HISTORIAE NATURAlis de Insectis. Libri III. de Serpentibus et Draconib. Libri II Cum aeneis Figuris IOHANNES IONSTOnus Med. Doctor Concinnavit FRANCOFURTI ad Moenum Impensis Heredum Merianorum MDC L III.
[Gap desc: blank space]
ILLUSTRISSIMIS ET CELSISSIMIS PRINCIPIBUS ET DOMINIS, DOMINO GEORGIO, DOMINO LUDOVICO, DOMINO CHRISTIANO, FRATRIBVS: D. G. DUCIBUS SILESIAE, Lignicensibus, Bregensibus, Goldbergensibus, etc. etc. etc. DOMINIS ET PRINCIPIBVS SVIS Gratiosissimis: Hanc HISTORIAE NATURALIS de INSECTIS partem, fidelissimi obsequii monumentum, offert, utque sibi et suis subditis clementissimo [Orig: clementissimò] favere dignentur, demisse [Orig: demissè] orat, Illustriss. Celsitud. Fidelissimus Cliens IOAN. IONSTONUS Med. D.
[Note: Nomen.] INSECTORUM nomine animalia illa exanguia intelligimus, quae incisuras parte sui vel supina vel etiam prona vel etiam utraque habent, et [Note: Plin. H. N. l. 11. c. 1.] corpore intus forisque duro constant. Aristoteles e(/ntoma vocat, ab incisuris, quae nunc cervicum loco, nunc pectorum, atque alvi procinctu separant me~bra tenui fistula cohaerentia. Albertus annulosa dixit, quod corpora quibusdam quasi annulis distincta gerant. Imperfecta ad sanguinea si co~paraveris dici possunt: nec enim tanto partium apparatu [Note: Partes.] stipantur: si in se considerentur, quia nulla re ad natura~ suam pertinente destituuntur, [Note: Arist. H. A. l. 4. c. 7.] perfectissima jure dixeris. Partes si attendamus, Antennas quaedam in capite gerunt, quae in Lucano cornua potius vel forcipes propter duritiem [Note: Plin. H. N. 11. c. 27. 37.] vocantur: nullas alia habent. Oculi in omnibus patent, illique duri, ut quasi per membranam vitri modotrans lucidam cernant; mobiles sidem, ut, cum ob duritiem hebetius videant, clarius, splendore recepto videant. Nec genae ipsis, nec palpebrae, Lingua quibusdam mollis et infirma, dura et valida omnibus, quibus [Note: Aristot. de part. lib. 4. c 5.] non in alvo aculeus est. Dentibus carent, quae cibo utuntur humido; de quibus ut et aliis cibo accommodatis ita Aristoteles: Partes quae cibum administrant, non pariratione datae omnibus, sed plurimum differunt. Quibusdam in ore est, quod aculeus appellatur, quasi compositum, ac una linguae et labiorum obtinens potestatem. Quibus autem aculeus non parte priore habetur, iis intra dentes tale sensorium [Note: Arist. H. A. l. 4. c. 7.] continetur. Ventrem, nonnulla habere advertrit idem, a [Orig: à] quo reliquum intestinum [Note: Aristot. de gener. l. 4.] vel simplex vel replicatum proficiscitur. Viscus nullum est, nullum etiam pingue: nec ossa, nec spina: naturam inter carnem et nervum mediam obtinent. Cute omnia circumdantur, sed admodum tenui. Brevissimè [Note: Plin. H. N. l. 11. c. 4.] haec Plinius. Insecta ut intelligi potest, non videntur nervos habere, nec ossa, nec spinas, nec cartilaginem, nec pinguia, nec carnes, nec crustam quidem fragilem, ut quaedam marina, et quae jure dicatur cutis: sed mediae cujusdam inter omnia haec naturae, corpus arenti simile, nervo mollius, in quibusdam partibus siccius verius quàm durius. Pennas quae dam habere, quae dam non, in textu dicemus, de varietate in differentiis. *e(/lutron dicitur crusta quae pennis supervenit, easque vaginae instar condit. Caudam solus scorpio, si Aristotelem sequimur, habet. Senectam exuere suetum illis quorum pennae vagina continentur. Pedes quibus sunt in obliquum moventur: quorundam extremi longiores foris curvantur. Quae verò saliunt, vel crura posteriora habent longiora, vel gubernaculis quibusdam [Note: Arist. H. A. l. 8. c. 7. Plin. H. N. l. 11. c. 48.] saltui accommodatis fulciuntur, retrò curvatis. Causam apud Aristotelem [Note: Aristot. de part. lib. 4. c. 6.] invenies. Pedes, inquit, priores longiores nonnulla ex illis habent, ut quonia~ propter oculorum duritiem non exquisitè cernunt, cruribus illis longiorib. incidentem molestiam abstergant et arceant. De numero sciendum, plures habere que pro
