CAMENA Early Modern Latin Texts

PAVLI IOVII NOVOCOMENSIS EPISCOPI NVCERINI Elogia Virorum bellica virtute illustrium, Septem libris iam olim ab Authore comprehensa Et nunc ex eiusdem MVSAEO ad viuum expressis Imaginibus exornata. PETRI PERNAE TYPOGRAPHI BASIL. OPERA AC STVDIO CIC LXXVII.

FRANCISCO MEDICI MAGNO HETRVRIAE DVCI HEROICARVM NON MINVS VIRTVTVM QVAM DIGNIT. FORTVNAEQVE PATERNAE HAEREDI ET SVCCESSORI OPT. EXOPTATISSIMOQVE IOVIANVM HOCCE MVSAEVM COSMO PRINCIPI VERE MAGNO A SVMMO AETAT. NOSTRAE HISTORICO IAM OLIM DEDICATVM; CONSECRATVMQVE NVNC VERO VIVIS ILLVSTR. VV. IMAGINIB. MAGNO STVDIO, PARI ARTE NEC MINORE SVMPTV INSTRVCTVM, AVCTVM, ET EXORNATVM, P. PERNA CIVIS ET TYPOGR. BASIL. DEVOTO ANIMO DD.

PAVLI IOVII EFFIGIES.

Cedite facundi, Musarum gloria, vates,
Oratorque tuo flumine constiteris.
Qui gesta Heroum maiori dixerit aestu,
Non Iovio vixit sub gemino axe prior.

PAVLI IOVII NOVOCOMENSIS EPISCOPI NVCERINI IN ELOGIA VIRORVM BELLICA VIRTVTE ILLVSTRIVM, Praefatio AD COSMVM MEDICEM Florent. Ducem.

VETERES Philosophi, qui ex Zenonis Stoici disciplina et porticu prodierunt, magnanime Co SME, tanquam contenti nuda illa horridaquevirtute, ideoque ea sententia felices; vel ob id agrestiores caeteris durioresque habiti sunt, quod de contemnenda gloria assidue disputarent, et libros accurate conscriberent; tametsi eam non insulsa dissimulatione, dum libris nomen suum apponunt, obliquo veluti viae compendio consequi niterentur. Huius ego seuerae atque adeo pertinacis sectae ingenia. Vti parum explicata, tristique duritie aliena a communi hominum societate, minime probauerim. Quid enim aliud est quam hac exitiali persuasione, homines ad egregia corporis et animi agenda facinora, promeren damque laudem natos, proprio innataevirtutis honestique laboris fructu spoliare? Quando hac stultissima (vti reor) censoria lege, id vnum praeclare contenditur, vt gloriam ex benefactis optime speratam, et extra praesentis vitae inuidiam postfata cumulate obuenientem, funditus euertamus. Non mirum itaquesi his multo sapientiores fuisse arbitramur eos qui beatam vitam gloriosis ac illustribus factis ad perennem nominis laudem, non in aridasterilique virtutis imagine, sed in nobilium operum aemulatione posuerunt. Verum in toro humanarum actionum cursu facile euenit, vt quum omnes eandem gloriam appetere videantur, non vno tamen atque eodem itinere ad eam consequendam contendant Eo enim quisque vel temere fertur, quo naturae genius facile ducit, aut impotenter trahit; nisi praecellenti educatione, et multis exactae disciplinae praeceptis, quaesiti confirmatique mores, variis animi morbis et perturbationibus medeantur. ld autem liquido perspici deprehendique potest ex his bellicosis, vtita dicam, Heroibus, qui adveram effigiem insigni pictura express, in

Musaeo nostro spectantur. Herum enim vitas per elogia ipsis supposita tabulis, Laconica breuitate conscriptas, tibi vni, Italicae dignitatis existimationem vera virtute tuenti, studiose dicauimus, vt tot diuersorum ingeniorum, humanaeque varietatis exempla, magno tuo seculique no stri commodo inter sese conferantur. Scio enim quam graui constantique iudicio, dumliteris bonisque artibus impense faues, et pietatem in primis atque iustitiam colis, ad verum non simulatae, sed illustris famae decus anheles; et quo incorrupti animi decreto scelera odisse vindicareque soleas. Ad famosos autem quosdam, admirandis rebus gestis, sed condigno detestabilis vitae exitu damnatos, idcirco descendimus, vt praeclara virtus, adumbratae laudis collatione certius atque viuidius exprimatur. Erit enim hoc vtriusque famae monumentum his omnibus singulari documento, qui tecum rectissimo itinere ad perennem laudem aspirant; si vituperanda repudiare, sectarique laudanda, nobili salubrique aemulatione, in hac vita maxime decorum atque honestissimum esse putauerint. Vale. Romae.

Romulus.

PRAESTANTISSIMO hercle (si praefari licet) incomparabilique merito, et laetis quidem auspiciis ROMVLI Quirini Romani Regis effigies, ante omnes spectanda proponitur. Nulla enim cuiusquam mortalis vel stupendae originis euentu miraculo que, et sancta priscae aeratis antiquirate nobilior, vel immortalium operum vera aestimatione praestantior, vel demum tanti oris atque habitus dignitate augustior in Vrbe extat: vt ex marmorea statua, quae iuxta Laurentianam Damasi aedem, in fronte Gallorum ciuium domus posiraest, collato veteri numismate, ab eruditis praeclare deprehenditur. Itaque fas esse putamus aeternae Vrbis conditorem venerari, Deo (vti ferebant) Marte genitum, acideo authorem disciplinae militaris, qua Romana res in immensum creuit, vt fatalis nec desituri vnquam Imperij fundamenta iacerentur. Hinc enim vel inuita reluctanteque saepius fortuna, tanquam ab augusta, almaque Vrbe, certissimo domicilio, liberaque gentium omnium patria, a subacto quondam inuictis armis terrarum orbe, cum Caesarei Imperij legitima iura insigniaque, tum verae religionis sacra petuntur. Vere enim Romanum est dare leges: atque item Regna ad non dubium sempiternumque sacrosanctae dignitatis specimen, testata virtute merentibus elargiri. Sed Romulus institutis equitum decuriis, lectoque ex Patribus Senatu, et distincta per Tribus ciuitate, quum vrbanas recenseret copias, oborta repente sereno caelo turbidatempestate, vti Deo satum decebat, in caelum remeans, inter mortales esse desiit. Nihil enim ei post deuictos hostes, actosque triumphos, et templa loui Feretrio, Statorique

votis nuncupatis in Capitolio rite dedicata, maius vel admirabilius peragendum supererat, quam vrse ciuibus nequaquam mortalem fuisse ostenderet: Quum regnasset annos xxxvij.

IANI VITALIS Panhormitani.

AVGVSTI COCCEIANI Brixensis.

Numa Pompilius.

ROMVLO Caprae paludem desiderato consecratoque, Numa Pompilius successit. Hunc religiosae grauitatis atque iustitiae fama inclytum, dissidentes inter se Romani Patres, e Curibus Sabinis acciuerant, apud quos tetricae atque incorruptae probitatis disciplina vigebat. Tum enim orbatis Rege Duceque, cuius imperio per totannos assu euissent, absurdum erat non dum intellecte libertatis nomen: nec ex toto Senatu reperiebatur, qui alteri tanquam aequali, potius quam sibi, superba obtrectatione Regium decus concederer. Itaque pu dendo consilio, sed ab euentu demum felici, pro ciue vix externus, auditusque tantum, Rex est effectus. Is ingenti prudentia pacatis vndique finitimis, quos inuicta Romuli virtus contuderat, populi ad arma nati ferociam inuecta religione mitigauit, condito scilicet ad Argilletum et mox clauso Iani templo, vt militares animi non sine numine ad colendae pacis studia flecterentur. Haec vero institui monitu atque oraculo credi volebat Deae Aegeriae, quae ab eo nocturnis maxime congressibus in nemorosa et perenni fonte irrigua, valle colebatur. Inde enim sacerdotia Diis, et singulos Ioui, Marti, et Quirino Flamines instituit. Deae Vestae sacrosanctas Virgines legit: annoque ex lunaris cursus ratione in duodecim menses digesto, quinam fasti, aut nefasti dies forent, populo edixit. Quibus accumulatis sacrorum ceremoniis, efferi et rudis populi mentes, vsque adeo imbutae captaeque sunt, vt facile iustitiam, fidem, temperantiam colere discerent, nec iam validius qui peccarent, Magistratuum poena, quam Deorum metu terrerentur. At Numa quum quadraginta tribus annis imperasset, exactae aetaris senex sato cedens, Vrbem belli gloria superbam, quod deerat sanctissimis temperatam legibus, atque optima pace florentem reliquit. Eius effigiem marmoream diademate insignem, quam in Vrbe non vno in loco videmus, nummi aerei cum literis, atque eadem imagine, verissimam esse ostendunt.

ANTONII FRANCISCI RAINERII Mediolanensis.

Artoxerxes.

HAEC mitrati Regis effigies superbo oris ductu, prolixaque barba, et naso in aduncum prominente, Magni Artoxerxis fuisse coniicitur. Hanc ex antiquissimo numismate argenteo Rodulphus Pius Carpensis Cardinalis omnis priscae elegantiae studiosus, eruditioribus Romanae Academiae interpretandam ostendit. Omnes itaque non ambiguis coniecturis in id consentiunt. Nam Persarum Reges Magorum sacris initiari, ceremoniarumque principes esse constat: ideoque eos vti thiara excelsa, exorna taque gemmis et pluuiali chlamide, cultu non ab simili ab eo, quo Romani Pontifices in sacris solennibus exornantur. Hunc autem a Persis Hebrae os accepisse crediderint, a quibus demum ad nos manarit. Sed literae Graecae, quae in auersa monetae parte leguntur, nihil plus exprimunt, quam Regi Regum Arsaci Benefico. Teste enim Plutarcho Artoxerxi, qui Cyri minoris frater fuit, et Mnemon, id est, Memor vocatus est, ad differentiam superioris Artoxerxis, qui Longimanus appellabatur, Arsaci cognomen fuit. Arridet etiam ad coniecturam Plutarchi problema, ex quo Persarum Reges naso adunco, tanquam e stirpe maioris Cyri fuisse colligitur. Necobstat quod neque Artoxerxis, neque Persarum inscriprae literae quicquam referant, quo niam id praeclare demonstratimago Sagittarij in solio sedentis, quae visitur in auersa parte numismatis: nam idem Plutarchus Per sarum Reges pecuniam auream ac argenteam cum nota Sagittarij signare solitos tradit, adiecto Agesilai Regis lepidissimo scommate. Is enim in Asia terra marique rebus contra Persas feliciter gestis, quum summae victoriae immineret, a Lacedaemoniorum Magistratureuo catus, amico interroganti, cur e limine speratae ingentis victoriae tam cito rediisset. Ita respondit: An tu miraris, qui militiae peritus es, me recentissimorum triginta milium Sagittariorum impetum sustinere nequiuisse? At ille, qui nihil auxiliorum e Perside in Ioniam descendisse audierat, quum omnino intempestiui reditus causam improbaret, sero salsi dicterij acumen agnouit. Notabat enim hac in famia Agesilaus, patricios ciues, quod obtrectatione laudis suae a Tissapherne Persa triginta milibus aureis sagittariis corrupti, ipsum ab Asia reuo cassent. Sed ne ineptus sim, Artoxerxem describen dum minime suscipiam, quum is qualis quantusque fuerit, a Plutarcho scriptore luculentissimo memoriae tradatur. Id vnum tamen, quod in Principe summae virtutis locum implet, et si quae sint internatae vitiorum labes egregie contegit, et obscurat, praestantissimae scilicer liberalitatis specimen, insigni praeconio extulerim. In eo enim tanta in donando gratissimi animi magnitudo enituit, vt in referenda gratia pro agresti saepemunusculo, tenuissimique ossicij genere, non ingentia modo auri pondera, sed vrbes et prouincias rependere.

IANI VITALIS.

Alexander Magnus.

LEXANDRVM Macedoniae Regem, qui subacto Oriente Magni cognomen adeptus, imperium Indico Oceano et Riphaeis niuibus terminauit, hoc honore spectarae frontis, et rosei vulrus decore praeditum fuisse constar, ex ipsa fide numismatum et statuarum, Graecorumque praesertim testimonio, qui formam eius religiosissime descripserunt. Tradunt enim (quod mirum videri possit) eum nonnunquam ex serena atque pulcherrima facie, in trucem atque terrificam mutari solitum, et tum maxime, quum in praeliis iracundia incensus, Martium vigorem igneis atque minacibus oculis euibraret. Is a

prima statim adolescentia, vti lectissimis moribus et literis ex Aristotelis Praeceptoris disciplina grauiter imbutum decebat, vsque adeo generosi et laudis amore deflagrantis ingenij aciem intendit, vt aemulatione decoris, paterna groria vehementer augeretur: Quasi ille stratis vndique hostibus, et tot vrbibus manu captis, nihil iam sibi maiora armis ausuro plane relinquerer, quo innata necdum spectata virtus enitescere posset. Sed Fortuna, vt plerunque accidit, ingentium animorum praeclara adiutrix, inuictas interempti patris copias excipienti, multo ampliora quam tum cuperet regni et gloriae spatia despondebat. Itaque maximarum virtutum concursu inclytus ex Europa transgressus in Asiam fatali suae gloriae destinatam, post innumerabiles praeliorum victorias cunctis gentibus iugum imposuit, tanta felicitate, vt ad Scytharum Indorumque solitudines, aras victoriae testes consecraret. Verum qui supra mortales nominis famam extendisse censetur, Dijs proximus existimari potuit, si se ipsum, qui cuncta deuicerat, demum vicisset, nec pro certo numine haberi adorarique vanissime concupisset. Mirificam enim excelsi animi indolem assentantes Persae nimia adulatione corruperant, quod eis Alexander regibus seruire assuetis, mortali specie formosior et augustior appareret. Ipse quoque reputatione fortunae suse, quae nusquam aduersa coeptis atque ausibus intemperanter aspirasset, ita gloriam ab admirandis operibus sponte nascentem inflato animo sentire coeperat: vt iam plane se Philippo inuictiseimo rege genitum puderet, cum graui Olympiadis contumelia, postquam confesso matris adulterio, se Hammone Ioue editum mentiretur. Ideoque exuta penitus humanitate, amicorum praecipuos vanitatem superbientis animi detestantes, temulenta crudelitate trucidaret. At Graeci authores, quod infinitas gloriae auido iuueni totus orbis ad iustum triumphum minime sufficeret: ita eum congestis laudibus supra mortales attollunt, vt caeterae gentes illum seipso admirabiliorem extitisse arbitrentur, quod nondum alteram fortunam expertus, dum bella ex

bellis sereret, in medio vitae cursu cecidetit: non immitti herele fato, auertente cum a Romanis armis, quae facto virtutis et disciplinae periculo, si in Italiam transisset, spoliare eum anteparta belli gloria, aut cerre multum de fulgore tanti nominis detrahere potuissent.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Pyrrhus Epirotarum Rex.

INTER admiranda Romanae antiquiratis monumenta, Pyrihi Epirotarum Regis marmorea starua primam obti nerclaritatem. Haec humana statura procerior, et tota quidem incolumis galeata thoricaraque stantis, et sarissae innstentis gestu, in Angeli Maximi honestissimi ciui, domo conspicitur: non sine admiratione ingentis eiusviri vim, ore arque oculis cum laude artificis spectautium ingeniis repraesentans. Nemo enimei maximorum Ducum. Aut robusta atque habili corporis forma exercitationeque, aut indomiro vigore militaris animi, aut eximiae laudis, quae armis peteretur, cupiditate comparari potest. Quum inter pugnacissimos

Imperatores prope vnicus, inter magna nimos vero Reges ad gloriam anhelantes omnium confessione praecelleret. Sed qui oblatum in acie hostem inuicta dextra sternere, castrametandique, et instruendae aciei disciplina caeteros duces anteire, ac inter omnes bello inclytos veri decoris famam extendere didicerat, vel perampla iam pariae, affectataeque gloriae spatia rerminare nesciit, vtpote qui bella exbellis ducendo, prouocandoque saepe Fortunam, aliasatque alias ex victoriis, nusquam confecto bello victorias sectaretur: quod volucri quodam igne ardentis animi concitatus, ad Alexandri Magni decus aspirarer. Itaque dum ab Epiro in Italiam, atque inde in Siciliam, et rurfus e Sicilia in Graeciam verteretur, vaga arma circumserenti Fortuna illusit: vsque adeo indigno tanti Herois exitu, vt cuius impetum et robur Romana arma vix sustinuerint, Argiuae mulieris manu deiecta in caput regula perfregerit.

GABRIELIS FAERNI Cremonensis.

Annibal.

NVLLIVS vnquam vere inclyti Imperatoris virtus quam Poeni Annibalis clarior atque testatior fuit, quum admiratione ingentis animi, qui Romano nomini dirus hostis extiterat, honoris nomine statuam meruerit. scilicet vt media in Vrbe ad funestum et execrabile monumentum, truculenti hostis imago spectaretur: graui quidem ac apprime nobili decreto. Nam si Romani senatus iudicium aestimare velimus, inexpiabili profecto inuidia Carthaginenses ardebunt, qui summae gloriae Imperatorem ciuemque suum ab aduerso pugnae exitu solum vertere coegerint, vt in hostium vrbem gloriosa quadam adoptione transiret. Quid enim ad diuturnam laudem populo Romano honestius vel luculentius esse potuit, quam tanti hostis nomen, postquam ille toto terrarum orbe et exul, et profugus, epoto demum veneno, misere necem sibi consciuisset, erecto perenni simulacro, aeternae memoriae consecrasse. Tantam enim vim esse praestan tissimae virtutis intelligi volebant, vt extra inuidiam vel in hoste celebranda censeretur. Nec vllo hercle certiore testimonio indomita Romana virtus niti potuit: nisi eum vbique vindicatio iniuriis, a se plane deuictum ostenderet, qui paulo ante bellicosissimarum gentium legiones ex Africa, Hispania, Galliaque, ad Italiae vastitatem trahens, tot partis ad Trebiam, Trasymenum, et Cannas victoriis, summum pauenti, sed inuictae Vrbi terrorem admouerat. Eius ex marmorea statua integrum caput penes Fabritium Peregrinum Parmensem vidimus, id cacuminato villosoque pileo protectum erat, non absimili ab eo, qui visitur in argenteo numismate Iubae Regia, quem purpurei coloris fuisse constat ex Hircianis Commentariis, quum Rex ille barbarus superbo fastu, vt solus duorum exercituum imperator videretur, Scipionem Magni Pompeij socerum interdicto vsu purpurae, ad album vestitum redegisset. Hac autem villosi et purpurei integumenti turbinata forma, Sulthanis nuper in Aegypto Syriaque regnantibus, Praetorianorum equitum capita ad cerrum pro galea munimentum, et ad terrificam speciem ornabantur. Alteram quoque Annibalis imaginem ex vetustissimo aere Isabella Gonzaga Herculis Cardinalis mater, nobilium anti quitatum sumptuosa cumulatrix, paulo ante Vrbis cladem nobis ostendit. Er sedebat in elephanto cubitalis magnitudinis, turbinato pileo, et orbitate oculi insignis. Cui, vt ab exemplo scite picto deprehenditur, plurimum arridet id marmoreum dimidiatae staruae caput, quod pro Annibalecum superioris Africani imagine apud Messanani a Decurionibus religiose custoditur.

FAERNI.

Scipio Maior.

SCIPIO Maior, qui a deuicto Annibale, atque subacta Carthagine Africani cognomen tulit, hoc excelso ore, et promissa caesarie, coronaque insuper ciuica, conspicuus incessisse traditur, quum Proconsul in Hispania debellatis Poenorum Ducibus, ac Hispanis admiratione virtutis atque iustitiae in eius fidem se dedentibus, patris patruique caedem vindicasset. Praelio siquidem ad Ticinum non ciuis modo, sed quod incomparabile fuit, et Consulis, et patris seruati decus meruerat: quod non multo post noua atque inusitata laude cumularet. Patricios enim in lugubri terrore Cannenfis cladis despondentes animos, et turpissime de patria deserenda cogitantes, vibrato super eorum capita gladio, ita a foedo consilio seuere deterruit, vt eo die ipse vnus Vrbem praesentis animi magnitudine seruasse censeretur. Hac summae virtutis indole florentem vsque adeo Populus suspexit, vt arcano quodam religionis ostento, ex Draconis fabula inter incunabula conspecto, eum diuinae stirpis esse putaret, quod in Capitolio, cellaque Ionis cum numine colloqui, atque inde oracula excipere crederetur. Nusquant enim hac via vadenti ad gloriam, et triumphos cumulanti, Dij immortales defuerunt, postquam vir omnibus integrae probitatis numeris vel apudbarbaras gentes admirandus, non sine diuino numine coelestique auspicio cuncta belli et pacis munia obiret. Verum in eo maxime mi rum fuit, inter tot eximia naturae et fortunae dona, quae modum excesserant, quod illud atrox et summae virtuti semper infestum inuidiae monstrum, non modo non perculerit, sed sua insuperabili gloria nitentem supra caeteros mortales, in immensum extulerit. Quid enim ei vel speciosius, vel gloriosius ad nominis aeternitatem Dijimmortales tribuerepotuerunt, quam vt immanis

inuidiae domitor, de victore gentium omnium Romano populo triumpharet? Quum citatus ad dicendam causam peculatus, despectis elusisque Petiliis, ab eorum infami atque improbo tribunali recedens, vniuersum populum in Capitolium secum abduxerit, quod priusquam profano iudicio vacarent, Ioui Opt. Max. gratiae ingentes gratis piisque animis agendae censerentur, postquam eum esse diem fastum solemnemque memoria repeterer, quo ipso Annibalem dirum Romani populi hostem, in Africa et praelio, et hello denicisset. Contriuit liuidos Tribunorum animos, ab hac generosa voce obortus pudor, et populum repente circumflexit, quando hic ab iniqui iudicij spectaculo, ad iustissimi triumphi pompam traheretur: illi vero fracto erectoque insitae malignitatis atque saeuitiae successu, deserti ab omnibus et irrisi, neque vocem impotenti Magistratus imperio dignam edere, neque oculos contusae ferociae indices attollere possent. Verum Scipio optimi ciuis more, vt legibus parêre videretur, ad Linternum sponte secessit, satietate gloriae vrbanarumque rerum contemptu ad ductus, quod fortasse pro constanti credipar esser, nisi indignatus Magistratuum acerbitatem amarulento ore Linterni sepulcro suo inscribi iussisset. INGRATA PATRIA, NE OSSA QVIDEM MEA HABEBIS. Quo titulo id oppidum abolito Linterni veterenomine, Patriam appellari hodie videmus. Sed exultantiper loca sola Campani litoris, et rerum ab se gestarum meritas laudes tranquillo animo ad felicitatem reperenti, inexpectatum supremae gloriae decus obuenit, quod omnialio vel de Syphace atque Annibale triumphatis, grauius atque nobilius, praedones humani generis hostes contulerunt. Quum enim improuiso appulsis biremibus ad eius villam frequentes accessissent, et Scipionis familia repentino metu excira ad vim repellendam tuendumque aditum arma corriperet: se non venisse hostes proiectis armis professi, id vnum postularunt, vt sibi liceret Scipionem coram intueri, quem apud omnes gentes virtute et gloria celeberrimum, venerari adorareque

percuperent. Prodiit ergo interritus Scipio, et procumbentibus ad pedes humaniter satisfecit, sic vt reputatione insperati casus, non sine ciuium suorum inuidia erubesceret, postquam exrorris et pene exul se ipso trium phatore maior ac admirabilior immanibus Piratis, quam seruatis ab se ciuibus extitisset. Mortuus est eo dem anno, quo clarissimi Graecorum et Poenorum. Duces Philopomenes et ipse Annibal miserabilem virae exitum tulerunt.

FAERNI.

Athila.

HAEC facies inhumano luridoque pallore, ac efferi oris monstroso ductu, et torua oculorum nictatione rerribilis, immanem Hunnorum Regis ATHILAE saeuitiem spirat, sicuti ex aere artificis manu, et scriptorum stylo expressam videmus. Hic siquidem ille est, funesti seculi dira clades, vrbiumque et terrarum portento sus euastator, qui superbo arque terrifico nomine, Dei flagellum appellari voluit: scilicet vt totius truculentiae suae inuidiam, humanique generis odium, ab se in iratum Dei numen

auerteret: quasi non alio lictore opus foret, quam ipso Athila, qui acerbius lege agere, et virgas, secures, ignes, validius exercere posset, vt damnatae tempestatis mortales extrema supplicia meriti grauissime plecterentur. Is Manduci filius, Bleda germano fratre, qui ad Budam Pannoniae regnum sibi condiderat impie trucidato, innumerabilem Hunnorum variarumque gentium colluuiem secum trahens per Noricum et Vindelitiam, Remorumque fines, in Galliam irrupit. Sed in Catalaunicis campis edito longe omnium cruentissimo praelio, ita Aetij virtute repulsus est, vt in Pannoniam magna accepta clade redierit. Vnde demum post aliquos annos reparatis copiis, per Carnicas alpes in Italiam sese vastabundus effunderet. Sed haesit in limine aliquandiu, obsella per duos annos Aquileia, atque eadem fame capta deletaque. Caeterum ab eius nobilissimae vrbis excidio, nihil mitigata rabie deflexit in Euganeos et Venetos, Altino, Concordia, Opitergio, Taruisio, Patauioque euastatis aut eu ersis: quum vndique tot oppidorum atque vibium incolae, metu mortis, inproximas Hadriatici maris paludes confugere cogerentur. Verum ab hac inusitata et plane miserabili incolarum calamitate, laeto quodam maximeque felici auspicio, admiranda vrbis Venetae primordia exorta sunt, insigni quidem magni numinis prouidentia, quum munitissimo inter paludes situ stupendae eius vrbis fundamenta iacerentur. Quae vna fere omnium per mille annos inuicta, caeteris non obscure seruientibus, in Italia incorruptae libertatis decus tuetur. Anhelabat Athila semper saeuus et furens ad Alarici praedonis famam, qui ante quadraginta annos Romam orbis dominam summique imperij caput immaniter deformarat, eoque iam cum tota mole barbararum gentium cruoris et praedae auidus ferebatur, immanique voto potitus foret, nisi Martianus Caesar viribus et belli fortuna inferior, a Deo maximo certam opem implorasset, diuino instinctu per quietem admonitus, vt positis armis Leonem Romanum Pontificem venienti belluae obiiceret. Suscepit itaque id munus alacriter Leo, nihil reformidato periculo quod verae pietatis gloriam afferret. Is non dubia sanctitatis opinione, et senecta venerabilis, cum simplici ancistitum et patritiorum ordine in tiara, sacerdotalique amictu, et praelata argentea cruce, ad tyranni pedes proiectus, ita atrocem eius animum alias semper iratum et implacabilem, piis precibus mitigauit et flexit, vt occulto perterrente numine attonitus et emollitus manus daret: Nec multo post qui cuncta obuia prostrau erat, nec vsquam fisti potuerat, modico contentus tributo in Pannoniam reuerteretur. Quid enim maius et gloriosius armis peti potuit, quam Romanos, qui a deuictis toto orbe populis tributum exegissent, tanquam domitos alienae virtutis admiratione tributarios effecisse? Mirabantur Hunniproceres Romanae praedae auidi, quod Athila virtutis et fortunae suae penitus oblitus ex bellicosissimo Imperatore, homuncionis sacrificuli oratione fracto vigore animi, repente alius et prorsus imbellis et timidus extitisset. Verum is ad ea respondens, tantae commutationis causam in duos augustiore specie Heroes referebat, qui a dextra laeuaque supplicantis Leonis vibratis gladiis sibi necem, nisi piis precibus annueret, minitari videbantur. Eos proculdubio diuorum Petri et Pauli spectra fuisse Christiani existimant. Athila vero vel supra omnes barbaros ingenio maxime fero et agresti, vt suos itidem conuicio quodam pacem Romanis datam improbantes eluderet, lepido scommate vsus fertur, quum diceret; An non importune miramini quod ferarum Regi quem cuncta animantia horrent, repente cesserim? facete ad Pontificis nomen alludens. Per hunc modum Romanis tributo imposito in amiciriam receptis, quum in Pannoniam esset reuersus, Hildidem excellenti forma vxorem duxit, sed mature Dij prohibuerunt, ne ex eo ferali connubio proles aliqua tanquam humani generis portentum ederetur: nuptiali enim nocte temulento atque alte stertenti, tanta vis sanguinis per nares erupit, vt qui tot caedibus passim editis, prouincias immanissime cruentarat, ad extremum subito expirans, coniugalem thorum Iargissimo sanguinis sui flumine inundârit. Memoriae autem proditum est, Martianum Caesarem per somnium ea nocte, qua Athila fato cessit, fractum eius tyranni arcum, comminutasque sagittas, Theodosio indicante conspexisse: quasi Diis curae esset, vt hostile quicquam ab ea terribili fera timere desineret.

ANTONII VVLPII Nouocomensis.

ADAMI FVMANI Veronensis.

Totila.

TOTILAS hoc roseo illustrique vultu, et statuta corporis eximia, multoque multoque militaris animi vigore, Visigothicae regiae stirpis specimen referens, Taruisij Rex est appellatus: paulo post quam Rex Vitiges Belisirij virtute fractis opibus sese atque Rhauennam victori dedidit. Vt ad Iustinianum triumphali spectaculo duceretur. Indignabantur enim reliqui Gothorum proceres, qui in Venetiae Cisalpinaeque Galliae oppidis remanserant, quod inuicta antea Gotharum virtus, Graecis homunculis imperitia Vitigis, aut certe nimis celeri delperatione succubuisset. Propterea hominem regia dignum corona animo arque oculis requirebant, qui afflictum, humique prostratum Gothicum decus erigeret. Nam pauo ante Theudebaldum Vitigi suffectum, quod Vraiam virum sua virtute et Vitigis propinquitate

clarissimum, indigne occidisset, Bella Rogus inter epulas obtruncarat: fuccessoremque huius Atharicum Gothi proceres, quod cum Iustiniano foede pacisei, quam armis contendere mallet: incertum an veneno, intra paucos menses sustulerant. Itaque Totilas ex Theudebaldi sorore genitus, insignique ob id procerum fretus studio, vsque adeo animum sustulit, vt bonae speli plenus et gerendi belli maxime cupidus ad veteris imperij. Theodoricique regis amplitudinem aspiraret: saepeque ad Gothos concionaretur magnifice suadendo, vt nihil animo se demitterent, et sibi secunda omnia, postquam Belisarius Italia decessisset, obuentura sperarent. Nec opinionem fauentis populi vsquam fefellit, vtpote qui in omni obeundo munere mirificae virtutis vim ad bellum afferret: et eo quidem rerum successu, vt maximorum regum famam rerum gestarum felicitare aequasse, nec immanissimi tyranni nomen a nostris impositum, merito tuisse censeatur: nisi in postremo vitae actu, vt in Tragoedijs videmus, illudente Fortuna corruisset. Primum eius operum victoria fuit de Bessa et Vitalio Bellisarij ducibus ad Veronam partar laeto quidem auspicio, quod profligatis copijs cuncta ad vnum militaria signa in eius potestatem venissent. Inde victor et ferox Italiam percurrens, passimque praesidia confirmans, Spoletum cepit, Beneuentum moenibus nudauit, Neapolim longa obsidione perdomuit. In ea autem victoria, tanta vsus est dementia, lenitate, iustitia, vt Cononem praesidij praefectum, liberali inuitatum stipendio, et id munus renuentem, quod sacramenti religione obstrictus, sine scelere fidem mutare non posset, incolumem datis comitibus Romam dimiserit. Romanos item milites et ciues Neapolitanos inedia prope enectos, et passim ab immoderato auideque sumpto cibo collabentes, distributis ad vitae et valetudinis rationes alimentis, refbuit atque seruauit. Et quum vndique maleficia militum puniret, armigerum suum, nobili ortum loco et apprime strenuum, de viillata ingenuae virgini conuictum securi percussit, tanta seueritare, vt damnaci bona quae erantamplissima, nupturae virgini in dotem adijceret. Brutijs demum, Lucanis, et Calabris admoto vndique terrore in fidem redire coactis, satis sibi bellicae laudis, satisque imperij sibi partum existimare potuit, nisi Koma vrbium omnium domina ad summum gloriae cumulum potiri cupiuisset. Necimpotentis barbari immani voto, Dij iam pridem Romanis infesti omnino defuerunt: semel enim vt in fatis erar, atque iterum vrbs Roma sauris, Cilicibus, custodiae locum prodentibus, capta, direpta, euastataque est. Verum auso potitus Totilas nequaquam barbaro ingenio extanta victoria nouae laudis occasionem intellexit: generosoque consilio violentiae atque superbiae suae modum imponens, omnes qui in templa confugissent, incolumes et liberos fore pronunciauit: vsque adeo remissa animi feritate, vt Pelagio sacrorum Principi, et pro salute publica excidium deprecanti, religioso quodam pudore placatus obediret, et in moenia tantum grassaretur, vt certis in locis ingentium portarum instar adaperta, et potentiae suae vim, et moderationis lenitatem aeterno monumento testarentur, Romanorumque familiae in Campaniae oppida relegatae, patrij soli calamitatem diu lugerent. Caeterum miseris, vt plerunque in ipsa clade accidit, pie riteque ad placanda numina conuersis, non omnino serus vltor Narses aduenit, vt commutata belli fortuna, qui a summo duce Bellisario superari nequiuerat, praeualidus et ingens vir Totilas, a tripalme sene eunucho vinceretur. Cum hoc enim Totilas postquam vndecim regnasset annos, in Vmbria iuxta Calles oppidum viae Flaminiae impositum, ad aquam (vt dicunt) Alaniam, collatis signis conflixit. Eo quidem euentu, vt quum diu inter vtranque aciem phalerato equo, et auratis armis conspicuus, iaculo saepe in auras euibrato, iridemque excepto, equitandi artem ostentasset, conserta demum pugna prorugeret, vulneratusque a persequentibus, intenta fuga ad vicum Capras cum tribus equitibus elaberetur. Ibi dum vulnus obligaret, nec sanguis sisteretur, exrauit: Vna hac fortasse fatali sorte nequaquam infelix, quod tanti modo nominis rex, et inter strenuos milites longe fortissimus, nec vnquam antea victus, Eunuchi triumphum effu gerit: quum sine vllo funeris honore nullisque inferijs, clam inter vepreta conderetur: vt inde post aliquot dies indicante muliercula erutus, et plane agnitus, vel ab ipso victore Fortunae ludibria graui animo reputante, miserationis et verecundiae mixtas gaudio lachrymas exprimeret.

ASTONII FRANC. RAINERII Mediol.

ADAMI FVMANI.

Narsetes.

NARSETIS veram imaginem, quam argenteis et aereis nummulis minime eleganter expressam videmus, Graeci scriptores, Procopius, Agathius et Suidas, ad perenne monumentum nobis ita repraesentant, vt eam non laetis modo oculis, verum maxime pio gratoque animo admirari et venerari fas sit. Quid enim ex omni annalium memoria admirabilius fuit, quam Gothorum gentem, indomito immanium corporum, ingentiumque animorum robore terribilem, ipsumque inuictum antea regem Totilam, ab homulo gracili, pusillo, et quod ma xime miserum et pudendum hostes putarunt, desectae virilitatis eunucho, omnibus fere piaelijs, ac vniuerso demum bello superari? Sicilia, totaque Italia depelli, et ad internitionem nominis passim deleri? Fuit hoc profecto incomparabile et vere summo amplissimae laudis decus, quum longe speciosissimum de restituta Vrbe liberataque Iralia trophaeum Narseti erectum conspiceretur: si certis sese finibus immensae virtutis gloria terminaret. Accessit enim ad iplum excelsi trophaei cacumen, vt id noua specie nouisque exuuijs exornaret, victoria de Francis ad Volturnum parra. Irruperant in Italiam e Gallia Germani fratres Bulthinus et Leuthares, Francorum principes, non contenti opulenta ea regione, quam ipsi e Germania aduenae eiectis indigenis occupassent, vt post debellatos a Narsete Gothos, Italiae imperium arriperent. Diuisis itaque copijs Bulthinus a Tyrrheno, Leuthares ab Hadriatico litore, totam Italiae emensi longitudinem cuncta obuia prostrauerant: iamque Bulthinus diues praeda e Brurijs atque Lucanis rediens, quartam cladem afflictae adhuc Vrbi, et nondum plane munitae proculdubio allaturus erat, nisi Narses irruenti belluae ad Casilinum occurrisset. Erant Franci inuictum, et formidabile hominum genus, hamatis atque mortiferis instructum telis: sano imperatori aequo in campo et iusta acie refutandum: nec oppugnandum quidem in castris, quum selunata curuum serie depressis solo ad axem rotis vndique muniuisset. Verum Narses vel parua manu tot barbarorum robora per moras et astus mire sudificatus, ita perfregit, vt inusitata aciei forma circumnentos, cadente Bulthino ad vnum omnes trucidaret, et Volturni cruento aluco ingentia cadauera in Tyrrhenum voluerentur. Parem quoque profectionis et vitae exitum, sed diuersa conditione Leuthares tulit. Nam e Salentinis per Apuliam, Picenum atque Flaminiam, quum in Venetiam essetreuersus, quod templa omnia passim sacris donarijs spoliasset, vltore magno Deo inhorribilem incidit moibum, exquo vesana rabie percirus, suos artus dentibus laceratos, manantemque cruorem bibens deuorabat: et Franci ad vsSum omnes saeuiente pestilentia delerentur. Tantis rebus gestis Narses quum per Italiam praecellenti pietate templa conderet, et passim illatas a Gothis iniurias magnifice resarciret: summaque legum aequitate populis ius diceret, id vnum omnino contendebat, vt fessa tot malis Italia, secura atque opulenta pace frueretur. Sed his artibus collecta gratia, auctis opibus, et insigni gloria florentem, quem immensae Gothorum vires et formidanda Francorum arma non fregerant, oborta inuidia humanae felicitatis commune malum, inexpectato ita perculit, vt incredibili dolore incensus, animum omnibus antea iustitiae, religionis, et patientiae virtutibus exaggeratum, ad vindictae libidinem indignanter verteret. Sophia nanque Augusta muliebri liuore a delatoribus concitata, quum Narleti successorem destinaret, ad eum contumeliose scripserat: vt iam tandem diuitijs expletus in Italia regnare desineret: quando ei colus in Gynaeceo Byzantij, quam Romae sceptium aptius conueniret. Quae verba vsque adeo profunde in pectus descenderunt, vt Sophiae responderer, senere quidem, ordiri, texereque solitum, marure daturum operam, vt paratis iam filis eam scite telam ordiretur et texeret, quam necipsa nec vxorius imperator retexere possent. Accersendum enim in Italiam e Pannonia Alboinum Longobardorum regem, cui nemo ex inuidis resistere posset, existimauit: vt intima Romani imperij viscera, nouae et bellicosissimae gentis irruptione quaterentur. Verum omnibus magnitudine periculi terrefactis, Ioanne Romano pontifice iustam iracundiam pijs precibus demulcente, Narses pristinae suae pietatis et probitatis memor, perturbatam mentem ad clementiae decus vsque adeo tempestiuereflexit, vt Alboinum iam intentum ad iter, subsistere, opperirique alia nondum maturae occasionis mandata iuberet. Paruerunt Longobardi, nec oblatum inuadendae Italiae consilium prius ad profectionem explicarunt, quam Narses post aliquotannos cunctis quae ab imperatore deferri possent honoribus functus, iam senex excessit e vita. Eius siquidem inclyta virtus in postremo vitae actu, quod summae felicitatis fuit, immane illud inuidiae monstrum, magnitudine admirabilium operum, et illustri fulgore suo penitus obruerat. Imbelles enim liquidique aulae proceres non obscuro ingruentis belli metu subacti, qui ad Narsetis praefecturam anhelare

ausi fuerant, eum quem priuatim oderant, vt plerunque fit, publice miris laudibus extolleban ita vt mihi Narses supra omnes mortales maxime ad mirabilis fuisse censeatur, postquam e Perside conditione seruus et eunuchus inter delitias muliebres nutritus in Regia, pretiosioriquedemum gazae fidelis custos praepositus, e tanta ereptae virilitatis calamitate, vnicus piope cum virtute, tum fortuna imperator extiterit. Nemo enim eo peracuti atque habilis ingenij vim solertius ad consilium flexit, nemo grauissimarum rerum negotia certius explicauit, nemo denique vtriusque fortunae impetum constantius atque felicius sustinuit et auertit. Verum quod admirationis humanae modum excedere videtur, nullo literarum fretus praesidio, quod sophistae ad parandam dicendi artem nunquam operam dedisset: eloquentia militari tantum valuit, vt quum opus foret, rep ente summus orator, animos quo vellet facile impelleret. Cunctas siquidem humanarum rerum actiones ad religionem reuocabat, ex qua non dubia praesensio diuinatioque rerum bellicarum, et longa infracti animi patientia et cuncta denique iustitiae temperamenta profluerent. Nec in tenui corpusculo supra ingentis animi vigorem expetita magnis ducibus, equitandi et iaculandi peritia deerat, qua vires in hoste ad impetum validiores mire contemneret et eluderet. Nobilissimum eius operum Romae visitur marmoreus pons, quem Torilas disiecerat, Anieni Salaria viaimpositus, in quo tale Epigramma incorruptis adhuc literis legimus, dignum vtique vt non in ponte tantum, sed toto orbe ad Narsetis gloriam celebretur.

ANTONII FRANCIS CI RAINERII.

Carolus Magnus.

SALVE Heros bellica virtute, illustri iustitia, et Christiana pietate supra omnes Augustos maxime inclyte. Salue imperator inuicte non MAGNI modo, quod consensu nostri orbis cum incomparabili gloria tibi obuenit, sed TER MAX. cognomento dignissime. Tu enim gentes immanitate barbaras et in vestigio mori potius quam vinci solitas, quoniam insanis superstitionibus seruirent, ita lustis armis et diuina tuavirtute domuisti, vt non opibus et libertate spoliatae, vinctas manus ad seruitium victori darent, sed conseruatae incolumes a dementia pietateque tui nominis insigne beneficium acciperent: quum ad verae religionis cultum, te hortatore, magistroque ducerentur. His nempe longe optimis belli et pacis artibus, non indomicos modo Saxones et peruicaces Cantabros perpetuis victoriis deuictos, verum quod ad perenniorem laudem nobilius fuit, Longobardos arroganter et impie sacrosancto pontifici infestos, Deo vltore funditus excisos videmus. Salue itaque Christiani imperij propagator Augustissime, potificiae dignitatis assertor etvindex, aureaeque aetatis conditor. Te siquidem auspice Iralia in primis, quae iam pridem a Gothis et Vanda lis deformata prostrataque ferrei seculi iniurias pertulerat, sese vsque adeo felici rerum omnium prouentu erexit, vt pristinae amplitudinis ornamenta reciperet, et religio ad firmiorem dignitatem rite instaurata, clariore iam nominis sui authoritare potiretur, et singulae prope vrbes tuae eximiae liberalitatis atque magnificentiae monumenta mirarentur. Verum Etrulci nullo vnquam aeuo tuas laudes silebunt, quod Florentiam omnium vrbium longe pulcherrimam ad non dubium, si admirabile aedificiorum decus spectetur, totius Italiae ornamentum, in cineres a Gothis conuersam restitueris. Itaque magnanime Carole, nihil nobis ex tui decoris memoria maius aut luculentius relinquitur, quam vt hanc generosae frontis et probi vereque augusti oris speciem contemplando sanctissime veneremur. Neque enim dubitare fas est, quin inter priscae aetatis Heroes mirifica pietate in coelo beatas sedes meriros, aeterna felicitate perfruare. Vel ob id teipso in terris maior et venerabilior, quod plerique Romani imperij successores nequaquam

aemulatione gloriae ruae ducti, et impie et turpiter ad cercum dedecus ac ignominiam neglectae religionis imperarint. AEream Caroli effigiem nobis dono dedit Alfonsina, Magni Laurentij Medicis nurus.

IOANNIS BELLAI Cardinalis Parisiensis.

HONORATI FASITELII.

PARTHENII PARAVICINI Nouocomensis.

Gotifredus Bolionius.

SACRO bello, quod ante quadringentos annos indicente Vrbano pontince, ab illustribus Europae Regulis pro gloria Christiani nominis, incredibili pietate susceptum, inusitata gestum virtute, ac admirabili felicitate confectum est, GOTHFREDVS Bolionius supremum decus tulit. Is tum in Belgico Oceani litore vrbi Bononiae dominabatur, praeque se ferebat antiquissimam Lotharingiae stirpis nobilltatem, quum pontifex ad Charomontem Aruernorum oppidum in Asiaticam expeditionem ad recuperandas Hierosolymas no men dantibus, dextro humero rubra cruce religiose obsignato, coelestibus vitae praemia promittebat. Omnium itaque princeps Gothifredus Christi se militem professus, eam crucem, et belli tesseram de manu sacrosancti pontificis accepit: Ea vero apud vniuersos erat, DEI VOLENTIS. Inerat ei praecipuum naturae donum proceri corporis et grauissimi oris eximia dignitas, quam excellens bellica virtus, et sancta promissi fides, incorruptique mores adornabant. Nauarat Caesari in Italia bellum gerenti fortem fidelemque operam: vnde trium linguarum peritiam et singularis indnstriae famam bello et pace retulerat. Incredibile dictu est, quo militum concursu, quo ardore procerum, quo diuitiarum, penatium, vxorum, et vitae denique contemptu rubrae cruces pererentur. Diuino enim quodam furore concitatis animis, deuotisque corporibus generosissimi quique non caducum, sed immortale decus quaerebant, quum pia fortiaque pectora occupante religione, periculorum omnium merum, spes vna perennis inter coelites gloriae discuteret: propter quam suscepto voto, cunctis domesticae pacis delitiis, cunctique opulenti ocij voluptatibus facile renunciarent. Id vere pium, vereque decorum praesentium animorum decretum, non Gallos modo, sed Germanos, Anglos, Scotos, et Danos, et denique Hungaros aemulatione pietaris et glorias in id bellum traxit. Non defuere Itali principes externae pietaris aemuli, qui expedita arma consociarent, mariaque traiicientes cupidissime sequerentur. In his fuere e Transpadanis Gulielmus Longaspatha, et Otho Vicecomes, et ex Apulia Boemundus atque Tancredus illustres Reguli, qui supra triginta milia armatorum peditum et equitum sub signis habuerunt. Iere diuersis itineribus, diuersisque classibus, quod tantae alendae multitudini, neque expositae passim, aut reconditae fruges, neque contracta vndique nauigia ad traliciendum sufficerent. Petrus Eremita, huius belli praecipuus adhortator, ab Hungaris ex itinere multis affectus detrimentis; cum primo agmine Byrantium peruenit. Hugo Magnus Francorum Regis frater, qui authoritate nominis cunctos anteibat, e Bario Dyrthacium traiicit, et per Macedoniam in Thraciam iter habuit. A Brundusio

autem atque Hidrunte Boemundus cum Italicis copiis Ionium emensus Corinthum appulit, atque indeper AEtoliam et Phocidem atque Thessaliam, Byzantium est profectus: Alexio Craetorum Imperatore vsqueadeo ad tantae multitudinis conspectum metu consternato, vt postquam iusta petentibus, et inuicta tenentibus arma, nihil negare poterat, dubio astutoque ingenio cerra pactione cuncta concederet: scilicet vt graui ea periculosque Thraciae tor fortissimarum gentium multitudine exoneratus, belli ipse spectator, omui prorsus timore atque incommodo leuacetur. Traiecerunt e Byzantio Chalcedonem trecenta milia descriptorum peditum, et centum milia galeatorum equitum: qua multitudine vadentium ad insolitum decus, nusquam irrito conatu tota pene Asia quateretur. Nam sicuti ab Europa terribiles tot narionum copiae totque inuicti duces suscepto semel voto, aut honesta morte, aut insigni victoria satis facere, perrumpereque omnino in Syriam ad Christi sepulchrum decreuerant: ita excitae ad arma toto Oriente Mahomeranae gentes, Asiae possessionem ante trecentos annos bellica virtute partam pertinacissime tuebantur. Sed ea nostrorum vis religiosique et iudomiri conatus felicitas fuit, vt quum centies variis cruentisque successibus esse dimicatum, nec ingentia flumina, nec inaccessae Tauri, Amanique rupes, nec oblatae passim immensae Barbarorum acies, nec sitis, nec dirae famis, incidentesque viris et iumentis morbi properantia agmina retardarint. Scriptores nempe eius aetatis, et in primis Tyrius antistes, qui earum rerum historiam incorrupte condidit, varierate incredibilium casuum et magnitudine praeliorum obruuntur. Haec enim humanae memoriae captum exuperant et omnem annalium sidem antecedunt. Nec mirum, quum totius fere common terrarum orbis bellicosissimae gentes, non de fortunis modo ae imperiis: sed quod maxime animos excitat et incendit, dereligione sacrorumque authoritate

inter se manus contulerint. Ad Nicaeam primo Solymanus Turcarum Satrapes, et elarissimus imperator ingentipraelio victus, et late profligatus est. Ad Antiochiam deinde in Syria Corbanam Parthorum Medorumque et Assyriorum innumerabiles ducentem copias, nostri heroes ancipiti ptaelio dimicantes, ad Orontem prostrauerunt. AEgyptius vero Rex Caliphas memorabili acie victus Christian virtuti succubuit: Hierosolymaeque demum diu oppugnatae, acerrimeque defensae, magna cum caede Barbarorum capraesunt: quum ante omnes Gothifredus admota turrilignea, ex eaque in hostilem murum demisso ponte, ipse cristata galea conspicuus, et pedestri protectus scuto, trucidatis depulsisque Barbaris primus in vrbem peruasisset. Eo celeberrimo facinore edito, tot Procerum cousensu Hierosolymarum Rex est appellatus. Sed vir sanctitate pariter atque virtute singularis, decorum fortasse aliis, sibi vero superbum regis nomen, pio inuictoque aduersus fastum animo repudiauit: quod nefas esse diceret, ea in vrbe auream coronam ferre, in qua Christus spineam tutisset. Quo habitu delatum diadema rennentis, eius essigies iubente Leone pontifice, ex vero numismate excepta, in coenaculo Vaticani picta est. At Gothifredus suscepto imperio nihil antiquius duxit, quam sacrosanctae vrbis delubra rite expiare: quassata arietibus moenia instaurare, acingenti cura Ioppem expugnare, vt Christianis classibus in proximo litore portus pararetur. Nam Veneti Liguresque, tam pia quam decora contentione nouas semper copias, nouosque commeatus et bellica instrumenta nostris praeclare vincentibus conuectabant: vigente et crescente ad victoriae faroam studio piorum fortiumque hominum: qui ad inuisendum Christi sepulchrum, vrbemque antiqua religionis claritate famosissimam, certatim transfretabant. Victores nanque proceres sacrae militiae, voto ad Christi sepulchrum rite soluro, perfusi incredibili laetitia, tanquam victoriae compotes, ad vxores et propinquos in Europam redibant, hortabanturque obuios, vt in supplementa gloriosae militiae defunctorum, arma atque animos expedirent, et reliquum integrae adhuc laudis decus, deletis ad internicionem impiis mererentur. Caeterum Gothifredus Ioppe Ascaloneque expugnatis, fusisque non vna acie passim hostibus, medirerraneisque aliquot oppidis in fidem receptis: quum integrum regnasset annum, pestilenti morbo surreptus excessit e vita: tanto Christianorum, Syrorumque omnium luctu ac desiderio, vt qui viuens multos dignitate aequales, commendatione pictatis atque virtutis anteisset: post mortem quoque in terris felix haberetur, quod relicta posteris gloriosa haeredirate, Balduinus frater, qui ad Edessam Mesopotamiae vrbem Tetrarcha regnabat, fraternae amplitudinis atque fortunae aemulus, consensu Procerum regnum sit consecutus.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Saladinus Sulthanus.

SALADINVM Sarraconis Medi, qui nefario scelere summaque perfidia interfecto Califfa Memphitico Sulthano, cuius mercenarius dux fuerat, Aegypti regnum occupauit, filium fuisse authores tradunt: tantaque animi magnitudine et virtute praeditum, vt inuicto spiritu, altitudineque solertis ingenij, et vi eximia corporis, peritia et fortuna belli, maximorum imperarorum gloriam aequasse censeretur. Is ab ineunte aetate cunctis belli artibus instructus, vti erat praecipuus pecuniae contemptor, viros fortes liberalitate, vndique fibi asciscere, magno sumptu explorare hostium facta dictaque, induciarum bellique gerendi occasiones praesentire, iustitiam fidemque religiose colere, victoriis modum imponere, fortuita incidennum casuum praesenci semper ingenio ad consilium rationemque flectere, probe didicerat. Vt non mirum videri possit, si Ioannes Boccacius in fabulis mirus, vel in Barbaro virtutis aestimator, eum explorandis Christianorum opibus atque corsilus, mercatoris habitu Italiam et Galliam petagrasse tradiderit. Tum enim AEnobarbus imperator, et secundum eum Philippus Galliae et Ricardus Angliaereges: Venetique item, Ligures, et Pisani ingentes copias et classes parabant, vt accisis Syriae rebus opem ferrent. Verum tanti apparatus vel incredibilis conatus, aemulatione, inuidia, infamique dissidio nostrorum fractus, eum tulit exitum, vt Saladinus expugnatis Hierosolymis post octogesimum et septimum annum, ex quo eas Gothifredus manu cum insigni gloria ceperat, et Guidone demum Lusignano Hierosolymitano rege ad Tiberiadem acie superato captoque, in Syria et iudaea Christianorum opes euerterit. Vsus est autem eavictoria magno ferociae humanitatisque temperamento, quum Hierosolymis Christianos incolas sua insede relinqueret, campanique tantum aeris sonitum e sacris turribus tolleret, colendumque

Christi sepulchrum, Gothifredi etiam tumnlo admitatione virtutis inuiolato, piis hosoinibus concederetur. Sed ea inuictae virtutis vtentem fortuna occasic neque, dissensionis et socodiae nostrae cuncta ad Ioppen, Gazam, Ascalonem, Tolemaidem, Berytum, et Tripolim assiduis cladibus proterentem, fatalis hora non plane senem eripuit, quum sedecim regnasset annos, seilicet vt debellandis Christianorum reliquiis Saphandino filio nouae parandae laudis materia praeberetur. Moriens vti humanae condinonis atque miseriae memor condito testamento, omnem funeris pompam abdicauit, iussitquetantum in lancea praeferri atri coloris obsoletam tunicam, praecinente ad populum sacrificulo huius sententiae carmen, quod a Boccacio menmoriae proditum est:

Huic Saladino autcerre (quod potius crediderim) Saphandino filio de Ludouico Francorum rege capto, cessit victoria; quum ad Damiatam vrbem Pelusiaco Nili ostio in Christiana castra effuso, miser abilem eladem accepisset. Ferunt Ludouicum, vt se redimeret, in pactionis fidem Christianam hostia victori impio tradidisse: non minore accipientis quam tradentis gloria, quando barbarus pro sua superstitione inane externae fidei pignus acciperet; in eam spem, vt ad perpetuum dedecus, si rex inclytus in exoluenda pecunia impie fidem falleret. inexpiabilis inuidia maxime pio regi constaretur. Viuens Saladinus ex linteo more gentis conuoluto, cornutum capitis integumentum gestare erat solitus, vt totidem tegna virtute parta nobili argumento spectantibus exprimeret: quod ostea diadematis genus a successorib. Sulthanis vsutpatum fuisse videmus. In hanc autem habitus speciem Saladini formam nobis communicauit Donatus Lectius, patritij ordinis Venetus, diu in Cypro, Syriaque gestis magistratibus, histori et omnis an tiquiratis studio clarus.

MARVLLI TARCHANIOTAE Constantinop.

IANI VITALIS Panhomitani.

Fridericus primus Imp.

NVLLI Caesarum ex his qui Romani imperij dignitatem illustri rerum gestarum fama protulerit, nomen suum minus ad naturaegenlum respondit quam FRIDERICO primo, qui a colore AEnobarbi cognomen adeptus est. Vetere siquidem Germanorum lingua Pridericus pacis diuitem exprimit: contrario scilicet euentu, quum ingenio ferox, armorum et belli cupidus, nihil magis oderit quam pacis nomen. Nam ab ineunte aetate in contubernio Conradi Caesaris patiui, in Asia militarat. Vbi vero in defuncti

locum Imperator est appellatus, eo animi decreto arma induit, vt ea non prius se exuturum iuraret, quam Romani imperij diademate ornaretur: cuius voti Conradus minime compos factus, graui cum dolore animi excessissiet e vita. Id vero vnum Fridericus praealto ingenio supra coronae decus spectabat, vt quum ea potitus foret, cuncta iura imperatoriae maiestatis ad antiquam dominatus authoritatem reuocaret: quod superiorum Imperatorum beneficiariae ciuitates perampla immunitatum priuilegia consecutae, obsoletis iam tributis aut intermissis, ingratae et contum aces ad parendum viderentur. Excitabant autem mirum in modum ad extendendam famam virum integra aetate florentem Sueuae gentis illustre et vere Martium nomen, antiqua maiorum decora, et recens vel infelicis patrui Caesaris exemplum, sub quo variis vtriusque fortunae documentis probe obleruatam et exercitam militarium operum disciplinam hausisset. Itaque Fridericus coacto exercitu in Italiam descendit, expugnataque in limine, et deleta Dertnona, ac Spoleto demum in Vmbria exitinere funditus exciso, Romam profectus tantum terrorem Hadriano pontifici intulit, vt ad mare se proriperet. Formidandis enim stipatus copijs aduentabat, minaci ingenio aliquam lenitatis speciem ferens, ita vt se pacato agmine pontificem veneraturum polliceretur. Clauserant Romani portas, Aelioque ponte erumpentes, cum Germanis ad Neroniana prata tendentibus, tumultuario cruentoque praelio dimicarunt. Verum aduentu pontificis placatus Caesar, in Vaticano more maiorum Romani imperij insignia accepit. Nec multo post in Cisalpinam Galliam regressus, Mediolanensibus bellum indixit, quod finitimis superba saeuaque arma intulissent, vt late imperarent, Laude Pompeia crudeliter euastata, Como graui obsidione subacto crematoque, et Papia omnibus belli detrimentis affecta, magnam sibi iniquae atque intolerandae potentiae inuidiam conflauerant. Caeterum eo euentu inchoatum bellum, saepeque renouatum AEnobarbus confecit, vt multis victor praeliis, semel victus ad Calcanum vicum iuxta lacum Eupilim, laboriosa difficilique obsidione perdomitos, acerbissima lege imposita subegerit, Mediolanenses ad vnum omnes partium solum verterent, vltraque centum stadiorum spatium ad vicina oppida migrantes, relegatique, corruentis superbae patriae excidium ex propinquo spectarent: tanta quidem victoris immanitate, vt vrbs totius Italiae amplissima ac opulentissima, inexorabili diri Caesaris edicto, vix seruatis ab iniuria templis, solo aequaretur: turritaque moeniacum aedificiis priuatis omnibus et publicis, Circo, Arena, Theatroque conciderent. Acerbissimo quidem luctu tanti populi penatibus excedere coacti: sed ingenti nec iniquo finitimorum solatio, qui suas iniurias conspecta hostium calamitate vindicassent. Id vero maxime crudele et contumeliosum fuit, quum vrbs euersa funditus aratris proscinderetur in agri speciem, vt non frugis, sed ad ludibrium, salis semen acciperet. Pari prope clade etiam hostiliter incumbens Caesar Cremenses, Cremonenses, Soncinates afflixerat: quibus excitandis incendiis, exortum schisma suas faces admouisse videbatur. Hadriano namque defuncto, quum Alexander Senensis esset suffectus, nec Caesari impotenter inusitata indignaque iusto pontifi cepostulanti quicquam concederet: vsqueadeo in eum iracundus et saeuus Caesar concitatus est, vt vrbe Roma depelleret, et Victorem pseudopontificem crearet: conuentus Antistitum indiceret haberetque, vt Alexandro tanquam adulterino, sacrosancti iuris potestas abrogaretur. Ea dissensione diuina humanaque Fridericus impie perturbauit: tantaque vi tueri suam causam adnixus est, vt moriente Victore, nihil imminura pertinacia Paschalem sufficeret, et in huius defuncti tertius nomine Calistus, demumque Innocentius quarto loco subrogarentur: quum in terim Alexander tantis iactatus fluctibus exul et inops, sed integra semper authoritate, ab Italia in Galliam, atque inde in Siciliam, et e Sicilia Venetias confugisset: imploratispassim auxiliis a piis regibus, vt Reipublicae Christianae immaniter dilaceratae, pereuntique mature opem ferrent. Ea autem constantis et infracti pontificis feliciras fuit, vt Caesariani pseudopontifices ab se legitimo iure execrati atque damnati, quanquam robusto integrae aetatis habitu valerent, Deo magno vindicante noxam, aegri senis fatum anteierint. Fauebant Alexandro duo reges Ludouicus Galliae suo Pij cognomento dignus, et Gulielmus Siciliae, ea Christianae Reipublicae foeda labe commotus. Idem quoque pietatis studium inerat Venetis, quibus multo maxima Italiae pars accesserat, isque demum derestandae dissensionis finis fuit, vt Otho Caesaris filius in Hadriatico aduersa nauali pugna a Venetis captus, occasionem praeberet parandae pacis. Friderico nanque multis defatigato bellis, filij desiderium, et vltoris Dei metus incesserat. Itaque pacificatore Ziano Venetorum principe, imperatorem ad pedes suppliciter proiectum, pontifex pro foribus Marciani templi rite expiauit, in gratiamque recepit: ea conditione, vt sacro bello se deuoueret: quodtum Saladinus Aegypti Sulthanus Hierosolymitano regi graue bellum moliretur. Tradunt scriptores, pontificem anteactae calamitatis suae memorem, osculanti pedem, contracta fronte, hoc Dauidicum carmen protulisse: Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem: vt domirae superbi animi ferociae nequaquam humaniter illuderet: Ad quod Caesar tam pie quam grauiter renidenti vultu responderit, Nori tibi, sed Petro: tanquam hominem facile contemnere, personae vero dignitatem probe venerari videretur. Caeterum Caesar Venctiis summis affectus honoribus, quum in Germania redisset, pio generosoque

animo, Iectissimum ex veteranis copijs exercitum coegit, et quum Henricus filius consensu procerum Caesar esset appellatus, et per Pannoniam et Triballos Byzantium contendit. Inde vero recreatis copiis, Emanuele Graecorum imperatore propinquo suo liberaliter commeatum praebente, praeter Maeandrum amnem profectus, cum Turcis acerrime bellum gessit. Supremum vero eius operum fuit Philomela vrbs manu capta. Nam paulo post ad Iconium Lycaoniae vrbem, quum Ferrei amnis perspicuis vndis per aestum inuitatus lauandi gratia alueum intrasset, caeco absorptus gurgite interiit: insigni quidem illudentium Parcarum iniuria, quum vir fortissimus, et supra reges omnes bello inclytus, quem mille acies strenue dimicantem non absumpserant, natantem ignobilis torrentis vortex abstulerit, pergraui vtique nostrorum luctu, iacturaque, et singulari Barbarorum commodo atque laetitia. Delatum in Syriam cadauer Guido rex apud Tyrum exquisito apparatu funeris, et marmoreo sepulchro honestauit. Essigiem AEnobarbi Caesaris Mediolanenses in euersam patriam remigrantes, marmoreo in arcu supra Romanam portam sculpserunt dracone stantis cruribus inuoluro, vt virosi dirique hominis simulacrum perpetuo spectaretur. Ad eundem quoque oris et barbae habitum altera ipsius essigies plurimum arridet, quae in aurea bulla scite expressa, appensaque membranis priuilegiorum Pisanae ciuitatis conspicitur: ea fide collata, vt tertiam quoque eius staruam ad Volturni pontem proximo Lotrechij bello base deiectam viderimus: quum sumptuosissimi operis turritus pons, a Friderico iuniore, huius AEnobarbi nepote, Sueuae gentis regum imaginibus ornaretur.

ANTONII VVLPII.

GEORGII IODOCI Bergani.

PARTHENII PARAVICINI Nouocomensis.

FarinataVbertus.

FARINATA ex antiquissima Vbertorum familia, inter Florentinos optimates equestri dignitate, eximiaque virtute generosi animi Florentiae illustris, ab insigni erga patriam pietate, aeterno Dantis poetae praeconio celebratur. Is per omnem aetatem sese ciuilibus bellis exercuit, quum Florentiam, sicuti et caeteras fere omnes Iraliae cluitates, idem pestilens factionum morbus inuasisset. Ab aduentu enim AEnobarbi Caesaris, supra tot acceptas bellorum clades, inducta erant Gibellinorum et Guelphorum

funesta nomina, que horribili et diuturno quodam terraemotu, humana diuinaque omnia concusserunt. Diductae siquidem in partes insana et crudeli dissensione ciuitates, Guelphi pro Pontificibus, Gibellini pro Caesaribus, de potentia, dignitate, vitaque dimicabant: sed longe omnium pertinacissime Florentini. Gibellinarum autem partium Vberti ante alios nobilitate, opibus, virisque praestabant. Inter Vbertos autem vnus maxime excellebat Farinata, militarium ciuiliumque artium peritus, grauitate consilij, et robore virium Guelphis metuendus. Pugnabatur in vrbe singulis in regionibus, tanta vtrinque per mutuas caedes rabie, vt multae magnificentissimae turritaeque Procerum domus, alternante vices Fortuna, miserabili seuitia delerentur. In ea contentione Florentiae in primis et singulis Italiae vrbibus, Gibellino cessit Guelphus. Nam ea tempestate Fridericus secundus imperator AEnobarbi nepos Guelpharum partium opes, impotentibus armis proterebat. Itaque Vberti egregie vincentes, aduersarum partium principes Adimarios, Bondelmontes, et Pactios ciuitate expulerunt. Sed Friderico demum in Apulia mortuo, vigenteque rursus authoritate Pontificis, Guelphi aucti viribus, post deuictos fugatosque, holles, Florentiam rediêre, dignitati pristinae restituti. Exulauit aliquandiu apud Senas Farinata, nihil sua spe deiectus, quin moliendo satagendoque hostibus quidem exitium, sibi vero maturum in parriam reditum pararet: longe intentiore infracti animi cura, quam caeteri exules, quod audisset suas, totiusque Vbertae gentis magnificas aedes, non deformatas modo repentina ciuili iracundia, sed publico decrero a fundamentis excisas, translatis marmoribus ad publicum opus, quo vrbs trans Arnum ad meridiem nouis moenibus muniretur. In area porro aequatis ruinis, aedificatum est est subrufo marmore praecellenti structura, id quod adhuc admiramur insigne Palatium Octouiralis et summi Magistratus sedes. Infesti erant Seneusibus Florentini

Guelphi, quod apud Senenses Caesariani nominis studiosos, Gibellinis omnibus tutissimus essetreceptus. Quamobrem Guelphi eorum agrum omnem, expugnatis aliquor Castellis, effuse impuneque populabantur, quod exiguae omninoque valido hosti impares Senensium essent copiae. Tum vero Farinata peracri vir ingenio, vt qui consiliis eorum admisceretur, graui eloquentia Decurionibus persuasit, vt a Manfredo Rege propulsandis hostibus et vindicandis iniuriis, Germanorum equitum auxilia postularent. Manfredus ex concubina genitus, vt Conrado fratri legitimo adhuc impuberi Apuliae reguum praeriperet, (vt authores tradunt) aegrorantem patrem Fridericum, puluino in os coniecto im maniter suffocârat: dabatque enixe operam vel per scelus, vt sesea duersus propinquos praemuniret. In legatione Senensium atque exulum eminebat Farinata, secundis ac aduersis rebus in Italia clarus. Postulatis autem ita annnebat Manfredus, vt se non plus quam centum galeatorum equitum alam, sed eam inuictae virtutis daturum polliceretur. Tum vero Senenses, quod ea manus exigua, et nihil omnino profutura videretur, id aunilium tanquam inane et sumptuosum repudiare cogitabant: indignati scilicet quod Rex nouus nequaquam paterni spiritus aemulus, partes suas adeo negligenter tuendas existimaret: nisi Farinata imperiti Regis incuriam stomachatus, astute et grauiter nihil omnino opis quod Rex offerret, spernendum censuisset: modo regium vexillum cum suo insigni furuae aquilae argenteo in campo alas exten dentis, quod esset amicitiae pignus ad terrendos Guelphos ab alae signifero gestandum daret. Hac, inquit Farinata, viri Senenses parua manu si sapimus, Manfredus vel nolens in partes trahetur, si, vti bene ominari licet, a numetoso insolentique hoste, pauci atque praecipites Germani concidantur. Tunc enim negligentiae suae agnoscet culpam, et pro sua dignitate causam tueri, iustique roboris auxilia mittere cogerur. Dedit non alacriter modo, sed cum fastu vexillum Manfredus: Germani autem vbi cum Legatis Senas peruenerunt, Florentin os ad Petronellam habentes castra non semel adorti sunt sed intra paucos dies, vti diuinabat Farinata, vsu en enit, vt quum Florentini ad Camoleam vsque portam excurrentes, Senensium iuuentutem ad erumpendum irritarent, canente tuba Germani ad arma exciti, effusique porta, hostes conuersos in fugam vsque ad castra persequerentur, in eaque vehementi impetu multis caesis perrum perene. Erant bene pransi, meroque et victoria calentes Germani, ob idque adeo intem peranter terga vertentibus instabant, vt cruento grauique tumultu edito in media castra ad Carrocium vsque penetrarent: funesto quidem audaciae exitu, quum a circunfusis vndique copiis reiecti primo, mox ad vanum omnes trucidati sint. Vexillum autem Florentiam cum magno plausu relatum populus victoria ferox, tanto ludibrio habuit, vt inuersa hasta per vrbem euerrendis regionibus traheretur. Farinata itaque voti compos solerter egit, vt Decuriones Manfredo perscriberent, qua virtute Germani velinconsulte erumpentes in hostium castra peruaserint: quo terrore atque periculo et caede Guelphorum mediis in castris dimicarint: et quanto denique immoderatae fortitudinis conatu vt Aquilam defenderent, circunfusa multitudine hostium, non inulti occubuerint. Illud vero Gibellinis omnibus supra lectissimae alae iacturam, miserrimum fuisse, quod Aquilae vexillum a Guelphis foedissimo ludibrio habitum, suspensumque celebri inloco ad inuersi trophaei imagiuem Florentiae spectetur. Quod proculdubio si maiore Germanorum numero res gesta esser, ex pulcherrima victoria Florentino in foro eiectis Guelphis fuerit erigendum. Sensit acceptum vulnus contumelia atque dedecore cumulatum Manfredus, accensusque dolore et vindictae cupidine, lordanem propinquum suum bellica virtute illustrem, cum octingentis cataphractis equitibus in Etruriam misit: quorum aduentu cognito, Guelphi Senensi agro protinus excesserunt, eamque vnam renouando bello occasionem expectabant, vt Senenses stipendiorum grauisumptu exhausti Germanos dimitterent, quibus cum propter eximiam virtutis opinionem manus minime conserendas putarent. Angebatur proinde animo Farinata, prouidebatque Germanos exacto iam bimestri stipendio Neapolim breui redituros, quum ad suas regressus artes, nouo astu viam inuenit, qua Florentini ad renouandum bellum elicerentur. Simulata enim perfidia suasit cucullato Sacerdoti, vt rem longe gratissimam, ipsique magno futuram lucro Florentinis optimatibus suo nomine deferret: se diuturno exilij taedio, amoreque et desiderio patriae adductum alieno esse animo a Senensibus, quod imperiti turbulentique homines Rempublicam peruersissime regerent: propterea paratum essecum exulum manu eam portam, quae Aretium duceret, occupare, Florentinisque prodere, si coacto exercitu, instaurato bello in conspectum vrbis deuenirent. Nec mora, Octouiri re ingenti silentio suppressa, vt cucullatus Farinatae nomine deposcebat, conscribendas copias, euocandaque sociorum auxilia, et Caroccium educendum decernunt. Tanta autem animorum ferocia cupidirateque arma parara sunt, vt nonnulli viri graues peritique militiae, et in his Tegiaius et Aldobrandus, tanquam nimio plus Germanorum impetum metuentes, ab audaculis vanissimisque popularium e consilio, strepitu et vocibus exploderentur, quum differendum bellum in id tempus censerent, quo Germani ab hoste inopia pecuniae grauiter oppresso, exclusi stipendiis dimissi forent, quod eorum vim Italicus equitatus non nisi magno cum discrimine laturus esse videretur. Arrisit fortuna Tarinatae dolis, vt Guelphorum insolentiam eluderet. Namquum Florentini ad montem apertum, quinto a Senis lapide

supra flumen Arbiam castra posuissent, proditionis euentum expectantes, in eos vel numero superiores, eductis copiis Iordanes impetum fecit, consertaque longe omnium eius aetatis cruentissima pugna, vsqueadeo crudeliter lateque fusos hostes cecîdit, vt Arbia innumerabilium cadauerum tinctas cruore vndas traheret. Stererant enim ea in acie a Florentinis triginta milia peditum, et quinque equitum milia. Sed eius pugnae mala sors vehementer incidit Lucensium, Pratensium, Orbitanorum, et Bononiensium auxiliis: quum Germanis, qui caesae ad Petronellam alae parentare cupiebant, vel in deditos et captos saeuientibus, occurrissent. Pugnarum est prope ad internecionem Guelphi nominis, pridie Nonas Septembris, anno a partu Virginis sexagisimo supra mille et ducentos. Nulla omnino Florentiae domus cladis et luctus expers fuit: corruisseque ciuitas videbatur, quum miserabili eiulatu planctuque omnis sexus, aetatis, atque ordinis cuncta complerentur. Optimates itaque et plebei Gelphae factionis, desperatis rebus ante victoris aduentum vrbe profugerunt: Iordanes vero intra paucos dies Farinatam caeterosque Gibellinos in patriam reduxit. Constituta autem Republica, Guidoneque Nouello Iordani suffecto, quod is reuocatus a Rege Neapolim redibat, Florentini Lucensibus bellum intulerunt, quod apud eos Guelphorum reliquiae Tegiaio Aldobrando authore et duce arma resumerent. Caeterum Nouellus expugnatis aliquor castellis, cum Lucensium exulumque exercitu prospere conflixit. Eo in praelio Bondelmontes, cognomento Cicero, Guelphorum Princeps, crudeli casu interfectus est. Hunc ereptum e media caede Farinata in equi clunes sustelerat, vt humaniter conseruaret, parcebantque ei vel efferi hostes dignitate Farinatae permoti: sed Petrus Farinatae germanus frater, cui Asinus cognomen fuit, vir atrox et sanguinarius captiuo non peper cit, vt qui eum clauae ferreae ictu in tergo fratris occiderit: detestante id foedum scelus Farinata, plurimum indignante, quod sibi clementiae laus immanitate fratris eriperetur. Nec Guelphi vel duabus attriti cladibus, animis se dimiserunt: Commouebant enim se in AEmilia, et missis legationibus ad Conradum puerum in Germaniam, et in Galliam ad Carolum Andegaudensem, vndique Gibellinis et Manfredo bellum concitabant. Quibus cognitis rebus, Gibellini ad Emporium oppidum Pisanae viae impositum, vt de summa sustinendi inferendique belli consultarent, consilium indixerunt. Conuenêre Aretinorum, Senensium, Pisanorum, et Pistoriensium legationes, itemque Vbaldini et Alberti in Apennino praepotentes, et sanctae Florae Reguli Senensibus contributi. Praeerat concilio Guido Nouellus Mutilianae Comes, e Guidonum Comitum gente: disputabatur variis sententiis de ratione confirmandae potentiae, quod magnae rerum difficultates deliberantibus occurrerent: cum propter rumores Gallici apparatus, et Germanos in Manfredum concitatos, tum propter Turrianos Principes in Cisalpina Gallia aliquot iam patris victoriis Gibellinos acerrime persequentes, Romanumque Pontificem ex professo Guelphos mirifice subleuantem. Verum supra haec consultantium mentes grauiore metu perturbabant minores populi Florentini classes, qui ab insito studio Guelphum colerent nomen, et Gibellinum vel subactae armis, pertinacissime odissent. Iamque in id consilium dictu ignobile, conceptuque summe saeuum ac turpe sententiae inclinabant, vt diruenda Florentiae moenia, vrbemque nudatam munimento in vicos diducendam censerent. Non tulit dirae sententiae nomen vnus Farinata, prosiliensque in medium generosa pietate peracrique facundia contradixit: execratus degeneres crudelesque eorum animos, qui nobilissimae vrbis foedo interitu laetaturi viderentur. Habeant, inquit, eam potius incolumen Guelphi, atque in ea dominentur, si ita fuerit in fatis vt victores euadant, quam vt scelesti consilij hoc immane decretum ferri patiar. Si verae virtutis praemium incolumis patria, vti decet, ex aequo omnium parens, cui nemo, nisi degener et impius, manus intulerit: quando ipse vnus ante alios vel exul, dum spiritus hos reget artus, acerrime sim defensurus. Erat Farinata corpore atque animo ingens, elato supercilio, eloquentia adeo graui vehementique vt pudorem foederatis iniiceret: Florentinis vero ciuibus, qui aderant, prae gaudio lachrymas excuteret. Atque ita ciuitas aduersus inuidiam et rabiem execrabilis decreti, ab vno, vt decuit, optimo ciue seruata est. Sed Farinata ingruentibus demum Gallis, et Manfredo ad Beneuentum acie victo caesoque, et Guelphis ex ea victoria Florentiae restitutis: ab ingrata patria, quam seruârat, id praemium tulit, vt extorris Africani Scipionis exemplo in exilio moreretur: sua quidem virtute non modo non infelix, verum aestimata laude maxime gloriosus. Contra Asinus frater ad Beneuentum cum Iordane captus, iussuque victoris Caroli ad Nicaeam Prouinciae in carcerem ductus, diu miser, necatusque demum meritas saeuitiae suae poenas Iuit. Farinatae effigies in porticu Pandulphinae Villae ad primum lapidem extra Fridianam portam, hoc cultu atque armatura, inter Florentinos antiquos proceres Florentiae eleganter depicta spectatur,

HONORATI FASITELII.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Actiolinus Tyrannus.

ACTIOLINVS Patauinorum Tyrannus, portentum humani generis, hac obducta feralique fronte, hoc atroci pallore, hisque vipereis oculis, suam indomitae naturae toruitatem spirans, in Praetorio Patauij pictus spectatur: vnde nobis exempli tabula haec in Musaeum relata est. Fuit is Saxonici sanguinis a proauo Alberico auoque et patre Actiolinis, Italicae stirpi ad horribilem saeculi pescem insertus, ea tempestate, qua Otho tertius Caesar in Italiam venit: eo susceptae coronae exitu, vt suburbanas Romanorum delitias barbaro more ferro et flammis excinderet. Nauabat operam incendiario Caesari superior Actiolinus,

magisterio Equitum insignis: tuleratque ab eo militiae donum in Euganeis oppidum nomine Romanum, vt inde nouus incola, hoc horrendum immaneque monstrum progigneret: quod maxime funestam regioni cladem esset allaturum. Nihil enim hic diri nominis pronepos a progenie virulento sanguine infecta degenerauit, vtpote quem nulla humanioris vitae consuetudo, nullus auiti maternique lactis affectus, nullaque benignioris eius coeli clementia ab ingenita rabie furentem mitigare potuerint. Quanquam ab adolescentia honeste ac liberaliter educatus, bonae maturaeque frugis spem praeberet, virque deinde factus secunda virtutis fama militiae versaretur. Adhaeserat Friderico secundo Romani Pontificis opes oppugnanti, et Guelphorum nomen in Italia proterenti. sed Imperator a Parmensibus graui dignitatis incommodo foede fugatus, et castris exutus, aegre Cremonam e manibus hostium se receperat: quum forte in segni et longa obsidione munitis exiens castris intempestiuam ex Falconum aucupio ad Buxetum oppidum voluptatem quaesiuisset. Fuit Actiolinus ingenio peracuto, constanti, versutoque apprime validus, corpori autem quanquam mediocri, singulisque membris habilis inerat vigor, adeo firma explicataque neruorum compaga, vt eques pariter et pedes armorum exercitatione, cunctos aequales anteiret, nec vnquam inedia, vigiliis, algore, aut aestu frangeretur. Id vero in eo homine peculiare maximeque mirum fuit, momen to temporis diuersos commutati animi habitus quum vsus posceret, gestu, voce, oculis ementiri, alieni porro animi latebras sagacissime perscrutari, incredibilique simulationis artificio, vel penitissimos astutorum hominum sensus explorare. Vir enim suspiciosus, vafer, inuidus, saeuus et semper ad imperium anhelans, modo hanc, modo illam personam induere histrionum more didicerat. Hos tradiderant mores auus et pater, vtpote qui antea graues inimicitias cum finitimis et potentibus Patauinorum optimatium familiis susceptas, per caedes, castellorumque incendia, aliquot annis exercuissent, simultate orta ex nuptiis adulterioque Caeciliae Baoniae, quam auus Actiolinus cognomento, Balbus impudenti astu praereptam secundo Actiolino filio, cui Monacho cognomen fuit, in matrimonium dederat, quum Gerardo Camposampetrio Patauinae iuuentutis Principi desponderetur. Trahebat enim secum dotali iure opulentam haereditatem, qua Balbi animus auaritia repente captus, rurpiter adduci potuit, vt Gerardum contra ius arctae propinquitatis inexpiabili iniuria offendere minime vereretur. Erat enim Gerardus ex sorore Balbi genitus, et de Caeciliae sponsalibus (vti decebat) auuenculum consuluerat. Itaque iuuenis inhumaniter perfidioseque deceptus, ab iusto dolore ad vindictam praeceps, ita contumeliam vindicauit, vt foedo facinore concepto patratoque, Caeciliam post celebratas cum Monacho nuptias, forte ad Aponenses aquas euntem interceperit, mediaque in via intentato ad iugulum pugione si reluctaretur, vi illata constuprarit, non ad libidinem, sed superbo vltoreque animo, ad perennem Actiolinorum ignominiam. Eius abominabilis facti indignitas Actiolinos repente armauit in Patauinos, quod tanti flagitij iniuriam impunito Gerardo neglexissent, deditque initium diuturnis inusitatisque cladibus: quibus praeter nobilissimas totius Venetiae vrbes, supra centum oppida castellaque diu vexata, et late vastata a stirpe prope interierunt. Caeterum Caecilia quanquam incorrupta animo, vti tamen polluta corpore repudij poenam tulit, eaque propinquis remissa. Monachus nouas nuptias fecit cum Aldeida Etruscae nobilitatis ex Mangania domo in Alpibus illustri. Hoc ventre infausto, hocque diro semine editus est terrius eiusdem nominis Actiolinus, de quo liquimur: ab aliquo (vt credi par est) prodigioso malignorum syderum concursu, animi saeuitia ryrannus Phalari, Dionysiis, atque Neronibus ante ferendus. Balbo auo morte erepto, et patre Monacho ad quietiorem vitam secedente: Actiolinus ex ea cruenta simultate armis vehementer exercitus, integrum bellum priore acrius atque crudelius renouauit, tantaque vi quum in omnibus oppidis atque vrbibus factiones excitaret atque aleret, vt Patauio, Vicentia, Verona, Taruisio, ex ciuili discordia potiretur. Erant ei copiae equitum et peditum perpetuis inueteratae bellis, et quod magno vsui fuit, fide, studioque partium sibi addictae: quibus accesserant Saracenorum alae formidabiles, Germanorumque cohortes, et turmae eximiae virtutis, quas Fridericus Imperator ei atribuerat, tanquam Gibellinae factionis Principi, atque impigre tuenti Caesaris nomen. Has vt aleret vniuersas ciuitatum fortunas in fiscum redigere: opulentos ciues damnare atque proscribere: fana donariis spoliare: sacros templorum reditus intercipere: et neminem denique qui pecunia, authoritate, clientelisque valeret incolumen pati erat solitus. Ingenio siquidem audaci, auaro, impenseque impio, et nunquam caedibus saturato, dum odium laetale omnibus late extenderet, ita euastârat florentissimas vrbes, vt quum aduersarum partium sibi suspectos sustulisset, in Gibellinos demum amicorumque praecipuos, ac intimos familiares immanissime grassaretur. Aedificarat singulis in vrbibus atque oppidis carceres tenebris horribiles, in quos inuisorum agmina contruderet, vt inedia miserabilique illuuie, tetro odore et lurido squalore enecti, in compedibus et robore crudeliter interirent: putrescentiumque cadauerum immenso fetore caeteris pallentibus exoptata mors contagione et metu accerseretur. Nam ea truculentia erant custodes, vt nisi ex mensium interuallo carceres stercore praealto, et multa putidorum cadauerum

sanie redundantes repurgarent, et cumulata inter semianimes enectorum corpora, vncis extraherentur. Nusquam vel spatiosissimi carceres accumulatos etiam in strues captiuos capiebant, non tortorum atque carnificum numerosae manus edendis cruciatibus, expediendisque laqueis atque securibus sufficiebant. Viui homines in frusta laniorum cultris secabantur. Cateruatim alij longa serie deligati ad palos, circumuentique flamma torrebantur. Quod vero inauditae crudelitatis fuit, capitale erat tortori atque carnifici maturasse supplicia, vt vita per articulos, momentaque temporis ad longos cruciatus extenderetur. In eos autem vel insontes, quos neci destinasset, tanquam minoris criminis delatos, ita ex summa saeuitia ficta clementiae laudem quaerebat, vt monoculos, vnipedes, et vnimanos dimitteret: postremo lugentibus suorum funera, vt lugere desinerent, oculos eruebat: ex pauore circumspectantibus fugam, vt viae labore liberaret, amputabat pedes: alienae porro calamitati libera voce indolentibus, ne diu vociferarentur, linguam praecidebat. Delatores quoque ipsos negligentiae incuriaeque damnatos, quum damnandorum nomina deficerent, ductos in praealtam turrim vt certius specularentur, atroci ludibrio, sed merita poena, in fossam praecipites dabat. Immensae autem humanitatis arbitrabatur, damnatorum atque exulum vxoribus et liberis ea conditione vitam condonasse, vt foeminis deciderentur mammae, mares vero ad non dubium inimicae sobolis interitum castrarentur. Per hunc modum nusquam remissa atrocis animi saeuitia, sed indies rediuiua feritate debacchantem, supra triginta millia omnis generis sexus, aetatisque hominum, teterrimo supplicio sustulisse, eorum temporum scriptores tradunt. Iamque immanis bellua insatiabili ingluuie vorax, immanique sanguinis sitibunda, Mantuae, Brixiae, Mediolano, et cunctis Italiae vrbibus inhiabat, deuorassetque proculdubio, nisi Romani Pontificis Legatus, Actiusque Atestinus indomitam feri monstri tabiem vltricibus armis infregissent. Innocentius enim Pontifex Actiolinum antea Friderico Caesari impie operam nauantem, ob idque sacris interdictum, tanquam Dei diuorumque numina contemnentem, furiis infernalibus deuouerat. Itaque numeroso coacto exercitu, et positis ad Patauium castris, vrbem munitissimam Ansedisio Praefecto frustra propugnante fortiter atque feliciter expugnant, captiuosque innumerabiles effractis tot carcaribus propinquae neci ereptos, libertati patriaeque restituunt, incomparabili Patauinorum laeticia, acerbissimoque dolore tyranni, qui tum aberat, capiundae Brixiae intentus: adeo pertinaciter haerens, vt Patauio tantis obsesso copiis, vehementissimeque oppugnato, nihil omnino timendum, nec ferendam opem decerneret: ne irrito incoepto abscessisse videretur. Verum eo nuncio perculsus percitusque ira, motis castris incredibili celeritate Patauium aduolat, exultantem victoriâ, imparatumque hostem oppressurus. Sed Actius peritus belli, et naturae hostium gnarus, irrienti prouocantique ad praelium tyranno, obstructas portas, minuitaque defensoribus moenia obiiciens, salubri patientia, furentis impetum fregit, et elusit. Deiectus itaque spe eliciendi ad pugnam hostis, gemens et fremens retro vertit iter ad Vicentiam atque Veronam, quibus in locis Patauinos omnes custodia eductos, reliquum saeuitiae suae venenum effundens, variis tormentis excruciat et interficit. Nec multo post initis foederibus cum Vberto Pallauicino, Cremonensium et Placentinorum dominatu potiente, iterum Brixiae castra admouet: nec in eo terrore implorantibus opem, Brixianis Legatus deest. Verum Fortuna optimae causae ita inuidit, vt Legatus ad Marcariam vicum circumuentus insidiis, et tumultuaria pugna profligatus a tyranno caperotur, et Brixiani ab ea clade metu consternati portas aperirent, Guelphique Pontificio nomini fauentes, aut supplicio, aut exilio mulctarentur. Actiolinus tanto successu elatus Vberum victoriae socium (vti in fatis erat) dominatu consortem non diu tulit, eumque superbus et insolens contra ius initae pactionis Brixia excedere coegit. Is contumelia incensus cum Bosio a Douaria vetero inimico, quod opibus potens in vrbe Cremona principatus esset aemulus, ad Actiolini perniciem vires sensusque coniungit. Discesserat enim ab amicitia tyranni Bosius paribus iniuriis iniquissime lacessitus. Nec mora, syncera fide coniuncti, Actium Atestinum e Ferraria euocant Brixellum, et cum eo in Actiolinum coniurant: Martinumque Turrianum Mediolani regnantem admonent, vt diligenter ab Actiolino caueat, atque arma paret: se enim nulli occasioni defuturos, vt communem hostem cunctis insidias molientem, coniunctis copiis circumsistant, et opprimant. Actiolinus pereos dies conspirantibus secum Insubrum Patritiis, quos Turrianus inducto popularium dominatu, in exilium egerat, in id consilium totus incumbebat, vt Mediolanum improuiso adortus inuaderet: reductisque patritiis, et pulso Turriano Pontificij nominis studioso, debilitatas iam pridem iacentesque Caesarianas partes erigeret. Oppugnabat tum Vrceos oppidum, et coniurati hostes de Vrceanorum salute soliciti, coniunctis copiis a Soncino ad eum ferebantur. Turrianus quoque Carrocio cum legionibus vrbe educto, Abduam ponte constrauerat, vt mutua transeundi amnis facultate proposita, ad socios transire, aut eos (sicuti vsus ferret) ad se recipere commode posset. Quo hostium consilio cognito, tyrannus inuitatus ab exulibus, et vadum in amne monstratibus, nouum fataleque sibi consilium arripit traiiciendi amnis, vt improuiso Turriani pontem inuadat, et occupet. Adiuuat vim repentini impetus Fortuna, Turrianique praesidium prima irruptione deiicitur, quod Insubres nihil hostile in sua ripa timendum putassent: vtpote qui vlto rioris ripae propugnaculum ponti impositum, maiore cura et vigilantia tuerentur. Repentino

itaque terrore perturbari, a fronte primo et mox a tergo tumultuosisisme profligantur, victorique pontem relinquunt. Is subitario aggere nouoque praesidio vtrunque pontis caput firmat, essususque per agrum, ferro ac flammis cuncta peruastat: frustraque tentata Modoetia, ac incensis suburbanis rectis, ad Sextum vsque vicum excurrit: praemissis Saracenis, qui ab inusitato cultu genereque armorum et barbaro clamore terribiles, Mediolani portis terrorem admouerent: eo quidem astu, vt Martinum longius ab vrbe abstraheret, ipse autem diuerso itineris flexu Mediolanum aduolans, Caesarianis introrsus pro dendae portae ex suo aduentu occasionem aperiret. Sed Martinus nequaquam temere pro gressus, suspectansque insidias, et vim pugnacissimi furentisque hostis deuitans, militum suorum audaciam atque auiditatem conserendae pugnae grauissima obtestatione cohibebat: munitisque castris intentus hosti pariter atque vrbi cuncta circum explorando, cunctabatur. Nec oblatae occasioni ad rem bene gerendam desunt Actius, Vbertus et Bosius Mantuanorum auxiliis confirmati: extemplo enim conuolantes ad pontem, eum magna vi, et pari celeritatis successu, quo amissus fuerat, trucidato Actiolini praesidio recuperant. De ea re fortiter atque feliciter patrata per nuncios, Martinum docent, hortanturque vt praelio tantisper abstineat, ne explorata de intercluso hoste voctoria militum temeritate corrumpatur, quando tyrannus sine vulnere debellandus, offerri certo exitio videatur. At Actiolinus ad primum amissi pontis nucium, verrentis se Fortunae vultum agnoscens, nequaquam animum despondet, aduolatque ingenti cursu ad pontem, vt eadem vi celeritateque bis captum recuperet. Sed peritissimi rei bellicae hostium duces lunatam munitionem, vsi singulari studio laboresque militum ad pontis caput erexerant. Eam vehementi cruentoque certamine edito, quum tyrannus acerrime dimicans perrumpere conaretur, ei verutum scorpione adactum in imo crure pedem transfigit. Saraceni Germanique in primis et reliquae copiae, multis acceptis vulneribus repelluntur. Nec tamen sese deserit tyrannus, nec dolore vulneris, nec supremi discriminis metu superatur: indeque conuersis signis, ad vadum, quo transierat, instante iam tergis Turriano se proripit. Multi suorum profluentis vorticibus abrepti perierunt: ipse alto generosoque vectus equo, ita in ripam euasit, madefacto vulnere septuagenarius senex exorto intolerabili rigore quateretur, et quod indomiti spiritus virum peruincere poterat, hostium antecursores ad se opprimendum prouolantes conspiceret. Per hunc modum a tergo premente Turriano, et a fronte noui hostis occursu pulsus et late profligatus, cum paucis se fugae mandat Brixiana via. Sed euadentem Vbertus et Actius cum expedita equirum manu consequuntur et capiunt. Is Vberto non multum antea amico, atque eiusdem factionis, quam Actio veteri et implacabili hosti se dedere maluit. Eo modo exutus armis, ignobilique equo impositus ad Bosij tabernaculum perducitur, a quo humaniter reputatione tantae calamitatis susce prus est. Sed quum ferox animus obligandi vulneris fascias, et cuncta vitae alimenta obstinata feritare repudiaret, nec vllas vt bene sperare vellet preces admitteret, dentibus infrendens, contumacique ore defixis solo oculis spectabatur. Tantus autem erat militum concursus, vt magno Iudibrio singulis pene incessentibus, latro impius, et tortor, et carnifex crebro appellatus, incondito circumfusae ad tabernaculum turbae, clamore et fremitu ad supplicium deposceretur. Itaque Duces vrgentis iam coronae violentiam veriti, eum spectaculo repente subtrahunt, intempestaque nocte lecticae inclusum sub custodia Soncinum deuehi iubent. Nec multo post in eodem pertinaci obdurantis animi decreto execrabilem animam exhalans, meritos cruciarus, quos feruida ira exulum struebat, indignabundus effugit. Verum Albericus Taruisinorum tyrannus nequaquam virtute bellica, sed naturae immanitate Actiolino fratri comparandus, pro se fratroque cumulatas scelerum poenas persoluisse visus est, quum Taruisio pulsus, et in Zenonis arce obsessus, et captus, vxores filiasque in oculis viuas comburi, filios membratim dissecari, sese domum diu tortum, attractumque pedibus equorum iugis, per salebras et vepreta, ad necem raptari, laniataque membra feris atque volucribus destinari, omnium miserrimus spectârrit.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Martinus Turrianus.

