CAMENA Early Modern Latin Texts

TERMINI DISTINCTIONES ET DIVISIONES PHILOSOPHICO- THEOLOGICAE Ex variis tum praecipue Nostratibus tum etiam adversarum partium Theologis A THEODORICO HACKSPANIO OLIM COLLECTAE. Nunc multis accessionibus auctae Et editae a JOH. CONRADO DÜRRIO CUM GRATIA ET PRIVILEGIO SERENISSIMI ELECTORIS SAXONIAE. ALTDORFFII Typis et sumtibus GEORGII HAGEN Acad. Typographi A. CIC IC CLXIV.

VIRIS Magnificis, Praenobilissimis, Maxime Strenuis ac Prudentissimis, DOMINIS DN. LEONHARTO Grundherr/ TRIUMVIRO GRAVISSIMO, ECCLESIARUM SCHOLARUMQUE EPHORO FIDELISSIMO, DN. GEORGIO SIGISMUNDO Führer/ AB Heymendorff IN Wolckersdorff/ DN. GABRIELI Nützel/ AB ET IN Sündersbühl/ ILLUSTR. REIP. NORIB. SENATORIBUS MERITISSIMIS, SCHOLARCHIS VIGILANTISSIMIS, DOMINIS ET MECOENATIBVS MEIS GRATIOSISSIMIS, O. ET S. D.

SI, magni Patres Patriae, Vobis multum me debere dicam: non adsequar Vestrorum, in me immerentem, meritorum magnitudinem. Nam Vobis et me, et mea omnia debeo. Quicquid enim sum, quicquid facultatularum, ad meam et meorum, vitam sustentandam, acquiro: post DEUM meum, Vestrae adscribo benignitati, quae inclytae Universitatis Vestrae, annuo subsidio, me voluit esse typographum.

Quid reddam redhostimenti? Cum reddenda sint universa: peculiari tamen voto Vobis meum consecro filium, adhuc adolescentulum quidem, nondum maturi judicii, testimonio tamen

Virorum doctorum, ad studia acriter excolenda haud ineptum. Hunc suscipite animo, ut consuevistis, paterno; hancque meam Dedicationem tabulam interpretamini confessoriam, et perpetuum maximae obligationis meae mnemosynon.

Valete, Dii mei terrestres! annate ac perennate felicissime, et mihi meisque benignissime favere pergite. Dabam Altdorffij, ipsis Kalendis Januariis Anni MDC LXIV.

MEMORIAE VIRI LONGE ERVDITISSIMI, THEOLOGI ET PHILOSOPHI ACCVRATISSIMI DN. THEODORICI Hackspan/ SS. TH. et LINGUARUM SANCTARUM, SUO TEMPORE, FIDELISSIMI PROFESSORIS PUBLICI.

PRAEFATIO AD LECTOREM.

QUas ab annis retro plusculis velut per saturam collegit Vir rarioris non minus industriae quam eruditionis THEODORICUS HACKSPANIUS Terminos, Distinctiones, Divisiones Philosophico-Theologicas, eas etiam ipsas post alias ejusdem elimatissimas lucubrationes, posteriore cur â ordinatas et auctas, nunc Tibi repraesentamus, Lector benevole. Deprehendes hîc, candidum et accuratum Doctorem laudabili suo exemplo

confirmasse praeceptum, quod privatim juxta ac publice auditoribus suis inculcaverat, neminem operae pretitium facere sive in linguarum sanctarum studio, sive in ipsius Theologiae principis culturâ posse, nisi qui animum distinctionum philosophicarum peritiâ haud vulgariter instructum attulerit. Nempe dum Ille Scriptores veteres, [gap: Greek word(s)] pariter et ecclesiasticos, exquisitâ diligentiâ ita volutabat, ut et nostratium et aliorum cujuscunque diversae partis Theologorum monumenta haud levi lustraret oculo, nata est ipsi praeter alias observationes, sagaciori ingenii dexteritate notatas, haec messis, nobisque relicta est occasio

et potestas persequendi spicilegium. Namque et hoc monitum â Praeceptore fidelissimo imbiberunt [gap: Greek word(s)] ejus discipuli, itasacris Vete rum scriptis primum assignandum esse locum, ut proximâ ab illis sede habeantur ii libri, qui post renatam Evangelicae veritatis lucem â purioris doctrinae propagatoribus praeterito abhinc et hoc nostro seculo magno ecclesiae bono et incremento pro. dierunt. Putabat vir prudentissime doctus, vel hoc modo effugere se posse [gap: Greek word(s)] , quod, si quid aliud, Ecclesiae Dei periculosum et perniciosum esse, recte quondam judicavit acerrimi in rebus sacris judicii Theologus Mart. Chemnitius. In

scriptis vero Adversariorum eo consilio Ille versabatur, ut, si quid ad confirmationem aut illustrationem verae nostrae doctrinae, imo etiam ad elucidandam ipsam eorum sententiam facere videret, sedulo in usum suum consignaret, et, ut prisci Doctores loqui amabant, AEgyptiorum opes ab iniquis possessoribus mutuo sumtas in structuram sancti tabernaculi vindicaret, in animum demittens illud, quod in capitulis Patrum legerat: [gap: Hebrew word(s)] Quis est sapiens? qui discitâ quovis homine. Hosce igitur tum Terminos tum Distinctiones et Divisiones si cum studiorum sacrorum fructu legere et in usum tuum

convertere satages, Lector, par erit, animum adversus pellaces insidias et suppositas cineri doloso hypotheses hostium veritatis obfirmare, et pretiosum â vili dignoscere, juxta sententiam R. Eliezaris, quae in iisdem capitulis extat: [gap: Hebrew word(s)] : Calefac te ad ignem Sapientum. Et caveas tibi â PRUNIS eorum; nam morsus ipsorum est veluti morsus vulpeculae, et compunctio eorum est veluti compunctio scorpii, et sibilatio serpentis igniti, omniaque verba eorum sunt quasi carbones ignis. Etsi vero nomina ipsa singulis membris

adjecta nequeunt temere esse ignota vel mediocriter in re theologicâ versato: ut tamen tirones minus circumspectos â noxâ immunes praestemus, et ab ambigendi hallucinan. dive periculo eximamus, visum est sequentibus veluti diptychis tum orthodoxos nostrates, tum eos, qui variis de viis â veritate Christiana exerrant, quorum quidem in Indiculo praesenti facta est mentio, oculis subjicere.

DISTINCTIONES ET TERMINI PHILOSOPHICI Quorum usus frequentior est in Theologicis.

A SEIPSO AGERE duobus modis dicitur 1. quando quis eâ potestate agit, quae ipsi est naturalis et propria, ut etiam â nullo alio eam habeat. 2. quando propriâ et naturali potentiâ agit, licet eam ab alio acceperit. Priori modo Filius DEI non agit â seipso, posteriori autem modo operatur â seipso, quia per se â nemine adjutus agit. Gerhard. disp. Isag. 5. c. 2. n. 26. Exeg. L. 4. n. 50. Graw. exam. praecip. so. phist. Photin. p. 110. et quaest. illustr. p. 193. Kesler. Metaph. gen. p. 252. Thomas p. 1. q. 42. art. 6. ad 1. Nicol. Arnold. refut. Catech. Racov. c. 1. q. 7.

AB ALIO ESSE si de creaturis accipiatur, significat modum essendi ab alio per efficientiam veram. In Trinitate longe transcendit rationem causae, vel efficientis, propter numeralem identitatem essentiae divinae,

AB ALIO AGERE varie distinguitur 1. agens vel est idem, quod ille est secundum essentiam, â quo agere dicitur, vel est diversae ab eo essentiae. 2. agit aliquis ab alio vel ob inaequalitatem virtutis vel ob ordinis constitutionem et enumerationem naturalem, 3. vel per naturam vel per gratiam 4. aut modo agendi aequali aut inaequali. 5. vel per virtutem communicata, quae sit agenti aliena, vel quae sit etiam naturalis et propria. 6. vel ut omnia agat ab alio, nihilâ seipso, vel ut simul etiam â seipso omnia agat. Jam Filius nihil nisi â Patre agit sed 1. ita, ut sit ejusdem cum Patre essentiae. 2. ut sit aequalis virtutis 3. ut illam virtutem agendi per naturam habeat 4. ut aequali majestatis, autoritatis, potentiae et gloriae gradu polleat. 5. virtutem propriam, non alienam habeat. 6. ita agit â Patre, ut tamen simul etiam â seipso omnia agat. Kesler. metaphys. photin. part. gen. pag. 253. Add. Thomas part. 1. q. 42. art. 6. ad 1.

ABLUTIO in Baptismo fit vel per sanguinem vel per Spiritum Christi. Ablui sanguine Christi est consequi remissionem peccatorum ac justificari propter effusum sanguinem Christi: Ablui Spiritu Christi est renovari per Spiritum S. quae renovatio est mutatio inclinationum et qualitatum malarum in bonas, facta virtute Spiritus S. in mente, voluntate etc. Gerhard. Tom. 4. L. de bapt. §. 129.

ABNEGATIO SUI duplex dicitur esse â Bellarmino T. 2. l. 2. de Monach. c. 9. una communis et necessaria omnibus, quae consistit in obediendo in iis

rebus tantum, quae sunt necessariae ad salutem, altera major et universalior, quae consistat in obediendo in omnibus rebus, etiam non necessariis, modo peccata non sint. Respondet ad hanc distinct. Gerhardus T. 3. loc. de evang. n. 98. hac ratione peti principium: quaeri enim, an praeter generalem illam sequelam detur specialis, in consiliis Evangelicis posita.

ABSENTIA RELET SPECIEI. Corpus Christi in S. Coena est praesens secundum rem, etsi non incurrat in sensus, nec species ejus nobis obversetur. Gerh. T. 5. L. de Coena §. 116. Meisner Philos. sobr. part. 1. sect. 3. cap. 6. q. 5.

ABSOLUTIO alia publica, alia privata. Illa est, quando omnibus vere poenitentibus ex Evangelio annunciatur remissio peccatorum: haec; quando in specie alicui poenitenti peccata remittuntur. Gerh. Tom. VI. L. de minist. eccles. §. 194. Phil. Mel. T. 2. p. 306. 307. Paulo alio respectu idem Philippus in examine p. 826. privatam vocat, cum fide accipitur remissio, non propter nostras virtures, citra annunciationem scilicet â ministro ecclesiae seu privata seu publica voce factam.

ABSOLUTUM. Absoluta et abstracta vocabula in divinis, qualia sunt essentia, sapientia, alicubi Augustinus accepit non in sensu relativo, sed quasi materialiter, prout videlicet realiter idem est essentia, sapientia, et substantia cum personis, etsi ratione et quasi formaliter differant. Forer man. Luther. p. 171.

ABSOLUTUM DECRETUM. Dicitur ita â Calvinianis respectu causae impellentis in homine existentis vel â beneplacito Dei diversae; hujusmodi enim

fuisse causam nullam, inquit Wendelinus Christ. Theol. l. 1. c. 3. Add. Act. Syn. Dordr. art. 7. et seqq. pag. 340. et passim alibi: Non autem (juxta eundem Wendelin. ) absolutum ipsis est respectu mediorum ad salutem obtinendam per ipsum electionis decretum destinatorum. D. Bergius absolutum decretum docet non esse concipiendum sine omni respectu ad peccatum: allegante D. Lilio in Philol. c. 1. Ephes. comm. 4. Absolutum aliquod decretum in praedestinatione occurrere docet D. Calixtus consid. doctr: Reform. p. 64. quia scilicet nulla ratio praeter absolutum Dei beneplacitum dari potest, cur Deus aliud nullum medium, per quod homines serventur, ordinaverit, quam fidem in Christum.

ABSTRACTUM multiplex. Gerhard. in exeg. loc. 4. n. 168. Meisner. part. 1. Philos. sobr. sect. 4. c. 5. q. un. Abstracta vocabula supponunt pro naturis, seu naturas sine connotatione hypostaseos in Christo significant, ac pro numero duarum naturarum sunt duplicia, ut Deitas, divinitas, natura divina; et abstracta humanae naturae, ut humanitas, humana natura. Gerhard. exeg. l. cit. Chemnic. de duab. nat. in Chr. c. 1.

Abstracti et concreti distinctio tenenda est in loco de imagine Dei et de peccato. Ita imago Dei proprie loquendo non fuit ipsa natura recta, sed naturae rectitudo. Gerhard. Isag. LL. Theol. disp. 21. c. 3. §. 4. Ita peccatum originis non est ipsa hominis substantiâ, sed id, quo corrupta est substantia. Id. ib. disp. 24. c. 3. §. 2.

ABSTRACTIO MENTALIS duplex. Una praecisionis (Meisnero in Philos. sobr. part. 1. sect. 4. c. 5. q. un. dicitur non positiva. ) qua rem considero sine aliis,

quae cum re conjuncta sunt, ita tamen ut contrarium non assumam: altera positiva, qua non solum abstraho conjuncta, sed simul pono contraria. Quando dicimus carnem Christi considerari abstractive in prioresig nificatione: tum intelligenda est abstractio non positiva, sed nudae praecisionis, per quam caro semper in [gap: Greek word(s)] existens, et nunquam â [gap: Greek word(s)] abstracta in sua natura et essentialibus suis proprietatibus consideratur: quod si enim carnem Christi abstractione mentis positivâ a [gap: Greek word(s)] abstraheremus, eamque ut propriâ substantia extra [gap: Greek word(s)] subsistentem consideraremus, in Nestorii casses incideremus. Gerhard. exeg. loc. 4. §. 273.

ACCEPTILATIO alia Juridica, alia Theologica Juridica est imaginaria quaedam solutio, quando debitori accepta fertur persolutio, cum tamen non persolverit, persolvisse autem putatur, quia creditor illud debitum sponte dimisit. Dicitur imaginaria solutio, quia est imputatio solutionis sine fundamento, vel quia nulla plane rei essentialis translatio aut justae firmaeque causae interventio accidit. Flac. in Clav. part. 1. voc. acceptil. Meisner. Philos. sobr. part. 2. c. 1. q. 29. Laymann. Theol. Mor. l. 3. tr. 4. c. 3. Acceptilatio autem Theologoca est cum certa ae causa dimissi debiti, non quidem in ipso debitore sed in alio, solutionem pro debitore praestante, sicut Deus pater peccata nostra nobis remittit non propter aliquam in nobis inhaerentem causam, sed propter perfectissimam Christi satis factionem nostri loco praestitam. Hanc acceptilationem Theologicam cum juridicâ male confundit

Faustus Socinus. Cui recte respondet H. Grotius de satistf. Christ. c. 6. primo vocem illam, etiam cum solutio nulla antecessit, etsi ad jus crediti aptari possit, ad poenas tamen nec posse. nec solere: neque enim indulgentiam criminum solere acceptilationem vocari. Deinde acceptilationem opponi qualicunque solutioni: at Christum [gap: Greek word(s)] dedisse vitam suam pro nobis Matth. XX. 28. Et pretio nos emtos, hoc est, solutione aliqua liberatos esse I. Cor. VI. 20. et VII. 23. Add. Stegm. Photinianism. disp. 34. p. 392.

ACCEPTIO PERSONAE multipliciter sumitur. Alia estlicita, alia illicita. Licita est, quando conditiones vel affectiones personae ita connexae sunt cum causa, ut eam vel aggravent, vel elevent. Ita Deus severius animadvertet in Capernaitas quam Sodomitas Matth. XI, 24. Vel quando aliquis considerat illam proprietatem personae, propter quam id, quod ei confertur, ei est debitum: quae non tâm est acceptio personae quam causae. Thomas II. 2. q. 63. art. 1. Illicita est, quando attenduntur extrinsecae quaedam personae qualitates, causam ipsam plane non attingentes, quales sunt divitiae, paupertas, consanguinitas, sexus, aetas, pretium, preces etc. Vel quando aliquid alicui attribuitur non propter aliquam causam, quae faciat eum dignum, sed simpliciter attribuitur personae. Ad personam autem refertur quaecunque conditio non faciens ad causam, propter quam sit dignus hoc dono: ait, Thomas l. cit. Rursus consideratur acceptio personarum vel in judicio vel extra judicium. Respectus personae extrajudicialis vel 1. est electionis, cum una persona alteri praefertur ob certam

qualitatem, ut cum in demandandomunere artefertur doctus vel prudens indocto vel imprudenti; vel 2. dilectionis, quae iterum duplex est, vel generalis, qua erga quem vis proximum obligati sumus Jac. II, 4. vel specialis, qua uni quam alteri magis obstricti sumus jure consanguinitatis, civitatis, religionis, amicitiae etc. Vid. August. l. 1. doctr. Christ. c. 28. 3. gratuitae donationis, quando quis nullâ praeviâ obligatione ex liberâ voluntate uni parum aut nihil, alteri plus aut multum largitur, cujusmodi exemplum est illud de operariis inaequaliter quidem laborantibus, sed gratuito omnibus non nisi unum denarium accipientibus. Matth. XX, 15. D. Meisner. Phil. Sobr. part. 1. sect. 2. q. 7. D. Konig Vindic. L. 52. p. 322. seq.

ACCEPTATIO personae et operum. Differunt tribus potissimum modis 1. fine et effectis. Acceptatio personae fit ad adoptionem filiorum Dei et hereditatem virae aeternae: accepcatio operum tantum ad [gap: Greek word(s)] gratuitam. 2. ordine causae et effectus: quia acceptatio operum est fructus consequens acceptationem personae. 3. diversâ consideratione fori divini. Nam in foro justificationis personae agit Deus cum homine peccatore primum rigide, severissime ab eo exigens perfectissimam obedientiam, dein per fidem in Christum in gratiam recipit, et Spiritu adoptionis donat, in foro autem approbationis bonorum operum Deus cum homine agit non ut cum servo aut reo, sed ut pater cum filio: nam propter personam fide sibi reconciliatam primitias novae obedientiae ex gratia paterna in optimam partem interpretatur. Gerhard. T. de bon. op. §. 19.

ACCESSUS ad ecclesiam est duplex: externus et internus. Ille fit professione et loco, hic fide, corde et animo: hic simpliciter ad salutem necessarius est, non autem ille. Gerh. T. 5. L. de eccl. §. 101.

ACCIDENS praedicabile et praedicamentale. In Deum non cadit accidens praedicamentale (realiter ab eo distinctum, quod recipiatur ab eo, eique inhaereat per potentiam passivam seu receptivam. Vid. Sthal. tit. 14. reg. 7. Becanus Theol. Schol. tract. 1. c. 2. Graw. quaest. illustr. d. 1. q. 9. ) interim propter libertatem voluntatis in agendo quaedam accidentaliter et contingenter de Deo praedicantur.

Humana natura Christi est in divinâ personâ [gap: Greek word(s)] tanquam accidens quoddam praedicabile (sano sensu si termino hoc licet uti) inquit Keslerus Metaph. spec. pag. 206. Hor nejus dicit in Instit. Log. l. 1. q. 19. §. 47: Omnia quae sunt propria vel accidentia humanae naturae, illa accidentia sunt ratione suppositi divini, quamvis ei non inhaereant.

ACCIPERE potestatem operandi dupliciter intelligi potest 1. ut sit idem, atque uti alienâ virtute ex gratia donantis acceptâ, quam accipiens in seipso et naturae suae intrinsecam non habet. Hoc sensu Apostoli miracula fecerunt potestate aliunde accepta: vel ut significet, propria et intrinleca virtute uti, quam non donando sed nascendo ab alio [?]is acceperit: hoc sensu Christus fecit miracula, virtute â Patre per aeternam generationem accepta, ut tamen eam in seipso habeat. Gerhard. exeg. l. 4. n. 59.

ACTIO. Distinguendum inter actionem ipsam et actionis vitium. Actio, [?]ctio, non est peccatum:

Actiones humanae in duplici potissimum sunt differentia. Quaedam enim ordinantur ad hanc vitam et mundanae dicuntur: quaedam ad futuram spectant vitam, et spirituales vocantur. Mundanae rursus vel sunt naturales, et aliae cum plantis et brutis homini communes, ut sunt nutriri, concoquere cibum, generare, stare, sedere; aliae homini sunt propriae quidem, sed non nisi ex conditione speciei suae naturaliter se habentis, quales sunt ridere, loqui, ratiocinari, disputare; aliae sunt actiones propriae, eaeque tum civiles, tum morales, tum oeconomicae, quales sunt emtio, venditio, Reipub. gubernatio, actiones virtutum, ares mechanicae etc. Spirituales in duplici differentia sunt, quaedam sunt externae, ad exercitium religionis pertinentes, atque in oculos et sensus exteriores incurrentes, quales sunt audire aut docere verbum Dei, dare et accipere Sacramenta, uti ceremoniis etc. quaedam sunt internae et vere spirituales, quae ad conversionem hominis, fidem et pietatem pertinent: sicut illa in verbo Dei, hoc est, in Lege et Evangelio proponuntur. Georg. Myl. explic. Aug. Conf. art. 18. Chemnic. Loc. de lib. arb. c. 5. et in exam. part. 1. sess. 6. c. 2. Hornejus disp. Theol. 3. sect. 2. n. 46. Paulo aliter dividit Meisnerus actiones in naturales, carnales, spirituales. part. 1. Phil. sobr. s. 2. c. 2. q. 2. Idem dividit actiones humanas, prout spiritualibus opponuntur, in naturales, civiles, morales, artificiales. Anthropol. disp. 21. q. 12.

per quam est, vel extrinsece ratione sui subjecti, in quo est. Meisner. p. 1. ph. sobr. s. 2. q. 3.

Actio humana consideratur dupliciter, vel in esse naturae, vel in esse moris. Illo modo circumstantiae sunt actioni extrinsecae, et ad essentiam ejus non pertinent. Hoc modo sunt actioni intrinsecae et pertinent ad essentiam ejus. Slevogt. dispp. Academ. p. 744.

Actionis bonitas ab objecto sumitur, si de in trinseca et essentiali bonitate sermo sit: extrinsecam enim habet â circumstantiis, quae tamen aliquando etiam aliam intrinsecam conserre possunt. Filliuc. Syn. Theol. mor. Tr. 21. c. 3.

Actio fidei duplex est: una formalis et relativa, qua velut manus et instrumentum Christi meritum apprehendit et sibi applicat: altera effectiva et absoluta, qua se exerit per bona opera. Meisner. Anthropol. disp. 24. th. 53. Gerhard. loc. de Evang. th. 28.

Actio una potest introducere habitum late sumto vocabulo. Ita unus actus obedientiae ac constantiae angelorum contra deficientes daemones introduxit habitum confirmatum rectitudinis, e contrario unicus defectionis actus perpetuam miseriam Satanae et angelis suis effecit. Et unus peccandi actus Adami introtroduxit habitum illum in Adamo inclinationis pravae, coecitatis intellectus, et labis totius naturae 1. Consecutive, quoniam defectionis â Deo consequens erat amissio imaginis divinae. 2. Meritorie, quoniam corruptionem et miseriam illam Deus ex justo posuit judicio in poenam defectionis, ita ut peccatum originale

rationem habeat in Adamo et peccati et poenae peccati commissi, nempe defectionis et inobedientiae. Kesler. Metaph. Phot. spec. p. 272. seqq. Adde Meisner. Consider. Theol. Photinc. c. 5. 700. Stegmann. Photin. disp. 9. pag. 102.

Actiones, quae ab homine aguntur, aliae proprie dicuntur humanae, quae sunt propriae hominis, in quantum est homo, quae ex voluntate deliberatâ praecedunt: quae autem aliae actiones ab homine prodeunt per facultatem vegetantem aut sensitivam, suntque cum plantis aut brutis communes, possunt dici quidem hominis actiones, sed non proprie humanae, cum non sint hominis, in quantum est homo. Thomas I. 2. q. 1. art. 1. c. Laym. Theol. mor. l. 1. tr. 2. c. 2. n. 7.

Actio moralis alia intrinsece consummatur, ut amor Dei, infidelitas: alia in extrinsecam prodit, ut eleemosyna, furtum. Calixt. epit. Theol. mor. p. 41.

Actionum in homine duo diversissima sunt principia: [gap: Greek word(s)] rectitudo â notitiis naturalibus dependens. et [gap: Greek word(s)] depravatio rationis, ex peccato suborta, et prurigine variorum affectuum undiquaque permixta. Meisner. anthropol. disp. 2. th. 56.

Actionum vitalium duplex est genus: primum earum, quae secundum substantiam suam non possunt esse nisi â vita, quales sunt operationes sensuum, quae in corpore assumto fieri non possunt ab Angelis. Alterum est earum, quae secundum substantiam fieri possunt â principio non vivente, licet non quoad modum, ut locutio et deambulatio, quaeab Angelis in corpore assumpto possunt fieri, non tamen juxta rationem formalem vitae humanae. Rivet, in Genesin. c. 6. exercit, 50. p. 285.

Actio Dei providentis distinguitur in efficientem et permittentem. Illa est, qua Deus efficaciter operatur et perficit in omnibus et singulis, quod operis sui est. Haec est, qua mala et peccata, quae alioqui vetat, non impedit, cum posset, qui legem de impediendis non habet. Leidenses in synopsi Theol. disp. 11. th. 21. 22.

Actionis subjectum est tum efficiens, tum recipiens: item aliud Quod, aliud Quo. Kesler. Metaph. spec. p. 199.

Actiones Dei aliae sunt immanentes, aliae transeuntes. Illae iterum sunt vel essentiales, vel personales. Essentiales sunt, quae communes sunt omnibus divinitatis personis, ut intelligere, velle. Personales sunt actus notionales, per quos una persona ab alia distinguitur, ut Generatio et Spiratio. Transeuntes itidem duplices sunt: aliae sunt â Deo effective, sed in creatura subjecctive, ut creare: aliae intrinseco modo se habent, quia sunt in Deo intrinsece, tamen connotant respectum, vel habitudinem ad res extra objective, ut scire et velle: scit enim Deus et vult non solum sed etiam alia â se. Hornbeek Socinian. confut. l. 2. c. 6. p. 383. Durandus l. 1. dist. 39. q. 1. n. 6. 7. Grawer. quaest. illustr. disp. 2. q. 4. §. 11. 12.

Actiones Dei immanentes non sunt propter finem tanquam propter causam: causalitas enim finis non habet locum, nisi in ordine ad causam efficientem: Externae vero sive transeuntes, quia non sunt ipse Deus et â Deo quidem, sed non in Deo, verum in rebus finitis, ideo causam finalem habere et in finem ordinari

Actiones daemonum imperatae sunt duplicis generis. Vel enim tendunt in emolumentum vel in supplicium hominis. Meisner. Anthropol. disp. 21. th. 75.

ACTUS humani alii sunt eliciti, alii imperati. Alii consistunt in prosecutione boni, alii in fuga mali. Becan. Theol. scholast. Tom. 1. Tract. 5. c. 3. q. 1.

Actus voluntatis alius est efficax, qui est princicipum operandi et movet ad executionem: alius inefficax, qui consistit in simplici complacentia boni vel displicentia mali. Becan. T. 2. Theos. scholast. Tract. 1. c. 13. q. 3.

Actus divini alii sunt aeterni, quos vocant personales et nationales, alii externi sive opera ad extra. Gerhard. exeg. L. 2. §. 147.

Actus imputationis in justificatione duo sunt, unus privativus; (quem alii vocant imputationem negatam) consistens tum in non imputatione nostrae injustitiae tum in dimissione reatus: alter positivus, quem imputationem affirmatam vocant, quando nobis justitia Christi imputatur. Meisner. Anthropol. disp. 24. th. 50. Differunt non re, sed ratione tantum et respectu terminorum â quo et ad quem. Gerhardus Loc. de justif. §. 198. Titius disp. inaug. de grat. hom. justif. th. 15.

Actus alius fidei revelatae, alius fidei arcanae sive absconditae. Ille est, qui intelligentiae actum necessario supponit: hujus veritatem ex scriptura docemus, rationem et modum non scrutamur. Melchior Nicolai apud Forer. in Man. Luth. p. 671.

Actus humanus secundum varias considerationes in triplici est genere. Est enim et actio, et passio et quaedam etiam qualitas. Greg. de Valent. T. 2. disp. quaest. 1. punct. 3.

Actus est et naturalis et personalis in Christo. Ille ab essentia communi, hic â subsistentia singulari promanat. Meisner. Phil. sobr. part. 1. s. 4. c. 1. q. 1. Secundum actum naturalem de Christo homine praedicantur, quae ex principiis naturae humanae constitutivis oriuntur, et quae cum omnibus hominibus habet communia: secundum actum personalem praedicantur, quae ratione unionis personalis ipsi competunt: illa naturaliter secundum essentiam, haec personaliter secundum existentiam ipsi competunt. Gerhard, exeg. loc. 4. n. 121.

Actus primus est vel logicus vel physicus. Ille est non repugnantia seu possibilitas rei in ordine ad existendum. Actus primus physicus est virtus effectiva, physice productiva alicujus v. g. virtus, quam habet Deus ad producendum creaturam. Arriaga curs. philos. p. 322.

Actus primus significat 1. nudam potentiam, quae prorsus excludit actum, ut cum dico: puer est Grammaticus actu primo. 2. habitum, quise externo opere non exerit, cui opponitur actus secundus sive operatio. Hoc posteriore modo Christus homo dicitur omnipotens in statu exinanitionis, non scilicet, quod progressu temporis Christo danda fuerit omnipotentia, sed quod tota plenitudo Deitatis, ac proinde etiam omnipotentia, personaliter habitaverit in assumta carne, quamvis [gap: Greek word(s)] hanc omnipotentiam

carni communicatam non semper plenâ luce exeruerit, sed radios duntaxat quosdam in miraculis aliquando emiserit. Gerhard. exeg. 1. 4. §. 317.

Actus Sacramentales sunt in duplici differentia: quidam sunt praeparatorii sive ministeriales, quidam vero essentiales et principales. Actus principales et essentiales quandoque plures sunt, ut in S. Coena benedictio, distributio, et manducatio, quandoque vero unus, ut in Baptismo ablutio. Gerhard. L. de Sacram. n. 47. et L. de S. Coenan. 142.

Actus aliquis virtutis dupliciter censeri potest: uno modo physice, quia scilicet producitur ab ipso habitu virtutis. Et isto modo solus internus fidei actus est actus fidei: altero modo moraliter, quia scilicet habet laudem ex objecto formali virtutis, et in illud tanquam in finem ordinatur. Et isto modo Confessio quoque exterior fidei est actus virtutis fidei. Greg. de Val. T. 3. disp. 1. q. 3. p. 1.

Actus interiores mentis duplices sunt: alii sunt simpliciter et ex toto interiores, alii vero ex parte tantum: videlicet, quia sunt modi quidam, vel conditiones, vel circumstantiae cum actu exteriori conjunctae. Ita oratio vel jejunium requirunt exteriores actus velut effectus et indices actuum istorum interiorum. Azor. l. 10. Inst. mor. c. 12.

ADAMI vox accipitur vel appellative vel proprie. Meisner. et Hackspan ad c. 6. Hoseae.

ADDITIO verbo Dei facta nititur vel arbitrio humano vel inspiratione. Illa prohibita censenda,

haec minime. Gerhard. exeg. L. de Scr. n. 370. Hülsem. Man. A. C. d. 13. p. 548. Konig. Vind. l. 53. n. 3.

ADHAESIO ad doctrinam Christi vel est interna, vel externa. Forer. man. p. 749.

ADIAPHORA dicuntur tum generaliter tum specialiter. Generaliter dicta sunt, quae in communi vita spectantur, ut cibus, potus, conjugium etc. Specialius dicta sunt, quorum partim in administratione sacrorum publica, partim in privato cultus divini exercitio usus indifferent est. Meisner. Colleg. adiaphor. disp. 1. th. 24. seqq. Hutter. expl. form. Conc. p. 1038. Crell. eth. Christ. l. 4. c. 30.

Adiaphora servari possunt, si absit 1. Superstitio 2. Scandalum. Dieter. Instit. Catech. de minist. eccl. p. 514.

ADJUNCTUM nec inhaerens nec ad haerens est caro Christi, quia est et subsistit intrinsece in [gap: Greek word(s)] : Meisner. part. 1. Philos. sobr. pag. 117.

ADJURARE est vel juramentum ab aliquo poscere, vel maledictioni et juramento execratorio subjicere, vel obtestari per Deum vivum i. e. gloriam et obedientiam Deo debitam. Calixt. concord. l. 3. c. 8.

Postrema species adjurationis duobus modis peragitur 1. per modum deprecationis vel hortationis ob reverentiam alicujus sacri. 2. per modum imperii imponendo alicui necessitatem, ut divini nominis causa quicquam faciat. Thomas II. 2. q. 90. art. 2. Greg. de Val. T. 3. disp. 6. q. 8. punct. 1. Add. Chemnic. in LL. part. 2. de Juram. Konig in Cas. Consc. p. 322. De variis adjurationis generibus Dilherrus l. 3. elect. c. 11.

ADJUVANDI vox in doctrina de libero arbitrio veteribus, praesertim Augustino, saepe totalem causam significat, quando sine liberi arbitrii, in nomine nondum renato, cooperatione, gratia praeveniens operata est velle. Gerh. T. 2. L. de lib. arb. n. 68. et 82.

ADOPTIO duplex: Specifica et Arrogatio. Illa est actus, quo quis cum consensu patris sui naturalis ab avo materno vel extraneo coram magistratu in filium adoptatur. Haec est actus, quo is, qui sui juris est, cum autoritare magistratus in filium recipitur. Gerhard. T. 7. L. de Conj. n. 374.

ADORATIONIS vox tribus modis in Scriptura S. accipitur 1. pro cultu civili et politico, qui tribuitur hominibus aut etiam Angelis propter aliquam in illis deprehensam digniratem aut praestantiam 2. pro toto cultu religioso, sive interno sive externo, soli Deo exhibito. 3. pro actu religionis tantum externo, quo exhibemus reverentiam Deo per gestum aliquem corporis, indicem internae subjectionis animi erga Deum. Meisner. part. 2. Philos. sobr. sect. 2. q. 12. Gerhard. T. 8. L. de morte §. 37. Thom. II. 2. q. 74. art. 2. Greg, de Val. T. 3. disp. 6. q. 3. p. 1. Laym. Theol. Mor. l. 4. Tr. 10. c. 1. §. 3. Rivetus exercit. 109. in Genesin.

ADULTERIUM est vel simplex personae solutae cum alterius conjuge: vel duplicatum conjuge cum alterius conjuge. Dieteric. in Catech. p. 153. Gerhard. Tom. 7. n. 611. Plures modos adducit Thummius in Decal. p. 434. In muliere gravius habetur, quam in viro secundum jus civile; de jur e autem divino aequale peccatum habetur. Rittersh[?]. s. l. 8. lect. sacr. c. i.

ADVERSARI fundamentis essentialibus fidei vel formaliter vel virtualiter. Forer. man. p. 663.

AEMULATIO est duplex: una bona et laudabilis, quae nihil aliud, quam honestum illud studium, quo accendimur alterius virtute ad imitationem, aut, si fieri potest, superationem etiam: alia mala et in vitio posita, quae nihil aliud, quam invidia seu dolor in alterius recte factis et hinc subsecutâ felicitate ac prospero rerum successu. Walther. Harm. p. 986.

AEQUALE. AEQUALITAS. Ut aliqua sint aequalia, tria requiruntur. Becan. Theol. schol. Tom. 1. Tr. 1. c. 7. q. AEqualitatis modi varii, vel quoad essentiam vel quoad virtutem et potentiam agendi. Kesler. Metaph. gen. p. 244. Meisner. part. 2. Philos. sobr. c. 1. s. 1. q. 2. p. 47.

AEQUALITER DILIGERE dicitur Deus omnia ex parte actus amoris divini: sed ex parte objecti meliora magis diligere dicitur. Gerhard. exeg. l. 2. n. 223.

AETERNITAS vel attenditur in se, ut se habet ex parte Dei, vel ut explicatur ad nostros conceptus, vel ut refertur ad nostrum tempus. Hoornbeekl. 2. Socin. c. 1. p. 267. Vel absoluta est, quae soli Deo competit, vel participata, ut, si Deus angelum aliquem ab aeterno produxisset, aut aliam creaturam, quae nunquam esset desitura: Sed hanc posteriorem Scriptura S. ignorat. Gerhard. exeg. l. 2. §. 147. Scheibl. 1. met. c. 16. n. 43. Hornej. disp. Theol. 3. part. 1. th. 73. Alia est intrinseca, id est, ipsa essentia Dei, quatenus necessitat Deum ad existendum in omni tempore vero vel imaginario: alia extrinseca, scilicet ipsum tempus verum, vel imaginarium.

Illa prior est indivisibilis tota simul, haec aute divisibilis et successiva. Arriaga curs. Philos. p. 201. n. 12. Scheibl. l. 2. metaph. c. 3. n. 356. Alia estratio aeternitatis Dei, quando Deus in se, alia vero cum ad extra respectu creaturarum consideratur. Graw. qq. Illustr. disp. 2. q. 2. n. 12.

AEternum accipitur 1. improprie vel pro eo, quod, cum creatum sit, nunquam tamen finiendum est, vel pro eo, quod longa secula durat. 2. pro duratione increata, quae talis est ex se et ab intrinseco Suarez disp. Metaph. 50. s. 3. n. 3. Saepe tantum certum tempus significatur. Horn. disp. Theol. d. 3. sect. 2. th. 65. Grot. de ver. rel Christ. l. 5. p. 236. Kesler. Phys. Photin. pag. 9. ubi plures acceptiones adducuntur.

AEterni fuerunt cruciatus Ghristi non ex intensione vel duratione suâ entitativâ Physice, sed ex dignitate morali ipsius personae divinae infinitae. Forer. man. p. 352.

AFFECTIONES humanae Christi naturae duplices sunt, quarum aliae nominari possunt specificae vel naturales, quas cum aliis hominibus habet communes, ut est infirmitas: aliae individuantes vel personales, quas ex gratia unionis personalis possidet, qualis est omnipotentia, omniscientia. Meisner. part. 1. Phil. sobr. s. 1. q. 16. p. 331.

Aliae sunt essentiales, aliae accidentales. Illae sunt, quae per se et essentialiter homini competunt, nec salva ejus natura abesse possunt: hae vero, quae per accidens ipsi competunt. Illas Christus adhuc in statu gloriae retinet: has sicut tantum ad tempus

assumsit ad peragendum opus redemtionis, ita in statu gloriae deposuit. Gerhard. Exeg. L. 4. n. 81.

Aliae habent causam Physicam, aliae Logicam: Illae sunt, quae ab essentia, â qua fluunt, secundum rem distinguuntur: Hae sunt, quae non nisi ratione ab essentia, â qua manant, distinguuntur, causarentur tamen ab eâphysice et realiter, si realiter ab eâ essent distinctae. Sic in Deo immutabilitas est causa aeternitatis, cognitio amoris. Slevogt. disp. Acad. p. 208. Cajetanus et Conimbric. apud Hornej. Instit. Log. l. 5. q. 5. n. 5.

AFFECTUS in hominibus sunt passivi, in Deo activi. Gerhard. exeg. L. 2. n. 157. et disp. Isag. 3. c. 5. n. 11. Tribuuntur Deo, quatenus voluntatis actus sunt, id est, quatenus cum decreto aliquo divino, sive efficiendo, sive jam effecto quasi jam in unum coaluerunt, Episcop. Instit. Theol. l. 4. c. 22. Quidam vere in Deo sunt, sed ratione longe puriori et eminentiori: quidam proprie loquendo in Deo non sunt, sed ad quiddam divinum significandum per simultudinem ad Deum referuntur. Glass. Rhetor. S. Tr. 1. c. 7.

In statu integritatis rationi fuere subjecti 1. quoad excitationem 2. quoad durationem 3. quoad gradus. Meisner. Anthropol. d. 4. th. 27.

AFFINITATIS tria sunt genera, quorum primum (quod mediante unâ personâ contrahitur) tantum impedit matrimonium. Gerhard. L. de Conj. n. 243. Dur andus in Lombardum l. 4. dist. 41. q. 1. n. 8.

AGENTIUM genera quatuor sunt. Quaedam agunt necessitate naturae, ita ut non possint impediri naturaliter, ut motus coelorum et solis lunaeque defectus:

quaedam agunt per causas necessario agentes et impedibiles, sed non impeditas in agendo, ut generatio hominis: alia per causas necessario agentes non solum impedibiles, verum etiam impeditas, ut generatio monstri: alia denique per causas liberas, quae nulla necessitate eveniunt, ut externi actus humani. Meisner. Anthropol. disp. 21. th. 118.

Agit aliquid vel physice vel moraliter, vel principaliter vel instrumentaliter. Kesler. metaph. Photin. gen. p. 286.

Agere immediate et mediate, immediatione et mediatione virtutis et suppositi quid sit. Conimbric. in l. 2. phys. c. 7. q. 14. a. 1.

Agunt propter finem alia sine cognitione finis, alia cum cognitione ejusdem. Illa sunt sensus et intellectionis expertia, quia virtus activa eorum ad talem actionem, actio vero ad talem effectum naturaliter determinatur. Perer. Phys. l. 8. c. 3. Haec in duplicirursus sunt differentia. Alia enim cognoscunt rem, quae est finis, sed non ut est finis, ut belluae, quae etsi desiderio cibi et potus trahantur, non tamen cognoscunt respectum et ordinem, quo id, quod est ad finem, tanquam idoneum et aptum ad eum assequendum, refertur. Alia non solum cognoscunt finem sub ratione boni convenientis, sed etiam habitudinem proportionemque mediorum ad illum obtinendum: quales sunt substantiae intelligendi facultate valentes. Conimbric. l. 2. phys. c. 9. q. 2. a. 2. Azor. l. 1. instit. mor. c. 1.

AGNITIO veritatis est duplex: altera [gap: Greek word(s)] et mere literalis, qualem etiam habent diaboli,

altera [gap: Greek word(s)] et gratiosa, ubi veritas non modoscitur et agnoscitur, sed simul gratiose â Spiritu S. in corde hominis obsignatur. Meisner. Anthrop. disp. 10. q. 2. th. 23.

AGNOETARUM duo genera. Quidam etiam divinae Christi naturae ignorantiam tribuebant: quidam Christo ut homini tribuebant, sed in statu exaltationis: in statu exinanitionis negabant non solum communicatae omniscientiae plenarium usum, sed ipsam etiam communicationem. Gerhard. exeg. l. 2. n. 248. et Conf. Cathol. l. 2. art. 2. c. 2. p. 409. Thummius [gap: Greek word(s)] . p. 622. Calixt. Conc. p. 62.

ALIENUM peccatum dupliciter dicitur: vel cui pari voluntate non communicamus, vel cui communicamus quidem, in propriâ tamen vitâ et proprio supposito id non patramus. Hülsem. in Aug. Conf. p. 57. Nec sic dicuntur aliena peccata, tanquam omnino ad parvulos non pertineant, sed dicuntur aliena, quia nondum ipsi agebant vitas proprias, sed quicquid erat in futura propagine, vita hujus hominis continebat. August. T. 7. p. 726. A.

ALIUD et ALIUS differunt. Illud notat distinctam essentiam, hoc distinctum suppositum. Chemnic. de duab. nat. c. 14. Dieteric. in Catech. p. 302. Becan. Theol. Schol. T. 2. Tr. 2. c. 9.

ALIUD vel notat essentiam aliam, velalium atque alium conceptum. Kesler. metaph. part. gen. p. 316.

ALLEGATIO Scripturae ratione termini â quo et ad quem duplex est: Conjuncta et Disjuncta. Illa est, quando quaedam verba vel integra dicta ex unico V. T. loco allegantur in N. T. Disjuncta, quando verba

et integra dicta ex diversis locis allegantur. Et haec non est scripturae additio, sed ex multis in unum collectio. Konig. Vind. p. 334.

ALLEGORIA alia Rhetorica, alia Theologica. Illa est nihil aliud, quam continuata metaphora. Haec est, cum aliquid sive ex novo, sive ex veteri Testamento, novosensu exponitur, atque accommodatur ad spiritualem doctrinam, seu ad vitae Institutionem. Rivet. exerc. 103. in Gen. p. 507. 508. Alia est Innata, alia Illata. Illa est, quae in Scripturis ipsis expresse traditur: et haec proprie Scripturae sensus mysticus est. Haec est, quam ipsa Scriptura non ostendit, sed quae ab Interpretibus insertur. Glass. l. 2. Philol. S. part. 1. Tr. 1. s. 3. a. 2. et ex hoc Sixt. Amama in antibarb. p. 164. Ratione objecti quadruplices constituuntur: Historiae, Facti, Sermonis et Sacramenti. Balduin. id. disposit. Bibl. p. 192.

[?] duplex: alia orthodoxa et Lutherana, alia heterodoxa et Zwingliana. Meisner. part. 1. Philos. sobr. p. 313. Illa secundum Damascenum l. 3. c. 4. exprimitur primum genus commun. idiom. h. e. alternatio et mutua attributio, quando proprietas uni naturae conveniens tribuitur personae in concreto. Chemnic. lib. de duab. nat. in Ch. c. 12. Haec est, cum Zwingliani unam eamque (ut sic dicamus) nudam naturam intelligunt, alteram autem penitus excludunt, quasi sola humana natura pro nobis passa sit. Hafenreff. l. 3. stat. 3. loc. 2.

ALTARIS vox dupliciter accipitur. 1. proprie pro loco ad eum finem erecto, ut sacrificia super illo immolentur Deoque offerantur 2. improprie pro iis rebus, quae

cum aris quandam similitudinem habent. Hoc sensu iterum tribus rebus accommodari solet. Primum est divinum, ipse puta Salvator cum suis beneficiis. Secundum coeleste, thronus puta Dei vel sedes aeternae beatitudinis Apoc. 6. v. 9. Tertium ecclesiasticum, quod notat mensam et locum, ad quem fit [gap: Greek word(s)] panis et calicis benedicti. Meisner. part. 2. ph. sobr. sect. 1. q. 19. Metonymice intelligitur ipsum meritum Christi. metaphorice Eucharistia sacra. Höpfn. Evang. Saxon. p. 28. (ubi simul exponitur, quid sit apud Cyprian. et August. altare contra altare erigere.) Add. Hornej. in ep. Hebr. c. 13. v. 10. Glass. Rhet. S. Tract. 1. c. 13. Duo altaria celebria fuerunt inter Ebraeos, Aureum in Sancto, in quo thymiamata offerebantur, et aeneum, quod in atrio debuit collocari, ut in eo sacrificia ordinaria offerrentur. Rivet. in Exod. c. 27. p. 1130.

AMICITIA vel est civilis, quae in conversationibus et contractibus civilibus potissimum spectatur: Vel naturalis, quae ex naturali hominum ad se invicem inclinatione et conjunctione oritur. Estque vel [gap: Greek word(s)] cognata, quae rursus dividitur in paternam, fraternam et agnatorum, vel [gap: Greek word(s)] conjugalis: vel moralis, quae ex morum honestate et mutua animorum consensione oritur: vel spiritualis, consistens in unitate spiritus et fidei, quae alias fraternitas in Christo appellatur. Meisner. Philos. sobr. part. 1. sect. 2. q. un.

Amicitia vel est inter aequales, vel certâ aliquâ ratione redditaequales. Facit autem aliquo modo aequalitatem

inter Deum et hominem amicitia, quae inter utrumque intercedit duplici ratione: 1. quia Deus ad hominem se demisit per incarnationem: 2. quia exaltavit hominem, efficiendo nos divinae consortes naturae, ex 2. Petr. 1. v. 4. Greg. de Val. T. 3. d. 3. q. 1. p. 2.

AMOR alius est benevolentiae vel amicitiae, alius concupiscentiae. Ille est, quo alicui volumus bonum propter ipsum amatum sine relatione ejus in aliud: hoc amore Deum complecti dicunt Scholastici creaturas rationales, Angelos et homines. Posteriorem definiunt, quod sit Amor, quo aliquid amatur propter aliud dilectum, hoc est, quo alicui optatur bonum propter alterum, cui proficere potest ad delectationem: hoc amore dicunt Deum complecti creaturas irrationales. Gerhard. exeg. l. 2. d. nat. D. et att. div. n. 223. Thomas l. 2. q. 26. a. 4. c. Durand. l. 1. dist. 1. q. 2. n. 6. Aliter explicat Episcopius T. 1. op. p. 310.

AMOR DEI est duplex: naturalis et liber. Ille est, quo amat se et creaturas omnes, quatenus possibiles sunt. Hic est, quo amat creaturas, ut futurae vel praesentes sunt. Becan. Theol. Schol. Tom. 1. Tr. 2. c. 5. q. 3. Ex parte Dei aequalis est erga omnes creaturas: ex parte objecti non omnes aqualiter amat Deus, quia non omnibus rebus aequalem bonitatem impertitur per illum suum amorem, sed aliis majorem, aliis minorem. Thom. p. 1. q. 20. a. 3. Greg. de Valent. T. 1. q. 20. p. 3.

Alius est generalis, alius specialis. Ille, quo Deus homines ex aequo omnes complectitur. Hic fundatur in merito Christi, porrigens se non nisi ad vere credentes. Gerhard. exeg. l. 2. n. 226.

ANALOGIA. Alia est fidei, alia contextus. Illa est, quando sumuntur praecipua et summa capita doctrinae coelestis, quae certa, firma et perspicua sunt. Et in sententiis obicuris, ambiguis et impropriis quaeritur talis interpretatio, ut cum praecipuis illis articulis non pugnet, sed consentiat. Chemnit. p. 2. LL. de paup. c. 4. Hornej. part. 1. disp. Th. 2. s. 4. th. 188. Haec est, quando explicatio loci convenit cum omnibus circumstantiis textus. Maccov. thes. Theol. p. 65.

Analogia Sacramentorum duplex est. Vel enim respicit Sacramentum integrum, vel Sacramenti partem. Analogia Sacramenti integri ad finem et usum spiritualem eadem est in Sacramentis V. et N. T, sed analogia partium Sacramenti non est eadem in V. T. et N. T. Sacramentis: quia scilicet [gap: Greek word(s)] seu relatio inter rem terrenam et coelestem non est eadem. Gerhard. L. de S. Coen. n. 91.

Analogia (in S. Coena) Sacramentalis est vel principalis vel minus principalis. Illa est, quod panis Eucharisticus est organum et medium idoneum ad distributionem corporis et vinum ad distributionem sanguinis. Minus principales analogiae consistunt in facultate nutriendi naturali, quam habent panis et vinum, ac in fructu coenae, qui est nutritio spiri. tualis ad vitam aeternam. Item sicut panis est substantia e multis granis collecta, vinum est substantia e multis uvis collecta: ita unum corpus efficiuntur, qui de uno pane participant. Gerhard. L. de Coen. n. 127. Chemnic. part. 2. exam. p. 408. Balduin. in. Cas. l. 2. c. 3. cas. 8.

ANATHEMATIS tres species a Judaeis sunt constitutae. Prima erat [gap: Hebrew words] separatio, quae erat remotio personae ab aliorum consessu et congressu tam sacro quam politico et domestico, atque adeo ab ipsius Tabernaculi aditu ad tempus â lege praescriptum. Altera erat [gap: Hebrew words] quae erat excommunicatio solenniter in totius ecclesiae conspectu publicata, quâ reus omnino â coetu sacro excludebatur, cum maledictionibus ac diris horrendis ex Lege Mosis excerptis. Hoc dicitur Joh. IX, 34. et XII, 42. [gap: Greek word(s)] fieri, id est, synagogâ moveri. Tertia erat [gap: Hebrew words] extrema proscriptio et excommunicatio, quâ reus omnibus humanae societatis juribus, legibus, officiis et commerciis exclusus, judicio divino committitur, et ad extremam desolationem et mortem condemnatur. Buxtorf. Instit. epist. c. 6. p. 56. Bertramus de Rep. Jud. c. 7. et ibid, in annot. Lempereur. Horting. primit. Heidelb. p. 87.

ANIMA HOMINIS quadrifariam considerari potest. 1. Quoad attributa quaedam, quae ex solâ revelatione constant, veluti quod anima separata iterum sit unienda corpori: quod de singulis sit futurum judicium vel ad mortem vel ad damnationem. 2. Ut est forma corporis, et ut est principium operationum humanarum, et functionum naturalium. 3. Quoad attributa quidditativa, veluti quod sit substantia intelligens, volens. 4. Secundum attributa, quae ei conveniunt, ut â materia est separata, et sunt naturaliter cognita, qualia sunt immaterialitas, modus cognitionis, volitionis etc. Scheiblerus l. 2. Metaph. c. 5. tit. 1.

Juxta Gerhardum Tom. 8. L. de morte anima considerari potest vel physice vel metaphysice: quae distinctio ex dictis peti potest.

ANIMALE corpus est, quod obnoxium est infirmitatibus, quales naturam animalis consequuntur, fami, siti, morbis, et tandem morti: et propterea necesse habet nutritione individuum, generatione speciem conservare. Hunn. ad 1. Corinth. cap. 15. p. 536. Calixt. de bon. perf. sum. p. 21.

Animalis fuit homo ante lapsum ratione substantiae, post lapsum ratione qualitatum. Stegm. photin. disp. 10. p. 100.

[gap: Greek word(s)] dupliciter dicitur 1. quod nec suâ nec alienâ [gap: Greek word(s)] subsistitm, quod nec essentiam nec subsistentiam habet, nec in se nec in alio, sed est nihil negativum. Hoc sensu humana Christi natura non potest dici [gap: Greek word(s)] 2. Relate et secundum quid [gap: Greek word(s)] dicitur, quod non quidem suâ sed alienâ [gap: Greek word(s)] subsistit, quod essentiam quidem habet, non tamen propriam personalitatem et subsistentiam, sed in alio subsistit: hoc sensu caro Christi dicitur [gap: Greek word(s)] , quia scilicet est [gap: Greek word(s)] et in ipso [gap: Greek word(s)] subsistens. Gerhard. exeg. L. 4. n. 112.

ANNI vel sunt vulgares vel Angelici et Prophetici. Hi sunt, quorum quilibet tot annos complectitur, quot alioquin dies vulgaris annus habet, nimirum 365. Gerhard. L. de extr. jud. n. 80.

ANOMIA dupliciter sumitur 1. generaliter pro omni eo, quod â Dei voluntate deflectit, sive legalem sive Evangelicam intelligas. 2. Specialiter pro

eo, quod legem muralem vel legem factorum transgreditur. Priori sensu accipitur 1. Joh. 3. v. 4. Meisner. Anthropol. disp. 3. q. 1. th. 31.

ANTICHRISTI vox dupliciter usurpatur â Spiritu S. vel etymologice pro omni eo, qui qualitatem personae et doctrinae Christi ex proaeresi labefactat. Vel specifice pro insigni et eminente illo seductore, qui minorihus et imbecillioribus Anti Christis antonomastice praefertur. Hulsem. brev. ext. c. 22. p. 448. Becan. l. 1. man. c. 6. n. 7.

Non accipi debet de uno aliquo individuo, sed de omni eo, qui sedem Antichristianam occupat. Hunn, expos. 2. ep. ad Thessal. c. 2. p. 209. 210.

APOCRYPHI libri duplicis sunt generis. Alii, qui occultae quidem sunt originis seu de quibus dabitatur, an certo ab apostolis sint conscripti, qui tamen in Ecclesia ob praeclara exempla et praecepta populo Christiano proponi et praelegi solent. Alii supposititii, adulterini et falsi, ac proinde in ecclesia non sunt legendi. Euseb. l. 3. hist. c. 3. et 25. Chemnic. part. 1. exam. p. 238. Gerhard. exeg. L. 2. n. 67. Calixt. de num. libb. Canon. n. 35. et 50. Hornejus disp. Theolog. p. 1. d. 2. s. 2. th. 81. et seqq.

APPARENS et APPARERE multis modis dicitur 1. quod, cum nihil sit, tamen apparenter sensum ferit. 2. Apparere dicuntur species intentionales. 3. Tribuitur apparentia magnitudini. 4. In Astronomiâ apparentia dicuntur accidentia sphaerarum et stellarum. 5. Ratione qualitatum apparere dicuntur ea, quae cum sint realia entia, tamen extrinsecus aliis qualitatibus conspicienda sunt, quam quas revera habent.

6. Apparentia tribuitur visui ac conspectui obvio. 7. Usitatissime cum adjectione (tali vel tali formâ) apparere tribuitur ei, quod cum per se sit invisibile, formam visibilem assumit, sicut Deus sub variis formis in V. T. apparuit et Diabolus hodieque apparere solet. Kesler. Metaph. spec. p. 18. et seqq.

APOSTASIA seu desertio in fide fit vel in fundamento fidei, vel in circumstantia aliqua fidei. In fundamento fidei fit desertio vel ab iis, qui veram fidem agnoscunt quidem, sed non amplectuntur 2. Petr. 2, 1. vel ab iis, qui amplectuntur agnitam, languiter tamen et titubante conscientiâ, unde procliviores sunt ad lapsum; quales erant Pharisaei, qui in Christum credebant, sed non palam fatebantur, ideo resiliebant postea Joh. 12. v. 42. et [gap: Greek word(s)] isti, de quibus Dominus Luc. 8. 13. Vel ab iis, qui satis firmiter agnoverunt et amplexi sunt, sed metu periculi abjecerunt iterum, professione magis externâ, quam interno animi adsensu, qualis erat apostasia Petri et eorum, quos Paulus ante conversionem blasphemare coegit Act. 26, 11. vel qui aliquos articulos fidei abnegant, cum in reliquis maneant puri, quales fere sunt omnes haeretici: vel denique totalitar â fide deficiunt, et in castra hostium fiunt transfugae contra conscientiam. Balduin. in ep. Gal. c. 1. p. 38. Add. Bertium in hymenaeop. 121.

Secundum Scholasticos quadruplex est. Prima â fide: altera ab obedientia: tertia ab ordine clericali: quarta â statu religioso. Thomas II. 2. q. 12. art. 1. Becan. Th. Sch. T. 2. Tr. 1. c. 14. Laym. Theol. mor. l. 2. tr. 1. c. 16.

Differt ab haeresi, quod haec ab aliquibus tantum fidei articulis recedat, apostasia vero dicat repudium universale fidei. Filiuc. synops. Theol. mor. tr. 22. c. 6. Ant. Ferd. de Movre exam. Th. mor. part. 1. c. 4. §. 4. Hoornbeek summ. controv. l. 6. p. 474.

APOSTATA proprice est, qui fidem veram antea professus, ab eâ in totum recedit. Sed per analogiam ille etiam ita vocatûr, qui in plerisque recedita vera fide, ut qui â veritate Evangelii ad Pontificios deficiunt. Ames. Cas. Consc. l. 4. c. 5.

APPETITUS concupiscibilis et irascibilis in statu integritatis ordinatus fuit. Meisner. Anthropol. disq. r. q. 6. th. 26.

APPLICATIO terminorum ad res Theologicas est triplex 1. per abstractionem conceptus univerlis, qua relinquuntur ea, quae rei conveniunt, in statu imperfectionis, quem habent in creaturis. 2. per analogiam 3. per remotionem imper fectionis. Kesler. metaph. spec. p. 121. Alia est formalis, dum movetur ens creatum a Deo in solum effectum: alia praevia, quae est in causam. Rivet. in Genesinp. 819.

APPREHENSIO in fide est duplex, una est cognitionis in intellectu, altera appetitionis in voluntate, notans desiderium et accessum ad Christum ejusque meriti sufficientissimi applicationem et appropriationem fiducialem. Meisner. Anthropol. disp. 28. th. 60. et part. 3. Philos. sobr. p. 476. Gerhard. L. de Justif. n. 178.

ARBITRII libertas versatur circa externos motus civilemque conversationem, sed non circa actus spirituales

ARBITRIUM LIBERUM varie accipitur, 1. pro mente, et voluntate, quae sunt facultates animae rationalis. quarum illa cognoscendo et judicando, haec eligendo et judicando suum expedit officium. 2. Notat [gap: Greek word(s)] seu potentiam passivam, per quam homo gratiae conversionis non est incapax, si modo mediis utatur, nec Deo ponat obicem. 3. pro interno principio seu inclinatione, qua voluntas in appetendo ducitur, quamvis nil nisi mala velit et appetat. 4. pro potentia eligendi bona vel mala in rebus externis et civilibus 5. (ex mente Pelagianorum) pro vi quadam in homine, qua se possit ad gratiam Dei praeparare, et alios actus spirituales edere. Meisner. Anthropol. d. 21. th. 7. et seqq.

Arbitrii liberi acceptio communissima notat 1. esse rationalem seu habere mentem et voluntatem. 2. habere motus voluntarios, ad quos exercendos concurrunt mentis judicium et voluntatis appetitio. 3. in vitiis et virtutibus, ut actiones bonae vel malae dicantur, requiri mentem cognoscentem, et voluntatem vel obtemperantem vel repugnantem judicio. Chemnic. L. de vir. hum. p. 196. b.

ARGUMENTUM aliud est concionatorium et populare; aliud cathedrale. M. Ant. de Dom. l. 5. c. 4. n. 24. Rivetus Tract. de Patrum autoritate c. 4.

ARGUMENTANDI modos speciales XIII. habent Judaei. Schikardus in Bechinath. p. 159. seqq. Hacksp. ad Lipm. p. 291.

ARGUMENTATIONES aliae sunt didascalicae, aliae tentativae. His usus est Diabolus erga B. Lutherum. Höpfn. Saxon. Evang. p. 95.

ARIANISMUS sumitur vel formaliter, ut est conjunctus cum animo haeretico, vel materialiter, ut quis deceptus errori isti adstipulatur. Forer. man. p. 635.

ARTICULI FIDEI inde appellantur, quia partes sunt et quidem praecipue rerum credendarum sive partes fidem Christianam constituentes, quemadmodum articuli partes digitorum sunt, et digitos constituunt, deinde quod cognitio eorum nullatenus ex naturae seu rationis, sed unice ex fidei et revelationis lumine pendeat. Calixt. de Sanctiss. myst. Trinit. th. 2. Hennich. Comp. Theol. p. 406. 407.

Articuli, quibus animarum salus superstructa est, sunt de Trinitate, invocatione Dei, Christi incarnatione, persona ejus, officio item, gratuita hominis justificatione, resurrectione mortuorum et vitâ aeternâ. Hunn. quaest. et respons. de ecclesia Christip. 48.

ARTICULI FIDEI quidam sunt principales et fundamentales; quidam minus principales et nonfundamentales. Fundamentales sunt et dicuntur 1. ratione sui dogmata caussas salutis explicantia 2. nostri, dogmata scitu Christianis salvandisque omnibus necessaria, sic ut absque illorum notitiâ vitam aeternam nemo consequatur. Meisner. consid. Theolog. Photin. p. 255. Idem ibid. p. 287. sex requita articuli fundamentalis adducit. 1. respectu nostri, quod est scitu ad salutem necessarium: respectu sui et quoad [gap: Greek word(s)] (2) exprimit salutis caussam, ideoque (3) illo labefactato mox nutat salutis ratio, simulque convelluntur

alii articuli et (4) male explicatum impedit fidem salvicam quoad [gap: Greek word(s)] (5.) fundatur in illo verus cultus et (6) error circa istud impedit obedientiam Deo debitam.

Quidam sunt fundamentales et principales, utpote mysterium Trinitatis et incarnationis: quidam minus principales, qui ad priores illos referuntur, ilsque subordinantur. Gerh. L. de justif. n. 128.

Aliter dividuntur in simplices, qui tantum in scripturâ revelantur: et mixtos, qui partim per scripturam, partim per rationis principia innotescunt. Meisner. part. 1. Ph. sobr. q. gen. in marg. p. 37. 38.

Alii sunt Catholici, alii Theologici: sive aliud dicitur necessarium Theologo, aliud Theologiae; aliud Theologo Professori, aliud alicui ex communi salvandorum ratione: unde etiam Theologica in Scholasticam et popularem dividitur. Nicol. Arnold. refui. relig. Socin. p. 77.

ARTIFEX ab artifice quaestiones, enunciata, effata, conclusiones duplici modo accipit. Unus, cum inferioris cognitio pendet omninê â principiis superioris, quod fit in scientiis subalternis. Alter modus est, cum artifex ea, quae ab alio posita sunt, admittit non tanquam sua principia, sed ut examinet ac judicet. Posteriore modo Theologus â Philosopho quaedam accipit, quia in examine ad normam sui principii veritatem ejus animadvertit. Gerhard. exeg. L. de nat. Theol. n. 23.

ASCENSIO CHRISTI consideratur vel abstracte et distincte, ut sit solus ille ascensionis motus, quo Christi corpus conspicuâ formâ subinde atque altius â

conspectu discipulorum suorum versus est elevatum, qua ratione ascensio et exaltatio ad dextram Dei distincte describuntur Marc. 16. v. 19. Actor. 1. v. 9. vel concrete et conjuncte, ut ascensio complectatur et involvat exaltationem ad Patris dextram Psalm. 68. v. 19. Actor. 2. v. 33. Ephes. 4. v. 10. 1. Pet. 3. v. 21. Gerhard. exeg. l. 4. n. 278. et disp. Isagog. disp. 9. cap. 13. n. 78.

ASSENSUS alius est cum formidine, alius sine formidine. Greg. de Valent. Tom. 3. disp. 1. q. 1. p. 4.

Aliud est assensus generalis, quo credo Christum pro totius generis humani peccatis esse mortuum, quod credunt et impii quidam et Diaboli, rursus aliud est certa cordis fiducia, qua non tantum credo Christum in specie pro me satisfecisse, pro meis etiam peccatis mortuum esse, sed insuper totâ mente ipsi confido, spem omnem in illum pono etc. Meisner. consid. Theol. Photin. p. 164. 165.

Assensus alius est historicus, alius salvificus. Hic non datir, nisi in renatis, ubi est specialis gratia spiritus. Quod attinet autem assensum historicum, notandum 1. quod ille cadere possit in non renatos, nec praesupponat gratiam peculiarem Spiritus. 2. quod in non renatos cadere possit aliqua gratia Spiritus, licet non ista specialis. Meisner. Anthropol. disp. 23. th. 62.

ASSISTENTIA et gubernatio Spiritus S. aut est immediata, qualis fuit in Prophetis et Apostolis, aut mediata, quae non nisi mediante doctrinâ Propheticâ et Apostolicâ in libris Canonicis V. ac N. T. proposita locum habet. Gerh. exeg. L. 1. n. 41.

In ASSUMTIONE humanae naturae Christi duo considerari possunt 1. actus assumentis 2. terminus

assumtionis. Actus ipse procedit ex divinâ virtute, quae est communis omnibus Trinitatis personis. Terminus assumtionis soli secundae personae competit: solus enim Filius Dei propriam subsistentiam largitus est humanae naturae: unde ratione termini istius seu ejus, ad quod actio illa terminatur, est opus ad intra. Graw. q. ill. p. 206. Horn. part. 2. disp. Theol. d. 1. s. 1. th. 13.

ASTROLOGIA vel est naturalis, alias Astronomia dicta, quae certis atque indubitatis experimentis necessariisque rerum vicibus nititur, ut observatio anniversaria cursus Solis, Lunae, syderum, eclipsium, conjunctionum, oppositionum planetarum etc. Vel judiciaria: eaque iterum duplex est: Genethliaca, quae ex astrorum positu circa tempus nativitatis de inclinationibus hominum eorumque temperamentis judicat ac pronunciat. Et ea, quae observato horoscopo judicat de futuris eventis â libero arbitrio aliquâ ratione dependentibus. Episcop. l. 3. Instit. Theol. p. 147.

