HISTORIAE NATURALIS DE PISCIBUS ET CETIS LIBRI V. Cum aeneis figuris IOHANNES IONSTONUS MED: DOCTOR concinnavit. FRANCOFURTI AD MOENUM Impensa MATTHAE [Abbr.: MATTHAEI] MERIANI.
[Gap desc: blank space]
ILLUSTRISSIMO AC CELSISSIMO PRINCIPI ET DOMINO, DOMINO WILHELMO VI. HASSIAE LANDGRAVIO, COMITI CATTIMELIBOCIAE, DIEZAE, ZIGENHAINII ET NIDDAE, etc. MAGNORUM IMPERII PRINCIPUM, ET LIBER TATIS GERMANIAE VINDICUM, POSTERITATI, MAXIMORUM REGUM FOEDERATO, LITERARUM MAECENATI, OMNIUM BONORUM DELICIO; PRAEMISSO, DE FELICI AUSPICATISSIMI CONIVGII INITI CUM CELSISSIMA PRINCIPE BRANDEB URGICA SUCCESSV, VOTO: DEUM SIMUL PRECATUS, UT CELSITUDINEM SVAM IMPERIO ET ILLUSTRISSIMAE DOMVI HASSIACAE DIURNARE ET PERENNARE VELIT: HANCHISTORIAE NATURALIS DE PISCIBUS PARTEM Humillime [Orig: Humillimè] dicat et offert, utque Sua Celsitudo qualescumque hos conatus vultu Celsissimae Familiae erga literas sueto, excipere, et se, suaque studia commendata habere dignetur, Demisse [Orig: Demissè] orat CELSISSIMO PRINCIPI Devotus Cliens IOANNES IONSTONUS M.D.
ECCE Tibi Historiae naturalis specimen, studiose Lector. In piscibus id exhibere voluit Typographus: ego non multum interesse arbitrabar, in quibus daretur; modo [Orig: modò] et reliqua, quod Deo volente fiet, prodirent. Suscepti laboris tuum mihi commodum causa; cui forte [Orig: fortè] per diffusa volumina hactenus incumbere molestum erat. Taceo iucunditatem, qua [Orig: quâ] melioribus ingeniis, dum inexhaustam specierum naturalium varietatem, et stupendum eorundem genium exhibet, illabitur: Deum, eruditionem, conversationem, et naturae imitationem, si respexeris, summe [Orig: summè] eam necessariam comperies. Deum dico. Cultor quottidianus infinitae Dei Potentiae et bonitatis esse teneris. Hic Naturae liber tibi eius post sacrum codicem admiranda aperit. Machinam hic [Orig: hîc] tantae vasticiei invenies; tantae et eius partes molis, ut difficile sit iudicare, quid magis in stuporem nos agat, infinita partium a [Orig: à] se invicem distantia, an tanta earundem in se magnitudo. Videbis aspectu vilia, et tantae subtilitatis corpuscula, ut nulla plane [Orig: planè] esse appareant; sed quarum virtutes maximis illis controversiam faciant. Sol centies sexagies, vel ut alii, centies quadragies maior est Historico naturali terra [Orig: terrâ] : tantae velocitatis idem, ut una [Orig: unâ] hora [Orig: horâ] decies mille milliarium conficiat. Proximum etsi terris Sidus, Luna; ab iisdem tamen, dum minimum distat, LII. terrae semidiametris; hoc est, milliarium astronomicorum 178698. removetur: quae si in nostra milliaria per 52. reduci deberent, quanta quaeso distantia non exsurget? Terra et aqua in unum globum redacta; etsi gravia corpora, ita tamen in medio aere [Orig: aëre] suspensa librantur, et ad polos mundi disponuntur, utnelatum quidem unguem, vel ab oriente in occidentem dimoveri; aut a [Orig: à] septentrione in Austrum, vel vice versa [Orig: versâ] , propelli possint, Pisciculus est Echeneis, quem Remoram dicimus. Atidem, gubernaculo navis affixus, immobilem eam reddere creditur. Ferruginea gleba Magnes. At quae non miracula eius beneficio patramus? Imbellis populus formicae: tamen iis Reip. ratio, memoria, cura. Semina erosa condunt, ne rursus in fruges exeant e [Orig: è] terra. Madefacta imbre proferunt et siccant. Et quoniam ex diverso convehunt, altera [Orig: alterâ] alterius ignara [Orig: ignarâ] , certi dies ad recognitionem mutuam, velut nundinis, dantur. Exiguum insectum Apis, nec ullius si solo aspectu aestimari debet pretii. At si earum naturam, Rempopera excusseris, exclamabis; rerum naturam nusquam magis quam [Orig: quàm] in minimis totam esse. Infinitae haec potentiae argumenta, quae Historicus naturalis suggerit. Bonitatem si attendas, grande illius documentum, quod nulla re natura ad conservationem sui destituatur; quod omnes huius universi partes, singulari nexu
