo est suavius, quod de uno ipse tamquam praelibator et iudex, hoc de personis illa gente oriundis omnium consensione acceptum est, et Lesbius Rhodio praelatus. quaedam huic non absimilia ex epigrammatum, seu potius argutiarum familiarium lusibus, eodem ex fonte erues, ad quam lectorem remitto.

Ex patribus Belgis hic iuvat inserere, quo eleganter sunt usi, dum vinitorem aridos atque inutiles de vite surculos praeputantem exhibent. Si tamen haec inscriptio detur, qua subiciunt vitiosa seces quod annagrammatice [note: (2) Societas Iesu vitiosa a suo corpore membra resecat.] reddit per elegantem allusionem: societas Iesu Nimirum haec Societatis consuetudo est, vitiosos a suo ordine membrisque resecare.

Par fere ille citharae lusus, quo Orpheus demulcere Manes, suam que ab inferis revocare coniugem, in fabulis atque imagine hic proposita, traditur, subscriptione [note: (3) Eucharistia usu Socictas homines retrahit a vitiis.] licet non peraeque opportuna, Cithara Iesu. quae verba anagrammatice ex Eucharistia duxit, nec incongrue, quod huius potissimum usu a scelere atque inferis Societas homines reducat.

Ita iidem, ut imagine figurata exponerent, quemadmodum, Societatis nostrae Patriarcha, Ignatius ad Francisci Xaverii conversionem altero Sociorum Petro Fabro usus est, raro ingeniosoque conceptu ex nomine Ignatii Fabrique ducto, hominem Ferri-fabrum ad incudem malleumque adhibuere, ut clypeum ex aere formaret: cum inscriptione. Solus non sufficit ignis. [note: (4) D. Ignatius Fabrae socio ad convertendos homines lusus.] Quo exemplo uti sequenti, an alibi usus sim nescio, cum absens, destitutusque scriptis ceteris, paginam a typographo amissam iubear sufficere. Huc et ille ex ambigua significatione

lusus spectat, quo Societatem nostram ad incultorum hominum institutionem repertam afferunt: cum Statuarum artificem adhibent, ad formandam Christi, ex rudi crassoque ligno, imaginem, cum illa Pauli ad Galatas sententia. Donec formetur christus in vobis [note: (1) Rudes ad Christi disciplinam formare.] Gal. 4. Nam Apostolus agit de solis mentibus; hi ligna simul ambiguo significato, ad protasin constituendam, adhibent.

CAPVT LVI. An, et quomodo ab historiis peti Emblemata possint.

TRadidimus alibi tum in lib. 4. de materia symb. historias, tanquam exempla morum, usurpandas in imagine non esse: ut scilicet in eodem actionum genere, in quo exstant, nos erudiant, ut e. g. Lucretiae historia in castitate, Attilii Reguli in constantia, et amore patriae; siquidem hoc sit historice tantum instruere; cum eundem in nobis sensum affectumque genere picta', [note: Historiae, quae certam virtutem, aut vitium morale continent, pro emblematis vix serviunt: quia figurate difficulter repraesentant.] quem scripta, aut narrata historia; nisi quod vivacius fortasse per oculos animum subeat Imagines vero figuratae omnes, a propria significatione, ad diversae rei indicationem transferri debeant. Quocirca eiusmodi historiae, quae certa virtutum argumenta continent, emblematographis inprimis vitandae; ut quae difficilem ad diversa translationem habeant, et propriae rei, admirationisque sui sensum altius animo imprimant, quam ut alio inflecti spectatoris cogitationes patiantur. Quid vero, inquies, si in Lucretia castitatis quandam ideam, ut in Regulo constantiae formam? cum et Aristoteles pro ipsa Philosophia usurpari posse videatur nonne plus aliquid, quam pictor, aut historicus praestabo? fateor Poetam hic ages, ac pro effectu causam exhibebis. Sed quo id signo expones satis, nisi inter alias figuras manifeste translatas, haec tanquam pars accesserit? Deinde in celeberrimis tantum historiis, et in quovis virtutum genere, aut vitiorum primis, locum obtinebit; ut si Hercules

pro ipsa fortitudine adumbretur. quod hic ita sibi proprium vendicat; ut si Achillem, vel Alexandrum hac figura usurpare volueris, iam intelligendus vix sis. Nihil igitur confultius, quam eiusmodi abstinere historiis, quarum usu pictor magis, quam Poeta videaris.

Illae tamen historiae, quae externum solum opus exponunt, neque virtuti certae, neque vitio magnopere addictum: [note: Indifferentes ad malum bonumve adhibere praestat, tum imprimis; cum peregrinum et insolens quippiam continent.] praesertim si raram, aut extraneam paene alienamque a communi hominum genere, actionem contineant, qualis est Imperator muscas captans, emblemati rectius servient. [note: (1) Princeps Otiosus vel vir gravis nugas agens.] Ut vero eiusmodi historiarum exempla aliquot haberes, quorum comparatione alia deligeres, breviter egi, atque ad apodosin etiam viam aliquam aperui.

Dederat Olympias Alexandro literas; ut Plutarchus in Alexand quas cum Hephaestion familiaris Regi Prin ceps resignatas una percurreret. Rex licet arcani quid piam continerent, non amovit hominem; verum annulo sigillati ori illius appresso [note: (2) Magnatum consilia tacita esso debent.] monuit Regum secreta a fidis quidem ministris cognosci, at vulgari sine crimine non posse, credere licet uni, sed fido.

Philippus Rex Francorum ut Aegidius Corrozetus de dictis et factis memor. adversus Othonem Germani nominis Imp. belli aleam cum suis iacturus, ut Gallorum animos sacro quodam ad viram mortemque societatis vinculo obligaret, accitos inter belli proceres medius, omnibus ex patera aurea tinctum vino panem obtulit, [note: (3) Concordia ad pugnam vires auget.] simulque, bibite ex hoc omnes, exclamavit commune hoc, aut victoriae, aut gloriosae mortis poculum futurum est. qua re ac voce animati Franci, egregia fortitudine hostes aggressi sunt. Nimirum, auget concordia vires.

Artemon [gap: Greek words] dictus, ut Clemens Alexand. Strom. l. 5. quod lectica circumferretur, homo ut nequitiae, sic proiectae timiditatis exemplum. Nam et domestico sub tecto desidenti bini famuli aeneum super verticem sustinebant clypeum, ne quo teli, aut rei alterius illabentis casu, opprimeretur. [note: (4) Improbi nusquam sattuti.] Nempe tuta etiam timere improborum est.

veneni, sensim cibis magis magisque admixti, usu adversus venenum obduruisset, nondum tamen sat tutus sibi videbatur inter satellitum excubias, sed equo, tauro, ac cervo, mansuefactis ad hunc usum ammantibus, sui maluit corporis custodiam credere, quae, ut primum alii propius accederent, mugitu hinnituque somnum Regi excutiebant. [note: (1) Reges nunquam tuti vel Tyranni belluinis affectibus indulgent.] Tuti numquam Reges sunt, qui tutos esse subditos non patiuntur.

Rarum est, quod Neroni inter convivas accubanti evenit: ut Philostr. l. 4. c. 14. Nam illum quem manu sustinebat, orique admo verat calicem, fulmen e caelo vibratum excussit. [note: (2) Deus sacra violantes punit.] Sic ira Dei in sacra indigne tractantes effunditur.

Alexander magnus forte ab insidente musca gravius punctus ut Athenaeus l. 6 de adulat. querebatur: cum assentator egregius Nicesias subicit, aliis profecto muscis nobiliores futurae sunt illae, quae sanguinem tuum degustarunt. [note: (3) Impudens adulatio vel laudatum vitium.] Difficile dictu, uter impudentior: musca perstringens, an Nicesias blandiens?

Heliogabalus para sitis dignam scenam instruens, ut Lampridius in Heliogab eos rotae alligavit aquariae, qua in altum sublatos mox undis immergebat, Ixionios amicos nominans. Nimirum egregia haec imago est fortunae aulicae [note: (4) Fortuna aulica levat et premit.] dum humiles tolluntur, elati cadunt.

Sagaris Mariadinus ad mollitiem exemplo inaudito educatus, ut Athenae, dipnoso l. 12. mamillis nutricis usque in ultimam senectutem adhaesit: ne, aut dentes, aut stomachum duriori cibo offenderer [note: (5) Mollis vel, vir repuerascens.] Enervati viri, et puerilis senectae imago.

Iuvenes aliquor Agrigentini, ubi vino incaluissent, ut Athenaeus l. 11. eversis cum ratione sensibus, domum pro triremi medio in mari tempestate iactatam habuere. Quocirca, nimio onere rei familiaris gravari navem rati, omnia domo exturbarunt, ut se navemque fluctibus eriperent. Res insolens in vulgus sparsa, domo apud posteros triremis nomen reliquit [note: (6) Opes animi in ebrietate pereunt] Nimirum boni mores virtusque cum vino ab everso animo proturbantur.

Servis olim polentam molentibus pausicapen [sic] iniciebant. ut Iulius Pollux onomast l. 7 c. 4 quo instrumento in collum inserto, ora claudebantur, ne polentam devorarent;

contra veteris scripturae legem, qua, bovi triturantios vetamur obligare. [note: (1) Avarus inops.] Nempe avari ista hominis Idea est; qui a se partis minime fruitur; aut divitis epulonis, cui valetudine adversa os clauditur; ut praesentibus uti nequeat.

Xerxes Rex Persarum, ut Aelianus l. 13. c. 3. vetusto Belli monumento suffosso, urnam reperit vitream, cadaver in oleo complexam: iuxta inscriptum columnae. Pessime habiturum eum, qui aperto sepulcro urnam oleo non implesset. Rex igitur affuso oleo mali metum avertere conatus est, sed irrito labore; cum per affusionem nihil accresceret. [note: (2) Avaritia et libido expleri nequeunt.] Urnae similis; sive opum, sive voluptatum cupiditas; quantum cumque affuderis, nunquam explebis.

Sinitae Indorum populi, ut Maffaeus histor. Indic. l. 7. sacram Deorum mensam, litaturi parce instruunt, altilium ungues; capitisque porcini extremae auriculae, ac vini aliquot guttae, arae, et simulacris Deorum apponuntur: suam vero ipsi mensam lautissime instruunt, atque inter tripudia absumunt. [note: (3) Deo vilissima damus.] Nempe superis deteriora, quae nos homines saepe aversamur, deferimus.

Reges Taurorum cum fidissimos amicorum lugent, ut Nicol. Damascenus in Tauris, aurem sibi aliquam, aut partem certe, ut pluribus amicis servire queat, praeputant. Ut si hoc facto testarentur; pro auribus Regum fidelissimos quoque amicos esse. [note: (4) Amici Regis mortui.]

Carolus Magnus gladii manubrio suis insignibus notato, edicta fere imperatoria obsignabat, ut Corrozet. de dictis memor. quod diceret: eiusdem esse leges defendere ac confirmare Imago talis Principis, qui gladio non ad vim, sed aequitatem [correction of the transcriber; in the print aequitatatem], ac defensionem utitur. [note: (5) Gladio aequitatem tueri.] similis prope Constantini hasta pro cruce post eius conversionem usurpata est: ut bella se ad religionis studium transferre significaret, et Crucem Christi adversus hostes, omni telo fortiorem indicaret.

Astomorum gens, ut Plinius lib cap. 11. toto hirta corpore, sine ore memoratur, adeoque aura tantum, et odore per nares attracto vivere. [note: (6) Vanas gloria paci, vel ad bona aliorum mutum esse.] Egregia species illo rum mortalium, qui tantum populari aura et inani laudis aspiratione pascuntur, ipsi ad aliorum laudem, etiam caelitum, muti.

Philoxenus, ut cibi potusque liquidiore voluptate frueretur, collum gruis oblongum a Diis optabat. [note: (1) Deliciarum gulae sectator.] Posteritas certe in voracissimi hominis idea proponenda, hanc Philoxeni speciem exhibuit. Nempe multi tales: Ut quibus in solo vivendi causa palato est. Iuven. Sat. 11.

Cylicranes populi ita dicti fuere, ut Athenaeus lib. 11. quod poculi effigiem humeris impressam gestarent. Tanta scilicet inter illos scyphorum aestimatio, [note: (2) Amans ebrietatis.] quibus illud Horatianum inscribi pro lemmate potuisset: O nata mecum, scilicet amphora.

Milo in academicum Philosophorum consortium receptus, ut Strabo lib. 6. cum forte cedens columna ruinam minaretur, ipse labantem domum columnae loco sustinuit, dum socii incolumes evasissent. [note: (3) Rem p. [abbr.: Rem publicam] aut familiam sustentare.] Typus est, aut familiae, aut Reip. [abbr.: Rei publicae] tam sacrae quam profanae antistitis, qui virtute, aut disciplina labefactatam, in ea rem sustinet.

CAPUT LVII. An, et quomodo ab historia de artefactis Emblemata traduci possint?

ARtefacta limitibus hic arctioribus, quam in symbolis constringuntur; siquidem, vel hominum [note: Historiae de artefactis, vel humanas formas prout ad actionem rationalem ordinantur vel res prout intelligenti cupiam subserviunt, postulant, ut emblemati conveniant] figuras actionesque simulacris exprimere necesse sit; vel ab aliquo artefacto sumi imago, quod operationem sine hominis adminiculo suam non habeat. Rei enim intelligentis schema aliquod intervenire, ad vim emblematis constituendam, debet. Statua autem, licet exanimis sit, tamen, cum ab intelligente, quod proprie exprimit, repraesentandi vim omnem possideat, rerum intelligentium ordini merito accensetur. Quod in ceteris artefactis locum habere non poterit. Exemplis quoque aliquot hanc doctrinam apettiorem faciam.

Timantes pictoriae artis peritissimus ut Plin. lib. 26. c. 10. post Cyclopem in tabula expressum, Satyros pollicem eius metientes adiecit, eleganti inventione rei

magnitudinem, quam figura oculis subicere non poterat, arte exprimens. [note: (1) Non mole sed virtu te magnus] Imago rerum est, non tam corporis mole, quam virtute magnarum.

Leucophrynes ut Pausan in Lacon Thronum Horae duae totidemque Gratiae sustinebant, dextra Tritones inter diversa emblemata, sinistra, Typhonem, cum vipera, praeferebat Nempe Regia maiestas beneficiis tempore collatis sustinetur. Fieri tamen nequit, quin tam inter suae laudis praecones, (quos Triton devorat) quam invidos et obtrectatores versetur, quos Typhon cum vipera. [note: (2) Reges alii laudant, alii repraehendunt.]

Sardanapalus homo ad omne voluptatis aucupium natus, ut Strabo l. 14. suo in templo statuam habuisse memoratur, quae consertis velut ad talitrum digitis, hoc videbatur testari, humanam omnem voluptatem, nec crepitu digitorum existimandam. [note: (3) Voluptas fluxa.]

Apud Iasios dianae simulacrum reperitur, cuius vultus eo artificio compositus est, ut intrantibus maestus, abeuntibus laetus videatur [note: (4) Religio frote [sic] horrida fine laeta.] Talis videlicet ad solitudinem, virtutem ac religionem accessus apparet; tristis tamen accessus, felici plerumque ac laeto exitu terminatur.

Iarchas, Brachmanum apud Indos Princeps, ut Philost Apoll. lib. 3. c. 8. mensas ad motum novo artificio instructas habuit, ut sponte sese hospitibus instructae iam dapibus, admoverent, In quibus automati quoque a Scyphis pueri, vinum aquamque convivis propinabant. [note: (5) Religiosis sine cura omnia subministrantur.] Religiosorum Deoque sacratorum hominum ea felicitas est, ut, sine cura aliorum ministerio illis suppeditentur omnia

Caligula, cum divini nominis honorem affectaret, ut Suetonius in Caligula. operam dedit, ut celeberrima Graecorum simulacra, inter quae Olympici Iovis unum erat, Romam deportarentur. His ille, dempto capite, stolida arrogantia suum imposuit. quin ipsum Iovem Olympium in cachinnos tam effuse solutum referunt. hominis opinor insania motum, ut, quassatis machinis, hospites fuga dilapsi sint. Immolari sibi vero rerum delicias ut Tetraones, Phoenicopteros, Meliagrides ac Phasianos quot diebus voluit, ut nobilissimi quique

Sacerdotis officia prensarent. [note: (1) Antistites improbi rebus sacris abutentes,] Imago est improbo rum Ecclesiae Antistitum, qui capita sacri quidem sunt corporis; verum stolida, et res Deo consecrata usu profano violantia.

Milonis viti fortissimi statua, ut Philostratus in vita Apollon. compositis assurgebat pedibus, sinistra malum tenebat punicum, dextrae manus digiti recti. [note: (2) Robur corporis.] omnia ad corporis robur exprimendum idonea.

Annulos Larchas septem habuit, ut Clem. Alex. Strom lib. 5. totidem planetarum figuris insignes, quos ab illo accepisse Apollonius, et quot diebus per hebdomadam mutasse dicitur, magicis utique designatos usibus. [note: (3) Septem virtutes vel dona S. Spiritus, vel dies hebdomade.] poterunt hi ver septem virtutibus: Theologicis tribus. ac moralibus quatuor: aut totidem Spiritus sancti donis adhiberi.

Luna enim obscura in nocte fidem; stella Veneris soli prae via, spem: Sol ardens catitatem, Saturnus melancholicus, quem Orpheus [gap: Greek word] nuncupat, prudentiam; Mars fortitudinem; Iupiter iustitiam; Mercurius, moderato sidere, Temperantiam recte designabit. Hae vero sapientem. Deoque imprimis consecratum, hominem virtutes omnino decent. Causinus noster Regem his annulis ornat, totidem virtutibus moralibus illustrem, quem consule lib. 11. symb. 66.

Pythius Celaenis in Phrygia imperabat, totamque prope urbem effodiendis metallis ab agresti labere avocabat, cui malo uxor factura remedium, mensam, omnemque mensae supellectilem ex auro instituit, cui ille, dum avidus ciborum assidet, deferuntur ei ex auro fercula, et picta tantum simulacra. ut Polyaenus. Midam crederes suo voto potitum. [note: (4) Avarus sibi suisque inutilis.] Denique cum hoc, in re seria, lusu tandem offenderetur: Monuit uxor dari illa, quae sibi parasset, siquidem neglectis agris regiam solo auro impleret. agnovit errorem, et recte monenti coniugi est obsecutus.

Heliogabalus simili lusu delectatus est, ut Lamprid. in Heliog. siquidem parasitis modo cereas in mensa epulas ad vivam imaginem instructas [correction of the transcriber; in the print instuctas], modo ligneas, marmoreas, aut eburneas, quandoque et pictas exhibebat; [note: (5) Gaudia mundi ficta.] ut simulacris tantum rerum pascerentur.

Muleius Hametus, cum Patruelem Mahometem vitae et regno insidiantem, denique vicisset, pellem cadaveri detractam, stramentisque oppletam per omnes regni provincias circum ferri iussit tanquam fortunae Regisque fortissimi simulacrum. [note: (1) Fortuna et regnum inane bonum sunt.] Henning in Genealog Maur.

Ex his, opinor, satis animadvertis, quae historiarum [note: Historiae tales. quae signa aliqua peregrina tanquam notas symbolicas involvunt 3 licet facti veritate ignorentur, obscurae tamen non censentur, quia ut figuratae agnosci possunt vi significandi.] cum varietas, tum forma emblemati potissimum deserviat. Habent enim pleraeque signum aliquod peregri num, atque a vulgatis hominum moribus remotum, quo se figurate usurpari, tacite velut, admonent; nam et insolens est annulum alieno admovere ori, ut facit Alexander; et sub clypeo simul et tecto latere, ut Artemon, quibus paene in ceteris reperies exemplum simile.

Accedit, quod ad vitium obscuritatis, quo emblemata historica plerumque laborant, ab imagine, ut figurata est, tollendum, notae illae Symbolicae faciant. Licet enim nihil umquam de Alexandri e. c, facto cognoveris, annulum tamen alterius ori appressum satis est emblematum cognitori, ut intelligat. Hic enim rem non proprie, ut factam contemplatur; sed ut tes aliqua, seu facta, seu possibilis vim certam repraesentandi obtiner, talem vero non quae vis historiae; sed eiusmodi fere notis insignes possident; nam si, relictis ceteris, appressionem sigilli, tantum ex illa historia sustuleris, nihil relinques figurata imagine dignum. Ubi igitur haec nota non invenitur, per fictionem paria erunt apponenda. Ut si Alexander lectorem verbis tantum monuisset, silentio, quae legeret, obtegenda esse, non inepte Poeta Regis sigillum alterius ori admovisset. Plus tamen voluptatis adferret cognoscenti, si ex ipsius historiae veritate depromptum audiat; quod rarius sit, rem ita factam, quam fictam intelligere; quamquam ad ipsam repraesentandi facultatem nihil afferat facti veritas.

CAPVT LVIII. De Hieroglyphicis, earum natura, forma, ac materia.

HIeroglyphica non male sic describens: Imagines esse figuratas ex quacumque re creata, ad quamcumque aliam ex instituto repraesentandam desumptas. Quae descriptio ex dictis supra, cap. 1. §. 2. ubi emblemata ab hieroglyphicis distinximus facile colligetur. quod imagines figuratae sint, aptae aliud a se diversum repraesentare, cum ceteris habent commune; quod vero definitam certarum rerum significationem ex instituto obtineant, non vero similitudinis aut metonymiae ratione (licet in imagine proposita simul reperiantur) significent, ab aliis figuris illa distinguit, uti et illud, quod ex quacumque re certa peti possint: nam et symbola, et emblemata, et aenigmata suam materiam, quaeque terminatam, possident. Quod veto rem etiam quamcumque, idque, seu dissoluta, seu unita figura significent, hoc cum aenigmatis quidem commune, a symbolis tamen et emblemate diversum habent.

Apud Aegyptios primum hieroglyphicorum usum exstitisse legimus, ut clemens alexand. lib. 1. Strom. et [note: Hieroglyphica olim apud Aegytios, Graecos, Barbaros, latinosque usitata.] lib. 5. Quod hi praeter apertam certarum disciplinarum traditionem, ut erat Geometriae: Arithmeticae. Astrologiae [correction of the transcriber; in the print Astroligiae], Musicae, occultam, tum rerum divinarum, tum humanarum scientiam, quam paucis communicatam vellent, inter Sacerdotes et praecipui nominis viros fo verent, quam Hieroglyphicam dixere, tum quod rem contineret praecipue sacram, tum quod a sacris potissimum hominibus tractaretur, idque sub certa caelestis alicuius Deae, huius sapientiae prae sidis, defensione Cuius scientiae tanta apud illos aestimatio, ut Plutarchus in Iside, ut Reges, vel ex Sacerdotibus hac disciplina imbutis nominarent, vel si ex viris militiae claris sumpsissent, eos quam primum his erudiendos Sacerdotibus committerent, et iccirco Reges horum disciplinae subessent.

Verum solis illud Aegyptiis peculiare non fuit; nam, ut recte Claudius Minos in paefat. ad Alciatum observavit, quotquot olim, seu Graeci, seu Barbari quicquam de rebus divinis scripto mandarunt, rerum principia occulta esse voluerunt, et rerum veritatem sub aenigmaticis allegoricisque signis, figurate tradiderunt; ut pauci nec sine Magistrorum ductu, ad illam penetrarent. Quo hoc actum, ut et rebus divinis et earum cognitione imbutis ex raritate horum, et illarum obscuritate, suus constaret honor, et aestimatio. Diodorus Siculus Biblioth. histor lib 3 cap 2. de Aethiopibus meminit, eorum literas fuisse signa ex animantibus variis extremisque hominum membris, tum et fabrilibus instrumentis sumpta. Et septentrionalibus animalium figuras pro literis placuisse Olaus Lib 1. cap. 21. nobis est testis. A Iudaeis Graecisque quot quantaque non exstant? de quibus nos plura in hoc opere alibi, quamquam hi non tam hieroglyphicis, quam aenigmatis ac fabulis arcana sapientiae obvelarint.

Quia vero hieroglyphicorum apud Aegyptios notae exploratae omnes non sunt, praeter illas, quas Horus Apollo et nonnulli alii veterum scriptorum suggessere, illius quidem breve aliquod compendium paucis verbis illustratum subiciemus, tum lectorem plura desiderantem ad Pierium remittemus, quamquam is non hieroglyphica [note: Hieroglyphica, quatenus per similitudinem significant, symbolis accensentur, lemmate inscribenda. Hoc cum aberit, ex instituta.] tantum, sed quae ad omnem figuratam poesin spectare possint, exempla magno studio congesserit. quae tamen ex gentium diversarum usu et institutis ceu hieroglyphica acceperit facile ex auctorum verbis patet. Possunt vero res eaedem, modo hieroglyphice, prout signa ex instituto sunt; modo symbolice, prout aliquam involvunt similitudinem usurpari: nam et hoc titulo locum hieroglyphicis inter symbola fecimus, priori sensu singularem classem figuratarum imaginum constituunt, cum non ratione similitudinis, verum instituti repraesentant, idem factura, etiamsi ratio conveniendi naturalis defuerit, ita enim sceptrum regiae potestatis argumentum est, licet ratio similitudinis nulla appareat. Hieroglyphicis hisce notis olim quoque numi Romanorum frequenter signati fuere, ut exemplis

a nobis primo alteroque libro disces, et sacrificiorum, instrumenta in reliquis adhibita declarant. In symbolis quoque Imperatorum non pauca reperies, quamquam in iis, si praecipuae figurae locum obtineant, ratione similitudinis aut connexionis usurpentur, qua deficiente, si ex solo instituto significent, symbolorum in ceusu habenda non erunt: solum enim lemma ex hieroglyphico symbolum non facit, si metaphorica translatio defuerit. Ceterum otio sus et supervacaneus in hieroglyphicis lemmatum usus est, quando ex sua institutione rem unam significant, ut sceptrum, potentiam; ramus oleae pacem: lupus cum cane averso hostilitatem; secus habet, ubi res ad plura repraesentanda potest adhiberi; uti Stella modo noctem, modo tempus, modo viri animam, modo Deum, Aegyptiorum arbitrio designabat, accipiter quoque ac serpens vim diversa repraesentandi obtinebat. Quocirca haec ab illis per alia signa magis definita constringi solebant. Quamquam lemmata adhiberi ad circumscriptionem potuissent. His tamen lemmatis si inscribantur, atque aliqua similitudinis ratio appareat; ut in stella. v. g. accipitre, et serpente facile se offeret, symbolice exponi censebuntur. Nunc ex Horo praecipua hieroglyphica discamus.

Hieroglyphica Hori Apollinis Niliaco aegyptii antiquissimi auctoris cum brevi illorum expositione. LIBER PRIMUS.

1. AEVum significaturi, Aegyptii solem et lunam pingunt [note: (1) Aevum.] tanquam praecipuos perpetuosque anni moderatores. Aut Basiliscum quem immortalem censent, reliqua animantia solo etiam afflatu necantem, ita in aevo multa pereunt, ipso durante.

2. Mundum explicant forma serpentis, squammis [note: (2) Mundus.] (tanquam stellis) varii, et caudam rotunda quot annis veteri pelle, velut cum mundo innovatur.

3. Annum per Deam Isin depictam adumbrant. Sidus [note: (3) Annus] autem caniculae per hanc Deam intelligunt, quod inter cetera sidera celeberrimum, et ab Astrologis inprimis suo in situ observatum, ad sequentis anni conditionem intelligendam. Deinde in palma exhibent, quod hanc ad singulos lunae ortus, ramos singulos producere memorent, ita ut duodecim ramorum productione annus impleatur.

4. Mensem etiam iccirco per ramum palmae exprimunt, [note: (4) Mensis.] vel per Lunam inflexis deorsum cornibus (ut iam adulta facit) pendentem.

5. Annum vertentem (ad quem 6. horae id est diei pars [note: (5) Annus vertens.] quarta redundans accedit) per quartam arvi partem, quae centum cubitorum est, figurabant. Quod videlicet magni anni, qui quatuor communes annos, et unum diem intercalarem complectitur, pars sit quarta.

6. Accipiter Deum indicat, tum quia fecundus, et diuturnae [note: (6) Deus.] vitae, tum quia solem, quem Aegyptii Deum Osiridem faciunt, fixis oculis contemplatur, quos Hieracie herba exacuit, si hebescant, remedio etiam Medicis perspecto. Porro et ipsum solem per Accipitrem exprimunt 2. Sublimitatem, vergens sursum, deiectionem tendens deorsum signat; quia non per ambages, ut reliquae volucrum, sed recta fertur. 3 Praestantiam et victoriam, quia licet mole inferior, virtute tamen inter aves eminet, cum maioribus etiam avibus, sese in aere supinum obtentis unguibus et rostro, tuto eventu obiciat, 4. sanguinem et crudelitatem, quod non aquam, sed sanguinem bibere credatur.

7. Accipiter denique pro anima hominis ponitur, tum [note: (7) Anima.] quia bai-eth Aegyptiis anima et cor significat; tum quia anima et cor ali sanguine, ut accipiter, solet.

8. Martem et Venerem, per cornices marem ac feminam [note: (8) Venus et Mars.] exprimunt, quod gemina haec avis communiter ova pariat, ex quibus deinde mas et femina excludantur, neque cum alio etiam post mortem coniuge consuescant, unde solitariae occurrere cornici malum erat viduitatis omen.

9. Nuptias item per geminas cornices expressere, quod [note: (9) Nuptia.] inviolatae fidei et coniugalis amoris symbolum essent, adeoque puellae nubiles, ut ominatas consequerentur nuptias,

10. Scarabaeus apud Aegyptios modo unigenitum significat, [note: (10) Unigenitus. Pater.] aut Patrem, aut ortum alicuius, ut pote productum solo patre, infimo bovis globulatim abortu in occasum aversis pedibus voluto, per quem per dies octo et viginti, quibus luna zodiacum decurrit, terrae obtutum, denique aquae immergit; foetus virum significat, quod in Scarabaeorum genere non sit femina. Unde et Aegyptii milites Aeliano lib. 10. de animalibus c. 14. teste in annulis Scarabaei ferebant effigiem, ut se viros futuros ostenderent. Mundum denique per Scarabaeum indicant, quod fimi globus, in quo nascitur, ad mundi figuram accedat. Habet vero.

11. Scarabaeus etiam triginta digitos, quot scilicet [note: (11) Mensis.] mensis dies, ut proinde et hunc designet.

12. Vultur, vel Matrem signat, quod in hoc animantium [note: (12) Mater. Aspectus. Locus. Praesagium. Annus.] genere mas non sit, sed, aperta ad ventum natura, concipiat, vel aspectum, quod perspicacissimi visus sit, vel locum certum ac limitem, quod pugnae habendae locum septiduo (alii triduo) praeoccupet, unde et praesagium demonstrat, vel Annum, quod huius tempus ita partiatur, ut quinque diebus concipiat, 120. praegnans maneat; deinde diebus totidem pullos nutriat, totidem sibi suoque serviat genio, vel Misericordiam, quod tam impense pullis studeat, ut si cibus illis alendis desit, proprio femore exsecto sugendum illis sanguinem praebeat, vel Iunonem, Palladem, aut Deam quamlibet, quia vultur tantum femina est, vel Caelum, quod illud feminei generis apud Aegyptios esset, vel denique duas drachmas (forte rectius [gap: Greek word] lineas) quod vultur instar duorum in generando esset, Patris scilicet et matris.

13. Scarabaeum cum vulture subiecto pingunt, ut Vulcanum [note: (13) Androgyus.] indicent. Vulturem contra subiecto Scarabaeo, ut Minervam in dicent, quod soli hi Dii apud Aegyptios mares habeantur ac feminae.

14. Sidus modo Deum significat, quod existimarent [note: (14) Deus.] Deum sata per siderum influxum exequi, modo numerum quinarium; quod post solem et Lunam quinque inprimis in caelo planetae emineant.

15. Cynocephalus Aegyptiis vel Lunam demonstrabat, [note: (15) Lunae.] quod ad Lunae eclipsin demisso in terram vultu, velut maerens sine nullo [correction of the transcriber; in the print nllo] cibo haereat, quare et in templis nutriri soliti, ut ex illis quaevis oppositio solis cum luna constaret, vel orbem terrae, quod illum olim 70 regionibus habitatum crederent, et Cynocephalus totidem diebus, sensim partimque emoreretur, ita quidem ut cottidie [orig: quotidie] pars aliqua animantis emoriatur ac tabescat, seorsim etiam indies per sacerdotes sepeliri solita: vel litteras, quod pars eorum literarum ac scriptionis capax sit. Unde in sacram aedem introductus stylo scirpeo atque atramento proposito, cogitur in tabula suae experimentum artis dare: vel sacrificium, nam ut illi sacerdotes, piscium est abstinens, et circumciditur: vel iram, quia ad iram omnino proclive est animal: vel natationem, quia non ut cetera animantia per natationem squalet, et sordescit, sed nativo colore persistit.

16. Cynocephalus stans, manusque in caelum velut ad [note: (16) Lux] Lunam spectatam cum applausu erigens significat lunae ortum ac Lucem

17. Cynocephalus sedens aequinoctium alterutrum significat, [note: (17) Aequinoctium.] quod illo tempore, noctu duodecies atque interdiu toties horis videlicet singulis urinam reddat, totiesque latratu horas distinguat. unde et eius effigies in hydrologiis Aegyptiorum (per aquas proficuas cum horarum spatia metirentur) pro clepsydris usurpata, quin etiam ab hoc animante primam diei noctisque in duodecim horas divisionem manasse credunt.

18. Leo animum ac iram significat, ob caput magnum [note: (18) Animus.] faciemque rotundam, pilis, velut solis vestitam radiis, atque igneis pupillis accensam.

19. Leonis anteriora membra robur indicant, quod ca [note: (19) Robur.] sint totius corporis robustissima.

20. Leonis caput ob oculos in somnis etiam apertos, [note: (20) Vigilantia.] vigilantiae signum est, unde et templis praefixum.

21. Leo terribilem designat, quod omnibus vel solo [note: (21) Terribilis.] aspectu metum incutiat.

22. Nili exundationem nunc Leo signat: quod sole Leonem [note: (22) Exundatio Nili.] subeunte maxime exundet; unde et Leonis figura in tubis canalibusque usitata, nunc tres hydriae ea forma expressae, ut cordis, cui lingua adiungatur, figuram referant.

