CAMENA Early Modern Latin Texts

IMAGINES DEORVM, QVI AB ANTIQVIS COLEBANTVR: In quibus simulacra, ritus, caerimoniae, magnaque ex parte veterum religio explicatur: Olim a VINCENTIO CHARTARIO Rhegiensi ex variis auctoribus in unum collectae, atque Italica lingua expositae: nunc vero ad communem omnium vtilitatem Latino sermone ab ANTONIO VERDERIO, Domino Vallispriuatae, etc. expressae, atque in meliorem ordinem digestae. Quibus accesserunt duo INDICES: prior, imaginum: posterior, rerum atque verborum, quae toto libro continentur. [gap: illustration] LVGDVNI, APVD BARPTOLEMAEVM [sic] HONORATVM. M. D. LXXXI. Cum Privilegio Christianissimi Francorum Regis.

AD AMPLISSIMVM, DOCTRINAQVE ET NOBILITATE PARESTANTISS. VIRVM, HERICVM MEMMIVM EQVITEM, Dominum de Roissy, etc. in itimo sanctiorique Regis Christianiss. consilio Consiliarium, PRAEFATIO.

NON possum, non eorum sententiam admirari, qui hominem a Graecis a)/nqrwpon, para\ to\ a)/nw a)qrei=n dictum volunt: atque ad sublimia illa contemplanda, conditum esse diuinum hoc animal, ita constat inter omnes, vt nemo, nisi Epicureus aliquis, id negare ausit: name vel corporis ipsius sta tura, in altum euecta tantum non clamat, hominem, opificis sui, qui in caelo degit, cognoscendi gratia, ita esse effictum. Sed et vniuersa haec adspectabilia ad hoc nos hortantur, impellunt, et tamquam manu ducunt; ita vt nemo dicere possit, sibi, quominus dininum numen nosset, difuisse magistrum; cum nusquam deficiant, quae, digitis pene intentis, illud nobis commonstrent. Sed, prout est humana libido, qua ad gloriam plus aequo interdum ferri solemus; reges, et qui Praestanti aliqua virtute caeteris mortalibus olim antecellbant, cum omnia immortali Deo referre debuissent accepta, sanequam impie, quod est Dei proprium, sibi arrogarunt; populis vel vi coactis, vel beneficijs illectis, quo sibi diuinos (o facinus andax) deferrent honores. Atque tandem eo impietatis est deuentum, vt et hominum simulacrapro Dijs colenda proponerentur, vt, vbi fictitia haec numina per mortem, aut absentiam esse nequirent, ibi, eorum effigie illata, tamquam praesentia diuinis honoribus afficerentur. Atque hac ration detestandus falsorum Deorum cultus, cum ex paruis initijs esset exortus, paullatim

vniuersum terraum orbem peruasit: nam, vbi poetae emerserunt, hunc latissimum campum ad excurrendum nacti, suis fabulis, ac figmentis egregiam inchoatae nuper idololatriae operam nauarunt: accesserunt et pictores, quibus vna cum poëtis semper aequa fuit quaelibet fingendi postestas; hi pene spirantibus signis, ac tabulis rudes hominum animos ad insaniam redegerunt: natura enim nescio quo pacto ad rem fictam ac coloribus repraesentatam magis aefficimur, quam ad veram. Itaque pictores, atque poëtae, cum sua commenta mirifice in populis, non sine ingenti quoque suo quaestu probari animaeduerterent, animum adiecerunt, vt noua quotidie monstra parerent: quae vt nemot tempore procedente auderet improbare, fucis etiam quibusdam illiuerunt; haec sunt arcana illa intimae religionis mysteria, quae lineamentis externis innui confinxerunt; quae persuasio cum hominum animos occupasset; ita coeperunt omnes religiose idola illa muta venerari, ac si numina ipsa essent. Huc accessit, quo maiori stulti simul, ac ij, qui sapientes putabantur, stupiditate tenerentur, quod maulus genius pro more suo hic mirabiles auasdam tenebras offudit, cum per idola illa ingentiae miracula saepissime patraret: atque hinc factum est, ut totus terrarum orbis maxima errorum, atque adeo impietatis caligine inuolueretur. Sed, dum humani generis esset salus profligatissima; nihilque nisi certus interitus exspectaretur; ecce tibi Dei filius, Seruatorque noster, IESVS CHRISTVS, homo factus, huc ad nos, e mortis faucibus eruendos venire non detrectauit; qui, salutaris doctrinae arcnis patefactis, ac, errorum mole disiecta, tandem aliquando, non sine sui, infinitorumque proptemodum martyrum cruoris profusione, veritatem in orbem terrarum inuexit, impijs falsorum Deorum idolis in puluerem redactis, eorum cultu abolito, vniusque veri Dei in eius locum suffecto. Itaque paullatim vetus error non solum exoleuit, sed et ex hominum memoria, qualis olim fuisset, deleri coepit; religiosorum principum ardenti studio non solum idolis comminutis, ac templis exsecrandis solo aequatis; sed et poëtarum scriptis, vnde idoloolatria initium, incrementum, ac vires sumpserat, vndique conquisitis, ac voracibus flammis absumptis. Quare est quod Deo immortales gratias agamus, qui nos ex adeo tetris tenebris, quibus vniuersa antiquitas erat obruta, in admirabile lumen suum asseruerit. Et, licet quaqua gentium varia falsarum religionum scita sint proseminata; nulla tamen tambarbara natio nostra tempestate exsistit, quae amplius Iouis, Martis,

Mercurij, caeterorumque non Deorum, sed portentorum nomina veneretur, quae olim tam religioso cultu vbique terrarum afficiebantur. Erat quidem certe vniuersa veterum religio falsa, impia, exsecranda; detestanda pictorum, sculptorumque commenta; poëtarum fictiones, ac fabulae cunctis diris prosequendae. Sed tamen ita haec erant mala, vt aliquid in eis boni liceret deprehendere; non secus ac inter tot sentes et rosa colligitur; hoc quidquid veri, quidquid honest, quidquid vtilitatis aliquam speciem habentis in tanta rerum turpitudine, ac impietate exsisteret, id religionis nostrae veris decretis admonemur, ad nos ex ininstis illis possessoribus, atque adeo vsurpatoribus tamquam nostrum auertere: nam virtutis, ac sapientiae quodcumque, et vbicumque tandem sit, veluti nostrum, nobis repetere licet, et ex vindiciarum iure cum ijs, qui detinent, manu consertum venire et possumus, et debemus. Error, stultitia, vitium, impietas veritati, tamquam plumbum auro admistum, illorum si, qui nefarie tantam nobilitatem adulterarunt: ad nos iustum, castum, integrum religiosum pertinet, quod a nobis manarit. Quamobrem non defuerunt olim ex nostris, qui vel isi ex profanis scriptoribus, quidiquid in rem nostram faceret, sibi pro suo iure vindicarunt, vel alijs auctores fuerunt, qui idem facere non dubitarent. Atque aloj quidem in alio genere hoc summa cum laude praestiterunt. Verum VINCENTIVS CHARTARIVS, industrius sane vir, qui plurimum in antiquitate illustranda elbaorauit, sicut ex nonnullis eius lucubrationibus apparet, non ita dudum librum publicauit, in quo infinitorum propemodum Deorum, qui ab antiquis colebantur, imagines multiplices, ex veterum scriptis, lapidibus, ac antiquis numismatibus, in vnum quasi corpus redegit: quod opus vt matgis lectoribus prodesset, ipsarum imaginum rationem, explicationemque, vel ab eisdem auctoribus traditam, vel a se excogitatam adiunxit; quod equidem plurimum cum vtilitatis, tum delectationis habet. Cum vero liber Italico sermone scriptus, maximo cum applausu ab omnibus esset exceptus; non solum, quod plurimum facere videbatur ad antiquorum scripta, praecipue poëtarum intelligenda; sed etiam, quod praeclara pictoribus, ac poëtis recentibus, omnibusque vniuersim, qui de vno aliquo genere scribendum suscepissent, argumenta suppeditaret: accedebat praeterea incredibilis quaedam oblectatio, quae vna cum eruditione coniuncta legntium animos mirum in modum perfundebat: visum est nobis id boni, ad omnes, si fieri posset, deriuandum.

Quare librum in Latinum sermonem conuertimus, vt nostra opera tantae vtilitatis vniuersae nationes participes fierent. Librum autem non tamquam interpretes conuertimus, verbum de verbo exprimentes, sed mutatis, aut inductis quibusdam, prout decere videbatur, sensum curauimus reddendum, non verba appendenda; praecipue, cum aliud auctor in Italico sermone, aliud nos in Latino spectauerimus. Sed et noster labor quo esset fructuosior, imaginum designationem absque explicatione, ex vniuerso libro collectam in vnum redgimus; vt homines occupati, quibus totum volumen euoluere, non esset otium, haberent vnde d)s1uno/ptws2 totum argumentum peruideant. Sed hunc librum, res ex media antiquitate erutas continentem, cui potius, quam biti, CLARISSIME VIR, dicaremus, habebamus nameinem: nam quem latet, te vnum ex omnibus vniuersae antiquitatis esse studiosissimum? tu ad eam ex tenebris eruendam, atque quam maxime illustrandam natur videris. Testis est vniuersae ista Parisiensis Academia, toto terrarum orbe celeberrima, quantum tuo patrocinio bonarum artium studia innixa isthic floreant. Testes sunt optimarum artium professores, qui tuam domum, splendoris, gloriae, ac sapientiae sedem pedibus terunt. Testis est illa tua Bibliotheca selectissimis quibusque libris refertissima, in quibus comparandis nec operae nec pecunus pepercisti. Tu vero inter praecipua regni negotia, quae ad te; tamquam Galliae nostrae tolumen, deferuntur, semper aliquid eruditum meditaris, non vt sapientia solus in otio fruaris, sed vt eam in publicam omnium vtilitatem ad regni gubernacula traducas. Haec cum ita sint, non ineptus mihi futurus videor, si id tibi munusculi obtulero, ex quononnihil emolumenti subseciuis horis, libro perlegendo, percipere possis. Itaque cum sub tui illustris nominis patrocinio, apparere volui; quod pro tua singulari humanitate te non denegaturum consido. Vale, Lugduni, Kal. Sextilis. M DC XXCI.

Extraict du privilege du Roy.

PAR grace et privilege du Roy est permis a Barthelemy Honoraty, et Estienne Michel, marchands Libraires, demeurans a' Lyon, d'imprimer, ou faire imprimer, comme bon leur semblera, un liure intitule, Imagines Deorum, qui ab Antiquis colebantur: et ce pour le temps et terme de dix ans, a compter du iour qu'il sera acheue d'Imprimer. Et est defendu par sadite Maieste a tous Libraires, Imptimeurs, ou autres de quelque qualite qu'ils soyent, d'imprimer, vendre et debiter ledit liure sans licnece d'iceux Honoraty et Michel, sur peine d'amende arbitraire, et confiscation des liures qui en auroyent este faictz. Et a fin qu'aucun ne puisse pretendre ignorance du present privilege, ledit Seitgneur veut et entend que l'extrait d'iceluy estant mis au commencement ou a la fin dudit lire, serue pour toute notification. Car tel est son plaisir, nonobstant oppositions ou appellations quelconques, comme plus a plein appert par les lettres de privilege sur ce donnees a Bloys le 7. lour d'Auril, 1581. Et seellees du grnd seel de sa Maieste en cyre iaune.

Par le Roym, M. Iehan Auril, maistre des Requestes otdinaire de l'hostel present.

DEORVM, QVI AB ANTIQVIS COLEBANTVR, IMAGINES, VNA CVM EARVM DECLAratione, Olim a VINCENTIO CHARTARIO Rhegiensi ex varijs auctoribus in vnum collectae, atque Italica lingua expositae: nunc demum ad communem omnium vtilitatem, Latino sermone ab ANTONIO VERDERIO, Domino Vallispriuatae, etc. expressae.

EORVM quae humanam naturam exornant, nihil equidem praestantius, neque magis homini proprium est, religione: quare nulla vmquam natio fuit, quae aliqua ratione eius non esset particeps. Quamuisque feratur, ratione potissimum homo a caeteris animantibus differre; non obscuris [note: Religio praecipulahominis viruts. ] tamen argumentis, etiam ante rationis vsum, in eo religionem deprehendamus licet, vt pote quae natura ipsa humano in animo ab ipsius ortu sit insita: cuius quidem sententiae Iamblichus Platoncus est, qui ar bitretur, quoddam veluti lumen, a Deo emanans, nostros animos ferire, quo mirabiles in nobis, iique naturales excitantur ardores ipsius boni, de quo postea, vbi rationis functionem exercere coepimus, ratiocinamur, atque iudicamus. Id Promethei fabula nobis innui, nonnulli voluerunt, vt ignis scilicet ille xaelestis, quo vitam primi hominis pectori indidisse fingitur, vim quamdam significet, quae occultis

rationibus assidue hominum animos ad se attrahat; qui vnde profluxerint, et a quo primam originem duxerint, sentientes, naturali impetu eo sese conuertunt. Hincque etiam proficisci dicunt, vt, cum se nobis species ingentis alicuius boni malive obiicit, primo aspectu, antequam de eo aliud cogitemus, oculos ad caelum sustollamus, interdumque manus quoque coniunctas in altum leuemus; perinde atque natura magistra edocti putemus, caelitus omne ad nos bonum deriuare, illique collatum beneficium acceptum referendum, qui tribuit, et ab eodem praesentem cunctis in aduersis opem expectandam; ex quo fiat, vt supplici eam gestu ab illo imploremus. Haec quidem omnia maxima fuerint religionis argumenta, quae nos ad Deum amandum pariter, ac reuerendum impellant: id vero, si nulla in nobis eius notio praecesserit, fieri nequaquam potest. Quare vel ante rationis vsum homo Deum quodammodo nouit, cultuque prosequitur; quod eum a beluis separat; in quibus nonnulli aliquam quidem rationis particulam inesse voluerunt: sed, qui religionis eas aliquo pacto participes faciat, arbitror neminem. Quamobrem haec tota hominis vnius est propria; qua duce homines ad caelum oculos sustulerunt; et, vniuersitatis huius admirabilem structuram considerantes, asserue runt, aliquem esse, qui infinito amore, potentia atque prouidentia cuncta regeret, ad ministraret, omnibusque iugiter prouideret. Hunc vero Deum vocarunt; qui omnium bonorum est autor, aeternus, infinitus, et sub aspectum nequaquam acdens. Sed tamen non omnes veritatem hanc, natura haustam aeque prosequuntur. Namque, cum homines suae nequitiae indulgere, et de ea sibi nimis placere coepissent, non vltra cogitatione sunt progressi, quam quo oculis pertingerent: hincque factum [note: Deorum mul tituldovende. ] est, vt crederent, stellas, Solem, Lunam, caelumque ipsum, Deos esse; quae, vt Plato testatur, primum cum a Graecis, tum multo antea a plerisque barbaris Dij sunt habiti: idemque vult, a perenni quodam motu, qui in eis cernebatur, Graeca voce qeou\s2 id est Deos, a qei=r quod est currere, fuisse appellatos. Hic postea error in tantum creuit, vt multi mortalium stulta vulgi opinione sint in Deos relati: et, quod magis mirum videatur, quaedam bestiae apud aliquos vt numina sunt habitae: quibus

omnibus varia simulacra dedicari solebant; idque non solum virtutibus, sed vitiis quoque contigit; cum singula Dei cognomentum sortita fuissent: illae quidem, vt praesentes prodessent: haec vero, vt absentia ne obessent. Hinc factum est, vt innumera fere Deorum multitudo apud antiquos celebraretur: non enim solum quaelibet sibi natio proprios ac peculiares Deos adsciscebat; sed et vnaquaeque ciuitas, locus, domus, demum vnusquisque sibi Deum pro animi libidine fingebat: neque vlla propemodum humana actio erat, a qua non aliquod numen suum nomen traheret. Hic autem maximus Deorum numerus non solum apud antiquos a vulgo colebatur, sed ab iis quoque, qui sapientia caeteris antecellere putabantur: hi enim, posito quodam primo, summoque bono, quod omnium caussam esse dicebant, innumeram quinetiam aliorum seriem subiungebant, quam etiam numinum locl habeant: quosdamque ex eis Deos, alios Daemones, nonnullos Heroes appellabant; omnibusque sua propria munera, ac loca distincta assignabant, sicuti [note: Praecipui Dy duodecim. ] etiam alius aliis sacrificandi ritus erat. Herodotus scriptis testatum reliquit, initio duodecim tantum apud AEgyptios Deos exstitisse, quos Pythagorici videntur esse imitati: nam dicunt, Graecos et diuini cultus rationem, et alias scientias ab AEgyptiis esse mutuatos, apud quos duodecim illae celeberrimae Mercurij columnae visebantur, recondita quadam doctrina, rerum praecipue caelestium refertissimae, quae variorum animalium, plantarum, et aliis id genus figuris, quibus literarum vice AEgyptij vtebantur, exsculptae legbantur: has literas, ab eis hieroglyphicas nuncupatas, sacerdotes, qui apud eos non poterant non esse doctissimi, explicabant: idque non omnibus passim, sed dignissimis quibusque, qualis erat Pythagoras, Plyto, Democritus, Eudoxus, qui hanc ob caussam peregrinationem in AEgyptum susceperunt. Itaque ad rem reuertamus, Pythagorici affirmabant, sicut in primo caselorum orbe duodecim animalium figurae sunt collocatae, quae duodecim signiferi signa dicuntur, totidem quoque animos, singulis singulos inditos, vitam eis, motum, efficacitatemque sufficere: qui quidem sunt illi maiorum gentium Dij, Iupiter scilicet, Iuno, Neptunus, Vesta, Phoebus, Venus, Mars, Pallas, Mercurius, Diana,

Vulcanus et Ceres: ab hisque res quoque inferiores administrari volebant. Iidem Dij apud Romanos in senos masculos, [note: DijConsenti. ] totidemque foeminas distributi fuere, quos et Consentos dixerunt, eo quod caelestis senatus consiliarios esse, et nihil sine eorum arbitrio statui censerent: nam et apud Homerum est legere, Iouem, cum aliquid magni momenti incidisset, aduocato Deorum consilio, de eorum sententia, quid faciendum esset, deliberasse; quamuis solus per se interdum statueret, vt et poetae fabulantur, et Seneca, cum de fulmine disserit, affirmat, esse scilicet quoddam fulminis genus, quod Iupiter solus pro sua libidine, nullo in consilium Deo adhibito, iaculetur. Non simul autem omnes ij habitabant, quos antiquitas sibi Deos finxit, sed variis inter se erant locis disculsi, neque vniuersi caelum incolebant, sed terra, fluuij, mare quoque maximum eorum numerum continebat. Item nec omnes immortalitate freubantur: semidei enim tandem aliquando fatis concedebant; cuius rei, vt inquit Pausanias, Silenorum sepulcra, quae Pergami in Asia exstant, amplissimam fidem faciunt. Nymphae etiam moriebantur. Itaque omnium generum Dij apus antiquos colebantur, vt ex D. Augustini libro de ciuitate Dei discere facile possumus, vbi hoc ex Varronis authoritate comprobat. [note: Deus figuracaret. ] Sed tamen apud illos, veritatis cognitione destitutos, fuerunt non nulli, qui recte de Deo sentirent, vt scilicet, eum essevnum, aeternum, aspectum refugientem; quare nullis posse lineamentis describi: nam effigiem Dei, formamque quaerere, [note: Deus figura describi ne quit. ] imbecillitatis humanae Plinius, libro secundo arbitratur. Quamobrem Antisthenes, Cynicae sectae princeps, dicere solebat, ita referente Theodoreto Cyrensi Antistite, Deum nequaquam oculis cerni posse. nulli enim aspectabili esse similem, ac pronide longe errare eos, qui putent se in numinis cognitionem per effigiem aliquam peruenire posse. Sed et Xenophon, Socratis discipulus, scriptum reliquit, licet Dei magnitudo, atque postentia vel inde deprehendi maxime possit, quod immobilis permanens,motum cunctis tribuat; tamen cuius sit aspectus, a mortalibus peruestigari non posse. In hanc sententiam Xenophanes, hominum stultitiam deridens, qui statuas, a Phidia, Polycleto, aliisque statuariis fabrefactas venerarentur,

inquiebat, equos, boues, elephantes, si manibus praediti, eis vti sciuissent, Deos fabricaturos fuisse, qui equorum, boum, atque elephantum formam referrent, sicuti et homines sui similia numina effecissent. Idemque Cicero libro de natura Deorum sub persona Cottae praeclaris quibusdam rationibus contra [note: Apud Iudaeos sunulacra non ] Epicureos demonstrat. Iudaei, qui olim soli verae religionis rationem tenebant, vnum tantum Deum coluerunt, eumque non in signis, aut tabulis oculis aspectabant, sed mentis contemplatione in diuinitate ipsa (quatenus tamen homini fas est) intuebantur, et, vt Cornelius Tacitus de cis refert, maximae impietatis eos arguebant, qui Deum ad humani corporis similitudinem variis in materiis effingebant: quare in suum illus templum nullum vmquam admiserunt simulacrum. Itaque cum Herodes, eorum rex, aquilam auream supra fani portam statuisset, quidam adolescentes, vbi est auditum, eum animam agere, conspiratione facta, et tumultu in populo excitato, illam confractam deiecerunt, illud contra religionem, ac maiorum instituta esse clamantes, et eam occasionem ad numinis offensi iniurias vindicandas esse accipiendam. Sed id perquam male miseris cecidit: nam Herodes tantum adhuc superuixit, quoad co comprehensos flammis viuos exurendos tradidit. Suidas est auctor, cum Pilatus in Iudaeam vexilla quaedam, in quibus Tiberij imperatoris effigies esset depicta, intulisset, vniuersum populum miro quodam modo esse concitatum, eo quod auitam religionem violari cernerent, per quam nullam ipsis licebat intra sui regni fines imaginem habere. Huius sententiae non nulli quoque alij fuere, in quibus est Hermes, dictus Trismegistus, qui asserebat, eos videri non credere, Deos in coelo esse, qui eorum statuas sibi ante oculos sisti volunt, aut certe sua vota ac preces illuc vsque peruenire diffidere, atque ex hac peruersa animi inductione Deorum simulacra prodiisse, eaque numina coepisse vocitari. Lycurgus Lacedaemoniorum legislator, legitur suis legibus prohibuisse, ne Dij homini, aut vlli bestiarum similes fierent: quare eorum statuas e sua Repub. eliminauit. Luctatius Firmianus scriptis testatum reliquit, AEgyptios diuino honore elementa prosequutos, nulla tamen eorum sibi ad adorandum imagine proposita. Et, si Plutarcho

habenda est fides, Numa Pompilisu, secundus Romanorum rex, aliquam Deo effgiem credere attribuenam, haud fas esse ducebat: quamobrem Romani centum septuaginta annis omni Deorum imagine caruerunt; tamquam maximum esset piaculum, diuina illa ac immortalia imbecillibus his atque humanis comparare. Apud Persas et Lybes primis temporibus \nulla statua, neque templum, neque altare exstabat. De Scythis refert Herodotus, licet multos Deorum loco habuerint, vt Vestam, Iouem, Apollinem, Martem, alisque, quos nominibus suae linguae congruentibus, appellabant; nulli tamen, praeterquam Marti, (vt inferius suo loco dicetur) templum, statuam autaruam dedicasse, sed cunctis vno, eodemque ritu sacrificasse. Essedones, Scytharum quoque populus, nullum aliud simulacrum, nisi hominis caluariam venerabantur: quod ita narrat [note: Caluaria simulacri loco habita. ] Herodotus; ad eorum domum, quibus pater obiisset, propinqui omnes, atque amici confluebant, oues secum deferentes, quas iugulatas in frusta concide bant, idem de cadauere illo facientes: has carnes vna permistas, atque celebri in conuiuio appositas, omnes absque vllo discrimine comedebant: caput autem, in hunc vsum reseruatum, carne detracta, intus et foris optime purgatum, ita vt cranium nitidum exstaret, atque auro tectum, pro simulacro habebant, statisque, ac solemnibus sacrificiis prosequebantur. Addunt Pomponius Mela, et Solinus, illo pro poculo eos esse vsos, quod maximum, quem in mortuum conferre possent, honorem existimabant. Huic perquam simile est, quod Suidas de quibusdam Iudaeae incolis narrat, qui asinino capiti aureo diuinos honores deferebant, eique aduenam aliquem tertio quoque anno, in minutas particulas concisum sacrificabant. Massilienses, qui Galliam Nabonensem habitant, in lucis, in quibus nulla erat Deorum effigies, sacra faciebant, interdumque arborum truncos venerabantur, tanquam ibi aliquid diuinitatis inesse credidissent; vt de eis Lucanus testantur. Primis a diluuio temporibus, sicut apud Plinium legitur, iusti ac candidi illi homines sub quercubus degebant, [note: Quercus pro mumini bus habitae. ] easque pro numinibus, ac sacratis templis sibi ducebant: nam ex eis sibi glandes, quibus victitarent, suppeditabant, atque earum tegmine a pluuiis, caeterisque temporum iniuriis

protegebantur. Pausanias in Achaiae descriptione refert, in quadam eius regionis parte triginta quadratos lapides extitisse, in quorum singulis singulorum Deorum nomen, absque tamen vlla eorum effigie, esset inscriptum, qui maxima cum religione ab incolis custodirentur: antiquum enim Graecorum erat institutum, huiusmodi lapidibus parem cultum, atque Deorum simulacris impertire. Cornelius Tacitus est auctor, vbi de Germanorum moribus scribit, eos statuis, ac templis caruisse: arbeitrari namque magnam factum iri numini iniuriam ab eo, qui putaret, intra exiguum fani ambitum parietibus diuinitatem posse coerceri, magnopereque augustam Deorum maiustatem de decere, si ad angustam corporis humani formam compelleretur. Eosdemque in Deorum numerum non retulisse nisi eos qui essent in prospectu, quorumque praesentem vtilitatem experiretur; cuiusmodi sunt Sol, Vulcanus, Luna: de caeteris nullam notitiam habueunt, vt de eis narrat Caesar, imma ne de nomine quidem eorum est aliquid ad illos perlatum. Est apud Herodotum, Graecos initio cultu Deocs affecisse, eisque sacrificasse, suis eos nominibus nondum appellantes, [note: Deorum origo. ] quoad ea tandem ab AEgyptiis didicerunt. Vnde autem huiusmodi Dij extiterint, et vtrum omnes simul, an vero sigillatim singuli prodierint, itemque num semper, absque vllo ortu vniuersi fuerint, idem affirmat, sua tempestate non fuisse compertum, praeterquam Homerum, atque Hesiodum, qui ea tem pora quadringenis criciter annis praecessissent, primos in Grae ciam Deorum copiosam prolem, eorumque infinita propemodum cognomina introduxisse, eosdemque singulis suum munus, ac formam attribuisse. Quare non iniuria forsan asseuerari posset, Graecos, ab his edoctos, Deos variis figuris exprimere coepisse. Sed tamen satius fuerit, vt, cum eodem Herodoto sentientes, id eos ab AEgyptiis mutuatos esse dicamus. Hi namque primi feruntur, qui templa Deis condiderunt, eisque [note: Marcellus statuas a Graecis ad Rommanos primustranstulit. ] aras, statuasque dicarunt. Sicuti autem Graeci ab AEgyptiis, ita Romani a Graecis sacrorum simulacrorum vsum susceperunt. Quod tunc primum accidit, cum Marcellus, captis Syracusis, Romam triumphans intrauit, secum, quidquid ibi praeclarum inuenisset, asportans, cum, vt eiusmodi spectaculo populum

deliniret; tum vt eorum aspectu ciuitatem obstupefaceret, quae nondum erat experta, quid tabularum, aut signorum pulcritudo voluptatis praeberet. Quare id tum vitio est a multis Marcello datum; primum, quod superbe nimis vel ipso Deos in triumpho captiuos voluisse ducere videretur, eorum simulacra in pompa triumphali ostentans: deinde, quod materiam Populo Rom. suppeditasset, qui antea laboribus tantum bellicis esset assuetus, otio se, ac inertiae tradendi; vt qui postea tempus frustra conterere coeperit, vel in oculis pictura inani pascendis, vel in statuis elaboratis spectandis, artificum manus maxima cum animi admiratione suspiciens. Hoc de Marcello Plutarchus refert, subiungitque, eum solitum gloriari, eo quod primus in vrbem ea inuexisset, quae maximam in ciuibus suis Graecarum rerum admirationem concitarent: anteque Plutarchum idem Liuius scriptum reliquerat, tum scilicet Romanos admiratione Graecarum artium capi coepisse; ac proinde postea maxima cum licentia sacrarum, profanarumque rerum spolia diripuisse. Tertullianus, cum diceret, Romae religionis ritum a Numa non spledidis ceremoniis, et absque simulacris ipstiturum, (nondum enim illuc Graeci, aut Hetrusci confluxerant) visus est innuisse, Tarquinium Priscum, vt qui Graecus esset, et Hetruscae religionis apprime peritus, primum Romanis statuarum confectionem ostendisse. Earum ergo vsus ab AEgyptiis, primis inuentoribus, perque Graecos ad Romanos dimanauit. Vt vero in AEgypto coeperit, ita sunt variae de ea re sententiae, vt longe sit difficilior, quam vt a nobis aliquid certi de illa statuatur. Luctatius ait, multos in eam discedere sententiam, vt arbitrentur, initio statuas Regibus iis, vel fortibus viris esse decretas, qui populos sibi subiectos sapienter, iusteque rexissent, vt iustorum Regum memoriam, singularemque beneuolentiam, qua viuos prosequebantur, post mortem quoque summa cum pierate retinere se per eorum effigies prae se ferrent. Eusebius item scribit, apud antiquos fuisse in vsu, vt praestantissimorum quorumque memoriam simulacris colerent, ita ostendentes, quanto amore cultuque eos afficerent, qui studiose vixissent. Apud Suidam legitur, quemdam, Seruchum nomine, qui a Iaphaeto Noëmi filio erat oriundus,

omnium primum simulacrorum cultum in orbem terrarum inuexisse, quae sibi ad fortium virorum memoriam conseruandam confecerat, caeterisque Deorum loco, a quibus maxima beneficia in mortales vniuersos essent collata, proponebat. Non defuerunt etiam aliqui Reges, qui, dum adhuc viuerent, sibi statuas efficiendas, publiceque adorandas curarunt, vt de Semiramide legitur, quae si non pirma, inter primos certe id fecisse, [note: Statua incredibilis magnitudinis. ] est fama. De hac narratur, suam effigiem in lapide, cuius longitudo XVII. stadiorum effet, exsculpi iussisse, centumque sacerdotes statuisse, qui solenni ritu atque pompa eam veneratentur, variisque sacrificiis ei litarent, ac si numen aliquod diuinum esse.t Eusebius auctor est, olim in AEgypto hominem fuisse ditissimum, qui, vt dolorem, quem ex vnici filij morte sufceperat, aliquantulum leniret, eins statuam sibi domi posuit, quam eadem pietate intuebatur, qua filium, dum viueret: auqre serui, cum domini animum aliquid offendissent, ex quo sibi magnopere timerent, ad statuam accurrebant, illi in genua accidebant, illi supplicabant, ab ea delicti veniam implorabant, quam a patre ob filij charitatem impertrabant. Hinc factum est, vt eam floribus coronarent, munusculisque aliis prosequerentur, cui saepe salutem suam referrent acceptam. AD huius imitationem aliae quoque statuae fuerunt collocatae; quibus, vt forsan maiorem honestatis speciëres prae se ferret, diuersorum sunt Deorum posita nomina. Ita etiam Deorum effigies ad humana vt plurimum corpora sunt effectae, non ea de caussa, quod vniuersa antiquitas ita stupore esset oppressa, vt arbitraretur, [note: Dijs cur hu mana effigies sit tributa. ] Deos, hominum instar, capite, manibus, pedibusque constare: sed quia, vt auctor est Varro, cum animi nostri ad diuinos proxime accedant, neutrique sint aspectabiles, est existimatum, huius inter ambos similitudinis corpora fidem amplam facere posse. Porphyrius quoque, Eusebio referente, sensit, ideo ad hominum exemplar esse Deos effictos, vt disceremus, quemadmodum numen est ipsa mens, atque intelligentia, ita nos quoque eius esse participes. Luctatius affirmat, Prometheum omnium primum hominis simulacrum e terra finxisse, eumque statuariae artis inuentorem exstitiffe; indeque factum esse, vt, quod a Deo factum ferebatur, homini, qui opus diuinum

[note: Prometheus numinis loco habitus. ] imitatus esset, coeperit adscribi. Quare, vt numen, templis atque aris coli meruit; et, quemadmodum Pausanias scribit, ei ara Athenis in Academia erat dicata, ad quam statis temporibus homines confluebant, ibique faces accendebant, quas gestan tes, versus ciuitatem currebant, serie quadam se sequentes: horum qui accensam vsque ad vrbis ingressum conseruassent, palmam ferebant; iis qui praecedebant, si forte eorum faces fuissent inter currendum extinctae, locum cedentibus illis, qui proxime sequebantur. Id hoc etiam modo fieri solebat: erat vna tantum fax communis omnibus, quam currentes sibi mutuo tradebant; iis qui pone, in eorum locum, qui erant ante, per successionem quandam subeuntibus. Sed hic ritus, siue ludos appellare placeat, non solum Prometheo sacer erat (quamquam ab eo institutus legitur) sed in Vulcani quoque ac Mineruae cultum celebrabatur; neque semper pedibus, sed interdum et equis currebant. Quare Adimantus apud Platonem, cum Socratem horatretur, ne societatem quamdam desereret, dicit, vesperi eam ludis equestribus interesse, mutuo sibi facem in Deae, hoc est, Mineruae, honorem tradentibus. Herodotus, cum Persicum morem narrat, quo celerrime nuntios mittebant (sicuti etiam apud nos est in vsu, cum aliquid per dispositos, citarosque equos mittimus: semper enim post aliquod decursum spatium in stathmis, alij sunt in procinctu, qui alios currentes et ipsi continuando cursu excipiant) dicit eos Graecorum consuetudinem imitari, cum currentes, facem, quam Vulcano accensam gestant, per seriem sibi muto praebent. De his ludis quidam memoriae prodiderunt, eos Promethei factum referre, cum ignem e caelo sublatum in terras detulit; atque ideo ita ab eo institutos. Alij id ad humanae vitae cursum referunt, in quo qui aetate anteeunt, vitae lumine iis cedunt, qui pone sequuntur, vt est Platonis sententia, qui libro de legibus homines iussit inter se prolis gratia inire coniugia, vt vitam, quam a parentibus sunt mutuati, veluti ardentem facem, ipsi quoque apud filios ponant. Lucretius etiam de mortalium inter se successione loquens, sic inquit;

exstabat, in qua statua etiam erat, quam non nulli AEsculapij esse volebant. Sed quoniam e regione aliquot magni lapides visebantur, qui colore sabulum, odore humana corpora referebant, vulgo fere credebatur, esse Promethei, eosque lapides illius esse materiae, ex qua ab eo primus homo esset effictus, vnde postea vniuersum genus humanum profluxerit. Prometheum ve ro primum hominem condidisse, est rationi apprime consentaneum, si pro eo diuinam prouidentiam intelligamus, quemadmodum Plato intellexit, ex qua non homo tantum, sed res vniuersae initio promanarunt. Quare olim ea numinis loco habebatur, quae instar optimae matrisfamilias hanc rerum vniuersitatem administraret: eius imago grauem matronam, natu gradiorem referenbat. Quantum autem voluptatis veteres ex statuis perciperent, ex maxima, quoae apud eos exstabat, copia, coniiciamus licet. scribit enim Plinius, apud Rhodios amplius tria millia fuisse, neque pauciores apud Athenienses, Delphios, aliasque Graeciae ciuitates esse inuentas: in quo Romani a Grae cis se superari non sunt passi; cum tot simulacris abundarent, vt vulgo iactaretur, Romae lapideum alterum esse populum. Harum etiam tanta olim erat in multis auisitas, vt certatim quisque vndique pulcherrima quaeque signa et tabulas praestantissimorum artificum conquireret, quibus non solum vrbanas, sed et rusticas domos adornarent: quod quidem ad luxuriam spectare est existimatum, a veterique Romanorum frugalitate, ac seueritate quamplurimum abhorrere. Quamobrem M. Agrippa elegantissimam habuit orationem, qua suadebat, vt priuatarum aedium tabulae ac signa in commune conferrentur: quod long satius ex Plinij sententia fuisset, quam ea rus relegare. Est auctor Varro, multos ad Luculli praedia se contulisse, hac tantum de caussa, vt pulcherrima signa, ac tabulas, quae ibi erant, viderent. His olim loculi quidam perquam apti exstrubantur; quos Vitruuius vult esse magnos, ac latos: solebant quinetiam ita statuas fabricari, vt, cum libitum esset, caput adimere, aliudque supponere possent. Quare Suetonius, cum de intolerabili Caligulae fastu loquerentur, inquit, eum cum longe caeteris principibus, atque regibus antecellere sibi videretur, diuinos quoque honores vsurpare coepisse, imperasseque vt

Deorum simulacris, quae et religione, et arte essent veneranda, cuiusmodi erant Iouis Olympij, aliorumque non nulla, capitibus ademptis, suum imponerent. Lampridius, Commodum imperatorem Neronis colosso caput abstulisse, suumque aptasse [note: Statuaereligiose obseruntae. ] refert. Statuae praeterea publice propositae, cuiuscunque tandem essent, sacrae omnibus erant, nec vlli fas erat, eas loco mouere, nec aliquo pacto labefactare, vt Cicero contra Verrem ha bet; in quam sententiam Rhodiorum adducit exemplum, qui quamuis bellum contra Mithirdatem suscepissent, eumque acerbo odio prosequerentur; non tamen eius statuam, nobilissimo in ciuitatis loco sitam, loco mouere, aut vel tan gere sunt ausi. Principum autem statuae hoc amplius habebant, vt si quis ad eas confugisset, tutus esset ab iniuriis, nec vi inde abstrahi posset: hoc tamen M. Antonij filio minime profuit; Augustus enim, vt apud Suetonium exstat, eum, cum ad Caesaris statuam se contulisset, inde ad necem abripi iussit. Hae ab artificibus interdum nudae, saepius vestibus indutae exsculpebantur; nonnumquam eas totas auro illinebant. Qui vero primus in Italia auratum simulacrum faciendum curauit, Plinius refert, Acilium Glabrionem extitisse, quod patri Glabrioni posuit. [note: Statuae cur nudae. ] Alexander Aphrodysecus arbitratur, Deorum, atque regum olim effigies nudas esse propositas, vt id esset argumento, eorum vim omnibus esse nudam, et apertam, principesque sincero animo, vitiis minime inquinato, aut fraude fucato esse debe re. Plinius narrat, id apud Graecos in more fuisse positum, vt statuas nudas architectarentur: nam Romani thoraces eis saltem induere solebant; siquidem initio nemini statuam ponebant, qui per insigne aliquod facinus non meruisset, vt sui memoria ad posteros magna cum laude transmitteretur: quod postea non perpetuo est obseruatum; multisenim alia de causa, [note: Statuae a quibus neglectae. ] quam ob propriam animi virtutem, fuerunt statuae decretae. Quare Cato semper eas neglexit; cuidamque interrogranti, cur inter tot eius similium simulacra, nullum ipsius viseretur, dixisse fertur (quemadmodum Marcellinus recitat) se malle, bonos viros de se dubitare, cur statua careret, quam non audere caussam afferre, cur haberet. A gesilaus etiam, ita Xenophonte referente, statuarum honorem repubdiauit, ita dicens, illas quidem

statuariis laudem conciliare, sibi vero praeclara facinora gloriae esse. [note: Statuae in pompis gestatae, ] Erat mos apud Romanos, vt publicis in pompis, Deorum simulacra, principum, illustriumque e foro sublata, vbi omnia erant collocata, ferculisque imposita per vrbem gestarent: Scipionis tamen statuam ex Capitolio auferebant, vt Appianus refert: nam viuus manifestis argumentis ostenderat, omne suum consilium a diuina mente proficisci; et, tamquam Iupiter, quid faciendum fuisset, ei praescriberet, solus interdum se in eius templum, quod erat in Capitolio, abdebat: quare ei quoque statua ibidem est posita, neque vmquam indidem est amota. Ex statuis atque imaginibus nobiles domus cognoscebantur: ideo C. Marius, quia ex ignobili stirpe erat, de se apud Sallustium dicit, se non posse fidei caussa imagines, neque triumphos, aut consulatus maiorum suorum ostentare; at, si res postulet, hastas, vexillum, phaleras, alia militaria dona, praeterea cicatrices [note: Simulacra curvarie effingebantur. ] aduerso corpore. Sed ad Deorum simulacra reuertamur, quae aliter alij, prout suus erat cuique mos, architectabantur, in co saepe ostendentes ad quid potissimum procliues essent. Quamobrem Suidas scribit, Phoenices suos Deos, crumenas gestantes effinxisse, hoc significantes, se existimare, ditissimum quemque esse etiam omnium praestantissimum. Graeci armatos effecerunt, credentes, armis praesertim imperia et parari, et retineri. Saepe praeterea in Deorum statuis indicabant, quod ab eis impetrare voluissent, aut iam impetrassent: nam ex voto interdum ponebant (quod et in cognominibus eis inditis fere semper obseruatum legimus) sed tamen praecipuae, et maxime propriae erant, quae externa figura eorum naturam, atque effectus, qui ab ipsis proficisci putabantur, maxime exprimerent. Neque vero Deorum effigies ita semper proponebantur, vt passim ab omnibus earum significatio intelligeretur; cum ex eorum temporum religione, quamuis vana, atque falsa, sancitum esset, vt sacrarum rerum cognitio penes sacerdotes solos esset; caeteri fere, earum sibi perscrutatione negata, contenti essent credere, ita se habere, quemadmodum essent propositae. Quare apud Liuium, et alios quosdam legitur, quondam cum aliquot Numae libri reperti essent, qui, si in vulgum exiissent, magnopere eorum temporum religioni potuissent

incommodare (forte enim eius vanitatem ostendissent) ex senatusconsulto publice fuisse combustos; ne populus in religione perscrutanda esset curiosior, quam vt iis, quae sibi a Pontifice Maximo, caeterisque sacrificulis, sacrarum rerum interpretationi praepositis, essent explicata, acquiesceret. Tarquinius autem Rex, vt Valerius Maximus refert, M. Tullium Duûmuirum, quod librum, secreta ciuilium sacrorum continentem, custodiae suae commissum, corruptus Petronio Sabino describendum dedisset, culeo insutum in mare abiici iussit. Hinc aliquando fiet, vt imaginis alicuius, quam suis lineamentis expressero, ratio a me non possit afferri; cum Herodotus, Pausanias, Plutarchus, multique alij, a quibus exemplar sum mutuatus, asserant, aut non exstare, aut se religione impediri, quo minus eam euulgent. Sed id perquam raro vsuueniet: nam quod vnus ex toto dicere noluit, id saepe per partes e multis colligitur; quod nos pro viribus facere studuimus. Vt igitur ad explicandum reuertamur, cur Dij variis sint modis efficti, Eusebius, Porphyrij sententiam referens, veteres inquit, vt Deorum diuersitatem manifestarent, alios masculos, alios foeminas effecisse, aliquos etiam virgines, non nullos in matrimonio collocatos; eorumque statuas diuersis vestimentis texisse. Scribit Aristoteles, antiquos existimasse, Deorum vitam esse humanae similem; ac proinde nostram eis effigiem coaptasse: et sicut homines sub regibus viuerent, ita quoque inter Deos vnum regnare putasse. Luctatius, postquam longa oratione, multisque argumentis, priscorum Deos homines fuisse, qui post mortem essent in diuos relati probauerat, subiungit, eos ideo diuersae fuisse aetatis, alios nempe pue ros, alios adolescentes, aliosque senes, aliis demum aliam eis propriam statuam positam, vt aetas, habitusque referretur in quibus morientes sunt reperti. Eodem contendunt multa quoque alia, quae de Diis finguntur, ac de eis narrantur, perinde atque homines extitissent; et nos aliquid de hoc dicemus, cum peropportune ceciderit, in alicuius forma exprimenda: quam [note: Statuarum materia. ] tractationem mox aggrediar, postquam de statuarum materia disseruero. Ac primum, vt Porphyrius, testante Eusebio, dixit, ex materia lucente, qualis est crystallus, candensve marmor, Deus apud veteres est effectus, vt id nobis esset argumento,

Deum, vt qui purissima lux esset, sensum omnem oculorum fugere: eumdemque auro olim fabricabantur, vt eum aeternum esse, ac ignem quemdam non aspectabilem inhabitare innuerent: non nullique ex atro lapillo Deum effingentes, eum ab oculorum acie penitus amotum significare volebant. Sed Porphyrius ad sua tempora videtur respexisse: nam antiquiores ligneos Deos habebant, sicuti enim Theophrastus in libris de plantis scripsit, ex cedro, cupresso, buxo, interdumque ex oleagina radice Deos sibi construebant. Atque ideo ex cedro statuas confectas esse, Plinius affirmat, quod huiusmodi lignum diutissime incolume perseuerat, idemque scribit, Apollinem Sosianum cedrinum esse Romae in delubro, ex Seleucia adiectum. Plutarchus in hanc sententiam inquit, antiquissimum quidem morem simulacrorum efficiendorum exstitisse; atque apud veteres illos ea fuisse lignea: lapis namque eis durior videbatur, quam vt Diis effingendis esset idoneus: aurum atque argentum sterilis et infoecundae terrae faecem arbitrabantur, locus enim, vbi sunt auri vel argenti fodinae, vix aliis rebus ferendis est aptus; eamque terram infirmam atque infelicem illi appellabant, quae herbas, flores, fructusque non proferret: nam nulla cupiditatis siti ardebant, eo contenti, quo se alere possent. Plato quinetiam eius videtur esse opinionis, vt lignea essent simulacra Deorum; ita enim scribit, cum terra sit quaedam veluti domus numinibus consecrata, ex ea nefas est, eorum effingi imagines, atque multo magis ex auro, aut argento, quae sui possessoribus maximam conflant inuidiam. Idem prope Luctatius sentit, cum scribit; pretiosas Deorum statuas esse eorum auaritiae argumentum, qui sub religionis praetextu, auro, ebore, gemmis, aliisque rebus pretiosis delectantur; cum ex illis sacras sibi imagines architectentur, quos plurimi quidem faciunt, ea magis ratione, quod tali materia constent, quam quod magna Deorum numina referant. Sed ad Platonem reuertamur, qui post praecedentia ita inquit; Ebur antea vita praeditum erat, qua postea cassum, non est dignum ex quo Deorum statuae efficiantur, a quo etiam ferrum, aliaque dura metalla sunt remouenda: his enim instrumentis in bello ad hominum perniciem vtimur. Quare solum lignum secundum Platonem

erat reliquum, e quo sacrae deorum effigies exculperentur. Cui Pausanias consentit, cum scribit, primis illis temporibus apud Graecos ipsius quidem sententia lignea fuisse simulacra, illa praesertim, quae AEgyptij confecissent: nam adhuc Argis statua quaedam Apollinis exstabat, ei a Danao dicata, qui temporibus antiquissimis fuerat: nec vllum reperiri posse simulacrum vide batur, quod quidem antiquitatem prae se ferret, nisi ex hebeno, cupresso, cedro, quercu, hedera, aut loto confectum: sed nonnulla quoque oraculi iussu oleagina erant: ex quo con cludamus licebit, Deos tunc maluisse e ligno, quam ex alio quouis exculpi: nam apud Herodotum exstat, Epidaurios, cum Delphium Apollinem consuluissent, quomodo grauissimae sterilitati, ex qua maxima rerum omnium penuria laborabant, mederi possent, huiusmodi tulisse responsum, vt duas scilicet statuas, vnam Damiae, alteram Auxesiae (erant autem hi tutelares eorum Dij) non ex metallo, aut lapide, sed ex olca non siluestri ponerent. In primo Iunonis templo, quod erat Argis, simulacrum ex trunco pyri erat dedicatum; Romaeque, vbi Regina vocitabatur, duas ex cupresso effigies habebat, quae solemni pompa gestabantur in illis sacris, quae tunc primum sunt instituta (sicuti Liuius refert, cum Annibal Italiam deuastabat. Apud Plinium legitur, Populoniae fuisse Iouis statuam, admodum antiquam, ex vite confectam: neque id mirum videri debet, si verum est quod idem scribit, Iunonis Metapontiae templum columnis viteis fulcitum, adeo magnae atque crassae illae vites erant; et, quod magis sit mirandum, ex vitice, vt Pausanias refert, in quadam Laconiae parte, statua AEsculapij fuit efficta, vnde is Agnites cognomentum reportauit, quod est, ex vitice confectus. Lignei quoque apud Romanos Dij erant, dum parsimoniae studerent. Quare Tibullus Deos penates alloquens, sic lib. 1. elegia x. inquit;

Neu pudeat, prisco vos esse e stipite factos:
Sic veteris sedes incoluistis aui.
Tunc melius tenuere fidem, cum paupere cultu
Stabat in exigua ligneus aede Deus:
Et placatus erat, si quis libauerat vnam,
Seu dederat sanctae spicea serta comae.

Stipis aceruus eram, properanti falce dolatus,
Ante Numam grata pauper in vrbe Deus.

Refert Plinius; quamuis statuarum vsus apud Italos antiquissimis temporibus fuisset receptus (quod ex Herculis simulacro, iam inde ab Euandro in foro Boario ei posito probari possit; quod triumphalibus insigniis, cum ab aliquo triumpharetur, exornare solebant) sed tamen Diis nullas neque in templis, neque priuatis in aedibus effigies praeterquam ligneas, antequam Romani Asiam subegissent, esse effectas: nam ex ea regione preciosae statuae in Italiam emigrarunt. Graecia enim non contenta ligneis Diis, aureos quoque sibi, ex aliisque metallis com parauit: vtque sumptuosius ac magnificentius quidpiam osten taret, quemadmodum Pausanias testatur, ab extrema vsque India atque AEthiopia ebur ad statuas architectandas asportauit: sed ex ferro rarae illae quidem reperiebantur; attamen aliquae exstabant, qualis erat apud Phocenses Herculis cum Hydra pugnantis effigies, atque Pergami duo capita, vnum Leonis, alterum Apri, Baccho dicata, ad quae maximi concursus vndique, tamquam ad quidpiam admirabile spectandum, fiebant. Corydon apud Virgilium Dianae pollicetur, se effecturum vt tota leui de marmore stet: vbi Seruius, apud veteres caput solum vna cum pectore statuis ex marmore fieri innuit. Erat id praeterea in consuetudine positum, vt viles, plebeiosque Deos, cuiusinodi erat Priapus, aliique id genus, qui rus colebant, sub dioque habitabant, ex ligno, aut argilla, aut alia quapiam vili materia fere fabricarentur; nobiliores vero, quales erant caelestes Dij, ex digniori fabrefacerent. Neque omnes humanam semper formam referebant, sed saepe ad diuersorum animantium speciem fuerunt effecti, interdumque partim hominis, partim beluae similitudinem gerebant. Quare, sicuti Seneca scribit, ita D. Augustino referente, si viui illa fuissent forma praediti, quam eorum simulacra prae se ferebant, non vt numina colerentur, sed veluti monstra ab omnibus fugerentur. Sed apud AEgyptios, si vsquam, huiusmodi ita deformia ac

monstruosa simulacra maxime visebantur, vt in plurimis imaginibus, a me describendis, cernere erit: quod quidem nunc aggrediar, initio ab AEternitate sumpto.

DE AETERNITATIS IMAGINIBVS.

QVAMQVAM non omnes apud veteres Dij aeterni, immortalesque habebantur; digniores certe sempiterno aeuo frui putabantur: quare ea fuit illorum temporum opinio, vt eos semper AEternitas comitaretur: licet Ioannes Boccatius in libro de genealogia Deorum, eam Demogorgoni soli comitem traditam asserat, quem vult ille, omnium Deorum primum, in media terra degentem, pallidum, crassissima nebula circumdatum, situ obductum. Sed tamen apud veteres mirum de eo silentium, nisi forte eum Demiurgum appellemus. Quare libere pronuntiarim, AEternitatem semper versari creditam cum iis numinibus, quae immortalia putabantur. Hanc, qualisqualis esset, vel nomen ipsum optime declarat, quod omnes aetates, atque saecula in se continens significare videtur, ita vt sub nullius temporis mensuram cadat; licet quodam possit modo dici, sed non ita proprie, eam tempus esse, quod omni fine careat. Quamobrem Hermes Trismegistus, Pythagorici, atque Plato, tempus AEternitatis imaginem esse voluerunt: hoc enim in se ipsum in [note: Perpetuitas. ] orbem torquetur, eiusque nullus vmquam finis exstat. At haec Perpetuitas potius est dicenda: nam quamuis ea nullo fine terminetur; non totam tamen simul infinitam illam vitam perfecte possidet, qualem AEternitas: Boetius enim inquit, non recte quosdam facere, qui cum audiunt Platoni visum, mundum hunc nec habuisse initium temporis, nec habiturum esse defectum, hoc modo conditori conditum mundum fieri coaeternum putant: namque si propriis vti velint vocabulis, hac Platonis sententia admissa, Deum solum, aeternum, mundum vero perpetuum appellare possunt. AEternitatem autem idem Boetius describit, esse vitae immobilis praesentaneum statum; qui

quidem Dei vnius est proprius; cui neque futuri quidquam abest, neque praeteriti fluit, quemadmodum cunctis rebus conditis vsu uenit; licet earum quaedam numquam sint finem habiturae. Sed nos sinamus nunc ita minute rem scrutari, quemadmodum et veteres fortasse fecerunt, cum suos Deos aeternos esse dicerent, quo immortalesillos, interminatosque, AEternitatemque idem esse atque temporis illam infinitatem, intelligi voluerunt. Quare Claudianus, qui eam in Panegyri in laudes Stiliconis describit, serpentem inducit, qui antrum, vbi illa degit, complectatur, caudamque mordicus teneat: quod quidem temporis [note: Anni imago. ] est symbolum, ab AEgyptiis mutuatum, cum annum volunt innuere, qui semper in seipsum recurrit, ita vt praeteriti finis sit futuri initium. AEternitatis autem imago ita in quodam Faustinae numo adumbratur. Matrona quaedam stat, pilam dextera manu tenens, amiculo perquam lato capite, humerorum tenus amicta. Sed satius fuerit, ad eius imaginis descriptionem Claudiani carmina adscribere, quae fic habent;

Est ignota procul, nostraeque imperuia menti;
Vix adeunda Deis, annorum squalida mater,
Immensi spelunca aeui, quae tempora vasto
Suppeditat, reuocatque sinu: complectitur antrum
Omnia qui placido consumit numine serpens,
Perpetuumque viret squamis, caudamque reducto
Ore vorat, tacito relegens exordia lapsu.
Vestibuli custos vultu longaeua decoro
Ante fores Natura sedet, cunctisque volantes
Dependent membris animae: mansura verendus
Scribit iura senex, numeros qui diuidit astris,
Et cursus, stabilesque moras, quibus omnia viuunt,
Ac pereunt, sixis cum legibus ille recenset,
Incertum quid Martis iter, certumque tonantis
Proficiat mundo; quid velox semita Lunae,
Pigraque Saturni, quantum Cytherea sereno
Curriculo, Phoebique comes Cyllenius erret.
Illius vt Phoebus ad limen constitit antri,
Occurrit Natura potens, seniorque superbis
Caniciem inclinat radiis: tuncsponte reclusos

Hanc eruditam AEternitatis descriptionem ita Buccatius explicat; vt poeta ostendat, AEternitatem infinito interuallo vniuersa tempora excedere, dicit eius speluncam (quod idem est, ac foecundissimum ipsius sinum, omnia suo ambitu in se coercentem) omnibus incognitam, imperuiam, atque a mortalium conspectu remotissimam, immo et vix Diis adeundam, qui sunt illi caelestes animi, ab omni materiae contagio seiuncti: eandem dicit, tempora suppeditantem, atque rursus in se reuocantem; cum illa inde profecta, ac perenni quodam orbe circumducta, eodem reuoluantur, vt iterum indidem fluant: idque tacite ac latenter fit, eo quod nobis ne cogitantibus quidem sensim aetas labitur. Naturam assidue plurimae circumuolant animae; quoniam ea cunctis animantibus vitam subministrat, hae corporeis postea vin culis solutae, in AEternitatis se gremium abdunt; quod naturae opera fit, quae vitam vniuersis elargitur, eandemque certis spatiis circumscriptam aufert; ideoque ante fores AEternitatis statuitur. Senex, quiin antro numeros diuidit astris, non absurde pro Deo ponitur, non quod sit reuera senex (nulla enim in res aeternas aetatis differentia cadit) verum quia nos longaeuos senes nostra loquendi consuetudine dicere so leamus. Sed, mea quidem sententia, senex ille fatum nobis repraesentat, quod fasces Phoebo submittit, cum se ad antri ostium sistit, quem pro Deo intelligamus licet. De saeculis, quid significent, cum eorum explicatio omnibus sit perspecta, nihil Buccatius dicit; et nos dicere omittemus, ad Saturni imaginem transituri, quem pro tempore veteres posuerunt, de quo superius, cum de AEternitate loqueremur, dicere coepimus. Hactenus vero sit de AEternitate dictum, quammeis his elucubrationibus in mentem numquam venit optare; cupio quidem certe, vt qui elargiri potest, is vitam aliquamdiu benigne sufficiat.

DE SATVRNO.

Primus ab aetherio venit Saturnus Olympo,
Arma Iouis fugiens, et regnis exsul ademptis.
Is genus indocile, ac dispersum montibus altis
Composuit, legesque dedit, Latiumque vocari
Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris:
Aureaque (vt perhibent) illo sub rege fuere
Saecula: sic placida populos in pace regebat.

Ita Virgilius de Saturno loquitur, fabulam historiae permiscens: nam, si rei veritatem indagare velimus, comperiemus, Saturnum a Ioue filio, e Graecia, vbi regnabat, pulsum, in Italiam appulisse. Sed poetae pro more suo fictionibus rem ipsam adumbrarunt: sunt enim fabulati, Saturnum c caelo in terras a filio deturbatum; Graecia enim, cum ad orientem vergat, Italia est altior, quae ad occidentem est sita. Illuc ergo Saturnus casu delatus, ad Ianum se contulit, qui id temporis ibi regnabat, vbi postea Roma est condita, vitamque more prisco rudem vna cum suo populo degebat, eum et benignissime hospitio excepit, et in regni quoque partem adsciuit, cum et agrorum colendorum rationem, et modum aereae pecuniae cudendae osten disset, nam antea in corio excudebant: quare in altera numiparte nauis, qua Saturnus in Italiam applicauit, in altera Iani bicipitis imago est expressa: huiusmodi enim Iano figura, vt et inferius videbimus, attribuitur. Itaque ob facinora egregia ita Saturnus eorum populorum animos sibi conciliauit, vt diuinos sibi honores, vna cum Iano ab eis mereretur: illa enim tem pestate ij in Diuos referebantur, qui aliquam artem humanis vsibus accommodatam a se inuentam homines docuissent. Inter quas nihil sane vtilius excogitari potest, terrae excolendae ac foecundandae ratione, quam Saturnus rudibus illis hominibus monstrauit, ex hocque Sterculij cognomentum a stercorandis agris reportauit. Ideoque ex nonnullorum sententia falcem gestat, propter agriculturae scilicet rationem, cuius ipse repertor apud Italos fuit; falce autem ad fruges demetendas [note: Saturnus pro tempore capitur. ] vti solemus. Saturno etiam tempus innui, veteres voluerunt; ad quam rem multas illi rationes attulerunt, quas, cum suscepto argumento non multum inseruiant, omittimus. [note: Saturni imago. ] Eundem Graeci *kro/nor vocauerunt, qui est idem ac spatium tem poris: id effigie repraesentabant, quam veluti hominis senis, pannosi, capite aperto, altera manu falcem, altera vero nescio quid panno inuolutum gestantis, quod in fauces coniicere videretur, quattuorque infantes prope habentis, effingebant: [note: Expositio Saturni imaginis. ] quae ita fere exponuntur: Saturnus senex, pannosusque describitur; tempus enim aut semper exstitit, aut cum mundo coepit, quod est, statim atque ex chao quattuor elemen torum

distinctio prodiit; exindeque rerum omnium procreatio principium sumpsit; cum tunc primum caelum in orbem supra terram torqueri incoeperit; ad cuius motum homines tempus me tiri quoque coeperunt: ex hocque locus est fabulae datus, quae Saturnum Vrani filium, quod est Coeli, facit. Romani autem, cum huic Deo templum construxissent, eius in fastigio tritonem cum buccina sculpsere, volentes per hoc intelligi (vt Macrobio [note: Historia quando incoeperit. ] videtur) ab eius commemoratione in nostrum vsque aeuum historiam claram esse, atque vocalem, quae ante eum muta, obscura atque incognita esset. Erat autem idem vestibus ita vilibus amictus, vt intellig eremus initio statim ab orbe con dito homines in cultu corporis simplicitatem adamasse, nec vllas mundicias quaesiuisse, quod se tectos esse contenti essent. Atque non solum leuidensae eius erant vestes, verum et contritae atque lacerae, cum huiusmodi magis ad senectutem innuendam facerent. Capite quinetiam erat aperto; ea enim tempestate, cum is rerum potiebatur, qua et saeculum aureum vigere est dictum, veritas omnibus erat nuda atque aperta, nullis fucorum, aut mendaciorum inuolucris, quod postea contigit, contecta. Hac quoque ratione eidem detecto capite olim res sacra fiebat, cum alijs Dijs sacrificantes caput obtegerent. Falx in manibus est argumento, tempus omnia metere atque incidere. Id vero quod ori tamquam voraturus, admouet, significat, omnia tempore orta, tempore quoque tandem absumi. Cuius rei [note: Fabula de Saturno. ] gratia haec a poëtis conficta est fabula: Saturnus, cum sibi fato quodam portendi didicisset, fore vt a quodam e filiis regno esset depellendus, vxori Opi, quae et Rhea dicebatur, praecepit, vt quidquid peperisset, sibi statim ostenderet: nam nullum ma sculum sustolli volebat, quin potius eos omnes deuorare statuerat. Primo partu Rhea Iouem atque Iunonem in lucem edidit: quorum Iunonem solam marito obtulit, haud timens, ne ab eo laederetur, quippe quae foemina esset, Iouem autem abdidit: quod Saturnus cum esset subodoratus, vociferans, [note: Lapis a Saturno deuoratus. ] eum sibi afferri iussit: Ops vero, vt maritum arte deluderet, lapidem panno inuolutum tradit, hunc esse filium, quem ad necem quaereret, asserens. Is, cum non curiose antea id quale esset, explorasset, statim in auidas fauces coniicit, quod mox

vomuit, sicuti etiam filios deuoratos omnes e vestigio euomebat. Quare scribit Pausanias, in Apollinis Delphij templo lapidem non admodum grandem exstare, maxima religione custoditum, quem loco Iouis a Saturno deuoratum dictitarent; hunc vbi quotidie, sed festis praecipue diebus, aliquid olei instillassent, lana illota circuntegebant. Romani autem eum esse crediderunt, qui pertinaciter, caeteris omnibus Diis abeuntibus, solus in Iouis Capitolini templo persistere voluit, ideoque pro Termino Deo postea est habitus. Eadem quoque fraude Neptunum [gap: illustration]

mater seruauit, cum diceret se pullum equinum peperisse; quem vt Arcades, ita Pausania referente, credebant, marito vorandum obtulit. Pluto quoque mortem effugit, cum vno partu vna cum sorore Glauca editus esset, quae sola patri est ostensa; nam caeteros omnes masculos, his tribus exceptis, ad vnum deuorauit, quos et mox euomuit. Quae omnia eo spectant, ea quae sub tempore ex hac materiae mole exstiterunt, tempore quoque tan dem aliquando consumi, quattuor elementis exceptis (si eorum vniuersam coagmentationem, et non partes solum spectes) haec sunt aether, aër, aqua, et terra, quae quattuor illis Saturni filiis, Ioue scilicet, Iunone, Neptuno, atque Plutone repraesentantur; voracesque temporis morsus. effugiunt, cum semper eadem perseuerent.

[note: Imago Saturni. ] Martianus Capella, cum Saturnum describeret, dicit, eum gressibus tardum, ac remoratorem incedere, glaucoque amictu tectum caput, praetendere dextra flammiuomum quemdam draconem, caudae suae vltima deuorantem (quem credebant anni numerum nomine perdocere) ipsius autem caniciem pruinosis niuibus candicare; licet etiam ille puer posse [note: Expositio imaginis. ] fieri crederetur: quod ad temporis innouationem, quam quotannis fieri videmus, non inepte referri potest: nam glaucus amictus, quo eius canicies tegitur, anni inirium ostendit, cum vere ineunte, terra virescit, quae hieme niue contegebatur; ita statim ex vno in aliud anni tempus transitur, vt simul ea inter se copulata videantur. Gressus tarditas ad Saturni orbem potest accommodari, qui tardissimo tempore torquetur, cum inter errones sit maximus, ac omnium su premus, atque ideo omnium vltimus suum cursum absoluit. Quia vero ab huius stella plurimae calamitates mortalibus portenduntur, eum senem, moestum, sordidatum, obstipo capite atque operto, pigrum ac lentum effinxerunt, cum eius astri vis haec inferiora frigefaciat, atque exsiccet, in nobisque atram bilem excitet. Quare idem Martianus, cum suam illam Philologiam per omnes caelos ducit, statim atque ad Saturni orbem ea peruenisset, facit vt eum ibi deprehendat conglaciatum, niue atque pruina opertum, cuius capiti serpens, interdumque leonis aut apri caput dentes ostentantis, esset impositum. Quae capita pro temporis

effectibus fortasse sumi possunt; sed id, quia nulla priscorum auctoritate nititur, non asseuerauerim: sed tamen imago illa, quae ab AEgyptiis iuxta Serapidis simulacrum ponebatur, magnopere cum hac consentit: ea autem tribus capitibus constabat, Leonis scilicet, canis, atque Lupi, quae temporis praeteriti, praesentis, ac futuri illustre admodum erat argumentum, vt suo loco dicetur.

SED nunc videamus quid scribat Eusebius de temporis vi [note: Saturni imago. ] ac natura, a Saturni imagine significata. Astarte Caeli filia, Satur ni vero soror, eademque coniux (quarum copiosum numerum habebat) regium quendam ornatum marito confecit, qui quattuor erat oculis praeditus, quorum duo ante, duo autem pone erant affixi: hi vicissim claudebantur, atque patebant, duobus semper vigilantibus: humeris quattuor alas addidit; quarum duae erant expansae, veluti animantis ad volandum parati, duae reductae ac complicatae, tamquam stantis. Quo docemur, tempus, licet dormitare quodammodo videatur, vigilare tamen; dumque vigilat, simul quoque dormire: idemque, cum sistat, [note: Vide secundam effigiem. ] quamcitissime volare, interque volandum consistere. Eadem etiam mariti fratrisque capiti duas alas affixit, quarum altera mentis praestantia denotatur, altera corporei sensus vis atque natura: nam nonnulli philosophorum sentiunt, animum, cum huc, vt corpori coniungatur, delabitur, a Saturni orbe vim intelligendi atque ratiocinandi mutuari, quam, dum est hic, non solum in iis, quae mentis acumine percipit, prae se fert, verum et in illis quoque, quae sensuum adminiculo cognoscuntur. Sed, si Platonicos sequi velimus, Saturnus nobis imaginem quandam adumbrat eius mentis, quae tota diuinarum rerum contemplationi dedita, alia omnia despicit: quod locum fabulae dedit, Saturno scilicet regnante, aureum saeculum viguisse, quo vita omnibus perturbationibus vacua, atque tranquillitatis plenissima degebatur; ita enim ij viuunt, qui, caducorum onere abiecto, rerum caelestium considerationi inhiant. Arbitror quoque Platonem non raro Saturnum ad primam illam mentem innuendam adhibere, quae rerum omnium permansionem, vitam, ordinemque efficit. Sed haec, cum nihil ad Saturni imagines, quarum descriptionem nobis proposuimus, facere videantur, omittamus. Eum veteres, sicut Macrobius refert, laneo vinculo pedibus vinctum effinxerunt, totoque anno ita custodiebant, praeterquam diebus sibi festis, hoc est, mense Decembri, quo tempore eum soluebant; significantes, decimo mense semen in vtero animatum, in vitam grandescere: quod donec erumpat in lucem, mollibus naturae vinculis detinetur. Atque inde prouerbium ductum, Deos laneos

pedes habere: quod ita solet a nonnullis declarari, numen non statim ad vltionem nec cum clamore accurrere eorum, qui se offenderint, sed pedetentim in cedens illos nihil tale cogitantes opprimere. Dicitur Satur nus esse pedibus vinctus, vel quia omnia in hac rerum vniuersitate ita sunt inter se connexa, vt per seriem quamdam aliud ex alio trahatur; aut quia tempora sic mutuo sibi cohaerent, vt deinceps se sequantur. Cum vero ea velocissimo cursu effluant, ideo fortasse Poëtae eum in concitatissimum equum conuersum finxerunt, cum ab vxore, vna cum Philyra Nympha concumbens (ex qua Chironem Centaurum suscepit) est deprehensus: sed tamen in equum mutatus statim se ab vxoris conspectu abstulit. Quare Virgilius, lib. Georgic. 111. cum nobis pulcherrimum equum informaret, Saturnum inducit, ita inquiens;

Talis et ipse iubam ceruice effudit equina,
Coniugis aduentu pernix Saturnus; et altum
Pelion hinnitu fugiens impleuit acuto.

Sed harum rerum tractatio magis spectaret ad eum, qui antiquorum de Diis fabulas explicandas sumpsisset, quam ad nos, qui eorum tantum imagines effingendas proposuimus. In quo cum videamur satis de Saturno dixisse, ex eo ad Ianum in regno socium, gradum faciendum duximus.

DE IANO.

Ex historiis patet, Saturnum atque Ianum eodem tempore in Italia regnasse: Macrobius addit, Ianum omnium primum Deis ibi templa construxisse, ritumque sacrorum instituisse. Quare ipse quoque pro Deo est habitus: et veteri instituto in sacrificiis Ianum Latini perpetuo praefari solebant: quod hac etiam de caussa factum dicunt, quod eum pro caeli ianuis astare crederent, quare nostrae illuc preces haud potuissent peruenire, nisi is aditum patefecisset; immo erat (credo) necessarium vt ab eo manu fulcirentur, quo inambulare possent: preces enim, si Homero credimus, claudae exsistunt: cuius rei ea videtur [note: Preces qua les sint. ] pene ratio reddi, quod, cum aliquem oramus, ei genua in flectimus: vel quia, cum aliquid petitum accedimus, in

ancipiti versamur, postulata impetraturi simus, necne. Sunt eaedem vultu moesto, ac strabis oculis, quod grauiter, et ore parum hilari [note: Coeli portae. ] intueri queant quos offenderunt, et a quibus veniam deprecantur. Coeli portae sunt duae, altera ad orientem, per quam Sol, orbem terrarum illustraturus emergit; ad occidentem altera, ex qua exiens, diem cum nocte commutat. Macrobius, et nonnulli quoque alij pro Iano solem intelligi volunt: quamobrem ei portarum coeli custodiam demandant: ingredi enim, [note: Iani imago. ] atque egredi est ei semper integrum. Ideo etiam eum bifrontem effecerunt, vt scilicet ostenderent, Soli, si posteriora spectare velit, nihil esse opus retro respicere. Sceptrum altera manu, altera clauem gestat, vt intelligamus, Solem orbi vniuerso moderari, eumdemque aperire cum mane ingreditur, vesperi autem cum inde migrat, occludere. Hinc est creditum Ianum atque Portunum idem numen esse, cum hic ostiis praeesse putaretur, clauemque manu teneret, quemadmodum et Ianus. Ex quo aliud quoque numen deriuauit, quod est circa ianuarum cardines. Ouidius enim 6. Fastorum narrat, Ianum, cum Nympham Cranem nomine compressisset, eam pro positae virginitatis pretio, iure cardinis donasse, vt penes eam illarum claudendarum, aut aperiendarum potestas esset: spinam quoque albam, Ianalem virgam nuncupatam, ei est elargitus, qua striges, caeterasque noxas, quae infantibus solent obesse, a foribus arceret. Haec Nympha Carna postea, atque Cardinea est vocitata: cuius in tutela cor, iecur, aliaque hominis viscera erant. Solebant Romani Kal. Iuniis in huius Deae honorem suillo lardo, faba, atque fare vesci; vel quod eius ope sibi viscera haud laesum iri sperarent; vel quod priscorum temporum, quibus Dea illa fuerat, parsimoniam, atque omnis luxuriae adscitarum aliunde dapum fugam imitari volebant. Huic Romae in Monte Caelio templum a Bruto, qui se insanum finxerat, positum comperio, ea de caussa, quod eius patrocinio bene fausteque quod tamdiu caelauerat, clausumque pectore gestauerat, successisset, impotenti Tarquinij Superbi dominatu abolito. Sed nondum me quidquam de eius simulacro legisse memini. Siquis vero aliquod effingere voluerit, ex iis quae dicta sunt, non difficile admodum, aliquod ipsius Deae naturae maxime

accommodatum, poterit excogitare. Erat etiam apud antiquos [note: Forculus Deus. ] Forulus, vel, vt alij dicunt Forculus, qui foribus praeerat, quae super cardines versatae clauduntur, aperiunturve. Limentinum [note: Limentinus Deus. ] quoque Deum colebant, qui liminis erat praeses. Quare merito D. Augustinus eorum vecordiam irridet, tria haec munera ab vno tantum ostiario perquam commode obiri posse asserens, quibus illi tria numina praefici oportere decernunt, quae sunt, Cardinea, Forulus, atque Limentinus. Sed nunc tandem ad rem, de qua agebamus, reuertamur. Dicebamus enim Ianum eumdem atque Solem diem aperire, itemque claudere: idem quoque de anno facit; nam ineunte vere annum aperit, cum terram ad herbarum florumque productionem mouet, eiusque foecundissimum sinum patefacit, quem hieme claudit, cum ea omnibus suis ornamentis priuata, constipatur, niuis [note: Iani facies quid significent. ] ac glaciei rigore constricta. Binae quoque Iani facies temporis sunt signa, quarum altera quae adolescentem refert, tempus mox aduenturum repraesentat; altera, quae eum grandem iam natu ostendit, praeteritorum temporum est argumentum. Plinius libro trigesimoquarto, Ianum a Numa rege dicatum ait, digitis ita figuratis, vt CCCLXV. nota per significationem anni, temporis, et aeui se Deum indicaret; tot enim diebus annus con stat; nam apud antiquos digitorum varia inflexione, quos quisque vellet numeros, facile ostendebat: de qua numerandi ratione exstat adhuc sanequam eruditus Bedae liber. Suidas scribit, alios Ianum effingere in dextera manu tenentem clauem, vt temporis principium, ac anni reclusorem, ianitoremque: alios vero in dextera CCC. sinistra LXV. continentem, vt annum significet. Phoenices, M. Tullio, atque Macrobio ita referente, Ianum mundi symbolum sunt arbitrati: quare serpente caudam suam vorante, eum repraesentabant, mundus enim seipsum alit, et assidue in orbem torquetur; quod rerum omnium ortus, interitus, vicissitudo, atque instauratio aperte nobis ostendunt. [note: Ianus cur biceps. ] Sed et Plutarchus, cur biceps effingeretur, in caussis Romanorum capitum edisserit; vel quod cum ipse Ianus Perrhaebus esset, post, cum in Italiam venisset, linguam, et viuendi rationem immutasset: vel, quod Italos, cum agrestes, ac barbari essent, ad mansuetiorem vitam et rempub. administrandam

pellexisset. Alij ad sapientum regum prudentiam id referunt, qui, vt res, quas prae manibus habent, sapientissimo consilio administrent, vna facie futura multo ante cognoscunt, antequam eueniant, altera praeteritorum memoriam retinent: ex vtrorumque autem collatione, quid sit in vnoquoque statuendum, vident. Hoc autem in principes optime quadrat, cum iuxta Plutarchi sententiam ij sint viuae Deorum imagines. Apud veteres Anteuorta, [note: Anteuortae et Postuortae imagines. ] ac Postuorta, Diuinitatis comites colebantur; quo innuebant, nihil diuinam sapientiam, sit illud licet praeteritum, aut futurum, latere: ita Reges, quos in terris Deorum loco habemus, omnia nouisse oportere quae ad optimam regni administrationem facere videantur. Nonnulli quoque voluerunt, Ianum esse illud chaos, rudem rerum omnium, indigestamque molem, quam poetae ante mundi conditionem exstitisse fingunt; ac propterea alteram eius faciem horridam, hirsutam, obscuramque videri: alteram vero hilarem, pulchram, iuuenilemque effingi, vt pulchritudo ex rerum distinctione, ac perenni ordine profecta, significaretur. Atque ita tamquam prin cipiorum Deum esse cultum, cui omnium rerum primordia essent consecranda. Sed nos a rebus ex materia concretis ad ea [note: Iani binae facies quid in animo signi ficent. ] quae intelligentia percipiuntur transeamus, ac Iani bicipitis imaginem animo nostro accommodemus: de qua re breuiter quidem, sed intelligenter nonnulla attingemus. Humanus animus (vt Platonici sentiunt) cum primum est a Deo conditus, ad eum vt patris amantissima proles naturali quodam instinctu sese conuertit, quippe qui dulcissimi parentis faciem reuisere vehementer exoptet: quae quidem cupiditas ita est menti innata, vt flammae est proprium sursum ascendere, natura assidue illam ad id, vnde exordium sumpsit, instigante: nam ignis hic ex superiorum corporum virtute accenditur: non secus ac diuinae particula aurae, quam pectore inclusam gestamus, cum sciat se a Deo inspiratam, ad Deum miro quodam ardore anhelat. At hoc desiderium, seu Iumen dicere malumus, non idem semper perseuerat; quo enim magis cum animo cohaeret, eo minus clarum efficitur, quoad in eo penitus obrutum ita obtenebretur, vt nullum fere amplius ex se lumen emittat; quo fiat vt is, Deo, diuinisque rebus e cogitatione abolitis,

se tantum, inferioraque intueatur. Sed tamen non ita diuinum illud lumen in nobis hebescit, vt caelestia non sinat nos amplius contemplari: at semina quaedam, et scintillae in terdum diuinitus emicant, quibus, si modo velimus, ad Deum postliminio reuerti conceditur. Quare duobus est mens nostra luminibus praedita, quorum alterum ab ortu traxit, eoque seipsam, inferioraque contemplatur, altero diuinitus illapso, tamquam duce ad caelestia perscrutanda vtitur. Haec ambo lumina ex Iani effigie animaduertamus licet: diuinum illud, ac postea adueniens iuuenili facie significatur; naturale, quod est nobis ingenitum, senilis nobis aspectus atque barbatus designat; omnia enim, quae hic oriuntur, subinde mutantur, inueterascuntque; eorum etiam cognitio, lumine naturali comparata, plurimum in se obscuritatis, ambiguitatisque continet: quare res huiusmodi obtusa oculorum acie cernimus: diuina vero, qualis est Deus opt. max. mentes illae corporibus exsutae, caelestes orbes, quae illustria quidem sunt, neque interitui, aut mutationi vlli sunt obnoxia, animus noster acuto obtutu, lumine sibi diuinitus indito, intuetur. Alia quoque nonnulla, quae nostris in animis exsistunt, ad bicipitem Ianum accommodari possent; sed, quia obscuriora sunt, neque multum ad rem nostram facere videntur, praetermittamus. Sed et quadricipitem Ianum veteres effinxerunt: nam huiusmodi statua in quodam Hetruriae loco est reperta: hac Ianus pro anno proculdubio ponebatur, cuius sunt quattuor tempora, quattuor eius faciebus adumbrata; ea sunt Ver, AEstas, Autumnus, Hiems; quae apud priscos vario aspectu, atque habitu depingebantur, prout ab Ouidio secundo Metamorph. suis quasi lineamentis designantur, cum Phoebi solium describit. Sed elegantissima eius carmina apponamus; quae sunt eiusmodi;

Verque nouum stabat cinctum florente corona,
Stabat nuda AEstas, et spicea serta gerebat;
Stabat et Autumnus, calcatis sordidus vuis;
Et glacialis Hiems, canos hirsuta capillos.

Aliter interdum haec anni tempora ostenduntur: Venus enim pro Vere, pro AEstate Ceres, pro Autumno Bacchus sumitur: Hiemem partim Vulcanus ad fornacem ardentem adstans,

partim Venti, vna cum AEolo eorum rege (hoc enim tempore praecipue, si vmquam alias, tempestates excitantur) nobis repraesentant. Duodecim etiam aras antiqui Iano posuerunt, quae duodecim anni mensium, vel totidem signiferi segmentorum, perquae singulis annis sol decurrit, significationem habent. Ro mae erat templum Iano sacrum, cuius testudo quattuor colum nis pilatis sustentabatur, quattuor peruiis ianuis: in singulis vero loculamenta duodecim, tamquam fenestellae, in quibus statuae reponerentur: has quidam existimant duodecim [gap: illustration]

EIVS templum a Numa exstructum, duas habuisse portas legimus; in cuius vestibulo Ianus insigni in solio sedebat: Patulcius atque Clusius ab aperiendis, claudendisve portis vocabatur: hae belli portae dicebantur: quas Virgilius in VII. AEneid. ita describit;

Sunt geminae belli portae (sic nomine dicunt)
Religione sacrae, et saeui formidine Martis:
Centum aerei claudunt vectes, aeternaque ferri
Robora: nec custos absistit limine Ianus.
Has, vbi certa sedet patribus sententia pugnae,
Ipse quirinali trabea, cinctuque Gabino
Insignis reserat stridentia limina Consul:
Ipse vocat pugnas; sequitur tum caetera pubes.

Dum vero bellum duraret, portae assidue patebant: quo absoluto, statim claudebantur. Hoc a Numa institutum, a posteris sancte ac religiose semper seruatum fuit, quemadmodum Plutarchus refert. Quare Ianus pacem bellumque in manibus habere [note: Penes Ianum pacis, bellique ius. ] est dictus, vt de se apud Ouidium primo Fast. praedicat, cum suorum festorum rationem reddit. Huius rei licet multiplex possit esse caussa; illa tamen mihi potissima videtur, quod Iano caelum innui, cum alij plerique, tum Marcus Tullius existimauit; quod, cum perenni motu in orbem torqueatur, siderum coniunctiones, varios inter ea aspectus ac comparationes efficit, quibus fit, vt inter Astrologos constat, alij ad alia sint propensi: quamobrem vulgo dictitatur, plurimas humanarum rerum, praesertim bellum atque pacem, e caelo portendi. Itaque eo fortasse valuarum aperiendarum, aut claudendarum ritus spe ctabat, qui in Iani templo obseruabatur. Erant praeterea in foro Romano duo Iani, vbi celebris erat mercatorum locus: nam argentarij, ac numularij, caeterique huiusmodi in Ianis nuncupatis suam artem exercere solebant: is enim primordiorum Deus putabatur, atque ideo Kalendis praeerat, et Iunonius dicebatur, quod omnium mensium ingressum teneret, vt etiam Iuno, Kalendisque foeneratores pecunias foenori collocare solebant. Iani quoque arcus quadriformes ac peruij dicebantur, qui in

[gap: illustration] pompis triumphalibus per vrbem ad Iani templi similitudinem excitabantur. Quare Suetonius, de superbia fastuque Do mitiani loquens, ita inquit; Ianos, arcusque cum quadrigis, et insignibus triumphorum per regiones vrbis exstruxit.

DE APOLLINE, PHOEBO, QVI ET SOL DICITVR.

[note: Dij apud antiquos quopacto introducti. ] VARIAE ac diuersae de rerum primordiis sententiae apud antiquos exstiterunt: nam alij aliud de vniuersitatis huius

conditore, ac de materia, ex qua coagmentata esset, opinabantur: ideoque Poëtae, qui omnium primi de Diis scripserunt, maximam eorum multitudinem sub variis fabularum inuolucris inuexerunt: his diuersas sapientum opiniones de rerum opifice primariaque earum materia adumbrantes. Quare elementa quattuor, Solem, Lunam, aliaque astra Deos diuersis fictionibus innuerunt. Itaque eis templa, altaria, statuae vbique gentium con secrabantur; praeterquam apud quosdam Assyrios, qui, vt Lucianus scribit, licet eorum Deorum effigies susciperent, qui [gap: illustration]

sub aspectum non caderent: Soli tamen ac Lunae nusquam non occurrentibus, nullam statuam ponendam asseuerabant. Si enim ipsa per se feriunt oculos, statim atque ad coelum suspicimus, quid opus est eorum simulacris, cum rem ipsam teneamus? Sed tamen Macrobius refert, in quadam Assyriae parte, vbi Sol atque Iupiter pro eodem colebantur, cum mundi animus esse crederentur, quoddam fuisse auratum simulacrum, idemque imberbe, quod protensa dextera aurigae more flagellum, sinistra fulmen, spicasque gestaret: quae Solis, atque Iouis vim esse iunctam significabant. Quia vero caeteris omnibus sideribus Sol virtute antecellere videtur, quam longe illustrius in haec inferiora exserat; nonnulli eius fuere sententiae, vt dicerent, reliquos Deos pro Apolline poni, prout is diuerse suas vires demonstrauerit. Propterea diuersis eum antiqui simulacris effinxerunt, eumdemque plurimis nominibus, inter se maxime differentibus appellarunt, non solum ij qui lingua discrepatent, sed et quibus esset communis sermo; et inferius, data occasione, dicemus. Graeci enim Apollinem siue Phoebum vocauerunt: in quo eos Latini sunt imitati; nam nullum apud nos proprium eius nomen exstat, praeterquam Sol, quo nomine plerumque nos vtemur. Hunc prisci iuuenem, imberbemque effinxerunt. Quare Alciatus suis Emblematibus cum Iuuentam vellet exprimere, Apollinem ac Bacchum induxit; iis enim inter Deos adolescentes esse, praecipue contigit; de quibus Tibullus inquit,

Solis aeterna est Phoebo, Bacchoque iuuenta;
Nam decet intonsus crinis vtrumque Deum.

Ex quo Dionysius Syracusarum Tyrannus, lepido dicterio sacrilegij excusandi ansam sumpsit; cum ex AEsculapij statua auream barbam ad se auertit, sibi absurdum videri dicens, patre exsistente imberbi, filium tam promissam barbam habere: [note: Apollo sem per iuuenis. ] AEsculapium enim Apollinis filium ferunt. Flaua caesarie Apollinem ornant, quae fulgentes Solis radios designat. Eius adolescentia admonemur, ipsius virtutem, caloremque, quo vitam rebus influit, semper eumdem perseuerare, numquamque inueterascere, aut aliquo pacto retundi. Sed de aliis quoque Diis dicitur, numquam senescere. Itaque apud Homerum

legimus, Hebem (quae vox aetatis florem sonat, primamque in genis lanuginem significat) pocula caeteris Diis ministrare, Ioui [note: Iuuentas Dea. ] vero Ganymedem. Haec autem Iuuentas ab antiquis colebatur; cui Romae in circo maximo aedem Licinius Lucullus duumuir dedicauit; quam vouerat XVI. annis ante M. Liuius consul, quo die Asdrubalem, exercitumque eius caecidit, vt refert Liuius. Hanc pulchcrrimam adolescentulam, vestibus varios colores referentibus ornatam, floreis sertis redimitam, quemadmodum et Pomonam Romani effingebant. Graeci vt eam [gap: illustration]

exprimerent, me latet; nam Pausanias ei in quodam templo, quod in Corinthio agro in cupressorum luco ipsi erat dicatum, nullam positam esse statuam ait, idque quadam arcana de caussa, quam ille proferre non est ausus, nec nos apud alios scriptores comperimus. Sed maximis eam veteres prosequebantur honoribus; nam qui ad eius templum, tamquam ad asylum confugissent, poenas, quibus ob sua flagitia essent obnoxij, effugiebant: qui autem ex carceribus euasissent, compedes illuc apportabant, quas arboribus ibi consitis suspendebant.

[note: Apollo lyram tenebat. ] Tenebat Apollo manibus lyram, vt suauissimum concentum ostenderet, quem caeli efficiunt, maximum in motu ordinem seruantes; cuius ordinis Sol est caussa, cum enim erronum sit medius, ex Platonicorum sententia, vt Macrobius refert, cunctis motus legem praescribit. Itaque vnusquisque celeriter, tardeve mouetur, pro ea quam sibi sol virtutem ingenerarit.

Quia vero singulos coelos singulas habere musas, Platonici volunt, quas et Sirenes interdum appellant, quae cum suauissime [note: Apollo Mu sarum dux. ] canant, coelorum concentum imitari videntur; ideo Apollo Musarum dux, cum eisque assidue versari dicitur. Quare quoddam templum, quemadmodum Pausanias testatur, vtrisque est dedicatum. Initio tres tantum Musae existimabantur; quarum nomina apud Graecos erant *mele/th, *mnh/mh, *a)oidh\, quae apud nos Me ditatio, Memoria, ac Cantus dici possunt. Sed Pierius Macedo, vnde mons Pierius est dictus, nouem esse Musas (sicut Pausanias scribit) decreuit, quibus ea nomina imposuit, quae postea sunt vulgo recepta. Ab eo monte omnes Pierides, sicuti ab aliis locis aliter sunt nuncupatae. Iouis ac Memoriae filiae, itemque Poesi et Musicae praeesse sunt creditae; qui enim ingenio, ac memoria est praeditus, facile in eo excellit, ad quod animum appulerit. Sed et qui praeclara poemata facile peragit, propitias [note: Musarum imago. ] habere Musas dicitur. Musae puellari, et Nympharum habitu indutae finguntur, cum variis et diuersis instrumentis, pro artium ratione, quibus praesunt: de quo inter Virgilij poematia non inuenustum habetur Epigramma, quod est huiusmodi;

Carmina Calliope libris heroica mandat.
Clio gesta canens, transactis tempora reddit.
Dulciloquis calamos Euterpe flatibus vrget.

Coronabantur vero varie et florum, et frondium coronis: sed et interdum palma, propter nominis similitudinem; quia scilicet [note: Musarunco ronae. ] Phoenices literas inuenisse feruntur. Sed et coronas interdum gestare Musae finguntur ex pennis versicoloribus, non modo propter Pieri filias, a se superatas, et in Picas conuersas, sed etiam ob Sirenas deuictas. Certe harum signa hodie quoque peruetusta Romae visuntur, quae pennam habent in vertice affixam; haecque Sirenum esse creditur. Vtque liberales artes (quas e)nkuklopai/deiar vocant) inter se aptas ostenderent, ita vt alia ex alia per seriem quamdam sequatur; earum inuentrices Musas, mutuo inter se manibus iunctas, in orbem choreas ducere effinxerunt, chorago exsistente Apolline, qui illud lumen [note: Apollo cur in medio. ] adumbrat, quod hominis mentem collustrat, vt sapientiae sacris initiari valeat. Medius autem locus Apollini cum alibi, tum in caelestibus globis est tributus: quaqua enim is sua virtute, ac radiis pertinet: quare optimo iure caeli cor est nuncupatus: vtque sciremus, eius vim atque efficacitatem non solum ad caelos omnes, ac terras permanare, sed et ad penitissima inferorum loca peruenire: lyram ei addiderunt, quae caelestis harmoniae, quoquouersus permeantis speciem prae se fert: clypeum quoque gestat, quo nostrum hoc hemisphaerium, quod in clypei figuram est orbiculatum, repraesentatur. Idem sagittas fert, quae radiorum vicem subeunt; sicut enim illae ex arcu emissae maximo cum impetu illiduntur, ita et Solis radij ad abstrusissimos terrae recessus perueniunt, quos inferos locos vocamus. Haec omnia ex Seruio retulimus, qui se a Porphyrio mutuatum fatetur, ex eius scilicet libro, qui Sol inscribitur. Nonnulli, Apollinem inferorum Deum appellatum, sagittasque in manibus habere dicunt; quod nimius Solis aestus magnopere

mortales infestat; fere enim pestes, aliaque morborum genera affert. Sed quia Solis temperatus calor plurimum nobis affert commoditatis, dextera Gratias gestasse, sinistra arcum et sagittas Apollo fingitur; nam humorem exsiccando, quem assidue terra exhalat, salubre caelum ac purum reddit. Hoc poetae innuentes, [note: Pytho ab Apolline in terfectus. ] commenti sunt, Apollinem sagittis Pythonem serpentem confecisse, qui ex terra, diluuij aquis nudata, exstitiffe fertur. Pytho enim Graece putredinem sonat; nam terrae adhuc hu midae exhalatio in superna volubili impetu meando, atque inde sese, postquam calefacta est, instar serpentis mortiferi in inferiora reuoluendo, omnia vi putredinis corrumpebat, quae non nisi ex calore et humore generatur, ipsumque Solem densitate caliginis obtegendo, nebula videbatur quodammodo lumen eius eximere: sed diuino radiorum feruore tandem, velut sagittis incidentibus, extenuata, et exsiccata, interempti Pythonis ab Apolline fabulam fecit: quod etiam ex eo significatur, [note: Lupi cur sub tutela Apollinis. ] quod lupi sub Apollinis tutela sunt; sicut enim lupi pecora rapiunt, ita ipse quoque humorem radiis absumit. Ideoque Sol, Luna, caeteraeque stellae ex humore, quem sursum terra [note: Sol, caeteraeque stellae ex quo alantur. ] atque mare emittunt, ali feruntur; vt Marcus Tullius in libro de Natura Deorum ex Cleanthis sententia testatur. Huc proculdubio Homerus spectauit, cum Iouem, caeterosque Deos apud Oceanum coenatum profectos fingit. Lupus quoque ita oculorum acie pollet, vt et nocte cuncta cernat; ita et sol cum exsistit, statim noctis tenebras dispellit. Quare Delphis in eius templo aeneus lupus visebatur; nam fabulantur poetae, Latonam, a Ioue grauidam, in eam beluam esse conuersam, ne forte Iuno, vbi id resciuisset, aliquid ei insidiarum pararet; ideoque lupam exsistentem, Apollinem peperisse. Aut, sicuti apud Pausaniam in Phocicis legitur, quia hominem quemdam aiunt, sacram pecuniam, quam auertisset, abdidisse in ea Parnassi parte, quae maxime esset arboribus condensa: lupum vero, in dormientem impetu facto, illum occidisse; ac deinde quotidie cum vlulatu solitum intra vrbem penetrare: id cum non nisi diuinitus fieri existimare homines coepissent, feram sequuti, aurum sacrilegio ereptum repererunt, et ad rei memoriam lupum ex aere dedicarunt. Hucusque Pausanias, qui caussam

[note: Apollo Lycius. ] templi, quod Argis Apollini, Lycio nuncupato, dicatum est, in Corinthiacis afferens, cum Danaus, inquit, Argos venisset, de regno cum Gelanore, Sthenelae filio contendit; atque cum eorum vterque ad populum multa, et ea maxime probabilia, et iuri consentanea dixisset, neque omnino, quae Gelanor afferebat, minus aequa viderentur, causa ampliata est in crastinum. Postero die prima luce in boum gregem, in pomerio pascentium lupus impetum fecit; atque is taurum ipsum, gregis ducem adortus est: visum est Argiuis, Gelanoris cum tauro, cum lupo esse Danai aptissimam conuenientiae rationem: quod scilicet vti lupus animal est homini minime familiare, sic propemodum ad id temporis nulla fuisset Danaus Argiuorum vsus consuetudine: quare, cum taurum lupus confecisset, e re nata Argiui Danao imperium adiudicarunt. Tunc Danaus lupum ab Apolline immissum interpretatus, Lycij Apollinis aedem dicauit ( lu/kos2 enim Latine lupus vertitur) Pro aede basis est, in qua incisa est tauri et lupi pugna: incisa etiam et virgo, quae lapidem in taurum mittit; Dianam eam virginem nominant. Coruus quinetiam Apollini est dicatus; nam, vt Martianus refert, Apollo diuinandi peritia praeditus esse creditur; coruus autem instinctu quodam naturali pluuiam, serenitatemve praedicit, voce quandoque clara, quandoque rauca vtens, quemadmodum ex Virgilio in Georgicorum libris, vbi de tempestatum signis agit, discere possumus. Putatur etiam coruus multa alia praedicere solere; quare eo antiqui plurimum in augurandi arte vsi sunt: iure ergo Apollini minister est attributus, quod Oui dius de eo narrat; idemque dicit, Apollinem cum caeteris Diis cum in AEgyptum, vt manus Typhonis euaderet, profugisset, [note: Cycnus Apollini sacer. ] in coruum se vertisse. Eidem et cycnum addiderunt, vt hoc diem significarent, quem nobis solis praesentia efficit; sicuti absentia noctem, coruo similem parit. Sentiunt aliqui, nullam auem magis Apollinis naturae respondere cycno: is enim suo candore Solis lucem refert, cantu suauissimum efficit concentum, quem et Apollo lyra efficere creditur: idem et mortem sibi praesagit, cum enim est morti propinquus, dulcissime, si vmquam, canit, vel quod naturae quodam impulsu gestit, cum sciat, se breui moriturum; vel quod tunc maxima sanguinis copia

ad cor confluat, qua concalefactum, dulcedine quapiam titillatum, ita suaues voces emittit. Non desunt, qui dicant, co tempore cycnum flere potius quam canere: nam capitis pennae altius infixae, cerebrum contingunt; qua ex re mors sequatur oportet. Pausanias scribit, Graecos gallum veneratos esse, vt [note: Gallus Apollinisacer. ] Apollini sacrum; is enim cantu mane solis aduentum annunciat. Fortasse etiam, quod saepe antiqui ex eius cantu tempestiuo faustarum rerum auguria capiebant, ex praematuro autem, aut tardo contraria praesagiebant: ita enim Boeotij nobilem illam Leuctricam victoriam de Lacedaemoniis reportatam praesenserunt, praecedenti nocte tota gallis concinentibus: nam gallus a riuali victus, conticescit, et aliquo se abdit, in aliorum se conspectum dare non audens: cum victoriam reportarit, prae [note: Accipiter Apollini dicatus. ] laetitia gestit, cantuque vbique suam victoriam praedicat. Homerus eidem Apollini accipitrem dicatum vult, quem velocem Apollinis nuncium appellat, cum narrat, Telemachum, dum Ithacam reuerteret, accipitrem vidisse, qui columbam dilaniaret; ex quo faustum omen suscepit, se domum a procis breui liberaturum. AEgyptij sub accipitris symbolo Osirim, qui apud eos est Sol, intelligebant; cum quod haec auis acutissima est oculorum acie; tum quod citissime volat. Eum AEgyptij diuinis honoribus prosequebantur (quemadmodum Diodorus Siculus refert, cum belluas, quas AEgyptij numinum loco haberent, recenset) cum alias ob caussas, tum praecipue, quod priscis temporibus accipiter ex ignotis regionibus, The bas (quae erat AEgypti primaria vrbs) ad sacerdotes librum, rubris literis conscriptum attulit, in quo sacrorum ritus continebatur. [note: Pileum rubrum quinam apud AEgyptios gestarent. ] Hinc factum est, vt sacrarum rerum scriptores apud eos pileum rubrum vna cum accipitris ala gestarent. Porphyrius in libro de abstinentia ab animantibus, Apollini inquit, apud AEgyptios Accipitrem, Scarabeum, Arietem, atque Crocodilum prae caeteris Diis attributum.

