July 2005 Ruediger Niehl markup
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check
6/2011 Reinhard Gruhl markup
some corrections inserted


image: s0001

CHRISTOPHORI BESOLDI, JC. CELEBRATISSIMI, S. CAES. MAIEST. UT ET SERENISS. BAVARIAE ELECTORIS QUONDAM CONSILIARII, ET IN Acad. Ingolstadiensi Codic. et Iuris Publ. Professoris, THESAURUS PRACTICUS NON SOLUM EXPLICATIONEM TERMINORUM ATQUE CLAUSULARUM IN AULIS ET DICASTERIIS USITATARUM CONTINENS: Sed et rerum omnifariam cognitionem suggerens, inprimis quamplurima ad Romani Imperii tam ecclesiasticum quam Politicum statum; Mores item, Historiam, Linguam et Antiquitatem Germanicam pertinentia edocens; simulque nonnulla tam vetera quam nova Documenta referens. EDITIO SECUNDA ET POSTHUMA. Ex Autographis Auctoris Annotationibus, variis et quam plurimis Documentis ac Privilegiis, Novis Titulis et Practicis Observationibus infinitis; Synoptica [orig: Synopticâ] item materiam Regalium continente tractatione; Dissertationibus Theorico-Practicis, modum tam in Civilibus quam Criminalibus Referendi seu votandi, Pracessumque Iudiciarium compendiose et nervose exhibentibus; nec non illustribus aliquot Responsis aucta et locupletata. STUDIO ET OPERA IOHANNIS IACOBI SPEIDELII, V. I. LICENTIATI, SAC. CAES. MAIEST. NEC NON REVERENDISS. AC ILLUSTRISS. PRINCIPIS AUGUSTANI Consiliarii, Vice-Cancellarii, Causarumque Feudalium Praepositi, Una cum eiusdem Debitis Locis et Ordine insertis Additionibus, Novis itidem Titulis, hinc inde ex optimis, raris, variisque Auctoribus quottidiano rerum usu collectis, et in seriem Alphabeticam redactis. OPUS OMNIBUS TAM IN AULA, FORO QUAM SCHOLA versantibus, quibusque varia Lectio ad quottidianas Conversationes et Discursus formandos curae est, si non necessarium, utile tamen et iucundum. Cum Gratia et Privilegio Sac. Caes. Maiest. Norinbergae, Sumptibus Wolffgangi Endteri, ANNO M. DC. XLIII.



image: s0002

[gap: praeliminaria; body text]

page 753, image: s0747

21. Rechts Verwaigerung vnd Verziehung.

Constat et certi iuris est, actorem reum prius in prima Instantia coram Iudice competenti, convenire debere; Etenim aliter si fiat, competit reo convento exceptio fori declinatoria: Tamen si aliquoties a Iudice meditato Actori Iustitia denegetur vel prorogetur, concessum ei est, Reum in Curia [orig: Curiâ] suprema [orig: supremâ] convenire, superiorisque Iudicis officium implorare, et ob denegatam vel prorogatam sibi Iustitiam, actionem contra eum instituere. Id quod iustissimum esse, cum indignatione testatur Imerator noster Iustinian in Novell. 17. cap. 3. Scito namque, inquit, si quis veniat et aditionem nobis faciat, et a nobis interrogatus, si prius te adiit, deinde te dicat adiisse, et quod iustum est non impetrasse, et hoc inveniamus, in te indignationem convertemus. Imo haec est communis via, ut inferiore Iudice Iustitiam non exhibente, ad Superiorem causa aevolvatur. cap licet 10 inprinc. cap. extenore 11. de for. compet. Matth. Stephan. de iurisdict. lib. 2 p. 1. cap. 7. memb. 2. n. 149. vide Caspar. Ziegler. in §. Schrifftsassii. concl. 1. in limit. num. 2. et. seeq. ac me de Appell. cap. 7. num. 12.

22. Redliche Anzaigung.

Appellatione legitimorum indiciorum, redlicher Anzaigung, plenaeprobationes non veniunt: sed solum gravioraindicia, quae vel per se, vel cum aliis iuncta, ad torturam sufficientia sunt: uti etiam semiplena probatio ad indicia legitima referri solet, quod ex Constitutione Corolina, art. 15. 26. cum multis. seqq. probatur. Insuper in criminalibus haec proprie dicuntur Indicia, quae semiplenam probationem non faciunt, ut docet Bart. in l. 2. ff. de excus. tut. et Bald. in l. cumprobatio. ff. de probat. in dicium enim distans argumentum a specie probationis, appellatur ab eodem Bald. inrubr. C. de probat. et est loco diffamationis tantum, Angel. Aret. in tract. de malefic. in §. Famapublica. vers. tene menti. Et ideo in criminalibus non iungitur cum alia probatione imperfecta, ad hoc, ut plena probatio inde efficiatur, vide Alex. consil. 23. col. pen vol. 2. Hypol. Rimin. consil. 83. num. 18. inter consil. Crimm. Zillet. tom. 2. vide Apolog. meri Imperii Senatui Civitatis Spirensis in Camerales competentis, Petri Denaisii, fol. 108. et seqq.

Est quoque unum tale in dicium raro sufficiens est ad torturam, sed plura concurrere debent: Nisi esset pro semiplena probatione habenum.

23. Referiren.

Vid. infraverb. Relation.

24. Reglia.

Refalia duplici modo cosiderantur, uno, ut qualitates tertitorio cohaerentes, et non nisi territorii Domino com petentes. Altero, ut iura separabilia, et extraneo etiam competentia. Meichsner. decis. 156. num. 5.

Sed de Regalibus, quia plures plura scripserunt, ut et Rosenthal. c. r. per tot. non ideo plura addo.

Regalia sunt iura singularia, Principi summo, etiam iniis locis competentia, ubi alii beneficio illius Principis Iurisdictionem habent. Et ita consi derantur Regalia, inc. un. de Regal. in usib. feudor. v. Hering. de Molendin. cap. 19. apr. (Ac olim Regalia erant ea iura, quae Imperatofio Fisco ubivis in Imperio competebant, Gunther. in Ligurino lib. 8. ibi Libera Romano liquerunt onia Regno.)

Nec tum differentia est inter Regalia et iura Maiestatis, quam vis in d. cap. un. non absoluta potestas, sed commoda imprimis fisci Regii, vel Imperialis enumerentur. Postea, cum et Regalia multa ad Principes et Civitates. variis titulis pervenerunt: differentia fieri debuit inter Regalia et reservata. Suntque Reservata talia Regalia, quae Imperator sibi reservavit, nec Staibus, una [orig: unâ] cum territorio competere solent. Quamvis et ea per Privilegium singulare, commissiones, etc. communicentur. Tuncque non proprio iure, hocest, iure territorii vel Magistratus, sed fere Procuratorio


page 754, image: s0748

nomine competere videntur, vide me, tract. de Maiest. fol. 143. et seq.

Reservata insuper duplicis iuris sunt: quaedam Imperatoris personae, quaedam Imperatori, et Statibus simul, tamquam corpori reservantur.

Notandum, quod in concessione Castri, Ducatus et Comitatus factä per supremum Principem, etiam cum omni Imperio, etiam cum Clausuls, omni iure, nullo reservato, non veniant nec transeant Regalia, neca alia Reservata Regiae Maiestati in signum supremae potestatis, sed solum ea, quae possunt convenire illi, cui fit concessio, seu cuilibet inferiori et Domino particulari Castri. Nam duplex ius habet Rex in Castro vel re concessa [orig: concessâ], unum, ut Dominus specialis et utilis ipsius Castri, et illud censetur transferre; aliud tanqum Rex, qui habet Dominum directum, et ius Regium universaliter in toto Regno, et de isto iure Regio nihil transfertur, Ratio duplex est: prima, quia huiusm odi regalia sunt de iuribus Coronae, et illi annexa ac inseparabilia; nec sunt in Commericio, ita quod non sint alienabilia, Luc. d. Penna, in l. 2. d. iure Reip. Sesse. decis. Aragon. 175. numer. 3. Secunda ratio, quia licet aliquomodo concedi possunt; tamen non veniunt sub quibuscumque verbis generalibus, nisi specialiter concedantur, idem Sesse. d. l. num. 5.

Sciendum quoque est, quod in Gallia, aliisque locis, Barones, Dominique terrarum Regalia et talem potestatem non habeant, qualen Principes Germaniae in terris eorum, ubi omnia facere et exercere possunt, quod Imperator in terris Imperii. Nam Imperator concendendo alicui Regalia, videtur ei omnia concedere, quae Principi cohaerent, et utilitatem illius terrae respieiunt. Etideo hodie dicitur Imperium divisum esse: cum quilibet Status Imperii in terra sua sit Imperator, Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 62. num. 14.

Regalia, Blutbann vnd Gericht, etc. feudalia et Lehenbar regulariter praesumi, ac ea iura eiusdem qualitatis censeri, quae naturam Iurisdictionis vel Imperii sapiunt, nec a privato propria [orig: propriâ] auctoritate, iureque Dominii exerceri possunt, sed superioris alicuius et inprimis Imperiali concessione indigere [orig: indigêre] reputantur, qualia inprimis sunt Zoll, Forst et similia videre est infra in Consilio quodam verb. Wuecher subiecto. quaest. 1. adde quoque Consil. supra verb. Lehen.

25. Regal.

Regales sive Philippici, vulgo per excellentiam, Regal, sunt velaurei, et dicitur Gulden Real, vel argentei, et vocantur Real, Hispanische Königedicke, oder Philips Tahler: ii qui dem apud mercatores noslros sunt frequentes, nec repudiantur; Camera tamen debentem Imperiales et in his solvere cupientem, non audit, sed et per Men. de An. 72. et 77. aerario praecepit, ne in edicto et constitutionibus reprobatas, bannitasve accipiat. Hanfman. de re monet. th. 5. sub lit. f.

26. Regent, Administrator, etc.

De la Regencede la Royne Mere, vid. Servin. Plaidoy. tom. 4. plaid. 1. Item ob ein Viduus alicuius Principissae, die Regierung behalt, eund, d. tom. 4. plaid. 15.

27. Regierer.

Sentential lata contra Iudaeum quendam, nomine Iodocum von Reschain, der sich einen Regierer gemainer Jüdischheit geschriben, hic Iudaeus fuit in Camera condemnarus in zwey Marck lötigs Golds dem Kayserlichen Fisco zur Straff, cum expensis zuentrichten. Licet enim alii Iudaei sic scripserint, quod probavit; cum tamen hic titulus sit inusitatus: elatum et seditiosum animum arguens, nemo debet talem titulum agnoscere. Si se Hebraeo nomine ita appellasset, aliud dicendum videtur. Licet autem Iudaei sub Imperio Romano vivant iure communi, gl. inc. per venerabilem. de elect. et sic nomen suum mutare possint, l. 1. C. de nom. mutat. tamen non potuitid sibi nom ??? usurpre: quia Regirer requirit pubiicum officium, quo Iudaei privati sunt, c. nulla offic. dist. 54. c: cum sit de Iudae. l. 1. infin. C. eod. Licet


page 755, image: s0749

etiam l. generaliter. §. fin. ff. de Decur. admittat eos ad honores, Bart. ibid. et Abb. in d. c. dicat, quod possint inter se habere officia et dignitates; so hat er ihm doch zuvil gethan, et est in dolo, a quo non potest excusari. Et quamvis hoc verbum varias habeat significationes, si ex Hebraeo in Germanicum transferatur; tamen verba magis accipienda sunt in specie, quam in genere, licet dubia sint. Bart. in l. hoc legatum. deleg. 3. Poena ergo extraordinaria [orig: extraordinarîa] puniendus venit, l. 1. de extraord. crim. l. falsi nomine. ff. de fals. Haec ex Decisi onibus seu praeiudiciis Camerae Imperialis, verb, Iudaeus.

28. Registratur.

In tota administratione regiminis Registraturae nihil aliud tractatur, nec agitur, nisi quod registrando contenta Instrumentorum, aliarumque Scripturarum, ad perpetuam rei instructionem atque memoriam, aliquibus libris commendentur. Ipsaque in strumenta atque scripta in suis ordinationibus et collocationibus reponantur, conserventur, ac ab interitu vindicentur.

Registratura autem cum exactissima, instructissimaqueve, tum et ornatissima consistit In

Assumendo

Perspiciendo

Ponderando

Discutiendo et

Transumendo Instrumenta tam authentica, quam privata.

Ex eorumque contentis tam principales, quam accessorias theses eliciendo, constituendo.

Brevibus argumentis comprehendendo.

Omnium contentorum commendando.

Insuper

In partiendo et separando Instrumenta, aliasque Scripturas.

In collocando et ordinando omnia sub suis libris, atque rubris libros conficiendo.

Scrinia monumentorum perscrutardo.

Monumenta suis locis deputatis locando.

Denique omnia in ordine suo servando, atque extra confusi onem ab interitu vindicando.

Sequentia auß dem Summarischen Bericht, wei es mit einer künstlichen vollkomnen Registratur ein gest alt, Herrn Jacob von Ramingen, addere volui,

Von etlichen fürtrefflichen Nutzbarkeiten, welche auß Anstellung vnd Haltung einer gantzen volkomnen Registratur entstehen vnd kommen.

Zeit ist es, daß wir anzaigen vnnd hören, was für Coventientia vnd Commoda, was für fructus vnnd utilitates, auß Anstellung vnd Haltung vnserer Registratur, einem Herrn oder einer Obrigkeit entstanden, vnd kommen: dann das ist auch causa finalis, eines jeden Wercks vnnd Tractats, darnach man fragt, siher vnd sich bearbeitet. Wiewol, nun auß vnserer, als einer gantzen vnd volkomnen Registratur, mancherley grosse, treffenliche, vnd so vil Commoda vnd Nutzbarkeiten entstehen vnd erfolgen, die ein Herr oder Obrigkeit, an ihr haben, ist vnnd kan, daß die alle nicht wol erzehlt mögen werden: so will ich doch ausser denselben allein die treffenlichistem, fürnembsten vnd bestendißmahls erwöhlen, vnd anfangs allein die gemaine Commoda vnd Nutzbarkeiten erzehlen.

1. Für das erst, so hat ein Herr oder Obrigkeit an vnserer Registraur, den Vortheyl vnnd Nutzen, daß alle seine Brieff vnd Schrifften, die solche Herrschafft vnd Obrigkeit, vnd ihre Herrlichkeiten, Recht vnnd Gerechtigkeitten, vnd vmb all ihr vnd ihrer vordern Sachen vnd Handlungenhat, bey einander bewahret vnd verwahret seyen: daun vnser Registratur ist ein solch Kegiment, welche die Reputation und den Stat aller Brieff, unnd was in Schrifften verfaßt, der Gedächtnuß befolhen worden, in einem bleiblichen wesen, und unzerrürter Ordnung


page 756, image: s0750

dermassen bewachren, verwahren vnd erhalten ist, daß leichtlich darvon nichts kan veränderr, derlegt noch verlohrem, zerrütt, verwahrloset, versehrt noch beschädiget werden.

2. Secundo, so kan ein Herr auß dem registrieren seiner Registratur, vnnd auß Bericht jhres Verwalters wissen, was er aller dings für Brieff hat, vmb was Schen er allerdings Schrifftlich Orkund hat: dann die Registratur ein gründtlichs anzarigen thut vnnd gibt, was für Briefflicher vnd Schrifftlicher Schein, Handfestin, Orkund vnd Ge zeugknuß vmb ein jedes Ius, vmb ein jede Handlung vnd Sach vorhanden, dardurch vnd mit deren sie zuverthädigen, zubelegen, zubeschürmen vnnd handzuhaben seye.

3. Dak an dann, protertio, ein Herr auß solchen Briefflichen vnd Schrifftlichen Orkunden bald ersehen, erkennen vnd sich berichten, ob vnnd was er in erner jeden Sach für ein interesse vnd Ius habe.

4. pro quarto, so kan ein Herr in eir nem jeden Fürfall, bey jhme vnd dem Registratorn, deliberiern vnd berahten, was jhme zu einer jeden Sach zu handlen gebühren wölle, vnnd weß er darinnen befügt, vnd im Rechten fundiert, vnd gegründet seye: ja wann er gleich jhrthalben einig brie fflich schein noch schrifftlich Orkund nicht hätte, dannoch kan er sich dester ehe der Sachen, quid sibi faciendum, berahren vnd gefaßt machen.

5. Quinto, so findt ein Herr beysei, ner Registratur, vnd derselben Administratorn, als dem Registrator, Vnderricht vnnd Raht, wie er sich in ein jede Sach vnnd Handlung richten vnnd schicken soll, daß er jhrethalben eingen Scaden noch Nachtheyl nit empfahen noch einnemmen, noch seinen Iuribus praeiudici ren; sondern vilmehr daß Vortheyls vnnd Nutzen halb, vnd eintweder ein lus daß er an solcher Sach vorhin hat erhalten vnd handhaben, oder eines de novo acquiriern mög. Dann vnser Registratur gibt Anlaitung vnd zuerkennen, was in einer jeden Sach zuhandlen vnd fürs zunemmen, zuthun oder zulassen seye, vnd seyn wölle, vnnd was jhrthalben Fug, Macht, Gewalt vnd Recht hab, Item, vnd, was Scheins, glaublichen Darthuns, vnnd Schrifftlichen Behelffs darinnen sich zutrösten vnnd zuverlassen seye, zu verhütung künfftiger Zweyung, Spän, Irrung, Mißverständ, vnd darauß folgende müheseelige vnnd langwirige Rechtfertigung, vergebner vnnothwendiger Expen sierung, auch Kostens vnnd Schadens, so darauß erfolgen vnd empfangen werden möchten.

6. Vnd wird als pro sexto ein jeder Herr bey seiner Registratur vnnd derselbem Registratoren guten Bericht sinden, was Schadens oder Nachtheyl jhm auß einer jeden fürfallenden Sach entstehen vnd entspringen, Item, vnd was jhm darauß für Vortheyl vnd Commoda, für Nutzen vnd Iura prove niern vnd accresc iern möge.

7. Da wirdt dann pro septimo die Regilstratur weiter lebren, vnd vnderrichten, wie man solche vorstehenden Schaden oder Nachtheyl, soll vnd könne fürkommen, vnnd ab sich wenden, wa nicht gar, jedoch zum thayl, daßgleichen wie man den Vortheyl vnnd Nutzen, der sich darunder erzaigen werde, mit guten Fugen, mit gutem Glauben, vnd mir Billigkeit vnd gegründren rechtmässigen, ja in recht erheblichen vnd fürträglichen Bethedungen bekommen vnnd auff sich bewenden möge.

8. Also wird ein Herr pro octavo bey seiner Registratur, was jhm an Regalien vnnd andern Dingen manglen möchte, Item, warnach et trachten, vnd zubekommen sich bearbeiten solle, gnten Berict sinden. Sonst vnderricht vnnd lehret ihn gleich wol die nächst oberzehlte Puncten, auch das ander Geschlecht vnserer Renovatur, darvon wir in demselben vnsern gestellten Werck tractirt vnd Anzaigung gethanhaben.

10. Decimo, so hab ??? wir an einem andern Ort angezaigt und außgefüirt, und deßhalben wolgehört,


page 757, image: s0751

vermerckt vnnd verstanden, was einer jeden Herrschafft oder Obrigkeit an einer guten, gantzen vnnd vollkomnen Renovation vnd Renovatur gelegen seyn wölle, was Nutzen sie auß Anstellung derselben, vnd dann was grosser Nachthali vnd Schadnesie auß Mangel ihrer zugewarten hab. Vnd daß sie daher einer solchen Renovatur vnnd Renovation zu jhrem Regiment vnnd zu ihrer Oeconomi nothwendig, derselben nicht wol empören noch entrahtne konne, wa sie anderst ihr vndjhrer armen Leuth vnd Vnderthanen Wolfahrt vnnd Bestes zufürdern vnnd zusa affen gesinnet, da sagen wir nochmahls, wie auch am selben Orth, daß ohne den ersten Thail der Registratur, vnnd desselben ordenliche vnd fleissige Observation vnnd Practic einige vollkomne Renovation nit kan fürgenommen, angestellt noch gehalten werden, soches in specie zu add uciren, hat hie noch dißmal nit Zeit noch Weil.

11. Undecimo, so haben wir auch aneinem andern Orth gesagt, vnd gehöret, vnd melden es allhter auch, daß anff ein Renovation, ein gentze vollkomne Registratur volgen wölle, gehörig vnnd ja nothwendig seye: als welche die Renvoata confervirt, vnnd zu einem esse vnnd bletblichen Wesen ordenlichen vnd geschicklichen erhalten, vnd vor Abfall vnd Schaden verhüten thur.

Darumb hat ein Herrschafft vnnd Obrigkeit an vnser Registratur auch disen Vortheyl vnd Nutzen, daß man durch sie, zu einer nutzlichen, volkomnen Renovation vnd Renovatur, darzu mit wenigstem Kostenko mmen, vnd von derselben Renvoata, in esse vnnd vor Schaden, Nachtheyl vnnd Verlurst erhalten kan

12. Duodecimo, so ist vnser Registratur vnnd ihr Registrator einer solchen Auctoritet vnndGlaubwürdigkeit, daß man jhnen in ihrem anzaigen glaubt, vor Gericht für rechtmässige Zeugenzuläßt, vnd annimbt, auch so weit, daß nicht zu einem jeden Fürfall vonnöthen die Originalia hersür zuziehen, ausser der Registratur zuerheben, vnd an andere Ort zuführen, sondern hat die Registratur von jhren Originalien, rechtmässige glanbwürdige Transsumpta, nicht allein inihren Libris, sondern auch authent sierte Transsumpta, welche man an statt der Originalien vnd Hauptschrifften herfür ziehen, gebr auchen vnd fürwenden mag, als welche Glaubens vnd Zeugnuß gnung haben vnd geben, daß also gar nicht vonnöten, allwegen die Originalia herfürzuzihen, das ist dann darzu nutzlich vnd gut, daß die Archigrapha oder Prototypa dester weniger besudlet, versehrt, zerbrochen, oder sonst beschädigt werden mögen.

13. Tredecimo, so hat man an vnsere Registratur ein solchen Nutzen vnd Vorthayl, vnd dise Commoditet, daß man ohne besichtigung der Hanpt dirieff vnnd Schrifften, dannoch ein Wissens vnd Berichthabenkan, was dieselbigen allerdings innhalten, begreiffen, vermögne vnnd mitbrigen, auch wahin vnnd wiederr sie sich allerdings lenden vnnd strecken, vnnd auch mögen gedeutet vnd extendirt werden, in Summa, man waist ohne jhr besichtigung, was sie allerdings vermögen, importi ren, erfordern vnd wöllen

Wir müssen aber mit Erzehlung der Nutzbarkeiten, so auß vnserer Registratur erfolgen vnd kommen, etwas weiter sehen vnd schreyten, vnd sagen demnach.

