CAMENA Early Modern Latin Texts

TERMINI DISTINCTIONES ET DIVISIONES PHILOSOPHICO- THEOLOGICAE Ex variis tum praecipue Nostratibus tum etiam adversarum partium Theologis A THEODORICO HACKSPANIO OLIM COLLECTAE. Nunc multis accessionibus auctae Et editae a JOH. CONRADO DÜRRIO CUM GRATIA ET PRIVILEGIO SERENISSIMI ELECTORIS SAXONIAE. ALTDORFFII Typis et sumtibus GEORGII HAGEN Acad. Typographi A. CIC IC CLXIV.

LITERA. Per literam vel intelliguntur verba propria, quae pariunt literalem sensum; vel omnes termini in quodam articulo usitati. Priori modo omnes doctrinae, quae salutem nostram concernunt, ad literam in verbo Dei scriptae continentur, non posteriori. Meisn. anthr. d. 26. n. 8.

Litera et spiritus opponuntur 1. de omni legis et Evangelii doctrinâ; ratione caussae formalis. Litera est externus dicti vel ceremoniae: spiritus autem sensus interior significatus. Sic typi aliud ferebant secundum spiritum: promissiones sanctis factae in V. T. saepe aliud volebant secundum literam, aliud secundum spiritum 2. de omni doctrinâ simpliciter ratione objecti. Quae litera sunt homini carnali, ea spiritus sunt homini renato, qui regitur â Spiritu S. 3. proprie doctrina legis vocatur litera, et quidem occidens 1. Cor. 3. doctrina Evangelii Spiritus, quia dat vitam. 4. denique notatur hac oppositione effectus utriusque doctrinae: obsequium non renatorum est litera, renatorum spiritus etc. Bald. ep. ad Rom. 7. pag. 437.

LITERALIS sensus (qui proxime â Spiritu Sancto vel Christo in Scripturis loquente intenditur) est vel proprius vel figuratus. Ille est, qui oritur ex verbis in propria et nativa significatione acceptis. Sic in verbis coenae: Accipite et comedite: Hoc est corpus meum: sensus literalis proprius est, quia nulla hîc occurrit vox modificata seu tropo affecta. Hic est, qui nascitur ex verbis tropice et modificate acceptis, cum nempe in litera seu textu Scripturae, qui explicandus est, tropus aliquis occurrit, et tum dicitur

quaeri apta et concinna [gap: Greek word(s)] , sicut in textu, cujus sensus literalis est proprius, dicitur spectari [gap: Greek word(s)] . Glass. l. 2. phil. s. p. 1. tr. 1. s. 1. p. 372. Sixt. Amama antib. bibl. l. 1. p. 161.

Literalis et mysticus sensus non semper necessario distinguuntur: sed fieri potest. ut sententia, etiam quoad literam, tota mysticam habeat significationem: â qua, si literam distinguas, oritur falsa opinio in sensu literali. Exemplum extat Job. 2. v. 19. Jac. Mart. l. 1. de trib. Eloh. c. 28. p. 308.

LOCUTIONIS duplex est forma: una, quod dicere non solum ad linguam, dentes, ictumque exterius aerem refertur, sed arcanas etiam tacitasque cogitationes, interioresque animi locutiones. Exempla sunt haec: Anna loquebatur in corde suo. Et Salomon: Dixi ego in corde meo: vadam et affluam divitiis, et fruar bonis. Et: Dixit insipiens in corde suo. Altera est arcana divina excellensque locutio, locutio aeterna, assertio sempiterna, sempiterna voluntas, humanâ voce designata. Sic, benedixit te Deus in aeternum. August. Steichus in psalm. 119. pag. 186. seq.

Locutiones Patrum aliter se habent, cum [gap: Greek word(s)] et serio aliquid tractant, aliter cum obiter et, ut ipsi dicere solent, [gap: Greek word(s)] , dum proposito serviunt. Casaub. apud Rivet. crit. sacr. l. 1. c. 11.

LOQUENDI genus Patrum aliud est [gap: Greek word(s)] vel populare, aliud [gap: Greek word(s)] vel accuratum. Meisn. part. 1. ph. s. s. 1. c. 3. q. 2.

Loqui et sententiam ferre potest Judex dupliciter, tum vivâ voce tum scriptis. Non requiritur

absolute, ut sententia vivâ semper voce proferatur, sed sufficit, si scribatur. Ita loquitur Spiritus Sanctus et infallibilem fert sententiam, licet non vivâ voce, attamen in Scriptuna, quae et ipsa vox est Spiritus Sancti, sed scripta: Verbum autem prolatum et scriptum non differt realiter et quoad essentiam; sed tantum modaliter seu quoad modum communicandi. Quare in Scriptura quando legimus; tum Spiritus S. omnino loquitur nobiscum, et perinde est, ac si vivam ejus vocem e coelo sonantem audiremus. Meisn. part. 3. philos. s. c. 5. q. 1. p. 782.

[gap: Greek word(s)] consideratur vel ut persona, quae ab aeterno a Patre genita subsistit, vel ut divina ejus natura, ut in sese perfectissima consideratur. Quod ad personam [gap: Greek word(s)] attinet, cum ea in tempore assumserit humanam naturam in personae suae unitatem, verum est, quod Augustinus dicit, hominem accessisse Deo, hoc est, per hypostaticam illam unionem personae [gap: Greek word(s)] aliquid accessit. Ita ut quae prius ab aeterno erat hypostasis simplex, constans una tantum natura, divina scilicet, jam per assumtionem carnis facta sit [gap: Greek word(s)] persona composita, constans duabus naturis, vel subsistens in duabus naturis, sicut ex Nazianzeno Damascenus loquitur. Quod vero ad ipsam divinam naturam [gap: Greek word(s)] attinet, certum est, ipsam ex hypostatica cum carne unione, in sua essentia nihil vel amississe, vel novi aliquid sive majus, sive amplius, quam ab aeterno habuit, accepisse. Chemnic. de duab. nat. in Chr. c. 19. p. 121.

[gap: Greek word(s)] distinguendi sunt. Ille [gap: Greek word(s)] est et manet, etiam in sceleratissimis quibusque (v. g. etiam in Nerone matricida, in Caino fratricida) Hic est, cum quis vitia sua atque flagitia pingens, colorans, obvelans, ad alios defensat, seque purgare conatur. Rittershus. not. ad Salv. p. 545.

LUCRI acquisitio turpis dupliciter esse potest 1. ob aliquam solum circumstantiam actus, et quasi accidentaliter. Quo pacto acquiritur turpiter id, quod acquiritur ex meretricio; aut per negociationem exercitam loco aut tempore prohibito, aut initam cum persona, cum qua non licet; vel per aliquam aliam hujusmodi actionem, quae habeat turpem aliquam circumstantiam. 2. Potest acquisitio esse turpis per se, ut acquisitio est, vel ut est talis acquisitio, puta per venditionem, aut ludum aut donationem etc. Quia scilicet considerata natura actus ut acquisitio est, vel ut est talis acquisitio, itemque materia et objecto ejus, est illegitima et illicita: Quo secundo modo turpiter acquiritur v. g. per furtum, quia scilicet ejusmodi acquisitio, ut acquisitio est, est illegitima, cum sit acquisitio rei alienae invito domino. Item quod acquiritur per usuram vel aliquam aliam fraudem contra justitiam: item per donationem non plene voluntariam et liberam, sed aliquo modo extortam: item per ludum, ad quem is, qui lucratur, alterum aliquo modo compulerit ex cupiditate lucri: item cum acquiritur aliquid per simoniacam collationem alicujus rei spiritualis,

quae scilicet detur pro re temporali. Greg. de Val. T. 3. d. 3. q. 9. p. 5. pag. 796.

LUMEN argumentorum ad svasionem adhibitorum externum distinguendum est ab interno Sp. S. testificantis lumine, ne quod huic tanquam fidei nostrae signaculo et arrhaboni competit, argumentorum robori, et foris testificantium veracitati adscribatur. Armin. Op. Theol. p. 161.

Lumen sciendi triplex est 1. lumen scientiae in Adamo ante lapsum 2. lumen fidei 3. lumen gloriae. Illud hoc fuit inferius; isto superius. Meisn. anthrop. d. 1. q. 6. th. 11.

LUXURIA generatim notat quemlibet excessum in usu rerum pertinentium ad corporis cultum. Qui enim nimis delicate et molliter vivit, dicitur luxuriâ diffluere. Stricte autem et proprie sumpta significat vitium oppositum castitati per excessum in usu rerum, quae pertinent ad generationem. Estque vel luxuria cordis, consistens in voluntaria cogitatione de actu aliquo impudico: vel sermonis, quae est locutio de rebus turpibus, animo oblectandi se rebus illis narratis et objectis imaginationi tanquam ptaesentibus: vel oculorum, qui est aspectus ille omnis, qui fit in ordine ad illicitas delectationes et concupiscentias carnales: vel denique tactus: quo pertinent oscula, amplexus et tactus libidinosi, qui fiunt vel cum intentione excitandi ac fovendi illicitam concupiscentiam carnalem inter non sponsos, vel cum periculo commotionis inordinatae, quae sunt progymnasmata impudicitiae. Crassae luxuriae species sunt Adulterium,

Concubinatus, Fornicatio, Stuprum, Incestus, Peccata contra naturum, quae Apostolus vocat [gap: Greek word(s)] passiones ignominiae, id est, ignominiosas et foedas. Ames. l. 5. cas. consc. c. 39. Rivetus in Decal. p. 1401.

MAGIAM duplicem facit Philo Judaeus: legitimam unam, circa cognitionem Naturae versantem, Regibus maximis, praesertim Persarum, coli solitam: alteram [gap: Greek word(s)] , adulterationem prioris, Gallorum matris Deûm, et similium aeruscatorum commune instrumentum ad fallendum. Casaub. exerc. 2. n. 19. p. 163.

Magia divinatoria duplex est: altera subtilis, altera crassior. Subtilior rursus vel est religiosa, vel artificiosa. Meisn. part. 2. ph. s. s. 2. c. 2. q. 2. Vid. supra DIVINATIO.

MAGI tribus modis dicebantur 1. qui nefariis artibus et Daemonum ope commercioque utebantur. Eo sensu in Actis Simon et Elymas magi vocantur, ille cap. 8. 9. hic c. 13, 6. 2. apud Herodotum l. 1. et Strab. l. 15. magorum nomen non artis aut professionis sed gentis sive nationis nomen est, unius ex eis, quae Mediam incolebant. 3. magi apud Persas sunt sapientes, qui apud Graecos philosophi, apud Indos Brachmanes aut Gymnosophistae, apud Gallos Druides. Tales autem hosce ipsos (de quibus agitur

Matthaei 2. ) fuisse maxime verosimile est, cum videantur honoris ergo magi ab Evangelista appellari, et dicantur venisse ex Oriente: Persia enim Judaeae orientalis est. Calixt. Conc. l. 1. c. 10. p. 50. Add. ejusd. hist. mag. p. 7. seqq.

Magus vel est ratione nominis, vel ratione officii: quando Balaam insigne vaticinium edidit, eo tempore Magus esse ratione nominis non desiit: sed tamen dici Magus ratione officii non potuit. König. Vind. p. 371.

MAGISTRATUS nomen dupliciter sumitur 1. abstracte pro ipsa potestate et autoritate, quâ divinitus instructi sunt, quibus regimen est commissum 2. concrete pro personis, quae gerunt Magistratum, et potestate imperandi sunt instructae. Haec significatio in sacris literis est frequentissima. Gerhard. L. de mag. pol. n. 8.

Magistratus vocem accipiunt Theologi pro quavis potestate Politica: Politici pro eâ, quae summae subjicitur. Vocant alias minores magistratus vel gestores publicorum negociorum. Arnis. doctr. pol. l. 1. c. 15. Boxhorn. l. 1. pol. inst. c. 8.

Distinguendum est inter magistratum, qua magistratus est, et sic est caput civitatis super homines constitutum; et inter magistratum, qua Christianus est; et sic est membrum Ecclesiae iisdem quidem beneficiis fruens cum caeteris inferioribus, habens tamen aliquid peculiare ratione potestatis suae, quo doctoribus et auditoribus in Ecclesiâ, tanquam subditis suis, supereminet: illud vero est custodia regiminis Ecclesiastica, quam ob causam vulgo custos utriusque

tabulae nominatur, et â Spiritu S. nutritius Ecclesiae Es. 49. Balduin. in 1. Cor. 12. p. 673.

Magistratus vocatio vel est immediata et extraordinaria, vel mediata et ordinaria. Illa est, quando DEUS quosdam heroes excitat et denominat, peculiaribus donis eos instruit, et augustam quandam autoritatem ipsis conciliat. Haec est, quando per eos, quibus jus eligendi et constituendi Magistratum competit, ad augustum illud officium quosdam vocat. Gerh. L. de mag. n. 83.

MALEDICTIO in Scripturis duplex indicitur. Una originalis, quae â primis parentibus in omnem posteritatem propagata fuit. Altera actualis, quae post recitatam legem manifestis transgressoribus indicta est, quanquam etiam ob originale peccatum infligatur. Bald. ep. Gal. 3. p. 140.

Maledictio, cui justo Dei judicio Judaei sunt subjecti, est triplex: generalis Deut. 28. v. 15. propria, attracta verbis in passione Salvatoris nostri editis, sit sanguis ejus super nos et filios nostros Matth. 27. v. 25. ac Christi per os Davidis prolata Ps. 69. v. 24. Psal. 109. v. 17. Gerh. L. de mag. pol. n. 223.

MALITIA alia est Originalis, alia Actualis. Omnes homines in originali malitia pares sunt: nam quicquid de carne natum est, caro est: non autem omnes pares sunt in malitia actuali Meisn. anthr. d. 23. th. 56.

MALUM poenae et malum culpae subjacet providentiae divinae, sed diversissimo modo. Et malum quidem poenae, quatenus Deus in vindictam praecedentium scelerum et flagitiorum, ut justus Judex, illud immittit. Circa malum vero culpae versatur DEI Providentia, sed non sub ratione ullius alicujus causae: sed partim ratione promissionis, partim respectu determinationis. Hutter. in LL. p. 222.

Malum poenae, id est, poenam peccati Deus vult ex ordine justitiae, sed illud proprie et per se non est malum, cum sit opus justitiae divinae punientis peccata, et sic malo potius oppositum. Amos. 3. v. 6.

Malum culpae, quatenus tale, Deus non vult, quia ipsius justitiae et bonitati adversatur. Dico: quatenus tale, id est, ut malum culpae consideratur formaliter, quia etiam considerari potest materialiter seu subjective et consequenter. Materia seu subjectum peccati est bonum, videlicet ipsa natura hominis respectu peccati originalis, vel actio hominis, respectu peccati actualis: malum enim non est nisi in bono: hoc subjectum peccati Deus sustentat, ne in nihilum redigatur, non quod malo delectetur, sed ut creatura rationalis â bono ad malum convertatur in hac vita, et ut divinae justitiae satisfiat in altera vita. Consequens peccati est bonum, quod ex eo Deus elicere novit, et poena, quâ Deus in pertinaciter impiis illud punit, hoc bonum Deus vult, nec tamen propterea ipsum peccatum vult, quia inter peccatum velut medium et finem illum bonum non est nexus essentialis, nec bonum illud peccato, sed bonitati divinae unice tribuendum. Gerh. exeg. L. 2. n. 281.

Malum sive peccatum dupliciter considerari potest vel abstractive seu in abstracto, vel concretive seu in concreto. Concretive, quando accipitur, concernit illud, quod deformat, sive sit actio, sive passio, sive habitus, sive substantia. Unde dicitur actio mala, passio mala, habitus malus, substantia mala. Abstracte vero cum malum seu peccatum sumitur, nihil aliud est, quam ipsa privatio perfectionis seu boni alicujus. Graw. Aug. Conf. part. 2. p. 52. et quaest. illustr. p. 345.

Malum significat vel [gap: Greek word(s)] naturâ malum, quod virtuti et divinae voluntati omnino est contrarium: vel [gap: Greek word(s)] , quod solum sensui nostro est inimicum et contrarium: illud Ethicum, hoc Physicum malum nominari potest. Meisn. part. 1. phil. s. s. 1. c. 1. q. 5.

Mali distinctio duplex vulgo circumfertur: prior est Philosophica, et desumitur â diversitate disciplinarum, quod aliud sit malum Metaphysicum, quod est nonens; aliud Physicum, quod vel erratum naturae, vel corporis naturalis afflictio; aliud Ethicum, quod est vitium virtuti oppositum. Posterior est Theologica, et petitur â conditione ipsius mali, quod aliud sit malum culpae, aliud poenae, aliud naturae.

Malum culpae vocant Theologi omne id, quod legi divinae est contrarium, sive sit defectio, sive effectio, sive affectio vitiosa. Malum poenae est afflictio ob malum culpae creaturae rationali inflicta. Malum naturae est defectus quidam in rebus natura libus irrationalibus, quae senescente mundo senescunt, et

ad interitum inclinant, eumque usum, ad quem creatae erant primitus, homini propter peccatum et maledictionem divinam difficulter praestant, ut exemplo terrae â Deo maledictae patet Genes. 3. v. 17. Meisn. phil. s. part. 1. s. 4. c. 2. q. 6.

Malum velle potest aliquis intelligi duobus modis, vel alteri vel sibi ipsi. Qui alteri vult malum, nempe hosti, vult quidem malum, quatenus ipsi malum est; sed ratio volenti non est nisi bonum sub ratione boni. Ideo enim hosti vult malum, in quantum malum illius est, quia putat, sibi bonum esse, si hosti male sit, et bene secum agi, si ille doleat, Qui sibi ipsi vult malum, vult illud vel propter aliquam voluptatem aut autoritatem ipsi annexam; vel quia comparatione gravioris mali ipsi videtur bonum. Utrobique, ceu patet, objectum materiale quidem malum est, sed objectum formale, quod respicitur, bonum, si non [gap: Greek word(s)] , saltem [gap: Greek word(s)] . Slevogt. disp. Acad. p. 679.

MANDATA alia sunt generalia, alia specilia. Illa decem sunt et perfecta eo nomine, quod omnia reliqua ad hos fontes reduci possunt. Specialia autem vel sexcenta numerari possunt, pro speciali objectorum et actuum distributione. Stegm. phot. p. 201.

Manducatio in mysterio Eucharistiae triplex occurrit. Prima Physica est et symbolorum sive externorum duntaxat elementorum, nempe panis et vini propria, quae etiam in ipso usu Sacramenti hujus talis permanet, neque ultra physicam hanc proprietatem se extendit. Altera est spiritualis, quae etiam

locum habet extra usum Sacramenti, quaeque fit pet fidem tantum, et ad salutem ita prodest, ut ad exitium fieri nunquam possit. Ea vero fit, cum caro Christi in mortem pro nobis tradita, et sanguis ejusdem pro nobis in remissionem peccatorum fusus esse creditur. Tertia est Sacramentalis, quae ad essentiam S. Coenae pertinet, quaeque fit in externo hujus Sacramenti usu, quae nihil aliud est, quam ore accipere panem et vinem Eucharisticum, quae sunt [gap: Greek word(s)] corporis et sanguinis Christi. Haec Sacramentalis manducatio dicitur spiritualis non sensu priori, sed longe alio, quia scilicet corpus Christi non manducatur naturaliter, ac modus manducationis, uti etiam praesentiae, non est naturalis, carnalis, physicus, localis, sed supernaturalis, divinus, mysticus, coelestis et spiritualis. Hutter. in LL. p. 719. Gerhard. L. de Coena n. 176.

Manducatio spiritualis et Sacramentalis differunt quidem ratione sui, conjunctae tamen sunt in praxi, adeo ut digna manducatio Sacramentalis nunquam excludat spiritualem, sed potius includat, et ideo digna sit, quia cum spirituali conjuncta est. Meisn. consid. Theol. Phot. p. 575.

Manducatio Christi post resurrectionem vera quidem fuit, quia veritatem resurrectionis comprobare debuit, non autem physica et naturalis, nec comedit Christus ex necessitate, sed ex voluntate; non ex indigentiâ sed [gap: Greek word(s)] ; manducatio non fuit egestatis sed potestatis, manducavit Christus non ad corporis fulcrum, sed in resurrectionis argumentum. Stegm. phot. p. 298.

MANERE et esse super aliquem diversis modis dicitur 1. ratione situs et loci. Ita Sol est et manet super terram in motu. Et haec significatio physica est 2. ratione affectus et effectus. Sic gratia vel etiam ira alicujus super aliquem manere dicitur. Et haec significatio Ethica est. 3. ratione imperii aut violentiae et oppressionis. Sic manus alicujus super aliquem esse dicitur, ut manus Philistaeorum super Simsonem. Et haec significatio est politica. 4. ratione intimae [gap: Greek word(s)] . Sic Pater in divinis est in Filio, et Filius est et manet in Patre. Et haec significatio est mystica 5. ratione singularis benedictionis et gratiae. Sic Spiritus Domini dicitur esse super Prophetis propter peculiaria dona collata. 6. ratione peculiaris operationis. Sic cum Prophetae raptiper Deum et impulsi extraor dinarie aliquid egerunt, Spiritus Domini super eos venisse et fuisse dicitur. Et hae significationes sunt Theologicae, ut et mystica illa. Kesler. metaph. spec. p. 161.

MANIFESTATIO nominis divini dupliciter accipi potest. Vel enim notat nudam annunciationem nominis divini, vel annunciationem salutarem et fide apprehensam, quo sensu Evangelium parvulis manifestari et sapientibus hujus seculi abscondi dicitur Matth. 11. v. 15. et 1. Cor. 2. v. 8. Haec particularis est, illa universalis. Sicut igitur haec non tollit istam, ita nec hanc abolere poterit. Meisn. anthrop. disp. 13. q. 2. th. 18.

Manifestatio idiomatum divinorum duplex datur: alteram realem, alteram verbalem dicimus. Illa consistit in externo opere: haec per verbum et revelationem

contingit. Etiamsi igitur Deus opere externo suam non declarasset vel misericordiam vel justitiam, potuisset tamen hoc verbis facere, sicut aeternitatem, infinitatem et alia idiomata notificavit. Realis manifestatio vicissim dispesci potest in [gap: Greek word(s)] vel mediatam et [gap: Greek word(s)] vel immediatam. Illam nominamus, quando idioma quoddam mediante alterius idiomatis opere cognoscitur: hanc autem, quando per se suumque proprium [gap: Greek word(s)] ostenditur. Meisn. anthr. d. 4. q. 2. th. 16.

MARTYRIUM Christianum juxta Cyprianum est duplex: Alterum vocatur perpetuum et occultum, quod notat afflictiones carnis et interiorem luctam Spiritus, quam omnes pii experiuntur: alterum est temporale et apertum, quod persecutiones, tormenta, et ipsam denique mortem â Tyrannis adjudicatam complectitur. Meisn. part. 2. phil. s. s. 1. c. 1. q. 11. p. 178.

Martyrii duae vulgo constituuntur species: Unum Incruentum, quod eorum est confessorum Christi, qui sanguinem quidem non fundunt: sed pro Christo et veritate Evangelii multa indigna, calumnias, ignomoniam, carceres, exilia et infinita alia pericula forti subeunt et sustinent animo: parati ipsam quoque subire mortem, si ita Deus velit, et necessitas ferat. Alterum est Cruentum eorum, qui ita libere Christum coram Tyrannis profitentur, ut ipso actu non bona modo omnia negligant, sed et vitam ac sanguinem profundant. Et hi docente Augustino ac ante ipsum

Cypriano, [gap: Greek word(s)] pro Martyribus tantum habiti fuerunt. Hutter. in LL. p. 936.

Martyrium spirituale triplex Veteres constituunt, tolerantiam adversorum, compassionem afflictorum, et dilectionem inimicorum. Gerhard. L. de vit. aet. n. 161.

MATRIMONII institutio dupliciter consideratur 1. Ut est institutio simplex vel institutio status, et sic plane neminem obligat, quia in istis simplicibus institutionibus non consideratur rei institutae vel observatio vel omissio. 2. Ut est institutio alicujus rei faciendae, vel ut est institutio cum respectu ad homines, quibus praescribitur. Et tum dico, quod matrimonium omnes obliget, proquibus est institutum. Sunt autem ii, qui continere nequeunt, explicante Apostolo 1. Cor. 7. v. 2. Meisn. part. 2. ph. s. s. 2. c. 3. q. 14. pag. 1039.

MEDIATORII officii una pars pertinet ad salutis applicationem, dum Christus voluntatem divinam hominibus annunciavit: altera consistit in acquisitione salutis, secundum quam utriusque partis pacificator est. Stegm. phot. p. 274.

Invocari per Mediatorem duplicem potest habere sensum. Vel enim intelligitur invocatio, quae fit per Mediatorem, tanquam distinctam personam, et hac ratione concedimus, Filium non invocari per Mediatorem tanquam per distinctam â se personam, sed negamus, ex eo vel veram Filii divinitatem vel religiosam ejus invocationem labefactari, quia fundamentum religiosae invocationis consistit in natura divina, quae cum Filio vere et realiter competat, utique

etiam religiosa invocatio ei debetur. Vel intelligitur invocatio, quae respectum habet ad satis factionem et meritum, per quod genus humanum Deo est reconciliatum, et hac ratione falsum dicimus, quod Filius non invocetur per Mediatorem, quia in invocatione Filii respectus habetur ad satisfactionem et meritum, quod ipse in propriâ personâ praestitit, et genus humanum sibi ipsi reconciliavit. Gerh. exeg. L. 3. de off. Chr. n. 65.

Mediator dicitur quis 1. proprie, ut Christus, qui perfective homines unit cum DEO: per ipsum enim reconciliati sumus DEO 2. Cor. 5. 2. improprie: sic sancti Prophetae et Sacerdotes dicuntur mediatores inter DEUM et homines dispositive et ministerialiter, quatenus scilicet praenunciabant et praefigurabant verum et perfectum DEI et hominum mediatorem; vel quatenus internuntii erant DEI ad homines, qualis mediator fuit Moses, qui populum cum DEO reconciliare non potuit, sed nomine DEI cum populo agere potuit: sic hodieque ministri N. T. possent mediatores inter DEUM et homines improprie nominari, prout sunt legati DEI et cooperantur ad unionem hominum cum DEO dispositive vel ministerialiter. Balduin. in ep. ad Gal. p. 180.

Mediator tam ex vi nominis quam ex usu Orthodoxae Ecclesiae ille dicitur, qui inter dissidentes MEDIUS intercedit, ut eos conjungat; quod fit per mediationem substantialem vel accidentalem:

Substantialis est, qua in Christo persona divina mediat inter divinam et humanam naturam. Accidentalis vero, quâ Christus exercet eas operationes, quae ad hominem peccatorem cum Deo reconciliandum spectant: ut est 1. referre hinc inde pacta et conditiones: quod Christus praestitit, dum nobis DEI voluntatem et leges N. Testam. annunciavit. Unde Malach. 3. Angelus testamenti dicitur. 2. orare et supplicare uni parti pro alterâ. Sic Christus Rom. 8. interpellat pro nobis. 3. Solvere et satisfacere uni parti pro alterâ, quod itidem copiosissime fecit Christus 1. Tim. 2. Qui dedit semetipsum redemptionem pro multis. Forer. man. p. 194.

MEDIUM aliud est per se, aliud per accidens: item aliud [gap: Greek word(s)] , aliud [gap: Greek word(s)] . Peccatum non est per se et [gap: Greek word(s)] medium ad fines utiles (cum ex malo, qua malum, non sequatur bonum) sed per accidens fit medium, nempe per sapientiam Dei, malum omne ad fines bonos dirigentis et accommodantis. Meisn. anthr. d. 4. q. 2. th. 11.

Medium aliud est, quo finis (puta animae salus) acquiritur, atque hoc est fides: aliud est, quo non quidem acquiritur finis, ipsum tamen pertransiri oportet, priusquam ad finem pervenias, et talia media sunt pia Christiani hominis opera, atque inter caetera confessio. Calixt. in ep. Rom. c. 10. v. 10. et resp. Mog. opp. part. 1. n. 65.

Medium credendi ea, quae ad salutem sunt necessaria externum duntaxat et ministeriale est Ecclesia, non magisteriale, non principale. Principale medium

est ipsum verbum Dei, causa principalis est: Spiritus sanctus. Dieter. in Catech. p. 12.

MELANCHOLICI sunt diversi generis; quidam externis sensibus ex humore melancholico corruptis laborant, unde et cogitatus, voces, visa et facta ipsorum saepe sunt mirabilia: nonnulli se bruta animalia esse credunt, quorum voces imitantur: nonnulli vasa fictilia, ideo cuivis obviam venienti cedunt, ne attactu frangantur: alii meticulosi semper sunt, metuentes, ne vel aedes, quas inhabirant, vel et ipsum coelum ruat: nonnulli in hac classe magnum in melancholia sua gaudium percipiunt, qualis erat Atheniensis ille apud Athenaeum l. 2. etc. Sunt autem alii, qui quoad externus sensus quidem non admodum laborant: sed cor inquietum et moerore plenum habent, semper pavidi, aliorum omnium sortem meliori in loco esse existimant, se vero afflictissimos omnium putant, hinc aliis invident, seipsos execrantur, labores vel prorsus negligunt, vel ad eos cum murmure accedunt, impatientes semper et vitae suae pertaesi, quam et non raro sibi ipsis abrumpunt, aut abrumpi optant. Balduin. Cas. l. 3. c. 4.

MEMBRUM Christi et Ecclesiae potest quis dici duplici respectu 1. respectu divinae praescientiae 2. respectu praesentis status, quae distinctio colligitur ex seqq. Scripturae dictis Rom. 8. v. 9. Gal. 5. v. 24. 2. Tim. 2. v. 24. Gerh. L. de eccl. n. 62.

MENDACII variae sunt species 1. versatur circa judicia, et distribuitur secundum persunas, quae in foro versantur, vel quae ad judicia requiruntur. Ut (1.) Judex, proferens falsam et injustam sententiam:

vel quando explorata causâ seu non auditâ utrâque parte pronunciat (2.) Actor falso et calumniose aliquem accusans (3.) Reus mendacio inficiens delictum, vel contra conscientiam ornans causam suam. (4.) Testes falsi, qui non tantum falsa fingunt, sed etiam vera depravant (5.) Advocati suscipientes falsas accusationes, vel calumniosas desensiones, ubi liquet, quid juris, item qui insidiose bonas causas eludunt. 2. est perfidia in dandis consiliis. 3. mendacia et violatio promissorum in pactis, foederibus et contractibus. 4. depravationes aliarum artium et doctrinarum, quae utiles et necessariae sunt in vita communi. 5. Omnia mendacia, quae in communi vita et conversatione, item in simplici sermone committuntur vel cum proximo, vel adversus proximum. Huc pertinent Susurrones, Detractores, Convitiatores, Maledici, Criminatores, Deceptores, Jactabundi, Adulatores, Derisores. 6. Mendacia locum habent in gestu, nutu et ipsis operibus, ut insidiosa simulatio, et occultatio in vita et in moribus. 7. Peccata omissionis et quae aliena vocantur, huc pertinent, quae in singulis speciebus facile intelliguntur. Ut non defendere innocentiam proximi, item consentire facientibus. Chemn. part. 2. LL. p. 102.

Mendacium ratione finis distinguitur in perniciosum, officiosum et jocosum. Aug. in Enchir. ad Laur. c. 22. Lomb. 3. sent. dist. 38. c. Ne quis 22. q. 2. Perniciosi finis est laedere, Officiosi prodesse, Jocosi delectare. Mendacium perniciosum praecepto octavo prohibitum esse, nemo dubitat. Sed de officioso et Jocoso multi dubitant. Sed enim cum nec officioso

nec jocoso mendacio conditiones mendacii proprie dicti conveniant, ideo in illis condemnandis haudquaquam praecipites nos esse convenit. Gerh. L. de Leg. Dei n. 176.

Mendacia perniciosa simpliciter sunt peccata actualia et mortalia. Jocosa aut ex vanitate, ut est omnis adulatio, jactantia thrasonica, et scurrilitas contra bonos mores (eaque vere sunt peccata mortalia:) aut pro bonis moribus excogitata, ut sunt imagines, figurae, picturae, fabulae, Apologi, dramata, et commonefactiones de rebus bonis: et haec proprie non sunt mendacia, sed tantum imagines, quae habent utilem finem, et [gap: Greek word(s)] , quod est morale congruens cum Decalogo et caritatis officiis. Officiosa sunt mendacia, quibus teguntur ea, quorum confessio non est necessaria, sed quae tegi necesse est, ne innocentibus noceamus, ut, Rachel tegit idola patris: Michol collocat statuam in lectum, perhibens maritum aegrotare: Athanasius persecutoribus fidem facit, se non esse Athanasium. Hinc Jurisconsulti sapienter dicunt: Non dolum committit, qui fraudem excludit. Et Menander: [gap: Greek word(s)] . Melius est eligere mendacium, quam veritatem perniciosam. Selneccer. part. 3. exam. p. 166. Add. Phil. Mel. part. 1. Op. p. 21. et 437.

Mendacii proprie sic dicti quatuor sunt requisita 1. [gap: Greek word(s)] sive ratione principii prodit ex corde et ore dissonantibus, ex ore illito melle, et corde illito felle. 2. [gap: Greek word(s)] sive ratione objecti salsitas

profertur et veritas celatur. 3. [gap: Greek word(s)] sive finaliter tendit ad contumeliam DEI et perniciem proximi, ideo dicitur in octavo praecepto: non loqueris mendacium contra proximum tuum. 4. [gap: Greek word(s)] ratione oppositi falsitas profertur, cum tamen contrariae veritatis confessio sit necessaria, justa et utilis. Atqui haec requisita simulationi officiosae et jocosae tribui non possunt, ut constat. Quare non sunt mendacia proprie sic dicta Christ. Matth. l. 3. syst. eth. p. 250.

MERCES alia est secundum gratiam, alia secundum debitum. In coronatione piorum opus est misericordiâ non tantum propter quotidianos lapsus, sed et propter ipsa bona opera, quaesunt imperfecta et immunda, illa igitur coronatio non est merces meriti proprie sic dicti, sed est gratia et misericordia sive gratuira retributio. Gerhard. L. de Evang. n. 100. L. de B. Op. n. 89.

Merces bonorum operum et debita et indebita est diverso respectu; debita dici potest ratione promissionis, sed cum promissio illa sit mere gratuita, ideo improprie vocatur debitum: nec uspiam in Scripturis sacris vox debiti de praemiis gratuitis bonorum operum usurpatur, sed tantummodo in Scriptis Patrum: gratuita vero est et indebita, si respectus habeatur ad justitiam meritis operum debitam. Gerhard. L. de B. O. n. 113.

Mercedis vox nunc proprie, nunc improprie et quodammodo abusive capitur. Proprie, cum id notat, quos confertur 1. pro impensâ opera sive labore conductitio et alias indebito. 2. ex justitia et ex debito, non ex liberalitate et gratia: nam haec invicem sibi opponuntur Rom. 4,

et 3. pro tan labore, qui illa mercede dignus est, id est, proportionem habet ad id, quod mercedis nomine datur atque confertur. Et hoc sensu merces omnino mutuam relationem habet ad meritum, ita ut, cui illa sic datur et confertur, pro meritis detur et conferatur: Improprie vero et abusive merces vocatur, quando pro labore, alias debito, expenditur aliquid, sed non tam ex rigore justitiae, quam ex stipulatione conventionali, qua ultro et liberaliter id pro labore illo aliquando promissum est, qui etsi gratus est illi, qui mercedem confert, tamen ad id, quod confertur, non habet aequalitatem proportionalem. Et sic merces quidem refertur itidem ad laborem, sed non ad meritum, nisi similiter improprie et abusive acceptum. Nam cui ita aliquid pro labore solvitur, propter meritum datur, sed ex interventu liberae et benignae stipulationis. Jam vita aeterna, quam DEUS bene operantibus in mercedem et spondet et praestat, non est merces proprie sic dicta, sed saltem improprie et abusive. Konig. Vind. p. 720.

Mercedem stricte acceptam dicit Calixtus in Comp. Theol. p. 265. habere respectum ad meritum, quod sit praestitum in commodum alterius, propriis viribus, qui id alio titulo praestare simpliciter non tenebatur. Add. ejusd. de pact. n. 203.

Mercedis vocabulum est ambiguum, et duo significat 1. Accipitur stricte, ut notat mercedem debitam, quae opponitur gratuito, ut idem sit, quod pretium vel debitum, aut compensatio laboris et officii debita. Rom. 4. v. 4. 2. Sumitur nonnihil latius et significat mercedem indebitam, quo sensu opponitur

inani vel frustraneo, adeoque nihil aliud est, quam gratuitum officii vel laboris alias debiti praemium. Et hanc mercedis distinctionem approbat Ambrosius l. 1. ep. 1. Alia, inquit, est merces liberalitatis et gratiae, aliud virtutis stipendium, laboris remuneratio. Prior merces Evangelica est, posterior legalis. Meisn. part. phil. s. s. 1. c. 32. p. 387. et Anthrop. d. 28. th. 42. Rivet. in Gen. p. 315. et seqq.

MERITUM plerique Pontificii statuunt duplex: de congruo et condigno. Illud dicunt opus procedens ex libero arbitrio, quando homo non renatus facit, quod in se est; hoc ipso namque mereri ipsum primam gratiam. Dicitur congruum et ex congruo, quia congruum sit, Deumque deceat homini operanti secundum virtutem suam primam gratiam conversionis conferre. Meritum condigni vocant opus procedens ex gratiâ Spir. S. quâ justificatus meretur vitam aeternam. Dicitur de condigno, quia condignum sit huic vitam aeternam rependere. Dieter. in Catech. pag. 254.

Meriti de congruo et de condigno differentia haec â Pontificiis constituitur: illud valet ad impetrandam primam gratiam; hoc vero ad augmentum gratiae et justitiae, adeoque ipsam vitam aeternam: illud nititur liberalitate acceptantis; hoc vero in debito praemiantis; utrique vero commune esse statuitur, quod sit actus libere elicitus, quod ad retributionem praemii acceptetur, et quod inter laborem et praemium quaedam sit aequalitas. Quando autem quaeritur, an vitam aeternam quis possit mereri de congruo

vel de condigno, quidam modestiores respondent de congruo, plerique vero de condigno vitam aeternam nos promereri posse respondent. Gerhard. L. de bon. op. n. 108.

Meritum sumitur 1. stricte pro laboribus et officiis condigne aliquid merentibus 2. late pro aliquo beneficio et dono, quod gratis consequimur. Sic mereri vel notat pretium debitum ex condigno acquirere, vel aliquod donum gratis consequi et obtinere. Posteriori tantum sensu, non priori Patres dicunt, quod vitam aeternam mereamur h. e. ex gratiâ Dei consequamur, et quod salus sit meritum operum h. e. gratuitum donum, quo Deus ex merâ liberalitate opera nostra se remuneraturum, esse promisit. Meisn. part. 2. phil. s. s. 1. c. 1. q. 33.

Meritorium de condigno seu ex justitia eoram Deo ut aliquid sit, praeter conditiones, quas Becanus facit T. 1. opusc. 7. c. 3. n. 2. et Th. Sch. part. 2. Tr. 4. c. 5. q. 1. (utpote quod 1. debeat esse moraliter bonum 2. ut sit liberum. 3. ut fiat ab homine viatore. 4. ut procedat ab homine existente in statu gratiae et amicitiae Dei 5. ut intercedat pactum seu promissio DEI de compensatione seu retributione facienda) requiritur praeterea, ut idem illud opus non inutile ei sit, cui praestatur: nam opera inutilis rationem veri meriti habere non potest. 2. ut sit indebitum 3. ut proportionem et aequalitatem aliquam habeat cum mercede, quae ei persolvitur, adeoque; ea sit per se et non ex bonitate tantum et acceptione ejus, cui praestatur. 5. denique, ut quod

operi illi persolvitur, id praecise ex justitia detur, non ex liberalitate, nec ita tantum, ut propter solam promissionem ad id repraesentandum obstringatur is, qui promisit (id enim in donatione quoque accidit) sed pariter etiam propter ipsius operae, quae conducta et praestita est, dignitatem et valorem. Hornej. part. 2. disp. Th. 4. s. 3. n. 206. Voss. thes. Theolog. d. 4. th. 1. et seqq.

Meritum Christi consideratur dupliciter 1. ratione divini intuitus, qui fuit ab aeterno. 2. ratione ipsius actus, qui sequitur in tempore. Sensu illo causa, isto effectum electionis dicitur. Quatenus in aeterna praevisione divina concipitur, causa fuit motrix et impulsiva, quam in eligendo attendit benevolus Pater. Sin vero ratione temporalis actus et executionis consideretur, ibi [gap: Greek word(s)] effectum recte dicitur, quia quos praedestinavit, hos vocavit et justificavit Deus Rom. 8. v. 30. Add. Act. 13. v. 48. Meisn. anthr. d. 14. q. 3. th. 30.

METANOIA[?] vox dupliciter accipitur 1. Late pro integrâ poenitentiâ. 2. stricte pro solâ contritione, alterâ conversionis parte. Meisn. part. 2. phil. s. s. 1. c. 2. q. 15. p. 513.

METONYMIAN duplicem male excogitant Calviniani, quarum altera sit, quae in singulis vocibus occurrat, ut cum signum pro signato ponitur vel contra; altera, cum signatum de signo ob [gap: Greek word(s)] mutuam enunciatur. Verum nullus unquam Rhetoricorum alius metonymiae meminit, quam quae in verbis simplicibus consistit. Neque in probatis autoribus

ulla extant exempla talium praedicationum metonymicarum. Meisn. part. 1. phil. s. s. 1. q. Rhet. 3. pag. 422.

MINISTRORUM ECCLESIAE officium in quatuor membris consistit 1. in propagatione verae doctrinae. 2. In administratione rectâ Sacramentorum. 3. In usurpatione clavium. 4. In conservatione boni ordinis ac disciplinae in ecclesia. Bald. in Cas. l. 4. c. 7.

MIRACULA et mirabilia differunt: illa speciali et extraordinariâ Dei potentiâ efficiuntur, haec sunt opera ardua, quae praeter spem ac facultatem mirantis apparent. Konig. Vind. p. 228.

Miraculi ad rationem requiritur 1. ut â nullis agentibus naturalibus produci queat, sed tantum â Deo. 2. Ut sit supra naturalem potentiam subjecti. 3. ut id, quod fit, insolitum sit, et praeter ordinem non modo eum, quem in operibus naturae, verum etiam eum, quem in operibus gratiae servare consuevit. Calixt. Conc. Ev. l. 2. c. 4. p. 92.

Miraculum triplex est, prout aliquid tripliciter esse potest praeter potentiam naturalem. Primo secundum se totum, sive secundum ipsam substantiam facti, ut solem consistere sive retrogredi, corpus quantum non esse in loco, aut grave non descendere. Secundus modus est ex parte subjecti, in quod actus introducitur, ut cum vita redditur mortuo, aut visus restituitur coeco. Nam licet neque vita neque visus actus sint extra potentiam naturae, et possint naturaliter fieri, non tamen in corpore mortuo et ad corruptionem disposito, neque in oculo perfecte privato aut

corrupto. Tertius modus concernit rationem sive modum, quo actus in subjectum introducitur, ut cum miraculose sanitati restituuntur aegroti: Leprosum enim, febricitantem aut paralyticum sanari, non est praeter potentiam naturae, ne quidem in illis subjectis; verum isto modo sanari, sc. in momento, solo verbo, nihil adjuvantibus ullis medicamentis, praeter potentiam naturae est. Quocunque vero ex his tribus modis aliquid fiat, miraculose fieri et miraculum esse dicitur. Calixt. l. cit.

Miracula 1. quaedam sunt ludicra, quaedam utilia ac salutaria, juxta Augustinum l. de util. cred. c. 5. 2. quedam dicuntur privativa, quaedam positiva. Prioris generis sunt, cum rei actiones naturales ad tempus inhibentur non interventu causarum physicarum, sed peculiari virtute Dei, causae summae et universalis. Sic Sol stat immotus Jos. 10. v. 23. regreditur per decem lineas in horologio Achas Esaiae 38. v. 8. obscuratur Christo patiente Matth. 27. v. 45. ferrum natat 2. Reg. 6. v. 7. Posterioris generis sunt, cum res novis qualitatibus donantur, ut quando steriles pariunt Psal. 113. v. 9. morbi praeter naturae cursum sanantur etc. 3. Dividuntur in divina et Dia bolica. Illa autorem habent Deum, qui in miraculis perficiendis utitur quandoque ministeriali operâ Angelorum vel hominum, quandoque vero immediate ipsemet in miraculis agit, haec autorem habent Diabolum, qui impiorum hominum, servitio sibi addictorum, ministerio ad hanc rem saepius utitur. D. Rungius in c. 7. Exod. parte. 2. loc. 2. sex differentias, inter

divina et diabolica miracula constituit: differre enim illa dicit 1. causis efficientibus Psal. 139. v. 4. 2. causâ materiali sive subjectis 3. causâ formali. 4. causis finalibus. 5. causa instrumentali 6. modo agendi. Gerh. L. de eccl. n. 271.

Miracula falsa duplici sensu dicuntur vel ratione forma, quia sunt ementita et ludificantia, unde vocantur miracula [gap: Greek word(s)] , non [gap: Greek word(s)] , vel ratione finis, quia ad decipiendum composita et ad mendacium inducunt. Gerh. ibid.

Miracula primitiva â posterioribus nostrorum seculorum multis modis differunt 1. Illa autoritatem divinam habuerunt: haec non sunt promissa, eaque petere aut expectare est Deum tentare, et praesenti salutis periculo se exponere. 2. Illorum usus fuit, tum ut essent extraordinarium medium conversionis, tum, ut doctrinae divinitus inspiratae certum testimonium perhiberent quoad infideles. Quae autem post tempora Apostolorum contigerunt miracula, nullam conciliant autoritatem verbo Dei, sed tantum opinionem quandam honorificam et reverentiam verbo DEI tribuunt. 3. Differunt numero. Nam Christi et Apostolorum miracula fuerunt varia et multiplicia Joh. 21. v. 25. At posteriora sunt raro contingentia, et licet non omnino defierint fieri miracula, tamen fieri tanta vel omnia, vel ita, ut initio, et tam communiter desierunt, ut scribit Augustin. Retractat. l. 1. c. 13. 4. Modo differunt. Nam miracula primitiva in N. T. infallibiliter confirmarunt doctrinam Christi et Apostolorum

ob factam de his [gap: Greek word(s)] promissionem. At posteriora miracula doctrinae non immediate inspiratae, sed exinde deductae, sunt signum non necessarium, imo etiam fallibile. Höpfn. Sax. Evang. p. 62. seqq.

E miraculis aliquem posse convinci, sensum gignit duplicem I. Inclusivum, ut non seponantur scripturae, sed his quoque suus relictus sit locus. II. Exclusivum, ut scripturae non atrendantur. Hacksp. Tract. ad Lipm. p. 387.

MISERICORDIA Dei est triplex juxta Bernhardum. Primam vocat parvam, quando expectat peccatorem, donec poenitentiam agat, de qua Esa. 30, 18. Secundam vocat majorem, quando cunctantes ad poenitentiam praemiis et poenis adigit: quod vere plus est, quam expectare poenitentiam. Tertiam vocat magnam, quae locum habet in peccatis contra conscientiam. Et huic tribuit quatuor filias, quas miserationes vocat. Prima est immissio amaritudinis seu crucis, quae expellat delectationem peccati. Secunda subtractio opportunitatis, quae iis contingit, qui laboribus sunt occupati, alias multa mala docuit otiositas Sir. 37, 27. Quarta denique affectignis pravae plenasanatio. Bald. in 2. Cor. p. 14.

Misericordia simplex vel interna differt ab essicace vel externâ, cum ipsa actuali peccatoris absolutione et in gratiam receptione conjuncta. Potest judex peccatoris sine injustitia misereri, pro ratione circumstantiarum, et bene illi cupere, adeoque de mediis redimendis cogitare. Interim si poenas debitas, quas leges requirunt, quas ipse serio indixit et minatus est, sine omni [gap: Greek word(s)] dimittat, adeoque efficaci misericordiâ

comprehendat, hoc judici iniquitatis et falsitatis notam inurit: iniquitatis, quoniam leges suas ipse transilit. Falsitatis, quia, quod dixit et minatus est, non servat. Meisn. anthr. d. 26. th. 25.

MISSA sive missio in Liturgia vetere Christianorum fuit duplex: Prior Catechumenorum, cum finitis lectionibus S. Scripturae, et precibus illis, quibus poterant interesse Catechumeni, energumeni, et alii non initiati, voce Diaconi jubebantur exire, quibus sacram Liturgiam spectare fas non erat. Posterior Fidelium (quae propter excellentiam, ut sola diceretur Missa, tandem obtinuit) cum sacris peractis et Eucharistiae celebratione finitâ, post [gap: Greek word(s)] , â Diacono pronunciatam, populo discedendi fiebat potestas: quod in Liturgia Chrysostomi intelligitur illis verbis, [gap: Greek word(s)] , sacerdos facit missam, hoc est, dimittit populum [gap: Greek word(s)] est [gap: Greek word(s)] , missa vel missio, sumptum verbum e Simonis Cantico. [gap: Greek word(s)] , quae ibidem recitantur. Gvilel. Durandus rat. div. offic. l. 4. c. 1. Casaub. exerc. in Baron. 16. n. 58. p. 515. Calixt. de sacrif. Chr. init. n. 24.

Missa alia est Christiana, quae notat Eucharistiam: alia antichristiana, quae notat sacrificuli actionem theatralem. Illa prior fuit Antichristo, haec coepit cum Antichristo, et ab illo inventa fuit, h. e. â Pontificibus Romanis, quorum quilibet quandam ad idolum istud particulam adjecit. Meisn. part. 2. ph. s. s. 1. c. 3. q. 3.

MISSIO Filii a Patre non tollit [gap: Greek word(s)] , quia distinguendum inter missionem inferioris â superiori, et missionem aequalis ab aequali, illam docendi causâ vocare possumus autoritativam et potestativam, hanc vero voluntariam et oeconomicam sive dispensativam. Prior pugnat cum essentiae unitate et honoris aequalitate, nequaquam vero posterior. Gerhard. exeg. L. 3. n. 145.

Missio divinae personae aliquando visibilis est, aliquando invisibilis. Tunc est invisibilis, quando mittitur persona divina ad animas interius sanctificandas per dona gratiae, sine aliquo sensibili signo talis adventus. Missio visibilis duobus modis potest contingere. Primo, quando fit cum aliquo signo sensibili, quo pacto Sp. S. descendit in specie columbae super Christum, et in specie lingvarum ignis super Apostolos. Secundo, quando illius terminus temporalis est aliquid sensibile, quo pacto Filius in carne humana missus est in mundum. Becan. Th. Sch. T. 1. Tr. 2. c. 9. q. 1.

Ad rationem visibilis missionis duo videntur requiri. 1. ut persona missa procedat ab altera 2. ut secundum aliquem effectum visibilem, qui peculiariter significet eam personam, innotescat effectus missionis alicujus invisibilis, sive ea missio invisibilis eodem tempore fiat, sive ante: sive ad eandem personam fiat, ad quam fit missio visibilis, sive ad aliam. Haec enim omnia sunt per accidens. Per se satis est, ut persona visibiliter

missa peculiari modo incipiat esse in exteriori signo, quo ipsa persona peculiariter repraesentetur, ut effectus missionis invisibilis (quandocunque et ad quemcunque factae) innotescat. Greg. de Val. T. 1. d. 2. q. 17. p. 4.

Missio ministrorum ecclesiae extraordinaria duplici ratione dicitur: vel respectu or dinis tunc in Ecelesia publice recepti, vel respectu ordinis a Deo instituti: illa spectat ad corruptelas vulgo receptas abolendas, haec ad cultum, quem Deus instituit, mutandum. Missio Lutheri et aliorum symmy starum non fuit extraordinaria sensu posteriore, sed ordinaria. Gerh. L. de eccl. n. 278.

Mittitur aliquis ab aliquo vel per imperim, ut â majore, vel per consilium, ut â pruedentiore, vel secundum naturalem productionem sive processionem; sic mittitur a Patre et Filio Spiritus S. Calixt. Concord. l. 6. c. 5. Becan. l. cit.

MODI proprie dicti conferri possunt 1. cum essentiâ 2. plures intet se. Quando cum essentia conferuntur, plus quam ratione ab eadem differunt, adeoque in genere realitet, quia separari possunt ab ipsâ v. g. unio animae cum corpore ab eâ separari potest. Ita quod subsistentia â naturâ existente separari queat, ostendit exemplum humanae naturae in personâ Christi. Quae autem in reipsa separantur, etiam in re ipsa differunt. Quando inter se modi considerantur, aut sunt simpliciter distincti, aut sunt oppositi.

Si sunt distincti saltem, nihilominus aliqua realis dari inter eos potest differentia, quia alter absque altero in re, cujus sunt modi, potest conservari v. g. in uno et eodem caelore dantur distincti modi gradus caloris, praesentia ealoris, dependentia etc. Jam in calore abesse potest gradus aliquis, ut nihilominus calor maneat praesens. Si sunt oppositi, jam magis dicendum, quod realiter differant, quoniam oppositio realem distinctionem infert. Kesler. metaph. gen. p. 135. seq.

MOLESTIAE piorum quaedam oriuntur ex quotidianis laboribus vocationis nostrae, has vocat Apostolus vigilias: quaedam ex persecutionibus mundi, has vocat tribulationes et angustias, plagas atque carceres: quaedam etiam ex ipso studio pietatis, ut jejunia et cohibitio carnis lascivientis, quae Paulus vocat [gap: Greek word(s)] , corporalem exercitationem. Balduin in 2. Cor. 6. p. 325.

MONARCHIA vel est universalis vel particularis. Illam voco, quae includit universalitatem subditorum, bonorum, jurisdictionis et potestatis: quando unus est vel esse vult Dominus omnium omnino hominum in toto orbe terrarum viventium. Particularem vero appello, ubi unus quidem est Rex et Monarcha, sed 1. non habet omnem, sed tantum vel secularem vel Ecclesiasticam potestatem; 2. non super omnes sed tantum aliquot homines, sive illi sint potior mundi pars, sive non sint; 3. nec in omnia bona; sed tantum in bona vel politica vel ecclesiastica. Priorem Papistae tribuunt Papae. Meisn. part. 3. ph. s. s. 1. c. p. 495.

MORALE â ceremoniali distinguitur duratione potissimum et subjecto, Ut enim morale ex fonte legis Naturae proficiscitur, ita ad omnes spectat homines, omni loco et tempore, nisi speciale Dei mandatum, quod in quibusdam tamen tantum fit, accedat, quo praeceptum generale exceptionem patitur. Cemoniale vero certo et definito determinatur tempore, loco et personis; ut vel ex lege ceremoniali Vet. Test. Judaeis in Judaea potissimum observanda patet. Hotting. prim. Heidelb. p. 305.

MORBI quidam sunt subitanei, qui hominem prius sanum ac valentem subito aggrediuntur, quorum et causa et tempus notari potest, ut pestis, apoplexia etc. quidam vero sunt lenti, quorum initia sunt occulta, incrementa tarda, quae primum quidem non sentiuntur, vel certe non observantur, tandem vero totum corpus occupant, ut phthisis, hydrops, cancer (cui haeresis comparatur 2. Tim. 2. v. 17. in Graeco est gangraena) quorum et causa et tempus non ita exacte notari potest. Sic in corpore mystico et spirituali, quod est Ecclesia, quaedam mutationes sunt subitaneae, quando aperte et subito â veritate in uno vel pluribus articulis ab uno vel pluribus fit secessio, resifrentibus aliis piis et orthodoxis episcopis: quae dam vero mutationes sunt lentae, quae exiguum primo habent initium, postea vero magis magisque serpunt, donec tandem universum Ecclesiae corpus occupent. Gerh. L. de eccl. n. 167.

MORS variis modis distinguitur 1. In genere accipitur vel Theologice ac naturaliter pro separatione animae â corpore, vel politice ac civiliter pro

capitis diminutione. Hoc fere sensu quidam accipiunt locum Psal. 88. v. 6. factus sum inter mortuos absconditus, id est, â communi hominum consortio exclusus, ac civiliter quasi mortuus. 2. Apud Augustinum et alios Scriptores Ecclesiasticos distinguitur inmortem animae et corporis. Quia enim duplex est hominis vita, Naturae ac gratiae, ideo etiam duplicem mortem statuunt, corporis, quae bonis et malis communis est, et animae, quae impiis ac peccatoribus est peculiaris. 3. Ambrosius tres mortis species enumerat. 1. Naturae. 2. Culpae 3. Gratiae, quae secularium aufert interitum voluptatum; hanc mortem subimus sepulti cum Christo in Baptismo. Quidam tres mortis species paulo aliter explicant 1. Est mors corporis, quae consistit in separatione animae. 2. Mors onimae, quae consistit in amissione gratiae. 3. Mors totius hominis, quae consistit in privatione vitae aeter nae et cruciatibus infernalibus corporis et animae. Illa est mors corporalis vel Naturae, ista mors spiritualis vel Gratiae: haec mors novissima vel Gloriae. 4. Communiter quatuor species numerantur. Est enim primo mors Carnis, quae separat animam in corpore ea est irremediabilis, ut loquuntur, ac meditanda. Secundo Culpae, quae separat animam â Deo, ea est ineffabilis ac fugienda. Terto Spiritus, quae animam â terrenis, ea est sanabitis et amplectenda. Quarto gehennae, quae separat animam et corpus â coelestibus, ea est interminabilis ac pertimescenda. Juxta hanc divisionem intelligendum illud [gap: Greek word(s)] . Qui moritur, scilicet carne vel corpore, is non moritut scilicet morte aeternâ sive gehennae, quando moritur,

scilicet morte corporis. Sedulius in cap. 6. Rom. quinque species mortis recenset. Prima, ait, mors est separatio animae â corpore: secunda, eparatio animae â Deo, quae per peccatum evenit; tertia est secundum illud, quod autor mortis Diabolus mors appellatur. Quarra mors inferni lacus, qua praevaricatrices animae detinentur, dicitur etiam et illa mors laudabilis, qua peccator quisque moritur poenitens, et Christo consepelitur. 6. Plenior ac perfectior est haec distinctio. Mortis nomen in sacris lireris et Scriptoribus Ecclesia sticis accipitur vel proprie vel figurate. Proprie pro morte naturali, quae est separatio animae â corpore. (Vocatur mors naturalis respectu habito non ad naturam institutam, sed destitutam) Figurate accipitur vel [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] . Metaphorice pro morte temporali vel aeternâ. Mors temporalis metaphorice sic dicta iterum duplex est, vel corporalis vel spiritualis. Mors corporalis metaphorice sic appellata complectitur omnis generis calamitates propter peccatum in hac vita homini tolerandas, quae sunt mortis caduceatores et nuncii. Exod. 10. v. 17. Rom. 8. v. 10. 1. Cor. 15. v. 31. 2. Cor. 1. v. 10. Mors spiritualis duplex est: fidelium et infidelium, illa est laudabilis et fructuosa, haec detestabilis ac perniciosa. Mors spiritualis fidelium est, quâ salutariter dicuntur mori. 1. peccato, quod tum per regenerationem, quatenus peccatum, fide in Christum ipsis remissum, non amplius coram Dei judicio eos accusat, tum per renovationem, quatenus peccatum in carne sua mortificat, vigorem, vim, impetum ac vitam ejus per spiritum reprimunt

munt, ne in ipsis dominetur et vigeat Rom. 6. 7. 2. 6. 11. 12. Coloss. 3. v. 3. 1. Petr. 2. v. 24. 2. legi tum per justificationem, quatenus per fidem in Christum ab accusatione et damnatione legis sunt liberati, tum per sanctificationem, quatenus â legis imperio et coactione liberi spontaneam obedientiam ex Spiritu praestant, ac quatenus lex concupiscentiam pravam in carne ipsorum adhuc haerentem non amplius irritat, qui est accidentarius legis in non renatis effectus Rom. 7. v. 1. 2. 4. Gal. 2. v. 19. 3. Ceremoniis legalibus V. T. â quibus per Christi mortem liberati sunt, ut in novatione Spiritus non juxta aeternas illas observationes, sed juxta interiorem hominem Deo serviant Col. 2. v. 20. Rom. 2. v. 4. et 6. Gal. 2. v. 19. 4. mundo, quatenus specialiter cum Christo mortui ac crucifixi non amplius agunt vitam mundanam, non conformant se huic mundo, non indulgent ejus voluptatibus ac desideriis Gal. 6. v. 14. Rom. 6. v. 6. 7. Mors spiritualis infidelium est, quâ in peccatis mortui et â vera illa animae vita, quae in Deo est, separati dicuntur Matth. 8. v. 23. Luc. 9. v. 60. Luc. 15. v. 24. Joh. 5. v. 25. 1. Tim. 5. v. 6. Eph. 2. v. 5. et 7. Col. 2. v. 13. Mors aeterna damnatorum est finalis et plenaria divini consortii amissio, et ex ea consequens horribilis animae et corporis cruciatus, ac nunquam finienda miseria in inferno damnatis metuenda, quae vocatur â Johanne Mors secunda Apoc. 2. v. 11. et c. 20. v. 14. respectu tum naturalis tum spiritualis mortis infidelium propriae. Joh. 6. v. 5. Joh. 8. v. 51. Joh. 11. v. 26.

Non autem tantum de homine vox mortis accipitur, sed etiam de brutis anima sensitiva praeditis

Gen. 7. v. 22. c. 33. v. 13. ac de vegetabilibus anima vegetativa praeditis Joh. 12. v. 24. 1. Cor. 15. v. 37. quia et de inanimatis non solum substantiis, sed etiam accidentibus sive qualitatibus metaphorice usur patur. Sic sapientia dicitur mori Joh. 12. v. 12. quae evanescit ac perit. Peccatum dicitur mortuum Rom. 7. v. 9. quod in carne quidem haeret, sed non satis agnoscitur, ac velut extinctum et quasi non esset, dicitur, quodque non ita exerit vires irritando pravam concupiscentiam in carne latentem. Fides mortua dicitur Jac. 2. v. 17. quae non sese exerit per operum effecta, quae est [gap: Greek word(s)] tantum dicta fides hypocritarum propria. [gap: Greek word(s)] nomen mortis accipitur pro re, prtofera 2. Reg. 4. v. 40. mors in olla, id est, cibus venenatus mortem allaturus. Est et in eo species [gap: Greek word(s)] , quando peccata dicuntur opera mortua Hebr. 6. v. 2. c. 9. v. 14. cum ratione causae, quia proficiscuntur ab iis, qui haerent in morte spirituali, tum ratione effecctus, quia afferunt mortem aeternam. [gap: Greek word(s)] ac [gap: Greek word(s)] simul Christus dicitur mors nostrae mortis, quia sua morte nostram mortem destruxit 2. Tim. 1. v. 10. Gerh. L. de mort. n. 16. Add. Meisn. anthropol. d. 1. q. 5. th. 30. et d. 7. th. 6. et consid. Th. photin. p. 639. et seqq. Konig. Vind. p. 744. Becan. man. l. 3. c. 3. n. 7.

Mors alicui 1. inest effective in eo, quod mortem causat. Ita veneno mors inest. Exemplum est 4. Reg. 4. Mors in olla. 2. fundamentaliter, quando principia mortis alicui insunt, ut mors est in animalibus, quia in eis inest potentia moriendi et corruptibilitatis.

3. imperialiuer, quado moriendi necessitati et mortis imperio aliquid subjectum est. Ita post lapsum humanae naturae mors inest, quoniam omnibus hominibus mors imminet. Kesl. metaph. phot. p. 57. 58.

Mors aeterna consideratur 1. ratione quidditatis seu immensitatis dolorum infernalium vel ratione durationis. Priori modo aeternam mortem Christus subiith. e. poenam illam peccatorum, quam aeternum luunt reprobi, etsi ejusdem luitio aeternum non durârit. Calov. Socin. prostig. p. 480. Stegm. Photin. p. 261. Meisn. anthr. d. 26. th. 72.

Mortis Dominicae finis duplex est: Alter principalis, ut moriendo pro nobis satisfaceret: Alter subordinatus, ut sibi populum sanctificaret, sectatorem bonorum operum. Meisn. Consid. Th. Phot. p. 140.

Mortis causse est potissimum quadruplex 1. Externa vis, 2. Fames et sitis, 3. Morbi 4. Senium et debilitas: hae omnes aberant â statu primi hominis. Nam prima prorsus aberat: alteram homo semper sedare et restinguere potuit. 3. morbis subjectus non fuit: â quartâ fructu arboris vitae praeservatus fuit. Meisn. consid. Theol. photin. p. 651.

MORTALE dicitur aliquid variis modis. 1. vel [gap: Greek word(s)] et improprie ratione potentiae remetae, vel [gap: Greek word(s)] et proprie ratione potentiae propinquae. Priori sensu illud dici potest mortale, quod cum sit ex materia elementari compositum, remotam in se habet resolubilitatis ac proinde etiam mortalitatis potentiam; quamvis illa [gap: Greek word(s)] , durante illo rei statu, nec ad potentiam propinquam nec in actum deducatur. Eo modo corpus primi hominis ante lapsum fuit mostale.

Posteriori sensu mortale dicitur, quod potentiam moriendi propinquam in se habet, adeoque ad corruptionem naturaliter propendet, quae naturalis inclinatio ad actum tandem deducitur. Hoc modo corpus primi hominis demum post lapsum mortalae esse coepit. 2. vel absolute vel hypothetice. Mortale priori sensu dicitur, quod causis mortis internis et externis est obnoxium, ac nullâ aliâ conditione positâ moriendi potentiam obtinet; hoc modo corpus primi hominis ante lapsum non fuit mortale. Mortale posteriore sensu dicitur, quod causis mortis ac morbis obnoxium non est, quamdiu in concreato statu persistit, interim posita quadam conditione, si scil. excidat ab illo statu, morti obnoxium fieri potest. Hoc sensu corpus primi hominis etiam ante lapsum mortale dici potest. 3. vel [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] de eo, quod potest mori positâ quacunque conditione, vel [gap: Greek word(s)] simpliciter et per se, quod internum habet moriendi principium. Priori sensu illud dicitur mortale, quod qualemcunque [gap: Greek word(s)] moriendi etiam remotissimam includit, quae tamen stante et recte se habente natura non traducitur in actum. Posteriore sensu mortale dicitur, quod ad mortem certo secuturam per continuam partium assumtionem naturaliter propendet. Priori sensu potuerunt primi homines mori, videlicet si peccarent, posteriori vero sensu non fuerunt mortales. Ex quibus omnibus facile intelligi potest, quo sensu vel orthodoxe vel minus, recte dicatur, Adamum, quamvis naturâ mortalem, Dei beneficio â morte conservari potuisse. Gerh. L. de morte n. 42. et commment. in. Gen. c. 2. p. 43. Meisn. cons. th. phot. p. 653.

Mortale sumitur tripliciter 1. pro potentia moriendiremota, qua aliquid suâ naturâ est mortale, non potest tamen ob certum quoddam impedimentum unquam in potentiâ propinquâ esse mortale, seu ad actum moriendi propendere. 2. pro potentia moriendi propinqua, quando aliquid ad mortem naturaliter per successivam partium assumptionem proclive est. 3. pro potentiâ moriendi proximâ, qua aliquid non tantum suâ naturâ est mortale, et naturales ad mortem propensiones habet, sed etiam accedentibus aliis causis in ipsâ tendentiâ actuali ad mortem ponitur. Stegm. Photin. p. 93.

MORTIFICARE in Scriptura interdum idem est, ac corpus affligere, perdere et interimere. Rom. 8. v. 36. 2. Cor. 6. v. 9. Deinde metaphorice idem est, atque mori peccato seu renunciare peccato, illudque infrugiferum facere Rom. 6. v. 11. et hoc sensu mortificatio carnis nihil aliud est, quam debilitatio veteris Adami, et destructio peccati in membris haerentis, quae mortificatio plane spiritualis est. Balduin. in 2. Cor. 4. p. 200.

MORTUUS est Adam eodem die, quo pecavit morte spirituali quoad actum, corporali autem quoad decretum et naturalem dispositionem, ut moreretur non per actualem corporis ab anima solutionem; sed per substantiae immortalis transmutationem in mortalem. Nam simulac imago Dei, tanquam removens prohibens, sublata fuit, subsecuta est potentia moriendi propinqua, quae est ipsa mortalitas et consequenter mors ipsa, non nuda moriendi necessitas. Stegm. Phot. p. 107.

Mortui vocabulum sumitur dupliciter 1. pro morte pecoris, quâ corpus et anima simul intereunt: deinde pro morte hominis, quâ anima â corpore solvitur. De prima morte loquitur Christus, negans, Deum talium mortuorum esse Deum: de posteriore Apostolus, affirmans, Deum esse Deum mortuorum, utut enim illi mortui sint, vivunt tamen in spe resurrectionis. Konig. Vind. p. 382.

MOTUS primi concupiscentiae vel sunt primo primi, qui omnem rationis usum et advertentiam praeveniunt, sive ex sola imaginatione, sive ex corporali alteratione et sensibus consequantur: vel secundo primi, qui plenam voluntatis deliberationem praeveniunt, sunt tamen in potestate voluntatis aliquo modo, eo quod potuit eos aliquo modo praevenire et reprimere: unde et dicuntur semiplene deliberati. Sayr. Thes. Cas. Consc. l. 8. c. 3. p. 503. Greg. de Val. T. 2. d. 6. q. 19. p. 4. pag. 859.

MULTUM qaandoque sumitur [gap: Greek word(s)] pro omnibus, ut: multi resurgent, quandoque [gap: Greek word(s)] pro aliquibus, ut: multi haereditabunt vitam aeternam, multi baptizabantur in Jordane. Meisn. anthr. d. 13. th. 39.

MULTIPLICATIONIS vox ambiguitati subjecta est. Sumitur tum active, tum passive. Active significat actum, quo aliquid multiplicat: Passive illius actus receptionem. In sacris Deo multiplicandi actus tribuitur Gal. 17, 20. vehem[?]issime eum multiplicabo, quod promissum repetitur Hebr. 6, 14. et significatur multitudo generationum et posteritas

copiosa. Eodem sensu passive animantibus Gen. 1, 22. crescite et muitiplicamini, ubi et actio habetur ad ipsum subjectum relata: multiplicet sese volatile in terrâ. Haec multiplicatio fit per generationes individuorum ab individuis pro conservatione speciei. Aliter multiplicatio fit in speciebus, ut cum dicitur multiplicatis differentiis specificis species etiam multiplicari h. e. plures fieri, et multiplicatis proprietatibus et operationibus specie distinctis formas etiam specificas plures fieri. Aliter multiplicatio fit in generibus, ut cum multiplicantur habitudines accidentium ad suostantiam, multiplicantur etiam praedicamenta. Insuper multiplicari dicuntur singularia sub universali secundum essentiam et nomen essentiam exprimens, ut Petrus et Paulus sub homine ita multiplicantur, ut plures sint homines, quâ ratione negatur, Deum esse Universale, quoniam personis talis multiplicatio non competit. Supernatutalis multiplicatio est in miraculosa benedictione, ut quando Salvator quinque panibus et duobus pisciculis saturavit quinque hominum millia, ita quidem, ut duodecim fragmentorum cophini superessent. Quem multiplicationis modum rimari minus fructuosum, mirari maxime pium. Kesler. metaph. gen. p. 186.

MUNDI vox accipitur 1. collective de continente et contento simul 2. distributive de continente ac contento seorsim. Prioris significationis exempla occurrunt in illis Scripturae dictis, in quibus accipitur pro toto coeli terraeque systemate et omnibus illis, quae illius ambitu et complexu continentur Joh. 28. v. 24.

Matth. 13. v. 35. Joh. 1. v. 3. In posteriore signisicatione accipitur, vel [gap: Greek word(s)] de continente, hoc est, terrarum, sive [gap: Greek word(s)] , quam ad tempus hominibus inhabitandam Deus cancessit Matth. 4. v. 8. c. 26. v. 13. vel [gap: Greek word(s)] de contento, idque tum [gap: Greek word(s)] dehominibus in mundo viventibus tum [gap: Greek word(s)] de certis quibusdam rebus et constirutionibus in mundo traditis. De hominibus usurpatur 1. [gap: Greek word(s)] substanti aliter et in concreto. 2. [gap: Greek word(s)] accidentaliter et in abstracto. Substantialiter usurpatur 1. [gap: Greek word(s)] generaliter pro omnibus in universum hominibus tam piis quam impiis, tam Judaeis quam gentibus, sine ullo gentis ac mentis discrimine Joh. 1. v. 29. c. 3. v. 16. 2. [gap: Greek word(s)] specialiter accipitur 1. pro incredulis et impiis, non regeneratis nec illuminatis Joh. 1. v. 20. c. 15. v. 18. In hac significatione dicitur Diabolus princeps mundi Joh. 12. v. 31. c, 14. v. 30. quia efficax est in filiis incredulitatis Eph. 2. v. 2. 2. pro impiis, qui ante diluvium vixerunt Heb. 11. v. 7. 2. Pet. 2. v. 5. 3. [gap: Greek word(s)] pro majori hominum parte, pro turba promiscua Joh. 12. v. 9. Calviniani addunt, quod interdum accipiatur pro solis piis et electis, sed nondum potuerunt hanc significationem idoneo aliquo Scripturae dicto confirmare. Quaecunque enim afferunt, in illis vox mundi vel de toto genere humano, vel de omnibus ad Ecclesiae consortium vocatis generaliter accipitur, nunquam vero et nuspiam in tota Scriptura unicus occurret locus, in quo specialiter pro solis electris accipiatur.

[gap: Greek word(s)] et accidentaliter accipitur tum in mediam tum in malam partem. Prioris significationis exempla habentur Eccles. 3. v. 11. 1. Cor. 7. v. 31. et 33. Posterioris significationis exempla passim obvia sunt 1. Joh. 2. v. 15. 16. Gal. 6. v. 14. [gap: Greek word(s)] usurpatur, quando ceremoniae legales Judaeis in V. T. traditae ac aliae quaevis hominum constitutiones religionis causâ introductae vocantur elementa mundi Gal. 2. v. 9. Col. 2. v. 8. 28. Gerhard. L. de consumm. sec. n. 3.

Mundus accipitur 1. pro systemate coeli et terrae 2. pro praesenti seculo 3. pro mundana conditione et conversatione ut 1. Cor. 7. v. 33. 4. pro hominibus, iisque 1. Universis 2. vel omnibus vocatis 3. vel duntaxat reprobis Joh. 17. v. 9. Nuspiam vero in N. T. vocabulum mundi pro electis et solis fidelibus usurpatum reperitur. Meisn. anthr. d. 12. q. 2. th. 6. et d. 8. q. 1. th. 11. Huun. qu. et resp. de praedestin. pag. 165.

MUTATIO est duplex: essentialis et accidentalis. Qualem mutationem intelligat Apostolus 1. Cor. 15. v. 52. patet tum ex vocabulo induitionis v. 53. tum ex verbo [gap: Greek word(s)] , Phil. c. 3. v. 21. quo [gap: Greek word(s)] duntaxat, non autem [gap: Greek word(s)] , abolendum innuit. Gerh. L. de res. mort. n. 77.

Mutatio si accipiatur pro mutatione physica vel ejusmodi alteratione, quâ injustitia expellatur, justitia autem infundatur, ejusmodi mutationem in ipso actu justificationis, prout in judicio Dei consideratur, non fieri dicimus, nec Scripturam ullibi hoc ipsum

asserere. Si vero mutatio accipiatur in genere pro qualicunque variatione, non negamus, in ipsâ justificatione fieri quandam mutationem. Quandocunque enim homo peccator absolvitur â suis peccatis, tunc hac ratione mutari dicitur, ut ex statu irae transferatur in statum gratiae, non propter aliquam justitiam infusam, sed propter misericordiam Dei in Christo declaratam. Graw. part. 4. Aug. Conf. p. 32.

Mutatio in natura rationali quinque modis accidit 1. quoad existentiam, ut aliquando existat, aliquando non existat 2. quoad locum, ut ex uno loco mutetur in alium 3. quoad accidentia, ut mutetur in quantitate aut qualitate 4. quoad cognitionem, ut nunc puter esse verum, quod antea falsum judicavit. 5. quoad propositum voluntatis, ut nunc decernat aliquid facere, quod antea decreverat non facere. Nullo horum modorum mutatur Deus. Quotiescunque igitur mutatio aliqua Deo videtur adscribi in S. literis, toties per [gap: Greek word(s)] est explicanda. Konig. Vind. p. 580. Gerh. exeg. L. 2. n. 150.

Mutatio hominis duplex est: altera substantialis, quae est ab esse ad non esse, vel contra: altera accidentalis, quae est â tali ad tale esse, quando nova tantum accidentia introducuntur. Et haec accidentalis, non illa substantialis intelligitur, cum homo mutatus dicitur post lapsum, quoniam priorem essentiam non perdidit, sed novâ duntaxat qualitate affectus est. Meisn. anthr. d. 6. th. 46.

MUTUI quatuor constitui possunt genera. Primum est mutuum eleemosynarium, quando census et ipsa sors condonantur. Alterum est mutuum

gratuitum, quod etiam vocari potest officiosum, quando quis absque censu sortem recipit. Tertium est mutuum compensatorium, quod ICti vocant mutuum cum stipulatione, quando ob erogatam pecuniam praeter sortem etiam census aliquis â proximo exigitur. Quartum est mutum usurarium, quando scil. usurae illicitae et immoderatae legibus divinis et humanis prohibitae exiguntur, quibus proximus gravatur, oneratur, et ipsius facultates exhauriuntur. Priores duae species sunt peculiaria opera charitatis et misericordiae proximo debitae: Tertia species est contractus licitus, modo observentur conditiones superius propositae. Quarta species est usura legibus damnata. Gerhard. L. de mag. n. 253. Meisn. part. 3. ph. s. s. 1. c. 6. p. 249.