TVRRIANAE familiae nomen Belgicae stirpis fuisse annales tradunt, quod Tacius Regulus opibus potens in Saxina valle, quae est supra Larium lacum, arargentifodinis clara, geminos externos fratres sibi generos asciuerit: datis in matrimonium geminis filiabus, quibus totius patrimonij haereditas nomine dotis obueniret. Erant Belgae iuuenes bellica indole honestisque moribus et gentis prosapia clari. Caesarum enim sequentes castra, pro insigni gentilitio, Turrem in scutis depictam gestabant, ex cuius fenestris hastae geminae singulis aureis liliis ferreae cuspidis modo praefixae, ad vexilli speciem protenduntur. Ab eo scutorum argumento Turriani sunt appellati. Hoc sanguine progenitum ferunt Martinum

superiorem, quem inusitata corporis atque animi magnitudine, Gigantem appellabant. Huis eximia virtus Sacro bello saepius spectata, eum habuit vitae exitum, vt ad Antiochiam a Barbaris captus, omnibusque exercitatus rormentis beatorum martyrum exemplo, caelestis vitae felicitatem sit consecutus, relicto Iacobo filio, qui numerosa prole praestantissimorum iuuenum felix, Paganum et hunc de quo scribimus MARTINVM gloriosi aui referentem nomen genuit. Paganum paulo antea virum excellenti virtute prudentiaque Mediolanenses ciuitate donauerant, honoreque praeturae auctum, publicis consiliis praefecerant: quod multa cum laude liberalitatis et pietatis ipsorum copias a Friderico secundo Caesare cruenta acie profligatas ad se recepisset, singularique benignitate, omni humana ope adiutas fouisset. Is autem ita gessit Magistratum, vt nemo temperantiâ, aequitate, atque industrâ potior videretur. Hoc tenore consilij moriens Paganus, Martino fratri ad summam potentiam iter muniuit. Erat Martinus ingenio perspicari erectoque ad laudem, et imperij maxime cupido, et (quae erant ad id opportunae artes) multa ciuili prudentia et astuta lenitate temperato. Volebat enim existimari popularis, dum suscepto mediae ciuium classis et infimae plebis patrocinio, nobilitatis superbiam, specie liberalitatis atque superbiae contunderet. Paulum siquidem Sorecinam Optimatium principem, eiusque sectae aliquot ciues opulentos, quod immodici praegrauesque essent populo, vrbe eiecerat, bonisque multârat: et quod maxime potentium fregerat spiritus, Leoni Perego Mediolani Archiepiscopo, quod is e Patritijs ad eum honorem esset euectus, alterum e Septaria familia commendatione plebis opposuerat: persequebaturque iam aperte nobilissimos quosque et praesertim Gibellinos: verum id dissimulanter: nam eorum magnus erat concursus ad Othonem Vicecomitem, qui Pontificia authoritate creatus Archiepiscopus, aduersus duos pseudo-Archipraesules sacri Imperij sui sedem et patriam armis repetebat, ea infracti animi perseuerentia, vt saepe acie victus, tanquam optimae confisus causae, bellum singulari alacritate renouaret. Caeterum Martinus eum occupata ad Verbanum Arona, copias promouentem, commissa pugna profligauit: magno quidem detrimento Patritijs exulibus illato. Hic est ille Otho, qui ex sacerdotij contentione quinquies a Turrianis repulsus, post viginti annos victis acie, captisque eius familiae Principibus ad Decimum vicum, in Vicecomitum domo Mediolanensis imperij fundamenta iecit. Exinde Martinus prostrata, aut redacta in ordinem Insubrum nobilitate, ita Principis munia vsurpabat, vt praetoria potestas ad non obscurum tyranni nomen transiret. Idcirco vitandam sibi inuidam ratus, egregie simulando patritiorum ordines aequioris et tranquillioris status spe sustentabat. Ne vero infensus optimatibus videri posset, vetustissimae stirpis familias per connubia Turriano sanguini inseruit: Ex Castellionea scilicet gente, Biragaque, et Pusterlea delectis vxoribus. Callebat enim artes confirmandi Principatus, et captandae popularis aurae: Nam ad has oportune quaesitas affinitates accesserant faciles aditus, miraque patientia in audiendis dissoluendisque improbae et semper ineptae plebis querelis: et Turriana domus cuique expositis penuarijs copijs liberaliter adaptera. Quod vero tuendae popularitatis intererat, publice etiam epulum dare, et spectacula decurrentium equitum, honestaque exercendae iuuentuti certamina propositis praemiis, et magnifico apparatu edere erat solitus. Quibus etiam ludis per solemnes festos dies, vt populi mentes ad religionem reuocaret, Christianae historiae actiones intermiscebat, diuorumque Martyrum exempla personis Comico et Tragico more decentissime repraesencatis. Quo simulationis artifico collecta sensim gratia, confirmataque authoritate, non obscure ad principatum euectus est: tanto omnium ordinum studio, vt Populi defensor, Pater patriae, Praetoriaeque potestatis Dictator perpetuus vocaretur. Sub id tempus nobilitas fere omnis, in primisque proceres Gibellinae factionis extorres et profugi ad Actiolinum confugerant, Caesarianarum partium Principem, impotentemque execrabilis saeuitiae tyrannum, vt eius ope reducti in patriam aduersarior Mediolano pellerent. Itaque Martinus exploratis hostium consiliis, sociis ad capienda arma excitatis, et populo multis concionibus ad tuendam libertatem concitato, Carrocium et legiones, equitatumque omnem sub signis eduxit. Actiolinus autem qui superato Abdua igne ferroque obuia vastabundus, incenso Tritio, Vicomercatoque direpto, ad Sextum oppidum excursiones fecerat, vbi Carrocium educi, secus ac putarat, nec longe abesse Martinum didicit: retro vertit iter ad Cassianum. Nam in tergo aduentare nouos hostes audiebat. In vnum enim coierant Actius Atestinus a Ferraria, Vbertus Pallauicinus a Placentia, Bosiusque Douariensis a Cremona, qui praemisso equitatu, pontem quo tyrannus transierat ad Ripal tam occupârant. Itaque premente Martino, duplici terrore ancipitique periculo circumuentus, supremum temeritatis suae consilium sumpsit tranandi amnis, vt in aduersam ripam, quod vadum ibi reperiretur, cum equitatu se proriperet. Sed dum transit, verutum scorpione adactum pedi incidit, grauatusque eo vulnere septuagenarius senex, vltro citroque Abduam trucidatis eius copiis, viuus in hostium potestatem venit. Nec multo post truculenta obstinatione repudiatis remediis atque alimentis ferino cum gemitu accersita morte, meritos ad poenam suae immanitatis cruciatus effugit. Ab hac victoria Martinus clarus magnusque habitus, cuncta ad arbitrium Mediolani moderari, et Principem agere coepit: Ita vt magnificentiae operum ad alendam plebem plurimum studeret,

aedisicatis amplissimis aedibus in regione Nouae portae, et ad publicam commodiatem excepta Ticini amnis parte, quae iuxta Abiatum oppidum nauigia ad Ticinensem portam perducit. Id emissarium sumptu cum antiquis operibus comparandum, ingentium lintrium est capax: incredibilemque importandorum ex agris fructuum facultatem, cum voluptate hibernae ac aestiuae nauigationis, ad perennem Martini gloriam hodie praebet. Sed Turrianas aedes laxitate, viridariis, et praecellenti structura pulcherrimas, Otho victor, iusto (vt ille putabat) dolore compulsus, solo aequauit: tanta exacerbati animi rabie, vt in ruinis diuo Ioani decollato Templum conderet, dicaretque ad ignominiam damnati soli, sepulturae ac inferiis noxiorum hominum, qui tetro affecti supplicio, e furcis ad id infame sepulchrerum perpetuo deferrentur. Inexpiabile siquidem odium sibi concitârant, dum superbe rerum potirentur Napus atque Franciscus fratres, quod acie ad Angleriam victores, captis viginti duobus Patritiis, et in his Theobaldo Magni Matthaei patre, Othonis fratre genito, capita attracta crinibus, ad plaustri temonem rustica secure crudelissime detruncassent. Regnauit Mediolani Martinus annos quatuor post partam de Actiolino victoriam, sua virtute, ac immenso populi fauore gloriosus. Obiit non plane senex, elatusque ciuium humeris ad Claraeuallis Coenobium, sepulchro maiorum illatus est. In quo eius effigies sub abside marmorei fornicis depicta, hodie etiam incolumis spectatur, in purpura et pileo armelinis pellibus suffulto, vt tum erant summi Magistratus insignia. Sed Martinum illustri prudentia insignem, non multo post longe clarissimum fecêre Philippus et Napus successores, quum ille fraternae potentiae haeres, immodico Principi tyrannoque, quam Praetori propior esse maluerit: hic vero bello acer, paceque intolerandus et atrox, sese et familiae fortunas omnes Decumana acie victus euerterit.

ADAMI FVMANI.

Sarra Columna.

HOC toruo subagrestique vultu SARRA Columna praeclarum maxime generosi infractique animi specimen praetulisse videri posset, quum Bonifacium Pontificem probe vltus, peracris iniuriae contumeliam, vel nefario ausu vindicauit: nisi merito secundoque euentu patrati tanti facinoris integra laus, spretae ac immaniter violatae religionis infamia premeretur. Quid enim aequo iure vel atrocius admitti, vel scelestius cogitari potuit, qui sacrorum principem diuinitatis opinione vniuersis gentibus religiosissime venerandum insidiosis oppugnare armis, sacrilega manu capere, et dira crudelitate ad mortem redigere? Nulla siquidem dicta factave in Pontifice, quantum libet factioso, imporente, auaroque, diuini iuris authoritatem, et vim sacrosanctae potestatis elidunt, et eleuant. Nam vbi semel consecratus, et nouo desumpto nomine lustratus est, Pastroralemque lituum praesert, ac in eius deraso atque sacro capite gemmatus apex refulger, tanquam exuta humanitate, augustus et plane diuinus essicitur. Inuaserat Pontificatum Bonifacius, peruersa ambitione praeceps, Caelestino miris vsqueadeo artibus infatuato, deceptoque, vt virille ingenij captu simplicissimus, humanarumque imperitus rerum et religioni impense deditus, Pontificatu se abdicaret, priuatae (vt aiebat) tanquam sanctioris vitae desiderio, postquam tanti principatus ferendo oneri se imparem fateretur: et resumpta cuculla ad syluas et specus Gargani montis, ad contemplantionem diuinorum operum contenderet. Itaque voto suo potitus Bonifacius intra paucissimos dies, praensando largiendoque in vacuam sedem irrepsit, renunciatusque Neapoli Pontifex, Romam se contulit. Quum vero diadema triplicis thiarae suscepisset, ante omnia atroci concilio operam dedit, vt Caelestinus sacro secessu eductus, in carcere Fumoniae arcis necaretur. Integer enim vitae, ac omnis sceleris

impollutus, quod e tanto fastigio religionis amore, in eremum se demisisset, admirantibus cunctis pij animi decretum, tantam conceptae diuinitatis opinionem fuerat consecutus, vt a vicinis primo, et a remotioribus demum populis inuiseretur, et plerique ab eo vel occursus et colloquia deuitante, delictorum expiationes, et rerum fururarum oracula deposcerent, et iam pro sancto gliscente diuinitatis fama coleretur, Vestinique nonnulli primores reducendum in suam sedem censerent, quam impudenti ambitu versutus impostor, pro optimo atque innocentissimo damnatis artibus inuasisset. Emanârat enim in vulgus qua malignitate astutae simulationis, quo nefario ambitu, cum Carolo Rege et Senatoribus esset transactum, vt Caelestinus deceptus et proditus Pontificatu deiiceretur. Per hunc modum Bonifacius acri cura et vehementi metu liberatus, vsqueadeo superbe sustulit animum, vt quum genere illustris, et erecto praestantique ingenio pollens, et diuini iuris intelligentia clarus haberetur: in administranda Republica imperioso et factioso Principi, quam aequo, et temperato Pontifici proprior euaderet. Metui siquidem quam amari, ac adorari potius quam coli et suspici malebat. His moribus Pontificatum gerens, grauem primo simultatem, et mox asperrimum bellum cum Columnensibus Romanae nobilitatis Principibus contraxit, quod eius familiae duo Cardinales Petrus eo grauissimis in rebus sententia dissentirent, vt priuati nominis sui decus, et totius familiae clientelas tuerentur, aduersus eum Pontificem, qui Christianae aequitatis oblitus, et Guelphi generis memor, quod ita firmando imperio expedire videretur, Gibellinotum acerbissimus hostis extitisset. Itaque Bonifacius dicto non audientes, secedentesque in paterna oppida ad Praeneste, hoste iudicat: in eos anathematis tela contorquer: purpurei galeri honore spoliat: caeterosque eius familiae proceres aqua et igni interdicit, et quod ea religionis arma tanquam ab iniurioso factiosoque Pontifice profecta, contemnerentur, conflato valido exercitu eos iusto bello persequitur. Cardinales mature fuga se eripiunt, e duobus vero patruis Stephanus Petrarchae carminibus celebratus, in Galliam ad Philippum Regem confugit: alter hic de quo loquimur SARRA in Ardeatinis syluis erepta spe fugae se occultat. Oppida autem septem, Praenesteque in primis, et sub Algido Columna expugnantur, inexorabilique Pontificis rabie flammis absumuntur. Nec eadem iracundia Vrbanis Columnensium domibus pepercit, quae sunt sub Quirinali et in via Lata: sic vt eorum etiam turres in foro Romano perfossae deformataeque sint. Errabat in nemore Sarra vestigia hominum deuitans, agrestibusque pomis vescebatur, quum magno casu a praedonibus Massiliensium qui biremes aquandi causa, ad Antiare litus appulerant, interceptus est: catenatusque in transtro ad remum adigitur, et post durissimos maritimi cursus errores Massiliam est deuectus. Is inopinato oppressus infortunio, tanta infracti animi patientia, indignam aerumnosamque seruitutem aliquanddiu pertulit, vt nomen suum non proderet, et se pascentium bubalorum gregi a Priuernate ciue praepositum mentiretur: Archipiratae scilicet auaritiam veritus, a quo ingenti precio Pontifici diuendi et ad supplicium tradi facile posset. Sub id quoque tempus Bonifacius Philippum Galliae Regem profano iure inducto, pontificiam existimationem in adiudicandis sacerdoriis insolenter offendentem, et impium et Regno indignum iudicârat: concitabatque in eum Alberrum Caesarem et Germanos et Belgas: ad id rerum discrimen magnopere tumultuantibus Galliae populis. Vrebatur tum Philippus Stephani Columnae consilio, viri prudentiae authoritateque praestantissimi: iamque eo simultas processerat, vt Pontifex grauissimorum criminum infamia notatus, ad dicendam causam vocandus in concilium, exauthorandusque Christiana seueritate censeretur. Sed retundendae superbiae expeditiorem viam monstrantibus fatis, Sarra vel exul adinuenit. Is enim quum e portu Massiliensi Stephanum fratrem de sua calamitate docuisset, extemplo redemtus ad Regiam contenderat, initisque cum fratre consiliis, et cum Rege communicatis, accurate persuaserat, vt ad paranda arma in Italiam mitteretur. Musactus vero Francesius nobilis Eques Florentinus, multis fidelis industriae et bellicae virtutis experimentis Regi carus in Etruriam praecederet, molientique arma Sarrae pecuniam, qua abunde instructus aduenerat, opportune suppeditaret. Conuenêre igitur noctu in oppido Stagia, quod erat ditionis Musacti in Senensium finibus Romanae viae impositum, depromtaque pecunia conductus est Nogaretus Gallus vir impiger cum ala Gallorum equitum, ex his qui stipendia sub Carolo Valesio Philippi Regis fratre in Italia meruerant. Hac expedita manu veteranis suis et clientibus adiuncta, nocturnis auiisque vsus itineribus: Sarra ad opprimendum Bonifacium Anagniam contendit. Aestiuabat libenter patrio in solo quotannis Bonifacius, et quod ei ad voluptatem iocundissimum erat, in ipsa etiam paterna domo, metu vacuus, tenuique septus custodia, et tum rumores fatali fastu contemnens, qui nequaquam ex vano de exulibus afferebantur. Nec defuêre neminem timenti, domestici hostes, qui ex composito perfidiose portam aperirent. Diluculo itaque Sarra vrbem irrumpit: Galli equites sui Rogis nomen ingeminant: Columnij atrocem clamorem tollunt: Cardinales cum imbelli totius aulae comitatu repentino terrore perculsi, vndique in fugam se proripiunt: terribilis tumultus tota vrbe excitatur: Pontificem hostilis turba domi obsidet, et pro Benedicto Maledictum, pro

Bonifacio Malefacium appellat: et quod Caelestinum occiderit, truculentis vocibus ad supplicium deposcit. At ille, quanquam supremo metu doloreque perculsus, seipsum tamen praesenti animo non deserit, constantique vultu Pontificatus insignia deposcit, aurataque in sella irrumpentes expectat, adeoque se cum sacro cultu, tum maiestare oris venerabilem praebet, vt mirabundus Sarra, vel iusta ira turgidus, internecinoque incensus odio, a contactu manus abstineret. Sed Nogaretus Gallicam effundens bilem, insultanti similis, ita acerbe in eum est inuectus, vt se eum in catenis ad Lugdunense Concilium perducturum minaretur, vt ibi arrogantiae poenas daret, qui Christianissimum Regem summa iniuria lacessisset. Caeterum direpta domo eum non multo post arcte custoditum Sarra Romam perduxit, vbi intra paucos dies ex dolore animi actus in furorem, inusitataque inflammatus rabie excessit e vita. Illatus autem est sepulchro marmoreo ab se condito, iuxta portam argenteam Basilicae Petri. Ingens enim in viuo omnis honoris et gloriae cupido, et sumptuosa quidem fuerat ornatissimi sepulchri cura: in quo mitrata eius effigies supra aram sculpta marmore et ressellato opere picta spectatur. Benedictus autem eius nominis vndecimus in defuncti locum suffectus est, qui Sarram et Nogaretum tanquam detestandi facinoris nota conspersos exilio mulctauit. Sed Sarra vel iterum exul nominis fama clarus, et pulcherrimi facti conscientia felix fuit, quum multum, antequam plane senex apud Praeneste fato concederet, Potrum et Iacobum Cardinales Senatorio ordini restituros, et Caelestinum grauissimo atque aeterno Bonifacij probro inter diuos relatum viderit. Formam Sarrae in vetere tabula pictam exceptamque per manus a maioribus, et religiose custodiam Martius Columna nobis ostendit, vt ex ea aemulante Pictore, exemplum exactae limilitudinis duceretur.

PARTHENII PARAVICINI.

Vguccio Fagiolanus.

FORTVNA per se inconstans et saepe Iudibunda, in attollendo premendoque VGVCCIONE Fagiolano mirabiles Iudos fecit. Is Massa Trebaria Togatae Galliae oriundus, in eo Apennini tractu, qui ad Aretinas Alpes extenditur, quum nobiles agrestesque familiae ob factiones inter se contenderent, apud Gibellinos per totam fere aetatem arma tractauit, insigni quidem cum laude, quod per caedes, incendia, vastationesque pagorum, vbique violentus, et maxime pugnax enituisset. Nam robusto ingentique corpore violentus, et maxime pugnax enituisset. Nam robusto ingentique corpore firmissimus, validisque ideo et praegradibus vtens armis, sicuti ingenio vigilanti acutoque maxime praestabat, ita ante alios aspera audacter aggredi, et pugnam impigre ciere erat solitus: vsque adeo enim in omni discrimine et ferox, et petrinax, vt quadam in pugna ad Caeronium pagum a suis desertus, et ab hostibus prope circumuentus, quum sese fortiter reciperet, vulnerato altero crure, et collisa vehementer galea, in oblongo pedestri scuto quatuor tragulas, et tredecim veruta ex minoribus balistis infixa ad suos retulerit. Exinde multis facinoribus clarum, Guelphisque terribilem Tarlati Aretij Principes oppugnati, a Florentinis liberali stipendio conduxerunt, cuius ductu secundis aliquot praeliis hostes ita repressi sunt, vt agro excedere cogerentur. Sub id vero tempus, quo Henricus Caesar frustra obsessa Florentia ad Bonconuentum fato cessit, Pisani Caesare ciuitatis Patrono defensoreque orbati, quod Lucenses infesta arma intulissent, neminem Vguccione gerendo bello potiorem rati, eum qui copiis praeesser, ab Aretinis impetrarunt. Eius aduentu Pisani, quod veteranum militem, et Germanorum alas adduxerat, ita sunt confirmati, vt late summotis hostibus, non modo amissa paulo ante oppida reciperent, sed expugnatis etiam aliquot castellis, ad portas vsque Lucensium delitias oppida reciperent, sed expugnatis etiam aliquot castellis, ad poratas vsque Lucensium delitias popularentur. Itaque exultans victoria Pisanus, nec studio suo modum imponens, ne parum gratus in referenda gratia videatur, Vguccionem ex Duce Dominum creat, honesto quidem merito, nisi vir immodicus ex moderato dominatu saeuam tyrannidem inuexisset. Cuncta eim sibi licere, fortunisque omnium pro libidine sibi vtendum ratus, ante omnia Boncontem

summae nobilitatis Patritium, nec immemorem pristinae libertatis, ideoque nefariis decretis aduersari ausum interficit, alios spiritu opibusque valentes detrudit in carcerem, multoque plures exutos bonis proscribit. Hoc terrore ciuitati illato, auctisque viribus Lucenses intestino laborantes morbo repentinus aggreditur. Gerandum Lupidium Picentem militiae peritum, qui Lucensibus copiis praeerat, tumultuario praelio profligat, factiosorumque proditionem adiutus in vrbem irrumpit, caede, luctu, terrore, cuncta complentur, nec sacrosanctis templorum thesauris Germanus miles parcit, pulsisque Guelphis, Gibellini qui diu exulârant, patria potiuntur. In his eminebat Castruccius animi magnitudine armorumque peritia, antiquis Ducibus aequatus. Tanta re patrata Vguccio Lucae Princeps effectus, Guelphis omnibus Florentinisque praesertim terrori esse coepit, quod eo duce Gibellini ab Henrici morte deiecti spe, debilitatique viribus animos rursus attollere viderentur. Itaque Florentini sociorum Robertique Regis auxilia in vnum cogunt. Vguccionem occupandi Pistorii auidum et Montecatinum oppidum magno apparatu oppugnantem, collatis castris adoriuntur. Ille belli peritus loci et temporis occasionem excipit, editoque memorabili praelio, victor hostium castris potitur. Eius diei caedem vsque adeo Iatam scriptores tradunt, vt Nebulam fluuium cadaueribus stratum longe cruento alueo decurrisse affirment. Ea insigni victoria Vguccio non multum laeratus est: nam in ea Franciscum ex filiis natu maiorem, summae spei iuuenem amisit, et Luchinus Vicecomes, qui Magni Matthaei patris auxiliis prae erat, Castrucciusque, grauiter sauciati sunt. Dux vero hostium Petrus, cognomento Tempesta, Roberti Regis frater in flumine periit, et Carolus cui Robertus erat patruus, inter cadauera repertus est. Haec est illa infausta Guelphis pugna, propter quam Florentiae, Boniniae, Senis, Perusiae, atque Neapoli ex luctu amissorum ciuium populus vestem mutauit. Hac victoria subnixus Vguccio, vt Nerio filio Lucae principatum confirmaret, suspicacis ryranni more,

Castruccium gratia authoritateque pollentem, tanquam Nerij aemulum tollere constituit. Ita compositis insidiis eum Nerius ad coenam vocat, et nil tale veritum comprehendit, reumque mox homicidij factum capitis poena condemnat. Nec tamen ad tanti viri supplicium deIcendere audet, indignantis et frementis populi tumultum timens. Ob id accitus Vguccio, maturandae necis auidus, cum militari praesidio Lucam aduolat. Tum vero Pisani tyranno discedente arma corripiunt, Vguccionis familiam trucidant, domumque diripiunt, ac eo impetu vrbis portas occupant. Iam Lucam peruenerat tyrannus, et a filio mature instructis mensis pransurus discubuerat, quum Pisis excitari ad arma populum nunciatur. At ille nihilo secius tanquam primo nuncio parum credens, nihil se commouet, et vti erat cibi capacissimus, et maxime vorax, per singulas tempestiui eius conuiuij dapes vsque ad bellaria conuesci pergit, eo quidem atrocis animi decreto, vt remotis demum mensis Castruccium securi percuti iuberet, atque inde Pisas ad seditiosos opprimendos properanti agmine reuerteretur. Sed quum a secundis mox tertiisque nunciis increbescente fama, Pisis res perditas esse, ciuitatemque miro consensu rebellasse nunciaretur: Lucenses ad tanti exempli nomen, pari studio recuperandae libertatis, liberandique Castruccij ad arma concitantur. Carcerem refringunt: vinctum adhuc compedibus Castruccium educunt, et quod eius fato debebatur, Principem ciuitatis salutant. Tum vero Vguccio, quanquam aliâs agregie fortis duplici malo circumuentus animum despondet, et cum Praetorianorum Satellitum manu, incertus an Pisas contenderet, desperatis rebus vrbe profugit, nec vsquam ex ea fugae deformitate prius constitit, quam a Spineta Malespina Gibellino ad Fossas nouas, quae Papirianae olim fuerunt, supra Macram amnem receptus est. Ibi labore fessus, et dolore prope exanimatus paululum se recreauit, atque inde quum atrociora a persequentibus sibi timeret, ad Canem Scaligerum Veronam est profectus. Ea enim tempestate Scaligeri domus exulum omnium insigniumque virorum liberalis erat receptrix. Fuit apud Canem summo in honore Vguccio, spectabaturque procerus et ventricosus senex tyrannico vultu ferociam retinens, tanquam admirabile insolentis Fortunae documentum, quum paulo ante rerum bello gestarum fama illustris, semihorae momento geminati principatus fastigio praeceps datus, et miserabilis, et ridendus euasisset. Ad eam enim calamitatem Fortuna immitis id quoque adiecerat, vt contemptus, mordacibus dicteriis incesseretur. Vt tum accidit, quum in conuiuio Canis de edacibus illato sermone loqueretur, et Vguccio se iuuenem quaternos altiles capos, et totidem perdices, assos item hoedi clunes, et elixum vitulae infarctum pectus, praeter salsamenta, recta in coena exedere solitum narraret, Petrus Nauus e conuiuio vir salsus: Non est, inquit, Vguccio cur haec a te iuuene comesta multum admiremur, postquam senex, nec plane dentibus instructus, duas vrbes integras vno prandio absumpseris. Erat enim fama, Vguccionem, si ab inchoato prandio temperasset, satis in tempore ad sedanda nascentis tumultus initia Pisas regredi, et vtramque vrbem sibi incolumem seruare potuisse. Sub id vero tempus, quo Canis comparato exercitu Patauium obsidebat, quum Vguccio dux vetus eo bello mirificam operam nauaret, ad paludes Medoaci amnis correptus morbo, Voronamque delatus, excessit e vita, non omnino miser, quod vel Vicario nomine militari imperio honestatus, splendidissimam funeris et sepulchri pompam retulerit. Effigies eius equestris adstante ei Castruccio et falconem ad aucupium laeua gestante, Pisis in sepulchro, cui Camposancto nomen est, pretiosis ex vero picta coloribus conspicitur.

ANGELI PEROTII Camertis.

Castruccius Castracanis.

POST conuulsas, secordia Graecorum Caesarum, Romani Imperij opes, quum Gothorum impotentes impetus nemo tulisset: egregiaeque artes et literae cum Vrbe rerum domina concidissent, disciplinam militatem interiisse constat, qua vna coaluerat imperium, et sese ad omnes gentes perpetuis victoriis extenderat. Nam per mille ferme annos, quibus Italia externis gentibus seruiuit, multitudine potius, inconditisque viribus, quam ingenio et ratione certabatur, quando omnia diuersis Barbarorum irruptionibus terribili motu quaterentur. Sed ita Populi Romani fortuna demum tulit, vt bellicae artis decus non diu modo neglectum, sed plane sepultum, a nouo homine tanquam ab inferis excitaretur. Is suit Castruccius

Castracanis ex Antelminella nobili familia Lucensis ciuis, qui ex mereatoris institore miles, ex milite dux insignis factus, pertincaci virture ad principatum contendit, nusquam eius vestigia vadentis ad praeclarum decus fallente Fortuna. Adolescens cum Gerio patre et matre Puccia, ob Gibellinae factionis nomen patria pulsus, et breui apud Anconam parentibus orbarus, in Galliam velteriorem eo animi decreto trasiuit, vt alieno sub caelo Fortunae vim experiretur. Quum aliquandiu Lugduni apud negotiatorem Lucensem subsedisset, equo, veste, viatico, honeste adiutus in Britanniam ad Aldericum gentilem propinquum suum, Londini ex mercatura diuitijs affluentem, traiecit. Is iuuenem decore formae, morum elegantia, et corporis dignitate praestantem, non modo benigne complexus est, sed eum non multo post Odoardo Regi, paruae pilae lusu oblectari solito insinuauit. Erat enim Castruccius in eo ludo vsque adeo habilis et mirus, vt nemo iam ei ex regia aula conferretur, ac ideo Regi iocundissimus euaderet. Sed id rotum quod a beneuolentissimo Rege promereri posse sperabat, inopinatae sortis casus eripuit. Quum enim in ludo ex altercatione, a superbo quodam Regulo alapam sustulisset, contineri non potuit, quin vel spectante Rege contumeliam districto pugione, percussoreque traiecto vindicaret: Eo felici euentu, vt statim seminudus scapham insiliret, et per Tamesim amnem imminentium manus effugiens, in Belgicam oram adueheretur. Ardebat tum crudele bellum inter Gallos et Flandros, quibus Britanni se consociarant: apud Philippum autem Galliae Regem secunda fama militabat Albertus Scotus nobilis Placentinus, qui ab Italia quingentorum Equitum ornatissimam alam, et peditum veteranorum legionem adduxerat. Sub hoc Scoto Castruccius ordines duxit, tantaque vigilantia, consilio, et vi corporis nomen optimi ducis promeruit, vt eo bello consentientis famae nomine esset clarissimus et a Gallis scriptoribus postea celebraretur. Verum confectis bellis, a Philippo opimis excultus muneribus redijt in Italiam,

armis et equis optime instructus, destinatam sibi fato repetenae patriae occasionem quaerens. Euaserat tum Pisis Princeps Vguccio Fagiolanus, et cum Lucensibus bello contendebat. Huic igitur parante aditum Fortuna adhaesit, ab eoque post debellatos Lucenses, et fractas ciuitatis opes, patriae restituitur: ea tamen sorte, vt qui virtute inter ciues Princeps erat, ad summum dignitatis gradum tacite atque aegre prorsus aspiraret. Nam Vuguccio Nerium filium praetoriae potestatis simulatione dictatorem Lucae praefecerat: vtpote qui post cladem ad Montecatinum Guelphis illatam, et ferox et validus Pistorium et Volaterras, Pisis, Lucaeque finitimas vrbes, occupandas animo agitaret: vt principatus in Etruria viribus potens contra Florentinos conderetur. Hoc innixus consilio Castruccium confirmata authoritate et populari gratia Lucae praepotentem, ideoque formidatum, tollere constituit. Verum Fortuna (vt in Vguccione diximus) alternis suo more lusibus iocabunda, ita Castruccium e summo turpissimae necis periculo eripuit, vt miserum ex damnato et saeua securi prope percusso, ad vrbis dominatum admirabili patria dominatu atque inde vrbe Pistorio in potestatem redacta, statim se Gibellinae factionis Principem professus, ideoque in omnem rerum occasinem aduersus Guelphos expedita arma conuertens, ita Fortunam innatae crescentique virtuti suae bonis et malis artibus conciliauit, vt nemo eo domi consultior Princeps, nemo Dux in castris exactae disciplinae praeceptis instructior in Italia censeretur. Inierat foedus cum Guido Tarlato, Galeacio Vicecomite, Scaligero Veronense, Passarinoque Mantuano, qui Caesarum partes in Italia tuebantur. Contra autem Florentini cum Romano Pontifice Robertoque Rege consociatis viribus, grauissima bella in Insubribus, in Liguria, in Bononiensi, et Togata Gallia gerebant. Sed cruentae diuturnaeque contentionis is exitus fuit, vt Guelphi ad Altopassum memorabili pugna vincerentur, victoresque inde Castruccius atque Actius Vicecomes, ad Florentiae statim portas vsque, insesta populatione percurrerent. Fuit ea clades si caesorum numerum spectes. Montecatinensi aliquanto minor, sed fortissimarum gentium externorumque ducum captiuitate nobilior. Inusitati enim spectaculi celeberrimum ab ea victoria triumphum Castruccius duxit, tanto rerum omnium ordine apparatuque, vt priscorum temporum, et Romanae superbiae felicitatem aemulatus, e tota Italia splendidissimi quique ad tantae famae spectaculum liberaliter inuitati Lucam confluerent. Inuectus est vrbem quadriiugo curru in Trabea laureatus, antecedebant agrestes gregarijque milites nudo capite nudisque pedibus incertam libertatis spem praeferentes: sequebatur Carrocium hostilis praetorij insigne, bubalis praetextatis tractum, in quo antenna praealto in malo suspensa vexillum populi Florentini inuersum expandens, superstante campani aeris tintinabulo maxime sonoro: sed cui ad ignominiam victores, vt mutum esset, ferream linguam detraxerant. Exinde vero Guelpharum partium vexilla Draco scilicet aquilae vnguibus constrictus, liliumque ingens puniceum, aureaque item lilia cianeo in campo et rubentia Roberti Regis rastrella inuersis hastis solum verrentia trahebantur. Succedebant ductores ordinum hostilium, praefectique Equitum; sed hi sine calcaribus, illi sine gladijs discincti. His coniunctum erat nobile militarium equorum agmen, armigeris pueris cristatas cassides, versicoloresque lacinias captorum aut occisorum hostium gestantibus. Sed ante alios tres grauissimi viri Florentinorum Legati et secundum eos traducti duces supraque caeteros maxime conspicui Gulielmus Narseius Gallorum, Vrlimbaca Sueuus Germanorum, atque ipse demum cum adolescente filio Raimondus Cardonius imperator captiuam Hispanorum procerum turmam calamitatis consortem trahens, ita pompam tristi aspectu, et suis insignibus nobilitabant, vt multis ex eo praecipitis Fortunae ludo lachrymae manarent. Dum eo modo Castruccius virtutis et gloriae suae mericum fructum ferret, Florentini socijque eorum Pontifex et Robertus, nihi vel a canta clade demissis animis vel attritis opibus, bellum priore vehementius raparârunt, vsqueadeo ardenti vel insano Florentinorum studio, vt pro tuenda libertate externum sibi dominum Roberti Regis filium recipere minime recusarint. Huius aduentus quod amplissimum equitatum in Etruriam adduxerat, ita afflictas spes Florentiae erexit, Gibellinosque conterruit, vt Castruccio et Galeacio Insubrum Principe praecipuis authoribus, Ludouicus Bauarus Caesar designatus in Italiam accerseretur: qui insigni authoritate potentiaque partium opes confirmaret. Sed vir rapaci feroque ingenio nullo pudore inita consilia praeuerrens, vbi peramplis excultus muneribus Mediolani ferreo diademate coronatus est; ex defensore patronoque crudelis oppugnator, et truculentus hostis euasit; quum Galeacium fratresque eius tantae dignitatis Principes, et nihil tale meritos, in carcerem detruderet. Inde vero expilata ciuitate, quam liberam reliquisse videri volebat, Lucam profectus Pisanos obsedit, quod portas ingressuro clausissent, et ab vrbe auari saeuique hominis pestem auerterent. Sed Pisanae consternationis is exirus fuit, vt Castruccio copias, pecuniam, commeatus ad id bellum conferente, et diuersis castris citra Auserim amnem positis, Pisani multis exuti oppidi Caesari portas aperirent, et praegrandi pecunia mulctarentur. Ab hoc insigni studio apprimeque forti et fideli opera Castruccius a Caesare Lucensium et Lunensium Dux est appellatus; praetulitque demum decora

insignia et ornamenta nouae dignitatis, atque inde Pisanos recenti factionum aestu iactatos, nec idem in Republica sentientes variis occultae largitionis artificiis aggressus, ita eorum decuriones circumegit, vt fauente Caesare, nec abnuente populo ciuitatis, Princeps salutaretur. Ludouico autem Romam contendenti, ad id solenne officium suscipiendi diadematis inuitatus, cum delecto equitatu et Sagittariorum cohortibus comes fuit. Eo autem in vrbem nonis lanuariis recepto, insignique demum studio Sarrae Columnae, Iacobique Sabelli ad Vaticani Templum coronaro, creatus est Pseudopontifex Petrus Corbarius, vt Diadema Romani Imperij saluis auspiciis traditum atque susceptum videri posset. Ide enim vnum Caesar contendebat, vt Iohannis legitimi Pontificis authoritas, tanquam omni iure existimationeque spoliati, in vrbe aboleretur, imperatoque et exacto vndique auro aduersus Robertum Regem Guelphorum tuentem partes, graue bellum pararet. His comparandis rebus intentum, Gibellini proceres Sabellus et Sarra, ipseque ante alios Castruccius, vehementer orabant, vt Vicecomites Regulos importune principatu fortunisque deiectos custodia educere vellet, neque diutius Guelphos eorum calamitate laetari pateretur. Verum Caesardum in explicando consilio, vti rerum imperitis plerunque accidit, et durus, et pertinax, neque id concedit, neque omnino negat; vt inanis constantiae nomen paret, amicorum omnium animos grauiter offendit. Interea Castruccium tot accumulatis honoribus, clarum et cuncta prope apud Caesarem praestanti ingenio administrantem, atrox ab Etruria nuncius magnopere perturbauit. Is mari delatus, afferebat Pistorium Guelphorum proditione in Florentinorum potestatem deuenisse; deletum fuisse praesidium, sed adolescentes filios magno ausu euasisse incolumes, quum a praesidio acerrime repugnanti, vsque ad lucem nocturno nocturno praelio certaretur. Itaque subiratus Caesari, qui maiorre Guelphorum, quam Gibellinorum emolumento in Italiam venisset, commeatu vix impetrato, Pisas per Aureliam viam magnis itineribus contendit; tanta celeritate, vt Vmbrone fluuio, forte a pluuia praetumido, transitum morante, dum male fidum alueum propere tentaret, pene mergeretur, et cum paucissimis equitibus inexpectatus portas intraret. Ea celeritate Pisanos, quod essent ambigua voluntate repente oppressos, et praesentis Principis vim et subsequentis praesidij robora timentes in side continuit, confirmatoque dominatu, ac imperata pecunia, quantas potuit copias, accitis vndique auxiliis, coegit, et ad obsidendum Pistorum est profectus. Florentini Simonem Tosam militaris industriae ciuem, praesidio vrbique praefecerant, nouas munitiones veteribus adiecerant, singularique diligentia aedificatis ligneis propuganculis, murum omni relorum genere compleuerant. At Castruccius priusquam succidi frumenta possent, inclusos obsidere constituit, quod non magnam commeatus copiam vix per duos menses suffecturam intus paratam esse didicerat. Itaque inusitata eo seclo belli ratione, duplici vallo duplicique fossa vrbem circumuallare pergit, vt omnem vel erumpendi, vel importandi commeatus hosti spem praecideret. Erexerat in vtraque munitione ligneas turres maioribus balistis et catapultis instructas; suburbani agri arbores succiderat, vt aduentantibus Florentinis ad opem ferendam, inaccessa pediti atque equiti munimenta obiicerentur. Venerat Mediolano Galeacius Vicecomes, a Caesare post Castruccij discessum certa conditione carcere emissus. Is ingentium praeliorum victor, peritissimi Ducis nomen assecutus amicissimo Principi, et praeclaro suae libertalis authori eo bello operam praestabat, quum interiores munitiones defendendas suscepisset, Castruccius in exterioribus versabatur. Nam fama erat Florentinos ad soluendam obsidionem aduentare, ingeniti coacto exercitu ex Pontificiis copiis, quae e Bononia submittente Legato in Etruriam descenderant, caeterisque foederatis ciuitatibus, quae publicae Guelphorum causae nunquam antea defuissent. Praeerat omnibus Philippus Sanguinettus Gallus, cuius opera Pistorium noctu captum fuerat. Censebantur autem sub eius signis ad tria millia galeatorum equitum, et ad triginta millia peditum. Sed Philippo in conspectum se dante, nec tamen subire aggeres auso, Castruccius nihil se commouit, et per Galeacium erumpentes hostes multis illatis vulneribus, retro in vrbem compulit. Itaque Philippus tantos aggeres, tantique artificij, et nouae disciplinae munitiones admiratus, frustra ad pugnam Castruccium magnis tubarum clangoribus compellans, alio quam statnerat suscepto consilio, castra inde mouit in Pisanum et Lucensem agrum populabundus ire pergens, vt hostis rerum suarum calamitate et villarum incendiis permotus, incepto abscedere, sua tueri, et viribus inferior praelio decertare cogeretur. Sed ille tot detrimenta, quanquam suis luctuosa contemnens, in obsidione constantissime permansit. Nec multo post Simon Tosa desperatis auxiliis, vti erat ad extremam commeatus inopiam redactus, ea conditione post tres menses deditionem fecit; vt cum praesidio incolumis emit teretur: magna quidem cum ignominia tanti exercitus, et singulari Castruccij gloria, qui eo bello priscorum Romanorum magnitudinem, et bellicae rationis ingenia diligenter aemulatus, tantarum virium impetum elusisset. Sed quum supremo inusitatae virtutis opere edito, ac ob id incredibili affectus laetitia, ad triumphum Lucam reuerteretur, pestilens cum inuasit morbus, et paucissimis diebus eripuit, pari fato praeeunte Galeacio, qui eadem autumnalis coeli inclementia correptus, ad Pisciam oppidum e vita migrârat. Italorum enim omnium duo maximi Duces, aetate, forma, et

magnitudine animi pares, ita corpora atque animos in iisdem castris longo et pertinaci labore defatigârant, vt in magnis Augusti mensis feuoribus, cuncta accersendam valetudinem incommoda perpessi, victoriae decus ante salutem posuisse censerentur. Moriens Henricum filium testamento imperij reliquit haeredem, quod nequaquam paternis artibus postea tutatus est. Pater enim admirabili naturae munere ferreum corpus, inuictum animum, expeditamque praesentis ingenij vim, et certum infinitae prudentiae robur, ad condendum principatum attulerat. Quarum virtutum imbecillus adolescens vertente se Fortuna aemulus esse non potuit. Pater quoque (quod difficillimum fuit) vitia insolentia auaritiae et efferae crudelitatis, aut congenita tyrannis, aut necessitate inducta, vsqueadeo liberalitate, magnificentia operum, eloquentia, et multa religionis simulatione temperabat, vt optimo Principi quam impotenti domino propior atque similior haberetur. Castruccij effigies (vt in Vgoccione diximus) Pisis elegantissime picta conspicitur. cui similem ex candido marmore nobis ostendit Nicolaus Tegrimius Lucensis Patritius, a quo Castruccij vita Latine atque integerrime scripta, ac impressa extat; vt hinc quoque liuorem et petulantiam Nicolai Machiauelli magnopere detestemur; qui dum commentitiam Castruccij tanquam patriae suae hostis, extra rerum fidem impudenti libidine vitam describeret; reliquae quoque historiae dignitatem improbe defoedauit.

GABRIELIS FAERNI CREMONENSIS.

Canis Scaliger.

INTER Scaligeros Veronae dominos, qui fuêre oriundi e Vindelicia, CANIS superior bellica virtute clarissimus constanti merito Grandis cognomen tulit; non a proceri quidem corporis statura, quae vix in eo erat mediocris, sed a magnitudine inuicti liberalisque animi, et perpetuo illustria vitae splendore, quo vel opulentissimos eius aetatis Principes antecessit. Canis autem nomine non latratu insigne animal, sed Tartarorum lingua Imperator exprimitur. Ea siquidem tempestate Sacro bello spectatae virtutis proceres Barbarorum captorum, aut ab se occisorum nomina ad testimonium honestissimae laudis desumebant; quippe qui Gothifredum Bolionium, aut maximos postea Europae Reges aemulatione gloriae in Syriam transfretantes secuti sunt, nullum omnino opimius et speciosius trophaeum referri domum posse arbitrabantur, quam vt impiorum hostium nomina, ad perenne decus familijs suis insererent; sicuti in Vicecomitum et Turrianorum domo vsurpatum videmus, quum saepius Sulthani, Mustae, Cassoni, Amurathis, et in foeminis quoque Antiochiae nomina repetantur. Canis acceptum ab Alberto patre dominatum, tanta animi moderatione, iustitia, humanitate, tantoque exactae disciplinae ordine, cum domi, tum militiae exercuit; vt gratia, authoritate, clientelis et apparatu armorum pollens, suo prorsus nomine et maiore imperio dignus haberetur; vtpote qui admirabili iudicio clementiam et seueritatem procul ab inuidia atque odio commiscere, sine fuco pietatem colere, comitatem sine dedecore, sine fastu dignitatem tueri consuesset. Eum enim recti constantisque animi habitum ad expeditam commutationem vti oporteret, ita paratam et habilem praeferebat, vt domi remisso ad lenitatem ingenio semper placatus, in castris autem clato, seroci, acerbo in puniendis praesertim militum delictis, inexorabilis et fere saeuus euaderet. Quibus institutis et oribus, neque domi coniurationes intestinaque mala, neque in castris seditiones militum, aut aduersos nomini suo rumores sensit. Saepissime praelio victo, semel tantum aduersae pugnae euentum expertus est; quum graui et diuturna obsidione Patuinos premeret, et in segnem eius stationem Illyrij et Norici equites, qui Patauinis auxilio venerant, subita eruptione facta, oppressis et fugatis custodibus in castra penetrassent. In ea rerum perturbatione Canis acerrime resistens atque dimicans, vulneratus et equo deturbatus, maximum vitae adijt discrime; sic vt eum praetorianae turmae magna vi depulsis hostibus vix seruarent. Tanto accepto incommodo custodiae cohortem, quae irruente hoste trepide locum deseruerat, exutam armis ignominiaque notatam praefecto capitali poena damnato, integram dimisit. Nec multo post renouato bello Patauini magnis affecti detrimentis, pertinacissimeque machinis oppugnati, ad clementiae famam victori se dediderunt. Tanta vrbe in potestatem redacta, et Vicentinis ditioni suae adiectis, ad opulentius et maius imperium aspirans, in spem venit occupandae Brixiae, quod ea vrbs cruentis factionibus laboraret; potiundique indo Mediolanensis imperij, quum Ludouicus Bauarus Caesar, tum forte Galeacium Vicecomitem nihil tale veritum custodiae tradidisset. Erat enim Caesar auri cupidissimus, ideoque paratus ad

omne venalis ingenij facinus obeundum. Hunc Canis, officij atque honoris causa Mediolani ferrei diadematis insignia suscipientem, cum nobilissima equitum fuerat comitatus, consiliariosque eius opulentis muneribus et praesenti pecunia sibi conciliarat. Sed vtrobique conatus successu caruit, Caesare scilicet in Etruriam profecto, et Brixianis prospero ad Benacum nauali et terrestri praelio, libertatem suam egregie tuentibus. Mutato itaque consilio Canis ad expugnandum Taruisium se conuertit, cupiditate proferendi imperij Actiolinum aemulatus; nisi diuersissima progressus via pro immanitate atque perfidia, pietatem et fidem; pro saeuitia lenitatem, ac in omni re cum publica, tum priuata, honestissimi decoris nomen pro turpissima et execrabili fama tot scelerum ostendisset. At Taruisini asperrimo fatibati bello quum auxilia desperarent, affectae eneruataeque libertati, quam difficillime rueri poterant, potentem armis et consilio clementiaeque laude illustrem dominum praetulerunt. Sed Canis victor accessione opportunae vrbis diu laetari non potuir; concepto enim supremo morbo, quod armatus et aestuans ex frigidissimo fonte auidius bibisset, Iulio mense non plane postmodum Mastinus fratris filius ac imperij haeres, marmoreo sepulchro quod visitur honestauit. Regiam Canis cunctis hospitibus qui ingenio valerent, hisque praesertim qui domo pulsi ab infesta Fortuna iacterentur, liberale atque illustra domicilium fuisse scriptores tradunt: et ante alios Gazadius e Regiolepidi, qui vti erat eius familiaris, adeo distincte rotius hospitalis disciplinae rationes, diuersorumque coenaculorum et cubilium sumptus institutaque ornamenta descripsit, vt peculiarem dispensatorum cultum, et variorum ministrorum officia, titulosque singulis ianuis praescriptos, et argumenta vtriusque Fortnae, aulaeis et picturis expressa persequeretur. Diuersae siquidem aedium partes conditione dispari oblatos hospites sic accipiebant, vt magnanimos et victores triumphis; exules

bonae spei; profugos securae confidentiae; Poetas musarum vmbraculis; praecellentes artifices Mercurio; sacratos vero Concionatores terrestri Paradiso assignaret. Haec autem tanta diligentia, iocunditate, notoreque administrabantur, vt cuncta aptissime ad genium hospitum relponderent. Nam praeter Musicos concentus, festiui etiam sanniones, et plani, et non insulsi moriones, alterna varietate coenacula circuibant. Ipse quoque interdum quos committere volebat, graui iocundoque delectu mensae suae adhibere erat Danthes exul, eruditi quidem, sed nimis aculeati sermonis libertate admirabilis potius, quam iocundus, et Vguccio Fagiolanus ex tanta principatus fortuna deiectus, quem summo in honore habebat: quanquam ingentis onerariae nauis fluctibus in litus eiectae admirandum cadauer prae se ferret. Nihil enim Canis in hac vita nobilius atque beatius esse praedicabat, quam inuicto animo, siue suae pariter atque alienae fortunae obuiam ire, perpetuisque beneficentiae et liberalitatis operibus, insitae virtutis famam extendisse. Eius imaginem in tabula egregie pictam, Achillinus Bononiensis, rerum antiquarum studiosus, viris elegantibus ostendit.

ADAMI FVMANI.

PAVLI IOVII EPISCOPI NVCERINI IN SECVNDVM LIBRVM ELOGIORVM SVORVM PRAEFATIO Ad COSMVM MEDICEM Florent. Ducem.

SECVNDVS hic liber Elogiorum meorum nomini tuo dicatus, Magnanime COSME, vt instituti ordinis series postulabat, recte et apposite initium coepit a Roberto Neapolitano Rege. Eius namque optimi Regis memoria grata multis, tibi vero praecipue iocundissima esse debet. Nam amore quodam mirifico, et partium studio incredibili Florentino nomini coniunctissimus fuit; vtpote qui ciuitatem aduersus imminentes tyrannos inuictis armis defenderit, pulcherrimisque belli et pacis artibus exornârit; tantu gratissimi populi propensione, vt abdicato libertatis nomine, ei et Carolo filio dominatum Etruriae deferret; quoniam ea clementia, moderatione, atque iustitia summi imperij potestate vsurus existimabatur, vt minime dispuderet eum in libera patria Dominum appellare, venerarique; sub quo vera libertas, reiecto inam titulo, ad tranquillitatem atque opulentiam ciuium pararetur. Haec eadem benigni et longe aequissimi principatus iura in te hodie ciues agnoscunt; eoque praeclarius atque felicius, quod pro externae stirpis Rege, te eundem et perhumanum ciuem, et sanctissimum Principem intuentur. Sed hunc profecto Regem, quem dissimulanter aemularis, ita omnibus numeris absolute refers et effingis, vt augustius etiam exuperes: quando id totum optimarum literarum atque artium decus, quod in eo Rege praeclarum spectabatur, tot editis eruditae liberalitatis monumentis, ad vberiorem laudem complectaris. Vale.

ELOGIORV MLIBER SECVNDVS. Robertus Neapol. Rex.

IN ROBERTO Neapolitano Rege bellici spiritus indefessa vis, quae in Carolo auo summa fuisse traditur, plurimum enituit. Sed Carolum inimicorum caedibus gaudentem, saepeque saeuum et inexorabilem, moderatione, clementia, lenitateque animi, Robertus omnino superauit, quum illo enormi rubenteque naso terribilis, bello captis, vel suppliciubus nunquam parcere didicisset, essetque adeo in exercenda crudelitate inhumanus et peruicax, vt non modo Manfredo Regi ad Beneuentum acie interfecto supremum funeris et sepulchri honorem, tanquam Pontificis hosti denegârit: sed Contradinum, duorum Imperatorum sanguine progenitum, dum is Regnum, quod suum iure putat, armis repetit, ex aduersa pugna captum, cum Regulo Austriae, in foro securi percusserit. Patrem quoque Carolum Robertus pari virtutum temperamento cum magnitudine animi, tum munificentia et splendore vitae antecessit; quando et eum continentia, grauitate, et regij cultus ornatu, maiestateque oris supergrederetur. Pater enim per omnem aetatem intemperanter mulierosus, corpore deformi distortoque, cultu adeo breui subductoque vti solebat, vt vix pudenda natesque contegeret, indeque spectantibus moueret risum; quum alioni magnis

virtutibus esset admirabilis. Caeterum Robertus auo patreque illustrior extitit, cum nobilitate ingenij, studio literarum, singularique memoria; tum incomparabili Christianae pietatis praeconio: in hoc Ludouicum Galliae Regem maiorem patruum aemulatus, qui in Africa in obsidione Tuneti, quum morbo absumptus interiisset, inter diuos referti spectatae sanctitatis ergo promeruit. Hoc certa de Roberto dici potuit, neminem ex his, qui antea Neapoli regnârint, aut postea per ducentos annos regnauerunt, maiora praeclariorave exactae religionis monumenta reliquisse. Non petebat enim ex Templis magnifice ab se conditis inanem famam, sed Christianae virtutis exempla imiranda nosteris relinquebat: quanquam ex publicis operibus, quae ciuitatis commoditatem decusque respicerent, laudem non respueret. Vtpote qui munimenta moenium et turres educere; curare portum, molemque eius proferre; instaurare aquae ductus; annonae liberaliter studere; tollere latrocinia; et iustissimi atque sanctissimi Regis munia obire esset solitus. Benigninamque amantisque patriae, quam pecuniosi, populoque praegrauis, et imperiosi Regis nomen malebat. Nec enim laudem aut gratiam alicunde expectandam arbitrabatur, nisi in ea pietatis atque iustitiae studium emineret. Gessit perpetuo bellum aduersus Gibellinos, quam authoritatem Romani Pontificis contra in festos Caesares tueretur, Florentinorumque libertatem enixe defenderet. Ab hoc suscepto studio dum in Etruria prostratas Guelphorum opes erigere conaretur, cruendo Montecatinensi praelio Petrum fratrem, duosque item fratrum filios summae spei iuuenes amisit. In Grallia porro Cisalpina quum Vicecomites Mediolani Principes validis vrgeret armis, duplex insigne vulnus accepit; alterum ad Alexandriam, vbi Vgo Baucius equitum magister fusus atque interfectus est: alterum ad Abduam, non longe a Mediolano, vbi fractis aduersa acie partium copiis, vexilla regia Ducesque cum magno numero insignium equitum in potestatem Galeacij victoris deuenerunt. In Liguria vero Genuam acerrime defendit, quam Marcus Vicecomes obsidendo atque oppugnando prope ad rerum desperationem abduxerat. Eo enim bello quum hostis moenia perfregisset, vnus ante alios Robertus agregie dimicans, ita locum tutatus est, vt magno suo periculo, et multa cum caede hostes repulerit. Ludouicum vero Bauarum Caesarem, qui Nicolaum Pseudopontificem in Ioha~nis contumeliam Romae creauerat, terrore praemissi ab Aquila exercitus et vrbi per Latium admoti, Roma excedere coegit. His rebus gestis, Iohannem Pontificem apud Auinionem adiit, initisque foederibus, tantam consecutus est nominis authoritatem, vt Florentini ab eo Carolum filium in dominum postularent, et acciperent. Ea enim tempestate Florentini acerrimi hostis Castruccij armis vexabantur. Itaque Carolus optima stipendia accepit, suscepitque liberae ciuitatis dominatum; tanto Guelphorum studio, vt omnes Magistratus aerariique opes cunctaeque copiae ad eius authoritatem decreto publico conferrentur. Sed iuuenis eo inito principatu, nihil quidem memorabile Etruria gessit. Illud tantum cum magna nominis sui inuidia admisit, quod Ciccum Asculanum acutissimum Philosophum, eundemque Etrusco carmine Empedoclis aemulum, quum magicae artis peritia famosus, coniuratione cucullatorum haereseos accusaretur, damnari, et in foro comburi iusserit. Exinde regressus Neapolim, morbo surreptus Robertum patrem orbitatis dolore perculsum perpetuis in lacrymis reliquit. Quanquam is mira animi firmitate vnici filij casum ferret, consolatus seipsum numerosa nepotum sobole, et optimarum literarum praesidiis, in quibus tantus euasit, vt sibi literas regni possessione cariores esse praedicaret. Fauebat ardentissime optimorum studiorum Professoribus, oblectabaturque amoenioribus Musis, adeo liberaliter, vt Franciseum Petrarcham multis ab se ornatum muneribus, que Africam nobile (vt aetas illa ferebat) poema, regio iudicio subiecisset; laurea ornare cupiuerit, quam ille postea Romae in Capitolio accipere maluit. Obiit Robertus plane senex, quum regnasset annos xxxiij. Visitur eius sepulcrum cum effigie marmorea in templo D. Clarae ab se dicato, cum hoc titulo:

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

CVM hoc Roberto Rege, Vicecomites Mediolani Principes continenter bella gesserunt, quum ij pro Gibellinae factionis dignitate, ille de Guelphorum salute atque potentia dimicarent. Horum itaque Principum veras imagines suo ordine libuit collocare, vt tot formarum varietas sub vnum aspectum exposita, iucundiorem spectantibus afferat voluptatem. Nullis aliis ex ipsa temporum serie permistis, scilicet vt aestimatione ingeniorum, rerumque a singulis gestarum quid Physiognomus ex lineamentis indicet, atque promittat, viri elegantes ex tanta vulturum diuersitate coniectando deprehendant. Ob id vero imagines breuissimis elogiis demonstrabuntur: quoniam singulorum vitae peculiari, volumine iam pridem a nobis perscriptae editaeque sunt. Ab Othone siquidem, qui huius imperij fundamenta iecit, vsque ad Philippum, in quo familiae legitima progenies defecit, anarratis rebus gestis expressisque moribus, nihil interciso temporum tractu, accurate descendimus.

Otho Archiepiscopus.

HIC vir praealto ingenio et incredibili constantia ad nullas aduersae infestaeque fortunae contumelias infracti animi vigorem vnquam dimisit; quum inimicorum atque hostium insolentiam longa patientia superaret; saepeque bello victus, et diu exul et inops, vna indomiti animi magnitudine spes suas vel maxime prostratas erigeret. Post summas autem aerumnas, victoriae compos factus, felix videri potuit, quum aduersarum partium Duces bello captos in potestatem redegerit; et condito atque egregie confirmato in nobilissima ciuitate principatu, Matthaeum ab insigni virtute Magni cognomen meritum, numerosa militarium iuuenum prole florentem, successorem reliquerit. Visitur eius imago sumptuose depicta in magno conclaui Anglerianae arcis, vbi Decumana victoria de Turrianis parta, picturis adhuc incorrupris expressa hodie spectatur.

IANI VITALIS.

Matthaeus Magnus.

MATTHAEVS cognomento Magnus, summam ingenij grauitatem, indomitum praestantis animi vigorem, et prudentiam in explicandis cum ciuilium tum bellicarum rerum difficultatibus, incomparabilem praetulit, per omnem aetatem Othonis maioris patrui virtutes aemulatus. Hic multo pluta consilio quam vi aut armis feliciter gessit. Sed qui inuictus erat aduersus omnes auaritiae et voluptatis morbos, vni inuidiae vir fortissimus ita succubuit, vt occultorum inimicorum dolos et propinquorum insidias non effugerit. Eiectus enim patria et principatu ad Benacum lacum egestate quidem miser, sed rediuiua spe et recte factorum conscientia beatus, expectauit Henrici Caesaris aduentum, a quo reductus in patriam, eiectis Turrianis, dolo an casu incertum, pristinam principatus atque potentiae fortunam recuperauit. Caeterum prolatis imperij finibus, partoque spectata virtute Magni cognomento, in extremo vitae actu senex, oppressus ingenti cura atque periculo, eiurauit imperium, idque liberorum virtuti regendum reliquit. Ingruebant enim tum arma Roberti Regis, Iohannisque Pontificis maxime metuenda. Inde secessit in suburbanum dolore contumeliae, quod eum pontifex sacris interdixisset, quum alioqui Christianae pietatis obseruantissimus haberetur. Decessit ibi integris sensibus, claudentibus illi oculis quinque liberis, quod migranti e vita incomparabili solatio fuit. Caruit tamen honore funeris et sepulchri; quia nefas esset damnatum a Pontifice palam sacrato in loco tumulare. Eius effigies Modoetiae in templo maximo spectatur, habitu porrigentis templi imaginem, quod Diuo Ioanni Baptistae vouerat.

IANI VITAlIS.

Galeacius Primus.

GALEACIVS Magni Matthaei filius hoc roseo et corusco ore spectabilis, staturae dignitate, illustri facundia, liberalique vitae splendore, suae aetatis Principum famam obscurauit; militarique laude haud vsqueadeo floruit, vt post egregias victorias, profligatis saepe hostibus, dux bello strenuus et fortunatus haberetur. Ab hoc Placentiam, Cremonam atque Vercellas paterno regno adiectas constat. Quum vero Roberti Regis, atque Pontificis et Florentinorum copias, captis eorum ducibus et signis ad Abduam, deleuisset; magno consilio ita victoriae modum imposuit, vt pacem aequissimam, singulari artificio a potentissimis hostibus expresserit. Verum partae pacis fructu diu non est laetatus: nam Marci fratris et Leodrisii propinqui sui malignitate atque perfidia Ludouico Bauaro delatus, grauissimisque oneratus calumnijs, exrtremum prope subijt infortunium. Ab ingrato siquidem auaroque Caesare inter hospitales mensas inopinata fraude captus, et cum filio reliquisque fratribus, qui Marci scelus detestabantur, in Modoetianum carcerem coniectus est. Verum tantam eius iniuriam deprecante Castruccio, e custodia post nonum mensem ea conditione eductus est, vt Actius filius fidei obses ad authoritatem Caesaris, Pisas se conferret. Caeterum eo beneficio diu vti non potuit, nam paulo post quum operam Castruccio libertatis et salutis authori enixissime nauaret, in circumuallando expugnandoque Pistorio, pestilenti correptus febre Pisciam exul, tantoque exutus principatu fato cessit; non plane miser, quum vir ad arma natus in ipsa laetitia insignis partae victoriae e vita migrauerit. Eius effigies in sepulchro Actij filij egregie sculpta; depicta autem in templo ad Viboldonum Romana via dextrorsum ad septimum lapidem conspicitur.

IANI VITALIS.

Actius.

ACTIVS Galeacio genitus, a prima iuuentute gemina victoria nobilitatus, quum egregij Ducis atque optimi Principis indolem praeferret, paternae calamitatis consors fuit. Sed eam demum iniuriam Caesar magna vi pecuniae expugnatus, ingenti beneficio ita rependit, vt Actius Gibellinorum Principum amicitia atque auxiliis confirmatus, conuulsae domus, ac euersi principatus fortunam restituerit. Is primus suae gentis a magnificentia nobilium operum laudem quaesiuit. Mediolano turriculis et lateritiis moenibus circundato, extructaque amplissima Curia cum Templo, et sacra Turri ad fastigium coronata marmoreo

reo peristylio summae pulchritudinis, iuxta arenam antiquorum spectaculis dicatam. Verum Actius omnibus insignium virtutum numeris felix videri potuit, nisi Marcum patruum, qui immani vecordia Galeacium cum vniuersa familia in extremas calamitates praecipitem dederat, vi illata necauisset. Receptum enim in gratiam, et mox pari insania atque perfidia res nouas molientem, Luchinus et Iohannes patrui, tanquam ipsis totique familiae pestilentem omnino opprimendum censuerant. Leodrisius quoque eodem liuore atque odio, quo patrem auumque Matthaeum fuerat persecutus, Actium, conductis Barbarorum auxiliis, in magnum discrimen amittendi principatus adduxit. Verum ille cruento praelio fusus, ad Neruianum diuturno carcere cum liberis malignitatis suae poenas dedit. Sed Actium, quem nulla aduersae fortunae vis vnquam fregit, articularis morbi dolores iuuenem aetate florentem, miserabili cruciatu ita fregerunt, vt singulis captus membris, ante quadragesimum annum vita excedere cogeretur. Visitur eius effigies elegantissime depicta ad laeuam diui Gothardi Templum intrantibus.

PTOLEMAEI GALLII Comensis.

Luchinus.

ACTIO successêre duo patrui, Luchinus atque Iohannes, ea condicione, vt hic quod esset Mediolanensis Archiepiscopus, sacra procuraret: ille vero integris belli et pacis muneribus vreretur. Caeterum qui antea omnibus bellis pugnacissimus imperator extiterat, principarum adeptus per Legatos bella semper gessit insigni prudentia fortunae aleam deuitans, quum septem maxime cruentis praeliis, vel parta victoria grauissime vulneratus discessisser. Sed qui iustissimi indulgentis, et nusquam factiosi Principis laudem ferens, a populo Pater patriae, et Pacis conditor appellabatur (vti maioribus acciderat) propinquorum ac inimicorum coniuratione summum vitae discrimen adiit. Detectis autem insidiis, coniuratos meritis affecit poenis, fratrisque filios Galeacium et Barnabam, eius concepti sceleris conscios, in vrbes Belgici Oceani relegauit; tanta indignantis animi acerbitate, vt eorum nomen per epistolas euulgata conspiratione, apud Principes Christianos perfidiae nota sugillârit. Parmam auro coemptam imperio adiecit. Regnauit annos octo, corpore aeger, atque animo maxime seuerus et tristis: quandoquidem amicis necatis, relegatisque propinquis, et vxore adulteriis atque incestu suspecta, inter podagrae cruciatus vitam sibi taedio atque oneri esse fateretur. Sed impudica vxor poenam flagitij verita, non matura adhuc fata, misto poculis veneno, facile praecipitauit. Effigies eius in Actij sepulchro marmore sculpta prospicitur.

IVLII FEROLDI Cremonensis.

Iohannes Archiepiscopus.

LVCHINO erepto Iohannes sacri et profani iuris potestatem complexus, incomparabili magnitudine animi Principem egit, pietate, iustitia, splendore vitae et clementia, antiquis Heroibus comparandum. Ore probo semperque hilari, cum maiestate grauitatis, sinceri animi candorem, iustae liberalitatis spem, et facilitatem cunctis adeuntibus pollicebatur. Inimicorum voluntates beneficiis ac humanitate flexit: hostium vero spiritus summa virtute contriuit. Fratrum filiis, quos Luchinus relegârat humaniter pepercit, totiusque imperij designauit haeredes. Genuenses cum vniuersa Liguria huius imperio paruerunt, is quoque Florentinos, quum ipsorum vrbi immissis per Apenninum ingentibus copiis, magnum terrorem admouisset, pacem ea lege petere coegit, vt Lucensibus, Pisanis et Senensibus bellum inferre desinerent. Actianae vero magnificentiae studium aemulatus, luculentissimam domum contra Templum maximum iuxta Accij curiam condidit, et Abduam amnem, qua desinente

Lario ad Leucum coarctato exitu emittitur, sumptuosissimi operis lapideo ponte iunxit. Singularem demum animi moderationem tum maxime ostendit, quum apud Pisas a Iacobo Corbario Pseudopontifice Senatorio galero honestatus totum id purpurae decus, vel cohortante Caesare, vt beneficio vti vellet, constantissime renuit; ne his susceptis insignibus, legitimi Pontificis maiestas laedi videretur. Obiit scalari anno, natus annos LXIII. Effigies eius nullo vitiata situ, in superiore conclaui Pontificiae domus, in cyanea chlamyde egregie picta conspicitur; ante Deiparae Virginis imaginem habitu supplicantis.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Galeacius Secundus.

HIC est ille Galeacius, Stephano Matthaei magni liberorum vltimo genitus, qui decore formae cunctos suae aetatis mortales antecessit. Is defuncto Iohanne patruo, sicuti in testamenti tabulis erat praescriptum, Mediolanum, et vniuersas principatus vrbes, cum Barnaba Matthaeoque fratribus trifariam diuisit. Sublato autem Matthaeo mira concordia cum Barnaba duos et viginti regnauit annos; sic vt per omnem aetatem communibus copiis atque consiliis imperij fines tuerentur. Magnificentia autem operum cum fratre certabat; quo nobilissimo aedificandi studio, quum maximos Europae Reges constitutis admirandis aedificiis aequasset; authore Petrarcha, seipsum condita Ticinensi arce facile superauit, quod Ticino vrbis moenia praeterfluenti lapideum pontem imposuisset, perpetua protectum contignatione, munitumque propugnaculis ad vtrumque caput excitatis. Quo opere ornantibus peristyliis nullum praestantius aut iocundius in Italia videmus. Ad nobilitandam quoque vrbem coeli clementia, vbertate agri, duorumque amnium omnis generis fructus admirabilem copiam inuehentium, opportunitate clarissimam, quae Longobardorum Regum sedes olim fuerat, Gymnasium condidit, ex authoritate Caroli IV. Imperatoris, accitis vberrimo stipendio disciplinarum omnium Professoribus, cui permagno eruditoque munere accessit Bibliotheca, adhortante Petrarcha, quam nos nobilissimis codicibus refertam, et demum ingruente bello, immaniter spoliatam in arce vidimus; pari militum externorum licentia euastatis viridarijs, quae septa ferarum a parcendo Parcos vulgus appellat. Ea lateritiis moenibus cincta viginti miliarium spacium complectuntur; paratis semper ad Principum voluptates omnis generis venationibus et aucupiis. Ab hac opulentia, ambitiosa sumptuosaque libidine, cum magnis Regibus affinitates quaesiuit, Regis Galliae filia Ioanni Galeacio filio nuptui data, et Leonarto Britanniae Regis filio in generum adscito. Summis autem podagrae cruciatibus affectus, quinquagesimo nono aetatis anno excessit e vita. Effigies eius pluribus in locis in arce elegantissime depicta: hoc vero habitu conspicitur in inferiore porticu, quae ad leuam intrantibus occurrit.

IVLII FEROLDI.

Barnabas.

MARTII spiritus vis ingens, et ea semper indomita, crudelis, maximeque superba, in hoc Principe vsque adeo viguit, vt innata immodico eius animo, proferendi imperij libido, neque secundis, neque aduersis praeliis frangeretur. Is enim naturâ pugnax et intrepidus, dum fortunae alea plurimum gauderet, nec vectigalia bellicis sumptibus sufficerent, populos imperio subditos in cogenda pecunia acerbissime vexare expilareque erat solitus. Quanquam per idem tempus insano prope studio aedificandi teneretur, imperatisque operis apprime iniuriosus, et supra quam dici potest, aduersus agricolas immitis euaderet. Venationi siquidem perditissime deditus, totum eius voluptatis instrumentum, quod duobus insignium canum millibus constabat, custo diendum alendumque per familias vicatim distribuerat; graui miserorum agrestium

detrimento metusque solicitudine, quum poenas atrociter exigeret vel minimae negligentiae; integramque aliquando familiam quae aprum occisum sale conditum comedisset, suspendio punire non vereretur. Ab hoc fastu foede prodigus et rapax, eo maxime auaritiam ostendit, quod decem filiabus per omnem Europam nobilissimis regulis nuptui datis, innumerabiles pecunias in earum dotes contulisset. Ab vltima enim Britannia et e Cypro regiae stirpis generos ambitiose sibi asciuerat. Sed in dies magis ac magis aerarium exhauriebant septem liberorum aetate florentium iuconditus luxus, et paterno exemplo nihil intermissae voluptates. Hinc Barnabas prolem suam modico imperio, si per partes diuideretur minime contentam fore existimans, circumspicere fortunae suae modum qui erat exiguus si in singulos diuidundus foret, et fratris filio tantae opulentiae dominatum inuidere coepit. Ioannes enim Galeacius sopito atque inerti ingenio putabatur, quod literis potius quam armis vacaret, deditusque religioni, nulla prope contra ac illa aetas ferret, voluptatum intemperie caperetur. Idcirco patruelibus luxu diffluentibus facile erat contemptui atque odio; sic vt de eo intemperanter obloquerentur, atque ei vitam inuiderent, nefarij consilij cogitationes cum patre miscentes; vsqueadeo atrociter, vt eum quoquomodo tollendum decernerent. At Ioannes Galeacius explorata per speculatores propinquorum malignitate, anteuertere vitae discrimen statuit, magnaque simulatione contecto consilio, quum prositeretur se iturum religionis causa ad Deiparae Virginis templum quod in montanis est; exeuntem sibi obuiam extra Ticinensem portam Barnabam patruum nihil tale timentem comprehendit, statimque cum globo armatorum vrbem irrumpens, patrui domum atque arcem populo diripiendam praebuit; sic vt puncto temporis, et principatus, et tantae opes conciderent, nec quisquam capto opem ferre auderet. Paucos vero post dies eum in carcerem Tritianae arcis coniecit, vbi vir omnium miserrimus, qui armis totam prope Italiam concusserat, acerbitateque morum magnum

sibi vndique odium conciuerat, sexagesimo sexto aetatis anno Fato cessit, paremque prope exitus sortem tulerunt eius liberi, magnis exilij et egestatis iactati fluctibus. Effigies Barnabae in Concano templo picta spectatur, quum adhuc extet marmorea statua equestris, qua sepulchro eius superposita Ioannes Galeacius, vt tanti admissi facinoris atrocitatem leniret, eundem et patruum et socerum honestauit.

FRANCISCI MANFREDI Cremonensis.

Ioannes Galeacius.

PAREM vt spectare licet, tanto imperio grauissimi oris maiestatem tulit Ioannes Galeacius, idem in Italia tot in vnum dominatum coactis vrbibus longe maximus; et vi prudentis ingenij, et belli fortuna omnium qui in Italia regnârint post Theodoricum Gothorum Regem praestantissimus. Nemo eo neque aerarij facultatibus firmior, neque validior copiis, neque fide atque virtute Ducum suorum felicior fuit. Alebat enim lectissimas copias, et quosque nominis fama inclytos Duces, magnis praemiis sibi adsciuerat, per quos bella gerebat. Opulentissimae vrbes stipendia suppeditabant, ratio et disciplina expeditaque liberalitas cuncta regebant. Domi siquidem intentus consiliis assidue vigilare, quam foris arma exercere malebat; quod patre viuo non semel belli fortunam expertus, multa ei aduersa obuenissent; adeo vt ab Aucutho Britanno Florentinorum Duce tumultuaria pugna in Brixiano agro profligatus, vix circumfusorum hostium manus effugerit. Serendo bello contentionis causas quaerebat, serpendoque et vrgendo, Scaligeros Verona, Carrarios Patauio expulerat, Gonzagis pene Mantua pulsis. Quo rerum successu Bononiam Pontificiis copiis ad Casalecium magno praelio superatis receperat. Lucensibus demum, Pisanis, atque Senensibus in ditionem acceptis, Perusia, et Assisio in Vmbria potitus, graue bellum Florentinis intulerat, eo quidem acerbius quod insignes iniurias vltum ire properabat. Nam Florentini praepotentis ac immodici hostis Etruriae iugum superbe comminantis, nequaquam insulse reformidantes; in eum bel licosissimam Gallorum gentem, et Germanorum Caesarem, grandi pecunia concitârant. Sed virtute Ducum et Galeacij fortuna, Galli cum Armeniaco Duce ad Alexandriam caesi deletique sunt, et Brixiano in agro Germanorum alae aliquot equestribus praeliis superatae, in Germaniam sunt repulsae. Parabat itaque victor supremam cladem Etruriae, proculdubio totius Italiae regnum inuasurus, nisi Fata id supremum ei decus inuidissent; aestiuanti enim ad Lambrum amnem, pestilenti morbo an veneno incertum, properantia Fata tanti consilij spem eliserunt; anno aetatis quinquagesimoquinto quum paulo ante e Ladislao Caesare Mediolanensis imperij susceptis insignibus, primus suae gentis Dux et Princeps fuisset appellatus. Nemo Regum ornatiore, aut sumptuosiore exequiarum pompa elatus est, quum singulorum oppidorum Legati, et tota fere vrbana nobilitas, atra veste ex aerario donati sint, et in producendis sacerdotum ordinibus, illustrandaque pyra, supra viginti millia caerea funalia eo die arserint. Effigies eius Carthusiano in templo prope vrbem Ticinum marmore sculpta, multis in locis, praecellenti autem habitu depicta ad Coenobium Castellatij iuxta Mediolanum spectatur.

IVLII FEROLDI.

Ioannes Maria.

APERTO defuncti patris testamento duo filij impuberes Ioannes et Philippus, quibus Mariae cognomentum fuit, ea conditione haereditatem adiuerunt, vt Ioannes Mediolani Ducis nomen obtineret, Philippus Ticini Comes appellaretur; quibus bifariam diuisae imperij vrbes accederent, Gabrieli vero ex nobili concubina suscepto, qui his natu maiorerat, Crema et Pisae in dominatum obuenirent. Caeterum euulgata Galeacij morte, copiarum Duces, nullo pudore perfidiae, opportunas ipsis vrbes inuaserunt; sic vt immensa moles opulentissimi principatus, quum ab imbecillo adolescente regi non posset, inusitata ducum proditione vndique concussa et dilacerata corrueret, et cuncta passim singulis in vrbibus atroci factionum malo et cruentis dissensionibus quaterentur. Nam Pandulphus Malatesta a fide impudenter discedens, Brixia et Bergomo potitus fuerat: Cabrinus Fondulius Cremonae: Ioannes Vineatus Laudi Pompeiae: Otho Bontertius Parmae, Placentiae, Arcelli: Tornielli, Nouariae: Franchinus Rusca, Comi: et Facinus Canis Papiae atque Alexandriae, armis et factiosi populi studio, dominatum arripuerant; eoque aerumnarum imbellis adolescens deuenerat, vt diuersos gubernatores, qui armis authoritateque Mediolani seditiones pacarent, accersere cogeretur, saepeque eos, fremente populo, tanquam factiosos exauthoraret. et postremo

Buccicaldus vir Gallus, qui nomine regio Genuae prae fecturam gerebat, vt cuncta ad arbitrium regeret, Mediolanum euocaretur. Is corpore atque animo vastus, quum ambitiose atque superbe ad Principatum Cisalpinae Galliae palam aspiraret, graui Gibellinorum impetu Mediolano exturbatus est. Saeuus autem Princeps in ciues, post multos ex amicis pacernis securi percussos, inauditae crudelitatis carnificinam exercuit: praegrandes enim et voracissimos molossos, noxiorum primo, et mox innocentum carne nutritos, magister eorum Giramus fera immanitate ita alebat, vt eis quos odisset Princeps discerpendos obijceret, incredibili horrore gemiruque pauentis populi. Haec effecêre vt nobilium ciuium vtriusque factionis generosa cohors, Duce Paulo Baucio, hanc immanem belluam in ipsa curia adoriendam, mactandamque inita coniuratione susciperet. Atque ita abominandus Princeps dum in templum Gothardi sacrorum causâ descendit, trucidatus est; media fronte ad oculos vsque discissa, et altero crure detruncato. Nec quisquam cadenti opem tulit. Deserto autem ab omnibus, et maxime cruento cadaueri, vna omnium humanitatis non oblita ignobilis meretrix, supremum officium pie exoluit, quum iacentem ad tegendam vulnerum foeditatem, recentium rosarum aceruo cooperuit. Effigies Iohannis vno in loco quod viderim, viperijs oculis venenum spirans, patre viuo picta, in altaris tabula, quae est contra aram Templi maximi, ad extremum testudinis posita, Mediolani spectatur.

IOAN. PAVLI AMANII Cremensis.

Philippus Vicecomes.

EO ipso die, quo Iohannes Maria Mediolani trucidatus est, nuntio caedis accepto Facinlus Canis Ticini podagra oppressus excessit e vita; eo spiritu, vt Duces suos suprema obtestatione cohortaretur ad vindicandam coniuratorum perfidiam, atrollendumque Philippum, vt paterno imperio potiretur. Erat tum Philippus in arce Papiae, morientique astiterat captiuo similis, imperij viriumque expers, et auri valde inops. Nam Facinius prodente Castellino Becaria, vrbem suis copiis occupârat. Adiuuat Philippi Fortuna Beatrix Tenda Facinij vxor, quae in ipso ma[?] funere cum Philippo adolescente nuptias appetebat. Ea muliebri ambitione atque libidine incensa, quanquam dignitate impar, annis autem superior, opportuna tamen dotalibus thesauris Philippo videbatur. Itaque raptim inauspicarae fiunt nuptiae, conciliantibus Ducibus, qui Faciniano auro oculos adiecerant. Nec mora, instructis

copijs numerataque pecunia Philippus Mediolani reducitur, pulsisque Sacramoro et Carolo Barnabae filijs, qui regnum arripuerant, vehementi populi studio Dux acclamatur. Plerique ex coniuratis per tumultum capti supplicio afficiuntur. Venit et in potestatem noui Principis Modoetiana arx Sacromoro tormenti ictu interfecto. Fuit illi in recuperando regno persequendisque hostibus mira felicitas; vtpote qui singularum prope vrbium tyrannos ceperit et occiderit, reliquos exturbarit. Sed videri potuit et saeuus et ingratus erga vxorem, quae thesauris suis desertum ab omnibus et egentem ad imperium euexerat. Circumuentam enim dubijs indicibus, damnatamque adulterij, vel nihil tale in tormentis confitentem refellentemque iudices, pudica fronte securi percussit, vt Allobrogum Principis filiam duceret. Gessit varia fortuna, variaque morum fama bellum cum Venetis et Florentinis, eo exitu, vt Bergomum, Brixiam, et Veronam amitteret, moriensque Franciscum Sfortiam cui Blancam filiam ex nobili susceptam concubina in matrimonium collocarat, ex testamento totius imperij reliquit haeredem. Fuit Philippus adeo hebetibus oculis, vt factus senex, obuersantium ante se vultus non plane discerneret, assiduo secretoque monitore vteretur in responsis dandis, ne pupillae vitium detegeret. Sed magnitudine generosi animi, maximos suae aetatis Reges facile superasse censetur, vel reparando bello inexhaustis opibus, vel in paranda laude praestantissimae virtutis. Solus enim incomparabile verae clementiae decus tulit, cum Alfonsum Regem cum fratribus, et Nauarrae item Regem bello nauali ad Pontiam captos, et ad se Mediolanum perductos, non cunctis modo humanitatis officijs, sed amplissimis muneribus et copiis instructos liberaliter dimiserit, ad recuperandum Neapolitanum regnum, de quo cum Iohanna et Andegauensibus armis contendebat; vt non receptae modo libertatis, sed parti regni beneficio commutata repente fortuna laetarentur. Quanquam haec tantae clementiae, magna quidem, sed intempestiue quaesita laus, singulari ei cesserit detrimento. Non tulêre enim contumeliam Ligures, qui Regem ceperant, quod inimicae gentis Rex aliena gratia liberatus, implacabile erga se odium seruaturus crederetur, ipsique propterea interfecto Opicino Genuae Philippi Praefecto continuo rebellârint. Philippi effigies Mediolani multis in locis picta, sed longe elegantissime in domo Francisci Tabernii Epistolarum magistri, in frontispicio inferioris magni conclauis ex arte plastices efficta spectatur.

IANI VITALIS.

Iohannes Vitellius Cornetanus Patriarcha et Cardinalis.