14. Pro decimo quarte, daß vnser Registratur alle hievor verhandelte Sachen vnd Geschäfften, vnnd derselben Brieff vnd Schrifften in einem ordenlichen beständigen Statu vnnd Wesen, nit allein impraesentiarum et praesentibus, sondern auch auff alle Nachkommen, zu fünfftiger ewiger Gedächtnuß in einem unvergeßlichen Wesen behalten und erhalten ist und kan, mit dem ferrnern Vortheyl und Nutzen, daß nit allein die ietztlebendem, sondern auch die Nachkömbling wissens und Bericht haben und bekommen mögen, was unnd wie vor ihnen in allen Fällen, einer ieden Sach und Handlung, und denen


page 758, image: s0752

geordnet, gemacht vnd gehandlet worden, sondern auch weiter erlernen mögen, was die Vrsachen vnd Bewegnuß der Vordern Handlungen vnd Sachen, vnnd was Nutzen oder Vorthayls die Alten damit schaffen, dargegen was Schadens oder Nachtheyls sie damit wenden oder fürkommen wöllen, vnnd dises halten innen die Libri Notitionum.

15. Decimo quinto, so ist vnser Kegistratur auch darzu gut vnd nutzlich, daß sie avisiert (wa man sie anderst vmb Berscht anspricht, vnnd jhres Rahrs pfleget) damit nicht heut jchtzit für genommen vnd gehandlet werde, da aber verschiner Zeit das Gegenoder Widerspil (also zureden) gehandelt worden, Als, Exempligratia, daß nicht heut von einem Herrn ein Sach bewilligt werde, die aber von seiner Eltern oder Vordern einem auß merckliche, bewegenden Ehehafften Vrsachen verwaigert vnnd abgeschlagen worden, durch welches man dann auch etwan Nichtigkeit, etwan praeiudicia, etwan vnwiderbringlichen Schaden oder Nachthayl verhüten vnd fürkomen mag.

16. Decimo sexto, dieweil diser zeit, vnnd bey diserargen, boßhafftigen, vngottsförchtigen vnd vnschamhafftigen Welt der mehrerthail Menschen, nicht allein geschwind (vnd wie mans nenner) spitzfündig, sondern auch so verrucht vnd Gottloß, so arg vnd bößlistig, daß ihr Sinn vnnd Gedancken dahin stehen, vnd darauff gericht seyen, wie sie ander Leuth (laut Sprichworts) vbers Sail werffen, Item, in Sack, vnd vnder die Bänck stossen, eins auff ein Aug geben, Item, einer vngerechtn, faulen Sach ein Schein machen, ein tanto de naso, erzaigen, ein wächsin Nasen drähen, einer Lauß Scken vnd Händ schuh machen, Item, schwartzfür weiß, Mäußdreck vnder Pfeffer verkauffen können, ja wie sie eines andern Haab vnd Gut, anderer Leuch Reht vnd Gerechtigkeit, mit geschwinder Arglistigkeit zu sich reissen vnd an sich beingen mögen (diser Erbarer Hertzen vnnd Thaten ist die Weltvoll) so wird aber ein solches von der Registratur avisiert vnd gewarnet, ja durch sie mit Nutzen fürkommen vnd abgewendet: dannso sich ein solcher arger Kund, ein so faulet keinnütziger Handel herfür thut, entdeckt vnd offenbahrt die Registratur, den Schalck, Betrug vnd List, vnnd die falsche böse Practic darunder verborgen, vnd gibt Vnderricht, Lehr vnd Rahr, zaigt an, Weg, Wieß vnnd Maß, wie solchem zu begegnen, Widerstand zuthun, vnnd wes sich allerdings darinnen zuhalten seye.

17. Decimo septimo, so ist vnser Registratur, ein solch hochlöblich, groß nutzlich Regiment, welches mit seinem Admimstrator, nicht allein auff die zwey Regimina, nemblich einer Herrschafft oder Obrigkeit Cantzley (mit welcher schier das gantz Politisch Regiment dirigiert wirdt) vnd jhr Rait Cammer ein gehührlichen fleissigen Respect hat, sonder auch ein gemaine Cantzley vnnd Kait Cammer, mit jhrem gebührlichen zustand vnd gentzen Statu, in allen jhren Officiis et Negotiis, vnd also alle derselben Ord. nungen, Sachen vnd Handlungen (ja das ich etwas freyer herauß fahren thue) aller Regimenten Handlungen vnd Sachen, zumal quo ad res, causasque Politicas, Fordnses, Oeconomicas et Georgica: In Summa, was sie zuthun vnd zuverrichten haben, in ordenlichen, vnderschidlichem, bleiblichen vnd vnzerrütten Wesen, vnnd zu einer ewigen Gedächtnuß verwalten vnnd erhalten ist, auch so weit, daß, wa in deren Regimenten eines einig Zerrittung, Vnordnung, Vnwesen oder Abgang sich erregen vnd empören wolte, kansich ein solches vor der Kegistrautr vnnd jhrem Administratore keines, wegs berge, sondern kombt als bald durch sie ans Liecht vnnd an Tag, vnd wird also nicht allein offenbar, sondern auch auß jhrer Weisung vnd Vnderrichtung widern??? erholt, gebessert, vnnd in vorigen Stand gericht vnd gebracht.

18. Sonsten pro decimo octavo, so hat unser Registratur mit unserer


page 759, image: s0753

Renovatur (von deren wir siben Bücher geschriben haben) ein grosse Verwandrnuß, Gemainschafft vnd Gesellschaft: ja vnser Registratur ist vnser Renovatur Sequens vnd Continuitas. Dann daß ich geschweig, wie ohne den ersten Thail vnserer Registratur, einige vollkomne Renovation, secundum formas et Normas, nostrorum Dogmatum atque praec eptionum nicht beschehen kan. Item vnd dann daß auff vnser Renovation vnser Registration gehören vnd folgen will: Also mit vnserm registrieren die beschehen Renovation continuirt wirdt, vnnd werden muß, so haben wir auß solchem continui ren, disen Vortheyl vnnd Nutzen, daß, wie sene alle Regalien vnd Iurisdictiones, alle bona vnd Iura, in allen ihren pertinentiis, cohae rentiis vnd subiectis, mit ihren Commodis et incommodis, convenientiis, mit ihren utilitatibus, periculis et damnis. Item mit ihren sequelis et accessoriis fleissig indagirt vnnd persequirt, auch eigentlich discutirt vnd rectificirt, vnnd dann labores vnd operam der Registratur zuträgt, vnnd derselben Regiment, Administration, Conservation vnd Continuation, commendirt vnnd befilcht, zuverwalten vnnd zuversorgen imponirt. Also fährt dann dise zu, nimbte in ihr Regiment vnd Administration, vnnd ists nicht allein in guter vnderschidlicher Ordnung, in einem vnzer, rütten bleiblichen Wesen, vor Verlust, Nachthail vnd Schaden bewahten vud verwahren, behalten vnnd erhalten, damit nicht allein leichtlich nichts, daß sie nicht wahrnimpt vnnd avisirt, kanan solchen oberzehlten Dingen geschmälert noch entzogen werden, sonder vber das, wa es die Renovation mit ihrer Arbeit, mit ihrer Indagation vnnd Pervestigation gelassen vnd auffgehört, ist dasselbig die Registration nicht allein reiteriren, sondern auch continuiren, vnd also nicht allein die Acta vnnd Actitata der Renovation conservirn, vnnd in esse erhalten, sondern continuando, et ulterius progrediendo locupletiren, vnd ferener construiren, vnnd aedificiren, daher man dann auch an vnserer Registratur disen Vortheyl vnnd Nutzen hat, daß manbey ihr Bericht vnnd Beschaid, Lehr vnnd Raht findet, wie man die Reputation in denen Dingen, darisien ihr die Renovatur gedient hat, vnd die ihr allerdings reno viert worden seyen, ferener vnnd weiter möge promo viere vnd dilatiert: Item vnd wie Regalia, bona vnd Iura, commode gebessert vnd gemehrt werden.

19. Decimo nono, et ultimo, vnd beschlüßlich (auff daß wir auch der Utilitet, quae ex nostra Registratura aliis proveniunt, gedencken) So ist vnser Registratur nit allein ein Hertz, Trost vnnd Schatz eines Heren, der sie hält vnnd vnderhält, sondern auch seiner Vnderthanen vnd armen Leuth, vnd ja aller seiner Nachbarn, vnd auch deten, die etwa mit ihme oder seinen Vordern oder Eltern zuthun gehabt haben, daß, wa dise etwa durch Krieg, Brunst oder ander weg vmb ihr Brieff vnd Schrifften, die sie von diser Vereschafft oder Obrigkeit haben, komen, finden sie doch hie bey der Registratur den Innhalt desselben, da ihnen alsdann andere Brieff vnd Schriftliche Vrkund, den alten gleichlautend mögen vnd können gefertigt vnd communiciert werden.

Das seynd nun die fürnembsten vnd besten utilitates vn fructus, die ein Vereschafft vnd Obrigkeit auß Anstellung vnd Verwaltung vnserer Registratur hat vnnd haben kan, bey deren wir es bleiben lassen, vnnd fürter gedencken vnd sehen wöllen, durch vnd mit wem ein Hereschafft oder Obrigkeit einsolche Registratur anstellen, halten vnd erhalten soll vnd müssen.

Folgt nun der Eyd deß Registrators, weß er beaidigt werden soll.

Ein ieder, der zu einem Registratorn will angenommen werden, soll zuvorderst vor Antrettung deß Ampts zu einem Eingang geloben und schwören, seinem Heren, als der Oberhand der Registratur, in allweg unnd zu allen


page 760, image: s0754

Zeiten, so lang er in vnd bey solchem Regiment vnd Werck, der Registratur vnd derselben Verwaltung ist, getrew, gehorsamb vnnd gegenwärtig zuseyn, der Registratur Nutzen vnd Frommen zuschaffen, zufürdern, ihr vnd deß Heren Schaden vnnd Nachthayl zuwarnen, seines besten Fleiß vn Vermögens der Registratur vnd seines Ampts trewlich mit gutem Fleiß obzuseyn vnd außzuwarten, alle Brieff vnd Schrifftliche Vrkund vnnd Sachen oder Handlungen, die ihme zuhänden gestellt, vnnd zubewahren befolhen vnd vertrawt werden, trewlich vnd wol zuversehen, zuversorgen vnnd zubewahren, ordenlich vnd mit fleiß ein jedes an sein gehörig Orth, wie sich der Ordnung nach gebührt, zuordiniern, zucollociern oder reponiern vnd zuconserviern zuvorderst aber ihren Innhalt, effectum vnd vermögen, in die Bücher vnd Register, dahin sie ad aeternam iurisdictionem seu informationem, Reique memoriam et restificationem deputiert, ordenlicher weise gehörig, inscribendo zu inseriren vnd zuregistri, ren, darvber vnd derhalben fleissige, wesentliche Commentaria, Argumenta vnd Annotationes zustellen vnd zuverfassen, seinem besten Verstand nach, endtlich die Contenta der gantzen Registratur, ihre Bücher vnd Registratur, ihrer Indicum et Elenchorum, wie auch all ihrer Brieff vnd Schrifften, vnd was sonsten mit vnd bey ihme, in Rahts oder anderer trewer gehaimer weise, geredt vnd gehandelt wird, niemanden zuer öffnen, noch jemanden darvon was zu communiciren, sondern biß in sein Todt verschwigen zuhalten. Darneben alle Tag Täglichen auffs wenigest fünff Stund, drey Vor- vnnd die zwo Nachmittag, oder aber nach seiner Gelegenheit, wann er vermeint darzu am geschicktisten vnd tauglichsten zuseyn, zu registriern, vnd bey der Registratur sich finden zulassen, außgenommen die gewohnliche Sonnenfest, Feyertäg, oder da er Reanckheit oder anderer Ehehafften Vrsachen oder Geschäfften halben einiges Tage daran verhindert wurde, oder werden möchte, soll er nahe bey, oder in der Registratur sich zuhalten, noch wider seinen Willen zu andern Sachen vnnd Geschäfften, dann was das registrieren berührt, nicht verpflicht noch verbunden, noch ihme darinnen Maß gesetzt seyn, alles getrewlich ohne alle Gefahr.

29. Regulae Cancellariae.

ADDITIO.

Regulas, Ordinationes et Constitutiones Cancellariae Apostolicae Romanae, cum summariis et notabilibus, iuxta glossemata Alphonsi Sotto et Commentar. Ioan. a Chokier. vid. apud Vorburg. in Pararit. Iuis Canonic. lib. 7. fol. 652. et seqq.

Quae Regulae Cancellariae naturam Legis sapiunt, licet Butr. dissentire videatur, quod non censeantur Constitutiones generales, sed derogatoriae voluntatis Papae edentis, et morte exspirent, etc. Quaedam vero ex eis sunt de Dandis. et istae ut fidem faciant, extra Curiam dantur sub Plumbo in forma aliarum Bullarum. Aliquae autem dantur cum subscriptione duorum officialium de Parco maiori, et Signeto Vice Cancellarii; et istae fidem faciunt solum in Romana Curia, si producantur in Rota, vel apud alios Officiales et Commissarios Curiae Romanae. Et productae semel coram uno Auditore, possunt postea reproduci coram omnibus aliis habita [orig: habitâ] de hoc fide a Notario producente. Illae vero, quae non sunt de Dandis, non faciunt fidem extra Cancellariam, quasi dent normam solis Officialibus Cancellariae; et si non essent servatae in confectione Literarum, remittuntur literae ad Cancellarium corrigendae, etc. vel de speciali mandato Papae, vel per Auditorem, aut alios Commissarios; coram quibus causae penderent. Vorburg. d. loc. fol. 588.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

30. Regulares.

Ad solum Summum Pontificem spectat Regulae Monasticae (quae est, quasi Lex et Norma perfectionis) approbatio. Imo sub anathemate Innocentius III. cavit, ne quis sine expressa [orig: expressâ] Pontificis approbatione Religionem institueret.

Potest tamen Episcopus approbare honestum quendam vivendi modum, cum votis simplicibus, qui tamen ideo non censebitur Religio.



page 761, image: s0755

Canonici Regulaeres Ecclesiarum Cathedralium, sunt eiusdem Ordinis et Religionis cum Canonicis Regularibus Monasteriorum: cum sit inutrisque idem habitus et professionis ratio. Deferunt enim tam hi, quam illi lineum habitum, et Regulam Monachalem eandem promittunt. Et licet in poenalibus nomine Monachorum quandoque non comprehendantur: non ideo tamen non sunt vere Religiosi, quamquam etiam eorum Regula simpliciter Clericorum dicatur. Compendium Quaestionum Regularium Emanuel. Roderici verb. Reformatio.

Ex vi Regulae quilibet professus, ad sex duntaxat sub peccato mortali obligatur. (1) Ad oboedientiam superioris praecipientis. (2) Ad non habendum proprium. (3) Ad non contrahendum matrimonium. (4) Ad obser vantiam praeceptorum Regulae. (5) Ad non agendum ex contemptu (6) Ad tendendum ad perfectionem, quae est finis omnis Religionis: id est, ad numquam contemnendum habitus virtutum. Roderic. d. loc. verb. Religio.

De Regularibus et Religiosis extra Claustra vagantibus, ac de poena corum, qui in aetate legitima religionis votum emittentes a professo vitae instituro deficiunt, et ad alios ordines transeunt, vid. Lib. VII. Decretal. lib. 3. tit. 7. cap. 1.

Exosa sanc est sacris Canonibus vagandi illa libido in iis, qui voto adstricti sunt Monastico. Oderunt quoque Pontifices illos Religiosos, quibus nullum placet vitae institutum, qui apud omnes omnia experiri satagunt.

Quod Regulares non possint audire Confessiones saecularium, nisi adprobatione et indulto Ordinariorum, constituit Pius V. Pont. Maxim. ut videre est in d. lib. VII. Decretal. cap. 3.

De regularibus et Religiosis multa habentur in Statutis Synodalib. fol. m. 147. etc. De modo corrigendi Regulares, vid. Praxin. Octav. Spathaiii, et de reformatione Regularium, Iohan, Bapt. Lenzana Carmelitan.

ADDITIO.

Ad nomen Regularium vel Religiosorum non spectant, quicumque votum sollenne (praeter Societat. IESV.) non emiserunt, ut Beghinae, quae vere statum peculiarem non habent, Clem. 1. d. Religios. Domib. Idem censendum quoque est de canonicis feminis, de quibus in Clem. attendentes de Statu Monachor. quarum Statum, Ordinem aut Regulam, Pontifex ibi declarat, se non intendere adprobare; interim tamen iubet eas per Ordinarios, sua, vel si exemptae sint, Apostolica Auctoritate visitari, vid. Paul. Zipae. in annaliis. Iuris Pontificii. lib. 3. tit. de Regularib. fol. 302. et seqq. ubi de earum instituto, religiosa [orig: religiosâ] disciplina [orig: disciplinâ], quando caeperint, etc.

Ad validam professionem Lessius. d. Institut. et iure. lib. 2. cap. 41. disput. 7. novem requiri docet. (1) est aetas 16. Annorum expletorum: (2) annus probationis (3) animus profitendi. (4) non fraude vel metu impulsus, (5) admissio per superiorem habito confilio sui conventus, etsi non assenssu (6) in Religione approbata [orig: approbatâ]. (7) nuncuptatio expressa vel implicita trium votorum substantialium (8) nulla adiecta [orig: adiectâ] conditione substantiae Religionis repugnante et (9) nullo obstante profitenti impedimento: quod in eo ordine censetur essentiale, quod professionem redderet nullam, ob inhabilitatem, quam indit Regula profitenti; quod si non sit essentiale, sed valde obstat Ordinis functionibus, v. g. morbus caducus, aut similis a Regula pro essentiali impedimento non habitus, professionem non irritat; Si tamen profitens eum celaverit, ob dolum eici potest, si vero superior novit impedimenrum, qui potest dispensare, admittendo dispensasse censetur, Zypae. n. tit. fol. 311.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

31. Reichsabschid.

Ob novos emergentes casus post Auream Bullam, Imperii Constitutiones vel Recessus Imperii, vulgo Reichsabschid lati sunt: qui definiri possunt communes Rei publicae seu Imperatoris et Statuum Sponsiones, ad ipsam Imperii administrationem et gubernationem ab Imperatoribus et Imperii Statibus variis in Comitiis sancitae.

In Comitiis tres habentur Senatus: Electorum unus, Principum, Eipscoporum, Comitum et Baronum alter, tertius Civitatum Imperialium. Et cuiusque Senatus vota, ad proposita gravamina, in völligem vnd gesambtem Reichs Raht,


page 762, image: s0756

deliberato deposita, cuilibet Senatui communicantur, atque de uno Senatu in alterum referuntur et correferuntur: et quod ab omnibus Senatibus unanimiter conclusum est, una cum punctis, in quibus dissentiunt, Imperatori, für ein gemain bedencken offertur, qui re cum suis Consiliariis, Kayserlichen gehaimen Rähren, ausser den Reichs Hoffrähten, communicata et pensi culata [orig: culatâ], si non habet relevantes exceptiones', communi sententiae, atque etiam alicui Senatui quoad puncta controversa, maxime si vota utrimque paria sunt, assentit: alii Senatus vel aliquando Status aliquot particulares dissentientes excipiendo, replicando, duplicando et triplicando cum Imperatore agunt, et tandem desuper concludunt, quibus productis omnibus irrelevantibus vel relevantibus iudicatis, utra opinio ab Imperatore et maiore parte statuum recipitur, eiusmodi conclusio in Curia Moguntina, als deß heyligen Reichs in Teutschland Ertz Cantzley, sub nomine Imperatoris et Statuum, literis mandatur, concipitur, Statibus publicatur, concepta vnd verfaßte Beschluß, singulis Statibus communicantur, pbulice describuntur, et ab illis secundo approbantur. Ac demum in dicta Curia Moguntina munde et authentice exarantur, vulgo mundiren vnnd ingrossiren, et in formam authenticam rediguntur, cui ab omnibus et singulis Statibus ac Legatis subscribitur, quae ab Imperatore, Moguntino et Palatino Electoribus, voce omnium electorum, Principe Ecclesiastico ac saeculari nomine ceterorum eiusdem ordinis Statuum, Praelato, Comite atque Civitate Imperiali, loco ceterorum Imperii Praelatorum, Comitum, Baronum ac Civitatum, Signillis confirmatur, atque de illa duarum authenticarum Scripturarum, vulgo Originalia, confectarum, una in deß Reichs Hoff Tantzley, altera in deß Reichs Cantzley, apud Moguntinum deponitur, illisuque tandem copia Camerae transmittitur, ut secundum eam Processus decernat. Et ea demum vocantur Reichs Abschid. vide Caspar. Leipold. de concurrent. Iurisdict. apud Arum. volum. 1. discurs. 13. quaest. 19. fol. 312. et seq. De subscriptione Receptorum Imperii. v. Pacis Composit. m. f. 405. et fol. 416. ubi exemplum, quomdo Imp. adprobet Statuum transactionem in forma Legis, etc.

32. Reichs-Anlag, Reichs-Anschlag.

Deß heyligen Reichs Anlagen dicuntur; quae contra crudelissimum Christiani nominis hostem, Turcam imponuntur, et praestantur non solum ex bonis mobilibus et immobilibus', feudalibus ac allodialibus, Reichs Abschid zu Speyr, de An. 1544. §. vnd nemblich sollen: Ibi: von allen ihren bewegvnd vnbeweglichen Haab vnnd Gütern, sie seyen Lehen oder Eigen. Sed et capitibus, sive personis ipsis non Dominorum tantum, coniugumque eorum, et liberorum, etitam ministrorum, Knecht vnd Mägden, quandoque indicuntur, R. A. zu Augsp. An. 1400. §. Nemblich daß allen, R. A. zu Cöln. An. 1512. vnnd damit der Arme. Praeterea nec Laici tantum, sed quoque Clerici, Ecclesiae Monasteria, sive feuda ab Imperatore habeant sive non, aliique omnes omnino Status, quantumcumque alias privilegiati sint, huic muneri subiugantur. R. Absch. zu Speyr. An. 1542. §. vnd nemblich sollen §. vnd zu disem Christlichen et §. es sollen auch alle Churfürsten. Item de An. 1544. §. vnd nemblich sollen alle.