Sed et AEgyptij Solem pingebant iuuenili ac rotunda facie, [note: Solis nauis. ] eumque in naui collocabant, quam crocodilus ferebat; per nauigium motum eius in humido significantes; per croco dilum vero aquam pluuiam, cuius caussa Soli tribuitur, ex qua noxia quaeque salutaribus suis radiis Sol secernit. Haec

[gap: illustration] Eusebius scribit. Iam blichus autem, cum de AEgyptiorum mysteriis loquitur, AEgyptios inquit, cum Deum in nauem imponunt, tamquam eius gubernaculis praepositum, primam omnium caussam intelligere, quae orbi vniuerso moderetur, quaeque immota manens, superne secundas caussas, serie quadam inter se aptas, per easque mundum vniuersum mouet; perinde atque nauicularius, temone leuiter tacto nauim totam quo vult, mouet. Martianus, cum suam Philologiam ad Solis orbem introducit, eam dicentem facit, se ibi nauim cernere, quae

diuersorum sententiis gubernata, huc illucve, prout naturae impetus fert, impellitur; eandem flammis vniuersam conflagrare, pretiosissimis mercibus esse onustam, septem ei fratres praeesse; leonem in malo, et crocodilum extrinsecus esse depictos; intrinsecus lucis fontem coercere, quam occultis quibusdam viis per vniuersum orbem diffundat. De Scarabeo apud Eusebium legitur, AEgyptios plurimi eum fecisse, et tamquam expressam [note: Scarabeus plurimi ab Aegyptiis factus. ] Solis imaginem coluisse: nam scarabei omnes sunt masculi, vt AElianus testatur: quare milites AEgyptij anulos, in quibus eius effigies esset insculpta, induebant, vt eam spectantes, foeminea mollitie deposita, ad masculam virtutem excitarentur. Scarabei ita sibi sobolem comparant: suum semen in stercus effundunt; eius segmenta rotundant, quae viginti et octo dierum spatio pedibus versant, donec abunde concalefacta, vita informentur: hincque recentes scarabei exsistunt. Sol quoque suam virtutem in terras effundit, eas assidue versat; in orbemque se torquens, efficit vt Luna singulis mensibus inno uetur, quo tempore scarabeus quoque sibi prolem surrogat.

[note: Laurus sa cra Apollini. ] Non solum apud antiquos sua cuique Deo animalia erant sacra, sed et arbores dicabantur. Quare laurum Apollini attribuerunt, ex qua serta ac coronas ei conficiebant; vel vt ad fabulam Daphnes, quam is adamabat, in laurum conuersae alluderent; aut quod laurus diuini nescio quid in se contineret, cum in prunas coniecta, futura praesagire videatur, fausta quidem, si magnum ex se strepitum edat: infelicia, si nullum, aut paruum. Multi apud veteres sibi persuadebant, fore vt, si quispiam cubiturus, lauro sibi tempora vinciret, in somnis videat eius rei, quam scire cupiat, veritatem. Videntur praeterea in lauro ignis semina latitare; nam ea hederae adfricata, perinde atque silici Chalybs, ignem emittit; in quo quidem solem adumbrat. Quia vero laurus Apollini erat sacra, ea poetae, qui sub illius tutela erant, coronabantur. Imperatores etiam eadem se exornabant, ea fortasse de causa, quod haec arbor e caelo minime tangeretur. Quamobrem Tiberius Imperator, cum caelum fulgurare cerneret, statim lauro caput cinxisse legitur, ita se a fulmine sartum tectum credens. Kalendis Ianuarij iis qui magistratum iniissent, Romani lauri folia offerebant, vt

illis muniti toto anno valetudinem tuerentur; nam plurimum haec arbor ad sanitatem conferre vulgo existimabatur, cui [note: Apollo me dicinae Deus ] Apollo praeetat: idemque medicinae inuentor habebatur (vt inferius in AEsculapio videbimus) nam caeli temperatio, quae nostris corporibus magnopere prodest, a sole efficitur. Apollinem AEgyptij hieroglyphicis literis describere volentes, sceptrum effingebant, eius in vertice oculum imponentes, quem [note: Iouis aculus ] interdum Iouis oculum appellabant; hoc innuentes, eum cun cta cernere, cumdemque vniuersum summa cum iustitia administrare; [note: Sol cuncta cernit. ] sceptrum namque regni est symbolum. Homerus quoque saepe scribit, Solem omnia cernere, atque audire. Quare [note: Apollo quattuor auribus prae ditus. ] apud Spartanos Apollini statuam, quae quattuor aures, totidemque manus haberet, positam legimus: quod aliquando ea forma pro ipsis pugnantem, se praebuerit cernen dum: sed fortasse quattuor aures prudentiam, quae ex Apolline manare pu tatur, significant; prudens enim in loquendo est tardus, sed ad audiendum aures semper apertas habet: quare apud Graecos prouerbio quodam admonemur, vt eum, qui quattuor auribus est praeditus, virum scilicet prudentem, audiamus. Apuleius, Solem cuncta videre asserit, cum inquit, in Thessalia fuisse striges, quae, vt suis praestigiis aliquid ad se auerterent, co se insinuabant, vbi cadauer fuisset, ita latenter, vt ne a Solis quidem oculis cernerentur; perinde atque minime fieri, aut vix possit, [note: Solis imago. ] vt aliquid Solem lateat. Phoenices lapidem nigrum ad basim or biculatum atque latum, paulatimque in acumen vergentem, quem caelitus ad se demissum iactabant, verum solis simulacrum habebant, quod diuina, non humana arte esset effictum. Ab hoc forma non discrepabat (nam de colore non ausim asseuerare, cum Pausanias, qui rem narrat, nihil de eo meminerit) lapis quidam, pyramidis speciem referens, quem Megarenses sub Apollinis nomine colebant. Et apud Paeones (sicuti Ale xander Neapolitanus lib. IV. cap. XII. refert) discus breuis, longo ligno appositus pro sole habebatur. Lactantius Statij interpres scribit, maximum apud Persas Deorum solem extitisse, quem in quodam antro venerabantur. Eum figurabant Leo nis rictu cum thiara, vtraque manu tauri cornua premente. Leonis caput, Solem maximam tum vim habere innuit, cum ad

[gap: illustration] Leonis signum peruenerit; aut eum inter caetera sidera eodem loco, atque leonem inter belluas numerari. In antro degit, cum ob Lunae oppositum, a nobis minime conspicitur. Luna vero, quae vaccae similitudinem gerit, ob eas, quas inferius suo loco rationes afferemus, cornibus ab eo tenetur, vt eam saepius a So le lumine priuari, cum scilicet Lunae defectus accidit, cogique quodammodo, solis vestigia persequi intelligamus. Nonnulli arbitrantur id ad Persicorum sacrorum ritus referendum; apud quos nemo Apollinis sacris initiabatur, qui prius suae virtutis,

ac patientiae quodam in antro specimen non dedisset. Patris, quae sunt in Achaia, vt Pausanias lib. VII. refert, Apollinis nudum est ex aere signum, pedibus tantum calceatis; quorum [note: Boues Apollinigrati. ] altero bouis caluae insistit. Delectatum vero bobus Apollinem, in hymno, quem in Mercurium fecit, docet Alcaeus, boues ereptas Apollini a Mercurio memorans. Sed ante Alcaeum versibus suis prodidit Homerus, certa mercede Laomedontis armenta Apollinem pauisse: idemque ita loquentem Neptunum facit;

Ipse ego Troianam vallabam moenibus vrbem
Tam latis, pulchrisque, vt inexpugnabilis esset:
At tu Phoebe, boues camuras tunc pastor agebas.

Nulla autem gratiori Apollini victima litabatur, quam boue. Quare Charystij ex Euboea bouem aeneum Apollini statuerunt de Persica victoria. Quod illuc refert Pausanias in Phocicis, quod, barbaris e Graecia pulsis, et alias fortunas incolumes habuerunt, et libero solo terram arare potuerunt. Itaque Plutarchus, caussas afferens, cur Theseus in numo bouem exprimendum curarit, hoc inquit, eum voluisse populos suae fidei creditos agriculturae admonere, ad eamque clam excitare. [note: Bospro agricultura capitur. ] AEgyptij bouem pro Osiride colebant, eum solis loco habentes, talique specie credentes post mortem visum: hunc enim Typhon frater interfecerat, quod ei inuideret ob eximios honores decretos, quos sibi egregiis artibus a se inuentis, ac AEgyptio [note: Apis. ] populo traditis commeruerat. Eum ergo AEgyptij Apin, quem bouem lingua nostra dixeris, appellarunt. Sed sunt qui arbitrentur, bouem ab AEgyptiis maximo in honore habitum, quod Osiris, eiusque vxor Isis ita sanxissent, idque ob maxima commoda, quae in mortales a boue ratione agriculturae dimanant. Neque eius effigie contenti belluam quoque viuam venerabantur; quam nec diu viuere patiebantur; post paucos enim annos eam praecipitem in fluctus agebant: de cuius mor te publicus luctus celebrabatur, passim omnibus sibi vestes, atque capillos lacerantibus; iustitium tantisper edicebatur, donec alius bos esset inuentus: non enim omnes boues, aut [note: Bos Isidis qualis. ] vituli (ita eum Herodotus vocat) Deo Api subrogando erant idonei; sed ex vacca primo partu editum seligebant (eam

splendore quodam, caelitus emisso grauidam effectam iactabant) totum nigrum, nisi quod macula alba, eaque quadrata esset in fronte aspersus; in dorso aquilae signo esset insignitus; lingua aut palato signum nigrum haberet expressum, quod scarabeum fortasse repraesentaret; cauda duplici pilo esset contecta. Hanc AEgyptij belluam nacti, publica omnes laetitia gestiebant, eamque sacerdotibus maxima cum veneratione, diuinisque honoribus, quales numina decent, custodiendam tradebant; a qua et oracula hoc modo petebant: foenum, aut fruges porrigebant; quas si bos ille statim arripuisset, fausta omnia euentura sibi persuadebant; sin renuisset, alia omnia potius. Apim interdum Memphi se videndum praebere dictitabant: quare festos dies, eius visioni dicatos maxima cum religione colebant. Sed Cambyses Persarum Rex, qui AEgyptum sibi subegerat, cum ex bello Ammonico, infeliciter sane a se gesto, Memphim reuerteretur, populum publica laetitia praedicta fe sta celebrantem forte offendit; quo spectaculo perculsus (nihil enim de solemnitatis more didicerat) confestim ex primariis aliquot interficiendos iussit, eorum excusationem non accipiens, sacrorum suorum ritum ita ferre dicentium; suspicans potius, publicum gaudium susceptum ex clade, quam ab hostibus reportasset; cum sciret se populo esse exosum: nam quod ad Apidis speciem pertinebat, negabat posse fieri, vt illuc Deorum aliquis, se inscio perueniret. Cum vero Sacerdotes in eo insisterent, Apim maximum Deum esse visum, asseuerantes, iussit, vt statim hunc ei Deum videndum exhiberent; qui maxima cum pompa praedictum bouem ad Regem adducunt; quem cum Cambyses esset intuitus, illorum superstitione [note: Cambyses Apin occidit, ] irrisa, ac, gladio stricto, iugulauit; et ad sacerdotes, reliquosque AEgyptios, ibi praesentes conuersus, Sunt, o hominum nequissimi, inquit, ita carne ac sanguine Dij coagmentati, vt plagis, ac vulneribus sint obnoxij? hic est vobis profecto Deus maxime dignus. Sed efficiam, ne mihi verba dedisse, vobis operae pretium fuerit. Statimque sacerdotes virgis caedendos curauit, ac publico edicto cauit, ne quis festum diem celebraret; quod qui secus fecerit, is capite plecteretur. Haec narrat Herodotus. Sed Augustinus lib. XXIIX. de ciuitate Dei ita de Api

scribit; Apis rex Argiuorum, nauibus transuectus in AEgyptum, cum ibi mortuus fuisset, factus est Serapis, omnium maximus AEgyptiorum Deus. Hominis autem huius, cur non Apis etiam post mortem, sed Serapis appellatus sit, facillimam rationem Varro reddidit: quia enim arca, in qua mortuus ponitur, quod omnes iam s1arkofa/gor vocant, s1oro\s2 dicitur Graece, et ibi venerari eum sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset exstructum, velut s1o/rapis2 primo; deinde, vna litera (vt fieri solet) commutata, Serapis dictus est. Constitutum est etiam de illo, vt quisquis eum hominem fuisse dixisset, capitalem penderet poenam. Et quoniam fere in omnibus templis, vbi coleretur Isis et Serapis, erat etiam simulacrum, quod, digito labiis impresso, admonere videretur, vt silentium fieret (is erat Harpocrates) hoc significare idem Varro existimat, vt taceretur, homines eos fuisse. Ille autem bos, quem mirabili vanitate decepta AEgyptus, in honorem eius deliciis affluentibus alebat, quoniam eum sine sarcophago viuum venerabantur, Apis, non Serapis vocabatur. Praeter bouem AEgyptij vt numina habuerunt belluas quoque non paucas, vt Hircum, quemadmodum Iosephus in libris contra Appionem refert, Cynocephalum, de quo dicetur, cum de Mercurio agemus, et Crocodilum, quem non aliter Cleomenem Alexandri ducem tractare voluisse dicunt, atque Cambyses Apim tractarit: is enim cum illae transiret, vbi Crocodilus pro numine colebatur, cum audisset, quemdam ex suis famulis ab huius generis bellua vehementer laesum, omnibus ad se accersitis sacri ficulis, vehementer de eorum Deo est conquestus, qui vltro se iniuriis appetisset, nullo prius damno accepto; poenasque de eo se sumpturum, est comminatus. Quare post crocodilorum venationem instituit. Sed tamen minae nullum habuerunt euentum; Cleomenes enim maxima pecuniae summa sacerdotibus emunctis, qua ij Dei sui contumeliam, atque adeo necem redemerunt, ab incepto destitit. Hoc Aristoteles in libris de Repub. refert, eorum exempla adducens, qui varios pecuniae [note: Apollo pastor. ] conficiendae modos excogitarunt. Sed iam ad Apollinem reuertamur, qui Nomij cognomen habuit, ex praedictis eius muneribus, quae maxime cum pastoricia arte consentiunt

(quamuis etiam in fabulis sit eum Admeti regis pecora pauisse) sol enim omnia pascit, quae terra progenerat. Ex hoc fortasse stulta AEthiopum opinio, qui Africam ad mare australe incolunt; originem traxit, apud eos enim sunt prata quaedam, in quibus omnium fere animalium carnes assatae vtplurimum reperiebantur; quo omnes passim confluebant, vt opipare sane epularentur ex iis, quae etiam assata sponte a terra sine hominum [note: Solis mensa. ] labore solis virtute producerentur: itaque is locus mensa Solis vulgo dicebatur. Hinc locus prouerbio datus, vt mensae Solis et diuitum aedes nuncupentur, quo omnibus patet aditus ad edendum, atque bibendum. Sed tamen Herodotus arbitratur, [note: Apollinissi mulacrum. ] eas carnes noctu a magistratibus inferri solere.

ASSYRII, vt Solis vires, quas in rebus inferioribus exserit, exprimerent, Apollinem promissa in acutum barba, eminente super caput calatho effinxerunt. Lucianus narrat, quosdam Assyriorum Apollinem barbatum effecisse, caeterosque, qui eum imberbem repraesentarent, vituperantes; perinde atque iuuenilis forma aliquod sit imperfectionis argumentum, quae procul a Deis est amouenda. Idem thorace aeneo erat indutus; dextera hastam tenebat, in cuius vertice imaguncula quaedam Victoriae erat; sinistra florem porrigebat; ex humeris pannus dependebat, in quo Medusae caput, serpentibus circumdatum erat expressum: aquilae propter exprimunt instar volatus: ante pedes imago foeminea est, cuius dextera, laeuaque sunt signa foeminarum: ea cingit flexuoso volumine draco. Ita Macrobius lib. II. Saturnaliorum Solis simulacrum, quod erat [note: Expositio. ] Hieropoli, describit. Radios in terram superne iaci, barba demissa signat: calathus aureus surgens in altum, monstrat aetheris summum, vnde solis creditur esse substantia: hastae atque loricae argumento imago adiungitur Martis, is enim solis virtutem, atque efficacitatem nobis ponit ob oculos: Victoria testatur, cuncta submitti huius sideris potestati; floris species florem rerum protestatur, quas hic Deus inseminat, progenerat, nutrit, fouet, maturatque: species foeminea terrae imago est, quam Sol desuper illustrat: quod iidem quoque Assyrij (quemadmodum Macrobius inferius eodem in libro recenset) maximi [note: Adad, ] apud se Dei simulacro, ostendunt, quem ipsi Adad

[note: Atargates. ] appellant. Huic subiungunt Deam nomine Atargatim: omnemque potestatem cunctarum rerum his duobus attribuunt, solem, terramque intelligentes. Simulacrum Adad insigne cernitur radiis inclinatis; quibus monstratur, vim caeli in radiis esse So lis, qui demittuntur in terram. Atargatis simulacrum sursum versum reclinatis radiis insigne est, monstrando, radiorum vi, surperne demissorum enasci quaecunque terra progenerat. Sub eodem simulacro species leonum sunt, eadem ratione terram esse monstrantes, qua Phryges finxerunt, matrem Deum, id est [gap: illustration]

terram, leonibus vehi; vt in eius imagine inferius docebimus. Signa duo aeque foeminea, quibus ambitur, hylem, naturamque significant confamulantes: et draconis effigies flexuosum iter sideris monstrat: a quilae propter altissimam velocitatem volatus, altitudinem solis ostendunt: addita est Gorgonea vestis, quod Minerua, quam huius praesidem accipimus, solis virtus est; sicut et Porphyrius testatur, Mineruam esse virtutem solis, quae humanis mentibus prudentiam subministrat: nam ideo haec Dea Iouis capite prognata memoratur, id est, de summa aetheris parte edita, vnde origo Solis est. Quod autem apud veteres Solis aliquae virtutes per Martem significarentur, praeter ea quae paullo ante ex Macrobio retulimus, et alia quae inferius in Marte demonstrabimus; fidem quoque facit in gens quoddam simulacrum, cuius altitudo ad triginta cubitos peruenit: quod Pausanias in quadam Laconiae parte refert, Apollini positum: haec statua perqueuam antiqua videbatur, eoque tempore exsculpta, quo nondum homines artem earum fabrefaciendarum callerent; nam ante Daedalum, qui omnium primus statuarum membra coepit distinguere, vt Suidas est auctor, statuarij rudes ac informes statuas effingebant. Haec igitur, nisi quod caput, manus, atque pedes distinctos haberet, caetera omnia columnae instar erat: galea caput habebat contectum; altera manu arcum, altera hastam gestabat, quae Martis proculdubio sunt insignia: quamuisque eisdem Minerua si[?]insignita; tamen longe diuersam esse rationem, cum ad eius imaginem perueniemus, ostendetur. AEgyptij variis modis Solem adumbrarunt; inter quos hic refertur a Macrobio: Erat simulacrum cuius caput erat semirasum, dextera enim pars capillis contegebatur; hoc eo spectabat, quod Sol a natura nunquam ita recedit vt nihil suis in eam radiis virtutis influat: capilli incisi designant, Solem eo etiam tempore, quo latitat, vim ad nos remeandi habere, perinde atque capilli, vbi semel abrasi fuerint, iterum pullulant, cum eorum radices adhuc supersint. Eodem argumento significatur et tempus, quo angusta lux est; cum velut abrasis incrementis, angustaque manente exstantia, ad minimum diei Sol peruenit spacium, quod veteres appellauere brumam, hanc a breuitate dierum

cognominantes, id est, braxu\ h(=mar, ex quibus latebris, vel angustiis rursus emergens, ad aestiuum hemisphaerium tamquam enascens, in augmenta porrigitur; et tunc ad regnum suum peruenisse iam creditur. Iidem AEgyptij Solis simulacra pennata fingunt, quibus color apud illos non vnus est: alterum enim caerulea specie, alterum clara fingunt: ex his clarum superum, et caeruleum inferum vocant: inferi autem nomen soli datur, cum in inferiori hemisphaerio, id est, hiemalibus signis cursum suum peragit; su peri, cum partem zodiaci ambit aestiuam. Pennae, maximae Solis velocitatis sunt argumentum, vt Macrobius eodem [note: Serapis. ] libro exponit. Apud eosdem sub Serapidis nomine Sol intelligebatur, etsi eum interdum pro Ioue ponebant. Statua est huiusmodi: eius capiti modium infigunt, omnibus in rebus mensuram esse adhibendam innuentes Suidasque refert, iuxta aliquorum sententiam, illa eos effigie Nilum adumbrasse, qui modio illo, ac baculo, quo ad mensurandum vtimur, docere velle videbatur, suas aquas certa quadam mensura AEgyptum tegere oportere, vt eam foecundam redderent. Huic simulacro, vt Macrobius etiam libro primo Saturnaliorum narrat, signum tricipitis animantis adiungunt; quod exprimit medio eodemque maximo capite Leonis effigiem; dextera parte caput canis exoritur, mansueta specie blandientis: pars vero laeua ceruicis rapacis lupi capite finitur: easque formas animantium draco connectit volumine suo, capite redeunte ad Dei dexteram, qua conspicitur monstrum. Ergo Leonis capite monstratur praesens tempus; quia conditio eius inter praeteritum, futurumque actu praesenti valida, feruensque est: sed praeteritum tempus lupi capite signatur, quod memoria rerum transactarum rapitur, et aufertur. Item canis blandientis effigies futuri temporis designat euentum, de quo nobis spes, licet incerta, blanditur. Idem quoque Deus Alexandriae in templo sibi dicato, statuam habebat, quae ex omnium metallorum genere atque lignorum erat coagmentata; eademque ita erat ingens, vt manibus vtraque fani latera contingeret; e regione quaedam fenestella erat ita effecta, vt sol exoriens, per illam suis radiis simulacri caput feriret. Hincque populi opinio nata est, Solem mane Serapim inuisere, atque osculari. Thebis quoque

[gap: illustration] in AEgypto in delubro, quemadmodum Plinius lib. XXXV. scribit, erat Serapis, vt putabant, Memnonis statua dicatus, ex basalte, ferrei coloris, atque duritiae, quem quotidiano solis ortu contactum radiis, crepare dicebant.

SED qui Solem melius nobis ob oculos statuat, ita vt omnium temporum vicissitudinem ab eo profluere cernamus, equidem Martiano Capella esse arbitror neminem; nam is lib. primo Philologiae Mercurium atque Virtutem ad Phoebum proficiscentes facit, eum de matrimonio inter se contrahendo

consulturos; quem edito considentem, arduoque suggestu offendunt, [note: Vrnulae Phoebi. ] atque in conspectu quattuor vrnulas adopertas, vicis simque alternis inspectionibus enudantem, quae diuersa specie, me tallisque sunt formatae: nam vna ex ferro, quantum con iici potuit, duriore, alia ex argenti fulgentiore materie, tertia liuentis plumbi fusili robore videbatur: at vero propior Deo pellucentis vitri salo renidebat: singulae autem rerum quaedam semina, elementaque gestabant: nam flamma flagrantior, et ab ipsius cecaumenis exanclata fomitibus, ex ferri praedicta [gap: illustration]

[note: Vertex Vul cani. ] anhelabat vrna; quae tamen Vertex Mulciberi dicebatur. Alia etiam, quae fuerat ex argenti materia, praeferebat serena fulgentia, et vernantis caeli temperie renidebat: hanc dicebant [note: Risus Iouis. ] Risum Iouis. Illa vero metalli grauioris plena, vndosae hiemis, atque algidi rigoris, necnon etiam pruinarum: haec Saturni vo [note: Exitium Sa turni. ] cabatur Exitium. At vero sali resplendentis, atque ad ipsius Dei dexteram sita aeris totius seminibus erat referta: hanc Iunonis [note: Vbera Iunonis. ] vbera memorabant. Ex his igitur vrnis Deus alternatim, quantum dispositis sat erat, hauriebat: nam quoties orbi complacito vitalis spiritus salubres ministrabat auras, ex illa argenti clementia aeris hausti permiscens semina temperabat. Cum vero pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aeris similiter anhelos ignes, aut torpentis frigoris venena miscebat, et in affligendum meare cogebat orbem. Ex his Martiani verbis manifeste patet, temporum anni diuersitatem ex Sole, vt alias diximus, proficisci: aerem vero subinde eiusdem virtute varias induere qualitates, ex quibus alias alij apud nos effectus, quandoque salutares, saepe perniciosi exsistant oportet. [note: Apollo Cyclopas interficit. ] Quare optimo iure poetae, Cyclopas ab Apolline interfectos tradunt, qui pro nebulis, aliisque aeris male affecti qualitatibus capiuntur; eumdemque AEsculapij patrem volunt, ex quo Hyg ei a, quae sanitatem sonat, est orta: nam, vt Pausanias refert, [note: Apollo Aesculapij pater. ] se a quodam Phoenice didicisse, AEsculapius aerem nobis repraesentat, qui a Sole ita noxis purgatur, vt nobis sit salutaris; quemadmodum et medici facere creduntur, qui sua arte vel aegrotis corporibus sanitatem afferunt, vel in sanis conseruant. [note: Aesculapius. ] Itaque veteres AEsculapium vt medicinae Deum coluerunt, qui Epidauri Graeciae ciuitatis tutelaris Deus credebatur, quae ob eius insigne templum apud omnes erat celebris, quemadmodum Solinus scribit: nam qui afflictae suae valetudini medicinam quaerebat, ad illud fanum proficiscebatur, noctuque ibi cubans, in somnis, quid sibi facto esset opus, discebat. Pausanias huius Dei simulacrum, quod Epidauri erat, in Corinthiacis hoc modo describit; Sedet in solio, scipionem tenens; altera manu draconis caput premit, cane ad pedes decumben te. Imaginis huius Festus Pompeius hanc affert rationem; in AEsculapij tutela est draco, quod vigilantissimum sit animal;

[gap: illustration] quae res ad tuendam valetudinem aegroti maxima est. Canes adhibebantur eius templo, quod is vberibus canis sit nutritus. Bacillum habet nodosum, quod difficultatem significat artis. Laurea coronatur, quod a Pausania omissum, Festus addit, quia ea arbor plurimorum sit remediorum. Sed hic Deus promissa fere barba fuit effictus, vt superius a nobis, cum de Dionysij Tyranni sacrilegio diceremus, est expositum: sed interdum et imberbis ostenditur, qualem Petrus Appianus libro antiquariorum eum describit; nam Auximi, quod eit

Agri Piceni oppidum, AEsculapij signum marmoreum est hac forma exsculptum; indutus esse videtur subucula graecanica, et amiculo succinctus; sinistra quidem in amiculi lacinia fructus nescio quos tenere videtur; dextera vero duos gallos continet; gallum enim ei ob vigilantiam, qua medicus debet esse praeditus, [note: Gallus Aesculaepiosacer. ] antiqui et consecrarunt, et sacrificare solebant. Quare Socrates, vt apud Platonem exstat, iam moriturus, testamento gallum AEsculapio legat, ita sapientissimus vir innuens, se lucis vsuram, cuius est gallus nuncius, hoc est vitam diuinae bonitati, omnium morborum curatrici, quam AEsculapius designat, quaeque diuinae prouidentiae; ab Apolline adumbratae, est proles, restituere, a qua et mutuato acceperat. AEsculapium Phliasij quoque (hi Peloponesum incolunt) im berbem habue runt; huiusmodi etiam, vt Pausanias refert, erat apud Sicyonios: nam in eorum Asclepiei vestibulo fuisse ait imber bem AEsculapium, ex auro, eboreque confectum, sceptrum dextera, sinistra vero manu domesticae pinus pomum tenentem. Dicebant ipsum in draconis speciem ad se ex Epidauro mulorum [note: Serpens AEsculapio sacer. ] bigis vectum; idque factum fuisse a Nicanora, foemina Sicyonia: adeo non Romanis tantum serpens Epidaurius est impertitus; qui (si Valerio Maximo, id libro primo referenti credimus) triennio continuo vexati pestilentia, cum finem tanti, ac tam diuturni mali nullum imponi viderent, cura sacerdotum inspectis Sibyllinis libris, animaduerterunt, non aliter pristinam recuperari salubritatem posse, quam si ab Epidauro AEsculapius esset accersitus. Itaque, eo legatis missis, vnicam fatalis remedij opem ab eo se impetraturos crediderunt. Nec spe [note: AEsculapius vt Romam aduectus. ] sunt falsi: nam vbi legati in templum eius venerunt, is anguis, quem Epidaurij in modum AEsculapij venerabantur, per vrbis celeberrimas partes mitibus oculis, et leni tractu labi coepit, triduoque maxima cum omnium admiratione conspectus, tandem ad triremem Romanam perrexit; pauentibusque inusitato spectaculo nautis, eo conscendit, vbi Q. Ogulini legati tabernaculum erat, inque multiplicem orbem per summam quietem conuolutus est, ac se Romam perduci siuit, atque in Insulam Tyberis, vbi erat ei templum dicatum, transnauit; et aduentu suo tempestatem, cui remedium quaesitus erat,

dispulit. Quare non iniuria serpens in AEsculapij simulacro visebatur, qui nonnumquam scipionem, quem gerebat suis voluminibus complectebatur. Huius rei plurimae esse possunt caussae, quae ex Philostrato, Hygino, Eusebio, Plinio, Macrobio, aliisque nonnullis colligi possunt; ex quibus vnam delegi, non quod ea sit visa omnium verissima, cum sit plane fabulosa, sed quod eam lepidissimam esse existimauerim. Ob insignia quaedam opera, quae in morbis vel desperatissimis curandis, ediderat, tam celebre apud omnes erat AEsculapij nomen, vt vulgo [note: Fabula de Aesculapio. ] vel mortuos ab inferis reuocare posse crederetur. Quare Minos Cretae Rex eum ad se accersitum iubet Glauco filio iam mortuo vitam restituere: ad quod cum nec precibus nec promissis tentandum posset adduci; erat enim opus longe maius, quam vt homini praestare liceret; Minos ad minas atque vim conuersus, eum in carcerem coniecit, non emissurus, quoad reducem filium ex inferis stitisset. Hic ergo loco secreto inclusus, bacillum tenens manu, cum quid ageret, cogitaret, dicitur anguis ad bacillum eius arrepsisse: quem AEsculapius mente commotus interfecit, bacillo fugientem saepius feriens. Postea fertur alter anguis eodem venisse, ore ferens herbam, et in caput eius imposuisse: quo facto, loco fugisse. Itaque AEsculapius vsus herba eadem, Glaucum ab inferis excitauit. Ideoque anguis semper AEsculapij scipioni implicatus in omnibus fere eius simulacris, quae exstant, videtur. Et ob hac rationem, vel ob plurimas alias, quae afferri possunt, angues [note: Angues in Aesculapij tutela. ] semper in AEsculapij tutela esse sunt crediti. nam Epidau ri, vbi propriae eius erant quasi sedes, serpentes religiose coleban tur, praecipue domestici qui hominibus sunt minime noxij: sed et Corinthi in eius fano angues alebantur, ad quos nemo auderet accedere, verum, cibo ad templi fores relicto, recedebant. In agro etiam Corinthio alicubi inter multas AEsculapij imagines, quae in proprio templo erant ei positae, erat etiam quae eum super anguem sedentem referebat, quem Arati matrem adumbrare dicebant, quacum AEsculapius concumbens, eum genuerat. Hoc Pausanias scriptum reliquit; qui et in Boeoticis narrat, in quadam spelunca Boeotiae, vbi sunt Ercynae fluuij fon tes, quaedam fuisse simulacra stantia, quorum sceptris angues

circumuoluti erant: ea alij dicebant esse AEsculapij et Hyg ei ae, alij vero Trophonij, et Ercynae; lucus enim, qui circa est, ab eo nomen sumpsit, et fluuius ab Ercyna Proserpinae socia est no minatus; cum non magis AEsculapio, quam Trophonio an gues consecratos antiqui arbitrarentur, cos fortasse putantes tamquam oraculi nuncios, quod ex cauerna edebatur, quam [note: Trophonij antrum. ] Antrum Trophonij dixerunt; ibi enim Trophonius diu delituit, futura praedicens, atque fame mortuus, ibidem est sepultus. Sed post mortem maiori quam viuus est honore affectus; praecipue vero, quia mortuus adhuc non cessauit oracula profundere, vel quod eius genius ibi permaneret, vel quod in eius locum daemon aliquis successisset. Quod ad oraculum pertinet, [note: Trophonij oraculum. ] obseruabatur ritus huiusmodi. Vbi statuisset quis in Trophonij antrum descendere, primum, dierum certo numero erant ei Trophonij manes placandi; post quibusdam piaculis expiatus, in Etcyna, ad amnis fontes ducebatur: sunt vero duo inter se proximi. bibenda illic erat Lethes, quae dicitur aqua, quo cunctorum ei, quae memoria complectebatur, obliuio contingeret: Mnemosynes deinde, id est, Memoriae aquas potabat, quo minus ea, quae intra ea penetralia vidisset, e memoria effluerent: his perfectis ad oraculum progrediebatur, tunicam indutus lineam, ac teniis incinctus, soliis popularibus in pedes inductis: is, humi procumbens, melle subactas offas tenens, pedes prius in cauernulam illam immittebat; mox genua properabat ad pedes adiungere: statim reliquum corpus ad genua contractum, eodem prope modo, quo si maximi, et concitatissimi amnis aquarum vortice correptum fuisset, intro abripiebatur. Qui intra penetrale descendissent, futura non vno, et eodem cognoscebant modo, ex visis alius, ex auditis alius id consequebatur. Per easdem fauces patebat omnibus reditus, in pedes vero retrogrediebantur. Consultorem a Trophonio reuersum sacrificuli in solio collocabant, Mnemosynes vocato; ab eo percontabantur quaecunque vel visa, vel audita reportasset, qui ea in scripta referebant. Facile crediderim eos, qui illuc descendissent, in maximas angustias fuisse redactos; pauci enim inde reuersi postea sunt visi risisse. Multa alia praeterea de hoc antro ibidem Pausanias refert, vt qui illud inuiserit; quae ego,

breuitati consulens, omitto; et hoc quidquid attigi, feci, vt ostenderem quis Trophonius esset, eique non minus quam AEsculapio serpentes consecratos fuisse. Cicero de Natura Deorum, multos esse Mercurios asserit, quorum vnum dicit subterraneum, [note: Sanitatis symbolum. ] eumdemque et Trophonium esse. Ángues apud veteres sanitatis signa erant, nam, sicut angues, vetustis positis exuuiis, innouantur, ita et homines, sanitate recuperata, restaurari quodammodo [note: Salutis ima go. ] videntur. Ideoque Salus effingebatur ab antiquis mulieris forma, in solio sedentis, pateram tenentis, penes quam ara erat, arae anguis inuolutus, caput attollens. Porro et Antiochus, qui cognominatus est Soter, cum aduersus Galathas pugnaret, nec satis pro voto res succederet, essetque in discrimine, vel vidit, vel vidisse simulauit per quietem, vt militum animos spe erigeret, Alexandrum Magnum, qui moneret, vt Sanitatis signum proponeret, idque pro tessera tribunis daret, eorumque vestibus insueret; ea re fore, vt victoria potiretur. Vnde et huius rei signum in veteribus Antiochi nomismatibus [note: Salutis signum. ] adhuc cernitur. Est autem triangulus triplex, in uicem insertus, lineis quinque constans, in quibus graece *y*g*i*e*i*a IEIA, latine Salus inscribitur. Id erat AEsculapij filiae nomen, vt supra dixi, cui vna cum patre diuini ab antiquis honores deferebantur; statuaeque ambobus coniunctae ponebantur, vt Pausanias in Corinthiacis refert, de AEsculapij simulacro, quadam in parte Corinthij agri exsistente, cuius sola se facies, manus, et imi pedes ostendebant, partes caeterae lanea tunica, et pallio velabantur. Eodem fere [note: Hygeia. ] ha bitu erat prope Hyg ei ae signum, neque enim illud facile conspiceres; velatum enim vndecumque erat partim comis, quas Deae mulieres detotonderant, partim vero Babylonicae vestis laciniis. Sed iam ad Solem reuertamur, cuius radij cum eam vim habeant, vt aerem purum reddant, efficiunt quoque, vt vberes terra fructus proferat, quo fortasse Troadis quidam incolae alludentes, Apollini Sminthio statuam posuerunt, qui sic a mu [note: Apollo Sminthius. ] ribus quos pede premit, est cognominatus, mures enim apud eos Sminthes dicebantur. Caussa varie proditur: Crinis fuit

Apollinis sacerdos; is, cum dei sacra neglexisset, a terrestribus muribus agrorum fructu est priuatus: quo damno ille commonitus, cum ad bonam frugem rediisset, Apollo mures sagittis confecit; nam mures, aliaque huiusmodi animalcula, ex terra putrefacta, aereque male affecto exsistunt: hinc fit, vt segetes a muribus corrosae, fructum edere nequeant; nisi Sol suis radiis, noxiis humoribus dispulsis, has pestes sustulerit, terraeque vim ad fructus proferendos tribuerit. Sunt qui putent de Apolline Sminthio illud Plinij intelligi: Fecit Praxiteles Apollinem puberem, subrepenti lacertae cominus sagitta insidiantem, quem Sauroctonon, hoc est lacerticidam vocant. Alia quoque affertur ratio, cur Apollo Sminthius vocaretur, murisque species cum eo effingeretur; quae est huiusmodi; Teucris e Creta profectis, datum erat oraculum, ibi eos sedem posituros, vbi terrigenae eos adorirentur: id circa Amaximum, quod est Troadis oppidum, dicunt contigisse, maximamque agrestium multitudinem murium noctu exortam, quicquid armorum, et vtensilium ex corio inuenisset, corrosisse, et Teucros [note: Mures sacrihabiti. ] ibi mansisse, vbi et templum Apollini Sminthio posuerunt; muresque, quos sminthas dicebant, maximo cultu sunt postea prosecuti: sed et mures cicuros alebant, eisque victus publice praebebatur, atque infra altare, vbi degebant, latebras habebant. Apollinis autem simulacrum ita apud eos erat effictum, vt murem pedibus premeret. Hinc manifeste cernamus licet, statuas Diis positas, vt superius attigi, saepe ea prae se ferre, quae homines ab iis impetrassent, itemque ita effectas, vt illa in memoriam reuocarent, quae sub eorum auspiciis prospere, foeliciterque aliqui gessissent; quod abunde ex Pausania discimus, cum infinita simulacra Apollini Delphico consecrata recenset; [note: Caper aeneus Apollini dicatus. ] ex quibus duo potissimum ad id declarandum mihi selegi: alterum est Caper aeneus, Apollini a Cleonaeis dicatus; cum enim saeuissime in eos pestis grassaretur, responsum a Delphico oraculo reportarunt, vt caprum statim orto sole, sacrificarent, [note: Asinus Apollini dicatus. ] quo facto, peste sunt liberati: quare Delphos caprum aeneum miserunt. Alterum est simulacrum Asini aenei, quod Ambraciotae, quemadmodum Pausanias in Phocicis refert, Apollini Delphico consecrarunt, victis nocturna pugna Molossis: nam, cum

in illos noctu insidias disposuissent Molossi, asinus, qui forte ex agro in oppidum agebatur, asellam insectans, cum multa lasciuia vehementem ruditum sustulit: ipse etiam agaso per tenebras incondita voce inclamabat. Iniecit ea res tantam Molossis trepidationem, vt statim insidiarum locum deseruerint. Eos Ambraciotae, detecta fraude, noctu inuadentes, praelio superarunt. Alexander Neapolitanus libro 11. genialium dierum refert, statuam Neapoli Apollini dicatam, quae praeter alia huius [note: Columba in Apollinis humero. ] Dei propria insignia columbam in humero habebat infixam, quam Parthenope inspicere, ac venerari videbatur; haec enim columbae augurium sequuta, e Graecia profecta, in agro Neapolitano confedit: quippe cum nullam Coloniam sine con [note: Equi Phoebi. ] silio Deorum Graeci transmitterent. Boetae Phoebo, qui est et Apollo, quadrigam, qua veheretur, attribuerunt, equorum no mina ab Ouidio secundo Metamorphose w n recensentur, ita dicente;

Interea volucres Pyrois, Eous, et AEthon,
Solis equi, quartusque Phlegon hinnitibus auras
Flammiferis implent.

Horum equorum nomina nobis Solis vim ob oculos ponunt, cum eius currum trahere dicuntur; qui quidem aureus totus [note: Phoebi currus. ] ab Ouidio ibidem describitur, nisi quod rotarum radij erant argentei; per currus iuga Chrysolithi erant infixi, ex ordineque erant gemmae dispositae; quae, cum solis lumine ferirentur, mirabilem ex se fulgorem emittebant. Quod Ouidius currui [note: Phoebi coro na. ] Phoebi adscripsit, id Martianus Capella lib. primo Philologiae, multoque plura ipsi Phoebo attribuit, ita enim de eo dicit, Erat illi in circulum ducta fulgens corona, quae duodecim flammis ignitorum lapidum fulgorabat: quippe tres fuerunt a fronte gemmae, Lychnis, Asterites, et Ceraunos: aliae sex ex vtroque latere rutilabant, quarum Smaragdus vna, Scythis altera, Iaspis tertia vocabatur: inter quarum virorem foeta mari per lumina coruscabat, fronti quaedam interioris suauitas resplendebat, Hyacinthos, Dendrites, etiam Heliotropios vtrimque

compacti: qui lapides coloribus suis terras ratis temporum vicibus herbidabant: quos ei ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur, et Autumnus munere contulisse. Posterior autem pars coronae Hydatidc, Adamante, et Crystallo lapibus alligabatur: hos enim hiems vndosa genuerat. Ipsius vero diui auro tinctam caesariem, comasque crederes bracteatas. Facie autem, mox vt ingressus est, pueri renidentis, in incessu medio iuuenis anheli, in fine senis apparebat occidui. Corpus autem eius flammeum totum, pennata vestigia, pallium coccineum, [gap: illustration]

sed auro plurimo rutilatum. Sinistra autem manu clypeum coruscantem, dextera ardentem facem praeferebat. Calcei vero similes ex Pyropo. Non arbitror vlla hic opus esse explicatione; imago enim est clarior per se, quam vt nostram desideret declarationem. Quare ad aliam accedamus, quam Eusebius scribit, Elephantopoli, quae est vrbs AEgypti fuisse. Haec humana forma erat efficta, caput arietis cum cornibus habebat, caerulei erat coloris; qui cum maris sit proprius, quod humidum est, innuit, quemadmodum Eusebio videtur, Lunam Soli coniunctam in Arietis signo, maximam in regione inferiori humiditatem efficere. Verum huiusmodi ad Astrologos reiicio; nam ad rem, quam mihi tractandam proposui, Astrologicae imagines facere non videntur.

Sed iam Solis imaginibus finem imposuero, si prius eius aliam effigiem huc adscripsero, quam Claudianus libro 11. in Proserpinae veste adumbrat: eius carmina ita habent;

Hic Hyperionio Solem de semine nasci
Fecerat, et pariter Lunam, sed dispare forma:
Aurora, noctisque duces, cunabula Thetis
Praebet, et infantes gremio solatur anhelos,
Caeruleusque sinus roseis radiatur alumnis.
Inualidum dextro portat Titana lacerto
Nondum luce grauem, nec pubescentibus alte
Cristatum radiis, primo clementior aeuo
Fingitur, et tenerum vagitu despuit ignem.
Laeua parte soror vitrei libamina potat
Vberis, et paruo signantur tempora cornu.

Quod Thetis Solem dextera gestet, Lunam autem sinistra, Seuerianus, quemadmodum Ianus Parrhasius in commentariis in Claudianum refert, intelligi vult, Deum, vniuersi opificem Solem prius condidisse, postea Lunam, quam in extremo Occidente collocauit, in aduersa vero caeli regione Solem. At secundum Hyginum caeli dextera pars oriens, occidens sinistra nuncupatur. Sed tamen Hethrusci aruspices (vt idem Hyginus refert) orbem terrarum duas in partes secundum Solis cursum diuiserunt; dexteram appellauerunt, quae septentrioni subiaceat, sinistram quae ad meridiem. Non absurde dici

quoque posset, Solem dexteram esse, et Lunam sinistram, quod ille longe maiores vires quam haec habeat. Atque de Sole hactenus, nunc ad Auroram, quae est Solis veluti anteambulo, veniamus.

Aurora licet Solem praecedat, eiusque nuncia habeatur; tamen non iniuria Soli est a nobis postposita, quandoquidem illa ab hoc ortum trahat; Aurora enim a Solis radiis efficitur, cum primum ij nostrum hunc orbem mane illustrant, vnde fit vt ab igne Solis aureo aer aurescat. Ex quo, occasione sumpta, Poetae alij alias de ea fabulas confinxerunt, variis eam modis describentes, qui quidem ad rem nostram facere non videntur; quare eos tantum attingam, qui ad eius imagines referri possint. Sed tamen nunquam me legisse memini, Aurorae, quamuis in Deorum album ab antiquis esset relata, vllam apud eos statuam positam; nisi forte quod apud Pausaniam exstat, Athe nis ex argilla fuisse Aurorae simulacrum, Cephalum rapientis. Sed quomodo id esset effectum, mirum silentium. Quare eius speciem adumbrare studebo ex iis, quae de ea Poetae dixerunt. Homerus eam coma flaua ac aurata, xrus1osqronon, id est, in aureo sedentem solio, vesteque aurata indutam facit. Virgilius in opusculis eandem roseis manibus dicit sidera dispellere. Ouidius fingit illam, cum Phoebus est ex oriente proditurus, caeli fulgentes portas patefacere, quae recentibus rosis sint refertissimae. [note: Equus Au rorae. ] Nonnulli facem ei tradunt, curruque vehi volunt, qui Pegaso alato equo trahatur, quem dicunt, eam a Ioue impetrasse, post excussum ex eo Bellorophontem. Hoc eo fortasse refertur, quod tempus illud matutinum sit ad carmina pangenda commodissimum: nam Pegasus equus pede humum feriens, fontem hippocrenen dictum effecit, qui postea a Musis est ita frequentatus. Homerus tamen illi in XXIII. Odyss. equos adscribit, Lampum, et Phaethonta. Aliqui fingunt Auroram primo mane fulgentem e caelo exsistere, aerem puniceis rosis, et variorum generum floribus conspergere. Alij aliter eius speciem describunt, vt eum colorem exprimant, quem Solis radij summo mane efficiunt, qui quidem medius est inter flauum atque rubrum.

DE DIANA.

DIANAM veteres venationis Deam dixerunt, in eiusque tutela siluas ac lucos posuerunt, quod ea ab hominum consuetudine abhorrens, ibi vitam in venatione transegerit, quo melius virginitatem seruaret. Quare ei Nymphae habitum in duerunt, in caeteris huiusmodi eam effinxerunt, qualem Claudianus nobis lib. 11. de Raptu Proserpinae describit, his carminibus;

At Triuiae lenis species, et multus in ore
Frater erat, Phoebique genas, et lumina Phoebi
Esse putes; solusque dabat discrimina sexus.
Brachia nuda nitent; leuibus proiecerat auris
Indociles errare comas, arcuque remisso,
Ocia neruus agit: pendent post tergasagittae:
Crispatur gemino vestis. Cortynia cinctu,
Poplite fusa tenus.

[note: Dianae comites. ] Huic comites dabant virgines, quae a Claudiano lib. III. Paneg. Stil. ita repraesentantur,

-veniunt humeros, et brachia nudae
Armataeque manus iaculis, et terga sagittis,
Incomptae, pulcraeque tamen, sudoribus ora
Puluerulenta rubent: sexum nec crudafatetur
Virginitas: sine lege comae: duo cingula vestem
Crure tenus pendere vetant.

Idem Claudianus Dianae arcum vult esse corneum: aliter atque Ouidius, qui aureum facit, ita de Syringe dicens;

-ritu quoque cincta Dianae
Falleret, et credi posset Latonia, si non
Corneus huic arcus, si non foret aureus illi.

Ita de Diana veteres fabulabantur: et sicut sub Apollinis nomi ne Solem, ita sub Diana Lunam coluerunt; quam quidem Dia nam vocauerunt, quasi Deuianam; Luna enim ab Ecliptica sic dicta interdum de[?]iat, quemadmodum venatores, per deuia, ac siluas deuiare solent, captantes feras; quarum Dianae ceruus gratissimus fuit; cuius rei illud fuit argumento, quod, cum Agamemnon ipsius ceruum occidisset, ignarus, irata Dea ingentibus malis Graecorum exercitum Aulide afflixit, neque eos

variis calamitatum generibus insectari destitit, quoad Agamemnonis sanguine placaretur, Iphigenia eius filia ad ipsius aram adducta; quae, cum in eo esset, vt immolaretur, numinis miseratione sublata est, cerua supposita, cuius sanguine Deae ira est mitigata; eaque ad Tauricam regionem translata, sacerdos est effecta Dianae; vbi ex more aduenas incolae immolabant, praesertim Graecos, illuc delatos; hoc modo: postquam preces peregerint, hominis caput claua feriunt; truncum corpus proturbant e rupe: est enim in praerupta rupetemplum positum; caput palo affixum ibi reseruant. Dum tam impia sacra Iphigenia ibi procuraret, ecce eius frater Orestes, paricidium Colchis expiaturus, illuc appulit; quem vt soror agnouit, noluit more caeterorum hospitum immolare: sed quia incolae id passuri videbantur iniquiore animo, vna cum eo fugam arripuit, secum Deae simulacrum, fasce lignorum absconditum asportantes, vnde et Diana Fascellina est dicta, idque Ariciam, quod oppidum non longe Roma distat, detulerunt, vbi diu mos hospitum immolandorum seruatus est. Sed cum postea Romanis sacrorum crudelitas displiceret (quamquam serui tantum ad aram mactarentur) ad Laconas est Diana translata, vbi sacrificij consuetudo adolescentulorum verberibus seruabatur: ritus erat huiusmodi: Sorte adolescentes aliquot ducebant, hos arae Deae impositos ita caedebant, vt vberrime toto e corpore sanguis manaret: quod tantum abest, vt illi aegre ferrent, vel dolorem aliqua vultus immutatione prae se ferrent, vt alacri animo inter se contenderent, quis virilius verbera illa perferret. Sacris praeerat foemina, ea tantisperdum caedebantur pueri, signum Deae praeferebat. Verum, si, quibus caedendi negotium datum esset, cum quopiam eorum, qui caedebantur ephoeborum, vel ob speciem, vel ob natalium claritatem agerent parcius, tunc signum, alioquin propter breuitatem leuissimum, aiunt eousque graue factum, vt sacerdos illud sustinere nequiret: quod vbi animaduertisset, in caedentes scilicet caussam conferebat, seque eorum culpa querebatur onere opprimi. Sed quamuis huiusmodi ita inhumani sacrificij genus, Deam virginem, benignamque admodum dedecere videatur, tamen eam delectatam fuisse aiunt suam aram sanguine humano videre

conspersam: quod etiam Patris factitatum esse legimus apud Pausaniam in Achaicis, vbi quotannis virgo et puer qui forma essent praestantissima, Deae mactabantur, quo eius iram placarent, ideo conceptam, quod in ipsius aede saepius adolescens cum sa cerdote concubuisset: atque illi quidem breui morbo consum pti, impietatis poenas Dianae dedere: consequuta vero est ex laesi numinis ira summa terrae sterilitas, et miseranda hominum lues; quibus impio hoc sacrificio est obuiam itum. Sed facile crediderim, inhumanum hunc Deorum placandorum morem populis quibusdam acceptum esse referendum, vt qui natura saeui, innatam crudelitatem explere studerent, humanis hostiis alij atque alij Deo immolandis. Atqui non obscuris argumentis Diana se hominum sanguine haud delectari significauit, cum Iphigeniae loco, sibi iam sacrificandae, ceruam supposuit. Quare hinc consuetudo apud veteres manauit, ceruae Dianae immolandae: quod olim a Romanis statis temporibus seruabatur: atque ideo ceruorum cornua in omnibus Dianae templis suspensa videbantur, nisi quod Romae in monte Auentino, vbi et Dianae fanum erat, bouis cornua, non cerui pendebant. Cuius rei eam caussam Plutarchus in quaestionibus Romanis affert; quod, cum in Sabinis Antroni Coratio bos insigni specie ac magnitudine nata fuisset, a vate deinde quodam monitus fuit, siquis eam bouem in Auentino immolasset, factum iri, vt eius qui rem diuinam fecisset, ciuitas totius Italiae imperio potiretur: homo, re credita, vt bouem immolaret, statim Romam venit: seruus interim Seruio regi clam rem omnem indicauit: ille e vestigio Cornelio sacerdoti imperauit, vt Antroni, antequam rem diuinam faceret, in Tyberi se ablueret, rite praeciperet (sic enim eos qui litare vellent, facere consuesse) Antro cupide profectus, lauit: Seruius interim occupauit, ac Dianae bouem immolauit, et cornua templo affixit. Quare vrbi Romae, cum is qui sacrificasset, Romanus esset, imperium est partum; indeque mos ortus, bouis cornua in vestibulo huius templi affigendi: quod eo fortasse referri etiam potest, quod hoc animal magnam cum Luna cognationem habet, vt inferius dicemus; Lunam autem eamdem esse atque Dianam, constat. Sed modo ad ceruos reuertamur, qui Dianae sacri sunt

habiti, nam veteres interdum eius simulacra ceruinis pellibus vestiebant, vt apud Pausaniam est legere, qui refert, in Arcadia quoddam Dianae exstare simulacrum, ceruina pelle indutum, ex cuius humeris pharetra sagittarum plena pendebat; altera manu facem ardentem, altera vero angues duos continebat, prope canis venaticus astabat. In quadam etiam Achaiae parte, vt idem refert Pausanias, Dianae simulacrum erat, ex auro [note: Dianae simu lacrum. ] ac ebore confectum; id venatricis speciem referebat: pridie antequam anniuersarium sacrum facerent, pompam Deae [gap: illustration]

magnificen tissimo apparatu transmittebant: in ea virgo, quae sacerdotio fungebatur, postrema omnium ceruorum biiugo [note: Dianae currus. ] curru vehebatur. Poetae quoque Dianae currum a candidissimis ceruis tractum attibuunt; quemademodum Claudianus in III. Stilic. Pangeg. ita de ea canit;

Dixit, et extemplo frondo sa fertur ab Alpe
Trans pelagus: cerui currus subiere iugales.

Eam dicunt, curru vectam, a vel ocissimis animalibus tracto, ideo, quod Luna citissimo motu suum cursum absoluat, cum omnium erronum minimum orbem sit sortita. aliis quoque Diis currus sunt dat, vt caelis, quibus ij prae sidere dicuntur, in orbem torqueri significarcntur: Deorum vero cuique sua propria [note: Equi Lunae. ] sunt animalia dicata, a quibus trahantur. Interdum legitur eius currus ab equis tractus, quorum vnum nigrum, alterum album Buccatiuslib. IV. Genealog. vult, nam ea non solum nocte, sed etiam die videtur. Porro et boum bigis vehi fertur, propter [note: Mulus Lunae vehiculum trahit. ] Lunae scilicet cornua. Festus de hac re ita, Mulus, inquit, vehiculo Lunae adhibebatur, quod tam ea sterilis sit, quam mulus: vel quod, vt mulus non suo genere, sed equis creetur, sic ea Solis, non suo fulgore luceat. Pausanias cum admiranda quae in Iouis Olympij templo apud eleosvisebantur, recenset, dicit, ibi esse Dianam, quae equum, vt sibi videbatur, ad cursum incitaret, etsi, inquit, iumentis ferunt, non equis Deam vehi, futili quadam de mulo fabula vulgata: neque quidquam aliud de ea re dicit. Prudentius libro contra Symmachum antiquos scribit sterilem vaccam Lunae immolauisse, bigaque sterilium vaccarum eam vehi. Sunt qui et iuuencos Lunae currum trahere [note: Iuuenei Lunae eurrum trahunt. ] dixerunt: inter quos est Claudianus, qui lib. III. de Rapt. Proserp. Cererem fingit taedas de igne AEtnaeo ad amissam filiam quaerendam accendisse, sic dicens;

Tum ne deficerent tantis erroribus ignes
Semper inocciduos, insoptiosque manere
Iussit, et arcano perfudit robora succo,
Quo Phaethon irrorat equos, quo luna iuuencos.

diceremus, cur mulorum bigis vectaretur; nempe quia haec animalia sterilitatem significant: nam, vt Xenophon scribit, et quotidie fieri nos videmus, tauris virilia abscinduntur, vt magis cicures, et ad terrae cultum aptiores reddantur, cum tamen prolis procreationi non sint amplius idonei: vel hoc animal Lunae est sacrum propter cornuum similitudinem; nam in eius simulacro, quod Nympham referebat, duo breuia cornua effingebantur. Et apud AEgyptios Lunae bos ddicabatur, cui vt Plinius lib. IIX. scribit, insigne in dextero latere candicans machula, cornibus Lunae, crescere incipientis. Eidem etiam semestrem bouem sacrifi cabant, cum filiis rechens natis nomina imponerent, septimo scilicet ab ortu die, vel decimo, secundum aliorum sententiam. [note: Luna praeest partui. ] Hoc honore veteres Lunam afficiebant, forte, vt gratias agerent, quod eius opera foetus mature prodiisset in lucem; nam Luna cum sit humida, partum saepe celeriorem, facilioremque reddit. Quare cum mulieres parturirent, eius opem im plorabant, eam Lucinam nuncupantes, quo cito, absque vollo discrimine ea foetum in lucem extraheret. Sed quod mulieres in pariendo Dianam Lucinam inuocent, huiusmodi exstat fabula; ea statim atque ex Latonae vtero emersisset, ad matrem conuersa, ei ad alterum foetum educendum, opem tulit: quare olim Lucinam orabant, vt periclitantibus mulieribus praesens adesset, quo manibus suis inclusum foetum excluderet, quam opem ipsa matri parturienti praestitisset. Neque Diana solum, sed etiam Iuno, vt inferius videbimus, Lucina est cogenominata. Alij existimabant neutram nominandam, sed aliam quandem mulierem, quae vsque ab Hyperboreis montibus Delum, suppetias Latonae parturienti latura aduenit: in deque ad alias gentes eius nomen et cultus manauit, vt vbique ei templa, arae statuaeque consecrarentur, vt quae omnium Deorum ortum praecessisse putaretur, cum eius ope opus habuissent, vt in lucem ederentur. In quam sententiam Lycius quidam poeta, quemademodum Pausanias refert, in hymno, quem scripsit in Dianam, eam dicit, Saturno antiquiorem; quibusdamque nominibus eam insignit, quibus existimari possit, eam de Parcarum numero fuisse; haec enim longe maximam sibi partem vendicant in partubus, vt suo loco dicemus. Sed, anxia nimis huius Deae Lucinae, cuicuimodi ea fuerit, aut vnde emerserit peruestigatione aliis relicta,

ad eius simulacra exprimenda accedamus; quae apud Athenienses [note: Lucinae simulacra. ] non nisi tecta videbantur, vt narrat pausanias. Eius statua apud eosdem, erat rude lignum, aut aliquid huiusmodi, nisi quod aliquam mulieris speciem informatam habebat, id semper erat tectum, nec vllius vmquam aspectibus patuit. In quadam Achaiae parte templum valde vetustum huius Deae exstabat, vbi ligneum simulacrum ostendebatur, sed tamen facies, manus atque pedes erantmarmorei; caetera membra lineo velo obtegebantur; manuum altera in rectum porrigebatur, nihil tenens; sed clauis non absurde potuisset addi. Festus enim scriptum reliquit, clauem olim solere mulieribus tradi, vt eo instrumento quo portae patefiunt, facilis illis partus portenderetur: sed forte rem eamdem Lucinae manus aperta, ac extensa ostendebat: altera autem manus ar dentem facem praeferebat; ea ratione, vel quod partus dolores igni aequentur; vel [note: Fax in Dianae manibus ] quod haec Dea nascituris infantibus praeluceret. Huius tempora dictamno veteres vinciebant; ea enim herba parturientibus imposita, multum prodest. Arcu armatam eam olim effingsebant, eo modo acutos dolores significantes, quos mulieres in partu sentiunt. Quare M. Tullius Cicero in Orationibus contra Verrem Dianae simulacrum describens, dicit; altum erat, magnum, veste ad talos vsque contectum, facie iuuenili, virginali aspectu, dextera ardentem facem praeferebat, sinistra arcum tenebat, sagittaeque ex humeris pendebant. De face accensa idem scribit Pausanias, quoddam scilicet. Dianae aeneum simulacurum in Arcadia sex circiter pedes altum facem gestasse: quod eo etiam fortasse referri potest, quod ea nocte lucens, viatoribus iter commonstret; quare ibi Hegemone, hoc est, Ductrix erat cognominata; sicut et Romae in templo, quod in Palatio sibi dicatum esset, Noctiluca dicebatur. Sed et aliis multis nominibus appellabatur, de quibus postea. Pausanias, cum Cypselli Corinthiorum tyranni arcam Corinthi in Iunonis templo positam describit, dicit, in eo exscuplatas atque inci fes esse multas imagines, quarum quaedam erant aureae, quaedam eburneae; inter quas Dianae simulacrum videri alatum, dextera pardum ostentans, sinistra autem Leonem: cuius rei nullam se rationem afferre posse affirmat. Quare neque ego fateri

dubitabo, me nescire, quid sibi id vellet. Quilibet ergo quod sibi videatur excogitet, per me licebit.

[note: Diana triformis. ] Diana ob tres facies, quas illi poetae attribuerunt, Triformis, Tergemina, ac Triuia est nuncupata. Neque Diana solum his nominibus est insignita, sed etiam Hecate: de qua Ouidius sic dicit;

Sed tamen idem amborum numen erat, quamuis nominibus inter se differrent, vt diuersae efficacitates, ac qualitates, effectusque qui ab vna, eademque Dea manare credebantur, ob oculos [note: Hecate. ] ponerentur. Quare est in fabulis, Hecatem a patre Ioue habere, vt elementis praeesset; nam e(kato\r centrum significant, quo numero Graeci aliquando infinitam designant multitudinem: quia Hecate infinitas habere potestates crederetur: Luna enim legem quasi imponere elementis, cunctisque ex eis coagmentatis videtur, nam illa mutata, et haec quoque mutantur. Aut Luna est Hecate dicta, quod in centum ei altaribus, viridi ex cespite factis veteres sacrificarent, centumque ei victimas immolarent, quae vt plurimum sues erant, atque oues: verum si sacrificium esset pro Imperatore, centum Leones aut aquilae mactabantur. [note: Hecatombe ] Atque ideo hoc sacrificium Hecatombe dicebatur. Neque tamen credidetim, semper tot haec animalia, quae in sacrificiis adhibebantur, fuisse vera, sed interdum assimulata; solebant enim veteres nonnumquam ex odoratis rebus, aut alia [note: Victimae simulatae. ] materia animal effingere immolandum, quod non risi magna cum difficultate inueniretur. Pauperes etiam cum pecuniam in veras victimas erogare non possent, has fictas in sacrificiis (vt est auctor Suidas) supponebant; idemque legere est apud Herodotum, cum dicit; AEgyptios nullialij Deorum suem sacrificasse, nisi Lunae, aut Bachho, aut etiam festis illis, quae plenilunij tempore celebrassent, magnopere cauentes vel a solo belluae contractu aliis diebus a praedictis, quibus ex suis quoque darne absque religionis vllo metu comedebant: pauperes autem qui ob inopiam verum suem sibi comparare non potuissent, simulatum sacrificasse. Appianus refert, Cyzicenos, quorum ciuitatem Proserpinae a Ioue dotis nomine datam iactabant; cum nigram bouem quotannis ei Deae immolare solerent, et

obsidione a Mithridate pressi, talem inuenire non possent, frumentaceam effinxisse; sed, dum sacrificium appararent, nigram, qualem eorum ritus requirebat, ex mari per mediam hostium classem tandem in ciuitatem ingressam esse, et sponte ad Deae aram vbi accessisset, a populo publica laetitia esse mactatam, maxima spe concepta ex fausto illo omine, fore vt ex obsidione liberatentur: quod et breui accidit; nam Mithridates, multa in ea obsidione incommode perpessus, ab incepto desistere est coactus. Dido apud Virgilium postremum ante mortem sacrificium Auerni simulatis aquis spargit, vbi Seruius adnotat, apud veteres fuisse in more positum, in sacrificiis ea simulare, quae nullo pacto, aut vix nancisci potuissent. Idem alibi dicit, aquam, qua Isidis templum aspergebatur, non semper ex Nilo fuisse haustam, licet vulgo inde aduecta diceretur. Neque vero solum simulatae victimae verarum loco iis adscribebantur, qui veras [note: Deorum manus exosculari. ] sacrificare nequirent; sed manus quoque Deorum suppliciter exosculari, quibus aliqua essent sacrificia peragenda, solebant qui ad aliquid immolandum obstricti, cum se id praestare non posse viderent, Deos ipsorum promptro animo inspecto, aliud sacrificium non expetituros arbeitrabantur. Consuetudo etiam apud veteres erat, Deorum simulacra osculandi, vt ex Cicerone in orationsibus contra Verrem intelligi potest; cum dicit; Agrigenti, quod oppidum est in Sicilia, aeneum fuisse Herculis simulacrum, quod os, atque mentum detrita haberet, propter frequentiam scilicet eorum, qui eo venerationis gratia accederent. Prudentius cum cultus rationem describeret, quo antiqui Solem prosequebantur, inter caetera dicit, eos equis quoque, qui Solis currum traherent, pedes fuisse osculatos. Sed iam ad Hecaten reuertamur Ea in triuiis colebatur, vbi canem ci sacrificabant, inconditis verbis, ac vlulatibus preces concipientes, vt Cererem eius matrem (nam eamdem Dianam, ac Proserpinam existimabant) imitarentur, cum filiam amissam quaereret. Mos fuit locupletum, vt singulis mensibus Lunae sacrificarent, panesque, et alia in triuiis proponerent, quae mox ab inopibus, et egenis raperentur. haec Hecates coena diccbatur, quemadmodum Suidas refert; qui dicit etiam, eamdem interdum se horribili forma ostendere, nempe ingentis

hominis, qui caput serpentis haberet. Eadem dicta, atque efficta est [note: Hecate triformis. ] triformis, quod triuiis scilicet praesit: alij dixerunt, atque fortasse melius, eam ido secundum Orpheum tria ora habere, quod Luna variis se aspectibus ostendat, quodque vires suas exserat in caelo, vbi Luna appelletur; in terris, vbi Diana dicatur; et in penitissimis etiam inferorum locis, vbi Hecate, atque Proserpina nun cupetur: ea enim ad inferos descendere creditur, cum se nobis condit. Quae ab Eusebio ita explicantur: Luna Hecate, atque Triformis appellatur, ob varias, quas induit figuras; prout magis ad Solem accedit, vel ab eo recedit. Quare triplici est virtute praedita, quarum vna est, cum primum suum lumen huc influit, ita rebus accretionem praebens: hunc vero Lunae aspectum antiqui ostend ebant, Lunae simulacrum candidis, atque auratis vestibus induentes, accensamque facem ei praebentes in manus. Altera vero eius vis est, cum medium lumen habet: quod calatho adumbrabatur, quo eius sacra ferebentur: nam dum Lunae lumen in dies mairor suscipit incrementa, fructus quoque quotidie magis maturescunt, qui vbi tempestiui effecti fuerint, ex arboribus decerpti, in calathos reconduntur. Tertius eiusdem status est, cum ad planilunium peruenerit, qui vestibus subobscuris designatur. Lunae quoque sicur et Apollini olim sacra erat Laurus, nam ab hoc illa lumen suscipit, ab eodemque colorem quemdem igneum, quem interdum facie prae se fert, mutuatur. Eidem papauer quoque veteres consecrarunt, ob multitudinem scilicet animorum, quos Lunae orbem incolere stulta persuasione credebant: papauer enim sua forma ciuitatem refert, cum eius caput ita incisum moenia repraesentet, quae intra sunt, granula multiplicia hominum multitudinem denotant. Sed non est mirum, promiscuum vulgus ita delyrasse: nam et Philosophi sunt inuenti qui opinarentur, Lunae orbem non minus atque terram ab hominibus habitari: maculasque, quae interdum in Luna exsistunt, oppida, siluas, montesque esse dicerent, qui ibi essent: sed eorum commenta Plinius redarguit, asserens illas ex humiditate, quam ex terra ad se Luna attrahit, procreari. Pausanias in Corinthiacis scribit, prae caeteris Diis in primis Hecaten coluisse AEginetas, cuius apud eos ligneum signum, a Myrone fabrefactum exstaret:

huius vnicum tantum os, religuum vero corpus vti truncus: nam primus Alcamenes Atheniensibus triplex fecit iunctis corporibus, Hecates signum, quam Epipyrgidiam illi appelabant. Trium capitum, quibus Hecate praedita erat, dexterum erat equinum, sinistrum canis, medium rusticani hominis, sed alij volunt, asse apri: quod forte magis cum Lunae natura congruit, quae, vt dicebamus, eadem estatque Diana, quatentus in terras vires suas exserit: aper vero optime in Dianam quadrat, haec namque bellua semper in siluis degit: equinum caput eius velocitari respondet, cum breui temporis spatio summa cum velocitate suum cursum absoluat: canis confirmat id quod de ea dicebamus, cum nobis sese condit, vocari scilicet Proserpinam: inferorum enim Deo canis est sacer, cuius rei amplam nobis fidem facit Cerberus ille poetarum fabulis ita celebratus. Prudentius, cum in veterum superstitiones inuehitur, pro quibus asserendis Symmachus tamquam pro aris, et focis certat, ita de Luna dicit,

Et regnare simul caeloque, Ereboque putatur:
Nunc biiugas fraenare boues, nunc saeua sororum
Agmina vipereo superis immittere flagro:
Nunc etiam volucres caprearum in terga sagittas
Spargere, terque suas eadem variare figuras.
Denique cum Luna est, subsustri splendet amictu:
Cum succinct a iacit calamos; Latonia virgo est:
Cum subnixa sedet solio, Plutonia coniux,
Imperitat Furiis, et dictat iura Megerae.
Si verum quaeris, Triuiae sub nomine Daemon
Tartareus colitur.

Prophyrius, quemadmodum Theodoretus Cyrensis Antistes: refert, cum de cacodaemonibus scriberet, inter caetera dicit, Hecaten inferni veluti Reginam pro suo imperio, daemonum aliquos in aerem ablegasse, alios in aquam, multos quoque in terram. Dixerunt praeterea antiqui, Hecatem iis, qui maximo aliquo moerore opprimerentur, spectrum quoddam immittere saepe solitam, quod subinde in alias, atque alias formas mutaretur, vt Suidas ex Aristophane refert, id scilicet visum interdum se bouem, alias mulum, nonnumquam formosissimam

quoque mulierem, neque raro canem ostendisse: quare Empusa appellabatur, quod vno pede in cederet. Alij eius sunt opinionis, vt existiment, Hecaten ipsam eas formas induere, atque meridie sese videndam praebere; cum videlicet quibusdam rititibus manes expiarentur. Quare in prouerbium abitt, vt cum vellent eos denotare, qui varij essent, numquamque eodem perseuerarent statu, quique quales tandem essent, non aperirent, eos dicerent, Empusa mutabiliores: Lucianusque de saltationibus loquens, videbis, inquit, saltatores eodem in tempore subito in [gap: illustration]

aliam transmutari speciem, atque ipsum referre Protheum, qui et Empusam, quae sese in innumerabiles vertit formas. De alia quoque Lunae imagine narrat Eusebius, quae visebatur Apollinopoli, quod erat AEgypti oppidum; homo erat albus, cuius caput erat accipitris: eius candor innuebat, Lunam non sua luce, sed alterius lucere, hoc est Solis quem accipiter adumbrat, cum sit auis Soli sacer, vt superius dicebamus, cum de Solis imaginibus egimus.

[note: Isis. ] Iside apud veteres legitur, AEgyptios eam nigris vestibus induisse; vt Lunam, quae pro Iside capitur, ostenderent, per se opacam, atque obscuram esse. Eius statua mulierem referebat, quae duo cornua vaccae instar in capite haberet: quare, vt scribit Herodotus, AEgyptiis nefas erat, vaccas immolare, licet boues, atque vitulos quominus mactarent, nulla religione impedirentur; cum Isis in vaccam mutata fuisse dicatur a Ioue, postquam cum ea concubuisset, ne Iuno, re cognita, de ea poenas caperet. Haec apud Graecos Io dicebatur, sed vbi in AEgyptum esset delata, Isis vocari coepit: effingebaturque dextera sistrum tenens, sinistra situlam: quare, vt Seruius refert, AEgypti genius est credita, vt per eius simulacrum illius regionis natura adumbraretur; nam per sistrum Nili accessum significabat, cum vniuersam AEgyptum inundat; per situlam omnium AEgypti lacunarum fluentiam ostendebat. Alij, vt Macrobius, et seruius narrant, eam esse terram existimant, vel rerum naturam Soli subiacentem. Hincque est, quod continusatis vberibus corpus Deae omne densetur; quia vel terrae, vel rerum naturae alimento [note: Natura. ] nutritur vniuersitas. Atque ita etiam Naturae imago est ab antiquis expressa. Sane huiusmodi simulacrum repertum Romae fuit, Leone X. Pontifice Maximo. In nomismate Hadriani [note: Vultur Naturaesymbolum. ] haec eadem effigies videtur. AEgyptij cum Naturam. vellent innuere, suis hieroglyphicis litteris vulturem depingebant; cuius ratio est, quemadmodum Marcellino atque AEliano vidtur; quod inter vultures masculus non reperitur, sed omnes sunt foeminae; masculi autem vicem Eurus subit, qui eas grauidas reddat; non secus atuqe zephyrus vere, terram, atque arbo res foecundet. Isidis etiam simulacri tempora abrotono ornabantur, quam herbam et sinistra gestabat, dextera autem

nauiculam: quae fortasse eius in AEgyptum aduentum commemorabant: vbi et festi quidam dies Isidis nauiculae, vt Lactantius scribit, erant instituti: nam falsum omnino est, quod fabulis traditur, eam scilicet in vaccam conuersam, mare tranasse; cum reuera naui delata, illuc appulerit: Quare AEgyptij eam nauigationibus praeposuerunt, ab eaque felicem nauibus cursum precabantur. Itaque Lucianus quodam in Dialogo Iouem introducit, Mercurio iubentem, vt Io mari in AEgyptum aduehat, vbi eam Isidem curet appellandam; numenque constituat, quod ea sit potestate praeditum, vt eius nutu Nilus inundet, venti flent, nautae incolumes conseruentur. Apuleius Isidem Lib. de Asino aureo loquentem facit, in haec fere verba; Cras mea religio incipiet, quae tamen in omni aeternitate perseueret; cumque meo iussu hiemis tempestas sit sedata, mareque in summam tranquillitatem sit redactum, et idoneum ad nauigationem redditum; mei mihi sacerdotes nauiculam sacrificabunt, qua meum tran situm in memoriam reducant: quo fortasse Sueui Germanorum populi fpectarunt, qui testibus Tacito, atque Alexandro Neapolitano, Liburnam nauem diuino cultu prosequebantur, hanc veram Isidis imaginem esse sibi persuad entes. Sed AEgyptij, vt AElianus refert, eius tempora serpente cingebant: idem apud valerium Flaccum quoque legitur, qui et sistrum ei in manus tradit. Ouidius, cum in lib. Metamorph. eam fingit Theletusae in somnis visam, ita describit;

Inachis ante thorum, pompa comitata sacrorum
Aut stetit, aut visa est: inerant lunaria fronti
Cornua cum spicis, nitido fulgentibus auro,
Et regale decus, cum qua latrator Anubis,
Sanctaque Bubastis, variiisque coloribus Apis:
Quique premit vocem, digitoque silentia suadet:
Sistraque erant, numquamque satis quaesitus Osiris,
Plenaque somniferis serpens peregrina venenis.

Apuleius quoque secundum quietem se eandem vidisse testatur, cum esset A sinus; atque iis coloribus depingit, vt manifeste Lunam innui pateat, quam AEgyptij huiusmodi rerum inuolucris venerab antur. Quare et Martianus Capella, suam

Philologiam, Lunae orbem ingressam, multa ibi sistra, Cereris faces, Dianae arcum, Cybeles timpana; illamque figuram triformem vidisse dicit. Sed ad Apuleium reuettamur, qui in XI. lib. de Asino aureo scribit, eam sibi dormienti pelego medio venerandos etiam Diis vultus attollentem esse visam (nam poetae fingunt, solem, Lunam, caeteraue astra cum occidunt, in oceanum se immergere, ex eoque cum oriuntur, emergere) atque dehinc paullatim toto corpore pellucidum simulacrum, excusso pelago, ante se constitisse. Ei iamprimum crines vberimi, prolixique, et sensim intorti per diuina colla passim dispersi; molliter defluebant, corona multiformis variis floribus sublimem distinxerat verticem; cuius media quidem superfrontem plenam rotunditas in modum speculi vel immo argumen tum Lunae, candidum lumen emicabat, dextra laeuaque sultis insurgentium viperarum cohibita, spicis etiam cerealibus, desuper porrectis, multicolor bysso tenui pertexta, nunc albo candore lucida, nunc croceo flore lutea, nunc roseo rubore flammida, et quae longe, longeque cuiusuis confutabat obtutum, palla nigerrima splen descens, atro nitore, quae circumcirca remeans, et sub dextrum laturs ad humerum laeuum recurrens, vmbonis vicem, deiecta parte laciniae, multiplici contabulatione dependula ad vltimas oras, mdulis fimbriarum decoriter confluctuabat per intectam extremitatem; et in ipsa eius planicie stellae dispersae coruscabant, eorumque media semestris luna flammeos spirabat ignes. Quaqua tamen insignis illius pallae perfluebat ambitus, indiuiduo nexu corona totis floribus, totisque constructa pomis, adhaerebat. Iam gestamina lon ge diuersa: nam dextra quidem ferebat aereum crepitaculum, cuius per angustam laminam, in modum balthei recuruatam, traiectae mediae paucae virgulae, crispante brachio tergeminos iactus reddebant argutum sonum: laeua vero cymbium depen debat aureum; cuius ansulae, qua parte conspicua est insurgebat aspis, caput extollens arduum, ceruicibus late tumescentibus: pedes ambroseos tegebant soleae, palmae victricis foliis intexteae. Ita Apuleius nobis Isidem adumbrat: cui non iniuria albam vestem, luteam, atque rubram attribuit; quod Luna scilicet colorem subinde mutat: ex quo multi tempus quale sit

futurum praesagiunt; nam rubor ventos, nigror pluuias, candor serenitatem portendit: quem admodum Virgilius lib. I. Georg. dicit;

Luna reuertentes quamprimum colligit ignes,
Si nigrum obscuro comprenderit aera cornu,
Maximus agricolis, pelagoque parabitur imber.
At si virgineum suffuderit ore ruborem,
Ventus erit vento semper rubet aurea Phoebe.
Sin ortu in quarto (namque is certissimus auctor)
Pura, nec obtusis per caelum cornibus ibit:
Totus et ille dies, et qui nascetur ab illo,
Exactum ad mensem pluuia, ventisque carebunt.

Vestis autem tota nigra significat, vt saepius est a nobis dictum, non sua, sed aliena luce lucere. Nonnulli opinantur, sistrum ad antiquorum morem respicere, qui nocte sub dio aenies, ac ferreis vasis mayimum strepitum edebant tempore defectus Lunae, ita existimantes, se Lunae laboribus consulere posse, nam eclipseos caussam ignorantes, quae est terraeinter Solem, atque Lunam oppositus, eam veneficorum carminibus vim pati dicebant; nam erant, qui se suis veneficiis vel Lunam e calo decucere posse iactarent; vt Virgilius in Pharmaceutria dicit:

De Medea legitur (si credere fass est)eam vel inuitam Lunam e caelo in terram compulisse. Lucanus, cum de Thessalis veneficis loquitur, eos asserit primos, qui vim stelis intulerint, Lunamque nigram effecerint, cum maxime lucida esse deberet; eamdemque in terras pertractam, ea facere cogerent, quae eis libuissent. Apud Apuleium quae dam venefica se maxima quaeque mala Diis irrogare, ac stellis pro sua libidine lumen adimere posse gloriatur: vis enim illorum carminum non solum contra Lunam valere existimabatur, sed etiam contra Solem, stellas vniuetsas, et vel contra Deos ipsos tam superos, quam inferos: quibus ij in suis exsecrandis sacris postquam multa impiissima patrassent, minari solebant, vt Porphyrius ad quemdem AEgyptium sacerdotem scribit, ita Theodorito referente, se caelum diffracturos, vt illi fortasse praecipites huc darentur, arcanaque Isidis publicaturos, Charontem etiam coacturos,

ne animas amplius transuehat; itemque Osiridis membra Typhoni dilanianda, ac passim spargenda praebituros: aliasque plures insanas minas ad debant contra eum Deum, quem ad sibi parendum compellere studebant. Fortasse huc refertur, quod apud Ouidium de Fauno, et Pico, montis Auentini numinibus legitur; eos scilicet Iouem carminibus e caelis in terras attraxisse, vt sibi ad interrogata responderet., Hanc nefariam artem Romani maximis poenis insectabantur; cuius apud eos Apuleius factus reus, vix ex eorum manibus euasit. In eadem omnium peritissimi Thessali sunt existimati; nam (vt legere est apud Suidam) illac Medea iter faciens, suorum veneficiorum calathum effudit. Quare, cum Poetae preces ad Lunam concipiunt, (siue Lunam illam, siue Dianam, siue Hecatem, siue alio huiusmodi nomine appellent, eodem tendit) vt eam suis votis facilem reddant, eidem lumen purum atque nulla labe contaminatum optant, vtque Thessali suis eam carminibus e coelo non deducant, vt Phaediae nutrix apud Senecam in Hippolvto Facit, ita dicens:

O magna siluas inter, et lucos Dea,
Clarumque coeli sidus, et noctis decus,
Cuius relucet mundus alterna face,
Hecate triformis, en ades, coeptis fauens.

-Sicte lucidi vultus ferant,
Et nuberupta, cornibus puris eas;
Sic te regentem fraena nocturni oetheris,
Detrahere numquam Thessali cantus queant,
Nullusque de te gloriam pastor ferat.

[note: Endymion. ] Id ea ratione dicit, quod in fabulis exstat, Lunam Endymionis pastoris amore captam, eum quodam in monte seorsim sopiuisse, vt liberius eius osculis frueretur: quodideo est fictum, quoniam Endymion, vt Plinius lib. II. tradit, primus hominum Lunae cursum inuenerit: Alexander quoque Aphrodiseus in problematibus, Endymionem, inquit, rerum caelestium apprime studiosum fuisse, maximamque diligentiam in eo adhibuisse, vt Lunae cursum caussamque cur subinde aspectum muter, peruestigaret; quia vero interdiu dormiret, noctu autem

vigilaret, Lunae amoribus indulgere esse dictum. Idem fortasse Thessalis hominibus accommodari posset, qui cum toti essent in Lunae natura indaganda existimati postea sunt, eam coelo deducere, tunc scilicet, cum ea luminis defectum pateretur: nam stultum vulgus tunc eam ex Thessalorum carminibus laborare putabant: cuius laboribus vt consulcrent, maximos onitus edebant, quibus eius dolores magnopere mitigati arbitrabantur; perinde atque, vt et Plinius scribit, strepitus illi carminum murmur impedirent, quominus ad Lunae aures [gap: illustration]

perueniret; ideoque nihil ei posset officere. Quare Propertius asserit, Lunam carminibus e curru deturbatum iri, nisi resonantia aera succurrerent: et Iuuenalis, cum de quadam loquacissima muliere loqueretur, dicit, nihil iam amplius opus esse strepitum aeneis vasculis edere, cum ea sola sua loquacitate tan [note: Sistrum. ] tum obstrepat, vt Lunam a veneficiis tueri queat. Sistrum in Isidis manu secundum quorundam sententiam Lunae sonum significat, quem reddit, dum caelestes orbes ambit. Hoc non solum aeneum, sed et argenteum, atque aureum solebant efficere, vt Apuleius inquit, cum de Isidis mysteriis loquatur. In hoc, quamadmodum Caelius Calcagninus refert, quattuor facies erant extrinsecus exscultae, quae poterant in orbem torqueri. Hae inferiorem hunc orbem sub Luna exsistentem designabant: in quo res cunctae ex quattuor elementis concretae, ortui atque interitui sunt obnoxiae. Intrinsecus in extima parte felem humana facie incidebant, duo quoque capita visebantur, quae sub praedictis quattuor mouebantur, harum vna Isidem referebat, altera Nephebiam, quae rerum procreationem, atque interitum innuebant, ex elemwentorum mutatione proficiscentem. Felis Lunae erat symbolum: nam, quemadmodum fabulis fictum est, ab Ouidioque refertur; cum Dij fuga e Typhonis furore in AEgyptum euasissent, neque ibi se admodum tutuo degere posse putarent, alij aliorum animalium formas induerunt; Dianaque in felem se conuertit; cum animal hoc sit sanequam varium, quodque noctu cernat, cuique oculi subinde mutentur, aucta luce, aut imminuta, prout Luna crescit, aut decrescit: hunc facie humana figurabant, vt Lunae motum non temere fieri, sed superiori quadam mente regi ostenderent. Huiusmodi arcane erant. sistri signiscationes, tantum a veteribus in Isidis. sacris celebrati: quod Apuleius, vt superius memorauimus, ei in manus tradidit. De vasculo, quod sinistra gestat, potest etiam, praeter ea quae attigimus, dici, eo tum entium aquarum, quae ex Lunae humiditate in crem entum habent, motum significari. Quamobrem fluxionem, atque refluxionem maris nonnulli in Lunam crescentem, et decrescentem retulerunt, Sed ex Lunae imaginibus, non solum plurima quae ad rerum naturalium cognitionem pertinent, discere possumus; veru quod magis est

operae pretium, ex eiusdem contemplatione multa hauriamus licet, quae moribus conformandis inseruiant. Atque diligenter animaduertamus quae de ea re D. Ambrosius scripsit, qui ex Lunae lumine, quod subinde mutatur, nobis rerum humanarum incertum, ac fluxum statum ponit ob oculos, monetque, ne caducis his, quae statim effluant, nitamur. Proptereaque aliqui senserunt, olim patritios romanos calceis lunulas affixas habuisse, vt eas intuentes rerum harum instabilitatis commonefierent; idque ne prosperis rerum successibus tumescerent: diuitiae namque, ac caetera, quae a mortalibus tanti fiunt, Lunae conferri possunt, quae alias tota est lucida; alias tantum de suo splendore imminuit, vt vix cernatur: alias etiam totum amisit, vt nusquam exstare videatur: ita et illa interdum maximam sui praebent intuentibus admirationem, quae mox clapsa, hominem antea clarissimum, destituant, omnibusque despicatissimum reddant. Sed postquam in hanc tractationem delapsi sumus, eam continuemus, cum nihil de Luna dicendum supersit. Hunc lunularum morem sunt qui in arcades referant; qui se omnium Graecorum antiquissimos, atque nobilissimos iactabant; nam se ante Lunae procreationem extitisse volebant: in quam opinionem deuenerant, quod arcadia in Peloponesi medio esset, si longitudinem spectes, vniuersamque Graeciam altitudine superaret, aliisque esset montibus referta. Quare diluuij tempore soli Arcades feruntur euasisse cum se ad montium vertices recepissent, ibi degentes, quoad aquae decreuissent: tum autem ex cauernis emergentes, Lunamque cernentes, tamquam veteri vna cum caeteris rebus abolita, recens aliam natam sibi persuasisse: hincque occasione sumpta, se omnium antiquissimos, acnobilissimos esse iactitabant, quandoquidem vel ipsam Lunam tempore anteuerterent. Fieri igitur potest, vt et Romani lunulis se insignirent, vt id scilicet eorum nobilitatis esset argumentum. Athenienses quoque, cum se omnium hominum antiquissimos e terraque ortos probare vellent, aureas cicadas variis modis capillis implicitas ferebant: cumius rei testis est Suids, Athenaeus autem hoc ad Atheniensium delicias refert, vbi adolescentes frontem cicadis auteis redimire solebant.

DE IOVE.

TANTVM sibi Iupiter apud veteres gloriae peperit, post Saturnum parentem e coelo in terras deturbatum, vt, quemadmodum in fabulis exstat, Deorum maximus apud omnes fuerit habitus. Quare passim ei templa, arae, statuaeque ponebantur; ab vniuersis Rex, mundi Dominus vocari coepit, perinde atque omnia sua potestate contineret. Eumdem Optimum, Maximum appellarunt; cum eius bonitas per cuncta didi, omnibus prodesse; nihil praetermittere, suae beneficentiae expers putaretur; neque solum benefacere vellet, sed et maxime oiminum posset; cum ita potentia polleret, vt nihil esset, quod sub eius potestatem [note: Iupiter vnde dicatur. ] non caderet. Itaque apud Latinos Iupiter a iuuando nomen habet, sicut apud Graecos a)po\ tou=chn=, quod est a viuendo, eo quod cunctis rebus vitam suppeditare crederetur. Quapropter non iniuria Platonici eum pro mundi anima, quaqua permeante posuerunt. Fuerunt etiam qui existimarent eum diuinam mentem esse, quae hanc rerum vniuersitatem procreauit, procreatamque summa eam prouidentia administrat; quem omnes DEVM appellamus. De hoc lamblichus in libro de mysteriis AEgyptiorum loquens, ita fere dicit; quandoquidem Deus inter vniuersa eminet, suumque splendorem tamquam ab omnibus separatus emittit, atque totus ex sese aptus, non [note: Iupiter supra lotum sedet. ] aliunde pendens supra mundum incedit; propterea AEgyptij eum supra lotum sedentem effinxerunt, quae aquatica est arbos; hoc innuentes, materiam, ex qua mundus est coagmentatus, ei esse subiectam: eamque ab illo administrari, absque co quod aliqua ratione tangatur; eius enim administratio sub nullum sensum cadit, cum tota intelligentia, ac ratione percipiatur: quod a loto adumbratur: cum eius frondes, atque fructus sint rotundi; mens enim diuina in se ipsam in orbem torquetur, semperque eodem modo intelligens, cuncta moderatur. Hinc monarchia illa, supremus principatus dictus, exsistit, qui ab vniuersis rebus secretus, immobilisque permanens, in summa semper quiete ac tranquillitate perseuerans, omnia regit, cunctis motus tribuit, vniuersisque prouidet. Hunc antiqui [note: Iupiter vbique est. ] magnum illum Iouem esse intellexerunt, coeli regem, quique in suprema vniuersi parte degeret: eumdemque dicebant, prout

rerum est effector, videri quodammodo ad inferiora descendere, aliquibusque a se effectis, per quae alia architectatur, nomen interdum suum mutuari. Quare Seneca in quaestionibus naturalibus scribit; sapientes nequaquam Iouem eum intellexisse, qui in Capitolio aut in aliis templis fulmine armatus cerneretur; sed potius mentem, atque animum existimasse omnium custodem, vniuersique administratorem, quique hanc rerum vniuersitatem condiderit, ac eamdem nutu suo gubernet. Ac propterea diuina quae que nomina ei conuenire. Itaque optimo iure [note: Iupiter Fatum. Produidentia. Natura. ] Fatum appellari posse, vt a quo ordo, seriesque caussarum interse aptarum dependeat. Idem et Prouidentiam dicit cum ipse prouideat, vt omnia perpetuo perenni quodam cursu ad finem, ad quem sint destinata, currant. Naturam quoque nun. cupari, ex eo enim cuncta nascuntur, per eumque quidquid [note: Mundus. ] vitae est particeps, viuit. Mundi quinetiam nomen illi congruere; quaecumque enim sub aspectum cadunt, ipse est, qui seipso nititur; suoque ambitu omnia complectitur, vniuersaque suo numine complet. Quare de eo a Virgilio Ecloga III. dicitur;

Orpheus etiam Iouem omnium primum atque postremum appellabat, eumdemque omnia tempora, quae vmquam fuerint, praecessisse, permansurumque post cuncta, quae futura sint; illum supremam mundi partem colere, in fimam quoque omnium attingere, totumque vbique esse dixtit. Alibi idem vates Iouem suis quasi coloribus pingens, vniuersi figuram ei attribuit, ita vt eius caput vna cum aurata coma ipsum sit coelum, fulgentibus stellis conspersum; e quo aurata duo cornua exstent, quorum alterum sit oriens, alterum vero occidens; oculi Sol atque Luna, aer ei instar lati sit pectoris; eius humeri duabus magnis alis sint praediti, quae ventorum velocitatem significent; Deus enim velocissime per omnia excurrit, imo nusquam non est praesto: amplissimus eius vterus vastissima sit haec tellus, Oceano circundata: pedes infima orbis terrarum pars exsistat, quae mundi centrum appellatur. Haec Iouis imago ab Orpheo [note: Pan. ] efficta, cum sit Panis imagini simillima, me quodammodo admonere videtur, vt aliquid hic de Pane dicam; praecipue cum eo veteres hanc rerum vniuersitatem adumbrari censuerint.

