[Note: Aristot. H. A. l. 1. c. 4. et 8. l. 4. c. 1.] QUATUOR Exsanguium genera Aristoteles constituit, Mollia, nempe seu Mollusca, quae carne molli foris obducta, solidum interius modo sanguinei generis continent. Crustata, quae crustis collisis teguntur. [Note: Arist. H. A. l. 4. c. 1.] Testacea, quae testis duris fragilibus muniuntur, et Insecta, quae Graeci e)/ntoma dixere, Zoophyta, hisce adnumerari meliori iure possunt, quam [Orig: quàm] ut inter plantas, numerentur.
[Note: Nomen.] Mollusca praemittimus, tum quod nobiliora sint, et partium numero ac robore longe [Orig: longè] praecellant; tum quod [Orig: quòd] idem Aristoteles et Plinius fecerint. Nec male [Orig: malè] Aquatica Piscibus [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 28. Galen. de Alim. facult. l. 3.] subiungentur, cum et Plinio, ea, pisces nuncupare placuerit. Mollusca seu mala/kia dicuntur, quod [Orig: quòd] neque asperam, neque testaceam cutem, neque squamam habeant, Athenaeus teudw/dh, seu Loligini similia dixit. Dici et malaro/derma Gazae et Rondeletio visum: deceptos, et [Note: Aristot. de Gener. l. 1. c. 10. Descriptio. Aristot. de part. l. 2. c. 8.] Cartilaginea Aristoteli talia dici Salvianus ostendit.
Naturam inter carnem et nervum mediam obtinent: fissilis haec, in anfractum, ut ad vires commodior esse possit: loco ossium, quod piscium spinis proportionetur omnia, Polypum si excipias. Exteriores partes tres praecipue [Orig: praecipuè] habet Caput, pedes sive brachia, quos Aristoteles quandoque plekta/nas2, Gaza crura, barbas, cirros vocat, et to\ ku/tos a)dio/riston, [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 2 8.] id est, alveum indiscretum. Caput omnibus inter pedes et ventrem, seu ut Aristoteles, en me/s1w| tw=n pe/dwn tw=n kaloumenwn plektanw=n. In capite Os est et bini dentes, qui potius, cum immobiles sint, neque ad retinendam praedam firme [Orig: firmè] innitantur, ru/gxos seu rostrum dicendi sunt. Est enim haec pars, (os et dentes) adunco carnivorarum rostro per quam similis, ex duabus partibus composita, superiore et inferiore commissura pyxidata, ut loquitur Rondeletius, ita ut inferior [Note: Aristot. de part. l. 4. c. 5.] superiori inseratur. Loco linguae carnosum quiddam in ore gerunt, quo esculentorum voluptatem discernunt. In capite oculos binos grandiusculos, quibus exigua quaedam cartilago, discrimen
cerebrum parvulum continens, praestat. Pedes habent parti priori, circum caput, infra oculos circa os et dentes vinctos, quos [Orig: quòs] pars eius posterior ad priorem adducta sit, extremaque coeant [Orig: coëant] ac confundantur, hinc fit ut excrementa meatu ori vicino infra emittant. Octoni hic sed singulis eorum generibus diversi. Acetabula sunt quibusdam, cirramentaque, implicamentis illis quibus digitos antiqui medici indere solebant, similia fibris implexa, quibus carunculas ceteraque cedentia trahunt. Aliis breves et inutiles, binaeque promuscides praelongae, quibus veluti anchoris innituntur, seque contra aestus marinos navigii [Note: Arist. H. A. l. 4. c. 1. l. 8. c. 2. Plin. H. N. l. 9. c. 12.] modo stabiliunt. Fistulam, supracaput, et brachia ante alveum, gerunt, cavam, quam modo [Orig: modò] in dextram modo [Orig: modò] in sinistram partem transferunt, et hac, mare transmittunt. Aristotele haec modo, au)lo\s2 modo [Orig: modò] mukth\r. Gesnerus fus1hth/ra legit, Gaza et Plinius [Note: Aristot. de part. Anim l. 4. c. 10.] narem transtulere. Pinnulam quoque habent circumdantem alveum, ut natare, et sein natando dirigere poslent.
Alveus a [Orig: à] capite amplioris capacitatis propendet, cuius caro non in directum, sed in orbem fissilis et cute integitur. Cutem tamen Salvianus [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 12.] denegat, et Plinius, nulla, Polypos vestiri scribit. Capillamenta in toto eorum latere conspiciuntur, quorumis, qui branchiarum in aliis piscibus, usus. Scholiastes Nicandri o)stli/ggas2, Aristoteles trixw/dh vocat. Interiora si spectes. Os gula excepit angusta, quam sequitur ingluvies, pro/lobos, ampliuscula, neque avibus absimilis, cui iungitur venter, tamquam h)/nustron facie buccinorum claviculae.
Intestinum ab eo tenue, partem versus repens superiorum ad os fertur, quod laxius est quam [Orig: quàm] gula. De Cerebro, vel quod ipsi proportione respondet, superius diximus, vesica carent. Mutis adhuc superest, quam [Note: Aristot. de partib. l. 4. c. 5.] Aristoteles, principatum sentiendi obtinere dicit, ac si haec cordi esset a)nalogos. Humida ea et corpulenta pars per quam gula in ventrem petendit, adnata magis tergo. Ater humor, quem quidam to\n sqo/lon, alii ut Athenaeus et Dioscorides to\ me/lan vocant, pro sanguine ipsis inest, [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 29.] si Plinio credimus: pro bile, ut Rondeletio placuit. Non solet, scilicet, natura, id quod pro sanguine servat, in quolibet metu effundere: necullus meatus venae proportione respondet, quo alendi corporis causa in universum corpus distribuatur. Secretus is ab alimento in vesica, seu tunica membranea; Aristoteles mh/kwna, Gaza Papaver appellavit; exitum finemque habente, qua alvi excrementa emittunt, parte quae fistula vocatur, quae in supinis posita est.
[Note: Locus. Arist. H. A. l. 9. c. 28.] In salsis aquis degunt: sed in potulentioribus non inveniuntur, ideo [Orig: ideò] frustra [Orig: frustrà] in Ponto quaeras.