In Circulo Austriaco Costantz per mensem pensitat 236. flor in Francico Nürnberg 1480. Rotenburg an der Tauber. 380. Winßhaimb. 148. Schweinfurt. 186. Weissenburg im Nortgaw. 100. In Bavarito, Regenspurg. 320. In Suevico, Augspurg. 900. Ulm 900. Memmingen 248. Rempren 156. Bibrach 169. Rauffbeuren 160. Rsni 189. Lentkirch 40. Wangen 80. Lindaw 196. Ravenspurg 196. Buchorn 20. Oberlingen 312. Pfullendorff 104. Reitlingen 188. Eßlingen 220. Gmündt 176. Weil 60. Hailbronn 280. Wimpffen 80. Schwäbischen Hail 292. Dinckelspil 208.


page 763, image: s0757

Popffingen 24. Bingen 66. Aalen 60. Nördlingen 260. Donawert 130. Offenburg 120. Rotweil 280. Gegenbach 60. Zell am Hammersbach 40. Buchaw am Federsee 7. In Rhenano superiori, Straßburg 900. Francksurt 800. Speyer 276. Wormbs 276. Colmar 168. Kaysersberg 84. Türckhaim 20. Münster in S. Gregorienthal 48. Obernehmenhaimb 80. Roßhaimb 24. Schlerstart 144. Hagenaw 192. Weissenburg am Rhein 112. Landaw 96. Fridberg in der Wetteraw 48. Wetzlar 32. In Westphalico, Cöln 825. Aach 204. Dormundt 204. In Saxonico inferiori, Lübeck 960. Mühlhausen 160. Northausen 120. Goßlar 120. vide disp. Argent. Michael Heintz de subiectione et libertate Civitatum Imperialium. th. 13.

Vide etiam meum tract. d. Iurisdict. quaest. 8. fol. 22. et quaest. 19.

33. Reichs Hoffrath.

De Iudicio Aulico, dem Reichs-Hoffrahr, eiusque concurrentia cum Imperiali Camera, ac quod etiam iudicetin causis Religionis, v. Thom. Michael de Iurisdiction. conclus. 28. Valentin. Riemer. d. Iurisdict. lit. S. Pacis Composit. fol. m. 354. et seqq. ubi etiam de conditione deß Reichs Hoff Raht. An ab eo ad Imperatorem provocari possit, vid. Deduct. Brandenburg contra Würtzburg, wegen Ritzingen, allda gesetzt, daß vor disem nicht vnbekandt gewesen, die remedia Provocatoria vnd suspensiva, auch in Aulico Iudicio auffzunemmen, etc.

In Kayser Matthiae Reichs Hoffrath Ordnung, tit von Sachen, in Reichs Hoffraht gehörig. §. Wir befehen, sequentia disponuntur: Wir befelhen hiemit Vnserm Reichshoffraht Praesidenten vnnd Rähten ernstlich, vnd wollen, daß Sie in erkennung der Citationen, Rescripten, Mandat: vnd andern Processen, nicht bloß allein Vnser Kayserl: Hochheit, sondern auch Vnser vnnd deß Reichs Thurfürsten, Fürsten, Graffen, Heren, Stände, gefreyter Ritterschafft vnd andere Mittel vnnd vnmitelbarer Vnderthanen Privilegia, sonderlich aber der ersten Instantz aller Gebühr nach, sorgsamblich in acht nemmen, niemands darwider beschwären, sondern in Erkandtnuß der Proceß sich den gemainen Rechten, Reichsabschiden vnnd wolverrodneten Satzung, ohne Verletzung der Ständt Privilegien gemäß verhalten sollen, etc.

34. Reichs Lehen.

Was ein Reichs Lehen in sich halt, v. Mündelhaimische Acta pro Bayrn, fol. 69. in Documentis.

An Caesar sit Iudex, si de toto feudo vel eius parte, aut re singulari disceptetur? Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tract. d. Quinquennel. fol. 29. et seq.

Das Stifft Tryer hat ein rayserlich Privilegium, daß alle insolchem Stifft eröffnere Reichs Lehen, selbigem zufallen sollen Beweiß in Sachen Sayn contra Tryer. Tale Privilegium etiam habet die Pflatz, v. Engelhard. d. vectigalib. conol. 2.

35. Reichs Regiment Raht.

Imperator Maximilianus, post institutum a se Camerae Iudicium; etiam Anno 1500. in Comit. August. Regimentum, den Reichs Regiment Raht, cum omnimoda et generali Iurisdictione, et potestate, de quibuscumque causis universi Imperii, Statuum et immediatorum, deliberandi, definiendi et statuendi instituit. Recess. Wormat. An. 1521. §. vnd dieweil. Quod cum Imperatore et Imperio concurrit in omnibus Imperii negotiis. Recess. August. An. 1500. §. ob jemand verb. da einer wider beschwärt, vnd ers an ihre Mayestät, vnd das Regiment gelangen läßt, et tit. d. recess. von deß Regiments Macht vnd Gewalt. verb. soll der Römische Kayser, oder der, deneer an sein statt setzt, vnnd das Regiment vollen Gewalt vnd Macht haben: ut illud etiam Cametae circa exsecutionem eius sententiarum assistere debeat. Quam concurrentiam sibi asserit etiam Imperator


page 764, image: s0758

indecreto et monitotio, an die Reichs-Hoffräht sub dato den 1. Iul. An. 1596. ut iuxta Recessus et ordinationes Imperii et Camerae decreta sua et decisiones conformare et regulare debeant. Iurisdictio quippe Imperatoris est universalis et integra, antequam a litigantibus in Camera Processus extrahantur, partique reae insinuentur, atque sic ab ea praeveniatur. Quemadmodum multis retro annis indifferenter non minus in Aula [orig: Aulâ] Caesaris, in dem Reichs Hoffraht, Camera [orig: Camerâ] praeventa, recipi et decidi solitae suerunt totius Imperii causae, ut probat Caspar. Leipold. apud Arum. d. concurr. Iurisdict. vol. 1. discurs. 13. qu. 4. fol. m. 237. et seq. vide praesertim fol. 240. et seq et fol. 258. et seq. item fol 313. ad fin. et seq. Donawertische nothwendige Erinerung fol. 191. et seq. vom Regiments Reichs Rahr, ad de Konig [orig: Kônig]. in theatr. Polit part. 1. cap 7. num. 7.

In dem Regiments Raht seynd allein die Sachen fürkommen, so Statum puplicum Imperii Romani betroffen: Als alle vnd jede deß Römischen Königns, vnd dessen heyligen Reichs Sachen, Recht, Frid, vnnd ihrer beeder vollziehung vnd Handhabung, auch Widerstand wider die Vnglaubigen, vnnd anderer Anfechter der Christenheit deß Reichs vnd was deme anhängig. Was auch auff den Jährlichen Reichsversamblunge hat mögen vorgebracht vnd gehandlet werden, das ist gleicher Gestalt an diß deß heyligen Reichs Regiment remittirt worden. Regiments Ordnung. Anno 1500. zu Augspurg. sub rubr. von den zwaintzigen, so zu der Königlichen Mayestät vnnd deß heyligen Reichs Regiment geordnet, vnd ihrem Gewalt. et differt Regiment Raht vom Kayserlichen Cammergericht dann an selbiges alle Gerichtliche Proceß vnd Rechtfertigungen, so für die Kayserliche Mayestät sonst gehörig gewesen, verwisen, vnd deren Expedition demselben allein committirt vnd auffgetragen worden, vide gründtlichen Vndereicht vber die Frag, ob der rayserliche Hoffraht mit vnd neben dem Kayserlichen Cammergericht zu Speyr concurrentem Iurisdicitonem in allen vnnd jeden Sachen ohne Vnderschid habe? Apud Londorpium in Actis publicis.

36. Reichsschluß.

Vid. Pacis Composition. in Prafat. n. 4.

37. Reichs Ständ.

Proprie Status Imperii dicuntur, qui cum Imperatore, als ein Christlich Corpus vnd Versamblung, statuendi de Republica, vel sessurae ac dicendae sententiae ius habent in Comitiis, abiisque Imperii Conventibus Reichs Abschid zu Cöln, An. 1512. Paurmeister. de iurisdict. lib. 2. cap. 8. num. 8.

ADDITIO.

Status Imperii, Reichs Ständt ideo appellantur, quod Statum et Iocum votandi ac sedendi in Comitiis Imperii habent, hac quippe unica [orig: unicâ] et propria [orig: propriâ] quasi nota [orig: notâ] Status ab aliis Imperii subiectis, die dem Reich zwar ohne mittel vnderworffen seyndt, secernuntur, Paurmeister lib. 1. cap. 8. nu. 3. R. Absch. d. An. 1512. et An. 1555. §. dieweil, item Ann. 1576. in pr. Nec enim eorum probatur sententia, qui illos, qui solum Imperatorem superiore recogno scunt, aut etiam, qui ius territorii cum omnimoda Iurisdictione habent, Statuum in Classem referunt: hi quippe licet lato quodam modo certorum respectuum intuitu, puta si de Collectarum praestatione quaestio est, pro Statibus, hoc est immediatis, vel exemptis subditis Imperii haberi soleant, Gail. 1. obs. 21. n. 4. non tamen Statibus sic proprie dicitis aggregari possunt. Siquidem, qui immediatus est, autiure territorii fruitur, non protinus votum aut sessionem habet in Comitiis, uti constat ex alleg. Recess. d. A. 1555. §. dieweil aber, etc. ibi: so dem Reich ohne Mittel vnderworffen, vnnd Reichs Siändt seyndt, etc. Ergo quidam immediati sunt, qui tamen Status Imperii non exsistunt. Quod Clarius elucescit ex Recess. d A. 1564. §. vnd wollen wirs: ibi gegen denen, so nit Stände deß Reichs, jedoch dem H. Reich immediate vnderworffen, dise Constitution exerciren, etc. proprie ergo et ex usu Iuris et Recessuum Imperii, is Status Imperii est, qui in Imperii Comitiis ius votandi et sedendi habet, quibus si et superiores qui litates omnes vel quaedam assistant, tanto magis quin pro talibus habeantur, dubitari non debet, Recess. d. Anno 1548. §. wann auch ein Außgezogener. ibi: nicht Stimm vnd Standt in Reichssamblungen hat, etc. ex ducto argumento


page 765, image: s0759

a contrario sensu; Ergo welcher Stimm vnnd Standt in Reichssamblungen hat, der ist ein Reichs Standt, et qui sessionem in Comitiis habent, aut de ea cum aliis ratione praelationis certant, dicuntur Status, reliqui quidem vel membra Imperii vel subditi sunt, sed Comitiorum Ius non habent, uti pluribus docet Dn. Arumae. d. Comitiis Imperii cap. 4. a princ.

Differunt itaque Membrum vel Status Imperii esse: nam qui Princeps vel membrum Imperii est, propterea non etiam protinus Status censeri debet: siquidem aliud est, esse et dici membrum, et aliud Imperii Statum, ut ex allegatis Recessib. facile constare potest. Status quidem omnis membrum est Imperii, sed non omne membrum est Status. Sic. Nobiles immediati non minimum repraesentant Imperii membrum, et in tantum suspiciuntur, ut Contributionis causa cum iis non secus ac cum Regibus Bohemiae, Recess. d. An. 1500. § wie man mti den Königen zu Hungern etc. agi et tractari soleat, d. Rec. §. wie man mit den Ritterschafften, etc. non tamen Status sunt, nec Ius Comitiorum habent, sicuti indicio sunt omnium Recessuum Imperii subscriptiones, in quibus nulla mentio Nobilium reperitur. vid. arumae. d. cap. 4. num. 3. et seqq. et Me in annotat. ad Aureae Bullae part. 1. Disp. Rimelini qui idem Arumeus tract. d. Comit. cap. 7. num. 126. et seqq. docet, ob der ein Reichs Standt, so kein territorium hat, oder noch nit investirt. Item, si quis plura territoria habet, an plura etiam ei competant vota? adde Vietorem d. exemption. conclus. 28. adfin. Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

An hoc de nobilibus dici queat? quaeritur. Negant Six tin. de Regalib. lib. 1. cap. 4. num. 74. Buxtorff ad A. B. concl. 5. Sed vide me. Discurs. de libero ord. Equestri.

Quando ab Imperatoribus et Statibus Imperii iam aliquid est decretum et conclusum, tum demum cum nobilitate ista [orig: istâ], de rebus decretis tractatur, R. A. zu Augspurg. de Anno 1500. sub rub. Was man mit den Ritterschafften zu Francken, Schwaben vnd Rheinlanden handlen soll. vide Mingium, de superior. territor. thes. 46. in disp. Basil. vol. 5.

Licet etiam dubium non sit, sed manifesto ex A B in proaem. Buxtorff. in diss. ad A. B. concl. 5. lit. C. et Dd. ab eo allegati. et permultis Imperatorum rescriptis, aliisque antiquis Monumentis appareat, quod olim Nobile, immediate Imperio subiecti, aeque ac Principes, Duces, etc. ad Status Imperii fuerint relati. Casparus Ziegler. in §. Ladsassii. in limitat conclus. 1. num. 44. Hodie tamen id non observatur. Et sic multum interest, inter di, quod fuit, et id, quod nunc est, l. qui res 98. §. aream 8. ff. de solut. Nec hac [orig: hâc] in parte immediatam Imperii subiectionem aliquid in contrarium urgere ait, nu. 46. quod adhuc die freye Ritterschafften zu Francken, Schwaben vnd Reihnland immediate Imperio pareant, vnd keinem Chur Fürsten oder anderer Obrigkeit vnderworffen, R. A. zu Regenspurg, de Anno 1557. §. Wir wollen R. A. zu Augspurg. de Anno 1500. tit. Wie man der Ritterschafft zu Francken. Nam diversa sunt, esse Statum Imperii, et Imperio immediate subiectum esse, Dn. Ioach. Cluten. in Syllog. rer. quotid. concl. 26. lit. K.

In Recessu Imp. Wormat. d. A. 1495. wirdt zwar auch der Ritterschafft gedacht, deß gleichen Carolus V. schreibt Anno 1555. ad comitialiter congregatos, et facit mentionem der Graven, Freyhen, Herren oder vom Adel vnd Ständt etc. Pacis Composit. in appendic. fol. 29. Constat tamen, Nobiles non adfuisse in forma der Ritterschafft, vide d. loc. fol. 31. et seq. ubi etiam cur hodie non vocentur ad Comitia. Ergo wirde das Wort die vom Adel verstanden von den Freyherren, so Edel genannt, oder von den nobilibus Consiliariis. Et ita interpretatur quoque in Aurea Bulla ac alibi.

Quid autem in causa sit, quod nobiles illi Status esse desierint, de eo Ludov. Gremp. et Hieron. zum Lamb. In dem Rahtschlag, von der Erbarn Reichs Stärt, Stand vnd Stimm, etc. duas ad ducunt rationes, quas refert Ziegler. d. loc. num. 48. (1) Als der Adel zum theil der Thur- vnd Fürsten Landsassen worden, als in Sachsen, Bayrn, Hessen: Vnd (2) die Vberigen die noch ohne Mittel, dem heyligen Reich vnderworffen, als Schwaben, Francken, Elsaß vnd Reihnstrom aller Beschwärden frey, vnnd der Anlagen gantz vnd gar privilegirt feyn wollen, da ist dem Adel hinfürter auff die Reichstäg zubeschreiben, oder je zuerscheinen, nicht vonnöhten gewesen, etc.



page 766, image: s0760

Status sunt, qui habentin suis territoriis merum mixtumque Imperium, et omnimodam Iuris dictionem, ac quoque ad Comitia vocantur, ibique votum et sessionem habent: et sic ipsum Caesarem in suis territoriis repraesentant. Et tamen nobiles putant nonnulli intelligendos, qui sint in suis territoriis, quasi Ständ. Reichwein. in formular. fol. 270.

Sed quod Eipscopus Wurzeburgensis [orig: Wûrzeburgensis], in causis Religionis, Nobiles non velit Statib. aequiparari apparet ex responso, de daro Würtzburg, den 11. Iul. An. 18. ubi inter alia habetur:

Wie nun Seine Fürstl. Gn. auch ohne dise vnnötige zu Gemüthführung nächstgedachten Religionsfriden lautern Buchstaben, auch dessen bey Berahtschlagung, Abfassung vnnd Publicierung desselbigen von Chur: Fürsten vnd Ständen deß Reichs erwogenem Verstand, vberail vor Augen gehabt vnd noch haben; sich auch zumal nit erinnern, daß sie darwider einigen dero Stifft angehörigen oder eingesessenen von Adel in dem wenigsten beschwäret: Also können Ihre Fürstl. Gn. auß denselbigen auch zumal nit ermessen, welcher Endes doch, vnnd in was denselbigen Worten, die von der Ritterschafft den Ständen deß Reichs allerdings aequipariert vnd gleich gemacht.

hatten auch darfür gäntzlich gehalten, ermelte von der Ritterschafft in ihrem deßwegen gehabten Raht leichtlich befunden haben sollten, alldieweil sie (obwol ohne Grund) vermainen wöllen, seine Fürstl. Gn. ihren Vogtbarn in der oselben Dioeces auch Geistlich: vnd Landtsfürstlichen Obrigkeit (dann die Zentbarliche bey disen Reformations Fällen nichts zuthun) gesessenen Vaderthanen nichts zubefelhen, daß ihnen, als Sein Fürstl. Gn. mehrerthails Lehenleuthen vil weniger gebühren wollen, onn gleich wie sie dieselbe versichern, daß sie mehrgedachtem Reichssatzungen etwas zuwider durch die ihrige vorgehen zulassen, nicht gesonnen; Als wöllen sie auch die gedachte von der Ritterschafft erinnert haben, die hohe Gedancken von parification vnnd Gleichheit der Reichsständ fallen zulassen, vnd sich in den terminis der Wort vnd Verstands deß Religionfridens, vber welchen noch niemandt auß ihnen beschwärt worden, zubetragen.

Sed quia nobilissimus quidam, in omnique eruditionis genere versatissimus, nonnulla mihi nuper suggessit, quibus probari posse videtur, Nobiles Statibus recte aequiparari, ea apponere visum fuit:

Daß etliche wollen vermainen (wie mit gleichwol auch bewußt) daß, nach dem das Imperium Romanum ad Germanos gelangt, vnd besonders die Iura feu dalia auffkommen, alle Nobiles den Comitibus, oder andern höhern Ständen, tam personae, quam bonorum respectu, quoad Iurisdictionem vnderworffen gewesen, solches kan ich nicht glauben, vnnd halte darfür, Erstlich, daß neque ante Carolum, sub Regibus Francorum, neque post ipsum sub Imperatorib. Romanorum, neque ante Originem Feudorum, neque post, die Freye Reichs vom Adel jemahls, ullo modo, den Comitibus vnderworffen gewesen, (Intelligo Nobiles in Franconia, Suevia et tractu Rhenensi) sondern daß dieselbe coram Imperatore ipso, oder dessen missis haben müssen beklagt werden, vnnd seyen dise Sachen pro causis maioribus (ratione nempe personarum) gehalten worden: de quibus exstat expressa Lex Caroli Imperator. lib. 2. legum Longobard. tit. 45. Si enim ipse Comes Sacri Palatii non nisi pauperum, et minus potentum causas iudicare potest, reliquis ipsi Imperatori reservatis: quid de reliquis Comitibus minorum, ut ita dicam gentium, dicendum erit, an credibile, ipsos cum rusticis suis assessoribus, nobiles (quibus illo quidem tempore in Imperio potentior ordo nullus erat) iudicandi potestatem habuisse.

Ja ich halte gäntzlich darvor, et attestantur omnes Historici antiquissimi, daß die Germani in disen dreyen Provincien, allzeit, inde a Iapeto usque, liberrimi gewesen seyen, et quod nullam unquam servitutem (de privatorum servis hic non loquor) servierint, usque ad Clodoveum Magnum: ausserhalb was von den Römern ad tempus et per intervalla, idque tantum in Confiniis, interdum fürgangen. Reges, si quos Germani isti interdum habuerunt, solo nomine tantum Reges fuerunt, revera autem duces militares quidam ad vitam, quidam vero temporanei ad certum


page 767, image: s0761

bellum, quo finito, privatorum loco iteterum erant et habebantur: absoluta enim et pura fuit Germanorum in hisce maxime locis democratia, ut late demonstrat Cluverius. in German. antiqu. lib. 1. cap. 38. et seqq. Praesumitur pro libertate, vnnd wird das contrarium zubeweisen schwär fallen. Tandem Excellentiores et praestantiores ex illis, magisque de patria bene meriti pro nobilibus haberi coeperunt, qui nobilitatem postea in posteros propagarunt, nemini subiecti, nec enim ut iam dictum, Reges habuerunt.

De Saxonibus (sub quibus Westphalos comprehendo) et Bavaris non idem statuo. Nam licet et ipsorum forma Rei publicae Caesaris et Taciti aetate, Democratica fuerit: tamen postea multo quidem ante Carolum Magnum, proprios Reges habuerunt, quorum fuerunt subditi, et quorum in locum tandem, post aliquot mutationes, successerunt Duces superioris et inferioris Saxoniae et Bavariae, et quidam Episcopi, ex donatione Caroli Magni et aliorum. Derowegen seynd sie billicher Landsassen, vnnd ihrer Lands fürsten Vnderthanen, (scio quosdam, dissentire et oppinari, etiam Saxones, Bavaros, liberos, Regique Francorum et horum successoribus Imperatoribus Romanorum, immediate subiectos fuisse: Sed quibus rationibus et probationibus ignoro, avidissime autem scire cupio) dieweiln sie solche gewesen seyndt, auch vnder ihren Königen, ehe vnnd dann sie von Carolo Magno, Henrico Aucupe, vnd andern vberwunden, vnd dem Röm. Reich subiiciert worden. sonderlich, weiln die obsigende Römische Kayser dieselbe Provincias neimahln Regno Germanico oder dem Röm. Reich, als ein Domanium Coronae incorporirt, oder unirt, vnnd in ihren eigenen Handen behalten, wie mit Schwaben, Francken vnd den Rhein-Landen vil hundert Jahr beschehen Nemblich von Clodovaei M. Regierung an, biß auff Othonem Magnum, sondern vilmehr dieselbe, thails den vberwundenen Königen selbst, alio tamen titulo, nempe Ducali, thails new eingesetzten Episcopis, Marchionibus et Landgraviis, erblich, doch certis conditionibus zugestellt haben.

Wann ein Potentat ein Land mit lauterm Gewalt, ohne einige Acconamodation der Innwohner, einnimmet, so pflegt er selten denselben subditis ihre Privilegia zumehren, vilweniger sie ex servis vel subditis in omnimodam libertatem zu vindiciren: sondern wann es gar wol gerahtet, so laßt man sie im alten Stand, vnd daß so vilmehr in disem Fall, weilen die Saven vnnd Bayrn auch post subiectionem vnnd vilfältige Victorias, Carol. Magno rebellirt, vnnd darnach ihne gezwungen haben dise Landen in minutas particulas zu discerpiren, damit sie von ihren particularibus Dominis (welche man zum thayl zugleich recompensiren wollen) per absentiam Imperatoris, desto besser in officio gehalten werden köndten.