MAGNVM et memorabile insolentis fortunae exemplum inusitato sacratis viris exitu praebuit IOHANNES Vitellius, Corneti in ora Tuscorum nobili genere natus. Is ab adolescentia mediocribus instructus literis: sed eis ab excellenti memoria expeditaque facundia in omnem casum serij sermonis adeo promptis, vt magnae doctrinae speciem praeberet: vir factus, cum hac ingenij indole contulit se ad finitimum Tuscanellensium tyrannum, cui ob haesitantiam linguae, Tartaliae cognomentum fuit. Hic ea tempestate inter claros Duces, validas equitum copias ductabat, vtebaturque Vitellio in perscribendis epistolis, obeundisque apud diuersos Principes et Duces legationibus. Quibus in rebus suam adeo efficacis industriae exactique iudicij operam probauit, vt secretioribus negotijs tanquam con silio optimus adhiberetur. In eo quippe vis ingenij mirifica eminebat, et naturâ erat aduersus laborem et somnum indomitus, periculorum despector, imperij et militaris laudis auidus. Itaque arma saepe induere, et bellicis discriminibus audacter misceri, saepeque inter milites, fretus quibusdam iuris ciuilis flosculis, controuersias minuere, magnoque vsui in asperis rebus Tartaliae esse. Sed postquam Martini iussu, iudicioque Sfortiae, Tartalia commutati studij accusatus, tanquam ad Braccium aduersarum partium Ducem transiturus, Auersano in foro detruncata ceruice conceptae perfidiae poenas dedit: Vitellius Romam se contulit; breuique vir solers, et aulae moribus idoneus, Martino innotuit, a quo Protonotarius est factus. Creato autem Eugenio Vitellij studium, vti erat vehemens, expeditum, et comprobante fortuna rerum euentibus felix, in senatu adeo miris laudibus extollebatur, vt in eo vno Reipublicae salus et dignitas niti videretur. Itaque quum fortem fidelemque operam difficillimis Reipublicae temporibus nauaret, tanto

Pontificis studio singulos honorum gradus adeptus est, vt legati quoque potestate copiis Pontificiis sit praefectus. Ab hac enim secunda rerum gestarum fama, eum Pontifex maturata liberalitate, e Protonotario Recanatensem Episcopum, nec multo post Patriarcham Alexandrinum, et mox Florentinum Archiepiscopum, demumque ad nuntium exoptatae victoriae Cardinalem creauit. Tanta itaque Vitellius Pontificis gratia insignis et potens, inimicos et inuidos gloriae suae obtrectantes facile contemnebat. Erant enim magna quae ad insigne Reipublicae commodum gesserat, quum tyrannos pontificij imperij ditionem impudentissime lacerantos, ad vnum prope omnes deleuisset. Nec si quid paulo acerbius et violentius gerendo bello pacrasset, quod sacrato viro indignum soret, vllas earum rerum querelas, tanquam ab inuidis maligne delatas, ad aures Pontifex admittebat, quum responderet, hunc esse morem factio sorum imperitorumque hominum, vt seneritatis atque iustitiae nomen odio haberent, publicasque iniurias extrema poena minime vindicandas arbitrarentur. Principem quidem Salernitanum Martini Pontifici fratris filium, caeterosque Columniae familiae proceres, qui armati antea in Vrbem occupata Capena porta irruperant, persecutus armis, omnibus auitis paternisque oppidis cuncta populatus exuerat; lacobumque item Vicanum vrbis praefectum; multis circa Vetrallam oppidis imperantem, redactum in potestatem, et cum eo Trincium Fulginatium tyrannum in arce Suriana securi percusserat. Antoniumque deinde Pisanum ab Etruriae oppido Pontaderam appellatum, virum militia clarum, et multis literarum ornamentis insignem, quod Priuernum in Volscis occupauisset, tumultuario praelio fusum captumque, indigno miserabilique supplicio ad oleam suspenderat. Qua necis atrocitate, vel ob id magnam inuidiam subiit, quod Antonio id mortis genus tanquam honestissimo viro, et diu cum laude militiae versato indignum, deprehensisque tantum latronibus

meritum, suppliciter deprecanti non modo non indulserit, verum crudeli vsus ironia in carnificem versus dixerit, Lege ergo age, et aequa postulanti, viro forti praeclaroque geminum innecte laqueum, altioremque ramum delige, vt honestius ac splendidius pendeat; atque ita miserabiliter duplici capistro, vir alioqui tam foedo supplicio indignus, in arbore strangulatus pependit. Eandem etiam Etrusco bello supplicij sortem tulerat Armalerius Asculanus, egregij nominis Centurio, quum ad hostes ex leui coniectura transiturus putaretur. Romae autem acerbe conquisitis et raptis ad supplicium, qui excitato tumultu Pontificem in fugam per Tyberim coniecissent, Lateranensisque templi sacraria direptis quibusdam donariis impie violassent, carnificinam in campo Flore exercuerat, horrentibus trementibusque Romanis eius viri aspectum, properataque et nimis saeua iudicia, quae vel summae dignitatis deprecatores omni misericordia atque humanitate semper vacua reperissent. Verum non multo post Vitellius opinione gratiaque Pontificis decidit, quum aduersus Alfonsum regem missus, pro Renato Andegauense ad Neapolim eo euentu bellum gessisset, vt post profligatum captumque Vrsinum principem Tarentinum, et mox dimissum, parta victoria vti noluisse parum fideli aut importuna cunctatione crederetur; sicuti antea Picenum agrum occupanti Francisco Sfortiae, nec tum viribus aut incolarum studiis praeualido, repente petita mari fuga, simulatoque salutis suae periculo, concessisset. Onerauit demum immani nefarioque ausu cum suam tum Pontificis famam, quum inita coniuratione Alfonsum regem sub fide induciarum opprimere cogitasset. Ab eo siquidem rege ad Salernum obsessus, vt instantis periculi casum effugeret, vir aeque fallax et vafer, cum rege inducias in tres menses pepigerat, quo spatio turpissime fidem abrumpens, coniunctis cum Iacobo Caudala censibus et copiis, ad regem tum forte hyemantem ad Iulianum vicum Auersani agri improuisus aduolauit. Nec regem alia res seruauit, quam religiose excultum eo die numen; solenni enim tum forte festo die Christi natalis, paulo post auroram triplici sacro intentus, ante aram prociderat, quum Vitelliani improuisi inexpectatique hostes adesse nunciati sunt. Tanta autem fuit irrumpentium celeritas; vt fere capto regi breue spatium ad elabendum non plane peractis sacris relinqueretur; et impius hostis omnem sacrorum apparatum, et expositam ad celebre epulum regij Abaci supellectilem auide diriperet. Id facinus ingratum Pontifici, odiosumque sacrato ordini, et cunctis execrabile, vehementer Vitellij existimationem labefecit, quum in eius industria, quanquam singulari atque mirifica, fluxa fides et atrox violentia damnarentur. Eius autem improbi atque audacis animi notam Patriarcha salso dicterio diluebat, quum diceret, se, vti rex expetisset, quod pollicitus fuerat, bona fide praestare voluisse. Paulo enim ante Alfonsus per praeconem Patriarchae cum iactantia nunciarat, se Marte iudice illum indecenter arma tractantem, eo redacturum, vt tanquam infimi ordinis sacrificulus, missarum sacra vno denario sibi perageret. Ad quod insolens dictum Vitellius sua vsus ironia responderat, non abnuere conditionem, vt magni regis capellanus efficeretur: verum se non prius quam inchoante anno ipso Christi natali die munus hoc suscepturum, vt auspicato et gratuito quidem ei sacra solennia celebraret. Sic vt postea rex periculo ereptus, in magna suorum frequentia acutissimi sacerdotis ironiam agnoscens, se eo scommate probe elusum fateretur. Sed is non multo post malo genio animum eius vastum et insatiabilem impellente, maximum imperium et summum denique pontificatum affectare coepit, aut viuo Eugenio, si ille sub censura concilij exauthoratus concideret, aut certe mortuo, quando iam difficilem morbum animi languore concepisset, ab aduersi Basiliensis concilij decretis. In eam spem adipiscendi pontificatus venerat, quod validissimis copiis subnixus, singulas pontificiae ditionis arces, per fidos sibi atque obnoxios clientes in potestate haberet. Nec desutura sibi Patrum studia atque suffragia, vel primo comitiorum die arbitraretur, quoniam sibi opulento pecuniosoque ad opportunas largitiones expedita facultas foret. Oderat Florentinos tanquam ingratos, quod eorum Rempublicam ciuili seditione perturbatam, se sua authoritate compositis rebus conseruasse praedicabat. Illi tamen in ipsius contumeliam Rainaldum Albitium primarium ciuem ab se vehementer commendarum exilio mulctauissent. Venetis autem indignabatur, quod per legatos apud Eugenium omnem suam gratiam et dignitatem conuellere contendissent. Noua itaque consilia cum Nicolao Picinnino suscepit. Is tum clarissimus bello dux Philippi Mediolanensis exercitibus praeerat, defendebatque acerrime eius ditionem aduersus Venetos Florentinis foedere consociatos. Summa confilij erat, vt Picinninus in Etruriam accerseretur, ipse e Latio promotis copiis cum eo se coniungeret. Id consilium interceptis ad montem Politianum literis, plane detectum est. Scribebat enim Vitellius ad Picinninum notis arbitrariis, quae fieri volebat, quae tametsi ab interprete explicari non poterant, magnam tamen commutatae fidei suspicionem afferebant. Erat apud Eugenium omnium consiliorum arbiter Ludouicus Patauinus, Patriarcha Aquileiensis, ex Medico Cardinalis factus, vir astuto peracrique ingenio Vitellij potentiae vehementer infensus. Is quum graui facundia in Vitellij mores atque consilia criminose inuectus disseruisset, Eugenium nunquam integra Pontificij imperij potestate Vitellio viuo potiturum, illius opprimendi consilium obtulit atque perfecit. Praeerat arci molis Hadtiani Antonius Rido, vir militaris, et ad omne patrandum

facinus paratus, quod commendatione Ludouici ad eam praefecturam peruenisset. Hunc quae Pontisex peragi imperet, atque ipse cupiat, secreto edocet, et quae in negocio opus forent sedulo constituit. Igitur ad Calendas Apriles moturus castra Vitellius Antonio significat, vt sibi Hadriani pontem transeunti adesse velit, vt de custodia munitioneque arcis et profectione sua quaedam cum eo communicet. Eam occasionem excipit Antonius tendendis insidiis idoneam. Praemittitur prima luce a Vitellio Comes Auersus Anguillarius cum quatuor millibus equitum duobusque millibus peditum; ipse postremus cum familiaribus agmen claudit. Tum vero Antonius porta arcis egressus praeteruectum totius pontis longitudinem, inermis et composito vultu salutat; accedensque propius simulatione secretioris colloquij procedentem comitatur, pedes equitem, habenas molliter tractans, tam diu de annonae supplemento, de instaurando tormentorum et telorum apparatu verba producit, quoad contra arcis portam peruentum est. At Vitellius se mature curaturum pollicetur, vt nihil earum rerum indigeret, se Reipublicae causa in Etruriam ducturum, tantisperque Cornetum ex itinere diuersurum, vt aedificatam ab se magno sumptu domum inspiciat. Eodem vero puncto temporis Antonius equi frenum arripit, signum dat, cataracta demittitur, quae extremum pontis caput excludit; erumpunt satellites, perturbatumque inopinato malo Vitellium circumsistunt. Ille nihil se deserit, calcaribus equum, sed frustra incitat, atque incuruum gladium, quo militari more cinctus erat, ferociter educit. Sed obluctantem satelles falcato hastilis vnco, quod hodie Roncham vocant, per ceruicem corripit: alter dextrum brachium, quo districto gladio in Antonij caput ictum minabatur, grauiter vulnerat, atque ita cruentus intra portam arcis pertrahitur. Hunc supremae calamitatis malo perturbatum, et se ingrate proditum, profundo suspirio conquerentem, ornatissimo in thoro collocant, obliganturque ei vulnera, et Antonius vt bene speret cohortatur, quod in posterum Eugenius non militari, sed senatoria eius opera vti vellet. Ad id Vitellius anxie aestuans, se non esse adeo rerum imperitum respondit, vt temere crederet, summae dignitatis viros vel iniquo iure captos dimitti solere. A summa autem arce per praeconem Vitellianis pronunciatur, vt timere, tumultuarique desinant, quando iussu Pontificis graui de causa Cardinalis esset interceptus; Atque ita Comes Auersus sub signis iter extendens, opulenta Vitellij impedimenta in arcem Roncilioni suae ditionis tanquam suam praedam abduxit. Nec multo post, vt nonnulli tradunt, siue acerbitate vulnerum, siue indito veneno, fato functus est; caruitque honore funeris et tumuli, quanquam ei postea propinqui Corneti marmoreum cenotaphium extruxerint, quod hodie cum rudi elogio visitur. Sed munificentissimae domus structuram atque amplitudinem, Pontificum hospitio dicatae admiramur. Antonius autem Rido tanti patrati facinoris praemium vel in morte tulit, marmoream equestrem statuam, quae in vestibulo templi Diuae Mariae nouae ad arcum Titi conspicitur. Ludouicus vero in demortui Vitellij locum, vt copiis praeesset, suffectus est. Vera Vitellij effigies depicta in magno conclaui eius domus Corneti spectatur.

FAERNI.

Iulianus Caesarinus. Cardin.

CAESARINA familia inter illustres Romanorum procerum aetate nostra, honoratis viris atque opibus florens, summam, vt aliqui volunt, claritatem cepit a IVLIANO sancti Angeli Cardinale, cuius hoc loco vera effigies spectatur. Vetustatem eius originis nequaquam alte repetunt, vel qui Caesarinorum nomini fauent, quum fateantur ex gentilitiis insignibus, eos Columniis et Vrsinis fuisse recentiores, quod ex alienis argumentis sua insignia condiderint. Scutum enim gestant, in quo vrsus ad columnam catena deligatus pingitur, superstante tamen aquila nigra, quae a Caesaribus praeclara nobilitatis testificatione studiosis

partium suarum et clientibus dono dari consueuit. Narrant autem superiore seculo cruentis factionibus insami, cum Vrsini cum Columniis de dignitate armis contenderent, Caesarinos tanquam Gibellini nominis adhaesisse Columniis, insignique edito facinore vicisse Vrsinos hostes; ideoque Caesarinos tanquam praeclarae eius victoriae authores, vinctum et columnae catenatum vrsum ad memoriam clarissimi facti in scutis expressisse. Sed haec ex fama potius tradita per manus, quam ex annalium fide referuntur; quum per quadringentos annos res Romana ciuilibus discordiis et Germanorum Caesarum saeuitia a stirpe prope excisa, certo historiarum lumine caruerit. Verum Caesarinae familiae dignitatem facile demonstrat praerogatiua insignis, qua praeclaro populi Romani munere a Paulo tertio amplissimis codicillis confirmato, eius familiae princeps inueterata consuetudine maximum vexillum gestat, cum bello (si incidat) tum pace in spectaculis Agonalium ludorum, quae ad normam veteris disciplinae Lupercalibus edi solent, vt armata iuuentus in equis simulachra praeliorum repraesentet, et legiones per singulas tribus composito ordine decurrant. Fuit Iulianus honesta facie, statura insigni, ingenio excelso, eloquentia singulari, et moribus candidissimis, in gymnasiis accurate versatus, ciuilis et diuini iuris scientissimus euaserat. Qua facultate ad parandam sibi senatoriam dignitatem opportune gradum fecit. Nam ea tempestate eius scientiae professores praecipuo erant in honore, propter grauissimas de Pontificia dignitate disceptationes, quum dira diuisione tres vno tempore summi pontifices foedissimo exemplo Christianis praeessent sacris. Fuerat adscriptus in numerum eorum iudicum, qui in consessu Pontificis desupplicibus libellis referunt, et sententiam dicunt. Quo in obeundo munere, Iulianus longe omnium subtilissime atque rectissimi referebat. His itaque instructus literis, a Martino lectus est in senatum, tanto omnium fauore,

vt paulo post in Bohemiam legatus sit missus, ad sanandos eius gentis animos Hussitana superstitione laborantes, obstinatissimeque etiam tum in insania peruicaces, quanquam nupet Hieronymus a Praga, eius haeresis crimine damnatus Constantiae, et combustus, in ipsorum contumeliam concidisset. Ea enim erat de Iuliani virtute constans opinio, vt vni illi ea prouincia demandanda censeretur. In omni siquidem senatorio munere apud eum vigebant dignitas sine fastu, doctrina sine ostentatione, sine fuco probitas, et studium sine factione. Qui mores non modo factiosa in vrbe, aulaque maxime superba, sed apud omnes, quibuscunque serio acturus congrederetur, gratiam conciliabant. In Germaniam autem profectus Bohemos opinione sua reperit duriores, et mortem cum cruciatu potius pati paratos, quam vt a sententia susceptae semel, quanquam nondum inueteratae superstitionis discedere vellent; sic vt nequaquam adhortationibus sacrarum concionum, sed plane validis perdomandi armis essent; quod victis pariter atque victoribus maxime calamitosum foret. Aditis itaque Germanorum proceribus, et pertentatis eorum animis, quam arduum atque difficile, maximeque sumptuosum esse prospiceret conflare exercitum, qui ex diuersis auxiliis par esset bellicolae munitaeque syluis atque fluminibus genti subigendae, Basileam se recipit, ad obeundum secundi muneris officium, scilicet vt indicto inchoatoque Concilio legatus praeesset. Sancita enim lex fuerat Constantiae, vt post quinquennium renouata sacro sancta Synodo, antistires, sacratique viri totius Europae conuenirent, vt controuersiae de Diuinis placitis morumque censura; suprema disputatione finirentur. Eam autem promulgatam legem mortuo Martino, Eugenius ei suffectus ita probauerat, vt Iulianus continuato legationis honore, tori Basiliensi negocio praeficeretur. Coeptum itaque excitatumque Concilium concursu sacerdotum eum habuit euentum, vt Eugenius ad id celebrandum vocaretur inuidia principum et quorundam antistitum, qui ei specie religionis parti Pontificatus felicitatem inuidebant. Erant in eo Concilio multae grauissimae res commodo Reipublicae a piis hominibus peragendae; quod Bohemorum insania magnis artificiis sananda videretur; quod Turcae Mysorum et Hungarorum fines vastarent; quodque explicanda essent verae fidei dogmata, in quae Reipublicae Christianae Episcopi sublata discordia consentirent. Quae omnia vt rite discuti, recteque decerni possent, praesentis Pontificis personam efflagitare videbantur. In hac re deposcenda adeo multus fuit Iulianus, vt appareret, nimio pietatis studio aduersa et plane aliena Pontifici postulare. Ponebat enim decus suum, quod probitate Christiana niteretur, ante commodum salutemque Pontificis, qui in seuerissima Synodo dignitatis, et totius fortunae suae periculum esset aditurus. Extant duae a Iullano scriptae epistolae ad Pontificem, quibus eum graui cum obiurgatione reprehendit, quod citatus laboranti Reipublicae non subueniat, et contra iusiurandum indicto concilio non intersit; vsque adeo intemperanter, vt seni et articulari morbo laboranti, lecticam ad iter non defuturam scribat. Nec excusandus censeretur, si parum pia, parumque generosa tergiuersatione hominum probatissimorum opinionem falleret. In ea expostulatione Iulianus plane impudens et ambitiosus quibusdam videri poterat, nisi in eo mirum communis concordiae studium, et cura religionis praeclara extitisset. Caeterum Eugenius vti alias profunda prudentia vetus senator, et Pontifex quanquam nouus, sui muneris et personae nusquam oblitus, eam contumeliam lenissime dissimulauit. Synodum enim tanquam immanem et multorum capitum belluam, ad exitium maximorum pontificum caeca rabie concitatam esse disserebat; ratus, his adimi libertatem et vitam, qui in externis terris ei belluae se committerent. Non reformidabat tamen Concilium, sed eius locum deuitabat, Balthasaris Cossae exitum perhorrescens. Igitur Eugenius commonefacto Iuliano, vbi sensit insidias sibi parari, Concilij locum damnat, tanquam Hispanis, Gallis atque Italis antistitibus incommodum; earum actionum decretis fidem abrogat, solenneque Concilium in vrbe Ferraria futurum edicit, accersiturque e Constantinopoli Iohannes Graecorum Imperator, vt ex eius authoritate Graecae gentis controuersiae cum Latinis componantur. Nec multo post, pecunia Pontificis conducta aliquot triremium classe, Imperator cum lectissimis suae gentis Episcopis atque proceribus emensus Hadriaticum, Ferrariam aduehitur, comitante ipso Iuliano Cardinale legato. Is enim Basileae malignitatem quorundam detestatus, qui non studio instaurandae religionis, sed circumueniendi Pontificis inaudita libidine ducebantur, ad Eugenij voluntatem se contulerat. In Concilio namque, Eugenio, quod citatus non venisset, confestim exauthorato, creatus fuerat Pseudopontifex Amideus Allobrogum princeps; qui filiis natu iam grandibus senex, Eremitarum more in abdita et nemorosa loca taedio publicarum rerum secesserat, Felixque appellatus, magna celebritate Basileae fuerat coronatus. Sed aduentu Graecorum, quum Synodus metu pestilentiae e Ferraria Florentiam translata maxime floreret, actiones Basilienses magnopere refrixerunt. Felix autem eam intempestiuae dignitatis tulit sortem, vt exutus pontificatu, Cardinalis a legitimo Pontifice crearetur, quod seni venerando atque innocentissimo, honos purpurae ad solatium relinquendus esse videbatur. In his grauissimi negocij disceptationibus, Iulianus eximiam cum praeclari studij et generosae industriae, tum multiplicis doctrinae laudem tulit, quum male sanam de processione Spiritus sancti

Graecorum opinionem Romano dogmati conciliasset. Interea compositis apud Florentiam Graecorum et Latinorum controuersiis, peractoque conuentu, Ladislaus Polonorum et Hungarorum rex, prospere cum Turcis ad Hemum montem conflixit, Carambeio Amurathis primario duce capto. Verum Ladislaus suarum et hostilium virium aequus aestimator, ab ea victoria prudenti consilio non iniquam pacem quaesiuit, concedente eam Amurathe, qui explicare se Hungarico bello, et aduersus Ciliciae regem sibi ad iniuriam opportunum, mature proficisci cupiebat. Ea pax Pontifici et Christianis principibus post insignis victoriae prouentum nunciata, tanquam intempestiua, inutilis, atque indecora displicuit. Iampridem enim Christiani fere omnes, collatis viribus, ingens bellum in Amurathem decreuerant, orante et vehementer expetente Graecorum Imperatore, vt sibi a ferocissima gente circumuento, opem ferre maturarent. Georgius quoque Castriotus, cui Scanderbego cognomen fuit, qui in Epiro Amurathem eiusque praefectos magnis detrimentis affecerat, se cum validis copiis Regi Hungaro, Thraciam inuadenti affuturum pollicebatur. Eo modo Rex iuuenis secundae victoriae spe incitatus, adhortatione principum pacem violat, bellumque suscipit, maiore quam antea apparatu conatuque. In ea rerum occasione Eugenius Iulianum, quo nemo potior videbatur, legatum ad regem misit, qui eum eiusque gentes ad sacrum bellum concionibus ineitaret. Retardabat tamen regem pudor ingenitus aduersus imminentem violandae pacis infamiam. Sed vnus religionis respectus verecundiam discutiebat, pronunciante legato, fidem infidelibus Mahometanis nequaquam esse seruandam; quando ipse eius conceptae fallaciae inane piaculum authoritate pontificia continuo esset deleturus. Iurârant pacem solenni cerimonia, hinc Ladislaus et illinc Sannoceus Amurathis legatus, ea stipulatione, vt vtriusque legis instrumenta proferrentur; hinc scilicet Euangeliorum liber consecratus; illinc Alcorani religiosum volumen, quo Mahometis dogmata continentur. Ladislaus per hunc modum a side data (nequaquam regio more) discedens, inauspicato motis signis ad Varnam Pontici litroris vrbem infesto exercitu penetrauit, vt in ora Christianam classem expectaret. Quibus cognitis rebus Amurathes, Christianorum leuitatem atque perfidiam grauissimis verbis detestatus, e Cilicia rediens, magnis itineribus ad Hellespontum traductis copiis, septimis castris peruenit ad Varnam. Eius aduentus nostrorum opinione celerior, regem inprimis et Iohannem Hunniadem Turcico assuetum bello vehementer perterruit. His autem animis vtrinque in aciem est descensum, vt primo congressu Amurathes de victoria desperasse tradatur; nisi noua et recentissima Turcarum ala, nostris imperite laxantibus aciem, victoriae occasionem ademisset. Ladislaus enim acerrime pugnans, stratis nobilioris alae equitibus, ad Ianizaros praetorianos pedites penetrârat; sed sinu facto in medium receptus, suffraginibus equi succisis, Rex corruit, atque ita trucidatus est, Hunniade frustra interfecti cadauer e manibus hostium eripere conante. Rege interfecto, caput eius Barbari lanceae praefixum circum ferentes, sublato clamore, nostrorum fugientium tergis institerunt. Hunniades intactus effugit. Iulianus vero legatus, qui praelata cruce hortabundus regia signa sequebatur, quum ad lacunam sitienti equo habenas laxasset, superuentu hostium, aut, vt plerique existimarunt, Hungarorum saeuitia trucidatus interiit, multa eum contumelia onerantibus Barbaris, quod sacerdos, contra ius Gentium fidem violandam abrupta pace foede censuisset. Vir certe tam tristi vitae exitu indiguus, nisi eo Fati genere aditum sibi ad coelum perenni cum gloria muniuisset. Praeclarum autem viuidae gloriae lumen, quod aeternum luceret, hoc vere pio atque honestissimo vitae exitu posteris suis reliquit. Nam post multos annos ab hac optimi senatoris memoria, qui pro salute Christianae Reipublicae se deuouisset, Alexander sextus Iulianum Caesarinum huius nomen referentem, generosis ornatum moribus, et Leo decimus Alexandrum eruditi ingenij, virtute insignem, ad instaurandam familiae de Republica bene meritae dignitatem, in Senatum legerunt: Eius effigiem eleganter (vt illa ferebat aetas) in tabula pictam Iulianus Caesarinus abnepos, qui hodie familiae nomen cum dignitate sustinet, exscribendam tradidit. Vixit annos quadraginta sex. Obiit anno a partu Virginis quadragesimo quarto supra millesimum et quadringentesimum.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Tamerlanes Scythar. Imp.

TAMERLANES Scytharum Imperator, qui propter inauditam animi feritatem atque saeuitiam portentosasque vires, orbis TERROR, et CLADES Orientis appellatus est; ex humili militiae loco per omnes honorum gradus ad eximiam bellice virtutis opinionem, et denique ad summum imperium ascendit; insigni praesertim applaudentium militum studio, quum adulatione quadam Temir Cuthlus vocaretur, quae vox Tarrarice fortunatum ferrum signisicat. Eum Samarcandae vrbis, quae est ad Iaxartem amnem Sogdianae regioni finitimum, infimae classis ciuem fuisse tradunt. Quam vrbem vsque ab Alexandri Magni temporibus Quinto Curtio notam videmus: restanturque Persae, homines historiae non ignari, quibus cum nos collocuti sumus, Samarcandam a Tamerlane tanquam patriam suam totius subacti a se Orientis opibus et spoliis mire auctam atque exornatam fuisse. Erat Tamerlanes ore truculento recedentibusque oculis semper minaci; corpore autem ingenti, validisque neruis adeo firmo lacertosoque, vt Scythici ingentis arcus chordam, quod paucissimis praestare licebat, vltra aurem extenderet, cupreumque mortarium pro scopo sagittariis in ludo propositum, emissae harundinis spiculo perfoderet. Sed eum nonnulli authores altero crure debilitatum, ideoque deformiter incedentem scribunt. Caeterum acclamatus imperator vna praesertim nominis authoritate, ex innumeris gentibus belli praedaeque auidis, tot copias contraxit, vt proficiscentibus alimenta viris, et herbida pascua iumentis defutura crederentur. In eius

exercitum coiuêre Sogdiani, Aracosij, Bactriani, Hircanique, qui hodie vno nomine a Barbaris Zagatai appellantur. Praeterea Scytharum etiam Hordae, quae a Iaxarte ad Volgam amnem, et vltra id flumen vsque ad Moscam sedes habent. Hordas enim agmina Tartarorum vocant, quae incertis semper sedibus per immensas solitudines vsque ad Imaum montem euagantur, Amaxobij ab antiquis vocati, quod in curribus centone protectis, aduersus frigora vitam degant. Harum Hordarum maxime potentes et bellicosae Cassania, Sciabania, Nogaiaque Moscouitis commercio familiares Tamerlani paruerunt. Nam reliquae remotiores a magno Cane Cathaino, qui in ora Oceani regioneque Sinarum potentissimus regnat, imperia accipiunt. Sublatis itaque signis, Tamerlanes eam multitudinem tranando Volgam traduxit, cursus rapiditate et multitudine aquarum post Nilum et Istrum fluuiorum amplissimum. Sed is diductus in septem cornua, quibus in mare Caspium turbidus et lenior erumpit, commodiorem transitum praebet. Itaque humilioribus repertis vadis, infra Cithracam celebre Emporium omnis multitudo tutissime transuecta est. Fuêre in ea tot gentium colluuie centum myriades peditum et equitum, ingensque maioris et minoris pecoris numerus, quod partim ceruicibus tranantium equorum, partim subitariis ratibus sustinente atque excipiente in medio profluentis amnis equitatu traductum est. Singuli porro equites peditem in equi clunes sublatum transportarunt. A Volga demum qui Rha antiquitus appellatus est, Tamerlanes per Hiberorum, Albanorumque nemorosas conualles, ad Derbenthi oppidi angustias peruenit, quae ferreis portis, et lapideis antiqui operis propugnaculis praecluduntur. Nec satis constat an metu tanti hostis praesidiarij Persae loci custodiam deseruerint; an vi depulsi fuga salutem quaesierint. Tum vero effusa multitudo omnem Armeniam inundauit, eodem itinere quo Hyelon et Absaga Christianis de Hierosolymitano regno cum AEgyptiis certantibus centum ferme annis ante aduentum Tamerlanis in Syriam penetrarunt, incertum socij an hostes forent, quum religiones Idolatrarum sequuti, neque harum neque illarum partium viderentur. Verum illi frustra muneribus Balduini regis inuitati, repudiatis Christianorum sacris ad Mahometis superstitionem declinarunt. At Tamerlanes aliquot maioris Armeniae vrbibus captis, et Sulthania Persarum olim regia, direpta atque incensa, dextrorsum iter flexit, Eufrateque ad Arsengam superato, in Cappadociam sese effudit; quo Baiazetem Turcarum regem soluta obsidione Bizantij magnis instructum copiis, vt fines tueretur, aduentare didicerat. Peruenêre itaque duo maximi orbis imperatores, duobus longe maximis subnixi exercitibus ad Stellam montem, memorabili Pompeij Magni victoria et Mythridatis calamitate celebratum. Huic ab Antitauri radicibus exporrecto vasta planities subiacet, campis vndique ad conferendas manus late patentibus, qui hodie Turcarum lingua Cassouas, id est, campi Anserum appellantur, quod id volucrum genus statis anni temporibus eo conueniat, vt in Europam agminibus atque imperio ducum prouolet. Congressuris itaque summis ducibus et in vnius prosperae vel aduersae pugnae euentum, de vita atque Asiae imperio certaturis, suae artes vtrique non defuerunt. Tamerlanes enim peculiaribus gentis suae confisus armis edixit, vt vnis sagittis ineundum praelium, idque indefesse instaurandum, et denique conficiendum esse existimarent. Se enim daturum operam, vt ab aurora ad occasum Solis strenue rem gerentibus sagittae non deficerent. Instituerat siquidem plures camelos, qui per agmina circumducti sagittarum fasces, pediti atque equiti suppeditarent. Ex aduerso Baiazetes Scythicae non imperitus pugnae, quod vnum ratione prouideri poterat, cohortatus milites, pronunciari iusserat, vt equites elatis supra capita scutis, primum sagittarum imbrem constanter exciperent, inclinatisque repente hastis, in hostes procurrerent; quod foeda inermisque hostium multitudo, Hastarum cuspidibus transfodi, et gladiis concidi facile posse videretur. Imperata igitur fecêre fortissimae Turcarum alae, contemptisque intrepide sagittis, ingenti procursu grauique impetu in confertos irruere, tanta vi, vt magna loricis et galeis carentium strage edita, vix hosti ad expediendos abiectis arcubus acinaces spatium relinquerent. Sed tanta erat sagittariorum circumfusa vndique multitudo, vt posteriora Turcarum agmina, densissima atque perpetua cadentium sagittarum grandine sternerentur. Tartari enim more suo in coelum sagittas emittunt, vt grauiore casu decidentes, ceruices equorum et terga perfodiant. Neque enim oblongae inflexae Europeorum peltae, neque rotundi Asiaticorum clypei, infixas perforantesque sagittas sustinebant. Nusquam ab vlla annalium memoria, numerosiores copiae, tumultuosius et acrius vel efferatis in mutuum cruorem animis, obstinatius inter se manus contulerunt; reciprocante siquidem magno aestu vrgentium propellentiumque agminum victoria incerta per multas horas instar pelagi aduersis agitatis ventis modo hac, modo illac iactata est. Sed ea demum inclinante Sole quanquam multo parta cruore penes Tartaros stetit. Baiazetes equo pluribus sagittis confixo, cadenteque quum strata suorum vexilla conspexisset, captus est, seruatusque ad ludibrium satietatemque alienae superbiae, immani scilicet Tamerlanis animo nullis in miserum, et tanti modo nominis regem accumulatis contumeliis vnquam exaturato. Victori namque victus, vt gradum faceret ascendenti equum, dorsum praebere cogebatur: Exemplo vti credi par est, Saporis Parthorum

regis, qui Valerianum Romanum imperatorem indignis huiusmodi iniuriis insolenter oneratum ad mortem adegit. Sed eadem fati vis nequaquam mature Baiazetem suis aerumnis eripuit, quum prius in cauea ferrea per Asiam circumductus diu fortunae suae miserabile spectaculum praebuerit. Sed ab hoc inexorabili barbaroque Tamerlanis ingenio, singulare iustae saeueritatis exemplum prodiit. Quum enim homo Ligur gemmarum insignis mango, ob idque Tamerlani qui magnopere gemmis oblectabatur, familiaris, inducto sermone de Baiazetis miseria, illum humanitatis atque clementiae blande admonuisset, et vt meminisse vellet Baiazetem inter Mahometanos reges victoriis et opibus fuisse clarissimum. Tamerlanes obducta fronte, contortisque in illum oculis, verbum redargutus respondit: se non regem nobilitate atque potentia superbum; sed hominem improbum, impieque nefarium digna poena plectere, qui maiorem natu fratrem inhumaniter occidisset. Caeterum Tamerlanes ea victor acie, qua supra centum et quadraginta millia hominum caesa feruntur: spolia legit, exercituique aequissime distribuit. Victores porro largiter ac opipare per triduum epulati sunt: nam equi prope innumerabiles aut ceciderant, aut ita vulneribus debilitati fuerunt, vt quum vsui esse non possent, passim ad instruenda conuiuia mactarentur. Tartaris enim mos est equina carne populariter vesci, et quum caetera alimenta defecerint, incisa sub aure equorum vena, epotoque inde sanguine inediam tolerare. Transgressus autem Taurum montem Tamerlanes, in Mesopotamiam irrupit, tanto armorum strepitu terroreque hominum, vt passim omnibus vrbibus reciperetur: tendi enim praetorium sibi iubebat primo die in quo conspectum vrbium sedabat, colore candido, vt intelligerent homines clementiam et salutem se statim dedentibus sincera fide promitti. Secundo die rubro tentorio vtebatur, quo denunciabat in cunctabundos gladium esse districturum. Tertio porro die atri coloris papilione extenso, indicabat secuncta ferro et flamma ab sumpturum. Enimuero truculenta voce profitebatur, se Dei maximi iram esse, quae deprauati seculi mortales vlcisceretur. Nulla fuit nec in Mesopotamia, nec in Comagena, nec demum in Syria ciuitas, quae portas non aperuerit. Nam superato Eufrate vsque ad maris Syriaci oram signa promouerat. Haesit tantummodo aliquandiu ad Damascum, in expugnanda arce, quum ea in nostrum morem a Florentino architecto munitissime aedificata, tanti victoris impetum retardaret. Sed caesa in Libano monte materia, arcem erecta munitione circumuallauit; ea altitudine, vt Scythae sagittarij moenium coronam superantes ad vnum custodes omnes interfecerint. Exinde quum Sulthani Memphitici copias per Duces non longe a Pelusio profligasset, AEgypti regnum et Memphis immensae vrbis opes insatiabili animo meditantem, vna sitis auertit, quae per arenosas solitudines aquae indigas, timebatur. Itaque victoriis suis modum imponens, quum et exercitum eius atrox pestilentia populatetur: spoliis onustus Samarcandam rediit, vbi fato functus est, anno a partu Virginis quadringentesimo secundo supra millesimum. Antecessit autem eius mortem ingens et luridus Cometes, quo portendi mors tanti regis visa est; quanquam et Ioannem Galeacium Vicecomitem Mediolani potentissimum principem, eodem defunctum anno, respexisse multi crediderunt. Fatali quoque sorte euenisse constat, vt vtriusque principis bini haeredes filij parem fortunam tulerint, quum vtriusque proles, a paterna virtute sic degenerarit, vt imperium tueri nequierit, breuique curriculo duo maxima imperia, si modo conferenda sunt, collapsa defecerint.

FAERNI.

Baiazetes I. Turcarum rex.

BAIAZETES eius nominis primus, Othomannorum principum ordine quartus, hoc austeri oris Scythico rictu, hirtisque cirris discriminata prolixe barba terribilis, a singulari celeritate repentinoque et vehementi bellicarum actionum impetu HILDRIM est appellatus, quae vox apud Tartaros cum tonitru terrificum fulmen significat. Ne quis autem miretur, vnde ad nos antiquorum praesertim Turcarum regum verae imagines peruenerint, operaeprecium erit enarrare, quo pacto curiositati nostrae fortuna arriserit. Hariadenus Barbarussa Othomannicae classis praefectus, quum ardente bello inter Carolum Caesarem et Franciscum regem in auxilium a Gallis euocatus Massiliam peruenisset, amicitiam iniit cum Virginio Vrsino Anguillariae Comite, Gallicarum aliquot triremium praefecto, certatumque est inter eos magnis muneribus, ea tamen conditione, vt aliquanto preciosiora Barbarus acciperet dona, quam rependeret. Nam illum Virginius Romana liberalitate nostrarum rerum copiam auide expetentem, caelato argento et multa serica veste donauit, ille Virginium arcu Scythico eum pharetra nobilissimi operis, et Persico acinace gemmata vagina insigni, qui Hismaelis Sophi fuisse dicebatur, atque item talari toga auro et purpura intertexta, addens arculam ex ebeno et ebore fabrefactam, in qua vndecim Othomannorum regum vera simulachra, pro captu barbarorum artificum preciosis coloribus in Ieuigatae chartae tabellis depicta visebantur; quae Virginius elegantiae studiosus omni alio munere pluris aestimauit. Neque Barbarussa commentitiis imaginibus Virginium decepisse existimandus est; nam quum inferiorum Othomannorum tabellae

pictae et numismata aerea, quae apud nos visuntur, cum illis mire conueniant; superiorum etiam regum veras esse formas censendum est. Has omnes Virginius magnis exoratus precibus Alexandro Farnesio Cardinali et mihi, latioribus in tabulis ad delectationem elegantium virorum pingendas communicauit. Primus igitur qui regis nomen tulit, tantique imperij fundator extitit a tenui Galaciae oppido, quod Othomanzicum hodie vocatur, Othomannus est appellatus, quod nomen postea in familiam transiisse perspicimus. Tanta autem virtute atque fortuna Othomannus fuit, vt inter nobiliores Scythici sanguinis familias, vetustatis dignitate sibi pares, maxime illustris emineret, summumque ei decus Eurenesij, Thuracambi, Michalogli, atque Malcoccij aequis animis concederent. Pugnaci siquidem ingenio atque imperij auido finitimos, vel etiam suae gentis feliciter ad ortus, clarissimas Asiae vrbes Sebastam, Synopen et Ancyram audaci consilio et inuictis armis ditioni suae adiecerat. Imaginem eius quae maxime ardentes oculos repraesentat, habitu acinacem distringentis expresserunt, quod intelligi volebant Othomannorum imperium armis quaesitum, armis defendi proferrique debere. Proinde vetus atque perpetuum Turcarum institutum est, vt intranti templum supplicandi causa impe ratori Talismanus aedituus sacerdos occurrat, claraque voce pronunciet, vt meminisse velit imperium quod iustitia et virtute bellica partum sit, non aliis quam hisdem artibus conseruari propagarique oportere. Constat autem Othomannicae domus imperium cepisse anno a partu Virginis trecentesimo supra millesimum, quanquam quingentis ante annis Turcas ex Scythia profectos in Asia sedes occupasse compertum est: qui tamen regem, aut summum imperatorem initio non habuerunt, vtpote qui diuisi per Tetrarchas et ragulos cum imbellibus Asiae populis Constantino politanisque Caesaribus suo arbitrio bella gerere consuessent, quamuis eos aliquando in vnum consentire coegerit communis metus a Gothifredo Bollonio vniuersae Asiae illatus. Tum enim coactis viribus, et Solymano tumultuario duce creato, ad Nicaeam cum eo collatis signis haud prospere conflixerunt. Caeterum Othomannus quum viginti octo annis regnasset, fato functus est, Orcane filio imperij haerede relicto. Hic magnitudine animi, vi corporis, et cupiditate proferendae ditionis patrem aequauit: bellicis autem aeque bonis et malis artibus, vir dolosus et solers, pro fusaque in primis et perenni erga milites liberalitate superauit. Per hunc modum veterano instructus exercitu, quum amicitiam et foedus cum Ciliciae rege ducta in matrimonium eius filia iniuisset, Michaeli Paleologo Constantinopolitano imperatori graue bellum intulit; adortusque demum Prussium Bythiniae caput, eam vrbem obsidione et admirandis machinis expugnauit. Sed non diu ea victoria laetatus est: nam in ea oppugnatione sagitta ictus, quum spiculum humeri ossibus infixum sine vitae discrimine reuelli nequiuisset, obducta plaga, febrem et saniem mortiferam aliquot post menses accersiuit, anno eius imperij vigesimo secundo. Oreani successit Amurathes filius, vir nequaquam maiorum exemplo manu promptus, sed bello et pace simulator egregius, quippe qui astu et vigilantia singulari, occasiones proferendi imperij opportunissime captaret, nusquam firma fide aut incolumi iureiurando: pacem tamen cum Paleologo religiose tuebatur. Magno autem Amurathis commodo, bellum intestinum inter Graecos sub id tempus exarsit. Nam Graeci proceres ab imperatore rebellarant, subnixi societate Marci Craiouicij Bulgarorum principis. Itaque enata est occasio Graeciae et pene toti Europae exitialis, qua Paleologus viribus impar, subigendis rebellibus auxilia ab Amurathe iure foederis postulare coactus est. Dedit hoc amicitiae liberaliter et astute vicinus Amurathes, traiecereque in Graeciam duodecim millia delectorum Turcarum, quibus mature Graecorum et Bulgarorum audaciam Paleologus repressit. Eo euentu vt confecto bello, remissis septem millibus Turcarum in Asiam, reliquos praesidij sui causâ, qui in Thracia remanerent, ab Amurathe facile impetrarit. Nec multo post Amurathes non obscure a suis inuitatus, qui vbertatem Thraciae et Graeciae agrorum extollebant, tanquam socius vel inuiti Caesaris, cum sexaginta millibus Turcarum per Hellespontum in Graeciam traiecit, simulatione persequendorum Graecorum, qui a nomine Paleologo antea defecissent. Praestitêre officium in traiectu duae Ligurum onerariae naues, quae eius portorij pretium, insigni auaritiae Christianae probro, aureum nummum in singula militum capita tulerunt. His copiis Callipolim expugnauit, peruagatusque late Graeciam et Thraciam, vel gemente imperatore, Philippopolim, et quae est supra Hebrum Hadrianopolim occupauit; consternatosque ad arma, resistereque demum aequo campo ausos Lazarum Seruiae Despothum, et Marcum Craiouicium acie superauit. Lazarus eo praelio captus in carcere mori coactus est, cuius indignam necem seruus natione Triballus, eius olim cliens vindicare constituit, certissimaeque morti se deuouens, Amurathem pugione iugulauit, quum regnasset annis viginti tribus. Hoc Amurathe genitus est Baiazetes, de quo scribimus, qui a caede Solymani fratris imperium est auspicatus, Diis non obscure id execrabile scelus damnantibus, cuius postea praeclarus vindex Scytha Tamerlanes exciterit. Itaque Baiazetes aemuli fratris solutus metu, in vrbe Hadrianopoli imperij sedem fixit, quod ad proferendas vires Asiatica Prussia opportunior censeretur, infenso scilicet animo

atque arma expedienti in Triballos et Mysorum gentes, quae recta secundum Istrum ad mare Ponticum extenduntur. Propterea Marcus summo discrimini obuiam armis eundum ratus, quum in aciem descendisset, cum vniuersa Bulgarorum et Mysorum nobilitate trucidatus, imperium cum vita amisit. Ab ea victoria Baiazetes extremam Illyrici regionem, quae hodie Bosn[?], et interiorem Macedoniae atque Epiri partem, quam Albaniam dicunt, adeo infesta populatione inuasit, vt nemine resistere auso, innumerabilem captiuorum multitudinem in Thraciam adduceret. Nec multo post euastata Thessalia, Thraciaque vsque ad Bosphorum, et deletis Bizantiorum suburbanis delitiis, Bizantio castra admouit, tanto Graecorum metu, vt Ioannes Imperator diffisus viribus suis, ad imploranda auxilia in Galliam vsque nauigare cogeretur. Agnouit periculum iustasque preces rex Carolus, vti maxime pium et Christianorum opulentissimum regem decebat, et Ioannem fratris filium, qui postea Burgundiae principatum adeptus est, cum nobilissimo equitatu in Pannoniam misit, vt Sigismundo Bohemiae atque Hungariae regi, in communes hostes arma paranti iungeretur. Hic est ille Sigismundus, Henrico Caesare proauo, qui ad Bonconuentum in Etruria obiit, et Ioanne Bohemiae rege auo, qui in Gallia eo praelio cecidit, quo Ioannes Galliae rex a Britannis captus est: patre vero Carolo quarto Caesare inclytus. Is tum validas copias ex regnis suis finitimisque Germanis coegerat; atque ita suscepto itinere ad Nicopolim Mysiae vrbem penetratum est. Sed ea vrbs improspere tentata, Baiazeti spatium dedit ad cogendas copias, qui sua vsus celeritate, cum sexaginta millibus equitum ad tertium calendas Octobres nostris in conspectum se dedit. Pugnatum est summa nostrorum temeritate, Gallorumque praesertim, qui primi agminis decus deposcebant. Neque enim retineri potuerunt, quin vel inuitis ducibus et frustra retentantibus, in primos hostium antecursores impetum facerent, antequam peditum Germanorum phalanges, et Hungari Bohemique equites appropinquarent: Frementes enim dicebant, a Sigismundo exploratae victoriae gloriam sibi inuideri. Eo modo Baiazetes temere effusos, nec confertos seruantes ordines, lunata acie circumuenit, atque omnes in medio Gallos trucidauit. Quorum infelici exitu, nostri repente territi in fugam se dederunt: tanta trepidatione, vt Sigismundus aegre e manibus hostium elaberetur: Ioannes autem cum paucis ducibus pretioso cultu conspicuis in potestatem Baiazetis deueniret. Baiazetes proiecto ad pedes, et salutem suppliciter deprecanti respondit, se vitam, vel mortem merenti concessurum, ob id quod iuuenis et regio sanguine editus esset; in conspectuque eius captiuos omnes praeter quinque proceres, quos ad solatium carceris comites dabat, ad vnum trucidari iussit. Horum nomina a nobis memoriae tradita sunt, in eo libello, quo Italicalingua ad Carolum Quintum Othomannorum origines et res gestas perscripsimus. Hac nostrorum clade, suaque insigni victoria elatior factus Baiazetes, nihil sibi morae attulit, quin ad oppugnandum Bizantium conuolaret, defatigatisque iam et attritis Graecorum viribus, eo deuentum erat, vt ferocissimo hosti resisti non posset, nisi Tamerlanes Scytharum imperator, centum miriades equitum et peditum trahens in Asiam, torrentis more sese effudisset. Is hostis vel inuitum Baiazetem interpellatâ victoriâ in Asiam auocait; ausumque collatis signis acie congredi, toto pene eius exercitu caeso, ad Stellam montem viuum cepit; ea feritate, vt eius procumbentis tergo, quum equum inscenderet, ad ludibrium vteretur; ferreaque demum cauea curruli, in morem ferae bestiae, vsque ad vitae miseriarumque exitum circumtulerit.

AVGVSTI COCCEIANI.

Celebinus Turcarum Imp.

CELEBINVS quem alij Cyrum; nonnulli, Turcaeque praesertim, Mahometem a lustrico die appellatum tradunt: id nomen ideo tulisse videtur, quod impuberes regum procerumque filios Turcae Celebinos vocant. Is Othomannorum principum, vt ex hac eius imagine gladium vibrantis cernitur, formosissimus idem fuit atque fortissimus; decorae siquidem frontis honos, et candidi oris modice diffusus pallor, constantesque sine tristitia oculi, compositi animi indices, quum imperium adiit, pubescentem mire commendabant; in tanto praesertim publicae cladis luctu, paternaeque miseriae dolore, in quo animum non demisisse maxima laus videri potuit. Constat Baiazetem duos quos habebat filios Mustapham et Celebinum in Asiam ductos, secum in castris habuisse, singulari tamen prudentia quum pugnae tempus immineret, paululum eos ab eo periculo summouisse, ne cum tota prole incertae fortunae aleam subiret. Sed iuuenes ex lugubri praelio intenta fuga ad mare descendentes, vt in Thraciam ad Bosphorum transirent, Bizantiorum mioparones interceperunt: ea quidem sorte, vt Mustaphas a Paleologo Caesare vsque ad mortem in carcere sit asseruatus. Celebinus autem struente ei imperium fortuna, aut suo vsus astu, aut certe (vt credi par est) nautarum Graecorum auaritia adiutus, feliciter est elapsus. Hunc Hadrianopolim obliquis itineribus venientem, praefectus cum veteranorum manu a Baiazete Thraciae praesidio relictus, militesque omnes, tanquam postliminio redditum, laetis pro praesenti fortuna animis exceperunt. Iam enim quo euentu ad Stellam montem dimicatum esset,

ex fuga elapsis didicerant. Turcae siquidem qui Scytharum manus effugerant, cateruatim ad Propontidem, Hellespontumque praecipiti fuga ferebantur. Nam ibi propter Castella ad Abydum et Sestum vtrique littori imposita Turcicae ditionis. despectis naualibus Graecorum custodiis, tutissimus erat traiectus. Conuenerant plures veterani ex praesidiis deducti, et ita frequentes iam ex Asia redierant, vt Celebinus iusto confirmatus exercitu, Graecorum copias tumultuario progressu sibi imminentes facile repelleret, et veteres fines fortiter tueretur: quanquam enim rex nouus et iuuenis ac orbatus patre acerrimo imperatore, et magna parte inuictorum antea militum importune exutus, vigilantis tamen et imperterriti nomen tueretur. Quod si Paleologo terra marique certa praesidia et parandi exercitus expeditae facultates suppetissent, Christianique reges occasionem coelo prope demissam agnouissent, quam victoria Scytharum aperuerat, pro fecto non in Europa modo, sed in Asia Othomannicum nomen vndique pulsum atque deletum foret. Itaque Celebinus beneficio Tamerlanis et Paleologi qui patre fratreque sublatis, integra atque legitima iura parando imperio sibi pepererant, nostrorum ignauia confirmatus, Bulgaros, Triballos, et Macedonas diu afflixit, vsque ad Sigismundi Caesaris aduentum. Is enim propter eximiam pietatem generosique animi laudem Augusti nomen meritus, valida potius quam felicia arma in Turcas iterum suscepit, excitauitque Hungaros et Boiemos, vt studio tuendae et propagandae religionis aduersus Barbaros, tam pia quam necessaria arma induerent. Agitabat enim animo, inuictos maiorum suorum spiritus gerens, quo pacto cladem ad Nicopolim acceptam vlcisceretur. Nam Celebinus iuuenis fractas a Tartaris copias trahens, reputatione Baiazetis acerrimi et antea inuicti ducis, omnino contemnendus esse videbatur. Sed eadem fortuna quae strenue audentem Sigismundum tredecim ante annos ad Nicopolim eluserat, pari libidine ad Columbatium infesta persequebatur. Id est oppidum Seruianorum Triballis finitimum, iuxta Samandriam, non longe a Danubio positum. Eo paribus animis et viribus instructi Celebinus et Sigismundus peruenerant. Christiana acies equitatu impar, sed peditatu in media acie constituto superior, iniquissima ratione cum Barbaris concurrit. Equestris enim ferme totus hostium exercitus late cornua extendit, adortusque equites Hungaros et Bohemos qui in cornibus erant, cruenta edita pugna, loco depulit, breuique circumuentum vniuersum peditatum sagittis confixit. Neque enim pedites magna parte corporis inermes, sagittarum multitudinem sustinere poterant, quum ordines dissoluerent, et cominus congredi properantes ab hastatis demum, gladiis et clauis ferreis rem gerentibus, vndique sternerentur. Sigismundus qui in ea exercitus perturbatione praestantis et strenui ducis, acerrimique bellatoris officio nullo in loco defuerat, desperata victoria, non minore periculo quam ad Nicopolim insequentium Barbarorum manus effugit. Caeterum Celebinus ab ea victoria quum paucissimis annis imperasset, morbo absumptus, Amurathi filio imperium reliquit, quum Christianis sacris Alexander quintus praeesset.

FRANCISCI MANFREDI Cremonensis.

Ioan. Aucuthus Britannus.

IOANNIS Aucuthi ex vltima Britannia inclyti bello ducis, vera effigies, in templo maximo Florentiae colossea magnitudine spectatur, quum propter insigne meritum a grauissimo senatu equestris statuae, et tumuli honorem ad eximiae fidei bellicaeque virtutis testimonium, honestatus fuisset. Is Anglico sanguine progenitus fuit, ex stirpe Frisiorum Germanorum, qui in Insulam transgressi, pulsis veteribus indigenis, sedes beatiores, et denique regnum et imperium ante mille annos occuparunt. Venit autem in Italiam Aucuthus bello Belgico, aeque apud Gallos hostes, ac suos virtutis nomine clarus, cum Lionetto Clarentiae regulo, qui Odoardi regis filius a Galeacio secundo Vicecomite in generum ascitus fuerat. Sed his nuptiis incredibili conuiuiorum sumptu atque apparatu ludorum Mediolani celebratis, conceptus est Lionetto

morbus ex mutatione coeli, luxuque epularum, et nouae nuptae complexibus, qui non multo post ad Albam Pompeiam initae affinitati et vitae finem atrulit. barnabas nouae nuptae patruus, qui tum graue bellum in agro Mantuano gerebat, facile a Lionetto impetrauit, vt Aucuthus Britannorum dux, atque eius comitatus princeps, in castra auxilij nomine duceretur. Barnabas enim virpugnacissimus Anglicae disciplinae atque virtutis, periculum facere cupiebat. Pluribus itaque tumultuariis praeliis Aucutho summa vi summaque prudentia, occasiones parandae victoriae feliciter excipiente, et Anglis egregie sagittis rem gerentibus, eo admirationis Barnabas est adductus, vt probaret gentis disciplinam, et Aucuthi vim ac ingenium magnopere suspiceret, nec multo post crescente mutuis officiis beniuolentia, Aucuthus in generum ascisceretur. Collocata enim est ei in matrimonium filia, quam ex Porra nobili concubina susceperat. Ea affinitas virtutis nomine parta, Aucutho stipendia auxit, et famam Anglicae virtutis Italiam extendit, quod bellicosissimus princeps tale de externi viri virtute non temere iudicium fecisset, proptereaque a principibus liberisque ciuitatibus Aucuthus expeteretur. Nam ea tempestate externis copiis et ducibus apud Italos bella gerebantur. Accidit autem certis offensionibus, vt Angli, qui erant apud Albam, mortuo Lionetto relicti oblitique eius affinitatis, ab amicitia Galeacij et Barnabae repente discederent, hostibusque eorum iungerentur. Qua voluntatum commutatione multa Cisalpinae Galliae oppida, crudeli Anglorum rabie vastata sunt. Exinde Aucuthus copiis et stipendiis auctus, nouas spes; aliamque fortunam sibi quaerendam existimauit: Gregorio namque Pontifici operam nauauit, receptisque singulari cum laude togarae Galliae vrbibus quae defecerant, quinque oppidorum ditionem virtutis ergo promeruit. A Pontifice demum ad Florentinos vberiora stipendia pollicentes, et ab his non multo post ad Pisanos, atque inde rursus ad Florentinos transgressus est; eo crescentis

laudis, accumulatique honoris successu, vt facile nemo Aucutho dux melior putaretur. Longo enim bellorum vsu pericus, graui simul ac expedito ingenio occasiones praesentire, terminare consilia, atque arma celeriter expedire didicerat: idem quum oporteret acerrimus bellator, et cunctator egregius. Idcirco ab eius schola tanquam ab excato militiae magistro multi qui postea inclaruêre, summi duces prodierunt, quum ea quae ille prospere gessisset apud hostes et socios prodocumentis et disciplinae praeceptis haberentur. In his fuêre Albericus balbianus, sfortia, Braccius, Carolus Malatesta, Paulus Vrsinus, et qui ab hoc interfectus est, Mostarda, Sed super innumerabiles pugnas feliciter depugnatas, incomparabile decus tulit, quum profligatis ad Alexandriam Gallis, signa Florentinorum ad Abduam vsque promouisset, vt descendentibus Gallis ad Mediolanum iungeretur. Ab aduerso enim Gallorum exitu deiectus consilio, vsqueadeo constanti imperterritoque animo se recepit, vt nequicquam incumbentibus Iohannis Galeacij victricib, copiis, Ollium, Mincium, Athesim vado traiiceret, disruptisque ab hoste fluminum aggeribus, per continentes paludes incolumis in Patauinum agrum se reciperet, quum duces omnes a nemine praeterquam ab Aucutho superari, locorum iniquitates, et validissimorum hostium interdiu noctuque acriter incumbentium impetus sustineri posse faterentur. Obiit Florentiae plane senex, funeraturque est splendidisime in templo maximo, anno Chrisianae salutis. M. CCC. L XXXXIII

IVLII FEROLDI.

Albericus Balbianus.

ALBERICVS Balbianus, exiguo eius nominis togatae Galliae oppido ortus, inter Italicos duces primum illustris famae locum obtinuit, Aucutho scientiae militaris existimatione plane par, sed honoribus et genere copiarum multo superior. Nam magister equitum proprio cognomento appelatus est, qui superemus militiae honos apud Neapolitanos reges, Comestabilis nuncupatur. Sub signis autem quatuor millia cataphractorum, et totidem leuis armaturae equitum voluntarij nominis habuisse traditur, quibus externarum gentium vaga arma, ea tempestate per Italiam ad omnem praedandi licentiam circum ferentium, frenauit, non vnoque in loco feliciter profligauit, vsqueadeo egregie, vt pristinum Italicae dignitatis decus, quod corrupta sensim disciplina perierat, insigni cum laude restitueret. Nam fortissimus et generosissimus quisque spe laudis ad eius signa coibat, atque ita effecto ingenti vereranorum equitum agmine, cui diui Gregorij nomen et tesseram dederat, cuncta obuta sternebantur. Is tum in eum, quem hodie magna ex parte intermissium videmus, armaturae morem equites instruxerat, adinuenta atque addita cassidi buccula, quae est ad prospectum sub ductilis, et transuersam tantum rimam quum deducitur, ad oculorum vsum relinquit: Cui etiam ferreum gutturale quo iugulum munitur adiecit, quod loriculam a casside dependentem, nequaquam satis gulam tueri aduersus validos mucrones existimaret. Barois quoque majoribus recocto corio inauratis et pictis, equos vndique vsque ad genua protexit, et capita frontatibus ferreis stylo prominente armauit, quo incitatis equis hostis in congressu feriretur. Sed hodie haec maxime decora, tutaque Bardarum tegumenta, tanquam nihil profutura aduersus sclopettorum glandes, Italus pariter et Gallus abiecit. Quum per multos annos Ioanni Galeacio Vicecomiti, aut alae preafectus, aut summus Imperator operam nauasset, ab eo discedens aduersus Ladislaum regem in Apuliam descendit, Ludouici Andegauensis auspicia secutus. Quo bello insidiis circumuentus, in potestatem hostium deuenit, qui eum durissimo peruigilio diu torserunt. Sed non multo post liberali beneficio Iohannis Galeacij redemptus est: nam gratissimus princeps, Alberici ductu Bononiensium et Florentinorum copias, Barnardone Aquitano acerrimo duce fuso captoque, insignem victoriam se adeptum esse meminerat: vnde vrbs Bononia interfecto Iohanne bentiuolo in eius ditionem deuenisset. Verum Iohanne Galeacio repentina morte surrepto, Albericus suo commodo alieni exempli spectator, oblitus datae fidei acceptique beneficij, in eius liberos ingrato animo arma conuerrit, quod caeteri duces nefario scelere singulas occupantes vrbes passim rebellassent: qui demum valescente Philippi filij potentia, variis intercepti casibus serme omnes iustas perfidiae poenas dederunt, quum Albericus, nusquam tyrannus, plenus gloria apud paternos lares, ante sexagesimum aetatis annum, renum dolore vexatus, vita excessisset. Hoc vitae exitu Iohanne germano fratre selicior, quem diu militiae eximia cum laude versatum, Bononienses ab eo detrimentis affecti securi percusserant. Huius sanguinis apud Insubres insiti Ludouicus Balbianus fuit, qui nuper armorum studio et multis fortibus factis clarus, cum pro Carolo Caesare Franciscum Sforuam oppugnater, ad Alberici progenitoris gloriam aspirabat, nisi inuidia virtutis comes in medio vitae cursu veneno epulis indito, nihil tale veritum sustulisset. Alberici effigies Ticini in arce ad sinistram porticum picta, habitu triumphum comitantis, conspicitur.

GEORGIIIODOCI bergani.

Sfortia et Braccius.

HI duo heroes, duoque eius aetatis belli fulgura SFORTIA et BRACCIVS, ex Alberici contubernio disciplinaque prodierunt, qui ab initio fraterna charitate inter se coniuncti, pari spe, parique industria, et paribus insignium laciniarumque coloribus militantes, vsqueadeo in claruêre, vt fatali demum ambitione atque superbia diducti, diuersas militiae sectas de nomine conderent, ac aemulatione gloriae atque potentiae ex amicis hostes facti, ex aduerso semper arma tractarent; qua dissensione potius quam simultate, opimis stipendiis summisque honoribus clari atque opulenti euadebant, quum sese infami astu promercalique militia principius Italiae et liberis ciuitatibus venditarent, bellaque alere quam finire mallent quod vterque de fortuna sua immodice sperandum putaret, et nihil imperium viuidae virtuti, generose et fortiter agentibus arbitrarentur. Erant aetate et genere ferme pares; sed Braccius nobilissimis Perusiae familiis propinquitate coniunctus, ipso Sfortia apud Cotignolam togatae Galliae oppidum honesta familia orto, originis vetustare nobilior putabatur. In Braccio asturi, et efficacis ingenij vis ardens eminebat; in Sfortia autem naturae simplicitas, nullo fuco, nulloque literarum subsidio subnixa; apertique animi constans et indomitus vigor laudabantur, in robusto praesertim corpore ad ferendos labores gestandaque arma praeualido. Braccius habitu corporis proximus delicato, splendore vitae rerumque omnium apparatu sumptuoso mire gaudebat, vtpote qui vel cum iniuria alienae pecuniae appetens et profusus esset. Ex aduerso Sfortia ad delitias

Braccius.

rudis et agrestis trugi disciplina, conuictu subitario et plane militari, contemptuque prosus omnis luxuriae laetabatur, vtpote qui valida potius quam decora arma, proceros et peracres genuerosae sobolis equos, vir equitandi peritissimus, vera imperatoriae dignitatis instrumenta esse putaret, nec quicquam ad inanem speciem exquisiti ornatus ostentare consuesset. His diuersis moribus et pari conatu ad magna imperia atque opulentos principatus, et postremo non dissimili vitae axitu in sua fata properantes, pari militum studio colebantur; et eo quidem ita pertinaci, vt ad alteram factionem transiuisse maxime turpe et flagitiosum existimarent. Accidit autem eo tempore, quo Alfonsus rex et Ioanna regina inter se de imperio et regnandi conditione armis contendebant, vt vtrinque summi duces Sfortia et Braccius ex aduerso copiis praeessent, fact: sque demum induciis ex veteris amicitae memoria, ad Saccomanniam Campaniae syluam coirent, detersisque variarum offensionum odiis, per plures horas familiarissime colloquerentur exacte et grauiter de militari disciplina, de successibus vtriusque fortunae, occultisque multorum euentuum causis disputantes, detecta obiter nonnullorum malignitare atque perfidia, vt melioribus consiliis in mutuos vsus viam aperirent. Verum non multo post eam renouatae aminictiae speciem nouum bellum facile dispulit atque exinxit. Nam Braccio vrbem Aquilam acerrime oppugnante atque obsidente, Sfortia Martini Pontificis et Ioannae reginae auspiciis, ingentibus copiis praefectus, delectusque est ad liberandos obsidine Aquilanos, quod nemo ducum aduersus Braccianam vim, eo validior et promptior censeretur. Itaque Sfortia quum ex Apulia profectus, et signis Ortano eductis, copias fulmen Aternum traduceret, solus ipse imperator

tanto exercitu, subsidentibus equi cruribus limoso in vortice, grauantibus armis absorptus interiit, praesenti gaudio in morte durissima felix, quod dubum Braccianas alas amnis tuentes ripam, et frustra Sfortianos transitu prohibere ausas, edita pugna a Francisco filio profligatas conspexisset. Ferunt Braccium audito tanti hostis casu, nullum laetitae signum dedisse, quod ab Ariolis accepisset, se quidem Sfortiae superstitem futurum, sed non multo post repentia morte hostis fata secuturum. Nec hic vatibus fides defuit, anm Francisus paterno imperio, praefectorum omnium et milium hortatu suscepto, Aquilam ire pergens Pontificiis copiis se coniunxit, editoque memorabili praelio in subiectis Aquilae campis, Braccius superbo fastu hotium contemptor fusus atque interfectus est, dum supremos indomitae virtutis conatus ederet. Cadaueri exequiarum et sepulchri honos defuit, quum a Pontifice tanquam impius sacris esset interdictus, sic vt tanti nominis duo imperatores pari et fatali quadam sorte sepultura caruerint: nam Sfortia nusquam apparuit, et Braccij cadauer Romam delatum, profano in agro extra portam Naeuiam defossum est. Variae omnis aetatis eorum imagines multis in locis spectantur.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

IVLII FEROLDI.

LEONARDI ARETINI

Carmagnola

FRNCISCVM Bussonium, cui a Subal pince Liguriae oppido Carmognolae cognomen fuit, agrestis villici filium, eumque subulcum fuisse ferunt: verum in puero contumacis ingenij et tetrici oris ea inerat indoles, vt a praetereunte milite, pro armigero puero sit abductus. Exinde variis insuefactus bellis, vti valde patiens laboris, et ad ardua quaeque militiae munera capessenda promptus et audax, facile turmae praefectus euasit, illudenteque demum forcuna, quum sub Facinio Cane quatuor turmarum ductor aliquandiu fuisset, post illius mortem imperator est effectus, scilicet vt vtriusque humanae fortis graue exemplum posteris praeberet. Creuerat honoribus, gratia, diuitiis, sub Philippo Vicecomite vsque adeo secundis rerum successibus, quum viuidae eius virtuti nihil esset imperuium; vt eum in familiam suam adoptaret, propinquamque nobilissimi sanguinis ei in matrimonium collocaret, eumque aedificantem luculentissimam domum collata pecunia liberaliter adiuuaret; quae domus etiam nunc reliquas omnes Mediolani laxitate, magnificentia, et sumptu antecellit. Iamque ad summum fortunae fuae fastigium peruenerat, vt quum ibi consistere non posset, aemulorum obtrectarione praeceps daretur. Philippus enim mutabilis ingenij sui naruram secutus, Carmagnola pene contempto, Cuidonem Taurellum nauali derege Alfonso victoria clarum, attollendum susceperat. Huic mire studebat, ex aduerso Carmagnolae infensus Oldradus Lamponianus, Philippo intimus, vtpote qui a prima vsque adolescentia summae gratiae locum parasser. Non tulit contumelias vir notissimus meritis et nomine suo indignas, Carmagnolamque natale oppidum a Philippo discedens se contulit, vbi pie inuisit patrem exactae aetatis, et quem iampridem pristinae fortunae sordibus eduxerat coemptis praediis, et multo auro ditauit. Indeque superaris Alpibus, per Germaniae sines ad Venetos profectus est, vt Francisco Sfortiae adipiscendo principatu iter viamque simul fatis suis aperiret. Nam aliquanto post suscepto apud Venetos milirari imperio, eoque fortirer gesto, Veronaque et Brixia Philippo ademptis, in cursu gerendarum rerum oborro liuore Vehetos offendit, perinique, vt credi par est, perfidio sae cunctationis accusatus, quod profligatam a Philippo Venetam classem: ad Cremonam terrestri auxilio minime iuuisset, occupandaeque eius vrbis

enaram occasionem maligne praetermisisse diceretur. Quas ob res simulatione consultandi euocatus Venetias, custodiae traditus est. Nec diu post quum apud suspiciosos, et vbi de Repub. quaeritur saepius inclementes Patricios, infesta suffragia valerent, de diu torto vel infonte capirale supplicium est desumptum; ea fama, vt nonnulli eum indignissime damnatum dicerent, quod auaritia pracipitique malignitare maturatum ei exitium arbitrarentur. Nam ex damnati opibus supra ducenta millia aureorum nummûm ad fiscum redibant. Ego vero de summae aequitatis senatu nihil dubitauerim, nisi apud eos non occupatae Cremonae dolor iusticiae neruos eliserit. Auxit autem inuidiam atrocis inexpectatique supplicij spestaculum in rerdiu populo editum, cum indigne tantus imperator ad Columnas rubras, vbi noxij plecti solent, inserto in os ligneo lupato, ne vociferari posset, traheretur; multis aut insontis calamitatem, autaequo seuerius ingrati Senatus decretum detestantibus; cum egregie forriterque rerum bello gestarum recens memoria spectantium animos, excitis sere lacrymis, ad misericordiam permoueret.

ADAMI FVMANI.

Gattamelata.

ERASMVS Narniae natus, cui ab astura dissimulatione tanquam ad bellicos dolos longe promptissimo GATAMELATAE cognomen fuit, ignobili patre, vtpote qui Furnariam exerceret, genitus fertur. Is e Braccij schola per omnes militiae gradus nauiter ascendens, clarissimus bello dux euasit. Eum a Braccio vnice adamatum fuisse, prouectumque in lucem miro studio ferunt, quum ei nobilitatis insignia, laciniaeque suos colores honoris causa concessisset, quibus demum, vel exercitus Veneti creatus imperator semper est vsus; qundo tanti ducis insignia promeruisse sibi maxime decorum existimaret. Post mortem Braccij, cui praefectus equitum aderat, quum ad Aquilam prossigatus interiisset, atque ipse eodem praelio captus, in potestatem hostium venisset, vbi redemptus remissusque est, ad Nicolaum Piccininum se contulit, ad quem post cladem acceptam Bracciani nominis milites vndique coibant, vt factionis nomen eo duce, cui Braccius erat auunculus, tuerentur aduersus Franciscum Sfortiam, qui paterni exercitus et nominis haeres, contrarias Braccianae factioni partes extollebat. Exinde varia vagaque stipendia apud diuersos principes merens, egregiam, sed cauti potius quam pugnacis ducis famam adeptus est, quo nomine Venetis mire commendatus expeditusque est; quibus maxime

placebant qui prudentius, quam audacius, quam audacius arma tractarent, quando summi discriminis aleam vitare morea et cunctatione pecuniosi homines proficere, properantiumque congredi hostium impetu ludificari consuessent. His conciliatus moribus Gattamelata, imperij militaris decus tulit, quum vigilantissimi optimique ducis operam Reipublicae nauasset. Nec quisquam ducum post Carmagnolam securi percussum, gentilemque Leonissanum sagittae ictu Brixino amissum, bello maiore studio, propensioreque voluntate a Venetis obseruatus, et grauioribus testimoniis exltus est. Omnibus siquidem his bellis, quibus varia et diuturna, et grauioribus testimoniis excultus est. Omnibus siquidem hi bellis, quibus varia et diuturna contentione Bergomum, Brixiam, Veronam, et Cremam Philippo Vicecomiti ademerunt, et in etruriam vsque auxiliaria arma promouerunt, multus vbique, et valde conspicuus summa fide felicique prudentia bellum administrauit. Postremo quum iuxta Bennacum lacum in Brixiano agro Alpibus su biecto niuosae durissimae hyemis frigora obstinatissime pertulisset, in Paralysis incidit morbum, quo non plane senex post multos dies vita sublatus est. Veneti eum decreto publico, proter egregiam fidem cum summa virtute coniuncta, aenea equestri statua honestandum censuerunt, curaruntque faciendam ingenio praestantissimi eius aetatis statuarij, cui Donatello Florentino nome fuit. Hic antiquorum artem decenter aemulatus absolutae pulchritudinis statuam armati equitis militare tenentis sceptrum, elegantissime perfecit, quam hodie eruditi artifices admirantur, Patauij collocatam in ea area, quae Antoniani templi frontem aspicit. Tumulatus est celeberrima funeris pompa in templo quod diximus Antoniano, vbi hoc rudis saeculi carmen marmori inscriptum legitur.

INCERTIA AVTHORIS.

Nicolaus Piccinius

FORTEBRACCIORVM familiam honestam potius, quam antiquam Perusiae floruisse constat, quam Nicolaus qui ab exigua humilique statura Piccini cognomentum ferebat, e sorote Braccij inclyti ducis genitus clarissimam fecit. Nam ex eadam domo bellica laude insignes aliqui, et ex his praecipue Fortebraccius, cui Stellae cognomen erat, prodierunt. Hunc multi Braccio et Piccinino prope parem eualurum credidere, nisi in Vmbria a Sfortianis Bracciano nomini infensis, tumultuario praelio victus, acceptoque per oculum mucrone, interfectus fuisset. Is Romani Pontificis perpetuus hostis propter nefariam audaciam audaciam execrante Pontifice aquae et igni interdictus, sicuti Braccio acciderat, sepultura caruit. Mors eius permagnum dolorem Piccinino propinquo suo attulit, de quo haec ad illustrandam eius imaginem dicenda videntur. Nemo siquidem ea tempestate Piccinino pro speris pariter ac duersis clarior fuit, vtpote qui tanta nominis fama frueretur, vt eum plerique quas pararet victorias, vera ipsius virtute adipisci: quum vero hosti consertis praeliis succunberet, nequaquam imperitia aut ignauia, sed malignitate sortunae extortam ei e manibus victoriam fuisse praedicaretur; quod nunquam vel in externis difficultatibus animum dimitteret; nec vsquam amissa ratione, etiam in subitis ac inopinatis casibus frangeretur: quandoquidem integra semper spe insultanti victori hosti fortiter repugnare, postremusque omnium praeliando, nec terga vsquam obuertens, sese explicare, atque recipere consuesset. Erat enim naturâ ingenio praeditus apprime pugnaci, et feruido, mirabiliterque solerti ad praecauendos hostium dolos, tendendasque insidias: sed qui in omni rerum vsu iustitia, moderatione atque prudentia a Francisco Sfortia aemulo (vt multis apparuit praeliis et bellis) liquido superaretur. Piccinino namque viro peracri, concitatoquo bellatori, et aspera quaeque tentare auso, forcuna saepius illudebat, vti tum accidit, quum Braccius vrbe Roma potitus Sfortiae armis pelleretur, nouissimo praeesset agmini, nec se (vti praeceperat Braccius) celeriter ad conficiendum iter explicaret, pugnaeque auidus passim obuerteretur a persequentibus Sfortianis atque Romanis, quorum pecus agigebat, ad aquaeductum fusus captusque est. Aquilano autem praelio calamitatem aduersi casus caedemque Braccij et Piccinini intemperantiam multi referebant, quod custodiae stationem, in qua aduersus obsessorum eruptiones ab au unculo imperatore fuerat constitutus, auiditate conserendae pugnae deseruisset. Brixiano quoque bello ad Tennam oppidum supra Benacum vsque adeo audacter temereque in confragosa validi procerique humeris exportari, vt per media hostium castra, simulatione vulnerati gregarij militis, ad suos refertetur, tam insano quam necessario, sed felici admodum periculo, quum Philippi principis imperium totiusque exercitus salus Barbari agasonis fidei commissa videretur. In ea quoque pugna quae ad Binam antiquitus Bibriacu commissa est, vsqueadeo feruide ac insolenter

imperatorij muneris oblitus, hostibus se immiscuit, vt quum pro casside aperta tegeretur galea, in occipitio graue vulnus acciperet, quo affectis neruorum initiis sinistro crure perpetuo claudicarit. Caeterum perpetua exercentia arma, et Philippo, Venetis et Florentinis, Pontificique Eugenio, vti diuersa tempora tulerunt, intergra fide summaque virtute operam nauanti, insignis ei, et prope singularis gloria obuenit, vna praesertim Luca vrbe, audersus oppugnantium Florentiorum vim fortissime defensa conseruataque. Cuius beneficij equestris statuae monumentum ei decreurunt, cuius quod ex aere poni non potuit, simulacrum hodie etiam incolumi picturain foro spectatur. Postremo quum iam senex diuturnoque nunquam intermissae militiae labore confectus, Picenoque in agro apud Laureum monte a Francisco Sfortia profligatus, ex induciis ad Philippum accersentem peruenisset, in Paralysis morbum incidit, maturanteque eius mortem acerbissimo animi dolore, excessit evita septuagenario proximus. Nam per eos forte dies nunciatum ei fuerat, Fanciscum eius filium in Piceno ad Vlmeum montem a Francisco Sfortia, deletis eius copiis captum fuisse. Philippus qui eum insigni virtutis merito fideique nomine mirifice amabat, omni funeris honore prosecutus est, sic vt in templo maximo tumularetur. Sed eius viri memorabilis, cuncta insignia monumentaque Franciscus Sfortia victor et imperij compos, postea deleuit; non boni quidem mortui, sed filiorum eius odio, quando illum semper probum fidelemque amincum extra belli controuersiam fuisset expertus: ij vero Franciscus et Iacobus in ipsum capitalis odij inimicitias perfidiosae simulationis semper exercuissent. Tantum enim poterat liuor ex contrariae factionis aemulatione nonceptus, vt non prius lacobus, vel ascitus gener, odium ponere disierit, quam ab Aragonio Ferdinando rege simulatione redintegratae amicitae Neapolim accersitus, et in carcere ab AEthiope seruo securi mactatus fuerit, vir profecto virtute bellica

Piccinino patri par, spirituque Braccio aequandus nisi iam ingenti ferocia successuque rerum, cunctis prope formidandus, turbandaeque pacis semper author, in perniciem suam, consumptis omnibus amicitiis, immitia fata prouocasset.

PAVLI IOVII iunioris.

FINIS LIBRI SECVNDI. PAVLI IOVII EPISCOPI NVVERINI IN TERTIVM LIBRVM ELOGIORVM SVORVM PRAEFATIO AD COSMVM MEDICEM Folrent. Ducem.

IMAGINES insignium Heroum, quae subscriptis Elogys admirabilem numerosi populi speciem, in Musaeo spectantibus reddunt, magnanime cosme, eo a nobis ordine collocatae sunt, vt qui primi cesserunte vita, nullo dignitatis seruato discrimine, reliquos antecedant; scilicet vt quos properantis fati caeca libido equales fecit, varia demum, atque inclyta virtus ad animi delectationem, cum ipsarum actionum, tum formarum et vultuum iocundissima diuersitate discriminet. Quo fit, vt hic tertius liber pari nuncupa tione nomini tuo dicatus, non aliunde, et iure quidem optimo, initium suum expostulet, quam ab ipso nomine magni Cosmi pogenitoris tui; cuius illustris fama (vti reor) nullo aeuo consenescet. Quanquam idem in te repetitum nomem diffulsiore augustioreque prorsus lumine corruscum, id totum superius familiae vestrae iubar plurimum offescet, faclieque praestringat. Hoc siquidem sirecte proloqui diuinareque licet, radioso luminie viam tib sternis in coelum, quum virtute animi, vitae innocentia, aequitateque impery cunctos huiu se culi Pricipes fortuna pares, aut superiores, merita consensu omnium gloria plenus antecedas.

ELOGIORVMLIBER TERTIVS. Cosmus Medices.

HOC vultu iter saeueritatem atque laetitam egregie tempeto COSMVS medices ingetem, qua maxime valuit, exactae prudentiae vim preaserebat, quum Florentiam patriam ab se regio sumptu admirandis aedificiorum lectissimartumque artium monumentis decoratam multo florentirem fecit. Is a lustrico statim die Christiani baptismatis, id Craecum nomen diuinante patre tulisse videri potest, quod ciuium omnium absoluta virtute ornatissimus esset euasurus. Quippe qui postea illustri apud omnes sapientiae opinione, non in patria modo, sed in omni Italia cuncta prope belli et pacis consilia togatus et mermis is felicissime rexerit, idque vnum semper, quod securae atque opimae pacis intererat, contenderit, vt Italiae principes exaequata potentia suis contenti finibus pacem tuerentur, et ciuitas optime constrituta Republica audersus intestinas discordias, quibus antea plurimum laborasset, permunita, atque opuleto ocio tranquilla redderetur. hac in re Ioannis patris moderata consilia grauiter aemulatus. Is enim inter ciues idem clarissimus ac opulentissimus fato concedens, exquisita totius disciplinae praecepta reliquerat, quibus filij virtus enitescere posset. Sed Cosmum ingenti prouectum cursu, et collecta gratia paternae authoritatis nomen superantem, atrocis

inuidiae inuasit morbus excelsae virtuti fato quodam comes datus. Nam praepotentes patritij liuore inducti, in caput eius conspirarunt, vsqueadeo infestis corrupti Senatus suffragijs, vt tanquam affectati in libera ciuitate principatus reus, qui neminem ossenderat, et studiose multos suis opibus ab egestate subleuârat, citatus in curiam custodiae traderetur: eo euentu, vt ab inusitata inimicorum acerbitate, qui tum erant in Magistratu, crudelissimum senatus decretum, atque ipsum carnificem expectaret; venenique insidias veritus, ab omni fere cibo totum quatriduum abstineret. Hoc decuriones sibi maxime inuidiosum fore censentes, si ciuis clarissimus paucorum tantum suspicione reus factus, nec adhuc publico iudicio damntus interiret, per Febericum malauoltam, quem carceris custodiae praefecerant, Cosmum crebro singultu, plenisque lachrymis innocentiam suam superis commendatem, cohortati sunt, vt de veneno quicquam suspicari desineret, bonaque spe confirmare animum veller, postquam et in curia et in vrbe amicissimi ciues, quibus eius salus cordi foret, non deessent. Post eam quoque consolationem Febericus, vt totam veneni suspicionem auerteret cum Cosmo coenauit delibatis singulis dapibus, accersiuitque intro ad detergendam moestitiam, multarum facertiarum vrbanaeque dicacitatis hominem non insulsum cognomento Farganacciam, qui Bernardo Guadanio Vexillifero erat familiaris. Cum hoc vt Cosmus secreto colloqui posset, Federicus dissimulanter spatium praebuit, facileque a scurra impetratum est, vt praetio accepto, oneratusque promissis, eum Vexillifero commendaret. Dedit enim ei tesseram Cosmus, vt pecuniam a diuae Mariae nouae Xenodochij praefecto, praesentem acciperet, atque ita acutus scurra ad salutem summi viri propitius, percuniam cubitum eunti vexillifero postridie detulit; milleque aureis et centenis ea occulta largitio stetit, qua Cosmus haud dubie seruatus est. Nam Guadanius maiorum praemiorum spe allectus, reuocatusque ab atrocitate ad lenitatem, non multo post ita moderatus est suffragia, vt inimicorum Cosmi caput eius deposcentium vota, relegationis ac exilij decreto eluderet: et quo enixius studium certioremque operam praestaret, Cosmum curia atque vrbe eduxit. Nam vbi e turriculae carcere productus est, Decurionibus impertratae salutis gratias egerat, et se Reipublicae causâ proclinatione, vt exeunti curia stipatores ex praetoria cohorte darentur, qui eum aduerus inimicorum gladios protergerent, inuio latumque deducerent. Quo mitioris decreti euentu valde consternati perturbatique aduersae factionis Principes, qui eum praecipiti damnatione, maturatoque supplicio tolli, quam exilio multari malebant, correptis armis forum compleuerunt, turbelentissimeque excitato ad armatum concilium polulo, deponendos praesentes Magistratus, nouosque his subrogandos esse postularunt. Caeterum Cosmus ita excessit patria, exulatumque Venetias abijt, vt inciuitate optimo et beneficentissimo ciue orbata magnum sui desiderium relinqueret: Venetiis vero ab omnibus Patritiorum ordinibus non tanquam exul, sed praeclarus de ingrata deprauataque patria triumphator exciperetur. Exinde venetiism et in Senatur, et in corona, domique saepius auditus, quum de rebus publicis grauissime dissereret, summae virtutis atque prudentiae praeconium tulit. Nec totum in exilio tansegit annum; satagentibus namque in eius reditum veteribus amicis, creatus est Vexillifer Nicolaus Coccus, et cum eo Octo uiri supremae potestatis decuriones, a quibus de reducendo Cosmo in Senatu studiose relatum est, secundissimisque fere omnium suffragiis decretum emanauit, quo exhilarata ciuitas redeuntem summis gratulationibus excepit, tanto quidem plebis et populi studio, vt non secus ac olim Cicero reuocante Senatu Romano, Cosmus a Florentia libera Pater patriaesit appellatus, Nec mulro post capitalis iniuriae memor, creatis e factione summa solertia Magistratibus, offensiones quas ore, ser moneque dissimulârat, ita ad animum reuocauit, vt non eas vlcisci, sed in posterum ab insidiis acerbissimorum hominum salutem et dignitatem suam vindicare velle videretur. Itaque aduersarum partium Principes pertubatae armis Reipublicae, excitatique tumultus accusatos, nec comparentes, in exilium egit. Ante alios Rainaldum Albicium, Rodulphum Perutium, Nicolaum Barbadoram et Pallentem Strozzam, qui ciuium potentissimi atque inquietissimi censebantur. Exinde ciuitas ingenio Cosmi turbulentis ciuibus eiectis, domi et foris felicioris seculi incrementa sensit. Tanta namque erat morum temperie facilitateque naturae, vt non eloquio, non cultu, non ipso denique conuictu et comitatu fastum vllum ostenderet; modestia tamtum, humanitate et studio honestae virtutis supra caeteros eniteretur: singulari tamen, quae sibi et patriae vrbis ornamento esset, magnitudine atque elegantia aedificiorum, perpetuaque benignitate hospitalis domus cunctos superare contenderet, quum nautura frigi, priuata in mensa nihil ad exuperatem copiam, sed ad nitorem cuncta, ciuilemque Etruscae disciplinae temperantiam, alioqui liberalis, et maxime sumptuosus in hospites, dignitate doctrinae claros reuocaret. Erat enim sicuti maxime pius egenos, officiosus in afflictos, et longe omnium omnis virtutis largissimus aestimator; qua vna re superabat ciues, aequabat Reges, et sibi certum iter ad perennem laudis famam sternbat. Nunquam eum institutae liberalitatis poenituit. Nullus vnquam aedificandi sumptus eum deteruit. Nullus vnquam vel audersus sortuinis eius casus, popularis beneficentiae consuetudinem interrupit. Quarum rerum admiratione ducti nonulli ciues, vt incomparabiles magnificentiae

laudes verbis eleuarent, saepe dictitabant, tantam vim inexhaustae pecuniae, nequaquam ex argentariorum negotiatione, quae in omnibus Europae emporiis a Cosmi institoribus exerceretur, sed ex Balthassaris Cossae the sauris prouenisse, quos vti vir eximie probus et pius condendis Templis atque Coenobiis profudisset, vt delegantis mortui amici secreta vota imploret, et fidem suam sine pianculo tueretur. Constat ex audersariis rationum codicibus, quos ipsi vidimus, Cosmum supra quadraginta myriades aureorum nummûm in priuata et publica aedificia contulisse: piae vero auto occultae largitionis sumptum myriadum decem summam excessisse. Verum eam suspicionem facile apud rerum peritos auertebant paternae opes, quae signata pecunia, et quaestuosissima mensariorum negotiatione immensae prope constiterant, quum nullum vnquam alienae decoctionis, aut suae conturbationis detrimentum per multos annos accepisset: praediorum vero reditus, astrictaque priuati sumptus frugalitas quotidianammodicae familiae impensam facile superarent. Duxit vxorem nomine Contessinam, e Bardorum antiquissima gente, quae Aluerniae, oppido iuxta Pratum dominatur. Ex ea ioannem, qui fato iuuenis est ereptus, et Petrum suscepit, ex quo nepotes vidit Laurentium et Iulianum, qui postea admirabili sorte geminos Pontifices Leonem et Clementem genuerunt. Sic vt Cosmus excessisse e vita beatus existimari possit, quanquam Petrum distortis articulari morbo totis artubus miserabiliter affectum, sed virili ingenio plane fortem, ad Reipublicae gubernacula relinqueret. Concessit fato Cosmus septuaginta amplius natus annos, tumulatusque est Laurentiano in Templo ab se condito, vt tota sacra aede instar amplissimi sepulchri vir incomparabilis, et ciuium maximus, nequaquam angusto loculo tegeretur, cum hoc breui titulo, sed longe omnium qui inscribi possint thonestissimo:

COSMVS MEDICES HIC SITVS EST, DECRETO PVBLICO PATER PATRIAE. PAVLI IOVII Iunioris

Alfonsus Neapol. Rex.

IN hoc Alfonso Neapolis Rege, qui primus Hispanici sanguinis stirpem, vt in ea diu regnaret, Iraliae inseruit, nulla ciuilis bellicaeque virtutis, aut literarum ornamenta defuerunt. Erat enim ore militari et toto corporis habitu inter armatos valde formosus atque conspicuus, et vti nunquam expers vrbani moris ab erudita facundia, inter togacos admirabilis. Quibus arridentis naturae excultique ingenij dotibus cumulate instructus, ad magnum imperium, nouumque regnum, vel spes eius reste conceptas fallente saepe fortuna, vehementissime contendebat; postquam ipsum naturae ius ad Ioannem fratrem maiorem natu, parerni Tarraconensis imperij haereditatem detulisser. Eius autem votis, vti semper bono ingenio ad illustre decus reuocatis, tumprimum fortuna benigne sese aperuit, quum is in Corsicam aduersus Genuenses, ad oppugnandam vrbem Bonifacium ab Hispania traiecisset. Sub id namque belli tempus Ioanna, quae Neapolitano in regno post Ladislaum fratrem praecipiti fato ereptum luccesserat, Andegauensium Gallorum armis pulsabatur, quaerendaque ei erant ad tutelam Imperij externa praesidia, postquam Romani Pontifices contra se pro Gallis stare putarentur. Itaque fortissimo aeque ac nobilissimo defensore sibi opus esse rata, accersiuit Alfonsum, Corsicanis rebus diu haerentem, et cum valida classe susceptum confestim adoptauit in filium, com municatoque Regij diadematis honore, Imperij consortem Fecit. Casterum post aliquantum tempus Regina, vti parum pudica, et ob id saepe inconstans et leuis, perditeque amatoribus semper obnoxia, enatis inde peracerbis offensionibus, causas quaesiuit, quibus adoptionis pacta rescinderet, Alfonsumque ingratum appellaret, quod eius probra iniquiore animo pateretur; vsqueadeo alienato infestoque animo

vt Regina mater Alfonsum filium declararet hostem, atque in eum arma conuerteret. Icaque Alfonsus in solen contumeliae, nihil abdicata speregni, coepto ductoque per varios sucessus bello, eum militiae fructum cepit, vt maxime peritus Italicarum artium, inter in clytos eius aetatis Imperatores praestantissimus euaderet, et seape victor et quandoque victus ab indomita virtute se ipso maior semper et clarior haberetur. Caerum quum fortuna multos atque mirabiles fecit. Extrema namque obrutum clade, captumque nauali praelio ad Pontias insulas, ita benigne complexa est, vt ex ea calamitate propere ereptum, non modo liberum, sed in expectato etiam munere amplissimum Regem ex captiuo redderet. Siquidem perductus Mediolanum, tantum abfuit vt in triumphum ad inanem pompam duceretur, vt Philippus Vicecomes, vti generosum victorem decebat, cum ingenti clementiae gloria eum summo cum honore susceperit, in amicitiaeque foedus receptum, et liberalissime instructum pecunia, validisque auctum copiis, ad repetendum Apuliae Regnum ab se dimiserit. Eo namque tempore Renatum, Andegauensium partium ducem, ipsumque prouinicae Narbonensis regem, Ioanna nouo adoptionis iure ad Alfonsi contumeliam in regnum euocârat. Verum renouati belli is exitus fuit, vt Alfonsus vrbe Neapoli per aquaeductum capta, Renatum amissis copiis in arcem compulsum regno expelleret, et consensu procerum, quod Ioanna suo fato concessisset, specio sissimum ducens triumphum, Rex appellaretur: secudoque demum bello Senensibus in ditionem acceptis, et attritis Florentinorum opibus, ad Etruscum imperium aspiraret. Vir enim animo ingens, subnixus virtute, nondum fortunae suae terminos statuerat, multoque aggere sua apte munienda rebatur, vt maxime diuturna parti Imperij fundamenta iacerentur. Vigebat in hoc rege perpetuum ac illustre studium parandae laudis, quod perenni in omnes beneficentia, totiusque aulae splendore

incomparabili consequebatur. Nam Febericum Caesarem, ex Lufitana vxore propinquum suum, ideoque Neapoli nuptias celebrantem, tanta rerum omnium liberalitate sibi deuinxit, vt Germanorum conspicuis, elaborato argento, signataque aurea moneta donaretur, et nunquam satis celebrata benignitate magnificentissimi Regis Germaniam rediret. Itaque Alfonsus opulentissimum Regnum egregia virtute partum, cunctis his artibus, quae victori atque optimo Regi verum decus adstruerent, Neapolitanorumque procerum animos conciliarent, sapientissime confirmabat; tanta prudentia, vt noui Imperij opes, exquisitis semper amicitijs, certisque foedo ibus apud Principes stabiliret. Ante omnia vrbis muros vetustare colabentes restituit, additis ad portas lapideis turribus, et portum amplificata mole capaciorem, securioremque rediderat, quum in construenda noua arce, quae portui imineret, inusitatae admirabilisque structurae laudem quaesiuisset. Intota porro vita, quae ei continuatis fere bellis laboriosissima semper fuit, nullam se vel maiorem, vel iocundiorem voluptatem capere praedicabat, quam ex coetu virorum insignium, qui caeteris vna praecipue eruditionis commendatione praecellerent. Cum his siquidem hoestissimos sermones, administrandoque Regno vtilissimos ex historiis assidue serebat. Apud eum namque omnis doctrinae percupidum illa tempestate florentissima ingenia spectabantur, inter quos erant Laurentius Valla, Bartholomaeus Facius, Antonius Panhormita, et qui bellorum eius historiam non illepide perscripsit, Bracellius Ligur. Ab his namque scribendorum annalium diligentem operam exigebat, qui ingenij grauitate vsuque rerum praediti viderentur. In hos etiam vsus, condita sumptuosissimae suppellectilis Bibliotheca, Graecis authoribus in Lantinum veris, rem literariam, quae erat intermortua, suscitare ab inferis, enixeque locupletare contendebat; vtpote qui Castrensibus vigiliis summum decus bello adeptus in ocio demum, et per interualla in certae pacis vberrimam ex literis laudem lectitando atque audiendo semper appeteret. In coelibatu singularem, eamque paucis incompertam liberi tranquillique animi felicitatem reposuit, sic vt eum nunquam poenituerit connubia reiecisse, quum filium Ferbinandum regiae indolis ex nobili concubina in spem regni suscepisset, quem satis legitimum Regem fore praedicabat, si pertinaci virtute fortunam, quae non semper cuncta daret, et eriperet, conciliandam apud Nolanos campos, Sarnensium paludum insalubri aurae subiectos, quum regnasset annos viginti duos, triennio postquam Mahometes Othomannus Byazntium expugnaret.