[Note: Cibus. Arist. H. A. l. 4. c. 1. de Gener. l. 1. c. 1. et 3. Sexus.] Vescuntur carnibus. Nec sexus ipsis denegatus. Aristoteles enim vulvas bifidas, ac testes geminos iuxta genitale in omnibus reperirait.
Differunt feminae a [Orig: à] maribus, quod mas prona sui corporis nigriora supinis, partesque omnes asperiores habeat quam [Orig: quàm] femina, et lineis intervenientibus varias, caudamque acutiorem. In mare quoque meatus quidam subditus gulae, a [Orig: à] Cerebro in ima alvei pertendit, idque ipsum ad quod fertur, speciem mammae imitatur: in femina duplex illud idem, supraque positum habetur.
[Note: Generatio.] Generationem quod spectat, Tergis copulari, et diu in venere, quia frigida, morari, compertum. Ore coire, et renixu atque complexu mutuo brachiorum iungi, prodidit alibi [Note: Arist. de Gener. l. 1. c. 15. et l. 3. c. 8.] Aristoteles.
Semen per meatum emittunt, idque parte corporis supina [Orig: supinâ] , qua putamen distat, et mare illabitur, faciunt. Continent feminae primo [Orig: primò] ova indiscreta, mox discreta in plura: sed quia imperfecta excluduntur, augescunt more vermium, postquam vim vitalem ab asperso maris semine accepere. Sic glutino uvae instar cohaerent, et quam
[Illustration:
Polypus. Polkuttel.
]
[Illustration:
Sepia. Black Fisch. black Kuttel.
]
[Illustration:
Sepia supina. Meerspin.
]
[Illustration:
Loligo maior. groser schmaler blackfirch.
]
[Illustration:
Loligo minor.
]
[Illustration:
Lepus marinus Seehas.
]
[Illustration:
Oua separum.
]
[Illustration:
Sepiola. Kuttelfisch Klein blackfisch.
]
primum vitale virus attigere, animalcula ex iis nascuntur.
De sensibus nullum est dubium. Dormire et somniare apud Aristotelem habemus.
[Note: Usus. Arist. H. A. l. 4. c. 14. Arist. de Gen. l. 1. c. 19. Galen. l. de boni et mali succi cibis.] Apponebantur olim mensis; et probabantur maxime gravida. Nec nunc a [Orig: à] culina exulant, quaedam Polyporum genera si excipias. Sucum salsum exiguum crudum copiosum habere scripsit Galenus. Flatus parere, elixataque probiora effici, quod humor noxius eluatur, Diphilus. Ova an aliquando in cibo fuerint, dubium.
[Note: TAB. I. 1. Aldrov. Exsangv. l. 1. c. 2.] TANTUM de Molluscis in genere sufficiat, iam in specie de iis agemus. Numerantur autem inter ea, Polypus, Sepia, Loligo, quibus Leporem marinum adicimus.
[Note: Nomen.] Polypus, qui pro ratione Dialectorum, polu/pous2, poulu/pous2, pou/lupos, pw/lupos, et pw/loy vocatur, a [Orig: à] multitudine pedum, nomen sortitus est. Antiphyllus Byzantius in quodam Epigrammate poulupo/dhn dixit. Lacones a)no/s2eon, alii o)/non, seu asinum marinum, infimae aetatis Graeci Octapodia, seu Octapodos vocavere.
[Note: Descriptio.] Descriptionem quod attinet, Ventrem tum figura tum tactu, cum Sepiis similem habere, stomachum nimirum sive gulam ab ore praelongam, quam ingluvies excipit; tum ventrem coniungi, ac intestinum simplex ventri [Note: Aristot. de part. l. 2. c. 8. Athen. Dipnosoph. l. 7. Arist. de part. l. 4. c. 5.] annecti, et usque ad exitum tendere, Aristoteles prodidit. Cerebrum in dissecto duplex conspici, citat ex Aristotele Athenaeus, qui et atramentum eius subruffum esse, et in vesica, quam mh/kwna vocant, quoque supra ventrem, auctoribus Aeliano et Scholiaste in Aristophanum, sita est, contineri, scribit, minusque huius quam [Orig: quàm] Seplam, et quidem ad mutim habere, quod brachia habeat coloremque mutet, ubi amissum est, accrescere, et numquam [Note: Aristot. H. A. l. 9. c. 37.] eius copia desit, Aristoteles addidit. Caput ei praedurum quam diu vivit, et quasi inflatum est. Alveus id in ceteris mollibus dicitur, quod brevior et [Note: Athen. Dipn. l. 7.] rotundior conspiciatur. Oculi, supra duos pedes: Os et dentes in pedum medio. Pedes habet ut reliqua octonos [Note: Aristot. H. A. l. 4. c. 1.] membrana interiecta magnos, non solum ad natandum, sed et ad ambulandum utiles, quorum medii quatuor habentur maximi, ut bina [Note: Arist. de part. l. 4. c. 9.] saepe cubita superent, cum acetabulorum ordine duplici, quibus ori cibum admovent; reliqui quatuor, duo superne, totidem inferne, memini. A quibusdam brachia, ab aliis, Crura, Cirri, a [Orig: à] Plinio barbae, vocantur. Acetabula Aristoteles plekta/nas2, alii kotulhdo/nas2, Antiphilus Bizantius e(/likas2, Antipater Thettalus ploxmou\s2, Ovidius flagella, dixere, prh=qma a [Orig: à] Hesychio et Varino dici, nonnulli credidere, alii id capiti tribuunt. Dorsum, Plinius partem laevem appellat, a [Orig: à] qua acetabulorum ordo inchoatur. Cervicem, habet imbecillam, cum premitur. Pinnulam ipsi angustam, de medio ortam, quod parvum habeat alveum, quem pedibus suis dirigere possit, Aristoteles [Note: Arist. H. A. l. 4. c. 9.] tribuit. Plinius ob eandem causam, habere negat. Tam esse exiguam, ut minime [Orig: minimè] aut vix conspici [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 29.] possit, experientia didicimus. Fistula ipsi in dorso, cava, qua mare transmittit: eamque modo in dextram partem, modo [Orig: modò] in sinistram transfert. [Note: Scalig. Exerc. 218. Bellon. Observ. l. 1. c. 14. Galen. de sympt. caus. l. 3. Locus. Plut. qu. natur. 19.] Rostrum Psittaci, si Scaligero et Bellonio, fides. Cutis nulla, quamvis Bellonius pedes cute contegi reliquerit. Caro alba, cavernosa, meatuumque plena, quod apud Galenum et Plutarchum legimus.