Dises halte ich, seye die rechte causa differentiae, warumb in disen dreyen Provincien kein Landsässerey, in den andern aber solche allezeit gewesen sey. Vnd hindert nicht, daß auch in Tyrol, Oesterreich, Gülch, etc. nobiles Primarii gefunden werden, welche vor Zeiten immediati gewesen, oder noch zuseyn praetendiren: dann praeterquam daß deßwegen noch lis pendens, sokan auch gar wol seyn, daß, da die Kayser solche Landen Ducibus, Episcopis et aliis erblich außgethailt haben, daß sie etliche particulas reservirt, vnnd solche Nobilibus Francicis, ex suis militibus maxime Primariis, geschenckt, vnd ihnen ihr Libertet reservirt haben. Wie dann auch im Sächsischen, Bayrischen vnnd Gülchischen Gezürck, Reichs Stärt zufinden, die den Lands-Fürsten nicht vnderworffen seyn. Wie nun solche zu Reichs Stätten worden (vnangesehen sonsten deß Lands Fürsten territorium der Orthen conclusum ist) eodem modo können auch Nobiles Primarii, deren doch wenig seyn werden, per concessionem, reservationem, ja auch wol per praescriptionem longissimi temporis, ad immedietatem kommen seyen. Quis enim omnium,


page 768, image: s0762

quae ante 1000. annos contigerunt, in tanta Scriptorum inopia, omnes circumstantias nösse et exacte rationem reddere posset?

Clodoveus Magnus hat zwar Allemanniam, Francoiam et tractum Rhenanum subigirt, vnd den mehrerthails subactorum Allemannorum gar in servitutem redigirt, wie solches die Historici illius temporis klärlich schreiben: er hat sie fast alle zu Leibaignen Leuthen gemacht, hinc Origo et frequentia der Leibaigenschafft in hisce Regionibus. Weiln er aber vnd seine Nachkommen, ohne Adel nicht seyn köndte, hat er ohne zweiffel seinem Adel vom Fränckischen Blut gebohren, so er mit sich gebracht, mit welchem er auch dise Land gewonnen, vnd erobert, vnd erlichen andern seinen wolverdienten Ducibus, et Militibus, einen Guten Thail der eroberten Landen in praemium navatae operae außgethailt, vnd sie damit recompensirt, vnd zwar nicht nur die geringsten, sondern vilmehr die Häupter Obersten, Consiliarios et similes, wie solches fast zu allen Zeiten geschehen, vnnd man es noch Täglich erfahret. Vnd wiewoln ich gern glaub, daß erliche vom Allemannischen vnnd zugesticketen Romanischen Adel bey Zeiten sich gegen den Francis, ante et post Victoriam, wie allezeit geschicht, accomodirt vn zugeschmaichlet, auch dardurch a Clodov eo et successoribus erhalten haben werden, daß sie bey ihrer Libertet vnd Gütern, mit vnnd neben den Francis seynd gelassen worden, welches auch die alte Capitularia mit sich bringen, in denen einem frey gelassen wird, sich zuerklären, quo iure vivere velit: So ist doch nicht zuzweif, len, daß die Francken, die beste vnnd mehriste Güter, partim Liberalitate Regum victoriosorum, partim aliis Titulis an sich werden gebracht haben, Wer will aber glauben, uti tunc fuerunt tempora, daß freye Francken, de quibus proverbium natum, vnd sonderlich die vornembsten Häupter sich werden einem Comiti alicuius pagi, welcher ihres gleichen, vnd mehr nit, als auch ein Edelman gewesen, wie sie, vmb eines, zweyer oder dreyer schlechter Dörffer willen (dann die Stammhäuser bezeugens, daß man keinem allein zuvil geben, uti hodie, sonder daß man gleichsamb colonias deducirt, vnd jedem etwas geben hat) vnder die Füß legen, vnd zu Sclaven haben machen lassen: cum dulce nomen sit libertatis, et milites, in primis Duces post victoriam plerumque soleant esse insolentiores, quam alias. Vilmehr ist zuglauben, daß sie vnder ihres, ohne langst newerwöhlten Königs immediata Iurisdictione gebliben seyen, als daß (da sie kaum 70. Jahr gar kein Heren gehabt) jetzo gählingen post tantam victoriam sich werden den Bawrn gleich, von dem jenigen, den sie so newlich selbst erwöhlt hätten, einem jeden Comiti alicuius pagi subiciren, vnd wie Bestien tractiren haben lassen.

Alle Zentgerichten seynd mit lauter Bawren besetzt gewesen, quibus praefuit Comes: dann es kan nit bewisen werden, daß jemahls ein Edelman ein Zentrichter oder Zentschöpff, uti nominant, gewesen sey; Quis autem credat, solche vornemme Persohnen, ja woln proximi a Rege selber, werden sich in realibus, personalibus, civilibus, et criminalibus, von lauter Bawren haben iudiciren lassen; vil glaubiger ist es, wann die vom Adel solcher Iurisdiction der Comitum wären vnderworffen gewesen, es wurden deroselben Gerichten in tanta copia nobilium illius temporis, mit lauter Edelleuten seynd besetzt worden, wie es mit den Rittergerichten am Rheinstrom, zu Oppenhaim, Ingelhaim, Altzey, Nierstain, Saulhaimb, Mommenhaimb, Schornshaim, vnnd andern geschehen, welches alles doch keine Comitatus, sonder mehrer thails nur eintzige Dörffer, in Summa, der Edelmann liesse sich damaln von keinem Bawrn vrthailen, sonder allein von ihres gleichen; Hinc tantopere decantatum illud verbum PARIUM, ta??? in Germania, quam Gallia et Anglia, Originem procul dubio dicit. Iudicabant ergo Comites tantum super causis levioribus, et inter viliores personas, ut


page 769, image: s0763

supra probatum. Nobilium autem lites dirim ebantur a missis Regnis forte, aut per amicabilem compositionem aliorum nobilium, quod adhuc ante 100. 200. 300. annos valde usitatum fuit, aut per Comitem Sacri Palatii, qui proximus erat a Rege, aut denique a Rege ipso: wie solches in Criminalib. Caroli M. Oratio ad nobiles si ve milites, si tamen autentica ist, bezeuget his verbis: Vos autem caveto, ne tantum decus, tamquam Privilegium iusto bellorum labore partum, aut ebrietatis aut scurrilitatis, aut alio quo vis vitio maculetis, ne quod largimur vobis ad gloriam, redundet ad poenam, quam de vobis sumen dam, si forte exc esseritis, NOBIS et successoribus nostris Romanorum Regibus perpetuo reservamus.

Item: Ite milites mei, vos Heroes vocabimini, Socii Regum (non mancipia Comitum) IUDICES CRIMINUM, etc.

Welches alles (daß nemblich die Comites nicht mit dem Adel zuthun gehabt, sonderdas alles den Adel belanget, per Missos expedirt worden) ex Turonensi lib. 11. cap. 44. bestärrigt wird, ibi: Ludovicus Rex. Volumus atque iubemus, ut missi nostri (2. Speciales Commissarii, non Comites pagorum) diligenter inquirant, qno liberi homines (id est nobiles) in singulis Comitatibus maneant; Hinc vero ea diligentia et ratio examinetur, per singulas centenas, ut veraciter sciant illas, atque describant, qui in exercitatam possint ire expeditionem. Hactenus Turonensis. Quo praesupposito (nempe nobiles Comitibus sub Carolo M. subiectos non fuisse, quaeritur iam, qua die, qua hora, quo loco, quibus testibus, a quo Imperatore nobiles, in praeiudicium totius Imperii fuerint ab Imperio per stupendam prodigalitatem alienati, idque hereditarie et irrevocabiliter? Vnd demnach der Adel damal der einige Stand im Reich gewesen, sonsten keiner mehr, auch noch heutigs Tage, vnd vorhin allzeit in Regno Francorum Domanium Regis inalienabile gewesen: fragt man, ob der Adel auch in solche alienation aller Reichs-Ständt consentirt habe, oder ob ein Kayser oder König auch könne alle seine Freye Ständt auff einmahl, oder auch successive [orig: successivê] omnes tamen (aut si non omnes, demonstretur quos et quos non) prodige hinwegk schencken? inprimis cum in hisce regionib. cessaverit ratio, propter quam partium Saxoniae et Bavariae alienatio facta fuit: longior nimirum absentia Regis vel Imperatoris, vicinitas hostium, et consuetudo rebellandi subditorum. Ob nit solche Ständt etiam post mille annos können ad libertatem provociren, quaeritur?

Ecum praecipuum signum subiectionis sit homagium: Quaeritur iterum, Welchem Vörtzogen in Schwaben oder francken, welchem Candgraffen oder Pfaltzgraffen, oder andern Graffen, dise drey Ritter Craiß, oder ein Thail darvon, mit vund neben den Bawren jemahln gehuldigt haben? vnd weiln sie hentigs Tags nicht mehr huldigen, quo anno, die, qua de causa, sie ausfgehörthaben solche Duldigung zulaisten?

Welches alles meines ermessens, nicht vmbstosset, was ex iure feudali de Valvasoribus et Valvasinis ex Cuiacio angezogen wird: Dann 1. So begreifft das Ius Feudale, collectum ab Oberto de Orto et aliis, mehrerthails nur consuetudines Longobardicas et Mediolanenses in sich, et in plerisque (nisi in quibus usu receptum.) nihil ad nos, ut post alios, etiam Reincking tradit.

2. Longobardi seynd Sachseu gewesen, keine francken, vnd haben diese Gentes diversissimas, imo plane contrarias consuetudines gehabt: Daher seynd noch heutige Tage zween Vicari, daß Reiche, einer deß fränckischen, der ander deß Sächsischen Rechtens. Quid ergo ad Francos Ius Saxonicum vel Longobardicum, sonderlich weiln die Longobardi ohne zweisfel post constitutum plane novum Imperium in Italia, pro commoditate novi illius Regni, ihre consuetudines geänderthaben.

3. Sohar jede Curia ihre eigne consuetudines, vnd gehet nit ale nur in


page 770, image: s0764

defectum propriarum, auff diese exoticas.

4. Et quis unquam vel fando in hisce Regionibus audivit nominari Valvasores et Valvasinos, es seynd allen alten vnnd newen Teutschen Politicis vnnd Historicis Böhmische Dörffer. Wan zaige mir etwas darvon sub Ottonibus, Henricis, Fridericis, bey einem Teutschen Scriptore. 5. Wann Cuiacius recht sagt, quod hisce verbis, Valvasini sunt, qui a Valvasoribus investiuntur, vera nobilium definitio comprehen datur, so muß necessario folgen, 1. quod non si nt nobiles, qui non habent feuda a Valvasoribus, sed tantum ab Imperatore, aut mera bona allo dia, quae opinio iam diu explosa et mani feste falsa est. 2. Muß folgen, daß vor Auffkommung der iurium feudalium, vnd sonderlich Valvasorum, als Ducum et Comitum hereditariorum, gar keine Nobiles gewesen, quod iterum falsum. Dann auch schon Iulii Caesaris et Taciti Temporibus infinita multitudo nobilium in disen Canden gewesen: wie der Here selbsten in seinem angezogenen tractatu sehr stattlich bewehrr vnnd außführet, dann die Teutschen wurden abgethailt in Adelingos, Frilingos et Laffos, et his proximos Libertinos. Nobilium maximum fuisse numerum puto, wie heutigs Tage in Polen. Francos, scribit Turonensis. lib. 2. cap. 9. transacto Rheno Thuringiam transmeasse, ibique Reges Crinitos (Pharamundum et posteros) super se creasse, DE PRIMA ET NOBILIORI SVA FAMILIA. Ergo iam Anno 420. nobiles Familiae apud Francos erant, et quidem plures. Ubi autem tunc latitabant nomina Feudorum, Vasallorum, Valvasinorum, nondum erant in rerum natura, ut puto.

Ja es müßte zum dritren folgen, daß mehr als 500. der vornembsten Adelichen Geschlechter in den dreyen Craisengar nicht Edel seyen: dann es ist beweißlich, vnd gehe man von einem Stamhauß zum andern, sowirdt man befinden, daß noch vor 200. oder 150. Jahren, alle Stamhäuser allodial gewesen, vund seyther allererst, mehrers Schutz vnd anderer Vrsachen wegen, post tempora Rudolphi I zu Lehem auffge, tragen worden; Gemußte zum vierdten folgen, daß ein Valvasor, dasist ein Fürst oder Graff, der von einem andern Valvasore, oder auch von einem Valvasino oder Edelman Lehen empfienge (wie wolsolche casus wußte anzuzaigen) seinen Stand dardurch verliehre, vnd zu einem Valvasino, oder wolgar zum Bawren würde; Dann Vulteius, Barones et alios Nobiles Nobiliores, die voruembste ältiste Geschlechter, vocat Valvasores mai ores, reliquos Nobiles, Valvasores Minores nominat, Valvasinos autem putat ignobiles plane esse. In summa, man waißt noch nicht, was Valvasores Maiores, Minores oder Valvasini gewesen; Darvmb kanich dem Cuiacio (cui consentit Petr. d. Andlo. 2. cap. 12. fol. 117.) nit glauben, daß, sive origo sive definitio nobilitatis primariae vel inferioris, maxime in diesen Landen a feudis dependire (welche quaestion auch Reinckingg tractirt) minus, daß nostri Nobiles Valvasini seyen, qui proprie non erant olim Vasalli. tit. 1. lib. 1. Feud. Der gestalt wäre manchem Edelman, auch mir selbstengar leicht quaestio Status zu moviren, dann vor 150. Jahren ist das Stamhauß Gemmingen noch Allodial gewesen, hernach Speyr, et tandem Würtemberg auffgetragen worden: Ergo so müssen Speyer vnnd Würtemberg allererst meine Vorältern zu Edelleuthen gemacht haben, vnd sie vorhin keine gewesen seyn, ja wir müßten noch nicht Edel seyn, per textum in tit. 10. lib. 2. Feud. ibi: Ceteri vero, qui ab antiquis (id est, ante conscriptos libros Feudorum) temporibus beneficium non tenent, licet noviter a Capitaneis vel a Valvasoribus acqui sierint, plebei nihilominus sunt. Der gestalt wären wol alle Edelleuth Bawren. Dann ich glaub nit, daß ein einiger Edelmann in disen Landen, tempore Friderici I. et Oberti de Orto ein Ceh???gut besessen, dergestalt müssen auch die Graffen von Oettingen, vnnd andere Graffen mehr, die ihre Graffschaffren iure allodii besitzen, keine Graffen seyn,


page 771, image: s0765

auch die ihre Graffschaffren allererst vor 100. oder 200. Jahren zu Lehen auffgetragen haben, damals allererst zu Graffen worden seyn. Jaes müssen vil vnd fast alle fürsten, das Ius haben, Graffenzumachen: quia de Comitatibus quibusdam investiunt, welches doch keiner niestatuirt hat, oder wann noch hentigs Tags Valvasores Valvasinos machen können, concedendo ipsis feudum, so kan ein jeder Graff einen freyen Reichs vom Adel machen, quod absurdum. Valeat ergo Cuiacius, vnd lassen sich Iura feudalia sive consuetu dines Longobardicae auff vnsere Teutsche herkommen nicht allzeit accom modirn.

Etliche wollen Originem deß Adels von den Erbämptern der alten Stiffter deduciren; ego autem compertum habeo, man habe auß den fürnembsten Edelleuthen vnnd Geschlechtern die Erbämpter besetzet, aber gar nicht econtra, non Nobiles zu Erbämptern gezogen, darauß endtlich der Adel herkommen wäre; Der Adel hat sein Originem nicht von Pfaffen, ist vil älter; Officiales illi haer editarii, sive Mini steriales, ut quidam vocant, non sunt nobilitati per officium, sed iam erant Nobiles, antequam fierent Officiales, imo nobiles nobiliores, ut ita loquar, das ist, die ältesten vnnd fürnembsten Geschlechter, ad talia officia hereditaria promovebantur, uti etiamnum ho die fit, exempla sunt in promptu. Vnnd wann die Edelleuth von den Erbämptern her kommen, wo seyndr dann die Geschlechter vnnd Edelleuth alle hinkommen, die tempore lulii Caesaris Pharamun di infinito numero gelebr habem? haben dann die selbe keine posteros verlassen, daß die Bischöff wider so vil newer Edelleuth hätten machen müssen, vnd wer hat ihnen potestatem nobilitandi gegeben? Der Bischoff zu Bamberghar alle Weltliche Lhursürsten zu Officierern, hat er sie darumb zu Churfürsten gemacht, oder kommen darumb die Churfürsten originaliter von einem Bischoffe von Bamberg her? Ich halte vilmehr dar für der Adel in den dreyen Ritter Craisen seye in trip lici vel potius quadruplici differentia. Die erste seyen quasi Aborigines a primis anti quissimis Germanis et Allemannis, horum Regionum incolis oriundi: nam et apud illos antiqui ssimos Germanos distin citones ordinum, et ita nobiles et ignobiles fuisse, Tacitus, Caesar, Atheneu, ex Posidonio, Adamus Premensis et alii demonstrant. Die andere kommen her von den Romanis, welche ihren Militibus in Germania trans Rhenum praedia distribuirt haben, sub conditione, si ipsi et haere des ipsorum militarent, possidenda, darunder seyndt ohne zweiffel vil Centuriones, Tribuni, Equites Romani, ja auch erarmte Patritii, id est, Senatorum Filii gewesen, dise, nach dem sie ein hundert vnd mehr Jahr da gewesen, seynd sie hernacher bey der francken Einfall, dulcedine soli nativi illecti, da gebliben, vnd haben sich (wie auch erliche andere ex primo genere nobilium, nempe aboriginum) den Francis Victoribus zeitlich accommodirt. Stynd derowegen nicht wie die andere obstinatiores, in servitutem redigirt worden. Die dritte, et qui dem maximam partem deducire ich, a Victoribus Francis, quae gens liberrima semper fuit: Die vierdt, seynd Nobiles recentiores, von den Imperatoribus inde a Carolo Magno adhaec usque tempora nobilitati, welche doch nicht leichtlich gleich in der freyen Ritterschafft Matricul recipirt werden.

Wann man dann ex antedictis gestehen muß, daß vor dem Anfang Feudorum, Valvasorum et Valvasinorum, ja auch vor dem ersten Anfang der Erbämpter der Bistumb vnd fürstenthumb, auch Edelleuth gewesen seyen, die keine Valv asini noch Officiales oder Erb Officirer, sondern liberi gewesen, (uti omnino in hisce Regionibus pleriqueve, si non omnes fuerunt) so fragt man billich, ob dann dieselbe freye vom Adel, die weder Vasalli noch Valvasini, weder Officiales noch Ministoriales gewesen, ohne Wittelbar dem Reich oder einem fürsten underthan gewesen? Seynd sie Reichs frey gewesen, wann haben sie angefangen


page 772, image: s0766

Landsässen zuwerden, wie vnnd warumb? Will mansagen, sie seyen dero Landtsässen gewesen, quaeritur, wer, vnnd wann sie zu den Landsässen gemacht? will man sagen, deren vom Adel subiection habe von den Lehen ihren Anfang vnd Orsprung, so ist solches wider viler vornemmer recentiorum Iurisconsultorum wol fundirte Opinion, Vasallagium non importare sub iectionem. Geist wider die kündrliche Experientz, daß mancher Schwab hat Lehen von Dessen, Wormbs, Wentz, et aliis. Wie wurdem sich doch der Lands-Fürst vnd der Lehenhere mir einander vergleichen, die gute Lehen seynd alle freywilliglich auff getragem, die schlechte allein auß Gnaden gegeben: ich beruff mich auff alle Lehenbrieff. Quis autem credat, daß einer die Servitut vnnd Slaverie werde erkauffen, oder auch offt vmb 2. oder 3. Gulden Einkommens wegen, an sich geladen haben, ich hab selb sten solche geringe Lehen von 3. oder 4. Gulden, seyndt darzu die allerältiste von 300. Jahren. Et posito, es hätte einer oder etliche solches wollen thun, ob darumb zupraesumiren, daß alle vom Adel solche Bestien gewesen, die ihr Libertet veracht, vnd darzu von ihrem ordinario Magistratu abgefallen, vnnd sich einem an dern subicirt. Et posito iterum, sie wären so vergessen gewesen, ob auch die Römische Kayser in solchen Abfall bewilliget, vnd ob er nicht könne solche Servos fugitivos, als deroselben verus Dominus, ex fuga quandocumque retrah iren vnd undiciren?

Zur andern Dauptfrag zuschreitten, so kan ich auch sehr schwärlich glauben, daß jemahls die jetzige freye Reichs Ritterschafft, der altem Schwäbischen, oder fränckischen Dörtzogen, oder auch Pfaltzgraffen am Rhein vnmittelbare Vnderthanen gewesen seyen, vnd von denselben a ctive et passive recht geben, vnd genommen haben, praesumitur autem pro Libertate, vnnd ligt mir die Probatio nicht ob.

Ja ich glaub auch nicht, daß jemals ullus Dux Sueviae universam Sueviam, ullus Dux Franconiae, universam Franconiam, Comes Palatinus Rheni, omnem tractum Rheni absolute beherie schet, mit aller Lands fürstlichen Dohen Obrigkeit, et iure territoriali, vnd also conclusum, quod aiunt territorium gehabt habe, sondern nur hine inde dispersas certas particulas, die Einkommen, Leibaigne, et per consequens die Dörffer, in welchen lauter Leibaigne weren, ut ego existimo, es wirdt schwärlich ein anders erwisen werden, die vberige Güter waren deß Reichs, als sonderlich die Stätt (deren damahls im Reich wenig waren) wie auch alle andere fürsten, Stifftre, Graffen, vnnd vom Adel dem Reich allein zustunden, dise besassen auch vil Lands vnd Güter, auch Dörffer, vnd war nicht alles allein der Ducum Sueviae, Franconiae, etc. Ja das weniger Thayl deß Lands war ihr, sie waren nicht Domini totius Sueviae, deß gantzen Craises, sed Duc es in Suevia, in Franconia, id est, in parte aliqua Sueviae, Franconiae, ad partem Rheni, Von den alten Pfaltzgraffen am Rhein, ist offenbahr, daß sie noch vor 400. Jaren keines Schuchsbrait ober halb Bacherach gehabt haben, da sie doch jetzo vnderhalb Bacherach nichts mehr besitzen. Daß auch die Schwäbische Graven, Edelknecht, vnd Stätt Conra do Duci Sueviae, postea Imperatori, nicht subiect gewesen, tamquam Duci, haben wir ein klaren Text in Prooemio ordinationis antiquae Rot Wilensis de Anno 1147. §. Wann aber Pabst Innocentius, ibi: er zwang auch alle fürsten, Graffen, Edelknecht vnd Stätt, die dem heyligen Reich zugehören.