ATHEISMUS seu divini Numinis contemtus quatuor modis committitur 1. cum quis prorsus negat Deum esse, ut olim Diagoras apud Cic. l. 1. de nat. Deor. 2. si non colitur, vel saltem non nisi ob natuturam praestantem; non vero, quia quis opem ab eo vel gratiam exspectet; quippe qui neminem amet, neminem curet 3. si existimetur, uti summates viri summorum curam gerunt, imis et minutis alios praeficiunt: ita Deos coelestes de procerum rebus laborare, non spectare illas homullorum. 4. si DEUS solum colatur, ut remunerator in hac vita. Voss. l. 1. idololatr. gentil. c. 3. Armin. pag. 6. et 61. col. 2. Crell. eth. Christ. l. 3. c. 2. p. 231.

ATHEOS speculative dari posse, si Deus permiserit, docet Hulsem. de auxil. grat. p. 216.

ATTRIBUTA divina quaedam sunt [gap: Greek word(s)] , quae in [gap: Greek word(s)] aliquam ad extra se proferunt, hoc est, quae ex operatione quadam et ab effectibus in creaturis cognoscenda se praebent, atque inde tanquam actu secundo describi et intelligi possunt, qualis est justitia, bonitas, potentia, majestas seu gloria, sapientia, vita etc. Alia vero sunt [gap: Greek word(s)] , quae quasi intra ipsam essentiam manent, nec peculiaribus [gap: Greek word(s)] , actionibus, operationibus, aut effectis in creaturis ad extra se proferunt, vel cognoscenda se praebent, ut illis tanquam actu secundo describi et intelligi possint, qualis est aeternitas, immensitas, infinitas, quodque est spiritualis essentia etc. Chemnic. l. de duab. nat. in Christo c. 23. Gerhard. in exeg. L. 4. n. 256. et disp. Isag. 9. th. 76. Scheibl. lib. 2. metaph. c. 3. n. 132.

AUTORITAS Ecclesiae est duplex, una quasi sensibilis et externa, quatenus ipsa videlicet aliquando fuit et hodie est multitudo et congregatio amplissima et nobilissima, complexa florem generis humani. Alia est autoritas Ecclesiae quasi propria, sed nemini infidelium cognita vel credita, quam liceat insensibilem appellare. Haec enim ipsa Ecclesiae competit per peculiarem gratiam, directionem et adsistentiam principis sui capitisque Christi, et Spiritus sancti, per quam fit, ut universa in rebus ad salutem necessariis errare nequeat. Calixt. de auctorit. Script. S. th. 19.

nobis innotescit. Primo per Ecclesiae testimonium, eos libros approbantis, recipientis, et commendantis. Secundo interna Spiritus Sancti persuasione, eam ipsam autoritatem cordibus nostris insculpentis, certoque persuadentis. Tertio ipsorum librorum genio: ad quem re feruntur omnia argumenta, quae ab ipsorum contextu sumi possunt: inter quae hoc est luculentissimum ab eventu rerum praedictarum, quo olim ethnicos Christiani valde urgebant. Chamier. panstr. Cath. T. 1. l. c. 6. n. 5.

AUDITUS verbi divini alius est internus, alius externus. Ille positus est in assensu mentis et obsequio voluntatis. Hic consistit in studio cognoscendi, discendi et aliquo modo meditandi: estque in potestate hominis situs et in non renatos cadere potest. Hunn. de praed est p. 237. Meisner. Anthropol. disp. 13. q. 2. th. 25. Hutter. explicat. form. Conc. Art. 2. p. 173.

AVERSIO â Deo distinguitur formaliter â conversione ad creaturas: illa enim attenditur ratione termini â quo, haec vero ratione termini ad quem. Gerh. L. de pecc. act. n. 29.

AVERSIO â Deo fit vel physice vel interpretative tantum. Voluntas dum peccat, non semper physice se avertit â Deo, et convertit se ad creaturas, sed aliquando interpretative tantum, quae interpretativa conversio non semper requirit actum positivum, sed sufficit voluntas implicita, quâ dum quis omittit, quod Deus praecipit, implicite censetur magis amare creaturam, quam Deum. Becan. Theol. Schol. part. 2. Tr. 2. c. 3. q. 2. n. 7. Azor. T. p. 1. Jnst. moral. p. 240.

beatitudini superadditum ad gloriam animae et corporis. Greg. de Val. T. 4. d. II. q. 5. p. 2. Gerhard. L. de vita aeternan. 160. Calixt. de bon. perf. summ. p. 38. 39.

AUTHENTICA VERSIO. Esse versionem aliquam avthenticam est, esse eam omnino in sententiâ conformem Scripturae originali, ac proinde doctrinam divinam continere, ex qua certo possint controversiae fidei determinari. Greg. de Val. T. 3. p. 312. Sixt. Amama in Antibarb. l. 1. c. 6. p. 45.

AVTO[?]. Vox haec aut opponitur essentiae divinae communicationi, et sic negamus, Christum esse [gap: Greek word(s)] , quia essentiam, per aeternam â Patre generationem accepit; aut opponitur essentiae divinae inaequalitati, et sic concedimus Christum esse [gap: Greek word(s)] . Christus vere et seipso Deus est, non autem â seipso Deus est. Gerhard. exeg. loc. 4. de pers. Christi n. 67. Meisner. philos. sobr. part. 2. c. 2. q. 2. p. 418. 419. Stegm. Photin. p. 52. Armin. paq. 10. seq.

AUXILIUM sufficiens et efficax. Est haec distinctio Bellarmini l. 1. de grat. et lib. arb. c. 2. Sed Gerhardus L. de lib. arb. n. 56. hanc divisionem non admittit, quia una eademque gratia sit, quae in credentibus operetur, et quae ab ineredulis repellatur. Unde Hulsemannus de aux. grat. p. 30: Omnis divina gratia, quantilla ea sit, efficax est efficaciâ intrinsecâ, ad producendum aliquem effectum, ordinatum ad salutem certis gradibus consequendam, etsi non simul et semel effectum ultimum, id est, plenam salutis animae, seu coronationem ipsam producat, quod

Deus non intendat quavis mensurâ gratiae immediate efficere. Add. Hornej part. 2. disp. Theol. p. 264. 265.

BAPTISMUS veteribus trifariam dicitur 1. fluminis sive aquae 2. flaminis, per quem intelligunt miraculosam effusionem Spiritus Sancti, quae primum Apostolis immediate, deinde vero fidelibus in primitiva ecclesia per impositionem manuum obtigit. 3. sanguinis sive martyrii, de quo loquitur Christus Luc. 12. v. 50. Hutter. in LL p. 644. Gerhard. l. de bapt. n. 5. et L. de morte n. 268. Voss. de bapt. disp. 1. th. 1. ubi additur significario quarta, quae est, baptismus poenitentiae. Ibidem exscriptore vetere octo recensentur baptismatum genera.

Alius est exterior aquae, alius interior Spiritus S. juxta Calvin. Eckard. fascic. controv. Calv. c. 19. p. 431.

BEATITUDO dividitur in objectivam et formalem. Illa est bonum illud, cujus possessione beati efficimur. Haec est ipsa possessio et usus istius boni, qua intrinsece et formaliter beati reddimur. Ita in vita aeterna beatitudo objectiva est ipse Deus, qui est summum bonum, et quo nullum potest esse majus. Formalis est ipsa visio, qua Deum tanquam summum bonum possidemus. Becan. T. 1. Tr. 1. c. 9. q. 8. n. 4. et p. 2. Tr. 1. c. 1. q. 1. n. 4. Greg. de Val. T. 2. disp. 1. q. 2. p. un. Gerhard. L. de vit. aet. n. 34.

BELLUM aliud est justum, necessarium et legitimum, quod adversus hostes, subditorum libertatem, facultates et vitam petentes, ac veram religionem ipsis eripere conantes, Magistratus autoritare

geritur: Aliud injustum, temerarium et illegitimum, quod ex ambitione et avaritia sine justa et necessaria causa ad fines imperii ampliandos suscipitur. Gerhard. L. de magistr. n. 369.

Alud est publicum, aliud privatum, aliud mixtum. Grot. l. 1. l. B. et P. c. 3. n. 1.

Aliud defensivum, aliud offensivum. Illud, quo vis per injuriam illata repellitur. Hoc est, in quo vis infertur injuriae vindicandae causâ. Laym. l. 2. Th. Scholast. tr. 3. c. 12. Becan. Theol, Schol. part. 2. tr. 4. c. 25. n. 1. Idem man. l. 4. c. 4. n. 7.

BENEDICTIO alia est vulgaris, alia specialis. Illa dicitur apprecatio felicitatis et omnis boni: haec solennis oblatio beneficiorum, quaeque peculiari formula determinata est. Num. 6. v. 24. Illa regibus et aliis majoribus, imo quibusvis erat communis: Haec cum effectu solis sacerdotibus conveniebat. Kônig Vindic. p. 16. 17. Meisner. part. 2. Phil. sobr. p. 615.

Benedictio est triplex 1. simplex votum, ut Melchisedechi, Jacobi coram Pharaone 2. votum conjunctum cum prophetia Genes. 27. et 49. 3. benedictio divina. Porro aliud est benedicere, aliud ab altero benedictionem alicui precari. Gerhard. exeg. l. 2. n. 36.

BENEFICIA(apud Pontificios) alia sunt ecclesiastica et spiritualia, alia secularia. Illa sunt, quae pertinent ad regimen spirituale animarum: haec sunt, quae pertinent ad regimen temporale Reipubl. Greg. de V. T. 3. disp. 5. q. 7. p. 2.

Aliud est duplex, aliud simplex. Illud est, quod est cum administratione, ut papatus, episcopatus, item personatus aut aliarum rerum ecclesiasticarum. Simplicia

dicuntur, quae tantum instituta ad officia divina obeunda, neque administrationem vel eminentiam singularem habent. Busenbaum. medull. Theol. mor. l. 4. c. 2. a. 1.

BENIGNITAS DEI vel est generalis vel specialis. Illa est, quae ad omnes creaturas se extendit: haec est, quae ad creaturas rationales amore ipsi adhaerentes se porrigit. Gerhard. exeg. L. 2. n. 216. et disp. Isag. 3. c. 6. n. 6.

BIGAMIAex mente Pontificiorum est triplex: Vera, Interpretativa et Similitudinaria. Vera est ejus, qui contraxit cum duabus Matrimonium et consummavit; sive alteram, sive utramque ante Baptismum vel post Baptismum habuerit. Interpretativa est, quam incurrit is, qui censetur habuisse duas uxores, propterea quod etsi contrahat cum unâ solâ, nempe cum vidua, vel cum corrupta ab alia, vel cum Virgine quidem, quam cognoscat post adulterium ab ea commissum; tamen omnibus his modis redditur ineptus ad commode significandum Matrimonium illud purissimum, quod mystice intercedit Christo cum Ecclesia. Similitudinaria est, quam incurrit is, qui Ordine sacro insignitus, aut etiam Voto solenni Religionis adstrictus, cum aliqua etiam una invalide contrahit et consummat. Greg. de Val. T. 4. disp. 7. q. 19. p. 3. pag. 1941.

BLASPHEMIAE quatuor sunt species 1. quando contumeliose atque per summum contemtum quis in genere de Deo male loquitur 2. Quando quis detrahit Deo ea, quae ipsi debentur et propria sunt, ut si quis neget Deum justum, sapientem etc. vel Deo filium etc.

3. quando attribuuntur Deo, quae ei neutiquam conveniunt, et cum divinâ ejus naturâ aperte pugnant: ut quando Pharisaei Christum dicebant hominem edacem ac bibonem. Matth. XI, 19. vel quod per Beelzebub daemonia ejiceret Luc. XI, 15. similiaque plura. 4. Denique quando creaturis adscribitur, quod soli Deo proprium est: ut quando homini adscribunt potestatem remittendi peccata. Hoornbeek summ. controvers. p. 12.

Blasphemia alia fit cum directâ intentione inhonorandi Deum, alia vero cum intentione indirectâ ac virtuali. Illa praecipue reperitur in infidelibus sive non credentibus: interdum vero etiam in credentibus Deum esse, sed de ejus misericordiâ desperantibus, vel ob justitiae vindictam odio, ira, ac indignatione eum prosequentibus: quod damnatis maxime convenit. Indirectâ seu virtuali intentione committitur blasphemia, cum quis scienter ac scrio loquitur verba, quae vel ex propriâ significatione, vel ex modo proferendi, aliisve circumstantiis, divini honoris diminutionem continent; quamvis eam directe non intendat. Layman. Theol. mor. 4. tract. 10. cap. 5.

Alia item est haereticalis, alia simptex: et simplex iterum est quadruplex: Enunciativa, Detestativa, Irrisoria, Juratoria. Laym. l. cit. et Tamburin. explicat. Decal. l. 2. c. 6. §. 4.

BLASPHEMI quidam sunt per ignorantiam, ut Paulus 1. Tim. 1. v. 13. Quidam per morbum, ut phrenetici et melancholici. Quidam per ebrietatem et temulentiam, hoc est, per acquisitum phrenesin et

temporaneum furorem: quidam prorsus se non erudiri patiuntur. Cramer. arb. haeret. consang. p. 36.

BONITAS quadruplex in actione potest considerari. Prima est bonitas naturalis, quae consequitur actionem, ut actio est. Et haec bonitas etiam est in actionibus malis, prout sunt entia quaedam. Secunda est bonitas quaedam moralis specifica ex objecto. Tertia est bonitas accidentalis ex circumstantiis, quae etiam est moralis. Quarta est bonitas quoque moralis ex fine. Greg. de Val. T. 2. disp. 2. q. 12. p. 2.

Bonitas rei est triplex. Prima consistit in ipsius rei esse. Secunda in potentiis sive principiis proximis operationum. Tertia in hoc, quod res attingit finem sibi propositum. Greg. de Val. T. 1. d. 1. q. 6. p. 2.

Bonitas actuum moralium prima est ab objecto, quatenus id conforme est rectae rationi: altera est ex circumstantiis: est autem actus bonus ex circumstantiis, cui nulla circumstantia debita defuerit: praecipua autem ex illis circumstantiis est finis. Sayr. Thes. Cas. Consc. l. 2. c. 4. n. 3. et 7. Azorius p. 1. l. 2. Inst. mor. c. 1. et 2.

BONUM per essentiam dupliciter dicitur 1. ut bonitas non sit accidens aliquod rei extrinsecus adveniens, sed sit ipsi intrinseca et essentialis. 2. ut res non tantum sit bona bonitate sibi intrinseca et essentiali, sed etiam ut sit talis virtute solius essentiae et sine ullo ordine dependentiae ab aliqua causa extrinseca. Modo priore creaturae sunt per essentiam bonae, non autem posteriore. Gerhard L. 2. de nat. Dei n. 210.

BONUM aliud est absolute, aliud limitate: aliud speciei, aliud individui. Bonum limitate tale et

speciei est Conjugium. Rivet. in Genesin exercit. 23. Gerhard. T. 3. L. de evang. n. 99.

BONA, quae nobis promissa sunt, triplicis sunt generis. Alia sunt spiritualia, ut justificatio et redemtio, alia temporalia, ut defensio, liberatio de cruce etc. alia aeterna, ut coelestis beatitudo. Meisner. part. 3. ph. sobr. p. 473.

BONORUM SUMMORUM naturae tationali in prima creatione â Deo attributorum tria sunt genera. 1. sapientia seu agnitio Dei perfecta et omnibus numeris absoluta sine errore et ignorantiâ 2. justitia seu obedientia erga Deum juxta legem integra sine peccato, quae Deo maximopere placuit: et 3. laetitia cordis in Deo tanquam summo bono suavissime acquiescentis, quae comes fuit priorum duorum beneficiorum individua. Juxta hanc distributionem bonorum possunt explicari bona vitae aeternae positiva. Gerhard. L. de vit. aet. n. 59.

BONA OPERA. Alia sunt interna, alia externa: alia Deum, alia proximum spectant. Quaedam sunt moraliter et civiliter bona; quaedam vero spiritualiter bona. Gerh. L. de B. Op. n. 6. et seqq. Alia intra ipsos facientes consistunt, et ipsos juvant et perficiunt: ut jejunium, humicubatio, virginitatis cultus, tem peranter ac sobrie vivere. Alia foras quoque porriguntur, et aliorum utilitates augent, ut eleemosynam dare, docere alios. Rittershus. l. 3. sect. sacr. c. 15.

BONA ECCLESIASTICA in veteri Ecclesia in quatuor partes dispertita sunt, ita ut quadrans 1. Episcopo et Collegis cederet, unde etiam possent fratres captivos recreare, et pauperes advenas accipere. 2. quadrantem

acceperunt Clerici seu Stipendiarii, qui sacris literis operam dabant, suoque se patrimonio commode sustentare non poterant, ut ad Ecclesiae ministerium paulatim praepararentur. 3. pars conferebatur pauperibus, qui verê tales erant, infirmis ac peregrinis, quorum necessitati destinata erant Xenodochia, Nosocomia, Ptochodochia, Orphanotrophia sub Constantino, Justiniano et aliis piis Imperatoribus extructa. Conversa etiam fuit aliqua portio hujus quadrantis in Episcopos grandaevos aut morbo Chronico affectos; nec non viduas et virgines pauperes, donec honesto matrimonio elocarentur: item agnatos Episcopi et fundatoris familiae, ad inopiam redactae: adde etiam usum singularem in captivorum redemtione. 4. quadrans tuendis ornandisque dificiis sacris, et aliis rebus, quarum in actionibus sacris usus erat, reservabatur. Höpfner, Evangel. Saxon. p. 160. et seeq. Add. Meisner. part. 3. Philos. sobr. sect. 2. c. 2. q. 1. ubi simul indicatur, in quatuor usus Magistratus nostros bona ecclesiastica convertere debere.

CALAMITATES distinguuntur 1. ratione remporis in aeternas et temporales. AEternae sunt infernales. Temporales sunt, quae certo temporis intervallo vel etiam vitae hujus terminis carnisque nostrae corruptione terminantur. Hae ratione subjecti rursus sunt duplices. Vel enim sunt internae et animi: vel externae et corporis: et hae rursus vel privatae vel publicae. Ratione finium dividuntur in quatuor diversas species: vel enim sunt [gap: Greek word(s)] poenae, vel

[gap: Greek word(s)] explorationes sive probationes; vel martyria; vel [gap: Greek word(s)] sive Redemptionis precium. Hutter. in LL. p. 934.

Quaedam sunt aliunde contractae, quaedam sponte attractae, eaedemque vel civiles â Magistiatu irrogatae vel alterius generis, quas Deus ipse infligit, quae iterum sunt communes vel singulares. Gerh. L. de poenit. n. 125.

CANON duo significat 1. normam seu regulam, quam sequimur. 2. Catalogum seu numerum aliquarum rerum. Utroque sensu libri Scripturae dicuntur Canonici. Priori quidem, quia continent normam seu regulam, quam in fide et moribus sequi debemus. Posteriori, quia in Catalogum librorum divinorum relati sunt. Becan. man. l. 1. c. 1. q. 1. n. 1.

CANON Scripturae consideratur vel ut inchoatus et nondum perfecte constitutus, vel ut absolutus, et publicâ ecclesiae autoritate editus. Priore modo fides Christiana partim ex sermonibus, partim ex epistolis Apostolorum addisci debuit. Nunc autem cum absolutus sit canon, idcirco â verbo scripto ad traditiones non scriptas minime provocandum est. Meisner. part. 2. Phil. sobr. s. 1. c. 4. q. 4. Gerhard. exeg. L. 1. n. 103.

CANON Hebraeorum et Christianorum. Distinctio ista hoc sensu admitti potest, quod praeter libros vere Canonicos, qui soli sunt ad dogmata fidei probanda efficaces, Ecclesia Christiana quosdam ad morum aedificationem utiliter legendos receperit: sed addimus, hanc Ecclesiae receptionem nequaquam efficere, ut pro Cononicis propriesic dictis et divinâ

CANONICI libri plerumque appellantur proprie et stricte, qui non tantum norma morum sed et doctrinae sunt, interdum late etiam illi, quos tantum propter mores et non propter dogmata primô et principaliter Ecclesia proponit. Hornej. disp 1. de can. Scr. n. 29.

CANONICI libri N. T. sunt vel primi vel secundi ordinis. Primi ordinis sunt, de quorum autoribus vel autoritate nunquam fuit in Ecclesia dubitatum, sed consentiente omnium suffragio pro Canonicis et divinis semper fuerunt habiti. Secundi ordinis sunt, de quorum autoribus â quibusdam in Ecclesia aliquando fuit dubitatum. Gerhard. exeg. de Scr. S. n. 242.

CAPACITAS alicujus creaturae potest dupliciter intelligi: vel secundum potentiam naturalem, quae peninet ad rationem seminalem: et sic nullam capacitatem naturae vacuam Deus dimittit in genere: vel secundum potentiam obedientiae, secundum quam quaelibet creatura habet, ut ex eâ possit fieri, quod Deus vult: et hoc modo in naturâ humanâ est capacitas hujus dignitatis, ut in unitatem divinae personae assumatur. Thomas apud Graw. qq. illustr. p. 222.

Capacitas est duplex: unionis, et quantitativae ac physicae comprehensionis. Ut humana Christi natura per unionem capax est infinitae [gap: Greek word(s)] , sic etiam per communicationem capax est infinitae virtutis non physice, non quantitative, sed hypostatice, mystice, hyperphysice etc. Gerhard. exeg.

L. 2. n. 202. Id. exeg. L. 4. n. 253. addit capacitatem cognitionis, eamque duplicem rursum esse dicit, aliam adaequatam, qua omne, quod ad essentiam rei pertinet, adaequate intelligendo comprehenditur: aliam inadaequatam seu imperfectam, qua quocunque modo aliquid cognoscitur.

CAPUT Ecclesiae suae est Christus 1. quod sanguine suo eam redemerit 2. quod dogmata, quae ei ad salutem necessaria sunt, patefecerit et promulgaverit 3. quod omnibus veris et vivis ejus membris gratiam et vires, per quas credenda credere et agenda agere et in finem usque perseverare valeant; indat. Calixt. Resp. ad Princ. Ernest. p. 87. Gerhardus Loc. de eccl. n. 17. quinque modis caput esse dicit 1. Ratione conditionis sive praestantiae et eminentiae Eph. 1. v. 22. Col. 2. v. 19. 2. Ratione communicationis, qua dat corpori suo mystico vitam, sensum ac motum. 3. Ratione regiminis ac gubernationis, quia ipsi soli competit Monarchica potestas. 4. Ratione conjunctionis, quia nexu indivulso cohaeret suis membris. 5. Ratione defensionis, quia prospicit in columitati et saluti sui corporis.

CARNALES dicuntur homines in Scriptura duplici sensu 1. simpliciter et ex toto, in quibus caro unice dominatur, ut in non renatis. 2. restricte et ex parte, in quibus caro quidem adest, ita ut nec mysteria Dei satis exacte expendere et cognoscere queant, et affectibus carnalibus indulgeant; non tamen dominium ei permittitur, sed per spiritum supprimitur, ut in renatis. Balduin. in 1. Cor. 3. p. 125. Meisner. consid. Th. Phot. p. 131. Calixt. Concord. p. 102. 103. Phil. Melanchth. T. 3. p. 995.

Carnale in bonam partem accipitur de rebus externis ad vitam civilem pertientibus. Sic opes vocantur [gap: Greek word(s)] Rom. 15, 27. heri servorum vocantur [gap: Greek word(s)] Eph. 6, 5. leges ceremoniales vocantur carnales. Hebr. 7. 16. Balduin. l. cit.

Carnis vocabulum multis modis accipitur 1. pro corpore, alterâ parte hominis. 2. pro quovis animante 3. pro quovis homine 4. pro hominis naturâ, ut naturâ 5. pro viribus sive facultatibus humanae naturae ut talibus h. e. sibi relictis et nullo superhaturali auxilio adjutis 6. pro re quavis terrena: item pro excellentia et praeeminentia quadam externa gentis, generis, dignitatis, eruditionis: item pro consanguinitate sive maxima affinitate et unitate: etiam pro ceremoniis externis et legalibus 7. pro affectu laetitiae, qui est in corde humano. Huc quoque pertinet, quod cor carneum lapideo opponitur, et animum mollem facilem ac docilem significat. 8. pro re infirmâ et invalidâ. 9. pro hominis naturâ corruptâ, ut corruptâ, et porro pro perversione ortâ ex illâ corruptione, tum pro sententiâ mentis in terrenis defixâ, tum pro pravis inclinationibus appetitus 10. pro membro genitali. Calixt. Concord. Ev. p. 202. ubi omnes istae acceptiones exemplis e Scriptura petitis illustrantur. Add. S. Augustin. l. 14. de C. D. c. 2. Meisner. part. 1. Phil. sob: q. gen. p. 52.

Cum spiritui opponitur, sumitur dupliciter 1. Concrete et materialiter, vel conjunctim pro substantia hominis, et substantiae vitio 2. abstracte et formaliter, vel distinctim pro solo vitio et naturae corruptione. Meisn. Anthrop. d. 8. q. 1. th. 15.

CARO ET SANGUIS accipiuntur 1. pro partibus corporis humani similaribus 2. pro homine toto 3. pro naturâ corruptâ 4. pro carne animali hujus vitae, peccato obnoxiâ. Ad hominis fragilitatem et imbecillitatem simul respectum haberi ex Sirac. 14, 19. et Eph. 6. 12. apparet. Kesler. Phys. Phot. p. 64. Glass. Rhet. S. Tr. 1. c. 17. p. 460.

CASTITAS est duplex proratione diversorum subjectorum. (1.) vitae coelibis et (2) conjugalis. Gerhard. L. de Lege Dei n. 160. Rivetus in Exod. part. 2. p. 1402. dicit in eo consistere castitatem coelibum; quod non solum corpus quis impollutum servet, sed et animum ab incendiis libidinum habeat liberum: Conjugalem vero in eo, quod conjugatus aut conjugata corpus suum uni vel unae, legitime sociato conjugio, castum et sanctum servet, legesque conjugii a Deo sancitas reverenter observet.

CASUS alius est physicus, alius Theologicus, vel alius naturalis, alius moralis. Hic vitiosus est, ille non est. Hunc Deus improbat et non vult: illum adprobat et vult. Meisnet. Anthropol. dec. 1. disp. 4. th. 11.

Casus alius est externus seu fortuitus, alius internus seu animae, qui est peccatum. Per casum externum seu infortunia electi non separantur â Deo: sed nec per casum internum, ut per eum intelligitur peccatum veniale. Faciunt haec ad Psa. 37. v. 24. Meisn. Anthropol. disp. 19. n. 34.

CATECHUMENORUM quatuor genera ponit Albaspinaeus observat. eccles. 2. 1. qui privatim instituebantur, neque sacra spectanda admittebantur

2. qui conciones publicas audiebant. indeque dicti Audientes 3. qui participes orationum, vocabantur Orantes et [gap: Greek word(s)] 4. Competentes. Adde Kettenbeill. in not. p. 122. Duos tantum ordines recenset Gerhardus Conf. Cath. l. 2. p. 1075. unum Audientium seu Auditorum, alterum Competentium seu Electorum.

CATHOLICAEcclesia. Vocabulum hoc est ambiguum. Vel enim dicitur ita propter communionem et eandem fidem omnium Sanctorum et fidelium de Messia seu Salvatore nostro, quo respectu etiam Ecclesia V. T. Catholica dici potest, quae tamen ratione hominum et loci Catholica non erat: vel Ecclesia N. T. dicitur Catholica, non solum quia omnes fideles et elect: eandem doctrinam profitentur de Christo, sed etiam quia non alligatur ad certum populum et certum locum, sicut fiebat in V. T. Graw. in Conf. Aug. art. 7. p. 30.

Prima hujus appellationis origo orta est ex antithesi Ecclesiae Israeliticae in Veteri et Christianae in N. T. quarum illa ordinarie allegata fuit ad certam gentem, populum videl. Israeliticum, cui se adjungere oportebat omnes eos, qui volebant esse membra Ecclesiae: qui propterea vocabantur [gap: Greek word(s)] q. d. advenientes Act. 2. v. 10. Deinde quia omnes Ecclesiae ad unum corpus in Christum sunt aggregandae, et ceu membra sub uno capite coacervantur, ideo tota Ecclesia ex particularibus illis ceu membris collecta dicicitur Catholica. Tertio dicitur ita, quia omnibus temporibus usque ad finem mundi est futura aliqua Ecclesia

in mundo: et quod doctrinam illam de Christo unam eandemque omnibus temporibus, in omnibus licis, sincere et vere fideles sunt amplexuri; Chemnic. L. de eccl. c. 1. p. 138. 139. Gerh. L. de eccl. n. 149. et 182. Amand. Polan. symph. Cathol. c. 18. th. 52. Juxta Greg. de Val. T. 3. disp. 1. q. 1. p. 7. pag. 172. seqq. quatuor modis dicitur Catholica 1. ab universitate ejus doctrinae, quam profitetur 2. ab universitate loci, quia per universum est orbem diffusa 3. â temporis universitate. Nam ad finem usque mundi perseverabit. 4. quoniam ad eam homines universi, cujuscunque sint sexus, aut aetatis, aut conditionis, convocantur.

CATHOLICAE ET ROMANAE Ecclesiae confusio est rejicenda. Nam Pontificium agmen non est Catholica Eccleia, nec Romana Ecclesia est universi orbis Ecclesia, nec decreta Romanae Ecclesiae sunt universalis Ecclesiae decreta. Phil. Libr. norm. Norib. p. 965.

CATHOLICA FIDES duplici respectu ita dicitur 1. quatenus haec professio omnibus, ubicunque sunt vere credentes in orbe terrarum, est communis 2. quatenus est integra, et Catholico Scripturae systemati per omnia congruit. Höpfner. Saxon. evang. p. 186.

CATHOLICUM dogma ut aliquid dicatur, tria requiruntur 1. ut sit in tota Christi Universali Ecclesia receptum, nullâ patriculari exclusâ. 2. Ut non unus aut duo, sed omnes pariter Christiani uno eodemque consensu aperte, frequenter, perseveranter illud teneant, scribant, doceant. 3. Ut nullo interveniente temporis spacio, ab Apostolorum aetate, in hancusque

diem, ubique ab omnibus publice receptum et conservatum sit. Hulsem. Man. A. Conf. p. 1236. seq.

CATHOLICUM idem est atque universale, ideoque fides Catholica nihil notat aliud quam fidem universam vel universalem. Duplex autem est fidei verae universalitas, altera externa, altera interna nominari potest. Externa respicit circumstantias 1. ubi 2. apud quos et 3. quando doceatur, unde vicissim triplex emergit universalitas fidei verae et Apostolicae I. universalitas loci IL universalitas aetatis, sexus et conditionis. III. universalitas temporis. Interna vero universalitas respicit scripta Prophetica et Apostolica. Vera enim fides omnia comprehendit, omnique credit, quae docuerunt Prophetae et Apostoli, neque quicquam asserit, quod Dei verbo sit contrarium. Et hoc sensu Catholicum idem est, quod Orthodoxum. Meisner. part. 2. Phil. sobr. s. 1. c. 2. q. 9.

CAUSAE vox in scientia de Deo et attributis ejus non debet accipi pro causa physica, quae revera producit id, cujus causa esse dicitur, sed pro ratione et conceptu objectivo, qui se habet per modum causae. Scheih. 1. metaph. c. 21. n. 62. Horn. l. 5. Inst. Log. q. 5. n. 7.

CAUSA MORTIS efficiens mortalis est peccatum, etsi non naturalis. Stegm. photin. p. 106. 107.

CAUSA est vel CONSEQUENTIS vel CONSEQUENTIAE, vel REI vel ARGUMENTI. Causa consequentis vel rei notat id, quod dat esse rei: causa consequentiae tantum notat medium terminum, propter quem in conclusione praedicatum de subjecto enunciatur. Ita Augustinus l. 11. de C. D. c. 14. explicat

illud Ps. 17. v. 6. Ego clamavi, quoniam exaudisti me, i. e. Hinc ostendo clamasse me: quoniam exaudisti me. Ita cum dicitur Luc. 7. Remissa sunt ei peccata multa, quoniam dilexit multum, particula quoniam non est [gap: Greek word(s)] , sed [gap: Greek word(s)] et ratiocinativa, indicans dilectionem ess notam et signum et argumentum, non causam vel meritum remissorum peccatorum. Meis. part. 2. ph. sobr. s. 1. c. 4. q. 12. p. 686. seq. Konig. Vind. p. 2.

CAUSA ET EFFECTUS considerantur vel materialiter, et ratione esse sui absoluti, prout sunt entia, si modo natura istorum admittit aliquod esse absolutum: vel formaliter et ratione esse relati, prout alterum causa, alterum effectus est. Quoad esse absolutum causa [gap: Greek word(s)] prior est effectu, sed non quoad esse relatum. Ita fides etsi sit causa justificationis, tamen nec praecedit nec sequitur justificationem, sed naturâ simul est, si in relatione ista considerentur, puta quatenus fides justificans apprehendit remissionem peccarorum, haec apprehenditur. Meisner. part. 2. ph. sob. s. 2. c. 1. q. 7.

CENSURA ecclesiastica est poena spiritualis, per quam homini delinquenti ac contumaci per Ecclesiasticam potestatem quorundam spiritualium bonorum usus aufertur, donec â contumacia recedat. Estque triplex: Excommunicatio, Suspensio, Interdictum. Greg. de Val. T. 4. p. 1897. Laym. Th. mor. T. 1. l. 7. tr. 5. p. 1. c. 1. et 2. Busenb. med. Theol. mor. l. 7. c. 1. dub. 2. ubi plures divisiones adferuntur. Prolixe de tota hoc materia scripsit Felicianus episcopus Scalensis enchrid. de censuris etc. Ingolst adii ed.

CEREMONIAE, quibus ecclesia utitur, trium sunt generum. Primum genus est earum, quas Servator ipse instituit; secundum, quas universa ecclesia observat; tertium, quod per loca regionesque variatur. Calixt. Theol. mor. p. 97. ex Augustino. Vide RITVS.

Quatuor inprimis qualitatibus debent esse affectae. 1. ne sint impiae, id est, tales, quae sine peccato servari non possint 2. ut sint utlies 3. ut faciant ad decorum et bonum ordinem. 4. ne nimium iis onerentur conscientiae. Myl. in Aug. Conf. p. 213.

Ceremoniae, quae institutae fuerunt, ut essentumbrae rerum futurarum, post peccatum praaesertim, non fuerunt innocentiae statui convenientes: inter quas etiam poni debet observatio diei Sabbathi, quatenus respiciebat liberationem âservitute AEgyptiacâ, et eâ tanquam notâ discernebatur populus Dei ab extraneis. Sed ritus externi omnes, ad politiam Ecclesiasticam pertinentes, et ad divini cultus circumstantias aliquas, statum illum non dedecebant: nec vixissent homines in statu innocentiae sine sacramentorum aliquorum usu. Rivet. in Gen. exercit. 13. p. 54. et in Exod. p. 133.

Ceremoniae Mosaicae post mortem Christi usque ad sufficientem evulgationem Evangelii inter Judaeos, etsi observarentur ut mandata â bono autore profecta, erant tamen mortuae, id est, erantabrogatae, non erant utiles ad salutem, non habebant vim et energiam, quam antea habuerunt: Sed tamen nondum erant mortiferae, id est, nondum adferebant mortem spiritualem; adhuc poterant usurpari sine peccato mortali. At post promulgatum Evagelium coeperunt esse

mortiferae, ita ut ex eo tempore absque vetitae servitutis notâ et peccato mortali servari non possint amplius, et sepulchri violator habeatur, qui eas e cineribus et ruinis templi ac urbis eruere conetur. Fabric. in Aug. Conf. p. 671. Thomas ex Augustino l. 2. q. 103. a. 4. Bacanus man. l. 1. c. 4. n. 9. Synops. pur. Theol. Reform. Leyd. disp. 35. th. 25.

Ceremonialis legis Mosaicae summa genera quinque haec sunt: de personis sacris, actionibus, rebus, locis, atque temporibus. Personarum sacrarum tres iterum classes; Sacerdotis summi, caeterorum Sacerdotum, et Levitarum. Actiones sacrae erant 1. sacrificare, cum omni suo appratu. 2. Sacramenta, Circumcisio et Pascha. Tertio res sacrae, ut bona, qualia primitiae, decimae. Quo spectarunt et urbes et agri Levitarum. Quarto locus sacer: qui erat tabernaculum primo, tum templum cum omnibus suis partibus ac supellectili. Denique tempora sacra, menstrua, anniversaria, aut singulis annis, qualia Pascha, Pentecoste, Scenopegia, Mensis Tisri, Festum Tubarum, Expiationis, aut certo annorum spatio recurrentia, qualia annus sabbaticus et Jubilaeus. Haec publica. Privata ceremonialia sunt, quae consistebant in vestitu, esu mundorum, vel immundorum, munditiâ carnali. Denique erant purgationes et lotiones. Hoornbeck. l. 7. contr. Jud. c. 1. p. 449. Add. Joh. Schmidium de leg. ceremon. §§. 33.

Ceremonialia Mosaica duplicis generis erant. Quaedam non valebant ad cultum Dei, nisi per significationem futurorum mysteriorum Christi, ut facrificia etc. Alia vero valebant ad Dei cultum ex sua

etiam ratione et non tantum ob significationem futurorum v. g. observatio diei festi ad vacandum Deo. Greg. de Val. T. 3. d. 6. q. 4. p. 4.

Ceremonialia Mosaica quatuor modis potuerunt usurpari 1. formaliter et ex intentione in eum finem, ut per significationem mysteriorum Christi, quasifuturorum, coleretur Deus 2. materialiter. i. e. nequaquam ad cultum, sed ob alium aliquem finem, ut si quis vestes in Jordane lavet sordium eluendarum causâ. 3. ad cultum quidem Dei, non secundum futurorum mysteriorum significationem, sed qui consistoret in quadam protestatione divinae excellentiae illoritu et modo, adjuncta simul opinione, quod talis cultus esset necessarius ad salutem, sicut quidam veteres haeretici statuebant. 4. ad cultum quidem, quo non mysteria Christi futura significarentur, sed protestatio fieret excellentiae divinae, non ex illa opinione necessitatis ad salutem, sed in eum tantum finem, ut ostenderetur, ceremonialia legis praecepta mala non fuisse sed bona, et â bono auctore. Greg. de Val. T. 1. d. 7. q. 7. p. 7. p. 1035.

CERTITUDO est triplex, objecti, cognitionis et cognoscentis. Prima reperitur in re, quam scimus et non differt ab ejus necessitate. Certitudo cognitionis est illius infallibilitas, cui falsitas subesse nequit. Certitudo cognoscentis est firma intellectus adhaesio ad rem, ut veram. Conimibric. 1. post. c. 24. q. 1. a. 3. Hornejus Inst. Log. l. 5. q. 3.

Porro ratione mediorum, per quae mens movetur ad adhaerendum rei alicui suo assensu, certitudo alia est evidens, alia obscura. Certitudines evidentis

tres sunt gradus; quorum primus pendet ex principiis, quae solis vocabulis explicatis, sine alia ratiocinatione ab omnibus vera esse creduntur, ut: non posse idem esse et non esse, totum majus esse quam partem, et similia: atque haec dicitur certitudo intellectus sive habitus principiorum. Secundum gradum certitudinis evidentis obtinent conclusiones ex principiis primis evidenter deductae: atque haec dicitur certitudo scientiae. Tertium gradum obtinent ea, quae sensibus corporis percipiuntur, quae certitudo experientiae. Certitudo obscura est earum rerum, quae solâ vel opinione nituntur. Haec iterum est duplex: quaedam quae â divina, quaedam quae ab humanâ autoritate dependet. Illa est, quae de articulis fidei Christianae habetur, estque earum rerum, quae propter divinam auctoritatem creduntur, estque absolute et simpliciter certitudo, quoniam nulla ratione potest ei subesse falsum. Secundum gradum obscurae certitudinis habent ea, quae creduntur ob autoritatem humanma. Haec est certitudo moralis, et rursus dividitur in eam, quae â fortissimis argumentis et firmissimo restimonio descendit, quae est moralis evidentia: et illam, quae tot signis et conjecturis nititur, ut securum hominem reddat, et anxiertatem excludat, non tamen formidinem omnem expellat: atque haec dicitur certitudo conjecturalis, et opinionis est potius quam fidei. Bellarm. l. 3. de Justific. c. 2. Sixt. Sen. Biblioth. S. l. 6. p. 505. Gerhard L. de Justif. n. 90.

Ex eodem fundamento dividitur certitudo in moralem, physicam et metaphysicam. Moralis est, quae habetur ex motivis physice quidem fallibilibus,

infallibilibus tamen moraliter loquendo, id est, fere infallibilibus, ut, quam ego habeo de existentiâ v. g. Neapolis, ex dictis tot prudentum et veracium hominum id asserentium, reddentiumque mihi moraliter certum, Neapolim esse. Certitudo Physica est, quae nititur principiis physicis, quae ex naturâ rei non possunt aliter se habere, possunt tamen impediri per potentiam Dei absolutam, utpote ignem urere, Solem moveri. Denique certitudo Metaphysica est, qua ita proponitur objectum, ut in ordine ad omnem (etiam absolutam) potentiam non possit aliter esse, ut quam ego habeo de existentia Dei, et de illis principiis: Quodlibet est vel non est, Quae sunt eadem uni tertio, sunt inter se eadem. Arriaga curs. Philos. p. 226.

Certitudo alia est adhaesionis sive subjecti, per quam cognoscens aut non potest aut non vult objecto dissentire vel propter illius evidentiam, vel ob affectum voluntatis, ut, cum Catholicus certus est vitam profundere potius, quam fidem negare: vel quando ex prava dispositione infidelis suo adhaeret errori, vel cum quis non vult amici sententiam deserere. Haec vocatur certitudo ex proaeresi, id est, ex firma voluntate pendens (in Casibus non evidentibus, nam evidentia necessitat intellectum independenter â voluntate) Alia certitudo est ipsius actus, quando videlicet actus ille vel ex ratione formali, vel ex principio activo nec essario est verus. Haec certitudo actus est etiam certitudo intellectus, quia hic in objectum non tendit, nisi peractum, atque adeo nisi per illum non est certus de objecto. Mendoza disp. de an. 8. s. 4. §§. 27.

Certitudo salutis duplex est. Una, quae ex carnali securitate oritur, et persuasio potius inanis, quam vera certitudo est. Altera est ex fide promissionum divinarum: quae vera [gap: Greek word(s)] est, confidens, Deum, qui bonum opus in piis inchoavit, etiam perfecturum illud. Balduin. ad 1. Cor. 10. p. 492.

Certitudo praesentis gratiae et justitiae distinguenda est â certitudine futurae perseverantiae. Gerhard. L. de Justis. n. 90. Nemo enim inter Catholicos (orthodoxos) docet, hominem, dum hîc vivit, de suâ perseverantiâ, adeoque fine fidei et salutis complemento 1. Pet. 1. 9. infallibiliter certum. Hulseman. p. 884.

Certitudo de perseverantia in fide in gratia Dei non est absoluta, sed hypothetica: quatenus media perseverantiae non negliguntur, sed usurpantur, eatenus de perseverantia certi esse possumus. Gerhard. Conf. Cathol. l. 2. part. spec. 3. p. 726. Eadem verba habet Meisner. Anthropol. disp. 29. th. 20. Gerhard. L. de bon. op. n. 145. distinguit inter certitudinem limiratam et absolutam. Adde Horneij. disp. de poenitlaps. th. 15. In eundem sensum Heerbrand. disp. de grat. fidei Justif. th. 157. dicta, quae loquuntur non solum de gratia Dei sed etiam finali in ea perseverantia, non nude et absolute dicit esse intelligenda, sed ita limitanda et accipienda, donec scilicet homo in fide constiterit, eamque peccatis conscientiam vastantibus non excusserit.

Certitudo obtinendi bona spiritualia et [gap: Greek word(s)] singularia secundum mensuram divinitus constitutam distribuenda Rom. XII, 3. nec non bona temporalia

ad hanc vitam, non vero ad salutem nostram aeternam spectantia, non simplex, sed conjuncta, ideoque alternative concipienda est. Olear. Gymn. pat. p. 858.

CHARITAS. Objecta ejus sunt hoc ordine constituenda. 1. Deus 2. nos ipsi 3. proximus 4. corpus nostrum, quoniam horum unumquodque est coelestis beatitudinis capax. Caetera vero diligimus amore concupiscentiae. Azor. part. 1. l. 9. Inst. mor. c. 3. Laym. Theol. mor. T. 1. p. 208.

Charitas erga Deum debet non tantum objective summa esse sed et appretiative et efficaciter. Becan. Theol. Sch. T. 2. Tr. 1. cap. 19. q. 1.

Charitatis in Deum ratio formalis et motiva perfectissima debet esse diligibilis natura Dei, ut Dilectio nostra feratur in eum tanquam in ultimum finem. Quia tamen nos sumus adeo imperfecti, ut ad illam contemplactionem divinae perfectionis non possimus animos nostros elevare; idcirco beneficia Dei erga nos sunt etiam ratio et motiva charitatis erga Deum, et quoad ordinem prima, quamvis non quoad dignitatem praecipua, ultima et summa. Ames. Cas. consc. l. 4. c. 10.

Charitas erga proximum duo postulat, tum ut benefaciamus inimicis, tum ut defendamus innoxios, praesertim si accedat officii ratio. Meisn. Consid. Th. Phot. 227.

CHOREAE aut saltationes sive convivales sive extra convivia, sed ad voluptatem et laetititiam comparatae, considerantur vel simpliciter, qua saltationes; vel comparate, qua cum his vel illis circumstantiis consideratae. Rivet. in Exod. p. 1408.

Chorearum quadruplicis generis fit mentio in Scriptura. Sunt enim. 1. religiosae 2. superstitiosae 3. libidinosae et impudicae 4. politicae seu civiles. Meisner. Colleg. Adiaph. disp. 12. th. 16. et seqq. et Ph. Sobr. part. 1. s. 2. cap. 4. q. 2.

CHRISMA seu oleum apud Pontificios est triplex. 1. Infirmorum 2. Catechumenorum et salutis, quo infantes ante baptismum unguntur 3. Sacramentale, quo infantes statim post acceptum baptismum â presbytero, qui baptizavit, inunguntur. Calixt. disp. de bapt. th. 149.

Vox CHRISTUS dupliciter accipitur 1. prout est nomen officii Regii et Sacerdotalis, quod est utrique naturae commune 2. ut est nomen officii cum connotatione temporalis investiturae et inaugurationis, factae per Sp. S. unctionem, qua ratione suppositum quidem notat, sed tamen secundum humanam naturam. Gerhard. exeg. L. 4. n. 16. Meisner. Theol. Phot. p. 476.

Christus in statu exinanitionis duplici ratione crevit 1. secundum scientiam habitualem Luc. 2. v. 40. deinde vero secundum communicatam omniscientiam, non quidem, quod ipsa [gap: Greek word(s)] sapientia creverit: Haec enim, quippe invariabilis, crescere non potest: sed quod puerulus Jesus ratione usurpationis sive actus secundi IN illâ sapientia [gap: Greek word(s)] creverit. Hutter. in LL. p. 172.

Christus sub tribus rationibus ad justificationem nostram concurrit 1. meritorie 2. eficienter 3. formaliter in ipsa applicatione. Gerhard. L. de Iustif. n. 33.

CHRISTIANISMI duo sunt capita: Theoria et Praxis. Ex Theophylacto Rittersh. lect. sacr. l. 6. c. 13.

CIRCUMSCRIPTIO alia est loci, alia temporis, alia comprehensionis, videlicet interioris essentiae et partium. Meisner. part. 3. Phil. sobr. s. 3. c. 1. q. 1.

Alia est essentiae, alia loci: illa est interna, ac perperua et inseparabilis corporis proprietas, ac nihil aliud quam essentiae finitatem notat. Posterior est omni corpori essentialis, inseparabilis ac perpetua quoad actum primum, non autem quoad actum secundum. Gerhard. Exeg. Loc. 4. n. 275.

CLAVES Christi et Apostolorum differunt. Christi sunt magisteriales, absolutae et cum plenariâ potestate conjunctae, infallibiles. Apostolorum vero sunt ministeriales, ad peccatorum remissionem et retentionem determinatae, et quandoque fallunt. Meins. part. 2. ph. sobr. s. 1. c. 1. q. 3.

CLERUS phrasi Scripturae est populus Christio anus, quem sibi Dominus ex toto orbe et variis gentibus ac mundi incolis delegit. Deinde collegium eorum, qui docebant, sacrisque ministeriis sungebantur, quod Domino quasi peculiariter addicti et mancipati essent, vocabulum illud ad se peculiariter traxit. Calixt. de vis. eccl. mon. th. 77. Horn. part. 2. disp. Theol. 5. th. 96.

Interdum sumitur pro superiore ordine tantum, alias pro toto [gap: Greek word(s)] genere. Salmas. apud Hornium in Sulpic. Sev. l. 2. c. 45.

Clerici vagantes hodie sunt, qui â provincia ecclesiastica absunt, et titulo tamen ac emolumento fruuntur. Petr. Svav. hist. Conc. Trid. p. 192.

Clericorum accceptio est vel orthodoxa, vel papistica. Illa est, cum Patres ratione muneris ministros Ecclesiae specialiter vocant clericos. Haec est, cum sub clericorum nomine abusus occultantur, et caeteri omnes, licet nonnunquam clericis longe doctiores et sanctiores sint, per contemtum Laici appellantur. Meisner. part. 2. Phil sobr. c. 2. s. 1. q. 3.

COACTIO alia fit ad fidem, alia ad fidei media, audirum scil. verbi divini. Illa non potest obtineri, ergo nec debet suscipi: haec vero pii magistratus vigilantiâ obtineri potest. Gerhard. L. de Magistr. n. 333.

Cogendi verbum vel violentiam externam sive armatam notat, vel solicitam atque assiduam Verbi divini praedicationem, seriam exhortationem, crebram denique et accuratam errorum atque haereseon, quibus subditi sunt imbuti, refurationem exprimit. Hutter. LL. p. 1019.

COELUM quinque potissimum modis sumitur 1. pro aere terram ambiente 2. pro coelesti corpore 3. pro divinâ gloriâ et majestate infinitâ 4. pro coelesti statu beatorum 5. pro habitaculo vel [gap: Greek word(s)] Angelorum beatarumque animarum. Meisner. part. 1. philos. sobr. s. 3. c. 4. q. 1. Glass. Rhet. S. p. 223. Gerhard. exeg. L. 2. n. 177.

COENA Christi ultima juxta Scaligerum l. 6. de emend. temp. et Stapletonum in Matthaeum p. 336. triplex fuit 1. Comestio agni paschalis 2. mensae secundae, in quibus pro bellariis inferebatur in paropside acetarium ex intybis et lactucis agrestibus. 3. Sacramentum Eucharistiae. Add. Grot. in c. 26. Matth.

Calixt. Conc. Evag. p. 321. Dilherr. T. 1. disp. Acad. p. 417. Secundum Buxtorf. exercit. sacr. de S. Coenaerit. duae tantum fuerunt coenae: una Agni Paschalis, altera Coenae Sacrae Novae â Christo institutae, ita tamen, ut continuo ei et quasi uno actu, mensis non sublatis, subjuncta fuerit.

COGITATIO. Cogitationem seu motionem cordis ad malum triplicem plerique constituunt: prima est, quae ita injecta est animis nostris, ut cito praetervolet, neque recipiatur, quam Justinus Martyr [gap: Greek word(s)] primam veluti appetitus famem appellat. Altera, quae permaneat et pectus interno gaudio titillet tantum, et inescet. Tertia, quae voluntatis consensum plenum eliciat. Rivet. ad Exod. p. 1450.

COGNITIO Dei ex creaturis triplici modo habetur 1. Viâ causalitatis, quatenus ex consideratione creaturarum, tanquam effectuum, colligimus, aliquam esse causam primam et independentem, quae has res condidit et quotidie gubernat. 2. Viâ eminentiae, quatenus quicquid perfectionis in creaturis reperimus, hoc eminentiori modo tribuimus Creatori 3. Viâ negationis, quatenus omnes imperfectiones creaturarum removemus â Deo creatore. Becan. init. Theol. Schol. Scheibl. 2. metaph. c. 3. n. 27. et seqq.

Cognitio Dei nobis congenita est non idealiter, per speciem quandam impressam; interim vero naturaliter seu per naturae instinctum insitum, ultro mentem nostram ad unius Dei cognitionem aliqualem, rudem tamen et imperfectam, quod sit potius quam qualis sit, ferri et moveri constat 1. ex principiis physicis 2. ex principiis ethicis 3. ex principiis positicis. Stegm. photin. p. 23.

alia glorificationis. Quidam quadruplicem divinae cognitionis librum statuunt 1. naturae. 2. creaturae 3. scripturae 4. vitae aeternae. Gerhard. exeg. l. 2. n. 59.

Cognitio Dei ratione modi cognoscendi distingui solet in Intuitivam et Abstractivam. Illa est, cum intellectus imediate fertur in objectum actu existens, sibique intime praesens, idque cogniscit non in alio sed in seipso: sicut Deus cognoscit seipsum, et beati Deum. Haec est, cum objectum non immediate et per seipsum aut per speciem propriam, sed mediate et in alio seu per speciem alterius rei cognoscitur, quomodo Deus â nobis cognoscitur ex creaturis. Musaeus disp. de vit. aet. th. 17. Calixt. de bon. perf. summo p. 5.

Cognitio Angelorum ab Augustino distinguitur in Maturtinam et Vespertinam. Matutinam seu diuturnam vocat, qua Angeli cognoscunt creaturas in Deo seu in verbo: Vespertinam, qua cognoscunt creaturas in seipsis seu in proprio genere. Matutina illa cognitio non est alia, quam beatifica Dei visio, proinde haec distinctio tantum ad Angelos beatos sive comprehensores, non autem ad Angelos viatores pertinet. Gerhard. disp. Isag. 12. c. 16. §§. 17. et Loc. de Creat. et Ang. n. 46. Calixt. de bon. perf. summo p. 11. Becan. Theol. scholast. part. 1. Tr. 3. c. 3. q. 8.

Cognitio est duplex: experimentalis et theoretica: Mali cognitionem Theoreticam tantum habuit Adamus ante lapsum, non experimentalem: Boni vero et experimentale et Theoretica. Graw. q. illustr. p. 431.

Cognitio alia est simplicis apprehensionis, alia approbationis et remunerationis. Thomas II. 2. q. 188. art. 1. ad 1. Gesner. ad Ps. 1. v. 6. et 31. v. 8.

COGNOSCI aliquid dupliciter potest: uno modo in seipso, alio modo in suo effectu, in quo aliqua similitudo ejus invenitur: sicut aliquis non videns solem in substantia, cognoscit ipsum in sua irradiatione. Thom. l. 2. q. 93. a. 2. concl.

Cognoscuntur futura dupliciter 1. in proprio suo esse, quod de facto habent in mundo 2. quatenus sunt futura, sive quatenus sunt in suis causis et dispositionibus. Posteriori modo non gignitur nisi conjecturalish. e. incerta notitia. Priori modo cognoscit Deus futura. Ea enimest perspicacitas divini intellectus et scientiae, qua Deus tanquam universalis, causa ad omnes actus, iisdem esse dando, concurit, ut â longe possit videre, quid unaquaeque causa sit operatura: An illi alternatio voluntatis vel impedimentum in agendo eventurum sit, vel non, ut semper inde constet certitudo divino intellectui. Scheibl. 2. metaph. c. 3. n. 441. seq. Stegm. Photni. p. 244.

Cogniscendi Deum quadruplex genus datur 1. per fidem 2. per illustrem contemplationem 3. per sensibilem apparitionem 4. aperam visionem Meisner. Anthropol. d. 1. q. 6. th. 11.

Cognitio alia est distincte apprehensiva, alia intuitive comprehensiva seu quidditativa. Illa percipit [gap: Greek word(s)] veritatis, haec [gap: Greek word(s)] , seu palpabilem necessitatem dependentis effectus â causa naturaliter agente, et habetur per demonstrationem vel experientiam, de per se notis. Quanquam alias Scholastici Apprehensionem soleant usurpare de cognitione Viatorum, seu fidelium in hac vita: comprehensionem

de cognitione Beatorum in altera vita, quos appellant Comprehensores. Hulsem. de aux. grat. p. 200.

Cognitione confusâ, rudimentariâ et inchoatâ cognosci primum potest, quae sit vera Scriptura, et quis verus Scripturae sensus: sed distincta et scientifica hujus rei cognitio non pendet ex testimonio Ecclesiae externo, sed ex internis [gap: Greek word(s)] et ex [gap: Greek word(s)] doctrinae et interpretationis cum Scripturis sacris. Gerh. L. de eccl. n. 142.

COHABITATIO cum infidelibus alia est necessitatis, alia liberae voluntatis. Illa est licita exemplo Naamani, cui hoc ab Elisaeo conceditur 2. Reg. 5. v. 19. haec est vitanda propter per iculum seductionis, juxta illud Levit. 19. v. 4. Stegm. Photin. p. 207.

COMESTIO SANGUINIS dupliciter fieri potest vel intra ipsum animal, cum adhuc carni admixtus est, vel extra animal, cum fusus est: primus modus sub suffocato continetur: secundus sub voce sanguinis intelligitur. Act. 15. v. 29. Debet autem intelligi de sanguine mero, et â carne separato, non de guttulis forte aliquot, quae non satis diligenter expurgatae fuerint, et in venis remanserint. Curcell. de esu sangv. c. 11.

COMMUNICATIO alia est divisibilis, alia indivisibilis; alia physica, alia hyperphysica; alia finita, alia infinita. Non possunt quidem simul stare haec duo, esse â seipso, et habere essentiam ab alio per communicationem physicam, divisibilem et finitam: sed esse â seipso et nihilominus habere essentiam per communicationem ab alio, modo hyperphysico, indivisibili et infinito, non pugnant. Stegm. Photin. p. 53.

Communicationis modi veri tres sunt: primus communis possessio: secundus communis usurpatio: tertius communis denominatio: qui modi invicem sunt connexi et devincti . Meisner. part. 1. ph. sob. s. 1. q. 2.

Communicatio requirit 1. unum aliquod participabile 2. plura participantia 3. unius in pluribus unitatem 4. adeoque plurium in uno unionem. Kesler. metaph. gen. p. 187.

Communicatio aut nominalis est aut realis. Illa est, cum vel tropice vel. falso aliquid ab aliquo denominatur. Haec est vel naturalis, vel supernaturalis. Hae differunt tum ratione rerum, quae participant et participantur, quae in illâ sunt naturalia vel naturali modo se habent, in hâc sunt mystica, vel mysticâ ratione se habent: tum ratione specialis modi, qui in illâ est secundum commmunem naturae cursum, in hac supra eundem. Supernaturales communicationis modi recensentur 1. Essentialis in Trinitate 2. Spiritualis in Deo et sanctis 3. Sacramentalis in Coenâ. 4. Personalis in Christo. Kesler. metaph. gen. p. 188.

Communicatio insuper alia est intrinseca, alia extrinseca. Intrinseca est, quando id, quod pluribus fit commune, eorum essentiam ingreditur, vel essentiam necessario insequitur, ut quando genus dicitur communicari speciebus, species individuo, quae communicatio dicitur [gap: Greek word(s)] , et quando superioris essentiales proprietates inferioribus communicantur, vi regulae: Affectio generis omnibus etiam speciebus inest. Extrinseca, quando id, quod communicatur, est extra

rationem essentiae ejus, cui communicatur, nec eam immediate sequitur. Ib. ibid.

Communicatur porro aliquid pluribus aliquando immediate (ratione objecti, cujus est communicatio) ac per se, sicut ignis calor ferro communicatur: aliquando mediate ac per aliud, sicut cruditio Praeceptoris discipulo communicatur mediate, quatenus similis eruditio in discipulo â Praeceptore producitur. Ib. ibid.

Aliquando, plura, quibus intercedit invicem communicatio, et inter se et â communicato realiter sunt distincta, interdum non. Id. ib. p. 189. Specialiter denique communicatio recensetur 1. per [gap: Greek word(s)] essentialis 2. per synecdoch. in toto et parte 3. per [gap: Greek word(s)] in mixtis 4. per colligationem vel conglutinationem 5. per [gap: Greek word(s)] , ut in materia et forma. Id. ib. p. 190. Gerhard. exeg. L. 4. n. 174.

Communicatio alia est immediata, alia mediata. Immediate ea tantum atributa divinae naturae humanae sunt communicata, quae operationes suas per naturam humanam exerunt; mediate, quae in ipsâ Deitatis essentiâ et complexu interno considerantur, nec exerunt suas operationes per assumtam naturam. Gerhard. exeg. L. 2. n. 111. et L. 4. n. 256.

Communicatio, quae â DEO fit, alia est ad intra, quae est aeterna ipsius essentialis bonitatis communicatio, facta ineffabili et incomprehensibili modo per generationem alteri secundum naturam et essentiam non diverso sed eidem: alia ad extra, quâ DEUS in tempore rivos bonitatis suae in creaturas secundum naturam et essentiam

Communicata esse attributa divina humanitati Christi tripliciter potest intelligi 1. quod communicata sint humanitati non in se, sed in supposito seu in persona verbi 2. quod communicata sint humanitati non solum in personâ verbi, sed etiam in ipsa humanitate: non tamen proxime, immediate et formaliter; sed tantum mediate, consequenter et identice. 3. quod communicata sint ipsi humanitati in se proxime, immediate et realiter, sicut subsistentia illi communicata est. Becan. man. l. z. c. 1. n. 13. et seq.

Communicatio, ut est effectus matrimonii, vel est juris divini, vel humani. Illa dicitur consistere in eo, quod uxor eidem parochiae sit subdita, cui maritus; ut ibi audiendi verbum Dei et Sacramentorum utendorum jus habeat, aliisque commodis fruatur, quae affert Ecclesia, itemque ut sepulchrorum jus ibidem obtineat. Haec collocari solet in hisce: 1. quod uxor bonorum et facultatum mariti fiat particeps 2. quod mariti domicilium sequatur 3. quod bonorum et dignitatum fiat particeps 4. quod uxor in familiam mariti transeat. Gerh. L. de Conj. n. 428.

COMMUNIO duplici modo intelligi potest. Interdum enim aliquid comunicatur pluribus, ut illa plura inter se comparentur ratione tertii illius communis, Ita risibilitatem communem inter se habent Petrus, Paulus, Johannes etc. Interdum duo saltem inter se comparantur, quorum unum est communicans sui ipsius, alterum est recipiens, ut ignis communicat

Communionis modi varii sunt 1. Communio generis ratione specierum: haec participatio [gap: Greek word(s)] ab Aristotele vocatur 2. Communio formae respectu omnium partium materiae, quae [gap: Greek word(s)] dici solet 3. Communio in materiâ ad recipiendas varias formas successive 4. Communio ratione usus et exercitii in causis instrumentalibus 5. Communio in efficiente, quando communiter se habet ad plurium effecotrum productionem 6. Communio in subjecto ratione plurium accidentium et adjunctorum 7. Communio in accidentibus ratione plurium subjectorum. 8. Communio in essentiâ ratione suorum modorum, qui in eâ reperiuntur 9. Communio in singulari, qua singulare commune est pluribus universalibus. 10. Communio in intellectu, quatenus hic omnia intelligibilia recipere aptus est. Kesler. l. cit. p. 49. et seqq.

Communio bonorum alia oritur ex magnâ simplicitate, ut apud quosdam Americae populos, alia ex charitate eximia, ut apud Essenos, deinde Christianos, qui Hierosolvmis primi exstiterunt, ac nunc quoque non pauci, qui vitam degunt alceticam. Grot. l. 2. l. B. et P. c. 2. n. 2.

Communio alia erat Ecclesiastica, alia Laica, alia Peregrinorum. Ecclesiastica communio erat, quando Clerici participes erant consociationis et dignitatis Ecclesiasticorum, et simul cum illis Clericus propter accipiebant. Laica erat, quando Clericus propter crimen aliquod ab officio ministerii vel

suspendebatur, vel prorsus removebatur: Eucharistiam autem non administrabat; quando vero accibiebat, non inter clericos sed inter laicos extra cancellos communicabat. Peregrina erat Clericorum, qui si iter facientes ad aliam ecclesiam venissent, cum clericis omnia communia habebant, praeter administrationem sacrorum, sive qui inter clericos stabant, sedebant, orbant, eucharistiam sumebant, sed ministeriis suis non fungebantur. Quod si pereprina communio clerico domestico adjudicabatur, prohibebatur ille functione sui ministerii, non autem movebatur ordine, sive suspensio magis erat, quam perfecta depositio: et proinde mitior poena, quam communio laica. Albaspin. observ. eccles. l. 1. c. 4. Calixt. contra commun. sub una th. 134. et 142. Chemnic. part. 2. exam. p. 667. 668. Gerhard. L. de S. Coena n. 64. et Conf. Cathol. l. 2. p. 1128. Voss. thes. Theos. disp. 23. th. 5. ubi communio peregrina paulo aliter explicatur.

COMMUTATIONES aliae sunt voluntariae, aliae involuntariae. Voluntariae sunt, cum volente Domino res in alterum transferuntur. Hoc si fiat citra debitum vel obligationem, ad liberalitatem pertinet. Si ex ratione debiti pro justo pretio res transferatur, dicitur emptio et venditio: si non res, sed usus rei tradatur gratuito, appellatur usus fructus, quando res sunt tales, quae fructum gignant: in aliis mutuum vel commodum dicuntur. Si usus non concedatur gratis, est locatio et conductio. Si res non utenda detur, sed committatur custodienda, est depositum.

Si detur custodienda, ita ut asservatio ad commodum et securitatem depositarii pertineat, erit oppignoratio. Involuntariae distinguuntur in licitas et illicitas. Licitae dicuntur, quum jure belli res â victis ad victores transferuntur: ad quod requiritur, ut bellum sit justum, et ut juste ex ducum judicio praeda dividatur. Ad involuntarias illicitas referunt omnia furta, tam quae intus in animo, quam quae foris verbis ac factis committuntur. Verbis, ut consiliis fraudulentis et similibus. Quod factis committitur furtum, distinguitur in id, quod vel fit maleficio, vel negligentiâ et imperitiâ. Sub primo comprehenduntur vis et fraus. Vis vel est publica, vel privata, eaque vel manifesta, ut piratarum et latronum, vel occulta, ut furum proprie sic dictorum. Huc referuntur monopolia, artes prohibitae, usura turpis, et crudelis alea etc. Fraus vero ea est, quae praesertim in contractibus obrepit. Furtum ex negligentiâ est, cum quis commissa sibi publica vel privata negotia supine et oscitanter administrat, et rem familiarem, quam industriâ tueri vel augere debebat, per segnitiem minui ac labi patitur. Furtum ex imperitiâ committitur ab imperitis et inconsideratis judicibus, causidicis, principum consiliariis, similibus iis, qui Rehabaamo â consiliis erant, subditorum sanguisugis; Pastoribus et Praeceptoribus indoctis; medicis, qui male exploratis morbis et remediis medicamenta exhibent noxia, et pretium pro illato incommodo exposcunt. Rivetus in Exod. p. 1417.

COMPOSITIO alia est rationis, alia realis. Compositionis genera varia sunt 1. ex genere et differentiâ 2. ex esse et essentia 3. ex natura et supposito 4. ex materiâ et formâ 5. ex partibus integrantibus. 6. ex subjecto et accidente 7. ex essentiâ et modo. His omnibus commune est, constare ex actu et potentia. Becan. Th. Sch. T. 1. Tr. 1. c. 2. Kesler. metaph. spec. pag. 248. Scheibl. l. 1. metaph. c. 5. et l. 2. c. 3. et metaphysici passim.