In mari Adriatico sunt frequentissimi. Thasus et [Note: Athen. l. 7. Strabo Geogr. l. 3. Oppian. Hal. l. 1.] Caria optimos, Corcyra magnos alit. In exterioribus Carteiae locis ad talenti pondus accedere, Strabo scribit. In Ponto Euxino non reperiuntur magni, si Oppianum sequimur: circa Hellespontum nulli, quod hoc mare ad Boream
spectans imbribus fere [Orig: ferè] sit obnoxium. [Note: Arist. H. A. l. 8. c. 2. Victus. Aelian. H. A. l. c. 32.] Victus ipsis carnes conchularum, quas complexu crinium frangunt: itaque praeiacentibus testis cubilia eorum deprehenduntur, Carabi, Cancri, Paguri, Locustae, quarum carnes quandoque exsugunt, et sucum exhauriunt; salsamenta, et pisces. Haec omnia tanta aviditate devorant, ut ne a [Orig: à] proprio quidem genere abstineant, [Note: Aelian. H. A. l. 1. c. 1.] et si Aeliano fides est, qui minores retibus inclusi capiuntur, maiorum esca fiunt. Humanas vero [Orig: verò] carnes inprimis appetit. Et refert Trebius Niger apud Plinium, ad conficiendum hominem, in aqua, nullum hoc atrocius esse animal, luctari complexu atque sorbere, et numeroso suctu detrahere, ac in naufragos urinantes impetum facere. Depasci et arborum fructus, in siccum aestivo tempore egressos, certum. Ex plantis autem olea maxime [Orig: maximè] delectari eiusque truncum flagellis saepissime [Orig: saepissimè] [Note: Athen. Dipnos. l. 7. Oppian. Halie. l. 4.] amplecti, praeter Athenaeum, Oppianus prodidit. Ficis ad mare natis affigi, et fructum mandere, ex Clearcho habemus. An brachia sua tempore penuriae, sub brumam comedant, quae rursum renascantur, dubium quidem est, a [Orig: à] maximis tamen [Note: Oppian. Cyneget. l. 3. Arist. H. A. l. 8. c. 2.] auctoribus, Alcaeo, Diphilo, Hesiodo, Oppiano, et Aeliano, affirmatur, hinc kolobo/podas2 dici Iohanni Grammatico aiunt. At Aristoteles, Plutarchus id falsum censent, et ille, aliquos sua brachia a [Orig: à] congris habere, [Note: Sexus.] addit. Distingui Sexu, nullum dubium, et Marem a [Orig: à] femina differre, [Note: Arist. H. A. l. 5. c. 6.] quod ille capite esse productiore, et brachio suo gerit, quod genitalis speciem referat, in quo duo amplissima acetabula habentur. Nervo id quasi constare, porrectum ad medium usque brachium confirmant, totumque [Note: Athen. Dipnos. l. 7.] nari feminae annecti. Athenaeus, acutius et solum albicans esse, parte sui extrema bifurcatum, dorsoque [Note: Generatio.] annexum tradit. Plinius forte caudam vocat.
De Coitu ipsorum hoc scimus, cum [Note: Arist. H. A. l. 9. c. 12.] latent, (conduntur autem binis mensibus) idque hieme coire, et ova parere. Os ori, acetabula acetabulis [Note: Arist. H. A. l. 5. c. 6.] componunt. Cum eo, quod vocant caput, in terram reclinato, unus invitetur, brachiaque pandat, alter, passis item flagellis, adaptat sese ita, ut acetabula continuentur. Edunt ova et quidem verno tempore, fistula. [Note: Arist. H. A. l. 5. c. 18.] De Ovis ita Aristoteles. Deponunt aut in cavernis aut in testis, aliove cavo loco simile quiddam labruscae cirrulis, et candidae populi fructui. Edita ova dependent ab ambientibus specuum parietibus, tanta copia, ut exempta, vas implerint longe [Orig: longè] maius, quam caput ipsius, in quo ipsa continebantur. His quinquagesimo demum die disruptis, pusilli polypi generantur: et magno agmine serpunt, phalangior. more. Ac quamquam non omnibus membrorum singulorum natura conspicua est: tota tamen apparet forma. Multi autem propterea quod invalidi sint, pereunt. Adeo [Orig: Adeò] vero [Orig: verò] aliquando exigui reperti sunt, ut nihil haberent discretum; cetera discreti moverentur. Quod ita brevissime [Orig: brevissimè] [Note: Plin. H. A. l. 9. c. 51.] Plinius. Polypi vere pariunt ova tortili simulata pampino, tanta fecunditate, ut multitudinem ovorum cuncti recipiant cavo capitis, quo praegnantes tulere. Excludunt quinquagesimo die, e [Orig: è] quibus multa propter numerum intercidunt. Polypus femina modo [Orig: modò] incubat ovis, modo [Orig: modò] cavernam cancellato brachiorum implexu claudit. Artificiose [Orig: Artificiosè] haec exstructa, et circum iecta concharum tenuiorum et scabrarum congeries [Note: Arist. H. A. l. 9. c. 59. Scalig.] velut lorica dura erigitur. De Aetate haec apud Aristotelem legimus. Paucissima genera Polyporum biennium vivunt. Natura enim facile contabescit. Argumento est. Pressus enim, aliquid semper emittit, ac tandem evanescit. Patiuntur hoc feminae, post partum magis, ac stupidae fiunt, neque fluctibus agitatae sentiunt. Facile quoque ab urinantibus manu capiuntur. Muccosae quoque evadunt, neque ad venandum consistere queunt, quod autem bimatum non expleant, inde capiunt argumentum. Nam postquam polypuli orti sunt, tum in aestate, tum sub Autumnum, haud facile invenias polypum grandem. At ante id tempus maximi sunt. bi igitur ova ediderint, sic consenescere atque debilitariutrumque affirmant, ut etiam à
pisciculis exedantur, perfacile quoque abstrahia [Orig: abstrahià] cubilibus. Ante id tempus, nihil [Note: Aelian. H. A. l. 9. c. 30.] tale. Aelianus hoc Veneri ad scribit, cui et Oppianus assentitur. Vivit tamen etiam in centum dissectus partes. [Note: Motus.] Natant et pinnis et pedibus, et quidem obliqui. Pedes in eam porrigunt partem, quae capitis nomine appellata est, ita, ut cum natant, in adversum prospiciant, et caput ex adverso habeant. Sub aquis, ita in solido ingrediuntur, ut humoris beneficio suspensi fluctuent. In sicco (in siccum exeunt asperum, laevitatem odere) cum cambulatio cum pulsu et tractu fiat, alterum solum est in [Note: Scalig. Exerc. 218.] Polypi motu. Acetabulis enim iactis procul, ut, cuique applicuereid apprehensum tenent: tum brachiorum contractione corpus admovent, ita subvehunt sese in eam partem cui adhaeserunt.