Nec movet in contrarium, daß sie Du ces Sueviae, Franconiae, etc. genennt worden: a den ominatione enim, non firmum ducitur Argumenttim. In Spannien, vnd sonderlich Engelland schreibt sich mancher Dux, vel Comes, von einem Land, darinn er sehr ???nig oder nichts besitzet, sondern es ist wol alles deß Königs, wie solches auch Betlehem Gabors Evempel beweiset, der ist von Reyserlicher Wayestät schon längst Princeps Hun gariae tituliert worden, ist darumb nicht Herr


page 773, image: s0767

vber Dungarn, in Engelland ist solches gemain.

Interim non nego, daß sie nicht (ut tunc erant tempora) reich vnnd mächtig gewesen seyen, ich glaub auch, daß sich der benachtbarte Adel propter opinionem virtutis sehr zu ihnen gehalten, wie noch heutigs Tags vom Adel geschicht, auch wo sie keine Landsässen seyndt: man hat ein Evempel andem Friderico Victorioso Palatino vor 150. Jahren; ja hat doch noch vor 100. jaren frantz von Sickingen ein Edelman, proprio nomine 2000. Reutter können zusamen bringen, vnnd grosse Stätt belägern. Es kan auch wol seyn, weiln sie den Kaysern sehr nahe verwandt, die Kayser aber fast stätigs, ausserhalb Teutschland in Kriegen occupirt gewesen, daß sie von ihnen ad tem pus zu Gubernatorn nom ine Imperatoris, oder Vicarlen einem gantzen Craitz, oder auch weiters verordner worden.

Vnnd wird alles, so ich bißhero angedent, desto mehr bewehrt, durch die Erörterung der frag von den Landgerichten: dann haben die Duces Sueviae, Francomae, etc. ein conclussum territorium vnd Landts fürstliche Obrigkeit gehabt, so muß notbwendig folgen, daß ihnen die Landtgericht in Schwaben vnnd francken zuständig gewesen. Vnd daß ipsorum nomine daselbsten ius et iustitia admini strirt worden. Solchs hat aber meines wissens nach, niemand gesagt, sondern es seynd vor 500. vnd mehr Jaren, mächtig vil Landgerichten gewesen, die man die Kayserliche Landtgericht genannt, allda alles in Razserlichem Namen verrichtet worden> gestalt auch noch Anno 1282. Schweickhart von Gemmingen, Kayserlicher Landrichter zu Wümpffen gewesen: Dann lang hernach allererst etliche Landtgerichten in Schwaben vnnd francken etlichen Reichs Ständen vbergeben worden. Welches ich doch anderst nit verstehe, als daß sie erbliche Landrichter nomine Caesaris seyen, wie die Graffen von Sultz Erb Voffrichter zu Rotweil.

Sed posito Duces Sueviae et Franconiae, Comitesitem Palatinos Rheni haben Edelleuth zu Landsassen gehabt, so wurden doch derselben wenig etwan vmb Waiblingen, Göppingen, vmb Würtzburg, vmb Bacherach, vnd ein Thail der Mosel gewesen seyn: Was seynd aber die andere gewesen, freyoder Landtsässen, et cuius? dann einmahl ex supradictis certum, daß derselben Dörtzogen keiner einen gantzen Craiß reglert hat.

Sed et hoc dato, die alte Vörtzogen in Schwaben, francken, seyn Lands-Fürsten, et Domini territoriales deß gentzen Craiß, vnd also der Adel Landsässen gewesen, vnd seyen dem Kayser oder Reich widerumb haimbgefallen, so folget darumb nicht, daß die vom Adel, nicht freye Reichs vom Adel, sondern deß Kaysers Landsässen sollen titulirt werden, vnd seyn. Dann seynd sie universales Domini territoriales gewesen, so muß folgen, daß ihnen die Graffen, ja auch die Stätt gleicher gestalt subicirt gewesen. Wienun dieselbe post exstinctas illas Ducum familias, wider zum Reich kommen, vnnd Ständ seynd, wie vor, warumb nicht auch die Edelleuth? cum unum quodque facile redire soleat ad suum principium. Also gehet es auch mit den Pfandschillingen, wann sie abgelöser werden, also auch in franckreich mir den Appennage Ländern, die man deß Königs Söhnen oder Brüdern gibt.

Daß erliche (wie mir gleichwoln anch nicht vnbewust) et inter alios Goldastus darfür halten: Ob sollte der Adel antiquitus nur modicam cohercitionem, gar aber nicht ius gladii gehabr haben, welches ich also nude et generaliter nicht wol begreiffen kan. Anetlichen Orthen ist es noch heutigs Tags wahr, als utplurimum im Ottenwald, non tamen semper, also auch in den beeden Zenten, auff dem Craichgäw, ausser derselben Zenten begriff aber gar nicht. Interdum et Nobiles sibi vigilarunt [orig: vigilârunt], hat einer fein gjantze Graffschafft geschenckt bekommen, so hat er etwan ein Dörfflein verdient; es seynd doch die alte, ita nominati Comitatus


page 774, image: s0768

sub Carolo Magno, nicht alle ita in corpore verschencket, quis hoc dixerit, sondern gar vil seynd membratim yerrissen, nobilibus, monasteriis, et aliis geschencktwordem. Wo ist da die Obrigkeit gebliben, oder hinkommen. So seyndt auch die Grentzen der alten Graffschafften sehr verloren, darumb sihe ich keine Vrsach, warumb die vom Adel nicht sollten ab anti quissimis temporibus ius gladii et merum Imperium in ihren Dörffern gehabt haben können: exceptis illis locis, wa die Centenae im herkommen, deren auch droben gedacht. Ich glaub auch nicht, daß Conradus Dux Sueviae, die Dohe Obrigkeit Michelfeld oder Dreschklingen gehabt habe, oder jemahls daselbsten ipse vel ipsius ministri eius nomine, einen iustificiren lassen. Quis ergo merum Imperium ibi et in vicinia habuit? quis delin quentes punivit? si nec ipse, multo minus Conradus Francus, aut Conradus vel henricus Palatini habuerunt. Caesar certe non, nam nulla exstant ibi talis alicuius Caesareae criminalis exercitae iuris dictionis vestigia. Wol aber in der zwo Meil wegs von dannen gelegenen zent, die Stieber zent genannt, welche noch heutigs Tags vom Reich ein Pfandtschilling ist, und hiebevor den Edelen von Dirschhorn, heutigs Tags aber Chur, Pfaltz verpfänder ist; aber im Obern Craichgäw, und von dannen biß in das Land zu Würtemberg, und gar an die Donaw hinauff, auch dem Rhein hinauff, biß uber Straßburg, ia Basel, waißt man von keiner Zent. Wer ein Dorff hat, besitzet es utplurimum cum omnimo da [orig:] iurisdictione, wenig außgenommen, da etwan gratuitae, conditionirte concessiones oder Pacta vorgangen. Wann man nun dem Adelan solchen Orthen wolte ius gladii absprechen, wem wolte mans zu sprechen? haben doch Vicini Principes alle ihre Land litulis particularibus, utplurimum von Edellenthen, Stifftern, Graffen, etc. an sich gebracht, vnd also nicht mehr iuris, als die primi possessores auch. Sohat auch der, so ihnen die Vogtey geben, ihnen die Vohe Obrigkeit auch geben können, ja auch wollen: weiln er vnnd seine Successores so vil 100. ja 1000. Jahr solche niemahle exsercirt, noch einen Diener, der sie Imperatoris nomine exserciren sollte, bestellt (dann die Landrichter waren nur auff die Civilia iudicialia bestellt ( sondern Sciens et Prudens die Nobiles exerciren lassen. Goeddaeus redet in hac [orig: hâc] materia sehr vngereimbt von der freyen ritterschafft, wie ein Blinder von der farb: Vrsach, er ist in der Landsässerey gebohrn, erzogen, vnd weiter nicht kommen, waiß nicht, was die freye Rittersch afft für ein Thier ist; ipsius absurde dicta refutationem non merentur. Die Graffen von Catzen. Elenbogen seynd potentes gewesen, haben aber nie keine Landrsässen gehabt. Landgraff Georg (moderni Principis Avus) hat es angefangem zu praeten diren An. 1566. et lis adhuc pendet in Cam era. Zigenhaim ligt im fürstenthumb Hessen, seyndt selbige Graffen selber Landsässen gewesen. Von Niede waiß ich kein Grund, halte es sey vi et de facto geschehen, wie es mit denen im Ginsseckerthal auch ergangen, alles bey Menschen gedencken. Die gute Leuth haben sich wegen manglenden Schutzes, durch vil Trangsaal außmatten lassen, vnnd keiner endtlichen rechtlichen Eröterung erwarter, ausserhalb deren in der Obern Graffschafft Catzen Glenbogen. Gs seynd laider dem Adler per potentiores successive hin vnnd wider vil federn, nicht nur Adeliche, sondern woln grössere außgeropfft worden.

Wie es mit dem angezognen Evempelder Verrschafft Vohenberg beschaffen, waiß ich nicht. Posito, daß dieselbe vonm Adel keine hohe Obrigkeit von Alters gehabt haben, sonder seythero praescribirt, oder sonst aliter acquirirt, oder auch noch nicht haben, wie dann deren Evempel vil mehr gefunden werden: so kan doch solches den jenigen, die solche haben, nicht praeiudiciren: a singulari enim ad universale nihil concluditur.

Zum vierdten, daß auch Graffen befindtlich, so die Iurisdiction uber die


page 775, image: s0769

in ihren Graffschaffren gesessene vom Adel gehabt, vnd noch praetendiren bin ich der Mainung, daß woletliche bißweilen inter nobiles recht gesprochen haben mögen: sed et e contra saepius Nobiles Comitibus ius dixerunt, aber solches alles per prorogationem partium, es ist ein willkührliches, vnnd von beeden Thailen eingewilligtes Sprechen gewesen: dann weiln damals kein Kayserl. Cammergericht, vnnd die Kayser ut plurimum auß dem Reich waren, so suchten die Partheyen will. kührlich Recht, wa sie köndten: wie ich dann derselben Acten sehr vil gehabt, sonderlich vnder andern die sehr namhamffte Sach, da einer von Remchingen, vnd ein Göler an acht vnder schidlichen Orthen super ea [orig:] dem causa diversis temporibus litigirt sine effectu, biß endtlich der Kayser Derin Görgen von Gemmingen, I. V. D. vnnd Thumbprobsten zu Speyer zum Commissario verordnet, der die Sach außgetragen. Gemaingklich hat einer, so vorderung gehabt, oder von einem andern beschwärt worden, drey fürsten, Graffen, oder auch wol mehr ernandt vnnd vorgeschlagen (welcher Schreiben ich gar vil gesehen) vnnd seinem Gegenthayl geschriben, er möge vor derselben einem Recht leyden, nemmen oder geben: hat nur der Gegenthayl vor gar keinem recht geben oder nemmen wollen, so hat der ander sich allenthalben bey guten freunden dessen beklagt, ihm ein anhang gemacht, vnnd dem Gegenthayl eine fehde zugeschribem, daher ist kommen das faustrecht, vnd noch heutigs Tags d??? Rechht der Außträg: longa enim et inveterata illa consuetu do tande confirmata est per lege.

Die fürstenbergische vnd Helffenstainische angezogene docum enten, möcht ich in Forma [orig: Formâ] wol sehen, wurde sich ohne zweyffel die Antwort fauch finden, sonderlich von denen, die damit interessirt seynd. fast gleichmässige argumenta, hat auch Chur Pfaltz wider den Adel gebraucht, inter alia auch einen Brieff vorgelegt, in welchem die Wort auch befindtlich, Nobiles, Ignobiles: sed frustra. Dann solche argumenta von Kayserl. Mayest. in Necker geschetzt worden. Annquae istae Scripturae ita sunt intelligendae, ne inde sequatur absur dus in tellectus. vnd kan der Helffenstainisch Lehenbrieff gar wol de directo domino feudorum de pen dentium de illo Comitatu verstandem werdem, quae feuda Nobiles possid ebant.

Auch ist vor Zeiten noch ein tertium genus hominum gewesen, freyburger, Geschlechter, qui et ipsi Nobiles dici volebant, ut nunc etiam, seynd darumb keine freye Reichs vom Adel, es ist ein grosser Vnderschid. So ist vor zeiten ein armer Zustand im Reich, vnd magna simplicitas hominum gewesen. In libro traditionum Fuldensium seyndt in grosser Anzahl in strumenten zufinden, in welchen allem Wasserbäch Mühlen, Leuth, Leibaigne etc. tradirt werden, da doch an manchem daselbst benambten Orth, niemahln kein Bach, oder etwas dergleichen gewesen, sonder offt nur ein schlecht Stuck Wisen, vel tale aliquid. Ich hab selbsten dergleichen vil Rauffbrieff, es hat schlechte Concipisten damals geben, haben sich certarum formularum gebraucht, es schicke sich oder nit. Vnd solche Lehenbrieff seynd quoad liberam Nobilitatem Imperii niemahln ad effectum kommen, ja wol nie fürgewisen worden, oder ad notitiam deß Adels bracht worden, biß jetzo; Wie auch ebenmässig der Graff von Ost frie´land vil Jahr haimblich mit denselben Landen sich hat belehnen lassen, ehe ers hat offenbahrn dörffen, biß er seinen Vortheyl ersehen; Ihme ist es per arma et varias artes geglückt ad tempus, gehet nit allen also an, vnd regen sich Ost friesen auch noch, ist nit aller Tag Abendt.

Iam coincludebam, so fällt mir aber ein, daß hieoben der Aureae Bullae vnd der beschreibung der Reichsständ zu Reichs Tägen gedacht wordem, darbey erinnere ich mich, daß auß den Actis daß gemainen Pfennings de An. 1495, Offenbahr, daß noch damahls die Schwäbische Ritterschafft S. Georgen Schilts am Dögaw, unnd weit unnd brait da herumb, wie auch in der Mortenaw zu den Reichs Tägen


page 776, image: s0770

erfordert worden, warumb nicht auch die ander Craiß oder Viertel, die doch gutenthails mehr Regalien, Vochheiten vnd freyheiten besitzen, ist wolzufragen? Ich waiß kein andere Vrsach, als daß vor alten Zeiten, kein Reichs-Stand in specie zu den Reichstägen erfordert worden, sonder die Reichs-Täg seynd nur in genere per edictum außgeschriben worden, als aber die Ständ anfiengen sich fahrlässig einzustellen, ist er stlich Fridericus Tertius, ut puto, vervrsacht worden, die Ständt in specie zu vociren, da dann per negligentiam et incuriam Secretariorum et Consiliariorum Imperialium, gar vil Reichs Ständ anfangs lange Zeit, vbersehen worden, jaes seynd vil fürsten, als Volstain, Pommern, Meckelburg, etc. lang Jahr zu den Reichs-Tägen (wie ich gehört hab) weder erfordert worden noch erschinen: daher dann auch die noch wehrende Session Stritt kommen; Daher ist auch kommen, die summa imperfectio der alten matriculn. Wer will sich dann verwundern, daß thails Ritterschafften vbersehen worden? gleichwoln hat man die nächste am Kayserlichen Doff vnd den Kayserlichen Rähten bekandteste erfordert vnnd beschriben, als die in der Mortenaw vnnd S. Georgen Schilt im Degaw, ni fallor, auch die zur Burg fridberg gehörige. Weiln dann ohne das ein grosser Thail deß Adels mit den Chur: vnd fürsten zu den Reichs Tägen zukommen pflegen, welche der Ritterschafft Sachen, wo nöhtig, verrichten können, haben sie solche Vbersehung desto weniger geach, tet, sonderlich weil sie gemaint haben, es sey ein Nutz darbey, vnd müssen sie sonsten auch die Reichsbeschwerden belffen tragen, welches sie niemahln thun wolten, seynd also eher von den Reichs Tägenbliben. Vnd das ist eben auch die Vrsach, warumb von Carolo Quinto die Ritterschafft nit hat wollen zun Reichs Tägen erfordert werden, wieich von alten bericht worden, besorgent, sie wurdem auch zu deß Cammer gerichts Vnder haltung, vnd sonsten contribniren müssen.

Sonsten halte ich darsür, wann die Ritterschafft ad Comitia vocirt wurde, so wurde sie ihre Selsion im fürsten-Raht, gleich nach den Graffen vnnd Herin haben, vnd nach dem Evempel deroselben in drey Banck abgethailt werden, auch wo nicht drey, doch zum wenigsten ein votum conclusi vum haben, wie die Graffen, nicht nur consentiendi, wie die Stätt.

Sed num hisce Nobilium, quoad eorum personam, an vero etiam quoad sibi sub ditos immediata libertas evicta sit, aliorum iudicium esto.

37. Reichs-Statt, Freye-Reichs-Statt.

De liberis Imperii Civitatibus. vid. meum tr. singular. Item Iohan. Steinwich. de iurib. Civitatum, et Iohan. Michael Heintz. de subiectione, et libert. Imperial. Civitatum, inter disp. Argentinens. ut et Chronicon Spirense Lehmanni, passim. Dn. Mager. tr. de Advocatia, multis in locis, quae Index monstrat.

Die Reichs Stärt seynd Röm. Ray. May. vnd deß D. Reichs Stärt vnnd Vestungen, auch deroselben Patrimonium, vnd haben wegenerzaigter Trew vnd Beständigkeit ihr exemption vnd Freyheit auch thails Regalia vnd Deriligkeiten von den Röm. Kaysern erhalten, Fer dinand. II. in einem Mandat an die Reichs Stätt de Ann. 163 1. den 14. May.

Suntque Liberae Imperii Civitates loco Provinciae, Apolog. Meri Imperii Civitat. Spirens. fol. 199. ubi passim deiure Civitatum multa habentur.

ADDITIO.

Notandum hic, ant iquarum Civitatum diversissimam fuisse rationem: utpote quarum quaedam in Societatem Romanam receptae, quaedam singulari Privilegio. iure Civitatis Romanae donatae, quaedam ut Coloniae habitae, quaedam vero Municipales et privatorum iure reputatae fuerunt. Lege autem Regia [orig: Regiâ] Imperio ad P???cipem et Imperatorem delato, omnes eiusdem Imperio immediate parebant, sed successu temporis Imperatoris gubernationem certis Praesidib. Marchionibus, Landt: et Marggraviis commiserunt, et eosdem ob benemerita de certis Provinciis investierunt, et in Investituris nonnumquam Civitates Imperiales cum Investitura


page 777, image: s0771

concesserunt, nonnumquam suae potestati reservarunt, et caper Praefectum, qui pierumque Princeps seu Episcopus erat, quem Vogt appellabant, gubernabant, is plerumque Vicarium, quem Schultheissen, vel Advocatum dicebant, Iurisdictionem exercebat. Haec iura nonnumquam Imperatoris auctoritate et consensu Civium ad vicinos Principes transierunt. Hinc nata sunt iura Advocatiarum et protectionum. Lindenman. in historia Iuris thes. 27. ubi attestatur Lubecae adhuc quotannis actum Censorium sollennem celebrari in quo compareat der Vogt, repraesentans Caesareum Praefectum, quem Senatus interrogat, anne isto anno recte sit administrata Iustitia. In multis autem Civitaribus Praefecturae et Advocatiae iura ipsae Urbes a Caesaribus sibi redemerunt.

Ac sciendum porro, olim in singulis Urbibus Imperialib. Imperatores certos Ministros, vulgo Reichs Vögt, Reichs Schulthessen habuisse, qui ipsorum nomine Senatoriis Consultationib. non interessent modo, sedet praeessent. Variis quidem illi nominibus censebantur, officio et sunctione ii dem. Cum vero Urbes non supra se tantum, se etiam supra maiores capita extulere [orig: extulêre], partim prece, partim pretio, partim etiam fraudibus hosce Censores loco moverunt. Ac teste Lucio Vero in nova Apocalypsi pro innocentia Caesaris, etc. considerat. 86. fol. 254. Norici Burggravios suos pecuniis datis, honeste eiecerunt. Plures, ne huiusmodi officia aliis, quam ex ipsorum Collegiis, Imperatoribus praesentatis conferrentur, impetratis in id Privilegiis particularib. effecerunt, ut Ratisbon. et aliae multae. Ita fit ut nullum Caesar fidelem in Republ. habeat, qui ipsius causam agat, licet omnes omnino tales audire velint, Secundum Lucium Verum d. loc.

Unde insignis nominis Politici sunt et fuere [orig: fuêre], qui Imperatori consultissimum esse censent, talium Urbium Praefectos, Reichsvogt oder Schultheissen, revocare et denuo constituere, de quorum, fide et dexteritate securus esse, quique malignos in obsequio continere, queant, ac in simul efficere ut omnes in Imperatorem machinationes, et Imperio ac sibimetipsis Civitatib. (ut eventus hactenus docuit) detrimentosae confaederationcs impediantur, etc,

Huc conferunt ea quae praedictus Lusius Verus alleg. loc. fol. 252. consid. 35. habet, dum ita scribit. Urbium Liberarum et Imperialium singularis cura habenda est. Earum enim Politia ad interitum ruit, et magno detrimento Imperium afficit. Opes enim Urbium sunt. Quid pro Urbium Libertate, emendatiore politia statuendum sit, breviter annotari potest. Nisi enim illae a Calvinianis Principibus separentur, numquam tumultuum occasio deerit. Quid desit, ostendam, ex eo apparebit, quid sit corrigendum.

1. Omnibus in Urbib. potentioribus, vel astu vel auctoritate vel dignitate sunt aliqui Calvinistae magnates, illi hoc agunt, ut aliqu e Secretariis, Syndicis, aliisque sint eiusdem superstitionis.

2. Illi partim opinione sua [orig: suâ] inducti, partim pecunia [orig: pecuniâ] empti, aut promissis a Consiliariis Principum seducti, sensim Senatorum opportunos, deinde reliquos ad seditionem concitarunt. Nam populus fere inscius machinarum, aut falso persuasus, magis passus rebellionem, quam fecisse iudicandus est Expressit haec Vates Germanicus non in eleganter:

Die Herien mit Schmiralien Safft,
Seynd vbergnldet worden,
Daher kombt die arme Burgerschafft,
In disen schwären Orden.

3. Post quam agi caeptum cum Calvinistis, omnium Senatorum Libertas incisa est. Cives enim veriti sunt offendere magna nomina. Omnia enim sua dicta ad Aulas deferenda sciebant. Alii in eorum territotio vineas, vel agellos, alii cognatos habebant, alios portoria tran sire necesse erat. nemo libere loqui est ausus, alii occulte obaerati, mutationes optabant, quic quid metu, prece, favore, pretio, spe agi potest, actum est. Nulla pars artis amissa est. Haec quomodo emendari queant vid. Lucium d. loc. fol. 254. et seqq. ubi multa von Regiments verbesserung der Reichs Stätten habentur.