Sed et Iupiter Lycaeus olim idem atque Pan erat; quod ex eius simulacro patet, quod nudum erat, nisi quod caprina pelle aliqua ex parte contegebatur. Hic, vt Iustinus lib. XLIII. ait, in Palatini montis radicibus templum habebat. De Pane ergo legitur, eum fuisse montium, siluarum, ac lucorum Deum. nam antiquorum Dij non omnes coelo concludi poterant; quare ex eorum numero aliqui in terras erant ablegandi. Pani autem praecipue a pastoribus diuini honores deferebantur, vt qui eorum esset tutelaris Deus, sub eiusque patrocinio essent greges; quemadmodum de eo Virgilius primo Georg. secipsit;

Quia vero greges atque armenta saepe in siluis pauere videntur; cum tamen nulla terroris caussa extet; eam veteres ad Panem retulerunt; hincque, omnem improuisum timorem panicum terrorem appellarunt; vel etiam quod Pan primus dicatur, qui cocleae vsum docuerit, qua pro tuba Tritones vtebantur: huius sonitu in bello contra Titanes tantum hostibus terrorem obiecit, vt eos repente tamquam furentes in fugam coegerit: quod etiam Gallis duce Brenno, vt Pausanias in Phocaicis refert, Graeciam ingressis accidit; nam maxima clade accepta, nocte sequente panico hoc terrore correpti sunt; cum initio pauci tantum, post et vniuersus exercitus magnum equorum strepitum sibi visus esset audire, atque videre contra se hostes maximo cum impetu irruentes: quare repente arreptis armis, et inter se facto agminis dissidio, vicissim et occidebant alij alios, et occidebantur; cum neque per tenebras, et amentiam illam patriam linguam intelligerent, neque vultus inter se, nec scutorum signa possent agnoscere: sed contrariis ordinibus vtrimque per caeci illius erroris vecordiam, Graeci esse, qui contra pugnarent, viderentur, et Graeca esse arma putarent, quin et Graecam esse vocem crederent, quam homines mitterent; Graeci cum id animaduertissent, magno impetu irruentes, eos vsque ad internecionem ceciderunt. Hoc terroris genus, qui repente hominem occupat, a Pane immitti credebatur. Idem in Arcadia praecipue colebatur instar Deorum, qui maiorum gentium dicuntur: quare perpetuus ignis in eius templo custodiebatur, vbi oraculum olim erat, quod responsa per

Erato nympham reddebat. Athenienses etiam eius cultum susceperunt, posteaquam videndum se praebuerat nuncio, quem Spartam auxilium contra Persas petitum miserant: cui pollicitus fuerat, se Atheniensibus in Marathoniis campis auxilio futurum: suum autem promissum in die conflictus repraesentauit; nam homo rusticanus visus est, qui post ingentem stragem Per sarum, aratro editam, repente se ab omnium oculis abstulit. Eo autem in loco, vbi Pan Atheniensium nuncio occurretat, in silua scilicet Parthenia, templum ei positum est: in ea silua plurimae erant testudines, musicis instrumentis maxime idoneae: sed incolae religione impediti, eas nec ipsi sumere, nec externis sumendas permittere audebant; nam, Pani consecratas arbitra bantur. Sed operaegretium fuerit Silij Italici carmina apponere, quibus lib. XIII. Punicorum Panem describit, a Ioue missum, vt panicis terroribus Hannibalem ab vrbis obsidione deterreret. Carmina autem ita se habent;

- Pendenti similis Pan semper, et vno
Vix vlla inscribens terrae vestigia cornu:
Dextera lasciuit, caesa Tegeatide capra,
Verbera lenta mouens festa per compita cauda,
Cingit acuta comas, et opacat tempora pinus.
Ac parua erumpunt rubicunda tempora fronte.
Stant aure, summoque cadit barba hispida mento.
Pastorale Deo baculum, pellisque sinistrum
Velat grata latus tenere de corpore damae.
Nulla in praeruptum tam prona, et inhostpita cautes,
In qua non librans corpus, similisque volanti
Cornipedum tulerit praecisa per auia plantam.

Haec eius in currendo velocitas, celerrimum mundi motum innuit; nam hic Deus rerum vniuersitatem signifidat; pa\r enim omne sonat. Huic veteres cornua tribuerunt, in radiorum Solis (vt Seruius inquit) et Lunae cornuum similitudinem: addit Ioannes Buccacius, ea quae e fronte sursum versus emergunt, caelestia corpora indicare, quorum bifariam a nobis cognitio paratur; vel per artem, quae nos instrumentis quibusdam stellarum motus, earumque inter se distantiam metiri docet; vel ex effectibus, quos inferius gigni per ea videmus. Rubet eiusdem

facies, ad imitationem aetheris, qui tamquam purissimum quidpiam cunctis elementis innatans est in finibus superioris, atque inferioris mundi. Promissa barba ad pectus duo superiora elementa, hoc est, aerem, atque ignem vim masculam possidere designat, quae in caetera duo, virtutem foemineam habentia suam efficacitatem exserant. In pectore vero nebridem habet stellatam, ad stellarum imaginem, quibus octauus caeli orbis est insignitus, qui omnia suo amictu quodammodo contegit. Pedum habet in manu, quod, iuxta Boccacij sententiam, naturae omnium prouidentiam adumbrat, quae ita vniuersa administrat, vt cunctis exceptis tamen ratione praeditis animantibus, finem etiam determinatum praescribat, ad quem illa feran tur: Seruius addit, pedum esse recuruum, propter annum scilicet, qui in se recurrit: Fistulam septem calamorum in altera ma nu habet; nam ipse primus calamos cera componere docuit, idemque primus fistulam ita compactam inflauit, vt Virgilius dicti; quod coeli harmoniam repraesentat, in qua septem soni [note: Echo. ] sunt, et septem discrimina vocum: quam et ab Echo a Pane adamata, Macrobius vult designari: cuius rei Alexander Aphro diseus rationem reddit, vulgarem esse errorem dicens credentium, Echo aut Deum esse, aut a Pane adamatam; ea enim nihil aliud est, quam vocis ad concaua loca allisae boatus: cuius rei caussam cum quidam miro studio peruestigaret, eamque minus intelligeret, non fecus molestia afficiebatur ac ij, qui re amata potiri nequeunt. Fabulantur praeterea de Echo poetae, vt apud Ouidium est legere, eam magno Narcissi amore correptam, cum re amata frui non posset, ob verecundiam se in antra abdidisse, ibique se moerore confecisse, ita vt tamquam saxum obticesceret, neque aliquid sui reliquiarum dimitteret, praeterquam vocem, quam Lucretius testatur, se alicubi sexies, aut etiam septies repetitam audiuisse. Pausanias quoquoe fidem facit, alicubi apud Elaeos porticum quandam fuisse, vbi septies, et eo amplius vox replicata audiretur. Echo Dea, aeris, atque linguae filia ferebatur; itaque humanum aspectum fugiebat. Quare elegantissimum exstat Ausonij Galli Epigramma, contra eos, qui illam suis quasi coloribus exprimere student; id autem est huiusmodi.

Vane quid affectas, faciem mihi ponere, pictor,
Ignotamque oculis sollicitare Deam?
Aeris, et linguaesum filia, mater inanis
Iudicij, vocem quae sine mente gero.
Extremos pereunte modos a fine reducens,
Ludisicata sequor verba aliena meis.
Auribus in vestris habito penetrabilis Echo:
At si vis similem pingere: pinge sonum.

Sed nunc ad Panem reuertamur; cuius partes in feriores sunt [gap: illustration]

[note: Panis pars inserior. ] hispidae, caprinique pedes, vt ostendat terrae soliditatem, atque asperitatem, nec non propter arbotes, virgulta, variasque herbas quibus terra est consita. Verum Macrobius primo Saturnal. Panem pro Sole ponit; qui eius cornua, inquit, barbaeque prolixam demissione naturam lucis innuere, qua Sol et ambitum caeli superioris illuminat, et inferiora collustrat; fistulam caelorum harmoniae esse signum, quae ex motu Solis hominibus innotuerit; virgam potentiam designare, quam idem in omnia exerceat; pellem maculosam stellas osten dere, quae post Solis occasum se videndas praebeant. Sed siue hoc, siue illud Pan significet (Plato enim eius est sententiae, vt putet, eum sermonis esse symbolum, atque biformatum esse, hominem nempc, ac capram; verum enim quandoque homines loquuntur, interdum et falsum: eius superior pars verum adumbrat, quae cum leuis sit, sursum semper tendit; inferior vero falsum designat, vt qua belluae similitudinem gerat; mendacium enim non nisi inferius inter mortales habitat) sed quomodocunque, inquam, Pansignificet; ita certe exprimebatur. Erat caprinafacie, rubro colore, hirits cornibus, pectore sideribus radiante, infima sui parte hispida, et caprino pede, altera manu fistulam tenebat, altera pedum incuruum.

Eodem fere modo Faunus, Siluanus, Satyrique efficti sunt; qui omnes paruam quamdam breuemque habebant caudam; erantetiam sertis redimiti ex liliis, atque arundinibus confectis: interdum et populo atque foeniculo coronati leguntur; nam Virgilius in Egloga vltima ita de Siluano scribit;

Venit et agresti capitis Siluanus honore,
Florentes ferulas, et grandia lilia quassans.

Quia, vt co in loco Seruius dicit, in eam arborem Cyparissus a Siluano adamatus, conuersus narratur. Hic a veteribus non siluarum modo, sed et agrorum Deus est existimatus, eique agrorum colendorum cura est tradita; ad quam eum ceremoniis quibusdam antiqui prouocabant, tum scilicet, cum mulieres parturiebant, vt in ea occupatus, noctu nullum eiusmodi mulieribus negotium facesseret: Publica enim persuasione hic

putabatur quiescentes inuadere, ac pondere suo pressos, et sentientes grauare. Sed praestiterit, vt vniuersum veterum ritum in auocando a puerperis Siluano ex D. Augustino lib. VI. de ciuit. Dei recenseamus; ita autem scribit; Mulieri foetae post partum tres Deos custodes Varro commemorat adhiberi, ne Siluanus Deus per noctem ingrediatur, etvexet; eorumque custodum significandorum caussa tres homines nocte circumire limina domus: et primo limen ferire securi, postea pilo, tertio deuterrere scopis; vt, his datis culturae signis, Deus Siluanus pro hibeatur intrare: quia neque arbores caeduntur, ac putantur sine ferro, neque far conficitur sine pilo, neque fruges coaceruantur sine scopis. Ab his autem tribus rebus tres nuncupatos Deos, Intercidonem a securis intercisione, Pilumnum a pilo, Deuertam a scopis: quibus Deis custodibus contra vim Dei Siluani foeta conseruatur. De Satyris Lucianus scribit cos instar caprarum aures habuisse acutas, caluos etiam esse, ac in corum capite duo cornicula eminere: Philostratus addit, eos rubra esse facie, humano aspectu, caeterum pedes habere caprinos. Quare velocissimi finguntur, vt Plinius refert lib. V. Natur. histor. et in subsolanis Indorum montibus inueniuntur. Sed ob ipsorum pernicitatem non nisi senes iam, aut aegrotantes capi possunt, vt Plutarchus dicit, cum narrat, vnum ex his ad Syllam adductum, cum ex bello Mithridatico reuerteretur. Pausanias in Atticis scribit, sibi a quopiam affirmatum, qui tempestate ad insulas quasdam Oceani, Satyridas dictas appu lisset; homines ibi agrestes habitare, eosdem rufos esse, et caudas haud multo equinis minores infra clunes habere; eos, vbi primum hospites sentiant prope adesse, ad nauim concursu facto, nulla emissa voce in mulieres, quae in naui sint, manus iniicere: quod mirum in modum cum iis consentit, quae de Satyris [note: Satyrus visus. ] traduntur. D. Hieronymus in vita Paulli Thebaei refert, Antonium, cum deserta AEgypti peragraret, homunculum quemdam vidisse, qui cornua in fronte habebat, naso erat recuruo, cruribus, atque pedibus caprinis erat; eumdemque, hoc monstro viso, sacrosancto crucis signo tamquam amuleto se munientem ab eo quis esset, postulauisse: tum illum ad eius interrogata respondentem, se mortalem esse, fassum esse, siluarum

incolam, eorumque vnum, quem homines a vera religione alieni vt numen colebant, se Faunos, atque satyros appellantes. Hu iusmodi coelum non incolebant, sed in terris vna cum Nymphis, aliisque siluestribus Diis perpetuam vitam traducebant; vt Iupiter de eis apud Ouidium primo Metamorph. dicit in Deorum concilio, quod ad mundum diluuio obruendum coegerat. Iidem et Semidei nuncupabantur; nam licet instat Deorum prodesse, aut nocere posse crederentur, itemque multa, quae futura essent, diuinare; verumtamen tandem aliquando morerentur oportebat.

Sed, vr ad Panem reuertamur, Herodotus scribit, eum vnum ex octo maiorum gentium Diis, quos AEgyptij colebant, exstitisse; nam, quemadmodum superius diximus, duodecim tan tum prima esse numina, AEgyptij opinabantur: sed tamen et octo alios, in quorum numero erat Pan, illos duodecim praecessisse dicebatn. Panis simulacrum apud hos non differenbat ab eo, quod Graeci effingebant; non quod cum Graecis consen tirent, Panis scilicet numen esse minus, quam caeterorum opinantes, sed caussam huius rei, dicit Herodotus, se malle reticere, quam patefacere. Vnde discamus licet, quam diligenter antiqui [note: Arcan non passim vulgata. ] cauerent, ne sua illa arcana enunciarent. Idem Herodotus subiicit, apud eosdem magno cultu capras atque hircos esse affectos, aprarios quinetiam plurimi factos: sed inter caeteros [note: Caprarij plurimi facti. ] vnaum quemdam; cuius mortem tota illa regio maximo luctu sit prosequuta. Sed vniuersus honos his habitus, ex eximio cultu proficiscebatur, quo Panem venerabantur. Apud [note: Capra cur coleretur. ] Graecos etiam magni capra fiebat; sed longe diuersa ratione: nam, vt Pausanias refert, cum circa caprae ortum (sunt autem quaedam stellae, quae iuxta Ouidij sententiam Kal. Maij se videndas praebent) fere aliqua calamitas vineas vastaret, Corinthij aeneam capram in foro collocarunt, cui diuinos honores tribuebant, eamdemque auro exornabant, ne coelestis capra vineis noceret. Eusebius scribens de bestiis, quas AEgyptij venerabantur, inter caetera dicit, propterea apud eos Panem atque Satyros numina habita, quod ij humanae prolis incremento essent maxime appositi, vt ex eorum simulacris, hircina forma cum genitali membro arrecto propositis

patet; hircum enim seper ad coitum paratum dicunt; Satyrique [note: Satyri Bacchi comites. ] omnium salacissimi credebantur: quare Baccho comites sunt non iniuria dati; quod vinum scilicet hominem vehemen [note: Lasciuia. ] ter ad libidinem inflammet. Quamobrem Philoxenes Erethrius, vt Plinius refert, cum lasciuiam oculis subiicere vellet, tres Satyros pinxit, qui, plenis poculis se ingugitarent, seque mutuo ad bibendum inuitare viderentur. Id maxime simile est Sileni simulacro. (ic enim et inter agrestes Deos connumeratur) cui in templo ipsi apud Elaeos dicato, Ebrietas poculum vino circumfluentem porrigebat. Porphyrius opinatur Graecos ad AEgyptiorum imitationem aliqua simulacra ex homine, atque bellua effinxisse (non quod belluas et ipsi colerent) nam interdum Iupiter arietinis cornibus cernitur, et Bacchus taurinis: Pan etiam ex homine et capra constat. Huic antiqui pinum [note: Pinus Pani sacra. ] consecrarunt, eam aliquando illi in manus tradentes, interdum et caput eius foliis coronantes: huius caussam ferunt, quod in eam arborem Pitys puella a Pane magno pere amata mutata fuerit: vt etiam de Syringa nympha dicitur, quam cum idem sequeretur, illa, implorato Terrae auxilio, in calamum conuersa est; quem Pan ad solatium amoris incidit, et sibi fistulam fecit.

Nunc tamquam postliminio ad Iouem tandem reuertamur, qui omnium Deorum maximus habebatur: atque ideo vniuersi administratio penes eum esse est credita. Is effingebatur; prout eius imago a Porphyrio, Eusebio, Suida, atque aliis desecribitur, sedens, vt signisicaret, numen, quo mundus regitur, atque conseruatur, semper idem permanere, ita vt nullam vmquam mutationem admittat. Eiusdem superiores pates nudae cernebantur, vt ex eo intelligeremus, Deum diuinis illis mentibus, quae ab omni materiae concretione longissime remotae, caelum incolunt, quatenus fas est, sese aperire: inferionres autem amitculis contegebantur; quod eo refertur, nos, dum hoc corporis carcere, vt ita dicam, concludimur, Deum, quemadmodum est, intueri non posse. Sceptrum praeterea sinistra manu gerebat; nam in parte hominis sinistra cor esse constat, quod quidem principale membrum habetur, a quo virtus, quae vitam continet, profluit,ac per totum corpus diditur: non

secus mundus a Deo vitam haurit; qui Regis instar pro suo arbitrio eam dispensat, atque disponit. Dextera interdum Aquilam porrigebat, aliquando et Victoriae sigillum; hoc innuens, se, sicuti Aquila inter aues regnat, ita inter caelites primum locum obtinere; eamdemque omnia sub suamm ditionem redegisse, perinde atque victoriae iure ea sibi comparasset. Cum ergo tota omnium rerum potestas sit penes eum, hinc fit, vt prout est ei libitum, eae alias aliter se habeant; cuius vicissitudinis ratio ple rumque homines latet, qui bonorum atque malorum [gap: illustration]

dispensationis caelitus in mortales administratae, eorumque inter se permutationis caussam ignorantes, vehementer interdum de tota diuinae prouidentiae ratione ambigunt. Quare Homerus apud Iouem duo dolia esse fingit, alterum bonorum, alterum malorum plenum; quae ipse pro suo arbitrio versaret, ex eisque alternatim hunc quantum sibi videretur, effunderet. Alius quinetiam poeta antiquus dicebat, Iouem trutinae momentum huc vel illuc declinare, prout huic vel illi decreuerit benefacere: quod commentum etiam Homero est ferendum acceptum; nam ist Iouem, auream trutinam tenentem facit, qua Graecorum, atque Troia norum res pendat, amborumque inter se caussas conferat, vt vtri sit victoria adiudicanda, videat. In Pyraeeo, quod erat Atheniensium nauale, sicut Pausanias scribit, statua erat Ioui consecrata, quae sceptrum in manibus, atque Victoriam continebat. AEgyptij, qui res sacras miris quibusdam inuolucris contegebaut, quas maximo studio occultabant, ne profanis ad eas intelligendas, pateret admitus; illi Deo sceptrum etiam attribuerunt, quem ipsi Conditorem appellabant; qui ideo maxime cum Graecorum Iouc confentire videtur. Quare non est, cur quis miretur, quod eorum simulacra simul describam; nam, licet nomine aut effigie inter se non conueniant; tamen, cum idem significare videnatur, non absurdum esse sum ratus, si ea consociem. Creator ergo apud AEgyptios humanae erat formae, caerulei coloris, circulum vna, altera manu sceptrum tenebat, in capitis vertice pennam habebat, quae designabat, rerum creatorem inuentu esse difficilem; qui et Rex est, cuius rei sceptrum est argumentum; in sius enim manu est positum, vitam vniuerso tribuere, quam ille suppeditat, cum se ipsum intelligens, in orbem quodammodo torquetur: quod criculus denotat. Ex ore idem ouum emittit, ex quo Vulcanus excluditur: ouum nobis mundum repraesentat: per Vulcanum autem calorem illum intelligimus, qui per mundi partes peruadens, rebus vitam elargitur.

[note: Vniuersi imagines. ] Sed quando incidimus im Mundi simulacrum, non abs re fore arbitror, si pauca de ea dixero. AEgyptij ergo Mundum etiam adumbrabant, hominem pedibus inter se intoritis pingentes: is in dutus erat veste variis coloribus distcta, vsque ad

pedes demissa; capite magnum globum auratum sustinebat: quae eo referuntur, vt admoneant, Mundum rotundum esse, numquamque locum mutare, ac variam naturam astrorum esse. Hoc Porphyrius scribit, quemadmodum exeo Eusebius refert: qui et narrat, ab AEgyptiis Mundum ita effictum: Duos circulos efficiebant, quorum vnum supra alium collocabant; quibus serpentem implicabant, qui accipitris caput haberet: circuli Mundi magnitudinem, ac formam ostendebant; serpens bonum daemonem vniuersi conseruatorem, quique sua virtute id contineat designabat; hoc est, spiritum illum quaqua per tinentem, qui vitam omnibus, atque alimentum tribuit; namque [note: Sepentes diuinae cuiusdam naturae existimati. ] Phoenices, et AEgyptij diuinae cuiusdam naturae serpentes existimabant; cum illos cernerent, non exteriorum membrorum adiumentis, aliorum animalium instar, sed spiritu quodam, ac virtute intus latitante impulsos, velocissime incedere, maximaque celeritate totum corpus in varias formas torquere; adde, quod diutissime viuant; nam senectutem vna cum pelle ponunt; itaque ad iuuentutem reformati, numquam occumbere posse videntur, nisi ab alio interficiantur. Accipitris caput ei imponunt, propter maximam scilicet volubilitatem, atque agilitatem Mundi signisicandam.

[note: Iouis imago ] Martianus lib. primo de Nupt. Philolog. ita in senatu Deorum Iouem effinxit; In capite flammantem coronam habebat, et super ea velamen rutilum, Mineruae manibus confectum; vesti admodum candidae obduxerat hyalinos amictus, crebris quibusdam stellis interstinctos; manu dextera duos orbes porrigebat, aureum alterum, ex electro alterum; laeua e)nnea/fsqoggor chelin innitenti similis premebat: calceos autem smaragdineae flu ctu viriditati herbosos vestigiis eius Tellus attexuerat: insidebat autem ex pauonum pennis intertextae, oculataeque pallae, ex qua multicoloribus notulis variata pictura vernabat: sub calceis vero fuscinum deprimebat.

Saepe Ioui legimus statuas quasdam positas, quae non solum qualis ist esset, quidve posset docebant; sed inde quoque facile discere poteramus, quid nobis esset agendum, praecipue vero Reges, caeterique principes viri quomodo se cum inferioribus gerere deberent; hi nameque (vt superius diximus) Dei nobis

imaginem adumbrant: quare eos pro virili parte diuinam Prouidentiam, [note: Iupiter auribus carens. ] Iustitiam, atque Bonitatem in se exprimere oportet. Itaque Plutarchus in Isidis, et Osiridis libro scribit, Cretenses Iouis simulacrum effinxisse; quod auribus careret, et iis mutilum esset; id significantes, dominatorem omnium audire debere neminem, sed aeque omnibus patulas offerre aures. Contra [note: Iupiter quattuor auribus praeditus. ] Lacedaemonij summum Iouem cum quattuor autibus depingere solebant; eum vndique, et omnia audire innuentes; quod Regis quoque ac cuiuslibet principis prudentiae conuenit; qui pro munere sibi iniuncto, populorum, qui suae sidei sunt crediti facta summo studio peruestigare, atque audire debet. [note: Iupiter tribus oculis praeditus. ] Atque eodem forte spectabat, qui Ioui tres oculos tribuit; perinde atque nihil omnino eum lateat, sed omnia ei cognita ac perspecta sint: qualem esse hominibus praesidentem oportet. Hinc illud manauit, Iustitiam cuncta cernere, vt etiam ex eius imagine intelligamus licet. Sed Pausanias aliam quamdam rationem affert, cur Iupiter apud Argiuos tres oculos haberet, quorum tertius esset in fronte; quod scilicet is tria regna obtineret, vnum in coelo; nam vulgo lupiter in coelo regnare existimabatur; alterum in inferno, quod est, in terra, nam terra coelo comparata, inferorum locorum vicem tenet: quare eum Homerus Iouem infernum appellat; tertium est in mari; nam AEschylus maris regem eum vocat: Martianus etiam Capella, vt paullo ante dicebamus, ei fuscinulum subiicit: Orpheus quoque quo dam in hymno Iustitiam orat, vt omnium viuentium curam suscipere velit, qui a matre Terra, atque Ioue marino aluntur. Quamobrem iuxta Pausaniae sententiam tres Iouis oculi triplicem eius potestatem significant in tria illa regna, in quae orbis diuisus fingitur inter tres Saturni filios masculos, quorum Neptunus mare, Pluto infernum est sortitus.

Sed quia dicere coeperamus, antiquos faepe in statuis esseingendis ide spectasse, vt iis quale esset Principis munus, adumbrarent; id operaepretium facturus arbitror, si paullo latius explicuero, Plutarchus refert, AEgyptios, cum Regem vellent innuere, sceptrum, in cuius vertice oculus esset, depinxisse (vt superius quoque in Solis imaginibus diximus) Iouem quoque eadem forma effinxisse; hoc significantes, Regem, sicuti

potestate plurimum pollet (sceptrum enim principatus atque potestatis in inferiores exercitae est symbolum) ita vigilantem in sua administratione esse, in omnibusque summa iustitia vti debere: nam et interdum Ioui assistentem Iustitiam veteres fecerunt ea ratione, quod, quoaecumque reges facerent, cum Iustita coniuncta esse deberent. Solebant quinetiam veteres, vt Suidas refert, sceptrum describere, ad cuius verticem ciconia, ad calcem hippopotamus esset, ita Regem ostendentes, pium, iustum, eorumque seuerum vindicem esse debere, qui, viribus [gap: illustration]

atque iniustitia freti homines imbecilles opprimunt: nam ferunt, Aristotelesque sua auctoritate confirmat, Ciconiam suos parentes, cum senuerint, alere, tamquam eis gratiam educationis referat: quod pium, iustumque certe est opus: sed contra, vt Plutarchus scribit, Hippopotamus est adeo iniustus atque impius, vt in patrem violenter insurgere, eumque interficere non vereatur, vt postea liberius cum matre coeat. Apud eumdem Plutarchum est legere, Thebis quasdam statuas esse sine manibus quae iudices significabant; ij namque manibus cateant oportet, quod est, nullum praemium, aut donum oblatum capere debent, quibus corrupti iniuriam innocenti faciant, aut caussam indigno adiudicent. Inter has quaedam carens oculis inerat, quae principem, qui iudicibus praeest, repraesentabat; is enim omnis perturbationis, odij, aut amoris debet esse experis, in tan tum spectans quod iustum sit, nulla personarum ratione habita; sed omnibus absque vllo discrimine iustitiam administrandam curans: quod quidem officium, est Regis, ac principis, non solum eorum, quibus magistratus aliquis est mandatus, qui et naturae lege iuste munus suum obire tenentur, et ad id praestandum se iuramento obstrinxerunt. Quod si secus fecerint, vtrique a Ioue periurij vltore a se poenas exigendas existiment; quemadmodum quibusdam quoque statuis antiqui adumbrabant: nam apud Elaeos: quaedam perfidis ac periuris vehementer formidanda visebatur. Haec fulmen vtraque manu continebat, tamquam ad poenas a periuro capiendas esset paratissima.

De poena quoque periuri Aristoteles in libro de rebus admira bilibus refert, quemdam fuisse fontem in Cappadocia apud Tyanam eius regionis primariam vrbem, quae aquam haberet frigidissimam, sed tamen semper feruere videretur: ad hunc fontem si quispiam ductus esset, de quo dubitaretur, periurus esset nec ne; si quidem verum dixisset, aqua lente defluebat; si vero peierasset, ea mirum in modum conturbata, ac tumescens pedes, manus, atque faciem periuri perfundebat, perinde atque ab eo periurij poenas exigeret; neque contra eum quodammodo excandescere desmebat, quoad is, veritate patefacta, veniam sceleris implorasset: quod si in

mendacij asseueratione perstitisset, hydropicus inde recedebat, aut magnam saniei copiam ex ore euomebat. Quare fontem illum Iouis periuri appellabant. Pausanias in Corinthiacis refert, Corinthi intra septum Neptunij templi fuisse Portuni aedem, vbi erat cella: aditus ad eam erat subterraneus; ibi Portunum latere alebant; eo in loco siquis vel ciuis, vel hospes peierasset, periurij poenas effugere non poterat. Elaei ad aram Sosip9lis, tutelaris ipsorum Dei, iuraturi accedebant; idque maxima cum religione: ritum quem seruabant Pausanias recenset. Idem quoque in Eliacis prioribus morem narrat, quo vtebantur olim veteres iuraturi in ludis Olympicis; quo vndique homines vel ad certandum cursu, aut pugilatione, aut luctatione, aliisue id genus ludis, vel spectandum confluebant: nam qui victoriam reportassent, summos conseque bantur honores: quare [note: Iurandi ritus. ] bona fide, absque vlla fraude erat agendum. Itaque solenne erat cunctis athletis, eorumque parentibus, fratribus, gymnasij magistris super exfecti suis testibus ver bis conceptis deierare, nihil se fraudis facturos, quominus Olympici ludi rite fierent: athletae quidem ipsi hoc amplius iurabant, se decem perpetuos menses in ludicram exercitationem propositi certaminis consum psisse: iurabant praeterea, qui de viris, vel de pullis equorum, in certamen prodeuntium pronunciaturi essent, ob rem indicandam pecuniam se nullam capturos; qua vero re adducti, quemuis aut probassent, aut improbassent, se non esse in vulgus prolaturos. Quia vero id quoddam sacrificij genus erat, in quo victimae carnem post sacram rem peractam comedebant; idem Pausanias subiicit, sus ille, confecto iureiurando, cuinam cesset vsui, percontari, sibi in mentem non venire; veteri quidem religione sancitum se scire, no victima vescerentur homines, super qua insiurandum conceptum fuisset. id Homerus testatur, cum exsectum illum suem, super quo Agamemnon iusiurandum concepit, Briseidem se non attigisse, in mari a Talthybio feciali abiectum dixit. Similis fere ritus penes Romanos erat in foederibus percutiendis: iurabant enim, exsecrationesque queasdam super porca concipiebant, praesentibus faecialibus. Sed nunc, iuramenti ritibus omissis, ad Deum, quem inramenti praesidem dicebant, reuertamur; hunc Graeci Iouem

[note: Iupiter Horcius. ] Horcium appellabant, eumque fulmen ambabus manibus tenentem effingebant. Sed eum Romani aliter et nominarunt et expresserunt; licet idem Iupiter Horcius apud Graecos, et Dius Fidius apuf Romanos secundum non nullorum sententiam esset; sicut enim ille iuramento praeerat vt verum, iustumque esset; ita hic fidei seruandae praeses erat: atque hac de caussa diuini ei honores tribuebantur. Sed in antiquitatibus Romanis Fidij simulacrum ita effictum cernitur; Marmor est in fenestrae modum formatum in quo trs imagines exsculptae sunt. Dextra quidem vitilis, habitu pacifico; sinistra vero muliebris est, eodem habitu, coronam in capite ex lauro gestans; quae dextram dextrae iungit cum priore imagine: in medio harum duarum ingenui pueruli effigies cernitur; cuius supra caput haec duo verba leguntur, FIDII SIMVLA CRVM: apud imaginem dextram virilem, HONOR, in sinistra imagine mu liebri VERITAS legitur.

Quia vero Iouem periurij poenas capere arbitrabantur, in hanc sententiam mihi nunc in mentem venit dicendum, eum non semper, vt prodesset, esse cultum, sed interdum, ne obesset; tuncque eum Veiouem appellatum, quod nocendi vim habere crederetur: quod et eius effigie ostenderunt, nam eum, vt Agellius, et Alexander Neapolitanus referunt, puerum effinxerunt, capite cornuto, sagittas manibus continentem, tamquam ad nocendum videretur esse paratus; prope erat capra; nam in fabulis exstat, eum, cum mater a voracibus Saturni fau cibus eripuisset, alendumque in Creta duabus Nymphis, Amaltheae scilicet atque Melissae, vel vt alij dicunt, Haegae, atque Helici tradidisset, melle ac lacte caprinto esse nutritum: hanc capram, [note: Cornucopiae ] aiunt, cornu arbori illisum perfregisse: hoc mulier culae, vt quae eam in deliciis haberent, tulisse quidem molestissime; et cornu diuersis floribus ac fructibus refercientes, domum reuersas Ioui obtulisse: eumque id munus libentissime excepisse, vtque sempiterna suam nutricem memoria prosequerentur, id annonae vber tatis signum esse voluisse: quare Cornucopiae, interdumque Cornu Amaltheae vulgo vocabatur, de quo Pherecydes dixit, vt Apollodorus refert, eius vim esse, vt affatim omnia ad esum et potum pertinentia suppeditet. Hoc idem cornu non caprae

Amaltheae, sed eius bouis fuisse fertur, in quem Achelous est conuersus, cum certaret cum Hercule Deianirae caussa, quae a Patre ambobus desponsata erat: anm ei cornua ab Hercule effracta poetae fabulantur, atque in profluentem fluuium abiecta; quae Naiades vbi collegissent, variis floribus, ac fructibus referta ac frondibus coronata, Copiae consecrarunt. Itaque ei Cornucopiae est nomen inditum. Hoc, vt rem, prout gesta est, examinare omittamus, ex aliquorum sententia fortunae vim nobis ostendit; animalia. n. multa vires suas in cornibus paratas [gap: illustration]

habent, quibus obuia quaeque laedant. Fortuna suam administram Copiam habere fingitur; ea namque ditissima creditur, ac in eius manu esse situm, pro libidine aliis atque aliis diuitias tradere vel auferre; quae floribus non inepte comparari possunt, quibus cornu refertum erat. Illud quoque hic dici posset, cornucopiae esse illud quidem Caprae, quae Ioui vbera praebuit; ab eo enim cuncta bona in homines deriuare putabatur; vt et nos superius diximus. Quare ei eamdem potestatem attributam legimus atque Soli; ideoque eidem sagittas in manus tradebant, prout in effigie hic posita cernitur. Aliqui Ioui [note: Iupitercum Bacchi insignijs. ] numen quoque Bacchi adscipserunt, eum Bacchi insigniis effingentes, qualem Polycletus, vt Pausanias scribit, eum in Arcadia expressit: ei cothurni pro calceamentis sunt, et altera poculum, Thyrsum altera tenet: Thyrso aquila insistit: eius forma forte erat iuuenilis, cuiusmodi fuisse Bacchus pingitur, ac qualis Terracinae exstabat, quem axyron cognominauerunt, hoc est nouacula non indigentem, cum esset imberbis.

Paucae quidem Iouis statuae visuntur, quibus Aquila non sit [note: Aquila Ioui sacra. ] addita; ea enim auis est Ioui sacra: quare eius currus ab Aquilis trahi fingitur: aut Quod, vt Lactantius refert, faustum ab ea augurium suscepisset, cum ad bellum contra Patrem Saturnum, secundum aliquorum sententiam, proficisceretur, ex quo victoriam postea reportauit. Itaque et in bello contra Titanes Aquila Ioui arma subministrare fertur. Itaque eam frequenter vna cum Ious pingunt, vnguibus fulmen continentem: aut quod inter aues sola a fulmine numquam laeditur: et sola absque oculorum detrimento, obtutus in sole defigit. Quapropter ea [note: Aquila auium regina. ] non iniuria auium regina appellatur, Regique Deorum Ioui est sacra. Exstat apud Pausaniam in Eliacis prioribus Iouis statuae descriptio, quam Phidias effinxit; Sedet in solio Deus, ex [note: Iupiter in Solio. ] auro, et ebore factus: corona capiti imposita est, ad oleagri nefrendis imaginem: dextera Victoriam, et ipsam ex ebore, et auro praefert cum taenia et corona: laeua sceptrum tenet affabre expolitum, et omnium metallorum varietate distinctum: quae auis sceptro incumbit, aquila est: aurei sunt duo calcei; pallium item aureum: in eo cum diuersa animalia, tum ex omnibus florum generibus lilia in primis caelata sunt: solium ipsum

auro, et pretiosis praefulget lapidibus; neque in eo vel ebenum, vel ebur desideratur: animalium vero formis intercurren tibus pictura exornatur: signa etiam in eo eminent Victoriae quattuor saltitantium specie ad singulos sellae pedes: duae itidem ad pedum calcem sunt. In solij puteali supra simulacri caput sunt Gratiae ex vna parte tres, totidem Horae ex altera: et caetera, quae ibi Pausanias persequitur. Iupiter praeterea in quo dam Neronis numismate sedet, dextera fulmen, sinistra vero [note: Iupiter Custos. ] hastam tenens: sunt ibi impressae hae literae, IOVI CVSTODI. Lucianus, de dea Syria scribens, in eius templo refert, Iouis simulacrum supra duos tauros sedere. Econtra in quibusdam etiam numismatibus Antonini Pij, et Gordiani Iupiter stat, nudusque cernitur, dextera hastam, sinistra autem fulmen gestans. [note: Iupiter Stator. ] Inscriptio est, IOVI STATORI; ita enim a Romulo fuit cognominatus, quod scilicet Romanos milites a Sabinis in fugam conuersos stitisset, qui renouato praelio, frontem non terga hostibus ostendissent. Non longe diuersus exstat in quodam numismate Diocletiani; in quo est Iupiter stans dextera duas sagittas, vel potius duo fulmina, sinistra vero hastam [note: Iupiter Consoruator. ] habet erectam, cum his littris, IOVI CONSERVATORI. In altero etiam eiusdem Diocletiani, idem est Iupiter, dextera Victoriolam porrigens, sinistra hastam erectam habens, inscri ptio est huiusmodi; IOVI CONSERVATORI ORBIS. Nam nullum insigne est magis Ioui proprium fulmine; licet [note: Fulmendatum Summano. ] Romani olim idem etiam, vt Plinius refert, Summano attribuerint; qui quidem idem erat atque Pluto: sed tamen nocturnum tantum ei fulmen, diurnum vero Ioui adscribebatur. Verum Hetrusci fulminum diligentissimi obseruatores, Vulcanum [note: Fulmen multorum Deo rum insigne. ] atque Mineruam quoque fulmen iacere senserunt; quo ea graecorum classem exussit. Quare Virgilius in primo AEneidos Iunonem introducit, talia secum flammato corde volutantem, cum videret Troianorum reliquias, AEnea duce, se ab Italia auertere non posse, nec eis pro libidine nocere;

-- Pallasne exurere classem
Argiuum, atque ipsos potuit submergere ponto?
Ipsa Iouis rapidum iaculata e nubibus ignem:
Ast ego, etc.

[note: Manubiae trium colorum. ] Iidem dicebant, manubias ab aliis Diis eimissas albas ac nigras esse. Sed quam lupiter iaculabatur, rubram fuisse, vt Acron Horatij interpres refert, cum scilicet ea verba exponerert;

[note: Fulminum tria genera. ] Sunt tria fulminum genera, ab Aristotele tradita; quorum vnum est clarum, mirificae maxime naturae; quo dolia exhauriunt, intactis operimentis, nulloque alio vestigio telicto: arum, aes, et [note: Miracula fulminum. ] argentum liquantur intus, sacculis ipsis nullo modo ambustis, ac ne confuso quidem signo cerae. Martia princeps Romanarum icta grauida, partau exanimato, ipsa citra vllum aliud incommodum vixit: interficiuntur homines, vestimentis nulla ex parte laesis. Hoc fulminis genus a Minerua proficisci credebatur; quam Iouis e capite ortam ferbant, quae purissimam, ac subtilissimam ignis partem significat. Itaque fulmen inde manans, candens est. Alterum genus est, quod adurit, hocque est rubeum, Iouis manu emissum. Tertium humidum est, non vrit, sed infuscat: quare nigrum dixerunt, Vulcanoque attribuerunt, cui ignis noster, qui fumosus est, sacer erat. Quamobrem poëtae fulmen trisulcum appellarunt, vt quod triplici modo feriat, ac triplici sit acumine praeditum: a tribus etiam Cyclopibus illud effingi existimabatur: vt inferius, cum de Vulcano loquemur patebit. Sed tamen nunquam Vulcani imago aut Mineruae cum fulmine effingitur, licet id eis attribuatur, vt fulminis natura, atque effectus declarentur. Ioui vero interdum in manus tradebatur, alias ad pedes, aliquando id ei Aquila rostro, vel vnguibus gestabat: atque alias aliter, semper tamen Ioui ful men adpingitur. Seneca libro II. Quaest natural. inquit, ad coërcendos animos imperitorum sapientissimos viros Ioui ful men tradidisse, vt supra nos scilicet aliquid timeremus: vtile enim erat, in tanta audacia scelerum aliquod esse, aduersum quod nemo sibi satis potens viderentur. Ad conterrendos itaque eos, quibus innocentia nisi metu non placet, posuere super caput vindicem, et quidem armatum. Neque solum vt idem dicit, ipse per se Iupiter fulmen mittebat: sed etiam (quod superius etiam diximus) ex aliorum Deorum consilio: hocque genus perniciosum sane erat; sicut placabile existimabatur quod

solus iaculabatur. Hinc Seneca infert, inquiens, quemadmodum Iouem prodesse solum oportet, nocere non, nisi cum pluribus visum est; ita hos, qui magnam potentiam inter homines adepti sunt, sine consilio poenas irrogare non debere, sed multosauocare, considerare multorum sententias, placita temperare, et hoc sibi proponere, vbi aliquid percuti debet, ne Ioui quidem suum satis esse consilium. Idemque Iouem interdum leuioribus fulminibus, atque lusoriis telis vti, non autem semper grauibus, eo spectare vult, vt ij admonenatur, quibus aduersus peccata hominum fulminandum est, non eodem modo monia esse percutienda; sed quaedam frangi debere, quaedam elidi, et distringi, quaedam admoneri.

[note: Aegis a Ioue gestata. ] AEgida quoque Iupiter legitur sinistro brachio gestasse, quae erat pellis caprae illius, a quo fuit nutritus; qua excussa, pluuiae creari dicebantur, perinde atque dextera fulmina emitti; quemadmodum Seruius apud Virgilium adnotat in 11 X. AEneid. cum dicit;

-- Arcades ipsum
Credunt se vidisse Iouem, cum saepe nigrantem
AEgida concuteret, dextra nimbosque cieret.

[note: Diphthera, Iouis liber. ] In eadem pelle, quam Diphtheram vocabant, Iupiter omnia hominum facta perscribere credebatur, ne scilicet e memoria effluerent; ac multa quidem pro tempore dissimulare; verum aliquando de improbis poenas sumere: quare, cum aliquem improbum, postquam diu in sua improbitate viuere situs esset, sero tandem poenas dare viderent, prouerbio dicebant; Inspexit, etsi sero, pellem Iupiter. Sed et idem absque fulmine in quadam statua, quae erat in Caria, cernebatur; immo nec sceptrum, nec quidquam eorum habebat, quae superius esse Iouis insignai diximus; sed tantum securim tenebat. Cuius quidem rei hanc caussam Plutarchus affert; quod scilicet, Herchules, Hippolyta Amazonum regina interfecta, ab ea vna cum caeteris armis securim ademerit, quam et Omphalae, suae amasiae donarit, quae erat Lyda genere: quare Lydorum reges eam postea tamquam sacram seruarunt, et religionis ergo gestare solebant. Haec deinceps post longam annorum seriem tamquam per manus tradita ad Candaulem peruenit; qui eam ob fastum

ferre detrectans, ferendam cuidam suo asseclae tradidit: sed Gyges Cariae Rex ambobus interfectis, vna cum caeteris spoliis, securim in Cariam detulit; ibique exstructo Iouis simulacro, securim in illius manu dedit, et Labradeum Iouem appellauit; [note: Iupiter Labradeus ] nam Lydi securim la=brkr vocant. Ex huius Iouis Labradei statua, quemadmodum refert AElianus, gladius nomine Carius appensus fuit; qui ideo venerationem habuisse dictus est, quod Cares primi belli officinas instituisse, pecunia et mercede militasse, loris clypeos appendisse, et cristas glaeis accommodasse ferantur.

[note: Bellicorum instrumentorum inuentores. ] Quia vero pictores non minus interdum poetarum figmenta penicillo exprimunt, atque ipsi poetae effinxerint; Ctesilochus Apellis discipulus eam fabulam, qua Iupiter Bacchum peperisse fingitur, ad viuum suis coloribus repraesentauit; nam, [note: Iupiter par turiens. ] vt Plinius lib. xxxv. refert, Ioucm parturientem mitratum depin xit, et muliebriter ingemiscentem inter obstetricia deorum. Nihil hic de Baccho dicam, quem Iupiter diu femori agglutinatum habuisse ferunt, quoad partus hora venisset: huiusmodi enim fabulae ex Ouidij libro Metamorph. facile cuiuis notae esse possunt. Sculptores etiam statuarum suarum exempla saepe a Poetis mutuati sunt. Quare quidam Leontini, quemadmodum scribit Pausanias, suis sumptibus Iouem septem cubitos altum, aquilam sinistra, dextra vero iaculum continentem effinxerunt, quod eum scilicet ita a quibusdam poetis descriptum legissent. Strabo, cum de Iouis Olympij templo scribit, quo ex vniuersa Graecia concursus fiebat maximus, certatim omnibus splendida dona afferentibus, inter caetera dicit, ibi statuam Iouis videri, ex ebore a Phidia factam, eamque ita vastam, vt templum id, quamuis maximum, exiguum magnitudini statuae esset: quare reprehensione dignus fuisse attifex visus est, quod statuam ibi posuerit, quae loco minus congrueret; nam ea sedens, vertice tectum attingebat; qure si forte surrexisset, templi proculdubio operimentum perfregisset. Sed tamen ea apud omnes fuit laudatissima: nam, vt Quinctilianus ait, vastitas illa religionem iniicere intuentibus videbatur, et nescio quid maiestatis Iouis numini addebat. Hanc ad Homeri descriptionem exculpsisse, Phidias sassus est, qui in Iliade ita de eo inquit;

Saepe etiam pictores sui animi commenta depinxerunt, vt fecit Apelles, cum coniurationis suit factus reus, quod inferius in Calumniae imagine exponemus: et Nealces ingeniosus, et solers in arte, et Plinius lib. xxxv. refert, cum praelium nauale AEgyptiorum et Persarum pinxisset, quod in Nilo, cuius aqua est mari similis, factum volebat intelligi, argumento declarauit quod arte non poterat; asellum enim in littore bibentem pinxit, et crocodilum insidiantem ei: nam magna est in

AEgyto crocodilorum copia, sicut in Persia asinorum. Quare a pictoribus ac sculptoribus excogitatum dicunt, Deorum imagines absque hominis vel animantis alicuius figura effingere; qualis legitur Veneris Paphiae statua fuisse. Sol etiam ita apud Phoenices fuit exptessus. Sicionij, qui est Peloponesi populus, Iouem Pyramidis instar habuerunt; quod eodem referri crediderim, quo eiusdem effigies in inferioribus partibus nudi, et superioribus tecti referebatur, de qua superius diximus: basis enim huius statuae tenebras significat, quibus impediti, dum hanc [gap: illustration]

vitam viuimus, diuina illa minus intueri possumus; quae acutis mentis obturibus sunt cernenda, quos pyramidis cuspis nobis adumbrat: tunc autem ea cernimus, cum omnibus rerum harum affectibus exsuti, intelligentiae aciem acuimus, qua vel caelos ipsos penetremus; vel cum corporea hac mole deposita, sur sum, ad Deo fruendum euolamus.

[note: Iupiter. ] Quinctus Curtius lib. IV. scribit, apud Troglodytas in luco [note: Ammon. ] Ioui Ammoni consecrato, fontem exstitisse, quae aqua Solis [note: Solis fons. ] vocabatur; haec oriente Sole tepebat, meridie frigebat, vesperi calebat, intempesta nocte feruebat, etnocte ad auroram declinante, paullatim vsque ad teporem deferuebat: ibidem ait, pro [note: Statuavmbiliciinstar. ] numine quoddam simulacrum habitum quod nullam cum caeteris similitudinem haberet; sed instar vmbilici esset, ex smaragdis, aliisque lapillis preciosis coagmentatum, subtus quidem latum, ac rotundum, quod paullatim versus cuspidem attenuaretur: cumque ex eo aliquid sciscitari vellent, solenni pompa a sacerdotibus supra auratam nauiculam gestatum, cui in circuitu multae argenteae paterae adhaerebant; in pompa sequi matronas atque virgines, in composita quaedam carmina concinentes, quibus sibi persuaderent, Iouem certa responsa redditurum.

[note: Iupiter sub arietina spe cie. ] Sed et sub arietis specie, Iupiter Ammon fuit cultus; cuius rei hanc esse aliqui caussam dicunt; quod Bacchus, cum exercitu per Libyae deserta ambulans, sitiens, cum opem a patre Ioue periisset ab ariete ad fontem sit ductus, vbi sitim vniuersus exercitus sedarit. Atque credentes Iouem formam illam indutum, aquas ostendisse, altare, atque arietis simulacrum ibi Ioui posuerunt. Ouidius, a fabula non recedens, vult Iouem eo tem pore, quo dij Gigantum impetum declinantes, in AEgyptum secesserunt, vt tutus ab eorum vi esset, se in arietem conuertisse. Herodotus rationem afferens, cur Thebis, quae ciuitas est in AEgypto, nefas esset, oues mactare, dicit, Iouem, cum nollet se Herculi, mirum in modum ipsius aspectum desideranti, videndum praebere; vbi quotidianis efflagitationibus sibi ab eo molestia [note: Aries cul tu affectus. ] exhiberetur, tandem eius precibus victum cessisse, ac se pelle arietina tectum ostendisse; ex hocque AEgyptios Iouis simulacri exemplar sumpsisse, quod specie arietis

effingebant. Quare hanc belluam apud eos diuinos honores meruisse, neque vmquam in sacrificium mactari, praeterquam quod die Ioui sacro quotannis caput arieti abscinderent, ei pellem detraherent, qua Iouis simulacrum vestirent; ad quod Herculis effigiem admouerent, ita vt hoc illud cerneret: post omnes ad decoriatum arietem verberandum proficisci, cuius cadauer in sacra vrna conditum, maxima cum religione sepelirent. Neque tantum apud Egyptios Iupiter Ammon fuit, sed et apud Arcades, quemadmodum Pausanias recitat; apud quos eius [gap: illustration]

effigies cernebatur forma quadrata instar Hermarum, quae sunt Mercurij statuae. Alexander Neapolitanus scriptum reliquit, Celtas, qui sunt Galliarum populi, loco Iouis altissimam quercum veneratos esse; fortasse, quod eam arborem Ioui sacram scirent, ex cuius fructibus olim homines victitassent; tamquam Iouis esset, eos alere, quos in lucem edidisse, eisque prospicere crederetur. Quamobrem antiqui omnes fere Iouis statuas quernis foliis coronare consueuerant; perinde atque ea aarbor vitae symbolum esset, quam ab eo in mortales dimanare existimarent. Itaque Romani, eos milites querna corona cohonestare solebant, qui ciuem Romanum in pugna ex morte seruassent; ei vitae insignia tribuentes, qui vitae alicuius auctor exstitisset.

Sed et ex oleae foliis aliquando Iouem redimebant; huiusmodi enim arbor semperviret; plurimum vtilitatis in mortales importat; eius folia caelestem colorem referre videntur quamuis Mineruae aut Palladi potius sacra esse videatur. Pausanias narrat, alicubi in Graecia Iouis simulacrum extitisse, quod in altera manuum auem, in altera fulmen teneret, variisque florum generibus circa tempora esset redimitum. Interdum Iupiter regiam coronam gestabat, quemadmodum superius ex Marciano vidimus; nam eius effigies, vt eam Pallas cum Arachne certans, apud Ouidium acu pinxit, erat regia; idque non iniuria, cum Deorum, hominum, vniuersique orbis Rex crederetur. Seruius decimam Virgilij Eclogam enarrans, scribit, propria Iouis insignia, quae triumphantes gestare solebant, secptrum, togamque palmatam fuisse (quod erat vestimenti genus purpureum, magnum, atque latum, dictum a palma, in eo intexta; alij a latitudine clauorum aureorum, qui in eo picti erant, dictum putant) itemque faciem rubro colore tinctam habere: nam vt Plinius refert, Romani quolibet festo die Iouis faciem minio illinere solebant, et a censoribus imprimis Iupiter miniandus locabatur: ex quo mulieres sumpserunt exemplum, sese minio fucandi, vt rubrae videantur: quod putent se ita pulcriores reddi, cum interdum se his fucis maxime deformes exhibeant. Apud AEthiopes proceres totos se eo tingebant, hicque ibi Deorum simulacris color erat.

[note: Victimae Ioui immolatae. ] Victimae, quae Ioui diuersas ob caussas, aliis atque aliis temporibus, sub variis cognominibus immolabantur, erant capra; agna bima, candidus taurus cornibus auratis: idque apud Romanos, qui interdum ei farre, sale, atque thure, absque alia victima faciebant. A pud Atheniensesei bos mactabatur, maxime [note: Ridiculus ritus sacrificandi. ] quidem ridiculo ritu; qui erat eiusmodi, vt apud Pausaniam in Atticislegitur; In Poliei Iouis ara ordeum tritico permixtum apponebant, neque custodes adhibebant: bos ad sacrum com paratus dum ad aram accedebat, fruges eas attingebat: ex sacerdotibus is, quem boufo(nor, id est bouis percussorem appellabant, securim in illum iaculatus, fugiens abibat: qui assistebant, tamquam eum, qui bouem percussisset, non vidissent, securim in iudicium ream citabant. Hic mos inde deriuauit, vt Suidae videtur, quod in festo Iouis ferunt taurum sacras placentas [note: Bipennis rea facta. ] deuorasse, paratas ad sacrificium, quem Taulon quidam, arrecta securi, statim interfecerit, atque fuga euaserit: bipennis relicta ad iudicium postulata, absoluta est: et eum deinceps ritum quotannis seruabant. Neque mirum, apud Athenienses securim ream peractam; nam inter Draconis leges res quoque inanimatas, cum facinoris auctor non reperiretur, citari, damnari, relegari, extraque ciuitatem abiici, aliasve poenas irrogari pro criminis ratione volebant. Quare apud Pausaniam de Theagene, et apud Suidam de Nicone Athleta, simile quidpiam legitur. Hic pugil fuit, et pugnis, et lucta, pancratio, cursu, et aliis certaminibus, in Olympiis, Nemeis, Isthmiss et alibi victor acceperat coronas, vt aiunt, mille quadringentas: cum vero e viuis excessisset, quidam accessit ad statuam eius, quasi viueret, et flagellis eam cecidit; in quem illa collapsa, hominem contumeliosum vlta est: interfecti autem filij caedis ream egerunt statuam; itaque eam Thasij in mare abiecerunt secundum leges Draconis. Pythia vero Thasios, ex hoc iniquo iudicio peste laborantes, eam statuam restituere iussit. Quicum dubitarent, quo pacto illa e mari extrahenda esset, piscatores retia cum laxassent, vt pisces caperent, eam e mari extraxerunt, quam Thasij in pristinum locum restituerunt, eique postea diuinos honores decreuerunt.

argumenta, eius effigiei diuerso modo exprimendae. nam eum referunt alias atque alias subinde formas induisse, vt amatis rebus frueretur; in taurum enim se conuertit, vt cum Europa concumberet; in Aquilam, vt Ganymedem atque Asteriam ra peret, in auream pluuiam, vt Danaae illuderet; in Cycnum, vt Laedam opprimeret; in ignem, vt AEginam falleret; in Amphitrvonem, vt cum Alcmena coiret; in Dianam, vt Calistoni se iungeret; atque in alias innumeras figuras se vertisse fertur; de quibus nihil dicendum statui; quandoquidem veteres ad eas nullam Ioui imaginem expresserunt.

DE IVNONE.

[note: Iuno Iouis Soror. ] QVI senserunt, antiquos sub variorum Deorum nomine elementa coluisse, pro aere Iunonem intelligendam tradiderunt; quam ideo Iouis sororem fabulati sunt, quod Iupiter pro Igne poneretur: atque sicuti illum caeli regem, ita hanc Reginam vocauerunt. Ignis enim atque aer in sublimioribus locis degunt, maioremque vim in res has caducas possident, quam caetera duo elementa. Interdumque eandem pro terra acceperunt; [note: Vxor Iouis. ] quare et Iouis vxorem finxerunt; virtus enim quaedam seminalis ex superioribus corporibus in terram influit, quae vim illi elargitur, ea omnia proferendi, quae affatim ipsa producit; non fecus atque vir genitale mulieris aruum suo semine conspergens, id ad prolem concipiendam, suoque tempore edendam compellit. Itaque Virgilius hoc innuens, Iouem dixit in sinum vxoris copiosis pluuiis descendisse. Nonnulli Iunonem idem cum Luna numen esse voluerunt; ei aliqua Lunae cognomina attribuentes, nam Lucinam vocauerunt, tamquam ea esset, quae [note: Supercilia sub Iunonis tutela. ] a parturientibus implorata adesset, ac foetum in lucem educeret. Hinc factum est, vt antiqui alia corporis humani membra aliis diis adscribentes, sub quorum tutela essent; Iunonem superciliiis praeposuerunt; quod iis protegantur oculi, per quos luce fruimur, quem tribuere putabant Iunonem, Lucinam dictam. Sed tamen et brachia eidem sacra leguntur: quamobrem Homerus, qui vnicuique Deo pulcerrimum aliquod membrum tribuit, a quo eum cognominet; Iunonem lotkw/lenor appellat,

quod est, candida brachia habentem. Itaque eius simulacrum aliqui ex materia pura atque candida effinxerunt, corpus scilicet [note: Dea Syria. ] Lunae adumbrantes. Lucianus testatur, quamuis Dea dicta Syria, quae Hieropoli colebatur, Iuno esset; tamen eius statuam non vnum aliquod videri numen referre, sed plurima, in ea enim aliquid Palladis, Veneris, Dianae, Nemesis, Parcarum, atque aliorum numinum manifesto deprehendebatur; ea supra duos leones sedebat, altera manu sceptrum, altera fusum gestabat, radiis caput insigniebatur; plurimaque alia in ea cernebantur, quae aliarum Dearum erant propria. Hinc Lucianus ostendit, Iunonis numen sub diuersis nominibus honore atque cultu fuisse olim affectum. Quare minime mirum videri debet, si ea Lucina quoque est appellata; quam parturientes, vt sibi adesset, inuocabant, quemadmodum Terentius in Andria facit Glycerium, dum partus dolores experiretur, ita dicentem;

Haec ab antiquis fingebatur, sicut in Faustinae numismatibus exstat, ibi enim matronae stolatae imago stans cernitur, quae dextra pateram, sinistra hastam tenet, his litteris adscriptis, IVNONI LVCINAE. Fere omnibus Deorum imaginibus antiqui hastas tradiderunt, vt et in iam expositis patet, et in plurimis aliis dicetur: quare eius rei ratio non videtur mihi amplius differenda; quae quamuis alibi commodius forte reddi posse videatur; non tamen hic incommode aliquid de ea re attingemus; nam quispiam hic admiretur, cur Iuno, quae pacifica fingitur, hastam gestare dicatur, quae bellicosorum est propria: hoc quidem non semper est verum; saepe enim se valde ferocem praebuisse narratur; vt tunc scilicet, cum opem Graecis contra Troianos tulit, aduersus quos omnes suas vires est experta; et (si Homero credimus) armata currum conscendit, vna cum Minerua in aciem prodiit: eius currus (nam praestantissimi quique bellatores e curru tunc pugnare consueuerant) ita ab Homero describitur: lignum transuersum, quo currus sustinebatur, erat ferreum, rotae aeneae erant, octo radiis suffultae, cir culi eos ambientes aurei, aere obducti, argento tegebatur locus, vnde radij exsistebant. Supra Deae sedesloris aureis, atque argenteis contexta erat; temo argenteus, iugum aureum erat;

equorum insignia aurea: nam licet alias eius currus ab auibus tractus legatur, tunc tamen equis ei opus erat. Virgilius etiam eidem currum, atque arma adscribit, cum de Carthagine in primo AEneid. loquens, ita dicit;

Quare nemini debet absurdum videri, Iunoni ab antiquis fuisse hastam concessam, neque me hocloco rationem afferre, cur plurimis Deorum simulacris hastae sint additae; quae ex Iustino est huiusmodi; olim scilicet reges pro diademate, aliisque regiis insigniis hastam gestabant; atque in orbis primordiis homines nullas Deorum statuas habebant, praeterquam hastas, quas religioso cultu prosequebantun Sed cum humana forma effingi Dij sunt coepti, tunc statuas non hastas coluerunt: sed tamen vt antiquae religionis aliqua vestigia exstarent, eorum simulacris hastas addiderunt. Cum Anchises apud Virgilium lib. v 1. AEneid. AEneae progeniem ex ipso orituram ostendit, ab adolescente incipit, qui hastae in haeret: vbi Seruius adnotan hastam apud veteres praemium eorum iuuenum esse, qui, interfecto aliquo hostium in praelio, tunc primum suae virtutis specimen ostendissent: hastamque plurimi ab antiquis factam, caeterisque armis praepositam; ea enim praestantiae, atque imperij erat argumentum: quare fortibus viris donabatur; sub hasta quinetiam auctionem fieri solitam; denique Carthaginienses, cum bellum Romanis denunciassent, eis hastam misisse. Suidas refert, morem Athenis suisse, vt cum efferretur cadauer eius, qui interfectus esset, hasta in pompa praeferretur, aut ad sepulcri caput affigeretur, hoc ritu interfectore ad monito, se inultum non abiturum. Quare olim hasta maximi ducebatur, et pulcerrimum erat insigne. Haec igitur est caussa, cur ea sacris imaginibus adpingeretur. De Iunonis cutru, ab Homero descripto dici posset, eum varios colores significare, quiinterdum in aëre cernantur. Sed Buccatius lib. IX. Genealog aliter sentit, dicens eum idcirco ita esse splendidum, quod Iuno diuitiarum Dea credebatur: arma quoque ideo ei data, vt intelligeremus, homines inter se fere diuitiarum canssa pugnare. Quare eidem sceptrum in manus tradiderunt,

innuentes, in ipsius esse potestate, diuitias atque regna elargiendi: quemadmodum ea Paridi pollicita fuisse fingitur, cum scilicet vellet, trium Dearum pulcerrimam eius iudicio decerni. Quod quidem magnam habet probabilitatem, si pro ea Terram intelligamus; cuius sententiae est Fulgentius, qui Iunonem capite velo obducto, manu sceptrum gestantem describit; hoc ostendens, qua in parte regna, ac diuitiae consistant; in terra namque reges suam ditionem habent; in terrae etiam visceribus diuitiae latitant, nam inde aurum, argentum, [gap: illustration]

omniaque metallorum genera effodiuntur, indidem lapilli preciosi [note: Pauo Iunonisacer. ] extrahuntur. Huic deae Pauo sacer erat. Quare Pausanias templum Iunonis alicubi in Graecia describens, inter caetera, quae inibi esse recenset, extitisse etiam dicit pauonem ex auro factum, atque gemmis maxime splendidis, quem Deae Hadrianus Imperator obtulerat. Ratio autem, cur sub Iunonis tutela haec auis esset, praeter id quod de Argo refertur, esse potest, quod diuitiae non secus animos nostros demulceant, atque pa uo intuentium oculos oblectet. Buccatius lib. IX. de Deorum Genealog pauones atque diuites inter se comparans, multa in eam sententiam dicit; nam vtrique voce maximam superbiam atque arrogantiam ostentant; aliis semper se praeferunt; falsa aliorum laude se iactant; alique plurima apprime similia deprehendi in vtrisque possunt. Sunt aliae quoque aues, quae Iunoni consecrabantur; inter quas fuit quoddam accipitrum ge nus, item et vultur, quemadmodum refert AElianus iuxta AEgyptiorum morem; qui huius auis pennis Isidis simulacrum coronabant; quae apud eos plurima in se numina colligebat, quae a Graecis atque Romanis colebantur. Eisdem pennis domorum ianuas ornabant: quod secundum Alexandri Neapolitani sen tentiam ad domus nobilitatem, atque antiquitatem ostenden dem referebatur. Anseres quoque Iunoni erant sacri; quorum aliquot Romani in eius templo alebant, quod scilicet anseres se in Capitolio a Gallis obsessos, patefactis hostium insidiis, a praesenti discrimine liberassent. Itaque in huius beneficij, ab illis accepti memoriam, publicis sumptibus in Captolio aliquot semper alebantur; et censores id summo studio curabant, vt optime nutrirentur: item argenteus in Iunonis templo fuit dedicatus. Atque vt se magis gratos erga hanc auem ostenderent, quotannis solemni pompa maxima cum religione splendido ferculo anserem gestabant: eodemque tempore canem palo ex sambuco trassigebant, vt ab ea bellua poenas male custoditae arcis reposcerent.

[note: Iris. ] Fabulantur praeterea poetae, Iridem Iunonis nunciam fuisse, per quam arcus diuersicolor intelligitur, qui in coelo pluuioso tempore exsistere videutr: eam dixerunt Thaumantis filiam; quod admirationem significat, quam intuentibus iniicit, cum

pulcerrima colorum specie oculos ferit: hoc spectrum ad diuitias refertur, quae primo quidem aspectu insipientium animos stupore percellunt, cum tamen non secus atque Iris statim eua nescant. Haec apud veteres Dea est habita; quam fingebant habitu muliebri, versicolore veste, nonnumquam et croceo, in obsequium expeditam; alas etiam versicolores ei Virgilius tribuit in IV. AEneid. cum eam a Iunone missam fingit, ad Didonis crinem incidendum. Iuno etiam fertur quattuordecim. Nym [note: Iunonis imago. ] phas ad sua obsequia habuisse paratas, vt in primo AEneidos AEolum alloquens, ipsa de se dicit; quarum pulcerrimam ili in vxorem pollicetur, si ipse ventos, quorum Deus credebatur, ad AEneae classem disiiciendem emittat. Hoc aeris turbationem portendit, quem Iuno adum brat; huiu smodi sunt nubes, venti, pluuiae, niues, fulgura, tonitrua, caligines, atque id genus alia: quae etiam a Martiano Capella lib. primo Philolog. sub Iunonis imagine repraesentantur, quam ita describit; Iuno texto capite, lacteo quodam galumnate praenitebat: cui gemmis insitum diadema preciosis: nam neque Scythidis vireta, nec Cerauniorum vibrans, fulguransque lumen, nec fructicolor hyacinthi credebatur abesle profunditas. Sed totum illud sertum capitis fulgurantis Thaumantias obtulisse reginae caelitum ferebatur. Ipsius vero diuae vultus assidua perlucens gratia fratri consimilis, nisi quod ille immutabili laetitia renidebat: haec commutationum assiduarum nubilo crebrius turbidabatur: nam vestis eius hyalina, sed peplum fuerat caliginosum: quod tamen si appulsu cuiusdam luminis tageretur, inter obumbran tes nebulas sudae perspicuitatis gratia praeniteret. Haec fulmen dextera, laeua sonorum bombis terrentibus sustinet timpanum, huius calcei admodum furui; quorum soleae atrae noctis nigredine colorantur (sed Hesiodus eas vult esse auratas: in cuius sententiam poetae omnes discedunt) eiusdem: genua zona quidem diuersicolor ambiebat, quae nunc prae fulgido resplendebat orbe, nunc vanescentis gratiae tenuata varietas ita penitus obliquabat, tamquam nihil habuisset ante discolorum. Haec Martianus: quae ita clare aeris qualitates ostendunt, vt nihil sit opus explicatione. Itaque ad aliam Iunonis statuam, de qua Pausanias in Corinthiacis meminit, veniamus Deae signum in

solio sedebat, eximia magnitudine, auro, et ebore fabricatum, Polycleti opus; corona erat capiti imposita: ea Gratias et Horas egregie factas habebat: Dea manu altera punicum malum, altera sceptrum tenebat, cui cuculus insidebat: quod idcirco factum dicunt, quod Vitginis Iunonis amore captus Iupiter, in eam se auem verterit, quam puella tamquam ludicrum captarit. In hoc suam sententiam Pausanias interponit, dicens, se haec, et quae his sunt similia, de Diis vulgata, etsi vera neutiquam existimet, non putare tamen negligenda: perinde atque aliquod [gap: illustration]

arcanum sub his fabularum inuolucris latitet; quod tamen cum ipse non patefaciat; neque ego audeo aliquid comminisci; saepius enim sum fassus, me nolle ibi aliquid temere asserere, de quo antiqui tacuerunt.

Apuleius lib. x. de Asino aureo, cum Iudicium Paridis in scena actum describit, inquit, in scenam mulierem prodiisse, quae Iunoni erat similis, honesta forma, habentem in capite candidum diadema, et seeptrum manu gestantem, Castore, et Polluce comitatam, qui cassides in capite gestabant, stellarum api cibus insignes: atque ita quoque efficti in antiquis numismatibus visuntur.

[note: Castor, et Pollux. ] Hi Dioscuri, id est Iouis frlij ciebantur, qui ita charitate mutuo complexi feruntur, vt vita inter se diuisa, vicisssim viuerent, at que morerentur: cuius rei ergo digni sunt habiti, qui in caelum transferrentur; efficerentque signum, quod Geminos vocant. Spartiatae ita horum simulacra effingebant; erant duo ligna parallela duobus obliquis coniugata; id quod putabant, fraterno Deorum amori simulacrum proprium esse. Horum vnus pugilatu, alter equo plurimum valebat. Quare ambo saepe fuerunt efficti albis equis insidentes, qui illos forte referebant, quos a Iunone dono acceperant, a Neptuno ipsi traditos; quorum nomen vni Xanthus, alteri Cyllarus erat: equites hi in quodam peruetusto Athenis templo visebantur: atque ea forma Vacieno, cum e praetura Reatina Romam veniret, noctu visi sunt, dicentes, Persem Regem illo die captum: quam rem Cicero lib. 111. de Nat Deor. nartat. Iustinus scribit, in praelio inter Locros, et Crotoniatas, duos adolescentes egregia forma, statura procera, in equis albis, diuersa ab aliis arma ferentes, purpureis vestimentis indutos visos esse, qui in prima acie fortissime pro Locrensibus, quorum numerus ad quindecim millia perueniebat, contra Crotoniatas, qui ad centum viginti millia erant: sed tamen hos ab illis fractos, ac profligatos fugisse, duorum illorum proculdubio opera; qui eiusmodi victoria parta, ex hominum oculis euanuerunt. Hi non inuria Dioscuri crediti fuere; nam cum Locri a Lacedaemoniis suppetias postulassent, iis non impetratis, ad Diocurorum opem implorandam confugerunt. Qui quaforma essent, quaeque insignia

gestarent, optime in se duo illi adolescentes Messenij, de quibus Pausanias in Messeniis, expresserunt. Hi namque in Laconiae fines populandi gratia simul excurrere soliti erant: forte Lacedaemonij per fastos Castoris et Pollucis dies post solemne epulum in ipsis castris compotationibus se, et lusibus oblectabant: ibi duo illi adolescentes in albis tunicis, et purpureis lacernis, equis pulcerrimis inuehentes, hastas manibus tenentes, de improuiso se Lacedaemoniis ostendere. Illi, Castores esse rati, qui sacris interesse suis voluissent, adorabundi [gap: illustration]

occurrerunt, eorum sibi numen precibus implorantes. At iuuenes, vbi primum in medium recepri sunt, tumultum, et stragem, modo hos, modo illos hastis ferientes, ediderunt; atquemde ad suos imp une, violatis sacris, reuerterunt. Pileati praeterea Castor atque Pollux fuisse feruntur, vta Catullo in hoc scaronte;

Nam Laconibus, ex quibus Dioscuri fuerunt oriundi, pileatis pugnare mos fuit, vt Festus scribit. Pausanias in quadam Laconiae parte sigilla nonnulla pileata extitisse narrat; quae non certo asseuerat Castorum fuissent, necne.

Hic libet aliquid de pileo dicere, quod apud Romanos olim erat libertatis insigne; nam cum seruum manumitterent, [note: Libertatis insigne. ] ei caput radebant, ac pileum tradebant: hoc apud Feroniae fiebat; nam ea manumissis seruis, id est libertinis praeesse putabatur. Quate Plautus in Amphit. seruum introducit ita optantems;

Interfecto Iulio Caesare Romae passim hastae cum pileo in vertice humi figebantur, qusi populus ad libertatem vocaretur. Cum vrbs in magno discrimine versabatur, vt vndique milites ad praesens periculum contraherentur; vel cum quis seditionem commouere vellet, serui ad pileum vocabantur; quo libertas eis certa promittebatur. Hinc legimus, Brutos monetam cudisse cum pileo, duobus pugionibus imposito, eo innuentes, se, tyranno interfecto, patriae libertatem restituisse. Nerone mortuo, Romae, et per prouincias, quemadmodum Suetonius testatur, passim populus cursitabat cum pileis, eo gestu significantes, se a seruitute in libertatem assertos. Apud Plutarchum legitur, L. Terentium nobilissimum ciuem Romanum Scipionis triumphantis currum pileatum sequutum esse, quod captiuus cum esset apud Carthaginienses, Scipionis opera liberatus esset. Idem multi quoque ciues Romani in triumpho T. Quincti fecerunt, quod ab eo deuicta Macedonia, vindicati essent in libertatem, quemadmodum Plutarchus, atque Liuius referunt. Pileus praeterea virtutis atque scientiae est argumentum; ideoque nostra tempestateij, qui Doctoris insigniss decorantur, pileo donantur. Pileatos seruos vaenum ire solitos,

quorum nomine venditor nihil praestaret, Agellius lib. VII. ex Coelio Sabino refert.

Sed ad Castores reuertamur; nam sub Castoris nomine, Pollux quoque eius frater intelligitur. Itaque Bibulus, qui Caesaris suit collega in consulatu, cum suam ab eo auctoritatem vsurpari cerneret, qui solus amborum nomine cuncta praestaret; sibi fatebatur id accidisse, quod Polluci; nam templum, ambobus Dioscuris dedicatum, Castoris tantum, aut Castorum nomen praeferebat. Hi, vt AElianus atque Suidas natrant, iuuenes, procerae staturae, imberbes, inter se similes, militatibus indumentis, ornati gladios ad femur, hastasque in manibus habentes effingebantur; stellarumque loco, de quibus supra dixi, flammulae eorum capiti adpingebantur. Nam scribit Diodorus Siculus, Orpheum, cum tempestate vna cum caeteris. Argonautis agitaretur, Deis Samorthracibus vota fecisse pro salute, ac in columitate; et extemplo sedatam tempestatem, cum duo astra supra Castoris, atque Pollucis capita cecidissent; Deorumque prouidentia se seruatos credidere. Vnde factum [note: Castorum opem cur naturae implorarent. ] est, vt qui tempestate deprehensi forent, Dioscuris vota facerent. Itaque Pausanias quamdam Neptuni statuam, apud Coriothios exsistentem describens, in basi inquit Castores suisse exsculptos, vt qui nauibus, atque nautis saluraria numina crederentur: nam maxima aliqua tempestate in mari orta, solent interdum quidam ignes in fublime micare, qui tranquillitatis paullo post futurae spem praebent; de quibus Seneca, ac Plinius scribunt: hi, cum in aere se ostendant, qui pro Iunone capitur; non iniuia gemini fratres, Castor, atque Pollux Iunoni sunt co mites artributi.

Sediterum ad Iunonem veniendum; quam fabulas fingunt, vt Theopompus atque Hellanicus recitant, quondam a Ioue pedibus vinctam catenis aureis, ex quibus etiam grauissima ferri moles dependebat: itaque ea in sublime pendula visebatur. Hoc eo spectare arbitror, quod ea aeris pars, quae ab aethe relongissime recedit, in qua, vt omnium densissima, nubes, caligo, pluuiae, alique huiusmodi procreantur, sacile cum aqua, atque terra colit, quae elementa, cum sint grauia, femper sidunt. Apud Pausaniam est legere, in quadam Boeotiae parte Iunoni fa

num consecratum, in qua ingens simulacrum einsdem stantis exsistcbat: eam vero ibi Sponsam appellabant. Sed id nominis magis iure ei in insula Samo attribuendum fuisse existimo, quam olim, vt Lactantius ex Varrone refert, Partheniam voca bant, ex Iunone, quod adolescentula ac virgo ibi degisse feratur, ibidemque Ioui matrimonio coniunctam. Itaque in templo, quod in eo loco habebat, ei simulacrum erat positum, quod [note: Flammeus nuptarum velum. ] sponsae speciem referret, quae forte flammeo obnubebatur; quod velum ita a flammeo colore, qui est ruber, dicebatur, quia scilicet recens nuptae ingenuo quodam debeant rubore perfundi. Itaque Varro scribit, apud antiquos morem fuisse; vt nocte tantum nuper nupta cum marito coiret, perinde atque per noctis tenebras minus erubescerent. Eaedem ad mariti aedes noctu lectica vehebantur, quae a mulis, siue bobus gestabatur, quemadmodum Suidas nartat; vbi sponsa in medio sedebat, eius latera ex vna parte marito, ex altera honestissimo aliquo [note: Faces praeferebantur nuptis. ] aut amico, aut propinquo claudente. Eis quinque pueritotidem facespraeferebant, vt ex Plutarcho in Problematibus nuptialibus habetur; quibus cum nocturnae tenebrae dispellebantur, tum faustum omen afferebatur, fore vt ex illo matrimonio foecunda proles oriretur; generare enim nil aliud est, quam in lucem edere. Hae faces quinarium numerum non excedebant; nam opinantur aliqui, mulierem vno partu ad quinctum peruenite posse, ibique sistere. Sed alij, rem subtilius considerantes, veteres numerum imparem in nuptiis adhibuisse dicunt, vt eo pacem atque concordiam submonerent; is enim in partes aequales diuidi nequit, semper aliquo medio numero rema nente, qui ambabus communis, eas iterum inter se coniungere [note: Numurus Par, et Im par. ] possit. Quamobrem caelestes Deos impari numero gaudere dicunt, qui pacis semper sint auctores; inferis vero parem esse gratum, a quibus semper discordia proficiscatur; par enim numerus in duas aequas portiones dispesci potest, nihil reliqui exsistente, per quod rursus partes in vnum coeant. Ex imparibus veteres ad nuptias optimo iure quinarium desumpserunt; is enim primus est numerus, qui ex primis pari atqueimpari, inter se coniunctis exsisteret; vnitas enim numerus non est, sed numerorum principium. Itemque quinque Deos in nuptiis

inuocabant, Iouem scilicat, atque Iunonem adultos, Venerem [note: Ignis, et aqua sponsae proposua. ] quoque, Suadelam, et Dianam. Proponebant praeterea sponsae aquam atque ignem; aut vt ostenderent, haec per se ac seorsim infoecunda, hunc quidem, cum nihil humiditatis contineat; illam vero, cum sit frigida; sed ad rerum procreationem, caliditatem, atque humiditatem inter se coire debere; eodemque pacto ad prolem conficiendam, viri atque vxoris coniunctione opus esse: aut vt eam admonerent, vt, quemadmodum ignis res impuras expurgat, et quod in re inest faecis excernit; aquaque sordes cunctas eluit: ita se pudicam, ac puram praestet, nihil vmquam in se admittens, quod labe connubiales leges aliqua respergere valeat. Ferebatur etiam colus atque fusus: itemque in mariti domum per ouis vellus nupta tram sibat: alios praeterea ritus veteres in nuptiis adhibebant; quos, vt ad nostrum propositum minus facientes, praetermittimus; nam paucos hos recensuimus, vt ostenderemus, quo pacto Iunonis sponsae simulacrum esset effingendum; nam hoc Varro reticuit, cum huiusmo di simulacrum Iunonis in Samo insula exstare testatus est. Sed [note: Iuno sponsa. ] ad id reuertamur, quod ex Pausania dicebamus, Iunonem scilicet sponsam vocatam: rationemque, cur ita vocaretur, ex eodem in Boeoticis afferamus; quae est huiusmodi; Iunonem aiunt iratam Ioui, incertum qua de caussa, in Euboeam secessisse. Iouem, cum placare eam non potuisset, ad Cithaeronem, qui tunc Plataeensibus imperabat, venisse: fuisse vero Cithaeronem nemini calliditate secundum. Eius monitu Iupiter simulacrum e ligno fabricauit, illudque plaustro vestimentis velatum imposuit: in vulgus vero prodidit, Plataeam eam esse, Asopi filiam, quae sibi esset desponsata. Id vbi ad Iunonis aures peruasit, accurrit illico, et ad plaustrum accedens, veste conscissa, ligneam esse effigiem comperit, quam nouam esse nuptam putarat: falsam se itaque laetanti animo ferens, facile in gratiam cum Ioue rediit. In eius reid memoriam festos celebrabant dies, Daedala quae nuncupabantur. Hanc fabulam Eusebius ex Plutarcho ita interpretatur; Iunonis ac Iouis bella, et dissidia nihil aliud, quam elementorum intemperiem significant; quae, nisi certis propor tionibus contemperentur, natura rerum soluta, magnam perniciem afferunt. Si ergo Iupiter, id est, calida virtus, ac ignea

nimium excesserit, siccitate omnia pereunt: sin vero Iuno, humida scilicet, et ventosa natura, Iouem aspernata su perauerit, magna vis pluniae delata diluuio cuncta vastabit. quod illis temporibus factum, Boeotiam maxime regionem ptobauit; quae multitudine aquarum tecta fuisse dicitur: quia quamprimum, tempestate transacta, terrae apparuerunt, Deorum reconciliatio facta fingitur: prima vero omnium arborum quercus effloruit; quae non modo piis hominibus (vt Hesiodus ait) verum etiam diluuijreliquiis opitulata est; cum glandes rami ferant, [gap: illustration]

[note: Iunoniae rosae. ] Iunonem veteres candidis liliis coronabant, quae Iunonias rusas apppellabant; nam eius lacte respersa, vt fabulis fertut, can dida euaserunt: fabulantur enim, Iouem ad eius dormientis vbera Herculem infantem admouisse, ne eum suo lacte nutritum, tam infecto odio prosequeretur. Sed eum nimis auide lac exsugentem effecisse vt Dea euigilaret, cognitumque, statim esse proiectum, ita vt lac per caelum spargeretur, indeque ea [note: Via lactea. ] caeli pars dealbaretur, quam viam lacteam Astrologi vocant; aliquid etiam in terras instillaretur, ex quo lilia candescerent. Tertullianus testatur, Argis Iunonis simulacrum fuisse, vitium ramis circumdatum, quod leonis pellem pedibus proculcabat; perinde atque in Bacchi contumeliam pampinos gestaret, leonemque calcaret, vt Herculi iniuriam faceret; quos ambos priuignos maximo odio insectabatur. Lanuuij Iuno sospita, tamquam Dea tutelaris colebatur, vt Liuius refert; eiusque statua, sicut Cicero testatur, caprina pelle amiciebatur, hastam, atque parmam gestans. Festus de Iunone Februali loquens, cur ea ita nuncuparetur, inquit, ei Februario mense sacra fieri, eiusque ferias esse Lupercalia, qua die mulieres februabantur a Lupercis amiculo Iunonis, id est, pelle caprina. Finxerunt praeterea ipsius Iunonis simulacrum, aeream forficem praeferens; sumpta translatione (vt Suidas dicit) ab incidente capillos forfice, et purum corpus ostendente: quod munus aeri, cuius Iuno est symbolum, in humanis corporibus expurgandis tribuitur. In quodam Neruae numismate matrona est cum radiata corona, in throno sedens, laeua sceptrum, dextera forficem praefert: Iuno iudicari possit: litterae tamen, quae in eo leguntur, hae sunt; FORTVNAE P. R.

Non memini, me de alio Iunonis simulacro legisse; nisi quod aliqui eam rectam effingunt, manibus papauerum capita tenentem, ac ad pedes iugum habentem; hoc innuentes quo pacto inter se coniuges coniuncti esse debeant; idemque refertur ad prolem ex eorum coniunctione exsistentem: huius imaginis nullam apud antiquos mentionem inuenio factam: praeterquam quod Iugae Iunonis ara fuit Romae in vico, aui ideo Iugarius dictus est, vt Festus ait; quod ad hanc aram, veteri ritu

nubentes vinculis iungebantur in omen futurae concordiae. Et Seruius super illa Virgilij verba IV. Aeneid.

Iugali, inquit, propter iugum, quod imponebatur matrimonio coniungendis; vnde etiam Iuno Iugalis dicitur. Et, cum Dido se Aeneae matrimonio coniungere statuisset, sacrificasse ibidem legitur,

Ex quo nonnulli, itemque ex Veneris imagine, quae eum compedibus pingitur, Matrimonium expresserunt, quod collum iugo [note: Matrimonium. ] submiserit, et pedes compedibus habeat vinctos. Id alij ex Hymenaeo deriuarunt, qui nuptiis praeesse credebatur: in quibus [note: Hymenaetes. ] eum olim, quibusdam conceptis precibus inuocabant, vt is suo numine praesens, matrimonium fortunaret. Sed et aliis quibusdam ritibus antiqui coniugalem concordiam adumbrabant: nam coniugibus fausta quaeque precati, in nuptiis a male ominatis verbis parcebant: quare saepe cornicem nominabant, vt inferius in Concordiae imagine videbimus; Iunonique [note: Felproiectum ] Iugali sacrificantes, fel ex victima extrahebant, idque post altare proiiciebant, vt ostenderent inter coniuges nihil amaroris intercedere, quod est, eos vacare omni dissidio, atque odio debere. Atque ideo veteres in nuptiis celebrandis, Hymenaeum inuocandum sanxerunt; non quod is matrimonium instituisset, sed quod post multos grauesque labores, atque discrimina, ad optatas tandem nuptias maxima cum felicitate peruenisset. Res autem ita a Luctatio Statij interprete lib. 111. [note: Narratie de Hymenaeo. ] Theb. narratur; Hymenaeus puer Atheniensis fuit: is, cum annos puerilis aetatis excederet, neque adhuc virum posset implere, ea pulcritudine praeditus fuisse dicitur, vt foeminiam mentiretur. Hic cum vnam ex ciuibus suis virginem nobilem adamasset, ipse mediocribus ortus partentibus, quia nuptias desperabat; quod poterat tamen, puellam extrema amoris linea diligens, animum solo satiabat aspectu. Cumque nobiles foeminae cum virginibus sacra Cereris Eleusinae celebrarent, subito piratarum aduentu raptae sunt: inter quas etiam Hymenaeus, qui illo et amataem fuerat subsequutus, et ipse puella creditus. Cum igitur per loniginqua maria praedam piratae vexissent, ad

quandam regionem tandem delati perueniunt; ibique somno oppressi, ab insequentibus sunt interempti. Hymenaeus, relictis ibi virginibus, reuersus Athenas, pactus est aciuibus dilectae nuptias, si cis filias suas restituisset: quas vbi pro voto restituit, exoptatam acceplt vxorem: quod coniugium quia felix fuerat, placuit Atheniensibus nomen Hymenaei nuptiis miscere. Haec Luctatius. Sed Donatus in Adelph. Terent. atque Seruius in primum Aeneid. ipsum etiam Hymenaeum tradunt puellas liberasse, cum piratas somno fatigatos interfecisset. Haec Graeci de nuptiarum suarum Deo: sed Romani ominis caussa Thalassionem in nuptiis inuocabant. Res ita habet; quemadmodum eam Liuius describit; Romae scilicet in raptu Sabinarum virginem vnam, longe ante alias specie et pulcritudine insignem a globo Thalassij cuiusdam raptam suisse; multisque scisci tantibus, cuinam eam ducerent, identidem, ne quis eam violaret, [note: Thalassius in nuptijs inuooatus. ] Thalassio ferri, clamitatum: propter quod nuptialem hanc vocem facta. Aut hic ritus inde originem trahit; quod Thalassio, iuxta Varronis dententiam, signum sit lanifioij: nam Thalassionem vocabant quasillum vas vtique lanificiis aptum: vt hac voce saepius repetita, sponsam admonerent, quodnam eius esset munus futurum: id etiam Plutarchus in Problematibus confirmat, referens quoque, quod superius de colo, atque fuso, atque transitu per vellus ouillum diximus: sed et Festus vult sponsam supra id sedere solitam; exeo enim lana sumitur, quae postea colo aptatur; atque haec verba concepta dixisse; Vbi tu Caius, ego Caia: quibus verbis designabatur, omnia inter maritum atque vxorem communia esse debere. Atque senserunt aliqui, huiusmodi nomen in nuptialibus caeremoniis fuisse adhibitum, in Caiae Caeciliae memoriam, quae eadem Tanaquil Tarquinij Prisci vxor fuit, mulier sane sapiens, atque omni virtutum genere praedita, quaeque domum summa cum prouidentia administrauit. Quare Plinius ex Varrone refert, Romae magna cum religione eius fusum, atque colum fuisse seruatum; crepidas aliqui addunt. Hinc que factum esse asserunt, vt sponsa, vbi primum viri domum ingrederetur, secum colum vna cum lana, at que fuso afferret, vt scilicet se ad virtutem mulieris huius imitanndam excitaret, quae suis laboribus regiam

vestem Seruio Tullo suo genero confecisse fertur: hanc postea ad Fortunae templum suspenderunt. Cingulo insuper nupta eingebatur, quod vir in lecto suluebat. Factum id ex lana ouis Sextus Pompeius dicit; vt sicut illa in glomis sublata, coniuncta inter se est; sic vir suus se cum vinctus, coniunctusque esset. Cingulum id Herculano nodo vinctum, vir ominis caussa soluebat; vt sic ipse felix in suscipiendis liberis esset, sicut Hercules fuit, qui LXX. Liberos reliquit. In quo Deam Virginensem vir inuocabat, quae fasciis vir ginalibus feliciter soluendis praeesse credebatur. Hanc Deam, vt D. Augustinus lib VI. de Ciuit. Dei ex Varrone refert, vna cum magna Deorum turba in cubiculum ferebant, vt iis opitulantibus, vir facilius virginalem florem decerperet, neque sponsa id reformidaret, cum tot Deos praesentes cerneret, qui eam, ad sese marito permittendam hortabantur, quolibet suum munus exercente; nam distincta erant inter eos munera. Sed Coryphaei Venus atque Priapus erant. Sed quid referre est opus Deorum numerum, qui ab antiquis nuptiis praepinebantur, cum sit sere innumerabilis? neque id mirum; nam (vt supra diximus) apud veteres mos fuit, vt singulis hominum actionibus sinngulos Deos praeficerent; qui etsi interdum non erant inter se numine diuersi, cognominibus ta men distinguebantur: quod ex Martiano Capella lib. II. Philol. patet, vbi eandem Iunomen ob quattuor munera, quibus in matrimonio fungi putabatur, quatuor cognominibus insignit; quae sunt, Interduca, Domiduca, Vnxia, atque Cincia; ver ba sunt huiusmodi; Iure te mortales puellae debent in nuptias conuocare, vt earum et itinera protegas, et in optatas domos ducas, et cum postes vngent, faustum nomen affigas, et cingulum ponentes in thalamis, non relinquas. Sed iam de Diis nuptialibus satis, de quibus nullam eorum imaginem apud an tiquos me legisse memini: reuertamur ad ritus, qui in nuptiis adhibebantur, quatenus ad Hymenaei effigiem pertineant. So lebant olim vittis postes ornare, ac eosdem adipe vngere, ne quid mali medicamenti inferretur. Mariti nuces spargebant, pueris magno cum strepitu eas culligentibus, ne sponsae clamor, dum fasciam virginalem sibi solui nollet, a cir cumstantibus audiretur. Aliis placuit, ea id gratia factum, vt se

puerilibus omnibus ludis renun ciare, et iuuenilia cuncta ludicra relinquere, maritus eo indicio testaretur. Varro spargendarum nucum hanc esse rationem putabat, vt Iouis omine matrimonium celebraretur; vt noua nupta matrona esset, sicut Iuno: nam nuces in tutela erant Iouis. Sed de his hactenus. Pingebatur Hymenaeus coronatus floribus, et amaraco, dextra facem [note: Imago Hymenaei. ] tenens, sinistra flammeum (lutei velaminis id genus) quo velo nouae nuptae se tegebant; idque flammeum vocabatur, quo boni ominis caussa eas velari solitas Sex. Pompeius tradit, [gap: illustration]

idcirco quod eo assidue Flaminica vteretur; cui diuortium facere non licebat. Sed tamen non incommode id referri potest ad sponsae ruborem atque verecundiam innuendam, quam idem dicamus licet cum Pudore, quem antiqui tamquam Deum vee nerabantur? quare ei Athenis altare erat dicatum; Lacedaemone vero simulacrum positum fuit ea de caussa, quam Pausanias in Laconicis narrat; Cum Icarius Vlyssi Penelopem nuptum dedisset, Vlyssis animum tentauit, numquid Lacedaemone domicilium habere vellet. Quae spes vbi hominem fefellit, filiam orare coepit, ne se desereret, atque vt secum permaneret. Quin et Ithacam iam proficiscentem in curru profequutus, multis eam folicitabat precibus. Vlyfles, tandem victus hominis importunitate, puellae optionem dedit, vel se vt sequeretur, si id mallet, vel cum patre Lacedaemonem rediret. Ibi illam aiunt, nihil sane respondisse, sed faciem tantum velasse: Icarium, cum sibi probe nosse videretur, quid illa animi haberet, vt cum Vlysse abiret, permisisse. Signum vero Pudoris ea in viae parte dedicasse, quo Penelope, cum faciem velauit, peruenerat: quod forte facie tecta effictum erat. Quare non temere recens nupta faciem flammeo velabat, quod sinistra Hymenaeus gestabat; qui et in pedibus croceos soccos habebat. Sed eius imago praeclare a Catullo in Epithalamio in Nuptias Iuliae et Manlij adum bratur, his verbis;

Collis o Heliconij
Cultor, Vraniae genus,
Qui rapis teneram ad virum
Virginem o Hymenaee Hymen:
Cinge tempora floribus
Suaue olentis amaraci;
Flammeum cape laetus: huc
Huc veni, niueo gerens
Luteum pede soccum.
Excitusque hilari die,
Nuptialia concinens
Voce carmina tinnula,
Pelle humum pedibus,
Pineam quate taedam.