(quod Nilum Aegyptii cor vocent, et terra haec velut lingua, humore gaudeat) ternae placent, quod triplici causae, naturae loci, oceano aestuanti, et imbribus, exundationem aestivam adscribant.

23. Aegyptum vero per flagrantem acerram, cui superne [note: (23) Aegyptus.] cor immineret, in dicabant; ut ostenderent, Aegyptum quae velut cor terrae est, ingenti calore animare omnia, tanquam cor amantis Zelotypi.

24. Hominem numquam egressum patria onocephalum, [note: (24) Indigena perpetuus.] seu capite asinino, ut rudem et nullius experientiae pingebant.

25. Amuletum, ac remedium contra adversa expressuri, [note: (25) Amuletum.] Maris caput domum inspiciens, et alterum Feminae praespiciens pingebant, ita enim omnem Daemonem, et discrimen, arceri putabant.

26. Foetum hominis adhuc imperfectum, rami ex limo [note: (26) Foetus hominis.] orta atque altera saepe adhuc parte informi exprimebant.

27. Patulum quidpiam signaturi, Leporem qui apertis [note: (27) Apertum.] semper est oculis, formabant.

28. Sermonem exprimunt per linguam cum oculo; quod [note: (28) Sermo circumspectus.] sermo eis, quae videmus, conformis esse debeat, vel per linguam cum subiecta manu; quod ea facienda sint, quae voce approbamus.

29. Silentium num. 1095. indicant, quia per tot dies, [note: (29) Silentium.] quot scilicet triennium continet, pueri fere silent.

30. Sonum vocis per tonitru explicant, quia remote auditur. [note: (30) Sonus vocis.]

31. Antiquam originem per fasciculum papyri explicant, [note: (31) Origo vetus.] cuius scilicet origo ignoratur.

32. Gustum perfectum per os exprimunt, imperfectum [note: (32) Gustus] per extremam linguam dentibus admotam.

33. voluptatem per numerum 16. intelligunt, quod ab eo [note: (33) Voluptas.] tem pore voluptatum lenociniis capi hominis animus soleat.

34. Phoenix modo animam quod diutissime vivat, modo [note: (34) Anima, Sol.] solem quod omnia lustret, significat.

35. Modo Phoenix hominem peregrinum, sero ad suos [note: (35) Peregrinus.] redeuntem exprimit, cum anno demum 500. ad Aegyptum redire, atque illic funerari credatur,

36. Cor per Ibin avem, quod hoc Animal Mercurio [note: (36) Cor.] cordis moderatori sacrum putent, et cum corde similitudinem habeat.

37. Caelum rorem fundens doctrinam significat, eo [note: (37) Doctrina.] quod ros eas tantum molliat plantas, quae naturae ad hoc sunt idoneae, sic doctrina etc.

38. Per iuncum, atramentum et cribrum, vel Aegytias [note: (38) Littera] litteras, tanquam per instrumenta significabant, cribro, quod scilicet pani conficiendo serviat, adiuncto; quia victus necessarius ad studium requiritur, vel sacrum seribam: sive literis, legibus ac divinationi praefectum Pontificem, qui de vita etiam ac morte aegrotantium ex libro certum iudicium ferret; vel vitae finem, quod hic placidus magis literatis obveniat.

39. Canis modo sacrum scribam, quia hic, ut aequus morum [note: (39) Censor] censor sit, multos allatrare canum more cogitur, modo vatem indicat, quod canes in Deorum simulacra frequenter, tamquam vates defigant oculos: modo pollinctorem Decorum sive animalium, quod hic quemadmodum canis corpora quibus iusta facit, resecet, et laceret, vel splenem, quod hic in cane levissimus, rabiem ac mortem saepe causet, unde et resectores canum plerumque splenetici sunt, modo odoratum, risum, aut sternutationem quia splenetici, nec odorare, nec ridere, nec sternutare possunt.

40. Magistratum aut Iudicem, Canis ad nudam Regis [note: (40) Magistratus. Iudex.] statuam (vestibus ante pedes relictis) adhibitus significat, quod, ut canis nuda Deorum simulacra fixo obtutu contemplatur, Sic olim magistratibus rex nudus spectandus proponebatur.

41. Ut templo, aut sacris custodiendis praefectum signent, [note: (41) Aedituus.] canem custodem pingunt.

42. Astrologum ex horis et sidere natalitio divinantem, [note: (42) Astrologus.] per hominem horis vescentem exprimunt, quia scilicet horarum contemplatione victum sibi comparat.

43. Pudicitiam et puritatem per ignem et aquam exponunt, [note: (43) Pudicitia Puritas.] quod his praecipue elementis omnis expiatio fieret.

44. Nefariam et abominandam rem per piscem explicant, [note: (44) Nefaria res.] quod obvia hauriat, atque in suum ipse genus saeviat.

46. Fortitudinem cum temperantia iunctam per Taurum [note: (46) Fortis et temperans.] robustum explicant, quod et furat libidine, et tamen post conceptionem alterius abstineat.

47. Auditum per Tauri auriculam innuunt, quod [note: (47) Auditus.] hic remotissima exaudiat.

48. Hircus, impurum hominem similem illi bruto exprimit. [note: (48) Libidinosus.]

49. Impurum scelestumque animum designant per orygem, [note: (49) Scelestus.] (alii male [gap: Greek word] id est coturnicem pro [gap: Greek word] legunt:) quod est animai de capreis silvestribus unicorne: quia lunam, (quam Aegyptii pro Dea habebant) intentis oculis, eiecta humo, insertoque pectore indignans contuetur. Unde antiquis regibus hoc animal, ob signandam temporis rationem familiare. Sacerdotes vero illud non signatum (uti mos erat in victimis offerendis solis sigillum imprimere, iuxta Herod. lib 2. p. 65.) comedunt, ne Diis consecretur, quod eas aversari creditur, et invidiae plenum, aquam, de qua hausit, pedibus turbat, lutoque commiscet, ne alteri ad potum sit idonea.

50. Mus vel subversionem et interitum signat, qui corrodens [note: (50) Eversio.] omnia inquinat, vel iudicium, quia ex diversis panibus purissimum atque optimum arrodit, unde et Pistorum iudicium ex muribus capitur.

51. Musca impudentiam notat, quia abacta licet; identidem [note: (51) Impudentia.] redit.

52. Formica cognitionem certam indicat, tum quod [note: (52) Cognitio certa.] norit sibi prospicere, tum quod a loco ubi sua condidit, nunquam aberret.

53. Vulpanser [sic] (sic dictus quod inter anserum genera [note: (53) Filius.] astutissimus) filium designat, quia haec avis, ut prolem defendat, sese venatoribus offert, ut illa evadat.

54. Pelicanus amentem significat: nam ovis humi depositis, [note: (54) Amens.] ac circum igne a repertoribus cum arido bovis stercore concitato, advolat extincturus flammas, sed alis combustis ipse intercipitur

quod genitores senes, eodem loci, ubi est enutrita, nido constructo foveat ac nutriat.

56. Gemini equi fluvialis ungues, ingratum signant, [note: (56) Ingratus.] quod hoc animal iam patre fortius, eum a matris consortio abigat.

57. Columba ob eandem causam ingratitudinis symbolum [note: (57) Ingratitudo] est, ceterum adversus pestem vescentibus remedium creditur. Unde Regibus infecta iam aura cibus est usitatus.

58. Adynaton per hominem sine capite ambulantem, [note: (58) Impossibile.] aut homines pedes in se moventes pingunt.

59. Regem potentem per serpentem ore caudam admordentem, [note: (59) Rex potens. Vigilans.] posito in medio Regis nomine, vel magnifica domo adumbrata, ut si dicerent orbi illum imperare, vel pro nomine canem custodem adhibent, ut imperantis vigilantiam exponant.

60. Apis picta Regi obsequentem designat, quia haec [note: (60) Obsequens regi.] sola avium Regi paret.

61. anguis dimidiatus regem parti orbis imperantem, [note: (61) Deus.] integer Deum omnibus imper antem.

64. Crocodilus, fecundum, rapacem aut furio sum significat, [note: (64) Fecundus] nam et multam pascit sobolem, et ubi praeda petita excidit, in se ipsum etiam furit.

65. Ortum res per Crocodili oculos innuunt, quia hi [note: (65) Ortus rei] velut ex profundo emergunt.

66. Crocodilus inflexus occasum signat, nam frequenter [note: (66) Occaesus.] ad partum se subducit, ut cum nova prole velut in ortum fecundior redeat.

67. Crocodili cauda tenebras signat, nam hac imprimis [note: (67) Tenebrae.] potenter ac lethaliter ferit, mortisque involvit tenebris.

1. STella Aegyptiis nunc Deum, nunc noctem, nunc [note: (1) Deus.] tempus, nunc viri animam significat.

3. Gemini pedes colligati ac subsistentes quietem solis [note: (3) Solstitium] in hiberno solstitio indicant.

4. Hominis cor faucibus apensum candidi viri sermonem [note: (4) Syncerus.] designat veritati conformem.

5. Hominis manus, altera scutum, altera arcum ferens, [note: (5) Pugna.] instructam ad pugnam aciem exhibet.

6. Hominis stomachum demonstrat digitus, nam hic [note: (6) Stomachus.] illi potissimum laborat.

7. Flores anemones morbum signant; forte quod febribus [note: (7) Morbus] medeantur.

9. Coturnicis os pictum, quia hoc omnia facile perfert, [note: (9) Firmares.] rem firmam tutamque indicat.

10. Duo homines Magistratus ornati insignibus concordiam [note: (10) Concordia.] innuunt.

13. Desponsatam (alii praegnantem) mulierem per solis [note: (13) Desponsata] circulum stellamque et ipso solis disco bipartito pingunt.

14. Accipiter in aere expassis alis ventum ostendit, [note: (14) Ventus] qui veluti alatus est.

17. Feminae cornu (quod minus et rectius est) poenam [note: (17) Poenae.] vel ut alii, laborem.

18. Imago umbilico tenus, cum gladio, impietatem innuit. [note: (18) Impietas.]

19. Hippopotamus vernum tempus indicat; nam eo [note: (19) Ver] primum ad pabula egreditur.

20. Cervus longae vum tempus signat, quia et diu vivit, [note: (20) Senium.] et quotannis cornua innovat.

22. Auris picta futurum opus signat, quia audiendum [note: (22) Opus.] antequam audendum.

23. Vespa Crocodili, id est, ex eo nata, caedem designat. [note: (23) Caedas.]

24. Nycticorax mortem indicat, ut enim illa cornicum [note: (24) Mors.] nocte pullos, sic Mors homines subito opprimit.

25. Sermo in foliis, aut signatus liber, rei vetustatem [note: (25) Vetustum.] explicat.

26. Literae 7. duobus inclusae digitis Musam, (quod literis [note: (26) Obsidio.] praesit artium 7. liberalium) inexpertum (cuius scilicet omnes litterae in duobus tantum digitis, qui parum operantur) vel fatum significat, quod omnium nostrum scientia, Vita morsque in manibus Dei sit.

27. Recta linea simul cum altera superne inflexa, decem [note: (27) [correction of the transcriber; in the print 26)] Musa] planas lineas indicat.

28. Hirundo picta, opes parentum, filiis relictas indicat, [note: (28) Opes relictae.] quia moritura pullis de latebris providet, ipsa luto se involvit.

29. Nigra columba viduam in statu permanentem [note: (29) vidua] signat, quod columba alteri post mortem iungi non soleat.

30. Ichneumon hominem invalidum, aliena ope nisum [note: (30) Invalidus.] indicat, nam is contra serpentem visum socios clamore accersit.

32. Scorpius et Crocodilus quia mutuum sibi afferunt [note: (32) Inimici.] exitium, inimicos pares indicant, alteruter pictus victorem de hoste exprimit, et Scorpius quidem tarde vincentem, quia lente se commovet, aliter quam Crocodilus.

33. Mustela repraesentat mulierem viri opera praestantem, [note: (33) Herois.] quia natura virum refert.

34. Porcus notat hominem perditum, quod hoc animal [note: (34) Sceleratus.] invisum Aegyptiis.

35. Iram immoderatam et valetudini noxiam per Leonem [note: (35) Iracundus.] cauda proprios catulos flagellantem exhibent, accedit quod et catulorum ossa collisa ignem generent, velut ira febrim.

36. Senem Musicam per cygnum in morte modulantem [note: (36) Musicus senex.] exprimunt.

37. Scarabaeus caecus ex solis radiis, hominem ex solis aestu [note: (37) Sole adustus.] lethaliter signat affectum.

38. mula, sterilis natura, mulierem infecundam notat. [note: (38) Mulier sterilis.]

39, Taurus sinistrorsum spectans, mulierem femellas [note: (39) Puerpera.] enixam notat, et contra.

40, Cadaver equi Vespas designat, quia ex illo generantur. [note: (40) Vespa.]

41, Equa lupum calcans mulierem abortientem notat, [note: (41) Abortiens,] nam equa quae vel Lupi vestigia calcarit, abortum facit.

42. Palumbus cum lauri folio (quod morborum habet [note: (42) Senatus.] antidotum) sanatum a Diis hominem demonstrat.

43. Vermes, quia generant culices, culicum designant [note: (43) Culices.] copiam.

44, Columba erecto dorso, ubi bilem habere fertur, [note: (44) Lenis ad iram provocatus.] hominem natura lenem, sed ab aliis bile concitatum demonstrat.

45. Cornices duae coniuges significant, quod more humano [note: (45) Coniuget.] concipiant.

46. Laqueus amorem designat, quod uti ille feras, sic [note: (46) Amori] iste homines rapiat.

47, Aquila cum lapide, quem nido firmando infert. [note: (47) Civis.] hominem intra urbis muros tutius habitantem innuit.

48. Otis (quae avis tarda est.) ad equum conspectum [note: (48) Fugiens.] timide evolans, hominem debilem ad fortioris conspectum fugientem notat.

49. Passer ad noctuam confugiens, hominem ad perfidum [note: (49) Patronus infidus] Patronum confugientem signat. nam dum aucupes passer sic fugit, a noctua opprimitur.

50. Vespertilio. utpote sine pennis volans, est homo sine [note: (50) Vires excedere audendo.] aequis viribus magna moliens.

51. Idem cum inter omnes volucres dentes ac mammas [note: (51) Lactans.] habeat, mulierem lactantem ac nutrientem signat.

52. Turtur, quia tibiae cantu saltuque gaudet, similem [note: (52) Saltator.] exprimit hominem.

53, Rebus sacris ceremoniisque addictum Cicada notat, [note: (53) Religiosus.] quod haec suavissimum concentum non ore sed dorso exprimat.

54, Aquila Regem solitudinis amantem, atque in subditorum [note: (54) Pax severus.] errata seve rum exhibet, nam et illa desertum incolit ceteris avibus volatu altior et metuenda.

55, Phoenix ex sanguine afflicti ad terram parentis, [note: (55) Instauratio.] post multa natus saecula, rerum antiquissimarum instaurationem notat.

56, Ciconia parentis amantem designat, ut quae illis ad [note: (56) Parentis amans.] extremum senium usque officiose adhaerescat.

57, Vipera quae exeso diruptoque matris ventre nascitur, [note: (57) Parenti ingratus] parentibus ingratum denotat.

58, Basiliscus qui accedentes propius, solo perimit [note: (58) Convitiator.] halitu, hominem con vitiis misere afflictum (forte rectius affligentem alios) designat, sed et ipse fertur suo se ad speculum reflexo halitu conficere, ut Aelianus habet, nempe et convitiatores suam laedunt animam.

59, Vipera os maris complexa, uxorem viro interitum [note: (59) Viricidae.] molientem designat, ita enim velut osculatura caput denique mati praemordet.

60, Salamandra in igne, homo est, qui in igne non consumitur, [note: (60) Inconsumptibilis.] ut de illa constat.

62, Formica cum Vespertilionis alis (quibus nido admotis [note: (62) Domi se continens] nulla exit) hominem domi se continentem signat.

63 Castor hominem se cum damno laedentem denotat, [note: (63) Noxius sibi.] quia a venatoribus impetitus testiculos (propter quos se peti sentit) morsu resecat.

64, Simius gratiorem ex geminis, quos parit, arcto [note: (64) Blanditiae perdurat.] complexu enecat, invisum servat, exemplum hominis qui ingrato filio haereditatem defert.

65, Simius urinam, quam reddit obtegens, homo est [note: (65) Errores tegerer] errata sua obvelans.

66, Capra, quae naribus simul atque auribus respirare, [note: (66) Audiens.] atque audire creditur, acute audientem demonstrat.

67, Hyaena quae modo mas, modo femina est (quod [note: (67) Inconstans.] Clemens Alexand negat) hominem inconstantem, audacem, modo timidum exprimit.

68. Hyaenae pellis, Pardi iuncta, hanc depilem reddit, [note: (68) Imbellis.] imago illius qui ab imbelliori superatus est

69. Hyaena ad dexteram versa adversarios superat; unde [note: (69) Victoriosus Victus] eo habitu victoriosum exprimit: contra, ad sinistram, victum

70. Pellis Hyaenae hominem inter adversa intrepidum [note: (70) Intrepidus.] designat, quod ea pelle accinctus illaesus medios hostes penetrare feratur.

71 Lupus extrema cauda mutilus (quod in periculo [note: (71) Elapsus periculo.] capturae facere perhibetur) hominem ab hostibus circumventum elapsumque indicat.

72 Lupus lapide appetitus, quem inprimis horrete [note: (72) Territus.] fetur, quod vulnus ex eo putrescat, hominem re insperata territum demonstrat.

73. Leo accensis facibus, ut solet territus, hominem ignis [note: (73) Abster ritus.] timore a furore cohibitum signat.

74. Leo Simiam devorans (unde aeger convalescit) [note: (74) Mederi sibi.] homo est sui morbi curator.

75. Taurus ferociens caprifico alligatus (ubi mansuescit.) [note: (75) Mansue factus.] ferocia domita.

76. Taurus dextro genu constrictus vinculo, hominem [note: (76) Intemperans.] parum temperantem significat

77. Ovis aut capta vescens conyza, aut cunilagine [note: (77) Prodigus.] (Quae siti deinde eas conficit) hominem indicat sua male consumentem.

78. Crocodilus [correction of the transcriber; in the print Crododilus] ore patulo hominem vescentem designat. [note: (78) Vorax.]

79. Crocodilus Ibis pennam in capite ferens (qua immotus [note: (79) Iners.] torpescit) homo iners est.

80. Lea na mulierem semel enixam notat; quod illam [note: (80) Unigeniti Mater] semel tantum uterum ferre credant.

81. Ursa praegnans hominem signat ex deformi formosum, [note: (81) Formari] quod illa deformem primo foetum lambendo denique fingat.

82. Elephas, qui proboscide simul odoratur atque ad [note: (82) Ingenio et manu promptus.] opus utitur, homo est viribus ac ingenio in rem suam promptus.

83. Elephas cum ariete, quo viso fugit, regem a stultitia [note: (83) Rex prudens.] atque imprudentia alienum notat.

84. Elephas cum Porco, cuius vocem fugit, Rex est nugaces [note: (84) Rex nugas fugiens.] vitans.

85. Cervus cum vipera, quam fugit (alii eas interimere [note: (85) Velox.] narrant) homo est velox, sed absque iudicio agilitate utens.

86. Elephas proprios defodiens dentes, homo est suae [note: (86) Mortis memor.] sepulturae prospiciens.

87. Cornix mortua quae saecula 4. vivere creditur, hominem [note: (87) Senex.] iam plenae aetatis designat.

88. Pardus hominem malum vafre scelus obtegentem notat, [note: (88) Vafer.] quia ille clam doloque alia animantia persequitur.

89. Cervus cum tibicine, cuius modulatu detentus facilius [note: (89) Adulatione captus.] intercipitur homo est adulatione deceptus.

90. Upupa copiam vini signat, nam praecinens viti germinaturae [note: (90) Vini copia.] boni est ominis.

91. Upupa cum adianto herba, qua contractum ingluvie [note: (91) Gulisus] uvarum morbum curat, pari vitio laborantem designat.

92. Grus vigilans hominem adversus hostium insidias [note: (92) Vigilans.] vigilantem notat.

93. Aquila senex, senem fame enectum indicat, quod illa [note: (93) Fame emori.] rostri accrescentis aduncitate praepedita denique inedia pereat.

94. Cornicis pulli (quos etiam volans mater pascit, [note: (94) Inquietus.] hominem inter cibos quiescentem ostendunt.

95. Grus volans, quia altissime surgit, astrologum aut [note: (95) Astrologus.] sublimia speculantem indicat.

96. Accipiter oviparus, hominem liberis alendis imparem [note: (96) Prolis alendae impar.] notat, quia ex tribus ovis tantum unum excludit, quod eo tempore unguibus amissis cibi parare tantum nequeat, quo omnes educer.

97. Camelus hominem pedibus tardum notat; quod solus [note: (97) Tardus.] ex bestiis crus inter eundum inflectat.

98. Rana, quae in solis oculis fert sanguinem, homo [note: (98) Inverecundus] inverecundus et visu celer est, quia sanguinei oculi impudentium dicuntur.

99. Rana cum pedibus posterioribus, qui serius illi [note: (99) Tardus.] nascuntur, hominem usu pedum aliquamdiu destitutum indicant.

100. Anguilla, ut quae ceteros pisces aversatur, homo [note: 100 Solitarius.] est hominum consortia a versans.

101. Torpedo piscis hominem alios in mari servantem [note: (101) Cunctando servare.]

indicat, quod ille pisces natandi imperitos ad se trahere, ac defendere feratur. Sed errorem hic latere contendunt alii.

102, Polypus hominem prodige voracem signat, quod [note: (102) Vorax.] ille multo cibo intemperanter congesto, ea denique, quae ipso expleto supersunt, abicit.

103, Carabus cum Polypo, cui imperat, hominem suae [note: (103) Imperans suis.] genti imperantem indicat.

104. Ostreo cancer agglutinatus (ut saepe solet) hominem [note: (104) Victus alienus.] alterius cura et ope viventem notat. nam ubi pisciculus in concham se insinuavit, ostreum a cancri ungula vellicatum concham claudit, et fruitur capto,

105. Scarus gulosum signat: nam et solus piscium ruminat, [note: (105) Gulosus.] et obvios pisciculos devorat.

106, Felis aquatica hominem a vomitu ad cibos redeuntem [note: (106) Intemperans.] signat: nam hic piscis ore parit, et rursus foetum absorbet.

107, Pastinaca hamo implicata, hominem admissae caedis [note: (107) Paenitens.] poenas dantem, paenitentemque designat; nam capta spinam caudae venenatam, tanquam arma, proicit.

108, Polypus hominem denotat, qui et sua et aliena [note: (108) Prodigus.] consumit, quia is postquam oblata consumpserit, propria etiam flagella sive cirros vorat.

109, Sepia hominem denotat nulli iniuriosum adversus [note: (109) Occultare se.] insidias se tuentem: nam hic piscis contra insidias ex alvo atrum profundit sanguinem, aquamque sic defuscat, ut latere possit.

110. Lyra hominem alios sibi conciliantem innuit, quod [note: (110) Concilians alios.] suo illa concentu potest.

111. Fistula resipiscentem a mente alienata hominem signat: [note: (111) Respiciens.] nam illa suavi consonantia mentem, ad res bene gestas cum voluptate recolendas, excitat.

112. Pennae struthiocameli, quia aequales in ala sunt, [note: (112) Aequus.] hominem notant aeque ius omnibus impertientem.

113 Manus hominis, quia peri destinata est, aedificandi [note: (113) Aedificans.] studiosum denotat.

1. Puellus signum generationis est. Senex interitus, Accipiter [note: (1) Vita et mors.] Dei.

2, Piscis odii symbolum est, Crocodilus impudentiae, Rota [note: (2) Odium.] fortunae.

3, Rami, qui adoraturis dabantur, fructus proferendi [note: (3) Fructus.] imago erant,

Iosephus, lib. 3. antiq. docet Iudaeis etiam sacrificaturis ramos ex palma, et myrto datos, ex quibus mala Perseae arboris dependebant, ut inquit, cor et lingam (per folia, et poma figuratam) Deo dicandam esse significarent.

4, Navigium quibusdam pro sole est, quia per aerem [note: (4) Cor et lingua eicordes.] humidum decurrit: aliis Crocodilus, quia sol temporis auctor, quod Crocodilus aenigmatice significat.

5, Leo roboris signum est, equus magnanimitatis, fiduciae [note: (5) Sol.] ac libertatis.

7, Sphinx quae humana facie Leonina est corpore, ingenii [note: (7) Ingenii solertia.] solertiam cum fortitudine coniunctam demonstrat.

8, Duo canes cum accipitre et Ibi sunt, duo hemisphaeria [note: (8) Hemisphaerium.] cum sole et luna,

1, Accipiter illis cuncta, quae celeriter fiunt, significat, [note: (1) Celeritas.] quia est avis velocissima.

3, Oculus iustitiae servator et custos corporis: Dextera [note: (3) Custos. Liberalitas.] passis digitis victus suppeditationem:

4, Sinistra contracta conservationem facultatum et [note: (4) Tenacitas,] custodiam denotat:

Plura de his apud P. Athan. Kircherum in obelisco, Oedipo, aliisque eius operibus reperies: Quae post primam huius operis editionem vulgavit, Ad quem avidum lectorem remitto:

EX his facile observabis, potissimum a rebus naturalibus [note: I. Signa omnia, etiam naturalia, ad hieroglyphica saltem complenda, adhiberi possunt.] sumpta hieroglyphica cognitum tamen est, artefactis artiumque instrumentis inter hieroglyphica locum fuisse, tum membris humanis praecipuorum velut sensuum quibusdam instrumentis, haec enim licet a natura ad hoc instituta sint, in ipso tamen usu ab hominum libertate dependent. Ceterum alia signa necessaria, atque ab ipsa natura ad certam significationem definita nisi ad obscuras hieroglyphicorum figuras accedant, tolerari non poterunt. Hac etiam lege uti licebit signis aliis familiaribus, atque in irtu gentium, communique acceptione usurpatis. Ita per multas aetates deducta monumenta atque obelisci inprimis antiquitate signisque hieroglyphicis spectabiles testantur, ut etiamnum ille, qui hoc tempore innocentii X. Pontificis auspiciis ad quinquagesimi anni memoriam Iubilaeo celebrem Romano in foro erigitur, notis olim hieroglyphicis signatus, facile ostendet, postquam suam a perspicacissimo antiquitatis idiomatumque peregrinorum interpretete P. Athanasio Kirchero lucem acceperit.

Sed et numi Romanorum iisdem signis figurantur, ut Titi Vespasiani numus, in quo simulacrum dextra sigillum exporrigens, quod una manu libellam, altera cornu copiae ferret, apposita navi cum calatho et spicis, quae ad inscriptam numo annonam facile adhiberi poterant, in quo animadvertes, pleraque, artium aut officiorum signa esse. Sic, ut Plutarchus et Suidas meminere, Aegyptii, ut significarent. Rege pietate potius, quam crudelitate subditos in officio obsequioque retenturum;M sceptrum, tanquam potestatis et regni signum, Hippopotamo animali crudeli et effero imposuere, stante in apice sceptri Ciconia, celebratae in genitores pietatis volucri. [note: (1) Rex elementia potius, quam severitate in officio continebit subditos.] Etenim hisce signis, velut certis aliae hieroglyphicorum imagines, ceteroquin vagae circumscribuntur. Huius enim imaginis vim quis absque sceptro satis penetrasset.

Minus illud probo, si per imagines rerum proprias figuratae restringantur, quod tamen ab ipsis quoque Aegyptiis

non numquam factum. Ita Plutarchus in Iside memorat. [note: Aliquando et res propriae significationis cum aliis hieroglyphicis adbibentur.] Sai in fano Minervae, praeter equum fluviatilem, piscem, et accipitrem, infantem quoque senemque sculptum fuisse, ut sensus esset. O nascentes et morientes (quos per infantem et decrepitum propriis iconibus expresserant) Deus odit impietatem, per accipitrem enim Deum, per piscem odium, per hippopotamum, patris interfectorem et violatorem matris, impietatem intelligebant. Supervacaneum ac vitiosum fuerit, in re figurata ad [note: (1) Deus impietatis in omni aetate osor.] tam proprias confugere ideas, cum latissime sese per omnia rerum signa: modo ab humano arbitrio, aut simul etiam naturae instituto pendeant, hierogylphica explicent, poterat, per cunas et feretrum: per aperientem sese florem et deciduum: per pullum ex ovo emicantem et cultro subiectum alterum: per orientem solem et lunam occumbentem satis hieroglyphicum hoc schema, et definiri, et explicari, quorum licet aliqua naturalia potius nativitatis mortisque, quam ab instituto signa sint; haec tamen non excluduntur, modo illa, quae ab instituto sunt, principem locum obtineant, ut in proposito fieri videmus.

Verum, qua via, inquies, intelligam schema illud hieroglyphicum [correction of the transcriber; in the print hieroglyphibum] potius esse, quam symbolum aut aenigma; cum et metaphorice transferri singula possint, et obscuritatem aenigmatis habere videantur? Respondeo, cum nulla inter illa in prota si appareat connexio, nulla quoque inscriptio, facile a symbolicis separantur, aenigma vero eadem illa figura esse potest, fi videlicet ex natura rerum, non ab instituto veterum petatur expositio; sed propositam supra sententiam difficulter elicies, qua enim naturali inductus similitudine, per piscem cum accipitre [note: Hieroglyphica libere et ex in stituto, secus quam aenigma, si gnificant. Unde omina, auguriaque ad hanc classem admittimus. Accedunt ritus moresque gen tium.] et eque coniunctum, odium Dei concipies? sane, ubi institutum Aegyptiorum non attendes, hunc sensum minime assequeris. Habent igitur aenigmata cum hieroglyphicis magnam quandoque in figuris propositis affinitatem [correction of the transcriber; in the print affinitatatem], sed repraesentandi multum ratione differunt, cum, illa ex naturae legibus, haec artis regulis significent; illa necessario, haec arbitratu hominum. Quo bene perspecto, materiam hieroglyphicorum facile discernes. Nam et auguria, et omina, prout ex augurum haruspicumque [orig: aruspicumque]

disciplina arti quippiam praefigurabant, (idem de somniis spectrisque argumentum esto) hisce merito signis annumerabis, ut si corvus, aut cornix ex arbore praecinat: si lepus aut lupus in via occurrat: si aethiopem in somno re lavare, aut ferre humeris alas credideris.

Spectant huc etiam ritus moresque gentium, ex quibus res variae certam aliquam significandi facultatem sunt assecutae. Ita porcus mactatus ut Pierius lib. 11. et 34 Sacramentum praestitum [note: (1) Ius iurandum.] significabit: quia per illum iurare olim pugiles solici, quod si tamen annulus nuptialis adiunctus huic porco fuerit, [note: (2) Coniugium.] dorum coniugium designabitur, cum Hetruscis quondam familiare sponsis fuerit, porcum diis immolare. Quod si porci simulacrum cum sceptro exhibueris [note: (3) Rex luxuriosus.] Regem tibi luxuriosum figurabit, quia videlicet Aegyptii Meni Regi suo vitio libidinis infami eiusmodi statuam erexerunt. Ita et gallum avem, si a duobus hominibus vivum per pedes raptum discerptumque propones, [note: (4) Spes bona vindemiae,] bonae vindemiae spem facies; quod hac olim victima Troezenii vites aruspicum monitu a noxis expiarent. Si vero gallum cum vipera et cane in culeum inserueris [note: (5) Parricidium.] parricidii crimen indicabis; quod rei olim his iunctis culeo includerentur. Haec enim omnia cum eiusmodi sint, ut vim figurate significandi a se diversum aliquid habeant, neque aliunde, quam a solo hominum arbitrario usu, quod saepe omnis similitudo cum re significata desit, alium quam in hieroglyphicis locum sortiri nequeunt.

EXspectabis forte, ut fontes quoque elegantiarum in [note: VI. Hieroglyphica ex fontibus imaginum supra apertis non de ducuntur nisi forte, oppositione aliqua aut alienatione illustrentur] hoc imaginum genere aperiam; sed ex illis hae imagines non irrigantur, cum illud, quod ab institutione pendet, ex proportione ad significandum non transferatur, a ceteris quoque vim nullam habeat; cum, et oppositio, et alienatio ex ipsa rerum natura, non ab instituto, desumatur. Hi ramen qui primam significandi vim sua auctoritate tribuere, aliis alia venustiora, tam oppositione quam alienatione rerum, ad significandum potuerunt

coniungere. Ita cum Aegyptii. Cynocephalo, ut Pierius lib. 6 in templum primo introducto atramentum stylumque ad artis suae experimentum proposuere, rem ab animali, ut videtur, alienam cum illo iunxere, licet revera capax animal scriptionis fuerit. [note: (1) Homo doctus.] hinc igitur docti hominis hieroglyphicum mansit. Sic, cum iidem sphingem ex capite humano et leonino corpore conflarunt; ut fortitudinem cum iudicio et solertia ingenii iunctam adumbrarent, oppositorum a primis institutoribus ratio est habita.

Neque alia modo usurpantibus ab inventione laus debetur, [note: VII. Optima hieroglyphica sunt quae neque apertam, neque omnino nulla cum re significata convenientiam habent.] quam quod exemplis antiquorum, non a se confictis, sed repertis utantur. Equidem si quae hieroglyphica magis probem, exigis; dicam: neque ea, quae apertam nimis similitudinem involvunt; ut cum sol Dei, leo fortitudinis signum est: neque quae rota natura ab eo, quod significant, remota videntur; ut noctua sapientiam, bovis cornu modo opus, modo poenam denotat. nam, et illa, nimia convenientia symbolis permiscet, et haec nimia improportio velut monstra quaedam iconographiae, aut distortae significationis, aut obscuritatis vitio inficit. Ceterum in figuratae imaginis ex hieroglyphicis diversis compositione illud agendum, ut obscura per illustriora, vaga per magis definita, ad sensum neque obvium nimis, neque abstrusum prorsus, reducantur.

Ritus aliaque quaedam signa, cum naturae tum instituti communis vim significandi hieroglyphice obtinent.