Imperiales autem Civitates dicuntur vel Liberae et Imperiales, Frey vnd Reichs: vel Imperiales tantum, Reichs Stätt. Inter eas, qualis sit differentia, veriis â Politicis disceptatur coniecturis, quarum illa verisimilior videtur, qua vox Liberae insignia prae aliis Privilegia denotari colligitur; Alii, Liberas dictas putant, quasi ex potestate Principum et Episcoporum exceptas, Imperiales vero, quod primoprdialiter sub Imperio manserint, Praeiudic. Cameral. verb. Civitas. Lindenman, in histor. Iuris thes. 29. ubi alios allegat. Et notandum etiam hic venit, quod scribit Felix Fabri histor. Suevor. lib. 1. fol. 102. ante tempora nimirum Friderici I. in tota Suevia non fuisse unam Imperialem Civitatem, Imperio addidit. Quamvis enim ab antiquo Civitas Imperialis fuerit; tamen per Nobiles fuit Imperio subtracta, sicut etiam modo cum Civitate Ratisbonensi contigit, etc.

Daß vor Zetten ein grosser Adel in den Stätten, auch zwischen dem Adel vnnd den Stätten vll Feindschafft gewesen, woher solches entstanden, auch warumb der Adel außden Stätten kommen, videre est apud Lerch. de Equestri ordine Germanico. fol. 44. et seqq. item fol. 74. etc.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.



page 778, image: s0772

Daß die Reichs Stätt vor Zeiten einen Richter gehabt, auch dem Bischoff obligirt geweßt vnd geschworen, vide die Wurmbsische Rahtung. K 3. et 4. b. l. M 3. b. N. 4. b. Q. 4. R. 1. b. ibi etiam Episcopo iurat, der Stätt Maister. L. 3. b. ac passim ubi de iuribus Episcopi in Civitate Wormatiensi. Ac Episcopos in Civitatib. Imperialib. habere Iuris dictionem in Cives Catholicos, scribitur in der Donawertischen Relation. fol. 22.

Liberae Imperii Civitates, die freyvnd Reichs Stätte, pari modo ut Principes, iure territorii in suis Civitatibus, earun demque pertinentiis, iura der Lands-Verrligkeit, vnd Landts-Obrigkeit, exercere possunt. Matth. Steph. de Iurisdict. lib. 1. part. 2. 6. 1. numer. 63. Klock. de contribut. concl. 10. Caspar Ziegler. in §. Landsassii conclus. 1. numer. 203. Scipio Gentil. de iurisdict. lib. 3. cap. 22.

Nam et ipsae immediate Imperatori et Imperio subiacent, ac sunt Status Imperii. Matth. Stephan. de Iurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 4. num. 35. Geil. 1. observ. 1. num. 19. vid. Pacis Composit. qu. 37. num. 59. et qu. 34. num. 26. et seqq.

Sunt etiam in matriculam Imperii, de An. 1521. confectam, relatae, quam veram Status immediati notam esse, certum est: Ut patet ex Decreto Comitiorum Ratisb. Anno 1576. §. wann auch Franckfurt, et de Anno 1548. §. wiewol auch in der Regierungs, etc. Quae et quanta iura ac beneficia habeant hae liberae Civitates, operose. d. loc. num. 205. et multis seqq. tradit Ziegler. quem omnino vide. Et sciendum, daß die Burger inn Reichs Stätten, ideo Reichs Burger genennt werden, weil sie zusambt dem Raht ein Reichstand machen, etc. Pacis Composit. Dilling. Sunt enim Cives Imper. Civitatum immediate Imp. subditi, d. Pac. Comp. qu. 37. num. 52.

Prae aliis autem multis iuribus, munita et dotata est Civitas Imperialis Fridburgensis, Auth. Deß gründtlichen Berichts, der Reichsstatt fridberg Regalien, etc. cap. 2. num. 15. et cap. 1. numer. 203. ibi: daß sie mit der reichsbehd begnadet, ihre Krieg zubestellen, die Landstrassen mit dem Glait zuversehen, Zoll, Mahlgelt, Weggelt, Bruck- Marck- Vuffgelt zuerheben, Ordnung vnnd Satzung zumachen, zustraffen, die Regimenter vnd Aempter zubestellen, Raht vnnd Gericht zuhalten, Privilegia vnd Immunitates zugeben.

Civitates etiam Imperii in suo genere eadem habent iura, quae Princeps in Principatu. Et quod Summum Imperium in Principe est Lands fürstlich, in Comite Gräfflich, in Civitatibus est Stättlich, Meichsner. tom. 2. lib. 1. decis. 8. num. 2. et 3. ziegler. d. l. num. 218. Bidembach. in quaest. nobil. quaest. 1. num. 10. vid. Riemer. de Iurisdiction. X. 2.

Von der Keichs Stätt Stand, Session vnd Stimm, vid. hac de re duo Consilia singulatim edita. An ad Comitia vocentur, et votum consultivum vel decisivum habeant) dict. Cosil. item Arumae. d. Comitiis Imperii cap. 4. num. 126. eet cap. 7. num. 145. Depotestate, mittandi Religionem in Civitatib. Imperialib. Pacis Comppsit. qu. 37. et seqq. Donawertische Relation et Refutation.

Multae variis Dominis, praesertim Ecclesiasticis subiectae, libertatem arripuerunt. Ita de Campidono, Bruschius, de Monaester. fol. 25. scribit: Erat ibi Arx vetustissima, in vicina colle Hylermontana, a praeterfluente Flumine Hylario sic dicta, quam hoc tempore disiectam etiam et vastam, die Burghald appellare solent, avita ea sedes fuit Sueviae Ducum ad tempora usque Caroli Magni. Paruit Arx una cum oppido Abbatibus. Et Anno Christi 910. Coenobium oppidum et castrum ab Hunnis Germaniam inaudentibus circumquaque direptum ac fastatum fuit. Circa A. 1336. sub Burchardo Abbate, qui fugi??? Coenobio propter impacabiles discordias Conventualium, quibus datus est Commissarius a Romano Pontifice Episcopus Constantiensis, is Gubernatorem Caenobio praefecit, aliquamdiu in Arce Hillermontana


page 779, image: s0773

sedentem Sacerdotem ac Praepositum Conradum Clangenbergerum, cui concubina Rosina Lattmerina, arcam plenam literis et diplomatibus subtrahens, literas eas quibusdam vicinis desideranter eas petentibus vendidit. His literis adiuti et anim osi ores facti Campidonenses Cives, et tali Praeposito ad Clavum sedente, qui homo ignavus, populo etiam Campidonensi ad omnia connivens, nimium aequus et propitius erat, strenue iam laborarunt [orig: laborârunt] in construendis et absolvendis urbis suae munitionibus, turribus ac moenibus. Quibus ex voto completis, coepit Campidonum erigere Christas, et dici iam, appellarique Civitas, quaeprius non clausa, sed semper Abbati aperta, et omnibus hominibus, omnibus momentis pervia erat; Tuncad se trahere et rapere multas Abbatiae libertates et immunitates, quasdem etiam cum favore et consensu Conventualium Dominorum consequi coepit. Sub hoc ipso Praeposito amisit Abbas Claves ad Portas Civitatis, quae semper fuerant prius in manu Abbatis. In Summe, utmulta breviter dicantur: Praepositus iste infidelis exstitit et infelix, ac admodum noxius Coenobii huius Administrator, quod uni Constantiensi Episcopo Nicolao et fratrum discordiis acceptum fertur.

Henricus a Mittelberg eligitur Anno 1356. sub Clemente VI. Pontifice Maximo. Sedit plerunquein Arce Hillerm ontana, hodie Burghalden dicta. lbat plerumque Alba [orig: Albâ] indutus tunica, cui pilosa crumena semper ad latus pendebat, ita solebat singulis diebus Eques descendere ex arcein Coenobium, et ibi in omnium Sanctorum templo sacrum audire. Accidit autem aliquando, ut descendente Abbate, et custodibus Arcis non admodum fideliter vigilantibus, Arxpraeter spem aut exspectationem Abbatis, nohil violentum metuentis, a Civibus circa vesperam occuparetur, et direpta everteretur ipso die S. Martini, cum invitati fuissent omnes Senatores et praecipui Cives ad peragenda sollenni pompa [orig: pompâ], et opiparo convivio uniosa Christianorum festa Martinalia. Abbas in Arcem rediens e templo, ab ingratis convivis suis depraehensus statimdeiectus dictitur e gradibus a duobus Civibus, Bustaro et Seniore Otocaro, sed elapsus est fuga [orig: fugâ] ad Schweighusium, ubi conscenso cquo rustico, concomitantibus eum aliquibus Ministris, Isnam adhuc ea [orig:] nocte pervenit incolumis. In hac [orig: hâc] seditiosä Arcis eversione amissa est Arca plena literis et diplomatibus, quam Cives incendio delerunt. Postero die eligebant sibi Campidonenses primum Consulem Henricum Sculteum, qui etiam diem hunc postea diu sollennem, et Magistratibus novis creandis dicatum, quasi festum diem habuere ad tempus usque Abbatis Iohannis de Ryetheym. Causa hius rebellionis ac foedae vastationis haec Civibus in ore erat quod ab Abbatis Servis et Ministerialibus filiae Civium vi in Arcem pertractae et vitiatae fuissent. Abbas Henricus re ad Caesarem Carolum IV. relata [orig: relatâ], effecit, ut S. P. Q. Campidonensis, et magnam mulctam nimerare, et Arcem libere redderc Abbati cogeretur, sive reaedificandam eam, sive ita desertam relinquendam, quam tamen paulo post idem Abbas Rei publicae praedictae in universum vendidit. Obiit Anno 1382.

Et idem Bruschius ad finem huius Campidonensis Monasterii descriptionem addit: Pagum Crunenfurtensem, quem hodie Memmingam vocamus, ad hanc Abbatiam pertinuisse. Et fol. 29. tradit: Circa Annum 800. paucas in Suevia fuisse urbes, imo praeter Augustam, Pfullendorphum et Campidonam ferenullas, sed pagos multos amplos, Ulmam videlicet, Grunenfurtum, Bibracum, Leutkirchium, lsnam. etc. qui omnes vicinorum erant Abbatum.

vicissim multae Civitates Imperiales, in potestatem Principum pervenerunt; quae olim liberae fuerant. Imprimis Moguntia, vide Georg. Hel Wich. in Meguntia devicta: Sicut et Austriaca Vienna, Lazius. d. Vienn. lib. 2. cap. 6. fol. m. 72.

Imperatores olim oppignorabant Civitates Imperiales. Teste documento, hic [orig: hîc] subsequenti:



page 780, image: s0774

Ich Hanß Hütter, Claß Cechner, zu disen Zeiten Burgermaister, Conrad Brunner, Beringer Zeulen, Peter Rüstel, Haintz Dinckel, Dtz Contz Menne, Ptel Leo, Contz Cechner, Ruff Wintz, Danß Mörlen, Danß Schüle, Peter Gongler, und der Raht aller, vonnd auch die Gemainden, alle der Statt zu Giengen, Arm unnd Reich, veriehen offentlich an disem Brieff, für uns und alle unsere Nachkommen, wann das ist, daß der Aller-Durchleuchtigst fürste, unser Gnädiger Herr, der Römisch König Carl, zu allen Zeiten Mehrer deß Reichs, und König zu Böhem, mit gutem fürsatz von gar rechter Sach wegen, mit Raht, Willen und gantzen Gunst aller Chur-Fürsten deß heyligen Römischen Reichs, und auch wit Raht, der Dienstherzn, und der Edlen, auch deß heyligen Reichs ergeben und verlihen hat, die Burg unnd Srart Giengen, den Edlen unsern Gnädigen Derzn, Graff Ulrtchen dem Eltern, unnd Graff Ulrichen dem Iüngern, beeden Graffen zu Delffenstain, unnd allen ihren Erben, mlt allen Rechten unnd Nutzen, die zu derselben Burg unnd Statt, und darein gehörendt, daß sie dieselben Burg und Statt Giengen, und auch ihre Erbenhabensollen und nüssen immer unnd ewigklich, für ein recht Edel Erblehen von dem beyligen Reich, als die Brieff sagendt, die die vorgenandte unsere Derzn von Delffenstain, von dem vorgeschribnen unsern Herrn, dem Römischen König, unnd von allen Chur-fürsten handt, und die wir alle gantz und getechte von Wort zu Wort ver höret, unnd gelesen haben. Nun haben wir angesehenden rechten redlichen fürsatz unsers obgenandten Derzn deß Römischen Rö, nigs, unnd auch aller Chur-fürsten, und daß sie die Gaube, und dasCeihen, mit allem Rechten wolgethun möchten, darvon haben wir alle, Arm und Reich gehuldet, denselben unsern Herrn von Delffenstain, unnd allen ihren Grben, für unsererechte Derzn, und haben auch alle Arm unnd Reich der vorgenandten Stattzu Giengen, willigklich unnd unbezwinglichen zu den Heyligen Gelehrten Aidt geschworen, mit auffgebottnen fingern, daß wir und alle unsere Nachkommen, dieselben unsere Derzn von Delffenstain, und all ihre Erben haben sollen immer und ewiglichen, für unsere rechte Derzn, unnd daß fürbaß niemand kein Recht zu uns haben solle, dann sie, noch sollen auch fürbaß niemandt erkennen für unsere rechte Derzn, dann sie allein und all ihre Erben. Diser Sach aller seynd Gezeuge, die Edlen vnsere Gnädige Herrn, Graff Ludwig von Oetingen, Graff Vlrich von Würtemberg Dörtzog friderich von Theck Graff Wilhelm von Rirchberg, vnnd der Veste Ritter Derz Brunn Güsse von Brentz, die alle, bey allen disen vorgeschribnen Sachen, den offtgenandten vnsern von Helffenstain, vnd allen jhren Grben, von vns vnd allen vnsern Nachkommen, steht vnd gantz beleibe, vnd nimmer vberfahren werdr, geben wir disen Brieff versigelt, mit vnser Statr zu Giengn Insigel, dasoffentlich daran hanger, der geben ist zu Giengen, An S. Paulus Abendt, als er bekert ward, damanzehlt, von Gottes Geburt M. CCC. darnach in dem LIV. Jahr.

Mention autem merito fit consensus Electorum: Etenim iam Anno 1216. in Curia [orig: Curiâ] seu Comiti is Principum, Herbipoli habitis, sancitum fuit, quod non liceret Imperatori aliquem ex Statibus Imperii alienare: tuncque omnrum consensu ac sententia rescissa est permutatio quaedam, per Fridericum II. facta. Hund. in Metropoli Salisburgensi, tom. 1. fol. 200.

Vicissim multae Civitates Principibus olim parebant, quae postea ad Imperium pervenerunt, reservatis tamen quibusdam iuribus, veteribus Principibus ibidem competentibus??? Episcopi etiam fere ubique iurisdictionalia quaedam, in Civitatibus, quarum Episcopi erant, habebant: ut de Ratisbona videre licet apud Hund. d. tom. 1. fol. 220. Item fol. 238. etc. ac fol. 267. De Civitatib. mixti quae sunt Status, vid.


page 781, image: s0775

me. in tract. de Iure universitat. Braumschweigische Acta contra Braunschweig, Consil. 5. Knichen. in epopsi. et Dauth. fol. 200. ac in genere de Civitatib. Scip. Gentil. 3. de Iurisdict. cap. 22. Bocer. d. lurisdict. cap. 8. num. 81. et seqq. Waremund. 2 de foederib. fol. 29. et seqq. et quod contra Civitates Imp. crimen Maiestatis committi possit, vult Bocer. tr. d. Crim. Maiest. cap. 2. num. 100. De Privilegiis Imperialium Civitatum atque Civium carundem, Pacis Composit. fol. m. 368.

Civitates Imperiales (vel expressis Caesarum Privilegiis, vel praescriptione hominum memoriam excedente, vimque et effectum Privilegii ex certa [orig: certâ] scientia [orig: scientiâ] concessi obtinente) Iurisdictioiem, quam olim Imperatores per Praefectos Imperiales (vulgo Reichsvögt) explicare solebantin urbibus suis, tam quoad causas, quam quoad personas quaesitam habent; eandemque, quam Principes, Comites et Barones, in Provinciis suis, potestatem obtinent: hoc ipsum nuncupatim stabiliente Paurmaistero. de iurisdict. lib. 2. cap. ult num. 17. et Dan. Martin. Mager. de Advocat cap. 6. num. 189.

Das Amman Ampt in den Reichs-Stätten hat dem Kayser gehört, solches ist auch nachgehends auff fürsten, Graffen vnd Derzn kommen Also hat etwan das Amman Ampt zu Biberach, die Steur vnnd das Amman-Ampt zu Buchow deneu von Delffenstain gehört

Civitates Imperiales tempore Caroli V. fere Democratiae formam prae se ferebant, quae cum seditionibus obnoxia essent, eam praedictus Imperator post bellum Smalcaldicum in Aristocratiam convertit, non tamen ubique, hat die Zünfften abgethan.

ADDITIO.

Constat Rem public. nullam diu consistere pesse, in qua Cives primi Ordinis alios ex infimo gradu in societatem, communionem que Imperii admittunt; quod suae calamitatis exemplo probant Volsinii, de quibus Valer. Maxim. lib. 9. cap. 1. Urbs haec (de Volsinia loquens) inquit, etat opulenta, erat moribus et legibus ornata; Hetruriae caput habebatur: sed postquam luxuria [orig: luxuriâ] prolapsa est, in profundum iniuriarum et turpitudinis decidit, ut servorum se insolentissimae dominationi subiceret. Qui primum admodum pauci Senatorium ordinem intrare ausi, mox universam Remp. occupaverunt. Testamenta ad arbitrium suum scribi iubebant, couvivia, caeusque ingenuorum fieri vetabant, filias Dominorum in matrimonium ducebaut. Postremo lege sanxerunt, ut stupra sua in viduis pariter ac nuptis impunita essent, ac ne qua virgo ingenuo nuberet, cuius castitatem non ante ex numero ipsorum aliquis delibasset, etc.

Vindices tantorum scelerum demum Romani fuerunt, qui a Civibus oppressis clam vocati in auxilium, misso Decio Mure, libertinos omnes superarunt, et aut in carcere necarunt, aut Dominis in servitutem restituerunt. Pflaumer. in Mercurio ltalico. fol. 152.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

38. Reichssteur, Anlag.

Reichssteur, Reichsanlag, Reichshilff, est Collecta Imperialis, quae ad utilitatem totius Imperii, universis, qui ei subsunt, indicitur. Gail. lib. 2. obs. 53. Ut est Turcica collecta, Türckensteur, Türckenhilff, Römerzug, quam collectam iura feudalia et lustinianea appellant extraordinariam Collationem, ad felicissimam expeditionem Numinis Caesarei exhibendam, tit. quae sint regal. lib. 2. feud. et l. C. de quib. munerib. velpraestat. Imdicitur etiam collecta ad conservan dum Imperii Regimen, zu erhaltung deß Reichs Regiments. Hancce Collectam Imperialem. die Reichssteur, solus Imperator Romavus, et non nisi consentientibus Imperii Statibus imponit. Hinc et in Imperii Recessibus, plerumque haec clausula adponitur; vnd haben wir vns mit jhnen, auch sie hinwider mit vns vergliche.

Vor Zeiten haben die Römische Kayser durch bestellte Officialn von allen mittelbahren Vnderthanen der


page 782, image: s0776

Reichs Stände die Steur ohne Mittel selbst, an jetzo aber durch die Stände von jhren Vnderthanen, wie solches in Sachen Teutschen Maisters, contra Oettingen berührt ist, apud Meichsnerum, tom. 2. lib. 1. decis. 6. num. 64. fol. 630 Ruland. de Cemmissar. p. 4. lib. 2. cap. 6. num. 65.

ADDITIO.

In Comitiis hodiernis frequentissimum punctum est de Contributionib. hae enim omnib. fere Comitiis a Statibus exiguntur, ita ut Paulus Iovius argute dixerit, pecuniam esse summam Comitiorum Germanicorum, Clapmar. d. arcan. rerump. lib. 6. cap. 13. nec aliter fieri posse, tenuior Imperatoris status in causa est: nam e publico et bectigalibus Imperii non modo non nervos bellorum, sed ne Pacis quidem subsidia amplius habere, ait Plugius, in orat. de Ordin. Reip. Germ. late Arumae. d. Comitiis. cap. 8. num. 26. et seqq,

Contributionis autem, quae in Comitiis imponitur, et pro qualitate hostium a quibusvis ingruit, varia sunt nomina, quae com a Turcis, iam a ducentis fere annis continue duraverit, solet omnibus et singulis Comitiis eius intuitu, die Türckensteue exigi. Huius folvendae modi hactenus duo in Comitiis observati fuerunt, quorum unus der gematne Pfenning, alter der Römerzug dicitur: deillo in Comitiis Ratisbonensibus acriter An. 1471. inter Status disceptatum fuit, ut videre est apud Christ. Lehman in der Speyrischen Chronick. lib. 7. cap. 112. demum ita consensu omnium decretum est, ait Anton. Campanus. lib. 6. Epistolat. ep. 14. utin sumptus belli, quisquis proventus annuos mille Ducatorum habeat, is equitem unum conducat, pedituem, qui quingentos. Ceteri pro portione fortunarum ad eam summam contribuant. Ceterum ubi de proventibus haberi ea ratio nequeat, de capite habeatur, ut cui mille sint aurei, quinquaginta habere de provembibus censeatur, atque ea [orig:] computatione contribuat. Fieri enim posse hoc modo, ingentem exercitum aiunt, et facilime sustineri etiam longissimum bellum. Et sunt qui assirment, si ad unguem res exigeretur, ducenta prope hominum milia cogi posse. Qui modus fubseque ntibus Comitiis, uti Augustanis 1474. Francofurt. A. 1486. Norimberg. A. 1486. Francofurt. An. 1489. Wormatiens. An. 1495. observatus fuit, vid. Arumae. d. cap. 8. num. 34. et seqq.

Alter modus est, qui nititur secundum Romanam expeditionem, nach dem Römerzug, qua [orig: quâ] Status Imperii pro obtinenda [orig: obtinendâ] et ornanda [orig: ornandâ] coronatione Pontificia [orig: Pontificiâ] Imperatori in Italiam eunti viginti milia peditum, et quatuor milia equitum, secundum taxam unicuique assignatam suppeditabant, Reichs Abschid d. A. 1521. vers. auch haben vns Churfürsten, quae quidem expeditio licet post Carolum V. a subsequentib. Imperatoribus omissa est, nohilominus tamen summa taxata a Statibus in casu necessitatis praestanda mansit plurib. Arumae. d. Comitys cap. 8. num. 38. et seqq. ] Iohan. Iacob Speidel. V. I. Licent.