Et tu, qui facibus legitimis ades,
Noctem discutiens, auspice dextera,
Huc incede, gradu, marcidus ebrio,
Praecingens roseo tempora vinculo.

Dulce micant oculi, mueas infecerat igni
Solque pudorque genas: dubiam lanuginis vmbram
Caesaries intonsa tegit.

MAGNA MATER.

TERRAM existimauere veteres, omnium Deorum primam; quam ideo Magnam matrem, atque Deorum matrem dixerunt; et pro naturae eius varietate, diuersisque qualitatibus, multa ac varia ei nomina imposuerunt, multiplici cultu affeceruot, ac diuersas illi statuas posuerunt. Quamobrem, cum de ea, prout interdum sub Iunonis nomine intelligebatur, superius disseruerimus; nunc dicendum restat de aliis imaginibus, quae aliarum Dearum nomine insignitae, terram nobis repraesentant; cui vni rerum naturae partium, iuxta Plinij sententiam lib. 11 naturalis historiae, eximia propter merita cognomen [note: Terra cur mater dicta ] indidimus maternae venerationis. Sic hominum illa, vt caelum Dei, quae nos nascentes excipit. Itaque solebant veteres editum infantem statim in terra deponere, tamquam si collocassent in vlnis omnium rerum matris: quem et illico leuabant; cui rei Deam dictam Leuanam praeposuerunt: sicut et Cuninam Deam colebant, quam in fantes in cunis tueri, et fascinum submouere credebant. Erat et Vagitanus Deus, qui infantum vagitibus praeesse existimabatur. Pauentia puerorum pauoris Dea dicebatur. Edusa et Potina Deae praesides existimatae sunt in fantum eduliis et potionibus. Quare terra nascentes nos vbi statim exceperit, natos alit, semelque editos sustinet semper; nouissime complexa gremio, iam a reliqua natura abdicatos, tum maxime vt mater operit. Neque homines tantum, aut belluae, sed omnia quae hic sunt, a Terra vitam haurite, ab eaque ali,

ac conseruari videntur. Merito igitur magna mater, et Deorum ipsorum mater appellatur; nam Dij, qui a veteribus colebantur, aliquando mortales fuisse perhibentur, ac ex terrae fructibus victrtasse constat, instar mortalium caeterorum. Haec eadem est atque Ops, Cybele, Vesta, Rhea, Ceres, aliaeque, quae Terram aliquomodo significant; quarum nomina, fabulas, ac alia quae de eis iactantur a nobis hic declarabuntur, cum earum imagines describemus, si opportune ceciderit: nam sicut pictores tabulas omnibus ornamentis conuestiunt, quae intuentium ocu los oblectare possint; ita et nos has a nobis adumbratas imagines omni pigmentorum genere distinguere decreuimus, quo legentium animos maiori voluptate perfundant: nam hic interdum nomen aliquod expono, aliquando fabulam intersero, quam vellonga interpretatione declaro, vel leuiter praestringo; nec omitto aliquid attingere, quod ad historiam pertineat: omnia vero haec ita praestare studeo, vt loco fiant; qua ex re si non magnam aliquam oblectationem lectoribus creo; at certe non mihi videor multum molestiae afferre; cum rerum varietas per se nata sit, fastidium magna ex parte leuare. Magna ergo mater Ops ab antiquis fuit appellata, ab ope scilicet praebenda; [note: Ops. ] quia nihil est, quod mortalibus maiori sit adiumento, ad vitam tolerandam ipsa terra: quam et Homerus cei/dwror, hoc est, vitae elargitricem cognominat; ea namque vbi commode degere possimus, vndeque victitemus, affatim suppeditat; plurimisque rationibus, piissimae matris instar nobis prodest. Quare Martianus eam describens, inquit, eam grandaeuam, corpulentamque esse: quod cum iis consentit, quae Pausanias in Achaicis de quodam Telluris simulacro refert, quam vocabant Eurysternon, id est, latum pectus habentem. Haec quamuis foecunda, circunfusaque partubus, tamen floridam, discoloramque vestem herbida palla contexuerat; in qua totus gemmarum, metallorumque census, atque omnium prouentus, frugumque, et sationum larga admodum vbertate ferebantur. Ex hac imagine Terram quiuis intellexerit; quam Varro vult, vt D. Au gustinus refert, Opem vocari, quod humana opera melior euadat, et quo magis colitur, eo vberiores fructus proferat: eamdem dicit Proserpinam nuncupari, ex ea enim fruges

exeuntes proserpunt. Vesta dicitur, quod viridibus herbis vestiatur. Buccatius lib. III. de Geneal. Deorum huius imaginem exprimit, [note: Expositio imaginis Opis. ] et quid ea sibi velit, exponit. Dicit ergo eam in capite turritam coronam gestare; nam terrae ambitus, coronae instar est ciuitatibus et oppidis insignitus. Vestis praeterea ramorum, atque herbarum textura distinguitur; quae arbores, plantas ac herbas ostendit, quibus terra est consita. Sceptrum manu tenet, quo regna, diuitiae, ac humana potentia, quae sunt in terra, significantur: timpana, quae apud eam sunt, ad terrae [gap: illustration]

rotunditatem referuntur, quae in duo hemisphaeria diuiditur, quorum vnum superius vocatur, in quo nos degimus, alterum inferius, quod Antipodes incolunt. Quadriga vehitur; nam ea licet immobilis persistat, opera tamen, quae in ea exercentur, certo quodam ordine per quattuor anni tempora progrediuntur, alio aliud deinceps sequente. Quod a Leonibus trahitur, vel agricolarum in tradendis terrae seminibus opera demonstrat; consueuere enim leones, vt Solinus dicit, si per puluereum solum iter faciant, cauda pedum suorum verrentes turbare vestigia, [note: Leonum na gura. ] ne venatoribus sui itineris praestent indicium: quod et agricolae seminibus iniectis, statim faciunt, sulcos tegentes, ne semen surripiatur ab auibus: vel cum sint ossa leonum ossibus caeterorum animalium duriora, intelligi voluerunt, vertentium terram membra oportere esse solidiora, quam caeterorum: vel vt ostendatur per leones, quos quadrupedum reges dicimus, iugo Opis sub ditos, orbis principes terrae legibus esse suppositos. Si vero fspectamus, Hippomanes et Atalanta, eo quod in luco Matri Deorum sacro, nulla religionis ratione habita, vna coierint, in leones ab ea conuersi dicuntur, ac dominae currui alligati. Sedes autem vacuae circum illam positae designant, non solum domus, sed ciuitates, quae incolentium sunt sedes, vacuas perrsaepe fieri, vel peste agente, vel besso; seu quia in terra plurima sunt loca inhabitata: seu quia ipsa terra semper sedes seruet vacuas nascituris. Corybantes autem hanc armatos obire veteres voluerunt, innuentes, vnumquemque mortalium pro patria sede debere se bellis exponere, et arma [note: Clauis in manu Matris magnae. ] pro salute patriae sumere. Isidorus praeterea scribit, clauem Ma tri Deorum in manus traditam, vt eo intelligeremus, terram hyberno tempore claudi, in summque sinum semen sparsum abdere, quod vere erumpit; tunc autem terra aperiri dicitur, secundum Alexandri Neapolitani sententiam. Eam antiqui quernis sertis interdum redimiebant; nam olim homines glandibus, a terra productis victitabant, sicut nunc frumento, aliisque fructibus vitam sustentant, quos et eadem terra abunde sufficit. Coronar aliquando erant pineae; haec enim arbor illi sacra erat; ob maxinoam earum copiam, quae in Phrygia est, vbi ea. primum est Dea habita, et praecipuo cultu afficiebatur, ita

[note: Dea Phrygia. ] vt Dea Phrygia sit nuncupata. Quare ab eius regionis monte dicto Berecyntho, est dicta Berecynthia: ita eam Virgilius VI. AEneid. appellat, cum ei similem Romam facit, ita dicens;

-- Qualis Berecynthia mater
Inuehitur curru, Phrygias turrita per vrbes,
Laeta Deum partu, centum complexa nepotes.

Aut pinus Magnae matri fuit consecrata; quod feratur, Atys [note: Pinus sacra Magnae matri. ] pulcerrimus adolescens, ab ea adamatus, in eam arborem conuersus. Fabula autem est huiusmodi; Dea huius pueri amo re capta, eum ad se adsciuit, ei suorum sacrorum administratione credita: ita tamen, vt virginitatem coleret: quod ille et iuramento confirmauit, se facturum: sed postea pulcritudine Nymphae cuiusdam, Sagaris fluuij filiae captus, promissi oblitus, cum ea concubuit. Quod cum Dea resciuisset, statim Nym pham de medio sustulit; adolescentem vero a se expulit. Qui peccati conscientia permotus, in eum furorem adactus est, vt momtes peragraret, semper vociferans, vluans, ac caput concutiens: petris vero acutissimis frusta ex suis carnibus concideret, et abscissa virilia ab se proiecerit. Sed Dea, eius tandem commiserationen mota, in pinum eum conuertit: vtque signisi. caret, se adolescentis memoriam retinere, pineis ramis se coronari voluit; ac suos sacerdotes acuta petrase castrare, atque diebus sibi sacris, eos circumire iussit caput agitantes, brachia compungentes, totumque corpus vulnerantes, vt in eo Atyn imitarentur. Hisacerdotes Galli quoque vocabantr, a quodam regionis illius fluuio sic dicto id nomen mutuati, ex cuius aquis qui bibissent, statim in furorem atque insaniam rapiebantur. Pausanias in Achaicis scribit, fuisse in Dymaeis templum Dindymenae matri, et Attae (qui idem est atque Atys) consecratum. De Atta hanc refert fabulam; hic Matris Deum orgia apud Lydos peregit: quare cum apud eam in honore esset, Iupiter inuidit, aprumque immisit, qui Lydorum labores et opera vastabat, tum et ipsum Atten interfecit. De eodem aliam longe absurdissimam fabulam narrat; quae est huiusmodi; Iouem ferunt in somnis semen in terram effudisse, ex quo genius duplicis sexus est natus; quem vocauit Agdistin. Hunc vero Dij metuentes, illi pudendum absciderunt; atque exinde, nata

amygdala: quae matura cum facta essent, Sangarij aiunt fluuij filiam cepisse, et in sinum posuisse: tum statim fructus euanuit: ipsa autem puella praegnans facta, cum peperisset, hircus puerum expositum curauit. Sed supra hominem cum formosus adoleuisset, pueri amor Agdistin cepit: adultum autem iam Atten propinqui Pesinunt miserunt ad regis filiam. Canebatur iam Hymenaeus: instar Agdistis: Attes vero furore correptus, sibi virilia amputauit: am putauit et Rex, qui filiam illi dabat. Porro poenitentia Agdistin cepit ob ea quae fecerat, et ab Ioue impetrauit, ne quid corporisAttes putresceret, neve liquesceret. Haec Pausanias. Eusebius lib. III. de Praepar. Euang. Attis, inquit, maxime flores significat, qui antequam ad fructum [note: Attis quid significet. ] veniant, defluunt: quapropter ei abscissa virilia feruntur. Sed iam ad Magnam matrem reuertamur, quae olim maxima pompa e Phrygia Romam est aduecta: legatos enim so Senatus miserat, cum de ea in vrbem accersenda libris Sibyllinis essent admoniti. Nauis autem, qua id simulacrum vehebatur, in faucibus amnis Tiberini vado haeserat, nec vlla vi inde amoueri poterat. Tunc Claudia Vestalis, quae de pudicitia male audiebat (nam eam comptiorem, ac in hominum consuetudine liberiorem animaduertentes, in suspicionem parum integrae eius pudicitiae venerant) manibus ad Deam leuatis, Tu optime nosti, in quit, me impudicam vulgo existimari: quare te precor, vt, si eius criminis sim rea, de me tu poenas sumas: sin semper me castam integramque custodiui, in huius rei argumentum, meam pudicam manum sequi ne detrectes. His dictis, cingulo nauem alligauit, quam facillime quo voluit, traxit, maximo cum spectantium stupore. De ea autem virgine nemo postea ausus est vmquam aliauid, quod eius famam laederet, loqui, immo ne suspicari quidem. Hoc operaepretium arbbitratur sum narrare, vt qui Pudicitiae imaginem exprimere velit, habeat vnde exemplar desumat: licet multa, eaque praeclara argumen ta non desint, quae sparsim hoc in libro sunt disseminata, ad quae facile quis eam effingat. Huius Deae simulacrum Romam ad uectum, in atro lapide erat exscupltum, quod cum eo peruenisset, vbi Almon in Tibrim influit, a sacerdotibus ex naui in plaustrum fuit impositum, quod a duabus vaccis

trahebatur: atque in vrbem maxima cum pompa, et populi publica laetitia fuit receptum. Quotannis vero eadem pompa celebrabatur, et Carpentum, quo vehebatur simulacrum, Almonis vndis, immo etiam ipsum simulacrum, et sacerdotes, gladij quoque abluebantur: quod ostendit Ouidius in Fastis, sic dicens;

Est locus, in Tiberim, quo lubricus influit Almon,
Et nomen magno perdit in amne minor.
Illic purpurea canus cum veste sacerdos
Almonis dominam, sacraque lauit aquis.

In hac pompa currum praecedebant ulti nudis pedibus, qui longe obscenissima de hac Dea, et eius amasio Aty concinebant. Quare D. Augustinus lib. 11. de Ciuit. Dei exsecrabiles hos ritus detestans, Ante eius lecticam, inquit, die solenni lauationis eius talia per publicum canebantur a nequissimis scenicis, qualia non dico Matrem Deorum, sed matrem qualemcumque senatorum, vel quorumlibet honestorum virorum, immo vero qualia nec matrem ipsorum scenicorum deceret audire. Herodianus in historia Commodi idem testatur, dicens; Veris initio, solemnique die pompam Matri deûm Romani celebrant, in ea quae apud quemque sunt diuitiarum praecipua, supellexque materiae, aut artis spectandae, praeferri ante Deam solent; passimque omnibus ludendi licentia permissa, sic vt personas iuduant, quas cuique libitum. Alij quoque festi dies, ludi, sacrificiaque in huius Deae honorem apud veteres sunt instituti. Sed quia ad rem nobis propositam minime [note: Magnaema tris victimae ] facere videntur, de eis dicere omittamus. Sed tantum dicamus, ei porcam mactatam fuisse: haec enim bellua, cum copiosam prolem vno partu effundat, maxime terrae foecunditatem imitatur. Ouidius refert, ei, cum primum Romam ingressa esset, indomitam iuuencam fuisse immolatam, Romanis fortasse Aegyptiorum morem exprimentibus, qui hieroglyphicis suis litteris terram volentes innuere, bouem (vt Macrobius [note: Tellus a Germanis Deahabita. ] scribit) aut vaccam describebant. Apud Tacitum legitur, quosdam Germaniae populos Matri Telluri diuinos honores tribuisse, tamquam quae cunctas in mortalium res adhiberetur. Sed cum ij (vt superius diximus) templis, ac simulacris carerent, diuinam ei rem in luco faciebant. Erat currus, pannis opertus, quem nefas erat cuiquam praeterquam sacerdoti attingere, vt qui solus sciret, ibi Deam esse: quare nusquam ab eo curru recedebat, quem duae vaccae per eam regionem trahebant. Tunc festi dies omnibus incolis indicebantur; arma tractare non licebat, sed ea clausa omnibus erant: regio vniuersa pace, atque ocio abundabat: loca autem, per quae Dea iter fecisset, maxima cum religione colebantur. Cum haec diuturna peregrinatione defessa esset, neque amplius apud mortales versari vellet, currum, quo vecta fuisset, quodam in lacu, vna cum vestibus,

quibus fuisset, immo et ipsam quoque abluebant. Serui vero, qui id opus praestitissent, numquam amplius exsitebant, absorpti lacu illo: quod mirum in modum eorum populorum animos religione opplebat, et numinis maiorem venerationem iniiciebat. Haec eadem (vt et Tacitus refert) ab aliis quoque Germaniae populis colebatur, nullum eius simulacrum haben tibus: qui tamen ineius religionis argumentum, apri imaginem ferebant; quam omnium armorum instar existimabant, sibi id persuadentes, eo se praesidio tutos ac incolumes a cunctis periculis, atque hostium vi conseruandos. In numismate quodam Faustinae Magna mater ita exprimitur: Est mulier, corona turrita redimita; haec sedet, dextero brachio sedi innixa; sinistra Clypeum continet, supra genu collocatum; ex vtroque latere [note: Cybole. ] singulos leones habet. Eadem et Cybele, a quodam scilicet Phrygiae monte fuit nuncupata. Sed Festus Pompeius vult eam dictam a)po\ tou= ku/bou, qui est cubus; quin et eadem ratione ei cubus [note: Cubus ] ab antiquis dicabatur, quo terrae stabilitas monstrabatur: nam quocumque tandem modo cubus iaciatur, semper rectus stabit. Eius imago cum ea consentit, quam supra Magnae Matri attri buimus; nam et caput turrita corona habet ornatum, quemadmodum Lucretius de ea dicit lib. 11.

Muralique caput summum cinxere corona:
Eximijs munita locis, quod sustinet vrbes.

[note: Muralicorona qui nandonarentur. ] Hac corona olim donabantur ij, qui primi hostilia moenia ascendissent. Eiusdem currum leones trahunt: quod secundum aliquorum sententiam adumbrat, Terram in aere pendere. Eius currus rotis sustinetur; nam circum terram caelestes orbes perenni motu voluuntur: quod etiam leombus innuitur, quae sunt belluae feroces: caeli namque sunt maxime valida corpora, vt quae aerem intra se coerceant, ac terram contineant, ne diffluat. Quare eodem libro ita apud Lucretium legitur;

Hanc veteres Graium docti cecinere poetae,
Sedibus in curru biiugos agiiare leones,
Aeris in spatio magnam pendere docentes
Tellurem, neque posse in terra sistere terram.

Leones etiam ei subiugati significare possunt, maternam pietatem omnia superare. Itaque de ea ita Ouidius lib IV.

Cum hoc mirum in modum consentit id quod apud Aristotelem libro de mirabilibus rebus exstat; narrat enim, in Sipylo Phrygiae monte lapidem paruum quidem, oblongum, ac rotundum inueniri, quem si quis repertum ad Cybeles templum tulisset, maxima pietate erga parentes afficiebatur, eosque in posterum summa obseruantia colebat, licet antea impius erga illos exstritisset, violentis etiam manibus in eos iniectis. Nonnulli opinantur, vt Diodorus refert, Cybele leones attributos, quod ea ab illis nutrita in monte Cybelo feratur, a qua ea id nomen sortita fuisset: nam et alij multi a belluis alti dicuntur, vt Aesculapius a canibus, Romulus atque Remus a Lupis, a ceruis Telephus, Semiramis ab auibus, a picis atque capra Iupiter: quae licet fabulosa videantur, tamen ita historiis est tra ditum, atque pro vero confirmatur. Qui de rebus naturalibus scripserunt, elementa ita inter se communicare voluerunt, vt aliud facile in aliud commutetur, prout magis concrescit, vel attenuatur. Quare Plato inter ea decuplam proportionem esse existimatuit. Si quis ergo id diligenter considerauerit, minus mirabitur, tantum inter se antiquorum Deos implexos, vt vix extricari posse videantur; nam idem Deus alias atque alias subinde res significat; e contra saepe diuersa inter se nomina ad vnam, eamdemque rem referuntur: vt Iupiter plerumque ignis est symbolum, sed interdum etiam aeris: Iunoque fere pro aere capitur, sed tamen et terram aliquando adumbrat: Sol vnus ille quidem est, Luna quoque vna; plurima tamen nomina habent. Aqua multis est numinibus adscripta, terrae idem accidit; ea, cum assidue humorem ad se attrahat, vapores rursus ex sese in sublime emittit, qui concrescentes, in infima aeris parte nubes creant, ex quibus postea pluuiae exsistunt. Hac de [note: Rhea. ] caussa Phornutus vult Terram Rheam vocari, tamquam ex ea pluuia r(k=|, quod est, fluat: cui tympana, et cymbaa ideo adhibita fuisse, item faces, et lampades scribit, propter tonitrua scilicet et fulgura significanda, quae pluuiis praeuia esse solent. Alij opinantur, tympana ad ventos referri, quos terra intra sua

viscera continet: eius opinionis est Alexander Aphrodiseus, [note: Vesta. ] qui eosdem refert, Vestae adscribi, quae virginali facie est efficta: ea enim est Terra, quae etiam sedet: ita enim exsclpis Sco pas, vt Plinius scribit, in hortisque Seruilianis visebatur: haec etiam tympanum tenebat. Phurnutus dicit, eam rotundam effingi solere, atque per medio humeros fixam, eo quod huiusmodi est terra, et sic coagulata sedet: serta candida ait ei circumposita esse, quod coronetur, et occultetur vndecumque a candidissimo elemento. Sed hic est animaduertendum, duas apud antiquos fuisse Vestas; quarum vna Saturni fuit mater, quam pro terra posuerunt; altera filia; quae ignem significabat, hoc est vitalem illum calorem, qui per terrae viscera fusus, omnibus quae ex ea oriuntur, vitam tribuit. Quare nullam ei antiqui statuam posuerunt, vt de ea Ouidius libro Fastorum canit:

Nec tu aliud Vestam, quam viuam intellige flammam;
Nataque de flamma corpora nulla vides:
Iure igitur virgo est, quae semina nulla remittit,
Nec capit: et comites virginitatis amat.

Itaque eius cultur virgines, Vestales dictae, dicatae fuerunt; quae primum a Numa, vt ex Liuio intelligi potest, institutae fue [note: Amata pri ma virgo Ve stalis. ] runt. Scribit Agellius, quod virgo, dum a Pontifice caperetur, Amata appellabatur, ea ratione, quod quae prima capta fuit, ita vocabatur: in id collegium cooptabantur illae quidem non minores sex annis, nec decem maiores; has oportebat nullo linguae, aut oculorum, aut aurium, aut denique alicuius corporis partis vitio laborare; harum parentes eiusmodi esse de bebant, vt numquam seruitutem seruissent, neque quaestuariam, aut sordidam artem exercuissent. Initio quattuor tantum fuere, [note: Vestales. ] post sex: neque homines aditu excludebant, praeterquam noctu. Triginta annis ibi necessario eis erat permanendum, decem enim in sacris ceremoniis atque in suo munere perdiscen do consumebant: hoc erat, curare, vt ignis ille sacer, ipsarum custodiae creditus ne extingueretur: si enim id vnquam accidisset, maximum aliquod malum Romanis portendebatur: ea vero, cuius culpa id euenisset, a Pontifice acriter verberari solebat: mos autem erat, tabulam felicis materriae tamdiu

verberare, donec ignis conciperetur; qui cribro aheneo in aedem a virgine deferebatur. Altero decennio eae munus suum obibant: quo absoluto, tyronibus docendis aliis decem annis praeerant. Post quod tempus tamquam rude donatis liberum erat, nuberene vellent, an ibidem permanere: sed tamen oppido paucae fuerunt, quae nuptias eligerent; nam quae ab instituto resiliissent, fere longe infelicissimum exitum experiebantur. Sed tamen eo tempore, quo erat eis ibi permanendum, vitam pudicam degere eas necessario oportebat: nam quae in incesto fuisset deprehensa, viua adhuc feretro imponebatur, et tamquam mortua efferebatur, cum propinquorum fuorum luctu, sequentibus moesto cum silentio pontificibus, et sacerdotibus. Prope portam locus fuit subterraneus, in quem scalis quibusdam descendebaturr: in eum locum solam virginem demittebant, et scalae auferebantur, locusque ipse occludebatur: in quo ne fame necari videretur, panis, lactis, et olei nonnihil apponebatur, vanque ardens lucerna: quibus peractis, sacerdotes, aliique discedebant. Eo die iustitium ert in vrbe, et moeror, pauorque non exiguus: magnum enim aliquod malum ciuitati portendere putabant Vestalium supplicium. Sed tamen haec Vesta, de qua modo loquimur, pro altera saepe apud scriptores ponitur, cum scilicet de Deorum natura, templis, sacrificiis, aliisque ritibus sacris scribunt, qui ad eorum cultum pertinent. Quare nemo miretur, si quae alterius sunt, ego ad alteram interdum transtulero: vix enim de terrae viribus scribi potest, quin [note: Vestae templum. ] de terra quoque ipsa dicatur. Ouidius refert. Vestae templum, quod antea Numae domus fuerat, rotundum exstitisse, vt scilicet eo terrae globus adumbraretur, intra cuius viscera semper ignis ardet, perinde atque eo in templo perpetuus ignis asseruabatur. Festus scribit, Numam Vestae rotundum templum consecrasse; nam eam terram esse crediderat, quae hominum vitam conseruat: haec quia globi speciem refert, Vestae quoque templum eadem figura construendum curauit: structura Deae imaginem exprimebat. Quare Alexander opinatur, per eam diuinum animum repraesentari, in quo oculorum obtutus defigere nequimus, sed ea tantum cernimus, quae eum circumstant. Eius templum a Christophoro Landino, dum Virgilij illa

[gap: illustration] verba enarrat, quibus Hector lib. II. Aeneid. AEneae Vestae sacra commendat, ita designatur. Templum erat sane magnum: in eius medio erat altare, in quo ignis ex vtraque parte ardebat; cuius custodiae binae Vestales praeerant. In templi culmine virgo erat efficta, quae vlnis infantem continebat: Iupiter enim a Vesta nutritus ferebatur. Huic Deae antiqui vestibula consecrabant; vnde et nomen ea a Vesta habere, Ouidius arbitratur. Hic saepe comedere erant soliti, ad suas mensas Deos inuitantes, quibus tamquam altaribus vtebantur, diis videlicet

penatibus consecratis. Cum autem nullum sacrificium absque igne fieret; ideo focus erat ei dicatus, qui et Lar dicebatur; [note: Lares. ] nam et ibi Lares Dij colebantur. Sed sciendum est, Vestam non pro quolibet igne capi; is enim prout varie considerari potest, ita varios sibi praepositos Deos admittit. Vesta ergo pro igne illo intelligitur, qui intra terrae viscera latitans, vitam cunctis terra nascentibus tribuit. In sacrificiis vero, aliis Diis oblatis, [note: Vestae nomen in sacrificijs praemitteba tur. ] semper Vestae nomen praefabantur, sicut etiam de Iano diximus. Cuius rei eam potissimum rationem Ouidius affert, quod vestibula, vbi olim sacrificabatur, Vestae erant sacra: affertur quoque fabula, qua ea, post victoriam contra Titanes partam, a Ioue impetrasse dicitur, vt virgo permaneret, ac omnium sacrifi ciorum primitias sortiretur. Sed mihi eo praecipue veteres respexisse videntur, quod ea, quae in sacrificiis adhibebantur, ab igne illo, quem Vesta designat, habent vt sint, vtque permaneant; adde, quod nil magis Deorum ipsorum puritatem, immortalitatemque exprimeret, flamma, ideoque nullum sacrificium sine igne constabat, hinc est, vt Vestae nomen caeteris omnibus praemitteretur.

Praeter Vestam alia quoque fuere numina, quae antiqui sunt venerati, vt quae quasdam terrae virtutes significarent, quas terra iuxta diuersas sui partes exserit: nam, vt Virgilius cecinit;

-- Non omnis fert omnia Tellus.
Hic segetes, illic veniunt felicius vuae:
Arborei foetus alibi, atque iniussa virescunt
Gramina.

Quamobrem olim Ceres, Proserpina, Bona Dea, Flora, Pales, aliae que sexcentae diuinos honores obtinuerunt. Sed de aliis inferius, nunc de Cerere dicamus, quam primam frumenti sationem, messionem, atque panis confectionem hominibus demonstrasse dicebant; antea enim herbis, ac glandibus victitabant. Itaque ita de ea Virgilius lib. I. Georg. scribit;

Prima Ceres ferro mortales vertere terram
Instituit, cum iam glandes, atque arbuta sacrae
Deficerent siluae, et victum Dodona negaret.

[note: Ceres legifera. ] Hacque de caussa in diuos fuit relata, quod leges prima hominibus tulisse sit credita; nam ante frumenti vsum, a Cerere inuentum, homines passim ferarum more sine lege vagabantur; quae feritas interrupta est, inuento vsu frumentorum; cum glandibus enim homines, vita illa rudi abiecta, ciuitates condere, vnum in locum coire, ac vna viuere coeperunt. Quamobrem Cereris numen veteres ad eam terram transferebant, [gap: illustration]

quae frumenti est ferax Itaque eius effigies matronam referebat sertis spiceis redimitam, papauerisque fasciculum manu tenentem; haec enim fertilitatis sunt argumenta; eius autem currum duo dracones, vt est apud Orpheum, trahebant, quos Claudianus lib. 1. de raptu Proserp. ita describit;

Hic vbi seruandum mater sidissima pignus
Abdidit, ad Phrygios tendit secura penates,
Turrigeramque petit Cybelem, sinuosa dranconum
Membra regens, volucrique per auita nubila tractis
Signant, et placidis humectant membra venenis.
Fronem crista tegit, pingunt maculosa virentes
Terganotae, rutilum squammis intermicat aurum.

[note: Serpentes cur Cereri atributi. ] Serpentes ideo Cereri sunt attibuti, ne segetes nimis ab humo se tollant, sed potius humi serpant; aut, quod sepentum flexuosa corpora obliquos sulcos adumbrant: aut iuxta Hesiodi sententiam, quod Salaminae olim serpens prodigiosae magnitudinis erat, qui omnem eam regionem populabatur; sed inde ab Eurylocho depulsus, Eleusim tranauit; et ad Cereris patro cinium suae incolumitatis gratia quodammodo confugisse visus, semper in eius templo tamquam Deae minister permansit. Quod autem Ceres latifundia significet, quae magnam frumenti vim proferant, id eius imago (vt Eusebius ex Porphyrio refert) non obscuris argumentis ostendit, cum ea sit spiceis sertis redimita, circum quam aliquot papauerum plantae visuntur, quae fertilitatis sunt symbola. Itaque ei omnium [note: Sicilia Cererigrata. ] gratissima Sicilia fuisse fertur: quod regio ea sit fertilissima: atque inter eam ac Vulcanum diu controuersum est, vtri eius possessio deberetur; sed demum Cereri est adiudicata. Huc for te respiciebat ea Cereris statua, de qua Cicero in Verrinis. Haec dextera Victoriae sigillum gestabat: quod etiam ad insulae fertilitatem referri potest. Itaque poetae fabulati sunt, Proser [note: Proserpina a Plutone rapta. ] pinam Cereris filiam, quae etiam saepe pro fertilitate ponitur, in Sicilia a Plutone raptam; quod scilicet quondam Sicilia parum erat frumenti ferax: aut, quod Proserpina seminis vim adumbrat, quae in eo latitat, ad fructus ex se gignendos; Pluto au tem, qui Solem repraesentat, eam correptam, ad inferos traxit; nam Solis virtus semen intra terrae viscera clausum hiemis

tempore nutrit atque conseruat. Hanc Ceres facibus quaerit; agricolae enim aestiuo tempore, cum solis radij maxime vigent, maturas fruges quaerunt, atque legunt. Hinc factum est, vt Praxitelis Ceres, quemadmodum Pausanias in Atticis meminit, faces manibus teneret: sacerdotes quoque diebus Cereris Eleu sinae sacris noctu cum facibus currerent. In his sacris virgines Cereri sacrae, vere calathos florum plenos, aestate vero spicarum portabant. De his Tullius quoque aduersus verrem meminit. Disdem in pompis, vt Eusebius refert, imago Creatoris, ab Hierophonta, Solis, ab eo qui et facem tenebat, Lunae, ab altaris ministro, Mercurij, a Praecone gestabatur. Theodoretus addit, hic forminei pudendi imaginem, sicut et in Bacchi sacris masculei circumferri solitam: quam quidem maxima veneratione prosequebatur; cum tamen Aegyptiorum Rex Sesostris, quemadmodum de eo narrat Herodotus, in eis regionibus, quas sibi facile, parum aut nihil incolis repugnantibus, subegisset, columnas pro trophaeis statuisset, cum nominis sui, atque patriae in scriptione, exsculpta etiam muliebris pudendi effigie, qua eorum populorum ignauia designaretur. Tanta au tem religione, ac silentio Cereris sacra celebrabantur, vt sacerdos [note: Fleusina sacra. ] semper voce praeiret, ita dicens e(/kas2, e(/kas2 o(/stis2 a)/litros2: quod est, Procul, procul este profani: nemo autem ad ea admittebatur, nisi initiatus, quem etiam omni flagitio expiatum oportebat. Quare de Nerone legitur; numquam his sacris eum voluisse interesse, scelerum scilicet conscientia conuictum. Antoninum Imperatorem ferunt, in probitatis argumentum, se Cereris Eleusinae sacris initiandum curasse. Neque hic silentio inuoluam ridiculum sane morem eorum, qui his sacris imbuerentur; nam ij primo suae consecrationis die subuculam noumam, ac mundam induebant, quam numquam exsuerent, quoad detrita per se discerperetur; atque dicunt, frusta illa maxima cura custodita, vt ex eis fasciae infantibus conficerentur. Quid illa pompa circumferretur, nemo sciebat: haec sacra cistia oper tis deferebantur; vnde puellae, quae ilal gestabant, dictae sunt canephorae, id est, cistiferae; nefasque erat, rationem ceremoniarum illarum inuestigare. Quare Macrobius de Numenio philosopho lib. 1. in Somn. Scip. narrat, ei offensam numinum,

quod Eleusina sacra interpretando vulgauerit, somnia prodidisse: viso sibi, ipsas Eleusinas Deas habitu meretricio ante apertum lupanar videre prostantes, admirantique, et caussas non conuenientis numinibus turpitudinis, consulenti, respondisse iratas, ab ipso se adytu pudicitiae suae vi abstractas, et passim adeuntibus prostitutas. Pausanias de se refert, se, cum copiose de sacris Eleusinis disserere statuisset, in somnis a quodam spectro ab ea re deterritum. Quare de eis nil attingit, nisi quod in propylaeis erat Triptolemi statua, atque Vacca aenea, floribus redimita, ac cornibus auratis, quales erant victimae immolandae. Triptolemus vero fortasse in curru Cereris sedebat; nam fertur a Cerere per orbem terrarum allegatus, vt vbiuis gentium mortalibusd terrae cultum, frumenti sationem, [note: Deae Eleusinae. ] vsumque monstraret. Deae autem Eleusinae Ceres atque Proserpinae intelliguntur; quae etiam Magnae Deae a Graecis dicebantur: Arcades vero praecipuo quodam cultu eas afficiebant, ignem in earum templo semper ardentem maxima cum religione conseruantes: ibi, vt scribit Pausanias in Arcadicis, Ceres e marmore tota erat; Proserpina, qua veste velabatur, e ligno: singularum magnitudo quindecim ferme pedum. Praeferebant puellae duae, talaribus amictae tunicis, calathos vtroque capite, floribus refertos. Ante Cereris pedes Hercules collocatus erat magnitudine cubitali. Horae praeterea duae ibidem affabre effictae, et Pan fistula, Cithara Apollo canens: indicabat inscriptio, eos esse e primoribus Diis. In mensa Mymphae eminebant; Nais inter eas paruulum Iouem gremio ferens: Anthracia vna ex Arcadicis Nymphis facem praeferebat (quam Cereris esse diximus) Agno manu altera hydriam, phialam altera Anchirrhoe, et Myrrhoessa, et ipsae hydrias effluente aqua praeferebant: quod forte quaedam Cereris sacrificia innuebat, dicta [note: Cereris nuptiae. ] Cereris nuptiae, vbi vinum non adhibebatur, contra atque in aliorum Deorum sacrificiis fieri consueuerat: quod significat Plautus in Aulul. Sta. Cererin' Strobile has facturi nuptias? Strob. Qui? Sta. Quia temeti nihil allatum intelligo. Potest sus Cereri adiungi, tamquam propria eius victiam. Ratio [note: Victimaecur diuersae. ] vero cur aliis Diis aliae victimae mactarentur, est iuxta Seruium non tantum in consensionem referenda, quam bellua aliqua

cum aliquo Dco habet, sed etiam quod quaedam inter eos inimicitia [note: Sus cur Cereri attribu tus. ] exsistat. Hacque de caussa in Cereris sacrificiis suem adhibitum dicunt; quod scilicet Deae gratum esset futurum spectaculum, si inimicus ad pedes eius mortuus iaceret, qui non solum segetes vastaret, sed et terra rictu defossa, semina ipsa voraret. Eadem quoque ratione Baccho caper immolabatur, vt bellua maxime vitibus aduersa. Nonnulli opinantur gra tum esse Cereri suis sacrificium, propter maximum, qui est inter eos consensum: ea enim est terrestre numen, cum terram significet; sus etiam semper humi volutatur; vt plurimum est niger, sicut et terra est sua natura nigra atque opaca: haec praeterea bellua praeclare terrae foecunditatem adumbrat. Itaque interdum Cereri porcaa praegnans caedebatur; nam ea legitur ad viginti foetus vno partu profudisse: triginta ea porca pepererat, quae AEneae in Tiberis ripa prodigij loco visa est, quemadmodum Virgilius refert. Aliud quoque Cereris simulacrum in Arcadia visebatur, sicut refert Pausanias: vbi Ceres ipsa facem [note: Hera. ] dextera praeferebat, laeuam Herae admouebat (erat haec et Arcadum Dea, quam Neptuni atque Cereris filiam existimabant; licet et id nomen Cereri quoque ab Arcadibus, sicut et Iunoni a Graecis fuerit tributum) Hera sceptrum et vas, quae cista dicitur, genibus sustinebat. Narrat quoque Pausanias ibidem, [note: Ceres Eryn nys. ] Cererem fuisse nun cupatam Erinnyn, ob huiusmodi scilicet [note: Deres in equam conuersa. ] caussam: Neptunum aiunt Cereri, dum illa errans, filiam quaereret, cius amore captum, vitium offerre conatum: sed cum in equam se Dea vertisset, et ad Oncium gregibus permista [note: Neptunus in equunconuer sus. ] pasceret, Neptunum non fesellit; nam et ipse in equum mutatus, eam compressit: quod illa primum iracunde tulit: verum postea placabilior facta, lauisse dicitur in Ladone. Cogno mina itaque attributa, Erinnys a verbo, quod furere Arcadibus [note: Ceres Nigra. ] est; Lusia vero, quod se in flumine abluisset. Hinc etiam factum est, vt Ceres Nigra appellaretur, propter vestem videlicet nigram, quam tum ira in Neptunum, tum luctu de Proserpinae raptu commotam sumpsisse aiebant: item que, in specum cum se abdidisset, diu lucem vitasse: ita vero accidisse, vt, cum omnes, quos terra educat, fructus corrum perentur, et homines passim pestis conficeret, Diis caeteris latebras

ignorantibus, Pana per Arcadiae montes inter venandum errantem, cum ad Elaium venisset, ibi Cererem offendisse tali cum ornatu et vestitu: Iouem, re de Panis oratione cognita, Parcas misisse; quibus deprecantibus, compressa ira, et luctu lenito, placata Ceres fuerit. In rei memoriam se Phligalenses dicunt antrum [note: Cereris statua. ] illud cum ligneo simulacro Deae didicasse: simulacrum ita fabricasse, vt saxo insideret muliebri figura, praeter caput, quod equinum atque adeo cum iuba esset; serpentibus, et aliis feris ad caput alludentibus; reliquo corpore ad imos pedes tunica velato, altera manu delphinem, columbam altera praeferente. Ibidem Pausanias scribit, prope fanum Cereris Eleusinae lapides fuisse praegrandes duos, alterum apte alteri impositum, Petroma fuisse vocatum. Eos lapides, vbi anniuersarij sacri, quae Mzaiora nominabant initia, dies appropinquabant, disiunxisse, atque in de litteras eduxisse, quibus pompae ritus, et quae fieri oporteret, omnia consignata erant. Eum commentarium, cum, sacrifi culis audientibus, recitandum curassent, ea ipsa, quae consequebatur, nocte, in pristinam sedem reposuisse: ad eam lapidum compagem Pheneatarum multitudinem de maxmimis quibusque rebus iusiurandum concipere solitum: saxo superiori operimentum fuisse rotundo ambitu: in eo effigiem Cereris cognomento Cidoniae seruatam: eam effigiem sacerdotem tamquam personam indutum, stati, quae Initia Maiora appellantur, diebus, populares patrio quodam ritu virgis caecidisse: venisse in haec loca, Pheneatas Cererem dictitasse, ante [note: Legumina a Cerere di stributa. ] Naum, dum errabunda Proserpinam quaeritaret; et iis, qui se comiter, ac liberaliter accepissent, legumina diuisisse omnia praeter fabam. Qua autem maxime de caussa impurum legumen faba sit, idem Pausanias reticet, dicitque arcanis commentariis [note: Fabae cur impurae. ] mandatum esse. Sed id fortasse dici poterit, fabas scilicet impuras eesse existimatas, quod eas in manibus placandis adhiberent: is enim qui horum sacrificiorum fuit auctor, cum animaduertisset in huius floribus quasdam litteras videri inscriptas, quae luctum atque moerorem significarent, optimo iure in sacris illis, fabis est vsus: ideoque vulgo dicebatur, manes sese in fabas abdere: sed et Flamini Diali nefas erat, fabas tangere, ac nominare, nedum comedere. Pythagoras a fabis

abstinendum esse praecipiebat; hac fortasse de caussa, quod timendum esset, ne quis alicuius animam vna cum gurgulione voraret: eius enim fuit opinionis, vt sentiret animas subinde ex alio in aliud corpus migrare. Aut a fabis cauere admonuit, innuens lugubres ac moestas cogitationes deponendas er qui velit in rerum diuinarum contemplatione versari: vel eo dicto significauit, ne viui similies mortuis essemus. Sed quomodocumque sit, Pythagoras in hoc Cereri consensit, quod ambo fabas legumen impurum existimauerunt. Sed quia, vt superius dicebamus, diuersae terrae virtutes ab antiquis diuersis numinibus adscribebantur; ea quae ad pascua est idonea, Palis nomine [note: Pales pasto rum Dea. ] fuit dem onstrata, quae Pastorum propria Dea dicebatur. Huius nullam adhuc imaginem apud antiquos exstitisse puto: quare tantum dicam qui ritus in eius festis celebrandis vsurparentur, [note: Palilia. ] quae Palilia dicebantur, et in vrbis Romae natalem diem incurrebant: eo die nulla victima caedebatur, perinde atque nefas esset, alicui tum vitam adimere, cum natale Vrbis celebraretur. Sed hominies fumo ex sanguine equino com busto, vituli cinere, ex matris vtero auulso, quae in quibusdam aliis sacrificiis mactata fuerat, atque fabae stipula expiabantur: ouilia etiam, oues, ac caeterae pecudes purgabantur fumo ex sulphure: rosmarinumque, ac herbam Sabinam, oleam ac taedam et laurum crembabant, postea per flammam foeno accensam transibant. Item liba ex milio, et lactis mulctralia in Deae hono rem offerebant; solemnique prece sacrificium absoluebant. Qui [note: Pomona. ] ritus non admodum ab iis differebant, quibus in Pomonae pomo rum Deae sacris vtebantur: Ouidius eam hortis praeponit, dicitque Vertumni fuisse vxorem, sub cuius etiam tutela horti erant: ei in manus tradit falcem, qua inutiles arborum ramos amputet, felicioresque inserat. Quare qui eius imaginem vellet adornare, omnia ei instrumenta, quorum est vsus in re hortensi, essent adiungenda. Haec arboribus vim ad maturos fructus producendos [note: Flora. ] tribuere credebatur: sicuti et Floram floribus ex eis eliciendis praeponebant; ideoque florum Dea dicebatur tam eorum, qui in arboribus, quam qui in pratis erant. Eius imaginem tunc de scribam, cum de Zephyro ipsius marito dixero. Sed tamen historiis traditur, eam in lupanari meretricem

exstitisse, infantesque Romulum, ac Remum suo lacte nutriuisse; aut etiam aliam, quae ex meretricio quaestu ingentem haereditatem [note: De Flora narratio. ] Populo Romano legarit. De hac id scriptum reperio. AEdituus quidam Herculis, otio superfluens, tesseris, et id genus lusionis diem terere solebat; sed cum forte aliquando collusores deessent, Deum Herculem, vt colluderet, ea lege prouocauit, vt, si Deus vinceretur, boni aliquid elargiretur: si vero aedituus, Deo caenam se praebiturum, puellamque insuper formosam, cum qua Deus misceretur. Tali proposita conditione, tesseras aedituus pro se, et Deo iecit; iactu a Deo victus est aedituus; qui ideo coenam apparauit; et Laurentiam formosum scortum conduxit: in templo discubuere: post coenam puella clausis foribus, in templo est relicta. Ferunt autem noctu cum Laurentia non humanitus congressum; puellaeque iussisse, vt mane in forum prodiret; et cuicumque primo occurrisset, illum sibi amicum pararet: id cum fecisset puella, Tarruntio homini praediuiti, et iam natu grandi, et caelibi obuia faca est; cui est matrimonio iuncta. Ei, viuens, potestatem fecit Tarruntius omnis suae rei familiaris; moriensque haeredem testamento instituit, quae et moriens Pop. rom. scripsit haeredem: qui quidam maxima eius memoriam veneratione est prosequutus. Sed quia flagitiosum arbitrabatur, meretricem colere, eius nomen in Floram commutauit; vtque pudendae rei quaedam dignitas adderetur, Deam finxerunt esse, quaefloribus praeesset: et ludi eidem Florales sunt nuncupati, in quibus omnes nequitiae, et lasciuiae nudis mulieribus peragebantur: in iis etiam venationes leporum, atque damarum instituebantur; hae enim belluae in horitis custodiuntur, qui sub eius Deae tutela esse putabantur; vt de se ipsa apud Ouidium dicit. Erat olim [note: Bona Dea. ] quoque Bona Dea, numen quod ad terram pertinebat; Porphyrius enim opinatur, quemadmodum refert Eusebius, illam ter rae virtutem, quae iactum semen fouet, ac nutrit, ab antiquis sub Bonae Deae nomine significari: cuius rei illud esse argumento dicit, quod eius effigies virides quasdam plantas manibus porrigit, tamquam quae recens pullularunt. Victiam quoque, quam eidem immolabant (haec autem praegnans porca erat) ostendebat, veteres hanc Deam pro terra cepisse. Haec Bona

est nuncupata, quod ex terra sexcenta in nos bona deriuant: [note: Fauna. ] eadem Fauna appellabatur; ea enim nobis fauet, cum eius opeegemus: alia etiam nomina habet, quae Plutarchus enumerat, cum narrat, quo pacto Clodius, vxoris Caesaris amore captus, muliebrem habitum gerens, in huius Deae sacra penetrauit. De hac legitur, eam tam insigni fuisse pudicitia praeditam, vt marito excepto, hominem non viderit, immo ne de nomine quidem audiuerit; nec vmquam extra proprias aedes sit [note: Saera nae Deae. ] visa. Hinc factum est, vt in eius templum hominem ingredi, vel eius sacrificiis interesse, nefas esset: eius sacra vel in domo Pontificis Max. vel Consulis, vel praetoris celebrabantur: tuncque omnes inde homines emigrabant, mulieribus succedentibus, quae totam noctem peruigiles Deae litabant; non enim interdiu diuinam ei rem facere licebat. Nec tantum homines inde cedere oportebat, sed et viriles effigies tegebantur; tantum ea Dea a masculeo sexu abhorrebat. In eius templo variae multorum generum herbae erant, quas templi custos libenter aegrotis, qui eis indiguissent, impertiebat. Atque ea de caussa nonnulli eam Medeam esse sunt opinati, quae, a Iasone decepta, postea omnem hominum conspectum refugiebat. Sed tamen exstat in fabulis, hanc Bonam Deam, siue Faunam eam dicere malimus, filiam fuisse Fauni; qui, cum filiam deperiret, nihil non fecit, vt eam ad sua scelerata vota pertraheret; neque quid quam promouisse tamen: quare ad vim conuersum, ab illa myrtea virga capite percussum fuisse, ac vulneratum. Patrem ergo, vgi se a filiae complexibus repulsum vidisset, quos neque blanditiis, neque vi expugnasset, dolis in posterum agere decreuisse: itaque eam inebriasse: sed et sic sua spe falsum; cum desiderio patris filia nec vino pressa cessisset: demum eum se in serpentem transfigurasse, et cum filia coiisse creditum. Horum hoc tale proferunt indicium, quod virgam myteam in eius templo haberi, nefas fuerit; et quod super caput eius extenderetur vitis, qua maxime caussa eam pater decipere tentauerit: quod vinum in templum eius non suo nomine soleret inferri; sed vas, in quo vinum indium esset, mellarium nominaretur, [note: Bonae Deae imago. ] et vinum lac; quodque serpentes in eius templo nec terrentes, nec timentes apparerent. Quare eius imago effingebatur,

sceptrum sinistra manu tenens (nam eam parem Iunoni potestatem habere, aliqui crediderunt) vite eius capiti incumbente; ad latus erat serpens, ac myrteus baculus.

Huic Deae sane quam similem potestatem Proserpina habebat; cum veteres pro Proserpina vim illam terrae intellaxissent, quae semina sub ea condita conseruaret. de hac apud Eusebium similis fabula legitur, ac ea quam de Bona Dea retuli. Ea sic habet; Ceres ex Ioue Proserpinam genuit, quam aliqui Pherephatten appellant; filiae amore correptus parens, ei in [gap: illustration]

serpentem conuersus coniungitur. Vnde in Sabaziorum mysteriis draco in spiram inuolutus in sacrificiis ad factorum memoriam adhibetur. Peperit et Pherephatte tauriformem fllium: quare poetae nonnulli taurum laudant draconis patrem, [note: Proserpina pro frugibuscapieur. ] et draconem rursus tauri patrem. Proserpina etiam fruges significari legimus, quae e terra, Cereris nomine denotata, ortum trahunt; idque non absque vitali quodam calore, qui e caelo deriuat: Iupiter autemcaelum adumbrat. Haec a Plutone rapta fingitur; aut quia semina in terram iacta interdum non nascuntur; ex quo terra quodammodo dolere videtur; cum se suis ornamentis spoliatam cernat: aut quod natiuus terrae calor correpta semina fouet, donec ea ad maturitatem perducat. Eadem Proserpina, aliquando pro Luna capitur: quare potest eodem pacto effingi, quo Luna. Sed et eius effigies, anserem manu retinens cernitur, vt Pausanias in Boeoticis narrat; dicit enim, prope Trophonij lucum Ercynam cum Proserpina ludentem, anserem e manibus inuitam dimisisse; volitantem illum subiisse cauernosum antrum, ibique se sub lapide occultasse; Proserpinam subingressam auem a fuga retraxisse: quo loco lapidem submouerat, aquam erupisse, qui postea fuerit Ercyna amnis appellatus. Manebat ergo ad Ercynae ripas aedes, et signum in ea, virgo anserem manibus praeferens; uae Proserpina Cereris filia erat.

NEPTVNVS.

NEPTVNO inter fratres sorte aquarum regnum obtigit; inde maris Deus dictus. Eum veteres interdum tranquillum, mitem, sedatum que, saepe etiam vultu turbato effinexerunt: quod apud Homerum atque Virgilium legere est; mare enim statim ex altero in alterum statum permutatur, quod ex tranquillo fit turbulentum, atque e contra. Eidem tridentem in manus tradiderunt, qui in Concha veluti in curru stat, haec ab equis marinis trahitur, qui posteriore sui parte piscis speciem referunt. Hi a Statio lib. 11. Thebaid. sic describuntur;

Illic AEgaeo Neptunus gurgite fessos
In portum deducit equos: prior haurit habenas

Eum vestibus caeruleis induerunt, quae, vt Phornutus inquit, marinum colorem referunt. Lucianus in sacrificiis caeruleis capillis, et nigris effingit; quamuis Seruius decat, apud antiquos, marinos deos canis capillis, atque senes plerumque depictos fuisse; quandoquidem eorum capita spuma candescunt. Quare [note: Glautus. ] Philostratus in Imaginibus Glaucum depingens, qui est etiam marinus Deus, eum dicit barbam habere madefactam, comas autem aqua perfusas per humeros spargi, supercilia densa, hirsuta, et inter se iuncta; brachiumque attollentem, vndas scindere, aptasque ad natandum efficere; pectus marina alga, ac lanugine obsitum, ventremque paullatim attenuari, ac inde caeteras corporis partes in piscem desinere; itaque cauda erecta, extraque aquas exsistente ostendi. Ouidius lib. XIII. Metamorph. ita Glaucum de se loquentem inducit;

Pabula decerpsi, decerptaque dente momordi:
Vix bene combiberant ignotos guttura succos,
Cum subito trepidare intus praecordia sensi,
Alteriusque rapi naturae pectus amore.
Nec potui restare diu, repetendaque numquam
Terra vale, dixi, corpusque sub aequore mersi.
Hanc ego tum primum viridem ferrugine barbam,
Caesariemque meam, quam longa per aequora verro,
Ingentesque humeros, et caeula brachia vidi,
Cruraque pinnigero curuata nouissima pisce.

Idem Philostratus Neptunum cum equis et cetis in mari tran quille incedentem facit, ac tridentem praebet; quem tres maris mediterranei sinus significare, aliqui volunt: alij ad triplicem aquarum naturam referunt; fontium enim sunt dulces, marinae salsae; quae autem in lacubus continentur, non sunt amarae illae quidem, sed gustatui sunt ingratae. Idem buccinam [note: Tritones. ] cidem tradit; ea autem est coclea, qua Tritones vtuntur: nam et hos antiqui inter marinos Deos numerauerunt, Neptunoque comites adiunxerunt. Poëtae fingunt Tritones maris tubicines; coclema enim retortam gerunt, qua terribilem quendam sonum edunt. Itaque Hyginus refert eo tempore, quo Titanes aduersus Deos bellum gerebant, quemdam Tritonem

buccina nuper a se reperta, ita insonuisse, vt Gigantes sonitum ferre non valentes, terrore illo consternati, statim sese in fugam vonuerterint. Hi potius belluae quam Dij, aut homines erant existimandi; nam vt Vigilius lib. x. Aeneid. scribit,

Haec eorum duplex forma, secundum nonnullorum sententiam, duplicem aquarum vim ostendit; nam eae interdum prosunt, aliquando etiam nocent. Neque tamen poetarum omnino est commentum, quod de Tritonibus iactatur; nam ex historiis [note: Homines marini. ] discimus, homines marinos saepe visos qui figuia partim homi nem, partim piscem referunt. Plinius lib. 1 X. Natur. histor. testatum reliquit, Olysippone Tyberij principis tempore, legatos missos Romam, qui nunciarent, apud se Tritones buccina sonantes esse esse auditos, immo et a plurimis visos. Et Alexander Neapolitanus lib. 111. refert se a quodam certae fidei homine audisse, qui diceret se, cum esset in Hispania, marinum hominem et vultu et corpore prorsus humano, absoluta similitudine pube tenus, postremis vero in piscem definentibus, vidisse, in melle ex vltima Mauritania, et Oceani finibus eo pro monstro allatum: fuisse autem facie hominis vetusti, capillo, et barba hispida, atque hirta, colore caeruleo, statura procera, et maiore humana; alis quoque tenui cartilagine, quibus marinos fluctus secabat, et membrana passim interlucente munitum. Quod ne quis commentitium arbitraretur, idem Theodori Gazae anctoritate confirmat, qui affirmauit, se, dum in Peloponeso ageret, foeda maris tempestate oborta, cum nonnulla piscium [note: Nereis. ] monstra ad litus illisissent, inter caetera vidisse Nereidem in litore, fluctibus expositam, viuentem iam, et spirantem, vultu haud absimili humano, facie quoque decora, neque inuenusta specie, corpore squamis hirto ad pubem vsque, nisi quod caetera in locustae caudam desinebant. Quamobrem minime mirum videri debet, si poëtae Nereides pulcerrimas. Nymphas esse finxerunt, quae marinos Deos, Oceanum scilicet, Ne reum patrem, Neptunum, Thetin, Doriden, caeterosque eiusmodi comitarentur, qui varios aquarum effectus significant; ab antiquisque colebantur, quod crederent, sibi plurimum ab eis commodari, in commodarive posse. Quamuisque plurimae

ferantur fuisse Nereides (nam Hesiodus eas ad quinquaginta nominatim [note: Galathea. ] enumerat; tamen de vna tantum, Galathea dicta, mihi dicendum suscepi. Haec sic est a candore nominata, qui in ea aquae spumam repraesentat: quare Hesiodus ei albicantes comas, faciemque lacti similem tribuit. Polyphemus eius amator apud Ouidium, eam ligustris candidiorem vocat. Philostratus in quadam imagine Galatheam per quietum mare incedentem facit, eqmque in curru collacat a delphinis tracto, quos Tritonis filiae regunt, Nymphae circumstantes, eiusque obsequiis paratissimae. Caeterum ipsa purpuream vestem supra caput ad Zephyrum tollit, vt et sibi vmbraculum, et currui velum sit. Ipsius autem comae Zephyro minime diffusae; madidae enim sunt, et quam vt a vento agitari queant, grauiores. Hic non duxi praetermitten dum, quod Alexander Neapolitanus loco proxime citato refert; nempe suo tempore in Epiro ad fontem iugis aquae, ad quam mulieres ex oppido aquatum ventitabant, Tritonem, seu marinum hominem a spelunca, quam forte ibi nactus fuerat, obseruare solitum, siquando solam ad aquas accedentem, aut per litus obambulantem mulierem videret, ipsum ex vndis, et spelunca leni gressu, tacitisque vestigiis desilire, et a tergo accedere, ac vi compressam mulierem ex insidiis adoriri, et ad mare concubitus caussa arripere, arreptamque sub vndis deferre consueuisse. Quod cum apud loci incolas percrebuisset, diligentius marinum monstrum obseruasse, et cum diutius laqueos illi intendissent, haud multo post dolo captum, et laqueis vinctum cepisse: cumque cibo abstineret, extra aquas [note: Tritones. ] multum viuere nequisse. Pausanias in Boeoticis ita Tritones nobis depingit; colore eo sunt, quo esse videntur ranae palustres in dorso: nares humanas habent, branchias sub aures, os rescissum, latumque, ferinos dentes, glaucos oculos, manus cum articulis ad humanam effigiem, vngues ostreorum conchis persimiles; reliquum porro corpus paruulis squamis contectum est, et in piscem desinit, non dissmiles extremis delphinorum [note: Sirenes. ] partibus. Ab his, aut a Naiadibus non multum Sirenes differunt: vt enim fabulantur poëtae, muliebrem aspectum habent; idque vmbilico tenus, nam in posterioribus partibus piscem imitantur: aliqui alas addunt, pedesque gallinaceos. Eas

dicunt Acheloi, et Calliopes filias tres fuisse, uarum vna canebat, altera tibiam inflabat, tertia lyram pulsabat; quae omnes ita suauem edebant concentum, vt facile miseros nautas allicerent, vt ad quosdam in Sicilia scopulos impingerent, vbi caedegebant. Sed, vbi se ab Vlysse contemptas vidissent, qui illac trar siens, se ad malum religandum, sociis vero cera aures obstruendas curauit, ne ipsarum cantus audirent; statim sese in mare praecipitaes dedisse; atque hinc forte factum fuit, vt dicerentur a posteriori parte pisces euasisse. Seruius eas non pisces, sed aues ea in parte vult fuisse: sicut et Ouidius, cum easdem dicit Proserpinae comites fuisse; quae, postquam illa a Plutone correpta fuit, in huiusmodi monstra versae fuere, habentia quidem faciem atque pectus muliebre, sed in caeteris aui similia. Suidas refert, secundum fabulas Sirenas aues fuisse, pulcra mulieris facie insignitas, quae suauissime concinerent; sed reuera quosdam scopulos exstitisse, ad quos aqua allisa, ita suaue mur mur redderet, vt nautae ab ea suauitate pellecti, illuc naum dirigerent, atque ita confracta ad cautes naue, misere disperirent. Plinius quoque, de fabulosis auibus loquens, in India inquit, aues quasdam exstitisse creditum, quae cantus suauitate hominibus somnum iniiciebant, dormientesque deuorare solebant. Sed tamen siue pisces, siue aues, siue aliud quodcumque tandem Sirenes sint; illud certum sit, fictitium quidpiam esse; atque iis nonnulli meretriciam pulcritudinem, atque illicia innui volunt: cae cantu nautas sapiunt, ac tandem deuorant: nam incaute se meretricum blanditiis de mente ac sanitate deturbari sinentes, ab eis tandem patrimoniis abliguritis, ad extremam inopiam rediguntur. Quare Buccatius narrat, apud antiquos Sirenas fingi in amoenis pratis degere mortuorum ossibus conspersis; eo extremum exitium, quod lasciuiam sequitur, significantes. Apud Virgilium quoque Sirenum scopuli multorum ossibus albi valdeque ardui, ac periculosi describuntur. Sed Xenophon aliter sensit: nam in libro de dictis et factis Socratis, Sirenas vult eorum laudes concinere, qui dignissimi isnt, quorum virtus praeconiis summis celebretur; easque ideo ab Homero fingi de Vlysse cecinisse; quod reuera is esset Graeciae vniuersae ornamentum: hocque fascinum esse, atque

[gap: illustration] praestigias,quibus studiosos homines ad se pellicerent; nam eos, audito virtutis praeconio, cuius amore capti sint, multo maiores erga illam concipere ardores, et ad eam ardentius accurrere, atque dulces praeconis voces sequi. Atque hac de caussa forte factum fuit, vt, quemadmodum Aristoteles libro de rebus admirabilibus testatur, quibusdam in Insulis, Sirenarum dictis, quae in Italiae finibus sitae erant, templa atque altaria meruerint, atque ab incolis colerentur: earum autem nomina fuerunt, Parthenope, Leucosia, et Ligia.

[note: Scylla. ] Nunc ad alios Deos, siue monstra marina veniamus. Homerus Scyllam fingit, in antro obscuro, et horrendo habitare, terribili illam esse latratu, canum videlicet simili, pedes habere duodecim, colla sex longa, capita tatidem, et dentium triplicem ordinem, ex quibus virus stillare videatur; capita vero assidue in mare porrigere, ac circumpspicere e scopulo, an inde nauis aliqua circumnauiget, vt ex ea saltem tot depraedetur, quot ipsius sunt capita; atque totidem ex Vlyssis sociis abstulisse. Cum Helenus apud Virgilium lib. 111. AEneid. AEneae cursum, quem tenere debeat, ostendit, monet vt duo haec horrenda monstra caueat, Scyllam scilicet, atque Charybdim; de quibus ita dicit;

Dextrum Scylla latus, laeuum implacata Charybdis
Obsidet: atque imo barathri ter gurgite vastos
Sorbet in abruptum fluctus, rursusque sub auras
Erigit alternos, et sidera verberat vnda.
At Scyllam caecis cohibet spelunca latebris,
Ora exsertantem, et naues in saxatrahentem.
Prima hominis facies, et pulcro corpore virgo
Pube tenus: postrema, immani corpore Pristis,
Delphinum caudas vtero commissa luporum.

Huiusmodi figuram induisse Scylla dicitur, veneficiis scilicet Circes quae videret Glaucum, quem ipsa deperibat, non suos, sed Scyllae amores sequentem: itaque aquis, vbi se Scylla abluere consuerat, suis veneficiis infectis, eam in ita deformem figuram conuertit. Sed ea, se ita aspectu horribilem videns, prae moerore praecipitem in mare se dedit, vbi et nautas transeuntes perterrefacit; sicut et* Charybdis, quae, cum esset mulier rapacissima, Herculis boues ausa est furari; quare a Ioue fulimine icta, ac in mare praecipitata, in scopulum est conuersa, pristinam autem naturam apprime seruat. His fabularum inuolucris poetae nobis geminorum scopulorum, qui in angustiis freti Siculi se mutuo respiciunt, naturam adumbrare voluerunt. Sed hinc ad [note: Nereides. ] alia maris monstra describenda deueniamus. Nereides centum fuisse, quae totidem delphinis insidebant, Plato inquit, cum mirabile illud templum describeret, quod apud Atlanticos Neptuno erat consecratum, quiibi in curru erat effictus,

alatorum equorum fraena manu continens, tamque ingens erat, vt capite alti illius templi fastigium contingeret. Maxima pars Neptuni comitum in quodam templo quod est in agro Corinthio, vt Pausanias refert, cernebatur, vbi is vna cum Amphitrite sua vxore in curru ert; puer quoque Palaemon delphino innixus visebatur; equi quattuor currum trahebent; Tritones duo erant ad latus: in basi media, quae currum sustinebat, mare erat exsculptum, atque Venus, quae inde emergebat, pul cerrimis Nereidibus comitata. Palaemon, qui a Latinis [gap: illustration]

Portunus dicitur, portuum erat Deus; cui nautae reduces sacrificabant: itaque est Neptuno comes attributus.

In quodam templo Neptuni, quod erat in Aegypto, Canopus Menelai nauta colebatur, qui post mortem in astra translatus dicebatur. Eius effigies erat crassa, breuis, et quasi rotunda, collo obtorto, breuissimis cruribus: caussam, cur ita effingeretur, hanc dicunt: Cum Persae Ignem, quem vt maximum Deum colebant, quaqua circumducerent, vt eo caeterorum Deorum, quos reliquae nationes venerarentur, vires experirentur; nullus autem, cuiuscumque tandem materiae esset, non illi cedebat; tunc Canopisacerdos, ne suus Deus flammis absumeretur, quiddam contra Ignem callidum excogitauit. Solebant in AEgypto fictilia quaedam vasa fieri, minimis foraminibus pertusa, quibus turbida aqua limpidissima effluit: horum ille vnum, cera soraminibus obturatis cepit, variis coloribus vndique depictum, aqua repletum, ac vt Deum statuit; et excidens Canopi simulacri caput, illi diligenter aptauit: adsunt post haec Persae: itur in conflictum; circa hydriam ignis accenditur; cera dissoluitur, qua foramina crant obturata: diffluente aqua, ignis extinctus est. Astu igitur sacerdotis Canopus Deus victor Dei Persarum euasit; et ex co Deus cultus est, vt Suidas refert. Quare in posterum ea forma est effictus, qua dixi, vtque cernere est in quodam Antonini Pij numismate. Delphini omnium piscium Neptuno gratissimi feruntur; quare Hyginus testatur, semper, cum neptunus effingeretur, delphinem in eius manibus, vel sub pedibus fuisse; hac fortasse de caussa, quod siciut leones ferarum, aquila auium, ita et delphines piscium sunt reges. Martianus eum in nuptiis Philologiae expressit, sic dicens; Nudus est, maritima inundatione viridior, coronam albidi salis instar candidam, atque spumarum caniciei concolorem habens. Pallas cum apud Ouidium lib. v. 1. Metamor. cum Arachne de texendi arte contenderet, duodecim Deorum consessum pinxit, vbi disceptaretur, vtri, sibi ne, an Neptuno concederetur, vt Athenis recens conditis, nomen imponeret: Carmina sunt huiusmodi;

Stare Deum pelagi, longoque ferire tridente
Aspera saxa facit, medioque e vulnere saxi
Exiluisse fretum, quo pignore vindicet vrbem.

-- Tuque o, cui prima frementem
Fudit equum, magno tellus percussatridente,
Neptune.

Quod Seruius ideo fictum esse vult, vt velox, frequensque maris motus ostenderetur. Quare equi sub Castoris et Pollucis tutela esse dicti sunt, eorum enim astra velocissime mouentur. Quidam ideo Neptuno equorum inuentionem tributam dicunt, quod equi latos capos, aequosque desiderant, qui ab aequore optime repraesentantur. Idem Seruius principium lib. IIX. AEneidos enarrans, vbi Poëta sic dicit;

refert, Romanos belli tempore, duplicia signa extulisse, alterum scilicet purpureum pro pedestribus copiis, alterum vero caeruleum pro equstribus; hic enim est maris color, cuius Deus putabatur Neptunus, qui et equos inuenisse fertur. Diodorus Siculus scribit, Neptunum primum omnium equos domuisse, artemque equitandi docuisse, hincque factum esse, vt equestris appellaretur: cui Pausanias etiam consentit, qui vult ideo Homerum, cum ludos equestres describeret, Menelaum induxisse, qui certatoribus iuramentum per Neptuni numen proposuisset, se nullam fraudem adhibituros. Idemque subiicit, hoc Neptuni cognomen caeteris praestare, cum cunctis nationibus sit commune. Hinc arbitror profectum fuisse vt ludi Circenses apud Romanos, qui erant equestres, Neptuno essent sacri: celebrabantur autem in Consualibus, quae erant a Romulo instituta, in memoriam, vt inquit Liuius, raptus Sabinarum; nam, quemadmodum Plutarchus refert, cuiusdam Dei aram conditam sub terram in Circo inuenerat; eique Deo indidit [note: Consus. ] nomen Conso, siue a consilio, quod consiliarius foret; aut, quod magnarum rerum consilia occulta esse oporteret: quare ad eius aram aditus numquam patefiebat, praeterquam ludorum Circensium diebus. Quod effecit, vt Neptunus idem ac Consus crederetur; de quo haec strictim attigisse sit satis; nam nullam adhuc eius imaginem apud scriptores reperi. Quod autem equi sub Neptuni tutela essent, Pausanias in Eliacis

posterioribus ostendit, cum circum, vbi equi currebant, describit, dicens, ad alterum curriculi latus aram fuisse figurae rotun dae, ad eamque Deum coli, Taraxippum, ab in cutiendo equis pauore, nuncupatum. Solitos enim esse iniecto terrore, circa aram hanc equos tam vehementer consternari, vt incertum vnde coorta trepidatione, saepeillisis curribus affligerentur aurigae: quo igitur aequo, et propitio vterentur Taraxippo, ad eam aram aurigas vota nuncupasse. De hoc Deo multas multorum opiniones idem Pausanias affert; sed eam tamquam omnium [gap: illustration]

probabilissimam approbat, qua Taraxippus Neptuni fuisse cognomen dicitur; ab eo enim equorum origo profluxit: a quo duos equos lunoni dono datos, ferunt, quos illa Castori et Pol luci tradidit. Cui fabulae illa quoque concordat, qua iactatur, equuleum ab Ope Neptuni loco suppositum Saturno fuisse: hacque de caussa Festus vult, Neptunum Equestrem fuisse dictum, ob idemque inquit, in Illyrico quatternos equos iaci solitos nono quoque anno in mare. Aliqui sentiunt, Neptuno equos optime accommodari; quod scilicet mare vndique ad nos necessaria vsibus nostris aduehat, sicut et equi. Quare Philostratus cum duas paruas insulas describeret, quibus, rerum venalium forum erat commune, in quod quod ab agris legeretur, altera inferebat, altera vero quidquid ex maritima praeda corrogasset; ibi Neptuno statuam positam inquit cum aratro, atque curru, tamquam si agricola esset: quo incolae innuebant, se etiam terrae fruges Neptuno acceptas referre: sed ne eum terrestrem tantum colere viderentur, aratro nauis proram aptarunt; ita vt Neptunum nauigantem, terram arare diceres.

Apud Eleos, sicut Pausanias refert, adolescentis imberbis statua visebatur, qui pedem pede premebat; ambabus vero ma nibus hastae innitebatur; haec statis temporibus nunc lineis, nunc laneis vestibus induebatur. Haec Neptuni esse est credita, aliunde illuc translata, vbi maximo cultu ab incolis afficiebatur. Sed non Neptuni, verum Satrapis effigies appellabatur. Duo numismata exstant, Vespasiani vnum, alterum Adriani, in quibus Neptuni imago cernitur nudi stantis: sed in laeui humeri tergo propendet amictus; dexteraque trilorem scuticam, laeua elatum tridentem tenet. In alio quopiam numismate idem est effictus nudus, rectusque, sinistra elata tridenti inhaerens, delphinem dextera porrigens, alterumque pedem in prora tenens. Illud praeterea est sciendum, apud veteres vribium portas Iunoni, [note: Fundamenta Neptunosacra. ] arces Mineruae, moenia atque fundamenta Neptuno fuisse sacra; quod Seruius adnotat, illud 11. AEneid. enarrans, vbi Venus inducitur, AEneae ostendens, Troiae ruinas reparari non posse; cum horum Deorum pro se quisque id dirueret, quod sibi esset proprium, ita inquiens;

[note: Terramotus a Neptuno fit. ] Hacque de caussa a Graecis e)nos1i/gaios2 est dictus, quod est Terriquassor; quo significarunt, terraemotum Neptuno tribui, propter aquarum scilicet motum. Quamobrem Tthessali, Neptunum aquis exitum aperuisse dicebant, quae vniuersam olim Thessaliam inundabant; nam ingenti terraemotu excitato, montes discidit, ita vt latus fieret Peneo flumini exitus, terraque inter montes interiecta commode habitari posset: quod et Herodotus confirmat. Quod dixi de Neptuno Terriquassore, perbelle ad Terraemotus imaginem aptari posset, si quis eam vellet effingere.

[note: Oceanus. ] Imagines Neptuni atque Oceani non multum inter se erant dissimiles. Hunc Oceanum veteres patrem Deorum dixerunt; pro eo autem non solum mare, quod vniuersam terram ambit, sed etiam aquae virtutem intellexerunt, quam Thales omnium rerum principium statuit. Eum ergo Deorum patrem nuncuparunt, Thetimque exorem vxorem ei tribuerunt; ex quibus innumeri propemodum Dei marini, fluuiatiles, ac fontani, item et Nymphae profluxisse feruntur. Thetis vero fingebatur vetus, cana, atque alba: eam poetae matrem, atque venerandam appellabant. Haec vna cum viri sui imagine poni potest: qui, vt Ioannes Buccatius refert, in curru effingebatur, a quattuor balaenis per mare tracto; eum Tritones cum buccinis praecedebant, circumstabant Nymphae, magnus belluarum marinarum numerus [note: Proteus. ] sequebatur, quae sub Proteo duce ac pastore erant. Hic ex marinis Deis erat, qui ventura praedicebat, sed non nisi coactus; eosque, qui sibi vim parassent, fraudibus decipiebat, varias subinde formas induens, vt ex eius manibus elaberetur. Quare necesse fuerat, eum vincire, ac tamdiu continere, quoad in pristinam figuram reuertisset: tunc enim facile ad interrogata [note: Proteuscur invarias for mas mutaretur. ] respondebat. De hoc Diodorus refert, eum in regnum ab AEgyptiis adscitum, tamquam qui omnibus sapientia antecel leret, per quam erat ita dexter in consiliis pro tempore capiendis, vt ea alia ex aliis prout res requirebat, commodissime

mutaret, atque hinc factum esse, vt se in diuersas figuras conuertere diceretur: quod idem erat, ac si dixissent, eum foro vti sciuisse. Graeci volunt, id de Proteo dictum, vt scilicet ad AEgyptiorum regum morem respiceretur: nam illi, cum in publicum procedebant, semper aliquod insigne in capite gestabant, quod regiam maiestatem prae se ferret; id quidem subinde mutabant; aliquando enim leonis, aut tauri, aut draconis priorem partem, interdum arborem, quandoque ignem, nonnumquam redolentia vnguenta praeferebant. Vnde factum locum [gap: illustration]

fabulae, Proteum in ea omnia, quaecunque capite gestabat, solere transformari. In Carpatho etiam insula idem regnasse legitur, a qua mare Carpathium nomen habet, quod est prope AEgyptum, cum vero Phocis id mare abundet (quae et vituli marini appellantur; priores enim partes corio, ac pilis tectas ad vituli similitudinem habent) atque aliis marinis belluis; ideo [note: Eurynome. ] marini gregis pastor est dictus. Oceani quoque filia Eurynome putabatur; eam Homerus Thetidi comitem adiunxit, cum Vulcanum adiret. Nonnulli eam Dianam esse crediderunt, vt Pausanias refert: quod quidem nihil cum eius simulacro consentiti: id foemineam formam referebant vsque ad summa foemora, caetera piscis figuram; erat autem aureis catenis reuinctum. Id numen a Phigalensibus, qui erant in Arcadia, colebatur: templum eius stato quotannis die aperiebant: sacra eo die publice et priuatim fiebant. Huic non admodum dissimilis [note: Derceto. ] quaedam Dea erat, quae Derceto appellabatur: haec capite excepto, quod muliebre erat, piscis videbatur. De hac Diodorus Siculus lib. 111. scribit, eam Nympham fuisse, sed grauidam postea effectam, a quo autem, ignoratum, Semiramidem peperisse; sed sui erroris pudore affectam, se in quemdam Syriae lacum abiecisse, atque inde ab illis populis numinis loco habitam, ac in piscem se conuertisse creditam: ideoque factum esse, vt a piscium esu abstinerent, qui in eo lacu essent, quos omnes illi Deae sacros arbitrarentur.

Sed ad Oceani imaginem reuertamur: eius currus, eum terram ambire significat; rotae terrae orbicularem figuram ostendunt: balaenae currum trahunt, quod mare vniuersam terram percurrat, ac in eam se insinuans, magnam eius partem alluat. Nymphae aquarum proprietatem designant; quas veteres non solum sub Oceani, Neptuni, Thetidis, Doridis, Amphitrites, atque aliorum marinorum Deorum nominibus, sed etiam sub Acheloi nomine adumbrarunt. Licet nonnulli prioribus illis salsarum aquarum naturam, hoc vero posteriore dulcium innui, cuiusmodi sunt fluuiorum aquae; qui etiam ab antiquis pro numinibus sunt habiti, et humana figura efficti. Sed antequam ad eorum [note: Venti. ] simulacra veniam, ventos describam: nam, cum de mari dixerim, vbi illi maxime vites suas exserunt; non abs re mihi

facturus videor, si statim ventorum tractationem subiecero. Quamquam vero non absurde cum Iunone coniunxissem: ea enim aërem significat; ventus autem, secundum Physicorum sententiam, est aër concitatus. Itaque AEolus ita Iunoni apud Virgilium lib. 1. AEneid. respondet;

Tu mihi quodcumque hoc regni, tu sceptra, Iouemque
Concilias; tu das epulis accumbere Diuum,
Nimborumque facis, tempestatumque potentem.

Non tamen hic locus videtur a ventis alienus. Veteres vt Deos, sunt ventos venerati; eisque sacrificabant, vel quod eis propitiis vsi essent, vel vt in posterum vterentur. Eos cum alis effinxerunt, tumesc entibus buccis, inflatis, ac spirantibus: sed alij alios suo flatu effectus producunt; nam aliqui nubes cogunt, et pluuias creant; alij e contra nubes dispellunt; alij aliter suas vires ostendunt. Itaque diuerse a poëtis descripti fuere: qui [note: Ventiprinci pales. ] quamquam multi sunt; tamen praecipui quattuor, qui a primariis quattuor mundi cardinibus flant, numerari solent, vt ab Ouidio, cum lib. 1. Metamorphos. vniuersum in suas partes distribuit. [note: Boreas. ] Fuerunt aliqui, vt refert Strabo, qui duos tantum ventos posuerunt. Sed ex quattuor vnus est Aquilo, qui et Boreas dicitur, a Septentrione flans: hunc Pausanias in Eliacis scribit in Cypselli arca exsculptum fuisse, Orithyiam rapientem; non tamen eius effigiem designat, nisi quod eum pro pedibus anguium caudas habuisse dicit. Hic ergo, quia niues ac frigus affert, glaciemque creat, barba, capillis, ac alis niue conspersis [note: Notus. ] effingitur. Alter est Auster, qui et Notus nuncupatur, qui a meridie flat; hic, quod flatu suo pluuias adducit, ita ab Ouidio describittur;

--Madidis Notus euolat alis,
Terribilem picea tectus caligine vultum,
Barba grauis nimbis, canis fluit vnda capillis,
Fronte sedent nebulae, rorant pennaeque sinsque.

[note: Eurus. ] Tertius est Eurus, qui ab Oriente flat. Hic niger effingitur ob AEthiopes, per quos transit; cumque Sol occidens si forte rubeat, signum sit fore vt sequenti die (quemadmodum Virgilius in Georgicis testatur) Eurus excitetur, ideo eius imagini soliigneus ad caput adpingitur. Quartus lenissimus ille

[note: Zephyrus. ] quidem, et Zephyrus, qui ab Occidente spirat. Hic vere primo ter ram herbis conuestit, flores excitat. Quare Florae maritus est [note: Flora. ] ab antiquis dictus, quae florum Dea habebatur. Eius imago pulcerrimam Nympham referebat. Itaque ea, cum ab Ouidio lib. v. Fast. loquens inducitur, ita desua pulcritudine dicit;

Quae fuerat mihi forma, graue est, narrare modestae:
Sed generum matri repperit illa Deum.

Ei et sertum ex variis floribus additur; item et vestis versicoloribus floribus pingitur; nam flores quibus terra vestitur, omnia [gap: illustration]

colorum genera referunt. Philostrattusita Zephyri imaginem adornat; ls est forma iuuenili, facie decora, alatis humeris, tempora habens pulcerrimis floribus redimita.

Sed iam ad fluuios transeamus, qui ab antiquis etiam numina habebantur, item votis ac sacrificiis colebantur. Eis capillum quodam peculiari ritu in cisum offerre solebant; praecipue Graeci, vt Pausanias testatur: quod etiam ex Homero intelligimus, cum Peleum inducit, vota Sperchio flumini facientem, se capillos suos illi oblaturum, si filius Achilles incolumis ad se ex Troiano bello reuertisset. Et in agro Attico apud Cephisum fluuium adolescentis statua visebatur, sibi comam caedentis, vt illi consecraret. Fluuiorum effigies hominem referebat barbatum, promisso capillo, iacentem, cubito innixum, vt Philostratus Thessaliam describens, meminit; nam numquam fluuij in pedes se erigunt; saepe etiam magnae alicui vrnae incumbunt, [note: Inachus. ] quae aquam abunde effundat. Ita enim Statius Inachum depingit. Seruius inquit, cornua quoque fluminibus tri bui; aut quod aquae murmur, boum mugitum exprimat; aut quod fluuiorum ripae cornuum instar sint incuruae. Quamobrem Virgilius lib. IIX. AEneid. de Tiberi dicit;

Huic Deus ipse loci, fluuio Tiberinus amoeno
Populeas inter senior se attolere frondes
Visus: eum tenuis glauo velabat amictu
Carbasus, et crines vmbrosa tegebat arundo.

Vbi Probus Eridanum inquit facie taurina pingi; quod sonus quem edit, sit taurino mugitui perquam similis; eiusque ripae veluti cornua, sint intortae. AElianus scribit, fluminum simulacra, quae antea nullam certam formam habebant, bouis postea effigiem expressisse. Idem apud Festum Pompeium legitur, fluuiorum scilicet statuas esse forma raurina, quod est, cornigera; nam ij sunt taurorum instar efferati. Fluuios quoque arundineis foliis antiqui coronabant[?]arundo enim feliciter in

[gap: illustration] aquosis locis prouenit. Ouidius lib. XIII. Metamorph. cum de [note: Acis in fluuium mutatus. ] Aci in fluuium mutato fabulam recenset, quem Polyphemus, grandi quodam saxo proiecto, contriuerat, ita de eo Galatheam narrantem induxit;

Miraque res, subito mediatenus exstitit aluo
Incinctus iuuenis, flexit noua cornua cannis.
Qui nisi quod maior, quod toto caerulus ore est,
Acis erat.

cornua, nec serta arundinea habet; sed est corona, ex variis floribus ac fructibus contexta redimitus: quod, secundum meam quidem sententiam, eo refertur, vt fertilitatem, atque annonae copiam significet, quam is fluuius incolis affert. Sed tamen non omnino est poeticis ornamentis spoliatus; nam et arundinem [note: Achelous. ] manu gestat. Cum Achelous apud Ouidium lib. IIX. Metamorph. Theseo narrat contentionem, quam cum Hercule pro Deianira suscepit, brachio innititur, caput habet arundine cin ctum, viridi amictu induitur, neque tamen ambobus cornibus, sicut caeteri fluuij, est insignitus; nam alterum ei ab Hercule est diffractum, quod postea floribus, ac fructibus variis refertum, [note: Cornuncopia ] AEtolis est donatum, qui id Cornucopiae appellarunt. Quod est ideo ab antiquis fictum, vt Diodoro videtur; quod Hercules scilicet maximo cum labore alterum huius fluuij ramum a pristino cursu in aliam partem diuerterit; quae cum foecundis illis aquis irrigaretur, maxime fructifera euasit. Itaque varie flu mina a poetis describuntur; nam ij, vel aquarum qualitatem, vel illorum cursum, vel regionis naturam, per quam transeunt, considerantes, fluuios diuersis descriptionibus designant. Quare Pausanias in Arcadicis refert, in quodam Arcadiae templo nobilium quorundam amnium e candido marmore signa videri; sed vnius Nili simulacrum e nigro lapide: cuius quidem rei hanc caussam affert; quod scilicet per nigros AEthiopes [note: Nilus fluuius. ] Nilus in mare delabitur. Lucianus scribit, AEgyptios Nili effigiem supra Crocodilum, aut equum fluuiatilem collocasse: equus autem fluuiatilis est, vt Herodotus eum descripbit; quadrupes, magnitudine taurum aequans, bouino capite, depressis naribus, caprarum instar, iubis dorso, ac hinnitu equino, dentibus aprorum aduncis, renidenti cauda, pelle ita crassa atque dura, vt, cum est exsiccata, sit iaculis conficiendis apta. Haec bellua a Graeois est dicta i(ppopo/tamos. Circum Nili simulacrum pueros aliquot ludentes effingebant; vt etiam apud Plinium lib. XXXV. legitur, vbi de marmore, quod Basaltem vocabant, loquitur; scribit enim, ex hoc marmore statuam Romae in templo Pacis ab Imperatore Vespasiano Augusto dicatam, argumento Nili, XVI. liberis circa ludentibus, per quos totidem cubiti summi incrementi augentis se amnis eius

[gap: illustration] intelligerentur. De quadam Vertumni statua, in foro Romano posita legitur, quae Tiberim olim illac transeuntem repraesentabat: haec floribus atque fructibus erat ornata, vt fertilitatem agrorum ostenderet, iuxta quos Tiberis praeterfluit. Vertumnus etiam Deus, humanis cogitationibus praepositus credebatur, qui diuersas formas indueret, sicut et homines subinde consilia mutant. Aliqui eum anni Deum putauerunt, qui iuxta tempora varias sumit figuras; atque ideo eius natura cunctis figuris est opportuna, vt Propertius de eo lib. IV. dicit; cuius descriptionem ope

raepretium fore sum ratus, hic apponere, cum sit longe elegantissima; ea vero sic habet;

Quid mirare meas tot in vno corpore formas?
Accipe Vertumni signa paterna Dei.
Tuscus ego, Tuscis orior, nec poenitet inter
Praelia Volscinos deseruisse focos.
Nec me turba iuuat, nec templo delector oburno;
Romanum satis est, posse videre forum.
Hac quondam Tiberinus iter faciebat, et aiunt
Remorum auditos per vada pulsa sonos.
At postquam ille suis tantum concessit alumnis,
Vertumnus verso dicor ab amne Deus.
Seu, quia vertentis fructum percepimus anni,
Vertumni rursus credidit esse sacrum.
Prima mihi variat liuentibus vnaracemis,
Et coma lactenti spicea fruge tumet.
Hic dulces cerasos, hic autumnalia pruna
Cernis, et aestiuo mora rubere die.
Insitor hic soluit pomosa vota corona,
Cum pyrus inuito stipite mala tulit.
Mendax fama noces: alius mihi nominis index:
De se narranti, tu modo crede Deo.
Opportuna mea est cunctis natura figuris:
In quamcumque voles, verte: decorus ero.
Indue me Cois, fiam non dura puella.
Meque virum, sumpta quis neget esse toga?
Da falcem, et torto frontem mihi comprime foeno:
Iurabis, nostra gramina secta manu.
Arma tuli quondam; et, memini, laudabar in illis:
Corbis et imposito pondere, messor eram.
Sobrius ad lites: at cum est imposta corona,
Clamabis, capiti vinasubisse meo.
Cinge caput mitra; speciem furabor Iacchi:
Furabor Phoebi, si modo plectra dabis.
Cassibus impositis, venor, sed arundine sumpta,
Faunus plumoso sum Deus acupio.
Est etiam aurigae species Vertumnus, et eius,

PLVTO.

LICET in ditionis diuisione, alij Saturni filiorum caeli regnum obtigerit, alij aquarum, alij inferorum, prout fabulis fertur; quod, si rei veritatem spectare velimus, innuit, Iouis sorte orientis partes, Plutoni Occidentis, Neptuno vero maris infulas obuenisse. Sed tamen eorum quemlibet passim suum imperium exercere, interdum videmus; nam Neptunus apud Virgilium lib. I. AEneid. ventis minatur, quod sine eius permissu, caelum, terrasque turbare ausi fuissent. Iupiter nonnumquam inferorum res administrat: necnon et Pluto in caelum suum ius extendit. Itaque Iouem dicunt fulmen triplici cuspide praeditum, Neptunum tridentem, Plutonem canem tricipitem habe re. Quamobrem cum Plutonis imaginem describemus, mirum videri nemini debelbit, si eum interdum parem Soli potestate statuemus, et aliquando terrae. Sed tamen tunc etiam inferorum Deus est intelligendus, vtpote qui praecipuam ibi potestatem exerceat, imperiumque in animas corporeis vinculis exsolutas habeat. Hic, vt quilibet iuxta promerita iustas poenas aut praemia consequatur, tres aequissimos iudices habere fingitur, [note: Inferorum indices. ] qui inferorum iudicio praesint, quorum vnus dicitur esse AEacus, alter Minos, tertius Rhadamanthus: de quibus, antequam ad Plutonem veniam, aliquid ex Platone dicam; nam id

cum in primis cognitu iucundum videtur, ac multum facere ad intelligendum, quo pacto eorum imagines sint exprime`dae; tum hinc discamus licebit, quales iudicum debeant esse mores. Ita igitur Plato habet; Saturni tempore lex erat, quae etiamnum apud Deos viget, viguitque semper, vt scilicet ij, qui vitam cum iustitia transegissent, post mortem ad beatorum insulas proficiscerentur; contraque qui nequam, ac flagitiose vixissent, morientes eo abducerentur, vbi poenas suorum scelerum luerent. Sed Saturno regnante, et in primordiis regni Iouis adhuc viui, postremo videlicet vitae die homines etiam a vi uis iudicibus iudicabantur: quo fiebat, vt multi non pro vitae meritis iudicium ferrent. Quod vbi Iupiter ex Plutone resciuisset, ex eisque qui beatorum insulis praesiderent; multos scilicet illuc destinari, qui eum locum nullis promeritis sibi comparassent; se huic ordinis perturbationi obuiam iturium inquit, cuius [note: Indices cur fallantur. ] caussam in id referebat, quod homines ante mortem iudicarentur, dum mortali adhuc corpore circundarentur, multique eos circumstarent, qui bene, maleve de ipsis sentirent. Itaque plurimos animos sceleribus coopertos se coram iudicibus sistere audere, tamquam si essent summa innocentia praediti; suam enim peruersitatem corporis pulcritudine, familiae nobilitate, diuitiarumque copia tegere, nec testibus destitui, qui asserant, se vitam, omni culpa carentem duxisse. Itaque iudices, corpore impeditos, quod veluti velum est animo obiectum, quominus verum cernere possint, tot rebus deceptos ac tantam bonitatem admirantes, non posse eos non omnibus bonis dignissimos iudicare. Quare illud in primis facto opus esse, ne homines, quando ex hac vita sint migraturi, praesentiant: cuius rei Prometheo fuit demandata prouincia. Deinde, vt cunctis rebus corporeis exsuti iudicibus se sistant, qui et corpore careant; ita vt animis tantum animos nudos et apertos cernant; [note: Iouis decretum de animis iudican dis. ] atque ita facile iustum iudicium futurum. Quamobrem decreui, inquit, vt ex meis filiis duo Asia oriundi, Minos scilicet, et Rhadamanthus, vnusque Europa, AEacus vocatus, cum ex hac vita migrarint, ad quoddam pratum proficiscantur (quod Veritatis ager appellabatur) ibique vbi duae viae se diuidunt, altera ad beatorum insulas, altera ad inferorum loca tendens,

animorum, qui e corporibus recesserint, iudicia exercent. Asiaticis iudicandis praeerit Rhadamanthus, AEacus iis, qui ex Europa aduenerint; sique quid dubij inciderit, Minos cognoscet; vt sine vlla fraude quisque ad eum locum destinetur, qui meritis conueniat. Hoc fuit Iouis decretum, vt hominum animi iuste iudicarentur. Itaque Rhadamanthus, atque AEacus, cum iudicant, virgam manu tenent; Minos seorsim sedet, singulorum caussas secum dispicit, auratum seceptrum ipse quoque ge stans; ita enim Vlysses apud Homerum refert, se eum vidisse, cum mortuis ius dicit. Iudicandi animi omnium affectuum signa, quibus tenentur, prae se ferunt; itemque quidquid vmquam gesserint, dum adhuc corpore coërcerentur, facile in eis argumenta deprehenduntur. Quare cum se coram iudicibus statuuut, nequaquam interrogantur, quinam olim fuerint; iudices enim, iis tantum compertis, quae dum adhuc inter mortales versarentur, perpetrarint, eos ad commerita loca ablegant. Hic Plato explicat, quinam animi ad inferorum carceres destinentur, et qui ad beatorum sedes mittantur. Sed nos contenti trium horum iudicum effigiem designasse, ad alia transibimus. Dantes Alge rius Minoi videtur formam belluae tribuisse; ita enim in Poëmate de Inferno dicit;

Cernere erattetro aspectu Minoa sedentem,
Horribili rictu latrantem, ac torua tuentem.
Quaesitor saeuus vitasque, ac crimina discit;
Atque alias aliis poenas decernit; et vmbras Pallentes audit, tentat, subigitque fateri,
Quae quis apud superos commisit crimina: quorum
Pro meritis poenas taxat, numerumque, locumque,
Tot caudae corpus spiris immane reuincens,
Poenarum gradibus quot vult torquerier ipsas.

[note: Minosquid significet. ] Aliqui in ea sunt sententia, vt putent, Minoem scelerum conscientiam significare, qua assidue, quid sibi facinorum est conscius, se ipsum vexat, accusat, supplicum ob oculos statuit, tor quet, exagitat. Sed nunc ad Plutonem reuertamur, qui etiam diuitiarum Deus est habitus, plou=tos2 enim Graece diuitias significat. Per eum autem terra intelligitur vnde tot opes hauriuntur. Itaque Latini eum Ditem ad diuitias innuendas, appellandum

duxerunt. Hunc manium Deum putarunt, quod is scilicet funebres pompas inuenerit, ac iusta, quae mortuis persoluimus. Sed haec missa faciamus, et eius effigiem, a poetis adumbratam, describamus. Apud inferos is tamquam rex in solio sedet; ita enim eum Claudianus Lib. 1. de Raptu Proserp. designat, cum refert, eum Mercurium ad Iouem, vxorem sibi petitum misisse.