Mutuum datur alicui tribus modis. Vel enim primo talis est, qui accipit mutuo, ut sciamus illum in eo statu, in quo est, restituere non posse. Itaque mutuo damus sine sperecipiendi. Differt tamen hoc mutuum â dono, quia manet, qui mutuo accipit, obligatus ad reddendum, si postea facultas suppetat. Secundo qui accipit mutuo, talis est, qui possit restituere, et qui hac conditione petit. tum de sorte reddenda um eo possumus stipulari et expectare, suo tempore ut restituat; sed tamen nihil praeter sortem expectare; quae est vera mutuum dandi ratio, quâ pecunia datur mutuo, gratuito ratione usus, propter quem nihil petimus. Tertio est Mutuatio quaedam negotiationis, quia qui pecuniam mutuo dat, praeter sortem etiam aliquid lucri accipit. Rivet. in Exod. p. 1422.

MYSTERIUM aliud est increatum; ut Trinitatis, aliud factum et creatum. Mysteria creata iterum duplicia sunt. Nam quaedam sunt tantum supernaturalia in productione; ut visus coeco restitutus; natura humana per resurrectionem producta; vinum â Christo in nuptiis factum, et similia. Quaedam sunt etiam supernaturalia in termino; quia res quae fit, est supernaturalis in sua entitate, ut Incarnatio, gratia habitus Fidei, Spes, Charitas: Becan. Th. Sch. T. 1. T. 3. c. 1. q. 11. p. 134.

Mysterii vox ambigue usurpatur, vel pro eo, quod mysticum fit â Deo; vel pro eo, quo homines mysterium aliquod volunt significare. Rivet. in exod. p. 1345.

Mysteria fidei duplicis sunt generis: alia supra omnem captum humanae rationis posita; alia vero ita comparata sunt, ut ad aliqualem eorum notitiam intellectus humanus assurgere possit per [gap: Greek word(s)] et discursum, ex inspectione creaturarum deductum. Ex Gerh. meth. stud. Theol. Musaeus contr. Vedel. l. 1. c. 14. membr. 2. §. 46.

NATIVITAS tripliciter alicui attribui potest 1. tanquam subjecto, et tunc tribuitur ei, quod nascitur: hoc autem proprie loquendo est hypostasis et persona, et non natura. Cum enim nasci sit quoddam generari; sequitur, quod quemadmodum aliquid generatur hoc fine, ut sit, ita etiam aliquid nascatur hoc fine, ut sit. Esse autem proprie est rei subsistentis: Persona autem seu hypostasis

significatur per modum subsistentis. Nativitas igitur tanquam subjecto nascenti proprie tribuitur personae. Vel tribuitur 2. alicui tanquam termino, quem ipsa natura intendit, tunc non tribuitur personae, sed formae seu naturae, quae per modum formae significatur. Graw. part. 3. A. C. p. 71.

Nativitas Christi consideratur vel ut interna, quatenus ipse in utero matris fuit conceptus, vel ut externa, quatenus in utero matris per nove menses gestatus, et ex utero in lucem editus fuit. Gerh. L. 4. n. 304.

Nativitas hominis triplex est 1. Corporalis, quae fit mediantibus parentibus, â quibus in lucem edimur. 2. Spiritualis, quae fit interveniente vel Spiritu Sancto per sua organa, nempe verbum visibile Joh. 3, 5. et audibile Gal. 4, 19. vel Diabolo. Qui isto modo nascuntur, dicuntur ex Deo nati et Dei Filii Joh. 3, 10. Qui hoc, esse ex patre Diabolo, et filii Diaboli Joh. 8, 44. 3. Gloriosa, quae fiet, quando corpus e terra resuscitatum cum animâ unietur, et homo filius gloriae declarabitur Matth. 19, 28. Konig. Vind. 409. 410.

NATURA hominis considerari potest vel ut instituta, vel ut destituta. Deus legem homini proposuit in statu innocentiae, cum viribus adhuc esset sanis atque integris: per lapsum homo suâ culpâ in [gap: Greek word(s)] istam incidit, per quam rigori legis et justitiae divinae nihil decedit. Nec obligatio atque obaeratio tollitur, si quando debitor suâ culpâ ad extremam paupertatis lineam redigitur, sed debitori suum jus, quod dederat, repetendi, manet salvum atque integrum. Gerh. L. de Leg. Dei n. 197.

vel una pro ejus statu terrestri et qualitatibus physicis. Priori sensu concedimus, Christi corpus post resurrectionem, imo et ascensionem, habuisse et habere etiamnum eandem naturam, quia non aliud corpus vel resurrexit, vel jam regnat in coelis, quam quod olim passum et mortuum est in terris. Posteriori autem sensu negamus, quod corporis Christi, etiam quoad qualitates, eadem fuerit natura et ratio post resurrectionem, quae ante. Nam mortuum est corpus [gap: Greek word(s)] , sed resurrexit [gap: Greek word(s)] : E tumulo prodiit corpus idem, sed novis accedentibus dotibusque exornatum. Prius necessarium fuit, et sufficit ad ejusdem corporis resurrectionem ostendendam: posterius vero una requiri et simpliciter necessarium esse, nunquam demonstrari poterit. Meisn. cons. Th Phot. p. 885.

Naturam mori sine personâ duobus modis intelligi potest 1. ut moriatur sine personâ propriâ 2. ut moriatur sine personâ alienâ. Priorimodo mortua est humana natura Christi. Kesler. metaph. spec. p. 189. seq.

NATURALE quinque modis dicitur 1. Constitutive pro eo, quod ipsi naturae largitur esse 2. Consecutive pro eo, quod â formâ essentialiter fluit, ut facultates animae. 3. Subjective, pro eo, quod naturae penitissime infixum haeret 4. Perfective pro eo, quod naturam exornat, juvat, perficit. 5. Transitive, quod naturaliter et per naturam propagatur. Primum secundumque modum non intelligimus. cum justitiam naturalem dicimus, quia nec pars aut principium hominis constitutivum proprie dictum, nec aliqua facultas animae fuit: postremos vero

modos omnes attendimus, adeoque justitiam primaevam donum supernaturale fuisse negamus, quia non ex trinsece adhaesit; aut supra nativas dotes aut vires fuit; sed potius connaturale dicimus; tum quia naturae ex creatione per se et arctissime ut proprietas naturalis inhaesit, tum quia eandem perfecit, adeoque ad ejus complementum haturale concurrit; tum quia per generationem carnalem in posteros fuisset propagata et naturaliter derivata. Meisn. anthr. d. 2. q. 2. th. 3. et cons. Th. phot. p. 674. et Ph. s. p. 2. s. 1. c. 1. q. 24. Gerhard. disp. Isag. 22. c. 9. th. 4. Stegm. Photin. p. 91.

Naturalis potest dici concupiscentia mala vel ad malum sollicitans (quae in renatis semper concupiscit adversus spiritum, quae prava suggerit et â bono revocat) non quidem vel constitutive vel consecutive, quasi ad hominis naturam constituendam faciat, aut illam immediate tanquam proprium aliquod consequatur, quo sensu [gap: Greek word(s)] appetendi naturalis dicicitur, sed potius tum transitive, quia per naturalem generationem propagatur; tum subjective, quia naturae nostrae â primâ origine tenacissime inhaeret. Meisn. consid. Th. Phot. p. 726. et anthrop. d. 6. th. 43.

Naturale non semper substantiam sed multoties etiam accidens, in specie autem naturalem conditionem et inclinationem significat. Peccatum itaque Originis dicitur naturale, non quod fit ipsa natura hominis, sed quia cum homine nascitur, quo sensu etiam Paulus Ephes. 2. nos naturâ filios irae pronunciat. Peccatum vero actuale non dicitur naturale, sed peronale, quia non cum homine nascitur, sed in tempore

Naturalia praecepta sunt illa, quae solo lumine naturali sine aliquo discursu, aut certe per discursum rationis facillimum cognoscuntur, et apud omnes sunt eadem tum quoad notitiam, tum quoad rectitudinem. Potest autem tribus modis aliquod praeceptum prohibens dici naturale. Primo quia sit de re intrinsece mala, ita ut semper et apud omnes sit mala, nec possit per mutationem circumstantiarum fieri bona: qualia sunt mentiri, moechari, odisse Deum etc. et haec proprie vim legis habent, et sunt omnino indispensabilia. Secundo quia sit de re malâ semper, et apud omnes, exceptâ extremâ necessitate: quale est, tollere alienum invito Domino. Id enim apud omnes et semper est malum, exceptâ ultimâ necessitate: tunc enim, quod est alienum, desinit esse alienum, et fit commune. Et tale etiam esse videtur Matrimonium cum propriâ sorore: nam ubique apud omnes homines, qui rectâ ratione utuntur, id judicatur malum, nisi extremâ omnino cogente necessitate, qualis suit initio mundi. Et haec etiam praecepta vim legis habent naturalis, et sunt indispensabilia, nisi cesset obligatio, extremâ necessitate adveniente. Terrtio modo quia sit de re mala, si res illa nude et absolute sumatur: quae tamen possit mutatis circumstantiis variis modis honestari, ac fieri bona: quale est, occidere hominem. Nam homicidium absolute et nude sumtum quid malum sonat apud omnes, et hoc modo habetur in Decalogo:

Non occides: tamen si addantur variae circumstantiae, ut, quod fiat publicâ autoritate, ob bonum commune, in eum, qui perniciosus est Reipublicae: jam non sonat malum, et ideo in eadem lege Mosis saepe jubentur occidi homines, ut malefici, adulteri, homicidae. Et tale etiam est juramentum: siquidem nude sumtum quid malum sonat, cum sit quoddam signum incredulitatis et fraudum humanarum. Si enim inter homines fides vigeret, et suspicio fraudum cessaret, nemo expeteret juramentum. Et ideo Dominus Matth. 5. prohibet juramentum, nimirum nude sumtum: et tamen dubium esse non potest, quin juramentum suis circumstantiis seu comitibus, ut vocant, ornatum, sit bonum et licitum. Bellarm. de matrim. Sacram. l. 1. c. 27.

NECESSITAS 1. est absoluta, quae Dei. 2. Logica vel demonstrationis. 3. Physica vel causarum. 4. Hypothetica seu consequentiae. 5. Politica seu obligationis. In Scriptura variae necessitatis species leguntur, notante. Pareo lib. 3. de lib. arb. c. 4. p. 397. Datur necessitas afflicionis et angustiae. Psalm. 25. v. 17. necessitas indigentiae Rom. 12. v. 13. necessitas obligationis 1. Cor. 9. v. 16. Rom. 13. v. 5. necessitas dependentiae Psal. 104. v. 29. Joh. 15. v. 15. necessitas immutabilitatis, quae vel absoluta 2. Tim. 2. v. 13. vel hypothetica Hebr. 9. v. 16. Meisner. anthrop. d. 21. q. 8. th. 66. Gerh. Isag. disp. 27. c. 1. n. 8.

Necessitas est duplex: alia consequentis (quam alii vocant absolutam, alii praecedentem, alii simplicem, ) quae oritur ex necessaria caussae cum effectu

cohaesione: alia consequentis, (quam etiam vocant ex hypothesi, sequentem et conditionalem) haec oritur ex actu existentiae, et est rerum suâ naturâ contigentium, quae tamen necessariae dicuntur, vel quia sequuntur ex causis, quae non mutantur, cum tamen sua naturâ mutari potuissent; vel, quia cum sunt, simul non possunt non esse. Omne enim quod est, eo ipso, quo est, necesse est esse. Hac posteriore necessitatis specie respectu divinae praescientiae necessaria sunt, quae cunque etiam ex causis contigenter et libere agentibus fiunt. Monent causis contigenter et libere agentibus fiunt. Monent tamen Metaphysici, non esse hanc proprie dictam necessitatem, utpote aestimanda sit ex causâ proximâ, non autem ab actu existentiae. Gerhard. L. de provid. n. 33. Hutter. in LL. p. 228.

Necessitas est vel absoluta vel hypothetica. Scripturae non fuerunt necessariae absolute et simpliciter, sed ex hypothesi propter hominum corruptionem, ut loquitur Chrysost. hom. 1. in. Matth. et propter alias causa. Potuisset nos Deus sine scripturis ad vitam aeternam erudire, sed quia non nisi per Scripturas in negotio salutis nobiscum agere potuit; ideo jam ex hypothesi Scripturae sunt necessariae. Gerhard. exeg. L. 1. n. 21.

Necessarium dupliciter accipitur: vel enim notat necessitatem coactionis, quae non potest cadere in peccatum, cum voluntas cogi non possit, ne quidem â Diabolo impellente: vel necessitatem [gap: Greek word(s)] , contractam ex praecedente quodam vitio, quam necessitatem simul cum peccato voluntario, consistere posse asserimus. Meisn. anthr. d. 33. th. 46.

Necessarium ad finem dupliciter dicitur, teste Aristorele 6. Metaph. cap. 5. necessarium ad esse. et neccassarium ad bene esse. Quod ea attinet, quae humanam rationem, excedunt, et non nisi per revelationem sunt nota homini ad salutem, maxime necessaria fuit sacra Theologica. Ad ea vero, quae ratio naturalis quodammodo assequitur, divina revelatio etiam fuit necessaria, quia ex his multa ad salutem scitu sunt necessaria, quae tamen non nisi multis admixtis erroribus congnoscerentur. Graw. quaest. illustr. p. 3. 4.

Necessitas alicujus effectus est duplex: una antecedens, altera comitans seu consequens. Antecedens necessitas est, quae oritur ex causa antecedente, et neccessario operante, atque ad unum determinata. Posita enim tali causa necessario sequitur effectur. Hoc pacto necessarium est, solem crasoriri, quia ortus solis provenitâ necessaria et determinata. Comitans seu consequens necessitas est, quae non oritur ex causa antecedente et necessaria; sed ex ipsa positione effectus, etiamsi effectusliber sit, et â libera causa proveniat. Hoc pacto necessarium est, Petrum sedere, posito, quod sedeat, aut sedisse, posito, quod sederit, aut Petrum sessurum esse, posito, quod sessurus sit. Haec necessitas non tollit libertatem, sed potius praesupponit. Quod ergo Deus praesciat, Antichristum peccaturum, est quidem necessarium, non tamen antecedente, sed consequente necessitate. Illa enim necessitas non oritur ex aliqua causa necessario operante, quae praecedat peccatum, sed oritus ex ipsa positione futuri peccati. Posito enim, quod Antichristus

sit libere peccaturus, necesse est Deum hoc non ignorare, qui omnia novit. Nihillominus, quod sit peccaturus, hoc non provenit aliqua causa antecedente, quae urgeat aut necessitet illum ad peccandum. Becan. man. l. c. 3. n. 14.

Necessitatis vocabulo Scriptura potissimum quatuor modis utitur. 1. pro eo, quod tanquam ad justiriam et salutem necessarium exigitur. Hoc sensu Act. 15. v. 5. illi, qui erant de secta Pharisaeorum, urgebant necessitatem observationis legis: et Gal 2. v. 4. item 6. v. 12. pseudoapostoli urgebant necessitatem circumcisionis inter gentes. 2. significat vel coavtionem vel involuntarium aliquid, quando vel ab invitis vel ab involuntariis praeter animi sententiam aliquid externi operis extorquetur 2. Cor. 9. v. 7. Philem. v. 14. 3. accipitur pro eo, quod non est adiaphorum seu arbitrarium, sed debitum, ratione mandati et voluntatis divinae Act. 13. v. 46. et 15. v. 21. Rom. 13. v. 5. 1. Cor. 9. v. 16. 4. Saepius etiam generaliter accipitur pro necessitate consequentiae, quam vocant immutabilitatis. Hebr. 7. v. 12. Et c. 9. v. 16. Item pro eo, quod certas et graves causas habet, cur non sit omittendum. Phil. 1. v. 24. et c. 2. v. 25. Heb. 7. v. 27. Luc. 14. v. 18. Judae v. 3. Chemnic. L. de bon. op. q. 4. Gerhard. L. de B. O. n. 22.

Necessaria esse bona opera ad salutem intelligitur. 1. vel ratione meriti, quod per bona opera salutem promereri possimus ac debeamus. 2. vel ratione medii, quod per bona opera salus apprehendatur. 3. vel respectu subjecti, quod Chritianus

ad brabeum vitae aeternae adspirans, postquam fide justificatus et in Christo vitam eaternam apprehendit, bonis operibus studere debeat. 4. vel ratione or dinis divitus constituti, quod ut per multas tribulationes oportet nos ingredi regnum coelorum Act. 14. v. 22: itaque quoque fide justificati in viis mandarorum divinorum ambulare debeant. 5. vel ratione contrarii, hoc est, quod malis operibus sive peccatis contra conscientiam admissis fides vel salus amittatur. Si primo vel secundo modo propositio ista intelligatur, et rem et phrasin improbamus. Si tetio, quarto vel quinto modo, rem ipsam admittimus, phrasin vero propter Pontificios corruptelas et causa L. de bon. oper. S. 47. expositas repudiamus. Gerhard. disp. Acad. p. 454.

Necessitas spiritualis, sicut et corporalis, triplex esse potest, Prima est non gravis, cu scilicet potest ipse proximus sine magnâ difficultate sibi providere. Secunda est gravis, cum scilicet non potest sibi providere sine magnâ difficultate. Tertia est exitrema, cum scilicet providere sibi non potest sine summâ quadam et pene insuperabili difficultate, ita ut moraliter loquendo censeri possit res impossibilis. Greg. de Val. T. 3. q. 4. p. 3. pag. 715.

Necessitate absolutâ omnia fieri intelligi potest 1. sensu reduplicativo, vel quatenus homo corruptus, utcorruptus, non potest nisi corrupte operari, et quod praescitum est, quatenus praescitum est venturum; etsi respiciendo ad causa proximas possit non evenire, tamen respiciendo

ad divinam praescientiam, quae praecurrit cognitione rem, ut est incausis, eamque ut jam extra causas in actu existentem contuetur, non potest non evenire, vel quod divina providentia res hominum ita moderetur, ut non, quo ipsi volunt, sed quo Deus constituit, fine terminentur. Aut intelligi potest, omnia absolutâ necessitate evenire in sensu simplici, adeo ut nihil sit contingens, nihil non vel ex inevitabili causarum serie et connexione, vel inevitabili Dei decreto determinatum. Prior sensu est sanus et Christianus. Melech. Nic. apud. Forer. p. 683.

Necessitas cum libertate consistere et conciliari potest non omnis, sed hypothetica, seu edx conditione, non absoluta, secundum quid, non simplex; futuri et eventus, non modi; effectus, non causae; externa, non interna; consequentiae, non consequentis, id est, ut quod Deus ordinavit, certo quidem eveniat, sed ex causâ internâ et formali, tamen liberâ, sic concurrente cum hominis voluntate Dei providetiâ, ut homo id faciat, quod Deus vult, et simul libere. Hoornbeck l. 7. contr. Jud. c. 2. p. 487.

NEGATIONIS alicujus causa duplex assignari potest. 1. Defectus causae, hoc est, ipsius causae negatio est causa negationis secundum seipsam; ad remotionem enim causae sequitur remotio effectus. 2. Causa affirmationis, ad quam sequitur negatio, est per accidens causa negationis consequentis. Sed cum inordinatio peccati non sit simplex negatio, sd privatio ejus, quod inesse debebat, necesse est, quod talis inordinatio habeat causam agentem per accidens. Gerh. L. de pecc. act. n. 14.

NIHILL dupliciter usurpatur: quandoque significat simplicem negationem, quando [gap: Greek word(s)] Enti opponitur, et dicitur Nihil negaticum, quia simpliciter absque ulla determinatione negat; Nihil vero privativum dicitur, quando non simpliciter et absolute, sed certo objecto aliquid negatur ex. g. coecitas dicitur inhil privativum, quia non simpliciter sed determinate aliquid negat, nempe visum in oculo. Hoc praesup ponit subjectum aliquod, in quo aliquid neget: Illud vero nullum subectum. In posteriore significatione malum recte dici nihil largimur, siquidem nihil aliud est, quam privatio boni alicujus, quod subjecto inesse vel adesse debebat. In priori autem significatione [gap: Greek word(s)] negamus. Graw. qq. illustr. p. 343.

NOMENcofessionale aliud est, et aliud magistrale. Si ita fieret denominatio â Luthero, ut Lutherum fidei notrae magistrum poneremus, tunc utique Lutheranum nomen Christum laederet: Jam vero dum hoc nomine confessio saltem Lutheri, tanquam fidelissimi ministri Christi, ab aliis [gap: Greek word(s)] distinguitur, tam omnino nihil decedit gloriae Christi quam cum ab Israele Israelitae, ab Abrahamo Abrahamitae seu filii Abrahae nominantur Chritiani Job. 1. Gal. 3. Balduin. in. 1. Cor. 1. p. 40.

NON ESSE cum impiss dicitur DEUS non [gap: Greek word(s)] nec ratione essentiae, sed [gap: Greek word(s)] respectu favoris et gratiae in victoria ab hostibus, et aliis beneficiis concedendis. Sustentat etconservat impios et pios per suam omnipotentem essentiam, sed in solis piis habitat per salvificam gratiam, qui proinde dicuntur

NON POSSE dupliciter potest accipi, vel ut neget potentiam, vel ut negetactum. Quando dicitur, oves Christi neminem rapere posse ex manibus ejus, non negatur potentia finaliter excidendi in renatis, sed tantum actus, quod scilicet actu non possint perire, non ob ratale aliquod decretum, non ob summam perfectionem, sed quia Deus ab aeterno praevidit eos perseveraturos, quia ab aeterno decrevit eos conservare et salvare, quia in tempore praeservat eos, afinali impoenitentia, quia Christus pro iis omnibus oravit, et denique quia rapi eos e manusua non permittit. Stegm. Photin. p. 163.

NORMAE disputandi sunt 1. Scriptura 2. Ecclesia 3. Conscienta et 4. Ratio. Nemo enim Christianus contra Scripturam, nemo pacificus contra Ecclesiam, nemo probus contra conscientiam, nemo sobrius contra ratione aliquid sentit ac statuit, quemadmodum innuere videtur Augustinus l. 4. de Trin. c. 6. Meisn. part. 1. philos. sobr. p. 7.

Norma vel est regulans et dirigens, ut loquuntur, juxta quam controversiae religionis decidi debeant: atque ita non nisi verbum Dei, Prophetarum et Apostolorum libris conscriptum, unicam normam esse largimur. Si vero norma impropire sumatur non pro regulâ, quam in interpretatione articulourm fidei sequi debeamus, sed pro Symbolo confessiones Ecclesiarum distinguente, locutionem istam (Augustanam Confessionem esse normam secundariam) excusari

Norma alia est normans, alia normata. Sacrae literae sunt norma normans; Confessiones et alia scripta symbolica, duntaxat norma normata, et non nisi cum respectu ad consonantiam cum superiore illa normâ, recipienda et approbanda. König. Cas. pag. 6. [gap: Greek word(s)]

Notiora quaedam sunt naturâ, quaedam nobis. Naturâ notiora sunt causae et proprietates essentiales: nobis notiora sunt externa quaedam et communia accidentia sive effecta in sensu incurrentia. Illa, quae nuturâ sunt notiora, praebent solidam et distinctam rei cognitionem; quae nobis certiora, incertam et confusam. In colo de Ecclesiâ tales notas quaerimus, quae certam, infallibilem et scientificam cognitionem praebeant, eae igitur petendae erunt ex notioribus naturâ, scilicet ex causis proprietatibus internis et essentialibus, quia scire est rem per causam cognoscere. Jam vero verbum Dei est naturâ notius, quam ecclesia: est enim principium et causa Ecclesiae constituendae et colligendea. Gerh. L. de eccl. n. 142.

NOTITIA dei est vel generalis, vel specialis. Matth. 7, 22. 23. Illa omnibus etiam impiis communis est, qui licet generaliter Deum norint Rom. 1, 19. c. 2, 14. eundem tamen ignorare dicuntur Act. 17, 23. Eph. 2, 12. videlicet specialiter. Quia specialis notitia salutaris est, et tantum fidelibus competit Job. 10, v. 14. Konig. Vind. p. 73.

Notitia naturalis est duplex: una [gap: Greek word(s)] innata sive insita, altera [gap: Greek word(s)] acquisita. Illa

est, quae omnium hominum mentibus est, insita, et constat nuaturalibus illis notionibus, quas Graeci [gap: Greek word(s)] voncant, et circa discrimen honesetorum [gap: Greek word(s)] turpium versantur. Altera [gap: Greek word(s)] acquisita, quae ex [gap: Greek word(s)] sive demontrationum principiis colligitur: quando nimirum ex certo et fixo naturae ordine, ex admiranda hominis, alirumque creaturarum fabrica, ex perenni et aequabili motu corporum coelestium, ex perennitate fluminum, ex perpetuis conscientiae terroribus, ex conversionibus sive periodis imperiorum ac regnorum, ex conservatione rerum creatarum omnium et ex aliis id genus [gap: Greek word(s)] mens humana colligit, esse Numen aliquod supremum et aeternum, a quo reliqua omnia, tanquam â primo principio, dependeant. Hutter. in LL. p. 89. Gerhard. exeg. L. de nat. Dei et atir. div. n. 60. Bald. in ep. Rom. 1. p. 80

Notitia Dei (qua ipse res cognoscit) alia est universalis, alia singularis. Illa dicitur simplex scientia, quam nihil effugit, sive bonum sit sive malum: haec cum scientia conjunctam habet providentiam, qua vel juvat res, vel ordinat ac determinat. Et haec iterum geminum habet respectum: vel enim est notitia Dei judiciaria, quâ videt peccata hominum, ut pugniat: et sic impios quoque novit Dominus, sicut scriptum est Job. 11. v. 11. Es. 59. v. 15. Jerem. 16. v. 17. Sir. 17. v. 17. Vel est notitia Dei paterna, qua juvat promovetque opera hominum, protegit ac defendit suos, cujus intuitu dicitur non nosse impios Matth. 7. v. 23. Vocatur alias [gap: Greek word(s)] , quia

ab omni aeternitate novit Deus suos, cum adhuc nihil esset; et complectitur non simplicem congnitionem hominum sed 1. paternam providentiam atque curam, ita ut nihil eis accidere, et ne capillus quidem decidere possit absque Deo Ps. 37. v. 18. Ps. 139. v. 16. 1. Pet. 5. v. 7. 2. aeternam praedestinationem ad vitam Eph. 1. v. 4. ROm. 8. v. 29. 3. amicam commiserationem Ps. 103. v. 13. Es. 30. v. 18. Tob. 3. v. 22. 4. optatam precum exauditionem Ps. 148. v. 18. Es. 65. v. 24. Balduin. in 2. Tim. c. 2. part. pr. q. 4.

Notitia Dei vel est naturalis, vel spiritualis. Deinde naturalis notitia considerari potest dupliciter, vel absolute et in se, vel comparate respectu spiritualis. In priori consideratione est omnino notitia, sed in posteriori consideratione est potius ignorantia. Adimitur igitur Dei cognitio hominibus tum quoad notitiae naturalis integritatem, quia major ejus pars per peccatum ex mentibus deleta, tum quoad puritatem, quia notitiae adhuc reliquae valde sunt obscuratae, tum quoad singularem quorundam hominum pravitatem. Gerhard. exeg. L. 2. n. 80.

Notitia quaedam versatur circa [gap: Greek word(s)] , num ers sit: quaedam circa [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] , quid sit, et propter quid. Per illam rei existentiam; per hanc rei essentiam, causa et modum cognoscimus. Priorem inprimis notatam volumus, quando mysteria divina per fidem sciri et cognosci statuimus. Ut, quod tres sint in Una Deitatis essentia personae, plenissime scimus ex Scripturis; quomodo autem sint et quâ fieri queat, ut nec personae consundantur, nec essentia multiplicetur, hoc ipsum nos ignorare, lubenter fatemur. Idem

contingit in alus articulis, ut rem sciamus, rei modum nesciamus. 2. Notitia quaedam certitudinis, alia evidentiae dicitur. Illa est, quum res certo quoad esse suum cognoscitur, haec, quum praeterae ejus ratio causaeque innotescunt, quam evidentiam facit vel sensualis demonstratio, vel apertissima ratio quâ intellectus ad assentiendum convincitur. Prior notitia cum fide conjunctaest, non posterior. Scimus quidem mysteria quam certissime ex verbo revelato; non autem scimus evidenter, quia nec sensu, nec ratione percipiuntur, sed utrumque transcendunt. Meisner. part. 3. phil. sobr. c. 8. q. 4.

Notitia historica, quae mentis tantum [gap: Greek word(s)] habet, differt â salvifica, quae praeterea [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] , in qua acquiescit conscientia, continet. Armin. op. p. 162.

Notitiâ confusâ prius cognosci potest Ecclesia, quam Scripturae autoritas divina, sed notitiâ distinctâ prius cognoscitur Scripturae autoritas quam Ecclesia. Gerh. Isag. d. 1. c. 3. n. 6.

Notitia literae differt â notitia spiritus; non sufficit ad salutem notitia literalis articulorum fidei, sed accedere oportet notitiam spiritualem, ad quam requiritur interior Spiritus S. illuminatio per pias perces obtinenda. Gerh. exeg. L. 1. n. 424. et 434.

Notitia stricte dicta non preacedit primos motus concupiscentiae, antecedit tamen quaedam notitia partim sensualis, partim participata, nam pars [gap: Greek word(s)] ipsa quoque participat in homine suo modo de ratione. Stegm. phot. p. 130.

NOVARE et renovare differunt. Novare est res novas antea plane incognitas et inusitatas introducere: renovare est res antiquas, sed temporis injuriâ et hominum incuriâ collapsas pristino nitori ac statui restituere. Si limes quispiam, qui per aquarum alluviones terrâ et limo fuerat obrutus, repurgetur, novus limes videtur, cum tamen revera sit antiquus: Sic Lutherus doctrinae Apostolicae sordibus humanarum traditionum et superstitionem pene obrutos repurgavit, nequaquam vero novos Ecclesiae limites posuit. Candela, cujus ellychnium emunctorio purgatur, novam quandam lucem videtur exerere, cum tamen sit eadem candela, licet clarius splendeat: sic fumos et nebulad errorum a luce Catholicae fidei Lutherus sustulit, ut in Ecclesia splendorem suum clarius et illustrius exerat. Gerh. L. de eccl. n. 169.

NUDITATEMignominae ignorabat Adamus in statu innocentiae, non nuditatem innocentiae: et illam, non hanc post lapsum agnovit, ut per peccatum contractam et necessariam peccati sequelam: ubi enim non est turpitudo, ibi erubescentia ob nudicitatem non est; utpote quae turpitudinis est metus, [gap: Greek word(s)] , ut Aristoteles l. 4. eth. c. 9. de. finit. Stegm. Photin. p. 87.

NUGATIO est duplex. Altera stricte accepta, ubi requiritur omnimoda terminorum identias: ut cum dicis: Si est baculus, tunc est baculus, altera minus stricte, ubi temini quidem simpliciter sunt dicersi, quia tamen per se notissimum est omnibus, significata eorum habere infallibilem inter se connexionem,

ideo censentur quasi iidem; adeoque inutiles ad probandum, eo quod inanis inde oriatur frustratio, ut cum dicis: Si diu vixeris, senesces. Si cecideris in fluvium, madefies. Forer. in man. p. 552. ubi alterum dist inctionis membrum male ad Lutheranos applicatur.

NUMERUS est vel numerans vel numerantus. Cum de electorum numero quaeritur, intelligi hoc potest vel de numero ipso, quem numerantem vocant, quantum nimirum sit, sive quot hominum millia sintelecta? vel de numero numerato seu hominibus numeratis, quinam in specie electi sint, vel quae personae? Scholastici numerum illum formalem, hunc materialem appellitant. Illo quaeritur: quot sint electi: Hoc autem, Qui sint electi? Distinctio haec per exemplum quoddam illustrari potest. Vt si quis scit, Principem quendam ducentos ministros aulicosalere, ignorat autem, quinam illi sint? huic numerus aulicorum et certus est et incertus. Certus formaliter, quia novit, quot sint; incertus materialiter, quia ignorat, qui sint. Unde patet, quod discrimen inter numerum formalem et materialem minime sit rejicendum. Meisner. anthorop. d. 18. q. 1. n. 1.

NUPITAE Ecclesiasticis scriptoribus statuunquadruplices 1. Corporales inter maritum, et uxorem Gen. 2. v. 24. quidam eas vocant carnales, ubi vox carnis deducta est ex primaevâ institutione et legibus conjugii Gen. 2. v. 24. 2. Sacramentales inter Christum et Ecclesiam, quae saepius appellatur sponsa Christi 2. Cor. 11. v. 2. 3. Spirituales inter Deum et

animam fidelem 1. Cor. 6. v. 17. 4. Personales inter [gap: Greek word(s)] et assumptam humanam naturam, quo referunt [correction of the transcriber; in the print refeferunt] illud Cantici 3. v. 11. ut et parabolam Matth. 22. v. 2. Gerhard. L. de Coni. n. 9.

OBEDIENTIA Christi, quae nobis imputatur, et per cujus imputationem justificamur, duplex est: Activa et Passiva. Per illam inplevit legem, et accquisivit nobis justitiam: per hanc poenas nostras in se derivavit, et ita Legis maledictionem sustulit. De illa sermo fit Rom. 5. v. 19. de hac Esa. 53. v. 5. ideoque conjungi debet utraque, si Christi meritum et fidei justificantis objectum plene volumus exprimere. Meisn. consid. Th. phot. p. 111. et anthrop. d. 24. 81. Hunn. de Justif. p. 19.

Obedientia renatorum dicitur perfecta 1. ratione omnium mandatorum, siquidem omnibus et singulis Dei mandatis obedire student renati, quamvis obedientia sit inchoata Ps. 119. v. 6. 2. Ratione sinceritatis qua vero et non hypocritico studio renati deo obediunt, ac pravis motibus resistunt. 3. Ratione probalilis et sanctae conversationis, quam ducunt sine querela Phil. 2. v. 15. Gen. 6. v. 9. 4. Ratione infirmorum, qui nondum pervenerunt ad illum cognitionis et obedientiae gradum. Eph. 4. v. 13. 14. Heb. 5. v. 13.

OBIECTUM fidei est vel materiales, vel formvle. Id quod cognoscitur, est materiale objectum habitus cognoscitivi, id quo cognoscitur, est formale in fide formalis ratio objecti nihil aliud est, quam prima

veritas: non enim fides, de qua loquimur, alicui assentit, nisi quia est â DEO revelatum, ideo ipsi veritati divina fides innititur tanquam medio. Si consideremus materialiter ea, quibus fides assenit, tunc sunt multa alia praeter DEUM, quae tamen habent aliquem ordinem ad DEUM. Thomas 2. 2. q. 1. a. 1. apud Gerhardum L. de Justif. n. 127.

Objectum fidei aliud est, in quod credimus, et aliud, quod credimus. Illud est Christus cum suo merito. Et hoc fide prius est, â fide apprehenditur, et propter istud fide apprehensum justificamur, unde apparet, j objectum fidei justificantis prius quidem esse [gap: Greek word(s)] , non tamen ipsam justificationem. Objectum vero, quod credimus, sunt omnia beneficia spiritualia, quo spectat et ipsa justificatio seu peccatorum remissio. Illa vero ut praecedant fidem justificam, opus non est, quia prius apprehenditur Christi meritum, et mox ponuntur ista benefica, quae tamen similiter creduntur et applicantur. Meisn. part. 2. phil sobr. s. 2. c. 1. q. 7.

Objecta fidei sunt duo, ratione assensu et fiduciae ei competentia. Ratione assensus objectum fidei est [gap: Greek word(s)] ; et omne, quod in Scripturis revelatum continetur, uno verbo, veritas divina. Ratione fiduciae, assignant fidei objectum duplex 1. Generale, quod sunt omnes promissiones Dei, sive concernant bona corporalia sive spiritualia, et vel gratiam polliceantur vel gloriam. 2. Speciale; quod est meritum Christi, et singularis Dei gratia, qua omnes credentes justificaturum se promisit. Et hoc est illud objectum,

Objecta notitiae et fidei in Symbolo sunt distinguenda, illa creduntur, in ista creditur; ab his ad illa non est consequentia. Stegm. Phot. p. 75.

Objectum libertatis 1, est bonum et malum, hoc quidem materialiter, illud vero formaliter. 2. praesentia et sutura. 3. tum media tum finis. Meisn. anthr. d. 21. q. 10. n. 94.

Objectum peccati duplex est 1. contra quod fertur 2. circa quod versatur. Illud triplex est, Deus, proximum, vel nos ipsos peccando laedimus. Meisn. anthr. d. 10. q. 2. n. 16.

Objectum sive objectum Theologiae materiale est homo: formale, quatenus est ad salutem informandus ac perducendus. Gerh. pro oem. exeg. n. 28.

OBLATIO infantum duplex: altera fit per Baptismum, altera per preces. Sicut igitur Deus in filios adoptat omnes eos, qui ipsi per Baptismum offeruntur, ita etiam qui per preces. Tanta enim harum est efficacia, ut non tantum ipsi personae petenti, sed et aliis, atque sic etiam infantibus, pro quibus oratio suscripitur, conducant, eisque et fidem et consequenter salutem aeternam impetrent. Meisn. anthrop. d. 7. q. 1. n. 21.

Oblationes munerum ad S. Eucharistiam vel fiebantâ visis fidelibus, ut non modo cederent pauperibus aut ecclesiae ministris in subsidium et alimoniam, sed etiam in materiam administrandae Eucharistiae: vel pro fidelibus defunctis, dum scilicet defunctorum parentes,

liberi, cognati, amici munera eucharistica illorum nomine offerebant in argumentum et testimonium, quod illi ecclesiasticae communionis participes decessissent. Calixt. de sacrif. Christ. init. n. 17. et 26.

OBLIGARE legem, dupliciter intelligi potest: 1. ut oblig are idem sit, quod ipsam sufficienter sanciri, et veluti regulam quandam solenniter proponi, atque adeo habere ejusmodi vim, ut, qui contra ipsam secerint, postquam ad jeus notitiam quovis modo pervenerint, censeantur merito illius praevaricatores et rei. Quod est, legem obligare quasi in actu primo. 2. ut legem obligare sit, ipsam actu hominem ligare, et quasi constringere, ita ut si contra illam faciat, vere sit illius praevaricator et reus: sic ut neque per ignorantiam excusari merito queat, Quod accidit, postquam jam lex pervenit ad alicujus notitiam; vel certe ita jam divulgata est, ut quis consideratis circumstantia personae et occasione, quam haber, cognoscendi legem, possit ex certa intentione morali modo pervenire ad legis notitiam. Id quod est legem obligare quasi in actu secundo et propinque. Greg. de Val. T. 2. d. 7. q. 5. p. 5.

Obligare conscientiam dupliciter sumitur, proprie vel improprie. cum ad obediendum obstringit sub culpâ morali et mortali, quae cum metu offensionis Dei aut violati numinis divini est conjuncta. Improprie, cum quid obligat ad obediendum, sub culpâ tantum civili, quae metum offensionis humanae infert, et cum pudore aut insamia conjuncta est. Obligatio proprie dicta geminata est, una generalis,

altera specialis. Generalis obligatio conscientiae fit indirecte et mediate, cum videlicet constitutio aliqua violata non ratione sui et in specie, sed tantum mediante generali aliquo praecepto, cujus simul fit transgressio, conscientiam obstringit, ut qui parentum aut Principis alicujus mandatum utile et honestum transgreditur, conscientiam vulnerat, quia ordinationi DEI resistit, et quartum praeceptum violat, Specialis obligatio conscientiae fit directe et immediate, cum videlicet lex aliqua violata ratione sui obligat, quale est omne praeceptum divinum, quod immediate et directe Deum ejusque cultum attingit, ut lex de sanctificando sabbatho, de honorandis parentibus etc. Balduin. cas. consc. l. 2. 14. cas. 3.

Obligat lex duobus modis in conscientia, nempe vel ad actum immediate praeceptum, vel ad subeundam poenam, quae pro transgressione actus praecepti imponitur, qua postetiori ratione leges, quae poenales dici solent, interdum obligant. Petr. de S. Joseph. Theol. mor. l. 1. c. 7. p. 48.

OBLIVISCITUR Deus peccatorum non [gap: Greek word(s)] affective, ut nullam eorum amplius scientiam habeat, sed [gap: Greek word(s)] effective, quatenus poenas peccatorum non immittit. Idem judicium esto de illis sanctorum querelis, in quibus DEUS ipsorum dicitur oblitus h. e. non sentiunt divinum auxilium. Gerhard. L. 2. de. nat. D. n. 251. Glass. Rhet. S. tr. 1. c. 7. p. 124.

OBSESSIO est duplex: spiritualis et corporalis. Illa gravior, et periculosior, haec vero, cum in sensus

magis incurrat, horribilior. Illius exemplum proponitur in Juda, de quo dicitur, quod Satanas eum intraverit Luc. 22. v. 3. hujus in Daemoniacis, e quibus Christi virtute Satanas est expulsus. Matth. 8. v. 16. et 28. Marc. 5. v. 8. Corporalis obsessio definiri potest per inhabitationem maligni spiritus, vel etiam malignorum spirituum in corpore, factam non tantum [gap: Greek word(s)] , sed etiam [gap: Greek word(s)] ipsam Luc. 11. v. 26. Gerhard. isag. d. 14. c. 7. n. 10.

Obsessi quidam propriâ sua culpâ et ob enormia delicta diabolo traduntur excruciandi: quidam autem pii sunt, et DEUM timentes, et tamen istam Saranae carnificinam in ipsos permittic. Balduin. eas. 4. l. 3. c. 3.

Obsessorum duo sunt genera. Quidam vel quaestus sui vel alterius cujusdam commodi causâ obsessionem simulant: hi spontanei sunt obsessi, quos invadit daemon, et exercet pro ipsius energumeni voluntate, et arbitrio et libidine. Quidam inviti â diabolo occupantur, et excruciantur, quod multis piis accidit, qui praeter plagas corporis et turpem abusum membrorum nihil inde lucri sperare possunt. Bald, cas. 10. l. 3. c. 3.

OBSIGNANDI vox ex nativâ significatione forensis est et politica, ab obsignando, quod â signo descendit. Obsignari dicuntur literae, quando signo seu sigillo certitudinis, autoritatis ac fidei causâ appenso, confirmantur. Traducta hinc est vox obsignandi ad res spirituales in Scripturâ, et dicuntur pii 1. obsignare Joh. 3. v. 33. ubi obsignare

significat suo testimonio et confessione veritati testimonium ferre. 2. obsignari 2. Cor. 1, 22. Eph. 1, 13. Eph. 4. 3. in quibus locis obsignari dicuntur pii, quatenus confirmantur, certi fiunt et corroborantur in verâ fide. Kesler, metaph. spec. p. 183.

ODIUM est duplex: unum personae, alias odium imimicitiae, quo personae alicui, quae nobis displicet, malum volumus, quatenus absolute ipsi malum est. Alterum dicitur odium qualitatis, alias odium abominattonis, quo personam aversamur non secundum seipsam, sed secundum malum ipsi adjacens, quatenus id vel nobis, vel alteri, vel communitati repugnat. Laym. Th. mor. l. 2. tr. 3. c. 8. n. 1. Greg. de Val. T. 2. 3. q. 3. p. 2. et T. 3. d. 3. q. 11. p. 1.

Odium in Deo duplex statuunt: unum abominationis, alterum inimicitiae. Illud dicitur, quo quis abominatur malum, jam vero Deus abominatur peccatum, utpote suae naturae et bonitati directe oppositum: odium inimicitiae dicitur, quo quis agenti malum culpae vult malum poenae ex displicentia peccatoris, quatenus est peccator, jam vero Deus tali odio prosequitur peccatores, quatenus tales, propter suam justiriam Sap. 14. v. 9. Dico quatenus tales, quia in ipsis peccatoribus Deus amat naturam â se conditam, sicut artifex suum opificium. Gerhard. Exeg. L. de nat. Dei et attrib. div. n. 223. Becan. Th. Schol. T. 1. Tr. 1. c. 12. n. 15.

Odii nomen in Scripturâ varie accipitur; nempe vel sensu affirmato, vel sensu negato. Odium sensu affirmato dicitur, quod alias odium inimicitiae, quod in eo, quem quis odio prosequitur, supponit aliquid

odio dignum, quale est odium peccati, et odium Dei, ratione hominum peccantium, qua tales sunt; tum enim odisse nihil aliud est, quam abhorrere et punire velle. Odium autem sensu negato intelligitur, quando is, quem odisse dicimus, non vult ei, quem odit. dare aliquod bonum; quod etiam dicitur odium per comparationem. Cum enim inter duos, alioquin non impares, tale ponitur discrimen, ut unum praeferamus alii in largitionibus gratuitis, tum ille dicitur exosus, qui negligitur et nihil accipit; dilectus Contra, qui praefertur, et bonum recipit, quod alteri denegatur. Sic enim aliquando in Scripturis odisse accipitur pro eo, quod est posthabere, negligere, non curare, prae alio contemnere. Jud. 14. v. 17. Luc. 14. v. 26. Joh. 12. v. 25. Cum autem Deus dicitur odisse negative, id intelligendum est, non ut odium tantum sigmficet negationem alicujus actus in Deo, sed quod Deus positive nolit dare illud bonum, hoc est, velit non dare, ut negatio sit objecti, non actus. Deus enim se simpliciter non habet negative, ut qui neque velit, neque nolit; sed actum volendi habet circa illud objectum, quod non vult dare. Rivet. exerc. 115. Gen. p. 443.

OFFENSA vel est externa, vel interna. Externa offensa remitti potest sine satisfactione, quae tantum forcunae bona laedit, non interna, quae vitam et famam concernit. Stegm, Phot. p. 254.

Offensio Dei est duplex: Una gravis quae est contra chariratem, et amicitiam de qua loquitur Jacobus c. 2. v. 10. Altera levis, quae non dissolvit charitatem et amicitiam, de qua idem Apostolus c. 3. v. 2.

Nam omne peccatum sic offendit DEUM, ut dissolvat amicitiam cum Deo. Becan. man. l. 4. c. 14. n. 10.

OFFICIUM Christi triplex est: 1. Propheticum, quo arcanum Dei consilium de redemtione et salute nostra nobis revelat. Partes ejus duae sunt: 1. Funetio doccndi 2. Doctrinae efficacia. 2. Sacerdotale, quosese medium inter Deum et homines peccatores ponens Deo totum genus humanum reconciliavit, legi divinae persecte satisfaciendo, poenas peccatorum in se recipiendo, et apud Deum intercedendo. 3. Regium, quo Christus [gap: Greek word(s)] omnia in coelo ac terra gubernat, ac inprimis Ecclesiam suam adversus hostes tuetur. Regnum illud Christi consideratur vel in hac, vel in futura vita. In hac vita dicitur regnum potentiae vel gratiae. Regnum potentiae est generale dominium super omnia Ps. 8. v. 7. Dan. 7. v. 14. Matth. 28. v. 18. Eph. 1. v. 21. Gratiae regnum est specialis operatio gratiae in Ecciesia, videlicet missio, illuminatio et conservario Apostolorum, Evangelistarum, Doctorum et Pastorum in Ecclesia. Matth. 28. v. 19. Marc. 16. v. 15. etc. Collectio Ecclesiae per praedicationem Evangelii et dispensationem Sacramentorum ibid. regeneratio, renovatio, illummatio, sanctificatio credentium per verbum et Sacramenta Joh. 3. v. 5. c. 17. v. 7. Eph. 5. v. 26. Tit. 3. v. 5. applicatio sui meriti, protectio et conservatio piorum Matth. 18. v. 20. effusio variorum donorum Ephes. 4. v. 8. etc. In altera vita, dicitur regnum gloriae, quod conspicietur in resuscitatione mortuorum, in damnatione reproborum, et glorificatione eleclorum Matth. 25. v. 46. Joh. 3. 29. quando Christus tradet

regnum suo Patri 1. Cor. 15. v. 24. ut sit DEUS omnia in omnibus. v. 28. Ger hard. exeg. L. 4. n. 324.

OMNE duplex est: aliud generis et aliud integri, unde fit, ut particula Omnis nonnunquam collctive, nonnunquam distributive sumatur 2. Polit. 3. Quando enim attribuitur toti generico, tum semper distributive potest accipi: cum vero integrali, ut est integrale, nunquam distributive, sed perpetuo collective intelligi debet. Ratio est in promtu, quia natura generis communicatur omnibus subjectis partibus h. e. speciebus; integri vero natura non inest cuilibet parti integranti, alias integrans foret ipsum integrum. Meisn. part. 2. phil. sobr. s. 1. c. 4. q. 2.

Omne sumitur vel moraliter vel mathematice. Ita traditio communis vocatur mathematice, non quod omnes nullo penitus excepto tradunt, sed moraliter, cui plures et celebriores attestantur. Hornej. Tr. de Scr. S. d. 2. n. 28. Spectanda est consensio, quid videlicet non unus et alter, sed plerique atque adeo paucis exceptis omnes, de quorum sinceritate non dubitetur, uno eodemque consensu aperte, frequenter et perseve ranter docuerint. Calixt. pro oem. in August. de. doctr. Christ. p. 30. 31.

Quando dicitur, Ecclesiam Catholicam esse diffusam in omnem terram, id non mathematice, sed moraliter intelligendum. Proinde sensus non est, fidem ab omnibus simpliciter hominibus ubique terrarum (nullo uspiam pago, nullo oppido, nullâ provinciâ exceptâ) esse unanimiter approbatam et receptam; sed per pleraque Orbis cogniti

loca ita esse dispersam, ut quamcunque haereticorum sectam amplitudine ac multitudine excedat. Quia etsi omnes gentes promissae sunt, non tamen omnes homines omnium gentium, inquit Augustinus epistola 80. Forer. man. p. 630. 631.

OMNIPOTENTIA DEI dupliciter cognosci potest: formaliter et materialiter. Priori modo cognoscitur secundum praecisam rationem formalem ejus, nimirum quatenus est porentia, ex se habens efficaciam adomne possibile, seu quod ex se non repugnat. Materia liter autem cognoscere, est distincte cognoscere eam rationem, ut applicatam ad singulos effectus, qui possunt per omnipotentiam Dei fieri. Svarez. disp. Metaph. 30. s. 17. n. 25.

OMNIPRAESENTIA Dei sumitur vel radicaliter vel relative ad creaturas. Priori modo Deus est extra mundum, quia essentia ejus est excelsior coelo ac terrâ prosundior: posteriore modo non est extra mundum, quia extra eum non adsunt res, quibus praesens adest. Deus est in mundo per essentiae suae immensitatem et per efficacem operationem, quâ res omnes sustentat et conservat: extra mundum non est: per operationem exteriorem, quia extra mundum non sunt res vere existentes, divinae conservationis et gubernationis indigae, sed tantum per immensitatem suae essentiae. Gerhard. exeg. L. de nat. Dei et attrib, div. n. 181. et 186.

OPERA DEI ad extra considerantur dupliciter: Absolute et Relate. Absolute, nempe ut ab uno Deo, potentiâque unâ divina proficiscuntur et producuntur: atque sic sine discrimine dicuntur esse opera unius Dei,

et trium personarum communiter. Relate demde ad personas inter se, observato nimirum ordine, quo agunt, quaeque in ipso opere uniuscujusque personae sit proprietas. Jacob. Mart. l. 2. de trib. Elohim c. 20. p. 166. Dieter. Catech. symb. Apost. de Deo p. 301.

Opera Trinitatis sunt triplicia. 1. ad intra. 2. ad extra. 3. mixta, quae [gap: Greek word(s)] ratione termini, [gap: Greek word(s)] ratione principii. Illa personalia, ista essentialia, haec et personalia et essentialia. Mixtum opus est incarnatio, quae trium personarum est efficienter et inchoative, solius autem Filii formaliter et terminative. Gerh. exeg. L. 4. n. 103.

Opera divina circa fideles considerantur dupliciter tum respectu agentis, tum respectu patientis. Agens est Deus et Salvator Christus, qui perfecte agit, quicquid agit. Patiens sunt homines carnales, et sub peccato venundati, quibus semper adhaeret malum in carne subsistens. Jam vero habet communis regula: Quicquid recipitur, secundum modum recipientis recipitur. Quia ergo homines, qui renovantur, sunt imperfecta et quamdiu vivunt, peccato originis infecti, hinc sit, ut et ipsa renovatio juxta modum recipientis contingat, adeoque imperfecta maneat. Causa igitur non est quaerenda in Deo agente, vel ejus imbecillitate, sed in subjecto recipiente, et ejus summa depravatione. Meisn. anthrop. d. 8. th, 45.

Opera legis et Evangelii differunt. Illa vocant, quae fiunt ex solis liberi arbitrii viribus. Haec, quae fiunt ex gratiâ et inhabit atione Spiritus. S. Gerh. L. de bon. op. n. 12.

OperatioDei in nativitate Christi humanâ non [gap: Greek word(s)] fuir, sed tantum [gap: Greek word(s)] , non interna sed externa, non formalis sed effectiva. Stegm. phot. p. 183.

Operatio divina extraordinaria duplex est: vel enim est apparitio, ut ad Jacobum patriarcham et in rubo, vel effectus aliquis miraculosus, ut cum Christus liberavit daemoniacum in sepulchretis. Rivet. exerc 125. in Gen. p. 485.

Operum bonorum variae sunt divisiones: quaedam sunt interna; quaedam externa. Interna solius Dei oculis obvia, interioris mentis ac voluntatis motus cordisque affectus bonos complectuntur, tales sunt dilectio, timor Dei, fiducia erga Deum, patientia, humilitas etc. Externa ac non Dei solum sed et hominum oculis conspicua exteriores membrorum gestus, exteriora verba et actiones exteriores complectuntur. Ratione objecti duplicis, Creatoris scilicet et creaturae quaedam spectant Deum, quaedam vero homines. Posteriora rursus sunt duplicia: quaedam enim nos ipsos, quaedam vero proximum respiciunt. Ratione bonitatis quaedam opera dicuntur moraliter et civiliter bona, quaedamvero spiritualiter booa. Opera non renatorum (sive extra Ecclesiam constituti sint, sive in externo Ecclesiae coetu locum habeant) quantumvis externâ specie hominibus bona videantur, et suo genere (quod quidam vocant secundum substantiam actus ) bona sint, ut cooperire nudum, subvenire periclitanti, dare eleemosynam etc. tamen coram DEO non sunt vere bona, ipsique

placentia opera, sed peccata: id quod aliquot adductis rationibus ostenditur. Gerh. L. de bon. op. n. 8. et disp. Academ. p. 459.

OPUS Dei dicitur fides 1. quia â Deo pracepta est Matth 17. v. 5. Hunc audite 2. Quia praestantissimus cultus est, quo Deus â nobis honoratur, et sic [gap: Greek word(s)] . 3. Quia non est virium humanarum, sed donum ipsius Dei 1. Cor. 12. v. 3. 9. Phil. 1. v. 29. Meisn. anthr. d. 28. th. 73.

OPUS est, aliquid argumentis probati dupliciter 1. propter rei obscuritatem 2. propter antagonistae pertinaciam. Saepe cohaerentia textus tam manifeste ostendit, aliquem sic vel sic nominari, ut plane supervacaneum sit, ex parte rei argumenta nectere, cum lectio textus sufficere possit. Pertinacia tamen adversarii, qui ventati haud libenter cedit, facit, ut evidentiae majoris ergo, et ne sit, quod desiderari possit, argumentatio instituatur. Kesler. log. Photin. pag. 108.

Opus operatum vel fidei opponitur, et tum negamus, Baprismo ex opere operato remitti peccara: vel opponitur illi opinioni, quod baptismus sit tantummodo signum, non autem efficax medium ablutionis â peccatis: et tum jubemus, ut (Scholastici) mentem teneant, barbaram vero linguam corrigant. Gerbard. L. de bapt. n. 153. Chemnic. part. 2. exam. p. 116.

Opus operans Scholastici duplex statuunt, primo scil. in ministro celebrante, seu administrante Sacramentum: deinde in illo, qui Sacramento utitur, bonum scilicet motum interiorem, ut devotionem seu fide suscipientis.

Utrique vero operanu opponunt opus operatum alio atque alio respectu. Gerhard. L. de Sacram. n. 86.

OPINIONES sunt vel probabiles, quae vel ratio ne alicuius momenti vel gravi autoritare nituntur: vel improbabiles, quae nec rationem nec autoritatem gravem habent: ex improbabili opinione nihil faciendum est tale enim factum plane esset temerarium. Bald. Cas. consc. l. 1. c. 8.

OPPONUNTUR verba Matth. 5. Audivistis, quod dictum est etc. legi Mosaicae non ratione sui et per se, quasi illa imperfecta sit, et multa illicita concesserit; sed potius per accidens rantum, ratione adhaerentium pravarum interprerationum Pharisaicarum. Stegm. Phot. p. 202.

ORATIO tripliciter dividi solet 1. ex parte ejus, qui orat. Hinc dividitur in orationem communem, quae scilicet fir ab Ecclesiae ministro, nomine totius fidelis populi; et Orationem particuiarem, quae scilicet fir ab unoquoque privatim pro se vel alio. 2. ex parte actus, inquo Oratio consistit. Hinc dividitur in orationem mentalem, cum soium interno mentis actu fit; et Vocalem, cum interior ille mentis actus voce atque verbis explicatur. Vocalis exemplum extat Psal. 141. Mentalis Psal. 26. Et 1. Reg. 1. 3. ex parte circumstantiarum actus, in quo Oratio consistit. Hinc dividitur Oratio in obsecrationem et orationem peculiariter sic dictam, et postulationem et gratiarum actionem, juxta illud Apostoli 1. Tim. 2. Nam ut probabiliter explicat D. Thom. obsecratio ex Apostoli sententia eo loco est oratio, qua pecitur â Deo quid

piam proposita raaone aliqua, ductâ ex sacra re quapiam, ob quam sit imperrandum,

quod petitur; ut ex divina bonitate aut ex passione Christi etc. Oratio autem ibi dicitur ipse actus orandi, ut habet conjunctum ascensum quendam mentis ad Deum. Postulatio autem idem actus, ut est petitio hujus vel illius beneficii. Gratiarum autem actio quasi quaedam quoque oratio est, quatenus petitionem beneficii tum antecedere tum sequi debet pro beneficiis ante acceptis. Atque ita omnia ista quatuor, cum simul omnia concurrunt sunt veluti quaedam partes orationis, non re sed ratione distinctae inter se, et ab ipsâ Oratione, exceptâ gratiarum actione, quae re quoque ab ea distinguitur. Greg. de Val. T. 3. d. 6. q. 2. p. 2. pag. 1618. 691.

In Oratione Dominica spectatur vel mareria vel forma. Materiam quod atrinet, illa nova non est, sed hinc inde in Psalmis continetur. Forma consideratur vel ut interna vel ut externa. Forma interna in aliis quoque sacris precationibus eadem est, divini nempe nominis cultus et eelebratio: externa autem quamvis in oratione Dominica peculiaris sit, novum tamen augmentum non potest constituere. Stegm. Photin. p. 204.

ORDO in rebus est vel ratione temporis, vel ratione naturae, vel ratione dignitatis, vel originis et productionis: jam ordo trium personarum in Deo tantum respectuoriginis et productionis consideratur: nam tempore, naturâ, et dignitate omnino pares sunt, ita ut neque hujus ordinis neque ullius alterius respectu ullam harum personarum [gap: Greek word(s)] Deum nominare queam, quia in simplicissima essentiae unitate nulia potest

esse [gap: Greek word(s)] seu prateminentia. Balduin. in 2. Cor. 13. q. 2. p. 071.

Ordo numerandi personas divinas vel est naturalis; sic Pater prima, Filius secunda, et Spiritus S. est tertia persona. Matth. 28. Vel arbitrarius. Sic Gal. l, 1. filius Dei praeponitur Patri. Apoc. 1. v. 3. Spiritus S. Filio. Hack span.

Ordo vel est naturae vel originis. Ubi proprie et accurate loquendo estordo natura, ibi est inaequalis dependentia quaedam prioritatis: atqui in divinis nulla est inaequalis dependetia. Ordinem vero originis, absque tamen ulla temporis vel naturae prioritate, in divinis largumur, unde Pater primum, Filius secundum, Spiritus sanetus tertium obtinet locum, quando ex professo Trinitatis personae numerantur: semper tamen non eodem ordine in sacris numerari certum est. Graw. quaest. illustr. p. 173.

ORIGINIS peccatum dupliter sumitur 1. pro malo actu, quem commisit homo in Paradiso, legem Domini violando. 2. pro malo habitu, quem contraxit homo, male et perfide agendo. Illud Theologi nostri lapsum primi hominis; hoc in specie peccatum originale vel naturale indigitant. Scholastici plane barbaris et illatinis utuntur terminis: cum istud peccatum originale aclive vel originale originans; hoc originale passive, vel originale originatum nuncupant. Tolerabilior est illa Bonaventurae distinctio, quam posuit in lib. 2. sentent. dist. 21. fol. 308. Hominis, inquit, peccatum triplex est. 1. Quoddam, in quo personacorrupit naturam, et hoc fuit peccatum primi hominis. 2. Quoddam, in quo natura corrumpli

personam, et hoc est originale [gap: Greek word(s)] sic dictum. 3. Quoddam, in quo persona corrumpit seipsam, et hoc est est actuale. Meisner. anthropol. d. 4. th. 3

Originalis justitia, quae data fuit primis parentibus in Paradiso, erat duplex: Altera subjiciebat mentem: altera carnem spiritui. Prior continebat habitus supernaturales fidei, spei, charitatis, et gratiae justificantis: quibus intellectus et voluntas bene disponebantur. Posterior donum quoddam supernaturase, quo appetitus sensitivus refrenabatur, et perfecte subjiciebatur rectae rationi Becan. man. l. 1. c. 14. n. 10.

OSCULUM vel est amoris et dilectionis, vel reverentiae et Jubjectionis. Posterius intelligitur Ps. 2. v. 10. quando Regi Messiae sua sceptra submittere, ipsique servire et potestatem divinitus acceptam ad regni hujus propagationem et defensionem convertere debent. Gerh. L. de magistr. pol. n. 166.

Oscula quaedam impudica sunt: sed alia fuerunt laudabilia pro variorum objectorum ratione, et usitatâ inter homines consvetudine, inter quos in more fuit, ut societatis mutuae et honesti affectus ac comitatis oscula essent testimonia; aliquando importuna ex nimia frequentiâ, unde apud Romanos nonnulli de eo more conquesti sunt non immerito; aliquando etiam honoris et reverentiae debitae signa fuerunt, ut etiamnum vasallus domino suo debet osculum. Osculum primum fuit urbanitatis, de quo Dominus Luc. 7. v. 45. apud Pharisaeum, Osculum non dedisti mihi. Posterius fuit officii et subjectionis. de quo Psal. 2. Osculamini filium. Fuit etiam osculum explorationis apud Romanos, quo mariti vel propinqui explorabant, an foeminae vinum bibissent,

quod apud eos maximo probro habebatur, et severe puniebatur. Osculum proditionis, quale fuit Joabi erga Amasam, et Judae erga Christum, de quo Prov. 27. Meliora sunt vulnera diligentis, quam osculafraudulenta odentis, referri debet ad osculum humanitatis et urbanitatis, tanquam abusus, contra legitimum usum. Simile fuit osculum charitatis, quo tanquam pacis et fraternitatis symbolo Christiani olim se mutuo salutabant, quod apud Pontificios conversum fuit in ludicram actionem, qua omnes in vitamur ad osculum orbiculi, quem patenam appellant, nempe operculum calicis Missatici. Osculum Jacobi (Gen. 29. ) fuit osculum [gap: Greek word(s)] et propinquitatis, erga eos, qui se sanguine contingunt, usurpatum. Hinc mixtae cum osculo lachrymae, sed quae prae gaudio et ex naturali affectu effundebantur. Tale osculum castum et honestum est, unde nec culpari potest Jacob, quid edit, nec cognata puella, quae non repulit. De hoc osculo Sponsa Cantic. 8. v. 1. Rivet. exerc. 127. p. 492. Add. Clav. in voc. Oscul.

OTI QUIA, QUONIAM non semper significant causam rei, sed saepe inseparabile causae adjunctum vel effectum, item causam duntaxat consequentiae in Syllogismo. Meisn. anthr. d. 28. th. 11. König. Vind. p. 1. Piccart. syn. organ. p. 607. Hülsem. man. p. 99. 131.

PACTUM DEI cum hominibus est duplex: Legale, factum secundum justiciam, cui stare potuissent

homines, si integri permansissent, nunc autem iis divinitus proponitur cum ob alias causas, tum, ut quid sibi desit, cognoscant: et Evangelicum, factum secundum misericordiam, ut ita nobis succurratur, qui conditiones prioris adimplere non valeamus. Prius promulgatum fuit in ipsa creatione, inscriptumque menti humanae et repetitum in monte Sina. Conditio ejus haec est: qui fecerit ea, vivit in eis. Lev. 18. v. 5. Contra autem maledjctus omnis, qui non permanserit etc. Hasce autem conditiones cum homines post lapsum adimplere non possent, intercedente ipso Dei Filio, posterius, nempe Evangelicum pactum, sancitum est, paciscente Deocum hominibus sub duplici conditione, quarum una ex parte mediatoris, videlicet ut per ipsum mediatorem satisfiat justitiae Dei pro hominibus, altera ex parte hominum, Fides. Hoc pactum promulgatum fuit propositumque Adamo, cum promitteretur semen mulieris, et Abrahamo, Cum promitteretur, in semine ejus omnes gentes benedictum iri Gen. 12. v. 13. c. 18. v. 18. Deinde per Prophetas saepius repetitum est et inculcatum, tandem ab ipso mediatore, omnibus obscuritatibus remotis, revelatum, persolutâ quoque satisfactione illâ, quam mediator in se recepetat, et qua totum pactum nititur. Calixt. Conc. l. 5. c. 23. et Comp. Theo. p. 201. 202. Add. ejusd. Tract. de pactis, et Tit. de pact. leg. et Evang.

PARADOXUM rationi oppositum duplex statui potest. Aliud enim opponitur rationi non renatae, ex suis principiis judjcanti, id quod in mysteriis fidei non magnopere attendendum, cum in articulis fidei

propter paradoxum humanae rationis non sit â litera discedendum: aliud vero paradoxon opponitur rationi renatae, ex principio Theologiae proprio, ex verbo scilicet judicanti, atque illud in mysteiis fidei attendendum est, cum et rationis et fidei, hoc est, rationis principia fidei amplectentis, iisque arcte inhaerentis respectu sit paradoxum. Gerh. L. de eccl. n. 252.

PARTES aliae sunt, quae naturam completam habent, et per se supposita possunt facere; aliae quae incompletam. Ita (analogiam tantum ostendo) de Christo homo praedicatur, quia completam naturam significat, quae per se suppositum absolvere potest, et subjectum, Christum, involvit. Hinc possum dicere, in quo est humanitas, ille est homo, non tamen, in quo est animeitas, est anima. Kesler. Log. Phot. p. 194.

PARTICEPS peccati patris potest aliquis esse dupliciter 1. si imitetur peccatum patris. Quo sensu dictum est Exod. 20. v. 5. Ego sum Dominus Deus tuus, Zelotes, visitans iniquitatem Patrum in filios intertiam et quartam generationem eorum, qui oderunt me. 2. Si ipsius voluntas constituatur in voluntate Patris, tanquam in capire et principio totius posteritatis. Becan. in man. l. 4. c. 1. n. 4.

PASCENDI vocabulum in genere duobus potissimum modis accipitur: 1. [gap: Greek word(s)] vel proprie, quo sensu idem est, quod alere aut cibum ministrare. 2. [gap: Greek word(s)] vel figurate procurare, prospicere. providere. Et hoc vicissim dupliciter. Nam 1. tribuitur magistratui politico, qui cum pascere dicitur, ejus regime, gubernatio et cura subjectorum intelligitur ut 2. Sam. 5. v. 2. 7. Apoc. 19. v. 15. 2. Tribuitur Apostolis

et ministris ecclesiae, ubi pascere idem est, quod docere, informare, et alias ministerii sacri partes obire. Sicut enim Pastoris proprie dicti munus est 1. ducere oves 2. pascere in Ioco fertili et bono. 3. mundare, ut maneant incolumes. 4. defendere adversus lupos et 5. amissas quaerere et reducere: pari modo Ecclesiae ministri auditores suos ducere, reducere, curare, sanare, ciboque spirituali reficere debent, quam ob causam eorum ministerium pasturae rectissime comparatur. Et haec significatio aliqueties inculcatur Ez. 34. Act. 20. v. 28. Eph. 4. v. 11. l. Pet. 5. v. 1. et 2. Meisn. part. 2. ph. s. s. c. 1. 9. 4.

PASSIO et redemtio Christi in Scriptura consideratur bifariam. 1. Ratione sufficientiae vel voluntatis et intentionis Dei, et sic Christus est propitiatio pro peccatis totius mundi. 2. Ratione efficientiae vel applicationisatque salutaris frutctus in hominibus, qui tantum fidelibus contingit. Quando ergo Christus dicitur sanctificare sibi populum passione suâ, et rede misse aliquos ex hominibus, tum intelligatur de redemtione modo posteriori sumtâ. Meisn. anthr. d. 13. q. 1. n. 44.

Passiones Christi sunt duplices 1. propriae, quas in cruce sustinuit pro totius mundi peccatis in proprio et naturali suo corpore: Haec sunt satis factoriae et perfectissimae, quibus totius mundi peccata sic sunt expiata l. Joh. 2. v. 2. ut Christus iis ipsis perfectos effecerit in perpetuum eos, qui sanctificantur Hebr. 10. v. 14. ideoque nullo humanae afflictionis additamento indigent 2. Appropriatae, quas non in sua carne patitur, sed in sanctis. Quia enim in his habitat, hinc passiones ipsorum sibi appropriat, et pro suis reputat, ut legimus Act. 9. v. 4. Saul, quid me persequeris?

Et hae passiones nondum omne complementum sunt assectuae. Quamdiu enim supersunt sancti affligendi tamdiu passionibus Christi appropriandis aliquid deest, et supplendum restat. Meins. part. 2. phil. sobr. sc. 1. c. 4. 9. 4.

Passus est Deus non susceptione passionis naturali, sed appropriatione passionis voluntaria. Stegm. photin. p. 262.

PATEFACTIO Dei est duplex: gener alis naturali inscriptione cordibus hominum impressa, et in mundi creatione: ac specialis in revelatione facta. Gerh. exeg. L. 2. n. 64. et disp. Isag. 3. c. 2. n. 5. Graw. in Aug. Conf. part. l. p. 78.

PATIENS est humana natura Christi [gap: Greek word(s)] significatione Grammaticâ, non Physicâ, illa enim assumit, haec assumitur. Gerhad. exeg. L. 4. n. 109.

PATRIS vocabulum in divinis sumitur. 1. [gap: Greek word(s)] vel absolute pro creatore omnium rerum, quo sensu commune est, notatque Patrem, Filium, et Spiritum sanctum, quibus omnibus creationis opus et per consequens vera respectu nostri paternitas tribuitur. Ita usurpatum legitur Deut 32. v. 6. Es. 63. v. 15. Mal. 2. v. 10. Jac. 1. v. 17. 27. c. 3. c. 9. etc. 2. [gap: Greek word(s)] vel limitate pro primâ tantum Trinitatis personâ, quae Pater vocatur [gap: Greek word(s)] , quia est â nullo, et omnia sunt ab illo, quae acceptio in Scripturis passim obvia, ut Matth. 11. v. 25. 27. c. 26. v. 39. Joh. 5. v. 16. 18. 19. 28. 29. etc. Meisn. consid. Th. photin. p. 344. 386.

Chemn. loc. detrib. pers. div. c. 2. p. 47. Gethard. L. de morte n. 415. Exeg. l. 2. n. 102.

Patres spirituales duos habemus: unum in coelis Deum nimirum, qui pater regenerationis nostrae est: regeneravit enim nos in spem vivam, per resurrectionem Jesu Christi ex mortuis 1. Pet. 1. v. 3. alterum in terris, Abrahamum, qui est Pater imirationis: imitantur enim filii Dei fidem Abrahami in Christum: qui autem Christi sunt, semen Abrahae sunt, et secundum prossionem haeredes Gal. 3. v. 29. Bald in ep. ad. Rom. c. 4. p. 303.

Patres V. T. habuerunt doctrinam de Christo triplici modo 1. in promissionibus: quo pertines [gap: Greek word(s)] in Paradiso praedicatum de semine mulieris, contrituro caput serpentis, et omnes promissiones de Christo Patriarchis factae. 2. in praedictionibus et vaticiniis Prophetarum, ubi Christi adventus, incarnatio, nativitas, passio, mors, resurrectio, adscensio in coelos, tota denique vita tam clare descripta reperitur, ut Prophetae interdum historicos, non futurarum rerum praeununcios agere videantur. 3. in sacrificiis et typis Leviticis: illa enim omnia umbram habuerunt reum futurarum, corpus autem est in Christol Jesu. Heb. 10. v. 1. Bald. in c. 16. ad Rom. p. 917.

PECCATUM consideratur vel absolute, prout est in praedicamento qualitatis vel actionis, ut est vitiositas, inordinatio et [gap: Greek word(s)] , vel relate, ut est damnabile quid, reos nos faciens coram. Deo. Pro diversâ hac acceptiones alius materiale, et aliud formale nanciscitur. Nam si respective sumatur materiale

ejus est vitiosus actus habitusve; formale autem reatus seu obligatio ad poenam, quo sensu dicunt Theologi, quod formale peccati per Baptismum tollatur, materiale vero remaneat. Meisn. anthr. d. 3. q. 1. th. 18. Gerh. L. de bapt. n. 134.

Peccata considerantur vel [gap: Greek word(s)] et secundum legem, vel [gap: Greek word(s)] et secundum Evangelium. Legaliter si aestimentur, omnia sunt mortalia Deut. 27. v. ult. Gal. 3. v. 10. Evangelice si considerentur, sunt quidem in se mortalia, non tamen actu mortifera, verum quia non imputantur, fiunt venialia. Rom. 8. v. 1. Meisn. anthr. d. 9. q. 2. th. 6.

Peccatum consideratur vel generatim ratione omnis habitus et actus mali, vel speciatim, ratione hujus et illius vitii. Homo non renatus non potest quidem omne peccatum evitare, errat in divinis misteriis, repugnat Deo, et perficit desideria carnis: potest tamen hoc aut illud vitium declinare, adeoque circa electionem et fugam specialis mali liberum datur arbitrium. Meisn. consid. Th. phot. p. 79. 80.

Peccata quaedam sunt [gap: Greek word(s)] mala, quae semper pugnant cum naturâ Dei, et haec Deus non admittit, nec admittere quidem potest, nisi seipsum negare voluerit: quaedam sunt peccata ratione externi mandati duntaxat, ut comestio carnis suillae etc. quales actiociter, ideoque fieri recte possunt. Meisn. anthr. d. 24. th. 94. Becan. man. l. 5. c. 20. n. 11.

peccata parentum, aliud naturale, quale erat peccatum Adami. Bald. in ep. Rom. p. 367.

Peccatum considerari potest vel civiliter et politice, ut aestimatur in foro soli, vel spiritualiter et Theologice, ut aestimatur in foro poli. Priori modo si accipiatur, peccatum omne, quod attendit et cui poenas indicit Politicus, una esse voluntarium, non diffitemur. Sin autem Theologice consideres, juxta Scripturae et ipsius Dei judicium; tum voluntarium liberumque non est de peccati essentiâ, sed sufficit [gap: Greek word(s)] vel recessus â lege praescriptâ, sive adsit sive absit [gap: Greek word(s)] vel voluntarium. Meisn. part. 3. phil. sobr. s. 1. c. 4. q. 2.

Peccata vel sunt [gap: Greek word(s)] vel illa committuntur ab adultis, habentibus integrum usum rationis et voluntatis 2. haec actionibus etiam naturalibus adhaerent: cum omnes vires infecerit originale malum, in iisque operetur. Stegm. Photin. p. 124.

Peccatum aliter accipitur in foro seu politia, aliter in choro seu Ecclesia. Aliud enim Papinianus aliud Paulus docet, ut scribit Hieronymus in epitaphio Fabiolae epist. 30. c. 1. Politicis et jurisconsultis peccatum nihil aliud est, quam actio â sciente et volente contra rectam rationem et legem positivam commissa. Philosophi nonnihil propius accedunt, et ipsos etiam interiores affectus culpant, et vitiis annumerant: unde orta sunt praecepta ethica de affectuum moderamine. Sed in Theologia latior est acceptio peccati: Hîc enim notat omne id, quod contra legem Dei est, sive voluntarium sit sive involuntarium

et vel â sceinte vel ignorante commissum, sive sit defectus sive actus, sive habitus, et vel connatus vel acquisitus. Meisn. anthr. d. 3. q. 1. n. 4.

Peccatum consideratur aut juxta formam et naturm in sese, quatenus est subtractio gratiae auxillique divini. Priori respectu non est poena, ideo nec â Deo est, neque involuntarium neque justum: sed repugnat undiquaque Deo justitiaeque divinae. Posteriori respectu poena est: Deus einim neminem deserit, nisi ab ipso prius deseratur aliquoties, inquit Augustinus, nemini etiam gratiam suam subtrahit, nisi semetipsum per contumacem mediorum contemtum subtraxerit. Bald. in ep. Rom. c. 1. p. 108.

In peccato quovis duo sunt, â quo in judicio Dei justificandi seu absolvendi sumus, vitium et supplicium, ut Augustinus loquitur lib. 22. de viv. Dei c. 24. illud tollitur imputatione justitiae Christi, quae etiam pertinet ad [gap: Greek word(s)] , hoc remissione peccatorum: proprie enim poena remittitur, quando culpa non imputatur; quae tolli et remitti, hoc est, infecta fieri, proprie loquendo, non potest. Bald. in ep. Rom. 3. p. 223.