Composita est hypostasis Filii Dei post incarnationem non compositione subjectivâ, non essentiali, non atractivâ, sed personali, qua eadem hypostasis, quae prius fuit tantum Verbi hypostasis, ejusdemque perpetuo manet hypostasis naturaliter et essentialiter, [gap: Greek word(s)] facta est carnis [gap: Greek word(s)] communicative et personaliter. Gerhard. exeg. L. 4. n. 121. Hornej. part. 2. disp. Theol. d. 1. s. 3. th. 90.

COMPREHENSIO duobus modis accipitur 1. pro consecutione alicujus rei, quam quis desiderat. Hoc modo beati in vita aeterna Deum comprehendent 2. pro adaequatâ rei alicujus cognitione. Hac significatione solus Deus seipsum cognoscit. Becan. Th. Sch. T. 1. Tr. 1. c. 9. q. 11. Gerhard. L. de vit. aet. n. 134. Thomas p. 1. q. 12. a. 7. Scheibl. l. 2. met. c. 3. n. 21.

Comprehensionis vocabulum quatuor modis accipi potest 1. Pro quodam Dei dono, quod numerari solet inter dotes beatitudinis, et correspondet spei: ut scilicet consistit in hoc, ut is, qui in hac vita sperabat, se in altera Deum visurum, Deum tandem aliquando videat, atque ita sit assecutus id, quod sequebatur. 2. ut est tam perfecta rei cognitio in seipso, quam eadem

est cognoscibilis secundum illam cognitionum latitudinem, quae considerari potest per quasdam cognitionis differentias quasi specificas seu genericas. Hoc etiam modo dici potest Deus â quolibet beato comprehendi, eo ipso, quod totus â quolibet cognoscitur quidditative. 3. Accipitur procognitione Dei simpliciter et absolute tam perfectâ, quam est Deus ipse undequaque perfecte cognoscibilis: id est, tum ex parte sui objective, tum ex parte notitiae, per quam cognoscatur. Hoc modo constat, â nulla creatura posse Deum comprehendi Nam sic Deum comprehendere est illum cognoscêre cognitione infinite perfecta; sicut ipse est infinite perfecte cognoscibilis. Infinite autem perfectam cognitionem de Deo solus Deus ipse habere potest. 4. Accipi potest pro cognitione Dei tam perfecta, quam est ipse Deus perfecte cognoscibilis ex parte sui objective, non modo secundum ea, quae in ipso sunt intrinsece et formaliter, sed etiam secundum omnem ejus habitudinem, ad quoscunque ipsius effectus possibiles. Greg. de Val. T. 2. d. 1. q. 12. p. 5. pag. 244.

COMPULSIO duplex est, alia ecclesiastica seu spiritualis, verbalis et svasoria, consistens in continuâ verbi penetrantis praedicatione, et severâ poenarum comminatione, gravitatis delicti, violati scilicet foederis, cum Deo prius initi, taxatione; alia politica, realis et violenta, quae fit gladio magistratus et aliis mediis coactivis. Meisn. part. 3. Phil. S. p. 586. Gerhard. L. de mag. pol. n. 333. Konig. Cas. Consc. p. 522.

COMPUTATIO alia est inclusiva, quae initium ejus temporis, quod memoratur, simulque extremum comprehendit: alia exclusiva, quae tempus

duntaxat intermedium ponit, exclusis primo ultimoque terminis. Hoc pacto conciliari possunt duo isti textus in speciem contrarii Matth. 17. [?]. 1. Sexto post die assumsit Jesus Petrum, et Luc. 9. v. 28. Factum est autem post haec verba, quasi dies octo. Nam Matthaeus exclusive ponit tantum intermedios dies, qui effluxerunt integri: Lucas vero extremos etiam inclusive commemorat. Meisner. ex Augustino part. 2. phil. s. s. 2. c. 2. q. 12. p. 975.

CONCILIUM in triplici est differentia. Vel enim est particulare, quod appellare possis [gap: Greek word(s)] , localem et particularem coetum, quando ex uno et certo loco aliquot conveniunt homines ad tractandas res ecclesiasticas. Vel nationale aut provinciale (quod et plenarium dici solet) quod ex provincia vel natione aliqua, ut Germanica, Gallica, aut Anglicana convocatur ad consultandum de rebus ecclesiasticis. Vel Universale aut Generale, catholicum item et oecumenicum est, quo omnes aut plerique habitati orbis (qui [gap: Greek word(s)] dicitur) homines, atque adeo ecclesiae omnes, quoad ejus fieri potest, ad res sacras conveniunt tractandas, licet singuli fideles non adsint, sed delecti duntaxat ecclesiarum nomine mittantur, atque in coetu sacro consideant. Bulling. de Conc. l. 1. c. 1. Synops. Theol. Leydens. d. 49. th. 8. Titius disp. de Concil. th. 2.

Greg. de Val. T. 3. p. 342. distinguit inter Concilia Universalia, Provincialia, et Episcopalia.

Concilium legitimum est, si fides illius non discrepet â fide Catholica in universo sacrae Scripturae systemate comprehensâ, et quam tota Ecclesia, quatenus Ecclesia est, amplectitur; etsi conventus talis non ab universi orbis doctoribus et praesulibus celebretur. Höpfner. Evang. Saxon. p. 523. In unoquoque Concilio ad 7. Capita potissimum attendendum est. 1. Quo loco unumquodque habitum fuerit 2. Quo tempore, sub quo Imperatore et Papa Romano, quibus item aliarum Patriarcharum sedium successoribus. 3. Qui in eo praecipui fuerint Ecclesiae Doctores, sive quot Patres. 4. Contra quos, et qualia dogmata Concilia fuerint convocata. 5. Quis fuerit singulorum exitus. 6. Quibus armis debellati haeretici: hoc est, quibus locis Scripturae sacrae. 7. Quis Imperator sacros Canones approbarit sua sanctione, et vim legis ipsis attribuerit. Rittershus. lect. sacr. l. 2. c. 11.

CONCEPTIO sumitur vel active pro ipsâ generatione, vel terminative pro inceptione, ac primâ existentiâ actuali ipsius termini generationis. Forer. man. p. 232.

Conceptio Christi peculiariter tribuitur Spiritui Sancto duplici de causa 1. quia ad sanctam conceptionem requirebatur, ut venenum peccati ex guttulis illis sanguinis, ex quibus Christi corpus formandum erat, extergeretur, et massa illa sanctificaretur, hoc est, â peccato mundaretur ac sanctificaretur. 2. opus incarnationis est opus singularis bonitatis et dilectionis divinae: jam vero Spiritui Sancto peculiariter tribuitur charitas. Gerhard. exeg. L. 4. n. 106.

CONCRETI vox in propositionibus personasibus multipliciter accipitur. Concretum aliud est materiale, aliud formale. Materiale est, quod designat simpliciter vel Naturam per vocem concreti enunciatam, ut Deus, homo; vel totum suppositum denominatum nunc â Naturâ alterutrâ sive divinâ, ut Deus, sive humanâ, ut homo, nunc ab utrâque ut Jesus Christus. Concretum formale est, quod designat tum Naturas tum personam, non in se sed in unione et respectu unionis consideratam. Estque duplex, vel concretum naturae, ut Deus, homo; vel personae, ejusque tum simplicis, ut Verbum caro factum est, tum [gap: Greek word(s)] denominatae vel ab alterutra natura, ut, Deus est passus, vel ab utraque simul, ut Christus est ae ternus. Gerhard. exeg. L. 4. n. 168.

Concrêta alia sunt personae, alia naturarum. Concreta personae sunt, quae notant ambas Christi naturas unâ hypostasi subsistentes, ut Christus, Immanuel, Mediator. Concreta naturarum sunt, quae norant ipsas naturas cum connotatione hypostaseos. Cumque duae sunt in Christo naturae, divina et humana, ideo etiam concreta naturarum sunt duorum generum, quaedam sunt concreta divinae naturae, ut: Deus, Filius Dei: quaedam vero sunt concreta humanae naturae, ut homo, filius hominis. Gerhard. ibid. Meisner. part. 1. ph. S. s. 4. c. 5. q. un. p. 1079. et part. 2. s. 2. q. 7. p. 905.

CONCUBINATUS V. T. distinguendus est ab eo, qui tempore N. T. jure civili et canonico quibusdam videtur permissus. Concubinae Patriarcharum (a quibus Concubinatus nomen accepit) non fuerunt impura scorta, sed verae ac legitimae uxores,

veruntamen secundariae, quae affectu quidem maritali, sed sine legalibus instrumentis privatim ducebantur, ac natos ex illis liberos certis legatis contentos esse oportebat, hereditate ad uxoris vel uxorum primariarum liberos devolutâ. Gerh. L. de Conj. n. 555.

CONCUPISCENTIA alia est bona, alia mala. Bona iterum vel naturalis est vel spiritu alis. Concupiscentia naturalis vel notat [gap: Greek word(s)] concupiscendi sive facultatem appetentem, vel [gap: Greek word(s)] et ipsum actum. Neutra concupiscentia a vitio est. Illam enim Deus concreavit, haec concreatam sequitur, et per se indifferens est, ut appetitus cibi, potus, somni. Concupiscentia spiritualis est renatorum propria, ut quando cum Davide ad Dominum clamant, eumque desiderant, Ps. 42. v. 1. vel quando spiritus concupiscit adversus carnem, Galat. 5. v. 17. Porro Concupiscentia mala significat [gap: Greek word(s)] illam, quae non modo in inferioribus potentiis appetitum ad vitiosa inflectit: sed in reliquis etiam potentiis animae superioribus omnibus causatur, ac efficit omnem deformitatem ac vitiositatem. Haec iterum vel est Actualis, vel Originalis. Actualis vicissim aut mortalis, quae conjuncta cum consensu, delectatione et prosecutione ejus rei, ad quam caro nos exstimulat: aut venialis, quae notat pravas inclinationes, primosque animi motus ad vitia solicitantes, per spiritum tamen suppressos, atque in actum ipsum non perductos. Concupiscentia vero Originalis est ipsum naturae vitium, ex parentibus tractum, ipsa radix vitiosa et habitualis corruptio, intellectum, voluntatem, omnesque vires reliquas

quam foedissime depravans. Meisn. Anthropol. d. 8. q. 1. n. 1. et consid. Th. phot. p. 721. Hutterus in form. conc. p. 105. Gerhard. L. de peccat. act. n. 36.

Concupiscentia in lege Dei prohibita est triplex 1. Originalis 2. Actualis involuntaria 3. Actualis voluntaria. Meisn. Anthr. d. 8. q. 1. th. 13.

Concupiscentia duobus modis dicitur 1. Secundum se, quatenus est quaedam inclinatio naturae sensualis, rationi repugnans 2. Quatenus est voluntaria, quae quidem advertentia multâ laborat inadvertentiâ. Non enim secundum se est concupiscentia sensuum seu partium animae inferiorum tantum rationi repugnans inclinatio, sed mentis et voluntatis, omnium denique virium ad bonum ineptitudo, ad malum pronitas. Hülsem. in Aug. Conf. p. 53.

Concupiscentia consideratur vel ante vel post regenerationem. Ibi adest reatus et actus. Hic transit reatus, manet tamen actus, vel ipsa concupiscentiae [gap: Greek word(s)] . Meisn. Anthr. d. 8. q. 1. th. 28. n. 5.

Scholastici distinguunt inter concupiscentiam informem, qua indicant involuntariam et originalem, quia careat libero voluntatis assensu, et inter formatam, per quam intelligunt actum voluntarium concupiscendi, qui prohibitus est lege. Meisn. l. cit. th. 12.

Pontificii concupiscentiae vocem tribus modis accipiunt 1. pro naturali inclinatione seu pronitate ad concupiscendum malum. 2. pro motu concupiscentiae involuntario. 3. pro motu concupiscentiae voluntario, cui accedit consensus voluntatis. Primo modo sumtam concupiscentiam negant esse peccatum. Secundo modo negant esse peccatum mortale.

Tertii gradus motus demum est ipsis peccatum proprie dictum. Becan. man. l. 1. c. 14. q. 1. n. 1. et c. 17. q. 1. n. 1.

Concupiscentiarum duplex est genus. Quaedam dicuntur naturales sive irrationales Aliae innaturales sive rationales. Naturales sunt, quae oriuntur ex ipsa natura seu complexione animalis, hoc est, quibus expetuntur ea, quae pertinent ad statum naturalem animalis tuendum. Innaturales vero dicuntur, quae oriuntur ex dispositione, quam habet concupiscens, non quatenus est praeditum naturâ vel complexione tali, sed quatenus aestimat, sibi hoc aut illud congruere ad delectationem. Ut si quis concupiscat adorari, quia aestimat hoc sibi delectabile, ac proinde est ipsi conveniens, quatenus habet talem aestimationem. Porro naturales concupiscentiae communes sunt homini cum caeteris animantibus. Innaturales vero sive rationales sunt propriae hominis. Nam etsi concupiscentiae istae, quas nunc rationales et innaturales dicimus, in appetitu sensitivo hominis sunt, consequuntur tamen cognitionem potentiae cogitativae: quae licet sit potentia sensitiva in homine, respondens aestimativae brutorum; tamen ob affinitatem, quam habet cum intellectu, hoc ipso, quod naturaliter cum illo conjungitur in eodem homine, attingere potest res varias, tanquam objecta sua, quas potentiae sensitivae brutorum nullo modo possunt percipere. Greg. de Val. T. 2. d. 3. q. 4. p. 2. pag. 395.

CONCURSUS DEI. Concurrit Deus ad ipsum peccatum materialiter, qua naturalis actio est, tanquam

suprema causa, non tamen formaliter, qua libera defectio est. Forer. man. p. 148.

Concurrit Deus non quidem efficienter ad peccatum, attamen non est ociosus spectator, sed multis actibus circa illud ipsum operatur: suntque vel generales, vel speciales. Generales potissimum duo sunt 1. Praescientia 2. ipsius actionis coefficientia, quatenus omnes actiones ut causa prima simul producit, verum duntaxat, quatenus actiones et motus physici sunt, non autem quatenus â bono declinant, et peccata sunt. Speciales actus sunt illi, qui non in omnibus sed tantum malis actionibus, et praesertim in peccato indurationis, occurrunt. Hos dividimus 1. in antecedentes 2. in concomitantes 3. in consequentes. Antecedentes quatuor sunt 1. peccati prohibitio cum adjunctâ comminatione 2. Verbi oblatio vel ad poenitentiam vocatio 3. defertio 4. in potestatem Satanae traditio. Concomitantes rursus sunt quatuor 1. Est Permissio 2. Peccati detestatio 3. Tolerantia peccatoris 4. Cohibitio vel metarum praescriptio. Consequentes duo sunt 1. Finis gubernatio, quatenus Deus dirigit peccata ad bonum, quod est partim Ecclesiae commodum, partim gloriae suae illustratio 2. Actualis poena, quâ punit induratos. Meisn. Anthr. d. 9. q. 7. th. 7. et seqq.

CONDITIO alia est positiva, alia privativa juxta Hülsemannum. Illa est, quae positive et active per modum principii efficientis influit in productionem et constitutionem rei promissae. Haec est, quam alias dicunt causam removentem prohibens. Calixt. in Berantwortung Fff 3.

Conditio alia est decreti, â qua scilicet pendet decretum Dei; alia eventus, â qua v. g. pendebat eventus ille, ut non dederetur Sauli David â Kehilaeis, si scilicet David inde discederet. Joh. Piscator not. ad amic. collat. Vorst. p. 47.

Conditiones operum, quas passim Apostoli inculcant, adduntur ideo, ut exprimatur 1. Quibus demum ipso actu plena vitae aeternae possessio contingat, scil. iis, qui in vinea Domini laboraverint etc. 2. Quo fine nobis conferatur justitia, vid. ut inposterum nos gratos Deo exhibeamus 3. In quibus operibus nostram Deo probare debeamus obedientiam 4. Qua via post impetratam peccatorum remissionem incedendum sit. 5. Quod cum exceptione crucis promissiones praemiorum corporalium et spiritualium, temporalium et aeternorum sint intelligendae. 6. Quod remissio peccatorum et vita aeterna non contingat securis et impoenitentibus, sed iis, qui veram fidem per opera demonstrant 7. Quibus indiciis externis interior fides ac inhabitatio Spiritus S. manifestetur. 8. Quia renati per peccata contra conscientiam excidunt Dei gratiâ, excutiunt Sp. S. amittunt fidem ac salutem aeternam. Breviter: quibus argumentis ac causis probatur operum necessitas in renatis, propter easdem etiam conditionales istae particulae adduntur. Gerhard. L. de Evang. n. 24.

CONDONATIO peccati est vel publica vel privata. Publica, cum scelera non sine scandalo totius Ecclesiae commissa remittuntur â pastore nomine totius Ecclesiae. Privata vero fit in privatis offensis, ad quas condonandas omnibus horis parati esse debemus,

CONFESSIO duplex est 1. publica et generalis: quae fit publice ab omnibus in Ecclesia, praeeunte verbi ministro, atque omnibus ac singulis credentibus publice absolutionem â peccatis Dei loco annunciante. 2. Particularit et privata, quae praeire solet administrationi sacrae Coenae: qua communicaturi peccata sua confitentur, et absolutionem petunt. Haec confessio iterum vel fit universaliter ab omnibus communicaturis simul, voce praeeunte ministro: vel particulariter â singulis: quando nimirum singuli ordine ministrum Ecclesiae adeunt, eique tanquam Dei servo peccata sua consitentur, et eorundem veniam Christi nomine petunt. Haec proprie vocatur Confessio privata, quae rursum dividitur in generalem, qua in genere quis confitetur, se miserum esse peccatorem, et omnem veniae spem habere positam in divina misericordia per Christum mediatorem: et specialem, qua in specie peccata quaedam enumerantur, quae inprimis conscientiam premunt et affligunt, et ab illis et caeteris omnibus absolutio per Christum petitur. Mentzerus ad art. XI. Aug. Conf. p. 529. Graw. ibid. p. 148.

Confessio privata est, qua privatus quispiam confitetur suum peccatum. Haec respectu objectorum quadruplex constitui potest. Vel enim fit coram Deo, vel coram tota Ecclesia, vel coram Ecclesiae ministro, vel coram proximo. Confessio coram Ecclesia facta subdividi potest in voluntariam et coactam. Voluntaria est, qua rei enormium delictorum seipsos sponte apud Praesules Ecclesiae deferebant,

ac delicta sua publicabant, externis signis seriam contritionem testati ac vitae emendationem polliciti. Coacta est, qua rei publici criminis, et tamen id confiteri erubescentes, ac poenas suscipere detrectantes, ab Ecclesia compellebantur ad publicam [gap: Greek word(s)] . Gerhard. L. de poen. n. 98.

Confessio et agnitio Christi vel est rudis ac superficiaria, vel fundamentalis et solida, seu quod idem est: generalis et specialis; non illa, quam Photinianis concedimus, sed haec, quam ipsis denegamus, facit veros Christianos. Stegm. Photin. p. 6.

CONFIRMATIO 1. alia fit per rationes apodicticas et cogentes, ex quibus firmus ac immotus oritur assensus, alia per rationes probabiles, ex quibus aliquod dogma fit verisimile, cui tamen contradici possit 2. Confirmatio aliqua adhibetur aut ex necessitate, aut ex abundanti propter utilitatem adhibitionis. 3. Confirmatio aliqua adhibetur aut ob ejus firmitatem ac robur, aut propter adversarium. Kesler. Log. Photin. p. 25.

CONFORMITAS cum Deo, in qua ratio imaginis divinae fuit posita, fuit gemina: Una [gap: Greek word(s)] vel primaria, altera [gap: Greek word(s)] vel minus principalis. Primaria sita fuit in animae partim intellectu, partim appetitu. In intellectu erat perfecta Dei et voluntatis divinae notitia, summaque rerum omnium scientia, qua in parte homo conformis fuit sapientiae Dei. In appetitu rationali seu voluntate erat 1. naturalis ad bonum propensio 2. voliti libera et expedita executio. Isto Dei sanctitas, hoc libertas repraesentabatur. In appetitu sensitivo erat conformitas tum cupiditatum,

tum affectuum cum rectâ ratione, quibus DEI [gap: Greek word(s)] , castitas, puritas et integritas figurabatur. Meisner. Anthropol. d. 1. q. 6. th. 2. et seqq.

Conformitas imaginis divinae cum Deo alia erat intrinseca, consistens in virtutibus, alia extrinseca consistens in dominio. Id. ib. q. 7.

Conformitas scientiae et rei scitae est repraesentationis, non naturae: sicut ergo Deus de rebus mutabilibus habet scientiam immutabilem, ita etiam de rebus futuris potest habere scientiam praesentem. Stegm. Photin. p. 148.

Conformitas piorum cum imagine Christi est triplex: Vna ad imaginem gloriae opposita ei, quae est ad imaginem afflictorum Christi. Altera ad imaginem obedientiae Christi. Tertia est conformitas mortis, sepulturae et resurrectionis Christi. Meisn. anthr. d. 28. th. 52.

CONGRUITAS alia est gratiae divinae cum eventu seu ipsâ futuritione rei. Alia est congruitas naturalis cum hominis ingenio. Hülsem. de aux. grat. p. 288.

CONJUGIUM aliud est legitimum sive licitum, aliud illegitimum sive illicitum. Illud est, quod juxta leges matrimoniales juste ac legitime est initum. Hoc est, quod contra leges matrimoniales est initum, quando contra materiam vel formam conjugii peccatur. Gerh. L. de Conj. n. 9.

CONJUNCTIO alia est Sacramentalis, alia spiritualis. Illa et mystica conjunctio panis et corporis Christi, et inde resultans participatio seu sumtio communicantium. Spiritualis est consociatio membrorum

unius corporis Ecclesiae, et conjunctio cum ipso Christo, seu fruitio beneficiorum ejus. Balduin. in 1. ad Cor. 10. p. 517.

CONSENSIO rerum est duplex: vel intrinseca et essentialis, vel extrinseca et accidentalis: unde etiam duplices oriuntur praedicationes. Quaecunque enim de se invicem praedicantur affirmando, eorum unum vel est essentia alterius, vel essentiae inhaeret adhaeretve. Illud praedicationem essentialem, hoc accidentalem constituit. Meisn. part. 1. Phil. sobr. s. 1. c. 5. q. 9. pag. 275.

CONSENSUS alius est Grammaticus, alius Theologicus. Ille in solis verbis et syllabis consistit, quem aeque ethnici, atque quicunque alii, qui legere et lingvam aliquam intelligere norunt, possunt cognoscere. Hic perfectus et clarus est cum vero sensu Scripturae â Spiritu S. intento conveniens. Forer. quaest. vex. part. 2. p. 275. 276.

Consensus parentum ad nuptias requisitus triplex est: unus Generalis, quando pater plenam et liberam ineundi matrimonii potestatem filio concedit, ut quocunque velit loco, et ex quacunque ipsi lubitum est familia, uxorem ducat, modo sit honesta. Alter Specialis, quando ad certam aliquam familiam electio restringitur, ut ex ea filius uxorem sibi quaerat. Tertius Individualis, quando in certam, et nominatim expressam, personam pater consentit. Gerhard. L. de Conj. n. 98.

Consensus alius est, per quem sponsalia, alius, per quem matrimonium contrahitur. Sponsalia sunt duntaxat promissio matrimonii: proinde sponsus non

habeat sponsam, ut conjugem sibi jamdum traditam, sed ut conjugem promissam, et, ut Arnobius loquitur, stipulatam ac pactam. Gerh. L. de Conj. n. 124. et 475.

CONSERVATIO rerum tum active tum passive considerari potest. Posteriori modo aliud nihil est, quam res ipsae, prout durant in esse suo dependenter â Deo. Priori modo est ipsemet Deus, quatenus ejus beneficio et efficacitate habentres, ut in suo esse persistant. Greg. de Val. T. 1. d. 8. q. 2. p. 1. pag. 1542.

Conservatio alia est per se, simpliciter et directe, alia per accidens et secundum quid. Illa est, quando aliquid dependet â conservante, ita ut sine eo esse non possit. Vel, directe id conservat aliud, quod influit esse in aliud: quomodo sol conservat lumen, continue spargendo radios, et quasi aggenerando lumen. Per accidens autem et indirecte dicitur conservare, quod removet prohibens, indeque non influit in ipsum esse, quod conservatur: sed in aliquod extrinsecum, puta quod rei contrarium est. Thomas p. 1. q. 104. a. 1. concl. Svarez. d. met. 21. s. 3. n. 2. Scheibl. 2. met. 3. n. 678.

Alia rursus est positiva, alia negativa, quam alio nomine permissivam nominant. Positiva est, quando conservans conservat per positivum et realem influxum. Privativa est, cum id dicitur conservare, quod non destruit. Scheibl. l. cit.

CONSILIUM duplici notione usurpatur: aliquando pro consultatione, quae pertinet ad intellectum disquirentem in rebus ambiguis, utra pars praestet Num. 24. Deut. 32. Saepissime accipitur pro decreto

resultante ex ea consultatione, quam voluntas ratam fixam fecerit. Exemplum est Act. 27. Statuerunt consilium. Chamier. panstr. Cathol. T. 3. l. 7. c. 3. n. 9.

Consilia Evangelica Pontificii multa numerant, praecipue autem tria, quae vocant substantialia perfectionis: Continentiam, Paupertatem, Obedientiam. Chemnic. LL. part. 2. c. 2. p. 125. b. Gerhard. L. de Evang. n. 82. Thomas I. 2. q. 108. a. 4. Bellarm. l. de monachis c. 8.

CONSTITUERE significat 1. essentiam alicujus tanquam partem ingredi, et eam intrinsece complere realiter, vel secundum rationem. Realiter, ut forma et materia constituunt esse compositi. Secundum rationem genus et differentia specifica constituunt speciem. 2. Partes quantitativae totum materiale integrant et integrando constituunt, sicut corpus humanum constituitur ex partibus suis similaribus et dissimilaribus. 3. Constituere aliquid dicitur generaliter, quando est vel causa, vel principium, vel ratio, per quam res in statu aliquo collocatur, vel respectum certum suscipit, vel actu particeps redditur alicujus formae vel notionis. 4. Constituere aliquid dicitur per productionem, ut quando pater generat filium. Kesler. p. 1. met. p. 19.

Alia acceptione usurpatur Rom. 5. Notat enim 1. justos nos constitui, justitiam â Christo vere nobis esse partam, nosque per Christum vere fieri justos 2. nostram justificationem fieri coram judicio Dei, ubi non novus justitiae habitus infunditur, sed accusari â peccatis absolvuntur, et pro justis vere reputantur. Balduin. ep. ad Rom. p. 375.

Constitui aliquis potest justus vel per justitiae infusionem, vel per imputationem, vel per declarationem. Meisn. anth. d. 28. th. 48.

CONSUETUDO alia est rationabilis, alia irrationabilis. Illa est, quae est sine peccato et prodest bono communi. Haec est, quae est contra jus divinum vel naturale, vel gentium, item quae est contra legem vel canonem â tota Republ. vel majori parte receptum, et obest bono communi: dicitur alias corruptela, et praeter rationem. Azorius T. 1. Instit. mor. l. 5. c. 17. Becan. T. 1. Tr. 2. c. 8. q. 6. n. 4. Greg. de Val. T. 2. p. 978.

Consuetudo, quae legitime introducta est, habet triplicem vim, nempe abrogandi veterem legem, novam instituendi, interpretandi novam. Azor. et Becan. ibidem q. 1.

CONTINGENS effectus vel intrinsece vel extrinsece talis est. Priori modo talis est, qui manat â causa, quae extrinsecâ vi et potestate potest dare cortingentiam effectui. Haec contingentia tantum est in ordine ad causam liberam. Posteriori modo seu extrinsece dicitur actus contingens, quando carentia necessitatis, quae in illo est, solum est ab extrinsecis impedimentis. Svarez disp. met. 19. 10. n. 4. p. 462. Jacob. Mart. partit. met. p. 447.

CONTRA sumitur vel abusive pro diversis aut disparatis, vel proprie pro adversis et contradicentibus. Mysteria fidei non sunt proprie contra rationem, quatenus illa in se citra corruptionem et ut pars residua imaginis divinae spectatur, sive quando jam naturae vel Scripturae luce sufficienter castigata, informata

et illuminata est, nisi [gap: Greek word(s)] contra abusive accipiatur pro diversis et disparatis, qualia mysteria et rationis, scita esse ultro concedimus. Sunt autem contra rationem, quatenus illa, ex accedente vitio corruptionis primaevae imperfecte saepius intelligit, et antequam debito modo illuminetur; Atque sic mysteria fidei et rationis dictata non tantum contrarie sed et contradictorie saepius sibi opponuntur. Stegm. photin. p. 15.

Contra humanum captum est mysterium Trinitatis respectu 1. hominis Physice considerati intra terminos naturae 2. secundum intellectum rudem hominis non informati. Sed non contra humanum captum 1. respectu rationis absolute consideratae 2. secundum intellectum Philosophiâ instructum, quippe qui Dei porentiae nihil derogat, nec essentiam divinam metitur ex abjectâ conditione creaturarum. 3. minime omnium contra rationem ex verbo Dei illuminatam. Kesler. part. spec. metaph. p. 245.

Contra rationem solum illud est, quod rectae et verae repugnat, non quod supra captum ejus positum est. Hornej. part. 1. disp. Theol. d. 4. s. 1. th. 6. et seqq.

Contraria est ratio Scripturae non per se et intra sphaeram suam se continens, sed quando sphaeram suam vult [gap: Greek word(s)] , et de summis fidei mysteriis ex suorum principiorum dictamine judicare, tunc per accidens Scripturae de fidei mysteriis nos informanti adversatur. Gerhard. exeg. L. 1. n. 474.

CONTRADICTIO consideratur dupliciter: vel formaliter et ratione naturae suae communis; vel

materialiter et ratione certae rei aut materiae, quae venit in controversiam. De contradictione formaliter et abstractive sumtâ in Logicis agitur, ubi Canones praescribuntur, quid sit vera et realis [gap: Greek word(s)] . Sin autem de certâ re et materiâ disputetur, num ejus affirmatio contradictionem implicet, aliunde judicium rectum peti nequit, quam ex illâ ipsâ disciplinâ, ad quam spectat controversum thema. Meisn. consid. Th. phot. p. 345. Gerhard. disp. Theol. p. 481. Horn. proc. disp. c. 5. n. 11.

Contradictio juxta Piscatorem Herbornensem est duplex: una Signi, altera Vinculi. Illam vocat; qua signo universali praeponitur nota negationis v. c. Omnis caro justificatur ex lege, Non omnis caro justificatur ex lege. Hanc, qua manente eadem enunciati quantitate ita mutatur qualitas, ut negationis nota praeponatur immediate isti copulae v. c. Omnis caro justificatur ex operibus, Omnis caro non justificatur ex operibus. Illam semper verum â falso dividere perhibet, hanc non item. Hackspan. Syll. disp. p. 37.

CONTRITIO alia est desperantium, alia credentium. Illa ob additamentum dubitationis displicet Deo: haec placet, quia fidei pallio amicta est. Meisn. part. 2. phil. s. p. 719.

Contritio alia est vera et salutaris vere piorum, qui in seriis conscientiae pavoribus principale peccati objectum Deum ipsum intuentur et propter ejus (utpote summi boni) offensam unice dolent; alia falsa atque exitialis hypocritarum, impiorum ac desperantium, qui mentis suae vel aliorum judicia potius extimescunt,

CONVENIT quippiam alicui Enti dupliciter 1. in sensu composito, cum ipsi inest absolute, secundum se, et ut sic pertinens ad essentiam, integritatem ac complementum ejus in suo genere intrinsece, aut ex naturae ejus manans principus. Vel in sensu diviso, cum non simpliciter tali inest subjecto, sed in quantum id unitum ei, cujus rationem ingreditur, quomodo Medicum aedificare dicimus. Slevogt. pervig. p. 15.

CONVERSIO duobus modis accipitur 1. proprie pro ipsâ mutatione spirituali, qua homo propter peccatum omnino aversus â Deo, per fidem Christi meritum apprehendentem ad Deum convertitur, 2. Nonnihil latius pro ipsâ simul conversionis continuatione et quoti dianâ adauctione: Illius subjectum sunt homines peccatores, filiique irae, hujus vero homines renati, quotidianis tamen peccatis, ob naturae corruptionem, maculati. Meisner. anthr. d. 22. q. 3. th. 19.

Conversio hominis peccatoris sumitur dupliciter: Transitive et Intransitive. Priori modo formaliter est actio Dei posita in eo, quod in homine peccatore Deus per verbum legis peccatorum agnitionem cum serio de iis dolore, Verbo Evangelii autem fidem in Christum cum proposito vitam emendandi conjunctam, operatur. Posteriori modo est idem, quod poenitentia sive resipiscentia, et consistit formaliter in actibus, quibus per gratiam Spiritus S. peccator peccata sua agnoscit, de illis dolet, ea detestatur, promissiones de gratuitâ remissione peccatorum propter

Christum in Evangesio oblatas, fide apprehendit, et fiduciâ in merito Christi positâ sese erigit. Musaeus de Conv. p. 2.

Conversio hominis, antequam justificetur, juxta Bellarminum est duplex: una ab infidelitate ad fidem, altera â peccatis ad justitiam: Quia vero haec partitio nititur falsâ hypothesi de fide historicâ et disponente ad justitiae infusionem, suâ vanitate corruit. Hülsem. de aux. gr. p. 8.

Conversio hominis alia est ordinaria, alia extraordinaria vel miraculosa. Haec provenit â voluntate Dei simplici per gratiam efficacem infallibiliter et semper: sicut Abraham et Paulus extraordinarie vocabantur ad fidem et Ecclesiam. Illa fit per voluntatem Dei conditionalem, nec semper est efficax, etsi sit sufficiens. Meisn. anthrop. d. 11. q. 3. n. 33. et seqq.

CORONA electis imponetur triplex: vitae, justitiae, gloriae. Gerh. L. de vit. aet. n. 51.

Corona justitiae dicitur vita aeterna triplici ratione 1. quia justitia Dei in scripturis idem quandoque notat, quod misericordia 2. quia Christus vitam aeternam nobis promeruit passione suâ 3. quia vita aeterna credentibus in Christum est promissa: jam vero quod promissum, vi promissionis dari aequum et justum est. Gerh. L. de B. O. n. 118.

CORPUS est vel physicum vel mathematicum: cui philosophus Christianus ex Apostolo Paulo adjicit spirituale, ideo dictum, quod perfecte et sine difficultatibus obstaculisque spiritui vivificanti est subjectum, praeditumque conditionibus et affectionibus, quales

spirituum sunt, neque sitit, neque esurit, neque morbet, neque moritur. Meisn. part. 1. phil sobr. s. 3. c. 2. q. 1. Calixt. de bon. perf. sum. p. 21

CORPUS CHRISTO duplex tribuit Scriptura 1. personale, quod in personae unitatem a [gap: Greek word(s)] est susceptum 2. spirituale sive mysticum, quod Christus spiritus sui vinculo sibi copulavit, cujus corporis membra sunt omnes vere credentes. Gerhard. L. de extr. jud. n. 112.

CORPORALITER OBSIDERI â Daemone infantes, dupliciter intelligi potest. Primo quod Daemon habeat potestatem in eorum corpora, qua possit ea vexare, torquere, strangulare. Secundo quod actu utatur hac potestate, eorum corpora vexando, torquendo, strangulando. Priori modo sunt corporaliter obsessi infantes, non posteriori. Becan. man. l. 3. c. 8. n. 9.

Corpus physicum dupliciter accipitur 1. ratione [gap: Greek word(s)] 2. ratione [gap: Greek word(s)] . Corpora beatorum erunt physica quoad essentiam, non physica vel gloriosa quoad qualitates. Erit [gap: Greek word(s)] , licet non [gap: Greek word(s)] , quemadmodum Patres Graeci sunt locuti. Meisn. p. 1. ph. s. s. 3. c. 2. q. 1.

Corpora immortalia non unius sunt generis. Sunt enim 1. immortalia coelestia ac non elementaria, ut firmamentum et stellae. Sunt 2. immortalia elementaria hujus seculi, ut Protoplastae in statu integritatis. Sunt 3. immortalia glorificata ac spiritualia, beatorum scilicet in alterâ vitâ. 4. Est corpus majestaticum, nempe Christi ad dextram Parris sedentis. Kesler. phys. phot. p. 54.

Corpus duplici modo ex terra productum esse dici potest: vel exterrâ maledictâ, vel ex terrâ nondum maledictâ: suppeditat hanc distinctionem Theologia ex Scripturâ docente, quod Deus post lapsum hominis terrae maledixerit: Gen. 3. Kesler. phys. phot. p. 92.

CORRECTIO proximi instituitur vel publice eoram omnibus vel privatim, ac spectat vel unum aliquem delinquentem in specie, vel promiscuum auditorum coetum, sive [gap: Greek word(s)] ingenere. Gerh. L. de minist. eccles. n. 285.

Correctionis gradus tres sunt 2. [gap: Greek word(s)] commonefactio ac [gap: Greek word(s)] seu [gap: Greek word(s)] objurgatio ac increpatio 2. Excommunicatio minor, quae est suspensio ab usu Coenae ad tempus 3. Excommunicatio major, quâ quis ex Ecclesiae communione ejicitur. Gerh. ibid.

Correctio est duplex juxta Thomam II. 2. q. 33. a. 3. et Becan. in man. l. 1. c. 4. n. 59: Una charitatis, quae specialiter tendit ad emendationem fratris delinquentis per simplicem admonitionem: et talis correctio pertinet ad quemlibet charitatem habentem, sive sit subditus sive praelatus. Altera justitiae, per quam intenditur bonum commune, quod non solum procuratur per admonitionem fratris, sed etiam interdum per punitionem, ut alii â peccato timentes desistant. Et talis correctio pertinet ad solos praelatos, (magistratus ) qui non solum debent admonere, sed etiam corrigere puniendo.

Ad correptionem requiruntur hae conditiones 1. notitia peccati, quae saltem debet ita esse probabilis,

ut sit moraliter certa, id est, talis, quae moraliter satis judicetur ad credendum sine temeritate, proximum peccare. 2. Spes alicujus fructus. 3. Opportunitas temporis, et convenientia circumstantiarum reliquarum. Ames. Cas. consc. l. 9. c. 9.

CORRUPTIO alia est substantialis, alia accidentalis. Corrupta est substantia hominis per lapsum quoad vitiosas qualitates, non autem corrupta est substantialiter, ac si plane in nihilum redacta fuisset, quod ipsa docuit experientia. Meisn. Anthrop. d. 6. q. 1. th. 47.

Corruptio alia est logica, alia physica. Peccatum in homine adesse et abesse potest citra corruptionem logicam, (quae essentiae destructionem et repugnantiam contradictoriam infert) non tamen citra corruptionem physicam, quae in depravatione et malâ subjecti affectione consulit. Hinc etiamsi separetur peccatum (uti separabitur in extre no die) non tamen corrumpitur subjectum, id est, essentia non destruitur aut negatur, sed homo erit et manebit verus homo. Meisn. ibid. th. 49.

CORRUPTIBILE corpus dicitur vel secundum naturam intrinsece, quod ad interitum inclinat ac propendet paulatim ita absumendum, ut tandem necessario intereat, vel extrinsece, quod ab agente naturali externa violentâ actione potest destrui: vel secundum potentiam divinam, quod cum per potentiam naturalem non possit destrui, potest tamen per Dei operationem, quo sensu angeli sunt corruptibiles. Kesler. phys. phot. p. 92. Potentia autem, quam angeli habent ad corruptionem, non est nisi obedientialis

potentia. Obedientialis autem potentia etsi opponatur naturali, quia ista non consistit in addito ad essentiam, positivâ proprietate, sed solum in non repugnantiâ: nihilominus potest dici naturalis, quatenus ea vel est naturae consentanea, vel in ea fundatur. Angeli igitur cicuntur naturâ corruptibiles et mortales, quia in naturâ illorum, quippe quae â libero agente dependens est, fundatur desinere posse. Scheibl. 2. metaph. c. 4. n. 72.

CREANDI verbum tripliciter usurpari potest: duobus modis latius, et uno magis stricte et proprie. Primo accipitur late, ut significet quamcunque rei productionem sive effectionem: quemadmodum verbum hebraicum [gap: Greek word(s)] et graecum [gap: Greek word(s)] , quae illi respondent. Secundo pro eo, quod est constituere seu destinare ad aliquid, quod jam ante erat. Tertio accipitur magis proprie, ut significat productionem rei ex nihilo. Greg. de Val. T. 1. d. 3. q. 2. p. 1. pag. 995.

In Scriptura de hujusmodi operibus usurpatur illud verbum, quae vel comprehenduntur sub articulo creationis, vel quae non minoris sunt virtutis et potentiae, quam ipsum opus creationis. Chemn. L. de Creat. c. 1.

In propriâ acceptione habet se per modum terminorum communium, qui Aristoteli dicuntur [gap: Greek word(s)] ab uno, ad unum, seu qui de uno praedicantur per prius, de altero per posterius. Nam [gap: Greek word(s)] seu primo dicitur creatio de productione rei ex nihilo citra dependentiam ab omni subjecto seu materia; [gap: Greek word(s)] autem et secundario etiam de

productione rei ex inhabili et indispositâ et cui non inest potentia ad formam, nisi admodum remota, quae hoc ipso, quod nimis remota est, potentiae nomen amittit, et in ordine ad productionem formae quasi non ens et nihil sese habet. Mus. de Creat. th. 4. Grawer. quaest. illustr. p. 298. Kesler. phys. photin. p. 7.

Creatio consideratur dupliciter: scil. active et passive. Active nihil aliud est, quam ipsa actio divina, et sic est ipsa essentia divina, non quidem simpliciter, sed cum relatione ad creaturam, quae relatio cum ex parte Dei non sit realis, sed tantum rationis et quidem ad extra, nullam in Deo infert mutationem. Passive accepta es quaedam relatio in ipsa creatura ad creatorem tamquam ad principium sui esse, et quia est actio sine motu, ideo non necesse fuit, eam per aliam creationem produci. Gerhard. exeg. de nat. D. et attr. div. n. 154.

In creatione duo consideranda sunt 1. agendi principium 2. effectum productum. Agendi principium est ipsa Dei essentia, cui per creationem nulla accessit mutatio, quia non novo voluntatis motu Deus in creatione aliquid voluit, quod prius ab aeterno voluit, sed in tempore id fecit, quod ab aeterno immutabili sua voluntate decreverat. In effectu producto est mutatio â non esse, sed hoc Deum ipsum non fecit mutabilem. Gerhard. ibid.

CREDENDA in verbo Dei proposita duorum sunt generum: quaedam sunt mysteria supra omnem humanae rationis captum posita, quae simpliciter

[gap: Greek word(s)] dicuntur. quaedam vero ita comparata, ut ad ea investiganda ratio quodammodo assurgere possit. Gerhard. exeg. n. 80. et in meth. stud. Theol. p. 101.

Credere verbis alicujus vel Christo, et credere in Christum, ac fiduciam in ipsum collocare, ac denique obedientiam praestare, distincta sunt, ubi quidem obedientia fluit e fiducia, non autem semper assensum sequitur fiducia. Calov. Socin. proflig. 776.

Credere aliquid ut divinitus revelatum, et credere sub qualitate articuli omnibus ad salutem necessarii, differunt. Hulsem. dial. p. 61.

Credenda ex Scripturis deducta triplici de causa creduntur 1. Quia non tantum Scriptutae rox, sed et evidens ratio inde deducta monstrat, sine earum fide salutarem in Christum fiduciam poni non posse: qualia sunt non tantum ea, quae primario fidem generant v. gr. Dei [gap: Greek word(s)] et Christi meritum, quae sunt medulla fidei, sed et illa, quae his dogmatis vel substant, vel immediate ea consequuntur, v. g. Christi merito substat ejus Deitas etc. 2. Sunt alia, quae non videntur evidenti ratione, vel ex natura rei ad fiduciam in Christum pertinere, nec ut causa materialis ad eam requiri, quae tamen, quia Scriptura testatur, cum salutari fiduciâ sic conjuncta esse oportere, ut, nisi simul credantur, saluti naufragium timendum sit; ejusdem ad credendum necessitatis censentur. Talia sunt pleraque mysteria, ex. gr. Trinitatis etc. Tandem 3. sunt, quae nec evidenti ratione, nec Scripturae assertione ad salutarem fiduciam requiruntur, vel indivulso

nexu cum ea connectuntur, sed tantum propter autoritatem scripturae creduntur tunc, quando ut S. Scripturae dogmata proponuntur. Hulsem. Calvin. irreconcil. p. 428.

CREDITOR potest considerari dupliciter: 1. ante actualem pecuniae traditonem. 2. post voluntariam pecuniae traditionem. Si consideretur ante pecuniae traditionem, tunc illius adhuc est Dominus, ideoque cum suo futuro debitore opulento potest ita pacisci, ut et suo tempore reddat summam; et interim censum aliquem annuum solvat, quod utrumque si requirat, contra justitiam minime peccat. Si vero consideretur post pecuniae traditionem actualem, absolute et sine omni praeviâ conditione factam, tunc libenter concedimus, quod talis creditor â debitore nihil possit exigere pro usu pecuniae, licet ipse illâ multum lucrari possit. Meisn. ph. sobr. p. 3. s. 1. c. 6. p. 258. 259.

CREDITUR aliquid esse verbum Dei juxta triplicem differentiam 1. secundum rem et sententiam tantum, quale est, quod habetur in symbolis et confessionibus primarum quatuor oecumenicarum synodorum: quicquid etiam recte traditur et exponitur sive â priscis sive â recentioribus ecclesiasticis scriptoribus et doctoribus. 2. Quoad rem et voces verbum Dei est, quod ex origine sive Hebraeâ Veteris sive Graecâ Novi foederis in alias linguas probe est translatum. 3. Quoad rem, voces, et idioma, atque adeo in summo gradu Verbum Dei sunt libri, quales immediate et proxime ab ipsis sanctis auctoribus, Mose, Prophetis et Apostolis profecti et conscripti sunt,

nempe Hebraici Veteris, et Graeci Novi foederis. Calixt. de autor. Scr. S. n. 45. et de visib. eccles. mon. n. 39.

CRIMINA Clericorum sunt vel publica vel privata. Qui deprehensi publice fuerint in criminibus, â gradu deiici debent; qui autem peccata clam commissa confessi fuerint sacerdotibus, his gradu servato spes veniae de misericordia Dei promittenda est. Juxta Rabanum apud Gerhard. L. de minist. eccles. n. 277.

CVLTUS vel honoris tres sunt sive actus sive gradus. Primus ad intellectum pertinet, quum concipitur animo cujuspiam praecellentia, sive dignitas major. Secundus ad voluntatem, quam ei, cujus dignitatem animo concipimus, inclinamus et subjicimus, comparantes nos jamque componentes ad testandam rebus ipsis observantiam. Tertius exterior, quum per actiones quasdam corporis quempiam colimus. Horum graduum primus consistere potest absque reliquis: Sic enim vel Diaboli intelligunt infinitam majestatem, cui tamen honorem non deferunt. Secundus absque primo esse non potest, sed absque eo cultus non consistit: itaque hic gradus et essentialis est et maxime proprius cultui. Chamier. panst. Cathol. T. 2. l. 18. c. 1. Bellarm. l. 1. de sanct. beatit. c. 12. §§. 1. Meisn. part. 2. philos. sobr. s. 1. c. 1. q. 12. pag. 186. Fabric. in Aug. Conf. p. 539. 540.

Cultus divinus quod modo internus, modo externus est, id non provenit ex generis differentia, sed ex ejusdem generis distinctis accidentibus. Stegm. photin. p. 208.

Cultus interni duo sunt actus: Devotio et submissio. Devotio est, cum homo omnes cordis sui cogitationes, voluntatis desideria, motus et affectus ad Deum solum dirigit, ipsi totus adhaeret, ab ipso solo dependet, et ad nutum ejus se attemperat. Submissio, qua quis totum se Deo submittit, ex consideratione suae vanitatis et divinae majestatis. Balduin. Cas. Consc. l. 2. c. 1. cas. 1.

Cultus divinus juxta Pontificios non debet ultimate, et propter se ac absolutam suam entitatem creatae rei simulacro exhiberi; sed si quam honorant, propter prototypon adeoque cultu respectivo honorare se dicunt. Forer. man. p. 342.

In cultu Dei tribus modis peccatur 1. Quando pro vero Deo coluntur, qui naturâ non sunt Dei 2. Quando verus quidem Deus, sed non juxta verbum colitur, sed [gap: Greek word(s)] . 3. Quando verus quidem Deus, sed non solus colitur. Et haec omnia sub uno vocabulo Idololatriae comprehenduntur. Chemnic. part. 2. LL. de pr. praec. p. 42. b.

Cultus alius est absolutus, alius relativus, juxta Pontificios. Non illo, sed hoc, non propter se, sed propter aliud, nempe propter id, quod repraesentat, coli imagines dicunt: esse sc. imagines tantum media, quibus mediantibus Christus et Sancti honorentur. Forer. quaest. vex. p. 674.

CUPIDITAS alia est naturalis, alia depravata; illa spiritui ante lapsum non renitebatur, alioqui homo etiam ante lapsum peccasset, sed per lapsum, in lapsu, et post lapsum demum coepit dominari et vincere. Stegm. Photin. p. 116.

Cupiditates trium sunt generum. Quaedam naturales et necessariae, quaedam naturales, nec necessariae tamen: quaedam neque necessariae neque naturales, sed supervacaneae. Chrysost. apud Rittershus. L. s. l. 3. c. 15.

DAEMONES invocantur vel expresse vel tacite. Expressa invocatio est, vel quando verbis invocantur, vel quando saltem facto aliquis usurpat aliquid, quod scit ex diabilicâ virtute operari, ut faciunt incantatores. Tacita autem invocatio est, quando aliquis utitur rebus vanis et ad aliquid cognoscendum aut faciendum improportionatis, quibus se daemones immiscent, quamvis hoc sit praeter hominis intentionem. Sayr. thes. cas. consc. l. 4. c. 5. n. 5. Busend. med. Theol. mor. l. 3. t. 1. de pr. 1. dub. 2.

DAMNARE. Omnia peccata damnant efficienter, quoniam merentur aeternam damnationem; sola autem incredulitas damnat formaliter et actualiter; ob hanc enim impoenitentes actu condemnabuntur. Meisn. anthrop. d. 27. th. 75. et disp. 7. q. 2. th. 9. Melch. Nic. apud Forer. in. man. p. 418.

Damnare incredulitatem formaliter, non materialiter, dum quidam dicunt, respiciunt postremo vocabulo ab distinctos damnationis gradus. Meisn. anthr. d. 13. q. 1. th. 36.

DAMNATORUM poena Deo quatuor modis tribuitur 1. ratione praeparationis 2. ratione comminationis 3. ratione irrogationis 4. ratione conservationis. Gerh. L. de inf. n. 31.

Damnatorum poena distingui solet in poenam damni et sensus. Illa consistit in carentiâ visionis beatificae, haec in dolore seu cruciatu, quem ab igne infernali seu etiam aliunde percipiunt. Becan. Th. Sch. T. 1. tr. 3. c. 5. Calixt. de bon. perf. sum. p. 44.

Damnatio considerari potest dupliciter 1. Formaliter in se, prout est sensus irae divinae, et supplicium gravissimum 2. Materialiter, et ratione graduum, qui in damnatione istâ erunt inaequales. Graviora enim tormenta quidam patientur, quam alii. Dicimus ergo causam damnationis formaliter consideratae solam esse incredulitatem. Gradus vero poenarum adjudicabuntur secundum peccatorum quantitatem, prout illa fuerunt vel graviora vel leviora. Meisn. anthr. d. 20. th. 45.

DANDI modus, (quo homines Christo sunt dati) est triplex 1. Generais, quo dati sunt omnes ad redimendum 2. Specialis, quo dati sunt electi ad salvandum 3. Specialissimus, quo dati sunt Apostoli ad inserviendum. Ex Hunnio Meisner. anthr. d. 16. q. 1. th. 14. et d. 17. q. 2. th. 7.

Dare in Scriptura saepe notat non effectum vel consequens divini alicujus consilii sive operis irresistibilis necessarium, sed eventum tantum citra imo praeter ac contra consilium DEI, ex actione divinâ et ad Spiritum contrarium, lucidum ac vegetum inserendum, per se aptâ et idoneâ, natum. Episcop. Inst. Theol. l. 4. c. 4. p. 392.

DEBITUM aliud est justitiae, et opponitur gratiae, aliud promissionis gratuitae, quod gratiam non excludit, nec eidem opponitur. Gerh. L. de bon. op. n. 113. et in ep. ad Rom. p. 131.

Debitum est duplex, crediti et poena, et similis hinc obligatio: debitor liberatur aut solutione aut fidejussione, et satisfactione sive propriâ sive alienâ. Crediti solutio fit creditori; poenae autem judici. Hoornb. T. 2. Socin. p. 535.

Debetur aliquid 1. vel ex vi strictâ, sive ex rigore legis 2. Non quidem ex vi strictâ legis, sed tantum ex qualicunque voluntate legem ferentis. Praemium homini â Deo debetur, non debito proprie dicto, nedum merito suo, sed ex vi divinae promissionis liberrime ac liberalissime ex gratiâ factae. Episcop. Inst. Theol. l. 4. p. 326.

Debitum aliud est solutionis, aliud gratitudinis. Illud oritur ex obligatione Mosaica ad perfectissimam obedientiam: et huic satisfactum est â Christo, ideo amplius â nobis non exigitur. Hoc autem est debitum novae obedientiae renatorum, quo obligantur ad obtemperandum Deo, non ut aliqua fiat solutio, sed gratiarum actio pro solutione jam factâ. Balduin. comm. ep. ad Rom. c. 8. part. 1. q. 9. p. 526.

DECIMA in V. T. erat vel pecudum vel proventuum. Decima proventuum dabatur 1. Levitis ad alimentum 2. de hac decima pendebant Levitae sacerdotibus, filiis Aaron. Erat alia decima, quam ex suis novem partibus reliquis post decimationem, reponebant sibi Israelitae, quam comederent, cum ascenderent ad templum, diebus indictis, ibique invitarent

Levitas sacerdotes, quae decima secunda vocabatur. Erant praeterea decimae ab anno remissionis, tertio quoque anno, de quibus Deut. 14. v. 28. Quas dedit Melchise deko Abraham, non fuerunt constitutae et determinatae, neque fuerunt ordinariae, neque etiam datae fuerunt ad sustentationem sacerdotis, qui Rex erat, isque opulentissimus. Sed videntur oblatae fuisse, ut Deo consecrarentur, et ut ex iisdem sacrificia ipsi offerrentur. Quo etiam sensu accipimus promissionem votivam Jacobi cap. 28. v. 22. Quicquid dederis mihi, ejus decimas omnino dabo. Unde patet hunc fuisse morem tum temporis, decimas reditus sui Deo consecrare. Rivet. exerc. 80. in Gen. p. 309. Sixt. Amama comment. de dedim. praemisso Antibarb. bibl.

Tres decimae in V. T. institutae erant 1. Deo, de quibus et ipsi eam offerentes comedebant 2. Levitis 3. Pauperibus. Chemn. part. 2. LL. de paupert. c. 4.

Decima juxta Summistas est triplex: Praedialis, quae solvitur ex fructibus, qui proveniunt ex praediis, utpote agnis, vineis, sylvis, hortis, piscinis, molendinis, aedium locatione. Personalis, quae ex lucro personalis industriae, puta negotiatione, artificio, venatione, miliria, artium professione. Mixta, id est, partim praedialis, partim personalis est, quae ex fructibus pecorum, porcorum, boum, avium, concurrente nostra cura et industria, videlicet ex caseo, lacte, butyro, lana, pelle penduntur. Azor. Inst. mor. l. 7. c. 23. Laym. Th. mor. l. 4. tr. 6. c. 2. n. 3.

DECISIO controversiarum Theologicarum est duplex: vel Coactiva vel Discretiva. Coactiva est, cum non tantum controversiae dijudi cantur ex ex verbo Dei,

sed etiam contradicentes coguntur ad aliam sententiam suscipiendam, aut ita compescuntur, ut ipsi desinant errores suos fovere, vel nisi hoc faciant, vi supprimuntur et e medio tolluntur. Discretiva est, cum ex scripto Dei verbo ceu unicâ fidei mensurâ terminantur controversiae, et per Pastores indicatur, quid juxta sacrum canonem verum falsumve sit. Meisn. part. 3. ph. s. s. 2. c. 4. q. 3. p. 786.

DECRETA Dei dupliciter spectari possunt: vel in se et ad intra, vel ratione nostri et ad extra, seu ratione objectorum creatorum, ad quae libere terminantur. Ad intra non differunt, sed tantum quoad extra, ratione objectorum, operationum, effectuum, definitionum, divisionum, praedicationum. Stegm. photin. p. 165. Grawer. quaest. illustr. p. 47.

Decretum Dei aliud est permissionis, aliud effectionis sive operationis. Hoc ad bonos, istud ad malos actus pertinet. Nam bonas hominum actiones Deus praecipere, probare, adjuvare; malas autem propter finem bonum, quem ipse ex eis elicere novit, permittere decrevit. Meisn. consid. Th. Phot. p. 701. Gerh. L. de provid. n. 52. Stegm. phot. p. 114.

Decretum Dei de malis hominum actionibus est duplex: permissionis, et directionis, quod bonum finem inde velit elicere. Gerh. Isag. d. 17. c. 6. n. 11.

Decretum aliud est culpae, aliud poenae. Decrevit Deus (sano sensu) poenam, quae est culpa, non ut est culpa, sed ut est poena, labem nempe naturae humanae. Kesler. metaph. phot. part. sp. p. 276.

Decretum seu consilium Dei tripliciter accipitur 1. [gap: Greek word(s)] pro principio decernente: et sic decretum

Dei nihil aliud est, quam ipse Deus decernens, seu voluntas Dei decretoria 2. [gap: Greek word(s)] pro actu decernendi, seu sententiâ decretoria, dum est â Deo proprie, et in Deo metaphorice, hoc est, per [gap: Greek word(s)] , quae non infert compositionem veram et realem subjecti et accidentis. 3. [gap: Greek word(s)] sive objective pro re decretâ. Sic decretum in Deo non est [gap: Greek word(s)] , hoc est, subjective, sed [gap: Greek word(s)] , id est, objective. Gerhard. exeg. L. 2. n. 152.

Decreto electionis duo diversa objecta inclusa sunt, alterum personarum, alterum rerum. Et secundum haec duae quasi partes decreti electionis oriuntur, quarum prior in specie personarum electio, posterior mediorum praedistinatio vel praeordinatio dici possit. Utraque licet distincte, non tamen [gap: Greek word(s)] vel sejunctim, sed [gap: Greek word(s)] et conjunctim, ad unum electionis decretum constituendum concurrit. Meisner. p. 1. phil. s. s. 1. c. 3. q. 5. p. 174.

DEFECTUS naturae humanae quidam sunt communes toti speciei, qui in omnibus hominibus post lapsum communiter inveniuntur, atque eo sensu dicuntur naturales, ut mors, sitis, fames: illos Christus suscepit, absque tamen peccato, quia pronitatem ad malum et difficultatem ab bonum ex peccato primi hominis ortam et omnibus hominibus communem non suscepit. Quidam vero sunt proprii certis duntaxat individuis, personales propterea dicti, quia non consequuntur totam Naturam humanam propter peccatum primi hominis, sed oriuntur ex causis quibusdam particularibus, ut lepra, epilepsia, coecitas; qui vel ex

defectu virtutis [gap: Greek word(s)] , vel ex defectu hominis, ex inordinatione victus etc. oriuntur: eos Christus non suscepit. Thom. p. 3. q. 14. a. 4. Chemnic. de duab. nat. in Chr. c. 3. p. 21. Gerhard. exeg. L. 4. n. 82. Greg. de Val. T. 4. q. 14. p. 2. p. 344.

Defectus assumsit Christus non omnes, sed illos, quos assumi redemtionis operi erat condecens, nec defectus culpa, sed poenae. Non conditionis necessitate, sed miserationis voluntate. Gerh. exeg. l. 4. n. 279. ex Augustin. l. 14. de civ. Dei c. 9.

Defectus toti naturae humanae communes Christus triplici de causa suscepit 1. ut pro nobis pati et satisfacere posset 2. ut verum hominem se esse ostenderet 3. ut exemplum patientiae nobis praeberet. Hornej. part. 2. disp. Th. 1. s. 3. th. 104. Metrophan. Conf. Orient. eccl. c. 3. p. 57.

Defectus (in peccato originis) duo in se habet 1. [gap: Greek word(s)] carentiam seu absentiam justitiae Originalis: haec quasi materia est defectus: proinde remanet etiam in renatis 2. debitum habendi justitiam illam Originalem, quae quasi forma est defectus. Myl. in Aug. Conf. p. 34. 35.

DEFENSIO, cujus causâ bellum geritur, est duplex: Propria et Aliena. Propria, si â subditis: aliena, si â confoederatis et oppressis vis illata repellitur. Gerh. L. de magistr. pol. n. 403.

DEFINITION DEI ex Scripturis petita quinque debet complecti membra 1. essentiam 2. attributa essentialia 3. tres personas hypostatico charactere invicem distinctas 4. opera ad extra, in quibus singulae personae se manifestarunt 5. beneficia Dei tum generalia

erga totum genus humanum in creatione et conservatione mundi, tum specialia erga Ecclesiam. Gerh. exeg. l. 2. n. 93.

DELECTATIONES aliae sunt naturales, quae pertinent ad naturam tuendam, cujusmodi sunt, quae captantur ex cibo, potu, et his, quae ad generationem prolis diriguntur. Aliae rationales, quae sunt hominis propriae, ut quae oriuntur ex hostium nostrorum victoriâ, ex lucro, honore, famâ, gloriâ, dignitate, potentiâ, studio et officio virtutis, et doctrinâ, scientiâ et arte. Aliae praeter naturam, quae ex aliquâ depravatâ corporis parte vel sensu nascuntur: quidam enim delectantur esu carbonis, terrae, et aliarum rerum similium. Azor. T. 1. l. 3. Inst. mor. c. 10.

Delectationes aliae naturales, aliae rationales. Illae consequuntur apprehensionem sensitivam talem, qualem possunt etiam habere bruta: hae consequuntur apprehensionem propriam potentiae cogitativae, quae proinde propriae sunt hominis. Greg. de Val. T. 2. d. 3. q. 5. p. 2. pag. 401.

Delectatio est duplex: animalis, quae consummatur in sola apprehensione alicujus rei ad vorum habitae, et haec potest dici delecta tio spiritualis, ut cum quis delectatur laude humana: alia est delectatio corporalis, quae in ipso tactu perficitur, et potest dici delectatio carnalis. Gerhard. L. de pecc. act. n. 83.

DELETIO e libro vitae est privativa, quae supponit inscriptionem, alia negativa, quae nihil aliud

est, quam negata inscriptio vel inscriptionis negatio. Meisn. anthrop. d. 15. q. 6. th. 21. Gesner. ad Ps. 69. p. 527.

DENOMINATIO alia est absoluta, alia relativa. Illa ab inhaerente, haec saepe ab extr inseco desumitur. Non enim omnes [gap: Greek word(s)] et respectus sunt naturales, sed multi adventitii, eoque sensu externi, qui nihilominus vere denominant. Talia exempla sere infinita sunt in relationibus, ubi ratio nominis sumitur non ab interiore conditione subjecti, sed â quodam extrinseco. Jam vero justificatio nostra est itidem relatio, quia nihil est aliud, quam justitiae imputatio et peccatoum remissio Rom. 4. v. 6. 7. Remittuntur autem peccata non ob merita nostra nobisve inhaerentia, cum alias peccatores non essemus, sed unice ob Christi meritum plenissime et perfectissime pro nobis praestitum: Quare fieri aliter nequit, quam ut denominatio remissionis seu justitiae â forma externa desumatur. Meisn. part. 2. ph. s. s. 2. c. 1. q. 13. p. 780.

DENUNCIATIO (qua deferuntur crimina ad publicam potestatem) est triplex. Una fraterna, cum quis, postquam privatâ admonitione nihil proficit ad proximi emendationem, defert rem ad Superiorem. Altera est, quae vocatur specialiter Juridica, cujus scopus est, ut superior testimonio unius inductus interroget reum de crimine; ut per sufficientem probationem ex testimonio denunciantis, et ex confessione propriâ rei possit eum scientiâ et auctoritate publicâ condemnare. Tertia est, quam viam accusationis vocant, cum quis suscipit, se probaturum sufficienter crimen; cujus viae idem etiam scopus est, videlicet

DEPENDENTIAE multi sunt modi 1. Dependet unum ab alio vel a priori vel â posteriori. A priori dependet aliquid ab alio vel ut â causâ, vel ut â conditione â parte causae. Quod ab ab alio dependet ut â causâ, est in quadruplici differentiâ. Vel enim dependet, ab aliquo ut â causâ efficiente, vel ut â causa materiali, vel tanquam â formâ, vel ut â causâ objectivâ. Dependentia â conditione requisitâ ex parte causae est duplex Nam 1. dependet aliquid ab alio, ut â conditione, quae se tenet ex parte causae efficientis 2. ut â conditione, quae se tenet ex parte materiae. A posteriore aliquid ab alio dependere dicitur, cui licet prius naturâ sit eo, â quo dependet, non tamen debetur conservatio sine eo. Porro dependentia, sive sit â priori sive â posteriori, est duplex essentialis, vel naturalis tantum. Et essentialis quidem illa dicitur, quae ne divinitus quidem aut per miraculum potest suppleri. Naturalis, quae saltem divinitus et per miraculum potest suppleri. Amplius alia est radicalis, alia actualis. Radicalis nihil est aliud, quam ipsa essentia rei, dependentis ut sic. Hanc habet omnis creatura respectu Dei. Actualis vero dependentia est ipsa actio, fluxus, et emanatio, quâ res fit, aut in esse conservatur. Alia est realis, alia notionalis. Illa est, quae datur inter ea, quae â parte rei sunt distincta. Haec est inter ea, quae realiter sunt idem. Dependet aliquid ab alio vel in fieri, vel in esse, vel in operari. Item vel ut â principio tantum vel ut a causâ: vel ut Quod vel ut Quo. Slevogt. disp. Academ. p. 191. et seqq.

In divinis personis nulla inaequalitas, nulla dependentia: quoniam dependere proprie in esse ab alio, est habere esse distinctum ab illo, et participatum seu aliquo modo fluens ab esse illius. Jam in processionibus divinarum personarum (verba sunt Svarezii Metaph. disp. 12. s. 2. n. 6. ) illud esse, quod quod per se primo per illas productiones communicatur, non est aliud ab ipso esse personae producentis, sed est ipsummet numero, quod est in personâ producente: et hoc est singulare et admirabile in illis divinis processionibus: et ideo ita una persona procedit ab aliâ, ut tamen ab illâ accipiat esse omnino independens, quia recipit ipsummet esse numero, quod est in personâ producente. Kesler. metaph. gen. p. 356.

DESCENSUS CHRISTI AD INFEROS alius est metaphoricus sive spiritualis, alius verus ac realis sive corporeus. Per illum intelligimus descensum passionis, quatenus videlicet Christus tum toto tempore exinanitionis, tum vero et potissimum tempore passionis ad mortem usque acerbissimos cruciatus, dolores, terrores et angustias infernales in sanctissimo suo corpore atque anima, et sic vere iram Dei, legis, maledictionem, poenasque infernales persensit et sustinuit. Descensus verus ac realis est descensus triumphi et victoriae, quatenus Christus superatis jam omnibus doloribus mortis et inferni vere ac realiter descendit ad inferos, ibique tanquam triumphator, victor et dominus coeli terraeque captivam duxit captivitatem, et de Diabolo, inferno ac reliquis hostibus omnibus potentissime triumphavit. Hutter. form. Conc. pag. 975. Gerh. L. de pers. Chr. n. 151.