CUm in signis ab hominum institutione manantibus excellant potissimum ea, quae aut a ritu antiquorum, aut occulta aliqua, seu naturae, seu facti historia ducuntur, facturum me operae pretium credidi, si, praeter ea, quae sparsim libris superioribus exempla dedi, nonnulla hoc loco earum rerum studiosis suppeditarem.

1. Agnus purpureus imperii signum. Nam getae talis [note: (1) Apostola Martyres.] natus est, ut Aelius Spartanus. Et Diadumeno agnae 12. non incongrue quoque Apostolis totidem martyrio purpurandis adhibendae.

2 Alauda, quod ab Aristophane avium habeatur antiquissima, [note: (2) Vetustum] atque iccirco a Caesare Veteranae, in Galliae legioni tributa est, Vetustatis signum est. Ricciardus.

3. Alexandri ex collo Imaginem ferre, olim felicitatis [note: (3) Felix.] nota fuit, Valerianus l 32

4. Anchora cum Delphino prudentiam signat. Erizzo. [note: (4) Moderatio. Custodia. Refugium Stabilis.] ut alii tarditatem, aut moderationem, cum ansere custodiam firmam, ut Polyphilus l. 1. Protensa e manu refugium, erecta (nam Indis pro sceptro eius figura fuit) imperium, Ricc. Duabus niti anchoris est stabilem esse, vel ut Pindarus duas habere patrias.

5. Anguilla hominem solitarium signat, ut cui nullum [note: (5) Solitarius. Peccator.] cum piscibus consortium. Deinde peccatorem aut callidum, qui, velut anguilla lubrica, volutatur. Valerius lib. 29.

6. Annulus ferreus in manu feminae (qualis Romae [note: (6) Frugalitas Coniunctio. Liber. Nobilis.] sponsae a sponso mittebatur) ut Alex. lib. 1. cap. 26. et lib. 2. cap. frugalitatem, apud Persas foedus initum, et amoris vinculum erat annulus, arctus servitutis, signatorius libertatis, aureus cum gemma nobilitatis signum est. Ricc.

7. Aratrum in sceptro figuratum, signif. agriculturam [note: (7) Rex rus tueatur.] Reges alere, atque ab iis vicissim tuendam honorandamque esse. Valer. l. 48.

8. Aries in humero Mercurii gestatus, sig. salubritatem: [note: (8) Salubritas.] quod a Tanagraeis circa urbem delatus pestem averterit Val. l. 10. Cum sirene insidente eloquentiae fructum denotat. Ricciard. Ceterum et anni inchoantis, et irae et libidinis signum usitatum est.

9. Asini caput aut sensum auditus. quo maxime pollet, [note: (9) Audiens] aut stupiditatem et irrisionem, unde est, asini aures affingere. Calvaria eius in horto fertilitatem: nam Veteres eo fine hortis apposuere. Mandibula edaces, sed stupidos denotat Valer. Ricc.

10. Auricula manu prehensa signif revocare in memoriam, [note: (10) Memoria.] nam qui in ius aliquem vocabat, eius aurem, tanquam memoriae sacram apprehendebat. Subula eadem perforata; [note: (11) Libertas.] libertatem denotat. Claud Paradinus.

12. Aurum, in quovis ordine praestantissimum notat, in [note: 12)Praestantissimum.] naturis divinam, ut Philo, in genere nobilitatem, ut Plato.

in affectibus caritatem, in cognitionibus sapientiam, quod scilicet in metallis est praecipuum. Vide Ricc.

13. Bellaria diversa in capite servi novitii proposita, ubertatem [note: (13) Ubertas.] veteribus denotabant. Valer. lib. 56. De Candelabri Hieroglyphico vide aenig. fontem 1.

14. Canina pelle induti Dii penates, ut mos erat, mansuetudinem [note: (14) Blandus suis, ferox alienis.] in domesticos, et ferociam in peregrinos signabant. Ric. Per canem iurate, est fide polliceri Magistratus. Valer. l. 5

15. Clavi grandiores, in dextra Capitolinae aedis parte, [note: (15) Annorum numerus [correction of the transcriber; in the print numerups].] annos denotant. Olim enim singulis annis ad Iovis aedem talis clavus pangebatur. Rusinus.

16. Cornix signum hiemis, et senis, quia 100. annos vivendo [note: (16) Hiems. Concordia populi regem tuetur. Procrastinatio: Tempus. Mors instans.] assequitur: duae medium sceptrum [correction of the transcriber; in the print sceprtum] sustinentes denotant. populari concordia regna servari. A Minerva hanc pelli, est, Virginem dedecere garrulitatem. Spei quoque ac procrastinationis crocitando signum exhibet. Inter coniuges (olim ab his invocari solita) concordiae, ante hominem temporis venturi. post illum praeteriti, ad dextrum praesentis, ad sinistram mali praeteriti, super caput crocitans propinquae mortis est argumentum. Ricciardus.

Corona ex radiis 12. imposita Regibus notat subditis illum hoc debere, quod sol totidem in anno mensibus: in omnes aequus, et liberalis. Corona sole et luna stellisque insignis, ut placuit Caligulae Imper. exploratores diurnos nocturnosque [note: (17) Rex liberalis et aequus. Explorator. Finis laboris. Perfecta res.] signat. Corona mortuo imposita denotat laboris finem et victoriam, uti panis Cerbero obiciendus, et obolus pro naulo Charontis, quae simul apponebantur) nullam deinde neque alimenti, neque opum indigentiam. Ceterum universim corona perfectae, absolutae, ac feliciter completae rei nota est. Ricciard. nos plura de hac alibi.

18. Cornu, quo veteres loco poculi sunt usi, signif. nimio [note: (18) Ferocia] homines potu taurorum ferociam induere, unde et Bacchus cornutus est, Valer.

19. Clave virtutem denotat: nodosa, virtutis difficultatem [note: (19) Virtus.] Ric.

20. Colus cum fuso, fata: si fila abrupta sint, mortem: [note: (20) Fata. Nupta nova.] si fusus adhuc vacuus sit, novam nuptam, cui olim boni ominis causa offerebatur. Ricc.

21. Cupressus aeternitatem signat. quia cariem non sentit: [note: (21) Aeternitas.] ex hac igitur nobilium tumuli, uti plebeiorum apio coronabantur,

aequalitatem quoque in rebus servandam ostendit: uti illius rami omnes aequaliter surgunt. Ita liberi a parentibus, a magistratu cives, ab Abbate Monachi, etc. aequo iure habendi, Vide Ricc. et Alciat.

22. Draco (ut olim in templo Apollinis) obiectam offam [note: (22) Eventus felix. Vigilantia] avide sumens prosperum rei e ventum notabat, secus, cum sum eret cunctabundus. Idem vigilantiae signum, unde in vexillis olim militaribus praelatus est. Ricciardus.

23. Faba apud Rom. Funesta quaeque designabat. Diali [note: (23) Funestum. Auspicatum. Ambitio Robur.] nefas erat illam aut tangere, aut nominare. Unde fabas in parentalibus adhibebant, et larvis lemuribus apponebant, alba tamen faba in sortibus auspicata, contra quam nigra erat. Deinde ambitionem notat, aut publica suffragia: haec enim perfabas dabant. Fabae cum larido Carnae Deae in fabariis offerri solitae corporis robur et firmitatem signant. Valerianus.

24. Fax ante Principem accensa, ut moris olim signif. praelucere [note: (24) Exemplum, Amor mutuus. Praelium.] illum debere ceteris exemplo vitae morumque binae colligatae amorem mutuum, si ardeant, si extinctae sint, mortuos amatores, coniecta ardens in hostes, praelium signat. Ricc.

25 Ferula correctionis signum est Hanc Plurarchus mulieri [note: (25) Correctio.] alligat. Namque,

26. Ficus folia iter prosperum designant, quod haec olim [note: (26) Iter prosperum Victus.] profecturi suspenderint. Deinde fructus ipsi robustum alimentum, cum athletae his usi fuerint. Valer.

27. Fenum alligatum ad cornu bovis, ferociam ex pabuli [note: (27) Ferocia.] abundantia notar. Plutarchus.

28. Formicae in os Midae grana tritici inferentes, Magnas [note: (28) Opes magnae Providentia. Multitudo.] opes signant. Deinde grana conferentes, providentiam, confertae, erant multitudinis olim infestae omen. Valer.

29. Gallina cum ovo fecunditatem; cum pullis Ecclesiam; [note: (29) Fecunditas Ecclesiae Securitas.] cum ruta sub alis securitatem a fele et vulpe, ut ferunt: denique salubritatem ob carnem scilicet, unde et Aesculapio olim sacra fuit. Valer. et Ricc.

30. Gallus vigilantiam Mercatorum si Mercurio, Medicorum [note: (30) Vigil. Magnanimus. Victor.] si Aesculapio iungatur, in galea Palladis magnanimitatem: iuxta leonem excellentiam: iuxta aram victoriam, apud Lacedaemonios, cruentam: qui incruentam sacrificio

bovis claudebant, cantans, alio gallo fugiente, victoriam laetam inter gallinas imperium signat. Ricc.

31. Hassa ferrata iacta olim a feciali in agros hostium, [note: (31) Bellum indictum. Libertas oppressa. Servitus. Desperatio] Bellum indictum notat, Cartarius, hasta cum pileo imposito, libertatis ab oppressis arreptae, signum est. Data a magistratu (ut Veneris mos fuit) potestatem armorum et imperii, apud alios signum depositi cum hasta belli, transversa una, duabus terrae infixis, nitens iugunt et servitutem, abiecta desperationem designat Ricciardus.

32. Hedera in thyrso. Malum sub vino latere denotat, in [note: (32) Vinum noxium. Poeta.] capite, aut Poetam, aut liberatorem patriae signat. Valer.

33. Hircos Baccho iunctus, in vino notat luxuriam. Pinguis [note: (33) Luxuria.] oblationem pro peccato seu paenitentiam signat. Ricc.

34. Hirudo crudelitatis, tum forensium procuratorum [note: (34) Exactio dura.] imago est. Idem.

35. Hirundo cicadam rapiens, est garrulus eloquentem [note: (35) Garrulitas importua. Patrimonium. Spes opis. Resipiscentia.] opprimens. Eius nidus patrimonium ex asse relictum, eius pulli hiantes opem implorantes denotant. Illorum oculi, acu transfixi (quod ita caecis visus reddatur) resipiscentiam signant. Valer.

36. Ignis in ara Vestae recenter surgens denotat calendas [note: (36) Religio Castitas. Perditio. Eventus felix. Anima. Amor senilis.] Martias quibus excitabatur, tum religionem, et castitatem Virginum, vi suffocatus (quod veteres cavebant) violentiam. Aegyptiis perditio erat, qui ignem, quod omnia de voraret, belluam animatam dicebant. Igneae flammulae in hastis boni olim eventus in bello omen Romanis fuit. Ignea figura rotunda Democrito et Leucippo hominis anima est Ignis in glacie ardens, caritas in peccatore, vel amor in sene Ignis cum aqua permixtio adynata designat. Val. Ricc.

37. Luna inconstantiae, accretionis vel decretionis nobilitatis [note: (37) Inconstantia. Nobilitas. Iter felix Coniugium felix. Adversitas.] in calceis apud Arcades et Rom. In ariete felix iter, et nuptiae, in tauro prospera seminatio, et aedificatio. In geminis bonum coniugium, puerorum institutio et bellum, in cancro adversa omnia significantur, Gabriel Simeon de luna.

38. Myrtus sacra Veneri pacem et amorem, tum hilaritatem, [note: (38) Amor. Hilaritas. Funebriae.] si more Veterum in conviviis invicem tradatur. Corona eius rem funebrem, cui adhibita est, significat. Val.

39. Mulieres vacuas ollas pulsantes, ut apud Lacenas [note: (39) Consilii expers.] Principe mortuo factum, signif. urbem capite in consilio vacuam. Valer.

40. Porca Cybele mactata fecunditatem terrae, Porcus [note: (40) Fecun ditas. Ingratus.] in glandinatione ingratum, Ricc.

41 Psittacus in cavea doctus signif. necessitatem dociles [note: (41) Necessitas multos docet.] nos et industrios facere. Sambucus.

42. Sacerdos canem et capram aversans, ut olim soliti, [note: (42) Pudicitiae [correction of the transcriber; in the print Pudiciae] amans.] id est amans pudicitiae. Sanctius in Alc.

43. Salix, cuius semen potum libidinem frenat, et castitatem [note: (43) Castitas.] et sterilitatem. Valer.

44 Serra, olim Germaniae in numis familiaris, eius [note: (44) Germanus, Maledicus] signum est Valer. ceterum maledicem quoque nota est. Idem.

45. Sibylla in tripode divinationem, in antro obscuram [note: (45) Divinatio Veritas.] veritatem signat. Valer.

Ipsa hominis membra figuratis morum imaginibus hieroglyphice deservite, nemo aut quotidianae consuetudinis, aut veterum disciplinae utcumque peritus, ignorare poterit. Certe Aegyptiis Graecisque ab his petere rerum, ac praecipue morum signa, perquam fuit usitatum. Et nonnumquam vidi, qui eiusmodi signis ex suo petitis corpore, remoti inter se, magno silentio, diversos animi conceptus, perinde ut verbis, exponerent. Ita ut muti his signis erudiri, ad proferenda animi sensa, haud difficulter possint. Cum enim omnium in homine membrorum externorum officia, vis, potentiaque explorata plerisque mortalibus sit, si quaedam ex instituto adiiciantur, quae significationem vagam multorum adstringant, prompta erit expositio. Nos de praecipuis quaedam membris ex Pierio Ricciardo, aliisque, disseremus.

CAPUT quod in homine, et primum, et supremum, et sedes rationis, motusque omnis principium est, paria in rebus divinis humanisque designat. Ita et supremum Dei hominisve dominium, [note: (1) Dominium.] et Principium [note: (2) Principium et Princeps.] cuiusque rei, vel Princeps, et autor, Sapientia, Doctrina, consilium, [note: (3) Consilium.] providentia per caput significantur. Orbis [note: (4) Orbis.] item, quod eius quandam speciem gerat, et imprimis caeli ab intelligentia moti; cum et oculi siderum quandam speciem referant. Sed et Romam [note: (5) Romae.] galeatum mulieris caput exprimit, quod ab invento in auspicanda Roma capite omen duxerint, eam caput orbis futuram: capitoliumque hinc et

mons capitolinus nomen traxerit. COMA [note: (1) Libertas] libertatis in aliis signum est, sed mediocriter protensa: nam longius comptiusque profluens mollitiei est argumentum, nisi habitus, Nazaraeum prae se ferens, indicet esse religionis: aut in Sampsone etiam fortitudinis. Ita rasum in servo caput, [note: (2) Servitus.] nota est servitutis: in religioso devotionis, aut sacerdotis. Capillatum a fronte caput, et a tergo glabrum [note: (3) Occasio] occasionem: a fronte sola calvum [note: (4) Miles idoneus.] idoneum bello militem signat. Quod Lacedaemonii hoc olim habitu ad bellum prodirent, ne prehendi capillo, nisi a tergo et fugientes possent. A sinistra sola rasum, [note: (5) Hiems.] dextraque capillatum [note: (6) Aestas.] (qualem Aegyptii formarunt adversus Gigantes pugnantem) duplicem solis viam designat, aestivalem qua sparsis solis radiis omnia virent, et hiemalem, qua contractis radiis, nuda squalent. Canities [note: (7) Prudentia.] praeter senium, prudentiam, BARFA [note: (8) Robur virile.] etiam virile ro bur designat. CERVIX rigida et erecta [note: (9) Obstinatio.] pervicaciam, iugo subdita servitutem, [note: (10) Servitus.] HUMERT [note: (11) Laboris amor.] robur designant. et promptitudinem sustinendi laborem.

OCULUS variis imaginibus, significatione diversa, subservit. Hic apertus [note: (12) Deus omnia vidensii] omnia videntem Deum: hominis mentem [note: (13) Mens.] vigilantiam, [note: (14) Vigilantia.] aequitatem, favorem ac benevolentiam, hilaritatem, vitam ipsam, si ad solem pandatur, [note: (15) Vitae.] si claudatur [note: (16) Mors] mortem denotat. Et contra iram superciliis contractis, [note: (17) Ira.] odium adversus, [note: (18) Odium] orbitatem erutus, [note: (19) Orbitas] libidinem sub depili palpebra, in manu [note: (20) Opus circumspectum.] circumspectum opus, ac promptum in re consilium.

AURIS aperta [note: (21) Obedientia.] obedientiam, et sapientiae studium, clausa et retorta [note: (22) Contumacia.] contumaciam et disciplinae odium signat. Magnae ac pendulae aures [note: (23) Stupidus.] stupiditatis, breves et erectae [note: (24) Alacritas.] alacritatis et ingenii sunt argumentum: prae putatae hominis [note: (25) Infamis.] infamis.

NASUS mediocris leniter recurvus [note: (26) Sagax] sagacitatis et prudentiae, parvus et repandus [note: (27) Stupidus.] nota est tarditatis. Unde Lex illos Lev. 21. qui vel magno nimis, vel parvo, vel retorto essent naso ab altari submovet.

OS clausum [note: (28) Verecundus.] vel silentii, vel etiam verecundiae signum est, sicut et frons este dicitur, ideoque impudentes

fronte atque ore carere feruntur. Expuens [note: (1) Nausea.] aversionem et nauseam, linguam exerens [note: (2) Irrisor] scurrilem irrisionem, dentes ostentans imbellium iram, obliquatum os detractionem indicat.

LINGUA [note: (3) Res anceps.] rem optimam simul pessimamque pro usu diverso signat, iuxta Anacharsim Philosophum, qui iussus optimum simul pessimumque, quod in foro reperiret emere nil praeter linguam attulit. Dentibus constricta [note: (4) Petulantia coercita.] frenatam petulantiam. Ceterum sermonem quoque et eloquentiam lingua repraesentat.

FACIES Virilis fortem, feminea mollem, rubens verecundum, perfricta mann effrontem, rugosa in fronte [note: (5) Sollicitus.] sollicitum, explicata et subridens, [note: (6) Hilaris.] hilarem, notata frons punctis apud Thracas, ut Rhodig. l. 2. tradit nobilem, apud Romanos infamem designat.

MANUS [note: (7) Opus.] opus artificiumque eius rei, cui applicata est, denotat, authoritatem et potestatem [note: (8) Potestas] supine elata, dextera extensa [note: (9) Liberalitus.] liberalitatem. Quanmquam si vacua sit, ambiguum, an ad accipiendum cum prona est, ad rapiendum cum supina; an potius ad dandum porrigatur. Unde ex obiecta manu, vacua vel plena, id erit definiendum. Quare Aristophanis iocus de Diis est: Deos, quibus supplicatum ibant, stare supina manu, non ut dent, sed ut accipiant. Sic et avaritiae Athenienses damnati, quod manum etiam, dum moriuntur, porrigunt Laeva manus exporrecta [note: (10) Furacitas.] furacitatis, contracta [note: (11) Avaritia.] avaritiae signum est, manus complicatae [note: (12) Impedi mentum.] impedimentum, et si in sinum simul propendeant [note: (13) Tristitia.] tristitiam, sub axillas vel gremium conditae [note: (14) Ignavia.] ignaviam; explicatae libertatem, plaudentes laetitiam, elatae iunctim in caelum [note: (15) Pietas.] pietatem: revinctae post tergum, apud Romanos captivum, apud Assyrios supplicem significant. Manus sublata in altum [note: (16) Consensus.] populi consensum: invicem lavantes [note: (17) Auxilium.] mutuum auxilium: sibi invicem porrectae dextrae [note: (18) Pax.] fidem pacemque: pollicibus colligatae ad exprimendum acu lambendumque vicissim sanguinem [note: (19) Foedus.] foedus. ita olim initi iuxta Tacitum solitum, denotant, Manus osculo excepta [note: (20) Fidelitas.] fidelitatem; ab aure extrema pendens [note: (21) Memoria.] cogitationem de re amata: Contracta in pugnum, [note: (22) Dialecticae.] iuxta Zenonem, Dialecticam, plana

[note: (1) Rhetorica.] signat Rhetoricam. Manus praeputatae, opus desperatum, sive inefficax. Statuae tamen sine manibus, [note: (2) Incorruptus iudex.] quales apud Thebanos Iudicum erant, aequitatem ac spretam munerum corruptelam. Manus sine pollice [note: (3) Bello ineptus.] (quem Athenienses Aeginetis praeputant) bello, utilem resupina, diductis digitis, pacificationem.

DIGITI hi sunt quorum applicatione praecipue manus operatur. Unde et Spiritus 8, dicitur Dei digitus. [note: (4) Spiritus S.] Sed et Prophetae atque Apostoli, per quos Deus mira operatus est, Digiti Dei [note: (5) Apostoli] nuncupari possunt. Hinc de Moyse dictum Exod 8 Digitus Dei est. Ceterum gesticulari digitis [note: (6) Leviculus.] leviculorum est, et Hebraico proverbio iactatur: Stultum digito loqui. Est et aliud observatum, molles uno digito caput scalpere, [note: (7) Mollu.] quod Pompeio vitio datum Plut asserit. At digitum rodere [note: (8) Medictans.] meditantis atque in rem intenti est hominis. Unde apud Persium est, de neglecto est opere: nec demersos sapit ungues.

POLLEX, quod prae reliquis polleat; sic dictus, quando pressa in manu surrigitur [note: (9) Robustus.] robur indicat: quando altera versatur manu, adulatorem ad ingenium alterius flexilem: quando utraque, aut alterutra in manu tollitur, [note: (10) Adulator.] ut maiorem aut minorem assensum favoremque alteri praestitum signat. Unde Hor. Ep. 18 l.1. Fautor atroque [note: (11) Favor.] tuum laudabit pollice ludum. Alias pollicem in certamine tollere, erat altem tanquam fortiori victoriam cedere. Quia tamen, et verso pollice Tyranni Sicariis signum dare invadendi populi notari sunt: hinc et tyrannidis ac furoris manet argumentum. Quamquam et mordere pollicem [note: (12) Irae.] irae latentis notam ferat.

INDEX ab indicando sic dictus; a nobis pro indicio mire usurpatur [note: (13) Indicium.] sed et ori appressus [note: (14) Silentium.] silentii nota est, Unde Aegyptii tradunt Orum Heraiscum et Harpocratem digito hoc labiis appresso, non sine omine sanctitatis, in lucem editos, Harpocratesque hac figura, tanquam silentii Numen, proponi, atque in annulis signatoriis gestari solitum. Hunc Alexander Macedo forte in annulo tulit, quem Hephaestionis amicior i appressit, 15) quando Matris Antipatrum accusantis epistolam legit, ut in vita Curtius; de Angerona haud Dea

dissimilia refert Macrob. Satur.l.1 c.10. quae apud Romanos obligato colebatur ore; quod nollent constare in cuius Numinis tutela urbs esset. ne ut Romani tutelares Deos ab urbibus occupandis sacro ante ritu avocare solebant, ita et hostes Romanis facerent.

MEDIUS digitus [note: (1) Infamis. Impudens.] infamiam atque impudentiam in contracta manu porrectus virgae instar denotat, pro indice quondam Diogenem Laertius, in vita, usum memorat, cum de impudico homine sciscitatus: ubinam esset? sic et hominem et impudentiam eius ostenderet. ANULARIS dictus ab annulo, huic digito ingeri solito, quod ab eo nervus quispiam ad cor derivetur, ideoque hoc vinculo cor suum quisque coniugum alteri devincire amore testaretur. [note: (2) Amor coniugalis.] AURICULARIS ultimus minimusque in digitis, a quo numerandi, per manuum digitos articulosque, principium ducunt, facitque inclinatus in laeva [note: (3) Unum] unum, in dextera [note: (4) Centum.] centum. De qua ratione computandi vide Pier.l.37. Exponit itaque in dextera centesimum, et ut D. Hieron ait sic in flexus [note: (5) Corona Virginum Centuplum.] virginitatis coronam.

Cor [note: (6) Fons vitae.] principium vitae in homine ideoque et illius imago est, tum deinde cogitationis [note: (7) Cogitatio.] et consilii, et si ante pectus suspendatur [note: (8) Candor animi.] aperti pectoris, seu candoris in sermone signum est. Unde Momus reprehendit Deos, quod in homine condendo fenestram, ad cor inspiciendum, dum, non fecissent. Est et puerilis aetatis insigne, quod huic bulla in figura cordis appenderetur, et candidi esset pectoris. In thuribulo positum, [note: (9) Caritas erga Deum.] ardentem caritatem erga Deum, et pietatem signat. Sumitur et cor pro arcano receptaculo. [note: (10) Receptaculum.] Sio filius hominis fuit tribus diebus in corde terrae Matth.12 In igne cupiditatem, vel indignationem denotat. Sunt enim, qui concordiam per duo corda vinculo sociata intelligi voluerint, sed rudi satis symbolo.

LUMBI Spinae dorsi adhaerentes [note: (11) Fortitudo. Temperantia.] fortitudinem animae et temperantiam signant Ephes. 6. State, ait, Paulus, succincti lumbos. Si discincti fuerint [note: (12) Luxuria.] luxuriam denotant. Hinc discinctus Nepos, de lascivo dictum.

UMBELICUS medium apud plerosque significare videtur [note: (13) Medium.] HINC Cic. 1. in Verrem VI. Locus, quod in

media est insula situs, umbelicus Siciliae nuncupatur. Ponitur etiam pro patria: [note: (1) Patria.] quod hic quilibet tanquam in centro suo versetur, et quocumque excurrat, huc propendeat. Infans quoque ab umbelico alimenta trahat. Sed et pro sine usurpatur. Unde Mart.l.5. Epig. Pervenimus usque ad umbelicum, quod volumina olim, una plana pagina exarata circum bacillum, quo claudebantur, velut umbelicum volverentur [note: (2) Finis.] Umbelicus in feminis, [note: (3) Concupiscentia.] uti praeputium in viris concupiscentium denotat, amputatio vero illius [note: (4) Castitas] castimoniam.

VENTER originem et principium denotat, quia a ventre in lucem prodimus, [note: (5) Origo.] Et voraginem seu abyssum omnia absorbentem. [note: (6) Vorago.] quam et ventorum tormina, et aquae abundantes concutiunt. Gulosum quoque designat, quod huic potissimum implendo sint dediti, [note: (7) Gulosus] Et implacabilem precibus, quod auribus careat. [note: (8) Inexora; bilis.] Idolam quoque multorum: quorum nempe Deus venter est. Inexplebilem donis, quia omnia consumit. [note: (9) Inexplebilis.] Ingratum, quia sordes reddit. [note: (10) Ingratus.]

PEDES non inepte pro fundamento usurpantur, [note: (11) Fundamentum.] unde pedes columnae vel pedem figere, et pro possessione [note: (12) Possessio] haec enim quasi pedum est positio: Sic pro servitute, quia toti corpori ferendo serviunt. Pedes bini laevo antecedente aggressionis est signum [note: (13) Aggredi.] quod hoc situ aggressores firmentur. Contra si dexter praecedat [note: (14) Recedere.] recessus erit. Si pes pedi imponatur [note: (15) Ignavus.] ignaviae erit; si collo, [note: (16) Victor.] victoriae et imperii argumentum. Pes alatus Mercurii celeritatis est: pes compedibus strictus captivitatis: pes curvus [note: (17) Iniquitas.] iniquitatis: nam de probis dictum, pedes eorum recti Iuncti duo pedes stabilitatem, claudicantes instabilitatem signant:

GENUA misericordiae, quod genua procumbentes miseri tangere solerent [note: (18) Misericordia.] . Quod tamen Crates Thebanus risit (ut Laert. in vita) cum pronus tangeret, pro genibus, coxam principis, indignantique respondit. Numquid et haec aeque tua sunt, ac genua? Hinc a genibus repellere, est negare misericordiam. Procumbens in genua, si terrarum spectet, pronitatem ad vitia, si caelum, aut aram, pietatem et humilitatem signet. Poplites

impositi genibus [note: (1) Impedimentum.] impedimentum, quod olim etiam legibus proscriptum denotant, ut Plin.

CALX seu CALCANEUS [note: (2) Finis.] finem, ut in homine, sic in rebus aliis designat. Vestigium illius [note: (3) Exemplum.] pro exemplo Maiorum ponitur. Unde vestigia Patrum sequi quis dicitur. Est et firmitatis argumentum [note: (4) Firmitas.] Hinc de serpente Deus Gen.3. Insidiaberis, inquit, calcaneo hominis, nempe ut subvertas.

CAPUT LIX. De Aenigmate atque obscuritate illi propria, tum ex quibus principiis haec oriatur.

DE aenigmate acturi non iniucundum aggredimur ingeniorum ludum. Hoc ut arguta oratione contexitur, non pauci attigerunt, quamquam paucis plures exercere artem (sed saepe absque arte) quam scribere maluerunt. Multis satis ad aenigma visum si obscuram orationem texerent, et vel remotis allegoriis, vel ignotis fere rebus luderent. An vero de aenigmate quisquam, prout imago figurata est, artis praecepta dederit, equidem nescio. Mihi, si coeptam pertexere telam cupiam, is labor incumbet. In hoc vero, cum diversa parum ratio a scripto aenigmate sese offerat, nisi quod figurae verborum sententiarumque vicem subeant, resque eiusmodi esse debeant, quae sub penicillum cadant: ex illius aenigmatis, quod orationis est, legibus, huius (quod iconologiae est) naturam artemque invesitgabimus. Obscuritatem uno omnes ore aenigmati propriam fatentur, quam vi nominis ab [gap: Greek words] id est, obscure significo deducti, satis indicat, Sed error nonnullorum est, quod siquid obscurum in oratione aut iconologia sese offerat, id continuo aenigma clamitent.

Observandum hi. perquam diligenter est, obscuritatem aliam ex ignorantia et difficultate ipsius cognoscentis, aliam ex rei cognitae difficili connexione cum re

significata exsurgere, e.g. Cynocephalus caecutiens apud [note: Obscuritas duplex est, alia est ex ignorantia cognoscentis, atque in hieroglyphicis locum habet, quando eorum ex instituto significationem ignoramus alia rei cognitae. quae in aenigmatis reperitur, ob difficilem sive occultam connexionem, quam habet figura cum re significata,] Aegyptios Lunae eclipsin indicabat, ut Pierius de Cynoceph, quia Luna obscurata, oculorum et ipse vitam amittebat, hoc tibi incognitum ideoque obscurum est, verum ex ignorantia antiquitatis, aut remoti orbis, haec tua obscuritas exsistit. Aegyptiis vero quibus hoc animal notum erat, nihil hic occurrebat obscurum, imo et tu ipse post historiam agnitam, vides hanc figuram clarissimam habere cum re significata connexionem; sive ex instituto tibi hieroglyphice, sive etiam ex convenientia, quam habet ad lunam excaecatam, metaphorice, sive denique tanquam effectus causam suam (luna enim in Cynocephalo hanc caecitatem efficit) metonymice significet. Idem quoque Cynocephalus Aegyptiis 70. orbis regiones (quibus cosmographi illorum orbem id temporis distinxerant) indicabat, ratio huius significati erat, quod hoc animal totidem diebus, partim, partimque cottidie [orig: quotidie] emoreretur; adeo quidem, ut per Sacerdotes in dies pars aliqua illius animantis in templis sepeliretur. Hic eadem inprimis obscuritas esse cognoscentis, quae antea. poterit, haec tamen licet sublata, per historiae cognitionem, fuerit; adhuc alia rei cognitae manebit: videlicet, ut haec tot regionum est significativa, quot diebus animal moritur. Nam fingamus institutum Aegyptiorum abesse, et tantum convenientiam eum re significata expendi, quam obsecro remota haec translatio, quam obscura significantis figurae cum significato connexio? quid enim tot mortis dies simile habent [correction of the transcriber; in the print hahent] cum tot regionibus? neque enim hic alia connexio, quam metaphorica apparet; cum metonymice haec duo non coniungantur. Deinde, quis ex tot in orbe rebus, natura et ingenio diversissimis, hanc potius mihi de tot regionibus cogitationem, quam alias sententias obiciet? Apertior quidem via esset, si ad hominis solius mores vitamque (ut symbolicae emblematicaeque imagines faciunt) metaphorice hoc exemplum animalis transferretur. Posset enim septuagenarium senem vita functum adumbrare, [note: (1) Septuagenarius moriens, vel in dies morimur.] de quo verum quotannis aliqua aeratis suae parte mortuum. Vol propius etiam, 70. dierum puerum vita abeuntem.