FABII BENEVOLENTII Senensis.

Francicus Sfortia.

HIC est ille incomparabilis fortunae atque vircutis Heros Franciscus Sfortia, qui abdicato Attendulae familiae nomine, paterni cognominis titulum gentilitium fecit: supra id etiam cuncta disciplinae militaris munera forciter atque feliciter aemulatus. Is post patris interitum effectus Imperator, diu vaga et mercenaria arma vario euentu circumtulit, aegre aliquando supra aduersae fortunae dissicultates ita eluctatus, vt viuido spiritu sese ad ingentem famam omnibus bellis efferret, et deuicta passim fortuna, proculcataque inuidia, et perdomitis Braccianarum, partium reliquiis, aut certe bello gestarum rerum felicicate superatis, inusitata virtus eum opulentissimi imperij compotem fecerit. A Philippo siquidem Mediolanensium Principe ascitus gener, eius imperij euasit haeres: sed qui nonunquam spretus, et ex vsu belli rursus expetitus, exiguam spem obtinendi eius principatus aliquando retineret, et inimica demum Venetorum arma aegre reprimeret. Egit Principem annos sexdecim, tanta imperij aequitate, moderatione, clementia, popularique humanitare, vt qui armorum fulgore hostibus terribilis erat, et inuictus aduersus omnem vitiorum intemperiem, pubiico iudicio eius seculi Principem longe optimus censeretur. In hunc fiquidem hominem praeter inuictum corporis

atque animi robur, summa etiam dona, quae tribui poterant, natura contulerat, personae scilicet dignitatem eximiam, os probum, et in omni congressu aspectum sine superbia suis paritet atque hostibus venerabilem, sic vt cuncti in eo saepius concionante fancundiam ab soluto oratore parem admirarentur, eoque plenius, quod nullas attigisset literas; et nihilo secius in omni ciuilli militarique nogotio, efficacis prudentiae, diuique iudicij vim expediam et incredibilem afferret. Sed literarum decus quum sese eius expertem ingenuo pudore saepe dolens liberalissime tuebatur. Justae siquidem et verae laudis, quae viuenti ornamento esset, et transiret ad posteros, erat auidissimus. A Ioanne Simoneta nanque insigni Historico, et a Philepho Poeta percelebri suas bello paceque gestas perscribi celebrarique iubebat, sicuri etiam patris vitam Leodorix Cribellus eius iussu antea perscripserat. Obiit senex, intercuti morbo sublatus, absoluta iam Medio lani arce, quae ad imperij munientum incomparabilils structurae existimatur; quum numerosam prolem ad cumulum felicitatis reliquisset videri posset, si liberi, nepotesque paternae et auitae virtutis, quam nominis aemulli esse maluissent; quanquam ea fuerit sequentis seculi iniquitas, in quam fato quodam inciderunt, vt eam vel robustissima cuiusquo magni Principis virtus, nequeferre, neque superare potuisse videri queat. Fuêre qui ei inexorabilis odij notam inurerent, quod persequendae Braccianae factionis nunqua oblitus, Iacobum Piccinini filium, fummae spei Ducem, sub quo Bracciana arma reflorescere posse viderentur, nequaquam syncera fide ingenerum asciuerit, scilicet vt eo vinculo pignoreque deceptum, ad teterrimam necem Ferdinando Neapolitano Regi proderet. Abeo enim Rege contra fidem, refricata veterum ossensionum memoria, vir impiger in carcere per AEthiopem seruum auersa securi mactatus est, singulari quidem cum infamia tantorum Principum, qi vindicte libidinem sacro sanctae fidei et hospitalis mensae religioni praetullissent.

PETRI ANGELII Bargaei.

Amurathes II. Turcarum Imperator.

AMVRATHES, eius nominis II. Turcarum Princeps, impetium Mahometis Celebini patris insigni de Sigismundo Caesarevictoria confirmatum excipiens, nihil antiquius habuit, quam fines proferre, lateque finitimos Christianorum Regulos vrgendo armis summouere, penitusque delere: et vt id certius atque validius efficeret, primus Othomannorum phalangem peditum instituit, quam disciplina ab antiquis Macedoniae Regibus repetita incumbenti hostium equitatui in praeliis opponeret, et per eam audentius oppidorum oppugnationes aggredexetur: multo namque vsu compererat, equites in eo obeundo tali munere parum idoneos, hostiumque item Mysorum Triballorumque et Illyriorum equites, armorum genere atque animorum constantia Asiaticis et Thracibus saepius superiores euadere didicerat. Fuêre ab initio in ea phalange non plus quam octo millia delestae iuuentutis; sed eam postea successores duplicatis fere supplementis adeo auxerunt, vt anima duersa vi atque industria peditum, saepe ex ea parte virium incomparabiles victorias de hostibus retulerint, quod inueterati multis stipendiis milites, et in vnum densati corpus insuperabile robur osten derent. Hoc militum genus parentibus Christianis ereptum ex delectibus cogebatur, imbuebaturque his sacrorum legibus et belli attibus, quibus Turcae ab ipsa statim pueritia erudiri mos est. Ianizaros Amurathes, hoc est, nouae gentis milites appellabat, educatosque in aula praecoriae cohortis perpetuos corporis sui custodes et stipatores effecerat. Ianizaris omnibus peculiare erat album pro galea capitis integumetum (id Exarcolam vocant) ex coacta crassiore lana densatum, quod erat gladiis impenetrabile, et demissa a tergo latiore cauda, ceruices egregie permuniret, a fronte autem ornaretur aureo aut argeteo cono, quo cristas induerent. Sagittis atque hastis, atque item paruis secutibus rem gerebant; sed aetate nostra reliquis fere omnibus hastis et arcubus abiectis, nostrorum imitatione sclopetrarij praecellentes euaserunt. His fretus Amurathes, Lazarum Seruiae Despothum. qui Mysis et Triballis imperabat, continenti attritum bello, et pluribus fusum praeliis, regno expulit, Scopia, Nouomonte, et Sophia vrbibus ei ademptis, captisque duobus eius filiis, quos barbara crudelitate, admota oculis candenti aerea pelui, lumine orbauit; horumque sororem, vt tantae iniuriae dolorem lenire videretur, quod esset egregie formosa, in matrimonium daxit. Exinde in Illyricum, Pannoniam, Epirum, Macedoniam, incursiones incolis maxime funestas fecit: adortusque demum Graeciam, vastabundus in Peloponnesum excurrit; perruptoque ad Isthmum Corinthiacum Examili muro Constantinopolitani Imperatoris fratrem repentina belli clade obruit: victriciaque arma statim in Venetos conuertens, Thessalonicam magna vi tormentorum adortus, expugnauit, et incendit. Sed longe maximum operum eius fuit Ladislaus Poloniae et Hungariae Rex in Varnensibus campis trucidatus, quum iuuenis incertae belli gloriae, quam securae pacis auidior ex

primo felicis belli prouentu, Carambo Amurathis duce profligato captoque, nouam opimioris victoriae spem induens, recentia pacis foedera violare religlonis causâ minime dubitasset. Caeterum Amurathes fastidia proferendi Imperij cura, aliquando simulata in immensum pietate, ita regno se abdicauit, vt rerum gubernacula Hali purpurato Mahometis filij nutricio relinqueret, et in nemorosum Bithyniae specum cum paucis sacerdotibus ad contemplationem rerum coelestium abderetur. Sed vir apprime grauis et astutus, cum de Ladislai aduentu Chritianorumque principum consiliis, qui terra marique bellum parabant, certius didicisset, e sacro eo luco, reiecta superstitione, ad tuendum illico regnum prosillit. Verum aliquanto post non eadem fortuna Hungaros adortus, frustra oppugnato Belgrado, ad Sauum atque Danubium confluentes, graue detrimentum cruentissime repulsus accepit. Simili quoque superemo eius conatu inseliciter oppugnauit vrbem Croiam, quam ei insigni dolo Scanderbechus alumnus ab stulerat; dum iuuenis longe fortissimus paternum imperium inuictis armis recepisset, et Turcas frequentibus fusos praeliis tota pene epiro depulisset. Ab hoc irrito incoepto Rex barbarus vsque adeo acerbum ex animi dolore morbum concepit, vt quum senex e castris Hadrianopolim referri se iussisset, paucissimis diebus deliranti vesanoque similis, vitam relinqueret, quum alterum atque trigesimum regnasset annum, et Mahometem filium ea lege, vt perpetuus Christiani nominis hostis foret, imperij et saeuitiae in nos suae atrocissimum Othomannorum principum haeredem reliquisset.

AVGVSTI COCCEIANI

Georgius Castriotus Scanderbechus, Epiri Princesp.

NEMO Christiani nominis Princeps aut imperator Georgio Castrioto vehementius atque felicius arma Turcarum exercuit: nemo frequentius acie victor extitit. Is a Barbaris Scanderbechus est appellatus. Nam pater eius Iohannes, quum in Epiro eaque parte Macedoniae, que ad Hadriaticum vergit, regnaret, nec finitima Turcarum arma sustineret, his legibus ab Amurathe pacem impetrauit, vt ei obsides filios daret, in queis virtute animi formaque corporis Georgius plurimum eminebat. Itaque regia in aula liberaliter educatus est, instructusque diligenter non modo Barbarorum literis et moribus ad Mahometanae superstitionis disciplinam; sed in omnem armorum eius gentis exercitationem, tanto successu, vt ante pubertatis annos Sanzachus efficeretur; qui honos magne equitum alae signiferum exprimit. Erat autem Amurathi longe omnium gratissimus; vtpote qui indolem regij oris prae se ferret, et non obscura summi futuri ducis indicia praebere videretur. Nam quotidie cum summa Amurathis oblectatione, simulachra praeliorum in hortis regiis edere cum aequalibus erat solitus, in quibus ipse expediti consilij vigore, et mira vi corporis omnes aetate grandiores superabat, eumque idcirco Amurathe, quod supra militatis tempus, procerae staturae prestantique ingenij indomitum robur ostenderet, in Asiam misit aduersus Ciliciae regem, quo bello summam laudem rebus fortiter gestis est consecutus, ob idque pleniorem, quod singulari certamine Scytham multarum palmarum gladiatorem superbe ostentatem vires et prouocantem, confecisset: persimilique ausu, insignis dux Persa equestribus armis pugnam ciens, paremque sibi bellatorem ex hostili acie ad certamen inuitans, hasta transfixus prostratusque fuisset. Dum eo modo bellica laude et singulari Amurathis gatia floreret, patrem amisit, Othomannicaque arma eius ditionis vrbes atque oppida impotenter occupârant, ita vt Amurathes ploranti Scanderbecho spem daret, se mature paterni imperij ditionem ei concessurum. Sed nihil astutis Barbari regis promissis credens, insigni calliditate solertiaque vsus, in epirum euadens, per adulterinas literas arce paterni imperij potitus est, excitisque Epiri et Macedoniae populis legitimi principis prolem agnoscentibus, princeps est acclamatur: tantaque animorum propensione liberatae gentis est vsus, vt per multo annos, et Amurathis, et Mahometis filij inuictos antea regum exercitus frequentissime profligarit, atque retuderit. His autem bellis hoc ei praecipuum militiae decus obuenit, quod quum Amurathes frustra cum ingentibus copiis miroque tormentorum apparatu Croiam vrbem oppugnasset, dolore irriti conatus, non multo post ad mortem sit adactus; septemque Othomannici nominis clarissimos Duces e purpuratorum Bassarum ordine, acie deuicerit et castris exuerit. Quarum rerum memoriam successusque admirandos Marinus Scodrensis, ea qua potuit facundia celebrato Scanderbecho, peculiari volumine edito, mandauit ad posteros. Caeterum Georgius aliquanto post cum Mahomete iuducias pepgit, quum ille Graeciae excidium moliretur, ipse vero Ferdinandum Neapolitanum regem Andegauensium arma aegre sustinentem Epiroticis armis se duce desendendum statueret. Itaque maturam opem imploranti regi prospere tulit. Nam Georij auentu qui ex Epiro in Apuliam traiecerat, Gallorum copiae ita profligatae sunt, vt rex praecipua Georij virtute se conseruatum fateretur. Verum exactis induciis Mahometes, qui Byzantium interfecto Graecorum imperatore manu coeperat, Trapezuntium euerterat imperium, Ciliciae, Mysiae, Illyricique reges occupatis regnis occiderat, non secus ac ante pater Amurathes Croiam expugnare non potuit, propugnante Georgio et non vnam cladem obsidentibus inferente. Quamobrem Pius Pontifex excitatis ad capienda arma Christianis

Regibus, belloque indicto aduersus Mahomete, existimauit neminem frenandis debellandisque Barbaris Georgio priorem Ducem esse deligendum; tanto quidem studio, vt Georgium non totius Epiri modo, sed Macedoniae Regem destinaret. Caeterum in eo consilij decreto, conatuque Pius Anconae fato est in terceptus. Nec his demum honestissimis belli cognitationbus Paulus secundus successor incubuit, quanquam Georgius, vt praesenti facundia eum minus decoris occuptionibus implicitum permoueret, admoneretque publicae salutis Cardinalium sentatum, graui suo incommodo Roma pertiisset, que immoderatae Barbarorum cupiditati atque audaciae, nisi consentientis totius Europae viribus, resisti non posset, apud imeritos et desides est testaretur. Nec quicquam postea pristina sua laude dignum gessit, ea scilicet vniuersae concordiae spe destitutus. Atque: ita cum Lissi esset, ad Dryllum amnem, et de bellicis rebus cum praefecto Veneto consultaret, lethalis eum febris inuasit. Lacessente autem ea in die seuius vbi fatalem horam adesse sensit, impuberem filium Ioannem, totiusque; regni opes et copias Veneto Senatui commendauit. Nec multo post e vita sublatus est, anno aetatis LXIII. a partu vero Virginis sexagesimo septimo supra quadringentesimum atque millesimum. Fuit Georgrius vi corporis et virtute animi, militarique felicitate (vti reor) nemini secundus. Habuit in couictu, quum perpetuas aleret copias, lectissimorum hominum amplius duo millia, nec vnquam auctis copiis maius militiae roburquam sena euitum, ternaque peditum experditorum millia hostibus opposuit. Delectu enim verterani militis, non numero victorias parari praedicabat. Horum nomina factaque memoriter tenere consueuerat, summusque illi erat honos, cui ipse discumbens de patera sua propinasset. qua comitate coniuncta cunctis in rebus summae liberalitati, suos sibi maxime conciliabat, quando etia in eo, quod maxime accendentis studiis intererat, summa pietas emineret. Vbi vero armatus prodibat, tanta oculorum alacritate, tantaque hilari facundia milites ad cuncta ardua aggredienda accendebat, vt non eximie modo pugnaces, sed ferocissimos

contemptoresque impiorum hostium efficeret. Erat autem vsqueadeo execlsa statura, torosoque habitu et robustis artubus, ac naso prominente, decenterque incuruo, vt magni proculdubio herois effigiem repraesentaret. Quaformae specie eius familiae Regulos qui Apuliae insiti sunt, praeditos fuisse conspeximus, vti ex collatione eius imaginis, quae in Musaeo spectatur, videre licuit, praesertim in Ferdinando, pronepote Sancti Angeli Garganum Marchione, qiu Ticinensi praelio regia manu confossus occubuit. Narrabant gentiles eius, quod etiam a scriptoribus memoriae prodium est, Georgium nunquam detrectasse pugnam, nunquam hosti vertisse terga, nullo vnquam in discrimine metu occupatum, nunquam vulneratum, nisi leui semel sagitra in crure fuisse; supraque duo hominum millia, barbarorumque praesertim, diuersis in praeliis sua manu interfecisse, quando singulis tantum ictibus, singulos qui congressi essent conficere esset solitus, quod praegrandi ponderosoque acinace tam valide quam perite vteretur, quo medios hostes ad vmbilicum proscindere, transuersos diuidere solere, et saepe per ceruices intergros cum humeris brachiorum artus facile detruncaret. Quarum immanium vulnerum truculentiam, hostes qui ex praeliis euasissent, cum Byzantij in aula admirantibus cunctis enarrarent, Mahometes ipse, illum pontenis dextrae inusitataeque violentiad gladium videre concupiuit, impetrauitque, facile a Georgio, vt sibi Byzantium mitteretur: talem namque eius esse perraturam praedicabant, vt eius ictum nulla vel ferra corporum munimenta sustinerent. Tanta autem inusitatae virtutis eius viri fama erat, vt Turcae post mortem eius potiti tota fere Epiro, sepulchrum Scanderbechi apud Lissum quaeritarent, admirabundique vsquedeo pie venerarentur, vt superstitiosi homines eruta demum sepulchro, tanti Herois ossa religiose diriperent, quum quisque se bello inuictum, tutumque fore crederet, si frustulum ex ossibus reliquiisque inuictissimi Imperratoris, in Amuleto ceruicibus suspensum, iturus in praelium gestaret.

FERNI.

Bartholomaeus Coleonus.

HVIC Gattamelatae honore par, ac aetate ferme aequalis fuit Bartholomaeus Coleo Bergomas, verum genere atque opibus aliquanto superior. Is Sfortianae simul et Braccianae disciplinae diligentissimus obseruator, multis fortibus factis, constanti atque impigri Ducis famam est consecutus, eoque praesertim praelio, quo Gallorum sanguinaria manu bella gerentium, feritatem atque laeuitiam pari crudelitate vindicauit. Mortuo namque Philippo, quum Mediolanenses sese in libertatem asseruissent, Raynaldus Gallorum Dux ab Asta vrbe suae ditionis Alexandrinum agrum hotiliter inuaserat, nec quem ei opponerent Insubres habebant, Francisco Sfortia ipsorum imperatore aduersus Venetos bellum gerente, qui sine certa pernicie inde reuocari non poterat. Erat tum Coleo custodiae traditus Philippi iussu, proter inanem concepti transfugij suspicionem. Itaque hunc maxime idoneum, qui Gallis resistere posset, rati, custodia educunt, adiunctoque ei Astore Fauentino, cum parte copiarum contra Gallos proficisci iubent. Conserta est ad primum hostis conspectum pugna maxime atrox et cruenta apud oppidum Boschum. nam Galli, pro genti insita saeuitia, contra Italicum morem captos et deditos Coleonis cataphractos, diffibulata casside iugulabant. quod vbi Coleoni nunciatum est, clamore edito suis edixit, vt Italicae consuetudinis obliuiscerentur, et nemini Gallo parcerent: atque ita graui ira succesus, conglobatis alis in hostes irrupit, fusosque prostrauit, sic vt manga eorum pars interficeretur, et Raynaldus captus, vix supplex salutem impetrârit. Primis stipendiis diu vagatus, turmae equitum praefecturam a Braccio promeruit: nam plane puer pecuniae inops, Paulo patre propinquorum insidiis interfecto, miser et errans domo exierat: matre etiam in carcerem a mariti percussoribus immaniter coniecta; sic vt paternis opibus nulla in parte iuuaretur. Sed Iacobus Caudola non multo post ei turmam duplicauit, iustaeque demum alae vexillum detulit Braccius. Rex autem Alfonsus vberiore auxit stipendio; et ipse quoque Sfortia honoratiore militia nobilitauit. adhaesit tandem Philippo, sub quo bella multis annis viguerunt. Caeterum Coleo

Veneti imerij fortunam agnoscens, eius auspicia opportuno tempore secutus est, vigintique amplius annis eorum copiis cum imperio praefuit. Eo autem bello, quod adueru. Mediceae familiae principatum a Florentinis exulibus in Gallia Togata excitatum est, Coleo Dux primus omnium instituisse dicutur, vt tormenta aduersus hostium aciem emitterntur, quum antea in expugnandis tantum defendendisque vrbibus vsui esse solerent. Spingardas enim ita vocabant minora tormenta tricubitalis logitudinis, quae glandem pruni maioris magnitudine violenter effunderent. Haec paruis curribus inserta, post aices auehi, et signo tuba dato, quo sua agmina, relicto interuallo, hinc atque illinc panderentur, in opositos hostes dirigi iubebat. Quo inuenli Ferraiae Principi calcaneum detersisset, maligne et barbaro more Coleo secisse diceretur; qui viros fortes gladio atque hasta pro virtute et gloria dimicantes, inusitata atque horribili pilarum procella prosternendos curaret. Ea enim humanitate milites Ducesque extra cruorem per id tempus in Italia depugnabant, vt eo prealio funalibus accensis, quum nox ingrueret, amplius quatuor millia cataphractorum equitum admirabili redendaque hodie spectaculi contentione concurrerint. Fuit Coleo corporis statura erecta atque habili, adeoque formosus et agilis, vt Regina Ioanna, ingenio procaci mulier, auidaque virorum fortium, Coleonis amore caperetur, quum ea spectante, cunctos in palaestra iactuque ferrei vectis, et saltu cursuque certantes, cum magno spectantium plausu superaret. Deerant ei Latinae literae, sed his praeditos suspicere, et per eos historiae veteris notitiam consequi erat solitus. Nec ingenium eius ab vrbanis facetiis alienum fuit, vt ex eo ioco apparuit, quo Galeacium Sfortiam acutissime perstrinxit. Nam quum ei Galeacius iuuenili petulantia dono misisset vulpem caueâ inclusam, vt exactae aetatis Duci, nec semper astuto illuderet, Coleo eum statim pari dono remuneratus est, mittens Tinungulum compeditum,

loro, et binis de more accipitum argenteis tintinnabulis exornatum, qui a puetis pro accipitre gestari solet; quasi tantae fortunae principi ingenij leuitatem exprimeret, qui nihil praeter ornamenta et inanem effigiem, grauis et strenui ducis praeferre censeretur. Oderat nebulones; fures autem et delatores seuere puniebat, quum exacte extra bellum pietatem coleret. Familiae dignitatem cultu et conuictu admodum liberali tuebatur, magnificentiaeque deditus tribus templis suo sumptu aedificatis patriam honestauit. Condidit autem peramoeno in situ castellum structurae elegantis, quod malpagam appelllauit. Ea in arce quum vixisset annos septuaginta sex, excessit e vita condito testamento, in quo senatum Venetum ex quadrante scripserat haeredem, vt congestarum opum inuidiam ea liberalitate redimeret. Statuit et sibi viuens sepulchum ad aram maximam, apud quam marmorea eius effigies, et in tabula etiam scitissime depicta Bergomi conspicitur. Senatus antem ei merito statuam equestrem aeneam ad templum Ioannis et Paulicum marmorea basi erexit, Patauina quidem magnitudine grandiorem et Iuculentam, sed nequaquam pari Verroci artificis felicitate fabrefactam.

AVGVSTI COCCEIANI.

Galeacius Sfortia.

EX hoc Galeacio Sfortia, qui decore formae, ingenij praestantia et perampla stabilique existimatione paterni pricipium maxime fortunatus, et ipso tantum vitae exitu miser apparuit, non absurde suspicari licet, aliquam omnino inesse vim occultioris sati in genitura hominum, omni humana prudentia potentiorem, quando hic nullo insigni malefico, nulla impotentis, noxiaeque superbiae acerbitate, nulla regendo imperio iniqua libidine, certum vel graue odium promeritus, immani paucorum familiatium perfidia, ex leuissimis offensionum concepta causis, improuiso occiderit, scilicet vt ex felicissimo florentis aetatis ac imperij statu praeceps datus, seruiturae mox Italiae, multo cum luctu viam aperiret. Posuerat militiae rudimentum in transalpina Gallia, eo missus a patre cum veteranis copiis, vt Ludoucio Regi inopinata praepotentum galliae procerum defectione cricumuento, opem ferret. Sed vix tum expugnatis quibusdam oppidis in Aruernos penetrârat, quum nunciata patris morte, perinsestas Allobrogum gentes mutato saepe habitu, Mediolanum redire coactus est. Praestitere fidem nouo principi, quam Francisco patris initis antea foederibus dederant, Veneti, Ligures, Florentini, ipseque Ferdinandus rex Neapolitanus: quorum amicita fretus, fauoreque item Blancae matris, cuius humanitas ad gratiam amoremque parandum apud Insubres multum valebat, imperium domi et fortis firmissime stabiliuit. Itaque splendidissimo rerum omnium apparatu vsque ad regalem sastum, principem egit integros decem annos, et vti ditissimi imperij opes sapientia patris amplificatae constituaeque tolerabant, magnificentiae et liberatis studium, magnanimi Regis instar per omnes numeros extendit. Nam praeter veteranorum peditum cohortes, alas equitum ex omni Italiae nobilitate lectissimas, et perpetuis cum suis tum paternis stipendiis inueteratas, ea consuetudine in hybernis continebat, vt adulto Vere in campos produceret, solennique lustratione inspectas, ad equestres ludos committeret, propositis quidem opimis praemiis, quibus concurrentium praestantissimi honoris causâ ornarentur. Hoc equitatu qui duorum millium

cataphractorum numerum superabat, nihil splendidius et comptius videri poterat, quum quisque laciniis acu pictis et praeltis cristis, et equo vndique auratis bardis protecto esset conspicuus. Hippagiorum vero puerorum versicolore lacinia militares principis equos producentium atque incitantium, ea erat species, vt eius ostentationis admirabilis pompa, omnem vel externorum etiam principum apparatum mango interuallo superare crederetur. Parquoque apud eum erat totius aucupij et venationis instrumentum. Nam praeter insignium canum multitudinem supra centena falconum paria in remotissimis ad Oceanum Borealem conquisita, tanto alebat studio sumtuque, vt in magnis porticibus eae volucres canteriis et perticis insidentes, mira cum voluptate spectarentur, quum ex his sedibus ad ornatum tela serica picta acu, squamosoque opere inaurati argenti refulgens dependeret, et volucres argenteis sonantibus pedicis vincirentur, et pileolos gestarent, quorum apices et gemmae et vniones adornabant. Tota porro familia, quae ex delectu nobilis iuuentutis per singulas ditionis vrbes accurate habito, constabat, vt fides obses foret, pretioso amictu, elegantibusque munditiis exculta spectabatur. Nemo enim erat, qui laciniam purpurei serici, et Phrygio opere ad argumentum principis depictam singulis annis non bis a principe dono acciperet; alerenturque omnes opirare: hospites autem longe omnium luculentissime, ipse praeter venatorias equestriumque armorum exercitationes, pilae ludo tanta cum voluptate tenebatur, vt ingentis struccturea aedificia Mediolani et Ticini, caeterisque in arcibus ad vsum eius certaminis conderet. Erat id genus pilae inflatus follis capitali magnitudine, qui armatis plumbea lamina pugnis longissime iactabatur; sic vt inde plamea decus iurgiosa contentione, et multo cum sudore peteretur. Caeterum in seriis, recti et hosti amans, iustitiae vsque ad seueritatem erat tenax, dabatque enixe operam, vt nihil in iudiciis esset venale, aut ad gratiam corruptum, quando poena inexorabili certissimoque praemio

cuncta constarent, et vna praesertim annonae vilitate, tanquam parato ad id populari plausu maxime laetaretur. Sublatis vero vndique latrociniis, castigataque licentia militari, et propagata apud cunctos ordines commerciorum, securitate; ita amari simul, et metui cupiebat, vt nonnunquam sordidi mercatoris simulato habitu discurrens per ditionis regiones, oblatos in via aut in diuersoriis hospitalibus simplicissimos homines, ad serenda de principe colloquia pertraheret, eruendoque certissimos de se rumores, vtraque nominis sui fama frueretur; paratus vtique ad praemium exoluendum, aut in fligendam poenam. Nam in Pado, abdua, Ticinoque, custodes ad traiectum lintribus praepositos, qui ab se precibus atque pecunia tentati essent, vt sine tessera properantem transueherent, ex merito aut suppliciis extremis, aut peramplis praemiis afficere consueuerat. Audiebat autem cum voluptate literarum et sapientiae studiis praestantes viros, et benigne quidem attollebat: contendebatque graui sumptu, vt Ticinense Gymnasium professorum celebritate, et studiosae iuuentutis frequentia caeteris omnibus praecelleret. His artibus quum boni, splendidissimique principis nomen tueretur, premebant eius famam intemperantes vagaeque libidines. Nam ea tum erat ex multo ocio luxuriantis seculi conditio, in ipsis praecipue nobilioribus matronis, vt totum pudicitae decus ab humanitate aulae alienum prorsus et subagreste putaterur, ideoque princeps ad licentiam libidinis proclintatus, et iuuentae vigo ore venustateque oris supra omnes spectatu dignissimus, procacibus foeminarum oculis et desideriis cupidissime deseruiret. Erat enim tum vulgatum inter foeminas, nullam ex principis concubitu fieri impudicam, earumque maritos, qui inepti hirci videri possent, ita excellere aureis cornibus, vt dignitate cunctos anteirent. Per hunc modum Galeacius quum vndique beatus, arridentis fortunae fastigium teneret, Allobrogico bello victor, e castris durissima hyeme Mediolanum rediit, vt Natalis Christi diem solenni hilaritate cum vxore et liberis atque amicis celebraret, coniuratisque simul in necem suam limen aperiret. Coniurauêre diuerso animorum habitu Andreas Lamponianus, Carolus Vicecomes, et Hieronymus Olgiatus cubiculo principis adscripti. Andreas consumpto magna ex parte patrimonio proter rei domesticae inopiam, superbiae ipsius atque luxuriae aduersam, turbido serocique ingenio, res nouas moliri, quas ex caede principis certo sibi comodo cessuras, et coniurare omnino statuerat: ad audendum vero immane vsque adeo et pericolosum facinus vehementer incitabat, illata sibi iniuria aCastellioneo Comensium antistite, a quo sacri latifundij possessione contra ius interrupta locatione, seperinique spoliatum querebatur. Totum autem eius iniuriae odiique venenum vertebat in principem, qui a se suppliciter deprecante eam contumeliam saepe rogatus, aduersarium in extrahenda lite praeotentem, neque auertere, neque mollire voluisset. Carolus gentilium suorum totius principatus fortunam ad Sfortianos delatam aegre ferens, germane sororis probro quam Galeacius adamaret, atque subigeret, promouebatur, tanto indignantius, quod eam decoro adolescenti, qui aetatis florem principi fruendumm delisset, conciliasse et communicasse suspicaretur. Principem enim in amore improbum, atque adeo impudentem plerique vel falso existimabant, vt alienae libidini lenocinij obsequitum lubens praebere crederetur. Olgiatum vero pene imberbem leuissimumque adolescentem inani spe parndae gloriae inflauerat Cola Montanus literarij ludi Magister; si occiso tyranno partriam in libertatem assereret; saepe Cassios et Brutos in schola magnis extollens laudibus, qui gloria ducti pulcherrimi facti confilium olim suscepissent. Hic Cola quondam Galeacij paedagogus, dirum in principem odium conceprat impotenti eius contumelia percitus, quod ille puerilium verberum nimis memor, postquam adoleuit, imperiumque suscepit, ipsi Colae tanquam immiti subagretique praeceptori, acceptas olim plagas, nudatis clunibus loro palam rependi iussisset. Huius Colae diris cohorationibus coniurationem inchoatam ad exituque perductam fuisse, Olgiatus ipse ex quaestione perscripsit. Igitur obstinatis efferatisque animis ad id patrandum scelus consirmati, principem inter frequentem custodiam corporis, diui Stephani templum intratem, vt sacris solennibus interesset, circumsteterunt, abditis sub sinistri brachij manica pugionibus. Primus a fronte Lamponianus in specciem turbam dimouentis, porrigendisque literas sese insinuans, nihil a familiari metuentem, ad infimam ventris partem perfodit, repetioque ictu laeuum percussit tempus. Carolus autem et Olgiatus a tergo inermen lethalibus plagis consauciârunt, sic vt vndique petitus Deipara virgine frustra opem inplorans repente concidetet, et expiraret; iuxta quem traiecto pectore prostratus occubuit Ripeus ex custodibus promptissimus, quum in percussores gladium strinxisset. Per hunc modum cadente principe, exortoque inde tenibili tumultu, quum quisque ad fugam metu perculsus se expediret, tanta conflictione procursum est, vt multi e turba in templi foribus eliderentur; desertoque ab omnibus templo sacerdotes e sacrario prodeuntes, tria tantum cadauera foedato multo cruore pauimento iacentia reperirent. Nam procul a Principe, Ripeoque, ipsius Lamponiani cadauer solum lingua et dentibus commordens iacebat. Eum enim per mediam mulierum turbam incuruo passu euadere conantem, satelles aethiops, cui Gallo fuit cognonem, adacto per imam sedem lato hastilis ferro confecerat. Caeterum sacrificuli principem vt abluerent, in sacrarium calentibus adhuc membris retulerunt. Lamponianus insultantis

plebis, et puerorum turbae ad ludibrium concessus, iniecto laqueo per cunctas vrbis regiones raptatus est. At Carolus et Olgiatus quum immixti effugientium turbae, elapsique varias latebras quaesiuissent, biduo post diuersis in locis, quod tanquam execrabiles parricidae a nemine vel propinquo reciperentur, ad reterrimum supplicium rapti sunt. Olgiatus ipse, mirum visu, audituque, vesana constantia obstinatum animum in conspectu Carnificis gerens, feseque in ipsa morte confirmans, haec contumaci ore protulit verba; Colligete, Hieronyme, stabit vetus memoria facti; mors quidem erit acerba, sed tormentum breue, atque eius fama perpetua. Haec quidem digna viro forti videri poterant, nisi impium facinus intempestiua atque inhumana crudelitas eleuaret, quod pro tyranno, aequum bonumque Principem, nec ab ipso quicquam hostile meritum occiderit: scilicet vt diuturnum ciuibus suis luctum ex inselicitate ad externos prolapsi principatus pararet. Hos etiam quod miremur in carcere versus pangere potuit, quos ad argumentum imperterritae mentis, quanquam rudes, huius Tragoediae elogio subiiciendos existimauimus.

HIERONYMI OLGIATI percussoris GALEACII SFORTIAE Ducis Mediolanensis.

Cola quoque Montanus aliquanto post in Alpibus Bononiensium comprehensus, quod dira malignitate in Principem percussores ad coniurandum concitasset, meriras sceleris poenas dedit, quando eum Laurentius Medices inusitatae immanitatis vltor egregius, latronum more laqueo necari iusserit.

PAVLI IOVII Iunioris.

Carolus Burgundiae Dux.

HIC, qui seuera minacique fronte, distracto gladio, et coruscantibus armis conserere manum cupere, Martioque spiritu fulgurare videtur, Carolus est, Sequanorum et Belgarum Princeps, qui vi bellica, castrensi apparatu, magnitudineque animi, non suae modo, verum superioribus etiam aeratis Duces, sic antecessit, vt summae gloriae fastigium assecuturus crederetur, nisi eum arduis et audacibus innixum consiliis, immoderataque fortitudine quaeque aspera aggredientem, turbulenta et insolens fortuna perculisset. Nam Philippo e Gal lorum regia stirpe, cui Optimo cognomentum fuit, patre genitus, consanguineorum arma vsque adeo vehemens et ferox exercuit, vt Ludouicum XI. apud Lutetiam Parisiorum acerrimo circumuentum bello, ad pudendam pacem redegerit, quum ad montem Alerium ingenti edito praelio, quanquam vulneratus, victor euasisset. Exinde Ludouicus dissimulata potius, quam confessa pacis necessitate, quod conspirationem multorum Galliae Procerum timeret, cum armato foedus icit, pudendum hercle, sed demum sibi et Galliae vtilissimum. Nam coniuratorum animi atque eorum arma repente conciderunt. Eo modo Carolus reconciliatus, propinquo Regi, debellatis Eburonibus, Leodioque ipsorum vrbe ferocibus armis expugnata deletaque, in Heluetios inauspicata arma conuertit, eo euentu, vt fatali sua peruicacia experiretur, quantum interesset inter nobiles Gallos pro gloria pugnare, moderateque vti victoria solitos; et agreste,

qui ab insita animis barbarie, cruoris auidi de vna tantum viracum hostibus dimicarent. Neque enim fas erat, qui Gallicam nohilitatem armorum strepitu, et hominis fama contudisset, ab vllis omnino quam ab efferis egentibusque rerum omnium populis, quibus animorum peruicacia indomitum robur efficeret, frangi atque opprimi posse. Heluetij namque iure foederis pro Renato socio, Lotaringiae regulo, quem Carolus oppugnaret, arma ceperant: quo bello vnam atque alteram ad Gransonem et Amoratum victoriam secundis praeliis consecuti, ita Carolum superârunt, vt ille in primo exutus castris, impedimenta, totiusque exercitus opes, suamque in primis pretiosam supellectilem amiserit; in secundo supra quatuor decim millia lectissimorum militum interfecta desiderârit. Ab his duobus detrimentis iratus et fremens, tertij certaminis aleam subire non dubitauit. Nam eum Nanseum oppidum oppugnantem, pertinaciusque haerentem, Heluetij per niues ad soluendam obsidionem progressi adortique, quum ille incoepto absistere indecorum putaret, inito praelio fuderunt, circumuentumque, nec agnitum trucidârunt, quum desertus esset a suis insigni perfidia Campobassi Neapolitani; qui quum aliquando colaphum a Carolo insolenter accepisset, in id tempus vindictae, patrandique sceleris occasionem distulerat. Fuêre qui eum effugisse, et Mosae pontem transiuisse affirmarent: quod diu in Burgundia creditum est. Verum puer e Columnia Romana familia cubiculo eius assuetus inter cadauera repertum, a maeuo lateris enormique vngue dextri pedis, confimante eius medico certius agnouit. Tumulatus est apud templum diui Nicolai in Lotaringia, finibus que Mediomatri cum. Reliquit filiam ex Lusitana vxore natam, quae nupta est Maximiliano Federici Caesaris filio, ex qua Philippus susceptus est, qui huius Caroli quinti Imperatoris inuictissimi pater fuit. Caeterum in Carolo id vnum ad summae perillustrisque virtutis cumulum defuisse videtur, quod Genij sui captum sensumque, quam alienae prudentiae placita sequi maluerit, quasi arrogantis et elati

supra aequum ingenij esset, amicorum bene consulta contemnere: et contra, peculiari semtentiae semper adulari, quae res plerosque perdidit. Nam qui sua in temperantius amant obliti rationis, citissime praecipites dantur, vt reliqua sua omnia, quum fata vrgent, penitus euertant. Carolua enim nimio fortasse gloriae studio adductus, virtutes, quas in eo maximae erant, atque admirabiles, splendoris, munificentiae, facilitatis, exactaeque bello disciplinae, et in pacepietatis; vna obstinatione animi, dum sibi irato acriter indulget, corrupisse videtur.

PAVLI IOVII Iunioris.

Iulianus Medices.

HAEC vera est imago Iuliani Medicis, qui magni Cosmi ex Petro filio nepos, et Clementis Maximi Pontificis pater fuit, a celebri Pictore ita scite expressa, sicuti seniores testantur, qui viuentem viderunt, vt Clementem Pontificem toto oris habitu respondisse ad patris lineamenta viderimus. Euaserat Iulianus, quum adhuc viueret pater aequa gloria, editis equestrium Iudorum spectaculis, paribusque omnis elegantiae, comitatis atque munificentiae muneribus, Laurentio fratri prope par; et quod natu minor esset, populari fauore Princeps iuuentutis fuerat acclamatus. Capessens vero Reipublicae munia, ea morum actionumque moderatione fratrem summis nitentem virtutibus aemulabatur, vt cunctis ciuium ordinibus esset charissimus, supraque caeteros ciues ipsi duo fratres mire concordes eminerent, et Rempublicam paternis auitisque artibus feliciter administrarent: vtpote qui veteres opes, maiorumque perpetuam inter ciues existimationem validis affinitatibus, numerosis clientelis, et noua denique virtute corroborassent; distributis vsqueadeo apposite ac sapienter Reipublicae officiis, et collatis ad aequitatem honoribus, vt nullo cultu, nulla eminentiore nominis appellatione, supra ciuilem, nulloque deducentium comitatu a caeteris ciuibus different: sola tamen authotitate caeteris omnibus praestare, et praeclara virtute atque potentia ciuitatis Principes censebantur; ideoque fiebat, vt studiose colerentur ab his, qui publicum bonum et ciuitatis tranquillitarem, omni veteri odio, aut nouae obtrectationi anteponendum iudicabant. Hunc in Mediceis fratribus non obscurum in ciuitate principatum, vna gens Pactia ferre non poterat; satis quidem cum viris et cognationibus, tum etiam fortunis abundans, sed quae esset moribus admodum superba et insolens, multumque auida pecuniase, simul et tenax, ideoque apud populum minime gratiosa, ac ob id in necem fratrum conspiraret: quoniam vigentibus stabili authoritate Mediceis, nullum sibi satis honestum in Republica locum relinqui arbitraretur. Erat familiae princeps Iacobus Equestris ordinis, qui cum nulla virtute emineret, perpetuo aleae studio perditus, iraque praecipiti et contemptu superûm putabatur infamis. Hunc impulerat Franciscus fratris filius, ore pallens, ingenio liuidus, et perpetuus honesti moris irrisor. Is Romae nummariae negotiationi assuetus, Xysto Pontifici erat familiaris, a quo (si fas sit de homine sacro sancto non inique suspicari) nefarij consilij ratio omnis emanasse creditur; scilicet vt Hieronymo Riario, cui erat auunculus, maiores opes adstrueret, quae ei obuenturae putabantur, si Florentinae ciuitatis statum, sublatis Mediceis commutasset. Franciscus quoque Saluiatus, Archiepiscopus Pisanus, nullam vel mediocrem ex literis probatisue moribus laudem meritus, vtpote qui ambitu adulationeque, et prauis omnino artibus ad eum honorem contendisset, ex contentione sacerdotij acre odium in Mediceos conceperat, et ad Riarium, Pactiosque ipsos se totum contulerat, ratus pulcherrimum fore, patriam in libertatem vendicare, et purpurei galeri decus a Pontifice, vel execrabili nauatâ operâ promereri. Quibus autem initiis, quoue exitu susceptum, patratumque sit id immane scelus, Angelus Politianus, summae doctrinae vir, vt qui cunctos atrocis eius Tragoediae actus spectaret, peculiari Commentario,

qui impressus extat, luculentissime perscripsit. Nos atrocissimi eius editi facinoris summam tan tum attingemus, vt bonis mortalibus praeclare constet, superos impiorum vindices solere esse certissimos. Igitur coniuratione diu antea Romae secretis deliberationibus agitata, et Florentiae demum in Montughio, Iacobi Pactij suburbano instructa, Raphael Riarius Cardinalis e Gymnasio Pisano Florentiam vocatur: specie quidem inuisendae pulcherrimae atque ornatissimae vrbis, verum vt coniuratorum animos praesentis personae authoritate confirmaret, quanquam vti plane iuuenis, captuque ingenij parum grauis, tantae rei constitutae ignarus esse putaretur. Egêre Pactij multo astu, vtis a Mediceis fratribus in Fesulanam ipsorum villam honoris et iocundae voluptatis causâ ad conuiuium vocaretur, vt ibi ambos fratres inter hospitales mensas trucidarent. Sed quum Iulianus ex molesta pituita impeditus interesse noller, deiecti ea spe, rem ad sacra, quae ex festo Solis imminebant, in ipsumque Templum maximum reiecerunt; in quod ambos fratres tum religionis, tum honoris causâ erga Cardinalem omnino conuenturos iudicabant. Conficiendi autem negotij munia inter se eo ordine dispartiti sunt, vt Franciscus Pactius, et Bernardus Bandinus obtruncandi Iuliani partes desumerent, Antonius Volaterranus cum Stephano Pactiorum Paedagogo Laurentium aggrederetur, accepta tum ex condicto ad distringendum gladios tessera, cum mediis in sacris Seruatoris Christi hostia Sacerdotis manibus attolleretur: Antistes vero ipse Pisanus cum Iacobo Poggio, et Saluiatis propinquis suis, fidaque clientium occulta armatorum manu in speciem salutandi Vexilliferi curiam occuparet. Iacobus autem cum equestris diguitatis, tum aetatis honore conspicuus, vbi patrata fratrum caedes esset, equum conscenderet, et armatis clientibus septus per forum discurrens, populum vocaret ad libertatem, et Saluiatis curiam occupantibus vires adgeret. Iam coepta erant sacra, concinente Sacerdotum choro, et tesserae tempus instabat, quum pactius atque Bandinus deambulante Laurentio, Iulianum oculis

requirerent. Quapropter ad Mediceam domum conuolârunt, vt in Iuliano omnem prodeundi moram, iocundis adhortationibus abscinderent, nunciantes quasdam formosas, adamantique no minis matronas in Templum peruenisse. Itaque viri efferatatae mentis (quod mirum est) hilari vultu apte compressa perfidia, Iulianum retardante fato, segnius se expedientem, medium honoris causâ, et insertis iuuenili comitate subter humeros brachiis in Templum deducunt, pauloque post vna deambulantem ad tesseram repente districtis sicis circumsistunt. Bandinus medium sub papilla transfodit, cadentique lllico incumbit Pactius, et ferro in ventrem et iugulum adacto, conficit, vsqueadeo atroci et feruida manu, vt crebro repetens ictus seipsum in genu praealto vulnere consauciaret. Bandinus quoque fuciata mente Nolium Iuliani familiarem obtruncat. Sub idem temporis punctum Laurentij percussores incondîto impetu illum adorti, vnam tantum neque lethalem ad iugulum plagam inflixerunt; quod is praesenti animo educto statim gladiolo, et reiecta, intortaque ad laeuam chlamyde, constantissime se defenderet, et ab amicis in proximum sacrarium duceretur, vbi obseratis foribus ab imminente Bandino seruatus est; atque inde obligato vulnere, stipante arrnarorum amicorum caterua, domum deductus est; saepe sciscitans, an frater esset incolumis, et ne Cardinalis violaretur edicens, quem linteati Sacerdotes in eo tumultu custodiebant. Dum haec fierent, perculsaque metu omnis turba diffugeret, et terribili strepitu tanti cummultus, Templum corruere videretur, Pisanus Antistes cum suis, Curiae scalas ascendit, postulatque a Ianitoribus, vt ad Vexilliferum, ad quem haberet mandata Pontificis, admittatur. Is erat Caesar Perruccius, et tum forte cum Decurionibus (vt festo die saepe accidit) tem pestiue prandebat, admi rantibus conuiuis importunum hominis aduentum, quod ea hora seriis colloquiis aliena prorsus atque inepta videretur: sese tamen Caesar e mensa celeriter expedit, eumque exceptum in suam deducit cellam. Vix coepto colloquio Caesar in Antistite perplexa et male cohaerentia verba, obliquo item obtutu oculos inconstantes, et vultum magni euentus expectatione suspensum animaduertit, atque inde insidias spectat; relictoque in cella Antistite, ad Decuriones foras se proripit, et sublata voce, Ministros Curiae assuetos aduocat, atque item Apparitores cum argenteis clauis, priscorum Lictorum more summum Magistratum praeeuntes, et (vt erat egregie forti atque expedito consilio) Poggium arreptum crinibus solo deturbat, et in superiorem turriculam cum Decurionibus ptopere se subducit, arreptoque veru e proxima culina, scalae aditum tuetur. Magno autem miraculo accidit, vt consurgentibus vndique ad opem ferendam ministris, coniurati et Perusinorum exulum manus Antistitem secuta, diuersis in coenaculis Curiae includerentur, obserantibus sese vltro valuarum seris, quae sine peculiari claue aperiri non poterant. Quo casu quum diducti, nec consensu valerent, nec collatas in vnum vires ad conandum haberent, cuncti per partes ad vnum omnes praeeunte Poggio, clarissimi Oratoris filio, iniectis laqueis e fenestris praecipites dati sunt, vsqueadeo iratis et furen tibus omnium animis, vt praecisis primorum capistris ad fingulas columnellas, sectindis et tertiis suspendio locus paratetur, et praecipitata cadauera plebs cruoris et praedae auida despoliaret, et in frusta concideret. Iam enim populi fremitus aream occupantis, vulgata Iuliani caede, ad Curiam peruenerat; magnoque studio plebs Mediceis fauens, prodirores occupatoresque Curiae, ad supplicium deiici deposcebat. Interim Franciscus ipse Pactius edomo Iacobi patrui nudus extractus, delatusque in Curiam, quum neque hisceret, neque contumaces oculos attolleret, iniecto laqueo e fenestra suspenditur. Nec multo post eum Pisanus ipse Antistes, totius inauspicatae coniurationis seriem praescribere iussus, in eadem lintea stola sacerdotali, ita longiore capistro praeceps datur, vt Pactiano cadaueri cohaerens, papillam rabidis dentibus appeteret, in eoque atroci indignantis et fugientis animae habitu, rigentibus oculis, meritas concepti sceleris poenas daret. Eandem quoque foedae necis sortem tulêre duo Iacobi Saluiati; quorum alter erat frater germanus, alter patruelis. Iacobus vero ipse Pactius, qui armatus in equo ad aream Curiae procurrerat, vt populum ad libertatemvocaret, quum ab optimis ciuibus irrideretur, et e summa Curiae corona lapides in eum iacetentur, incirato equo Cruciana porta sese eiecit, biduoque post a Montanis agrestibus in fuga captus est: Florentiamque perductus, vbi de scripto expressis coniuratorum nominibus foedissimae necis supplicium tulit, vsqueadeo in eum concitata plebe, vt sepulturae honore indignus putaretur; bisque tumulatus, semel in Templo, iterum in Pomerio; indeque erutus, quod supremas Christianae pietatis cohortationes, sese itidem Cacodaemoni impie deuouens, reiecisset; diu a pueris per vrbem raptatus, in Arnum traheretur. De Renato quoque Pactio, qui ad armandos agrestes in Mugellanam villam praecesserat, par supplicium est desumptum; retractusque etiam est ex suga Montesiccus, qui Hieronymi Riarij familiaris, militiaeque peritus, totius coniurationis erat conscius. Is ab initio interficiendi Laurentij partes susceperat, sed eius postea hominis virtute, atque admirabili humanitate ex multis colloquiis delinitus, eam caedem, vti in villa promisisset, in Templo se patraturum pernegârat; scilicet ne homicidio detestabile sacrilegij sco lus adderetur, proptereaque vnus omnium honestiore dignus supplicio, securi percussus est. Laurentij quoque percussores, qui triduum in Coenobio latuerant, nec a Cucullatis prodebantur, latebra extracti, detruncatis naso atque auribus, eandem latronum more laquei poenam tulerunt.

Reliqui Pactianae familiae in carcerem coniecti sunt; vnusque omnium Guliermus, qui Laurentij sororem in matrimonio habebat, in villam, impetrante vxore, relegari meruit: et Raphael Cardinalis ab omni iniuria et contumelia in honorem Pontificis seruatus est. Hanc in vindicanda atrocissimi sceleris audacia, Senatus seueritatem vel ipse Barbarus, et nostrae religionis hostis, Baiazetes Turcarum Imperator insigni religione probitateque comprobauit, quum Bandinum ex fuga elapsum Constantinopolim, deposcenti Laurentio, tanquam parricidam, et impium Templi violatorem ad supplicium tradidisset. Atque ita ille cunctis damnatus gentibus, ab eadem fenestra laqueo suspensus, iustum ciuibus vindicatae feritatis suae spectaculum praebuit. Neque Hieronymus Riarius, coniurationis author, vltores Deos diu fefellit; quum apud Foroliuium, oppidanorum conspiratione, in mensa trucidatus, et per fenestram in forum praecipitatus, vel seras nefariae malignitatis suae poenas expenderit.

PETRI ANGELII Bargaei.

BENEDICTI. VARCHII.

Mahometes II. Turcarum Imperator.

HOC atroci vereque Tartarico recedentium oculorum obtutu, malignoque pallore buxei vultus, et enormi contegentium labra narium curuitate Mahometes fuit, quem Turcae non modo caeteris Othomannis superiorem, sed exaequatis vitiis, atque virtutibus, Alexandro Magno parem volunt. Nam rerum gestarum gloria, et magnitudine animi cum progenitores, tum cunctos qui eo seculo maxime florerent, cogniti orbis Reges, vel qui postea his sexagin ta annis regnârunt, proculdubio superauit. Natus erat ex Despoti Seruiae filia, quae puerum Christianis praeceptis et moribus imbuerat: quorum mox oblitus, adolescendo ita ad Mahometis sacra se contulit, vt neque hos, neque illos ritus teneret, et in arcano prorsus Atheos haberetur: vtpote qui vnum tantum bonae Fortunae nume~ coleret, quod praeclare conciliari viuida efficacique animi virtute praedicabat. Itaque nulli addictus religioni, cunctorum hominum accuratas

de Diis, tanquam humana nihil curantibus, cogitationes irridebat; eo animi decreto, vt nullum vnquam ius amicitiae, aut foederis, nisi ex commodo, exceptaque ad proferendum imperium occasiono, colendum atque seruandum arbitraretur; et rem bellicam vsqueadeo enixe et liberaliter curaret, vt cuncta munia, vetere Graecorum lege ad poenam et praemium reuocaret. Praecepta autem maiorum ex disciplina militiae constituta, quibus illi tantum imperium peperissent, pleraque emendando, augendoque vti opus foret, nouis artificiis, ac ampliore omnis generis armorum apparatu exaggerabat. Primus Othomannorum naualia instituit, quod maximum apud antiquos in classe ad omnes res gerendas momentum, positum, esse intelligebat. Quae vna re Venetorum vim mari, ab antiqua laude insuperabilem, postea contempsit. Sed primum eius et nobilissimum bellicorum operum fuit, Constantinopolis terra marique forriter expugnata, caesoque Constantino supremo Graecorum Imperatore, antiquissimum Graeciae imperium funditus euersum. Exinde Peloponnesum ingressus, Graecorum et Venetorum copias secundis praeliis deleuit, Hexamylique murum a Venetis in Isthmo magno sumptu et longo labore restitutum ex vsu victoriae totum diruit. Nec multo post Euboeam insulam, expugnata Chalcide Venetis ademit, atque item Lesbum, deleta prope Mytilene vrbe. Tanto vero apparatu Illyricum adortus est vt Ste phanum Bosnae Regem, Iaiza vrbe, totoque Regno expelleret, et occideret. Eodem quoque rerrifico impetu in Epirum descendens, Croiam vrbem, quam pater Amurathes frustra oppugnârat, atque item Scodram expugnauit; Homaremque et Malcoccium Duces per Dalmatiam ad Euganeos vsque penetrare iussit. Quibus irruptionibus graue vulnus Venetis est inflictum, caeso a Barbaris ad Soncium amnem Nouello eorum imperatore. Easdem quoque immanium caedium et incendiorum clades Stiriae et Carinthiae gentes, ad quas Barbari deflexerant, senserunt. Pannoniis quoque arma in ferre ausus, Belgradum improspere tentauit, Mox ad Septentrionem conuersus, in ipsa

Taurica Chersoneso, Theodosiam, quae Capha dicitur, Bosphorani regni caput, Genuensium coloniam occupauit, et Trapezuntium imperium ad Euxinum euertit; Caloianne et Dauide fratribus e regio sanguine captis et interfectis. Exinde tot partis victoriis, ad Orientem est conuersus. Pyrametoque Ciliciae rege debellato, et regno eius in prouinciam redacto, aduersus Persas, offensus Vssumcassanis noui regis felicitate et gloria, ad Euphratem Othoma~nica signa promouit: eo belli euentu, vt ipsum Vssumcassanem, multis inclytum victoriis, vno praesertim tormentorum apparatu ad Arsengam superârit. Erant vtique ea quae gesserat perampla timendaque finitimis, quum insatiabili gloriae cupiditate concitatus Rhodum inuadere, ac simul Italiam rerum quondam dominam adoriri: atque item coacto ingenti terrio exercitu, in vlteriores Persas penetrare constituit. Itaque missus est ad oppugnandum Rhodum cum valida classe Mesithes purpuratus, e gente Paleologa: in Italiam autem Acomathes, cui ab exciso anteriore dente Gendico cognomen fuit. Hic ab Aulone in Salentinos traijciens, Hydruntem expugnauit, summumque inde terrorem toti Italiae intulit: sed dispari euentu Mesithes Christianae militiae vim, cum Rhodi moenia tentasset, infeliciter expertus est: quum interim Mahometes aduersus Persas ire pergens, apud Nicomediae lacum repentino intestini dolore correptus, extremum vitae suae diem, tridui cruciatu festinata morte absoluit, anno aetatis quinquagesimo tertio, imperij autem trigesimo secundo, magno quidem Christianorum commodo. Nam Acomathes, qui amplius sesquiannum circumfusa Christiana arma contempserat, cognita Imperatoris morte, cum supplementa nouarum copiarum praesidio in Italia expectaret, interrupta spe ingentis victoriae, moerens et gemens excessit. Caeterum Mahometes, qui inpietatis apud suos, apud nostros vero perfidiae et inhumanae crudelitatis notam subiit; hanc saltem confessione omnium certam laudem a Barbaris repudiatam, non insulse tulisse existimatur, quod ei literarum et praecellentium artium decus cordi fuerit: quando cunctas clarissimarum gentium historias sibi verti in Turcicam linguam iuberet: vt inde haustis militiae praeceptis, actionum suarum disciplinam, exemplorum varietate confirmaret, et praeclaros artifices pictoresque praesertim insigni liberalitate complecteretur. Nam et commentaria rerum ab ipso gestarum, a Liberto eius Vicentino conscripta, legimus, veraque eius imagine sumus potiti, quam Gentilis Bellinus e Venetiis Byzantium euocatus pinxerat, quum ibi regiam multis tabulis rerum nouarum ad oblectationem iocundissimam refersisset.

LEO NARDI GRIFFII (vt fertur.)

Federicus Feltrius dux Vrbini.

HIC est ille FEDERICVS Feltrius Vrbinatium princeps, qui in spectaculis equestribus ab ictu lanceae dextro orbatus oculo, iniquam honestissimo ore deformitatem praefert. Is ab adolescentia datus in contubernium Francisco Sfortiae, totam Sfortianae militiae disciplinam ita hausit, vt quum in eo certissima magni futuri Ducis indoles excelleret, ab inuicto Imperatore ex fratris filia gener asciscererur. Hunc militari et demum Imperatoria florentem laude, vsque adeo patrum nostrorum aetas admirata est, vt eum priscis illis Ducibus, qui ab eodem orbitatis incommodo summae virtutis opinionem et famam sunt consecuti, non temere compararet, quod singulorum peculiares quasdam virtutes aemulari, argutissimoque ingenio decerpere videretur. Nam quae propria Philippi Macedonis laus fuit, multo consilio bella suscipere, multoque maxima celeritatis vehementia conficere; oborientes rerum casus ad rationem flectere: nouas semper occasiones ad alendum bellum aperire; frustrari longa mora hostes, eorumque praefectos pecunia saepe tentare, et commentitiis literis suspectos et inutiles reddere, probe didicerat. Astutiis porro planeque Punicis artibus Annibalem aequabat, quo nemo vnquam callidius insidias tetendisse; nemo peritius instruxisse aciem; nemo arma promptius atque ferocius expedisse traditur; quando etiam in toto rei bellicae negotio subitae inexpectataeque prudentiae mira

laus effulgeret:; ei profecto persimilis, quae in Romano Sertorio viguisset. Nam praeoccupare imminentium hostium consilia; munitiora loca castris antecapere; hostes imagine committendae pugnae distinere, diuque ludificari, ac fatigatos demum longi laboris atque vigiliae mora, ideoque vinci paratos, peracri repentinoque imperu inuadere consueuerat, sic vt non omnino sit mirum, si qui octies collatis signis conflixilsse traditur, bis tantum aequo Marte pugnauerit, quum sexies victor profligato atque exuto castris hoste triumphalem lauream retulerit. Caeterum bello et pace enitebat in eo ingenium graue admodum. sed sine vlla seueritate, quando in omnes lene miteque esset, sine mollicie, et nusquam ad contumeliam iracundum. Facundia valuit efficaci, atque apprime temperata, qua neminem offendens cunctos modestiae et probitatis admonebat, potius quam acerba increpatione castigabat; vtpote qui milites, ingenuosque praesertim, pudore, certius quam poenae metu in officio contineri praedicaret. Eum porro militiae morem tenebat, vt Tyrones equites, quos ex nobilissima iuuentute instituebat, ad parandum decus semper accenderet. Ab his autem quos alacres et gloriae auidos fore prouidebat, hoc sibi vnum praestari postulare erat solitus, vt quum in conspectum hostium deuenirent, non prius eorum aciem reformidarent, quam in eam audacter et fortiter primas hastas confringerent; quo impigre facto, si ita videretur, vt secunda pericula vitarent, tum demum equos reflecterent. Nihil enim ipsos exeo receptu vel pudoris, vel ignominiae subituros. Dux namque praeliorum et eius saeculi morum eximie peritus, existimabat ad primos impetus plerumque parari victoriam, qui longe vehementissimi ab effreni, et aetatis vigore concitato milite, quum a veterano decurione inducitur, prouenire consuessent. Multis siquidem militiae exemplis compertum habebat, Tyrones, vti nondum duri Martis pericula expertos, ab inconsulta ineundi praelij cupiditate, quod hostem elatis animis facile contemnunt, vehementem et plerunque insuperabilem vim afferre; sic vt eam

perturbata primo impetu aduersariorum acie, quae non facile reparari atque restitui queat, coeptae semel victoriae secundissimus euentus continuo subsequatur. Hanc in eo perpetuam bellicae laudis existimationem splendidissime cumulabant literarum honos, et magnificentiae studium. Nam qui Praetorium laxitate et structurae elegantia Vrbini aedificârat, in eo etiam Bibliothecam condidit, codicibus disciplinarum omnium refertissimam; existimabatque nihil esse alienius et turpius in bono principe, quam nescire literas; cuius incommodi socerum, eundem atque nutricium maxime poenitere memoria teneret. Raptus est fato suo, quum Herculem Atestinum aduersus Venetos formidolosa Ferrariensibus arma inferentes, oppositis ad Stellatam oppidum copiis tueretur. Ex his enim locis a Padana aura insalubribus, et palustri solo damnatis, lethalem concepit morbum, quem iam plane senex diu ferre non potuit: eo forte die moriens, quo Robertus Malatesta post relatam ad Xystum pontificem de Altonso Aragonio ad Velitras profligato triumphi lauream in Vrbe vita excessit.

PETRI ANGELII Bargaei.

Magnus Caythbeius Memphiticus Sulthanus.

HAC peracri atque retorrida fronte magnus Caythbeius apud Memphim pictus visebatur, quum Selymus gemina potirus victoria, Mamalucchorum regnum interfectis duobus supremis regibus euerteret, opulentissimaeque regiaae ornamenta reuelleret, vt se nequicquam praepedientibus arenis, inuicta arma Memphim vsque protulisse discessisseque inde victorem testaretur. Fuit Caythbeius natione Circassius, conditione seruus; verum ab admirabili virtute, atque fortuna dignus eo imperio, quod per duos et viginti annos singulari cum gloria rexit et auxit. Nam more gentis ex venalirio seruorum ordine, Mahometanae legis beneficio liberfactus sed perpetuus manceps Regis, vt primum e literario, militarique ludo adolescens prodiit, incredibili prosperoque semper cursu, singulorum ordinum honores percurrit atque promeruit; creatusque demum Diadarius, qui est summae praefecturae honos, cum multis fortibus factis, tum variis in aulae primates obsequiis, late gratiam eo euentu adeptus est, vt in comitiis inter multos vel egregie fortes et gratiosos frustra ambientes, suffragiis victor, et Rex, et Sulthanus acclamaretur; neque de se recte conceptam efficacissimae virturis opinionem vsque fefellit: in hoc vnum semper intentus, vt instauratâ militiâ, quae longo aeuo emarcuisse videbatur, veteres equitum alas lectissimis supplementis corroboraret, et in expeditionem educeret. Legebantur autem ex ipso praecipue Circassiorum genere, iuuenes acerrimi et robustissimi. Eius enim gentis homines toto habitu maxime lacertosi, validos artus, imperterritas mentes, et tolerantia omnis laboris corpora ad militiam afferebant. Circassij namque squalida in regione, rerum prope omnium inopes, luxuriaeque propterea prorsus ignari, et Aquilonis flatibus obiecti, perpetuoque rigentes gelu, ita praedatoribus Scythis expositi sunt, vt mortalium miserrimi existimentur et captiuitatis in uriam non magnopere doleant, nec parentes perpetua damnati inopia, interceptos liberos diulugeant, quando etiam filios et propinquos ab ipsa statim infantia paruo pretio mercatoribus diuendant; a quibus pueros ideo expeti persuasum habent, vt honestos milires, praeclaros Duces, et si ita fati sors vehat, maximos Reges efficiant. Circassij populi eum Euxini maris tractum incolunt, qui a Colchis atque Mengrellis ad Bosphorum contra Tauricam Chersonesum extenditur: eaporro lege atque his cerimoniis Christum Deum adorant, quibus Moschi

et Roxolani Graecorum ritus sequentes, vti solent. Caeterum Caythbeius e sordidissimo loco a prima pueritia Memphim perductus, atque institutus his moribus atque artibus, quibus Mamaluchi equites certatim incumbunt ad summum rerum fastigium peruenit. Vbi vero primis comitiis sinevlla repulsae suspicione Rex extitit, et per Caliphum sacrorum principem, desumpro Sulthani titulo, more gentis consecratus est, nihil omnino antiquius habuit quam proferre fines, imperij limites armis tueri; Arabumque praesertim infestas manus repellere, debellare contumaces, et neminem aduersum se insolesecre pati. Magnanimo namque et potentissimo finitimorum Arabum impudentis audaciae latrocinia validis armis vindicanda videbantur, et Persae qui saepe repentinas in Comagenem et Syriam irruptiones fecerant, Euphratis transitu deterrendi; reprimen daque item Othomannorum arma, quae formidolosa erant Syris ad Isicum sinum finitimis, quod Turcae praesides Ciliciae, nuper sublato Rege Pirameto in Prouinciam redactae, veteres fines transire, alienaque inuadere arroganter auderent. Itaque tribus bellis ingenti animo susceptis, parique fortuna confectis, Arabes nequicquam se longa fuga eripientes, iustis affecit cladibus, antiquisque eorum domiciliis et sedibus late expulit; eo rerum euentu, vt ad vnum omnes reguli Arabes, atque his permixti Mauri et AEgyptij, qui regiones inter Nilum, dextrum Rubri maris littus incolunt, sese conferre adauthoritatem Memphitici Regis, et tributa v pendere cogerentur. Persae quoque duobus tumultuariis praeliis fusi, vltra Euphratem in Mesopotamiam pellerentur, et in Cilicia Mamaluchi ad Tarsum castrametantes, Turcas adorti, capto Cherseogle purpurato, qui Baiazetis erat gener, clarissimam de inuicta gente victoriam retulerint. His secundis successibus, quum Memphitici imperij fines ad occasum per Africam vsque ad Cyrenem extendisset, in repentinum atque inexpectatum, ideoque grauissimum bellum incidit, conspirantibus scilicet subseruis AEthiopibus in Mamaluchorum caedem, planeque rebellantibus:

quibus magna multitudo Arabum et AEgyptiorum, taedio praedurae seruitutis se coniunxerat. Sed Caytbeius expedito equitatu turbam nequaquam militaribus armis, sed oblatis tantum casu atque his inualidis armatam telis (quanquam contumaci spiritu sese in libertatem vendicantem) per partes aggressus multo labore disiecit, atque perdomuit. Ab eo diuersorum praeliorum cruento exitu, magnus Aethiopum numerus, communicatae perfidiae poenas dedit. Pars vero eorum ferme tertia compedibus est reuincta, vt qui nusquam ipsum vere libertatis bonum experti, emptique pretio, fortibus dominis seruire condiscerent. His rebus gestis Caytbeius plenus gloria, et apud nostras gentes pari virtutis atque fortunae illustri fama, Sulthanorum ciarissimus euasit. Nam is est, qui externae amicitiae appetens ad proferendum nomen Laurentio Medici Camelopardalim dono misit. Id animal praealtis anterioribus cruribus, cum humiliora terga, breuesque suffragines haberet, ceruinumque caput ab erecta rigidaque ceruice, duobus insigne corniculis dorsum eius candidis in orbem maculis in rufo colore dispersis, mire variegatum spectaretur, vti prorsus innoxium, non Etruriae modo, sed toti Italiae diu mirabili spectaculo fuit, vtpote quod ab ipsis vsque Romanis temporibus Italia non viderat, quum in extremis Aethiopiae regionibus ad Nili fontes difficilime capiatur. Simili quoque munificentiae studio paulo ante ad Galeacium Sfortiam Elephantem perdomitum, et Tigridem oblongis atris virgulis maculosam, ab insita feritate terribilem dono miserat: quas belluas pictura eleganter expressas in arce Mediolani hodie etiam spectamus. Caeterum senescentem Caytbeium, Dultibes vxor Arabici generis, ideoque ambitrosi spiritus mulier, petuis adhortationibus perpulit, vt Mahometem filium Imperij haeredem relinqueret, antiquata scilicet ea lege, qua filius patri successor esse vetabatur, quum AEgyptios Reges vetere maiorum instituto nequaquam obseruata successione liberorum, sed communibus equitum suffragiis creari mos sit; eadem pene iuris formula, qua Romae summos Pontifices a Senatoribus in Comitio creari constat. Nec defuêre Proceres, qui ab impudenti adulatione Reginae consiliis assentirent, multa vtique corrupti largitione, quum essent ex eo numero, qui nullam gratiae spem pro se in comitiis habituri viderentur, extraque sortem petitionis positi, melioribus (vt saepe fit) tanti principatus fortunam inuideret. Iraque primarum classium Principes abrogata comitiali lege, nouum decretum intulerunt, ad nutum imperiosae et satagentis Reginae promulgatum, quod non inepta aequitatis et exempli ratione, cunctis fere probaretur. Id non erat omnino absurdum, quoniam fortissimo Principi, atque optime de Republica merito, et aegre conceptum ex senectae vitiis morbum sustinenti, adiutorem dandum censebant, qui ingentia curarum pondera in patre, recentibus viribus subleuaret; sicuti antea maiores suos Saladino Sulthanici Imperij conditori ad honestissimum posteritatis exemplum tribuisse meminerant. Nec multo post Mahometem viginti quatuor annos natum ab eximia pietate, patris adiutorem, et consortem Imperij nouis appellationibus salurârunt. Sed ab excessu demum Caythbei, qui damnatae quorundam Procerum rumoribus adoptioni, non diu superfuit Mahometes non multum ea inauspicata haereditate laetatus est. Nam Mamalucchos dolore ereprae suae sortis, interruptaeque praerogatiuae iniuria perculsos, dira intestini belli rabies ita inuasit, vt Mahomete interfecto, quatuor secundum eum Principes creati, paucorum mensium spario turbulentissimis comitiis trucidarentur: eo anno, qui fuit a partu Virginis supra millesimum et quadringentesimum, nonagesimus sextus.

PAVLI IOVII Iunioris.

Matthias Coruinus Rex Pannoniae.

NON inuictis modo armis, sed magnitudine animi, admirabilique virtutum omnium concursu Matthias Coruinus Pannoniae Rex, eunctorum sua eaetatis Regum decus superauit. Patrem habuit Ioannem Hunniadem, secundis pariter ac aduersis, Ducem, omnium qui cum Turcis arma contulerint, Ionge clarissimum; vtpote qui Turcarum fulmineus terror appellaretur, quorum ma gnam multitudinem in Belgradi fossis prostrauisser. Is narione Semidachus et Valachus, duos habuit silios, Ladislaum et Matthiam. Ladislaus, quod Vldericum Ciliae Comitem Regis propinquum, qui capitales inimicitias cum Hunniade patre semper exercuerat, apud Albam confodisset, a Ladislao Rege securi percussus est, Matthia custodiae tradito, ab ductoque in Bohemiam, vt ibi de nobilissimi adolescentis supplicio, extra Hungarorum oculos consideratius atque liberius decerneret. Nam tametsi Matthias eius caedis conscius fuisse putabatur, quod tamen interfecti Ciliensis cruore manus minime polluisset, nec duodeuigesimum attigisset annum, plerosque Procerum ad misericordiam commouebat, quum vnica proles Hunniadis interitura crederetur. Quid enim eius viri memoriae ab Hungarica gente vel gratius, vel honestius persolui posset, quam si eius sobolem a teterrima nece seruarent; quum ab Hunniade se toties seruatos, Turcicisque trophaeis nobilitatos esse faterentur? Eo modo fluctuante Rege, fata viam aperuerunt, qua captiuo et saeuam securem expectanti, non salus modo, verum et Pannonici Regni corona pararetur; Ladislaus enim Rex, dum Pragae nuptiis vacaret, veneno intra paucas horas sublatus est, Bohemiaeque Regnum arripuit Georgius Pogibraccius,

qui vigore animi, clientelis atque opibus, Procerum erat potentissimus. Caeterum morte Regis audita, Michael Zilagus Matthias auunculus, apud quem erant veteranae copiae, quae sub Hunniade stipendia meruissent, cum matre Matthiae Budam contendit. Quorum aduentu Hungari Proceres permoti, matris lachrymis, praesentisque exercitus studio et viribus adducti, commendate Hunniadis sobolem Michaele, extemplo vel vinctum adhuc catenis apud Pragam Matthiam Regem declarârunt; missisque Legatis a Pogibraccio postulârunt, vt sibi Matthiam redderet, quem publico consensu Pannoniae Regem salutassent. Nec mora Pogibraccius consilium expedit, obtemperandumque Hungaris censet, quod putabat confirmando nouo regno nihil sibi fore opportunius, quam si Hungaros eo beneficio obstringeret, et Bohemis consociaret. Itaque non catenas modo detrahit Matthiae, sed ei ad certissimum amicitiae pignus filiam despondet, et tradit; ornatumque Regij cultus muneribus Budae regnaturum dimittit. Fuêre qui existimarent a Pogibraccio regnum affectanti, venenum Ladislao praebitum fuisse, cuius vxor, quae Caroli quarti Caesaris, Bohemiaeque Regis neptis erat, vterum gestaret. Ea partus expectatio ciuile bellum in Hungaria excitauit, graueque negotium attulit Matthiae, quum de regni possessione cum Regina armis contendere cogeretur. Sed post editum infelicem partum, Regina contentioni finem fecit honestis conditionibus, legitimeque demum antiquo Regum diademate apud Albam coronatus est; sic vt regnârit supra annos triginta sex, occupatus semper nouo bello, quum perpetuis et inuictis armis vndique sibi amplissimam laudem et gloriam parandam existimaret. Non sustinuêre ardentis Ducis vim Poloni, qui arma Hungaris inferre ausi fuerant. Haec eadem Germanorum robora perfregit, quum Austriae Viennam Federico Caesari adimeret. Valachorum exercitum ancipiti praelio profligauit, quo ipse sagitta vulneratus, sed plane victor discessit. Binis quoque praeliis Turcarum, ab illyrici limite irrumpentium, audaciam ira contudit, atque repressit, vt Mahometes eorum Imperator, omnium prope gentium victor, successorque eius filius Baiazetes, aequissimis legibus pacem petierint, Gessit aduersus Slesitas ad Vratislauiam vrbem acre bellum, tanta vtique felicitate, vt in toto Hungarici regni limite deuictarum ab se gentium summae gloriae trophaea spectarentur. Verum ob id maiore praeconio dignus videtur, quod transmissis axiliis Italiam Turcarum metu, qui Hidruntem in Salentinis occupâtant, liberasse existimari possit, postquam inuicti ante, pertinacissimeque resistentes. Turcae, vnum Blasium Magarem, e Matthiae Praefectis pugnacissimum timendum esse, ipsa demum deditione post egregios multarum eruptionum conatus osten derint. Eminebat in Matthia eruditum et graue perspicacis ingenij iudicium, quum rerum bellicarum omnis generis, et literarum intelligentia polleret. Neque enim Regem aut Ducem absolutae virtutis et gloriae famam adipisci posse praedicabat, nisi literarum praesidio munitus, omnis aetatis instituta militiae, ipsaque antiquorum stratagemata ex historiis percalleret; quando ea documenta, quae magno vsui militiae forent, ab ignaris literarum, nisi longissimo tempore experiundo percipi non possent, quae alij ex veterum exemplis legendo facile consequerentur. Propterea peculiari prope studio in Regiam sibi viros asciuerat, non optimorum modo studiorum, sed nobiliorum etiam artium laude insignes, quorum consuerudine legendo et disputando, mirum in modum oblectabatur. Quicquid enim otije grauissimis occupationibus sussurari poterat, id totum euoluendis annalibus impendebat; multusque visebatur in ea Bibliotheca, quam exquisitis libris nullo deterrente sumptu refertissimam esse curauerat. Forum vero Budae praecellentium artificum tabernis exornârat, qui ex Italia praesertim certis inuitati praemiis, Budam confluebant. Regia enim Budae verae virtutis domicilium, perpetuique splendoris hospitale diuersorium cunctis gentibus patebat. Quando quidem vincere hostes, et scribenda facere, et virtutem liberaliter exornare, Regiae fortunae proprium munus esse duceret. Inuexerat toti prouinciae Italicas artes, cultum domesticum, Hunnicae gentis mores, ad arma et latrocinia natae, ita molliuerat, vt Regnum ex plumbeo aureum, detersaque rubigine splendidum reddidisse Pannonij faterentur. Hacillustri fama Christianorum Regum florentissimus, quum vigeret, agitaretque animo ingens bellum aduersus Turcas, et laetissime pransus esset, Bolanumque Venetum Legatum honoris causâ equestri dignitate inter sacra solennia perornasset, repente apoplexia correptus expirauit, anno aetatis quinquagesimo sexto, a partu autem Virginis nonagesimo supra quadringentesimum atque millesimum, eo festo die, qui Palmarum celebritati dicatus est. Effigies eius armata equestris, luculentissime depicta Romae in campo Florae, contra Podium cubiculi mei in angulo Laurentianae domus spectatur, ad quam arridet altera persimilis Andreae Mantiniae manu picta, quae in Musaeo nostro conspicitur.

ANTONII THEBALDEI.

PAVLI IOVII Iunioris.

PAVLI IOVII EPISCOPI NVCERINI IN TERTIVM LIBRVM ELOGIORVM SVORVM PRAEFATIO Ad COSMVM MEDICEM Florent. Ducem.

QVA RTVS hicliber, magnanime Cosme, recentiorum Heroum imagines continebit, quibus elogia idcirco superioribus adstrictiora, breuioraque sigillatim affigentur; quoniam eorum, quos ipsi virtutis suae fama florentes vidimus praeclara nomina historijs nostris abunde celebrata sint, et vti reor, ad posteros etiam transibunt. Exinstituto autem ordine, primus sese obtulit Carolus Rex Galliae, qui coalescentis, nec confirmatae adhuc pacis tranquillitatem Italiae inuidit, liuore tamen nostro potius, quam suo. Quippe qui euocatus accersitusque ad euertemdum passim publicarum rerum statum, eo grauior ingreurit, quo apud iguaros periculi, imperitosque militiae nequaquam metuendus esse putabatur. Sed eius externae gentis vis repentina et impotens, vel sero nos docuit, dissensionum nostrarum intestinaeque discordiae protinus obliuisci, vt paratae seruitutis incommoda vitaremus, quae demum serendo bella ex bellis nobis parum mature insanire desinentibus importata, si non cautiores, et fortiores fecit, vti propulsanda pericula flagitabant, patientiores certe reddidisse videtur ad perferendam inufitatae conditionis ignominiam. Neque aliter nos isos vltro praecipites datos consolari possumus, quam quod primos tantae cladis authores aequa vltrix scelerum Furia meritas poenas dare coegerit. Hic itaque Rex Gallus, qui vel nolens domum tuam suo impetu euertit, te praeclaro exemplo admonet, vt irruptiones externarum gentium, quarum vis vehementissima intoler andaque esse consueuit, graui maturoque consilio auertendas potius, quam armorum fiducia sustinendas arbitrere. In hanc enim publicae salutis curam et Cosmus et Laurentius maiores tui, summae prudentiae viri, semper excubârunt, vt quatum consilio praestari possit, externa arma longissime arcerent. Neque enim aliter quam his inundationibus obrui et conuilli potest hic tuus Principatus, haud dubie fato datus, et mirifica demum tua virtute confirmatus; quando quidem nulla omnino intestina fraus extimescenda videatur, agenti Principem absolutae pietatis atque iustitiae auspicijs, qualem in recte constituta Republica aeque boni malique ciues optatissimum esse confitentur.

ELOGIORVM LIBER QVARTVS. Carolus IIX. Gallix Rex.

QRIS hoc gestu et armorum cultu Carolum Galliae Regem, eius nominis octauum, Alexander Pontifex in mole Hadriani pingi iussit, quum Rex ipse Pictori se exprimen dum accurate praebuisset. Is Ludouico vndecimo patri succedens, deficientes ab se Brirones armis subegit, capto in acie Ludouico Aureliano, atque in carcerem coniecto, quem certa iura Regij sanguinis ipsi successorem destinabant. Ab hac victoria Rex iuuenis, quanquam nec ingenio stabili, nec satis firmis pusilli corporis viribus polleret, pacati tamen atque opulenti Regni subnixus facultatibus, bellicosorumque Procerum vocibus incitatus, aduersus Aragonios Reges terra, marique bellum suscepit, euocante eum atque adiuuante Ludouico Sfortia, qui Aragonio nomini erat infensissimus. Ea namque rempestate fatali malo Italiae nati, exitialibus inter se consiliis dissidebant Alfonsus Rex Neapolitanus et Ludouicus Sfortia Mediolani Princeps, qui tum potentia atque autoritate nominis supra caeteros eminere credebantur. Ille apprime ferox, bellicosus et insolens: hic vero ingenio subtili, astuto, maximeque ambitioso, odia contraxerant, quae minime expiari possent, nisi diiudicante belli fortuna alteruter praeceps daretur. Itaque Carolus vehementi impetu Italiam

intrans, et subito percurrens, quantum Galli armis ausuque valerent, cum ignominia Italiae disciplinae pluribus praeliis ostendit. Haec enim fere rota, autinscitia atque superiorum Ducum, aut longo ocio restincta perierat; sic vt nemo Ducum aut militum superesset, qui cruentam aciem se vidisse testaretur. Quo vitio accidit, vt facile Gallus honestum praetendens titulum, Pisanos eiectis Florentinis: hos vero eiectis Mediceis, et Senenses pulso Pandulpho petruccio, vendicasse in libertante videri vellet. Exinde Pontificem terrore inuecti in Vrbem exercitus subactum ad foedus ineundum compulit, Gememque Baiazetis Turcarum imperatoris fratrem sibi tradere coegit, quo adiutore in Graeciam se traiecturum confecto Aragonio bello praedicabat. Qua inusitata Galli hostis felicitate cuncta obuia sternentis, perculsus Alfonsus, ideoque nihil pro pristina sua militari lau de ausus, ita despondit animum, vt Ferdinando filio Regnum cederet; extemploque cum regia gaza in Siciliam profugeret; eo euentu, vt filius pari hostium impetu vndique pulsus vrbe Neapoli atque arcibus, Regnoque demum toto, ocyssime pelleretur. Obstupuête statim ad eius ingentis celerisque victoriae cursum cuncti Principes; vsque adeo consternatis metu animis, vt in vnum pro publica salute, dignitateque Italici nominis conspirarent, et arma contra Gallos vndique cogerent. His rebus cognitis Carolus Campanis, Brutiis, Apulis, et Samnitibus valido copiarum praesidio confirmatis, regredi extemplo, et contra infestos viam ferro aperire constituit; atque ita profugiente Alexandro, Romam praeteruectus, Pisas repetiit; et per Apuanos Ligures superato Apennino, ad Tarrum amnem profectus, Venetas et Sfortianas copias, eum transitu prohibere conantes, cruento edito praelio ita prostrauit, vt pene intactus, et nusquam postea lacessitus in Galliam rediret, nec Italici belli obliuisceretur: renouata namque amicitia cum Ludouico Sfortia, restitutaque ei Nouaria, quam Aurelianus occupârat, Ferdinandum Regem paternum repetentem regnum, longo exercuit bello: eo tamen rerum exitu, vt Galli duces milites que ad vnum prope omnes variis casibus interirent, et ipse demum tertio anno postquam Neapolim ceperat, apud Ambosiam oppidum, ex ludo paruae sphaerae rediens, ignobili in cella, subito animae deliquio correptus expiratet. Vixit annos viginti septem, imperauit decem. Id vero tanto Regi insigni probro datum est, quod intem pestiuis amoribus deditus, eneruatus que molli otio apud Allobrogum diffluentia longo luxu oppida, Aureliano Nouariae obsesso opem ferre noluerit, repudiatamque coniugio Margaritam, Maximiliani Caesaris filiam, ab se expetitam, desponsatamque ad patrem remiserit, vt Anna Britanniae citerioris Reguli filia haeresque maiore commodo duceretur: quod Reges nullis pudoris potius, quam commodi priuati legibus obediant.

Landrianvs Mediolanensis.

Vitellij Fratres.

HAC vnalatiore in tabula Vitellij quatuor germani fratres cum sene patre conspiciuntur, quos admirabili mediae aetatis vigore, atque illustri bellicae laudis fama florentes, inuida virtute ante diem immitis Parca surripuit. Hos Nicolaus Pater post longam contentionem eiecto Iustino aemulo, atque eo demum interfecto, in patria Tipherno non obscurae potentiae principatum adeptus, in disciplinam Virginio Vrsino tradidit, qui tum Romanorum Procerum splendore domus, et multis militiae patris honoribus erat clarissimus. Qui liberorum animosa prole, atque ea enixe ad summum militiae decus contendente, plane beatus senex pater videri potuit, quum excedens vita, familiam certissimo militarium iuuenum praesidio confirmasse: crederetur, nisi occultior aliqua vis fati adultae iam virtuti indignam atque inexpectatam perniciem attulisset. Praecipiti namque impetu fortuna, in Vitellij nominis sobolem incurrens, ex breui interuallo singulos perculit, atque prostrauit: miserabilem hercle in modum, quando partim foeda, partim ignobili morte conciderint.

Ioannes Vitellius.

IOANNES siquidem natu maximus, quum ad Auximum Piceni vrbem in oppugnatione versaretur, immani tormento discerptus interiit.

Camillus Vitellius.

CAMILLVS huic proximus, in Apulia Circellum oppidum appositâ scalâ conscendere et capere contendens, molari prope lapide superne deiecto, nequicquam protegente galea oppressus est. Is tum Gallis, Virginioque Duci operam nauabat, et multis bello fortibus factis, pugnacissimi Ducis laudem, eo praesertim die fuerat consequutus, quo non procul a Luceria Germanorum integram phalangem Aragoniis militantem, inductis et saepe circum ductis in orbem sagittariis equitibus deleuerat. Primus in Italia sclopettariorum equitum turmam instituit, quod equitum genus postea intermissum est, quum nimia atque inhabili sclopettorum longitudine praepedirentur; sic vt hodie non miremur breuiores et leuiores, aptiore industria Germanis institutos, qui nostris nuper hastatis equitibus maximo terrori in Germania fuerint.

MICHAELIS SYLVII LuSitani Cardinalis dE Camillo Vitellio.

Vitellius Vitellius.

MORIENS Camillus, Vitellium filium reliquit, quem Venetis et quatuor Pontificibus (vti erat bellicae rationis et multi consilij apprime gnarus) impigram fidelemque operam nauasse vidimus.

Paulus Vitellius.

CAETERVM in Paulo et Vitellocio aetate min oribus, vis ardens impauidi animi, et in arduis belli casibus mire efficax ita enituit, vt vterque ad militaris imperij nomen non temre aspirare milites crederent. Paulus ingenio excelsior, et iudicij grauitate praestantior, expediendis consiliis atque armis promptissimus habebatur; sed aliquanto fortasse seuerior et saeuior, quod dormitantes vigiles impune interfici, et sclopettariis, hostium captis erui oculos, et praecidi manus iuberet; quod indignum esse videretur, strenuum saepe nobilemque equitem ab infimi ordinis despicato pedire inulto vulnere prosterni. Nondum enim inuecto externarum gentium cruento more, Itali milites sanguinarij et multae caedis auidi esse didicerant. Paulus hac virtute disciplinaque prouectus, quum Venetas copias in apennino profligasse, Pisanosque egregie suam tuentes libertatem, aliquot oppidis expugnatis conterruisset, eorum moenibus

tormenta admouenda esse censuit. Sed eius conatus, quanquam vehementissime coeptus, eum habuit exitum, vt maligne obtrectante collega Ranuccio Martiano disparis dignitatis atque virtutis duce, perfidiosa potius quam necessaria cessatione a semicapto Stampacis propugnaculo retraxisse tormenta crederetur; quasi eius vrbis subactae laetitiam Florentinis inuideret; inanissima quidem suspicione, quum inde a probo auidoque veri decoris Duce perampla triumphi laus peteretur. Itaque a praepotente factione ciuium, vrgenteque Ranuccio, perfidiae accusatus, vir insons captus, praecipitique iudicio in curia securi percussus est; quanquam vel inusitati generis tormenta adhibita, in acerbissima quaestione nihil quod integritatis famam laederet, elicere potuissent. Eo enim supremo malignitatis decreto concidit, quod viri suspicaces, et Reipublicae causa maxime saeui factiosique, immerito tortum nequaquam ex tuto dimitti posse iudicarent. Sed eius immanis inturiae vltor postea extitit Alexander filius, quem hodie patris aequantem laudes, et Hungarico et Germanico bello clarum Italia inter paucos Duces adnumerat.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Vitellocius Vitellius.

AT Virellocium immanior vis atque saeuitia Caesaris Borgiae sustulit, quum. is cruen tissimo homini, perfidioso astu exrecenti defectione in gratiam receptus apud Senogalliam se credidisset. Ibi enim simulatione colloquij militaris perductus in domum cum Paulo Vrsino socero, Franciscoque Vrsino Grauinse Regulo, et Liberotto Firmano, ad eandem necem destinatis, strangulatus interiit, meritas certo iure poenas pendens, quod se a sanguinario, nefarioque tyranno syncere in fidem receptum imprudentissime putârit; quanquam ea reditus leuitas exitio cunctis futura, ab ingenio Pauli soceri largitione promissisque corrupti, Vitellocio im probante emanasse credatur. Vitellocius primus in Italia Germanicae disciplinae phalangem peditum ex Tiphernatibus suis instituit, quibus et hastas, et secures, ferreaque pectoralia, et galeas, externorum imitatione tradiderat; ordinauitque vt densata acieprocurrere, consistere, regredique, et decurrere in cochleam, nihil perturbatis ordinibus condiscerent; cuius phalangis inuicto robore fretus, paulo ante Vgonem Moncatam Borgiae Caesaris ducem in Vmbria profligârat; et capto ad Bassianum Guidone Feltrio Vrbinatium principe, Pontificias copias insigni edita pugna deleuerat.

PAVLI IOVII Iunioris.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

EIVSDEM.

Petrus Medices.