Ipse rudi fultus solio, nigraque verendus
Maiestate sedet: squalent immania foedo
Sceptra situ.

Martianus Capella regiam coronam ei tribuit, cum eum vna [note: Plutonis color. ] cum Neptuno fratre describit, ita dicens; Pluto lucifuga inumbratione pallescens, in capite coronam ex hebeno, tartareae [note: Corona, Sce ptrum. ] noctis obscuritate feruescens. Sceptrum, quod manu gerit, eum regem monstrat; id est paruum; nam inferioris huius orbis regnum [note: Pluto pro Sole capitur. ] repraesentat; ita Porphyrius hoc explicat, quemadmodum Eusebius refert; subque Plutonis nomine Solem intelligit; qui ideo inferorum Deus dicitur, quod hieme parum se nobis ostendat, sed maximam temporis partem degat cum Antipodibus, quos in inferiori orbe habitare dicimus: cum tamen illi se nobis superiores arbitrentur, vt Seruius ex Tiberiano refert, qui ait, olim a vento ab Antipodibus litteras ad nos allatas, cuius id erat initium; Nos superi vos inferos salutamus. Aristoteles etiam rationibus conatur ostendere, nos reuera inferos esse. Sed hoc non multum ad rem; illud hinc intelligamus, Plutonem, [note: Proserpina. ] si pro Sole capiatur; sub terris degere creditum, cum nostrum hunc orbem non collustrat. Is idcirco Proserpinam, a se raptam retinere dicitur, quae seminis vim exprimit; quia hiemis tempore, cum Sol a nobis longius recessit, semen intra terrae viscera conclusum latitat. Galeam Pluto gestat, vt Homerus, Plato, atque Hyginus dicunt. Solis enim verticem nequimus intueri. Itaque secundum fabulas, quicumque galeam sibi Plutonis aut Orci indussiet (vtroque enim nomine idem appellatur) mortalium oculis cerni non poterat, cum tamen ipse alios cerneret: quam Perseum gestasse fabulantur, cum Medu sae caput abscidit, hocque praesidio fretum, ab eius sororum im petu sese sartum, tectum praestitisse. Hanc Mineruae beneficio

obtinuisse ferunt, quae etiam apud Homerum huiusmodi galeam sibi aptasse fingitur, ne a Marte contra Troianos pugnans deprehendi posset. Cerberus ei ad pedes iacet, quemadmodum Fulgentius scribit, qui Plutonem terrae praesidem, ac custodem appellat, eumdemque obscuris tenebris circundatum, sceptrumque manu tenentem describit; haec eo referuntur, vt intelligamus, tria semini opus esse, vt ad fructus perueniat; primum scilicet, vt humi spargatur; deinde vt terra tegratur; postre mo, vt sub ea latitans germinet. Pindarus Plutonem facit, manu virgam tenentem, hacque animas ad inferos eum dicit perducere. Nonnulli ei clauem in manus tradunt, qua sui regni fores claudat, ne videlicet animae ibi conclusae, aliquando elabantur. Quare apud Pausaniam legitur, in quodam Iunonis templo, quod alicubi in Graecia erat, tabulam quandam exstitisse, [note: Clauis in Plutonis manu. ] in qua inter alia multa, incisus erat Pluto cum Proserpina, duabusque Nymphis, quarum vna manu pilam, altera clauem continebat; huius rei hanc rationem affert, quod clauis scilicet sit Plutonis insigne; cum is inferna loca ita conclusa teneat, vt nemo inde possit elabi. Ex quo locus fabulae est datus, Cerberum ad inferni portas excubare, vt eos perterrefaciat, qui fugam moliantur: quem ita Seneca in Hercule furente describit;

Hic saeuus vmbras territat Stygius canis,
Qui terna vasto capita concutiens sono,
Regnum tuetur, sordidum tabo caput
Lambunt colubri; viperis horrent iubae;
Longusque torta sibilat cauda draco.

Ita etiam eum Apollodorus lib. 11. Bibliothecae describit; nisi quod addit eum in dorso serpentum omnium capita habuisse. Dantes quoque in libro de Inferno sic eius imaginem designat;

Cerberus vmbrarum latratu regna trifauci
Personat; atque animas multaformidine complet.
Truces illi oculi; barba est implexa colubris;
Immanis venter; necnon ferus vnguibus vncis
Dilaniatque, voratque animas, manditque, rapitque.

[gap: illustration] ostiarium appellauit, eisque blandiri, qui infera loca ingrederentur, sed qui egredi studerent, continuo ab illo corripi, atque deuorari dixit; quod quidem eius nomini congruit; nam Cerberus quasi kreobo/ros2, hoc est, carnem vorans dicitur. Atque ideo aliqui per eum terram significari dixerunt, quae cadauera vorat, atque conficit. Huic similis erat quidam Eurynomus, de quo ex Delphicis interpretibus Pausanias libro postremo scribit, ipsum inferorum fuisse daemonem, qui mortuorum carnes absumeret, ita, vt ossa solummodo relinquerentur: colore erat

inter caeruleum, et nigrum medio, quales muscae esse solent, quae carnibus insederint: dentes ostentabat; vulturis erat substrata pellis. Quidam senserunt, Cerberum nostrum hoc corpus referre; sic ut enim ille infernum adeumtibus se mitem ostendit, ita et hoc se praebet facile atque obsequens iis, qui genio, ac voluptatibus indulgent; item non secus maximum facessit negotium iis qui a vitiis ad virtutes deficere volunt, atque ille in eos insurgit, qui ex inferno exire tentant. Et ad hanc fortasse significationem Virgilius lib. VI. AEneid. respexit, cum fingit, belluam hanc, AEneam, hominem scilicet omnibus virtutibus insignitum, primo ingressu allatrantem: quod contrarium videtur iis, quae de eadem Hesiodus aliique scripserunt, qui volunt, eam ingredientibus abblandiri. Sed nihil est inter eos discrepantiae, si rem suis momentis velimus expendere: nam qui ad inferos descendit, hoc intellectu, vt vitorum coeno sese ingurgitet, is Cerberum in aditu offendit, qui mitis modis ipsum demulceat; hoc enim corpus animi libidinibus magnopere acquiescit, ac oblectatur: quod tamen acriter reclamat, si quis a tantis sordibus resilire velit. Qui vero infera loca adit, quemadmodum AEneas fecisse fingitur, vt scilicet, vitorum turpitudine considerata, vehementer ab omni scelere abhorreat, ac virtutes summo studio sectetur, is Cerberum habet aduersarium; hoc est, appetitus magnopere repugnantes sentit, qui se ab instituto ad virtutes cursu quantum potest, retardet. Eadem ratione a poetis est fictum, Herculem inferos penetrasse, ac inde victum Cerberum secum abstraxisse; quia is prudentem hominem referebat, qui sensus hos corporeos rationis vinculo ita constringit, vt secum ex inferorum vitiis facile educat, atque per virtutis semitam eos ambulare compellat; e contra vero de Pirithoo fertur, eum, cum ad infernum descendisset, vt vxorem a Plutone abstraheret, quacum libidines suas expleret, a Cerbero interfectum fuisse; qui enim se in foedis voluptatibus immergit, fere numquam emergit, sed illis tenaciter adhaerescens, tandem obruitur. Hecataeus Milesius, vt Pausanias in Laconicis refert, quae de Cerbero narrantur, figmentum esse testatus est; nam in cauerna, quae erat in Taenaro promontorio, vnde ad inferos descensus patere putabatur, immanem

ac tetrum serpentem lustrum habuisse refert; qui sit idcirco inferorum canis dictus, quod quem morsu impetisset, subita eum veneni vi mori statim necesse esset: eum serpentem ab Hercule ad Eurystheum pertractum. Homerus vero (is enim primus Ditis canem, quem Hercules extraxisset, appellauit) neque nomen ei proprium imposuit, neque de eius figura est quidquam fabulatus: posteriores et Cerberum appellarunt, et eum, caetera cani similem, tria dixerunt capita habere. Sed de Cerbero hactenus. Nunc ad Plutonem postlimino redeamus; quem Seneca in Hercule furente ita describit;

-- Superbo digerit vultu sedens
Animas recentes; dira maiestas Deo:
Frons torua; fratrum quae tamen specimen gerat,
Gentisque tantae: vultus est illi Iouis,
Sed fulminantis: magna pars regni trucis
Est ipse dominus, cuius aspectum timet
Quidquid timetur.

[note: Plutonis quadrigae. ] Huic veteres quadrigas tribuere, quas equi quattuor atri, et naribus ignem spirantes trahunt: quattuor equos Claudianus lib. 1. de Raptu Proserpin. recenset. Sed Buccatius lib. IIX. tres tantum nominat, currumque tres etiam rotas habere dicit; quod ad difficultatem, atque pericula, quae experiuntur ij, qui diuitias parant, et ad futuros rerum euentus incertos refert. [note: Diuitiarum Deus. ] Plutonem enim interdum Diuitiarum Deum posuerunt: licet Graeci alium quemdam diuerso nomine appellatum diuitiis [note: Plutus. ] praeponerent, quem Plutum dixere; qui Plutone saltem effigie differebat; nam Aristophanes in Comoedia, quae Plutus inscributur, eum caecum repraesentat, a Ioueque excaecatum dicit, ne viros probos, modestos, doctosque cognosceret. Lucianus etiam in Timone eum caecum, claudum, interdum lectica vectum, aliquando pedibus celerem facit; nam dum diuitias malis hominibus elargitur, velocem se ostendit; sed cum ex eis aliquid probis imperat, mirum quam sit segnis et lentus: quod etiam est Fortunae proprium. Itaque Pausanias in Boeoticis laudat eum, qui Plutum in manibus Fortunae posuerit, tamquam eius matris, atque nutricis: neque minus prudenter fercisse Cephisodotum statuarium dicit, qui Pacem Athe

niensibus fecerit, Plutum in sinu habentem; pax enim diuitias conseruat, quas bellum dissipat. Plutarchus scribit, apud Lacedaemonios Plutum caecum, atque iacentem esse effictum. Rhodij, vt Philostratus in Imaginibus refert, eumdem videntem, alatum, ac inauratum habebant; et arcis suae custodiae praefecerunt: est quidem volucris pictus, vt e nubibus, ad eos descenderit; aureus autem est, ob materiam, in qua cis primum est visus; pictus est et oculatus, ad eos enim ex prouidentia accessit: dicunt enim in ortu Mineruae Rhodiis aurum depluisse; [note: Aurum pluuia delapsum. ] quod et apud Claudianum in Paneg. Stiliconis legitur. Quod ideo factum fuisse, idem Philostratus narrat, quod Rhodij Mineruam eximio cultu prosequebantur; sed ei non quemadmodum par erat, litabant; in re enim sacra ignem non adhibebant: itaque Iupiter in eos caelitus aurum depluit, non autem Mineruam demisit; quae ad Athenienses, vt sapientiores, riteque sacrificantes profecta est; nam ij in sacrificiis igne vtebantur. Plutoni cupressus erat sacra, e cuius foliis, ac ramis ei sertum contexebatur; erat enim arbor infausta, cuius vsus in funeribus plurimus erat; aut, quod semel abscissa, numquam amplius germinat; aut, quod iuxta Varronis sententiam, rogos hoc ligno olim circundarent, ne teter nidor ex concrematis cadaueribus circumstantes offenderet. Apud veteres enim erat in more positum, vt propinqui ac amici funus ad locum, vbi erat cremandum comitarentur; vbi ad praesicae modos omnes flebant, ac lamentabantur: haec autem erat mulier pretio conducta, quae mortuum maxima qua posset voce defleret, eiusque egregia facta praedicaret; nemo autem inde recedebat, quoad cineres vrna non essent conditi; praesica voce praeeunte; Ite; dimissio est. Adianto etiam herba Pluto legitur coronatus. Fuerunt [note: Narcissus flos. ] qui narcisso eius caput adornarint; hic enim flos mortuis gratus esse credebatur; fortasse propter adolescentem quemdam, hoc nomine vocatum, qui moriens in hunc florem dicebatur mutatus. Quare ex eodem Furiis serta contexebant, quemadmodum Phornutus refert.

Furiae autem Plutonis administrae putabantur: ex inferisque in terras emergere aliquando, sunt creditae, ad poenas a mortalibus suorum flagitiorum exigendas, aut eos ad alia peiora

scelera impellendos: tres eae numerantur, Alecto scilicet, Tisiphone, ac Megaera. Eaedem ab antiquis colebantur, magis ne [note: Auerruncis Dij. ] obessent, quam vt prodessent; quo cultu etiam olim Deos Auerruncos prosequebantur, vt scilicet mala auerterent: auerruncare enim est auertere. Ea de caussa, vt Pausanias in Atticis me minit, Furiis Graeci sacrificabant. Furiae ergo fana, ac aras apud veteres, sicut et caeteri Dei habuerunt; ead Athenienses s1emna\ sqeou\s2, hoc est, seueras Deas; Sicyonij vero eu)me/nidas2, id est, a contratio sensu, beneuolas, ac mites appellabant: iis quotannis die sta to sacrum facientes, praegnantes oues mactabant, ac mulso pro libamentis, pro corollis floribus vti, sollemne habebant. Alicubi etiam in Achaia Eumenidum fanum erat dedicatum; eo siquis caede, vel quouis incesti, aut impietatis genere pollutus intrauisset, spectandi caussa, statim eum mente capiendum diris terroribus exagitatum credidere: quare omnibus, etiam alio contendentibus templi aditu inerdictum fuisse, scribit Pausanias in Achaicis: qui etiam Arcadiam describens, narrat, in quadam eius regionis parte templum, atque agrum Deis Maniis consecratum fuisse; quas is Furias fuisse arbeitratur; nam hoc in loco ob matris caedem Orestem insaniuisse tradebant; itemque non longe ab eo fano terrae agger surgebat, e lapide excisum digitum insigne praetendens; vnde et illi tumulo Digiti monimentum nomen est: ibi furentem Orestem tradebant, manus digitum abrosisse: prope erat et alter tumulus Ace nomine; quod ad eum insaniae medelam Orestes nactus fuerit. Et illic erat alterium Furiatum templum: has Deas Oresti, cum primum est mente captus, nigras obuias factas memorant: easdem, cum digitum adedisset, albas apparuisse; et earum aspectu statim illum ad se redisse; idcirco iis, quarum effugit iram, inferias misisse; posterioribus vero rem diuinam fecisse dicitur: ac Candidis quidem Deabus et Gratiis pariter incolas postea sacra fecisse, idem Pausanias refert. Cicero libro III. de Nat. Deorum de Deae Furinae luco meminit, quam Furias esse vult. Earum serpentibus esse crinem implicitum, primus omnium finxit AEschylus, quemadmodum in Atticis refert Pausanias. Itaque Seneca in Hercule fuerente ita Iunonem dicentem facit, cum vult furorem Herculi iniicere;

Incipite famulae Ditis, ardentem incitae
Concutite pinum; et agmen horrendum anguibus
Megaera ducat, atque luctifica manu
Vastam rogo flagrante corripiat trabem.

Dantes in Comoedia de inferno dicit, se, cum in imo inferno esset, oculos ad quamdam turrim erexisse;

Aspexit dir as vbi tres residere sorores;
Foemineum quibus os, facies respersa cruore,
Tortis cinctae hydris, redimitae tempora saeuis

Hae quales in reliquo essent, ex Strabone colligi potest, qui lib. IV. Cassiteridas insulas describens, inquit, homines ibi habitantes fuisse colore fusco, tunicis ad talos demissis, cingulo pectus in cinctos, baculosque manu gestasse, Furiis persimiles. Suidas etiam de Menippo Cynico referens, qui insania captus; se inferorum ministrum esse dictitabat, seque huc ab infernis Deis allegatum, vt hominum facta exploraret, ac ad ipsos de cunctis referret, eum Furiarum habitu vsum scribit; nempe veste nigra, ad talos vsque demissa, non admodum lata, fascia incinctum, pileum gestantem, in quo duodecim signiferi signa erant expressa, tragico cothurno calceatum, manu fraxineum baculum tenentem, prolixa barba, qualis philosophorum solebat esse: quae nihil ad furiarum habitum faciebat, sicut nec pileus. Itaque vestis illa nigra, ad terram vsque protensa, fascia, ac baculus in Menippo, iuxta Suidam, Furiarum habitum adumbrabant, quemadmodum etiam Strabo paullo ante depinxit.

Ariadna, cum se a Theseo solam in littore relictam vidisset, qui clam cum Phaedra profugerat; multum, diuque misera est de sua acerba fortuna conquesta; demum ad Furias conuersa, ab eis contra perfidum illum, ac proditorem vltionem exposcit apud Catullum in poëmate de nuptiis Pelei, et Thetidis.

Quare facta virum multantes vindice pona
Eumenides, quibus anguineo redimita caillo,
Frons expirantis praeportat pectoris iras,
Huc, huc aduentate, meas audite querlas.

Perinde atque nemo melius eis ab illo poenas impietatis reposcerat; cum nihil magis homines excruciet, quam mentis perturbationes, ac morbi, cum a ratione animum abducunt. Neque quidquam aliud intelligendae sunt Furiae, quae a Poetis homines vexare dicantur: quare de eis Lactantius in diuinarum institutionum Epitome, Tres inquit affectus, vel (vt ita dicam)tres Furiae sunt, quae in animis hominum tantas perturbationes ciunt: Ira, quae vindictam cupit: auaritia, quae desiderat opes: libido, quae appetit voluptates. Hi non per se mali sunt, quos Deus homini rationabiliter inseruit: sed cum sint vtique

natura boni (quiniam ad tuendam vitam sunt attributi) male vtendo fiunt mali. Ita igitur ad coertionem peccatorum, id est, ad regendam subiectorum disciplinam, data est a Deo, vt metus licentiam comprimat, et compescat audaciam: cupiditas ad desideranda, et conquirenda vitae necessaria tributa est: libidinis autem affectus ad procreandos filios insitus et innatus est. Redigendi sunt ergo isti affectus intra fines suos, et in viam rectam reducendi. Si enim illis omnem, qua velint, vagandi licentiam tribuinus, omnem mentis tranquillitatem, Furiis immissis, perturbant. Furias antiqui cum ardentibus facibus effingebant, vt hoc intelligeremus quibus ardoribus nostra pectora deprauati affectus inflamment; vt melius in Tisiphonis imagine videbimus,

Centum illi astantes vmbrabant ora Cerastae,
Turha minor diri capitis: sedet intus abactis
Ferrea lux oculis: qualis per nubila Phoebes
Atracia rubet arte color: suffusa veneno
Tenditur, ac sanie gliscit cutis igneus atro
Ore vapor: quo longa sitis, morbique, famesque,
Et populis mors vna venit riget horrida tergo
Palla; et caerulei redeunt in pectore nodi.
Atropos hos, at que ipsa nouat Proserpina, cultus.
Tum geminas quatit illa manus: haec igne rogali
Fulgurat; haec viuo manus aera verber at hydro.

Et Ouidius lib. IV. Metamorph. cum fingit eam a Iunone ad furorem in Athamantem iniiciendum missam; ita eam describit;

Tisiphone canos, vt erat turbata, capillos
Mouit, et exstantes deiecit ab ore colubros.
Nec mora Tisiphone madefactam sanguine sumit
Importuna facem, fluidoque cruore rubentem
Induitur pallam, tetroque incingitur angue:
Egrediturque domo: Luctus comitatur euntem,
Et Pauor, et Terror, trepidoque Insania vultu.

Quare Futiae non solum operam Plutoni dabant, sub cuius ditione erant, sed Iunoni quoque ac Ioui; qui ius aliquod in inferos habere videbantur. Itaque vterque interdum Infernus, ac

Stygius a Stygia palude, quae Inferorum regionem dicitur ambirc, appellatus est; per cuius aquas Poëtae fabulantur, Deos iurasse; periuri autem eam fuisse poenam, vt annum diuinitate se abdicaret, ambrosia, nectareque priuaretur. Id paludi Stygiae tributum ferunt, vt Dij per eam iurarent, quod Victoria eius filia in bello contra Gigantes a Ioue steterit. Vel potius id confictum est, quod stu/gos2 moerorem significat, a quo Dij longissime recedunt, qui sempiternis fru untur bonis; perinde atque per id iurarent, cuius penitus sunt expertes. Haec palus infernum dicitur circumdare; nullibi enim maior moestitia reperiri potest. Ibidem Lethe, Achaeron, Phlegethon, Cocythus, aliique fluuij esse dicuntur, qui luctum, tristitiam, aliasque huiusmodi animi perturbationes significant, quibus perpetuo illic inclusi afficiuntur. Sed Platonici ea volunt in hac vita contingere; hunc enim mundum infernum vocant, in quem animum tunc dicunt descendere, cum huic mortali corpori coniungitur, vbi primum ei Letheus fluuius occurrit, cum scilicet rerum praecedentium obliuione capitur; ex hoc ad Achaerontem transit, qui laetitiae priuationem significat; animus enim, res caelestes oblitus, omni statim voluptate destituitur, quam in illarum contemplatione sentiebat. Itaque est in maxima moestitia; et id sibi vult, eum palude Stygia circumdari. Ex quo in luctu, atque lacrymis versatur, quas Cocythi nomen repraesentat. Phlegethon autem, cum ab igne nomen trahat, irae ardores, aliorum que animi morborum aestus, quibus in hoc corpore incen dimur, atque torquemur, designat. Idem ministerium Furiis tribuitur; quibus Virgilius alas addit, easque praesto Ioui esse dicit, cum eas ad magnum aliquem mortalibus terrorem incutiendum velit allegare; cuiusmodi sunt bellum, pestis, aliaque id genus. AElianus turtures scribit, Furiis fuisse consecratas: nec aliud animans earum proprium reperio, praeter quod Virgilius lib. XII. AEneidos, vnam ex iis in noctuam fingit con uersam, cum a Ioue ad Turnum cum AEnea pugnantem perterrefaciendum mittitur. Aliquie tribus praedictis Furiis quartam addunt, nomine Lyssam; haec rabiem significat. Vnde Euripides in Hercule furente, Irim inducit Iunonis iussu Lyssam adducere, quae Herculi furorem ac rabiem iniiceret: haec

centum serpentum capitibus sibilantibus caput incinctum habere, manu vero stimulum gestare fingebatur.

Furiis non incongrue Harpyias adiunxerimus; nam et haec olim a Diis immitti credebantur, ad hominum scelera punienda: et eorum sedes erant in inferno; quamuis Virgilius in Strophadis insulis, quae sunt in Ionio, habitasse dicat. Sed tamen ad earum imaginem designandam, parum referre puto, vbi tandem illae degiffent. Ita vero a Virgilio describuntur lib. III. Aeneid.

Virginei volucrum vultus, foedissima ventris
Proluuies vncaeque manus, et pallida semper
Ora fame.

Haec loca monstra colunt Harpyiae pessima, quondam
Quae Strophadis a se pulsos Troas cecinere
Tibridis ad ripas vexatum iri fame dira.
Virginei volucrum vultus, collumque, capillique,
Immanis venter plumis contectus; acerbos
Dant gemitus ramis haere ntes arboris altae.

Grande caput, stantes oculi, rostra apta rapinis,
Canicies pennis, vnguus hamus inest
Nocte volant, puerosque petunt nutricis egentes,
Et vitiant cunis corpora rapta suis.
Carpere dicuntur lactentia viscera rostro:
Et plenum poto sanguine guttur habent.

Statius eas fabulatur in in ferno natas, ac eis faciem, collum, pectusque muliebre, serpentesque a capite in vultum descendentes tribuit: eas etiam dicit, noctu per domos euntes, vt infantum sanguinem exsugant. Quare antiqui Deam Carnam, seu Cardineam, de qua superius diximus, sacrificiis placabant, vt hanc a se calamitatem aurerteret. Plinius lib. XI. fabulosum arbitratur de Strigibus, vbera eas infantium labris immulgere; fuisseque dicit in maledictis apud antiquos hoc nomen; sicut et nos mulieres maleficas strigas appellamus. Nonnulli [note: Lamiae. ] voluerunt Lamias idem apud Graecos sonare, atque Striges apud Latinos. Sed Philostratus in Apollonij vita dicit, Lamias

esse cacodaemonas peruersos sane, crudeles, ac libidinosos, humanarumque carnium deuoratores. Suidas atque Phauorinus, Lamiam mulierem formosam fuisse tradunt, quam Iupiter adamauit, et ex ea filium suscepit: sed Iuno prae zelocypia filium perdidit; et Lamia prae moeore deformata, alienos infantes tapere ac perdere dicebatur. Non defuerunt qui eas belluas fuisse dicerent, facie muliebri, ac pedibus equinis. Sed Dion in Libyca historia haec de Lamiis scribit; Facies est eis mulieris, et formosae quidem, vbera ac pectora longe [gap: illustration]

pulcerrima, quae neque melius pictor possit effingere; color splendidissimus; gratia quaedam, et venustas ab oculis, et mansuetudo in animum incidit, quoties aliquis eas spectarit: reliqua pars corporis dura, et infrangibilis ob squamas confertas, inferiora sunt serpentis, vt ima pars in caput desinat serpentis, et quidem horribilis. Hae ferae alas non habent, neque loquuntur, neque aliam vocem emittunt, sed solum sibila acutissima, quamadmodum dracones: terrestrium omnium hae velocissimae, vt nullum possit eas animal effugere. Caetera quidem animalia viribus expugnant homines; hae solae fraude, ac deceptione: pectora aperiunt, et vbera ostentant (quod et Hieremias propheta confirmat, cum dicit, sed et Lamiae nudauerunt mammas suas) eum vero, qui aspexit, veneficiis quibusdam cogunt ad confabulationis desiderium: et hic quidem veluti ad mulieres accedit; illae intrepidae manent, deorsum in humum saepe respicientes, ornatum ac pudorem mulieris imitantes; atque ita eum, qui propius accesserit, rapiunt; namque manus sunt ferarum, quas aliquantisper occultant: caeterum serpens mordens, veneno interficit; cadauer ipsum comedit serpens, et quod reliquum est, ferae. Sed de Lamiis satis.

Iam ad Sphingas venio; quae sunt monstra, non admodum praecedentibus dissimilia, et partim fabulosa, partimque ad verum accedentia, Nam Plinius lib. IIX. eas scribit fusco pilo, mammis in pectore geminis in AEthiopia generari. Albertus Magnus de animalibus scribens, eas inter simias connumerat; ex cuius verbis coniiciamus licet, eas esse cercopithecos. Sed tamen aliter de eis poëtae loquuntur; a quibus postea pictores ac statuarij exemplar desumpserunt; nam ij, vt AElianus refert, Sphingem ita effingunt, vt media eius pars mulieris speciem praeferat, media leonis; ita enim fabula, quae de Thebis narratur, eam describit, vbi illa erat; et scopulo insidens, viae imminenti, insolubilia aenigmata transeuntibus proponebat; et quotquot dissoluere non poterant, vnguibus et alis interficiebat. Eius ergo imago secundum fabulas haec erit, vt caput manus et pectus puellae, alas auis, reliquum corpus leonis habeat, vt ex quibusdam Ausonij poetae carminibus intelligimus. Plinius lib. XXXV. scribit alicubi in AEgypto sphingem effictam, vel

magis mirandam, quasi siluestre numen accolentium: fuisse autem saxo naturali elaboratam, et lubricam: capitis monstri ambitum per frontem centum duos pedes colligere, longitudinem pedum CXLIII. altitudinem a ventre ad summum api cem in capite LXII. Neque hic de Chimaeta siluero, quod quidem monstrum est penitus fabulosum. Id (iuxta Homeri, ac Lucretij descriptionem,

ex ore maximam flammarum vim euomebat; quod et Virgilius testatur, cum eam lib. VI. AEneid. in primo inferni aditu, vna cum aliis monstris collocat. Sed res ita habet: Mons erat in Lycia igniuomus, in cuius cacumine leones habitabant; in medio autem, vbi pascuis abundabat, caprae; in radicibus autem serpentes. Et quoniam Bellerophontes montem hunc habitabilem reddidit, Chimaeram fingitur occidisse. Huc multorum malorum descriptio quae ad Stygiam familiam pertinent, non incommode referri posset; sed tamen, quia alibi opportunius tractari posse videntur, ea ad alium locum reseruo. Quare, illis omnissis, ad Parcas venio, quae ab antiquis in Diuos relatae sunt, et templa, ac altaria obtinuerunt. Hae tres suerunt, Plutonique suam nauabant operam, vt earum vna apud Claudianum lib. I. de Rapt. Proserp. fatetur, cum Plutonem orat, ne bellum Ioui velit inferre, ita dicens;

O maxime noctis
Arbiter, vmbrarumque potens, cui nostra laborant
Stamina, qui finem cunctis, et semina praebes,
Nascendique vices alterna morte rependis;
Qui vitam, lethumque regis.

Neque mirum est, Parcas Plutonis esse administras; nam eae vitam humanam quasi e colo ducere credebantur; quae est breuis vel diuturna, prout corpus solidiori, aut infirmiori est materia coagmentatum; materiam autem Pluto repraesentat. Eas antiqui tres finxerunt, quarum primam hominis generationi, alteram vitae, tertiam morti praefecerunt; nam quae est inter eas adolescentula, colum tenet, ac inde pensa trahit; quae est hac natu maior, fusum habet, quo fila colligit; postrema anus collecta iam fila incidit. Quamobrem cum Poëtae mortem innuere

Fulgentius Plutoni Parcas tribuit; earum enim vis in res has inferiores dominatur; diximus autem superius, Plutonem terrae esse quoque symbolum. Varro, vt exstat apud Agellium, lib. III. nomina Paecis antiquos ait fecisse a pariendo, et a nono, atque [note: Nona. Decima. Morta. ] decimo mensemam Parca, inquit, immutata littera vna, a partu nominata: item Nona, et Decima a partus tempestiui tempore. Sed quia qui natus est, mori quoque debet; erarum tertia [gap: illustration]

Morta fuit appellata a morte, quam ea homini credebatur afferre. Hanc Pausanias in Eliacis prioribus describit, cum de Cypselli Arca narrat; ist dicens; Hic Polynicem in genua collapsum frater Eteocles vrgebat: a tergo adsistebat foemina denti bus, et aduncis vnguibus quauis fera immanior. Testabatur inscriptio, Mortam illam Parcarum vnam esse; et sati quidem vi Polynicem succubuisse, Eteoclem vero merito suo cecidisse. Quia vero multi Philosophorum senserunt, diuinam prouidentiam semel cunctas vniuersitatis huius es ita disposuisse, vt numquam amplius vlla ratione mutari queant; quandoquidem earum caussae ita inter se per seriem quandam sint conne xae, vt non possint non omnia necessario ab eis proficisci; hinc fati nomen ortum habet, quod Poëtae sub Parcarum fictione adumbrarunt; easque tres constituerunt; nam omnia ex principio quodam prodeant, necesse est, vt per sua media progredientia ad finem tandem, quo sunt destinata, perueniant. Hae ex Chao emersisse finguntur; num in prima illa omnium separatione, singulis suae propriae caussae tributae fuerunt. Sunt qui ex Herebo (qui est penitissima terrae pars) ac Nocte eas natas voluerunt: vt ex patris matrisque obscuritate intelligeremus, quam difficile in caussarum cognitionem perueniamus. Plato [note: Necessitas Dea. ] lib. X. de Repub. eas Necessitatis filias facit; interque earum genua magnum illum fusum adamantinum collocat, qui ambos polos attingit. Hae ergo iuxta Platonis sententiam aequalibus inter se interuallis in throno sedent, vestibus albis, capite coronato, etad Sirenum harmoniam canunt, Lachesis quidem praeterita, praesentia Clotho, Atropos vero futura: omnes fusum vna cum sua matre Necessitate tractant; Clotho dextera, sinistra Atropos; ambabus manibus Lachesis. Humanae vitae fata a Lachesi pendent: aliaque multa diuinus hic Philosophus adiicit, quae nunc non est explicandi locus. Earum matri Necessitati atque Violentiae templum apud Corinthios dicatum esse [note: Parcarum coronae. ] Pausanias refert, quo nemini fas erat ingredi. Serta Parcis aliqui ex narcissis confecerunt; alij candida fascia earum capita cinxerunt; quemadmodum Catullus, qui eas ita in Pelei, et Thetidis Epithalamio ita describit;

Hometus in hymno Mercurij, Parcas tres sorores, vir gines, als tasque facit, ac eas caput farina conspersum habere dicit. Apud [gap: illustration]

Pausaniam est legere, Venerem a Graecis, inter Parcas adnumeratam [note: Venus inter Parcas. ] fuisse, praesertim ab Atheniensibus, qui huic Deae simulacrum vt Hermae quadratum dicauerant; epigramma autem indicabat Caelestem Venerem esse, Parcarum natu maximam; de qua nihil fide dignum ait, ab A theniensibus traditum. Hoc mihi in mentem reuocat, Romanos olim in Libitinae tem plo feretrum reposuisse: cuius rei Plutarchus eam rationem affert, quod scilicet Libitina Venus esset, in cuius tem plo sepulcralia insignia custodirentur, vt nos humanae vitae fragilitatis admoneremur, cuius initio atque fini eadem Dea praeesset: nam Venus generationis credibatur Dea: quare qui eam Parcarum maximam natu faciebant, proculdubio innuebant, eamdem humanae vitae finem imponere. Possumus etiam dicere, id eo referri, quod Parcae caelestes haberentur, licet Plutoni inseruire essent dictae. Itaque in quadam Graeciae parte altare erat Moerageti Deo dicatum, qui Parcarum ducem significat. Pausanias scribit, id certissime Iouis esse cognomen; is enim solus Parcas in sua potestate habere creditus est. Eadem fortasse [note: Deorum scriba. ] de caussa eumdem Deorum scribam vocant; tamquam eius esset munus Deorum voluntatem sibi cognitam atque perspectam litterarum monumentis commendare, vt suo tempore eam exsequendam curaret. Petrus Appianus in libro Antiquariorum refert, in Stiria non diu admodum plumbeam laminam repertam fuisse; vbi circulus ductus est; intra cuius ambitum adolescens quidam nudus supra paruum sedile sedet, qui vtraque manu oculos, faciemque contegit; Epigramma supra caput, est CLOTHO: ad pedes est puer alatus, nudus quoque, qui dextera manu genu dexterum tangit; sinistra hominis caluariae inhaeret, quae in ore transuersum ossum habet; puero est inscripum nomen LACHESIS, caluariae autem ATROPOS: a pueri dextera, non admodum longe ab eo, ardens flamma vidctur exsistere; prope adolescentem herba cum quibusdam floribus cernitur; reliquum solum est aridum, saxi hinc inde conspersum. Sed vt tandem Stygiae familiae finem imponamus, nunc de Nauiculario videamus, quem ferebant, animas, mortalibus corporibus exsutas, Achaerontem fluuium transportasse; non tamen omnes, sed eas, quae Deum infensum haberent; vt

Scito, animas, quarum diuinum haud numen amicum,
Vna omnes Stygias huc vndique tendere ad vndas.

Sed tamen antiqui absque vllo discrimine omnes illuc confiuere asserebant; licet non omnes eodem modo vlteriorem ripam transueherentur; quemadmodum ex Virgilio lib. VI. AEneid. intelligimus; nam eaetantum statim fluuium transmit tebant, quarum corpora sepulturam essent nacta; sed si ea adhuc insepultaiacerent, centum erabant annos, antequam

Charontis nauim ingrederentur. Charontem Seneca in Hercule furente ita designat;

Hunc seruat amnem, cultu et aspectu horridus,
Pauidosque manes squalidus gestat senex.
Impexapendet barba; deformem sinum
Nodus coercet: concauae squalent genae:
Regit ipse conto portitor longe ratem.

Portitor has horrendus aquas, et flumina seruat
Terribili squalore Charon, cui plurima mento
Canicies inculta iacet: stant lumina flamma:
Sordidus ex humeris nodo dependet amictus:
Ipse ratem conto subigit, velisque ministrat,
Et ferruginea subuectat corpora cymba,
Iam senior, sed cruda Deo, viridisque senectus.

Ita etiam eundem Polygnotus, expresserat quibusdam in tabulis, quae apud Phocenses in Apollinis templo asseruabantur; nam is in eo pingendo, poetas antiquos sibi imitandos proposue rat, quemadmodum Pausanias in Phocaicis refert; qui etiam de quadam aqua meminit, ibi exsistente, quam pro Achaeronte poni putat, magnam quoque vim palustris arundinis inesse, et piscium potius vmbras, quam pisces ipsos cerni scribit. Ioannes Buccatius [note: Expositio imaginis Charontis. ] hanc imaginem exponens, inquit. Charontem pro tempore capi, vt etiam Seruius intellexit; hic est Herebi filius, qui arcanum diuinae mentis consilium repraesentat, a quo tempus, caeteraque vniuersa sunt progenita. Eius mater dicitur esse Nox; nam antequam tempus exsisteret, nodum lux erat; ideoque in tenebris est is generatus, ex tenebrisque natus est. Hic ad inferos relegatus est; nam caelites tempore minime indigent, quemadmodum nos, qui infimam orbis partem colimus: quare illis comparati, in inferno degere iure dicimur. Animas Charon ad alteram fluminis partem transuehit; nam nos statim in lucem hanc susceptos, tempus ad mortem ducit; per fluuiumque Achaerontem transfert, qui gaudij priuationem significat; nam vitam hanc transigimus fragilem, caducam, miseriarumque plenissimam. Idem est quidem senex, sed tamen

robustus; nam tempus numquam diuturnitate suas vires amittit. Panno quodam atro, ac sordido contectus est; nos enim, dum tempori sumus obnoxij, nullam fere cogitationem aliorum suscipimus, praeterquam terrenorum, quae vilissima sunt, si cum caelestibus conferantur; quibus tantum nobis esset inhiandum: sed tamen mortalis huius corporis velum, quo induimur, ita nobis rationis lumen occultat, vt caecutientes inferna haec loca obeamus, sensus, ac deprauatos animi affectus tamquam duces sequentes. Quare minime mirum videri debeat, si sexcenta nos opptimant mala, statim atque in hunc infernum delabimur, hoc est, animi nostri mortalia corpora induunt; nam huc reserri potest, quod Virgil. lib. VI. Aeneid. de Malis, inferni portas obsidentibus fingit: Carmina ita habent;

Vestibulum ante ipsum, primisque in faucibus Orci
Luctus, et vltrices posuere cubilia Curae:
Pallentesque habitant Morbi, tristisque Senectus,
Et Metus, et malesuada Fames, et turpis Egestas:
(Terribiles visu formae) Lethumque, Laborque:
Tum consanguineus Lethi Sopor, et mala mentis
Gaudia, mortferumque aduerso in limine Bellum:
Ferreique Eumenidum thalami, et Discordia demens;
Vipereum crinem vittis inne xacruentis.

MERCVRIVS.

INTER fabulosos antiquorum Deos ita erant munera distributa, vt alij aliud sibi tantum proprium essent sortiti. Inter [note: Deorum nuncij. ] hos duo hoc officio fungebantur, vt Deorum essent nuncij; Mercurius vnus, qui Ioui operam suam nauabat; Iris altera, quae Iunoni; non soli tamen; nam et Ioui interdum ministrasse legitur: sed tunc tantum, cum mortalibus bellum, pestem, famem, aliudve ingens malum annunciaret. Mercurij autem opera in rebus laetis Iupiter vtebatur; sed et caeteri Dij eumdem sibi nuncium, cum esset opus, adsciscebant. Haec fabula innuit, sermone id exprimi, quod mente, quae diuina est in nobis [note: Mercurij munus. ] particula, conceperimus. Hunc veteres non solum nunciis, sed et lucris praeposuerunt, quemadmodum is de se qpud Plau

Nam vos quidem id iam scitis concessum, et datum
Mihi esse ab Dijs alijs, nuntijs praesim, et lucro.

In libro Antiquariorum Petri Appiani Mercurius imberbis effingitur, duabus paruis alis supra aures affixis, nudus, nisi quod in dorso palliolum habere videtur; dextera marsupium continet, quod supra caput hirci iacet; sinistra vero caduceum [note: Caduceus. ] praefert; ad pedes gallus, et hircus subest. Caduceus erat eius insigne; qui initio erat virga quaedam, ab aliis non differens, [gap: illustration]

quam ab Apolline dono accepit, pro citharae munere, quod in eum contulerat, cum post boues surreptas, foedus cum eo percussit. Itaque Homerus in hymno in Mercurium, Apollinem ita ei dicentem inducit;

Hancque tibi virgam, qua felix, atque beatus
Efficiere, dabo; placeant si munera nostra.

[note: Anguescur cum Caduceo. ] Caduceo duo angues sunt additi; vel quod Mercurius, cum duos inter se serpentes pugnantes offendisset, sua virga inter eos coiecta, illos reconciliauit; aut ob eam rationem, quam Plinius lib. XXIX. affert, qui, postquam retulisset, cur serpentes aesta te inter se complicentur, subiicit; Hic complexus anguiu, et efferatorum concordia caussa videtur esse, quare exterae gentes caduceum in pacis argumentis circundata effigie anguium, fecerint. AEgyptij, quibus non iniuria id tamquam primis inuentoribus tribuerimus, caduceum ita pingebant; Erat virga erecta, vbi dracones, mas, et foemina parte media voluminis sui inuicem nodo, quem vocant Herculis obligabantur; primaeque partes eorum reflexae in circulum, pressis oculis ambitum circuli iungebant, et postmodum caudae reuocabantur ad capulum caducei, ornabanturque alis, ex eadem capuli parte nascentibus. Eam virgam Latini Caduceum appellabant, quod eo apparente, statim discordiae caderent. Itaque pacis insigne erat; [note: Legati pro pace. ] et legati, pro pace missi, illum ferebant: qui et Caduceatores appellabantur: iidem interdum Oleae ramum ferebant, hoc [note: Olea pacis signum. ] prae se ferentes, se vt amicos venire. Ita Virgilius fin git AEneam centum oratores ad Latinum allegasse, olea coronatos; eumdemque, cum ad Euandrum proficiscitur, Pallanti, quoi primus sibi occurrisset, manu oleam extulisse, hoc signo ostendentem se tamquam amicum ad eos accedere. Statius, cum scribit, Tydeum legatum pro Polynice Thebas ad Eteoclem pro recuperando regno profectum, eum oliuae ramum praetulisse refert; cum vero re infecta, eum reuerti oporteret, eumdem humi abiecisse: ex quo sceleratum illud inter fratres bellum initium du xit. Appianus Alexandrinus scribit, Asdrubalem, cum videret, se diutius Carthaginis arcem contra Romanos oppugnantes defendere non posse, vxore filiis, aliisque multis in AEsculapij templo relictis (qui postea se ipsos combusserunt) clam ad

Scipionem profugisse, oleae ramum secum ferentem; quo significabat, se pro pace impetranda ad illum accedere: quod multi praeterea ex eius militibus paullo ante effecerant, qui ad Scipionem se contulerant, vt ab eo obtinerent, quo non esset frau di eis, qui ex arce fugissent, verbenam, non oleam praeferentes; [note: Verbena. ] licet ex Appaini verbis non solum verbena, sed et alia herbarum genera, quibus AEsculapij templum, atque ara ornabatur, quae in arce erat, intelligi possint; nam Verbenae nomine herbae omnes, ac folia capiebantur, quae Deorum aris imponerentur. [note: Porrigere herbam, quid significet. ] Sed et alicui herbam porrigere, apud veteres significabat, cum fateri, qui porrigebat, se victum ab eo, cui porrigebatur. Quod Festus scribit, primis illis temporibus a pastoribus introductum; nam, cum cursu, aut alio ludorum genere inter se certabant, victus se humi inclinabat, et herbam manu decerptam victori porrigebat. Sed tamen Verbena ipsa erat pacis signum, vt Plinius scribit; hacque legati coronabantur, qui pro foedere aut pace ineunda mittebantur, praesertim a Romanis; nam aliae nationes alia pacis insignia vsurpabant; apud enim Appianum de quibusdam Hispaniae populis legitur, qui legatos ad Marcellum pro venia ac pace impetranda miserunt, eos lupi pellem pro Caduceo, aut olea, vel verbena praetulisse; quae magis apud caeteros in huiusmodi negotiis erant visitata: his ve teres inter dum vela quaedam, aut laneas fascias praetendebant, quae eorum qui ferrent insirmitatem atque submissionem denotabant: ouis enim est animal infirmum, atque vile, quemadmodum Seuius, AEneae primum ad Euandrum sermonem enarrans testatur.

[note: Pax. ] Pax Caduceo repraesentata apud antiquos Dea habebatur, Romaeque pulcerrimum, amplissimumque templum habebat, ita vt exterae nationes ad illud visendum vndique confluerent. Id a Vespasiano post Victoriam e Iudaeis partam, exaedificatum ferunt; in quod omnia Hierosolymitani templi ornamenta transtulit. Pacem Aristophanes aspecu pulcerrimam describit, eique Venerem, ac Gratias comites tribuit. Pausanias refert, [note: Pacis imago. ] eius statuam Athenis ad mulieris speciem esse effictam, Plutum puerum diuitiarum Deum (vt fuperius diximus) manu tenentis; diuitiae enim pace magis, quam bello parantur, ac

conseruantur. Itaque veteres Pacem Cereris amicam dicebant, [note: Pax Cereris amica. ] vt Tibullus lib. I. Eleg. vltima dicit;

-- Pax candida primum
Duxit araturos sub inga curua boues.
Pax aluit vites, et succos condidit vuae,
Funderet vt gnato testa paterna merum.

Bellum autem contrarium efficit. Quare Claudianus Cererem fingit, filiam Proserpinam Marti, aut Phoebo noluisse collocare, qui eius erant proci; nam sicut vehementes Solis aestus, atque diuturni segetibus officiunt, ita et bella. Quamobrem antiqui; vt in quibusdam numismatibus cernitur, Pacem effinxerunt, mulierem, manibus spicam continentem: de qua ita ibidem Tibullus scripsit;

At nobis Pax alma veni, spicamque teneto;
Perfluat et pomis candidus ante sinus.

Eam olea interdum coronabant, aliquando lauro: in numisma tibus roseis sertis saepe cernitur redimita. Concordia atque Pax quam quam diuersa nomina habent, et diuerso modo effingantur, tamen idem vtraeque significare videntur. Ambae ab antiquis diuino cultu affectae sunt, vt ab eis vitam tranquillam, ac ab omni perturbatione liberam consequerentur. Concordiam effin gebant, dextra craterem tenentem, laeua Cornucopiae. Itaque de ea ita Seneca in Medea dixit,

-- Et asperi
Martis sanguineas, quae cohibet manus,
Quae dat belliger is foedera gentibus,
Et cornu retinet diuite copiam, Donetur tenera mitior hostia.

Interdum et sceptrum habebat, ex quo fructus exire videbantur. Aristides in oratione pro Concordia ad Rhodienses eam expressit decoram, compactam, bene coloratam, gratiosam, et vndique per omnia sibi quadrantem, et congruentem, Deorumque diligentia, ac benignitate in terram delapsam. Hanc eamdem Deam idem orator ait, ab Ioue horas confirmare, solam obsignare cuncta, agros cultibus exornare, suarum cuiusque rerum fructus, aliarumque possessionem praestare, res vrbanas gerere pro voto, perquam mature nuptias tum dare, tum

accipere inquos, et a quibus libeat, liberos educare, atque eru dire. Sed et duabus tantum dexteris manibus interse iunctis in quodam Neronis numismate cernitur: id quod et Fidei tribui [note: Fides Dea. ] tur, quam etiam veteres Deam habebant. Eam Silius Italicus lib. II. de bello Punico in penitissima caeli parte collocat, cum Herculem fingit eam ita alloquentem,

Ante Iouem generata, decus diuumque, hominumque,
Qua sine non tellus pacem, non aequora norunt,
Iustitiae consors, tacitumque in pectore numen.

Fides enim debet esse tecta, atque secreta; hoc est, res, quae alicuius sidei creduntur, non sunt vollo pacto prodendae. Eamdem omnis doli, atque fraudis expertem esse oporter. Albo panno velati Flamines ei ex Numae instituto sacra faciebant, quemadmodum Liuius refert, vt eo in telligeremus, fidem omni sinceritate custodiendam esse. Fidei dextera manus erat consecrata; quod innuebat, Fidem dextera tutandam esse. Virgilius lib. [note: Fidei color. ] I. AEneid. albam, et canam Fidem vocauit; quod Seruius enarrans, ideo dictum esse inquit, quod fere in canis hominibus fi des reperiatur. Horatius suorum temporum iniquitatem accusans, inquit,

Vbi Acro ait, albo panno caput velasse eos, qui Fidei sacrisicarent: quod eo referebatur, vt significaret, candidissimum animum semper Fidei debere esse comitem. Quare Ludouicus Ariostus haec de Fide dixit;

Olim sancta Fides niueo vestita colore
Tota videbatur, nihil et nigroris inesse,
Cernere erat: totum nam illi decus ore perisset.

[note: Dextera Fidei consecra ta. ] Quia vero Fidei propria sedes in dextera manu credebatur; ideo interdum duabus iunctis manibus fingebatur; interdum duabus imagunculis, dexteram dexterae iungentibus. Quamobrem apud veteres manus dextera tamquam res sacra putabatur. Vnde profectum est, vt, cum tumultum aliquem repente excitatum sedare volumus, eam in altum tollamus; eamdemque apertam porrigentes, pacem afferre indicamus. Itaque plurimae principum, ac illustrium im peratorum statuae cernun tur cum pedestres, tum equestres, dexteras manus tendentes. Iosephus quoque in libris de antiquitate Iudaica refert, inter barbaros, cum quis dexteram manum alteri porrexisset, significasse, nullum dolum subesse, quominus alter alteri non fideret. [note: Manus osculari. ] Hinc forte consuetudo manauit, Dominorum, ac principum manus osculandi; quae non solum apud nos sed etiam apud feteres seruabatur; vt ex Plutarcho discere possumus; vbi Popilius Lena, postquam diutius cum Caesare, in senatum abeunte co ipso die, quo fuit interfectus, esset colloquutus, manu

osculata, discessit. Et Macrobius lib. I. Saturn. sub Praetextati persona in seruorum defen sionem dicit, inueniri inter seruos aliquem pecunia fortiorem; inueniri et dominum spe lucri oscula alienorum seruorum manibus infigentem. Hoc significabant, se eius fidei commendare, cuius manum oscularentur; ideoque eum suum dominum agnoscere. Vsque ad tempora nostra veterum etiam mos deriuauit, dexterae manus in fidei fignum porrigendae. Fides etiam sub canis candidi symbolo ostendebatur; plurima enim, eaque admiranda de canum fidelitate narrantur. Sed ad Concordiam reuertamur, cui antiqui [note: Ciconia Concordiae sacra. ] ciconiam consecrarunt; ideoque ciconiae multae in eius templo alebantur; licet Angelus Politianus non ciconiam, sed cornicem Concordiae tribuat; ad cuius confirmationem vetera [note: Cornix corcordiae auis. ] numismata aliquot adducit, atque Aelianum, qui dicit, veteres in nuptiis, postquam Hymenaeum inuocassent, cornicam quoque aduccasse, in faustum scilicet omen concordiae futurae inter eos, qui liberorum quaerendorum gratia conuenissent. Sed hoc fidem in nuebat, quam inter se coniuges seruare debebant; vt idem quoque Aelianus refert; dicitque cornices ita sibi mutuo fideles esse, vt, si coniugum altera mortua fuerit, altera perpetuo vidua perseueret. Sed et apud antiquos mala [note: Mala punica pro con cor dia sum pta. ] punica Concordiam significabant, vt Hebraeorum scriptores tradunt; ideoque in veste sacerdotali depicta tradunt.

Nunc ad Mercurium reuertamur; quem Homerus pedibus alatis, manuque virgam tenentem designauit, cum a Ioue vel ad Claypsonem missum, vt Vlyssem a se dimitteret, vel ad Priamum in Graecorum castra perducendum allegatum fingit, vt filij Hectoris cadauer repeteret. Eum Virgilius felicissime est imitatus; cum lib. IV. Aeneid. Mercurium inducit Iouis iussu ad Aeneam proficiscentem, qui tunc Carthagine desidebat. Carmina ita habent;

-- Ille patris magni parere parabat
Imperio: et primum pedibus talaria nectit
Aurea, quae sublimem alis, sine aequora supra,
Seu terram rapido pariter cum flamine portant.
Tunc virgam capit: hac animas ille euocat orco
Pallentes; alias sub tristia tartara mittit:

[note: Pennae cur Mercurio tributae. ] Mercurio pennae sunt attributae, vt diximus, sermo enim, cuius habebatur Deus, vel quem ipse significabat, perinde ac alatus esset, euolat. Itaque Homerus e)/pea ptero/einta folet appellare, id est, verba alata. Quod autem Mercurius et caput semper alatum haberet, ex Plauto discamus licert; nam is, cum paullisper alienam sibi personam induisset, pennas deponere noluit; licet id se facere diceret, vt spectatores haberent, quo ipsum ab Amphitryonis seruo, in quem se verterat, dignoscere possent; eius [gap: illustration]

Nunc, internosse vt nos possitis facilius,
Ego has habebo vsque in petaso pinnulas.

Nam Mercurius pileo erat indutus, cui haerebant alae; quamuis Apuleius lib. X. de Asino aureo de eis non meminerit; cum Iudicium Paridis in scena actum refert; Mercurium inducens puerum luculentum, nudum; nisi quod ephebi chlamyde sinistrum tegebat humerum, flauis crinibus conspicuum, inter cuius comas aureae pinnulae simul coniunctae prominebant, cum caduceo, et vitgula. Martianus lib. I. Philolog. eum describit adolescentem, venusto, alto, ac robusto corpore, pubescentibus genis (qualem etiam Lucianus designat) semin dum incedentem, chlamydeque indutum parua, inuelatumque caetera, humerorum cacumen obnubentem: neque vllam alarum aut caducei mentionem facit; sed addit; palaestra, crebrisque discursibus exercitum corpus lacertosis in iuuenilis poboris exce llentiam toris virili quadam am plitudine renidere. Quod [note: Palaestra. ] cum eo consentit, quod Philostratus scribit, Palaestram Mercurij siliam fuisse; quae vix discerni posset, mas ne, an foemina esset; nam facies erat eiusmodi, vt vehementer ambigeres, num puer, an puella esset, flauae comae nondum tam longae erant, vt in no dum contrahi possent: pectus virginis erat; ipsae mammae vt in adolescentulo molli paullum exstare videbantur; brachia a sole colorem ducebant; ei sedenti oleae ramus in sinu positus erat; nam Palaestra hanc plantam diligebat; quandoquidem luctatores oleo se vngebant: Ita Philostratus Palaestram adumbrat; quam Mercurij filiam facit;is enim luctae inuentor fuit, vt etiam Horatius in hymno in eum meminit. Neque solum Mercurius corporis exercendi artem inuenit, sed et quibus meditationibus animus esset assuescendus, docuit. Iamblichus, A Egyptios [note: Mercurius omnium bona rum artium inuentor. ] omnes bonas artes Mercurio acceptas retulisse; atque ideo omnia sua scripta ei dedicasse refert. Cicero lib. III. de Natura Deorum scribit, Mercurium AEgyptiis leges, ac litteras tradidisse, et ab eis Thoit, vel Theut nominatum, vt et apud Platonem [note: Thoit. ] legitur. Alij ad diderunt, praeter literas, Musicam quoque [note: Thcut. ] a Mercurio, geometriam, ac palaestram repertam; cuius rei gratia quadratam in gymnasiis statuam ei ponebant; qualis

erat ea, quam Pausanias in quapiam Arcadiae parte fuisse scribit eo habitu, vt pallium induere videratur, in quadrangulam figuram desinentem, neque pedum tenus expolitam. Galenus in oratione suasoria, Mercurium, inquit, vt orationis parentem, et artium omnium auctorem in aliam effigiem quam Fortunae effinxerunt tum pictores, tum statuarij. effin gunt enim iuuenem formosum, non tamen fucatum, aut comptum, sed natiua quadam virtutis specie, vultu hilari, acribus oculis, in basi quadrata, quae stabilitatis, ac firmitatis figura est. Suidas narrat, quadratam figuram [gap: illustration]

Mercurio datam, vt verus sermo innueretur, qui semper consistit, nec cuiquam impugnatori vmquam cedit; sicut e contra mendacium subinde mutatur, nec vsquam consistere potest. Alexander etiam Neapolitanus lib. IV. scribit Mercurij statuam apud Graecos haberi quadrato statu, capite solum efficto; tali specie pluribus figuratis, quas pro immortali gloria magnis saepe ducibus dicabant; eas etiam ante domorum priuatarum ostia olim statuebant, quemadmodum Suidas memorat. Thucydides in VI. et Plutarchus in Alcibiade prodiderunt, huiusmodi statuas, cuiusmodi plurimae erant Athenis, vna nocte deiectas; quae res Alcibiadi negotium non paruum factitauit, cum in affectati principatus suspicionem venisset. Huiusmodi statuae [note: Hermae. ] Hermae dicebantur; quod et Mercurius e(rmh=s2 Graecis diceretur: ponebantur autem, vt diximus, in gymnasiis, et Academiis: quare Cicero in quadam epistola ad Atticum lib. II. Hermem omnium Academiarum ornamentum vocat: et in alia lib. IV. ad eumdem scribit ita; Hermae tui Pentelici cum capitibus aeneis me admodum delectant; hortaturque eum, vt quamprimum ad se mittat, quo iis suam bibliothecam adornare posset. [note: Hermarum primi opifices. ] Athenienses primi harum statuarum opifices leguntur: postea non folum Mercurij, sed aliorum quoque Deorum statuas Graeci quadratas nonn raro effinxerunt; praesertim Arcades, apud quos ara Ioui cum eiusmodi simulacro erat dicata. Cyllenius [note: Cyllenius. ] fuit Mercurius cognominatus a quodam Arcadiae monte sic dicto, vbi is est natus: sed tamen Festus dicit, eum ita appellatum, quod omnem rem sermo sine manibus conficiat; quibus partibus corporis qui carent, ku/lloi vocantur: ideoque quadratum eum fingebant. Mercurij vires, quas per sermonem exercet, praeclare Horatius in Hymno in eum expressit, dicens;

Quod is forte est a quapiam Graecorum fabula mutuatus, qua fertur Prometheus aliquando Iouem adiisse, orasseque, vt homines, rudi illa vita relicta, quam initio viuebant, ad politiorem se conferrent; tuncque Iupiter Mercurium vna cum illo misisse, praecipiens, vt eos, quos maxime idoneos existimasset, eloquen

tiam doceret, qua instructi, aliis persuadere possent, vt vitam ci [note: Lingua Mercurio consecrata. ] uilem socialem que degerent. Itaque veteres linguam Mercurio consecrarunt: et mos fuit, vt, cum cubitum irent, vinum libarent, et victimarum linguas ei sacrificarent. Mercurius primus [note: Mercatorum Deus. ] est habitus, qui lucrandi modos ostenderet; ideoque mercatorum erat Deus: hacque ratione factum fuisse, Suidas scribit, vt crumenam eius simulacro adderent. Fulgentius alatos Mercurij pedes vult ad velocem, atque perennem negotiatorum discursum referendum, qui suorum negotiorum transigendorum caussa, hac illacque cursitant. Quare Carsar in commen tariis de bello Gallico, Gallos refert, Mercurio praecipue inter omnes Deos diuinos honores tribuere, cuius apud eos multa simulacra visebantur; nam, praeterquam quod eum omnium fere artium repertorem crederent, putabant etiam multum in lucris, ac in negotiandi arte prodesse posse: in qua quantum [note: Gallus prope Mercurium. ] homines vigilantes esse debeant, praeclare sane gallus, eius simulacro appositus innuit; licet nonnulli putent, id potius solertiam, atque vigilantiam sapientum hominum defignare, quibus turpe est, totam stertere noctem: nam Mercurius, cum pro ratione, ac diuino illo lumine capiatur, quod nos ad rerum cognitionem ducit; non diu nos in somno sepultos delitescere permittet, sed, animi ac corporis viribus modico somno recreatis, nos ad consueta opera excitabit; neque tamen omnino insomnes ducere noctes nos volet; nam homines cum in perpetua corporis, aut mentis agitatione persistere nequeant, bre ui quiete, quam somnus affert, indigent. Pausanias in Corinthiacis [note: Somnus vna cum Musis. ] scribit de quadam ara, vbi Musis, atque Somno simul res sacra fiebat, tamquam maxime inter se consentirent. Veteres enim Somnum Deum habuerunt; cui et statuas ponebant: eum Homerus, ac Hesiodus Mortis fratrem appellarunt: quo etiam quaedam imago in Cypselli arca exsculpta respiciebat; erat enim mulier quaepiam, quae sinistro brachio puerum candidum dormientem sustinebat, dextera autem nigrum, qui etiam dormiebat, atque distortos pedes habebat; hic Mortem ille [note: Noctis imago. ] Somnum denotabat; foemina illa Noctem, am borum matricem signisicabat. Nox vero apud antiquos mulieris speciem habebat, magnis alis iisque atris praeditae, quae expansoe essent ita vt

iam volare velle videretur; iis vniuersam terram complectebatur, vt Virgilius scripsit. Ouidius papauere tempora eius cingit, vnaque cum ea magnam mittit nigrorum Somniorum multitudinem. Alij ei currum rotarum quattuor attribuunt, quae iuxta Buccatij sententiam quattuor noctis partes repraesentät, in quas a militibus, ac nautis, cum excubias agunt, est distributa. Ea est fusci coloris, sed vestis micat aliquantulum; quod ad caelum refertur, in quo semper sidera fulgent. Tibullus lib. II. Eleg. I. ei comites adiungit stellas, quas eius filias dicit, item Somnum, atque Somnia, cum ita dicit;

Ludite: iam Nox iungit equos; currumque sequuntur
Matris lasciuo sidera fulua choro.
Postque venit tacitus, fuluis circumdatus alis
Somnus, et incerto Somnia nigrapede.

[note: Somnus als tus. ] Quibus ex verbis, Somnum etiam alas habere coniicimus; quod et Statius habet lib. V. Siluarum, vbi Somnum allo quens dicit;

-- Nec te totas infundere Pennas
Luminibus compello meis: hoc turba precatur
Laetior; extremo me tange cacumine virgae.

-- Quatit inde soporas
Deuexo capiti pennas, oculisque quietem
Irrorat, tangens lethea tempora virga.

Statius loco supradicto eum adolescentem facit; atque placidissimum Deorum vocat; nam nihil mortalibus gratius accidere potest quiete post labores; eam autem Somnus affert. Itaque de eo Seneca in Hercule furente dixit;

Tuque o domitor Somne malorum,
Requies animi, pars humanae melior vitae,
Veris miscens falsa, futuri
Certus, et idem pessimus auctor.
Pater o rerum, portus vitae,
Lucis requies, noctisque comes,
Qui par regi, famuloque venis,
Placidus fessum, lenisque foues
Pauidum lethi genus humanum,
Cogis longam discere mortem.

Philostratus in Amphiarai imagine; in cuius antro portam [note: Vestes Somni. ] Somniorum esse dictitabant (nam si quis illic dormisset, quod fcire optabat, in somnis discebat) ita Somnum describit; Facie, [note: Cornu Somni. ] inquiens, resoluta videbatur; candidam vestem habebat su pra nigram, quasi diem, et noctem indicaret; cornu in manu habebat: quod et poëtae de eo affirmant, e quo somnia super dormientes effundere videatur: quod ideo fictum esse dicunt; quod cornu attenuatum pellucidum sit, resque, prout se habent, ostendat; itaque somnia, quae vera sunt, cornea dicuntur. Cum [gap: illustration]

vero Somnus vana denuntiat, ebur, et elephantis dentem gestat; nam illud in laminas vel tenuissimas dissectum, numquam [note: Portae Somniorum. ] pellucidum redditur. Quare Virgilius lib. VI. geminas portas finxit, per quas ad nos Somnia deriuent, alteram corneam, alteram eburneam: per hanc falsa, per illam vera in dormientes spectra immittuntur. De quo, ex Homero expresso ita Porphyrius disserit, quemadmodum Macrobius lib. I. in Somnium Sci pionis refert; latet, inquiens, omne verum: hoc tamen anima, cum ab officiis corporis, somno eius, paullulum libera est, interdum aspicit; nonnumquam tendit aciem, nec tamen peruenit: et cum aspicit, tamen non libero, et perfecto lumine videt, sed interiecto velamine, quod nexus naturae caligantis obducit: hoc velamen cum in quiete ad verum vsque aciem introspicientis admittit, de cornu creditur, cuius ista natura est, vt tenuatum visui peruium sit: cum vero a vero hebetat, ac repellit obtutum, ebur putatur, cuius corpus ita natura densatum est, vt ad quamuis extremitatem tenuitatis erasum, nullo visu, ad vlteriora tendente penetretur. Idem Virgilius lib. eodem de vlmo Somniorum scribit;

In medio ramos, annosaque brachia pandit,
Vlmus opaca, ingens, quam sedem Somnia vulgo
Vanatenere ferunt, folijsque sub omnibus haerent.

Vbi Seruius, qui de insomniis, inquit, scripserunt, dicunt, quo [note: Somnia va na. ] tempore folia de arboribus cadunt, vana esse somnia. Alij dicunt, vlmum arborem esse sterilem, ideoque Somniorum vanitatem exprimere, quae a veteribus caeca sunt appellata, vt Suidas refert; aut quod fallacia sint, aut quod cum eis loquantur, [note: Vnga Somni. ] qui oculos habent clausos. Virgam nonnumquam Somnus in manibus habere dicitur, qua homines tangens, soporem inducit: hac se tangi Statius in poemate paullo ante posito, orat. Ouidius eius sedes apud Cimmerios vult esse, Homerus in Lemno insula, Statius apud AEthiopes, Ludouicus Ario stus apud Arabes. Ouidius ergo postquam lib. XI. Metamorph. Somni regiam descripsisset, haec subiungit;

In medio torus est hebeno sublimis in antro,
Plumeus, vnicolor, pullo velamine tectus,
Quo cubat ipse Deus, membris languore solutis.

Sed nunc ad. Mercurium quadratum: quem Pausanias in Acharcis refert, alicubi in via exstitisse barbatum, atque pileatum: neque arbitror alibi de Mercurio barbato mentionem fieri; [note: Mercurius cur imberbis. ] nam semper imberbis describitur: quod significat, elegantem sermonem numquam senescere. Sed tamen primam lanuginem ex eo pullulare, ex Martiano supra didicimus; et Lucianus, in libro de sacrificiis idem confirmat. Homerus quoque fingit, ita Vlyssi visum, cum ad eum Molij herbam attulit, qua [note: Acerui lapidum circa statuam Merourij. ] contra Circes veneficia eum muniuit. Mercurij insuper statuis viatores solebant lapidum aceruos accumulare, vt singuli singulos adiicerent; id innuentes, vel ita Deum honorandum, re scilicet ea, quae ad praesens sit in promptu, et obuia; vel quod ita viam videbantur repurgare, ne ad lapides caeteri viatores offenderent; vel quod eo lapidum cumulo statua Dei notior praetereuntibus fieret: alij in orationem ipsam referunt, quae ex minimis particulis consistat. Suidas scribit hos lapidum aceruos in triuiis fuisse; ne viatores scilicet errarent. ideoque ibi fructuum primitias olim ponebant, vt viatores ex iis quod sibi esset opus, [note: Mercurius triceps. ] caperent. Mercurius quoque triceps effingebatur, vel ad vim fermonis exprimendam, vel ad vias ostendendas; in iis enim suberant subscriptiones, quo scilicet illa via ferret, et quo alia, et alia. Sedenim et Pastores a Mercurio curari, ex Homero habetur, cum im Iliade testatur, Phorbam ditissimum

Troianorum fuisse armentorum, atque gregum; nam Mercurius, cui is praecipue curae erat, illum ita locupletarat. Itaque Pausanias in Corinthiacis, illius statuam, ait, aeneam fuisse apud Lecheum sedentem, et iuxta eum arietem: cuius rei tamquam arcanae rationem reticet. De alia apud Tanagreos, qui erat Boeotiae populus, idem meminit, quae a collo suspensum habebat arietem; nam dictitabant, Mercurium, ea figura per oppidi moenia discurrentem, magnam pestem, quae tunc ibi grassabatur, depulisse. Itaque cum anniuersarium sacrum in eius rei memoriam [gap: illustration]

celebraretur, venustus adolescens vrbem obibat, agnum collo sustinens. Idem Pausanias de quadam alia Mercurij statua meminit, ex Arcadia, in Iouis Olympij templum allata. Haec [note: Mercurius pro Sole positus. ] erat galeata, amicta chlamyde, et tunica, arietemque sub ala portans. Macrobius libro I. Saturn. qui sub aliorum Deorum nominibus Solis multiplices virtutes intelligi vult, Mercurij imaginem ad Solem applicat, alas, in quiens, Solis velocitatem referre; nam ex fabulis habetur eum Argum Ius Inachi filiae custodis, quae erat in vaccam versa, interfecisse. Itaque eius statua interdum gladium habens effingitur: Argus autem est caelum, stellarum luce distinctum, quibus inesse quaedam species caelestium videtur oculorum: et videtur terram desuper obseruare; quam AEgyptij hieroglyphicis litteris cum significare volunt, ponunt hominis figuram. Is ergo ambitus caeli stellarum luminibus ornatus, tunc existimatur enectus a Mercurio, cum Sol diurno tempore obseruando sidera veluti enecat. Pleraque etiam simulacra Mercurij, idem inquit, quadrato statu figurari, solo capite insignita, et virili membro; vt Solem innuant, qui est mundi caput, et rerum sator: quattuor item latera ea ratione fingi, vt totidem mundi plagas, vel quattuor vices temporum, quibus annus includitur, significent; vel quod duobus aequinoctiis, duobusque solstitiis zodiaci ratio distincta [note: Caduceus quo modo ad hominis genesim referatur. ] est. Argumentum, Caducei ad genituram quoque hominum, secundum eiusdem sententiam, Aegyptij protendunt, Deos praestites homini nascenti quattuor adesse memorantes, Daemonem scilicet, Fortunam, Amorem, ac Necessitatem: et duos priores, Solem ac Lunam intelligi volunt; quod Sol auctor spiritus, caloris, ac luminis, humanae vitae genitor ac custos est: et ideo nascentis Daemon, id est, Deus creditur: Luna est Fortuna; quia corporum praesul est; quae fortuitorum varietate iactatur: Amor ex amborum serpentum, qui caduceum ambiunt, osculo significatur: Necessitas nodo, quo inter se illi con nectuntur, innui videtur. Martianus Capella lib. II. scribit, Philologiae, cum secundum caelum intrasset, obuiam venisse virginem, quae caelatam ex hebeno tabulam, argumentis Mercurium designantibus afferebar, Erat autem in medio auis AEgyptia, quae Ibis memoratur ab incolis: sed cum petaso

vertex, atque os pulcerrimum videbatur: quod quidem serpentis gemi ni lambebat implexio: subter quaedam praenitens virga, cuius caput auratum, media glauca, picus finis exstabat; sub dextra testudo, minitansque nepa: a laeua caprea; sed dilophon alitem, quae sit oscinum mitior, in certaminis tentamenta pulsabat. Haec omnia ex AEgyptiorum arcanis sunt desumpta, [note: Anubis. ] apud quos Mercurius sub Anubis nomine colebatur; nam hunc cum caduceo effingebant, vt eum Apuleius describit, qui de eo ita dicit; Erat ibi Anubis, quem Mercurium dixerunt, nunc atra, nunc aurea facie sublimis, attollens canis ceruices arduas, laeua caduceum gerens, dextera palmam virentem quatiens. Capite canino effingebatur, vt ex eo Mercurij sagacitatem in nos deriuantem intelligeremus; nullum enim cane sagacius animal. Aut iuxta Diodori Siculi sententiam, quod Anubis Osiridis filius esset, qui cum patrem semper in bello assectaretur, magna suae virtutis argumenta praebuit. Itaque post mortem est in diuos relatus: quia vero is viuens canem pro insigni gestabat, ideo canina facie illum Aegyptij coluere, id innuentes, eum scilicet fidelem patris custodem semper fuisse.

[note: Hercules. ] Hercules etiam idem erat cum Mercurij numine, vel certe non ab eo abhorrens: cuius rei fidem facit eius imago, a Gallis excogitata, qui eum tamquam prudentiae atque eloquentiae Deum colebant: ea autem, quemadmodum Lucianus refert, erat huiusmodi; Senex videbatur pene decrepitus, caluus, pau cis capillis, coloratus, fuscusve, et rugosus, leonina pelle indutus, cum rhopalo, id est, claua dextera, sinistra arcum tenens, pharetra ex humeris dependente, catenulis vero ex auro, et electro admodum tenuibus, linguae suae extremitate perforata, insertis, maximam hominum multitudinem non inuitam, [note: Eloquentiae vires. ] sed sponte sequentem, auribus alligatis trahens. Hic eloquentiae vires adumbrari, est perspicuum, quam Galli Herculi tribuebant; qua magis, quam corporis viribus eum pollere credebant. Eum igitur senem efsinxerunt; nam eloquentia magis viget in senibus, quam in adolescentibus: quemadmodum Homerus in Nestore nobis ostendit; ex euius ore dulcior melle fluebat oratio. Itaque in Arcadia templum commune cum Mercurio, eloquentiae Deo habuisse fertur. Athenienses etiam in

Academia aras non solum Musis, Mineruae, et Mercurio, verum etiam Herculi posuerunt; quod putarent huius quoque numen adesse iis, qui ibi exercerentur: Pausanias quoque scribit, Graecos, [note: Gymnasiorum Dij. ] atque barbaros credidisse, Mercurium, atque Herculem gymnasiis praeesse; qui in gymnasiis praecipue colerentur. Itaque apud Lacedaemones in dromo (erat autem is locus, vbi cursu se adolescentes exercebant) vetustum erat Herculis simulacrum, cui qui maiores erant natu, sacrificabant: et alicubi in agro Corinthio, Herculem aiebant, clauam suam Mercurio dicasse, [gap: illustration]

quae erat ex oleastro; et radicibus actis, in magnam arborem excreuisse credita fuit, Hic non dixerim, num vnum, an multos fuisse Hercules existimem; (quamuis me non laterat, Varronem XLIV. numerasse, asserentem, fortissimos quosque, Hercules fuisse dictos) neque quis ex tot in Diuos fuerit relatus; hoc enim extra meum propositum esse arbitror. Id hic dixisse sat sit, veteress vnum tantum Herculem coluisse, AEgyptiosque eum in duodecim principalium Deorum numerum retulisse, quemadmodum Herodotus refert. Licet autem fa cinora Her culis in signia a diuersis, hoc nomine appellatis facta legantur; tamen vni illi omnia adscribebantur, qui Deus habebatur. Huius simulacrum erat vtplurimum ingens, vt eo Herculis vires significarentur: ob quas Melampygos est cognominatus, hoc [note: Hercules Melanpygus. ] est, cluniater, quod est magni roboris argumentum; de quo huiusmodi fabula refertur. Passalus, et Alcmon fratres fuere, Memnonis filij, omni scelere in quinati; quibus mater praedixe rat, vt a nigriclune cauerent: illi nil magis ab instituto destiterunt. Accidit, cum forte Hercules sub arbore fessus recubaret, vt ij fratres Herculi insidias tenderent: quod praesentiens Hercules, viuos ambos cepit, per pedesque ligatos, a tergo suspensos claua gestabat: qui demissis capitibus, cum Herculis nigras nates viderent, maternae monitionis memores, inter se tacite su bmurmurabant: quos audiens Hercules, re intellecta, eo fertur cognomine adeo delectatus, vt statim vin culis solutos, impune abire permiserit: qui, postea Iouem fallere tentantes, in cercopithecos versi fuerunt, vt Suidas refert. Itaque sub Cercopum nomine dolosi, atque assentatores intelliguntur; quemadmodum est legere apud Plutarchum in libello de discernendis amicis ab adulatoribus; vbi scribit, Principes ita adulatoribus delectari, vt Hercules Cercopibus. De iis etiam meminit Herodotus, cum Xerxis iter in Graeciam describeret, dicens, eum Asopum fluuium transisse, apud dictas Cercopum sedes, vbi erat et lapis, qui Melampygus appellabatur, quod nomen nigrum etiam fontem significat. Sed pergamus de Hercule dicere; cuius simulacrum hominem fortem, ac robustum referebat; erat etiam nudum, nisi quod leonis pelle tegebatur; cuius caput ei erat loco galeae; clauam vna manu, altera arcum

tenebat; pharetra pendebat ex humeris. Huiusmodi quoque simulacrum aeneum, decem cubitos altum Olympiae visebatur, a sociis Thasi, Agenoris filij, qui ad quae rendam Europam venerat, dedicatum, vt apud Pausaniam in Elia cis prioribus legitur. Fuit etiam apud Lacedaemonios Herculis armati signum. Cur esset autem eo habitu Hercules, refert Pausanias in Laconicis hanc fuisse caussam; Oeonus (vel Lycimnius, secundum Apollodori sententiam lib. II.) Herculis consobrinus, cum adolescentulus adhuc esset, cum Hercule Spartam venit: cumque visendae vrbis caussa obambulans, ad Hippocoontis aedes forte accessisset, in eum canis, domus custos inuasit; at ille lapide canem percussit. Hippocoontis filij cursim egressi, puerum fustibus consiciunt. Ea res Herculem vehementer commouit: subito itaque animi impetu impulsus, Hippocoontis silios est armis adortus. Verum in ea dimicatione vulnere accepto, se clam periculo subduxit. Mox vero copiis comparatis, patre, et filio male multatis, probe Oeoni caedem vltus est. Ideoque Arcades Herculis simulacrum cum cicatrice in coxendice effinxerunt; propter vulnus scilicet in dicta pugna acceptum; [note: Aesculapius Cotylaeus. ] quo sanato, templum AEsculapio Cotylaeo dicauit ( kotu/lk enim est coxae cauitas) ei sanitatis beneficium acceptum referens. Apollodorus lib. II. refert, Herculem tunc etiam armatum fuisse, cum pro Thebis contra Mineos pugnauit; Mineruamque ei arma fuffecisse: idemque dicit, Herculem, cum ab Euryto sagittandi [note: Herculis arma. ] artem didicisset, sagittas ab Apolline, ensem a Mercurio, thoracem a Vulcano, a Minerua peltam sumpsisse; clauam autem sibi in Nemea silua confecisse. Plinius lib. XXXIV. cum memorabiles statuas recenseret, quae erant apud antiquos, iuxta rostra Herculis tunicati, eleo habitu Romae, torua facie, sentienteque suprema in tunica fuisse scribit. Eum vero terribilem aspectu fuisse, vel illud fuerit argumento; quod quidam eum tantum exhorruit, vt in saxum obriguerit, cum eum transeunten cerneret e spelunce quapiam, in quam eius timore se abdiderat: is vero lapis, vt Suidas refert, hominis formam praeferebat, qui caput exserit, vt prospectet. Fabulantur quoque poetae, Solem ingens poculum Herculi dono dedisse, quo et mare iuxta Athenaeum transmisit. Macrobius lib. V. id

[gap: illustration] ad Scyphum refert, quod est nauigij genus, et ad poculum id [note: Scyphus Herculis po culum. ] etiam nomen accommodari potest: quare olim in Herculis sacrificiis eo tantum poculi genere vsi sunt. Virgilius itaque libro IIX. de Herculis sacrificio ab Euandro celebrato scribens, inquit;

quod vasis magnitudinem ostendit; cum quo Hercules interdum [note: Hercules bi bax. ] effingebatur; aut vt ad fabulam dictam alluderetur, aut vt innueretur, eum maxime fuisse bibacem, quemadmodum

de eo Athenaeus narrat: quo fortasse eius simulactum respiciebat, quod in quadam eius aedicula in corinthio agro visebatur, in qua quidam adolescens ei poculum porrigebat; licet Pausanias in Corinthiis seribat, Herculem, cum apud socerum suum caenaret, digito vno Cyathi pueri, qui erat pocillator, eius in fundendo vino, ministerio offensum, tam grauiter caput percussisse, vt ex eo vulnere puer diem suum obierit: in cuius facti memoriam illa simulacra fuisse efficta. Apud Apoilodorum, Athenaeum, atque alios legitur, Herculem mirum in modum fuisse epulonem, atque voracem; itaque solum interdum integrum bouem absumpsisse: atque ideo ei auem la/ror a Graecis, a Latinis fulicam dictam esse dicatam: ea enim iuxta Suidam est maxime rapax, atque vorax. Ex quo factum est, vt in quibusdam eius sacrificiis verba bona praefari non liceret; nam, vt Lactantius lib. primo ac Apollodorus lib. II. refert, Hercules, cum Lin dum, quod est oppidum Rhodi, delatus esset, famemque pateretur, aratorem quemdam aspexit operantem, ab eoque petere coepit, vt sibi vnum bouem venderet. Enimuero ille negauit, fieri posse; quia spes sua omnis colendae terrae duobus illis iumentis niteretur. Hercules, solita violentia vsus, quia vnum accipere non potuit, vtrumque sustulit. At ille infelix, cum boues suos mactari conspiceret, iniuriam suam maledictis vltus est; quod homini eleganti, et vrbano gatissimum fuit: nam, dum comitibus suis epulas apparat, dumque alienos boues deuorat, illum sibi amarissime conuician tem cum risu, et cachinnis audiebat. Sed postquam Herculi diuinos honoresob admirationem virtutis deferri placuit, a ciuibus ei ara posita est, quam de facto bou/cugor, id est, bouis iugum nominauit; ad quam Deo iuncti boues immolarentur, sicut illi, quos abstulerat aratori; eumque ipsum sibi constituit sacerdotem, ac praecepit, vt iisdem maledictis semper in celebrandis sacrificiis vteretur: quod negaret, se vmquam epulatum esse iucundius. Neque hic silentio inuoluam quoddam sacrificiorum genus, non minus fortasse ineptum, ac ridiculum, atque superius suerat impium, et nefarium; quod quidem etiam ab Herculis voluptate ortum habuit. Id sic habet, prout Suidas refert; Bos, cum esset Herculi immolandus, aufugit: cum vero nihil esset, quo res sacra Deo

fieret, malum, quattuor suppositis ramis pro pedibus, et duobus pro cornibus, in formam bouis illi in sacrificium oblatum est. At Iulius Pollux in primo ait, in Boeotia de malis fructibus Herculi rem sacram fieri; idque ea caussa contigisse; quod, cum forte aries ei in sacrum adduceretur, Asopus fluuius adeo excreuit, vt adduci non posset: tum qui sacrum procurabant, malum maturum, et pulcrum accipientes pro ariete, ei quattuor festucas pro pedibus, et duas pro cornibus infixerunt; atque eo modo rem sacram peregerunt. Vnde postea apud Thebanos, et Boeotios id moris permansit. Sed, quia non minor Herculis virtus in egregiis ac fortibus gestis eluxit, quam in edacitate, aut bibacitate; plurimae ei quoque statuae, et tabulae, in quibus illustria eius facinora expressa fuere, tam in eius remplis, quam [note: Herculis la bores. ] alibi dicata sunt; alicubi enim infans Hercules cernitur, in cunis exsistens, duos serpentes, qui ad se accesserant, strangulans: idem maior iam natu effectus videtur effictus, qui capita Hy drae subinde renascentia abscindat, quae postea comburat: alibi vero post ceru um currens, aeneos pedes, atque aurea cornua habentem, eumque comprehensum interficiens; itemque malas ferocissimi leonis confringens, aut eum suffocans. Interdumque exprimebatur, ferocissimos quosdam equos contemplans, qui regis cuiusdam membra, a se suppositi, dilanient, atque mandant; humeris quoque impositum aprum gestans; sagittis aues quasdam conficiens, quae ita erant ingentes, vt alas pandentes, lumen solis mortalibus eriperent; vinctum secum ferocissimum taurum perducens, qui naribus ignem efflabat; fortissimum quemdam gigantem pectore comprimens, eumque elidens; feroci dracone interfecto, aurea mala ex Hesperidum hortis decerpens; humeris suppositis, caelum sustinens; tricorpore quodam rege sublato, eius armenta boum secum abigens; in spelunca quapiam formidabilem latronem, ore fumum ac flammam exspirantem enecans; tricipitem Cerberum, catenis a se vinctum secum pertrahens; sagittis aquilam conficiens, quae iecur Promethei, ad Caucalum montem religati absumebat; sexcentos demum latrunculos, atque tyrannos per vniuersum terrarum orbem de medio tollens; infinitum enim esset; singula eius gloriosa facinora percensere, quae praeclara

argumenta variis imaginibus effingendis suppeditant; et ob quae a)leci/kakos2, hoc est, malorum demolitor fuit cognominatus. Sed, quia nulla vmquam monstra sunt tetriora, atque immaniora, nec tyranni saeuiores, ac truculentiores inter mortales reperiri possunt, foedis animi vitiis; ideo nonnulli in ea sententia [note: Herculis sortitudo in animo. ] fuere, vt dicerent, Herculis fortitudinem in animo, non in corpore constitisse, qua is indomitas animi cupiditates, rationis imperio minus audientes, atque animi tranquillitatem mirum in modum perturbantes, compescuerit. In hanc sententiam Suidas scribit, veteres, vt Herculem prudentissimum, ac omnibus vittutibus ornatissimum fuisse ostenderent, eum pelle leonina indutum depinxisse; quod magni, ac generosi animi est at gumento: clauam dexterae addidisse; quod eius prudentiam, ac sapientiam nobis ob oculos statuit; quibus virtutibus praeditum, fabulae eum draconem, Hesperidum horti custodem interfecisse, ac tria mala aurea quae sinistra gestabat, inde abstulisse fin gunt; appetitum enim edomuit, eumque a gubernaculis amouit; eis rationem praeficiens, quam omni virtutum genere insigniuit. Macrobius lib. 1. Saturnal. sicut caeteros omnes Deos [note: Hercules pro Sole positus. ] pro Sole capi vult, ita etiam et Herculem ad eumdem refert; eius vero duodecim illa memorabilia gesta, a Sole, duodecim signiferi signa superante, adumbrari sentit. Alij tempus Hercule [note: Hercules protempore positus. ] repraesentari voluerunt; quod omnia vincit, atque domat: atque ea de caussa eum populea fronde coronatum dicunt: hanc enim ei arborem veteres dicarunt. Itaque Virgilius lib. [note: Populus Herculis sacra. ] IIX. AEneid. Euandrum, Herculi sacrificantem, populea fronde, quam et Herculeam vocat, caput cinxisse fingit; haec enim duplici colore duas temporis partes exprimit, nam albus ad diem, fuscus autem ad noctem refertur. Fabulae vero huius rei hanc caussam afferunt, quod scilicet, populea corona, cum ad inferos descenderet, caput Hercules velauerit; vnde foliorum pars, quae illius temporibus adhaeserat, candida, quae exterior fuerat, ex atro inferorum colore, nigra permansit: qui colores adhuc, in ea arbore cernuntur: casque frondes semper postea [note: Ritus in Herculis sa cris. ] Hercules amauit, nam ei capit a tetro inferorum fumo defenderunt. Quod autem Hercules pro tempore caperetur, quidam ritus, qui in eius sacrificiis adhibebantur, apposite

significabant; nam praeter morem, qui in aliorum Deorum sacrificiis seruabatur, aperto capite ei sacrificabant, quemadmodum Macrobius lib. II. Saturnal. refert; ad quam rem eadem ratio accommodari potest, quam supra in Saturno attulimus, cui item capite aperto rem sacram faciebant. Apud Plinium lib. x. legitur, Romae in aedem Herculis in foro Boario nec muscas, nec canes intrasse; hos quidem, aut quod clauam foribus appositam subolfacerent; aut, quod magno ab Hercule odio habiti feruntur, ob caussas a Plutarcho in Problematibus allatas, cum scilicet rationem redderet, cur canes eius templum non ingrederentur. Illas vero; quod, vt in fabulis narratur, cum in Olympia rem diuinam faceret Hercules, et muscae illi valde molestae essent, Iouem orasse ferunt; atque ita muscae omnes vltra Alpheum amnem euolauere: quare ab eo tempore Elienses [note: Iupiter Apomyion. ] Iouem Apomyion, hoc est, Muscas abigentem coluere. Licet aliqui putent, non Iouem, sed Myiagrum (qui et Myiodes dicitur) muscas ab hercule abegisse. Huic Deo cum alicubi in Graecia rem sacram facerent, muscae omnes extra regionem [note: Achor. ] auolabant. Cyrenaei, qui sunt Libyae populi, Achorem muscarum Deum colebant; eique sacrificabant, multitudine pestilentiam afferente; quae protinus interibant, statim atque esset [note: Beelzebubus. ] litatum. Accaronitae, quorum vrbs erat in Palaestina, Beelzebubum venerati sunt, quem muscarum Deum Hieronymus interpretatur. Et sicut muscae ab Herculis sacrificiis excludebantur; [note: Mulieribus Herculis sa crificiis interessenefas. ] ita mulieribus eis interesse, nefas erat; quod ab eo statutum ferunt; propterea quod mulier quaedam ei sitienti potum negarit, se excusans, quod Bonae Deae sacrificiis impediretur, quo minus hominibus aliquid praeberet. Quare, vt par pari referretur, factum est, vt, sicuti homines a Bonae Deae sacris repellerentur, ita et mulieres Herculis sacrificia spectare, aut eius templum ingredi non possent; nisi paucae quaedam apud Erythraeos, qui Herculis simulacrum apud se habebant in lignorum rate insertum, quemadmodum Pausanias in Achaicis refert. Ea ratis per Ionij pelagus ad insulam quandam appulsa est, quae inter Erythras, et Chium est media. Cum iam terram ea attigisset, conspecto signo, sumnis viribus Iones, et Chij certatim ad se illud pertrahere sunt conati. Erythraeus postremo

quidam, cui e mari, et piscatu victus fuerat, sed ex morbo erat oculis captus, quod per somnum moneri sibi visus fuerat, exposuit, oportere Erythraeorum foeminas comas tondere; e capillo earum si viri funes contexuissent, non difficulter, quo vellent, ratem pertracturos. Ei somnio vt obtemperarent, cum ciues foeminae animum non inducerent, e Thracia mulieres, quae voluntatia seruitute, ingenuae ortu cum essent, victum sibi apud Erythraeos quaeritabant, se tondendas praebuerunt. Qua iam ra te potiti Erythrael, edixerunt solis e Thracia mulieribusin [gap: illustration]

[note: Mulieres quibus licet Herculis templum ingredi. ] Herculis fanum introire, vt liceret. Idem Pausanias in Phocicis scribit, Delphis fuisse statuas Herculis, et Apollinis, qui tripodem prensitabant, et de eo iam prope erant pugnam commissuri: sed Latonam, et Dianam Apollinis, Mineruam Herculis leniuisse. [note: Herculiscum Apolline pugna. ] Tradebant enim, venienti ad Oraculum Herculi, sacerdotem responsum dare recusasse, Herculem vero ira commotum, sublatum e templo tripodem secum asportasse; sed postea, tripode reddito, quidquid voluit, ab oraculo didicisse. Erant [note: Tripusquid esset. ] tripodes ollae aereae, tribus fultae pedibus; quorum alij a)nasqkmatikoi\ dicebantur, quod scilicet ornatus gratia dicati erant in domibus, vel templis, ignibus prorsus intacti, quos Homerus a)pu/rous2 appellat, quod est, ignis expertes; qui vero ad ignis vsum comparati erant, a)i/sqwnas2. Priores illi maximo in pretio erant, Diisque, ac praestantibus virtute viris dono dabantur. Quare Virgilius lib. V. AEneid. eos inter praemia recenset, quae AEneas in ludis Anchisae patris manibus celebratis proposuerat: qui erant illi fortasse, quos dono ab Heleno acceperat, quos Virgilius [note: Lebetes. ] lib. III. AEneid. lebetes appellat; hos Seruius vult vasa esse, ad manus abluendas idonea; cum dicat, sibi videri, non multum decere, tali viro vasa culinaria donare. Sed Athenaeus, Homericam tripodum distinctionem referens, vsu introductum dicit, vt ambo genera lebetes appellentur; vultque a)i/sqwnas2 illos ad aquam calfaciendam esse accommodatos, a)tiu/rous2 autem esse paterarum instar, quorum vsus sit in vino fundendo. Sed tamen ad rem, qua de agimus, haec non admodum facere viden tur: illud potius facit; quod Tripus sit mensa in templo Apollinis Delphici, cui superposita Phoebas, vaticinabatur, Apollineo spiritu inflata, qui ex partibus inferioribus sacerdotis corpus ingrediebatur: itaque nonnulli referunt, eum tripodem in medio fuisse perforatum, ne vllum scilicet esset impedimentum, quominus spiritus in eam penetrare posset. Tripodem au [note: Veritas. ] tem pro Veritatis signo capere possumus: nam oraculum e tripode editum, semper verum habebatur. Itaque Athenaeus olim prouerbio iactari scribit, cum vellent hominem veridicum innuere, [note: Tripus Bacchi. ] eum ex tripodeloqui, Eadem ratione, idem dicit, Baccho tripodem attributum, qui in paterae formam erat effictus, nam vinum veritatem patefacit, non secus ac Deorum

oracula: nam de omnibus fere Diis legimus, eos alicubi oracula edidisse. De quibus non est nunc dicendi locus; opraepretium tamen mihi facturus videor, si in extrema hac Mercurij imagine, aliquid de Mercurij oraculo dixero. Pausanias in Achaicis scri [note: Mercury oraculum. ] bit, alicubi in ea Graeciae regione in medio foro Mercurij marmoreum signum exstitisse cum barba, e quadrata basi eminens, modica magnitudine: proximo loco oraculum fuisse; ante Mer curij signum Vestam et ipsam marmoreams; appositas ei fuisse plumbo ferruminatas aeneas lucernulas: qui Deum consulerent, Vestam primum, thure incenso, placasse, deinde, oleo infuso, lucernas accendisse; tum vero in arae dextera parte numum, patria nota signatum dedicasse: vbi quod ex vsu fucrit, fogassent, aurem simulacro admouisse, inde vero e foro abeun tes, manibus aures pressisse. vbi e foro excessissent, amotis manibus, quam primum excepissent vocem, cam sibi oraculi loco duxisse.

MINERVA.