DESERTIONIS divinae Damascenus duas constituit species. Unum vocat [gap: Greek word(s)] dispensativam et correctoriam: alteram [gap: Greek word(s)] perfectam et prorsus separatoriam, quae posterior species damnatis, â facie Dei penitus abjectis, proprie competit. Gerh. L. de inf. n. 40.

Desertio est duplex: tum privativa, quoad renatos, tum negativa, quoad non renatos. Illi deseruntur, cum prior gratia subtrahitur, hi vero, cum nulla impertitur. Meisner. Anthrop. disp. 9. q. 6. th. 10.

Desertionis quatuor modos constituit Elias Cretensis: primus fit causâ explorationis, ut in Jobo et Josepho, quo ille tanquam fortitudinis, hic castitatis columna fieret; alter ad castigationem paternam, ut in Apostolo, quo semetipsum demittendo et humiliando summam illam gratiam conservaret; tertius per aversionem, ut in Judaeis, quo compuncti ad patientiam flecterentur. Supra hoc omnes restat modus ille desertionis in administratione Domini pro genere humano, ut per illam, quae videretur esse desertio, nos prius deserti, deinde recepti per incarnationem Christi cruciatibus ejus salvemur. Gerh. L. de provid. th. 95.

Desertio conjugalis duplex est: una voluntaria, quae fit cum consensu alterius conjugis, ut si quis cum consensu uxoris militatum aut negotiatum abeat in oras peregrinas, cum animorevertendi. Haec proprie loquendo non est desertio, sed tantum discessio honestam aliquam ob causam ad tempus instituta, ubi inter conjuges absentes adhuc viget amor conjugalis. Altera desertio est malitiosa, cum

quis datâ opera vel clam vel palam ab uxore, ipsâ invitâ et reluctante, discedit, nec animum redeundi habet. Balduin. cas consc. l. 4. c. 13. c. 7.

DESIDERIUM audiendi verbum Dei duplicis est generis. Vel enim est poena praecedentis contemtus verbi: vel causatur illud desiderium externus aliquis casus, praeter hominis culpam, qui semper sedulus auditor verbi fuit, sed vel diuturno morbo, vel exilio, vel carcere, vel per violentiam hostium publico verbi divini praeconio interesse non potest. Bald. Cas. consc. l. 2. c. 10. cas. 3.

DETRACTIO multis modis fit tam circa bonum quam circa malum. Circa bonum, detrahit, qui in proximo negat esse bonum, quod est: aut qui minuit et extenuat: aut qui tacet, ubi loquendum est; aut qui laudat sed remisse, ita ut potius culpare videatur. In malum autem, qui imponit falsum crimen; qui verum quidem memorat, sed augendo; qui occultum detegit; et qui, cum vituperare non potest factum vel dictum, improbat intentionem facientis. Et haec dicitur directa detractio, illa autem indirecta. Rivet. in expl. Dec. p. 1443. Drexelius octo modos detractionis recenset in orb. phaet. c. 15. §§. 1.

DEVOTIO mentis complectitur tres cardinales virtutes: fidem, spem, et charitatem. Bald. l. 2. cas. consc. c. 5. cas. 1.

DEUS (item Hebr. Elohim et GR. [gap: Greek word(s)] ) accipitur vel proprie, quo modo tribuitur uni vero Deo, idque vel essenti aliter omnibus tribus personis, vel persona. liter de Patre, Filio et Spiritu S. vel improprie, quâ ratione itidem vel creaturis vel idolis tribuitur, ubi

tamen accurate notandum, nec creaturis nec idolis absolute et simpliciter nomen Dei tribui, sed cum certâ limitatione ac restrictione, quae ostendit non proprie sed figurate, nec directe, sed certo duntaxat respectu itidem expresso illud fieri. Gerh. exeg. L. 2. de nat. Dei n. 14.

Juxta Basilium Dei nomen tribus modis usurpari solet. 1. [gap: Greek word(s)] secundum substantiam de summo et incommutabili bono, quod ipse DEUS 2. [gap: Greek word(s)] secundum gratiam de iis, quibus divinum aliquod munus incumbit. 3. [gap: Greek word(s)] secundum mendacium, vel de eo, cui homo sponte suâ se subjicit et servit, vel de eo, quem homo instar summi boni habet et veneratur, vel de eo, quem homines ex superstitione pro Deo venerantur. Gerh. ibid.

Vox Dei sumitur vel absolute et essentialiter, prout essentiam divinam significat omnibus in Trinitate personis communem, quas propterea omnes connotat, et hoc sensu capitur Gen. 1. v. 1. 2. [gap: Greek word(s)] limitate et personaliter, prout essentiam divinam notat certo charactere hypostatico determinatam, ideoque in hacaut illâ personâ restrictam, quo sensu dicitur Deus gignens vel Pater, genitus vel Filius, Deus procedens vel Spiritus S. Ita sumitur Gal. 4. v. 4. Eph. 1. v. 3. Act. 20. v. 28. 1. Tim. 3. v. 16. Meisn. consid. Th. Phot. p. 406. 407.

DEI COGNITIO multiplex est 1. Alia est naturalis, alia salutaris, 2. Alia est theoretica, qua sciunt homines, Deum esse purâ mente colendum: alia practica, quae ista non modo scit, sed et juxta illam

sententiam vitam et suam et anorum confirmat 3. Alia est languida, obscura et imperfecta, quae in gentilibus fuit, qua sciverunt quidem Dei unitatem, potentiam, aeternitatem atque majestatem; sed nihil certi de vero Deo, veroque cultu Dei docere potuerunt: alia est quodammodo perfecta, id est, ad salutem nostram sufficiens, quam habent renati ex illuminatione Spiritus S.: ut quod sciunt Dei Trinitatem in personis et voluntatem de salute generis humani in Evagelio revelatam: sciunt etiam ex scriptura, quem cultum Deus acceptare velit, cujus notitiae respectu Apostolus naturalem gentium notitiam vocavit ignorantiam Gal. 4. v. 8. Balduin. ep. ad Rom. 1. p. 95. 96.

DEI NOTITIA naturalis est duplex: una [gap: Greek word(s)] , ingenita, quae omnium hominum mentibus est insita, et constat naturalibus illis notionibus, quas Graeci [gap: Greek word(s)] appellant, et circa discrimen honestorum et turpium versatur: altera [gap: Greek word(s)] , acquisita, quae ex [gap: Greek word(s)] sive demonstrationum principiis colligitur: quando nimirum ex certo ac fixo naturae ordine, ex admirandâ hominis aliarumque creaturarum fabricâ, ex perenni et aequabili motu corporum coelestium, ex perennitate fluminum, ex perpetuis conscientiae tortoribus, ex conversionibus sive periodis Imperiorum ac regnorum, ex conservatione rerum creatarum omnium, et ex aliis id genus [gap: Greek word(s)] mens humana colligit, esse Numen aliquod supermum atque aeternum, â quo reliqua omnia tanquam â primo principio unice dependeant. Hutter in LL. p. 89.

DEUS quatuor modis in hac vita â nobis videri potest. 1. In suis operibus. 2. aliquâ specie corporali. 3. per fidem. 4. per humanitatem assumptam. Cuiaccedit quintus, qui est alterius et beatae vitae, quo beati in coelo vident Deum immediate, sicut in se est. Becan. Th. Schol. T. 1. Tr. 1. c. 9. q. 10.

DEI ASPECTUS duplex est: unus [gap: Greek word(s)] , alter [gap: Greek word(s)] . Ille est hujus seculi, ubi Deum videmus in verbo, tanquam in speculo; hic pertinet ad futurum seculum, ubi visuri ipsum sumus, ficuti est. Bald. in 2. Cor. 5. p. 249.

DEORUM apud gentiles triplex fuit ordo 1. coelestes Deos comprehendebat, ex quibus duodecim primarii ac selecti Dii fuere appellati, quos Ennius huic disticho includit:

2. medioximos continebat, hoc est, heroicos et praestantes viros, quorum animas partim in aere, partim in terris vivere putabant. 3. Plutonem cum Tartareo satellitio. Gerh. exeg. L. de nat. D. n. 97.

DEXTRA DEI tripliciter accipitur 1. sensu crasso et carnali, cum describitur per locum aliquem in coelo, vel quasi per latus Dei Patris, in quem tamen hujusmodi corporeae affectiones non cadunt 2. Expositio est sophistica, quae legitur in libris Scholasticorum, praesertim apud Thomam, qui nomine dextrae tria intelligi posse scribit 1. gloriam divinitatis 2. beatitudinem coelestem 3. judiciariam potestatem. (Primam et tertiam significationem concedimus,

secundam negamus, quia ex Scriptura deducta non est, sed ad Christi majextatem deprimendam excogitata.) 3. Expositio vera et Scripturae conformis est, quando accipitur pro infinitâ Dei potentiâ, ubique in coelo ac terra praesentissime et potentissime omnia gubernante, moderante et administrante. Meisn. part. 2. ph. s. s. c. 1. q. 2. p. 26. Gerh. exeg. L. 2. n. 179. et L. 4. n. 212. et 220.

DIABOLICARUM praedictionum causae sunt tres juxta Augustinum 1. substantiae agilitas 2. sensus acrimonia 3. longa experientia. Balduin. Cas. consc. l. 3. cap. 2. cas. 2.

DIACONORUM tempore Apostolorum duo fuerunt genera. Quidam curae pauperum et dispensationi bonorum ecclesiasticorum praefecti erant, quorum origo describitur Act. 6. v. 2. illi dicuntur [gap: Greek word(s)] 1. Cor. 12. v. 28. opitulationes, id est, opitulatores, quia ex eleemosynis et collectis subveniebant pauperibus, orphanis, viduis ac peregrinis. Quidam vero Episcopis sive Presbyteris in docendi et Sacramenta administrandi munere erant conjuncti, ut vices eorum supplerent et labores allevarent. Gerh. L. de minist. eccl. n. 233.

DICTA divina in Script. S. quadruplicia sunt juxta Agricolam in Anti-Pistor. Quaedam vocat elementaria, in quibus summa et necessaia religionis nostrae capita verbis claris et perspicuis proponuntur, quaedam sublimia, quaedam mystica, quaedam onomastica. Gerh. exeg. L. 1. n. 413.

DIFFERRE REALITER accipiter 1. laxe et improprie, ut actio et passio realiter differre dicuntur,

cum tamen revera sint unus et idem modus, adeoque res eadem. 2. sumitur pro subjectis differre, ut albedo in homine et in lapide realiter differunt, quia sunt in distinctis subjectis. 3. realiter differre significat illam distinctionem, quae habet fundamentum in re, opponiturque ei, qui solius rationis munere constituitur. Hoc modo, quaecunque non solâ ratione differunt, realiter differre dicuntur. Ita aliqua, quae modaliter differunt, realiter differre dicuntur. 4. Strictius differre realiter dicuntur, quae differunt ut res et res, et realis distinctio est inter omnes illas entitates, quae per se habent realem entitatem, ita utuna alteram non modificet, nec ambo unum tertium. 5. Specialiore acceptione realiter differunt, quae diversas habent totas essentias, ut neutrum ingrediatur alterum, ut homo et bestia, Petrus et Paulus. 6. Specialissimae individuae substantiae inter se realiter differunt, tum etiam accidentia, quae habent distinctas essentias, ut Petrus et Paulus, albedo et flavedo hujus pomi. Kesl. metaph. gen. p. 126. et seqq.

Differunt ut res et res aliqua dupliciter: 1. quae habent actu essentias separatas 2. quae habent essentias saltem separabiles, ut nulla sit repugnantia, nec involvatur contradictio, si altera absque alterâ inveniatur, sive alterutrâ saltem superstire, sive utrâque. Ita homo et anima differunt hoc respectu ut res et res, quod anima possit separari ab homine, ut existat, etiamsi contra homo absque animâ existere nequeat. Kesler. l. cit. p. 132.

DIGAMIAE juxta Pontificios duae sunt species. Prima, quando quis simul duas habet uxores; secunda,

quando quis successive duas uxores ducit, et priore conjuge demortuâ nuptias iterat. Gerh. L. deminst. eccl. n. 355.

DIGNITATIS vox sumitur vel Legaliter vel Evangelice. Legaliter nemo dignus est coram Deo vitâ aeternâ, quippe lex accusat et condemnat omnes non praestantes sibi perfectam obedientiam. Evangelice pii dicuntur digni regno Dei; sed haec est dignitas non activa, sed passiva; non inhaerens, sed imputata; non meritoria, sed gratuita; respectus enim habetur ad fidem, quae ut credentes in Christo gratos et acceptos Deo, ita quoque dignos vitâ aeternâ reddit. Gerh. L. de bon. op. n. 120.

DILECTIO DEI quaedam est generalis, quae movit Deum ab aeterno, ut consilium de hominibus in Adamo ad vitam creandis et in Christo ad vitam reparandis susciperet: quaedam specialis, qua complectitur Deus credentes in Christum. Gerh. L. de elect. et reprob. n. 205. Meisn. anthrop. d. 11. q. 2. th. 5.

Dilectio Dei erga homines est vel naturalis vel supernaturalis, pro differentiâ bonorum, quae ex divinâ voluntate derivantur in genus humanum: naturalium scilicet et supernaturalium. Greg. de Val. T. 2. d. 8. q. 1. p. 1. pag. 1061.

Dilectio renatorum in hac vita non datur perfecta, sed est et manet etiam in sanctissimis inchoata. Meisn. anthrop. d. 28. th. 9.

DISCEPTATIO alia est rationis, alia fidei. Illa omnia vocat in dubium, quae ratio non intelligit, licet expressum adsit verbum, cui contradicere nefas est homini Christiano. Haec vero fit discendi causâ, non reclamandi, ubi ratio jam subjecta fidei quaerit

de iis, quae verbo continentur, non nisi ex verbo meliorem instructionem, quam cum accepit, non reluctatur, sed verbo debitâ modestiâ acquiescit, licet sibi soli relicta extra verbum semper haberet, quod oggannire posset. Balduin. in ep. Rom. c. 4. p. 319.

DISCURSUS in scientiâ humanâ est duplex: primo secundum successionem tantum, cum, postquam intelligimus aliquid in actu, convertimus nos ad intelligendum aliud: deinde est alius discursus secundum causalitatem, cum per principia venimus ad cognitionem conclusionum. Gerhard. L. de provid. n. 27.

DISPENSATIO dupliciter accipitur 1. Fusius et latius, et hoc modo quaelibet interpretatio, declaratio vel abrogatio legis ex parte, non ex toto dicitur relaxatio. 2. Sumitur pressius et strictius, ita ut relaxatio legis sit, cum lege suam vim retinente ab ea aliquis voluntate Principis eximitur, cum tamen caeteri ea lege tenebantur: hoc enim modo Princeps aliquos suis legibus solvit, hoc est, excipit â legibus, quibus alioqui tenebantur. Azor. T. 1. Inst. mor. l. 6. c. 1. p. 496.

Dispensationis beneficio removetur obligatio legis humanae positivae quoad privatam personam in casu particulari: simpliciter autem sive durabiliter removetur per Privilegium. Hujus enim vi privatus â lege, vel perpetuo vel saltim ad tempus â Principe definitum e, usve arbitrio reservatum, eximitur. Calixt. Th. mor. p. 81.

Dispensatio dupliciter sumitur 1. Proprie, cum permittitur et approbatur actus, qui adaequate et secundum omnes suas conditiones est contra legem. Et tali modo Deus non dispensat circa legem naturae, quia sic Deus approbaret peccata. 2. Improprie,

cum permittitur et approbatur actus, qui videtur quidem legi naturae quoad materiale contrarius; non tamen est, si circumstantiae et conditiones singulae attendantur. E. C. furtum Israelitarum AEgyptios spoliantium, videtur quidem furtum esse, et contrariari praecepto naturali de non furando, quia rem alienam invitis Dominis abstulerunt; attamen si considerentur circumstantiae (nempe quod vasa AEgyptiaca non fuerunt res omnini alienae, sed loco mercedis, quam AEgyptii non exsolverant, Israelitis debita, et â DEO rerum omnium Domino donata; et quod AEgyptii manifesti Judaeorum hostes extiterint, quos spoliare licitum est) apparet, tactum istum suo genere malum non fuisse, ideoque dicitur Deus circa praeceptum istud improprie dispensasse; quum proprie loquendo Israelitae in casu isto per praeceptum istud obligati non fuerint. Ubi vero non praecedit obligatio proprie dicta, ibi neque locum habet dispensatio proprie dicta. Meisn. part. 3. phil. s. s. 2. c. 4. p. 758.

Dispensatio improprie dicta dupliciter in materia divinae legis porest habere locum, Primo si vel â Deo vel magistratu mutetur aliqua conditio, sine qua actus non sit jam materia praecepti: Secundo si magistratus in casu dubii, ex causa rationabili interpretatur, aliquem non obligari ad materiam alicujus legis divinae. Greg. de Val. T. 2. d. 7. q. 8. p. 4. pag. 1051.

DISSENSIO alia est fundamentalis in ipsa fide, alia minus principalis circa fidem. Haec posterior, quia duntaxat consistit vel in diversa caeterorum rituum observatione, vel in diversa controversiarum Scholasticarum et minus principalium decisione,

ipsos autem fidei principales articulos non attingit, ideo amicitiam et fraternitatem spiritualem non rumpit. Nunquam enim in Ecclesia absoluta sine omni dissensione fuit concordia. Quod si autem dissensio fundamentalis sit, et principales fidei articulos concernat, tum fraternitas et amicitia spiritualos omnis exspirat. Meisn. phil. s. p. 1. s. 2. c. 3. q. un. p. 342. et seq.

DISSIDIUM ex peccato ortum et per Christi reconciliationem sublatum est triplex 1. Inter gentes et Judaeos, qui summo erga se invicem odio flagrabant 2. Inter homines et Angelos, quippe qui hostes sunt hostium Dei 3. Inter homines et Deum, qui ab illis offensus, et propter hoc abalienatus fuit, ut illi rursum reconciliari opus habuerimus. Meisn. Anthropol. d. 25. q. 3. n. 53.

Distinctio alia 1. est realis, quae in hoc consistit, quod una res non est alia 2. Rationis, quae solâ intellectus operatione fit, cujusmodi est distinctio, quâ quilibet a seipso distinguitur: estque rursus duplex: una, quae nullum habet fundamentum in rebus, sed intellectus id, quod nullo modo est multa, aut eo repetendo, aut ejus conceptu nomineve transformando, efficit multa. Altera, quae in rebus aliquid fundamenti habet, propter earum virtutem, sive eminentiam naturae propriae, propter quam, etsi solâ ratione distinguuntur, tamen idem valent atque aliae, quae distinguuntur plusquam ratione. Hinc ad divina ascendendo dicimus, et attributa divina inter sese et divinam essentiam a

personis et relationibus personalibus, quae etiam personales proprietates appellantur, distingui ratione, non priori illo, sed hoc posteriori distinctionis modo propter eminentiam divinae essentiae: quae tanta est, ut cum in eâ neque attributa inter se nec ipsa personis personalibusque proprietatibus ullo modo distincta sint ex natura rei et minus etiam realiter: tamen et attributa idem efficiunt, atque si essent inter se distincta realiter aut formaliter, et personae personalesque proprietates perinde se habent ad essentiam, ac si ab illa distinguerentur formaliter. Haec posterior distinctio potest dici eminenter ex naturâ rei aut virtualis. Quae enim posteriori modo distinguuntur, etsi actu non distinguuntur, nisi operatione intellectus, ita tamen se habent, ac si essent distincta ex natura rei, ac multo excellentius: quod tamen non est simpliciter, distincta esse ex natura rei, sed quodammodo distincta. Graw. ex Fons. q. illustr. p. 163. et seqq.

Distinctio modalis aliquando media statuitur inter realem et rationis, et tum tealis distinctio speciatim significat eam, quae est inter distinctas res et diversas realitates; rationis eam, quae ab intellectu tantum proficiscitur: aliquando reali subjicitur, quatenus realis distinctio est omnium eorum, inter quae differentia est, intellectu etiam non cogitante. Kesler. metaph. part. gen. p. 135.

Distinguuntur attribura divina inter se non formaliter, ut duae res diversae, sed eminenter, quia in infinita essentia virtualiter est utraque distincta. Stegm. phot. p. 32.

DIVINATIO est rei sive futurae sive alias occultae et arcanae cognitio, quae quia quatuor potissimum modis contingit, hinc quadruplex divinandi genus vulgo numeratur. 1. Est divinatio [gap: Greek word(s)] vel spiritualis Prophetis et Apostolis propria, qui instinctu et ductu Spiritus S. in summorum mysteriorum, alias plane incognoscibilium. notitiam pervenerunt. Et haec vere divina divinatio est, ab ipso Deo profecta, et in salutem generis humani concessa. 2. Est divinatio [gap: Greek word(s)] vel naturalis, quae ex observatione causarum physicarum effectus futuros quodammodo praedicit, quo pertinet Meteorologia et sobrium Astrologiae studium; cujus beneficio de tempestatibus et temperamentis hominum aliqualis dari potest praenotio vel praescientia: item praesagia Medicorum de aegrotantis constitutione, morbo et sanitate, vita et morte ex certis signis judicantium, quae divinatio cum utilis sit et superstitione careat, laudem, non vituperium meretur. 3. Est divinatio [gap: Greek word(s)] , vel communis et popularis, quâ rustici et agricolae inprimis pollent, qui non inquisitis solicite causis eventuum in natura, nec considerato signorum cum rebus significatis consensu ex iis solum, quae ut plurimum eodem modo evenire iisdem antegressis signis annotarunt, artem colligunt, ac regulas canonicas constituunt: ex quibus de tempestatum coelique conversionibus ac mutationibus, de frugum ac fructuum proventu, de ubertate et caritate annonae, de aeris salubritate vel infectionibus satis seliciter quandoque judicant. Et hae divinationes, nisi superstitio accedat, tolerari possunt. 4. Est divinatio

[gap: Greek word(s)] , quae fit ope et auxilio Satanae, qui cum spiritus sit sapiens, et multarum rerum cognitionem habeat, ob id homines arcana docere, iisque occulta nonnulla manifestare potest. Et haec est illa magica divinatio, vel divinatoria magia, quae proprie dicitur [gap: Greek word(s)] , quasi [gap: Greek word(s)] â [gap: Greek word(s)] vel insania.

Haec divinatoria magia vicissim duplex est: altera subtilis, altera crassa. Subtilior rursus est vel religiosa vel artificiosa. Religiosam dico eam, quae consistebat in oraculorum interrogatione, quae gentiles putabant esse Deastros illos, quos prae aliis colebant et honorabant. Antiquissima autem oracula duo sunt: alterum Dodonaeum, quod frequentatum est ad Dodonam, amplissimam et vetustissimam urbem Molossidis in Epiro: alterum Jovis Hammonis in exti. mosinu Libyae apud Garamantas situm fuit.

Facilem nomino istam, qua homines literati sub nomine spiritus familiaris cum dia bolo occulte rem habent.

Laboriosa, quae per institutionem, sicut aliae artes, addiscitur, et longâ demum experientiâ comparatur. Talis fuit 1. [gap: Greek word(s)] , extispicina. 2. [gap: Greek word(s)] , quâ ex incensarum victimarum flammis. 3. [gap: Greek word(s)] , quâ ex dissectorum piscium extis. 4. [gap: Greek word(s)] , qua ex hominum, Diis immolatorum, visceribus. 5. [gap: Greek word(s)] , quâ exavium volatu et aliis animalibus 6. [gap: Greek word(s)] , qua ex terrae

motibus. 7. [gap: Greek word(s)] , quâ ex impressionibus aqueis earumque fluxibus et refluxibus 8. [gap: Greek word(s)] , qua per imaginationes in nubibus et aere. 9. qua per visiones et imaginationes in igne 10. [gap: Greek word(s)] , qua per sortes. 11. divinatio ex somnis [gap: Greek word(s)] futura indagabantur et praedicebantur.

Divinatoriae crassae species sunt 1. [gap: Greek word(s)] . 2. [gap: Greek word(s)] 3. [gap: Greek word(s)] 4. [gap: Greek word(s)] 5. [gap: Greek word(s)] 6. [gap: Greek word(s)] 7. [gap: Greek word(s)] 8. [gap: Greek word(s)] 9. [gap: Greek word(s)] 10. [gap: Greek word(s)] 11. [gap: Greek word(s)] : de quibus latius agunt Meisner. part. 2. philos. sobr. s. 2. c. 2. q. 1. Peucer. de divinat. gen. Greg. de Val. T. 3. disp. 6. q. 12. p. 1. pag. 1911. et seqq. Azor. Inst. mor. T. 1. l. 9. c. 12. et seqq. Sayr. thes. cas. consc. l. 4. c. 5. Tambur. explic. Dec. l. 2. c. 6. §. 1.

DIVINUM est Ecclesiae testimonium non mere et absolute, sed quodammodo. Credimus enim illis, quae Deus per Ecclesiam ad nos loquitur, propter ipsam Dei autoritatem, qui loquitur, non propter Ecclesiae autoritatem; per quam loquitur. Et sic testimomium Ecclesiae de Scripturae autoritate divinum et fide dignissimum esse dicimus, quia Scripturae oraculis comprobatur, et â Scripturâ robur accipit, non propter aliquam Ecclesiae digniorem et superiorem autoritatem. Gerhard. exeg. n. 41.

DIVORTIUM seu dissolutio et fidei et copulae conjugalis fit vel de facto per adulterium aut malitiosam desertionem alterius conjugis: vel judicialiter,

propter adulterium, implacabilem saevitiam; et malitiosam morosamque desertionem: ita ut parti innocenti liceat denuo contrahere. AEquiparantur autem Adulterio et malitiosae desertioni: Pertinax et incorrigibilis negatio debiti conjugalis, cum adjunctâ saevitie, vitae ipsi, non solum sanitati conjugis, periculosâ: procuratio impotentiae vel etiam perpetuae sterilitatis in proprio corpore: continuae insidiae vitae conjugis structae. Haec enim, cum fidem ipsam et usum tori immediate, pervicaciter et in corrigibiliter laedant, dirimunt, post observatos gradus separationis â mensa et toro, ipsum tandem vinculum. Hulsem. brev. ext. p. 438.

DOCENDI functio, qua Christus Ecclesiam suam informat in illis, quae ad salutem scitu et creditû sunt necessaria, est duplex: vel immediata. Illa est, quâ Christus ipse in propria persona tempore ministerii sui per triennium et semestre in his terris obiti auditores informavit. Haec est institutio et conservatio ministerii in Apostolis et Apostolorum successoribus usque ad diem novissimum. Gerh. exeg. L. 4. n. 322.

DOCTRINA eadem est vel ratione substantiae, vel ratione accidentium, puritatis et impuritatis. Ratione substantiae est perpetuo visibilis successio in eadem doctrina ab Apostolis per legitimos pastores derivata, sed non ratione puritatis. Melch. Nic. apud Forer. man. p. 653.

DOGMATA quaedam sunt purae fidei et merae revelationis, adeoque Theologiae propria, quae extra Scripturam sacram nullibi sedem habent, qualia sunt,

homines per fidem in Christo ab aeterno esse electos, Deum esse hominem, Deum esse trinum etc. Quaedam vero sunt mixta, hoc est, asseruntur partim cognitione naturali, partim revelatione divina, qualia sunt, Deum esse, mundum esse ab alio etc. Kesler. Log. phot. p. 25.

DOMINIUM in animantia aliud est absolutum directumque quod sibi soli Deus reservavit: aliud utile, quod notat incolatum orbis cum usu-fructu, et hoc duntaxat homini collarum fuit. Meisner. anthrop. d. 1. q. 6. th. 46.

DOLOR dividitur 1. in eum, qui sequitur apprehensionem sensitivam talem, qualem possunt habere bruta: et eum, qui sequitur apprehensionem propriam cogitativae, qui proinde hominis proprius, et peculiariter nominatur tristitia 2. In interiorem et exteriorem. Ille est, qui consequitur solam apprehensionem interiorem alicujus mali tanquam repugnantus appetitui. Hic est, qui etiam consequitur apprehensionem sensitivam exteriorem alicujus mali, reipsa quoque afficientis seu laedentis nos. Tertia divisio est peculiariter ejus doloris, qui est proprius hominis, et vocatur tristitia. Cujus quatuor veluti species assignantur â Damasceno. Prima est Misericordia, quae est tristitia de malo alieno aestimato, ut proprio. Secunda Invidia, quae est tristitia de bono alieno aestimato, ut malo proprio, quatenus per bonum alienum apprehendimus, nos ab altero superari. Tertia est Angustia sive anxietas, quae est tristitia sic aggravans animum, ut nullum effugium superesse videatur. Quarta est Acedia, quae eo usque permit, ut etiam

membrorum usum prohibeat et afferac torporem. Quinta species censeri potest Poenitentia, quae est quaedam tristitia de bono temporali alieno, quatenus judicamus, alterum illo esse indignum. Septima est Zelus, ut nomen hoc significat etiam tristitiam de bono alieno, quatenus nobis illud deest. Greg. de Val. T. 2. disp. 3. q. 6. p. 2. pag. 407.

DOLUS est vel bonus vel malus. Dolum bonum veteres pro solertiâ accipiebant, maxime si adversus hostem latronemve quis machinetur. Dolus malus est, cum liud est simulatum, aliud actum. Rittersh. l. 6. sacr. lect. c. 3. Gerhard. L. de Conj. n. 116. Rivet. exercit. in Gen. p. 512.

Dolus in malam partem acceptus est quaedam executio astuta. Astutia enim quidam dolus interior est per excogitationem voluntariam mediorum ad finem, quae sint falsa et simulata, et ideo decipiant alios. Solet autem et in bonam partem doli vocabulum accipi, sicut et astutiae: propter similitudinem nimirum prudentiae. Greg. de Val. T. 3. d. 4. q. 5. p. 2. pag. 1036.

DONORUM genera multa sunt 1. quod ex ingenio bonitatis et verae libera litatis erga quosvis profluit 2. quod singularis cujusdam affecttus testimonium et velut tessera datur iis, quos nobis amicos selegimus 3. quo ad conciliandum nobis favorem et benevolentiam alios conamur demereri 4. quod pauperes dant opulentioribus 5. quo gratulamur iis, qui e peregrinatione domum revertuntur, amicis vel vicinis 6. quo placare conamur iratos. Rivet. in cap. 32. Gen. p. 536.

Dona, quae Deus fidelibus largitur, sunt duplicia: quaedam generalia omnibus piis communia et necessaria, qualia sunt fides, spes, charitas, donatio Spiritus S. etc. quaedam vero sunt peculiaria seu propria, de quibus non extat promissio, quod Deus velit illa omnibus et singulis dare, cum non sint ad salutem omnibus necessaria: tale est donum continentiae. Gerh. L. de Evang. n. 99. et L. de Conj. p. 526. Calixt. de Conj. Cler. p. 202. Dona prioris generis vocantur alias sanctificantia: posterioris generis inservientia vel ministrantia. Gerh. dispp. Ac ad. p. 943.

Dona Spiritus S. vel sunt extraordinaria. qualia data Apostolis, praesertim die Pentecostes visibiliter in illos instar ignis effusa, ut potestas edendi mira cula; vel ordinaria, ut remissio peccatorum, regeneratio, renovatio, fides ac studium pietatis. Meisn. Consid. Theol. photin. p. 630. Calixt. Concord. ev. p. 74.

DONEC dupliciter accipitur 1. Terminum temporis ita significat, ut illud quod ante istum temporis terminum removetur, postea factum fuisse intelligatur, ut Genes. 17. v. 22. Non potero pluere ignem super Sodomam, donec ingrediaris Segor. 2. Aliquando ita negat praeteritum, ut non ponat futurum, imo nec quidem possibilitatem futuri involvat, unde alii hanc praescribunt regulam: Donec non semper terminum, sed saepe continuationem significat. Meisn. part. 2. ph. s. s. 1. c. 4. q. 7. p. 658. Calixt. Conc. p. 43. Glass. Phil. s. l. 3. tr. 5. can. 12

DUBITATIO alia est, quae fidem vincit, alia, quae eam saltem impugnat. Illa nihil aliud est, quam stolida rationis disceptatio, quae assensum omnem

expellit, nedum fiduciam admittit: talis sane dubitatio locum non habet in fide, quin potius fidei opposita est. Haec vero est dubitatio infirmitatis, quae non omnem omnino assensurr fiduciamque abjicit, sed luctatur saltem in dubitationibus, fiduciamque languidam facit. Bald. ep. Rom. c. 4. q. 3. p. 317. 318.

DUBIUM vel est proxime practicum, ut cum quaeritur: num hîc et nunc liceat suillâ vesci; vel remotesive theorice, ut vocant, practicum. Et hoc rursus dupliciter se potest habere. Aut enim est dubium juris aut rei. Dubium juris voco, quando de acione generatim dubitatur v. g. num liceat vesci suillâ, usuram accipere, militare. Dubium rei voco, quum de actione sive generatim sive particulariter sumtâ non dubitatur, id est, quando nec in genere nec determinate, num actio aliqua licita vel illicita sit, sed res quaedam alia suo certo modo ad actionem pertinens in controversiam venit. Illa vero dubia, quibus de actonibus, sive in genere sive in particulari, num licitae vel illicitae sint, ambigitur, Casus conscientiae appellari solent. Calixt. ep. Th. mor. p. 34. Balduin. Cas. Consc. p. 15.

DURATIO alia est permanens et tota simul, estque ejus rei, quae sine ullâ successione in seipsâ existit, habens simul omnem suam perfectionem, ut habet DEUS, cujus proinde duratio est tota simul. Duratio autem successiva est ejus rei, quae existit cum successione quadam; ut motus et res murabiles; quatenus mutabiles sunt, et mutantur. Greg. de Val. T. 1. q. 10. p. 1. pag. 193.

ECCLESIAE vox sumitur vel improprie et [gap: Greek word(s)] vel proprie. Improprie sumta notat vel locum, in quo vocati ad cultus sacros conveniunt, vel accommodatur â Pontificiis ad solum clerum, ita ut ab Ecclesia factum esse dictitent, quod ab uno tantum ejus ordine est actum aut decretum. Proprie usurpata triplicem significationem sortitur: unam generalissimam, quando notat quemlibet coetum sive congregationem: quo sensu Apoc. 2. v. 9. et 3. v. 9. Satanae Synagoga nominatur: et Psal. 26. v. 5. Ecclesia malignantium. Alteram specialem, quando accipitur pro toto coetu vocatorum sive eorum, qui per verbum et Sacramenta ad regnum Christi vocantur, et vocationi huic, quoad externum usum ministerii, locum relinquunt, licet plurimi ipsorum non credant in Christum, sed aeternum pereant. Tertiam et postremam specialissimam, quando pro coetu electorum pieque fidelium accipitur: Et tum Ecclesia recte definitur, quod sit columna et firmamentum veritatis 1. Tim. 3. v. 15. Hutterus L. de eccl. p. 507. 508.

Ecclesia accipitur 1. pro omnium fidelium, ab initio mundi usque ad ejus finem et exitum multitudine, qua ratione etiam complectitur populum Judaeorum sub lege Mosis et homines ante Mosen: 2. pro eo coetu, qui in Christi nomine per Baptismum â Synagoga distinguitur. Azor. part. 2. Inst. mor. l. 5. c. 20. p. 565.

Ecclesia consideratur dupliciter 1. ratione vocatorum, et ut cadit sub externum oculorum sensum 2. ratione sanctorum et electorum, et ut non incurrit in sensus externos, sed intus tincta est sanguine Christi, et ornata vestimento justitiae ejus; nostri autem respectu dicitur invisibilis. Meisn. part. 2. Ph. s. s. 1. c. 1. q. 9. p. 128. Balduin. ep. ad Rom. c. 2. p. 174. et alii passim.

Ecclesia alia est constituenda, alia constituta. In constituendâ Paulus Apost. labore manuum victum quaesivit, partim ut evitaret scandalum aut suspicionem [gap: Greek word(s)] , partim ne videretur cedere hac parte pseudoa postolis, qui gratuitam in Ecclesia operam jactabant. In constitutâ vero Ecclesiâ nostris ministris non licet 1. quia vivunt in Ecclesiâ constitutâ, ubi stipendiis suis contenti esse debent 2. nihil debent facere turpis lucri gratia. Bald. in 1. Cor. 4. p. 198.

Ecclesia aliqua dicitur sedes Apostolica, non quod ministerio tali post Apostolos functi aut fungentes sint Apostoli: sed ratione tum Apostolicae vel doctrinae vel fundationis, tum etiam Canonicae in alias sibi subor dinatas potestatis, quam in quibusdam patriartudo invexit, unde factum, ut postea omnes Patriarchales Ecclesiae appellarentur Apostolicae. Hopfa. Evang. Saxon. p. 239.

Ecclesiae communio alia est interior, alia exterior. Illa conjungit animos fide, spe, charitate, orationibus, aliis virtutibus: haec conjuncit externâ saltem conversatione et usurpatione sacrorum. Ab illa excludit unumquemque suum peccatum: ab hac autem

saltem excommunicatio, quae peccati poena est. Bald. in pr. ad Cor. c. 5. q. 3. p. 228.

Ecclesia vera in Papatu dupliciter es 1. Quia multi in Papatu vixerunt, qui ante mortem sunt conversi, quales sunt, vel qui mox post acceptum baptismum decesserunt ex hac vita, vel qui â suis hominibus aliqua vera audiverunt, vel ab aliis veram fidem et pietaem hauserunt. 2. Quia in medio papatu semper feurunt Ecclesiae nostrae communione et professione disjunctae, licet paucae et obscurae. Bald. in 1. Cor. 1. q. 1. p. 18.

Ecclesia invisibilis dicitur quadruplici respectu 1. Loquendo de Ecclesia Catholica absolute, definitâ collectione omnium Christiamorum et militantium et trium phantium, qui sane nobis in hac terra degentibus sunt invisibiles. 2. Loquendo de Ecclesia Catholicâ [gap: Greek word(s)] , definitâ collectione Christianorum duntaxat militantium, sed tamen omnium, per orbem terrarum undique dispersorum. Nam hoc quoque sensu invisibilis est. Particulares quidem Ecclesias videmus, nunquam vero Catholicam vel universalem simul. 3. Loquendo de Ecclesiis particularibus, sed ratione fidelium et electorum. Quoniam enim corda hominum introspicere non possumus, nec certo cognoscere, an viva sit eorum fides, an mortua et hypocritica; hinc Ecclesia respectu sanctorum recte inconspicua et invisibilis appellatur. 4. Loquendo de Ecclesiis particularibus quoad ministerium purique cultus exercitium publicum. Atque hîc [gap: Greek word(s)] est controversiae nos inter et Pontificios. Arbitrantur enim, Ecclesiam

carere non posse publico cultus incorrupti exercitio, sed semper fuisse et fore coerum quendam integrum, in quo verbum Dei pure praedicetur, et Sacramenta legitime dispensentur. Quoniam vero praeter ipsorum Synagogam non fuerit ante Lutherum alia fidelium congregario, hunc apud se tantum veram reperiri Ecclesiam concludunt. Meisn. part. 2. Ph. s. s. 1. c. 1. q. 9. p. 129. 130.

Ecclesia juxta Pontificios significat vel multitudinem in se et vulgari sensu, vel virtute, id est, caput multitudines. Forer. quaest. vex. part. 1. pag. 200.

Ecclesia Romana juxta Pontificios diversa ratione est universalis et particularis. Universalis vocatur eam ob caussam, quod omnes aliae Ecclesiae communione fidei et obedientiae cum illa sint conjunctae, particularis, quae regit particularem Ecclesiam Romanam. Forer. part. 2. q. vex. pag. 458.

Ecclesia alia est libera, alia pressa. Quod si Magistratus Pontificius sinceros verbi Ministros ob Zelum, quo errores Papales insectantur, loco moveat, iisque alios sinceros quidem, sed tamen mitiores substituat; talis vocatio in Ecclesia libera de jure non debet habere locum: quod si de facto in Ecclesiâ tale quid contingat, debet quidem Ecclesia jus suum, quantum potest, urgere et tueri, interim quia Magistratui terminos suae potestatis excedenti est sine expresso Ecclesiae consensu Pastores constituendi, removendi, jus sibi soli arroganti resistere in hoc casu non potest

absque evidenti periculo, ne purae religionis exercitio plane fraudetur, ideo satius est, Pastores illos, si ex hypothesi recta doceant, audire et sacramentorum administrationem ab ipsis petere, quam jus suum arctius persequi et ansam praebere, ut publicum sincerae religionis exercitium plane aboleatur. Gerh. L. de min. eccl. n. 117.

Ecclesia alia est nascens, alia adulta. Actualis diffusio per orbem terrarum non est nascentis, sed adultae ecclesiae propria. Sicuti (per se loquendo) ratione uti et grandiori statura esse, non est hominis in cunis vagientis, sed aetate jam profecti proprietas. Forer. man. p. 630. 632.

Ecclesia repraesentativa non sunt soli Episcopi sive docentes, cum ad definitionem ejus pertineant etiam auditores, sed Presbyterium repraesentare potest ecclesiam, ad quod non solum illi pertinent, qui laborant in verbo, sed etiam Seniores Praepositi, negotiis Ecclesiasticis nomine totius Ecclesiae expediendis praefecti. Gerhard. de min. eccl. n. 87.

Ecclesiae jus differt ab ejus executione. Jus annunciandi remissionem peccatorum contritis corde, est omnium: ideo in casu necessitatis, quilibet proximum afflictum et tentatum consolari potest remissione suorum peccatorum: publice autem non licet: nam executio illius juris, quae fit publice, solum est penes ecclesiae ministros ordinarios, quibus solis DEUS praedicationem verbi, administrationem

Sacramentorum, et potestatem clavium commisit. Bald. l. 4. cas. consc. c. 10. cas. 1.

Ecclesiae regimen est duplex: internum et externum. Internum et supremum consistit in potestate leges ferendi et constituendi de mediis, quibus ad finem suum seu ad salutem aeternam pervenire homines queant, hoc est, condendi articulos fidei et instituendi Sacramenta: dona gratiae vel concedendi vel eripiendi, et ecclesiam adversus portas inferorum ab interitu vindicandi. Hoc Christus sibimet ipsi servavit, neque cuiquam mortalium secum commmune esse voluit. Externum autem, quod tantum ordinem inter pastores et doctores externum sive [gap: Greek word(s)] et decorum et ritus ex sese indifferentes concernit, illis ipsis, quos in ecclesiâ constituit, pastoribus et doctoribus commisit. Calixt. epicr. n. 10. et visib. eccl. mon. n. 20. et 73.

ECCLESIASTICAE censurae apud veteres quatuor erant genera 1. Depositio seu degradatio, cum Clericus ex causa delicti deponebatur ab officio, et eximebatur ordine Clericali, inque privatorum seu Laicorum ordinem redigebatur. In ea autem depositione seu degradatione iidem ritus (sed in contrarium acti) adhiberi solebant, qui in Clericali inauguratione seu consecratione. II. Excommunicatio, quae et in Clerico degradato etiam Laico facto, necdum tamen poenâ superiori emendato, et in alio quovis Laico locum habebat. Eratque duplex: Minor, quae tantum â perceptione Sacramentorum separat hominem,

non etiam a consortio fratrum. Major III. quae non tantum â perceptione sacramentorum, sed etiam â consuetudine et societate fratrum et aliorum fidelium repellit. Et haec species intelligi debet, quoties absolute Excommunicatio nominatur. Anathematismus denique IV. superioribus omnibus graviorem poenam continet, cum quis [gap: Greek word(s)] et incorrigibilis tandem plane abscinditur, atque avellitur â corpore Christi velut membrum putridum, ne pars sincera trahatur, et exemplo incestuosi illius in Ecclesia Corinthiaca traditur Satanae. Et hoc fulmine Anathematismi feriuntur solenniter haeretici in Canonibus et Decretis Conciliorum, quibus addi solet ad extremum: Qui sic docuerit vel aliter, anathema sit. Rittershus. L. s. l. 6. c. 12.

EFFECTUS aliquis tribus modis cognosci potest 1. in suâ causâ tantum: ut si v. g. audiens Scholasticum loqui de futurâ lectione et ad eam videns ipsum sese comparare; cogires illum iturum ad lectionem. 2. In seipso: ut si jam videas scholasticum actu euntem ad lectionem. 3. in se et in causâ simul: ut si videas illum ad lectionem ire, et ideo ire, quoniam prius ire statuit. Jam ex hoc praecise, quod DEUS cognoscit, sicuti est, dispositionem causae necessariae non impedibilis, certo et infallibiliter cognoscit effectum necessario futurum. Ex eo autem praecise, quod Deus cognoscit dispositionem causae contingentis, sicuti in se est, non certo et infallibiliter cognoscit effectum contingentem esse actu suturum. Greg. de Val. T. 1. d. 1. q. 14. p. 4. pag. 327.

EFFECTUS satisfactionis Christi alii sunt privativi, alii positivi. Privativi sunt liberatio â manu inimicorum, ab irâ venturâ, mortis abolitio, destructio operum Diaboli, redemtio ab execratione legis, peccatorum nostrorum purgatio et emendatio, redemtio â conversatione vanâ, exemtio â praesenti seculo, emtio ex terrâ et hominibus. Positivi effectus sunt reconciliatio cum Deo, placatio Dei, pacificatio, salvatio. Stegm. photin. p. 266.

Effectus Theologiae est vel proprius vel accidentarius. Proprius cum fine ejus genuino et proprio concidit, consistit enim in eo, quod homines possit erudire ad salutem 2. Tim. 3. v. 15. connatam pravitatem corrigere, mentes ad Deum elevare, de credendis et faciendis instruere, et hac ratione ad regnum coelorum viam monstrare. Accidentarius est, quod damnationem eorum auget, qui, cum voluntatem Dei habuerint probe cognitam et perspectam, eam tamen opere implere minime studuerunt. Gerhard. exeg. prooem. n. 27.

Effectus tribuitur alicui diversis modis. Nam 1. praedicatur de aliquo effectus in concreto, quod non est causa propter unionem in eodem subjecto cum eo, quod vera est causa, ut: Philosophus aedificat. 2. Figurate alicui effectus tribuitur, v. g. subjecto, cum tribui debebat contento in illo subjecto, ut cum dicitur: Urbs haec bonos mores negligit 3. Tribuitur etiam aliquis effectus rei, quae non est causa proprie efficiens, est tamen inseparabile accidens vel efficientis causae vel effectus. Ita tempus fert rosas, producit veritatem etc. 4. Tribuitur alicui effectus, non quod sit ejus

causa proprie, sed quod sit antecedens. Sic afflicitio dicitur patientiam parere Rom. 5. v. 3 non quod sit vera ejus causa, sed quod sit antecedens et occasio. Eleemosyna facit invenire misericordiam, purgat peccata. Ubi tribuitur effectus operibus propter conjunctam per se causam tanquam fructui et signo. Kesler. Log. phot. p. 198.

EFFICIT peccatum actuale aliquid vel ut causa primaria et principalis, ut homo, vel ut causa irritans et impellens, quod est peccatum originis. Praeterea originale peccatum efficit [gap: Greek word(s)] et per se peccata alia, cor accidentaliter et [gap: Greek word(s)] ; quatenus corruptum est, peccata actualia producit. Meisn. anthrop. d. 6. q. 1. th. 42.

EFFUSIO alia est sanguinis innocentis temeraria et privata, alia noxii, ob per petrata maleficia necessaria, publica et judicialis. Illam Deus prohibet, hanc praecipit; ab illâ privati abstineant, hanc judices non intermittant. Meisn. consid. Theol. phot. p. 229.

ELECTIONIS vocabulum in Scripturis vel generatim accipitur, et secundum proprietatem ety mi sui semper segregationem ad certum aliquem finem, sive usum sive officium notat. Vel speciatim pro ipsâ ordinatione sive praedestinatione filiorum Dei ad salutem Eph. 1. v. 4. Rom. 11. v. 5. Hutter. in LL. p. 774.

Electionis vox usurpatur 1. generaliter pro quavis electione, sive fiat â Deo, sive â Creaturis, et quocunque tandem fine fiat. 2. specialiter pro electione finaliter in Christum credentium ad vitam aeternam, factâ ab aeterno. In priore significatione transfertur tum ad res, tum ad personas. Quando ad res transfertur, significat

rem aliquam caeteris praeferre, vel ad utum nobiliorem deputare. Si ad personas transfertur, usurpatur vel de Christo, vel de Angelis, vel de hominibus, quatenus ad officia publica vel Ecclesiastica vel politica eliguntur.

Distingui etiam potest inter specialem et specialissimam significationem, ita ut specialiter accipiatur electio pro cooptatione in coetum, specialissime pro electione ad vitam aeternam. Ad hanc specialissimam significationem referendum, quod electionis vox per quandam metonymiam quandoque accipitur pro electis. Rom. 11. v. 7. Gerh. disp. Isag. 18. c. 1. §. 10.

Denotat 1. generaliter omnem rem eximiam et probatam 2. Sumitur specialiter pro vocatione ad ecclesiam per ministerium verbi, quo significatu omnes vocati, praesertim vero renati, dicuntur electi. 3. Specialissime pro aeterno decreto de salvandis in fide perseveraturis. Meisn. anthr. d. 16. q. 1. n. 60. Id. ib. d. 14. q. 1. th. 6. quinque significata adfert.

Vox eligendi includit in suâ significatione quandam separationem, quâ res vel persona ab aliâ separatur, et sic ad certum quid eligitur. 2. complectitur in se gratuitam dilectionem, â quâ originem ducit 3. semper in bono usurpatur, nuspiam in malo. Gerh. L. de elect. n. 26.

Electio alia est certi actus, alia personarum. Si de actu sit sermo, ubi eligi debet aut velle aut nolle; ibi quidem unum duntaxat objectum aliquando occurrit, sic tamen, ut et in illa electione quaedam separatio interveniat, non quidem objectorum, sed actuum. Quando enim aliquid ethice eligitur, tum contrarium, sive objectum sive actus sit, rejicitur et

secluditur, Cum vero de personarum electione sermo est, ibi simul aliarum personarum separatio semper involvitur. Dum enim aliqui eliguntur, utique caeteri ab electis separantur. Meisn. anthr. d. 17. q. 2. th. 13.

Electio alia est temporalis sive gratiae, alia aeterna sive gloriae. Ista significatio est lata, haec propria: temporalis assensus pertinet ad executionem electionis ad gratiam, executio autem electionis ad gloriam non nisi â finali perseverantiâ dependet. Stegm. photin. p. 160. Konig. Vind. p. 465.

Non temere quidem illis dicam scribimus, qui dicunt, electionem et destinationem [gap: Greek word(s)] forte sic discerni posse, quod electio respiciat segregationem illam fidelium ab infidelibus, praedestinatio vero respiciat [gap: Greek word(s)] ipsum sive terminum, qui est vita aeterna: item, quod [gap: Greek word(s)] significet, Deum certis mediis seu limitibus circum scripsisse ea, quae ad nostram salutem pertinent, [gap: Greek word(s)] autem notet eam, quae juxta haec â Deo instituitur, separationem; modo nobis vicissim concedant, praedestinationem cum electione iuxta Scripturae phrasin esse reipsâ [gap: Greek word(s)] : modo etiam diserte testentur, praedestinationem respicere non solum media salutis, prout â Deo offeruntur, sed etiam prout ab hominibus per Spiritus S. efficaciam in cordibus ipsorum operantis acceptantur. Gerh. L. de elect. n. 33.

Electio consideratur dupliciter 1. ratione Dei, qui certo et infallibiliter praevidit ultimum hominis statum, et fidem perseverantem, unde prorsus immutabilis est electio in se et quoad Deum. 2. ratione nostri,

qui de electione certi non sumus abiolute, sed tantum hypotherice, si maneamus in fide, caritate, temperantiâ etc. quae conditio nisi impleatur, salvari non possumus, ideoque nec electi sumus. Meisn. consid. Th. phot. p. 75.

Electio consideratur respectu vel causarum, vel specialium casuum. Illae cognosci possunt, quamvis de his omnibus ratio reddi nequeat. Meisn. anthr. d. 12, th. 11.

Electionis decretum duo respicit diversa objecta, alterum personarum, alterum rerum. Et secundum haec duae quasi partes electionis oriuntur, quarum prior in specie personarum electio, posterior mediorum praedestinatio vel praeordinatio dici possit. Utraque licet distincte, non tamen [gap: Greek word(s)] vel sejunctim. sed [gap: Greek word(s)] et conjunctim ad unum electionis decretum constitueiidum concurrit. Meisn. anthr. d. 14. q. 3. th. 30. et d. 16. q. 1. th. 50.

Electionis vocabulum est ambiguum. Vel enim sumitur [gap: Greek word(s)] et in quadam latitudine pro omni praeor dinatione et decreto gloriae: vel [gap: Greek word(s)] ac proprie secundum phrasin et sensum Scripturae, ubi notat decretum de salvandis lapsis et perseveranter crendentibus. Juxta primam quidem acceptionem dici posset, Angelos, antequam crearentur, ab aeterno ad gloriam et vitam beatam ordinatos esse â Deo. Juxta posteriorem vero et propriam acceptionem Angeli nequaquam electi sunt aut dici possunt. Meisn. anthr. d. 17. q. 1. 2.

Electus duplicem habet respectum, unus est ratione ordinis, quem Deus in praedestinatione sancivit,

et sic omnis, qui credit in Christum, et in hac fide perseverat, est electus, quisquis ille sit, nec, taliter qui electus, mutabiliter electus est, sed immutabiliter; hic enim ordo semper manet et fuit ab aeterno. Alter respectus est ratione personae et individui: quatenus igitur electus denominatur talis vel talis secundum suas actiones bonas vel malas, eatenus etiam secundum qualitatem factorum dici potest electus, non electus in hoc vel illo temporis intervallo. Gerh. L. de B. O. n. 145.

ELEEMOSYNARUM tria praecipue sunt genera. Primum, conferre aliquid ad ministerii Ecclesiastici conservationem: Secundum genus est, largiri egenis cognatis, ut parentibus, fratribus, liberis aut propinquis. Tertium genus est, juvarealienos, quos tamen praesens occasio nobis commendat. Phil. T. 1. p. 17. b.

ELOHIM accipitur vel proprie vel improprie. Proprie tribuitur uni vero Deo omnium creatori, idque vel essentialiter vel personaliter. Essentialiter sumitur, quando de omnibus tribus Deitatis personis accipitur. Personaliter sumi dicunt, vel pro duabus personis, vel pro unâ personâ. Improprie accipitur, quando tribuitur vel creaturis vel idolis. Creaturis tribuitur [gap: Greek word(s)] , idolis [gap: Greek word(s)] . Creaturis [gap: Greek word(s)] quidem, sed [gap: Greek word(s)] , idolis tantum [gap: Greek word(s)] . Creaturis, puta vel incorporeis, spiritibus scil. tam bonis quam malis: vel corporeis, hominibus scil. in magistratu et dignitate constitutis. Dicuntur autem idola Elohim, quia ab idololatris divino cultu afficiuntur, et in locum veri Dei evehuntur. Gerh. exeg. L. 2. de Deo et attr. div. th. 13.

ELOQUENTIA alia humana, alia divina: Humana est, quam Rhetores praescribunt, quaeque secundum artis praecepta per omnia conformata est etc. Divina est eloquentia gravis illa ac seria dicendi facultas, qua res coelestes commode ac perspicue explicantur, non juxta Rhetorum praecepra, vel iuxta pruritum aurium, sed pro modo ipsarum rerum et auditorum. Bald. 2. Cor. 11. p. 546. 547.

ENARRARE gloriam Dei dicuntur coeli Ps. 19. v. 1. non formaliter sed objective, hoc est, de gloriosa potentiâ Dei reale testimonium et documentum exhibere, ostentare, et omnium quasi oculis ingerere. Gerhard. exeg. L. 2. n. 67. Glass. Rhet. s. tr. 1. c. 9. p. 197.

Enarrant coeligloriam Dei dupliciter 1. Confuse: et sic inspectione opificii deducimur ad agnitionem opificis, quod aliquis fuerit 2. Distincte, et sic operis intuitu artem, sapientiam potentiamque opificis agnoscere et depraedicare discimus. Stegm. photin. p. 25.

ENEPTEIA, [gap: Greek word(s)] differunt. [gap: Greek word(s)] est substantialis et efficax naturae motus, [gap: Greek word(s)] est natura, â qua actio procedit, [gap: Greek word(s)] est hypostasis utens actione: [gap: Greek word(s)] est effectus actionis. Ex Damasceno Chemnic. de duab. nat. in Chr. p. 118. b.

EPISCOPATUS vulgo triplex esse dicitur. 1. Evangelicus, ubi inter omnes doctores et pastores est aequalitas 2. Ecclesiasticus, cum uni cuidam e pastoribus datur aliqua superioritas et potestas in ministros reliquos. 3. Satanicus, cum uni homini in Ecclesias dictatoria quaedam et Imperatoria potestas confertur,

quales Episcopi sunt in Papatu, qui pecuniae magis attendunt, quam Ecclesiae, et saepius stant in curia, quam in cathedra, verius dicendi Aposcopi, quam Episcopi. Meisn. Ph. s. p. 2. s. 1. c. 2. q. 11. p. 474.

ERRANS conscientia vel privative opponitur conscientiae rectae, ita ut comprehendat omnem conscientiam, quae non recte judicat, cum debet, etiam dubiam et scrupulosam: vel positive opponitur, ita ut illam solam conscientiam designet, quae aliter judicat, quam res est: quae per assensum firmum, quem praebet alteri parti quaestionis, distinguitur â conscientiâ dubia et scrupnlosa. Ames. cas. consc. l. 1. c. 4.

ERROR Pontificis juxta Pontificios alius est personalis, alius judicialis. Ille cadit in Pontificem, non hic. Bellarm. l. 4. de Rom. Pontif. c. 7.

Error circa conjugium est duplex: personae et fortunae. Dissolvi possunt sponsalia et conjugium propter errorem personae, id est, cum dolus intervenit seu error de homine, sicut Jacob tradita est Lea pro Rachel. Sed Jacob non est usus summo jure. At propter errorem fortunae non dissolvuntur sponsalia aut conjugium, ut: siqua putet, sponsum esse divitem aut nobilem, aut non habere liberos. Talis error nihil ad substantialia conjugii pertinet. Dodec. scr. Theol. Norib. p. 905.

Error alius est, qui directe in fundamentum fidei impingit, et facit haereticum: alius indirecte, ac proinde fidei fundamentum non evertit.

Illud fit 1. quando non in circumstantiam tantum aliquam, sed in ipsam substantiam articuli fidei:

2. quando non reductive per consequentias, sed [gap: Greek word(s)] , immediate et verbis et sensu in articulum fidei impingit. E. g. Talis error est Valentini Gentilis, contendentis, tres esse spiritus aeternos, essentiali numero differentes; Arii, Christum non esse verum Deum etc. Indirecte autem impingit in articulum fidei, ac proinde fundamentum fidei non evertit, qui vel fidet in Christum et articulis salutis aliquid ex rebus alienis per circumstantias assuit: vel ex morum atque ingeniorum humanorum importunitate aliquid defendit, quod vel cultum Dei quodammodo obscurat vel remoratur. Tales errores in Ecclesia Corinthiaca fuerunt illi, quos Apostolus foenum, ligna, stipulas nominat. Ex. gr. nimia illa Doctorum, in doctrinâ alias [gap: Greek word(s)] , admiratio, dum alius â Cepha, alius ab Apollo, alius ab alio denominationem sibi arrogabat. Item curiosae et inutiles quaestiones ac [gap: Greek word(s)] inter Corinthios agitatae de necessitate Conjugii, de innuptis sive viduis, de virginibus: Item inconsiderata illa quorundam ex Corinthiis conversatio cum gentilibus, et hujus generis alia, quae subitantiam articulorum fidei directe non attingebant. Hutter, Iren. c. 13. p. 27. 28.

ESSE duplex est: absolutum et modificatum. Istud a substantia, hoc etiam ab accidentibus venit. Sic imago Dei dedit homini esse non absolutum, quatenus fuit homo; sed modificatum vel esse tale, quatenus nimirum fuit justus et integer. Meisn. anthropol. d. 1. q. 5. th. 5.

Esse aliquid potest velactu, vel decreto, consilio et destinatione. Meisn. metaph. gen. p. 32.

Esse alicujus quaedam dicuntur vel [gap: Greek word(s)] , vel [gap: Greek word(s)] , secundum opinationem et secundum rem. Benedictio fuit Esavi primo modo, fuit Jacobi secundo. Rivet. exerc. in c. 27. Gen. p. 470.

Esse aliquid alicujus variis modis dicitur: aliquando dicitur esse per modum identitatis, et sic donum non distinguitur â dante, sed ab eo, cui datur, quo modo etiam Spiritus S. dat seipsum. Gerh. disp. Isag. 6. c. 3. n. 67.

Esse alterius, et esse alterius filium plurimum differunt. Hoc quidem infert generationem communiter, sed non illud. Hinc de Josepho non dicitur, quod fuerit [gap: Greek word(s)] , sed simpliciter [gap: Greek word(s)] Luc. 3. v. 23. sicut ibid v. ult. de Adamo dicitur, quod sit [gap: Greek word(s)] , non utique per generationem, sed per creationem. Konig. vind. p. 747.

Esse IN Ecclesia, et esse DE Ecclesia differunt eodem modo, quo differunt ex sententia Servatoris, esse IN mundo et esse DE mundo Joh. 17. Esse in mundo nihil aliud est, quam in medio filiorum hujus mundi vivere: esse de mundo est perversa mundi studia sectari et approbare. Sic esse in Ecclesia vera nihil est aliud, quam vivere in coetu eorum, qui qua praedicationem Verbi et administrationem Sacramentorum veram constituunt Ecclesiam. Esse de Ecclesia, est plane consentire de doctrina Verbi et Sacramentorum. Hutter. L. de Eccles. pag. 512.

Esse apud aliquem multis modis dicitur. Refertur enim ad personam, et significat familiaritatem, ut sit idem, quod cum aliquo esse: deinde potestatem, ut cum dicitur, apud Deum, hoc est, Deo non esse impossibile omne verbum: insuper regressum ad se â negotiis, cum ad ipsam personam, quae esse dicitur, habetur respectus, ut cum homo relictis negociis quasi quiete in se regrediendo fruitur, dicitur apud se esse. Refertur etiam ad locum, ut: ire apud forum, et quidem tum locum ad quem, ut in dato exemplo, tum in quo, ut: apud Mantuam scribere, ut notant Lexicographi: Aliquando per illam phrasin socus et persona conjunctim notantur, ut: coenare apud Principem. Kesler. metaph. gen. p. 101.

Esse creaturarum triplex est in Deo 1. in potentia Dei, tanquam in causa efficiente 2. In idea tanquam in causa exemplari 3. In scientia, tanquam in cognoscente. Unde fit, ut triplex esse habeant in Deo: unum eminens: alterum ideale: tertium intelligibite. Hinc sequitur, creaturas dupliciter spectari posse 1. Quoad illud esse, quod habent in Deo, id est, quoad esse eminens, ideale et intelligibile. 2. quoad esse proprium et formale, quod habent, vel habere possunt in seipsis, extra Deum. Prius esse est increatum et infinitum; posterius creatum et finitum. Becan. Th. Sch. T. 1. Tr. 1. c. 9. q. 13.

Esse aliquid in duobus dicitur dupliciter 1. sic, ut ex quo sit in utroque: sic impossibile est, anam virtutem esse in duabus potentiis 2. ordine quodam, et sic una virtus potest pertinere ad plures potentias, ita ut in una sit principaliter, et extendat se ad alias per modum

diffusionis, vel per modum dispositionis. Meisn. part. 3. phil. s. s. 1. c. 3. q. 1. pag. 151. Add. Thom. l. 2. q. 56. art. 2. conc!

Esse Dei in rebus est triplex: primus modus est per communem illapsum, per quem modum est in omnibus generaliter, scilicet per essentiam, praesentiam et potentiam. Secundus est per gratiam, per quem modum solum est in creatura rationali. Tertius modus est per assumptionem, per quem modum est in creatura assumpta singulariter. Durand. l. 3. distinct. 2. q. 3.

Esse in intellectu duobus modis intelligi potest 1. secundum suum esse reale, quomodo, v. g. anima est in corpore 2. secundum cognitionem repraesentative: et hoc modo res, quae cognoscuntur, in intellectu esse dicuntur, quatenus nimirum per species intelligibiles in illo repraesentantur, tanquam per quasdam imagines. Kesler. phys. photin. 184.

Esse aliquid in alterius potestate multis modis dicitur 1. aut de jure aut de facto 2. vel quoad nudum dominium vel quoad exercitium aut usum fructum. 2. aut ex toto aut secundum quid ex parte 4. aut mere et nude, ut in totum ab eo dependeat, aut cum conjunctione alterius, sub cujus etiam potestate res continetur. Alias etiam distinguitur inter habere potestatem, et jus in rem et habere re. Kesler. metaph. gen. p. 237.

ESSE SUB LEGE dupliciter accipitur. Vel enim significat vivere secundum legem Mosaicam, vel â lege argui et damnari. Priori modo fuit Paulus sub lege, cum Gamalielis auditor esset. Posteriori modo dicit et aliquando fuisse sine lege, scilicet quia legis

ESSENTIA DIVINA (et essentialia divinitatis idiomata) consideratur vel absolute, quatenus communis est tribus personis divinitatis, vel relate, sicut est in una aliqua hypostasi, quae hypostaticis et characteristicis proprietatibus â reliquis realiter distincta est, ut tamen tota sit in singulis personis, in Patre generans, in Filio genita, in Spiritu sancto procedens. Chemnic. de duab. nat. in Chr. c. 23. p. 159. Hutt. in. LL. p. 139. et F. C. p. 758.

Essentia divina sumitur vel indeterminate, velut characteristicis differentiis gignentis et geniti est de terminata. Lutheran. apud Forer. man. p. 165.

Essentiam divinam gignentem â genita distinxerunt Lutherus et alii nostrates Theologi non in sensu nominali, sed adverbiali: nam non est alia essentia gignens et genita, sed tantum modus habendi est diversus, diversa determinatio personalis, cui essentia subjacet, diversa relatio, quae illi accidit. Stegm. phot. p. 54.

EVANGELIUM accipitur vel [gap: Greek word(s)] pro totâ Christi et Apostolorum doctrinâ sub Nov. Testam. promulgatâ, quod in eâ licet non sit exclusa doctrina legis, emineat tamen doctrina Evangelii, et principem locum obtineat: vel [gap: Greek word(s)] pro doctrinâ de gratuita peccatorum per fidem in Christum remissione, sive ea in Veteri sive in N. reperiatur. Caeterum an in genere pro toto coelestis doctrinae systemate, an vero in specie et proprie pro doctrina gratiae vox

Evangelii uiurpetur, ex circumstantiis cujusque loci facile intelligitur. Chemnic. part. 2. LL. de Iustif. p. 248. Gerh. L. de Evang. n. 6. 7. Calixt. Concord. Evang. p. 1. Hutter. F. C. p. 483.

EVANGELICI sub Papatu sunt trium generum: 1. infantes 2. martyres 3. occulti veritatis discipuli, metu inquisitionis et tyrannidis Pontificiae â publicâ ejus professione deterriti. Horum duplex fuit signum 1. mussitationes de Papae monarchia, missâ, indulgentiis, mole ceremniarum 2. repentina approbatio reformationis. Höpfn. Evang. Sax. p. 606.