[Note: Ingenium.] Ingenium et sagacitatem si spectes, a)no/hton quidem Athenaeus, brutum Plinius vocat, quod ad homines adnatet, nec persequentem fugiat: est [Note: Arist. H. A. l. 9. c. 37.] nihilominus callidus et sollers. Nam primo [Orig: primò] , omnia in domum comportat, dein putamina erosa carne egerit, ad natantesque ad ea pisciculos venatur. Idem Conchas artificiose [Orig: artificiosè] discuneat, et earundem carnibus vescitur. Non [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 30.] sunt, inquit Plinius, praetereunda et L. Lucullo Procons. Beticae comperta de Polypis, quae Trebius Niger e [Orig: è] Comitibus eius prodidit, avidissimos esse Concharum; illas ad tactum comprimi, praecidentes brachia eorum, ultroque escam ex praedante capere. Carent Conchae visu, omnique sensu alio, quam cibi et periculi. Insidiantur ergo Polypiapertis, impositoque lapillo extra Corpus, ne palpitatu eiciatur, ita securi grassantur, extrahuntque carnes: illaese contrahunt sed frustra, discuneatae. Tanta sollertia, animalium hebetissimis quoque est. Colorem cum mutare, sic pisciculis imponere, vulgare; in eo [Note: Athen. Dipnos. l. 2. Plin. H. N. l. 9. c. 37.] non convenit, quod Theognis, Phocyllides, Ion, petrar. duntaxat mentiri colorem scribunt. Plinius vero [Orig: verò] et Antigonus ad similitudinem, ille loci, hic rerum, quibus appropinquat, quod et de arena Scaliger innuisse videtur, eandem suscipere, prodant. Causas huius rei diversi diversas assignant. Plutarchus id astu facere et quod corpus porosum et transparens habeat, ait. Alii, ut Theophrastus scribit, metui id assignant, ut cum hominis genae, pro varia cordis concitatione, hoc vel illo colore tinguntur. Bellonius, ob mollem pellem, quae facile deglubi potest, id fieri credit. Cuius colorem, nunc album (hunc assumere non posse, apud quosdam invenies) mox ruffum, postea lividum, mox variis coloribus distinctum videas. [Note: Plin. H. N. l. c.] Huc pertinet et illud quod apud Plinium exstat. Polypum hamos appetere, brachiisque complecti, non morsu, nec prius dimittere, quam escam circumroserit, aut harundine levatum extra aquam: Monstro vero [Orig: verò] propiora sunt, quae Trebius Niger, apud [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 30.] eundem prodidit. Carteiae, inquit, in Cetariis prodire assuetus, exire in lacus eorum e [Orig: è] mari apertos, atque ibi salsamenta populari, convertit in se custodum, indignationem, assiduitate furti immodici. Sepes errant obiectae, sed has transcendebat per arborem, nec deprehendi potuit, nisi canum sagacitate: Hiredeuntem circum vasere noctu: Concitique custodes expavere novitatem. Primum omnium magnitudo inaudita erat, deinde color muria obliti, odore diri. Quis ibi Polypum exspectasset, aut ita cognosceret? cum monstro dimicare sibi videbantur. Namque et afflatu terribili canes agebat, nunc extremis crinibus flagellatos, nunc robustioribus brachiis clavarum modo [Orig: modò] incussos, aegreque multis tridentibus confici potuit. Ostendere Lucullo caput eius dolii magnitudine, amphorarum quindecim capax, atque (ut ipsis Trebii verbis utar) barbas, quas vix utroque brachio amplecti esset, clavarum modo torosas, longas pedum XXX. acetabulis sive caliculis urnalibus, pelvium modo: dentes magnitudini respondentes. Reliquiae asservatae, miraculo [Note: Aelian. H. A. l. 13. c. 8. Athen. Dipnos. l. 4. Usus.] pependere pondo DCC. Quae de alio, mercatorum res salsamentaque Puteolis depopulante, dicuntur, apud Aelianum vide.
Quantum ad usum appositos olim mensis, nullum dubium. In
convivio nuptiali Sphicratis, qui Cotys Regis Thracum filiam ducebat, erant [Note: Athen. Dipnos. l. 9] centum. Mnesimachus in Hippotropho apud Athenaeum, eosdem apparat. Apud Graecos, quoque cum *amfidro/mia celebrarentur, ab amicis mittebantur. Durae tamen sunt carnis, et ad concoquendum difficilis. Ideo ligno contunduntur, vel ad lapidem atteruntur, ut fibrosae carnis durities frangatur. Caput suavissimi saporis esse perhibetur. Caro, si conco quatur, copiosum alimentum, sed [Note: Plin. H. N. l. 32. c. 10.] succo crudo scatens, suggerit. Plinius muriam ex sese emittere, scribit, et ideo [Orig: ideò] non debere in coquendo addi, et arundine secari: ferro enim infici, vitiumque trahere, natura desinente. Elixi magis probantur quam assi. Philoxenus Dythiramborum Poeta, quod totum excepto capite devorasset, in aegritudinem incidit, et mortuus est. Idem Diogeni Cynico accidit, quod crudum [Note: Plutar. l. An aquae igne melior.] deglutivisset. Invenere et in Medicina locum. Polypo tuso et apposito sisti sanguinem, scripsit Plinius. Myrepsus in clibano cum lignis oleae eundem urit, donec in cinerem vertit, pulveris unciam, cum dimidia Chalcanti miscet, et naribus ad tollendum Polypum insufflat. Secundum [Note: Hippocr. l. de inter. affect. de Natura muliebri etc.] Hippocratem, tosti puerperii purgamenta purgant, bene ad concipiendum dantur, menses in vino albo suffocati, movent. Uteros molliunt, et in dislocatione eorundem bene praescribuntur. Ad Venerem stimulare, praeter Diphilum, Aeginetam, Dioclem, Alexis et Xenarchus apud Athenaeum testantur. Iovius vero [Orig: verò] , sale inveteratos Venetias ex Dalmatia et Illyrico deportari, et a [Orig: à] senibus acetabula et extremitates cirrorum, ad sobolem procreandam expeti, scribit. Causam Mnesitheus in flatuositatem, Iovius in salsedinem Aldrovandus, in seminis copiam, [Note: Antipathia.] quam suppeditant, coniciunt.