DICVNT Philosophi, Deum opt. Max. inter plurima, quae in hominem contulit dona, duo praecipue admiranda esse elar gitum: vnum esse orationem, alterum manuum vsum. Sermo enim, animi sensa exprimens, maximam vim ad id, quod volumus, persuadendum habet; manus autem maxima industria cuncta ad vitam humanam facientia procurant, cunctarum artium munera obeuntes, quae aut olim sunt repertae, aut in su turum reperientur. Quia vero ornata oratio saepe non prodest, immo nocet plurimum, nisi rationem, atque prudentiam comitem habeat; nec prudentia in commune aliquid boni afferre potest, nisi sit orationis praesidiis instructa, qua aliis persuadere valeat, vt a malis refugiant, sectentur bona, ciuilisque vitae rationem tueantur, id veteres hoc symbolo innuerunt, Mercurium videlicet, ac Mineruam coniungentes. De Mercurio autem iam diximus; restat nunc de Minerua disserere, quam Pru dentiae Deam, ac omnium artium inuentricem arbitrabantur. Amborum ergo Deorum statuas copulantes, vnam reddiderunt, quam e(rmasqhnk\r appellarunt; e(/rmhs2 enim Mercurium, a)sqhn/k,

Mineruam sonat; eam in Academiis collocabant; vt eos scilicet commonefacerent, vt qui ibi se exercebant, eloquentiam prudentiae coniungerent; hanc reputantes per se parum posse prodesse, illam vero obesse plurimum; quemadmodum etiam Cicero in prooemio librorum de Inuentione pluribus verbis disserit. De Hermathena idem ita lib. III. ad Atticum scribit; Quod ad me de Hermathena scribis, per mihi gratum est, et ornameutum Academiae proprium meae; quod et Hermes commune omnium, et Minerua singulare est eius gymnasij. Si quis [note: Mineruae effigies. ] Mineruam velit effingere aut solam, aut cum Mercurio coniunctam, cam vultu virili effingat, et truculento, glaucis oculis; [note: Mineruae oculi. ] perpetuum enim fere id eius est apud Homerum epithetum, vt dicatur glaukw=pis2 a)sqhn/k. Pausanias etiam in Atticis post descriptum quoddam Mineruae simulacrum, quod Athenis in Vulcani templo exstabat, dicit, in fabulis fuisse, Neptuni filiam Mineruae similem fuisse, quod ambae caeruleos oculos haberent; cuiusmodi etiam pater Neptunus haberet. Sed Cicero in libris de Natura Deorum, Mineruae oculos caesios, Neptuni autem caeruleos fuisse scribit: in quo quidem aliqua differentia, quamuis non admodum magna cernitur; ambae enim voces apud Latinos viridem colorem significant, qui ad claritatem tendat, qualis in cati, aut noctuae oculis deprehenditur: si tamen quis velit in Mineruae oculis splendorem quemdam magis ignitum inesse, cuiusmodi est in Leonum oculis; non repugnabo. Eadem quoque longa hasta et crystallino clypeo armata effingatur; qualem seapud Ouidium lib. VI. Metamorph. cum Arachne certans, acu pinxit: carmina ita habent;

At sibi dat clypeum, dat acutae cuspidis hastam,
Dat galeam capiti, defenditur aegide pectus.

Quae omnia hominis prudentis in genium exprimunt, vt postea pluribus docebo. Claudianus etiam in Gigantomachia, aliique nonnulli eodem pacto Mineruam expressere, ab Homero exemplat mutuantes; qui cum eam fingit a Iunone in Martem Troianorum propugnatorem immissam, vt Graecis suppetias ferret, ei fortissimae bellatricis figuram attribuit; auratam galeam capiti accommodans; nam sapiens, sua sapientia munitus, facile se sartum, tectum a cunctis quae obstant, praestat; totusque

[gap: illustration] splendet in operibus, quae assidue sua industria molitur. Aurum etiam in Mineruae galea diuinum splendorem innuit, qui [note: Mineruae galea. ] humanam mentem suo fulgore collustrat; ab eo enim prudentia, [note: Minerua quomodo nata. ] ac sapientia in homines deriuat. Dicebatur etiam olim Mi nerua ex Iouis capite exstitisse; cuius rei simulacrum quoddam in arce Athenarum visebatur, quemadmodum Pausanias in Atticis refert; nam Vulcanus adamantina securi Iouis caput scindebat, ex quo Minerua absque matris opera emergebat; nam intelligentis animi virtus in cerebro residet, ac a diuina

mente, quam Iupiter adumbrat, tota promanat, omnis enim sapientia a Deo est, et ab ore altissimi procedit, non autem ortum ab inferioribus tahit, quae per Iunonem reptaesentantur. Sed Martianus Capella, Mineruam inquit, absquematre natam ideo fingi; quia mulieres omni consilio, ac prudentia destituuntur: in quo Aristotelem sequitur, qui in Ethicis scribit, mulieres non pollere consilio. Caput quinetiam Mineruae galea texerunt, vt innuerent, prudentem hominem non semper sua consilia passim cuiuis patefacere solere, nec assidue loqui, ita vt ab omnibus facile intelligatur; sufficit enim ei, vt a sui similibus sua verba percipiantur, quae caeteris aenigmatum Sphingis instar sint. Itaque AEgyptij in Isidis templi vestibulo (quae eadem erat, ac Minerua) Sphingem collocarunt: licert id possit ad religionis arcana accommodari, quae sub sacris integumen tis tegi debent, vt a promiscuo vulgo non secus atque aenigmata a Sphinge proposita ignorentur. Pausanias in Atticis testatur, Athenis Mineruae simulacrum fuisse, in cuius galeae cono [note: Gryphes. ] Sphinx eminebat, vtramque autem galeae partem gryphes tenuisse; qui caput, atque alas similes aquilae habent, caetera leones repraesentant: hae belluae dicuntur esse (si tamen reperiuntur; nam Plinius lib. X. fabulosas esse arbitratur) in Scythia; et [note: Arimaspi. ] cum Arimaspis, qui vnicum habent oculum, auri caussa, quod custodiunt, assidue bellum gerere. Ex quo intelligimus, quam custodiam nostro ingenio adhibere debeamus, ne Arimaspi irruentes, eo nos priuent. Interdum et gallum eiusdem galeae imposuerunt, vt apud Elaeos in quadam statua, a Phidia ex auro et ebore confecta cernebatur: quod Pausanias ad audaciam, quae in bello est adhibenda, refert; gallus enim magnam prae se fert audaciam: sed possumus ad vigilantiam quoque accommodare, quae in forti, ac sapienti imperatore inesse debet; nam eam antiqui tam bellicae rei quam pacis artibus praefecerunt; ac propterea armatam effinxerunt: fabulis quoque ea fertur Pallantem gigantem occidisse, a qua Palladis nomen iuxta [note: Pallas. ] quorumdam opinionem sumpsit; alij autem a)po\ tou= pallei=r to\ do/ru, id est, a concutienda hasta sic dictam volunt; nam eius Palladium hastam vibrare, ac oculos motare videbatur. Erat autem [note: Palladium. ] Palladium Palladis simulacrum, quod caelitus delapsum

[gap: illustration] credebatur; Romaeque in Vestae templo erat repositum, tantaque diligentia custoditum, vt nemini vel ad intuendum pateret accessus, nedum tangendum, nisi ex virginibus cuidam, cui eius [note: Tritonia. ] custodia erat demandata. Eadem Tritonia cognominata fuit, aut a quadam Libyae palude sic dicta, cuius filiam nonnulli eam fecere; fortasse quod ibi primum ea sit visa; aut quod tres sint sapientiae partes, praesentia nempe nosse, futura praeuidere ac praeterita meminisse: aut quia tria sunt sapientis praecipua munera, bona scilicet consilia dare, recte iudicare, et iuste operari:

caetera praetermitto, quae ad hoc nomen explicandum faciunt; [note: Minerua. ] parum enim nostro proposito congruunt, sicut et illud, Mineruam dictam aut a monendo, sapientia enim semper nos nostri officij admonet; aut a minuendis eorum viribus, qui sese sapientiae studiis dediderunt; ant a minando; nam vt belli Dea semper terribilis intuentibus videbatur: quod postremum cum eo mirum [note: Bellona. ] in modum consentit; quod et Bellona vocaretur: nam aliqui idem vtriusque numen esse voluerunt: Bellonam autem veteres bellis praefecerunt. Caesar scriptis testatum reliquit, Cappadoces eam tantum veneratos suisse, vt eius sacerdos secundum a rege locum teneret; id Deae maiestatem decere existimantes. Sed tamen earum inter se diuersae imagines differentiam inter cas esse aperte indicant; quod scilicet Minerua Imperatorum bellicis in rebus prouidentiam, diligentem administrationem, consiliumque sapiens repraesentaret; Bellona autem caedes, furorem, strages, et alia huiusmodi, que exercentur in praeliis, significaret: nam eam poetae Martis aurigam fingunt, vt Statius lib. VII. Thebaid. vbi sic inquit;

Eamdem etiam sanguine aspersam faciunt, qualem Silus Italicus eam describit, dicens;

Ipsa facem quatiens, et flauam sanguine multo
Sparsa comam, medias acies Bellona pererrat.

Sed tamen Statius lib. II. Thebaid. eamdem vim Mineruae tribuit, cum Tydei ad eam preces exponit in hunc modum;

Diua ferox, magni decus, ingeniumque parentis,
Bellipotens, cui torua genis horrore decoro
Caßis, et asperso crudescit sanguine Gorgon
Nec magis ardentes Mauors, hastataque pugnae
Impulerit Bellona tubas: huic annue sacro.

Bellona igitur ab antiquis Dea irae, ac furoris plena credebatur, cui caedes, humanus fanguis, bellaque cordi essent. Itaqueeius sacerdotes, qui Bellonarij appellabantur, se ipsi cultris feriebant, et proprio sanguine numen placabant. Hanc effingebant interdum flagello pugnas concientem; nunc tuba

bellicum canentem; nunc facem gestantem: nam apud Lycophronem legitur, veteres ante tubarum vsum inuentum, cum praelium essent commissuri, praemittere solitos qui ardentes faces contra se mutuo iacularentur, a quibus tamquam auspicato funestum praelium in choabant. Quo respexit Statius, cum pugnae initio Bellonam ardentem facem ostendisse scribit. eodem Claudianus spectauit, cum lib. I. de Rapt. Proserp. dixit,

Tisiphone, quatiens infesto lumine pinum,
Armatos ad castra vocat pallentia manes.

[note: Columna bellica. ] Ante Bellonae fanum columna quaedam exstabat, non admodum magna, quam Romani bellicam columnam vocabant: nam, cum patribus certa sententia inferendi in aliquem populum belli sedisset, ad eam post Iani portas patefactas, alter consulum accedebat; indeque hastam iaculabatur ex ea parte, quae ad populum, cui erat bellum offerendum, vergebat; et ex eo tempore bellum denunciatum intelligebant. Sed Romani, antequam imperij fines multum protulissent, ita bellum edicebant; Fecialem ad hostem allegabant, qui, belli caussis natratis, hastam in eorum castra coniiciebat. Sed et alij fuerunt apud veteres, belli denuntiandi ritus, quos in Iano attigi, et inferius in Marte, si locus dabitur, attingam. Et, vt de Bellona concludam, cam imagine saltem a Minerua differre constat: Mineruae Apuleius lib. X. galeam oleagina corona circumdat; nam haec arbor olim ei erat sacra; eius enim repertrix putabatur; quemadmodum et Virgilius eam lib. I. Georg. nominat; et sicut in fabula habetur litis inter eam, atque Neptunum, vtri scilicet Athenarum possessio esset adiudicanda. Herodotus scribit, eamdem oleam quam Minerua e terra eduxerat, quando cum Neptuno contendebat, atsisse vna cum ciuitate, a Persis combusta, sed eodem die repullulasse, et ad duos cubitos creuisse. Nonnulli dicunt, ideo hoc fictum; quod Minerua prima modum oleiab olearum baccis exprimendi docuerit; vel etiam, quod scientiae absque diuturnis vigiliis, et multo oleo insumpto, comparari nequeant. Quamobrem, vt ausanias in Atticis [note: Lucerna Mineruae. ] refert, aurea lucerna huic Deae Athenis dicata fuit, in quam oleum infusum non consumebatur, nisi exacto demum anno; cum tamen lucerna dies, noctesque arderet: id adeo

eueniebat, quod lucernae inerat e lino carpasio funiculus; quod sane linum vnum ex omnibus igni non conficitur. Idem in Corinthiis narrat, Epopeum pro quadam victoria Diis gratulatum, Mineruae templum erexisse, ac, opereiam absoluto, Deam esse precatum, sibi signum aliquod vt daret; num ei accepta fuisset fani dedicatio; statimque oleum ante templum diuinitus fluxisse. Ex quibus pateat, non iniuria Mineruae oleam dedicatam; idque non solum ob sapientiae studium, sed ob artium, ab ea re pertarum exercitationem; ei namque ars nendi, suendi, texendique accepta refertur, aliaeque quae mulierum sunt propriae. Itaque apud Graecos ea lignea erat efficta, ambabus manibus [note: Artes a Minerua inuentae. ] colum tractans. Apud Romanos quibusdam Mineruae festis, Martij mense celebratis, dominae ancillis prandentibus inseruiebant, hoc prae se ferentes, a Minerua se emolumentum capere, quod ab ancillis per supradictas artes traherent; ancillae etiam hoc veluti praemium a Dea se recipere fatebantur, ob labores in artibus, ab ea repertis toleratos. Noctua interdum Mi [note: Noctua vna cum Mineruae. ] neruae galea imponebatur; vt quae esset ipsi auis sacra, quam tantum amasse fertur, vt aut supra caput, aut ad pedes, aut alias aliter semper fere cum ea esse cernatur. Cuius rei caussam nonnulli eam esse volunt, quod Athenis, quae vrbs erat omnium Deae charissima (cuius rei vel illud sit argumento, quod et ipsa a)sqk/nk vno nomine cum ipsa ciuitate vocaretur; neque iniuria, cum ibi, si vsquam alibi, quondam omnium artium studia maxime floruerint) maxima noctuarum erat copia. Sed tamen si fabulas audire volumus, cornicem olim Minerua amabat, in quam adolescentulam quamdam, sibi charissimam conuerterat, vt eam a Neptuni vi defenderet, qui, vt virginem comprimeret, post eam in littore maris maxima qua poterat celeritate currebat: eam igitur cornicem factam Dea in deliciis habuit, quoad Cecropis filias accusasset. Ex qua re indignata Dea, cam ex alba in nigram, cuius nunc est coloris, commutatam, a se repulit, atque in eius locum noctuam suffecit. Itaque ex eo [note: Noctua quid significet. ] tempore maxima est inter has aues inimicitia. Noctua autem sapiens viri prudentis consilium significat; quemadmodum apud Iustinum legitur, qui refert, Hieroni, cum adhuc adolescentulus in militiam tunc primum profectus esset, noctuam supra

hastam aduolasse; quod coniectores interpretati sunt, eum consilio plurimum valtiturum: neque a vero aberrarunt, nam licet obscuro esset loco natus, Syracusarum est rex effectus. Quia ve ro oculos habuisse fertur eiusdem ac noctua coloris, quae noctu optime cernit; id innuit, sapientem hominem res vel occul tissimas, ac difficillimas facile dispicere; eumdemque, amoto ab animo mendaciorum velo, ad veritatem intuendam penetrare; haec enim delitescit, nec facile omnibus passim se videndam [note: Verituas. ] exhibet. Quamobrem Democritus eam in putei profundo obrutam dicebat, neque inde vinquam emergere, nitempus, aut Saturnus (vt Plutarchus in problematibus dicit) eius pater ex eo loco eam quandoque in lucem extrahat. Hippocrates autem in quadam ad Philopaemenem epistola hoc modo eam describit, Mulierem pulcram, magnam, simpliciter ornatam, illustrem, acsplendidam, cuius oculorum orbes puro lumine nitebant, vt astrorum fulgorem imitari viderentur. Idem [note: Opinio. ] ibidem et Opinionem deseribit hoc pacto, Mulierem, quae non mala videatur, sed audacior aspectu, et concitatior. Exstat apud Epiphanium ex Marco haeretico Veritatis effigies, litteris Graecis: cuius caput ex a, et w constabat; collum ex b, et y, ac caetera deinceps membra ex litteris prioribus se deinceps sequentibus, et posterioribus praecedentibus per seriem quamdam. Ea dem fingebatur, vt Philostratus in Amphiarao scribit, virgo niueis induta vestibus; eamque alibi Virtutis matrem appellat. [note: Vertus. ] Haec etiam apud antiquos Dea habebatur; cui Romani fanum ante Honoris templum, dedicarunt; nam, cum Marcellus, vt Valerius Maximus refert, ambobus templum vouisset, Romani, obiecta sibi a Pontificibus religione, duo exaedificauere; dicebant enim, si forte aliquod ibi prodigium accidisset, dubitassent, vtri numini litandum esset. Virtutis vero delubrum ante positum fuit, post inde Honoris; vt ostenderetur, aditum non patere ad verum honorem consequendum, nisi per virtutem ipsam; cuius ille tantum et est, et habetur precium, et praemium: quare virtutem alatam effinxerunt; propter gloriam sci licet, et honorem, qui eam ex humo in sublime euehunt: quod fortasse Luciani aetate raro vsuueniebat, sicut et aliorum temporum, praecipue nostrorum ratio fert, vt homines videlicet

omni virtute illustres saepissime humi serpere videamus; nam is in quodam Dialogo de Virtute, et Fortuna, Virtutem a Fortuna male habitam describit, laceram, et moerentem, vt quae nec ad Iouis aspectum admitteretur. Quare non inepte eam quidam peregrino habitu induerunt, vt quae, apud nos diuersorio non inuento, in alias regiones migret. Eamdem antiqui interdum matronae specie expresserunt, quadrato saxo insidentis. In M. Val. Acilij triumuiri numismate mulier est insculpta, columnae laeuo nixa cubito, dextera serpentem tenens. Exstat [note: Virtus mascula. ] etiam mascula Virtus in vno quidem Gordiani Imperatoris, in cuius altera parte imago est senis barbati, stantis, nudi, clauae innitentis, cum leonis pelle, brachio aduoluta, cum hac inscriptione, VIRTVTI AVGVSTI: in altero vero Numeriani numismate eadem prorsus cernitur imago senis cum inscriptione, VIRTVS AVGG. In Vitellij numismate Virtus est, adolescentis formam praeferens, succincte vestiti, galeam in capite habentis, cuius conus est ex pennis quibusdam; is sinistra eleuata rectae hastae inhaeret; dextera, qua et sceptrum tenet, dextrum genu contingit, quod sinistro est eleuatius, nam pede testudinem premit, ocreas pedibus induit, et oculos in Virginem quandam, quae est e regione, intendit; haec Honorem repraesentat; quae dextera manu hastam erectam tenet; ex ea parte vsque ad ventrem est nuda: sinistra cornu copiae habet: galeam pede proculcat; caput flaua coma est ornatum, quae concinnum in modum est aptata. Prodicus Sophista, vt, apud Xenophontem in vita Socratis, et apud Ciceronem lib. II. Offic. legitur, refert, Herculi, cum primum pubesceret, iuissetque in solitudinem quamdam, vbi duas vias inuenit, diuersas in partes ducentes, nescientique vtri se committeret, dum in ancipiti versaretur, duas visas esse mulieres; quarum vna erat [note: Voluptas. ] Voluptas, primo aspectu pulcra, lasciua, venustaque ob sucos, quibus se obliuerat; quae Herculem secum conabatur per deliciarum viam abducere, latam illam quidem initio, planam, facilem, variis herbis, floribus, ac arboribus consitam, quae mirum in modum oculos oblectabant; sed in fine artam, salebrosam, sentibusque obsitam: altera aspectu seuerior, simplicemque habitum gerens, Virtus erat; quae viam suam initio artam,

[gap: illustration] accliuem, atque difficilem ostentabat, sed quae demum in amoenissima prata, ac in campos, omnibus deliciis circumfluentes ducebat. Huic se Hercules adiunxit, illa reiecta: atque idcirco tam celebre est nomen consequutus. Dantes, in suo Putgatorio Voluptatem se vidisse fingens, illam describit mulierem balbam, strabam, pedibus distortam, mutilis manibus, pallido colore; quae postea expedite loqui inciperet, in pedes se erigeret, vultuique exalbescenti eos colores induceret, quos amor vellet; ab eaque se dulcissimis verbis illiciendum fuisse, nisi

statim Dea quaedam sancta, atque honesta exstitisset, quae alteri comprehensae vestes abscidisset, ventre sibi patefacto, qui tantum foetorem ex se emittebat, vt somnum sibi ademerit. Quae maxime cum supradicta Prodici fabula consentiunt. Sed si quis viam Virtutis, atque Voluptatis aliter vellet adumbrare, Pytha gorae litteram effingat, cuius descriptio, atque significatio inter Virgilij opuscula inuenitur: ea autem sic habet,

Littera Pythagorae, discrimine secta bicorni,
Humanae vitae speciem praeferre videtur.
Nam via Virtutis dextrum petit ardua callem,
Difficilemque aditum primum spectantibus offert;
Sedrequiem praebet feßis in vertice summo.
Molle ostendit iter via lata: sed vltima meta
Praecipitat captos, voluitque per ardua saxa.
Quisquis enim duros casus Virtutis amore
Vicerit, ille sibi laudemque, decusque parabit:
At qui desidiam, luxumque sequetur inertem,
Dum fugit oppositos incauta mente labores,
Turpis inopsque simul, miserabile transiget aeuum.

Idque non iniuria dicitur; nam voluptates nihil tandem ad extremum afferunt, nisi moerorem, poenitentiam, atque ruborem; contra virtutes non solum nobis animum pacatum reddunt, eumque ingenti laetitia complent, sed etiam apud alios nobis gloriam, atque honorem pariunt. Alciatus in Fidei symbolo [note: Honor. ] Honorem purpurea veste depingit, laurea coronatum. Alij Virtutem Deam fingunt praecedere, deinde ad eam Honorem [note: Volupia. ] a Cupidine duci. Veteres Volupiam voluptatum Deam coluere, vt ex Varrone discimus: cuius effigies mulieris pallidae speciem referebat, quae Reginae instar in sublimi loco sedebat, [note: Angeronia. ] Virtutemque pedibus proterere videbatur. In eius ara An geroniae simulacrum visebatur, ab angoribus leuandis dictae: a [note: Agenoria. ] qua parum differenti voce Agenoriam Deam vocauerunt antiqui, ab agendo appellatam; quod ad agendum homines excitaret; [note: Stimula. Horta. ] sicut et Stimulam, a stimulando dictam, et Hortam, ab hortando, habuerunt. Plutarchus in Problematibus huius Deae Hortae aedem numquam claudi solitam tradit; ea scilicet caussa, quod semper praeclari aliquid fieri hortaretur,

numquamque cessandum. Sed ad Angeronam reuertamur, quam ab angore vocatam dicebamus; vel quod Pop. Rom. morbo, et angina, dicitur praemisso huic Deae voto, liberatus fuisse. Ac propterea fortasse huius collum fascia erat obligatum, qua et os tegeretur. Macrobius lib. I. Saturnal. ex Masurio refert, simulacrum eius Deae ore obligato, atque signato in ara Volupiae propterea collocatum; quod, qui suos dolores, anxietatesque dissimulant, perueniant patientiae beneficio ad maximam voluptatem. Plinius lib. III. atque Solinus scribunt, hanc Deam ita effictam, vt intelligeremus, religionis arcana non euulganda. [note: Tacita. ] quod etiam Numa instituit, cum Deam quamdam, Tacitam dictam, colendam proposuit; nam diuinas res tacere nos oportet. Itaque AEgyptij silentij Deum inter praecipua sua numina sunt venerati; eum Harpocratem vocauerunt, quem Graeci Sigaleonem [note: Harpocrates. ] dicunt. Hunc Apuleius, et Martianus lib. I. redimitum puerum faciunt, ad os compresso digito salutari, quasi silentium commoneret. Silentij Deus interdum effingebatur absque distincta facie, pileo caput contectum habens, lupina pelle indutus, quae oculis, atque auribus plurimis erat distincta; vt eo intelligeremus, multa videnda, atque audienda, sed loquendum parum; omnes tacere posse, cum libuerit, sed loqui non item: id pileo quidem innuitur, quod est libertatis symbolum, [note: Lupus silen tium significat. ] vt superius diximus. De lupo narratur, eum, quem prior ipse viderit, mutum reddere; ac, postquam aliquid rapuerit, ita tacitum profugere, vt ne hiscere quidem audeat. Perseam arborem Harpocrati dicauit Aegyptus; quod eius arboris frondes [note: Persea arbor sacra Harpocrati. ] linguae, fructus autem cordi sit quam simillimus; perinde atque lingua, quod in corde latet, patefaciat; sed id non antea sit faciendum, quam diligens et diuturna cogitatio praecesserit. Itaque tempore tacere, non mediocris est virtus; vt Minerua [note: Cornix a Minerua expulsa. ] significauit, cum Cornicem a se dimisit, quod esset auis perquam loquax, ac garrula; nam prudenti homini non est in nugis tempus conterendum, sed in silentio est etiam, atque etiam considerandum antequam loquatur, quid de quaque re loqui debeat. Quo fortasse Mineruae quaedam statua, quaeerat [note: Cornix in Mineruae manu. ] apud Messenios, tespiciebat; quae secundum Pausaniam in Messenicis cornicem manu continebat; nempe, quod vir prudens

[gap: illustration] fermonem in suam potestatem habere debeat, vt, cum expedire iudicauerit, eum cohibere, aut emittere possit. Hastam etiam Minerua, vt dixi, tenet; eamque, vt Apuleius libro x. scribit, quatit; brachiumque attollens, clypeum ostentat; idemque ei duos pueros addit, qui nudatis gladiis minitari omnibus videntur; quorum vnus est Terror, alter Timor; qui quidem in bello dominantur. Itaque Statius lib. VII. Thebaid. cum fingit Martem a Ioue missum ad bellum inter Argiuos, et Thebanos excitandum, eum dicit, secum Pauorem, et Terrorem

Inde vnum dira comitum de plebe Pauorem
Quadrupedes anteire iubet: non alter anhelos
Insinuare metus, animumque auertere veris,
Aptior: innumerae monstro vocesque, manusque,
Et facies quaecumque libet; bonus omnia credi
Auctor, et horrisicis lymphare incursibus vrbes:
Si geminos soless, ruituraque suadeat astra,
Aut mutare solum, aut veteres descendere siluas;
Ah miseri vidisse putent.

Pausanias dupliciter ab antiquis descriptum Terrorem refert, nam scribit in Eliacis prioribus, eum in Agamemnonis clypeo leonis capite fuisse expressum: in corinthiis autem, Pauorem muliebri habitu, ad terrorem quam maxime effictum, exstitisse refert, hancque imaginem Corinthios Medeae filiis dedicasse, a se lapidibus obrutis, ob perniciosa dona a matre ad Creontis filiam allata, quae ei exitium, vniuersaeque cius domui [note: Timor Deus habitus. ] attulerunt. Timorem quoque Lacedaemonij coluerunt, vt Plu tarchus in Cleomene ostendit: sed eum non sicut alios daemones venerabantur, quos tamquam noxios procul abesse a ciuitate volebant, at hoc Rempub. maxime conttin eri arbitrabantur, cum scilicet leges, atque magistratus timerentur. Itaque Ephori statimatque magistratum inissent, publica praeconis voce edicebant, quemadmodum Aristoteles refert, vt omnes barbam abraderent, legibusque parerent, ne ipsi ad supplicium alicui inferendum adigerentur: idque factitabant, vt adolescentes vel in rebus leuissimis magistratuum dicto audientes efficerent. Neque vera illa apud antiquos animi fortitudo est existimata, cum quis sibi animum induxit, nihil vmquam [note: Vera fortitudo. ] timere, immo illud vere hominis fortis argumentum statuebant, si quis, ne quid se indignum pateretur, vehementer timeret; huncque magis contra hostes fortem, atque audacem fore ducebant, qui legum timore percelleretur, quam qui nihil cas formidaret; infamiaeque timorem homines ad quiduis perpetiendum fortiores reddere. Quare legimus apud Lacedaemonios, Ephoros Timoris sacellum construxisse prope locum, vbi ipsi tribunal habebant, vt essent caeteris maiori sormidini.

Et huc fortasse Tullus Hostilius, Romanorum rex respexit, cum pauorem, Palloremque simul colendos proposuit, vt Lactantius lib. 1. refert; raro enim vsuuenit, vt is non expallescat, qui pauet: dignus profecto fuit, vt ibidem Lactantius dicit, qui semper Deos suos praesentes haberet. Sed ad Mineruam reuertamur; quae, dum hastam quatit, clypeumque attollit, vna cum comitatu, quem illi A puleius libro x. attribuit, bellicas minas repraesentat. Sed si eamdem pacificam conssideremus; clypeus, qui ex crystallo erat, corpusque totum ab vniuersis periculis protegebat, significat, hominis sapientis animum hoc mortali corpore esse tectum, vt eum tueatur, atque custodiat, non vt mentis aciem impediat, quominus cernere verum possit. Quia vero clypei vtplurimum rotunda sunt forma (uamuis alio [note: Minerua clypeus. ] modo interdum videamus eum effectum, quem Minerua gestabat) ideo Martianus Capella clypeum, Mineruae brachio insertum scribit denotare, Mundum, qui rotundus est, prouidentia regi, non temere, ac casu ferri, quemadmodum Democrito ac Epicuro est visum. Hasta vero, hominem prudentem aliis [note: Minerua hasta. ] etiam eminus obesse posse ostendit; aut tantam esse prudentiae vim, vt nil sit ita durum, quod ipsa non penetret, eadem interdum tantum se extollere, vt caelos ipsos contingat. Itaque Claudianus Mineruae hastam tam longam effecit, vt nubes transiret. Et Homerus lib. 1. Odyss. Mineruam fingit, cum ad Telemachum proficisceretur vt de Vlysse patre inquireret, hortatura, aurata sibi talaria induisse (de quibus in Mercurio diximus) nilque praeter hastam gestasse. Apud Ciceronem lib. 111. de Nat. Deorum legitur, vnam ex quinque mineruis, do quibus meminit, alatos pedes habuisse. Pausanias in Atticis, cum simulacrum Mineruae cum Sphinge, superius positum describeret, longam ei hastam in manus tradit, dicitque id recto statu cum tunica talari fuisse; item ad pedes fuisse clypoum, atque ad imam hastam draconem; nonnulli noctuam addunt; ex quo Demosthenis dicterium sumpsit argumentum; cum enim a ciuibus Atheniensibus relegatus, in exsilium proficisceretur, dixisse fertur, Mineruam, quae Atheniensium erat tutelaris Dea, tribus admodum belluis delectari, noctua scilicet, serpente, ac populo: nam in ea Repub, plurimum populus

[note: Mineruae serpens sacer. ] poterat. De serpente, sicut de noctua dicam; eum Mineruae fuisse sacrum; quod sit prudentiae symbolum. Quamborem Romae ad pedes magni Mineruae simulacri erat serpens collectus in spiras; sed caput ad clypeum exserebat, quem illa ex brachio suspensum gestabat, quemadmodum Seruius illum locum lib. 11. Aeneid. Virgilij enarrans dicit, vbi duo illi angues, qui Laocoontem vna cum filiis interfecerunt, recta ad Mineruae fanum contenderunt, sub pedibusque Deae, et sub clypei orbe se protexerunt. De talari tunica, cui thorax erat suprapositus, [note: Mineruae habitus. ] Herodotus scribit, Graecos hunc habitum ab Afris mulieribus, quae ad Tritonidem paludem habitant, mutuatos esse; neque vllam esse differentiam, nisi quod harum tunica interior est pellicea; exterioris autem thoracis fimbriae non ex anguiculis, sed ex corio constant, in minuta segmenta conciso: thoracem ex caprina pella conficere solebant; vnde eum aegida a)po\ tk=s2 a)igo\s2 [note: Aegis. Gorgon. ] Graeci appellarunt, cuius forte fimbriae anguiculos apud Graecos continebant. In ipsa aegide caput Gorgonis effingebant, quod erat Medusae caput, anguibus crinitum, linguamque exsertans: quod interdum in clypeo insculpebant, quem nonnulli etiam aegida vocarunt; nam Diodorus refert, a Ioue eum caprae A maltheae corio fuisse obductum, Mineruaeque dono datum. Sed frequentius pro aegide pectoris ornamentum sumitur; quod Hyginus lib. 11. ab AEga Solis filia nomen vult habere, [note: Aega Solis filia. ] quae multo candore corporis praestabat, cui contrarius pulcritudini horribilis aspectus exsistebat, quo Titanes perterriti, petierunt a Terra, vt eius corpus obscuraret: quam terra specu quodam celasse dicitur in Insula Creta. Sed, cum Iupiter bellum contra Titanes appararet, responsum est ei, si vincere vellet, vt AEgos pelle tectus, et capite Gorgonis bellum administraret. Itaque, victoria parta, reliqua AEgos ossa, caprina pel le contecta anima donauit, et stellis figuratam memoriae commendauit: et postea, quibus ipse vicerat tectus, Mineruae concessit. Virgilius lib. 11 X. AEneidos, ita Mineruae arma describit;

AEgidaque horrificam, turbatae Palladis arma
Certatim squamis serpentum, auroque polibant,
Connexosque angues, ipsamque in pectore diuae

[note: Gorgon. ] Pro Gorgone autem Medusae caput intelligitur; quod inspectum homines interficiebat. Sed Athenaeus scribit, in Libya apud No mades quamdam fuisse huius nominis belluam, quae oui, aut secundum aliorum sententiam, vitulo similis erat; haec afflatu solo (ita erat is teter) alias belluas ad se accedentes enecabat; aspectu etiam interficiebat, si quando ab oculis quemdam cri nem, qui eos tegebat, dimouisset: quod milites quidam Mariani sunt experti, qui, cum belluam hanc capere vellent, ipsi ab ea sunt interfecti, statimatque ab ea sunt conspecti. Sed incolae captam a se bestiam, ad Marium mortuam attulerunt, eius natura narrata; nam ipsi eius capiendae artem callebant. Pellis erat ita multiplicibus coloribus distincta, vt Romam missa, nemo posset coniicere, cuius esset animantis, et tamquam res aliqua admiranda, in Herculis fano sit reposita. Proclus Carthaginiensis scriptis testatum reliquit, vt Pausanias in Corinthiis refert, in Africae de sertis bestias gigni multas mirabili specie, atque inusitata, feros inter eas viros, et foeminas, ac virum se Romam illinc deportatum vidisse; coniicere itaque se, ex illis [note: Medusa. ] foeminis vnam fuisse Medusam, quae, cum a suis gregibus aber rans, venisset ad Tritonidem paludem, eius accolas male multauit, vsquedum a Perseo est occisa. Adiutricem vero Perseo Mineruam fuisse, idcirco proditum, quod, qui stagnum illud [note: Gorgones. ] accolunt, hominess Mineruae sacri erant. Diodorus, Gorgonas in Africa foeminas bellicosissimas fuisse tradit, quae a Perseo superatae fuere, earum regina Medusa interfecta: quod fortasse re vera fuit gestum. Sed fabulis fertur, vt Apollodorus lib. 11. narrat, Gorgones tres fuisse sorores, quarum Medusa sola mor talis esset, caeterae, Euryale et stheno, immortales; his capita ser pentibus obuoluta, dentes suum instar, aeneas manus, alas aureas fuisse, quibus, cum fuisset collibitum, volarent, eosque in lapides mutasse, quos conspexissent; Perseumque, eis dormientibus repertis, caput Medusae abscidisse, quod Mineruae dono tradiderit, a qua multum in ea re esset adiutus; nam clypeum ab ea est mutuatus, sicut a Mercurio mucronem acceperat; talaria, ac Orci galeam, quae gestantem non aspectabilem reddebat: item et peram, in quam sormidabile illud caput

coniecit, a Nymphis quibusdam sumpsit, quae a tribus aliis Gorgonum sororibus ipsi sunt ostensae, vt oculum, atque dentem ab eo ablata, recuperarent; de his enim legitur, eas ab ortu ipso statim anus factas, vnoque tres oculo, et dente vno praeditas, quibus vicissim inter se vtebantur. Itaque alicubi in Grae cia in Mineruae fano Persei statua visebatur, vt Pausanias refert, cui, tamquam in Africam profecturo, nymphae quaedam galeam capiti aptabant, ac pedibus talaria annectebant. Sed de Gorgonibus magis vulgata fabula habet; pulcerrimarum trium sororum, quae Gorgones ab Insulis, vbi habitabant, ita nominatis, sunt appellatae, Medusam caeteras pulcritudine anteisse, quae aurcos etiam capillos habuerit. Quare eius amore Neptunum captum, cum ea in Mineruae tem plo concubuisse; Deam vero ob id piaculum indignatam, Medusam, auratis, eius crinibus in serpentes conuersis, maxime deformem, ac visu formidabilem effecisse; voluisseque eum in lapidem verti, qui ineam amplius oculos intendisset; sed huiusmodi monstrum, cum ob maximum exitium, quod orbi importabat, diutiius ferri nequiret, a Perseo, eorum quos dixi, subsidiis fuisse de medio sublatum, cuius caput Minerua ab interfectore dono [note: Mineruae thorax. ] habuerit, idque in clypeo, vel in thorace gestauerit. Homerus, cum Mineruam contra troianos armari fingit, eam sibi thora cem induisse scribit, maximo horrore circumdatum, cui Medusae caput erat infixum, inclusosque habebat ingentes animos, maximam fortitudinem, trucesque minas: quae quidem sunt blelorum Deae propria, quae eadem est quoque Victoria. Quamobrem Pausanias in Atticis scribit, Athenienses ei Victoriam in pectore vna cum Medusae capite insculpsisse; sed apud Elaeos eidem illam prope adesse. Haec sapientiae ac prudentiae vim ostendunt; nam hae virtutes, admirabilibus quibusdam ex se operibus editis, stuporem intuentibus iniiciunt, quos veluti saxa admiratione quadam ingenti obrigentes reddit. Itaque homo sapiens, quidquid tandem vult, impetrat; cum animi sui sensa mirabili artificio exponat. Quare non iniuria horribile id Medusae caput linguam exserere fingitur: quod ali [note: Peplum Mineruae. ] quando Deae peplo obtectum fuisse legitur. Erat id vestimenti genus, quo Deorum simulacra induebantur, absque manicis,

vt Luctatius Statij interpres scrribit, album illud quidem, sed auratis bullis distinctum; quod nobiles matronae suis manibus conficiebant, Deaeque tertio quoque anno offerebant. Sed hoc apud Athenienses vsurpabatur, quorum Minerua erat tutelaris Dea. Sed peplum vt plurimum intelligebatur id indumentum, quod Athenis post quinctum quemque annum solenni caeremonia huic Deae dicabant; licet Suidas scribat, id nequaquam vestimentum fuisse, sed cuiusdam nauis velum, quae statis Deae festis maxima cum pompa adoinabatur. Sed et veteres peplum huic Deae offerre solebant, cum numinis sibi opem in maximo discrimine constituti conciliare vellent. Itaque apud Homerum Hecuba, Heleni filij, vatisque consilio vsa, cum Troianos a Graecis intra moenia compulsos videt, ex pretiosissimis suis vestibus, magnificentissimum peplum seligit, quod comitibus sibi nobilissimis quibusque matronis adscitis, ad Palladis templum fert, idque curat Deae ab Antenoris vxore Theano offerendum, quam vnam tunc temporis inter Troianas maxime venerabantur: omnesque simul a Dea precantur, vt sibi propitia esse velit. Quod Virgilius lib. 1. AEneid. optime expressit, cum refert in parietibus templi Iunonis quod Carthagine exaedificabatur, esse depictum, ita dicens;

Interea ad templum non aequae Palladis ibant
Crinibus Iliades passis, peplumque ferebant,
Suppliciter tristes, et tunsae pectora palmis.

In hoc vero Mineruae peplo Athenienses acu Enceladum, aut alium quencumque ex Gigantibus pingebant, quem Minerua interfecisse ferebatur. Sed et interdum aliquos maxime in bello fortes, ac gloria dignissimos exprimebant. Enceladus autem [note: Gigantes. ] superiori corporis parte hominem referebat, in feriori anguem; eadem forma fuisse praediti a Poetis narrantur Gigantes illi, qui caelitibus bellum inferre sunt ausi. Itaque Suidas de Commodo imperatore, omnium crudelissimo, ac teterrimo refert, [note: Commodi crudenlitas. ] eum se Herculem, Iouis filium vocari voluisse: quare sibi quandoque Leonis pellem induere, clauamque sumere in manus; qua multos homines ludens interficiebat: vtque pro Deis pugnare videretur, miseris illis crura anguium instar distorquenda curasse, quo gigantes illos referret; atque ita claua totum

eorum corpus confregisse. A pollodorus, gigantes truci aspectu, capillo ad humeros promisso, barba ad pectus protensa fuisse [note: Gigantes quid significent. ] scribit. Partes eorum inferiores nobis innuunt, homines impios, numinisque contemptores nihil vmquam rectum, honestum, iustumque praestare, sed alia omnia potius. Itaque non iniuria serpentibus comparantur, qui se humo attollere nequeunt, nec rectum iter incedere, sed oblique hac, illac repant oportet. His Minerua mortem afferre dicitur; nam semper in ignorantiae tenebris versantur, nec vmquam oculos sursum attollunt, ad diuinum illud lumen intuendum, quod iis praelucet, qui ad gloriosam, aeternamque vitam contendunt: idque signi ficat subisidium; atque fauor ille, quo Minerua eos prosequitur, qui suam opem implorent; quales fuisse narrantur Perseus, atque Bellerophon, qui, ab eadem Pegaso equo alato, domito, et ad equitandum accommodato insidens, chimaeram confecit. Quamobrem apud Corinthios, vt Pausanias in Corinthiis nar rat, erat ligneum simulacrum, facie tamen, manibus, atque pedibus [note: Minerua Fraenatrix. ] marmoreis exsistentibus, quam Mineruam Fraenatricem vocabant; eam enim primam esse dicebant, quae Pegasum equum fraenasset, eumque Belloerophonti tradidisset. Prometheus etiam eiusdem ope fretus, caelum conscendisse dicitur, indeque ignem in terras asportasse, quo tot artes mortalibus ostenderit; quae et Mineruae ideo attribuuntur; quod humanum ingenium nouas quotidie artes inuenit, easque ignis ministerio exercet; nam in eis duo sunt necessaria; quorum vnum est industria, qua quid sit faciendum, excogitamus; alterum est ipsum opus, ingenio iam excogitatum, atque designatum; [note: Vulcanus. ] prius Minerua significatur, posterius Vulcano, qui suo nomine ignem adumbrat; quo instrumento ad omnia fere conficienda vtimur; ignis enim simul calefacit, atque splendet; quorum alterum si desit, nihil propemodum perfici potest. Sed tamen non omnia ars exsequi valet, quae ingenio excogitata, inuentaque fuerint; ea enim, corpori alligata, ab eo ne latum quidem vnguem potest recedere, nec praestare quod sit supra eius vires: sed ingenium saepe e corporeo habitaculo cuolat, et qua libet, discurrit, naturae, atque etiam Dei opera considerans, eorumque exempla mente, et cogitatione concipit, quae tamen

opere ipso repraesentare nullo pacto potest. Itaque fabulis est fictum, Vulcanum numquam Mineruam vxorem ducere potuisse, quamuis summis viribus ad eius nuptias expugnandas esset vsus, Ioue praesertim concedente. Sed tamen saepe legimus, eorum simulacra simul in eodem templo fuisse reposita. Quod Plato in suo Atlantico confirmat, dicens, ambos Deos ex aequo Athenarum vrbi praesse; ibi enim illa tempestate non solum litterarum studia, sed etiam caeterae omnes artes floruerunt. [note: Neptunus et Minerna simul. ] Ita quoque de Neptuno, atque Minerua fertur, quos simul Iupiter eisdem Athenis praefecerat. Itaque Athenienses in suis numis ex vna parte Mineruae caput, ex altera tridentem, Neptuni insigne imprimebant: hunc Regem appellabant, illam vero Ciuilom cognominabant, illuc alludentes, quod ciuitatem pacifice, ac prudenter administrare oporteat: quod quidem etiam priuatis in aedibus opus est facto. Quamobrem in [note: Mineruae effigies in portis. ] vrbium, ac domorum portis Mineruae effigiem olim exprimebant; sed Martem in rusticis aedibisu effingebant, hoc innuentes, bellum quoad eius fieri possit, a nobis propellere nos debere. Eadem ratione Romani ea numina, quae rebus noxiis praeesse existimabant, a ciuitate in suburbana ablegabant, vt de Bellona, ac Marte legitur. Sed tamen hic templum etiam intra pomeria diciitur habuisse, vbi pacificum numen sit habitum, ac Quirinus nun cupatus. De eo mox dicam, cum aliqua [note: Vulcanus. ] de Vulcano disseruero; de quo apud Eusebium in libro de Praeparatione Euangelica legitur, eum ignis virtutem esse appellatum, et in forma hominis ei simulacrum constitutum, in cuius capite pileus esset caeruleus, caelestis symbolum volutionis, vbi integer, sincerusque ignis inuenitur; nam qui e caelo in terras delapsus est, cum materia hac impura alatur, impurus et [note: Vulcans cum claudus. ] ipse est. Vulcanus autem claudus dicitur quod haec apud nos flamma claudicare videatur; nam sursum non recta tendit, sed tremula hac, illac se commotat: hoc accidit, cum non sit pura, sed crassa cum hac materia commista, a qua impeditur, quominus recta ad superiorem locum contendat. Alexander Nea politanus in libris genialibus scribit (quod quidem eum arbitror [note: Vulcanus murem tenens. ] ab Herodoto fuisse mutuatum, licet in aliquibus ab eo differat) in AEgypto Vulcani statuam fuisse, manibus murem

continentis, eumque ideo ita effictum, quod vulgo sit creditum, Vulcanum quondam maximum miruium numerum con tra Arabes immisisse, qui AEgyptum ingenti exercitu inuaserant: qua ex re domum regredi compulsos. Sed eamdem rem Herodotus ita narrat. Seton idem Vulcani sac erdos, ac AEgypti Rex, cum militibus fere destitueretur; nam numquam eorum vllam rationem habuerat, a Senacheribo Arabum rege maximo exercitu imparatus offensus; in summa rerum omnium difficultare animum desponderat, sed maximo moerore [gap: illustration]

affectus, prope Vulcani simulacrum somnum cepit; vbi in somnis est ei Deus visus, qui eum bono animo esse iuberet, et vt paruam illam manum, quam secum haberet, armaret, praecepit; nam se ei suppetias missurum pollicebatur. Itaque Rex euigilans, exiguas quasdam copias, vt potuit, instruxit; quibus hostibus obuiam processit, ac castra contra eos est metatus. Sed noctu in Arabum castra, innumerae murium turmae irruerunt, qui, arcuum chordis, clypeorum loris, et caeteris bellicis instrumentis, quae ex corio constant, corrosis, eos ex Aegypto concitatissime fugere compulerunt. Itaque in Vulcani templo Setonis effigies visebatur, manu murem continentis; et huiusmodi Epigramma legebatur; Ame pietas discatur, et religio. Ex hac re Arabes forte tantum in mures odium conceperunt, vt eos postea semper ad necem quaesierint; quemadmodum Plutarchus de eis, de Aethiopis, ac Persarum Magis refert; qui dicebant, sonitum illum, quem huiusmodi bestiolae rodendo ederent, maxime Diis esse molestum. Neque vlla, quantum me legisse meminerim, exstat apud scriptores ratio, cur supradicta murium immissio Vulcano triberetur. Sed non absurde fortasse pro eo temporis, ac soli siccitas capi posset. nam Plinius lib. X. de murium fecunditate scribens, prouentum eorum siccitatibus adscribit: itaque hyeme non amplius exstant; illud que latet, quonam modo illa multitudo repente occidat; nam nec exanimes reperiuntur, neque est, qui murem hyeme agro effoderit. Fabulae, quae de Vulcano feruntur, sunt multiplices, eaeque nobis praeclara argumenta suppeditare possunt, varie eum effingendi. Sed, vt ab ortu eius incipiamus, ex Iunone natus dicitur; quae, cum eum admodum deformem cerneret, e caelo praecipitem dedit, qui in Lemnum, quae est [note: Vulcanus e caelo proiectus. ] Aegaei insula, cecidit, ex casuque; diffracta tibia, claudus est effectus. Quod Physici interpretantur de fulmine, quod est ignitus vapor; hoc est infima aeris parte, maxime omnium crassa, ac densa in terras cadit: aerem autem Iuno adumbrat: Vulcanus, iam grandior natu effectus, iniuriaeque a Matre ac ceptae memor, vt eam vlcisceretur, aut, ne Herculi pro libidine noceret, prohiberet, prout Suidas ex Pindaro, et Epicharmo refert, auratam sedem ei dono misit: in qua illa cum se collo casset, ita

adhaesit, vt exsurgere nequiret, nec caelitum ope vsa, se ab illa extricare valuerit. Itaque Dij summis precibus a Vulcano contenderunt, vt, in caelum ascendens, matrem vinculis illis, a se artificiose intextis, exsolueret: sed ille, qui eorum nemini se cre deret, illuc se conscensurum negauit: tandem vni Baccho fidens, iuit, matremque liberauit. Id Pausanias etiam in Atticis confirmat, scribens, Athenis Bacchi effigiem cerni, Vulcanum in caelum secum, ad matrem soluendam reducentis; et in Laconicis, apud Lacedaemones in Mineruae templo esse Vulcanum, matris vincula soluentem. Idem etiam in vasta spelunca [note: Vulcanus ad caminum. ] exsistens effingitur, qui vna cum Cyclopibus ad caminum adstat; vbi ex ferro varia opera fabricat: nam Dij, quotiescumque armis indiguissent, quibus ipsi, vel aliquis eis carus fuisset vsurus, Vulcanum adibant; quemadmodum de Thetide narratur, quae arma pro Achille filio ab eo efficienda curauit. Ita is fuit in Cypseli arca exsculptus, vt Pausanias in Eliacis prioribus refert, dicens, eum, qui Thetidi arma praeberet, claudum fuisse, cui quidam cum forcipibus retro adstabat. Venus quoque ab eodem arma pro A Enea filio habuisse fingitur. Poëtae, cum quidpiam magno cum artificio confectum, ac affabre factum describere volunt, id a Vulcano fabricatum dicunt. Quae narrationes quamuis fabulossae, optime iis accommodari possunt, quae de eo iuxta historiam Suidas narrat; eum scilicet in AEgypto regnasse; ibique numinis loco habitum, quod dubia, quae in religione inciderent, omnium optime dissolueret; eumdem admodum bellicosum fuisse. Itaque ex vulnere in praelio suscepto, [note: Ferro quis primusvsus sit.. ] claudus est effectus; illum etiam primum exstitisse, qui ferrum ad arma bellica atque rustica instrumenta conficienda adhiberet. A poëtis praeterea Vulcanus traditur, Venerem vxo rem in adulterio cum Marte deprehensam reti subtilissima implicasse; idemque vim Mineruae intulisse, sed frustra; plurimaque alia de eo feruntur, quae, cum ad eius imaginem adumbrandam minus facere videantur, a me consulto praetermit [note: Vulcani imago. ] tuntur. Is dicitur claudus fuisse, niger, turpis, fuligine inquinatus, quales fabri ferrarij solent esse: quare est ita effingendus. Nonnulli eum nudum depingunt; alij pannosum, ex laceris vestibus semi indutum exprimunt, pileumque capiti imponunt.

Apud Herodotum legitur, Memphis, quae est Aegypti vrbs, Vulcani simulacrum simile esse Plataicis Diis, sic a Phoenicibus dictis, quos illi in nauium proris ferre solebant, formamque Pygmaeorum referebant. Vulcanum ergo sic effictum Cambysem Regem, cum in eius fanum esset ingressus, vehementer irrisisse. [note: Leones sacri Vulcano. ] Huic etiam ab AEgyptiis leones dicatos fuisse refert AElianus; sunt enim naturae igneae: indeque fit, vt propter maximum, quem intra pectus ardorem inclusum habent, vehementer [note: Canes Vulcani custodes. ] ignem reformident. Alexander Neapolitanus scribit, Romae canes Vulcani templum custodisse, qui numquam latrarent, nisi quis eo animo illuc ingressus esset, vt aliquid inde furriperet. In AEtna etiam canes eiusdem templo, ac luco custodes erant appositi. Victores quinetiam, spoliatis hostium cadaueribus, ac in aceruum scutis, aliisque armis collectis, et postea incensis, Vulcano sacrificium offerre solebant; quemadmodum Vitgilius lib. 11 X. AEneidos Euandrum inducit, qui id se fecisse dicat, cum victor fuit Praeneste sub ipsa. Quod Seruius vult ex historia Romanorum esse desumptum, vbi legitur, Tarquinium Priscum, deuictis Sabinis, omnia eorum arma in Vulcani honorem combussisse, caeterosque eius exemplum esse sequutos. Itaque in more erat positum, vt quidquid in Vulcani sacrificiis oblatum esset, flammis traderetur. Sacrificium etiam apud veteres fuit, quod vocabatur Proteruia: in eo mos erat, sicuti refert Macrobius, vt, si quid ex epulis super fuisset, igne consumeretur. Hinc Catonis iocus est; nam Albidium quemdam, qui sua bona comedisset, et nouissime domum, quae ei reliqua erat, incendio perdidisset, Proteruiam fecisse dicebat: quod comesse [note: Venus et Vulcanus coniuges. ] non potuerit, id combussisse. Est in fabulis, Venerem, et Vulcanum coniuges fuisse; nam rerum ortus, qui Venere adumbratur, absque calore effici nequit: calorem autem Vulcanus [note: Mars cum Venere. ] optime repraesentat. Hac eadem ratione veteres finxerunt Martem cum Venere concubuisse, eum pro Solis aestu capientes: licet aristoteles id eo respicere velit, quod homines bellicosi valde sint ad Venerem procliues. Quare acitani, Hispana gens, simulacrum Martis, vt Macrobius lib. 1. Saturnal. refert, radiis ornatum Solis instar maxima religione colebant. Et certe ratio naturalis exigit, vt idem subiicit, vt Dij, caloris caelestis

parentes magis nominibus, quam re, substantiaque diuersi sint: Feruorem enim, quo animus excandescit, excitaturque alias ad iram, alias ad virtutes, nonnumquam ad temporalis furoris excessum, [note: Mars. ] per quas res etiam bella nascuntur, Martem cognomi nauerunt: quem belli Deum esse dixerunt, quemadmodum etiam Mineruam: quae sicut absque Matre nata esse fingitur, ita et ille absque patre: nam in fabulis habetur, Iunonem cum Ioui inuideret, quod filiam absque se peperisset, ipsam quoque sine illius opera filium edere voluisse; alij dicunt, floribus [gap: illustration]

quibusdam vsam, quos ei Flora ostenderit, vt Ouidius refert; alij [note: Martis ortus. ] aliter de re fabulantur. Ea ergo grauida effecta, Martem in Thracia peperit, vbi populus est admodum ferox, atque bellicosus: ex quo discimus, bella plerumque nasci ex cpuiditate [note: Martis imago. ] regnorum, ac diuitiarum, quas Iuno significat. Mars est ab antiquis effictus ferox, truci aspectu, armatus, manu hastam atque flagellum gestans: eumque interdum equo, interdum currui imposuerunt. Homerus eius currum a duobus equis trahi dicit, [note: Equi Martis. ] quorum vnus Terror, alius Timor appelletur. Alibi idem non euqos eos vult esse, sed comites; quibus etiam Impetum, Furorem, ac Violentiam adiungit: quod Statius lib. VII. Thebaid. imitatur, cum Martem inducit, ad dissidia in duos fratres Eteoclem, ac Polynicem serenda, proficiscentem; posteaquam [note: Arma Martis. ] eius arma descripsit (haec sunt galea quae ardere, ac fulmen ei coni loco effixum esse videbatur; thorax auratus, ac terribilibus et formidandis monstris refertus, clypeus luce sanguinea fulgens) eum circumstare dicit Furorem, et Iram; equorum freaena Terrorem moderari; Famam omnes praecedere, tam veri quam falsi nunciam: nam ea ex leui interdum rumore oritur, quod paullatim crescens, omnia demum loca complet. Homerus eam Iouis nunciam vocat. Veteres hanc etiam Deam habuc runt, mulieremque effinxerunt, panno quodam admodum subtili indutam, et subcinctam, quae tubam inflans velociter hac, illac discurrere videretur: alas etiam ei addiderunt. Sed praestat, vt artificiosissimam eius descriptionem ex Virgilio lib. IV. AEneid. petamus: ea sic habet;

Monstrum horrendum, ingens, cui, quot sunt corpore plumae,
Tot vigiles oculi subter (mirabile dictu)
Tot linguae, totidem ora sonant, tot surrigit aures.
Nocte volat caeli medio, terraeque per vmbram
Stridens, nec dulci declinat lumina somno.
Luce sedet custos, aut summi culmine tecti
Turribus aut altis, et magnas territat vrbes;
Tam ficti, prauique tenax, quam nuncia veri.

Haec non solum tristia, sed etiam interdum fausta nuncia affert: [note: Fama duplex. ] ideo duplicem famam fecerunt: malam illam alia nigris effinxerunt; iuxta illud Claudiani contra Alaricum;

Eas alas aliqui Vespertilionis similes efficiunt. Fama ergo Martis crrum praecedere dicitur; nam bellorum initio plura effutiunt homines, quam postea ita esse deprehendant. Haec vtriusque partis animos ardentissima ira incendit; quae plerumque [note: Ira. ] in bello dominatur. Ira autem est omnium animi perturbationum, vt inquit seneca, vehementissima; nam non solum rationem de sua sede deturbat, sed etiam saepe corpus ipsum magnopere immutat: vt enim idem Seneca, ac Ouidius testantur, iratorum facies inflatur, ignescit, oculi ardent. Itaque iratus ita se terribilem ostentat interdum, vt non minorem terrorem iniiciat, atque Medusae facies. Hominem iratum designaui: eo quod nullam apud veteres Irae imaginem repererim, vt, si quis eam depingere velit, ex irati effigie exemplar desumere possit. [note: Furor. ] Furor etiam est Ira quammaxime incensa. Eum veteres vultu terribili, ac sanguine consperso effingebant, qui supra thoraces, clypeos, galeas, gladios, aliaque arma sedens fremat, reuinctus post terga catenis: ita enim eum Virgilius lib. 1. AEneidos describit, vultque esse intra Iani templum conclusum. Eumdem vinculis exsolutum Petronius Arbeiter, cum bellum Ciuile describeret, effinxit. Sed, vt ad Martem reuertamur, nonnulli eius currui quattuor equos alligarunt, qui naribus ignem spirarent. Isidorus refert, Martem quandoque pectore nudo depictum; quiquumque enim im praelium ingreditur, eo animo debet esse, vt aduerso pectore fortiter se omnibus periculis op ponat. Apud Herodotum legitur, Scthas, licet plurimos Deos colerent, nemini tamen templum, aram, aut statuam dedicasse, praeterquam Marti; sed omnibus eodem ritu sacrificasse; qui cum sit valde mirabilis, mihi referendus videtur. Erat autem huiusmodi; Victima prioribus pedibus vincta, in medio ponebatur; Sacerdos pone eam in capite percutiebat; qua humi procumbente, ipse eius Dei nomen inuocabat, cui eam immolaret: postea laqueum eius collo iniiciebat, quem baculo quodam intorquens, tandem eam suffocabat. Eam autem corio denudatam, ac in frusta concisam, igni ex eiusdem ossibus incen so subiiciebat (nam Scythae maxima lignorum penuria laborant) carnes autem interdum in lebetes, interdum et in belluae

immolatae ventriculum coniiciebat. Itaque eadem victima ex se in se ipsa coquebatur. Sacerdos, hoc peracto, sacrificium Deo, cui constituerat, offerebat. Inter victimas autem primaria erat [note: Martis victima. ] equus, quem Arti praesertim immolabant. Eius templum, quod saepe pluuiis, malaque regionis temperie destruebatur, quotannis reficiebant hoc pacto; omnes simul maximam sarmentorum copiam in vnum conducebant, ex quibus struem quadrata forma conficiebant, quae ex tribus lateribus alta erat, sed reliquum ita demissum, vt ex eo commode ascendi ad [gap: illustration]

[note: Martis simulacrum. ] medium posset, vbi acinacis erat; id verum Martis simulacrum arbitrabantur, quem prae caeteris Diis religionsissimo cultuprosequebantur. Arabiae Petraeae incolae, vt Suidas refert, Martis simulacrum sic effingebant; lapidem nigrum, quadratum, quattuor pedes altum, latum duos dedolabant,nulla alia figura expressa: hanc Martis effigiem venerabantur. Statius lib. VII. Thebaid. Palatium, aedesque Martis apud Thracas finxit, atque ita descripsit;

Ferrea compago laterum, ferro arcta teruntur
Limina, ferratis incumbunt tecta columnis.
Laeditur aduersum phoebi iubar, ipsaque sedem
Lux timet, et durus contristat sidera fulgor;
Digna loco statio. Primis salit Impetus amens
E foribus, caecumque Nefas, Iraeque rubentes,
Exsanguesque Metus; occultique ensibus astant
Insidiae, geminumque tenens Difcordia ferrum.

Discordiam veteres inter Deos numerabant, quos non spe boni alicuius assequendi, sed mali auertendi colerent: nam vbicumque ea tandem esset, inde continuo pax, quies, omnisque tranquillitas effugabatur. Eam ideo Ipuiter e caelo expulisse di citur. Haec ad Pelei, ac Thetidis nuptias, quo omnes Dij, Deaeque conuenerant, non vocata, tantum indignationis concepisse fingitur, vt pomum in eorum medium proiecerit, vnde postea magna inter Deos dissidia, ac Troiae demum exitium est profectum. Eam in morem Furiae formauit antiquitas; qualem Virgilius lib. VI. descripsit, sic dicens;

Aristides in quadam ad Rhodienses oratione eam dicit esse supino capite, labris liuentibus, oculis strabis, putridis, tumefactis, lacrymis subinde fluentibus, manibus incontinentibus, mobilibusque, gladium intus ad pectus ferentem, tenuibus, et obliquis innixam cruribus, et pedibus; caligine, et tenebris ceu reti circumuolutam. Pausanias in Eliacis prioribus in Cypseli arca Aiacem, atque Hectorem insculptos scribit, qui inter se, Discordia praesente, pugnarent; hancque deformissimae mulieris speciem prae se tulisse. Nec aliud de ea dicit, nec explicat,

quo pacto eam Caliphon Samius, inde exemplo desumpto, in Ephesinae Dianae templo depinxerit, vbi et Bellum longe a Graecorum nauibus expressit, vt idem eodem in loco testatur. Sed eam omnium optime, ac elegantissime Petronius ita adumbrauit;

Intremuere tubae; ac scisso Discordia crine
Extulit ad superos stygium caput huius in ore
Concretus sanguis, contusaque lumina flebant.
Stabant irati scabra rubigine dentes,
Tabo lingua fluens, obsessa draconibus ora,
Atque inter toto laceratam pectore vestem,
Sanguinea tremulam quatiebat lampada dextra.

Innumeris strepit aula Minis: tristissima Virtus
Stat medio, laetusque Furor; vultuque cruento
Mors armata sedet: bellorum solus in aris
Sanguis, et incensis, qui raptus ab vrbibus, ignis:
Terrarum exuuiae circum, et fastigia templi
Captae insignibant gentes, caelataque ferro
Fragmina portarum, bellatricesque carinae,
Et vacui currus, protritaque curribus ora.
Poenae etiam, Gemitusque adeo, Vis omnis, et omne
Vulnus vbique ipsum, sed non vsquam ore remisso,
Cernere erat.

Pausanias in Laconicis Lacedaemonios refert, Martis statuam vinculis implexam apud se retinuisse, existimantes se eo pacto bellorum Deum apud se semper retenturos, cuius praesidio de [note: Dij vincti. ] hostibus numquam non Victoriam reportarent. Quod apud multas quoque nationes erat vsitatum: nam Romani leguntut quaedam simulacra vinxisse, eorum praecipue Deorum, sub quorum tutela vrbs erat: nam ex infinito propemodum Deorum numero, quos antiqui venerabantur, quaelibet vrbs vnum, duosve sibi peculiares seligebat, Tutelares nuncupatos, quos vel hostes ipsi offendere reformidarent. Itaque cum vrbem aliquam obsidione premerent, Deos Tutelares euocabant, ac ad se con ceptis a sacerdote verbis traducebant, hoc pacto ostendentes,

se Diis, vrbem illam curantibus nolle bellum inferre. Quare Romani Dei suae vrbis custodis nomen ignorari voluerunt, ne scilicet ab hostibus euocatus, vrbem desereret. Quamobrem, cum Virgilius lib. 1. Georg. Vestam Tiberis, ac Romae custodem nominat, Seruius id poetice dictum esse cauet, neque existimandum esse dicit, id vere tutelare fuisse vrbis Romanae numen: nam religione inquit, id prohibitum fuisse, ne cuiquam manifestaretur; tribunumque quemdam supplicio affectum, qui id efferre ausus esset. Sed, ne forte Tutelares euocati, recederent, eos vinctos continebant; quemadmodum Q. Curtius de Typriis narrat, qui Apollinis simulacrum, primarij vrbis numinis, ad Herculis aram catenis aureis religarunt; nam sub Herculis tutela eorum erat ciuitas; vg, si forte is fugam moliretur, ab Hercule retineretur; cum enim Alexander Magnus vrbem obsidione cinxisset, is cuidam ciui in somnis fugam adornare fuerat visus. Huic rei illud consentire videtur, quod apud [note: Victoria sine alis. ] Athenienses visebatur; nam ij, vt Pausanias in Atticis refert, eam sine alis habebant, ne scilicet a se auolaret. Haec, sicut Heliodorus inquit, dextera malum punicum, sinistra galeam continebat. Romani autem, vt libentius secum permaneret, ei sedes apud Capitolium in Iouis Opt. Max. templo constituerunt, quemadmodum Liuius scribit, eo tempore, quo Hieron, Siciliae Rex, post Cannensem pugnam, ad eos Victoriam auream, vna cum aliis quibusdam dono miiserat; quae quidem illi omnia repudiauerunt, Victoria excepta, quam apud se boni ominis [note: Victoriae effigies. ] caussa retinuerunt. Haec ab antiquis vt plurimum alata, volans, virginis pulcrae speciem praeferens, altera manu lauream, aut oleaginam coronam praebentis, altera palmam tenentis effingebatur; vt in numismatibus, ac lapidibus antiquis cernitur: sed eadem interdum solam coronam habentem, aliquando cum sola palma videmus. Romani ei quoandoque laurum in ma nibus posuerunt; nam eam Victoriae signum ducebant, eamque [note: Laurus Victoriae signum. ] cum laureatis litteris coniungebant, quibus scilicet victoria nunciabatur. Itemque cum publica esset in Vrbe laetitia de aliqua victoria nuper nunciata, huius arboris folia in Iouis Opt. Max. gremium coniiciebant. Hac etiam triumphantes coronabantur. Aegyptij in hieroglyphicis litteris Victoriam aquila

[gap: illustration] innuebant; haec enim caeteras aues fortitudine vincit. Hinc forte [note: Aquila Victoriae signum. ] factum est, vt Romani in suis vexillis aquilam frequentius effingerent. Sed et lupum interdum depinxisse, quod esset Marti [note: Romanorum vexilla. ] sacer, et Minotaurum leguntur; vt videlicet ostenderent, Imperatoris consilium ita latere debere caeteros, quemadmodum Minotaurus in Labyrintho latitabat. Suem etiam in vexillis [note: Pacis aut foederis per cutiendi ritus. ] expressum ferebant; nam absque hac bellua foedus, aut pax non conciliabatur: in quo huiusmodi ritum adhibebant. Cum ex vtraque parte pacis aut foederis legati vna conuenissent;

fecialis post concepta verba, et pacta recitata, silice porcam feriebat, atque interficiebat, Iouem orans, vt ita percuteret eum qui foederis, aut pacis conditiones minus seruasset. Legimus etiam Romanos olim pro vexillo foeni fasciculo ad hastae cuspidem religato, fuisse vsos, itemque et manu apperta, et velo quo piam, quod Labarum appellabant. Effigies quinetiam equi, aut bouis interdum in eorum vexillis videbatur designata. Sed tamen his vexillis fere cum se intra castra continerent, vteban tur; nam si esset praelium committendum, Aquilam efferebant; eam enim, vt Iosephus inquit, principatus insigne arbitrabantur, ac boni ominis loco esse credebant. Itaque apud Iustinum legitur, cum aquila Hieronis adolescentis, et tunc primum militantis scuto insedisset, ab auguribus ei regnum praedictum; vt re vera accidit, licet obscuro esset loco natus. Cyrus quoque, quemadmodum Xenophon in Cyri institutione refert, auream aquilam, alis expansis in hastae vertice ferendam curauit; quod sequentes Persarum reges sunt imitati. Pausanias in Laconicis narrat, in Iouis templo, uod apud Lacedaemones erat, duas aquilas fuisse, quae secum singulae singulas Victorias portarent; quas Lysander dedicarat, propter duplicem victoriam, quam de Atheniensibus reportauerat. In celebri illo spectaculo, quod Ptolemaeus Philadelphus, teste Athenaeo, exhibuit, geminae Victoriae alatae visebantur, quae vestes habebant, in quibus variorum animalium species intextae erant, ipsae que plurimis ornamentis aureis insigniebantur, ferebantque aureas acerras instar hederae foliorum fabrefactas (forte quod Baccho tunc ministrarent) ad altareque progrediebantur, quod erat aureis hederae ramis ornatum. Claudianus in laudibus Stiliconis Victoriam torphaeis ornatam describit; viridem ei palmam in manus tradens, alas humeris addens; quae incertos bellorum euentus significant; nam Victoria, quae nunc ab hoc stare videtur, statim ad illum migrat, eadem victo vires saepe addit, diuque victoris memoriam apud posteros virere facit; perinde atque palma, quo magis onere aliquo premitur, eo maioribus viribus sursum renititur; eius lignum non putrescit, [note: Victoria communis Dea. ] sicut caeterae arbores, foliaque diutissime viridia conseruantur. Quia vero bellorum exitus est dubius, Victoria Dea

communis est appellata, non secus ac in medio esset ei adhaesura, qui maiori fuerit vsus industria, vt ipsam ad se pertrahat. Eadem quoque ratione Mars est Deus communis dictus: nam vtriusque partis commune est, vinci, aut vincere posse. Legimus quandoque Victoriam armatam, vultu hilarem, sed puluere foedatam, atque sudore, fuisse depictam, quae cruentis ma nibus spolia, ac captiuos victoribus praeberet. Hanc Prudentius contra Symmachum deridens, atque illos, qui eam colerent, sic inquit;

Vincendi quaeris dominam? sua dextera cuique est,
Et Deus omnipotens, non pexo crine Virago,
Non nudo suspensa pede, strophioque recincta,
Nec tumidas fluitante sinu vectita papillas.

[note: Equus immolatus. ] Sed iam ad Martem reuertamur. Huic equum sacrificabant Romani, qui in cursu victor exstitisset, hoc prae se ferentes, se Marti victoriam acceptam ferre: licet nonnulli dicant, id fieri ad nimiam velocitatem puniendam; haec enim victis summi praesidij loco est, vt ostenderent in pedum velocitate nequequam sperandum. Marti quoque vel tamquam victimae, vel sicut comites quaedam aliae belluae sunt assignatae; quales sunt [note: Ammalia Martisacra. ] canis, et Lupus, quae eius imagini adiungi possunt; ille quidem, quia natura est domesticorum animalium ferocissimus, atque fortissimus, vt Pausanias scribit: hic aut quod oculorum acie caeteris praestat, ita vt et noctu cernat; quod exercitus imperatorem admonet, vt sit perspicax, ne in hostium insidias incidat: aut quod natura sit rapax, et cruentus; quod in belli Deum optime quadrat. Cui etiam ex auibus Gallus est dicatus, vt eo vigilantia, quae in militibus inesse debet, significaretur; vel, vt est in fabulis, Luciano teste, Alectryon miles perquam Marti carus, in hanc auem est conuersus, quod non bene excubias, sibia Marte mandatas, egisset, cum scilicet is cum Venere concumberet. Itaque, dum nihil mali suspicarentur, ambos Vulcanus [note: Vultur Marti sacer. ] ingressus, tenuissima reti iniecta, inuoluit. Vultur quoque Marti consecrabatur; nam is cadaueribus pascitur; ideoque castra sequitur, vt natura edoctus, haec ad cadem faciendam cogi: immo, vt Plinius lib. x. scribit, triduo ante, aut biduo (aliqui dicunt septem diebus ante) volare eos, vbi cadauera futura sunt.

Quare olim Reges ante conflictum explorabant, in vtrorum castris plures vultures inuenirentur, ex eo coniicientes, ab vtris [note: Picus Mar tisacer. ] victoria esset statura. Picus interdum cum Marte depingitur; atque hac de caussa Picus Martius est cognominatus; aut, quod sicut haec auis rostro lignum vel durissimum percutiens, tandem excauat; ita etiam milites crebris machinis vrbis moenia quatientes; tandem aliquando diruunt; aut, quod ei praecipuus locus sit datus in auguriis, quibus magnopere milites erant dediti; immo omnes fere olim ita erant addicti, vt nihil vel publice, vel priuatim inauspicato aggrederentur. Ex arboribus [note: Gramen Martisacrum. ] nullam adhuc reperi Marti sacram: sed legi gramen illi dedicatum; fortasse, quod, vt Buccatius scribit, haec herba plerumque latis in locis oriatur, vbi plerumque castra locantur: neque apud Romanos corona honorificentior, quam graminea reperiebatur, qua is coronabatur, qui exercitum extremo in discrimine constitutum liberasset. Nil de Marte mihi dicendum restat, nisi quod sollenne festum, Paprimide, quod est AEgypti oppidum, in martis honorem celebratum, non mihi [note: Martis sectum. ] silentio videtur inuoluendum. Id ab Herodoto ita narratur; cum anniuersarius festi dies in orbem reuertisset, quando circumuicinae gentes in ciuitatem confluebant; sacerdotum aliqui intra fanum in sacris faciendis circa aras occupabantur, alij circa portas cum ligneis clauis erant; contra quos, ij qui ad festum conuenerant baculis armati insurgebant, Martis simulacrum, aurato tabernaculo inclusum, ac currui impositum intra fanum inferre conantes: quod cum vehementer sacerdotes prohiberent, orta inter eos pugna, in qua se mutuis ictibus caedebant; tandem qui foris erant, expulsis custodibus, currum intra parietes inuehebant. Quamuisque multi pessime baculis, ac clauis acciperentur, numquam tamen ideo eorum aliquis mortuus narratur. Huius ridiculi ritus eam caussam proferebant; quod, cum Martis mater in eo templo degeret, filius iam grandior factus vt cum ea concumberet, eo accesserit; sed a sacerdotibus, qui de re dubitabant, licet eum non nouissent, aditu fuerit prohibitus. At is paullo post, coacta non parua ex vicino oppido manu, male tractatis sacerdotibus, ad fanum penetrarit, matremque violare non dubitarit. Haec fabula num quid

arcani contineat, me latet; nihil certe Herodotus de ea dixit, quid fignificaret. Similis fere ritus ab eodem in Mineruae sacris institutus narratur; quem nos referre non grauabimur, vt, sicut ab ea huius imaginis tractationem incoepimus, itas in eam [note: Ninerua fectum. ] desinamus. Erat autem huiusmodi; quotannis circa Tritonidem paludem, quae est in Africa, stato die illius regionis virgines in quaedam locum conueniebant; vbi in duos ordines diuisae, praelium lapidibus, ac baculis inibant; quaeque caeterarum iudicio fortissime se gessisset, ab aliis seposita, militaribus armis induebatur, ac currui imposita, circa paludem maxima um pompa cir cumducebatur: quae vero in hoc conflictu vitam amissient, pudicitiam minus seruasse, ac Mineruae opera periisse credebantur; ea enim perputo virgo fuisse dicitur; quandoquidem [note: Minerua virgo. ] vera Sapientia, quam Minerua adumbrat, nullam vmquam labem admittat, sed semper munda, ac sincera perseueret. Itaque in Mineruae sacrificiis mundae victimae adhibebantur, quales erant, agna, candidus taurus, indomita iuuenca auratis cornibus; vt hoc ostenderetur, virginitatem nequaquam libidinis iugo subiectam, sed puram, ac candidam permanere.

BACCHVS.

LICET ex historiis habeatur, Bacchum fortissimum fuisse imperatorem, qui plurimas nationes armis deuicerit; non tamen tantum ob egregia sua facinora est ab antiquis celebratus, quantum, quod vini inuentor fuisse sit creditus. Itaque eum olim Deum habuerunt, neque Bacchum solum, sed et Dionysium, Liberum patrem, Lenaeum, Lyaeum eum appellarunt; quibus nominibus diuersos vini in nobis effectus expresserunt, vt deinceps, data occasione, explicabimus. Eius imaginem diuerse olim effinxerunt; nam quandoque pueri formam, interdum adolescentis, aliquando et senis ea referebat: eadem nuda interdum, interdum vestibus contecta cernebatur, itemque eum curru aliquando expresserunt, aliquando sine curru. Itaque Philostratus in Ariadnae imagine multis insigniis Bacchum cognosci scribit; nam hederae sertum cum corymbis, duo etiam cornua, quae recens ex temporibus videantur prodire, itemque

[gap: illustration] panthera prope posita Bacchum indicare solent. Quae omnia [note: Bacchus pro vino captus. ] ad vini naturam referuntur, quod Bacchi nomine a Poëtis innuitur; nam is, vt paullo ante dixeram, vini inuentor fuisse est creditus, cum mortalibus ostendisset, quo pacto vuae a vitibus recidendae, ac earum succus esset exprimendus; qui non solum iucundus futurus esset, sed et vtilis iis, qui temperate eo vterentur; sicut immodice sumentibus, maxima detrimenta afferre solet: quod quidem veteres variis Bacchi imaginibus adumbrarunt: cum enim nudum effingentes, nos docere

volebant, vinum, ebrietatem que veritatem, antea summa cum diligentia celatam, in apertum proferre: quare prouerbio iactabatur, Veritatem in vino inesse, vt etiam superius, cum de Tripode loqueremur, dicebamus. Idem eiusdem statua significat, [note: Bacchus cur senex. ] senis forinam praeferens, capite caluo, ac capillis omnino nudato: praeterquamquod ostendit etiam, immodicum vini vsum senectutem accelerare, qua in aetate multum vini homines absumunt: caussa enim senectutis est, propterea quod humidum innatum in nobis deficit, quod quidem vino reparare studemus; sed tamen saepissime fallimur: quoniam vinum reipsa est humidum illud quidem, at virtute est ita calidum, vt multo ma iorem humiditatis partem absumat, quam addat: quod Galenus de egregiis vini potatoribus dicit, eos bibendo, magis sitim accendere, dum eam exstinguendam curant. Quare, quoniam vinum calefacit, ideo Bacchi imago pletumque iuuenem [note: Comus. ] imberbem, florentem, atque hilarem repreaesentat. Huic Comus, conuiuiorum Deus habitus, est perquam similis; cius enim imago, quemadmodum a Philostrato describitur, iuuenis, mollis, nec adhuc ephebi figuram exprimit: adstatad thalami fores, vbi sponsi cubant: ipse prae vino est rubicundus: et. quod ebrius est, rectus dormit: dormit autem, saciem in pectus deiiciens, et gutturis nihil ostendens, sinistram venabulo sustinens. Sed manus sustineri visa, soluitur: vnde et quae est in dextera, facula, manum prae somno languentem effugisse videtur: sed Comus metuens cruri ad haerentem ignem, sinistram quidem tibiam in partem dexteram, faculam vero ad sinistram transfert, vt ignis vaporem declinet, ab exposito genu manum arcens. Pauimentum, ac loca omnia vicina sunt floribus referta; sed et ipse Deus floribus contexto serto est redimitus: flores ctenim sunt laetitiae, ac curarum omnium absentiae argumentum. [note: Florum vsus apud veteres. ] Itaque eos veteres in conuiuiis adhibebant, vbi hilares homines, ac omnibus curis vacui esse de bentineque iis sua tantum capita coronabant, sed et vasa, quibus potabant. Quare flores non solum Baccho (vt paullo post ostendam) sed et Como conueniebant. Sed ad Bacchum reuertamur, quem dicebamus, adolescentem, hilarem, iucundumque effingi solere; nam qui temperate vino vtuntur, animos excitant, alacriores,

et vegetiones euadunt, et meliori quoque ingenio esse creduntur. Hinc factum est, vt veteres Bacchum Musarum ducem, sicuti [note: Bacchut Musarum Dux. ] et Apollinem finxerint; neque solum lauro, quae est sacra Apollini, sed et hedera, quae Baccho tribuitur, Poëtae coronarentur. Quamobrem in fabulis habetur, Bacchum a Musis Nysae (quae vrbs est in India) fuisse educatum: a qua aliqui volunt, [note: Aqua vino admixta. ] eum dictum esse Dionysium. Ab hoc Amphitryon Athenarum Rex, vt Athenaeus refert, didicit, aquam cum vino permiscere; quod quidem inuentum maximam attulit mortalibus [gap: illustration]

vtilitatem: quare ei in Horarum templo aram posuit: hae namque cum sint anni tempora, viti augmentum, atque fructus praebent: prope aliam Nymphis dicauit, quo admonebat vino temperate vtendum: nam Nymphae pro fontium, ac fluuiorum aquis capiuntur, quae ad potandum sunt idoneae: sed et Musae, quae saepe eaedem cum Nymphis sunt, Dionysij nutrices fuisse perhibentur: sicuti Silenus eius paedagogus exstitisse dicitur; [note: Silenus. ] ideoque eum semper comitari fingitur, asello vectus, cum, quod senectute debilitatus, pedibus ambulare nequit; tum, quod plerumque est ebrius: quod innuit ille, qui apud Eleos, vt Pausanias refert, Ebrietatem effinxit, ei poculum porrigentem. Eum etiam a Bacchi consiliis Plautus facit, cum eum, asello insidentem, Bacchiadis prologum recitantem inducit, profitentemque eiusdem ambos esse sententiae. Idem Naturae Deus efficitur; de cuius primordiis Virgilius Eclog. VI. eum disserentem introducit, a duobus Satyris ac Nympha quapiam coactum; qui, cum eum in antro quodam dormientem atque ebrium deprehendissent, prope pendente cnatharo, propriis eum sertis, quae ex capite delapsa erant, colligarunt. Nympha vero moris frontem, ac tempora tinxit. Huiusmodi belluas verum, nisi coactas, facteri noluisse apparet. Itaque legitur, Midam, Phrygiae regem, cum nescio quid hominibus incognitum discere vellet, diu Silenum quemdam insectatum esse; quem tandem comprehenderit, vino in fontem quempiam large effuso, quem Pausanias scribit, suis etiam temporibus ostendi. Plutarchus refert, Midam a Sileno didicisse, homini praestare cito mori, quam diu viuere. Apud Plinium legitur, in Paro insula, aliquando, dum marmor secaretur, Sileni imaginem fuisse repertam: cuius effigies, qualis esset, facile cognosci potest ex iis, quae supra [note: Bacchus du pliciter effictus. ] in Panis imagine de satyris diximus: nam Pausanias Satyros asserit, cum senes euasissent, Silenos fieri: licet enim Dij existimarentur, senectuti tamen, et morti erant obnoxij. Exstat apud Diodorum, Bacchum dupliciter effingi solere; nam interdum seuerus, promissa barba cernebatur; aliquando pulcro aspectu, hilari, ac iuuenili erat praeditus. Eius prior effigies significat, vinum immodice sumptum, homines terrbiles, feros, iracundosque reddere: posteriori docemur, eodem temperate

hausto homines hilares, ac iucundos effici solere Macrobius lib. 1. Saturnal. omnes Bacchi facultates, sicut et caeterorum Deo rum ad Solem refert, dicens eius imaginem interdum puerum, interdum adolescentem, item et virum iam maturum, scenem etiam aliquando exprimere, quod in Sole omnes has aetates cernamus liceat; nam is patuulus refert brumam, quod tunc breuissimus sit dies: exinde autem procedentibus augmentis, aequinoctio vernali similiter atque adolescentis adipiscitur vires, fignraque iuuenis ornatur: postea eius aetas statuitur [gap: illustration]

plenissima, effigie barbae, solstitio aestiuo, quo tempore summum suiconsequitur augmentum: exinde per diminutiones veluti [note: Cornua Bacehi. ] senescenti quarta forma Deus figuratur. Cumque Baccho cor nua sint addita, quidam iis Solis radios repraesentari dixerunt. Sed Diodorus id eo spectare arbitratur, quod Bacchus primus omnium homines docuerit, quo pacto boues essent ad aratrum trahendum iongendi. Itaque Martianus lib. 1. ei falcem in dextera tradit, quae agrorum cultum innuit, vt supra in Saturno diximus; aut quod ea sint vites recidendae, vt ampliorem fructum proferant: idem eius in sinistra Cantharum collocat; sed eum aspectu iucundum, hilaremque describit. Nonnulli pro cornibus audaciam intelligunt, quam largo potu homines concipiunt, quemadmodum Festus, Philostratus, ac Porphyrion tradunt. Sed omnium optime Athenaeus ex antiquorum auctoritate varios vini effectus colligit, cum scrilicet eius vsus moderatus fuerit, aut immodicus. Ex Persio, Catullo, aliisque poëtis habemus, in huius Dei sacrificiis cornua veteres adhibuisse. Musonius in hanc sententiam ita scribit; Baccho non solum cornua sunt tributa, sed is a nonnullis poëtis taurus est appellatus; nam fabulantur Iouem, in taurum conuersum, cum Proserpina sua filia concubuisse, quae, ex eo grauida effecta, Bacchum, taurinam formam habentem peperit. Itaque apud Cyzicenos Bacchus tauri facie exprimitur; fortasse, quod veteres pocula ex cornibus efficiebant; nam Theopompus scribit, in Epiro boues ita magna cornua habere, vt ex eis vascula fabrefiant, quibus veteres circa os circulum aureum, aut argenteum accommodabant. Idem multorum auctoritate comprobat, olim cornibus pro poculis homines vfos fuisse. Quare Athenienses argenteis vasculis potabant, cornuum formam referentibus. Quidam Bacchi cornua voluerunt esse capillos, qui ex vtraque capitis parte prope aures promittuntur, reliquo capite raso, quales videmus nostra tempestate Armenios Sacrificulos. Dicunt etiam Lysimachum regem cornutum effictum, vt in antiquis numismatibus cerni potest. Seleuci etiam Nicanoris statua cornuta exstitit, cuius rei ea est caussa, vt Suidas refert, quod taurum ab ara fugientem, cum Alexander eum esset immolaturus, is cornibus comprehenderit. Bacchum

autem longas comas habuisse, Seneca in Oedipo ostendit, ita chorum loquentem inducens,

Effusam redimite comam, nutante chorymbo,
Mollia Nysaeis armate brachia Thyrsis, etc.

Eum interdum habitu foemineo inducerunt, vt apud Philostratum in Ariadnae imagine cernitur, cum cum ad Ariadnam proficiscentem veste purpurea, ac longa, rosisque coronatum describit: eumque comitabantur mulieres quaedam, Bacchae dictae, Nymphae, Sileni, Satyri, Fauni, Syluani, et caeteri eius ministri, quos in marmore a Daedalo in Creta incisos Strabo refert. Hi omnes a Catullo in Epithalamio Nuptiarum Pelei, et Thetidis in Bacchi comitatu fuisse dicuntur; ita enim ibi scribitur;

Horum pars tecta quatiebant cuspide thyrosos;
Pars e diuolso iactabant membra iuuenco;
Pars sese tortis serpentibus incingebant;
Pars obscuracauis celebrabant orgia cictis,
Orgia, quae fructra cupiunt audire profani:
Plangebant alij proceris tympana palmis,
Aut tereti tenues tinnitus aere ciebant;
Multi raucisonis efflabant cornua bombis,
Barbaraque horribili stridebat tibia cantu.

Haec erant Bacchi mysteria, quae in eius festis diebus celebrabantur: et erant huiusmodi; vini amphora, pampinis circumdata praeferebatur, post sequebatur is, qui caprum trahebat, huic is succedebat, qui phallum gestabat. Ita eam pompam Plutarchus describit, cum de diuitiarum cupiditate loquitur, quae, paupere et simplici hoc ritu etiam in Bacchanalibus contempto, aurea vasa, vestem pretiosam, sumptuosos currus introduxit, vt Athenaeus refert, cum Bacchanalia splendidissima [note: Va`Nus Baccho sacer. ] a Ptolemaeo Philadelpho celebrata recenset. In Bacchi pompa vannum ferre solebant, qui quidem ei erat sacer; nam vt Seruius inquit, olim Bacchi mysteria multum ad animi purgationem facere credebantur, perinde atque Vannus ad tritici expurgationem est inuentus. buccatius scribit, huiusmodi purgationem [note: Ebrietas Bacchi mysterium. ] ex aliquorum sententia per ebrietatem perfici, quae Bacchi est mysterium; nam, vbi eius impetus per vomitum, aut alia ratione deferbuerit, et animo ad tranquillitatem redacto,

vi detur homo omnium praeteritarum curarum oblitus, maxima iucunditate frui; quod etiam Seneca in libro de Tranquillitate animi testatur. Ideoque iuxta nonnullos Bacchus est Liber pater cognominatus, nam qui largioribus sese ingurgitauerit poculis, a solicitudinibus liberatur, multo loquitur liberius, quam si esset siccus. Ahj voluerunt, nomen deductum esse a libertate, cuius Deus is credebatur; nam Bacchus pro ea mul tum, diuque, quemadmodum Plutarchus in Problematibus narrat, tamquam pro aris, et focis pugnauit. vnde profectum [gap: illustration]

est, vtapud veteres in liberis ciuitatibus simulacrum Marsyae, qui ex Satyris, Bacchi ministris erat, veluti libertatis insigne, vt Seruius alicubi scribit, statueretur. Apudque Plinium lib. XXI. [note: Marsyas. ] legitur, P. Munatium, cum demptam Marsyae coronam e floribus capiti suo imposuisset, ob id in vincula coniectum fuisse. De Marsya in fabulis habetur, eum ab Apolline pelle nudatum, quod tibia inuenta, quam Minerua proiecerat, ausus esset eum ad eius inflandae certamen prouocare; ob cuius mortem tot lacrymas Nymphae, ac Satyri profuderunt, vt flumen, Marsyam dictum, effecerint. Sed ita se res habet, eum scilicet peritissimum fuisse musicum, tibiaeque inuentorem, quemadmodum ex Metrodoro Athenaeus refert, qui mente captus, vt Suidas testatur, se in fluuium proiecerit, qui postea ex eo Marsyas sit dictus. Pausanias in Atticis scribit, in Athenarum acre Mineruae simulacrum fuisse, Marsam verberantis, quod tibiam,a se proiectam, sumpsisset. Sed, vt ad Bacchi vestes reuertamur, nonnulli muliebres eas faciunt; nimius enim vini vsus vires debilitat, hominemque effoeminatum reddit. Itaque Pausanias in Eliacis prioribus refert, in Cypseli arca Bacchum promissa bar ba, talarique veste exsculptum fuisse, quique in quodam antro vitibus ac fructiferis arboribus multis circundato iacens, pateram [note: Bassareus > ] porrigeret. Fertur quinetiam Bacchus Bassareus fuisse cognominatus, quod nomen ex quapiam veste est factum qua ipse, eiusque sacerdotes, dum sacrificarent, vtebantur. Haec Bassara dicebatur, a quodam Lydiae oppido sic vocata, vbi ea conficiebatur; vel a vulpium pellibus, quae Thracum lingua Bassarae appellabantur. In Thracia autem eum Bacchae assectabantur, quae ideo etiam Bassarae sunt dictae, vel Maenades, quod nomen est a furore ductum; nam hae in Bacchi festis sparsis capillis, thyrosos gestantes, ac furentes hac, illac discurrebant, vt ea commemorarent, quae quondam gesserunt, cum, Baccho se comites adiungentes, orbem terrarum, plurima regna pessundantes, peragrarunt. Neque solum huiusmodi mulieres vulpium pelles sibi induebant, sed pantherarum quoque, atque tigrium, thryso armatae, comas interdum Hederae sertis adstringentes, [note: Populus Dijs Manibus sacra. ] interdum et populi frondibus: haec namque arbos Diis Manibus erat sacra, eamque in Achaerontis ripis

natam credebant; ideoque Bacchi ministris tradiderunt; quod eum Infernum Deum fuisse ducerent. Itaque, vt superius diximus, ex Proserpina eum natum dixerunt: quod recte se habet, si sub Bacchi nomine solem intelligamus; quem diximus, interdum Deum infernum appellari. Eodem modo, quo Bacchae exprimuntur, etiam Bacchus ipse aliquando videtur expressus, vt apud Claudianum lib. 1. de Rap. Proserp.

Laetusque simul procedit Iacchus
Crinali florens hedera, quem Parthica tigris
Velat, et auratos in nodum colligit vngues,
Ebria Maeonijs figit vestigia thyrsis.

Quod Claudianus de thyrso dixit, alij ferulae tribuerunt, qua [note: Ferula Baccho data. ] Bacchus innixus, se sustineat, eamdemque cunctis Bacchi comitibus in manus tradiderunt. Cuius rei rationem Eusebius ex Diodoro affert, quae talis est; cum homines initio, nimio vini vsu inebriati, ad crebras contentiones venirent; in quibus baculis se feriebant, ac saepe alter alteri vulnera ac mortem in ferebant; Bacchus iis persuasit, vt in posterum pro baculis ferulas ferrent; nam ex earum plagis nulum fere periculum timen dum fuerat. Ferula autem est admodum arundini similis, cuius folia asinis sunt gratissima: ideo asinus ei Deo, secundum Plinium, est datus, cui ferula erat sacra. Scribit praeterea Diodorus, Bacchum quandoque in bello se armasse, solitumque sibi pantherarum pelles induere; nam non semper ebrius erat, sed saepe fortissime pugnasse legitur, ita vt multor reges superarit, [note: Bacchus triumphi in uentor. ] vt Lycurgum, Pentheum, caeterosque, Indiamque sibi subegerit, vnde victor, elephanto insidens, dum reuertertur, primus omnium triumphauit. Quare Baccho, tamquam triumphi in uentori pica dicata fuit, quae auis est sanequam garrula, ac loquax: in triumphis etenim cuilibet fas erat, triumphatori probra omnia obiicere, vt Suetonius in Iulio Caesare refert. Huic quoque Deo veteres sertorum inuentionem tulerunt acceptam; [note: Serta a Baccho iunenta. ] nam, vt Plinius testatur, is primus sibi coronam ex hedera factam capiti aptauit. Quamobrem Alexander Magnus, [note: Heaeracur Baccho data. ] eum imitatus, cum victor ex India reuerteretur, vniuersum exercitum hedera coronari iussit. Hedera autem Baccho multis de caussis est data: Festus vult, id ideo esse factum, quod

[gap: illustration] Bacchus semper iuuenis effingatur, sicut illa semper viret: aut, quod quemadmodum ea arte complectitur id, cui adhaeret, ita et vinum humanas mentes artissimis quigusdam vinculis alligat, quo minus suo possint munere fungi. Plutarchus scribit, hederam ocultam quamdam vim possidere, quae mentem de sede sua dimoueat, et furore quodam compleat, ita vt absque vini potu homines ebrios reddat. Hedera a Graecis kisso\s2 dicitur, a quo kissa=|r deriuat, quod est libidinose aliquid appetere: ideoque Eustathius vult, hederam Baccho tributam, quod

maxime homines ad libidinem a vino concitentur. Itaque prouerbio fertur, sine cerere et Baccho frigere Venerem. Macrobius [note: Thyrsus. ] lib. 1. Saturnal. de Bacchi thyrso scribit, in eo latens telum fuisse, cuius mucro hedera lambente protegebatur; idque ostendere, vinculo quodam patientiae obligandos impetus belli; cum hedera habeat vinciendi, et obligandi naturam. Diodorus scri bit, ab Aegyptiis hederam, Osiridis plantam appellari, eique fuisse consecratam, tamquam ab ipso fuisset inuenta; ab eisdemque in sacris rebus pluris hederam, quae semper viridis perseueret, quam vitem, cuius folia hieme arescant, esse factam. Id a veteribus in caeteris arboribus obseruatum legimus, quae assidue virent: ideoque Veneri myrtum, laurumque Apollini dicarunt. Bacchus non solum hedera, sed etiam interdum ficus foliis coronabatur; idque ob Nymphae cuiusdam memoriam, quae Syce vocabatur; s1ukk\ enim ficum apud nos sonat; hanc ferunt a Baccho adamatam, in hancque arborem postea conuersam fuisse: quemadmodum et de Cisso puero, ab eodem etiam amato narratur, qui demum in hederam mutatus dicitur; idemque de Staphyle Nympha, poetae fabulantur, quae in vitem est versa, cum ab eodem amaretur. Itaque nihil est mirum; si hae arbores tantum ei postea gratae fuerint, ex eisque coronari voluerit: eisdem etiam olim eius currus, clypeus, hasta, altariaque ornabantur. Sed legimus eius serta quandoque ex narcysso, quandoque ex aliis etiam floribus fuisse confecta. Diodorus scribit, Bacchum diebus festis sibi pretiosas vestes, molles, ac delicatas, floribusque picturatas induisse. Arbor ei praecipue sacra erat vitis; neque id iniuria; nam si Bacchus vinum ex vuis expressum significat; quid magis ei respondeat, quam vitis? Hunc praeterea curru, et sociis veteres honorarunt, de quibus sic refert Statius;

-- Effraenae dextra, laeuaque sequuntur
Lynces; et vdamero lambunt retinacula tigres:
Post exultantes spolia armentalia portant,
Seminecesque lupos, scissasque mimallones vrsas.
Nec comitatus iners sunt illic Ira, Furorque,
Et Metus, et Virtus, et numquam sobrius Ardor,
Succiduique gradus, cactraque simillimaregni.