Peccatum originis sumitur dupliciter 1. malo actu, quem commisit homo in Paradiso, legem Domini violando 2. pro malo habitu, quem contraxit homo, male et perfide agendo. Illud Theologi nostri lapsum primi hominis: hoc in specie peccatum originale vel naturale indigitant. Meisn. anthrop. d. 4. th. 2.

Peccatum originis consideratur dupliciter 1, [gap: Greek word(s)] vel absolute, ut est viriosa qualitas, naturae nostrae tenacissime inhaerens. 2. [gap: Greek word(s)] vel relative, prout damnar, et hominem aeternae mortis reum facit. Hic respectus tollitur in Baprismo et justificatione, siquidem nihil damnationis in his, qui sunt in Christo Jesu Rom. 8. v. [?]. Extincta vero istâ damnationis [gap: Greek word(s)] non tollitur statim ipsa peccati quidditas absoluta, sed remanet temper uti paret ex fructibus ejus et stimulis, de quibus conqueritur Apostolus Rom. 7. Meisn. ph. sobr. part. 2. s. 2. c. 1. q. 4.

Peccatum primum Adamiticum tria mala complectitur 1. culpam actualem 2. reatum legalem 3. praviratem naturalem. Horum omnium rei sumus participatione culpae, imputatione reatus, et propagatione naturae. Bald. ep. Rom. c. 5. p. 353.

Peccatum in Scripturis non modo significat aberrationem âlege, sed etiam 1. solum reatum ut Gen. 43. v. 9. Tibi peccabo omnibus diebus, hoc est, peccati reus ero per omnem vitam 2. sacrificium vel victimam pro peccato, quo sensu accipitur in Levitico et Oseae 4. v. 8. dicitur, Peccata populi mei comedunt, id est, sacrificia, sic exponente August. l. 3. contra duas epistolas Pelag. c. 6. Et hunc significatum putant nonnulli obtinere in loco 2. Cor. 5. v. 21. Deus Christum pro nobis fecit peccatum, hoc est, victimam pro peccaco, quamvis alii commodius de imputatione peccati posse exponi censeant. Meisner, anthrop. d. 3. q. 1. n. 6.

quaedam nihil aliud sunt quam peccata: quedam non tantum peccata sunt sed et causae subsequentium peccatorum, quaedam sunt peccata et poen et praecedentium: quaedam et in se peccata sunt et poenae praecedentium et causa subsequentium. Bald ep. Rom. c. 1. p. 103.

Peccata referuntur ad Diabolum, ad hominem, et ad Deum diverso respectu. Ad Diabolum referuntur, tanquam causam impellentem malas hominum voluntates et mentes a DEO aversas, quibus et cogitationes malas suggerit, et occasiones eas in actum producendi ostendit. Ad hominem, tanquam causam propinquissimam, et ad peccandum naturâ suâ promptum, qui instigante Diabolo furit impensius; quod sponte facturus erat. Ad DEUM denique ut justum judicem, qui peccatis subsequentibus interdum antegressam iniquitatem vindicat. Balduin. in 1. Rom c. 1. pag. 103.

Peccata actualia dividuntur vel ratione causae efficientis 1. quaedam peccata sunt volyntaria, quaedam involuntaria. 2. Horum (puta involunta riorum) quaedam committuntur ex ignorantia, quaedam ex infirmitate, illa vero (voluntaria) ex destinata animi malitia et contumacia perpetrantur. Vel ratione ipsius actus. 1. Quaedam sunt peccata commissionis, quaedam omissionis. 2. Quaecdam consistunt in aversione â DEO, quaedam in conversione ad creaturas. Vel ratione causae et effecti simul quaedam sunt tantum peccata quaedam

peccata et simul causae ac poena peccatorum, Vel ratione subjecti 1. Quaedam sunt interiora, quaedam exteriora. 2. Quaedam sunt peccata cordis, quaedam oris, quaedam operis. Vel ratione objectorum. 2. Quaedam peccata committuntur contra DEUM, quaedam contra homines. 2. Quaedam contra primam, quaedam contra fecundam Decalogi tabulam perpetrantur. 3. Quaedam sunt extra corpus, quibusdam vero in proprium corpus homo peccat. 4. Quaedam sunt peccata carnis quaedam spiritus. Vel ratione adjunctorum quaedam peccata sunt occulta, quaedam manifesta. Vel ratione graduum. 1. Quaedam sunt atrocia delicta in coelum clamantia, quaedam vero sunt talia, quae DEUS longanimitate sua dissimulat. 2. Quaedam sunt capitalia, quaedam ex iliis orta. 3. Quaedam sunt aliis majora ac graviora. Vel ratione modi, quo peccatis participamus, quaedam sunt nostra, quaedam aliena. Vel ex accidenti 1. Quaedam sunt venialia, cum suâ naturâ omnia sint mortalia (mortifera) 2. quaedam sunt regnantia, quaedam non regnantia. 3. Quaedam sunt per se peccata, quaedam propter aliud. 4. Quoddam est peccatum mortuum, quoddam vivens. 5. Quoddam peccatum manens, quoddam remissum. 6. Quaedam peccata sunt remissibilia, quoddam vero irremissibile. Gerhard L. de peccat. act. n. 19. Chemnic. eod. loc. p. 297. Hutter. in LL. p. 310. et seqq. Meisner. anthr. d. 9. prooem. th. 5.

Peccata sanctorum unt duorum generum: quaedam [gap: Greek word(s)] quaedam [gap: Greek word(s)] Illa fiunt praeter animi intentionem subitis motibus, quibus praeoccupatur homo et supplantatur ex improviso, quale peccatum suit Petri abnegantis Christum Matth. 26. et reliquorum discipulorum, qui periculi gravicate territi magistrum suum deseruerunt. Haec fiunt cum deliberato consilio, et serio animi proposito, quod furenter ruit adversus Deum, suo cum certissimo exitio. Illa respondent venialibus delictis, quae Spintum Sanctum nondum excutiunt, et cum maturâ poenitentiâ conjuncta sunt: haec mortalibus, quae ejiciunt Spiritum Sanctum, in quibus poenitentia non statim sequitur. Bald. ep. ad Gal. c. 6. p. 302.

Peccatum aliquod actuale dici potest dupliciter 1. illud, quod actu et revera in aliquo est, eique inhaeret: hoc modo originale quoque nomine actualis venire potest, eo quod â nativicate homini revera insit, ut labes hereditaria â parentibus in liberos transmissa. 2. Quod actu et ipso opere patratur: ita peccatum primum Adami actuale fuit; originale non item, quod po tius habituale est, quatenus prava illa dispositio â prima origine, etiam in infantibus, habetur. Et sic iterum bifariam concipi potest: 1. ut personale erat, et uni individuo for maliter proprium: ita non transut ad posteros, sed soli Adamo inhaesit 2. ut causans mortem tergeminam, corporalem, spiritualem et aeternam, quae peccatum illud individuale consequitur. Joh. Tob. Major de jur. div. imput. peccat. prim. Adam. tot. gen. hum. th. 62.

Omissionis peccatum est, quando, quod lege praescribitur et jubetur, omittitur. Commiissionis, quando, quod lege vetitum est et prohibitum, committitur et perpetratur. At quia lege jubente non tantum actus bonus, sed etiam causa, modus et finis; item lege vetante non tantum actus malus prohibetur, sed itidem causa et finis omissionis: hinc apparet, bifariam tum contra legem jubentem tum contra vetantem peccari: contra jubeutem, omittendo actum ipsum. et actum quidem praestando, at non debito modo et fine: contra vetantem, committendo, actum, et actum non quidem sed non debita causa finique omittendo. Armin oper. p. 567.

Peccatum commissionis opponitur praecepto negativo, quod pertinet ad declinandum â malo v. g. ne Deum oderis, ne in parentes contumeliosus sis, ne furtum facias. Cujusmodi praeceptorum negativorum (praesertim si sint juris naturalis) eo conditio est, ut omni tempore obligent: quamobrem Deum odisse, parentes contumelia afficere, furtum facere, nunquam licitum est. Peccatum vero omissionis opponitur praecepto affirmativo, quod pertinet ad faciendum bonum v. g. Deum ama, parentes cole, pauperis miserere. Quorum praeceptorum affirmativorum ea conditio est, ut non omni tempore obligent; sed certis temporibus, seu concurrentibus certis circumstantiis; non enim semper Deum actualiter amare, parentes honorare, aut omnibus pauperibus largiri possumus vel debemus. Laym. Theol. mor. l. 1. Tr. 3. c. 4. n. 1. Thom. 2. 2. q. 35. Becan. Theol. Schol. Tom. 2. Tr. 2. c. 3. q. 1.

Peccata alsa sunt grandia et notiora, alia clandestina; illa morte plectebantur Levit. 18. v. 29. haec expiabantur 2. Sam. 12. v. 2. 13. In loco autem Hebr. 9. [gap: Greek word(s)] videntur dici omnia peccata, quia omnia habent concomitantem ignorantiam, quod patet ex c. 5. v. 1. ubi Sacerdotem offerre [gap: Greek word(s)] dicitur, quae [gap: Greek word(s)] v. 2. dividuntur in species. Stegm Photin. p. 285.

Peccata quaedam sunt voluntatis, quaedam intellectus. Utraque sunt mortalia; illa, si exmalitia; haec si ex scientia procedant. Utraque sunt venialia; illa, si cum voluntate, haec si cum infirmitate vel ignorantiâ peccantis conjuncta sint. Meisn, anthr d. 9. q. 3. th 6.

Peccati objectum duplex est 1. contra quod fertur. 2. circa quod versatur. Illud triplex est. Deus, proximus, et ille ipse, qui peccat Vel enim Deum, vel proximum, vel nos ipsos peccando laedimus. Meisn. anthr. d. 10. q. 2. th. 16.

Peccatum est causa peccati, non respectu sui, sed respectu adjunctorum suorum. Adjuncta illa sunt triplicia: vel quoad interiorem ordinationem animi: vel quoad exteriores actus: vel quoad consequentia peccata, ut morsus conscienciae, infamia etc. Bald. in ep. Rom. c. 1. p. 108. 109.

Pecca um habere phrasi scripturae aliud est, quod nulli non convenit mortali homini, quantumvis sancto 1. joh. 1. v. 8. nempe habitans in carne, quamdiu caducam et infirmam eam gestamus. Unde Paulus hoc potius peccatum, quam se mala operari dicit Rom. 7. v. 17. Aliud est peccatum facere sive peccato

servire et operam dare. Rom. 6. v. 16. 2. Petr. 2. v. 19. Calixt. Conc. p. 250. Servire peccato est desideriis carnis in omnibus morem genere, seu desideria carnis perficere, vel in peccato permanere. Bald. in ep. Rom. c. 6. p. 389.

Peccatorum confessio pro diversirate materiae vel generalissime notar quamlibet attestationem, vel specialius doctrinam et frofessionem fidei, vel agnitionem, invocationem, celebrationem Dei: vel denique specialissime agnitionem et confessionem peccatorum. Haec confessio pro objectorum, causarum ac temporum diverisitare in multas species dispesci potest, ita ut alia sit Politica, alia Ecclesiastica. Politica rursus fit vel Magistratui, exemplo Achan joh. 7. 19. vel fratri aut proximo offenso jacob. 5, 16. Ecclesiastica fit soli Deo, eaque vel immediate, exemplo Davidis psal. 35. 5. publicani Luc. 18, 13. vel mediate: idque rursus vel publice coram universâ Ecclesiâ; vel privatim coram solo Ecclesiae ministro. Publica illa rursus vel est or dinaria, quando â rota Ecclesia congregata editur peccatorum confessio Levit. 16. Nehem. 9. Qualis hodieque in nostris observatur Ecclesiis. Vel extraor dinaria, quae fuit primitivae Ecclesiae propria, ubi in publicis criminihus enormibus deprehensi publice et verbis et factis confitebantur sua delicta, et poenas impositas sustinebant, ut satisfacerent non Deo sed Ecclesiae. Privata itidem vel Generaelis, quan do in genere coram ministro Ecclesiae nos propter commissa peccata reos irae divinae et aeternae damnationis consitemur: vel specialis, quando mens sensu legis

prostrata, unum aut alterum peccatum gravius â se commissum in specie exponit, et de eo quoque solatium et remissionem peccatorum seorsim ac in specie expetir. Hutter. in LL. p. 746.

Peccati ablatio dupliciter consideratur 1. ratione graduum 2. ratione temporum. Ratione graduum ablatio peccati quadruplex est quae diversitas graduum in peccati ablatione oritur ex diversitate graduum in peccato occurrentium. Sicut enim quatuor sunt in peccato 1. Reatus 2. Dominium 3. Sensus et 4. Radix. Ita quoque quatuor sunt gradus liberationis â peccato. Primus gradus, quo peccatum tollitur, fit in Baptismo, quando per regenerationem peccatum tollitur quoad reatum. Et haec ablatio sive remissio peccati quoad reatum est perfecta: sed quoad vitium est imperfecta. Secundus gradus fit in renovatione, quando peccatum tollitur quoad dominium. Et haec etiam in cipit in Baptismo, duratque toto vitae tempore (intellige quamdiu renatus manet renatus) Baptismus enim non tantum est lavacrum regenerationis, sed etiam renovationis. Illa est perfecta, haec imperfecta. Tertius gradus consistit in liberatione â sensu peccati, quae fit in morte. Quartus gradus consistit in liberatione â radice peccati, quae in cinefactione inchoatur, et Resurrectione consummatur. Etenim peccatum originis universam hominis substantiam ita pervasit, ut non nisi per destructionem corrupta et in pulverem redactâ carne penitus extirpari possit. Ablatio peccati ratione temporum est illim itata, hoc est, non est limitara ad certum aliquod Testamenti tempus vel Veteris

vel Novi, sed ad utrumque sese extendit, juxta axioma Theologorum: Meritum Christi extendit se retrorsum et antrorsum. Christ. Matth. de agno DEI toll. pecc. mund. th. 42. et seqq.

PELAGIUS sicut fuit quasi a seipso divisus, quando aut simpliciter negabar, gratiam DEI ad salutem esse necessariam, et contra affirmabat, gentes per legem naturae salvatas esse; aut per gratiam nihil aliud intelligebat, quam vel revelationem voluntatis divinae in verbo patefactae, vel ipsas animae potentias, gratis datas et concessas: In his autem omnibus correxit linguam, et coepit simul gratiae adjutorium defendere et saepe ita locutus est: Ita quoque non immefito duplices constituuntur Pelagiani, quorum aliqui Pelagium priorem imitantur, et dici possunt Pelagiani crassiores, apertiores, pertinaciores, quales fere fuerunt Scholastici, ex quibus praesertim Biel ut et Andradius, quorum uterque tantam voluntati concessit liberratem, ut etiam gentes lege naturae salvatas fuisse asserant: alii imitantur Pelagium posteriorem, et nominari queunt Pelagiani callidiores, occultiores, subtiliores, quibus epithetis Augustinus Coelestium â Pelagio discernebat l. 2. de grat. et lib. arb. c. 12. Atque ex horum numero sunt hodierni Jesu [gap: Greek word(s)] itae, Bellarminus praesertim et Costerus, qui etiamsi saepissime lingvam habeant orthodoxam, semper tamenmentem retinent Pelagianam et heterodoxam. Meisn. anthrop. d. 22. th. 15.

PER (praepositio) notat 1. causam efficentem primariam, cum de gratiâ Dei dictur, ut Rom. 3. v. 24. Rom. 11. v. 6. Gal. 1. v. 15. 2. Adponitur causae meritoriae,

nimirum redemptioni Christi, ut Rom. 3. v. 24. Rom. 5. v. 1. 9. 19. Eph. 1. v. 7. 2. Aliquando notat causam impellentem vel irritantem Rom. 4. v. ult. 4. Significat causam instrumentalem offerentem vel ex parte Dei ut Actor. 21. v. 19. 1. Cor. 4. v. 5. Eph. 3. v. 6. Tit. 3. v. 5. 1. joh. 5. v. 6. 5. Notat causam instrumentalem apprehendentem ex parte nostri, et hoc sensu tribuitur fidei Rom. 3. v. 22. 25. Eph. 3. v. 12. 17. Coloss. 2. v. 12. Hebr. 12. v. 33. 1. Pet. 1. v. 5. Meisn. part. 2. phil. sobr. s. 1. c. 4. q. 9. p. 457.

PERFECTIONEM Scripturae aestimandam esse dicimus non ex numero librorum, sed ex sufficientia dogmatum ad salutem scitu necessariorum, unde quidam distingunnt inter perfectionem objectivam ratione rerum, signativaem ratione verborum, et quantitativam ratione librorum. Gerh. Conf. Cath. l. 1. p. 1. c. 1. p. 29. et in exeg. L. de Script. S. n. 109.

Perfectio, quae fidelibus in Scripturâ tribuitur, duplicem habet respectum, videlicet fundamenti in Christo fide apprehenso; deinde vel comparationis, vel oppositionis ad injustitiam, aut justitiam hypocriticam aliorum, vel termini persectionis, ad quem tendit. Meisn. anthrop. d. 28. th. 51.

Perfecta dicitur obedientia renatorum 1. ratio. ne omnium mandatorum, siquidem omnibus et singulis Dei mandatis obedire student renati, quamvis obedientia sit inchoata Psal. 119. v. 6. 2. Ratione since ritatis, qua vero et non hypocritico studio renati Deo obediunt ac pravis motibus resistunt. Psal. 110. v. 35. 3. Ratione probabilis et sanctae conversationis,

quam ducunt sine querela [gap: Greek word(s)] etc. Phil. 2. v. 15. 4. Ratione infirmorum, qui nondum pervenerunt ad illum cognitionis et obedientiae gradum Eph. 4. v. 13. 14. Heb. 5. v. 13. 14. Absoluta autem perfectio tum cognitionis tum obedientiae disertisverbis denegatur renatis in hac vitâ 1. Cor. 13. v. 10. Gerh. L. de Leg. n. 194.

Perfectio accipi potest vel positive vel privative. Priori modo beatitudo notat statum perfectum plenitudine omnis boni, et sic includit claram Dei visionem, perfectam fruitionem et firmam tentionem: hanc perfectionem denegant Angelis ante confirmationem in bono: posteriori modo perfectio norat statum privatum omni malo culpae et poenae, et habentem, quicquid suaenaturae convenit: hanc perfectionem tribuunt Angelis etiam ante sui in bono confirmationem. Gerh. L. de Ang. n. 57.

Perfectio alia est viae, alia patriae. Illius perfectionis pars est, imperfectionem agnoscere. Item alia perfectio est absoluta, quam possumus vocare perfectionem graduum; alia vero respectiva et conditionata, quam vocare possumus perfectionem partium: non illa, sed haec in renatis subjective locum habet, utraque in hâc vitâ imputative, in funirâ consummative. Gerh. in Gen. c. 6. p. 190.

Perfectio alia est Ecclesiastica seu publica, quae consistit in verâ concordiâ et mutuâ societate, cujus vinculum est charitas. Alia pure Theologica seu privata, quae consistit in justitiâ verâ, quam non nisi fide obtinemus. Meisn. anthr. d. 22. th. 17.

Perfectiones omnes DEUS in se continet, creatas quidem eminenter, increatas autem formaliter, prout includuntur in essentiâ divinâ. Graw. quaest. illustr. d. 2. q. 10. §. 1.

Perfectio, bonitas, et justitia, quae in Scriptura Davidi et aliis sanctis attribuitur, porius intelligenda est [gap: Greek word(s)] , quam [gap: Greek word(s)] , secundum [gap: Greek word(s)] Evangelicam, non secundum [gap: Greek word(s)] ipsius legis, non absolute et simpliciter, sed [gap: Greek word(s)] et comparate, non directe ratione sui, sed opposite ad alios, de affectu ad pietatem, non de pleno pietatis effectu, de perfectione aliquali partium, non de perfectione graduum, de bonâ intentione, non de omnimodâ executione, de studio obediendi Deo, non de actuali obsequio, de voluntate eximiâ, non de facultate plenariâ, de sinceritate, non de integritate, de conversatione externâ, non de conformitate internâ, de inchoatione, non de consummatione, de viâ, non de patriâ, de imputatione magis quam de inhaesione, de complacentiâ Dei, non de congruentiâ hominis, de Spiritus S. [gap: Greek word(s)] , non de humanâ [gap: Greek word(s)] de justitiâ magis alienâ quam propriâ, de rectitudine in foro soli, non in foro poli etc. Stegm. photin. p. 123.

Perfectio divina, ut est prima et summa veritas, duplex summa et infinita significatur, nostro modo concipiendi distincta. Altera quasi in actu secundo, quatenus nimirum intelligimus Deum perfectissime asseverare et restari verum, quo pacto prima veritas estratio formalis sub qua objecti fidei. Altera DEI

perfectio significatur eo modo loquendi, quasi in actu primo, quatenus nimirum intelligimus, Deum esse summe et infinite veracem: quod ipsum est, illum habere summam et infinitam autoritatem ad persvadendum, id esse verum, quod ipse dicit. Greg. de Val. T. 3. d. 1. q. 1. p. 3. pag. 59.

Perfectio alia est absoluta, quam graduum perfectionem appellare possumus, alia respectiva et conditionata, quam partium perfectionem dicere possumus. Absoluta perfectio iterum duplex est 1. Qualis fuit in Adamo in statu innocentiae, in quo erat perfectio partium et graduum, quia in justitia originali creatus carebat omni prorsos peccato, sed tamen naturâ suâ mutabilis et nondum confirmatus gratiâ, quâ labi non posset, non erat ab omni peccandi periculo liber, ut nunc sunt Angeli sancti et pii hormines beati. Altera est saltem per aequivalens talis. Nam justitiae Christi imputatio et peccatorum remissio supplet ejus defectum, per quam projustis et immaculatis habentur apud Deum, qui in Christum credunt. De ea perfectione, quam in Christo habemus, in quo etiam legis justitia impletur â nobis, loquitur Aposto. lus Coloss. 1. v. 28. Coloss. 2. v. 10. Ebr. 10. v. 14. Perfectio vero inchoata per omnes partes in nobis, etsi non absoluta per gradus, est sincera et [gap: Greek word(s)] secundum totam legem obedientia, sive sincerum ac serium studium obediendi DEO secundum omnia ejus praecepta, etsi respectu graduum aliquid desit, et admisceantur ex humanâ infirmitate reliquiae. Rivet. exercit. 52. in Gen. p. 215.

Perfecti sunt vel absolute tales et sine omni peccato viventes, vel illi, qui imper fectionem suam humiliter agnoscunt, in solo Christo perfectionem quaerunt, in studio perfectionis quotidie progrediuntur, et ad veram in vitâ aeternâ perfectionem adspirant. Gerhard. L. de eccl. n. 63.

Perfectiones quaedam dicuntur simpliciter simplices, secundum eam videlicet rationem suam formalem, qua non sunt incompatibiles in eodem ente cum aliqua aliâ majore perfectione. Et hae perfectiones formaliter sunt in Deo. Idque probatur ex summâ Dei perfectione. Nam cum sit perfectissimus, et contineat omni modo possibili perfectiones omnes totius entis, necesse est omnes perfectiones in ipso esse omni modo, qui non excludat ab illo aliquid, quod perfectius sit. Aliae sunt perfectiones fecundum quid, quae scilicet secundum rationem suam unt int incompatibiles in eodem ente cum aliquâ majori perfectione, quam vis in suo quidem genere sint quaedam perfectiones entis. Ut perfectio equi v. g. vel lapidis, et ejusmodi. Ac istae perfectiones solum sunt in Deo eminenter, quatenus Deus quidem et illas ipsas, et quicquid ipsae effective praestant, potest se solo facere. Greg. de Val. T. 1. q. 4. p. 1. pag. 133.

[gap: Greek word(s)] est vel essentialis, quae est inter personas Trinitatis propter essentiae unitatem, vel personalis inter duas naturas in Christo unitas. Gerhard. exeg. l. 4. n. 121. Dieter. Catech. p. 361.

PERIURIUM sit triplex 1. cum quis ea jurat vera esse, quae probe noverat esse falsa, cum juraret alterius fallendi causâ 2. cum quis juramento aliquid promittit, de quo tamen praestando nunquam cogitavit, sed potius fallere secum constituit, 3. cum quis jurat ea, quae honesta sunt et licita, et de praestando cogitat etiam, dum jurat, et tamen non praestat. Bald. Cas. Consc. l. 2. c. 9. cas. 15.

Perjurium ex communi sententia est quadruplex 1. Cum falsum jurejurando confirmatur 2. Cum promissio in re justâ et bonâ facta, et jurejurando confirmata, non completur 3. Cum in jurejurando justitia desideratur, hoc est, cum quis jurando promittir, se iniquum aliquid facturum 4. cum jurijurando judicium deest, h. e. cum quis temere et inconsiderate jurat. Azor. Instit. moral. l. 11. c. 12.

PERMISSIO est duplex: una, qua factum ali quem lege non adstringit, sed remittit illum arbitrio et libertati creaturae, sive hoc fiat ob actus ipsius naturam simpliciter, quale est illud Apostoli, omnia mihilicent; sive ob aliud malum vitandum, cujus exemplum est libellus repudii. Altera est, qua actui alicui impedimentum non ponit actione sua: impedimentum, inquam, quo re ipsa impediatur actus, quo possit vel debeat impediri. Sic permisit Adamum edere de fructu vetito, Cainum occidere fratrem suum. Licet enim impedimenta adhibuerit, quibus et poterat et debebat impediri uterque actus, tamen non adhibuit, quibus actus impedicus sit. Armin. oper. p. 562.

Permisso, si sumatur pro simplici tolerantia, non excusat Patres, in polygamiâ viventes, â peccato, quia Deus etiam maximos peccatores tolerat: Si vero intelligamus nomine permissionis licentiam facti, qua Deus liberat homines ab obligatione legis alicujus, tunc peccati ratio tollitur. Talem igitur permissionem intervenisse censemus, quae notaverit carentiam obligationis et fuerit licentia faciendi utrumlibet; seu multas uxores ducendi, seu unicam sibi conjungendi. Rivet. exercit. 45. in. Gen. p. 183.

PERSECUTIONES vel sunt singulares, vel communes totius Ecclesiae. in illis fugam concessam esse dicimus, in his non nisi certo respectu. Gerhard. L. de minist. eccl. n. 291.

PERSONA distinguenda est â personalitate. [gap: Greek word(s)] in loco Hebr. 1. v. 13. non significat personalitatem sive personalem proprietatem formaliter acceptam, sed personam, h. e. essentiam Patris certo charactere hypostatico insignitam, ut sit sensus: Filius est character hypostaseos Patris h. e. primae personae, quae est Pater, non quod personam Patris sibi communicatam habeat, sed quia eandem numero essentiam habet, quam Pater. Gerh. disp. Isag. 4. c. 1. n. 6. et d. 3. c. 1. n. 17.

Personae vox dupliciter sumitur 1. materialiter et concrete, pro persona essentiam habente. 2. formaliter et praecise pro personâ, [gap: Greek word(s)] quadam distinctâ ab essentiâ, ut ferme idem sit, quod personalitas. Priorisensu Filius recte dicitur imago personae Patris. Nam Pater est persona, ideoque cum Filius ab omnibus

vocetur imago Patris, cur non diceretur imago personae Patris? Neque enim Pater et Persona Patris materialiter sumta differunt. Est ergo quasi per appositionem dictum: Filius est imago hypostaseos Patris, id est, personae primae, quae est Pater. Posteriori autem sensu Filius non est imago personae. Meisner. part. 2. philos. sobr. s. 1. c. 2. q. 1. Kesler. metaph. spec. p. 87. 233.

PERSONALITER. Vox haec ambigua est, et dupliciter â Scriptoribus ecclesiasticis accipitur, vel quod per se personaliter, vel quod per accidens personaliter dicitur: hinc quidam Theologi ad evitandam omnem ambignitatem vocant hanc unionem per accidens personalem, non quod persona personae per accidens sit unita; quod Nestorius volebat: aut quod duae naturae tantum quoad accidentia sint unitae, sed quia personalis subsistentia [gap: Greek word(s)] per se et naturaliter competit divinae naturae; non autem per se et naturaliter, sed quasi per accidens seu per gratiam humanae naturae, quae jusdem personalis subsistentiae [gap: Greek word(s)] est particeps facta. Graw. Aug. Conf. part. 3. a. 3. p. 34.

Personarum acceptio duplex est: una, quae fit propter externos et mundanos respectus, juxta quos homines personas aestimare sonlent, ut sunt divitiae, nobilitas, potentia etc, Altera vero est acceptio personarum, quae fit propter veram pietatem et virturem. Prior apud Deum non habet locum, praecipue in negocio salutis aeternae. Posterior ipsi maxime competit, ut justissimo Judici, qui ea, quae vere sunt

PERSUASIO est duplex: alia veritatis, alia charitatis. Illâ certi sumus de nostrâ salute: hâc bene speramus de aliis. Illa novit Apostolus, se et electos omnes â charitate Christi esse inseparabiles Rom. 8. v. 38. et depositum sibi servatum iri 2. Tim. 1. v. 21. Hac autem novit charitatem Romanorum Rom. 15. v. 14. electionem Thessalonicensium 1. Thessal. 1. v. 4. fidem Timothei 2. Tim. 1. v. 5. et perfeverantiam Hebraeorum Hebr. 6. v. 9. Meisn. part. 2. phil. sobr. c. 2. q. 7. pag. 361.

PHILOSOPHI gentilium circa cognitionem Dei quadrifariam potissimum peccarunt 1. veritatem occultando. 2. fabellis suis contaminando 3. providentiam negando 4. et denique turpiter vivendo. Bald. ep. Rom. 1. p. 96.

PIETATEM sumimus vel pro affectu Christianis inesse debito tum erga Deum, tum quicquid ille revelavit, quae vocatur ab Apostolo [gap: Greek word(s)] Tit. 1. v. 1. vel pro conformitate morum ad externam Decalogi exigentiam et honestate politicâ, quomodo Paulus in Pharisaismo ait, fuisse se quoad externam legis justitiam irreprehensibilem Philip. 3. v. 6. Hulsem. man. p. 1281. et seq.

PIGNUS haereditatis dicitur Spiritus S. 2. Cor. 1. v. [?]. et 5. v. 5. Eph. 1. v. 14. non formaliter sed causaliter. Stegm. phot. p. 232.

PLURALITAS rerum absolutarum facit numerum proprie sic dictum, sed non pluralitas rerum relatarum seu potius personarum in eadem simplici et absolutâ naturâ existentium. Graw. q. illustr. 3. q. 2. n. 17. p. 113.

POENAE considerari possunt vel relate, in quantum poenae sunt, quo modo in hac quoque vita propter Christum auferuntur a piis, quibus mala temporaria non sunt poenae ab irato Deo, sed castigationes a benevolo Patre immissae: vel absolute, et ratione sui esse, in quantum miseriae sunt dolorem inferentes, quo modo in hac vitâ mitigantur, in alterâ vero totaliter auferentur. Meisn. consid. Theol. photin. pag. 667.

POENAE temporales discernendae a spiritualibus et aeternis. Puniuntur interdum liberi propter parentum delicta corporali plaga, sed spirituali poena vel damnatione aeterna nequaquam. Bald. in ep. Rom. c. 5. p. 368.

Poena damnatorum duplex erit: damni sive privativa, quod ad felicitatem beatorum pervenire nequeant: et sensus sive positiva, puta remorsus conscientiae Esa. ult. v. ult. et corporis cruciatus actormina Matth. 25. v. 41. Apocal. 14. v. 10. et 15. c. 21. v. 8. Calixt. in epit. p. 67. [?] l. de bon. perf. summ. pag. 44.

Poena supplicii distinguenda est a poena castigationis probationis ac emendationis. Poena supplici est poena proprie et exacte dicta, acpro peccatis

admissis ex ordine justitiae divinae debita, ea una cum ipsis peccatis vere in Christum credentibus remittitur. Poena castigationis seu probationis proprie calamitas dicitur, ac piis etiam post peccatum remissum in hac mortalitate sustinenda relinquitur. Gerhard. L. de morten. 199. Idem ib. paulo post: Distinguimus inter poenam castigatoriam, â qua reconciliati cum Deo non sunt semper immunes, et satisfactoriam, quam ipsorum loco Christus plenissime persolvit.

In eundem sensum scribit Chemnic. part. 2. exam. sess. 4. c. 8. p. 1074. Licet de vocabulis nolim pugnare, an afflictione illae reconciliarorum vocandae sint poenae peccatorum, an veropaternae correptiones et castigationes. Scriptura enim etiam dicit de reconciliatis: Corpus mortuum est propter peccatum Rom. 8. et 2. Reg. 12. Quia fecisti hoc etc. omnino tamen statuendum est discrimen inter poenas seu afflictiones, quae infliguntur impiis, et quae imponuntur reconciliatis. In impiis enim sunt signa offensae Dei, et personam illam esse sub ira Dei, et sunt testimonia secuturae aeternae poenae. Vid. voc. REMISSIO.

Poena est duplex: una simpliciter proprieque est ac dicitur poena, altera improprie et aequivoce, propter similitudinem, quam habet ad priorem. Prioris generis poena imponitur in foro judiciario, ab actu justitiae distributivae, secundum proportionem, ut inter culpam et poenam sit proportio, Posterioris generis poena imponitur ab actu providentiae. Dixi autem poenam esse et dici aequivoce propter similitudinem ad veram poenam: convenit enim in materiali. Nam sicuti haec afflictio est, aegre facit carni,

ita et illa. Utraque etiam ad culpam respectum habet, sed haec ad eam ut vindicandam, illa ut emendandam. Calixt. Comp p. 254. 255.

Poena dupliciter accipitur: uno modo commuiniter pro quovis damno seu incommodo, quod sit contra inclinationem rei, eamque privet bono aliquo ipsi convenienti: etsi tale damnum ad vitandum majus incommodum referatur, qua quidem ratione non appellatur absolute poena, nisi forte medicinalis, sicut Thomas recte notavit 1. 2. 9. 87. art, 8. Proprie autem tunc id incommodum appellamus medium utile et bonum ad finem consequendum. Ut molestia, verbi grariâ, quam aegroto afferunt medicamenta, non dicitur absolute poena, cum cogitatur referri ad sanitatem, sed medium quoddam utile ad sanitatem consequendam. Altero modo poena magis proprie dicitur ejusmodi aliquod incommodum, quando peccatum, atque adeo offensa in aliquem, per id incommodum vindicatur. Quod munus est etiam justitiae, cum debeat constituere aequalitatem non solum addendo uni parti aliquid, quando alteri est etiam additum, sed etiam demendo, quando alteri est ademptum: quod fit in vindicatione justitiae: nam defectus honoris vel alterius rei, quem peccatum ex sua ratione inferr ei personae, contra quam committitur, defectu alio compensatur, in quo poena consistit. Sive autem priore sive posteriore modo poena accipiatur, duplex praeterea est. Vna est pure privariva: altera est partim positiva: ut poena ignis gehennae vel dolor ex illo acceptus, quem Docctores dicunt poenam sensus. Itaque res aliquo, ut per se potest inferre

aliquem defectum, atque adeo malum, dicitur poena positiva. Greg. de Val. T. 2. d. 6. q. 1. pag. 809.

Poenam aeternam et poenam hujus vitae discernimus. Et dicimus, poenam aeternam tantum propter Filium Deiremitti, cum fide justificamur et vivificamur. Etsi autem et poenae temporales praecipue proprer Filium Dei mitigantur: tamen et hoc docemus, propter ipsam conversionem quoque mitigari poenas: quia in sanctis promissiones legales additae operibus non sunt irritae, sed habent sua praemia: qualis est: Date et dabitur vobis. Phil. Melanchth. repet. Aug Conf. p. 621.

Poenae, quas infligit Deus, sunt duplicis generis: spirituales et corporales, item aeternae et temporales. Temporales poenae et corporales consistunt in privavatione bonorum ad hanc vitam pertinentium, ut sanitatis, roboris, ipsius vitae, honorum, facultatum, amicorum et cognatorum. Spirituales in hac vita consistunt in privatione bonorum spiritualium, ut est divina gratia, spiritur regenerationis etc et quaecunque hominis bonum spirituale conservant. Post hanc vitam autem in privatione beatitudinis et in flictione poenarum sensus ac damni. Rivet. in c. 9. Gen. exerc. 63. p. 248.

Poenarum causae sunt quinque: prima est justitia Dei, quia Deus vult conspici, et agnosci justitiam in genere humano etiam in hac vita. Ideo horribiliter punit manifesta delicta, ut ostendat se justum, et irasci injustitiae. Secunda causa est pax publica. Quia vult coerceri Deus ipsos delinquentes: Si fures non suspenderentur, non desinerent furari, et nulla pax esset.

Tertia caula est exemplum, quia Deus talibus poenis alios deterret, et aliqui monentur, etsi non moventur omnes Deut. 17. et 19. Quarta causa est, quia Deus significat his poenis corporalibus, certissime restare suturum judicium, quia hae breves poenae in impiis non sunt aequales peccatis impiorum, qui non conventuntur. Sed peccata talium sunt infinita, ideo ordo justitiae imponit eis poenas eaternas. Quinta causa est, quia Deus vult has poenas esse signa retrahentia nos ad poenitentiam. Phil. Mel part. 3. op. p. 563.

POENITENTIA sumitur dupliciter 1. pro externis conversionis actibus et signis, sive conversio illa sit seria sive siumulata 2. Paral. 33. v. 12. Matth. 11. v. 12. 2. pro internis poenitentiae et conversionis motibus, ex quibus exteriores illi actus oriuntur: idque iterum dupliciter: 1. quidem [gap: Greek word(s)] et complete pro toto conversionis actu, prout cum contritione una comprehendit fidem in Christum, quâ positâ ponitur proxime et immediate reconciliatio cum Deo ac remissio peccatorum, quae ad contritionem secundum se ac seorsim acceptam non consequitur. Haec remissio peccatorum ubi est, ibi poenitentia est completa. Est autem ibi, ubi est fides. Poenitere quidem non significat credere, sed proprie et primo angi ac dolere. Caeterum usus obtinuit in Ecclesiâ, ut poenitere non tantum is dicatur, qui dolet, sed qui, cum doleat, recumbit simul fide in Christum et ejus meritum, cujus virtute DEUM confidit se habiturum propitium, ac consecuturum remissionem peccatorum, â quibus etiam deinceps abstinere et accurate sibi cavere proponit.

Atque haec completa significatio locum habet Luc. 15. 7. et 2. Pet 3. 9. 2. [gap: Greek word(s)] et incomplete pro contritione et dolore de peccatis, utpote priore poenitentiae parte idque toties, quoties ei adjungitur fides vel aliquis effectus fidei, ut justificatio et remissio peccatorum, sicut scriptum est Marc. 1. 5. Luc. 24. 46. Vis et origo vocabuli magis declinat ad significationem posteriorem, sed usus Scripturae et Ecclesiae magis declinat ad priorem. Gerhard. L. de poenit. n. 10. joh. Fabric. in Aug. Conf. p. 223. Add. Hutter. in LL. p. 750. Balduin. 2. Cor. 7. p. 400.

Porro utraque hoc modo accepta poenitentia vel est infidelium sive eorum, qui extra Ecclesiam positi et veri Dei ignari ad fidem et baptismum Christi primum adducendi sunt (Nempe etiam gentibus Deus poenitentiam dedit ad vitam, ut dicitur Act. 11, 18. ) quae usitatius tamen converti quam poenitere dicuntur: vel eorum, qui [?] membra sunt Christianae Ecclesiae. Et haecrursum duplex: una stantium seu eorum, qui cum in gratia apud Deum constituti veram ac vivam fidem et inhabitantem in se Spiritum Sanctum habeant, tamen ex infirmitate peccant, ut propterea opus eis fit quotidianâ poenitentia et crebrâ veniae petitione, qualem Christus nobis Matth. 6. praescripsit v. 12. altera vero lapsorum, qui per peccata regnantia statu gratiae exciderunt, fidemque quali ad salutem opus, et Spiritum S. excusserunt, adeoque poenitentiâ mediante et eâ quidem luctuosâ ac lamentabili in statum divinae gratiae restitui necesse habent. Joh. Fabric. l. cit. Hornej. disp. de poenit. laps. th. 1. et comp. Theol. l. 2.

Poenitentia vel sequitur peccatum, ut in delictis mortalibus vel conjuncta est cum peccato, ut in naevis venialibus. Quamprimum enim renato subrepunt vitiosae cogitationes, statim displicent; quae displicentia est vera contritio et quasi extemporalis poenitentia, ob quam Deus non imputat, et homo fidem non excutit. Meisn. part. 1. philos. sobr. s. 2. c. 5. q. 1. pag. 638.

Poenitentia quaedam est culpae sive admissi; quaedam vero poenae sive amissi. Illa piorum, haec hypocritarum propria est. Gerhard. in Deuter. c. 1. pag. 69.

Poenitentia alia est peccati, alia damni. Illa procedit ex amore Dei et terrore justitiae violatae; haec ex cupiditate boni amissi. Illa non est frustranea; haec vero saepe. Sic David exciderat amore Dei, et justiriam ejus violârat. quaia tamen illius desiderio rursus ardere, et sua delicta serio confiteri coepit, gratiose receptus est. König. Vind. l. 55. pga. 338.

Duo sunt in poenitentia 1. affectus; internus scilicet dolor ortus ex eo, quod voluntas detestatur factum suum 2. effectus, mutatio scilicet facti prioris: prius in Deo non habet locum, sed tantum posterius. Gerhard. exeg. L. 2. de nat. Dei n. 155. Graw. q. illustr. d. 1. q. 10. p. 51.

POLYGAMIA vulgo dividitur in successivam et simustanteam. Quae divisio etsi bene intellecta vera sit, tamen si res exacte consideretur, omnis vera Polygamia est simultanea. nec debet dici Polygamus, qui unam tantum uxorem in vivis habuit, suit enim semper

[gap: Greek word(s)] qui demortuâ primâ uxore duxitaliam, et sic deinceps. Proinde in digamiae vel polygamiae definitione fallunt Pontisicii, ut excludant â sacris muneribus eos, qui non excluduntur ab Apostolo. Simultaneam Polygamiam, quae proprie Polygamia est, disting vimus (ut dixiums) in eam, quâ quis plures uxores habebat simul habitantes et pro uxoribus habitas, et eam, qua quis plures uxores habebat, unam tamen tantum agnoscebat, reliquis injuste repudiatis. Quo sensu poterat aliquis esse non [gap: Greek word(s)] sed [gap: Greek word(s)] Et ad hanc Polygamiae speciem referimus dictum Pauli, quia etiam requirit viduam eligi ad ministerium Ecclesiae, quae fuerit unius viri uxor 1. Tim. 5. v. 9. Non quae successive duos aut tres viros non habuerit, sed quae â pluribus repudiata et recepta plurium virorum, qui in vivis essent, uxor non fuisset, quae apud DEUM erat adultera. Rivet. in c. 2. Gen. exerc. 26. p. 104. seqq. Add. Gerh. L. de Conjug. n. 175. 202. et seqq.

PONTIFICUM Romanorum quinque classes possunt constitui. Prima respondeat primae Imperatorum classi, ethnicismo deditorum, seque porrigat usque ad Christianos, eorumque primum Constantinum Magnum. Huic classi Optimorum titulum indimus. Secunda classis esto Bonorum, quamvis in ea occurrant, quibus de hoc titulo moveri possit controversia. Incipit una cum seculo quarto et Constantino primo Christiano Imperatore, desinitque una cum remotis

ex Italia Imperatoribus; etsi nihil obstar, si aliquanto ulterius extendatur, incipiat videlicet â Silvestro, celebri et diuturno Pontifice, cujus tempore habita Nicaena synodus, et de quo fabulantur, quod Constantinum â lepra per baptismum liberaverit; desinatque una cum seculo sexto et Gregorio, cui posteritas cognomen Magni indulsit. Post Gregorium et initium seculi septimi ordimur tertiam Romanorum pontificum classem, magis magisque indies mundanorum, et [gap: Greek word(s)] fatagentium videlicet tum in ecclesiâ prae omnibus eminere, summâ et illimitatâ quadam ecclesiasticâ potestate uti, coeterosque Christiani orbis episcopos jugo premere; tum dominia terrarum, urbium et provinciarum acquirere. Tertiam hane mundanorum Pontificum classem excipit seculo nono et post tempore Caroli magni, posteritate ejus jam fatiscente, quarta eorundem classis, nampe Improborum et ad miraculum usque flagitiosorum, apotacticorum et apostaticorum potius quam Apostolicorum, ut loquitur Genebrardus. Ab Hildebrando sive Gregorio septimo classem quintam antichristianorum Pontificum inchoamus, cujus Antichristiani fastus, dominatus et tyrannidis luculenta sunt documenta Dictatus ab eodem Hildebrando editi, cum quibus deinde consentiunt decretales constitutiones Bonifacii octavi, Innocentii tertii et plurium aliorum. Calixt resp. ad Ernest. Landgr. Hass. p. 159. et partim in Appar. p. 249. et seqq.

POPULUS ISRAELITICUS consideratur dupliciter 1. Communiter. Et sic promissiones ipsi cum reliquis gentibus sunt communes. 2. singulariter, et sic quaedam habet propria, quae compendiose proponuntur Rom. 9. v. 4. et haec gentibus cum ipso non sunt communia: haec tamen propria illarum promissionum communitati nihil derogant. Stegm. photin. pag. 231.

POSITIVUM est peccatum seu malum non perse et formalter, sed per accidens et materialiter seu ratione subjecti, cui inest. Graw. in art Aug. Conf. p. 52.

Positivum et ceremoniale differunt, cum illud latius pateat quam ceremoniale. Nam omne cereremoniale est positivum; sed non vice versâ. Id quod animadverti potest in gradibus consanguinitatis et affinitatis, qui conjugiis impedimentum afferunt; item in polygamia et divortiis, aliisque ejusmodi rebus plurimis, quas juris positivi esse constat; sed nemo ceremoniales recte appellaverit. Ceremoniarum enim nomine soli ritus externi ad cultum Dei pertinentes intelliguntur; quibus vel puritas spiritualis, vel aliquid in Christo olim adimplendum adumbrabatur. Itaquae multae leges positivae longe propius accedunt ad jus naturale, quam ceremoniales. Cur. cell. de es. sang. p. 53.

POSITI sumus ad salutem vel per consilium Redemptionis; et hoc universale est; vel per decretum electionis, et hoc particulare est. Vid. 1. Thessal. 5. v. 9. Meisn. anthr. d. 17. q. 2. th. 27.

POSSIBILE multis modis dicitur 1. possibile aliquid dici potest ex se, consideratâ rei naturâ, quod tamen nec est nec esse potest propter aliquam circumstantiam: ita exse possibile erat, consideratâ rei naturâ, Adamum non pecasse: sed ratione temporis, quia peccavit, impossibile nunc est, non peccasse 2. possibile vel posse esse illud etiam dicitur, quod jam actu est: et hoc est possibile Logicum, ac stare potest cum necessario: dicit enim nihil aliud, quam non repugnantiam ad esse, sive aliquid necessario sit, sive contingenter. Ita Deus cum sit, possibile etiam est, ipsum esse, et quod non potest non esse, illud certe potest esse. 3. Illud possibile dicitur, quod potest esse et non esse. Vocari alias solet contingens. Et opponitur necessario, quod non potest non esse. 4. possibile denique dicitur, quod cum non sit, esse tamen haud repugnat. Slevogt. de esse possibili th. 2.

Possibile linguarum usu paulo aliter usurpatur: nam illud saepe nos non posse dicimus, quod non licet, quod aequum et justum non est, quod commode et convenienter aut etiam quod salvâ dignitate nostrâ fieri non potest, quo pacto possibile dicendum illud fuerit, quod licitum est, quod justum, quod commodum et conveniens: impossibile autem, quod secus. Ita cum dicitur Gen. 43. v. 32. non possunt AEgyptii comedere cum Ebraeis panem, quia hoc abominatio est ipsis, non possunt, idem est, atque non licet salvâ religione vel etiam lege. Ita dum Paulus 1. Cor. 10. v. 21. nagat, Corinthios posse poculum Domini bibere et poculum daemoniorum, illud non posse non de facto sed de jure intelligi vult Flacius. Ita dum dicit Paulus

Act. 25. v. 9. 10. 11. neminem posse illis (Judaeis) donare, indicat jure fieri non posse, ut innocens suis tradatur adversariis. Huc referri debet illud Luc. 11. v. 7. ubi tres panes mutuo petenti ditior responder: ne molestiam mihi exhibe: jam ostium clausum est, et pueruli mei mecum sunt in cubili: non possum surgere et dare: non posse sese dicit, quod commode et absque molestiâ non poterat. Eodem fere sensu Marcus c. 6. v. 5. negat Christum in patriâ suâ ullam virtutem edere potuisse, nisi quod, cum paucis aegrotis imposuisset manus, eos sanavit: ubi non potuisse Christus dicitur, quod convenienter et absque taedio non posset, apud homines incredulos, et apud quos in nullo honore erat, ut patet v. 4. Slevogt. d. cit. th. 22.

Possibilis est res aliqua naturâ suâ, quia contra dictionem non implicat; vel naturâ suâ impossibilis propter rationem contrariam, etiam nullâ voluntate accedente: aliae autem sunt vel possibiles vel impossibiles non naturâ sed ex voluntate illius, qui vel eas facere aut non facere decrevit; vel eas impedire aut permittere. Rivet. in Decal. 1333.

Possibile aliquid esse, bifariam cognoscere possumus. 1. sic, ut ad vertamus, nihil omnino esse in re quod obstet, quo minus id possit fieri, sed undequaque id esse possibile: quod est cognoscere possibilitatem rei notitia perfecta et absoluta. 2. ita quidem, ut quantum nos de re ipsa cognoscimus, nihil in ea appareat, vel circa eam naturaliter objici possit, propter quod videatur impossibilis, sed potius consideratâ cognitione eâ, quae de re jam haberi potest, videatur possibilis: Quod est secundum quid (ut ita dicam) seu sub conditione

cognoscere rei possibilitatem, nimirum quantum est ex parte eorum, quae jam de re sciri naturaliter possunt, et nisi quid forte nobis ignotum obstet. Greg. de Val. T. 4. d. 1. q. 1. p. 11.

POSTERITAS Abrahami duplex est: una ex lege, altera ex fide. Illa carnalis vocatur, haec spiritualis, unde nonnulli filii Abrahami secundum carnem, nonnulli secundum spiritum appellantur. Rom. 9. Gal. 4. Carnalis affinitas Abrahami nihil prodest ad salutem, nisi spiritualis accedat, in qua fides et opera Abrahamum patrem fidelium repraesentant. Balduin. in ep. Rom. p. 307.

POTENTIA Dei ordinaria accipitur vel respectu ordinis in naturâ instituti, et sic Deus omnino agit quandoque juxta absolutam et extraordinariam suam potentiam: vel respectu reliquorum divinorum attributorum; et ita Deus non agit secundum absolutam potentiam. Gerh. exeg. L. 2. n. 200.

Potentia obedientialis potest ad duo comparari 1. ad agens superius, cui obeditur. Et hoc sensu potentia obedientialis est passiva. 2. ad actum, ad quem habet potentiam. Et sic alia potentia obedientialis est activa, veluti quam habet asinus ad loquendum, propheta ad praedicendum futura. Alia autem est passiva, veluti quam habet aqua, ut ex ea possit fieri vinum, vel sol, ut â motu quiescat, vel lapis, ut ex eo possit fieri panis aut filius Abrahae. Scheibl. l. 1. metaph. c. 14. n. 22.

Potentia perfecta dicitur vel [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] : illo modo etiam ante ascensionem fuit perfecta Christi potentia, non vero hoc modo, quoad plenarium dominandi actum. Stegm. Phot. p. 304.

Potestas alia, est in se, alia in subjecto. Potestas in se a Deo instituta est, sed non semper in subjecto justa et legitima, propter usurpationem et abusum. Rivet. in c. 10. Gen. exerc. 65. p. 253.

Potestatem Ecclesiasticam scriptores Pontificii commemorant triplicem. Primam vocant ordinis; Secundam jurisdictionis interioris; Tertiam jurisdictionis exterioris. Potestas ordinis consistit in praedicatione verbi et administratione Sacramentorum: Potestas juris dictionis interioris consistit in jure clavium, in peccatis vel remittendis vel retinendis: Potestas juris dictionis exterioris consistit in externo Ecclesiae regimine, quod comprehendit indictionem Synodorum, sanctionem legum Ecclesiasticarum, vocationem et depositionem pastorum, et similia. Meisn. part. 3. phil. sobr. s. 2. c. 2. q. 1. Becan. man. l. 5. c. 19. n. 2.

Potestas alia est spiritualis et ecclesiastica, alia temporalis et politica: quarum illa episcoporum est, haec regum. Reges subditi sunt episcopis in spiritualibus: episcopi regibus in temporalibus: sub episcoporum autem nomine intelliguntur omnes clerici. Bald. cas. Consc. l. 4. c. c. 12. cas. 13.

Distingvendum etiam est inter potestatem formaliter spiritualem, et formaliter Ecclesiasticam. Haec illâ latior est, et ordinata ad illam juvandam. Spirituale enim a causa principe et objecto ac fine tale dicitur: quod per supernaturalem et medicinalem gratiam Spiritus S. in spiritum sive animam hominis praecipue agit, ad spirituale sive supernaturale bonum animae, et per concomitantiam etiam corpori conconfe

comitantiam etiam corpori conferendum, idque collatione agente in animam hominis. Hoc sensu vocantur beneficia [gap: Greek word(s)] Rom. I, 11. XV, 27. I. Cor. II, 13. IX, 11. X, 3. 4. Eph. I. 3. etc. Ecclesiasticum autem, cum denominetur a coetu vocatorum et credentium, qui quaedam communia habet cum non credentibus, ex jure naturae, ut, honestatis naturalis obligationem et paedagogiam Dei per revelationem juris naturalis ad bonum spirituale Rom. II, 4, Hinc fit, ut [gap: Greek word(s)] Ecclesiasticum latius pateat, quam [gap: Greek word(s)] spirituale. Solis Apostolis eorumque successoribus dictum est: Ite, praedicate Evangelium, administrate Sacramenta: quorum remiseritis peccata, remissa erunt in coelis. etc. Matth. XXVIII. et Joh. XXI. soli Apostoli seminant Laicis spiritualia I. Cor. IX, 11. etc. Sed non soli Apostoli tractant Ecclesiastica. Hulsem. brev. ext. p. 384. 386.

Potestas tribus Judae duplex fuit: Regia et Ducalis cum [gap: Greek word(s)] : prior per sceptrum, posterior per Legislatorem exprimitur Gen. 49. Illa amissa est, et a tribu hac recessit in Zidkia, post annos ab hoc vaticinio mille et centum. Deinde ducalis et [gap: Greek word(s)] potestas duplici modo mansit in tribu Juda. Primum, quatenus ex illa duces constituebantur: Deinde quatenus ex posteris Davidis triplex ordo senatorius usque ad Christum continuatus instituebatur. Jac. Mart. l. 3. d trib. Eloh. c. 6. p. 30.

PRAECETA divina aliqua sunt negativa, quae semper et ad semper seu ad omnia tempora obligant: nunquam enim et nuspiam faciendum est, quod Deus

fieri prohibut: non occides, non furtum facies, a quorum praeceptorum observatione homo nunquam est exemtus: alia sunt affirmativa, quae non ad omnia tempora obligant, fieri enim potest, ut ad minimum tempore necessitatis ab eorum observatione abstinere liceat, sic audire verbum die Sabbathi praeceptum est affirmativum, pertinet enim ad sanctificationem, in causu tamen necessitatis, cum vel curantur domi aegroti, aut necessaria itinera suscipiuntur, homo ab observatione hujus legis eximitur. Sic dare eleemosynam, orare, visitare aegrotos et afflictos, praeceptum est divinum, non tamen necesse est, ut hoc singulis horis et quovis in loco fiat. Bald. l. 2. cas. consc. 13. p. 72. Hornej. comp. Theol. l. 3. c. 1. n. 5. et civ. doctr. l. 4. c. 3. n. 39. Judaei vocant praecepta affirmativa [gap: Hebrew words] , negativa [gap: Hebrew words] Hoornbeek. de Jud. convers. p. 428.

Vbi notandum est, distinctionem esse non tam rei quam modi: et in unoquoque praecepto utrumque inesse reipsâ; nam cum ex regulis logicorum contratiorum contratia sint consequentia; cujus contrarium imperatur, illud prohibetur, et contra. Si Deus jubet parentes honore affici, et praemia praeceptum servantibus promittit, sequitur eundem prohibere, ne quis in parentes sit injurius, nec impune laturum, qui contra faxit. Cum DEUS prohibet nomen suum in vanum assumi; sequitur e contrario, eundem jubere nomen suum sancte usurpari etc. Rivet. in Decal. p. 1229. Phil. Tom. 1. op. p. 184. b.

Praeceptum secundum Augustinum et Chrysostomum duplex est, aliud obligationis, qualia sunt

praecepta Decalogi, et hoc vult Deus omnino, ut servetur: aliud instructionis, in quo non vult DEUS id, quod praecepit fieri, sed quod per ipsum significavit. Ita in praesenti hoc praecepto significavit, nostra bona opera non debere divulgari propter gloriam vanam, sed tantum propter gloriam DEI: ideoque isti praedicantes miraculum ad laudem et gloriam DEI usque adeo non peccarunt, cum Regum arcana celare honestum, DEI vero opera revelare praeclarum et honorificum sit. Tob. 12. v. 11. Diet. anal. evang. Dom. 12. Trin. p. 1. d. 15.

Praeceptum quoddam dicunt Scholastici esse obedientiae, cujus actum Deus velit, ut Exod. 20. v. 3. et seqq. quoddam probationis, ubi DEUS actum ipsum non velit; sed tantum ostensionem obedientiae, ut hoc loco; denique quoddam praeceptum cautelae, ubi DEUS actum ipsum non prohibeat, sed tantum inanem gloriam, quae se actibus immisceat. Gerh. L. de provid. n. 117.

PRAEDESTINATIONIS vocabulum est ambiguum. Vel enim sumitur [gap: Greek word(s)] et in quadam latitudine pro omni praeordinatione et decreto gloriae: vel [gap: Greek word(s)] ac proprie secundum phrasin et sensum Scripturae, ubi notat decretum de salvandis lapsis et perseveranter credentibus. Juxta primam quidem acceptionem dici posset: Angelos, antequam crearentur, ab aeterno ad gloriam et vitam beatam ordinatos esse â DEO. Hic enim, quicquid in tempore agit, ab aeterno se acturum decrevit. Quare ut sibi proposuit Angelos creare, ita et in bono confirmare

et in aeternum beare: Hoc igitur decretum si dicatur praedestinatio, fit istud sensu lato et catachrestico. Juxta posteriorem vero et propriam acceptionem Angeli nequaquam electi sunt aut dici possunt. Meisn. anthrop. d. 17. th. 2.

Praedestinatio bifariam consideratur: vel qua comprehendit omnes effectus suos, qui sunt vocatio, justificatio et glorificati; vel quatenus includit tantum effectum ultimum, nempe gloriam aeternam. Voss. hist. Pelag. l. 6. th. 1. p. 539.

Praedestinatio absoluta omnem religionem tollit, non ordinata: nec enim relata et conditionata electio importat ullo modo necessitatem, sed tantum immutabilitatem et infallibilitatem, quae cum nostro studio et fide optime consistit. Stegm. Photin. p. 162.

Praedestinatio vel est completa et praecisa ad gloriam seu vitam aeternam, alia incompleta, seu quae est ad gratiam justificationis. Horneij. Comp. Theol. p. 156.

PRAEDETERMINATIO voluntatis humanae ad actus pios juxta Scholasticos est duplex: physica et moralis. Illa est forma impressa voluntati humanae a Deo immediate, per quam efficienter et proprie determinatur ad unum tam quoad specificationem, quam quoad executionem seu exercitium. Hanc autem dicit consistere Zumel in eo, quod Deus praedeterminet actum liberum moraliter tantum, cum vera infallibilitate actus futuri, per hoc, quod nihil prorsus determinate efficiat circa liberum arbitrium, ad quod necessario ex natura rei sequatur actus ipse liber, sed olum moveat ipsum liberum arbitrium ex parte

objecti, per gratiam excitantem, et ex parte principii operativi per gratiam adjuvantem, sic tamen moveat, ut observet opportunitatem loci temporis, et aliarum circumstantiarum, quas solus ipse Deus cognoverit et paraverit, prout videt congruere ad hoc, ut homo infallibiliter eliciat actum liberum, quem ipse Deus voluntate absoluta decreverat ab aeterno eliciendum. Hulsem. de aux grat. p. 304.

PRAEDICARE poenitentiam duobus modis accipitur. In specie enim et minus proprie significat accusare tantum peccata, ostendere homines maledictos esse propter peccata etc. proprie autem praedicare poenitentiam significat homines incitare, impellere, monendo et exhortando excitare ad agendam poenitentiam, hoc est, ut peccatis suis angnitis ac serio de illis dolentes fide confugiant ad Christum, et vitae novitate fructus poenitentia dignos afferant. Gerhard. L. de Evang. n. 108.

PRAEDICATIONUM genera varia sunt. Et primum quidem praedicatio vel est intrinseca et essentialis, vel extrinseca et accidentalis. Quaecunque enim de se invicem praedicantur affirmando, eorum unum vel est de essentia alterius, vel essentiae inhaeret adhaeretve. Illud praedicationem essentalem, hoc accidentalem constituit. Praeter has vero enunciationes, in quibus consentaneum de consentaneo praedicatur, aliae dantur in Theologiâ, in quibus disparatum praedicatur de disparato, ita quidem ut praedicatum neque sit accidens subjecti, neque de essentia ejusdem, sed diversum quid et oppositum, unde praedicationes dis. paratorum â nonnullis vocari solent. Sunt vero

propositiones ejusmodi potissimum duplices: quaedam vocantur [gap: Greek word(s)] et personales, quaedam [gap: Greek word(s)] et Sacramentales. Personales sunt, in quibus naturae humana praedicatur de divina, vel contra, in concreto propter unionem personalem, unde etiam dictae sunt personales. Tales sunt: Deus est homo, Homo est Deus: Filius hominis est Filius Dei vivi. Matth. 16. v. 16. Sanctum, quod ex te nascetur, Filius altissimi vocabitur Luc. 1. v. 16. Filius Mariae est Immanuel Matth. 1. v. 23. Germen Davidis est Jehova Jerem. 23. v. 1. Verbum est caro Joh. 1. v. 14. Sacramentales propositones sunt, in quibus de signo vel elemento terreno praedicatur res vel materia coelestis, per et propter unionem Sacramentalem, unde et Sacramentales dictae. Ejusmodi vero propositiones non quidem in Scriptura [gap: Greek word(s)] , attamen [gap: Greek word(s)] reperiuntur, et ex ea deduci possunt haud incommode. Tales sunt: Panis Euchristicus est corpus Domini: Poculum est vinum et sangvis Domini. Quarum utraque in verbis institutionis non quidem [gap: Greek word(s)] patet, sed tamen in iis latet, et ex iis invicte demonstrari potest. Meisn. p. 1. ph. sobr. s. 1. q. 9. p. 275. seqq.

Praedicatio exhibitiva est, qua duabus rebus copulatis in subjecto ponitur demonstrativum, utruamque rem connexam denotans, et in praedicato exprimitur unitum principale minusque sensui obvium, quae propterea nominari solent demonstrativae, ob pronomen demonstrativum, quod vicem subjecti semper tenet;

vel exhihitivae, quoniam conjunctam unitorum exhibitionem significant, ab aliis Synecdochicae, verum non sensu Rhetorico, sed tantum Grammatico. Ita monstrato infante in cunis vagiente dicimus: Hoc est infans; item sacculo, in quo avena, ostenso, Hoc est avena; porrecto vase, Hoc est vinum vel cerevisia: quae enunciationes omnes neque propriae, neque figuratae, neque inusitatae vocari queunt, quia singulares sunt, et nihilominus verae, ubi demonstrativa particula unitum alterum solitarie et nude non significat (sic enim emergeret absurda paraphrasis, Cunae sunt infans; sacculus est avena; vas est vinum vel cerevisia ) sed totum potius conjunctum exprimit, de quo in praedicato pars altera minus apparens communi omnium lingvarum more enunciatur, quemadmodum in Colloq. Maulbrunnensi evidenter et sufficienter demonstrarunt Theologi. Meisn. part. 1. phil sobr. s. 1. q. 13. Add. F. Vl. Calixt. disp. inaugur. n. 3.

PRAEDICUNTUR quaedam in sacris absolute, quaedam cum certâ conditione. Si haec non semper eveniant, non est causa, quod Dei voluntas sit mutata; sed quod conditio non fuit impleta. Grawer. quaest. illustr. d. 1. p. 52.

PRAEDICTIONES Dei complectuntur vel promissiones vel comminationes, easque vel simplices vel conditionatas. Praedictiones simplices nunquam fallunt, licet nemo hominum credat eas, sunt enim res illae, quae ita praedicuntur, simpliciter in Dei potestate arbitrioque positae, ut praedictio incarnationis filii Dei, novissimi judicii, resurrectionis mortuorum etc. has vocant Scholastici Prophetias praedestinationis. Conditionatae

non prius ratae sunt, nisi impletâ ab homine conditione: et quia non aliter â Deo praedictae sunt, quam cum ista conditione, manet illa praedictio ex parte Dei semper rata, licet ex parte hominis, in quo est defectus conditionis, fiat irrita, cujus rei manifestum extat exemplum Jerem. 18, 8. Scholastici vocant Prophetiam comminationis. Balduin. ep. Rom. c. 3. q. 2. p. 184.

PRAEFECTURA est triplex, quarum una ei, qui subjicitur, est prorsus expers molestiae. Altera cum molestia quadam conjuncta est, sed qua consulitur ei, qui subjectus est; Tertia, quae et molestiam affert subdito, nec tamen ei, sed soli praecipienti sit utilis. Prima fuit sub statu innocentiae, et talis perduratura fuisset, nisi intervenisset peccatum. Secunda pertinet ad statum quidem hominum sub peccato, sed eorum, qui boni sunt, et agnoscunt, quid Deo et hominibus debeant. Tertia est malorum, qui propria tantum commoda spectantes vel tyrannice praesunt, vel invite subsunt, et coacti. Secunda praefectura et et subjectio in statu conjugali, etiam bene ordinato, in hac fragili vita reperitur. Tertia nequaquam. Rivet. in Gen. c. 2. exerc. 26. p. 108.

PRAEMIA sunt duplicia, quaedam essentialia, quaedam accidentalia. Essentialia sunt generalia illa Dei beneficia, quae in Evangelii promissione gratis offeruntur, et aequaliter dantur omnibus vere in Christum credentibus, qualia sunt peccatorum remissio, justitiae Christi imputatio, renovatio, salus aeterna; haec ideo dicuntur generalia, quia sunt omnibus vere in Christum credentibus, quibus aequaliter dantur,

communia. Accidentalia sunt particularia quaedam Dei beneficia, quae itidem gratis, sed inaequaliter pro distinctione inaequalium laborum, operum, passionum ac certaminum piis â Deo conferuntur, haec ideo dicuntur particularia, quia non eadem nec aequaliter omnibus piis dantur, accidentalia dicuntur, quia essentialia illis velut fundamentia loco substernuntur, non secus ac substantia accidentibus. Gerhard. L. de bon. op. n. 87. et 116.

PRAESCIENTIA Dei ratione objectorum est triplex 1. Generalis, quae ad omnes creaturas, bonas pariter et malas, ad omnes itidem actus qualitercunque sint comparati, se extendit. 2. Speciaelis, quae tantum fideles ac electos Dei filios respicit, ac sicut praescientia generalis pertinet duntaxat ad intellectum Dei; sic specialis includit insuper voluntatem approbantem, ideoque Scholastici appellant scientiam approbationis et dilectionis. De ista loquitur Apostolus Paulus Rom. 1. v. 29. 3. Singularis, quae ad Christum pertinet, quo sensu 1. Pet. 1. v. 20. dicitur [gap: Greek word(s)] , hoc est, praescitus ante constitutionem mundi. Meisn. anthr. d. 14. th. 4.

PRAESENTIA animae vel est adaeqvata, vel inadaequata. Quando ergo dicitur, ubi est anima ibi est corpus, distingvo: Si sensus sit, ubi est anima totali, adaequata praesentia, ibi est totum corpus, concedo; ubi est anima tantum partiali et inadaequata praesentia, ibi est totum corpus, nego. Sic anima existente (v. g.) in pede hominis, recte infero; ubi pes est, ibi anima est, partiali scilicet praesentia, non

totali Recte quoque dico: Alicubi ubi anima est, ibi pes est: non recte autem: ubicunque anima est, ibi pes est. Qui etiam in capite anima est, ubi non est pes, sic etiam de humanitate Christi est distinguendum. Nam licet alicubi, ubi humana natura Verbo unita est, ibi etiam Verbum sit praesens: non tamen ubicunque Verbum est, ibi etiam est Humana natura; quia Verbum Humanitati non est praesens praesentia Verbi adaequata, sed solum inadaequata. Juxta sententiam Foreri in man. Luther. p. 262.

Prae entia Dei est quadruplex 1. praesentia universalis, qua Pater, Filius et Spiritus S adsunt omnibus creaturis, coelo, terrae, animantibus, hominibus, angelis bonis et malis, et substantias conservant, donec volunt eas conservare. 2. Modus est praesentia in bearis, quâ non tantum conservantur substantiae, sed etiam communicatur beatis lux, sapientia, justitia, laetitia Dei, et Deus visibiliter in eis adest, sicut inquit Paulus: Erit Deus omnia in omnibus, ostendit se eis et simul adest, et creat in eis novam sapientiam, justitiam, laetitiam et alios motus ipsi conformes. 3. Modus est praesentia, qua in hac mortali vita DEUS habitat in sanctis, qua non solum conservat substantias eorum, sed etiam sanctificat eos non visibiliter, sed est efficax in eis, quia voce Evangelii Filius accendit in eis novam lucem, et vivificat eos, et effundit in eos Spiritum S. ut novos motus ipsi congruentes, et laetitiam in eis exusciter. 4. Modus est, quo sola persona [gap: Greek word(s)] assumit humanam naturam, sumit certam massam ex genere humano, non solum inseparabiliter,

sed etiam tali unione, ut sit unum [gap: Greek word(s)] et assumta natura, et sicut haec person a [gap: Greek word(s)] aeterna est, ita postea impossibile sit, hanc massam ipsi insertam non simul manere. Philipp. Mel. T. 2. op. 220. Gerhard. exeg. L. 2. n. 186.

Praesens potest esse aliquis alicubi quatuor modis 1. per signum, figuram vel imaginem sui; quo pacto Imperator est praesens in effigie, quae illam repraesentat. 2. per apprehensionem, quo pacto amico amicus est praesens; quando de illo re ipsâ cogitat. 3. per effectum vel operationem; quo pacto sol est nobis praesens per lumen et calorem, quem in terris producit. 4. per seipsum; quo pacto sol est praesens in coelo. Hoc posito certum est apud omnes, tam Pontificios, quam Lutheranos et Calvinistas, Christum praesentem esse tribus prioribus modis in legitimo usu Eucharistiae. 1. quia per externas species panis et vini, tanquam per signa quaedam divinitus instituta, Christi caro et sangvis repraesentantur. 2. quia ex illa repraesentatione Christum fide apprehendimus. 3. quia per illa figna operatur in nobis effectum gratiae et refectionis spiritualis. Est igitur praesens repraesentative, objective, et effective seu virtualiter. Iisdem modis fuit praesens in sacramentis et sacrificiis antiquae legis. Primo, quia illa Christum figurabant. Secundo quia Judaei per fidem in Christum venturum credebant. Tertio quia per Christi futura merita gratiam consequebantur. Tota difficultas est de quarto modo, an scilicet Christus non solum per figuram et apprehensionem et effectum, sed etiam per seipsum sit praesens in Eutharistia? id quod Calvinistae negant. Becan. ma. l. 3. c. 6. n. 2. 3.

Praesentia Dei repletiva distingui debet â locali et definitiva. Deus autem replere dicitur omnia loca non formaliter sed virtualiter seu effective: in omnibus non per circumscriptionem sed per conservationem: in omnibus est tanquam suprema et prima causa creans et conservans. Graw. qq. illustr. d. 1. q. 5. n. 16.

PRAESTANTIUS aliquid altero dicitur vel absolute, vel respective, ratione certi alicujus accidentis vel attributi. Secundum accidentia diversa duo possunt se habere ut excedens et excessum, si terminos Logicos ad hanc materiam libet applicare h. e. possunt se mutuo praestantia vincere, ut unum hac affectione superet, alterum alia. Sic visus est praestantior sensus ratione inventionis disciplinarum, auditus praestantior ratione communicationis, docente Scaligero. Kesler. phys. phot. p. 31.

PRAETERITIO Dei est duplex: una Generalis, quae non electioni opponitur, sed voluntati salvandi, secundum quam Deus neminem praeteriit. 2. Specialis, quae opponitur electioni, quo pacto praeteriit Deus omnes, quos praevidit impoenitentes, ideoque elegit tantum perseveranter credituros, Meisn. anthr. d. 17. th. 33.

IIPAZIN spectant omnia, quae in Theologia traduntur, si non immediate et directe, tamen mediate et indirecte. Gerhard. exeg. prooem. de nat. Theol. n. 12.

Pratici habitûs actus alii sunt formaliter praectici, alii virtuoliter tales. Ita Theologiae praecipui actus, ad quos ultimo referuntur caeteri, formaliter

sunt practici, hoc est, dirigunt operationem aliquam vel eam imperando, vel qualiter ipsa institui debeat, praescribendo: qui actus referri possunt ad duas classes. Vel enim pro objecto habent fidem salvificam, et praescribunt, in quem sit credendum, nempe in Christum, Dei et Mariae filium, et in hoc uno remissionem peccatorum, justitiam ac salutem aeternam obtinendam praecipiunt: vel pro objecto habent vitam Christianam, et praescribunt, quae facienda, quae item sint fugienda ei, qui vitae aeternae aliquando haeres futurus est. Quod vero caeteros attinet actus Theologiae, qui formaliter non sunt practici, ut sunt, quibus v. g. cognoscitur mysterium Trinitatis, incarnationis etc. sufficit, quod ultimo ad operationem dirigantur: siquidem Theologus non cognoscit mysteria illa, ut sciat ea tantum, sive ut in cognitione illâ acquiscat, sed ut Deum in essentiâ unum et in personis trinum recte colat, et ut in merito Filii Dei remissionem peccatorum et vitam aeternam quaerat. Hujusmodi actus Gregor. Arimin. vocat virtualiter practicos, quod licet in se spectati mere speculativi sint, tamen in discursu praectico ad inferendam conclusionem praecticam adhiberi, et cum altero actu seu principio practico conjungi oporteat. Musaeus disp. 1. de nat. Theol. th. 17. 18.

PRECATIO Christi duplex fuit, altera generalis, qua pro toto genere humano apud Patrem intercessit in redemptione; altera specialis, quam pro piis tantum et convertendis effudit. Illa acquisitionem, hac applicationem salutis petiit. Illo modo pro induratis

Pharisaeis rogavit, non autem hoc posteriori. Meisn. anthrop. d. 10. q. 3. th. 12.

PRECUM genera sunt quatuor, quae Deo ab hominibus fiunt, quibus etiam videtur Deus concedere, quae petunt. Prioris generis sunt, quae ab hominibus plane profanis funduntur, et quas etiam ipsi ethnici damnarunt in usurariis, furibus, moechis, gulae deditis et similibus, qui vota sua importune emittunt, ut accipiant, quae satiandis suis cupiditatibus necessaria judicant; quibus permittit Deus aliquando in irâ suâ, ut potiantur cupitis ad majorem condemnationem. Et huc referenda murmura illorum, qui nauseantes ad panem coelestem, carnes petebant. Secundi generis sunt, qui sine Dei verâ cognitione, ducti tantum reliquiis illis et seminibus religionis, quae in hominum cordibus conservavit DEUS, inter quos etiam ponimus hypocritas et eos, qui sine fide et poenitentiâ vota fundunt, pressi calamitatibus et miseriis, aut necessitate aliquâ compulsi, ad Deum clamant; Quibus, etsi male conceptis precibus non denegat saepe Deus bonitatis et liberalitatis suae effectus; sed etiam propitium se ostendit, non quidem per Filium Redemtorem, in quo solo dona salutaria largitur, sed ex communi providentiâ, quâ tanquam totius mundi gubernator omnibus prospicit, benefaciendo creaturis suis, et miseros ex calamitatibus eripiendo. Quo refertur exauditio precum nautarum, qui cum Jonâ periclitabantur, et quod Matth. 5. v. 45. dicitur de Sole oriente et pluviâ cadente super justos et injustos. Tertii

generis sunt preces exactae ad regulam verbi divini ex verâ side conceptae, non solum â Deo imperatae, fed promissionibus liberalissimis commendatae, quas Deus acceptat tanquam incensum, aut boni odoris fragrantiam. Quarti autem, et ejus quidem mixti, generis sunt preces Sanctorum, que et si ex sensu fidei et pietatis vero procedant, admiscetur tamen in iis aliquid terrestris scoriae, in quibus nihilominus Deus benigne se accommodat suorum infirmitati, et petitionibus annuit, ita tamen ut, qui malum â bono novit secernere, efficiat etiam, ut tandem experiantur, desideria sua non fuisse vanitatis expertia, et tutius ac commodius fuisse futurum, si se Dei providentiae in totum commisissent. Sic Abrahamo concessit Ismaelem, sed postea tempore suo immiscuit absynthium salutare, cum jussit, ut ejiceret ancillam et filium ejus Gen. 21. v. 10. In eo genere ponimus petitionem Lothi, qui exauditus â Deo, non tamen postea acquievit in hoc asylo, et tandem conscendit montem, in quo ea acciderunt, ex quibus didicit, consilium illud suum non fuisse prudenter susceptum. Rivet. in c. 19. Gen. exerc. 97. p. 334.