corporis sui longitudine plurimum frigent; pauciores, quae volucres. Pennarum [Note: Generatio Arist. de gener. lib. 1. c. 16.] adjumento pedum inopia compensatur. Partim spontè partim per coitum generantur. Culices et vermiculos nec coire, nec exanimalibus nasci, Aristoteles habet. Vtmas in coitu foeminae inserat, visum paucis, nec adeò exploratum habetur: mirumque genitale oblongum foeminis, quo genitalem auram a [Orig: à] masculo hauriant. De illis quae vermem generant ita Aristoteles. Generant et vermem insecta, quae vim obtinent generandi, et quae non per coitum, sed sponte naturae oriuntur, ex tali Origine consistunt. Nam et Erucas genus esse vermis censendu~ est, et foetum araneorum, quanquam propter figurae orbiculatam speciem, similia ovo, tum eorum nonnulla et alia complura primordia esse videantur. Verum non figura, nec mollitie aut duricie ovum definiendum est. Sunt enim conceptus nonnullorum duri, quam vis ovo diversi, sed quod totum mutetur, nec ex parte animal gignatur, id vermis est. Omne autem hoc vermiculi genus, ubi suae magnitudinis finem receperit, quasiovum efficitur. Indurescit enim putamen eorum, et tantisper immotaredduntur. Quod in vermiculis apum et vesparum atque etiam in erucis apertum est. Cujus rei causa est, quod Natura pro sui imperfectione quasi matur ans antequam tempestivum sit ovum pariat, tanquam hic vermis ad incrementum ovi mollis adhuc pergat. Hoc eodem modo in caeteris evenit omnibus quae non coitu generantur, velin lanis, vel aliis huiusmodi, atque etiam in aquis. Omnia enim post vermis naturam motu cessant, et putamine obarescunt. Mox rupto putamine exit veluti ex ovo animal, tertia perfectum generatione, idque pennatum quod iure multi mirentur. Erucae enim quamprimum capiant cibum, mox non capiunt, sed motu cessant, quae per id tempus Aureliae à nonnullis vocantur. Vesparum etiam vermiculis, et Apum, idem accidit. Post deinde, quae Nymphae appellantur, proveniunt, quae nihil huiusmodi habeant. Ovorum enim natura, adepta suum finem, non insuperaccrescit, sed antè augentur et alitur, donec distinguatur, et fiat ovum perfectum: Vermium autem alii hoc intra se habent, unde excrementum ipsis nutriendis accedat, ut vermes apum et vesparum: alii de foris capiunt, ut Erucae et caeterorum nonnulli vermium. Diu coitus durat, tardo digressu sejunguntur: brevique maxima sui parte pariunt. Emittant ne semen incertum est. Quot diebus generatio absolvatur, [Note: Arist. H. A. l. 5. c. 20.] apud Aristotelem habemus. Maximae partis ternis septenariis aut quaternis ut in oviparis describitur. Septem ab initu concretionem et consummationem ovi sibi vendicant: reliquis tribus septenis incubant et excludunt, ea [Note: Motus.] scilicet quae suo procreant foetu, qualis est araneus. Quoad motum nota, repere, ambulare, volare, etc. Omnia pluribus motuum quam sanguinea generibus moveri, utpote quae in frusta divisa, mutilatis corporib. satis diu vivere possunt. [Note: Spiratio. Plin. H. N. l. u. c. 3.] Spirent nec ne non convenit inter authores. Negat Aristoteles, et perfrigerari [Note: Aristot. l. de som. et vig.] duntaxat voluit. At Plinius. Non video cur non magis