Currum Bacchi Buccatius lib. v. Geneal. ad vini effectus refert, quod hominis cerebrum ita interdum in orbem conuertit, quemadmodum currus rotas torqueri cernimus. Quod quidem ita esse, quotidie experimur: sed tamen, cum Athenaeus lepidissimam de ea re referat ex Timaeo Taurominitano narrationem, non possum non eam huc inserere; ea sic habet; Quidam Agrigentini adolescentes vna coenarunt, tantumque vini exhauserunt, vt emotae prorsus mentis effecti, sibi in triremi esse, vehementer a tempestate agitata, viderentur itementes vero, ne nauis onere depressa, submergeretur, ad eam exonerandam sunt aggressi, ex fenestris extra domum mensas, lectos, arcas, reliquamque domesticam supellectilem proiicientes. Quem strepitum cum praefecti vigilum audissent, illuc accurrerunt, domumque ingredientes, homines in humum abiectos, prosundum somnum dormientes offenderunt; quos vehementer agitatos cum vix tandem excitassent, interrogarunt, quid id sibi vellet, quod fecissent; responderunt se tantum tem pestate iactatos, ac labore illo, quem in naui exoneranda perpessi essent, defatigatos fuisse, vt vix sui essent compotes; quidamque ex eis subiecit, Ego, inquiens, vehementi timore perculsus, me in sentinam abdidi. Appartores, cum illos ab errore, in quo erant abducere diu studuissent, nec quidquam tamen profecissent, recedere incipibant: at ebrij adolescentes, Gratias vobis agimus, inquiunt; et, si umquam ex hac tempestate in portum euadere, ad patriamque remeare poterimus, nae vos maxima maris numina celebrabimus, vobis nostram salutem acceptam ferentes. Sed ij multos dies ebrietate illa sunt occupati:itaque ea domus postea Triremis est nuncupata. Bacchi currus a tigribus, atque pantheris trahebatur; vinum enim homines harum belluarum instar feroces reddit. Philostratus [note: Pantherae cur Baccho tributae. ] ideo vult Baccho cum Panthera intercedere familiaritatem, quod ea animalium sit calidissima, leviterque vt Baccha saliat. Idem eius nauim ita describit; Cymali funt naui applicati. Prora ad similitudinem Pantherae educta est: Thyrsus autem e media exoritur naui, mali vicem gerens, cui purpurea appensa [note: Bacchi nanis. ] sunt vela, in sinu splendentia; aureae autem intextae sunt in Tmolo Bacchae. Hedera autem, et vite nauis est tecta, racemusque

[gap: illustration] super ipsam pendere videtur. Sed et vini fons inferne ex ea sca turiebat, ex quo vectores omnes largiter bibebant. Ita Bacchi nauem Philostratus describit in ea tabula, vbi Tyrrhenos Piratas depingit, qui, cum hunc Deum, puerum adhuc comprehendissent, ab eo in delphines sunt conuersi. Fabulam Ouidius lib. 111. Metamorph. sic narrat;

-- Stetit aequore puppis
Haud aliter, quam si siccum nauale teneret.
Illi admirantes, remorum in verbere perctant,

Bacchi nauis etiam nostra tempestate Romae im D. Agnetis, quod erat olim Bacchi fanum, emblemate expressa videtur. De eodem poetae fabulantur, eum, cum adhuc infans esset, a Parcis fuisse serpentibus incinctum, qui, nihil eum laedentes, per faciem, ac pectus adrepebant. Itaque Bacchae, eius mysteria celebrantes, absque vllo timore, ac perculo serpentes tractabant, vt Plutarchus in Alexandri vita testatur, cum de Olympia, Alexandri matre loquitur, quae a serpente grauida effecta dicebatur: quod etiam de Scipionis matre est creditum; nam, vt idem Plutarchus refert, serpentem saepe in eius cubiculum se insinuare, multi viderunt. Hoc innuebat ritus ille, quem supra ex Catullo retulimus in Bacchi sacris adhibitum fuisse, cum [note: Vitulus lace ratus in Bac chi mysterijs. ] Bacchi ministro serpentibus se cinxisse dicebamus; ibidem etiam sequitur, eosdem membra lacerati iuuenci iactasse: nam Pentheus Thebarum Rex Bacchi contemptor fuisse, ac eius mysteria celebrari vetuisse legitur:quam injuriam sic Bacchus est vltus: effecit vt is matri, caeterisque mulieribus, qui ipsius festum celebrabant, vitulus, aut, sicut Ouidius narrat, aper videretur, qui sacras ceremonias turbaturus aduenisset: quare in eum omnes irruentes, eum in frusta discerpserunt, quae furibundae hac, illac discurrentes, ostentabant: cuius rei memoriam renouantes, in anniuersariis Bacchi sacris iuuencum discerpere, ac particulas secum circumferre solebant. Quod fortasse eo respiciebat, vt id commemoraret, quod Typhon contra [note: Osiris. ] Osiridem perpetrarat; Osiris enim apud Aegyptios idem erat, ac Bacchus apud Graecos. Itaque Tibullus lib. 1. ita de eo dicit,

Primus artramanu sollerti fecit Osiris,
Et teneram ferro sollicitauit humum.
Primus inexpertae commisit semina terrae,
Pomaque non notis legit ab arboribus.
Hic docuit teneram palis adiungere vitem,
Hic viridem dura caedere falce comam.
Ili iucundos primum matura sapores
Expressa incultis vua dedit pedibus.

Non tibi sunt tristes curae, nec luctus Osiris,
Sed chorus, et cantus, sed leuis, aptus amor,
Sed varij flores, et frons redimita corymbis,
Fusa sed ad teneros lutea palla pedes.
Et Tyriae vestes, et dulcis tibia cantus,
Et leuis occultis conscia cista sacris.

[note: Osiris accipitris formam habens. ] Osiris interdum accipitris forma apud Aegyptios expressus reperitur; quae auis noctu clare cernit, velocissimeque volat: in quo Solem imitatur, cuius est is imago. Sed eumdem Aegyptij frequentius, vt Plutarchus in libro de Iside, et Osiride, veluti hominem, genitale membrum arrectum habentem, rubroque panno indutum depingebant: cuius rei paullo post, in Priapi imagine rationem afferemus: is enim quaedam Osiridis pars fuit. Nam Typho eius frater legitur, coniuratione aduersus eum facta, eum occidisse, ac in frusta discerptum, inter coniuratos distribuisse: sed membrum virile, cum ab omnibus esset [note: Osiriscaesus et infrusta concisus. ] repudiatum, in Nilum fuisse proiectum: Isisque eius vxor, cum nihil adhuc de mariti caede resciuisset, sed tantum amissum diu, multumque vbi quaesiuisset, tandemque rem cognouisset, Typhonem deuicisse, ac a coniuratis singula Osiridis membra recuperasse; quibus omnibus suo loco collocatis, cum virile membrum deesse comperisset, maximum dolorem suscepisse, eiusque imaginem maxima religione colendam omnibus proposuisse: quae postea sub Priapi nomine honores diuinos est assecuta. Vtque huius rei memoriam nulla vmquam deleret obliuio, anniuersaria sacra instituisse, in quibus sollenni pompa Osiris cum fletu, et lamentis quaereretur; et paullo post tamquam esset inuentus, publica laetitia puer

circumferretur, qui inuentum Osiridem repraesentaret. Itaque huc Ouidius alludens, alicubi dixit,

[note: Horus. ] Idem propemodum Horo accidit, qucm Isis eius mater diu fleuit, cum nusquam appareret; sed, eo reperto, vehementer est exhilarata. Macrobius lib. 1. Saturn. hunc pro Sole capivult, ab eoque horas, in quas est dies distributus, esse dictas. Alrj mundum eo repraesentarisenserunt. Eius simulacrum adolescentis erat, manu virilia Typhonis tenentis; nam is narratur, [gap: illustration]

Typhonem deuicisse, non tamen interfecisse, cum in crocodilum versus, ab eo statim aufugerit. Quare Apollinopoli; quae est vrbs AEgypti, lex erat, qua iubebatur, ne vllus honos crocodilis haberetur, sed omnes eos expellerent, caperent, interficerent, [note: Typhon. ] caesos vero ante Hor templum ponerent. De Typhone olim fabulabantur, quemadmodum Apollodorus recitat, eum a terra genitum, vt ea Deos vlcisceretur, qui Gigantes interfecerant. Quamobrem eum Plato in Phaedro multiplicis naturae belluam, ardentem, furiosamque appellauis corporis proceritate, ac robore cunctis ex terra natis longe praestabat. Eius superior pars hominem referebat, pennisque contegebatur, tam prodigiosae erat magnitudinis, vt vel altissmorum montium verticem superaret, sideraque capite contingere videretur; is brachia extendens, altera manu ad Occidentem, altera ad Orientem perueniebat: ex vtraque manu centum angues capitibus exporrectis emergebant: crura serpentina erant, circum quae alij serpentes implicabantur, qui vniuersum corpus ambientes, vsque ad caput pertingebant, quod horridis, squalidisque crinibus contegebatur, qui per collum, atque humeros se diffundebant: barba ad pectus illud vastum promittebatur: oculi truces erant, ex seque quaidam veluti scintillas emittebant: os flammas affatim euomebat. Hunc, cum in caelum ignitos lapides esset iaculatus, tantum caelites exhorruerunt, vt omnes in AEgyptum aufugerint, vtque ab eius impetu se tuerentur, alij aliorum sibi animalium formam induerint, vt de multis superius a nobis dictum est. Sed tamen immane hoc monstrum tandem aliquando a Ioue victum fertur, vt Apollodorus testatur: alij vero dicunt, vt nos superius retulimus, ab Horo fuisse superatum; qui idem fuit, ac Osiris, licet inter se nomine differrent. Itaque Hermipoli, quae est AEgypti vrbs, accipiter in Hippopotamum impetum faciens effingebatur: pro Hippopotamo Typhonem capiebant, qui malum quodcumque, a terra proficiscens adumbrat. Accipiter virtutem, quae ei resistit, ac omnem eius impetum retundit, significat; haec Osiride, aut Horo osten ditur, qui Solem repraesentant: iidem propter alias rationes a Baccho non differuntmam, sicut AEgyptij Osiridem dixerunt a Typhone in frusta concisum, ita etiam Graeci de Baccho

affirmant, quem volunt a Titanis discerptum fuisse. Et hoc illud erat, quod dicebamus, Bacchum scilicet solitum membris discerpti iuuenci designari. Nam de Baccho ferunt, a Titanis eum caesum, concisum, coctum, atque iterum compactum, gypsoque obductum fuisse, ne scilicet amplicus de facie cognosceretur; quemadmodum Suidas scribit; id innuit, vuas conteri, vt inde vinum exprimatur, quod in ligneis vasis, aut lapideis, aut etiam gypseis bullit, ac quodammodo coquitur; immo etiam in ahenos iniicitur, vt subiecto igni excoquatur, quo melius conseruetur: Bacchi membra iterum compingi vites innuit, suo tempore vuas integras, ac solidas proferre. Bacchus praeterea, quia eam virtutem adumbrabat, quae plantis vim ad fructus maturos proferendos suppeditat, familiare numen Eleusinis [note: Bacchus cum Deis Eleusinis. ] Deis, quae erant Ceres, et Proserpina, fuisse ab Herodoto narratur; haec autem efficere credebantur, vt semen humi sparsum geminaret. Pausanias in Atticis refert, Athenis in Caesaris templo, Bacchum exstitisse, man u ardentem facem porrigentem. Itaque Porphytius, vt Eusebius refert, vult Bacchum foemineo habitu in dutum, ac cornutum esse, vt in plantis duplicem inesse virtutem, ad fructus producendos, masculi scilicet, et foeminae ostendatur: quamuis vero de palma feratur, eam partim masculei effe sexus, partim foeminei, nec vnum altero semoto facilie fructus proferre; tamen qualibet arbos folia, ac fructus profert, sine alterius ope, ita vt alteram cum altera coniungi sit opus, vt in animantibus videmus, quae prolem generare nequeunt, nisi masculus cum foemina coëat. Vnde fortasse fit, vt fabulentur, Priapum ex Baccho ortum esse; vt scilicet demonstretur, semen tam in animalibus, quam in plantis a Sole vim ad produckendum mutuari: quod in Osiridis imagine exprimitur; vbi pannus ruber, uqo tegitur, caelestem calorem innuit, qui seminibus, intra terrae viscera reconditis, vim ad producendum tribuit. Suidas scribit, Priapum eumdem ac Bacchum esse, [note: Priapus. ] qui ab AEgyptiis Horus appellabatur. Hori effigies apud eos ita exprimebatur; adolescens dextera sceptrum continebat; perinde ac dominus omnium esset, quae hic oriuntur, sinistra autem pudenda tenebat; nam seminalis virtus ab eo proficisci credebatur: est quoque alatus, vt eius velocitas indicetur: ei

discus adiacet, quo mundi rotunditas significatur: nam Sol, quem Horus refert, mun dum quotidie suo cursu obit. Vtque veteres ostenderent, quantum Bacchi, Priapique numina inter se consentirent, immo potius vnum amborum esset numen, in Bacchanalibus ex collo membri virilis figuram suipensam gestabant; hanc Psallum appellabant, ex ficulno ligno dolatum. [note: Bacchana lium ritus. ] Sed apud Suidam legitur, ex rubro corio quoque olim hanc imaginem expressam fuisse, quam sibi inter coxas suspendentes, per vrbem saltitantes discursabant, cum Bacchanalia [gap: illustration]

celebrarent: hi Phallophori dicebantur; faciem tenuissimis arborum [note: Phallophori. ] corticibus, aut etiam pelle tegebant, caput hedera, aut violis coronabant. Herodotus narrat, AEgyptios cubitales statuas effinxisse, verendis extensis, ac longitudine pene corpus totum aequantibus. hasque a mulieribus circumferri solitas per compita super currus, ad hunc vsum fabrefactos, praecedentibus tibiis, ad quarum modos Bacchi laudes cantabantur. [note: Priapi ima go. ] Idem de mulieribus. Romanis legitur, quae sollenni pompa membri virilis imaginem gestabant. Sed Priapum ita effingebant: Erat puer crallus, deformis, virilia vastissima habens, quae reliqui corporis magnitudinem aequarent. Suidas refert, Iunonem, Veneris vtero tacto, effecisse vt is talis nasceretur; vt Ioui scilicet rem molestam faceret, qui eam grauidam effecerat. Sed alij Priapi patrem Bacchum fuisse volunt; cuius rei theodoritus rationem reddens, dicit, pro Venere coitus voluptatem, pro Baccho vinum immodice sumptum capi solere; ex his autem simul coniunctis, Priapum exsistere. Huic similis, im [note: Matinus. ] mo idem Mutinus fuit, qui sedens pudenda ostentabat; in eius sinu, ominis caussa, nubentes sessitabant, vt earum pudicitiam prior Deus delibasse videretur, vt Varro scriptis testatum reliquit, quod Lactantius, Augustinusque in libris de ciuit. Dei referunt. [note: Deus horto rum. ] Priapus a veteribus Deus hortorum est habitus, barbati hominis formam referens, comam implexam habens, nudus, dexteraque falcem tenens, sicut eum Tibullus lib. 1. Eleg. 4. eum describit, ita dicens;

Sic vmbrosa tibi contingant tecta, Priape,
Ne capiti Soles, ne noceantque niues.
Quaetua formosos cepit sollertiascerte
Non tibi barba nitet, non tibi culta coma est.
Nudus et hibernae producis frigora brumae;
Nudus et aestiui tempora sicca canis.
Sic ego, tum Bacchi respondit rustica proles,
Armatus curua sic mihi falce Deus.

Eum interdum panno quopiam operuerunt, cuius ipse lacinias in sinum reducebat, in quo omnium generis fructus continebat. Eidem serta ex hortensibus herbis conficiebant: nanm custos hortis apponebatur, longam arundinem supra caput

habens, vt ea aues deterreret. Ita enim is de se apud Horat. Sat. IIX. lib. 1. loquitur;

Olim truncus eram ficulnus, inutile lignum:
Cum faber incertus, scamnum, faceret ne Priapum,
Maluit esse Deum, Deus inde egofurum, auiumque Maxima formido:nam fures dextra coercet:
Ast importunas volucres in vertice arundo
Terret sixa, vetatque nouis considere in hortis.

Asinus quoque prope Priapum non absurde pingi posset; nam ea praepcipue victima huiusmodi Deus delectabatur, ob maximam [note: Hircus Priapisymbolum. ] scilicet, quae est sibi cum eo, similitudinem. Apud AEgyptios hircus pingebatur, qui Priapi esset symbolum; nam de hoc legitur, post septimum diem ab ortu ad coitum esse idoneum, ad quem semper sit paratus. Eadem bellua Bacchus innuebatur, nam is fertur in hircum fuisse conuersus, cum in AEgyptum vna cum caeteris Diis fugisset, vt Typhonis manus euaderet. Apollodorus scribit, Bacchum, adhuc infantem a Ioue in hoedum fuisse versum, ne a Iunone cognoseceretur, per Mercuriumque Nymphis nutriendum traditum. Quare ob hunc [note: Caper Baccho sacer. ] caussam Caper victima admodum Baccho cara erat; vel etiam, quod is valde vitibus sit noxius. Atque haec de Baccho sint dicta.

LARES.

LARES Dij domestici erant, qui intra domesticos parietes colebantur, tamquam domorum essent custodes: eis prope focum loculum consecrabant, lararium dictum, quod lares ibi reponerentur, v bi et alia quoque simulacra collocabantur; nam Lampridius scribit, Alexandrum Seuerum duo lararia habuisse, in quorum vno simulacra Christi, Abrahami, Orphei, atque Apollonij erant; in altero Ciceronis, et Virgilij effigies viseban tur. Neque priuatarum tantum aedium lares custodes habebantur, sed et vniuersae ciuitatis, et agrorum quoque, vt Tibulus libro primo his verbis docet;

Vos quoque felices quodam, nunc pauperis agri,
Custodes, fertis munera vestra, Lares.

Itaque, vt Festus scribit, pilae, et effigies viriles, et muliebres ex lana compitalibus suspendebantur in compitis; et hunc festum diem esse Deorum inferorum, quos vocant Lares, putarunt; quibus tot pilae, quot capita seruorum; tot effigies, quot essent liberi, ponebantur, vt viuis parcerent, et essent iis pillis, et simulacris contenti: vel is ritus est olim institutus, quod Lares genios quosdam mortuorum existimarent, qui, corporibus exsuti, aliquid, vbi quiescerent, habere cupiebant. Sed tamen Lares vtplurimum Dij domestici putabantur. Hi iunenili figura effin [gap: illustration]

[note: Canis cum Laribus. ] gebantur, canis pelle vestiti, quibus etiam canis assistebat; quod argumento erat, eos domorum fidelissimos esse custodes, domesticis familiares, ac blandos, externis formidabiles, quales solent esse canes. Haec est Plutar chi in Problematibus sententia, antea ab Ouidio in Fastis allata. Iidem interdum obuoluti toga super humerum sinistrum, et sub dextro formabantur; vt scilicet magis ad suum munus obeundum, essent expediti; quo iuxta Plutarchum ibidem, diligentissime hominum opera vestigarent, ne scelera eorum laterent, sed vt de iis a se compertis, [note: Penates. ] iustissimas poenas luerent. His Dij Penates simillimi erant, praecipue in ciuitatibus custodiendis: nonnulli eos volunt apud Romanos fuisse, Iouem, Iunonem atque Mineruam; alij autem, Apollinem, et Neptunum, qui Troiana moenia exaedificarunt. M. Cicero eos dictos scribit a penu, siue ab eo, quod penitus insident: et ideo in penitissimis aedium partibus colebantur. Itaque Demipho apud Terentium se domum proficisci velle dicit, Deos Penates salutatum, vt inde in forum ad negotia peragenda reuertatur. De figura vero eorum, et forma Timaeus historicus scribit, eos lituos ferreos, et aereos, et Troianum quoddam vas fictile fuisse, eaque in occultis, et reconditis Lauini iacuisse sacra. Dionysius lib. 1. Rom. historiae refert, in templo obscuro, et humili, quod erat non procul a foro Romano, duas duorum Troianorum imagines se vidisse, duorum iuuenum sedentium, habentiumque pila in manibus, quibus esset inscriptio. D. PENATES; similesque vetustis in templis plerisque conspici iuuenes, militari habitu, et cultu; quod idem [note: Genius. ] in multis antiquis numismatibus cernitur. Genius etiam domesticum numen, immo et proprium vnicuique habebatur; quem aliqui hospitalitatis Deum esse voluerunt, item voluptatis, ac naturae; itaque genio indulgere dicuntur qui voluptati dant operam, naturaeque largiuntur quod expetit; geniumque defraudare illi existimantur, qui alia omnia potius faciunt. Horatius lib. 11. Epist. ad Iulium Florum scribens, de humanarum rerum instabilitate disserit, ibique quaerit, qui fiat, vt duorum fratrum alter saepe voluptuosus, alter sitlaboriosus: cui quaestioni sic respondet,

Censorinus in ea est sententia, vt censeat, Genium esse generationis Deum; aut quod ei praesit; aut quod vna nobiscum sit genitus; nobiscumque perpetuo maneat, vt vitam nostram tueatur. Itaque veteres sin gulis singulos Genios attribuebant, aut etiam binos, alterum scilicet malum, alterum bonum, hunc ad bonum adhortatorem, illum ad malum impulsorem: quod non admodum a nostrae religionis scitis abhorret, in quibus habetur de Angelis custodibus, ac Cacodaemonibus; nisi quod nos eos nolumus nobiscum oriri, quemadmodum veteres de suis Geniis ac Laribus dicebant: nam magna erat inter eos similitudo. Quare Romani in triuiis, et compitis Augusti Genium vna cum Laribus collocarunt, atque venerati sunt. Quilibet vero suum Genium sepatatim colebat, maxima cum laetitia diem [note: Principis Genium. ] suum natalem celebrans. Sed principis Genium ab omnibus publice maximo honore, et cultu afficiebatur. Quamobrem qui per eius Genium iuratus, peierasset, poenas dabat; religiosissimum enim idiusiurandum habebatur. Ideoque Caligula, cum ob leuissimas caussas morte plurimos quotidie afficeret, dicere saepe solebat, sicut Suetonius refert, se illos punire, propterea quod numquam per suum Genium iurassent, hoc prae se ferentes, se ipsum contemnere, indignumque censere, qui coleretur. Genius igitur numen quoddam existimabatur, quod semper homines ab ortu ipso comitaretur. Idem locis etiam tribuebatur, vt Iamblichus sentit, cum probat Diis, qui alicui loco praesident, de iis sacrificandum, quae ibidem oriantur: nam res, quae in nostro patrocinio sunt, nobis caeteris solent esse cariores. Virgilius lib. v. cum Aeneam facit anniuersaria iusta Anchisae manibus persoluentem, anguem visum esse scribit,

Caeruleae cui terga notae, maculosus et auro
Squamam incendebat fulgor, cui nubilus arcus
Mille trahit varios aduerso sole colores:

Dubitatque, num loci Genius, an aliud quidpiam esset. Hinc est factum, vt aliqui Genium serpentis forma effinxerint, alij puerili, iuuenili aliqui, nonnulli senili, vt Cebes in sua tabula. Pausanias in Eliacis posterioribus refert, Eleos tamquam

patrium Deum Sosipolim, qui vrbis Seruatorem sonat, coluisse: cius sacrificia in templo Lucinae quotannis patrio ritu celebrari solita. De eo haec ait, fuisse memoriae prodita; cum scilicet in Eleorum fines hostiliter Ar cades inuasissent, contraque eos aciem Elei direxissent; mulierem infanti puero mammam praebentem, ad Eleorum duces venisse; seque, cum puerum eum peperisse diceret, addidisse, monitam per somnium, vt eum pugnae socium Eleis adiungeret: ibi eos, qui summae rei praeerant quod mulieris verbis fidem habendam censuissent) puerum nudum ante signa collocandum curasse. Impressione ab Arcadibus facta, puerum in eorum conspectum in an guem mutatum: eo prodigio hostes exterritos, in fugam se protinus dedisse; acriter Eleos institisse: parta vero hac insigni victoria, a seruata ciuitate nomen Sosipolidi inditum: quoque loco in cauernam visus fuerat se anguis abdidisse, confecto praelio, fanum erectum. Idcirco vero honores Lucinae decretos, quod ab ea in lucem puerum illum sibi editum, interpretati sunt. Hic Deus exprimebatur aetate puerili, chlamyde amictus varia, et stellata; prae se gerebat manu altera copiae cornu; hac enim forma cuidam in somnis est visus. In vetustis nomismatibus Traiani, Adriani, aliorumque principum Genius pateram dextera manu supra aram porricere, quae ara esset sertis ornata, laeua vero propendulum flagellum, vel simile quidoiam tenere videtur. Sedenim et in aliis Adriani inscriptio nibus talis epigraphe reperitur, GEN. P. R. vbi imago cernitur hominis militatis, cum veste ad cruris medium circumuoluta, dextra pateram in morem sacrificantis habens, laeua autem cornu [note: Platanus Genio sacra. ] copiae. Populi autem Romani Genius id fortasse numen erat, in cuius tutela eorum vrbs erat. Genium olim platano coronabant, sed et interdum floribus, vt apud Tibullum alicubi legitur,

Ipse suos adsit Genius visurus honores;
Cui decorent sanctas florea serta comas.

Sed quia duplicem esse Genium diximus, vt Socraticus euclides apud Censorinum velle videtur, dicto de bono, nunc de malo Genio videamus. Huic nullam statuam antiquos posuisse comperio. Sed tamen multis fuisse visus legitur. Quare nos

[gap: illustration] eius speciem ex variis historiis designabimus. Plutarchus, Appianus, ac Lucius Florus meminerunt, Brutum, cum quadam no cte se in cubiculum in clusisset, nescio quid, vt ei erat mos, cogitantem, spectrum quoddam conspexisse atri hominis, atque horribilis, qui, Tuus sum, inquit, Brute, Genius. Valerius Maximus lib. 1. refert de Cassio Parmensi, qui Antonianas partes secutus, ab Augusto capite est multatus, eum paucis ante mortem diebus existimasse ad se venire hominem ingentis magnitudinis, coloris nigri, squalida barba, et capillo demisso, qui

interrogatus responderit, se eius malum Genium esse. Pausanias in Eliacis posterioribus de Euthymo athleta scribens, nar rat, Vlyssem errantem Temessam etiam Italiae vrbem esse appulsum, ibi de naualibus sociis eius vnum, Virgine per vinum violata, ab oppidanis contumeliam vindicantibus, lapidibus obrutum: Vlyssem quidem, nulla vlciscendi inita ratione, inde profectum: perempti vero socij manes finem nullum saeuiendi in cuiuslibet aetatis homines fecisse, priusquam cogitantes patriam relinquere Temessenses, quo eam pestem effugerent, Apollinis responso heroem placare iussi sunt, et consecrato ei solo, templum excitare, deuouere ei praeterea quotannis Virginum vnam, quae ipsis formosissima visa esset. Quod cum illi ex oraculo facere pergerent, nihil omnino grauius passos esse. Forte vero Euthymum cum venisset Temessam eo ipso tempore, quo sollenne sacrificium fiebat, re tota cognita, se intromitti in templum postulasse: ibi virginem conspicatum, primo misericordia commotum, deinde etiam amore incensum. Armis igitur captis, cum Genio congressum: illum victum, moenibus, et agro cessisse, sublatumque prorsus ex hominum coetu, in mare se demersisse: ac in huius facinoris praemium vir ginem victori nupsisse. Ipsum vero Genium, idem refert, colore fuisse venehmenter atro, caetera specie maxime formidabilem, amictum autem lupi pellem ei fuisse.

FORTVNA.

Fortunam culpant omnes, probrisque lacessunt;
Cum tamen haec magnum potius mereatur honorem.

Libet mihi ab his Dantis Algerij versibus, Fortunae tractationem auspicari: ei namque nos mortales, quiqui extra sententiam cadit, acceptum ferimus, illud moleste ferentes, ex quo potius magnam laetitiam suscipere deberemus; videmurque rei familiaris et honorum comparationem, eorum rursus iacturam, ac rerum omnium vicissitudinem ab ea pendere arbitrari. Itaque Francisus Petrarcha quodam in loco Fortunam ita de se dicentem inducit;

[note: Fortuna cur culpetur. ] Hinc omnium conuiciorum, quae quotidie in eam congerimus, est origo: nam quae Fortunae bona appellamus, eos plerumque possidere cernimus, qui minus iis digni nobis videantur, dignissimis quibusque spoliatis. Quod bene ne, an male se habear, illis considerandum relinquo, qui, qua sunt mentis acie praediti, dispicere soli possint, quot curis, molestiis, periculisque, caduca hae, quae bona dicimus, abundent. Sed pauci id animaduertimus, id vnum studentes, scilicet vt iis nos refercia mus; cumque res pro animi libidine minus suc cesserit, Fortunam [note: Fortum non exsistit. ] statim ream sacimus: quae tamen iuxta multorum sententiam nulla est. Itaque Iuuenalis Satyr. x. sic de ea dicit;

Nullum numen abest, si sit prudentia: sed te
Nos facimus, Fortuna, Deam, caesoque locamus.

Lactantius autem Firmianus, Fortunam nihil aliud esse dicit, quam nomen vanum, quod hominum insipientiam arguit: Ciceroni consentiens, qui in Academicis quaestionibus sic inquit; Fortuna effecit nobis multa improuisa propter obscuritatem, ignorationemque caussarum. Sed non minus in Fortuna veteres deceptti sunt, quam in caeteris Diis: hanc autem bonis atque malis his externis administrandis, tamquam Deam, [note: Fortuna du plex. ] praeposuerunt. Itaque duas Fortunas effinxerunt, bonam vnam, alteram malam; huic aduersa omjnia, illi prospera quaeque adscrip serunt; bona candido vultu, mala atro erat praedita. Praeneste, vbi ea celeberrimum templum habebat, sub duarum sororum imagine colebatur, vt Alexander Neapolitanus refert. Ob eamdemque caussam Pindarus, quemadmodum Plutarchus testatur, eam duos temones moderantem effinxit. Sed tamen vna tantum Fortuna habebatur, cuius effigiem hic ex priscis scriptoribus apponam. Pausanias in Messeniac. scribit, Bubalum, qui templa construere, et animalia optime effin gere nouerat, omnium primum Fortunae statuam Smyrnaeis effecis. se, polum capite sustinentis, manuque Amaltheae cornu continentis. Hac figura innuebatur, Fortunae id esse munus, vt ea pro libidine largiatur, adimatque diuitias, quas Copiae cornu

[gap: illustration] repraesentat; eaedemque perpetuo in orbem vertuntur, sicuti caelum assidue circa polos conuertitur. Idem posteriores sunt imitati, qui Fortunam aut tabulis, aut signis expresserunt; eo spectantes, vt intelligeremus, penes eam rerum harum administrationem esse, quas suo arbitrio disponset. Lactantius lib. [note: Rerum humanarum administra tio. ] 111. refert, Fortunam depingi solere cum Cornu copiae, et gubernaculo, tamquam in eius esset potestate situm, diuitias elar giri, resque humanas, bonaque haec caduca moderari: nulla enim in his stabilitas reperitur, nec iuste tributa videntur, cum

magnam eorum penuriam boni patiantur, malique homines eis vndique circumfluant. Hanc ob caussam Fortunam caecam, instabilem, dementem, malis potius quam bonis amicam dicimus, vt est in quodam Epigrammate, quod inter Virgihj opuscula recensetur: id est huiuimodi;

O Fortuna potens, quam variabilis
Tantum iuris atrox quae tibi vendicas,
Euertisque bonos, eligis improbos:
Nec seruare potes muneribus fidem.
Fortuna immeritos auget honoribus:
Fortuna innocuos cladibus afficit.
Iustos illa viros pauperie grauat:
Indignos eadem diuitijs beat.
Haec aufert iuuenes, et retinet senes,
Iniusto arbitrio tempora diuidens.
Quod dignis adimit, transfert ad impios:
Nec discrimen habet, rectaque iudicat:
inconstans, fragilis, perfida, lubrica.
Nec, quos clarificat, perpetuo fouet;
Nec, quos desertuit, perpetuo premit.

Itaque Thebani Plutum Fortunae manibus imposuerunt, vt superius diximus; perinde atque is Deus, qui diuitiis ptaesidere credebatur, opes tribueret, adimeretque pro Fortunae arbitrio: quam ita Martianus lib. 1. Philolog describit; Tunc etiam, inquiens, omnium garrula puellarum, et contrario semper flui bunda luxu, leuitate pernix desultoria gestiebat, quam alij For tem asserunt, Nemesimque nonnulli, Tycheaque com plures, aut Nortiam. Haec autem, quoniam gremio largiore totius orbis ornamenta portabat, et aliis impertiens, repentinis motibus conferebat, rapiens his comas pueriliter, caput illis virga com minuens, eisdemque, quibus fuerat eblandita, ictibus crebris verticem, complicatis in condylos digitis, vulnerabat. Nos autem ita ludibrio habere Fortuna videtur, cum bona, quae nobis tribuerat, rursus adimit; ex quo maximo nos dolore afficimur: quod quidem minime vsuueniret, si pluris ea non faceremus, quae sub eius sunt potestate, quam quae sub nostra: diuitiae namque Fortunae dominatui sunt obnoxiae; virtus sola

nostra est: sed tamen nos has illis postponimus, quod Horatius magnopere indignatur, ita in Satyris exclamans;

Bonam simut, ac malam Fortunam sic veteres adum brarunt, quamuis inscriptio bonam tantum innuat. Est in solio sedens mulicr stolata, subtristis, cuius dextrae dextram iungere videtur adolescentula egregia forma, ac liberali, quae stat ante illam: post vero matronam sedentem puellula quaedam manum supra scabellum tenere, et inniti videtur. Moesta illa matrona praeteritam Fortunam significat: adolesccns, quae ei manum praebet, praesentem osten dit; puella futurae est symbolum. Sed antequam longius progrediar, hic aliquis de Nemeu interiiciendum, operaepretium fore duxi; ambae enim inter se valde similes videntur, ita vt aliqui idem numen esse sint arbitrati: quod vel ex iis discamus licet, quod supra ex Martiano attulimus. Sed tamen vtraque proprium sibi cultum, statuamque est sortita Nemesis ergo Dea erat, qui vnicuique, quod rectum esset, ostendere credebatur. Ammianus Marcellinus ita de ea dicit; Dea est vltrix facinorum im piorum, bonorumque praemiatrix, ar bitra rerum, regina caussarum; quam Theologi veteres fingentes, Iustitiae filiam, ex abdita quadam aeternitate tradebant, omnia despectare terrena. Macrobius lib. 1. Saturn. Nemesim contra Superbiam coli, esseque Solis potestatem arbitratus est; cuius haec natura sit, vt fulgentia obscuret, et quae sunt in oblcuto, illuminet: sic etiam Nemesis nunc erectas mentium humanarum ceruices opprimere, et eneruare videtur; nunc bonos ab imo fuscitan,s ad bene viuendum extollit. Proprium ergo eius erat munus, eos vlcisci, qui nimium in prospera fortuna superbirent. Eam poëtae Rhamnusiam cognominarunt, a quodam Atticae loco, vbi pulcerrimum eius Deae simulacrum exsiste bat. Eadem Adrastia dicebatur; quod Adrastus Rex omnium primus ei templum posuerit. Pennas hui Deae ideo vetustas aptauit, vt adesse velocitate volucri cunctis existimaretur: eidem gubernaculum de dit, et rotam subdidit, vt vni uersitatem regere, per elementa discurrens omnia, non ignoraretur. Hanc interdum, vna manu fraenum, altera mensuram

[gap: illustration] cubiti tenentem effinxerunt, vt ostenderent, nos linguae fraenum iniicere, ac in omnibus mensura vti debere; quod distichon apud Graecos docet; id est tale;

*h) *ne/mes1is2 prole/gw tw=| pk)xei\, tw=| te xali/nw|,
[note: hoc est, ] *mh\ a)/metro/r ti poiei=r, mh/t) a)xa)lina le/geir.
Praedico haec Nemesis norma simul, hisque lupatis,
Non effraena loqui, et nil fieri absque modo.

Pausanias in Atticis sciribit, hanc super caeteros Deos aduersus superbos esse inexorabilem; quod ex iis, quae Barbaris,

Atheniensium hostibus acciderung, comprobat: nam ij Athenarum opes aduersus se contemnentes, iam tum Parium marmor acceperant, quod ad trophaeum erigendum vehebant. Sed iis turpiter victis, id marmor Phidias excidit in Deae huius statuam. De quo Ausonius tale Epigramma ea Graeco scripsit,

Me lapidem quondam Persae aduexere, trophaeum
Vt sierem bellop; nunc ego sum Nemesis.
At sicut Graecis victoribus asto trophaeum,
Punio sic Persas vaniloquos Nemesis.

Huic simulacro corona capiti apposita erat, qua et cerui, et Victoriae parua signa continebantur: in altera manu erat ramus fraxineus, in altera phiala; in qua Aethiopes expressi erant: cuius rei caussam Pausanias dicit, se coniectura assequi non posse. [note: Nemesis absque alis. ] Idem subdit; Neque hoc Nemesis simulacrum, neque aliquod aliud antiquum alas habebat: sed postea apud Smyrnaeos simulacra alata fuerunt, et ipsi Nemesi alae additae, veluti et Cupidini; quia huius Deae numen in iis potissimum apparere autumant, qui amore capti sunt; eos enim punit, qui ob formam fastu turgent, caeterosque prae se contemnunt, vt Ouidius in Narcissi fabula ostendit, quae lib. 111. Metam. habetur: hinc etiam Catulli illud;

Quia vero haec Dea mortales ob superba facinora punire putabatur, [note: Iustitia. ] eam aliqui idem cum Iustitia esse crediderunt. Hanc Chrysippus(vt Agellius lib. XIV. refert) forma, et filo virginali descripsit, aspectu vehementi, et formidabili, luminibus oculorum acribus, neque humilem, neque atrocem, sed reuerendae cuiusdam tristitiae dignitate. Itaque Plato dixit, Iustitiam cuncta cernere, ab antiquisque sacerdotibus omnium rerum inspectricem fuisse dictam. Apuleius alicubi per oculum Solis, ac Iustitiae iurat, perinde ac haec non minorem vim cernendi, [note: Iudices qua les debene esse. ] atque Sol ipse possideat: haec non in Iustitiae ministris inesse debere, intelligamus licet; hos enim mentis acie ad abstrusissimam veritatem penetrare oportet: iidem ea puritate debent esse praediti, qua castae virgines solent esse; ita vt neque donis, neque blanditiis, neque alio quouis se corrumpi vmquam

sinant, sed seuere semper, quod iustum sit, sectentur: iis etiam opus est, vt se improbis formidabiles, innocentibus benignos ostendant. Pictores examine lancis, vel statherae, nunc et securium, et virgarum fasce, nunc illis, vel illis Iustitiam insig niunt. Sunt, qui eamdem hoc modo effingant; Nud avirgo quadratum super lapidem sedet, aequatam manu altera bilancem tenens, exserrum altera sub ala ensem quodam modo occulens. Diodorus est aucto, alicubi in Aegypto, bi Veritatis portae erant, lustitiae statuam exltiusse, quae capite careret: cuius rei nullam [gap: illustration]

affert rationem. Eamdem Aegyptij effingebant per manum sinistram potrecta palma ditcapedinatam; propterea quod sinistra, genuina pigritia, nulla calliditate praed ta vidatur; et ideo aequitati aptior, quam dextera. Pausanlas vero in Eliacis prioribus ita depictam ait in arca Cypseli; At formosa, inquit, illa mulier, quae foeda facie alteram sinistra obstricto collo trahit, dextera fuste caedit, Iustitiam significat, quae Iniuriam male multat: nam iusti iudices injuriam semper deent opprimere, curateque, ne cui iniuriam passo, non satisfiat. Hos etiam oportet dispicere, ne veritas eos lateast, vtraque parte audita, et numquam, accusatoris nudis verbis credentes, reum condemnare. In hunc sententiam Lucianus in libello de non temere credendo caludniae tale refert cxemplum; cum Antiphilus, Apellis quidam aemulus, apud Ptolemaeum Apellem esset calumniatus, quod cum Theodoro consensisset, qui a rege rebellionem fecerat; et a quodam coniurationis conscio, qui capitis poena tenebatur, regi innotuisset, Apellem omnino facinoris ignarum, et inique illum insimulari: tum Ptolemaeus, posito furore, sententiam mutauit, Apellem talentis centum donauit, eique in seruitutem calumniatorem Antiphilum addixit. Tunc Apelles, periculi memor, tali pictura Calumniam vltus est. In destera quidem sedet vir, permagnas habens aures, quales fuisse Midae feruntur: manum longe ille proten dit accedenti Calumniae: circum ipsum vero sunt mulieres duae, Ignorantia scilicet, et Suspicio: ex aduerso Calumnia, mulier ornata, et pulcra, sed aspectu ardens, et in iram ac rabiem con cita; laeua facem accensam praeferens, dexteta adolescentem quemdam per capillos trahere videbatur; qui manus ambas ad coelum tendebat, superosque obtestabatur: praecedebat vir pallidus, impurus, acute intuens, iis propemodum similis, qui longiori morbo sunt confecti: hic Liuor, seu Inuidia erat. Pone duae aliae mulieres erant, Calumniam dirig entes, et adornantes, altera erat Insidia, altera Fraus. A tergo sequebatur Poenitentia, pullas, lacerasque vestes induta; quae retro caput inflectens, flens, ac lugens, pudore venientem Veritatem excipere videbatur. Ita Lucianus Calumniam descripsit, quam antea A pelles depinxerat: vnde colligit, Calumniam nil aliud esse, quam

falsam alicuius insimulationem, cui iudex fidem habeat, de eo confictam, qui absit, nec suam caussam dicat: atque ab inuidia vt plurimum profectam: et ea ratione Apelles hanc ei praemittit. [note: Inuidia. ] Inuidia autem est omnium animi pestium longe teterrima; nam non solum iis, quibus inuidetur, nocet, sed et iis, qui inuident. Itaque Silius Italicus libro XIII. eam inter monstra, quae apud inferos sunt, numerat, ita eam breuiter describens;

Quod optime ponit ob oculos quoddam poëmation, quod inter Virgilij opuscula numeratur. Id sic habet,

Liuor tabificum malis venenum,
Intactis vorat ossibus medullas,
Et totum bibit artubus cruorem.
Quid quisquis furit, inuiditque sorti,
Vt debet, sibi poena semper ipse est.
Testatur gemitu graues dolores,
Suspirat, gemit, incutitque dentes,
Sudat frigidus, intuens quod odit:
Effundit mala lingua virus atrum:
Pallor terribilis genas colorat:
Infelix macies renudat ossa:
Non lux, non cibus est suauis illi,
Nec potus iuuat, aut sapor Lyaei:
Nec, si pocula Iuppiter propinet,
Atque haec porrigat, et ministret Hebe,
Aut tradat Ganymedes ipse nectar.
Non somnum capit, aut quiescit vmquam,
Torquet viscera carnifex cruentus:
Vesanos tacite mouet furores,
Intentans animo faces Erinnys,
Letalis Tityrique vultur intus,
Qui semper lacerat, comestque mentem:
Viuit pectore sub dolente vulnus,
Quod Chironia nec manus leuaret,

Quidius lib. II. Metamorph. ei muliebrem formam tribuens, (quam Graeci hominem effingunt, quandoquidem o( fsqo/nos masculi sit generis) ita describit;

Pallor in ore sedet, macies in corpore toto:
Nusquam recta acies: rigent rubigine dentes:
Pectora felle virent: lingua est suffusa veneno:
Risus abest, nisi quem visi mouere dolores:
Nec fruitur somno, vigilantibus excita curis;
Sed videt ingratos, intabescitque videndo:
Successus hominum carpitque, et carpitur vna,
Suppliciumque suum est.

Idem paullo ante eius domum suis quasi coloribus exprimens, eam dixerat, ibi residentem serpentum carnibus se pascere. Plutarchus longum sane opus conscripsit de Inuidia: et magnus ille Basilius in quadam de ea ad populum habita concione, inter caetera dicit, Inuidos vulturibus esse persimiles; nam, sicut hi super arua laeta, aut florida prata volitantes, numquam descendunt, nisi cadauer despectent, cuius putrescentes tantum partes, relictis incorruptis, decerpunt; ita inuidi in quouis numquam inspiciunt, aut conniuent ad ea, quae laudem merentur, illud solum animaduertentes, vnde ansam ad vituperandum qualemcumque captare possint: qualis etiam fuisse [note: Momus. ] Momus scribitur, qui etiam inter Deos numerabatur, ac ab Hesiodo in Theogon. Noctis ac Somni filius fuisse dicitur: nam nihil hic per se praestabat, sed tantum aliorum Deorum opera inspiciebat, quae omnia libere reprehendebat. Quare AEsopus de eo scripsit, vt Aristoteles refert, illum bouis opificium vituperasse, cum cornua potius in humeris, quam in capite affigenda fuissent, vt validius ferire posset. Idem de homine dicebat, vt Lucianus in Hermotimo narrat, Vulcanum vehementer errasse, quod non fenestratum hominis pectus fecisset, quo eius cogitatus plane viderentur. In Venere, vt dicit Philostratus, nihil reprehensione dignum deprehendit, nisi quod eius crepidae, dum illa incederet, nimis streperent. Eius imago libro IV. Epigram. Graecorum describitur, tamquam hominis macilenti, extenuati, pallidi, ore hiantis, ad terram

spectantis, quam is bacillo, quem manu tenet, percutit; id que ob eam fortasse rationem, quod Dij apud antiquos Terrae filij dicebantur. Ab hoc Momo, qui eo sunt ingenio, vt omnia, quae sibi non allubescant, vituperent, Momi sunt dicti: quod in eis vitium fere ex inuidia oritur: quae iuxta Euripidem, vt Aelianus refert, est perquam tristis, peruersa, atque verecunda. Eam veteres sub anguillae symbolo innuebant; haec enim, vt idem Aelianus [note: Fraus. ] scribit, seorsim a caeteris piscibus degit, nec vmquam est in eorum comitatu. Fraudem, quam Calumniae comitem Apelles adiunxit, ita Dantes Algerius in suo inferno depingit;

Tum Fraus Cocyti tantum caput extulit vndis;
Caetera membra latent, fluuio demesa sub imo.
Est illi vultus mollis, faciesque benigna;
Iustitiam redolet: sanctos venerabere mores.
Sed partes, quas illa negat proferrre sub auras,
Horrendae visu, setis, squamisque refertae:
Serpentis formam referebant; omnia tetra.
Tot nodis corpus coniungitur; atque colores
Tot sparsim fusos oculis monstrat, quot Arachne
Ipsa suas telas minime variauer at vmquam.

[note: Decptorum ingenium. ] Hoc eo refertur, vt intelligamus, homines deceptores aspectu quidem, et verbis benignitatem quamdam incredibilem, lenitatem, ac modestiam ostentare; sed re, ac operibus alia omnia potius esse: quod factis demum prodant. Itaque interdum pino [note: Pinus pro fraude. ] Fraudem veteres innuerunt; haec enim arbos, si altitudinem, rectitudinem, viroremque spectes, aspectu est iucundissima; sed si quis sub eius vmbra dormiat, non paruum in valetudine damnum suscipit; eique si appropinquet, cadentibus ex alto fructibus, si forte feriatur, saepe interficitur, aut certe magnopere laeditur. Sed ad Fortunam tandem aliquando reuertamur, quam Apelles cum sedentem depinxisset, interrogatus, cur id fecisset; quia numquam stetit, respondit: vbi ambiguo verbo lusit; stare enim tam apud Graecos, quam apud Latinos non solum rectum esse, sed et permanentem significat. Acutum sane responsum: Fortuna enim volubilis, ac instabilis dicitur: hanc eius mutabilitatem antiqui adumbrare volentes, eam, vt

Eusebius in libris de praeparatione Euangelica testatur, in pila sedentem effingebant, alas etiam addiderunt, quibus velocissime huc, illuc fertur. Itaque Horat. lib. III. Od. XXIX. ita de ea canit;

Fortuna saeuo laeta negotio, et
Ludum insolentem ludere pertinax,
Transmutat incertos honores,
Nunc mihi, nunc alij benigna.
Laudo manentem: si celeres quatit
Pennas, resigno quae dedit: et mea
Virtute me inueluo, probamque
Pauperiem sine dote quaero.

Cebes Thebanus in sua tabula Fortunam mulierem caecam, amentem, lapidi rotundo pedibus insistentem depingit. Artemidorus Daldianus in libro Onocriticon Fortunam scdentem supra cylindrum aliquando, aliquando comptam, ornatam que, aliquando incomptam, fordidamque et cum gubernaculo describit. In numismatibus antiquis ita saepe est expressa. Claudius Galenus in suasoria, Fortunae, inquit, indicare nequitiam cum antiqui vellent, illam vel pingentes, vel fingentes, foeminae specie formabant, gubernaculum illi attribuebant: tametsi foeminea leuitas satis erat; orbem pedibus supposuerunt: tum etiam et caecam; vt eius inconstantiam indicarent. Hoc eius ingenium optime Pacuuius expressit illis versibus, quos citat Gallio, siue Cornificius, vel quisquis ille tandem fuerit, qui Rhetoricam ad Herennium scripsit: carmina sunt huiusmodi;

Fortunam insanam esse, et caecam, et brutam, perhibent Philosophi,
Saxoque instare globoso praedicant volubili.
Ideo quo saxum impulerit sors, eo cadere Fortunam autumant.
Caecam ob eam rem iterant; quia nihil cernat, quo se applicet.
Insanam autem aiunt; quia atrox, incerta, instabilisque sit.
Brutam; quia dignum, atque indignum nequeat internoscere.

Exstat quoque in antiquis lapidibus caduceus exsculptus, in cuius vertice alatus pilcus est, et vtrimque duo Cornua copiae, caduceum ipsum complectentia: idque significat, eloquentiae, [note: Bona Fortisna. ] et doctrinae comitem esse Bonam Fortunam. Non defuerunt, qui dicerent, eam tantis viribus esse praeditam, vt Virtus absque

ea parum posset; quae licet nos ad egregia facinora excitet, sed tamen nos voti compotes efficere nequeat, nisi Fortuna comes adfuerit: nam eam inter numina collocabant, quae plurimum in humanas res virium haberet. Sed tamen, quemlibet suae sibi fortunae fabrum esse; bonae, si bene iis, quae se nobis offerunt, vti sciuerimus; malae, si male eisdem vtemur; sapientes affirmant. Itaque Seneca ad Lucilium ita alicubi scribit; Nihil neque boni, neque mali dare potest Fortuna: valentior enim omni Fortuna est animus, qui in vtram partem res suas ducit, beatae, [gap: illustration]

miseraeque vitae sibi caussa est. Quamobrem, cum deteriorem par tem elegerimus, nihil Fortunae eorum, quae male ceciderint, sed omnia nequitiae nostrae, ac imprudentiae expensa ferre debemus. Idem veteres Occasionis imagine innuerunt: quam nonnulli eamdem Fortunae voluerunt: simillimae certe inter se sunt, vt ex imaginibus intelligi potest. Occasionem ergo inter Deos fortasse retulerunt, vt ex eius imagine, diuinis honoribus affecta, ac saepe ob oculos posita, admomeremur omnes, vt in cunctis temporum momenta captaremus; res enim temporibus mutantur, effluunt, eumque, qui accipere, cum offerentur omiserit, maximo moerore afficiunt. Eius imago erat huiusmodi; Mulier nuda pedibus, rotae aut pilae insistebat, longos capillos efronte dependentes habens, caeterum occpitio recaluastra, pedibus alata, perpetuam comitem habens Poenitentiam: nam ea nobis per imprudentiam e manibus elapsa, nihil nobis praeter poenitentiam relinquit. Huiusmodi legitur Occasionis effinxisse simulacrum Phidias: de quo Ausonij fertur sanequam elegans epigramma, e Graeco conuersum. Latini eam vt Deam coluerunt, Graeci vt Deum; kairo\s2 enim apud illos virilis est generis, quam Occasionem nos dicimus. Huic, Pausanias scribit, apud Eleos altare positum, atque eum ait ab Ione poëta filiorum Saturni natu minimum vocatum fuisse. De hoc in Florilegio Graecorum Epigrammatum Posidippi exstat scitissimum epigramma, ad cuius exemplar Ausonius suum conscripsit; ambo enim inter se mirifice consentiunt; nisi quod ille nouaculam in Caeri manibus collocat; et hic suae Occasioni Poenitentiam comitem adiungit. Callistratus etiam cum Posidippo de Caero Deo, et loco conuenit; puerumque ipsum Deum facit, florentis aetatis, formosum, crinibus sparsis zephyro, et caetera denique ferme, quae Posidippus. Vigilandum est igitur, ac manus paratae habendae, vt quacumque Occasio tulerit, sta tim arripiamus; nam ea dicto citius auolat, ac posteriores capitis partes glabras ostendit iis, qui in priores capillatas manus non iniecit: nam eam postea comprehendere non datur, cum [note: Scytharum Fortuna. ] pedes ad fugiendum alatos habeat. Eodem fere modo Scythae suam Fortunam effinxerunt; nam vt Q. Curtius refert, eam sine pedibus, sed manibus alatis effecerunt; ea enim bona his

praebet, at tanta cum celeritate, vt, vix manibus ad recipiendum porrectis, ea auolarit. Et quamuis interdum videatur Fortuna suas manus nostris iunxisse; tamen numquam pennas, quae ma nibus sunt affixae, comprehdndi a nobis sinit; nam sibi potestatem adimi non vult, quo minus, cum libuerit, a nobis effugere possit: quod quidem cito facit; etenim numquam stare lo co potest, felicitatemque, quam tribuit, secum repente aufert. [note: Fortunavitrea. ] Itaque nonnulli eam vitream effecerunt, quemadmodum Alexander Neapolitanus refert; nam sicut vitrum, vel si leuissime [gap: illustration]

collidatur, statim frangitur; ita Fortunae dona, parua quapiam aduersitate existente, dilabuntur, ac euanescunt. Sed non propterea veteres illi credere desierunt, immo tantam ei se fidem habere prae se ferebant, vt secum semper eius simulacrum retinere vellent, praecipue vero Romani imperatores, qui in suis cubiculis auream Fortunam habebant, eam quoque secum [note: Fortuna cum imperatoribus. ] in publicum efferentes. Itaque Spartianus scribit, Seuerum Imperatorem, cum morti appropinquasset, iussisse vt Fortunae simulacrum in filiorum, quos duos relinquebat, cubiculis collocaretur, diuisis inter se diebus, quod diuisi inter se ex aequo imerpij erat argumentum. Antoninus etiam Pius imperator, vt etiam Spartianus refert, morti vicinus Fortunae simulacrum in Marci Antonini cubiculum transferendum curauit, quod translati quoque imperij signum erat. Pausanias narrat, apud Eleos fuisse Fortunae templum, ac ligneum simulacrum, ingens sane, ac inauratum totum, manibus ac pedibus exceptis, quae erant marmorea. Idem in Achaicis refert. AEgirae fuisse Fortunae simulacrum, vna manu cornu copiae tenentis, altera Cupidinem complectentis: quod significat, amotem parum prosperos sortiri exitus, nisi pecuniae ad rem amatam expugnandam suppetant. Nonnulli Fortunam depinxerunt, in mari, fluctibus agitato vela facientem, alij eamdem in altissimae cautis, aut etiam praerupti montis culmine constituerunt, ita vt vel leuissimo flante vento, vertatur: non defuere qui eam in equum velocissimum imposuere, et currentem eam Fatum arcu intento insequens effinxerunt, Fortunae instabilitatem, pernicitatemque significantes, eamque Fati vi semper agi, vbi enim est Fatum, ibi nullus est Fortunae locus. Sed haec sunt recentiorum inuenta. Fortunam Apuleius idem cum Iside numen vult esse, cum scilicet fingit sibi iam, ex Asini in humanam figuram reuerso, a Deae sacerdote dictum, se iam in Fortunae tutela esse, non exoculatae illius, sed videntis, et illius quae suo lumine caeteros etiam Deos collustret. Sed dicere possumus eum de bona [note: Fortuna pro Luna capta. ] Fortuna intellexisse, sub ciuis nomine Macrobius Lunam sumpsit, quae per Isidem monstratur, vt supra est dictum: Luna enim maximam vim habet in sublunaria haec corpora, quae variis Fortunae casibus sunt obnoxia, quaeque subinde mutantur. Si

ergo Lunam, ac Fortunam pro eodem numine sumpserimus, a quo omnium rerum ortus ac interitus dependeant, optimo iure Pausanias ex Pindaro vnam ex Parcarum numero, caeterisque plus virium eam habere affirmauit: licet magis videatur Parcis cum Fato, quam cum Fortuna conuenire; id enim fixum, immutabileque habetur, sicut et haec sunt stabiles, cum hominum vitam e suis illis colis ducentes, vnicuique statum vitae terminum [note: Bonus Euentus. ] assignant. Sed haec extra rem videantur. De Bono igitur Euentu dicamus, cuius simulacrum Romae in Capitolio vna [gap: illustration]

cum Bona Fortuna positum erat. eius effigies, vt Plinius lib. XXXV. meminit, erat adolescentis, dextera pateram, sinistra spi [note: Fauor. ] cam, ac papauer tenentis. Fortunae etiam Fauor adiungi potest, qui a veteribus etiam Deus est habitus; nam hic ab illa ple rumque oriri videtur; licet a pulcritudine saepe nascatur, interdumque a virtute: sed et omnia, quibus grati hominibus redimur, nobis fauorem quoque conciliant. Hic saepe nos fastu tumidos efficit: nam quo magis prospera vtimur Fortuna, eo magis solemus superbire, caeterosque despicatui habere: sed si rerum fiat conuersio, tunc superbiae poenas luimus; sicut enim alios contempsimus, in felicitate existentes, ita et contemnimur ipsi, cum ad miseriam deuenerimus. Itaque ne nimium quis huic leuissimo, ac maxime lubrico fauori fidat; quandoquidem statim euanescit, quemadmodum ex eius imagine discere possumus, qua iuuenem alatum referebat; aut, quod, rebus prosperis affluentibus, tantum se in sublime extollat, vt humilia spectare dedignetur: atque eamdem ob caussam caecus est effictus; homines enim ad magnos honores euecti, aliorum vel vultum ipsum intueri non sustinent: aut, quod nobiscum non diu permanet, sed statim diffugit; atque ideo pedibus rotae insistebat: quandoquidem is Fortunam imitetur, et quo tandem illa se conuerit, eodem etiam is concurrat. Idem vultu timiditatem quamdam prae se fert, nam semper ad altiora contendit, ab Adulatione impuslus quae ei perpetuo comes adest: pone eum sequitur Inuidia, sed tardis gressibus, quae semper obtortis oculis alienam felicitatem intuetur. Sed ea, si vere est beata, inuidiam non reformidat. Felicitatem veteres etiam tamquam [note: Macaria. ] Deam coluerunt; hanc Graeci Macariam appellarunt; quae iuxta Euripidem in Tragoedia, quae Heraclides inscribitur, Herculis filia fuit; ea, cum oraculum redditum fuisset, Athenienses victoriam habituros, si ex Herculis liberis aliquis sponte mortem oppeteret, id audiens, se ipsam iugulauit; qua ex re et victoria Atheniensibus, et diuinitas ipsi Macariae est comparata. Felicitatis imago in Iuliae Mammaeae Aug. numismate quodam cernitur, ita expressa; est foemina, in solio sedens, dextera caduceum, sinistra grande cornu copiae tenens; ille ad virtutem, hoc ad diuitias referri potest; perinde atque nec virtus, nec diuitiae

per se seorsim hominem reddere felicem queant; quae fuit Ari stotelis opinio: nam quae tandem felicitas studiosi esse poterit, qui tanta paupertate prematur, vt maximam penuriam omnium rerum patiatur? contra vero qui omnis virtutis est expers, opibus licet circumfluat, numquam felicis nomen per me obtinuerit, immo eum infelicissimum non dubitauero appellare, cum ab iis sit penitus destitutus, quae sunt homini propria. Illi ergo, ex Aristotelis sententia, cui Felicitatis imago consentit, felices dici poterunt, qui et studiosi sint, et diuites. Cebes The banus in Tabula hoc modo Felicitatem descripsit; in eminenti quopiam arcis vestibulo ea in solio sedet, liberali ornatu compta, sed non accurate, et florentissimo serto coronata; ad quam omnes quidem aspirant, sed ij tantum perueniunt, qui Virtutem ducem sequuti, caetera omnia post se dimiserint: is namque in illa fuit sententia, vt cum multis aliis diceret, virtutem solam se ipsa, etiam aliis omnibus praesidiis destitutam, ad bene, beateque viuendum esse contentam. In cuius sententiam nobis est pedibus discedendum, si christiane loqui volumus, de ea felicitate non intelligentes, quam vulgus appetit (ea autem non est Felicitas, licet esse videatur) sed qua animi corpore hoc mortali exsuti, in caelestibus illis sedibus perfruuntur. Ad quam illi peruenient, qui diuino lumine collustrati, huius vitae iter fide viua comite incedent, quae per caritatem est actuosa.

CVPIDO.

OMNIVM animi perturbationum nulla equidem vehementior, aut perniciosior est amore, quem Graeci e)/rwta dicunt. Itaque nihil mirum, si veteres, apud quos nullus non animi morbus, aut vitium numinis loco habebatur, Amorem Deum, et magnum illum quidem coluerint, cupiditatis turpitudini Diuinitatis nomen obtendentes. Itaque varie cum expresserunt, prout varie in animis nostris vires suas exserit. Eius autem imagines ita omnibus sunt notae, vt quisque per se absque doctore (ita sumus fere ad hoc vitium proculiues) si puerum depictum viderit, oculos fascia impeditos habentem, arcum tenentem, ex cuiusque humeris pharetra dependeat, Amorem eum

libere affimare ausit. Sed tamen non omnes aeque rationem cur ita pingatur, reddere possunt. Id vero praecipue nos hoc in opere studemus, vt non solum vndecumque possumus, Deorum imagines in medium producamus, sed et rationes ex probatissimis quibusque afferamus. Quamquam vero Cupido proprie animi cupiditati, qua ad res venereas ferimur, a veteribus praeponitur; non defuerunt tamen qui forte ad flagitium aliqua honesti specie decorandum, geminos Cupidines excogitarunt, quales sunt Platonici, qui hoc colore foedissimos pue rorum amores, quos, si Deo placet, gradus ad diuinam contem [note: Veneres, et Cupidines gemini. ] plationem faciunt, honestissimo reddiderunt: quo quid absur dius potest excogitari? Platonici ergo geminam Venerem, geminorum Cupidinum matrem praeclaro scilicet commento confinxerunt, caelestem alterum, ex qua diuinus ille Amor ex stiterit, quo dicunt, animos nostros ad diuinarum terum contemplationem inflammari: hunc in caelo habitare illi affirmant, quod et Philostratus confirmat, eum vnum esse scribens, in caeloque degentem, vbi caelestia administrat: hunc vult esse purum penitus, atque sincerum. Itaque eum iuuenili corpore, lucido, ac maxime pulcro effingebant: eidem alas adiunxerunt, quibus animorum nostrorum, quos hic ardor incendat, ad caelum volatus innueretur, diuinas illas mentes, ab omni materiae labe secretas, imitantium, quae pro se quaeque ad diuinam pulcritudinem contemplandam sese ext[?]llunt; quae in altissima caeli parte residens, suos radios quoquouersus emittit, quibus vehementes sui amores in omnibus excitet ad se amandum, atque [note: Cupidinis sagittae. ] omni cupiditate expetendum: haec sunt acutissimae illae sagittae, quas Cupido hic iuxta horum sententiam, iaculatur. Addunt, Amoris diuini puritatem, pellucido huius corpore, si quis id recipere velit repraesentari; alis, quarum est munus, grauia per [note: Cupidinis alae. ] se corpora, ac humi sidentia, in sublime attollere, ciusdem vi res exprimi, qui bus mentes nostrae ad diuina illa contemplanda euehunur. Sagittas dictitant, ad diuinae lucis radios, quibus [note: Cupidinis sagitte. ] multipliciter feriamur, posse referri; vt his excitati, ad eam, mentem, animumque conuertamus, eiusque pulcritudme mirabi liter capti, humana omnia, ac terrena vsque adeo contemnamus, vt non nisi iis tamquam gradibus ad caelum vtamur. Id

visus est velle dicere Franciscus Petrarcha in quodam poematio, in quo Cupidinem, a se in ius vocatum, ita suam caussam dicentem inducit;

Quodque magis cunctis miraberis; vtimur alis,
Vos quibus ad caelum contenditis, hisce creatis
Vtentes gradibus; quae si quis penderit aequis
Momentis, homines recta ad sublimia tollunt.

Sed vehementer timeo, vt ex tam lubrico loco euadant, qui, praeclaris his auctoribus vtentes, in turpissimi amoris muliebris, aut longe foedioris, puerilis caeno se infigentes, faustis auibus sperare audeant, se indidem alis sumptis, ad altissimam caeli partem euolaturos. Iidem tamquam extremam manum ad hunc a se excogitatum caelestem Cupidinem exornandum addunt, eum Soli similem esse, qui per vniuersum mundum radios suos didat, et, si forte in leuia, ac lucida corpora incurrat, radios ex eis elicitos ad sese reflectat: itemque sicut Sol quodcumque sua luce afficit, calefacit etiam; ita et Amor, quorum in pectoribus se inseruerit, eos magnis ardoribus erga caelestia (quod illis faustum si) mirifice incendit: ad quod innuendum, iactitant, Cupidinem, accesnam habentem facem effingi soloere: vtque res ad amussim quadret, iubent, hic in Amoris face quod lucet tantum, quodque oculos oblectat, nos considerare, eius rei cogitatione omissa, quae comburat, laedatque corpora, quibus appropinquet: qua ex parte cum terreno Cupidine consentit, qui nullam vmquam sinceram voluptatem praebet, quae sit ab omni moerore libera; sed ita ea inter se commiscet, vt in face splendor qui oblectat; et flamma, quae torquet, iuncta mu tuo sunt. Ita Plutarchus sensit, quemadmodum a Stobaeo citatur in capite de eo, quod Amor non sit iudicium. vbi quaerit; quamobrem Cupidinem facem gestare, poetae tradant, et sculptores effingant: respondetque, quoniam, quod ignis splendidum est, suauissimum; quod vero adustiuum, molestissimum. Quod ille a Platone est mutuatus, qui in Timaeo scribit, Amorem in nobis ex voluptate, et dolore esse permistum: qui quidem Amor ex Vulcano, ac altera Venere, quam vulgarem, mundanam, terrenamque Plato appellat, ortum traxit, terrenus et ipse, vulgaris, lasciuusque, vt de eo poetae fabulantur.

Volucrem esse Amorem fingit, immitem Deum,
Mortalis error, armat et telis manus,
Arcusque sacros instruit saeua face;
Genitumque credit Venere Vulcano satum.
Vis magna mentis, blandus atque animi calor
Amor est, iuuenta gignitur, luxu, otio
Nutritur inter laeta Fortunaebona.
Quae si fouere, atque alere desistas, cadit,
Breuique vires perdit, extinctus suas.

Gemini ergo sunt Amores; bifariam enim amamus; recte quidem, cum scilicet erga honesta afficimur animo; turpiter, cum turpia appetimus: qui Amor turpis, atque inhonestus dicitur, sicut ille honestus, atque laudabilis habetur. Sunt qui velint duorum Veneris filiorum, vnum esse, appellarique Amorem, qui nos erga aliquid inflammat; alterum vocari Anterota, id est, Amori contrarium, quod per eum nos ab aliquo vehemen ter abhorreamus. Sed toto caelo aberrant, qui sunt in ea senten tia: nam Anterotis vis non in eo est posita, vt nos amore penitus exsuat, sed quod de eis poenas sumat, qui amati, non redamant. Quod ex Pausania, ac Suida patet, qui caussam turpissimam illam quidem referunt, cur Athenienses statuam, atque [note: Anterotis statua. ] aram Anteroti posuerint. Statua erat huiusmodi; puer nudus, ac formosus visebatur, in vlnis geminos generosos gallos, et se in caput impellentes habens. Anteros ergo non Amoris abolitor, sed potius mutuus amor erat: quod Porphyrius confirmat, sic alicubi dicens; Cum Cupido infans parum colaesceret, Venus Themin Deam consuluit, quae Veneri responsum tulit, Cu pidini Anterota necessarium esse, qui rependat vices, et mutuam vicissim dent operam. Cui Venus acquiescens, Anterota genuit; quo vixdum nato, Cupido adolescere coepit, et alas, pennasque explicare; quin, quoties praesens Anteros adesset, Cupido formosior, et procerior; absente illo, contra accidere videbatur. Amor ergo tum augeturm, cum erga eum est, qui et ipse quoque amet. Apud Eleos duo puerorum simulacra visebantur, quorum alter erat Cupido, qui palmae ramum in manibus habebat; alter erat Anteros, qui ramum illum ab eius

manibus extorquere summa vi nitebatur; sed suam operam lu debat: hoc veteres illi, verae religionis expertes, innuebant, eum, qui redamat, summo studio conari debere, vt in amore superet, vel certe aequet eum, qui prior proucoarit. Magnum Cicero, quemadmodum Lactantius lib. I. refert, audaxque consilium suscepisse Graeciam dicit, quod Cupidinem, et Amorum simulacra in gymnasiis consecrassent: adulatus est videlicet Attico, et irrisit hominem familiarem: non enim illud magnum, aut omnino consilium dicendum fuit, sed impudicorum [gap: illustration]

hominum perdita, et deplorata nequitia, qui liberos suos, quos [note: Cupido cum Mercurio, et Hercule. ] erudire ad honesta deberent, prostituerunt libidini iuuentutis. Cui in commodo forte Romani vt obuiam irent, non Cupidinem solum in gymnasiis, sed eum medium inter Mercurium, et Herculem collocabant; vt significarent, eum cum virtute, ac ratione debere esse coniunctum. Athenaeus scribit, antiquos philosophos sensisse Amorem (si quis id facile admiserit) esse admodum grauem Deum, et ab omni turpitudine alienum, vt vel ex eo intelligi potest, quod eum cum Mercurio, et Hercule copularint, quorum ille eloquentiae, hic fortitudini praeest, [note: Amor Le thaeus. ] ex quarum virtutum societate, amicitia, atque amor exsistat, necesse est. Apud antiquos erat etiam Amor Lethaeus nuncupatus, quo amor pristinus ponebatur, atque obliuioni tradebatur. Huius statua in Veneris Erycinae templo visebatur: is autem ardentes faces in profluentem aquam inclinabat, ibique extinguebat: de hoc Ouidius meminit, refertque, ad id templum omnes amantes confluxisse, qui amatarum rerum memoriam deponere cupiebant. Sed in Graecia morbo huic facilius consulebatur; nam si quis corpus in Senelo flumine abluisset, quod non longe aberat Patris, confestim eos amores obliuioni tradebat, quorum sibi memoriam voluissent ex animo deleri. Sed Pausanias in Achaicis fabulam eam arbitratur. Plinius de quodam fonte scribit, qui apud Cyzicenos Fons Cupidinis dicebatur, ex quo quicumque gustasset, amores pristinos ponebat. Cupido si ea est animi cupiditas, qua animus noster in aliquid fertur, non simplex, neque duplex is fuerit, sed multi plex, [note: Multiplices Cupidines. ] vt Poetae statuunt, qui suis fabulis animi nostri vires, variosque affectus exprimunt. Amores ergo Poetae multos, eosque puellos, pulcellos, alatosque finxerunt, quorum aliis in manus faces, aliis sagittas, aliis laqueos, aliis alia tradebant: quemadmodum Propertius lib. II. Eleg. XXIX. facit, ita scribens;

Hesterna, mealux, cum potus nocte vagarer,
Nec me seruorum duceret vlla manus:
Obuia nescio quot pueri mihi turba minuta
Venerat (hos vetuit me numerare timor)
Quorum alij faculas, alij retinere sagitias,
Pars etiam visa est, vincla parare mihi.

Philostratus etiam in Imaginibus Amores multiplices facit, ac eos Nympharum dicit esse filios, quod Claudianus in Panegyrico nuptiarum Honorij, et Mariae confirmat. Eos autem elegantissime sic describit; Est ibi hortus, vbi sunt plantarum ordines, in rectum incedentes, per quorum medium ambulandi facultas datur: mollis autem herba curriculos obtinet, et strati instar iacentibus sit: a summis autem ramis mala aurea, rufaque, ac lucida ad se excolenda vniuersum Cupidinum examen attrhunt. Eorum pharetrae inauratae, atque aureae, et quae in ipsis sunt sagittae: horum autem vnuiersus nudus est grex, leuesque peruolant, cum malis ea suspenderint. Vario autem colore distinctae vestes in herba iacent, quarum innumeri sunt flores. Neque coronati sunt capita, vtpote coma ipsis sufficiente: pennae caeruleae, ac phoenicae, et nonnullis aureae; tantum non ipsum aera quodam percutiunt concentu. Quattuor formosissimi a caeteris secesserunt; quorum duo mala sibi mutuo mittunt; alteri duo mutuis se sagittis petunt: nec vultibus insunt minae, sed pectora inuicem praebent, vt illic saltem tela in haereant. Haec sunt Amoris mutui argumenta; nam qui pomo ludunt, amoris initium faciunt: vnde hic quidem osculatus, iacit malum: hic vero supinis illud manibus excipit, indicans, se osculaturum, ac remissurum, si ceperit. Hinc fortasse Suidas illud mutuatus est, pomum scilicet alicui iacere, ad id referri, vt eum ad amandum prouocet. Itaque Virgilius in tertia Ecloga ita quemdam pastorem dicentem inducit;

Malo me Galatea petit, lasciua puella,
Et fugit ad salices, et se cupit ante videri.

Duo, qui sagittis se petunt, amorem coeptum confirmant, perinde atque eum ad cor deriuent. Hi igitur ludunt, vt amare incipiant; hi vero, ne desinant, iaculantur. Ex altera parte lepus sub malis sedet, poma in terram cadentia edens, ac multa semesa relinquens: hunc venantur hi, et perterrefaciunt, hic quidem manuum plausu; hic vero clamitans; alius chlamydem concutiens; et hi quidem superuolant, ferae inclamantes; hi vero pedites ipsam per vestigia insequuntur, hic autem vt se ipsum

immissutus irruit, fera alio conuersa est; at hic leporis cruri insidiatur; huius vero e manibus lapsus est. Itaque rident, et ceciderunt; [note: Leporis cum Venere connenientia. ] hic quidem in latus, hic vero pronus, hi supini; omnes errorem vario indicantes habitu: nullus autem sagittas in eum mittit; sed viuum capere conantur, Veneri suauissimam hostiam. Nam de lepore dicitur, eum multae participem esse veneris: fama est enim, foeminam quidem lactare quae peperit, et in eodem lacte rursus parere, ac superfoetare, et nullum in ipsa vacare a partu tempus: quod et Plinius confirmat; dicitque inter eos nullam esse sexus differentiam, sed omnes vtramque virtutem, masculi scilicet, et foemellae possidere. Idem lib. XXIX. scribit, Vulgus gratiam corpori, in septem dies lepore sumpto in cibis, conciliari arbitrari, friuolo quidem ioco; cui tamen aliqua debeat inesse caussa in tanta persuasione. Huc pertinet Martialis lu sus in Gelliam, qui lib. v. habetur, sicque habet;

Si quando leporem mittis mihi, Gellia, dicis,
Formsous septem, Marce, diebus eris.
Si non derides, si verum, lux mea narras,
Edisti numquam, Gellia, tu leporem.

Lampridius scribit, poetam quemdam in Alexandrum Seuerum, quod quotidie vesceretur leporina, ita lusisse;

Pulcrum quod vides esse nostrum regem,
Quem Syrum sua detulit propago:
Venatus facit, et lepus comesus,
Ex quo continuum capit leporem.

Sequitur Philostratus; Inepti autem amatores amatorium quoddam lenocinium in lepore esse existimauerunt, violenta quadam arte suas aucupantes delicias: hoc autem scelestis hominibus relinquatur, minimeque vt redamentur, dignis. Haec est elegantissima Amorum descriptio ex Philostrato; quam huc attulimus, vt sciremus, Amores esse multos, omnesque puellos, nudos, crispa, flauaque coma, versicoloribus alis, interdum facem accensam gestantes, interdum sine facese ostendentes; arcu etiam aliquando, pharetra, et sagittis armatos, quandoque suis armis exustos. Itaque Silius Italicus lib. VII. describens Amores, qui Venerem sunt comitati, cum ad Paridis iudicium est profecta, ita eos expressit;

Tum matris currus niueos agitabat olores
Tempora sollicitus litis seruasse Cupido.
Paruulus ex humero coritus, et aureus arcus
Fulgebat, nutuque vetans trepidare parentem,
Monstrabat grauidam telis se ferre pharetram.
Ast alius niuea comebat fronte capillos
Purpureos, alius vestis religabat amictus.

Apuleius, cum Venerem in scenam, Amoribus comitatam inducit, eos pueros candidissimos dicit, qui caelitus descendunt, aut ex mari emergunt, alas in humeris, sagittas ad latus, faces in manibus habentes: alibique scribit, Amorum populum Venerem comitari; sunt enim infinitae hominum cupiditates; eaque amantur, quae cupiuntur; nam vix quisquam id perpendit, recte ne an male amorem suum alicubi collocet, id vnum spectans, vt suam libidinem exsatiet, quamuis ratio ipsa repugnet; quam amor susque deque ducit, cum se foedis voluptatibus [note: Amoris laquei. ] mancipauit. Itaque is nos in sua potestate detinere dicitur: id vero laqueis innuitur, qui Amori tribuuntur. Verum ne amplius de Amore multiplici, at de vnico tantum loquamur. Plato in Symposio Agathonem Amorem laudantem, eiusque naturam explicantem inducens, ita dicit; Amor est omnium pulcerrimus; [note: Amor omnium Deorum maxime iuuenis. ] nam cunctorum Deorum est maxime iuuenis: quod vel ex eo maxime patet, quod is semper a senio refugiat, etsi illud ipsum per se est velocissimum, cituisque accedit, quam esset opus: id Amor naturali quodam odio prosequitur, et prorsus auersatur; iuuenibus vero semper se miscet, et cum iis versatur; nam veteri fertur prouerbio, simile simili semper haerere. [note: Amor tener, et mollis. ] Igitur iuuenis est, et praeterea mollis, ac tener: id eo pacto com probari potest; quo Homerus Atem, id est, Calamitatem Deam [note: Ate. ] esse ait, et quidem teneram; illius enim pedes ait esse teneros; rationem vero subiungit, quod scilicet illis numquam solum tangat, sed hominum ceruices calcet: ita de Amore dicere possumus, eum esse mollem, ac tenerum; quod non per solum, neque saxa, neque quidpiam, quod sit durum, incedat; sed tantum mollissimis quibusque insistat, ibique perpetuo degat; huiusmodi sunt hominum animi, neque tamen omnes; nam, si durum offenderit animi habitum, discedit; sin mollem, ibi

domicilium suum collocat. Quinetiam aquae instar, liquidus est, et lubricus; non enim vndique omnem animum complecti posset, et clam influere, aut effluere, si durus esset, ac rigidus. Congruentis autem, et humidae formae magnum argumentum esse potest decora, et consentanea partium constitutio; qua Amor ex omnibus rebus haud du bie vnus praeditus est: nam deformitas, et amor sempiterno quodam bello inter se decertant. [note: Amorinter flores. ] Quod vero hic Deus in floribus vitam agit, significat coloris pulcritudinem: in eo enim, quod floribus caret, vel defloruit, siue corpus, siue animus, siue quiduis aliud sit, Amor ipse non insidet: vbi vero floridus, et odorifer est locus, ibi et considit, et permanet. De huius Dei pulcritudine permulta insuper afferri possent; sed Plato hic finem de ea dicendi facit; ex cuius verbis id concludamus licet, Amorem esse iuuenem, tenerum, mollem, delicatum, corpore optime coagmentato, ac colore praestantissimo praeditum. Subilius eum Apuleius in fabula Psyches descripsit, cum narrat, eam contra suum praeceptum ad lucernam Amorem contemplatam esse; vbi eum vidit caesariem auream habentem, mollemque ex ambrosia, qua conspersa erat; inspexit eius ceruicem candidissimam, genas purpureas, crines crispos, ac multipliciter intortos, qui partim per humeros vagabatur, partim faciem inumbrabant: quique etiam tantum ex se splendoris emittebant, vt lucernae lumen apparere non sinerent: eius humeris duae alae in haerebant, recenti rore madefactae, cuius plumae quamuis loco non mouerentur, tamen veluti leui vento agitatae leniter commouebantur. Totum denique eius corpus erat ita elegans, ac lucidum, vt Venerem poenitere non posset, eum peperisse. Is arcum, pharetram, ac sagittas humi prope lectum deposuerat. Ei Apuleius nequaquam oculos fascia velat; vel quod tunc opus non esset, cum eum dormientem fingat; vel quod in eorum sententiam abeat, qui putant, illum minime caecum esse, inter quos est etiam Franciscus Petrarcha, qui eum se vidisse scribit;

Non oculis captum, Pharetra sedenim, atque sagittis
Armatum, nudumque (rubor ni praebet amictus)
Alatum puerum, non pictum, at viuere credas.

cum fingit eum errantem a matre Venere inquiri. Eius poema quod Amor fugitiuus inscribitur elegantissimum, ab Angelo Politiano in Latinum conuersum, visum est hic adscribere; est autem eiusmodi:

CVM Venus intento natum clamore vocaret,
Si quisquam in triuijs errantem vidit Amorem;
Hic fugitiuus, ait, meus est: pretium feret index.
Insignis puer est: totam hanc cognosce figuram:
Corpore non niueus, verum ignem imitatur: ocelli
Acres, flammeoli; mala mens, suauissima verba;
Quod loquitur, non sentit idem: vox mellea; sed cum
Ira inflammatur, tum mens illi effera: fallax,
Frandator, mendax; ludit crudele puellus.
Crispulus est illi vertex, faciesque proterua:
Exiguaeque manus, procul autem spicula torquet:
Torquet in vmbriferumque Acheronta, et regna silentum:
Membra quidem nudus, mentem velatus, auisque
More citans pennas, nunc hos, nunc aduolat illos,
Saepe viri pressans praecordia, saepe puellae.
Arcum habet exiguum, super arcu imposta sagitta est:
Parua sagitta quidem, sed caelnm fertur adusque:
Parua pharetra olli dependet, et aurea tergo:
Sunt et amari intus calami, quibus ille proteruus
Me quoque saepe ferit matrem: sunt omnia saeua
Omnia, seque ipsum multo quoque saeuius angit:
Paruula fax olli, sed et ipsum Hyperiona vincit.
Verbere, si prendes, age; ne miserare puellum:
Si flentem aspicias, ne mox fallare caueto:
Sin arridebit, magis attraht: et oscula si fors
Ferre volet, fugito: sunt oscula noxia, in ipsis
Suntque venena labris. Si fors ita dixerit; Heus tu
Accipe; nempe tibi cuncta haec mea largior arma:
Nequidquam attigeris fallacia munera Amoris:
Omnia namque igni sunt infecta illius arma.

Haec Amoris imago, mirifice eius vires, atque effectus adumbrat. Itaque non iniuria is coloris rufi ac pene ignei ibi describitur. Vnde fortasse Franciscus Petrarcha in Amoris triumpho

Igneus est illi currus, qui nudus, et infans
Appart; plenam telis fert ille pharetram
Ex humeris, arcumque manu idem in praelia gestat.

Quod ardentis amantium cupiditatis est argumentum, quae cum spe rei amatae obtinendae coniuncta, magis semper accenditur; vt Alexander Aphrodiseus quodam in problemate testatur, vbi quaerit, Cur amantium partes extremae modo frigidae sint, modo calidae; ad quam du bitationem respondet; eius vicissitudinis caussam esse spem, atque timorem. cum enim cor sedes, fonsque vitae exsistat, ex quo in reliquum corpus spiritus deriuent, qui ei robur, vigoremque suppeditent, cum id aliquo dolore opprimitur, non solum nullas potest ex se in alie na loca suppetias emittere, sed etiam antea emissas ad sese reuocat, vt inde magis ad conflictandum cum dolore illo corroboretur. Atque amantes maxime omnium dolent, cum vident se spe omni rei amatae potiendae exclusos. Itaque minime mirum videri debeat, si extremae eorum partes interdum frigeant. Eaedem calescunt quandoque, cum scilicet amans in spem venit fore vt tandem aliquando re cupita fruatur: cor enim prae laetitia quodammodo dilatatur, et ad caeteras corporis partes concepti gaudij nuncia emittit: hi sunt viuidi quidam spiritus, qui corpus vniuersum calfaciant, eique ruborem quem dam inducant. Sed alij existimant potius a verecundia ruborem hunc [note: Ruber in amantibus cur. ] oriri, perinde atque animus sibi conscius, se, cum corporis voluptatibus dat operam, ob honestate recessisse, latere studeat. Itaque velati velo rubore eam partem obtendat, quae praecipue est verecundiae sedes. Caeterae Cupidinis partes, eiusque arma a Seruio in 1. Aeneid. exponuntur, is ita dicit, quia turpitudinis est stulta cupiditas, puer pingitur, item quia imperfectus est in amantibus sermo, sicut in puero: quod etiam Virgilius in IV. Aeneidos in Didone ostendit, dicens.

Alatus autem ideo est, quia nihil amantibus leuius, nihil mutabilius inuenitur, vt apud Virgilium in ipsa Didone probatur, quae paullo post eum quem tantopere amauerat, capitali odio

In amore haec omnia insunt vitia, iniuriae,
Suspiciones, inimicitiae, induciae:
Bellum, pax rursum.

Itaque Franciscus Petrarcha postquam varios alicubi affectus amatorios longa oratione est prosequutus, ita concludit,

Summa sit, inconctans nimium est (heuc) vita in amante;
Est audax, eadem magni est et plena timoris; Paullum dulcis habet, multum commiscet amari.

Sagittas vero idcirco gestare dicitur, aut, quia et ipse, vt illae incertae, velocesque sunt, neque semper feriunt quo destinantur quemadmodum de amantibus diximus, qui cito sententiam mutant, neque semper eo perueniunt, quo aspirant: aut quod sicut illae sunt acutae, ita conscientiae vellicatio post patrata flag tia amatoria, animum fod cat, qui post factum, tandem aliquando se perperam gessisse aduertit: aut etiam Amoris sagittae eius in nos celerem aduentum innu unt, nam saepe vel primo aspectu sine vllo animi sensu homines rei visae pulcritudine mirifice incenduntur: quo is spectasse videtur qui Cupidini in manus fulmen tradidit, prout in Curia Octauiae visebatur, ciuius rei, vt scribit Plinius, auctor ignorabautr: sed id affirmabatur, Alcibiadem fuisse principem forma in ea aetate, in cuius clypeo ita erat pictus, perinde atque, sicut Iouis, Deorum principis proprium est fulmen, ita is pulcritudine longe caeteris mortalibus antecelleret. Sed illud fortasse dici possit, visum esse, Amori non satis esse, ad eius vires exprimendas, facem praebere, sed potius fulmen tribuendum, quando quidem hoc non solum ea comburat, quae facile ignem concipiunt, sed illa quoque statim incendat, quae difficile ab igne corripi possunt, omnia etiam perrumpat, diffringat, comminuatque quae offenderit, quamuis ea sint durissima, idem quaqua mirabili quadam celeritate perudat: quae omnia mirifice in Amoris vires quadrare videntur: quod optime a Propertio quadam in Elegia lib. II. sic describitur,

Quicumque ille fuit, puerum qui pinxit Amorem,
Nonne putas miras hunc habuisse manus?
Hic primum vidit sine sensu viuere amantes,

In templo etiam Aesculapij fuisse Cupidinis simulacrum, Pausanias in Corint. refert, Pausiae opus, vbi Cupido, abiecto arcu, et sagittis, lyram tenebat. Idem in Achaicis scribit se AEgirae [note: Cupido cum Fortuna. ] in quadam aedicula Cupidinem prope Fortunam astantem vidisse: quod eo spectat, vt intelligamus hanc in amatoriis rebus plurimum posse: licet et ille magnas vires habere, per nostram socordiam, vulgo existimetur. Has immensas, vt aiunt, Amoris vires adumbrasse volunt Acusilaum, qui, vt Plinius lib. XXXVI. refert, mar moream leaenam effinxit, aligerosque cum ea ludentes Cupidines, quorum alij religatam tenerent, alij e cornu cogerent bibere, alij calciarent soccis; omnes ex vno lapide. Omnium animantium sine controuersia leo est fero cissimus: sed inter eos foemina masc ulo efferatis moribus longe praestat; haec tamen Amoris viribus cedere dicitur. Cum igitur stulta hominum opinione sit A mor adeo potens; hinc illud iactatum est;

ideoque poetae callidi mendaciorum artifices, sunt fabulati, ab Amore Panem deuictum esse, qui prior eum prouocauerat: quod si ad res naturales trahere volumus, significare potest, rerum naturam, quam Pan suo nomine repraesentat, cum ab initio operari incoepit, statim etiam suis operibus esse delectatam. Ea igitur huiusmodi delectatione capta, Amorem quodammodo prouocauit; qui illam suis viribus ita sibi subiecit, vt nihil illa absque eo vmquam audeat moliri. Hinc elemen. torum inter se discors concordia exsistit, quae mirabili quodam consensu ad rerum omnium coagmentationem coeunt. Platonici quoque in ea sunt sententia, vt putent, animos nostros e caelo in mortalia haec corpora delabi, cum Amore quopiam erga ea teneantur, eosdemque his vinculis exsutos, ad caelum conscendere, cum terrenorum amore vacui, totos se ad caelestia amanda conuertunt. Quidam etiam asseruerunt, duas in caelo ianuas esse, per quarum vnam animi e superioribus ad inferiora descenderent, per alteram e contra ab his ad illa conscenderent; hanc Deorum, illam hominum dixerunt: am barum ianuarum claues penes Amorem esse Orpheus volebat, ita vt absque eius arbitrio nemini transitus ex vno in alterum locum daretur. Quare non absurde Amor, geminas in

manibus claues habens depingi posset. Sed ita semper poetae Amorem omnium domitorem praedicarunt, quin interdum et ipsum victum inducant, quemadmodum Ausonius in quodam elegantissimo poemate fingit, eum in myrto, tamquam in patibulo quondam suspensum, suorum facinorum abunde poenas dedisse. Id ob eius mirabilem quemdam leporem visum est huc adscribere. Est autem huiusmodi;

Aeris in campis, memorat quos Musa Maronis,
Myrteus amentes vbi lucus opacat amantes:
Orgia ducebant Heroides, et sua quaeque,
Vt quondam occiderant, lethi argumenta gerebant,
Errantes silua in magna, et sub luce maligna,
Inter arundineasque comas, grauidumque papauer,
Et tacitos sine labe lacus, sine murmure riuos:
Quorum per ripas nebuloso lumine marcent,
Scripit olim regum, et puerorum nomina flores,
Mirator Narcissus, et Oebalibes Hyacinthus,
Et crocus auricomans, et murice pictus Adonts,
Et tragico scriptus gemitu Salaminius Aiax.
Omnia quae lacrymis, et amoribus anxia moestis,
Exercent memores, obita iam morte, dolores,
Rursus in amissum reuocant Heroidas aeuum.
Fulmineos Semele decepta puerpera partus
Deflet, et ambuctas lacerans per inania cunas
Ventilat ignauum simulati fulminis ignem.
Irrita dona querens, sexu gauisa virili,
Moeret in antiqu am Caenis reuocata figuram.
Vulnera siccat adhuc Procris: Cephalique cruentam
Diligit et percussa manum. fert fumida testae
Lumina Sestiaca praeceps de turre puella.
Et de nimboso saltum Leucate minatur
Mascula Lesbiacis Sappho peritura sagittis.
Harmoniae cultus Eriphyle moecta recusat,
Infelix nato, nec fortunata marito.
Tota quoque aeriae Minoia fabula Cretae
Picturarum instar tenui sub imagine vibrat.
Pasiphae niuei sequitur vestigia tauri.

VENVS.