PRESBYTERORUM duo fuere genera in Apostolicâ et primitivâ Ecclesiâ, ut colligitur ex 1. Tim 5. v. 17. Quidam enim docendi munere fungebantur sive, ut Apostolus ibidem loquitur, laborabant in verbo et doctrina, qui dicebantur Episcopi. Pastores etc. quidam vero morum censurae et ecclesiasticae disciplinae conservandae duntaxat praeerant cum

Magistratus adhuc ethnicus docentes in Ecclesia hac in parte destitueret, hi dicebantur [gap: Greek word(s)] Gubernatores, ut colligitur ex 1. Cor. 12. v. 28. ac [gap: Greek word(s)] Rom. 12. v. 8. Gerhard. L. de minist. eccl. n. 232. et 28.

PRIMATUS Romani quinque aetates vel periodi constitui possunt: in quarum primâ affectatus constitui potest, cum Episcopi Romani ex annata quadam ambitione, ob celebritatem urbis Romae, aliasque quasdam praerogativas externas, illis proprias et peculiares, nonnihil insolescere et super Ecclesias alias, Episcopatui Romano non subjectas, inspectionem sibi sumere inciperent, â fide tamen non omnino, vel non adeo crasse deficerent. Secunda aetas est primatus inchoati, quae ad seculum quintum referri potest, in quo mysterium iniquitatis pedetentim coepit serpere, et multa rapti primatus specimina edere. Episcopi enim Romani sedem suam jactantes multaque gloriose de cathedrâ Petri, ex opinione vulgi, spargentes, postulabant ab Archiepiscopis et Patriarchis, ut, si quid incidislet, quod deliberatione opus haberet, ad se referrent. Hoc cum fieret, et consilia ipsorum non tanquam Dominorum; sed veluti fratrum et coepiscoporum peterentur, ibi rem aliter interpretantes laudarunt Episcopos, quod ad sedem Apostolicam tanquam primam Ecclesiam omnia deferrent, se paratos esse et promptos pro solicitudine, quam erga universas Ecclesias ex officio habeant, suis et monitis et praeceptis succurrere: atque ita multis opinionem suam de primatu tacite instillabant. Post mortem

Gregorii M. in epit tertia aetas, quae est primatus amplificati, sub Episcopatu praesertim Bonifacii III. qui obtinuit â Phoca tyranno et parricida, ut Episcopus Romanus esset caput omnium Episcoporum, ac Episcopus oecumenicus sive universalis diceretur. Quarta aetas, quae est primatus consummati, coepit sub finem undecimi et initium duodecimi post Christum natum seculi, propterea quod tum Pontifices Romani plenitudinem potestatis non tantum in spiritualibus, sed etiam secularibus, vi et fraude usurpaverint, et super Imperatores Regesque terrae semetipsos evexerint. Factum hujus tyrannidis initium â Pontifice Gregorio VII. qui communiter Hildebrandus vocatur. Anno Domini 1517. coepit quinta et ultima Pontificum aetas, quae primatus revelati dici potest, quandoquidem et fraudes et superstitiones Pontificiae hoc postremo seculo revelatae sunt adeo evidenter, ut â Romanaâ ecclesiâ, tanquam ipsius Antichristi synagogâ, secessionem fecerint plurimi, suusque honor Deo, Ecclesiae veritas, conscientiis tranquillitas, et debita Regibus potestas, successum largiente Domino, feliciter restituta sit. Meisner. phil. sobr. p. 3. s. 1. c. 1. p. 548.

PRIMUM aliquid est vel ordine vel dignitate. Ordine quidem testificatio Ecclesiae, per quam ad Scripturas legendas invitamur, potest esse primum testimonium, non autem dignitate vel persvadendi efficaciâ. Gerh. exeg. L. de Scr. S. n. 39.

PRINCIPIA omnium actuum voluntariorum sunt [gap: Greek word(s)] vel [gap: Greek word(s)] . Unde quaedam actiones dici possunt naturales, quaedam carnales, quaedam spirituales. Actiones naturales hîc vocantur

voluntarie, quae proveniunt ex recta ratione, vel ex naturâ, in quantum bona, et prout reliquas sibi habet quasdam de imagine divinâ portiunculas, quae cum bonae sint, ob id ex se non nisi bonum effectum producunt. Actiones carnales nomino, quae non ex rectâ sed corruptâ ratione: ex naturâ, non in quantum talis et bona, sed in quantum mala et per peccatum depravata est, proveniunt. Harum igitur causa cum sit vitiosa, et ipsae non possunt non esse vitiosae. Actiones spirituales sunt, quae in nullis reperiuntur infidelibus, sed in renatis duntaxat, Spiritum S. gratiose sibi praesentem habentibus, qui opera vere spiritualia Deoque placentia in iis efficit, ad quae alias per naturam omnino sumus [gap: Greek word(s)] . Meisn. Philos. sobr. p. 1. s. c. 1. q. 3. p. 473.

Principium non semper sumitur pro eo, quod ordine primum est, et â quo, quae in eodem genere sequuntur, originem trahant, sed saepe pro eo, quod praecipuum est et quasi primarium, quo sensu superbiae primus inter peccata locus assignari potest. Rivet. exercit. 32. in Gen. c. 3. p. 126.

Principii nomen sumitur personaliter et essentialiter. Nam et Pater est principium Filii ac Spiritus Sancti; et Deus est principium creaturarum. Unde sicut nomen Patris est analogum respectu Patris personaliter et Patris essentialiter sumpti; sic etiam nomen Principii se habet ad primam personam, respectu Filii ac Spiritus S. est realis; relatio vero principii ad creaturas est rationis. Becan. Th. Schol. p. 1. tr. 2. c. 4. q. 2. n. 1.

Christus dicitur principium omnis creaturae Apoc. 3. v. 14. non materiale, quasi ipse quoque sit in ordine creaturarum, sed effectivum, quia omnis creatura ab ipso essendi principium accepit, sicut Architectus dicitur principium domus, unde etiam cum Apostolus eum vocasset primogenitum omnis creaturae Col. 1. v. 15. statim addit rationem, quia per ipsum condita sunt omnia visibilia et invisibilia. Gerhard. exeg. L. 4. n. 57.

PRIORITAS in divinis non datur [gap: Greek word(s)] , nec [gap: Greek word(s)] nec [gap: Greek word(s)] , sed [gap: Greek word(s)] , originalis et ordinalis, qui ordo non fundatur in essentiae diversitate, nec in temporis prioritate, nec in dignitatis inaequalitate, sed in characteristicâ personarum proprietate. Ne quidem in rebus creatis, quod primum ordine, illud etiam primum dignitate, cum homo in ordine creaturarum censeatur postremus. Gerhard. Isag. L. 4. in prooem. n. 4.

Prioritas alia est naturae, alia temporis. Naturâ est causa suo effectu, sed simul est tempore, prae, sertim cum consideratur ut causa. Sic forma [gap: Greek word(s)] , est prior suis propriis, sed non [gap: Greek word(s)] . Formam enim perpetuo comitantur et insequuntur. Hoc ipsum ad fidem applicari potest. Si enim maxime dicatur, quod ut causa instrumentalis justificationem praecedat ordine naturae, non tamen praecedit tempore. Neque enim prius credimus, et demum post aliquod temporis intervallum justificamur, sed sunt haec conjunctissima, ita quidem, ut illo ipso, quo credimus momento, justificemur. Meisn. part. 2. ph. sobr. s. 2. c. 1. q. 7.

PRVIATIO est duplex. Quaedam notat meram carentiam, ut tenebrae, et dicitur privatio simplex: quaedam simul conjuncta est cum contraria forma, ut morbi, quam privationem habitualem indigitant. Et ad hanc posteriorem speciem referri debet peccatum originis. Est enim hoc privatio, ratione cujus dicitur boni defectus, non effectus; naevus operis, non opus; [gap: Greek word(s)] , non [gap: Greek word(s)] : simul tamen est positio mali habitus, ideoque appellatur prava concupiscentia et peccatum adjacens vel inhabitans. Meisn. part. 1. ph. sobr. s. 4. c. 2. q. 5. et anthropol. d. 6. q. 3. n. 15.

PRO quinque modis potissimum solet accipi 1. nonnunquam aequipollet praepositioni de, ut 1. Sam. 9. v. 5. Solicitus est pro nobis i. e. de nobis Add. Es. 37. v. 21. 1. Cor. 1. v. 4. Phil. 1. v. 7. 2. Ponitur saepe loco alicujus, et vicem alterius seu quasi commutationem quandam indicat, ut Gen. 4. v. 25. Dedit semen aliud pro Abel i. e. loco Abelis. Add. Gen. 30. v. 2. Exod. 7. v. 1. Prov. 11. v. 8. 3. Aliquando commodum notat, ut pro aliquo fieri sit idem, quod in utilitatem alicujus fieri, ut Job. 13. v. 7. Num quidpro Deo loquemini iniquitatem i. e. in favorem et commodum Dei, vel ut ejus causam contra me tuaemini? Add. Luc. 9. v. 10. Joh. 10. v. 10. 4. Non raro causam efficientem et moventem indicat, ut idem sit, quod propter Gen. 21. v. 15. Dure accipit hoc Abrahamo pro filio suo, i. e. propter filium. Gen. 27. v. 41. Add. Gen. 27. v. 41. 1. Chron. 16. v. 21. Act. 12. v. 23. Eph. 5. v. 31. Joh. 1. v. 16 5. Saepe meritum includit, et non tantum utilitatem

sed insuper satisfactionem denotat. Hoc sensu in Levitioco usurpatur saepissime, ut cum sacrificia dicuntur offerri pro peccato Levit. 4. v. 3. 14. 21. c. 6. v. 6. c. 7. v. 17. c. 8. v. 2. Eundem sensum habet, cum Christus dicitur passus et mortuus pro mundo et pro hominibus Joh, 6. v. 51. 1. Joh. 2. v. 2. Rom. 8. v. 32. 2. Cor. 5. v. 14. 15. 1. Tim. 2. v. 6. Hebr. 2. v. 9. Rom. 14. v. 16. Meisn. part. 2. phil. sobr. s. 1. c. 4. q. 8.

PROBATIONES et illustrationes differunt. Allusiones Cabbalisticae non probant, sed tantum illustrant, qualis allusio est in voce Jehova, cujus tres syllabae Trinitatem dicuntur innuere: Jod Patrem, qui initium Trinitatis, duplex He duas in Christo naturas, Vav copulativum Spiritum S. designare perhibetur, qui Patris et Filii nexus est. Deinde etiam probationes non sunt unius generis: aliae enim sunt solitariae, aliae subsidiariae, aliae primariae, aliae secundariae. Stegm. photin. p. 40.

PROCESSIONIS vocabulum aliquando generalius, aliquando strictius accipitur. Hinc Graeci distinguunt inter [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] . Illud quamvis temporalem egressionem significat, ideoque etiam Christo ratione missionis suae ad officium tribuitur Johann. 15. v. 27. 28. Hoc vero de persona subsistente usurpatum soli Spiritui Sancto in Scripturis assignatum legimus. Latine autem utrumque interdum per processionem reddi solet. Graw. qq. illustr. p. 124.

IIPO[?]N[?]E[?] vox quandoque [gap: Greek word(s)] in Scripturis accipitur, prout denotat praenotionem fidei in Christum Rom. 8. v. 29. c. 11. v. 2. Pet. 1. v. 1. et 2.

interdum autem sumitur [gap: Greek word(s)] , et denotat scientiam Dei generalem de rebus omnibus, quas vel ipse vel alii sunt facturi. Hac ergo [gap: Greek word(s)] DEUS omnia, quae sunt et fiunt, praeterita et futura ipse praesentissimus scit, novit ac intuetur. Hebr. 4. v. 13. Gerh. L. de prov. n. 21.

PROHIBITIO ciborum alia est 1. Levitica, quâ Deus ipse discrimen inter animalia munda et immunda â se factum ante diluvium Gen. 7. v. 9. repetit Lev. 11. v. 1. seqq. illa edere, ab his abstinere jussit. 2. est ethnica: nam apud ethnicos quosdam erat carnium esus in vitio. 3. est haeretica. Nam Saturninus Simonis magi discipulus, Tatianus, et ab ipsis oriundi Encratitae animata omnia abominabantur. Quo in errore quoque fuit Marcion. 4. est physica, quando medicus praescribit aegrotis diaetam, certorumque generum cibos, quia sanitati non conducunt, interdicit. 5. est politica, cum magistratus vel in obsidione urbium, vel durante caritate annonae, vel aliâ postulante causâ, leges cibarias condit, aut imminente aliquo communi periculo leges jejunii indicit. 6. est domestica, cum quis sibi suisque certas ciborum leges praescribit, et â cupediis et delicatioribus epulis studiose abstinet, ut temperantius vivat, morborum semina minuat, et ad preces ac sacras meditationes aptior esse possit. Hae tres prohibitionum species non sunt illicitae, nam in his omnibus, quod vel sanitati, vel bono ordini, vel etiam privatae conducit devotioni, non est alienum â divinâ dispositione, quae neque medicorum canones tollit, neque politias abolet, neque disciplinam

domesticam aboset. Est autem 7. ciborum prohibitio in residuo, quae vocari potest hypocritica seu Pharisaica, quae sub splendido legum acclesiasticarum titulo obtruditur in Papatu, ubi cibi quidam, puta carnes, ova, casei, butyrum, vel certo hominum ordini semper, vel omnibus omnino certo quodam die interdicuntur, ita ut qui huic interdicto parent, iis singulare aliquod meritum, sanctitas et perfectio prae aliis tribuatur. Balduin. Cas. Consc. l. 2. c. 14. cas. 5.

PROMISSIONES Evangelii sunt duplices: vel mere universales, quae spectant ad omnes omnino homines absque discrimine, vel ad solos credentes sunt determinatae. Illae ad voluntatem Dei respiciunt, quae neminem excludit: haec ad applicationem gratiae, quae excludit infideles, in quibus illa applicatio defit. Primi generis promissiones sunt: Deus vult omnes homines salvos fieri 1. Tim. 2. 2. Pet. 3. Ezech. 33. neque tamen sic simpliciter et absolute universales sunt, ut effectum suum consequantur, quicquid demum homines faciant, sed determinatae sunt ad media, ut nimirum omnes convertantur, omnes ad agnitionem veritatis perveniant, omnes poenitentiam agant, et sic demum effectum suum consequentur: interim tamen voluntas illa Dei manet universalis, licet actu non omnes veniant aut convertantur. Secundi generis promissiones sunt respectu totius mundi particulares, ut ista: Evangelium est potentia in salutem omni credenti etc. Universalitas autem illa primi generis de omnibus intelligenda est non distributive sed collective, nisi velimus facere ex DEO [gap: Greek word(s)] ,

siquidem adaeque omnes pares invenit, quando eis beneficia sua promittit. Bald. In ep. Rom. 1. p. 70.

Promissio alia est oblata, alia recepta. Promissio de remissione peccatorum in verbo Evangelii oblata est objectum fidei, et hac ratione prior est fide, sed eadem promissio firmâ fide recepta actu confert peccatorum remissionem, et hac ratione fides justificans et remissio peccatorum sunt simul. Meisn. p. 2. phil. s. s. 2. c. 1. q. 7. pag. 499. Gerhard. L. de fustif. n. 145.

Promissispraestantioribus N. foedus sancitum esse dicitur non materialiter, quasialiae sint promissiones specie in N. T. quam fuerunt in V. nec formaliter; forma foederis eadem manet in utroque T. Ero Deus tuus et seministui; eadem quoque est restipulatio nostra de praestanda Deo obedientia, fide et cultu: sed praest antiores dicuntur promissiones partim ratione materiae secundariae, quae ibi erat terra Canaan, partim ratione formae externae in diversitate administrationis divinae et in modo revelationis consistentis, partim ratione effectus, quia prius Testam. vitam promisit Judaeis quatenus legem perfecte praestarent: vires vero praestandi aeque nec promisit nec dedit: posterius et legem tam exacte observari non exigit et vires tamen obtemperandi fidelibus longe excellentiori ratione, ac olim fiebat, exhibet. Stegm. Photin. p. 223.

Inter promissiones spirituales in V. et N. T. tale Augustinus constituit discrimen, quod in V. T. sint promissiones Christi venturi, in N. autem sint annunciationes Christi exhibiti: interim tamen promissio de venturo benedicto semine in V. T. non minus fuit

potentia Dei a tarutem quam annunciatio de Christo exhibito in N. T. Gerh. L. de Sacram. n. 77.

[gap: Greek word(s)] in Scripturis accipitur specialiter et propriede electione [gap: Greek word(s)] ad vitam aeternam Rom. 8. v, 30. interim tamen vocula [gap: Greek word(s)] generalis est, significans deliberare, constituere ac definire, quid de re aliqua agendum sit, finem et media sibi proponere. Gerhard. L. de provid. n. 54

PROPHETAE in universum omnes distinguuntur in tres classes: Ad primam pertinent illi, qui prophetarunt ante captivitatem Bubylonicam, qui sunt: Esaias, Jeremias, Oseas, Joel, Amos, Abdias, Jonas, Micheas, Nahum. Habacuc et Sophonias. Ad lecundam pertinent, qui prophetarunt in ipsa captivimtate, qui sunt: Ezechiel et Daniel Ad tertiam referendi sunt, qui prophetarunt post captivitatem, videlicet Haggaeus, Zacharias et Malachias. Andreas Osiander lib. 1. Annot. in ferem cap. 11. tria Prophetarum genera olim fuisse asserit. Primum eorum, qui quandocunque res postulabat, oracula, visiones aut fatidica somnia impetrabant, qualis fuit Moses, Samuel et alii, quos prisca aetas Videntes, vulus autem Judaeorum Prophetas priores vocare solent. Alterum genus fuit eorum, qui cum oracula, visiones aut somnia fatidica pro suo arbitrio nunquam dicere possent, tamen quoties Deo visum esset, per eos populum docere, aut admonere, aut objurgare, divinitus inspirati prophetabant. Atque hos Judaei vulgo posteriores vocant eo, quod maxima pars eorum fere post Salo

monem sub idololatris Regibus fuerit, ut Esaias, Jeremias, Ezechiel, et duodecim, quos vocant, minores, cum melius illud genus circa Davidis tempora fere desierit Tertium genus est eorum, qui quam vis oracula, visiones et somnia fatidica â Deo nunquam obtineant, tamen a superioris generis Prophetis, tanquam â Praeceptoribus, eruqui et sancti Spiritus internâ unctione edocti literas Propheticas recte intelligunt, aliisque eas enarrare et ex iisdem petentibus recta consilia dare, et quae rectâ ratiocinatione ex eorundem dictis necessario consequuntur, perspicere valent. Hos prisca aetas filios Prophetarum, Paulus autem Corinthiis suis scribens simpliciter eos Prophetas appellat. Gerhard. exeg. L. 1. n. 168.

Prophetae alii perpetui sunt, alii periodici sive ambulatorii. Balaam fuit Propheta, sed tantum periodicus, cujus operâ Deus in benedictione populi Israelitici, et vaticinio de Christo edendo, ad tempus usus est. König. Vind. p. 370. 371.

Prophetae nomen in N. T. accipitur dupliciter 1. Gener aliter 2. Specialiter, 2. [gap: Greek word(s)] sumitur pro quibusvis Ecclesiae Doctoribus, voluntatis divinae inter pretibus et verbi coelestis praeconibus Matth. 7. v. 15. Matth. 10. v. 21. 2. [gap: Greek word(s)] tribuitur (1:) Christo, magno illi Prophetae divinitus promisso Deut. 18. v. 15. Matth. 21. v. 11. Luc. 7. v. 16. (2.) Johanni Baptistae Christi praecursori Luc. 1. v. 76. 3. Prophetis V. Testam. qui de Christi adventu fuere vaticinati Matth. 1. v. 22. c. 11. v. 12. 4. peculiari cuidam ordini Dotctorum in Apostolica et primitiva Ecclesia Eph. 4. v. 11. Talium Prophetarum duae videntur

fuisse clalles 1. quidam prophetiae dono instructi futuros ecclesiae in genere vel quorundam fidelium in specie casus et eventus praedicere poterant, quo Prophetiae dono licet ipsi quoque Apostoli instructi essent, tamen placuit Deo sub initium praedicati Evangelii etiam alios praeter Apostolos eo instruere, et hoc divino charismate nascentem ex Judaeis et Gentibus ecclesiam exornare, ac praedicationem Evangelli confirmare. Talis Propheta erat Agabus. Act. 11. v. 27. 28. et c. 21. v. 11. et Hanna Luc. 2. v. 36. et filiae quatuor Philippi Act. 2. v. 9. 2. quidam singulari Spiritus S. dono et illustratione Scripturas, sacras interpretabantur, reconditos et abstrusos earum sensus proferendo. qui vaticinandi potestate Interim non erant instructi Act. 13. v. 1. ubi Prophetae â Doctoribus ordinariis distinguuntur, ac proinde peculiarem ab illis ordinem constituisse intelliguntur. Huc referri potest 1. Cor. 14. v. 24. ubi prophetare significat speciali quadam Sp. S. revelatione Scripturas interpretari, ac Prophetarum Spiritus dicuntur Prophetis subjecti v. 31. quia doctrina, quam adferunt Prophetae Spiritu Dei adflati, ita debet institui ac proferri, ut serviat aedificationi fidelium. Gerhard. L. de ministr. eccl. n. 226. Laur. Fabr. part. Cod. Hebr. c. 13.

Prophetiarum quinque genexa ex Num, 12. possunt colligi 1. est [gap: Hebrew words] per visionem, cum rem in visionibus revelatam intuemur. 2. [gap: Hebrew words] in somnio, quod contingit dormientibus, ac per internas visiones fieri potest. 3. [gap: Hebrew words] in aenigmatibus, cum aliud videtur, aliud innuitur, uterat, cum Ezechiel

librum come leret, qualis etiam fuit apocalypsis facta Johanni. 4. [gap: Hebrew words] in figura vel idea, cum rerum imagines intuemur, cum acies, cum choros, cum pompas, praeclarissima quaedam conspicimus. Quintum genus praestantissimum est, quod fit perallocutionem divinam [gap: Hebrew words] ore ad os qui modus cum Angelis Mosi fuit communis. Pertinet etiam huc modus revelationis per Urim et Thummim in pectorali Sacer dotis Exod. 28. v. 30. Gerhard. exeg. L. 1. n. 12. ex August. Steucho Eugub. Adloc. Num. 12.

PROPINQUITAS juxta quosdam est triplex vel [gap: Greek word(s)] , vel [gap: Greek word(s)] legalis, spiritualis, naturalis. Legalis est ex adoptione, spiritualis ex compaternitate: naturalis sive carnalis est vel ex carnis propagatione, unde consanguinitas, velex carnis copulatione, unde affinitas. Paulo plenius enumerando, propinquitas personarum de quarum coniunctione quaeritur, est, vel honesta vel inhonesta Honesta est, vel naturalis vel voluntaria. Naturalis, quae ab ipsa natura originem trahit. Propinquitas naturalis spectatur in consangvinitate. Voluntaria propinquitas est vel matrimonialis, vel alterius generis. Propinquitas voluntaria matrimonialis est, et dicitur Affinitas. Propinquitas alterius generis est vel spiritualis et Eeclesiastica, vel legalis et politica. Spiritualis et Ecclesiastica propinquitas est vel communis omnium vere piorum ex uno eodemque verbo et initiationis Sacramento regenitorum, vel specialis inter susceptos ex lavocro Baptismi et susceptores. Legalis et politica est in adoptione inter

adoptantem et adoptivum. Inhonesta est vel ex scortatione et adulterio, vel ex alio crimine. Gerh. L. De Conj. n. 239.

PROPORTIO 1. finiti entis ad infinitum datur partim communiter, partim singulariter. Communiter: nam 1. datur proportio per creationem, quando Deus se creaturis communicavit bonitate infinitâ. 2. per imaginis communicationem, quando Deus hominem ad imaginem et similitudinem sui condidit, 3. per repraesentationem, quando homo autoritate et imperio divinum Numen repraesentat. 4. per operationem, quando per creaturas ministras miracula sunt peracta 5. per gratiam gubernatricem, qua omnes creaturas conservat. 6. per gratiosam inhabitationem in fidelibus. 7. per donorum Sp. S. in corda humana effusunem 8. in vitâ aeternâ per claram visionem 9. per fidei applicationem, quae manus instar gratiam Dei infinitam, et Christum Salvatorem apprehendit. 10. Per orationem et bonos motus per quos natura humana per se imbecillis exaltatur ad infiniti boni participationem. Peculiariter in personâ Christi, ubi est finiti et infinitia aliqua proportio 1. per incarnationis opus admirandum, in quo infinira Dei virtusmassam virginis beatae sanctificavit, ut immaculatus homo absque virili semine nasceretur. 2. per unionem personalem human et divinae naturae, per quam verbum est caro, et humanitas in ipsius Filii Dei hypostasi et per eam subsistit. 3. per communionem natur arum ex unione fluentem 4. per communicationem idiomatum, ex naturarum unione et comunione

resulrantem, per quam humanitas Christi infinitae majestatis est particeps. 5. per operationem, quoniam humanitas est efficax organon, per quod divinitas agit divina. II. Finiti essentiâ ad infinitum duratione datur proportio. Nam homo est finitus essentâ, uri et angeli, et tamen infinitâ duratione in altero seculo durat. III. Finiti duratione datur proportio. Nam 1. aeternis honoribus recompensantur temporales calamitates. 2. Vitam aeternam peperit nobis Christus morte temporali. IV. Finiti duratione ad infinitum essentiâ datur proportio. Nam mors Christi infinitam Dei essentiam nobis reconciliavit, et fruitionem infiniti boni promeruit. Mors autem Christi duratione fuit finita. Kesler. metaph. gener. p. 365. Vid. CAPACITAS et FINITUM.

Proportio alia est quantitatis, quae non datur inter finitum et infinitum, sic quotiescunque repetitur binarius, non tamen exaequat numerum infinitum; alia habitudinis, quae est inter potentiam cognoscentem et objectum cognoscibile: talis proportio est inter intellectum finitum et Deum, qui est in numero cognoscendorum ab intellectu. Gerh. exeg. l. 2. n. 126. et 167.

PROPOSITIONES inusitatae sunt duplices, personales et Sacramentales. Personales, inquibus natura humana praedicatur de divina [gap: Greek word(s)] , et vicissim divina [gap: Greek word(s)] natura praedicatur de humanâ assumtâ in concreto, sc. propter unionem personalem. Ut: Deus est homo, Homo est Deus, Filius Mariae est Filius Dei. Verbum est Caro. Sacramentales: in quibus de elemento terreno praedicatur res coelestis propter

unionem Sacramentalem, ut: panis est corpus Christi, vinum est sanguis Christi. Gerh. L. de Coenan. 94.

PROPRIETATES quaedam immediate communicantur, et afficiunt naturam vel partem aliquam, quaedam mediate communicantur, et no afficiunt. 2. quaedam considerantur quoad inhaesionem et possessionem, quaedam quoad usurpationem et exercitium, seu quaedam communicantur quoad [gap: Greek word(s)] , quaedam quoad [gap: Greek word(s)] . 3. Quaedam proprietates destruunt partem alteram, quaedam perficiunt, seu quaedam illius naturae repugnant, quaedam conveniunt tanquam essentiae capaci et susceptivae 4. Quaedam propria sunt [gap: Greek word(s)] , quae personas respiciunt, et exercentur; quaedam [gap: Greek word(s)] , quae subjecto suo ita insunt, ut per operationem non exerantur et exerceantur. Kesler. Log. phot. p. 185.

Proprietare Grammaticâ seu verborum sunt quaedam praedicationes propriae, non autem sunt propriae proprietare Logicâ seu modo praedicandi. Meisn. part. 1. phil. sobr. c. 3. q. 9.

Propria est Filio Dei caro et passio carnis non [gap: Greek word(s)] sed [gap: Greek word(s)] et propter unionem personalem: unde divinae charitatis commendatio non minus elucescit ex eo, quod unigenitus Filius in sua personaliterpropriacarne paiTusest, quam ü in Sua effentialiter propria Deitate, si [gap: Greek word(s)] , passus fuisset. Nam omnes actiones et passiones vere proprieque sunt suppositi, sive secundum utramque, sive alterutram, et hanc vel illam partem agat aut patiatur. Meisn. consid. Theol. P. 502. 504.

Proprii acceptio est vel Philosophica vel Theologica. Philosophis proprium id est, quod est essentiâ posterius adjunctum, suo subjecto soli et semper competens, unde [gap: Greek word(s)] et secundum naturae momentum dicitur; distinguunt etiam proprium ceu actum primum aboperatione ceu actu secundo. Theo logi vero per terminum proprii generaliter intelligunt omne id, quod uni soli rei competit, sive sit essentia, sive adjunctum, sive effectum, sive alio quocunque no mine veniat. Sic [gap: Greek word(s)] divinorum [gap: Greek word(s)] referunt ad [gap: Greek word(s)] , cum tamen divina illa [gap: Greek word(s)] non sint [gap: Greek word(s)] adjuncta, ab eo velut accidentia distincta, sed unum [gap: Greek word(s)] cum [gap: Greek word(s)] Gerh. exeg. L. 4. n. 289.

PROSELYTORUM duo fuerunt genera apud Judaeos: quidam solâ religione, quidam vero et religiono et. cohabitationefuerutjfudatis conjuncti et permixti: Primo generiliberum erat, sive circumcidi, sive â circumcisione abstinere vellent, ut patet in Naaman, Cyro, Dario, etc. qui signaculum illud corpore non susceperunt; fide autem in venturum Messiam salvati sunt, et ad populum civitatemque Dei pertinuerunt Aug. 18. de C. D. c. 47. Hi appellabantur [gap: Hebrew words] advenae, coha. bitationis vel inquilini, item [gap: Hebrew words] proselyti portae, desumptâ appellatione ex Deut. 24. v. 21. Hisce, ajunt Judaei, septem praecepta fuisse imposita, quae vocant praecepta filiorum Nohae; et communiter sic enumerant, quod primum sit de observandâ justitiâ; secundum de Deo benedicendo et laudando; tertium de fugiendâ idololatriâ; quartum de incestu; quintum

de homicidio; sextum de rapinis vitandis; et tandem septimum de membro vivi animalis, sive potius de carne cum sanguine ejus, qui est anima vel vita ejus, non comedenda, quum, qui carnem cum sanguine manducat, videatur carnem una cum vitâ suâ devorare. Qui vero in terrâ promissa inter ipsos Judaeos habitare, connubia cum illis contrahere, et agnum Paschalem una cum illis manducare voluerunt, illos etiam circumcidi oportuit, ut colligitur ex Gen. 17. v. 13. c. 34. v. 14. Exod. 12. v. 47. etc. Hi dicebantur [gap: Hebrew words] proselyti justitiae, id est, justi et veri, circumcisi et totam legem Mosaicam amplexi, atque adeo populo Israelitico inserti. qualis Urias Hitthaeus, quem propter uxorem interfici fecit David; Arauna vel Ornan Jebusaeus, II. Sam. XXIV, 16. I. Chron. XXI, 18. qualis etiam describitur Achior Ammonita Judithae XIV, 6. Talis etiam Onkelos, sive paraphrastes sit Chaldaeus sive alius; talis Nicolaus, ab Apostolis Diaconus electus Act. VI, 6. Gerh. L. de Sacr. n. 68. etin Gen. c. 17. p. 362. et Deut in c. 14. p. 883. Calixt. de pactis n. 81. Slevogt. disp. de prosel. fud. th. 2. Hoornb. de conv. fud. l. 7. c. 1.

[?] in Scriptura accipitur vel specialiter de proposito salutis nostrae, hoc est, de Dei decreto ab aeterno in Christo disposito, et per Evangelium nobis revelato, de hominibus per fidem in Christum salvandis, ut hac ratione hoc Dei propositum totum ordinem salutis nortrae complectatur Rom. 8. v. 28. c. 9.

v. 11. Eph. 1. v. 9. et 11. vel [gap: Greek word(s)] de cereaturarum productionis et conservationis aeterno in mente divina decreto. Gerhard. L. de provid. n. 49 50.

PROVIDENTIA divina in suâ significatione includit tria (1.) praecognitionem rerum (ignoti enim nulla cupido) voluntatem et curam prospiciendi (omnis enim actionis principium voluntas) atque actionem ipsam, qua res curantur et reguntur. In his ergo tribus confistit providentia: in [gap: Greek word(s)] seu [gap: Greek word(s)] , ac [gap: Greek word(s)] . Gerhard. L. de proverb. n. 15.

Providentia alias accipitur pro decretovel statuto divino gubernandi mundum, et res quasvis ad congruos fines, praecipue ultimum, qui est ipse Deus et divina gloria, uti cum naturae rerum congruit, tum divina bonitate et eminentia dignum est, dirigendi: alias vero pro exsequutione hujus decreti, sive ipsa illa mundi gubernatione. Et utramque acceptionem cum in Scripturae tum Patrum dictis misceri, manifestum est. Prior tamen id exprimit, quod Providentia propriissime est, posterior id, quod communi loquendi modo Providentia dicitur. Prius ab aeterno est, posterius in tempore: prius solius DEI, mentemque divinam non exit: posterioris participes sunt etiam creaturae, id est, his Deus utitur ad providentiae suae decreta in tempore exequenda. Calixt. disp. de prov. th. 35.

Providentiae divinae circa res quasvis duo sunt munia: Conservatio et Gubernatio vel Cooper atio.

Conservatio est, per quam Deus res omnes in esse, quod in prima sui productione acceperunt, conservat: nec aliud est, quam continuata quaedam productio, sive productio, quae permanet et non abrumpitur. Cooperatio est concursus DEI cum causis secundis, per quem in qualibet rerum agentium actione cooperatur, idque immediatione cum suppositi, ut loquuntur, tum virtutis, quia videlicet et essentiâ et potentiâ sua immediate cuivis actioni et effectui adest, et utraque ad ipsum esse cujusvis actionis et effectus pertingit. Gerh. L. De providin. 61. et Calixt. d. cit. Th. 44. 45. 46.

Providentia divina provarietate objectorum dividitur ingeneralem et specialem. Ad generalem pertinent 1. natura incorruptibiles, invisibiles, incorporeae, vid. Angeli et animae hominum. 2. Orbescoelestes, Sol, Luna et stellae, 3. Elementa, ignis, aer, aqua, terra. 4. Omnes non modo species creatae, sed etiam singula individua creaturarum rerrestrium et aquatilium. 5. Ordo operum creationis, quem DEUS potenti sua virtute conservat, ut singulae res ab ipso conditae vires in prima creatione acceptas exerant, [gap: Greek word(s)] . 6. Bruta animantia, eorum conservatio, passio, propagatio. 3. Vilissimae quaeque creaturae 8. Natura humana, ejus sustentatio et gubernatio. 9. Civilis societas ad quam pertinent conservatio imperiorum, distributio populorum in certas mundi plagas. 10. Opera extraordinaria sive oracula, quae sunt causarum physicarum et ordinis naturae a

Deo inslituti quaedam mutatio et quasi inflexio, quibus Deus manifestum fecit, se non esse alligatum ad causas physicas et ordinem libere â se institutum. Providentiae specialis [gap: Greek word(s)] sive [gap: Greek word(s)] est Ecclesia sive homines pii, quibus prospicit Deus de necessariis tum ad hanc, tum ad futuram vitam 1. Tim. 4, 8. Ad hanc vitam pertinent 1. Oeconomica beneficia 1. Tim. 6. v. 8. Act. 14, 17. Ps. 34, 11. Ps. 37, 19. 25. Es. 33, 16. 2. Politica, conservat Deus politias propter Ecclesiam, ut sedes et hospitium in eis ipsi concedatur Ps. 147, 12. 13. 3. Mirabilis conservatio Ecclesiae in medio hostium, consiliorum et insidiarum hostilium conturbatio Ps. 46, 6. Ps. 121, 4. Es. 8, 10. 4. Liberatio ex periculis, humano consilio et humanâ potentiâ inextricabilibus. Vbi enim desinit humanum auxilium incipit divinum, ut habet dictum Philonis. Ad futuram vitam pertinerit bona spiritualia et aeterna, quae in duas classes a quibusdam distribuuntur. Prior continet dona Dei gratuita, qualia sunt receptio generis humani in gratiam post lapsum, missio Filii in carnem, vocatio Ecclesiae ex genere humano. Posterior continet actiones Spiritus S. in Ecclesiâ, quales sunt illuminatio regeneratio, consolatio, vivificatio, resuscitatio ad vitam aeternam. Quidam addunt providentiam singularem, quâ Deus per gratiam et Spiriritum S. efficax est in piis, eos fovet ac regit, operatur in illis velle et perficere. Sed haec Dei opera ad pro videntiam specialem reduci poterunt providentia singularis statuenda, ejus objectum rectius statueretur Christus, Ecclesiae caput, in diebus carnis suae

mirabili consilio a Patre coelesti ductus. Gerhard. Isag. LL. d. 16. c. 5. n. 12. 13. 14. 15.

Pro duplici consideratione et genere rerum creatarum, et earum finibus proportionatis, duplex distinguenda est providentia; altera, quam Physicam vocant, qua Deus tantum habet rationem causae naturalis, nec respicit nisi physicum esse rerum, quod intendit conservare: altera Moralis, qua Deus moraliter gubernat creaturas intellectuales, hortando, praecipiendo, praemia et poenas proponendo. Huic accedit Providentia Moralis supernaruralis, qua eos etiam ad finem supernaturalem dirigit per doctrinam Fidei et auxilium gratiae, aliaque media proportionata. Henr. Marcell. art. interpr. Scr. div. p. 95.

Duobus modis potest aliquid ad providentiam divinam pertinere, uno ita, ut non modo objectum sit, sed etiam effectus: altero, ut non sit nisi merum objectum vel materia quaedam, circa quam ipsa versetur. Priore modo omnes res creatae, quae verum et reale esse obtinent; posteriore omnia peccata cadunt sub providentiam, Quamquam enim haec ipsa non sit caussa peccatorum, ac proinde nec peccata effectus ejus: per eam tamen peccata permittuntur; in bonos fines, quo alias minime faciunt, diriguntur; et limites eis ponuntur. Sic igitur materia sunt, circa quam certis quibusdam modis Providentia versatur. Calixt. disp. de prov. th. 40.

PUGNARE cum lege Dei sumitur vel formaliter abstracte pro ipsâ [gap: Greek word(s)] , vel materialiter et

conerete pro subjecto [gap: Greek word(s)] . Priori modo tantum peccatum pugnat, posteriore modo tota hominis natura quatenus in illa haeret [gap: Greek word(s)] ista et peccatum. Meisn. anthrop. d. 6. q. 1. th. 13. Hutter. F. C. p. 176.

PURGATIONIS duplicis Scriptura mentionem facit. Una est purgatio externa et Levitica facta ad emundationem carnis, altera vero interna et spiritualis, facta ad emundationem cordis. Illa triburtur Leviticis ceremoniis Lev. 12. v. 8. c. 13. v. 6. c. 14. v. 9. etc. haec vero tribuitur Christo, ut causae efficienti Esa. 43. v. 25. joh. 13. v. 8. Hebr. 1. v. 3. ut causae meritoriae Hebr. 9. v. 13. 14. 1. joh. 1. v. 7. Apoc. 1. v. 7. Apoc. 1. v. 6. c. 7. v. 14. ut causae instrumentali ex parte nostri. Act. 15. v. 9. 1. Cor. 6. v. 9. Utraque purgatio tantum in hac vita locum haber, tertiae autem alicujus purgationis post hanc vitam expectandae nulla uspiam in totâ Scripturâ fit memio. Gerhard. L. de morte n. 188.

QUADRAGENARIUM jejunium Pontificiis est duplex, plenum et semiplenum, perfectum et imperfectum. Plenum jejunium est, cum interdiu semel tantum edunt, et â carnibus, ovis, et caeteris hujusmodi abstinent. Semiplenum jejunium est, cum solum abstinentâ carnibus et iis, quae initium et onginem ducunt â carnibus, etiamsi amplius quam semel edant. Azor. l. 7. Inst. mor. c. 12.

QUAESTIONES et conclusiones Theologicae quaedam vere sunt Theologicae et in Theologia natae quaedam non sunt per se et intrinsece Theologicae, ad

Theologiam tamen applicatae, ad quarum cognitionem multum conducit Philosophia. Praeterea vel terminis tantum Theologicis, vel terminis partim Theologicis, partim Philosophicis constant. Unda quaedam dicuntur purae vel simplices, quaedam vero mixtae. Meisn. part. 1. phil. sobr. p. 25.

Quaestiones quaedam Theologicae concernunt summa fidei mysteria, supra omnem captum humanae rationis posita: quaedam vero ita comparatae sunt, ut ad aliqualem eorum notitiam intellectus humanus assurgere possit per [gap: Greek word(s)] et discursum ex inspectione creaturarum deductum. Gerhard, meth. Stud. Theol. p: 101. Musaeus deus. princ. rat. l. 1. c. 14. p. 127. 128.

QUIES dupliciter accipi potest, vel ut notet finem ac terminum actionis, vel ut refrigerium post laborem exprimat: priori modo Deo tribuitur quies, non autem posteriori. Ut in opere Dei nulla cogitanda defatigatio: ita in ipsius quiete nulla est ignavia. Gerh. L. de L. Dei n. 136. Rivet. Exerc. in Gen. 12. p. 50.

Quies in Sabbatho figurata in duobus consistit, ratione poenae et culpae. Nam cum in his duobus genus humanum laboret et fatigetur, ab utroque labore Deus nobis in Christo refocillationem proposuit et exhibuit, ita ut poenae et doloribus omnibus exempti, quiescamus ab omnibus operibus malis. In qui ete enim adumbratâ partim beneficium DEI spectabatur; partim hominis officium erga DEUM. Ad primam partem referimus gratiam illam in Christo, Rom. 5. v. 1. per eam enim quiescimus ab

horroribus conicientiae, et gravi metu irae divinae, liberati â peccati et mortis servitute, per Christi meritum. Quo pertinet iliud Apostoli Coloss. 2. v. 17. Ad eandem referimus quietis illius plenam perfectionem post hanc vitam in glorificatione sive vitâ aeternâ, quae dicitur requies Dei; quia eam donaturus est Hebr. 4. v. 2. et seqq. ubi fuse explicat Apostolus hanc quietis duplicis umbraticae significationem: illius nempe die septimi, quo quievit Deus ab operibus suis: et alterius antitypii. e. unius et ejusdem rei typi, quo Josue et Caleb post quadraginta unius annorum labores in deserto i. e. post sex completas annorum hebdomades quieverunt in Canaan. Ad secundam partem referimus cessationis perpetuae ab omnibus nostris operibus vitiosis significationem: quae in hac vitâ incipitur, in alterâ perficitur. Hanc Sabbatho fuisse significatam Scriptura itidem testatur. Es. et v. 13. 14. Id. ibid.

QUO MODO non semper est dubit antu sed admirantis, ut loquitur Augustinus in enarrat. Ps. 33. Atque sic quaestionem Mariae matris Domini interpretari licet, non quod dubitarit ex infidelitate, sed quod conmium Dei admirata fuerit, quod ex virgine matrem fieri, ex homine Deum nasci voluerit. Talis admiratio una cum fide locum habere potest: dubitatio vero, quae verbo promissionis pertina citer se opponit, non item: ea enim in dubium vocando rem divinam simul negat eam, quo pacto illa particula saepe usurpatur in scriptura v. g. joh. 6. quomodo is carnem suam nobis dabit ad manducandum? Rom. 10. quomodo audient absque praedicante? Luc. 11. quomodo

potest Satanas Satanam entere? etc. in quibus exemplis, Quomodo, non quaerit demodorei, sed negatrem totam. Tale Quomodo in mysteriis divinis locum non habet. Balduin. in cap. 4. ep. Rom. pag. 320.

QUONIAM, quia etc. non semper indicant veram rei causam, sed saepe causam duntaxat consequentiae in Syllogismo. Konig. Vind. p. 1.

RATIO modo pro facultate intelligendi, modo proipsa intellectione actuali, modo pro judicio rationis, modo denique pro ipso dictamine mentis seu rationis effatis et cogitatis ponitur. Porro distingui potest inter rationem in se spectatam, quatenus imaginis divinae pars residua est, et inter ejus accidens, quatenus corruptione primaeva vitiatae est: itemque inter rationem illuminatam vel naturae vel scripturae luce, et non illuminatam, non institutam, et fide aut alio modo non imbutam. Stegm. Phot. p. 14.

Distinguendum inter rationem hominis nondum renati, et rationem hominis regeniti. Illa fidei mysteria judicat stultitiam, haec vero, quatenus talis, iisdem non obluctatur. Tunc vero et tamdiu talis est, quando et quamdiu verbi lucem sequitur. et de fidei principiis non ex suis principiis, sed ex sacris literis judicat. Distinguendum porro inter rationem, rectificari in hac vita coeptam, et plene rectificatam in vita altera; Illa nondum ita plene renovata illustrata et

rectificata, ut [gap: Greek word(s)] sit, eam fidei articulis adversari, eosque impuguare, si suum sequatur ductum. Distinguendum insuper inter rationem rectam vere et proprie sic dictam, et interrationem rectam ex adversariorum Photinianorum scil. ac Calvinianorum sensu definitam. Ratio rectasi vere et proprie sic dicta accipiatur, pro ea scilicet, quae intra terminos sui objecti sese continet, nec judicium de fidei mysteriis sibi arrogat, vel quae verbiluce collustrata et a Spiritu S. rectificata in mysteriis fidei non sua sectatur principia, sed verbi lucem et Spiritus sancti ductum, illa non adversatur fidei. Gerhard. exeg. L. 1. n. 474. et L. de S. Coenae. n. 88.

Rationis usum in Theologiâ libenter concedimus 1. quoad principia cognitionis generalia, quae intellectui connascuntur, et in quibus mysteria cum aliis rebus conveniunt. 2. quoad discursum Logicum, quo ex notioribus ignotiora venamur. 3. quo ad probationes secundarias, quas in confusionem hostium adhibemus. Nequaquam vero rationem in mysteriis admittimus 1. quo ad proprias et specificas eorum rationes, quatenus solius fidei objecta sunt, hîc enim ultra [gap: Greek word(s)] intellectus non procedit. 2. quoad modum probandi apodicticum necessarium; nam ex propriis sumtionibus hîc argumentandum est. 3. quoad modum dijudicandi contradictionem axiomaticam, quando alterutrum extremum ignoratur. Stegm. Phot. p. 18.

Ratio regenerata duplici modo consideratur r. Quatenus suis tantum utitur principiis, et longissimis seu

ratiocinationibus pro lubitu, ex quibus sese opponit expresso verbo Dei e. g. articulo de praesentia corporis Christi in coena axiomate illo philosophica, unum corpus non potest pluribus in locis esse simul, aut articulo de unione duarum naturarum in Christo illo axiomate physico: finitum non est capax infiniti. Et tunc non consideratur ut renata ratio: haec enim semper submittit se obsequio Christi, regiturque verbo Dei, sed ut ratio sibi rehcta quae nihil aliud potest, quam impugnare mysteria fidei, quae pro stultitia habet, et sic nullus usus est rationis in rebus divinis, sed pro coecâ habetur, et ut ancilla imperans Dominae ejicienda est. 2. Deinde consideratur ratio regenerata, prout freno Spiritus S. gubernatur, principiisque Theologicis subjecta est, et haec vere spiritualis est, Spirituque Dei gubernata semper et in omnibus audit Scripturam, licet loci Scripturarum rationi sibi relictae invicem pugnare videantur. Nam fides, est una copulativa, Scripturaque Sacra integra accipienda est, fieri enim non potest, ut articulus fidei vel dictum Scripturae cum altero arciculo vel dicto revera pugnet. Balduin. In 2. Cor. 10. p. 496.

Scholastici distinguunt inter rationes praecedentu et sequentes, sive â priori et posteriori. Thomas p. 1. quaest. 32. art. 1. Ad aliquam rem dupliciter inducitur ratio, primo ad probandum sufficienter aliquam radicem, secundo quae radici jam positae ostendit congruete consequentes effectus, hoc posteriori modo probatur Trinitas ex rationibus, posita enim Trinitate congruunt hae rationes. Gerhard. exeg. L. 3. n. 23.

REATUS alius est concupiscentiae, alius personae. Ille notat damnabilitatem, hic ipsam damnationem. Ille post Baptismum manet, licet hic tollatur. Non enim per sacram lotionem concupiscentia vel aufertur, vel in aliam naturam mutatur: ut sit res digna Dei amore vel vitâ aeternâ: siquidem omne malum per se et semper Deo displicet Psal. 5. v. 5. sed demitur reatus â baptizato tantum, cui concupiscentia non imputatur ad damnationem, non quod morte digna non sit, sed quia Deus ob Christi meritum ex gratia condonat. Hinc Aug. L. 6. cont. jul. c. 6. Tollitur in Baptismo reatus peccati, non reatusjus, quo ipsareaerat. Alii hos terminos usurpant, quod reatus peccati sit vel actualis, personam obstringens actu ipso ad damnationem; vel potentialis, quando ream quidem personam facere posset, si Deus in judicium intrare veller, haud tamen actu ream facit, non quidem ex natura sua sed ex sola Dei misericordia, idedque causa reatus impediti non in ipsa sed extra ipsam quaeri debet. Prior reatus per Baptismum adimitur, posterior relinquitur, et per consequens concupiscentia peccatis proprie dictis merito annumeratur. Meisner, anthrop. d. 8. q. 1. n. 49.

Reatum duplicem quidam statuunt: cuspae et poenae: ille est dignitas odii, indignitas gratiae: hic est ordinatio sive obligatio ad poenam. Gerhard. L. De pecc. orig. th. 31.

RECEDERE â malo dupliciter accipitur 1. ut sir idem, quod recedere â malo, quod antea commissum est, i. e. poenitentiam agere. 2. declinare â malo

RECONCILIATIO nostra dupliciter considerari potest 1. ratione Consilii vel caeusae primae. 2. Ratione executionis vel causae meritoriae. Quod spectat Consilium de facienda reconciliatione, istud Pater ex merâ misericordiâ iniit, qui etiam nostri causâ Filium misit, ut ita redemtionis nostrae initium Deo Patri, tanquam causae omnium primae, merito in acceptum feratur. Recte igitur nos sibi reconciliasse dicitur, quoniam reconciliationem nostram procuravit, et media ejus invenit. Quod vero spectat executionem et causam meritoriam, hîc Christus excludi non debet. Nam eo fine missus est â Patre, et non alio, quam ut consilium ipsius de facienda reconciliatione exequeretur tum agendo tum patiendo, quod ipsum promptissime et plenissime praestitit: Quo respectu meritorio non Pater sibi, sed Patri Filius nos reconciliavit: Hae sunt duae causae subordinatae, quae si divellantur, reconciliatio tollitur. Pater enim nos sibi reconciliavit non per nudam acceptionem, sed mittendo Filium; Filius autem nos Patri reconciliavit patiendo per crucem et sanguinem, quod probe notetur. Sic enim ipsum meritum luculenter exprimitur; quod reconciliator sit Christus non tamum salutis modum annunciando, sed pro nobis moriendo, adeoque sanguinem suum, redemtionis [gap: Greek word(s)] , interponendo. Atque sic utrique personae tum Patritum Filio nostra reconciliatio assignatur, Patri ut cause primae et remotae: Filio ut

causae meritoriae et propinquae. Patri quoad consilium; Filio quoad executionem: Patri, quia medium reconciliationis dedit; Filio, quia ipse medium suit Patri ut primo fonti et autori: Filio, ut ipsi mediatori et redemptori; Patri [gap: Greek word(s)] vel originaliter; Filio ob [gap: Greek word(s)] vel meritorie. Meisn. anthropol. d. 26. th. 39.

Reconciliatio per Deum et Christum facta est quoad acquisitionem, facienda est â nobis per poenitentiam quoad applicationem. Reconciliatio ergo distinctis quidem tribuitur, sed diverso modo 2. Cor. 5. Patri v. 18. tanquam causae principali: Christo v. 19. tanquam causae meritoriae: Verbi Ministerio v. 19. tanquam causae instrumentali ex parte Dei offerentis: Nobis denique tanquam instrumentali apprehendenti per fidem. Walther. harm. p. 1027.

RECORDATIO, quae praecipitur in institutione S. Coenae, non tam theoretica est quam practica, consistens in fideli apprehensione meriti Christi quae sumtione ipsius corporis in mortem traditi magis magisque in nobis excitatur, conservatur, et confirmatur. Meisn. consid. Theol. phot. p. 571.

REDEMTIONIS significatio alia est formalis, alia effectiva. Haec est metaphorica, non illa: corporalis quidem liberatio interdum est absoluta et metaphorica (citra inter veniens pretium facta ) non autem spiritualis. Stegm. Phot. p. 276.

Redemtionis duplex est acceptio: alter a impropria, quae pretio caret: altera propria, quae est personae aut rei alienatae, occupatae, vel captae vindicatio per interveniens pretium. Distinguendum porro inter

redemtionem corporalem, quâ [gap: Greek word(s)] â tribulatione et angustta quis redimitur, et inter spiritualem, quâ [gap: Greek word(s)] , uti loquitur Damascenus l. 4. orthodox. fid. c. 20. h. e. â peccato et captivitate Satanae redimimur. Corporalis potest absoluta esse et fieri sine pretio, notatque liberationem mere gratuitam. Spiritualis autem redemtio â peccatis nunquam potest esse absoluta et sine t [gap: Greek word(s)] 1. ob naturae divinae sanctitatem 2. ob justitiae immutabilitatem 3. ob incorruptam veracitatem 4. ob intemeratam legis autoritatem, quae vult, ut qui peccant, moriantur Rom. 1. v. 32. Si enim Deus absque [gap: Greek word(s)] peccatorum redimeret et justificaret, tum periclitaretur naturae sanctias, quia non odisset peccatorem; et justiria, quia dimitteret reos; et veritas, quia poenam, quam minatur, infligeret, et legis authoritas, quia nulla foret ejus maledictio. Aliqui distinguunt inter redemtionem judicialem et extrajudiciaelem. Haec quandoque absoluta esse potest: illa sine [gap: Greek word(s)] esse non potest, praesertim cum Judex iratus et poenam transgressori minatus est. Jam vero hominis redemtio est judicialis, quia homo erat reus, accusabatur â Diabolo. Deus sedebat ad judicandum, et aderat legis sententia: Mote morieris. Jam autem Judex non absolvit reum, nec salvâ justitiâ potest absolvere praesertim 1. ab omni poena et ira. 2. ut muneribus insuper afficiat, inprimis 3. si mortem ante interminatus sit et 4. transgressori irascatur 5. reusque captivus sit, et actu poenam sustineat. Quia vero nobiscum ita comparatum fuit, necessarium erat utique, ut

ad faciendam redemptionem sufficiens pretium interveniret. Meisn. anthr. d. 25. q. 3. th. 23.

REGENERATIONIS vox ambigua: quandoque enim sumitur [gap: Greek word(s)] , ut et remissionem peccatorum et renovationem simul complectatur: quandoque vero [gap: Greek word(s)] accipitur, ut remissionem peccatorum ac graruitam justificationem, tantummodo significet: priori sensu accipitur â D. Luthero in lib. de Eccles. et Conciliis, monente Formula Concordiae art. 3. Posteriore significatu speciali Apologia Aug. Conf. saepiuscule regenerationis voce utitur. Gerhard. L. de justif. n. 125. Calixt. exp. lit. epist. ad Tit. cap. 3. p. 31.

REGIMEN Ecclesiasticum et Politicum differunt 1. ratione materiae: illud enim versatur citca bona interna et spiritualia, animam hominis potissimum concernentia foh. 18. v. 36. hoc circa bona corporis et fortunae, et circa conservationem externae disciplinae Matth. 22. v. 21. 2. ratione formae: nam regimen ecclesiasticum consistit in praedicatione verbi, dispensatione Sacramentorum, et usu clavium regni coelorum Matth. 28, 19. Marc. 16, 15. 20. 2. Cor. 10. 4. Forma vero regiminis Politici constat legibus civilibus et usu externi gladii. Rom. 13, 4. 3. Ratione causae efficientis. Regimen Ecclesiasticum immediate est â Christo Joh. 20, 21. Regimen Politicum est quidem etiam â Deo: verum non immediate: sed mediante demum jure gentium, secundum illud Luc. 22, 25. Reges Gentium dominantur. 4. Regimen Ecclesiasticum finem spectat fustitiam spiritualem, pacem

conscientiae cum Deo, et aeternam animarum salutem Rom. 1, 16. Rom. 14, 17. Regimen vero Politicum finem spectat. Justitiam civilem, Pacem temporalem et tranquillitatem hujus vitae 1. Tim. 2, 2. Hutter. LL. p. 578.

Tria organa sive media sunt, quibus regimen Ecclesiasticum absolvitur 1. Verbi praedicatio pura. 2. Legitima Sacramentorum administratio. 3. Rectus usus clavium regni coelorum. Hutter. LL. p. 578.

REGNUM Christi consideratur vel in hac vel in futurâ vitâ. In hac vita dicitur regnum potentiae vel gratiae. Regnum potentiae est generale dominium super omnia, videlicet gubernatio coeli et terrae Ps. 8. v. 7. Dan. 7. v. 14. Matth. 28. v. 18. Eph. 1. v. 21. Subjectio omnium creaturarum 1. Corinth. 15. v. 25. Eph. 1. v. 10. Hob. 2. v. 8. dominium in medio inimicorum, quos reprimit, coercet et punit Psalm. 2. v. 9. Psalm. 110. v. 2. 1. Corinth. 15. v. 25. etc. Gratiae regnum est specialis operatio gratiae in Ecclesia, vide licet missio, illuminatio et conservatio Apostolorum, Evangelistarum, Doctorum et Pastorum in Ecclesia Matth. 28. v. 19. Marc. 16. v. 15. Act. 1. v. 8. Eph. 4. v. 11. Collectio Ecclesiae per praedicationem Evangelii et dispensationem Sacramentorum, ibid. regeneratio, renovatio, illuminatio, sanctificatio credentium per verbum et Sacramenta Joh. 3. v. 5. c. 17. v. 7. Eph. 5. v. 26. Tit. 3. v. 5. etc. applicatio sui meriti, protectio et conservatio piorum Matth. 28. v. 20. effusio variorum donorum Eph. 4. v. 8. etc. In altera vita dicitur regnum gloriae, quod conspicietur in resuscitatione mortuorum et universali judicio, ejusque

executione, in damnatione reproborum, et glorificatione electorum Matth. 25. v. 46. Joh. 5. v. 29. quando Christus tradet regnum suo Patri 1. Cor. 15. v. 24. ut sit Deus omnia in omnibus v. 28. Gerh. exeg. L. 4. n. 324. Dieter. catech. p. 419. 420.

Regnum Dei est triplex 1. naturale, quod Pater semper retinuit. 2. mediatorium, quod Filio tradidit. 3. beatum, in quod sub finem introducemur. Non omnis quidem regni mutatio est traditio regni sed talis mutatio, quâ omnes electi sub naturale regnum Christi reducentur, vere erit traditio. Stegm. phot. p. 312.

Regni Christi finis certo modo intelligendus est, quatenus nempe in fide et aenigmate mediate, per in volucra Verbi et Sacramentorum, et in medio hostium, hactenus illud gubernavit et gratiose administravit. Hoc aenigmaticum, mediatum, laboriosum et quasi tumultuosum Regnum finem tum habebit, quando Filius Dei in claritate â facie ad faciem, immediate, hostibus omnibus abolitis, in tabernaculis pacis fiduciarum, et in requiebus opulentis cum summa gloria auspicabitur, et continuabit Regnum in perpetuum. Rectissime AEg. Hunnius: Regnum per se durabit in aeternum; at forma seu qualitas ac conditio ragni, qualis ea est in hoc seculo, cessatura est. Tom. 4. op. p. 264. Konig. Vind. p. 143.

Regnum coelorum vel intelligitur de vita aeterna, cujus promissiones in V. T. extare nulla veritatis specie negari potest, vel de spirituali Christi regno secundum veritatem et complementum in V. T. praenunciato ac praefigurato, in N. autem consummato et sine involutris figurarum exhibito. Gerh. L. de Evang. n. 60.

Regni Christi duplex est status: unus pro conditione hujus seculi in infirmitate, inter tot hostium furores, persecutionibus et injuriis obnoxius: ubi Deus regit subditos suos sceptro verbi, et vocatur regnum gratiae. Hic status terminis hujus mundi circumscriptus est, et aboiebitur in novissimo adventu. Alter est pro conditione futuri seculi, in majestate et virtute multâ, omnibus injuriis et persecutionibus exemtus, ubi Deus se intuendum praebebit electis suis, et vocatur regnum gloriae nullis seculorum seculis finiendum. Bald. in 1. Cor. 15. p. 864.

REGUM et Principum duo sunt genera. Quidam sunt [gap: Greek word(s)] et reddendae rationi nequaquam obnoxii, quia imperium in subditos habent absolutum, nec tenentur certis quibusdam pactis vel legibus regni fundamentalibus obstricti, quales dicuntur esse Reges Hispaniae, Galliae, Britanniae etc. Quidam sunt [gap: Greek word(s)] et reddendae rationi obnoxii, qui creantur electione Optimatium vel Ordinum Regni; adeoque imperium non obtinent absolutum; sed certis limitibus, conventis et conditionibus circumscriptum, quibus violatis populus non teneatur obsequi, ut ita potestas summa penes ordines et optimates maneat. Meisn. p. 3. ph. sobr. s. 2. c. 3. q. 3. p. 718.

RELATIO non praedicatur de Deo secundum rationem inhaerentiae, ut in creaturis, quod est imperfectionis, sed per modum ad aliud habentis: sicuti enim relatio secundum propriam rationem Deo non inest, et tamen secundum rem (prout absque imperfectione consideratur) inest: sic etiam non praedicatur

secundum propriam rationem et modum inhaerentis: praedicari enim fundatur super inesse: ubi regula Thomae notari debet: Quaecunque secundum imperfectionem in creaturis occurrunt, et tamen Deo attribuuntur, secundum perfectissimam per fectionem praedicantur. Graw. qq. illustr. d, 4. q. 4. n. 6.

Relatio realis aut est praedicamentalis, aut transcendentalis. Illa Deo non convenit, cum sit accidens: Deus enim accidentis realis ad intra capax non est. Nec transcendentalis, quia haec est essentialis, et hac essentialiter ad aliud refertur: Deus autem essentialiter ad creaturas non refertur, alias ab illis tanquam â termino essentialiter penderet, quod absurdum, cum Deus sit essentialiter independens ab omni creatura. Graw. qq. illustr. d. 2. q. 5. n. 10.

Relationes, quarum relata se habent ut signum et signatum, non sunt uniusmodi. Quaedam tantum sunt [gap: Greek word(s)] et significativae, quae nihil sunt aliud, quam mera [gap: Greek word(s)] signi ad signatum, ideoque respectus harum omnis, quo ad se invicem reseruntur, in solâ consistit significatione. Talis relatio est inter limitem et agrum, cujus ille signum est mere [gap: Greek word(s)] , non simul [gap: Greek word(s)] . Non enim limes continet in se agrum, aut simul eum exhibet. Praeter has vero reperiuntur relationes aliae, quae dici possunt [gap: Greek word(s)] et exhibitivae, quarum relata quidem signa sunt, sed non referuntur ad se invicem, ut signa significantia, sed potius ut [gap: Greek word(s)] exhibentia, ita ut relatum sit exhibens et communicans, correlatum autem sit

exhibitum et communicatum, adeoque relatio consistat non in significatione, sed in reali exhibitione, dum relatum vere defert et exhibet suum correlatum. Atque ejusmodi relationes [gap: Greek word(s)] sunt Sacramenta, quippe quae gratiam Dei non nude significant, sed verissime offerunt omnibus, conferunt autem fide utentibus. Meisner. p. 1. phil. sobr. s. 1. c. 2. q. 3. pag. 142.

Relatorum tria sunt genera. Quaedam ad [gap: Greek word(s)] suam necessario requirunt absentiam, quomodo referuntur spes et speratum, expectans et expectatum. praefigurans et praefiguratum, typus et antitypus, locus supremus et infimus etc. Alia necessario requirunt praesentiam, quomodo referuntur omnia unita, sive sit unio physica inter continens et contentum, sive hyperphysica inter Deum Patrem et Filium, sive hypostatica inter [gap: Greek word(s)] et carnem, sive parastatica inter Deum et sanctos, sive mystica et Sacramentalis, quae est inter panem Eucharisticum et corpus Dominicum. Meisn. l. cit. q. 2. p. 138.

Resativa praedicata dupliciter sumi possunt 1. ut significant actualem causalitatem, et sic nullam dicunt in Deo perfectionem, sed extrinsecam tantum relationem, quae Deo advenit. 2. ut significant potentiam seu virtutem creandi, salvandi etc. et sic dicunt realem perfectionem. Priori modo notant actionem, posteriori agendi principium, illa fit in tempore, hoc est aeternum, Ex parte creaturae ad Deum creatorem est relatio realis, quia creaturae in essendo dependent â Deo, absque cujus voluntate uti

non potuissent existere, ita nec ad momentum conservari, sed ex parte creatoris ad creaturam non est relatio realis; quia ex opere creationis nulla perfectio nova creatori in tempore accessit, sed ipse idem atque immutabilis in seipso permanens creaturae perfectionem aliquam, existentiam scilicet, contulit. Gerh. exeg. L. 2. de nat. D. et attr. divin. 107.

Generatim loquendo duplices in Deo sunt relationes. Aliae ad extra, quibus Deus refertur ad creaturas; aliae ad intra, quibus divinae personae ad se mutuo referuntur. Rursum relationes ad extra sunt triplices 1. quaedam fundantur in actionibus Dei transeuntibus, et ex tempore Deo tribuuntur, ut relatio creatoris, gubernatoris, redemptoris. 2. Quaedam in actionibus Dei immanentibus, et libere illi conveniunt ab aeterno, ut relatio praedestinantis, reprobantis, et praescientis futura absolute. 3. quaedam partim in actionibus immanentibus, partim in quibusdam attributis, et necessario illi conveniunt ab aeterno; ut relatio ideae, omnipotentiae, scientiae, simplicis intelligentiae, et Verbi. Nam Verbum praeter relationem, qua respicit Patrem, refertur etiam ad creaturas. Relationes ad intra, quibus personae divinae ad se mutuo reseruntur, sunt duplices 1. quaedam versantur circa certas tantum personas, ut paternitas, filiatio, spiratio activa, et processio, sive spiratio passiva. 2. aliae communes sunt omnibus personis, ut identitas, similitudo, aequalitas. Becan. Theol. Scholast. Tr. 2. c. 2. q. 1.

RELIGIO duobus modis accipitur 1. de virtute morali, quae justum debitumque honorem Deo tribuit.

2. de certo statu et conditione vitae mulrorum hominum, qui speciali modo ac regulâ se Deum colere putant. Balduin. l. 2. cas. c. 4. Azor. Instit. mor. part. 1. l. 9. c. 5. Posterior acceptio minus conveniens. Meisn. part. 2. ph. sobr. c. 1. q. 10.

Religio, ut est virtus moralis, quoad rem ipsam complectitur cognitionem Dei sive sapientiam, et praestationem cultus Dei. Id. ibid.

Religio omnis dupliciter consideranda est: primum accidentaliter et externe: deinde essentialiter et interne. Quoad accidentalem et externam formam considerandae sunt ceremoniae mores et ritus in oculos incurrentes. Quoad internam autem et essentialem formam fidei capita et ipsa doctrina consideranda est. Cramer. haereseol. p. 210.

RELIGIOSUS honor triplici sensu vocatur: quia (1.) elicitur â religione, ita ut sit proprius ejus actus, continens in sese veritatem et directam relationem illam, quae est in cultu religioso: vel (2.) tantum, quia imperatur â religione, tanquam aliquid congruens illius naturae: vel denique quia et imperatur â religione, et fundamentum habet in relatione rei aut personae alicujus ad religionem et cultum sacrum. Primo sensu religiosus honor soli DEO debetur. Secundo modo honor etiam civilis, qui in quinto (quarto) praecepto imperatur, et hominibus superioribus praecipue debetur, recte dicitur religiosus. Tertio vero sensu debetur omnibus iis, quae proprie spectant ad cultum. Ames. l. 4. cas. consc. c. 31. Ad secundam acceptionem respicit Aug. Cong. art. 7. abus. his verbis: Docuerunt nostri, utramque potestatem

(ecclesiasticam et potestatem gladii) religiose venerandam et honore afficiendam esse, tanqum summa Dei beneficia in terris. p. 200.

REMISSIO peccatorum vel authentica et [gap: Greek word(s)] est, vel ministerialis et [gap: Greek word(s)] . Prior est solius Dei, cui etiam soli peccatur Psal. 51. v. 4. idem tamen ministerium reconciliationis inter homines instituit 2. Cor. 5. v. 18. et potestatem remittendi peccata ministerio ecclesiastico dedit Joh. 20. v. 21. Gerhard. L. de poen. n. 17. Meisn. part. 2. philsobr. s. 1. c. 1. q. 3.

Remissio alia est absoluta, alia conditionata. Illa cum satisfactione pugnat: At Dei remissio conditionata satisfactionis effectus est. Excludit enim remissio solutionem ejus, cui fit remissio, sed non omne simpliciter, excludit propriam, non alienam; excludit satisfactio liberalitatem meram, non omnem vero; ratione Christi, non nostri. Stegm. Phot. p. 255.

Remissio culpae diligenter distinguenda est â remissione poenae. De illâ non est dubitandum: de hac dubitari potest. Ratio haec est: Quia Deus remissâ culpâ poenam quandoque condonat, quandoque infligit. Sic Paralytico Matth. 9. 2. Mulieri peccatrici Luc. 7. 47. Adulterae Joh. 8, 8. et culpam et poenam remisit 2. Sam. 12, 13. sed tamen cum exceptione poenae et crucis. Morietur enim Filius tuus, dicitur ibidem v. 14. Konig Vind. p. 385.

RENOVATIO multis modis dicitur 1. Dicuntur ea renovari, quae restaurantur, cum esse desierint. Ita regnum renovatur, foedera renovantur. etc. 2. ea,

quae cum invetera verint, pristinae integritati, persectioni, pulchritudini restituuntur. Ita domus ruinosa dicitur. 3. ea, quae cum aliquem statum amiserint, eundem recuperant, Ita bomo dicitur renovari, cum estatu gratiae eundem reaccipit. Atque has significationes confirmat etiam scriptura, quando hominem renovari dicitper poenitentiam et spiritu mentis etc. Kesler. metaph. gen. p. 300.

Renovatio sumitur 1. latius; ut regeneratio et justificatio ejus ambitu comprehendatur. Nullum enim dubium est, quin si vim vocis spectes, renovatio quaedam dici possit, quando accensâ fide ex incredulo fit credens, et cum ex injusto et filio irae per fidem fit justus et filius gratiae, e quibus tamen prior actus alias stricte regeneratio; posterior autem justificatio vocari consvevit. 2. Stricte, prout regenerationi et justificationi contradistinguitur. Musaens Disp. de renovat. th. 3.

REPLERE dicitur Deus omnia loco non formaliter, sed virtualiter seu effective: in omnibus est non per circumscriptionem; sed per conservationem; in omnibus est tanquam suprema et prima causa creans et conservans. Graw. qq. illustr. d. 1. q. 5. n. 16.

REPROBATIO aia est, originalis, alia habitualis. Habuerunt sane gentes mentem naturâ reprobam, et ad bonas actiones ineptam, ex vitio peccati originalis: sed habitus malitiae subinde crevit, ut omni excusso pudore ruerent in scelera non tantum contra legem Dei, verum etiam contra rectam rationem. Bald. ep. Rom. p. 109.

Scholastici distinguunt inter reprobationem negativam vel passivam, quae est praeteritio; et inter reprobationem affirmativam vel activam, quae est praedamnatio. Eadem mens est Bellarmino, qui lib. 1. de gratia et lib. arb. c. 16. duplicem reprobationis actum agnoscit. Unum appellat negativum, quo Deus non habet voluntatem hos salvandi: Alterum positivum, quo Deus voluntatem habet hos damnandi: Illius scribit nullam dari causam ex parte hominum, hujus autem dari, nimirum peccata praevisa. Sententia autem haec vel ideo erronea est, quia decretum unum geminatur. Nam ut unica est electio, consistens in destinatione ad salutem; sic et una est reprobatio consistens in praedamnatione. Meisn. anthrop. d. 20. th. 16.

REPROBORUM varii sunt gradus 1. Nonnulli pereunt in congenita malitia, antequam in nervum erumpat. 2. Nonnulli extra cognitionem Christi pessime vivunt. 3. Nonnulli agnoscunt Christum, et verbum ejus audiunt, sed negligunt, rebus aliis implicari. Hiomnes Reprobi quidem sunt, nondum tamen excoecati: sed qui verbum auditum non modo negligunt, sed et contemnunt, rident, persequuntur, horum sane oculi praestigiis Satanae fascinati sunt, ut videre nequeant, quae ad salutem faciunt. Et hic extremus Reproborum gradus est. Balduin. ep. Rom. c. 11. p. 703.

REPUDIUM apud Judaeos decem conditiones requirebat 1. ut repudrum fiat mariti voluntate et consensu, cui uxor non placet. 2. Ut uxor recidatur, hoc

est, nullam amplius potestatem in ipsam habest maritus. 3. Ut maritus libellum uxori in manum det. 4. In libello duos testes eorumque nomina inserenda, et tres generationes mulieris. 5. Ut secundum ordinem libri legis scribatur, literis rotundis, ne litera literam contingat. 6. Libelli longitudo latitudinem excedere debet. 7. Literae non excedant tractatum, nec admittant ullam maculam. 8. Maritus dicat Notario: Scribe mihi libellum repudii, et nomen repudiatae uxoris meae N. 9. Testes adesse oportet illâ horâ, quâ Notarius libellum repudii conscribit. 10. Dato libello dicat maritus uxori: Accipe libellum tuum, et â me sis repudiata, et concessa omni homini. Balduin. in 1. Cor. 7. pag. 310.

REPUGNARE legi dupliciter intelligi potest 1. formaliter et abstracte pro ipsa [gap: Greek word(s)] ; 2. materialiter et concrete pro subjecto [gap: Greek word(s)] . Priori sensu quicquid legi repugnat, hoc peccatum est; sed non posteriori. Meisn. anthr. d. 3. q. 1. n. 32.

RERUM genus, quod in Scripturis traditur, est duplex. Quaedam enim scitu omnibus sunt necessaria, et ad salutem ipsam hominum pertinentia. Haec usque adeo dilucide et perfecte in Scripturis sunt tradita, ut qui hoc in rerum genere vel obscuritatis velimperfectionis eas accusare velit, is gemino illo Paulino sulmine se tangi statuat Gal. 1. 8. Et 2. Cor. 4. v. 3. et 4. Quaedam vero ad salutem non sunt necessaria, neque etiam ad ipsam substantiam cultus divini pertinent: qualia sunt ea, quae faciunt [gap: Greek word(s)] (1. Cor. 14, 26. et 40.) ut majore cum solennitate cultus divinus peragatur.

Ubi sane Genus tantum, non vero ipsam speciem rituum et ceremoniarum in Scripturis expressam esse, ultro largimur: ac proinde neque sub opinione absolutae necessitatis vel cultus, vel justitiae aut meriti ad ob. servandum proponi ea posse recte colligimus. Hutter. LL. p. 70.

RESPICERE Deus dicitur, quoties aliquid beneficii in nos confert, et benignum se ac favorabilem exhibet; Ps. 86. v. 16. Respectus Dei, inquit Augustinus, tribus modis accipi solet; secundum cognitionem, ut Ebr. c. 14. v. 13. Omnia nuda et aperta sunt in oculis ejus, secundum gratiam; sic Ps. 34. v. 16. Oculi Domini super justos: secundum judiciu Matth. 25. v. 11. Nesciovos. Respicere, inquit, per gratiam est prius objectos et derelictos visitare. Rev. ex. 128. in Gen. p. 499.