Inimicitias cum Locusta, Cammaro, Congro, et Muraena exercet. Locusta cum in tantum pavet, [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 62 Aelian. H. A. l. 10. c. 38.] ut si iuxta viderit, omnino moriatur, quod et Aelianus prodidit. A Congris [Note: Plin. l. c.] laceratur. Muraena eidem dentium firmitate brachia [Note: Aelian. H. d. l. 1. d. 32. Aelian. H. A. l. 1. c. 39.] abscindit. Cum apud Epidaurum easdem secaret Bellonius, ventriculos cirris Polyporum refertos comperit. Immobiles manere si quis rutam coniciat, Aelianus auctor est.
[Note: Differentia. Athen. l. 7.] Quantum ad Differentias et Genera, variant circa ea auctores. Apud Athenaeum ex Aristotele et Speusippo, Heledonem, Polypodinem, Bolbotynen, et Osmylen, species Polyporum invenies. Apud eundem Nautili [Note: Arist. H. A. l. 4. c. 2. Scalig. edit.] et Trepsichrotis fit mentio. Aristotelis haec sunt verba, ex Scaligeri interpretatione. Polyporum multa sunt genera. Unum genus est frequentissime summa aqua natans, quod et maximum est. Horum littoris accolae longe sunt maiores quam qui in alto degunt. Aliud genus parvorum, ii vario sunt calore, neque esitantur. Item alia duo. Num Eledona tum peculiari crurum longitudine: tum, quia molluscorum sola singularibus tantum acetabulis praedita est. Cum bina alii habeant. Et quam alii vocant Bolitaenam, [Note: alii] Olentiam. Postremo alii duo in conchis. Unus, a [Orig: à] quibusdam et Nautilus et Nauticus, appellatur, ab aliis autem ovum Polypi. Eius testa pectunculo similis est, cava: neque ei connexa natura. Is prope terram pascitur saepe numero: quare a [Orig: à] fluctibus eicitur in aridam, ubi elapsus de Concha, aut capitur, aut in humo perit. Hoc genus et pusillum est, et simile Bolitaenis. Alter in testa tamquam limax, is ex ea numquam exit: sed interdum brachia excrit. Tantum Aristoteles: Quinque itaque Polyporum genera sunt, quorum duo in conchis haerent, tria, sine conchis conspiciuntur, inter quae levem et exiguam moderni differentiam esse putant. Eledone u)po\ tou= e(lei=n, quod comprehendat, vel u)po\ tou= e(authn\ e)/dein, quod se se ipsam rodat, dicitur, o)/zaina, o)colos, o)s1mo/los, a [Orig: à] gravi capitis odore nomen habet: Osmylus adeo bene [Orig: benè] olet, ut Gyllius, nihil moscosius se sensisse, etiam tum cum mortuus esset, scribat. Pollux tamen inter cirros et caput fistulam gerere, e [Orig: è] qua tetrum emittat odorem, prodidit.
[Note: Bolitaena,] quo et bolboti/nh, Scaligero olentia, vel potius Putilia dicitur. Gyllius eam, ut et polupodi/nhn, nomine
ab Osmylo duntaxat differre, scribit. Epicharmus apud Athenaeum, mare olere ait. Non alit eam Euripus: in Laconia frequens est. Illa [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 30.] Menulas Sepiolasque venatur. Ad venerem plus ceteris valet. Exsiccatur a [Orig: à] quibusdam, ut vestibus fragrantiam in aquis conciliet.
[Note: TAB. I. 2. 3. 7. 8. Nomen.] SEpia, quae Thebanis Opistholia, Arabibus Sarathan et Sarthan audit, Graecis ita dicitur, non quod sepibus interclusa facilius capiatur, ut Isidoro placet, nec quod profuso atramento sesepiat, ne capiatur: sed quod atramento, veluti putrida quadam sanie, quam Graeci s1hpedo/na vocant, abundet.
[Note: Descriptio.] Descriptionem quod attinet, multas cum Polypis, plurimas cum Lolligine, communes habet, partes quasdam etiam proprias. Cum Polypo convenit, quod pinnas exiguas habeat. [Note: Arist. de Part. Animal. l. 4. c. 8.] Angustam esse, et per totum alveum circumductam apud Aristotelem legimus, ventrem tum figura tum tractu similem. Cum Loliginibus, sortita est alveum corporis magnum, qui tamen Sepiae latior, Loligini longior; crura [Note: Arist. H. A. l. 4. c. 1.] brevia; pedes supra dentes senos exiguos, eorumque novissimos duros maiores, reliquos octonorum duos infra, omnium maximos, promuscides binas longas [Note: Arist. de Part. Anim. l. 4. c. 9.] acetabulo parte extrema bino asperiusculas, quibus veluti anchoris innituntur, seque tempestate urgente modo navigii stabiliunt, venantur, et praedam ori e [Orig: è] longinquo admovent, [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 28. Arist. de gen. c. 8.] pedes Plinius vocat. Vulvam quoque articulatam habent, ut bifida cernatur, cum Polypi rotundum conglobatumque uterum habeant. Proprium Sepiae est praeter fistulam inter caput et alveum prominentem, atramenti copia, et vel ideo [Orig: ideò] quam [Orig: quàm] ceteris maior, quod vitam littoralem traducat, et nihil aliud quo sibi auxilietur habeat, cum Polypis et brachia, et mutatio coloris inserviat. Continet hoc non ea quam mi/tin vocant, quam Plutarchus vesiculam collo dependentem facit, sed infra ad alveum, qua intestinum petere incipit superiora, foramenque [Note: Arist. de sens. et sensat.] suum eadem obvolutum habet. Vocatur hoc Galeno sqo/los u(po/s1agma, c)/teron, Nicandro xolh\, Aeliano, a)pos1fagma. Aristoteles noctu praefulgere ut quorundam piscium capita, addit. Habet et s3h/pion, in dorso, robustum et latum, inter spinam et os, mediam praese ferens naturam, fungosam intrase complectens et friabilem corpulentiam. Athenaeus, et Dioscorides o)/s2rakon, Columella testum vel testam vocavit. Exemptum id e [Orig: è] Sepiae dorso, candidum est superiori parte, durum aclaeve: inferiore autem fungosa quadam medulla repletum, quae et leviter aspera, et ligni modo frequentibus venis distincta visitur. Germani Fischbein vocant. Saepe [Orig: Saepè] binum cubitorum magnitudine capiuntur.