EVENTUS omnis consideratur respectu vel Dei, vel existentiae, vel causarum suarum. Si respectu Dei et actualis existentiae, concedimus omnia fieri necessario. Quicquid enim â Deo praeordinatum est, et actu existit, quatenus existit, necessarium est, sed tantum necessitate consequentiae, non autem consequentis vel absolutâ. Quod si vero eventus aestimentur ratione causarum, recte vocantur nonnulli contingentes, si nimirum causae illorum agere et non agere poterant. E. gr. ingredi templum est contingens, quia ingredi et non ingredi possumus: recte tamen dicitur necessarium, quatenus â Deo praevisum et praeordinatum est, actuque ipso ingredimur. Meisn. Anthrop. d. 21. th. 117.

EVIDENTIA alia est moralis, quando in genere moris seu juxta regulas prudentiae quidquam certum et evidens est, sicut illud verum est, quod vir bonus et gravis jurejurando solenniter confirmavit, praesertim dere, ex qua, si pejeret, nullum emolumentum

expectare potest. Sed haec evidentia simpliciter est obscura i. e non absolute sed secundum quid tantum evidentia est. Alia physica, cum res ita manifesta est, ut secundum communem naturae cursum aliter se habere nequeat, seu, ut ejus contrarium principiis naturalibus repugnet, sicut evidens est ignem urere, coelum moveri etc. Evidentia denique metaphysica est, cum res aliqua tam clare patet, ut absolute repugnet, eam aliter se habere, qua ratione evidens est, idem non posse simul esse et non esse, bonum esse appetendum, malum fugiendum, Deum esse, hominem esse ratio nalem etc. Ex Mendoza Hornejus l. 5. Inst. Log. q. 4.

Est praeterea aliquid evidenter credibile, si de autoritate aliqua nobis constet per miracula et sequentium multitudinem. Juxta Walenburch. in mot. pag. 99.

EX ALIQUO quod est, aut ex substantiâ est, aut ex potestate ejus. Ex substantiâ, sicut Filius, qui ait: ex ore altissimi prodivi: sicut Spiritus, qui â Patre procedit. Ex potestate autem, sicut illud est: Unus DEUS Pater, ex quo omnia 1. Corinth. 8. Stegm. phot. p. 180.

EXALTATIO Christi tribus modis in Scripturis accipitur 1. pro passione et crucifixione 2. quod tanquam victor peccati et mortis ad dextram Dei est exaltatus 3. quod meritum Christi per ministerium Evangelii tanquam erecto vexillo omnibus proponatur. Gerh. exeg. L. 4. n. 308.

Exaltatio Christi vel est inchoata vel completa. Haec contigit in ascensione: illa in resurrectione, ubi Christus vere fuit glorificatus, novisque qualitatibus

exornatus, quas in Scholis communiter nuncupamus dotes glorificatorum corporum. Meisn. consid. Th. phot. p. 867.

Exaltari aliter dicitur in Scripturis Deus Pater, aliter Christus. Quando Deus Pater exaltari dicitur, tum id tantum respectu nostri est intelligendum. Non enim exaltatur vel glorificatur, quasi in se fiat altior vel praestantior, aut quasi aliquam Majestatem et gloriam in se accipiat, sed quia ipsius Majestas et gloria nobis manifestantur. Christus vero ita est exaltatus, ut sit in se praestantior factus Ebr. 1. et ex gratia acceperit nomen super omne nomen et dominium super omnes creaturas Phil. 2. Eph. 1. Imo non solum respectu nostri, sed etiam apud Deum Patrem Christus glorificari dicitur Joh. 17. Graw. praelect. in Aug. Conf. p. 161.

EXCELSUM triplex est: 1. loci 2. devotionis 3. dignitatis. Sensu primo coeli aspectabiles sunt excelsi: sensu secundo animos in excelsa attollere jubemur, cum dicitur: sursum corda: sensu tertio, Deus in excelsis habitat. Meisn. p. 2. Ph. s. s. 1. c. 1. q. 2. p. 33.

EXCEPTIVAE particulae pro diversâ rerum ratione excludunt nunc quidem absolute, nunc autem accommode. Hacksp. Syll. dispp. p. 124. ubi multa exempla adducuntur.

EXCLUDEREreduplicative et specificative. A Sacerdotii munere nequaquam se excludere aut removere naturam divinam simpliciter et specificative acceptam, sed solum reduplitative, scribit Forer. in Man. p. 211. et hinc se dicere: non nisi qui Deus est, Mediator est: non tamen qua Deus, Mediator est.

et simpliciter, vel secundum quid, et certo respectu vel ratione certorum objectorum. Sic cum dico, solus homo est risibilis, absolute omnia subjecta praeter hominem excludo a praedicato ridere. At cum dico, Sola fides justificat, non absolute omnia subjecta praeter fidem â praedicato excludo, sed solum opera, quemadmodum usitatum est, cum quis vult uno contrariorum remoto de altero aliquid praedicare, ut adhibeat exclusivam particulam. Kesler. Log. phot. p. 77.

EXCOMMUNlCATIO alia est externa, quae fit ab Ecclesia: alia interna, quae fit â Deo in conscientiâ eorum, qui externe sunt scelerati et impoenitentes, nec tamen ab Ecclesia excommunicati. Bald. in 1. ad Cor. c. 5. q. 4. p. 230.

Excommunicatio ratione graduum duplex statuitur: Minor et Major. Illa est exclusio sive suspensio ab usu Coenae Dominicae, haec e communicatione Ecclesiae ejectio, et ab omni convictu et consortio Christianorum separatio. Illa vocatur [gap: Greek word(s)] , haec vero [gap: Greek word(s)] . Gerh. L. de minist. eccl. n. 194. Calixt. Conc. Ev. l. 5. c. 13. Ritrershus. L. s. l. 6. c. 13. Konig. Cas. p. 548. Kettemb. ad Albaspin. p. 69.

Excommunicatio magna non fit in utilitatem excommunicati, sed in utilitatem ecclesiae seipsam purgantis: aliae autem sunt in utilitatem fidelium errantium. Sed illae ab Ecclesia non praescindunt. M. Ant. de Dom. l. 7. c. 10. n. 32.

Excommunicationis alias divisiones, utpote quod alia sit censura, alia non nisi poena, alia â jure, alia ab homine: alia latae sententiae et ipso facto,

Excommunicatio apud veteres duplex fuit: una poenalis vel absoluta, adversus contumaces, qui ne quidem semel atque iterum moniti â notoriis criminibus abstinere, resipiscere vel veniam petere vellent, exerceri solita; et anathema proprie dicta: altera medicinalis, sive, si ita loqui liceat, poenitentialis, quae videlicet poenitentibus, ac veniam et reconciliationem petentibus ac desiderantibus imponebatur. Calixt. consid. doctr. Pontif. p. 33.

EXCOMMUNICATI per quinque gradus ad sacram communionem â veteribus recipiebantur. Primus erat [gap: Greek word(s)] , quando in ipso primo aditu Ecclesiae, separati non solum â fidelibus sed etiam â Catechumenis, aliquot annos (tres ut plurimum) manebant poenitentes in squallore et poedore, et intercessiones ab ingredientibus petebant. Alter erat [gap: Greek word(s)] , cum intra templi limina intromissi stabant in certo loco per tres annos post catechumenos, ut audirent verbum Dei. Tertius dicebatur [gap: Greek word(s)] , ea fuit quaedam interior admissio, ubi tres alios annos stabant poenitentes, precum Ecclesiae participes, ut et Catechumeni, quibus exeuntibus ipsi quoque exibant. Quartus erat [gap: Greek word(s)] seu statio inter fideles: ubi poenitentes duos persaepe annos agebant; quod ad caetera ejusdem conditionis cum fidelibus; neque jam cum catechumenis exibant; sola participatione mysteriorum caeteris fratribus inferiores. Quintus erat [gap: Greek word(s)] , quando una cum aliis ad participationem Eucharistiae admittebantur.

EX ALIQUO et PER ALIQUEM peculiarem usum obtinent in sacris ita, ut ex Patre per Filium omnia esse dicantur, non contra ex Filio â Patre, qui usus est non separativus modi efficientiae, quasi ex quo significet principalem causam, per quem instrumentalem: sed discretivus personarum, et indicativus ordinis, quod naturali enumeratione Pater praecedat; quod, ut essentiam suam Filius ab aeterno â Patre accepit, ita acceperit potentiam ac virturem tanquam naturalis Filius, quod denique Filius sit virtus Patris essentialis. Kesler. metaph. gen. p. 305.

EXECRATIO legis sumitur dupliciter 1. Passive, et tunc significat poenam execrationis. 2. Active, et tunc denotat vocem seu sententiam legis cum execratione damnantis, seu ipsam legem execrantem peccantes. Meisn. anthr. d. 25. th. 28.

EX SUBSTANTIA Patrem genuisse Filium, concedimus in sano sensu, si particula illa Ex non significat materiam, sed duntaxat terminum â quo, idque vel ipsa [gap: Greek word(s)] Patris et Filii indicat: nec â generatione Essentia divina, determinatione ad Patris personam factâ, excludi potest. Graw. quaest. illustr. pag. 142.

EXINANITIO Christi accipitur 1. in sensu Ecclesiastico 2. Biblico. Ecclesiastice, id est, secundum stylum Ecclesiae doctorum sumitur pro clementi inclinatione, quâ [gap: Greek word(s)] se inclinavit ad miserendum nostri et succurrendum nobis, ac de coelo descendens humanam Naturam assumere est dignatus. Haec

exinanitio improprie et in sensu Ecclesiasticosic dicta vocatur humiliatio incarnationis: item [gap: Greek word(s)] . In sensu Biblico sive secundum stylum Apostoli Phil 2. exinanitio proprie accipitur pro ipsâ Jesu Christi sive [gap: Greek word(s)] incarnati [gap: Greek word(s)] . Gerhard. exeg. L. 4. n. 293.

Exinanitionis ratio consideratur 1. in donis gratuitis, creatis seu finitis, qualitatibus et habitibus formaliter ac subjective humanitati Christi inhaerentibus. 2. In gloriâ, majestate, virtute, potentia, ac operatione divina, corporaliter inhabitante et exerente se in humanâ, cum humanâ, et per humanam naturam. Chemnic. de duab. nat. in Chr. c. 33. p. 269. b.

EXORCISMI pars duplex est: una dicitur Exsufflatio, altera Adjuratio. Quando exsufflat, utitur sacerdos his verbis: Exi ab eo immunde spiritus, et da locum advenienti Spiritui sancto, da honorem Deo vivo et vero. Quando autem adjurat, utitur istis: Exorcizo te immunde spiritus in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, ut exeas et recedas ab hoc famulo Dei N. Becan. man. l. 3. c. 8. n. 1.

EXPIATIONEM peccatorum promisit Deus per sacrificia, non quod vim remittendi peccata in se habeant, sed 1. ratione antitypi, qui involvebatur, nempe passionis Christi 2. ratione fidei, quae â sacrificantibus requirebatur, si per sacrificia Deo reconciliari volebant. Meisn. p. 1. Ph. s. s. 1. c. 4. q. 3. p. 222.

Expiatio peccati per sacrificia in V. T. facta, et ea, quae fit in N. T. per sanguinem Christi, differunt accidentaliter. Quia illa expiatio typica et sacramentalis fuit, non vi propriâ ex opere operato expians;

sed ut expiationem Christi futuram, cujus illa typus, erat, respiciens. Ea vero, quae per Christum in N. T. facta est, antitypica est, realis, meritoria; atque eatenus etiam quoad rei veritatem et claritatem haec expiatio illâ potest praestantior dici; quanquam vetus expiatio in rei substantiâ ab eâ, quae est N. T. non differret. Nic. Arnold. relig. Socin. refut. c. 13. p. 686.

Expiatio in lege Mosaicâ fuit duplex: una privata et particularis, qua vel leprosi, vel puerperae, vel alii, qui habebant aliquam immunditiem legalem, expiari solebant. Altera publica et universalis, qua tota multitudo seu synagoga Israelitarum mundabatur. Prior fiebat saepe in anno; posterior semel duntaxat. Prior â quovis Sacerdote; posterior â solo Pontifice. Prior extra sanctuarium; posterior partim in sanctuario, partim extra. Becan. man. l. 1. c. 12. n. 14.

FACERE duplex in sacris literis describitur: Legale et Evangelicum. Facere legale est legem Dei perfecte implere, integram et numeris omnibus absolutam obedientiam, tam internam quam externam, ab omni labe peccati immunem praestare. Evangelicum facere complectitur veram poenitentiam et fidem, serium propositum ac studium sanctitatis, agnitionem imper fectionis et defectuum, qui ipsis bonis operibus adhaerent, sinceram obedientiam, dilectionem [gap: Greek word(s)] etc. Haec distinctio in scriptis Lutheri et Philippi saepius occurrit, quae non destituitur veterum calculo. Gerh. L. de B. O. n. 5. Saubert. postill. emblem. dom. 8. post. Trin, conc. 1. p. 159.

Facere novum et facere absolute aliquid, valde differunt. Hoc secundum dixit Evangelista (omnia per ipsum facta fuisse ) quod de mundo juxta substantiam, non primum illud, quod de eodem secundum qualitatem intelligi debet. Rivet. in 1. Gen. exerc. 1. pag. 4.

Facere miracula dupliciter dicitur. Christus habet potestatem miracula edendi [gap: Greek word(s)] , sancti Dei homines [gap: Greek word(s)] . Christus facit miracula [gap: Greek word(s)] omnipotenter ac principaliter, sancti Dei homines [gap: Greek word(s)] ministerialiter, Christus agit potestate propriâ et infinitâ, Apostoli alienâ et finitâ. Gerhard. exeg. L. 4. n. 59.

Faciendi modi tres. Omnia, quae fiunt, et quod quisque facit, aut de se est, aut ex aliquo aut ex nihilo. lo. Homo quia non est omnipotens, de se filium facit: ex aliquo, ficut artifex ex ligno arcam, et ex argento vasculum. Ex nihilo autem ex eo, quod prorsus non est, facere ut sit, nullus hominum potest. Deus autem quia omnipotens est, et de se filium genuit, et ex nihilo mundum fecit, et ex limo hominem formavit: ut per istas tres potentias ostenderet effectionem suam in omnibus valentem: quia de se quod fecit, nec fecisse dicendus est, sed genuisse. Augustin. T. 6. Op. l. 2. de act. cum Fel. Man. c. 18.

FACIES Dei in Scripturis accipitur potissimum dupliciter 1. pro Dei favore, gratia et benevolentia 2. pro ipsius ira et indignatione, quemadmodum etiam

Facies Dei est cognitio divinitatis ejus ad homines, dequa cognitione scriptum est: Ostende nobis Domine faciem tuam, et salvi erimus. Aliter vero facies significat invisibilem essentiam divinitatis Filii Dei. De qua ipse ad Mosen per angelum respondens ait, Posteriora mea videbis, faciem autem meam videre non poteris. Ac si diceret, Incarnationem meam videbis in novissimis, divinitatem autem meam videre non poteris. August. T. 4. de essent. divin. pag. 968.

FACTA alia privata et personalia, alia communia et publica. Factum unius non posse fieri alterius, verum est de factis privaris et personalibus: illa enim eo ipso, qua talia sunt, alterius esse nequeunt: falsum autem est de factis communibus et publicis, quae hoc ipso, quo talia sunt, pluribus communis fiunt, licet ab uno individuo progrediuntur. Sic factum occidentis scortantes erat publicum, quod idcirco toti populo imputabatur, ut Deus illi placatior redderetur. Stegm. phot. p. 260.

FALSITAS. Vocabulum hoc analogum est. Dicimus enim et intellectum falsum, et rem falsam, et sententiam falsam, idque variâ ratione. Intellectum falsum, quatenus attentâ ipsius et objecti naturâ imperfectum et difformem conceptum format de illo. Rem autem falsam nominamus dupliciter 1. quatenus conceptum falsum terminat. Ut si dicamus, idolum v. g. esse Deum falsum aut rem falsam, juxta illud Apostoli 1. Cor. 8. 2. dicitur res falsa, quatenus caussa sive occasio est falsi conceptus, propter

similitudinem, quam cum alia verare habet. Ut aurichalcum dicitur falsum aurum, quoniam scilicet decipit intellectum. Item secundum habitudinem caussae falsitatis in intellectu homo falsus ex sententia Thomae dicitur ille, qui amans est falsarum opinionem. Sensum autem falsum dicimus, quatenus sicut intellectus falsus objecto difformis est, ita etiam interdum sensus suo objecto. Item etiam secundum habitudinem caussae possumus sensum falsum dicere, quatenus occasio est intellectui errandi: ut si infirmus propter organi dispositionem rem dulcem quasi amaram sentiens, judicet etiam intellectu, esse amaram. Greg. de Val. T. 1. d. 1. q. 17. p. 1. p. 407.

FALSA res aliqua dicitur 1. ratione similitudinis ad rem veram, et sic occasionaliter 2. quando concipitur objectum falsae opinionis, ut idolum falsus est Deus, quatenus pro Deo habetur 3. quando deficit â normâ, cui debet congruere, ut monstrum in naturalibus, item res ab arte deficiens seu difformis arti 4. proprie falsum est, quod dissentit â conceptu suo, seu quod inter et intellectum est disconvenientia et inadaequatio. Kesler. metaph. gen. p. 67.

FATI vocabulum, dupliciter usurpari potest 1. ut significet dispositionem quandam coelestium, ob quam omnia, quae in rebus humanis contingunt, necessario simpliciter eveniant. Et hoc modo acceperunt ethnici dicentes, omnia evenire necessitate fatali. 2. Potest fati vocabulum accipi, ut significet certum ordinem secundarum causarum â divinâ providentiâ constitutum, ex quo infallibiliter et certo ita effectus quique evenient, sicut â divinâ ptovidentia

praeordinatum est, id est, aut necessario ex causis necessariis, aut contingenter ex contingentibus. Et isto modo non dubium est, quin fatum sit aliquid verum, cujus et nomen et ratio conveniat creaturis corporalibus, etiam ut sunt ex numero caussarum secundarum â divina providentia ordinatarum. Greg. de Val. T. 1. disp. 8. q. 7. p. 2. pag. 1580. Gerhard. Loc. de provid. n. 154.

Fatum dupliciter accipitur: uno modo pro vi siderum inconsiderata, unde 5. de civ. D. dicitur, quod cum homines fatum audiunt, usitata loquendi consuetudine non intelligunt nisi vim positionis. Alio modo dicitur fatum ordo causarum et earum connexio, prout reducuntur in divinam voluntatem et scientiam omnia ordinantem et connectentem. Durand. L. 1. dist. 39. q. 4. pag. 92.

FERMENTUM triplex in Scripturis legitur 1. Pharisaicum Matth. 16. v. 12. quo notantur corruptelae doctrinae. 2. Apostolicum Matth. 13. v. 33. cui comparatur regnum coelorum 3. malitiosum, quo intelligitur depravatio naturae, cum omnibus vitiis ac desideriis pravis. Bald. in 1. Cor. c. 5. p. 236.

FESTORUM quaedam sunt generalia, quaedam particularia. Generalia sunt, quae generatim ab omnibus celebrantur, et vocantur Solennitates. Particularia sunt, quae tantum ob unâ coluntur Ecclesia in aliqua provincia: vel etiam quae in uno fiunt Episcopatu, vel in parochia aut villa. Rursus horum festorum alia sunt Mobilia, alia Fixa. Hospin. de. orig. fest. p. 18.

FIDES alia est, quae creditur, alia, qua creditur. Illa, si vera et sacris Scripturis congrua est, prorsus offertur salus, et infallibiliter conferri potest: ita ut cuicunque fides illa proponitur, is recte statuatur salvari posse. Fides autem, quâ credentes apprehendunt doctrinam salvificam, ex charitatis tantum, non autem fidei canone ab aliis judicari potest, his vel illis inesse. Quare Ecclesia Romana, ut maxime incorruptam religionem profiteretur, non tamen posset certo pronunciare de salute aliorum. Höpfn. Evang. Saxon. p. 377. Meisn. part. 2. phil. s. s. 2. c. 1. q. 7. pag. 730.

Fidei significationes in Scripturis variae occurrunt I. Denotatur hac voce fides, ut ita loquar, activa, hoc est, veritas et constatia in dictis et factis. Ad hanc classem pertinet (1.) quod Deo tribuitur fides sive fidelitas ac veracitas (2.) quod de Christo Mediatore dicitur Es. 11. v. 5. (3.) quando de hominibus fides sive fidelitas candor et veracitas praedicantur (4.) quando in specie nomine fidei intelligitur constantia in retinendâ doctrinae coelestis veritate semel agnitâ (5.) intelligitur 1. Thessal. 1. v. 8. pactum in Baptismo cum Christo initum ac solennis illa promissio, qua Diabolo et operibus ejus fideles renunciarunt: alii intelligunt professionem ministerii circa pauperes et aegrotos curandos. II. Denotatur hac voce fides, ut sic loquar, passiva, qua credimus et assentimur Dei verbo. Ad hanc classem pertinet (1.) quando accipitur pro fide historicâ, quâ non tantum Deo, sed et hominibus credere dicimur (2.) quando sumitur pro generali assensu, quo in genere creditur, Deum esse justum

ac misericordem, ac Filium Redemtorem in mundum, mississe, sed in specie non fit applicatio (3.) cum accipitur pro nudâ fidei professione ac jactantiâ (4.) pro fide miraculorum (5.) pro cognitione libertatis Christianae Rom. 14. v. 22. (6.) pro fide justificante, quae est ex agnitâ divini verbi veritate per Spiritum S. divinae gratiae sive misericordiae per Christum Redemtorem in promissione Evangelicâ fiducialis apprehensio ad salutem aeternam, ideoque notitiam assensum et fiduciam complectitur. III. Denotatur hoc vocabulo objectum ac principium fidei, videlicet doctrina coelestis divinitus revelata. Ad hanc classem pertinet 1. quando in genere vocabulum fidei pro totâ coelesti doctrinâ accipitur 2. in specie pro doctrinâ Evangelii 1. pro adventus Christi in N. T. praedicatione ac plenâ manifestatione eorum, quae sub Ceremonialium obscuritate latebant 4. pro praecipuis et fundamentalibus doctrinae coelestis capitibus, perspicue in verbo Dei propositis. Gerh. L. de Justif. n. 66. Meisn. anthr. d. 24. q. 6. th. 40.

Fides in quatuor distinctas species distinguitur: 1. Est fides Miraculorum, quâ firmiter credimus, Deum posse omnia efficere, et Mens ad miranda opera ejusdem Dei mediate virtute perficienda, ardentibus votis incitatur. 2. Est fides Hypocritica, quae illorum est hominum, qui verbis quidem et secundum externam speciem prae se ferunt, se Christum agnoscere Dominum et Servatorum suum: sed Cor interim eorum non rectum est coram Deo, sed potius plenum dolo et felle Act. 8. v. 21. 3. Est Fides Historica, quae simpliciter credit vera esse, quae in Scripturis proponuntur, ratione veritatis historicae.

4. Demum est Fides justificans, quae non tantum generalis est notitia et assensio, credens vera esse, quae in verbo Dei traduntur: sed quae in specie respicit promissionem Evangelii propriam, eamque amplectitur, ac inde firmam concipit fiduciam, sibi propter Christum Mediatorem, gratis et ex mera misericordia condonari omnia peccata, seque recipi in gratiam, ac tandem aeternum salvari. Hutter. in F. C. pag. 314.

Fides vel est Generalis vel Specialis. Generalis fides varia recipit objecta non modo dogmatica, sed et historica, quae in Scripturis continentur. Et haec fides non justificat aut salvat. Fides specialis est illa sola, quae uti sub suo complexu totum fundamentum fidei, hoc est, articulos fidei proprie sic dictos comprehendit, ita etiam salvare dicitur, non nisi quatenus Christum, ad quem omnes articuli fidei unice collimant, respicit et apprehendit. Hutter. in LL. p. 72. Meisn. anthrop. d. 29. q. 1. th. 22.

Fides Historica nititur non tantum testimonio divino, sed et humano. Salvifica autem fides tantum est ex auditu verbi Dei. Rom. 10. Hutterus l. cit. p. 74.

Fides alia salvifica, alia dogmatica. Salvifica quidem amittitur per haeresin, quum nemo salvari possit, qui in fundamento fidei erret: Fides autem dogmatica omnis non statim perditur per partialem haeresin: quod ipsum quoque multo magis affirmandum erit de habitu Theologiae. Licet enim incipiat quis errare in aliquo fundamentali articulo; non tamen propterea vel notitiam vel assensum habitualem amitcit caeterorum articulorum, quo adhuc pro veris et

divinis habet. Meisn. part. 3. philos. sobr. s. 1. c. 1. q. 2. p. 139. Hülsem. de fund. fid. th. 4.

Fidei vocabulum aliter accipitur â Paulo, aliter â Jacobo. Paulo fides est vera fiducia: Jacobo vel sola notitia articulorum, et professio fidei Christianae, vel hypocritica fidei justificantis jactantia. Paulo justificari idem est, quod â peccatis absolvi: Jacobo idem est, quod justum declarari. Meisn. anthr. d. 28. th. 24.

Distinguendum inter essentiam vel essentialia fidei propria, et inter ejus existentiam. Fides non existit sola sine aliis virtutibus (nunquam enim est otiosa) sed ob id non sequitur, quod ratione suae essentiae et essentialium attributotum non sola possit operari. Distinguenda est fides â virtutibus tum ratione essentiae, tum ratione proprietatum essentialium, tum ratione officii et actionis peculiaris, videl. justificationis, quoniam essentia fidei non est essentia charitatis. Meisn. anthr. d. 28. th. 58.

Fides consideratur 1. ratione justificationis 2. ratione Operum. Utroque respectu geminum causandi modum induit. Quod justificationem spectat, fides secundum quosdam habet rationem et instrumenti, quatenus Christum apprehendit, et formae ob ipsum Christum apprehensum, non secus atque manus accipiens gemmam ditare dicitur, tum instrumentaliter ob acceptionem, tum formaliter ob gemmam acceptam. Quod opera concernit, eorum fides tum efficiens, tum forma nuncupatur. Dicitur autem fides causa bonorum operum sensu non proprio ob rei productionem, sed lato ob connexionem et sequelam necessariam.

Neque enim prodeunt efficienter ab ipsa fide; sed potius â Spiritu S. et voluntate renatâ, tanquam proximis et genuinis principiis. Interim quia fidem justificam perpetuo comitantur, adeo quidem, ut illâ positâ statim et ipsa ponantur, hinc fidei effectum quandoque indigitantur. Proprie autem consequens porius sunt, quam verum causatum, et significantius antecedens, quam causa operum efficiens nuncupatur.

Forma autem operum dicitur fides non per essentialem constitutionem (hoc enim sensu [gap: Greek word(s)] est forma) sed propter inseparabilem assistentiam. Nisi enim fides praesto sit, quae merito Christi tegat imperfectiones additas, opera Deo non placent specialiter, Hebr. 11. v. 6. Cum vero adest illa, tum dirigit opera bona et propter Christi meritum, quod apprehendit, reddit Deo gratissima, eoque sensu forma dicitur, nempe assistens, gubernans, dirigens. Meisn. part. 2. ph. s. s. 2. c. 1. q. 9. pag. 747. et seqq.

Eodem fere modo posterius hoc explicat Gerhardus L. de B. O. n. 18: Conformitas aim lege est vera et proprie dicta bonorum operum absolute consideratorum forma: sed cum opera renatorum ex se et in se non sint modis omnis perfecta, ideo fides in Christum vel potius Christus ipse eorum imperfectionem et naevos adhaerentes tegat oportet, quo sensu fides dicitur veluti anima ac forma bonorum operum, quippe â qua rem et appellationem bonitatis sortiuntur.

Fides juxta plerosque Jesuitas distinguitur in Infusam et Acquisitam: ita quidem ut infusa fides sit salutifera, et a solo Spiritu S. per auditum verbi infundatur: acquisita vero sit, quae ab autoritare Ecclesiae

dependet, sed ad [gap: Greek word(s)] fidei non sufficiar. Hutter. in LL. p. 52.

Fidem esse actum liberi arbitrii ambigue dicitur. Vel enim hoc intelligitur efficienter, quod ex viribus naturalibus fidem quis habere et concipere possit; quod Pelagianum: vel subjective, quod fides sit in voluntate, et nemo credat nisi volens, Spiritu tamen per verbum efficaciter movente voluntatem; quod orthodoxum. Meisn. part. 3. Philos. s. s. 2. c. 2. q. 6. pag. 638.

Fides juxta Pontificios alia est informis, alia formata. Informem dicunt, cui non assistit charitas, sed quae solo nudoque assensu absolvitur: quae ipsa fides informis Sophistarum est commentum informe et iners. Formata ipsis est, quae charitatem adjunctam habet, per quam veluri perficiatur, ut Deo placere et hominem justificare possit. In istum errorem hac occasione prolabuntur. Praesupponunt falso, fidem esse tantum notitiam certam et assensum indubitatum. Subsumunt porro, nullam notitiam justificare, nisi conjuncta sit cum habitu vel actu voluntatis; quod verissimum, si quidem notitia et assensus in impios quoque cadere potest, qui tamen non justificantur. Et hinc tandem male inferunt, istum voluntatis habitum, cum quo conjuncta fides justificat, esse charitatem, quae propterea fidei perfectionem addat, eamvelut informet, atque sic fidem formatam constituat. Meisn. p. 3. Ph. s. s. 1. c. 8. q. 3.

Ad Fidem pertinent quaedam primario et per se, quaedam secundario et per accidens. Illa sunt omnes articuli fidei, de quibus ratio nostra nihil balbutire,

multo minus aut scire, aut judicare, innato suo lumine, potuit aut potest; sed ex mera et sola revelatione cognoscuntur. Quales sunt articulus de SS. Trinitate; de Incarnatione Filii Dei; de admiranda misericordiae et justitiae divinae in Redemtionis mysterio, temperie; defide justificante, et qui sunt ejusdem generis alii. Secundario vero ad fidem pertinent articuli illi, qui naturâ suâ, ut loquuntur, sunt demonstrabiles; sive qui firmis e natura ductis principiis probari possunt, ut: Deum esse unum, bonum, immortalem, omniscium etc. Haec posteriora in se et suâ naturâ proprie non dicuntur pertinere ad fidem; quia rationis vi demonstrantur. Dilherr. T. 2. disp. p. 367.

Fides dopliciter consideratur 1. Absolute, ut est opus quoddam primo divinae legis praecepto congruum, et in quantum denotat assensum Verbo DEI datum, nec non generalem fiduciam, qua uni Deo in omnibus et super omnia considimus, quo sensu vocabulum fidei accipitur Hebr. 11. v. 3. 2. Relate, prout sertur in Christi meritum, illudque apprehendit; quae fiducia specialis est ipsa fidei justificantis, in quantum justificat, forma et anima, quo sensu vox ista capitur Rom. 3. v. 25. 28. Gal. 2. v. 16. Meisn. part. 3. ph. s. s. 1. c. 8. q. 1. et anthr. d. 28. th. 74.

Fides inserta est electionis decreto tum [gap: Greek word(s)] respectu totius [gap: Greek word(s)] , decreto electionis inclusae, cujus pars quaedam existit fides, tum [gap: Greek word(s)] respectu meriti Christi et promissionis Evangelicae, in qua meritum Christi nobis offertur, quod fides ut instrumeritum [gap: Greek word(s)] amplectitur. Gerhard. Isag. d. 19. c. 5. §. 12.

Cum fides electionis causa dicitur, non intelligas principalem, impellentem ac meritoriam, sed tantum instrumentalem, et quidem non totius decreti, sed potius partis, nempe meriti Christi, quod fides apprehendit. Cum enim sit causa partis decreti, hinc populari modo loquendi causa dicitur ipsius decreti: Convenientius tamen est, fidem nuncupari vel conditionem electionis (Ita enim vocari putant Gerh. l. cit. et Calixt. in Comp. Th. p. 145.) nec fingatur esse absoluta, vel partem ordinis praedestinatorii, quam Deus ab aeterno, non minus ut Christi meritum respexerit. Convenientissimum illud videtur, fidem non considerari seorsim, ut causam electionis peculiarem â Christi merito distinctam, sed conjunctim, una cum ipso merito apprehenso, ut sic utrumque copulatum unam electionis causam impellentem constituat.

Fides consideratur vel ut praevisa, vel ut actualis: haec sequitur, illa includitur negotio electionis, non secus atque mors Christi in tempore demum accidit, quae tamen aeternum electionis decretum ingreditur. Meisn. anthr. d. 17. q. 2. th. 1.

Fides respectu adjunctorum distingui potest in languidam et vividam. Languida fides est, quae tentationibus et corruptionibus premitur et impeditur, ita ut exerere sese non possit in iis fructibus, qui conscientiae adferunt pacis, laetitiae et gaudii sensum. Vivida fides, est, quae libere exercet suos actus, ita ut cum summâ consolatione ab ipso fidese sentiantur. Ames. l. 2. cas. consc. c. 6.

Fides respectu graduum distinguitur in infirmam et firmam. Infirma fides est, cujus cursus facile retardari potest. Firma, quae superans omnes difficultates libere pergit in suo cursu. Appellatur in Scripturis [gap: Greek word(s)] . Ames. l. cit.

Fides temporaria opponitur vel verae vel perpetuae fidei. Si verae, fides electorum habentium eam non est temporaria. Si perpetuae, temporariam esse concedimus quoad eos, qui peccant mortaliter. Meisn. anthrop. d. 19. th. 49.

Fides alia est explicita, alia implicita. Illa est, quando rem aliquam, prout est, actu et distincte cognoscimus. Implicita fides duplicter intelligi potest esse implicita; aut quia enunciatio quaedam cognita includit virtute unam vel plures, idque vel secundum naturam rei, si sit ex censu naturalium; vel secundum propositum et ordinationem peculiarem divinam, si inde pendeat: aut qui implicatur in alterius fide, ut si dicas, te credere, quicquid credat Petrus. Prioris exemplum juxta unum membrum fuerit. Enunciatio: Homo est rationalis, virtute includit has: Homo praeditus est animi immortali, item intellectu et voluntate, est risibilis, aptus numerare, capax disciplinarum. Qui novit primam, elicere ex ea potest reliquas: non tamen eo ipso, quo cognitaem habet primam, actu etiam novit reliquas, sed tantum virtute, quam contingere potest in actum nunquam educi: Exemplum juxta alterum membrum: Tempore V. T. vera erat haec enunciatio:

Messias veniet et homines redimet. Haec secundum Dei propositum ac ordinationem involvebat sive implicabat istas: Messias erit ipse unigenitus Dei filius, patietur, morietur, resurget, adscendet in coelos, inde redibit ad judicandos vivos et mortuos. Non tamen quisquis primae, is etiam reliquarum notitiâ et fide praeditus erat. (Sancti Vet. T. multa crediderunt implicite, quae nos in N. T. explicite credimus, scribit Chemn. part. 1. exam. conc. Tr. p. 292.) Posterioris generis, cujus est Pontificia implicita fides, magis ad huc est ignorantia. Implicita igitur fides implicat contradictionem in adjecto: nam si fides est, notitiam et adsensum includit: sed si implicita, tum excludit. Diceris enim implicitâ fide credere, quod alius, cui plurimum tribuis, novit, tute vero non nosti. Calixt. part. 1. Resp. contr. Mogunt. n. 119. 120. Cellar. de princ. et concl. Theolog. th. 48. Gerhard. L. de justif. n. 114. Hulsem. praefat. dial. p. 86.

Fides objectiva differi â fide subjectiva. Fides objectiva certitudine fidei cognosci potest esse vera fides sine errore: fides subjectiva est soli Deo nota. M. Ant. de Dom. ost. err. Svar. c. 1. p. 283.

Fides in Jesum Christum bifariam accipi potest: vel secundum promissionem verborum et rerum typis, figuris, umbris involutam et sic propositam, vel secundum Evangelium clare manifestarum. Armin. in oper. p. 110.

FIDELIS dicitur vel de eo, qui profitetur Christianam fidem: hoc modo omnes Christiani sunt et dicuntur fideles, respectu scilicet habito ad ethnicos infideles: vel de eo, qui veram et salvificam fidem,

quae per charitatem efficax est, habet, et hac ratione multi in Ecclesia non credunt. Gerhard. L. de Justif. n. 191.

FIDUCIA est duplex, si terminus generaliter accipiatur, alia spei, et alia fidei. Utraque est certa et immota persuasio, sed diverso modo. Fiducia spei, bona futura respicit et expectat: sed fidei, bona praesentia apprehendit. Illa in certâ expectatione promissi: haec in fiduciali apprehensione boni oblati consistit. Utrique [gap: Greek word(s)] tribuitur. Meisn. part. 3. Phil. s. s. 1. c. 8. q. 7. pag. 472.

Fiduciam esse actum aut habitum specie â spe distinctum, apparet saltem ex diversitate objectorum. Etenim spes pro objecto habet bona futura, eaque ardua, possibilia tamen, et quae nos obtenturos credimus. Fiducia vero quamvis et ipsa occupetur in bonis, proprie tamen pro objecto habet bona praesentia, eaque nostra, aut ad nos pertinentia, sumta cum habitudine quadam ad aliud quoddam bonum, per ea obtinendum. Musaeus Tract. de Convers. p. 166.

FIGURATA vox ambigue dicitur: aliquando enim accipitur stricte pro tropicâ, aliquando vero latius pro inusitatâ, quae non congruit ad regulas propriae praedicationis, quaeque declaratione ex verbis Domini indiget. Et hoc sensu figurata dicitur haec propositio: Panis est corpus Domini. Gerh. L. de S. Coen n. 112.

FILII aliqui aliorum tribus modis dicuntur 1. per naturam, quomodo Abel filius fuit Adami 2. per doctrinam, quomodo Corinthios filios suos vocat Apostolus 1. Cor. 4. v. 15. 3. per imitationem, quomodo

credentes ex gentibus dicuntur filii Abrahae, et peccatores dicuntur filii Diaboli. Gerh. Isag. d. 14. c. 3. n. 6.

FILII DEI quadruplici modo dicuntur. Est (1.) Genitus ab aeterno, qui proprius [gap: Greek word(s)] . (2.) Creatus in tempore, qui Adam Luc. 3. v. ult. quo sensu etiam Angeli dicuntur Filii Dei Job. 1. v. 6. c. 38. v. 7. imo sic omnes homines et Creaturae numerantur in filiis seu progenie Dei Es. 64. v. 8. Job. 38. v. 28. 29. (3.) Natus in gratia, qui Christus secundum humanam naturam. (4.) Assumtus in gratiam post nativitatem, quo sensu credentes nuncupantur Filii Dei: quin et magistratibus hic titulus ex gratia tribuitur. Meisn. consid. Theol. Photin. p. 445. Stegm. Photin. p. 56.

FILIUS DEI. Titulus hic tribus assignatur variâ ratione 1. Filio Dei unico, â Patre ab aeterno genito, qui Filius est Dei per naturam tantum. 2. Adamo, qui Dei Filius fuit per naturam et gratiam 3. Fidelibus regenitis, qui Filii Dei sunt per gratiam tantum. Rivet. in c. 1. Gen. exercit. 9. p. 35.

Filius alius est naturalis, alius adoptivus. Naturalem filium oportet genitum esse ex naturâ et substantiâ patris, et proinde eandem cum patre naturam habere, sive secundum naturam et substantiam patri similem esse. Per adoptionem ex gratiâ et benevolentiâ admittitur ad jus filir et capessendam haereditatem, qui alias ex se et juxta generationem suam aestimatus tanquam extraneus jus in haereditate nullum habet. Tria hîc concurrunt 1. extraneum esse secundum productionem generationis suae 2. gratuito et ex benevolentiâ. 3. participem reddi haereditatis . Calixt. progr. fest. nativ. Chr. A. 43.

Filii Abrahae sunt duplices: quidam sunt Filii secundum carnem: quidam vero sunt filii promissionis, hoc est, fidem habent, et verâ fide promissionem istam amplectuntur. Meisn. anthr. d. 20. th. 28.

FILIATIO quadruplex in Scripturis describitur: Una est per essentiae communicationem, altera per unionem, tertia per creationem, quarta per adoptionem. Filiatio per essentiae communicationem duplex est: aut enim est per totius essentiae et numero ejusdem essentiae communicationem, aut per communicationem partis essentiae ac specie duntaxat ejusdem essentiae. Illa tantum habet locum in essentia infinita, adeoque locum habet tantum in generatione Filii Dei: Pater enim totam suam essentiam et numero eandem essentiam [gap: Greek word(s)] communicat per aeternam generationem, et eandem totam sibi reservat. Haec locum habet in essentia finita, ideoque eâ generatur homo, non enim totam essentiam, sed partem essentiae, nec eandem numero, sed specie essentiam in humanis Pater Filio communicat. Filiatio per unionem competit Christo secundum humanam naturam. Filiatio per creationem itidem duplex est: 1. per creationem itidem duplex est: 1. per creationem immediatam competit Angelis; qui ob id dicuntur filii Dei Job. 1. v. 6. c. 38. v. 7. et, ut quidam volunt, priores Adamo ante lapsum 2. per creationem mediatam omnibus creaturis. Filatio per adoptionem competit credentibus in Christum. Gerh. exeg. L. de pers. et off. Chr. n. 54.

Filiatio in Christo duplex est: una increata, aeterna et omnino naturalis, quae convenit Christo per aeternam generationem, et Christo homini per communicationem

idiomatum. Altera creata, temporalis, et aliquo modo naturalis, quae convenit Christo secundum humanitatem per gratiam unionis hypostaticae. Si vero spectemus subjectum filiationis, quod non est natura sed persona, una dicitur filiatio, et quidam recte, quia unus tantum filius. Becan. part. 3. Th. sch. tr. 1. c. 18. q. 5. Graw. q. illustr. p. 204.

Filius duobus modis potest fieri particeps peccati. 1. Si imitetur peccatum Patris. Exod. 20. v. 5. 2. Si ipsius voluntas constituatur in voluntate patris, tanquam in capite et principio totius posteritatis. Hoc sensu sumus participes peccati Adae. Becan. man. l. 4. c. 1. §§. 4.

FILII HUJUS SECULI dupliciter dicuntur: 1. qui toti dediti sunt huic seculo, et tantum opes, honores et voluptates hujus seculi quaerunt Luc. 16. v. 8. 2. Quicunque in hoc seclo vitam vivunt, eoque sensu dicuntur Luc. 20. v. 34. filii seculi, qui uxores ducunt et nuptum dantur, scil. illis id convenit, qui mortalem vitam ducunt. Calixt. Concord. p. 300.

FINIS. Alii fines sunt absoluti et independentes, qui semper sequuntur: alii conditionati et â certa quadam conditionem dependentes, quae si abfuerit, finis non sequitur, licet sequi deberet. Et tali modo persevarantia erat finis creationis, nempe non absolutus, sed conditionatus, si ipse homo vellet, et non sponte in maltum se praecipitaret. Licet igitur homo non steterit, eum stare Deus voluit: verum sub conditione, nisi ipse reluctatus fuerit. Meisn. anthrop. d. 4. q. 2. th. 13.

Finis potest tripliciter considerari 1. ut est per se objectum terminativum alicujus actus: quo pacto

vocatur finis intrinsecus. 2. ut accidit alicui actui, quo pacto est una ex circumstantiis. 3. ut habet peculiarem rationem causae, nempe cujus gratia, qua quidem ratione in moralibus dicitur etiam finis esse ratio objecti eorum actuum, qui sunt circa media. Greg. de Val. T. 2. d. 2. q. 13. p. 2. pag. 293.

Finis regni Christi vel in se vel certo modo atque respectu consideratur. In se nullus erit, sed tantum certo modo, quatenus nempe in fide et aenigmate, mediate, per involucra Verbi et Sacramentorum, et in medio hostium, hactenus illud gubernavit, et gratiose administravit. Vid. 1. Cor. 15. v. 28. König Vind. p. 143.

Finis legis duplex est 1. Internus, qui consistit in perfecta integritate, et omnimoda Dei dilectione, sine omni concupiscentia 2. Externus, quae est consecutio vitae aeternae. Hanc qui desiderat, ad plenam legis impletionem per ipsam legem obligatur. Meisn. anthrop. d. 8. q. 1. th. 27.

Finis [gap: Greek word(s)] consecrationis est efficax sanctificatio elementorum et ad usum sacramentalem destinatio. Finis [gap: Greek word(s)] est homo utens Sacramento, ut ejus fides excitetetur, et confirmetur salutari Sacramenti participatione. Finis [gap: Greek word(s)] non tollit finem [gap: Greek word(s)] . Gerhard. L. de Sacram. n. 51.

Finis universalis vel ultimus dupliciter considerari potest: vel sub universali ratione boni ac beatitudinis in communi, vel prout constituitur in aliquâ re determinatâ, nempe essentiâ divinâ clare visâ. Slevogt. disp. Acad. p. 670. Durand. l. 2. dist. 38. q. 4. n. 5.

Finis est vel assimilationis, vel inaulgentiae. Non propter hunc Deus omnia operatus est, sed ut creaturae suae bonitati, justitiae et perfectioni assimilarentur, et inde participarent. Konig. Vind. p. 400.

Finis sumitur vel pro exitremo, vel prout est causa, et dicitur finis motionis agentis. Jam accurate loquendo punitio non est finis peccatorum. Potest quidem punitio esse finis peccatorum, prout finis sumitur pro extremo, et quibusdam dicitur finis terminationis rei, quomodo quidem interitus est finis rerum, quae intereunt, et punctum est finis lineae. At non est finis, cujus gratia aliquid est vel fit. Peccata enim non fiunt punitionis gratiâ, nemo enim peccat, ut puniatur. Permittit quidem ordinatque peccata Deus ad bonum finem, ut ea puniendo justitiam et gratiam suam ostendat, sed potius inde sequitur, hunc esse finem non peccatorum, sed permissionis peccatorum. Stahl. tit. 7. reg. 9.

FINITUM significat 1. quod fit vel est propter finem aliquem, quomodo in tractatu de causis accipitur. 2. unum unitate transcendentali, quo respectu omne ens eo ipso, quod in se est indivisum et distinctum ab omni alio, finitum esse dicitur. 3. quod habet certos quantitatis terminos, qua ratione omne corpus est finitum 4. quod habet certos essentiae ac virtutis terminos, quo modo omne ens praeter Deum est finitum. 5. cum definitio aliquando et finitio appelletur, finitum erit id, quod finitione seu definitione explicatur. Kesler. metaph. gen. p. 359.

Fintum et infinitum considerari possunt aut absolute ratione unitatis aut infinitatis, aut respective ad

aliud vel ad causam efficientem, ad quam tendunt, vel ab subjectum, in quo inveniuntur. Posito nullam esse proportionem finiti et infiniti ex se et per se et absolute, potest tamen aliqua esse 1. ex parte causae efficientis, reputantis finitum pro infinito. 2. ex parte subjecti, in quo infinitas locum habet, etiamsi id, quod ab eo proficiscitur, sit finitum. Sane ita se res habet in poenis a Christo toleratis, et nobis debitis. Nos infinitas poenas promerueramus, Christus finitas solvit. 1. Quia Patri placuit [gap: Greek word(s)] in cruce semel solutum pro aeternis nostris poenis acceptare. 2. Quia Christus est naturae infinitae, per quam infinitum pondus morti et passioni finitae addere potuit, et reipsa addidit. Kesler. metaph. gen. p. 366.

Ratione temporis actiones et passiones Christi fuerunt finitae, sed ratione personae fuerunt infiniti ponderis ac precii. Gerh. L. de justif. n. 50.

Ut peccatum in se infinitum non est, etsi justitiam infinitam Dei laedat, iramque infinitam provocet, et aeternam mortem mereatur, ita mors Christi ratione temporis finita, infinita est ratione valoris, eo quod sit mors infiniti Dei. Calov. Soc. proflig. p. 481. Vid. PROPORTIO.

FOEDERA alia sunt de non offendendo, ac quae defensionis causâ instituta sunt, alia, quae in oppugnando aliquo tertio mutuas operas exigunt. Illa etiam cum infidelibus et diversae religioni addictis inire licet; haec vero non facile permittenda, si is, qui oppugnandus, verae religioni est addictus. 2. Distinguendum inter foedus initum cum infidelibus contra infideles alios, et inter foedus initum cum infidelibus

Contrafideles. Prius licitum, posterius illicitum est. 3. Distinguendum inter foedera, quae politicas duntaxat conditiones adjunctas habent, et ex quibus nullum metuendum est verae religioni periculum aut praejudicium, et inter ea, quae in fruadem verae religionis panguntur. Sic probari nequit illud foedus, in quo requiritur, ne errores doctrinae, quibus altera pars confoederatorum est immersa, â ministerio Ecclesiastico taxentur. 4. Distinguendum inter foedera, quae sive urgente necessitate et absque evidente Reipub. utilitate cum infidelibus vel falsae religioni addictis instituuntur, atque ea, quae necessitatem et salutem Reip. conjunctam habent. Priora haudquaquam probanda, sed praeferenda illis fodera, cum piis et verae religioni addictis instituta. 5. Distinguendum inter foedera ipsa et adhaerentem confoederatorum animis perversam opinionem. Foedera ipsa urgente Reipub. salute cum infidelibus ac diversae religionis hominibus instituta non possunt absolute et simpliciter improbari; cavendum interim, ne adhaereat fiducia in humanum auxilium ac diffidentia erga Deum, neve defensio Ecclesiae, quae est solius Dei opus, foederibus illis transcribatur. Jerem. 17. v. 5. Gerhard. L. de magistr. n. 156.

Foederis nomen accipitur vel de ipsius foederis substantiâ, vel de ratione et modo promulgationis. Si de primâ intelligatur, negamus id voluisse Israelitas (Deut. 5. v. 2. et 3. ) foedus aliud initum cum ipsis fuisse, quam cum patribus ipsorum. Si de modo, ratione promulgationis, et quibusdam circumstantiis

additis; concedimus Deum inivisse foedus cum iis, quod non iniverat cum patribus eorum. Rivet. expl. Dec. pag. 1312.

Foedus, quod cum hominibus Deus iniit, de conferendo ipsis vitam aeternam, duplex esse dicimus: Legale, sive merae justitiae, et Evangelicum sive misericordiae, admiranda temperie justitiam lenientis. Prius promulgatum fuit in ipsa creatione, inscriptumque menti humanae et repetitum in monte Sina. Conditio ejus haec est: qui feceritea, vivet in eis Lev. 18. v. 5. Contra autem maledictus omnis, qui non permanserit etc. Hasce autem conditiones cum homines post lapsum adimplere non possent, intercedente ipso Filio Dei, posterius, nempe Evangelicum pactum, sancitum est, paciscente Deo cum hominibus sub duplici conditione, quarum una ex parte mediatoris, videlicet ut per ipsum mediatorem satisfiat justitiae Dei pro hominibus; altera ex parte hominum Fides. Calixt. epit. Th. p. 201.

Foederis Mosaici alia est ratio, alia religionis Judaicae. Haec plura quam illud involvit, ceu docent circumcisio, quae non erat ex Mose, sed ex patribus Joh. VII, 22. fides Messiae venturi, Abrahamo plene magis atque distincte exposita; ipsumque Pascha, quod foedus Mosaicum juxta cum sacrificiis antevertit. Lex per Mosen lata appendix, et suo modo religionis eâ aetate pervulgatae atque receptae perfectio erat, tempori accommodata; visumque est summo rerum moderatori sacra ceremoniis, moribus familias condecorare, ne cultus regnique majestatem, cujus ex avitis sedibus appetentissimus erat, impatiens populus requireret;

atque uti extarent, quae vitam aeternam ipsumque adeo Messiam [gap: Greek word(s)] exhiberent. Hackspan. orat. inaug. p. 24.

Foedus, quod Deus iniit cum Abrahamo, ac cum Isaaco et Jacobo renovavit, duas continet partes sive articulos. Prior pars complectitur promissionem de multiplicatione posteritatis Abrahae, et possessione terrae Canaan; ad hanc partem referenda est solennis promulgatio Decalogi, institutio Levitici Sacerdotii, et legum forensium decreta: siquidem ubi est populi multitudo et regionis inhabitatio, ibi necessaria est doctrina morum, constitutio politiae et cultus divini. Posterior pars complectitur promissionem de semine illo benedicto, in quo benedicendae sint omnes gentes, hoc est, de Messia ex posteritate Abrahae nascituro, atque haec est praecipua et potior pars foederis cum Abrahamo initi, quippe ad quam prior refertur: ideo enim promittitur multiplicatio seminis et inhabitatio terrae Canaan, ut certum esset Messiae docentis, miracula edentis, et redemptionis opus perficientis hospitium. Porro utraque foederis pars considerari potest dupliciter 1. ratione promulgationis 2. ratione impletionis. Si consideraveris tempus promulgationis, illud fate mur esse unum. Gen. 12. v. 1. 2. 3. c. 26. v. 3. 4. Gen. 28. v. 14. Sin vero tempus impletionis consideraveris, manifestum est, priorem partem de multiplicatione posteritatis et inhabitatione terrae Canaan impletam esse annis 430. post datam Abrahae promissionem, cum Israelitae multiplicarentur, et ex servitute AEgyptiaca liberati primo legem in deserto acciperent, et exactis 40. annis terram Canaam postea occuparent:

posterior pars impleta est annis post editam promissionem 1938. post liberationem ex AEgypto et legis promulgationem 1508. nimirum Christo in plenitudine temporis ex virgine nato. Gal. 4. v. 4. Gerhard. L. de Evang. n. 124.

FOEDERATI dici possunt, quos vel 1. conditiones foederis obligant, etsi illi in foedus, sic dictum, non consenserint: vel 2. ii, qui per stipulationem mutuam aut per baptismum in foedus recepti sunt. Hulsem. auxil. grat. p. 43. 44.

FORMA Sacramentorum duplex â Theologis assignari solet: alteram internam vocant, quae sit tinio: alteram externam, quae actio. Quae diversitas nascitur ex duplici consideratione Sacramentorum. Considerantur enim 1. ut [gap: Greek word(s)] quoddam Sacramentale ex diversarum rerum, terrestrium nimirum et coelestium, hyperphysica unione ortum, aem Christianis vero percipiendum. 2. ut actiones et ritus externi in oculos incurrentes, in quibus Sacramentale istud totum communicantibus porrigitur, et ab iis accipitur. Meisn. part. 1. phil. s. s. 1. c. 4. p. 189. Idem sect. 4. c. 3. q. 2. p. 1042. Forma Sacramenti est ipse ordo actionum partialium combinatarum et sibi invicem succedentium, qui semper manet invariabilis. quamdiu Sacramentum esse debet. Si enim varietur, tum non est Sacramentum mutilum, sed plane nullum.

Forma multis modis distinguitur. Est enim vel assistens vel informans: vel substantialis vel accidentalis: vel totalis vel partialis, vel genericae vel specifica:

vel Logica, vel Physica, vel Metaphysica. Haec formae distinctio si attendatur, res una duas vel tres etiam formas admittit: et una forma non semper uno sed variis multisque terminis describitur, quibus ipsis formae nomen postmodo imponitur. Exempla hujus observationis frequentissima sunt in relationibus et actionibus. Ex. gr. Sacramentum coenae res et actio una est, ejus tamen forma uno vocabulo non exprimitur, sed consistere dicitur tum nin [gap: Greek word(s)] vel porrectione ministri, tum in [gap: Greek word(s)] et acceptione communicantis, quae vicissim gemina, nempe manducatio panis et bibitio ex calice. Sic ascensionis Dominicae forma est tum localis motio â monte oliveti usque ad nubes, tum post nubem disparitio, coeli occupatio, et ad dexteram Patris sessio. Ita in justificatione nostrâ tres inprimis actus concurrunt. Prima est [gap: Greek word(s)] vel apprehensio justitiae Christi, quae fit fide. Secundus est [gap: Greek word(s)] vel imputatio, quae duplex: negata, cum peccata non imputantur; et affirmata, cum Christi meritum imputatur. Tertius est [gap: Greek word(s)] vel remissio peccatorum, quâ absolvimur â poenâ et recipimur ingratiam. Meisn. part. 2. ph. s. s. 2. c. 1. q. 11. p. 738. et seqq. Kesler. metaph. gen. p. 299.

FORMALIS cuasa vel notat ipsam totam rei quidditatem, vel causam quidditatis eam, per quam res est id, quod est. Illa Metaphysica forma, haec Logica vocatur. Si totam quidditatem notat, tunc dicimus, justificationis formam esse remissionem peccati seu absolutionem â poena peccati et acceptionem in gratiam, ad vitam aeternam, propter meritum Christi fide apprehensum. Si per formam intelligis praecise non

totam quidditatem, sed id duntaxat, per quod res est id, quod est: hoc nihil aliud est, quam meritum Christi per fiem imputatum, vel meriti fide apprehensi imputatio. Si enim quaeras, cur â poena peccati absolvimur, et in gratiam acceptamru? Respondet universa Scriptura, quia passio et obedientia Christi per fidem imputatur, ac si nos ipsi pro peccatis satisfecissemus. Meisn. anthr. d. 27. q. 1. th. 29.

Formale imaginis divinae duplex fuit 1. relativum. 2. absolutum. Relativum fuit gratiosa Dei in homine habitantis praesentia. Absolutum justitia et integritas originalis consistens in rerum spiritualium cognitione et appetitione. Meisn. anth. d. 6. q. 2. th. 5.

FORMALITER aliquid esse potest, etiamsi non sit essentialiter tale: sicut aqua calida formaliter est calida, non tamen essentialiter. Forer. man. p. 225.

Formale peccati duplex est 1. Relatum, quando peccatum consideratur ut damnans, et tum pro formali habet reatum. 2. Absolutum, quando consideratur in se, ut est peccatum, et vitiosa qualitas, et tum pro formali habet [gap: Greek word(s)] seu recessum â lege. Dicimus hinc, in Baptismo tolli formale, ast non omne, sed tantum relatum: manet vero absolutum, Baptismus enim facit, non ut peccatum non amplius sit, aut immutetur in rem bonam vel indifferentem, sed ne obsic vel damnet. Meisn. anthr. d. 8. q. 1. th. 49.

Formale peccati, ut consideratur absolute et in se, est [gap: Greek word(s)] seu carentia conformitatis cum lege: materiale autem id, cui accidit illa [gap: Greek word(s)] : ut vero consideratur respective et in ordine ad subjectum, quod

afficit, formale peccati est reatus, materiale autem [gap: Greek word(s)] . Formale enim cujusque rei vulgo dici solet, quod subjectum afficit, eique denominationem tribuit, reliqua autem omnia materialis rationem habent. Per reatum peccati autem homo constituitur coram Deo injustus, filius irae, et aeternae damnationis reus. Musaeus disp. de pecc. th. 14.

Formale peccati constituens est [gap: Greek word(s)] , et cum lege pugnat. Formale consequens, nempe homini, qui peccavit aut peccat, incumbere necessitatem subeundi judicium et poenam (quod ipsum venit nomine reatus) [gap: Greek word(s)] est, rectaeque rationi et legi plane congruum. Reatus itaque nihil facit ad quidditatem peccati vel [gap: Greek word(s)] esse peccati, sed ipsum in [gap: Greek word(s)] esse, et actu constitutum, consequitur. Calixt. de pecc. orig. th. 32.

FORMAM DEI ET IN FORMA DEI esse diffe. runt. Illud pertinet ad absolutissimam perfectionem Essentiae sive Naturae divinae; hoc vero ad unionem personalem, cujus beneficio assumpta Humanitas pervenit in societatem [gap: Greek word(s)] , ut in ea et cum ea unam personam constituerit, imo [gap: Greek word(s)] facta sit, juxta Damascenum. Konig. Vind. p. 359.

FRATRES in Scripturis dicuntur potissimum sex modis 1. naturâ 2. cognatione 3. gente 4. spirituali conjunctione 5. jure humanitatis, patriae, vicinitatis etc. 6. disciplinae communione. Gerh. L. de Conj. n. 247. Bald. in 2. Cor. 1. p. 9. Meisn. part. 1. ph. s. s. 2. c. 3. q. un.

FRUITIO dupliciter accipi solet. Uno modo, ut est de fine, quem sibi quis proponit tanquam ultimum

simpliciter. Hoc sensu dicit Augustinus l. 1. de doctr. Christ. c. 5. res, quibus fruendum est, esse Patrem, Filium, Spiritum S. eandemque Trinitatem. Alterno modo, ut est de fine, etiam non simpliciter ultimo. Quo pacto etiam rebus creatis frui licet. Greg. de Val. T. 2. d. 2. q. 7. p. 1. pag. 233.

FUNDAMENTUM Ecclesiae est vel principale vel ministeriale. Principale et primarium Christus est, qui omne consilium Dei de salute nostra ex sinu Patris aeterni protulit et nobis revelavit, et cui omne salutis nostrae meritum unice fermius acceptum. Ministeriale sunt Prophetae et Apostoli, qui partim de Christo praenuncia verunt ex instinctu Spiritus S., partim testes â Christo fuere praedelecti omnium eorum, quae Christus et egit et dixit. Bald. in 1. Cor. 3. p. 141.

Cramerus arb. haer. cons. p. 24. distinguit inter fundamentum sustentationis et cognitionis. Illud Christum vocat, hoc Prophetas et Apostolos.

Fundamentum aliud est, quod ex se solidum est sicut rupes, in qua aedificium construitur, et hujus instar Christus est: aliud, quod non ex se sed ex alio solido subjecto soliditatem habet, et hoc modo Apostoli Ecclesiae fundamenta sunt. Hildebr. de un. pers. th. 1.

Fundamentum aliud est personale, aliud doctrinale. quae ad generandam pariter et conservandam fidem maxime conducunt. Hulsem. de fund. fid. th. 8. et 11.

Fundamentum fidei triplex est: 1. Essentiale aut substantiale 2. Organicum seu ministeriale 3. Dogmaticum seu Doctrinale. Essentiale fundamentum est illa

res sive ens, quod est prima caussa fiderâ corde homiminum conceptae, in quam illud fiduciam ponit, ex ipsius beneficientia aeternam salutem expectans. Idque est DEUS, gratiam salutiferam promittens ac suo tempore largiturus, et Christus merito suo efficiens. ut gratia isthaec, deletis peccatis, et reductâ justitiâ, in homines redundare possit. Organicum seu ministeriale est verbum Dei, quatenus est medium generandae fidei, ac conferendae salutis. Dogmaticum est illa pars coelestis doctrinae, quae sola, homini proposita, justificam et salvificam fidem in eo generat, et quâ non propositâ, fides salvifica generari non potest. Nicol Hunn. de fundam. dissens. doct. Luth. et Calv. n. 90. et seqq.

Distinctio Pontificiorum inter fundamentum Ecclesiae primarium et secundarium est conficta. Dicuntur autem Apostoli fundamenta improprie et metaphorice, quia fundamenta jecerunt. Meisn. part. 2. philos. s. s. 1. c. 4. q. 4. p. 642. Gerh. exeg. L. de Scr. S. n. 41.

Quod autem Apostoli et Prophetae fundamentum Ecclesiae vocantur, et non caeteri Doctores, qui tamen ipsi quoque sunt ministri Christi, rationes hae sunt: 1. Quia illi immediate sunt vocati. 2. Ministerium habent nullis limitibus terminatum. 3. Testimonium habent divinum, quod errare non possint in fide Marc. 16. v. 20. Balduin. in c. 2. Eph. part. 2. quaest. 4.

FURTI variae sunt species. Simplex furtum est ablatio rei alienae inscio vel invito domino, qui est homo privatus. Ad hanc speciem furti pertinent omnes

fraudes in contractibus, quibus in negotio proximus cir cumvenitur, sive id fiat mercibus vitiosis, sive inaequali pretio, sive pondere ac mensurâ injustâ, sive monetâ adulterinâ, sive fraude verborum aliisque imposturis. Apostolus vocat [gap: Greek word(s)] Thessal. 4. v. 6. Peculatus est furtum admissum in re ad Rempubl. spectante, vel subtrahendo vel non persolvendo res communitati debitas. Sacrilegium committitur in iis rebus, quae ad conservationem ministerii et sustentationem pauperum pertinent. Plagium vel plagiatus est furtum liberi hominis, et plagiarius dicitur, qui liberum in servitutem redigit; aut qui liberum pro servo vendit, qui alienum servum tanquam suum vendit, aut scienter emit. Vsura est lucrum, quod accipitur solius mutuationis causa. Manticularii dicuntur, qui manticas aut crumenas aliorum astu surripiunt. Furtum abactorum pecorum dicitur Abigeatus. Dicitur et Stellionatus crimen, quo quis alterum callidâ quavis imposturam defraudat, ut, si quis alii rem obligatam, dissimulatâ obligatione, per calliditatem alii vendiderit; aut si merces corruperit, aut imposturam fecerit etc. Chemnic. LL. part. 2. praec. 7. Gerh. L. de lege Dei n. 168. Rivet. in Exod. p. 1416.

FURISnocturni et diurini discrimen in hoc positum est, quod noctu vix sit copia testium adhibendorum: atque ideo si occisus fur reperiatur, facilius credatur ei, qui â se vitae tuendae causa dicat furem interemtum, repertum scilicet cum aliquo instrumento, quo nocere posset. Grot. l. 2. de l. B. et P. c. 1. n. 12.

FUTURUM aupliciter potest cognosci: Uno modo in causa sua. Et sic futura, quae ex necessitate ex causis suis proveniunt, per certam scientiam cognoscuntur, ut solem oriri cras. Quae vero ex suis causis proveniunt, ut in pluribus, cognoscuntur non per certitudinem sed per conjecturam, sicut medicus praecognoscit sanitatem infirmi. Et iste modus cognoscendi futura ad est angelis, et tanto magis quam nobis, quanto magis rerum causas et universalius et perfectius cognoscunt, sicut medici, qui acutius vident causas, melius de futuro statu aegritudinis prognosticantur. Quae vero proveniunt ex causis suis, ut in paucioribus, penitus sunt ignota, sicut casualia et fortuita. Alio modo cognoscuntur futura in seipsis. Et sic solius Dei est, futura cognoscere: non solum quae ex necessitate proveniunt, velut in pluviis, sed etiam casualia et fortuita. Quia Deus videt omnia sua aeternitate: quae cum sit simplex, toti tempori adest, et ipsum concludit. Thomas p. 1. q. 57. a. 1. concl.

Futura sunt in triplici discrimine. Alia sunt necessaria, quae pendent ex causis necessariis, qualis est eclipsis, quae futura est adhuc vel hoc, vel alio sequentium annorum. Alia futura sunt contingentia, sed ita tamen, ut fiant ut plurimum. Ita futurum est, ut cras quis dolorem capitis habeat, si hodie inebrietur: Et futurum est, ut quis moriatur, si hoc vel alio modo dispositus sit in aegritudine. Tertio alia futura sunt prorsus casualia et fortuita, veluti collapsuras esse aedes aliquas ex tempestate, et quae sunt alia. Et his

quoad fieri et non fieri aequiparantur actus liberi agentium liberorum, qui non magis praesciri possunt ab alio, quam casualia et fortuita. Jam solius Dei proprium est, cujuscunque generis futura notitiâ infallibile et certâ ex propriâ suâ perspicacitate, tum quoad actus proprios, tum quoad actus alienos praescire. Quia, quaecunque futura sunt, fiunt per Dei concursum, saltem generalem: qui cum sit in dependens ab alio, consequenter utique omnes actus suos praescit, et sic etiam ea, cum quibus conjungendi sunt. Contra nulli creato intellectui potest tribui praescientia infallibilis quorumvis futurorum, quia quaecunque futura sunt, dependent ex Dei concursu. Is autem cum liber sit, pro arbitrio divino suspendi potest, ut ea, quae maxime naturalia sunt, non eveniant, veluti igni naturalissimum est, comburere viscosum corpus, illudque in cineres redigere. Nihilominus Deus suspendendo concursum suum facit, ut injecta non comburantur, exemplotrium virorum apud Danielem. Scheibl. l. 2. metaph. c. 4. n. 158.