RESURRECTIONIS nomen accipitur vel proprie vel figurate. Propria significatio est vel generalis vel specialis. Generaliter resurgere dicitur, qui prius vel casu cecidit, vel sponte accubuit aut consedit Psalm. 139. v. 2. Thren. 3. v. 63. Specialiter accipitur pro corporum ex mortuis resuscitatione et vitae restitutione: et haec distinguitur in particularem seu antecedentem ac temporariam paucorum illorum resurrectionem, qui â Christo, Prophetis et Apostolis ad hanc vitam miraculose resuscitati fuere Matth. 11. v. 4. Hebr. 11. v. 35. etc. 2. in singularem ac nobis per quam salutarem ipsius Christi resurrectionem tertio â morte die factam Matth. 16. v. 21. Marc. 8. v. 31. etc. et 3. in univer salem seu finalem omnium omnino hominum resuscitationem in novissimo die futuram, quae ab ipso Christo distinguitur in resurrectionem Judicii et

vitae Joh. 5. v. 29. Figurata significatio vel est metonymica, vel metaphorica. Metonymicae significationis exemplum est in verbis Christi Joh. 11. v. 25. Ego sum resurrectio et vita, id est, non ipse solum resurgam et vivam, sed etiam sum author resurrectionis et vitae tum spiritualis, tum corporalis. Metaphorice accipitur 1. pro liberatione ex calamitatibus et periculis. Psal. 9. v. 14. Esa. 24. v. 20. et c. 26. v. 14. Amos 5. v. 2. Amos 8. v. 14. Hoc modo intelligi etiam poterit, quod de impiis dicitur Ps. 1. v. 15. Non resurgent impii in Judicio, nec peccatores in coetu justorum i. e. non stabunt, non consistent, sed ob malam causam succumbent ac pessumdabuntur. 2. pro conversione ad Deum per veram ac seriam poenitentiam. Ut enim peccare est in via Domini labi, et peccatum est [gap: Greek word(s)] , sic â peccatis ad Deum converti est resurgere, et conversio est quaedam resurrectio. August. l. 20. de C. D. c. 10. Sicut enim spiritualiter possunt cadere i. e. peccare, ita etiam spiritualiter queunt resurgere. Prov. 24. v. 16. Cadet justus et resurget (quidam tamen de liberatione ex periculis hunc locum ex ponunt, sicque ad praecedentem significationem referunt) Jer. 8. v. 4. Numquid, qui cadit, non resurget) [gap: Greek word(s)] statim additur, numquid avertetur et non convertetur? Luc. 2. v. 34. Hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israel (id est, qui hunc lapidem angularem in Sion positum verâ fide apprehendunt, eique innituntur, illi possunt ex luto peccati et mortis in quo haerent, per veram conversionem sese erigere, qui vero lapidem illum apprehendere

nolunt, sed sibi vrdentur stare, et contra Christum sese extollunt, in coecitatem et exitium sempiternum ruent. Matth. 21. v. 44. Joh. 9. v. 39.) Eph. 5. v. 15. Huic significationi cognata est ea, quâ 3. accipitu de communicatione vitae spiritualis i. e. de justificatione et adoptione ad vitam aeternam, quâ ex morte spirituali, in qua omnes per naturam haeremus, ad veram et spititualem vitam resurgimus. Ut enim status irae divinae atque injustitiae in Scripturis sic describitur, quod homines sint spiritualiter mortui Joh. 5. v. 25. Rom. 6. v. 4. Col. 3. v. 1. ita e contrario status gratiae justitiae et [gap: Greek word(s)] vocatur spiritualis resurrectio. Rom. 6. v. 5. Col. 2. v. 12. Col. 3. v. 1. Apoc. 20. v. 5. De hac spirituali resurrectione loquitur Christus Joh. 5. v. 25. 4. pro manifestatione irae ac judicii divini adversus peccata. Quemadmodum enim Deus dicitur quasi dormire et quiescere, quando poenas impiorum differt, ac piossub cruce aliquamdiu laborare permittit: ita ex adverso dicitur surgere sive resurgere, quando vindictam exercetadversus Ecclesiae persecutores, piis vero auxilium ac defensionem praestat. Gerhard. L. de resurr. mort. n. 3.

REVELATIO alia est privata, alia publica. Illa est, quando Deus revelat quaedam sanctis ad ipsorum personas peculiariter attinentia: ea cum non nisi utiliter Deus illis patesaciat, valere procul dubio possunt saltem propter exemplum ad aliorum aedificationem, atque adeo ad communem religionem, non minus forte quam alia etiam minutissima, quae de privatis personis, ut de Tobia, Job, etc. in Scripturis

narrantur. Haec est, quae ad communem religionem pertinet, quando scilicet non modo id, quod revelatur, per se potest ad communem utilitatem conferre, sed etiam revelatur per Ecclesiae Principes, ut per Prophetas, Apostolos, universales Pastores, per quos quidem Deus sufficienter instruit Ecclesiam de his, quae expedit fideles credere. Greg de Val. T. 3. d. 1. q. 1. p. 1. pag. 25.

Revelationum divinarum ad utrumque Testamentum pertinentium modi sunt tres 1. Naturae. 2. Scripturae. 3. Gratiae. Revelatio Dei per naturam est omnium hominum, eamque Apostolus ex professo tribuit gentibus Rom. 1. 19. 20. De eadem revelatione agit Act. 17. 27.

Revelatio Dei per Scripturam est omnium civium Ecclesiae, qui per sacras literas instruuntur ad salutem per fidem, quae est in Christo Jesu etc. 2. Tim. 3, 15. Act. 20, 21. Revelatio per gratiam est electorum omnium, quos Spiritus S. singulari sua gratia illuminavit, et quae ad salutem scitu sunt necessaria, in cordibus eorum obsignavit, juxta illud Jerem. 31. 33, Et haec est ordinaria Dei revelatio utrique populo in V. et N. T. communis. Deinde vero modo extraordinario revelavit se Deus multifariam multisque modis, veteri inprimis populo, cujus revelationis species aliquot recensentur ab ipso Domino Num. 12, 6. Possunt autem quatuor ejusmodi Revelationum species docendi gratia constitui: una est visibilis seu ocularis, altera vocalis, tertia imaginaria, quarta intellectualis. Visibilem dicimus, quando Deus in specie aliqua

visibili quadantenus se conspiciendum praebuit, adsumto ad tempus corpore humano, in quo cum hominibus conversatus est, non tantum ut modo conversationis uteretur humano generi convenientissimo; verum etiam ut eminus quasi gustum praeberet dulcissimae conversationis suae cum hominibus, quando in plenitudine temporis veram hominis carnem indissolubili nexu adsumturus erat. Et hujus revelationis exempla passim extant, in historia praesertim Patriarcharum. Vocalem Revelationem appellamus, quando Deus non visibili quadam forma apparet, sed vox ejus percipitur, non qua secum ipse loquitur, non qua beatis angelis loquitur, non qua ad cor hominis loquitur, sed qua extrinsecus aures hominum ferit; quo pacto quam saepissime se revelavit Abrahamo, Moysi, Davidi, aliisque Prophetis. Observari autem possunt in Scriptura varia media vel modi varii, per quos Deus ita locutus est cum hominibus. Interdum id factum est per nubem, ut Exod. 16, 11. Num. 16, 43. Deut. 31. 15. per rubum ardentem, Exod. 3. 4. Deut. 33, 16. Act. 7. 10. Interdum de media ignis in monte Horeb Exod. 19, et 20. Deut. 4. 12. 5. 22. 9. 10. 10. 4 Interdum de turbine locutus est, quemadmodum eum Job audivit Job. 38. 1. Interdum in sibilo ita locutus est Ecclesiae 1. Reg. 19. 13. Interdum de propitiatorio, qua de re legitur Exod. 25, 22. Num. 7, 89. Interdum per Urim et Thummim, ut 1. Sam. 23, 4. et 30, 8. Interdum de coelo Exod. 20, 22. Deut. 4, 36 In Novo quoque T. locutus est de coelo in Baptismo et transfiguratione Christi Matth. 3, et 17. ut et in conversione Pauli Act. 9, 4. et cum Petrus ad

Cornelium mittebatur Act. 10, 13. et 11, 7. Imaginariam revelationem dicimus, quando Deus cum vigilatibus vel dormientibus agit per simulacra, quae phantasia concipit. Huc pertinet somnia in quibus Deus egit cum hominibus piis pariter et impiis, quemadmodum nota sunt somnia Jacobi patriarchae Gen, 28, 26. Danielis, Dan. 7, 1. Salomonis 1. Reg. 3, 5. Mardochaei Esth. c. 11, 2. Josephi denique et Magorum in N. Test. Matth. 1, et 2. Exempla infidelium, quibuscum Deus in somno egit, fuit Abimelech Rex Gerarae Gen. 20. Pistor et pincerna Pharaonis Gen. 40, 8. Pharao ipse Gen. 41, 1. Nebucadnesar Dan. 2, 1. uxor Pilati Matth. 27, 19. etc. Pertinent huc etiam aliae visiones divinae, quae vigilantibus obveniunt, ut quod Deus noctu apparuisse legitur Isaaco Gen. 26, 24. Balaamo Num. 22, 8. et visiones fere semper noctu fiebant, quod inde patet, quia Prophetae consulti die demum postero fere semper respondebant, nisi anticipasset visio, quemadmodum colligitur ex Num. 22, 19. 20. Exempla imaginum, quibus Prophetae fuerunt moniti praedicere vel praeterita indicare ac patefacere, videantur Ezech. 4, 6. 8, 8. Jer. 13, 5. de quibus Ambrosius scribit, eas imagines apparuisse Prophetis, quas voluntas elegit, non quas natura formavit. Intellectualem revelationem nominamus, quando Deus alicujus intellectum elevat ad intelligendum supernaturaliter, quod aliter non poterat intelligere. Excluduntur ergo ab hac revelatione sensus externi, visus et auditus; et internus, Phantasia; haec enim tria ad priores revelationum species pertinent: et requiritur hîc sola operatio intellectus. Hac revelatione dicit Augustinus

Deum per seipsum loqui ineffabiliter rationalis creaturae mentibus lib. 16. de civ. D. c. 6. Fuitque ea Prophetis Domini omnium familiarissima; et notari possunt in Scriptura tres ejus species aliae. Prima vocari potest visio interna, quando Deus sanctis hominibus modo interno atque mystico secreta sua patefecit. eisque singulari Spiritus sancti instinctu futura aperuit; et huc referendae sunt visiones Esaiae, Ezechielis, Johannis Apostoli, item responsio Elisaei data tribus regibus, regi Judae, regi Israelis, regi Edom contra regem Moabitarum pugnaturis 1. Reg. 3. 16. item concio Nathanis ad Davidem 2. Sam. 12. responsio Esaiae ad Ezechiam aegrotantem, de prolongatione vitae suae 2. Reg. 20 Et hoc modo revelationum Moses notitiam suam de creatione mundi, de primis patriarchis, omnibusque aliis, quae ipso non dum nato gesta sunt, accipit, eodem modo Daniel quoque quotiescunque Prophetae dicunt: Haec dicit Dominus. Altera pars Revelationis intellectualis est ecstasis, quando sensus corporei in homine â rebus externis abstracti in se revocantur, et mens tantum in contemplandis objectis inquinate II. 2. q. 175. concl. a. 1. Propheta Ezechiel, qui de seipso ita loquitur c. 8. Spiritus me elevavit inter coelum et terram, et adduxit in Jerusalem in visione Dei. Tostatus addit Balaamum q. 400, in 13. cap. Gen. Petrus Thyraeus Adamum quoque ecstasin passum ait, quando â somno excitatus mulierem, quam coram se vidit, dixit esse caruem de suâ carne, et os de ossibus suis l. 4. de apparit. Dei c. 3. quo in loco Tostatus soporem

Adami de ecstasi interpretatur quaest. 155. in cap. 12. Genes. Ad ecstasin refertur exemplum Danielis c. 10, 7. et Pauli Act. 22, 18. et Petri Act. 10, 10. 11. Tertia denique species Revelationis intellectualis est Raptus, quam Thomas l. d. definit revelationem secundum naturam in id, quod est supra naturam, vi superioris naturae, cujus fere solum et unicum exemplum est Pauli Apostoli, de quo nostro in textu ipse ait, quod, cum raptus fuit in tertium coelum, nesciverit ipse, an in corpore fuerit, an extra corpus: quam ob causam ab ecstasi, in qua homo quasi extra se rapitur, hanc revelationem Pauli distinguimus. Ex hac distinctione apparet, Revelationes divinas frequentiores quidem fuisse in Vet. Test. ubi Deus adhuc multifaria cum populo suo egit, non tamen plane defuisse etiam in Novo: omnium enim quatuor specierum exempla in promptu sunt: Ocularis; in ipso Dei Filio, qui in carne manifestatus secreta patrisaeterni ex sinu suo ad nos attulit; quique Apostolo Paulo visibili suo corpore in castris Lystrensibus apparuit Act. 23, 11. Vocalis, in baptismo et transfiguratione Christi: Imaginariae in Josepho, in Magis et aliis, quibus in somno Dominus locutus fuit: Intellectualis denique in Johannis Apocalypsi et Pauli nostri raptu. Et ejusmodi patefactionibus Deus in principio Novi Test. uti voluit, cum Synagoga Judaica nondum esset penitus sepulta. Hodie vero postquam Evangelium in orbe terrarum publicatum est, non facile audiendi sunt, qui hujusmodi revelationes aut visiones jactant. Bald. in 2. Cor. 11. p. 606. et seqq. Add. Konig. Vindic. p. 634. Prolixissimo de eadem materia disseris Episc opius Instit. l. 2. 6. 1.

Revelationum divinarum species Hebraei ita numerant: I, [gap: Hebrew words] cujus rationem ex R. Mose ben Maimon his verbis explicant Schickardus in Mischpat. c. 1. p. 12. et Dilherrus 1. elect. c. 5. Sacerdos consistit facie sua ad arcam conversa: consilium vero expetens ipsi stat â tergo, facie sua tergum Sacerdotis spectante. Interrogat Sacerdos: adscendam in praelium? aut non adscendam? tum e vestigio Spiritus S. adflat Sacerdotem, qui, oculis in pectorarale conjectos, ibi visione Prophetica videt: adscende: aut: ne adscende: edque in conspectu suo literis e pectorali prominentibus. Iiaque Sacer dos illi respondens inquit: adscende: aut: ne ascende. II [gap: Hebrew words] Spiritus Sanctus. Cum homo in se sentit, rem vel facultatem quampiam exoriri, et super se quiescere, quae eum impellit ad loquendum; ita ut loquatur vel de scientiis et artibus, vel Psalmos et hymnos, vel utilia ac salutaria recte vivendi pracepta, vel res politicas et civiles, vel denique divinas; et quidem inter vigilandum, et in vigore sensuum ordinario, dquemadmodum tradit idem Maimonides in More Nevochim. part. 2. c. 45. ubi quoque recenset, qua de causa Judaei librum Danielis non Prophetarum ordini, sed Hagiographis annumerare soleant. III. [gap: Hebrew words] Prophetia, quae contingit homini in somnio vel etiam vigilanti, sed sensibus quasi ablatis etc. dequo consulendus Schindlerus in rad. [gap: Hebrew words] Speciem primam interiisse cum templo primo, uti quoque secundam, passim tradunt Talmudici; tertiam cessasse cum Malachia, [gap: Hebrew words] signaculo Prophetarum. Solum itaque concessam IV. dictam

[gap: Hebrew words] scil. vocem coelitus auditam, quam Fagius ad cap. XXVIII. Exod. vocat praeludium quoddam verae illus vocis divinae ac coelestis jamjam Orbi imminentis ac revelandae, videl. Christi; et dictam arbitratur filiam vocis, quod non esset vera illa vox coelestis, sed typus solummodo verae vocis [gap: Greek word(s)] . Alii filiam vocis appellitant, quod non esset vox solida, sed tanqua Echo, aut vocis repercussae repraesentatio: nonnulli, quod distincta et articulata vox fuerit, quae Dei voluntatem perspicue et diserte declararit, ut verba ipsa sint velut partus â voce efformati, Quae sententiae uti oppositae non sunt: ita media praestat caeteris. Hacksp. Syll. disp. p. 413. 414.

Revelat Scriptura et credenda proponit quaedam principaliter et per se, quorum cognitio et fides directe ad salutem aeternam nos perducit, cujusmodi sunt mysterium Trinitatis, incarnatio Filii Dei, doctrina de ejus passione, morte et resurrectione, de justificatione nostra, quae per ipsum est, et similia: quod enim de evangelio suo dicit Johannes cap. XX ult. id de tota revelatione seu Scriptura N. T. valet, nempe scripta illa esse, ut credamus Jesum esse Christum Filium Dei, et ut credentes vitam habeamus per nomen ejus. Nectatum N. T. hic scopus est, sed et Veteris, juxta illud Pauli 2. Tim. 3. 15: Didicisti â puero sacras literas, quaete possunt erudire ad salutem. Minus principalitet revelat, quae non tam ipsa procurant salutem, quam ad talia cognoscenda pertinent, seu, quae ideo credenda proponuntur, ut credantur et illa. Et huc non tantum omnes typi V. T. omnia item miracula,

sed omnes propemodum historiae sacrae pertinent, et innumera alia. Hornej. disp. 1. de nat. Theol. th. 40.

RITUS sacri N. T. alii sunt â Christo vel Apostolis introducti, et in Scriptura commendati, usurpati: hinc Biblici dicti: alii extra Scripturae Canonem ab Apostolis vivâ solum voce traditi. Illi priores iterum in duplici sunt differentia: alii perpetui, alii temporarii et arbitrarii. Inter illos eminent Scramenta duo: Baptismus et Eucharistia. Horum alii sunt, quos licet Christus et Apostoli usurparint vel commendarint, retinere tamen in Ecclesiae manu est. Hujusmodi ritus est [gap: Greek word(s)] impositio manuum, quam non Apostoli tantum in ordinandis Ecclesiae ministris, in edendis miraculis et alias saepe usurparunt, sed et ipse Salvator Matth. XIX. 15. parvulis sibi allatis manus imposuisse iisque benedixisse legitur, quorum exemplo inducta Ecclesia morem imponendi manus baptizandis atque ordinandis (sed libere) retinuit. (Vid. Chemnic. L. de eccl. c. 4. p. 152.) Huc referri potest papalis lotio pedum, unctio infirmorum, quam Jacobus c. 5. v. 14. Presbyteris commendat, irem Ordo sacrorum, quem S. Paulus in Ecclesia Corinthiacâ sanxit, ubi inter alia constituit, ut inter sacra publica Viri, sive orent sive prophetent, apertis, feminae opertis capitibus compareant. 1. Cor. XI, 4. Qui extra Scripturam solo Ecclesiae testimonio et traditione innotuerunt, sunt v. g. abrogatio et observatio diei Dominici (quanquam hujus diei permutationis in ipsis S. Literis mentio facta apparet v. g. Act. XX, 7. ubi prima Sabbathi Synaxis et Pauli concio habita

refertur. 1. Cor. XVI, 2. ubi primo quoque die hebdomadis Collecta fieri jubetur. Apocal. 1, 10. ubi expresse [gap: Greek word(s)] appellatur.) Talis quoque ritus ab Appstolis traditus est signum crucis, mos recipiendi haereticos per preces et impositionem manuum citra Anabatismum, it. celebritas majorum Anni festorum, qualia sunt Pascha et Pentecoste. Et hi sunt ritus per Apostolos Ecclesiae traditi. (Tales ritus quin vocentur Apostolici, non pugnamus: scribit Chemnicius part. 1. exam. de Trad. p. 365.) Secundum ab his locum tenent Ritus Ecclesiastici, presse et praecise ita dicti, quos Ecclesia et tradidit et condidit. Horum alii Universales sunt, alii Particulares. Universales, Graecis [gap: Greek word(s)] dicti, â S. Augustino ex Conciliis iisque plenariis deducuntur, quales sunt circa disciplinam Ecclesiasticam, circa ordinem Sacrorum, circa [gap: Greek word(s)] , decretis legibus et canonibus firmandam. Ita mos Oecumenicus olim erat die Dominico et indiebus Pentecostes (qui sunt intra Pascha et Pentecostes) genua non flectere, sed stando orationes Deo persolvere. Ita enim in Concilio Oecumenico Nicaeno 1. Can. 20. universaliter erat definitum. Huc referri possunt ritus, qui quidem per Concilia nec Oecumenica nec particularia primum invecti sunt, sed communi usu apud omnes vel plerasque Ecclesias invaluerunt, v. g. quod novi sponsi ante, quam matrimonium consumment, â Sotere Papa A. C. CLXXV. Platina in vitis Pontificum: Gratianus in Decreto ab Evaristo Papa A. C. CXII. institutam refert. Eodem

modo Oecumenicus mos rogandi in Baptismo parvulorum patrinos, sponsores vel susceptores, censeri potest, quam consuetudinem Hygino Papae A. C. CLIV. vulgo tribuunt. Item Exorcismus, Abrenunciatio, gustatio lactis et mellis. etc. Ritus Particulares sunt Provinciales, qui per Ecclesias variant, ut quod alii jejunant Sabbato, alii non; alii quotidie commucant corpori et sanguini Dominico, alii certis diebus accipiunt etc. (de quibus videatur S. August. ep. 118. ad Jan.) Hildebr. exerc. Theol. de rit. sacr. n. 7. et seqq. Add. Calixt. Theol. Mor. p. 97. et epit. p. 43.

Ritus, sibene et conformiter verbo divino se habere debent, his notis debent esse insigniti, ut 1. fiant ad aedificationem, ut homines invitentur ad verbum, ad sacramenta, et ad caetera pietatis exercitia: ut doctrina commodius proponatur, pluris fiat, avidius accipiatur, et melius retineatur: utque accendatur et foveatur poenitentia, fides, oratio, pietas, misericordia etc. 2. Ut serviant ordini: oportet enim in publicis Ecclesiastica. 3. ut ad decorum faciant. Intelligitur autem [gap: Greek word(s)] non theatrica pompa, sive aulica magnificentia: sed tale decorum, ut extornis ritibus ostendatur, quid tribuamus verbo, sacramentis et reliquis Ecclesiasticis exercitiis, utque reliqui ad reverentiam verbi, sacramentorum et congressuum Ecclessasticorum invitentur ex 1. Cor. XIV. 26. 40. Chemnie. part. 1. exam. de Trad. p. 366. et Meisn. Coll. adiaph. d. 1. th. 36.

Ritus in Ecclesia, etiam Universali, recepti differunt â ritibus ab Ecclesia universali ad observandum

institutis. Ritus frangendi ostiatim panem Act. 2, 46. Lavandi pedes sanctorum 1. Tim. 5, 10. erant recepti ab universâ ejus temporis Ecclesiâ, nec tamen instituti erant, ut obligarent quemvis divitem, quemvis ad lavandos pedes idoneum. Hulseman. A. Conf. pag. 546.

ROMANA Curia Romana est societas et factio eorum, qui Pontificem in immensum evehunt, et hinc religionem Christianam torquent ad avaritiam, luxum et ambitionem suam: id quod faciunt una cum Pontinfice ejus parasiti, Cardinales, Praesules, Jesuitae. Hi equidem non sunt vera Ecclesia, sed Satanae Synagoga. Nihilominus in isto etiam corrupto ministerii statu Deus sibi cum Romae tum aliis in locis, Episcopo Romano addictis, servavit pridem ac hodienum servat sanctam Ecclesiam aliquam. Nam utut plurima religionis capita eo illi aptent, ut amplificent honores et divitias suos: in quo censu praecipue est doctrina de Poenitentia et Sacramento Eucharistico: nihilominus et potiora fidei Christianae capita, quae in hunc sequio em finem inflecti non sunt idonea, ut Trinitas, Creatio mundi, Lapsus primorum parentum. Incarnatio Fili Dei, ejusdem passio, mors, resurrectio et adscensio, ac nostra olim futura ex mortuis resuscitatio, Baptismus denique manserunt intacta, et virtute eorum mansit apud eos in hunc usque diem Ecclesia aliquae Christiana, fundamentorum fideisim plicissime tenax, et pravorum Romanae curiae moliminum inscia ac incuriosa. Joh. Fabr. not. in Aug. Conf. p. 118. 119. Calixt. resp. Mogunt. opp. n. 132. et Apolog. contrae

Busch. part. 2. c. l. n. 2. Huc respicit Philippus in Apol. Aug. Conf. p. 348. hic verbis. Non statim censendum est, Ecclesiam Romanam sentire, quicquid Papa, aut Cardinales, aut Episcopi aut Theologi quidam aut Monachi probant.

SABBATHUM est multiplex 1. Creationis Gen. 2. v. 2. quo Deus ab omni opere suo, quod fecerat, requievit ac diei septimae benedixit. 2. Est Sabbathum Mosaicum, quo septimus dies publico divini cultus exercitio et vacationi ab operibus oeconomicis ac politicis fuit destinatus Exod. 29. v. 10. Caeterum qui opera, quibus sanctificatur Sabbathum, sunt finis ille, propter quem homo conditus est, ideo etiam tota reliquorum dierum hebdomada apud Hebraeos dicitus Sabbathum sive Sabbatha. Ad hoc Mosaicum referendum etiam Sabbathum annorum, quod erat septimus quisque annus, quo Israelitae agrorum ac vinearum culturam intermittere jubebantur Levit. 25. v. 3. et seqq. unde dicitur Sabbathum terrae. 3. Est Sabbathum redemtionis, quo Christus integrum Sabbathi diem in sepulchro quievit Luc. 24. v. 54. 56. 4. Est Sabbathum Christi anum, quo juxta Apostolorum constitutionem dies hebdomadae primus publicis Ecclesiae congressibus destinatus est. 5. Est Sabbathum spirituale ac internum, quo â corruptae carnis nostrae operibus feriamur, ac Deum i nobis operari sinimus. Es. 6. v. 2. et 58. v. 13. Hebr. 4. v. 20. 6. Est Sabbathum aeternum, in quo et animâ et copore â peccatis, calamitatibus et miseriis hujus vitae requiescemus

Es. 66. v. 23. Hebr. 4. v. 6. et 9. Hoc Sabbathum inchoatur in renatis per spirituale Sabbathum hujus vitae, et consummabitur tandem in futura vita, in qua Deus erit omnia in omnibus 1. Cor. 15. v. 28. Gerhard. L. de Lege Dein. 159.

Sabbathum vel erat commnune, septimus scil. quisque ille dies, qui [gap: Greek word(s)] Sabbathi voce intelligi solet: de quo dicitur Exod. 35. v. 3. Ne accenditote ignem in ullis habitationibus vestris die sabbathi, vel peculiaria: dicebantur enim etiam alii dies festi Sabbatha, ut prmus et ultimus azymorum Lev. 23. De his dicitur Exod. 12. v. 16. nullum opus fiat in eis. Veruntamen quod comedendum erit unicuique illud solum parabitur vobis. Haec itaque inter sabbatha communia et peculiaria videtur fuisse differentia, quod his ignem accendere, cibumque parare liceret, illis non item. Sabbathum quoque pro septimana ponitur, ut una sabbathi h. e. dies prima septimanae, seu prima Sabbathi, quod Sabbathum prima sequatur Marc. 16. v. 2. Luc. 24. v. 1. Act. 20. v. 7. 1. Cor. 16. v. 2. Porro Sabbathum terrae (item Sabbathurm anni et annus Sabbathicus) apud Judaeos fuit septimus quique annus, quo â terrae culturâ, â debitis exigendis, â servis detinendis erat cessandum: isque septimus annus, ubi septimum agebatur, h. e. quadragesimus nonus quisque annus Jubilaeus erat. Levit. 25. Calixt. l. 4. conc. c. 1. Rivet. in exod. p. 1303.

Sabbathi praeceptum potest spectari vel ratione generis vel ratione speciei. Genus morale est, quod aliquod tempus cultui divino destinandum sit: species vero Ceremonialis est, quod Judaei paedagogicam, nos

Dominicam quietem observamus, quod Judaei soptimum, nos octavum diem sanctificamus. Ceremoniale, quod est in hoc praecepto, abrogatum concedimus: morale abhuc durat semperque durabit. Stegm. Photin. p. 209. König. Cas. p. 37. Hoornbeek l. 7. cont. Jud. c. 5.

SACERDOS seu Ponitifex summus in V. T. alius primarius, alius secundarius 2. Reg. 25. v. 18. Hinc conjunguntur Eleazar et Itamar 1. Paral. 24. v. 2. Vicarius hîc Judaeis dicitur [gap: Hebrew words] . Suus enim Pontifici fuit vicarius, qui ejus vices, ubi morbo vel aliâ necessitate detineretur, suppleret. Hujus generis officio functus est Hannas. Calixt. Conc. p. 70.

Sacerdotis vox diversimode accipitur 1. proprie pro persona veras et reales victimas offerente 2. improprie sensuque lato, et hoc dupliciter 1. [gap: Greek word(s)] , quo pacto omnes Christiani dicuntur sacerdotes, quia hostias precum et laudis Deo quotidie offerunt. 2. [gap: Greek word(s)] , et tribuitur solis ministris Ecclesiae, qui dicuntur Sacerdotes, non quod incruentum sacrificium in missâ immolent, sed quia Evangelium praedicant, et praedicando sacrificant; quia remissionem peccatorum poenitentibus annunciant, Sacramenta dispensant, et preces fundunt pro privatis et publicis Ecclesiae necessitatibus. Cum enim haec ministerii Ecclesiastici opera in Scripturis vocentur sacrificia, hinc et ipsis ministris nomen sacerdotis, adeoque sensu improprio fuit impositum. Meisn. part. 2. Philos. sobr. s. 1. e. l. q. 20. Gerhard. L. de minist. ecol. n. 15.

partes. 1. Satisfactionem, qua Christus [gap: Greek word(s)] prototius mundi peccatis Patri suo praestitit, ac justitiam et vitam aeternam generi humano acquisvit. In hac satisfactione occurrit obedientia tam activa quam passiva. Activa in impletione consistit. Passiva in sufficientissimâ persolutione pro peccatis humani generis Deo praestitis, ubi tamen notandum, quod activa et passiva obedientia in satisfactione Christi sint arctissime connexae, quia passio ejus fuit activa, et actio fuit passiva. 2. Intercessio est, qua Christus vi meriti et satisfactionis â sepraestitae apud Patrem coelestem intercedit, et quidem tum generatim pro omnibus hominibus, adeoque etiam pro hostibus suis et crucifixoribus Es. 53. v. 12. Luc. 13. v. 34. tum speciatim pro solis fidelibus Joh. 17. v. 9. Rom. 8. v. 34. 1. Joh. 2. v. 1. quae duae intercessionis species non sunt sibi invicem opponendae. Gerh. exeg. L. 4. n. 323.

Sacerdotium Christi duas habet partes. Una consistis in oblatione: altera in praesentatione in coelesti sacrario: istam in terra peregit, hanc etiamnum peragit in coelis. König. Vind. p. 163.

SACRAMENTI vox in usu Ecclesiatico tripliciter potissimum usurpatur 1. Gener alissime prore artana et secreta, ut apparet ex Latina Bibliorum translatione 1. Tim. 3. v. 16. Apoc. 17. v. 7. et alibi passim. (Add. Bald. in. 1. Cor. c. 10. p. 484.) 2. Specialiter accipitur pro quovis rei sacrae signo, si vel maxime non sit divinitus in N. T. institutum, sed vel ex veteri desumtum, ut Chrismi, vel â piis viris excogitatum, ut

signum crucis. 3. Specialissime et maxime proprie accipitur prosolenni actione divinitus institutâ, in qua per externum et visibile signum applicatur et obsignatur promissio Evangelii propria, quo sensu duo tantum N. T. numerantur Sacramenta, Baptismus et Coena Domini. Meisn. part. 2. phil. sobr. s. 1. c. 1. q. 15. p. 147. Gerh. L. de Sacram. n. 6.

Sacramentorum usus bifariam vim suam exerit, vel excitando fidem, vel confirmando eandem. Excitando quidem sive conferendo illam in infantibus et his qui nondum sunt renati, idque mediante Baptismo regenerationis (Sacramento ) confirmando autem et conservando eandem in renatis, qui primitias Spiritus jampridem acceperunt, idque mediante Sacramento Eucharistico coenae Dominicae, in cibo illo potuque coelesti. Myl. in Aug. Conf. art. 13. p. 196.

Res Sacramenti duobus modis in monumentis Patrum accipitur. Nonnunquam enim intellexerunt spirtualem usum et fructum: nonnunquam vero ipsam substantiam Sacramenti Eucharistiae, constantem ex utraque parte essentiali, terrenâ e coelesti. Quando ergo D. Augustinus et alii Patres scripserunt, aliud esse Sacramentum, aliud Rem Sacramenti, non id

voluerunt, quod Sacramentarii inferunt, quasi panis et vinum sustinerent naturam ac definitionem totius Sacramenti Eucharistici: corpus vero et sanguis Christi essentres Sacramenti, extra ejus substantiam positae: Verum id Patribus et cumprimis D. Augustino fuit propositum, ut distinguendo Sacramentum â re Sacramenti, ipsam substantiam Sacramenti ex utraque parte terrena et coelesti constantem, distinguerent â salutari ejus fructu sive um, qui substantiam Sacramenti nullâ ex parte constituit. Hutt. in F. Conc. p. 579. 580.

SACRAMENTALE vet Sacramentaliter ditur aliquid duobus modis: primum sensu Lutherano et orthodoxo: deinde sensu Calvinistico et heterodoxo. Luthero enim et Orthodoxis omnibus Sacramentale idem est, quod Mysticum: ita ut [gap: Greek word(s)] Sacramentale opponatur ei, quod se habet secundum regularem proprium, usitatum, ac essentialem praedicandi modam. Quo sensu orthodoxis Sacramenta sunt et dicuntur Mysteria, quia nimirum omnem naturae ordinem transcendunt, omnemque intellectum humanum superant. Calvinianis vero Sacramentale et Sacramentaliter, novo et fictitio, totique antiquitati ignoto sensu, idem est, quod Tropicum sive figuratum. Hutt. in LL. p. 704. Gerh. L. de S. Coen. n. 135.

SACREFICIORUM species in V. T. erant variae, quarum differentiae sumuntur 1. ex causâ efficiente. Offerebantur enim vel â summo Pontifice, vel â minoribus Sacerdotibus. Summus Sacerdos quotannis semel duntaxat sanctum sanctorum ingrediebatur, et quidem solus. Huic adjunctierant Sacerdotes

minores, qui et ipsi sua offerebant sacrificia, aliaque sacra publica peragebant, non quidem in ipso sancto sanctorum, sed in secunda tabernaculi parte. His vicissim inserviebant Levitae, non quidem in sacrificando, sed ante tabernaculum excubando et partes officiisibi demandati exequendo. 2. Ex causâ materiali. Offerebantur enim in sacrificiis vel animalia vel fructus. Animalia vel quadrupeda vel volatilia. Illa vel majora, ut de genere boum, videlicet vitulus, juvencus, bos, vacta; vel minora, ut de genere caprarum, videlicet hircus et hoedus, vel oviumut agnus et aries. De volatilium genere offerebantur columba et turtur. Frucctus sive terrae nascentia offerebantur velliquida, ut vinum et oleum; vel arida, ut thus, sal, granum, fructus, panis, idemque coctus vel in clibano, vel in sartagine, vel in craticula, simila etc. 3. Ex causa formafi. Singulis enim sacrificiis sui ritus suaeque solennitate erant praescriptae, quas ex Levitico petere licebit. Sic holocaustum incendebatur totum: In sacrificio pacificorum adeps solum cremabatur in odorem suavitatis, Deo, pectus et armus cedebant Sacerdotibus, reliquae carnes edebantur â privatis etc. 4. Ex causa finali. Sic holocaustum accendebatur ad reverentiam divinae Majestatis, vel, ut Philo loquitur, honorandi ac propitiandi Dei gratiâ. Hostia pro peccato vel deliccto offerebatur pro remissione peccari. Sacrificium pacificorum offerebatur vel ad gratias pro acceptis beneficiis peragendas, vel, ex voto pro impetrandis beneficiis facto. Vulgariter dividitur sacrificium in [gap: Greek word(s)] . In illo typus propontatur unici sacrificii propitiatorii

in ara crucis a Christo offerendi; in hoc vero populus Israeliticus suam obedientiam ac gratitudinem Deo probat. 5. Ex objecto. Alia hostia offerebatur pro Sacerdotibus, iisdemque vel consecrandis vel propitiandis, alia pro Principibus, alia pro totâ multitudine, alia pro privata persona. 6. Ex subjecto. Aliud sacrificium offerebatur in sancto sanctorum, alia in secunda tabernaculi parte. Item quaedam mactabantur in latere altaris Aquilonari, quae sanctissima dicetuntur, quaedam in quovis loco atrii mactabantur, quae sancta vulgaria dicebantur. 7. Ex adjunctis. Sic dignitatis ratione primum locum tenebat holocaustum, quod totum comburebatur, et nihil ex eo reliquum manebat praeter pellem. Secundum locum hostia propeccato, quae comedebatur solum in atrio â Sacerdotibus, et quidem ipso sacrificii die. Tertium locum obtinebant hostiae pacificae, quae comedebantur ipso sacrificii die, non tamen ubique sed tantum in Hierusalem. Quartum locum hostiae pacificae ex voto, quae poterant etiam comedi sequenti die. Ratione temporis aliud erat juge sacrificium, aliud interpolatis vicibus offerebatur. Enumerabimus Levitica sacrificia hoc ordine. Primum erat Holocaustum [gap: Hebrew words] ab elevando vel ascendendo, quia elevabatur super altare, et odor ejus in altum ascendebat coram Domini. Fuitautem sacrificium tale, in quo tota hostia propitiandi de honorandi Dei gratiâ igne in altari consumebatur, nec quicquam de ea reliquum manebat praeter pellem, quae cedebat Sacerdoti: fiebat vel ex quadrupedibus, iisdemque vel majoribus, ut bove et vitulo, vel minoribus, aut ariete capro, hirco, vel ex

avibus ut turture et columbis. 2. Oblatio pro peccato [gap: Hebrew words] [gap: Greek word(s)] sacrificium pro peccato, scilicet per ignorantiam commisso, ein Gündopffer. 3. Oblatio pro delicto [gap: Hebrew words] [gap: Greek word(s)] ein Schuldopffer/ sacrificium pro delicto, scilicet eo, quod ex [gap: Greek word(s)] ac malitia commissum, cujus materia erat aries integer. Vide Levit. 6. v. 6. etc. 7. v. 1. et seqq. 4. Sacrificium consecrationis, quo sacerdotes inaugurabantur ac consecrabantur, in quo offerebatur vitulus pro peccato, aries in holocaustum et aries impletionum. 5. Sacrificium purgationis [gap: Hebrew words] quod spectabat immunditiam vel puerperae, pro qua exactis purificationis diebus offerebatur agnus anniculus in holocaustum et pullus columbae aut turtur in oblationem pro peccato. 6. Sacrificium Minchah. 8. Sacrificium pacificorum. 9. Oblatio primitiarum, 10. Oblatio decimarum. 11. Agnus paschalis. 12. Vacc ruffa. Gerh. L. de leg. cerem. n. 12. et 13. ubi pluribus exponitur, quae omnium illorum fuerit ratio. Add. Peucer. de divin. gen p. 171. et seqq. Becanum in man. l. 1. c. 10. n. 3. 4. Greg. de Val. T. 2. d. 7. q. 7. p. 5. p. 1024.

Sacrificia omnia ad duo genera haud incommode referri posse videntur. Nam sacrificia proprie sic dicta aut [gap: Greek word(s)] fuerunt, testandae probandaeque gratitudinis ergo â populo Israelitico facta: aut [gap: Greek word(s)] i. e. propitiatoria, quae satis factione pro peccatis data Deum placant, Id quod bifariam factum esse dici potest 1. [gap: Greek word(s)] , in sacrificiis et holocaustis V. T, quae typus et figura fuerunt,

unici illius et consummati sacrificii, quod est â Christo factum. 3. [gap: Greek word(s)] in sacrificio eo, quo pro peccatis mundi in cruce oblatus est Christus, et suo illo reali et externo sacrificio Deum Patrem nobis reconciliavit. Myl. in Aug. Conf. part. 2. p. 73.

Sacrificii vox vel proprie accipitur vel improprie. Proprie dictum est immolatio animantis facta in Dei cultum et obsequium, juxta Dei ipsius voluntatem et praescriptum. Improprie sumitur 1. pro omni opete, quod agitur, ut sanctâ societate inhaereamus Deo, relatum ad illum finem boni, quo veraciter beati esse possimus, ut loquitur Augustinus X. de Civ. D. c. VI. 2. Amat Scriptura cultum divinum, qualis etiam in Novotestamento viget, cum internum tum externum, vocabulis alias Veteri pacto propriis describere, utpote Es. 60, 6. Rom. 15. 16. Philipp. 2, 17. 3. Quia inter sensibiles Vet. Test. ritus sacrificia eminuerunt, et his in N. T. succedit administratio S. eucharistiae: hinc rectius ad se trahet sacrificii appellationem eucharistia, quam reliqui Ecclesiae ritus. 4. Beneficentiam et officia caritatis egenti proximo exhibita, sive eleemosynas, sacrificia et victimas appellat Scriptura. Phil. 4. 8. Hebr. 13, 6. 5. Gratiarum actiones et preces piorum Psal. 50, 14. Hose. 14, 3. Hebr. 13, 15. Apoc. 5, 8. item 8, 3. Psalm. 140, 2. 6. Quia in precibus ad Eucharistiae celebrationem recitari solitis praesens ad est corpus Christi pro nobis traditum, et sanguis pro nobis effusus, hinc propter oblationem Filii Dei per preces factam peculiaris ratio sacrificii ibi deprehenditur. 7. Quoniam in sanctâ Eucharistia praesens est et accipitur corpus ac sanguis Domini, praesens quoque est et accipitur

id ipsum, quod olim in cruce sacrificium fuit; ergo si sacrificium materialiter capimus, est in Euchristiâ idem numero sacrificium, quod fuit in cruce, siveres et substantia prorsus eadem; eadem, inquam, victima sive hostia. 8. Quia Eucharistia in memorationem sacrificii, quod in cruce oblatum fuit, instituta est, proinde sacrificium memorativum est. Calixt. disp. desacrif. Chr init. th. 6. et seqq.

SACRILEGII tres species faciunt Scholastici pro diveristate scil. rerum sacrarum seu Deo dicararum: unam contra personas sacras, alteram contra loca sacra, testiam contra res alias sacras seu cultui divino dicatas. Laym. Theol. mor. l. 4. tr. 10. c. 1. n. 2. ex Thom. II 2. q. 99. 1.

SAGARUM tria sunt genera 1. Quaedam sunt tantum melancholica, quae â Satana sic fascinantur, ut se foedus cum eo contraxisse, haec vel illa se effecisseopinentur, et postea fateantur, quae tamen omnia merae sunt imaginationes et illusiones, nec ullam foederis vel actionis veritatem continent. 2. Quaedam sunt realiter foederatae, non tamen maleficae, quae vere quidem pactum inierunt cum Diabolo, non tamen hominibus, neque jumentis nocuerunt. 3. Quaedam sunt et foederatae et maleficae; quae non modo pactum cum Satana scienter et prudenter percusserunt; sed insuper Diabolo reipsâ serviunt ad gravissima damna hominibus, jumentis et segetibus inferenda. Meisn. part. 3. phil. sobr. s. 2. c. 6. q. 5. p. 822.

SALTATIONIS species duas duntaxat numerant nostri Theologi. Quasdam religiosas nominantm quasdam jocosas. Illae dicuntur, quae ad gloriam Det

vergunt, et singulari devotione â viris solis, vel â mulieribus solis suscipiuntur quarum exempla sunt Maria soror Mosis et Aaronis Exod. 15. v. 20. David Ephod lineo cinctus, toris viribus saltans coram Domino 2. Sam. 6. v. 14. et 16. Mulieres occiso Goliatho paeana canentes Davidi et saltantes 1. Sam. 18. v. 7. Jocosae saltationes sunt, quae refocillandi et recreandi animi ergo â Christianis peraguntur, et itidem sunt vel sociae vel solitariae. Meisn. part. 1. ph. sobr. s. 2. c. 4. q. 2. p. 579. 580.

SALVANDO in nomine potest aliquid necessario requiri vel ut caussa salutis ex parte nostri organica, vel ut aliqua subjecti conditio. Priori modo quod requiritur; ad definitionem fidei spectat, non autem quod posteriori. Necessarium omnino est, ut qui salvari vult, secundum Spiritum ambulet, quia Deus id praecepit, et fides, quae sola justificat, viva non est, nisi sequantur bona opera; Interim tamen non salvamur propter istud ambulare mysticum; et bona opera non sunt salutis caussa, quia sine operibus justificamur; et nihilominus in omni salvando requiruntur, tanquam conditiones necessariae, quae tantum determinant subjectum salvandum, non continent vel exprimunt salutis caussam. Meisn. consid. Theol. phot. p. 177.

SALVATOR vel est mediatus, ut Pater et Spiritus S. hienim per Filium salvant Ose. 1. v. 7. vel immediatus, qui est Filius: ubi iterum distinguendum inter salvandi efficaciam sive salutis applicationem, quae est communis tribus Trinitatis personis et salvandi modum sive salutis acquisitionem per incarnationem

scilicet, passionem ac mortem, qui est Filii proprius. Gerhard. exeg. L. 4. n. 6.

SALUS dupliciter in Scripturis accipitur 1. pro salute inchoata vel fruitione gratae aut justificatione et reconciliatione hominis; quo sensu saepedicitur in Evangelio, fides tua tesalvum fecit, quibus verbis non corporis, sed animae potius salus, in remissione peccatorum consistens, intelligitun 2. pro salute consummatâ vel fruitione gloriae sempiternae polt hanc vitam, quam adhuc speramus et expectamus. Meisn. part. 1. ph. sob. s. 1. 2. q. 1. p. 129. 130. et anthrop. d. 24. q. 3. th. 28. Gerh. L. de Justif. n. 160. et L. de B. O. n. 98. Hülsem. man. Aug. Conf. p. 182. 184. Joh. Fabr in Aug. Conf. p. 443. Hackspan. Syll. disput. p. 339.

Salutis certitudo duplex est. Una, quae ex securitate carnali oritur, et persuasio potius manis, quam vera certitudo est; altera est ex fide promissionum divinarum; quae vera [gap: Greek word(s)] est, confidens Deum, qui bonum opus in ipsis inchoavit, etiam perfecturum illud. Bald. in 1. Cor. 10. p. 492.

Salutis certitudo alia est absoluta, alia conditionata. Priori modo de gratia et salute pro praesenti certus est, tum quisquis â peccatis resipiscit, et verâ fide ad Christum confugit, seque in gratiam recipi petit: hunc enim per fidem illam in gratiam recipi et haeredem aeternae salutis fieri certum est; tum quisquis in fide illâ star, eamque: per caritatem exercet. Unde talis pro praesenti depratiâ et salute suâ absolute certus est. Deinde et posteriori moo etiam in futurum de salute certi sumus. nempe se in fide et gratia perseveremus.

SANCTIFICATIONIS vocabulum ambiguum est: interdum notat sanctitatem hominis inter nam, hoc est, integritatem vitae atque morum: nonnunquam accipitur de imputatione sanctitatis Christi. Quo sensu justificatio ista duo complectitur 1. remissionem mali, quod in nobis est, et haec vocatur remissio peccatorum. 2. collectionem boni extra nos, et haec vocatur sanctificatio interna cordium, quando sanctitas et justitia Christi per fidem nobis imputatur. Bald, in 1. Cor. 6. pag. 268. Meisn. anthrop. d. 28. th. 71.

Sanctificatio alia est Ecclesiastica, quam profitemur in Symbolo h. e. justificatio aut renovatio, quae mediante verbo et Sacramentis confertur: alia politica et externa, qua sanctificata dicuntur ea, quae munda sunt, licita, et Deo probata. Bald. in 1. Cor. 7. p. 293.

Sanctificationis terminus dupliciter sumi potest, absolute et respective. Absolute, ut in se aliquid, quod vel sanctum non est, vel ex parte tantum aliquid sanctitatis obtinet, per accedentem sanctificationem perficiatur. Relative, quatenus etiam id, quod jam ante non sanctum modo sed et sanctissimum est et manet, â nobis autem pro sancto agnoscitur. Eaque sanctificatio convenienter tribus modis potest obtingere 1. [gap: Greek word(s)] , quando coeleste Dei verbum, Prophetarum et Apostolorum monumentis consignatum, et in publicum utilitatem generis humani revelatum, sincere et incorrupte docetur, ipseque ex eo

agnoscitur et celebratur, quod sit Deus unus et trinus etc. Deinde [gap: Greek word(s)] , quando homines profitentur se ut Dei servos, qui verbo ipsius digne ambulent, suisque factis eum glorificent, tanquam populus in Dei gloriam electus. Denique [gap: Greek word(s)] , quando pro Deo et verbo ipsius mala cuncta tolerantur, et afflictiombus ac passionibus nomen Dei glorificatur: qualiter factum legimus ab Apostolis, quod caesi recedentes â Concilio gavisi sint, eo quod digni habiti essent, qui pro nomine Jesu affligerentur contumelia Act. 5. v. 14. König. Cas. p. 156.

Sanctificare in Scripturis accipitur quatuor modis 1. Significat id, quod in se sanctum et purum est, sanctum agnoscere et celebrare. Sic nos sanctificamus nomen Dei. 2. Quod in se impurum et profanum est, sanctum facere. Sic Deus sanctificat homines post lapsum 3. quod in se commune est vel [gap: Greek word(s)] , ab aliis separare et ad sanctum usum segregare. Sic Deus sanctificat tabernaculum foederis 4. sanctis rebus et operibus vacare. Sic nos sanclificamus Sabbathum. Quando ergo Deus dicitur sanctificasse diem septimum, sensus est, quod peculiariter eum suo cultui vendicaverit, quod destina verit eum divinis operibus, videlicer exercitio cultus divini et meditationi divinorum operum, quod hic dies ad gloriam sancti sui nominis sanctis operibus transigi debeat. Est enim haec sanctificatio 1. exemplaris. Deus quievit hoc die, ut â servilibus operibus suo exemplo quiescendum esse doceret. 2. doctrinalis 3. praeceptiva. Gerhard. in Gen. c. 1. p. 36. Rivet. in Decal. p. 1308. et 1345.

SANCTISSIMI titulum Ponnfici dare Papisitas non tatione vitae, sed ratione officii scribit Forer. man. p. 557.

Sanctitas fidelium est duplex: altera imputata, quae aliena et Christi, altera inchoata, quae propria et inhaerens. Meisn. cons. Theol. phot. p. 145. Myl. in A. Conf. art. 7. p. 125. b.

SANCTITAS liberorum ex Christians parentibus natorum non est mere politica mundicies, cum etiam extra Ecclesiam discrimen sit inter legitimos ac naturales sive spurios liberos, nec est interna sanctitas ac mundicies cordis, ac si liberi Christianorum ex utero matris nascantur sancti, cum non minus quam reliqui concipiantur ac nascantur in peccatis Psalm. 51. v. 7. ac sint natur â filii irae. et caeteri Eph. 2. v. 3. sed est sanctitas Ecclesiastica, quod scilicet tales liberi ex Christianis pareatibus nati, si vel maxime alteruter tantummodo parens fidelis sive Christianus sit, censeantur in Ecclesiâ nati, atque aditum ad Baptismum, initiationis Sacramentum, habeant; reliqui vero, qui ex infidelibus parentibus nati, immundi sunt censendi, hoc est, non pertinet ad illos promissio divina: Ero Deus tuus et Deus seminis tui, ideoque non patet illis aeque ac Christianorum liberis aditus ad Baptismum, sed oportet eos prius institui, ubi adoleverint, ac fidem Christianam profiteri. Gerh. L. de bapt. n. 198. et 216. Paulo aliter Balduin. in ep. Rom. c. 11. p. 404. Graw. part. 2. in Aug. Conf. p. 70.

SANCTA dicitur Ecclesia 1. quia Christus eam sanguine sub sanctificat Eph. 5. 26. 2. quia ejusdem merito per verbum, Sacramenta, et fidem purificatur,

3. Quia operibus sancitatis oc justitiae Deo servit Luc. 1. 75. 4. Quia exercitiis sanctis cultus divini et charitatis Christianae occupatur. Ratio 1. â causa efficiente 2. â causa instrumentali duplici (1.) offerente et exhibente, Verbo et Sacramentis (2.) recipiente sive apprehendente Fide. Sanctificatur enim in veritate verbi Johann. 17. 17. purgatur lavacro aquae Eph. 5. 26. Fide purificatur Act. 15. 7. nempe imputata ipsi per fidem sanctitate Christi. 1. Cor. 1. 30. 3. ratio ab effectis. Ubi tamen non intelliguntur opera sanctitatis absolute perfecta, sed nova duntaxat obedientia inchoata 4. ab objecto duplici 1. cultu divino in praedicatione verbi et administratione Sacramentorum 2. operibus charitatis in erogandis eleemosynis, juvandis proximis. Dieter. in catech. de eccles. p. 479.

Rationes, cur Ecclesia sancta censeri debeat, sunt potissimae hae 1. quoniam secundum aliqua praecipua sua membra, nempe secundum justos, immunis est ab omni peccati macula mortali, quae sola videlicet cum gratiae sanctitate stare non potest, et ejus delet nitorem. Itaque per Synecdochen Ecclesia sancta dicticitur, propter Justos. Quemadmodum nationem aliquam fortem dicere solemus: non quod omnes ejus nationis homines fortes sint, sed quoniam aliquos gignit fortes. 2. Dicitur sancta â sua firmitate. Est enim supra petram, quae inprimis est Christus, fundata, contra quem nulla vis praevalebit. 3. Quoniam sanguine est Christi inuncta et acquisita. 4. Quia tota divino cultui consecrata

est: praeceptis, Sacramentis, institutis sanctis continetur. 5. propter sanctissima eademque varia ac multj plicia divinae gratiae charismata, quibus ornata est: atque etiam ob universalia efficacissimaque remedia sanctitatis, quibus affatim divino beneficio abundat. Greg, de Val. T. 3. d. 1. q. 1. p. 7. pag. 171.

Sanctitas foederalis duplici modo intelligi potest 1. quod infantibus Christianorum pateat aditus ad Dei foedus perBaptismum, 2. quod ante Baptismum actu sint in Dei foedere: priori sensu concedimus foederalem sanctitatem Christianorum liberis, posteriori autem negamus. Gerhard. L. bapt. n. 215.

Sancticas alia est personae, alia officii. Licet Pontifex Romanus non sit sanctus sanctitate vitae, sanctus tamen est sanctitate officii, juxta Forer. man. p. 504.

SAPIENTIA alia est contemplativa, alia practica. Ad posteriorem pertinet Theologia, cum finis Theologiae non sit nuda. [gap: Greek word(s)] sed [gap: Greek word(s)] , acproinde omnia, qua in Theologia traduntur, ad [gap: Greek word(s)] spectent, si non immediate et directe, tamen mediate et directe. Gerhard. exeg. procem. de nat. Th. n. 11. 12.

Sapientia alia est hujus mundi, quae ex princi cipiis naturalibus ortum habet, ac rationis lucem sectatur; et alia sapientia coelestis, quae ab illuminatione Spiritus sancti orta verbi lucem sectatur. Gerh. L. de Iust. n. 68.

Sapientia, quae carni Christi gratiâ unionis contigit, distinguenda est ab ea, quam per habitualem gratiam acquisivit. König. Vind. p. 66.

Sapientiae divinae et humanae gerninum est discrimen. Primum petitur â modo cognitionis. Sapientia mundi est: ex lumine naturae, et notitiis illis post lapsum residuis. Divina vero sapientia, id est, doctrina Evangelii ex singulare revelatione spiritus Dei. Alterum discrimen petitur â modo et genere docendi. Insapientia humana locum habet humana eloquentia. In doctrina vero Christi non item: oportet enim genus docendi doctrinae esse conforme. Doctor vero Spiritus sanctus est, ergo et genus dicendi habet spirituale. Balduin. in 1. Cor. 2. p. 97.

Aliud est, esse sub potestate SATANAE, aliud a Satanâ obsideri: sicut aliud est, essesub porestate Antichristi, aliud ab eo obsideri. König. Cas. p. 317.

SATlSFACTIO pro peccatis alia est coram Deo, alia coram hominibus. Illa est, quam Christus pro, peccatis nostri, iisque tum originali tum actualibus, praestitit, et non tantum pro culpâ sed etiam poenâ plenissime satisfecit. Altera coram hominibus duplex est: Publica et Privata. Publica sive Canonica et Ecclesiastica satisfactio, in primitiva Ecclesia usitata, fuit pars disciplinae Ecclesiasticae, quâ illis, qui vel fidem in persecutione abnegaverant, vel in manifesta et cnormia crimina prolapsi fuerant, certae quaedam multae et castigationes [gap: Greek word(s)] fuere impositae, non ut per illas peccata coram Deo expiarent, sed ut animi poenitentium explorarentur, verene an ficte eos com commissorum poeniteret, utque Ecclesiae scandalisatae externâ

ternâ istâ poenitentiae declaratione sursus satisfaceret, denique ut reliqui his spectaculis ad peccata majori studio vitanda excitarentur. Privata satisfactio est, quâ proximo verbis vel factis â nobis laeso satisfacimus per offensae deprecationem et ablati restitutionem: priorem dicimus utilem, posteriorem necessariam in vera poenitentia. Gerh. disp. Theolog. p. 953. et L. de poen. th 118. et 122. Add. Chemnic. part. 2. exam. p. 1066.

Satisfactio Christi tripliciter intelligi potest pro diversâ vocis significatione. (1.) Generali, ratione liberationis ab obligatione. Actus iste, quo fit, ut ab obligatione, quocunque id contingat modo, recedatur, et ut quis liberetur ab obligatione, est satisfactio. At redemtio Christi est ejusmodi actus. Datur enim hic obligatio nostri ad poenam: qua genus humanum, vi maledictionis divinae et sententiae legis ad aeternam mortem obligabatur. Gen. 11. 17. Deut. XXVII, 26. Rom. III, 16. cap. V. 12. 19. c. XI, 33. Eph, II, 3. Deinde ab obligatione illâ recessum esse ob hunc ipsum redemtionis Christi actum, res ipsa restatur: quia alioqui omnes morti aeternae actu ipso manciparentur (2.) Speciali ratione liberationis ac obligatione, speciatim dictae satis factoriae, prout nimirum ea solutioni stricte apud JCtos dictae contradistinguitur. Solutio ea, quâ idpraestatur. quod etsi in obligatione non fuerit, accedente tamen consensu ejus, cujus interest, tollit obligationem, proprie est ipsa satisfactio. At talis est solutio per Christum facta (1.) Redemtionem Christi esse solutionem, [gap: Greek word(s)] in Script. habetur Matth. XX, 28. Marc. X, 45. 1. Tim. 11, 6. (2.) obligationem subatam esse hâc Christi redemtione, vel ab obligatione

nos liberatos, jam ostensum, (3.) Modus obligationis tollendae situs est in ejusmodi solutione, quae ipso facto non tollit obligationem: quod non id solvatur, quod in obligatione erat, acceptetur tamen id, quod persolutum est. Ita non fuit in obligatione nostri anima Christi, sed potius omnium hominum animae morti aeternae mancipandae; sed acceptavit nihilosecius Deus hoc [gap: Greek word(s)] pro nobis persolutum, ut nos ita liberaremur Matth. XX, 28, 1. Tim. II, 6. (3) Adhuc specialiori sensu, ratione liberationis obligatione ad poenam, quâ irato satisfit: qui sensus hîc proprius est, pro quo in genere ita concludimus: Qui tantum facit, quantum irato satis est ad vindictam, is certe satisfacit eidem, ut e definitione Asconii JCtis laudatâ constar. At Christus tantum fecit, quantum Petri suo irato satis erat ad vindictam peccatorum generis humani. Illud de Patris irâ ex odio et irâ ejus adversus peccata liquet: hoc, quod vindictam exercuerit in passione filii sui, e demonstratione justitiae vindicatricis Dei, ut et e reconciliatione Dei per Christi sanguinem factâ evincitur. Calov. Socin. profl. p. 392. 393. ubi plura a videantur.

Satisfactiones veterum publicae publice peccantibus, tumut scandalum sceleratâ vitâ datum tolleretur, tum ut peccandi licentia tanquem fraeno coerceretur, impositae erant vel Ecclesiasticae, quando Ecclesia abiis, [gap: Greek word(s)] 1. Tim. 4. v. 24. qui publice et aperte peccarunt, publica etiam poenitentiae specimina exegit: vel Academicae, cujusmodi erant non relegationes modo perpetuae contra seditiosos

et tumultuantes, Academiarum turbatores decretae sed et [gap: Greek word(s)] , aliquot septimanarum spatio terminatae et peregrinationi religiosae non nunquam, pro seculi consvetudine, consecratae: vle denique Politicae. Ita solenni praeconis aut apparitorum formulâ satis fecisse dicuntur legibus aut justitiae, qui propter scelera commissa ad tenorum sententiae â Judice latae puniuntur. Tales satis factiones Christina Respublica, modo absit meriti tumor, et superstitionis periculum, tanquam honestatis sepimentum, etiamnum prudenter potest variare et ita accommodare, ut ne integrum aliquod Ecclesiae, Academiae, Reipublicae corpus ex morbido et tabido membro efficiatur. Hotting. primit. Heidelberg. p. 38.

SCANDALUM aliud est activum, aliud passivum. Activum est dictum vel factum praebens occasionem ruinae. Passivum est ipsa spiritualis ruina alterius. Unde haec divisio Scandali analogica est, quatenus Scandali vocabulum primario convenit Scandalo activo, et deinde etiam attribuitur Scandalo passivo, propter ordinem, quem ad activum habet, sicut effectus ad aliqualem sui causam. Scandalum activum aliud est tale in se et sua natura, quando quis facit aut dicit aliquid, quod per se et ex suâ naturâ est inductivum ad peccandum. Ita idololatria gentium scandalum dicitur esse Judaeis Exod. 23. v. 33. Coincidit cum Scandalo Dato. Aliud respectu hominum et per accidens tale est, eum praeter intentionem et praeter naturam ipsius

actus sequitur alterius ruina. Hoc vocatur Scandalum Acceptum, et rursus duplex est vel Improborum, quando homines sumunt occasionem peccati aut ruinae ex rebus in se bonis et quas aliter agere non licet. Ita ipse Servator ob homilitatem suam Judaeis petra suit offensionis et lapis scandali Es. 8. v. 14. Luc. 2. v. 34. Rom. 9. v. 33. 1. Pet. 2. v. 6. Ita salutari doctrinâ captum humanum superante quotidie scandalizantur multi, qui nolunt cogitationes suas, efferentes se contra cognitionem Dei, in captivitatem redigere, ad obediendum Christo. Tali scandalo scandalizantur plerumque improbi, neque ideo, quod illi scandalum accipiunt, ipsae res alioquin bonae et necessariae omittendae sunt, aut aliquid in iis mutandum. Vel Infirmorum, quando rebus in differentibus offenduntur homines non quidem mali, neque impii, sed aut in caritate vacillantes, aut discretione destituti, et habentes Zelum, sed non secundum scientiam. Exemplum apud Paulum extat de esu carnium et idolothytorum Rom. 14. et 1. Cor. 8. Greg. de Val. T. 3. d. q. 18. p. 1. pag. 962. Concord. l. 5. c. 12. Meisn, anthrop. d. 10. th. 3. König. disp. pecul. de Scandalis. Sayr. Thes. Cas. l. 7. c. 6. n. 8.

Scandalorum divisiones commode ad ternarium vocari possunt. Prima divisio respicit objectum sive materiam, in quâ et circa quam offendiculum dari potest. Fie enim haec vel dictis, vel factis, sive moribus aut exemplis. Scandalum in dictis fit rursum duobus modis: uno quidem, quando quis in communi vitâ et conversatione obscoenis et illiberalibus jocis aut sermonibus castas honestorum hominum

aures animosque offendit et perturbat. Quam speciem expressit Apostolus 1. Cor. 15, 33. Deinde vero committitur hoc scandalum in doctrina religionis Christianae, quando nimirum vel plane falsa sparguntur dogmata: vel de rebus Theologicis spinosae et intricatae, inutiles, ac minus necessariae quaestiones et disputationes, quae infirmiores in fide magis dubios reddunt, et contentionum funes nunquam dissolvendos nectunt. Qualem docendi rationem improbavit et prohibuit Apostolus 2. Tim. 2, 23. Tit. 3, 9. Scandalum, quod factis sive moribus, aut exemplis committitur, contingit vel in quotidianâ conversatione: quando quid vitae morumque consceleratione, alios ad eadem perpetranda flagitia allicit: quale exemplum in Corinthio illo incestuoso videre licuit, de quo Apostolus 1. Cor. 5. v. 6. affirmat, quod pauxilum fermenti totam massam corrumpat. Vel committitur circa Religionis negocium, quando quis in veritatis assertione vel in dextram, vel in sinistram claudicat: hoc est, vel in excessu, vel in defectu peccat. Quale Scandalum notavit Apostolus in Petro Gal. 2, 14. non recto pede incedente ad veritatem Evangelii: dum nimirum absentibus reliquis Apostolis familiariter conversaretur cum Gentibus; sed postmodum ab istorum conversatione se subduceret, supervenientibus Apostolis. Quo sane pacto infirmiores ex gentilibus graviter offendebat, quasi non ex omni gente, qui timet Deum, et operatur justitiam, acceptus esset Deo.

Altera scandalorum divisio â finium diversitate sumi potest. Quaedam enim destinato consilio eo

diriguntur, ut in errorem alios praecipitent: ut quando vel leges promulgantur impiae vel dogmata proponuntur manifeste falsa, et doctrinae Evangelicae adversa. Utroque isto modo Ecclesiam Dei scandalis complevit Anti Christus et Clerus Romanus universus. Deinde vero alia sunt Scandala, quae non directe eo fine et consilio designantur, ut Evangelium vel impediatur, vel corrumpatur, sed tantum carnis cupiditatibus et voluptatibus indulgeatur, et nulla vel certe exiguâ pietatis et religionis curâ habitâ secundum carnem licentius vivatur. Quod Scandalorum genus uti hodie est frequentissimum, ita ad corrumdos alios longe est efficacissimum.

Tertia et postrema Scandalorum divisio â subjecto petita in Scholis hodie est usitatissima: ita ut Scandalum aliud dicatur Datum: aliud vero Acceptum et Pharisaicum. Darum est, si vel in doctrinâ, vel in conversatione et moribus, vel intempestivâ mollitie, vel importunâ levitate, lasciviâ aut temeritate, non ordine, nec suo loco ac tempore aliquid doceas, dicas, faciasve, quo imperiti ac infirmi offendantur. Vel ut alii brevius definiunt: Scandalum datum est, cujus culpa ab autore ejus profecta est. Acceptum Scandalum est, quando vel doctrina in se bona et vera, vel res aliqua licita perse et concessa non improbe nec importune proposita et admissa, ab alio ex mera malevolentia, aut sinistro quodam judicio, in offensionis occasionem rapitur. Non enim hîc datum erat Scandalum: siquidem ab agente neque ratione materiae, neque respectu finis ulla ex parte peccatum

fuit: sed sinistri illi et malevoli Censores atque interpretes sibi ipsis Scandalum fingunt et accipiunt. Habet hoc locum Scandalum praecipue in hypocritis et hostibus veritatis, quales erant Pharisaei, qui doctrinâ et recte factis Christi ac Apostolorum praeter causam ac rationem justam offendebantur. Unde hoc genus Scandali Pharisaicum et Hypocriticum dici meruit. Hutter. LL. p. 912. seqq. Add. Phil. Melanchth. part. 3. Op. p. 221. 222.

Tria sunt scandala 1. quando infamamus proximum. 2. quando crimine publico proximum offendimus, quod excommunicatione punitur. 3. quando infirmum abusu libertatis Christianae velut absterremus â Christianismo. Urban. Reg. part. 1. Op. pag. 329.

SCHISMATICI sunt, qui vel (quod ipsum etymen vocabuli innuit) â corpore Ecclesiae verae seipsos scindunt quasi et avellunt, et ad falsam Ecclesiam secessionem faciunt: tales Schismatici neque in Ecclesiâ verâ, neque de Ecclesiâ verâ sunt. Vel (secundum usitatam ac receptam Schismatis definitionem) qui de doctrinâ quidem consentiunt, sed in causâ rerum externarum et indifferentium in partes scinduntur ii, qui debebant esse junctissimi: hi sane sunt in Ecclesiâ verâ. Hutter. LL. p. 513.

Schismatici tales sunt vel ratione fidei, vel caritatis mutuae respectu, vel respectu obedientiae Canonicae. Höpfn. evang. Sax. p. 29. seqq.

Schismatici late et materialiter sumto vocabulo dici possunt, quoquot hodie sunt Christiani, quia degunt in aliquâ parte, quae ab aliis divisa, actualis sacramentorum communionis cum illis particeps non est. (Concedimus nos esse sano sensu Schismaticos, quia scilicet ab Ecclesia Romana et ejus capire Pontifice Romano secessionem fecimus, nequaquam vero ab unitate Ecclesiae Catholicae et ejus capite Christo Jesu nos separavimus. At ô beatum schisma, per quod Christo et verae Catholicae Ecclesiae uniti sumus! scribit Gerhard. L. de eccles. n. 156. ) Stricte autem proprie et formaliter schismaticus est, qui schismati causam praebet aut fomentum, qui aboleri non desiderat, aut â pertinaciâ, suâ ambitione vel emolumentorum cupiditare remoram et impedimenta, ne tollatur, objicit. Calixt. epicr. de colloq. Torun. n. 44. et resp. ad Ernest. Hass. Landgr. p. 146.

Schismatici alii sunt malitiosi, qui scientêr et volenter contra conscientiam ex malitia Ecclesiam turbant, eandemque in duas partes dissentientes â se invicem dividunt: alii non malitiosi, quia ex infirmitate, ignorantiâ et praeconceptâ opinione, quam pro verissimâ habent, hoc faciunt. Illi de Ecclesiâ non sunt, quia malitiosa ejusmodi scissura maximum est peccatum, omnem extirpans fidem. In Ecclesiâ vero ex parte, non ex toto sunt. Hi de Ecclesiâ utique sunt, quia talis ex ignorantiâ ortâ et facta turbatio non statim excutit fidem, non adimit renovationem. Quod tum demum fit, quando malitiosa accedit defensio. Interim in visibili Ecclesiâ etiam sunt ex parte, quia non in omnibus, sed tantum in quibusdam

minus principalibus ab Ecdesia recedunt. Joh. Meisn. disp. de eccl. A. 1651. habitâ th. 3. n. 4.

Schismaticus omnis ille recte declaratur, qui cum hactenus pertenderit, ecclesiam aliquam errare in articulo necessario, atque eam ob causam discessionem fecerit, in probatione tamen, quae secundum legitimam disputandi rationem ab eo exigi potest, succubuerit sive defecerit, sive ille Calvinianus, sive Papista audiat, sive Socinianus. Titius in 1. et 2. mot. Walenburg. c. 8.

SCIENTIA Dei distinguitur 1. in generalem et specialem. Generalis Dei scientia extendit se ad omnia, novit enim omnes res et rerum causas, cognoscit universalia et particularia, bona et mala, universa et singula. Specialis Dei scientia pertinet tantum ad electos, novit enim ab aeterno, qui finaliter ac perseveranter in Christum essent credituri, quos etiam ad vitam aeternam elegit Rom. 8. v. 29. 1. Pet. 2. v. 2. 2. in theoreticam et practicam. Theoretica est, quâ Deus simpliciter et absolute omnia cognoscit. Practica est, quâ Deus quaedam eâ ratione scit, ut etiam eadem operetur. Vocatur alias scientia beneplaciti et operationis. Prior extendit se ad omnia, posterior tantum ad bona. Prior distincta est â voluntate, posterior cum voluntate juncta est, prior agit in seipsa, posterior agit in alio. Prior non est causa rerum, posterior vero est causa rerum. Prioris exemplum proponitur in Medico, qui praescit aegrum crastino die moriturum, posterior in latrone, qui praescit altero die occisum iri eum, cui ipse violentas manus infert. Affinis est huic distinctio illa altera, quâ

scientia Dei tripliciter distinguitur. 1. est nuda Dei notitia 2. scientia approbationis Psalm. 1. v. 6. Matth. 7. v. 23. non novi. (Vid. Gerhard. in Gen. c. 22. p. 451.) 3. cognitio judicialis, quâ impietatem punit vel pietatem remuneratur 3. in scientiam visionis et simplicis intelligentiae. Scientia visionis est, quâ Deus ea, quae sunt, et sunt vere futura, novit et videt tanquam praesentia: vocatur alias intuitiva ac definita, hac Deus videt et seipsum et res omnes existentes; seipsum videt in seipso, tanquam summâ omnium rerum causâ et universali principio: secundo in proximis causis, â quibus proficiscuntur: tertio in seipsis, quatenus omnia, quae Deus hac scientiâ videt, vel fuerunt, vel sunt, vel futura sunt. Scientia simplicis intelligentiae est, qua Deus ea, quae possunt fieri et esse, sed nunquam fient, nunquam erunt, novit in sua omni potente essentia, non autem ut in principio actuali, et ut volente, quia ea non vult actu fieri et existere, nec in secundis eorum causis, quia nullas habent, nec in seipsis, quia nunquam sunt futura. Vocatur alias notitia abstractiva et indefinita. 4. in notitiam praeteritorum et praesentium, ac praescientiam futurorum. Sed haec distinctio non est accipienda respectu Dei, is enim proprie loquendo ut praeteritorum non recordatur, sic futura non praescit. Ut res temporales scientiâ aeternâ, res finitas scientiâ infinitâ, res mutabiles scientiâ immutabili, res fluxas et mobiles scientiâ finitâ et immobili, res distinctas scientiâ simplicissimâ, sic res futuras scientia praesente novit ac complectitur. Nostri autem et ipsarum rerum (quae in se consideratae sunt praeteritae, praesentes, futurae)

respectu praescientia DEO tribuitur 5. in scientiam naturalem seu necessariam, liberam, et mediam. Scientia DEI naturalis est, qua seipsum et omnia possibilia novit. Libera est, qua novit alia omnia Entia. Media est, qua novit, si hoc sit, illud futurum. Scientia DEI necessaria praecedit omnem liberum divinae voluntatis actum. Libera sequitur actum voluntatis. Media praecedit quidem actum voluntatis, sed ex hypothesi illius aliquid futurum videt. Gerhard. exeg. L. 2. n. 244. Horn. Disp. Theol. part. 1. d. 3. th. 76. et seqq. Grawer. qq. illustr. d. 2. q. 3. n. 1. p. 70. Scheibl. l. 2. metaph. c. 3. n. 473. Becanus Theol. Scholast. p. 1. c. 10. q. 1.

Scientia Dei quatenus respectum habet ad creaturas, duobus modis spectari potest. Uno modo, quatenus DEUS novit se illas creaturas facere posse, et simul quod hoc aut illo modo sint faciendae, non ut sint modo, sed etiam ut huic vel illi fini servire possint. Haec scientia in DEO est naturalis, et praecedit actum seu determinationem voluntatis liberam, qua DEUS apud se constituit easdem creaturas tali tempore producere. Altero modo, quatenus DEUS cognoscit creaturas tali vel tali tempore esse futuras: et hoc modo considerata sequitur determinationem voluntatis. Armin. pag. 591. oper.

Scientia 1. alia est libera, alia spiritualis. Illa cadere potest in hominem non renatum: uti docet exemplum Pharisaeorum: Haec non item. 2. Alia est propria, propriisque e viribus exorta, alia ex revelatione verbi, et institutione Ecclesia acquisita. Scire potest homo mysteria fidei, sed non ex lumine naturae, verum ex revelatione verbi. Meisner. anthropol. d. 23. th. 61.

Duplex in scientia humana est discursus: primo secundum successionem tantum, cum postquam intelligimus aliquid in actu, convertimus nos ad intelligendum aliud: deinde est alius discursus secundum causalitatem, cum per principia venimus ad cognitionem conclusionum: neuter horum discursuum DEO convenit; non primus, quia omnia videt in uno, quod est ipse, sicut nos multa simul videmus in speculo; nec secundus, quia hic primum praesupponit, et quia talis processus est â noto ad ignotum: jam vero Deus videt effectus suos in seipso, sicut in causa. Thom. p. 1. q. 14. art. 7. Gerh. L. de provid. n. 27.

Scientia in Christo secundum humanam naturam est 1. secundum naturales humanitatis, quae rationalis est, proprietates. 2. secundum gratiam habitualem, aut scientiam infusam. 3. secundum notitiam visionis in verbo per et propter hypostaticam cum ipsa essentiali divina sapientia unionem, quam notitiam tali modo nulla alia creatura habet. Chemn. l. de duab. nat. in Chr. c. 24. p. 174. 175. Stegm. Photin. p. 192.

SCRIBARUM tria in sacris literis occurrunt genera. Unum eorum, qui Regibus ministrabant, quodcunque tandem illorum munus fuerit 2. Sam. 8. v. 17. c. 20. v. 25. 2. Reg. 12. v. 10. c. 23. v. 3. hodie vocantur Camerae Secretarii. Alterum eorum, qui privatorum contractus et instrumenta videntur descripsisse, quos Notarios hodie vocamus 1. Paral. 2. v. 55. Psal. 45. v. 2. Jer. 32. v. 11. cui rei operam solitos fuisse navare Cinaeos nullam alioqui hereditatem cum tribubus sortitos, liquet ex 1. Paral. 2. v. 22. Tertium fuit eorum, qui divini Juris inter caeteros periti tum in Synagogis tum in templo Legem docebant, unde etiam [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] fuere dicti Matth. 7. v. 29. c. 8. v. 19. c. 23. v. 2. Marc. 12. v. 28. Luc. 5. v. 30. c. 11. v. 44. etc. [gap: Greek word(s)] dicebantur, quia legi describendae et interpretandae vacabant, sacrarum tabularum custodes et interpretes Jer. 8. v. 8. Matth. 13. v. 52. Gerh. L. de minist. eccl. n. 211. Calixt. Concord. Evang. l. 1. c. 10.

Scribarum officium duplex faciunt: Ecclesiasticum et Politicum. Politicorum duae saltem fuerunt species. Una eorum, qui vel literis publicis scribendis vel contractibus aliisque actis scripto consignandis operam navabant. Horum mentio fit Esther. 3. v. 12. ubi digniores et honoratiores eorum vocantur [gap: Hebrew words] scribae regis: qui literas regia authoritate scripsisse narrantur. Altera ejus, cujus munus erat cum primariam regni pecuniam, tum milites ac propugnacula in scripto ac enumerato habere, id est, primatia regni firmamenta; adeoque illam curare, istos

conscribere, horum conservationis satagere. Ecclesiastici scribae, quûm ex Levitis saepius et sacerdotibus desumerentur, quorum erat, legem proponere ac docere, id muneris habebant, ut populum in lege DEI instituerent: quocirca iidem quoque [gap: Greek word(s)] sunt dicti; ita tamen ut in senatu cum aliis controversias tractarent. At [gap: Greek word(s)] legales toti in lege occupabantur, ut aliis negotiis non vacarent, quicunque istius conditionis essent: quod et nomen indicat. Const. Lempereur. annot. ad Bertr. de Rep. Jud. p. 381. seqq. et 427. seqq. ubi locis Scripturae singula confirmantur.

SCRIPTUM est et similia in N. T. duobus modis accipi debent: quoniam eorum, quae sic laudantur, alia verbis iisdem aut non dissimilibus, scripta reperiuntur; alia non verbis quidem scripta inveniuntur, sed rebus ipsis tantum expressa; aut ipso eventu confirmata reperiuntur, quae scripta nusquam extant, licet de illis dicatur, [gap: Greek word(s)] . Ex Chrysostomo Casaubonus exercit. 7. ad Ann. Bar. p. 190.