[Note: Locus.] In Ponto nullas reperiri Sepias, Plinius auctor est. In septentrionali Oceano degere, cum sint frigidae et exsangues, [Note: Aldrov. l. 1. c. 4.] mirum. Maior earundem in Gallia quam Italia copia, maior in Adriatico quam Tyrrheno mari. Archestratus, eas quae prope Abderas et Maroniam capiuntur, laudat. Littoralem tantum vitam vivere, apud [Note: Arist. de part. l. 4. c. 5. Victus. Arist. H. A. l. 9. c. 37. et l. 8. c. 2. Generatio. Plin. H. N. l. 9. c. 31.] Aristotelem, cavernas maris incolere, apud Oppianum habemus.
Victitat pisciculis, saepe et mugile, quem longis promuscidibus venatur. Aliquando et maiores pisciculos vincit.
Generatio sic perficitur. Coeunt [Orig: Coëunt] corpora inter se amplexae, adaptantesque mutuo ex adverso narem (mukth=ra) et brachia, quod ore coire et [Note: Arist. H. A. l. 15. c. 17. Scal. edit.] lingua Plinius falso dixit. Vere uterum femina gerit, continet partum diebus quindecim: Ova statim candida specie grandinis: magnitudine myrtillorum grandiusculorum. Editis superinfundit de suo atramento. Itaque et nigra fiunt: et quasi glutino haerescunt inter se ad racemuli figuram. Mas quoque genituram suam
effundit, qua illa et nigriora et duriora fiunt, atque augescunt uvae ad acini magnitudinem: Ex candida fit Sepiola, exitque die quinto decimo cute obrupta, exitque in caput et ventre annexo, ut aves. Quamquam nexus ille umbilici nondum satis constat. Crescente itaque Sepia, decrescit albumen, ut in avium ovis vitellus, ac tandem deficit: Oculi Sepiolarum ut in ceteris quoque animalibus grandissimi. Perfecta iam Sepia cum est egressura, se membranula secare occipit. Sepiola perterrita [Note: Arist. l. c. Plin. H. N. l. 9. c. 51. Arist. l. c.] et stercus edit, et rubescit. Parit vero [Orig: verò] iuxta terram inter arundines et sicubi enata alga, aut aliud quidpiam e [Orig: è] mari eiectum, ut materia sarmentorum aut lapides. Bimatum non complere Aristoteles prodidit.
[Note: Sexus. Arist. H. A. l. 4. c. 1. l. 5. c. 12.] Sexus dignoscuntur facile [Orig: facilè] . Mares prona sui parte nigriores sunt, partes omnes asperiores habent, et lineis intervenientibus varias, caudam etiam acutiorem. Femina intestina continet duo veluti mammas, quae alvo dissecta facillime conspiciuntur.
[Note: Ingenium. Plin. H. N. l. 9. 29. Arist. H. A. l. 9. c. 37.] Ad Ingenium pertinet, quod percussae tridente feminae auxiliatur mas: at femina icto mare fugit: quod soli suo utitur atramento, non solum cum metuit, sed et abscondendi causa: quod ambo ubi sensere se apprehendi, [Note: Plin. l. c.] effuso eodem, quod pro sanguine [Note: Aelian. H. A. l. 1. c. 34. Philes in Iambis.] his est, infuscata aqua abscondantur: quod a [Orig: à] collo acetabulum instar funiculi, quo hamus dependet, dimittit, et pisciculis mordendum exhibet, eodemque retracto praedam [Note: Oppian. Halieut. l. 2.] ad se adducit: quod denique tempestate urgente, propriis scopulis devincta flagellis haeret, et nativos dura connectit caute rudentes.
[Note: Usus.] Habent ut olim ita et nunc in Cibis locum. Nam et cum Amphidromia celebrabantur, moenas cum Sepiis mollire, et plurimos cirros diligenter stringere solebant, et in Ipsicratis nuptiis, assarum fit mentio. O ptimae putantur gravidae, mensibus inprimis lanuario, Februario, et Martio. Elixantur magna ex parte, assisque praeferuntur. Maiores sale conservantur in Illyride, indeque Venetias deferuntur, ut et Genua Mediolanum. Ad Venerem ciendam quidam cum nucibus adhibent. Ova in siccum eiecta, nonnulli in sartagine coquunt. Sethi difficulter concoqui, parumque in se continere succi, scripsit. Est et in Medicina earum Usus. Ad dentium dolorem, cum ovorum putaminibus et oleo miscet Galenus. Hippocrates in morbis mulierum saepissime [Orig: saepissimè] praescribit. Celsus et Dioscorides atramentum alvum emollire produnt. Ova urinam movent teste Plinio. Marcellus ad tincturas et maculas corporis abolendas ex iisdem remedium facit. Dentifriciis aptissimum est os Sepiae; quod et thoracis vitiis cum aqua potum prodesse Gesnerus scribit.
[Note: Differentiae.] De Differentiis nihil occurrit. Rondeletius pisciculum hunc, quem ita descripsit, Sepiolam vocavit. Sepiae, inquit, nascenti similis est, pollicis crassi magnitudinem non superat: octo pediculis constat: duas proboscides habet, nec sepium in dorso, nec gladiolum habet: utrique lateri pinnula, veluti ala parva affixa est, rotunda, nec figura, nec situ pinnis Sepiarum et Loliginum similis, etc. Colore est vario, parvulus enim punctis in dorso notatur. Ore, oculis, fistula, partibus internis a [Orig: à] Sepia non differt. Carne est molliore.