PETRUS Medices, quem Laurentius pater authoritate atque opibus florentem in Republica principem reliquerat, hac militari specie thoracatus et prolixe comatus pingi voluit. Nam tum viros radi solitos non decebat barba, contrarioque more nostro, capita praelongi crines adornabant. Multo enim iuuentae feruore alacer, robustos, gestandisque armis habiles artus equestribus spectaculis ad bellicam imaginem ostentare, aduersis saepe hastis in ludo coneurrere, variaque pugnae simulacra edere erat solitus: quod ita ad popularem gratiam expediret, sicuti patrem et patruum cum praeclara laude fecisse meminerat. Verum haec studia quanquam digna essent eo inuene, quem palmae decus accenderet, eum tamen aliquanto longius quam oporteret, a ciuilibus officiis abstrahebant, a quibus secus ac pater iusserat, ita abhorrere videbatur, vt saepe venationi falconumque aucupiis, ac amatoriis vanitatibus occupatus, actiones Magistratuum inspicere negligeret; alloquia ciuium fastidiret, et contemptu quodam raro intraret curiam. Quibus moribus fiebat, vt paternae modestiae, et Etruscae frugalitatis obliuisceretur, obiterque superbiae et luxui, atque item libidinibus quibus offendi ciuile decus posset, propalani se dederet, quum honestas quasdam familias assiduo atque licentiore matronarum cultu probrosas effici nonnulli suspicarentur. Sed haec grauior caeteris labes, quae proterui atque intemperantis famam premebat, cito deferbuitex nuptiis lectissimae vxoris Alfonsinae, quam ex Vrsina gente duxerat; conciliante id coniugium Clarice matre vt ex eadem orta familia. Erat Petrus ingenio patri dissimilis, vti saepe feroci, et tum maxime quum forte meracius biberet, acriter ad iracundiam parato; sed quod amoenitate Musarum et Musicis concentibus cito molliretur,

et quo luberet, facile flecteretur. Nam a Politiano praeceptore institutum erat domi certamen Etruscorum Poetarum, quo non obscura laus, summa iocunmditate quaerebatur; quando alternis dicerent et id pares numeros responderent, qui extemporaneae facultatis plausum a cir cumsusa audientrum corona petebant. Latinarum namque et Graecarum literarum studia, ea tempestate Florentiae vigebant, ita vt arguti iuuenes Etruscos rithmos peramoenis floribus adornarent. Hos mores opima paxferebat, atquehis pacata ciuitas honestissime laetabatur; sed vbi e Gallia terribile classicum concrepuit, non temere conceptus pauor totum inexperti iuuenis animum occupauit: fic vt facile in consilio longe omnium grauissimo foede fatisceret, et ciues antiquae memores libertatis, ad pristinum odium, et in spem excutiendae seruitutis erigerentur. Erat tum Florentini Aragoniis regibus foedere coniuncti, et cum Alexandro Pontifice sentiebant, Ingruentibus autem Gallis, socius aderat Ludouicus Sfortia, diu antea per legatos Petrum ab Aragoniis diuellere conatus. Sed Petrus ita comprobante Ciuitate, censuit ius foederis non esse violandum. Quo decreto Sfortiam vehementer offendit, quoniam astura eius consilia ab ancipiti, maleque fido ingenio, sibi derecta ad Gallos detulisset. Amice enim Sfortiae legatus in colloquio dixerat, non ideo euocari Galliae regem, vt Italiam externis gentibus subigendam et proculcandam daret; verum vt superbi et comminantis sibi Alfonsi ferocia, infensissimi regis metu frenaret. Itaque Petrus repentina per Lunensem agrum Gallorum irruptione perterritus, serae poenitentiae consilium sumpsit; ob id quod Ferdinandus Alfonsi regis filius, in AEmilia alteram Gallorum et Sfortianorum manum minime sustineret, et classis Aragonia Liguriam improspere tentasset, Florentiâ profectus, ad Sergianum descendenti Carolo obuiam iuit, vt honesta conditione proposita pacem impetraret. Sequebantur eo temporeregem plane victorem Laurentius et Ioannes Medicei,

Petro infensissimi hostes, quod ab eo ex leuissimis offensionibus in exilium acti fuissent. Horum desperatione proceres Gallos ab se alienatos Petrus reperiebat, neque aliter ab rege in amicitiam recipi poterat, quam si arces custodiendas regiis praefectis traderet, quae erant quatuor, Pilana, Labronensis, Sergiana, et infra lucum Feroniae Petrasanctensis. His obsignatis impetrati foederis tabulis, Florentini ciues qui in ea legatione ad egem, Petra collegae aderant, vsque adeo animis exacerbati sunt, vt a Petro Rempublicam priuati commodi causâ prodi dictitarent, et in eum concordibus consiliis conspirarent. Nec multum inde Petrus confecto eo negocio, quum ad exornandas aedes, quibus regem excioeret, Florentinam rediisset, et ad Decuriones ascendere veller, a Iacobo Nerlio Curiae ianua est prohibitus. Qua insolentis facti acerbitate perculsum, redeuntemque domum, populus sublato clamore, et coniectis lapidibus vsque adeo contumeliose inse cutus est, vt vix mentis compos euadendi fugiendique tumultus consilium expediret, et sancti Galli porta, principatu, patria atque penatibus vnius horae momento excidens, sese eiiecret, Bononiamque perfugeret, tanta trepidatione, vt vix Iohanni Cardinali fratri, qui cucullati habitum desumpserat, vt sese occultaret, elabendi spatium daretur. Errauit in exilio integros decem annos, saepius contumacis fortunae suae fallacissimos nutus expertus: vnde ei reliquae opes absumptae, et multum aes alienum contractum est, oppigneratis scilicet Alfonsinae vxoris dotalibus bonis. Nam abinitio Virginius Vrsinus, quam acceptâ in stipendium pecuniâ eum reducturus, ad Rapolanas aquas vsque peruenisset, commutato repente consilio, in Apuliam se conuertens, spes eius infregerat. biennioque post Liuiani audacis beniuolique ducis consilium secutus, ad Romanam portam ita copias signaque promouerat, vt obseratis repente valuis exclusus, irrito conatu regredi cogeretur, eo quidem grauiore detrimento, quod propinqui aliquot ciues, Mediceique nominis studiosi, tanquam hostilis eius accessus conscij, capite plecterentur. Promissis demum Borgiae Caesaris ad repetendam patriam perductus, quum ille exercitum ipsis prope Florentiae moenibus admouisset, non modo conceptam spem. votaque eius fefellit, sed existimationem exulis et salutem in summum periculum coniecit. Quod Borgia male fidus, rebus clandestine compositis, inter conditiones, Petrum tanquam hostem iudicatum Florentinis expetentibus traditurus esse diceretur. Nec multo post Vitellocio etiam adhaesit, ex nece fratris Florentinis inimicissimo, quum is occupato Aretio bellum intulisset. Sed eum terrorem valida Gallorum auxilia ab rege Florentinis sociis missa ita sustu lerunt, vt Petrus eandem aduersi conatus sui sortem tulerit, vsque ad Gallicum bellum, quod Magni Consalui virtute ad Formias parta victoria confectum est. Erat tum in partibus Gallorum Petrus, qui prostratis foedeque deletis partium copiis, vt se ad Caietam periculo eriperet, quum onerarium lintrem conscendisset, et secundo Lyri amne deueheretur, in ostio fluminis summersus interiit: nauigium tormentis cumulate onustum, facile absorbente irato mari, quum impetu tumentis amnis allidentes, decumani fluctus contrario repercussu pulsarentur. Hoc ignobile mortis genus ei merito accidisse plerique existimauerunt, quod in morte Laurentij patris, Leonium illustrem medicum, indignum prorsus ea immanitate, vt de infelici curatione poenam exigeret, in puteum praecipitasse crederetur. Reliquit auspicacioris fortunae haeredem Laurentium filium, quem a Leo ne Pontifice patruo, eiectus Feltriis, Vrbini principem constitutum, sed non diu eo munere laetatum vidimus: ex quo genita est haec Catherina, quam hodie eruditis moribus excultam, et laetae prolis foecunditate perbeatam, in thoro Henrici optimi regis Galliae conspicimus.

ANDREAE ANGVLII.

Christophorus Columbus.

QVIS non miretur hac honestissima fronte hominem, qui inusitara animi magnitudine portentosoque immensi ingenij vigore valuerit, aspero ignobilique Arbizolo Liguriae vico iuxta Sauonam nasci potuisse? Hic enim ille est Christophorus Columbus, stupendi alterius et nullis ante seculis cogniti terrarum orbis repertor: quem profecto benigna salutarium syderum conspiratione natum fuisse existimare fas est, vt incomparabilis Liguribus honos, eximium Italiae decus, et praefulgidum iubar seculo nostro nasceretur, quod priscorum Heroum, Her culis, et Liberi patris famam obscuraret. Quorum memoriam grata olim mortalitas aeternis literarum monumentis coelo consecrárit. Columbus a prima adolescentia diuersis nauigationibus

patrio more deditus, cuncta emporia, insulas, littoraque mediterranei maris peragrauit: et vti erat Geographiae apprime studiosus, curiosi ingenij neruos omnes contulit ad contemp lationem earum naturae rerum et regionum, quae terrae globo continentur, adeo pertinaci spiritu labore que, vt ex astronomia tropicorum, aequatorisque et climatum mensuras, totiusque item naui gatoriae mambranae, et Magnetis vsum exactissime perciperet, inflammatusque studio atque admirabili cupiditate explorandi Oceani raperetur, vt positos columnis Herculeis terratrum limites irrideret. Nec inanibus coniecturis alias omnino terras ad occidentem Solem exiendi praedicaret, quarum Plato ipse, et Seneca, et plerique alij Graecorum et Latinorum nonnulla expendenda Cosmographis argumenta reliquissent. Ea quoque spe Columbus magis ac magis implebatur; quod paulo ante patrum nostrorum memoriâ, a viro Gallo, cui nomen fuit Bethancor, Insulas Fortunatas, et a Lusitanis Hesperides, vltra Viride promontorium repertas esse didicerat: superatumque demum esset Henrici Lusitani regis classe, extremum AEthiopiae promontorium, quod Bonae spei nomen tulit, vltra Capricorni circulum Antarctico polo subiectum. Inuidebat profecto hanc gloriam externis gentibus homo Ligur, elato pertinacique ingenio, inique ferens Ligures, qui inuererata naualis disciplinae authoritate, et laude. cunctas nationes anteirent, praeoccupato ab aliis ausu, occasione ingentis parandi nominis spoliari. Haec eius vota aliquandiu delata ad reges, et semper reiecta, ad extremum Hispaniae rex Ferdinandus sic impleuit, vt adductus perseuerantia peritissimi hominis, quinque naues ab se impetrari pateretur. Quanquam id concedendae expeditionis munus, plerique non periculosum modo, sed plane insanum et impium esse praedicarent, vastissimis Oceani fluctibus naues et Hispanos homines committi ad libidinem vani Liguris et decoctoris, qui vitae suae iacturam parui duccret; si in eadem

pericula multi ipso peritiores nautae, fortioresque homines perducerentur. Itaque Columbus cum paulo minus ducentis hominibus Hispanici generis e Gadibus soluens, inter occidentem atque meridiem cursum tenuit, aquatusque apud Fortunatas Octobri mense, in dextrum vela flexirt, et sulcato per multos dies Oceano, nusquam apparentibus terris, conspiratione nautarum pene oppressus est: cum peregrini vnius amentiae vniuersam omnium salutem, desperato nauigationis exitu minime credendum arbitrarentur: quando infinitus pateret Oceanus, nec suffectura essent ali menta, si sero poenitenubus redeundum in Hispaniam esse decernerent. Sed eos vel atrocissime consternatos sacramenti militaris saeuere admonuit, quo regi fidem dedissent, se nusquam ab au thoritate imperioque ipsius esse discessuros: multisque rationibus ostendit. certam eos proditionis poenam in Hispania subituros, si temere summi commodi, summaeque gloriae coepta, et faeliciter ad finem pene perducta, timiditate inani, aut importuno incertae mortis horrore perturbarent. Vix dum sociis naualibus pacatis, et ad officium redeuntibus, Columbus volantes aues conspexit, praedixitque non longe abesse terras, e quibus illae euolassent. Nec eum fefellit opinio: breui enim peruentum est ad Insulas fere innumerabiles, maximamque earum adeuntes, valde nemorosam, et lusciniis, et psitacis refertissimam, sed humano carentem vestigio, Guadalupeam vocarunt. Inde perpetuis prouectus Euris, atque his vno tenore perflantibus, secundissimo cursu, quod nusquam fluctus inter se refringantur, ad insulam ingentem, nomine Hispaniolam peruenit. Ea distat a Gadibus rudi supputatione, miliarium Italicorum circiter quinque milibus, Cancrique Tropico supposita, in longitudinem tota proscinditurL refertque castaneae folij formam, magnitudineque Britanniam excedere perhibetur. Eius insulae gentes Columbus blandis nutibus atque munuculis ad se facile pertraxit, didicitque ex mulierum inauribus, et quibusdam armillis, auri copiam in ea reperiri, quum omnium rerum segetisque praesertim sint inopes, captuque ingenij adeo simplices, vt literarum prorsus mediocriumque artium sint ignari, vtpote qui nocturnos lemures adorent; quos nunquam viderint, sed inerrare domiciliis eorum noctu persuasum habeant; qui arbitri vitae simul et fortunae cuncta bona pariter et mala mortalibus dispensare soliti sint. Horum ligniea simulacra, incisorio pyrite lapide vsi ruditer effingunt, religioseque venerantur, Zeminos appellantes vtriusque humanae sortis largitores. Hos populos tormen torum portento, aspectuque velificatium nauium territos et stupefactos, facile ad venerationem Christianae crucis induxit, foedereque icto cum aliquot praepotentibus insulae regulis, cognouit manare aureas harenas ex amnibus, qui ex praealtis montium iugis in Oceanum deferantur. Itaque contentus hoc bene auspicato nauigationis initio, relinquere apud regulos ex suis Hispanos homines, totidemque ab his indigenas mutuae fidei obsides accipere, reuertique in Hisopaniam ad regem constituit. A quo demum perfuso tantae felicitatis gaudio, quadruplo maiorem classem impetrauit, vt reli qua scrutarentur, aggregantibus se ei certatim Hispanis, tanquam ad certam praedam ex aurea gleba ire properantibus. Hac secunda nauigatione Columbus, Amirantis regijque preaefecti nomen promeritus, eas quas innumerabiles diximus insulas, partim desertas, partim ab immani et truculenta Canibalum gente incoli, Piraticisque eorum lacrociniis cuncta infesta esse didicit. Ij mortalium cruentissimi atque efferatissimi humanis vescuntur carnibus: nullum numen adorant; nullum aequitatis ac humanitatis ius colunt; constuprant foede mares; et venenatis instructi sagittis, remigantes in alueis vniligneis longissime praedantur. Caeterum Columbus recto cursu ab Hispaniola ab occidentem pertendens, insulam Hispaniola duplo maiorem apprehendit: quam proter longitudinem, ab niitio continentem esse crediderat; sed anfractibus eius enormi flexu superatis integre circuiuit, et Cubam appellauit: pari auri copia et simplicitate incolentium Hispaniolae persimilem, atque inde demum in aduersam ingentium terrarum et regionum continentem ad Austrum sitam, Boreae flatibus appulsus tenuit. Hunc terrarum incogniti antea orbis tractum aequa fronte Septentriones spectantem, et introrsus sub aequatore situm, alij Sanctae crucis terram, alij Pariam, alij Darienem vario in loco vocauêre. Columbus ostium immmensi fliminis subiit, quod ideo os Draconis appellatum est, quoniam tortuosis vorticibus nauigia absorbere posse crederetur. Eius terrae gentes Antropophagos esse, nec vliis donis mansuefieri posse compertum est; vestiri eos versicoloribus psitacorum pennis; arcubus et ligneis clauis praeliari: nostrorum acies periculo facto refomidare, atque refugere in nemorosas latebras consuesse, constabat. Totaditis exploratisque gentibus Columbus, factus mortalium celeberrimus; non vno in loco constitutis legendi auri officinis, mulnim ab Hispanis innatae crudelitatis et auaritiae, causam pro se dicere coactus est, felici quidem euentu, confutata aemulorum lmalignitate, quuum ab Rege gratissimo atque iustissimo praefecturam Hispaniolae fratri mpetrarit; ipseque non multo post auctus opibus, et sua fama felix, quum tranquille senesceret, in Hispania obiit, relinquens aurifera regna, audentium Hispanorum virture proferenda, vti mox euenit ad summam Hispanie felicitatem. Sic vt columbus dignus omnino viderei possit, qui a Liguribus praesentia potius quam vetera hodie mirantibus, luculentissima statua Genuae decoretur.

IANIVITALIS.

AScanius Sfortia Cardinalis.

ASCANIVS Sfortia, senatoriae dignitatis supremum decus, quanto nunquam antea vel postea sit visum, ornatissimo familiae delectu cultuque, officiosissimi nominis authoritate, et rerum omnium apparatu opulentissimo, ita expressit et impleuit, vt multorum iudicio sacrati viri existimationem atque amplitudinem supergressus esse censeretur. Nam post eius mortem obsolescente sensim Pontificiae aulae maiestate, conspirationeque inusitata quarundam gentium eneruatis Romanis viribus, vsque adeo iactata despectaque est religio, qua sacrae opes nitebantur, vt neminem postea vel maximum Cardinalem ei aequari posse fateamur. Nam si vnis diuitiis, vnisque tantum fortunae muneribus potius, quam animi virtute et dignitate morum illustrium sacratos viros omnino aestimandos et suspiciendos existimemus, nemo fere Ascanio veniet comparandus. Lectus fuerat in senatum a Xysto Pontifice commendatione Ludouici fratris, qui Catharinam Galeacij germani fratris filiam Hieronymo Riario Pontificis propinquo nuptui dederat. Inde Ascanius opimis sacerdotiorum redditibus, ipsoque patrimonij censu ditissimus euadena, eum in Vrbe tenorem vitae instituit, vt domo maxime hospitali, egenisque perbenigna, et erga omnes insigni praeditos virtute apprime liberali, summa beneficentiae fama potiretur, essetque aliquanto principi propior, quam sacrato sacerdoti, quod ante omnia venatoriae voluptatis et nobilioris aucupij exercitationes regio sumptu studioque perpetuo tueretur. Hoc tanto nomine prouectus, diu facile principem inter senatores se gessit. Sed authoritate atque opibus, et noua denique gratia auctior euasit, quum ab excessu Innocentij octaui Pontificis comitia rexisset. Circumductis namque suffragiis, ad Borgiam totum se conuertit, emptusque proculdubio profusissima largitione, vt ille omnium deterrimus pro optimo Pontifex renunciaretur, adhortator et author praeclarus extitir: quum nonnulli eius ordinis candidati, Borgia potiores repulsam tulissent, qui Hispanum occultae malignitatis sum maeque simulationis hominem exitio cunctis futurum, stultissime Pontificem creatum nequaquam falsi vates denunciabant. Caeterum Ascanius, qui domum Borgianam peramplaque munera ex ea suffragatione fuerat consecutus, aliquot post annos exitialis amentiae suae poenas dedit. Nam Alexander, vt filium Caesarem Borgiam ad summas opes proueheret, cum Galliae rege Ludouico in perniciem Sfortianae et Aragoniae domus conspirauit, tanta immoderati animi acerbitate, vt cunctos Italici sanguinis regulos expellendos auitis imperiis, et scelesta manu pernecandos susciperet. Itaque Ascanius cum fratre Ludouico Gallicis impar armis, eo euentu in Germaniam profugit, vt cum mox Heluetiis fretus armis Mediolanum repetisset, Ludouico fratre ad Nouariam ab hisdem Heluetiis foede prodito, ipse coniectus in fugam prodente eum pari perfidia Conrado Lando Placentino, ad Ripaltam Castellum supra Trebiam, Venetis equitibus traderetur. Exinde perducto iam in Galliam fratre, quum aliquandiu Venetiis praealto in carcere custoditus esset, repetente eum Ludouico rege in Galliam pertrahitur: sed triennio post, quod mortuus esset Alexander Pontifex, Romam a Georgio Ambosio Cardinale perductus est: quoniam maxime idoneus putaretur in toto comitiorum negotio conciliandis suffragiis. Nam Georgius non obscuro ambitu ad Pontificatum aspirabat: sed fata Pio tertio Pontificatum detulerunt, simul et celeriter eripuerunt: paucissimis namque diebus excessit e vita, instauratisque comitiis, Iulius secundus Pontifex ei suffectus est. Hic Ascanium, Ambosio frustra contendente in Galliam abduci vetuit, quod indignum esset sacerdotem nihil tale meritum, paternique imperij fortuna expoliatum in carcere custodiri. Per hunc modum Iulij beneficio Iiber factus, et pristinae restitutus dignitati, quum ad repetendum Mediolanense imperium, ingenri solertique ingenio consilia contulisset, conscioque Consaluo magno, et Liuiano adiutore Gallis bellum moliretur, veneno sublatus triduo interiit, eo minus infelix, quod diri Pontificis teterrimam necem epoto temere veneno, quod conuiuis erat destinatum, vidisset. Eum aduersus tot fortunae contumelias infracti animi laudem meritum, Iulius marmoreo sepulchro honestauit, quod ad Flumentanam portam in templo Deiparae virginis conspicitur.

PAVLI AMANII Cremensis.

Ludouicus Sfortia Mediolanensium Princeps.

LVDOVICVM Sfortiam Mediolanen sium principem, cui Moro cognomen fuit, nequaquam a fuscedine oris, quod esset aequo pallidior ita vocatum ferunt, verum ab argumento, quod pro insigni gestabat Mori arboris: quae idcirco sapientissima arborum censeatur, quoniam tarde et non prius germinet et floscat, quam hyemis iniuriam effugerit, statimque tuto partu ocyssime fruticet, quasi hoc ingenio suo esse insitum indicare vellet, in omni actione nunquam propere, sed grauiter consilia inire, atque ea sicuti oporteret, mature et celeriter explicare. Verum id postea gestamen comprobante euentu longe vanissimum extitisse videmus: quandoquidem a tanta opinione prudentiae, nihil demum sibi sapere sit visus, quum exutus principatu, miserrimus omnium mortalium clathrato in carcere perierit. Erat eo ingenij instinctu Ludouicus, vt omnem ingenitae prudentiae vim, subtili astu, et multo simulationis artificio muniendam arbitraretur: propriaque item vota contegere, dissimulanter mentiri, fallere ex commodo, atque traducere simpliciores homines, ex disciplina officioque non insulsi principis esse putaret: quoniam adaperti et libere sentientis persona, inexpectatis saepe iniuriis nimis exposita crederetur. Caeterum in eo vigebat facundia illustris, nonnullis liberalis doctrinae praeceptis temperata, et grauis, quam oris et corporis habitus apprime generosus et excellens magnopere commendarent: quibus dotibus coniuncta erat congressus et alloquij nunquam fucata facilitas, vt perhumaniter responsa daret plena prauitatis et aequitatis: in neminem iratus aut asper:

vtpote qui subamara et ingrata his qui peterent, quodam sobriae iocunditatis lepôre mitigare consuesset. His moribus per multos annos aut fratris filij tutor, aut eo demum sublato princeps appellatus, imperium cum insigni gloria dignitateque Sfortiani nominis rexit, consilio potius semper vsus, quam expeditis armis, quod ex incommoda valetudine vir natura nec bellicosus, nec acer, ab armorum exercitatione studioque facile discessisset, dicereque soleret scriptorij calami, quam ferri aciem plerunque efficaciorem habere vim in gerendis administrandisque bellis, quae ad praeliorum aleam vel multa cum tatione deducta, inopinatas saepe calamitates dimicantibus importarent. Quibs institutis atque consiliis, quum arridente fortuna singularem non inanis gloriae suae fructum perciperet, et foris prudentiae nomine magnus et clarus haberetur, mire sibi placere poterat, quod ab initio tutela fratris silij depulsus, et Pisas relegatus, ea authoritate rediisset, vt inimicos, Ciccumque praesertim Simonetam authorem exilij capire damnaret, eiectoque dolis Eustachio vetere fidelique custode, Mediolani arcepotiretur, ac Heluetios et Sedunos arroganter ad Domossulam irrumpentes, cruenta illata clade reprimeret, et egregia demum cum laude ex Gallico bello post saeua pericula honestissimam pacem sibi atque Italiae peperisset: supra id quod maxime decorum videbatur, principatus ornamenta et titulos a Maximiliano Caesare fuisset consecutus. Verum vbi Carolum regem immatura et repentina morte surreptum, quo cum tuta pax vigebat, illi autem Ludouicum Aurelianum veterem hostem suum successisse didicit, ingenti metu praesagientis animi ita correptus est, vt pauor qui ei fatalis erat, aegre dissimularetur, sed nihil tamen in eo mentis rationem clades auerteretur. Verum Diis inuitis praesidiae paranti omnia frustra fuerunt. Nam Gallus desumptis statim regiis insignibus, auido atque anteparato animo ad Italiae totius imperium aspirans, cum Alexandro Pontifice, Venetoque Senatu exitiale toti Itaiae et Galliae maxime funestum foedus percussit. Nec Veneti caeca proferendi imperij libidine inducti, a supplice exorari potuerunt, quin accerserent ab Alpibus Gallos, ipsis demum certam perniciem allaturos, quod apud Senatum recentis offensionis dolor, qua ereptum sibi Pisanum imperium querebantur, plus valuisset, quam Balneolanae pacis mamoriâ, qua Sfortiae industria, grauissimi belli metu atque periculo liberati fuissent. Quamobrem Ludouicus impio certe, sed necessario consilio Baiazetem Turcarum imperatorem contra Venetos concitare coactus est, quum a Maximiliano Caesare auxilia desperaret, qui tum Gallorum opera Heluetio bello premebatur, et Federici Aragonij auxilia aequo remotiora, et languidiora fore perspiceret. Conatus demum est cum rege hoste grauis tributi pactione pacem redimere, vt sibi tantum liberisque suis paterni dominatus possessio, iuraque relinquerentur. Sed has conditiones, quae dubij belli pericula tollerent, et antiqua Aurrelianae domus iura confirmarent, ab initio auribus libenter admissas, rex postea insolenter reiecit, quod vndique vim ac insidiatores in Sfortiam comparasset, quos ille procul dubio non diu sustinere posse iudicaret: in eius rei negocium enixe satagente Triuultio, qui peculiari incensus odio, Sfortiani nominis capitalis erat hostis. Is manebat in praefectura apud Astam Aureliani vrbem, et cuncta quae opus erant ad bellum impigre callideque parabat. Nec multo post Obegninus atque Ligninius clarissimi duces cum iusto exercitu magnoque tormentorum apparatu in Italiam missi, Sfortianos vrbe Alexandria depulerunt, foede pro fugiente Galeacio Sanseuerino, qui adulterinis Calatini fratris literis, Mediolanum in medio ardore belli perfidiose fueratreuocatus: sic vt inopinata profectione omnes fere copias desereret, Gallisque foede relinqueret, et sero de fratris perfidia conquereretur. Eo nuncio et defectione Calatini ad Gallos, importune terrefactus Sfortia, ideo que consilij factus inops, propere in fugam se coniecit, quod vndique perfidiam timeret: et tum forte Simon Horrigonus Insuber aeque perfidiosus et scelestus ad interficiendum principem frustra summissus, Landrianum aerarij praefectum trucidasset, in quo expediendae pecuniae ratio omnis sita erat. Fugientem cum liberis Ascanioque fratre Comenses receperunt, apud quos concionantem admirabili constantia, et de consiliis suis multorumque perfidia disserentem, ego tum puer maxime sum admiratus. Atque inde miser, et a multis desertus Lario emenso, et superato Abdua monte, quem montem Graium hodie vocant, vnde Abdua profluit, in Germaniam est profectus, paucisque inde diebus quum esset ad Bolzanum in Rhetia, Mediolanensem arcem nefaria proditione Bernardini Curtij clientis sui Gallo traditam cognouit, simulque occupatam a Venetis Cremonam, pari perfidia tradente arcem auarissimo custode, cui Bataleoni nomen fuit. Dum in Rhetia Caesarem conuenisset, et de reditu consultaret, inter multas belli deliberationes, grauem sibi pecuniae iacturam imminere prospexit, quod ea a Caesare auidius expeti, neque auxilia mature expediri viderentur. Itaque comprobante Ascanio, priusquam auri inopiam sentiret, conandum sibi aliquid existimans, Heluetiis et Grisonibus inter se foederatis, et mercenariis gentibus se commisit. Hinamque expeditas legiones, quibus eum reducerent, pollicebantur, quod iam inuisum Insubribus Gallicum nomen esse coepisset. Nec mora, adiuncto etiam sibi Sequanico equitatu, ab Alpibus Rheticis descendens, a Comensibus, Mediolanensibusque laetissime receptus est, Ligninio nihil obsistente, et cum Gallicis praesidiis vltra Ticinum profecto. Sed quum Ludouicus in expugnanda

Nouaria aliquot dies absumpsisset, noua Gallorum auxilia Tramulio duce superuenerunt, et cum his multo plures et fideliores Heluetiorum cohortes, quam essent apud Sfortiam. Ab his vsque adeo grandi Gallica largitione deprauati sunt cuncti fere Duces, qui Sfortiae militabant, vt nullo pudore contra sacramenti militaris fidem, eum ante receptae Nouariae moenia Tramulio traderent. Commonstrarunt eum Heluetio habitu inter phalangis ordines gregarij militis specie traductum, Rodulphus Longus Griso, et Gaspar Silenus Heluetius. Pari quoque perfidia Sfortiam deseruere Sequani et Burgundi equites, quos mercede coniunctos adduxerat, Aloisio scilicet Valdreio Bastardoque Rossio ducibus, Ligninij opera atque pecunia corruptis. Perductum in Galliam rex Gallus accuratis precibus expetentem, vt victorem regem venerari sibi liceret, ad se perduci vetuit, quanquam eum postea ex itinere praetoriani equitis insignia, atque arma mentitus, intentis oculis spectarit extra clementiae pudorem, quum regiae humanitatis in captiuum penitus obliuiscendum putaret. Natura enim praedurus, et recenti suo efferatus carcere in Locensem turrem, erepto scribendi solatio miserum inexorabili saeuitia coniecit, ita vt quinto tandem anno vexatus, ictericiae morbo diuturnam miseriam morte effuderit. Audiui ego postea a Petrofrancisco Pontremulo, qui in eadem custodia fidus comes, perpetuo seruitio Sfortiae fuerat concessus, eum totius infortunij sui miserias virili pioque animo pertulisse, saepeque dixisse, hanc sibi pro veteribus delictis extremae calamitatis poenam a magno Deo fuisse impositam; postquam consilia sua humanae plena prudentiae, nihil aliud quam occulta vis fati praeuertisset: ita vt in ea vnam dirae necessitatis causam referret, quod amici et socij pene omnes vel summis obstricti beneficiis, fidem impudentissime fefellissent, praeter vnum omnino barbarum Baiazetem, qui ex condicto Venetis terra marique arma inferens, sibi promissa, quanquam sera auxilia, in ipsam vsque Venetiam transmisisset.

PAVLI IOVII Iunioris.

Caesar Borgia Valentin. dux.

CAESAREM Borgiam, qui sanguinario ingenio, immanique saeuitia veteres tyrannos aequasse censeri potest, viroso sanguine, execrabilique semine progenitum ferunt; quod faciem atro rubore suffusam tuberculis, qui saniem leuiter expuerent redundantem, oculosque introrsus recedentes, et atroci vipereoque obtutu scintillantes ac igneos ostenderet; quos nec amici quidem et familiares contuendo ferre possent, quanquam eos inter foeminas iocabundus, mira commutatione ad lenitatem conuertere consuesset. Caeterum artus reliqui ad decorem egregie respondebant, quum ei esset habile corpus, valida neruorum compage firmissimum, quod tam apte quam impotenter ad cunctas pedestris et equestris armaturae, ludorumque omnium exercitationes afferebat; vtpote qui longissime et peritissime iaculari, in palaestra vel robustissimum quenque prosternere, currentem in arena taurum vno macherae ictu decollare didicisset. Susceperat eum in minori fortuna Rodericus pater, ex Vannotia Romana, quam a formae venustate, et morum illecebris, miraque demum foecunditate legitimae prope vxoris loco habuisse constat. Vigebat adolescente in Caesare peracutum et erectum ingenium, proptereaque missus fuerat Pisas, vt in Gymnasio iuri ciuili operam daret. Sed vbi pater Pontifex est renunciatus, in Vrbem propere rediit, galerique purpurei dignitate collara in Senatum cooptatus est: quem honorem postea fastidiuit atque reiecit, quum ad firmiores opes magnaque imperia effreni libidine raperetur. Primum omnium permutati ingenij et fluxae fidei documentum praebuit, quum a Carolo Gallorum rege Neapolim contendente, cui a patre Pontifice legati specie, comes et obses datus fuerat, e Velitris Romam profugisset. Exinde armorum studio teneri, contemnere galeri decus. et Candiano fratri, qui ductaret exercitum, inuidere coepit, eo quidem insanae

aemulationis exitu, vt ipso fratre Candiano, quo cum hilariter apud matrem coenarat, iugularo, proiectoque in Tyberim, se totum a senatorio ordine, abdicata purpura, et desumpro militari sago ad arma transferret, et Pontificiis copiis praeficeretur; conniuente prorsus ad immane parricidij scelus patre Pontifice; qui et ipse vim sibi afferri ab efferato filio proculdubio metuebat. Itaque sublato principatus aemulo, quod ita ad explendas cupiditates expediret, Gallis se coniunxit, fecitque sponsalia cum Carlota Alibretae familiae regij sanguinis puella, apud Aquitanos pernobili. Tum enim Pontifex totus in eam incubuerat curam, vt ingentes filio opes, peramplique imperij facultates, vel summa cum iniuria pararet: eiectis primo Vrbe Latioque Columniae familiae proceribus, Vrsinisque demum insigni dolo pernecatis, et excisa prope Gaietanorum familia, quum eius preceres, occupato eorum dominatu, veneno aut ferro sustulisset. Verterat quoque eandem saeuitiae atque perfidiae rabiem in reliquos Pontificiae ditionis regulos, quatuorque simul Camertium proceres. Varaniae antiquissimae stirpis strartgulârat: Guidonem Feltrium Vrbino pepulerat: Ioannem Sfortiam Pisauro adempto, paratam caedem effugere coegerat; expulsis etiam Arimino Malatestis. Et quum Galliae togatae imperium affectaret, Catherinam Sfortiam Hieronymi Riarij quondam vxorem, Gallicis fretus auxiliis, Foroliuio et Forocornelio deiecerat, captamquo constantissimi animi foeminam, magno probro, et parum virili superbia in triumphum Romam perduxit. His tantis belli sumptibus, quum sacrosancti aerarij pecunia minime sufficeret, opulentissimum quenque ex aula sacerdotem, et in his aliquot Cardinales veneno tollendos curabar, vt eorum diuitiis in Fiscum redactis potitus, pro fusissime largiretur. Vna enim liberalitate quamilites sibi obnoxios et fidos redderet, famam quaerebat, ita vt quum asciuisset sibi in stipendium multos vndique manu promptos, et ex secunda classe Romanorum ciuium censu atque

audacia praepotentes, affectare Romanae ciuitatis imperium, Vrbem Hispanis inquilinis replere, et per eos nobilissimi sanguinis proceres, quos eiecisset, diu areere e patria speraret. Haec cum impio patre cogitans, attonita in Vrbe noctu vagabatur, quum nusquam interdiu viseretur, quoniam lucem libenter effugeret, ne deformis et truculenta facies spectaretur. Nouissime tot caedium cruore nondum satiatus, Astorem Manfredum, quem Fauentia expulerat, quod esset decorus adolescens, sceleste et immaniter prius constupratum, et mox fracta ceruice necatum, Tyberi mersit. Hanc infamis seculi pestem quum neque Dij, neque homines ferre possent, faralis Pincernae error ad praeclaram magni numinis prouidentiam vtrunque sustulit, quum in Vaticana villa coenantes, ex medicata Falerni vini lagaena, parataque ad exitium nonnullis Cardinalibus conuiuis, venenum bibissent. Pater senex non diu veneni vim ferre potuit; at ipse qui dilutius bibisset, atrocissimo, sed non lethali morbo correptus est; sic vt magnis conseptus copiis dux acer, sibi vsui esse nequiuerit, dilabentesque copias, et duos veteres hostes paucissimis diebus Pontifices creatos viderit. Sed Iulius hominem vel mille neces meritum, quem in mole Hadriani custodiri iusserat, ea pactione dimisit, vt togatae Galliae arces reciperet. Elapsus itaque Caesar ab Ostia nauigio Neapolim peruenit, vbi a Magno Consaluo iussu regis comprehensus est, atque in Hispaniam deuectus; ne vir belli cosus, quum ad eum magnus milirum concursus fieret, recentis in Italia partae pacis tranquillitatem turbaret. Ad extremum Caesar post tertium annum deceptis custodibus e Medinae arce funibus se deiecit, beneficioque Beneuentani reguli nactus equum, ad Ioannem Cantabriae regem confugit. Apud hunc, armis cum Alarino regulo contendentem, militans, quodam tumultuario praelio ad Mendauiam victor, glande traiectus concidit; sic vt non agnitus, et exutus armis qui triumphum meruerat, ad regem nudus sarcinae modo vili iumento impositus, pendentibus brachiis et cruribus referretur. quo exitu ferox animus corpore excedens laetari potuit, quum ea victima non hosti ignoto, sed manibus tot insignium procerum, quos crudelissime pernecasset, acerbissimis tormentis dilaniata omnino mactari debuerit. Sepultus est Pompelonae, arguto Hispani poetae carmine honestatum, quod Latine postea Antonius Vacca ad eandem sententiam sic vertit:

ANTONII VACCE.

ANDREAE ANGVLII.

Nicolaus Vrsinus Petiliani Comes.

HOc honesto caluitio derasaque barba, et vetere leuis armaturae cultu, Petilianus maxime vigilantis, et vere staruarij ducis specimen praebebat, quum Venetis militaret et Vrsinae familiae decus, post enectum Neapolitano in carcere Virginium, illustri armorum studio tueretur. Is plura stipendia vario militiae munere Pontificibus, Florentinis, atque Aragoniis fecit; cautique semper et egregie constantis famam est consecutus. Bis aliena potius perfidia, quam sua culpa in potestatem hostium deuenit; semel ad Cesenam Ferdinando Aragonio militans, quum forte ad vrbis Decuriones pro expediendis commeatibus ascendisset; eum nanque inermem et nihil tale suspicantem Guido Guerra vir factiosus et insolens comprehendit, frustra reclamante Cesenatium senatu; sed ab ea vi temere illata, Guido qui Gallis adhaeserat, eum habuit

euentum, vt ab Aragoniis in vrbem irrumpentibus continuo pelleretur. Iterum vero ad Nolam quo ipse et Virginius cum Aragoniis copiis, ingruente ad Capuam Carolo sese contulerant. Ibi enim dedentibus vrbem Nolanis, ea conditione vt duces copiaeque regiae incolumes forent, Arsius Gallus contra fidem pactionis ipsos duces manu cepit, et copias hostiliter diripuit. Eo modo captiuus quum in Galliam a Carolo perduceretur, e medio Tarrensis pugnae tumultu ad Venetam aciem pro fugit; sic vt seuero vehementique suo horrtatu, nutantes copias, et foedam proclinatas in fugam opportune retentaret, restitutisque animis ad conseruandos ordines egregie confirmaret. Qua cohortatione summa procul dubio clades auersa est, et grauioris ignominiae dedecus Italo militi ademptum tanta cum laude, vt mox a Legatis Venetis et Sfortianis seruati exercitus gratiae certatim agerentur. Ex inde Veneto conductus stipendio, in obsidione oppugnationeque Nouariae strenuam nauans operam, Gallici tormenti pila iuxta renes ad dubiae salutis euentum vulneratus est. Post id vero bellum prospere confectum, Veneti collecta authoritate florentem, in Francisci principis Mantuani discedentis locum, Imperatorem creârunt: qui honos perpetua cum dignitate nominis, vsque ad vitae exitum ei permansit. Eius ductu Germanorum copiae iussu Caesaris per Athesis vallem irrumpentes, quum Gallorum auxilia Triuultio duce, et Hispanorum cohortes contra Germanos Venetis accessissent, post expugnatum Petrae Castellum repressae sunt. Nec multo post dirae coniurationis bellum in Venetos est exortum, conspirantibus in vnum cunctis Europae regibus ad excidium Veneti nominis. Cuius atrocissimi turbinis procellam Venetus diu ferre nequiuit, amisso scilicet ad Abduam exercitu, quo die aduersus Gallum regem Petilianus vllo vsui vel eximie cautus et fortis imperator esse non potuit, quum in id male exploratum pugnae discrimen ab inconsulto praeproperoque collega Liuiano, vel renitens et

nolens raperetur. Ab ea clade Venetus cunctis prope copiis et vrbibus exutus est. Nam singulae ciuitates aduentantis cum terrore victoris regis, nec impetum, nec ipsam vrgentem samam sustinentes, extemplo rebellabant. Solus Petilianus e suorum strage se recipiens, vt iterum operam praestaret, animum non despondit; suasitque patritiis Venetis, vt de Republica non desperarent: positis nanque castris ad Mestrium oppidum, et collectis profli gati exercitus copiis, constanti animo substitit; amissoque Patauio, vt Taruisium in potestate retineretur, immisso praesidio curauit. Neque diu post, non semperimmitis Fortuna, inflictarum pertaesa cladium, ita commutata est, vt prae pudore Venetis viam aperiret, qua Patauium reciperent. Excubante siquidem in eam curam Petiliano, Andreas Grittus Venetus legatus, e Taruisio cum expeditis copiis noctu mouens, eius portae, quae Cauda longa vocatur, pontem, foeni plaustro de industria obsessum occupauit; oppressisque praesidij Germanis, vrbe atque arce potitus est. Qua contumelia singularique iactura accensus Caesar, intra paucos dies e Germania descendit; castrametatusque ad Fanum beatae Helenae, Patauium ingentibus tormentis expugnare adortus est: cessissetque ea vrbs amplitudine et vetustate pernobilis, proculdubio Caesari non suis modo e Germania magni roboris copiis; verum etiam Gallorum et Hispanorum auxiliis confirmato, nisi Petilianus supremo Romanae virtutis opere edito, murum perruptum hostilibus tormentis, iamque ad ingressum audaciae hostium patentem, memorabili fortitudine defendisset. Caesar enim alioqui bellicosus, et in dubiis ausibus plerunque pertinax, vbi militare decus emineret, postquam Hispanos fortiter repulsos, et foeda missilium ignium, omniumque telorum clade obrutos vidit, ab vltimi certaminis alea temperandum multis de causis iudicans, irrito conatu elusus et inglorius in Germaniam rediit. Neque fata Petilianum partae gloriae suae diu superstitem esse voluerunt; nam septuagenario maiorem diuturnae vigiliae, immoderatusque labor, administrandis regendisque praesidiis susceptus, facile confecerunt; sic vt eum lenta febris, et concitata aluus ad Leonicum Vicentini agri oppidum non multis diebus extinguerent. Senatus tanquam summae fidei atque prudentiae ducem non temere luxisse visus est, quando ei postea parem frustra desiderârit; ob idque ei honoris causa e ligno equestrem statuam erigi iussisset; eo tamen decreto, vt ei tranquilliore Reipublicae tempore, aenea inaurata ponereturs vel ob id perenne decus merito, quod pro externis regibus (vti Romanum decebat) nusquam arma ferens, pro gloria tantum aut salute Italici nominis omni tempore dimicârit.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Franciscus Alidosius Cardinalis Papiensis.

NON ineptum fore putauerim, ad instituendam rectae atque honestae vitae disciplinam in sacratis viris, si ad exemplum posteritatis Francisci Alidosij Cardinalis vita improba, et non sero subsecutus peruersos mores inusitatus interitus exprimatur. Sic vt eius nobis haec imago ex viuo vultu ducta magnae sit admirationi, quod tantam in se decori et liberalis aspectus dignitatem prae se ferre videatur; vt hinc coniectari liceat deprauati animi labem illustris formae specie aliquandiu posse contegi, abscondique facile vel peritissimis physiognomiae artis magistris. Ortus erat ex nobili Alidosiorum familia, quae in AEmilia via Forocornelij principatu olim potita est; educacusque liberaliter, sed aliquanto licentius, quam exuenti pueritiam ad tuendum pudorem expediret. Adolescens nanque roseo ingenuoque ore conspicuus, Iuliano Rouereo adhaesit, qui postea pontifex Iulius Secundus appellatus est. Apud hunc multis et arcanis, expediti ingenij et parati corporis obsequiis, quantam nemo alius inter aequales, gratiam promeruit; quanquam eam aduersus prostratae pudicitiae rumor vehementer eleuaret, quod inuerecunda consuetudine, aulae principes sibi conciliasse crederetur; vnde illi purpurei galeri honos mature collatus est, permagnaeque illi ex sacerdotiis diuitiae, nunquam frustra petenti, affluenter obuenerint; sed quibus coniunctae (vti mox apparuit) insitaeque essent familiares superbo eius ingenio pestes, cum libidinis et gulae, tum procacitatis et aleae, malignique liuoris; quae hominem

natura irrisorem, et ab aequo et bono dissidentem, ad sermones contumeliosos et impuros, impuden tibusque mendaciis refertos impellebant; vt ex commodo pro ferendae ambitionis et voluptatis instrumenta pararentur. Mire enim sibi placebat, quum plerosque eius ordinis splendoris et munificentiae gratiaeque nomine prorsus anteiret; postquam ei literarum et verae virtutis ornamenta de essent, et non obscure Foro cornelij dominatum optimo iure se petere a non ingrato Pontifice profiteretur, quod eam vrbem olim Alidosij maiores obtinuissent. Caeterum in ea re Iulium spe sua duriorem inueniebat; occupatum scilicet Gallico bello, et concilij a Gallo rege indicti offensionibus circumuentum, nec quicquam aliud coquentem, quam vt Pontificij imperij opes augeret, itudio religionis, amoreque patriae communis, quam in libertatem asserere a duerlus externas gentes magnopere conten debat. Verum Fortuna generosis atque sanctissimis consiliis a duersa, ita Iulij coepta perturbauit, vt vndique victor Gallus, impotentibus fretus armis maxime vrgeret. Quo rerum successu Alidosium peruerse potius laetatum, quam malo publico consternatum ferunt; vtpote qui pristinae innixus cupiditati, Foro cornelij vrbem beneficio Galli victoris, quam Iulij munere adipisci mallet; proptereaque persidiosis artibus, importuna ad sustinendum gerendumque bellum impedimenta, Francisco Mariae Feltrio, qui Pontificiis praeerat copiis; afferre diceretur, vt Gallis incumbentibus victoriam aperiret. Erat enim Bononiae in munere legationis expediendis castrensibus rabus atque pecuniis, obscuro quodam astu semper aduersus, et vsque adeo auaritia, libidine atque saeuitia infamis, vt a Bononiensibus Verre Tulliano rapacioret saeuior vocaretur; ob id praesertim quum insontes nec vllo iudicio conuictos, simplicissimo tantum liberoque ore locutos patritios quatuor, ad inanem ciuitatis terrorem strangulasset; eoque acerbius, quod nulla Pontificij itissus in eorum necem documenta extarent. Fuêre ij Albertus

Castellius, Innocentius Aringherius, Sellustius Guidottus, et Bartholomaeus Magnanius, qui nunquam de prodenda vrbe Tomniassent. Itaque alienato populo, et Gallis appropinquan tibus, Triuultio summo duce, Feltrianae copiae, et Veneta item auxilia his sub vrbe coniuncta, primo repentinoque impetu foede prossigata sunt; ita vt irrumpentes Bentiuoli veteres tyranni in vrbem reciperentur, aperiente Galeriam portam Laurentio Ariosto, quem Alidosius Bentiuolae factionis studiosum cohortibus conscriptis portarum custodiae, perfidiose aut imperite praefecerat. Erat tum Rhauennae Iulius Pontifex, ad quem Feltrius amissis copiis peruenerat, quum eo etiam Alidosius vrbe atque arce desertis, se in fugam eiiciens, conuolasset; vt scelesti admissi erroris veniam incusata fortuna deprecaretur. Verum hoc meditanti surda fata et superi scelerum vindices non arriserunt, eum (siquidem mula vectum, indutumque atri coloris penula, Hispanicoque pileo, depositis purpurae senatoriae insignibus, Feltrius pedes ad Pontificem ire pergentem, iuxta Vitalis aedem adeptus, mucrone per ilia grauiter adacto) e mula deturbauit. Quum cadenti Mondulphus equitum praefectus latiore sica malam cum auricula discidisset, Philippus demum Auria reperente ictus Feltrio, iacentem impresso ad praecordia gladio humi confixit; nihil se commouentibus praetorianis aliquot equitibus, qui stupente atque attonito Guidone Vaino, ipsorum duce praetoriique praefecto, neque animos, neque arma ad ferendam cadenti opem expedire potuerunt. Iulius ad nuncium tanti patrati facinoris exclamans, neuter inquit eorum me fefellit; quod ominabar enim, non sero euenturum sciebam; sed me fratris filij dispudet, quod dextram sacrato sanguine polluerit, quum priuato indulgere odio, quam publicae saluti, immitis patrui desertor maluisse videri possit. Sed Triuultius hostis egregie pius et prudens, Iulium Rhauennam tumultuose excedentem persequi noluit, recepta scilicet Bononia contentus, quam Gallicis adiutus armis Pontifex ante quinque annos acquisisset. Eius patratae caedis nomen diuersi iudicij famam tulit, quum alij ad sacrosancti ordinis immaniter violati contumeliam, execrabilis inusitataeque caedis facinus detestarentur, quo Feltrius scelesto exemplo aditum ad Cardinalium caedem patefecisse videtur; Alij porro extra aulae adulationem positi, hominem impense celebrarent, qui aequissimo iure, sacrati senatus probrum et purpurae dedecus, tanquam plane monstrum, generosa et vere Herculea manu sustulisset.

PAVLI IOVII Iunioris.

Baiazetes II. Turcar. Imp.

BAIAZETEM, qui Othomannorum principum octauus fuit, Graecorum senum potius quam Turcarum more prolixa barba vsum fuisse constar, cum ex hac imagine verissima, tum etiam ex grauis nec infaceti scommatis Selymi filij dicto. Hic enim, quum forte Hismaelis Persarum regis legato familiariter causam quaerenti; cur subtonsa ad mentum barba vteretur, quando promissa potius magnos reges deceret, sicuti Vsumcassnes, et Sulthanus Campson, paterque ipsius Baiazetes nutrire consueuissent? illico respondit, se nolle ab ea inutili atque importuna densae barbae ansa expositum videri, vt corripi et circumduci posset a purpuratis suis, quorum improbam vim pater inde cotreptus et pertractus vnquam effugere nequiuisset. Erat enim Baiazetes non pertinacis interdum, sed valde obsequentis ingenij; sic vt e media purpuratorum consultatione nonnunquam inuitus ad ea quae nollet actionum consilia saepissime raperetur; quanquam in eo non deesset bellicus vigor, constantiae laudem affectans, et iudicium in expendendis rebus aequo et temperato principe dignum; vtpote qui Scythicae stirpis insolentiam atque duritiem, et natura insitam genti violentiam, multa praecellentium studiorum grauitate, et ex historiis sacris aptissima exemplorum vbertate temperaret. Natura siquidem tranquillitati

et sapientiae deditus, Peripatetici Auerrois opinionibus oblectabatur, placitaque Mahomeranae legis, diligentius quam regem bellicae gloriae auidum deceret, rimari credebatur. His cogitationibus occupatus, quum pater Mahometes mortuus esse nunciaretur, atque ipse tum esset in Cappadocia, ab ipso sperati imperij limine, a Praetorianis purpuratorum malignitate concitatis, pene exclusus est, Corcutho nepote in Regiam sedem sublato. Sed non multo post, cum ipsa pueri imbecillitas, tum obortus inde iustus pudor, imperium auo debitum et ereptum, praetoriaris largitione pacatis facile reddiderunt, eoque facilius quod Gemes Baiazetis frater ad impetium aspirans, comparatis copiis aduentaret. Verum Fortuna Gemem tribus victum praeliis ita perculit, vt Rhodum confugere cogeretur, captusque ibi Romano Pontifici custodiendus Romam duceretur. Ex inde Baiazetes intestino bello liberatus, more maiorum in Christianos arma conuerrit: quorum impetu fere perpetuo Valachos ad istri ostia ad empto Moncastra multis incommodis afflixit, ingentique pugna edita, Illyriorum Pannoniorumque et Croatorum copias pro communi salute in vnum coeuntes, apertisque in campis contemdere ausas, per Cadum bassam eunuchum non longe a Sauo trucidauit: neque vsquam praeterquam ad Tarsum vincentibus egregie Mamaluchis, aduersam belli fortunam expertus est. Exorto demum Veneto bello non terrestri modo, sed nau ali apparatu patre validior, ita irrupit, vt Schenderbassa luctuosa incursione, vltra Tiliauentum in Euganeos penetraret, et Deuthes praeffectus classem Venetam Grimano duce ad Spora das insulas in fugam coniiceret, Venetasque opes exolescente eorum disciplina sibi in posterum mari contem nendas ostenderet: quum anno sequenti Barbarus ipse audacior factus, Peloponnesum intrans, expugnata fortiter Methone, et ad eundem victoriae terrorem, Corone, Pileo, Crisseo Naupactoque in deditionem acceptis, et paulo ante occupato Dyrrhachio, terra marique

victor euasisset. Sed Hispaniae Galliaeque regibus in publica religionis causa Veneto opem ferentibus, ea conditione pax a Baiazete impetrata est, vt recepta dudum Cephalaenia, Venetae (vti antea fuerat) esset ditionis: et Leucas, Nerythusque insula, quam Pisaurus Venetus nauiter expugnârat, Turcis redderetur. Eius autem conciliandae pacis Grittus author eo Barbarum facilius persuasit, quoniam in Perside Hysmael Sophus ex progenie Vssumeassanis sese regem effecerat, inuecta nouae religionis opinione, quam ingenti fama superstitio sillimi quique, earum gentium credulitate nouae legis persuasi, ardentissime equerentur; vsque adeo supra religionis causam felicibus armis formidolosus, vt Othoma~nico imperio hostis immineret. Nam eius clientes sectatoresque in Cappadociae fines, trahendorum in causam populorum nomine penetrârant; binosque iam Bassas Caragium et Halim, geminosque exercitus duobus oppressis ducibus occidione deleuerant. Huius belli timor eo Baiazetem senem perpulit, vt de successore deligendo cogitaret, purpuratorumque perfidiâ Selymus filiorum natu postremus, quem paulo ante praelio superatum parricidam appellârat, fraude et dolis patre eiecto Constantinopolitano imperio potiretur, et senem patrem, vir saeuus atque impius, exutum regno veneno tolli iuberet. Per hunc modum Baiazetes ad Dimotocum vicum, hortorum amoenitate nobilem, iuxta Ponticum littus ire pergens, quum regnasset annos triginta duos, aerumnosam vitam exoptata morte commutauit; eo quidem seipso minus miser, quod Acomatis et Corcuthi filiorum Nepotumque aliquot regra indole iuuenum, atrocissimam necem non viderit, quum vixisset annos septuaginta tres, sub id ferme tempus, quo Iulius Pontifex, pro salute dignitateque Pontificij nominis aduersus Gallos concilium excitantes, controuersiam armis finiendam susceperat.

IANI VITALIS.

Gasto Foisseius.

QVis vel imperitus ex humano vultu interni moris coniector in hac decora imberbis iuuenis facie, diuersas inter se pugnantes partes non admiretur? Quando hinc diffusus per genas argenteus fulgor, ad maturae frugis pallorem sensim euadens, vsqueadeo generosumos commendet, vt vehementer spectantes alliciat. Illinc vero radiantes, cauique oculi, praeferocis animi indices, contuentes absterreant. Hac enim specie spirantem bellicam vim Gastonem Foisseium saepe vidimus, quum feruido ingenio arma quatiens, insignes victorias et triumphos agitaret. Is ab auunculo rege Ludouico, quem oris atque animi indole referebat, in Italiam cum impe rio missus, tanta vi celeritateque, sua atque aliena arma exercuit, vt prius Dux quam miles; ante triumphator quam acclamatus Imperator extiterit, summis profecto nobilioris seculi ducibus praeferendus; nisi in ipso victoriarum cursu adolescens plenus gloria cecidisset. Incredibili nanque celeritate ad parandam ei inusitatam laudem et immaturum vitae exitum properantibus fatis, irrumpentes in Insubrum agros hostes Heluetios acerrime sustinuit, et in patriam repressit. Bononiam per lutulenta itinera praeduraeque; hyemis glaciem raptato exercitu, formidolosa Hispanorum obsidione atque oppugnatione liberauit: igneque rapidior inde digressus, Venetas copias ad Athesim fuso Baleono duce protriuit: atque eodem cursu per arcem Brixiam aggressus, praesidij Veneti, Brixianique populi cruentissima strage edita, rebellantem vrbem recepit atque diripuit; sic vt mox tanta subnixus victoria, rursus ad Hispanos verteretur, vt Rhauennatium campos, insigni certe victoria, sed fatali suo interitu nobilitaret. Inflammatus nanque immoderato ardore delendi hostis, quum iam plane victor, stratis aduersariorum alis et legionibus incitato equo cum paucis; recipientes sese hostes, persequeretur, sub aggere profluentis amniculi confossus interiit; eo quidem euentu, vt morte sua seruasse reliquos hostes, et rem Romanam in summum adductam discrimen, metu atque periculo liberasse iudicetur. Verum ab ea mox cruenta exitialique victoria Galli, execrante eos damnanteque impietatis Iulio Pontifice, prementibusque iterum Heluetiis, Italiae possessione deiecti sunt. Ob eas res gestas Matthaeus Sedunensis cardinalis, Heluetiis legionibus praepositus, vt irato Pontifici obtemperare videretur, Gastonem Mediolani aurata in arce magnificentissime tumulatum ab excelsa testudinetempli maximi detrahi iussit, quod ossa infensissim et sacris interdicti hostis, indigna eo superbae pompae spectaculo iudicaret; Quando ad exornandum impiae victoriae trophaeum sacrosancti Pontificis vexilla ad ignominiam tholo suspensa spectarentur.

ANTONII FRANCISCI RAINERIT.

Ludouicus Galliae Rex.

INLVDOVICO Galliae rege, eius nominis duodecimo; flagrantissimum armorum studium enituit, quo in vtranque fortunam diuerso euentu longe clarissimus extitisse videtur; sed qui in omni vita pro ferendi imperij, quam praeclari nominis auidior a plerisque sit existimatus, quod contra insitum generosis Gallorum regibus morem parum pius, et saeuus, pecuniaeque tenax haberetur; quanquam ipse eo nomine quod Romanum Pontificem impugnaret, impius Caesarum exemplo dici nollet, et saeuitiem plerunque tuendo regno necessariam esse diceret, nimiaque auri profusioneregni vires a sano rege minime eneruadas arbitr aretur. Eum nanque nulli sumptus a suscepto semel bello nunquam detêrrebant, quum parsimonia potius. quam populorum expilatione gauderet. Proinde viri militares eum tanquam illiberalem, minimeque largitorem ex animo non amarent, et ex aduerso populi eum tanquâ innoxium, et licentiam militarem edictis et poenis coercere solitum impense venerarentur. Caeterum ei vel minus benigno

quam aulae luxus expeteret; recti atque aequi erga omnes mortalium classes praeclarum ius inerat, quando nihil debere, potius quam multa largiri sapientem regem oportere Praedicaret. Neque enim quisquam vel infimi ordinis creditor diu cunctantem quaestorem expectauit: nam regij huiusmodi expediendae pecuniae ministri, vsque adeo exigentibus prompti aderant ad abolenda mala no mina, vt militi praesertim stipendiorum suorum statis temporibus eertissimus esset prouentus: qui tamen donatiui extraordinariaeque munificentiae auidi, tanquam impunitis superioris seculi rapinis assueti, noui lucri spem sibi ereptam, regia, eaque plane ignobili moderatione quaerebantur. Visus quoque est natura saeuior, aut certe aequo seuerior, quum vlcisci quam parcere mallet, et pene totam, magnis expetitam regibus clementiae laudem, tanquam saepe noxiam aut inanem repudiaret. Tum enim aut inepte aut parum generose sese inexorabilem et immitem ostendit, quum Ludouicum Sfortiam pulsum dominatu, infamique pro ditione captum, et coniectum in carcerem, erepto scribendi solatio, miserum mori coegisset, tantique modo nominis principem conspectu suo indignum arbitraretur. Ab eadem etiam belli felicitate Federicum regem Neapoli eiectum, et ad se cum inuidia Hispani regis in Galliam confugiehtem, ad pedesque proiectum, nullo vel mediocris vrbis principatu collato, in spem honestioris vitae erigendum purauit; quum non multo post Federicus et exul et miser, ex dolore irritae spei fato concesserit; saepe dolens et in luctu gemens, quod opinione sua esset deceptus, quum infidelis propinqui regis malignitatem optima ratione detestatus, apud verum hostem clementiam omnino quaerendam iudicasset. Implacabilis quoque saeuitiae non multo post damnatus est, quum Auogarium, tenerae adhuc aetatis adolescentem, regia in aula aliquandiu nutritum, eius Aloisij filium, qui Brixiam Gallis ademerat, proptereaque a victore Foisseio dissectus in frusta, admissi sceleris poenas dederat, tanquam obsidem paternae fidei,

eadem securi percuti iussisset. Verum haec exempla inhumanitatis atque saeuitiae confirmando imperio opportuna putabantur, in Italicas praesertim gentes, quae metu potius quam vllis lenitatis officiis, tanquam subactae armis in fide contineri posse crederentur. Qua in re Gallos postea deceptos fuisse compertum est, ipsa ad euentum belli docente Fortuna. Nam Ludouicus, qui sine vulnere Sfortiano potitus imperio, Aragonij nominis leges sustulerat, et Genuenses populari defectione antiquam repetentes libertatem, terra marique domuerat, formidandamque liberis populis arcem eorum humeris imposuerat, et Venetos vna acie cruentissima ad Abduam debelârat, Iuliumque Pontificem summis illatis cladibus, et erepta Bononia, ipsa prope vrbe Roma depulerat, in exitu victoriarum suarum haesit, viditque se Neapolitano deiectum regno, et expulsum Mediolanensi imperio; Gallos praesides Genua eiectos, receptamque Bononiam, ac obiter Venetos in bonam spem veteris instaurandi imperij perductos; quum Britannicis pariter, ac Heluetiis Hispanicisque armis in Gallia circumuentus, qui externis terrori fuerat, sese aegerrime patria in terra tueretur. Cuncti nanque veteres eius hostes pro causa religionis, dignitateque exagitati Pontificis, aduersus Gallos ex censura Christiana impietatis damnatos, arma desumpserans tanto impetu, vt ea vis publica ad ipsos etiam veteres Gallorum socios, vti eodem impietatis scelere contaminatos, recideret. Ioannes siquidem rex Nauarrae, oppugnantibus Hispanis, regno excidit: et Iacobus Scotiae rex, egressus fines, vt Henricum e continenti in Britanniam retrahere conaretur, conserta improspere ad Tuedum pugna, victus interfectusque est: et Florentini in Gallorum gratiam concilio Pisis sedem concedere praebereque ausi, reductis a Iulio in patriam Mediceis veteribus dominis, amissa libertate stultae temeritatis poenas dederunt. Sed Ludouicus demum se prope a Fortuna mulctatum cernens, ad sanitatem ita rediit, vt ab infestis hostibus vel iniqua conditione pacem redimeret, et ei a rege Henrico soror, amabilis puella venustatis, in matrimonium traderetur. Verum ab his nuptiis rex iam senex, et diu pertinaci et saeuo vexatus morbo, ex nuptiali sace sibirogum succendit, quum regnasset annos quindecim, vixisset prope sexaginta: dignus profecto ex cumulatis toties victoriis supra cunctos aetatis suae reges, praealto atque ornatissimo trophaeo, nisi vetus Christianissimi cognomentum ab inconsulta superbaque dissensione, quum Romani Pontificis dignitatem impotentibus armis conuellendam susciperet, declaratus sacer et impius amisisset.

IOANNIS BELLAY Cardinalis Parisiensis.

Consaluus Ferdinandus Magnus dux.

HAc praeclara planeque heroica, et vere maximo duce dignissima facie sese Neapolitanis ostentabat Consaluus Ferdinandus, quum plures victorias continenter adeptus, Gallicum bellum secundissime confecisset; triumphalique laurea (nisi eam singulari modestia reiiceret) militari iudicio acclamationeque populi exornandus censeretur. Cui ideo breuius atque perstrictius Elogium optimo iure supponendum arbitramur, quod eius vitam et res gestas peculiari libro edito scripserimus. Neque enim angusta papyro satis honeste capi potest hic Imperator, merito cognomine consensuque omnium fere gentium Magnus appellatus, qui nostrae tem pestatis vniuersos fere Duces magnitudine animi, bellica virtute, totiusque ciuilis humanitatis atque prudentiae praeconio sine controuersia superauit. Sic vt eum tanquam summi nominis existimatione clarissimum ducem, Ludouicus Galliae rex, vel in hoste verae virtutis admirator, Ferdinando Hispaniae regi inuidere testatus sit; quum duobus his regibus apud Sauonam vna coenantibus, Consaluus ipse honoris causâ conuiua tertius accessisset, et a Gallo demum rege post accumulatas laudes, aurea torque e collo regio in eius ceruicem iniecta donaretur.

PETRI GRAVINAE NEAP.

Bartholomeus Liuianus.

INBARTHOLOMEO Liuiano, sicuti nos vidimus, et ex hac vera imagine coniectari licet, quanquam ab humili corporis statura, ac ignobili subagrestis acerbique oris ductu nullum ipso dignum personae decus emineret; viuidi tamen et peracres oculi, inntae virtutis indices, quantum excelso efficacique ingenio valeret, facile ostendebant. Neque enim illustri sanguine, neque opulentis parentibus, vti apud Albianum tenue Tusciae oppidum natus erat; sed ascitus a Virginio Vrsino tanquam impiger, et maxime fidus cliens adoptiua nobilitate praestantique militiae studio clarus, ad summos honores ascenderat. Nactus siquidem valde opulentum, ingentisque famae auidum Romanae militiae magistrum, pertinaci industria, singularique labore, et incredibili vigilantia, aditum sibi ad militaris imperij nomen patefecit. Nam post Gallos ad Attellam Apulam, Ferdinandi Aragonij et Consalui Magni virtute debellatos, postquam Virginium captum vidit, e custodia per fenestram euadens, variis demum sese bellis immiscuit, quum Braccianum Virginij oppidum aduersus Pontificias copias constantissime defendisset; exortoque bello inter Columnios proceres et Vrsinos, Carolo Virginij filio strenuam nauasset operam, vel multum aduersante Fortuna, in eo praesertim praelio, quo ad montem Caelium Vrsini intercepto ab hoste Carolo superati sunt. Adhaesit demum Magno Consaluo cum reliquis Vrsinis proceribus, quum eius factionis copiae spernerentur a Gallis, impense tum Caesari Borgiae fauentibus: hunc quippe Vrsini omnes vno consensu ad vlciscendam iniuriam parati atque intenti quaeritabant, qui tot familiae proceres immaniter enecasset. Itaque Consaluus praecellenti atque praecipua

Liuiani virtute vsus, post deletos ad Lyrim Gallos eum Sancti Marci vrbe in Brutiis donauit: famaque est eum non multo post ipsius Consalui et Ascanij Sfortiae consilio atque pecunia instructum, Pisas coacto exercitu penetrare; atque inde Gallis, vt eos Mediolano depelleret, arma inferre cupiuisse. Sed progredientem ad Campiliam, non procul a Volaterranis vadis, Florentinorum copiae, M. Antonio Columnio Iacoboque Sabello in prima acie acerrime dimicantibus, eum fuderunt. Contulit se inde ad Venetos, trucidatisque ad Cadubrium tumultuario in praelio Germanis, et aliquot eorum oppidis, Tergestoque antiqua vrbe Maximiliano Caesari ademptis tantum inclaruit, vt Petiliano imperatori, aequato prope honore ex decreto senatus iungeretur. Verum ea bellici honoris incrementa, cum ipsi, tum Reipublicae inauspicata fuêre, quum ingruente Ludouico rege Galliae, Liuianus vel reluctante Petiliano, manus conserere properasset. Ab ea siquidem infelici pugna ad Abduam vsque adeo funesta clades contracta est, vt inde Venetum imperium amissis vrbibus pene totum sit euersum; ipse vero vulneratus et captus in Gallicum carcerem sit coniectus, in quo memorabili astu, rerum suarum commentarios perscripsit, quos legimus, in scabra vilique papyro, et latrinis tantum dicata, diligenter exaratos. Nam postquam a custodibus scribendi facultatem impetrare non poterat, ex surculis scoparum calamos fabrefecir, intritoque carbone, et superinsperso vino, atramentum parauit. In his legere fuit, se caeso matris vtero in lucem editum fuisse, quum Martis astrum directum coeli verticem obtineret; vnde sibi ab Astrologis praedictos militaris imperij honores, et certa capitis et frontis vulnera, quae vitare nequisset, denunciata fuisse asseuerat. Exacto triennio carcere emissus, et a Venetis Gallo conciliatis, in demortui Petiliani locum suffectus est, moxque iterum improspere cum Caesarianis ad Viceniam conflixit; vsque adeo tristi foedoque euentu, vt funestissima clades acciperetur; ipseque tranato

flumine, in quo nonnulli Duces ex suga perierant, Patauium aegre perfugeret. Quod dedecus atque incommodum acceptum, aliquot postea opportunis expeditionibus contra Germanos et Hispanos ad Portonum atque Rhodigium susceptis, egregia cum laude resarciuit. Nouissimum eius operum fuit Abduae traiectus, praestitumque Francisco regi insigne studium et auxilium, ea in pugna qua Heluetij iuxta Medio lanum superati sunt. In eos enim continuato per noctem prselio fatigatos et perturbatos, sed adhuc acerrime resistentes, quum recentem equitatum suum induxisset; rusticanamque domum, qua hostes mira constantia se tuebantur, incendi iussisset, aduentaretque peditatus, tandem hostis ferocia victa pro tritaque est. Sed ea victoria minus laera Liuiano obuenit, quod Cepinius Petiliani filius in eo tumultu cecidisset; ipse vero iam senex et thoracatus, cum pugnae feruore, tum ardore Solis vehementer succensus, lethalis morbi initia concepisset. Nam non multos post dies oborta febre, atque intestinis in herniam defluentibus, sexagenario maior ad Vicum Ghedas supra Ollium amnem ereptus est. Post mortem autem, in qua omnis decedit inuidia, maxime acer et pugnax, vigilantiaque item et integra fide praeclarus Dux existimatus est: sed qui, teste Gritto, Reipublicae Venetae parum esset opportunus, quae cautum potius et cunctatorem Ducem expostulet, quam feruidum bellatorem: vtpote cui minime grauis sit vllus trahendo bello sumptus, quando liberae ciuitatis is omnino mos sit, non insalubriter institutus, vt incertos et ancipites praeliorum casus non inepte reformidet.

PAVLI IOVII Iunioris.

Campso Gaurus, Aegypti Syrieque Sulthanus.

IN Neminem, vt videri potest, vel ab initio blandius, vel in exitu acerbius et petulantius Fortuna iocata est, vti impudens et lubrica spectatae probitatis obtrectatrix, quam in ipso CAMPSONE Gauro Memphitico rege. Is enim e Scythicis pruinis puer eductus, et manceps educatus in ergastulo apud Memphim, Mamaluchorum disciplinam, et cuncta per aetatem militiae munera nequaquam segniter apprehendit; tanto bonae famae successu, vt nullo correptus ambitu, et aureae mediocritatis fructu contentus, mediis in classibus consenescere, honestique nominis potius quam praeclari primatis dignitatem tueri velle videretur. Sed defuncto Caitbeio, occisoque sub inde Mahomete eius filio, quum per intestina bella proceres de Imperij haereditate ad interitum prope totius ordinis ordinis dimicarent, nec ij vllum cruentae controuersiae exitum viderent, qui primae classis decus sustentabant (vt plerunque fit) regem elegerunt, quem nemo timeret, nec quisquam haberet odio, aut innoxiae tantum probitatis fama cognitum impensius adamaret, et coleret. Itaque Campson hoc innocentiae suae titulo extra inuidiam omnemque ambitus suspicionem positus, cogentibus proceribus vltro delatum, inuito similis Imperium excepit; eaque illud moderatione dignitateque tutatus est, vt Mamaluchi simultates deponerent, augerentur vectigalia; partaque rerum tranquillitate, ab Othomannis regibus suspiceretur; et ab Hismaele Persarum rege coleretur, tanquam intermedius maximarum opum, summaque nominis authoritate rex amplissimus. Hoc enim institudo Campson non imprudenter vtebatur, quo effrenatas vtrinque et nunquam satis perdomitas duorum praepotentum regum voluntates et vires, deterrendo et coercendo in dubio colendae pacis officio contineret. Sed ab hocnon semper salubri consilio, quam parabant immitia fata, ad res perturbandas viam inuenerunt. Deuouerat se bello Persico Selymus, vt Hismaelem in Calderanis nuper campis superatum, funditus euerteret. Obstabat Selymi audaciae aequissimus belli arbiter et spectator Campson, ab ea aequitatis ratione prorsus infelix. Nam vti periculo proximus, permotusque recenti adhuc exemplo Tarsensis pugnae, et superiore Vssumeassanis audacia, qui nunquam flumen ipsum Euphratem imperij sui limitem

esse pati voluisset, in neutram inclinabat partem, et se vtrinque totius belli disceptatorem et iudicem exoptari et deligi cupiebat. Vetum Selymus superbo ingenio interdicentis arma vanissimi senis minaa et vires contemnens, easque ferro retundendas esse existimans, postposito Persa, magnae sibi gloriae fututum duxit, si supetato Amano monte in Syriam inexpectatus interrumperet. Ab eo nuncio percitus ira Campson, et suorum perfidiae ignarus, permotis a Damasco castris, in Comagene ad Singam amnem Selymo obuius fuit, et extemplo cum hoste collatis signis conflixit; eo victoriae euentu, vt Cayerbeio Alepiano Praefecto insigni perfidia Campsonem non deserente modo, sed infestis persequente armis, Mamaluchi, quanquam eximie forte, amissis Ducibus funderentur; et Campson ipse fugientium suorum incursu (vti erat aetate multoque abdomine grauis, ingentique praepeditus hernia) in multo puluere, nemine agnoscente, cadenteque equo proculcatus interiret. Repertum cadauer, triduoque ostentatum Syris, subitam rerum commutationem admi rantibus non Syriae modo, sed Iudaeae atque AEgypti occupandi Selymo victori ianuam apernit.

IANI VITALIS.

Tomumbeius vltimus Aegypti Syriaeque Sulthanus.

DAMNATIS hercle auspiciis, et iam fatali ruina concidente Mamaluchorum imperio, Tomumbeius imperium excepit, vt labantibus et fere perditis rebus succurreret: ita vero attollentibus cunctis procerum ordinibus annuit, vt se tanquam indignum excusaret, parumque paratum ad periculosissimi belli vim sustinendam; sic vt amore patriae potisu, publicaeque salutis et dignitatis causâ, quam vllo ambitu diadema suscipere videretur. Eum namque longe optimum atque fortissimum credebant, qui reparando bello caeteris omnibus aptior, et ad defendendam communem iniuriam, magnitudine animi, militarique ausu promptior censeretur. In hunc praecellenti virtute sua, militumque omnium studio nixum, et Diis inuitis arma expedientem, Fortuna admirabili excitato ludo, insesta iacula contorsit, vsque adeo atrociter, vt peculiari decreto praestantissimi hominis virtutem sibi omnino excindendam susciperet: qua cadente, ipsum vna concideret Sulthanorum imperium, propter elate gentis superbiam saeuamque tyrannidem cunctis hominibus, praesertimque AEgyptiis intolerandum et inuisum. Itaque

Tomumbeius explicatis consiliis aduentanti Selymo, ad Mataream sua castra opposuit, frustra tormentis caecisque fossarum insidiis permunita: magnoque statim ardore et pari spe victoriae vtrinque classica recinerunt. Sed admirandae pugnacissimi regis fortitudini, ne Selymus deleretur, obstitit illa eadem perfidia, quae Campsonem oppresserat. Nam transfugae cuncta ea quae Mamaluchi insidiose parassent, ita Turcis indicârant, vt longe omnium iniquissimo et cruentissimo praelio certaretur, et Tomumbeius munimentorum suorum spe deiectus, numerosi hostis tormenta non diu sustineret. Amissis enim illustribus praefectis, et flore equitum multa caede perturbato, intra vrbem Memphim eo animo se recipit, vt per obseptas magnis trabidus regiones, de imperio, et de liberis ac vxoribus egregio conatu decertaret. Verum Selymus, cui fida comes et nusquam abscedens Fortuna aderat, fortiter aggressus vrbem, cuncta perrupit; et continuata per triduum dimicatione, magnam partem Mamaluchorum vel pertinacissime repugnantium trucidauit, frustraque reliquos, ad Deorum inanium templa confugientes, et sub fide deditos interfici iussit. Nec tanta accepta clade Tomumbeium vltra Nilum se recipientem, et nouas comparantem copias Fortuna persequi desiit, vti nondum tot illatis iniuriis exaturata, scilicet vt in regem ab ingenti inuictaque virtute constantissimum, impotentis suae libidinis totam iracundiam effunderet. Ipsa namque inuita reparatis copiis, et ad Nili ripam pontemque supremo audaciae conatu confligentem perculit; quaerentemque latebras per paludem calamis obsitam, prodentibus incolis, Selymo victori captum vinctumque tradidit; vt de rege summae, sed infaustae virtutis constantissimum, impotentis suae libidinis totam iracundiam effunderet. Ipsa namque inuita reparatis copiis, et ad Nili ripam pontemque supremo audaciae conatu edito confligentem perculit; quaerentemque latebras per paludem calamis obsitam, prodentibus incolis, Selymo victori captum vinctumque tradidit; vt de rege summae, sed infaustae virtutis clarissimo, spectaculum vere deforme, Scythicumque prorsus ederetur. In cum siquidem Selymus abdicata omni vel regiae clementiae, vel iustae humanitatis laude, quae singularis fero eius ingenio proponebatur, crudelissime statuit, vel iustae humanitatis laude, quae singularis fero eius ingenio proponebatur, crudelissime statuit, quum diu in quaestione de thesauris acerbissime tortum, impositumque vili camelo, et per vrbem circumductum, ad Basuelam Syriae portam laqueo necari, vncoque ferreo suspendi iusserit; vt AEgyptij se victorem esse faterentur, qui sublatis duobus supremis regibus, Sulthanorum imperio finem attulisset.

AONII PALEARII Verulani.

Iacobus Triuultius.

NATVRAM non saepe cuiquam sua dona cumulate largiri solitam, praeclaro Iacobi Triuultij exemplo intueri licet; quippe quae ei parum liberalis et decori oris rictum, eumque a simo naso in obtusam cuspidem prominente, prorsus ignobilem dederit; atque item iusto humiliore (quanquam quadrata) et ferendis armis habili statura esse voluerit; ita vti ingetis spiritus vigorem qui plenissime inerat, nequaquam generosa vultus specie, personaeque dignitate subleuaret. Natus est Mediolani, patre non admodum opulento, sed maioribus claris; diuersa tamen fama. Nam Aconcius Triuultius inter percussores Iohannis Mariae Mediolani Principis annumeratus, eius parricidij nomine damnatus est. Ex aduerso autem Erasmus apud Philippum interfecti fratrem et successonem forti fidelique studio non praeclaros modo militiae honores, sed ipsius etiam Principis consanguineam cum dote opulenta in matrimonio habere promeruit. Post hunc Erasmum, Antonius et Ambrosius, Francisco Sfortiae, Philippi soceri imperium et haereditatem adeunti, semper aduersati sunt. Ipse vero Iacobus tanquam acer, et ex Guelpha factione validus hostis, secus ac Renatus frater, a Ludouico semper dissensit; et quod dominatum fratris filio ereptum ferre non posset, foris sese grauiter variis bellis exercuit: in Etruria primo, et demum contra Auximates, atque inde ad Argonios reges se contulit, quos Ludouico infensissimos esse cognouerat. Ab hac noua amicitia conciliante Ferdinando rege, Alfonsi Dauali, regiâ gratiâ praepotentis sororem in matrimonium duxit. Verum ingruente in Italiam Carolo Galliae rege, profectus in Galliam togatam cum Ferdinando iuniore nullare memorabili aduersus Gallos gesta, cum ipso Ferdinando Romam atque inde Neapolim se recepit: visusque est parum opportuno tempore missionem impetrasse, et ad victorem Gallum illico certa militiae conditione concessisse; propterea quod audisset, Ludouicum Sfortiam cum caeteris regibus nimia Caroli felicitate perculsis, noua foedera aduersus Gallo spercussisse: summo namque voto, vt his se applicaret, Sfortiani nominis hostes quaerebat. Itaque redeunti Carolo, Tarrensi in pugna ante primam aciem, operma tam fortem quam felicem praestitit, et famam strenui peritissimique Ducis consecutus est. Defuncto autem Carolo, Ludouicus Aurelianus successor, eum Astae vrbi cum ala equitum praefecit. Itaque mox subscribente

vortis Fortuna, maximum eius operum fuit, Ludouicum Sfortiam Mediolanensi imperio depulisse; nec multo post eum etiam captiuum in Galliam perduxisse; vnde ei liberalitate regis magnas opes vel graui cum inuidia obuenisse constat, quando ab his meritis Marescalchus (quod est apud Gallos Equitum magister) sit appellatus, et ab hoc insignis dignitatis munere, memorabiles saepe victorias Gallico nomini pepererit. Quarum omnium nobilissima proculdubio fuit ea, qua Feltrium Baleonumque ad Bononiae moenia castrametatos, sine suorum vulnere profligauit, Bononiamque Bentiuolis restituit. Quae victoria prudentiae et felicitatis nomine eo plenior et clarior extitisse visa est, quod non multo post Gasto Foisseius ad ingentem aspirans laudem, cum summa Gallorum clade iacturaque totius Italici principatus, ad Rhauennam in ipsa funesta victoria concidisset. Sed qui nusquam praelio fuerat superatus, ad Nouariam inusitatae Heluetiorum audaciae ita cessit, vt vindicasse iniuriam biennio post ad Mediolanum censeatur, quum Heluetiorum legiones, ipso apud Franciscum regem depugnante, perdomitae superataeque sint, et Mediolanum vix toto vertente anno aduersus Maximiliani Caesaris imperum peculiari ipsius consilio constantissime fuerit defensum. Caeterum non multo post Triuultium sua illustri laude, et ciuili parsi monia gaudentem, et (vti erat elegantium literarum appetentissimus) publica Gymnasia admirante iuuenture frequentantem, vehementer exagitauit inuidia, inhiante scilicet eius oppidis Lorrechio, qui summa regis gratia subnixus, Mediolani erat in praefectura. Qua de re, vti indigna suis meritis exacerbatus, noua foedera cum Grisonibus Heluetiorum sociis, sibique ad Mesochium castellum antiquae suae ditionis finitimis renouauit, vt dignitatem suam tueretur aduersus immodicas Lotrechij cupiditates, quae ad eripiendum Viglebanum voluptarij secessus vrbem extendebantur. Hanc nouam renouati foederis pactionem, obtrectatores vsque adeo Regi suspectam fecerunt, vt senex septuagenario maior vocatus in Galliam, tanquam ad dicendam causam media

hyeme per Alpium niues contendere cogeretur; qua in re vel ob id minus benignum quam sperasset Franciscum regem inuenti, eo quidem acriore animi cum dolore, quod ab ipso patre Camillum filium spurium perfidiose atque impie defecisse reperiebat. His conflictatus curis, indignabundus senex apud Carnutes exorta stranguria facile interiit: vir profecto Italorum ducum celeberrimus et optimus, nisi grauissimam et prope perennem inuidiam, quum externae gentis iugum patriae primus imponeret, cum execrabili seruientium ciuium detestatione subiisset. Tumulatus est Mediolani apud aedem Nazariam, suae tribus sumptuosissimo sepulchro ab se condito, quod postea Iacobus nepos eius et haeres, accumulatis ornamentis luculentius fecisse vidimus.

PARTHENII PARAVICINI.

RAINERII.

HIERONYMI VVLPII.

Tristanus Acunius Lusitanus.

HAC honesta canitie viridis adhuc senectae, cultuque nobilibus margaritis picto; ac internitente passim insignium gemmarum fulgore, supra quam dici posset ornatissimo, Tristanum Acunium, Emanuelis Lusitaniae Regis legarum vidimus, quum Flumentanta porta praeeunte Elephanto in Vrbem inueheretur. Indicae victoriae suae trophaea ostentans, donaque afferens Leoni Pontifici, vt supremae fortunae decus praeclara magni numinis prouidentia ad felicitatem seculi collatum gratularetur, quando eum etiam tanquam sacrorum principem rite creatum, religiose atque suppliciter venerari iubebatur. Munera fuêre planetae, et pluuiales Dalmaticaeque vestes, vnis solennibus sacris dicatae, quas innumerabiles, margaritae Phrygiis operibus intertextae mirabiliter adornabant. Prorex siquidem in India Tristanus multas sibi pretiosiores diuitias congresserat, praeclaris rebus cum grauitate praestantis ingenij, tum bellicosa manu gestis; adapertis scilicet, aut institutis Indicae negotiationis emporiis vltra Calecuthum vsque ad opulentissima Cambaiae, Narsingae, et Bengalae regna; passimque per oram amicitias iunxerat, tributaque aromatum imponens, vltra Gangem Lusitani nominis famam propagârat. His rebus gestis redeuntem ad triumphum, superantemque extremum AEthiopiae promontorium, quod nautae Bonae spei vocant, rapidissimi Aquilones vltra circulum Antarcticum tanta vi propulerunt, vt in vasto pelago longissimi tractus terras adierit, quas non ingentis insulae, verum eius continentis immensae regionis, quae ad Peruranda et Cuscana regna cônnectitur, esse crederet; quam nemo tamen praeter eum hactenus inuenerit; non secus ac Magalano accidisse videmus; qui per angustas quasdam fauces in occidentalem Oceanum, circuito toto rerrarum orbe, stupenda nauigatione penetrauit. Sed Elephantus aurea instratus stragula, et turrito ephippio Indos homines gestans in se admirantis populi ora conuertit, quum extenta proboscide, eaque nemini noxia, et passu ad modulos tibiarum temperatô iocundissime lasciuiret. Obstupuêre in tante molis bellua Romanus in primis populus et suburbanae gentes, tam docile ingenium, Humanisque adeo sensibus propinquum; quod magistri sceptro ferreo imperantis vocibus parêret; venratique principem, et augustiore habitu homines certo gestu videretur, circumfusaeque puerorum turbae adulari didicisset. Caeterum Elephas publicae hilaritatis oblectamentum, vix toto biennio Romani coeli lucem vel diuersae pastionis intemperiem

perrei re potuit; quum fluente aluo paucissimis diebus interiret. Eius mortem plebs tota non secus ac incomparabilis ciuis diu luxit, quod communis omnium voluptas quae ad famam dignitaremque Vrbis pertineret, immaturo alioquin viuacissimae bestiae interitu, erepta videretur. Ob id Leo Pontifex non obscure praeproperis extincti fatis subiratus, vt populi desiderium, quanquam inani picturae solatio deliniret. Elephantum simillima effigie, mensuraque membrorum iuxta turrem Vaticanae portae pingi iussit, cui et hoc quoque Epigramma inscriptum est.

BEROALDI. Iunioris.

At Rex Emanuel ad extendendam subactae ab se Indiae laudem, dignum sama sua ratus, si recentis muneris gratiam nouo munificentiae officio cumularet, Rhino cerotem etiam misit, qui ex itinere longissimae nauigationis, in littus prouinciae Narbonensis expositus, insigni Galliae specatculo fuit. Erat haec bellua paulo humilior elephanto, si altitudinem spectes, sed longitudine prope par, nostratis bubali formam referens: nam vngulas habet bisulcas, verum tergore buxei coloris, eoque ab impenetrabili duritie duplicato, tanquam perpetuo thorace protegitur; armaturque pedali osseo cornu supra nares eminente, quo ferire sub vtero, atque transfodere elephantem peculiarem suum et interneciuum hostem solet, si tamen iniectae ad colum et ocvssime strangulantis proboscidis

vim effugiat; nam in congressu perpetuae simulatati, aut parta victoria, aut certe decora morte satisfacit. Sed hanc inusitatae feritatis belluam, quae in arena Amphitheatri elephanto ad stupendum certamen committi debuerat, Neptunus Italiae inuidit, et rapuit, quum nauigium, quo aduehebatur, Ligusticis scopulis illisum, impotentis tempestatis turbine mersum periisset; eo grauore omnium dolore, quod bellua Gangem et Indum altissimos terrae patriae fluuios tranare solita, in ipsum littus supra portum Veneris, vel arduis saxis asperrimum enatare potuisse crederetur, nisi compeditus catenis ingentibus, nihil proficiente euandendi conatu superbo, maris Deo cessisset. Ferunt hunc Rhinocerotem quum ab Oceano Vlyxponensi in portu exponeretur, aspectu atque odore suo elephantum Romano grandiorem, qui tum erat in Regia, vsqueadeo truculenter terruisse, vt elephas ipso naturae miraculo praecipuus hostis, concepto incredibili pauore, septum caueae ferreis ingentibus clatris permunitum, humerorum et capitis praecipiti impulsu perruperit, et in longam se proripiens fugam, terribilique barriti, edito, stridens et furens cuncta obuia pro strauerit. Vtriusque belluae imagines ex vera naturalique magnitudine picturis expressae, in ipso Musaei nostri atrio spectantur, cum hac inscriptione singulis versiculis animantium naturam demonstrante.

ANTONII SANFELICII de Rhinocerote.

PAVLI IOVII EPISCOPI NVCERINI IN QVINTVM LIBRVM ELOGIORVM SVORVM PRAE FATIO Ad COSMVM MEDICEM Florent. Ducem.

HEroum, quos inclyta virtus nostro seculo clarissimos fecit, quintus hic liber Elogia continebit, eritque vti reor, superioribus multo iocundior: quoniam illorum laudes ardentissimae virtutis auspicijs partas exprimat, quorum ex rebus praeclare gestis recentissimam hodie memoriam retinemus. Mirifice siquidem iuuat eos ex veris imaginibus repraesentatos, rursus vti adhuc superstites oculis intueri, et benigna cogitatione suspicere, tanquam defuncios, atque omni prorsus inuidia carentes, quos ipsi de facie nouerimus, gerentesque bella va rijs periculis atque victorijs inclaruisse viderimus. Habet enim inse hoc illustris et excellens virtus, vt ea praeditos et caeteris praestantes, vel apud ipsos hostes ac inimicos, in admirationem rediuiua cum laude perducat, iniiciatque elegantioribus ingenijs, quendam honestae cupiditatis aculeum, agnoscendis scilicet eorum formis et vultibus, quires literarum memoria dignas, forti consilio et pugnaci dextra confecerint. Quando quidem res magnae et memorabiles plerunque ex varia tot casuum reputatione, a legentibus scripta, aut picta ora spectantibus voluptatem et dolorem; proque habitu praeduri vel mollioris animi, interdum ex indignitate improbe atrociterque factorum, miserationem et lacrymas eliciant. Tu vero, magnanime Cosme, pro natura ingenij tui, quod nihil nisi perillustre atque honestissimum respicit, recte studioseque feceris, si quae legendo ex moribus tot insignium Ducum exempla accurate notabis, ea felici delectu imitanda suscipies, et quod proprium ingenuae verecundaeque tuae probitatis esse videmus, singula vitia; quae temperati moris modum excesserint, repudianda penitus, vitandaque censebis. Vale.

ELOGIORVM LIBER QVINTVS. Franciscus Gonzaga Mantuanus Princeps.