SCRIPTURAE sacrae nomen usurpatur vel [gap: Greek word(s)] generaliter et improprie pro omnibus libris in Codice Biblico contentis, sive illi sint Canonici sive Apocryphi, vel [gap: Greek word(s)] specialiter et proprie pro solis Canonicis V. et N. T. libris. Sic Hieronym. praefat. in Judith scribit, Nicaenam synodum librum iltum in sacris Scripturis numerasse, qui tamen ex eo non efficitur Canonicus. Concilium Toletanum [?]. Can. 1. librum Sapientiae nominat Scripturam sacram,

Distinguendum est inter Scripturam consideratam in se et respectu nostri. Scriptura in se ac per se est lux quaedam clarissima, sive materiam, sive formam, id est, sive res, sive tradendi modum et verba respicias. Sed respectu nostri propter connatas mentis nostrae tenebras requiritur Spiritus sancti illuminatio ad salutarem divinorum mysteriorum in Scripturis sacris satis clare propositorum intelligentiam. Gerh. exeg. L. de Scr. n. 434.

Scriptura consideratur dupliciter 1. Respectu supremi Judicis, nimirum Spiritus sancti, cujus non est norma in judicando, sed ipsa potius sententia et decisio. Extra dubium enim ponitur, quod solus DEUS ut author: ita et judex fidei sit supremus. Idem vero est, sive DEUS vivâ et sonorâ voce, sive scripto et literis sententiam suam pronunciet. Quia ergo in Scripturis supremus Judex, Spiritus Sanctus, loquitur, et per Scripturas judicat, hinc Scriptura ipsa, quatenus vox Judicis est, et loco judicis auditur, audirique debet ab omnibus, Judex fidei non incommode nuncupari potest. Nam tum simul involvitur supremus Judex, ac perinde est, sive Spiritum S. in Scripturis loquentem, sive ipsam Spiritus Sancti Scripturam appelles Judicem. 2. Respectu inferioris et subordinati judicis, nimirum ministerii. Hoc non habet potestatem judicandi pro arbitrio; sed ejus judicium totum in rebus fidei restrictum est ad Scripturam, quae propterea

respectu hujus judicis inferioris, qui ad illam semper respicere debet, recte vocatur norma fidei. Meisn. part. 3. phil. sobr. s. 2. c. 4. q. 6. p. 745.

Scriptura sacra potest considerari, vel quatenus est totum aliquod corpus, ex omnibus libris utriusque Testamenti collectum et coagmentatum: vel quatenus seorsim ac sigillatim secundum singulas partes consideratur et accipitur. Priore modo ac respectu scriptura accepta, complectitur etiam omnes fines simul junctos, [gap: Greek word(s)] : posteriore modo si consideretur, largimur, non omnes hosce fines singulis capitibus, sententiis, verbis, vel etiam singulis libris, praesertim minoribus et pure historicis, â Spiritu sancto intendi, sed in diversis diversos: qui vero omnes conjunctim in integro illo corpore Scripturae concurrunt: idque tam sufficienter et perfecte, ut nihil quicquam ad perficiendam Scripturae sufficientiam extra Scripturam accedere possit. Hutter. in LL. p. 68.

In Scripturis continentur quaedam formaliter et verbaliter simul, hoc est, non modo quoad res sed et quoad verba: quaedam vero formaliter duntaxat istic extant, quorum licet verba non reperiantur, res tamen ipsae in sacris fundamento suo non destituuntur. Et haec aeque dicuntur in Scripturis esse expressa, atque illa. Hutt. in LL. p. 70.

Quaedam in Script. reperiuntur [gap: Greek word(s)] , quaedam [gap: Greek word(s)] , vel in ipsa litera, vel in sensu. König. Vind. p. 98.

unus Literalis sive historicus, quem ipsa rei gestae narratio ac series verborum, sub communi et usitatâ vocum sive propriâ sive metaphoricâ significatione, vel ipsa litera repraesentat (Vel juxta Calixt. in epit. Theol. p. 59. quem Spiritus S. per verba aut dictionem, sive simplicem aut propriam, sive metaphoricam et figuratam, primum intendit aut significare voluit) Alter Mysticus sive spiritualis, qui secretior est; et in rebus quasi latet absconditus (vel qui per voces neque in propriâ, neque in translatâ acceptione significatur, sed qui rebus, per vocem significatis, quasi typis adumbratur, juxta Calixt. l. cit. ) Hinc duo etiam interpretationis genera vulgo constituuntur: Historicum unum sive Literale: alterum Mysticum et spirituale. Caeterum progressu temporis posteriori huic, nempe mystico, alia fuerunt superaddita. Et primus quidem Origenes ille Adamantius triplicem interpretandi Scripturas modum introduxit: Historicum, Moralem et Mystcum: Homil. 5. in Levit. e quibus Historicum quidem nominavit Literalem, sive literam occidentem: Mysticum vero spiritualem sive spiritum vivificantem. Et quanquam Historicum illum sensum interdum agnovit, neque quaeri voluit Allegorias, cum litera etiam aedificet: in ipsa tamen Scripturarum tractatione Historicum sensum plerumque neglexit: et prodigiosis Allegoriis veram ac simplicem Scripturarum sententiam evertit: et dogmata cum Fidei analogia pugnantia in Ecclesiam invexit: et vel hac sola ratione Porphyrio ac Juliano, ac id genus aliis Evangelii hostibus, Scripturam ridendam exposuit. Post Origenem et quidem seculis posterioribus Monachi

et Doctores Scholastici, quatuor confinxerunt interpretandi Scripturas genera: Literale, quod tamen imitati hac in parte Origenem, ferme ubique negligebant: Tropologicum, Allegoricum, Anagogicum. Tropologiam nominabant, cum historiam aut quodcunque Scripturae dictum ad doctrinam de moribus transferebant. Quod sane genus rectius [gap: Greek word(s)] appellassent, cum per [gap: Greek word(s)] longe aliud ac diversum â doctis, praesertim â Rhetoribus intelligatur. Allegoriam vero indigitabant, quando dictum aliquod, quod de moribus per [gap: Greek word(s)] jam ante erat expositum, de Ecclesia militante, aut etiam de Christo Servatore explicabatur. Anagogiam denique vel potius [gap: Greek word(s)] , quando illud ipsum dictum Scripturae ad Ecclesiam etiam in coelis triumphantem, vel ad Sacrosanctae Trinitatis mysterium referebatur. Ut exempligratiâ, vocem Jerosolymae, ubicunque in Scripturis occurrebat, initio accipiebant secundum literam de urbe Hierosolymitanâ, Judaeae metropoli: deinde Tropologice de quavis Repub, bene constitutâ. 3. Allegorice de Ecclesia hac in vita militante. 4. Anagogice de aeterna beatitudine Electorum. Hutt. in LL. p. 84. Add. Gerh. disp. Theol. p. 1503. Meisn. part. 2. philos. sobr. s. 2. c. 2. q. 4. pag. 590. Sixt. Amam. antibarb. l. 1. p. 162. seqq.

Scripturae S. majestas cognoscitur ex his potissimum [gap: Greek word(s)] 1. Est Scriptorum Biblicorum autoritas, quae ex vocatione ipsosum extraordinariâ, missione, afflatu et miraculis innotescit. 2. Doctrinae genus plane divinum, non tantum publicâ attestatione, quod ipse Deus et os domini locutum sit, verum

etiam ipsarum rerum gravitate roboratum: constant enim mysteriis divinis omnem captum rationis humanae superantibus. 3. Miraculorum amplitudo, quibus Deus ipse doctrinae suae autoritatem concilia vit in AEgypto, in deserto et alibi, ita, ut etiam gentiles inde digitum Domini agnoscerent. 4. Tot vaticinia et revelationes, quibus jam eventus quam exactissime respondit: id quod alias Scriptura ut opus plane divinum praedicat. Esai. 21, 23. 5. Veneranda librorum Biblicorum sanctitas, nihil enim inhonesti, nihil scandalosi, nihil contradictorii in illis reperitur, et quod speciem hujus forte habet, facile conciliari potest, quam rationem inprimis urget Augustinus de util. cred. cap. 5. 6. Accedit et styli majestas, quae sub mirâ humilitate efficacissimam spirat virtutis divinae potentiam: non enim consistit regnum Dei in sermone, sed in virtute, 1. Cor. 4. v. 20. 7. Utriusque testamenti admiranda harmonia et consensio, unde veteres dixerunt: Novum in veteri esse figuratum, et Vetus in Novo impletum. Bald. l. 1. cas. consc. cap. 1. cas. 3. Hunn. de majest. Scr. Glass. Praefat. ad Rhetor. sacr.

SECULUM triplici significatione in Scriptura accipitur 1. quod non habet finem 2. quod usque in hujus seculi tenditur finem. 3. quod ultra memoriam hominum protrahit finem. Meisn. part. 1. philos. sobr. s. 1. c. 4. q. 8. p. 268.

Seculum in Scriptura accipitur 1. [gap: Greek word(s)] ac materialiter pro coeli terraeque systemate. Hebr. 1. v. 2. c. 11. v. 3. 2. [gap: Greek word(s)] formaliter et quidem dupliciter 1. in partem mediam pro conversatione et conditione mundana in hac vita, pro rebus

quae in hoc mundo geruntur Luc. 20. v. 34. Filii hujus seculi nubunt et [?]uptui traduntur, id est, qui adhuc animalem et naturalem in terris vitam agunt, quibus opponuntur filii resurrectionis v. 36. qui digni habentur seculo futuro et resurrectione ex mortuis advitam beatam v. 35. etc. 2. in malam partem pro corruptione vitae, motus ac cordis ex peccato orta, ad quam se accommodant homines terrenis duntaxat affixi, coelestium vero contemtores. Luc. 16. v. 8. Rom. 12. v. 2. 2. Cor. 7. v. 10. Gal. 1. v. 4. Eph. 2. v. 2. etc. 2. [gap: Greek word(s)] temporaliter, idque dupliciter. Primo [gap: Greek word(s)] totaliter, tum ratione termini â quo, videlicet â tempore eo, quo coepit tempus, id est, â mundi constitutione Joh. 9. v. 32. Col. 1. v. 26. tum ratione termini ad quem, videl. usque ad tempus, in quo et cum quo finietur tempus, id est, usque ad finem mundi Ps. 78. v. 69. Ps. 104. v. 5. Eccl. 1. v. 4. Matth. 12. v. 32. Secundo [gap: Greek word(s)] partialiter, atque itidem tum ratione termini â quo pro tempore longissimo, cujus initium fere est absconditum Deut. 32. v. 7. Psal. 77. v. 6. Psal. 143. v. 3. Esa. 58. v. 12. etc. tum ratione termini ad quem, cujus finis ferme est absconditus. Gerh. L. de consumm. sec. n. 4.

SEDUCTIO alia est Diabolica; alia humane, quae â Diabolo quidem suum quoque ortum habet, sed ita ut homo quasi medium et instrumentum interveniat. De illa loquitur Apostolus PauIus (1. Tim. 2. v. 14. ) de hac Moses Gen. 3. v. 6. Adam enim non est seductus â solo serpente vel Diabolo [gap: Greek word(s)] , sed mediante mulieris persuasione. 2. Seductio vel est exterior,

foris per alloquium serpentis; vel interior, intus per suggestionem Satanae. Priori sensu Adam non fuit seductus, quia Evam tantum foris aggressus et allocutus est in serpente Satanas. 3. Seductio externa sumitur vel stricte, ubi non tantum ponit deceptionem seducti, verum etiam praesupponit fraudem seducentis; vel nonnihil latius, quo sensu notat simplicem deceptionem sine praesupposito persvadentis animo fraudulento. Illo modo sola Eva, non Adam, hoc Adam, non Eva seducta fuit. De illo Apostolus, de hoc Moses loquitur, explicante August. l. 11. de Gen. ad lit. c. ult. 4. Aliud est seductio, aliud seductionis ordo. Non illam, sed hunc attendit Apostolus, quemadmodum ex ipso textu apparet. Ita enim verba cohaerent: Adam primus formatus est, deinde Eva. Et Adam non est seductus, nempe primum, sicut creatus primum. Novit enim Satanas ordinem destructionis esse contrarium ordini constructionis. Nam quae sunt ultima in componendo, plerumque prima sunt in resolvendo. Quoniam ergo mulier ultimo est facta, hinc primo eam aggredi voluit Diabolus, conjiciens, si illam seduxerit, quieturam non esse, donec Adamum quoque deceperit. Ut igitur colligamus responsiones, dicimus cum Apostolo, Adamum non fuisse seductum, nempe seductione 1. Immediata 2. externâ 3. stricte sumptâ et 4. primâ. Meisn. anthrop. d. 4. q. 1. th. 7.

Plano et simplice sensu Vir non est seductus h. e. judicii inopiâ lapsus, sicut mulier, ut Deum minus bonum aut veracem suspicaretur, et decantatam sapientiam comestione pomi se consecuturum crederet.

Quocirca neque seductum se queritur apud Deum, sicut mulierem audiverat se â serpente seductam queritantem, sed simpliciter: Mulier inquit, dedit mihi, et comedi. In hujus nempe gratiam sciens maxime volensque nullâ ductus vecordia, sed per meram contumaciam, ac plene, quid ageret, advertens, praeceptum divinum transgressus est. Joh. Fabric. disp. de lapsu hum. gen. th. 16. Quam sententiam illustrant et confirmant illa S. Augustini l. 14. de Civ. D. c. 11. Credendum est, illum virum suae foeminae uni unum hominem homini, conjugem conjugi, ad DEI legem transgrediendam, non tanquam verum loquenti credidisse seductum, sed sociali necessitudini paruisse. Non enim frustra dixit Apostolus: Adam non est seductus: mulier autem seducta est: nisi quia illa, quod ei serpens locutus est, tanquam verum esset, accepit, ille autem ab unico noluit consortio dirimi, nec in communione peccati, nec ideo minus reus, sed sciens prudensque peccavit, unde et Apostolus non ait, Non peccavit: sed, Non est seductus: nam utique ipsum peccasse ostendit, ubi dicit: Per unum hominem intravit peccatum in mundum: et paulo post apertius: In similitudinem, inquit praevaricationis Adae. Hos autem seductos intelligi voluit, qui id, quod faciunt, non putant, esse peccatum, ille autem scivit. Alioquin quomodo verum erit, Adam non est seductus? Add. König. Vind. p. 124. 125.

SEMEN serpentis et semen mulieris. Illud sumitur collective, et intelligitur per illud totum agmen Diabolorum et impiorum, qui seminis nomine

veniunt non ratione substantiae, sed ratione qualitatum, id est, non quasi e substantia Satanae seminati et prognati essent, sed quia se Satanae conformarunt, et ex illo veluti participationem et imitationem imbiberunt. Per semen vero mulieris intelligitur definitum et certum individuum, et hoc ideo, non tâm, quia vocabulum seminis etiam alias saepe in scripturis singulariter et individue de uno accipi consvevit Gen. 4, 25. Gen. 15, 3. Gen. 21, 33. 1. Paral. 17, 11. sed potissimum 1. propter additum praedicatum: conterere caput serpentis, quod nihil est aliud, quam evertere Diaboli regnum, quod soli et uni Christo convenit. 1. Joh. 3, 8. 2. quia solus Christus implevit, quod hîc promissum est. 3. quia ista actio Deo tribuitur Rom. 16, 20. 4. quia ubi seminis in bonam partem fit mentio in promissione bonorum spiritualium, ibi Christus intelligitur et seminis vocabulum individualiter accipitur. Gal. 3, 6. König. Vind. p. 87. 88. Glass. Christol. Mos. dissert. 2. §. 28. et dissert. 4. §. 7. et seqq.

SEPTIMANA vulgariter et juxta primaevam institutionem complectitur in se septem dies Gen. 2, 2. eaque dicitur Hebdomas dierum Dan. 10, 2. interdum autem etiam septem annos, et haec dicitur Hebdomas Annorum Lev. 25, 8. König. Vind. p. 627.

SENSUS formalis et identicus differunt. Attributa divina praedicantur de se mutuo et de essentia in sensu identico (quia ex parte rei nullum hîc discrimen actuale) non autem in sensu formali (quia nostris conceptibus distinguuntur) Gerhard. exeg. L. 3. n. 110.

Sensus aliquis dupliciter fallus esse potest, vel absolute, quod verborum tenori repugnet, sitque contra naturam phraseos, vel respective, quod non sit verus ac genuinus hujus loci sensus, seu huic loco non conveniat. Kesler. Log. Photin. p. 356.

Sensus literalis est vel proprius vel figuratus. Ille est, qui oritur ex verbis in propriâ et nativâ significatione acceptis. Sic in verbis Coenae: Accipite et comedite: Hoc est corpus meum: sensus literalis proprius est; quia nulla hîc occurrit vox modificata seu tropo affecta. Hic est, qui nascitur ex verbis tropice et modificate acceptis, cum nempe in litera seu textu Scripturae, qui explicandus est, tropus aliquis occurrit, et tum dicitur quaeri apta et concinna [gap: Greek word(s)] ; sicut in textu, cujus sensus literalis est proprius, dicitur spectari [gap: Greek word(s)] . Sic quando Johann. 6. Christus de pane vitae comedendo concionatur, sensus literalis est tropicus, neque enim panis proprie dictus, sed caro Christi vivifica, quae metaphorice panis dicitur, neque comestio proprie dicta, et quae ore corporis fit, sed spiritualis, quae fideli corde expeditur, seu quod idem est, ipsa in Christum fides intelligitur. Utrumque ex Christi scopo, contextus [gap: Greek word(s)] et Scripturae [gap: Greek word(s)] abunde comprobatum dari potest. Glass. phil. s. l. 2. part. 1. tr. 2. s. 1. a. 2. pag. 372. 373. Rivet. exerc. 115. in Gen. p. 443.

Sensus mysticus considerari potest vel quatenus mysticus est, vel quatenus sensum literalem includit: ex mystico quidem sensu, qua mysticus est, probaitones non deducuntur, nam â figuratis ad propria

procedere esset [gap: Greek word(s)] committere, ex mystico vero sensu, quatenus vel literalis est, vel sensum literalem i[?]cludit, argumenta sumi rectissime dicitur. Stegm. Phot. p. 21.

Sensus nominalis alius est ab adverbiali. Illa loquendi formula (una[?] essentiam de alia nasci et generari ) â Luthero usurp[?]ra atque â summis Theologis frequentata, non in sensu nominali sed adverbiali intelligenda est: nam non est alia essentia gignens et genita, sed tantum modus habendi est diversus, diversa determinatio personalis, cui essentia subjacet, diversa relatio, quae illi accidit. Stegm. Photin. p. 53. 54.

Sensus Scriptura [?]distinguendus est ab ejus accommodatione. Siquidem aliud est, sensum alicujus dicti literalem expo[?]ere; aliud praesupposito illo, rem dicto comprehensa??m, dictumque adeo ipsum diversis modis accommodare, et ad plures usus adhibere. Utque unum instrumentum ad varia effecta conducit; unus ager ad varios fructus ferendos colitur; unum semen ad diversos c[?]os praeparandos adhibetur: ita unum unius sensus dictum ad varios sensus accommodatur. Hackspan. de accommod. in Syllog. pag. 447.

Sensus varios Scripturam recipere posse ambigua est locutio. Vel enim hoc intelligitur de flexibilitate ipsius Scripturae, ac si in sese, tam sit incerta, ut unus certusque sensus inde hauriri nequeat: vel intelligitur de variis sensibus, quos humana temeritas Scripturae affingit saepius, et infert saepius quam aufert. Priori modo intelligunt Pontificii, sed male. Nec enim Scriptura ipsa, quoad fidei articulos, variis

sensibus ansam dat, neque illos per se recipit et admittit; sed velut unica est, ita unum duntaxat verum et literalem sensum in se continet. Negare interim non possumus, per accidens et hominum culpâ fieri, ut in sensus plures eosque diversissimos discerpatur, quos tamen ipsa non recipit, sed recipere potius per vim quasi cogitur, id quod nihil praejudicare potest tum unitati sensus veri, tum muneri judiciario Scripturae. Meisn. part. 2. phil. sobr. s. 2. c. 4. q. 8. pag. 750. 751.

SEPARARI posse (sive separabilem reipsa habere essentiam, quod est signum realis distinctionis) non tantum accipitur secundum naturam, sed et secundûm supernaturalem potentiam adeoque absolute pro non repugnantiâ ex parte rei, quod non repugnet essentiae separari sive per naturam sive per Creatorem. Kesler. metaph. gen. p. 132.

SERVITUS est triplex, unde opus servile fit triplex. Una servitus est, quâ homo servit peccato: alia, quâ homo servit homini, alia, qua servit Deo. Opus peccati est [gap: Greek word(s)] opus servile: nam qui facit peccatum, servus est peccati. Joh. 8. v. 34. et hoc non tantum sabbato, sed et omni tempore est prohibitum. Opera, quibus homo servit homini, dicuntur corporalia, quia homo alterius hominis servus est, non secundum mentem, sed secundum corpus, ut Thomas loquitur 2. 2. q. 104. art. 5. et art. 6. ad. 1. argum. Haec ita exerceri possunt sabbato, ne animus otio torpescat, aut nihil agendo mare agere discat. Et sic ad vitandum in sabbato opus peccati,

permittitur interoum opus corporale. Opus, quo quis servit DEO, est spirituale, ut meditari sacra, docere populum, baptizare etc. haec enim ipsa inserviunt fini sabbati; nec sabbatum polluunt, sed sanctificant. Ita ignem in foco accendere, onera portare, pecora mactare, aliis in sabbato non licuisset: sacerdotes autem Levitici ea facere poterant, et sic corporaliter laborare, sine violatione sabbati, qua de re Christus loquitur Matth. 12. v. 5. sabbatis sacerdotes in templis sabbatum profanant, id est, corporaliter operantur in sabbato, et sine crimine sunt. Eodem modo docere sacra in sabbato, sive voce sive scriptonon est contra observantiam sabbati. Bald. cas. consc. l. 2. c. 13. cas. 5. pag. 359.

Servitus alia est spontanea, alia coact a. Illa regenerationi repugnat, non ista. Servi enim legum sumus, ut liberi esse possimus. Stegman. Photin. p. 228.

Servitus, quae Deo fieri potest, est quadruplex 1. aut enim est sacerdotum in Veteri Testamento, qui sacrificando Deo servire dicebantur Psal. 34, 1. 2. aut est ministrorum verbi, qui cum praedicant Evangelium, vocantur servi Domini 2. Tim. cap. 2, 24. 3. est communiter piorum omnium, qui cultum Deo offerunt hilari animo, absque coactione, juxta praescriptum verbi divini, quo pacto dicitur Apostolus mente servire legi Dei Rom. 7, 25. et hic effectus meriti Christi praedicatur Luc. 1, 74. ut serviamus Domino in sanctitate et justitiâ. 4. aut est hypocritarum, qui Deo nondum reconciliati sacra faciunt absque Spiritu

tum et fide; et hoc est Apostolo Paulo servire Deo in vetustate literae. Rom. 7, 6. Bald. in ep. Rom. c. 1. q. 3. p. 40.

Servus accipitur vel pro eo, qui servilis prorsus conditionis, vel talis, qualem rex aut magister habere solent, qui etiam ipsi Domini dicuntur, cum tamen subditi et discipuli eorum in strictâ significatione servi non sint, sed honestâ et liberâ conditione obtemperent. Atque hoc sane modo servi Christi esse non desinunt, qui amici esse incipiunt. Calixt. Concord. l. 6. c. 4. p. 347.

SESSIO Christi ad dexteram Dei complectitur triplex regnum Dei, atque in eo tres praesentiae gradus. Primum est regnum potentiae, in quo Deus per iniversalem praesentiam omnibus creaturis dominatur, easdemque conservat ac regit, juxta illud: Fundasti terram et permanet? Ordinatione tuâ stent hodie, quoniam omnia serviunt tibi. Psalm. 119. v. 90. 91. Alterum est regnum gratiae, in quo Deus per praesentiam gratiosam Ecclesiam, in hisce terris, regit, conservat ac tuetur. Matth. 21. v. 43. Tertium est regnum gloriae, in quo Deus per praesentiam gloriosam Beatis, Angelis et hominibus in vita coelesti, ad aeternam eorum beatitudinem, sese manifestat, juxta illud: Ecce tabernaculum DEI cum hominibus: et habitabit cum eis: et ipsi populus ejus erunt: et ipse Deus cum eis erit eosum Deus Apoc. 21. v. 3. Schröder. Thron. reg. Chr. p. 216. 217.

SIDERUM sive astrorum triplex potissimum usus â Mose definitur. Primus nominari potest

[gap: Greek word(s)] , et in eo consistit, ut sidera luceant, et illuminent terram: idque mutuis vicibus: Sol quidem interdiu: Luna vero et stellae noctu jubar suum per orbem diffundendo. A quo officio dependet illud etiam, quod sidera calefaciunt. Alter usus dici potest [gap: Greek word(s)] , et consistit in separando et distinguendo. Condita enim sunt astra, et cumprimis Sol et Luna, ut diem ac noctem distinguant: Sol quidem ortu suo diem inchoando, occasu suo eundem finiendo, omnibus populis: Luna vero noctem illuminandi. Tertium et postremum siderum officium dici potest [gap: Greek word(s)] . Nam, teste Mose, ideo etiam sunt condita astra; ut essent in SIGNA, divinae videlicet providentiae, et foederis illius, quod Deus cum Ecclesia pepigit Jer. 31, 35. et 36. Deinde Physicas etiam signandi partes astra gerunt in tempestatibus, pluviis et serenitatibus nunciandis: in caedendis lignis: spargendis seminibus, colligendis frugibus, parandis et adhibendis medicamentis, et rebus id genus aliis. Tandem Politicum etiam signandi munus Astra obtinent, in instituendis vitae hujus actibus: serviunt enim nautis in mari: viatoribus per invias Arabiae solitudines itinera facientibus. His signandi partibus siquis quartum officium et id quidem praeternaturale, de quo Christus Luc. 21, 25. disserit: et cujus exempla in historia Josuae cap. 10, 13. Regis Ezechiae Es. 38, 8. item Israelitarum Exod. 10, 22. et alibi legere licet, addere velit, haud sane repugnamus. Hutter. in LL. p. 213. et 216.

SIGNA sunt triplicia 1. significantia 2. obsignantia. 3. exhibentia. Meisn. part. 1. philos. sobr. s. 1. q. 3. p. 203.

Signum aliud est nude [gap: Greek word(s)] , aliud [gap: Greek word(s)] sive [gap: Greek word(s)] . Quando Patres symbola externa panem et vinum in S. Coena vocant, signa corporis et sanguinis Christi, non intelligunt signa tantum [gap: Greek word(s)] , sed [gap: Greek word(s)] . Gerhard. L. de S. Coen. 117. Hutter. in LL. p. 599.

Signi vox (in doctrinâ de Sacramentis ) usurpatur 1. pro integro Sacramento, sicut Paulus vocat [gap: Greek word(s)] , signum circumcisionis, h[?]e. circumcisionem ipsam, quae est signum sive Sacramentum, constans amputatione pelliculae m verbo institutionis Rom. 4. v. 12. Et tum signatum notat causam finalem seu fructum sacramenti. 2. pro parte Sacramenti, videlicet pro elemento externo et visibili, et tum signatum notat alteram partem, nempe rem coelestem et invisibilem. Meisn. part. 2. phil. sobr. s. 1. c. 1. q. 15. p. 150.

SIMULATIO est duplex: 1. Illicita, quae fallit et nocet. 2. Licita, quae prodest et docet. Illicita est, quae Dei voluntati, proximique charitati repugnat: Licita vero, quae non adversatur legi, ideoque in bonum virum cadere potest. Talis licita simulatio erat, cum Deus coram Abrahamo simulabat, se velle immolationem filii Isaaci: hoc enim primâ

fronte videbatur malum ex parte Abrahae, qui ita filio suo misere spoliatus fuisset, DEUS tamen id in in bonum dirigebat, ut fides Abrahae redderetur conspicua. Par ratio fuit simulationis Christi erga Chananaeam. Non erat hypocrisis, sed probatio, non in perniciem, sed salutem Chananaeae directa. Simulatio vero illa, quam DEO Calviniani tribuunt, dicentes ipsum in verbo quidem amorem universalem profiteri, sed in corde diversum sentire, prorsus est illicita. Meisner. dec. 2. anthrop. d. 12. th. 33.

SINGULARE fuit mandatum (Mosi datum, ut solveret calceamentum suum Exod. 3. v. 5.) quoad exercitium actus, quoad significationem autem fuit universale. Fundatum enim erat in causa universali et ordinaria, sanctitate videlicet, quae ubicunque est, ibi sufficiens causa cultus est. Nam postquam jussit DEUS Moysen calceamenta ponere, mox causam universalem subjungit: quia locus, in quo stas, terra sancta est. Forer. man. p. 343.

SINE. Vocula haec non semper adjuvantem aut cooperantem causam innuit, sed cum DEO attribuitur, plerumque totalem causam definit. Sicut illlustre exemplum est, Johan. 1. Sine ipso factum est nihil, quod factum est. Quemadmodum ergo non procedit, si quis sic colligat: Sine [gap: Greek word(s)] res non sunt conditae: Ergo quando [gap: Greek word(s)] incipit res condere, cooperantur illae ad sui creationem: ita

nec in articulo reparationis ex particula (Sine ) cooperatio voluntatis humanae recte concluditur, nisi quatenus renatiin statu novae obedientiae Deo agenti in ipsis cooperantur, idipsum vero ex donata Spiritus S. gratia. Hunn. de lib. arb. p. 66.

SOCIETAS vitae vel est naturalis, vel voluntaria. Naturalis est, quae ab ipsa natura oritur, qualis est inter parentes et liberos, inter fratres et sorores, inter consanguineos ex uno sanguine ortos. Voluntaria, quae â libero mentis judicio oritur. Conjugalis societas non est naturalis: neque enim homines nascuntur conjugali vinculo invicem copulari, sed voluntaria aclibera. Gerh. L. de Conj. n. 55.

T[?] SOLUM (cum solam fidem justificare credimus atque profitemur ) non categorematice sumimus, ut solitudinem atque remotionem operum â fide significet: verum syncategorematice, in quantum omnia opera, fidei quam maxime conjuncta, excluduntur â consortio praedicati, hoc est, â justificationis negotio, cujus causa Instrumentalis ex parte hominis sola fides statuitur. Sicut multis cum Socrate existentibus, solus Socrates scribere dicitur; ubi sensus non est, quod sit solitarius, et ab aliis quibuscunque disjunctus: sed quod nullus ei sit consors in scribendo, uti Thomas loquitur. Hackspan. d. 1. de locut. sacr. th. 5.

SOLUTIO quidem proprii debiti non est meritoria: at secus se res habet in solutione debiti alieni, qua alteri captivo immunitas acquiritur. Stegm. photin. p. 265.

SOLLICITUDO metus et diffidentiae, quae aem divinis servitiis et verâ pietate avocet, triplex est; vel inordinata sive praepostera, cum homines aut non nisi deterrenis, aut de terrenis magis, quam de coelestibus solliciti sunt, vel superflua, cum de pluribus sunt solliciti, quam quibus opus habent aut de futuris longo post tempore, de quibus hodie cogitare nihil attinebat; vel anxia et timida, cum metuunt, ne non consequantur, quod vitae sit necessarium. Calixt. conc. evang. l. 3. c. 6. p. 138.

SOMNIA ea sola â lege divinâ prohibentur, quae cum â Deo esse sciri non possit, superstitiose tamen observantur, cum ad ea, quae significare dicuntur, caussae et effecti connexionem non habeant, sed tantum ab humanâ vanitate sint adinventa, tali divinatione in artem redactâ, qua ex hominum instituto res una aliam significare dicitur. Sed alia est ratio divinorum somniorum, vel etiam naturalium. Divina suas notas habent, extraordinariam aliquam lucem, quâ confirmantur, et optimum finem, ad quem tendunt et incitant. Naturalia autem causam suam habent vel â cogitationibus diurnis vel ab ipsius hominis constitutione, cujus etiam sunt indicia. Supernaturalia sunt, qualia Deo procurante somniarunt, non tantum DEI prophetae, sed alii etiam extra Dei ecclesiam, sed in bonum Ecclesiae, ut Pharao, Nebucadnezar, Abimelech. Talium somniorum tres species faciunt I. Oraculum, quod Graeci [gap: Greek word(s)] vocant, cum in somniis vel parens vel sancta gravisque persona, vel etiam ipse Deus de periculo monet, vel aperte eventurum quid, aut non eventurum; faciendum, vel

evitandum, denunciat. II. Visionem, Graece [gap: Greek word(s)] , cum id quis videt, quod eodem modo, quo apparuerat, evenit: ut cum navigans sibi visus est naufragium facere, postea naufragium facit: quae somnia ab Artemidoro speculativa appellantur, quia sic eveniunt, quemadmodum videntur, nec opus est interpretatione. Tertium genus est, quod [gap: Greek word(s)] vocant, quod tegit figuris, et velut ambagibus rem non sine interpretatione intelligendam, qualia fuerunt somnia servorum Pharaonis, ipsius Regis postea, et aliorum. Quod genus allegoricum vocat Artemidorus, quia quae significantur, per aenigmata ostenduntur. Inter quae duo somniorum genera, speculativum et allegoricum hoc adhibet hic autor discrimen; quod speculativa somnia e vestigio rem declarent, quae si praedictio sit, promptissime evenit, quam velut ab oculos ponit: allegorica vero tempore aut modico, aut multo, intercedente. Rivet. in c. 20. Gen. exerc. 101. p. 388.

Somnia quaedam â daemonibus immitti, vel quaesita et provocata, vel [gap: Greek word(s)] , id est, inopinata et praeter spem, testatur etiam experientia, ut cum offerunt somniantibus imagines conviviorum et ludorum persuadentque suis mancipiis ea facta fuisse, quae non acciderunt, et varias regiones peragrasse, etsi pedem non moverinte loco, in quo dormierunt. Cujus generis multa fuerunt fanatica exempla apud Ethnicos et Manichaeos. Alterius sunt, res futuras praesagientia, quibus homines imperitos vanâ super stitione imbuere conantur, eosque aliquorum somniorum eventu,

ad irrogandam iis fidem pelliciunt. Cujus generis multa commemorat Tullius l. 1. de divin. et 1. de nat. Deor. et exempla varia profert Val. Max. l. 1. c. 6. Talium interpretationem profitentur magi, aut artibus superstitiosis addicti, quod genus divinationis superstitiosum etiam est et damnabile; unde talis divinatio ex somniis saepe in Scripturis prohibita est, ut Deut. 18. v. 20. Sed alia est ratio somniorum, quae DEUS immittit, et per se mentibus inserit, aut etiam bonorum Angelorum operâ. Sunt autem somnia divinitus immissa vel [gap: Greek word(s)] et simul prophetica, quae certis figuris repraesentabant, quae futura erant. In his praesertim opus fuit Interpretibus; et hoc peculiare habuerunt somnia divinitus immissa, quod aculeum animis infigebant, et de significatione eos, qui somnia verant, valde sollicitos reddebant, ut in Pharaone et Babyloniae regibus apud Danielem apparet. Rivet. in Gen. c. 40. exerc. 157. p. 595. Prolixius de variis somniorum speciebus agit Peucer. de divinat. gen. 236. et seqq. Add. Mart. Delrio l. 4. disquisit. mag. c. 3. q. 6. p. 656. et seqq.

Somnia vel sunt naturalia, vel diabolica, vel divina. Bald. Cas. l. 3. c. 6. cas. 7.

SOMNUS spiritualis fidelium duplex est. Hîc enim aliquamdiu sub cruce obdormiscunt, ut gloriam divini auxilii conspicere nequeant, sicut discipuli in horto prae moerore in somnum prolabuntur; sed tamen ilico radiis affulgentis divinae potentiae et praesentiae evigilant. Restat autem somnus ille mortis, in quâ requiescent

ab omnibus aerumnis, et postquam e suis dormitoriis in novissimo die prodierint, plene perfruentur aeternâ laetitiâ, quâ in omnem aeternitatem saturabuntur. Gesner. in Ps. 17. p. 164.

SPECTRA duorum sunt generum: vel apparitiones ipsorum daemonum vel imagines hominum absentium, et in somno nobiscum loquentium, insciis iis, quorum sunt imagines: quae [gap: Greek word(s)] appellantur spectra, quia non sunt veri homines, sed visa quaedam phantasiam fallentia. Balduin. cas. consc. l. 3. c. 8. cas. 2.

SPEI vocabulum aliquando sumitur pro ipsâ fiduciâ, sicut et verbum sperare modo fidere, modo aliquid expectare significat: Aliquando sumitur opposite, ut fides sit de rebus praeteritis et praesentibus, spes tantum de futuris. Meisner. anthropol. d. 28. th. 6.

Spei â fiduciâ distinctio vel ex objectorum diversitate patet. Etenim spes pro objecto habet bona futura, eaque ardua, possibilia tamen, et quae nos obtenturos credimus. Fiducia vero, quamvis et ipsa occupetur in bonis, proprie tamen pro objecto habet bona praesentia, eaque nostra, aut ad nos pertinentia sumta cum habitudine quadam ad aliud quoddam bonum per ea obtinendum. Mus. de Convers. pag. 166.

Si quis volet discerni, dicimus spei objectum proprie esse eventum futurum: fidem autem de rebus futuris et praesentibus esse, et accipere in praesentia

remissionem peccatorum exhibiram in promissione. Philipp. Melanchth. Apol. Aug. Conf. p. 334.

SPIRITUS S. in incarnatione Christi triplex fuit actio. Prima est [gap: Greek word(s)] , quod dederit Virgini facultatem sine virili semine, praeter naturae ordinem, concipiendi foetum. Alterum est [gap: Greek word(s)] , quod massam illam, ex qua corpus Filii Dei formatum, sanctificaverit, id est, â peccato mundaverit. Tertium est [gap: Greek word(s)] , quod divinam et humanam naturam in unam personam univerit. Spiritus S. fuit causa conceptionis non [gap: Greek word(s)] sed I. [gap: Greek word(s)] 2. [gap: Greek word(s)] 3. [gap: Greek word(s)] . Gerh. exeg. L. 4. n. 107.

Spiritus S. consideratur dupliciter I. Ratione suae divinae, essentiae, quam cum Patre et Filio communem habet, et secundum quam est immutabilis, omnipraesens, omnia implens. 2. Ratione donorum, et suae habitationis gratiosae apud homines, quae dona effunduntur â Deo, et vel ad mensuram, vel citra mensuram. Haec posterior consideratio attenditur in illis dictis, in quibus Spiritus S. dicitur ungere et replere, dare et effundi, non absolute et ratione suae [gap: Greek word(s)] , quasi haec esset variabilis, et gradus admitteret, sed limitate et respectu [gap: Greek word(s)] , quia est Spiritus sapientiae, timoris, roboris etc. Quae dona quoniam haud dantur separatim, sed cum ipsâ gratiosâ Spiritus S. praesentiâ et [gap: Greek word(s)] semper conjuncta sunt, hic Spiritus ipse dicitur dari,

effundique, sed mediate, et quoad sua dona, quae distribuit. Meisn. consid. Th. phot. p. 152.

Vocabulum Spiritus usurpatur vel in sensu pure theologico, pro qualitate sive motu aut agitatione spirituali, quâ actus humanus librat se â superiore movente, ut judicet juxta oracula divina, et judicata vel eligat vel aversetur. Vocatur autem spiritus ideo, quia ultra conditionem suam naturalem ascendit, et viribus [gap: Greek word(s)] ad res usque spirituales penetrat. Beneficio hujus spiritus homo spiritualis nuncupatur Rom. 8, 5. 6. isque in solis renatis locum invenit, in tantum, ut de allis, irregenitis nimirum, expresse negetur, ipsos habere spiritum, Epist. Judae v. 19. Vel nomen spiritus usurpatur in sensu vulgari et Philosophico, pro anima rationali, ita tamen, ut appellatione animae aliquando comprehendatur, aliquando ex cludatur, et ei quasi contra distinguatur, non quidem ut peculiaris pars, sed ut superius quid suo inferiori. Konig. Vind. p. 607.

Spiritus Sanctus donum acceperunt Apostoli triplex 1. per quod fideles constituebantur 2. per quod idonei reddebantur ad ministerium obeundum, et discernendum, quibus remittenda peccata vel retinenda, accepturi die Pentecostes sub visibili quoque specie 3. uberius donum, quo linguis loquerentur et miraculis, quibus tum opus erat, doctrinam Evangelii confirmarent et propagarent. Calixt. Conc. l. 7. c. 4.

Per Spiritum privatum intelligi potest 1. efficacia illa particularis cujusque fidelium, quae est â Spiritu S.

quaeque efficit, ut Scripturam intelligat, hoc est, sensum assequatur verum genuinumque 2. cujusque homunculi impetus, qui se ingerens ad legendas interpretandasque Scripturas, ipse suo sibi marte sensum pro arbitrio fingit, quem affingat libris sacris. (Posteriorem rejicit Petrus 2. ep. 1. v. 20.) Cham. panstr. cath. l. 16. c. 1. n. 6.

SPIRITUALE in Philosophicis tribuitur primum Deo, qui spiritus simplicissimus, post animabus humanis et intelligentiis seu angelis. Omnia haec entia vocant spiritualia, quia sunt immateriatae substantiae. Deinde attribuunt hanc vocem: attributis, quae non nisi in entibus immateriatis seu substantiis spiritualibus inveniuntur. Tertio qualitates in Physicis dicuntur spirituales, quae sunt oppositae qualicatibus realibus, habentque se intentionaliter, ut alterius repraesentativum. In Theologiâ spirituale opponitur 1. naturali, 2. artificiali 3. civili, quod ab hominum industriâ et usu in vitâ communi quoad actiones morales pendet, estque adeo supernaturale, et â divino principio principaliter ac peculiariter dependet, finem non simpliciter humanum, sed superiorem respicit, in re denique invenitur non secundum naturalem velcommunem statum consideratâ, sed secundum statum eminentiorem consveto. Specialius intelligitur effectus spiritualis de eo, qui ad regenerationem et statum gratiae pertinet, neque inveniri potest, nisi in homine fideli. Kesler. metaph. gen. p. 238.

SPLENDOR Ecclesiae vel est internus, vel externus. Ille est, qui in fide, spe, caritate, et internis Spiritus S. donis consistit: Hic est. qui in frequentia hominum, tranquillitate â persecutionibus, claritate et puritate doctrinae publice sonantis, ministerio verbi incorrupto etc. consistit. Internus Ecclesiae splendor est illi essentialis et perpetuus, externus vero accidentalis et temporalis. Gerh. L. de Eccl. n. 86.

SPONSALIA Canonistae distinguunt in ea, quae sunt de futuro, et quae sunt de praesente. Sponsalia de futuro, vocant, quae per verba de futuro concipiuntur, ut: promitto, quod dabo tibi, accipiam, ducam de in uxorem. Sponsalia de praesente vocant, quae per verba de praesente concipiuntur, ut: accipio te in uxorem, ducote, vel do tibi in uxorem. Theologi hanc distinctionem non simpliciter repudiant, sed ad sanum sensum reducere laborant. 2. Contrahuntur vel pure vel sub conditione. Pure contrahi dicuntur, quibus non est expresse conditio aliqua addita, quo modo Rebecca Isaaco Gen. 24. Tobiae Sara Tob. 7. despondetur. Sub conditione contrahi dicuntur, quando promissio matrimonii conditione aliquâ restringitur et limitatur. Sic Laban filiam suam Rachelem Jacobo despondet sub conditione septennalis servitii Gen. 29. v. 18. 3. Alia sunt publica, alia clandestina. Publica dicuntur, quae palam coram pluribus testibus fide dignis instituuntur. Clandestina, quae remotis testibus atque arbitris inter virum et mulierem contrahuntur. 2. Alia contrahuntur vel nudis ac simplicibus verbis promissionem nuptiarum continentibus vel interposito insuper juramento: illa vocantur injurata,

haec jurata. Gerh. L. de Conj. n. 130. et seqq. Add. Laym. Theol. mor. l. 5. tr. 10. p. 1. c. 1.

STATUS est certa conditio, in quâ quis positus est, et per quam ad aliquid sibi singulare et proprium obligatur. Ejusmodi status, in quibus vivunt, et disponente sine dubio divinâ providentiâ positi sunt homines renati et fideles, varios et multos esse, nemi, nem fugit. Respiciunt autem proxime alii finem spiritualem, alii finem terrenum civilem.

Ratione igitur duplicis hujus finis alius est status Ecclesiasticus, in quo viventes peculiariter obligantur ad curandum ea, quae spectant aeternam hominum salutem, et prosperitatem tranquillitatemque, Ecclesiae. Status secularis, quem Laicum vulgo vocant, est, per quem proxime quis obligatur, ut prospiciat aliis, nempe quos relatione respicit, de bono quodam temporali. Calixt. Theol. mor. p. 11. 12.

Status Christianorum duo sunt: viae et patriae; militiae et victoriae; et spei speciei; peregrinationis et mansionis; promissionis et possessionis. Meisn. part. 1. philos. s. 1. c. 2. q. 1. p. 129.

Status sive Ordines in Ecclesia â Deo instituti numerantur tres, videlicet Ecclesiasticus, Politicus et Oeconomicus, quos etiam Hierarchias appellare con sveverunt. Oeconomicus ordo inservit generis humani multiplicationi; Politicus ejusdem defensioni; Ecclesiasticus ad salutem aeternam promotioni. Oeconomicus ordo oppositus est â Deo vagis libidinibus; Politicus Tyrannidi ac latrociniis; Ecclesiasticus haeresibus ac doctrinae corruptelis. Gerhard. L. de min. eccl. n. 2.

Status hominis quadruplex est. Confideratur enim primo in natura instituta, hoc est, in concreatâ originali perfectione ante lapsum; deinde in natura destituta et eorrupta post lapsum, cum ante reparationem, tum in ipso conversionis actu, quomodo ad gratiam Dei sese habeat. Tertio in natura restitui coepta, hoc est, in statu novae obedientiae post factam conversionem. Quarto in natura plene et consummate restituta, hoc est, in patefactione alterius seculi post resurrectionem. Gerh. L. de lib. arb n. 18. Meisnerus anthr. d. 1. q. 1. n. 9. quinque esse, et commodissime ita numerari putat, si omnes hominum conditiones seorsim exponi debeant. Homo enim olim fuit integer; nunc est. filius vel irae, vel gratiae; aliquando erit vel beatus, vel damnatus. Atque hinc fluit 1. Status innocentiae, quae primo homini fuit concreata. 2. Status miseriae, in quam [gap: Greek word(s)] culpâ prolapsi sumus. 3. Status gratiae, quam fideles in Christo consequuntur. 4. Status gloriae, in quam dieultimo transferuntur 5. Status ignominiae, qua infideles et impoenitentes ex justo Dei Judicio afficiuntur.

Status rerum alius est physitus et naturalis, alius hyperphysicus et supernaturalis. Fit saepe, ut subjecta non admittant quaedam praedicata, non absolute, sed limitate, ratione status physici. Sic ferrum, quia grave, non natat; virgo quia sine marito, non parit, atque ita subjectum praedicata ista non admittit in statu physico. Cum autem divinâ ordinatione serrum in superficie aquae conservaretur 2. Reg. 6. et gloriosa

virgo Maria ex obumbratione Spiritus S. conciperet, Luc. 1. verissima erant praedicata, Ferrum natat, et virgo parit, nec â subjectis respuebantur, quandoquidem ista in statu hyperphysico erant constituta. Sic quamdiu in hac mortalitate vivimus, et a Domino peregrinamur; nequeo dicere: corpota nostra sunt [gap: Greek word(s)] , quia subjectum in statu physico tale praedicatum non patitur. Quando autem corpora nostra in extremo die facta fuerint conformia glorioso Servatoris corpori, vera erit praedicatio, esse illa [gap: Greek word(s)] , voce Apostoli 1. Cor. 15. v. 45. quia in statum glorificationis hyperphysicum erunt evecta. Meisn. part. 1. philos. sobr. s. 1. c. 5. q. 5. p. 239.

STIGMATA et clavorum vestigia retinuit Christus ex dispensatione, non necessitate, quam ob causam glorificationi non sunt contraria. Imo et post ascensionem illa retinuisse, multi ex Patribus arbitrantur probantque ex Apoc. 1. v. 7. Videbunt, qui eum pupugerunt hoc est, videbunt cicatrices et vulnera, et hinc agnoscent, judicem illum esse ipsum Jesum olim crucifixum. Breviter ergo illa vulnerum Christi vestigia faciunt 1. ad resurrectionis confirmationem. 2. ad gloriae Christi victoris testificationem 3. ad cruenti pretii recordationem. 4. ad illorum coram Patre irato ostensionem 5. electorum laetitiam et consolationem 6. ad excitandam in iis perpetuam gratiarum actionem 7. ad impiorum in extremo Judicio confusionem, de quibus fusius disserentem vide Dn. D. Gerhardum in Harm. resurrect. c. 9. p. 318. seqq. Meisn. cons. Th. phot. p. 884.

STIPITEM triplicem esse monent quidam: vel communem omnium hominum, qualis est Adam, vel alicujus gentis ac familiae, qualis est Jacob respectu populi Israelitici, vel duorum aut plurium proxime cognatorum, de quorum propinquitate quaeritur: ubi notandum, non ob propinquitatem ad stipitem communem omnium hominum vel certae alicujus familiae, sed duntaxat ob proximam duorum vel plurium cum particulari quodam stipite propinquitatem matrimonium prohiberi. Gerh. L. de Conj. n. 240.

SUBJECTIO alia est interna, alia externa. Non internam (consistentem in eo, quod Magistratus debet audire pastores, et iis obedire in omnibus, quae ex verbo Dei proferunt) sed potius externam intelligunt Pontificii, nimirum talem, ut liceat presbyterio, cumprimis autem Papae Romano Imperatores, Reges, Principes deponere, suoque regno exuere, si hoc ex usu videatur Romanae Ecclesiae. Meisn. part. 3. philos. sobr. s. 2. c. 2. q. 2. p. 570.

SUBJECTUM duplex est: alterum [gap: Greek word(s)] subjectum inhaesionis: alterum [gap: Greek word(s)] , subjectum praedicationis. Sensu hoc, non illo Theologi accipiunt, quando de Deo attributa, ut omnipotentiam, omnipraesentiam etc, enunciant. Meisn. ph. sob. p. 1. s. 1. c. 2. q. 2. p. 69. et 112. Gerh. exeg. L. 4. n. 255.

Subjectum aliud est [gap: Greek word(s)] vel inhaesionis, aliud [gap: Greek word(s)] vel perfectionis. Animae, non facultatibus, inhaesit justitia; quoniam accidenti accidens inesse nequit: Perfecit autem [gap: Greek word(s)] et proxime

facultates, easque omnes tam superiores quam inferiores, ex quo concludimus, justitiae subjectum inhaesionis fuisse animam; per fectionis vero omnes animae facultates. Meisn. anthr. d. 2. th. 7.

Subjectum peccati duplex est. Aliud [gap: Greek word(s)] vel praedicationis, et est omnis homo, vel rota species humana, excepto Christo. Aliud [gap: Greek word(s)] vel inhaesionis, et est totus homo, et totum hominis, id est, non solum hominis corpus neque sola anima, sed corpus et anima simul. Meisner. anthropol. d. 6. q. 4. n. et 6.

Subjectum Theologiae vel est subjectum operationis, vel subjectum tractationis. Illud est homo, in quantum salvandus; hoc est vera religio, vel omne id, quod ad salutis adeptionem conducit. Meisn. part. 3. phil. sobr. s. 1. c. 2. q. 1. p. 114.

Subjectum Quod et Quo. Natura human Christi est passionis et mortis subjectum Quo: persona subjectum Quod. Meisner. consid. theol. Photin. pag. 508.

Quod si humana natura in Christo pati dicitur, id tamen non fit ultimate, sed suppositum, nempe Christus vel Filius Dei pati dicitur, tanquam subjectum ultimate denominatum. Stahl. tit. 8. reg. 8. n. 23.

Subjectum fidei justificantis Quod vel adaequatum (quod adaequate rem possidet) est Homo, quippe qui credit, et credendo salvatur. Quod attinet subjectum primarium vel Quo (quo mediante res possidetur) Pontificii omnes asserunt, fidem tantum esse in

intellectu, qui error fluit ex illo, dum fidem formaliter sumtam duntaxat assensum esse contendunt. Nostri autem Theologi tres distinctas fidei partes enumerant, ubi tamen sciendum; cum fides non sit totum vel integrale, vel essentiale, nec partes ipsi tales assignari: ideoque in quadam latitudine utimur hoc partium termino, nihil intelligentes aliud, quam diversos actus, se invicem consequentes, et in fide justificante concurrentes. Horum actuum seu partium Fidei tres, ut diximus, numerantur communiter 1. Notitia 2. Assensus 3. Fiducia. Prima est, quâ de Deo quaedam: Secunda, quâ Deo, ut Deo: Tertia, quâ in Deum, ut Deum, indubitato credimus. Primam habere possunt haeretici: Secundam tantum Orthodoxi: Tertiam soli renati, adeoque posterius semper includit prius, sed non contra. His praesuppositis, judicare nunc est facile, in quonam subjecto fides sit collocanda. Quia enim non tantum est assensus, neque tantum fiducia, sed utrumque hinc diversis pro diversa partium consideratione in est subjectis. In intellectu haeret, in quantum est notitia et assensus; in voluntate haeret, in quantum est fiducia. Meisn. part. 3. phil. sobr. s. 1. c. 8. Add. Musae. de conv. d. 3. c. 3. n. 152. 179. p. 210.

SUBORDINATIO alia est [gap: Greek word(s)] et lata, altera [gap: Greek word(s)] et propria: Haec essentialis et intrinseca, illa accidentalis et intrinseca nominari potest. [gap: Greek word(s)] sumta subordinatio notat qualemcunque disciplinarum cognatioriem, quâ subordinatae dicuntur scientiae istae omnes, quarum altera ad alterius cognitionem vel necessaria est vel utilis, etiamsi essentialis inter istas

dependentia non detur. Hoc sensu Ethica imo tota Philosophia tam Theoretica quam Practica et Theologia subordinatae sunt disciplinae, quoniam Philoso phiae in Theologia usus potest esse maximus et uberrimus. Tria autem sunt [gap: Greek word(s)] st essentialis subordinationis vel subalternationis praecipua requisita, [?]censente Svarez. disput. 1. Metaph. s. 5. dist. 5. 1. Subalternans et subalternata idem, quoad rem, habeant objectum. 2. Subalternatae objectum accidentalem duntaxat differentiam addat objecto subalternantis 3. Principia subalternatae sint conclusionis subalternantis. Atqui haec requisita non cadunt in Philosophiam Practicam et Theologiam. 1. Habent enim objecta realissime distincta. Agit haec de actionibus et virtutibus spiritualibus, illa de actionibus et virturibus moralibus, quas essentialiter ideoque et realiter diversas esse nemo sanus negabit. 2. Habent diversos fines: haec supernaturalis, illa moralis boni adeptionem spectat. 3. Habent diversa media: haec credendo, illa agendo finem suum assequitur. 4. Habent diversa subjecta: haec partem animae [note: hoytKv], illa [gap: Greek word(s)] , appetitum nempe sensitivum, potissimum informat. 5. Habent diversa principia: haec Dei, illa rationis dictamen primo urget; unde haec pro vitiis habet multa, quae illa vel pro neutris vel pro virtutibus habenda esset judicat. 6. Habent etiam diversos effectus: haec homines facit pios, religiosos et Deo placentes: illa tantum probos, honestos et hominibus placentes. Meisn. part. 1. ph. sob. s. 2. q. gen. p. 432. seqq.

SUBSISTENTIA competit Naturae substantiali quae non est in alio, ut existentiae suae termino, sed ipsa per se completam habet existentiam, unde in rationalibus hyphistamenon et persona, in reliquis suppositum dicitur. Quia vero humana natura propriam subsistentiam non habet, sed [gap: Greek word(s)] subsistit, ideo non est per se hyphistamenon, sed tantum veluti pars quaedam ejus personae, in qua existit. Gerhard. exeg. L. 4. n. 130.

SUCCESSIO est duplex: una locorum et personalis, quando quis succedit in locum externum seu dignitatem officii externam, licet antecessoris doctrinam non habeat: altera doctrinae vel doctrinalis, quando ita quis in officio constituitur, ut Apostolicam et orthodoxam doctrinam amplectatur et profiteatur. Successio locorum et personarum est accidens quoddam externum et mutabile, nec quicquam valet absque doctrinae successione: doctrinae autem successio est verae Ecclesiae propria. Graw. art. 5. Aug. Conf. p. 52. Gerhard. L. de eccl. n. s. 190. Quae quidem (in pietate et apostolico ac spirituali modo ) proprie successio existimanda est. Nam qui eandem fidei doctrinam profitetur, ejusdem quoque throni particeps est: ait Greg. Nazianzenus apud Calixt. append. alt. resp. ad Princ. Ernest. p. 96. Add. Hottom. brut. fulm. p. 57.

SUPERBIA accipitur dupliciter 1. ut est contemtur obedientiae, et sic in omni peccato invenitur, deinde ut est amor vel appetitus propriae excellentiae. Gerh. L. de creat. n. 59.

Superbia accipitur i. specialiter propeccato illo, quod humilitati per excessum opponitur, id est, pro vitio, quod inclinat ad appetitum perverse excellendi: vel improprie, interpretative et generaliter, quo sensu nullum est peccatum, in quo non sit superbia, aut ad eam referri non possit. Rivet. exerc. 32. in Gen. p. 126.

SUPERNATURALE potest aliquid esse duobus modis per se et per accidens. Per se dicitur supernaturale, quod ex genere suo non est aptum fluere ex principiis naturae, qualis fuit ascensio Heliae igneo curru in coelum, robur Sampsonis et alia id genus. Per accidens supernaturale vocatur, quod interdum obtinetur divino miraculo, licet alioqui ex naturae principiis fluere soleat. Talis fuit sensus videndi, quem Dominus coeco nato restituit, sapientia divinitus Salomoni tributa, et alia non pauca, quae in Scripturis leguntur. Bellarm. de grat. prim. hom. c. 5. p. 23.

Supernaturalis est fides Christiana non solum ratione finis, quia scilicet ad aeternam supernaturalem beatitudinem consequendam necessaria est necessitate medii: verum etiam ratione tum objecti, quod creditur, quia id non objiceretur humano intellectui cognoscendum, nisi esset divinitus revelatum; tum principii, propter quod creditur (vocant nonnulli rationem objecti formalem sub quâ) quod est testificatio divina; tum subjecti, quod credit, quia ad hanc testificationem percipiendammens supernaturali gratiâ attollitur. Calixt. resp. cont. Mogunt. part. 1. n. 74.

Supernaturaliter revelatum aliquid duplici modo dici potest 1. supernaturale praecise ad causam

efficientem reteratur, et manifertationis modum determinet, licet res, quae revelatur, in se naturalis ordinis sit. Ita quod oves, si tempore conceptionis virgas versicolores inconspectu positas habeant, maculosos agnos proferunt, ex naturalibus causis est: quod tamen in somnio supernaturaliter Jacobo revelatum fuit, ut nonnullis Interpretibus placet. Videatur Lyra in Gen. c. XXX. 37. Dionys. Carthus. Musculus, Gerhardus in Comm. in Gen. cap. XXXI. et alii 2. Ut [?] supernaturale non solum causam efficientem, sed etiam rem ipsam, quae revelata est, supernaturalem denominet: quod fit, quando res revelata ejus est conditionis, ut eam per solas naturae vires non possimus attingere; quemadmodum Becanus tradit in Theol. Schol. part. II. Tom. 1. Tr. I. cap. III. q. V. Quo pertinent juxta Scotum in Prol. sup. I. sent. q. I. veritates complexae, quae positâ totâ actione intellectus agentis et phantasmatum adhuc manent ignotae et nobis neutrae: cujusmodi sunt omnia mysteria fidei. Mus. de us. princ. rat. l. 2. c. 10. §. 39.

SUPERSTITIO, laxius eâ voce acceptâ, est, quando Deus agnoscitur, ac providentia ejus erga omnes et hîc et in alterâ vitâ: sed vel veri DEI cultus praestatur falso numini, vel falso cultu verus Deus coli existimatur. Prius vocari solet superstitio falsi cultus; quia falsum colitur numen: posterius dicitur superstitio cultus indebiti; quia non colitur Deus eo cultu, quo debet coli. Prior modus vocatur etiam [gap: Greek word(s)] . Voss. de idololatr. l. 1. c. 3.

Superititio dicitur vana et inanis religio, ea nimirum, quae Deo venerationem et cultum indebitum defert, aut debitum denegat et detrahit. Quo fit, ut duo sint superstitionum genera. Unum est, quo Deo honor et cultus indebitus datur: alterum: quo cultus Deo debitus denegatur, et rei creatae tribuitur. Primi generis superstitio est, cum quis Deum honorat, et colit falsis, vanis et frivolis ceremoniis. Deinde cum quis Deo cultum tribuit inanem et vanum, scilicet commentitia et futili aliqua ceremonia eum venerando. Futilis autem ceremonia est, quae nec Dei, nec Ecclesiae, nec Sanctorum, nec piorum et doctorum hominum autoritate, nec certa aut verisimili ratione instituta est: nam temere illud fit, quod absque ulla ratione probabili geritur. Porro in secundo genere superstitionum reponuntur eae superstitiones, quibus divinus cultus rei creatae defertur, qualis est idololatria et eae superstitiones, quibus aliquid obtinendum, cognoscendum, praedicendum curat quispiam, quod solus Deus dare, scire, et praenunciare potest, qualis est divinatic. Azor. part. 1. Inst. mor. l. 9. c. 11. Latius de hac materia disserentem vide D. Geierum disp. pec. Lips. A. 1660. habita.

SUPPOSITUM aliud simpliciter etiam ratione essentiae tale est, et manet unum: aliud, quod quidem ratione substantiae est et manet unum, ratione tamen essentiae ac naturae pluralitatem admittit. In illo multiplicatio existentiae locum non habet. At si unum suppositum ad suam naturam in ejus consortium novam essentiam admittat, necessario manente subsistentiae

unitate existentiae seu essentiae actuales multiplicabuntur. Kesler. metaph. spec. p. 95.

SUSPICIO distingui debet secundum objecta. Primum enim esse potest de bonis viris, quorum integritas et animi rectitudo nota est, et â quibus nunquam decepti aut laesi sumus: de horum dictis aut factis sinistram opinionem praeconcipere, et pessima quaeque suspicari, peccatum est contra octavum praeceptum, et contra caritatem pugnat, tanquam praesentissimum venenum amicitiae. Deinde suspicio interdum est de malis hominibus, quorum artes et molitiones notae sunt, â quibus etiam vel nos ipsi, vel alii semel atque iterum decepti sumus. Contra hos suspicio licita est, praesertim cum certa extant indicia fraudis. Nam qui semel malus, semper praesumitur talis. Talibus ergo diffidere non facit vinosam suspicionem, sed potius laudabile temperamentum Christianae prudentiae, quâ cavemus nobis, ne perversorum hominum astutia nostram laedat simplicitatem aut benevolentiam. Bald. in 1. Cor. 13. p. 699.

SYLLOGISMI vel sunt Legales, vel Evangelici. Legaliter valet universalis conclusio â peccato ad maledictionem. In quocunque enim lex peccatum reperit, eum condemnat. Evangelice autem non licet universaliter argumentari: sed tantum particulariter. A peccato enim dominante in persona infideli valet quidem consequentia ad damnationem: Sed non â peccato suppresso in persona credente. Summa enim Evangelii haec est: Qui credit in Filium, habet vitam aeternam, qui autem incredulus est Filio DEI. non videbis vitam, sed ira Dei manet super eum.

Joh. 3. v. ult. Quare ut maxime adsit peccatum in renatis, nihil tamen inest damnationis, quia credunt in Christum. Posito igitur peccato, mox sequitur maledictio, qualiscunque sit persona, visyllogismi legalis. Posito autem peccato, sed interposita fide et Christi merito non sequitur maledictio, visyllogismi Evangelici. Meisn. anthr. d. 8. q. 1. th. 50.

SYMBOLI Nicaeni vel Athanasiani articuli dupliciter possunt spectari. 1. in se praecise. 2. prout substant his vel illis certis verbis, et tali declaratione ac ordine proponuntur. Forer. mam. p. 579. Voss. de trib. symb. diss. 2. th. 52.

SYNECDOCHE Grammatica et Rhetorica differunt: nam in Grammaticâ unum ponitur cum altero: in Rhetoricâ unum pro altero. 2. In Grammaticâ propria significatio retinetur, in Rhetoricâ propria et nativa immutatur. Balduin. in 1. Cor. 11. p. 603.

Rhetorice synecdochicum est usitatus proprius et peculiaris loquendi modus, quo res duaesimul conjunctae ostenduntur vel exhibentur, et tamen altera tantum, quae sensui minus obvia ac principalis est, expresse solum nominatur. In talibus propositionibus datur duplex [gap: Greek word(s)] sive demonstratio, una ad sensum, altera ad intellectum, in illa res externa et jam ante oculis obvia, non nominatur, in hac vero res intellecta ut minus nota et praestantissima in praedicato evolvitur. Quidam vocant propositiones exhibitivas, quia conjunctam unitorum exhibitionem significant, vel demonstrativas, quia subjecti locum

in illis tenet particula quaedam [gap: Greek word(s)] . Gerh. L. de S. Coen. n. 93. Add. Meisn. part. 1. phil. sobr. s. 1. c. 5. q. 13. p. 321.

SYNEDRIA tria apud Judaeos fuerunt. Unum trium virorum: Alterum viginti trium. Tertium 70. et unius, quod arbitror fuisse magnum concilium Sanhedrin sive synedrion. Calixt. Conc. l. 3. c. 5. p. 130. Schickard. in Mischpat. c. 1. p. 8. Vide supra JUDICIUM.

TABERNACULUM et templum in V. T. in tres. partes erant distincta. Una vocabatur Sanctum sanctorum, in quod solus Pontifex semel in ano ingrediebatur. Altera Sanctum quo Sacerdotes quotidie ingrediebantur. Tertia Atrium, locus populi. Gerh. L. de leg cerem. n. 18.

TARGUM in genere est Bibliorum in certam lingvam conversio: â radice [gap: Greek word(s)] quod interpretari significat. [gap: Greek word(s)] et in specie sic vocatur versio Chaldaica, quae triplex est. Primum Targum est Onkelosii, qui suit R. Eleazaris magni discipulus, Titi Imperatoris ex sorore nepos, qui post devastationem templi secundi centum annis fere post Jonathanem paraphrasin suam in Pentateuchum scripsit. Gerh. exeg. L. de Scr. S. n. 504. (sed eam sententiam ex temporum diversitate refutat Schickardus in Bechinath p. 52. et statuit, quod fuerit ille Onkelos, qui Salvatori nostro Jesu Nazareno coaetaneus fuerit, et Rabbano Gamalieli Seni (ad cujus pedes Apostolus

Paulus Pharisaismum didicit ) 18. Annis ante Urbis incendium defuncto, justa fecisse legitur, 70. Thyrias libras honoris ergo in ipsius Busta insumendo, et pro more gentis super ejus cadaver comburendo) Alterum Targum Jonathae Uzielis filio tribuitur. Is fertur fuisse discipulus et quidem inter 80. celeberri. mos Summus, Hillelis illius, qui 40. aetatis anno e Babyloniâ redux, et deinceps per totidem annos in Universitate Jerosolymitanâ Doctor, per alios denique 40. annos 480. Collegiorum ejusdem Academiae Rector fuit. Fuitque adeo idem Jonathan condiscipulus Simeonis Justi illius, qui ab Evangelistâ Christum infantulum ulnis suscepisse memoratur, et consequenter Johanne baptistâ bene multis annis omnino antiquior. Hic annis ante natum Christum circiter 42. Targum in Prophetas priores et posteriores elaboravit. Tertium Pentateuchi Targum Hierosolymitanum vel ab Urbe denominatur, unde prodiit, vel â linguâ, quâ est conscriptum. Id non continuum est, ut reliqua, sed interruptum, magnis saepe saltibus plurima transiliens, alicubi vero diutius, velut per compensationem immorans. Ejus Autor in hunc usque diem ipsis etiam Judaeis ignoratur. Ego eum, quicunque etiam sit, caeteris multo juniorem, adeoque cognomini, hoc est, Jerosoly mitano Thalmud fere coaevum fuisse, arguo partim e rebus, quas tractat, partim e verbis. Schickard. in Bechinath. p. 36. Gerh. exeg. L. de Scr. S. n. 504. et citati ibi autores alii. Hornej. part. 2. d. Theol. 2. th. 150.

TENTATIO in genere nihil aliud est, quam illa actio, qua quis experitur, quid possit aut velit is, qui

tentatur. Ideo contare et probare pro eodem sumun tur, item experiri. Est enim tentare experimen talem, quam vocant, notitiam alicujus in se vel in alio producere vel directe, vel per occasionem. Unde notitia, quae per rationes acquiritur, non tentatione producitur. Id autem fieri solet duobus modis 1. a perte, cum quis palam ostendit, se tentatoris partes obire, ut Samson Jud. 14. Philistaeis proposuit problema tentativum 2. Occulte et insidiose, quomodo saepe Judaei Domino insidias struxerunt, ut eum verbis irretirent. Id praeterea vel fit expresse et datâ operâ, ut cum quis sciens et volens, dicto vel facto, alicujus fidem, voluntatem, indolem et virtutem experitur; Imprudenter, cum id non designat aliquis, nec eum finem proponit, sed ea facit et dicit, quae nullum alium ordinem ad aliud quid habere videntur, nisi ad experientiam aliquam virtutis vel potentiae aut voluntatis alienae sumendam, etsi de illa non cogiter, quod alii dicunt esse interpretative tentare. Qua ratione Deum, qui malis non tentatur, homo tentare potest vel verbis, cum â Deo postulat quaedam, ut Dei scientiam, voluntatem et potestatem exploret: factis, cum se in periculum aliquod conjicit non necessarium, praetextu alicujus in Deum confidentiae, quae tamen in promissionibus divinis fundamentum non habet, in re non necessariâ. Est ergo tentatio Dei implicita et interpretativa, cum aliquid petimus vel facimus, quod ad aliud utile non est, quam ut Dei bonitas, potestas, vel scientia probetur, tam etsi non intendamus illud explorare; alioqui, cum ob aliquam necessitatem ad Deum Opt. Max. recurrimus, non tentamus illum;

maxime si alio modo periculum fugere non possumus. Quo respiciebat Josa phat 2. Paralip. 20. v. 12: Cum ignoramus, quid agere debeamus, hoc solum hab emus residui, ut oculos nostros dirigamus ad te.

Ex his colligitur, tentationem in propriâ significatione, sive formaliter consideratam nihil aliud intendere, praeter experientiam, qua de persona aliqua hoc vel illud aut ipis sciamus aut prodamus. Sed praeter illam cognitionem nostram vel alienam alius saepe finis sive bonus sive malus potest ab eo, qui tentat, sibi proponi; bonus, cum vult deprehendere, an aliquis sit doctus, prudens etc. ut postea ejus utatur industriâ vel ab eo aliquid addiscat. Vel cum. etiamsi hoc novit, id tamen coramvult detegere, ut eorum, quorum dotes non sunt coguitae, virrus aliis innotescat. Vel etiam aliquando, ut in eo, qui nimis sibi tribuit et propriae virtutis inflatus opinione sibi ipsi nocet, humilitatem ingeneret per sui ipsius cognitio nem, postquam videt se succubuisse oneri, cui se parem existimabat, Malus autem, cum qui tentat, nihil aliud intendit, quam ut sciat, quae sint alicujus vires, aut qui sint defectus, non ut juvet aut medeatur, sed ut eum perdat et subvertat; detegat etiam et eliminet, quae infamiam proximo possunt reare. Primum illud tentationis genus Deo etiam et bonis omnibus competit. Secundum est Satanae et impiorum. Ideo Diabolus dicitur [gap: Greek word(s)] Matth. 4. v. 3. Semper enim tentat, ut noceat, ac in peccatum homines abducat.

Jam ut ad tentationis modos veniamus, etsi eorum multiplex possit esse divisio, ad duo tamen capita revocari debet, nempe ad tentationem, quae fit ex terius, et eam, quae fit interius: quae divisio coincidit cum illa, quae tentationes distribuit in eas, quae fiunt â mundo, â carne, et Diabolo. Harum enim primae et ultimae exterius, media interius objicitur. Quae â mundo fit, quatenus distinguitur ab ea, quae fit â carne, id est, â concupiscentia, est ea sola, qua quis â malis et impiis hominibus sollicitatur, svadendo, blandiendo, incitando, cogendo, terrendo, ad peccatum incitantibus et impellentibus. Alia vero, quibus dicimus tentari, quae naturâ suâ bona sunt, qualia sunt aurum, argentum, cibus et potus, forma mulieris etc. Item nonnulla, quae sunt mala poenae, ut mors, fames, paupertas et similia, per accidens tantum, non proprie tentare dicuntur, et referri debent effectus mali conse quentes ad tentationem carnis, quae occasionem sumit ex talibus per se bonis aut non malis, et inde vel prava concipit desideria, vel in affectus et perturbationes vitiosas rapitur. Rivet. in c. 3. Gen. exerc. 29. p. 115. et seqq.

Tentandi actus alite Deo, aliter hominibus et Diabolo tribuitur. DEUS enim non tentat in malum et ad malum, ut recte Jacobus cap. 1. v. 13 [gap: Greek word(s)] Non potest tentari malis, nec quenquam tentat, nempe tentatione seductionis: sed tentat tentatione probationis; quae ad id refertur, ut vel homo suam imbellicitatem suam agnoscat, et divinam virtutem inquirat et imploret; vel ut ipsius virtus exerceatur, aut ut alii etiam ipsius exemplo instruantur:

quo sensu eodem cap. dixerat Apostolus: Beatus vir, qui suffert tentationem. Ita Deus tentavit Abrahamum, Jobum, populum suum etc. Sunt igitur in tentatione duo â Deo excludenda 1. Quod tentatio est exploratio ab aliquo facta, ad eliciendam alicujus rei notitiam. 2. Quod aliqua sit tentatio, quâ qui tentat, hoc intendit, ut ad malum inducat tentatum. Utrumque hunc finem â Deo recte amolitur Tertull. de Orat. c. 9. Absit, inquit, ut Dominus tentare videatur, quasi aut ignoret fidem cujusque aut dejicere sit consentiens. Rivet. in Decal. p. 1435.

Tentatio alia est probationis seu experimenti, altera seductionis. Illa Deo tributur, utpote cum tentavit Abrahamum Gen. 22, 1. haec Satanae. Distinctionis hujus autor est August. l. 2. de cons. Evang. c. 30. item ep. 146. ad Consentium et de verbis Domini serm. 11. Konig. Vind. p. 395. Fabr. A. Conf. p. 490. Rivet. exerc. 106. in Gen. p. 409. Becan. man. l. 3. c. 5. q. 4. n. 2.

Tentatio Dei (passive accepta seu ut hominis Deum tentant) et quaedam irreligiositas, per quam ex dubitatione de aliquâ perfectione divinâ aliquid agitur experiendi causa, utrum Deus habeat illam persectionem necne. Quod duobus modis potest accidere: 1. ex intentione et formaliter, quando quis expresse dubitans de aliqua Dei perfectione eam experi cupit: ut si quis petat miraculum, quo patefiat, fidem Cathplicam esse veram; vel detse praecipitem ex turri, ut experiatur, an Deus sit misericors, eum eripiendo â laesione. 2. Implicite et interpretative, cum quis tametsi non expresse dubiter de divninâ perfectione,

id tamen petit vel agit, quod suapte natura eo pertinere et referri posse videtur, quam ad sumendam experientiam de divina perfectione, quasi de illa dubitaretur. Et accidit is secundus modus, quandocunque aliquis neglectis mediis, â divinâ providentiâ constitutis, aliquid agit, exspectans effectum â solo Deo, nulla rationabili causa ad id movente: ut si quis se committat periculo, â quo vel nullo modo vel vix possit eripi nisi miraculose; vel si media naturalia omittat, sperans â solo Deo effectum v. g. in morbo periculoso respuens medicinam, petensque ac sperans â Deo temere sanitatem. Item sisine necessitate et causa, rudis absque praeparatione velit concionari, sperans â Deo sibi suggerendos conceptus. Greg. de Val. T. 3. d. 6. q. 14. p. 1. pag. 1949. Busenb. med. Th. mor. l. 3. tr. 1. de. 1. praec. c. 2. dub. 1.

Tentationes nonnullae foris adveniunt, quae peccatum non sunt homini, â quo non admittuntur: non nullae intus â concupiscentiâ malâ accenduntur, quae nun quam non peccatum sunt. Bald. in 1. Cor. 7. q. 5. p. 304.

Tentationes hominum trium possunt esse generum: humanae, divinae, diabolicae: illae ex imbecillitate carnis sunt, cum homo pravis vexatur cogitationibus et inordinato appetitu, cui vel non assentitur, vel post praebitum assensum de admisso delicto mature dolet. divina est, quando Deus immittit crucem exemplo Abrahami Gen. 21. aut Satanae tentandum permittit hominem, ut agnoscat inbecillitatem suam, sed manum supponit, ne in lapsu pereat, qualiter Job nentatus fuisse legitur, et Ifraelitae per Pseudoprophetas

Deut. 13, 2. Et haec tentatio semper bona est, quia ad bonum finem directa: Deu enim non est tentator ad malum Jacob. 1, 13. Diabolica est, quando impellimur ad malum faciendum, ita ut vel succumbamus, vel succum bentes pereamus propter defectum poenitentiae: qualis erat tentatio Saulis, Judae et aliorum. Bald, in 1. Cor. c. 10. p. 501.