[Note: TAB. I. 4. 5. Nomen.] LOligo maior teu=sqos Graecis, Gazae Lolium, Gallis Calamar, a [Orig: à] thecae scriptoriae similitudine, sive quod in ea reperiuntur, quae ad scribendum necessaria sunt, dicitur. Minorem teu/sqida vocavere. Quaeenam cum Polypo et Sepia communia habeant, capite de Sepia explicatum est: hocsolum addimus, Loliginum promuscides, [Note: Apul. Apol. 1.] Ligulas vocari Apuleio; id vero quod durum ac solidum intus per
corporis prona continetur, ei/fos, seu gladiolum dici. Differunt a [Orig: à] Se Pia, quod alveum, quem Aristoteles koilia/n, Athenaeus cwma/tion vocat, longiorem habeat: et bina quidem conceptacula gerat, quae ventris ferunt speciem, sed alterum minus ingluviem imitetur et tactu discrepet, quoniam et Corpus totum carne molliore constat. Quin et praeter atramentum, quod prope mutim habet, gerit et sucum purpurascentem, w)xro\n Athenaeus [Note: Oppian. Hal. l. 3.] vocat, Oppianus u(pe/ruqron, Gladiolus autem, quem Athenaeus o)/strakon dixit, cartilagineus est, pellucidus, et ab uno parte cultrum, ab altera calamum referens.
[Note: Aldrov. de Mol. lib. l. 1. c. 6. Descriptio. Bellon. de Piscib. l. 2.] Aldrovandus crystalli instar splendidum depinxit. Peculiarum descriptionem si attendas, Teuthos, describente Bellonio ipsa quidem Loligine maior est, ut cubitorum interdum quinque esse, inquit Aristoteles. Exteriore quoque corporis nota aliquantulum a [Orig: à] Loligine discernitur. Parsenim Lolii, quae exit in acutum, in Loligine latior est. Quin etiam pinnulae totum Lolium ambiunt, iunctae perpetuaeque, quae alioquin in Loligine partem aliquam relinquunt. Minus autem accedit ac Polypum quam [Orig: quàm] Sepia. Nam corpus ei oblongum est, cartilagineum, duabus pellibus obductum: gladium arctiorem et magis cartilaginosum in tergore continens, translucidum vitri modo, tenui theca inclusum: rostrum aquilinum, psittaci figura. Sed eodem modo atramentum quod Sepia emittit, et cirros octonos habet, breves tamen: in quibus tot acetabula conspicies quot in Sepiis. Ac praeter illos octonos duo quoque longa flagella, seu promuscides, multis in extremo acetabulis circumsessa videbis. Haec acetabula praeter Sepiarum et Polyporum morem, tribus introrsum osseis aculeis robustis, in gyrum munita sunt. Latas in gyrum diffundit pinnas: a [Orig: à] cuius ore corneo gula praetenditur angusta, et usque ad stomachum longa, quem habet amplissimum, atque adeo [Orig: adeò] ingluviem, quae hunc praecedit. Loliginis minoris descriptionem, quae fere [Orig: ferè] nihil ab ista differt, vide apud eundem.
[Note: Locus.] Reperiuntur in profundo [Note: Arist. de part. l. 4. c. 4.] mari, etiam prope [Orig: propè] [Note: Athen. l. 7. Dipn.] Euboeam, quin et in Ponto, in quo nulla Sepia. In nostro mari, inquit Plinius, quinum [Orig: quinûm] [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 1 5. Idem l. 9. c. 30. Victus. Generatio. Plin. l. 9. c. 5. Arist. de gener. l. 3. c. 8] cubitorum capiuntur. Victitant piscibus: nec a [Orig: à] Cancris Paguris et Astacis abstinent; diligenterque, quicquid in stomachum dimiserint, rostro, quod robustissimum habentatterunt.
De Coitu idem in Loliginibus occurrit, quod in Sepiis diximus. Pariunt in alto, et conserta ova edunt. Apparent haec gemina, quod vulva earum ita articulata sit, ut bifida cernatur. Neque his bimatu [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 3.] longior vita. Mas a [Orig: à] femina differt, quod intus meatus duos habeat, quibus mas caret, sicuti in Sepiis evenit. Non tantum suis pinaculis nant, [Note: Plin. H. N. l. 9. c. 29] sed etiam iisdem extra aquam se efferentes volitant: et saepe [Orig: saepè] tanta multitudine, ut, quod ex Trebio Nigro Plinius prodidit, navigia quoque demergant. Dum volitant tempestatem praenuntiant, [Note: Plut. qu. natur. 18.] quod [Orig: quòd] caro ipsarum nuda et glabra, frigoris quoque sit impatiens, ut Plutarchus prodidit.
[Note: Usus.] Usus Loliginum ut olim in Cibis fuit, sic nunc est. In cena lauta appositos Pherecrates apud Athenaeum testatur: Scholiastes Aristophanis, et Suidas inter viles reponunt. Praeferuntur gravidae, et quas Ambracia dedit, Romae mensibus frigidis laudantur. Et assarum, et in sartagine coctarum, Athenaeus meminit. Antiphanes farcta delectatur. Deterius ius sine atramento confici opinantur. Quomodo sapidiores [Note: Galen. de Comp. sec. gen. l. 1.] reddantur, vide Aldrovandum. In Medicina, stomachicis convenire in cibo apud Galenum legimus. Torminosis assatas prodesse Marcellus Empiricus prodidit.
[Note: TA. I. 6. Nomen.] LEPUS marinus, Graecis lagw)s2 et lagw/os sqala/ssios, a [Orig: à] colore leporis terrestris, quem e)mpe/rkion vocant, nomen sortitus est. Monspelienses ebrium vocant, quod [Orig: quòd] vivus colore ex rubro nigricante sit, quali plerumque ebrii conspiciuntur. Mortuus ex fusco albicat.
[Note: Descriptio. Aelian. H. A. l. 2. c. 45 Apulei. in Apologet.] Varie [Orig: Variè] a [Orig: à] veteribus describitur, qui eum modo [Orig: modò] offae informi, ut Plinius, modo [Orig: modò] cochleae testa exemptae ut Aelianus; modo [Orig: modò] Lolligini parve [Orig: parvè] , carneam si respicias, ut Dioscorides: assimilarunt. Apuleius cetera exossem, duodecim tamen numero ossa ad similitudinem talorum suillorum connexa et catenata gerere, reliquit.