GAUDIUM Angelorum est vel essentiale et perpetuo uniforme; vel accidentale, variationem sustinens. Prius oritur ex beatificâ Dei visione, posterius ex mysteriorum revelatione et hominum conversione. Gerh. disp. Isag. 13. c. 9. n. 14.

GEHENNAE vocabulum Judaeis accipiebatur vel pro exquisitissimo dolore, vel pro poena infernali. Illius exemplum occurrere videtur

Job. 17. v. 6. Ignis gehennae ante ero, id est, igni gehennae ante mortem meam adjudicatus sum, quod aliis non contingit hominibus, qui post mortem, et non antea, gehennae adjudicatur. Hujus vero significatus exempla ubique obvia sunt, praesertim in paraphrasi Chaldaica. Hotting. primit. Heidelberg. p. 90.

GENERATIO in sacris sumitur bifariam 1. proprie de productione substantiae ex materiâ dispositâ, ut Matth l, 18. 1. Tim. II, 15. 2. improprie de hominibus genitis vel impiis, ut Matth. XII, 39. vel piis Ps. CXII, 2. Hackspan. Syll. dispp. p. 317.

Generare accipitur in Script. 1. de quavis rei productione et eventu Job. 38. v. 28. etc. unde et generarationes, eventus, res gestas, historias significat Gen. 2, 4. etc. 2. De spirituali renascentia, qua filii Dei per gratiam adoptionis fiunt, et tum Deo tribuitur, tum Ecclesiae, quae quasi mater spiritualis est credentium, tum verbi ministris. Glass. Rhet. s. Tr. 1. c. 12. p. 376.

Generationis nomen non univoce sed analogice convenit generationi divinae et humanae. Primo quia nihil univocum est Deo et Creaturae. Secundo quia generatio humana fit per veram actionem et mutationem; non item divina. Tertio quia in divina gignens et genita sunt ejusdem numero essentiae; quod non fit in humana. Quarto quia in humana generans perdit aliquid substantiae, non autem in divina. Becan. Th. Schol. T. 1. Tr. 2. c. 1. q. 2. p. 90.

Generatio physica hyperphysica multis modis differunt. Nam 1. illa est motus vel mutatio quaedam: haec nullam vel in Patre vel in Filio infert mutationem, quippe quae in simplici aeternitate locum non invenit.

2. Illa praesupponit tempus, quo generatum non extitit: haec tempus omne excludit. 3. Illa est actus transiens, haec indesinens. 4. Illa fit in materia, et ex materia, haec plane immaterialis est. Et quamvis Pater dicatur generare Filium ex sua substantia, non tamen his verbis indicatur materia, sed tantum [gap: Greek word(s)] vel simplicissima essentiae unitas, Patrisque in Filio et Filii in Patre indivisa subsistentia. 5. Illa est opus externum, quod fit extra generantis essentiam; haec vero internum, quod est intra divinam essentiam. 6. Illa fit ob naturae conservationem, pereuntibus inidividuis: haec non item, nec â priori caussam ejus dare possumus, quia nulla in Scripturis revelata. 7. Illa infert numericam essentiae diversitatem in Patre et Filio; haec unitatem. Unde Filius aeternus Patri aeterno non est tantum [gap: Greek word(s)] vel similis, sed potius [gap: Greek word(s)] vel consubstantialis. 8. Illius modus potest humanâ mente quadantenus comprehendi et linguâ efferri: hujus autem ratio prorsus est incomprehensibilis et ineffabilis. Meisn. consid. Theol. photin. p. 440. et seq. Graw. quaest. illustr. p. 136. Gerh. exeg. L. 4. n. 74.

GENTILES. Universam gentilitatem Paulus in duas classes dividit: una Graecorum, altera Barbarorum erat: Graeci enim omnes alios extra nationem suam vocabant Barbaros et insipientes; quia ipsi in universo orbe sapientiae laude excellebant. Bald. in cp. Rom. c. 1. p. 58.

GIGNERE ex essentia sua dicitur Deus Pater Filiu suum non tanquam ex materia, sed tanquam ex principio producente, ut per hanc phrasin potius excludatur omnis materia, unde quidam malunt sic loqui:

Pater in essentiae unitate genuit Filium, ne duae essentiae introduci videantur; sed utraque phrasis commode adhiberi potest. Gerh. exeg. L. 4. th. 76.

GLADIUS magistratus duplex est: unus judicii, alter belli. Bald. Cas. Consc. l. 4. c. 12. cas. 7.

Gladium mysticum Christus triplici modo gestat 1. accinctum ostendendo potentiam suam, ut terreat, Psalm. 45. v. 4. deinde gladium in ore ponit comminando, ut deterreat Apoc. 1. v. 16. tandem vero, cum neutrum sufficit, gladium vaginâ exuit ac manu vibrat, ut percutiat Psalm. 7. v. 13. quo significatur Dei in puniendo progressus. Gerh. L. de extrejud. n. 104.

GLORIA Dei dupliciter accipitur 1. [gap: Greek word(s)] ut notat proprietates Dei essentiales, virtutem, majestatem et sublimitatem Dei. 1. [gap: Greek word(s)] , ut notat celebrationem et agnitionem illius majestatis, quae subjective inest in creaturis rationalibus, Deum agnoscentibus ac praedicantibus. Priori modo accepta gloria Dei nihil aliud est, quam ipsa Dei essentia, posteriori modo accepta distinguitur â Dei essentia, et dicitur proprie glorificatio, quo sensu etiam accipiendum est, quod Deo in tempore gloria dicitur dari, quod jubemur Dei gloriam extollere, augere, propagare. Gerh. exeg. L. 2. n. 302.

Gloriae divinae manifestatio est vel mediata, vel immediata. Illam nomino, quando idioma quoddam mediante alterius idiomatis opere cognoscitur. Hanc autem, quando per se suumque proprium [gap: Greek word(s)] ostenditur. Meisn. ph. s. p. 1. s. 4. q. 4. p. 1008.

1. in totius hominis operatione 2. in partium dispositione 3. in domicilii conditione. Meisn. ph. s. p. 1. s. 3. q. 4. p. 854.

Glorificatur Deus per bona opera duplici nomine: nam et nos bonis operibus eum celebramus, et alii ea videntes ipsum nobiscum celebrant. Gerh. L. de bon. op. n. 24.

Gloria hominum alia est vana, alia vera. Illa est, quae oritur ex inani jactantia studiorum aut operum, saepenumero reclamante conscientiâ, vel quae â stultâ plebeculâ provenit, et saepe nil tale merentibus tribuitur, ob externa quaedam, quae speciem magis laudis, quam veram laudem habent. Haec est, quae â laudatis ex recto judicio proficiscitur ob res laudabiles, quarum conscientia ejus, qui laudatur, testis est. Bald. in 1. Cor. 9. p. 437. et 2. Cor. 5. p. 294.

GLORIATIO alia est bonae conscientiae, quam non improbamus, alia justitiae propriae, quam omnibus omnino adimimus, ac coram Deo ademtam esse statuimus. Gerh. L. de Justif. n. 152.

TN[?]I triplex semper inculcandum est homini I. [gap: Greek word(s)] Nosce Deum. 2. [gap: Greek word(s)] , Nosce teipsum. 3. [gap: Greek word(s)] , Nosce diabolum. In Deo agnoscamus misericordiam, ut confidamus; et justitiam, ut timeamus. In nobis infirmitatem, ut poeniteamus: in Diabolo calliditatem, ut circumspecte vivamus. Meisn. anthr. d. 16. q. 2. n. 8.

GRAECORUM aetas triplex constituitur â quibusdam Theologis. Prima, Media et Postrema ut sic constare queat, quinam Graeci Theologi erroris

istius de Spiritu S. insimulari possint et debeant. Prima aetas â Christo passo, et ab eo cumprimis tempore, quo Graecia ad fidem Christi conversa fuit, durat usque ad Basilii tempora. Qui igitur tota hac prima aetate vixerunt Graeci Theologi, in hoc articulo â Latinis nullatenus dissenserunt. Media aetas â Basilii seculo (quod in annum 370. â nato Christo incidit) usque ad annum millesimum se extendit. Et circa hanc aetatem coeperunt Graecorum nonnulli de Divinitate Spiritus S. disputare, quanquam adhuc clanculum et timidiuscule, usque ad Macedonium, qui primus publice et pertinaciter illius Divinitatem negare ausus est. Postrema aetas, quae Basilii, Theodoreti, Cyrilli et aliorum Graeciae luminum aetatem excepit, contumaciter demum errorem istum defendendum suscepit, et simpliciter negavit, Spiritum S. etiam procedere â Filio. Quam in sententiam concesserunt etiam Theophylactus et complures alii Graeciae Doctores, alias [gap: Greek word(s)] . Hutter. in LL. p. 119.

GRATIAE vox accipitur in Scripturis nunc pro ipso gratuito Dei favore, quo nos complectitur, nunc pro beneficiis et donis, quaeidem ex gratuito illo favore nobis in hac vita confert. Porro etsi omnis gratia gratis datur, distingui tamen ea vulgo solet in gratiam gratis datam, et gratiam gratum facientem, nomine generis uni speciei attributo. Gratiam gratis datam vocant dona spiritualia, quae non tam ad propriam quam ad aliorum cumprimis salutem homini conceduntur, qualia sunt illa, quorum Paulus 1. Cor. 12. v. 4. magnum catalogum texit. Gratiam gratum facientem appellant, per quam grati Deo reddimur,

eaque vel est in ipso, benevolentia scil. et gratia ejus, qua nos sibi per fidem in Christum reconciliat, justificat, in filios adoptat, et per Spiritum Filii sui sanctificat et renovat; vel in nobis, ut fides ipsa, per quam justificamur et adoptamur, omnes item virtutes theologicae et morales, per quas renovamur ac sanctificamur, auxilia denique specialia, tum quibus ad conversionem et justificationem adducimur, tum quibus justificati jam in gratia accepta perseveramus, et ad opera justitiae facienda subinde adjuvamur: omnia enim haec ad salutem necessaria sunt, nec tam ut ejus viam aliis praemonstremus, quam ut ipsi eam ingressi ad salutem perveniamus. Horn. part. 2. disp. Th. 3. s. 1. th. 27.

Gratia gratum faciens rursus 1. alia est habitualis, alia actualis. Habitualis vocantur dona, quae ad modum habitus in nobis manent, ut sunt spes, charitas et caeterae virtutes. Actualis sunt dona, quae semper non manent, sed ad modum actuum transeunt. 2. Alia est excitans, alia adjuvans. Excitans dicitur divina illuminatio et impulsus, quo excitamur, ut ab infidelitate ad fidem, et â peccatis ad poenitentiam et vitae emendationem convertamur. 3. Alia est sufficiens et inefficax, alia efficax. Gratia sufficiens dicitur divina motio et illustratio, quae ad id, ut homo credat et convertatur, sufficit quidem, sed hominis culpâ id non praestat; efficax, quae non tantum praestare idem potest, sed reipsa etiam praestat. Quae distinctio petita est non ex natura gratiae, sed ex eventu. Efficax enim dicitur, quando suum sortitur eventum, seu quando ita suadet, ut persuadeat. Inefficax (sed

sufficiens tamen) quando, cum sortiri eventum posset, pro innatâ vi et [gap: Greek word(s)] , non tamen actu ipso sortitur propter obstantem hominis libere repugnantis contumaciam: seu quando ita suadet, ut, cum persuadere possit, non tamen actu persuadeat. 3. Alia est operans, alia cooperans. Illa est, quae primam sanctam cogitationem animo nostro nihil tale suspicanti immittit. Cooperans, quae adjuvat nos, ut sanctae illi cogitationi locum demus et convertamur. Hornei. l. cit. Add. Meisn. anthr. d. 11. q. 3. Chemnic. L. de vir. hum. c. 6. Gerh. L. de lib. arb. n. 56. seqq. Distinguuntur autem ita, non quod diversae species gratiae divinae sint, sed quod unius gratiae gradus, quantum ad agendi modum, sint diversi. Mus. de lib. arb. §. 31.

Gratia sufficiens dupliciter dicitur, vel ea, inter quam et salutis acquisitionem aequalis est relationis proportio, seu quae tanquam proxima caussa salutem acquirit, vel dicitur ea, quae sufficiens est ad salutem suis gradibus obtinendam, id est, ad habendam illam majoris gratiae mensuram, quae est caussa applicandae salutis aeternae proxima, eamque habet vel immediate vel mediate per succedentes pedetentim majores gratiae motus. Si posteriori modo intelligatur, dicimus esse in hominis, primâ Dei gratiâ praeventi, potestate, habere sufficientem, gratiam successive v. gr. operantem, cooperantem, perficientem, perseverantem, quae est in ordine gratiarum caussa salutis proxima, eamque habet praeventus per determinationem voluntatis negativam, seu propositum non resistendi. Hülsem. man. Aug. Conf. p. 128.

Gratiam vocationis vel Conversionis quidam Patres, et eos secuti Arminiani, distribuunt ratione extensionis in Universalem et Particularem. Universalis Gratia ipsis est actualis vocatio omnium hominum ratione utentium, excitans in homine irregenito, ex donis naturâ insitis, potentiam sufficientem et proximam, ad inquirendum verum Dei cultum, et Ecclesiae se conjungendum: movens etiam nonnunquam voluntatem, ut velit colere verum Deum, abstinere â flagitiis, inquirere de veritate; Cui motui Dei gratioso potest homo irregenitus; per eandem Dei gratiam, hactenus obtemperare, ut societati Ecclesiae possit velle jungi, velit jungi, vel etiam jungatur, atque ob quam gratiam neglectam et excussam coram judicio Dei fiat [gap: Greek word(s)] . Particularis Gratia ipsis est vocatio per Verbum; quod patet, justo Dei judicio, et actu secundo non omnibus et singulis semper et ubique annunciari; sed iis, quos Deus pro sapienti et liberâ voluntate per Verbum illud vult revocare, sive vocatione suo merito amissâ redonare. Haec porro Particularis Gratia solet distribui in Incipientem, Operantem et Perficientem. Incipiens gratia illa est, quae omnibus sensum communem Verbi divini in intellectum admittentibus communis est. Operans est operatio Dei per Verbum in singularibus auditoribus efficiens assensum ad credenda: qui est mentis illuminatio, assensus ipse, conatus et desiderium de Conversione. Augustino dicitur dirigens, excitans. Gratia perficiens est operatio Dei in homine, quâ ejus intellectum, voluntatem, et appetitum â servitio Diaboli actu liberat et emancipat, atque econtra in homine efficit fiduciam de remissione

peccatorum, et adoptione inter filios Dei, promtitudinem ad serviendum Deo, evitandi peccata et caetera, quae tam ad statum regenerationis quam renovationis in hac vita requiruntur. Hülsem. de auxil. grat. p. 16. et seqq.

Gratia primo homini collata triplex fuit: gratia animae, id est, justitia originalis, gratia corporis, id est, immortalitas, et gratia loci, id est, inhabitatio Paradisi. Gerh. L. de imag. Dei n. 108.

Gratia alia est in promissione, alia in complemento. Illa in V. quoque Testam. obtinuit, secundum illud Act. 15. v. 11. Haec ratione complementi soli Christo adscribenda est: Stegm. phot. p. 226.

Gratia alia est Renovationis, quâ conferuntur homini vires ad praestandam legi divinae obedientiam: alia Remissionis, qua adhaerentes peccati sordes non imputantur, et quicquid non fit, vel minus fit, propter Christum ignoscitur. Gerh. L. de Lege D. n. 196.

Gratia alia est electionis, alia sanctificationis. Electi totaliter excidunt gratiâ sanctificationis, dum mortaliter peccant; non autem excidunt gratiâ praedestinationis, quia manent scripti in libro vitae per futuram fidem, quamvis nunc ob praesentem incredulitatem Deo per omnia displiceant. Meisn. anthr. d. 19. th. 50.

Gratiae vox sumitur 1. [gap: Greek word(s)] vel absolute respectu sui esse, quo pacto nihil est aliud, quam essentialis Dei proprietas. 2. [gap: Greek word(s)] , quatenus ad extra progreditur, quo pacto vox illa est [gap: Greek word(s)] , et significat 1. Gratiam creationis, qua Deus

nos condidit anima rationali praeditos: quae tamen acceptio catachrestica et impropria est. 2. Gratiam conservationis, qua res creatae â Deo clementer sustentantur, adeoque nihil est aliud, quam universalis providentia 3. Gratiam revelationis, qua Deus voluntatem suam partim in Lege, partim in Evangelio manifestavit. 4. Gratiam Vocationis, per quam revelatum verbum in universo mundo praedicatur, omnibus gentibus annunciatur, et Sacramentis ceu quibusdam sigillis fortissime obsignatur. 5. Gratiam renovationis, quae complectitur illustria pletatis documenta, quibus peccati corpus destruitur, caro compescitur, ut abjectis secularibus studiis in sanctitate vitae ambulemus. 6. Gratiam salvationis, vel quod idem est, justificationis et electionis, quoniam haec omnia causas easdem habent. Meisn. anthrop. d. 26. th. 32.

GRATIS. Vox haec quatuor potissimum significationes obtinet. 1. Opponitur sperato et intento eventui, idemque est, quod frustra, inaniter, incassum Gal. 2. v. ult. 2. Opponitur solutioni pretii, et significat idem, quod gratuito vel sine interventu pecuniae Gen. 29. v. 115. Exod. 21. v. 22. 3. Opponitur verae et justae causae, et significat idem, quod temere, petulanter vel sine causa haerente in alio Ps. 69. v. 5. 4. Opponitur merito sive ad bonum sive ad malum 1. Reg. 19. v. 5. Meisn. part. 2. phil. s. s. 1. c. 1. q. 31. pag. 382. et Anthrop. d. 24. th. 37.

Gratis et ex sola misericordia salvari quadruplici respectu dicimur. 1. Respectu decretae satisfactionis. 2. respectu gratuita acceptionis. 3. respectu exclusae justitiae

legalis. 4. respectu gratuitae imputationis et infusae fidei. Meisn. anthr. d. 26. th. 29.

GRATITUDO parentibus debita consistit in variis: in sustentatione et sublevatione eorum, si egeant; in consolatione, si doleant; in supportatione eorum, si morosiores sint; in auxilio ferendo, si infirmi et imbecilles sint: in ducendo et reducendo, si senes sint; in sepeliendo mortuos: omnibusque officiis istis, quae Apostolus 1. Tim. 5. v. 4. comprehendit sub verbis [gap: Greek word(s)] , ob memoriam beneficiorum istorum omnium, quae ab iis â primo conceptionis tempore usque ad provectiorem aetatem percepimus: Sirac. 3. Episcop. Inst. Theol. p. 113.

GRAVITAS peccati ex quinque rebus aestimanda est 1. ex objecto 2. lege. 3. voluntate 4. opere. 5. poena. His quinque respectibus omnibus peccatum Adami primum dicimus fuisse gravius aliis actualibus, adeoque non modo extensive, verum et intensive: non duntaxat aliquo modo, sed absolute peccatorum omnium fuisse longe maximum et gravissimum. Meisn. anthr. d. 4. q. 4. th. 8.

HABERE aliquid multis modis dicitur. Habet aliquis aliquid 1. jure vel de facto 2. mediate vel immediate. 3. in se et in alio. 4. per se vel per accidens. 5. actu vel potentia. 6. actu primo vel secundo. Habetur etiam aliquid ab aliquo vel Formaliter vel Eminenter. Formaliter, quando ei revera actu inest, ut denominet tanquam subjectum verum, ut cum dicitur, Igni inesse calorem, frigus aquae etc. Eminenter,

quando aliquid non quidem formaliter et actu rei inest, latet tamen in ejus virtute, per quam in alio subjecto potest effici. Unde eminenter aliquid habere fere nihil aliud est, quam facultatem et vires habere illud producendi, quomodo Deus omnium rerum perfectiones habere dicitur, quoniam ab ejus potentiâ omnes dependent. Kesl. metaph. gen. p. 219.

HABITACULUM aliud commorandi, aliud transeundi. Hoc commune est omnibus hominibus, estque nihil aliud, quam descendere ad Scheola, id est, mori vel viam universae carnis ingredi: Illud variat prodiversa conditione bonorum et malorum. Meisn. part. 2. ph. s. s. 1. c. 3. q. 2.

HABITUS evidentes differunt. Nam fundamentum sive ratio, qua nititur, et in quam resolvitur habitus evidens et assensus ab eo elicitus, etiam est sufficiens motivum ad hoc, ut homo propositioni ad eum habitum pertinenti assentiatur. Quia enim ratio, qua nititur evidens habitus, est evidens, necessitate quadam adigit intellectum ad praebendum assensum, ita ut reniti et dissentire non possit. Ratio vero sive fundamentum, in quod habitus inevidens et assensus ab eo elicitus secundum se resolyitur, sive quo nititur, adeo non cogit intellectum assentiri, ut nec sufficiat quidem ad movendum hominem ad praebendum assensum, si res inevidens, quae proponitur, sit admodum difficilis, et praesertim humanum captum superans. Greg. de Val. T. 3. d. 1. q. 1. p. 1. pag. 13. 14.

Habitus alii sunt naturales seu [gap: Greek word(s)] , alii personales et acquisiti seu [gap: Greek word(s)] . Hi propagantur; ab his vero ad illos argumentari non licet, ob naturam

disparem. Sic justitia originalis fuit in Adamo habitus, et tamen propagasset eam in posteros: quia fuit habitus non acquisitus, sed concreatus. Parimodo cum peccatum justitiae contrarium [gap: Greek word(s)] sit, ipsique naturae profundissime et inseparabiliter inhaereat, hinc illud in liberos una cum natura semper derivari sequitur. Meisn. anthr. d. 6. q. 3. th. 4.

HAERESIS alia est simplex, alia cum manifesta blasphemia et seditione conjuncta. Hac qui laborant, capitaliter puniri debent, non item, qui illâ. Meisn. part. 3. ph. s. s. 2. c. 2. q. 6. p. 610.

HAERESIS stricte loquendo est ejusmodi error, qui fundamentum seu articulum fidei evertit ac destruit, id quod duobus fieri potest modis 1. sic, ut directe et formaliter per eum fidei articulus subvertatur. 2. sic, ut indirecte tantum et per consequentiam, modo proniorem et faciliorem, modo per minus facilem nec omnibus adeo obviam. Priori modo fundamentum fidei destruit sententia, quae formaliter fidei articulo est opposita. Sic de fide seu fidei articulus est, unum Deum esse in personis trinum. Sententia itaque Praxeae, Noeti et Sabellii, tria tantum nomina unamque solum personam in divinis admittentium, haeretica sive haeresis est. etc. Et in hac significatione potissimum Apostolus de haeresibus videtur loqui, quando Gal. 5. v. 20. operibus carnis eas annumerat, deque illis, qui eas fovent, aperte pronunciat, quod regni Dei haeredes non sint futuri. Posteriori vero modo fidei articulus destruitur, quando aliquid ponitur vel asseritur, ex quo deinceps sequitur, quod

cum aliquo fidei articulo consistere nequit. Ad hoc, ut error aliquis cum fide pugnare dicatur, et haeresis appellari mereatur, necesse esse putamus, ut formaliter et directe, vel minimum per pronam, facilem omnibusque obviam consequentiam articulum evertat. Cellar. exerc. de princ. et concl. Theol. th. 59.

HAERETICUS alius est, qui ex ignorantiâ vel pravâ institutione haeresin amplexus est, secutus doctores aut parentes, aut popularium suorum errantium multitudinem: alius est malitiosus et obstinatus, quem ne doceri quidem ullo modo, vel admoneri, vel disputari cum eo debere scribit Apostolus Tit. 3. v. 10. Vid. ibid. Calixt. p. 38.

Haereticus, qui mysterium SS. Trinitatis directe negat et confert Baptismum, vel solus illâ haeresi est infectus, vel unam cum eo etiam Ecclesia, cujus est minister. Quod si haeresis substantialem aliquam Baptismi partem impugnans totam Ecclesiam occupavit, negamus verum esse Baptismum, qui ab hujusmodi haeretico in tali Ecclesia administratur, cum definitio Baptismi illi non conveniat. Si vero minister Ecclesiae privatim et occulte haeresin institutioni et veritati Baptismi contrariam foveat, Ecclesiâ aperte diversum sentiente, statuimus, verum ibi conferri Baptismum. Sacramenta enim sunt bona Ecclesiae, ideo occultus ministri Ecclesiae error Baptismi integritati nihil detrahit, modo substantialia ejusdem observet, nec in externo elemento vel verbo quicquam mutet. Gerh. L. de Bapt. n. 27.

HIERARCHIA. Si per Hierarchias vocem nihil aliud intelligatur, quam quod Deus ipse Ministerium

Ecclesiasticum non minus atque ordinem Politicum et Oeconomicum instituerit, quodque potestatem; autoritatem et dignitatem in Scripturis sacris definitam ac determinatam Ministerio concesserit, non repugnamus, hoc sensu et respectu Ministerium ecclesiasticum dici [gap: Greek word(s)] , quinimo communi etiam in nostris ecclesiis recepta loquendi consuetudine ita appellatur: sed si propriam et accuratam verbi significationem, itemque si eum sensum, quo Pontificii ecclesiasticum ministerium Hierarchiam vocant, respicere voluerimus, non poterit Hierarchias vocabulum Ministerio tribui, cum non sit quaedam [gap: Greek word(s)] , quidam dominatus ac principatus, sed [gap: Greek word(s)] . Gerh. L. de Minist. Eccl. n. 198.

HOLOCAUSTUM fuit sacrificium, in quo honorandi, atque etiam propitiandi Dei gratiâ, tora hostia, quae offerebatur, igne in altari consumebatur, et veluti â terris in coelum cum fumo amandabatur in odorem suavitatis Deo: neque quicquam de eo relinquebatur praeter pellem, quae erat Sacerdotis. Fiebat autem hoc Sacrificium vel ex Armentis, ut sunt Bos et Vitulus: Uterque autem immaculatus, masculus, integer Lev. 1. v. 3. Vel ex Ovium aut Caprarum grege, ut sunt Aries, Caper, Hircus integer masculus. [?] evit. 1. v. 3. Vel ex Avibus, ut sunt Turtures, pulli Columbarum Levit. 1. v. 14. Holocausti species est Juge Sacrificium [gap: Greek word(s)] Hebr. Olath Thamid, quod quotidie erat repetendum. Singulis enim diebus unum agnum mane, et unum agnum vesperi Deo offerri oportebat. Num. 28. v. 2. Hutter. LL. p. 740.

HOMO consideratur vel Physice vel Theologice. Physice, prout est animal rationale, et habet animam et corpus. Theologice, prout est vel Filius Dei vel Filius Diaboli, hoc est, prout integer aut corruptus est. Meisn. anthr. d. 6. q. 1. th. 8. Gerh. disp. Isag. 21. c. 3. n. 4.

HOMINIS status commodissime quinque numerantur. Homo enim olim fuit integer: nunc est filius vel irae, vel gratiae: aliquando erit vel beatus, vel damnatus. Atque hinc fluit 1. Status innocentiae, quae primo homini fuit concreata. 2. Status miseriae, in quam [gap: Greek word(s)] culpâ prolapsi sumus. 3. Status gratiae, quam fideles in in Christo consequuntur. 4. Status gloriae, in quam die ultimo transferuntur. 5. Status ignominiae, quâ infideles et impoenitentes ex justo Dei judicio afficiuntur. Meisn. anthr. d. 1. q. 1. p. 5.

Homines â Judaeis in tres classes dividuntur: una complectitur perfecte justos, altera insigniter impios, tertia medioxumos seu intermedios. Hackspan. syll. disp. p. 313. Hoornb. de conv. Jud. p. 427.

Homo externus est ex mente Apostoli Pauli homo non renatus, constans corpore et anima, cujus membra sunt adulterium, scortatio, immunditia, lis, ira, blasphemia, avaritia, quae vocantur membra supra terram Col. 3. v. 5. alias vocatur vetus homo Col. 3. v. 9. Homo internus ex opposito est homo renatus, quatenus talis, hoc est, novi motus â Spiritu Sancto excitati in homine, et vocatur homo novus, qui secundum Deum creatus in justitia et sanctitate veritatis. Col. 3. v. 10. Eph. 4. v. 24. BALD. Rom. 7. p. 492.

Homo externus duo complectitur 1. vitam animalem hominis cum omnibus desideriis rerum temporalium, sanitatis, divitiarum, honorum et similium: quae desideria etiam sine peccato esse possunt, sed non proprie renatorum sunt, quatenus talium. Ideo hi sursum cogitare jubentur. Col. 3. 2. 2. desideria peccatorum seu malam concupiscentiam. Corrumpitur ergo homo externus, et mortificatur calamitatibus, quae delicias hujus mundi subtrahunt, et quasi frenum injiciunt, ne vires suas, ut ante, cum sui juris erat, exerere possit. Bald. in 2. Cor. 4. p. 195.

Hominum tria genera distincta in Ecclesia Israelitica fuerunt. 1. Judaei ex posteritate Jacobi oriundi. 2. proselyti, qui non solum doctrina Ecclesiae Israeliticae receperunt, sed etiam iisdem cum ea ceremoniis ac legibus usi sunt; denique 3. [gap: Greek word(s)] religiosi, qui solius doctrinae professione, non autem ceremoniarum observatione Judaeis conjuncti fuerunt. Gerh. L. de eccl. n. 41.

Hominum tria sunt genera, cum quibus in societate civili nobis res, et qui pecuniam â nobis suae vel necessitatis vel utilitatis causa petunt 1. Quidam sunt extreme pauperes, qui non habent, unde vivant, sed ad extremam inopiae lineam redacti, ne sortem quidem reddere possunt, si quid mutuo detur: illis debetur eleemosyna h. e. illis ea ratione dandum, ut nihil quicquam inde speretur Luc. 6. v. 35. Deinde quidam sunt indigentes, quibus ob necessariam vitae sustentationem ad tempus pecuniae summa opus est, qua non quidem cupiunt lucrari et negotiari, sed praesenti necessitati succurrere: illis gratuitum mutui officium

debetur, hoc est, illis eâ ratione dandum, ut sors quidem statuto tempore repetatur, sed propter usum pecuniae nihil amplius exigatur. Denique quidam sunt opulenti, qui pecuniam â nobis vel expetunt, vel sponte oblatam accipiunt, non propter urgentem aliquam necessitatem, sed ut nostrâ pecuniâ negocientur, emant fundos ac praedia, vel alias eam in usus suos impendant: cum illis omnino sine charitatis violatiotione et legum divinarum transgressione talem inire contractum possumus, ut quotannis pro centum florenorum usu quinque vel sex (Meisn. ) (quatuor vel quinque Gerh. ) persolvant, donec praestituto tempore totam summam iterum reddant. Meisn. part. 3. ph. s. s. 1. c. 6. q. 1. p. 208. 209. Gerh. L. de mag. pol. n. 233.

HOMICIDII species variae enumerantur â Christo. Primus et summus gradus est ipsum externum factum. Secunda species consistit in interioribus animi motibus contra proximum. Tertia species complectitur externos gestus, quibus tanquam signis et indiciis malevolentia animi erga proximum ostenditur. Quarta species committitur linguâ, si quis dixerit, fatue, scilicet ex ira, malevolentia, seu animo nocendi. Chemn. part. 2. LL. praec. 5.

Homicidium vel est voluntarium vel casuale. Voluntarium homicidium duplex est. Vel enim directe et expresse volitum est, diciturque homicidium ex proposito, ac plene voluntarium. Cui aequiparari debet 1. quod volitum est in causa admodum propinqua, unde mors suapte natura consequi solet, quale est, ferire punctim circa praecordia, vel caesim circa caput,

quamvis sine directo occidendi proposito. 2. Si quis ex justitia teneatur impedire homicidium (v. g. nauta naufragium) et, cum facile possit, nullum tamen impediendi conatum adhibeat: nam hoc casu dolus non omnino abesse censebitur. Vel volitum est homicidium indirecte et interpretative, interveniente culpâ, sed non dolo. Quod duobus modis contingit 1. Si quis eventum homicidii ex justitiae lege impedire teneatur, videl. nauta naufragium, atque tantum, quantum posset ac deberet, non adhibendo conatum, negligat. 2. Si quis ejusmodi actionem exerceat, ex qua hominis occisionem non raro consequi novit, et ob id actionem intermittere, vel aliter ac majore cautione instituere deberet; homicidium inde proveniens indirecte atque imperfecte voluntarium censebitur, ideoque magis venia dignum, quam si ex proposito factum esset. Laym. Theol. mor. l. 3. tr. 3. p. 3. c. 4.

Homicidium casuale dicitur, quando praeter agentis intentionem accidit, ita ut neque in se fuerit intentum, neque in aliquâ causâ, ex qua homicidium accidere solet, semper aut frequenter: ad quod tria requiruntur 1. ut non fuerit per se intentum 2. ut sequatur ex opere illius, cui imputatur; id enim necessarium est, ut sit aliquo modo voluntarium, etsi non in se, tamen in causâ suâ 3. ut is, cui imputatur, debuerit vitare opus illud, ex quo sequitur homicidium, idque ex jure divino, vel naturali, vel humano. Rivet. in Decal. p. 1378.

tria debet, justam causam, publicam autoritatem, ut fiat secundum ordinem juris. Filliuc. syn. Th. mor. pag. 356.

Homicidium vel est punitivum, vel defensivum sui ipsius rerumque suarum cum moderamine inculpatae tutelae, vel voluntarium sui ipsius, vel voluntarium aliorum, quo pertinet etiam cooperatio ad illud: vel procuratio per abortum aut per assasinos (assasini sunt servi quidam infideles sub ditione alicujus domini existentes, ita persuasi, ut putent, bonum opus esse, occidere, quem dominus suus jusserit, quomodocunque aut quacunque causa jubeat; Azor. Inst. mor. p. 3. l. 2. c. 17. ) vel casuale, vel ex condicto, quod dicitur Duellum, vel quod fit in bello, estque necessarium ad obtinendam justam compensationem, vel vindicandam juste injuriam, vel stabiliendam pacem. Filliuc. syn. pag. 363.

HONOR sumitur 1. pro fundamento honoris, quod est virtus. 2. pro internâ cordis reverentiâ, quâ aliquem magnifacimus. 3. pro externo hujus reverentiae signo. Meisn. anthr. d. 2. q. 2. th. 15.

Honor quadruplicem ob causam aliis tribuitur 1. propter virtutem propriam 2. propter virtutem alterius. Sicut principes et praelati honorantur, eriamsi sint mali, in quantum gerunt personam DEI et communitatis, cui praeficiuntur. Et eadem ratione parentes sunt honorandi, et domini propter participationem divinae dignitatis. Senes autem sunt honorandi 3. propter signum virtutis, quod est senectus, licet hoc signum quandoque deficiat. Divites autem 4. honorandi sunt propter

hoc, quod majorem locum in communitatibus obtinet. Si autem solum intuitu divitiarum honorentur, erit peccatum acceptionis personarum. Thom. 2. 2. q. 63. a. 3. c.

Honor, qui sanctis post mortem tribuitur, in sequentibus membris consistit 1. ut Deus in sanctis celebretur 2. ut corpora eorum honeste terrae demandentur. 3. ut dona ipsorum amplificentur, et sancti ipsi laudentur, qui donis illis fideliter sunt usi. 4. ut virtutes ipsorum ad imitationem proponantur. Chemnic. p. 13. exam. p. 621. König vind. p. 213.

HUMANAE NATURAE tres gradus ponunt Scholastici: Naturam scilicet Institutam in Adamo ante lapsum, Destitutam in Adamo lapso et liberis ejus, Restitutam in Christo et per Christum in renatis. Chemnic. de duab. nat. in Chr. c. 18. p. 119. b.

HUMANA CHRISTI NATURA in unione non tantum juxta physicas proprietates et conditiones consideranda est, sed 1. juxta essentiales seu physicas suas proprietates. 2. juxta conditiones corporum glorificatorum in summo gradu. 3. praecipue supra et extra omnes creaturas, juxta arcanae et impervestigabilis hypostaticae unionis oeconomiam. Chemnic. ib. c. 30. p. 242. b.

HYBERBOLE alia est [gap: Greek word(s)] , alia [gap: Greek word(s)] . Quando in Scriptura Deus in propria persona loquitur, vel per Prophetas et Evangelistas, tum interdum hyperbole non quidem [gap: Greek word(s)] sed [gap: Greek word(s)] , id est, non secundum rei veritatem, sed secundum externam apparitionem, nostramque opinionem, illi adscribitur.

2. Distinguendum est inter hyperbolem categoricam et hypotheticam. Quando Spiritus S. ex mente propria loquitur, hyperbole non utitur categoricâ, sed aliquando hypotheticâ, absque tamen falsitate ullâ: sic Paulus in 1. Cor. 4. v. 5. hyperbole ex hypothesiutitur, quando inquit: Etsi decem millia paedagogorum haberetis in Christo etc. numerum ingentem finitum pro infinito usurpans. König Vind. pag. 441.

HYPOSTASIS vel notat praecise ipsam subsistentiam seu personalitatem, ut ita loquar, quae etiam [gap: Greek word(s)] vocatur [gap: Greek word(s)] : vel notat subsistentiam una cum rebus subsistentibus, quod significatum exprimit proprie vox [gap: Greek word(s)] . Diverlitas harum acceptionum potest intelligi ex his locutionibus: Duae natutae unitae sunt in una persona, et, Duae naturae nihil sunt aliud, quam persona. Conciliari haec non poterunt, nisi dicas, in priori locutione personam notare [gap: Greek word(s)] vel subsistentiam ipsam, in posteriori [gap: Greek word(s)] res subsistentes seu ea, quae unica ista subsistentia subsistunt. Meisn. part 1. ph. s. s. 1. q. 9. p. 283.

Hypostaseos nomen tripliciter sumitur 1. generalissime pro [gap: Greek word(s)] , qua ratione idem significat, quod existentia. Hoc sensuquidam ex veteribus duas [gap: Greek word(s)] h. e. duas naturas in Christo agnoscunt. 2. strictius ac specialius pro supposito sive [gap: Greek word(s)] , quo sensu significat individuum per se subsistens distinctum ab aliis individuis sive ejusdem sive etiam diversae speciei, ac tribuitur tam inanimatis,

quam animatis, tam brutis, quam rationalibus. 3. specialissime ac strictissime, ut significet substantiam individuam, intelligentem, incommunicabilem alteri [gap: Greek word(s)] , non dependentem ab alio, neque existentem in toto tanquam partem, sed per se subsistentem, ut totum perfectum et in suo genere absolutum. Gerh. exeg. L. 4. n. 30.

IDIOMATA sunt vel essentialia, vel accidentalia, vel personalia. Et essentialium quaedam sunt [gap: Greek word(s)] , constitutiva naturarum, quae ipsas naturas constituunt, sive quae ad constitutionem essentiae pertinent, ut in divina natura omnia idiomata sunt essentialia, quae non sunt aliquid distinctum aut diversum ab ipsa essentia Dei. Humanae vero naturae idiomata [gap: Greek word(s)] sunt, quod constat anima et corpore: quod anima est spiritus creatus, rationalis, immortalis, pars essentialis naturae humanae: quod corpus est creatum, constans carne, sanguine, cute, ossibus, nervis, certâ membrorum [gap: Greek word(s)] dispositum. Alia vero Idiomata essentialia seu naturalia Damascenus l. 1. c. 4. vocat [gap: Greek word(s)] , quae sunt circa naturam, vel [gap: Greek word(s)] , quae naturae constitutionem vel essentiam constitutam consequuntur, ut in humana natura, quod naturali ratione sit visibilis, palpabilis, physica locatione uno loco circumscripta etc. Accidentalia idiomata vocantur, et infirmitates propter peccatum humanae naturae impositae, quas Christus in

statu exinanitionis, non naturae necessitate, sed, ut victima pro nobis fieret, volens absque peccato assumsit. Et scholastica ratione Accidentalia appellantur reliqua dona creata ac qualitates sive praeternaturales vires, quibus humana natura in Christo formaliter, habitualiter et subjective ornata est. Personalia idiomata sunt, quae personam [gap: Greek word(s)] ab aliis personis Trinitatis distinguunt, ut: quod est Filius, [gap: Greek word(s)] , unigenitus ex Patre, secunda Trinitatis persona, quae personaliter humanae naturae est unita. Item 1. Cor. 1. vocatur potentia et sapientia Dei, non ingenita, sicut est in Patre, nec procedens, sicut in Spiritu S. sed genita, hoc enim est characteristicum idioma, quo communis essentia divina, in persona Filii limitatur et determinatur. Ita tota plenitudo Deitatis in assumpta natura personaliter inhabitat, non sub persona Patris vel Spititus Sancti, sed in et sub solius Filii persona. Ita etiam humanae naturae in Christo (licet secundum se seorsim non subsistat) quasi personalia idiomata sunt, quod haec massa sive hoc individuum humanae naturae, subsistens in persona [gap: Greek word(s)] : quod propria personalitate destitutum, personam [gap: Greek word(s)] habet pro hypostasi, quod ad ipsam personam Filii incarnati pertinet, cum qua est hypostasis [gap: Greek word(s)] , sicut Nazianzenus loquitur. Quodque haec sola massa, vel hoc solum humanae naturae individuum, divinae naturae [gap: Greek word(s)] personaliter unitum, super omnes creaturas ad dextram majestatis et omnipotentiae Dei exaltatum est. Chemnic. de duab. nat. in Chr. c. 1. p. 4. 5.

Idiomata divina duobus modis considerantur: vel absolute sive [gap: Greek word(s)] , quatenus communia sunt omnibus tribus personis divinitatis: vel relate sive [gap: Greek word(s)] , quatenus idiomata illa determinantur in una singulari [gap: Greek word(s)] Filii Dei. Priore modo ac respectu Idiomata divina, si statuerentur esse communicata assumtae humanitati: tum demum sequeretur Incarnatio omnium personarum. Jam vero, quia Idiomata divina non quatenus absolute, sed quatenus relate et determinate in persona Filii considerantur, dicuntur communicari per et propter Unionem Hypostaticam: non utique totius Trinitatis Incarnatio inde elici potest. Hutter. in LL. p. 152. Chemnic. l. cit. p. 9.

Idiomata divina 1. alias considerantur absocute et simpliciter intra ipsam divinitatem, et sic nullam distinctionem admittunt, sed simpliciter unum sunt: alias relate et [gap: Greek word(s)] respectu operationis ad extra in creaturis: et sic distinctionem admittunt: non enim eodem modo necessario in omnes creaturas agunt. Sic Deus omnipotentiâ suâ homines creat, misericordiâ credentes salvat, justitiâ incredulos damnat. Atque sic liberrima est Idiomatum communicatio pro ratione operationum ad extra et usus in administratione officii Christi. 2. Quaedam Idiomata immediate communicantur, ut omni potentia, omniscientia etc. Quaedam mediate, ut aeter nitas, infinitas etc. Communicata enim est Christo aeterna potestas Dan. 7. infinita bonitas, increata sapientia etc. Dieter. Inst. Catech. symb. Apost. de com. id. p. 400.

Chemnic. de auab. nat. in Chr. c. 23. p. 161. Gerhard. exeg. l. 4. n. 256. Meisn. ph. s. part. 1. c. 1. q. 2. p. 103.

I[?]IOIIOIH[?]I[?] duplex est: altera [gap: Greek word(s)] , ubi ea, quae fidelibus conveniunt, Christo adscribuntur, quoniam ad eum consequenter referuntur propter unionem spiritualem inter ipsum et fideles, qua ratione etiam dicimus, principem contumelia affici, si legati istius dehonestentur. Altera est [gap: Greek word(s)] , quae longe arctior, ac illa; dum propter personalem unionem profundissimam [gap: Greek word(s)] sua facit, sibique appropriat omnia carnis suae [gap: Greek word(s)] . Meisn. part. 1. Ph. s. s. 1. c. 1. q. 12. p. 314. 315.

IDOLOLATRIAE duplex est species. Una ratione objecti, cum religiose et divine colitur id, quod non est Deus, sive sit res naturalis, sive manu hominum facta, ut sculptilia etc. Altera ratione cultus, cum verus Deus colitur, hoc est, coli statuitur, sed non divine, hoc est, non eo modo, quo se coli in verbo praecepit. Sic Israelitae erant Idololatrae, cum fabricarent aureum vitulum, cui tribuebant nomen veri Dei, non quod statuerent, illum vitulum esse aeternam et infinitam illam essentiam divinam, rerum omnium conditricem, sed quia meminerunt, AEgyptios tali ritu suos Deos colere et omnibus bonis circumfluere, ideo voluerunt etiam verum Deum, qui ex AEgypto ipsos eduxerat, hoc cultus genere honorare. Chemnic. part. 2. LL. p. 44. Gerh. L. de leg. D. n. 45. et 60. et L. de mort. n. 381. et in dispp. Acad. pag. 319. 616.

Idololatria committitur non solum, cum quis cultum soli vero Deo debitum praestat alteri, tanquam Deo; sed etiam, si ad alium transferatur cultus Deo soli debitus. Höpfn. Evang. Saxon. p. 209.

Idololatriae species alia est crassa, qua homines mortales pro Diis immortalibus fuerunt habiti et honorati. Alia est subtilior, qua in imagine hominum, vitulorum, Draconum et aliarum creaturarum verus Deus repraesentatus fuit, qualis fuit in populo Israelitico Idololatria Baalitarum et cultus vitulorum. Coincidit cum hac Idololatriae specie cultus Papisticus, quem exhibent Pontificii statuis et reliquiis sanctorum, quas venerandas esse scribunt non tantum per accidens vel improprie, sed etiam per se et proprie, ita ut ipsae terminent venerationem, ut in se considerantur, et non solum, ut vicem gerunt exemplaris, quae sunt verba Bellarmini l. 2. de sanct. imag. c. 21. cui consentit Costerus in enchir. p. 458. Bald. in ep. Rom. c. 1. p. 84.

IDOLUM est duplex 1. Internum, quod est conceptus mentis de numine ficto, sive foris videatur, sive non, et vel existat vel non, ut daemonia et numina gentium, coelites et sancti Christianorum, quibus cultus religiosus corde defertur. 2. Externum, quod proprie est statua vel imago numinis veri vel falsi, sculpta, picta vel ficta, ad Deum verum vel falsum in illâ colendum posita, ut sunt simulachra gentium, falsos Deos repraesentantia, et statuae Papistarum, Deum aut creaturas repraesentantes, quibus cultus divinus gestu corporis exhibetur. Meisn. part. 2. ph. s. s. 1. c. 2. q. 13. Bald. in 1. Gor. 8. p. 380.

JEJUNIUMquadruplex â Doctoribus Pontificiis numerari solet. 1. Generale: quod est abstinentia â quibuslibet illicitis voluptatibus. 2. Naturae seu naturale. Quod in omnimoda abstinentia consistit â cibo et potu, qualis est ejus, qui nihil omnino in die adhuc vel cibi vel potus sumsit. Cujusmodi jejunium requiritur ab eo, qui sacram Eucharistiam sumturus est. 3. Jejunium vocari potest. Jejunium: morale, quod consistit in recto et moderato usu cibi et potus secundum communem normam virtutis, temperantiae, seu potius Abstinentiae, quae est species quaedam temperantiae. statuens moderationem in cibo et potu proprie. 4. Jejunium est aliud quoddam peculiare, consistens tum in diuturniori quadam abstinentia â cibo vel potu, quam praescribat et exigat communis norma temperantiae, tum etiam in cibi aut etiam potus usu parciori, sive austeriori, quam exigat quoque eadem temperantiae norma. Et istiusmodi Jejunium maxime proprie Jejunium solet appellari. Greg. de Val. T. 3. d. 9. q. 2. p. 1. p. 294.

Jejunium proprie dictum, quod versatur circa voluntariam cibi abstinentiam, tribus potissimum modis juxta Scripturae traditionem exercetur. 1. Quando talis moderatio in cibo et potu adhibetur, ne vel corpora onerentur, vel corda graventur crapula et ebrietate, quae virtus proprie vocatur Temperantia, Frugalitas et Sobrietas. 2. Quando non in totum vel â prandio vel â coenâ abstinemus, sed vel prandentes vel coenantes aliquid detrahimus, sive in quantitate sive in qualitate cibi, vel non tam multum vel non tam delicatum,

quantum et quale etiam salvâ temperantia fieri possit, sumamus. Et haec proprie vocatur Abstinentia. 3. Quando quis in totum vel â prandio vel â coenâ abstinet, id quod propriissime est jejunare. Chemnic. part. 4. exam. p. 414. Meisn. p. 2. ph. s. s. 1. c. 1. q. 34. p. 406.

Jejuniorum tres species usitate in nostris ecclesiis constituuntur: unum est morale, alterum politicum, tertium religiosum. Morale est sobrietas et temperantia in cibo et potu. Politicum est, cum certis de causis homines ab aliquo ciborum genere ad tempus abstinere jubentur, ut â carnibus, aut piscibus, propter defectum eorum. Religiosum est, cum interdum â cibis abstinemus, ut ad exercitia (pietatis) aptiores simus. Balduin. cas. consc. l. 2. c. 14.

Jejunium Papistarum est hypocriticum, haereticum, superstitiosum. Hypocriticum est (1.) Quia non jejunant usque ad vesperam, sed circa meridiem statim prandent. (2.) Concedunt et vini et panis assumtionem, ante et post prandium. (3.) Comedunt, et comestionem permittunt usque ad summam satietatem (4.) Crebriorem potus sumtionem concedunt. (5.) Coenam et collationem instituunt. (6.) Nec â vino, nec aliis delicatis cibis abstinent, licet carnes non comedant: quae omnia docent, ipsos esse jejunatores non jejunos: vel ipsorum jejunium magis esse ludibrium jejunii, quam verum jejunium; esse meram hypocrisin cum Deo Hominumque illusione conjunctam. Haereticum est, quia severe urgent et praecipiunt, ut Christiani omnes â certis cibis, nimirum â carnibus, ovis et lacticiniis abstineant, quod interdictum

conscientias sub peccato mortali obligare blaterant. Ast haec haereticorum, imo daemoniorum doctrina est, juxta pronunciatum Apostoli 1. Tim. 4. v. 3. Superstitiosum est, quia per illam â carnibus abstinentiam, quantumvis ventrem piscibus vinoque repleant, arbitrantur (1.) se posse aliquid â Deo promereri (2.) se posse pro peccatis suis, quoad temporalem poenam, Deo satisfacere (3.) se posse Deum vere colere, et sibi propitium reddere: quae omnia impia et superstitiosa: Meisn. part. 3. ph. s. s. 1. c. 5. q. 2. p. 496. Prolixius diserentem adi Chemnic. part. 4. exam. p. 510. et seqq.

IGNORANTIA duplex est, quaedam facti, quaedam vero juris; quaedam invincibilis, quaedam vero affectata: illa quodammodo excusat et minuit peccati gravitatem, haec vero minime. Gerh. L. de pecc. act. n. 23.

Ignorantia alia est simplex, cum quis materiam ipsam seu rem, quam tractat, et finem cur agat, et reliquas circumstantias, in actione quaque spectandas, minime novit: alia mixta, cum quaedam de actione sciuntur, quaedam ignorantur. Porro ratione objecto vulgo alia esse dicitur Ignorantia facti, quando agens ignorat singulares quasdam circumstantias, in quibus tota vis actionis praecipue consistit: quasque agens ante actionem non potuit praevidere aut praecavere. Alia dicitur Ignorantia Juris, quando agens in universum ignorat, quid in actione, circa quam versatur, honestum aut inhonestum, utile aut inutile, eligendum aut fugiendum sit, hoc est, quando finem suae actionis ignorat. Sed haec utraque rursus duplex est: Crassa una, supina, desultoria atque

affectata, quae vincibilis â Scholasticis olim appellata fuit, qualis de facto est in ebriis, qualis etiam fuisse scribitur in Lamecho, Caini occisore, qui errore quodam oculorum, et sic ex ignorantia pro fera Cainum confixisse putatur Gen. 4. 24. qualis in Lotho cum filia concumbente Gen. 19. 33. qualis et in Juda fuit, cum nuru Thamar incestum comittente Gen. 38. 15. Poterit enim vinci et corrigi haec ignorantia, mediocri saltem adhibita diligentia. De Jure autem haec in illis est, qui vel ignorant ea, quorum ex lege naturae, aut saltem ipso sensu communi haberi potest notitia: vel ea duntaxat ignorant, quae nosse et poterant et debebant, qualia sunt leges et statuta Societatis ejus, cujus se membrum esse quisque profitetur. Haec si â quopiam ignorentur vel ex stupore, vel ad quaerendam majorem peccati licentiam: crassa et affectata haec esse ignorantia itidem dicitur, qualis in Lotho bis ebrio fuit Gen. 19. 32. Altera Ignorantia Probabilis appellatur, quam barbaro nomine Scholastici Invincibilem nominarunt, quae in mediocriter etiam prudentem virum cadit, et obrepit ei etiam, qui fecit omne, quod in se fuit: qualis in Noacho fuit inebrieto â vino, cujus vim et efficaciam nullo dum experimento didicerat Gen. 9, 21. aut didicisse poterat: qualis fuit et in Jacobo cum Lea concumbente, quae nupta ipsi nondum aut desponsata suerat. Gen. 19, 25. Hutter. LL. p. 350.

Ignorantia vel Insuper ablilis est, vel Superabilis. Insuperabilis rursus vel absolute talis, qualis negative

potius se habet, quam privative, nec vitio verti cuiquam potest; vel non absolute, sed secundum quid, sive, ut loquuntur, moraliter, intuitu videlicet alicujus certi hominis et conditionis, in qua ille positus. Calixt. Theol. mor. p. 30.

Ignorantia est duplex 1. [gap: Greek word(s)] vel purae negationis 2. [gap: Greek word(s)] vel pravae dispositionis ex 1. post 13. Illa ignorantiam simplicem, haec cum errore conjunctam denotat. Illa in statu primo locum habere potuit, haec non item. Meisn. anthrop. d. 1. th. ult.

Ignorantia vel est formalis, vel interpretativa. Illa, id est, defectus scientiae non semper est in intellectu aut praecedit voluntatem errantem. Rursus autem non quidem necessarium est sed plerumque; tamen fit, ut errorem voluntatis praecedat ad minimum ignorantiâ interpretativa, id est, inconsiderantia intellectus: nam etiamsi quis sciat id esse malum, quod vult, saepe tamen non considerat aut recogitat, aut certe non tam diligenter recogitat, atque poterat. Hornej. l. 2. eth. c. 5. n. 15.

ILLUMINATIO alia est ordinaria, alia extraordinaria. Hanc semper necessariam esse concedimus, illam vero ad salutarem lectionis et auditionis sacrae fructum requiri patet 1. ex Scripturae dictis 2. ex illuminationis exemplis 3. ex coecitatis humanae exemplis. Stegm. Photin. p. 19.

Illuminatio alia est mediata, alia imediata. Non cogitandum, prius â Spiritu S. immediatos raptus et immediatam illuminationem expectandam, antequam ad Scripturas legendas, meditandas ac per scrutandas accedamus, sed per ordinarium medium, videlicet per diligentem verbi lectionem et meditationem Spiritus sanctus, piis precibus invocatus, salutarem mysteriorum intelligentiam nobis vult largiri. Gerh. exeg. L. de Scr. S. n. 634.

IMAGO ut aliquid sit, duo requiruntur 1. ut rei similitudinem gerat 2. ut an eo, cui simile est, aliquo modo procedat. Thom. p. 1. q. 35. a. 1. Balduin. in 2. Cor. 4. q. 4. p. 178. Addit Rivet. in Gen. exerc. 4. p. 18. tertium, ut eam rem, cujus imago dicitur, proprie et peculiariter repraesentet.

IMAGINES sunt triplices: Superstitiosae, quae vel in ipsa pictura habent aliquid impietatis: vel quae prostant ad cultum et adorationem. Typicae: ut serpens aeneus, Cherubin etc. Historicae, quae vel ad monumentum rerum gestarum, vel ornatus gratiâ adhibentur. Harum postremi generis imaginum licitus potest esse usus 1. ad commonefactionem historiae 2. quia conspectus picturae, tanquam rei praesentis, excitat affectus. Scholastici ita loquuntur 1. Ad instructionem rudium 2. Ad commonefaciendam memoriam. 3. Ad excitandas cogitationes meditationis seu devotionis. Chemnit. part. 2. LL. praec. 1. p. 47. 48.

Imaginum sex genera facit Gerhardus L. de Lege Dei n. 71. 1. Quaedam sunt idololatricae 2. quaedam inhonestae et obscoenae 3. quaedam superstitiosae ac fabulosae

Imago Christi tripliciter spectari potest 1. quatenus est aurea, vel argentea, vel lignea, vel ex alia materia. 2. quatenus artificiose facta est. 3. quatenus Christum repraesentat. Hoc tertio modo loqui se de imagine Christi, ait Becanus in man. l. 3. c. 2. q. 5. pag. 534. Non enim colere se illam, quia ex pretiosa constat materia: neque quia affabre facta sit; sed quia sit imago Christi.

Imago, quae nihil aliud est, quam rei alicujus expressio sive repraesentatio, accipitur varie 1. pro inani quadam adumbratione et figurâ 2. pro realissimâ et perfectissimâ substantiae et qualitatum conformitate: quo sensu [gap: Greek word(s)] dicitur imago Patris Coloss. 1. v. 15. 2. Cor. 4. v. 4. et character personae ejus Hebr. 1. v. 3. Sic Adam dicitur genuisse filios ad imaginem sua Gen. 5. v. 3. 3. pro qualitatum saltem quarundam conformitate, quae significatio obtinet in doctrinâ de homine ad imaginem Dei condito. Dieter. catech. p. 326.

Imago Dei aequivoce dicitur. Patres nonnulli distinguunt eam â similitudine, sic ut istâsubstantiam, hâc dotes et virtutes animae notari censeant. Et hoc sane sensu imago non est amissa. Homo enim in et post lapsum retinuit animam, nec ex rationali factus est irrationalis. 2. Nonnunquam sumitur pro generali quadam congruentiâ et [gap: Greek word(s)] , quâ homo quaeam [gap: Greek word(s)] exprimit, praesertim quoad animam, cujus tres facultates sunt [gap: Greek word(s)] Trinitatis. Et neque

quoad hanc [gap: Greek word(s)] conformitatem imago est deperdita. 3. Accipitur â quibusdam tantum pro imagine dominii extensive super animantia imperii, cujus [gap: Greek word(s)] quidem labefactata est, non tamen prorsus amissa, ipsa vero [gap: Greek word(s)] in totum remansit. Et hoc modo Epiphanius (haeresi 64.) definivit, ejusque amissionem negavit. Meisn. anthrop. d. 6. q. 2. n. 3.

Imago Dei dupliciter considerari potest 1. [gap: Greek word(s)] vel absolute, prout in praedicamento qualitatis, et habitus concreatus est; atque tum pro formali habet nativam omnium potentiarum integritatem, nempe mentis sapientiam, voluntatis justitiam, et appetitus consonantiam. 2. [gap: Greek word(s)] vel relative: quo pacto integritas illa materiale est, formale autem inhabitatio Dei gratiosa, non secus atque peccati, resticte sumti, materia est facultatum depravatio; forma vero reatus et divina aversatio. Meisn. anthr. d. 1. q. 6. n. 51.

Distinguendum est inter imaginem proprie et abusive dictam: generalem et specialem, physicam et Theologicam. Est sane anima hominis ad imaginem Dei efformata, in quantum est substantia spiritualis, intelligens, immortalis. Sed haec est tantum generalis et physica congruentia, ideoque imago improprie dicta: nam si adeo in [gap: Greek word(s)] loqui velimus, omnis creatura imaginem DEI quodammodo referret. Meisn. anthr. d. 1. q. 4. n. 5. et ph. s. p. 1. s. 1. c. 1. q. 23. p. 285. Greg. de Val. T. 1. d. 7. q. 3. p. 1. pag. 1491. et seqq.

Imago divina sumitur vel pro ipsa essentia animae, pro intellectu, voluntate et reliquis viribus: ea

non per lapsum periit: siquidem quoad essentiam eadem mansit anima Adae post lapsum, quae fuit ante lapsum. 2. Pro generali quadam congruentia et [gap: Greek word(s)] , qua anima hominis quaedam [gap: Greek word(s)] exprimit, ut: quod umbram ostendit sanctae Trinitatis, quod incorporea est, spiritualis, intelligens et liberae voluntatis in rebus suae potestati subjectis: nec ea per lapsum periit, siquidem haec omnia animadvertuntur in anima hominis post lapsum. 3. Pro domiminio in creaturas reliquas, praesertim animantia, in quo [gap: Greek word(s)] imago Dei consistit: nec hoc sensu et respectu imago Dei penitus periit: etsi enim illa imperii dignitas multis modis diminura et labefactata est, tamen aliqua ejus supersunt vestigia. 4. Pro principiis nobiscum natis, quae sunt tenues quaedam reliquiae imaginis divinae in mente et voluntate hominis, et velut particularum respectu itidem imago divina non est penitus amissa, cum adhuc opus legis scriptum sit in cordibus etiam non renatorum. 5. Juxta Scripturae explicationem et determinationem accipitur pro justitiâ et sanctitate illâ verâ, ad quam homo conditus, pro concreata illa omnium virium integritate et rectitudine, quae in homine ante lapsum fuit: haec utique imago divina est per lapsum amissa. Gerh. L. de imag. D. n. 129.

Imaginis divinae restitutionis duae sunt partes. Altera depravatae imaginis abolitio: altera pristinae reparatio. Utramque Christus acquisivit et promeruit: verum non statim, sed paulatim applicat. In hac vita reparationem inchoat, in altera consummabit. Meisn. anthr. d. 28. th. 67.

IMATATIO majorum in religione est vel bona vel mala. Bona est, si religio majorum fuerit incorrupta. Mala, cum in falsa religione et impietate vestigia illorum premuntur. Höpfn. Evang. Saxon. p. 378. et 392. ubi id exemplis et dictis Scripturae probatur.

IMMEDIATIONE cum virtutis tum suppositi Deus in qualibet rerum agentium actione cooperatur: quia videlicet et essentiâ et potentiâ suâ immediate cuivis actioni et effectui adest, et utraque ad ipsum esse cujusvis actionis et effectus pertingit. Calixt. disp. de provid. th. 46.

IMMENSITAS quandoque late accipitur, quandoque stricte. Late accepta omnibus modis idem est, quod infinitas, significans Deum nec loco, nec tempore, nec ullâ re aliâ finiri et mensurari per se, sed esse suâ. naturâ et essentiâ infinitum et immensum. Stricte accepta differt ab infinitate, velut species â genere, Infinitatis enim duae quasi species statuuntur. Gerh. exeg. L. 2. n. 171.

Immensitas Dei alia est intrinseca, alia extrinsexa. Illa est ipsa essentia Dei, requirens Deum in omni loco existere, quae immensitas etiam est indivisidilis: extrinseca vero est locus ipse, seu spatium verum, vel imaginarium, cui Deus realiter praesens est. Arriag. curs. Philos. p. 202. n. 79.

IMMORTALE aliquando idem est ac id, quod simpliciter est indefectibile et per nullam potentiam destrui potest, quâ ratione solus Deus est immortalis. Deinde id, quod quidem per potentiam infinitam destrui potest, at non per potentiam naturalem. Sic

Angeli et animae rationales sunt entia immortalia et incorruptibilia, siquidem per agens naturale non possunt destrui, ac naturaliter sunt immutabiles in essentiâ. Non tamen sunt simpliciter immortales, quia per absolutam Dei potentiam possunt in nihilum resolvi. Kesl. phys. phot. p. 42.

Immortale esse Christi corpus ambigue dicitur: si de illa immortalitate, quae soli Deo aut Angelis est propria, intelligatur, ea corpori Christi non competit: quatenus vero etiam naturâ immortale dicipotest, quod nullam amplius potentiam moriendi habet; eatenus imortalitas corpori Christi deneganda non est: Christi enim corpus non solum actu nunquam est moriturum, nec solum habet hoc, ut possit non mori, veluti primi parentes in statu integritatis, sed etiam ut non possit mori, quo omnis potentia moriendi tollitur: velut etiam omnis mortalitatis causa, sive illa in corporis [gap: Greek word(s)] qualitate, sive peccati adhaerentia statuatur, illi plane adimitur. Stegm. photin. p. 296. 297.

Immortalitas quatuor modis accipitur 1. pro omnipotentia moriendi absoluta et omnimoda, cum quis simpliciter et omni prorsus modo, tam intrinsecus quam extrinsecus, immortalis ac prorsus immutabilis est. Quo sensu solus Deus [gap: Greek word(s)] et per naturam immortalis est. 2. Pro impotentia moriendi ex gratia creationis et propter essentialem â materia segregationem, quo pacto Angeli et animae nostrae sunt immortales. 3. Pro impotentia moriendi ex dono et singulari ordinatione Dei. Sic corpora beatotorum et damnatorum erunt incorruptibilia, non ex

proprietare naturae, sed Dei tum gratia, tum dispositione peculiari. 4. Pro potentia non moriendi, quo sensu illud immortale est, quod actu non moritur, mori tamen potest, certâ conditione positâ: quâ non positâ in moriendi actum nunquam deducetur possibilitas moriendi, quae cum non moriendi possibilitare conjuncta est. Atque hoc modo corpus primi hominis immortale fuit. Non enim aderat impotentia moriendi (quia hoc statui glorificationis proprium) sed tamen potentia non moriendi, quae ad nos etiam perverisset, nisi in necessitatem moriendi conversa fuisset. Gerh. L. de morte n. 41. Meisn. anthr. d. 1. q. 6. th. 43. Rivet. in exod. exerc. 19. p. 79. Greg. de Val. T. 1. d. 7. q. 4. p. 1. pag. 1505.

Immortale dicitur corpus Adami, partim quia ipso actu per naturales causas ante peccatum nunquam fuisset corruptum; partim quia nulla propinqua ad moriendum potentia vel inclinatio locum habuit, sicut in hoc miseriae statu corpora gestamus morti semper obnoxia. Interim tamen non fuit [gap: Greek word(s)] ve; absolute immortale, per exclusionem omnis potentiae moriendi, quia haec proprie glorificatorum dignitas erit; sed tantum [gap: Greek word(s)] seu conditionate, nimirum si homo â peccatis abstinuisset. Meisn. Cons. Th. phot. p. 654. et 659.

IMMUTABILITAS triplex in Deo datur 1. Essentiae. 2. Attributorum 3. Decretorum. Et de hac antiqui dixerunt: Deus ut non essentiam, ita nec sententiam mutat. Meisn. anthr. d. 16. q. 1. n. 47.

IMPASSIBILE aliquid potest dici dupliciter, vel proprie et simpliciter, scilicet per privationem principii passivi, vel large per solum impedimentum actualis passionis

Tionis. Et primum quidem impassibile dicitur impassibile simpliciter et absolute, quia negat omnem impassibilitatem. Secundum autem non dicitur impassibile simpliciter et absolute, cum non neget omnem impassibilitatem, sed solum ex suppositione: quia stante impedimento verum est divere, quod talia non potest pati: Hoc modo corpora gloriosa sunt impassibilia non propter aliquam formam inhaerentem, sed propter dispositionem providentiae divinae. Durant. l. 4. dist. 44. c. 4. n. 9.