possint non trahere animam talia et vivere quàm spirare sine visceribus: quod etiam in marini, (addit) docuimus, quamvis arcente spiritum densitate et altitudine humoris. Pulmone carere, nec refrigerio cum sint frigida indigere, certum. Quorsum itaque respiratio? Murmur quod Apes et Muscae edunt, interioris spiritus agitatu accidit. Quae canere videntur, membrana septo transverso subdita, ad quam spiritus inclusus atteritur, obstrepunt. Exanimantur sub aquis multa, in cineribus reviviscunt, non quod inspirare non poterant, sed quod interior ille spiritus ab humore suffocatus fuerit, [Note: Odoratus.] quo per calorem discusso, sibi restituitur. Odoratus quisquis in illis, nativo spiritu ipsor. corporis perficitur. Nec enim sensorio carere, si sensus adest, dicendum [Note: Sonus.] est. Vocem edere quis dixerit? sonum ex interioris pelliculae attritu. Locustae suis se atterentes gubernaculis sonant. Diversus tamen is. Murmur edunt apes: cum attritu stridorem Cicadae. Et quia hoc genus intus sonum habere visitur, hinc Enceladum insecti genus appellari Grammatici adstruunt. Vniversim Bombycia [Note: Vita.] a [Orig: à] bombo diceres. Tenaciorem prae sanguineis sortita vitam non est quod [Note: Arist. H. A. l. 4. c. 7.] dubites, ea inprimis quibus longum corpus est, et pedes multi, ut in Centipeda [Note: August. l. de quant. ans. c. 81.] videre est. Singulare illud quod in agro Liguriae Augustinus observavit. Secti per medium vermis partes a [Orig: à] vulnere tanta celeritate in contraria discessere, ac si duo diversa animalia fuissent. Causam ad multiplicem principii eorum
[Note: Aristot. de part. lib. 4. c. 5.] partem referre videtur Aristoteles. Subitò intereunt, et vel solius olei aspersu enecantur, quod viscositate huius angustissimis per naturam meatibus occlusis, spiritus intercipiatur.
Differentiae sunt innumerae: praecipuae a [Orig: à] loco in quo nascuntur et degunt, quantitate, qualitate, partibus, victu, generatione, coitu et gressu, sumuntur. Locis variis [Note: Arist. H. A. l. 5. c. 10.] gaudent. In igne oberratpyrausta ut Plinius vocat: in nive vermes hirti et rubidi: in aquis marinis scolopendra, pulex et alia: in dulcibus hirudines, scarabaeorum quoddam genus corpore lato, compressoque, quod et in fundo reptat. In terra oriuntur vermes, lumbrici, iuli, etc. Saepè etiam intra fossilia invenias. Plantae inprimis diversi generis insecta ferunt. In arborum caudicibus reperies Cossos et Teredines; in ficu Cerasten; in olea plantata ubi effossa quercus, Ranam vel Raucam vermem; in sorbo, vermiculos ruffos, pilosos; in vitibus Butyros, ut Tullius vocat; et Ipes, qui verno tempore, Austro spirante orti, oculos vitium erodunt; et Involvulum, qui in pampini foliis intortis se implicat: nihil de Volucella dicam, quae in vino nascitur. Cupressum et esculum infestant Galbae, a [Orig: à] quib. Sulpitior. genti cognomen: Evonymum quoddam erucar. genus, quod frondibus absumtis emoritur: vesiculam ulmi psenit: coccum, bestiola Conopi similis, quae fructu maturescente erumpit: gramen, Crotones: dipsaci fructum, vermis, qui portatus quartanam solvere dicitur: solani folia vermis viridi et croceo colore distinctus, cornu in fronte gerens, digiti longitudine: porrum Prassocurides: brassicam Crambides: Asphodelum vermes in volucres bestiolas flosculorum specie degenerantes: malvam cimices agrestes: rutam perniciosi vermiculi. In frugibus quoque peculiaria oriuntur insecta. In tritico namque occurrunt Curculiones: in farre vermiculus teredini similis, quo cavo dentium cera incluso, vitiati cadere