39. Reichs Tag.

De Comiti is, vide omnino Dn. Arumaeum. in absolutiß. tract d. Comitii Imperii. Bertram apud eundem Arum. 1. dicurs. 9. Dn. goldast. Bohem. fol. 435.

Reichs Tag, vocatur Diaeta, et antiquissimum est Diaet pro multitudine aut conventu hominum, Goldast. ad Paraenetic. veter. fol. 371. Nithart:

Nuhatsich verkehret,
Schamloser falschet Diet ist jhr
Hoff gemehret.
Brueder Werner:
Do jhn dü vngetöfse Dier mit
Nagelen
Andas Crütze schlueg.
Strickere. in gestis Caroli M. Das er mit siner Diete
Einen Doff dar gebiert
ansinen Stulze Ache.

Inde Diaeta [orig: Dîaeta] Conventus publicus, Comitia, Cand Tag, Craiß Tag, Reichs-Tag, de quibus festivum Caroli V. Imp. dictum: Diaeta, Diaetam parit, et partus suffocat matrem. Diaetae etiam progentibus. Veteri Psalmorum Interprert: Thiat gens, Thiadon, nationes, Thiede gentes, Thiadekunne. generationes, etc.

Wie es auff den Reichs Tagen pflege herzugehen, vid. tractat singularem, qui iunctus est Chronico Spirensi Chr. Lehmanni, et consimilem tract. annexum den zweyen Consiliis, von der Reichs Stätt Stimm vnd Session.

Alii Conventus an liciti? Limnae. ad Ius Public. Dan. Ottonis. fol. 58. An Status possint personaliter ad Comitia citari? Valent. Riemer. de Iurisdict. L. 1. D???e von Adelzu den Richs Tägengehörr, v. supra verb. Reichs Ständ, etc. et Cerm. d. Equestri Ordin. German. fol. 91. et fol. 138.



page 783, image: s0777

Circa den Außschreiben zum Reichstag, sciendum est, quod praeter locum et diem etiam causae habendorum Comitiorum in iis exprimi debeant, eo scilicet fine, ut vocatus velut in antecessum mature de illis deliberare, ac Legatos suos, si quos missurus est, eo plenius, cautiusque instruere queat. Et alias regulare est, ac de cuivis citationis natura, ut praeter nomen citantis et citati, diem et locum, causae quoque in ea [orig:] fiat mentio. Gail. 1. obs. 51. Quamquam ctiam Imperator non rogandi, sed cogendi in modum literas eas ad Status emittat; quia tamen magna iuris Comitiorum pars ad eos quoque pertinet, aequum et libertati Germanicae congruum est, ut verbis compellantur, non adeo imperiosis. Hinc ab antiqua [orig: antiquâ] vocandi formä, quae quandam iussionis duritiem prae se ferre videbatur, posteriori tempore fuit recessum. Et cum Caesares vetustiores verbo gebieten, haissen, befelhen, ut in reformatione Friderici IsI. Anno 1442. et im Außschreiben auff den Reichstag zu Augspurg. Anno 1530. Carolus v. uterentur; noviores suam ad Comitia citandi auctoritatem non sine maxima insignis clementiae laude, blandiori alloquio nunc temperant, vide Bertram apud Arum. vol. 1. de Comitiis. disc: 9. th. 20. ubi addit: Idcirco magis exsistsmaverim, nec Imperatori quicquam desua [orig: desuâ] Maiestate decedere, si ita Status ad Comitis vocet, ut non täm citare, quam rogare videatur; nc Statuum Iura, Privilegia aut libertatem imminui, si venire iubeantur pro Imperio.

40. Reichsvogt, Reichsvogtey.

Vor Alters, ingemain, habennicht nur die Tlöster jhre eigne Advocatos, Vögt vnd Tastenvögt; sondern auch die Reichs Stätt jhresonderbare Praefectos Imperiales, Reichsvögt, Reichs Schultheiß vnnd Reichs Ammangehabt; Welche in Namen Kayserlicher Mayestät die Iustitiam, oder doch den Biutbann der Orthen distincte administtirt vnd verwesen (massen solches vor andern Petrus Pythaeus, lib de Comitibus Champagniae schön erklärt, vnnd nach folgender auß jhm gemachter Extract zuerkennen gibt, a quo non multum abludit Knicken. de sublim. territ. iure cap. 4. num. 302. cum seqq. multis.) daß es uch also insonderheit, vor vil hundert Jahren mit dem Stritr vnd der Statt Lindaw, eben dergleichen Beschaffenheit eraiget: In dem hochermeltes Stifft, nach seiner erstlichen durch Graff Adelbert (dann etliche von Buchorn, etliche von Bregentz, etliche von Rorbach nennen) beschehener Fundation bey Kayser Ludwig daß Andern Zeiten, auff einen Tastenvogt, vnd vnder andern dahin (besag seines ersten Anno 866 datirten Privilegii) ist befreyet worden, daß vber Ecclesias eius Curtenses, aut loca vel agros seureliquas possessiones, sich niemands Ritterlichen Ampts, dann deß Closters Advocat oder Castenvogt annemmen; Welcher anch in dem Jahr zweymahl Gericht halten, jedoch vber 12. Pferdr nicht mit sich bringen, vnd von den Gerichts gefällen, den dritten Theyl, die vberige zween Thayl aber ein fraw Abbtissin einsäcklen soll.

Ea autem, quae adhuc pertinent, et apud Pythaeum habentur, Gallice refert Erasmus a Chokier. tract. de advocat. feudal. quaest. 1. num. 9. fol. 4 et seqq.

Quae iura olim habuerit ein Reichsvogt, patescit ex duobus Privilegiis Rudolphi I. datis Civibus de Lindogia Anno 1274. et seq. ubi inter alia habentur: Utnullus Iudex publicus, Dux vel Comes, aut quilibet ex ludieiaria potestate, ipsos super possessionibus iuris forensis suae Civitatis subiacentibus, et aliis causis saecularibus seu Civilibus quibuscumque, possit vel audeat constringere; nec coram alio quam Advocato, vel suo substituto in Palatio Dn. Abbatissae, et ea [orig:] praesente teneantur querelantibus respondere, nec Advocatus, nec Dux, Comes vel alter ratione iudicii cuiuscumque in aliquem Civium praedictorum in causis, quae coram Advocato vel suo substituto sunt in Palatio Abbatissae tractandae,


page 784, image: s0778

possitvel audeat proscriptionis sententia fulminare. Praeterea, si proprius sive suus ali cuius in possessione libertatis in d. Oppido, tamquam Civis diem clauserit extremum, cuius status detegatur Domino tertia pars rerum mobilium cedet, si naturales heredes superstites videbuntur. Si non, medietas rerum mobilium Domino assignetur. Praeterea si homo Advocatitius in praedicto oppido tamquam Cicis domicilium habuerit, Advocato nullum personale servitium tenebitur exhibere. Ipso autem Advocatitio homine diem extremum claudente, Ecclesiae, ad quam spectavit, quicquid iuris ipsi Ecclesiae in defuncto, vel in iis, quae suae conditionis fuerunt, competit, dabitur sine dolo. Adhaec, quicumque aliquod praedium ad forum praedicti oppidi pertinens, quocumque titulo per unius anni et diei spatium, pacifice et quiete, sine reclamatione seu interruptione legitima [orig: legitimâ] possederit, reclamante in Provincia exsistente, illud praedium inantea pacifice possidebit. Si quis etiam a suis parentibus, sinenaturali herede migraveritab hacluce, eius haeteditas devolvetur ad patrem velmatrem. Si aute parentes non exsistunt, tunc heredes proximi ex paterna seu materna linea procedentes, succedent defuncto.

Etin altero Privilegio sequentia leguntur: Promittimus itaque dictis Civibus munere genere specialis, quod nos Advocatiam nobis et Imperio attinentem, quae vulgariter dicitur Castfogit, numquam alienabimus, obligabimus, aut commutabimus. Volentes idipsum a nostris successoribus inconvulsum perpetuitate temporis observari. Item statuimus, quod nullus Iudex publicus, nec Dux, nec Comes, nec quilibet ex iudiciaria [orig: iudiciariâ] potestate, ipsos super possessionibus iuri forensi, ipsorum Civitati subiacentibus, et in aliis saecularibus causis quibuscumque, nisi coram Advocato, vel suo Iudice substituto, in Palatio Dn. Abbatissae, et praesente Dn. Abbatissa poterit aliquatenus convenire. Praeterea proscriptio Advocati, Ducis, Comitis vel alterius Iudicis ratione Iudicii cuiuscumque ipsorum Civium intrare non debet, vel attingere Civitatem. Ipsorum etiam Civitas tali iure et libertate uti debet, videlicet, quod quicumque extraneus servilis condutionis a praedictis Civibus recipitur in Concivem, si idem per spatium unius anni, sine impeditione vel repetitione Domini sui in dictorum Civium Civitate commoratur, ita si ipsum Dominus scit in oppido residentem, deinceps liber et solutus ab omni servicio sui Domini penitus permanebit. Si autem ab eodem Cive recepto, servitium a suo Domino postulatur, ita tamen si infra terminum illius primi anni convincitur, de iure ad servitutem pertinente, quicquid Advocato de ipso nomine servitii dabitur, Dominus in tertia parte penitus contentus esse tenetur. Insuper si proprius alicuius Domini convictus ad servitutem, in saepe dictorum Civium moritur Civitate, Domino tertia pars rerum mobilium ecdet, ita si carnales heredes esse videntur, si non, tunc Domino medietas mobilium assignatur. Item, si aliquis homo Advocaticius in ipsorum Civitate est residens, Advocato desua persona aliquod servitium facere non tenetur, si autem idem homo Advocatitius, viam carnis ingressus fuerit, universae Ecclesiae, ad quam spectare videtur, quicquid iuris cadem Ecclesia in ipso vel in iis, qui sunt eiusdem conditionis, habere videtur, dabitur sine dolo. Nullus etiam Miles nec Monachus praedium aliquod in Civitate praedictorum Civium, hereditario iure acquirere poterit, nectenetur: Et si aliquod praedium alicui Coenobio, vel aliis personis Religiosis dabitur propter Deum, infra terminum unius anni vendere tenentur, quod si facere neglexerint, ex tunc proprietas eiusdem praedii ad heredes proximos tradentis succedit libere et quiete [orig: quietê]. Quicumque etiam puer cum rebus propriis a suis parentibus separatus, sine carn??? herede de hac luce emigrabit, eadem hereditas in patrem vel matrem cadet evidenter. Si autem ibi parentes esse non videntur, tunc in pr oximum heredem, sive ille sit ex parte patris, sive matris, de iure cadet hereditas.



page 785, image: s0779

41. Reymen, Rythmi.

Wann die Reymen angefangen, vid. Praefation. Parnassi Mariani, et Les Recherches d. Pasquier.

De Rythmis tam in soluta [orig: solutâ] quam in adstricta [orig: adstrictâ] numeris oratione, late Lael. Bisciola horar. subcesivar. tam. 2. lib. 15. cap. 9.

42. Raisen.

Ob das Raisen nutzlich, vid. Dn. Guli. Anton. in tract. de Rescript. Moratoriis fol. m. 488. etc.

43. Religion, Religions Frid.

De Religione et Pace Religiosa, vide omnino Pacis Compositionem. An pax Religiosa pactum vel Lex? Pacis Composit. in praefat. lit. gg. et quaest. 25. d. praefat. lit. oo. Ubi non una Religio, ibi nulla pax, ac etiam Pacis conditiones disputantur vnd machen vil vnruhe. Pac. Comp. quaest. 62. adfin. Et ubi dissensus in Religione, ibi certa est dissolution Imperii. Aliud est in Turcia; degentes enim ibi, nullam habent potestatem, sed sunt ut servi, quem admodum in Babylonia Iudaei etc.

Ob jedem vngemittelten vom Adel frey stehe, einen frembden Glauben anzunemmen: Er habe gleich die hohe, oder nur die vogreyliche vnd nidegerichtliche Obrigkeit? Bidembach. quaest nobil. 3.

Ob bey den Landsässen vnd vngemittelten vom Adel, ein vnterschid mit dem Exercitio Religionis zumachen: daß die Landsässen allein für jhr Persondas Exercitium treiben? oder solches gleich wie vngemittelte Ritterschafft in jhren Rirchen, Schulen vnd Gebieten frey anrichten können oder möchten. vide Bidembach. quaest. 4.

Ob ein gefceyter vom Adel befügt, die Religion zuändern, Erhabe gleich vor oder nach auffgerichtem Religionsfriden, den ein oder andern Glauben gehabt? vide Bidembach. quaest. 5.

Da ein fürst vnnd einer vom Adel nicht eines Glaubens: Ob sie in einem gemainen flecken oder Dorff die Vnderthanen zu jedes Glauben zwingen? Oder auff den Fall jhres widersetzens, dieselben vertreiben könden, Vnd die Vnderthanen zuw eichen schuldigseyem? vide Bidembach. quaest. 6.

Religio generale est, et in cludit omne id, quod contra conscientiam fit. Quoties igitur fit prohibitio, ne quis turbetur in sua Religione, omne prohibitum censetur, propter quod conscientia minus libera red ditur.

Cum Iurisdictio Ecclesiastica quoad Religionem, Conscientiam et Caeremonias Personarum Augustanae Confessionis suspensa dicatur ex §. damit es wider Augspurgische Con fessions- Religion, Glauben vnd Bestellung der Ministerien. Exinde concludunt, eam utique et in causis Matrimonoalibus, respectu eorumdem suspensam esse: siquidem ubi nulla Diocoesis, ibi nulla amplius Iurisdictio spiritualis. Et sub istis verbis: Religion, Glauben, Rirchen-Gebrauch (quam vis in specie non facta mentio causarum matrimonialium) putantur easdem inclusas, ex identitate rationis, et causae finalis pacis Religionis: quae utrobique eadem. Quia Legis ratio in uno casu, sicut in alio obtinet, non dicitur Lex extendi ad casum, sed dicitur istum casum comprehendere, tamquam genus suam speciem.

Praeterea laia atque alia est Religio, quoad matrimonia apud Augustanae Confessionis asseclas, quam apud Catholicos, cum illi pro Sacramento nequaquam matrimonium reputent, et aliis Legibus diiudicent hasce causas.

Habent itaque Status Augustanae Confessionis suas speciales ordinati ones Ecclesiastcas, vulgo Rirchenordnung, quibus annexae sunt ordinationes matrimonoales, Eheordnung, ubi disponitur de matrimoniis, de consensu Parentum, de gradibus, etc.

Ob in einer Reichs Starr möge ein Gesatz gemacht werden, daß keiner zum Burgergelange, er bekenne sich dann zur Augspurgischen Confession? Nego, si non ab initio tota fuit Lutherana illa civitas.

Item, wann in iner Reiche Sratt beede Religionen vblich,vnd die Catholische, offentliche Processionen,


page 786, image: s0780

Item, offentlich vnd sollenniter zu den krancken zugehen, zugestatten? welches in der Donawertischen Sach gestritten worden. Et impediri non posse tales Processiones, puto: cum qui antecedens concedit, necessario consequens permittere censeatur.

An in Civitatib. Liberis liceat repetere Monasteria etiam ante Passaviensem Transa ctionem occupata? Resp. quod sic: nam (1) hoc nullibi prohibitum. Et quod Statibus concessum, hoc non pertin et ad civitates Imperiales, ubi Caesar plus Iuris habet, qui non aggre gatur Statibus, ex Stylo illius Con stitutionis, es wirdt auch absönderlich von den Reichs Stätten et Statibus gehandler, ac Civitates Statibus opponuntur (2) sancitur in §. von Reichs Stätten, daß jeder den andern sollbleiben lassen bey der Religion; Sed propterea non impeditur repetitio eius, quod est suum. Et dicitur, bey seinen Güerern, quorum scil. dominuum habet, non quorum detentor est viloentus. Item ibi comparantur Ständt vnd beederseyta Burger, sed Status müssen wider geben, was einer dem andern ante Pacem genommen.

Catholici in materia Pacis Religiosae semper habent intentionem fundatam, et quod ab adversa parte non probatur aperte conc essum esse, prohibitum merito dicitur, vid. Pacis Composit. quaest. 31. et 35.

Per pactum et foedus, non autem per legem, haereticis pacem dari posse, deducitur in saepe alleg. Pac. Composit. in praefat. lit. vv.

De differentia deß Religionfridens mit den Reichs. vnnd Landtständen, Pacis Composit. quaest. 27. num. 44.

Notandum, si Status Imperii, secundum axioma Adversariorum, vigore Pacis Religiosae vnd Krafft der Landtsfürstlichen Obrigkeit die Clöster, etc. reformiren köndten, hätten sie solches gleich vnd zumahl gethan, nec capassent occasiones, et pedetentim hoc fecissent, man hätte auch nit vil tractiren oder handlens gebraucht.

Wie die Engelländer die Catholische tractiren, Mercure Francois tom. 13. fol. 784.

An in uno Regno plures debeant esse Religiones, Mercer. 2. opin. cap. penult. et ult. An Princeps vel Cones sub ea conditione institui posset, ne religionem muter? Iohann. Regulus in discurs. singul. ubi fol. 13. an utriusque Religionis defuncti Beati sint appellandi?

Quod periculosum sit, plures esse Religiones, vel ob religionem bellum gerere, tradit Mariana 1. Institut. Princ. 2. cap. 14. et 3. cap. 17.

De Zelo Religionis loco Ratienis Status, vid. Meillet. in discurs ad Tacit. fol. 190 Guyon divers. lecons tom. 3. cap. 10. et seqq. ubi multa de abusu Religionis.

Ob ein Religiosus könne auß dem Closter gehen, vnd wider zu den Güetern, denen Er renuncirt, gelangen? Servin. plaid. tom. 4. plaid. 16.

Turcae observatores strictissimi sunt suae legis, et tamen tolerant plane contrarias Confessiones amplectes. Les Turcs sont moins scrupuleux, que les Grecs, et que beauccup d' autres nations. Ils permettent que les Grecs Chrestiens facent leurs prieres sur la terresellee en leur prescence, et eux mesmes assistent et aident aux Grexs. Bellon. 1. cap. 29.

Licet omnes Religiones Turcae tolerent, Apostatas tamen suae Religionis, ac etiam Haereticos ut Persas acerrime persequuntur. Idque fit propterea, quia in talem Regionem pervenerunt, ubi alia religion in ust erat, quam extirpare non potuerunt. Sic et Romani moderate ab initio cum Paganis egerunt, vid. tot. tit. C. d. pagan. et ibi Commentar. Iacob. Gothofredi, quia Religio Christiana tum nova erat.

Et les Turesmesmes, qui dominent sur toutes les contrees, qu' avons susdictes, aux Coloieres font grandes aumosnes pour la bonne vie et grande obsevation des ceremonies, qu'ils maintienent. Idem 1. cap. 35.

L' Alcoran est si estroictement garde, que si quelque l~ urc avoit mue une seule lettre, ou change le stile, ??? accent, la loy commende, qu'il soit lapide des l'heure mesme. Tous Turcs ont le Alcoran susdict en si grande reverence, qu'ils le baisent et l' embrassent et iurent per luy, comme per Dieu, etc. Idem 3. cap. 3.



page 787, image: s0781

De diverses sectes, qui sont survenies entre les Mahometistes, sur le fait de leur Religion, et lemoyen qu'ils sont use d' y pourvoir. Idem 3. c. 4.

Nul Chrestien n' est fait Turc par force, mais s'il veut de son bon gre se faire Turc, il en est beaucoup mieux estime. Ceux, qui sont faits surcs par force, comme qui pour sauv er leur vie se sont faits Turcs, n' en seront pas tant estimey. Ceux qui blasphement et disent in iures a Mahomet, doivent mourir; mais la loy les absout, s'ils se veulent rendre Turcs. Idem c. 28.

Que les Turcs en toute fortune prononcent ce Mot: Alavara, id est, Dieu aidera. Parquoy estimans leur fortune predestinee, sont ha Zardeuz a tous perils, sur mer, sur terre et aux combats vide de hac re Aulae Turc. part. 1. et Bell. 3. cap. 21.

Omnia quidem plena Deo sunt, etc. sed plurimum valet ad metum delinquen di etiam presentiam Religionis urgeri. Symmach, 1. Epist. 40.

Inprimis hoc volunt persuadere, non interire animas, sed ab aliis post mortem transire ad alios, atque hoc maxime ad virtutem excitare putant, metu mortis neglecto. Caesar. lib. 6. de bell. Gallic.

Religionis zelus primum medium auctoritaris seu oboedientiae Turcicae. Tarduccius. fol. 235.

In Germania Religio a Carolo Magno per Saxoniam, et post a Saxonicis Imperatoribus per Slavonicas Provincias: Pomeraniam nempe, vicina sque Regiones, vi et bello propagata fuit. Qua [orig: Quâ] de re videri potest Albinus in der Meißnerischen Chronic. tit. 11.

De Religione multa habeo, iutr. de iurib. Maiest. Ecclesiast. et tr. d. informat. educat. etc. fol. 33. et usque ad fin. ac vid. supra verb. Retzer.

45. Reliquien.

De Reliquiis, vid. Filesacum 1. Selectar. cap. 13. et Paul. Zypaeum in analysi luris Pontificii lib. 3. tit. de reliqu. et venerat. Sanctorum, fol. 369. et seqq. Etsi alioquin novorum miraculorum aut novarum Reliquiarum receptio Episcopo approbante fieri possit, qui adhibitis Theologis ac aliis de iis decernat, quae veritati congruent; Si qua tamen gravior quaestio incidit, Metropolitani Comprovincialium Episcoporum sententiam exquirere debent (sic tamen ut nihil inconsulto Rom. Pontifice novum, aut in Ecclesia hactenus inusitatum decernatur) Cons. Trident. Sess. 25. d. invoc. et vener. reliq. Sanctor. ne irrepant falsa improborum molimina, quemadmodum Tacitus lib. 4. histor. enarrat, duo non sacra miracula a Vespasiano patrata: ut eius attactu aegra conversa est ad usum manus, ac caeco reluxit dies. Utuumque, inquit, qui interfuere, nunc quoque memorant, postquam nullum mendacio pretium. vid. Cardin. Baron. in annalib. ad An. Chr. 1027. num. 3. ubi exempla aliquot habet de nundinatoribus et falsariis Reliquiarum.

46. Remission der Maleficianten.

Deremissione delinquentium, vide Hunnium in discurs. Crim. fol. 18. etc. Mein tract. de foro Competent. rutger. Ruland. in not. ad Ferrar. Montani process. fol. 51. etc. et Speidel. in Syllog. lit. R. verb. Remissio delinquent. part.1. et 2.