inter se colligentur, et sibi mutuum ad conservationem totius praestent subsidium: quod [Orig: quòd] superiora, etsi mole, loco et qualitatib. nobiliora videantur, inferioribus quasi inserviant; et denique, quod [Orig: quòd] cuncta homini tamquam regulo suo famulentur. Rem se ita habere, per universam corporum nturalium seriem, in Historia deducitur. Bona eruditionis nostrae pars naturalium peritia. In eo desudat intellectus noster, ut quaenam sit sublimium, elementorum, subterraneorum, plantarum, animalium, hominis denique ipsius conditio, penitius cognoscat. Spinosae illae de materia prima [Orig: primâ] , nfinito, loco, tempore, motu, generatione, etc. quaestiones huic desiderio non sufficiunt: historia, si exacte [Orig: exactè] mstrui velis, consulen da est. Generalia sunt quae praecipiuntur, et isagoges primo [Orig: primò] vicem tenent: in adyta, per singularia inducimur. Ab his illa abstrahi, per eadem restringi, confirmari, refutari, nemini ignotum. Nullae nobis metallorum, lapidum, terrarum, succorum, fluorum, plantar. etc. differentiae essent, nisi a [Orig: à] singularib. eorundemque inter se comparatione peterentur. Non poterat Aristoteles et ex eo Plinius scribere, Capita piscibus proportione corporis maxima: Nulli animali cui cornua exsertos dentes, sed omnibus concavos, piscium omnibus serratos praeter scaro: volucrib. nullos praeter vespertilionem: Quibus longacrura, iis et longa colla: Cornigera una parte dentata, et quae in pedib. talos habent, saevo pinguescere; bisuca, scissisve in digitos pedibus, adipe; etc. nisi Historiam consuluisset. Inde ergo tibi et in hoc puncto necessaria; quod forte [Orig: fortè] accuratissime [Orig: accuratissimè] explicatum, ut omnia solet Excellentissimus D. Sperlingius Amicus noster singularis in specialiorib. Physicae, quas adhuc premit, partibusque dabit. De Conversatione res clara est. Eo saepius de naturalibus miraculis inter familiares sermones agitur, quo magis ingenia oblectant. Quantum olim apud veteres in conviviis in usu, Plutarchi symposiaca, et Athenaei Dipnosophistae docebunt. Naturae imitatio summus sapientiae nostrae apex est. Haecindigentiae humanae subvenit, opes auxit, ingenium supra sortem mortalem extulit. Deo quasi similes reddimur, dum ipsius naturae machinamentis usi, eandem, generando, corrumpendo, transformando, provehendo, impediendo, divertendo, resolvendo, seducendo, etc. nobis quasi subici et famulari cogimus. Ausum est hactenus ingenium humanum, caelum perpetuo et uniformi motu aemulari; ignes perpetuos, deducta quasi astris face, accendere; ventis, pluviis, iridibus, fulguribus, tonitrubus, minari; aerem [Orig: aërem] in unum coactum librare; aquas in declive ire solitas, in sublime propellere; monstra et novas species formare; lapides pretiosos fundere; corpora in sua rincipia, plumbum in hydrargirum, fetrum in liquorem rubiginosum repsolvere; arbores argenteas et aluminosas subito [Orig: subitò] producere; plantarum incrementa retardare vel accelerare; easdem in se ipsas transmutare; ex cineribus resuscitare; facultate purgativa, et venenata imbuere; ex stupidis, lignis, et mineralibus, Deos, caelites, heroas, Aquilas, columbas, muscas, mundum adeoque ipsum efformare, iisque animam inspirare; oculum siderib. inferre; exilibus stupendam molem adaptare; Musica affectis varios excitare et sopire; daemonum denique apparitiones, spectra, et nescio quas polumorfi/as2 ad instar Morganae Rhegineae in freto Mamertino, de qua ingeniosissimus Kircherus, Artis Magnae Lucis et umbrae l. 10. c. 1. agit, mentiri. An haec absque naturalium cognitione peracta? Falleris. Non potest agricola suum agrum bene proscindere, effringere, tertiare, occare, runcare, sarrire: non hortulanus suum hortum plantare, opilio ovibus prospicere; pecuarius pecori subvenire; venator feras sectari; piscator squamigero gregi insidiari; aucepsaviculas allicere; etc. absque huius subsidiis si fuerit. Huius beneficio convenientia animantib. Adamus nomina imposuit: et Caini posteritas artes fabriles invenit. Non est ergo [Orig: ergò] mirum, et Salomonem tantum huic studio impendisse, ut de plantis et animalibus libros, quos nos periise dolemus, Urreta in Bibliotheca Preteganis habere nugatur, scripserit;