HIC est ille Franciscus Gonzaga Mantuanus Princeps, qui ab illustri inusitataque animi magnitudine, et immenso ardore pugnacis ingenij a Venetis delectus Imperator, primus nostro seculo cruenta Tarrensi acie Italicae atque externae virtutis glorioso congressu, quanquam infausto, periculum fecit. Constat enim eo praelio plus sanguinis fusum, quam duobus antea seculis; ab eoque incommodo didicisse Italos, nequaquam feruidis animis, sed stabili consilio, et certa arte disciplinae militaris exercenda esse arma; cum his praesertim gentibus, quae ordines seruare, diuersas repente acies efficere, nihil vulnera et mortem, aut denique aenea tormenta reformidare consuessent. His enim documentis, qui tum praelio victus videri potuit, gemino demum bello victor extitit cum insigni gloria, recepta scilicet Nouaria, et Gallis omnibus Neapolitano Regno pulsis. Non arrisit ei demum fortuna, quum pro Gallis conuerso studio militaret. Eius siquidem impigrae virtutis vim et conatum omnem, contumeliosi quidam Gallorum Duces, adeo importune atque impudenter

praepediuerunt, vt mox cum superbiae, tum imperitiae suae ad Lyrim amnem poenas darent. aliquanto autem post, quum Veneto bello sese immiscuisset, et cum ala Gallorum in Patauinum agrum ad Caesaris castra contenderet, noctu apud Insulam Scaligeram Veronensis agri pagum, Graecorum equitum multitudine circumuentus, in potestatem Lucij Maluetij deuenit, diuque seruatus Venetis in custodia, tandem Iulij Pontificis beneficio liberatus est, quum Federicum filium fidei obsidem Romam misisser. Fuit Franciscus ingenio liberali, aperto, nusquam fallaci, et denique nusquam maligno, sed qui sermone iocoso foeminarum pudori intemperanter illuderet. Verum qui vaga Venere oblectabatur, foedum atque lethalem morbum, vt tum ea saeua tempora produxerant, facile tulit, quo miser ante diem inter varios cruciatus expiraret. Per omnem autem vitam, quod vix ex censu credi poterat, cum Regia hospitalitate ac eximio totius aulae cultu, tum rerum omnium ornamentis, et magnificentia operum, splendidorum etiam Regum aequabat decus. Sed supra omnes eius aetatis Regulos, equorum copia, delectu, varietate, nemine aemulari auso, summam proculdubio gloriam promeruit: quandoquidem equarum greges aleret ad sobolem propagandam, accitis vsque ab vltima Hispania atque Numidia, Hiberniaque item, equabus, et admissariis. Eo namque tempore quotannis per Italiam liberis in vrbibus instituta erant, more veterum Graecorum certamina, equorum pernicitate et cursu contendentium; vnde celeberrima laus cum opimo praemio expetita multis; vnis vero semper Gonzagae equis promerita pararetur. Generosos autem et ad arma natos sonipedes, neque plures quisquam, neque nobiliores habuit, aut eos accuratiore disciplina perdomuit. Quorum armentorum institura animaduersis disparis coniugij variaeque foeturae prouentibus, aliqua ex parte Federicum filium postea emendaturum vidimus; nisi insatiabili aedificandi studio allectus, alio sumptum transtulisset. Caeterum Franciscus his lectissimis equis, qui varie permutato semine nouae atque pulcherrimae sobolis videri poterant, indefesso munificentiae studio, externarum gentium Principes sibi conciliauit, vnaque praesertim Othomannorum amicitia clarus excelluit, quum inde Thracum et Cilicum lectissimos, ad progeniem et bellicos vsus impetrârit. Sobole filiorum omnino felix excessit e vita, quum ex Isabella Alfonsi Atestini sorore tres liberos reliquisset, Federicum primo editum partu, matura iam paternae virtutis indole ad summos militiae honores vadentem, et Herculem lectissimis moribus et literis institutum, paratamque sibi et familiae debitam sacrati cultus purpuram promerentem, et denique Ferdinandum militare decus in Gonzaga domo, clarioribus superadditis victoriarum trophaeis ad summam gloriam euecturum:

LAELII CAPILVPI Mantuani Cento ex Virgilio.

IOAN. BAPTISTAE POSSEVINI Mantuani.

Maximilianus Caesar.

MAXIMILIANVM Caesarem Friderico tertio Imperatore genitum, quem eruditiores Germani pro Maximiano, quod nomen est antiqui Caesaris, cui Iouij cognomen obtigerit, Maximum AEmilianum appellant, haec tabula ab effigie simillimum reddit. Ferunt Austriacae domus nobilitatem Romani sanguinis stirpem respicere, perducto scilicet stemmare a Perleonum familia, ex qua fuerunt celeberrimi olim Comites ex Tribu montis Auentini. Hos enim ad Abspurgum consedisse constat, inter Rhetos, Noricos, et Vindelicos, non longe ab Heluetiis, coalescenteque sensim potentia, Austriaci Principatus (vti ipse Caesar suae originis religiosus indagator asseuerabat) iura et titulos condidisse; eiusque dominatus claritudinem bellica quaesitam virtute, et longa vetustate constitutam propagasse. Hinc euenit, vt facile credamus, Augustam hanc Romani Imperij dignitatem, ad Austriacos Principes, quod Romani siut generis, fatali quodam iure peruenisse. Quando iampridem abolita sit militatis acclamationis consuetudo, qua Imperatores olim apud exercitum in castris fiebant, et ipsa etiam septem Germaniae Procerum suffragatio penitus obsolescat, toto scilicet hoc honore per manus praepotentium Caesarum legitime tradito, confirmatoque, qui iam altas iecerit radices, vt in vna familia non dubiae haereditatis nihil intercisa serie, decentius atque stabilius reflorescat. Caeterum hoc Caesare nullus suae aetatis Regum luculentiorem militaris habitus dignitatem, vel certius ac illustrius probi, vereque augustioris decus ad Imperium

attulit. Per omnes siquidem cum bellicae, tum ciuilis virtutis numeros, generosi spiritus inuictique animi magnitudinem, quam in aduersis pariter et secundis casibus homines mirarentur, ita praeferebat, vt contemnere Fortunam videretur, eamque seuera fronte tanquam insolenter improbeque semper iniustam et instabilem, damnati fallacissimique numinis antiquorum infamem Deam appellaret, propterea non multum vel eius benigne arridentis gratia, vel acerbissime saeuientis odio supra aequum angeretur. Inerat enim Maximiliano animus pecuniae contemptor, opulentiore Caesare dignus. Eam siquidem vbi possideret, vel non integre exactam, diuidere statim atque elargiri amicis et hospitibus, quam in aetarium ex ignobili parsimonia inuidiae plenum congerere malebat. Existimabat enim nihil vnquam ab suo felici sydere, et arcanis cuiusdam sanctioris oraculi promissis, sibi et posteris opulentissimorum Regnorum ditionem esse defuturam, quae bella gesturo in perpetuos liberalitatis vsus sese effundenti peramplas atque inexhaustas signati auri facultates suppeditaret. Qua superba et saepe inani opinione imbutum, et neruos sibi immodice praecidentem, necesse erat sentire improuisam egestatem, et in medio bellorum cursu ita haerere atque fatiscere, vt non aliunde quam ab ipso stipendiorum defectu, semipartae iam victoriae interpellari, et e manibus eripi dicerentur. Arriserat namque ei Fortuna ab initio, quum imberbis adhuc, interfecto ab Heluetiis Carolo soceto, Belgiei eius Regni haereditatem adiuisset: Quippe qui alacriter, beneuolentissimeque susceptus, commutatis demum seditiosissimis gentis studiis apud Brugenses cum vxore custodiae traditus, diuersam impotentis Deae vim, sed moderate et fortiter tulerit. Exinde eum pristinae dignitati atque Imperio restitutum diuersa exercuerunt arma, quibus insigne decus, vel adhuc iuuenis adeptus est, fusis ingentibus Gallorum copiis apud Ghingatam, et perdomitis Menapiis atque Sicambris. Sed non multo minorei laus cessit peritiae atque ausus militaris, quum Bohemos non procul a Ratispona, vel sese castraque sua perpetua scutorum ingentium munitione defendentes, cruento edito praelio superasset, et Pannonios ex semioccupato Norico inuadentes Austriam, non semel repressisset. Nec demum eadem felicitate Heluetia arma lacessiuit. Ab his enim non longe a Rauracorum finibus, fuso ipsius exercitu, graue vulnus accepit: frustraque Iraliam aspexit vetantibus Fatis, quam proculdubio Caroli nepotis Imperio reseruabant, Improspere siquidem expeditio in Etruriam pro Pisanis aduersus Florentinos suscepta, et bellum longe grauissimum Venetis illatum, vexillaque amplissimi exercitus in conspectum Mediolanensium promota, terribiles quidem primo impetus, sed mox inanes atque irritos conatus habuerunt. Erat Caesar pace et bello supra quam dici possit credulus, et suspicax; sic vt qui acie vinci non poterat, bello per moras facile vinceretur. In vniuersum integrae pietatis atque incomparabilis munificentiae, castrensisque disciplinae laudem prometuit. Excessit e vita sexagenario minor apud Velsium oppidum: quum leui tentatus morbo intempestiuam acrioris pharmaci potionem bibisset.

PAVLI IOVII Iunioris.

DVCES TRES BALEONEAE familiae, qui vna in tabula expressi continentur. Ioan. Paulus Baleonus.

PALEONOS qui supra seculum vnum interciues Perusiae authoritatis Principatum tenuerunt, quod militiae spectata semper virtute arma tractarent, Baioarici sanguinis fuisse tradunt. Summam autem familiae dignitatem attulisse fertur Malatesta, qui auorum nostrorum memoriâ sub Braccio Montonio Imperatore, militiae disciplinam hausit, et per gentiles suos propagauit. Huis pronepos fuit hic Paulus, qui in tabula cum duobus liberis Malatesta atque Horatio pictus spectatur, haud dubie familiae clarissimus euasurus, nisi propinquorum inuidiâ Leoni Pontifici criminosissime delatus, deceptusque sua spe, in agnoscendis alioqui benigni, sed tum ambigui Principes sensibus, ceruices vltro securi praebuisset: Petruccianae namque coniurationis gnarus fuisse ex damnatorum confessionibus putabatur. Sed id in eius necem Leonis animum maxime perpulit, quod hominem ingenio acrem; et manu promptum, Imperatorijque muneris secundas partes apud Venetos promeritum, proptereaque Perusinis ad imaginem inuidiolae Tyrannidis dominantem, tollere cupiebat, satagentibus in eius necem affinibus atque propinquis, qui non aliter quam morte potentiam eius conuelli posse existimabant. siquidem Baleonis omnibus hoc semper fatali aemulatione fuit insitum, vt simultatem nunquam

fere intermissam, inter se cruentissime exercerent: et quum pulsa Oddorum familia, praepotentes atque aemuli ciues deessent, sese ipsos gentilitio sanguine defoedarent. Enituit in Paulo oris et corporis eximia dignitas, eloquentia, militari studio requisita excellens; mores bello et in castris nemo carperet, pace multi laudarent; nisi nusquam oblitus factionis, vetera etima odia vindicare, et incestis amoribus suam alienasque familias dedecorare consuesset.

Malatesta Baleonus.

MALTESTA filius paternae saeuitae atque libidinis vitia detestatus, quum foris sub Liuiano Imperatore, cui nupta erat ipsius amita, praeclara cum laude militaret, egregium sibi praefecturae locum apud Venetos paruit, exulque a Leone factus, Perusiam patriam pulsis inde Vitellio, et Gentile Baleono, fortiter recuperauit, quum antea in expugnanda Cremona, pellendisque Laude Pompeia Caesarianis, plurimum inclaruisset. Ad extremum Florentinis constantissime libertatem suam defendentibus, quum annum prope integrum pertinacia Clementis Pontificis et inuicti Caesaris arma obsessus sustinuisset, desperatis auxiliis, obortaque fame aspera, maluit florentissimam vrbem seruare ab immanitate atque saeuitia externarum gentium, quae opulentissimae praedae inhiarent, quam parêre imperitis et obstinatis aliquot ciuibus, qui desperatâ veniâ vna secum ciues extrema supplicia perpeti, interieque patriam, et incendio absumi potius quam sese dedere, et subactos confiteri cupiebant. Nec ob id factum fidei suae famam laesit apud aequissimos ciues, a quibus iure optimo auream seruatae vrbis statuam meruisse

Horatius Baleonus.

pontius quam maligna obtrectatione lacerari, communi bonorum hominum iudicio, et sacrosancti Pontificis testimonio videri potuit. Non vixit inde integrum biennium atroci et diuturno morbo succumbens, Rodulpho filio haerede relicto, quem hodie singulari cum laude bellicosae familiae dignitatem tueri videmus: Quum Horatius patruus multis fortibus factis, Salernoque praesertim expugnato clarus, verum Malatesta factiosior et saeuior Florentinis copiis praepositus, in obsidione Neapolitana Lotrechio Gallorum Duci operam nauans, non in acie, sed fortuito glandis ictu sine liberis perierit.

PAVLI IOVII Iunioris.

Selymus Turcarum Imperator.

SELYMVS Othomannae familiae nonus Imperator, hoc ore truci ferocibusque oculis, insitam animo suo vim, diramque saeuitiem ostendebat, quum in sanguinem gentilium suorum et reliquorum, qui ad eius imperiosi genij nutus parum expedite responderent (hos enim praecipue oderat) immaniter desaeuiret. Hic prorsus ingens, si vel aequi, vel iniqui ausus gloria certius expendatur, Mahometem auum crudelitate simul atque animi magnitudine superasse videri potest. Stratis namque Persis in Calderanis campis, ipsoque Hysmaele Sopho iusta acie deuicto, et Regia eius, quae vocatur Taurisium, occupata, atque vastata, tantum inclyti nominis promeruit, quantum satis esset satiandae ambitiosissimae eius gentis Regum cupiditati, nisi ad longe maximum gloriae cumulum accessissent duo, geminata victoria Syriae atque AEgypti Reges, armis deuicti atque interfecti, Campson scilicet infelix senex ab equitatu suo in fuga protritus, et fortissimus Tomumbeius, qui extremum cum vitae suae, tum Sulthanico Imperio finem miserabili supplicio affectus, attulerit, quum vniuersum prope terrarum orbem, rerum ab se fulminea celeritate gestarum, admiratione atque terrore suspendisset. Verum magni numinis prouindentiâ factum fuisse fas est credere, vt illa vis indomita et insuperabilis sese in Orientem effunderet,

vt Europae intestinis bellis laboranti, nihil merentibus Christianis Regibus parceretur. Regnauit annos octo, vixit quadraginta sex, et quum maius aduersus nos bellum esset suscepturus, canceroso renum vlcere vere pestilenti, apud Chiurlum Thraciae pagum, morte solutus est, Pyrrho Bassae, in cuius sinu atrocem animam exhalabat, Solymanum filium commendans, seuereque praecipiens, vt in Christianos, tanquam veros hostes, arma verterentur, neglectis Persis, quorum inanem superbiam satis ipse contudisset. Euenit autem vt eo fatali sibi loco, in quo Baiazetem patrem circumfusa acie adortus opprimere cogitârat, meritas immanis parricidij poenas daret, sed nequaquam flagitiis pares, vtpote quae omnem immanitatis notam excedant; postquam Acomathem et Corcuthum germanos fratres, et tot fratrum filios Regiae indolis vd vnum omnes sustulerit, vt Solymano filio omni aemulatione vacuum Othomannici Imperij solium paparet. Quanquam et huic successionis atque haereditatis ius ipsum aliqando inuiderit. Ferunt enim eum, veste venenon intus atrocissimo delibura, filium extinguere cogitasse; vt quaedam eius verba immodice pungentia vindicaret: sed eius exitiosae veestis donum astuta matris misericordia repudiatum, pro Solymano Cubiculario datum, ocyssime perniciem attulisse. Sic vt hoc exemplo, immanitate feras anteisse videatur, monstro quam homini similior, qui ex animo plusquam Tartarico, nemini suorum pepercerit. Sed non defuêre qui in eo abominabilem carnificinam, tanquam ei necessariam, qui sine aemulo metuque regnare decreuisset, verbis excusare contenderent: quod regnaturo omnis diuini atque humani iuris penitus obliuiscendum censeant. Vsque adeo enim Imperij dira sitis est, vt vel flagitiosissimis artibus apud quosdam, Regna tueri fas esse videatur.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

M. Antonius Columna.

NEMINI vti nos summa cum admiratione viderimus, rariora spectatioraque vel coelestis gratiae, vel arridentis natutae dona contigerunt, quam M. Antonio Columnae. Hic enim nobilissima Romani sanguinis stirpe progenitus, ante omnia staturae proceritate, firmitate, atque amplitudine singulorum artuum, decore frontis, et splendido quodam aeneae barbae nitore, maiestateque torosi pectoris, veteres aequabat Heroes, ob idque praesertim, quod praeclaro insignium virtutum concursu, multiplicique optimarum artium eruditione ad eximium decus ornarotur; vsqueadeo constanti vel ciuium vel externorum studio adamatus et cultus, vt quum coleretur a singulis, cuncti eum in vniuersum, vel diuersae factionis obseruarent, atque suspicerent, eumque vnum Iulius Pontifex, tanquam Romanorum Procerum lectissimum, collocata ei in matrimonium Lucretia consobrinae filia, generum sibi ascisceret, quum graui iudicio Rouereae familiae nomen, sicuti antea Felicem filiam Iordano Vrsino collocârat, clarissimis Romani sanguinis stirpibus inserendum existimasset. M. Antonius patre orbatus, quod is Etrusco bello apud Alfonsum Aragonium militans periisset, Prospero patruo, et Fabritio huius patrueli celebertimis Ducibus adhaesit, ab hisque certissimis militiae praeceptis imbutus, ita exactam hausit disciplinam, vt Prosperi naturâ cunctatoris cautum et inuictum robur; praeferuidam vero in expediendis armi Fabritij vim, nobili salubrique temperamento moderari didicerit; tanto illustris famae prouentu, vt quum in Apulia, Latio, Etruria, Galliaque Cisalpina variis praeliis interfuisset, vtroque patruo

decerptis eorum virtutibus, honore auctior et maior euasurus crederetur; nisi immitia fata eius paratis honoribus propere nimium inuidissent. Is namque quum defensa nouissimo virtutis opere fortiter Verona aduersus immensam vim oppugnantium Gallorum et Venetorum, aliquod se nauatae operae praemium nancisci putasset, et a Ceurio Belga Caroli adolescentis nutritio, per maros supine se contemni, fastu Romano succensus, non diu pateretur, ad Franciscum Galliae Regem e Belgis contendit, a quo vti is naturâ Rex erat, omnis verae virtutis liberalissimus aestimator, praefectura alae equitum, et consacrati Regis ordinis torque honestatus est. Sed ea militia demum infausto omine suscepta, quod tum Leonis et Caesaris armis Lotrechius Gallorum Dux Mediolano pelleretur, M. Antonio bellici laboris et vitae immaturum finem attulit. Nam dum instaurarent Galli bellum, et Mediolano copias admouissent, vt circumuallatae arcis obsidio solueretur, M. Antonius nondum quinquagesimum aetatis annum attingens, ingentis Colubrinae pila ictus occubuit, eadem etiam pila discerpto et ad latus cadente Camillo, Triuultij clarissimi Imperatoris filio, quum obequitantes in aggere hostium munitiones inspicerent. Corpus eius Prospero hostium Duci a Lotrechio concessum est, vt moestissimus patruus, fratris filio tantae spei, et tum forte Veneti exercitus Imperatori designato, iustis exequiis parentaret. Luxêre eum atrocissima morte surreptum socij atque hostes paribus prope lacymis, ideoque vberioribus, quod masculum prolem, quae paternae virtutis esset haeres, nullam reliquisset.

AVGVSTI COCCEIANI.

Matthaeus Cardinalis Sedunensis.

MATTHAEVS cui Lango cognomen fuit, et honorem postea purpurae adeptus est, apud Sedunum vrbem foederatamque Heluetiis et Rhetis, natale solum habuit, humili quidem patre genitus, sed eo pro captu Alpinae gentis nihil a literis ab horrente. Quamobrem ab eo vt primum adoleuit, in Italiam est missus, eo consilio, vt Italicam perdisceret linguam, et Latinis pariter literis operam daret, demumque (vti euenit) sacris initiaretur. Itaque Matthaeus post prima literarum rudimenta, quae in patria perceperat,

Comi sub Theodoro Lucino nobili (vti illa ferebant tempora) Grammattico, Poetaque tantos processus fecit in studiis, vt nihil earum rerum quae vel audiret, vel legeret, robusti auidique ingenij memoriam subter fugeret; vtpote qui saepe aegri praeceptoris munia, docendo felici aemulatione obire esset solitus, magnamque partem Maronis Aeneidos, et Heroidum Nasonis quanquam subagresti vocis sono recitaret, amplectereturque supra cunctos authores librum de Consolatione Boetij Seuerini, qui liber moralibus multis exempis refertus, delectos quotidianis actionum suarum sermonibus flores et exempla cunctis prope casibus opportuna ita suppeditabat, vt eius eloquentiâ non Germani modo, sed Itali etiam eruditiones magnopere mirarentur: conciliaretur inde Sedunensi populo ad promerendum Episcopatus sacerdotium, quem Populus spectatum moribus per suffragia deligere, et Pontifici maximo mitra exornandum offerre consuesset. Vbi vero stolatus et infulatus de more in templo sacras habere conciones coepit, tanto concursu omnis generis hominum audiebatur (quod mores exacte sobrios castosque praeferret, qui ipsam eloquentiae laudem sine controuersia superarent) vt ampliore sacerdotio dignus haberetur. Nam multus erat, et efficax in componendis controuersiis, quae inter ciues atque finitimos intercederent, vsqueadeo rerecto atque incorrupto iudicio, vt nemo vel factiosus eum vltro oblatum arbitrum reiiceret. Eo modo collecta authoritate apud suos populares, probitatis atque industriae nomine potens et validus, in id incidit tempus, quo exortum est bellum inter Gallos et Iulium Pontificem, quum Ludouicus Rex, infausti damnatique nominis causam suscepisset, excitandi concilij, cuius sanctionibus atque armio impotenter dignitas Pontificis conuelli posse putabatur. Iamque eo res erat perducta, vt Iulius ex Rhauennate cruento praelio victus spoliatusque Bononia, et nefariis vndique armis circumuentus, ab externis gentibus Hispanis atque Britannis, Heluetiisque praesertim, opem implorare cogeretur. In ea controuersia Matthaeus integrae pietatis studium, egregiamque operam sic praestitit, vt a Iulio supplente Senatum, in honorem Heluetiae gentis, purpurae dignitate honestaretur. Nec multo post Matthaeus multis concionibus apud Heluetios habitis egregie persuasit, vt pia arma susciperent aduersus Gallos, qui res diuinas profanis commiscere conarentur. Quod ob id non magnopere difficile fuit, quoniam gens Heluetia paulo ante sese ab amicitia Ludouici Regis alienârat, tanquam ingrate spreta et fraudata donatiuis atque stipendiis, auari aut certe nimis parci Regis acceptam contumeliam vindicare percuperet, eoque grauis et properantius, quod pro Heluetiis legionibus auxiliariis, Gallus Germanorum cohortes mercede conducere coepisset: cuius iniuriae is fuit exitus, vt Matthaeus cum suo astrictus officio, tum purpurei galeri beneficio obligatus, vniuersam gentem aduersus Gallos concitaret, eosque Ticino pulsos, et ad alpes et in Galliam fugientes, Cisalpinae Galliae imperio expelleret. Nec in ea celebri victoria, qua haud dubie Pontifici sua dignitas est restituta, Matthaeus aut studium suum erga Pontificium decus aut odium in Gallos intermisit. Nam mortuo Iulio, Leonem Decimum pro recipienda Parma atque Placentia bellum mouentem mirifice adiuuit, Gallosque Duce Lotrechio iterum Mediolano depulit, instauratoque saepe bello, quum Leo Pontifex fato esset ereptus, atque ei suffectus Hadrianus Sextus, cuius comitiis interfuerat, numquam ab authoritate Pontificij nominis discescerat. Mortuus est Romae non plane senex primo Hadriani pontificatus anno, vir inter exactae virtutis Imperatores, potius quam inter Senatores numerandus, si corporis ac ingenij robur et rerum strenue gestarum cumulum spectes. Maxime vero ei gloriosum fuit Francisci Regis iudicium, quum asseueraret, me audiente, aliquanto plus sibi sumptus atque periculi Sedunensis facundiae indomitam vim, quam tot legionum eius gentis cuspides attulisse.

PLACIDII Placentini.

AVGVSTI COCCEIANI.

Prosper Columna.

SAEPE hac specie prolixe tomatum fereque cincinnatum, et priscae probitatis os subagreste, sed tamen oculis ingenuum, et quidem militare praeferentem, Prosperum Columnam vidimus, atque item his armatum insignibus. In eo Romanorum Procerum nobilissimo, apprime grauis, et considerati Imperatoris decus enituit, quod proculdubio ad antiquae Romanae virtutis specimen referri posse plerique existimârunt. Quandoquidem in eo multa militatis consilij vis, egregiaque constantis animi probitas, et recti honestique appetens, moderatus animus conspiceretur. Nemo enim eo temperantius vel inter factiosos arma exercuit: nemo humanius a sanguine militum temperauit: nemo denique abstinentius innocentium hominum agricolarumque praesertim fortunas a licentia militari conseruauit. Has propter virtutes, quae in huius durae aetatis Ducibus desiderari facilius poterant, quam reperiri, non semel praeclara voce apud Insubres, Coenomanos, et Venetos, Paganorum defensor, et Italicae gentis Pater appellatus. Fuit Prospero dissimili morum genere, et pari prope gloria militari praeconio celebratus Fabritius patruelis; quo collega, diuersas vtriusque virtutes in mutuum consensum, parandis victoriis opportunum, ita miscuisse constat, vt vterque ab eo temperamento se ipso maior et clarior euaderet.

Sed Prosper, qui diu aduersus Gallos inuicta arma tulerat, improuiso superuentu Gallorum equitum foede apud Villafrancam Subalpinae gentis oppidum oppressus, captusque est, Obegnino atque Palicia eius expeditionis Ducibus, quos antea Neapolitano bello ipsius maxime insigni opera captiuos vidisset. Sed non multo post clementia Francisci Regis, quum se dimidia pecunia redemisset, eam cladem acceptam nouo victoriae prouentu resarciuit, quum Lotrechium et Gallos ex longa contentione Cisalpinae Galliae imperio depulisset. Ab his rebus gestis Sfortiano dominatu Mediolani constituto, summos militaris imperij titulos a Carolo Caesare promeruit. Verum inde leuem ab initio, sed mox euentu lethalem contraxit morbum, quum iam sexagenario maior, affectae aetatis oblitus, illustrium matronarum amoribus intemperanter indulsisse crederetur. Luxerunt eum totius Cisalpinae regionis ciuitates, hominumque ordines, tanquam patriae parentem, incredibili hercle cum moerore, praesagientes vtique verissimis lachrymis imminentem durissimorum temporum conditionem, qua cunctas ab Hispanis atque Germanis praesidiariis acerbitates perpessi, omnino crudelius atque funestius a socio, quam ab hoste, concasuras ipsorum fortunas diuinarent.

PETRI GRAVINAE.

ANTONII CASANOVAE.

Hysmael Sophus Persarum Rex.

AB hac illustri, et supra mortale decus radiante, imperiosaque facie apud Persas suos se ipso admirabilior fuit et augustior Sophus Hysmael, qui nostrâ memoriâ totum terrarum orbem nominis sui fama compleuit. Is namque magni Vssumcassani Regis ex filia nepos, Haidare, cui Hardueli cognomen fuit, genitus, ac in obscuro nutritus adolescens, specie formosissimi oris cunctos aequales antecessit. Vir integrae aetatis, milites omnes dignitate firmissimi habitus et equitandi sagittandique peritia superauit. Seniores vero, vt primum sese aetas inflexit, aptissimarum rerum scientia, et castrensis prudentiae laude ita excelluit, vt per omnem aetatem, quae ei supra aequum augustior contigit certo numini propior, quam mortali, vti augustissimus coleretur. Erant enim res eius bello gestae, cum victoriarum pondere, tum magnitudine euentuum, et quadam perpetua atque felici cursus celeritate mirabiles; vtpote qui persuasione commutatae religionis excitatis in eius sectam Orientis gentibus, Iacuppi Regis auunculi filios, Regni haereditate depulerit, iisdemque armis, quibus mortem patris vindicabat, et nouae religionis nomen tuebatur, extinxerit. Nulla siquidem armata manus vim sustinere poterat Sophianorum, qui a purpureis capitum integumentis Persica lingua Cuselbassae vocabantur. His enim non vno in loco in aciem eductis, et passim victor per Armeniam, Mediam, Persidem, Parthiam, Mesopotamiam, et Assyriam, eius nouae religionis sectam, eademque capitum insignia propagauit. Inde quoque aucto numero, ea insana et credulae multitudinis turba, tumultuariis, ideoque praegrauibus, quod sacra dicerentur, armis, in Othomannicos fines peruaserat. Verum is Sophianorum incursus talem habuit exitum, vt per Baiazetis acerrimos Duces, Galatia et Cappadocia, mutuis cum cladibus pellerentur. Secundum Baiazetem fato suo functum, Selymus filius Persicum suscepit bellum, Hysmaelis offensus gloriâ; superatoque Eufrate, ad Artaxatam Calderanis in campis cum Hysmaele conflixit; eoque acie pulso, et retrocedente, Taurisio Regia vrbe potitus est. Sed reparantem copias Hysmaelem, et iam aduentantem veritus, continuo in Cappadociam se recepit; magnae hercle et memorabilis victoriae, nisi ea multo Turcarum sanguine constitisset, trophaeum erecturus. Exinde Sophus Hyrcanorum iniuriis Iacessitus, in eos arma conuertit, diuque ea plerunque victor exercuit, quum interim Selymus immensa gloriae cupiditate incensus, ad excidium Sulthanici Imperij arma conuertisset. Caeterum Hysmael plenus gloriâ, perdomitis et pacatis vndique finitimis, quartum et quadragesimum agens annum, in magna spe longioris vitae, contracto ex aspertima venatione fatali morbo, paucis diebus absumptus est. Edixerat inuisitati generis venationem, qua Regio apparatu syluestrium equorum greges petebantur, in aspera nemorosaque regione, quam Seruanam vocam. Ea est Medorum et Albanorum in finibus, non longe a Caspij maris conspectu ad Caucasi montis radices posita. Id regionia

spatium, venatorum ingens multitudo iusti prope exercitus, exploratis earum ferarum sedibus et pascuis complectitur; perpetuaque corona sensim coercendo praecingit; atque indices tanquam indagine clausas vndique territando et iaculando pulsas, in magnum campum compellit, in quo Rex primus defertur, atque ita circumuentae ferae voluptarium de se spectaculum adeo violentis conatibus ad effugium editis, praebent, vt magno periculo, ac nisi procul iniectis laqueis capiantur, multiplicatisque restibus diuerso venatorum nixu contineantur. Ea siquidem feritas illorum est, vt nisi defessae cursu et siri, inediaque confectae et perdomitae fustibus mansuefieri queant, vixque per aliquot menses multa periculosaque domitorum industria, stragulam, et sessorem admittunt, quum dentibus et calcibus libertatem defendant. Hi aspectu sunt truces, praelongis atque horrentibus comis, rigida ceruice, et arietino capite deformes: nam strigosiores habent clunes; sed crura cum toto femorum et suffraginum nexu adeo valida, vt bidui cursu minime fatiscant; nec vngulae latae admodum atque praedurae ferreis soleis indigeant, quandoquidem nec in asperis rupibus lapidosisque Iocis atterantur. Sed domitis graui lupato opus est, et valido capistro, quod subter crura ventre tenus deductum, vim eleuantium frontes, et sessorum capita pulsantium coërceat. Id itaque ferorum equorum genus laboriosum capi, perdomarique difficile, vsu vero longissimi cursus supra quam existimari possit, mirificum, ob id vnis tantum dicatum est Regibus. Is equus colore cinereo, nigris ad poplites internitentibus virgis Onagros refert. Tradunt autem Persae (vt ab Armenio Patriarcha, qui Hysmaelis familiaris fuit, audiuimus, nisi ea fabulosae superstitionis putetur) horum equorum greges in tutela quorundam agrestium numinum esse constitutos, proptereaque eos nefas esse per sacros lucos, et tesqua Diis inanibus Syluanis et Faunis dicata, consectari, capereve; quando violantes sacrum gregem, et lucos consecratas Diis sedes, repentinus sequatur interitus; vt non impune accidisse Hysmaeli praedicabant, qui siue defatigatione et labore nimio difficilimae

venationis conuulsus, siue fatali percussus iniuria syluestrium numinum, immatura certe morte, et fortasse non immerita perierit. Quum praedicentium admonentiumque seniorum Sacerdotum praescita, atque oracula neglexisset; eo quidem praeclarius, quod Sumachiae Regulum in candem venationis voluptatem accersitum, eadem fatalis ausus causa sustulisset.

PARTHENII PARAVICINI.

Antonij Grimani Veneti Principis.

IN attollendo premendoque Antonio Grimano alternantibus diuersae sortis impulsibus, Fortuna mirabile edidit ludos. Nam quatuor annorum puer Marino patre mortuo, sub tutela patrui maritimae negotiationi a prima statim adolescentia adscriptus, summos labores, summaque tempestatum periculae alacriter subiit, vtpote qui cuncta prope Syriae, AEgypti, Africaeque emporiae adiit, tanta asperrimarum rerum tolerantia, singularique parendi obsequio, vt satis honestos ex diligenti mercatura quaestus faceret, vsque ad legitimam petendis honoribus aetatem. Reuersus siquidem Venetias, per omnes Magistratus in ciuitate decucurrit, sic vt nusquam repulsam ferret propter spectatam fidem cum summa gerendarum rerum prudentia coniunctam, maiora semper atque ampliora, quam peteret consensu suffragantium ciuium promeritus. Quum vero ad splendi dissimae legationis munus vocaretur ad Federicum Caesarem in Germania agentem, id cum pudore recusauit, quod plerique Senatores eius viri grauissimarum rerum experientis personam, domi quam fortis Reipublicae vtiliorem iudicarent. Impetratum idcirco est, vt Dominicus filius, optimis instructus literis, qui postea Cardinalis fuit, pro patre in eam legationem mitteretur. Exinde suas partes in Republica eximia cum moderatione semper implens, perpetuo tenore gratiosus apud populum, maximeque probatus apud Proceres Senatus fuit; eo praesertim tempore, quo ad maris praefecturam euectus est. Nam tum Veneti cum Carolo Gallorum Rege bellum susceperant, et Aragonios Reges ex foedes sociio arimis defendendos existimabant. Itaque Grimanus cum valida classe in Apuliam profectus, complura eius orae oppida occupata a Gallis, manu cepit. Monopolimque vrbem, admotis tormentis, fortiter expugnauit; quo terrore Polygnaunum, Molam, Brundusium et Hydruntem in Salentinis, in potestatem Veneti nominis redegit, authorque extitit et suasor apud Senatum, vt Venata pecunia Aragonius subleuaretur, iisque oppida tanquam oppignerata Venetis tuenda relinqueret. Quo consilio et fractae Gallorum res, et aduersariorum, quae erant difficiles, in melius restitutae sunt. His rebus gestis, fidem spemque totam apud ciues de suae virtute conceptam, cumulate impleuit; meritoque factus Procurator Diui Marci, in id tempus incidit, quo Senatus Venetus commutato studio, et reiecta Sfortiae amicitia, cum Ludouico Gallorum Rege foedus percussit, quo Cremona nouae amicitiae praemium petebatur. Tanta enim incitatione Senatus in odium exitiumque Sfortiae, tantaque amplificandi Imperij cupiditate descensum erat, vt sanioribus consiliis nullus omnino locus relinqueretur. Reclamabat libero ore Grimanus, vti verus Vates, sicuti nos ab ipso successoreque etiam Gritto accepimus; inuidima inde grauioraque pericula veritus, moderationisque Senatus primores admonebat, vt infirmum Regulum potius quam potentissimum externae gentis Regem accolam mallent. Sed iuniorum suffragia aduersus bene consultos senes, fatali quodam impetu valuerunt. Veneti enim in vniuersum a Sfortia se transuersis artibus impeditos, quo minus Pisis potirentur, aegerrime ferebant. Itaque Ludouicus reiectus a Veneto, atque hostis declaratus, deceptusque item ab Alexandro Pontifice, hec adiutus alacriter a Caesare, postremam a Baiazete Turcarum

Rege opem implorauit. Visa est Barbaro digna occasio inferendi belli. Id enim vnum Sfortia postulabat, vt terra marique Veneri, ne cum Gallis vires coniungerent, suarum rerum periculo distinerentur. Itaque Baiazetes misero et maligne circumuento Sfortiae opem ferendam ratus, Schenderbassam Illyrici praefectum, in Venetiam vsque luctuo incursione prouehere sese iussit, et Deuthem amplissimae classis praefectum, in Graeciam misit. Quo in rerum periculo Grimanus omnium suffragiis iterum delectus Imperator, exornata pulcherrima classe aduersus hostes nauigauit. Sed id nauale bellum eum malignitate Fortunae exitum tulit, vt quum apud Sporadas insulas congressuris classibus non dubio euentu superari Turcas posse appareret, commutatis ventis, nec opportune parentibus quibusdam Trierarchis, Grimanus tota spe victoriae deiiceretur; Barbarique hostes incensis duabus onerariis, in quibus Andreas Lauredanus, et Albanus Armerius patritij fortes periêre, in Naupacteum sinum euaderent, dedenteque ibi arcem Mozenico praefecto aut auare, aut timide, Turcae Naupacto potirentur, Grimano frustra se a Trierarchis per summam malignitatem atque ignauiam proditum conquerente, nec tamen in eos, quod essent nobilissimi ordinis, Imperij seueritatem exercente. Eius foedae potius quam malae gestae rei nuncius, Grimanum summae inuidiae exposuit, vt comminutâ repente eius gratiâ, atque authoritate, successorem ei Senatus decerneret Melchiorem Triuisanum, veterem inimicum, qui Grimano compedes iniiceret, captumque ad dicendam causam Venetias continuo deuehi iuberet. Quo nuncio Grimanus, vti insons, et egregie animo constans, Senatui omnino parendum existimans, non expectato successore, compedes sibi vltro iniecit, et peculaiari parone Venetias deuectus est, patribus sese compeditum, et iudicij poenam subire paratum ostendens. Nunquam antea Venetiis frequentius atque celebrius villius rei spectaculum fuit, quum eo habitu senex Imperator, et nihil tale ex aequo meritus, a rerum capitalium ministris in carcerem duceretur, et plerisque manarent

lachrymae ex memoria anteactae vitae, sortunaeque: atque eo etiam vberius, quod filius in ipsa purpura Cardinalis, moestissimi patris compedum pondera, dum scalas ascenderet, sacratis manibus sustineret. Eum postea duro in carcere diu custoditum, atque acerbissime a Nicolao Michaele accusatore exagitatum, optimi quique ciues indoluerunt: eius vero iudicij causa non in rogatorum, vt aiunt, Senatorum modo, sed in publico ciuium consilio actitata est, eo euentu, vt in comparabili gratia, tum sua tum Senatus omnibus prope suffragiis absolueretur: ad minuendam tamen inuidiam, quod eo bello Venetus non Naupactum modo, sed Pilum, Chrissaeum, Coronem, et ipsam a Baiazete expugnatam Methonem amisisset, in Ossarum alteram Absyrtidum insulam relegaretur. Sed pertaesus damnatae insulae nomen, Romam migrauit, vt cum Senatore filio, maiora praesidia turbatis rebus suis pararet, et Patriae commodis integra fide consulendo, propensissime studeret. Vixit in luce Populi Romani charus Pontifici, et a cunctis ordinibus crebio salutatus, quum luculentissimam villam sub Quirinali aedificasset. Tandem Venetiis excincta inuidia, Patrum iudicio reuocatus est, integritatis atque virtutis ergo. Haec enim verba fuêre publici decreti, quod nusquam praeclaram iusti officij pietatem vlla in re erga patriae decus intermisisset. In id decretum mille trecenti et sexaginta quinque Patritij in suffragium ierunt, nec aduersa supra centum tulit. Quo exemplo videri potuit verae virtutis nomen insolentis Fortunae fluctibus iactari quidem, sed nunquam mergi atque opprimi posse; sic vt iam ciuitas vniuersa constanti iudicio ei principem locum (vti euenit) studiosissime destinaret, summoque plausu tanquam postliminio redditus complecteretur; eoque maiore Grimani cum laude, quod Nicolao accusatori, omnis eius acerbitatis oblitus, capitalem iniuriam remisisset. Secundo loco creatus sancti Marci Procurator, splendidissimam atque grauissimam legationem suscepit ad Franciscum Regem, cui summae claritudinis adiuncti collegae sunt Dominicus Triuisanus, Georgius Cornelius, et Andreas Grittus, qui Senatus nomine ei victoriam de Heluetiis partam prolixe gratularentur. Exinde magni semper Consiliarij nomen continuato honore vsque ad Lauredani Principis mortem promeruit: cui post longam candidatorum contentionem, successor Princeps creatus est, pridie nonas Iulias, eodem anno, quo Leo Pontifiex vita functus est. Fuit in Grimano habitus corporis gracilis, sed procera statura, viuidum vsque ad extemam senectam ingenium, atque oculi viuaces. Fuit vir frugalitatis eximiae per omnem aetatem, indomitique laboris atque animi, ad omnes Fortunae casus firmissime compositi. Vixit annos Nonaginta, praefuit Reipublicae tribus. Exornauit Praetorium luculento aedificio, cui nomen eius decreto publico est inscriptum, quod paucissimis contigit.

LVDOVICI DOMINICI PLACENTINI.

Franciscus Ferdinandus Piscarius.

NVNC quem spectas elata ceruice galeatum, et decora excepta vultu vulnera intrepidi et summe fortis animi argumenta praeferentem, ille est Ferdinandus Daualus, cognomento Piscarius, qui ante meritum et acceptum militaris Imperij munus, ex ipsa tantum peditatus praefectura maibrum Ducum bello Dux, adimirabiliumque militiae operum magister atque author, incomparabiles victorias Carolo Caesari parauit; non obscuro quidem cum pudore veterum huius seculi Ducum, quum iuuenis vix dum integrae aetatis, eos omnes expediti consilij grauitate; et quosque manu promptissimos singulorum ordinum praefectos, in obeundis periculis, praeclaro impauidi animi ausu, aeque mirus et felix superare didicisset. Neque propterea fas esse putauerim, eius vsque adeo praestantis atque inuicti viri immensum decus, breuiangustaetabellae elogio circumscribi, si vim potius atque ipsum pondus inclytae virtutis, quam inanes honoris titulos, qui saepe libidine Regum obueniunt, aestimare velimus: quandoquidem gloria rerum gestarum sate propagata, modicis recte scribentium terminis includi nequeat. Quanquam ego praecipuus (dum ille viueret, et bello plenus laude versaretur) Piscarij sedulus admirator, peculiari volumine edito, nomen eius praesenti et venturae famae commendârim. Nunc vero liquidissime constet ex eius recordatione collationeque, satis multos militiae Duces eminentibus titulis claros conspici, quum rari appareant, qui parem susceptis honoribus, non absolutae quidem virtutis

(quae hodie Imperatorum nemini fere contigit) sed nec mediocrem, sine alicuius insignis maculae probro operam praestare videatur.

INCERTI AVTHORIS.

Ioannes Bentiuolus Bononiensium Tyrannus.

HAE tres, quae vna fere in tabula sibi cohaerent imagines, trium seculo nostro praepotentium potius quam illustrium Principum figuras ad veram similitudinem exprimunt, Ioannem scilicet Bentiuolum, Pandulphum Petruccium, et Petrum Sodetinum, oris quidem ductu, cultu togati amictus, et conditione ingenij dispares; sed qui finibus ditionum, et consiliorum sensibus inter se coniunctissimi, eadem prope dominatus Fortunam tulerint, quum quisque eorum sua in patria pari consilio, sed diuersissimis artibus nominis dignitatem tueri niteretur. Bentiuolus Bononiae primum locum maiorum suorum, qui nobilitatis erant Principes, virtute partum, ita adeptus fuerat, vt Tyranno quam Principi ciuitatis propior haberetur. Huius

auum eiusdem nominis seditiosius atque ferocius suas tuentem partes, Eugenius Pontifex capite damnatum sustulerat. Patrem vero Annibalem Canetuli factio sae familiae eiues, coniuratione facta, vsque adeo crudeliter et temere trucidârunt, vt in ipso caedis vestigio admissi facinoris poenas darent. Ex hoc Annibale Ioannem puerum Sanctius, qui se in Bentiuolam familiam adoptârat, educandum; magnoque ciuium studio paternae auitaeque amplitudinis in ciuitatem Principem instituendum suscepit; acciditque vt Sanctius per aliquot annos prudentissime administrata Republica, et ciuibus alumno conciliatis, vita excederet, eique Genebram vxorem ad futuras nuptias reliquerit. Haec erat Sfortiani sanguinis Constancio Pisaurense Principe genita, virilis animi mulier, et vsque adeo imperij auida, vt maritum mitem naturâ potius quam vlla in re violentum, ad caedes damnationesque aemulantium ciuium edendas impelleret, et ad clauum totius consilij superba et insolens sederet, et tum praesertim detecta Maluetiorum conspiratione, in ipsos atrocissime saeuiendum esse censuisset. Punitis et euersis per hunc modum Maluetiis, integra ciuitatis possessio, summaque non obscuri dominatus potestas, Bentiuolo cessit. Creueratis numerosa liberorum sobole, variisque connubiis opportunas propinquitates parauerat, acceptis nuribus ex splendidissimis Italiae familiis, et filiabus ditissimo cuique Regulo nuptui datis, sic vt exaggeratus vndique, et vere vsque ad posteritatem confirmatus dominatus esse videretur. AEdificârat insuper magno sumptu luculentissimae structurae turritam domum instar arcis, quae pulchritudine et laxitate Cosmianam Florentiae et Feltrianam Vrbini, quanquam lateritia, superare videbatur. Ad haec liberi eius, patris magnificentia atque opibus inuitati, singulas et ipsi minores domos extruxerant, quas ciuium copiis in sua horrea, suumque penum impudenter traductis, et replere, et variis ornamentis instruere erant soliti. Incidit autem in id tempus Caesaris Borgiae immensa cupiditas augendae potentiae, suspecta. Bentiuolis, quod is ad vrbem vsque castra promouisset. Cuius aduentus Marescotti, e prima nobilitate ciues, authores et rei facti ab Hermete, filiorum supra omnes sanguinario, iugalati sunt. Ea caedes vniuersam ciuitatem conterruit: patrata siquidem fuerat in praetorio apud Magistratus, nemoque propinquorum hiscere audebat, quod tot liberi multo famulatu, multisque sicariis circumsepti, minaces foro inambularent, nec iam dubia et atrox tyrannis inuecta cerneretur. Successerat Alexandro Pontifici Iulius Secundus, Bentiuolo ex vetere simultate infensus: Is opulentissimae ciuitatis, cui ipse in minori fortuna praefuisset, conditionem miseratus, bellum inferre, totque tyrannos omnino tollere constituit, profectusque Roma, et auctus Gallorum auxiliis ad vrbem Bononiam castra promouit. Eo autem successu bellum est confectum, vt tyrannus, qui castra Gallorum, auersis eo corriuatisque fluminibus inundârat, et prope oppresserat, animum despondens, infensique populi tumultum veritus, ea conditione vrbe excederet, vt praesidio Gallico, quod pecunia coemerat, tutus cum vxore egrederetur, exulatumque ad Buxetum, Parmensis agri oppidum, Pallauicinorum hospitio susceptus abiret. Nec multo post Bentiuolus, quum in assidua reditus cogitatione versaretur, Genebram vxorem amisit, repentino dolore exanimatam, quod ei improuisus nuncius superuenisset, quo audierat liberos suos tumultuariis collectis copiis reditum ad patriam intempestiue praeparantes, Hippolyti Cardinalis Atestini, et Ludouici Mirandulani superuentu, qui Pontifici fauerent, fusos in itinere, et foede profligatos fuisse; qua iniuria exacerbatus Iulius, Bentiuolorum clientes, vel tum captos, vel inde conquisitos, damnatosque laqueo suspendi iussisset, et Tyranni domum vel Bononiae totiusque Italiae ornamento a conditore destinatam, plenus ignobili ob idque pudenda iracundia, excindendam furenti populo obiecerit. Nec diu post ipse tyrannus senex, desperata Gallorum ope, quum in eam spem elusus, veteres thesauros exhausisset, sacris interdictus et plane miser interiit, quum amplius triginta annos dominatum exercuisset, vixisset annos supra septuaginta; dignus hercle eo patriae dominatu, nisi ingenium eius impotentes liberi, auaritia, libidine et crudeli fastu cuncta perturbantes, ad exitialem insolentiam propulissent.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Pandulphus Petruccius Senensium Tyrannus.

QVANTVM Bentiuolus ad Principis nomen magnificentia operum, et filiorum fastu accessisse videri potuit, tantum Pandulphus Petruccius apud Senenses e ciuili ordine se extulisse existimatus est, sed qui esset occultior, neque tamen animo melior; quippe qui nunquam vestem Senensibus consuetam (id erat pallium atri coloris) mutârit, nisi solennibus Ludis: nunquam modesti frugique ciuis in conuictu disciplinam vllo epularum luxu corruperit; aedificârit modice, et commode quidem potius quam sumptuose aut eleganter; humanitatis porro et temperantiae laude humiliores ciues in tota vita superârit; nec externa connubia ambitiose, sed paria fortunis atque nobilitate, ad auertendam inuidiam quaesierit. Quae omnia ex aduerso in Bentiuolo vsque adeo modum excesserant, vt cudendae etiam monetae munus impetraret a Caesare, non obscure in contumeliam Pontificij imperij, sic vt in aureo numismate ipsius Tyranni comata effigies cum serrato scuto complectente id Caesaris Aquila, spectaretur. At Pandulphus nihil vnquam vsurpabat quod apud ciues inuidiam conflaret, vt qui modico comitatu, multoque dissimulationis artificio gratiam atque potentiam sensim parandam arbitraretur, ingentique astu, et occultiore solertia sibi agendum esse statueret in ciuitate, quae quadrifariam diuisa, insanis factionibus seruiebat; quibus ciuitatis status commutari conuellique posse, vt saepius antea accidisser,

manifesto prospiceret, si diuersa ciuium studia negligerentur. Parem enim authoritatem alternantibus partium studiis in Republica obtinebant quatuor honestissimarum familiarum ordines, quorum summus erat vetustae nobilitatis; isque propterea Nobilium vocabatur. Secundus pari prope dignitate Popularium. Tertius ex vtroque ordine commixtis familiis constitutus Nonarius appellabatur, quod is ordo a nouem delectis ciuibus, qui aequissimi viderentur, antea fuisset erectus. Huius ordinis aliquot erant Patritiorum familiae, inter quas eminebat Petruccia, cuius facile princeps habebatur ipse Pandulphus, Iacobo maiore fratre qui excesserat e vita sibi locum relinquente. Nonatio autem ordini succedebat vltimus, qui Reformatorum appellatus est, quod hi tanquam exactae prudentiae ciues, male consentientis ciuitatis vitia emendare formareque in melius Rempublicam superiore tempore voluissent. Caeterum Pandulphus, et ab his aliorumque ordinum conspiratione cum Nonariis vrbe pulsus aliquandiu in exilio sic vixit, vt nihil virilis consilij efficacisque industriae remittens, non diu post in patriam victor rediret; coactis scilicet in vnum non amplius quam trecentis suae factionis hominibus, vrbem noctu scalis adortus transcensis illico moenibus, refractaque demum porta, vrbe et curia potiretur, et aduersarios vrbe expelleret; eo euentu, vt qui modo extorres fuerant, eiectis aduersariis Rempublicam administrarent et cuncti ciues in omni senatoria deliberatione, Pandulpho obseruatis eius nutibus atque suffi agiis assentirentur; ipseque vnus in toto suo ordine authoritate atque opibus potens, plebisque etiam studio subnixus emineret. Hanc eius potentiam aegre ferebat Nicolaus Borghesius inter ciues maxime honoratus, quanquam filiam Pandulpho collocasset. Verum tanta erat Borghesij ambitio, eaque liuidi animi acerbitas, vt facile cognationis obliuisceretur, et generi authoritatem conuellendam arbitraretur, et quod aliter mature fieri non polle videretur, consilium eius quoquo modo tollendi susciperet. Sed insolentia soceri, eiusque diram obtrectationem, impotentis generi saeuitia praeoccupauit. Borghesius namque quum iret in forum, trucidatus est. Huius caede conterritis ciuibus, summa potentia Petruciis, Pandulphoque in primis adstructa est. Ab hoc patrato scelere, damnatoque apud ciues, Pandulphus offensus infamia, vsque adeo religiose in posterum a sanguine ciuium temperauit, vt quum aliquanto post in ipsius caedem Bellantios, authore principeque numerosae eius familiae Leonardo deprehendisset, quos iure optimo occidere poterat, syncera fide oblata clementia conseruaret. Exinde mira calliditate apud decuriones egit, vt Triumuiralis in Republica Magistratus creatur; cuius muneris esset Reipublicae curam suscipere, praetoriaeque praesertim cohortis, quae in foro apud curiatn stationem habebat. iura stipendiorum tueri. Id vero facile impetratum est, resque ita cessit, vt ipse vnus e tribus crearetur, duobusque mox collegis altero magnis muneribus corrupto, altero autem quod esset ingenij pinguioris facile contempto, solus ea magistratus munia obiret, militares animos, indulgendo, vbetrimeque stipendia persoluendo sibi conciliaret. Noui demum consilij rem difficilem, et specie parum aequam, sed omnibus prope ciuium ordinibus vtilissimam aggressus perfecit. Abscindere enim opulentioribus Senensis Imperij oppidis certas agrorum partes, atque eas per familias certis portionibus diuidere et adiudicare constituit. Quo munere insignique beneficio cunctae vel aduersorum ordinum familiae sibi astringerentur. Eam legem a Pandulpho suasam latamque, decuriones atque amplior Senatus facile promulgârunt, frustra reclamantibus oppidanis, qui inique eripi sibi sua alimenta querebantur, laetis ex aduerso promiscue ciuibus, qui ex aliena iniuria extra ordinum inuidiam augeri suas opes viderent, cuius decreti munificentia ad vnius Pandulphi gratiam, atque potentiam amplificandam sine controuersia rediret. Eo facto Pandulphus opes suas confirmauit, et ciuium amicorum adauxit, et prope totam reliquorum ordinum aemulationem ita extinxit, vt ordo Nonarius supra caeteros summum authoritatis et gratiae locum teneret. Haec erant optime prouisa parataque aduersus vim intestinam; sed quae externa auerterent arma; ciuitati valida deerant praesidia, vt tum accidit, quum Caesar Borgia ad perturbandam Italiam natus ad Pientiam vsque vrbem copias promouit, eo animo vt Pandulphum Senis extruderet, atque ea vrbe, vti erat immodicus, potiretur. Agnouit Pandulphus ambitiosi crudelisque viri insidias, generosoque consilio effugere eam tempestatem, et Senenses ciues periculo liberare constituit, concionatusque apud Ciues nihil sibi incolumi patriâ esse carius ostendit; propterea se cessurum malignitati atque audaciae externi saeuissimique Tyranni, vt mature demum rediret. Atque ita interdiu moerentibus plerisque, atque lugentibus cum honesto potius quam valido comitatu vrbe excessit, commentaria ciuibus relinquens, quibus ad confirmandam tuendamque patriam summae prudentiae praecepta perscripserat. Huius facti mira celebritate detersit non modo inuidiam, sed ampliorem etiam gratiam apud cunctos ordines adeptus est. Neque eum fefellit opinio. Decedente siquidem Senensi agro Borgia, decreto publico ad tutelam patriae, qui sponte se fecerat exulem reuocatus est. Eo Borgiae periculoso aduentu admonitus, communiendum se nouis amicitiis atque foederibus existimauit, imprimisque conciliandos sibi Florentinos ratus, prorogari sibi veteres inducias quae iam tum plane effluxerant, postulauit, Petro Soderino, qui tum praeerat Reipublicae, ea conditione longiores concedente, vt Montis Politiani oppidum, de quo ex antiqua controuersia nimis fuerat decertatum, possessumque tum a Senensibus, Florentinis in praemium

admissae societatis concederetur. transactio Senenses ciues amariores fecit, et Pandulphi gratiam in vniuersum vehementer imminuit, quod vt priuatis rebus consuleret, publicis singulare detrimentum attulisset. Nec multo post aduersus eum excitata est eadem Borgiae rabies ex aduentu Gallorum, qui Neapolim armis repetebant; concitantibusque nonnullis, eo res deducta est, vt Pandulphus procellam in se immanium armorum effundi cernens, ad pristinum deserendae vrbis consilium rediret. Iamque erat in itinere, quum exoptatus de morte Alexandri Pontificis nuncius ei superuenit; liberatusque periculo ad consueta administrandae Reipublicae munia reuersus est. Pio autem tertio Senensi in demortui locum suffecto, non magnopere laetatus est, quod ille esset diuersi ordinis, et tanquam vere pius in libera patria vnum prae caeteris ciuem dominari indigne pateretur. Caeterum immatura Pij mors intra paucissimos dies erepti, Pandulphum eo metu ita liberauit, vt sibi gaudio esset Iulius secundus Ligur ei suffectus, cuius gratiam certis officiis atque muneribus facile promeruit, studiique sui eum tulit fructum, vt Alfonsus eius filius, coempto non dubie purpurae honore in Senatum legeretur. Destinabat enim sibi Dominatus successorem Borghesium, e filiis natu maximum, eumque fraternis sacris opibus fauoreque Pontificio confirmandum iudicabat. Sed ea consilia Superi multis de causis improbârunt. Nam ipse non multo post, angustia pectoris laborans, quum ad Philippeas aquas isset, apud sancti Cyriaci oppidum fato concessit, clymacterico aetatis anno. Liberi vero eius in seipsos insana arma conuertentes, a Leone eo euentu Senis sunt depulsi, vt Borghesius, atra vexatus bile, miser interierit: Alfonsus vero Cardinalis temere inita in Leonis perniciem coniuratione in mole Hadriani, non purpuratorum modo, sed infimorum etiam hominum miserrimus a carnifice strangularetur.

PAVLI IOVII Iunioris.

Petrus Soderinus Florentinorum Vexillifer.

DIVERSISSIMA ratione, honestioreque titulo Petrus Soderinus apud Florentiam Reipublicae praefuit, prudentiae et moderationis commendatione ad Vexilliferatum prouectus; qui honos nequaquam, vti aliâs bimestris, sed perpetuus esset ad imaginem Romanae Dictaturae. Nam sicuti Decuriones supremae potestatis, qui bimestres erant, breui spatio magistratus vim inueterata consuetudine finiebant, nec suspectae potestatis esse poterant: ita Vexillifero, qui eis praeesse soleret, aliquanto angustiora quam flagitarent grauissimarum rerum consilia, terminandis sententiis spatia obueniebant. Propterea expedire Reipublicae rebantur, vt vnus perpetua authoritate ad clauum sederet, superiorumque consiliorum atque actionum gnarus, certum perennis nec intercisae prudentiae praesidium, toties mutatis Decurionibus afferret, dignitateque augustior populo videretur; in hoc imitati Venetos, qui Senatus Ducem creant, cuius potestatem admirabili specie amplissimam, sed nihil plus caeteris quam altero suffragio valentem, certisque legibus ideo circumscribunt, ne ad tyrannidem aspirare queat, personam tamen Principis ad Veneti Imperij dignitatem decoris insignibus tueatur. Soderinus hoc honore illustris factus, in Curiam cum familia vxorem traduxit, vt in omni negocio assiduus Octouiris supremae potestatis adesset; sensim per hunc modum popularis effectus est, nouis hominibus in Senatum accersicis; quum antea Patritiis in vniuersum, honoratisque ciuibus patuisset. Fauitautem ei praesertim ciuium ordini qui Sauonarolae damnati crematique in foro, memoriam pertinacissime colerent, et Medicei nominis studia semper odissent, quanquam ipse omnis expers odij, nequaquam se factiosum ostenderet, et tanquam aequissimus libertatis defensor, in nullam inclinaret partem, eoque populari inuecto statu, patriam diu tranquillam, opibusque florentem futuram arbitraretur, ac optimi inde praesidis et patriae parentis laudem, quae nemini post Cosmum contigisset multorum iudicio promereri crederetur. Sed non mediocriter offenderat Patritiorum animos studiosorumque

Mediceae factionis, a quibus mirifico studio erat subleuatus, quod ingrate oblitus beneficij, secus acantea promiserat, eos prope in ordinem redegisset, nec vigente popularium factione, illos eminentiore vllo honore dignos arbitraretur; quo neglectu ex perpetua popularitate eos sibi non obscure inimicos parârat, quorum postea Saluiatis Principibus, ipsoque praesertim Iacobo variis artificiis et machinationibus ipsius authoritas conuulsa sit, et ipse tandem Dictaturae honore spoliatus, dominatu et patria eiectus, in exilium abierit. Sed tum existimatio ei erat incolumis et florens, quod eius auspicijs perdomitae receptaeque Pisae fuerant, post sextum decimum continuati fere belli annum, quo haud dubie Florentini nunquam remissa spe victoriae, nunquam remissis sumptibus atque laboribus, vel saepius repulsi, Pisanorum constantiam asperrimis diuturni belli periculis efferatam et indomitam superassent. Adiecerat etiam Florentino Imperio Montis Politiani oppidum, certa induciarum pactione vltro a Senensibus concessum. Curârat quoque diligentissime rem frumentariam, laeto semper atque exultante populo ad vbertatis et copiae nomen. Verum quum medias ciuium classes foueret, hisque aditum ad Rempublicam praeberet, angebantur Patritij, vtpote qui offenderentur numero nouorum imperitorumque saepe hominum, qui Reipublicae munia nobilioribus debita insolenter vsurparent, curiamque indigna vrbis fece repleuissent; ipsi vero neglecti, saepeque superantibus ignobilium suffragiis, reiecti, honorum repulsas ferrent, frustraque popularis status inclementiam damnarent. Sed Soderino semper integra mansit authoritas populari studio, et sua insigni virtute confirmata, donec enatum est bellum, quo nullum Italiae perniciosius fuit, quo eiusdem dignitas continenti veluti ruina in praeceps traheretur; initio ad Concilij nomen exorto. Id enim victor vndique Ludouicus Gallorum Rex indicendum celebrandumque susceperat, vt Iulius Pontifex ex publica censura tanquam indignus sacrosancta

potestate gradu pelleretur. Is enim impotentia Gallorum timens arma, atque idcirco seruiturae mox Italiae cauendum existimans, a conspirantium Regum foedere discesserat. Quamobrem diuinis atque humanis rebus foede perturbatis, Rex Gallus a Soderino magnopere fauente Senatuque Florentino impetrauit, vt vrbs Pisae tanquam celebrando concilio opportuna concederetur. Ea res Patritios excitauit qui contradicerent, atque exclamarent propediem Pisas in potestate Gallorum futuras, qui iam frequentes aduenissent Lotrechio Duce; quorum aduentu Pisani ad repetendam libertatem parati, atque de industria inuitati viderentur. Ea res non temere credita eum tulit exitum, vt Cardinales, caeterique Sacerdotes qui Pisis conuenerant, cum Lotrechio praesidij praefecto vrbe pellerentur, Mediolanumque profugerent. Eius Concilij Pisis constituendi oborta inuidia, Soderinum non sponte, sed impulsu Cardinalis fratris authorem inuisum ciuibus, atque odiosum irato Pontifici fecit, vsque adeo vt vir ille naturâ contumeliae insolens et implacabilis, eum Dictatura deiiciendum, Mediceosque in Patriam reducendos decerneret. Medicei nanque in eam excubantes occasionem, Raimundum Cardonium a Rhauennatis praelij detrimento Hispanicas reparantem copias, adiuuante Pontifice sibi coniunxerant, expugnatoque Prato oppido prius quam Florentiae praesidia parari possent, a beneuolis propinquis, patritioque ordine in vrbem recepti, superioris Fortunae Principatu potiti sunt. Soderinus ipse mira insontis animi tranquillitate, quod nemini nocuisset, et custoditos in Curia tanquam suspectos ciues numero supra viginti, supplicio affici vetuisset, extra omnem contumeliam detractus solio, et ad Pauli Victorij domum deductus est, indeque egressus vrbe in Vmbriam, Picenumque profectus, non multo post ab Ancona Epidaurum, quod Ragusium vocant, vt tranquille ibi degeret, traiecit. Medicei vero ad arbitrium Rempublicam constituerunt, nec quenquam ex antiquis inimicis poena dignum censuerunt: quartoque mense receptâ patriâ Ioannes Medices Cardinalis, qui ad Rhauennam captus e Gallorum manibus effugerat, Pontifex est renunciatus. Is generoso animo Soderinum humanissimis literis euocandum complectendumque sibi, et augendum honoribus accersiuit. Ea vero oris tranquillitate dignitateque Soderinus Vrbem ingressus, Pontificem inuisit, vt cunctis esset venerabilis, adeuntibusque et dextram appetentibus amabilis, et perhumanus. Libenter enim rerum suarum actione enarrabat, mihique praesertim syncere et diserte tanquam annales perscribenti. Cupiebat siquidem ea cum integritate laudis posteris tradi qua Rempublicam Florentiae per decem annos administrasset, sic vt Romae non secus ac Florentiae Vexillifer ab omnibus appellaretur. Repudiauit autem omnes honores quos propensissima voluntate Leo Pontifex offerret, tanquam eo quod gesserat minores. Vixit in summa tranquillitate mentis, cum grauissimis virtutibus confirmatus, tum sua conscientia praeclare beatus, quanquam amissi dominatus casum duorum fratrum culpâ sibi importatum, sine vllo doloris vestigio fateretur. Alter enim Cardinalis ambitiose corruptus, spe consequendi Pontificatus, Pisas Gallis obtulerat, ratus fore vt quum neque in Pontificem neque in Gallos vehemens studium ostenderet, tanquam medius post neutram partium offensam, Iulio Concilij voce damnato subrogaretur. Alter nomine Victorius Mantuam legatus missus, vbi foederati Gallorum hostes conuenerant, quum non multa pecunia cum Cardonio transigere posset, vt Hispani auerterentur, vti natura parcus, atque inepte frugi, et pecuniae tenax adduci non potuit, vt pecuniam repraesentaret: atque ita magno fratris commodo foedere excluderetur. Natus annos sexaginta duos in Vrbe regnante Hadriano febre sublatus est. Ei exequias fecerunt iustis collatis honoribus Florentinorum collegia. Propinqui autem eius marmoreo sepulchro aliquanto post honestârunt.

IVLII FEROLDI.

Elisabella Aragonia.

HVNC pallidi oris, et atrati cultus habitum ferebat Elisabella Aragonia Ioanne Caleacio Sforzia coniuge orbata. Haec enim vna inter viros celebres ideo sedem meretur, quod contra sexus imbecillitatem asperis in rebus virilem animum praeferens, arsurae bello Italiae primas faces intulerit, quo famoso vereque funesto facinore, cum diuinarum simul ac humanarum rerum perturbatione amissa fere libertate periimus, frustra Aragonij, Sfortianique nominis memoriam exercentes. Fuit haec generosi et plane virilis animi mulier, vti Regia stirpe progenitam decebat, digna prorsus elogio valde luculento,

Franciscus Isabellae Filius.

si in ea animum maximarum calamitatum concursu inusitataeque mentis fortitudine nunquam superatum, non sine admiratione reputemus. Quandoquidem feralis eius Tragoediae initium dederit, quo opulentissima Aragoniae et Sfortianae domus imperia conciderunt. Ludouici namque Sfortiae circumuenta insidiis, ac indigne spoliata Regni possessione, quum a propinquis opem imploraret, et Galli in Italiam ingruissent, florentis aetate coniuge Ioanne Galeacio orbata est, eo quidem luctuo sius atque miserius, quod is veneficio sublatus crederetur. Exinde quoque nunquam siccatis lachrymis, Ferdinandum auum non dubio moerore enectum, Alfonsumque patrem eiectum Regno, et in Sicilia deformi habitu exulantem, fratremque obiter Ferdinandum in limine recepti fortiter Regni immiti fato ereptos Reges continenter luxit, nusquam sibi ad exiguum calamitatis solatium arridente Fortuna, nisi quum Ludouici Sfortiae hostis sui calamitoso vitae exitu laetaretur. Quando ille a suis militibus proditus, perductusque in Galliam, tetro in carcere moriturus, exitiosi ambitus et scelerum poenas daret. Verum in hoc luctu aegre vitales trahentem spiritus nouo ictu Fortuna perculit, quum Federicum Regem patruum saeua externorum regum coniuratione Regno exutum, et in Gallia singulos miseriae suae casus frustra deplorantem fatoque functum audisset. Tum enim clarissima eius domus ingentis ruinae mole conuulsa, atque oppressa, a stirpe penitus interiit; accumulato etiam dolore; quod sub id tempus Franciscus filius, qui in eadem tabula cum matre pictus conspicitur, in venatione curentis equi lapsu in Heduis exanimatus esse nunciaretur. Hunc enim vel inuita deposcentibus

Gallis tradiderat, a quibus cucullati sacerdotis habitu in opulenti sacerdotij coenobium idcirco coniectus fuerat, ne Sfortiani Regni legitimae prolis haeres superesset. Nec his tantis funeribus egregie constans et infractus foeminae animus cessit, recepitque sese in Barium dotale oppidum, vbi Regij splendoris disciplinam ita exercuit, vt ejus nomen cum gentilitiae munificentiae, tum Christianae benignitatis praeclaram laudem, et in Italia, et in prouinciis ferret. Qua illustri fama ductus Sigismundus Rex Sarmatarum, Bonam eius filiam in matrimonium duxit, eam honoris causâ deducente Prospero Columna Romanorum Ducum longe clarissimo. Nuptiae apud Cracouiam ingenti procerum concursu celebratae sunt, laetis quidem auspiciis, postquam noua nupta seni iam plane Regi Augustum hodie regnantem pepererit, secundoque partu edita sit puella auiti nominis, quae Ioanni postea Pannoniae Regi nupsit, in spemque paterni Regni hunc edidit Stephanum puerum, qui hodie in Dacia vetere, quae Transyluania est, dominatur, educante Georgio Varadinensi Episcopo, viro pace belloque inter Hungaros facile principi; ipso scilicet Solymano Turcarum Imperatore eum ex paterna amicitia in clientelam fidemque receptum egregie ab omni finitimorum iniuria defendente. Verum hanc orientem felicitatem Elisabella ex perpetuo fere infortunio degustare non potuit, quum morbo aquae intercute obiisset. Eo hercle pietatis nomine patientius atque tranquillius, quod paulo ante sacrosancta Romana templa ad expiandum religiose animum inuisisset, eam Leone Pontifice perbenigne et liberaliter excipiente, matronis etiam Romanis primae classis officij causâ adeuntibus. Id spectaculum longe omnium ornatissimum atque pulcherrimum fuit, quum circumfusa vndique iuuentute prodeuntes in nuptiali veste, vt tum moris erat, supra aurum et purpuram margaritis et gemmis perpicta, longo pompae ordine in Vaticanum pedibus perrexissent. Caeterum in hac eximiae virtutis foemina improbae plebis rumor, non mediocriter pudoris decus perstrinxit, ob id grauior quod quum florente aetate impenetrabilem pudicitiam praetulisset, in ipso demum aetatis flexu Prosperum Columnam sibi cultum et officium assidue tribuentem, saepeque procacem ad vrbaniores iocos admitteret.

ANTONII VVLPII.

Ludouicus Pannoniae atque Bohemiae Rex.

HOC obesi oris gestu, et Germanico potius quam Hungarico cultu conspicuus erat Ludouicus Pannoniae atque Bohemiae Rex, Sarmatico atque Aquitanico sanguine genitus. Nam Vladislaus pater genere Polonus fuit, cui Candalia Vasconum nobilissima stirpe edita nupserat. Ferunt Ludouicum, quum vtero matris excluderetur, informem prope, et sine certis oris lineamentis vrsini foetus speciem praetulisse, creuisse tamen ad iusto maiorem hominis staturam; ita vt patris inertiam et multum aruinae succum aemulaturus crederetur, nec eius molis artus decenter viuidus, et illustris spiritus regeret. Quanquam a nutritiis diligenter excitaretur, qui eum literarum pariter atque armorum disciplina exercendum contenderent. Meruit tamen mansueti et obsequentis ingenij bonitate, qua egregie iustus et pius Princeps euasurus videri poterat, vt Mariae Caesaris sorori connubio iungeretur, conciliante scilicet eas nuptias Maximiliano auo, qui Annam etiam Ludouici sororem, corroborandae cognationis causa Ferdinando nepoti collocârat, in eadem celebritate Viennensis conuentus, in quo tres summi

septentrionalis plagae Reges, Caesar, Vladislaus et Sigismundus insigni multarum gentium spectaculo coiuissent: Caeterum Ludouicus decennio fere post eas nuptias perpetua sterilitate damnatas, quum turbulentissimorum Procerum atroci vexatione, et viuo adhuc patre, et defuncto, quasi precario regnauisset, in id bellum incidit, quo impotentibus Turcarum armis oppressus cecidit. In peruersa siquidem malignitate procerum suorum iustis destitutus viribus desertusque a propinquis suis finitimis Regibus, Mugacciana acie miserabili casu Regnum cum vita amisit. Carolus nanque Caesar, et Ferdinandus frater, quibus cordi erant Italici Imperij opes, eius pericula tanto inuadente hoste neglexerant. Sigismundum porro patruum Sarmatiae Regem facile tum auerterant Moscouitarum bella, et funestae Podoliis Scytharum incursiones, quibus vrebatur Sarmatiacus ager, et Clemens ipse Pontifex domestico occupatus bello, vix Germanorum legionem et Vssaronum equitum alam, e sacra pecunia ad Pannoniae praesidium conduxerat; Hungarique proceres auaritiae atque rapinis assueti oblitique penitus Hunnicae virtutis et disciplinae, pessimis artibus tractantes arma, inter se foedissime dissentiebant, nec externa praesidia superbo contemptu et stulta arrogantia admissuri videbantur. Tanta siquidem animorum vanitate atque ferocia ad bellum ferebantur, vt vel innumerabiles Turcarum copias facile despicerent, et se ipsos ad tuendum gentis decus conseruandamque patriae salutem, si non iniqui praelij facultas daretur satis fore iactarent. Horum autem Princeps erat Paulus Tomoreus Colocensis Archiepiscopus pietatis instinctu, et vetere praesulum more, cum Turcis non insta quidem acie, sed minutis praeliis pugnare solitus. Is proceres non temere timentes, hostem ignauiae increpitans, et ad conserendas manus militum multitudinem sacris concionibus

accendens, eo Ludouicum consilij inopem iuuenem nec vllum vitae discrimen veritum perduxit, vt aduentanti hosti castra obuiam promouenda decerneret. Imperitus enim rerum adolescens, ingenioque praesertim imbecillo atque hebeti, tanquam bellici periculi ignarus, qui nunquam castra vidisset, facile eo perduci potuit, quo Tomoreus fatalis eo die Hungaris dux impositus educebat, vel cunctis fere Proceribus pugnae casum omni arte vitandum esse censentibus. Itaque Ludouicus, aliena vecordia atque superbia miser, et proculdubio exitialis consilij manceps factus, Solymano ad Mugaccium occurrit, quum nihil tale ausuros Hungaros Turcae Duces putarent, nec Solymanus ipse adduci posset, vt Regem hostem tam paucis instructum copiis in castris esse, et congredi praelio velle crederet. Vix enim Christiana acies triginta millium peditum, simul et equitum numerum implebat, quum in aduersa ducenta equitum millia spectarentur. Eum itaque Tomorei audacia Hungarorumque temeritas exitum tulit, vt cum ingenti corona hostium circundatis et obsessis castris, Rex infelix, et (quod miserrimum fuit) in ipso margine Danubij aquatione prohibitus, dirigere aciem et collatis signis confligere cogeretur. Non tulâre diu Hungari primi agminis vim, quanquam admirabili ferocia resistentes, nec inulti cadentes, quando meritas insaniae suae poenas darent. Cecidit ante alios vecordi impetu pugnans Tomoreus, et vna fere reliqui Duces et Antistites conciso proculcatoque toto nostrorum exercitu perierunt. Rex ipse quum in fugam desperatis rebus se proriperet, in paludem incidit praealtae crepidinis, quam exeundo apprehendere conatus, equum ardua ceruice erectum in se reflexit, atque ita resupinatus in ipso equi et armorum oppressus pondere, in aqua bipalmis gurgitis suffocatus interiit, spectante armigero suo, atque eum mox arena sepeliente, ne corpore atque armis Regiis potiretur hostis. At Solymanus eum euasisse existimans, generosa voce pronunciauit, se hostem Regem tot cognationibus clarum, in gratiam Sigismundi patrui, si reperiretur, Pannoniae Regem repositurum, modo Othomannici Imperij decus, et suae liberalitatis beneficium certo tributo, et id quidem exiguo, grate atque fideliter agnosceret. Sed cadauer post multos dies, indicante eodem scutifero repertum, eo quo potuit tumultuarij funeris honore tumulatum est, quum Solymanus iam Buda atque Pannonia victor decessisset, ad ornandum Hungaricae victoriae trophaeum, aeneas praestantissimi operis statuas quae Matthiae splendidissimi Regis fuissent, Byzantium aduehens; quibus Hippodromum erectis basibus exornauit.

PETRI ANGELII Bargaei.

PAVLI IOVII EPISCOPI NVCERINI IN SEXTVM LIBRVM ELOGIORVM SVORVM PRAEFATIO Ad COSMVM MEDICEM Florent. Ducem.

DECET profecto hunc sextum Elogiorum librum, qui fato functorum Heroum erit vltimus, bene auspicari ab ipsa inuictissimi viri Ioannis Medices, effigie, quem tu, Magnanime Cosme, ab aemula virtute certissimum agnoscis patrem. Italia vero omnis etiam nunc luget, quod tum immaturo fato fuerit ereptus, quum in ipso defendendae communis libertatis glorioso conatu ceciderit. Hic vir saeculo nostro tantum monstratus, quoniam virtutis modum excessurus crederetur, sicuti grauissimum indomiti vigoris et perpetuae constantiae suae desiderium nobis reliquit; ita hos Heroes, qui fatali accersente hora eum subsecuti sunt, tanquam bello Dux Italorum omnium longe fortissimus, in ostentationem comparationemque rerum gestarum non iniqua ratione perducit. Hos omnes, quod estexactae prudentiae tuae, praecellentisque iudicij peculiare munus, inter se comparabis, et qui cunctas huius saeculi parum foelicis res gestas immensi ingenij tui captu comprehendis, recta aestimatione perpendes, quantum tibi iniusti prope oneris gloriosus pater imponat: Nam si tibi generosa aemulatione sit enitendum, vt non aeques modo familiae tuae decora, sed ea etiam magno interuallo superes, tanto magis contendere debes, qui imperij amplitudine atque opibus patre maior es, atque felicior, vt non frustra Dij superi tibi arrisisse videantur; si amplitudinem tuam certissimis (vti probe facis) virtutibus adaugendam censes. Vale.

ELOGIORVM LIBER SEXTVS. Ioannes Medice fortissimus Dux.

QVONAM condigno adoreae laudis praeconio te ornauerim, Magnanime Heros, armipotentis dextrae, et fulminei spiritus gloria inclyte? Inusitata siquidem atque admirabilis virtus tua, omnem vel ingentis facundiae vim exuperat, et excludit, si multa atque illustria bello edita facinora collatione aequalium Ducum expendantur: quandoquidem illorum fortia facta cum numero, tum varietate, atque ipso pondere victoriarum prorsus antecedant. A praealto namque semine ingenita virtus, tanta stirpis luxurie coalescere coeperat, vt altitudine culminis ad sydera ferri videretur, nisi immitia fata valde insigni huius seculi infortunio, pro Italiae libertate pugnantem, in ipso cursu speratae victoriae prostrauissent: Paternum etenim genus, directo stemmate superiorem Laurentium Medicem, qui Magni Cosmi germamanus frater fuit, respiciebat; quum maternum repeteret ab inuictissimo Francisco Sfortia proano, qui insigni bellicae virtutis felicitate, Mediolanensis imperij principatum posteris eius familiae peperit. Huius erat neptis Catherina, eo Galeacio Principe genita, cui coniurantium ciuium dira malignitas dominatum et vitam inuiderat. Haec Ioannis mater fuit, antea Hieronymo Riario, Xysti Pontificis propinquo splendidissime nupta, quae interfecti coniugis mortem, virili animo tutata arcem, seuere vindicauit; numerosamque ex Riario prolem relinquens, pertaesa coelibatus, et conscia suae foecunditatis, Iohanni Medici Gallicas sequenti partes, tanquam praeclara nobilitate moribusque lectissimo nupsit, vt hic Ioannes ex Christiano fonte Ludouicus appellatus, paternum ferens nomen, primo eoque supremo eius coniugij partu ederetur, qui bellicum

materni generis vigorem certo Mediceae magnificentiae splendore cumularet. Caeterum triennis puer patrem amisit, captaque demum atque exuta Principatu Borgianis et Gallicis armis Catherina matre, magnis aduersae Fortunae fluctibus iactatus est. Sed a matre demum quae beneficio Alegriae Galli ducis, mole Hadriani educta fuerat, Florentiae educatus est, eo aetatis incremento, vt erus tutelam benigne susciperet Iacobus Saluiatus illustris ciuis, qui postea Ioannis socer fuit. Verum ea indole puer Martij spiritus habitum gerebat, vt praelia, et saepe cruenta inter aequales sereret; vulnereque inflicto, quod videri poterat mortiferum, reclamante saucij pueri patre, exilio mulctaretur. Sed exacto demum vrbe Soderino, atque introductis Mediceis in veterem dominatum, non multo post adhaesit Leoni Decimo familiae Principi, et ad Pontificatum euecto. Nec diu post Ioannes inter initia Vmbrici belli, imberbis adhuc ita militiae posuit tyrocinium, vt turmam equitum ex delectis familiaribus suo aere perornatam, vti nouae laudis cupidus, in aciem produceret, multisque obiter exercitus periculis, ad eam disciplinae frugem, ad idque inuicti nominis decus, nunquam fere intermissa militia perueniret, quo praeclara et passim spectata vis eius, magno partibus adiumento, et longe maximo hostibus esset terrori. Hinc fit vt ardens et viuida virtus diffuso late lumine, breui elogio neque includi, neque exprimi facile possit, quum nullis prope gloriae finibus terminetur, et iustis annalium monumentis posteritati tradita, certam aeternitatis spem concipiat et expectet. Quis enim nisi praealto volumine, res eius incredibili fortitudine inuicti semper animi gestas comprehendet? Quis innumera secunde inita praelia, atque oppida fortiter expugnata, et ereptum e manibus Venetorum hostium peculiaris alae suae legatum, expresso instaurati praelij turbine narrauerit? Quis tranatum in conspectu Galli hostis vorticosum Abduam, eoque ausu, territas, et in fugam datas Gallorum turmas, legentibus ostendet? Quis denique Rethorum agmina in Bergomate agro, retro auersa et profligata,

et Heluetios demum ad Corsum pagum, qui strenuos suae alae equites crudelius interfecissent, multa caede vindicatos; et Hispanorum audaciam Ticini primum, et mox saepius ad Mediolani portas acerrime repressam atque mulctatam, iusta atque integra eloquentiae laude extollet? Nemo siquidem eo celerius expedire arma, nemo intentius et vigilantius hostium motus obseruare, nemo violentius hostes inuadere, nemo pertinacius victoriam captare didicerat. Erat profecto natus ad Italiam pulsis externis, in libertatem asserendam, si id cordi superis fusset. Insistens nanque Germanorum legionibus, nec vsquam vestigiis abscedens, dum ituros ad delendam vrbem Romam perpetuis minutis praeliis demorari conaretur, multisque hostium secundum Padi aggeres trucidatis, se in castra reciperet, tormento ab vlteriore Mincij ripa in incertum emisso, ipse vnus genu ictus, est interfectus; pereuntis hercle Italiae fato potius quam suo, quum viginti septem natus annos, iam plane mitigata ardentis animi ferocia, vti sedatiora secutus consilia praeter egregij bellatoris nomen, etiam ad maturi iam, et compositi Imperatoris famam contendere censeretur.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

IVLII IOVII.

Carolus Borbonius.

QVIS nam, qui Carolum Borbonium viderit, ex hac verissima effigie non agnoscet: ac item supercilio atque oculis inconstantis eius animi leuitatem, atque perfidiam eum spirare non iudicet? Quis non obiter diri, impiique hominis saeuitiam non execretur, qui aduersus Regem suum, patriamque suam nefaria arma intulerit? et sacrosanctam vrbem gentium omnium liberale domicilium profanârit, et euerterit? et denique scelesta cogitatione renouata, conuersaque perfidia in Caesarem, Neapolitanum Regnum occupare voluisse non credat? Licet enim et hoc de contemptore humani atque diuini iuris non absurde suspicari, quum in limine portentosae temeritatis suae perierit; vltore quidem magno Deo, ne abominabili victoria, et truculentissima tot insontium hominum caede laetaretur. Gilberto Mompenserio patre genitus erat, qui Gallici exercitus imperator, Neapolitano victus bello, ex dolore rei male gestae apud Baias interiit. Reliquerat is praeter hunc Carolum, filios Ludouicum scilicet quinto post patris mortem anno ad Capuam pestilenti febre ereptum; et Franciscum Heluetio praelio in conspectu fratris interfectum. At ipse opulentae haereditatis compos, et Comestabilis a Rege appellatus, qui honos militaris in Gallia summus habetur, proculdubio procerum omnium longe clarissimus euaserat; vtpote qui perpetuo tenore vitae, domi et foris splendidus, erga milites liberalis, in hospites vel inconsulte munificus, authoritate, gratia, opibus, reliquos regij sanguinis Regulos anteiret. Sed quantum sibi bellicae laudis Abduana praesertim acie, quum extraordinariis Gallicae nobilitatis equitibus euocatisque praeesset; et apud Mediolanum, quum eam vrbem aduersus terribilem Maximiliani Caesaris aduentum constantissime defendisset, non obscure pepererat, tantundem amisit ad Melenianum Heluetiorum praelio, quum circumuento, et praeeunti fratri, opem reformidato periculo ferre noluisset, et ad Valentianum in Belgis fero cum auxiliis aduentans, Regio agmini obscura in nocte errabundo se coniungere recusasset. Verum quum haec vel aduersus ipsius Regis testimonium dilui et excusari possent, se demum magna onerauit inuidia, foedeque sese et Borboniae familiae nomen dedecorauit, inexpiabili facinore edito, quum a Rege deficiens, in patriam externa Caesaris arma perfidiose conuerterit, scilicet vt leuem iniuriam vlcisceretur,

quod Ludouica Regis mater, ei grauem et improuisam litem intenderet, ereptura haud dubie aliquot castella, malignitate senatorum in ea causa perinique ius dicentium. eo autem acrius vrgebat atque incumbebat Ludouica, quod se spretam a Carolo crederet, cui se ad connubium frustra obtulisset, vt aetare adhuc florens vidua, florentissimae aetatis nobilissimaeque stirpis viri coniugio potiretur. Haec contumelia, muliebri in animo praealtas iecerat saeui odij radices, nec Rex ipse procliuis in obsequia matris, vt litem dirimeret exorari potuerat, quoniam nisi post diiudicaram litem, eius controuersiae arbitrum fore prositeretur. Quae conditio grauissima ideo visa est Borbonio, quod nihil sibi ad aequitatem vel iura causae, vel iudicum studia responsura crederet, si damnatus a properato iudicio, ex clementia tantum Regia commodum expectaret. Itaque indignabundus coniurauit cum quibusdam illustribus viris, Caesarique implacabili Gallorum hosti adhaerere constituit. Sed Franciscus Rex incomparabili benignitate iam plane detecta coniuratione, Borbonio ad genua prouoluto ita pepercit, vt se vllis vel certissimis indiciis adduci non posse, vt crederet, quenquam Regiae stirpis perfidiae scelus concipere posse, testaretur. Sed non multo post Borbonius simulato morbo, quum Regia castra subsequi iuberetur, diuerso itinere et mutato habitu cum paucis in Sequanos perfugit, atque ea conditione Caesarianis partibus sese addixit, vt ei Caesar Leonoram sororem, quae Emanuelis Lusitaniae Regis vxor fuerat, desponderet, superis proculdubio nuptias vetantibus, ne summae nobilitatis Regina homini perfidiae labe notato iungeretur. Transiuit demum in Italiam, atque inde cum valido exercitu in Prouinciam irrupit; conspectaque et vix tentata Massilia repulsus est: quum nemo reperiretur qui insaniam perfidiosi hominis imitari, quam patrium solum defendere mallet. Exinde transeunte in Italiam Rege, cum copiis, quas pro salute patriae coegerat, Ticinensi praelio interfuit, quo Rex ipse deleto ab hostibus exercitu captus est; atque ita Borbonius nefarij odij voto potitus,

victor, temere sperauit, Caesarem Mediolanensis imperij dominatum sibi, tanquam sororis dotalem, eiecto Sfortia esse concessurum. Verum Carolus Lanoius Belga, qui vices Caesaris gerens, intimi illius consilij erat gnarus, decepto Borbonio, Regem captiuum in spem promerendae libertatis astutis persuasionibus inductum, in Hispaniam abduxit. Qua inopinati facti nouitate Borbonius vsqueadeo commotus est, vt statim et ipse in Hispaniam enauigârit, et apud Caesarem se, qui victoriae socius extitisset, ingrate contemptum quereretur, Lanoiumque malignitatis et impudentiae probro compellatum, ad singulare certamen prouocaret. Verum Caesar ita rixantes diremit, vt quae Lanoius fecisset, publico commodo, suoque iussu fecisse testaretur. Nec diu post, cum Rege de eo dimittendo Caesar pecunia transegit; ad confirmandasque noui foederis pactiones, sororem antea dubiis verbis Borbonio promissam, Regi tum celebri connubio iunxit, quo nihil amarulentius Borbonio accidere potuit. Ea Caesaris cum Rege conciliatio suspecta Italicis Principibus fuit, quasi coniurassent, et cunctis iugum imponere cogitarent. Sed eam suspicionem non temere conceptam Rex opportunissime detexit; persoluto namque auro, et liberis obsidibus datis, his quas perscripsisset conditionibus tanquam iniquissimis, et impotenter extortis, se minime staturum professus est, quasi optimo iure liberatus videri posset, qui aureae monetae ducentas myriades Caesarianis custodibus, quum liberos etiam daret obsides, adnumerasset. Itaque Itali Principes, liberaeque ciuitates, seruitutis metu ad arma consternatae, in Caesarem Cisalpinae Galliae Imperio Sfortiam excludere conantem, authore Clemente Pontifice, eo fidentius arma verterunt, quod ipsi affuturum Regem intelligerent. Eius vero belli is exitus fuit, vt frustra obsesso a foederatis Mediolano, Caesariani victores arce potirentur, et ex aduerso Laudem Pompeiam et Cremonam ab hostibus fortiter expugnatam amitterent. Caeterum aucti quatuor Germanorum legionibus Borbonio Duce, ingenti cursu superato ad Aretinas alpes Apennino, ad Vrbem Romam inuadendam conuolârunt, Pontificeque per inducias decepto imparatoque, primo appulsu per Vaticanum Vrbem contra Obeliscum, vbi moenia humilia et vetustate collapsa facile praebebant aditum, facillime irruperunt; miserabilique caede edita, summae venerationis templum toto orbe maximum et venerabile, miserorum ad aras confugientium cruore profanatum est. Id vero perfidiose oppressis et pereuntibus solatio fuit, quod Dux ipse Borbonius, dum ad casam muro coniunctam scalas apponi iuberet, crassiore glande traiectus in limine execrabilis victoriae suae occubuerit; sic vt postea alioqui hominum miserrimi incolae, summas omnis acerbitatis perpessi calamitates, tolerantius ferrent, quod Diis tutelaribus nostro errore nihil suas aras defendentibus, eorum numina, ad tormentum in inguen damnati coelo hostis, direxisse pie crederent.

IOANNIS BAPTISTAE GABII.

Georgius Fraispergius.