IMPECCABILE duobus modis dicitur, absolute et limitate: absolute de eo, qui non potest in aeternum unquam peccare, et haec impeccabilitas Deo propria est, limitate vero de eo, qui potest etiam non peccare, et sic primo flomini tribuitur. Stegm. photin. p. 90.

IMPEDIMENTA libertatis humatiae sunt vel Interna vel Externa. Externorum tria inprimis memorantur. 1. Dei dispositio, quippe in cujus manu voluntas nostra est, cum actionibus universis. Quae quidem dispositio non plane tollit libertatem, sed potius promovet in bono, in malo autem saepius cohibet, et modum statuit furori humano, ut, quo velit, pervenire semper non possit, exemplo Jeroboami 1. Reg. 13. v. 4. et Sennacherib. Es. 37. v. 39. 2. Diaboli seductio, qui saepe transversam rapit voluntatem, et quam videt ad bonum inclinare, persuadet malum, quia efficax esse solet in filiis incredulitatis Eph. 2. v. 2. 3. Objectorum multitudo. Ista enim partim alliciunt, si sint jucunda; partim terrent et animum conturbant, si acerba sint et molesta; saepissime enim metu periculi avocantur homines a bono, quod alias facturi fuissent.

Interna vero impedimenta sunt 1. Defectus imaginis divinae. 2. Coecitas intellectus, unde oriuntur errores in consiliis et deliberationibus, quia omnia prospicere et cavere non possumus. 3. Infirmitas voluntatis, quae languida est in boni electione, et imbecilla in executione. 4. Naturalis impetus et propensio ad malum, quod caro semper expetit, et bonis praeponit. 5. Vehementia affectuum, saepius tanta, ut instar torrentis voluntatem secum abripiant et rationis judicium turbent. Hec omnia faciunt, ut qualiscunque illa libertas adhuc reliqua saepe impediatur, et in servitutem mutetur. Meisn. anthr. d. 21. q. 3. De impedimentis conversionis prolixe disserit Mengering. in disp. inaug. hab. sub praes. D. l. Maj. A. 1638.

Impedimenta salutis generalia duo sunt. 1. [gap: Greek word(s)] vel incredulitas 2. [gap: Greek word(s)] vel iniquitas, quae includit omnia peccata mortalis primae et secundae legis tabulae contraria. Meisn. consid. th. phot. p. 11. 12.

Impedit Deus peccatum duobus modis, vel per justitiam suam, jubendo, vetando, monendo, minando, promittendo: vel per potentiam suam, quando adimit vires, vel amovet occasionem peccandi, vel efficacia Spiritus sui voluntates propensas ad peccandum flectit ad pietatem et immutat. Illud est impedimentum morale, hoc vero naturale aut etiam supernaturale. Molin. anat. p. 1.

Impeditionis, qua actus creaturae â Deo impeditur, duplex est species. Ponitur enim impedimentum vel potentiae vel voluntati creaturae: hoc

est, efficitur a Deo, ut actum illum creatura producere aut non possit aut non velit. Illo modo impedivit ingressum Adami in Paradisum, isto Josephum, ne contaminaret se adulterio, congrediens cum uxore domini sui.

Potentia creaturae quatuor modis impeditur 1. Essentiae et vitae, quae sunt fundamentum potentiae, collatione. 2. Potentiae ipsius adem ptione vel diminutione. 3. Majoris aut aequalis saltem potentiae oppositione. 4. Denique objecti subtractione. Voluntati et affectui creaturae rationalis ne velit actum producere, ad quem habet propensionem et vires sufficientes, impedimentum â Deo ponitur duplici modo, secundum quem Deus potest agere in voluntatem. Agit enim in voluntatem vel per modum naturae, vel secundum modum voluntatis et libertatis illius. Actio, qua agit in voluntatem secundum modum naturae, impulsio physica dici potest, quâ in eandem agit secundum modum voluntatis et libertatis ipsius, svasio dicetur commode. Impedit ergo Deus voluntatem vel actione physica, vel svasione, ne velit illud, ad quod aliquo affectu propendet. Actione physica impedit voluntatem, quando in illamagit secundum modum naturae, ut necessario inde existatimpeditio actus, ad quem propendet creatura aliquo adfectu suo. Sic videtur impeditus affectus malus AEgyptiorum adversus Israelitas ex quorundam judicio. Svasione impedit Deus voluntatem, quando argumento aliquo persuadet voluntati, ne velit actum perpetrare, ad quem aliquo suo affectu fertur, et cui efficiendo vires habet aut habere sibi videtur sufficientes. Unde non

IMPEDIMENTA verae doctrinae in auditoribus duo sunt 1. fascinatio sapientiae carnalis, quando non attenditur, quid, sed quomodo dicatur, et vere dicta propter simplicitatem, aut apparentem impossibilitatem, non creduntur 2. autoritas personae: quando non attenditur quid, sed quis dicat: hoc enim est gloriari in homine. Bald. in 1. Cor. 4. p. 171.

IMPERFECTIO alia est negativa, id est, negatio summae perfectionis, et est creaturae essentialis: alia privativa, quae notat defectum aliquem in creaturâ, cum comparatur cum semetipsâ. Sic quando dicitur: in vitâ aeternâ abolebitur omnis imperfectio, intellige de privativâ, alias si et illa aboleretur, sequeretur, nos futuros Deos, quod absurdum. Maccov. in L. C. pag. 324.

IMPERIUM aliud est directivum, aliud coercitivum. Mulier instatu innocentiae fuit sub potestate Viri directiva: at propter peccâtum facta etiam est sub potestate coercitivâ. Konig. Vind p. 415.

IMPLETIO Scripturae. V. T. in N. fit quatuor modis 1. quando illud sit, quod Scriptura in loco allegato proprie et simpliciter praedixit, et intelligi vult, ut Matth. 1. v. 23. 2. quando simile aliquid fit, quod cognationem habet cum re praeteritâ, ut Matth. 2. v. 17. 3. quando generalis doctrina in exemplo verificatur, seu conspicitur et confirmatur. 4. quando, quod de membris scriptum est, de capite explicatur. Ex harm. Chemn. Kesler. de allegat. dict. V. T. th. 36.

Implere segem quis dicitur, 1. ut temporali felicitate fruatur 2. ut per illam salvetur: priori modo potuerunt Judaei legem Dei implere, non posteriori, quia servabantur gratia Dei, quemadmodum et nos. Calixt. in Becan. Add. ejusd. epit. p. 201.

Impletio vel est legalis, vel Evangelica. Illa est perfecta et omnibus numeris absoluta, estque eorum, qui ita diligunt proximum, sicut lex requirit, non tantum verbis et operibus, sed et omni cordis affectu. Haec est, qua proximus diligitur quidem secundum omnia praecepta, non autem secundum eam [gap: Greek word(s)] , quam lex requirit, et tamen Deus inchoatâ illâ dilectione contentus est, quia â persona fideli proficiscitur. Bald. in ep. ad Rom. c. 13. p. 801.

Implentur Prophetarum dicta quaedam historice, quaedam typice, quaedam analogice. Historice, ut: quod scriptum est Ps. 22. Foderunt manus meas et pedes meos, et diviserunt vestes meas. Heac enim Davidi accommodari non possunt. Typice impletum est in Christo apud Lucam cap. 4. vaticinium Jesaiae cap. 61. Analogica est impletioo per similitudinem, ut intelligamus, nihil novi esse, ex AEgypto de integro nasci Ecclesiam, quando jam olim Deus populum suum dilectum inde evocavit. Neque enim testimonia V. T. semper confirmandi, sed saepe illustrandi et concinnioris accommodationis gratiâ adhibentur in Novo. Scultet. apud Sixt. Amam. p. 166.

Impletio legis praestita est â Christo quatuor modis 1. per plenam explicationem 2. per satis facionem 3. per imputationem 4. per renovationis inchoationem. Meisn. consid. Th. phot. p. 529.

Impletio legis a renatis fit duobus modis 1. fide et imputatione 2. inchoatione seu novâ obedientiâ ex fide ortâ. Gerh. L. de Leg. n. 181.

IMPOENITENTIA duobus modis considerari potest. Interdum est simplex perseverantia in malo, absque malitioso proposito ex consuetudien aliqua peccandi, et quotidiana dilatione emendationis, ubi tamen propositum emendandi vitam adhuc adest: et haec est vel temporanea, quae adhuc ante mortem corrigitur; vel perpetua, quae ad ultimum usque vitae terminum durat. Talis impoenitentia cum induratione nondum pari passu ambulat: sed induratione latior est, neque in sese peccartum, sed conditio et adjunctum peccati est. Et de taliter impoenitentibus adhuc bene sperari potest, quamdiu in vivis sunt, ubi autem signa indurationis apparent, jam ferme actum et desperatum est. Interdum impoenitentia significat propositum perseverandi in malitia, cum ipsâ perseverantiâ finali conjunctum: et eâ qui laborant, dicuntur habere conscientiam cauteriatem 1. Tim. 4. reprobamque mentem Rom. 1. quae nullo amplius sensu dicitur comminationum divinarum. Bald. ep. Rom. c. 2. p. 128.

IMPOSSIBILIANaturae et impossibilia Naturâ differunt. Illa sunt, quae usitatum naturae cursum superant, ut Solem stare, ignem non urere etc. Haec sunt, quae rei definitioni et naturae repugnant, ac implicant in se esse et non esse simul. Gerh. exeg. L. 2. n. 199.

Impossibile dicitur 1. negative, prout non repugnantia opponitur. Sic intelligitur, cum dicitur

Deus posse tantum possibilia, et nullum impossibile. 2. positive, ut denominatur â potentia, vel etiam magis impotentia. Jac. Mart. exerc. p. 868.

IMPRECATIO duplex est: alia oritur ex affectu privato et vindictae cupiditate, ut solent homines ex impatientia in execrationes et omnium malorum horrendas imprecationes prorumpere. Et haec gravissime prohibita est, utpote peccatum, quod cum dilectione proximi e diametro pugnat, et duplici nomine vituperandum est tum ratione causae impellentis, quae est impatientia et ultionis desiderium, tum ratione finis, quod ejusmodi homines non emendationem sed interitum proximi desiderant. Et huc pertinet praeceptum Christi Matth. 5. Diligite inimicos vestros, benedicite iis, qui vos devovent: benefacite iis, qui oderunt vos. Add. Rom. 12. 1. Petr. 3. Alia vero imprecatio est spiritus et publici muneris, quod quis sustinet, sive sit politicus Magistratus, sive doctor Ecclesiae, sive etiam paterfamilias et Christianus. Haec â superiore differt; tum quod non ex odio privato, impatientiâ et livore ac nocendi cupiditate promanat, tum quod unius quidem et alterius improbi hominis supplicium, interim vero gloriae divinae illustrationem et Ecclesiae Reique publicae emolumentum spectat. Gesner. in Ps. 35. pag. 328.

Imprecationes, quae â personis publicis fiunt, non tam imprecationes sunt, quam praedictiones et annunciationes irae divinae, quemadmodum sunt dirae Parentum, Praeceptorum, Concionatorum etc. in quam sententiam D. Augustinus scribit lib. 6. contra Faustum Manich. cap. 22. maledicta cum ex Prophetia

dicuntur, non sint de malo imprecantis, sed de praescio spiritu denunciantis. Bald. ep. Rom. c. 12. p. 764. et Cas. consc. l. 2. c. 7. cas. 8.

Imprecationes sunt in duplici genere: vel enim sunt enunciationes imperativae, quibus alicui malum imperamus: vel imprecativae, quibus malum alteri imprecamur. Id licite potest fieri, cum alicui imprecamur malum, non qua malum est illi, sed qua medium est ipsi utile; vel ad spirituale bonum, nempe ut corrigatur; vel ad malum tem porale evitandum. Sed si quis imprecetur malum, qua malum, ex odio, peccati reus est. Rivet. in ex. p. 1378.

IMPROPRIA praedicatio duplex est, alia [gap: Greek word(s)] et Rhetoricae, alia [gap: Greek word(s)] et Logica: unde fit, ut impropriae praedicationes dividantur in Rhetorice et Logice improprias, Ratione [gap: Greek word(s)] impropriae sunt illae, in quibus vel utrumque vel alterutrum extremum est modificatum, et â nativa significatione detrusum, uno verbo, quae sunt tropicae et figuratae, ut: cum dicitur, Herodes est vulpes. Improprietas Logica est combinatio extremorum, ad nullum proprium praedicandi modum Logicum quadrans. Hujusmodi praedicationes impropriae concedi debent, cum triplici tamen cautione. 1. Quod illarum causa et fundamentum non sit nuda [gap: Greek word(s)] quaedam, sed arctissima et praesentissima extremorum unio. 2. Quod duntaxat reperiantur in hyperphysicis Theologiae mysteriis, ideoque 3. Sint prorsus inusitatae et nullatenus familiares, quo sensu praedicatio impropria non erit alia, quam inusitata, et ad ordinarios

praedicandi modos non accommodata. Sic Deus, homo; et panis, corpus Christi dicitur, non figurate (quia in nullo vocabulo tropus) non proprie (quia sunt termini disparati) sed improprie vel inusitate et [gap: Greek word(s)] , propter [gap: Greek word(s)] profundissimam, et veram realemque praesentiam mutuam, quae ex Scripturae verbis et testimoniis manifestissimis demonstratur. Meisn. part. l. phil. s. s. 1. q. 8. p. 251. seq.

Improprium interdum sumitur pro eo, quod essentialiter alicui non tribuitur, vel generalius secundum consvetos prae dicandi modos non praedicatur, sed inusitate, et tamen vere, quomodo Theologi concedunt, in propositionibus personalibus de Christo, hominem improprie Deum esse, et contra: interdum idem, quod aequivoce dictum, significat. Kesler. metaph. gen. p. 88.

IMPUTARE est alicui rem vel rei causam, quam habet vel non habet, bonam vel malam adscribere. Imputatio rei malae dupliciter fit; vel jure et debite, cum res mala vel ejus causa vere alicui inest, ut cum reo imputatur culpa et propterea damnatur: Sic Deus impoenitentibus peccata jure imputat; vel indebite et injuria, cum res vel rei causa non inest, ut: cum culpa imputatur innocenti. Sic homines poenarum causas injuste imputant terrae, coelo, et similibus. Imputatio rei bonae fit tripliciter 1. jure et debite, cum res, quae imputatur, inest et debetur, et tunc improprie dicitur imputari, seu dari vel tribui. Sic Apostolus dicit, operanti imputari, id est, dari ex debito. 2. Injuriâ, cum injusto imputatur justitia et reus absolvitur, non ex debito, sed gratiâ, causas tamen justas

In Scripturis autem duae tantum imputationis species rec ensenturâ Paulo Rom. 4. v. 34. Una secundum debitum, altera secundum gratiam. Illa respicit opera et legem, haec fidem et Evangelium. Illa realis, haec rationalis dici potest. Imputatio secundum debitum est, cujus fundamentum extat in ipso operante, cui fit imputatio, id quod Apostolus sic effatur Rom. 4. v. 4. Ei, qui operatur, merces imputatur ex debito. De hac etiam imputatione sermo est 2. Sam. 19. v. 19. Rom. 4. v. 8. c. 5. v. 13. 2. Tim. 4. v. 16. Imputatio secundum gratiam est, cujus fundamentum non habetur in eo, cui fit imputatio, sed in gratiâ et misericordiâ Dei, justificantis impium. Atquetali gratuitâ imputatione justiria nobis imputatur, uti contextus Paulinus luculen ter indicat. Meisn. anthr. d. 24. q. 7. n. 48. 46. Phil. s. s. 1. c. 1. q. 29. p. 351. et seqq. Gerhard. L. de. Justif. n. 201.

Imputatur fides, quando pro actu credendi sumitur, ad justitiam, tanquam causa instrumentalis, ratione ordinis, quem Deus in justificatione vult observari, ut ipse sit dans, fides accipiens. Quando vero fides pro re creditâ seu objecto fidei sumitur, tunc dicitur ea imputari ad justitiam tanquam materia just ificationis, quia tale objectum est pretiosissimum Christi meritum. Hulsem. man. Aug. Conf. p. 901. Gerhard. Conf. Cath. l. 2. p. 3. a. 23. c. 4. p. 681.

Imputatio fidei duo complectitur, privationem mali, et positionem boni. Privatio est, quod peccata, quae nobis inhaerent, nobis non imputantur, imputantur

autem Christo 2. Cor. 5. Esa. 53. Positio est, quod justitia nobis non inhaerens, inhaerens autem Christo, nobis imputatur, ac si esset â nobis praestita. Posito ergo uno subintelligitur alterum; nam sublato peccato, recta subsequitur justitia: vicissim justitia Christi per fidem nobis imputatâ, sponte cedit peccatum. Bald. in ep. Rom. c. 4. p. 304. 305.

INCARNATIONIS opus dupliciter consideratur 1. inchoative, ratione principii et effectionis. 2. terminative ratione formalis relationis et terminationis. Unde incarnationis opus commune dicitur toti Trinitati quoad actum, Filio autem proprium, quoad carnis assumtae terminum, qui est [gap: Greek word(s)] ; dicitur opus ad extra et essentiale toti Trinitati commune, quoad effectionem seu productionem: opus ad intra et personale seu Filio proprium, quoad terminationem sive relationem. Estque adeo opus mixtum. Gerhard. Exeg. L. 4. n. 102. 103. Musaeus de Deo trinnoth. 103. Stegm. phot. p. 174.

Incarnatio notat 1. naturam â Verbo assumtam eamque integram 2. personam, quae utramque naturam sustentat. 3. unionem, quae in persona Filii Dei inter ambas naturas intercedit. 5. terminum, qui est Christus verus Deus â Patre ante secula genitus, idemque verus homo ex Maria semper Virgine natus. Hildebr. de un. pers. th. 2.

INCLINANDI vocabulum potest 1. sic intelligi, quod Deus voluntatem Adae per se quidem in agendo liberam, occultâ suâ vi inclinarit ad lapsum, et quod adhuc hodie Deus impiorum voluntates ad varia peccata inclinet, quo sensu hanc vocem Calviniani

accipiunt. 2. Potest accipi de metarum praenitione, et de peccati, quod libera voluntate homo perpetrat, directione ad bonum finem: quo sensu illud usurpat Augustinus de grat. et lib. arb. c. 20. et in ea significatione vox illa tolerari potest, sed propter detectas adversariorum fraudes caveri debet. Gerhard. L. de provid. n. 138. seq.

INCONTINENTIAE vocabulum est ambiguum: vel enim significat carentiam peculiaris illius doni, caste extra conjugium vivendi, quo modo accipitur 1. Cor. 7. v. 5. et 9. vel significat vitium intemperantiae, divinis legibus repugnans. Gerh. L. de minist. eccl. n. 359.

INCREDULITATIS materiale et formale distinguuntur. Quoad materiale incredulitatis lex, in quantum lex est, nihil tradit de persona, officio ac beneficiis Christi, aut de gratuitâ justificatione per fidem in Christum, seu quis sit Christus, quare missus; quodnam illius officium, quae afferat beneficia, quo ve instrumento illa apprehendantur, ex solo Evangelio discendum est. Sed quod ad sormale seu terminum, hoc est, reatum [gap: Greek word(s)] attinet, quamvis lex contemtum Messiae praesentis in genere saltem, Evangelium vero in specie accuset, tamen Evangelium hoc facit non [gap: Greek word(s)] aut directe, aut quatenus est Evangelium, cujus propria vox est: qui credit in Filium, habet vitam aeternam, sed facit hoc 1. [gap: Greek word(s)] certo quodam modo ac ratione. 2. [gap: Greek word(s)] e contrario seu ex opposito 3. [gap: Greek word(s)] per consequentiam 4. per accidens vel

secundariâ ratione, culpâ scilicet eorum, qui non credunt aut sponte pereunt. Gerhard. L. de Evang. n. 10.

INDIFFERENTIA alia est objectiva, alia formalis. Illa in diversimode judicando, et objecta varia proponendo, ista in propositis libere eligendis vel negligendis consistit. Illa intellectus, ista voluntatis propria est. Illa veocatur â nonnullis libertas judicativa, haec ellectiva. Meisn. anthr. d. 21. th. 36.

INDIVIDUUMdupliciter considerari potest, vel ut habet principium individuationis, seu quatenus forma [gap: Greek word(s)] considerata est principium individuationis: vel quatenus significat incommuni cabilitatem. Priori modo individuum Deo non competit: posteriori vero modo Deum quodammodo individuum dici posse concedimus, non quod Essentia Deitatis sit incommunicabilis, sed quod Deus, ut persona subsistens, sit incommunicabilis. Grawer. quaest. illustr. p. 123.

Individuum stricte accipitur pro eo, quod in serie praedicamentali generibus ac speciebus tanquam basis ac fundamentum subjicitur, ut Pertrus, Paulus, haec albedo etc. sive sit substantia, sive accidens. Strictius deinde individua solae substantiae dicuntur. Latius autem et alia, quae directe non sunt in categoriis, individua dicuntur, propter essentiae singularitatem, item entia per accidens et entia in completa, quoniam et haec in plura sui ac sub se essentialiter contenta non possunt dividi. Sic Deus. qui propter essentiam per fectissimer categoriis non subjacet, est substantia individua, quoniam in plures

Deos dividi nequit. Kesler. metaph. spec. p. 48. Stahl. reg. tit. 16. reg. 1. p. 357.

Individuum simpliciter accipitur 1. pro uno, quod est indivisum inse. 2. pro eo, quod per se et in se subsistit. Priori sensu natura Christi humana est individuum, non posteriori. Gerh. exeg. L. 3. n. 95.

Individuum uno modo dicitur, quod in se est determinatum et singulare ut singulare videlicet ab universali differt. Quo pacto etiam natura singularis, ut haec natura est, vere est individua, quamvis non eo ipso persona. Altero modo individuum dicitur absolute et complete, quod non solum est hoc singulare determinatum, sed etiam per seipsum, non autem in alio subsistit, quodque adeo suum quendam terminum habet in toto complexu substantiae ultimum, qui se ad naturam singularem ita habet, sicut punctum ad lineam. Hoc modo est indiveidua illa substantia, qua definivimus esse personam. Gerhard. exeg. L. 3. n. 62. Greg. de Val. T. 1. d. 2. q. 3. p. 1. pag. 800.

INDUERE Christum dupliciter intelligitur, Legaliter et Evangelice. Legaliter Rom. 13. Induamini Dominum Jesum Christum, hoc est, imitemini exemplum et virtutes ejus 1. Pet. 2. Christus passus est pro nobis, relinquens nobis exemplum. Induere Christum Evangelice, non est imitationis, sed nativitatis et creationis novae, quod videlicet ego induor ipso Christo, id est, ipsius innocentiâ, justitiâ, sapientiâ, salute, vita, spiritu. Lutherus apud Gerhard. L. de bapt. n. 109.

INDURATIO tripliciter considerari potest 1. ut peccatum 2. ut caussa peccati. 3. ut poena peccati.

Prioribus duobus modis non tribuitur Deo, sed Diabolo, et malae hominis voluntati: postremo autem modo Deo tribuitur. Is enim homine indurare dicitur 1. subtrahendoei gratiam, ubi cor natura durum invenit, sed noncorrigit aut emollit, verum ita relinquit, quia homo corrigi et emolliri noluit. 2. tradendo hominem Santanae, tanquam executori justitiae divinae. 3. permittendo hominem naturâ malum et vitio suo contumacem cupiditatibus suis. Balduin. in ep. Rom 9. p. 631. Meisn. anthr. d. 9. q. 5.

Induratio, cum generaliter pro duritie corids sumitur, dispescitur in originalem et actualem. Illa est [gap: Greek word(s)] vel cornata, haec [gap: Greek word(s)] vel acquisita. Illa â parentibus ex nativitate trahitur: haec per continuatum peccandi studium contrahitur.

Porro induratio actualis circa geminum versatur objectum 1. circa doctrinam. 2. circa mores et vitam. Nam indurati dictuntur et illi, qui contumaciter veritati resistunt: et isti, qui pertina citer in peccatis contra consicentiam perseverant. Loquimur autem primario de induratione circa fidem, quae in Scripturis diversis hominibus tribuitur. 1. [gap: Greek word(s)] his, quibus Dei voluntas per verbum est patefacta, et vel nunquam renati fuerunt, ut Pharao et servi ejus; vel [gap: Greek word(s)] facti sunt compotes, ut Judas et Judaei mraculorum Christi irrisores 2. [gap: Greek word(s)] infidelibus et ethnicis, quibus Verbum Dei, et voluntas verbo revelata nunquam innotuit, quo sensu Apostolus indurationem adscribit gentibus. Rom. 1. v. 24. et Ephes. 4. v. 19. Meisn. anthorp. d. 9. q. 5. th. 2.

Indurat Deus homines sex potissimum modis 1. negative, quando non emollit. 2. privative, quando qualemcunque cordis mollitiem ante concessam aufert. 3. per missive, quando indurationem permittit. 4. objective, quando Deus verbum offert, prodigta ostendit, et sic poenitentiam vocat. Hinc enim impii magis magisque indurantur, sed non Dei vitio. Interim tamen ob hoc ipse Deus dicitur indurare, sed plane per accidens 5. declarative. Verba enim Activa crebro non rei effectionem, sed effectae ostensionem indicicant. Jerem. 1. v. Jac. 2. v. 24. 5. directive, quatenus circa indurationem operatur, metas praescribendo, et ad commodum Ecelesiae suaeque gloriae ostensionem dirigendo. Meisn. anthr. d. 9. q. 7. th. 15.

INEST aliquid alicui et competit vel formaliter vel eminenter. Formaliter, quando ei revera actu inest, ut denominet tanquam subjectum verum, ut cum dicitur, Igni inesse calorem, frigus aquae etc. Eminenter, quando aliquid non quidem formaliter et actu rei inest, latet tamen in ejus virtute, per qua in alio subjecto potest effici. Unde eminenter aliquid habere fere nihil aliud est, quam facultatem et vires habere illud producendi, quomodo Deus omnium rerum perfectiones habere dicitur, quoniam ab ejus potentia dependent. Kesler. metaph. gen. p. 219.

Inesse alicui naturaliter diverso sensu dici potest. 1. per consecutionem naturalem: ita risibilitas est in homines. 2. per necessariam et perpetuam comperentiam ex generatione, ita peccatum originis est in homine,

quoniam per generationem propagatur. 3. per consuetum naturae ordinem: ita naturaliter homo male agit, et vitiis inquinatur. 4. per convernientiam naturalem, sic virtus naturaliter eset in homine, quia eum ejusque naturam perficit. 5. per exigentiam rei ex se ac per se peculiarem. Sic Filius in divinis est in Patre, et Pater in Filio naturaliter, quoniam, docente Scripturâ. Deus ex suâ essentiâ ab aeterno genuit ejusdem essentiae filium naturalem. Ergo hanc unitatem essentiae in pluribus personis, quarum una est in alio, ratio divinitatis exigit. Kesler. metaph. sp. p. 153.

INFAMIA est triplex: una juris, altera facti, tertia Canonica. INfamia juris est, quae contrahitur ex delicto, cui ipso jure est infamia irrogata: haec evidentia non surgit, nisi quis in judicio criminis condemnetur. Infamia facti est, cum quis delictum admittit, aut aliquid aliud facit ita manifesto, ut apud homines bonos et grave infamis habeatur. Canocia infamia ea es, quae ex facto vel delicto contrahitur, cui jure canonico, non civili, infamia est constituta. Azor. Inst. mor. part. 2. l. 6. c. 7.

INFERNUS. Vox haec tribus potissimum modis accipitur. 1. Pro sepulchro, veluti Gen. 42. v. 38. 2. Quandoque pro loco damnatorum, ut in parabola divitis et Lazari. Luc. 16. et Ps. 139. Denique 3. pro summis angustiis et doloribus seu crutiatibus, qui propter quandam similitudinem, quam habent cum poenis damnatorum, dolores seu cruciatus infernales dicuntur. Grawer. in Aug. Conf. art. 3. p. 105.

INFIDELITAS generatim est triplex: Prima dicitur Negativa, eorum scilicet, qui nihil unquam de fide audiverunt, quales sunt ethnici: Altera Cotraria eorum, qui fidem sibi sufficienter propositam vel contemnunt, vel ei pertinaeciter contradicunt. Haec iterum dividitur in tres species, nempe in Haeresin, Judaismum, et Paganismum. Tertia Privativa, quod privative opponatur fidei, et est culpabilis ignorantia, vel error circa res fidei. Becan. Th. Sch. part. 2. T. post. c. 13. q. 2. Greg. de Val. T. 3. di 1. q. 19. p. 471. Busend. med. Th. mor. l. 2. tr. 1. c. 4. dub. 1

Infidelitas alia est completa, quae progreditur ad assensum contrarium fidei, vel ad negationem veritatis fidei, vel ad omnissionem assensus fidei, tempore, quo est debitus. Alia in completa, quae solâ vonuntate contradicendi doctrinae fidei continetur. Greg. de Val. 1. cit. p. 479.

Infideles dicuntur negative, qui ante susceptionem Baptismi de Christo ejusque beneficiis nihil sciunt. Vel postive, iique notorii, qui contradicunt dogmtis Christianae fidei quibusdam vel omnibus: ideoque nullatenus ad Baptismum admittendi. Vel sunt infedeles privative, qui sciunt, verum et ex madato Christi necessarium esse Baptismum; sed et ipsi eundem negligunt, et alios neglectores jubent habendos esse pro fidei domesticis. Hulsemann. brev. ext. p. 131.

INFINITUM aliud est extensione vel quantitate molis, aliud essentiâet per fectione: posteriori, non priori modo Deus est infinitus: propterea enim Deus actu infinitus dicitur, quia mones in se actu continet perfectionis

in genere entis possibiles: nihil enim perfectionis ipsi deest. Graw. q. ill. p. 32. 33.

Infinitum dicitur peccatum non absolute et simpliciter, sed solum respective et secundum quid. Nam Deus est essentialiter et inse et sine respectu ad aliud infinitus: quia tamen ex dignitate offensae personae revera crescit malitia peccati, hinc saltem secundum quid diciturâ S. Anshelmo et aliis malitia peccati esse infinita. Forer. man. p. 445.

INFIRMITAS FIDEI est vel in ipsis articulis fidei, vel in applicatione meriti Christi, vel in ceremoniis. Infirmitas in articulis fidei eorum est, qui ab aliis seducti, falsam doctrinam fovent, etiam in fundamento: interdum privatim, nemini praebentes scandalum, qualiserat Gamaliel Act. 5. et hodie multi Politici; interdum publice desendunt, magno quidem Zelo; sed absque scientia. Infirmitas fidei in applicatione meriti Christi est in adflictis et tentatis, in quibus fides perpetuo luctatur, suaque modo incrementa, modo decrementa habet. Infimitas denique, in ceremoniis est, quando quis in usu rerum in sese indifferentium nondum est recte institutus. Bald. ep. Rom. c. 14. p. 829.

Infirmari aliquis duplicter circa fidem potest, vel ita, ut in ipsis articulis fidei Christianae nondum recte sit institutus, quales sunt, qui errorem dicrecte contra fundamentum fidei fovent: vel ut in ipsa doctrina Christiana recte quidem sit informatus, in circumstantiis autem quibusdam fidei seu in [gap: Greek word(s)] Christiana impingit, dum usum rerum quarundam indifferentium ignorat. Bald. l. cit. 811.

Infirmitates aliae personales, aliae naturales. Non inepta est Scholasticorum distinctio, Christum assumsisse infirmitates non personales, ut est lepra, coecitas, phtisis, febris etc. sed naturales, quae scilicet consequuntur totam speciem humanae naturae peccatricis. Chemn. dedit. nat. in Chr. c. 3. p. 21. b.

INHABLILITAS corporum ad matrimonium est duplex: alia praesens, quae successu temporis corrigi potest: alia perpetuo durans, quae emendari nequit. Propter priorem non dissolvuntur, nec irrita censentur sponsalia, quae etiam inter impuberes constare possunt, sed duntaxat propter posteriorem. Gerh. L. de Conj n. 165.

INHABITATIO alia est [gap: Greek word(s)] , alia [gap: Greek word(s)] , alia [gap: Greek word(s)] . Prima locum habet inter personas SS. Trinitatis, quarum ut una est essentia, sic earumdem una etiam est essentialis inhabitatio. Job. 14. v. 11. Secunda soli Christo comperit, de qua Col. 2. v. 9. Tertia intercedit inter Spiritum S. et fideles. Konig. Cas. p. 144.

INIMICI vel sunt sanabiles, vel insanabiles et omnes admonitiones praefracte spernentes: illi amore et commiseratione digni sunt: hi odio: non quidem ut homines, ut concives, ut Christiani, sic enim omnibus modis diligendi sunt, sed ut peccatores, ut osores Dei, ut incorrigibiles; per se ergo omnis priximus, etiam mimicus, diligendus est, per accidens autem odium inter dum necessarium est. Stegm. phot. p. 211.

Magna est differentia inter inimicos. Quidam enim privati sunt, et levius laedunt: quidam publici, et gravius permunt, totamque Rempublicam et

religionem evertere conantur. Illis condonandum et benefaciendum, his resistendum, ne periclitetur tota Ecclesia. Utrumque docet Scriptura, quae requirit â privatis facilitatem in injuriis condonandis, et serveritatem â Magistratu in iisdem vindicandis et propulsandis. Meisn. Consid. Theol. phot. p. 226.

In inimicis tria considerari possunt 1. quod inimici nostri sunt, quatenus nobis male volunt ac nocent: et hoc in illis non est diligendum, alias peccatum diligeretur. 2. quod homines sutn et nostrae naturae consortes: et hoc jure naturae in illis amare compellimur. 3. quod homines sunt, et divinae gratiae vitaeque aeternae, quam Christus omnibus acquisivit, capaces: utut hoc postremo respectu Christus vul inimicos â nobis diligi, quemadmodum pater coelestis bonis ac malis, tanquam operi manuum suarum, cui vitam ac salutem nequaquam invidet, benefacit. Bald. cas. cons. l. 4. c. 17. cas. 1.

INJURIA vel verbalis est vel realis: per illam fama laeditur, per hanc corpus aut fortunae bona. Meisn. consid. th. Phot. p. 192.

Injuriae vebales distinguuntur in contumeliam, convitium, et improperium. Contumelia est inhonoratio facta alicui praesenti per verba vel signa, denotantia malum culpae vel poenae aut defectus naturae. Convitium est inhonoratio facta alicui absenti per verba aut signa vocalia, aut scripta denotantia malum poenae, vel culpae, aut defectus naturae, ut cum dicitur de aliquo: quidam fur, mendax (quae sunt mala culpae) stulte, insensate (quae sunt mala poenae) coece, fili illegitime, Judaee (qui sunt defectus naturae)

Itaque solum differt contitium a contumelia, quia convitiu est in honoratio absentis, contumelia vero praesentis. Improperium est injuria, qua alteri objicitur beneficium in ipsum antea collatum, quod est quaedam quasi ingratitudinis exprobartio. Saepe tamen promiscue tria ista confunduntur. Ant. Fern. de Movre exam. Th. mor. p. 1. c. 8. s. 26. 27. Azor. inst. mor. part. 3. l. 13. c. 5. Rivet. in Decal. p. 1443.

Injuria damnosa est duplex: materialis, ut v. gr. cum quis rem alienam destruit, accipit bona fide, vel retinet, probabiliter judicans, id sibi licere, vel esse suam: et formalis, qua quis rem alienam destuit, accipit, vel retinet malâ fide, id est, cum sciat, vel scire possit ac debeat, id sibi non licere, et rem non esse suam. Busenb. med. Th. mor. l. 3. tr. 5. c. dub. 1

Injuriae sunt condonandae 1. propter Deum. 2. propter communem tranquillitatem. Vult etiam Deus nos in hujus virtutis congitatione et exercitio commenefieri de suâ misericordiâ, et de Evangelio, in qua proponitur ingens [gap: Greek word(s)] legis. Phil. Mel. part. 2. op. p. 8. 99.

INNOCENTIA alia est causae et secundum aquid: hoc modo dicuntur infantes innocentes. Ps. 106. v. 38. et David aliquoties se innocentem vocat. 2. personae, quando non tantum persona in hac vel illa causa est innocens, sed prorsus omnis peccati est expers: et talis nulli hominum competit, excepto Christio. Gerh. in disp.

Innocentes dicuntur infantes dupliciter. 1. respectu adultorum hominum, qui non solum habent peccatum originis, sed etiam peccata multa actualia

perpetraverunt, qualia peccata actualia in infantibus nondum reperiuntur. 2. etiam quodammodo respectu poenae injustoe. Atque sic dicitur recte, Herodem injuste interfecisse inocentes pueros, quia ejusmodi poenâ respectu hominum non erant digni: interim tamen respectu Dei non erant simpliciter innocentes, quia peccato orginis foede erant polluti et contaminati. Graw. part. 2. in A. Conf. p. 90.

INOBEDIENTIAE nomen accipitur proprie et formaliter in speciali significatione, et tunc est actus superbiae: vel in genere et comuniter, et tunc quodvis peccatum est inobedientia, imo etiam sic dici potest peccatorum congeries, qualis est ea, quam in Adami primo peccatol agnoscimus omnes. Rivet. in Gen. c. 3. exerc. 32. p. 126.

IN POTESTATE ESSE simpliciter, et secundum quid, differunt. Licet non simpliciter sed secundum quid, ratione refrenationis, concupiscentia sit in nostra potestate, illud tamen tantum fit ex accidenti, debebat alioquin rationi parere, et â nobis domari, quod etiam auxilio Spiritus. S. non est plane impossibile. Stegm. photin. p. 129.

INSCRIPTIO in librum vitae est duplex: una oritur ex Dei dilectione, altera simul ex finalis perseverantiae notione: illo modo inscripti deleri rursus, hi quamvis deleri ex suâ parte queant, tamen ex infallbititate eventus actu non delentur, sed certo salvantur. Stegm. photin. p. 163. add. Meisn. anthr. d. 15.

Incriptio legis in corde hominis est triplex. Una facta in creatione â Deo, quihominem ad imaginem suam condidit, et perfectâ sanctitate ac justitia

implevit, de qua Gen. 1. 27. et Rom. 2, 15. Altera, quam fecit, Santan in ruina hominis qua vulnerata est horribiliter tota natura hominis, unde conscientia nos accusat, et monstrat legem, quam transgressi sumus, qua de re agitur Jer. 17, 1. Terita facta est in restitutione hominis per christum; de qua agitur 2. cor. 3. Eph. 4. 24. Bald. in 2. Cor. 3. p. 122.

INSTAURATIO generis humani accipitur dupliciter: primo pro redemtione per Christum praestita, quae universalis est, ac propterea quicquid inprimo Adamo habuimus et amisimus, idipsum in secundo Adamo est reparatum. Deinde pro actuali quorundam ex lapso genere humano salvatione et glorificatione: quo sensu non omnes, qui in Adamo pereunt, per Christum instaurantur, h. e. salutis eaternae actu participes fiunt. Gerh. L. elect. n. 206.

INSTUTUTIO divina tripliciter accipitur. vel enim signifiat 1. alicujus rei vel officii, vel generis vitae aut status primam ordinationem, inventionem, promulgationem. Unde docendi ergo vocari potest institutio officii vel status. 2. Notat alicujus personae ad certum officium vocationem, inthronisationem vel inaugurationem, ut loquuntur. Ita dicitur Deus instit uisse hunc vel illum Regem. Nominabo igitur hanc secundam speciem institutionem per sonae. 3. Norat alicujus facti vel faciendi ab hominibus constitutionem aut ordinatinem. Sic Deus dicitur instituisse curam liberorum, paedobaptismum. Haec institutio potest appellari institutio vel constitutio facti aut rei faciendae.

Porro institution diniva cum duplici obligatione conjucta est: altera concernit ipsum factum, altera quidditatem et rationem facti: Quod attinet factum ipsum, ad istud non dico obligari omnes indiscrete homines, sed eos duntaxat, quibus institutio data et homines, sed eos duntaxat, quibus institutio data et praescripta est. Sic non sequitur, Deus instituit matrimonium et ordinem ecclesiasticum. Ergo omnes omnino bomines debent matrimonium inire, debent praedicare. Facti vero quidditatem quod at tinet, obligantur illi, qui rem aut factum ipsum suscipere volunt, ut eo modo servent aut peragant, quo â Deo praecriptum est. Meisn. Phil. s. part. 2. s. c. 3. q. 14. p. 1038. seqq.

Institutio quae fit in Ecclesiâ seu species Catechisantium est quadruplex juxta Thomam part. 3. q. 71. a. 3. Prima est conversiva ad fidem: quae competit cuilibet praedicatori, vel etiam pro re natâ cuilibet fideli. Secunda est instructio, qua quis eruditur de fidei rudimentis, et qualiter se debeat habere in susceptione Sacramentorum: quae proprie pertinet ad Sacerdotes seu Pastores Ecclesiarum: postest tamen esse etiam inferiorum Ecclesiae ministrorum. Tertia est instructio de conversatione Christinae vitae, et haec pertinet ad patrinos, nisi fiat â parentibus et aliis. quarta est instructio de profundis mysteriis sidei, et perfectione Christianae vitae; et haec quoque pertinet ad Episcopos aut Doctores Theologiae in Academiis aut Scholis. Bald. in. ep. ad. Gal. 6. p. 294.

INSTRUMENTA alia sunt [gap: Greek word(s)] , alia [gap: Greek word(s)] Illa sunt mere passiva, quae potentiam prorsus nullam habent ad effectum, nisi [gap: Greek word(s)] , obediendi nimirum principali egenti, ut calamus ad formandas literas, malleus ad cudendam securim. Haec autem una copperantur, et [gap: Greek word(s)] quadam participant, qua simul ad producendum effectum una cum causa principe concurrunt. 2. Alia sunt [gap: Greek word(s)] vel disjuncta, et [gap: Greek word(s)] vel conjuncta et unita. Illa pauciora, haec plura cum causa principali communia habent attributa. Haec si applicemus ad humanitatem Christi: dicitur illa instrumentum 1. non nisi sensu lato et improprio. Considerari enim potest vel respectu [gap: Greek word(s)] , qui per illam operatur; et hoc sensu nonunquam ejus instrumentum dicitur: vel respectu salutis, et oeconomiae mundi, quo pacto naturae non seorsum sunt aspiciendae, sed quatenus arctissime unitae per unam eandemque virtutem divinam, [gap: Greek word(s)] propriam, carni communicatam, operantur, adeoque unam principalem causam constituunt. Sic cum Christus no vivificat et renovat, non existimemus, solum [gap: Greek word(s)] hoc efficere, et carnem duntaxat instrumentum esse: verum opus hoc utrique naturae tanquam uni in concursu isto efficienti causae adscribi deber. 2. Si maxime caro instrumentum dicatur, non tamen est [gap: Greek word(s)] , sed maxime [gap: Greek word(s)] , non [gap: Greek word(s)] , sed [gap: Greek word(s)] , et penitissime cum [gap: Greek word(s)] communicat, et illa in carne, cum carne et per carnem

potenter exirit, quae ob id de carne rectissime praedicantur. Meisn. part. 2. ph. s. s. 2. c. 1. q. 11. pag. 751. et seqq.

Ariani longe alio sensu Christum appellavaverunt instrumentum, quam orthodoxi. Illi intellexerunt instrumentum separatum, quo sensu in communi sermone malleus, ensis et similia externa et separata actionis media dicuntur instrumenta. Hi vero intelligunt instrumentum conjunctum et essentialiter unitum sermone modificato, quomodo manus dicuntur instrumentum hominis. Sic Christus Spiritum S. vocat Dei digitum, qui tamen non desinit esse virtus Dei essentialis et causa agendi principalis. Gerh. exeg. L. 4. n. 68. et 97.

INTELLECTUS hominis nondum renati, et intellectus in renatis lumine gratiae illustratus distinguendi sunt. Illi omnia mysteria sunt obscura, huic vero sunt manifesta, quinimo per ipsam scripturam Spiritus. S. Conantas mentis nostrae tenebras tollit, et spirituali luce nos collustrat. Gerh. exeg. L. 1. n. 428.

INTENTIO Dei una est primaria et directa, quâ scil. Deus praevisâ fidei conditione voluit, ut omnes redderentur salvi. Altera secundaria, indirecta, qua Deus eo, quod assecutus non est, quod intendebat primario, adeoque primario suo fine strustratus, alio suam intentionem dirigit. Hackspan.

Intentio celebrandi actum Baptismi â Scholasticis triplex constituitur: Actualis, Virtualis, Habitualis. Actualis est, dum intendens habet actum elicitum respectu ejus, quod intendit: Virtualis, quando aliquis ex virtute intentionis actualis praeviae procedit

ad liaquos actus, non intendens actualiter ad illud, ad quod primo intendebat, ita quod (ut) ad tales actus non praecederet, nisi praecessisset intentio prior actualis. Habitualis dicitur inclinatio quaedam seu promptitudo ex habitu infuso vel acquisito, qualis etiam indorimente inesse potest. Gerh. L. de Sacr. n. 37.

Nemo actum aliquem, quicunque sit, reapse praestans non potest habere intentionem praestandi, si non actualem, certe virtualem aut habitualem: nec eam, dum agit, subtrahere. Ipsi autem Pontificii fatentur, non requiri intentionem, quae respiciat effectum spiritualem baptismi, sed tantum intentionem, externum istum sacrum ritum peragendim neque actualem praecise, sed saltem habitualem, ut illud agat ex habitu, licet animus et cogitationes alibi versentur. Ut videri possit illa de intentione contentio maximam partem supervacua esse. Calixt. de bapt. n. 132.

INTERCRESSIO alia est Sacerdotalis, Media toria et [gap: Greek word(s)] meritoria ac propitaoria, quâ solus Christus vi sanctissimi ac sufficentissimi sui meriti pro nobis praestiti apud Deum Patrem intercedit: alia [gap: Greek word(s)] , quâ Sancti, qui in terris adhuc militant, conjunctis percibus adversus Satanam et ejus organa nobiscum pugnant. Gerh. L. de morte n. 389.

Intercessio Christi alia est generalis, qua vi meriti et sactisfactionis â se praestitae apud Patrem coelestem intercedit. 2. specialis, qua pro solis fidelibus non autem pro mundo orat, voluntate judiciali et consequente. Gerhard. exeg. L. 4. n. 323. Hacksp.

INTERPRETATIO Scripturae praecipue in duobus consisitit 1. in interpretatione sermonis 2. in interpretatione rerum. Illa est, cum Scriptura ex linguâ primigeniâ transfertur in aliam, ubi de ipso textu primigenio et versionibus ejus agendum est, et quanta actoritas ac quis usus tum illius tum harum sit, exponendum. Haec est, cum ipse sensus Scripturae explicatur, ubi de Scripturae perspicuitate et obscuritate, ut et de controversiarum, quae circa ejus explicationem exoriuntur, dijudicatione tractandum est. Hornej. Tract. de Scr. S. p. 644.

Interpretationum Scripturae fontes et fundamenta investigari et monstrari possunt 1. ex vocabulis seu linguis. 2. ex circumstantiis. 3. ex collatione dictorum 4. exanalogiâ fidei. Chemnic. L. de eccl. p. 162. a.

Interpretationis Scripturae fundamentum duplex: est: absolutum et comparatum. Illud est, quando unumquodque dogma ex propria sede, in quae ex professo agitur, explicatur, idque vel ex textus [gap: Greek word(s)] , vel ex textus literâ. Hoc est, quando dictum aliquod ex locorum parallelorum [gap: Greek word(s)] et collatione explicatur, ob certam similitudinem et aliam causam juxta fidei tamen analogiam. Illud [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] monstrat dogmatis interpretationem, hoc [gap: Greek word(s)] , et [gap: Greek word(s)] , ratione unius tertii, in quo fundamentum collationis situm est. Unde illud fundamentum interpretationis pri marium, hoc vero secundarium apellatur. Konig. Vind. p. 448.

INTRODUCTION diversis modis fieri potest. Introducitur enim aliquid vel efficienter ab aliquo, per realem influxum, ut calor ab igne: vel occasion aliter ut per malos mores introductae sunt bonae leges: vel consecutive tantum, ita per unius generationem alterius corruptio infertur et contra: vel meritorie, ut in poenis et praemiis. Kesler. metaph. spec. p. 269.

Invidia alia est licita, alia illicita. Illa est, 1. cum trostor ob bonum alterius, quatenus ab eo mihi imminet malum. 2. quaternus mihi illud deest, quod tamen habere desidero, sive alius habeat, sive non 3. quando is, qui bonum illud habet, eo est indignus. Illicita invidia est, cum vel bene meritis laudem suam, vel piis selecitatem suam invideo, tantum quia impedit aut imminuit meam gloriam aut felicitatem, aut aliud quoddam commodum. Bald. cas. cons. l. 4. c. 17. cas. 7.

INVISIBLE dicitur 1. vel ratione [gap: Greek word(s)] , quod plane videri possit, actu tamen non videtur. 2. Invisibile aliud est [gap: Greek word(s)] et absolute, quoad omne subjectum visu praeditum: aliud [gap: Greek word(s)] et limitate, re spectu certi subjecti. Jam 1. corpora glorificata non sunt in visibilia hominbus nondum glorisicatis ratione [gap: Greek word(s)] . Possunt enim et â nobis videri, si Domino dispensare placuerit. 2. Corpora gliora â gloriosis actu semper videntur. Ubi enim datur objectum visibile, et instrumentum videndi recte dispositum, nullumque aliud impedimentum intervenit, ibi semper, nullumque aliud impedimentum intervenit, ibi semper datur visio. Ast istae conditiones omnes reperiuntur

quoad corpora glorificata. 3. Corpora gloriosa ab hominibus nondum glorificatis actu non semper videntur, nec videri possunt, nisi peculiaris [gap: Greek word(s)] vel dispensatio divina accesserit. Meisn. phil. s. p. 1. s. 3. q. 6. pag. 736.

INVITAT nos Deus ad poenitentiam vel directe per verbum, vel indirecte per dilationem poenae. Bald. ep. Rom. c. 2. p. 145.

INVOCARE nomen alicuius super aliquo est aliquem alterius nomine tanquam familiae ipsius insertum appellare. Ita Gen. 48. v. 18. phrasis illa significat, Ephraim et Manassen, familiae Jacobannumerari, et genere ipsius censeri. Chemn. part. 3. exam. p. 835. Calixt. hist. Jos. p. 59. Konig. Vind. p. 102. et seqq.

Invocare sanctos dupliciter accipitur 1. ut ab ipis immeidate petantur bona coelestia, et quae alias dare solius Dei est, ut si dicam: Petre da mihi vitam aeternam. Hoc idololatricum est. 2. ut petatur ab illis, ut intercedant, hac forte formula: S. Petre, S. Maria ora pro nobis. Hoc frustraneum est. Calixt. et Hacksp.

INVOCARIper Mediatorem duplicem habere potest sensum. Vel enim intelligitur invocatio, qua fit per Mediatorem, tanquam distinctam persona, et hac ratione concedimus Filium non invocari per Mediatorem tanquam per distinctam a se personam, sed negamus ex eo vel veram Filii divinitatem vel religiosam ejus invocationem labefactari, quia fundamentum religiosae invocartionis consistit in naturâ divinâ, quae cum Filio vere et realiter competat, utique etiam

religiosa invocatio ei debetur. Vel intelligitur invocatio, quae respectum habet ad satisfactionem et meritum per quod genus humanum Deo est reconciliatum: et hac ratione falsum esse dicimus, quod Filius non invocertur per Mediatorem, quia invocatione Filii respectus habetur ad satisfactionem et meritum, quod ipse in propriâ personâ praestitit, et genus humanum sibi ipsi reconciliavit 2. Cor. 5. v. 19. Gerh. exeg. L. 4. n. 65.

INVOCATIO religiosa est vel Interna, vel Externa. Interna, qua fit tantum mente, sive internis mentis gemitibus ac suspirijs. Externa, quae simul fit corde et ore, ac externis gestibus, voce sice cantu. Hutter. in LL. p. 964.

INVOCATIO alia est absoluta, alia relata. Haec donominatio non desumitur ex internâ rei conditione, sed â termino et objecto. Ex se Invocatio respectum continet: per objectum vero Deum alio modo partim relativa, partim obsuta denominari potes: propterae quod in Invocatione vel Deum invoco absolute, vel illam certam personam dirigo: atque ita eudem Deum meum relate in personis supplex alloquor et veneror. Jac. Mart. detrib. eloh. l. 2. c. 53.

INVOLUNTARIUM aliud simpliciter, aliud secundum quid. Ita martyrium sanctorum est simpliciter voluntarium, involuntarium secundum quid. Etsi enim caro per appetitum sensitivum aversatur tam dura et aspera; tamen rationalis voluntas ea amplectitur. Forer. in man. p. 52.

IRA dupliciter considerari potest 1. materialiter, quo respectu definitur sanguinis aut caloris ejus, qui circa cor est, fervor et ebullitio. 2. formaliter, quo respectu definitur appetitus doloris vicissim adversario inferendi. Neutro modo proprie tribui potest Deo ira. Non priore, qui corporalis illa motio in incorporea Dei essentia locum non habet. Non posteriore, quia DEUS, utpote immutabilis et [gap: Greek word(s)] , dolorem aut tristitiam pati nequit, ac proinde appetitus doloris vicissimi inferndi in eo non habet locum. Gerh. exeg. L. 2. n. 238.

Ira dividi potest 1. in rationalem et irrationalem. 2. In tresspecies, quarum prima nominatur fel, quae est ira subito exvandescens. Secunda mania, quae oritur ex ira permanente et diuturna. Tertia furor, qui est ira nunquam conquiescens, donec sumatur vindicita. eos, qui prima specie irae concitantur, vocat Philosophus 4. eth. cap. 5. acutos, qui secundâ, amaros, qui tertiâ, difficiles. Notat autem vere Cajetanus quaest. 46. art. 8. has non esse proprie species differentes essentialiter, sed accidentaliter, differre ex parte diversarum dispositonum subjecti: Greg. de Val. T. 2. d. 3. q. 10. p. 1. pag. 431. Azor. Inst. mor. p. 1. l. 3. c. 17.

Ira est vel justa vel injusta. Justa est, quae (1.) justam habet causam, justa autem causa, si qua fiunt contra Deum, vel idololatriâ vel blasphemiâ, vel studiosâ mandatorum Dei transgressione, quemad modum Moses irascebatur Aaroni fratri, cum vitulum aureum conflasset, et populu tanquam Deum, qui ipso ex AEgypto duxerit, proposuisset, Exod. 33. 19. et Phineas [gap: Greek word(s)] deprehenderet in castris

Num. 25, 8. et David ob incestum filii Ammonis 2. Sam. 13. v. 20. 21. et Elias contra Baalitas 1. Reg. 19. v. 14. (2.) Quae non ex subito prorumpit impetu, sed ex praeeunte consilio et deliberatione concipitur. (3.) Quae ex sanctis affectibus accenditur, videlicet ex studio virtutis, et amore Dei et mandatorum ejus (4.) Quae non fertur in personam hominis, sed ejus virtium, quoviolavit Decalogum. (5.) Quae non violat charitatem proximi: itascendum est proximo, ne excedamus modum, ne officiorum charitatis, quae debemus etiam inimicis nostris, obliviscamur, sed ea etiam inimicis nostris, obliviscamur, sed ea etiam his, quibus justa de causa irascebamur, praestemus. (6.) Quae non quaerit perniciem, sed bonum ejus, cui irascimur.

Illicitae irae quinque faciunt species (1.) quando quis appetit punire aliquem, qui nihill est promeritus. (2.) cum quis appetit punire aliquem, plus quam meruit. (3.) cum appetit aliquem puniri absque justo ordine, nimirum ab eo, qui non potest jure punire (4.) cum quis appetit punire absque debito fine, hoc est, non ad tuendum bonum, aut culpam puniendam, sed ob finem alium. (5.) Cum appetit puniri absque debito modo, si videlicet immodice quis irascatur, aut maledicat proximo, aut etiam extreme indigenti non succurrat. Bald. Cas. Consc. l. 4. c. 17. cas. 6.

Irae gradus Apostolus Eph. 4, 26. quatuor ponit: primus est [gap: Greek word(s)] , quando ex dolore injuriae, ebullit calidus circum praecordia sanguis, secundus [gap: Greek word(s)] , quando animus cogitat, proponit malum, ardet cupiditate vindictae. 3. odium est, inventerata ira 4. sequuntur inimicitiae, dissensiones, rixae, contentiones

IRONIA duplex est: illusoria et correctoria. Illa est, quando quis petulanter et praefracte alios subsannat: exemplum extat Matth. 27, 40. 41. Talis Ironia, utpote quae scopticorum, cavillatorum et impiorum est propria, in Deum non cadit: Haec vero, qua quis ingrati animi crimen asicui exprobrat. Tali ironiâ utitur Deus Gen. 3, 22. Konig. Vind. p. 367.

IRREMISSIBILE dicitur peccatum in Spiritum S. tum quia ipsum salutis medium, videlicet ministerium Spiritus S. directe impugnat, tum quia cum extremâ cordis induratione et finali impoenitentia conjunctum est. Gerh. L. de pecc. act. n. 109. Hutter. LL. de pecc. p. 370.

Irremissibile peccatum dicitur 1. negative, quod nunquam fieri potest, ut remitratur, quale est peccatum Diaboli: 2. privative, qua ratione omne peccatum dicitur, quod speciem non habet, ob quam puniri possit, sive quod leviusculum nobis peccatulum videtur. 3. contrarie, quale est peccatum in Sp. S. quia ponit dispostionem remissioni contrariam: peccator enim ejusmodi non apprehendit media remissionis, sed pertinaciter repugnat Deo, et Spiritum S. blasphemat. Hacksp. in Matth. 12. v. 32.

Irremissibile est peccatum in Sp. S. quia peccatum non remittitur, nisi per fidem in Christum: fides in Christum non datur nisi â Spiritu S. et per operationem ejusdem: Spiritus autem S. in eo non operatur, qui contumaciter et malitiose resistit, quin tanta contumacia et malitia superari non potest communibus

auxiliis, sed opus fuerit supereminenti et extraordinariâ quadam gratiâ, qua utique tales homines priore illâ gratiâ, quae tamen magna et insignis satis erat, spretâ, quin imo violenter suppresâ et excusâ, indignos se reddunt. Calixt, Concord. Evang. p. 166.

JUDAEIsecundum carnem vocantur Apostolo, qui tantum juxta carnalem generis sui ortum ab Ab. rahamo descendebant, nullam habentes promissioni fidem. Judaei secundum promissionem sunt, qui fidem habent promissioni, seu populus fidelis. Bald. Rom. 9. p. 600. 601.

JUDAEORUM tria genera fuerunt, qui post resurretionem Christi vixerunt, et vaticinia de Christo exposuerunt. Quidam sunt, qui in fide et opere adhaeserunt Christo, qualis Gamaliel ille senex fuit, de quo Act. 5. Deinde sunt quidam, qui credebant quidem, Dominum Jesum fuisse Messiam illum, de quo Prophetae locuit fuerant, Mosaicas tamen observantias desserere nolebant. Hi fide tantum et non opere adhaeserunt, uia Christum quidem confitebantur; in Judaismo tamen perseverabant. In quorum censum refert Galatinus Josephum et eos, de quibus Actor. 15. v. 5. et c. 21, 20. quorum plurimos vaticinia de Christo recte exposuisse ait. His initium quidem conversionis tribuimus, ad quorum corda Spiritus S. pulsare coepit, dum notitiam aliquam de Christo ipsis accendit, se ipsi nondum plene aperuerunt, hoc est, non admiserunt plenum Spicitus S. regimen, ut abjectis umbris legis complemento. Fuerunt denique Judaei, qui nec fide nec opere Christo adhaerere

volentes, in perfidia sibi pertinaciter permanendum coeci elegerunt. Sed neque hi veritatem omnino nagare voluerunt. sed legem prophetasque explanantes solâ veritate compulsi, ipsam in multis penitus tacere non potuerunt, quod absque divina dispositione factum fuisse putandum non est, ut contra veritatis inimicos, eamque negantes, ab eisdem ipsius veritatis testimonia haberemus. Intellexerunt itaque Scripturam quoad literam, qualiter eam etiam diaboli intellegiunt, sed non quoad fiducialem et salutarem sensum, quem solus Spiritus S. coelesti suo digito in corda hominum inscribit. Bald. in 2. Cor. 3. p. 152.

JUDICIS vox sumitur dupliciter, vel stricte, propersonâ judicium ferente; vel sensu latiori, pro verbo judicis, omnes ejusdem sententias et decisiones continente. Namutrumque judicare, ac per consequens judex esse dicitur. Meisn. part. 3. ph. s. s. 2. c. 4. p. 743. Hornej. Tr. de Scr. s. p. 1028.

Judex et norma sunt diversa. E. g. jus scriptum Rom, norma est regula, sencudm qua omnes judices, qui in imperio Romano jus dicunt, sententiam aut ferunt, aut ferre debent: ipsi tamen judices diversi sunt ab illâ normâ sive regula. Quanquam tam evidens saepe sit lex, ut judice peruliari, qui secundum eam decidat cusam, non valde opus esse videatur, sed unusquisque mortalium statim, atque legem aut audivit, aut legit, sibi ipsi vel alteri judex esse possit. Fit autem tum plerumque ut ad ipsam legem tanquam ad juicem provocemus, quae tamen proprie loquendo judex non est, sed norma, secundum quam omnis bonus judex sententiam ferre debeat. Ita in sacris idem agnoscimus. Sacra

enim Scriptura norma est fidei nostrae. Si ab aliquibus judex appellatur, id fit propter verborum saepe et sententiae evidentiam. Cornel. Mart. anal. mat. c. 2. p. 269.

Quoniam quae fidei sunt, in Sacrâ canonicâ Scripturâ, cujus summa est auctoritas, et quae necessaria sunt, in ea perspicue proponuntur, ut, qui Scripturae sententiam audit, non minus certus sit, quam si judicem e supremo tribunali pronunciantem audiat; hinc tum veteres tum recentiores, ipsi quoque Pontificii, Scripturam controversiarum fidei judicem agnoscunt et appellant. Quamquam si prorsus stricte vocabulorum propriam vim attendamus, norma vel lex potius fuerit, quam judex. Calixt. praefat. in lib. cont. comm. sub unâ F. 4.

judex controversiam Theologicarum est duplex: Absolutus ac pricipalis; videlicet Deus ipse antor Scripturae, vel, quod idem est, Spiritus S. quia in operibus ad extra nominatâ unâ personâ intelligitur tota Sacrosancta Trinitas: Et Ministerialis ac inferior, videlicet Ecclesia, inque eâ praecipue Pastores et Doctores Ecclesiae, quorum munus est de controversiis fidei ex Scriptua judicare. Est judex judicans duntaxat et est judex judicandus, seu est judix ad quem et judex â quo, ut JCti loquuntur. Porro Scriptura Sacra est tum vox judicis absoluti et principalis, tum simul norma, quam judex ministerialis, et inferior unice respicere ac juxta eam judicare, debet, unde quidam ex nostris eam vocant judicem directivum respectu ad ministerialem et inferiorem judicem habito, quem dirigit et moderatur, ne in judicando â

veritatis tramite aberret. Deus judicat [gap: Greek word(s)] et [gap: Greek word(s)] , Sciptura [gap: Greek word(s)] , Ecclesia [gap: Greek word(s)] . Gerhard. exeg. L. 1. n. 452. Konig. Vind. pag. 609.

Judex ministerialis docendi causâ statui potest duplex: Publicus et privatus. Publicus judex est Ministerium Ecclesiasticum; privatus est membrum aliquod Ecclesiae, persona scilicet privata. Gerhard. ibid.

JUDICIUM de hominis salute aliud est absolutum, aliud hypotheticum. Illud est, quando omni dubitaione exclusâ hunc vel illum remissionem peccatorum et perseverantiam habiturum credimus et praedicamus. Hoc, quando sub conditione seriae poenitentiae et continuatae mediorum usurpationis remissionem peccatorum et perseverantiam de hoc vel illo pronunciamus. Ut hoc posterius est concessum, sic prius temerarium. De nullo enim ante ipsius finem pronunciari potest, quod in electorum gloriâ sit futurus. Konig. disp. de cert. rem. pecc. th. 29.

Judicium aliud est veritatis, aliud charitatis. Istud prorsus infallibile, hoc conjecturale est. Illud Deo, hoc nobis competit. Quia enim charitas omnia sperat 1. Cor. 13, 7. hinc etiam de aliorum, praesertim pie viventium, remissione et perseverantiâ bene speremus, nec facile quampiam vel pro hypocrita vel reprobo habeamus. Interim judicium hoc certum plane et apodicticum non est, sed ad opinione et spe bonâ dependet. Konig. ibid. th. 30.

Judicium aliud est decreti, aliud probationis. Illud est, ubi quis per sententiam judiciariam absolvitur vel damnatur. Et tale judicium sibi derogat Paulus: nemo enim est sui ipsius judex: sed hoc soli Deo competit, qui justum judicium judicat, et iis, qui loco Dei sunt, in ordinariis judiciis Ecclesiasticis vel Politicis vices illas suas judicandi et decernendi de aliis per sententiam commisit, legesque praescripsit, juxta quas sententiam ferre debent. Judicium probationis nihil aliud est, quam examen, quod unusquisque de se quotidie instituere debet, ut defectus mature corrigat, quale judicium Ethnici quoque suis hominibus inculcarunt in rebus humanis. Bald. in 1. Cor. 4. p. 188.

Judicium aliud est coactivum, aliud directivum. Illud est, quod cum potestate coactivâ est conjunctum, ita ut contradicentes ad aliam sententiam amplectendam vi externâ cogantur, vel e medio tollantur: hoc est, quo juxta normam verbi divini in casibus matrimonialibus dubiis et controversis â Collegio quodam Theologico pronunciatur, quid conscientiae ratione faciendum sit. Judicium coactivum illis duntaxat Theologis et Ecclesiae ministris competit, qui in consistorium Ecclesiasticum allecti nomine Magistratus sententias ferunt, easque executioni mandant. Judicium discretivum competit reiquis etiam Theologis, qui vel in Academia vel in ministerio unum corpus constituunt, ac rogati sententiam vel separatim, vel, quod tutius est, conjunctim pronunciant. Gerhard. L. de Conj. n. 695. et dispp. Acad. pag. 1504.

Judicium aliud est discretionis, aliud temerariae usurpationis. Illud est, quod non tantum ab ordinario legitimoque magistratu legitime exercetur, sed et â qualibet privata persona in aperto proximi peccato, et ubi peccati sunt signa evidentia. Ita aperte et actu blasphemus pro tali merito habetur, secus violaretur octavum praeceptum. Tale judicium non est interdictum, sed potius mandatum. Aliud autem est judicium temerarium et usurpatum contra charitatem Christianam, quod Christus vocat judicium secundum carnem Joh. 8, 19. Quod fit, 1. cum non studio emendandi proximum aliorum peccata judicantur autarguuntur, sed vel ex fastu aliquo, vel ex odio proximi, vel cum libidine reprehendendi, vel ex praesumtione singularis alicujus sanctimoniae, quo respectu Christus Pharisaeis dixit judicantibus adulteram: qui inter vos sine peccato est, primum projiciat lapidem in ipsam Joh. 8, 7. 2. cum factum solum consideratur absque circumstantiis, quae facti speciem mutare possunt; absque fine vel origine ipsius facti, et absque intentione facientis, quae omnia factum vel excusare vel extenuare possunt, qualia erant judicia Pharisaeorum de Christo sanante in Sabbatho: hoc est, ante tempus judicare: 3. cum recte facta per calumniam depravantur, fit non modo temerarium, sed et malitiosum judicium, quod plerumque ab iis proficiscitur hominibus, qui sibi ipsis vel ejusdem sceleris, quod alteri impingunt, vel ejusdem sceleris, quod alteri impingunt, vel similium sunt conscii. De his loquitur Jacobus c. 4. Bald. in ep. ad Rom. 2. p. 124.