Dividi possunt Tentationes spirituales 1. ratione causae efficientis; in immediatas, quae â Diabolo, et mediatas, quae â peccato original i aut malo homine ac ita mediate â Diabolo oriuntur. 2. ratione existentiae: in solitarias, quae solae sunt in subjecto: et in conjunctas, quae cum morbo corporali sunt copulatae. 3. ratione materiae; in adversantes charitati Dei, et adversantes charitati proximi: item in tentationes piorum et impiorum. 4. ratione formae: vel consistunt in [gap: Greek word(s)] Tabulae primae; vel in [gap: Greek word(s)] Tabulae secundae. 5. ratione finis: vel tendunt ab bonum, nempe respectu Dei, vel ad malum, nempe respectu Diaboli. 6. ratione modi: vel sunt tentationes externae; sive forinsecus per alloquium â Diabolo aut aliquo ejus organo prolatae; ficuti sagas in initio sensibiliter alloqui, et si consentiant, seducere solet: Vel Internae; animae intrinsecusper insensibile alloquium suggestae. 7. ratione qualit atis. Vel sunt graves, praevalentes ac morosae: vel remissiores et leviores, quae aliqua quietatione gaudent, et lucida quaedam intervalla admittunt. 8. ratione temporis. Vel sunt continuae, vel interruptae. Vel sunt diuturnae et longiores; vel diutinae et breviores. Et quae divisiones esse

TERMINARE et desinire quaestionem, potest dupliciter intelligi 1, per modum judicis 2. per modum normae. Uterque tum Judex tum norma debet terminare et definire quaestione, sed diverso modo: judex per modum causae efficientis; Norma per modum causae exemplaris. Becanus Apolog. pro Judice c. 3. p. 256. Quem locum cum citasset Meisn. part. 3. phil. sobr. s. 2. c. 4. 9. 6. p. 747. subjungit: Hoc ipso nostram confirmat sententiam, et propria vineta caedit. Nihil enim in hac controversia de Judice aliud volumus, quam de cunctis dogmatibus judicandum esse ex Scripturâ, ceu norma, ut omne illud pro vero habeatur, quod cum ea congruit; pro falso, quod ab ea dissentir.

TERMINI Theologiae simplices vel sunt Biblici vel Ecclesiastici, hoc est, vel in ipso scripto Dei verbo reperiuntur [gap: Greek word(s)] vel â Patribus Ecclesiasticis sunt assumti, ita tamen, ut [gap: Greek word(s)] in Scripturis reperiantur. Biblici porro termini vel tantum sunt Biblici, ut Jehova, Christus, Mediator, Spiritus Sanctus, Electio, Redemtio etc. atque ad horum explicationem formalem non facit Philosophia, hoc est eorum intelligentia non ex Philosophicis scriptis, sed solo Dei verbo ptetnda est. Praeter hos autem terminos alii in Scriptura occurrunt, qui sunt una Philosophici seu in disciplinis Philosophicis usitati. Et ad talium genuinam inter pretationem, verumque sensum

inquirendum, Philosophia vel maxime utilis est. Ejusmodi vero termihi sunt, vel Theoretici vel Practici, id est, vel ex philosophiâ Theoreticâ vel Practicâ desumti. Meisn. part. 1. philos. sobr. quaest. gen. p. 22. ubi haec exemplis amplius illustrantur.

Terminus universalis dupliciter potest considerari 1. secundum conceptum proprium 2. secundum statum in certo subjecto. Multa conveniunt termino ratione certisubjecti, quae in conceptu universali non requiruntur. Sic in termino personae duo possum considerare 1. conceptum universalem, qui definitione personae exprimicur 2. conditionem in certo subjecto v. g. in homine. Jam personae in homine convenit, quod unam numero ab aliis distinctam essentiam importer: ita Petrus est persona, et habet unam numero essentiam ab essentiâ Pauli distinctam. At hoc non convenit personae secundum conceptum universalem. Idem judicandum est de termino gener ationis, qui in conceptu proprio, qui definitione exprimitur, plane non imporrat essentiam generantis â generati essentiâ distinctam, interim, prout consideratur in rebus finicis, semper cum illâ distinctione essentiae est conjunctus. Unde Regula Philosophi Christiani: Termini, qui respectu nostri ac ratione impositionis conveniunt creaturis, cum Deo et divinis debent applicari, prius liberandi sunt et purgandi ab omni imperfectione. Ratio patet, quia infinita est distantia â creaturis tanquam entis perfectissimi, ac proinde imperfecti nihil ipsi attribui potest. Keiler. Log. photin. p. 33. 35.

Terminus vitae vel est physicus vel hyperphysicus. Prior respicit causas naturales, quibus Deus ordinarie agendi vires liberas permittit. Posterior respectum habet ad causas supernaturales, ad peculiarem scil. Dei operationem supra et contra naturales causas quandoque agentem. Estque vel gratiae vel irae. Terminus gratiae est, quo Deus piis vitam vel prologat vel decurtat. Terminue irae, quo impiis vitam in medio dierum abrumpit. Gerh. L. de mort. n. 61.

Termini vitae constitutio dupliciter intelligi protest: uno modo, prout est in divina or dinatione, et sic termini vitae hominis praeteriri non possunt anticipando vel differendo, quia ejus providentia est infallibilis: alio modo, ut est in effectu exteriori, in quantum ex naturalibus causis est periodus certa vitae hominis, et in aliquibus major et minor secundum varietatem complexionis, et secundum hoc termini vitae possunt anticipariper malum regimen, gladium, vel aliam occasionem. Gerh. L de provid. n. 81.

Terminus sive finis vitae humanae alius est naturalis, alius vero violentus: Deus enim intuitu pietatis terminum naturalem praescindit et amputat, sicut iis, qui in diluvio misere perierunt, contigit. Ps. 55. v. 4. Eccles. 7. v. 18. etc. Gerhard. in Gen. c. 6. p. 60.

TERRENUS et animalis homo etiam ante lapsum dici potest, sed alio modo, quam post lapsum: ibi rationes substantiae, hîc ratione qualitatum: ideo enim necesse est, ut corruptibile induat incorruptibile, ut viriosae qualitates aboleantur, ut non substancia tollatur. Stegm. phot. p. 110.

TESTAMENTUM unum idemque (fundatum in eo, quod homines virtute meriti et passionis Christi in gratiam recipiantur et salventur) duplifem sortitur denominationem secundum duplicem respectum quo mortem Christi, cui tanquam fundamento innititur, respicit, et vetus quidem dicitur, quamdiu obtinebat umbra futurorum, necdum venerat Messias: novum autem vocari incepit, cum res ipsa praestaretur, hoc est, vetus erat, quamdiu typis occupatum Christi morti futurae: novum, cum typis valere jussis eidem jam praesenti praestitaeve inniteretur. Calixt. epit. Theol. p. 204. 205.

Testamentum Vetus ac Novum differunt 1. promulgationis tempore. Illud enim promulgatum est tempore eductionis Israelitarum ex AEgypto, hoc vero in fine temporum 2. promulgationis loco. Vetus in monte Horeb in deserto Sinai promulgatum suit. Novum vero ex Sion et Jerusalem exivit. 3. Mediatore: illius Moses, hujus Christus fuit. 4. Promulgationis modo. Vetus Testamentum ministerio Angelorum inter tonitrua, fulgura et terrores promulgatum: Novum vero eo modo promulgatum est, ut Deus ipse de coelo descenderet, et gratia Evangelii praedicatione corda hominum eriger et. 5. Rebus contentis et promissis. V. T. constabat solenni legis moralis promulgatione, atque adjunctam habebat innumeram fere legum, rituum et ceremoniarum multitudinem. novum vero solennem Evangelii promulgationem continet, acritus habet numero paucissimos, observatione facillimos, intellectu augustissimos. Vet. Test. habuit promissiones speciales de inhabitatione tererae Canaan

et conser vatione illius positiae, habuit etiam promissiones spirituales et aeternas, sed sub conditione servatae legis. Novum vero Testamentum habet gratuitam promissionem salutis propter Christum exhibitum, et in genere promittit bona corpotalia cum exceptione crucis 6. Dedicationis modo. Vetus Testam dedicatum suit sanguine animalium, novum vero ipsius Filii Dei sanguine 7. Scriptionis subjecto. Vet Test. ratione legis moralis, cuijus solennis promulgatio praecipua ejus pars fuit, dicitur [gap: Greek word(s)] in tabulis lapideis Exod. 31. v. 18. Deut. 9. v. 10. novum vero Testamentum per spiritum Dei inseribitur in corda credemium jer. 31. v. 33. 2. Cor. 3. v. 3. 8. Coplexus latitudine. Vet. Testam. cum Israelitico populo constitutum erat, ideoque angustis terrae Judaicae limitibus includebatur Deut. 5. v. 3. Novum vero tam late se extendit, quam late patet orbis terrarum Matth. 28. v. 19. 9. Duratione. Vet. Test. abrogatum est, novum autem manet in perpetuum Heb. 8. v. 13. c. 10. v. 9. 10. Praestantia ac dignitate: novum enim disertis verbis dicitur melius veteri Heb 7. v. 22. c. 8. v. 6. 11. Effectis. Vet. Test. fuit litera occidens, ministerium mortis et damnationis, generans ad servitustem 2. Cor. 3. v. 6. et seqq. Gal. 4. v. 26. nimirum propter corruptionem nostrae naturae. Novum vero Testamentum est Spiritus vivificans, ministerium justitiae, et Spiritus vitae in liberatem adducens. Gerh. L. de Evang. n. 122. Chemnic. part. 3. LL. p. 107. et seqq.

Testamentum Vetus et N condicur â Deo inter se tanquam testatorem et homines, ceu heredes, et expeditur mediante sanguine pecuino: Novum sanguine Filii Dei. Ut ratum sit, tam testator quam heredes utrobique de sangume participant, olim Deus et Israelitae: Deus dum super altare suum pars senguinis funditur. Exod. 14. 16. Israelitae, dum sanguine eodem asperguntur Exod. 24. 8. Nunc seu in N. T. Deus, et Christiani: Deus, dum in ara crucis in signum plenae satisfactionis sanguis ei â Filio funditur Ephes. 5, 1. Christiani, dum in usu Coenae exhibetur illis et mediante vino bibitur idem sanguis, et eo ipso digne utentibus, spiritualia segata applicantur, sicut argui potest ex 1. Cor. 11. 29. Konig. Vind. p. 29.

Testamenti nomen proprie sumitur duobus modis in Seriptura. Primo generatim pro quovis foedere pacto vel promissione. Secundo speciatim pro foedere, pacto vel promissione Testamentaria seu pro ultima Testatoris voluntate ac dispositione. (Vid. Hieron. in cap. 2. Malachiae Prophetae et Augustinum in Psalm. 82.) Priori modo sumitur Psalm. 88. 29. In aeternum servabo illi misericor diam meam, et testamentum meum fidele ipsi. Ubi per testamentum intelligitur promissio, qua Deus per Nathan prophetam promisit Davidi posteritatem, et firmitatem regni (2. Reg 7. 12: Et Psalm. 45. Memor fuit testamenti sui, id est, promissionis suae. Et Ps. 131. 12. Si custo dierunt filii tui testamentum meum, id est, pactum meum. Posteriori sumitur Heb. 9. 16. Ubi enim testamentum est, mors necesse est intercedat Testatoris. Becan man. praelud. 2. n. 5.

TESTIMONIUM Spiritus S. quod in nobis operatur, duplex est. internum et externum. Internum, quando interius suo testimonio nos confirmat, quod simus in gratia Dei, ex quo pax et tranquillitas conscientiae oritur, jubilus et exaltatio in Deo. Externum est, quando sequuntur fructus hujus interni testimomi, quales sunt ardens oratio, amor verbi, studium pietatis, patientia in cruce etc. externum hoc testimonium non tollit sed praesupponit internum. Gerh L. de just. n. 86.

THEOLOGIA sumitur 1. pro fide et religione Christiana quae omnibus fidelibus communis, indoctis aeque ac doctis, ita ut Theologi lato sensu dicantur, quicunque articulos fideinorunt, iisque simplici animo assentiuntur, et in virtutibus Christianis Deoque placentibus se exercent. Atque hoc est, quod prisci olim Patres duplicem secerunt Theologiam. Theoreticam et Practicam; per hanc dei cultum, per illam accuratam DEI cognitionem intellexerunt; hanc [gap: Greek word(s)] et pietatem illam [gap: Greek word(s)] specialiter indigitarunt, quemadmodum non nihil pater ex l. 10. Aug. de Civ. Dei c. 1. II. Accipitur pro functione ministerii Ecclesiastici, quae consistit in praedicatione verbi, in administratione Sacramentorum, in absolvendis poenitentibus, in visitandis aegrotis, in consolandis afflictis, in monendis et corrigendis praefractis, et quae sunt aliae ministerii Ecclesiastici partes. Hoc sensu omnes concinatores verbi, etiamsi in controversiis Theologicis parum sunt exercitati, dicuntur Theologi. III. Usitatius consvevit Theologia accipi pro accurata et perfecta (persectionem viatoris intelligo)

mysteriorum divinorum cognitione, conjuncta cum excellenti [gap: Greek word(s)] Hoc significatu Theologus non est, qui qualemcunque locorum communium [gap: Greek word(s)] habet, qui concionem aliquam formare et habere potest, sed requiritur solida et accurata articulorum Christianae fidei notitia, requiritur plena controversiarum Theologicarum intelligentia, requiritur excellens [gap: Greek word(s)] fidem veram etiam ex tempore et contra quosvis etiam de novo exortos adversarios confirmandi, strophasque omnes, argutiores quoque et subtiliores potenter resellendi.

Theologia autem hoc modo sumta ratione acquisitionis duplex est, extraordinaria et ordinaria. Illa acquiritur per immediatam et subitaneam Dei illuminationem, quomodo Theologi facti sunt Prophetae et Apostoli, qui accuratam mysteriorum divinorum notitam non multis laboribus et vigiliis, non adminiculis aliis ac quisiverunt, sed per occultam et prorsus extraordinariam Dei inspirationem acceperut, unde et [gap: Greek word(s)] Spiritu sancto afflati dicuntur 2. Pet. 1. v. 20. Quae vero nunc conceditur nobis Theolgia, ea non nisi ordinaria est hoc est, modo acquirenda ordinario, per diligentem lectionem, per sedulam scrurationem, per continuatam meditationem, per linguarum studia, aliaque subsidia et adminicula plura. Meisn. part. 1. philos. sobr. q. gen. 12. seqq.

Theologia alia est [gap: Greek word(s)] quae essentialis Dei sapientia; alia [gap: Greek word(s)] quae â Deo communicata,

et velunione, vel visione, vel revelatione; unde vicissim triplex oritur Theologia 1. unioms 2. visionis 3. revesationis. Illa est humanitatis Christi cum [gap: Greek word(s)] unita, ista beatorum in coelo, haec hominum in terris, quam rursus dispescit in naturalem ex innatis principiis deductam, et supernaturalem ex Dei verbo haustam et acquisitum. Posteriori modo accepta iterum dupliciter considerari. solet 1. Vulgariter, ut acquirenda est, et docetur, vel libris conicripta habetur, quo sensu doctrina vel disciplina communiter appellatur ex isto johan. 17. v. 16. 17. 2. Acurate ratione sui esse, prout jam acquisita est, est hominis animo inhaeret. Meisn. part. 2. ph. sob. s. 2. c. 2. q. 1. p. 448. seqq. Gerb. exeg. L. de Scrn. 15.

Tria praecipue ex mente veterum tota Theologia complectitur I. doctrinam fidei seu eorum, quae credenda Christiano sunt II. doctrinam mysteriorum seu sacramentorum, quibus idem cum initiatur tum perficitur et 3. denique doctrinam morum, ex cujus praescripto eum vivere oportet. Porro doctrina illa fidei vicissim duo continet, primo tractationem de Deo ipso, i. e. natura, perfectionibus seu attributis, personis et operibus divinis, quam Graeci peculiariter et antonomastice [gap: Greek word(s)] vocant; deinde doctrina de Incarnatione Filii Dei, et quae per eam facta est generis humani reparatione, quam iidem [gap: Greek word(s)] Latini dispositionem seu dispensationem Dei dicunt. Hornej. praefat. ad part. 1. disp. Theol. et disp. 1. p. 1. th. 37. part. 2. d. 1. th. 6.

Theologia ratione materiae seu rerum in quatuor partes tribuitur. Prima didacticum spectat, ceolestisque doctrinae capita suo singula loco enarrat; et non quidem quam maxime fieri potest, plene et accurate, sed quantum certa ratione satis est, exponit: (dicta Dogmatica vel Didactica, item Positiva et Ecclesiastica) Altera Scripturas explicat, inque iis occupatur, quae seu difficilia, seu in speciem pugnantia praeconceptae quorundam opinioni serviunt: (quam Exegeticam vocant) Tertiae antiquitati dedita, quid quovis seculo in Ecclesia gestum, quae haereses, quibus autoribus excitatae, extinctae, indagat: (haec est Ecclesiastica) Quarta denique Academiae propria tota est in cognoscendis controversiis: hinc Academica audit.) Hacksp. orat. inaug. p. 5. Calixt. pro oem. in August. libb. de doctr. Christ. p. 2.

Theologia dividitur in Symbolicam et Demonstrantem. Illa dicitur, quae figuratis vocabulis explicat divina. Ut cum intelligendi potestatem in Deo vocat Dei oculos, aut aliis ejusmodi vocibus utitur. Ac ut duplex est genus figurarum, quibus divina explicantur: Alterum earum, quae sub sensum cadunt, ut cum nominantur Dei oculi et aures et alia ejusmodi: alterum earum, quae cadunt solum in intellectum, ut cum dicitur Dei furor et ira: ita etiam utroque modo Theologia symbolica solet divina explicare. Dicitur autem eadem Theologia Demon strans, quatenus divina explicat verbis proprieu urpatis. Ut cum asserit Deu esse bonum, sapiente etc. quanqua siproprius quide conceptus spectetur, que sub his nominibus solemus ipsi de creaturis formare; non nisi figurate quoque et aenigmatice

divinas persectiones per illas intelligimus et explicamus. Sed tamen dicitur propria cognitio et explicatio rerum divinarum ea, quae fit per vocabula proprie usurpata, quatenus significant conceprum quendam communem Deo et creaturis; id quod non perinde faciunt alia vocabula, quae figurate tantum Deo tribuuntur per Theologiam symbolicam. Deinde dividitur Theologia in Positivam et Scholasticam. Quibus appellationibus unus etiam et idem habitus significatur, prout diverso modo versatur in suo munere explicandi et confirmandi fidem. Positiva enim Theologia dicitur, quatenus occupatur potissimum in explicando ipso Scripturae sacro sensu, ad eumque eliciendum tum aliis adminiculis, tum praecipue auctoritate sanctorum Patrum utitur. Quo ipso quasi principia firma aliarum conclusionum Theologicarum ponit; et ideo positiva videtur dicta, quia scilicet ponitatque statuit ex Scriptura principia Theologiae firma. Scholasticae vero Theologia vocatur, ut explicat et confirmat ac defendit uberius et accuratius fidei sententiam; subtiliter iis etiam rebus animadversis, quae vel ex fide consequentes sunt, vel fidei repugnant, et quarum perspicientiavelut clarissimum quoddam lumen juvat, ut tenebrae, quas haeretici suis fallacibus argumentis veritati fidei nituntur offundere, facillime disjici atque dispelli possint. Itaque ob eam eausam Theologia, ut eum usum habet, Scholastica nuncupatur, quia revera id praestat, quod nemo recte praestare potest, nisi exquisitam doctrinam consecurus snerit, quam magno studio, et acri ingenio, et constanti labore in scholis didicerit. Nam et olim usitatum

fuit, ut, qui eruditione et ingemo laude excellerent, Scholastici nominarentur. Greg. de Val. d. 1. q. 1. p. 1. pag. 8.

Totum systema Theologicum in octo praecipue partes est dispescendum, ubi priores tres, quae agunt de cognitione principii, objecti et finis, magis sunt Theoreticae, quae tamen [gap: Greek word(s)] ad praxin etiam directa est; prosteriores autem quinque magis sunt praticae, et ipsam immediate operationem respiciunt. Prima igitur pars Systematis Theologici est [gap: Greek word(s)] continens explicationem pricipii, quod est Verbum Dei; Ubi praemittenda distinctio inter libros Canonicos et Apocryphos; deinde asserenda Scripturae Canoicae authoritas, perspicuitas, persectio, et officium judiciarium, quod sit uncica norma controversiarum Agendum porro de fontibus et variis versionibus: Subnectenda divisio et summaria omnium librorum: disserendum de recta interpretatione Scripturae ubi regulae methodi variae inter pretationis exponendae sunt, annotandique interpretes praecipui in singulos libros Biblicos, spectarque huc tota Clavis Scripturae Flacii, et magna pars Bibliothecae sanctae Sixti Sinensis. Secunda pars nominari potest [gap: Greek word(s)] quoniam exponit objectum Theologiae generaliter consideratum, nempe veram Religionem, quam Graeci vocant [gap: Greek word(s)] Hîc igitur dicendum: an et quid sit Religio; Quando coeperit; Quot modis revelata fuerit; et deinde disserendum in specie de Religione Christiana, cujus veritas asserenda [gap: Greek word(s)] et argumentis communibus contra atheos et gentiles,

contra Judaeos, contra Turcas, contra Pontisicios, Calvinianos, Photinianos, Anabaptistas, Weigelianos, et similes. Tertiapars appellari poterit [gap: Greek word(s)] quoniam [gap: Greek word(s)] vel veram beatitudinem, totius Theologiae finem explicat. Est ille Gloriosa et Beata Dei fruitio. Quarta pars est [gap: Greek word(s)] de hominis miseria et corruptione spirituali, ubi agitur (1.) de statu integritatis, tanquam miseriam praecedente (2.) de lapsu primi hominis, tanquam causa miseriae (3.) de peccato ipso originali et actuali, tandemque (4.) de poenis peccatorum. Quinta pars est [gap: Greek word(s)] de remediis miseriae, quae sunt vel aeterna, ut Dei decreta, inter quae praecipuum, electio ad vitam, cui opponitur reprobatio: vel temporalia et executionem notantia, ut sunt (1.) Redemtio per Christum in Evangelio revelatum facta; quo spectant articuli de persona Christi, de ejus officio et vita, totoque curriculo 2. Vniversalis vocatio, et vocationis media, verbum et Sacramenta. 3. Justificatio vel regeneratio seu adoptio in foedus, ubi de utroque Testamento. 4. Sanctificatio vel renovatio, cujus ostendenda imperfectio contra Pontificios. Sex ta pars est [gap: Greek word(s)] particularis, docens, quomodo singuli justificati se gerere debeant post sanationem spiritualem vel justificationem, ne illam iterum amittant. Ubi agendum (1.) de possibili excussione Spiritus S. (2.) de Lege tanquam normâ operum (3.) de virtutibus communibus et officiis singulorum Christianorum erga Deum, erga proximum, erga seipsum. 4. de virtutibus specialibus trium statuum hierarchicorum,

vel hominum in Ministerio, Magistratu vel Oeconomia constitutorum, ubi de variis conscientiae casibus simul agendum, Septima pars est [gap: Greek word(s)] universalis, quae occupata est circa collectionem omnium fidelium, quae vocatur Ecclesia. Hujus exponi debet natura et definitio, attributa interna, notae externae, initia, incrementa, propagatio, pressurae, haereses, quibus turbata: et Concilia, quibus haereses repressae sunt, adeoquae ad hanc partem spectat tota historia Ecclesiastica. Agendum insuper de regimine Ecclesiae: an sit Aristocraticum vel Monarchicum. De Pontifice Romano; de Jure Canonico, De disciplina et Excommunicatione; de indictione Synodorum, de Scholis et Academiis; De ritibus et ceremoniis; de Visitationibus Ecclesiarum; de Consistoriis et Agendis Ecclesiasticis, rebusque sim ilibus, sine quibus sanitas rectusque status totius corporis Ecclesiastici conservari nequit. Sequitur tandem Octava et ultima pars; rursus [gap: Greek word(s)] quae finis e xecutionem describit, agitque de hominis morte, de statu animae post mortem; Ubi de Purgatorio et limbis, de consummatione seculi; resurrectione mortuorum; extremo judicio; vita aeterna in coelo futura; et huic opposita morte aeterna, in inferno sustinenda. Meisn. part. 3. phil. sobr. s. 1. c. 2. q. 1. pag. 138.

Theologia consideratur vel systemarice et abstractive, et tum est doctrina ex verbo Dei extracta, qua homines in fide vera et vita pie erudiuntur ad vitam aeternam: vel habitualiter et concretive, et tum est habitus [gap: Greek word(s)] per verbum â Spiritu S. homini

collatus, quo non [?] in divinorum mysteriorum cogninone per mentis illuminationem instruitur, ut, quae intelligit, in affectu cordis et executionem operis salutariter traducat, sed etiam aptus et expeditus redditur de divinis illis mysteriis, ac viâ salutis alios informandi, ac coelestem veritatem â corruprelis contradicentium vindicandi, ut homines fide verâ et bonis operibus rutilantes ad regnum coelorum perducantur. Gerh. exeg. prooem. de nat Theol. n. 31.

Theologiae principium essendi et causa prima est Deus, quippe â quo et finis et media oriuntur, sed principium cognoscendi est Dei verbum. Gerh exeg. prooem. n. 19.

In Doctore Theologo duo requiruntur: et Moderationis debitae, et justae acrimoniae studium: ne vel lenitate nimia hostibus veritatis palpum facere, aut timidiuscule causam agere: vel rigidiore vehementia infirmioribus errore quodam occupatis conversionis spem omnem praecidere videantur. Hutt. de un. et syn. p. 5.

Theologorum conclusinones duum sunt generum. Quaedam enim definiunt praecise et directe, quid de cujuslibet articuli fundamento, secundum Scripturas singulis et universis creditu sit necessaium: Quaedam versantur circa quaestiones ejusmodi, quae non primo fundamentum fidei attingunt et definiunt: neque etiam ex Scripturis [gap: Greek word(s)] peti possunt: sed quae inter literatos disputandi gratiâ partim ex usu rationis, partim vero ex disciplinis aliis, partim denique ex linguae propi ietate agitantur. Et de his verum esse concedimus, quod ab indoctis et simplicioribus salvo fundamento

fidei ignorari et in dubium vocari (non vero itidem negari, quia negatio rei praesupponit aliquam, ejus scientiam) possint. Quales conclusiones sunt; Unum aliquod corpus naturale posse esse (sed diverso respectu) et locale et illocale: visibile et invisibile: In loco esse, vel loco circumscribi, non esse de substantia corporis veri et naturalis: Coelum non contineri vel circum scribi loco, ac proinde etiam per locum definiri non posse: corpus Christi esse omnipraesens, neque secundum modum quantitatis, neque tamen etiam sine quantitare: Verba Coenae: Hoc est corpus meum, ad mittere prae dicationem identicam, et non admittere, sin ulla contradictionis implicatione: Fidem esse causam et effectum Electionis nostrae: et quae sunt hujus generis quaestiones infinitae aliae, de quibus in scholis Theologorum potissimum disputatur: quaeque constituunt Theologiam Scholasticam: termino hoc non sensu Pontificio, sed generali, accepto et intellecto. Hutter. de un. et syn. c. 25. p. 70.

TIMOR alius est filialis, alius servilis. Quando enim quis serio doler, quod Deum summum bonum offenderit, eundemque ut benignissimum Patrem reveretur, ac fide in Christum sese vicissim erigit, hic est timor filialis, salutaris poenitentiae ptoprius, sed quando quis non tam ex odio et detestatione culpae quam ex metu poenae dolet, ac Deum velut severum et inexorabilem judicem fugit, nec timorem habet [gap: Greek word(s)] hic est timor servilis, ad falsam et exitialem partem pertinens; inde est, quod veam et salutarem poenitentiam quidam [gap: Greek word(s)] cocant poenitentiam culpae, sed falsam et exitialem

poenitentiam poenae. Item illam vocant poenitentiam admissi, hanc vero amissi. Gerh. L. de poen. n. 34.

In timore servili non est caritas, quia nulla est vera fiducia in tali homine, sed cum fremitu tumultuatur adversus Deum: qualis timor est in impiorum tentationibus, quemadmodum praecaeteris Caini exemplu docet, tumultuantis major est iniquitas mea, quam ut veniam merear: ecce ejicis me hodie â facie terrae, et â facie tua abscondar etc. Genes. 4, 13. Filialis vero timorsimul stare potest cum caritate. Nam ex reverentia filiali metuit homo vel offendere Deum, vel offendisse, certâ tamen fiduciâ impetrandae veniae, quae fiducia cum timore luclatur, ut apparet in tentationibus piorum. Bald in. 2. ad Cor. c. 7. p. 388.

Timor servilis justificationem praecedit, quia antequam peccata in justificatione remittantur, vera eorundem ex lege agnitio ac serius de illis dolor requiritur; Deus prius mortificat, antequam vivificet; prius in infernum deducit, antequam reducat, nec infundit misericordiae oleum, nisi in vas contritum; postea accedit fides, quae terrores illos superat, et in Christo mediatore remissionem peccatorum quaerit: longe ergo alio modo timor servilis ad justificationem se habet, quam fides: ille enim est velut [gap: Greek word(s)] et antecedens quoddam justificatiionis, haec vero ejusdem causa instrumentalis. timor filialis est justificationis consequens et verae fidei fructus, neque enim locum habet timor filialis in corde hominis, nisi per fidem prius sit Dei filius: ex quo iterum apparet, aliter ad justificationem concurrere fidem, quam timorem filialem. Gerh. L. de justif. n. 168.

Servili timore diem judicii extremi pertimescendum esse fide fidelibus negamus, quia ipsius Christi voce animantur, ut capita sua extollant, et diem illum cupide expectent atque expetant Luc. 21. v. 26. filialem interim timorem ut justitiae divinae, ita quoque judicii extremi ab illorum cordibus neutiquam exulare jubemus, quo pertinent omnia Scriprurae dicta, quae timorem Dei â vere piis requirunt, easque sic describunt, quod et Deo confidant et Deum timeant. Gerh. L. de extr. jud. n. 23.

Timor â Scholasticis dividitur in Filialem, Servilem, Initialem, Mundanum. Timor filialis dicitur is, quo quis timet offendere Deum, et ab eo per peccatum separari. Nominatur autem hic Timor filialis propterea, quod nascitur ex amore Dei, sicut timor, quo filii vereri solent, ne offendant parentos suos, nascitur ex filiali amore, quo parentes complectuntur. Ac appellatur etiam castus hic idem Timor â S. Augustino. Timor servilis dicitur is, quo quis timet poenas â Deo constitutas peccatoribus, et quo proinde movetur ad recte agendum, ut eas poenas effugiat. Ac nascitur hic Timor proprie non ex amore Dei. sed ex amore sui, quo scilicet quisque amat incolumitatem et commoditatem suam, atque adeo timet mala poenae his contraria, et studet ea effugere. Atque ided hic Timor nominatur servilis. Mos enim servorum est, obsequi Dominis non ex amore ipsorum sed ex amore sui, ne alioqui dent poenas, quas timent. Timor Initialis quidam timor filialis imperfectus est. Nam est is, quo ita timer quis Dei offensam, ut simul etiam timeat poenam, et hoc quoque timore servili moveatur

et adjuvetur ad bene agendum. Timor Mundanu est is, quo quis ita timet aliquod hujus vitae, incommodum, ut ob id effugiendum offendat Deum mortaliter. Greg. de Val T. 3. d. 2. q. 2. p. 2. pag. 591.

Totus Christus et totum Christ juxta veteres tum Patres tum Scholasticos differunt: et si sano sensu ista distinctio accipiatur, nihil doctrinae orthodo xae officit. Nam inter totum Christum et totum Christi non aliter distinxerunt, quam ut totus quidem Christus personam duabus naturis constantem significaret: Totum autem Christi illas ipsas naturas proprietatum essentialium ratione consideratas. Et usurparunt quidem Scholastici hanc distinctionem in quaestione de omnipraesentiâ Christi, partim ad ostendendam Personae Unitatem: partim vero ad notandum discrimen naturarum in una hac Persona Christi: dicentes, verum esse, quod totus Christus sit ubique non certe seclusa humanitate: Nam totus non est, ubi non Deus et Homo est: Homo autem non est sine humanitate sua. Quare ad unitatem Personae respicientes recte affirmarunt, quod totus Ghristus est; ubique. Caeterum negarunt, totum Christi esse ubique: docentes nimirum, non ex utriusque naturae proprietate fieri, ut sit ubique; ac proinde per Totum Christi intelligentes Naturas, non respectu Unitatis personae: sed respectu proprietatum naturalium. Quam sane distinctionem sano hoc sensu intellectam minime improbamus. Huit. F. Conc. p. 999. 1000.

Totum Pontificii dupliciter accipiunt: 1. pro toto collectionis sive compositi. 2. Pro toto individuationis

sive supposin. Individuationis est, cum dicitur: Totus Christus est ubique; Collectionis, cum ajo: Totum Christi est ubique. Posterius esse falsum, prius verum dicunt: quia Totus masculine supponit (ut scholastici loquuntur) pro persona, Totum vero neutraliter pro natura. Ad eum sere modum, quo Lutherani docent, vocem alius accipi aliter in divinis quam aliud: vere enim dico; in Divinis est Alius et Alius: id est, alia et alia persona: non vere dico; in Divinis est Aliud et Aliud. Quia. Hi tres UNUM sunt. Forer. man p. 255.

TRACTIO alia est physica et proprie dicta consistens in coactione, ut eo quis nolens volens se movere cogatur, quo non vult: alia moralis et meta phorica, quae est vehemens moralis persuasio, quae fit rationum pondere, qua significatione usurpatur. Of. 11, 4. Cant. 1, 14. Act. 20, 30. Apoc. 12, 4. Konig. Vind. p. 378. et Cas. p. 523.

TRADITIOactive et passive significat. Si active, notati. in scriptis Patrum, praesertim Augustini, proditionem et tra ditionem sacrorum librorum, olim sub tyrannis Diocletiano et Maximiniano, ab Episcopis periculi metu ad exurendum factam. Unde Traditores dicti sunt, qui traditionem. fecerunt, et schismati Donatistico de non recipiendis lapsis ansam dederunt. 2. Propagationem doctrinae, seu factum, Ecclesiae, Scripturam et fidem per manus tradeatis posteritati. Passiva autem significatio est, quando notat ipsam rem traditam, sive sit doctrina, sive historia, sive ceremonia. Et hujus traditionis multae dicuntur esse species vel acceptiones. Est enim tura humana

traditio, quae ab hominibus ortum traxit; tum divina, quae â Deo. Ethaec vel dogmatica de side et bonis openbus; vel historica de singularibus dictis et factis, vel ritualis, de ceremoniis, quae vicissim 1. est vel universalis in omnibus Ecclesus observanda; vel particularis, inuna vel aliquibus Ecclesiis usurpata. 2. vel perpetua, quae invariabilis; vel temporaria, quae mutari potest. Meisn. part. 2. phil. sobr. s. 1. c. 1. q. 1. p. 15.

Traditionum genera hoc ordine enumerat Chemnic. part. 1. exam. p. 300. et seqq. 1. Ita dicuntur ea, quae Christus et Apostoli vivâ voce tradidetunt, quae, postea ab Evangelistis et Apostolis literis consignata sunt. Hoc sensu ipsa Scriptura et quicquid ex Scriptura enarratur, traditio est. Ita Act. 6. v. 14. Tradtiones, quas tradidit nobis Moses. 2. Codicis sacri custodia et p manus trasmissio sive catalogus libroru canonicoru 3. Cotinuata fidei ab Apostolis acceptae propagatio, et Ecclesiae testificatio. 4. Expositio, verus sensus seu nativa sententia Scripturae. 5. Dogmata, quae non totidem literis et syllabis in Scriptura ponuntur. sed bona, certa, firma et manifesta ratiocinatione ex perspicuis Scripturae testimoniis colliguntur. 6. Catholicus Patrum consensus. 7. Constitutio rituum externoru et indifferentium, ad Ecclesiae aedificationem, ordinem, honestatem ac disciplinam facientium. 8. Dogmata Papistica, quae ex Scriptum probari nequeunt. Add. Calixt. epit. Theol. p. 44. Fabric. in Aug. Conf. p. 672.

TRAHITChristus omnes non effectu, sed affectu et affatu. Nam neminem trahit violenter, sed omnes

trahit ratione voluntatis et intentionis suae, et vocationis per verbum. Qui vero se trahi nolunt, ut impoenitentes, illi quoque ad Christum actu non trahuntur, nec ipsi adhaerent, quamvis eos attrahere et sibi adhaerere velit Meisn, anthr. d. 13. th. 45.

TRIBUS Israelicarum possunt considerari dupliciter vel conjunctim, vel separatim. Conjunctim, negamus, neminem praeter duos ingressum esse in terram Canaan. Reperiuntur enim adulti inter Levitas, qui una ingressi sunt. Separatim affirmamus ex undecim tribubus praeter duos eo non pervenisse. Konig. Vind. p. 528.

TRISTITIA est duplex: una secundum Deum altera secundum seculum. Illa ipsum Deum autoren habet, a Deo mandata est Joel. 2. 12. 13. et ad Deum, tanquam finem suum redundat. Est enim nihil aliud, quam dolor ob admissa peccata, excitatus â Spiritu Dei, qui cor contritum efficit, et salutaris poenitentiae unus ac unicus author est: ad Deum etiam dirigitur cui cor contritum gratum est sacrificium Psalm. 51, 19. consistit autem haec tristitia in eo: 1. Ut homo agnoscat, vitam suam legi Dei adversari: 2. Se iram Dei promereri 3. Et si quid hoc nomine patitur, jure se plecti. 4. Propterea tamen non desperet de misericor diâ Dei, sed firmiter credat, sibi propter Christum peccata condonata, et quae jam patitur, non ad sui perdicionem, sed salutem potius cessura. Ita tandem tristitia pellitur, cor quietum redditur, et vera laetitia Spiritus redit: haec demum poenitentia est non poenitenda, quae ex tali tristitia oritur. Tristitia seculi est dolor in impiis, excitatus vel â carnis imbecillirate

quae amissionem aut defectum rerum secularium aegre tolerat, aut aliorum felicitati invidet, aut res minus optatas meruit, vel ab acrimonia legis, quae pec cata arguit, in adversis contra Deum murmurat, cujus voluntatem non agnoscit, nec media emergendi vider, nec fidem in Christum haber, et sic tandem necestario hominem in desperationem ptaecipirat; ideo talis tristitia mortem operari dicitur. Bald. in 2. Cor. p. 406. 403.

TYPI, qui passionem Messiae ejusque meritum praefigurarunt, dividi solent in personales et reales. Per sonalium hi sunt praecipui. Ut Abelus â Caino in agrum eductus, ibique interfectus. Gen. 4. v. 9. ita Christus â militibus ad locum Calvariae eductus est. Matth. 27. v. 32. Ut Isaacus â patre immolari debuit Gen. 22. v. 16. Sic Christus in ata crucis. Uti Josephus â fratribus venditus Gen. 37. v. 29. Ita Christus â Juda Matth. 26. v. 47. Ut Aaron in sanctuarium ingressus per sanguinem pecudum Exod. 28. v. 29. Ita Christus per proprium sanguinem Heb. 9. v. 12. Uti Simson â subditis suis in manus hostium traditus Jud. 15. v. 12. Sic Christus in Pilati manus Matth. 27. v. 2. Inter reales typos numeratur sanguis foederalis Exod. 24. v. 8. propitiatorium Exod. 25. v. 17. ac redemtio possessionis venditae Lev. 25. v. 10. serpens aeneus Nu. 21. v. 8. Joh. 3. v. 14. funiculus Rahab Jos. 2. v. 18. signum Thav in frontibus gementium, Ezech. 9. v. 4. praecipue autem agnus paschalis mactatus Exod. 12. v. 6. Joh. 19. v. 33. 36. 1. Cor. 5. v. 7. hircus emissarius Lev. 16. v. 2. vacca ruffa Num. 19. v. 2. et sacrificia expiatoria Lev. 1. seqq. in quibus olim maxima pars

cultus divini consistebat, quibus expiabantur peccata populi Lev. 1. v. 3. cap. 4. v. 14. 26. 31. 35. cap. 16. v. 11. cap. 17. v. 11. Heb. 9. v. 13. non per et propter ipsum sanguinem pecorum, sed typice, quatenus praefigurabant cruentum Christi Mediatoris sacrificium in ara crucis peragendum, quem typum Sacerdotes inter sacrificandum explicuisse, nullum esse potest dubium. Meisn. consid. Theol. phot. p. 756. 757.

VASA irae dicuntur impii tum ratione meriti, quia merentur iram divinam; tum ratione effectus; quia in iis vivum irae divinae exemplum cernitur. Meisn, anthrop. d. 9. 5. th. 14.

VELLE Dei est duplex 1. [gap: Greek word(s)] seu Legale 2. [gap: Greek word(s)] seu gratiosum. Illud ostendit, quid Deus ânobis fieri velit; hoc, quid de nobis facere velit. Meisn. anthr. d. 1. th. 2.

Velle homihum (quantum ad negocium salutis pertinet) est duplex: Generale, quo quis in genere desiderat pius et justus esse, converti et salvari: et speciale, quo quis vult cum conatu aliquo, et sibi efficaciter plenoque cum consensu cordis proponit, pius ac religiosus esse, Primum velle potest cadere in non renatum, et fluitex naturali de siderio, quo quis sibi cupit esse optime, praesertim cum accidit accusatio conscientiae, et consideratio irae divinae. Tum enim quivis poenas effugere, beatus esse, et media beatitudinis habere desiderat. Et si homo non renatus potest velle templum ingredi, et verbum dei audire, cur non post

sit velle justus et pius esse, praesertim quando vivit in. Ecclesia, et partim quotidianis admonitionibus, partim aliorum exemplis invitatur? Alterum velle, quod cum fideli consensu et sancto conatu Deo placendi pieque vivendi conjunctum est, non cadit in hominem irregenitum. sed praesupponit specialem Spiritus S. per verbum illuminantis et convertentis gratiam. Necenim nudum est solummodo votum, et evanidum desiderium, sed efficax constansque bene agendi propositum, quod certissimum poenitentiae et conversionis signum. Meisn. consid. Th. phot. p. 88. 89.

VENIALE peccatum duplici modo dicitur 1. Ex ventu: quod secundum sese quidem maxime est mortale, sed quia qui admisit, veram ac seriam poenitentiam agendo veniam consequitur, hinc veniale dici potest. Ira Adami inobedientia, et Apostoli Petri abnegatio extra controversiam erant mortalia peccata, sed ex eventu facta sunt venialia: uterque enim mediante poenitentiâ peccati sui veniam obtinuit. Deinde veniale aliquod peccatum dici porest ratione personae, quum renatus peccat, sed non contra conscientiam, sive non ex proposito nec deliberato animo, sed per ina dvertentiam ac citra plenum consensum et appro bationem voluntatis: ut si qua dubitatio vel motus pravus suboriatur in animo, homo tamen ei non assentiatur, vel reipsa non perficiat, ad quod impellitur, tum peccat quidem, sed non mortalirer, stricte loquendo. Gesen. disp. inaug. de purgat. th. 74. praes. Calixto.

VERBUM. Sicut duplex est hominis verbum 1. internum ac [gap: Greek word(s)] , quod in mente latet, et est quasi

mentis quaedam soboles: dicitur etiam [gap: Greek word(s)] . 2. externum [gap: Greek word(s)] dictum, quod exterius profertur: idque iterum duplex est, vel enim ore profertur, ac internas mentis cogitationes [gap: Greek word(s)] , vel in charta descriptum extat. Sic Deus, ad cujus imaginem homo factus est, indem, duplex habet verbum 1. internum et aeternum, quod ex ipsius substantiâ ab omni aeternitate est genitum, quod est verbum [gap: Greek word(s)] , quo ipso â verbo hominis longissimo intervallo distinguitur: 2. externum, quo in tempore homines alloquitur, et quidem tum per afflatum sive inspirationem internam, quae complectitur immediatam [gap: Greek word(s)] , tum per sermonem externum, eundemque vel immediate vel mediate per Angelos et homines suos praecones et ministros prolatum, vel in Scripturas redactum, quod vocatur verbum Dei scriptum sive Scriptura sacra. Gerhard exeg. L. de nat. Theol. n. 16.

Verbum cur appelletur Filius Dei, tres praecipue causae â Doctoribus adferri solent: 1. quod sit sapientia et expressa imago Patris: altera quod mentem Patris sui nobis enarrarit; et tertia denique, quod omnia per eum Pater condiderit, juxta illud: Ipse dixit et falta sunt. Hornej. part. 1. disp. Th. 4. s. 3. th. 88. Add. Phil. Melanch. axam. p. 796. Gerhard, disp. Isag. 5. cont. L. 4. n. 17. Calixt. Concord. evang. l. 1. c. 1. p. 11. seqq.

Verbum Dei sumitur vel [gap: Greek word(s)] pro ipsa sententia, quam Deus exprimit, vel [gap: Greek word(s)] seu secundum

[gap: Greek word(s)] quae sunt praedicatio et scriptio. Ut enim in omni scripturâ ab intelligente sive [gap: Greek word(s)] causâ profecta, ita quoque in Prophetica et Apostolica Scriptura duo sunt consideranda, videl. primo ipsae literae, syllabae et dictiones, quae scribuntur, et sunt externa symbola, animi notiones significantia et exprimentia: secundo ipsae sententiae, quae sunt veluti signatum, externis illis literarum, syllabarum et dictionum symbolis expressum. Gerhard. exeg. L. de Sc. S. n. 5.

Verbum suum Deus tribus vicibus revelavit et concessit generi humano: 1. in primis parentibus, Adamo, Eva, et horum domo seu familia, Caino, Abele, sororibus etc. quibus tum generis humani universitas continebatur. Deinde in familia Noe, cum modo suffocatis per diluvium hominibus octo personae superessent. Tertio quando emissis in orbem terrae Apostolis ad praedicandum omni creaturae Marc. 16. exivit sonus eorum in omnem terram, et in fines orbis terrarum verba eorum Psal. 19. adeo ut etiam Pauli temporibus praedicatum sit Evangelium apud omnem creaturam, quae sub coelo est, et fructificârit in univer so mundo Col. 1. Hunn. de praedest. p. 215. Gerh. L. elect. n. 135.

Verbum Dei est tum [gap: Greek word(s)] vel audibile, tum [gap: Greek word(s)] vel visibile. Illud praedicatur, hoc administratur; Illud Scripturis continetur, hoc Sacramentis exhibetur. Illud litera et vox est, quae legitur et auditur. hoc factum symbolum, quod videtur et accipitur.

Meisn. part. 2. phil. sobr. s. 1. c. 1. q. 5. p. 100. Gerh. L. de Sacram. n. 50.

Verbum divinum tripliciter proponi potest: vel ita, ut sit divinum qua sensum sive quarem, quae docetur, vel non solum qua sensum, sed etiam qua voces; vel denique et qua sensum, et qua voces, et qua idioma. Primo modo proponitur, si doctrina evangelica quibuscunque doctori obviis et captui auditorum congruis vocibus exprimatur. Secundo modo habetur in versionibus scripturae, si videlicet sententiae totidem verbis ex aliquâ fidâ versione proferantur. Tertio modo insontibus Hebrae is et Graecis reperitur. Est vero divinum verbum, sive primo, sive secundo, sive tertio modo proponatur; et juncta est ubique gratia et [gap: Greek word(s)] Spiritus Sancti, per quam, qui audiunt, nisi negligentiam vel contumaciam objiciant, ad praebendum assensum inducantur. Calixt. de visib. eccles. monarch. n. 39. et. de aut. Script. n. 45.

Aliud est verba loci alicujus in se et absolute considerare: aliud respective, quatenus haec habent antecedentia et consequentia, vel quatenus in hoc vel illo scripto ponuntur, in quo saepius recurrunt. Quando igitur dicitur, unum eundemque locum diversimode intelligi posse, intelligitur id de eo, quatenus in se considerato non repugnat diversis sensibus accipi. Ut vero considerantur verba in hoc vel illo libri capite, cum his vel illis antecedentibus et consequentibus, in hac vel illa materia, non potest fieri, ut unius loci plures sint sensus. Kesler. log. phot. p. 351.

VERECUNDIA cum sit timor turpitudinis, dupliciter potest considerari; una, quae consistit in

deformitate actus voluntarii jam perpetrati, quae erubescentia proprie vocatur, quia timor est existimatio[?] bonae, ob turpe opus jam factum. Altera verecundia est timor jacturae existimationis bonae, propter malum opus futurum, quod quis designare statuit, quae est distinctio DamasceniOrthod. fid. lib. 1. c. 15. Rivet, Exerc. 27. in Gen. p. 109.

VERITAS alia est sententiarum, alia connexionum. Illa in ipsis disciplinis realibus addiscitur, sicut sententiarum sacrarum ver itas in sanctis librisecclesia sticis investiganda est. Haec in Logicis addisci debet, necenim instituta sed animadversa est ab hominibus et notata, ut eam possint vel discere vel docere. Augustin. l. 2. de doctr. Chr. c. 32. Cornel. Mart. de anal. formaec. 5.

Veritas Dei est duplex: altera verbi et doctrinae, altera facti et miraculorum. Sive quis utramque sive alterutram scienter et volenter blasphemet, in Spiritum S. peccat. Meis. anthrop. d. 10. q. 2. th. 8.

Veritas generaliter dividi potest in religiosan et profanam. Veritas religiosa, seu quae pertinet ad fidem et religionem, dicenda est tûm â ministris tum ab auditoribus verbi. Utrique veritatem fateantur semper, si serio postula verint ejus confessionem adversarii rationis usu non destituti, juxca admonitionem Apostoli Petri 1. ep. 3. v. 15. Quod si autem veritatis confessio non exigatur, tum alia est ratio ministrorum, alia auditorum verbi. Ministri si viderint in ovile Domini luposclam irrepentes, veritatem dissimulare nullo modo debent, etiamsi eorum confessio a nemine postuletur. Auditores autem verbi quod attinet, ii in

persecutionibus non tenentur caput suum periculo ultro obiicere, et non rogati etiam ad magistratum Tyrannicum, omnibusque Orthodoxis supplicia minitantem, accurrere et cor am eo se Christianos profiteri. Ita enim debemus esse ver aces, ut simul simus prudentes. Veritatem profanam voco eam, quae non concernit fidem et religionem Christianam. Haec rursus â nobis vel exigitur vel non exigitur. Si non exigitur, dissimulari et reticeri potest. Quae enim necessitas, ut quae scimus, coram omnibus proclamemus? Illud modo observetur, ne dissimulatio ista sit contra honestatem, aut vergat in pernitiem Reipub. aut sit contra juramentum magistratui praestitum. Quod si autem veritatis profanae et politicae confessio â nobis exigitur, quid tum faciendum? Magna hîc est casuum. varietas, ita ut univer salis quaedam regula dari aut praescribi vix possit. Ut tamen quodammodo nostram exponamus mentem, censemus ante omnia attendendum essetum ad personam quaerentem, tum ad veritatem quaesitam. Persona quaerens vel est privata vel publita: Et veritas quaesita itidem vel privatum vel publicum concernit negotium, Si persona privata interroget perfonam publicam vel de negotio publico, vel etiam de privato, quod ipsam non attinet, veritas recte dissimulatur. Si persona publica interroget privatam de facto, cujus accusatur et rea est, dissimulari veritas bonâ conscientiâ nequit. Si persona publica monet privatam, ut testetur de iis, quae scit, vidit vel audivit; et si interrogatio ista cedat vel in salutem. Reipub, vel in commodu proximi, veritas itidem dissimulanda non est, sed palam edicenda, et qui hoc

non sacit, is peccat et pro injusio metito habetur. Quod si autem quaestio laedat publicam salutem, vel privatam proximi utilitatem, veritas potius est reticenda, quam revelanda. Si persona privata ex privata quaerat aliquid, tum consideretur, Anne proximo ex pediat Scire id, quod quaeritur, vel secus? Si expediat, reticeri non decet: si non expediat, dissimulari tuto potest.

Ut igitur breviter comprehendam omnia, haec quatuor semper attendantur 1. Gloria Dei 2, salus publica 3. salus proprius 4. salus proxtmi. Si ullum ex his laedatur, veritas, quam scimus, dissimulanda est: si nullum, dissimulanda non est. Denique et hoc adde, non semper necessarium esse, omne verum fateri, ob causas modo dictas, sed sufficit partem veri duntaxat edisserere, praesertim si de omni vero expresse non instituta sit quaestio, tiamsi quaerens omne verum scire intendat. Meisn. part. 1. philo. sobr. s. 2. c. 2. q. 6. p. sol. et seqq.

Veritatis agnitio est duplex: altera [gap: Greek word(s)] et mere literalis, qualem habent etiam diaboli, altera [gap: Greek word(s)] et gratiosa, ubi veritas non modo scitut et agnoscitur, sed simul ratiose â Spiritu S. in corde hominis obsignatur. Illa agnitio semper requiritur ad peccatum in Spiritum S. haec autem non semper, ut ostendit exemplum Pharaonis et Pharisaeorum. Meisn. anthr. d. 10. q. 2. th. 24.

Veru, quod ab homine cognosci potest, est duplex: Alterum speculativum. Ut: Deum esse, terra esse rotundam, et alia, quae considerantur in scientiis naturalibus. Alterum practicum. Ut: hîc et nunc faciendam esse

eleemotynam, et alia ejusmodi. Et uttumque Verum potest esse aut naturale, quod scilicet ex sensibilibus cognosci possit: aut supernaturale, quod excedat lumen intellectus nostri. Ut veritas fidei. Greg. de Val. T. 2. d. 8. q. 1. p. 2. pag. 1062.

Vere gilium Dei. vere discipulum et membrum. corporis Christi esse, duobus modis accipi potest 1. Veritate essentiae sive forma 2. Veritate finis vel permanentiae. Veritate essentiae est filius Dei et membrum Christi, quisquis est gratia et charitate praeditus 1. Johan. 4. v. 7. Omnis qui diligit, et Deo natus est: et sic etiam reprobus est ad tempus vere filius Dei et mebrum Christi, quamdiu justus est. Veritate autem permanentiae dicitur vere filius Dei tantum, qui in justitia perseveraturus est; quo modo reprobus non est vere filius Dei. Quando ergo Christus dixit: Si manseritis in sermone meo, vere mei discipuli eritis, loquitur de veritate permanentiae, non de veritate essentiae. Forer. man. p. 687.

VESPERA duplex est (apud Judaeos:) prior est inclinantis Solis, quae post meridiem incipit: jam enimtum incipit Sol vergere ad occasum, [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] Graeci vocarunt h. e. ut exponunt veteres Critici exposuerunt, [gap: Greek word(s)] , postremam partem

[gap: Greek word(s)] , quando Solis est occasus. Sic prorsus apud Hebraeos duplex est hered [gap: Greek word(s)] sive vespera: prior â nona hora, hoc est, â tertia exacta post meridiem, quod erat tempus oblationis vespertinae: altera paulo ante occasum Solis, quod principium erat Judaeis die sequentis. Casaub exerc. 16. n. 15. p. 417.

VESTITUS, quo nos Deus induit, et duplex: videlicet justitia Christi in hac vita Gal. 3. v. 26. 27. et post hanc vitam gloria et immortalitas. Gerh. L. de Bon. Op. n. 133.

Vestium usus est quadruplex 1. usurpantur necesstatis causâ, ad tegendum scilicet et tuendum corpus adversus miuriam aeris: 2. honestatis causâ, ad tegenda membra, quae natura tecta esse voluit. 3. ornatus causâ: denique 4. discriminis causâ, ut nimirum sexus â sexu, natio una ab alterâ, dignitatis status unus ab altero, munus et officium unum ab altero distinguatur. Bald. Cas. Consc. l. 4. c. 1. cas. 1.

VINAM salutis esse Christi imitationem ambigue dicitur. Vel enim sermo est de via justificationis, vel de via sanctificationis, quarum utraque suo modo ad salutem deducit: Christum imitari esse viam salutis negamus, si de via justificationis agatur, ibi enim unica via est Christus fide apprehensus: de via autem sanctificationis, quae consequenter ad salutem tenditur, concedimus, quod in imitatione Christi ut plurimum consistat; In priori via Christum sequimur fide vera: in posteriori vita sincera. Stegm. photp. 271.

VICTIMAE considerantur, vel ut sunt signa, vel ut sunt media signatum applicantia. Signa sunt, quatenus

figurant Christi satis factionem, propter quam expiabant Levit. 17. v. 11. In se autem et â signato distincta sacrificia tantum ceremonialiter liberabant ab immunditie externa ex contactu morticinii, aut alterius Leyitice immundae rei contracta, non autem conscientiam purgabant Hebr. c. 9. v. 9. 13. [gap: Greek word(s)] vero considerantur sacrificia, quatenus Sacramentale aliquid continuerunt et meritum Christi, quod figurarunt, credentibus applicaverunt Heb. 9. v. 22. cujus figurationis evidentissimum signum est. quod sacrificia non nisi post lapsum inceperunt, et usque ad Christum exaltatum durarunt. Stegm. phot. p. 285.

VINDICTA duplex est. Altera inor dinata seu privata, ex affectu malo profecta, tendens in malum seu perniciem ejus, de quo vindicta petitur, quum vel Magistratus ipse contra ordinem legum gladio abutitur, innocentes laedendo; vel privatus, odio, livore, et aemulatione incensus, persequitur injuriam, nec tam sui defensionem, quam oppressionem advetsarii quaerit. Altera est or dinata seu publica, quae fit per Magistratum, certo ordine certisque legibus, salutari fine, absque odio personae.

Vindicta privata ejusque cupiditas adversa est charitati Christianae, ideoque passim taxatur et prohibetur in Scripturis. Talis vindicta vitiosa est ratione omnium caussarum 1. Efficientis, quia fit â persona, cui munus ultionis non incumbit. 2. Impulsivae, quia ex irâ et impatientiâ suscipitur. 3. Materialis, quiaob levissimam saepe caussam urgetur 4. Formalis,

quia illegitimis mediis, vi et doso, sine omni charitate peragitur. 5. Finalis, quia proximi damnum et suppressio quaeritur unice, quo ita expleatur ira, et carnis tumul tuantis appetitui satisfiat, unde statuimus illum gravissime peccare, in cujus animo regnat talis vindictae cupiditas, tantum abest, ut illam approbemus, vel permittamus, aut doctrinae Christi non ad versam esse doceamus.

Vindicta publica est opus sive propulsans sive puniens injuriam, praeceptum Magistratibus, ideoque fit autoritate et mandato Dei juxta leges, et bono fine. Haec vindicta laudabilis est ratione omnium causarum 1. Efficientis, quia fit â legitimo Magistratu, Dei ministro, qui debet esse ultor vel vindex malorum, unde vindicta publica est vindicta divina, quoniam. Deus peccata punit non tantum immediate, vel sine humanâ ope, ut quum delet Sodomam; sed etiam mediate per suos ministros et judices; suppliciis ordinariis, quae commodavit Magistratibus, qui judicium. Dei exercent, non hominis 2. Paral. 19. v. 16. et sumuntultionem Domini Numer. 31. v. 3. etc. 2. Impulsivae, quae est gloria Dei praecipientis, salus Reipub. et amor Justitiae. 3. Materialis, quia haec ultio fit propter injurias proximo damnum inferentes, et tranquillitatem publicam turbantes. 4. Formalis. quia instituitur juxta mandatum Dei, et secundum leges justitiae. 5. Finalis, quia ob fines utiles, et cum publico fructu peragitur, siquidem ita obtemperatur mandato Dei; audientes caeteri timorem habent Deut. 19. v. 20. adeoque poena unius est metus alterius, inter improbos tuta est bonorum innocentia Roman. 13. v. 4. Pet.

1. Pet. 2. v. 14. ipsi facinorosi coercentur Exod. 21. v. 18. atque sic illis bene fit, nec laeditur Christiana charitas, sed exercetur, dum impii avocantur â studio peccandi, et plures lae dendi, in quam sententiam Augustinus dicit: Impiorum potius utilitati consulendum, quam voluntati: Nam cui licentia iniquitatis eripitur, utiliter vincitur. Meisn consid. Theol. phot. p. 188. seqq. Add. Bald. in ep. Rom. c. 12. p. 768. Konig. Cap. p. 680.

Vindictam publicam exercet Deus 1. per magistratum, cui committit gladium vindictae ad defensionem bonorum, poenam autem impiorum Rom. 13. 4. ideo Magistratus vocatur minister Dei ad vindictam malorum, laudem autem bonorum 1. Pet. 2. 14. 2. Per ecclesiam, quae sceleratos â communione sui arcet, ut corrigatur, quo facto suam in scelerinthii de incestuoso excommuni catione factâ vindictam sumserunt. 3. Per homines privatos quidem, autoritate tamen publica armatos â Magistratu, que admodum Levitae, qui privati erant, jubente Mose occidunt sceleratos Exod. 12, 27. qui autem sine aliqua publica administratione maleficum interfecerit, sicut homicida judicabitur, inquit Augustinus. Quod si autoritate publicâ armati non sunt, tunc tamen etiam publicam vindictam exercebunt, quando malitiosis hominibus resistunt propter gloriam Dei, publicum bonum et aliorum salutem, ne nimirum. scelera relinquantur impunita, facinorosi in malitia confirmentur et innocentes opprimantur. Nam qui non repellit â socio injuriam, si potest, tam est in vitio quam

ille, quifacit, inquit Ambrosius lib. 1. de off. cap. 36. et huc refert exemplum Mosis interficientis AEgyptium Exod. 2, 12. Bald, in 2. Cor. c. 7. p. 404.

Vindicta private est vel externa vel interior. Externa est, quae fit sine authoritate Magistratus et Legum, quando ordo ille, de publicâ vindictâ divinitus institutus, privatâ contumaciâ perturbatur. Interior Vindicta vocatur cupiditas vindictae, quando non vero animo cedimus vindictam Deo, Legibus et Judicibus: Sed animus ex dolore et impatientia injuriae, concipit acerbitatem et malevolentiam pugnantem. cum dilectione proximi, cogitat malum proximo. 2. Corinth. 13, v. 5. et ardet cupiditate vindictae. Chemnic. part. 2. LL. de Vind. p. 144. b.

VIOLATURlex tum actualiter tum habitualiter, hoc est: partim per malum actum, partim per malum habitum. Etenim et qui male agit, et qui ad mala per naturam pronus est, contra legem peccat. Deinde lex violatur vel privative vel positive, per peccata vel omissionis vel commissionis. Meisn. anthr. d. 5. q. 3. th. 39.

VIR in Scripturis tripliciter dicitur, aetatem, sexum, virtutemque significat. AEtatis nomen est 1. Cor. 13. cum factus sum vir, evacuavi, quae erant parvuli. Sexus, Matth. 1. Jacob genuit Joseph, virum Mariae. Joh. 4. vade, voca virum tuum. Virtutis, 1. Reg. 26. ait, David. ad Abner. Numquid non vir tu es? Ex B. Luthero Hackspan. Syll. dispp. p. 42.

VIRTUS vel sumitur Ethice magis, vel Physice ac Metaphysice, vel Theologice. Ethice significat 1. virtutes intellectuales et morales simul. 2. virtutem

mortalem. 3. laudabiles affectus et semivirtutes. 4. vestigia illa virtutum moralium in brutis. 5. naturales inclinationes ad virtutem. 6-speciatim. magnitudinem animi et fortitudinem, heroicum impetum etc. In Physicis tum in genere quaevis accidentia virtutes appellantur, tum in specie qualitates occultae, et peculiares affectiones, ut gemmarum, metallorum etc. virtutes, item potentiae animae etc. In Metaphysicis primo proprietates designat, deinde habitus, sive infusi sint, sive acquisiti. In Theologiâ habentut 1. virtutes infusae Theologicae, ut spes, charitas etc. 2. virtutes coelorum Luc. 21 26. 3. virtus accipitur pro robore, unde silius virtutis, id est, robustus. 4. pro industriâ et solertiâ. 5. pro innocentiâ 1. Reg. 1, 6: pro vi insita naturae in terrâ, arboribus etc. 7. pro exercitu. 8. pro praeclaris fectis Psaim. 118. 9. pro causa efficaci et potente Rom. 1. Peculiariter in Sacris aliquis alterius virtus dicitur. Ut Act. 8. Simon magus volebat vocari virtus Dei. Kesler. metaph, gen. p. 315.

Virtus Dei essentialis est Spiritus S. sed non accidentalis. Christus enim Joh. 15. et 16. ita Spiritum S. describit, ut manifeste alius et distinctus â Patre Filioque intelligatur. Stegm. phot. p. 68.

Virtus et potestas Dei diversis in Scriptura modis dicitur, praecipue vero tribus (1.) [gap: Greek word(s)] vel effective, quo sensu notat vim quandam divinam extra Deum certis rebus additam ad peculiares effectus producendos, qualis virtus est in sanctis, quae nominatur virtus Spiritus Sancti Act. 1. v. 8. quo etiam

sensu scribitur de Evangelio Rom. 1. v. 16. quod sit [gap: Greek word(s)] virtus Dei, in salutem omni credenti (2.) [gap: Greek word(s)] vel essentialiter, prout notat infinitam Dei in ipso Deo potentiam et virtutem, secundum, quam porens est omnia facere supera bundanter, quam petimus aut intelligimus Eph. 3. v. 20. de qua 2. Cor. 12. v. 9. Virtus mea in infirmitate perficitur, quae et Christotribuitur, unde [gap: Greek word(s)] nominatur eod. versu (3.) [gap: Greek word(s)] vel personaliter, quo pacto denotat certam Trinitatis personam, et quidem tum secundam, tum tertiam, Filium et Spiritum Sanctum. Filius Dei vocatur virtus Dei, quoniam â Patre genitus est ab aeterno, non secus atque primogenitus appellatur in Scripturis prima virtus, et fortitudo parentis. Gen. 49. v. 3. Deut. 21. v. 17. Spiritus Sanctus appellatur virtus Dei, nimirum Patris et Filii, qui sunt unum Joh. 10. v. 30. De Filio est locus expressus 1. Corinth. 1. v. 24. Praedicamus Christum [gap: Greek word(s)] , Dei virtutem et Dei sapientiam, ex quocolligitur, quod ipse Filius recte dicatur virtus Dei seu Altissimi. Sic pro Spiritu Sancto hoc nomen invenitur positum Luc. 24. v. 49. Ego mittam promissum Patris mei in vos; Sedete igitur in Civitate, [gap: Greek word(s)] donec induamini virtute ex alto, id quod de Spiritu S. diserte exponitur Act. 1. v. 4. 5. Meisn. consn. Th. phot. p. 462. seq.

Virtutes gentilium dupliciter considerari possunt 1. [gap: Greek word(s)] vel legaliter, ratione suae quidditatis internae, quatenus cum lege conveniunt. 2. [gap: Greek word(s)] et

respectu externae [gap: Greek word(s)] , quatenus Deo placent vel displicent. Utroque enim modo considerat Theologus opera: priori formam illorum esse dicit [gap: Greek word(s)] vel cum lege convenientiam; Posteriori [gap: Greek word(s)] seu fidem justificantem. Meisn. anthr. d. 21. q. 14. th. 123.

Virtutes praecipuae ac cardinales Christiani hominis numerantur tres: fides, charitas ac spes, juxta tria vere pii et Christiani hominis officia, videlicet verum cognoscere, bonum agere, mala tolerare. Ad fidem pertinet cognitio veri, ad charitatem actioboni, ad spem tolerantia boni. Sed quia veri cognitio non, subsistit absque remotione falsi, nec boni actio locum, habet, nisi recedatur â malo sive peccato, inde in universum quinque officia requiruntur in Christianae pietatis perfectione, videl. [gap: Greek word(s)] ad veri cognitionem, [gap: Greek word(s)] ad boni actionem, [gap: Greek word(s)] ad patientem mali tolerationem respectum habens. Gerh. exeg. L. 1. n. 362.

Virtutes quaedam sunt, quae de sui ratione nullam imperfectionem important. ut charitas et justitia, et hujusmodi virtutes fuerunt in statu innocentiae simpliciter et quantum ad habitum et quantum ad actum. Quaedam vero sunt, quae de sui ratione imperfectionem impportant vel ex parte actus vel ex parte materiae. Etsi hujusmodi imperfectio non repugnat perfectioni primi status, nimilominus hujusmodi virtutes poterant esse in primo statu, sicut fides, quae est eorum, quae non videntur, et spes, quae est eorum, quae non

habentur; perfectio enim primi status non extendebat se ad hoc, quod videret Deum per essentiam et ut habetur cum fruitione finalis beatitudinis. Unde fides, et spes esse poterant in primo statu, et quantum ad habitum, et quantum ad actum. Si vero imperfectio, quae est de ratione virtutis alicujus, repugnat perfectioni primi status, poterat hujusmodi virtus ibi esse secundum habitum, et non secundum actum, ut patet de poenitentia, quae est dolor de peccato commisso, et de misericordia, quae est dolor de miseria aliena. Per sectioni autem primi status repugnat tam dolor, quam culpa et miseria. Unde hujusmodi virtutes erant in primo homine secundum habitum et non secundum actum. Erat enim primus homo sic dispositus, ut, sipeccatum praecessisset, doleret, et similiter si miseriam in alio videret, pro posse repelleret. Sicut Philosophus dicit in 4. eth. quod verecundia, quae est de turpi facto, contingit studioso solum sub conditione. Est enim sic dispositus, quod (ut.) verecundaretur, si turpe aliquid committeret. Thomas part. 1. sum. q. 95. a. 3. concl. et ex eo Graw. q. illustr. p. 430.

Virtutes aliae sunt simplices, quae nec aliquibus constant partibus, nec per distinctos actus proleruntur: aliae conjunctae seu mixtae, quarum ea est ratio, ut, si considerentur in se, prout unum quid sunt, unum etiam habeant subjectum, videlicet Animum; ratione autem diversarum partium in diversis sunt animae potentiis. Sic fides, quia virtus mixta est, haeret in anima tanquam subjecto suo proprio; quia vero duas habet partes, assensum et fiduciam; hinc quoad assensum esse dicitur in intellectu; quoad fiduciam in voluntate

luntate. Exemplum virtutis mixtae, quae per multos seactus profert, habetur etiam in Philosophiâ. Prudentia enim est ex multarum rerum cognitione et experimento collecta, quid et quomodo agendum sit, promtitudo. Est igitur in intellecctu ratione cognitioonis, est in voluntate ratione actionis; et tamen haec diversitas subjectorum non efficit monstrum aliquod, quia prudentia non est habitus plane simplex: sed quodammodo compositus. Ratione igitur diversarum partium in diversis quoque subjectis ponitur. Meisn part. 3. ph. sobr. s. 1. c. 3. q. 1. p. 153.

Virtutis gradus primus est, malis operibus abstinere: secundus, etiam malis verbis: tertius etiam cogitatione rerum malarum. Qui primum gradum ascendit, satis justus est: qui secundum, jam persectae virtutis, si quidem neque factis, neque sermone delinquat: qui tertium, is vere Dei similitudinem assecutus videtur. Est enim pene supra humanum modum, ne in cogitationem quidem admittere, quod sit vel factu malum vel improbum dictu. Lactant. l. 6. c. 13.

VIS vel est publica, ut peculatus, immodicae et injustae exactiones, sacrilegium, simonia: vel privata; eaque vel manifesta, ut piratarum et latronum; vel occulta, ut furum proprie sic dictorum. Huc referuntur monopotia, artes prohibitae, usura turpis, et crudelis alea. Rivet, in Exod. p. 1417.

VISIBILE dicitur aliquid duobus modis: vel [gap: Greek word(s)] sive potentiâ: vel [gap: Greek word(s)] sive actu. Quando ergo quaeritur: an corpora gloriosa sint visibilia? per distinctionem hanc responderi debet: nempe ejus naturae et couditionis esse, ut [gap: Greek word(s)] sint visibilia:

vel quod idem est, habere ea in se eam [gap: Greek word(s)] , ut aliis sese videnda praebere possint. Sed ut ipso actu cospiciantur ab omnibus, quibus adsunt, illud non vel naturae ipsorum vel necessitatis, sed liberrimae voluntatis esse. Hutter. in LL. p. 129.

VISIO est triplex: prima corporis quae [gap: Greek word(s)] secunda mentis, quae [gap: Greek word(s)] ; tertia fidei quae [gap: Greek word(s)] appellari potest. Videmus mysteria, licet neque corporis, neque rationis, fidei tamen oculo; qui et penetrantior est, quo divinior, de qua visione Paulus agit 1. Cor. 13. v. 12. Meisn. part. 3. philos. sobr. s. 1. c. 8. q. 4. p. 466. Gerh. in Gen. c. 15. p. 324.

VITAE duplicis Scriptura meminit. Una est temporalis et naturalis, quam non solum homines tam boni quam mali, sed etiam quaevis vivefitia irrationalia in hoc seculo vivunt, donec ad praestitutum durationi suae terminum perveniant. Vocatur alias vita animalis ab anima praestantiore viventis parte, ac quamdiu corpus hujus vitae particeps nutritur, vegetatur, crescit, somnum capit etc. vocatur animale 1. Cor. 15. v. 45. homines, qui non sunt alterius, quam hujus naturalis et animalis vitae participes, vocantur [gap: Greek word(s)] animales 1. Cor. 2. v. 14. ubi Syrus emphatice reddidit ip [gap: Hebrew words] Filius hominis, qui in anima est, id est, qui nihil in se habet eximium praeter animam rationalem, qui nondum Spiritu Dei regeneratus, qui secundum hominem et ex proprio ingenio sapit. etc. Vocatur etiam vita corpor alis, vita praesens, vita natura, cui opponitur mors temporalis ac naturalis (respectu

naturae non institutae sed sic dicta) quae est animae a corpore separatio, sive animae et corporis solutio. (Quidam hujus vitae naturalis duas constituunt species sive gradus. Prior est animalis vita, quae homini communis cum brutis et omnibus animatis creaturis. Posterior est rationalis, quae omnibus hominibus communis est, per quam homo â reliquis animatis distinguitur.) Altera est spiritualis et supernaturalis, per quam homo ultra vitam Naturae in altiorem vitae gradum elevatur. Ea vero iteum duplex est. Prior vocatur vita gratiae, quâ homines in peccatis pec naturam mortui Spiritu Dei vivificantur, Filii Dei viventis fiunt, et vera ac viva membra in corpore Christi mystico per communicationem Spiritus facti spiritualiter vivunt ac sapiunt. Haec vocatur vita Die Gal. 2. v. 19. Eph. 4. v. 18. non tantum quia â Deo est, illud enim haec vita commune habet cum naturali et animali, sed etiam ac vel maxime, quia Dens sua gratiâ suoque Spiritu in cordibus credentium eam efficit, ac per eandem in credentibus vivit, et ad omne bonum opus efficax est, adeoque habitationem et mansionem in illis sibi parat. Itemque vita Christi Gal. 2. v. 10. vivo autem non jam amplius ego, sed vivit in me Christus, quia Christus per Spiritum suum hanc vitam in credentibus efficit, ut per eam Deo vivant, et ad praescriptum divinae voluntatis normam vitam suam conforment. Ratione vitae naturalis omnes homines in Deo vivunt sunt ac moventur Act. 17. v. 18. sed ratione vitae spiritualis in solis piis ac credentibus Deus vivit, efficit ex illis novas creaturas 2. Cor. 4. v. 16. Gal. 6. v. 15. renovat eos Spiritu mentis Eph. 4. v. 23.

et vitam aeternam inillis inchoat. Huîc vitae spirituali et vitae gratiae opponitur mors spiritualis impiorum, quâ in peccatis mortui et â vera illâ, vitâ, quae Dei et in Deo est, separato dicuntur. Matth. 8. v. 22. Luc. 15. v. 24. Joh. 5. v. 25. 1. Tim. 5. v. 6. Eph 2. v. 5. Col. 2. v. 13. etc. Posterior vocatur vita gloriae, quâ piorum animae tum â corporibus suis sepatatae, tum iisdem in resurrectione iterum unitae in coelesti gloria ac laetitia, cum Deo, Christo, beatis Angelis, et omnibus electis in aeternum vivunt. Haec vita dicitur absconditacum Christo in Deo Col. 3. v. 3. quia in vovissimo die demum revelabitur, quando vita Christi in corporibus piorum manifestabitur 2. Cor. 4. v. 10. cujus vitae postquam corpora ex mortuis resuscitata erunt participia facta, vocabuntur et erunt [gap: Greek word(s)] sive spiritualia 1. Cor. 15. v. 44. utpote glorioso Christi corpori conformia Phil. 3. v. 21. Gerh. L. de vit. aet. n. 4.

Vita hominis spectatur vel Physice vel Politice et Oeconmice: si Physice sumitur, tum etiam solo pane et aqua contenta esse potest. Sin Politice et Oeconomice spectetur, tûm ad publicam honestatem, ad liberorum educationem pluribus opus est, plura sunt necessaria, ideoque licitis modis mediisque acquirenda. Stegm. phot. p. 642.

Vita tribuitur Filio Dei 1. [gap: Greek word(s)] essentialiter, quia est [gap: Greek word(s)] , ut eandem essentiam, ita quoque eandem vitam cum Patre habens. 2. [gap: Greek word(s)] personaliter, quia per aeternam generationem â Patre accepit vitam, quam habet in seipso Joh. 5. v. 26. 3.

[gap: Greek word(s)] , quia omnibus viventibus confert et conservat vitam naturalem, credentibus etiam communicat vitam spiritualem etc. Gerh. exeg. L. de pers. et off. Chr. n. 55.

Vita aeterna dici potest vel ratione durationis tantum, vel ratione durationis cum perfecta felicatate conjunctae. Primo modo vivere etiam in aeternum possunt Angeli mali et damnati: Secundo modo soli pii. Rivet. in Gen. exerc. 20. p. 87.