Sed aenigmatum liberior ampliorque est significandi campus, quo titulo, notissimae ceteroquin res, in hoc imaginum genere obscuritatem adferunt. Nam Cerberi fabulam, quis mediocriter doctus ignorat; Obscuritas ex parte cognoscentis nulla est, canem facile agnoscis, ecumque tricipitem, quod si emblematice illum proponeres, sub hoc v. g. lemmate, quot capita, tot sententiae. haud difficulter, aut regnanti populo, [note: (1) Populus imperans bellua multorum capitum vel appetitus triplex.] qui dicitur bellua multorum capitum, aut homini, suas actiones ex triplici principio moderanti, rationali, scilicet irascibili et concupiscibili applicabis: verum absque inscriptione aenigmatice propositus cum Hercule v. g. ab inferis illum educente, difficilius erit huius imaginis vim significationemque eruere Intelligamus enim, ut nonnulli voluerunt, uti Pierius de Cerbero, per has figuras hominem philosophum huius primum. scientiae repertorem, quae triplex potissimum est, rationalis, naturalis et moralis, [note: (2) Aristoteles vel alius Philosophus.] Sane obscurior haec tibi remotiorque translatio videbitur, quia exigua sese primum consideranti offert convenientia; sed ubi penitus inspexeris, reperies non omnino incongrua. Neque enim minus recte, per Herculem sapientem, quam fortem intellexeris. Nam qui in se tanquam parvo orbe omnia affectionum monstra domat, is merito sapiens vocabitur, aptusque erit qui ad lucem cognitionemque hominum sepultam, velut ab inferis et tenebris ignorantiae, Philosophiam tripartitam educat, quae non immerito per tricipitem canem adumbratur; quod animal nullum, aut docile magis, aut familiare homini, quam canis videatur, caput vero sapientiae omnis praecipua sedes [note: (3) Philosophia tripartita.] Par ratio de illo cyno cephali morientis aenigmate, ubi propius rimatus fueris. Est enim mundus animali cuidam persimilis, in quo oculi sol et luna, offa lapides, sanguis aquae, herbae crines: corpus ipse orbis. [note: (4) Mundus] cur igitur inepte is per animal repraesentetur? Membra in animante singula, sunt velut orbis partes: harum singulae seorsim emoriuntur, quando amisso sole tanquam vitali die, tenebris succumbunt: unde licet ab instituto cynocephalus talis imago non esset, aenigmatice tamen ita potest usurpari.

imaginem asseras ex eo capite, quod in aenigmate ad res plures sese possit significando extendere reddi obscuriorem, cum potius tanto mihi explicatu sit futura facilior, ut qui promptius in rebus creatis omnibus, quam in solis humanis actionibus illi aliquid reperturus sim conveniens: nam ad mores hominum, et ad ceteras res naturales licebit adhibere. Non equidem diffiteor, id fore expeditius, sed haec libertas varia significandi, per [note: Aenigmata. quan do vim plura significandi habent, per certa quae dam signa adstringenda sunt ad illud, quod autor mente concepit.] alia signa figurasque adiunctas, uni figurae eripienda est, cogendaque in finem expositionemque illam, quam autor animo destinavit, quae quidem in aenigmate, ex ipsius figurae prima contemplatione, obvia esse non debet, at exemplis supra traditis palam est ut igitur, v. g. magis restringat illud Herculis aenigma: Manum adiice, in pugnum tribus digitis contractam, quaeque alios duos in bivium Herculis, velut demonstrantes viam utramque, dirigat. Manus per tres digitos contracta rationalem philosophiam, tribus syllogismi propositionibus stringentem, indicat; quae, tam ad divinas, quam humanas scientias, Herculis bivio significatas, viam intendit: sive, quae tam viriis, quam virtutibus potest servire: Oculi gemini, unus interiorem digiti partem, alter supremam possideat, hic tanquam microcosmus, totius naturae; ille in manu, mentis, quaeque adrecte operandum spectant (quod oculata designat manus) quidam sit index. [note: (1) Philosophia ad humanas divinasque scientias,ad vitia et virtutes pandis iter.] ita opinor aenigma absolutum habiturus es, quodque ad alium vix sensum de torqueri possit: In quo quidem figuras omnes notas, verum expositionem, ad scopum unum, obscurum difficilemque experieris, singularem tamen significata eiusmodi, ut sapientum auctoritate fulciri possint, quae brevitatis studio dissimulo: quin etiam quaeque seorsim sumpta facile expositorem invenient; at coniunctio carum parum certe est obvia.

Iam vero sententia eiusmodi quae iunctis figuris significetur, maiori opera studioque in rebus creatis omnibus, tanquam in multitudine pene in finita, quam in rerum tantum intelligentium vita moribusque pervestiganda erit.

Animadvertes hinc etiam opinor, quam probemus, quamque improbemus obscuritatem. Etenim illa quae cognoscentis est, nihil ad aenigma constituendum facit: nam alias idem quod adolescenti aenigma, adulto symbolum esse poterit, imo quod hodie aenigma tibi, cras (historia, aut antiquitate, perfecta) amplius non erit, adeoque res eadem ad solum cognoscentis ingenium mutabitur: quod nec somnians existimaverit. Hallucinantur igitur, qui ad aenigmaticam conflandam imaginem, ex Gange atque altero orbe vix auditas creditasque historias accersunt: uti et illi, qui ad res, aut voces aenigmatica oratione proponendas, barbara, aut vetustate exoleta, ad conciliandam orationi obscuritatem, ex reconditis velut scriniis verba eruunt. Haec enim ut illa imaginum, sic orationis vitia sunt, non virtutes. Hoc agendum ut res, voces, figuraeque in omni aenigmate sint, inter mediocriter doctos, non ignotae, ne cum obscuritate rei, ipsa etiam contemplantis obscuritas et ignorantia coniungatur. In Hieroglyphicis obscuritatem alteram, quae cognoscentium est, toleramus: nam ubi, illa sublata, institutio cognita fuerit, difficultas cessat, quia non tam ex rerum natura, quam auctoritate instituentrum pendet figurarum significatio.

CAPUT LX. De materia aenigmatum.

Materia aenigmatum res quaecumque, tam symbolis [note: Materia aenigmatum res quaelibet est, quae obscure, vel metaphorice, vel metonymice, vel etiam ex aestituto plura indefinitae significat.] quam emblematis idonea esse poterit: modo allegorica sit, id est, translationem aliquam, seu metonymiam remotiorem obscurioremque complectatur, quae sub penicillum cadat. Praeter translationes vero etiam metonymias admittendas esse, nemo inficias iverit: cum et illae transferri ad diversum aliquid significandum, et saepe obscuram cum re significata habere connexionem possint, ut sunt fabulae Graecorum ac Latinorum complures, quarum lib 3. meminimus, quae non nisi metonymice significant. ita, Lamiae invidorum hominum ideae quaedam sunt, in alienis oculatae, in propriis caecae,

Charon ultimi temporis, quo vita defungimur, quaedam imago [correction of the transcriber; in the print imgo] est; cui naulum, relictis opibus, pendere cogimur. Minotaurus in Labyrintho [correction of the transcriber; in the print Labryntho], tacitum aulae crudelis et perplexae e.g. Herodianae consilium indicat Et Lamie quidem, tanquam effectus, per caecitatem significabant invidos: Charon, tanquam causa mortem: ipsa enim aetate deficimus: Minotaurus velut signum (ut quod olim apud Romanos, dum res occulte gerendae essent, proponi solitum) clandestina ex ponebat consilia. Quo ultimo exemplo simul illa difficultas expeditur, quae hoc loco de signis nasci potest. An videlicet haec aenigmatis etiam adhiberi possunt, ut signa sunt. Ita enim hieroglyphicis subserviunt? Nam respondebo, illa tantum signa posse, quae rerum sunt ad plura figurate significanda aptarum: ut Minotaurus est, qui parricidii quoque tyrannidis, ac libidinis quaedam idea est: talis enim signi obscura manet cum significato connexio, quae ingenio Poetae certae significationi adhibetur. Ita si Taurum a Lupo oppressum videas: ut Pierius in voce Taurus. non statim intelliges civem a peregrino opprimendum designari: ut Archivi sensere, cum ob hoc spectaculum in foro datum, peregrinum Danaum civi suo Gelanori. velut fortiorem praetulerint. Secus tamen eveniet, si in corio mactati bovis sedentem reiectis post tergum manibus exhibebis, neque ignoraveris; ita olim opem aliorum implorare solitos in publico sedisse, tum auxilium pollicentem dextro pede corium calcasse (uti Scythae etiamnum eodem habitu carnem ex corio offerunt, quibus acceptans opem pollicetur) hoc enim certius erit signum, quam ut aenigmati serviat, cognita enim historia obscuritas omnis sublata erit, cum vim diversa significandi haec figura vix obtineat. Ceterum eiusmodi signa, quae ex ipsa etiam institutionis vi ac ratione multiplicem quandam significandi virtutem retinere videntur (quod methaphorice potius, quam metonymice adhibeantur) a Pythagora Magistro discipulis praeceptorum loco tradita: hoc loco accensere volui, ut quorum pleraque ex remotis comparationibus ducta aenigmati sunt opportuna,

1. Inter cetera colenda est perfectissima trinitas, id est, [note: (1) SS. Trinitas.] Deus aut virtus, quia ternarius a Pythagoricis dicitur numerus primus incompositus, ut qui primam multitudinem incompositam significet. Dualem enim non esse numerum, sed confusionem unitatum contendunt. Unde ille rebus perfectissimis, et summis, Iustitiae ac virtuti, Angelis, Deoque inprimis tribuitur: ille materiam, rem impersectam et corruptibilem, audaciam vitiumque quod in extremis est (ut virtus inter duo extrema) denique et Daemonem designat. Vide Petrum Bongum de numeris, et Gyraldum, qui in symbolo de non edendo Erythino, ex Iamblico addit, Pythagoram ternario Apollini sacrificare solitum.

2. Cum tonat terram tange, id est, offenso te Deo cum [note: (2) Offensa Dei deprecanda.] precibus submittes: terrae, unde prodiisti, abiectaeque originis tuae memor.

3. Linguam coerceto Deum imitans, qui scilicet in silentio [note: (3) Deus silenter adest.] nobis adest, quo principio nisus Pythagoras quinquennio integro suos discipulos tacere voluit, Nam; Proximus illi Deo qui scit ratione tacere. Unde et illud in sacrificiis usurpatur, favete anguis.

4. Adoraturus sede id est, animum ad quietem et preces [note: (4) oratio quieta sit] compone.

5. Adora circumactus, ex more veterum scilicet, id [note: (5) Oratio circumspecta sit.] est, circumspice te, et vide quid a Deo petas, ne illud in te cadat, nescitis, quid petatis.

6. Ne sine lumine de rebus divinis loquare, id est, sine [note: (6) Divina res prudenter tractanda.] ratione ac prudentia de rebus divinis ne loquaris, temere aut ignoranter quicquam effutiendo.

7. Nudis pedibus rem divinam facito, id est, purgatis [note: (7) Affectus in re sacra purus sit.] animi affectionibus, vitiisque depositis ad rem sacram accede.

8. In sacrificio ungues ne seces, id est, noli in re sacrae [note: (8) Curae sordidae a sacris absint.] supervacuis ac sordidis temet curis aut negotiis occupare.

9. Ne sine farina sacrifices. (hac enim victimarum capita [note: (9) Pura mente sacrificandum.] aspergi solebant) id est, ne fine candida mente, et innocente ad Deum accede.

10. Ex non putatis vitibus Deo ne libes, id est, opera et [note: (10) Purae sint hostiae.] victimas Deo offer puras, amputatis ris, quae imperfecta et vitiosa sunt.

11. ignem gladio ne scalpas aut fodias, id est, Deo (pro [note: (11) Deo non maledicendum.] quo ignem habent) lingua tua, velut gladio, maledicta non infligas.

12. Dei figuram annulo ne insculpas. id est, ne in propatulo [note: (12) Profana a sacris absint.] res sacras habeas, aut divinos sermones rebus sacris contemptim admisceas, si enim capitale aliquando fuit Imperatoris insignia loco parum decoro inferre, quanto magis Dei erit?

13. Ne coacerva ligna cupressina, id est, Deo consecrata [note: (13) Sacra in profanos usus non vertendas] in proprios usus ne convertas, ex cupresso enim Iovis sceptrum fieri Hermippus asseruit; et Diti sacra funerisque dicata arbor est.

14. Gallum nutrias, non tamen sacrifices. Quia Gallus [note: (14) Milites sacra defendant non tractent.] soli et lunae tum et horis consecratus; tempora distinguit. Videtur autem innuere milites pro nobis excubantes nutriendos quidem, sed rebus sacris minime adhibendos. Ita fere Gyraldus.

15. Surgens e lecte stragula complicanto, id est, mane te [note: (15) Mane ad Deum mens dirigenda.] erigens sensus omnes compone; ut mentem a terrenis ad res divinas contemplandas transferas.

16. Iniussu Imperatoris ex statione ne discedito, est enim [note: (16) Vita non est proicienda.] id militibus capitale, ita nec tu a vitae statione discedas, priusquam Deus avocet.

17. Per dextram templum ingreditor, per sinistram exito, [note: (17) In templo Deus, extra etiam homines conveniri possunt.] id est, cum templum ingrederis, ad Deos te immortales memento accedere; cum egrederis ad mortales rursum exire. Nam ut Iamblicus hoc loco, dextra numeri imparis est, qui Deorum est numerus, iuxta illud Poetae: Numero Deus impare gaudet. Sinistra dum adiungitur, paris est numeri, qui mortalium est.

1. Dextera cuivis inicienda non est, id est, ne quemvis [note: (1) Fidendum circumspecte.] ad amicitiam adhibe. Fide, scilicet, at cui vide.

2. Angustum annulum ne feras, id est, (ut Plut.) non adstricta [note: (2) Nulli homini geris ad malum.] nimium victus ratione urendum, vel (ut rectius

D. Hieron.) non anxie nimium vivas, et servitio re adstringas, quo nequeas liberari.

3. Ignem igni non addito, id est, irato noli stimulos ad [note: (3) Iratum ne stimules.] iram tua contentione adiicere.

4. Cor ne edito, Curis videlicet supervacuis abstine, [note: (4) Curis moderandum.] quibus cordilaceratur. Huic simile, quod de cerebro monuit non edendum, id est, fugiendam oblivionem. Utrumque Iamblichus ab eo vetitum putat, quod cor ac cerebrum vivendi sapiendique essent principia Unde forte nec Hebraeis Deus cor aut cerebrum immolare iussit.

5. Cibum in vas sordidum ne immittito, id est improbis [note: (5) Improbis tua ne fidas.] tua secreta ne facile communices.

6. Iugum stateramve ne transilias, id est, (ut Plut.) rationem [note: (6) Lex non violandae.] et legem ne transgrediare, ut D. Hieron. aequitatis normam; ut Cyrill. Alex. ne sis avarus.

7. Hirundines familiares non habe, seu domi non ale, [note: (7) Garruli vitandi.] propter sordes videlicet, id est garrulis noli esse familiaris: nam aut famam tuam traducent, aut secreta manifestabunt, vel ut autor ad Heren. Infido amico ne iungaris, qui scilicet, ut hirundines brumae tempore, sic in adversitate discedat.

8. Per viam publicam ne incedas. quia scilicet luculentior [note: (8) Vulgus non sequem dum.] tior quam semitae, id est, ne vulgi ingenia erroresque sequare, quia vitiis favent. Huic adversari videtur illud quod idem alibi statuit, extra viam publicam non gradiendum, id est publicas consuetudines tenendas. Verum intellige, id servandum ubi semitae desunt, ne scilicet tu primus sis, qui non tritam periculose incedas via, adeoque aberres.

9. Sal appone, hoc enim cibis condiendis aptum, id est, [note: (9) Prudens.] prudentiam ad actiones omnes adhibe.

10. Ne frangas dentes, id est, ne maledicas aliis, nam [note: (10) Maledictio vitanda.] vicissim tibi rependetur, et genuinos infixos duris hominibus franges.

11. Coronam ne decerpas, nam capitis coronae ex herbis, [note: (11) Magistratus non carpendi.] et rosis facile carpendo laeduntur, et decus admittitur, id est, ne summos urbium aut regnorum magistratus ac principes male vellices; nam in te denique hoc et dedecus, et iniuria redundabit.

12. In cinere ollae vestigium confunde. Postquam subita [note: (12) Iniuria obliviscenda.] ira exarsisti, denique omne vestigium iniuriae ex animo dele.

13. Herbam Molochen (Malvae species est) sere, non tamen [note: (13) Benignus aliis non sibi.] ede, id est, mollis facilisque tanquam herba illa, (quae mollit ac solvit, ac cum sole circumagitur) aliis esto, non tibi. Tale fere est quod nubentibus accini solet. Sesamum aut hordem sere, id est, fecundo utere thalamo.

14. A fabulis abstineto, quod Pythagoras etiam suis [note: (14) Abstinentia.] praecipere est solitus, cum inflent, ac inflamment igne etiam venereo. Ceterum tam eiusmodi, ut et aliorum secretorum tenaces erant Pytagorici; ut cum Dionysius Tyrrannus Tymicham, eius disciplinae addictam interrogaret, cur fabis sibi interdiceret? linguam praemorsam in Tyranni faciem eiecerit. Sensus igitur erit. Vel abstinendum a venere, vel ab ambitione magistratus, qui fabis suffragantium apud Athenienses eligebatur, Unde et is, qui suum vendit favorem, atque ex suffragiis ferendis vivit, apud Graecos [gap: Greek word] quasi fabae rosor, seu ex fabis victitans nominatur,

15. Melanuros ne gustato, sive piscibus quibus nigra est [note: (15) Improbi vitandi] cauda abstineto, id est, ne cum dolosis et adulatoribus, qui prima fronte probi videntur, sed nigiri a tergo, hoc est improbi sunt, familiaritatem habe.

16. Erythinum (sive rubellionem piscem) ne edito, id [note: (16) Vindictae fuga.] est, a sanguine et vindicta manus abstine: est enim piscis coloris sanguinei.

17 Sepiam piscem ne edas, id est, vita mendaces et dolosos, [note: (17) Mendaces vitandi.] vel res obscuras et implicatas ne suscipe. Nam sepia atro liquore perfusa se contra alios obtegit, et in volucris implicatis piscis est.

18. Ita a Scaro idem Pythagoras abstinere iussit tanquam [note: (18) Ebrietas et gulae vitandae] ebrietatis symbolo, quia uvas devorat, a Lupo seu Labrace, voracitatis exemplo. Unde a Graecis homo avidus stolidusque, Labrax Milesius dictus est.

19. Ab urtica quoque marina, quod Venerem aleret, [note: (19) Castitas.] ab aliis alia de causa temperabat, ceterum uviversim a piscibus Aegyptiorum more abhorruit, qui iccirco quod Osiridem Deum suum, id est solem mare hausisset, pisces aversari credebantur. Verum significare Pythagoras est visus, dum pisces non gustandos monuit, frigidi, hebetisque ingenii homines suae parum disciplinae [correction of the transcriber; in the print discilinae] idoneos.

20. Panis non frangendus, id est, amicitia (quae ex animorum [note: (20) Amicitia cum bonis colenda.] compositione uti ex granis panis coalescit) inter bonos non dissolvenda. Unde Pythagoras in amicorum cenis panem non frangebat, ut est apud Plut. in Sympos.

21. Quae ceciderint (extrinseca scilicet) ne tollito, id est, [note: (21) Arrogans.] noli esse nimius rerum tuarum aestimator, vel potius noli esse nimium avarus. Pythagorica haec consuetudo ad plures dimanavit. Cum qua non pugnat, quod idem praecipit. Minuta panis ne pedibus calces, id est, data a Deo munera ne contemne, aut minimam etiam fortunam noli aspernati: nam et relinqui mica poterit, velut canibus alendis opportuna, et non contemni.

22. Elixum ne asses, id est, ne mansuetos offensione [note: 22)) Mites non [correction of the transcriber; in the print nn] exasperandi.] aliqua indures, est enim eorum, ut tarda, sic gravior ira, vel potius noli actum agere, aut delicate nimis gulae servire.

23. In via ne ligna secet, id est, noli impedire illa, aut [note: (23) Ius publicum intactum sit. mordaces vitandi.] turbare, quae publici sunt iuris aut possessionis.

24. Gladium acutum averte, id est, declina illos qui [note: (24) Constantia in bene coeptis.] intentant pericula, aut certe linguam acute mordaciterque aliorum famam vulnerantem.

25. Ne retrovertas cum ad terminum veneris, id est, noli [note: (25) Manifestae veritati non resistere.] a bene coeptis inconstans resilire, aut noli, cum mors instat, velle vivere. Par fere quod Hebraeis per Mosen praeceptum, per eandem viam non redeundum.

25. Adversus solem ne loquere. id est, manifestae [note: (25) Manifestae veritati non resistere.] veritati noli repugnare.

26. Adversus solem ne mingas, id est, ne quicquam [note: (26) Turpia palam vitanda.] turpe palam Deo vidente audeas.

27. In astrum nunquam intende digitum, id est, virorum [note: (27) Contumelia vitanda.] illustrium famam noli maligne insectari, aut noli principum virorum exemplo velle privatus vivere, neque enim omnibus omnia competunt.

28. In arundineto ne confabuleris, id est, hominibus [note: (28) Improbi vitandi.] levissimis nihil crede, neque iis familiaris esto.

29. In nive non scribas, id est, mollibus levibusque animis [note: (29) Credere leviculis] nihil fide.

30. Progredienti gregi de via decede, id est, insipientibus [note: (30) Multitudini cedendum.] ac stultis tu cede aliquantum, licet prudentior: aut certe multitudini, brutae licet, te non oppone.

31. A mustela e transverso recede, id est fuge delatores [note: (31) Delatores fugiendi.] et mendaces. nam, velut mustela ore parit, sic ipsi ore quaevis profundunt.

32. Colubrum intra aedes collapsum non perime, id est, [note: (32) Hospitalis.] hospitem quantum vis noxium humaniter tracta.

33. Offensa in vestibulo turpi vetula non egredere, id est, [note: (33) Turpia non prosequi.] noli res illas, quarum turpia sunt principia ulterius prosequi. par fere, quod inculcavit. [note: (34) Laesus absiste.] Pede in limine illiso retrocede.

35. Ingrediens egrediensque valvas osculare id est, initia [note: (35) Finem spectare.] finemque actionum perpende, simile prope modum: Egrediens domo synciput, rediens occiput scalpe, [note: (36) Consulto operari.] id est, priusquam opus aggrediaris ingenii (cuius synciput est sedes) considerationem adhibe, quid, ac quomodo recte agendum: ubi expleveris, memoria (cuias sedes occiput) recole; rectene, an secus egeris?

37. Rectum pedem promove, id est, quae recta sunt iniquis [note: (37) Bono insistendum.] praehabe.

38. Noctu in tenebris deambulare cave, id est, dum lux [note: (38) Tempori operandum.] et vita favet, sive, ut loquitur sacra scriptura, dum dies est operemur, in nocte et morte serius, aut certe agamus illa quae lucem non erubescant.

39. In tenebris absque vestitu aliquo non vade, id est, [note: (39) Pudicitia.] nullibi pudoris obliviscere, sive in re obscura non omnem animi sententiam denudes.

40. Arma a muliere oblata reice, id est, noli femineos [note: (40) Mortificatio.] et impotentis animi impetus sequi.

41. In poculi fundo residuum non relinque, id est, artes, [note: (41) Fundamentum penetrare.] quas degustare coeperis, ad fundum usque exhauri.

42. Sole collucente ignem non defer, id est, in re clara [note: (42) Clara non probanda] multis rationibus illustranda laborare noli.

43. Apud quadrupedem poema non cane, id est, apud [note: (43) Subtilibus in vulgo abstine.] idiotas subtilia non profer.

44. Lyram illotis manibus non attinge, id est, noli esse [note: (44) Exemplum.] impurus, ac improbus, qui canis aliis, seu doces alios probitatem.

45. Faciem in fluvio non specta, seu lava, ne scilicet inanem [note: (45)Vanitas.] rerum aut vultus tui speciem ames, quae prorsus fluxa est.

46 Lapidem in fontem iacere scelus, id est, eum, qui publicae [note: (46) Calumnia]

utilitati servit calumniis impetere, aut impedire velut obstructo fonte, nefas est.

47. Sinistra manu cibum ne capito, id est, vive ex iis [note: (47) Victus honestus.] quae iure tibi competunt, nec iniusto te lucro, aut furto, alas.

48. Lumen post caput appensum non detine, id est, noli [note: (48) Consilium bonorum sequi.] illos aversari ac in postremis habere, qui recto te consilio ad meliora erudiunt. vel, provide antequam agas.

49. In Choenice ne sedeto, id est, non tantum praesentis [note: (49) Futuris prospiciendum, otium vitandum.] boni (nam choenix diurnae escae commensum, et velut sportula est) sed et futuri rationem habe. Simile fere, aut idem illud est. Super modium ne consistas, id est, otium devita.

50. In sacro sepulcro non dormi, id est, rebus Deo consecratis [note: (50) Sacris ad otium non abutendum.] noli ad otium ac voluptatem tuam abuti.

51. Sudorem ferro non absterge, id est, labore parta aliis [note: (51) Vis rusticis ne fiat.] vi noli eripere.

52. In solitudine sine baculo non ambula, id est, noli ita [note: (52) Amicum habere] te ab omni hominum consortio subtrahere, quin unum amicum colas, quo tanquam baculo ab aliis desertus nitaris.

53. Hominis vestigia ferro non confige, id est, noli tuorum [note: (53) Memoria Patrum non abolenda.] praedecessorum memoriam abolere, aut famam nomenque contumelia laedere.

54. Integrum fasciculum igni non inice, id est, noli simul [note: (54) Parce vivendum.] omnia consumere, aut opes simul omnes periculo obicere.

55. De rheda iunctis pedibus non exili, id est, de statu, [note: (55) Status sensim mutandus] in quo es, non uno impetu, verum pededentim [sic] ad alium te transfer, ne offendas.

56. Puero, aut feminae gladium ne indulge, id est, noli [note: (56) Pueri et senes non indicent.] imprudentibus levibusque hominibus iudicium aequitatemque administrandam committere.

57. Duorum maxime temporum matutini et vespertini [note: (57) Examen conscientiae.] curam habe, id est, ea quae iam primum acturus es, quaeque deinde egisti diligenter expende, ne vel temere incipias, vel admissos errores non corrigas.

58. Oleo sedem non abstergas, id est, aliorum mansuetudine. [note: (58) Assentari,] sive otio tuo, ad labes et scelera non abutere. vel. noli illis male assentari, qui iudicio praesident.

59. Oleam seu mitem plantam ne caede; aut viola, id est, [note: (59) Innocentibus parcendum.] mites et innoxios noli vexare.

60. Adoranda est Echo, cum flant venti, id est, tempori [note: (60) occasio non negligenda.] atque occasioni serviendum, et favoris vento potius utendum, quam adversus ventos et Principum voluntatem progrediendum.

61. Cantibus utendum ad lyram, id est, affectionum [note: (61) Mortificatio lata sit] harmoniam et concordiam, latitia animi accendat necesse est. Institutum autem Pythagorae fuisse memorant, ut ante somnum cantu ad lyram uterentur.

62. In meridie dormite, id estin aperta causa et veritate [note: (62) Veritati standum.] non est male conivendum.

63. Unguium criniumque tuorum praesegmina ne urina [note: (63) Humiles amici non negligendi.] conspergito, id est humiles abiectosque amicos tuos ne aspernare. cui adiici ex Iamblicho porest illud, quod solenne Pythagoricis fuisse dicitur. Festo crines unguesque non esse re secandos, id est, a solemni epulo aut pompa, consanguineos humiliores removendos non esse.

64. Animalia ungue curvo ne nutrito, id est, rapaces [note: (64) Furaces vitandi.] domi homines non alas. quod principibus viris inculcandum. Eisdem Hebraeis vesci religio fuit.

65. Onus alterius simul tollito, non simul deponito. five [note: (65) Laboranti non otianti subveniendum.] iuva in tollendo onere non deponendo quod symbolice explicat Cyrilli sententia. non oportet inquit, cooperari ad ignaviam, sed ad virtutes et labores.

66. Ne speculum ad lucernam intuere, id est, ne ad alienam [note: (66) Adulatori non credendum.] lucem, quam hominem te laudando adhibent, verum ad solem ipsum veritatis, qua tua tibi ratio et Deus affulget, teipsum considera et aestima, nisi falli et errare volueris.

67. Non comedendum ex curru, id est, tempori et loco [note: (67) Edendum tempori.] edendum.

68. In calceum dextrum praemitte pedem in lavacrum [note: (68) Reip. [abbr.: Rei publicae] promptius. quam privatae subveniendum.] sinistrum, id est, ad publicas actiones promptus accede, ad privatas commoditates tardus.

CAPUT LXI. De quatuor aenigmatum fontibus, atque inprimis de aenigmatis syllabarum ac vocum.

PRiusquam de ipsa aenigmatis forma acratione quicquam statuatur, Fontes imaginum figuratarum in symbolis atque emblematis apertos, hic quoque explorare lubet. Ita enim deinde facilius ipsa nobis aenigmatum natura et ratio constabit. Verum per aenigmata orationis primum, mox etiam figuratae poesios hos fontes deducemus.

Aenigmata orationis, vel in verbis tantum, vel in rebus [note: Aenigmata syllabarum, aut vocum in imagine aliquando locum habent, et grammatica appollanda erunt,] etiam reperiuntur. Si in verbis tantum, vel de literis solum agitur ut illud Agathonis de Thesei est nomine apud Gyraldum.

Est scriptionis umbilicus circulus Q
Rectaeque regulae iugatae sunt duae H
Scythicoque persimile erat arcui tertia S
Mox procidens trivium in obliquum fuit E
Erantque in unum regulae iunctae duae Y
Ut tertia fuit, erat rursus ultimae S

Dimidium sphaerae, sphaeram cum principe Romae.

A te poscit homo, poscit et ipse DEUS. [note: (1) Cor Deo debetur. Aenigmata ex numeris desumpta.] Nimirum COR. nam C. sphaerae dimidium, O totum signat. princeps vocis Romae litera Rest.

Affine huic est illud aenigmatum genus; quod per numerum literas exponit, ut in graecis facilius, ubi singulae literae numerales sunt praestatur. Tale illud quod in fragmento Aesopianae vitae legitur,

Exigua me condo domo, semperque patente
Non metuo fures, aliis sed furta timori
Sunt mea; tota mihi nam furto degitur

Quadraginta horum et centum, et bis summa quaterque. Solvit Aesopus et vocem esse [gap: Greek word] dixit, quae numerum facit 640.

Huc et illud Platonis spectat, qui furem, hominem trium literarum, vocabat. Hoc aenigmatis genus proprie grammaticum dixeris. Et quandoque in figurata etiam imagine servire poterit. Quid enim prohibet quo minus aut [gap: Greek word] aut cor illis, quibus significatur, figuris adumbretur? Sed futilis hic labor, et ad nugas magis, quam ingeniosum conceptum idoneus.

Alia tamen etiam ratione in literis verborum transferendis, dum vox alia sensusque exsistat anagrammatice uditur. sic laudator versis literis est adulator. sic [gap: Greek word] verbum [gap: Greek word] est latine animus: convenit vero, ut animo verba respondeant, Ita et [gap: Greek word] virtus, [gap: Greek word] amabilis; [gap: Greek word] vilis [gap: Greek word] , nugae, redditur. Ex quibus hasce conficias sententias [gap: Greek words] virtus amabilis; nugacitas vilis est. Nec verba modo verum et sententiae integrae ita transteruntur, ut, S. Ignatius Loiola. translatis literis erit, O ignis a Deo illatus. Rursum ad verba. Quid est veritas? respondetur anag. Est vir qui adest. Haec ita in aenigmate proponi debent, ut alterum alterius locum subeat, neque id verbis solum verum et imagine fieri quandoque poterit. ut si pro Roma ponatur Maro, vel etiam Amor retrograde incedens; pro voce [gap: Greek word] persona Virtus adumbretur: Et hoc aenigmatis genus anagrammaticum dicendum erit. Haec de literis.

In syllabis, verbis, sententiisque aenigmatice proponendis non minus, quam literis luditur. tale illud Gellii de Termino Deo Rom.

Semel minus, bis an minus, non sat scio,
An horum utrumque? quondam, ut audii dicier.
Iovi ipse Regi noluit concedere.

Nam semel et bis minus faciunt iunctim terminus. Sic in figurata quoque imagine, mus cum sica propositus,

erit musica. Et muscatum exprimes, si mus, muscae, etc mustum, proponatur, quod idem carmine aenigmatico vulgatum est.

Sume caput curret ventrem superadde, volabit,

Adde pedem comedes, et sine ventre bibes.

Quin et verbis sententiisque integris exprimendis notas reperies. Ita musicae notae: fa mi re, fac me regem, mi sol re, me solum regem significabunt. Et Ferdinandus 4. Legionis et Castellae Rex suis in aciem educendis vexillum proposuit, in quo tria erant diademata cum lemmate valer ut sensus hinc fieret, dia de mas valer, id est dies maximi valoris, in quo scilicet ostendetur, quis maxime pro his coronis pugnando valeat. Plura exempla reperies lib 2 ubi etiam per figuras verba, exponi solita ostendi Verum et his circumspecte parceque, ut gratiam mereantur utendum. Memini in hac bellorum contentione, quae a coronarum ambitione ortum in Europa traxit, hoc aliquando aenigmate lusum esse. supra memoratae Musicorum notae in tabula praescriptae erant, ad quas cantatores Leo, Draco, Gallus, Aquila confluxerant, [note: (1) Concordia discors] hac denique musicam tabulam, ceteris frustra inhiantibus, auferente. Quis illi aenigmati sensus; quaeque gratia, evolvant alii, mihi non tam de veritate, quam virtute. imaginis cura est. Ceterum hae figurae si pure verborum notis constarent. ut si mus et tela pro voco mustela poneretur: aenigma onomasticum esset, si vero traicerentur syllabae, ut in voce muscatum, logogriphicum diceretur. denique gnomicum, si integram exprimeret sententiam, ut notae musicae, fac me regem. Haec adiicio, ut intelligas his inscriptionibus opus, quando a communi aenigmatum ratione, per schemata res, non verba, aperientium, disceditur. Cavendum tamen, ne in usu horum aenigmatum nugas agere videaris. ut non nemo, qui vocem nativitas expressit, per natos aliquot, et fontem, salientem (quasi in hoc vita esset) ac serpentem, loco S propositum. Et alius, hanc sententiam expositurus: discite iustitiam moniti: cui pro DIS. Pluto erat, pro C Iudex condemnans, eo quod esset damnationis nota, pro ITE. homo asinos impellens, pro IUSTITIA illius effigies, pro MONITI Luna et nuntius. Quis enim tam ridicula,

nulloque ingenio nata probaverit? ad nuces illa columque potius, quam calamum, ac poesin artificiosam spectant.

Alteram praecipuamque inter aenigmata partem obtinent, [note: Aenigma rerum est, de quo praecipue agimus, tam in oratione, quam imaginibus usitatum.] quae in rebus versantur, atque in oratione verbis quoque aenigmaticis proponuntur. De his potissimum nobis sermo est dum aenigmatum fontes scrutamur. priora vero si quam gratiam merentur, ex quarto praesertim fonte allusionum hauriunt. Porro veteribus hic ludus perquam frequens inter convivatum collegia. Athen.l.1.c 1.ubi iucunda, tum concipiendi, tum evolvendi aenigmata contentione, honeste certabatur. neque sine poena, aut praemio: nam ignorantibus poculum muriae hauriendum erat, solventibus certa carnium portio erat destinata. Quin et Demon olim ex gentilium simulacris vix alia, quam aenigmatum tenebris obscura dabat oracula, quo artes suas mendaciaque tanto venderet tutius, quanto minus perspecta fierent. Ita Cretenses novis regionibus intenti iussi sunt sedem figere, (ut Eustachius Iliad. a. et paulo aliter Strab.l. 1.) ubi eos terrae filii adorirentur, quod, post Mysiam Ciliciamque pervagatam, in Troade factum censuerunt; postquam nostu, dormientium in arcubus scutisque, nervos ac coria mures agrestes usque adeo corrosissent, ut inutiles bello essent. [note: (1) Vinci ab imbelli.] Sic et Aenea Duce Phryges Laurentem sibi agrum a Diis assignatum intellexere, postquam orbes ex panibus quibus carnes incisas comederant, denique fame urgente consumerent. [note: (2)Fames ubi condimentum.] Strabo lib 13. Oraculum enim monuerat illic manendum, ubi mensas fame absumpsissent.