Judicium aliud privatum, aliud publicum. Privatim de loco aliquo Biblico judicium fieri potest â quovis pio homine, qui per legitima adminicula verum Scripturae sensum est assecutus pro modulo fidei suae: Publicum autem judicium de scripturâ non nisi iis concessum est, qui in ministerio sunt, per quos Ecclesia sensum Scripturae publice exponit, non tamen absolute, ut veritas coelestis sit, quicquid ipsi dixerint; sed determinate ad scripturam, cui conformis esse debet interpretatio. Bald. 1. Cor. 12. p. 642.

Judicia apud Israelitas tria fuerunt: Minimum, parvum et magnum. Minimum constabat tribus judicibu, et vocabatur judicium trium seu domus judicii triumviralis: in illa pronunciabatur de causis, quae erant manifesti juris: tale judicium erat in qualibet civitate, quae 120. incolas non habebat. Parvum habebat judices 23. quae dicebatur domus judicii parvi et Synedrion minus, in illo judicabatur de causis, quae aliquid habebant controversiae, ac tale Synedrion parvum erat in qualibet civitate Israel, quae habebat 120. incolas. Magnum constabat septuaginta judicibus, qui judicabant de summis causis, ac tale judicium erat unum duntaxat, et quidem Hierosolymis. Gerh. L. de magistr. Pol. n. 126. Calixt. Concord. l. 3. c. 5. Schickard in Mischp. c. 1. theor. 2. p. 10.

Judicium temerarium tres habet gradus 1. cum homo ex levibus indiciis de bonitate alicujus dubitare incipit 2. cum pro certo malitiam alterius aestimat ex levibus indiciis 3. cum judex ex suspicione procedit, ad aliquem condemnandum. Bald. l. 4. cas. cap. 12. cas. 7.

Judicium aliud fori, aliud poli: sive aliud Ecclesiasticum, aliud Politicum: in politiâ civili datur visibilis aliquis judex, qui [gap: Greek word(s)] pronunciat, â quo non datur appellatio, quique habet autoritatem coactivam: sed quia regnum Christi non est de hoc mundo Joh. 18, 36. et quia Ecclesia non regitur humanis consiliis, ideo talis visibilis judex [gap: Greek word(s)] pronuncians, et externam vim cogendi habens, non debet in Ecclesiâ quaeri. Gerh. disp. Isag. 2. c. p. 80. seq.

Judicium aliud est generale, quo ipsum jus praescribitur; aliud speciale, quo jus praescriptum ad certos casus applicatur, et litigantibus, quis justam, quis injustam causam habeat, nominatim indicatur. Judex quoad judicium generale verus est Judex, quando quid justum injustumve sit, patefacit, licet ad quosvis casus non accommodet, et ipsas personas vel absolvat vel condemnet, ut sciant evidenter, se absolutas vel condemnatas esse. Applicatur hoc ita ad controversias Theologicas: Spiritus Sanctus in Scriptura loquens est supremus Judex, sed per modum judicii generalis et discretivi; non quod speciatim et nominatim singulos haereticos in Scripturis damnet, sed quia generatim, quid verum falsumve sit, in fidei rebus indicat. Istud generale jus et judicium Spiritus s. sacris literis comprehensum, postea ad speciales causas ipsasque personas accommodat Ecclesia et presbyterium, ferendo sententiam luculentam, ut utraque pars litigantium sciat, quae vicerit, quae causam amiserit . Meisn. part. 3. ph. s. s. 2. c. 5. q. 2. p. 783. seq.

Judicium aliud est particulare, aliud universale. Illud tum in hac vita, tum in morte cujusque hominis exercetur: anima enim cujusque hominis statim post mortem initia beatitudinis vel damnationis sentit: hoc vero in die universalis resurrectionis administrabitur, ubi totus homo corpore et animâ constans judicabitur, ubi quoque omnes omnino homines ad catholicum illud judicium adducentur, ac vel in aeterna habitacula coelorum assumentur, vel in supplicia inferorum praecipitabuntur. Illud administratur privatim et occulte: hoc vero administrabitur pubilice et manifeste. Gerhard. L. de morte n. 307. et in Gen. c. 29. p. 383.

Judicium aliud est discretionis, aliud retributionis. In illud venit Christus priore suo adventu, ut, qui credentes, qui increduli futuri, innotesceret, et, sicut Simeon loquitur, cogitationes ex multorum cordibus detegerentur Luc. 2. v. 35. Non in hoc; quo reddetur unicuique secundum opera sua, exercendum demum posteriore adventu, et supremo hujus seculi die. Vid. Joh. 9. v. 39. Calixt. Conc. l. 5. c. 16.

Judicium aliud est Discussionis, aliud Retributionis. Illud consistet in rigore examinis conscientiae, quod etiam piis subeundum erit, quando DEUS omne opus adducet in judicium, quod erit super omni occulto sive bono sive malo Eccl. 12, 14. quoniam omnes nos sistemur ante tribunal Christi, et unusquisque nostrûm pro se rationem reddet Deo. Rom. 14, 10. et 12. Judicum Retributionis iterum duplex vel Approbationis, quod Electis, vel Condemnationis, quod Reprobis assignabitur. Calixt. de sacrif. Missae th. 27. et de supr. jud. p. 121. et seqq.

Judicium Dei juxta Judaeos triplex est, quorum primum pertinet ad corpus et hîc peragitur; alterum animarum, statim ab hominis morte, prout aut coelo veniunt adscribendae, aut detrudendae in gehennam; tertium animae et corporis junctim ultimo die. Hoornb. l. 6. cont. Jud. c. 2. p. 423.

Judicium de rebus fidei est triplex juxta Forerum part. 1. quaest. vex. p. 235. Primum est simplicis assensus, sed firmum, qualis est fidei. Qui enim firmiter aliquid credit, indubitate verum esse judicat. Sic omnes fideles instructi â pastoribus de fide, judicant ea, quae credunt, ver aesse. Secundum est discertivum, quoad intellectum eorum, quae creduntur ex suis principiis, causis, et effectibus. Non enim omnes, qui credunt, mox quod credunt, discrete saris cum suis causis intelligunt, sed illi tantum, qui, ut ait Apostolus Hebr. 5. v. 14. pro consuetudine exercitatos habent sensus ad discretionem boni ac mali. Tertium est determinativum, quoad autoritatem judicandi de fide â Deo acceptam, quo sensu s. Jacobus Act. 15. in Concilio dixit, Ego judico non inauietare eos etc. Hoc judicium ad solos praepositos Ecclesiarum pertinet.

Ad Judicii potestatem, quae Christo etiam secundum humanam naturam data, pertinet 1. non tantum externa et sensibus exposita, sed praecipue occulta hominum judicare Rom. 2. et 1. Cor. 4. Eccl. 12. 2. ratâ sententiâ efficaciter et cum potentiâ adjudicare vel vitam vel mortem aeternam. 3. Sententiam judicii cum potentiâ posse exequi, bonis retribuere gloriam et refrigerium, malis vero poenas aeternas. Chemn. de duab. nat. in Chr c. 24. p. 176.

Judiciasia praecepta sunt quadruplicia. Nam quaedam praescribunt certum ordinem justitiae inter Principem et populum: quaedam inter ipsos populares inter se: quaedam inter populum et extraneos: quaedam denique inter domesticos ejusdem familiae. Becan. Th. Sch. part. 2. tr. 3. c. 4. q. 7.

Judicium vel est intellectus ex principiis naturalibus sine verbi lumine judicantis, et is propositionem hanc, Deus est homo, cum sit disparatorum affirmative de se invicem affirmatorum, tam impossibilem judicat, quam illam, Homo est asinus; vel intellectus verbi et Spiritus S. collustrati, qui propositionem hanc ratione unionis personalis aestimatam veram judicat. Gerh. exeg. L. 4. n. 170.

Judicium ut sit legitimum, tres conditiones requiruntur. 1. Auctoritas legitima. Hac deficiente dicitur juidcium illicitum per usurpationem sive judicium usurpatum 2. conformitas cum justitiae regulâ et inclinatione, jut loquitur Thomas 2. 2. q. 60. a. 2. per defectum hujus secundae conditionis dicitur judicis judicium injustum sive iniquum. 3. conformitas cum regulis prudentiae. Ad quam conformitatem duo potissimum requiruntur. Primo, ut non fiat judicium ex levibus tantum conjecturis, aut de rebus plane occultis, sed re sufficienter et certo cognitâ, quantum moraliter fieri potest: alioqui judicium erit tamerarium et suspiciosum. 2. Ut judex non ex odio, aut cupiditate, aut alio malo affectu, vel propter pravum finem, sed ex justitiae amore et propter Reip. bonum judicet. Greg. de Val. T. 3. d. 5. q. 4. p. 2. p. 1100. et seqq.

JUGUM in Scripturis nobis proponitur divinum et humanum. Illud continet tum praecepta divina, tum crucem divinitus impositam Matth. 11. v. 29. hoc vero continet tum [gap: Greek word(s)] tum crucem sponte accersitam. Act. 15. v. 10. Gal. 5. v. 1. illud patienter ferendum, hoc vero cavendum, cum Christus charo pretio nos ab eo liberaverit. Gerhard. L. de Conj. n. 520.

JURAMENTI variae sunt divisiones. Aliud est promissorium, aliud assertorium. Illud est, cujus interventu nos ad aliquid, quod in nostrâ potestare sit, praestandum vel non praestandum obligamus. Hoc est, quo simpliciter dictum aliquod nostrum, tanquam verum, confirmatum imus. Dividitur etiam secundum subjecta, ut quoddam sit de re impia et illicita: quoddam de relicita quidem, sed impossibili: quoddam de re dubiâ et incertâ, sicut juramentum Herodis et votum Jephrthe. Aliud est juramentum, quando quis testem invocat Deum in animam suam. Aliud est adjuratio, quando alium obtestor invocatione veri Dei, ut, si fallat, Deus sit vindex. Aliud est voluntarium, quo quis se sponte ad juramentum offert; aliud coactum, quo ad jurandum invitus quis cogitur; aliud privatum, quo in foederibus et contractibus privati utuntur; aliud [gap: Greek word(s)] , quod â magistratu imponitur, quod vocant conceptum solenne corporale juramentum. In juramento aliquando nomen Dei diserte invocatur; aliquando res nobis charae et venerandae tanquam pignus deponuntur: Et tum execratio dicitur. Ita Joseph jurat per salutem

Pharaonis. Chemnic. L. de Lege Dei praec. 2. Gerh. L. de L. D. n. 118. Calixt. hist. Jos. p. 30. Becan. man. 652. 799.

Juramentum aliud est religionis, quo quis ad certam religionem se obligat: aliud fidelitatis, quo magistratus et subditi sibi invicem ad praestandam fidelitatem obligantur, ut fit in homagiis: aliud veritatis, quod magistratus uni vel alteri parti imponit, cum veritas alioqui indagar: non potest: aliud calumniae, usitatum in foederibus contractibus ac pactis, cum contrahentes vel paciscentes utrinque se obligant, et ultro citroque se devinciunt ad servandam fidem: aliud militiae: quod et sacramentum militare dicitur, in quo post electionem jurat unusquisque miles, se non recessurum â militiâ, nisi post completa stipendia seu militiae tempora, Bald. Cas. Consc. l. 2. c. 9.

Juramentum 1. aliud est Contestativum, cum quis simpliciter invocat Dei testimonium, ut: per Deum ita res se habet. Aliud Comminatorium, cum quis alicui promittit malum poenae, ut: per Deum te puniam. Aliud Execratorium, cum nos ipsos vel rem nobis charam divinae ultioni subjicimus, si verum non sit, quod asserimus. Ut: Deus me destruat, vel filiis meis malum accidat, si hoc ita non sit. 2. Vel est Judiciale vel Extrajudiciale. Illud certa quadam forma et ritu coram Judice, vel Notario exhibetur. Hoc sine certâ formâ inter privatos. Rursus: simplex et solenne. Hoc constat certâ formâ, acceptaturque a publica potestate, illud non item. 3. Aliud absolutum seu purum, ut: Juro me hoc facturum:

aliud conditionatum, ut: juro me hoc facturum, si cras tu huc veneris: aliud poenale: ut: juro me hoc facturum sub poena solvendi centum, ni fecero. 4. Aliud est, in quo explicite invocatur DEUS vel divina, ut: per Deum, per Christum, per crucem, per sanctos: aliud, in quo implicitê seu tacite, ut cum juramus per creaturas, in quibus elucet DEUS. Tacite item invocatur DEUS, quando quis rogatus ab offerentev. g. crucem vel librum, ut juret, ipse illa tangit, item si interrogatus an jurare velit, ipse vel respondeat: volo, vel quid simile. Rursus si subscribat scripturae jur isjurandi formam continenti: praeterea si dicat: juro, vel simile verbum in eo loco et circumstantiis, ubi intelligatur, per illud verbum invocari DEUM, se concipi Juramentum.

Juramentum ratione adjunctae blasphemiae quadruplex est 1. si juretur per creaturam, tanquam habentem divinitatem, ut: Juro per Jovem. Huc reducitur, si juretur per creaturam, ac si esset sancta, ut per Mahumetem, Daemonem etc. honorarentur enim, dum invocarentur, ut testes veritatis. 2. si abnegatur fides, ut: abnego DEVM, vel Baptismu, vel Sanctos, si ita non sit. Tertio si DEUS vel Sancti poenae subjiciantur, ut: pereat DEVS, vel sanctus Petrus, si ita non sit. 4. si juretur per membra obscoena Dei, vel sanctorum etc. Tamburin. explicat. Decal. l. 3. c. 1. §§. 2. Sayr. thes. cas. consc. l. 5. c. 2.

Juramentum aliud est per simplicem contestationem, aliud per execrationem. Simplex contestatio est, cum quis simpliciter invocat divinum restimonium, dicendo: Testis est Deus, aut, Testor Deum: aut, per Deum, aut, Juro per Deum etc. Omnibus enim his modis aeque juratur. Item etiam quando quis jurat per creaturas aliquas, in quibus peculiariter relucet veritas divina, quam ipsae creaturae suo modo imitantur. Ut cum quis jurat per Evangelia, per Sanctos etc. Non enim tunc sistit in creaturâ, sed intendit jurare per divinam veritatem, quae relucet in creaturâ.

Juramentum vero execratorium est, quando quis per verba non immediate significat ipsam invocationem interiorem divini testimonii, sed voluntatem, qua se vel aliquid ad se pertinens divino judicio offert, ut in eo Deus injuriam sibi irrogatam ulciscatur, si falso invocatur ipsius testimonium. Itaque non consistit per se et formaliter hoc Juramentum, ut Juramentum est, in ipsa execratione, tanquam ipsa per se sit divini testimonii invocatio: sed consistere dicitur in execratione tanquam in quodam signo â posteriori ipsius juramenti. Talis jurandi formula erat illa in Vet. Testamento frequens: Haec faciat mihil Dominus, et haec addat. Illa autem formula jurandi Apostoli 2. Cor. 1. Testem invoco Deum IN animam meam, ex utroque genere Juramenti, scilicet contestatorio et execratorio mixta fuit. Greg. de Val. Tom. 3. d. 6. q. 7. p. 2. pag. 1814. Petr. â S. Joseph Id. Theol. mor. l. 4. c. 5.

JURISDICTIO Ecclesiastica et Politica differunt et objecto et modo agendi: unde nihil est indecens, si, quemadmodum qui spiritualia aliis administrant, ab iisdem accipiunt temporalia: sic etiam, qui in spiritualibus alios dirigunt, in temporalibus ab iisdem dirigantur, et, si ab officio aberrent, coerceantur poenis convenientibus, praesertim, qua cives sunt Reipub. et extra metas divini Ministerii versantur. Rivet. in Exod. p. 1367.

JUS DEI vel Absolutum est vel Ordinatum. Non controvertitur inter nos et Calvinianos: quid Deus possit pro absoluto jure suo, et potestate infinitâ: sed quid velitactu, et quid de salute ac damnatione hominum decreverit? Secundum jus absolutum potuit Deus totum genus humanum post lapsum statim abjicere, annihilare, et in tenebras inferni detrudere: secundum jus autem ordinatum, hoc est, secundum verbum Dei, et voluntatem ejus revelatam hominum reprobatio quoad nullum actum absoluta est. Meisn. anthr. d. 20. th. 18.

JUS IN RE ET JUS AD REM differnt. Christus in status Exinanitionis jus quidem semper habuit ad rem; nondum autem jus in re, nî ipsos status confundere, et in Exinanitione simul ipsam Exaltationem suisse, [gap: Greek word(s)] asserere velimus. Tum demum jus in re et administrationem omnimodam accepit, quando schemate servili deposito, et redemptionis munere consummato, de morre et diabolo triumphavit, et â Patre in Exinanitionis quasi praemium, divinâ hac gloriâ donatus, et sic exaltatus est, ut potenter

JUS NATURAEjuxta Thomam 4. sent. dist. 33. q. 1. aliud est primarium, ex ipsis naturâ notis principiis ortum, aliud secundarium, ex conclusionibus inde deductis originem ducens. Polygamiam juri naturae non quidem primario, sed tamen secundario, repugnare censet, unde consuetudine induci potuerit justa plures uxores ducendi licentia. Gerhard. L. de Conj. n. 215.

JUS aliud soli, aliud poli. Ecclesia ut non regitur humanis consiliis, ita nec legibus humanis et modo aliquo hujus seculi. Gerh. exeg. L. 1. n. 410.

Jus aliud strictum, aliud misericordiâ temperatum. Corporalem poenam unus pro altero ferre potest posteriore, non priore modo. Sic in scholâ Mosaicâ videmus Deum ordinasse, ut pecus pro homine moreretur Lev. 17. v. 11. et in scholâ audimus: quod Christus animam suam redemtionis pretium pro nobis dederit. Matth. 20. v. 28. Stegm. Photin. p. 258. Gerh. L. de B. O. n. 118.

JUSTIFICARE. Verbum hoc in forensi significatione complectitur haec tria 1. accusatum et in judicium deductum absolvere ab intentato crimine, ne judicialiter condemnetur, vel restituatur 2. pro justo censere, pronunciare, recipere et acceptare. Et usurpatur in hac significatione indifferenter, sive causa justa sit, sive injusta. 3. Complectitur et hoc: ita justificatis tribuere laudem, testimonium et praemia, quae justis et innocentibus debentur, tractare illos, non ut reos damnatos

Justificandi verbum aliter Pontificii, aliter Nostri accipiunt. Illi enim active accipiunt, nos passive: Illi sumunt Ethice: nos Theologice. Illis justificari est inhaerenter justum fieri, nobis vero est â poenis absolvi, quam forensem interpretationem si semper urgeamus, prodibunt ex ipsorum glossis paraphrases locutionum Paulinarum absurdissimae. Meisn anthr. d. 27. th. 60.

Justificare in Scripturâ significat minus proprie vel erudire ad justitiam seu ostendere viam consequendi justiam: vel in collato justificationis beneficio perseverare, et indies magis magisque sanctis operibus justitiae studere. Magis autem proprie significat justum constituere, pronunciare, declarare. Ea vero declaratio fit vel coram Deo, vel coram hominibus. Coram Deo justificantur homines, quando absolvuntur â peccatis, propter justitiam Christi gratis ipsis imputatam. Et haec justificatio tribuitur â Paulo fidei. Coram hominibus justificantur quando pro justis et â Deo in gratiam receptis agnoscuntur: et haec declaratio fit â posteriori: tribuitur enim operibus, quae testantur de fide seu persona justificata, tanquam effectus de sua causa. De priore declaratione loquitur D. Paulus: de posteriore D. Jacobus, ut con. stat ex v. 18. Jacobi. Utrobique est significatio forensis. Haec enim in vocabulo justificandi occurrunt 1. accusatum in judicio ab intentato crimine absolvere. 2. pro justo et innocente reputare. 3. laudem et testimonium innocentiae tribuere. Prima duo Deo

competunt; tertium etiam hominibus, qui vident hominis justificati bona opera, et glorificant Deum Patrem, qui in coelis est. Balduin. ep. Rom. 3. p. 206. seq.

JUSTITIA accipitur 1. vel prout est in Deo essentialis sc. Dei proprietas: vel prout â Deo, quâ nos justos facit, quae duplex est: Evangelica et Legalis: quae posterior rursus vel est inchoata, ut in hac vita, vel perfecta, ut in futura. 2. significat proprietatem essentialem â misericordia et veracitate distinctam. 3. Hoc modo accepta distinguitur in universalem et particularem. Illa est rectitudo voluntatis, qua Deus immutabiliter vult et approbat omnia, quae in lege suâ praecepit. Haec est aeterna, constans et immota voluntas, suum cuique tribuendi. 4. Eâ est tum erga se tum erga creaturas justus. Erga se justus est, quia tribuit sibi ipsi atque â creaturis etiam tribui jubet summam illam gloriam, quae ipsi ut summo Enti ac summo bono unice debetur Es. 42. v. 8. 5. Erga creaturas justus est tum dispositive, quatenus omnes actiones suas, omnia opera sua ad extra juxta normam aequitatis et justitiae disponit, tum distributive, quatenus unicuique creaturae reddit secundum opus suum. 6. Ea est vel remunerativa, quâ bonos praemis afficit, vel punitiva, quâ malos poenis afficit. Gerhard. exeg. L. 2. n. 229.

Justitia Christiana phraseos vi significat omnem justitiam, qualis in Christianis est vel esse debet, et comprehendit suo ambitu tam justitiam fidei, u

Apostolus vocat, ob quam credentes in censorio Dei judicio â reatu peccati et mortis absolvuntur, et haeredes vitae aeternae judicantur: quam justitiam operum, quae exercetur â fidelibus, Deo quoque placet, et promissionem habet hujus et futurae vitae tanquam consequens gratuitum praemium. Hulsem. man. A. C. pag. 91.

Justitia imputativa aequivoce accipi potest, vel ut veritatem justitiae neget, vel ut sit attributum externum verae justitiae. Hoc posteriore modo significat justitiam, quae imputabilis est aliis, quomodo si dicerem, reatum Adami esse imputativum, id est, imputabilem aliis; et imputari. Illo autem priore modo significat non veram sed putativam justitiam. Hulsem. ibid. p. 94.

Justitia Dei consideratur dupliciter 1. [gap: Greek word(s)] , quatenus est interna et essentialis Dei proprietas, quâ Deus ab aeterno in aeternum justus, sanctus et rectus est. 2. [gap: Greek word(s)] , quatenus sese in operibus externis vindictae ac poenae exerit. Priore respectu justitia et misericordia Dei aequaliter insunt, quia sunt ipsa Dei essentia. Posteriore respectu distinguendum inter hujus vitae cursum, ejusque in extremo judicio terminum. In hac vitâ est tempus gratiae et miserationis, ac proinde se magis exerit Dei misericordia, quam justitia. In extremo judicio erit tempus retributionis, ac proinde tunc magis se exeret Dei justitia, quam misericordia. Gerh. exeg. L. 2. n. 235.

Justitiae, cum Deo attribuitur, varia significata sunt 1. Notat Justitiam et rectitudinem essentialem. 2. Veritatem promissionum, ut justitia idem sit,

quod fidelitas in servando. 3. Votuntatem Dei lege expressam 4. Bonitatem Dei. 5. Beneficia Misericordiae. 6. Judiciariam et vindicatricem Dei justitiam, quae est justa in Deo voluntas, quâ bonis bene et malis male faciens, unicuique reddit secundum opera sua, justo judicio. Meisn. Anthr. d. 26. th. 96. Balduin. ep. Rom. p. 71.

Justitia alia est Legalis, alia Evangelica. Illa consistit in faciendo, estque exquisitissima et absolutissima legis observatio, excedens omnium hominum vires. Haec consistit in credendo, ubi jam impletum est â Christo, nostro loco perfectissime, quod lex â nobis requirebat, per fidem autem nostra fit impletio, nostra justitia. Talem justitiam facilem facit Apostostolus, non quod fides in Christum res adeo facilis sit, sed quia homini non est impossibilis, et quia non magno sudore aut labore nostro est acquirenda, non vanis curis et speculationibus inutilibus investiganda. Bald. ep. Rom. 10. p. 6. 648.

Justitia hominum alia est imputata vel fidei, alia inhaerens vel operum. Utraque dicimur justi, illâ relative, perfecte et coram Deo, hac vero subjective, inchoate et imperfecte coram hominibus. Gerh. de Justif. n. 226. Graw. in Aug. Conf. part. 4. p. 19. Meisn. consid. Th. phot. p. 145.

Jsutitiae significata Biblica sunt haec: Justitia attribuitur vel Deo vel Christo vel hominibus. Si Deo attribuitur, tunc notat 1. Essentialem ejus justitiam, qua est tum universalis in Deo rectitudo, tum idioma specialie, quo et ipse justus est, et omnia juste disponit.

2. Veritatem promissionum. 3. Voluntatem Dei lege expressam. 4. Bonitatem et misericordiam Dei. 5. Beneficia â Deo misericor de hominibus exhibita. 6. Judiciariam et vindicatricem Dei justitiam. II. Si Christo attribuitur, notat 1. Justitiam ejus habitualem seu summam innocentiam, dum abs omni est peccato, nec annumerari debet injustis seu peccatoribus 2. Justitiam ejus actualem, quae erat plenaria obedientia et impletio legis, de qua Rom. 5. v. 17. 18. III. Si hominibus attribuitur, notat 1. Obedientiam erga legem Dei 2. Quaelibet bona opera 3. Justitiam causae. 4. Beneficentiam. 5. Eleemosynam. 6. Praemium piae ac justae vitae vel testimonium, quo justitia nostra ornatur. 7. Justitiam fidei, quâ coram Deo sumus justi, quae et justitia imputata dicitur nihilque aliud est, quam justitia Christi fide apprehensa, et nobis imputata. Atque hoc est praecipuum significatum justitiae in articulo justificationis, quo etiam sensu plerumque in omnibus epistolis Paulinis usurpatur. Meisn. Ph. s. p. 2. s. 1. c. 1. q. 27. p. 308. seqq. et Anthrop. d. 24. q. 1. n. 10. et seqq.

Justitiae Christi duplex est usus: Unus primarius, satisfactionis et meriti, quod nobis imputatur. Alter secundarius, exemplaris ac documenti, secundum quem justitia ejus nostrae inhaerentis justitiae regula est, quem etiam quadantenus, licet non totaliter, exprimimus, secundum quam merito ipsi conformes dicimur. Meisn. anthrop. d. 22. th. 58.

Justitia est duplex, una quidem personae, ut vocant et universalis, qua homo Deo gratus est et acceptus, sive quis posset eam in se habere perfectam,

quod nulli hac vita datum est, sive talis habeatur per gratuitam imputationem justitiae fi lei. Et tales fuisse multos justos inter nationes Sedomi, Abrahamum cogitasse non putamus. Alia est justitia vel causae, vel honestae inter homines conversationis. Causae, ut simulti fuerint ibi, qui polluti non fuerunt infandis libidinibus, imo quibus aliorum sceiere displicuerint: Conversationis inter homines honestae, quae comprehendit non solum alicujus criminis carentiam, sed etiam multarum virtutum conjunctionem. Hoc modo potuit Abraham existimare, non paucos esse justos inter Sedomaeos. Rivet. exerc. 94. in Gen: pag. 363.

Justitia legis tripliciter accipitur: vel perfectâ justitiâ Christi, qua totam legem implevit perfectismâ suâ obedientiâ et satisfactione, quae per fidem nobis imputatur, vel de justitiâ Pharisaicâ, quae qualemcunque externam obedientiam legi praestat, vel de justitiâ bonae conscientiae sive studio bonorum operum in renatis. Justitia Legis primo modo accepta non accusatur â lege. cum sit perfectissima cum lege conformitas, quin potius per illam ab accusatione legis liberamur. Justitia legis secundo modo accepta omnino a lege accusatur, quia non qualemcunque sed perfectam interiorem et exteriorem obedientiam lex exigit, quam ubi non invenit, fulmen maledictionis suae vibrat, nec patitur qualicunque obedientia sibi satisfieri. Justitia legis tertio modo accepta, quamvis legi perfecte non sit conformis, nec in articulo Justificationis coram Deo consistat, quo respectu itidem â lege accusatur, interim tamen quia credentes non

amplius sunt sub lege, sed sub gratia, et quia sunt per Christum â Deo reconciliati, ideo inchoata illa obedientia placet DEO, et praemiis temporalibus ac aeternis compensatur. Gerh. L. de Evang. n. 112.

Justitia alia est causae, in ordine ad proximum, quando nimirum aliquis bonam causam habet. Ita interdum pessimus nequam in actione aliqua optimam potest habere causam. 2. In ordine ad Deum, qua pii justi sunt coram Deo, imputatâ ipsis justitiâ. Haec absolute talis est. prior autem tantum respectu alicujus actus et in comparatione. Hackspan. in Ps. 7. v. 9.

JUSTUS vocatur I. DEUS ob essentialem rectitudinem 2. quatenus justa praecepta fert 3. juste judicat. 4. servandis promissionibus fidelis est. 5. Beneficia destribuit. et 6. credentes justificat. II. CHRISTUS 1. quatenus sine peccato est 2. quatenus legem implevit et justitiam nobis acquisivit. III. HOMO 1. quatenus legi obtemperat 2. Bene justeque agit 3. Beneficus est et 4. Christi justitiam sibi habet imputatam. Meisn. anthr. d. 24. q. 2. th. 14.

Justi dicuntur in sacris literis homines non ideo, quia perfectes legem Dei impleverint, et ab omni prorsus peccat immunes fuerint: sed 1. propter imputatam Christi justitiam, et non imputatam suam justitiam. 2. propter justitiam inchoata, quod ex majori parte virtutis commendentur, ut Hieronymus loquitur. 3. propter externam 4. propter justitiam non fictam aut simulatam, aut affectatam, sed veram illam ex ima animi mente profectam, hypocriticae et simulatae oppositam. 5. in comparatione aliorum.

Calixt. Conc. l. 1. c. 3. Balduin. in ep. ad Rom. c. 3. p. 204. Voss. hist. Pelag. l. 5. part. 1. pag. 469.

KABBALAE species celebriores sunt tres, Temura, quae consistit in permutatione literarum; Gematria, in supputatione literarum arithmeticâ; et Notaricon, quae fit per formationem vocum aliarum ex singulis literis. Schickard. in Bechin. p. 60. Glass. Phil. s. l. 2. p. 1. t. 2. s. 2. p. 428. et seqq. cont. Jud. l. 1. 6. 2. p. 90.

[gap: Greek word(s)] non semper significat in Scripturis tyrannicum dominium, sed saepe placidam imperii administrationem. Konig. in Cas. p. 703.

[gap: Greek word(s)] ab Apostolo constituitur triplex 1. Sacramentalis corporis et sanguinis Christi participatio, quae fit mediante benedicto pane et vino 1. Cor. 10. v. 16. 2. Spiritualis totius Christi et omnium beneficiorum ejus apprehensio, quae fit verâ fide 1. Cor. 11. v. 26. 3. communio corporis Ecclesiae 1. Con. 10. v. 17. Prima [gap: Greek word(s)] est fundamentum reliquarum, quia spiritualis participatio Christi et beneficiorum ejus confirmatur et obsignatur in credentibus per [gap: Greek word(s)] sacramentalem. Communio corporis Ecclesiae docendi causâ potest statui duplex. Externa scilicet et Interna. Externa versatur inter omnes, qui eandem doctrinam amplectuntur, et iisdem Sacramentis utuntur. Interna versatur inter vere credentes, qui Spiritum Christi habent. Externa corporis Ecclesiae communio oritur ex [gap: Greek word(s)] sacramentali,

interna vero ex [gap: Greek word(s)] spirituali. Gerh. L. de S. Coenân. 101. Balduin. 1. Cor. 10. p. 517.

[gap: Greek word(s)] alia est salutaris, alia infructuosa. Illa non potest consistere cum [gap: Greek word(s)] daemoniorum, haec vero potest: multi enim sibi sumunt sacram Coenam ad judicium. Bald. l. cit. p. 521.

LANGVORES sunt duplices, quidam corporis, quidam animi. De morbis corporis verba Prophetae (Es. 53.) nequeunt accipi. Nam illos Christus in se non recepit, siquidem corpore infirmatus et omnibus morbis expositus fuisse nunquam legitur. Quare dolores interni et angores animae potissimum intelliguntur, ob quam caussam et ipse flagellatus, humiliatus, percussusque â Deo dicitur. Meisn. cons. Theol. Phot. p. 842.

LAPSUS alius est Physicus, alius Theologicus, vel alius naturalis, alius moralis. Hic vitiosus est, ille non est. Hunc Deus improbat et non vult: illum adprobat et vult. Meisn. anthr. d. 4. q. 2. th. 11.

Lapsus est duplex, circa doctrinam et circa mores. Lapsus circa doctrinam est error in dogmatibus, qui vel ex simplici ignorantia oritur, neque conjunctam habet pertinaciam, vel ex malitia et improbitate originem habet, et contemto Ecclesiae judicio ex Scripturis probato pertinaciter defenditur, quâ ratione in haeresin degenerat. Lapsus circa mores est delictum aliquod vitae verbis aut factis commissum. Estque

vel publicum vel privatum. Puolicum, quod vel palam gestum vel publice notum et cum manifesto scandalo conjunctum. Privatum, quod occulte perpetratum, cujus unus vel pauci duntaxat conscii sunt, nec cum publico et notorio scandalo conjunctum est. Utrumque vel ex ignorantia vel malitia est commissum. Gerh. L. d Minist. eccles. n. 285.

Lapsus renatorum sunt duplices: quidam infirmaitatis, qui sunt ab invitis: quidam malitiae, qui fiunt cum proposito et contra conscientiam, ac proinde gratiam ac fidem excutiunt. In his cum conscientia repugnet et factum improbet, quod tamen non intermitritur, vulnerari dicitur. Bald. in Cas. l. 1. c. 4.

LEGATORUM vel ministrorum â Deo missorum duplex ordo est: primus supremus, extraordinarius, immediatus Doctorum infallibilium, quales Prophetae ac Apostoli Eph. II, 20. Secundus inferior communis et mediatus per Ecclesiae vocationem â Deo, ordo est ministrorum et Doctorum non-infallibilium Eph. IV, 11. 12. Rom. XII, 6. 7. 8. Illi errare nequeunt, non quod Dei nomine, loco et authoritate loquuntur, quod suo modo utrisque commune est; sed quod istius ordinis sunt, atque dono infallibilitatis peculiariter praediti: hi quidem errare possunt, utut ex officio Dei nomine loquentes, et fallibiliter. Hoornbeeksumm controv. l. 6. p. 545.

LEGES positivae differunt â lege naturae 1. causâ efficiente. Lex naturalis immediate â Deo hominum cordibus est inscripta: sed leges positivae civiles â Magistratu exterius promulgantur. 2. Materiâ. Lex naturae generatim omnia vitia prohibet tam interna

quam externa, lex positiva civilis tantum externa scelera prohibet, ideoque peccandi voluntatem non punit. Lex Naturae virtutes in genere praescribit, lex positiva ad specialia officia descendit. 3. formâ. Lex naturae est rivulus quidam ex fonte legis aeternae, quae in Deo est, deduotus, ac divinae illius lucis, sapientiae scilicet et justitiae in Deo quidam radius. Lex positiva est rivulus ex fonte legis naturae deductus. 4. fine. Lex naturae tantummodo honestatem et spontaneam observationem requirit Rom. 2. v. 24. leges positivae praesuppositâ honestate etiam utilitatem eorum, quibus sanciuntur ac feruntur, spectant. 5. objectis. Lex naturae omnibus hominibus communis est, et omnes obligat. Leges positivae eos solum obligant, quibus â Magistratu publicâ autoritate sunt latae. 6. Adjunctis, firmitate scil. et notitiâ. Lex naturae immota est, immutabilis ac perpetua. Leges positivae viriantibus circumstantiis mutari et abrogari possunt. Lex naturalis omnibus [gap: Greek word(s)] est nota, positiva per promulgationem demum innotescit. Lex Naturae ubique locorum eadem, positivae pro locorum diversitate variant. Gerh. L. 6. n. 262.

Leges forenses duobus modis considerari debent. Uno: quatenus sunt leges uni certo populo praescriptae. Altero: quatenus sunt doctrina, quâ, quid congruum voluntati divinae, legi naturae consentaneum, Reipub. denique utile et salutare esse queat, ostenditur. Priore modo leges de blasphemis occidendis non ita praecise et stricte Christianos obligant, prout Judaeos. Interim substantia legis manet integra, et Magistratus salyâ conscientiâ in blasphemos

animadvertere debet, ita ut licitum sit pro qualitate delicti, poenas vel exasperare vel mitigare: vel civili vel capitali poena sontem afficere. Hutter. LL. pag. 1021.

Leges Judaeorum forenses seu politicae considerantur vel ut in naturali et communi aequitate fundatae, vel ut peculiariter isti populo latae: hac ratione mutabiles sunt, non illâ: quatenus istum spectabant populum, illo in loco et tempore observandae, obrogatas dicimus, cum istius populi politâ: sed illarum aequitas et quousque cum jure conveniunt morali, manent, non qua politicae, sed quae in politicis sunt perpetuae et communis aequitatis. Hoorub. contr. Jud. l. 7. c. 1. p. 450.

Legis vis est duplex: una directiva, altera coactiva. Lex posita est omnibus, tam justis quam injustis, quoad vim directivam; quia scilicet dirigit et praescribit omnibus, quid agere, vel non agere debeant: at quoad vim coacti vam non est posita justis, sed tantum impiis, quia justi sponte libenter et alacrter ex instinctu charitatis faciunt ea, quae â lege praescribuntur, nec opus est eos cogere ad legis observationem. Impii contra saepe recalcitrant; et â legis obedientia se subducunt, et ideo cogi quodammodo ad obsequium debent. Becan. man. l. 1. c. 17. n. 4. p. 454. Thomas l. 2. q. 96. a. 5.

Legis naturalis tria sunt officia. Primum est, ad seipsum decenter vivere secundum inclinationem naturae infitam ad conservationem sui esse, in cibo et potu. Secundum est, decenter vivere in communicando naturam suam alteri et conservationem speciei

secundum insitam inclinationem generandi sibi simile, et ad illam educandam. Tertium est, ad Deum, et ad hominem juste vivere, ad parentes, ad filios, ad superiores, ad aequales, ad inferiores, secundum inclinationem, qua quisque appetit bonum honestum, et juste et recte agere secundum rationem. Sayr. thes. cas. consc. l. 3. c. 2. n. 8.

Legis impletio est duplex: inchoata et consummata, seu Evangelica et legalis: de hac loquitur Scriptura, quando dicit: neminem esse, qui praestet legem: de illâ Paulus Gal. 6. v. 2. loquitur, dum dicit, portando alterius onera nos implere legem Christi. Nam et hoc est implere legem Christi, cum annitimur, juxta praeceptum Christi, benefacere proximo; quantum in hac imbecillitate fieri potest, ex animi sententiâ; ubi defectus noster perfectâ Christi obedientiâ compensatur. Balduin. in ep. Gal. c. 6. p. 299.

Legem implevit Christus 1. per plenam explicationem 2. per satisfactionem 3. per imputationem 4. per renovationis inchoationem. Meisn. consid. Theol. photin. p. 529.

Legis officium seu usus est triplex. Primus Politicus et Paedagogicus, scilicet diligentia rationis in regenda disciplina externa seu gubernatione externorum gestuum, quam singuli homines etiam in hac imbecillitate naturalibus viribus utcunque possunt efficere. Alter Theologicus Elencticus. Ut agnoscamus inde iram DEI adversus peccatum. Tertius Theologicus Didacticus. Ut renati doceantur et sciant, quae opera, qui cultus DEO placeant, nec proprio

consilio excogitent opera et cultus. Phil. Melanchth. T. 3. p. 392. Gerh. L. de Leg. n. 203. Meisn. consid. Th. Phot. p. 135.

LEX accipitur 1. generaliter pro vi, impetu, seu efficacia movente et impellente, ut lex peccati, lex in membris, lex mortis, lex spiritus vitae 2. pro universâ doctrinâ divinitus patefactâ Ps. 19. v. 8. 9. et 119. quo sensu etiam Evangelium complectitur Es. 2. v. 3. Jer. 31. v. 33. Rom. 3. v. 27. 3. pro libris sacris, in quibus doctrina illa sub V. T. descripta erat: et aliquando quidem pro omnibus libris V. T. Joh. 10. v. 34. Ps. 81. v. 6. aliquando pro libris Mosis, et tum distinguitur â Prophetis et Psalmis Luc. 24. v. 44. aliquando videtur proprie accipi pro illis libris Mosis, in quibus Lex descripta est Luc. 10. v. 26. 4. quando lex accipitur pro Vet. Testamento, quatenus opponitur Novo, significat totam illam formam politicam, et constitutionem Sacerdotii, quam Deus per Mosen in populo Israel instituerat. Hinc aliquando Legis vocabulum sumitur pro Ceremonialibus ut Luc. 2. v. 22. aliquando pro Judicialibus Joh. 19. v. 7. Act. 23. v. 3. 5. quando lex opponitur Evangelio seu Fidei, significat Dostrinam Decalogi, praescribentem opera facienda Rom. 10. v. 4. et 5. In quibuscunque illa extet libris sive V. sive N. T. 6. quando lex opponitur gratiae, significat rigorem legis, qui recte dicitur consistere in histribus 1. quod lex nullam obedientiam probat vel recipit, nisi sit pura, perfecta et perpetua. 2. quod lex nullis promittit vitam et salutem, nisi sub conditione perfectae impletionis. 3. quod lex omnes, in quibus aliquid vitii potest accusare, sine mitigatione seu

[gap: Greek word(s)] damnationi subjicit. Chemnic. part. 2. LL. pag. 3. Gerh. L. de leg. n. 3. ubi variae legis divisiones adferuntur.

Lex, beneplaciti divini [gap: Greek word(s)] vel signum, est tum [gap: Greek word(s)] vel cordibus inscripta, tum [gap: Greek word(s)] vel per Mosen praescripta: illam Naturae, hanc Scripturae vulgo nuncupamus. Meisn. anthr. d. 3. q. 1. th. 15.

Lex Dei juxta Augustinum enarr. ps. 119. conc. 25. est triplex. Una est in Paradiso data homini, et in ipso toti posteritati, videlicet de prohibita arbore: et hujus legis praevaricatores sunt omnes filii Adam. Secunda lex est naturalis, omnibus hominibus in primâ creatione insita, secundum quam quilibet scit discrimen honestorum et turpium. Tertia est lex in literis promulgata in Ministerio Mosis, et â Deo ipso in duas tabulas inscripta. Secundum hanc tertiam gentiles dicuntur non habuisse legem; promulgatio enim illa Israelitis in deserto Sinai facta est Exod. 20. juxta primam autem et secundam speciem omnes sunt praevaricatores legis, et peccarunt contra legem, quotquot peccarunt. Bald. in ep. Rom. c. 2. p. 142.

Lex dupliciter consideratur 1. quatenus est norma et regula actionum 2. quatenus est doctrina et verbum Dei. Illo modo peccat in legem, qui non observat eam: hoc, qui negat eam, nec pro verbo aut veritate DEI habet. Meisn. anthr. d. 10. q. 2. n. 20.

Lex divina moralis in se ac per se est lex libertatis Jac. 1. v. 25. sed per accidens respectu nostri est lex servitutis Gal. 4. v. 31. Gerh. exeg. L. 1. n. 281.

Lex naturae consideratur duplicitur. 1. enim sic dicitur [gap: Greek word(s)] seu [gap: Greek word(s)] simpliciter et ex omni parte, ut: Deus est colendus etc. haec lex naturae est plane immutabilis. 2. [gap: Greek word(s)] seu [gap: Greek word(s)] , cum natura finem intuetur, quae est humanae societatis incolumitas et conservatio. Haec lex naturae, etsi quoad finem mutabilis non est, tamen si modum, quo ad finem pervenitur, respicis, est mutabilis. Ad priorem pertinet prohibitio conjugii inter parentes et liberos. Ad posteriorem pertinet prohibitio conjugii inter fratres et sorores: illud enim in primo generis humaniortu concedebatur, hodie vero est illicitum, finis tamen utrobique manet idem, incolumitas scil. et multiplicatio generis humani. Gerhard. L. de Conj. n. 308.

Lex alia est fidei, alia operum. Per legem operum intelligitur omnis lex, quae requirit opera sive ceremonialia, sive moralia, sive naturalia sive supernaturalia, sive renatorum sive non renatorum. Lex fidei est nihil aliud, quam Evangelium. Meisn. anthr. d. 27. q. 2. n. 41.

Lex ceremonialis sumitur vel formaliter vel materialiter. Formaliter pro dispositione necessariâ eorum, quae sunt cultus Levitici, secundum significationem mysteriorum Christi venturi. Materialiter pro praeceptis, quatenus nequaquam ad cultum aut futurorum significationem, sed alium finem libere diriguntur. König. Vind. p. 480.

Lex Mosis in V. T. erat mortalis, hoc est, poterat mutari: in Ecclesia primitiva Novi Testamenti fuit mortua, sed nondum sepulta, sed cum honore

sepelienda: hodie est mortifera, quae sine peccato non reduceretur â mortuis. Bald. ep. Rom. p. 822.

Lex poenalis est, quae ex arbitrio legislatoris statuit poenam temporalem in transgressores, cujusmodi sunt multae leges Mosaicae et humanae. Est duplex. Una pure poenalis, altera mixta. Pure poenalis est, quae neque praecipit, neque prohibet aliquid fieri; sed tantum imponit poenam illi, qui aliquid fecerit vel omiserit sub hac aut simili forma: qui hoc aut illud fecerit, talem aut talem poenam subeat. Mixta est; quae praecipit aut prohibet aliquid fieri, et apponit praeterea poenam in transgressores. Becan. Th. Sch. p. 2. tr. 3. c. 7. q. 1. pag. 318. Azor. l. 5. Inst. mor. c. 2. et 6.

Lex mentis opponitur legi membrorum, hoc est, homini veteri. Quare non notabit mentem physice sumtam, hoc est, partem animae superiorem, vel rationem, sed potius mentem Theologice acceptam, hoc est, hominem novum, vel donum renovationis, uno verbo, Spiritum, cui caro repugnat, et adversus quem concupiscit. Hi enim sunt duo illi athletae, duo contraria principia in filiis Dei semper reluctantia. Lex enim mentis ducit ad sanctimoniam et vitam: lex membrorum trahit ad injustitiam, illam oportet crescere, hanc minui. Meisn. anthr. d. 8. q. 1. n. 21.

Lex alia est spiritus, alia peccati apud Apost. Rom. 8. Illa est lex fidei seu doctrina Evangelii: per hanc enim datur Spiritus S. Gal. 3. per hanc etiam Spiritus S. operatur in nobis vitam et justitiam, unde et ministerium spiritus vocatur 2. Cor. 3. Haec est lex Mosaica, quae peccatum arguit, et per peccatum

occidit Rom. 7. v. 13. et propterea ministerium mortis appellatur 2. Cor. 3. v. 7. Posset etiam intelligi vocabulum legis de jure spiritus et peccati. Jus spiriritus vitae est vivificare: jus peccati est damnare ac morti adjudicare. Bald. ep. Rom. p. 504.

Sub lege esse duo notat: 1. sub maledictione esse, quae tanquam intolerabile jugum premit inobedientes 2. sub terrore et comminatione legis esse. Utroque modo renati non sunt sub lege, dum ducuntur spiritu Dei. Bald. ep. Gal. c. 5. q. 1. p. 281.

LIBER VITAE distinguendus est â libro Dei absolute et simpliciter sic dicto. Liber Dei metaphorice et [gap: Greek word(s)] sic dictus praescientiam ejus notat, qua omnium hominum ortum, vitam, actiones vitaeque exitum ante ipsam mundi constitutionem exactissime novit.

Liber vitae statuitur â quibusdam duplex: unus materialis, qui dicitur BIBLIA, codex scil. ille verba vitae continens, et viam vitae aeternae docens. Eccles. 24. v. 32. Alter metaphoricus, cujus mentio fit Phil. 4. v. 3. Apoc. 3. v. 5. c. 17. v. 8. c. 20. v. 2. et 15. c. 22. v. 19. Hic liber vitae dicitur absolute liber Dei [gap: Greek word(s)] Exod. 32. v. 32. Ps. 69. v. 19. Ezech. 13. v. 9. Hic liber vitae est ipse Christus, unde dicitur liber vitae Agni Apoc. 13. v. 8. c. 21. v. 17. Scriptio in hunc librum vitae nihil aliud est, quam electio in Christo ad vitam aeternam, metaphorâ ductâ ex more hominum, apud quos in libro conscribuntur, qui ad aliquid eliguntur. Gerhard. L. de elect. n. 37. 38. 39.

Libri Deo in Scripturis tributi haud incommode secundum providentiam Dei generalem et specialem in tres distinctos libros dispescuntur, ita quidem, ut ad generalem illam providentiam duo priores, ad specialem vero tertius et postremus referri possint et debeant. Primus liber est providentiae universalis, estque praesentissima omnium rerum creatarum notitia cum liberrimâ, sapienti, bonâ ac omnipotenti earum gubernatione et conservatione conjuncta, in sui nominis gloriam et salutem. Vocatur alio nomine Liber regiminis mundi, Liber omnium creaturarum, vel Liber universalis gubernationis. De hoc agit immediate David Ps. 139. v. 16. mediate et accuratius Johannes in Apoc. c. 5. v. 1. Alter priori quasi subordinatus, paulo tamen restrictior, Liber Judicii universalis, qui non omnes in universum creaturas, sed tantum homines judicandos attinet, et nihil est aliud, quam divina, eaque omnium dictorum et factorum humanorum notitia. Proditur hic liber in duobus Scripturae locis Dan. 7. v. 9. et 10. et Apoc. 20. v. 12. Exprimit eum Scriptura interdum plurali numero, non librum sed libros appellans, ut objectorum haud dubie rerumque inscriptarum diversitatem innuat, cum non una ac eadem, sed contraria plane, alia quidem de Electis, alia de Reprobis, exinde promulgetur sententia. Tertius Liber est et dicitur Vitae, resultans ex speciali Dei providentia, quae non amplius circa universas, sed tantum circa electorum salutem occupata est, et in Scriptura praedestinatio seu electio dicitur. Meisn. anthr. d. 15. q. 1. n. 6. et seqq. Glass. disp. de libro vitae th. 4. et seqq.

Libri, qui in extremo judicio aliquando aperientur, sunt multiplices. 1. Liber vitae, in quem per aeternam praedestinationem credentes in Christum scripti sunt. Apoc. 20. v. 12. 2. Liber divinae omniscientiae, quam nihil quicquam eorum, quae homines in his terris gerunt, fugit. Psalm. 56. v. 9. Ps. 139. v. 16. Malach. 3. v. 16. Hic liber in Judicio aperietur, quia tunc fiet omnibus notum et manifestum, quod in hac vita omnibus fuit occultum, soli autem scientiae divinae notum. Vocantur autem in plurali libri (Dan. 7. v. 10. Apoc. 20. v. 12.) non respectu divinae mentis aut notitiae, quae est simplicissima, sed ad objectorum rerumque inscriptarum varietatem ac diversitatem denotandam. 3. Liber Scripturae Sacrae. Sir. 24. v. 32. Joh. 6. v. 68. Hic liber dicitur in judicio aperiendus, quia judicabit Deus occulta hominum secundum Evangelium, quod in Propheticis et Apostolicis libris continetur. 4. Liber conscientiae. Hic liber itidem in judicio aperietur, quia quod in cujusque conscientia occultum et absconditum fuit, id tunc omnibus manifestum fiet. 5. Liber justificationis humanae. Illi enim, quibus pii in hac vita benefecerunt, publice in judicio eorum opera praedicabunt, et hac ratione per testimonium et approbationem in aeterna tabernacula eos recipient Luc. 16. v. 9. contra vero de immisericordia impiorum conquerentur Matth. 12. v. 40. et 41. 6. Liber accusationis Diabolicae Apoc. 12. v. 10. Denique liber justitiae divinae. In hac vita liber justitiae est velut involutus, quia bonis male, malis vero bene esse quandoque videtur, sed in

die judicii hic liber aperietur, tunc enim bonis praemia, malis vero supplicia in publico Angelorum et hominum conspectu reddentur. Gerhard. L. de extr. jud. n. 54.

Liber vitae tripliciter in Scriptura usurpatur 1. pro ipso libro Scripturae S. quatenus in ea traduntur ea, quae conducunt ad spiritualem animae vitam. Sic accipitur Eccles. 24. Haec omnia liber vitae, et testimonium altissimi. 2. Metaphorice dicitur notitia Dei, qua is, qui est in gratia, cognoscitur â Deo esse deputatus secundum praesentem justitiam ad vitam aeternam. Hujus libri fit mentio Psalm. 68. Deleantur de libro viventium. 3. Accipitur etiam metaphorice pro illâ notitia, qua Deus firmiter novit, quinam sint secundum electionem aeternam praedestinati ad vitam; quia scilicet in illâ notitiâ quasi conscripti firmiter haerent. Et hujus libri fit frequenter mentio in Scripturis. Ut Exod. 32. Psalm. 39. Dan. 7. Phil. 4. Apocal. 3. 6. 13. et 21. Greg. de Val. T. 1. d. 1. q. 24. p. 1. pag. 596.

Librum alium dicunt quidam praesentis gratiae, alium futurae gloriae. Liber gratiae est catalogus renatorum DEO placentium. Liber gloriae est catalogus electorum et certo salvandorum. Statuunt ergo, libro gloriae vel vitae inscriptos per aeternam praedestinationem deleri non posse. Inscriptos autem libro gratiae per justitiam, saepe deleri per peccatum mortale. Meisn. anthr. d. 15. q. 6. th. 13.

Libri alii sunt sacri, alii Canonici specifice sic dicti, id est, ad fidei universalis Canonem pertinentes, in Canonem â Prophetis relati et ab Ecclesia recepti: Si quosdam priorum amissos esse daretur, ex eo tamen inferri minime posset, etiam quosdam posteriorem amissos esse. Qui enim libri fine eo â sanctis Dei hominibus scribebantur, ut essent pars Canonis, illi ad Sacerdotes delati in latere arcae foederalis reponebantur, et summâ diligentiâ asservabantur, ut nullum amissionis periculum divinâ providentiâ aversum ipsis immineret. Gerh. exeg. L. de Scr. s. n. 110.

Libri sacri alii sunt Proto-Canonici, alii Devtero-Canonici. Proto-Canonicos vocant, de quibus nunquam fuit in Ecclesia dubitatio: Devtero-Canonicos vero, de quibus, quia non statim sub ipsis Apostolorum temporibus, sed longe post ad notitiam totius Ecclesiae pervenerunt, inter Catholicos fuit aliquandiu sententia anceps. Gerhard. exeg. L. de Scr. s. n. 101.

Liber naturae est vel internus, vel externus. Internus complectitur tum [gap: Greek word(s)] principia nobiscum nata tam thoretica quam practica; tum internum conscientiae testimonium, quod vocant [gap: Greek word(s)] . Externus creaturas in coelo terrâ ac mari complectitur, ex quarum contemplatione DEI bonitas, sapientia et potentia cognoscitur, unde naturalis Dei notitia in [gap: Greek word(s)] insitam et acquisitam distinguitur. Gerh. disp. Isag. 3. c. 2. n. 3.

In librum vitae inscriptio alia est secundum praesentem fidem, quacunque tandem temporis differentia habeatur; alia secundum perseverantiam usque in finem:

illa potest dici electio secundum quid et pro praesenti: ista simpliciter et absolute. Calixt. Conc. evang. l. 5. 20. p. 270.

LIBERA potest dici fides duplici sensu 1. quoad internum assensum seu actum credendi. 2. quoad externum exercitium. Priori modo libera est, quia princeps non potest cogere subditos ad internum actum credendi. Posteriori non semper est libera, quia Princeps ad conservandam pacem et unitatem in Republica potest prohibere exercitium haereticum, et eos punire poena capitis, qui non obsequuntur. Becan. man. l. 5. c. 17. p. 728.

LIBERATIONIS significatio est vel formalis vel effectiva. Haec est metaphorica, non illa: corporalis quidem liberatio interdum est absoluta (citra pretii interventum facta) non autem spiritualis. Stegm. photin. p. 276.

Liberatio â peccato non est [gap: Greek word(s)] sed [gap: Greek word(s)] , quae suos gradus habet, ita quidem, ut de die in diem magis magisque renovandi simus, quam diu vivimus. A supplicio autem renati liberantur [gap: Greek word(s)] : perfecta est remissio, sed imperfecta renovatio, juxta illud Augustini l. 2. contra Julianum: Deus vitiatum sanat â reatu statim, ab infirmitate paulatim. Meisn. consid. Th. phot. p. 733. 734.

Liberatio nostra per Christum facta est dupliciter juxta Thomam 1. Directe, in quantum passio Christi fuit sufficiens et superabundans satisfactio pro peccatis humani generis, exhibitâ autem satisfactione tollitur reatus poenae. 2. Indirecte, in quantum

passio Christi est causa remissionis peccati, in quo fundatur reatus poenae. Gerh. L de poen. n. 120.

LIBERTATIS variae sunt distinctiones (quae nihil sunt aliud quam diversi termini) Prima distinctio. Triplex est libertas. Una naturae, quâ quis liber est â coactione et violentia, in quibusdam etiam casibus â necessitate 1. Cor. 7. v. 37. Altera est libertas gratiae, per quam aliquis liber est â servitute peccati, de qua sermo fit Rom. 6. v. 18. Tertia est libertas gloriae, quâ liberi erimus â miseriâ hujus vitae, et ab omni sensu peccati, quo referunt nonnulli istud Paulinum Rom. 8. v. 21. Distinctio haec petita est ex triplici statu hominis; nimirum 1. Peccati 2. Renovationis 3. Beatitudinis. In statu enim lapsus non nisi libertas naturae conceditur: in statu renovationis libertas gratiae acquiritur: in statu beatitudinis libertas gloriae donabitur. In primo magis servi sumus, quam liberi: in secundo liberati: in tertio erimus liberrimi. Est vero distinctio posita Lombardi, qui l. 2. sentent. distinct. 25. lit. 1. scribit: Est libertas triplex, scilicet â necessitate, â peccato, â miseria. Primam naturae, secundam gratiae, tertiam gloriae libertatem appellare voluit.

Alii quinque libertatis species recensent: (quae est secunda distinctio.) Datur enim Libertas â coactione et violentia, quâ violentus externi principii impulsus et adversantia voluntati impedimenta removentur. 2. Libertas â necessitate, quâ voluntas non necessario et intrinsece ad unum eligendum determinatur, nec etiam necessario unum exequitur.

3. Libertas â jure vel obligatione, qua quis legibus est solutus, ut sit [gap: Greek word(s)] , quae libertas alio nomine vocatur licentia, de qua Paulus 1. Cor. 6. v. 12. Omnia mihi licent, sed non omnia expediunt. Proprie vero nulla creatura ab obligatione est libera, quia omnes Deo subjectae sunt, et inprimis homo, qui ad legem divinam in omnibus adstrictus est. 4. Libertas â peccato, quando subacta est caro et subjecta spiritui, ut ipsa amplius dominari nequeat, et homo justitiae potius quam peccato serviat. 5. Libertas â miseria, quâ quodammodo gaudere potuit Adam ante lapsum, plenarie vero gaudent post lapsum in coelis Angeli et Beati.

Libertas â coactione, et libertas â necessitate dupliciter inprimis differunt 1. Ratione subjecti. Libertas enim â coactione homini communis est cum bestiis, quippe quae multa sponte agunt, non coacte. Libertas vero â necessitate homini communis est cum Deo et Angelis, quippe qui non tantum sponte, sed insuper libere agunt, quod non cadit in bestias. 2. Modo agendi. Nam voluntas, quatenus est libera â coactione, dicitur agens naturale, quatenus vero est libera â necessitate, tum speciali sensu vocatur agens liberum. Hinc actiones, quae fiunt per libertatem a coactione, nominantur in genere voluntariae vel spontaneae; quae autem fiunt per libertatem a necessitate, nominantur in specie actiones liberae.

Tertia distinctio. Libertas alia est contrarietatis vel specificationis: alia est contradictionis seu exercitii. Illa est, quando voluntas non est determinata

ad certam speciem, nempe vel ad solum bonum vel ad solum malum, sed alterum potest vel eligere vel rejicere, potest unum velle, alterum nolle, velle autem et nolle sunt contraria, unde libertas contrarietatis vocatur. Sic multis mediis occurrentibus, libertatem contrarietatis habeo, ex istis omnibus unum feligendi, quodcunque placuerit. Libertas contradictionis in ipso actus exercitio versatur, quando quis objecto unico proposito agere et non agere, velle et non velle potest. Duo autem isti actus Velle, Non velle, sunt contradictorie oppositi, ideoque libertas ipsa contradictionis libertas nuncupatur. Exempli causâ, quando virtus et vitium proponuntur, et in electione fit conclusio: Volo virtutem, nolo vitium, tum haec libertas contrarietatis dicitur. Quando autem objectum unicum proponitur, quod possum eligere et non eligere, velle et non velle, tum libertas contradictionis nominari â Scholasticis consvevit. Utraque libertas conjungitur Eccles. 15. v. 14.

Hae distinctiones ita combinari possunt memoriae causâ: Libertas vel est naturae, vel gratiae, vel gloriae. Libertas naturae vel est â coactione, vel â necessitate. Haec vicissim vel contrarietatis est seu quoad speciem actus; vel contradictionis, seu quoad exercitium actus. Meisn. anthr. d. 21. q. 4. th. 22. et seqq. Gerh. disp. Isag. 27. c. 1. n. 6. et seqq. Voss. hist. Pelag. l. 7. part. 2. pag. 736.

Libertas in universum est duplex, alia carnalis, eaque vel naturae, per quam homines liberi sunt in actione rerum civilium et moralium, suaeque cognitioni subjectarum; vel fortunae, per quam alii servinascuntur,

alii vero ingenui et liberi. Alia est spiritualis eaque vel gratiae vel gloriae. Gratia Dei et meritum Christi in hac vitâ ita nos liberos faciunt. Primo ut, cum pridem nullo modo potuerimus, jam possimus actus supernaturales et ad salutem necessarios praestare, nempe credere, sperare, diligere. Secundo ut non erremus in iis, quae ad salutem necessaria, etiamsi in aliis, dum mortalem vitam vivimus, erroribus simus obnoxii. Tertio, ut non serviamus concupiscentiis et peccatis: interim cum posset nos eo etiam modo liberare, ut ne quidem haberemus peccatum, id tamen nobis in hac vita conferre Deo visum non fuit. Quarto ut non subjecti simus poenis proprie peccato debitis, nempe maledictioni legis et aeternae damnationi; aliis autem naturae infirmitatibus, morbis puta et morti nos eximere, nec hoc Deo visum fuit. Quinto liberat nos etiam gratia ab onere legum ceremonialium, qua de libertate agit Paulus Gal. 2. v. 4. et 5. v. 1. seqq. Gloria denique alterius vitae perfecte nos liberabit ab omnibus cum erroribus, tum concupiscentiis, tum infirmitatibus, et miseriis. Calixt. Conc. Evang. l. 5. c. 15. p. 250. scq.

Libertatis sive liberationis per Christum Servavatorem acquisitae tres constituuntur species. Prima est libertas gratuitae justificationis per fidem in Christum, qua remissis omnibus peccatis acceptamur in gratiam, et adoptamur in Filios Dei. De qua libertate agitur Eph. 1, 7. Coloss. 13. Altera species est libertas illuminationis sive renovationis mentis nostrae, qua deposito veteri homine induimus novum Eph. 4. v. 22. 23. 24. Tertia est libertas Glorificationis,

qua liberabimur ab omni servitute corruptionis et â morte ipsa, quando Servator excitabit corpora nostra adgloriam, et in perfectissimam omnibusque numeris absolutissimam libertatem asseret. Rom. 8, 21. Eph. 1, 14. Hutter. in LL. p. 890.

Libertas alia spiritualis, alia corporalis. Illa est qua â dominio peccati, tyrannide diaboli, morte aeternâ, legisque maledictione et damnatione, item â legibus ceremonialibus et forensibus, nec non â traditionibus humanis sumus liberati. Haec, quatenus ab omni potestate mundana sumus exemti. In utramque Christus nos asseruit, et in utraque etiam nobis standum, sed sub hoc discrimine, ut spirituali potissimum potiamur in hac vita, corporali vero duntaxat in alterâ, in qua demum futura est evacuatio omnis principatus et potestatis 1. Cor. 15. v. 24. König in Cas. p. 635. seq.

Libertas juxta Bernhardum lib. de grat. et lib. arb. est triplex: Una arbitrii, altera consilii, tertia complaciti. In his tribus libertatibus putat ipsam, ad quam conditi sumus, imaginem atque similitudinem contineri: et imaginem quidem in libertate arbitrii, in reliquis autem duabus bipartitam quandam notari similitudinem. Illam autem vult amitti non posse, quia liberum arbitrium sui omnino defectum seu diminutionem non patitur: nec de justitia capit augmentum, nec de peccato sive miseria detrimentum. Alias autem libertates amitti posse sentit, quia in iis est accidentalis similitudo sapientiae et potentiae divinae, imagini superinducta, ut ille quidem existimat, ex

illorum sensu, qui inter imaginem et similitudinem distinguunt. Rivet. exerc. 5. in Gen. p. 19.

Libertas spititus distinguenda est â licentia carnis. Renati non sunt simpliciter et absolute liberi â legis obligatione, nec obtinent potestatem quidvis faciendi. Gerh. L. de B. O. n. 49.

Liberi arbitrii esse naturâ et sui juris esse naturâ, differunt: non omnis, qui naturâ est liberi arbitrii, statim etiam est sui juris: nam et uxor et filia naturâ est liberi arbitrii, neutra tamen in pangendis votis sui juris: sed illa mariti, haec patris voluntati est subjecta. König. p. 769.

LINEA matrimonialis vel est recta vel obliqua. Recta, alias Perpendicularis, est, quae recta progreditur sive sursum ad personas superiores, sive deorsum ad personas inferiores: est enim vel Ascendens vel Descendens. Ascendens linea est, quando sursum recta progrediendo ab aliquâ personâ generatâ ad majores ascenditur. Descendens linea est, quando deorsum recta progrediendo â personâ aliquâ generante ad inferiores, quae per generationem ex ea originem traxerint, descenditur. Obliqua linea, alias transversa seu collateralis dicta, est, quae ad duo latera dextrum et sinistrum se diffundit. Dividitur linea collateralis in AEqualem et Inaequalem. AEqualis est, cum latera utrinque sunt aequalia vel cum est aequalis distantia â stipite, hoc est, cum utraque persona collateralium a communi stipite pari intervallo distat. Inaequalis est, cum latera sunt inaequalia, vel cum est inaequalis distantia â stipite, hoc est, cum alter collateralium a communi stipite longius, alter propius abest. Gerh. L. de Conj. n. 242.

MEMORIAE VIRI LONGE ERVDITISSIMI, THEOLOGI ET PHILOSOPHI ACCVRATISSIMI DN. THEODORICI Hackspan/ SS. TH. et LINGUARUM SANCTARUM, SUO TEMPORE, FIDELISSIMI PROFESSORIS PUBLICI.

PRAEFATIO AD LECTOREM.

DISTINCTIONES ET TERMINI PHILOSOPHICI Quorum usus frequentior est in Theologicis.

A.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

H.

I.

K.

L.