[Note: Differentia.] Rondeletius tria genera descripsit. Primum genus maxime [Orig: maximè] letale est, cochleae nudae admodum simile, maxime posteriore corporis parte. Os habet in dorso veluti Sepia, volutae instar contortum, qua parte caudam spectat; in lateribus Sepiarum modo pinnas habet alveum ambientes replicatas: mox cornicula duo carnosa, qualia sunt in cochleis, altera tantum capitis parte Zygenae caput imitatur: altera parte foramen est, per quod carnosam quandam substantiam exserit, quam etiam pro arbitrio retrahit. In harum duarum partium medio rima est pro ore, atramento et reliquis partibus internis loliginem refert. Idque in hocgenere est mirabile, quod [Orig: quòd] cum in omnibus animantibus partes sinistrae dextris similes sint, in hoc sint valde [Orig: valdè] dissimiles, ideo [Orig: ideò] offa informis meritodicitur [Orig: meritòdicitur] . Odore est Pisculento tetroque. Alterum genus superiore est maius, partibusque et aliis superiori simile, sed parte priore duas latas appendices carnosas habet, in quarum medio rima est. Paulo [Orig: Paulò] infra cornicula duo, qualia in superiore descripta sunt, nisi quod acutiora et breviora sint. In dorso os nullum, neque posterior pars, cochleae exenteratae similis est. Huius posterioris partis utroque latere, veluti in Sepia pinnae sunt magis replicatae et expansae. Tertii generis prona et supina pars exhibetur. Quod in partis supinae medio conspicitur, est os: Supraposita ori pars alveus, qualis in Sepiis, ovi figura, sed in ambitu crenatus. Ori subiecta pa???s membrana est tenuis, carnosa, magis expansa in rotundum, cuius ora fimbriata est, fimbriaeni rae sunt. Intus cerebri nigri parum est, gulam excipit ventriculus, ex quo oritur intestinum instar capreolorum vitis convolutum. In medio substantia quaedam est fungosa, sucum fuscum continens, fortassis mh/kwn cum atramento suo. Toto corpore est splendido: Crystallum vel pituitam concretam con elatamque dixeris. Odore est ingrato et pisculento nauseumque movet. Hoc genus Bellonius pro communi lepore descripsisse videtur. Fulvum inquit leporis terrestris colorem imitatur. Pulmonis marini more per mare divagatur, tametsi pinnis careat. Pellucidum habet corpus ovi anserini magnitudinem non excedens, quia pro lubidine huc et illuc transfert. Septem habet appendices innumeris promuscidibus stipatas ex Indico in cyaneum vergentes, quibus sugendo corpori alimentum suggerit: appendicum autem substantia fungosa est. Ex aqua emergens naturam suam emittit, et in se ipsum concidit. Linguam demorsus vellicat ut ari radix, paulo [Orig: paulò] tamen remissius, etc.
[Note: Aelian. H. A. l. 16. c. 19.] Addit Aelianus et Indicum, quod ex omni parte ad terreni leporis similitudinem accedit, praeter pilos, qui spinosi et erecti. Tertium illud genus in alto mari degit, ideoque rarissime [Orig: rarissimè] capitur. Primum in stagnis marinis lutulentis, et alga limoque vescitur. Frequentes inter cycladas infulas occurrere Bellonius prodidit. [Note: Plin. H. N. l. 22. c. 1.] Dari in hoc genere marem et feminam apud Plinium habemus. Cum ad Rondeletium delatus esset qui lingula carnosa careret et ore in dorso, marem esse iudicavit, primo loco descriptam feminam, quod in ea Polyporum ovis simile quid reperiretur.
[Note: Usus. Galen. l. 11. de sympt.] Adhibitus est in Medicina olim. Galenus et Plinius inter Psilothra referunt. Archigenes ad aegylopas lanae tomentum sanguine leporis marini tinctum indit. Iubent quidam et lepore marino recenti podagram fricari, prodente Plinio. Venenatum esse certissimum est, eum inprimis qui in Indico mari. Eo Titus a [Orig: à] fratre Domitiano sublatus est, et Plinius ait. Non sunt minus mira quae de lepore marino traduntur. Venenum est aliis in potu aut cibo datus, aliis etiam visu. Hi quidem gravidae si aspexerint feminam duntaxat ex eo genere, statim nausea et redundatione vitium fatentur, ac deinde abortum [Note: Plin. H. N. l. 32. c. 1.] faciunt. Remedio est mas induratus sale, ut in brachialibus habeant: eadem res in mari et tactu quidem nocet. Alibi tamen, mortem saepe [Orig: saepè] inferre, et si nihil aliud ventrem doloribus acerbissimis torquere scribit. [Note: Aelian. H. A. l. 2. c. 24.] quod et Aelianus prodidit. Quae de mulieribus dicta sunt, a [Orig: à] Rondeletio experto confirmantur, sed remedii non meminit. Symptomata quae [Note: Nicand. in Alexiphar.] insequi solent, egregie [Orig: egregiè] vetustissimus Poeta [Orig: Poëta] descripsit
Post bibitum hoc virus viridis stagnantia fellis Excrementa manent, tenebrosolumina visu, Caligant, liquidae abeunt in corpore carnes: Nausea adest, tumet alta cutis, talique calescunt: Subque cavis oculis roseo fucata rubore Apparet facies, sistensque urina moratur, Quae nunc purpureo, nunc sanguineo esse colore Cernitur, et quemcumque videt contemnere piscem Assolet aversans, ut quaelibet aequoris aeger.Hinc patet vix pulmoni proprie [Orig: propriè] infestum, cum tot affectus sumpto eo oboriantur. Fatendum tamen plerumque tabem invadere. Alexipharmacorum quae contra adhibentur haud paucus est numerus. Exhibetur primo [Orig: primò] helleborus niger, hinc lac asininum inprimis: nec non decoctum [Note: Aldrov. de Moll. c. ult.] malvae, et alia de quibus Aldrovandum vide. Rondeletius mulieri quae nauseam ex odore conceperat, cancrorum usum praescripsit.