In captiosis hodie dum quaestionibus frequens aenigmatum usus, quae ex totidem pene fontibus ac venis educi possunt, quot epigrammaticae argutiae eruuntur. Cum his enim plerumque aut iunguntur, aut affinitatem sortiuntur. Nam inexspectata aliqua obscuritatis evolutione audientes delectant. Ut si haec formetur quaestio Quae nos aqua maxime nutriat? sive etiam. quae aqua sit fortissima? ac denique respondeatur illam esse, quae molendina vertit. Improvisa haec erit responsio, quod ad tam remotas aquae operationes animus sese audientium non extenderit. Nunc praecipuos tantum huius disciplinae fontes

aperiemus. Si cui per hos late evagari lubuerit, Epigrammaticas tantum Argutias nostras adeat, ex multis videbit quaestiones aenigmaticas formari posse. e. g. Demosthenes convitiis a quodam lacessitus, inquit. Committor in certamen, in quo qui superior evaserit, inferior est; contra qui in ferior superior. [note: (1) Convitia sustinens vincit.] Hoc ex fonte repugnantium, vena illa est, quae de mutua oppositorum conversione agit. Cur hinc formare quaestionem hanc nequeas? Quod certamen sit, in quo victus vincat, victor vincatur? Imo et sola quandoque viri sapientis sententia. Ita, ex dicto Socratico, quaeram. Quodnam optimum ciborum sit condimentum? et respondebo fames. Ita et Dario turbida sapuit. Et tibi.

Si dat oluscula mensa minuscula, pace referta;
Ne pete grandia lautaque prandia, lite repleta.

Parasito certe alios, quam Diogenes fortasse mures habiturus non es: quos si libeat tibi in aenigmate hac significatione exponere: nihil absurdi egeris. Sed ad lineam, nostrumque propositum propius veniamus.

CAPUT LXII. De primo Fonte aenigmatum ex proportione ducto.

PRimum supra fontem ex proportione aperuimus, [note: Aenigmata ex quatuor supra dictis fontibus duci possunt. Et primo a proportione.] atque exempla etiam nonnulla, tum in symbolis, tum emblematis dedimus, quae ob occultam rei similitudinem, lemmate subducto, in partem aenigmatis venire possent. Ad hunc enim fontem illa spectant, quae ex audaciori metaphora, non temere tamen, atque inscite, sed cum aliquo lepore et inventionis subtilitate ita transferuntur, ut exspectationem superent. Sic de Abnube Abbate legimus In vitiis Patrum, aenigmatico illum facto suos ad patientiam egregie instruxisse Erat in illa, quam cum suis occupaverat, solitudine, Idolum quod piam; ad hoc, armatus cum fuis lapidum grandine, accessit, et veluti a nube tonare coepit crebris lapidum ictibus in simulacrum congestis: mox, ut acti paenitens, advolvi illius

pedibus atque audaciam deprecari. Attonitos hoc spectaculum [note: Ut emblemata quaedam subducto lemmate aenigmatis, sic haec addito lemmate quandoque serviunt.] discipulos habuit; donec ad illos conversus Abnubis: spectastis [sic], inquit, huius idoli patientiam: nihil obmurmurare, nihil contra moliri visum est, pertulit immotum omnia, atque tam facile donavit adversario, quam ab illo accepti iniuriam: Vos nisi statuae huius robur, constantiamque ad facilitatem, tam ad feren dum, quam condonandum iniurias, et adversa indueritis, meae disciplinae idonei non estis. [note: (1) Patienter ferre iniurias.] Animadvertitis, hic, opinor, ex remota satis re, atque in speciem prorsus dissimili, hac imaginem ac comparationem praeter exspectationem praesentium duci, quae tamen eiusmodi est, ut si aliqua inscriptione illustraretur: illa; v. g plagis immobile robur, aut ista Nasonis: Perfer et obdura: iam emblematis accenseri posset. Ita et legatio illa Regis Scytharum Idanthurae aenigmatica subtilitate celebris habetur, quam Dario Persarum Regi Istrum transeunti obviam destinabat: nam, literatum vice, murem, ranam, avem, iaculum et aratrum misit. Orontophagas militum tribunus ita aenigma interpretatus est, ut existimaret Regem Scytharum [note: Aenigma contradictorum sensum aliquando prae se fert ut teneat, exponentes.] per haec signa Dario sese submittere atque imperium deferre. Ex mure traditas habitationes, ex rana aquas, ex ave aerem, ex iaculo arma, ex aratro terram intelligebat Verum Xiphrodes metaphorice omnia in sensum contrarium vertit: Minitari, inquit, extremum nobis exitium videtur: nisi exemplo murium propere per terras, aut ranarum per aquas, aut avium per aerem, effugiamus, haec enim nisi fecerimus, aut iaculum in pectore victis, aut aratrum in manu servitute constrictis ferendum erit. Nimirum haec aenigmatum multorum ratio est, ut propter abditam significati veritatem facile in diversos sensus detorqueantur. Eiusmodi tamen esse convenit, ut illa quam prae se ferunt significatione, minus apre quadrent, fallantque, dum inexspectata denique convenientia videantur congruere. Sic Demetrius Phalereus Regem Macedonum Philippum de Peloponneso occupanda sollicitum hoc aenigmate recreavit: ut Gyraldus de aenigmate, utroque, inquit, cornu bovem tenebis: quod idem picto schemate exhibere, ac proponere Regi poterat. Quis

hic prima figurae specie Philippum tanquam ferocis pugnacisque hominis domitorem adumbrari non crederet; sed autor ingeniosa similitudine consilium rationemque Regi suggerebat Peloponnesi obtinendae, per duas videlicet arces limitaneas Acrocorinthum et Ithomen, quae velut cornua insulae corpus muniebant: his enim possessis, tanquam bovem apprehensis cornibus, existimabat, totum facile Peloponnesi corpus teneri ac stringi posse. In qua imagine et in comparatione proportionem, et simul obscuritatem, ob latentem et parum usitatam similitudinem, invenies, quae duo in hoc fonte potissimum requiruntur, ut ne sua voluptate destituatur. Veteres ut solem terramque aenigmatico schemate describerent, statuas duas radiis illustres currui a leonibus vecto imposuere, Pierius in leone, quarum altera, quae solis erat, radios deorsum, altera quae terrae, sursum vibrabat, quod ille per demissum caelo calorem maxime tetram vegetaret: haec virtutem a sole acceptam per fruges caelum versus remitteret. Sat inusitata haec est comparatio, verum proportione ac translatione apta destituitur, adeoque prorsus friget. Nota est illa Serapionis anachoretae Aegyptiaci in foro Atheniensi ad populum oratio. Suggestum conscendit, ac propalam de vi questus opem civium implorabat contra adversarios. Trium, inquit, feneratorum vim hostilitatemque expertus sum (ut Ant. 1. part. tit 15. c. 10. § 3.) Unius ut me subducerem manibus, coactus sum quidquid opum possidebam a tergo relinquere; alter tam diu molestus fuit, dum expeditas ab omni officio ac dignitate publica, ad vilem contemptamque in silvis vitam me inglorius transferrem Utrumque, ut vita mihi salusque esset integra, hac arte fugiendo declinavi. Tertii hostis vis atque importunitas tanta est, ut nudum ingloriumque licet, in mediis etiam silvis abditum non destituat crudelis persecutor, adversus hunc cum fuga nulla sufficiat; vestram ego opem ac misericordiam imploro, iussus edicere adversariorum nomina: Illos quidem Avaritiam ac Superibam: hunc quem declinare non posset Gulam esse professus est, conclusione alia opus non erat, ut persuaderet, quam extenuatus corporis habitus, Igitur nonnullorum illi liberalitate subventum

est. Sed neque haec imago aenigmati satis idonea est, quamquam enim apta proportione, quae inter crudelem feneratorem, et haec vitia est, non careat: aperta tamen atque usitata nimium haec figura est, ut iccirco emblema potius quam aenigma, obscuritatis defectu, esse censendum sit. Ant. Aug Dialog. 3. ant. Aliud ex antiquitate repertum aenigma in iaspide rubro est: ubi lepide talpa crocodilo insisteret, pedibusque in altum surrectis hydraulicas duas tibias inflaret. Sed hoc licet ab aenigmatis separandum non sit, illam tamen, quam hoc in fonte requirimus gratiam non assequitur: ut neque illud Caecilli Oratoris, de Clytemnestra levi femina, in paroemiis obtinet. in triclinio coa, in cubiculo nola, nam si illius hic sensus est, ut siccitatem agrorum explicet, Nilo parum exundante, quando scilicet talpae crocodilo Nili incolae, tanquam victores insultant, ac triumphum concinunt, quam vis subtili expositione non careat; tamen proportione ac translatione apposita deficit, huius vero schema etiamsi proportione non destituatur, quam vorax femina ad coam, vas culinarium, et loquax ad nolam habet: tamen obvia comparatio, ut de obscuritate, sic de elegantia, quae est rei inexspectatae, demit. Accedit quod in primo aenigmate rerum in protasi compositio eiusmodi sit, quae ex improportione magis, quam proportione [note: Res incompossibiles in figura propositae non affirmando, sed negando exponuntur, ita asinus ad lyram, negat hominem musicae idoneum.] ducatur; et negare potius, quam affirmare quicquam videatur, qualis scilicet in symbolo est asini ad lyram, quibus imaginibus tantum aptitudo rerum, seu possibilitas negatur, ita obscurus terrae filius, ac, procul omni sapientia, caecus, tanquam ineptus, qui Aegyptiis imperet, priori figura potius adumbrari deberet: quae enim talpae ad Nilum: illa, talis Regis ad Aegypti regnum est improportio. In altera vero imagine una proportionis pars deficit: quia triclinium et cubiculum non transferuntur, sed proprie usurpantur. Absolutum et perquam elegans aenigma sacrae nobis literae exhibent. Dan. 2. 31. quod caelesti ingenio repertum, obiectum per somnum Nabuchodonosori fuit. Erat statua grandis; huius caput ex auro optimo, pectus autem et brachia de argento: porro venter et femora ex aere, tibiae autem ferreae; pedum quaedam pars erat ferrea, quaedam autem fictilis, donec ab scissus est lapis

de monte sine manibus, et percussit statuam in pedibus eius ferreis et fictilibus, et comminuit eos. Caput aureum, Daniele interprete. Monarchia Nabuchodonosoris erat; regnum alterum deterius, Cyri et Persarum fuit, pectore argenteo, designatum; tertium ex aere vilius Alexandri et Graecorum; quartum ob bella ferreum, simulque ut lutum male cohaerens, gravissimum fuit orbi, regnum Romanorum, sub quo a Virgine tanquam monte, sine viri manibus lapis angularis, Christus nascens, abscissus, haec denique regna contrivit, novum Ecclesiae suae regnum excitans, quod perpetuo contra omnem adversariorum vim duraturum est, in quo aenigmate neque erudita obscuritas, aut latens similitudo; neque apta proportio, singula expendenti, deesse comperietur.

Reliquum esse videtur, ut hunc fontem exemplis aliquot illustrioribus diducam. Verum, qui cum gratia et venustate singulari aenigmata dederint, hactenus paucos comperi, nonnulla tamen ex auctoribus exempla subministrabo, quorum alibi in hoc opere usus non fuit: quaeque in compositionem aenigmatum facile adhiberi, nec sine elegantia, queant.

Absinthium pullulans e mellis favo, Significat infelicitatem, ex otiosa suavique vita subnascentem, vel ex Voluptatis illicito aut immoderato usus afflictam, sive valetudinem, sive conscientiam, lege Valerianum, l. 26. c. de vitae dulced.

Accipiter ad solis radios pennarum vitia corrigens, significat accedent em ad Christum vitia erroresque, aut fidei, aut vitae morumque corrigere [correction of the transcriber; in the print coarigere]. Claud Paradinus.

Idem cum hippopotamo decertans, quod historice Aegyptiis figurabat Osirim Deum, cum adversario suo Typhone nobis moraliter: Virtutem adversus vitia pugnantem adumbrat, VAlerianus l. 29.

Agnina pellis nudum Adamum contegens, signif. Christi nascentis, et tanquam Agni ad occisionem ducti, meritis nostrorum scelerum turpitudinem velari. Franc. Georg. tom. 1 probl. 59.

Animalia tria bene gradiuntur, leo, gallus, et aries, ut habetur Prov. 30. signif. iuxta interpretem Bedam. Christum, praedicatores; et sacerdotes, maxime bono exemplo ante

alios recte debere incedere, quorum hi quidem, tanquam aries pro peccato, Deum placant.

Anima binis sese in caelum alis elevans. Est iuxta D. Aug. ps. 121. mentem nostram cum Deo iungi per duo caritatis praecepta, quae ut alae a terra nos sublevant.

Anser laurum declinans, signif hominem a poesi, et quovis forti opere aversum, improbae etiam garrulitatis, qui doctos contemnat. Ricciardus.

Arbor ramis ornata 12. aut vitis totidem palmitibus, Christum et Apostolos recte figurabit. Arbor ex hederae complexu sensim emarcesces, est anima corporis luxuria deficiens et contabescens, aut probus ab amico improbo, vir ab uxore, pater a liberis quos alit, male, aut vigore corporis, aut opibus subtractis, enervatus. Vide Ricciard

Arca Noe cum feris non Ecclesiam modo, improbas quoque tolerantem; sed et corpus humanum ferinis moribus obnoxium indicat. Ricciard.

Bubo super cadaver, aut in sepulchro noctua, par coniugum impar, ut quorum alter iuvenis, seni alteri, non amore sed hereditatis spe adhaeret, Alciat emb. 116.

Bulla in cordis specie, ingenuitatis signum est et consilii, quo maxime regenda est iuventus. Invidiae etiam amuletum, quod triumphantes ea olim, quibusdam remediis superstitiose insertis contra invidos usi fuerint.

Candelabrum Dionysii tot luminaribus, quot diebus annus instructum, temporis annui Alex. lib. 1 c. 14 quaedam imago fuit, quin et numerum dierum a principio succensis totidem quot dies fluxissent candelis referebat, quamquam hieroglyphicis signis potius hoc significato accenseatur. Illud propius aenigmati, quod candelabra quatuor totidem orbis partes referentia, in quorum uno accensus tantum cereus flagret, signum quondam fuerint Europae tantum credentis. Ricciard.

Ciconiae ordine se numeroque ante abitum colligentes tam severa tarditatis castigatione, ut quae ultima accesserit laceretur, militaris disciplinae est argumentum. Valer. l. 17.

Crystallus solaribus radiis illustrata, humanitatem Christi gloriosam repraesentat, ut D. Gregor, in Ezech. hom. 17.

Echinus procrastinationis aliquod signum est, quod praegnans partum adeo differat, ut cum gravissimis doloribus denique pariat. Ricciard.

Ficus onusta fructibus licet flores nullos habuerit, significat hominem exspectationem suorum superantem. Castalius pag. 13.

Fungus rem insperato ac subito elatam moxque iterum deficientem, quare Romanis in castris circumlatus olim Traiano ut gloriae, sic interitus improvisi est habitus argumentum. Valerianus.

Formica impotentem plebis dominatum, aut infestam multitudinem, ut sub Tiberio et Nerone ex aruspicum responsis constitit. Valerianus.

Lyra in manu Mercurii conciliatam inaequalium concordiam signat. Deinde et quatuor elementa per fides totidem, in quibus bassa terram etc. repraesentet, inter haec enim concors quaedam est discordia Fran. Georg. Venetus in Armon.

Lotos arbor aquatica solem orientem designat, quia ad ortum solis, ex aquis emergens, sese explicat. Aegyptii puerum addebant, qui quasi alterum (utpote recens natus) ortus esset symbolum. Ricciard.

Lucerna lumen abdens, corporis intellectum nostrum obvelantis symbolum est. Idem.

Palma quot mensibus novum proferens surculum, imago erit rerum quot mensibus fructum aut numerum facientium, uti et anni totius. Si ex utraque fluminis ripa ramis, ut solent ad se invicem propendentibus, fertile coniugium signant, Valer. Pierius.

Rota curuum Theologum vel sapientem denotat, qui minima sui parte terrae adhaeret, sensus vero et cogitationes velut radios circulo aeternitatis inserit. Valer.

Plura tum ex Alciati embl. proposita lib. 4. tum fabulis expositis pro hoc aenigmatum fonte exempla suggerentur, quae tamen (ne existimes singula aenigmati sufficere) qua ratione usurpanda sint infra in compositione imaginem figur. intelliges. Nunc ex altero fonte nonnulla delibemus.

CAPUT LXIII. De altero aenigmatum fonte ex oppositis.

OPpositorum ratio, ut in aliis figuratis imaginibus [note: Aenigmata orationis ex oppositis, cum propriis, tum translatis ornantur: at aenigmata imaginum tantum gaudent translatis oppositis.] eminet, sic in aenigmate longe est praestantissima: nihil enim hoc loco perinde exspectationem fallit, quam illa, quae suo ingenio pugnare videntur, rara quadam concordia in significato conciliari Quin et hoc aenigmatis solutae orationis perquam est familiare, de eodem pronuntiare contraria, quae coniectori in eadem re ingeniosa inventione sint componenda Et huc maxime aenigmatum formae Aristotelis definitio convenit, quae vult aenigmata, [gap: Greek words] coniungere, quae videntur impossibilia; oppositorum enim in eadem natura copulatio impossibilis est. Unde Homerum eius facultatis non ignorantem summa contentione, in proposito sibi a nautis in litore Iensi tali aenigmate, laborasse ferunt.

Quod cum illi, ut parum felices, ut Plutarchus, aut otiosi piscium captores, de pediculis a se captis intelligerent, frustra Homerus captis piscibus adhibere conatus est, quin et memorant vinci dolentem maerore contabuisse. Par fere illud quod Agathiae tribuitur a Scaligero ex Graeco sic versum.

Illud sepulcrum non habet cadaver;
Illud cadaver non habet sepulcrum:
Sed est sibi cadaver, et sepulcrum.

Cuius ego coniectationem erudito lectori relinquo. Quid si bovis, in quo Vespae, aut hominis cadaveri in quo vermes nidulentur, tribuas?

Certiorem expositionem habet, quod Storaci Neapoli Annonae praefecto inclementi paucis abhinc annis conditum.

Nam plebs fame pressa, cum hominem ad mortem postularet, is fuga D. Augustini aedem subiens, in sepulcro sese abdidit; sed repertus extractusque ac frustillatim decerptus, sepulcro mortuus caruit, quod vivus subierat.

Diomedes aenigma de glacie, quae ex aqua fio, et rursum in aquam dissolvitur, ita proposuit.

Sto currens, duroque simul sum corpore molles,

Omnibus has claudo, quae patuere fores.

Quid ubique, et nusquam est? Resp tempus, seu locus: haec enim in caelo, terra, et mari reperiuntur, eorum tamen locus assignari non potest.

Quinam illi, qui, quod solvunt, semper debent? Resp. [abbr.: Res publica] Qui versuram faciunt.

Qua ratione pumex se ipso futurus gravior est? Resp. [abbr.: Res publica] Si conteratur: ita enim aer qui illum leviorem ante reddidit exspirabit.

Quaeres res dum levis est gravat, dum gravis est levat? Resp. [abbr.: Res publica] venter, famentem enim ex inanitate affligit, saturum ad opus sublevat.

Multa omnino sunt, quae hac ratione aenigmata orationis ornare possunt, quae si eiusmodi sint, ut figuratas imagines exornare queant, elegantiam et gratiam non vulgarem conciliabunt, hoc vero discrimen est, quod in oratione, verba etiam propria aenigma conflare possint, secus quam in imagine, ubi vel metaphorice, vel metonymice figurae sunt adhibendae, unde exemplorum quae dedimus antea, nullum imagini figuratae servit. Et ut alio exemplo picturae idoneo constet, oppositionem cum obscuritate non sufficere, nisi translatio aut tropus accesserit: aenigmatica quaestio est, ubi in Deorum certamine inferior superiorem vicerit Solvitur ex historia quam Suidas refert. In dict. Canopus. Persarum sacrificus cum Aegyptio Canopi Sacerdote in certamen de praestantia Deorum venerat. Persa ignem. Aegyptius Aquam praeferebat, Numen quisque suum. Convenit deinde ut ipsos inter se Deos committerent. Canopi Sacerdos hydriam

aqua plenam, verum hiantem rimis cera obductis, Persicus ignem instruxit. Hydria subinde admota igni, ubi cera brevi soluta. Ignis ab aqua diffluente obrutus, Aegyptio victoriam reliquit. Hinc facile quaestio et aenigma expeditur. Aqua enim ut elementum, inferior est, ut in hac pugna victrix, superior. Fac igitur hoc exemplum figurata imagine proponi, opposita quidem atque etiam obscura paganus exhibebit, si Deum superiorem ab inferiore victum hoc schemate adumbrare velit: aenigma tamen non dabit figuratum: nisi translate usurpetur; [note: (1) Catholici aliquando astu haereticorum victi.] ut si Catholicum aliquando haereticorum astu in quaestionibus fidei superati, hac figura, significavero. Ita in sepulchro Semiramidis aenigmatica propositio illa fuit. Quiquis Regum pecunia eguerit, aperto monumento tantum capiat, quantum potest. Cuius ex latente oppositione obscuritatem cum Darius Rex non satis pervidisset, pecuniarum avidus: ingentis lapidis molem amolitus est. [note: (2) Avaritia delusa.] sed nihil omnino repertum est praeterquam in aversa saxi parte haec subscriptio: Nisi homo nequam, atque inexplebilis opum esses, mortuorum loculos non violares. Accepit igitur quantum potuit, non quantum voluit. Prior huius exempli pars, sive calamo scriptoris, seu pictoris adumbretur, aenigma est; quia ut ex subscriptione patet, praeter oppositionem (quam vis latentem) et obscuritatem, etiam metonymiam in volvit. Sed illustrius aliquod huius aenigmatis exemplum veteres nobis exhibuere, suis in Silenis: ut enim ostenderent rem prima fronte vilem, intus admirabile quoddam virtutis, sapientiae aut divinitatis pretium ac decus abdere, Silenum Deum finxere. Ut Pierius et Plutarchus, qui foris rudem quandam ac ridiculam, deformis tibi. cinis, prae se ferret imaginem: apertus vero in signi specie Numen aliquod venerbile ostenderet. [note: (3) Homo abiecta specie, sed occulta sapientia aut virtute illustris.] Per Silenum eiusmodi Plato Alcibiadem magnis vitiis, ac maiori virtutum lumine clarissimum Athenarum Imperatorem depingebat. Alius Aesopum aliquem, aut horridum Eremi cultorem corpore deformem, at mente pulchrum hac arte repraesentaverit. Par fere aenigma, quamquam dispar Idoli Moloch imago involvit: hoc enim eximia foris specie intus vacuum ignes saepe

latentes complectebatur. [note: (1) Homo pulchra specie, sed animo turpi.] egregia sive haereticorum, sive vanissimorum hominum figura, qui, ut S. Scriptura depingit, foris sepulchra sunt dealbata, intus sordium plenissima. Nimirum haec facile ostendunt exempla, quam in hoc fonte aenigmatum rationem maxime probemus. Aliis tamen nonnullis huic loco opportunis figuris fontem hunc fecundiorem reddemus.

Asina Balaamum percussorem arguens. Signif. Stulta mundi eligere Deum, ut confundat sapientes et fortes, idem.

Auriga albo et nigro provectus equo Rationem designat utrumque appetitum recalcitrantem moderari, qui ut equi colore, sic affectibus inter se dissident. Idem.

Basiliscus speculum intuens seque reflexis ex vitro letiferis oculorum radiis enecans, hominem designat sua sibi malitia interitum conciliantem Bapt. Pittonius.

Bombyx sese parto serico eviscerans ac velut carceri involvens, hominem exhibet suo damno et libertatis iactura aliorum sese commodis impendentem. Ricc.

Brassica inter vites, quae nec ipsa sat laete lateque germinat, nec vites patitur: homo est, qui suo licet detrimento, aliis nocet, invidiae plerumque vitio. Idem.

Canis quem parce raptimque e Nilo bibentem crocodilus observet, temperantiae metu periculorum de salute susceptae imago quaedam est. Sambucus.

Corvi mutua dissensione sibi adversantes, raro diuturnam esse improborum societatem, denotant. Ricciard.

Filix arundini alligata, male sociatorum hominum capitales inimicitias designat: nam et altera, si alteram tetigerit enecat, et vulnus arun dine factum sanat Filix. Val.

Ibis ex cuius post se relicto ovo basiliscus nascitur. Signif. Ex bono consilio ac coepto, malum exstitisse eventum. Valer.

Noctua quam aliae turmatim aves sectantur, quae improviso capiuntur. Signif. Malam societatem sive etiam hostilitatem temere susceptam in extremum nos saepe discrimen adducere. Eadem comici inimicae maxime avi iuncta inimicitias designat. Ricciard.

rosa clausae iuncta et deciduae, vitae nostrae brevitatem et mutationem proponit. Ricciard.

Hae aliaeque, sive emblematum, sive symbolorum materiae modo obviam apertamque minus comparationem involant, subducto lemmate, aenigmati quoque componendo adhibentur, quin etiam, in obscuritate ceterorum, symbola eiusmodi, ut viam lucemque aliquam praestent, clariora esse poterunt.

Praecipua tamen horum aenigmatum ornamenta ex fictis Poetarum simulacris adornatur. Fuit qui amoris ingentium descripturus Chimaeram fabricatus est, ex naturis inter se pugnantibus, capite quidem leonino, ventre caprae, cauda draconis: [note: (1) Amor vehemens et ferox a uxoria [orig: uxuria] fere orditur, contentione finitur.] ut significaret amorem in principio maxime ferocem, deinde luxuriosum, denique contentiosum et aerumnis, velut draconis spiris, implicatum.

Non dissimilia tibi Sirenes Centaurique et alia in fabulis monstra suggerent, de quibus lib. 3. consule, ubi quidquid paene repereris singulare, aut huic, aut sequenti fonti locupletando faciet.

CAPUT LXIV. De tertio aenigmatum fonte ex alienatis.

FOns alienatorum copiosis non minus, quam suavibus aquis scaturit; sive orationis, sive imaginum aenigmata spectes. Quae enim aliena a rebus ipsis adferuntur, plus saepe argutae obscuritatis, quam opposita (quae ex coniunctione facilius innotescunt) continent. Celebre illud Sampsonis aenigma ad hunc fontem iure spectabit. A comedente enim cibum esui aptum exite: alienum nimis Philistaeis visum est: facilius credo ad scopum aenigmatis collineassent: si dixisset, in mortuo vitam esse repertam; apes scilicet in ore leonis Sed hac oppositione Sampson illustrare aenigma noluit. Clarius paulo oraculum fuit, quod Philippo Maced: de belli successibus Deos consulenti redditum est.

inexpugnabile existimavit, quo vel asinus auro onustus admitti posset. Aliud datum Atheniensibus obscurius Quibus respondit Apollo. In ligneis mutis contra Persas victores fore, quod aliis alia sentientibus Themistocles recte de navibus est interpretatus, ut Plutarchus memorat. Ita et Hesiodus aenigmatice: cum fratrem videret corruptis. Iudicibus totum ad se patrimonium rapere: Dimidium, inquit, tuum frater plus habet roro. Quod Martialis quoque de glite habet, aenigmaticum est.

Tota mihi dormitur hiems, et pinguior illo

Tempore sum, quo me non nisi somnus alit.

Nuda suis plumis volucris sedet arbore nuda.

Hanc veniens hospes, qui caret ore, vorat.

Quaestiones etiam hoc ex fonte non paucae diduci possent? Delectatus his inprimis fertur Heraclitus Ephesius, ob aenigmatis familiarem in sermone usum [gap: Greek word] id est tenebricosus appellatus. Hic intercutis morbo laborans, Medicos accersitos interrogabat. Essetne in iis qui ex imbre sudum posset elicere? per imbrem hydropicum humorem, per sudum exsiccationem illius intelligebat. Verum cum illi aenigmatis vim, aut non caperent, aut, diffisi arti, dissimularent, ipse sui curator futurus, boum sese fimo totum obruit, ut calido illius vapore noxium corporis humorem absumeret; sed ante vita, quam morbo absolutus, idem sub fimo vivens moriensque sepulchrum habuit; aenigmatice etiam, sic loquar, mortuus. Hae etiam quaestiones ex hoc fonte aenigmaticae erunt, ut

Quaenam animalia orbi imperent? Resp. [abbr.: Res publica] Vitulus, anser, apis: iste enim pergamentam [correction of the transcriber; in the print pergamenam] chartam, ille calamos, haec ceram conficiendis mandatis praebet.

Resp [abbr.: Res publica] senes qui baculo nituntur in via, cultro maxime in mensa.

Huc et illa Sphingis quaestio spectat ab Oedipo soluta, de homine. Quod videlicet animal male quadrupes, meridie bipes, vesperi tripes?

Quaestiones ex solius historiae ignoratione obscuras aenigmaticis non accenseo. Ut si quaeras: Apud quos una syllaba integram confecerit epistolam? aut quae animantes ex puris vivant elementis? Nam ex illius historiae agnitione, quod Lacones Philippo Regi Macedon. literas prolixas scribenti solum responderint aliis literis [gap: Greek word] id est non quaestionis totius difficultas aperta est Uti distichon illud de animantibus.

Allec [orig: Halec] unda fovet, salamandraque pascitur igne.
Aere Chameleon. [note: * Versus non constat, nisi corrupte Machaleon legas.] telluris munere talpa, [note: (1) Imago elementorum.]

Totam obscuritatem quaesiti discutit. Hanc enim obscuritatem supra aenigmati propriam esse negavimus.

Quae orationis eadem et imaginum figuratarum hoc in fonte est ratio. Ridiculum pene hoc loco Hesiodi aenigma videri posset: qui per hominem media luce dormientem, [note: (2) Fur nocturnus.] intelligebat furem: unde et hic illi dicebatur [gap: Greek words] Neque sane diurnus somnus a sure prorsus aliena est affectio, quamvis videatur, cum, ut noctu ad furta vigilet, interdiu sit dormiendum. Neque illepidum, licet Minervae crassioris sit, illud Enni, qui, cum tria idiomata latinae, ocae, et graecae linguae apprehendisset, tria sibi esse corda aenigmatice asserebat; rarus illa, ut vitae, it scientiarum potissimam sedem esse. Huc ex vita Iosaphati parabola spectat. Damasc. in vita Barl. et Iosaphat. In qua memoratur, hominem a Monocerote appetitum dum fuga per silvas saluti consuleret, ex arboris, fossae profundae imminentis, radice se manibus utrisque suspendisse. Verum cum oculos circum ferret, in mediis se etiamnum deprehendisse periculis; nam hortendus sub pedibus draco velut in praedam intentus colla erigebat: arboris radicem hinc albus, inde mus ater

mordicus convellebat, iuxta aspides quatuor exertis capitibus eminebant. Nihilominus sensim homo, postquam mellis aliquot ex ramis arboris guttas defluentes intueretur, discriminis ac periculorum immemor, ad has aspirare ac subsultim occupandas coepit contendere. In quo aenigmate Monoceros figura mortis, draco inferni, mures diei ac noctis, sensim radicem arboris vitae, ex qua pendemus, arrodentes, aspides quatuor elementorum, mel voluptatis imago erat, ad quam demens homo tanto suo periculo aspirat. [note: (1) Voluptatis sectator mortis et inferni periculu expositus.] Aliud historicum sed aenigmaticum quoque est facinus, quod Cardanus. De rerum varietat. lib. 12. cap. 56. refert. Rex, inquit, Scotorum Kennethus cum Eruthlintum Fenellae filium eiusque affinem Drussum occidisset, ut no vo vindictae genere Fenella, velut extra homicidii crimen, sese ulcisceretur, statuam fabricari iussit, quae pomum aureum gemmis exornatum praeferret, offeretque quodammodo accedenti; verum mira arte tela reconderet, atque effunderet in contingentem. Kennethus invitatus postquam fatale pomum arripuit, mortem cum iaculius intra viscera recepit, quae historia imago quaedam est illius pomi, quod Adam momordit, rum noxiae voluptatis, plerumque animis nostris letiferae [note: (2) Gula et voluptas excaecant, vel Adami lapsus.] Quamquam pro aenigmate clara haec nimium figura appareat, nisi aliis adiungatur.

Subiciam tamen aliquas non magis obscuras, quae ad compositionem huius fontis aenigmatum servire possint.

Apollinem in certamine iaculatorio a Cupidine vinci. [note: (3) Voluptatis potentia.] Significat voluptatem saepe utilitati anteponi, et longe potentius animos radiis amoris, quam solis, oculos perstringi. Ceterum huic fonti potissima fabularum pars lib. 3. exposita sese accommodat, nam illarum pleraeque aliena certis personis rebusque attribuunt, ut alas Daedalo, Bellerophonti volantem equum, Soli currum, etc. quae longo illic ordine censere poteris, ne oriose hic repetam.

Aquila iaculo, ipsius pennis instructo, ab homine prosternitur, [note: (4) Homo laedit seipsum.] ut Iulianus Apostara in labaro militari illam proposuit: Significat hominem artibus, vel dolo a se

reperto, impeti. Achil Bocchius Eadem inter cornua cervi eius oculis pulverem alis collectum incutiens, ut fieri memorant: rem indicat factu arduam: Claud Paradinus. Eadem poculum e manibus rustici excutiens, [note: (1) Adversitas felix.] infortunatum designat, ex historia Stesichori apud Aelianum l. 17. c. 37. ubi messor hausturus ex fonte aquam, cum aquilam serpente implexam cerneret detineri, illamque secto serpente liberasset: haec, postea inter socios potaturo aquam rustico de manibus excussit, qui cum alios iuxta messores, ex haustu venenato succumbentes, intueretur, beneficium a non ingrata volucri repen sum agnovit. Ita cultrum victimarium a sacrifici manibus auferens sign. Deum non tam sacrificium velle, quam obsequium nostrum, petitum ex historia est, quam Plutarchus. in parall. refert; quod Spartani ad remedium pestis Virginem quotannis immolare iussi, cum Helenam sacrificandam ad aras stitissent, aquila cultrum de sacrifici manibus raptum ad armenta transtulerit, ex quibus deinde, Virginis loco, Deo sacrificatum est.