dicuntur: in faba, Mida: in lente et aliis alii. Nec exsortia insectorum animalia. Lendes et pecudiculi caput humanum infestant: in manibus sub cute pedicellus vulgo dictus oritur. Dracunculi Aegypti et Indiae incolas, in crurib. et brachior. musculis infestant. In ovibus sunt Ricini: in bubus et canibus Cynomiae: sub lingua littae. Mullum piscem affligitscolichia: Cyprinum, primo nativitatis anno vermiculus quidam niger circa branchias. In percis fluviatilibus duodecem ceu uniones ervi magnitudine generantur, carnosi, candidi, quib. singulis vermis gracilis, oblongus, et teres inest. Gobius piscisvermib. quos in ve~tre gestat vitiatur. Leuciscus lumbricis candidis, latis, qui se intestinis et viscerib. circumvolunt. No~nullis aliis minuta quaedam animalcula quae partum expellunt innascuntur. Carnes sale inveteratae blattas gignunt. Taceo ipsa insecta, ex quibus generantur alia. In Apum sanè alveis Clerus, qui aliis Pyranyas, invenitur. Obnoxia denique huic malo et artificialia. Teredines inprimis vestibus nasci Plinius affirmat. Tineae in lanificio producuntur: in libris blattae: ubi et bestiolam scorpioni similem, chelas brachiave forcipibus bisulcis dentata habentem, invenies. Inter Qualitates maximè Color occurrit. Alia enim simplici duntaxat tinguntur: alia vario, ut in papilionum et Erucarum inprimis generibus. Quantitatem et figuram si attendas, sunt parva, magna, rotunda, ovata, angulosa, hirta, glabra, etc. A Partibus plurimae sumuntur, alis inprimis, pedibus, lingua, dentibus, et aculeis. Alata sunt quaedam, a)/ptera nonnulla: aliqua mutata forma alata fiunt, ut Erucarum genus, quod postea in alatos Papiliones transit. Ex illis sunt alia Celeoptera, quae alas velut in vagina recondunt, vaginipennia Plinius dixit, ut Scarabaei, Cantharides, etc. alia semper conspicuas et apertas gerunt ut Muscae, Apes. *e)/lutron Philosopho crusta illa dicitur, quae pennis supervenit. Sunt et alia bipennia, alia quadripennia. De quibus ita eleganter [Note: Plin. H. N. l. 11. c. 28.] Plinius. Insectoru~ quaedam binas gerunt pennas, ut Muscae: quaedam quaternas, ut Apes. Membranis et Cicadae volant, quaternas habent, quae aculeis in alvo armantur. Nullum cui telum in ore pluribus quam binis advolat pennis. Illis enim ultionis causa datum est, his aviditatis. Nullis eorum pennae reviviscunt avulsae. Nullum cui aculeus in alvo bipenne est. Quibusdam pennarum tutelae crusta supervenit, ut Scarabeis, quorum tenuior fragiliorque
penna His negatus aculeus etiam. Invenias inter ea et o(lo/ptera totipennia seu totala, quae alas habent non scissas ut Apes et Vespae. Papiliones farinaceas habent. Pedum ratione Apodes sunt Lumbrici; Multipedes Centipedae et Millepedae. Haud pauciores ex plurima habent. Lingua aliis mollis infirmaque: aliis dura et valida, ut Tabanis, Asylis, etc. Omnibusque data quib. aculeus in alvo non est. Dentes haud pauca habent: Non habent illa quae humido cibo vescuntur. Aculeus quibusdam in ore est, linguae ac labiorum potestatem obtinens: quibusdam in alvo est. Nos Omnia in Terrestria et Aquatica distrinximus, utraque in Pedata et Apoda, prout in Historia videre est. Et haec sunt quae de Insectis in genere dicere volui. Vsum sub singulis speciebus prosequemur. Historiam Animalium, plantarum excipiet historia, cum figuris aeneis, cujus gustum ante quinquennium dederam. Tu Benevole Lector, fave, et felicem successum, cum prospera valetudine nobis apprecare, ut et hoc opusculum, bono literariae juventutis coeptum, absolvere possimus. Dabam Lesznae ex Musaeo 10. Junii An. M DC LII.