HOC ipso armorum pedestrium cultu, atque hac rubenti, et prope temulenta facie exprimitur Georgius Fraispergius, Mindlauo Sueuorum oppido, iuxta Memingam liberam ciuitatem natus, educatusque militiae ab ineunte aetate sub disciplina Maximiliani Caesaris; Menapiorum et Sicambrorum Phrysiorumque bellis, multa potius egregiae laudis quam bellici quaestus decora domum retulit. Verum sub Carolo Caesare multo luculentiora spectatae virtutis et fidelis operae praemia promeruisse visus est, praelio praesertim ad Bicoccam facto, quum proruentis Heluetiae phalangis impetum ex fortuito rusticanae viae aggere propugnans, singulari constantia sustinuisset, et Ticinensi demum acie Germanicas Gallicarum partium cohortes quadam hiantis forcipis indagine circumuentas, ad non dubium summae victoriae prouentum trucidâsset. Deletis nanque Germanorum auxiliis, quibus Longamantes praefuerat, res extemplo per sclopettarios apte prospereque gesta est, fuso scilicet, stratoque hostium equitatu, profligatis Heluetiis, ac ipso demum Francisco Rege capto. Sed qui tantum sibi nominis variis bellis quaesierat, vtpotequi iusto praelio quindecies, extraordinaria vero acie supra vicies dimicâsse ferebatur; suprema demum induit arma aduersus Clementem Pontificem summae potentiae, quum fata destinabant felicitatem inauspicato inuidentem. Itaque ad eam conflati belli famam Georgius, oppignerato etiam patrimonio, cum quatuor legionibus, eo diri voti impetu concitatus in Italiam descendit, vt se Clementem tanquam Caesaris hostem, laqueo suspensurum truculenta voce profiteretur; laqueum auratum, quem sinu gestabat, crebro depromens et ostentans, quo in sacrosancti viri teterrimo supplicio homo nefarius atque impius vteretur. Verum diram eius vocem, et totum efferatae mentis conatum Diui diuaeque omnes in irritum per nubes extulerunt;

atque ita senem abdomine turgido grauem, et vasto ingentium artuum pondere fatiscentem, immmissa paralysi, siderârunt, vt abominabilis voti damnatus, ex itinere Ferrariam, atque inde in Germaniam lectica referretur; scilicet vt intra penates Lutherana superstitione contaminatus, suopte peruerso ingenio a maiorum religione discedens, inexpiatus interiret. Fuit Georgius membrorum robore vsqueadeo validus, vt extento tantum medio dextrae manus digito, validissimum quemque firmo innixum vestigio facile dimoueret: praetercurrentem equum arrepto fraeno sisteret; tormentumque murale solus innitens humero, quo, vellet, propelleret: in itinere faciundo libenter abdicaret equum, vt pedibus gregariorum militum et iuuenum iustos passus anteiret. E tribus liberis maiorem natu Gasparem militatis disciplinae haeredem reliquit, sed qui septimum post annum, eo bello quo Caesar Narbonensis Prouinciae Galliam inuasit, morbosa tabe praeeuntibus legionibus sit ereptus: quum Melchior natus secundus in Vrbe euastata lethargo periisset: Balthasar vero vltimus neque ad frugem peruenit, neque ad propagandam sobolem diu patri superstes fuit.

ANTONII VVLPII.

Odettus Fusius Lotrechius.

HIC Odettus Fusius, qui Lotrechius ab oppidi nomine in vlrima ad Pyrenaeos saltus positi, vocatus est, strenui et intrepidi, sed maxime superbi vigoris inter Gallos Duces nomen tulit: vtporequem nulla terrerent pericula neque vllae rerum aut locorum difficultates ab incoepto vnquam retardarent. Verum in consiliis capiundis vsqueadeo aliena iudicia contemnebat, quum plus aequo solus sapere videri vellet, vt prudentiae militaris existimationem sola et saepe fallaci constantia, quae insanae perui caciae proxima esset, tuendam arbitraretur. Huius autem obstinati moris vitia perpetuae liberalitatis et iustitiae laude contegebat, nusquam venalis, aut rapax, et extra aequitatis septa semper ita seuerus et inexorabilis, vt in edendis damnatorum suppliciis inhumanus et cruentus haberetur: qua crudelitatis acerbitate perstricti Insubres, ab eo facile, quum oportuit, defecerint: damnarintque itidem Thomae Lescuti saeuitiam, qui Lotrechium fratrem aliquando ad lenitatem paratum, feruidis impulsionibus efferasset. Caeterum Lotrechius et hoc Lescuto, atque item Asparoro germanis fratribus, qui pugnacissimi Duces fuêre, in omni imperij militaris munere implendo potior existimatus est; hisque vel aetate maior superstes fuit;

quum Lescutus Ticinensi praelio, glande femur traiectus, intra nonum vulneris diem perierit: Asparotus vero in Hispania ad Grunnium acie victus, contusa clauarum ictibus galea, multoque inde delapso glaucomate, totum penitus oculorum lumen ita amiserit, vt militiae vsui esse desierit. Haec vero in toto militari negotio peculiaris laus Lotrechio cessit, quod vrbium expugnator, vti olim Demetrio Macedoniae Regi obtigit, appellatus est. Namqui iuxta Gastonem Foisseium, inclyti nominis Imperatorem, Rhaue~nate praelio occisum, multis vulneribus cruentus prostratusque Hispani Centurionis, cui cognomen fuit Guido, misericordia seruatus fuerat, impigre etiam Heluetio bello ad Mediolanum, teste Rege, et demum ipso nomen Imperij tenente ad Bicoccam, vel nequaquam victor, intrepidi, sed non valde memoris et cauti Ducis decus meruit. Brixia demum recepta, atque Verona expugnata, et aliquanto post Bosco, Alexandria et Ticino vrbibus manu captis, et quod illi nobilium operum supremum fuit, Melphi vrbe in Apulia tormentis expugnata, illam quam diximus laudem paucissimis concessam Ducibus, adeptus est; quum postea ab eius virtute fortuna discedens, eum surdis auribus peritorum Ducum suorum consilia respuentem, penitus elusisset. Ipse enim ex fatali sua peruicacia circumuallatae et obsessae Neapoli intemperantius haerens, qui armis vinci non poterat, pestilenti morbo eius castra vastante, superatus interiit, quum de subactis Caesarianis, perdomitaque Neapoli insigne trophaeum erecturus crederetur, si abscedere incoepto, et late per vicina oppida saluberrimi aeris, copias diuidere (vti periti Duces, gnarique locorum suadebant) quam in vestigio funesti consilij perstare maluisset. Id vero ei in suprema calamitate gloriosum fuit, quod quum ei, voti atque victoriae compos hostis Aurantius sepulchri et funeris honorem negauisset, non vnius tantum diei decus, sed perpetui honoris staras quota~nis exequias a populo Romano meruerit. In Capitolio siquidem, publico miroque ciuium omnium assensu, decretum est, vt quotannis in Laterano Templo ad Cenotaphium Lotrechij solennibus inferiis parentaretur, tanquam Vrbis liberatori: quandoquidem aduentu suo et captum Pontificem liberasse, et Barbaros in vrbana aedifitia grassantes Roma detraxisse censeri possit. Hoc vero humanae miseriae inusitatum exemplum Lotrechius de sepraebuit, quod eius cadauer abominabili diligentia Hispani militis tam auari, quam impij, in cella vinaria multo sabulo contumulatum, diu frustra emptorem Gallum, qui redimeret, expectârit; post vigesimum autem annum iustum et luculentissimum marmorei sepulchri decus sit consecutum; vno scilicet Hispanorum nobilissimo Ferdinando Corduba, qui Magni Consalui nepos fuit, ingenuo pudore indignante, quod excolendae virtutis, quae in hoste etiam grata et admirabilis esse consueuit, studium penitus exolesceret; atque ita pretio coemente ossa, ad peculiarem nominis sui laudem, non obscura etiam suae gentis cum inuidia, marmoreo monumento recondenda, et rite funeranda decreuerit.

Antonii Francisci Rainerii.

Vgo Moncata.

VGO Moncata, qui primus inuiolatum antea, ab ipsisque Gothorum temporibus Templum Romae in Vaticano, Petro et Paulo diuis Romanae vrbis tutelaribus dicatum, et a cunctis Christiani nominis gentibus religio sissime cultum, profanauit, hanc effigiem ferebat. Ortus est pernobili familia Regiae stirpis citerioris Hispaniae. Iuuenis cum Carolo octauo Gallorum Rege in Italiam venit, sicuti et plerique alij Hispani, qui post receptum ex conditionenoui foederis Perpenianum, studio militandi Gallica castra sequebantur. Verum Vgo discedente a Gallorum amicitia Ferdinando Hispaniae Rege, Caesari Borgiae sese applicuit, duxitque ordines, quum ille abdicata purpura, repente Pontificij exercitus Dux extitisset. Caesterum Vgoni, qui astuti et diligentis, strenuique item Ducis famam tulerat, primae pugnae fortuna illusit, quum in Vmbria a Vitellianis cohortibus Iacobo Rossetto phalangis magistro, et Paulo Vrsino Ducibus, qui a Borgia defecerant, ad casam, quam vocant Mazzeam, cum Michaletto Corellia suo collega, profligatus fuisset. Exinde Borgia reparatis copiis, atque insigni dolo dissimulata iniuria, Vrsinos Proceres et Vitelloccium necauit, expulitque nobilissimos Italiae Regulos auita ditione, quibus peragendis rebus, Vgo perpetuam manu et consilio operam praestitit.

Mortuo autem Alexandro Pontifice, et Borgia Gallicis fauente partibus, Vgo et caeteri Hispani Duces ad magnum Consaluum transiuerunt, Vgone facile principe. Sed confecto in Italia bello, Borgiaque in Hispaniam perducto, et ad Mendauiam demum tumultuaria in pugna a Cantabris occiso, nauali disciplinae se ad dixit, clarusque aliquot expeditionibus aduersus Punicas gentes susceptis, ita inclaruit, vt opimum Rhodiae militiae sacerdorium, quod Euphemium vocant, in Brutiis promeruerit; semper auidus nouae famae, et inquieto ingenio oram Africae vexabundus percurrens, quod erat honestissimi laboris munus, sed non semper felicis audaciae. Nam eas Hispanorum copias, quae Pontifici Leoni, auspiciis Feltrij acre bellum intulerant, quum nauibus impositas ad Caesaream, quae hodie vocatur Algerium, expugnandam adduxisset, fere omnes obor ta tempestate, et totam pene classem, paratis scilicet ad caedam et praedam Barbaris, foede amisit, et aliquanto post nocturno praelio a Turcis praedonibus iuxta Sardiniam ad Diui Petri scopulos, ita magnum accepit detrimentum, vt amissis duabus Triremibus, et facie sagittae ictu sub oculo deformata, victus discederet. Promeruit exinde siciliae praefecturam, atque inde aucta classe ad Moenicem insulam traiecit, vt Girapolis vrbis Regulum expugnaret, apud quem praedonum omnium tutissimus erat receptus. Sed id bellum eo successu coeptum confectum que est, vt Vgo repentino Barbarorum superuentu, Christiana acie perturbata, summae cladis et vitae periculum adierit. Vulneratus namque ipse, humerum infesta incumbentis Mauri lancea, vix instaurare, ordinareque aciem poterat, nisi Germanica phalanx vel in praealta arena defixis vestigiis, turbulenti praelij procellam sustinuisser. Barbarus tamen nostrorum vim atque constantiam non obscure timens, his legibus foedus percussit, vt Caesari annuum tributum se daturum polliceretur, et legarionem in Germaniam vsque ad Caesarem mitteret. Explicatus eo periculo Moncata, ita demum Siciliae praefuit, vt ibi multa auaritiae et crudelitatis monumenta relinqaeret, quum

aliquot honesti nominis Siculos, et in his Cameratae Regulum, pro vetere licentia Siculae gentis seditiosius agentem, securi percussisset. Exortum subinde est bellum atrox inter Franciscum Regem et Caesarem, quo ipse ad Varagium Liguriaevicum temere e classe discedens, tumultuaria pugna a Gallis superatus, et captus est, quum forte Caesarianorum Triremes metu obortae tempestatis, a scopuloso litore longius recessissent. Quum vero Franciscus Rex a Caesare dimitteretur, Vgo et ipse dimissus venit in Italiam, vt nouo bello Dux interesset. Pontifice namque et Venetis seruitutis metu ad arma consternatis, quod Caesar immodica cupiditate totius Italiae imperium affectare videretur, et Franciscum Sfortiam ex authoritate foederatorum Mediolani Principem constitutum ciicere contenderet. Iam plane coeptum et conflatum erat bellum aduersus Caesarianos, quo nihil magis detrimentosum, nihilque magis dirum Italiae incidit. Nam quum Columniae familiae Proceres, Pompeio Cardinale authore, sese Caesaris partes secuturos professi, a Pontifice discessissient, et iuxta Vrbem copias cogerent, specie praesidij Vgo dolosus, nec satis magno militum numero confirmatus, Columniis persuasit, vt inducias a Pontifice postularent, vt per eas deceptum et imparatum Pontificem inuadendum, atque opprimendum susciperent. Quibus ad nefarium perfidiae consilium nomine Caesaris impulsis, Vgo nihil morae sibi attulit, quin cum suis intra paucissimos dies, quas Neapoli comparârat copiis, et Columniorum auxiliis, in Vrbem Laterana porta irrumperet, et per Xystinum pontem in Vaticanum instructa acie contendens, nihil se commouente Populo Romano, et coniectis in fugam Pontificiae custodiae paucis equitibus, Leonina vrbe potiretur, statimque Templo sacrosancto scelestissime direpto, et Pontificiis aedibus militum praedae concessis, Pontificem, qui in arcem molis Hadriani trepide confugerat, destituto militari praesidio, et consilij inopem obsideret, cogeretque sibi obsides dare, quibus certo bello absistere, et ad amicitiam Caesaris redire fateretur; ac nisi Vgo inexpiabilem inuidiam Caesari conflaret, pactionem transigere, atque (hac in re non omnino impius) Vrbe excedere maturasset, procul dubio Pontifex rerum omnium pressus inopia, in potestatem Pompeij Columnae interneciui hostis celerrime peruenisset, sic vt vetus de Bonifacio octauo Tragoedia instaurari videretur. Sed Vgo scelesti facinoris et sacrilegij editi dignam biennio post subiit poenam, quum supra Salernum nauali praelio cum Aurianis triremibus, quibus Philippus Auria vir impiger praeerat, contendisset. Ea namque cruenta admodum pugna, promptissimi Hispanorum supra mille, qui paulo ante Vrbem diripuerant, trucidati perierunt, et ipse Vgo praefectus, amissa classe, et prostrato suae praetoriae nauis vexillo, quum frustra aduersus tot incidentes glandes scutum praetenderet, est interfectus; ita vt magnum Deum tanti sacrilegij praeclarum vltorem extitisse pij mortales crederent: atque obiter magnopere mirarentur, cur fortuna ad tantas opes Vgonem euexisset, quando is nunquam victor, sed vbique victus praemium ingens, et plane odiosum ex male gestis rebus peruersa ratione, et malo exemplo retulisse videretur.

IANI VITALIS.

Petrus Nauarrus.

PETRVS Nauarrus, qui admirabilium operum machinator et artifex excindendis ab imo arcibus, toto orbe famam est consecutus, hoc subagresti cultus atque oris habitu fuit. Familiariter autem nobis cognitus, (vt ipse dicebat) nauali disciplinae, vt in Cantabria moris est, sese aliquandiu dedidit, sed mox fastidito mari, in Italiam ductante fortuna peruenit, ea spe et vitae conditione, vt Ioanni Aragonio Cardinali a pedibus seruiret, transiretque inde, mollioris aulae otium detestatus, ad Lunense bellum, atque ibi sub Petro Montano Florentinis copiis Praefecto, aliquot menstrua stipendia triginta Liliatis denariis fecit, sed qui mox duplici augeretur stipendio, quum supra gregarij militis captum, praecellentis ingenij operam praestaret, in excauandis praesertim cuniculis, per quos immensis tormen tarij pulueris fomentis, adeo terribiles intus flammas excitare didicisset, vt obstructis spiramentis, violentia obluctantis intus flammae, non moenia modo, sed et suppositae etiam rupes excinderentur. Verum Sergiano oppido a Florentinis in potestatem redacto, iterum maritimae exercitalionis munera complexus, multa littoribus Africae, Punicis praedonibus infestuis, detrimenta intulit. Caeterum Gallico bello, vti decebat,

ad Neapolim magno consaluo cohorcis Praefectus militauit, eo bellicae laudis incremento, vt maxime Gallis formidandus, et Consaluo Imperatori apprime carus, ab efficacia inusitatae virtutis euaderet. Itaque multis fortibus factis ad Canusium atque Tarentum editis clarus, expugnata demum apud Neapolim Oui arce, stupendo suo artificio vsqueadeo mirus extitit, vt Galli eius por tentosae machinationis metu, reliquis praesidiis facile excederent, quum abripi in sublime propugnacula Megaris insulae scopulis imposita, et furentibus flammis cuncta tremere, hiscereque et perfringi, cum ruina multorum mortalium perspexissent. Tulit praemium spectata virtute dignum, iudicio magni Consalui: nam Alueti oppidi, quod est apud Lyrim non longe ab aquinatibus, comes specioso titulo appellatus est. Magno autem Consaluo Neapolitano Regni praefectura detracto, atque aduecto in Hispaniam, quum Franciscus Xymenes e sacra pecunia copias coegisset, vt in Mauritaniam traiiceret, Nauarrus vnus omnium virtutis nomine delectus est, qui classi et copiis cum impreio praeesser. Eo bello mira felicitate pulsis, atque perterritis Mauris, et magno portu qui Mazalchibir dicitur, et Orano celebris emporij vrbe potitus est. Inde cursum extendit in Numidiam, illatusque in Olcachithem sinum, Bugeam vrbem Gymnasio nobilem atque opulentam cepit, atque eadem felicitate longa Punici liittoris spatia praeteruectus, Tripolim, quae magna Leptis olim fuit, inter syrtes terra, marique oppugnatam, magna Poenorum strage edita expugnauit. Quibus rebus feliciter gestis, elatus successu in Moenicem insulam, quae hodie Gerbis est, retroflexa elasse descendit, vt Girapolim Barbari Reguli sedem expugnaret. Sed copias descendentes in terram, et cum Barbarorum equitatu, qui infestus lacessebat, praeliantes, vti accidit in maximis augusti mensis ardoribus, vsque adeo vehemens sitis afflixit, vt neque ordines seruare, quum puteos quaeritarent, neque repugnando consistere possent, sed redire ad classem coactae sunt; tnato tumultu, vt quum longe a vadoso littore naues abessent, nec scaphae sudfficerent, maligna multitudo militum

in littore trucidata sit, inter quos Garzias Tolceanus summae nobilitatis et spei iuuenis, qui ad imperium classis ab Hispania mittebatur, interiit. Exinde nusquam fere Nauarro Fortuna arridere visa est. Nam aliquanto post, quum transuectis in Italiam Africanis legionibus improspere Bononiam tentasset, et funestissime demum cum Gallis ad Rhauennam conflixisset, catus, duri carceris in Gallia biennium est perpessus. Sed quum vir fortis, atque insolens contumeliae, ex rot et tantis virtutis atque industriae suae meritis, a Ferdinando Rege non redimeretur, abdicatis antiquis muneribus, Francisci Regis militiae sese addixit, postquam auare contemptus a suae gentis Rege videretur. Praestitit inde fortem operam cum Heluetio, tum Veneto bello aduersus Cae sarianos; verum non eadem fortuna Ligustico bello sese implicuit. Nam quum seram opem ferens Genuam aduenisset, expugnata vrbe, atque direpta a Piscario et Hispanis, in eo tumultu captus est, seruatusque Neapoli circiter triennium in arce noua, quam ipse manu ceperat, vsque ad pacem in Hispaniam cum captiuo Rege constitutam. Nam tum vtrinque captiui omnes dimittebantur. Direpta autem vrbe Roma, captoque Pontificio, Lotrechius ad liberandum Pontificem in Italiam transisset, expugnatisque aliquot vrbibus, Caesarianos persecutus ad Neapolim vallata castra fecisset, obsessis diu hostibus, is exitus belli fuit, vt tredecim fere post dies, quam pestilens morbus Lotrechium Ducem, cum multo maxima exercitus sui parte absumpsisset, eadem tabe enectis fere cunctis singularum nationum Ducibus, vix signa tantum dimidiarum cohortium constarent; Nauarrus et Michael Salassus (quod ipsis et Lotrechio multum antea faciendum fuit) sese ad Auersam recipiendi serum consilium susciperent, et Caesariani pariter erumpentes deserta castra et semienectis passim et misere iacentibus hostibus indefensa inuaderent, persecutique demum abeuntes, et Nauarrum, et Salassum comprehenderent. Salassus ipse a Vastio humaniter susceptus, commendatusque Medicis, quod graue vulnus dextro genu acceperat, triduo post interiit: Nauarrus vero inter quorundam militum contumelias, in antiquum nouae arcis carcerem coniectus est, eo vitae euentu, vt quum Aurantius victor andegauensis factionis aliquot Proceres iussu Caesaris securi percussisset, et eadem poena Nauarro bis rebelli, bisque capto immineret, eum lethali affectum morbo custos arcis Hicardus, tanquam Hispano homini, et rebus in africa aduersus Barbaros gestis inclyto, hoc indulgeret, vt parua mora, tanquam propinqua iam morte, parati Carnificis maus elavertur: quaquam non desint, qui eum extrema instantis fati suspiria trahentem, stragulae vestis operimento suffocatum existiment.

FERDINANDI BALAMII Siculi.

Maximilianus Sfortia.

HIC est ille Maximilianus Sfortia, qui insigni beneficio Iulij Pontificis, et Heluetiis Venetisque armis paternum in Regnum restitus, neque ore quicquam Sfortianae stirpis generosis vultibus respondit, neque ingenij indole et moribus quicquam dignum ingenuo Principe ad paterni spiritus similitudinem exprimens, ad Principatum attulit. In omni namque actione sordidi animi et plane vecordis cogitationes absurdo saepe sermone stolidoque afferre videbatur. Ex interuallis enim quaedam modo peracris prudentiae, sed fugacis; modo subtilissimae suspicionis, et inconstantis sensus, modo labantis memoriae, et nonnunquam conceptae et crescentis insaniae argumenta praebebat; vtpote qui interiorem tunicam et subligacula non permutaret; nec offenderetur odore sordium sponte enascentium, nec pediculorum aspectu, eos frequentes progignente densissima atque impexa coma. Ocreis etiam coriaceis, quibus pedes et tibias induebatur, frigidam aquam nonnunquam immittebat, vt pedes refrigeraret. A qua rerum foeditate quandoque discedebat, quum haec molliter reprehendentes summi viri, Prosper Columna, Raymundus Cardonius, ipseque etiam purpurae habitu et armorum authoritate verendus, Sedunensis Cardinalis bene lotum et tersum esse iuberent, et ad elegantem vestis cultum deducerent. Quandoquidem in ea correctione vel Cubiculariorum monita, vel illustrium

foeminarum iocundae suasiones nihil proficiebant; Medicisque tatum curandus ica relinquebatur, vt cuncta remidia violenter repudiaret, nec vnquam vti imperiosus, se Principem esse obliuisceretur. Francistum germinum fratrem ex arcano oderat, obtrectatione dominatus, quum ille sapientior et potior administrando imperio haberetur. Per haec interualla multis artificiis depulsa atra bile, eo tenore gessit Principem, vt quod verae conualescentiae indicium erat, grauiores curas Senatoribus demandaret, ipse autem venationis et aucupij voluptate, aut iocunda familiaritate illustrium foeminarum oblectaretur, et iam non insanus ad bellica consilia et munia seconuerteret. Ingruentibus siquidem Gallis ad Nouariam obuiam profectus, adeo fortiter et alacriter se gessit, vt inusitata virtute deletis hostibus insigni victoria potiretur, quanquam eosdem hostium Duces Tramulium et Triuultium, atque eosdem sociorum praefectos, qui supremam ex perfidia Ludouiico patri calamitatem attulissent, hisdem in capis vti nomini suo fatales exhorresceret. Per hunc modum fide atque virtute Heluetiorum confirmatusm, ambigua salutis sque, quum plerique veneficis potionibus et fascinatione quadam conuulsam ei mentem crederent, Pricipem gessit, vsque ad aduentum Francisi Galliae Regis, qui capto ad radices Alpium Coctiarum Prospero Columna, cum Heluetiis demum memorabili acie iuxta Medio-Ianum conflixit; victorque inde Medio lano potitus, Maximilianum in arcem compulsum obsedir, mirisque machin ationum artificiis, quae Nauarri ingenio parabantur, conterritum, atque intestinas suspicantem insidias ad deditionem compulit, ea conditione, vt in gallia honestum traducendae vitae praemium ferret. Non defuit promissis Rex ingenio clemens, ac omnia quae ei obseruato potius quam custodito tribui poterant, liberaliter concessit. Sed ille amissi Principatus memor, et iam mentis prope compos, miseriae suae et dedecoris gnarus, quum saepe ad veterem ingenitae vesaniae morbum recideret, post aliquot annos, dum Franciscus frater qui in eius locum

a Leone Pontifice fuerat reductus, oppugnaretur a Caesare, et a Clemente Pontifice defenderetur, vagae febris morbo oppressus interiit.

PLACIDII Placentini.

Philibertus Aurantius, Princeps.

HOC lacteo colore et subtonsa flauente coma, caeruleisque oculis ciere praelia solius erat Philibertus Aurantius, ab Arausio vetere Romanorum Colonia; cui progenitores imperabant, vocatus. Fuit is Salonia apud Burgundos illustri familia editus, proptereaque Caesari Carolo apprime carus, quoniam eius genus non obscura propinquitate contingeret. Erat Philibertus Gallica alacritate belli cupidus, quamo brem tametsi erat tyro et plane iuuenis, non admodum difficile fuit, vt in Iraliam sicuti magnopere cupiebat, a Caesare mitteretur, exorto tum forte bello inter Caesarem atque Pontificem. Verum spes eius Fortuna elusit; nam ab Hispania soluens, in medio nauigationis cursu, ab Aurianis triremibus, quae tum Regi Callo operam

nauabant, est interceptus; neque prius a Callis custodia vlla conditione emitti potuit, quam beneficio renouati foederis, quo vtrinque captiui, et ante alios Vgo Moncata, et Petrus Nauarrus sine pretio dimittebantur. Exinde Borbonio adhaesit, aquo vti erat et strenuus et acer bellator, commendante Caesare totius equitatus praefecturam promeruit, in idque munus adeo ardenti feruidoque ingenio incubuit, vt iuxta Placentiam a Pontificiis hostibus tumultuaria in pugna circumuentus, et equo pene detractus, amissis cristis aegerrime sese periculo explicans, elaberetur. Quamobrem ab hostium ducibus sibi iterum pugnaturo comiter peteret, vt pecunia illico se redimi paterentur, si casus incidisset, vt in eorum potestatem deueniret, vtpote qui custodiae iterum includi, et se bello a quo petebat laudem excludi nollet; et variis spectatae virtutis operibus atque periculis famam omnino adipiscendam arbitraretur. Aduenit non multo post e Germania Georgius Fraispergius cum quatuor legionibus, quibus postea Borbonius se Ducemp raebuit, quum Georgius graui correptus morbo Ferrariam secessisset. His copiis sese adiunxêre veteranae. Hispauorum cohortes, concedente Antonio Leua, qui in praesidio Mediolani persistebat. Itaque cum hac mole copiarum in Bononiensem agrum est descensum praecunte equitatu, qui obuia quaeque aedificia barbara crudelitate succenderent; nec quisquam fere Ducum qui Pontifici, aut Venetis et Gallis militarent, repertus est, qui obstare ferto et flammis cucta vastantibus auderet; atque ita superatis alpibus nemine iter eorum demorante, aut saltuosis Apennini in locis a fronte praepediente, ad vrbem Romam conuolârunt, magna sorte Aurantij, qui oppressis passim Pontificiae ditionis incolis, ingentem fecit praedam, cadenteque Borbonio in limine captae Vrbis, vniuersi exercitus Imperator est appellarus. Laetus itaque tanto imperio, cui supra quadraginta millia hominum parerent, a quibus vrbs Roma improuiso capta, immanissime vastabatur; nihil antiquius habuit quam perducta vndique fossa, arcem dispositis praesidiis circumuallare, vt Pontificem et magnam Senatorum partem, qui exterrefacti subita irruptione hostium in arcem confugerant, in potestatem cum pretiosiore eorum gaza redigeret; parumque interea miserrimi Populi omnibus tormentis excrucitati, eiulatu et lachrymis permoueretur, quum inter se Germani atque Hispani, hisque nihil mitiores Itali, auaritia, libidine, crudelitateque contenderent. Caeterum Aurantius quum interdiu obequitando circumuallatae arcis munitiones et custodias inspiceret, ab emissa sclopetto accuratius glande, sinistra in mala paulo infra oculum graue suscepit vulnus; sic vt eo vulnere postea non plane scilicet obducta cicatrice, rubëre mala deformis euaderet. Adhaeserunt Aurantio cuncti fere e Gallia exules Borbonij authoritarem secuti, quos pestilentia vsque adeo atrociter mox vexauit, vt ex his notior Lorsiuus ipsique maxime familiaris cum sodalibus interiret; et Germanorum atque Hispanorum corpora pestilenti lue correpta omnibus in locis tumularentur. Dedito autem Pontifice, et perpetua statione custodito, piorum Regum animos generosus incessit pudor, quod sacrorum Princeps, ad ludibrium totius terrarum orbis gentium, vsque adeo indigne atque nefarie summis iniuriis mulctaretur; atque ita Francisci Galliae, et Henrici Britanniae Regum auspiciis Lotrechius Alpes traiecit, vt Pontificem detractis Vrbe Barbaris carcere liberaret. Qua de causa periculo territus Caesar, vt impietatis infamiam effugeret, Pontifici vt se auro redimeret concessit, quo militi ad tuendam Neapolim perrecturo stiperidia soluerentur. Itaque Pontifex persoluta pecunia, arce post septimum mensem elapsus, ad Orbitum Tusci agri vrbem se contulit. Aurantius vero et Alfonsus Vastius copias Vrbe eduxerunt, vt Lotrechio longitudinem Italiae iustis factis itineribus emetienti, et in Apykuan contendenti, apud Troiam opponerentur. Quo in loco Aurantius et Vastius Lotrechium, facta praelij potestate displosisque tormentis, prouocantem refutantes substiterunt, ignobilique discessus properantia Neapolim contenderunt, quum oppida cuncta Lotrechio aut expugnanti aut in deditionem recipienti Gallica vexilla passim attollerent. Aurantius compulsus in vrbem Neapolim, et plane circumuallatus, vrbem a militibus sensim direptam ita a Gallo hoste seruauit, vt Lotrechius ducesque omnes, cum multo maxima parte exercitus, ingruente pestilentia, et bello et obsidioni finem imponerent, et Aurantius non suae virtutis, sed insperato Fortunae commodo laetaretur. Ab hac victoria Aurantius capite atque Fortunis Andegauensis factionis Regulos, qui praepropere rebellassent, acerbissime mulctauit, ac inusitata atque praecipiti liberalirate eorum bona militibus suis diuisit, vsque adeo prodige et inconsulte, vt Caesar id grauiter ferret, quum Regnum non sibi sed Aurantio et militibus seruatum diceret. Sequenti autem anno Aurantius cum omnibus copiis in Etruriam euocatus est a Clemente Pontifice, qui patriam sibi omnino Caesarianis armis recuperandam existimabat, postquam Florentini cum Gallis icto foedere; et transmissis contra Caesarem auxiliis consentirent. Ea autem Florentiae vrbis coepta atque instituta est obsidio, vt pertinacia obsessorum Ciuium constantiam hostium adaequârit; vrbsque tantis opibus oppugnata est, vt nec vndecimo quidem mense multa perpessi incommoda, perdomiti, erumpendum potius, et praelij vel iniquissimi aleam pro libertate subeundam esse, quam de deditione agendum decernerent: e Pisisuqe auxilia accersenda arbitrarentur, vt valiaius cum virtutis, tum et peruicaciae suae supremum ederent vonatum. Tumvero accidit, vt Aurantius de aduentu auxiliorum edoctus, consilium caperet, tam necessarium quam ipsi fatale atque hostibus, scilicet obuiam eundi atque in itinere confligendi.

Igitur partitus copias cum Ferdinando Gonzaga, qui castra tueretur; ipse cum delecta parte exercitus contra hostes contendit; hisque occurrit in Pistoriensium montibus apud oppidum Gabinianum, non procul ab eo loco, in quo Romanos Petreio Duce, Catilinam fudisse, atque interfecisse incolae memorant. Florentinorum copiae quibus praeerant in fronte Ferrucius ciuis Florentinus, ex mercatore repente Dux factus, intergo Paulus Rentij Centis filius, eo consilio circiter septem millia hominum per alta atque ardua loca iter habebant, vt vim hostilis equitatus, et non magno circuitu, quanquam salebroso, ad vrbem deferrentur. Iam Gabinianum oppidum intrabant, quum apparuêre Caesarianorum signa, quibus conspectis properatius quam decebat, Ferruciani in oppidum sese inferre coeperunt; vt loco munito, si hostis vrgeret, aequius se defenderent. In laxatam itaque et gressum intendentem hostium aciem Aurantius equitatum procurrere iussit; ipseque pugnandi auidus paululum ante prouectus, dum per arduum atque impeditum tramitem in hostem ire properat, glande traiectus primus fere omnium cadit, quum a parte alia Alexander Vitellius hostes inuasisset. Nemo fere vel suorum, vel hostium cadentis aurantij casum animaduertit, sic vt non prius quam a vagante eius equo qui erat spadix, et phaleris albicanteque crista conspicuus cecidisse nosceretur: quo spatio Florentinae copiae fusae leletaeque sunt, et Ferrucius intra oppidum interfectus, et Paulus captus. Cadauer Aurantij, vti erat lacinia atque armis expoliatus, a lugente armigero ita sarcinario iumento impositum est, vt inuolutum vili gausapa, vtrinque pendentibus brachiis et cruribus, et capite luctato Pistorium deferretur, et tanquam victori solennes inferiae dicerentur; non iam obscure hominibus Dei magni vltoris vim agnoscentibus, postquam nefarij belli praecipuos Duces Borbonium, Moncatam, et ipsum aurantium, tribus fulminibus vindicata impietate sustulisset.

BENEDICTI VARCHII.

AMBIGVAM equidem famosi nominis suilaudem reliquisse videri potest hic ipse Pompeius Cardinalis, quum miro ingenio diuersissimi muneris partes aptissime impleret, et in sacra purpura mitratus, et militari in sago galeatus, non periti modo, sed affectari etiam sacerdotis ante aras, et in castris prouidentissimi et freenui Ducis officia exequeretur. Nam ad vtrunque munus, cum peramplum excelsi corporis habitum, tum grauis pariter et periocundi oris gestum et facundiam illustrem, quo oporteret, decentissime transferebat. Sed factiosa in vrbe, aulaque omnium maledicentissima, de se promiscuae famae materiam ingeniis praebuit, moribus suis impense laudadis aut peracerbe lacerandis; vtpote qui modo temperatis atque illustribus vtriusque disciplinae consiliis, modo turbulentis actionibus claresceret, quibus Clementem ab se praeclaro studio ad Pontificatum prouectum ita circumuenit et oppressit, vt Bonifacij octaui funesta memoria renouata videretur; vnde odium valde ingens apud multos, singularem vero gratiam apud caesarem promeruerit. Caeterum quibus de causis ab amicitia Clementis discesserit, Nemfamofinominiu, ruituraeque patriae arma intulerit, diffuse a nobis perscriptum est eo in libro, quo ipsius Pompeij vitam syncera fide ad posteros misimus, admirandam vtique potius quam imitandam. Vir enim ingentis animi efficacissimaeque virtutis, et industriae (modo factionis odium facessat) non ipso tantum Pompeij nomine, sed Magni item cognomento dignus existimari potuit; nisi infaustus Senator, et malus omnino ciuis, vastata Patria, et Senatui et populo Romano apparuisset. Ad extremum, qui exequiis intermortuae Patriae et capti Pontificis Tragoediae interfuerat, ciuitatis resurgentis, et restituti Pontificis simulachrum videre potuit. Verum secus ac optabat, maturo fato cedens, Clementem biennio antiuit, quum apud Neapolim Regno administrando Praefectus a Caesare, post comstas ficus biferas, quas multa niue refrigerârat, in complexu Augustini Nyphi, clarissimi Philosophi, integris sensibus expirasset, anno aetatis quinquagesimo

tertio, quum Carolus Caesar comparatis ingentibus copiis Solymano in Pannoniam redeunti ad Viennam ooccurrisset.

IOVII IVNIORIS.

Aloisius Grittus.

MEMORABILE profecto exemplum Fortuna edidit in Aloisio Gritto eleganti certe homine, sed supra aequum amtitioso, auidissimoque dominatus. Eadem enim illa, vti leuis et insolens saepe conuertitur, vt se humanarum rerum dominam ostendat, et arrogantiam nouorum hominum petulantissime castiget. Grittus namque Barbarico cultu, cum pictae, talarisque togae, et inflexi ad aurem pilei, qui ex pretiosis Sibellinarum pellibus constaret, tum superbo incessu, et sermone praetumido, Proceres Turcas referebat. Is Andrea Griitto, qui postea Veneti Senatus Princeps extitit, ex Graeca concubina byzantij genitus atque educatus, se totum in familiaritatem Othmannicae aulae Principum, et Turcici sermonis consuetudinem dedidit; tanta ingenij solertia, vt ex mediocri mercatore insignis publicanus euaderet; vno praesertim

mirifice fauente Habraymo purpurato, qui eum in vectigalium licitatione Sub leuabat, et supra competitores Turcas impotenter efferebat, vnde Gritto magnae opes atque insignis authoritas creuit, quam florentis patris dignitate, splendoreque domus et conuiuiis, multaque largitione rorum elegantium, in omnes profusus atque munificus tuebatur. His commerciis Habraymo quaerendarum gemmarum cupiditatem iniecerat, quarum flagrantissimo studio Solymanus ipse teneretur. Earum autem delectatione vsque ad insaniam prouecta, Grittus ex frequenti indicatura certissimus erat aestimator, et solertissimus etiam mango, cuius artificij secretiorem domi tabernam haberet. disserebat vero saepissime nihil omnino vel ad dignitatem totius ornatus, vel ad esprimen dam summi atque augusti Regis maiestatem, in Ionge maximo Imperatore speciosius et luculentius haberi, ipsa lectissimarum gemmarum multiplici copia atque apparatu. Itaque vsque ad insaniam Solymanus, toto terrarum orbe perquisitas, et magno emptas pretio in vnum coegit, vt his cuncta instrumenta cubiculi, et equestris cultus, atque etiam podij parietes exornaret. Cellam enim argenteis atque aureis laminis circumsetam erexerat in extremo hortorum suorum angulo, quo vtriusque Bosphori pelagi spatia prospectaret. Sed mire ad Solymani spatium responderunt galea aurea et sceptrum, et crystallinum operoso inclusum auro speculum, quae ingenio Gritti adinuenta et fabrefacta Venetiis propter gemmarum admirabilium copiam, caelaturaeque praestantiam, Octuaginta myriadum aureae monetae pretium excedebant. His inuentionibus, quae ad fastum superbissimi Regis arriderent, summam Grittus gratiam adeptus est, ita vt spe adipiscendi honoris inter Bassas sensim ad Mahometis sectam transiturus crederetur. Itaque secutus Solymani castra, quum ille oppugnatum Viennam in Noricum vsque processisset, et Ioannem Zapolium Transyluaniae Vayuodam insigni liberalitate in Pannonia Regem constituisset, Crittus nouo Regi adhaesit, praestititque ei operam militarem aduersus Germanos, et eos Hungaros,

qui Ferdinando Regi fauerent. Vbi vero Ioannes et authoritate Solymani, et Turcarum auxiliis in Regno confirmatus est, incessit Gritto, grauioris ambitus libido, vsqueadeo ingens, vt non obscure ad Pannoniae Regnum aspiraret. Ioannes namque, quod pacisci cum Ferdinando, et pace frui percuperet, Solymano suspectus euaserat; quod ingrate atque indigne facere videretur, qui aliunde foeda pactione firmandas opes suas arbitraretur, quam a virtute fideque inuictissimi Imperatoris, qui Regna dono dare, et ex priuatis homunculis Reges efficere consuesset. Propterea Grittus legationem sibi in Pannoniam impetrauit, vt Hungaricis inspectis rebus operam daret, ne alicunde Othomannico nomini contumelia pararetur. Hac spe Grittus cum amplissimis Solymani mandatis, magnoque seruorum et Turcarum comitatu Byzantio profectus, per Moldauiam, vbi Petrus Vayuoda, Solymani incertum hostis an socius, imperabat, in Daciam peruenit, quae hodie Transyluania dicitur. Ibi quum constituto praetorio Prouinciae conuentum habiturus crederetur, citarenturque Proceres, Americum Cibachum, Varadinensem episcopum, et eundem cum militari praesidio vetere Hungarorum antistitum consuetudine prouinciae praesidentem, quod tardius ad edictum veniret, noctu ad Braxouium castra habentem, inuadi et per Ianum Docciam Hungarum interfici iussit, vt sublato summae potentiae aemulo, passim caeleris formidatus ad Budam contenderet. Sed viraeque ambitiosus et cruentus, in vestigio admissi sceleris poenas dedit. Namque ad caedem sacrati et nobilissimi viri vindicandam, erexêre se Stephanus Maylatus et Gotardus genere Saxo, ipsi Americo propinquitate atque amicitia coniuncti. Atque ita supra quadraginta armatorum millia in vnum coegêre, adortique Grittum ad oppidum Meges, eo euentu obsedêre atque oppugnauêre, vt destitutus spe auxiliorum, quod neque praefecti Turcae Nicopolitanus, et Samandrensis, transire Danubium veriti, non facilem operam laturi forent, et Ioannis Regis praesidia longe abessent, se hostibus dedere cogeretur; atqu eo modo ostentans Solymani diplomata ad praetorium Gotardi atque Maylati deductus, iussu eorum exorto Hungarorum vlulatu, tanquam hostia Americi manibus mactatur, trucidato eius comitatu, et direpta gaza. Duo eius liberi adolescentes, quorum natu maior Antonius ad Agriense sacerdo tium erat destinatus, Moldauis traditi sunt, a quibus aliquanto post immaniter necantur. Doccia ipse comprehensus, qui author et suasor Americi caedis fuerat, magno ludibrio a saeuiente turba dilaniatus est. Atque ita qui Regnum affectabat, gazam omnem, quae erat pretiosissima, vitamque simul et liberos puncto temporis amisit.

FABII SEGNII Florentini.

Alfonsus Ferrariae Princeps.

IN Alfonso Atestino Ferraris Principe, vt ex seuero et peracri oris ductu coniectari licet, et nos vidimus, ingenium egregie firmum stabileque et praecellens, quocunque extra literas verteretur, enituit. Ab dicârat enim plane vir cuncta iocundae adulationis et morosae grauitatis lenocinia, ipsis plerunque cognata Principibus. Quandoquidem singulas cogitationes, et singula prope exercitamenta corporis, ad bellicas rationes reuocaret, et nihil omnino molle aut remissum complecteretur, vel ipsa naturae consuetudine, vel necessitate tot incumbentium bellorum, quae omnem inertiam vel desidiosis excuterent, et virum, vti oportuit, cum salutis, tum dignitatis suae memorem excitare, et ad insitam virtutem factis extendendam incitare posse viderentur. Itaque Alfonsus a nobis peculiari volumine celebratus, vti magnanimum bello Ducem atque optimum pace Principem decuit, subacto corroboratoque multis periculis ingenio, firmoque semper pectore cuncta aduersae Fortunae iacula tam fortiter excepit, quam felieiter auertit. Trium namque maximorum Pontificum diuina atque humana arma, odiique perpetui insidias tanta infracti animi constantia superauit, vt gloriosam triplicis triumphi lauream (si de sacrosancto hoste triumphare fas foret) meruisse dici possit. Obiit. alfonsus climacterico anno propinquus, quum liberos ad cetissimam frugem contendere conspiceret, et nato iam sibi nepote in spem longae successionis laetaretur. Hisedm autem diebus concepit febrem, quibus nunciata ei mors est Clementis Pontificis: ob idque excessit e vita seipso laetior, quod primus comitiorum diebus Farnesium Cardinalem, Pontificem renunciatum fuisse didicisset,

quasi nihil sibi optatius et melius accidere potuerit, quam quod pro implacabili hoste, veterem amicum, a quo omnia facile impetranda forent, quae Atestinae domus imperium stabilire atque augere possent, esset habiturus.

RAINERII.

FAERNI.

Hippolytus Medices Cardinalis.

HOC Hungarico militari cultu Hippolytus Medices Cardinalis, quum e Pannonia, vbi Legatus apud Caesarem fuerat, abeunte Solymano redisset, a Titiano Pictore eximio Venetiis se pingi iussit. Hunc Iulianus, Leonis Pontificis fro ter, Vrbini exul ex nobili vidua susceperat. Infans in ipso vitae simul et mortio limine, quum eum mater admissi stupri impio pudore necari iussisset, ancillae misericordiâ seruatus est. Creato Leone Pontifice triennis cum nutrice Romam venit: tanta vero suauissimi oris indole Pontifice triennis cum nutrice Romam venit: tanta vero suauissimi oris indole, sermonisque; festiui lepôre mirabili extitit, vt Pontifex eo ad pedes ludente, mirum in modum oblectaretur, et ea specie in coenaculo Vaticano a Raphaele (vti videmus) exactissime pingi iuberet. Vbi adoleuit, literis liberaliter est institutus: ostendebat enim ingenium habile ad omnia perdiscenda imitandaque. Ei namque supra aetatis captum ante omnia mira vis inerat poetici spiritus; sic vt Virgilij secundum AEneidos librum in Etruscum sermonem lepidissime verteret, et proloquia Hippocratis ab arte medica, in vsum bellicae disciplinae, aemulatione festiuissima transferrentur. Sed non multo post a literis ad exactum totius Musicae studium deflexit, peritissimo quoque artificum et phonascorum sibi ascito, parique flatgrantis ingenij cupiditate, omnis symphoniacae modulationis, organis vsqueadeo crudite pertractatis, vt praedulcis Citharoedus, Lyristes numerosus, Fistulator eximitus, et incomparabilis Tibicen euaderet; oenochordaque item argutissimis percurreret digitis, quando aerea etiam membraneaque tympana bellico crepitu militares animos excitantia, diuersissimis

concentus numeris editis, cum nostrorum, tum Barbarorum more stupenda imitatione propulsaret. Quum in his studiis iuuenili alacritate totus esset, Clemens eum legit in Senatum, ratus eum ad grauitatem animi componi posse. Ex arcano autem id Pontifex petebat, vt Hippolyto sacris initiato, Alexander eius patruelis iuniore Laurentio genitus, Etruriae principatu solus potiretur, quod tum propter ingenij firmitatem (quanquam esset literarum expers) in sustinendo tuendoque dominatu potiorem existimaret. Verum Hippolytus purpurae honorem ita contempsit, vt Clemens eum indignis scro ordine studiis et voluptatibus deditum, grauiter increparet, pedecorantemque nihilo secius senatoriae amplitudinis dignitatem, importunae insaniae poenas cito daturum diuinaret. Nam ad theatrales ludos, equestresque decursiones, edendaque simulacra praeliorum, sumptuosi et varietate gaudentis ingenij libidinem detorserat: quanquam praeter haec incredibili magnarum venationum cupiditate incensus, numerosum insignium canum et nobilium equorum apparatum grauissima impensa tueretur: tanto etiam vitae splendore, vt in mediis nemoribus apud fontes, totius aulae Romanorumque iuuentuti frequentissime epulum daret. Quae omnia Clementem e tanta clade Vrbis carcerisque miseria nuper emersum; egentemque pecunia, et quod augendo moerori plurimum intererat, naturâ parcissimum, mirabiliter vulnerabant. Nec diu post Pontificem lethalis inuasit morbus, et eripuit: cuius morte, quanquam in Hippolyto suscepta vitae studia minime refrixissent: is tamen in Comitiis opportunissime se collegit, multosque secum ex veteribus amicis perducens, Farnesio Cardinali, vt Pontifex renunciaretur, praecipuus extitit suffragator; cuius studij eum mox poenituit, praeter spem Anconitana legatione, quae sibi per interregnum promissa fuerat, indignissime fraudatus. Qua ex re, animo vehementer perturbato, inuidere apertius fortunae fratris, atque eius vitae insidiari coepit, deprauantibus eum atque impellentibus Florentinis, veteribus Mediceae familiae inimicis, principe horum Philippo Strozza. Hos enim exilio pulsos, Hippolytus in amicitiam receperat, et arcanis consiliis vsqueadeo inconsulte adhibebat, vt fratri ex subitario tormentarij pulueris incendio, execrabile exitium machinaretur. Eo siquidem sublato, dominatum Florentiae adipisci se posse per exules, vanissima cogitatione confidebat. Sed Dij immortales immane abominati facinus, certa indicia Alexandro detexerunt. Quae omnia Alexander per Caesaris Legatum Paulo Pontifici detulit, comprehensusque est eius scelesti consilij conscius Octauianus Zenga ex Hippolyti Satellitibus. Quâ perstrictus infamiâ, et non vano pauore correptus, quod suas fortunas et sacerdotia a Pontifice cupidissime peti crederet, in Tyburtem agrum profugit. Nec ita multo post conuerso ingenio, perspectaque exulum malignitate, cum fratre redire in gratiam, et conditiones pacis a Caesare petere constituit, qui tum in Africa bellum gerebat. Sed quum nauigium nauigaturo Neapolim pararetur, ad oppidum nomine Iter Appiae viae impositum, non procul a Fundis subsistens, in mortiferam febrem incidit, paucissimisque diebus iuuenis, longe omnium eruditi ingenij nobilitate, decore vultus, et illustris vitae splendore florentissimus, ex humanis est ereptus, magnâ hercle exulum laetitiâ, magnoque Pontificis commodo, quum hic eius spoliis nepotes suos ditaret: illi vero vno auulso, alterum tanquam fratris ope destiturum (vti mox euenit) facile tolli posse diuinarent, et subinde inducta veneni suspicione, eius criminis notam Alexandro affigere conarentur: sed ea suspicio prorsus inanis euasit, quum praecipui eius comites Danthes et Bellingerius, ac Raynaldus, eadem autumnalis coeli maligna intemperie periissent. Relatum in Vrbem eius funus, vrbanae multitudinis ordinumque omnium verissimae lachrymae (quod antea surda in Vrbe nemini contigerat) per triduum decorârunt, quum tumultuario apparatu lugentium Afrorum et AEthiopum humeris aedibus suis inferretur. Nam praeter hos praestantissima eruditionis exquisitarum artium ingenia, patrono inexhaustae liberalitatis ante diem erepto orbata destitutaque, de Fortunae saeuitia conquerebantur. Eius namque domus, ex omnibus cogniti orbis gentibus virtute animi aut corporis proceritate conspicuos, liberaliter admittebat; videreque erat homines diuersissimo sub coelo natos, eundem dolorem ex Heri morte, eandemque tristitiam, sed dispari vultu, garrituque dissono contundendo pectora, sulcandoque ora vnguibus, praeferentes. Gaudebat siquidem ille mirum in modum, quod Barbari viginti amplius linguarum in eius Coenaculis recenserentur. In his suêre Numidae Regulorum sanguine progeniti, qui equitandi desultandique peritia spectantium oculos admiratione complerent. His accedebant Tartari Sagittarij incomparabiles et AEthiopes, qui in luctatione et palaestra quosque validissimos anteirent. Ex India porro natandi, vrinandique peritos, quibus studiis iuuenili feruore impense deditus, tanquam magistris ad aemulationem vtebatur. Turcas autem, tanquam ad expedienda arma promptissimos, in venationibus ita exercebat, vt interdiu noctuque corporis custodiae praecipuos adhiberet; egregio certe exercitationum genere, nisi dignitatis oblitus, per vanitatem ostentandi militaris ingenij, salutis quoque aleam stulte periclitari, quam familiae atque ordinis decus tueri maluisset. Non inane autem prodigium imminenti morti suae praestruxisse videtur, quum pro argumento insignium suorum, crinitum cometem iuuenili atque amatoria vanitate gestaret, qua specie diro olim fulgore in coelo ardens C. Iulij Caesaris necem portendisset.

ANTONII VACCAE.

Franciscus Sfortia II. Mediolani Princeps.

INSIGNI hercle humanarum rerum exemplo Fraciscus Sfortia N. inter maxime aerumnosos Principes, diuque alternae fortunae fluctibus iactatos censeri potest; vtpote qui triennis cum patre Regni sui penatibus electus, vnum et vigesimum annum in exilio vitam saepe inope, et inter spes et merus valde solicitam transegerit, peccata aliena potius qui sua semper lugens, atque in de poenas expectans: nec tamen vnquam animum despondens, quod in eo fatalis prope fortitudinis et infractae constantiae documentum fuit. Post exactum paterno imperio Maximilianum fratrem, ipse quinquennio post, communibus Leoni, Pontificis, et Caroli Caesaris armis reductus

grauissima instaurati toties belli a Gallis issima instaurati toties belli a Gallis hostibus pericula subiit. Saepe eum poenituit bella suscepisse, quae sibi nihil armis exercitato, egentissimoque pecuniae semper nouas, et prope in extricabiles rerum difficultates importarent. Quibus malis, qui ab initio studiosissime expetitus fuerat, Insubribus demum odiosus et grauis, et notis prope omnium damnatus euaderet, vsqueadeo crescente inuidia propter innumeras, et nunquam desituras cogendae pecuniae acerbitates, vt nonnulli eum tollendum arbitrarentur, et inter alios Bonifacius Vicecomes ex familiaribus aulae insigni eum perfidia equitantem, impresso pugione supra humerum ad ceruicem, sed leui ictu vulneraret, elapsusque tot circumstantium Praetorianorum diligentiam, pernici vectus equa, intactus effugeret. Tria bella tribus praeliis Christianorum praesertim auspiciis confecerat, quum Letrechium ad Bicoccam, Gofferium Amirantem et Heluetios ad Sesithem amnem superasset, et demum Prospero et Piscario Ducibus, Ligures Genua capta subegisset. Quarto autem bello, quod longe maximum Rex Franciscus ipso ductante, Galliae Cisalpinae intulerat, quum victus praelio Rex hostis ad Ticinum, captusque fuisset, ita secundo euentu Sfortia laetatus est, vt totius victoriae fructu excluderetur, accusareturque proditionis a Piscario atque Antonio Leua, qui Cisalpinae Galliae imperium non Sfortiae, sed Caesari partum volebant, ita vt Sfortiam exitiali calumnia circumuentum in arce obsiderent, et totius fere ditionis vrbibus spoliarent. Non tulêre indignitatem atque insolentiam iniuriae Pontifex Clemens, Venetusque Senatus, atque ipsi demum Galli ex hostibus socij et defensores facti, quod omnium interesset ad salutis et libertatis tuendae nomen, Sfortiam conseruare, nec externis rapacissimis Caesaris militibus Italiam diripiendam praebere, patique vt vnus Caesar tantis auctus opibus, caeteris ad arbitrium imperaret. Sed Fortuna sua pertinaci libidine Caesari fauens, omnes qui aduersari infringereque potentiam eius ausi sunt, ita perculit, vt cum magna clade prosterneret. Verum qui armis Sfortiam tueri frustra conati sunt, iusto demum consilio hoc a Caesare precibus impetrârunt, vt Sfortiae parceretur. Igitur Caesar in Italiam venit, Bononiaeque suscepturus insignia Imperatoriae maiestatis de manu Pontificis, euocatum eo Sfortiam sub fide publica benigne complexus, paterno imperio restituit; atque eo modo pace facta, aliquanto post Caesar Sfortiae coelibi, Christierni Daniae Regis filiam, ex eius matertera genitam, connubio iunxit. Quibus nuptiis, quod confirmari authoritas Sfortiae videbatur, ingenti, sed nequaquam diuturno gaudio Insubres laetati sunt, quod pax inuecta, Prouinciam summis affectam detrimentis, ad pristimum opulentiae otium deductura crederetur. At superis minime visum est Insubrum miseriis finem imponere, atque ita Sfortiam, quod aliter fieri non poterat, nouae nuptae delitiis indulgentem, ex leui lippitudinis initio sustulerunt, tum forte, quum Caesar Tuneto capto ex Africa Neapolim rediens, ad triumphum Romam a Paulo Pontifice vocaretur. Tum enim defuncto Principe Insubres tantis lachrymis elatum luxerunt, vt eo prodigio imminentes calamitates, quibus postea acerbitate Caesarianorum Praesidum Prouinciae conturbatae opes conuulsaeque sunt, praenunciasse videantur.

FAERNI.

Basilius Moscouiae Princeps.

ABSTRVSA penitus ad Boream praeter Hercynios saltus, Arctooque vertici subiecta Moscorum Regna, intacta olim Romanis legionibus, nec plane Graecis scriptoribus nota, Sigismundus Sarmatarum Rex latissime nobis aperuit, quum armis cum Basilio eius gentis Principe ad Orsam iusta acie contendisset; qua innumerabilis eius gentis Principe ad Orsam iusta acie contendisset; qua innumerabilis eius gentis equitatus foede profligatus est. Tum enim primo Romae de victoria parta supplicationes decretae sunt, quod Moschi a Polonis et Lithuanis, modo Rutheni, modo Moscouitae vocati, tanquam secuti Graecorum opiniones, a Romano Pontifice dissentirent. Sed Basilius, qui adoptari in Regem, sicuti ex Demetrio Legato accepimus, ex Principe honestiore scilicet speciosioreque titulo cupiebat, pace facta cum Sarmatis, non semel cum Maximiliano Caesare, Clementeque Pontifice per Legatos suae gentis, late nobis Regnorum suorum fines et opes indicauit, quum ea tantum Mercatorum sermonibus occiduis Europae populis innotuissent, et tum maxime quum Demetrius Legatus ad Vrbem missus, cuncta exactissime, vti Latinae peritus linguae retulisset; iubente Pontifice, vt memorabilia

quaeque descriptis Regni finibus et gentium moribus, in peculiarem a nobis commentarium conferrentur. Qui liber nou semel impressus extat, quo excusari facile possumus, si Basilius breuiore quam decet Elogio perornetur. Is, quem diximus, Demetrius legatus qui Regis imaginem hoc habitu nobis pictam detulit, percunctantibus referebat, larissimos esse Regni fines, qui ab Oriente Volgam amnem attingant, Tartarorum Regna a Moscis dirimentem. Ad Aquilonem Suecorum et Liuonum extremis terminis cohaereant, et ad Occidentem ad Boristhenem vsque protendantur. A Meridie autem Tanaitis et Tauricae Chersonesi ad Maeotidem paludem. Tartaris Praecopitis, qui sunt in Europa, proximi sint. Regio in vniuersum campestris est, ad segetem parum felix, cera, arementis et pellibus pretiosis ferax. Basilius equitatu abundat, vtpote qui quum opus est, ducentorum millium equitum numerum efficere possit. Regiam habet Mosca in vrbe, quae a praeterlabente Mosco amne nomen accipit. Arcem habet in morem prope nostrum aedificatam et tormentis permunitam. Paruo sumptu alit exercitum, quum Regni iuuentus omnis edicto arma capere cogatur, nullo prope adiuta stipendio. Ipse per legatos bella gerit; auarissime imperitat, nec largitione in quenquam vtendum putat, vsqueadeo illiberaliter, vt legatos suos a magnis Principibus redeuntes cunctis muneribus expoliet; atque ita accidit vt bello infelix existimetur: quandoquidem inuiti populares edictis pareant, neque fortissime propugnent. Sic ad Orsam victi pro victoria magnum luctum toti Moscouiae retulerunt. Nec ingruentibus in Moscouiam duobus simul Tartarorum Regibus quisquam repertus est Dux fortis vel strenuus miles, qui pro salute patriae propugnaret. Mahometes namque Gyraeus qui in Taurica regnabat, et Absa, qui ad Citracam Volgae in Hyrcanum erumpentis Emporium imperabat, cum singulis exercitibus Moscouiam inuaserunt, ferro et flammis cuncta excindentes, et id quidem impune, quum Basilius tantae moli hostium impar, et consilij inops, vsqueadeo ttepide profugisset, vt foeni cumulo conderetur. Eo modo

Mahometes et Absa germani fratres iunctis ad Columnam exercitibus, ad vrbem Mosam castra fecerunt: haud dubie vrbe atque arce potituri, nisi Germani tormentorum libratores, magnam Tartacis cladem et trepidationem intulissent: quum Basilius absens per syngrapham Mahometi se perpetuo tributarium professus, quibusdam datis muneribus impetrârit, vt a Mosca discederent. Itaque Tartari onusti infinita praeda, incendiis euastata regione, infinitam prope captiuorum multitudinem abduxerunt; sic vt Mosci, et in Taurica Turcis, et apud Citracam diuersis Caspij maris incolis venundati sint: neque Basilius postea tametsi quereretur se a Gyraeis fratribus, qui bellum non indixissent, deceptum falsis induciis atque oppressum, quicquam memorabile aduersus perfidos hostes gessit. Exinde Basilius Salamoniam vxorem tanquam sterilem repudiauit, et in monasterium detrusit, superinducta Helena nequaquam primarij viri filia, et secundum Helenam, aliam minime prioribus nobiliorem ducturus videri potuit: nisi fama increbuisset Salamoniam intra sacrata septa filium peperisse, qui in Principatus haereditate succederet. Nec multo post Basilius bello semper infelix et semper sospes, graui oppressus pituita mortem obiit; his profecto repudiis infamis, et vti impotenter rapax, et nusquam liberalis aut benignus apud suos inglorius; hoc etiam ab turpi Ioannis patris aemulatione probro oneratus, quod a foeminis abhorrere diceretur, alio scilicet translata libidine, quoniam inueterata consuetudine apud Moscos, more Graecorum adolescentes amare fas esset; primores namque gentis, et cuncti equestris dignitatis ordines, honestorum ciuium liberos in famulatum sibi asciscere, militiaeque erudire consueuerunt.

IOVII IVNIORIS.

Antonius Leua.

NEMO ex his qui seculo nostro ab Hispania in Italiam venerint, et post Magnum Consaluum aliquid praeclari nominis sint consecuti, ipso Antonio Leua vel ingenio acutior vel illustribus bello factis praestantior euasit. Huic namque Nauarrus miserabili vitae exitu clarus, facile cedet. Ingenti hercle virtute Antonius nusquam fere vestigiis eius abscedente Fortuna, quod longe maximum in toto militari negocio semper existimatum est, frequentibus praeliis saepissime victor, et si sors iniquior victoriae successum eriperet, nunquam victus videri potuit. Diuine siquidem prouidendo, et grauiter enitendo, hostium consilia praeuertere, et quae iam apud eos parata essent atque instructa, praeoccupare, aduersariorum immodicos conatus admirandis dolis eludere, et quum res posceret vehementi atque expedita manu infringere atque retundere didicerat. Quod enim mirum est nullo prope praeeunte magistro, nullaque prorsus adiutus bellicae educationis disciplina, et impiger miles et acer praefectus, improuisis et fortibus consiliis, celeritateque praesertim, Dux felix euaserat. Caeterum Antonius plane adolescens, et vt ipse nobis narrabat, adhuc imberbis, Sanctij Martini patrui alae equitum praepositus, anno secundo post secularem ea classe vectus in Italiam venit, qua Emanuel et Valentius Benauidij fratres, et duo Aluaradi pater et filius transuecti sunt, aduersus Gallos opem ferentes. Ipse genus ducebat e Cantabria, quae vna omnium Hispaniae Prouincia optimorum terra marique militum feracissima existimatur. Sed antea Antonius iusta in acie hostem non viderat, quam egregie et ad Gioiam aduerso, et ad Terranouam secundo praelio, illic constantis, hîc vero maxime ardentis et imperterriti bellatoris laudem est consecutus. Interfuit demum Rhauennae Cardonij signa secutus, quo funesto praelio non ignominiae, sed laudi fuit incolumen euasisse. Sic enim Cesennam se recepit, vt plerosque milites ex itinere conseruaret; atque ipse demum instaurata ala, eodem Cardonio et Prospero Columna Ducibus, et Cisalpinae Galliae bellum proficisceretur. Post mortem vero Iulij Pontificis, Leoni, Carolo Caesari coniuncto, in expellendis Gallis operam nauauit, vsqueadeo diligentem et strenuam, vt iam inter summos Duces consilio perspicax, et manu egregie fortis haberetur. Ab hac fama iam plane clarum, ea quae secuta sunt bella clarissimum fecerunt, quum

obsessus Ticini a Francisco Galliae Rege sese pertinacissime defendisset; cum excidio quidem nobilissimae vrbis; quum alendo praesidio, neque fortunae Ciuium, neque templorum donaria, neque luculentae domus excisae deformataeque suffecissent. Sed haec Ticinensium calamitatem, inexpiabilemque inuectae egestatis dolorem, aliqua ex parte minuere visus est Rex ipse tanti nominis ingenti praelio victus et captus. Verum ad eam victoriam, ad quam parandam Leua magnum eruptione sua momentum tulit; nequaquam pax allata est; scilicet vt alia orirentur bella, quibus fertilissima Italiae prouincia militari licentia vastaretur. Nam quum Leua Caesarianique Duces Sfortiam grauibus calumniis implicitum, apud Caesarem maiestatis accusassent, et in arce obsedissent, consternati ad arma Italiae Principes in vnum seruitutis metu consensissent, hostes ex sociis facti, longe omnium luctuosissimum bellum excitârunt, eo equentu vt Antonius Mediolani obsessus, multis secundis praeliis longe clarissimus ducum euaderet, existimaretque, neque humanis neque diuinis rebus esse parcendum, modo decus suum et Caesaris dignitatem tueretur, et stipendij Ioco singulas vrbes, singulosque earum ciues militbus immanissime diripiendas concederet: ipseque imperiosus, multis vndique partis victoriis terribilis atque opulentus, aduersus tot hostes inuictus aduersa arma sustineret, et Sfortia per deditionem eiecto, tanti Principatus Imperio potiretur. Sed Caesar ad clementiora consilia conuersus, post captum Pontificem, atque eum iam euastata Roma carcere liberatum, Sfortiam restituit ea conditione, vt Antonius, tuendae Italiae Dux copiarum, deductis, et in Graeciam Hispanis militibus missis, Mediolani relinqueretur. Nemo enim eo potior gerendo bello Caesari videbatur. et quanquam euastante cunctos artus podagra, non aliter quam sella succollantibus seruis veheretur, nunquam Ducis munia, nunquam vllum militiae laborem omisit, aut intermisit; vtpote lectica in aciem illatus, non semel cum hoste conflixerit; semel apud Landrianum fuso captoque sancti Pauli Comite regiae stirpis Gallorum

Duce, et ad Caracam ad Lambrum flumen superato Iacobo Medice, qui cum Heluetiis auxiliis aduenerat. Ea Antonij authoritatis atque peritiae opinione adductus Caesar, ex Africa Tunero expugnato victor rediens, ipso praesertim Leua authore, Galliae bellum intulit. Qua in re nihil Antonio aegritudine affecto, et cunctis distorto articulis, pepercit, quin eum secum in Prouinciam adduceret. Id bellum propter rei frumentariae difficultates, et coeli inclementiam, secus ac putârat Antonius tractu durius, atque exitu asperius fuit; sic vt ille languore animi et dolore corporis oppressus, ad aquas Sextias in castris fato cedens, cum bellicis laboribus, tum ardenti gloriae cupiditati suae finem imponeret, natus annos quinquagintasex. Funus Mediolani adornatum insigni pompa celebratumque est.

PARTHENII PARAVICINI.

ANTONII VVLPII.

RAINERII.

Alexnader Medices Florentiae Princeps.

MAGNO hercle singularique, vti apparuit, aut insane more suo, atrociter iocantis Fortunae prodigio editus est hic, quem spectas thoracatum, transueraque rubra fascia Caesarianae factionis studium ostentantem, Alexander Medites, ad Etrusci Imperij fastigium ideo prouectus, vt inde graiore casu interrupta felicitate praeceps daretur. Hunc Laurentius iunior, qui Vmbriae Principatus titulos affectauit, ex materna ancilla furtiuo congressu susceperat: Alfonsina auia tenui cultu educârat, quum filius Laurentius fato ereptus ex vxore Bolonia Regiae stirpis masculam prolem minime suscepisset. Quibus de causis viuente Leone in subsidium pereuntis stirpis ita receptus est, vt Clemens demum Pontifex Etrusco dominatu dignum existimaret, quod Hippolytus patruelis ad tollendam aemulationem honori sacrae purpurae destinaretur. Visus enim erat Alexander, corpore atque ingenio habili traectandis armis aptior, quum Hippolytus viuidae mentis acumen ostenderet, ad literarum studia paratissimum. Sed oppresso demum Caesarianis armis, captoque Clemente Pontifice, in eo statim inusitatae calamitatis turbine Florentini defecerunt; atque ipsi Alexander et Hippolytus publico decreto Medicea domo exturbati, atque in exilium acti sunt, ea conditione vt deserti mox et inopes in subalpino agro ad Taurinum aliquandiu vitam degerent, donec conuersa Fortuna Pontificis, Hippolytus galero ornaretur, et Alexander iam pridem duobus, in Praecutinis oppidis donatus a Caesare in clientelamque receptus, gener ascisceretur, et Florentinis demum longa obsidione perdomitis, vetereque exutis libertate, a Caesare collato Principis titulo praeficeretur. Verum is dominatus Clemente iam mortuo breuem atque turpissimum exitum tulit. Nam Alexandrum sextum iam regnantem annum, et praeclara iusti et constantis Principis argumenta praebentem, ita voluptates Venereae sensim occupârunt, vt qui inuidioso Principatus nomine laetabatur, facilem sibi in necem aditum aperiret, tanta quidem socordia, vt post insidias, quas ei Hippolitus nefarie tetenderat, diligentissime vitatas, in alterius propinqui, familiarissimique sodalis inusitatam perfidiam incideret. Is erat Lautentius Medices aetate aequalis, sanguine coniunctus, nulla lacessitus iniuria, et magnis affectus beneficiis, menstruaque stipendij obstrictus liberalitate, qua maxime eius perfidiae fama praegrauari potuit. Eum namque hic tam improbo quam perfidioso promissi lenocinij nomine in domum

suam suumque cubiculum et lectum facile perduxit, adamatae mulieris aduentum mentibus sic vt incautus atque miserrimus Princeps, a caeteris omnibus accurrate cauere solitus quam ab ipso proditore, quem maxime diligeret, mactaretur. Intempesta namque nocte alte stertentem, Laurentius gladio per costas adacto transfodit, propereque erectum, et acceptum vulnus acri morsu vindicantem, admouentibus manum duobus seruis quos induxerat, quinque vulneribus confecit, impetrataque facile a praefecto tessera, publicis vectus equis Bononiam effugit, patriae libertatis oblitus, occupante animum salutis cura, vt intactus euaderet. Nam qui libertae patriae laudem appetisse videri volebat, nihil plus tanto admisso facinore effecisse iudicatus est, quam vt Principe amicissimo nefarie atque igno biliter interempto, Cosmum ex priuato odio capitalem hostem suum, ad Etrusci Imperij potentiam quam verae virtuti fata promittebant, proueheret, et ipse demum publico Senatus iudicio damnatus, obiterque Venetiis angusto in calle trucidatus, parricidij poenas daret.

ANTONII VACCAE.

Franciscus Maria Feltrius Vrbinatium Princeps.

NEMO magnorum Ducum elegantius et certius in tabula ad veram imaginem expressus est, quam hic ipse Feltrius, qui his suis armis atque coloribus, hisque triplicis imperij militaris insignibus, Titiani summi pictoris manu delineatus conspicitur. Is Ioanne Rouereo patre Senogalliae domino et Vrbis praefecto, qui Iulij Secundi Pontificis germanus frater fuit, et Ioanna Federici Vrbinatium Principis filia genitus, adoptari in Feltriam familiam a Guidone Vbaldo auunculo, cui fata prolem denegârunt, et Principatus haeres scribi meruit. Sic vt vim atque expeditum robur paterni generis, et efficacem bello prudentiam, optimisque constitutam legibus, bellicosae Feltriae domus disciplinam egregio temperamento miscuisse credi possit, vt sese ad praeclarissimum militiae decus efferret. Adolescens namque iracyrocinij arma induit et exuit, vt pene prius quam miles, Dux summus patrui copiis praeficeretur, eo bello quo Ceruia atque Rhauenna, et Ariminum, atque item Fauentia possessa Venetis, Pontificio Imperio sunt restituta. Nec multo post conuersis Iulij studiis, bellum Gallicum est exortum per causam indicti Concilij, quo Pontisicis authoritate funditus conuellendam, imporens armis Rex Gallus susceperat. Eo bello Feltrius impar vitibus, a Triuultio summo Imperatore sic fusus est atque exutus castris, vt ipsa Bononia maletuente Alidosio Cardinale, Bentiuolis veteribus tyrannis traderetur. Non tulit contumellam Feltrius animo generosus, atque inter deleti exercitus et amissae vrbis dolorem Alidosium

ipsum authorem tanti mali oblatum, apud Rhauennam trucidauit. Quod facinus in sacratum hominem, quanquam ex eius malignitate non immerito editum, vsqueadeo Pontificem alienauit, vt Festrius Galli Regis auspicia sequi cogitaret. Verum in lulio aliquanto post exardens ira deferbuit, quum audersum Rhauennate praelium Galis Italia pulsis, ingenti victoria potius est, nec Feltrio veniam pertenti studiosi suffragatores e Senatu defuerunt, quibus in gratiam Pontifieis ita restitutus est, vt Pisauri dominatu, indulgentia et liberalitate morientis patrui donaretur. Sed Leone decimo ad Pontificatum euecto, contra ac rebatur multis de causis saeuum hostem expertus est, quum ille Laurentium fratris filium vel impudenti cum iniuria, Vrbinatium Principatu honestandum arbitraretur, quod tamen vel ab ambitiosa importunaque foemina Alfonsina Laurentij auidi iuuenis matre, nisi post mortem Iuliani Leonis fratris, qui erat multis nominibus Feltriae domui coniunctus, impetrari potuit. Itaque Leo profana et sacra arma expediens, impraratum immisso exercitu, cui praeerat Rentius Ceres, tota Vmbria atque Pisauro expulit; non secus ac Borgia Ceasar Guidonem Vbaldum eieccerat. Verum Feltrius non multo post coactis in vnum validissimarum gentium auxiliis, quae confecto Veneto bello a Gallicis ducibus dimitter bantur, vsqueadeo graui impetu quae amiseratrecuperauit, vt Pontifici et Florentinis magnum terrorem incuteret. Feltrio namque aderant et studia militum et Populorum voluntates, et inges animus cunctis militiae laboribus atque periculis par, quo Merauro amne pedibus superato, quum ipse Hispanorum ordines praeiret, et propemodum armatus et pedes enataret, Pontificius exercitus triplo maior ad primum hostis conspectum roformidata pguna diuersa se recepit. Exinde Pontificij nusquam fere vti multis affecti incommodis Feltrianos sustinuerunt, ac nisi Leo magnis propositis praemiis, venales quosdam Hispanorum praefectos corrupisset, et Vgo moncata Caesaris nomine vniuersos vt Feltrium desererent in duxisset, graue profecto vulnus Leo accipies, pudendi et parum ae qui belli poenas subiisset, Eo modo proditus, atque desertus Feltrius, Fortunae iniquitatem ea animi magnitudine tulit, vt vbique Leonis hostes quaereret, exortoque Gallico bello ad Lotrechium se conferret; apud quem alienae virtutis praecepta fastidientem sic egit, vt ille neque manu neque consilio ipsius Feltrij vsus, Mediolanensi Imperio a Caesarianis et Pontificiis pelleretur. Caeterum in ea victoria Leo mortem abiens inexpectatam, Feltrio recuperandi dominatus occasionem dedit, propensissimaque hominum voluntate in Vmbria tanquam legitimus et exoptatus diu Princeps receptus est. Haec tanta bellorum incommoda eum vsqueadeo nauiter erudierunt, vt aucta et confimata virtutis opinione, ab ipsis Florentinis, qui dudum hostes fuerant, tum demum a Venetis summum militaris Imperij decus promeruetit. Veneti autem exercitus factus Imperator, vti tempora et prudentissimi Senatus mores flagitabant, veterem suum pugnacis ingenij ardorem salubri iustae et cautae grauitatis temperamento moderatus est, quum ei robustissimae externarum gentium et inuictae legiones sustinendae potius cunctando, quam praeliis lacessendae viderentur. Ita enim patres bina Liuiani temeritate cladeque edoct, Q. Fabio parem quam M. Marcello ducem malebant. Existimabat propterea Feltrius, se satis fortem vereque vtilem Reipublicae operam laturum, si nihil amitteret, et nihil praelij aleas, qua vincip posset, subiiceret. Udificaretur hostis impertum, munitissima castrametandi ratione, et extraordinariis praeliis, commeatu atque pecunia indigos perpertuo fatigaret, quum vniuerso praelio vbi opus foretcertatiris crederetur. His artibus, contra ac aliqui existimabant, qui temere externarum gentium vim contundi et superari posse putabant, summo ipsius preaconio Italia omnis seruata est, partusque Sfortiae, supremis cognitationibus nihil prius expetebat, quam vt in Turcas consensu Christiani orbis Regum, iusta atque insuperabilia arma verterentur. Sed in hac honestissima cogiratione ereptus est, non fato quidem suo, sed malignitate quorundam, qui ei venenum misceri iussisse referuntur; vti ex certissimis quaestionis tabulis, et tanti admissi sceleris confessione constat, quum hunc quem virtutis merito colimus Guidonem Vbaldum, non Vmbriae modo dominatus, sed militaris etiam apud Venetos Imperij haeredem reliquisset.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Andreas Grittus Venetorum Princeps.

NON rarum modo, sed prorsus admirabile intueri licuit in Andrea Gritto, qui nullo benigniore Fortunae afflatu, sed vnis tantum inuictae virtutis auspiciis Principatum adeptus est. Nemo siquidem ciuium aequalium suorum in ipso iuuentae flore pulchrior: nemo quum vir esset et Senator, staturae proceritate, habituque oris, et membrorum quum vir esset et Senator, staturae proceritate, habituque oris, et membrorum amplitudine celsior atque formosior fuit: nemo quum perpetuis fere bellis legati functus munere periculosa arma tractaret fortior, vigilantior atque constantior fuit, sic vt postea mirum non sit. quum vniuerso bello victor de restituto patriae imperio, non curru quidem laureato, sed opinione ciuium et studio grauissimi Populi triumphârit, si meritum decus supremumque in ciuitate titulum meruerit. Effectus vero Princeps, et suis si meritum decus supremumque in ciuitate titulum meruerit. Effectus vero Princeps, et suis insignibus exornatus, eam orisj et personae dignitatem praetulit, vt omnes facile faterentur, incomparabilem aeque magnitudine corporis et animi, atque omnium bellica, tum ciuilli virtute extra inuidiam eminentissimum ciuem, supremo tanquam debito titulo fuisse lionestatum. Caeterum Grittus, qui vnluerso bello victor extitit, multis aduersis praeliis infensae fortunae suae casus vsqueadeo constanter tulit, vt rediuiua semper virtute, seipso maior et clarior appareret. Abduana namque acie, qua nulla Veneto nomini funestior incidit, quanquam profligato caesoque exercitu effugisset, nihil tamen animum despondes, maximo

Reipublicae commodo Taruisium conseruauit, amissumque foede Patauium, felici astu summaque virtute recuperauit, atque aduersus innumerabiles Caesaris copias defendit. Brixiae autem quum eam vrbem Diis inuitis tueri conaretur, ea capta atque direpta a Foisseio Gallorum Duce, in eius potestatem ita denenit, vt in Galliam vlteriorem carcere seruandus mitteretur. Conuerso vero potestatem ita denenit, vt in Galliam vlteriorem carcere seruandus mitteretur. Conuerso vero ciuitatis studio, quum Veneti Gallis propter Hispanorum et Germanorum effensiones foedere se coniunxissent, j Nouariensi praelio dum rediret e Gallia spectator fuit; sic vt vix ei elabendi spatium duretur, quum Heluetiis, Sfortiae operam longe fortissimam nauantibus, Gallorum exercitus concisus et prossigatus fuisset. Vicentina porro acie, qua temeritate Liuiani graue vulnus Venetis est inflictum, ita victoris hostis manus effugit, vt Vicentiae obseratâ portâ in murum funibus extraheretur. Nouissime apud Mediolanum, quum Piscarius cum Hispanis per suburbana tecta in Gallica et Veneta castra perrupisset, capto iam Theodoro Triuultio, qui Veneti eum per obliquos tramites Graecis equitibus. Verum qui toties a Fortuna male mulctatus fuerat, supremae victoriae, et Principatus compos extitit, Grimanoque succedens, praefuit Reipublicae annos vndecim, octuagenarioque maior, quum Faseolorum scutellam appetisset, obortis torminibus vita excessit.

ADAMI FVMANI Veronensis.

PERTRI ALVARI Romani.

Iacobus V. Scotiae Rex.

STVARDAE familiae, quae Danicae erat stirpis, vsque a Saladini Syriae Regis temporibus, Scotiae insertae, quinque Reges, serie nihil intercisa, eodem nomine ad exmplum Aegypti Regum, solis discreti numeris, in Scotia regnauerunt. Valterium nobilem pariter atque impigrum Ducem oriundem e Dania, virtutis causa ad Stuardi dignitatem euexisse. Quod in Syria insigni fama aduersus Saracenos Christianis in castris militasset. Eorum siquidem lingua Regij conuiuij Magister Stuardus appellatur: quod nomen postea in familiam transierit; quod profecto inauspicatum quinque Regibus fuit. Nam primum huius nominis Iacobum Stuardum superbe regnantem coniurati familiares in cubiculo trucidârunt. Secundum autem hostile castellum incautius oppugnantem, diffracti aenei tormenti frustulum interemit. Porro tertius a parricida filio ad Stelingum iusta acie superatus atque interfectus cecidit. Quartus vero huius pater, quum absente Henrico Angliae Rege, atque in Morinis aduersus Gallos bellum gerente, Angliae fines inuasisset, a Surreio Britannorum Duce ad Floddon magna clade Scotis obrutis occisus est; superstite hoc Iacobo puero, atque in Regni spem educato. Erat is natus sorore Henrici Regis, quae coelibis pertaesa thalami non diu in tutela filij permansit, quum Guliermo Angosio Equiti Scotorum formosissimo nupsisset. Caeterum puer a nutriciis cum summa fide liberaliter educatus, vti erat forma insigni, Magdalenam Francisci Galliae Regis filiam in matrimonium dixit: catus, vti erat forma insigni, Magdelenam Francisci Galliae Regis siliam in matrimonium duxit;

Sed non multo post eam, nulla susceptâ prole amisit, sic vtiustis funeri persolutis, suadente eodem Francisco Rege, nuptias faceret cum Maria Clauidij Lotharingiae Principis fratris filia. Haec erat ex Andegau ensis Regiae familiae stirpe orta, quae veterum Prouinciae Regum propinquitatem, et Neapolitani Regni iura respicit. His nouis nuptiis non diu laetatus est Iacobus, quum suscepta filia, vsqueadeo leui morbo succubuisset, vt non nulli venero sublatum arbitrarentur, postquam deceptis Medicis, qui validissimis iuuentae viribus polleret, per interualla morbi concidisset; vt vxori acria bella a finitimis Anglis sustinenda relinqueret, appetente filiolam sibi in nurum Henrico Rege, vt ea cognatione Odoardus filius ex Ioanna Semeria susceptus, Angliae simul et Scotiae Rex efficeretur. Quae res quum multis artificiis et machinationibus Anglorum tentaretur, et Dauid Conerus Cardinalis Scotus perfidia Normandi et Ratunij Comitis esset interfectus, atrocissima aduxit bella, quorum is exitus fuit, vt puella cum matre vidua in Galliam classe transuecta, Anglis connubij spem praecideret, et ab Henrico Galliae Rege eius stirpi inserenda seruaretur.

LVDOVICI DOMINICI.

Vincentius Capellius Venetae classis Praefectus.

HOC splendido thorace et purpurea trabea conspicuus fuit Vincentius Capellius, quum apud Actiacum promontorium Ambracij sinus, coniunctis cum Auria classibus, cum Barbarussa praelio certaturus crederetur. Is ab initio aeque grauis et fortis Senator, propter maritimarum terum peritiam, acre et constans grauissimis in rebus iudicium cum singulari vigilantia coniunctum, facile promeruit, vt summus classis praefectus crearetur, et tum maxime quum aduersus Barbarussam Othomannicae classis Ducem, abrupta vetere pace, foret dimicandum. Veneti siquidem Carolo Caesari inauspicato foedere coniuncti consociatis classibus, contra veros hostes arma vertenda censuêrant, tanta spe victoriae, vt Barbaros tota maris possesssione se depulsuros crederent; quandoquidem ipse Andrea Auria cum Caesaris classe primas in committenda pugna partes deposceret, seque ostensurum profiteretur, quanto validiores, et ad rem gerendam paratiores Christianae disciplinae triremes Barbaricis forent, quae nouo rudique remige, et non magnopere peritis gubernatoribus vterentur, praeter quam quod numero etiam multo plures esserit, et in quo victoriae certa spes sita videretur; ingentium etiam nauium praesidio confirmatae, ad quae scilicet praealta nauigia instructissimaque tormentis, tanquam ad Castella sese recipere posset, in omnem hostilis audaciae, vel turbati maris casum. Erant enim in vtraque classe Caesarians

et Veneta triremes rostratae centum trigintaquatuor; onerariae autem naues septuagintatres, praeter tres ingentes Galeones stupendo tormentorum apparatu instructos. In nauigiis porto quae Carchesia in malis ferrent, et velis tantum agerentur, improsita erant circiter decem millia delectorum peditum, Hispanici praesertim et Italici generis. His Valerius Vrsinus, illis Ferdinandus Gonzaga praeerant. Quibus classibus a Corcyra in Ionium edutis, tanta exorta est apud nostros alacritas pugnandi, tantusque iniectus barbaris metus, vt Barbarussa conspecta classe nostra, Ambracio sinu inclusus nequaquam his artis faucibus, quae sunt ad Nicopolim, quam Preuesam vocant, egressurus crederetur; quod non amplius quam octuaginta Triremes reostratas, et sine rostris quadraginta biremes haberet, nec peritissimus senex suarum conscius virium, paruipendenda maiora nauigia tot instructa tormentis existimaret. Sed nostri, qui in conspectum NIcopolitanae arcis prodierant, inexplicatis consiliis ita haeserunt, vt quum frustra elicere hostes procursatione conati essent, Ferdinandus Gonzaga exponendum esse peditarum, et Nicopolim, quam paucis ante diebus Grismanus Patriarcha fauces ingressus cum Pontificiis triremibus expugnare frustra adortus fuerat, omnino aggrediendam, atque expugnandam censeret; et e terrestri demum sinus supercilio Barbarorum classem tormentis inuadendam arbitraretur. Ea res apud quosdam probari non poterat, quod dubium euentum habitura videri posset, si post expositos milites aliqua saeuior ostenderet. Quid enim incommodius et asperius pediti relicto accidere posset, quam vt ab equitaru, qui Grimanianos in mare cum caede propulisset, opprimeretur, simul et a classiariis Turcis inuaderetur; quum nullo desertus in terra calssis subsidio portegi posset? Itaque Auria quum ad eum Capellius scapha vectus ad puppem proueheretur, petereque quid sibi agendum foret, et se promptissimam operam vti iuberet praestiturum polliceretur: ei studij et alacritatis gratias egit, et vt suo ordine consequeretur admonuit, classemque ad Leucadis promontorium direxit; ratus aut Barbarussam faucibus egressurum, praeliique committendi oceasionem praebiturum; aut si cessaret, et sinu se contineret, vti metu occupatus, vetere existimatione gloriae naualis spoliaretur. Ipse vero superata Leucadis Insula, quae Nerithos olim, hodie Sancta Maura dicitur, ad Naupactum descenderet, totuquem sinum a dextra laeuaque ferro et incendiis deuastraret. Sed magno miraculo portentoque, ventus qui ad cursum erat secundus, ita flare dessit, vt vela nauium dudum plenissime inflata conciderent, tantaque oriretur malacia, vt si rostratae nauigio vti vellent, necessario onerariae immobiles essent relinquendae. Hac inopinata re, sicuti Auria et Capellius vehementer sunt perturbati, ita Barbarussa occasioni suae non defuit, classemque faucibus mira celeritate eduxit; primumque omnium sinistrum littus apprehendit, obuersis ad terram puppibus, vt si quid durius ab hoste accideret, cum e littore, tum ex nauibus decertaret, tanquam nullam omnino maiorem, quam nauium, seruatis cum remige propugnatoribus, iacturam facturus. Verum quum nostros nouitate obortae tranquillitatis praeditos, consiliique prorsus inopes, magnarum nauium fluctuantem classem circumire, nec se expedire ad pugnam conspiceret; in eos directa sua classis acie inuectus est, quum ipse mediam teneret aciem, et hinc, Sinas congnomento Iudaeus, et Illinc, Saleccus Archipiratae illustres prae essent. Tanta autem perturbatione omnium, tantoque tormentorum strepitu res eo die nostris infausto acta est, vt nullo nobili congressu coepto dissipati in fugam verterentur, et Barbarus obstupescens nostrorum ignobilem trepidationem, cum risu demum conersas fugam puppes contemplaretur, ipse duas interciperet triremes, et nauigia nostrorum mairoa, circumducta corona triremium, diu tormentis verberaret, atque interim recentissimo oborti Euri flatu incompatabili Fortunae beneficio e manibus Turcarum nostra classis eriperetur: quam ingruente nocte minime persequendam Barbarussa iudicauit, quum signulari hercle suo, nostris vero parum felici spectaculo leataretur, maximeque rideret, quod trium praetoriarum lumina ignobili exemplo abiecta esse conspiceret; tanquam ea ab extremo pauore vltro extincta fuissent. Capellius atque Auris continenti cursu Corcyram peruenerunt, quum nullus omnino prae pudore locus mutuae consolationi essetrelictus, et eos postridie ad Paxam vsque Insulam hotis esset persecutus. Tum enim non obscure ad mutuam ignominiam obtrectantes, de inua dendo Dyrrachio frustra consultatum est; vt infamia quoquo modo sarciretur communi consilio Castrumnouum in Rizonico sinu expugnârunt neque quisquam eorum culpam pudendi euentus, nisi perlexe reiecit, vti ab vtroque opportuna Historiis percunctatione didicimus. Caeterum Vapellius multis argumentis, vti erat apprime facundus, nominis sui famam egregie defendit; agensque quartum et septuagesimum aetitis annum, integra apud ciues dignitate fato concessiti.

IOVII Iunioris.