Brachium suum devorare, est, beneficium pensare maleficiis, quia brachium ori cibum porrexit. Idem.

Circulus seu annulus aureus in naribus porci, est dictum sapiens stulti, vel aberrantis a fide aut virtute, recta oratio Idem.

Corvus a pullis discedens, est impius pater, aut Princeps, filios, aut subditos in necessitate, sua ope destituens, uti pullos corvus deserit. Quod si lapillos urnae ingerat ad tollendam, cum eius impletione, aquam, ut in Lybia ob penuriam aquae in urnis tectorum, aquae servandae expositis, dicuntur facere: occultam astutiam, vel simplicis in speciem hominis vafriciem denotant. Valerianus.

Crocodilus clausis etiam oculis, ob tenuem, qua velantur, pelliculam videns, signif. Deum tam noctu, quam interdiu videre omnia. Hoc enim animal superstitiosi Aegyptii inter Deos etiam censebant. Idem iuxta ovum quod parvum, cum ipse magnus sit, collocatus: humili ortum genere, sed ad magna provectum indicat. Idem hominem

devorans simul ploransque noxium dissimulatorem sive hypocrisin et mulierum inconstantiam designata quae, ut flerent oculos erudiere suos. Vide Pier. Valer. Ricc.

Elephantis pullus sine dentibus, rem magni moliminis indicat, ut qui decennio primum a sua conceptione natus est. Elephas grandis Regis imago est, quod illorum natu maximus ceteros praeeat. Aquam intuens stultae signum formidinis est, quod fuam ipsius imaginem formidet. Lavans sese in flumine floresque proboscide in altum lunam versus evibrans, quod in novilunio solet, venerationis ac pietatis in superos argumentum est. Idem mansueti in subditos Regis, cum inter oves obambulans eas proboscide dimovet, ne quam laedat. Ad praesentiam vero arietis omnem ferociam deponens, significat, tam ferum durumque non reperiri hominem qui amore non possit mitescere, aut voluptate emolliri. Valer.

Equus a lupo morsus fortunatum designat infortunium: quod inde velocior ac validior plerumque exsistat. Idem.

Lancea ex qua cauda vulpina suspenditur. signif. Dolum armis iunctum, iuxta illud Poetae: Dolus an virtus quis in hoste requirat?

Palumbes se deplumant, ut pullos hieme adversum frigus tueantur: est imago parentum filios suo detrimento amantium. Ricciard.

Polyphemus caecus ducens gregem signif. Ducem populi ratione destitutum. Sambucus.

Sol per radios in vase vitreo reflexos adamantem accedens et resolvens signif hominem, gratia caelo affulgente, duritiem cordis exuere Ricc.

Struthio ferrum deglutiens concoquensque signif, durissima quaeque perferentem. Idem caput occultans, ut lateat, hominem stolidum, et latebras frustra a Dei oculis quaerentem. Idem oculorum fixo obtutu sua, ut ferunt, ova

Taurus redimitus caput et humeros caprifico ferociam et petulantiam coercitam. nam per hanc domari atque immobilem prope sisti asserunt. Valer.

Tripus aureus Apollini oblatus. signif. In Deo, et a Deo omnem esse sapientiam: nam, ut ferunt, oraculo (postquam in mari repertus esset) sapientissimo ille offerti iussus; sed cum nemo PHilosophorum id sibi arrogare auderet, ad Apollinem tanquam sapientissimum, Socratis consilio, relatus est. Posset figura etiam haberi trini uniusque Numinis.

Ursus retrograde specum ingrediens, signif. Providentiam et circumspectionem ad fallendum hostem. Valerianus Sed his, tanquam ad propositum, sufficientibus, hunc fontem absolvo, satis enim ex adductis horum exemplorum ratio dignosci poterit, atque ab aliorum fontium natura distingui.

CAPUT LXV. De quarto aenigmatum fonte ab allusionibus petito.

ALlusionum fontem denique in hac imaginum materia [note: Allusiones frequentius orationi quam Imagini aenigmaticae serviunt, cui tamen nonnumquam eleganter adbibentur.] accedimus: ubi rariores fluunt aquae, iam et in lib. 2. et in ipso fontium aditu praelibatae, ex eo praesertim genere, quod in verborum lusu consistit, Quale illud Poetae.

Quod expones si vocem ultimam in Sus, tinea, mus dividas: ut sensus sit, sus edit furfurem, pannum tinea, mus quoque panem.

Hic autem lusus in oratione aenigmatica ex ambiguitate vocis ac significatione deducitur. Ita Cicero pro Fonteio in Plectorium hoc aenigma torsit. Matre eius, dum viveret, ludum habuisse, postquam vero mortua esset, magistrum, nam ludum habere, tam est alios erudire, quam rem suam dissipare leviter. post mortem vero

Magistrum habere, est, consumptis plerisque, bona hastae subici: cui Magistri retum vendendarum praeerant. Sic in Coracem Rhetorem velut corvum lusit l. 4. de orat. Coracem, inquit, illum vestrum patiamur nos quidem pullos suos exeludere e nido etc. Haec ille, de quo in Epigr. nostris, cui Tisias discipulus soluturus mercedem cum Sophismate illusisset, clamatum ab omnibus. [gap: Greek words] , quamquam Gellius lib 3. cap. 10. factum illud Evathlo Protagorae discipulo tribuat Ita act. 3. in Verrem Cicero Siculi inquit Sacerdotem execrabantur, qui Verrem tam nequam reliquisset. vide batur enim loqui tanquam de Sacerdote qui Verem, seu porcum, Diis mactandum adduxisset, cum loqueretur de C. Sacerdote ante Verrem in Sicilia Praetore. Simili aenigmate Tarquiniis oraculum illusit Delphicum, cum responderet. Imperium summum Romae habebit, qui primus vestrum o iuvenes osculum matri tulerit, quod Brutus, iisdem praesens, recte interpretatus, sese inflexit, [note: (1) Humilis superbis fortior.] et terrae, omnium nostrorum matri osculum dedit, Romanae denique libertatis vindex, et Tyrannidis Tarquiniorum eversor. Sic interganti Philomuso. Quare sibi ad ludum ituro opus? aenigmatice ac eleganter respondit Isocrates [gap: Greek words] , libro novo, quasi diceret, [gap: Greek words] , libro et mente, Paria fere in Euclide reperies. Quid [gap: Greek word] ? (vita) nisi [gap: Greek word] (molestia) Quid [gap: Greek word] ? (corpus nisi [gap: Greek word] ? (sepulcrum) [note: (2) Corpus Caro] Quid [gap: Greek word] . (caro) nisi [gap: Greek word] (vinculum.) Quid [gap: Greek word] (nativitas) nisi [gap: Greek word] (in terram deiectio.) Quin et in nominum inflexa significatione luditur ut, Quaetenti, quae militem literae ad pugnam evocent? responderent aliqui: vocales, id est mandatum Ducum: consonantes, ut licui et tubae: et mutae, ut signa et vexilla. Luditur etiam aenigmatice obscurioribus paroemiis: ita de corrupto pecuniis homine iactatum. Bovem habet in lingua: quod Athenienses didrachmam bovis figura signassent. Et servus hoc aenigmate: Multae sub tegulis latent noctuae [note: (3) Pecunia occulta.] Domini sui furtum derexit, quod is tetradrachmas,

noctuae imagine ab iisdem insignitas, domi suae condidisset: ubi eleganti imprimis metaphora aenigma illustratur, quod ut noctuae obscuro sub tegulis loco, ita hae quoque pecuniae latuerint. Ex conversione etiam vocum et anagrammatismis huiusmodi conflari aenigmata satis ex alibi dictis constat. Ita apud Veteres etiam lusum in voce Anna: haec enim quia retrorsum lecta eadem est, motum notat circularem, adeoque annum, qui eodem, unde abrit, redit. Geropius in Hermath l. 4. Quae idcirco apud Romanos tanquam praeses motus perpetui Dea Idibus Martiis culta est.

Sed de verborum lusu satis: cum figuratis nobis imaginibus res est: quamquam eorum quae dedimus pleraque etiam picto aenigmati servire possint, quod enim is oratione aenigma est, si penicillo exprimi possit, verbis etiam quandoque parce appositis, figuratae imagini idoneum erit. Certe rebus in hoc fonte ingeniose quidem, sed rarius luditur. Fecit illud tamen Apollonius Malacus cum pessimos Alabandae urbis incolas per cistam scorpionibus plenam [note: (1) Cives malitiosi.] expresserit: gemina allusione, tum quod id generis animalia in urbe non deessent: tum quod urbs ipsa cistae prae se speciem ferret. Parum quoque ab huius loci aenigmate exemplum punitae improbitatis hominis iniuriosi aberit, de quo Gregorius Turon. oenopolam initio pauperem, sensim ex aqua vino affusa aes aliquod lucrumque comportasse, quod cum loculis collectum per viam aliquando iuxta se deposuisset, ex impro viso corvus advolans, ceu praedam in altum sustulit, mox, ut pondere victus, in subiectum demisit flumen [note: (2) Res creatae ad sua principia redeunt.] ita, quod ab aqua profectum ad aquam rediit imago rerum est in sua principia, ex quibus nata sunt, resolutarum. Ceterum plura huic fonti opportuna ex iis, quae in symbolis de allusionibus tradimus, erues; quod haec plerumque, nisi clara inscriptione donentur, aenigmatica sint. Tum deinde copiam aliquam quaerenti simul ac veritatem, proderit nostrum de epigrammatis libellum, hoc in fonte per singulas venas, observasse, ubi etiam discet, quot quibusque modis allusiones hae fiant, quae iterato labore hoc loco suggerere, supervacaneum esse duxi.

CAPUT LXVI. De compositione Symbolorum, Emblematum, Hieroglyphicorum, et Aenigmatum.

DE simplici hactenus aenigmate egimus: nunc de composito paucis tractandum, simulque aliarum [note: In compositione imaginum fig. propria figuratis non adhibentur, nisi forte ornandi complendique gratia, ad substantiam figurae accedant.] imaginum figuratarum compositio expendenda, ut de hac, quae ceteris difficilior est, via ac ratio sit expeditior.

Sunt qui in harum imaginum compositione propria figuratis misceant. ut Otto Venius aliquando satis imperite, dum figuratam imaginem reperire non poterat, in Horatianis suis emblematis, propriam sufficit. Fieri id quidem non prohibebo, quando ad rerum substantiam pictura exhibitam, Poeta non nihil ornatus figurati per symbola rerum proprietates explicantia, adiicit. Uti olim Saxones, a Carolo Magno conversi, in suo Idolo Irmensul comperti sunt adhibuisse. Crantzius in hist. Saxon. Huic enim cataphracto in vexillo rosam, in pectore ursum, in clypeo leonem figurarunt [note: (1) Deus suis amabilis, terribil. [abbr.: terribilis] hostib. [abbr.: hostibus]] ut significarent, opinor: Deum hunc amabilem, se suumque vexillum sequentibus, amicis: crudelem et atrocem, ursi instar, futurum sibi adversantibus: fortem, leonis instat, in subiectis defendendis, et propulsandis hostibus. Romani virtutes Fabii Cunctatoris eleganter in onyche lapide expressisse feruntur, in quo, equinum caput principatum in bello, humanum barbarumque pectus, prudentiam animosam, pedes gruum vigilantiam, gallinacei cauda victoriam ab hoste obtentam, indicabat. vide Pierium lib.4.c.27.

Symbolum compositio vitiosa non erit: si res, in ipsa figura significante, aliqua, seu naturae, seu operationis [note: Symbola composita figuras requirunt aliquo ordine, seu naturae. seu etiam oppositionis cohaerentes. Excludunt figurae solo hominum arbirio nexae.] aut etiam oppositionis connexione invicem cohaereant. Ita aquila non tantum cum pullis suis, aut capto lepore, sed etiam cum serpente illam oppugnante recte iungetur Accedunt his illa, quae ex arte atque usu hominum aliquam societatem merentur, ita adamas cum Solis et

Lunae specie, in annulo Regis Navarrae, propositus, symbolum est amoris, seu potentiae et virtutis perpetim duraturae, ut Gabr. Simeon. embl. 8. Cetera, quae arbitratu solo fingentium copulantur, vel hieroglyphica suunt: ut telum cum palma, id est, victoria bello parta. vel aenigmata: ut sunt tria capita apud Iulium Camillum lupi, leonis, et canis: [note: (1) Tempus praesens, praet. fut. vel Milet rapax. fortis et fidelis.] ubi lupus praeteritum tempus, quasi iam devoratum, canis praesagus et blandiens futurum, leo terrens affligensque tempus praesens indicat. quam quam ad huius rei significationem hoc aenigma satis definitum non sit. quid enim prohibet, quo minus per haec capita Ducem in bello rapacem; fortem, tamen et fidelem militem, intelligam? certe si clypeo illa, aut vexillo iunxero, id recte ac definite indicabunt. Ut igitur magis adstringam, signo aliquo limitante opus erit. videlicet, aut adiunctis alis, aut clepsydra cui medium caput insistat. aut certe ea lege capita iungentur, ut duo aversa, medium leonis adversum nos spectet. Quid vero, inquies, si plura iungantur, quorum aliqua ut signa, alia comparate significent? eg. hastae in sistens aquila cum fulmine, qua imagine [note: Praecipua in symbolo figura tralate significare debet, huic alia figurae si accedant ut signa: haec tantum adstringent vim vagam significandi.] Romani se bello orbem superasse profitebantur. Hasta enim tanquam signum, pro bello; aquila, velut Regina, pro Roma urbium domina translate, ut et fulmen, pro vi et celeritate, usurpatum est. Responsionem ex alibi dictis habes. Nempe ad figuram praecipuam animadvertendum esse: quae in proposito symbolica est. cetera enim signa velut adiuncta imaginis substantiam non evertunt, sed tantum certioribus terminis adstringunt. Ceterum aquilae cum fulmine coniunctio prorsus arbitraria non est, alias hieroglyphice sociaretur, sed ratione nititur, quod haec avis fulmen innoxie patiatur. cum hasta vero ex eventu coniungitur, quod Romani aliquando illam hastae inhaerentem bono augurio spectaverint.

Quare, ut una definiam absolvamque regula, quae et quot figurae ad symboli compositi protasin adhiberi possint. Dico quaecumque una comparatione vel simplici, [note: Una comparatione, vel simplici, vel reciproca, symbolum absolvi debet. Omnis igitur rerum multitudo quam una comparatio, unum etiam symbolum complecti potest.] vel per proportionem, aut oppositionem reciproca, exponi possunt, ad unius symboli naturam spectare, cur vero addam, reciproca, intelliget qui fontes symbolorum non ignoraverit. Una vero comparatione ita exponi poterit

supra adductum symbolum. Sicut enim aquila princeps volucrum inter fulmina caelorum tuto versatur, quo tamen terrentur et subiunguntur res ceterae animatae: ita roma urbium Princeps inter bellorum fulmina tuto versatur prostratis subactisque nationibus ceteris. Parum tamen ab hieroglyphico hoc symbolum abest. Imo si active usurpare libuerit, ut sensus sit. romam per bellum, velut fulmen, hostes prosternere, Hieroglyphice usurpabitur. Quia haec comparatio non subsistit: sicut aquila per fulmen res ceteras terret ac prosternit, ita Roma, etc. nam aquila nullam habet connexionem cum fulmine, ut quicquam per hoc agat; sed haec coniunctio ex solo veterum instituto ac fictione est, qua illam Iovis fulmina circumferre asserunt. Porro multitudo ac numerus rerum inter se connexarum symboli rationem non destruit, si enim proponas gregem ovium, a canibus custoditum, atque a lupis simul impetitum tamquam imaginem Ecclesiae a Pastoribus defensae simul, atque ab haereticis laceratae, nihil a symbolo alienum dabis. cum, res licet diversae, in protasi et comparatione una per oppositionem cohaerent. Ita et terrae caelique orbes iunctim, uno symbolo licebit proponere atque inscribere etiam opposita. Hinc stat, et inde movetur. quae imago est hominis in vita simul stantis, ac per tempora moti in occasum. Quandoque et plura, ad diversas etiam significationes adhibenda, licebit coniungere: modo in una aliqua affectione conveniant sic Matt. Ursinus Stellam, circinum, pyxidem nauticam et librum rationum iunxit inscripsitque aspicit unam, nempe stellam nauta et pixis ursam, circinator centrum, creditor syngrapham. Haec enim licet idem omnia; aliqua tamen simul diversitate repraesentant. Quod si aliquod signum in symbolo definiens tantum adstringensque comparationem adhibeatur, necesse non est ut illud ingrediatur, quia non per se, verum alterius ratione usurpatur, quam si tantum adstringat, officio fecit satis. Exemplum supra in aquila hastae insistenti habes, ubi hasta tantum nota est, qua indicat aquilam in praesenti symbolo ad bellum ordinati.

difficultas supererit: Nam personae hic quamcumque cum rebus seu personis aliis connexionem, seu oppositionem non respuunt: modo aliqua interveniat, [note: Emblematum eadem quae symbolorum in compositione ratio est: nam res inter se cohaerentes, unaque comparatione absolvenaas complectitur.] quae chimerica non sit, et naturae repugnans, tum eiusmodi quae una comparatione claudi absolvique possit. hieroglyphica vero signa cum adhibentur (quod absque necessitate fieri non convenit) nihil in apodosi significare, sed tantum figurae multis significationibus incertas et vagas ad finitam significandi vim debent adstringere: alias enim non emblematica pure; sed hieroglyphica simul expositio futura est, quae non potest in ean dem protasis unitatem convenire. Ita, ut fingerent emblematice: Nihil tam efferum esse, quod amore domari non posset. Cupidines varii Leaenam circumsistebant, quam alii vinculis constringebant, alii contra offerebant cornu (veterum id poculum) mulso plenum, ut si dicerent. Quemadmodum cupidines illi partim vinculis, partim munere leaenam stringunt; ita, tum vi, tum Amotis illecebris omnis ferocia damnatur. Sic etiam, ut aliorum post mortem interite cum corporibus nomina, aliorum fama superstite in Poetarum carminibus perennate significarent: Semen flumini lethaeo hominum nomina immergere finxerunt, quorum aliis pereuntibus, alia a cygnis exciperentur ad templum Immortalitatis transferenda. Quae imago anceps videri poterit! aenigmatis, an emblematis accensenda? Verum, ne flammis aut templi cogitatio spectantem moretur, in scribenda his titulis erunt, ut infra magis constabit, Lethe, et Templum Immortalitatis. haec enim inventionem ingeniosam nullam habent, ob quam latere suis titulis debeant. His vero cognitis, non admodum difficilis ex comparatione ad apodosin ducetur cognitio. Nam, ut nomina a Charonte in lethen merguntur interitura, nisi cygni eriperent templo Immortalitatis inferenda, [note: (1) Vatum scriptis multorum memoria aeterna est.] ita mors oblivione multorum sepeliret memoriam: nisi Vates suis illos carminibus aeternitati consecrassent.

Alii, ut mundi salutem duodecim innixam Apostolis ostenderent, columnas totidem orbi terrarum fulciendo subiecere, [note: (2) Duodecim Apostoli.] ad similitudinem fabulae qua

mundus Atlanti imponitur. In qua imagine licet altera comparationis pars deficiat mundi scilicet; emblema tamen esse non desinit, cum metonymice contentum per continens significetur, quod alibi, tolerati in emblemate posse, docui. Manum Gabriel Simeonis exhibuit, in arma et libros arae impositos, pecunias effundentem; ut significaret armis vel literis celebres opibus honorandos esse. Sed, de peritis, emblema minus periti est: nam per nummos significare nummos, aut certe quaslibet opes, ut ex parte totum, figuratae non servit imagini: per arma vero et literas armatos, etc. intelligere, per instrumenta aut signa docere, quod est pro imagine principe, usurpari in emblemate non potest. quia ex instituto significat, neque in hieroglyphico, quia apertum nimis. Vitiosa igitur imago est. Multo minus alterius, licet non illepida imago, figurata erit, qui ex Bacchi schola discipulo vas vitreum cerevisia, alterumque vino plenum proposuerat, cum lemmate, Meliora sunt opera Dei, quam opera hominum. nam huic licet ex oppositione sit gratia, tropice tamen per metonymiam, aut metaphoram nihil significat.

Hieroglyphicorum compositio nullam habet difficultatem, quod cum quolibet tot tamque vatia [note: Hieroglyphica quas libet figuras, sine connexione, admittunt, modo in apodosi per unam aliquam sententiam significatam, cohaereant.] coniungi possint, quot sententia exprimenda postulat, neque enim ulla hic rerum in imagine, sed in sola significatione connexio spectatur. Unde alibi docui, ad hanc sententiam exprimendam. Regem pietate et clementia potius quam tyrannide suos vegere debere, in summo sceptri Aegyptios Ciconiam, infra illud hippopotamum collocasse. Alius, ut illud Cassiodori exprimeret. aegrescit ingenium, nisi Vigilantia reparetur: per accipitrem cor comedentem aegritudinem: per aquilam ovem persequentem, ingenium: per leporem apertis oculis dormientem, Vigilantiam: per ciconiam ramum origani pro medela tenentem, reparationem intellexit. Sed parum ingeniose, quamvis de ingenio: nam, quid tot rerum simulacris et ambagibus opus; ad tam arctam sententiam, ubi verba singula singulis figuris reddantur? Accipiter in Sole sese in novet pennasque veteres excutiat, vel serpens mane sub auroram veterem pellem eruat, et totum pene

una figura exposuisti, nam accipiter, aut serpens ingenium: vigilantiam ipse cum Sole iunctus, reparationem ipsa actio utrorumque indicat Unde hic sensus exsistit: mentem per vigilias excitari et innovari. quae tanto illustriora sunt, quanto maiorem habent in protasi quoque connexionem: quam licet necessitate non exigant, cum virtute tamen possident. Aptius illud Aegyptiorum apud Pier. Valerianum. qui ut literas Reipub. [abbr.: Rei publicae] necessarias significarent, fasciculum ex iuncis (unde calamos sumebant) cum appensa sepia (cuius atro liquore scribe bant, utebantur, sub quo cribrum erat, necessitatis indicium. [note: Aenigmatum compositio cum ex figuris cohaerentibus esis nulla illae sunt.] Verum de his satis.

Superest ut de aenigmatis compositione addam. Et haec quidem primo illa ratione, qua emblemata, construi possunt, ut omnia in protasi imaginis inter se cohaereant, sed tunc lemmate nullo inscribenda, aut subscribenda erunt, ut ab emblematis prima fronte distinguantur. Quale apud Camillum de insig. legitur. ubi venator duobus canibus, albo et nigro, instructus, cervam per loca aspera insectatur. Id est, Voluntas ratione instructa (quae est venator) appetitu duplici irascibili et concupiscibili (velut nigro et albo cane) Virtutem difficili licet via insequitur. Ita Hymenaeum olim depinxere, formosum iuvenem, stantem, floribus et amaraco coronatum, quod virtutum et bonorum morum essent symbolum; dextra facem ardentem, amoris hieroglyphicum; sinistra velum rubeum complexum; quod adstrictae ad solum coniugem, et obvelandae ceteris pudicitiae, esset argumentum. (Cartarius etiam non repudiandis Sacerdotum uxoribus olim tributum asserit) soccis denique croceis indutum: quo comicam magis latique eventus, quam tragicam Voluerunt esse coniugum societatem. Sic etiam Hieronymus Ruscellus cervam candidam inter lauros cum monili, adamantibus et topacis ornato, propositam, vult esse Virginem castam (quod laurus indicat Dianae sacra) puram (quod gemma topacii) et fortem sive constantem, quod adamante designatur. Sed tam minuta in aenigmate non probo, nisi suis lineamentis ita exprimi possint, ut a ceteris rebus discernantur.

Deinde crebrior aenigmatum compositio ex rebus [note: Aenigma. ex non cohaerentibus figuris composita ab hieroglyphicis aliquando per ipsam expositionem, seu rationem translata significationis distinguida sunt quod eadem Imago et hieroglyphice et aenigmatice non numquam significativa sit.]

est, sua natura non coniunctis, aut cohaerentibus: ita enim facilius a ceteris imaginum generibus discernuntur, licet cum hieroglyphicis nonnumquam affinitatem aliquam habeant. Ita clavis, quae cum cespite et sphaerula novo Provinciali Praefectio deferebatur, et Pulegium apud Alciatum cum manu occulta propositum, videri aenigmata possent, sed quia non aliter, quam signa repraesentant, primum quidem ex hominum, alterum ex naturae etiam instituto quae signa ab hieroglyphicis non excludimus, nisi a sede primaria compositae imaginis, cum certo et fine obscuritate repraesentant, ut fumus ignem. In priori igitur clavis potestatem, orbis regnum seu Provinciam, cespes annonam denotat, id est, bene administrandam tr adit a pote state provinciam, et annonam curandam. In altero manus operationi, oculus vigilantiae destinatus, providam operationem, tam ex natura quam etiam hominum consensu designat: pulegium vero sobrietatis adversus vinum custos, eandem virtutem denotat. quod ultimum licet ut causa significet, rationem tamen hieroglyphicae imaginis non evertit. Sensus igitur manet. Providendum sibi, sed cum sobrietate rebus utendum Vides, opinor hieroglyphica acuro ab aenigmatis intuitu separanda nonnumquam esse, quod utriusque figurae, et dissolutae in protasi, et obscurae esse possint: licet obscuritate diversa, atque ex ignorantia potius nostra quam rei difficultate exsistente. Unde ex ipsa significandi et exponendi ratione aliquando videndum: aenigma, an hieroglyphicum habeat? Si enim e.g. per manum oculatam, promptum Dei in necessitate nostra auxilium, seu, opem Dei omnia cognoscentis praesentem hominibus sobriis intellexeris, iam aenigma idem erit, quod alio sensu fuit hierogly phicum: quia modo per obscuram exponitur metaphoram, quod per signa antea. Hac enim comparatione uti licebit. Sicut homo per manum promptam, et vigiles oculos opem ferre potest indigentibus, sic Deus voluntate sola et providentia subvenire, etc. Pulegium etiam, ut causa ad plura indifferens, quam in figuris admittimus, servit aenigmati. neque necesse est, ut in dissoluta protasi comparationem eandem ingrediatur: imo hoc ipso, quod dissoluta sit, ingredi nequit.

Porro aliud compositum aenigma RICCIARDUS ita fere exhibet. Iuvenem placidum et languentem veste superius alba, in ferius nigra, qui Somno diurni nocturnive imago sit. dextra aut cornu transparens, aut dentem elephanti, visu impervium, sustinet, quorum illud veri, hoc falsi somnii figura est. Socii; hinc Morpheus formas hominum; inde Phobetor seu Icelus brutorum, denique Phantasus rerum inanimatarum introducens, velut imaginationi dormientis, illas inscripturus. Simile apud eundem reperies de Deo eiusque attributis hac arte compositum. Lapis erat quadratus, immobilis, immutabilisque Divinitatis, argumentum huic rotundus innixus [note: Compositae imagines per fontes simplicium distribui, eisdem legibus possunt.] orbis, aeternitatis signum, triangularem pyramidem sustinebat, tamquam Dei trinunius imago, hanc tres sphinges fulciebant, ut Deum, ex quo, ex quo, et per quem sunt omnia, velut aenigmatum omnium subtilissimum propone rent. unum pyramidis latus in circulo, id est, infinito literam [gap: Greek word] , alterum [gap: Greek word] , tertium N. id est principium, finem et medium salutis nostrae, in eodem Deo reperiri ostendebat. quamquam paulo alitet Ricciardus, per tres sphinges etiam non inepte duas filii generationes, aeternam ac temporalem, et processionem Spiritus Sancti intellexerit. Non inelegans quoque hoc loco erit illa S. Damasceni [note: Non figurae singulae, verum iuncta plerumque ob connexionem obscuritatem adferunt, tantoque magis grata sunt quanto connexio magis insolens, nimiae tamen et otiosae figurae vitandae] parabola supra in fonte Alienat. strictim recensita.

Ex quibus facile deducitur. Primo composita per eosdem aenigmatum fontes distribui posse, per quos simplicia digessimus, cum ea vel ex proportionaris, vel oppositis, vel alienatis, aut denique alludentibus ad significata figuris componi necesse sit. Dein de hieroglyphica, symbola, et emblemata saepe commisceri in aenigmatum compositione, et licet singula aperta videantur, ex coniunctione tamen obscuritatem nasci, ut figurae tam diversae in unam sententiam coeant. Quocirca quae in exemplis, supra per fontes suos propositis, clariora sunt, suo tamen in corpore, iam integro, obscurantur. Tertio ratiora illa esse, quae res aliqua novitate illustres per compositionem proponunt. ut homo iste alibi a nobis exhibitus, qui unum in fonte, duosque in vultu ac pectore oculos gereret, alterutro horum clauso, de quo vide Heroum symb. lib. 4. Quarto facilem esse componendi

rationem, si argutam aliquam sapientemque mente sententiam [note: Omnes figura ad unam sententiam mentis exprimendam conveniunt, obscura quidem, non tamen audaci nimium allegoria.] complexus fueris, quam figuris partim clarioribus ac symbolicis, partim allegoricis ac hieroglyphicis, praesertim illis quae illustrem continent antiquitatis ritum exposueris: ita enim, et lucem aliquam spectanti affundes, et voluptatem secretiora penetrandi inicies; sed cavendum, ne vel otiosis vel nimiis aenigma figuris confundas, tum ne audacioribus ac imperitis allegoriis, quaeque, in oratione propositae, vitiosae effent, obscurare contendas. Talis enim obscuritas non est ingeniosae inventionis, sed arrogantis ignorantiae. praecipuam illa laudem ab ingenio et elegantia merentur, quae membris inter se constant, seorsim quidem acceptis, clarissimis, sed coniunctim, ad unam praestandam sententiam [note: Solutio Aenigma tum eadem fere retrograda via, qua compositio instituitur. Primo titulus expenditur, qui Aenigmatis adhibetur, ut propositor indicet, qua illud ratione ac lege expe. ni velit. Cum in aenigmate, et materia, et forma, seu ratio significandi varia esse, possit, titulo mens propositoris recte exponitur ita quidem, ut materiam in obliquo casu formam in recto indicet.] obscuris.

Quinto in aenigmatis solutione, eadem via ac methodo (sed retrograde fere) qua in compositione, progrediendum. Videndum ut ex omnibus figuris propositis unam aliquam cohaerentem elicias sententiam, ad quam formandam titulus aenigmatis diriget qui compositori ultimus fuit. Si inscriptum tantum fuerit, aenigma licebit applicare ad quamcumque disciplinam et scientiam tam ethicam, quam speculativam, tam humanam, quam divinam: quamvis communi fere usu ad ethicam ac mores hominum expositio spectet. quin etiam si per comparationem, aut allegoriam exponere cuncta idonec poterit, satisfacturus est. vi aenigmatis enim ad aliud nihil tenetur: obscurior enim allegoria aenigma est, quae uti ex solis symbolis, aut emblematis componi poterit, ita et resolvi. Unde imperiti sunt, et rerum aenigmaticarum ignari, qui in exercitationibus scholasticis exponentem aenigma urgent, ad singula significata auctoritate veterum stabilienda: hoc enim ad hieroglyphica, quaeque ex veterum ritibus vim significandi obtinent, tunc, quando per comparationem adhiberi nequeunt, tantum requiritur: allegoria enim omnis, non auctoritate, sed ratione apra comparante nititur. Qui igitur exponentem voluerit ad apologos, parabolas, historiam, physicam seu naturalium rerum affectiones, poesin seu fabulas, ethicam quoque seu

Cum vero in aenigmate, tam materia, quam forma; sive, tam figurae, quam res significatae variae esse possint, utrumque titulo exprimendum erit: nam, ut dixi, vel rem divinam seu theologicam, vel humanam, eamque, vel naturalem seu physicam, vel moralem seu ethicam significare aenigma poterit: haec igitur non minus significandi ratio, quam figurarum definienda erit. Ita quidem, ut materiae ratio in obliquo, formae in recto exprimatur, ut si habeam aenigma, in quo res naturales per allegoriam ad divinas applicemus, inscribendum erit: Aenigma Physico theologicum, Quod si unam rem moralem u.g. gubernatorem in navi, agricolam in campo, alteri morali, u.g. Regiae moderationi adhiberem, Ethico ethicum appellandum esse. Quod si ex Physicis et Ethicis simul ad res divinas adhibitis constaret, Physico-ethico-theologicum nuncupandum esset. quamquam tunc ita titulum praestaret apponere, ut scriberetur. Aenigma Theologicum ex Physicis Ethicisque desumptum. Unde vitiosa in criptio erit, si titulus sit: Aenigma Physico-parabolicum: quia nihil ad parabolam in aenigmate applicatur, sed ex parabola aenigma qui dem desumi potest, non tamen idcirco parabolicum est appellandum; quia rerum denominationes a forma, non materia desumendae sunt, ut notunt Philosophi; alias enim rem unam, ab alia non distinguerent.

Ita quoque agendum ab aenigmatum conceptore, ne figurae quae proponuntur ignotae sint: ut si Nilum ad [note: Figura, seu res aenigmatum sua specie notae esse debent, aut opposita rei voce aperire.] umbres, nec crocodilum simul aut Pyramides ex vi significati adhibere possis, nomen fluvio inscribendum erit. Neque enim ab expositore hoc iure exiges, ut coniectura assequatur, cuius tibi fluminis in mentem venerit; nisi alio regionis istius. aut fluminis signo in tabula ab aliis sufficienter distinxeris. His observatis ad praecipuam quae oculis obicitur figuram animum intendes, quam vel ex dignitate ipsius figurae, vel ex medii principisque loci occupatione intelliges, ex hac enim reliqua (nisi imperitus artifex fuerit) dependere necesse est, vel ut adiuncta, vel certe ut coniuncta in rem eandem

spectantia, Figurae namque, quamvis in protasi dissidentes, in unius sententiae constructione convenire debent. Ita in hac propositione: Prudentia reliquarum virtutum actiones moderatur: princeps locus debetur figurae prudentiam adumbranti, cui aliae figurae tanquam adiuncta accedunt. In hac vero, Prudentia et Iustitia hominis partem superiorem, Temperantia et Fortitudo inferiorem Deo subicit. Prudentia adhuc principatum obtinet a dexteris Iustitiae, tum deinde loco paulum humiliori locandae reliquarum figurae, non quidem, ut adiuncta; sed ordine atque officio coniuncta.