Anteqvam Veneris imaginem describam, eius naturam paucis adumbrandam, operaepretium duxi, ad caussam eorum intelligendam, quae inferius dicentur. Venus igitur libidinis, [note: Venus libidinis Dea. ] ac lasciuiae Dea habebatur, tamquam ea libidinem, lasciuasque coggitationes in hominum animis iniiceret, quas illa etiam ad opus deducendas curaret. Itaque eam Amoris matrem finxerunt, quod scilicet numquam fere mas cum foemina coniungatur, nisi amore intercedente. Eamdem etiam veteres, sicu ti et Hymenaeum, ac Iunonem, nuptiis praeposuerunt; eae namque contrahuntur, vt per concubitum proles sequatur. Pulcritudo quinetiam in Veneris potestate esse credebatur, quam illa tribuere, adimere ve cuilibet pro libito posset. Ea iuxta phy sicos vim in animantibus cunctis insitam repraesentat, qua ad procreandum illae excitantur. Quamobrem qui sentiuut, animum nostrum e caelo in corpus delabi, et ex singulis caeli globis varios affectus contrahere, ex Venere appetitum ad venerea illum sortiri asserunt. Alij etiam fabulas ad res naturales pertrahentes, Venerem, Iunonem, Lunam, Proserpinam, Dianam, aliasque nonnullas Deas idem numen, diuersas virtutes sub variis nominibus adumbrans, esse dicunt; quemadmodum [note: Veneris ortus. ] hic ex diuersis Veneris imaginibus cernetur. Habetur in fabu lis, eam ex maris spuma exstitisse, vbi in id Saturnus patris Caeli virilia, a se abscissa proiecisset: quod cum ab aliis multis, tum a Leone Hebraeo optime in dialogis de Amore explicatur. cum ergo veteres illam e mari ortam exprimere vellent, eam inde emergentem, in concha stantem, adolescentulam, pulcerrimam nudamque depingebant: eamdem interdum in mari natantem designabant. Huc Virgilius lib. V. Aeneid. alludit, cum Neptunum Veneri respondentem inducit, in haec verba;

Quare et Graeci eam a)frodi/tkr a spuma appellant. In Iouis etiam Olympij templo, vt Pausanias in Eleis prioribus refert, Venus visebatur, quae e mari emergens a Cupidine ex cipie batur. Interdum eadem concham manu tenens, roseo serto redimita effingebatur; nam rosae ei sunt dicatae, vt inferius latius

dicemus: concha autem, eam ex mari ortam innuit. Eam statim e mari Paphum appulisse dicebant, forte quod Cyprij, aut quod talem caeli positum sint sortiti, aut alia de caussa, mirum in modum venereis voluptatibus sint dediti. Itaque praecipue eam cultu prosequebantur; templumque illius apud eos exstabat, in quo eius statua non humanam figuram praeferebat, sed quoddam in basi latum, atque rotundum erat, quod paullatim in acumen vergebat: cuius rei, vt scribit Cornelius Tacitus, nulla videbatur ratio reddi posse. Sed tamen aliqui sentiunt, hanc fi. guram corporis humani vmbilicum referre: haec Veneri est attributa, quod libido in mulieribus in hac parte residere, ac inde incipere credatur. At quid dicemus de Ioue Ammonio, qui, vt superius meminimus, ita erat effictus? ego huius sum sententiae, aliquid arcani sub hacfigura latere, quod eius auctores in vulgus proferre noluerint, vt posteris materiam ad aliquid per se excogitandum relinquerent: aut quod antiqui semper sint arbitrati, res ad religionem pertinentes esse celandas, aut tam obscure innuendas, vt a nemine intelligi possent, nisi ab eo, qui magnum studium ad eas indagandas attulisset: hoc ideo senerunt; quod ita maiori venerationi essent futurae. Veneri etiam, sicut et caeteris Diis, currus est tributus, quo per aerem, per mare, aut qua tandem libuisset, veheretur. Sed Claudianus, cum eam in Nuptias Honorij et Mariae inducit, a Tritone humeris vectam, ac eius cauda sursum cerecta tamquam [note: Columbae Veneris aues. ] vmbraculo tectam fingit. Eius currus a candidissimis columbis trahi dicitur; huiusmodi enim aues maxime ei congruere videntur; ideoque Veneris aues dicuntur; nam praecipuo quodam impetu ad coitum feruntur; nec est vllum anni tempus quo ab hoc opere cessent. Fabulantur etiam popetae, ideo columbas Veneri esse gratas, quod Peristera Nympha quae vnice ab ea diligebatur, in hanc auem sit mutata. Aelianus praeterea hinc ostendit, Veneri columbas esse sacras, quod in Eryce Siciliae monte quidam festi dies in veneris cultum celebrarentur, quos Siculi transitus dies appellabant; nam tunc Vene rem in Libyam transire dicebant; atque ea de caussa in illa regione nulla eo tempore columba apparebat, tamquam omnes ad suam dominam comitandam essent profectae: post nonum

[gap: illustration] diem vna omnium pulcerrima e mari Libyco euolare cernebatur, non aliis similis, sed rubra, vt Anacreon scribit, ea Venus esse existimabatur, quam ille purpuream appellat: hanc infinitae propemodum sequebantur. Itaque Erycis montis accolae tunc reditus dies celebrabant, et diuites opipara conuiuia instruebant, [note: Cycni Vene risacri. ] quemadmodum Athenaeus refert. Cycni quoque Veneris currum pertrahebant, iuxta Horatij, Ouidij, Statiique sententiam; aut quod auis haec per se sit innocentissima, cum neminem vmquam laedat; aut propter cantus suauitatem, qui

magnope re libidines in nobis excitat. haec Dea nuda effingitur, eam scilicet ob caussam, quod Venereis voluptatibus addictus, saepe omnibus suis bonis spoliatur; nam eius rem familiarem meretrices abliguriunt, corpus debilitatur, animus ea labe adspergitur, vt nihil amplius pulcritudinis in eo exsistat. Vel eamdem nudam veteres ostenderunt, vt nos inde intelligeremus, amatoria furta latere diu non posse, nam tandem aliquando in lucem emergant, necesse est, tum scilicet, cum minime suspicamur. Huc fortasse Praxiteles spectans, Gnidiis Venerem ex candidissimo marmore nudam effinxit, quae tantae erat pulcritudinis, vt multi Gnidum nauigarent, eius tantum videndae cupiditate allecti. Ferunt amore captum quemdam, cum delituisset in templo, simulacro cohaesisse; eiusque cupiditatis esse indicem maculam. Venus per mare natat; vnde intelligamus licet, quam sit amara hominum lasciuorum vita; quae assiduis incertorum consiliorum procellis agitatur, in quibus saepe naufragium faciunt. In Saxonum historiis exstat, fuisse in Saxonia eiusmodi Veneris simulacrum; Stabat Dea in curru nuda, myrto capite cincta, ardentem facem pectore, dextera mundi figuram, sinistra mala aurea tria ferebat: post etiam erant nudae Gratiae, nexis manibus poma gestantes, auersis inuicem vultibus dona conferentes: iugales quadrigae aderant, gemini cycni, [note: Myrtus Veneri sacra. ] totidemque columbae. Myrtus erat Veneri sacra; quod crederetur vim habere, ad amorem inter duos conciliandum, eumque conseruandum. Plutarchus pacis eam symbolum esse dicit: hinc factum est, vt ouantes myrtea corona cingerentur; nam ij cum paruo labore, et absque caede de hostibus victoriam reportassent, Veneris planta coronabantur; ea enim vim, bella, discordias auersatur: alij sentiunt, myrtum Veneri datam, [note: Rosae Venerisacrae. ] quod planta sit maritima, vnde et nata sit Venus. Eidem rosae sunt sacrae: quod sicut eae rubiae sunt, et non sine spinarum punctionibus decerpi possunt, ita et Veneris voluptates secum ruborem afferunt, et conscientiae stimulis assidue nos pungunt, ita vt maximum ex eis dolorem contrahamus: praeterea rosae pulcritudo breui durat, citoque languescit; idem voluptatibus foedis accidit: ideoque ex rosis Veneri serta conficie bant. De eis Fabulantur, olim eas fuisse albas; sed quondam

Venerem, cum suppetias amasio suo Adoni latura curreret, cum sci licet Mars hunc suum riualem iam esset de medio sublaturus, pedem rosarum spinis incautam im posuisse, ab eisque cruentatam, suo sanguine rosas respersisse, indeque eas rubras effectas esse. Venerem Apuleius, cum de Iudicio Paridis, in scena exhibito, agit, sic fere describit; Erat illa pulcerrimi aspectus, coloris suauis, atque incundi, et nuda fere suam venustatem demonstrabat; nam pertenui velo operta, sua membra non operiebat, sed potius adumbrabat. Corpus candidum erat ita vt caelitus descendisse diceres: velum erat caeruleum, maris instar, vnde ea nata esse creditur: eam lasciui Amores praecedebant, faces praeferentes, vt antiquorum erat mos, apud quos quinque pueri nouam sponsam, ad mariti domum euntem cum facibus praecedebant. Veneris quoque latera hinc Gratiae, illinc Horae claudebant; quae floreis sertis voluptatum Deam adornare videbantur. Ita Apuleius Venerem exprimit. Sed alij eam pone Gratias, ad latera Cupidinem, et Anterotem haben tem effingunt. Horatius eam laetam, et ridencem facit, dicitque Iocum ac Cupidinem illam circumuolare. Homerus eam fere filomeidk=, hoc est, risus amatricem cognominat; risus enim est laetitiae argumentum, quae lasciuiam comitatur. In Petri Appiani antiquariis exstat puer nudus, alatus, myrtoque coronatus, qui humi sedet, ac barbiton pulsat, quem inter crura continet: eius inscriptio est, VENVS: ante hunc alius puer ei similis rectus stat, eumque inspicit, ambabusque manibus, in altum eleuatis comam vna cum facie muliebri tenet; ex ea pannus vsque ad mediam comam dependet. Faciei inscriptio est IOCVS, pueri est, CVPIDO. Veneri non solum lasciuas, sed et pudicas cogitationes veteres adscribebant. itaque Romani, libris Sibyllinis per decemuiros inspectis, censuerunt, vt Veneris Verticordiae simulacrum consecraretur, quo virginum, mulierumque mens a libidine ad pudicitiam conuerteretur; caussam nominis Ouid. lib. IV. Fast. affert, quod lasciuarum foeminarum corda ad pudicitiam conuerterit. Eo spectasse Marcellus videtur, qui, victis Syracusis, templum Veneri extra vrbem ad mille circiter passus posuit, vt scilicet procul lasciuia a Romanis mulieribus abesset, sicut templum illud a moenibus

[gap: illustration] Romanis recedebat. Ad hoc Romanae adolescentulae, nubiles iam proficiscebantur, sigilla quaedam offerentes, ex argilla, aut panno confecta, quibuscum iam in puellari aetate ludere solitae essent. Venus haec Verticordia illi similis erat; quae a Graecis a)postrofi/a appellabatur, Vertibilem nos diceremus, haec homines a scelestis et impiis operibus, et desideriis parum aequis, malisque cogitationibus auertere putabatur. Nomen id illi Harmonia Cadmi vxor imposuit. Apud Graecos Venus erat etiam Vrania, hoc est, caelostis cognominata, a qua purum

illum, ac sincerum amorem ad nos manare ai bitrabantur, qui omnem penitus corporum coniunctionem auersatur. Erat et alia, pandk/mios, hoc est, popularis dicta; quam Scopas arieti insidentem, pedeque testudinem opprimentem finxit, vt Alexan der Neapolitanus refert. De eadem re Plutarchus in praeceptis connubialibus meminit; rationemque reddit, dicens; apud Eleos Venerem esse, quae pede testudinem calcat; vt eo mulieres docerentur, ad ipsas domus custodiam pertienere; easque decere, parum admodum loqui, cum silentium mulierum sit maximum ornamentum. Idem Plutarchus alibi eius imaginis rationem explicans, scribit, adolescentulas, dum adhuc sunt innuptae, sub alterius custodia esse debere: sed, cum matrimonio iunctae fuerint, ipsarum esse munus, domum custodire, caeterum semper silentium illis esse seruandum, tamquam viris incumbat, pro eis, vbi opus fuerit, loqui: nam Plinius scribit, testudinem [note: Testudinum natura. ] lingua carere: idem refert, quod etiam Aelianus confirmat, testudinem foeminam in coitu auersam se masculo praebere: atque ideo vix se in pedes erigere posse, cum magno periculo, ne sit feris praeda, praecipue aquilae: quare maxime a coitu refugit, quam tunc appetit, cum quamdam herbam tetigetit. Hinc mulieres discant, quanto se discrimini committant, cum suam pudicitiam prostituunt: sibique statuant tunc tantum concubitum expetendum, cum prolis relinquendae gratia se legitimo matrimonio iunxerint. Veteres solebant cum Venere Mercurium coniungere, quo innuebant, amorem suauibus verbis conciliari plerumque solere. Hac etiam de caussa inter Gratias, Veneris comites Pitho collocabant, quae a Latinis Suadela dicitur, et erat persuadendi Dea. Haec in Iouis tem plo apud Eleos Veneri, e mari emergenti, a Cupidineque sustentatae, coronam offerebat. Megarenses quoque Suadelae simulacrum in Veneris templo dedicarunt: primus fuit Theseus, qui ambarum simul coniunctarum cultum induxit; vt Pausanias scribit, cum in ciuitatem plebem per agros sparsam coegisset. Alibi etiam per Graeciam templa Suadelae erant posita vna cum Venere: nam iuxta Ouidium lib. IV. Fastorum Venus

Amatoresque primi eloquentiam inuenerunt, qua adolescentulas, a se adamatas ad sua vota pertrahere studebant; multaque alia ad earum pudicitiam expugnandam exogitarunt, atque inuenerunt. itaque Arcades Venerem Machinatricem, ataeue Inuentricem appellabant. Venerem veteres licet laetis, mollibus, voluptuosisque praeposuerint (nam eam Iupiter apud Homerum, hortatur vt a tristibus bellis absit, tum, cum ipsa suppetias Aeneae contra Diomedem latura, in manu vulnus suscepit; haec inquiens, Martis, aut Mineruae esse opera, ad ipsam vero non bella, sed amatoria officia spectare) Sed tamen eam quoque armatam interdum effinxerunt: huius rei caussam sic Lactantius narrat; Cum, inquit, Messenios obsiderent Lacedaemonij; et illi furtim, deceptis obsessoribus, egressi, ad diripiendam Lacedaemonem cucurrissent, a Spartanis mulieribus fugati, fusique sunt. Cognitis autem hostium insidiis, Lacedaemonij sequebantur: his armatae mulieres obuiam logius exiuerunt: quae, cum vicos suos cernerent, parare se ad pugnam, quia putarent Messenios esse, se corum vxores esse indicarunt: at illi, vxoribus cognitis, in libidinem concitati, sicut erant armati, permixti sunt vtique promiscue (nec enim vacabat discernere) Quare propter huius facti memoriam, aedem Veneri armatae et simulacrum posuerunt. Legitur de hac re elegans sane Ausonij Epigramma, de Graeco expressum; quod est huiusmodi;

Armatam Venerem vidit Lacedaemone Pallas:
Nunc certemus, ait, iudice vel Paride.
Cui Venus, Armatam tu me temer aria temnis?
Quae, quo te vici tempore, nudafui.

Eadem hanc, vel aliam ob caussam est quoque Victrix cognominata. Et in agro Corinthio Veneris statua exstabat; Victoriam porrigentis, Nicophorosque, hoc est, Victoriam gestans dicebatur. Eam, Pausanias scribit, abHypermestra dicatam: nam illa, cum, patris imperio contempto, suum virum inter ficere noluillet, a patre suit in judicium vocata, sed iudicum sententiis absoluta, Veneri eiusmodi statuam posuit. Romani autem Venerem Victricem ita effingebant, vt in quodam Numeriani

Imper. numismate cernitur. erat imago stolata, quae dextra Victoriolam porrigebat, sinistra nescio quid hac forma: quod alij putant, vmbilicum esse, qua specie apud Paphum colebatur, vt supra docuimus; alij speculum arbitrantur; nam Philostratus in Amorum rabula scribit, Nymphas Veneri statuam posuisse, quod tam pulcrae prolis esset mater, speculum etiam argenteum dedicasse. In quodam Faustinae numismate Venus cernitur, sinistra clypeum ad humum protensum tenens, in quo duae imagunculae sunt exsculptae; dextera vero Victoriam porrigens: inscriptio est, VENERI VICTRICI. In alio eiusdem Faustinae numismate vbi insciptio est, VENVS, mulier recta cernitur, quae sinistra vestis lacinias tenat, sur sumque reducit, dextera nescio quid porrigit, pomum videtur; ob memoriam forte pomi illius, quod ipsi a Paride est adiudicatum. Pausanias etiam eidem pomum in manus tradit, cumde quopiam Veneris simulacro scribit, quod erat apud Sicyonios, ibi narrans, templum Deae positum, in quod non nisi duabus mulieribus aditus patebat; quarum vna, quae et templi cu stos erat, dum huic muneri praeerat, casta perseuerabat; altera virgo erat, nam sacras res tractabat, haec anno expleto, alteri hanc sacrorum administrationem tradebat. Caeteri, qui Deam veneraturi veniebant, foras pro ianuis stabant. Deae statua erat aurea, ea sedebat; manu vna aliquot papaueris capita tene bat, altera pomum; in capitis vertice nescio quid affixum habebat, quod cardinem referret. De quadam Venere Pausanias in Laconicis meminit, quae Morpho dicebatur a Tyndareo posita, erat enim aedicula supra Veneris armatae fanum, vbi Dea sedebat, in capite tegumentum habens, et ad pedes pedicas; quibus innuebatur, iuxta nonnullorum sententiam, vxores. viris, quibus cum sunt matrimonio coniunctae, connubialia vincula dissoluere non debere. Nam quod Veneri vincula Tyndareus pedibus iniecerit, vt filiarum opprobria vlcisceretur, non credendum Pausaniae videtur; id que non iniuria; nam statuas veteres Diis dicabant, vt erga eos pietatem, ac religionem piae se ferrent, aut vt ab eis hac ratione opem impetrarent; vel etiam vt earum forma diuersas Deorum virtutes adumbrarent. Itaque non solum Veneris, sed etiam nonnullorum Deorum

pedes pedicis vincti cernuntur, non contumeliae, aut iniuriae referendae gratia, sed alias ob caussas, de quibus superius egimus. Licet autem Venus meretricum numen esse proprium putaretur, vt quae meretriciam artem prima inuenisset exercuissetque. Itaque meretrices eius festa summa cum religione celebrabant, ab ea votis et precibus contendentes, vt venustatem, pulcritudinem, ac gratiam sibi apud omnes conciliaret, quo maxima lucra, ac pecunias ab amatoribus extorquere possent. Sed tamen eadem summo cultu etiam ab honestis puellis afficie batur, quod existimarent eam sibi eiusmodi venustatem, ac formam elargiri posse, vt facile nubere possent: nam et Venus, vt alibi scripsimus, apud antiquos matrimonio erat praeposita. In Graecia quoque erast spelunca, vbi, sicut Pausanias refert, Veneri diuini tribuebantur honores, quo diuersas ob caussas multi confluebant, sed viduae praesertim, a Dea felices alteras nuptias precaturae. Nuptae quinetiam Venerem orabant, vt concordiam sibi cum suis viris conseruaret, laetaque prole se foecundaret. Quamobram Venus omnium generum mulieribus erat commune numen; quae cum maiori se religione erga Deam obstringi, quam viri sentirent, quidquid sibi prospere successisset, Veneri acceptum referebant: neque vero homines erga eam se ingratos praebuerunt; nam beneficia ab ea recepta magna animi gratitudine saepe compensasse leguntur. Itaque Romani, cum a Gallis in capitolio obsiderentur, vbi maxima omnium rerum penuria laborabant, quia mulieres sibi comas, ad funes in machinarum vsum conficiendos, absciderunt, liberati obsidione, Veneri, ab ipsis Caluae cognominatae templum, vt Lactantius scribit, dedicarunt, in beneficij a mulieribus accepti memoriam conseruandam: sed alias semper Venus pulcerrima coma ornata effingitur, qualem eam Claudianus in Nuptiis Honorij, et Mariae describit, ita dicens;

Caesariem tum forte Venus subnixa corusco
Fingebat solio: dextra, laeuaque sorores
Stabant Idaliae: largos haec nectaris imbres
Irrigat; haec morsu numerosi dentis eburno
Multifidum discrimen arat: sed tertia retro

[note: Venus barbata. ] Neque solum comatam Venerem antiqui; sed et barbatam expresserunt; nam eiusmodi statua apud Cyprios visebatur, vt Alexander Neapolitanus scribit; quae aspectu quidem virili erat, sed muliebrem habitum gestabat. Suidas scribit Veneris sin nulacrum aliquando effingi solitum cum pectine, et barba; quod Romanis aliquando mulieribus pestilens irrepsit pruritus; quo morbo cum pilt deciderent omnes, pectinum non erat [gap: illustration]

vsus. Quare mulieres tam deformi, ac inuenusto morbo primum angebantur: hinc Veneri vota facientes, deae miseratione eis pili iterum succreuerunt: et propterea mulieres hac peste liberatae, Deae simulacrum cum pectine posuere; eidemque simul barbam effinxere, vt Dea mascula, et foeminea instrumenta haberet, vtomnis generationis praeses crederetur: ideoque superiora corporis cingulo tenus maris speciem praeferebant; inferiora vero foeminae. Neque Veneri tantum a veteribus tributum est, vt mas simul, et foemina esset, sed caeteris quoque Diis, quibus vtriusque sexus nomen est inditum, vt significaretur [note: Dei omnes mares, ac foeminae. ] inter eos nullam in hoc esse differentiam, qualem inter mortales cernimus. Proditum est, apud Carenos, qui sunt Arabiae populi, obseruatum esse, vt, qui Lunam foemineo genere, et nomine putarent nuncupandam, is addictus mulieribus semper inseruiret: qui vero marem esse crederet, is in vxorem dominaretur, neque vllas muliebres pateretur insidias. Hinc licet Graeci vel Aegyptij eo genere, quo foeminam hominem, etiam Lunam Deum dicerent, mystice tamen Deum intelligebant: ideoque ab AEgyptiis vitulus pro Luna tanto cultu est [note: Lunus Deus. ] affectus. Parthi Lunum Deum venerabantur. Philochorus etiam, qui idem Lunae, ac Veneris numen esse arbitratur (qua in sententia etiam AEgyptij fuere, qui Veneris statuam, sicut et Lunae cornutam effingebant) scribit, mulieres virili veste, hominesque muliebri, Veneri sacra fecisse. Neque ab hac sententia videtur Seneca in Naturalibus quaestionibus recedere; vbi scribit; AEgyptios ex singulis elementis bina fecisse, vnum masculum, alterum foeminam: nam in aere ventum masculum esse dicebant, foeminam vero id, quod non moueri, caliginosumque esse videtur; salsam aquam marem, dulcem foeminam; in igne id masculum esse, quod comburit, quod lucet vero, foe minam; in terra masculum, quod est durum, vt faxa, foeminam quod molle, culturaeque est patiens. Macrobius lib. I. Satur, re fert, simula crum huius Deae in monte Libano fictum fuisse capite obnupto, specie tristi, faciem manu laeua intra amictum sustinens, ita vt lacrymae a spectatoribus manare credantur. Imago haec Veneris erat, Adonim plorantis, qui fuerat ab apor interfectus. Quare in huius rei memoriam quaedam festa dicta

Adonia celebrabantur: tum mulieres cadauerum simulacra feretris imponebant, quae lacrymis prosequentes, ad sepulturam efferebant: id Plutarchus scribit, Athenis factitatum, vt lacrymas a Venere in Adonidis morte sparsas commemorarent. Apud Argiuos, sicut Pausanias meminit, Adonim plorabant quadam in aedicula, quae non multum a Iouis Seruatoris fano aberat. Hanc Veneris imaginem ita Macrobius ibidem exponit; Physici terrae superius hemisphaerium, cuius partem incolimus, Veneris appellatione coluerunt; inferius vero hemisphaerium ter rae Proserpinam vocauerunt. ergo lugens inducitur Dea, quod Sol annuo gressu per duodecim signorum ordinem pergens, partem quoque hemisphaerij inferioris ingreditur: quia de duodecim signis Zodiaci sex superiora, sex in feriora censentur: et cum est in inferioribus, et ideo dies breuiores facit, lugere creditur Dea, tamquam Sole raptu mortis temporalis amisso, et a Proserpina retento: rursumque Adonim redditum Venericredi volunt, cum Sol, euictis sex signis annuis inferioris ordinis, incipit nostri circuli lustrare hemisphaerium cum incremento luminis et dierum. Ab apro aurem tradunt interemptum Adonim, hiemis imaginem in hoc animali fingentes, quod aper hispidus, et asper, gaudet locis hispidis, et lutosis, pruinaque contectis, proprieque hiemali fructu pascitur glande. Ergo hiems veluti vulnus est Solis, quae et lucem eius nobis minuit, et calorem: quod vtrumque animantibus accidit morte. Quare dicta imago terrae quoque hiemalis est, quo tempore obnupta nubibus, Sole viduata stuper;fontesque velut terrae oculi, vberius manant; agrique iterum suo cultu vidui moestam faciem sui monstrant. Haec Macrobius. Sed et Eusebius in libris de Praeparatione Euangelica physice de Venere loquens, ab ea dicit, vim generandi in animantes manare, ac eam semini vim indere;ideoque muliebri forma praeditam, vt innuatur, rerum ortum ab ea proficisci, pulcram eam effingi, quod omnium stellarum longe pulcerrima videatur, quae vesperi Hesperus, mane Lucifer, iuxta M.T.Ciceronis sententiam appellatur; eidem Cupidinem ad latus adftare, quod ab ea hbidines immittantur: vbera, ac genitalia operta habere; nam intra illa semen, item et lac, vnde ex semine nata nutriantur, conditum est: e

mati natam ferri; quod eius aqua humida, ac calida credatur, quae assidue motetur, ac agitata spumas vberes emittat; quae omnia in semen quoque quadrant. Multa quoque de Venere dici possent, si quis de ea, tamquam de erronum vna, deque effectibus, qui huc in terras ex ca dimanant, loqui vellet. Ex quo intelligi daretur, quamobrem veteres, Martem, Deum ita ferocem vna cum ea placide degere finxerint. Sed id cum ad nostrum institutum non admodum faciat, optimo iure a nobis praetermitti posse censemus. Quare ad Gratias ac Horas, Veneris comites transeamus.

GRATIAE.

DESCRIPTA am Venere, eiusque filio Cupidine, reliquum est, vt ad eius comites adumbrandas; accedamusatque ita ad vm bilicum institutum opus perducamus. Eae Venerem semper assectari dicuntur;nam, sicuti Venus, ac Cupido efficiunt, vt per continuam prolem succrescentem humanum genus conseruetur; ita et Gratiae homines inter se colligatos continent; nam mutua beneficia, quibus alter alterum profequitur, sunt caussae, cur alter alteri sit gratus; ac omnes vinculo amicitiae simul copulentur; qua ex hominibus sublata, non est dubium, quin homines caeteris animantibus longe inferiores essent, ciuitatesque disturbarentur, immo ne essent quidem. Itaque dici fortasse potest, satius fuisse mortales nusquam fuisse, quam vbi fuissent, viuere absque Gratiis. At diuina prouidentia, quae huic rerum vniuersitati prospicit, eas exsistere voluit. Hae iuxta quorumdam sententiam Veneris ac Bacchi filiae fuerunt, interque [note: Gratiaequorum siliae. ] mortales sibi domicilium constituerunt: quae fabula ideo ficta videtur, quod nihil fere homimbus est gratius iis, quae ab his Deis in nos manant. Alij aliter eas natas fabulantur: sed est extra rem, qua de agimus, varias de hoc variorum opiniones inquirere. Nonnulli dicunt idem Gratiarum numen esse, atque Horarum, sed distincta tamen esse inter eas munerae. Chrysippus Gratias paullo iuniores, ac pulcriores Horis esse dicebat, ideoque Veneri comites attributas. Horas Homerus ait, caeli portis praeesse, curamque habere, vt modo serenum,

modo nubilum sit. Hae idcirco Solis equos curare finguntur, quod ex cursu Solis oriantur, seu potius mensurentur, et distin guantur. vnde Ouid. lib. 11. Metam. ita de eis scribit,

Nec aliud quidquam Horae sunt, quam anni tempora: hincque [note: Horaequattuor. ] est, cur eas quattuor faciant, sicut et quattuor sunt anni partes, ita a Sole distinctae, ac nominarae: nam apud Aegyptios Sol praeter alia nomina, etiam Horinomen obtinuit. Itaque de Horis Eusebius in lib. de praeparat. Euang. scribit, Horae, quas quattuor anni tempora, ac caelum claudere, et aperire dicunt, interdum Soli tribuuntur, interdum et Cereri, atque ideo duos calathos ferunt, alterum florum plenum, quibus ver innuitur; alterum ficubus; quibus aestas significatur. Eas Ouidius libro 1. Fastorum Iano comites adscribit, in caeli ianuis custodiendis. Ibidem libr. v. Florae comites facit; sicque Floram dicentem inducit,

Conueniunt pictis incinctae vestibus Horae,
Inque leues calathos munera nostra legunt.

Pausanias scribit, veteres eas in Iouis capite vna cum Parcis effioxisse; hoc fortasse innuentes, Fatum nil aliud esse, quam Dei voluntatem, a quo etiam temporum vicissitudo proficiscatur. Philostratus eas sic describit; Horae, corporea specie in terram profectae, manus contingentes, annum volutant, et tellus belle fert annua omnia. Flauae autem hae super spicarum comis ambulant, non tamen vt frangant, aut flectant, sed vsque adeo sunt leues, vt ne cum segete quidem cadant. Sunt autem aspectu. valde suaues, artisque mirandae; dulcissimus est earum cantus, in orbeque conuertendo, admirabilcm spectatoribus praebent oblectationem, cum omnes veluti saltitent: sublatum autem brachium, comaeque demissae libertas, feruensque prae cursu gena, et vna salientes oculi, eas pulcerrimas reddunt. Quia ergo hae efficiunt vt terra semina sibi commissa magno cum foenore restituat, perinde atque beneficiorum memor, nobis [note: Gratiae quattuor. ] gratiam referat; hinc factum est, vt Gratiae quattuor esse ferantur, sicut et quattuor sunt anni tempora, quae Horae dicuntur: ex quo intelligitur, illas atque has idem esse. Gratiae

autem coronatae, vna floribus, fructibusque terrae, altera spicis, et frumento, tertia vuis, et pampinis, atque pomis, vltima oliuis, caeterisque similibus; apolloque manu dextera eas gestare [note: Gratiae cur Veneris comites. ] fingebatur; quod eae anni partes a Sole proueniant. Eaedem Veneri quoque comites sunt assignatae; quod olim putarent, ab eis proficisci, quod ad oris speciem, corporisque pulcritudinem spectet; vt Diodorus refert. Earum quoque munus est, [note: Gratiae duae. ] ne homines beneficiorum sint immemores, sed grato animo gratiam rependant. Quare aliqui duas tan tum Gratias esse [gap: illustration]

existimarunt, vt Lacedaemonij, qui quemadmodum Pansanias in Laconicis refert, duas tantum coluerunt, quia duo tantum ab eis in homines opera manant, vnum, quod est, in alterum beneficium conferre, alterum, beneficia accepta compensare. Sed tamen idem Pausanias scribit, omnes, qui in Delo Gratiis [note: Gratiaetres. ] vna cum Mercurio, aut Apolline statuas posuere, tres eas effinxisse, easdemque tres in arcis Atheniensis vestibulo exstitisse. Itaque vulgo receptum est, eas tres esse: nam beneficia accepta non solum paria reddere, sed maiora etiam, et duplicata debemus. Hinc fit, vt earum vna terga ad nos obuertat, duae vultibus nos intueantur, hoc innuentes, nobis in beneficio referendo, maiori liberalitate vtendum, quam cum priores officiis aliquem prouocamus, quae in eum collocare non debemus, remunerationem exspectantes, nam foenus id potius esset, quam beneficium. Gratiae quinetiam virgines, hilares, ac riden tes effinguntur, vt hinc intelligamus, eum, qui beneficium praestat, nulla fraude vti debere, sed animo candido, simplici, at que hilari omnia facere. Eodem etiam spectat, quod illae nudae, zonisque solutae pinguntur, quales Horatius descripsit, nam amici inter se animos nudos, apertos, ac omni fraude solutos habere debent. Pausanias in Boeoticis se ignorare fatetur, a quo Gratiaenudae primum fuerint effictae, cum olim vestibus amictae passim pingerentur, seque caussam latere, cur postea nudae exprimi ab omnibus et pictoribus, et statuariis coeperint. Idem scribit, Eteoclem Boeotum primum Gratias colendas instituisse, easque tres induxisse, sed se ignorare dicit, quibus eas nomi [note: Gratiarum nomina. Euphrosyna. ] nibus appellarit. Hesiodus autem illas ita nominauit, vnam Euphrosynam, quae hilaritatem significat, alteram Aglaiam, quae maiestatem ac venustatem sonat, tertiam Thaliam, quam florentem [note: Aglaia. Thalia. Pasithea. ] festiuamque interpretemur licet, quartam Homerus Pasitheam nuncupauit, quam Iuno vxorem Somno se tradituram pollicetur, si is Iouem sopiat: idem vnam nominat Gratiam, quam Vulcani vxorem, cumque eo semper degisse dicit: hanc pulcra coma decoram Thetidi obuiam prodeuntem describit, cum ea ad Vulcanum proficisceretur, oratura vt is arma pro Achille filio suo fabrefaceret. Eleos Gratias ita formasse legimus, vt vna rosam, altera talos, tertia myrti ramum manu

praeferret: ratio est; quod rosa, et myrtus Veneri sunt sacrae, ideo sunt eis traditae, quae vt plurimum Veneris sunt comites: talus virginum lusus repraesentat, quales matronas haud deceant. Haec Pausanias. Alij rosa earum festiuitatem innui dicunt, talo, vicissim eas commeare debere; myrto, eas semper virere oportere. Alexander Neapolitanus refert, qui ab Aristotele in Ethicis est mutuatus, olim Gratiarum templum in media platea construi solitum esse; vt eo scilicet homines admonerentur, quo prompto animo beneficia in alterum conferrent, ac accepta beneficia compensarent; id enim Gratiarum munus esse existimabant. Sed id temere fieri nequaquam debet; nam tantum est in vitio ponendum, beneficium in indignum, praesertim non indigentem conferre; quam non ei praestare, qui nostra ope indigeat, praecipue si dignus sit, cui succurratur. Id etiam nobis Gratiarum imagine significatur, in qua interdum earum Dux Mercurius cernitur, qui rationem, ac prudentiam monstrat, vt his ducibus homines vtentes, quomodo, quando, quibusque sit beneficium praestandum, cognoscant, diuinam semper pro virili parte bonitatem imitantes, quae semper ad nobis benefaciendum est parata. Ideoque, vt Macrobius arbitratur, Apollo fingebatur dextera Gratias gestare, sinistra arcum, et sagittas, quod ad noxam sit pigrior Deus, et promptior ad salutem. Sed quomodo circa beneficia gerere nos debeamus, praeclare Seneca lib. 1. de Benef. ex Gratiarum imagine ita docet; Tres Gratiae sunt, quia, vt quibusdam videtur, vna sit, quae dat beneficium, altera quae accipiat, tertia, quae reddat: aliis vero, quod tria beneficiorum sint genera, promerentium, reddentium, simul et accipientium, reddentiumque. Quid ille confertis manibus, in se redeuntium chorus? ob hoc, quod ordo beneficij permanus transeuntis nihilominus ad dantem reuertitur, et totius speciem perdit, si vsquam interruptus est, pulcerrimus, si cohaesit, et vices seruauit. Ideo ridentes, quia promerentium vultus hilares sunt, quales solent esse et qui dant, et qui accipiunt beneficia. Iuuenes, quia non debet beneficiorum memoria senescere. Virgines, quia incorrupta sunt, et sincera, et omnibus sancta, in quibus nihil esse alligati decet, nec adstricti, solutis itaque tunicis vtuntur. Pellucidis

[gap: illustration] autem, quia beneficia conspici volunt. Sed colophonem huic Gratiarum descriptioni, et vniuerso simullibro addamus, elegans sane Epigramma adscribentes, quod Romae in aedibus Columnensium, gratiarum simulacro est incisum: id est tale,

Sunt nudae Charites niueo de marmore: at ill as
Diua Columna suis aedibus intus habet.
Part tribus est facies, qualem decet esse sororum:
Par tribus est aetas, par quoque forma tribus.
Grata Thalia tamen geminae conuersa sorori,

AD LECTOREM.

SCITO, Candide lector, errore quodam factum esse, vt imago Veneris Barbatae omitteretur, eiusque loco Veneris Armatae imago poneretur, quae est pag. 350. Zuare tuum erit Barbatam, suo loco reponere; Armatam autem in pag. 348. transferre.

VARIARVM IMAGINVM, QVAETOTO LIBRO HABENTVR, COMPENDIVM, IVXTA ORDINEM, QVO describuntun. DE AETERNITATE.

DEMOGORGON in media terra habitans, pallidus, crassissima nebula circumdatus, situque obductus, et quem semper AEternitas assectaretur, a Ioanne Buccatio effingitur. 18.

AEternitas referebat Matronam quandam, quae stat, pilam dextera manu tenentem, amiculo perquam lato capite humerorum tenus amictam, in quodam Faustinae numo. ibid.

AEternitatis antrum ignotum, tempora emittens, ac reuocans, quod serpens ambiat mordicus caudam tenens: ante cuius fores custos Natura sedeat, ex cuius cunctis membris animae dependeant: vbi sit senex, qui caelo scribat leges. Sed cum Phoebus se ad antri ostium sistat, Natura et senex se illi inclinent; intus visantur saecula, variis metallis distincta, a Claudiano describitur. ibid.

DE SATVRNO.

SATVRNV s homo senex, pannosus, capite aperto, altera manu falcem, altera vero nescio quid panno inuolutum gestans, quod in fauces coniicere videatur, et quattuor infantes prope habens, olim effingebatur. 22.

Saturnus gressibus tardus, glauco amictu caput tectum habens, dextra praetendens flammiuomum draconem, caudae suae vltima deuorantem, canicie pruinosis niuibus candicans, atque subinde repuerascens, a Martiano Capella describitur. 25.

Saturnus conglaciatus, niue ac pruina opertus, cuius capitiserpens, interdumque leonis, aut apri caput, dentes ostentantis sit impositum, ab eodem Martiano ostenditur. ibid.

Imago quaedam ab AEgyptiis iuxta Serapidis simulacrum posita tribus capitibus constabat, Leonis scilicet, Canis, ac Lupi. 26

Saturni habitus quattuor oculis praeditus, quorum duo ante, duo autem pone erant affixi, vicissimque claudebantur, atque patebant, ad humeros quattuor alas habens, quarum duae erant expansae, duae reductae, ad caput duabus alis insignitus, ab Eusebio describitur. 27.

Saturnus, laneo vinculo pedibus vinctus toto anno custodiebatur, praeterquam Saturnalibus, quibus soluebatur. ibid.

DE IANO.

Ianus duarum facierum, quarum vna est iuuenilis, altera senilis, effingebatur. 30.

Inaus altera facie horrida, hirsuta, obscuraque, altera hilafi, pulcra, ac iuuenili effingebatur. 31.

Ver Venere, AEstas Cerere, Autumnus Baccho, Hiems Vulcano, ad ardentem fornacem astante, verl ventis vna cum eorum Rege AEolo exprimebatur. ibid.

Templum Iano Romae dicatum fuit, cuius testudo quartuor columnis pilatis sustentabatur, quattuor peruiis ianuis, in singulis loculamenta duodecim, tamquam fenestellae, in quibus statuae reponerentur. 33.

Iani templum a Numa est exstructum, duas portas habens, in cuius vestibulo insigni in solio sederet Ianus. 34.

Belli portae, quae Romae in Iani templo erant, centum aerels vectibus claudebantur; in cuius limine tamquam custos adsistebat Ianus. Has, cum bellum alicui nationi esset decretum, consul insignis, quirinali trabea et Gabino cinctu aperiebat, ipsoque primo ingresso, caeteri sequebantur. ibid.

DE APOLLINE.

SOLIS atque Iouis inter se iunctorum imago aurata, imberbis, quae protensa dextera, aurigae more flagellum, sinistra fulmen, spicasque gestaret, apud Assyrios exstabat. 37.

Iuuentas pulcerrima adolescentula, vestibus varios colores referen tibus ornata, floreis sertis redimita pingebatur. 38.

Musae puellari, ac nympharum habitu indutae finguntur, cum variis instrumentis pro artium ratione, quibus praesunt; coronantur etiam varie et florum, et frondium corollis, sed et interdum palma, vel etiam pennis versicoloribus; in quarum medio Apollo resideat. 39.

Musae mutuo inter se manibus iunctae, in orbem choreas ducentes effingebantur, chorago exsistente Apolline. ibid.

Apollo pingebatur, lyram vna manu, altera clypeum gestans, item et sagittas. ibid.

Sacrarum rerum scriptores apud AEgyptios pileum rubrum vna cum accipitris ala gestabant. ibid.

AEgyptij Solem pingebant iuuenili, ac rotunda facie, eumque in naui collocabant, quam crocodilus ferebat. ibid.

Sol a Martiano Capella designatur naue, quae diuersorum sententiis gubernata, huc, illucve, prout impetus fert, impellitur, eademque vniuersa conflagrat, ac pretiosissimis est mercibus onusta; cui septem fratres praesunt; in qua leo ad malum, crocodilus extrinsecus est depictus, intrinsecus yero lucis fons scaturit, quae occultis quibusdam viis per vniuersum orbem diditur. 44.

Scarabeus tamquam virilitatis symbolum ab AEgyptiis militibus in anulo exsculptus gestabatur. ibid.

Apollinem AEgyptij describere volentes, sceptrum effingebant, eius in vertice oculum imponentes. 46.

Apollini apud Spartanos statua, quae quattuor aures, totidemque manus haberet, est posita. ibid.

Phoenices lapidem nigrum, ad basim orbiculatum, atque latum, paullatimque in acumen vergentem, verum Soli simulacrum

Lapis quidam, pyramidis speciem referens, a Megarensibus sub Apollinis nomine colebatur. ibid.

Solem Persae figurabant homine, in antro degente Leonis rictu cum thiara, et vtraque manu tauri cornua premente. ibid.

Apollinis signum nudum erat apud Patronses, pedibus tantum calceatis, quorum altero bouis caluae insistebat. 48

Apollo ab Assyriis fuit expressus promissa in acutum batba, et eminente super caput calatho, thorace aeneo indutus, dextera hastam tenens, in cuius vertice imaguncula quaedam Victoriae esset, sinistra florem porrigens, ex humeris pendentem pannum habens, in quo Medu sae caput serpentibus circumdatum esset expressum; prope habens duas aquilas, volatum exprimentes, et ante pedes imaginem foemineam, in cuius dextera, laeuaque effentsigna foeminarum, quae cingeret flexuoso volumine draco. 53.

Adad simulaerum apud Assyrios insigne cernebatur radiis inclinatis; Atergatis autem sursum versum reclinatis; sub quibus species leonum erat. ibid.

Apollinis erat in laconia maximum quodam simulacrum, quod esset columnae instar, nisi quod caput, manus, atquepedes distinctos haberet, caputque galea contectum habebat; altera manu arcum, altera hastam gestabat. 54.

Solis simulacrum apud AEgyptios caput habebat, cuius sinistra pars erat rasa, dextera capillis contecta. ibid.

Solis simulacra apud AEgyptios pennata pingebantur, quibus color vnus non erat; alterum enim caerulae specie, alterum clara exprimebatur. ibid.

Serapidis capiti AEgyptij modium imponebant, in manus baculum mensorium tradebant, prope signum tricipitis animantis adiungebant, quod exprimebat medio eodem que maximo capite Leonis effigiem; dextera parte caput canis exoriebatur, mansueta specie blandientis; pars vero laeua ceruicis rapacis lupi capite finiebatur; easque formas animantium draco connectebat volumine suo, capite redeunte ad Dei dexteram, qua conspiciebatur monstrum. 55.

Serapis apud AEgyptios statuam habebat, quae omnium metallorum genere, atque lignorum erat coagmentata, eademque ita erat ingens, vt manibus vtraque fani latera contingeret, e regione quaedam fenestella erat ita effecta, vt Sol exoriens per illam suis radiis

Phoebus a Martiano Capella describitur, edito considens, arduoque sugestu, atque in conspectu quattuor vrnulas adopertas, vicissimque alternis inspectionibus enudans, quae diuersa specie, metallisque sunt formatae, vna nempe ex ferro, alia ex argento, tertia ex plumo. quarta propior Deo ex vitro: singulae autem rerum quaedam semina, elementaque gestabant, nam flamma anhelabat, quae vertex Mulciberi dicebatur: argentea vernantis caeli temperie renidebat, dicebaturque Rius Iouis: plumbea hiemem repraesentabat, ac Exitium Saturni vocabatur: vitrea aeris totius seminibus erat referta, Iunonisque vbera appellabattur. Ex his vrnis Deus alternatim, quantum dispositis sat erat. hauriebat. 57.

AEsculapius apud Epidaurios sedebat in solio, scipionem tenens, et altera manu draconis caput premebat, cane ad pedes decumbente. ibid.

AEsculapius Auximi indutus erat subucula graecanica, et amiculo succinctus, sinistra quidem in amiculum lacinia fructus nescio quos tenere videbatur, dextera vero duos gallos continebat. 59.

AEsculapius apud Phliasios erat imberbis, ex auro, eboreque confectus, sceptrum dextra, sinistra vero domesticae pinus pomum tenens. ibid.

Salus effingerbatur mulieris forma, in solio sedentis, pateramque tenentis, penes quam ara erat, arae anguis inuolutus, caput attollens. 62.

Sanitatis signum in Antiochi Soteris numismate erat triangulus triplex, inuicem insertus, lineis quinque constans, in quibus graece *y*g*i*e*i*a inscribebatur. ibid.

Hygieiae AEsculapij filiae simulacrum velatum erat vndecumque partim comis, quas Deae mulieres detotonderant, partim babylonicae vestis laciniis. ibid.

Apollo a Praxitele puber est effictus, subrepenti lacertae cominus sagitta insidians. 63.

Apollinis status Neapoli praeter alia Dei propria insignia, columbam in humero habebat infixam, quam. Parthenope inspicere, ac venerari videbatur. 64.

Currus Phoebi ab Ouidio descriptus totus erat aureus, nisi quod rotarum radij erant argentei, per currus iuga chrysolithi erant infixi, ex ordineque erant gemmae dispositae, quae, cum solis Iumine ferirentur, mirabilem exse fulgorem emittebant, currum trahebant equi quattuor, dicti Pyrois, Eous, AEthon, et Phlegon, ibid.

Phoebo apud Martianum Capellam, erat in eirculum ducta fulgens sorena, quae duodecim flammis ignitorum lapidum fulgorabat:

quippe tres fuerunt a fronte gemmae, Lychnis, Asterites, et Cerauniis: aliae sex ex vtroque latere, scilicet Smaragdus, Scythis, Iaspis, Hyacinthus, Dendrites, et Heliotropios: posterior pars coronae Hydatide, Adamante, et Crystallo alligabatur. Ipsius vero Diui auro tinctam caesariem, comasque crederes bracteatas: facie autem, mox vt ingressus est, pueri renidentis, in incessu medio iuuenis anheli, in fine senis apparebat occidui: corpus autem eius flammeum totum, pennata vestigia, pallium occineum, sed auro plurimo rutilatum. Sinistra manu clypeum coruscantem, dextera ardentem facem praeferebat: calcei vero similes pyropo. ibid.

sol Elephantinopoli humana forma erat effictus, caput arietis cum cornibus habebat, caerulei erat coloris. 66.

Phoebus et Diana apud claudianum infantes effinguntur, quibt s Thetis praebet cunabula, eosdemque brachiis gestat: dextero Phoebum, sinistro dianam. Phoebus est pubesentibus radiis cristatus, et vagitu ignem despuit. Diana admotum os vberibus habet, et parua cornua emittit. ibid.

Aurora ab Homero coma flaua, et aurata, et aureo solio insidens, vesteque aurata induta, a Virgilio roseis manibus sidera dispellens, ab Ouidio prodeunti Phoebo ex oriente, caeli portas patefaciens, quae recentibus sint rosis refertae, ab aliis facem gestans, curruque vecta. qui Pegaso alato equo, vel secundum Homerum a Lampo, et Phaethonte trahatur, ab aliis primo mane, vbi fulgens e caelo extiterit, aerem puniceis rosis, et variorum generum floribus conspergens describitur. 67.

DE DIANA.

Dianae species a Claudiano leuis fingitur, ac similis Phoebo: erus bfachia sunt nuda, comae incomptae a vento disperguntur, gestat arcum, sagittae ei pendent a tergo, verstis vsque ad poplitem fusa, gemino cinctu adstringitur. ibid.

Dianae comites ab eodem humeris, et brachiis nudae, manibus ornatae iaculis, ex humeris pharetram dependentem habentes, incomptae, sudoribus inquinatae, viriles, comas sine legen promissas habentes, vestem gemino eingulo religatam ad suras demittentes describuntur. ibid.

Dianae simulacrum apud Arcades erat ceruina pelle indutum, ex cuius humeris pharetera fagittarum plena pendebat, altera manu facem ardentem, altera vero angues duos continebat: prope venaticus canis astabt. 71.

niger, alter albus sit, vel a boum bigis, vel a mulo, vel a iuuencis tractus, a Poetis fingitur. 72.

In Lunae simulacro, quod Nympham referebat, duo breuia cornua effingebantur. 73.

Lucinae simulacra non nisi tecta apud Athenienses, vbi eius statua erat rude lignum, aut aliquid eiusmodi, nisi quod aliquam mulieris speciem informatam habebat. 74.

Lueinae altera manus aperta, ac extensa, altera ardentem facem praeferens effingebatur, eius tempora dictamno vinciebantur. ibid.

Dianae simulacrum apud Siculos altum erat, magnum, veste ad talos vsque contectum, facie iuuenili, virginali aspectu, dextera ardentem facem praeferebat, sinistra arcum tenebat, sagittaeque ex humeris pendebant. ibid.

Dianae simulacrum in Cypselli arca erat alatum, dextera pardum ostentans, sinistra autem Leonem. ibid.

Luna primo apparens, candidis, atque auratis vestibus, accensaque face in eius manus tradita repraesentabatur: semiplena calatho adumbrabatur: plena vestibus subobscuris designabatur. 77.

Hecate triceps effingebatur, quorum dexterum caput erat equinum, sinistrum canis, medium rusticani hominis, vel apri. 78.

Luna apollinopoli effingebatur tamquam homo albus, cuius caput esset accipitris. 80.

Isidis simulacrum apud AEgyptios nigris vestibus erat indutum, mulierem referebat, quae duo cornua vaccae instar in capite haberet, dextera sistrum tenens, sinistra situlam, totumque eius corpus continuatis vberibus densabatur. ibid.

Isidis simulacri tempora abrotano ornabantur, quam herbam et sinistra gestabat, dextera autem nauiculam. ibid.

Lundae simulacrum apud Martianum Capellam triforme, apud quod erant multa sistra, cereris saces, Dianae arcus, ac Cybeles tympana. ibid.

Isidis simulacrum apud Apuleium pelago medio vultus attollebat, atque mox paullatim toto corpore excusso pelago, cernebatur: ei crines vberrimi, prolixique, et sensim intorti per diuina colla passim dispersi molliter defluebant, corona multiformis variis floribus sublimem distinxerat verticem, cuius media quidem super fromtem plenam rotunditas per modum speculi lumen emicabat, dextra, laeuaque fultis insurgentium viperarum cohibita, spicis etiam cerealibus desuper porrectis, multicolor bysso tenui pertexta, nunc candida, nunc lutea, nunc rubra: palla nigerrima splendescens, atro nitore, quae

circumcirca remeans, sub dextrum latus ad sinistrum, humerum recurrens, vmbonis vicem, deiecta parte laciniae, multiplici contabulatione dependula, ad vltimas oras, modulis fimbriarum decoriter confluctuabat: et in ipsa eius planicie stellae dispersae coruscabant, eorumque media semestris luna lucebat: quaqua tamen palla perfluebat, corona floribus, ac pomis intexta adhaerebat. Dextra illa quidem ferebat aeneum crepitaculum, cuius per angustam laminam, in modum balthei recurutam, traiectae mediae paucae virgulae percussae reddebant sonum: laeua vero cymbium dependebat aureum, cuius ansulae, quae parte conspicua erat, insurgebat aspis, caput extollens: pedes tegebant soleae, palmulae foliis intextae. 82.

DE IOVE.

Ioui Orpheus vniuersi figuram atrribuit, ita vt caput vna cum aurata coma ipsum sit caelum, fulgentibus stellis conspersum, e quo aurata duo cornua exstent, quorum altorum sit oriens, alterum occidens: oculi sol, atque Luna: aer ei instar sit lati pectoris: eius humeri duabus magnis alis sint praediti: amplissimus eius vterus, vastissima sit haec tellus, Oceano circumdata: pedes infima terrarum orbis pars ex sistat, quae mundi centrum appellatur. 89.

Iupiter Lycaeus nudus effingebatur, nisi quod caprina pelle aliqua ex parte contegebatur. 90.

Pan a Silio Italico describitur pendenti similis, ac vno cornu inscribens in terra leuia signa, dextera lasciuiens, caudam motans, cincta tempora habens pino: ex cuius fronter ru bicunda parua cornua erumpant, aures habens arrectas, barbam hispidam, tenens pedum, sinistrum latus velatum habens pelle damae, semper saltitans. 91.

Pan erat caprina facie, rubro colore, hirtis cornibus, pectore sideribus radiante, infima sui parte hispida, et caprino pede, altera manu fistulam tenebat, altera pedum incuruum. 94.

Faunus, Siluanus, Satyrique paruam quamdam, brenemque caudam habebant, erant fertis redimiti ex liliis, atque arundinibus confectis, interdumque ex populo, et foeniculo coronabantur. ibid.

Satyri caprarum instar aures habebant acutas, erant calui: duo cornicula ex eorum capite eminebant: erant rubra facie, humano aspectu, pedes habebant caprinos. 95.

Panis et Satyrorum simulacra apud AEgyptios hircina forma cum genitali membro arrecto effingebantur. 96.

Lasciuia a Philoxene Erethrio tribus Satyris est expressa, plenis poculis se ingurgitantibus, seque mutuo ad bibendum inuitantibus. 97.

nudus, in inferioribus amiculo velatus, sceptrum sinistra tenens, dexte ra aquilam porrigens, interdumque Victoriae sigillum. ibid.

Deus conditor apud AEgyptios erat humanae formae, caerulei coloris, circulum vna, altera manu sceptrum tenens, in capitis verticae pennam habens, ex ore ouum emittens, ex quo Vulcanus excludatur. 99.

Mundus apud AEgyptios adumbrabatur homine, pedes inter se intortos habente, qui indutus esset veste variis coloribus distincta, et vsque ad pedes demissa, atque capite magnum globum auratum sustineret. ibid.

Mundus ab iisdem pingebatur, duos circulos describentibus, quorum vnus supra alterum esset, amboque serpente implicarentur, qui accipitris caput haberer. 100.

Iupiter a Martiano effictus in capite flammantem coronam habebat, et super ea velamen rutilum, Mineruae manibus confectum, vesti candidae obduxerat hyalinos amictus, crebris stellis interstinctos, manu dextra duos orbes porrigebat, aureum alterum, ex electro alterum, laeua nouem sonorum chelim innitenti similis premebat, calceos induerat, ex herba viridi contextos: insidebat ex pauonum pennis intertextae pallae: sub calceis fuscinum deprimebat. ibid.

Rex innuebatur apud AEgyptios per sceptrum, in cuius vertice oculus esset. ibid.

Rex etiam apud eosdem per sceptrum adumbrabatur, ad cuius verticem ciconia, ad calcem hippopotamus esset. 102.

Iudices apud Thebanos per statuas sine manibus, et oculis carentes significabantur. 103.

Dij Fidji simulacrum apud Romanos sic effingebatur: marmor erat, in fenestellae modum formatum, in quo tres imagines exsculptae erant, dextra quidem virilis, habitu pacifico, sinistra vero muliebris erat, eodem habitu, coronam in capite ex lauro gestans, quae dextram dextrae iungebat cum priore imaglien: in medio harum duarum ingenui pueruli effigies cernebatur, cuius supra caput erat FIDIVS, apud imaginem dextram virilem HONOR: in sinistra imagine muliebri VERITAS legebatur. 105.

Ve Iouis imago puerilis erat, capite cornuto, sagittas manibus continens: prope erat capra. ibid.

Iupiter a Polycleto effictus forma iuuenili cum cothurnis, et altera manu poculum, altera vero Thyrsum tenens, cui aquila

Iupiter a Phidia effictus sedebat in solio, ex auro et ebore effectus, corona capiti erat imposita, ad oleaginae frondis imaginem, dextra Victoriam, et ipsam ex ebore, et auro praeferebat, cum taenia, et corona, laeua sceptrum tenebat, omnium metallorum varietate distinctum, aquila sceptro incum bebat, aurei duo erant calcei, pallium item aureum, in eo cum diuersa animalia, tum ex omnium florum generibus lilia in primis caelata etant: folium ipsum auro, et pretiosis praefulgebat lapidibus, animalium vero formis intercurrentibus pictura exornabatur: signa etiam in eo eminebant Victoriae quattuor saltitantibus specie ad singulos fellae pedes: duae itidem ad pedum calcem erant: in solij puteali supera simulacri caput erant Gratiae ex vna parte tres, totidem Horae x altera. ibid.

Iupiter Custos in Neronis numismate sedet, dextera fulmen, sinistra vero hastam tenens. 108.

Iupiter Stator in antiquis numismatibus stat nudus, dextera hastam, sinistra fulmen gestans. ibid.

Iupiter Conseruator in numismate Diocletiani stat, dextera Victoriam vel duas sagittas, vel potius duo fulmina, sinistra vero hastam habens erectam. ibid.

Iupiter Bacchum parturiens a Ctesilocho depictus mitratus musliebriter ingemiscens, inter obstetricia Deorum. 112.

Iouis statua apud Troglodytas instar vmbilici erat, ex sinaragdis, aliisque lapillis preciosis coagmentata, subtus quidem lata, ac rotunda, quae paullatim versus cuspidem attenuatur. 114.

Iouis ammonis simulacrum apud Arcades erat forma quadrata, instar Hermarum. 116.

Iouis effigies alicubi in Graecia in altera manuum auem, in alitera fulmen tenebat, variisque floribus circa tempora erat redimita. ibid.

DE IVNONE.

Deae Syriae simulacrum supra duos Leones sedebat, altera manu sceptrum, altera fusum gestans, radiis caput eius insigne erat. 119.

Iunonis Lucinae simulacrum in Faustinae numismatibus erat matronae stolatae, stantis, quae dextra pateram, sinistra hastam teneret. ibid.

Iris fingebatur muliebri habitu, versicolore veste, nonnumquam et crocea, in obsequium expedita, alis versicoribus. 123.

Iunonis imago apud Martianum tecto capite, lacteo quodam galumnate praenitebat, in eius diademate erant gemmae insertae, quod ei Iris obtulerat. Ipsius vultus erat fratri Iouis similis, nisi quod commutationum assiduarum nubilo credbrius turbabatur: eius vestis erat hyalina, sed peplum caliginosum. Item fulmen dextera, laeua sonotum tympanum tenebat: calcei erant admodum furui, quorum soleae atrae noctis nigredine colorabantur: eiusdem genua Zona diuersicolor ambiebat. ibid.

Iunonis simulacrum in agro Corinthiaco sedebat in solio, eximia magnitndine, auro, et ebore fabricatum: corona erat capiti imposita: ea Gratias, et Horas habebat: Dea manu altera Punicum malum, altera sceptrum tenebat, cui cuculus insidebat. ibid.

Iuno apud Apuleium mulier exprimitur, honesta forma, habens in capite candidum diadema, sceptrum manu gestans, Castore, et Polluce comitata. 125.

Dioscurorum simulacrum apud Spartanos efficiebatur duobus lignis parallelis quae a duobus aliis obliquis coniungebantur. ibid.

dioscuri cassides in capite gestabant, stellarum apicibus insignes, et albis equis insidebant. ibid.

Castores effingebantur iuuenes, procerae staturae, imberbes, inter se similes, militaribus indumentis ornati, gladios ad femur, hastasque in manibus habentes, flammulaeque eorum capiti adpingebantur. 128.

Iunonis simulacrum Argis vitium ramis erat circumdatum, quod leonis pellem pedibus proculcabt. 132.

Iunonis Sospitae simulacrum apud Lanuuinos caprina pelle amiciebatur, hastam, atque parmam gestans. ibid.

Fortunae simulacrum in Neruae numismate matronam referebat cum radiata corona in throno sedentem, laeua sceptrum, dextra forficem praeferentem. ibid.

Iunonis simulacrum ab aliquibus effingitur rectum, manibus papauerum capita tenens, ac ad pedes iugum habens. ibid.

Matrimonij effigies est hominis, qui collum iugo summittat, et pedes compedibus habeat vinctos. 133.

Hymenaeus effingebatur coronatus floribus, et amaraco dextera facem tenens, sinistra flammeum, in pedibus croceos soccos habens. ibid.

DE MAGNA MATRE.

MAGNA mater describitur a Martiano, grandaeua, corpulenta, quae floridam, et discoloram vcstem herbida palla sibi contexuit, in qua totus gemmarum, metallorumque census, atque omnium prouentus cernuntur. 139.

Magna mater a Buccario describitur, in capite turritam coronam gestans, cuius vestis ramorum, atque herbarum textura distinguatur, sceptrum manu tenens, tympana circa se habens, quadriga vecta quae aleonibus trahitur, circa eam sunt sedes aliquot vacuae: Corybantes eam armati oberunt: clauem etiam manu gestabat: erat interdum quernis foliis redimita, vel etiam pineis. 141.

Magna mater in numismate Faustinae cernitur, tamquam mulier, corona turrita redimita, quae sedet, dextero brachio sedi innixa, sinistra autem clypeum tenens, supra genu collocatum, ex vtroque latere singulos leones habens. 146.

Vesta virginali facie est efficta, sedens, tympanum tenens: item rotunda effingebatur, atque per medios humeros fixa, cui serta candida sunt circumposita. 148.

Vestae templum erat magnum, atque rotundum, in cuius medio erat altare, in quo ignis ex vtraque parte ardebat, cuius custodiae binae Vestales praeerant. In templi culmine virgo erat efficta, quae vlnis infantem continebat. 152.

Cereris effigies matronam referebat, sertis spiceis redimitam, papauerisque fasciculum nau tenentem, cuius currum duo dracones traherent. 153.

Herae simulacrum apud Arcades sceptrum tenebat, et vas, quae cista dicitur, genibus sustinebat. 156.

Ceres, dicta Nigra saxo insidebat, muliebri figura, praeter caput, quod equinum, et cum iuba esset, serpennbus, et aliis feris ad caput alludentibus, reliquo corpore ad imos pedes tunica velato, altera manu delphinem, columbam altera praeferente. 157.

Bonae Deae imago effingebatur, sceptrum sinistra mann tenens, vite eius capiti incumbente, ad latus erat serpens, et myrteus baculus. 161.

DE NEPTVNO.

NEPTVNVS interdum placido vultu, interdum turbato effingebatur: ei tridens in manus tradebatur, et in concha collocabatur, ab equis marinis tracta, qui posteriore sui parte piscis speciem referebat: idem vestibus caeruleis induebatur, et capillos caeruleos, vel nigros habebat 162.

Glauci imago ex Philostrato barbam habet madefactam, comas aqua perfusas per humetos sparsas, supercilia densa, hirura, et inter se iuncta, brachium attollens vndas cindit, pectus marina alga, ac lanugine obsitum habet, eius venter paullatim attenuatur, ac in piscem desinit, caudaque erecta natut. 163.

Tritones colore pinguntur eo, quo esse videntur ranae palustres in dorso, nares humanas habent, branchias sub aures, os rescissum, latumque, ferinos dentes, glaucos oculos, manus cum articulis ad humanam effigiem, vngues ostreorum conchis persimiles, reliquum corpus paruulis squamis contectum est, et in piscem desinit. 165.

Sirenes muliebrem aspectum habent, vmbilico tenus, in posterioribus partibus piscem imitantur, aliqui alas addunt, et pedes gallinaceos. 165.

Sirenes ab aliis faciem muliebrem, et pectus habentes, sed in caetetis auibus similes effinguntur. 166.

Scylla ab Homero describitur in antro obscuro habitans, tanquam canis latrans, pedes habens duodecim, collasex longa, capita tot, et dentium triplicem ordinem, ex quibus virus stillare videatur, 168.

Neptunus in agro Corinthio effictus erat in curru vna cum Amphitrite sua vxore, vbi puer quoque Palaemon delphino innixus visebatur, equi quattuor currum trahebant: Tritones duo erant ad latus: in basi media, quae currum sustinebat, mare erat exsculptum, atque Venus, quae inde emergebat, Nereidibus comitate. 169.

Canopi effigies apud AEgyptios erat crassa, breuis, et quasi rotunda, collo obtorto, breuissimis cruribus. 170.

Neptunus a Martiano describitur nudus, viridis, coronam instar salis albam habens, atque canus. ibid.

Neptuno alicubi statua posita erat cum aratro, atque curru, sed aratro nauis prora erat aptata. 173.

Neptunus in numismate Vespasiani, et Adriani cernitur nudus, stans, sed in laeui humeri tergo propendet amictus, dentraque trilorem scuticam, laeua elatum tridentem tenet. ibid.

Idem in alio quodam numismate est effictus nudus, rectusque, sinistra elata tridenti in haerens, delphinem dextra potrigens, alterumque pedem in prora tenens. ibid.

Oceanus in curru effingebatur, a quattuor balenis per mare tracto, eum Tritones cum buccinis praecedebant, circumstabant nymphae, magnus marinarum belluarum numerus sequebatur. ibid.

Eurynome simulacrum foemineam figuram referebat, vsque ad summa foemora, caetera piscis figuram: erat autem anreis catenis reuin ctum. 176.

Boreas in arca Cypselli effictus erat Orithyiam rapiens, et pro pedibus anguium caudas habens: huis barba, capilli, ac alae niue conspersae addi possunt. ibid.

Auster ab Ouidio describitur alis madidis, vultu tecto caligine, barba nimbis graui, capillis fluidis aqua, fronte nebulosa, pennis, ac sinubus rorantibus. ibid.

Florae imago pulcerrimam Nypham referebat, cui sertum ex variis floribus addebatur, et vestis versicoloribus floribus piagebatur, 178.

Zephyrus est forma iuuenili, facie decora, alatis humeris, tempora habens pulcerrimis floribus redimita. 179.

Fluuiorum effigies hominem referebat barbatum, promisso capillo, ia centem, cubito innixum, vel vrnae incumbentem, cornua etiam in capite gerentem. ibid.

Tiberis glauco carbaso velabatur, et corona arundinea circa tempora cingebatur. ibid.

Tiberis in Vaticano corona ex variis floribus, ac fructibus contexta est redimitus, arundinemque manu gestat. 181.

Acheloi simulacrum brachio innititurl, caput habet atundine cinctum, viridi amctu induitur, vnico tantum cornu est praeditum. ibid.

Nili effigies supra Crocodilum, aut Hippopotamum collocabatur circa quam XVI. pueri ludebant. ibid.

DE PLVTONE.

Minos iuxta Dantem est tetro aspectu, rictu canino, quasi latrans, caudamque longam habens. 186

Pluto secundum Martianum pallidus colore, in capite gestat coronam ex hebeno, in manu sceptrum paruum habet. Item super solium residet, interdumque galeam gestat, Cerberus ei ad pedes iacet. Pindarus ei virgam in manus tradit, u animas ad inferos perducat: alij clauem praebent. 187. et 188.

Cerberus est triceps: eius capita a colubris lambuntur, iubae horrent viperis, cauda est longus draco, in dorso habet omnium serpentum capita. Hesiodus ei tribuit centum capita. 188.

Eurynomus inferorum genius colore erat inter caeruleum, et nigrum medio, dentes ostentabat, vulturis erat ei substrata pellis. 189.

Plutus effingebatur caecus, claudus, item interdum lectica vectus, interdum velox pedibus. 191.

Furiae secundum Dantem foemineum os habent, faciem sanguine foedaram, sunt cinctae hydris, redimitae sunt anguibus, cerastis habent capillos implicitos. 194.

Tisiphone angues a capite propendentes habebat, gerebat facem, sanguine madefactam, vestis eius cruore erat rubens, angue pro cingulo vtebatur: comites habebat Pauorem, Terrorem, Luctum, et Insaniam. ibid.

Lyssa Furiarum vna centum serpentum capitibus sibilantibus caput in cinctum habet, manu vero stimulum gestat. 197.

Harpyarum vultus virgineus, ventris proluuies foedissima, manus vncae, semper pallidum os propter famem. 198.

Strigum grande caput, oculi stantes, rostra magna, cae pennae, vngues hamati. Vel facies, collum pectusque muliebre, ex earum capite serpentes propendent. ibid.

Sphinx effingebatur, vt media pars mulieris speciem praeferret, media leonis, alas quoque habebat. 200.

Morta Parcarum vna effingebatur dentibus, et aduncis vnguibus, quauis fera immanior. 203.

Parcae iuxta Platonem aequalibus inter se interuallis in throno sedent, vestibus albis amictae, capite coronato ad Sirenum harmoniam canentes, omnes fusum quemdam adamantinum, qui ambos polos attingit, perque matris Necessitatis genua transit, tractantes, Clotho dextera, simstra Atropos, ambabus manibus Lachesis. ibid.

Parcarum imago apud Petrum Appianum haec est, Adolescens quidam nudus supra paruum sedile sedet, qui vtraque manu oculos, faciemque contegit, inscriptio super caput est, CLOTHO. Ad pedes est puer alatus, nudus quoque, qui dextera manu genu dexterum tangit, sinistra hominis caluariae inhaeret, quae in ore transuersum ossum habet: puero est inscriptum nomen LACHESIS, caluaria autem ATROPOS. Apueri dextera ardens flamma videtur exsistere: prope adolescentem herba cum quibusdam floribus cernitur: reliquum solum est aridum, saxis hinc inde conspersum. 205.

Charon effingitor senex, squalidus, incultus, sordido amictu indutus, nauem conto subigens. 207.

DE MERCVRIO.

Mercurius in antiquariis Petri Appiani imber' is effingitur, duabus paruis alis supra aures affixis, nudus, nisi quod in dorso palliolum

habere videtur, dextra marsupium continens, quod supra caput hirci iacet, sinistra vero caduceum praeferens, ad pedes gallo, et hirco iacente. 209.

Caduceus erat virga erecta, vbi dracones mas, et foemina parte media voluminis sui inuicem nodo obligabantur, primaeque partes eorum reflexae in circulum, pressis oculis ambitum circuli iungebant. et postmodum caudae reuocabantur ad capulum caducei, ornabanturque alis, ex eadem parte capuli nascentibus. 210

Pax ad mulieris speciem effict, plutum puerum vel spicas in manibus tenentis, olea coronabatur, vellauro, vel etiam roseis sertis, 211. et 212.

Concordiam effingebant, dextera craterem tenentem, laeua cornucopiae, interdum et sceptrum, ex quo fructus exire videbantur: erat aurem decora, bene compacta, colorata, gratiosa, et vndique per omnia sibi quadrans. ibid.

Eadem duabus tantum dexteris manibus inter se iunctis in Neronis numismate cernitur. 213.

Fides effingebatur tecta, secreta, albo panno velata, cana. Eadem inrerdum duabus iunctis manibus exprimebatur, interdum et duabus imagunculis dexteram dexterae iungentibus. 214.

Apuleius Mercurium inducit puerum luculentum, nudum, nisi quod ephebi chlamyde sinistrum tegit humerum, flauis crinibus conspicuum, inter cuius comas aureae pinnulae simul coniunctae prominent, cum caduceo, et virgula. 217.

Mercurium Martianus describit adolescentem venusto, alto, et robusto corpore, pubescentibus genis, seminudum incedentem, chlamydeque indutum parua, inuelatumque caetera, humerorum caumen obnubentem, palaestra exercitum corpus habentem. ibid.

Palaestra vix discerni potest, mas ne, an foemina sit, flauae comae nondum tam longae sunt, vt in nodum contrahi possint, pectus est ei virginis, ipsae mammae paullum exstare videntur, brachia a Sole colorem ducunt, ei sedenti oleae ramus est in sinu positus. ibid.

Mercurium interdum effingebant iuuenem formosum, non tamen fucatum, sed natiua virtutis specie, vultu hilari, acribus oculis, in basi quadrata. 218.

Somnus, Nox et Mors in arca Cypselli ita cernebatur: erarmulier quaedam, quae sinistro brachio puerum candidum dormientem sustinebat, dextera autem nigrum, qui etiam dormiebat, atque distortos pedes habebat. 220.

Nox apud antiquos mulieris speciem habebat, magnis alis, iisque atris praeditae, quae expansae essent ad volandum, iss vniuersam rerram complectebatur: eius tempora erant cincta papauere, eius comites erant Sommus, et magna nigrorum somniorum multitudo: alij ei

currum rotarum quattuor tribuebant: ea erat fusci coloris, vestibus aliquantum micantibus induta. 221.

Somnus adolescnes alatus effingebatur, virgam manu continens, facie resoluta, candidam vestem supra nigram habens, cornu in manu tenens, aliquando et elephantis dentem, vnde somnia effunderet. 222.

Mercurij statua in templo Iouis Olympij erat galeata, amicta chlamyde, et tunica, arietemque sub ala portans. 226.

Anubis ab Apuleio describitur nunc atra, nunc aurea sacie sublimis, caput habens caninum, laeua caduceum gerens, dextra palmam virentem quatiens. 227.

Hercules apud Gallos effingebatur senex pene decrepitus, caluus, fuscus, et rugosus, leonina pelle indutus, clauam dextera, sinistra ercum tenens, pharetra ex humeris dependente, catenulis vero ex auro, et electro admodum tenuibus, linguae eius extremitate perforata, insertis, maximam hominum multitudmem non inuitam, sed sponte sequentem, auribus alligaris trahens. ibid.

Herculis aliud simulacrum hominem fortem, et robustum referebat, erat etiam nudum, nisi quod Leonis pelle tegebatur, cuius caput erat ei loco galeae, clauam yna manu, altera arcum tenebat, pharetra pendebat ex humeris. 229.

DE MINERVA.

Minerua vultu virili formabatur, et truculento, glaubcis oculis, longam hastam, et crystallinum clypeum habens, galea erat armata, pectus aegide tegebatur. 239.

Minerua effingebatur tamquam exsisteret ex Iouis capite, a Vulcano securi adamantina scisso. 240.

Mineruae simulacrum Athenis habebat sphingem in galeae cono, et ex vtraque parte galeae gryphes, interdum et supra galeam gallum. 241.

Bellona effingebatur sanguine aspersa, facem gestans, vel flagellopugnam conciens, vel tuba classicum canens. 243.

Veritas ab Hippoerate describitur wulier pulcra, magna, simpliciter ornata, illustris, ac splendida, cuius oculorum orbes puro lumine niteant. 246.

Veritas etiam effingebatur ex litteris Graecis, cuius caput ex a, et w constabat, collum ex b, et y, et caetera deincepomembra ex litteris prioribus, deinceps sesequentibus, et posterioribus praecedentibus per seriem quamdam. Eadem singebatur virgo, niueis induta vestibus. ibid.

Virtus effingebatur alata, peregrino habitu vtens: aliquando matronae specie, quadrato saxo insidentis: aliquando columnae laeuo nixa cubito, dextera serpentem tenens. Exstat et mascula Virtus, nempe senex barbatus, stans, nudus clauae innitens, cum Leonis pelle, brachio aduoluta, Alibi virtus adolescentis speciem praefert, succincte vestiti, galeam in capite habentis, cuius conus est ex pennis: s sinistra eleuata rectae hastae in haeret, dextera, qua et seceptrum tenet, dextrum genu contingit, quod sinistro est eleuatius, nam pede testudinem premit, ocreas pedibus induit, et oculos in Virginem quamdam, quae est e regione, intendit, quae Honorem adumbsat. 246. et 247.

Honor virginem repraesentat, quae dextra manu hastam erectam tenet, ex eaque parte vsque ad ventrem est nuda, sinistra cornucopiae habet, galeam pede proculcat, caput flaua coma est ornatum, quae concinnum in modum est aptata. 247.

Voluptas describitur mulier aspectu pulcra, lascius, venustaque ob fucos, quibus se illinit: et a Dante exprimitur balba, straba, pedibus distorra, mutilis manibus, pallido colore, quae postea expedite loqui inciperat, in pedes se erigeret, vultuique exalbescenti eos colores induceret, quos amor vellet, ab eaque se dulcissimis verbis illiciendum fuisse, nisi statim Dea quaedam sancta, atque honesta exstitisset, quae alteri comprchensae vestes abscidisset, ventre ei patefacto, qui maximum foetorem ex se emittebat. 247. et 248.

Honor ab Alciaro purpurea veste depingitur, laurea coronatus. Alij Virtutem fingunt praecedere, deinde ad eam Honorem a Cupidme duci, 249.

Volupiae effigies mulieris pallidae speciem referebat, quae reginae instar in sublimi loco sedebat, virtutemque pedibus protetere videbatur. ibid.

Angeronae effigies eratore obligato, atque signato, et in ara Volupiae collocabatur. 250.

Harpocrates vel Sigaleo effingebatur tanquam puer, redimitus, ad os compresso digito salutari. Interdum et expnmebatur absque distincta facie, pileo caput contectum habens, lupina pelle indutus, quae oculis, atque auribus plurimis erat distincta. ibid.

Mineruae simulacrum Athenis recto statu erat, cum tuniea talari, ad pedes habebat clypeum, ad imam hastam draconem, item et noctuam. 253.

Gorgonibus capita serpentibus obuoluta, dentes summ instar, aeneae manus, alae aureae. 255.

Vulcanus effingebatur, pileum caeruleum habens, claudus, manibus murem tenens, aliquando niger, deformis, fuligine inquinatus, Interdum nudus, vel pannosus depingebatur. 259. et 262.

Mars effingebatur ferox, truci aspectu, armatus, manu hastam, atque flagellum gestans, interdumque equo, inrerdumque curru vectus, eius comites erant Terror, Timor, Impetus, Furor, et Violentia, eius arma erant galea, quae ardere, ac fulmen ei coni loco affixum esse videbatur, thorax auratus, ac terribilibus monstris refertus, clypeus luce sanguinea fulgens. Eum Fama praecedebat. 265.

Fama mulier effingebatur, panno quodam admodum subtili induta, et subcincta, quae, tubam inflans, welociter hac illac discursare videtur, alataque est. Vel monstrum ingens alarum, infinitis oculis, linguis, et auribus praeditum, in domorum culminibus, aut turribus degens. ibid.

Mala Fama cum alis nigris pingebatur, quae erant similes Vespertilionis alis. 266.

Furor effingebatur vultu terribili, ac sanguine consperso, qui supra thoraces, clypeos, galeas, gladios, aliaque arma sedens fremat, reuinctus post terga catenis. ibid.

Martem Arbiae Petraeae incolae effingebant lapidem nigrum, quadratum, quattuor pedes altum, latum duos. ibid.

Discordia crines Viperis implicitos gerebat: effingebatur supino capite, labris liuent bus, oculis strabis, putridis, tumefactis, lacrymis subinde fluentibus, manibus incontinentibus, mobilibusque, gladium intus ad pectus ferens, tenuibus, et obliquis innixa cruribus, et pedibus caligme, et tenebris ceu reti circumuolutis. ibid.

Eadem a Petronio descr b turscisso crine, cuius in ore esset sanguis concretus, oculi contusi flerent, dentes essent rubiginosi, lingua tabo flueret, facies draconibus obsideretur, vestis esset lacerata, et dextera cruentata facem quateret. 269.

vt plurimum alata, volans, virginis pulcrae speciem praeferens, altera manu lauream, aut oleaginam coronam praebentis, altera palmam tenentis effingebatur. Sed aliquando solam coronam habens, aliquando cum sola palma, aliquando etiam cum lauro in manibus. 270.

Victoria aliquando armata, vultu hilaris, sed puluere foedata, atque sudore, cruentis, manibus spolia, ac captiuos victoribus distribuens effingebatur. 273.

Eadem pingebatur virago pexo crine, nudo pede suspensa, et strophio cincta, habens papillas tectas fluitante veste. ibid.

DE BACCHO.

BACCHI imago quandoque pueri formam, interdum adolescentis, aliquando et senis referebat, nuda interdum, interdumque vestibus contecta cernebatur. Item aliquando erat in curru, aliquando sine curru. 175.

Bacchus sertum gestabat ex hedera vna cum corymbis factum, duo etiam cornua, quae recens ex temporibus videbantur prodire: panthera ante eius pedes cernebatur. ibid.

Idem senis formam quandoque praeserebat, capite caluo, ac capillis omnino nudato. 277.

Comi imago est iuuenis, mollis, nec adhuc ephebi, is adstat ad thalami fores, vbi sponsi cubant, ipse prae nimio vino est rubicundus, et, quod ebrius est, dormit rectus, dormit autem faciem in pectus deiiciens, et gutturis nihil ostendens, sinistram venabulo sustinens: sed manus sustineri visa, soluitur: vnde et quae est in dextera facula manum prae somnio languentem, effugisse videtur. Pauimentum, ac loca vicina sunt floribus referta: sed et ipse Deus floribus contexto serto est redimitus. ibid.

Bacchus dupliciter effingi solebat, nam interdum seuerus, promissa barba cernebatur, aliquando pulcro aspectu, hilari, ac iuuenili erat praeditus. 279.

Baccho Martianus falcem in dextera tradit, et cantharum in sinistra, eumque aspectu iucundum, et hilarem describit. 281.

Bacchus aliquando foemineo habitu indutus, coma effusa, capite redimito roseis sertis, comites Bacchas habens effingebatur. 282.

Bacchus in Cypseli arca erat exsculptus promissa barba, talari veste, quique in quodam antro, vitibus, ac fructiferis arboribus multis circumdato iacens, pateram porrigeret. 284.

Bacchus pingebatur interdum hedera coronatus, pelle tigris indutus, thyrsum vel ferulam gestans. ibid.

Typhon effingebatur ita vt eius superior pars hominem referrettis vero pennis contegebatur, prodigiosae erat magnitudinis: ex vtraque

manu centum angues capitibus exporrectis emergebant? crura serpen tina erant, circum quae alij serpentes implicabantur, qui, vniuersum corpus ambientes, vsque ad caput pertingebant: quod horridis, squalidisque crinibus contegebatur, qui per collum, atque humeros se diffundebant: barba ad pectus illud vastum promittebatur: oculi truces erant: et exse veluti scintillas emittebant: os flammas affatim emittebat. 293.

Horus offingebatur adolescens, dextra sceptrum, et sinistra virilia tenens, alatus, cui discus adiaceret. 294.

Priapus effingebatur puer crassus, deformis, virilia vastissima habens. Itemque interdum barbatus, comam impexam habens, nudus, dextraque falcem tenens. Aliquando cernebatur panno opertus, cuius ipse lacinias in sinum reducebat, in quo omnium generum fructus continebat. Ediem serta ex hortensibus herbis conficiebaut: et ipselongam arundinem supra caput habebat. 296.

DE LARIBVS.

Lares iuuenili figura pingebantur, canis pelle vestiti, quibus etiam canis assistebat. Interdumque obuoluti toga in humerum sinistrum, et sub dextro formabantur. 298.

Sosipolis exprimebatur aetate puerili, chlamyde amictus varia, et stellata, prae se gerens manu altera copiae cornu. 301.

Genius in vetustis numismatibus pateram dextera manu supra aram porricere, quae ara esset sertis ornata, laeua vero propendulum flagellum, vel simile quidpiam tenere videtur. ibid.

Genius in aliis numismaribus cernitur effictus tamquam homo militaris, cum veste ad cruris medium circumuoluta, dextera pateram in morem sacrificantis habens, laeua autem cornu copiae. ibid.

Genij mali effigies erat colore vehementer atro, caetera specie maxime formidabilis, ac amictus ei lupi pellis erat. 303.

DE FORTVNA.

Eadem apud Smyrnaeos erat efficta, polum capite sustinens, manuque Amaltheae cornu continens: alij et gubernaculum addunt. ibid.

Bona ac mala Fortuna ita est picta: Sedet in solio mulier stolata subtristis, cuius dexterae dexteram iungere videtur adolescentula egregia forma, ac liberali, quae stat ante illam: post vero matronam sedentem puella quaedam manum supra scabellum tenere, et ei inniti

Nemesis alata effingebatur supra rotam, manu gubernaculum tenens. Interdum eadem vna manu fraenum, altera mensuram cubiti tenebat. ibid.

Nemesis simulacro apud Athenienses corona capiti erat imposita, qua et cerui, et Victoriae sigilla continebantur: in altera manua erat ramus fraxineus, in aliera phiala, in qua AEthiopes expressi erant. 309.

Iustitia describitur a Chrysippo forma, et filo virginali, aspectu vehementi, et formidabili, lumimbus oculorum acribus, neque humilis, neque atrox, sed reuerenda. ibid.

Iustitia examine lancis, vel staterae, nunc et securium et virgarum fasce insignitur. 310.

Iustitia effingitur aliquando nuda virgo, super lapidem quadratum sedens, et aequatam manu altera bilancem tenens, exsertum alterasub ala ensem quodammodo occulens. ibid.

Instiria alicubi in AEgypto capite mutilata erat efficta. Eamdem AEgyptij effingebant per manum sinistram, porrecta palma discapedinatam. ibid.

Iustitia, ac Iniuria in Cypseli arca erant ita exsculptae: Mulier formo sa alteram deformem simstra obstricto collo trahebat, dextera fuste caedebat.

Calumniam ita pinxit Apelles, in dextera sedet vir, permagnas habens ausres: manum ille prorendit accedenti Calumniae: circum ipsum verso sunt mulieres duae, Ignorantia scilicet, et Suspicio: ex aduerso Ca lumnia, mulier ornata, et pulcra, sed aspectu ardens, et in iram, ac rabiem concita, laeua facem accensam praeferens, dextera adolescentem quempiam per capillos trahere videbatur, qui manus ambas ad caelum tendebat, superosque obrestabtur: praecedebat vir pallidus, impurus, acute intuens, hin Liuor erat: pone duae aliae mulieres erant, Calumniam dirigentes, et adornantes, altera erat Insidia, altera Fraus. A tergo sequebatur Poenitentia, pullas lacerasque vestes mduta, quae, retro caput infle ctens, flens, aclugens, pudore venientem Veritatem excjpere videbatur. 311.

Inuidia effingitur pallida, macra, toruis oculis, dentibus rubiginosi, pect re virenti, lingua venenara. 313.

Momus effingebarur macilentus, extenuatus, pallidus, ore hians, ad terram despectans, quam is bacillo, quem tenebat, percutiebat. ibid.

Fraus a Danre describitur capite tantum ex Cocythi vndis exstans, vultu benigno, et iustitiam simulaute: sed caeteris membra pilosis, et squamis opertis, serpentemque referentibus, coniunctis autem multis nodis, et mfectis varus coloribus. 314.

Fortuna quandoque effingebatur in pila sedens, et alata, itemque caeca, amens, lapidi rotundo pedibus insistens, aut etiam supra cylindrum sedens, aliquando compta, et ornata, aliquando incompta,

Fortuna bona comes eloquentiae, et doctrinae, sic pingebatur, caduceus cernebatur, in cuius vertice alatus pileus erat, et vtrimque duo cornua cop ae, caduccum psum complectentia. ibid.

Occasio effingebatur mulier nuda pedibus, rotae aut pilae insistens, longos capillos efronte dependentes habens, caeterum occipitio recaluastra, ped bus alata, perpetuam comitem habens Poenitentiam. 317.

Caerus effingebatur puer, florentis aetatis, formosus crinibus sparfis zephyro, nouaculam in manibus tenens. ibid.

Fortunae simulacrum erat apud AEgiram, vna manu cornu copiae tenentis, altera Cupidinem complectentis. 319.

Fortunam nonnulli depinxerunt, in mari, fluctibus agitato vela facientem: alij eamdem in altissimae cautis, aut etiam praerupti montis culmine constituerunt, ita vt assidue vento flante verreretur: alij eam in equum velocissimum imposuere, et currentem eam Fatum arcn intento insequens effinxerunt. ibid.

Boni Euentus simulacrum erat adolescentis, dextera pateram, sinistra spicam, ac papauer tenentis. 321.

Fauor pingebatur, tam quam iuuenis alatus, caecus, pedibus totae msistens, vultu timidus, comitem habens Adulationem, pone autem Inuidiam. ibid.

Felicitas in Iuliae Mammaeae numismate cernitur foemina, in solio sedens, dextra caduceum, sinistra grande cornu copiae tenens, ibid.

Felicitas a Cebete describitur in eminenti arcis vest bulo sedens in folio, hberali ornatu compta, sed non accurate, et floremissmoserto coronata, ad quam omnes quidem adspirent, sed pauci perueniant. 322.

DE CVPIDINE.

CVPIDOcaelestis a Philostraro alatus, corpore lucido, ac maxime pulcro ac facem gestans describitur. 323.

Anteros Athenis erat effictus per nudus, ac formosus, in vlnis geminos generosos gallos, et se in caput impellentes habens. 325.

Cupido visebatur apud Eleos, palmae ramum in mambus habens, quem Anteros ab eius mambus extorquere summa vi nitebatur, sed frustra. ibid.

Amor Lethaeus pingebatur, atdentes faces in profluentes aquas inclinans, ac extinguens. 327.

Amores multi saepe pingebantur, puelli, pulcelli, alati, quorum alij faces, alij sagitras, alij laqueos, alij alia gestarent. ibid.

versicoloribus alis, interdum facem accensam gestantes, interdum sine face, arcu etiam aliquando, pharetra, et sagittis armati, quandoque suis armis exsuti. 329.

Cupidines aligeri ab Acusilao efficti cum leaena ludentes, quorum alij eam relegatam tenerant, alije cornu cogerent bibere, alij calciarent soccis. ibid.

DE VENERE.

VENVS pingebatur interdum ex mari emergens, in concha stans, adolescentula, pulcerrima, ac nuda, et aliquando per mare natuans, et quandoque e mari emergens, a Cupidine excepta: interdum concham manu tenens, roseo serto redimita. 340.

Veneris statua apud Paphios non humanam figuram praeferebat, sed quiddam in basi latum, atque rotundum erat, quod paullatim in acumen vergebat. 341.

Veneris simulacrum apud Saxones tale erat; Stabat Dea in curru nuda, myrto capite cincta, ardentem facem pectore, dextera mundi figuram, sinistra mala anrea tria ferebat: post etiam erant nudae Gratiae, nexis manibus poma gestantes, auersis inuicem vultibus dona conferentes: iugales quadrigae aderant, gemini cycni, totidemque columbae. 343.

Venerem Amores praecedebant, faces praeferentes, eius latera hinc Gratiae, illinc Horae claudebant, quae floreis serus Deam adornare videbantur. Alij eam effingunt, pone Gratias, ad latera Cupidinem, et Anterotem habentem. Ahj volunt, eam Iocum, ac Cupidinem circumuolare. 344.

Apud Petrum Appianum exstat puet nudus, alatus, myrtoque coronatus, qui humi sedet, et barbiton pulsat, quem inter crura continet, eius inscriptio est VENVS. Ante hunc alius pucrei similis rectus stat, eumque inspicit, ambabusque manibus in altum eleuatis, comam vna cum facie muliebri tenet, ex ea pannus vsque ad mediam comam dependet: faciei inscriptio est IOCVS, pueri est CVPIDO. 344.

Venus Popularis a Scopa arieti insidens, pedeque testudinem opprimens fuit efficta. 346.

Venus in quodam alio numismate cernitur, sinistra clypeum ad humumprotensum tenens, in quo duae imagunculae sunt exsculptae, dextera vero Victoriolam porrigens. ibid.

Eadem in alio numismate mulier recta cernitur, quae sinistra vestis lacinias tenet, sursumque reducit, dextera nescio quid porrigit, pomum videtur, ibid.

Venus apud Sicyonios erat efficta sedens, manu vna aliquot papaueris capita tenens, altera pomum: in capitis verticenescio quid effixum habens, quod cardinem referebat. ibid.

Venus dicta Morpho cernebatur sedens, in capite tegumentum habens, et ad pedes pedicas. ibid.

Veneris simulacrum alicubi exstabat cum pectine, et barba, eiusque superiora corporis cingulo tenus maris speciem praeferebant, inferiora vero foeminae. 350.

Venus in Monte Libano efficta erat capite obnupto, specie tristi, faciem manu laeua intra amictum sustinens, quasi lacrymans. ibid.

Horae effingebantur, duos calathos ferentes, alterum plenum florum, alterum ficuum. 354.

Horas repraesentat Philostratus manus inter se contingentes, annum volutantes, super spicarum vertices ambulantes, non tamen vt frangant, aut flectant, aspectu suaues, omnes veluti saltitantes, brachium efferentes, comam demissam habentes, geni rubicundis, oculis quasi salientibus. ibid.

Gratiae describuntur coronatae, vna floribus, fructibusque terrae, altera spicis, et frumento, tertia vuis, et pampinis, atque pomis, vltima oliuis: Apolloquema nu dextera eas gestat. 355.

Gratiae ita pingebantur, vt earum vna terga ad nos obuerteret, duae vultibus nos intuerentur. 356.

Gratiae effingebantur virgines, hilares, ac ridentes, nudae, zonisque solutae, ibid.

Gratiae apud Eleos ita erant formatae, vt vna rosam, altera talos terria myrti ramum manu praeferret. ibid.

INDEX RERVM, ATQVE VERBORVM, QVAE HOC LIBRO CONTINENTVR, ORDINE ALPHABETICO DIGESTVS.

Cares primi ferri officinas instituisse, mercede militasse, loris clypeos appendisse, et cristas galeis accommodasse feruntur. 111.

Cupidinis simulacrum Romani medium inter Mercurium et Herculem cur in gymnasiis collocarent. 327

Dianae currus cur a velocissimis anima libus fingatur tractus. item cur ab equis, item cur a bobus, item our a mulo, item cur a iuuencis. 72

Iupiter cur interdum leuioribus fulminibus, atque lusoriis telis vti dicatur. 110

Manubiae emissae a Ione differentes ab iis, quae ab aliis Diis emitterentur. 109

Nemesis facta ex lapide, quem Persae tu lerant vt ex eo victoriam de Atheniensibus reportandum Effingerent. 309

AD AMPLISSIMVM, DOCTRINAQVE ET NOBILITATE PARESTANTISS. VIRVM, HERICVM MEMMIVM EQVITEM, Dominum de Roissy, etc. in itimo sanctiorique Regis Christianiss. consilio Consiliarium, PRAEFATIO.

Extraict du privilege du Roy.

DEORVM, QVI AB ANTIQVIS COLEBANTVR, IMAGINES, VNA CVM EARVM DECLAratione, Olim a VINCENTIO CHARTARIO Rhegiensi ex varijs auctoribus in vnum collectae, atque Italica lingua expositae: nunc demum ad communem omnium vtilitatem, Latino sermone ab ANTONIO VERDERIO, Domino Vallispriuatae, etc. expressae.

DE AETERNITATIS IMAGINIBVS.

DE SATVRNO.

DE IANO.

DE APOLLINE, PHOEBO, QVI ET SOL DICITVR.

DE DIANA.

DE IOVE.

DE IVNONE.

MAGNA MATER.

NEPTVNVS.

PLVTO.

MERCVRIVS.

MINERVA.

BACCHVS.

LARES.

FORTVNA.

CVPIDO.

VENVS.

GRATIAE.

AD LECTOREM.

VARIARVM IMAGINVM, QVAETOTO LIBRO HABENTVR, COMPENDIVM, IVXTA ORDINEM, QVO describuntun. DE AETERNITATE.

DE SATVRNO.

DE IANO.

DE APOLLINE.

DE DIANA.

DE IOVE.

DE IVNONE.

DE MAGNA MATRE.

DE NEPTVNO.

DE PLVTONE.

DE MERCVRIO.

DE MINERVA.

DE BACCHO.

DE LARIBVS.

DE FORTVNA.

DE CVPIDINE.

DE VENERE.

INDEX RERVM, ATQVE VERBORVM, QVAE HOC LIBRO CONTINENTVR, ORDINE ALPHABETICO DIGESTVS.

B

C

D

E

F

G

H

I

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

V

X

Z

Errata sic emendato.