Fanciscus Borbonius Anchianus Gallorum Dux

NEMINI huius seculi Procerum, natalibus ac honoribus insigni petulantius ac acerbius illusit Fortuna, vti lubrico suo vestigio semper incerta et insolens, quam Francisco Borbonio, cognomine Anchiano. Hunc enim natura maxime decorum fecit; Regij sanguinis domus totius Galliae nobilissimum edidit; gratia autem Regis vsque adeo extulit, vt pene prius Dux quam miles in castris conspectus, imperatoriis in signibus ornaretur; eique demum Lauream triumphalem aetari eius interperanter indulgens, et plena doli Fortuna tribueret, quum ad Ceresolam ipsius Dauali Vastij, tanti atque inuicti niminis Ducis, profligato exercitu, tricidatisque Germanorum legionibus, in comparabilem et plane nouam de Ceasarianis copiis victoriam retulisset.

subindeque obsesso Cariniano iuxta Padum oppido, et ex longa pertimacique obsidione perdomitis fame Hispanis atque Germanis victor extitisset. Sed Anchianus his rebus, quae praeclarae memorabilesque fuerant, cum insigni gloria gestis, quum ad Franciscum Regem in Galliam redisset, vt eius victoriae gratulationibus apud suos frueretur, impetraretque praemia militibus suis, qui maxime eo praelio strenue dimicassent, forte ex consuetudine gentis alacritateque aulae, ludicrum institutum est spectaculum, quo oppugnati defensique oppidi simulacrum edebatur. Ea contentio militaribus armis instructa prouectaque ardentius, vt maior illustribus foeminis voluptas pararetur, eum habuit exitum, vt ipse Anchianus, florentissimae iuuntutis Princeps, dum scalam apponit, et per eam audacter subit, temere prouoluto a defensoribus praegraui cophino ex scala deturbaretur, nec multo post luxata ceruice confractoque cerebro, idem modo felicissimus et puncto temporis miserrimus lugente Populo conclamatus expiraret; ita vt quem nuper armatae Caesaris phalanges, pugnantem superare nequiuerant, miserabili in ludo periocum sternetur. Hoc tam funestae commiserationis exemplo iuuentus perse feruida, periculique omnis facile contemptrix, vt cautius et temperatius contentiosis spectaculis vacaret, admoneri potuit, quum plerique dictum Othomanni Gemis ad memoriam reuocarent. Is enim, quum Romae in libera custodia apud Alexandrum Pontificem seruaretur, eumque humanitatis causa Ascanius Sfortia ad equestres ludos deduceret; interrogatus, an ea nostri moris spectacula, in quibus nobiles cataphracti hastis inter se concurrerent, et saepe excussi ephippiis solo deturbarentur, ei placerent; vir grauis responderat, Inanem esse, gloriosam, penitusque fugiendam, quae tanto virae periculo a nostris petertur. Propterea Turcas suos omnino sibi prudentiores videri, qui non per viros nobiles et fortes milites, vti nostri, huiusmodi spectacula ad voluptatem populis concessa, sed per seruos, in quibus si casu afflitarentur, aut perirent, minima esset iactura, edere consueuissent.

RAINERII.

CAROLVS Aurelianus e tribus Francisci Regis liberis postremus, hoc prominente naso ingenuisque oculis et roseo colore paternae similitudinis, atque item liberalis splendoris et bellicae virtutis specimen referebat. Huic lustricio die ad Christiani baptismatis fontem Abdenago nomen fuit, imponente id Ioanne Despachio, Heluetiae gentis legato, qui ad confoederandam sacroeo vinculo priorem amicitiam, compatratus honore fungebatur. Repetebat autem id nomen ex Mosaica Historia, quod trium ibi puerorum ex camino ignis ardentis Deo magno laudes psallentium et euadentium postremus fuisset Abdenago; non admodum insulsa comparatione Regiorum liberorum, qui pariter Deo magno cordi forent, sicuti illi ab incendio magni numinis misericordia seruati fuissent. Sed huic bono alioquin omini religiose concepto, felix euentus defuit. Nam sicuti primum nomine Franciscum, vti erat titulo Delphinus, destinatum Regno iniqua sors fati, ingruente in Prouinciam hoste Caesare apud Auinionem sustulerat, ita hunc quoque, ex pestilenti morbo approperata dies atra surripuit, eo grauiore Francisci patris dolore, quod bello Belgico triumphalis Laureae decus promeritus, pace demum confecta, apud vrbem Suessionum certo foedere sponsalium Caesarigener ascisceretur, cui Cisalpinae Galliae Imperium Augusta liberalitate esset concessurus, vt ex ea tandem Mediolanensis dominatus controuersia renato toties bello, exoptatus cunctis Europae gentibus finis imponeretur; ob id aliquanto grauior et luctuosior Insubrum, quam Galliae populis Caroli mors fuit, quando hi qui summae spei iuuenem amiserant, superstite atque incolumi Henrico Delphino, vel immaturi fati iniuriam aequius ferrent, illi vero grauissimis bellorum incommodis affilicti, et a Caesarianis militibus inclementer expilati, tota spe pacis et speratae tranquillitatis puncto temporis decidessent.

IVLII IOVII.

Alfonsus Daualus Vastius.

QVONAM honestissimo praecellentis et meritae laudis praeconio te ornauerim Alfonse Dauale, idem mortalium formosissime et fortissime Ducum, qui cuctos seculi nostri triumphales Duces magnitudine animi, et perpetuo immensae liberalitatis splendore superasti? vnde hoc vnum tibi peculiare decus paucis concessum aut vsurpatum compararis, scilicet vt post deuictos hostes humanitatis et pietatis iura tueri, totius elegantiae studia prouehere, subleuare virtutem, ingenia fouere, et clementiae luade potiri, nec obiter quenquam vel hostem diu miserum esse pati condisceres. Quod si naturae tuae absolutae virtutis amore deflagranti, vt tantum posses, quantum velles, Fortuna tribuisset, iam plerique magni Reges infra gloriae tuae gradum positi conspicerentur. Hoc facile nos singularum prope actionum tuarum vel bello vel pace praeclari testes, existimare, et caeteris confirmare possumus, ex religiosa historiarum fide, quas, freti conscientia integri pudoris, cum viuis ad oblectationem, tum posteris ad exemplum edidimus. Quod fit, vt huius seculi iocundissimum Etrusci carminis Vatem non omnino fabulosum existimari velim, qui te Dauale Heroem atque alterum prope Herculem aeternis fortasse carminibus fecit, quum ex lepidissima fabula monstrum horribile et truculentum, quod immanis auaritiae nomen ferret, in Europa natum, dirisque dentibus et pestilenti habitu obuia quaeque vastantem decanteret, ad quod opprimendum honestissimi quique atque fortissimi, inusitatae palmae decus quaerentes, vndique concurrerint. Sed plerique eorum vsque adeo feri monstri aspectum reformidantes, ita haeserunt, vt in id eminus tantum iacula contorquerent, congressuque pauentes abstinerent, donec superueneretres

inclytae virtutis impauidi bellatores, Leo scilicet decimus, Maximilianus Caesar, atque ispe magnanimus Galliae Rex Franciscus. Hi namque vno tempore immanem belluam adorti, impotenter reluctantem praeltis vulneribus consauciârunt; sic tamenvt ea cruento rictu resurgere posse videretur, nisi opportuno superentu Daualus auratis in armis conspicuus Heros, adacto per vitalia vehementi mucrone confecisset. Quod hercle insigne sponlium de monstro tanquam de subacta auaritae rabie fortiter relatum inter tot tua alfonse maiorumque tuorum domestica trophaea, quae de victis captisque Regibus penates tuos exornant, nobilius, et ad famam quoque pere~nius erit. Sed Daualum tantis praeditum virtutibus, Fortuna auctae felicitati, et crescentibus honorib. semper infesta vehementibus Gallis; vnde illi non toto vertente anno ex non dubio indignatis animi dolore maturatus sit vitae exitus: quintum siquidem et quadragesimum agens annum, in secessu Viglebani oppidi podagra vexatus excessite vita; nulla alia re prorsus felix, quam vetere sua gloria, et liberorum summae spei conspectu, fidelibusque Insubrum lachrymis, quum intempestiue bono publico ereptus tumularetur, qui moderate ac humaniter, quantum saeua tempora tulerant, auspiciis Caesaris imperasset.

FAERNI.

PARTHENII PARAVICINI.

Henricus IIX. Angliae Rex.

VLYXIS socios (vt Poetae fecerunt) Circaeis illecebris in feras mutatos quisque facile crederet, qui Henricum Octauum Angliae Regem nouerit, et tragoedias eius aulae, vastique Britanici Regni incommoda perspexerit, vel audierit. Nemo siquidem aetatis nostrae Regum aut forma corporis spectatior, aut altitudine eruditi ingenij nobilior, aut opum et virium magnitudine validior, aut denique (quod Virtutis at que Fortunae munus est) amplissimis victoriis clarior atque celebrior fuit. In Gallia Gallicum nunquam fere antea victum fuderat equitatum, et validissimas vrbes in Morinis et Neruiis ceperat. Scotos se absente, et in continenti transuectis copiis bellum gerenti, Angliam adoriri ausos per Surreium Ducem ad Floddum interfecto eorum Rege, ad internitionem totius prope nobilitatis profligârat, et cum magna gloria praeclarae pietatis lulium Pontificem, Gallorum oppressum armis euexerat, Clementemque item nefario inpetu Caesarianorum militum post euasatatam Vrbem captum, piis armis adiuuerat, sic vt inter Reges belli et pacis grauissimus disceptator et arbiter haberetur. Sed malo quodam fato inuasit demum tam nobile, tantisque naturae atque fortunae bonis cumulatum et illustre ingenium, pestilens Erynnis inferorum excita sedibus. Insano namque amore Rex ita percitus est, vt Catherinam vxorem, quae Ferdinandi Hispaniae Regis filia fuit, ipsiusque Caesaris erat matertera, repudiaret, vt Bolenia adamata in maritalem thorum duceretur. Verum hanc audlterij et incestui ream, mortua iam Catherina, carnificis manu bdecollari iussit: ac tertio loco lectissimae pudicissimaeque Semerae anglici sanguinis, regius thorus paratus est. Hac vero ex difficili puerio enecta, Cleuensem Sicambrorum Reguli sororem quarto loco duxit. Post quam etiam repudiatam, quod genium intertae libidinis minime respondisset, Hauardam Surreij victoria Scotica inclyti neptem duxit, quam postea quibusdam veteris impudicitae criminibus circumuentam, capitali affecit supplicio, vt Pariae, quanquam viro orbatae, sexto connubio iungeretur. Verum haec tanquam leuia Regiae libidini et voluptati condonari posse credebantur, nisi tot repudiis, vxorumque caedibus Rex infamis a maiorum religione defecisset, Phiserio et Moro, summae virtutis et sanctitatis proceribus, qui sacrorum antiqua iura ardentissime tuebantur, crudelissime trucidatis, quorum hic erat Epistolarum magister, ille vero a Pontifice in senatum lectus. Nec multum inde insania sua praeceps, in inuidiam atque odium Romani Ponticis, qui primae atque legitimae vxoris repudium seuere fuerat detestatus, in templa grassari coepit, donaria, vasaque sacrata, antiquitus altaribus dicata sustulit, et conflauit, Coenobia euertit, sanctissimorumque martyrum ossa et cineres sepulchris eruta, in Thamesim amnem, aduehenda in Oceanum proiecit. Impotenter quoque sacrorum effectus Princeps, sacerbotiorum redditus et latifundia in fiscum redegit, promulgauitque leges, quibus cunctas vel diuini vel profani iuris ad arbitrium reucaret. Nec satis erat multorum opes occupare, nisi inauditam cogendi auri atque argenti sitim humano cruore restingueret. Sustulerat namque nobilissimos equistris ordinis proceres, quum modo auaritia inexplebilis, modo feruidae libidines, modo ex sceletum iniuriis parta odia perpetuam accusationum et damnationum materiam suppeditarent. Itaque paucissimis annis, secus ac antea fuerat, irritata tigride saeuior, efferato lupo rapacior, foeta leaena rabidior, et siti exusto dracone virosior euasit. Neque vullum omnino coeleste numen repertum est, quod haec late serpentia mala compesceret, aut vindicaret. Magno quidem humanorum votorum ludibrio, vel propterea quod immanibus eius consiliis singuli rerum euentus secundissime responderent. Supermo namque bello Gallico post Hyberniam Insulam rebellantem, armis perdomitam, Bononia vrbe ad Oceanum fortiter expugnata sit potitus; et hunc quem e Semeria susceperat Edoardum filium, Regni haeredem reliquerit, quem ex indoleingenij, specieque oris Regale decus praeferentem spectas, eadem in tabula iuxta patrem scite pictum. Hunc Dij Deaeque omnes seruent, si paternae virtutis potius quam saeuitiae atque impietatis aemulus esse velit. Caeterum Henricus septimum et quinquagesimum agens annum, gangrenae morbo, qui sinistrum crus atrociter exederat, postridie Calen, Februarias succubuit, puero auunculum Semerum relinquens.

LAELII CARANI.

PIRATAE TRES TVRCARVM Inclyti Nominis Horuccius.

TRIBVS his tabulis ad veram effigiem repraesentantur duo Mitylenaei fratres, Haria denus et Horuccius, quibus idem Barbarussae fuit cognomentum, qui magnavi corporis atque animi Lesbo insula piraticae operam nauantes, et terra marique famam nominis fortiter atque feliciter extendentes, ad magnas opes, atque inde ad regale demum fastigium in Mauritania conscenderunt. Caeterum Horuccius terrestribus potius copiis, et nobilioribus ausis inualuit, quam nauali disciphina, quam pene totam Hariadeno fratri reliquerat, postquam ad Bugiam Numidiae verbem, dum arcem oppugnaret, tormenti ictu dextram amisisset. Non demisit tamen in ea calamitate animum, vt qui ferrea manu ad cubitum religata, cum Numidis et Mauris regulis continenti bello sese vehementer exercuerit. Verum eius conatus, qui toti prope Mauritaniae vsque ad Tremisenios et Fessanos Reges maximo fuerat terrori, hunc tulit exitum, vt ab Hispanis equitibus, qui Tremisenio Regi auxiliares aderant, equestri fusus praelio interficeretur, nequicquam longissimo cursu fuga per arenosas solitudines extena et effuso passim auro, vt persequentes distinere. Per hunc modum Hariadeno Algerij Regnum cessit. Is quidem par Horuccio fratri cum animi magnitudine, tum immensa vi corporis, et bellica virtute, sed Fortuna aliquanto superior.

Hariadenus barbarussa.

Nam Hariadenus nauali innixus disciplinae ita paucis annis potens, ascitis sibi praedonum audacissimis, et formidandus euasit, vt vndique oram Hispaniae atque Italiae, Insulasque ad vnum omnes Mediterranei maris impune popularetur, et demum ex fama rerum gestarum Solymanus virtutis causa, Othomannicae eum classi praeficeret: cuius imperio euectus et confiamtus, Muleassem Tuneti regnantem, et cum fratribus de Regno contendente, astura societatis simulatione depulit; seque Regem peromito armis Tunetano populo impotenter effecit. Sed non diu tanto Regno laeratus est: nam Caesar incomparabili virtute pietateque eum validissima classe numerosoque militum et tormentorum apparatur aggressus, magno Christiani nominis commodo et singulari sui nominis gloria, ita expulit, vt multo maxima parte classis spoliatum, in fugam conijceret; restituto subinde Muleasse certa pactione exigui tributi, quod is regendis Africae populis propter vetustatem imperij et Numidarum amicitiam potior haberetur, et Turcis praedonibus foret infensissimus. Verum Hariadenus tanta inuicti animi extitit fortitudine inter ea summae calamitatis detrimenta, vt reliquam classem, quae ad Hipponam subducta, semique demersa fuerat, incredibili celeritate educeret, et Caesarianarum triremium persequentium diligentiam effugeret, nec multo post Byzantium poficiscetur. Eum Solymanus vsque adeo sereno vultu excepit, vt eum magnopere laudaret, consolareturque; quo niam famae iam pridem partae satisfecisse censeretur, quod nullis adiutus auxiliis, potentissimi Christianorum imperatoris impetum sustinuisset, atque inde cu parte classis incolumis Algerij adhuc Rex se recepisset. Non enim classem neque milites, neque etiam Regna,

Sinas Iudaeus.

Regna, toties spectatae eius virtuti vnquam defutura: extemploque eum, contra ac plerique Turcae proceres rebantur, consessu ordineque purpuratorum dignum existimauit, oraeque maritimae praefectum et Bassam appellauit. Inciderunt demum grauissima bella, ruptis induciis inter Caesarem et Franciscum Galliae Regem: qua de causa Galliam premente Caesare, et Britannis in societatem eius belli in continentem perductis, missus est Hariadenus cum ingenti classe, qui Gallo amico Regi opem ferret. Verum ea classis terrori potius quam magno vsui Gallis fuit. Nam Hariadenus Neicaea capta, arcem expugnare non potuit, hyemareque in Prouincia apud Tolonem coactus est, se quentique anno vastata Etruriae ora, atque Insulis ilua, Igylio, AEnaria, et Lippara immani populatione afflictis, Byzantium rediit; nulla re gloriosior, quam quod paulo ante ad Actium promotorium Caesarianae et Venetae classis, cum ignominia nostra fugientis puppes conspexerit, et in Rizonico demum sinu Castrum nouum paulo ante a Caesarianis captum, terra marique fortiter adortus ita recepisset, vt ibi quatuor fere milia veteranorum Hispanorum trucidârit. Caeterum quum Byzantij tantis rebus gestis apud naualia aedificandis triremibus multus incumberet, octogenarius senex, et multo grauis abdomine, venerique interdum indulgens, in morbum incidit lentioris diarrhoeae, sic vt vitalis calor, crura femoraque sensim desereret. Sed ludaeo medico tenellae aetatis pueros locis affectis applicante, aliquandiu labantes spiritus viresque refouit, donec febris oborta eum extingueret, sic vt Asanem filium, quem Algerij Regem impsuerat, suae peculiaris classis et seruorum totiusque fortunae suae indulgente Solymano haeredem relinqueret.

At Sinas hic, cognomento ludaeus, qui altero captus oculo, cum Barbarussa pictus conspicitur, nequaquam eandem fortunam, quam Mitylenaei fratres experti fuerant, sortitus est, quanquam disciplinae naualis esset peritissimus, solertique praeditus ingenio, praedonum prudentissimus haberetur. Ipso quidem Hariadeno constantior in consiliis, et moribus temperatior. Seruos enim mitius exercebat ad remum, et benignius alebat, vtpote qui valetudinem eorum benignissime curaret, neque enecandos perpetuis flagellis existimaret. Multam porro syderalis scientiae, nauigatoriaeque membranae notitiam hauserat, magnum vsum in agnoscendis tempestatibus, de natura coeli et nubium, naturaeque recessuum et tempestatum maris perceperat. Quarum retum opinione adductus Solymanus, eum Rubro mati, atque Indico praefecit. Nam Turcae paulo antea, Solyamno Epirota eunucho duce, qui postea inter Bassas electus est, intercludere Lusitanorum nauigationes cogitârant, quae ex India aromatum merces in Europam adueherent, magno quidem Memphitici portorij, et Othomannici vectigalis detrimento. Qua de causa Sinas apud Thorum atque Suetiam intimi sinus Arbici portus, classem aedificabat, vt ea in Indiam proueheretur. Sed senem, Smyrnae natum, durior AEgyptij coeli inclementia tentauit, et celeriter extinxit eo exitu, vt se e vita felicem excedere putaret; postquam id superi concessissent, vt Zabachem filium, Tuneti olim captum, postliminio sibi redditum videret, et eius complexu potiretur. Hunc ad eum tanquam veterem amicum sodalemque Hariadenus, a Populoniae Regulo concessum, magni instar minueris, ad mare rubrum vsque miserat.

PETRI ANGELII Bargaei.

Franciscus Primus Galliae Rex.

HOC illustri planeque Regio generosae frontis honore, atque hoc cultu splendoreque armorum, Franciscus Galliae Rex primus in aciem podire, et dura Martis munera obite erat solitus. Hunc nemo Galliae procerum vel excelsae staturae proceritate, vel habilium ad arma artuum firmitate, vel impauidi et semper constantis animi vigore adaequabat. Nemo Regum candore animi, clementia et pietate anteibat. Nemo denique mortalium prealto viuidi ingenij lumine, e quod incomparabile in eo vidimus, expedita maximeque tenaci, et rerum et nominum memoria superab at. Summa siquidem in eum naturae aspirantis dona, superi adeo cumulate contulerant, vt certo et iocundissimo insignium virtutum concursu, haud dubie felix posset existimari, nisi eum tractantem arma Caesaris, Fortuna ex professo tanti belli pacisque artibus aduersa, saepissime fefellisset. Neque enim haec, vti illi, virtuti fida comes esse voluit, scilicet ne obstaret fatis Caesari Italiae Imperium despondentibus. In hoc tamen secundissimo suo cursu eadem Fortuna, quae perenne studium in Caesarem extenderat, tanquam certo pudore victa, id Francisco praestitit, vt saltem et

Franciscus Primus Galliae Rex.

libertatem Galliae sibi cordi esse, tot aduersis bellis ostenderet, pararetque subinde pacem restinctis vndique bellis, vt Franciscus sua inuicti animi magnitudine proculdubio felix moreretur. Quartum siquidem et quinquagesimum natus annum extictus est, quum forte ex nimia iactatione equestri, qua ille imm odice venabundus vtebatur, ei natum esset circa sedem laignum vlcus, et sensim collabentibus viribus ignobili in vico, cui Rambuleto nomen est, Regum nobilissimus defeciset; eo quidem tranquilliore abruptae vitae excessu, quod Henricum filium, qui iam costantissimi bellatoris, et prudentissimi Regis praeclarum specimen non vno in loco praebuisset, tanti Regni haeredo~ relinqueret, cum bona etiam spe osteritatis; quando iam ex eo auite indolis nepotem amplecteretur.

IOHANNIS BELLAI Cardinalis Parisiensis.

IO. BAPTISTAE POSSEVINI.

Ferdinandus Cortesius.

INTER Hispanici nominis insignes viros, qui enauigato Oceano, adinuentisque nouis terris et populis, ullustrem famam sunt consecuti, omnium (vti reor) clarissimus enituit hic, qui aurato cinctus gladio, ornatus aurea torque, et pretiosa indutus pelle conspicitur Ferdinandus Cortesius. Is Columbi Liguris, qui primus seculo nostro stupenda nauigatione alterum prope terrarum orbem nobis aperuit, cogitationes prope insansa praelti ingenij, et placita naualis disciplinae solerter atque feliciter aemultus, directo ad occidentem cursu, in vastum sinum recuruanntium sese terrarum ad Septentrionem appulsus Mexicana regna, et gentes ingenio nihil a notris moribus abhorrentes, reperit. Profectus namque ab vltimo Insulae Cubae promontirio, quod in occidentem recta protenditur, et tropico Cancri subest, relictis ad laeuam lucatana et Coluacana insulis, ad aduersam intimi sinus frontem applicuit, iuxta fauces ingentis fluminis, quod Panucum vocant. Ibi per interpretes Iucantanae et Coluacanae homines, quos anteriore ex perditione adiuerat, didicit ea litora esse continentis, quae molli flexu hinc Vrabanis litoribus annectitur, illinc vero ad Septentrionem vastissimo tractu his terris, quas nautae Baccalauras vocant, se coniungit. In ea litorum plaga alterum se Isthmum reperisse Verazanius Florentinus referebat, qui de ea regione peculiarem commentarium conscripsit, et postea apud Darientem, dum curiosius nauigando naturae abstrusa planeque deserta scrutaretur, a Canibalius, spectantibus e classe sociis, coemstus est, ita vt non secus quam in Vrabano Darienis litore, persimilem Isthmum in aduersa hac septentrionali ora naturam posuisse ideo credendum sit, vt per eos exterior Oceanus deprehendi posset, et fortasse nauigari, sicuti Vasco Nunio euenit, qui primus Isthmum transcendere ausus, pelagum ad Perurana et Cuscana aurifera Regna perinentem, adinuenit. Neque enim dubium videri debet, quin ea eaquora ad Arctoas partes vergentia, eius sint Oceani, qui terram vniuersam circumambiens ad Sinarum et Cathainorum orientis oras, et denique ad beatas Molucas Insulas obuertatur. Caeterum Cortesius incolas blandisimis sermonibus, et promissis, atque item muneribus, sedulo permulcens, reperiebat eos, sicuti in lucatana et Coluacana vidisset, idola lignea atque aurea, variis ferarum et draconum effigiata formis, tanquam Deos colere, atque his placandis, noxiorum cruore sacrificare, non absimili superstitione, qua antiquissimos Druydas litare solitos, numinaque placare Caesar scribit; sic vt hunc sacrificandi morem inhumanitatis atque saeuitiae plenum, olim allatum ex his terris in Britanniam, atque inde in Gallliam manasse putemus. In mediterraneis porro Cortesius perampla ditissimaque Regna Mexicanae prouinciae extendi ad occidentem audiebat, quae hominibus ingeniosissimis, atque omnis elegantiae cum literarum et Musices, tum mechanicatum quoque artium studiosis incolantur; vtpote qui in morem prope nostrum aedificent, et calce, gypso, marmore vario, et sectili lapide, fictilibusque abundent; nec pictores desint, qui cuncta coloribus exornent. Incerssit Cortesij animo ingens cupido agnoscendi ea Regna, quae multo auro, argentoque, et pretiosis gemmis abundare, sub aequatoreque sita, singulari, eaque saluberrima coeli temperie, et stupenda soli vbertate gaudere ferebantur. Nec voto defuit Fortuna: nam Cortesius astuto ingenio vir, vbi didicit eadem libidine,

qua apud nos Mexicanos pulos inter se de finibus et de potentia armis decertare; sese propinquiori Regulo aduersus hostes eius, auxiliarem bellique socium alacriter obtulit. Habebat enim sclopettariorum et balistariorum hastatorumque exiguam certe, sed egregie validam armis atque ausis manum; et super haec (quae Barbaris miraculo fuit) galeatorum euitum turmam. Neque enim his in regionibus quisquam equum vidit. Itaque icto foedere, Barbaris iussu Reguli cuncta onera armorum et commeatus humeris subportantibus, et curulia minora tormenta trahentibus, conserta sunt eo euentu multa praelia, vt Barbari hostes territi tormentorum bombis, equorumque stupenda specie, et multa passim caede prostrati; subactos se et plane victos faterentur, et in ius hostis Reguli vltro deuenirent, et clementissime reciperentur, ita scilicet consulente Cortesio, vt amplificatis viribus, ascitisque secum amplioribus auxiliis, aduersus Mutezumam potentissimum inter Mexicanos Regen, et in Temistitana vrbe, Venetae vrbis in modum vndique pernauigabili, regnantem mature contenderet. Idem fuit animorum habitus et armorum vsus apud poppulos Mutezumae imperio subiectos. Nam ad equitum conspectum obstupescentes, prostrantesque se ad tormentorum crepitum, consertis demum manibus inulti cadebant; quod ligneis machaeris et praefixis cornu iaculis, sagittisque harundineis, magna parte corporis nuda dimicarent: eo quidem iniquius, quod gladiorum et lancearum latas plagas horrerent, et equites vnum intergrum Centaurorum specie animial esse existimarent, coeloque nostris euocari fulmina, et a Diis benigne concedi aduersus hostes arbitrarentur. His detrimentis atque miraculis Mutezuma terrefactus, se repente dedidit, et ad Cortesij authoritatem cunctos Imperij sui populos contulit. Sed postquam se dederat, quod deditionis poeniteret, exicare rursus ad rebellandum

populares suos, et fugam parere diceretur, ei compedes iniectae sunt, qua miserabis deformitate nihili potentius et dirius imponi psse Barbari eiulatu et lachrymis id significantes ostenderunt, quod Rex Regum immensae Fortunae fastigium dudum tenens, seruilem contumenliam subijsset, quam vt vindicarent quidam de populo, et Regem tanto exinerent ludibrio, in superiorem porticum, vbi Mutezuma vinctus sedebar, lapides conijcere coeperunt, frustra Cortesianis prohibentibus. nam Mutezuma caput ictus, paulo post interijt, eique demum post multam et cruentam contentionem Correfius suffragio multorum Regulorum suffectus est eo titulo, vt Caesaris supremi Imperatoris se vices gerere profiteretur. Exinde vlteriora perquirere, quod Mexicanae regiones auro scatere, et gemmis atque margaritis abundare varijs percunctationibus, nec longe abesse Oceanum comperisset, nouam expeditionem ad occidentis oram maritimam suscepit; eo quidem apparatu, vt non modo sarcinarum et tormentorum onera secum ferret, sed duos etiam myoparones certa soluta membrorum compage plicatiles, multiplicatis seruis comportari iuberet, vt his tentaret Oceanum, quem non amplius quingentis leucis abesseconstabat. Ex itinere cuncti incolae trahenti tormenta atque equites, expositis commeatibus paruerunt, atque omnibus officiis amice collatis euntem secuti sunt. Medio fere itineris spatio conspectus mons est altissimus, et in cacumine niuosus AEtnae Siculae modo flammas euo mens, et ignitos pumices eructans, atque inde ad Oceanum est peruentum, qui vastis desxtri litoris anfractibus frequentes Insulas ostendebat, magna ex parte desertas; in quarum vadis multi vrinatores deprehensi sunt, legendis conchis et vnionibus intenti. Existimabat Cortesius ea aequora, quae essent scopulis praepedita, nec leuibus nauiculis tuto tentari posset, obuerti in Orientem, famamque esse apud incolas, ad extremum Occidentem reperiri ingentes Insulas omnibus aromatum atque vnionum diuitijs abundantes, sic vt maxime laetaretur, quod in occidua parte reperiri posse speraret nouum orientem, si maioribus nauigijs ea maria sulcarentur. Igitur Cortesius late explorato litore, notatisque nemoribus, vnde materia aedificandae classi caedi posset, Temistitan est regressus. Ibi Barbarorum templis rite expiatis, Deo Christo et Deiparae virgini solennes aras erexit, et Baptisterium condidit. Nec ei admodum difficile fuit docilibus ingenijs verae religionis cultum persuasisse, et sacro sonte certatim ad eam cerimoniam accurrentes lustrare, mysteriaque nostri ritus singulis insinuasse. Indigenae siquidem aduenas non homines, sed Heroes esse arbitrati, qui a magno numine in eas missi fuissent, a quibus ipsi verum Dei cultum et admirabiles artes, quibus perpetuo beati forent, benignissime docerentur. Non esse amplius ipsis a quoquam sinitimo hoste vim arma extimescenda, postea quam inuictae gentis praesidio terra marique tutissimi cuncta hostilia in posterum contempturi, et perpetra ciuili pace gauisuri viderentur; quod Cortesius non dubio magni numinis nutu humanas actiones ad iustitiae normam apto quodam seueritatis et clementiae temperamento reuocaret, maleficiorum reos ad exemplum punire solitus, quum aliqui deprehensi, more nostro virgis caedi; alij reiectis in terga brachiis ex trochlea suspendi quatique, alij insertis in binas trabes cruribus in custodia siti atque inedia torqueri iuberentur. Amplissimum enim carcerem aedificâtat, qui liberae gentis grauissima poena putabatur. His instituris et moribus vsque adeo Mexicani profecerunt, vt quum Cortesius per concionatores interpretes multa dediuinis rebus et de Romani Pontificis authoritare Carolique Caesaris summi principis potentia atque virtute disseret, duo illustres, gentis proceres publico decreto instructa legartione ad Caesarem in Hispaniam, atque inde ad Clememtem Romam vtrunque pie veneraturi mitterentur. Hos Romae nos vidimus pari colore et coma et ingenij alacritate nostris subsuscis fere persimiles, quos Clemens imagunculas aureas dono afferentes ita remuneratus est, vt conuestitos duplici veste serica, equestri dignitate honestaret, binisque bullatis baltheis cum totitem inauratis gladiis et pugionibus, atque item singulis aureis torquibus exornaret. quibus laeti munerbus ad suos redierint, et multa (vti postea accepimus) de magnitudine Vrbis moribusque et ceremoniis nostrarum gentium retulerint. Exinde Cortesius domum Regij praetorij instat Temistitano in foro pereleganti structura ex vario maimore sculptisque lapidibus ornatissimam, quam nonnulli Hispanorum Granatensi Alambrae vel ob id anteponunt, quod coloratis lapidum zonis admirabili specie distinguatur, cohaerentesque habeat hortos, scaturientibus vndique syphones et iocunde salientibus lymphis. Ipsa namque vrbs Temistitan circumfluam habet paludem, per quam longis pontibus continenti iungitur; vberrimosque dulcis aquae, quod salsus sit omnis ex palude humor, habet aquaeductus, quilapideis et turritas ciuium domibus in omnem vsum limpidissimas aquas supeditant. Posita est haec vrbs medio fere spatio inter tropici Cancri lineam et aequatorem. Caeterum Cortesius non diu tantae Prouinciae imperio potiri potuit. Non secus enim ac antea Columbus, inuidia tantarum opum accersitus est in Hispaniam, muneraque gemmarum et margaritarum supra opinionem pretiosa Caesari dono dedit, a quo praemium retulit Vallij oppidi donum, quod ad eius posteros transiret: successorque ei summa cum authoritate ad Mexicana Regna transmissus est Antonius Mendocius, Tendilij filius, qui vti est ingenio generoso, optimisque instructo literis, est honestae

gloriae auido, vlteriora profecto Regna atque exoptatum iter ad Molucas nobis aperiet. Corresius vero in Africam secutus Caesarem, Algeriano naufragio insignem pretiosae supellectili suae iacturam fecit. septennioque post, qui humilis Medelini oppidi ciuis, filius fuerat, (id est apud Anam amnem) munere Caesaris illustris appellatus, apud Penates suos non plane senex fato concessit, paulo post quam nobis effigiem suam inter praeclaras imagines in Musaeo nostro collocandam misisset.

F. FRANCHINI Cosentini.

Eiusdem.

Sigismundus Poloniae Rex.

HVNC augusti oris speciem, quum floreret Sigismundus Sarmatiae Rex ferebat, inter nostrae aetatis fortunatos Principes adnumeratus, si longaeuae vitae et firmissimae valetudinis commoda, cum diuturnitate imperij, quod semper ei incolume atque tranquillum sterit, ac illustrium cognationum claritudine computentur. Is enim a Casimiro patre Regno accepto, alterum et quadragesimum regnauit annum; octuagesimum autem paucis concesso leniore vitae exitu absoluit; nullis profecto acerbioribus intestinis aut externis bellis tentatus, vtpote qui graui instituto securae domi paci obnixe studuerit, et foris de barbaris infesta arma temere inferentibus, insignes victorias retulerit, quum per legatos summae peritiae atque authoritatis superiorum temporum accepta detrimenta, redditis cladibus expiasset. Nam Tartari ad Socalum cum Polonis congressi, Rossolanorum temeritate potius, quam sua virtute victores euaserant, et Moldaui ad Ozocouiam Alexandri Regis exercitum profligârant. Conuersa itaque Fortuna ad Sigismundum, Constantinus Ostrogius Ruthenus, Tartaros aeternos hostes apud Seluchum, atque iterum ad Visnoueciam memorabili strage edita superauit. Idem quoque Constantinus pari felicitate ingentem victoriam de Moschis ad Orsam flumen iuxta Smolen chum est consecutus. Caeterum Moldauos Ioannes Tarnouius, inclytae virtutis Dux, ita debellauit, vt Petrus ipse Moldauiae Princeps amissis Ducum et militum suorum primariis vulneratus, exutusque tormentis et castris, vix manus victoris effugerit. Haec quanquam praeclara multiplicis victoriae trophaea Sigismundi gloriam in immensum eueherent, id tamen plurimum ad summae prudentiae salutemque Regni nomen maxime pertinuit, quod constabtussima fide pertinacique studio, pacis et amicitiae foedera cum Turcarum Imperatoribus sanctissime coluerit, quanquam eum Christiani Reges specie pietatis et noui decoris pioposita, vt secum consentiret atque arma sumeret, vehementer incitarent. Prouidebat enim Rex senex, vnico innixus filio admodum puero, ideoque in capiendis grauioribus consiliis nunquam praeproperus et incautus, recasura in ipsum tanquam periculo proximum Othomannorum arma, quibus nisi maximis et semper paratis copiis resisti posset; nec Polonis sociorum longinqua auxilia, vt hosti propinquo ad praedam expositis, expectanda viderentur. Ex ea quoque Turcarum amicitia Sigismundus non obscure se praemunitum atque defensum aduersus finitimos hostes intelligebat, quando ea esset Othomanorum vetus consuetudo, vt socios in amicitiam clientelamque receptos, aduersus omnem iniuriam promptissime defendant. Quorum vsque adeo grauis authoritas apud Tartaros, Moldauos et Moscos valebat, vt quo minus se commouerent, et in Poloniae fines incursiones facerent, imperiose deterrerent; et ipse Sigismundus a Solymano honoris causa amicus et pater appellaretur. Regiae stirpis stomma nequaquam alte a nobis repetetur, contenti Iagelonis Regis memoria, qui duos genuit filios, Ladislaum Polonici Regni successorem, et Pannoniae demum Hungarorum procerum accitu Regem creatum. Hunc victoria ad Nicopolim tumultuarie parta, cupiditate gloriae elatum, et foedera recentis pacis abrumpeutem, quum iniquo fato in Bulgariam penetrâsset, Amurathes in Varnensibus campis trucidauit. Huius frater Casimirus Regnum suscepit, Rex egregie fortis, et de Pruthenis atque Germanis insigni parta victoria celebratus. Hic plures liberos, Imperijque haeredes reliquit, vtpote qui rara felicitate quatuor Regum pater fuerit. Successit enim ei Albertus, et mox Alexander; quum hic quinque, ille octo annos regnassent. Quibus demum successit Sigismundus, quum Vladislaus quarto loco ei natus frater ad Bohemicum Imperium, atque inde Matthia defuncto ad Pannonicum transiuisset: et Federicus postremus tantae sobolis frater, purpurei galari et Senatoriae dignitatis honorem a Romano Pontifice esset consecutus. Habuit Sigismundus in matrimonio vxores duas, Barbaram Stephani Zapolij Transyluaniae Praefecti filiam, quam Ioannis Pannoniae Regis germana soror fuit, ex qua Hetuigem filiam sustulit, Brandeburgensi Regulo, Romani Imperij electori nuptam: secundo autem loco Sfortiani sanguinis vxorem duxit nomine Bonam, quae ei hunc Augustum hodie regnantem peperit, et Isabellam Ioanni postea Pannoniae Regi nuptam, vt inde Regia proles Hungarico nomini pararetur. Itaque Sigismundus inter beatos proculdubio referri potest, postquam auo patreque Regibus editus, patruum Regem et tres fratres Regio diademate insignes, atque item fratris filium et sororis suae fratrem Regem simul et generum vidit. Senio autem confectus aduocatis Regni proceribus Augustum filium sibi successorem decreuit, accuratissimisque pietatem Christianam respicias, quod ei ipso die, quo Saluator noster Deus Christus Paschali die ab Inferis resurrexit, in coelum emigrare contigerit.

MARTINI CROMERI Sarmatae.

Dauid Maximus Abyssinorum Aethiopum Rex.

AETHIOPES cucullati Sacerdotes, qui post maximum Vaticani templum sedem et delubrum habent, communi consensu eam sui Regis effigiem verissimam affirmant, quam Petrus Aluares Legatus cum cruce aurea ad Clementem Pontificem detulit. Is postea nobis ex commentario Abyssinorum regiones et mores explicauit, quae omnia a nobis in Historiis suo loco ita diffuse enarrata sunt, vt nihi quod ad dignissimarum rerum notitiam pertinere possit, desiderari queat; qua de re, in exprimendo Dauide astrictiore vtemur Elogio, ne his fastidio sim, qui historias nostras perlegerint. Hoc autem de eo Rege totius cogniti orbis longe maximo dici potest, quod non modo Christianae religionis dogmata et cerimonias proficeri, sed his prope Iuris ciuilis legibus, et vti nos disciplinae militaris institutis, tot sua Regna authoritate summae iustitiae tueri consuescat, eademque ei sint iura in profanos et sacratos sacerdotes, quae apud Romanum Pontificem vigent. Huic Dauidi proxime defuncto, quem vulgo Preteianem vocant, duo insignia cognomenta contigisse, Abyssini referunt; scilicet Atanadidinghil, quae vox virginum thus exprimit, et Bellulgian, quod inaestimabilis pretij gemmam significat: Sedes habet non procul a Nili fontibus inter paludes eius ingentis amnis, qui irrigatione terras omnium solo nascentium vbertate fertilissimas reddit. Vsque adeo autem eius Regna longe lateque

extenduntur, vt finibus ab occasu Atlanticum Oceanum attingant, introrsus Trogloditarum damnatis terris inserantur, et ab Oriente ad Arabicum vsque sinum pertendant, vbi Aracocum potum Abyssinos frequentare constat. Dauidi caeterisque Regibus, quum in publicum prodeant, caeruleo tenui serico velare faciem, et sinistra manu argenteam praeferre crucem mos est. Mutare sedes translatis tentoriis, et valida numerosaque iuuentute noctu atque interdiu custodiri solent. deferuntur lectica interdum aperta succolantibus seruis. In conficiendo autem longiore itinere, mulabus quam equis vehi malunt. Ipse Dauid omnibus castimoniae munditiis clarus, vxore vna contentus fuit; liberos suscepit plures, e quibus natu maximus a Sellano Arabum Rege acie interfectus est, cuius acerbae caedis dolor, quanquam egregie a fratre victore, qui improuisam aetate florentem ad mortem adegisse creditur; sic vt Claudium hunc, qui hodie regnat, secundo natum loco Imperij successorem reliquerit.

PETRI ANGELII Bargaei.

Muleasses Tuneti Rex.

PERAMPLVM in Africa Regnum, caeterisque ab honore vetustatis, augustius tenuisse constat hunc Muleassem, quem celeberrima Caesaris victoria nobis clarum, et immitis eius fortuna miserabilem fecit. Repetebat ipse, vetustissimam Tunetani Regni originem ab his Poenorum Regibus, qui ante sexcentos annos ab aduentu Arabum totius Africae regiones, maritimaque praesertim Regna multitudine sua, quae inuicta armis extiterat, occupantes Mahometis sectam vsque ad Oceanum, et Atlantica Regna protulerunt, vnde postea Almansor immensae virtutis atque potentiae Rex, cui Emiramolino cognomen fuit, a Mauroco clarissima vlterioris Mauritaniae vrbe ingenti ausu in Hispaniam traiecerit, et post deuictos multis praeliis vtriusque Hispaniae Reges, in Baetica Granatae Regnum condiderit. Hic Muleasses magna vi corporis fuit, excellentisque industriae in omni exercitatione equestis disciplinae; sed ingenio rapaci, suspicioso, et in omnem libidinem effuse prono foedoque, et quod immanius fuit, erga suum sanguinem perfidiosissime cruento. Nam Mahometis patris mortem accelerasse fraude Lentigesiae matris, et quosdam e fratribus iugulasse; alios crudelem in modum oculorum luminibus priuasse serunt, et quod supra nesarij criminis consilia cum sibi tum populo Tunetano exitiale fuisse constat, Turcas praedones in Africam accersiuit, portumque eis atque vrbem concessit ea conditione, vt eorum praedae quinta parte potiretur. Rex erat plena quidem praesentis et opimi

quaestus, sed maxime inuidiosa, quod communibus humani generis hostibus Tuneti tutissimus esset receptus. Per hunc modum quum piratae Africae litoribus insiti, multa cum Siciliae atque Italiae, tum Sardiniae et Corsicae, omnibusque Hispaniae oris detrimenta intulissent, classemque Hispaniensem intercepissent, sese cum Hariadeno Barbarussa consociârunt, qui Solymani ingenticlasse subnixus, instructo insigni dolo Tunetum occupare cogitauit, et fauentibus quibusdam Poenorum ocupauit, eiectoque Muleasse, sese Tuneti Regem constituit. Tum vero Caesar suscepta Muleassis causa, aduersus Barbarussam bellum suscepit, tanto apparatu, vt expugnata Guleta, quae erat ad stagni fauces imposita munitio, ipsoque demum Barbarussa acie fuso, Tuneto potiretur, atque hostem sugientem magna parte classis exueret. Eo modo Caesaris beneficio reductus Muleasses, septem regnauit annos, nihil de antiquis moribus remittens, vel auaritiae vel crudelitatis, vsque ad id tempus, quo Barbarussa a Solymano cum classe ad praesidium Galliae Regis mittebatur. Huius tanquam veteris et formidandi hostis classem veritus Muleasses, eo consilio ex Africa Neapolim venit, vt terrestri innere apud Genuam Caesarem adiret, quod maiora praesidia ab eo impetranda viderentur. Sed Caesare Sicambrici belli consiliis occupato, Neapoli subsistere iussus, amittendi Regni periculum, quod ab hoste Turca Hariadenoque timuerat, a perfidiosissimo Amida filio inexpectatum subiit. Amida siquidem cunctis vitiis patrem imitatus, edita fama, quod Muleasses apud Christianos abdicato prius Mahometis cultu impie deficiens, non multo post morho periisset, Regnum tanquam Rege patre orbatum occupauit. Quo nuncio perculsus Muleasses, filij perfidiam omnino armis vindicandam, repetendumque Regnum existimans, tumultuarias Neapoli copias conscripsit, Lofredioque Neapolitano Duce in Africam traiecit, et ad Guletam appulsus, vel detestante Touarre Hispano, Guletani praesidij praefecto, praeproperus nimisque raptus Regni desiderio, et vlciscendi filij cupiditate, sublatis signis secundum stagnilitus Tunetum ire perrexit, eo euentu, vt erumpentibus ex insidiis Amidanis militibus, nullo prope negocio eius copiae ex tyronibus confectae, profligatae ab equitatu omnes cum Lofredio Duce delerentur, ipse vulnere accepto caperetur, cui Amida filius nihilo patre melior, oculos ignito scalpro expungi iussit. Eum tamen tanta calamitas tulit euentum, vt Amida aliquanto post a patruo Regni possessione pelleretur; quo casu Muleasses noui Regis, eiusdemque germani fratris pietate carcere eductus, ad Guletam Hispanorum beneficio peruenerit. Nec multum inde discedens Muleasses Neapolim iterum traiecit, magnoque miraculo miser Romam venit. Ibi tum nobis ex eius humanitate perdiscere licuit, quae ad historiae nostrae fidem pertinebant. Sed qui in disciplinis Philosophiaque ex dogmate Auerrois non mediocriter eruditus, vel in tanta miseria pulsus, orbatusque oculis, Regium fastum praetulit, vt deductus ad Pontificem non aliter adduci posset, quam vt genu tantum exosculato eum veneraretur. Transiuit demum ad Caesarem in Germaniam, accusauitque Touarrem furti, quod depositam apud eum Regiam gazam, dissutis culeis inhumaniter decumasset. Sed multa refellente Touarre, atque magnifice causam dicente, ita dimissus est Muleasses, vt Siciliae praefecto alendus mitteretur, vsque ad id tempus, quo Andreas Auria et Ioannes Vega Siciliae Prorex, Garziasque Toletanus Neapoliranae classis prasfectus, expugnandae vrbis Africae negocium susceperunt. Dum ea vrbs (olim Leptis parua, hodie Mahomedia a Barbaris vocata) terra marique a nostris quateretur, adessetque Muleasses auditor strepitus, potius quam pugnae spectator, antequam expugnaretur, morbo interiit; vt aiebat, nihil a syderalis artis praedictione deceptus, quae suo fato, et in Africa moriturum, sed non exulem praedixerant. Deductum est eius funus frequentissimo Poenorum omnis generis comitatu, ad Carouanam sacrosanctam apud Barbaros vrbem, in qua inclytos Reges, et generosos Numidarum Regulos tumulari mos est.

IOVII Iunioris.

Pyrrhus Stipicianus.

HAc vere militari fronte, atque his ferocibus oculis, et inauratis armis, constantis pugnacissimique animi vim praeferebat Pyrrhus Stipicianus e Baleona familia; sed Columniae domui per clientelam insertus, quum sub M. Antonio atque Pompeio adoleuisset. Is nuper subitaneo ereptus morbo discessit e vita, vt nouissimum inter imagines locum teneret, vsque adeo importune, vt ei summua inter secundae classis Duces, militiae decus eriperetur. Erat enim ex multo vsu militiae, opinione virtutis eo prouectus, vt se dignum militiae honorem, quo virtus enitescere posset, matu e consecuturum speraret. Recentis siquidem obsidionalis coronae decus retulerat ad Carinianum, al Anchiano circumuallatus et obsessus; tanta vtrinque pertinacia, vt ille victor omnes spes proferendi imperij abiiceret, modo obsesso oppido otiretur; et ex aduerso Pyrrhus, vel consumptis omnibus alimentis priusquam se dederet, extremae inopiae discrimen subeundum esse arbitraretur. Verum lurida mors ex fame in proximo spectata, vtrinque pertinaciae finem imposuit. Dsperatis namque auxiliis, quas necessitas exprimebat, conditiones ab hoste ita accepit; vt polliceretur Germanorum atque Hispanorum cohorres, quibus praeerant Felix Archius et Sanmichael Hispanus, intra quarrum mensem nullam Caesari operam nanaturas, atque ipse continuo ad Franciscum Regem in Galliam proficisceretur. Hoc optima fido praestitit Pyrrhus, quanquam Hispani occupato Brixello, pactionis fidem minime sernassent.

Rex generoso animo clementiae laudem captare solitus, Pyrrhum humaniter excepit, et vti erat vel in hoste praeclarus virtutis aestimator, ei apud se militare volenti liberaliora obtulit stipendiaque sed is Romani pudoris plenus, de salute libertateque gratias agens, cuncta alia renuit, benigneque dimissus, ad Caesarem contendit, qui tum in Belgis Sandesirium oppidum expugnabat. Ab eo Pyrrhus virtutis nomine Mortaria oppido, quae est inter Ticinum atque Nouariam, donatus est; quanquam ei grauiter Vastius succensuisset, quod perpetuis eius obtestationibus et precibus adductus, ad Ceresolam cum Gallis confligere maturasset, vt extrema (sicuti aiebat) fame perdomito, et tot fortissimarum gentium cohortibus vix prae inedia effigies hominum sustinentibus opem ferret: cuius infaustae pugnae casum postea minus necessarium compertum est, postquam vel desperatis auxiliis, per quadraginta amplius dies maiora etiam auctioraque obsidionis incommoda pertulisset; scilicet vt efficta grauioris periculi necessitate, ipsius imperatoris diligentiam mais et magis excitandam putârit, graui cum discrimine vniuersi belli. Verum haec Pyrrhus ita diluebat, vt aliquantum frumenti ab se cuncta perscrutante, abstrusa in scrobe nouissime repertum diceret, quo se insperato subsidio milites aliquandiu inediam tolerasse faterentur. At Vastius eius rei excusationem dissimulanter excipiens, quod pro sua pristina virtute neque sibi neque voto Caesaris satis fecisset, ad Caesarem in Germaniam profectus est, vt ille de tota ratione atque euentu aduersae pugnae certius doceretur. Eo autem animi habitu in Italiam rediit, vt eius praelij detrimento Caesarem non obscure offensum crederet, conceptoque inde inexpiabili dolore et morbo, vir alioqui magnanimus, vitam desereret, et Pyrrhus Caesaris munere laetaretur. Caeterum Pyrrhus qui insignem bello operam praestare cupiebat, quum honores militiae apud Caesarem praeoccupatos esse conspiceret, ad Venetos Italicae libertatis iura tuentes se conuertit, apud quos magna esset minorum Ducum penuria, multis scilicet aut exauthoratis, aut fato sublatis, inter quos Valerius Vrsinus praepropera morte ereptus (vt erat omni dignus laude) ingens sui desiderium illis reliquisset. Sed Pyrrhus dum miro patrum consensu militiae adscriberetur, vel multo virium robore validus, tridui morbum sustinere non potuit.

IOVII Iunioris.

PAVLI IOVII EPISECOPI NVCERINI IN SEPTIMVM LIBRVM ELOGIORVM SVORVM PRAEFATIO Ad COSMVM MEDICEM Florent. Ducem.

NON miraberis candidissime Princeps, si complures quisuis seculis insigni bellicae laudis praeconio floruerunt, hoc volumine praetermissi videbuntur. Nam ex professo eos tantum, quorum veras imagines nancisci potuimus, appositis Elogiis exornandos arbitrabamur, vt in libro iam pridem a nobis edito de Viris literarum elegantium doctrina inclytis studiose seruatum est. Quamobrem iam mihi licet iure optimo veniam deprecari, quandoquidem in hac tot imaginum supellectile comparanda, per triginta amplius annos perpetua curiositate incensus, neque diligentiae neque sumptui vnquam pepercerim. Arbitrabar enim in hoc flexu aetatis et praecipiti senecta, nullum omnino, abdicatis iam caeteris voluptatibus, vel honestius vel splendidius studium fore (sacrato praesertim viro) quam iocundam, et negocio liteque vacuam, maximeque tranquillam vitam instituenti, parasse viris elegantibus apud Musaeum nostrum peramoenae delectationis voluptatem ac vtilissimum animorum oblectamentum; his praestantissimis verae virtutis exemplis, quibus haec vita saepe anxia, et atri plenaturbinis beate composita, procul a molestiis et perturbationibus abduceretur. Caeterum viuorum quoque Ducum, et regnantium adhuc Regum imagines ibidem spectantur, quibus ideo pleniora elogia supposuisse puduit, quod (vt Poetae aiunt) vltimus vitae dies iudicet de omnibus, nec quisquam mortalium plane felix ante obitum diciqueat. Praeduri quoque, et odiosi sit muneris viuentium mores publicae censurae subiecisse, tanquam aliquando cetiore maleuolentiae quam praemij vel laudis spe. Quandoquidem apud multos hac tempestate parce laudasse quam male dixisse, tantundem sit. In hos scopulos aliquando nos incidimus, quum Historias vel egregio fidelis ingenij temperamento perscriptas ederemus. Verum haec eodem robore constatis animi semper feremus, quo grauissimi Operis negocium aggressi, eam tantum ingenuo labore laudem tanquam securiorem et pleriorem a posteris potius, quam a viuis, non obscuro cum liuore, aliena saepe legentibus, expectandam esse censebamus. Caeterum hic liber, qui viuorum Elogia continebit, illustri et astricto nominis tui Encomio claudetur; et optimo quidem iure, quum domi tuae natus sit, vbi concesso nobili ocio elegantiora studia tuis auspiciis reflorescunt. Vale:

ELOGIORVM LIBER SEPTIMVS. Carolus V. Imperator.

SALVE ter maxime Carole Quinte Auguste, a praeclaro praecellentium virtutum concursu atque praesidio inuictissimi Imperatoris cognomen merite; quum apud cunctas prope gentium omnium nationes splendidissima ingentium victoriarum trophaea statueris, vsque adeo felici euentu, vt tuam vim non modo Barbari Africae, sed ipsi quoque Antipodes, quos victoria tua nuper aperuit, intelligant et admirentur. Quandoquidem incomparabili inusitatae virtutis tuae documento indomitae antea Romanis, vlterioris Germaniae gentes bello superatae subactaeque, Maiestati gloriosi nominis tui pareant, et tua signa vel ex longinquo etiam, trepidissime venerentur. Quo fit, vt qui votis rite conceptis, pro salute gloriaque tua Superis supplicant, a te hoc vnum, quod est vere summum, ad dignitatem tuae amplitudinis expostulent; vt postquam, vti maxime pius non obscura religione tangeris, de paranda communi concordia generose decernas, scilicet vt publicis piorum Principum armis egregie auctus eet confirmatus, Solymani insolentissimi hostis

ferociam contundas. neque enim omnino erit difficile inermem aciem grauibus armis protecto agmine perfringere, eius hostis, quem victrices aquilas reformidantem, et plane vertentem terga nuper ad Viennam conspexcris.

IOVII IVNIORIS.

Ferdinandus Rex Romanorum.

ETTV quoque Ferdinande Imperator designate, Regiis multis virtutibus Caesari germano fratri par, sed fortuna inferior, bonitati liberalis ingenij tui magis ac magis innitere, vt hanc rerum dominam tibi concilies, atque inde sicuti praeclare optimus Regum omnium, amplissimus etiam fias. Neque enim sat est clementem, pium, liberalemque fuisse, nisi bona sors aequissimis consiliis tuis arrideat. Sors quidem, quae omnia versat, et vti lubet, caeca libidine dare cuncta, et eripere consueuit. Adiisti quippe Pannonici Regni haereditatem, quam legitimo iure cupiebas, quod id Regnum Rege orbatum vetustis et nouis foederum legibus Austriaci sanguinis stirpem respiceret. Sed ius omne, quod praeclare tuum est, immanis Barbarus sic interrupit, vt nouum hominem quorundam Hungarorum Procerum importuna assentatione, e Praefectura Transyluaniae prouectum, beneficiarij iuris nomine Pannoniae Regno imponeret, et a te demum felicibus armis profligarum, in contumeliam Germanicae authoritatis reducendum tuendumque susciperet. Quod videri poterat ex dignitate Othomannici nominis confirmare clientem, et Christiana simul arma toties a maioribus suis victa contemnere. Huic namque seculo fatale fuit, vt nostrorum Regum animi verae pietatis obliuiscerentur, exitialique insania inter se peruicacibus armis dissiderent: scilicet vt Barbaris veris hostibus sterneretur via, qua illi nemine iustis viribus obsistente in viscera nostra penetrarent. Itaque virtuti tuae tuisque tantum opibus innixo, non inane modo, sed funestum semper fuit, cum rabida, immensarumque virium praeualida bellua colluctari, eritque semper et miserum nobis et luctuosum, nisi Caesar frater tanquam altet inuictus Hercules, opem ferat. In dextra namque eius tam forti, quam felici praeclare sita est spes omnis parandae incomparabilis gloriosaeque victoriae, si aequam pacem piis Regibus religionis amore dandam censeat, hisque in societatem ascitis, eorum copiis atque opibus vti velit; sicuti Maximilianus auus tuus, summae virtutis et pietatis Imperator ad propulsandum tollendumque publicae salutis periculum opus esse sapientissime decernebat.

IOVII Iunioris.

Henricus Secundus Galliae Rex.

DIVI Diuaeque omnes te sospitent, magnanime Henrice, et paternae virtutis aemulum faxint, modo illius totum iniquae sortis omen auertant. Ex aliis namque Fortunam disces, quam non longe semper ab inuicta virtute tua abfuturam experieris. Quandoquidem quae optimo consilio prouideri queant, et Regnis tuis praesidio atque ornamento sint, initio statim Principatus statuenda censueris. Primum enim omnium aerario, cuius opibus cuncta belli et pacis munia constant, ita cauisti, vt Quaestorum impudentes praedas sustuleris, et totius prope venatorij sumptus luxuriem moderata lege correxeris, ita vt Agricolis in ipsa Regis voluptate minime sit lugendum; et quod integri tui pudoris est, apud aulam licentiae muliebris intemperiem castigâris tanta verecundiae cura, vt matronae omnes perillustri Reginae exemplo (haec enim lectissimis pudicitiae moribus gaudet) suum perspicuae famae decus respiciant, et solis no bilioris elegantiae munditiis extra suspectas dubij pudoris illecebras, pudici nominis laudem tueantur. Iustitiam porro tanta seueritate colendam instituis, vt nihil apud Iudicum collegia promercale, nihil apud Equitum ordines corruptum, et nihil denique in causa religionis deprauatum, vel piaculo suspectum, vel vlla ex parte supine neglectum esse patiâre. Nec mirum est, si hos mores in te iuuene veneramur, atque suspicimus; postquam (quod est grauissimi et saluberrimi iudicij tui munus) toti summae arcani consilij praefeceris Carolum Lotharingiae Cardinalem, singularis innocentiae, pietatis atque prudentiae hominem, a te propter fidem industriamque mirificam in minore fortuna delectum. Quod vero instauratae florentisque militiae interest, ipsum Annaeum Memorantium, e villa sua Centellia, vbi foemineis delationibus ac artificiis pressus importuno Reipubl. tempore iacuerat, in aulam euocaueris, quod nemo eo sobrij constantisque iudicij grauitate, aut perpetuo armorum vsu

castrensiumque rerum notitia, tuendae Galliae, et proferendo imperio Dux potior, atque praestantior exoptari possit. Itaque tua iam bis cum in Alpibus, tum in Belgis spectata virtute pernobilis Rex, perge vt coepisti, et virtutem, et pietatem cole, vt Fortuna pudore victa; fortibus ausis tuis arrideat.

BENEDICTI VARCHII.

Christiernus Daniae Rex.

QVIS neget te, Christierne mortalium immanissime, nequaquam ex merito nefariae crudelitatis dantem poenas, non quidem a Fortuna, quae saepe incari, neque diu consistere solet, verum ab ipso magno numine certissimo semper vltore scelerum, tam diu carceris calamitate fuisse mulctatum? Non enim humano partu in hanc editus lucem, sed a monstruosa terrificaque bellua (vti tuus saepe fert glacialis Oceanus) natus et educatus inter Balonas et Orcas existimari potes. Hanc siquidem stirpem

fateris infidiosis vipereisque oculis, effera fronte, portentosisque dentibus, et horrida barba humano cruore delibuta, qualem Anthropophagi Canibales apud Indiam noui reperti Orbis ferre dicuntur. Non eius vtique Christierni Regis sanguine progenitus esse potes, qui vti erat egregie pius, religionis causâ aliquando pedibus Romam ierit, vt sacrosancta Altaria pietatis plenus inuiseret, et Pontificem sacrorum Principem veneraretur, muneraque venerationis eximiae in patriam referret, quibus tu scelestissimus nepos potirêce. Desciuisti siquidem impie atque arroganter, non quidem a Romano Pontifice (quod fortasse ferri posset) sed a Christo superisque Diuis, vt te innocentissimorum Sacerdotum sanguine cruentares, sacrorum Aras euerteres, Templorum donaria diriperes, et denique vti immanis parricida, humani generis odium parares; scilicet vt totius Dauiae, Gothiae, atque Nouegiae populi, monstrum sibi regnare, non hominem indignantes, publica conspiratione rebellarent; teque eiecto, Christianum re et nomine Regem, pro impio sibi deligerent, a quo perpetuis vinctus catenis, tanquam indomita bellua clatrata in cauea seruauêre. Dignus profecto omnibus tormentis atque suppliciis, et nece turpissima, nisi honos qui Caesari tibi ex matertera chniuncto, plurimus deberetur, et Christiernae filiae tuae insignis pietas, quae matri quam tibi similior euasit, infelicibus Sfortiano et Lotharingio connubiis clara, te adhuc atroces retinentem spiritus, et tetro carcere poenas dantem seruauissent.

PLACIDII Placentini.

Solymanus Turcarum Imperator.

SOLYMANO ex re feliciter prouisa, cui euentus responderit, nomen obuenisse elegantiores Turcae asserunt, secus ac patri contigisse constat, qui a contrario sensu Selymus, hoc est, mansuetus et lenis, anthorque pacis sit vocacatus, quo nemo Othomannorum Principum ingenio ferocior, et ad saeuitiam pronior, et denique bellicosior fuerit. Nam si memoria repetamus vtriusque res gestas, quas in Historiis enarrauimus, plus certe cruoris effusum fuisse fatebimur per octo annos, quibus Selymus imperauit, quam his triginita quibus Sorymanus Imperio potitus est. Hoc vero nomen Salomonem Mosaicis annalibus Regem, sapientiae gloria inclytum immutatis syllabis refert. Sed Solymani, si comparare iuuat; res gestae; paternae famae nomen aequasse censeri possunt, si numeros et pondera victoriarum aequa lance expendamus. Recepta namque Syria, interfecto Gazelle, qui rebellârat, et Belgras

dum Pannoniae propugnaculum cum ignominia Christiani nominis fortiter expugnatum; Rhodus manu capta; trucidatus in acie Rex Hungarus; Buda vrbs Regia bis occupata; Austrianus exercitus ad Exechium foeda in fuga caesus, atque deletus; Rocandulphi ingentes copiae ad Budam expugnatis castris superatae; contemptusque demum atque repulsus ad Pestum Germanorum exercitus; et expugnatum in oculis Strigonium, et Alba regalis eo victoriae cursu in potestatem redacta, et paulo antea Hispani in Dalmatia ad Castrum nouum strenue expugnati, caesique: et, quod foedius nobis accidere non potuit, nostrae classes, quae insuperabiles viderentur, ad Leucadem in fugam coniectae, Solymanum profecto neque patri ausu imparem, neque prorsus inertem, aut gloriae minus auidum testabuntur. Quod si eius victorias ad Orientem partas computemus, Assyriae et Mesopotamiae Regna cum Babylonia, clarissima Orientis vrbe, et magnae Memphi proculdubio aequanda, Othomannico adiecta Imperio, captae AEgypto opponi et comparari possunt: et quod ad gloriam attinet, euastati maioris Armeniae, Mediae, Persidisque fines vsque ad sinum Perficum, captumque bis Taurifium Persarum Regia, omnibus ornamentis spoliatum, nonne Tammasum Hysmaelis filium refugientem ad montes, neque consistere, neque acie congredi ausum, se plane victum confiteri coegerunt? Superi itaque Solymano eam mentem tribuant, vt perpetuo bello vexandum Orientem, appetendamque Indiam censeat postquam nos tot acceptarum cladium minime pudet; nec ex communi concordia de sacro bello cogitamus, dummodo hostis auersi beneficio pace frui liceat, quum huius Solymani vires eleuare, nostras iactanter efferre, eius mores inepte carpere contendimus. At ipse Turcis eius certe erit (vt illi fatentur) supra caeteros Othomannorum Principes, qui per ducentos regnârint annos iustitiae, sobrietatis, et continentiae laude clarissimus, quum nulla impietatis atque saeuitiae, sed multa religionis atque clementiae monumenta Mustaphae filio iam plane viro et nobis formidando aemulanda proponat.

IANI VITALIS.

Andreas Auria Classis Praefectus.

DIV te sospitent coelestia numina fortunate senex, assertae in libertatem patriae supremâ gloriâ inclyte, perpetue et inuicte Praedonum hostis, et multis mari partis victoriis celebrate, Dij superi, inquam, seruent, et in hoc viuidae senectae robore sistant. Ad praesidium namque orae maritimae Deorum immortalium beneficio natus existimaris, qui vnitus coeli nubiumque spectator, naualis disciplinae arcana huic seculo propalâsti; vt doceres quibus artibus et irati maris contumeliam, et saeuientis Aeoli minas contemnere possent, qui hybernis etiam tempestatibus se fortiter committere audeant. Hoc tibi supremi laboris superest, vt pro tua vetere virtute, vigilantia, pietate, patriam, quam abolitis veterum tyrannorum nominibus, vere liberam opibusque florentem fecisti; parta ciuium concordia, diu serues, inculumemque et bene fortunatam faxis.

IANI VITALIS.

Tammasus Sophi Persarum Rex.

MAGNO Hysmaeli quatuor filij fuerunt: Tammas, Helcas, Becram et Somirza: sed hic Tammas communi iure gentium, quod esset natu maximus, Regnum excepit. Verum non eadem felicitate, qua pater (quanquam iisdem prope artibus id regeret) aut proferre, aut tueri potuit. Intem pestiua namque fratrum aemulatione vexatus, et a Parthia Hyrcanorum lacessitus armis, Othomannica arma non diu tulit, quum Solymanus intellecta occasione, e Comagene in Mesopotamiam effusis ingentibus copiis totam eam regionem, quam hodie Diarbecham Barbari appellant, quatuor claris vrbibus, et singulari copiarum omnium fertilitate nobilem occupasset. In ea enim sunt vrbes Byrtha apud Euphratem, et secundum eam introrsus Cara, Amida, et Moredinum, et Orpha, quae Edessa fuit, et quae est ad Tauri radices Bithelis. Exinde Solymanus Syriae, Iudaeae, et AEgypti Satraparum auctus copiis, Assyriae Regnum inuasit, et Babyloniam Alexandri Magni et Reginae Semiramis memoriâ claram, immensa cupiditate ex tam facili victoria adiit, et in deditionem accepit, vt inde expeditus atque terribilis ad Taurisium aequata Selymi patris celeritate contenderet. Tum vero Tammas, quod viribus esset inferior, ad montana asperaque loca se subducens, et subitis iucursionibus venturi, et praelio

certaturi famam praebens, ita Solymanum spe pugnae frustratus est, vt decedentem, et pabuli pressum inopia, iisdem vestigiis insequeretur; ad eptusque eius nouissimum agmen ad Bithelim vrbem Tauro suppositam, quum Turcae propter effusas niues multis afflictarentur incommodis, eorum castra per Delimenthem impigrum Ducem noctu adoriretur, et maxime cruenta caede semisopitos obrucret. Ea clade Solymanus, qui Cara Amidae substiterat, dolore perculsus Byzantium rediit, vsqueadeo sibi iratus, vt sperati triumphi publicaeque laetitiae apparatum omnem reiiceret, vlturusque contumeliam iuraret non prius se coepto bello finem impositurum, quam Hysmaelis progeniem (vti Selymus pater, et auus Baiazetes staruiddent) funditus excinderey. Haec diquidem odia cum ipsa nouae religionis dissensio, tum antiqua simultas a proauo Mahomete cum Vssum cassane concepta, in immensum extenderant. Ferebatur quoque Tammam, quod maxime Mahometanis erat odiosum, per mutuas legationes concitare Carolum Caesarem, vt Turcis in Oriente occupatis, Pannoniae et Graeciae, terra marique inuadendae occasionem arriperet. Tammas quoque aliud subiit incommodum: nam ab eo Helcas germanus frater ad Solymanum Byzantij agentem transfugit; cuius hortatu renouatum est bellum, quo Helcas vt perfidiae, aut stulti consilij poenas daret, quum se bello Ducem profiteretur, non longe a Balzera, quae est Emporium Persici sinus, interceptus est, eo successu, vt Tammas adhuc respiret, et accersitis in auxilium ab Indico Oceano Lusitanis aliquot sclopetariis, locorum opportunitate se defendat. Ipse roseo vultu et alacribus oculis, dignam Imperio faciem praefert, et inter Persas, quod maxime decorum est, equitandi et sagittandi peritissimus habetur.

LAELII CARANI.

Thomas Hauardus Norfoltius Dux.

HIC est ille bello inclytus, et supra omnes mortales supremo hoc infortunio mi ser Thomas Hauardus Surreij filius, ab Anglis de nomine eius imperio subditae Prouinciae Norsoltius appellatus. Is Surreio patri operam in prima acie nauans, quum Scoti ad Floddum occiso Rege delerentur, singularem eius victoriae laudem tulit; Rebellantem Hyberniam eo traiiciens armis perdomuit, atque pacauit. Henrico Regibis Galliae bellum inferenti traiicientique, in continentem bellica laude virtuteque animi Ducum clarissimus magno vsui fuit. Postremo eum industriae, perpetuique

officij sui fructum tulit, vt post damnatum caesumque securi Edemundum fratrem, eiusque filiam pari supplicio mulctatam, quod Regi tot caedibus efferato infauste nupsisset, turris Londiniae carceri includeretur; seruaretur tamen viuus a Rege, vt in carcere Regem non omnino ingratum erga se, qui adhuc tyranni beneficio viueret, fateretur.

LAELII CARANI.

Eiusdem.

Ferdinandus Toletanus Albae Princeps.

ENITERE magnanime Albane, et qui militiae vsqueadeo laetis initiis effloruisti, perpetuo virturis atque victoriae cursu ad summum gloriae fastigium contende, qui antiqua Toletanae familiae decora cumulate renouas, et Hispaniae veterem belli gloriam asseris, benignitateque splendidissimi ingenij cunctos proceres aequas, et quosque Duces consilio, vigilantia, et ingentibus ausis antecellis. Agnoscimus siquidem, quid generoso illo tuo et insatiabili laudis spiritu petas et speres, et quid denique certissimis

summarum virtutum praesidiis circum septus strenue euadendo consequi possis. Insita namque tibi est, et a praealtis maiorum tuorum seminibus ingenita, verae laudis verique decoris immensa cupiditas. Nam te Federici aui Baetico et Cantabrico bello clarissimi trophaea excitant, te Garziae patris Lybicis arenis insepulti manes vrgent, te Caesar ipse, cui tu maxime conspicuus, inter splendidissimos Proceres fidei virtutisque nomine delectus perpetuo adsistis comes, vehementer accendit, vt nihil nisi arduum, nisi excelsum, et optimae laudis spe plenum spectes, vnde summa petatur gloria. Hanc enim vnam ipse petit, in qua tamen pietas emineat, et amplificatae Religionis fama constet; tanto quidem studio, vt te secum rapiat, benigneque tecum suum decus communicet. Et hoc hercle multo modestius et liberalius, quandoquidem quotam suae laudis partem tibi concesserit, quum triumphalem laurum de profligato ad Albim, captoque Saxonum Principe repudiaret, vt totum id decus a te forti ausu felicique dextra partum, praeclaro iure tibi deberi fateretur. Confecisti itaque tua ingenti virtute difficillimum, atque durissimum bellum, quod auspiciis inuicti Caesaris gerebas, optima quidem spe, et singulari perseuerantia, quando semper antecursor, semper hosti proximus, semper ex tua peculiari disciplina munitissimis vallatus castris, ita progrederêre, vt mature obuenientis victoriae fructum prope solus delibares, atque inde totum perciperes. His tuis ad incomparabilem laudem praeclare gestis, sicuti antea in Pannonia, Africa, Gallia, te effecturum promiseras, aui atque patris felices animae iampridem ex meritis in coelum receptae, ita gaudent et exultant, vt te etiam atque etiam obnixe cohortentur ad concitandum Caesarem suopte ingenio de sacri belli gloria cupidissime cogitantem. Nihil enim ei vel ad vsum rerum praesentium aptius, vel ad gloriam laudatius, vel ad spem aeternitatis omnino beatius accidere potest, quam vt in veros hostes vniuersa Christiani nominis arma, vnius praesertim inuicti, piique et bene fortunati Imperatoris auspiciis conuertantur.

ANDREAE ANGVLII.

Muleamethes cognomento Scyriffi, magnus Rex Mauritaniae.

HAC talari linteaque toga induitur Scyriffus, et oblongo linteolo simplicibus spiris ita caput inuoluit, vt eius extrema pars instar ingentis caudae a dextra aure per humeros et crura ad talos vsque diffundatur. Hoc habitu Sacerdotes AEgyptios olim vsos fuisse constat, sic vt facile rear, Sacrificuli cultum inde acceptum, quem nostri sacra facientes superinduunt, et Camisum vocant. Muleamethes siquidem ob id Scyriffus vocatur, quod sacratae sit stirpis, et Mahometis Pseudoprophetae sanguine progenitus. Ea vox enim Arabice virum sanctimonia pollentem, et sacris mysteriis deditum exprimit. Quomodo autem hic magno huius seculi prodigio (quum esset Paedagogus) ad tot amplissima Regna peruenerit, breuius quam potero explicauerim, vt hinc quoque astrologicae diuinationi non inanem famam adstruamus, et iam sit plane perspicuum totam humanae sortis fortunam sua auspicia e Coelo deducere. Scyriffi pater Zidamethes habitauit in Dara, quod est Regnum non procul a Staffileta regione; quae tota palmifera est, et magno incolarum emolumento dactylorum copiam venalem praebet, qui fructus esui gratus, a finitimis vlterioribusque populis expetitur. Huius mercimonij aliarumque rerum opulentus erat mercator Zidamethes, et prudentiae opinione maxime insignis: sed in primis syderalis scien tiae peritissimus, vtpote qui multa praenunciaret et diuinaret, profiterique auderet, vel multis irridentibus, duos se habere liberos, qui proculdubio ad Regale faltigium essent euasuri. Hi erant Mahometes et hic Scyriffus nomine Amethes, qui Arabicis eruditi literis ludum aperuerant, puerosque docebant, pari concursu quaestuque apud finitimas gentes doctrinae fama celebrati. Hos pater admonuit, vt noscendis externarum gentium moribus longinquam peregrinationem susciperent, religionisque causâ Mahometis Prophetae templum et sepulchrum ad Mecham et Talnabim (quae sunt in Arabia) venerabundi adirent. Quod opinio religionis mortalibus ingenita, homines ei deditos angustiores, et apud imperitos admitandos efficiat. Suscepêre itaque iter, et

Memphim inuisêre, transiuêre mare Rubrum, deflexereque Hierosolymas vsque Byzantium, arque inde reuersi in Africam, apud Tunetum aliquandiu constitêre, coeptique sunt haberi in veneratione apud Punicas gentes, quod essent ex progenie Mahometis, inuisissentque sacrosancta templa et monumenta Hebraeorum, atque alba veste vterentur. Mahometani siquidem eos, qui religioso voto conditoris sectae suae Mahometis supulchrum inuiserint, Sacrosanctos appellare soliti sunt, et eos a cultu candidae vestis agnoscunt. Ab eo tempore ingentes amicitias cum Arabibus Regulis contraxerunt, et vti erant ex paternis diuitiis maxime opulenti, ad tractanda arma transiuerunt, vt fatis suis viam aperirent. Adhaesêre itaque vagis Arabibus, qui in Africa a Nilo vsque ad Oceanum Atlanticum incertis sedibus vagantur, imperantque tributa Regibus, et detrectantes venalem amicitiam, armis inuadunt: qui vt tum accidit, magnis viribus Buccentuffum Maurocchi Regem oppugnabant. Maurocchum longe clarissima vlterioris Mauritaniae vrbs, quae Romanis temporibus, vt coniectari licet, vbertare, qua Mediolanum florere, discedereque ab Alpibus videmus. Sed Buccentuffus, qui ab Almansore potentissimo Rege aliquot ante seculis occupatae Hispaniae gloria inclyto, genus ducebat, non prius expugnari potuit, quam Fessanus Tingitanae et Caesariensis Mauritaniae Rex, in societatem Arabum traheretur, industria praesertim duorum fratrum, quorum authoritas apud fessanum plurimum valebar. Eo itaque euentu Arabes Mauroccho potiti sunt, vt Mahometes alter fratrum maior natu Rex efficeretur, quum Buccentuffus ei se desperatis rebus certa conditione dedidisset. Sed hunc potea Mahometes periurus et saeuus in granaria scrobe immaniter necaut. Amethes autem Scyriffus trans Atlantem progressus, opulentissimae regionis Regnum, quod Susium vocant, frumento, olea, viteque et metallis

abundans, et Tarodentam clarissimam vrbem, quae Arabum stipendiaria fuerat, occupauit. Ea regio iubatos coronatosque Leones gignit, generosos quidem et homini parcentes, nisi ex pecore minoribusque feris ad alimentum praeda desit. Ab Atlante, qui est nemorosus et altissimus, et hodie mons Clarus appellatur, perpetui montes oriuntur, non secus ac ab Alpibus nostris Apenninus, longo tractu et multis flexibus in Orientem sic exporrecti, vt mediam Africam proscin dant, et ab arenis disterminent. Eae namque arenarum solitudines ad vlteriores AEthiopes pertinent. Gaeterum Scyriffus non contentus amplissimo Regno, Fessani Regis et Arabum fretus auxiliis, Maurocchi Regnum Mahometi fratri inuidit, et abstulit. Ea tamen conditione, vt in Dara et Staffilite eum regnare pateretur, quae Regna paulo ante communibus viribus occupassent. Ex Mauroccho demum Scyriffus insatiabili cupiditate ad Fessanum Regnum oculos adiecit, innixusque suis dolis et felicibus armis, Regem Muleamethem debellauit, et eiecit, quum illum farigatum multis diuturni belli detrimentis Fessanus populus, vt Fortunae cederet, hortaretur, ne ruentis patriae casum, et ciuium suorum interitum conspiceret. Ea vero magnitudine animi Scyriffus vndique probitatis atque iustitiae ac humanitatis gloriam captare solitus, in victotia vsus est, vt diceret neminem se apud Maurocchum regnare passurum, praeterquam Muleamethem, iocatus in communi nomine, atque ita victum et dudum hostem Maurocchi Regem fecit, illumque eo cum liberis ac vxoribus, et regia gaza migrare iussit; magno quidem cum dolore Muleamethis, cui nobilissima atque amplissima Mauritaniae ciuitas, et patria erat relinquenda. Vrbem Fessam interluit Sala amnis, qui hodie Rhazalma vocatur, et in Oceanum iuxta vrbem Azamor nauigabilis defertur. Eam septuaginta quinque milibus domorum infinitoque populo frequentem esse omnes asserunt, trecentaeque et sexaginta frumentariae molae in amne visuntur, actae machinis, quas profluentis aquae impetus rotat et euoluit. Infinitae sunt in vrbe rerum fabrilium tabernae, et plura mercimonij pretiosi conditoria, certis septis publice custodita: atque item Gymnasia duo, quibus iuuentus discendis disciplinis et literis publico sumptu alitur et docetur. Fessani hospitales domos habent peregrinis suscipiendis, atque Xenodochia, in quibus afflicti morbis benigne curantur. Populus in vniuersum suffusci coloris est; sed foeminae cultus elegantia, multaque lasciuia morum, perpetua fere vmbra fuscedinem auertunt, et quotidianis choreis indulgent. Hac in vrbe Scyriffus solium constituit, subnixusque suis viribus, Tremezenium Regem Caesaris clientem eiecit. Bellum cum Lusitanis continenter gerit. Hi in ora Mauritaniae extra et intra Gaditanum fretum oppida tenent; Acillam, quam Arzillam vocant, et Septam, quae Plinio septem fratrum, a totidem imminentibus collibus, vrbs fuit. Eo quidem successu, vt Azamore oppido sit potitus, et Gheum oppidum in promontorio situm, quod summa virtute, sed infelici exitu aliquandiu a Lusitano Prafecto fuerat defensum, expugnârit. Ea vero in pugna, qua postremo Fessanus Rex est debellatus Muleboazon, qui Fessano aderat auxiliaris, Velesio vrbe, quae fere est contra Gades posita, exutus est; sic vt exul et ex vulnere dextro oculo captus, in Hispaniam refugerit; atque inde auxilia postulatum in Germaniam vsque ad Caesarem pertenderit, famam de Scyriffi viribus ingentem relinquens, et admonens Principes nostros, vt mature caueant, ne is Granatae affectans Regna, alicunde traiiciendi in Hispaniam occasionem et facultatem arripiat. Habuisse enim eum in acie octuaginta milia equitum, et peditum balistariorum sclo pettariorumque viginti milia, moreque nostro egregie fabrefacta aenea tormenta, maioris minorisque generis conuecta equis et curribus ad octingenta, accessuramque profecto ei infinitam Arabum et Maurorum multitudinem, si traiicere meditetur, et religionis causâ bellum paret. Sed plane senem octogenarium quanquam viridi validum senecta, et assidue camelino lacte vtentem, aut sua proculdubio absument fata, aut superi ab Hispania auertent, aut veris armatisque militibus vbique terrarum egregie vincere assuetis, trucidandum vel vinciendum obiicient.

ANDREAE ANGVLII.

Ferdinandus Gonzaga.

HOC in te, Ferdinande Gonzaga Ducum praestantissime, bellicae virtutis eximium decus refulget, quod armato praesenteque Caesare summae virtutis et fortunae Imperatore cuncta castrensis disciplinae munia obis, quum in agmine, in castris, et acie, vti collega Caesaris iura summae potestatis exerceas, vnde geminata laus effulget, cum meriti tui scilicet, tum iudicij Caesaris, qui tantus ipse Imperator te vnum supra caeteros, Ducem longe optimum censet. Esse quidem egregium Ducem, vt reor, magnum est: sed opinione hominum existimari censerique eius maxime iudicio, qui cuncta ratione gubernet, longe maximum videri potest. Agnoscit quippe Caesar humanarum rerum peritissimus, quo robore animi totas ardentis belli difficultates sustineas et superes, qua mentis prouidentia locorum et temporum gnarus, consilia explices, denique qua vi lacertosi pectoris et animi in armatas hostium acies deferare. Praeclara siquidem testificatione digna historiis eximiae virtutis et industriae exempla in Apulia, Africa, Mauritania, Gallia et Belgio reliquisti, quum ex praefectura Siciliae quantum tibi curae fuerit Siculorum, aratorumque praesertim immunitates et commoda tueri, quantumque seditiosorum militum licentia immanis tibi odio fuerit, ostenderis, dum maleficos planeque deficientes a Caesaris authoritate seuerissimis suppliciis punires, vnde tibi Caesar, improborum militum hostis acerrimus, aliquando gratias egerit, muneraque rependerit, scilicet vt te Galliae Cisalpinae praesiceret, cuius procurationem

ita instituisti, vt nemini timenda belli incommoda, et nemini a quoquam contra aequitatem iniuria sit expectenda, et te vnum maxime acrem aduersus hostes armatum defensorem, authorem tranquillitatis, et magnificentiae studio praeclara priuatim et publice vrbi ornamenta parantem Insubres venerentur.

IVLII IOVII.

Ioannes Tarnouius Comes Polonus.

VOTIS tuis religiose susceptis, vsque quaque aspirent coelestia numina, magnanime Tarnoui, qui hac in tabula triumphali lauro, et victricibus armis conspicuus spectaris, et Martio vultu ilustre Sarmaticae virtutis decus effers, qui toties de Barbaris bello victor et triumphator, vberiores etiam victorias te patriae relaturum polliceris; quibus late summotis pulsisque hostibus Lithuani, Roxolani, Podolij, Polocico imperio coniunctae gentes secura atque laetissima pace perfruantur. Nihil enim nisi magnum ingenti animo concipis; nihil nisi gloriosum, salutare, et tibi patriaeque decorum et illustre complecteris, vt clarissimis factis insitum generosae virtutis nomen et famam latissime extendas. Eo namque studio in adolescentia ingenium optimis literis excoluisti, iuuentam durissimis belli laboribus dicasti, vt vir demum factus, totum pene terrarum orbem, noscenidis tot gentium moribus nobilissima peregrinatione circuendum susciperes; adita primo Asia Syriaque religionis causâ, et conspecto mari Rubro, peruagatus eitam Africae ciuitates vsque ad Atlanticum Oceanum, vbi aduersus Barboros Lu sitaniae Regi operam nauans, et fortis militis, et periti Ducis laudem, decoraque spectatae virtutis ornamenta consecutus es. Ab hac peregrinatione notitiaque mulciplici rerum bellicarum auctus in patriam rediisti, quum Leonem Romanum Pontificem, et Carolum Caesarem esses veneratus, tanto hominum fauore, vt Sigi mundo Regi commendarêre, et ab eo vniuersis Regiis coplis praeficereris, eamque patriae praestares operam, assiduis Barbarorum incursionibus laboranti, qualem afflicti ciues tui ab optimo ciue fortunatoque Imperatore deposcebant. Siquidem Moldauos Geticam gentem Petro eorum Regulo duce ad Obortinum ita profligasti, vt hostes alioqui terrifici, et multitudine superantes, Principe vulnerato, primariisque gentis interfectis, turpem in fugam coniicerentur; tu castris eorum et tormentis potireris, atque inde triumphali curru Cracouiam inueherêre; tanto Moldauis terrore iniecto, vt Petrus reuouare bellum ausus, quum te aduersum se iterum delectum Imperatorem audiret, omisso bello ad non iniquas parandae pacis conditiones sit conuersus. Sed huic Moldauicae victoriae Historiis nostris abunde celebratae, alteram amplicoris proculdubio gloriae de Moschis ad Starodubum debellatis addidisti. Saepius Tartaros, Scythas foedissimum atque saepe improuisum hostium genus non vno in loco illata caede repressisti: singulari autem prudentia orientes in Regno seditiones compressisti, vsque adeo late propagata fama nominis, vt inuadente Pannoniam Solymano, Germani atque Hungari Bohemique te vnum sibi tanquam inuictae virtutis gerendo bello Ducem expeterent. Verum quod non esset tutum praestare eam oeram, tantum honorem probe repudiasti, ne id aegre ferret Sigismundus Rex tuus Solymano vetere amicitia coniunctus; quum tamen ille paratus foret, et teipsum, et vniuersi Regni copias Reipublicae concedere, si reliquotum Christiani nominis Regum arma sacro suscepto bello in vnum iungerentur, quod tu suprema cura concupiscere existimaris, et Dij faxint, vt huius pij nobilisque voti compos fias. Nihil enim est magis decorum et expetendum viro forti generosoque, quam pro patria dignitateque Christiani nominis, reformidato omni vitae periculo, cum Turcis Europae Regna affectantibus decertare.

IVLII IOVII.

ALEXANDRI SVCHTENI Germani.

Cosmus Medices Florentinorum Princeps.

DII vota tua cumulate impleant, magnanime Cosme, postquam nihil prae ter ipsum absolutae virtutis specimen aspiciunt. Tales namque tibi mores natura tribuit, nusquam hercle nouerca, vti fas est videre, sed semper arridens et benigna mater, vt gloriam ex benefactis clarissimisque virtutibus obuenientem contemnas potius, quam affectes. Apud te siquidem pudor atque iustitia viget, et virtuti optimisque artibus domi tuae certissimus est receptus. Literas colis, ingenia foues, magnificentiae studium pulcherrimis operibus extendis. Rempublicam porro ita gubernas, vt nobilitatem inhonore habere, populum alere, et patriam tranquillitate atque opibus florentissimam reddere contendas. Quod vero admirabile clementiae tuae munus est, exules facilereducis, parcis rebellibus, scilicet vt plures domi sint, qui tibi plurimum debeant, et nomen tuum syncero maxime studio venerentur. Id enim salutare ciues agnoscunt, Etrusci omnes certum publicis rebus praesidium fatentur, et tota iam Italia, atque vlteriores gentes felicis tui et recte constituti Principatus decus concelebrant. Perge igitur optime Princeps, vt te supergressum humanas laudes, et beata tua prole gaudentem, quum longa senecta vitae finem attulerit, ingentem animam conspicua in sede coelites exceptam constituant, et posteritas omnis cuncta ingenij atque fortunae tuae monumenta aeternis laudibus persequatur.

PAVLI IOVII NOVOCOMENSIS EPISCOPI NVCERINI Elogia Virorum bellica virtute illustrium, Septem libris iam olim ab Authore comprehensa Et nunc ex eiusdem MVSAEO ad viuum expressis Imaginibus exornata. PETRI PERNAE TYPOGRAPHI BASIL. OPERA AC STVDIO CIC LXXVII.

PAVLI IOVII EFFIGIES.

PAVLI IOVII NOVOCOMENSIS EPISCOPI NVCERINI IN ELOGIA VIRORVM BELLICA VIRTVTE ILLVSTRIVM, Praefatio AD COSMVM MEDICEM Florent. Ducem.

Romulus.

IANI VITALIS Panhormitani.

AVGVSTI COCCEIANI Brixensis.

Numa Pompilius.

ANTONII FRANCISCI RAINERII Mediolanensis.

Artoxerxes.

IANI VITALIS.

Alexander Magnus.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Pyrrhus Epirotarum Rex.

GABRIELIS FAERNI Cremonensis.

Annibal.

FAERNI.

Scipio Maior.

FAERNI.

Athila.

ANTONII VVLPII Nouocomensis.

ADAMI FVMANI Veronensis.

Totila.

ASTONII FRANC. RAINERII Mediol.

ADAMI FVMANI.

Narsetes.

ANTONII FRANCIS CI RAINERII.

Carolus Magnus.

IOANNIS BELLAI Cardinalis Parisiensis.

HONORATI FASITELII.

PARTHENII PARAVICINI Nouocomensis.

Gotifredus Bolionius.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Saladinus Sulthanus.

MARVLLI TARCHANIOTAE Constantinop.

IANI VITALIS Panhomitani.

Fridericus primus Imp.

ANTONII VVLPII.

GEORGII IODOCI Bergani.

PARTHENII PARAVICINI Nouocomensis.

FarinataVbertus.

HONORATI FASITELII.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Actiolinus Tyrannus.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Martinus Turrianus.

ADAMI FVMANI.

Sarra Columna.

PARTHENII PARAVICINI.

Vguccio Fagiolanus.

ANGELI PEROTII Camertis.

Castruccius Castracanis.

GABRIELIS FAERNI CREMONENSIS.

Canis Scaliger.

ADAMI FVMANI.

PAVLI IOVII EPISCOPI NVCERINI IN SECVNDVM LIBRVM ELOGIORVM SVORVM PRAEFATIO Ad COSMVM MEDICEM Florent. Ducem.

ELOGIORV MLIBER SECVNDVS. Robertus Neapol. Rex.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Otho Archiepiscopus.

IANI VITALIS.

Matthaeus Magnus.

IANI VITAlIS.

Galeacius Primus.

IANI VITALIS.

Actius.

PTOLEMAEI GALLII Comensis.

Luchinus.

IVLII FEROLDI Cremonensis.

Iohannes Archiepiscopus.

ANTONII FRANCISCI RAINERII.

Galeacius Secundus.

IVLII FEROLDI.

Barnabas.

FRANCISCI MANFREDI Cremonensis.

Ioannes Galeacius.

IVLII FEROLDI.

Ioannes Maria.

IOAN. PAVLI AMANII Cremensis.

Philippus Vicecomes.

IANI VITALIS.

Iohannes Vitellius Cornetanus Patriarcha et Cardinalis.