tantum et Alexandrum M. indagandi Animalium per Aristotelem natura, sumptum, ut summa ad plura talenta excreverit: tantum et praeterito saeculo Franciscum I. Gallorum Regem, ut Gyllium et Bellonium, viros eruditissimos, et quorum quaedam in hac materia scripta exstant, in remotas Europae partes, quin Asiam et Africam miserit. Huius etiam sine dubio admiratione factum, quod [Orig: quòd] praeter Reges et Principes, praecipui Philosophi in eam in quisiverint, et posteritati commendarint. Habemus praeter eos, quos in Bibliothecis, Alexandrina, Constantinopolitana, Pergamensi, et aliis periisse, dolemus; quique forte [Orig: fortè] adhuc cum blattis et tineis conflictantur, inter veteres Geographos, Aristotelem, Theophrastum, Dioscoridem, Aelianum, Oppianum, Columellam, Varronem, Palladium, etc. et qui omnium instar est Plinium, cuius Solinus simia appellatur; intere recentiores, Gesnerum Germaniae Plinium, Aldrovandum, Wottonum, Turnerum, Mouffetum, Agricolam. Boetium [Orig: Boëtium] , Baccium, Ruveum, Schonfeldium [Orig: Schönfeldium] , Freygium, Mathiolum, Tabernomontanum, Bauhinum Ximenem, Bustamantium, Rondeletium, Bellonium, Caesium, Thevetum, Marggravium, Pisonem, ab Horto,etc. et qui utriusque Indiae Navigationes scripsere. Hinc fit, ut saepe [Orig: saepè] mirari soleam, quod [Orig: quòd] nullam huic Historiae in Academiis, Bononiensem si excipias (in Wittebergensi quoque eam caepiturgere. Cl. Sperlingius) Professionem assignatam videam: et malimus saepe [Orig: saepè] inter quaestiones de generalib. motis consenescere, nulli vitae generi prompti, quam naturae abditascrutari, quae omni inserviunt. Et tantum de Historia naturali. De Labore meo haec paucis habe. Totam me naturalem historiam pertexere constituisse, si mihi ad tantas curas Deus vitam producere voluerit, eamque ex vastis illis tam recentium quam antiquorum, Plinii inprimis, Aristotelis, Oppiani, Gesneri et Aldrovandi, voluminibus excerptam, et brevioribus gyris inclusam, ut te quasi scripta introducerem: illa praecipue quae ad naturalium cognitionem spectant omissis alii attingere, ne re distrahem: ordinem qui mihi videtur commodissimus sequi, ut memoria tua iuvetur: Paralipomena ex recentioribus illis inprimis qui Indica nobis dedere, addidisse, ne quid omissum esse conqueraris: in descriptionib. auctorum ipsorum plaerumque verbis uti, saepe et breviora capita inserere, ne quid secus acceptum occurrat: Auctorum loca etiam ab istis neglecta adiecisse, ne ta ab his abduci per compendia, imagineris: Frguras et quidem elegantes ut Chalcographus adiceret persuasi, ut descriptiones facilius conciperes, et impressam memoriae imaginem, specie ipse visa [Orig: visâ] depromere posses. In hoc de Piscibus volumine adiectos quosdam ex Schonfeldio [Orig: Schönfeldio] , habebis: Liber vero [Orig: verò] quartus ex Marggravii, in cuius nimis matura morte, ingentem Resp. literaria iacturam fecit, Historia Brasiliae naturali totidem verbis depromptus est. Cur ad suas classes reduci non potuerint, dixi. His interim fruere, studiose Lector, et ad sequentes nundinas, Avium, Quadrupedum, et Aquaticor. Exsanguium, quae iam parata, Historiam exspecta. Bene [Orig: Benè] vale, et studiis nostris fave. Dabam Lesznae Polonorum ex Musaeo, in cureotide Nativitatis Salvatoris nostri, Anno M. DC. IL.