VITIUM seu peccatum considerari potest vel civiliter et politice, ut aestimatur in foro soli; vel spiritualiter et Theologice, ut aestimatur in foro poli. Priori modo si accipiatur; peccatum omne, quod attendit et cui poenas indicit Politicus, una esse voluntarium non diffitemur. Sin autem Theologice consideres, juxta Scripturae et ipsius Dei judicium; tum voluntarium liberumque non est de peccati essentia, sed sufficit [gap: Greek word(s)] vel recessus â lege praescriptâ, sive adsit sive absit [gap: Greek word(s)] vel voluntarium. Meisn. part. 3. phil. sob. s. 1. c. 4. q. 2. p. 169. et anthr. d. 3. q. 1. th. 4.

VITIA alia sunt speciei, alia individui. Vitia speciei dicuntur, quae ipsi naturae inseparabiliter inhaerent, et propterea omnibus omnino individuis competunt: atque ejusmodi etiam vitia per generationem propagantur ex uno individuo in aliud, inprimis si illa vitia sint inclinationes naturales quaedam. Vitia vero individui quod attinet, quae non toti speciei, sed huic vel illi individuo per accidens conveniunt, sunt [gap: Greek word(s)] sive separabilia: atque propterea non necessum

est, ut ejusmodi vitia parentum transmitrantur sive propagentur in infantes sive liberos. Graw. part. 2. Aug. Conf. p. 88.

VITUPERIA alia iniqua, alia justa. Illa sunt, quae ex depravatis affectibus originem ducunt: unde saepenumero culpantur optime meriti, et laudibus extolluntur omnium indignissimi. Tale judicium merito non curandum est. Nam qui talem aucupatur laudem et praeconia mundi, is multa sine dubio contra conscientiam et officium suum faciet, et sic laudem, quam apud Deum habere deberet, amitter. Hoc autem in loco agit. Apostolus de vituperio justo, in quo nos cor nostrum convincit, quod eo digni simus. Illud non negligendum est, hoc cavendum sedulo. Nam si cor nostrum nos non condemnat, fiduciam habemus ad Deum 1. Joh. 5. Et tunc judicia et vituperia mundi facile contemnere possumus. Quando autem nos iniquitates nostrae traducunt Sap. 4. 12. tunc vituperium illud justum est, quod ne incurramus, pietare vitae et honestare morum debitaque diligentia inofficiis vocationis nostrae praecavere, recteque faciendo neminem timere possumus. Balduin. in 2. Cor. 8. q. 1. p. 455. 456.

VIVIFICATIO accipitur dupliciter 1. pro justificatione per fidem, quae ex filiis irae et mortis facit filios gratiae et vitae, quo sensu Propheta asserit justum ex fide vivere Habac. 2. v. 4. Quod effatum Propheticum ad justificationem fidei accommodat Apostolus rom. 1. v. 17. Galat. 3. v. 11. Quia fides apprehendit Christum et in Christo vitam aeternam: 2. pro renovatione per donationem Spiritus S. per quam

in nobis ex morte peccatorum suscitatis vita spiritualis inchoatur, quae per per bona opera tanquam externos hujus spiritualis vitae motus sese exerit. Gerh. L. de B. O. n. 83.

UNCTIO vel est corporalis aut materialis, quomodo Reges aut sacerdotes in Vet. Test. certis quibusdam ungventis typice ungebantur, vel est donatio excellentissima, per quam â Patre coelesti Christus unctus et auctus fuit donis, non crearis tantum et finitis, quae in Scholis habitualia vocantur dona, sed et per unionem personalem, donis creatis atque infinitis. Schrod. de thron. reg. Chr. p. 199.

Unctio Regum Sacerdotum et Prophetarum differt ab unctione Christi 1. ratione causae efficientis. Illi ungebantur mediate per Prophetas et Sacerdotes alios, hic vero immediate â Deo ipso. 2. ratione materiae. Illi ungebantur oleo externo, hic vero interno et invisibili, quod est Spiritus S. 3. ratione finis. Illi ungebantur ad regnum terrenum et mundanum, hic ad coeleste et aeternum. 4. ratione effectus. Unctio Christi nobis etiam utilitatem confert, quia ab illo tanquam capite Spiritus unctio in nos utpote ipsius membra descendit, et ex ejus plenitudine etiam nos accipimus Joh. 1. v. 16. Gerh. exeg. L. de pers. et off. Chr. n. 14.

UNIO duarum naturarum in Christo non est nuda [gap: Greek word(s)] , qualis inter duos asseres sibi conjunctos vel inter duas personas sibi assistentes (1.) quia [gap: Greek word(s)] vix meretur inter unionis species numerari (2.) ga ex [gap: Greek word(s)] nulla oritur com!unicati. (3.) nullum

per se. At neutra in Christo Natura est accidens, nec nullum in ea occurrit mysterium. 2. non est [gap: Greek word(s)] sive essentialis. Duplex statui potest essentialis unionis modus. 1. hyperphysicus in personis Trinitatis, quae unâ numero divinâ essentiâ participant, ubi tamen notandum, unitatem potius quam unionem in personis Trinitatis statuendam, cum unio proprie sit eorum, quae aliquando non fuerunt unum, et quae saltem cogitatione sunt separabilia. Talis unio non est duarum illa in Christo Naturarum unio, quia in Trinitate [gap: Greek word(s)] , in Christo vero una hypostasis, in Deitate [gap: Greek word(s)] , sedin Christo duae Naturae sive essentiae 2. Physicus sive Naturalis, quando ex pluribus fit una essentia v. g. ex materia et forma unum compositum, ex corpore et anima unus homo. Haec species unionis quodaammodo accedit ad eam, de qua agitur, unde in symb. Athanasii paradigmatos loco ad ejus qualemcunque delineationem adhibetur, interim tamen non est undiquaque similis, multo minus eadem. Proprie enim et accurate loquendo unio duarum Naturarum in Christo nec naturalis nec essentialis statui potest. Non naturalis, quia 1. quae naturaliter uniuntur, eorum plura dantur exempla in natura. At haec unio est [gap: Greek word(s)] ac singularis, cujus nullum datur exemplum in hac rerum universitate: 2. quae naturaliter uniuntur, eo modo se habent, ut neutrum eorum sit perfectum absque altero. Sed Christus est perfectus homo, per fectus Deus ac [gap: Greek word(s)] : ante incarnationem fuit perfecta persona. 3. quae naturaliter uniuntur, ita se habent, ut ex illis quoddam tertium constituatur. At de Christo hoc dici nequit: is non est

[gap: Greek word(s)] ex diversis diversum quid. 4. quae naturaliter uniuntur, sunt invicem separabilia. Sed duae Naturae in Christo sunt inseparabiliter unitae. Nec essentialis unam constituit essentiam, at duae Naturae in Christo nec in simplicem nec in compositam essentiam coaluerunt, cum nec humana Natura in divinam nec divina in humanam sit conversa, nec tertia quaedam species e duobus diversis composita. 2. ubi [gap: Greek word(s)] , ibi non est unio essentialis. Sed in Christo est [gap: Greek word(s)] . Ergo. 3. unio definitur ac denominatur â termino [gap: Greek word(s)] , in quo unita conveniunt. At terminus [gap: Greek word(s)] duarum Naturarum in Christo non est essentia. 4. In compositis essentialibus nullum principium constituens praeexistit persona. At divina natura [gap: Greek word(s)] ante incarnationem extitit persona. 5. Quae essentialiter uniuntur, extra unionem non sunt omnimode perfecta, et ex illis constituitur aliquod tertium. Neutrum de duabus in Christo naturis dici potest. 6. Si unio esset essentialis, etiam communicatio idiomatum ex unione orta foret essentialis, sicque humana natura essentialiter esset omnipotens. Cyrill. et Bernh. vocant essentialem et naturalem 1. non respectu modi sed respectu termini, et quidem non respectu termini ad quem sed â quo, ut exponit Damasc. l. 3. c. 3. 2. Essentiale et naturale non opponunt personali, sed accidentali, ut sit idem quod reale. 3. Non [gap: Greek word(s)] sive accidentalis (ut velle videtur Scotus 3. Sent. distinct. 1. quaest. 1.) 1. quia unio accidentalis est inter substantiam et accidentaliter unita, ut non constituant unum quoddam

accidentaliter invicem sunt unitae, unio accidentalis non potest facere [gap: Greek word(s)] . 1. terminus [gap: Greek word(s)] unionis in Christo non est accidens sed hypostasis. 3. Si uno esset accidentalis, Deus per accidens erit homo, et homo per accidens erit Deus: deinde etiam communicatio idiomatum foret accidentalis. 4. Si caro esset [gap: Greek word(s)] adjunctum, utique de [gap: Greek word(s)] in casu obliquo non casu recto foret praedicanda, imo contingenter et accidentaliter. Sicque [gap: Greek word(s)] non esset dicendus homo sed humanus. 5. Nulla species unionis accidentalis competit unioni duarum Naturarum in Christo. Ergo nec accidentalis dici potest. Connexio patet, quia cui genus competit, illi etiam aliqua species generis competere debet. Antecedens probatur enumeratione specierum. Unio accidentalis est vel absoluta vel respeitiva, cum omne accidens sit vel absolutum vel relatum. Unio hypostatica non est accidetalis respectiva [gap: Greek word(s)] , quia haec sententia in Nestorio â Patribus Ephesinis jamdudum damnata, teste Cyrillo anathem. 3. nec est absoluta, foret enim talis secundum quantitatem, eamque vel continuam per agglutinationem, ut cum duo asseres clavo, catenâ, visco conjunguntur, vel discretam per aggregationem appositionem, coacervatinem, at nulla ex his speciebus unioni hypostaticae competit, nisi Naturam divinam in praedicamentum quantitatis detrudere velimus; vel secundum qualitatem per [gap: Greek word(s)] unitatem consensus: at hac ratione non foret unus Christus sed personae duae.

illius unionis est tantum inter partes quantitativas. At [gap: Greek word(s)] neque quantus est, neque partem extra partem habet, ergo non potest cum homine constituere unum integrum. 2. Pars integralis una non praedicatur de alterâ affirmative. Manus enim non est pes. At homo de Deo, et Deus de homine in persona Christi praedicatur. Patres Synodi Chalcedonensis apud Zonaram tom. 3. in vita Martiani p. 139. et apud Evagrium lib. 2. cap. 4. pag. 410. ac Niceph. lib. 15. ca. 6. contra Eutychem et Nestorium statuunt, unionem duarum Naturarum in Christo factam esse 1. [gap: Greek word(s)] inconfuse sine confusione, quia ex duabus illis Naturis non est tertia quaedam Natura sive essentia per [gap: Greek word(s)] facta. 2. [gap: Greek word(s)] inconvertibiliter, quia nec divina Natura in humanam, nec humana in divinam est mutata 3. [gap: Greek word(s)] indivise, quia post factam incarnationem nec [gap: Greek word(s)] â carne nec caro â [gap: Greek word(s)] dividi potest: 4. [gap: Greek word(s)] inseparabiliter, quia duae Naturae semel unitae nunquam separantur. Alii ex veteribus addunt, quod unio etiam facta fuerit [gap: Greek word(s)] . Confer Damsc. lib. 3. cap. 2. Potest etiam personalis inhabitatio [gap: Greek word(s)] in assumtâ carne per modum remotionis conferri cum praesentia Vniversali, quâ Deus adest omnibus creaturis; cum praesentia gratiae, quâ habitat in sanctis; cum praesentia gloriae, quâ se in coelo beatis Angelis et electis manifestat: his enim modis omnibus arctior est is, quo tota plenitudo Deitatis habitat in assumtâ carne

non [gap: Greek word(s)] , ut olim in templo Hierosolymitano, nec [gap: Greek word(s)] duntaxat, ut in creaturis, nec [gap: Greek word(s)] duntaxat, ut sanctis, nec [gap: Greek word(s)] , ut in beatis et Angelis, sed [gap: Greek word(s)] ac [gap: Greek word(s)] . Collatio enim potest institui inter apparitionem Spiritus Sancti, in [gap: Greek word(s)] columbae, quae est unio symbolica et separabilis, et inter manifestationem Eilii Dei in carne, quae est unio hypostatica et inseparabilis.

Remotis ergo omnibus unionis modis ac speciebus dicimus duarum in Christo Naturarum unionem factam esse [gap: Greek word(s)] , quia terminus [gap: Greek word(s)] est [gap: Greek word(s)] , quae cum ante incarnationem esset divinae duntaxat Naturae hypostasis, post incarnationem facta est etiam carnis hypostasis. Gerh. L. 4. de pers. et off. Chr. n. 220. Hutter. LL. p. 141. seqq.

Unio naturae cum corporibus ad tempus [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] distinguenda est ab unione perpetuâ [gap: Greek word(s)] . Cum igitur tres illos viros (Gen. 19.) Abraham non modo viderit, sed pedes quoque illorum laverit, necesse quidem fuit, ut vera corpora induerint, neque inania [gap: Greek word(s)] net spectra fuerint, Luc. 24. v. 39. Verum inde porro nulla necessitate infertur: quod vera corpora esse non potuerint, nisi [gap: Greek word(s)] ista sibi personae univerint: cum detur alius modus, ut demonstratum. Jac. Mart. l. 1. de trib. Eloh. p. 184.

In unione (personali ) duo sunt consideranda: actus et status. Actus unionis proprie vocatur unitio, [gap: Greek word(s)] , ut Athanasius in symbolo definit, estque actio, qua Filius Dei humanam naturam propriâ personalitate destitutam in personae suae unitatem suscepit. Status unionis proprie et specifice vocatur [gap: Greek word(s)] , estque arctissima duarum Naturarum distinctarum in una persona sibi invicem praesentissimrum [gap: Greek word(s)] impermixta et inconfusa immeatio, propter quam una Natura non est extra aliam, nec salvâ personae unitate esse potest. Discrimen inter unionis statum et actum tale statuitur, quod actus transeat, status vero permaneat, quodque actus sit personae simplicis, id est, [gap: Greek word(s)] , qui ante incarnationem fuit simplex, in Naturam scil. humanam: status vero sit inter duas Naturas, divinam et humanam in [gap: Greek word(s)] ; quod actus consistat in humanitatis assumtione in primo incarnationis momento facta, status vero in ipsa arctissima Naturarum cohaesione perpetuo durante. Unde etiam quaedam dicta loquuntur de hoc mysterio inchoative Joh. 10. v. 36. quaedam inchoative et terminative Luc. 1. v. 35. Gerh. exeg. L. 4. de pers. et off. Chr. n. 101.

Unio (in resurrectione carnsi nostrae ) quatenus dicit actionem uniendi, extrinseca est; quatenus autem mutuam dicit habitudinem partium, intrinsca: sed sic eadem redit. Neque minus, quatenus dicit relationem, quae unitas partes consequtur, eadem redire

censebitur, nempe eodem restituto fundamento et iisdem terminis. Calixt. lib. de immortal. an. c. 11.

Nomen Unionis (in doctrina de unione hypostatica ) sumitur tribus modis 1. pro actione, qua humanitas Christi in instanti conceptionis unita est personae Verbi. 2. pro proximo et immediato termino illius actionis, qui est substantialis conjunctio, qua humanitas Christi actu manet conjuncta seu unita personae Verbi. 3. Pro relatione, quae resultat ex hac conjunctione seu unione. Nam ex eo, quod humanitas unita est Verbo, oritur quaedam relatio inter illa duo extrema inter se unita. Becan. Th. Schol. p. Tr. 1. c. 2. f. 539.

Unionis modi sunt varii. Fit enim Unum [gap: Greek word(s)] mixtione, quae Philosopho est miscibilium alteratorum unio: fit unum [gap: Greek word(s)] per conversionem, ut quando modicum aquae vino miscetur: fit unum [gap: Greek word(s)] , per coacervationem, quando ex diversis seminibus, granis, frumentis unus fit cumulus: fit unum [gap: Greek word(s)] , per appositionem vel attingentiam, ut cum duorum asserum fit conglutinatio, vel ex toto, vel ex parte: fit unum [gap: Greek word(s)] sive [gap: Greek word(s)] quando muto relationis respectu Unum dicuntur, quae dignitate, ordine, potestate, aut similitudine quapiam sibi invicem sunt conjuncta: fit Unum, quando ex duobus aut pluribus humoribus [gap: Greek word(s)] : aut ex humidis et siccis [gap: Greek word(s)] :

aut duobus vel pluribus siccis [gap: Greek word(s)] Unum quiddam oritur per ocnfusionem: fit Unum [gap: Greek word(s)] , quando duo vel plures unum sunt consensu et voluntate: fit Unum [gap: Greek word(s)] , ut quando credentes Unus sunt spiritus: fit Unum formale [gap: Greek word(s)] , ut quando corpus et anima essentialiter et naturaliter sibi invicem uniuntur: fit Unum [gap: Greek word(s)] , ut quando Conjuges vinculo matrimoniali conjunguntur: Sic Trium Divinitatis personarum, unâ eâdemque simplicissimâ essentiâ communicantium, Unio [gap: Greek word(s)] esse creditur: Divinae vero et humanae in Christo naturarum Unio [gap: Greek word(s)] Personalis esse statuitur. Ab his omnibus Unionum formis et modis differt Unio Sacramentalis. Nam ex pane et corpore Christi non fit una natura aut una essentia sive substantia, non unus cumulus, non una massa, non fit consubstantiatio aliqua aut localis inclusio, non transubstantiatio, aut conversio, non numero, non natura, non arte, non contactu, non [gap: Greek word(s)] , minime omnium hypostatice aut substantialiter unum quiddam fit. Sed fit unum Sacramentaliter sive mystice. Est vero Unio haec Sacramentalis duarum diversissimarum totoque genere discrepantium rerum conjunctio, qua ex virtute et voluntate instituentis externa elementa, panis et vinum, cum re coelesti, verbo institutionis expressa, Corpore videlicet et Sanguine Christi, ad unum Sacramentum uniuntur, ut propter hanc Vnionem, in ipso Sacramenti hujus usu, non vero extra illum,

Corpus et sanguis Christi, cum pane et vino, oraliter manducanda et bibenda exhibeantur omnibus omnino communicantibus in commemorationem mortis Christ. Hutter in LL. p. 710.

Distinguendum est inter unionem personalem et Sacramentalem. In sacra coena spectatur unio Sacramentalis corporis et sanguinis Christi cum externis symbolis, nequaquam vero unio personalis h. e. sacra coena non instituta est hoc fine, ut repraesentet unionem personalem divinae et humanae naturae in Christo, sed ut corpus et sanguis Christi mediantibus externis Symbolis, quibus Sacramentaliter unita sunt, nobis communicarentur. Gerh. L. de S. Coen. n. 29.

Unio illa, qua Sp. S. columbae speciem sibi appropriavit, est maxime distincta ab unione divinae et humanae naturae in Christo 1. ratione formae, quia Sp. Sanctus ad tempus duntaxat in illa visibili specie apparuit, sed Filius Dei perpetuo et indissolubili foedere assumtam Naturam sibi copulavit, unde illa unio vocari potest symbolica, hace vero dicitur personalis, illa est temporalis, haec vero perpetua et indissolubilis. 2. ratione finis. Autor libri de agone Christi d. I. Non veniebat Spir. S. ad liberandas columbas, sicut Filius Dei carnem induit, ut carne carnem liberaret. Gerh. exeg. L. 4. de pers. et off. Chr. n. 85.

Unio in quovis Sacramento est duplex, ex qua oriuntur praedicationes Sacramentales. Vel enim unitur pars cum parte h. e. quaedam unio Sacramentalis consistit in conjunctione rei terrenae et coelestis, quae sunt partes Sacramenti materiales; vel unitur Sacramentum

totum integrumque cum oblatione et collatione gratiae, quam una offert, oblatam confert, collatam auget, auctam denique obsignat. Haec unio vocari solet generalis, quia pro ratione Sacramentorum variat. In illa unitum alterum est elementum visibile, alterum res coelestis invisibilis. In hac unitum alterum est totum Sacramentum, alterum fructus vel finis Sacramenti. Meisn. part. 1. ph. sobr. s. 1. c. 3. q. 3. p. 213.

Unionem duplicem esse in rebus constat, unam substantialem, alteram vero accidentalem. Substantialis unio sit duplici modo, uno per informationem, ut vocant, qua ratione anima humana unitur corpori; altero per hypostaticam unionem, quo modo Verbum divinum assumsit humanam nostram naturam. Harum unionum neutra locum habet, quando Angeli assumpta sibi corpora uniunt. Non prima; quia cum Angelus sit substantia completa et integra, non est alterius rei pars substantialis, non igitur forma informans. Consequens est, non posse informare corpus. Quod ex eo patet, quod effectus causae fromalis sine causâ formali fieri non potest: Corpus autem informare est effectus causae informantis: Ergo non potest fieri ab Angelo, qui naturâ suâ est substantia completa, non informans forma.

Non secunda, quia Angeli corpora illa assumunt per virtuem naturalem bonis et malis communem, vel per divinam potentia. Si per naturalem virtutem, quod multi Scholastici putant, sequitur non per unionem hypostaticam, quia naturaliter fieri non potest.

Si autem talia corpora non ab ipsis Angelis fabricentur, sed ab ipso Deo creentur; non disputamus, an possit Deus naturam creatam hypostatice unire alteti naturae creatae; sed disquirimus, an unionis hypostaticae proprietates tali conjunctioni conveniant? Id negamus, neque enim talia corpora in unitatem personae ab Angelis assumuntur, neque subsistunt aliena subsistentia, neque indivisibiliter uniuntur etc. Est ergo unio illa, quâ Angeli assumpserunt corpora, unio accidentalis, quae in his duobus consistit 1. ut uniantur illis, sicut motor unitur mobili. 2. ut in illis appareant et repraesententur, ita ut Angelicam velut peronam sustinere dicantur, qui finis assumptionis esse videtur. Quo secundo modo Angelorum sive bonorum sive malorum apparitiones distinguuntur ab unione illâ, qua aliquando moverunt res aliquas, quibus tamen non repraesentabantur, ut cum Angelus movit linguam Asinae Balaam, cum etiam Energumeni vexantur â Daemone. Rivet, exerc. 42. in Gen. p. 168.

UNITAS est duplex, docente Thoma in cap. 4. Ephes. lect. 1. una bona, altera mala, una Spiritus, altera carnis. Pietatis unitas est recte credere, impietatis male credere, ut Ambrosius alicubi loquitur.

Unitas alia est absoluta, perfecta et dissensionis omnis expes, quae in Ecclesia triumphante demum habebit locum, alia fundamentalis, quae in consensione principalium articulorum consistit, licet de nonnullis fidei capitibus minus principalibus, vel de ceremoniis adiaphoris, vel etiam de interpretatione quorundam Scripturae locorum controversiae incidant: ac talis illa est unitas, quae in Ecclesia militante locum

habet, in ea nunquam reperitur tanta concordia, quin dissensionibus quibusdam sit permixta. Gerh. L. de eccles. n. 321.

Unitas alia est moralis continuationîs, alia omnimodae identitatis physicae. Quando dicimus hodiernam Ecclesiam esse unam et eandem cum Ecclesia veteri, intelligendum id est de unitate moralis continuationis, non autem omnimodae identitatis physicae; quemadmodum hodieque dicitur esse eadem civitas Augustana, quae olim fuit. Forer. man. p. 738.

Unitatis varias species recenset Apostolus Eph. 4. v. 4. 5. et 6. quae omnes ad spiritualem illam in Christo unitatem nos invitare debent. Prima est unitas [gap: Greek word(s)] , quae non solum in eo consistit, quod ex duobus populis Judaeis et gentibus unum corpus atque una Ecclesia â Christo facta Eph. 2. v. 14. c. 3. v. 3. [gap: Greek word(s)] dicuntur [gap: Greek word(s)] , sed etiam ac praecipue in eo, quod omnes vere credentes sint membra unius corporis mystici, cujus caput est Christus, ut hac ratione non solum inter se, sed etiam cum Christo, tanquam capite, sint unita, sicut v. 15. additur explicatio. Quam arcta igitur inter membra vivi corporis et caput est unio, tam arcta quoque est unio inter Christum et credentes, qui sunt mystici corporis membra. Eph. 1. v. 22. c. 5. v. 25. Col. 1. v. 18. etc. Unius autem corporis membra non est aequum invicem dissidere. Secunda est unitas [gap: Greek word(s)] . Illa enim credentium unio inter se et cum. Christo, per quam fiunt membra unius corporis mystici, cujus caput est Christus, efficitur â Spir. S: qui est

[gap: Greek word(s)] et vinculum credentium inter se et cum Christo. 1. Joh. 4. v. 13. Ut enim Spir. S. est vinculum amoris inter Patrem et Filium, ita quoque est vinculum amoris inter Deum et omnes, in quibus velut in templo suo Spir. S. habitat 1. Cor. 6. v. 16. Sicut maritus et conjux propter unitatem conjugalis vinculi sunt una caro, ita Deus et anima fidelis, in qua Sp S. habitat, sunt unus Spiritus. Quorum unus est Spiritus, eorum etiam unus sit animus. 3. unitas [gap: Greek word(s)] spei. Quamvis in hac vita distinctae sint vocationes et munia piorum 1. Cor. 7. v. 16. tamen una est omnium generalis vocatio ad pietatem et servitium Dei, una etiam spes vocationis in Christo omnibus proposita, scil. aeterna, siquidem omnibus in Christum credentibus et in vera fide ac studio pietatis perseverantibus promisit Deus futurae vitae praemia. 1. Tim 4. v. 8. non mihi solum, sed omnibus, qui diligunt adventum ejus. Non convenit, ut dissideant in terris, qui una victuri sunt in coelis. 4. Vnitas [gap: Greek word(s)] . Vnum omnes habemus Dominum. Is vero unus est 1. respectu incarnationis, quia respectu assumtae carnis nobis omnibus est consubstantialis Eph. 5. v. 30. 2. respectu redemtionis, quia non paucos duntaxat homines absoluto decreto electos, sed totum genus humanum sua passione ac morte redemit. 5. Vnitas [gap: Greek word(s)] . Ut unum est Evangelium, quoad spem vitae aeternae omnes vocantur, ita quoque una fides per Spiritum S. ex praedicatione Evangelii accensa omnes credentes invicem unit et conjungit. 6. unitas [gap: Greek word(s)] sive Sacrmentorum.

Vnum Baptisma, inquit Apostolus 1. Cor. 12. v. 13. uno Spiritu omnes in unum corpus baptizatisumus. Per baptismum unum inserimur corpori Christi mystico, et unum accipimus Spiritum Sanctum. In sacra etiam Coena altero Novi Test. Sacramento per participationem corporis et sanguinis Christi communicantes et inter se et cum Christo uniuntur. 1. Cor. 1. c. v. 17. 7. unitas [gap: Greek word(s)] . Ut unum Deum vere pii colunt, ita quoque unitatem animorum consensu et ipso facto ipsos exprimere convenit. Gerh. exeg. L. 2. de nat. Dei et attr. div. n. 103.

UNIVERSALES sunt promissiones Evangelicae quaedam simpliciter, ut: Deus vult omnes homines salvos fieri: quaedam limitate, sub conditione fidei, ut: Omnis, qui credit, habet vitam aeternam. Illae, non autem hae ad omnes indiscrete homines pertinent, unde fit, ut necomnes vitam consequantur, quia non omnes verâ fide apprehendunt promissiones universales. Meisn. anthr. d. 17. q. 2. th. 32.

UNIVOCUM accipitur late et stricte (monente Bielio 1. sent. dist. 2. q. 8. circa fin.) Si sumatur stricte pro conceptu praedicabili de pluribus similitudinem perfectam ad invicem habentibus, tunc nullus conceptus est univocus Deo et creaturis. Gerh. exeg. L. 2. de nat. et attr. div. n. 89.

Unitas physica et Theologica differunt. Etsi Sacramentum non sit unum unitate Physicâ, quoniam multae res in diversissimis praedicamentis locatae ibi concurrunt: attamen sua quadam essentiae unitate unum est, quia est una res Theologica, licet

Unum de Deo potest praedicari duplici sensu: aut affirmative tantum aut exclusive. Priore modo non tantum de Deo, sed et de quolibet Ente affirmamus, quod sit unum, quippe quod in hac significatione non negat vel removet alia similia ejusdem naturae, generis vel speciei, sed duntaxat negat divisionem in ipsâ re: quae una dicitur, et ponit distinctionem seu divisionem ab aliis. Sic etiam Petrus est unus, licet sint plures homines, quam Petrus: item Bucephalus unus fuit, licet sint et fuerint semper plures equi. Quo modo per se notum est, Deum unum esse: quia in se indivisus est, simplicissimus est, et plane impartibilis: sic ab aliis quoque est distinctus: quia est sibi propria et particularis essentia. Posteriore modo unum excludit consortium aliorum similium: sicut Sol dicitur unus, quia plures specie soles non dantur. Quare quia praeter verum Deum nullus est alius Deus similis vel verus, recte etiam Deus exclusive Unus dicitur. Quae unitas aliquo modo naturâ est nota: manifestissime et clarissime vero in Scriptura ab ipso Deo de seipso adseritur et probatur. Jac. Mart. l. 2. de trib. Eloh. c. 7. p. 51.

Unus numero dicitur 1. absolute, quia ita unus est, ut solus sit, et praeter ipsum non sit alius ejusdem essentiae, 2. relate, qui ita unus est, ut praeter ipsum sint alii ejusdem essentiae. Vel unitas est 1. arithmetica seu quantitativa. 2. essentialis seu transcendentalis. Unitas numerica in sensu relato et quantitativo Deo denegatur, non in sensu absoluto et transcendentali. Hinc Victorinus l. 3. contra Arianos in tribus personis

ait esse Deum unum plusquam numero, quia in his etiam rebus, quae dicuntur unum esse numero, licet semper reperire aliquam multitudinem, at in essentia divina non licet. Gerh. exeg. L. 2. de nat. Dei et attr. div. n. 96.

VOCABULORUM, quibus utimur circa dogmata Christianae fidei describenda, tria sunt genera 1. Quaedam tantum sunt Biblica, quae non nisi in sacris reperiuntur Scripturis, ut vocabulum Jehovae, Messiae, Christi etc. 2. Quandam sunt Ecclesiastica, quae non extant in sacro codice, ab Ecclesia tamen ad ret[?]ndendos haereticos usurpantur, ut Trinitas, [gap: Greek word(s)] , Paedobaptismus. 3. Quaedam sunt communia, quae non tantum in Scripturis habentur, sed in quotidiana etiam conversatione saepius audiuntur. Haec autem vel sunt communia quoad literam et sensum simul, quorum exempla occurrunt plurima: vel tantum quoad literas conveniunt et sensu differunt, quod discrimen diligentissime observandum est, ne peregrinas vocabulorum acceptiones, peregrina et verbo Dei contraria doctrina introducatur. Tale autem commune vocabulum est justitia, quo utitur et Apostolus et Aristoteles. Meisn. anthr. d. 24. th. 5.

VOCATIO hominum ad Ecclesiam est Vniversalis respectu Dei mandantis, ut Evangelium annuncietur omnibus hominibus, ac volentis, ut illud ab omnibus audiatur, et oblata in eo beneficia verâ fide ab omnibus recipiantur: fit autem particularis culpâ hominum, primo quatenus quidam Epicuraeo contemtu verbum ejus aspernantur, quidam etiam ministros ejus persequuntur et violenter â se repellunt: deinde

quatenus culpa majorum amissum verbum non semper in omnibus ubique locis actu praedicatur. Gerh. L. de eccl. n. 41.

Distinguendum inter ipsam vocationem, et vocationis modum atque ordinem. Vocatio ipsa est ex se et suâ naturâ respectu gratiae divine universalis, sed modus atque ordo vocationis ac mensura gratiae plurimum variatur. Quamvis ergo non eadem ubertas gratiae contigerit gentibus sub V. T. quae Israelitis contigit, non tamen plane et simpliciter Dei vocantis gratia ipsis fuit denegata: quamvis non fecerit Deus taliter omni nationi Psalm. 147. v. 20. hoc est, quamvis non eo modo concrediderit verbum suum gentibus, quomodo Israelitis fuit concreditum Rom. 3. v. 2. tamen gentiles â cognitione verbi et Ecclesiae aditu nequaquam simpliciter exclusit. Recepit populum Israeliticum in filios suos in hac domo, interim tamen ad familiam hujus domus non fuit aditus gentibus interclusus. Variata est per populos Dei vocantis gratia, nemini tamen absoluto quodam odio ac decreto reprobatorio simpliciter denegata. Gerh. L. de eccl. n. 42. Add. Hunn. tract. de praedestin. p. 243.

Vocatio est duplex. Vocati dicuntur primum generaliter omnes etiam ii, qui externâ tantum professione sunt in Ecclesiâ, sicut Matth. 22. omnes conviae tam digni quam indigni dicuntur [gap: Greek word(s)] . Deinde specialiore significatione sunt vocati secundum propoitum, et hi iidem sunt, qui electi Rom. 8. qui nimirum verâ fide vocationem accipiunt, eâque digne vivunt. Bald. in 1. Cor. 1. p. 72.

Vocationis ad ecclesiam modus est duplex. Primum nominamus specialem, apertum, illustrem et manifestum, eumque vicissim in extraordinarium et ordinarium distinguimus. Extraordinarius est, cum quis immediate vel per ipsam Dei vocem, vel per insigne quoddam miraculum ad lucem Evangelii convertitur: Ordinarius, cum homines pet externum et visibile verbi ministerium vocantur. Secundum vocationis modum appellamus generalme, obscurum atque implicitum vel indirectum, ad quem spectant quatnor universales poenitentiae praecones, quibus Ethnici ad inquisitonem veritatis invitantur 1. Est notitia Dei, in visibilibus mundi operibus proposita, de qua disserit Apostolus Paulus Rom. 1. v. 19. 20. 21. Primus ergo poenitentiae concionator, et gentilium ad Ecclesiam invitator est liber naturae, seu visibilia hujus mundi. Ista enim testantur, Deum esse, illumque ob productionem tam mirabilium rerum cultu quodam afficiendum esse. Quia vero ipsi rationem cultus ignorabant, hinc ad eum indagandum tacitis occultisque stimulis per aspectum creaturarum solicitabantur. Quod cum neglexerint, eo ipso facti sunt [gap: Greek word(s)] . 2. Propria conscientia. Hujus praedicatoris vicissim meminit Paulus Rom. 2. v. 15. et 16. Cordibus igitur ipsorum inscriptum erat, Deum esse, Deum glorificandum, certoque cultu colendum esse, et Deum hominibus cultum istum patefecisse. Vicissim ergo invitabantur ad Ecclesiam, in qua iste cultus proponebatr. 3. Celebritas Ecclesiae. In Veteri enim Testamento Deus Ecclesiam suam in celebri loco collocavit, in meditullio

terrae, vel in medio orbe, ubi Hierosolymam sitam fuisse scribit Rabbi Abnezra super 1. Eccles. ita ut omnibus innotuerit fama de Deo Israelitarum, quam potens sit in signis edentis, quomodo Regem AEgypti rubro mari submerserit, quomodo populum suum eduxerit, quomodo illas populosissimas gentes, Amorrhaeos, Phistaeos etc. divecerit. Quae sane fama nil aliud erat, quam universalis praeco poenitentiae, quo gentiles itidem ad amplectendam doctrinam Israeliticam solicitabantur. Huc spectat, quod et Biblia in Graecam linguam omnibus notissimam versa erant. Unde Cicero pro Archiâ: Graeca, inquit, in omnibus fere gentibus leguntur. Inquirere ergo debuissent, et tam contumaciter in sua idolomania non persistere. 4. Exempla eorum, qui se ex gentilitate ad veram Ecclesiam converterunt. Legimus enim in V. T. multos abjectâ gentilium idololatriâ nomina sua vero Deo professos fuisse, ex quorum numero suerunt Job Idumaeus, Jethro Midianita, Urias Hethita, Rachab Chananaeae, Ruth Moabitis, Regina Sabaea, Nahaman Syrus, Ninivitae Assyrii, Nabuchodonosor, Darius, Cyrus, Ahasverus etc. Hinc Act. 2. v. 5. dicitur, quod in Jerusalem fuerint habitantes viri [gap: Greek word(s)] ex omni natione, quae sub coelo est. Quae exempla omnia nihil erant aliud, quam taciti concionatores, quibus ad Ecclesiam veram iterum invitabantur gentiles alii. Meisn. anthr. d. 13. q. 3. n. 15. et seqq.

Vocati sunt in quin tuplici potissimum differentia: Sunt, qui vocnatur, sed non obtemperant: et hi dicuntur [gap: Greek word(s)] Matth. 22. Luc. 14. quos quidem

Deus sario vocavit, et venire voluit, non tantum voluntate signi sed et beneplaciti: ideo extendit manum suam toto die ad populum rebellem, et poenas minatur renuentibus Prov. 1. Quod ergo non veniunt, fit [gap: Greek word(s)] Dei: unde colligmus, et ipsos [gap: Greek word(s)] vocatos esse. 2. Quidam vocati comparent in coetu Ecclesiae, et dicuntur non tantum [gap: Greek word(s)] Heb. 9. v. 15. sed et [gap: Greek word(s)] Matth. 20. v. 21. 3. Inter hos, qui veniunt, quidam non serio, sed simulate et hypocritico animo comparent, absque veste nuptiali: apud quos itidem vocatio eventum suum, hominum culpâ [gap: Greek word(s)] Dei, non adsequitur. 4. Sunt alii, qui divinae vocationis sunt participes, hoc est, renascuntur per verbum, accipiunt Spiritum S. et aliquandiu parent divinae vocationi, sed iterum deficiunt, neque initium fidei usque ad finem retinent; hi quoque contra propositum Dei ac voluntatem, propriâ sua culpâ, gratuita Dei vocatione excidunt. 5. Denique sunt, qui non tantum vocantur, sed et Spiritui Sancto obtemperant, et vocationem saam firmam faciunt usque ad finem vitae. Balduin. Rom. 8. q. 10. p. 569. seq.

Vocatio hominum ad S. Ministerium alia est Immediata, alia Mediata. Illa immediate â Deo absque omni interventu humanae actionis, quo modo vocati fuerunt olim Prophetae, tandem etiam Apostoli. Unde Apostolus scribit, se vocatum esse, et segregatum in Evangelium Dei (Gal. 1.) non ab hominibus neque per hominem: sed per Jesum Christum. Immediata hac vocatione non utitur Deus, nisi cum Ecclesia vel â

genuina puritate degenerarit, vertota etiam corrupta fuerit. Ibi enim Deus extraordinario modo verum Ecclesiae ordinem restituere solet. Qui sic vocantur, privilegio Spiritus eo valent, quod in doctrina non errent: iidem miraculorum testimonio et praerogativa sumper fere sunt illustres, denique in N. T. non unius loci Ecclesiae operam astrictam habent: sed quaquaversum libero praedicandi Evangelii officio delunguntur. Act. 1. Luc. 24. Matth. 28. Mediata est vocatio, quae divinitus quidem fit etiam, sed non tamenfit sine mediis Deo approbatis, ut in Ministerio quispiam constituatur. Haec in V. Testam. inter tribus Leviticae metas maximam partem continebatur. In N. Testamento ortum suum statim ipsis Apostolorum temporibus habuit. Myl. in Aug. Conf. a. 14. p. 209. seq.

Vocatio haec mediata vel publica est vel privata. Publica in ordinario ministerio locum habet, cum tota Ecclesia concionatorem vocat; Privata extra ministerium ordinarium est in iis, qui ad exercitia concionandi admittuntur, ad quae vocationem quandam habent ab Antistite Ecclesiae, qui potestatem exercitii concedit. Lutherus publicam illam vocationem nominavit vocationem fidei, privatam vocationem charitatis, in colloquiis mensalibus cap. 22. fol. 221. Publica vocatio duobus modis considerari potest; vel enim hoc modo vocantur, qui vocationem quaesiverunt, vel qui nunquam de eâ cogitaverunt. Utraque est legitima, de priore Paulus ait cap. 311: Qui Episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. Balduin. brev. inst. min. verb c. 6. p. 46. seq.

Sunt, qui praeter mediatam et immediatam tertiam addant vocationis speciem. quam vocant mixtam, quâ Deus ipse certam nominet personam, sed tamen per alios tanquam internuncios eam jubeat vocari. Hoc modo vocatum existimant Aaronem per Mosen sen Ex. 4. v. 14. et Elisaeum per Eliam 1. Reg. 19. v. 19. ac triplicem illum vocandi modum expressum siatuunt verbis D. Pauli Gal. 1. v. 1. Verum resp. directam esse oppositionem inter mediatam et immediatam vocationem, quae tertium aliquod membrum non admittat. Mixta igitur illa vocatio ad immediatam referenda est, distinguendum enim inter vocationem ipsam et inter vocatio est immediata, qui nominatim â Deo vocantur, quamvis haec eorum vocatio vel per internuncium declaretur, ut in Aaronis et Elisaei exemplo contigit, vel externo quodam signo divinitus manifestetur, ut in Matthiae per sortem electi vocatio. ne animadvertitur Act. 1. v. 24. In dicto Apostolico Gal. 1. v. 1. non exprimuntur tres vocationis species, sed divina et immediata Apostoli vocatio â divini et mediata, quae fit per homines, et mere humana, quae fit ab hominibus, distinguitur, et exprimitur certus immediatae vocationis modus: et non solum negat Apostolus se ad hominibus, id est, mediate vocatum, sed negat insuper, se esse per homines vocatum, id est, illum immediatae vocationis modum â se removet, quo per hominem tanquam internuncium illa vocatio declaratur, priorem autem immediatae vocationis modum sibi tribuit, quo Deus sine internuncio ipsum ad Apostolatum vocaverit, ut non fuerit inferior

Apostolis rel quit, quiâ Christo ipso ad Apostolatum erant vocati: Geh. L. de min. eccl. n. 69.

VOLUNTAS notat 1. [gap: Greek word(s)] ipsam animae rationalis facultatem, â qua libertas atque actiones morales hinc corindae dependent. 2. [gap: Greek word(s)] facultatis illius actum, quem ex se more aliarum potentiarum elicit atque producit. 3. [gap: Greek word(s)] seu ipsum volium vel objectum, in quod potenita animae fertur, et circa quod libertas humana atque divina versatur: quo sensu dicitur Joh. 6. v. 38: Descendi de coelo, ut faciam non voluntatem meam, sed voluntatem ejus, qui misit me. Meisn. part. 1. phil. sobr. s. 1. c. 3. q. 3. p. 233. Hacksp Syll. dispp. p. 337. Prolixius materiam hanc proponit Episcopius in Institut. p. 304.

Voluntas hominis vera dicitur primario volentis desiderium, intentio et propositum, qualiter illud in facultate rationali, et quidem in potentiâ praecticâ, quam voluntatem appellant, radicatur: secundario voluntas appellatur verbum dictum sive scriptum quo voluntatis conceptus, desiderium, et intentio designatur, et exprimitur, qualiter ultima hominis voluntas dicuntur literae testamentariae, quibus annotatum est, quid ille post suum obitum de relectis facultatibus fieri velit: Atque hoc plane sensu Dei voluntas appellatur primo illud propositum atque intentio ejus, quâ in divinâ mente serio desiderat, omnes homines in peccata lapsos per poenitentiam ad ipsum redire, atque aeternum salvari: secundario verbum, dictum, aut scriptum, quo istam de hominum salute intus conceptam

voluntatem, ceu signo externo, voluit notatam atque expressam. Nic. Hunn. de fund. dissen. Luth. et Calv. p. 531.

Voluntas una potest tribus modis esse conformis alteri 1. Effective, ut quando vult id, quod altera vult illam velle. Quod perinde est, ac si dicas, quando una obedit praecepto alterius. 2. Materialiter, quando ambo volunt eandem rem. 3. Formaliter, quando non solum volunt eandem rem, sed etiam propter eandem rationem seu causam. Becan. part. 1. Th. schol. tr. 1. c. 13. q. 4.

Voluntas Dei est una, sed variis modis distinguitur tum propter rerum, quas vult, genera diversa, tum propter diversos modos, quibus videtur velle ea, quae vult. 1. Voluntas Dei â Polano lib. 2. syst. cap. 19. dicitura alia essentialis, alia personalis. Essentialem voluntatem dicit esse essentialem ejus proprietatem, per quam vult bonum ut finem, et ad bonum omnia ab omni aeternitate â seipso et independenter uno constantique actu. Personalem voluntatem dicit esse quidem numero unam in essentia, sed duobus modis considerari, in persona communiter secundum essentiam, singulariter secuudum personam et relationem ad intra. At propter personarum Trinitatem in divinis on est statuenda triplex voluntas, sed ut trium illarum personarum est una, indivisa et simplicissa essentia, ita quoque una, indivisa et simplicissima voluntas.

2. Voluntas alia signi, alia beneplaciti. Hac distinctione et Scholastici et Calviniani utuntur, sed sensu diverso. Schola [?] voluntatem signi definiunt effectum

Dei, quando ipse foras progrditur, nobiscum angens per aliquod involucrum, vel per externas res, quas possumus apprehendere, ut sunt Verbum et Sacramenta ab ipso instituta. Voluntatem beneplaciti vocant essentialem Dei nudam ejus majestatem, quae apprehendi no possit, ac proinde ab ea oculi nostrisint removendi. Hoc Scholaticorum sensu Lutherus tom. 6. Witteb. pag. 98. in eomm. cap. 6. Gen. distinctionem illam repetit atque approbat: Nos (inquit) in N. T. habemus baptismum, Coenam Domini, Absolutionem et Ministerium Verbi, haec sunt, ut Scholastici vocarunt, voluntas signi, in quae intuendum est, cum Dei voluntatem scire volumus: alia est voluntas beneplaciti, substantialis Dei voluntas seu nuda ipsius majestas, quae est Deus, ab hac removendi sunt oculi. Potest igitur haec distinctio ad mysterium praedestinationis sano sensu applicari hoc modo, ut per voluntatem signi intelligatur ea, quae de negotio salutis nostrae in verbo nobis proposita ac revelata extat, et voci Evangelii est inclusa, per voluntatem autem beneplaciti miranda illa Dei judicia in gubernatione Ecclesiae ROm. 11. v. 33. ubi tamen recte monet Lutherus, voluntatem beneplaciti, si Scripturae phrasin respicere velimus, improprie de illis mirandis et ab sconditis judiciis divinis accipi, cum sit illa ipsa, quae Evangelium de salute nostra nobis proponit. Luc. 12. v. 32. 1. Cor. 1. v. 21. Eph. 1. v. 5. Calviniani vero ea distinctione abutuntur, dum ad unum idemque objectum contrario modo se habere signi ac beneplaciti voluntatem statuunt, unde voluntatem signi

voluntati beneplaciti repugnare asserunt. Gerh. exeg. L. de nat. Dei et attr. div. n. 269. Loc. de provid. n. 133. de praedest. n. 130. disp. 6. deglor. Dei. S. 4. (disp. Acad. p. 142). 3. Voluntas alia arcana, alia revelata. De revelata Joh. 6. v. 40. Eph. 1. V. 13. de occulta sive arcana Psal. 36. v. 7. Rom. 11. v. 33. Calviniani itidem sensu pessimo hac distinctione utuntur, opponunt enim sibi invicem arcanam et revelatam voluntatem, ac Deum in negotio salutis contrarium illius velle interius, quod in verbo se velle manifestavit exterius, impie asserunt. Nos facile concedimus, judicia Domini esse abyssum multam, ac cum Apostolo dicimus Rom. 11. v. 33. [gap: Greek word(s)] , sed in illis, quae negotium salutis concernunt, voluntatem quandam arcanam â revelata in verbo non solum diversam, sed ei dem etiam adversam statuendam esse totis viribus negamus, imo id ipsum impium ac blasphemum esse pronunciamus. Vid. disp. 6. de glor. Dei S. 1. et seqq. 4. Voluntas alia absoluta, alia conditionalis. Absoluta voluntas est, quâ quaedam vult simpliciter et absolute citra ullam conditionem, quae est aut futura est in creaturis. Conditionalis est, qua Deus quaedam vult cu adjunctâ conditione. De coluntate Dei absolutâ dicitur Es. 46. v. 10. Consilium meum stabit, et omnis voluntas meafiet. Rom. 9. v. 19. Voluntati ejus quis resistet? Esth. 2. 13. v. 9. Non est, qui tuae resistere possit voluntati. Haec ergo Dei voluntas semper impletur. Sed de voluntate conditionali dicitur Matth. 23.

v. 36. volus vos congregare et notuistis. Luc. 7. v. 30. Pharisaei et Ledisperiti spreverunt consilium Dei adversus seipsos. Act. 7. v. 51. Vos semper resistitis Spiritui Sancto. (Meisner. anthrop. d. 4. q. 2. n. 13.) 5. Voluntas alia antecedens, alia consequens. Approbatur haec distinctio â Chrysostomo hom. 1. in epist. ephes. p. 954. ubi illam vocat primam hanc secundam; Damasceno lib. 2. orth. fid. cap. 29. lib. 1. contra haeres. Manich. pag. 563, ubi illud vocat [gap: Greek word(s)] , hoc vero [gap: Greek word(s)] , Anshelmo, qui in lib. de volunt. illam vocant voluntatem misoricordiae. hanc justitiae. Antecedens voluntas est, quâ Deus ut benignissimus Pater omnes homines vult salvos fieri, et adagnitionem veritiatis venire. Consequens voluntas est, quâ Deus ut justissimus judex finaliter impoenitentes et incredulos vult damnari. Fundamentum habet haec distinctio in mirabili temperamento justitiae et misericordiae divinae. 6. Voluntas alia efficax, alia inefficax. Aug. in Enchir. c. 100. efficacem seu invictam et omnipotentissimam Dei voluntatem vocateam, quâ stutuit bene agentes remunerare et peccantes punire, quam semper impleri asserit. Inefficacem vocat, quâ vult omnes bene vivere et neminem pecare. 7. Voluntas Dei alia erga nos, quam vult fieri â nobis, patefacta in verbo. Aug. d. l. Voluntas Dei semper impletur aut de nobis aut â nobis. De nobis impletur, sed non implemus eam, quando peccamus. Anobis impletur, quando bonum facimus. 8. Voluntas Dei revelata alia legalis, alia

Evangelica. Legalis est, quae in lege morali revelatur, cujus summa proponitur in Decalogo. Evangelica est, quae in evangelio revelatur, cujus summa proponitur Joh. 3. v. 16. 0. Voluntas Dei alia efficiens, alia permittens. Voluntas essiciens est, secundum quam Deus efficit tantum bona sive per se sive per alios. Eph. 1. v. 11. Voluntas permittens est, quâ Deus permittit â creaturis fieri malum, nec impedit illud, cum impedire possit. Sed accurate notandum, Deum quidem non coacte sed libere permittere peccatum, quia scil. novit ex eo elicere bonum, atque hoc sensu voluntariam permissione sive permissva voluntatem circa peccatum concedi posse, interim tamen peccatum ipsum quatenus tale, non velle, nec approbare nec ad illud inpellere, proinde voluntas et permissio ad diversa referuntur objecta, permissio refertur ad ipsum peccatum, voluntas ad finem utilem, quem pro sua sapientia ex illo novit elicere. Inde est, quod nostrates dicunt: Peccata non fieri simpliciter Deo volente vel invito, nemo enim Deum potest cogere nec quicquam Deo impediente et repugnante potest fieri, nec tamen fieri Dio simpliciter volente, quia Deus non vult nec appobat pecatum, sed fieri Deo non volente: ea vero inter nolens et non volens est differentia, quod illud hibet privationem voluntatis et principii activi una cum repugnantia et actione contraria, hoc autem tantum habet [gap: Greek word(s)] issam absque violenta reluctatione. 10. Deus quaedam vult ex necessitate naturae, quaedam libere. Ex necessitate naturae vult, quae de seipso

vult, nullâ resive extra sive intra se permotus, hoc modo vult seipsum, suam bonitatem et gloriam. Libere vult, quae de creaturis vult secundum beneplacitum voluntatis suae, quae poterat et velle et nolle, vult autem ea sine ulla necessitat et velle nolle, vult autem ea sine ulla necessitate, praeterquam hypotheseos, quae est propria immutabilitatis. Gerh. exeg. L. 2. denat. Dei et attrib. div. n. 267. et seqq. Eadem distinctionum gener a prolixe exponit Meisn. anthrop. d. 12. q. 1. th. 1. et seqq.

Voluntas Dei juxta veteres alia est [gap: Greek word(s)] antecedens, alia [gap: Greek word(s)] consequens. Antecedens definitore Damasceno l. 2. c. 29. est, quae ex ipso existi. Consequens, quae ex nostra causa existit. Illa respicit homines, in quantum homines, haec, in quantum tales vel tales sunt: illa [gap: Greek word(s)] Dei, haec [gap: Greek word(s)] hominum concernit: illa universalis, haec particularis est: illa praecedit, haec sequitur. Illa misericordiae, haec justitiae vel judicii dicitur. Utramque breviter expressit Tertullianus l. de resurrect. carnis, cum scribit: Deus de suo optimus, de nostro justus. In voluntate enim antecendente Deus proponit nobis suum, hoc est, benignitatem suam, secundum quam est optimus. In cosequente respicit nostrum, h. e. nostram gratiae suae vel accepationem vel rejectionem, quo respectu justus est. quando nimirum exerquitur, quod decrevit, fideles salvando, et infideles, damnando. Scholastici ita efferunt, quod voluntas alia sit prima, alia secunda. Voluntate primâ velle Deum omnem hominem salvum fieri, sed voluntate secundâ reprobum qua talem, non velle salvum. Meisn. part. 1. phil. s. s. 4. q. 6. p. 1185. id.

Voluntas Dei alia est permissiva, alia immissiva. Illam, non hanc Deus circa peccata hominum habet, cui respectu finis et boni, ad quod Deus peccata hominum pro sua divina sapientia, bonitate et potentia ordinat, conjuncta etiam est voluntas ordinativa. Gerhard. in Gen. c. 50. pag. 880.

Sicut in homine, qui est imago Dei, duplex est voluntas, una [gap: Greek word(s)] , quae set ipse solus et nudus appetitus, quo quis aliquid [gap: Greek word(s)] vult et apetit: altera [gap: Greek word(s)] voluntas deliberata, quando aliquis rem non simpliciter cupit, sed sibi eitam proponit, et certo decernit, se omnibus modis annixurum, ut rem, quam petit, assequatur: ita in Deo quaedam voluntas simplex est, quaedam vero [gap: Greek word(s)] , hoc est aliud voluntaas, aliud est propositum. Nam et in humanis [gap: Greek word(s)] volitionem [gap: Greek word(s)] electionem seu propositum differre manifestum est. Saepe enim volumus [gap: Greek word(s)] , quae tamen nobis nunquam proponimus, nisi delirare velimus. Deinde multa cadunt sub voluntatem, quae non â nobis sed ad aliis perficiuntur, ideoque ca nobis nunqam proponimus. Sic omnes cupiunt, ab Imperator bene administrari regnum, nemo tamen solicite cogitat de ratione bene administrandi. Pari modo datur aliquod discrimen inter voluntamtem Dei, propositum Dei, ut et decretum Dei. Voluntas terminus generalior est, et conprehendit eas etiam res, quae non fiunt

Sic Deus vult omnes homines attente audire verbum suum, quod tamen hunquam fit. Propositum autem Dei tantum complectitur ea, quae certo fiunt. Quod enim Deus proponit, illud absque omni exception fit. Decretum Dei adhuc strictior gradus est, quando videlicet Deus decernit, secertis mediis effecturum id, quod apud se proposuit. Ita ergo haec sequuntur: Deus aliquid vult, volitum proponit, propositum decernit; adeoque tria ista differunt, ut latiora et strictora, antecedentia et consequentia. Meisn. anthr. d. 14. th. 5. et. d. 16. n. 29

Voluntas alia est revelata, alia occulta, alia praecepti, alia decreti. Revelata voluntas fuit, ur Abrahamus mactaret filium; occulta voluntas suit, ut id non faceret, nec in Deo fuit aliqua mutatio. Prima enim fuit praecepti, altera autem decreti. Voluntatem praecepti non semper effectum sequitur, nec aliquando debet, voluntatem decreti effectum semper se quitur, etiam homine nolente. In voluntate praecepti etiam ex hoc loco emergit aliaa distinctio. Praecipit enim Deus quaedam fieri simpliciter, ita tamen ut delectetur tantum proposito faciendi, non autem ipso eventu, vel quaedam praecipit fieri, ita ut delectetur ea re, quam praecepit, se executioni mandetur. Sic praecepit simpliciter immolationem Isaaci, voluitque ut eam Abrahamus exequi vellerire tamen ipsa non fuit delectatus, ut ex eventu patuit. Rivet. in Gen. exerc. 108. p. 416.

Voluntas Christi vel est absoluta, vel humanis usibus accommodata. Quod Salvator latere voluerit, nec potuerit (Marc. 7. v. 14) accipiendum non est

de absolutâ ejus voluntate, neque de absolutâ ejus potestate, utique enim si absolute voluisset, etiam potuisset: sed voluntas hîc est, quae voluntatibus et usibus humanis sese accommodat et obsecundat. Sic itaque itelligenda est potestas, nempe si congrum fuisset, neque aliud magis ex re et usu hominum suisset, ipse latere voluisset. Calixt. Conc. evang. l. 5. c. 4.

Voluntas humana triplici ornidi subditur: unde etia homo triplici poena potest affici. 1. Ordini proriae rationis. 2. Ordini exterioris hominis gebernandi. 3. Universali ordini divini regiminis: quilibet autem horum ordinum per peccatum pervertitur, unde homo triplicem incurrit poenam, unam â seipso, quae est conscientiae morsus, aliam ab homine, tertiam â Deo. Thomas apud Gerh. L. de pecc. act. n. 17.

VOLUNTARIUM dicitur dupliciter: vel formaliter et ratione causae proximae, vel originaliter et ratione causae primae, tam enim dicitur voluntarium, quod aliquando volitum est, etiamsi id hîc et nunc non velis, quam quod actu et quidem destinato, vis; priore modo concupiscentia non ad originale sed actuale peccatum perinet, et sine controversia peccatum est, quia consensus ei accessit, posteriore mod concupiscentia voluntaria est voluntate propriâ, sive actu voluntatis nostrae propriae: et tamen ad originale peccatum pertinet. Sive enim privatio, seu una vitiosa qualitas vocetur, utique quando Adam actu voluntatis propriae se originali jusitiâ privavit, et voluntariâ labe maculavit, nos omnes, non solum quia nuturâ in Adamo eramus, sed quia vonutate etiam in ipso eramus, terreni qualis terrenus, voluntarie hanc

labem nobis attarximus, quam nunc involuntary serimus. Et hac ratione dicebat Augustinus: (libro de peccat. mer. et rem. c. 10. et l. 2. contra Faustum) non esse peccatum, quod voluntarium non sit, nempe in casuâ et seunsu diviso, ut vocant, quod adversus Pihgium ipse Bellarminus defendit. Hulsem. man. Aug. Conf. p. 55. 56.

Voluntarium nuncupari posse peccatum originis, prout nobis etiam, inhaeret, dicunt quidam 1. Effective, quia ex malâ voluntate primi hominis, in quo nostrae voluntates fuere omnes, originem habet. 2. Subjective, quia voluntati inhaeret. 3. Consecutive, quia cum homo ad aetatem pervenit, peccato quodammodo cosentit: attamen [gap: Greek word(s)] et prorie loquendo involuntarium potius dicendum est, tum quia naturales et haere ditarium, tum quia motus ejus in renatis sunt involuntarii, neque semper in adultiori aetate consensus accedit. Meisn. anthr. d. 5. q. 3. th. 40.

Voluntarium aliquid est vel secundum se, sicut quando voluntas directe ipsum fertur, vel secundum suam causam, quando voluritas fertur in causam et non in effectum, ut patet in eo, qui voluntarie inebriatur: ex hoc enim quasi voluntarium ei imputatur, quod per ebrietatem committit. Porro Voluntarium dicitur aliquid directe vel inderecte: directê quidem id, in quod voluntas fertur directe; indirecte autem illud, quod voluntas potuit prohibere, sed non prohibet. Secundum hoc igitur distinguendum est, quia passio quandoque quidem est tanta, quod (ut) totaliter aufert

usum rationis, sicut pater in his, qui propter anirem vel iram insaniunt: et tunc si talis passio â principio fuerit voluntaria, imputatur actus ad peccatum: quia eset voluntarius in sua causa, sicut etiam de ebrietate dictum est. Si vero causa non fuerit, voluntaria, sed naturalis, puta cum aliquis ex aegritudine, vel aliqua hujusmodi causa, incidit in talem passionem, quae totaliter aufert usum rationis, actu omnino redditur involuntarius, et per consequens totaliter â peccato excusatur. Quandoque vero passio non est tanta, quod (ut) totaliter intercipiat usum rationis, et tunc ratio potest passionem excludere, divertendo ad alias cogitationes, vel impedire, ne suum consequatur effectum, quia membra non applicantur operi, nisi per consensum rationis, unde talis passio non totaliter excusat â peccato. Thomas l. 2. q. 77. a. 7. c.

Voluntarium aliud est directe, ut effectus, quem proxime et per se intendimus, aliud indirecte, idque dupliciter: primo quum volumus et eligimus, ex quo scimus aliqud sequuturum, ut ex ebrietate rixas, ex usu alicujus pharmaci moestias, quo casu prius directe, posterius indirecte volumus; secundo quum non prohibemus, quod prohibere poteramus et debebamus. Rursus aliud est voluntarium voluntate, propriâ, aliud alienâ, eorum scilicet, in quod id juris Deus, natura vel lex transtulerunt: ita voluntas patris suo modo censetur voluntas filii impuberis, voluntas turoris censetur voluntas pupilli. Haec solet dici voluntas interpretativa. Calixt. Theol. mor. p. 39.

Voluntate alienâ potest aliquid esse voluntarium dupliciter. Uno modo, quando aliquis proprio consensu

transfert in alterum suam voluntatem et auctoritatem, ut quicquid alius egerit, nomine istius gestum sit, tunc enim quicquid alius agit, reputatur esse voluntarium isti ex praecedente mandato vel consensu generali, etiamsi res gesta ei displicieat, quando innotescit, et hoc modo peccatum parvulorum non potest esse voluntarium, quasi parvuli proprio actu voluntatis suae praeconsenserint in illud, quod Adam erat facturus, hoc enim dicere de parvulis, qui nondum erant, eeset absurdum. Alio modo potest aliquid dici esse voluntarium voluntate aliena quando voluntas unius dicitur seu interpretatur esse voluntas alterius, quia unus aliquo modo continetur in alio, sicut ponitur exemplum satis conveniens a doctoribus de milite, cui si detur castrum pro se et filiis, si fidelitatem regi servaverit, voluntasw patris in servando vel non servando fidelitatem est interpretative voluntas filiorum quoad consecutionem vel amissionem castri, quia sicut est ipsi datum non solum pro se sed pro posteris, sic servat vel amittit non solum pro se sed et posteris. Et hoc modo voluntas Adae dicitur fuisse voluntas omnium posteroum, qui descensuri erant ab eo per viam naturalis gernerationis mediate vel immediate, quia ipsi pro se et pro tota posteriatate collatum fuit a Deo munus justitiae originalis, quae consistebat in rectitudine voluntatis ad Deum et in obedientia viriurm inferiorum ad rationem, et in hoc, quod in corpo. re nihil poterat accidere repugnans animae. Et quia tunc no eramus, nisi quia in ipso eramus, sicut in orignali principio, ideo voluntas ejus, qua peccando amisit praedictum munus sibi pro se et pro nobis collatum,

fuit interpretative voluntas non solum ejus, sed [gap: Greek word(s)] nostra. Et quia defectus hujusmodi originalis justitiae in nobis vel aliquid circa hoc dicitur esse peccatum orginale, ideo tale peccatum dicitur fuisse voluntarium non voluntate personali hujus vel illius parvuli, sed voluntate Adae, quae praedicto modo fuit interpretative voluntas omnium, qui tunc erant in ipso, sicut in originali principio. Dur and. l. 2. dist. 30. q. 2. p. 156. b.

Voluntarius cultus opponitur vel coacto et inviio vel divinitus mandato et praescripto. Si in priore significatione accipiatur, nihill aliud notat, quam cultum spotaneum, qui ex libero spiritu et promta voluntate proficiscitur, ut interim conformis sit regulae in verbo praecriptae. Talem cultum Deus omnino â fidelibus requirit ac gratum habet. Si in posteriore significatione accipitur, significat cultum prorioarbitrio et ausu et extra verbum ex congitatum. Talem cultum Deus reprobat ac damnat. Gerh. L. de morte n. 125.

VOLUPTAS quaedam est honesta, et sancta, quae ex lectione aut auditu verbi divini vel ex mediatione operum et beneficiorum divinorum, vel ex officii nostri laboribus rite perfunctis oritus, quas voluptates appetere licet: quaedam voluptates sunt mediae et indifferentes, quae vulgo naturales dicuntur, et ex esu et potu, ex odore, visu vel auditur rerum jucundarum, ex quiete corporis commoda, et ex similibus externorum sensuum qualitatibus oriuntur. Quae si moderatae sunt, merentur laudem, quia ad boniratem Dei agnoscedam, et ad corporis incolumitatem conservandam faciunt, animamque ad laudem gloriamque Dei

nobis undiquaque benefacientis invitant. Deniq quaedam sunt oris atque gulae, quaedam ventris: illae Baccho, haec Veneri inserviunt: ex illis sunt comessationes et ebrientates, ex his libidines, fornicationes et adulteria. Uterque affectus ad gehennam ducit, nisi mature ei resistatur. Bald. Cas. Consc. l. 4. c. 2. cas. 6.

VOTUM christianorum vle est perpetuum, puta baptismus, in quo homo Satanae et mundo renunciat, semetipsum abnegat, et Christo se serviturum promittit: unde baptismus appellatur stipulatio bonae conscientiae 1. Pet. 3, 21. Hoc votum quotidie repetitur in exercitiis poenitentiae, et omnino necessarium est, tanquam praecipua pars cultus divini.

Praeter oc generale et perpetuum volum in Scriptura tria reperiuntur alia votorum genera. Unum est gratitudinis, quod vocare possumus [gap: Greek word(s)] , cum quis in perciculis constitutus gratitudinis ergo vovet aliquid Deo liberatori suo, si inde fuerit erpetus, sicut David Deo non despicenti orationem suam promittit Psal. 22, 16. Psal. 66, 13. 14. Alterum est devotionis ac pietatis, quod appellare possumus religiosum, quo voventur Deo servitia nostra, quale votum erat Davidis Psal. 132. 2. 3. quo pertinet votum Nazaraeorum, quo se consecrabant Domino certis ritibus, quos Deus ipse describit Num 6. et votum Hannae, filium suum offerentis Deo 1. Sam 1. V. 11. Tertium est externae paedagogiae seu legalis observantiae, quod vocare possumus paedagogicum, quo in V. T. certorum dierum jejunium, aut quarundam rerum ab stinentiam vovebant, de quo Num. 30, 3. agitur. Bald. Cas. consc. 2. c. 8. c. 1.

Vsitatissima est divisio Votorum in Communia et Singularia, quorum illa sunt promissiones de fide in Christum et vitae sanctimonia, quam in Baptismo pollicemur: haec sunt, quando aliquis vitam coelibem aut monasticam vovet. Petita est haec divisio ex Augustino enarrat. Psalm. 75. et serm. 7. de tempore seu 3. de nat. Dom. Bernhardo lib. de modo bene vivendi ad sororem serm. 62. Lombardo lib. IV. distinct. 38. deque eâ observandum est, quod votum primo et praecipue ad ea pertineat, quae communia omnibus Christianis sunt et â Deo praecepta. Deinde etiam ad illa, quae specialia aliquorum sunt et â Deo commendata et laudata, quamvis non praecepta, cum contraria opinio posterioribus et Scholasticorum temporibus in Ecclesiam irrepserit, et vota illa specialia sola propemodum pro votis habita sint: Unde magui abusus extiterunt. Hornej. Comp. Th. l. 3. c. 2. th. 38.

Vota distinguuntur (â Luthero in cap. 28. Gen.) in Ceremonialia et Moralia. Ceremonialia ad V. T. unice pertinent, qualia fuerunt votum Nazaraeorum Num. 6. v. 2. de offerendis primitiis ac decimis Levit. 27. v. 30. etc. eque cum Sacerdotio Levitico in N. T. defecerunt. Moralia praestantur de iis, quae etiam sine voto juxta Decalogi praescriptum Deo debentur, qualia sunt vota fidei, invocationis, dilectionis, obedientiae, ad quae homines ideo sese voto obligabant, ut inconstantia voluntatis humanae hoc veluti vinculo arctius constringerentur. Chemnis. part. 3. exam. de coelib. et virg. c. 7. Gerh. L. de Conjn. 505.

Vota in V. T. faciebant propter varias caussas, praecipue vero quando in periculis et necessitatibus constituti Deum pro liberatione, vel impetrando beneficio, invocabant. Porro vovebant etiam extra pericula, vel ad gloriam Dei, et cultum ejus juxta legem amplificandum. Ita vovebantur sacrificia. Levit. 7. Num. 15. Et ad extructionem templi 2. Paral. 5. vel ad sustentationem ministerii et pauperum. Ita vovebantur domus, agri, decimae Levit. 27. Deut. 12. vel ad testificandam fidem et confessionem Jonae 1. Act. 21. vel ut caro subjiceretur spiritui per jejunia et caeterarum rerum abstinentiam Num. 30. vel ut esset commonefactio ejus, quod Paulus tradit Rom. 12. Exhibete vos Deo hostiam vivam. Ita se ipsos Deo vovebant Levit. 27. vel ut suo exemplo alios invitarent ad agnitionem et glorificationem Dei Num. 6. 1. Reg. 1. Chemnic. l. cit.

Voti juxta Scholasticos et Summistas divisiones sunt variae. Prima est: Votum aliud est personale tantum, aliud reale tantum: aliud ex utroque mistum. Personale tantum dicitur, cum quis vovet et promittit Deo aliquod opus ad personam ipsius voventis, quod scilicet â persona solum impleri potest, ut qui vovet castitatem, jejunium, orationes et similia. Reale est, quando res sola Deo promittitur, et nihil ad personam voventis spectans, ut qui vovet eleemosynam, et ea, quae absque rei dispendio non fiunt. Mistum ex utroque est, cum quis et rem et personae officium promittit, ut qui peregrinaturum se vovet, peregrinando enim non solum opus et laborem suum praestat, sed etiam sumtus ad iter necessarios expendere debet.

Secunda est: votum aliud est Temporate, aliud Perpetuum. Temporale dicitur, eo quod ad certum et praescriptum tempus durat et obligat, ut qui abstinentiam et continentiam ad certum tempus vovet, et qui vovet semel aut bis in mense, aut hebdomada jejunare. Perpetuum est, quod ad vitam voventis pertinet, ut qui vovet perpetuam abstinentiam ab aliquo cibo, aut perpetuam castitatem, ut in religione aut sacri ordinis susceptione. Tertia est, votum aliud est conditionatum, aliud absolutum. Conditionatum est, quando quis aliquid vovet apposita conditione, quod rursus duplex est, vel pure conditionatum, ut cum quis vovet jejunium aut peregrinationem, aut ingredi religionem, si ab infirmitate sanetur, aut â periculo loberetur, vel conditionatum poenale, ut cum quis aliquid vovet certa apposita poena, si illud non servet, ut cum Petrus dicit, si non abstinuero â ludo, vel fornicatione, voveo centum, vel tot dies jejunii, vel peregrinationem, vel religionem: habet enim ejusmodi votum poenam, ut conditionem appositam. Unde sicut in voto pure conditionato, extante conditione tenetur implere votum, ita in conditonato poenati, si postea non abstinet, voto obligatur. Absolutum est, quando quis aliquid simpliciter sine conditione et poena vovet, et talis, quamprimum commode potest, votum adimplere tenetur.

Quarta est, votum aliud est simplex, aliud solenne. Simplex generaliter votum est, quodcumque non fit solenne. Solenne est, quod emittitur tacite, vel expresse in aliqua religione â Papa approbata, et quod est annexum ordini sacro. Sayr. Thes. cas. consc. l. 6. c. 2. n. 1. 2. Laym. Th. mor. l. 4. tr. 4. c. 3. n. 10.

VOX metaphorica consideratur vel ratione propriae significationis, per quam et secundum quam aliquid vere esse dicitur, vel ratione peregrinae significationis. Fideles sunt vera lux mundi, si lux metaphorice seu figurate accipitur, et sic in signficatione peregrinâ; non vera, quatenus per lucem accipitur id, quod per se voce lucis denotatur, et lucis conceptu exprimitur. Kesler. log. phot. p. 55.

USURA proprie sic dicta distinguenda est â compensatione seu censu aut pendione annua, pro certâ pecuniae summâ. Usuram proprie sic dictam vocant lucrum, quod ultra sortem exigitur, in pecuniâ aut re, quae pecuniâ aestimari potest, propter solum mutuationis officium, cum maximo damno mutuatarii. Quinque igitur concurrunt ad usuram proprie sic dictam 1. usura fit in mutuo, ubi non tantum usus, sed dominium rei ad certum tempus transfertur in alium cum obligatione restituendae rei, sive sit eadem numero, sive alia, eiusdem precii, vel quantitatis et aestimationis. 2. rem mutuo datam oportet esse pecuniam, aut aliud quid, quod pecuniâ aestimari potest, ut triticum, vinum aut simile quid, quod autem pecuniâ aestimari non potest, ejus usura non datur. 3. in usurâ lucrum est, quod ab eo, qui mutuum accepit, ultra sortem exigitur. 4. lucrum illud tantum propter mutuationis officium exigitur. Si enim aliam ob causam, ut forte propter damnum emergens aut lucrum cessans, non est usura proprie sic dicta. 5. lucri istius exactio fit cum manifesto damno ejus, â quo exigitur, si vero nullum ei affert damnum, sed potius memorabile commodum

Usurae juxta receptam Doctorum distinctionem dividuntur in Lucratoriam, Compensatoriam et Punitoriam. Lucratoria est, quae ex solo mutuationis officio, contra naturam mutui, lucrum exigit. Compensatoria, quae ex lucro, quod debitor ex nostrâ pecuniâ percipit, justum ac legitimum interesse, sine ullo ejus damno, creditori persolvit. Punitoria est, quae non propter lucrum debitoris, sed propter moram non solventis pro poenâ vel â lege, vel â creditore infligitur. Hutter. in LL. p. 1046. Add. Chemn. LL. p. 2. c. 6. p. 198. et seqq.

Interdictum de usuris Judaeis propositum partim est morale, partim forense: morale est, ne in exigendis vel in accipiendis illis censibus proximus gravetur, oneretur et opprimatur: forense est, ne â proximo quicquam ob pecuniae erogatae usum census loco accipiatur; prius est generale, omnes omnino homines obligans, posterius vero speciale ad solos Judaeos pertinens, quibus ob proclivitatem ad avaritiam, fraudes et proximi oppressionem id erat interdictum, per inde ut lege mutui de debitis quovis septimo anno proximo remittendis Deut. 15. v. 2. forense â morali distingui debet; forense est, quod omnia omnino debita fratri erant remittenda, illud ad Israeliticam duntaxat politiam pertinebat: morale est, quôd ratione indigentiae proximi habita mutuum debeat esse gratuitum, item quod debitum proximo sit condonandum, si praeter suum

USURPATIO potestatis regiae (Christi) vel est totalis, vel partialis: illam soli statui exaltationis reservatam esse contendimus, haec vero etiam statui exinanitionis competit. Stegm. phot. p. 303.

UT non semper causaliter sed saepe consecutive et eventualiter accipitur. Stegm. Phot. p. 121. Gerh. disp. Isag. 17. c. 6. n. 28. Calixt. conc. ev. l. 1. c. 7. l. 4. c. 7. l. 5. c. 16. l. 6. c. 3. l. 6. c. 4.

UTILE vel est totale vel partiale. Istud est [gap: Greek word(s)] , ad omnia, hoc [gap: Greek word(s)] ad aliqua tantum utile; illud [gap: Greek word(s)] est et sufficit, hoc [gap: Greek word(s)] et non sufficit. Jam. 2. Tim. 3. v. 16. sermonem facit Paulus non de partiali sed de totali, adeoque sufficiente utili. Meisn. part. 2. phil sobr. s. 2. c. 3. q. 12. p. 705.

[gap: Greek word(s)] vel notat praecise ipsam subsistentiam seu personalitatem, ut ita loquar, quae etiam [gap: Greek word(s)] vocatur [gap: Greek word(s)] : vel notat subsistentiam una cum rebus subsistentibus, quod significatum exprimit proprie vox [gap: Greek word(s)] . Diversitas harum acceptionum potest intelligi ex his locutionibus: Duae naturae nihil sunt aliud quam persona. Conciliari haec non poterunt, nisi dicas, in priori locutione personam notare [gap: Greek word(s)] vel subsistentiam ipsam, in posteriori [gap: Greek word(s)] res subsistentes seu ea, quae unica ista subsistentia subsistunt. Meisn. part. 1. phil. sobr. s. 1. c. 4. q. 9. p. 283.

Zelus duplex est: unus laudabilis, quem Paulus vocat Zelum in bono Gal. 4. v. 18. qui dolet ob virtutem vel intermissam, vel non magni aestimatam: alter est vitiosus, quem Paulus alibi vocat Zelum non secundum scientiam Rom. 10. v. 2. cum vitia loco virtutis laudamus, et magnâ cum contentione defendimus. Bald. ep. Gal. c. 4. v. 226.

Zeli duplex significatio intelligitur Exod. 20. v. 5. Zeli nempe amantis, et Zeli indignantis, seu irascentis et punientis; ut primâ significatione alliciamur, secundâ absterreamur. Qui enim amat amore conjugali, redamari debet; qui injuriam sibi factam non patitur, sed fortiter vindicat, timeri debet. Rivet. exod. p. 1275.

M.

N.

O.

P.

Q.

R.

S.

T.

V.

Y.

Z.