Sexto figurae nullae in compositis imaginibus, praesertim hieroglyphicis et aenigmatis, idem significare debent: nam, [note: Figurae diversae ad idem signficandum vitiose adhibentur in hieroglyphicis et aenigmate.] ut in oratione vitiosum est, verba idem significantia congerere. Ita magis etiam in delicata hac imaginum poesi, tanquam in nobiliore panno macula eminebit. Sic Piet. Valerianus libr. 43. velocitatis imaginem ex antiquo numo hominem proponit capreae spolio cooperum, sub cuius iugulo fulmen, arcus ab occipitio, ab altera numi parte (erat is Papyrii Cursoris) pegasus ac sagitta Sed parum elegans imago est, cum omnia pene idem significent: nam et pellis capreae velocissimae animantis, et fulmen, et sagitta cum arcu, et pegasus celeritatis argumenta sunt. Sic idem, ut ferociam oppressam domitamque indicet: Taurum cauda surrecta, capite in flexo, laevo crure anterius incurvato, sub querno et laureato stipite, iuxtaque leonino spolio armatum caput proponit, minus tamen imperite, quia ad ferociam simul et submissionem, in eodem tauro, exprimendam, pluribus signis opus, quamquam leonis spolium otiosum esse videatur. Quod de symbolis supra tradidimus, plures aliquando figuras ad rem eandem, diversa tamen significandi ratione, posse concurrere, hieroglyphicis signisque aliis locum habere nequit; quia omnes eadem ratione significant. Neque in aenigmatis; quia inscriptione, qua haec significandi convenientia indicetur, destituta sunt, uti iccirco a recepto significandi usu deflectere nequeant.

Ex hac porro aenigmatum ratione propius inspecta, facile erit illam de aenigmate definiendo inter Fabium

et Aristotelem controversiam absolvere, quam supra de emblemate proposuimus. nam neque ille, neque hic universim omne aenigma, sed aliquam tantum illius speciem descripsere. Fabius quidem illud, quod pure allegoricum in primo a nobis fonte propositum est: Aristoteles vero illud, quod in altero oppositorum fonte exposuimus. Nos ut omnium fontium aenigmata, exclusis, quae solius tantum orationis sunt, complectamur; ita circumscribimus, Aenigma est imago figurata, ex quacumque re creata ad quamcumque aliam, obscure per allegoriam, significandam traducta. Per hoc, quod ex quacumque re ad quam cumque obscure traducatur, a symbolis et emblematis differt: per illud vero quod obscure per allegoriam, ab hieroglyphicis, quae ut signa repraesentant, obscuritate etiam diversa. Unde cum hieroglyphica in aenigmate usurpantur ex instituto, inter praecipuas figurae significate non debent, sed tantum allegorice per occultam similitudinem: inter adiuncta tamen, quatenus obscura aliis connexione cohaerent, tolerari haec eorum significatio poterit. Hinc aenigma ex hieroglyphicis puris componi nequit. Nisi forte hieroglyphicis, ad multa significanda indifferentibus, constaret, ut supra monuimus: quod tamen vix eveniet, nisi in rebus metaphorice etiam plura significantibus. quae significandi ratio, in aenigmatis potior esse debet; quia natura prior est atre. Unde siquis figuratam imaginem inscripserit, Aenigma Hieroglyphico-ethicum: propria usurpatione, aut aenigma, aut hieroglyphicum non accipiet. Per allegoriam hoc loco intelligo, non tantum continuationem metaphorae, verum etiam metonymiae illius, quam libro quarto in figuratis imaginibus tolerari posse asserui. Haec sufficere de aenigmate praecepta existimamus, dum fuerit qui in rebus obscuris facem aliam accenderit. Nunc paucis de praxi agendum.

CAPUT LXVII. CORONIS LIBRI Huius. Praxis inveniendi construendique figuratas imagines.

QUatuor potissimum viis ac rationibus figuratas imagines investigare atque adhibere licebit. Facillima ac multis Iconographis trita via est, a quibuscumque rebus ad quascumque res alias morales, aut theologicas, adumbrandas, imagines ducere. Hoc Camerarius, Iunius, Alciatus aliique egerunt. quorum hic, ut eruditionis ac lectionis multae, ex graecis latinisque auctoribus idoneam figurae atque emblemati sententiam aut fabulam ad emblematis usum traduxit, suo etiam elaborata ingenio adiecit nonnulla, ut ex interpretum, Minois praesertim commentatione, facile disces. Altera via modusque est, a variis rebus ad unum aliquod pertractandum argumentum figuras desumere: ad cuius facilem expeditamque copiam, primum naturalia, atqui in illis elementa singula, eorumque, quae nutriunt, animalium, et non viventium quoque percurrere genera, tum ad artefacta, aliquo rerum, si lubeat, nomenclatore proposito, descendere ac scrutari licebit in singulis; num quid suo sese aprum proposito offerat? Feceritne id Catsius in suo emblematum opere, quod de matrimonio est, non habeo affirmare, certe ex omni rerum genere ad fixum sibi scopum egregie plura deflexit, Ego didici expertus, ita brevi tempore, quam multa affluere, argumento id Supetis annuentibus infra patebit. Tertia ratio est, ex rei unius natura affectionibusque expensis ad variam morum instructionem explicate descendere, ut in ovis paschalibus a Patre Stengelio erudite factum. ad quam rem cum felici ingenio, tum folerti studio opus, quo natura, adiunctaque omnia investigentur. Quarta denique ardua ac difficilior ceteris ratio est, ab unius rei descriptione et adiunctis, alterius rei etiam simplicis adiuncta naturamque exponere, quod ut cumque

a Gulielmo Hesio praestitum in emblematis de fide, ubi citatae proprietates fidei Christianae symbolice explicandae adhibet, pari felicitate atque ingenio

Nos etiam aliquot exemplis hac in relusimus. Materia nobis modo a superis, modo ab hominibus petita est, ut ex nobilissima hac facultate, aliquem utrisque honorem impenderemus. Magnae Dei Matri ex variis rebus, tanquam floribus ad quadruplicem hunc gratiarum fontem coronandum, litavimus. Summo Terrarum Ecclesiaeque Praesidi Innocentio, tum Legato illius Apostolico Chisio ex propriis insignibus, ad eorum vel personas ornandas vel probanda consilia, primitias nostri laboris depromsimus: ita quidem, ut Pontificia columba uni fere Ecclesiae, oliva paci deservirer. In quo ultimae rationis ac viae supra propositae, uti in priori de B. Virgine et Matre Dei, secundae methodi exemplum dedimus; sed cum ea, qua praescripsimus lege, id exsecuti non simus, viaque ac methodus haec Iconographis maxime idonea videri possit, ut quibus ex diversis sere rebus ad unum aliquod scriptionis argumentum vatia figurarum lumina petantur, alio exemplo iam nunc praeibimus, sed absque ornatu omni nude strictimque hoc loco decurremus omnia: forte locus tempusque aliud cultiora eadem proferet. Et quoniam ab arte symbola duci elegantiora, quam universim ex rebus naturalibus credimus, inde auspicabimur. Argumentum ad homines spectabit, qui honoris ac lucri spe aulicae sese vitae ac splendidae servituti addixerunt.

Imagines figuratae aulicam hominum vitam repraesentantes. Primo ex artefactis desumptae.

Figura sit. [note: 1. Aulae servitus.] aureae compedes pedibus iniectae. Lemma. Auro licet illita stringent. Significatio seu apodosis. Honor splendidus aulicorum, servitus est.

[note: 2. Onus leve.] Pera viatoris alimenta continens Lemma. Onus leve. Ita officia aulicorum quamvis gravent, levia tamen videntur, quia nutriunt.

[note: 3. Ambitio] Molendinum vento agitabile. Lemma. Absque aura quiescit Ita aliqui, nihil agunt, nisi aura et spe honoris impulsi.

[note: 4. Corruptela.] Axis curruum ungitur, ut facilius promoveatur. Lemma. Ungitur, ut portet. Sic alii in aulis spelucri [sic] tantum aguntur et agunt.

[note: 5. Aulae officia.] Torques aureus collo adhibendus. Lemma. Gravat et ornat. sic aulica officia Principum affeclas [sic].

[note: 6. In Deo solo quies.] Lingula in horologio solari ad polum arcticum movetur Lemma. Non ante quiescit. Sic nulla hominum inter honores quies, nisi Deum magis, quam mundum spectent.

[note: 7. Principum favor] Navis in ora maris, velis explicatis, constituta. Lemma. Exspectat ventos. Sic ut in aula magnum aliquid fiat, exspectatur honor.

[note: 8. Exaltatio cum alterius de pressione.] Duae situlae in puteo concatenatae. Lemma. Hic premitur, dum iste levatur. Nempe in aula alterius casu alter extollitur.

[note: 9. Brevis honor.] Follis ventum attrahens. Lemma. Accipit ut redat. vel. Haurio, ut exspirem Brevis nempe in hac vita honorest, aut mors illam extorquet, aut fortuna.

[note: 10. Aula opprimit.] Quadriga in acclivi bovem retrahit. Lem. Cedendum est oneri. Nimirum honorati et onerati nimium, saepe impares in praeceps retrahuntur.

[note: 11. Casus aulae.] Mallei in mola sublati. Lem. Tolluntur (in altum) ut (lapsu graviore) ruant. Tales multi in aulis Principum subito elati, subito iterum ruunt.

[note: 12. Casus aulae.] Lampas, quam affusum copiose oleum extinguit Lem. Nimium extinguit, vel nequid nimis. Sic humiles plerumque animae, nimia ebrii fortuna, opprimuntur.

[note: 13. Laudis aemor.] Tuba militatis. Lem. Absque aura tacet. Ita et in aulis plerique.

[note: 14. Aula ors dubia.] Vexillum elatum. Lem. Amat colludere ventis. Par aulicorum vita.

[note: 15. Ambitio.] Formes iuxta igniarios pulveres. Lem. Admove, concipiet flammas. Sic nisi multis fomitem gloriae admoveris, ardorem nullum concipient.

[note: 16. Ambitio.] Gallus in templorum vertice. Lem. Quo rapit aura, feror. Sic aulicus.

[note: 17. Formae non virtute spectatus.] Tympanum, Sine pondere corpus. Ita multi in aulis spectabiles forma, sed animo stolidi et inanes inflatique arrogantia.

[note: 18. Thraso.] Vas vacuum, quod digito impulsum exploratur. Lem Tinnit, inane est. Ita fere arrogantes in aulis thrasones, ore prompti, mente vacui.

[note: 19. Arrogantia data est.] Bilanx, una lance, vacua et sublata. Lem. quo minus inest, magis elata est. Ita nempe illi quibus et sapientiae, et virtutis in aula minus est, elatiores reliquis sunt.

[note: 20. Subesse ut prasis.] Horologium. Lem. Feriar, dum audiar. Ita aulici multa patiuntur dura, ut aliquando ab aliis audiantur.

[note: 21. Laudis cupidus] Organum. Lem Per auram ad aurem. Ita aulici per honoris auram ad aliorum aures et existimationem de se magnificam connituntur.

[note: 22. Honore duci.] Sagitta levi pluma ad scopum suum dirigitur. Lem. Quod dirigit, le ve est Ita ventus honoris, qui aulicos ad ardua impellit, levissimus est.

[note: 23. Exemplo vivere Regis.] Cerae plures eiusdem sigilli imagine formatae. Lem. Vultum formamur ad unum. Sic aulici Principis sui exemplo, vel probi, vel improbi, formantur.

[note: 24. Donis capi.] Mantica pauperis quibuslibet oblatis impletur. Lem. Omni patet done. Sic fere manus aulicorum ad omen munus patet.

[note: 25. Inexplebilis.] Infundibulum vasis Lem. Nunquam implebis. Talis aulicorum fere manus est, raro dicit, satis est.

[note: 26. Aula lauta, vix cauta.] Muscipula, in qua latidum proponitur. Lem Nil lautum absque pericolo est. Sane hoc de aula non minus verum, quam de muscipula est.

27. Rogus et faces mortuales. Lem. Luce hac lux clauditur omnis Nempe in morte cum vita omnis humana gloria, quae ex virtute non est, extinguitur.

[note: 28. Aula periculum.] In corona Regum Aegyptiacorum aspis erat. Non tanges absque periclo. Nempe ad honores pauci, sine magnis periculis, accedunt.

[note: 29. Aulae non cuivis patet.] Sera cum fasciculo clavium appenso. Lem. Non cui vis pateo. Aula et honor tanquam sera est, illi panditur, qui favore Principis tanquam clave utitur.

[note: 30. Casus aula.] Pila in altum sublata recidens. Lem Vi sublata residam. Ita qui ex aulis per vim ad honores obtruduntur, levi momento recidunt.

Imagines figuratae ex rebus naturalibus petitae. Ex terra, rebusque terrestribus, de eadem vita aulica.

[note: 1. Vitia aulae magna.] Mons minor umbras dat minores, quam alius iuxta grandior. Lemma. Minor umbra minoris. Nimirum humilioris conditionis homines vitia plerumque minora, quam grandes honoratique in aula habent.

[note: 2. Thraso.] Platanus magna umbra fructu nullo est. Lem. Nil praeter umbram est. Sic multi thrasones aulici, absque omni virtutis fructu, magnifici videntur.

[note: 3. In magnes parva virtus.] Montes magni in vertice nudi ac steriles. Lem. Summa sterilescunt. Nimirum magnitudo multorum a sola mole est, sed rupes steriles sunt.

[note: 4. Regum] Cotona regalis in horto. Lem. Ne tange, caduca est, vel. Propior non placet odore. Nempe Regibus qui propius adest, aut offendit aut offenditur.

[note: 5. Gratiam exspectare.] Rosa clausa. Lem. Exspectat solem. Sic favorem Regis aulici, ut floreant.

[note: 6. Aula non emendat.] Fucus et Scarabaeus in rosa. Lem. Quid purpura prodest? Nempe ignavis et sceleratis hominibus. Ad gravius exitium aula et honores ducunt.

[note: 7. Aulici ex favore pendent.] Lilia mane clausa. Lem. Sine sole latemus. Quibus fortuna et Rex favet in aulis, hi assurgunt, neglectis saepe melioribus.

[note: 8. Hono enecat.] Arbor hederis cincta et consumpta. Lem. Ornat. et ene at Talis honor aulicorum.

[note: 9. Honor verus a Deo.] Ramus ab arbore divisus et exarescens. Lem. Perdo divisus honorem. Nimirum quisquis a Deo et bonorum stirpe separatur, denique et inter homines honorem amittet.

[note: 10. Honor res anceps.] Minores arbores sub umbra maioris latent. Lem. Iuvat, atque nocet. In tempestate enim et hieme prodest; aestate nocet. Sic et vita aulica corpori non raro prodest, nocet animae.

[note: 11. Mors honore privat.] Arbori in autumno folia decidunt. Lem. Nudat hiems. Sic mors omnes tollit honores.

[note: 12. Aula dolosa.] Cepa plurima habet involucra. Lem. Vix satis evolvas. Sic aula, eiusque politica et mille fraudibus involuta vita.

[note: 13. Arrogantia.] Cucurbita inter cucumeres eminet, Lem. Nemo magnus nisi comparatus. Qui in aula vivunt, magnos se in servitute putant; quia praesunt parvis.

[note: 14. Arrogans inanis est.] Spicae vacuae inter alias elatiores esse solent. Lem. Vacua altior exstat. Sic in aula magis arrogantia efferuntur, virtute minus praediti.

[note: 15. Origo hominis.] Rosae inter fimum illustriores. Lem. Qua sis ab origine spectes. Nimirum ut rosa a fimo et tetra, sic et superbus in aulis Satrapa saepe de trivio est; sed Asperius nihil est humile, cum surgit in altum.

[note: 16. Regem observare.] Solsequium, sen heliotropium quod solem sequitur. Lem. Hoc pendio vultu. Ita aulici in omnibus Principis sui voluntatem et nutum observant.

[note: 17. Latere tutum est.] Cochlea, seu domiporta caput exscrens facile conteritur. Lem. Tutius illa latet. Nempe publica aulicorum vita minus tuta, quam privata est.

[note: 18. Virtute magni fimus.] Fuci inter apes maiores, sed absque melle Lem. Non mole, sed virtute. Nempe aestimandi homines in aula et honoribus tumide educati.

[note: 19. Virtus aulam fugit.] Magnes ferrum attrahens. Lem. Respuit hunc aurum. Nempe virtute maxime praediti honorem au lasque respuunt, quas minus probi ambiunt.

[note: 20. Fallit Species.] Upupa avis pulcherrima in stercore humano nidulatur. Lem. Nimium ne crede colori Nempe splendidus aulicorum habitus foedos non rato mores occultat.

[note: 21. In aulis foeda latent.] Pavo turpi pedum colote ac vocis sono, stellata in cauda superbit. Lem. Foeda tegit, pulchrisque superbit Ita aulici sordida splendidis obvelant, et foeda vitia exornant purpura.

[note: 22. Aulici Dominis plaudunt.] Gallus oriente sole concinens. Lem. Applaudo diei. Ita ambitiosi aulici in omnibus suis applaudunt dominis, ut qui honorem et commodum, quod ab illis exspectant, venentur.

[note: 23. Ex aula bonum et malum.] Araneus et apis eidem flori inhaerentes, haec quidem mel; ille venenum colligit Lem. Idem non omnibus

idem est. Sic probi ex eadem aula et honore, qui allis venena praeber, mel virtutum ipsi colligunt.

[note: 24. Vivere ex alieno.] Muscae ad fusum potum advolant. Lem. Alieno victitan. Sic aulici.

[note: 25. Lucrum ex aula.] Sanguisugae pedibus adhaerent, ut impleantur. Lem. Ut satier. Ita ad infima quaevis se aulici submittunt, ut satientur etc.

[note: 26. Aula excaecat.] Noctua in Sole. Lem. Offundit tenebras. Nempe improbi ad aulas et honores admissi facile excaecantur ab hac luce.

[note: 27. Aula stultus nocet.] Vespertilio in lucida corpora vesperi impingit; aliae etiam aves noctu loco pulsae in faces involant. Lem. Nocet hic fulgor. Sic et multis parum sapientibus fulgor aularum et honoris.

[note: 28. Elatio.] Pulex in vino speculari maior se ipso videtur Lem. Ne crede vitro. Fortuna aulica vitrea est, qua maiores sibi aliqui videntur, quam sunt.

[note: 29. Aula spe fallit.] Canis in aquis umbram carne, quam ferebat, maiorem, tanquam praedam affectatus, amittit quod habet. Lem. Et decipit umbra. Nempe aulici honorem opesque, quas in aula saepe sectantur, prodigunt.

[note: 30. Aulica vanitas.] Cancer a luna dependet, ac cum eadem accrescit. Lem. Vacuum, sine lumine, corpus. In multis aulicis vix quicquam dignum praeter habitum, et aulicum fastum reperies, sine quo ornatu et favore Domini, nihil essent,

[note: 31. Aulicis dandum.] Canis in arrio domus latrans. Lem. Offam praeba, tacebit. Dandum aulicis etiam, ne obsint.

[note: 32. Politi ci in aulis.] Speculum. Lemma. Omnem induo vultum. Tales politici hoc tempore aulici.

[note: 33. Dura in aulis ferenda.] Struthio camelus ferrum et lapides digerit. Lem Suasit multa fames. Durissima quaeque ab aulicis aequo animo digerenda.

[note: 34. Ambitio perdit.] Lampyrides igne, quem ambiunt, comburuntur. Lem. Multos color ipse fefellit; vel scrutator maiesiatis opprimetur a gloria. Ita multi dum improvide honorem aucupantur, antequam potiantur, intereunt.

[note: 35. In morte spretus aulicus.] Equus mortuus. Lem. Nuper honori, nunc horrori. Sic morte sublati proceres aulici.

ubi e fimo ad aulam et caelum emerserunt, etiam aquilis, ut Scarabaeus, id est viris summis, molesti sunt.

[note: 37. Elatus deprimitur.] Talpa prodiens in solem, opprimitur. Lem. Quid caeco cum sole; Latuisse hominibus stupidis, et ad virtutem caecis, sine honore, prodest: nam tales in luce illa deprehensi saepe inglorie occumbunt, terrae, ut erant, filii.

[note: 38. Ex humili emergens superbit.] Eruca tandem, ut papilio, evolat. Lem. Et vermis induit alas. Nimirum et terrae vermes inter honores elati homines efferuntur, mox rursum in vermes abituri.

[note: 1. Aula periculosa.] Navis in flumine iuxta mare. Lem. Tutior in parva. Supple: navigat alnus aqua. Nempe et in aula maius periculum, quam vita privata.

[note: 2. In explebilis.] Mare in quod flumina varia influunt. Lem. Nunquam satiabitur. Raro aulicum reperias, qui oblatis muneribus et honoribus contentus vivat.

[note: 3. Aula inquieta.] Mari tempestate turbato, inscribitur. Magnum aequor, magni fluctus. Ita vita aulica multis perturbatio nibus obnoxia.

[note: 4. Leves maxime elati.] Molaris in aequore mergatur, super et arundines natent. Lem. Leviora natant. Nimirum inanes plerumque et levioris naturae homines arroganter se in aulis prae reliquis efferunt, graviores probioresque subsidunt et negliguntur.

[note: 5. Potentes opprimunt.] Mare per ripas exundans. Lem. Me copia ripis extulit. Nempe honorati saepe opibus et honore suo ad opprimendos imbelliores utuntur.

[note: 6. Facilis Principum offensa.] Navis in mari tranquillo ludens. Lem Nimium ne fide sereno. Ita neque tranquillis in aula rebus nimium est fiden dum, facile enim offenditur.

[note: 7. Aulici evanescunt facile.] Bulla in mari. Lem. Et levis et brevis est. In aula qui subito extolluntur et arroganter in flantur, subito etiam opprimuntur.

Maioris minor est cibus. Sic potentes fere in aulis subditorum sudore et impensis aluntur.

[note: 9. Aula excaecat.] Cephalus ad faces in navi propositas exsilit ac capitur. Lem. Minus hac in luce videmus. Ita aulici ad suam perniciem nonnumquam, aulicae vitae splendore excaecantur.

[note: 10. Aula premit.] Piscis escae in hamo propositae inhiat. Lem Quod pascit, hoc enecat. Nimirum aula, quae multos alit, etiam multos fallit, et vel animum vel corpus opprimit.

[note: 11. Aulici variabiles.] Polypus pro loci diversitate colorem murat. Lem. Scit servire loco. Ita aulice viventibus necesse est, aut enim decipiunt, aut decipiuntur.

[note: 12. Damnant damnandi.] Spongia. Lem. Mundat et inficitur. Sic Proceres aulici, qui aliis regendis iudicandisque praeficiuntur, corrigunt in aliis culpas, in se non raro admittunt.

[note: 13. Spoliant spoliandi.] Eidem inscribere licebit. Plena exprimitur. Ita nonnulli Procerum, dum alios avare opibus emunxerunt, ipsi denique a Principe emunguntur.

[note: 14. Divitum mors grata.] Cygnus morte imminente concinens. Lem Moriturus placet. Nimirum divites aulici nunquam magis placent multis, quam dum moriuntur.

[note: 15. Magnorum filii degeneres.] Ranae nascentes ex putrido ad ripam semine, sole lucente et educente. Lem. Claro de partre propago. Tales saepe magnorum filii degeneres, nam Heroum filii notae.

[note: 1. Elati cadunt.] Nubes in aerem a vento elata. Lem. Mox resoluta cadet. Nempe qui levi favoris impulsu in aulis efferuntur, facile rursum decidunt.

[note: 2. Potentes patientur.] Fulmen in summos montium apices vibratum. Lem. Feriunt summos. Supple ex Seneca, fulmina montes. Si non in praesenti vita, saltem extremo iudicii die magnis metuendum: nam potentes potenter tormenta patientur.

[note: 3. Simulatio virtutis.] Arcus seu Iris caelestis versicolor. Lem Fictos gerit ille colores. Sic multi in aulis politica simulatione, ii videntur, qui minime sunt. Fucata illorum virtus decepit.

[note: 4. Superbus in aulis.] Vesica vento inani inflata. Lem. Sine pondere magnum. ita nonnulli in aulis honore et auctoritate magni, sed animo leves et inanes sunt.

[note: 5. Ambitio.] Ventus totam silvam minores maioresque arbores impellens. Lem. Omnes hac tangimur aura. Nimirum omnes honoris avidi sumus. licet magni magis impellantur.

[note: 6. Violentum nihil diu.] Ventus sub terra inclusus ea perrupta emergit in altum. Lem. Fit via vi. Sensus est quosdam per vim certa officia et dignitates occupare, sed nullum violentum diuturnum est.

[note: 7. et] Ventus incensae aedis flammam ad vicinas aedes impellens. Lem. Incendia nutrit. Nempe ambitio honoris et regnorum in uno saepe homine vicinos late populos bellis et incendiis vastat.

[note: 8. Ambitio perdit.] Ventus turres arboresque maiores evertens cum minorum oppressione. Lem. Magna rapit, parva obruit. Ita ambitiosi aularum incolae pares ferre non possunt, quos dum impetunt, per illorum ruinam subiectos etiam evertunt.

[note: 9. Elatio unius depressio alterius est.] Sol sub eclipsi latens. Lem. Officiunt lumina luminibus Ita aulici unius provectio ad honores, alteri obest, officitque.

[note: 10. Elatio unius depressio alterius est.] Stellae sole oriente lumen suum amittunt. Lem. Maior minores obruit. Sic in aulis Principum etc.

[note: 11. Nimium in vitio est.] Ventus nimius extinguit, moderatus alit ignem in facibus Lem. Omne nimium obruit. Sic qui in aula omnia appetunt, nimio ambitionis vento impulsi saepe obruuntur.

[note: 12. Elatus.] Fumus in altum elatus. Lem. Et hic alta petit Sic quantum vis a vili origine obscuri, levesque, ubi auram spemque nacti sunt, efferuntur.

[note: 13. Mors omnes aquat.] Focus extinctus Lem. Cinis est quod ante mianbat. Ita aulicorum splendor in morte iacet. Vel Rogo inscribatur, Sola favilla manet. cetera vanescunt.

[note: 14. Mors arrogantis.] Fax extincta solum post se foetorem relinquit. Lem. Cum foetore perit. Ita fere arrogantes improbique aulici.

[note: 15. Gloria evanescit.] Ignis camino licet inclusus tamen erumpit. Lem Nequit ille teneri. Nempe, ut ignis, sic terrena gloria retineri nequit, quin evanescat.

[note: 16. Sors nimia aula incerta.] Sol ardentioribus radiis brevi nubes tempestatemque causans. Lem. Magnus fulgor brevis est. Vel in meridie cum lemmate. Summus deficit. Nempe sors aulicorum cum nimio illis honore blanditur, brevi deficit.

[note: 17. Indigni in honore.] Corvi et noctuae in sole. Lem. Non omnes aquilae. Sensus est, non omnes qui honore velut luce cincti videntur, capaces esse.

[note: 18. Aulae species fallit.] Papilio lucernam circumvolat. Lem. Cave tangas. vel species praeclarae fefellit. Nempe multorum pernicies et ruina fuit aulam et honores attigisse.

[note: 19. Aulae species fallit.] Facibus noctu accensis cancri e cavernis provocantur mox capiendi. Lem. Educit et seducit. Multos scilicet species decora aulae et gloriae.

[note: 20. Aulae species fallit.] Fatui ignes in aere circumacti. Lem. Praelucet in aviae. Honor multis in avia vitiorum praelucet.

[note: 21. Aulae decus clades subditorum est.] Ex domo incensa clarus ignis emicat. Lem. Non sine clade micat. ita multorum honor aliorum subditorum clade alitur.

Expedita haec via, qua incessimus, est ad facilem magnamque figurarum habendam copiam. Hinc vero et emblemata et aenigmata cogere promptum etiam volenti fuerit. Si enim artium instrumenta, tum elementa quatuor, per quae investigando progressi sumus, ea lege considerer, qua humanas sibi actiones coniunctas habent, emblemati serviet, si plura inter seconfuderit, ad unam aliquam sententiam figuris diversis exprimendam, aenigma constabit.

Vis ex artefactis in hac materia emblemata? Mores actionesque hominum circa haec instrumenta percurre. Ubi forte non inepta erit illa Regis parabola, de qua Damascenus in vita Barlaam, qui postquam a fratre atque aulae proceribus derisus esset, quod viris religiosis sordido in habitu apparentibus magna honoris et venerationis signa exhibuisset, fratri quidem per fatalem tibicinem, ut moris, denuntiari mortis horam iussit. qui cum improviso nuntio territus, supplex pulloque in habitu

mortis sententiam deprecaturus adesset. Rex ad fratrem versus. Tunc inquit, hanc mortem tanta submissione deprecaris, et mihi pro aeterna id morte agenti indignaris? hi nimirum quos ego venerabar et praecones et deprecatores huius mihi apud Deum sunt mortis. Simul aulicis convocatis duas cistas ad hoc instructas proponebat. unam auro inductam magnoque foris excultam pretio, alteram pice ac bitumine ad foeditatem usque illitam. deinde optionem suis facit alteram ex utriusque eligendi. omnium oculi et vota ad inauratam spectabant. subinde exhibitis clavibus utramque reserari iussit, sed illa auro oblita, ut primum patuit ingenti cadaverum foetore omnium nares perculit, altera vero gemmis, cimeliis, odoriferisque rebus omnium rursus sensus oblectabat. tam ornata intus, quam foris turpis. Tales, Rex inquit, illi horrido asperoque in cultu viti erant, quos proxime venerabat, vasa quae pretiosum continerent thesaurum, [note: 1. Mens pulchra sub squalido habitae.] . non ut aulicorum plures videntur vasa omni foris cultu ornata, intus foedissima. [note: 2. Mens foeda in bysso.] Ita Rex ille pulchro schemate de aulicorum simul vanitate, et virtute in honoris contemptoribus abdita emblema proposuit.

Licebit et urticularium proponere, vento ex utre dulciter modulato suos, qui iuxta assiliant, choros ducentem. Lemma sit, tandem hic, aut ille fatiscit. Nempe, vel utriculator, vel utet, aut tibia [note: 3. Superbia evanida.] vel ipsi etiam saltatores. Ita inflatis ventoque honoris ludentibus aulicis, dum placent, applauditur: verum aut ipsi denique fautoribus, aut fautores ipsis desunt.

Ita ab aliis etiam naturalibus rebus, prout usum humanum involvunt, emblemata petuntur. Sic adolescens tabaco pascatur. [note: 4. Gloriae non satiat.] cum inscriptione: Non saviabitur. nempe qui honoribus pascuntur, illis tamen expleti satiarique nequeunt. Vel exstructi foci fumus in oculos excussus eliciat lacrimas cum lemmate. [note: 5. Honor causa doloris.] Lacrimas saepe excutit. Nimirum honor multis causa doloris exstitit, licet ut fumus evanescat.

Sed absolvo, cum mei propositi non sit, per singula imaginum genera exemplis datis incedere, longo nimium, et inutili fortasse labore. Tantum symbolis iuvat

insistere? cum illa, ut dignitate prima, sic fons ac materia quoque sint reliquarum imaginum. Iam ad aliam methodum quam primam supra fecimus, utpote reliquis multo ampliorem, venio,

CAPUT LXVIII. Imagines ex rebus diversis ad diversam rerum moralium significationem ductae, ac per suos fontes distributae.

Qui abundare figuratis imaginibus voluerit, exemplo [note: Imagines figuratae quemadmodum ex obviis quibusque rebus colligendae.] Alciati ab oblatis passim rebus, ad quamcumque disciplinam, illam praesertim quae morum est, illustrandam uti poterit. Dabo hic in symbolis nonnulla, quae dum superiores imagines investigarem, sese, aliud licet spectanti, obtulerunt; neque enim in tam copiosam segetem de industria falcem immittere volui, breviter tamen per suos fontes oblata digeram.

[note: 1. Paucis contentus.] Regulus in suo nido. Lemma. Parva avis, et nidus est. Nimirum humiles paucis egent.

[note: 2. Genus incertum.] Vespertilio. Lem. Quod genus? unde demo? In ambiguae stirpis homines.

[note: 3. Querulus.] Crepitaculum. Lem. Morve stridebit. In querulum et impatientem.

[note: 4. Docilis.] Tubae sonum Echo reverberat. Lem. Audita refert. Ita docilis iuventus.

[note: 5. Gratus.] Hirundines alvi sordes extra nidum egerunt. Lem. Parcitur hospitio. Id est, illi qui te fovet, et alit non est ingrate respondendum.

[note: 6. Vitare quod suades.] Nola extra templum eminer. Lem. Quo voco, non venio. ita multi concionatores.

[note: 7. Causidici avidi.] Aranea in tela. Lem. Exspectat muscas. Ita saepe causidici et Iudices praesident.

[note: 8. Offendere.] Canis echinum impugnat, sed laedicut, subscribe. Ne curvis dextram inice.

[note: 10. Fame impelli.] Uter in flatus. Lem Venter auribus caret. Difficile est esurienti famis solacium verbis facere.

[note: 11. Tribulatio pascit] Panis in mensa. Lem. Per multas tribulationes. Supple oportet nos intrate in regnum Dei, eiusque in caelo mensae adhiberi.

[note: 12. Fratrum rixa.] Duo galli in eodem pugnant fimeto. Lem. Fratrum quoque gratia rara est.

[note: 13. Fames vigil.] Cattus ad foramen muribus in vigilans, et venter vigila: e docet. Nempe plerorumque vigiliae et curae ob ventrem curandum adhibentur.

[note: 14. Poenitentia [correction of the transcriber; in the print Poenitia].] Coepe Lem. Evolves non sine fletu. Nempe conscientiam sceleribus implicatam.

[note: 15. Pauper.] Cochlea seu testudo sub tecto. Lem. Ubique domi. Tales religiosi pauperes.

[note: 16. Arte natura proficit.] Arbor fructibus insiticiis diversis ornata. Lem. Naturam ars excolit Uti in arboribus, sic in hominibus.

[note: 17. Auxilium mutuum.] Duo lapides molares iuncti fruges comminuunt. Lem. Nil solus aget. vel alter ius sic res altera poscit opem. Ita in homine anima corpori, aut voluntas intellectui, aut operatio sanae cognitioni iungenda est.

[note: 18. Anime in corpore supra corpus.] Rota in terra quiescit, a qua tamen abest. Lem. Absum, in quo quiesco. Ita anima nostra in corpore quidem quiescere, ab illo tamen abesse debet.

[note: 19. Oper avari nullae.] Adiantum herba semper sicca etiam sub pluvia Lem. Non habet, hoc quod non habet Nimirum herba pluviam, avarus opes, Hoc tamen cum sequenti, alienatis potius tribuendum.

[note: 20. Ebrius.] Roraria herba etiam sudo caelo madida, vel etiam spongia. Lem. Ubique madet. Talis homo potui ac ebrietati deditus.

[note: 21. Pueri minimi.] Psittacus in cavea. Lem. Ut didicit, loquitur; Sic puerilis aetas. Idem per avium pullos quibus mater praecinit, figurati poterit.

[note: 22. Sensus sensum trahit.] Rotae duae per axes connexae. Lem. Errante uno errat et alter, Ita, vel uno sensu errante, errat et alter, intellectu, etiam voluntas, vel socius socium errantem sequitur,

[note: 23. Mors omnia claudit.] Pyramis uno denique lapide clauditur. Lem. Lapis omnis clauditur uno. Sic quicquid in hac vim congesseris,

[note: 24. Multi in ampla domo.] Ampla domus in qua mures, feles, canes, et c. Lem. Ampla domus, multi hospites.

[note: 25. Adversa roborant.] Ferrum ignitum aqua mergitur, Lem. Robur dat ignis, et unda. Sic adversa robustum faciunt proborum animum, et virtutem augent.

[note: 26. Ingenia tarda tenacia.] Vasi oris angusti sensim affunditur. Lem. Tarde carpit atque refundit. Sic ingenia tarda quae comprehendunt, diu retinent, secus, quam prompta

[note: 27. Amici ollares.] Ciconia. Lem. Ver reddit, quam bruma fugat. Sic amicus ollaris; etc.

[note: 28. Advocatus auro habetur.] Horologium rotis et ponderibus actum. Lem. Sine pondere mutum est. Ut gratiam sui faciant opemque ferant causidici, auri opus est pondere.

[note: 29. Calumniator.] Muscae exulceratis equi humeris insidentes. Lem. Tantum ulcera lambunt. In calumniatores invidos, qui tantum defectibus aliorum pascuntur ex D. Basilio.

[note: 20. Angeli scelere fugantur.] Apes fumo ex suis alvearibus, columbae foetore suis e sedibus pelluntur. Lem. Cedunt coactae Ita Angelus bonus ab hominum societate per sceleris fumum ac foetorem pellitur. Ex eodem

[note: 21. Discordiae resp. [abbr.: res publica] perit.] Musica instrumenta ruptis chordis inutilia. Lem. Ruptis, perit omnis gratia chordi. Sic in familia aut republ [abbr.: re publica] ruptis dissensione cordibus, nil recte geritur. Ex Orig.

[note: 22. Oppressus Deum spectet.] Flamma a fumo obsepta premitur. Lem. Exspirat nisi respiret. Sic facile anima tentationibus oppressa succumbit, nisi his patefactis ad Deum respiret. Ex D. Basil.

[note: 1. Haeretici mitiores fallunt.] Saccus lana oppletus, in quem machina bellica exoneratur. Lem. Cedendo resistit. Ita haeretici et scelerati homines qui admonitiones sanas, velut per lusum, admittunt, maxime iis, dum cedunt, resistunt. Ex D. Basilio.

[note: 2. Calumniator dum laedit laeditur.] Sagittarius emissis in rupem sagittis reverberarisque laeditur. Lem. Laedentem laedit. Ita calumniatores

[note: 3. Fide aemissa perit. gratia.] Vespertilio et bubo oriente sole caligant. Lem. Videntibus non caecis. scilicet sol oritur. Lux Christus est, quae caecis haereticis ac peccatoribus non oritur.

[note: 4. Peccatum haeret.] Umbra corpus in sole obambulans sequitur. Lem. Nihil est, tamen haeret ubique. Ira peccatum animae haeret, ut umbra corpori. Ex codem.

[note: 5. Homo aut caelo aut orco natus est.] Ex eodem ligno patibulum fit et statua. Lem. In honorem vel contumeliam. Ita homines partim ad honorem et gloriam aeternam, partim ad confusionem moriuntur.

[note: 6. Nobiles feriantur.] Equus pinguis in prato, macilentus gravi onere pressus. Lem. Fortissimus otia ducit. Ita fortissimi quique in hominibus otiantur maxime.

[note: 7. Sanctorum disparitas.] Candela in sole. Lem. Lux magna minorem ob ruit. Ita sancti in comparatione Christi, sunt, quasi non sint, quo intuitu sese etiam submittunt.

[note: 8. Vindictae cupidus.] Globus incendiarius. Lem. Rumpar, modo rumpam. In vindictae cupidos.

[note: 9. Adversa prosunt.] Aqua ex angustis fontium fistulis altius exsiliens. Lem Quod premit, elevat. Sic adversa.

[note: 10. Disciplina patiens.] Cithara. Lem. Feriar, dum audiar. In discendi avido, ut aliquando doceant.

[note: (11) Paupertas iuvat.] Candela emungitur. Lem Dum tollis, auges. Sic dum rerum terrenarum cura, aut opes etiam tolluntur externae, internae virtutum dotes augentur.

[note: 12. Deo fisus in Labore.] Circinus, Lem. Hinc fixus et inde movetur. Ita qui in orbe ad fidem et virtutem convertendo laborant, mente Deo fixi esse debent, dum corpore moventur.

[note: 13. Virtus et invidi.] Fumus ab igne surgens. Lem. Hunc gignit, et ob ruit ignis. Sic virtus invidiam et excitat, et extinguit.

[note: 14. Iuvenes senescunt.] Arbores quinae sensim adultae magis et grandes. Lemma grandioribus inscribatur. Quod sumus hoc eritis, fuimus quandoque quod estis. Convenit in senes, qui iuvenes hoc schemate et oratione alloquantur.

[note: 15. Poenae seria corrigit.] Urticae. Lem. Non tange, vel opprimo. Ita sunt, qui leniter tacti rebellent; graviter, sese submittant.

[note: 16. Qui regunt reguntur.] Horologium. Lem. Dirigo, et dirigor. Nimirum nulla potestas in mun do est, quae maioribus pote

[note: 17. Calumniator repressus.] Canis pulices insectans. Lem. Mordentem mordet. Ita illi, calumniatoribus suis respondent, et pari eos perstringunt morsu.

[note: 18. Eleemosyna ditat.] Molendini lapis farinam commolens. Lem. Quo plura profundit, plura capit. In hominem erga pauperes imprimis liberalem.

[note: 19. Vino venus alitur.] Calx, quo plus aquae affunditur, magis exardescit. Lem. Ignes humor alit. Sic frequens, vini praesertim, potus ignes vitiorum nutrit.

[note: 20. Paenitentia.] Velum navis madidum, quo opportunius promovetur. Lem. Gravat atque levat. Sic peccata paenitenti et lacrimanti magdalenae et onus sunt, et stimulus ad maiorem virtutem.

[note: 21. Gratia Dei.] Flos ad solem versus. Lem. Aspice, ut aspiciar. Sic anima peccatoris ad Deum versa, ipsius favore et aspectu hoc meretur, ut superis et caelo digna sit.

[note: 22. Moriens beate.] Ignis sub cineribus abditur. Lem. Sepelitur ut vivat. In bene morientes.

[note: 23. Aemuli dispares.] Pica et Philomela canunt. Lem. Musica discors. In dispares aemulos.

[note: 24. Subditi caute tractandi.] Vas figulinum in lapide, et lapis alius in vase. Lem. Semper periclum. Ita si duri subditi nimis molliter, et molles nimis dure tractentur.

[note: 25. Hostis et amicus miles timetur.] Cattus et mus iuxta, caseum. Lem. Metuendus amicus et hostis, vel Defensor par hosti, Nempe talis hodie militia est, ut, qui defendunt, etiam laedant.

[note: 26. Moderatio.] Arcus. Lemma. Nec rigor, nec laxitas placet. Nempe, moderata in omni re durant.

[note: 27. Felicitas damnosa.] Alea feliciter proiecta senis omnibus, Lem. Nunquam bene, etiam cum bene. Nam omne lucrum, quod cum virtutis iactura fit, damnum est, non lucrum.

[note: 28. Miles sine animo.] Larva adterren das in agro aves. Lem. Multa minatur, pauca ferit. Ita multi in militia laruatae tantum cum pugnatur, umbrae sunt.

[note: 29. Hostes inter et amicos.] Lupus hinc, inde canis ad ovile. Lem. Custodit uterque. Ita Ecclesiam tam haeretici Lupi, quam. Pastores boni tuentur, ut proficiat.

[note: 30. Hostes inter et amicos.] Serpens et anguilla. Lem Parvo discrimine distant. Saepe hostis ab amico discerni externa specie nequit.

[note: 31. Vindicta auctori noxa.] Apis aculeo in manum infixo mortua concidit. Lem. Mea me vindicta peremit. Quo illud in mortalibus spectat: Neminem laedi nisi a se ipso

[note: 32. Amici divites praeceaunt.] Crater Philotesius. sive aurens vino destinatus, Lem. Laudatur vacuus, sed plenus amatur. Ita fere amici probi ac pauperes tantum laudantur, sed divites amantur.

[note: 33. coniugum praeceps amor perit.] Sol sub umbra declinatur. Quaeritur, absens, sed praesens fugitur. Ita fere coniuges.

[note: 34. coniugum praeceps amor perit.] Ignis ex humido ligno aquam fumumque elicit. Lem. Parit ignis aqua Nimirum amor immaturus frequentes deinde lacrimas elicit.

[note: 35. Et Magnis sunt naevi.] Sol in eclypsi Lem. Quisque suos patimur manes. Nempe, et in magnis viris magni saepe defectus apparent.

[note: 36. Rust ci asunt, et aluntur.] Bos in campo pascens. Lem. Ut edatur, edit Sic humiliores rustici sunt Dominorum et nobiliorum alimentum.

[note: 37. Scientia inflat.] Novacula in cote. Lem. Obtundit, et acuit. Sic literae multae erudiunt simul, et excoecant plures superbia, ut Luthero factum et Calvino.

[note: 38. Dissensio officia in una damo diversa.] Organum pulsatur. Lem. Quot capita, tot sententiae, Ita cum vulgus excitatur, et commovetur. Vel, Non omnia possumus omnes. Sic religiosi in una domo, aut ordine.

[note: 39. Finis in domo relig. plurium idem.] Horologium rotis diverso oppositoque motu volutis. Lem. Diversa via est, sed meta eadem. vel Me tam properamus ad unam, sic in familia, Re. aut domo religiosa, diversi licet diversis officiis ad unum scopum debent collineate. Sic et vita diversorum diversa in eadem mortis meta absolvitur.

[note: 40. Amor consumit.] Taeda, quae a sua flamma consumitur, Lem. Quod alo, me perdit. Sic ignis impuri amoris illum perdit animum, a quo fovetur.

[note: 41. Subsit praefuturus.] Malleus fabrilis cuditur. Lem. Ut cudam, ante cuder. Sic qui aliis recte imperare, aut formare alios volunt, ante eos formari et imperium ferre necesse est.

[note: 1. Homo defectibilis.] Canis uno pede claudicans. Lem. Etiam quaternis. scilicet claudicat, significat multis subsidiis nixum hominem, tamen deficere.

[note: 2. Regnum praeposterum,] Gallina in fimeto concinit. Lem. Regnum praeposterum. Tale est, ubi regnat femina.

[note: 3. Hostis non spernendus.] Bos a culicibus exagnatus. Lem. Hostem ne sperne minorem Ille enim saepe alios numero praesidentes fugavit ac prostravit.

[note: 4. Coactum obsequium,] Campana. Lem. Sine verbere cogat. Tales qui coacti ad officium veniunt.

[note: 5. Musivi potores.] Gallus bibit. Lem. Cantores amant humores. Nam melius cantat diluto gutture gallus. Musicorum imago est.

[note: 6. Imperitus gubernator.] Asinus ad lyram. Lem. Non omnia possumus omnes. Ita adhibendi non sunt in Rep. [abbr.: Re publica] ad praecipua officia, nisi cum delectu viri probi et eruditi.

[note: 7. Vitia occultantur.] Nux vel pomum a vermibus exesum. Lem. Multa videntur, quae non sunt. Ita ornatae mulieres, procique culti, vitia occulta regunt.

[note: 8. Voluptas nocet.] Ursus in quaesiti mellis fovea mergitur Lem. In melle mors Sic in voluptate.

[note: 9. Mulier foetet.] Papavera florida Lem. Nata oculis, non naribus. Ita mulier compta; sed foetens.

[note: 10. Opes in divite amantur.] Cattus aquis adhaerens, ut pisces captet. Lem. Pisces, non flumen imat. Tales fere divitum amici, non homines, sed opes sequuntur.

[note: 11. Suspicio Reges crudeles facit.] Canis intra villam latrans. Lem. Timet et timetur. Timidi enim, ut fertur, canes maxime latrant. Ita Reges suspiciosi et timidi plerumque subditos acerbi sunt.

[note: 12. Haeretici infidi.] Vulpes ad gallinarium Lem. Malus ianitor. Tales haeretici ad catholicorum societatem admissi: et advocati fraudulenti.

[note: 13. Christus totus in parte hostia.] Speculum confractum singulis partibus adstantem genium repraesentans. Lem. Tantum latet sub fragmento, quantum toto tegitur. Ita et in venerabili Eucharista.

[note: 14. Liberalis.] Uter per unam inflatus fistulam, pluribus refundit sonum, Lem. Multis reddit, quod accipit uno. In

liberalem convenit, qui centimanus in dando est, vel etiam in dissolutum, qui bonum, quod Deus per intellectum aspirat, per sensus rursum effundit ac prodigit.

[note: 15. Finem respicere.] Canis foramen transiturus baculo caudae transversim alligato tenetur. Lem. Respice finem. Sic multi tantum quae praesentia sunt, vitant, incommoda, secutura negligunt.

[note: 16. Mora periculo a.] Vulpes cauda in hieme piscans, ut fieri memorant, Lem. Periculum [correction of the transcriber; in the print Pericum] in mora. nam congelati in aqua cauda poterit. in eos qui periculoso astu rem aggrediuntur.

[note: 17. Docti a morte vivunt.] Calamus anseris. Lemma. Mortua loquor. Nempe docti homines suis post mortem scriptis loquuntur.

[note: 18. Aptari cuivis.] Larva. Et pulchris, et turpibus apta. Ita etiam purpura Regibus ad virtutes et vitia servire potest.

[note: 19. Nimium in vitio est.] Seges tenera nimio imbre prosternitur. Lemma. Ne quid nimis ita facile prolem corrumpit et obruit nimia parentum indulgentia et profusio.

[note: 20. Illudore simplicibus.] Simia felis unguibus castaneas nuces e prunis eximit. Lem Quod tibi non vis fieri, alteri ne feceris. In illos qui alios simpliciores ad pericula obtrudunt, ut ipsi vitent.

[note: 21. Vafer. Prudens.] Amphisbaena in cauda et fronte caput ferens. Lem. Caput est ubi cauda putatur. In hominem vafrum ac duplicem, vel. In fine caput. De prudente finem considerante.

[note: 22. Peccator non latet.] Phasianus capite in nives abdito selatere putat. Lem. Sic non latebis. Sic quomodocumque stultus peccator se abdat, Dei oculos latere nequit.

[note: 23. Vitae religiosa expertis dulcis.] Ovis amato absinthio gaudet. Lemma. Non cuivis palato, sed meo. Ita dura vita religiosorum multis desipit, sed probe assuetis dulcis et grata est.

[note: 24. Dura ferendo mitigas.] Struthio ferrum concoquit. Lemma. Mihi cibus aliis pernicies. Ita eadem adversitas patienti homini ad salutem, impatienti ad ruinam est.

[note: 25. Vulnera Christi sanant.] Balsami liquor scisso plantae cortice promanat. Lem. Aliis mea plaga medetur. Ita vulnera Christi nobis medicina sunt.

[note: 26. Homo instabilis.] Arbor inversa a vento radicibus erectis ramis in terram defixis Lem. Stare diu nescit. Talis arbor homo

est, qui radicem omnis motus et vitae in capite habet, brachia et pedes velut rami terram spectant; hic nunquam in eodem statu permanet.

[note: 27. Proximo non sibi vivere.] Cribrum, quod farinam secernit a siliquis. Lem. Meliora profundit. Talis homo est qui omnem curam proximi saluti impendit, suam negligit, contra qui facit, vanno similis est, qui effusis paleis frumentum retinet ac meliora reservat.

[note: 28. Peccator in tenebris.] Unspertilio [sic] et noctuae. Lem. Noctem verterunt in diem. Ita haeretici, et peccatores.

[note: 29. Avarus eget.] Asinus panibus onustus tribulos vorat. Lem. Qui maxime abundant, egent maxime. Tales videl. avari sunt.

[note: 30. Ictus improvisus.] Ardea falconem sibi incumbentem spiculo oris sub plumis abdito configit. Lem. Quandoque supremus venditur, vel hosti ne fide iacenti.

[note: 31. Artis praestantia.] Sciurus in cortice flumen traicit. Lem. Quo natur anequit, ars pervenit.

[note: 1. Voluntas et gratia iuvant.] Arbor accrescens. Lem. Solque solumque facit. Sic nostra voluntas et Dei gratia nos in bono promovet.

[note: 2. Pulcher sed improbus.] Salix magno flore, sed nullo fructu. Lem. Flos tota dos est. In florentem aetate, sed absque fruge adolescentem, vel in formosam, sed indotatam sponsam.

[note: 3. Scriptor se consumens] De vipera in partu venter dilaceratur a proprio faetu. Lem. Dum paream, peream. Talis scriptor est, qui valetudinem suam libris vulgandis impendit.

[note: 4. Homo hostis homini.] Lupus pisci alium minorem lupum devorat. Lem. Homo homini, videlicet, lupus est, alium devorans.

[note: 5. Adversa docent] Canis flagello imminente ad obsequium coactus. Lem Quae nocent, docent, Ita homines per adversa a Deo immissa saepe ad officium revocantur.

[note: 6. Vitandi infames.] Corvus in patibulo. Lem. Hic niger est, hunc tu Romane caveto. In hominem infamia notatum.

In hoc genere tamen, ubi sententia praesertim luditur, facilius emblemata aut aenigmata, quam symbola reperies.

[note: 7. Medicus ex lotio docens.] Sic Medico utinam aegri exploranti recte inscribes.

Lucri bonus odor ex re qualibet. rem et sententiam Imperatoris lotium vendentis, spectando.

[note: 8. Hostis nunquam spernendus,] Homini contra apes in vadentes pugnanti inscribatur. Nec Hercules quidem contra plures.

[note: 9. Pastor servit.] Pastori in agro magnum ovium gregem pascenti, inscribe, Maximum dominium, maxima servitus

[note: 10. Vitiosus comptus.] Cadaveri quod pro funere ungitur. Non bene servit. semper alet, qui bene semper olet.

[note: 11. Obaeratus.] Avi in visco, et homini ad aerarium haerenti. Lem. Haec visco, fisco ille tenetur.

[note: 12. Mercator Eleemosynarius.] Multimano Briareo una manu danti, pluribus accipienti inscribatur Dominus Ita enim fere Dominus quivis solet, pauca date, ut multa accipiat.

[note: 13. Venerem fugiens vincit.] Hyppolyto a Phoedra sese avertenti, inscribatur. Virtute fugabit, ex quo Lemmate resoluto fiet: virtute fuga abit.

[note: 14. Daemon libidine tentat, Imagines figur. ex optimis quibusque auctoribus colligi facile possunt.] Porcis D. Antonium infestantibus inscribatur. Orcus in porco est, vel Ulyssis sociis in porcos versis, adde; saepe procus porcus est. Porcus enim faedae libidinis imago est.

Maximam in hac facultate copiam pariet, bonorum auctorum lectio ad exemplum Alciati, qui fere omnes, quo ingenio praestantiores, et maiorem scriptis libris (in quovis etiam orationis genere, sacrae, profanae, ligatae, solutae) laudem sunt assecuti, hoc magis illustri schematum ornamento eminent, non eo solum, quod orationem cultam variamque, sed etiam scribendi argumenta ad persuadendum imprimis reddit idonea. In profanis aliquot nobis exempla Ovidius facile sufficiet. Hic ut suadeat coniugia ex hominibus aequalis fortis aetatisque feliciora esse, hoc symbolo utitur, in Epist. Heroid.

Quam male inaequales veniunt ad aratra iuvenci,

Tam premitur magno coniuge nupta minor.
Non honor est. sed onus, species laesura ferentes.

Si qua voles apte nubere, nube pari.

Hoc si picta figura exprimere lubeat. Impates magnitudine boves in eodem aratro sub iugo copula, et inscribe Malum par quod impar est.

Ita pluribus ex Ovidio locis apta erues symbola, aliquot exemplis praeibo, notata ante symboli figura, adiectis subinde versibus.

[note: 16. Amoris principiis resistendum.] Ignis in domo emergens extinguitur affusis aquis. Lemma. Principiis obsta. Apodosis loco distichon eris ex Epist. Heroid. In caecos amatores.

Dum novus est, coepto potius pugnemus amori:

Flamma recens parva sparsa resedit aqua.

[note: 17. Fidendum cum delectu.] Navis mergitur in mari. Lemma. Fide, sed cui vide. natatores.

Arte laboratae merguntur in aequore puppes:

Tu tua plus remis brachia posse putas?

[note: 18. Amor neglectu facilius vincitur.] Fax manibus iactata magis accenditur. Lem. Agitata crescet.

[note: 19. Tempus exspectandum.] Cruda poma et uvas immaturas vi manus avellunt. Lem. Immatura resistunt.

Quid plenam fraudas vitem crescentibus uvis?

Pomaque crudeli vellis acerba manu?
Sponte fluent matura sua; sine crescere nata.

Est pretium tardae non leve vita morae.

[note: 20. Voluptas.] Piscis ex hamo captivus pendet. Lem. Tenet atque tenetur. Sic voluptas,

[note: 21. Dotes hominum diversa.] In agro hinc per colles spectentur vites, per valles frumenta. Lem. Non omnia possumus omnes.

Nec tellus eadem parit omnia vitibus illa:

Convenit, haec oleis, hic bene farra virent.

[note: 22. Sors versa.] In hieme spinae absque rosis. Lem. Spina, sed absque rosis In sortis et rerum varietatem.

Nec semper violae, nec semper lilia florent:

Et riget amissa spina relicta rosa.

[note: 23. Pugnax.] Accipiter alias aves infestis unguibus rostroque impotens Lem. Semper in armis.

Odimus accipitrem, quia vivit semper in armis,

Asperitas odium saevaque bella movet.

[note: 24. Affectus aetate formantur.] Arbor cui inscribatur. Virga fuit, ut res naturales, sic affectus nostri aetate magis in valescunt, in principio in validae. Vel fonti inscribe. Crescit eundo.

Nascitur exiguus sed opes acquirit eundo,

Quasque vehit multas accipit amnis aquas.
Quem taurum metuis, vitulum mulcere solebas,

Sub qua nunc recubas arbore, virga fuit.

[note: 25. Nonnumquam fructus respondent.] Navis, quam venti destituunt, et ager rata messe. Lem. Et iuvat, et fallit.

Credita non semper sulci cum fenore reddunt.

Nec semper dubias adiuvat aura rates.

[note: 26. Senium infirmat.] Equus oneribus aetate pressus succumbit. Lem. Non plus ultra.

Dum vires annique sinunt, tolerate labores,

Nam veniet tacito curva senecta pede.

[note: 27. Otiosa vita sine fructu.] Arbor foliis hieme nudatur. Lem. Turpis sine fronde. Sic vita hominis otiosa quae sine operibus tanquam frondibus et fructibus est.

Turpe pecus mutilum, turpis sine gramine campus,

Et sine fronde frutex, et sine crine caput.

[note: 28. Cedere, opportune vincere est.] Tauro indomito inscribe. Cede, ut vincas. Sic insane furentibus aliquid cedendum, et concedendum dum opportune cogi possunt.

Dum furor in cursu est, currenti cede furori:

Difficiles aditus impetus omnis habet.

[note: 29. In parvis vis magna saepe.] Vipera taurum morsu laedens, vel canis aptum sustinens. Lem. In parvis vis magna frequenter.

[note: 30. Bonis non abutendum.] Face domus accenditur. Lem. Et utile laedit. Nimirum rebus bonis, ipsisque adeo virtutibus abuti possumus.

Igne quid utilius? siquis tamen urere tecta

Comparat, audaces instruit igne manus.
Eripit interdum, modo dat medicina salutem:

Quaeque iuvet, monstrat, quaeque sit herba nocens.

Paria ex aliis sese Poetis offerent. Emblematum exempla ex eodem auctore supra dedi. Aenigmata etiam reperientur, ut siguris pictis exprimere lubear, quae libro 3. Am. idem canit.

Quid iuvat ad surdas si cantet Phineus aures?

Quid miserum Thaemyr in picta tabella iuvat?

Curia pauperibus clausa est, dat census honores.

Inde gravis iudex inde severus eques.

Vina parant animos faciuntque caloribus aptos.

Cura fugit multo diluiturque mero.
Tunc veniunt risus, tunc pauper cornua sumit,

Tunc dolor et curae, rugaque frontis abit.

Per primum tardi ingenii homines, per alterum imperiti iudices, per tertium vini vis et potentia.

Hactenus sparsim quaedam ex materiis diversis exempla delibavimus, nunc ordine praecipui fontes imaginum figuratarum ita discutientur, ut paucis et plcrumque in margine, ipsa significatio indicetur magis quam exponatur, ne aliorum minium ingenio diffidere videar, simulque brevi compendio multa decurrem.

Liber III. Res imaginibus excultae et ornatae.

CAPUT XXVII. De vexillis et eorum figuratis imaginibus.

CAPUT XXVIII. De clipeis, eorumque notis typicis figuratis.

CAPUT XXIX. De figuris imaginum quibus corpora, vestes, ac praesertim annuli signati.

CAPUT XXX. De numis, eorumque, apud veteres, imaginibus.

CAPUT XXXI. De Vestitu, habitu armisque veterum et eorum figuris.

CAPUT. XXXII. De rebus diversis imaginum locum ac vim in hominum usu occupantibus, ut sceptris, coronis, etc.

CAPVT XXXIII. De variis insignibus ordinum, nationumque et earum imaginibus.

Liber IV. De natura figuratarum imaginum generatim, et de varia earum materia ac lemmatis.

CAPUT XXXIV. De nomine figuratae imaginis, eiusque natura ac definitione.

CAPUT. XXXV. An omnia quae per tropum significant, imagini figuratae serviant?

CAPUT XXXVI. An Synecdoche et Metonymia imagini figuratae deserviant?

CAPUT XXXVII. An Metaphorae imagini figuratae conveniant?

CAPUT XXXVIII. An, et quae comparationes rerum imaginem figuratam involvant?

CAPUT XXXIX. De imaginum fig. diversitate et primis distinguendi fundamentis.

CAPUT. XL. De varia figuratarum imaginum materia, ex Alciato potissimum proposita, cum eiusdem auctoris emendatione.

CAPUT XLI. De lemmate atque ultima circumscriptione figur. imaginum.

CAPUT XLII. Veterum Heroum, Principumque orbis symbolicae imagines, ex Typorio praecipue.

Liber V. De figuratis imaginibus symbolorum.

CAPUT XLIII. De etymo symboli et emblematis.

CAPUT. XLIV. De natura et definitione symboli.

CAPUT XLV. Quaeres ac materiae symbolis deserviant, et qua ratione sint adhibendae?

CAPUT. XLVI. An per inscriptionem, seu lemma, symbolum ab emblemate; emblema contra per expositionem a symbolo distinguatur?

CAPUT. XLVII. De symbolorum, in moralia, et heroica, divisione, atque eorum discrimine.

CAPUT XLVIII. De fontibus elegantiarum symbolicarum.

CAPUT XLIX. De primo fonte ex figuratum proportione ducto.

MAGNA DEI PARENS AC VIRGO MARIA EST.

1. Anchora ad littus eiecta. Inscriptio. Instabilem firmat. [note: (1) DEIPARA instabiles firmat.]

2. Aquila solem intuens. Sola capax iolis. [note: (2) Deum ante oculos habuit.]

3. Arca sive cista rerum pretiosarum. Pretiosa latent. [note: (3) Humilis dona occulit.]

4. Areolae florum in horto concluso. Procul hinc talpae. [note: (4) Haeretici non observant.]

5. Arx in Monte. Tuta latenti. [note: (5) Refugium est.]

6. Cedrus in monte excelso. In summo summae. [note: (6) Excelsa virtutibus.]

7. Civitas Romae similis. Civem esse iuvabit. [note: (7) Refugium]

8. Clavis aedium. Clausa recludo. [note: (8) Caelum pandit.]

9. Caelum sole oriente illustratum. Sat luci ab uno [note: (9) Tenebras discutit.] est.

10. Favus mellis, a quo fuci ab apibus repelluntur. Nec [note: (10) Dulcis fuit cultoribus.] a fucis, nec pro fucis

11. Hortus, quem ventus afflat. Hoc aspirante virebit, [note: (11) Frugifera.]

12. Imago D. Virg. in tabula ut exemplar imitanti [note: (12) Exemplar virtutum.] proposita Huius ad exemplum.

13. Lampas veterum conclusa. Lucis habet alimenta [note: (13) Inextinguibilis gloria.] perennis.

14. Luna soli eclipsato opposita. Abscondit orbi. [note: (14) Gloriam occultans.]

15. Magnes lapis annulo ferreo sociatur. Facit utraque [note: (15) Deo nos unit.] unum.

16. Malum punicum apertum. Quot grana, tot gratiae.

17. Malus, sub qua ardente sole Genius pascitur et [note: (17) Refrigerium.] quiescit Alit atque tegit.

18. Ovicula agnos ubere pascens. Omnes pendemus ab [note: (18) Pascens suos,] una.

19. Margarita sive unio in patente concha panditur. [note: (19) Parens immaculata.] Caelo fecunda parente.

20. Cimelia varia in officina proposita. Hinc accipe [note: (20) Donis caelestibus plena.] gratis.

21. Mons olympus. Nubibus altior extat. [note: (21) Exaltata super omnes.]

22. Navis institoris. Medias portat nutritque per undas. [note: (22) pascit suos.]

23. Nubes supermare et vasa in navibus. Dulcior inde [note: (23) Suis doloribus nobis gaudia creat.] redit.

24. Platanus iuxta aquas, viamque Frigus prohibebit et [note: 24) Protegere.] aestum.

25. Pons per flumen ad urbem status. Ut transeas. [note: (25) Ad caelum deducit]

26. Radix Rosae. Pulchra latent. [note: (26) Virginem virgo parit.]

27. Scopus sagittantium. tetegisse, vicisse est. [note: (27) Meta salutis.]

28. Speculum propositum. Aspice, ut emendes. [note: (28) Morum speculum.]

29. Tela in textorio pulchris liliorum figuris adumbratur. [note: (29) Opus Dei solius est] Commendat artificem.

30. Thalamus. Uni sponsi. [note: (30) Sponsa solius Dei.]

31. Typus. Tantum imprime.

CAPUT L. De fonte altero elegantiarum symbol. ex oppositione ducto.

Exempla auctoris ad fontem alterum oppositorum. VIRGO DEIPARA EST.

1. APotheca, omnibus aperta, ubi in eminentiori vitro [note: (1) Deipera salvatorem nobis dedis.] serpens apparet. Medicinam et toxica praebet

2. Aurora oriens inter tenebras. Lux in tenebris. [note: (2) Inter malos Virgo illustrior sua virtute]

3. Cera in cordis specie ex literis per manum cum signaculo [note: (3) Deo maxime similis.] extensum consignata. Disparium paritas

4. Clamat adversus rupem amor fiat: cui Echo respondet [note: (4) Una voce fit Deiparens] idem fiat. Una, nec una,

5. Clypeus in se sperantium. Defendit licet offensus. [note: (5) Protegit]

6. Caelum stellis ornatum. Nox una, at lumina mille. [note: (6) Suos illustrat et educit.]

7. Columnae geminae nubis et ignis. Lux nocte, ac umbra [note: (7) Lux et refrigerium.] die.

8. Esca ex hamo super aquas suspensa. Sine fraude fallit. [note: (8) Dulcedine suos trahit.]

9. Ferculum, seu lectica gestatoria Salomonis. Fertur, ut [note: (9) Tulit portantem omnia.] ferat.

10. Flumen in quod diversae aquae influunt. Quo maius, [note: (10) Gratiam tribuit.] minus hoc pericli est.

11. Fons in terra inculta locisque silvestribus. Purus ab [note: (11) Pura ab impuris nascitur.] impura.

12. Hamus ex virga. Capit dum capitur. [note: (12) Deus captus amore Virginis.]

13 In annulo horologium; ut Carolis 5. fuit. In parvo [note: (13) Virgo parva Deum capit immensum.] magna.

14. Lampas oleo plena et accensa. Aliis, non sibi. [note: (14) Exemplo praelucet.]

15. Lilium illustre. foedae stirps pulchra parentis. [note: (15) Immaculata de maculatis]

16. Lilium inter spinas locatum Defenditur, non offenditur. [note: (16) Inter adversa pulchrior.]

17. Lucerna in obscuro loco. Prodest et obest. [note: (17) Prodest suis, obest hosti.]

18. Luna plena acceptos solis radios in nocte orbi affundit. [note: (18) Nihil amittens.] Dat quod habet, nec minus habet.

19. Mons Atlas cui caelum impendet. Quod non capit [note: (19) Virgo omni creatura mater.] accipit.

20. Mons excelsus cum vallibus. Non est sine valle. [note: (20) Quo maior, hoc humilior]