47. Remonstranten.

Von den Spaltungen in Dollandt, vid. Epistol. Sandaei German.

48. Renovatur.

Von der Renovatur hat Derz Jacob von Ramingen, so wol als von der Registratur ein nutzliche Erinnerung auß gehenlassen, vnd daselbst vnder an dern gesetzt: So wil erstlich die notturfft erfordern, zubedencken vnd zuberahtschlagen, was man allerdings renoviren lassen wölle. Primo. Ein Fürstenthumb oder ein gantze Landschafft, oder ein Graffschafft, vnnd also ein Provintz, vnnd also ein gantzes Territorium alicuius Provinciae, oder sonst ein Herrschafft vnnd


page 788, image: s0782

Dominium, oder ein einzechtigen Flecken, oder sonst ein einzelig Gut. Secundo, Herrlichkeiten, oder allein Reditus sive proventus, oder ste Beede. Tertio. Oder sonst aliqua Iura.

Sollein Provincia, oder ein gantze Landschafft ernewerr werden, alsdann ist insonderheit zubedencken, vnd warzunemmen, was ein Provintz, oder ein solche Landschafft, allerdings für Regalien vnd Iura, de iure communi aut consuetudine, hab vnnd haben möge vnd solle. Vnnd dann, was für Dereschaffren, Stätt, Schlösser, Bürge, Bürgställ, Dörffer, Weiler, vnd Döfe, mit vollkomnem Dominio, Item, was dann solcher Provintz vnd Landschafft, mit dem Eigenthumb zugethan, Item, vnnd was daran Lehen seye.

Soll sonst ein Derzschafft ernewert wrden, würde abermals vonnöhten seyn, zubedencken vnd warzunemmen, was für Regalien, von Recht oder gewonheit, oder ex speciali concessione, solche Herrschafft haben solle, oder haben niöge. Item, was für Iura Incorproalia, vnd dasselbig de Iure communi, oder abermals ex quadam consuetudine, aut ex speciali concessione, aut praescriptione longissimi temporis, aut ex aliquo contractu, vel, pacto, aliove iusto Titulo

Darnach Obsolche Derzschafft, ein freye eigenthumbliche Derzschafft, oder ein Lehem, oder ein Pfandtschafft, einem Widetkauff vnderworffenseye, etc.

Tertio. Was für Bona zu solcher Herrschafft gehören, derselben zugethan oder annectirt, was darunder eigen, vnd dann was Lehen. Item, was nicht mit dem Eigenthumb, noch weniger der nießlichen Gerechtigkeit, Sondern allein ratione aut merl, aut mixti, aut simplieis Iurisdicti onis, aut modicae coercitionis, oder sonst alicuius praecminentiae, Vnd also allein der Obrigkeit, oder sonst einer Derzligkeit halben der Derzschafft vnderworffen sey. Item, da das Gut allein mit dem Eigenthumb zugethan, oder auch das utile Dominium darzu gehörig.

Quarto. Was solche Derzschaffe für Bona habe, so andere besitzen, nutzen vnd niessen, Aber jhr deßhalben vnd darvon, auch was Recht oder Gerechtigkeit zuthun, oder zu Jeben schuldig vnd pflichtig. Item, rs vnd welche vnder denselben in fevaum concessa, et quale feudum, cuiusque naturae. Item, was darunder für bona Emphytheotica, Was darauß für Canones et servitla praestirt werden, vnd fa werden sollen. Vnd dann, quae Partiariis aut Colonis distributa sunt. Item, quae ad aliquod tempus concessa, locata atque conducta sunt.

In jetzt erzehltem allem vnd jeden, muß sich ein jeder Herr, der jhme wil einige Land oder Herrschafft erneweren lassen, bey jhme selbst gefasset machen.

49. Rentkammer.

Aerarium Civile, quod inservit expensis administrationis Civilis, tempore Pacis, Rentkammer vulgo vocatur Quod principaliter, in omni Republica instituendum est. Desid erat enim inprimis Politia Civilis, quae totius Rei publicae administrationem togatam complectitur, expensas innumeras in personas et res conferendas, puta Magistratus, Iudices et alios Officiales, in Legatos, in Aedificia publica, Circos, Theatra, Palatia, Pontes, Vias publicas, Moenia, Muros, Turres, Aquaeductus. vide Iacobum Bornitium, in tract. de aerarii reditibus, lib. 10. cap. 3. et me, de aerar passim.

50. Rentgülden.

Rentgülden appellatur in Comitatu Mansteldico id, in quo pretium Cupri impensas in eo factas, excedit. Moller. ad Constit. Saxon. part. 3. const. 25. nu. 7.

51. Repraesentation.

Repraesentatio Lege Salica [orig: Salicâ] nulla erat: illa namque tit. 62. proximiores tantum admittebat, et nepotes omnes repellebat. vid. Bignon. in notis ad Marculphi Formulare fol. 557.



page 789, image: s0783

52. Repressalien.

Repressaliae seyndt vnnd heissen auff Teutsch Fehden, oder Pfandungen der Güter vnd Personen, als da einer für den audern, vnd eines Gut für deß andern Gut gefangen vnd verhafftet wirdt. text. in cap. 1. de iniur. lib. 6. Bart. hoc tract. ubi dicit, Repressaliae conceduntur propter iniustitiam alicui factam in ali qua [orig: quâ] Civitate non subdita concedenti repraessalias Lignag. in tr. de repress. part. 4. 2. part. pr. quaest. 10. Si per viam iuris non potest conveniri, alias secus, ubi tradit licite posse concedi repressalias contra Magistratum Civitatis, pro iniustitia alicui facta. Sed vide Parid. de Puteo, in tract de Synd tit. de offic. Syndic. vers. Quidam de Regno. per tot. Et ideo, ean dem rationem habent, quae bellum: nam et ibi innocens subditus punitur, et damno afficitur, propter Principem nocentem. vide me, de Maiest. fol. 170.

Repressaliae, quae et pressalia apud Isern. et Afflict. in Constit. Neapol. tit. de pressaliis puniend. Cuiac. inl. un. C. ut null. ex vic. ab Italico presa, quod capturam sonat, derivantur, ves a reprimendo, quod iis aliorum in iustitia reprimatur, Petr. Frider. de process. cap. 46. numer. 4. lib. 1.

An Vasallis unius Regis, liceat ad ulciscendas iniurias, sibi in alienis Regnis illatas, personas et bona dictorum alienorum regnorum pro aliorum noxa capere, repressaliis propria auctoritate utendo, si concluditur, quod non, qua poena puniantur capientes. vid. Peguer. decis. 11.

Opfanden, arrestieren, kümmern, oder auffhalten, soll niemandts Person, Haab oder Gut, vmb frembder Sachen oder Schuld mwillen, er habe sich dann darfür verpflichtet. Geschicht es aber, so verwürcker der, so es thut oder thun läst, sein Spruch vnd Forderung gegen dem Hauptschuldner, vnd muß dem Gepfändten, Arrestierten, Rümmerten oder Auffgehaltenen das jenig, so er ihme abgetrungen, vierfach erstatten, Nov. ut non fiat pignor. pro al. auth. sed omnino C. ne ux. pro marit. Pfeil, consil. 38. in pr.

De Repressaliis, vide Augustin. Seidenmelzer apud Arumae. tom. 2. discurs. 8.

An Repressaliae iure defendi queant? ac quis con cedere possit? contra quos item concedi possint? et denique quae sint iustae causae repraessaliarum, vide apud Arumae. Quir. Cubachium tom. 4. discurs. 25. 26. 27. et 28. Item Grotium. de Iure belli. 5. c. 2. R. P. Ludov. Molin. d. iust. et iur. tr. 2. disp. 121. et Georg. Berchtold. Lorich in Enchiridio arreptor. et repressaliar. Petr. Fontanell. in tract. d. pactis antenuptialib. claus. 3. gloss. 3. fol. 30. etc. Item disputat. iunct. tract. Daln eri de renuntiat. ut et Matth. Stephani in Commentar. ad Novell. 52.

Olim autem in Germania, ubi diffidationes, die Fehden, vnnd selb Gericht noch im Schwang gegangem, auch kein gemeiner Landfrid auffgericht gewesen, quaelibet Civitas contra alteram ciusmodi repressalias concedebat: Ut passim in der Speyrischen Chronick Christoph. Lehemanni adparet.

53. Reputation.

Della riputatione, vid. tract. Boteri iunctum tr. Deratione Status.

54. Requisitorial oder Hilffbrieff.

V. supra v. Bitt: vnd Hilffbrieff. add. Cancer. var. resolution. lib. 2. cap. 15.

55. Restitution.

Restitutio banniti an etiam ad bona extendatur? Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 25. et Peregrin. intract. de iur. fisci. lib. 5. tit. 2. pertot. De restitutione in integrum, etiam maioribus facienda, et quae ad eam obtinendam requirantur vel necessaria sint? multis agitur supr. verb. Pflegrechnung.

56. Restitutio Theologica.

De restitutione, vid. Casistas, Molinam, Sotum, Philipp. Fabri Faventinum et alios. item Franc. de Platea.



page 790, image: s0784

57. Retorsion.

Da variis significationibus vocabuli Retorisionis, et quod retorisio iniuriae sit contra omnem rationem, vid. tract. singul. Roenemanni. Ac sequens a me olim conscriptum responsum Iuris, materiam retorisionis tractans, inserere libuit.

Facti Species.

SEr Hochwürdig, Woi Edle, vnd Gestrenge Herr Wilhelm Michael, deß Hochlöblichen Teutschen Ordens Ritter, der Palley Francken, etc. Har vor disem Herren Doctor S. eine Retorision durch Notarium vnnd Zeugen in seine habitation vnd Wohnbehausung lifferen lassen, dessen Inhats daßer Herr Commentur glaubwürdig berichtet worden, wie ermelter D. S. vnlangsten zupor, beyeiner Mahlzeit oder Zech offentlich außgegossen vnnd gesagt haben sollte, Er Herr Commenthur sey nicht allein ein Ehrloser Mann, vnd Salva [orig: Salvâ] venia [orig: veniâ] ein Schelm, sondern halte auch alle die jenige, so mit ihme Herrn Commenthurn essen vnd trincken, für dergleichen leichtfertige Leuth vnd Schelmen welchezugefügte iniurien er Herr Commenthur ihme D. S. in optima forma, wie es zu recht seyn vnd geschehen soll, köndt oder möchte non animo iniuriandi, sed defendendi, hinwider in seinen Buesen geschoben haben wolte, vnd halte ihn D S. nit anderst, als einen Ehrenvergessenen Schelm, vnd alle je jenigen, so mit ihme Gemainschafft haben, oder halten werden, so lang vnnd vil, biß er D. S. ein solches auff ihne Herrn Commenthurn, wie zu recht gnuegsam, erweisen thue, vnd was sonsten in angeregter retorsion, welche hiemit sub lit. A. beygelegt, weiter zufinden seyn mag.

Demnach aber mehrbesagter Herr D. S. selbsten nicht, sondern allein sein Schwager bey vorgangner insinuation zu Hauß gewesen: So hat hernacher der Hochwürdigste Fürst vnnd Herr, Herr Joh. Caspar, Administrator deß Hochmaisterthumbs in Preüssen, Maister Teutschen Ordens, in Tentsch vnd Welschen Landen, Herr zu Frewdenthal vnd Mülenberg, Röm. Kayserl May gehaimer Raht, etc. von solcher obangeregter retorsion copias, einem Ehrsamen Raht der Statt Haylbronn vberschickt, vnd in einem darbey einkommen Schreiben vermelt, obwool ihme D. S. ein Retorsion insinuirt worden seyn soll, so vernemmen doch Ihre Hochfürstl. Gna. sovil, daß er D. S. nichts desto weniger bey seiner Stell vnd function vngescheucht, wie vor, gelassen werde, da doch ein ernstliche demonstration hierzu vonnöhten seye, also Ihre Hochfürstl Gna zuvernemmen begehren, ob ein Ehrsamer Raht für sich selbsten, von Oberkeit wegen ernstlichen vnd rechtlicher Gebühr nach bemelten Herrn D. S. darumb ansehen, vnd denselben zu genugsamer satis faction obbenandts Herrn Commenthurs, auch allen andern interessier ten anhalten wolten, oder nicht, inmassen solches auß höchst gedachter Ihre Hochfürstl. Gna. Schreiben, sub lit. B. mit mehrerem zuvernemmen seyn wird.

Hierauff nun, vnnd zuverhütung aller ferrnern Gefahr vnd Vngelegenheit ihne Herrn D. S. per Decretum angedeuttet worden, daß er biß zu Außtrag solcher Sachen seiner Stell wegen in suspenso gelassen werden sollte, welches sich nunmehr in die 6 oder 7. Wochen lang also continuirt. Wiewol nun inmittelst der Herr Commenthur, wie wir zwar berichtet werden, auff beschehen ersuchen vnd ansprechen vornemmer Adels vnnd anderen Persohnen, den gefaßten Vnwillen in seiner beschwärlichen Kranckheit gäntzlich schwinden vnd fallen lassen, auch in seiner retorsion vnder andern vermel???t, daß er sein D. S. vorgesetzte Herren Burgermaister, unnd die deß Rahts, so mit ihme Herrn Commenthurn Gemainschafft gehabt, oder gepflogen, in solcher retorsion nicht angezogen habem wöllte, etc. So steht man doch nichts


page 791, image: s0785

desto weniger auff eines Ehrsamen Rahts seiten in denen Gedancken vnd Sorgen, wann man ihne D. S. wider, vmb in sein vorige, biß anhero in suspenso gehaltene function vnnd Stell kommen lasse, also Gemainschafft mit ihme haben vnd pflegen, oder auch mit ihm Herrn Commenthurn essen vnnd trincken werde, daß man deßwegen etwan von dem Herrn Teutsch Maistern, oder auch an höhern Orthen für geschmächt gehalten, vnnd also das gantz Collegium Senatorum in eusserste Gefahr eingesteckt werden möchte, weiln sowoln er Herrn S. als Herrn Commenthur iniuriando et retorquendo die jenigen mit eingemängt, welche mit ihrer beeden einem essen, trincken, oder sonsten Gemainschafft haben werden, etc. als wird die Frag für dißmahl fürnemblich dahin gestelt, was hierinnen ferner zuthun oder zulassen, damit man solcher iniurien gesichert, auch aller dahero erwachsenden Gefahr gevberigt vnnd vberhoben bleiben möchte; Dann man sowohl zu Erhaltung guter Nachbarschafft, als auch Herrichtung obligender geschöpfter, nach gestalt jetziger beschwärlichen Länffen, weder sein Herrn Commenthurns, noch bemeltes Herrn D. S. Gemeinschaafft vnnd Conversation füglich entrahren, noch allerdings müssig gehen kan.

Was sonsten das factum an sich selbsten belangenthur, ob nemblich obangezogene verba iniuriosa, weiln eben einen Tag zuvor erliche auß eines Ehrsamen Rahts Mittel bey Herrn Commenthurnzu Gast gewesen, vom Herrn Doctor S. geredt, vnnd etwan wegen einer vorgangnen widerwärtigen Handlung auß Zorn, vnnd mit vndergelauffenen Trunckenheit außgestossen worden seyen, daß gibt beyligendes Examen sub lit. C. zuerkennen, auch solches vor etlichen Rahts-Persohnen attestirt. worden, wiewol er Doctor S. sich dessen nicht zuerinnern wissen will: Inmassen auß der Beylag sublit. D. zuvernemmen, welches man vmb mehrerer Nachrichtung willen, solcher gestalt Schrifftlich zuvberschicken nicht vnderlassen wollen, darvber obbegehrten wolmainenden Resolution erwartendt.

SEmnach Wir Decanus, vnnd andere Doctores der Juristen Facnität, bey gemainer hohen Schul zu Tübingen günstig ersucht worden, vber vorgesetzte fact speciem, Vnser Rähtlich gutbeduncken zueröffnen, als haben zu dienstlicher Willfahr, Wir in vnserm versambleten Collegio hiervon reifflich deliberiert, vnnd auß denen vns mirvberschickten, auch in der Facti Specie angezogenen Schrifften, sovil befunden, daß das Werck sowohl an ihme selbsten, als auch wegen seiner nachzüglichen consequentien, vnnd weil deß Herren Teutsch Maisters Hochfürstl. Gna. sich dessen starck annimbt, nicht von ringer Importantz.

Dann obwol (1.) vnzweiffelichen Rechtens, vnnd an ihme selbsten billich ist, daß, wann schon einer von jemandt anderm schmächlich angetastet wirdt, auch die, so mit ihme zuschaffen haben, für vnredlich angezogen, vnnd von den Iniurianten ihme gleich vnd ebenmässig geschmächt zuseyn, gehalten werden wollen; Solches jedoch weder dem iniuriato, noch andern, die sich seiner in Ehrlichen Sachen annemmen, oder mit ihme


page 792, image: s0786

Conversation haben, an ihrem guten Gemüth schädlich seyn könne.

Etenim ut S. Cyrpianus. in Epist. ad Cornel. vere et eleganter scribit: Non qui audit, sed qui facit Convitium, miser est. Et cum nocientes innocentibus iniuriam faciunt, illi patiuntur iniuriam, qui facere se credunt. Quodque per iniurias, vel contumelias, ab alio quocumque illatas, nemini fama sua auferatur, nec alienum delictum tertium aliquem infamare possit, passim in tractatu de existimat, praesertim lib. 2. num. 16. docet Marquardus Freher, quia infamis nemo esse potest, nisi qui peccat, l. 7. inpr. ff. quod vi metusve causa. Quod et toto libro docuit Seneca, in sapientem in iuriam non cadere. Idemque indicandum esse de libellis famosis, consimilibusve iniuriae generibus, in aliquem sparsis autpublicatis, tradit idem Frcher. d. loc. num. 8.

Ob wol auch fürs ander, jeniger, welchem ein Retorsion insinuirt wird, exisdem modo iam dictis rationibus, nicht für vnehrlich zuhalten, vil weniger seines Diensts vnd Ehrenstands zuentsetzen.

Min ime enim tantam vim retorsi oni esse tribuendam, ut possit infamia notare illum, cui retorisio obtinigt, novissime satis probavit Henningus Rennemannus. in tract. de iure Retorsionis. fol. 140. et seqq. ut et fol. 172. ac seqq. Contrariamque opinionem carere iure, praecepto et exemplo, tradit; cum propter solum delictum proprium, et quidem ex proprio veroque delicto factum, fama alicuius periclitari possit, non propter delictum retortum, quod proprie delictum non est, sed imaginarium duntaxat quippiam. Quia nempe retortores non volunt, eum, cui retorsio insinuatur, esse furem, latronem, proditorem ipsum, sed instar illius et talem, qui debeat exsuo ipsorum iudicio, ut fur, latro, praedo, etc. donec aliquid fiat, haberi. Et quid porro iniuria [orig: iniuriâ] aliqua [orig: aliquâ] affectus, non statim ab officio sit suspendendus, aut ei exercitium sui muneris interdicendum, satis evicit, et pluribus docuit Domin. Arumaeus. lib. 2. decis. 13. ut et Marquard. Frcherus. d. existimat. lib. 3. c. 2. num. 2.

Siquidem alias amplissima ingeniis turbitis probos de sede honorisque statu deiciendi seges subministraretur, quia facilius nihil, quam impingere etiam probissimis crimina, vanius autem nihil quam ad levem opinionis auram condemnare, crimen vero non comprobare, ut loquitur textus in c. sexta actione 15. q. 7. quare salubriter legibus nostris cautum est, ne Iudex levioribus excitatis rumoribus decipiatur, et ne temere immeritos et insontes, fama notatos tantum, divexet et iudicet, sed ut negotium plena disquisitione indaget. l. Iudices oportet. C. de Iudic. c. iudicautem. 30. q. 5. c. eorum qui 11. q. 3.

Auß welchem dann erscheinen will, daß wie dem Herrn Commenthurn, oder die mit ihm conversation pflegen, an ihren wolhergebrachten Ehren gar nit schädlich seyn kan, wann gleich Herr Doctor S. die bezüchtigte Wort außgegossen, vnd noch darauff beharren thet, weil besonders hochwolgedachter Herr Commenthur per factam retorsionem exegisse quodammodo et recuperasse, ab asserto Domino iniuriante, ablatum sive laesum honorem videatur. arg. traditor. a Domino Harprecht. ad tit. institut. d. injurijs. Haec actio. 12. num. 92.

Also ingleichem Ehrengedachtem Herrn Doctor S. weder an seinen Ehren, Officio vnd Stand, schädlich seyn könne, ob gleich ihm dise scharpffe retorsio infinuirt, oder einem Ehrsamen hochweisen Raht notificirt vnd zuwissen gemacht worden.

Aber dessen allem vnangesehen, halten wir vnsers thails, daß von wolgedachtem Raht gar vernünfftig vnd recht gehandlet, daß man ihne Herrn D. S. anhero ein Zeit lang von seinem Officio suspendirt, weil sonderlich beraits


page 793, image: s0787

durch eines, vnd wie wir vermainen, vnverwürfflichen zeugens Atdtliche deposition, beygebracht, daß dise iniuri, welche zu deß Herrn Commenthurns Retorsion geandet, fürgeloffen, selbige Wort auch, deren Herr Doctor S. durch dises zeugen deposition vberführet, für vnnd an sich selbs gentz beschwärlich, vnd nit zuverantworten, auch sich dero noch höhern Standts-Persohnen (wann dise Sach zu einer Weitläuffigkeit gelangt) annemmen, vnnd darmit interessirt werden möchten.

Angesehen, die Wort seyn Herrn D. S. auff alle Teutsche Häuser, vnd daß man sich mit selbigen nicht also gemain machen solle, gericht gewest, daß auch jenige einer Herrährerey bezüchtigt werden, die mit dem Herren Commenthurn zuschaffen haben, solches villeichten in eum sensum gezogen werden möcht, daß solche Herrätherey mit Ihr Mayest vnnd dero gehorsamen Dienern machinirt oder angestellt werden müste. Zu dem, vnnd da gleich Herr Doctor S. pro statu, conditione, et circumstantiis illius temporis, einen oder andern, von zuvil grosset Gemainschafft sein deß Herrn Commenthurns abmahnen wollen, doch solches mit vil beschaidenen Worten beschehen, vnd nicht mit dergleichen notorie Ehrverletzlichen Worten, als losen Leuthen, Schelmen vnd Verrähter (quae iniuriandi contumeliaque afficiendi animum satis edocent) beschehensollen.

Constat enim non solum ob crimen notorium vel legitime probatum, sed et ob infamationem criminis ortam ex eo, vel quod dubitetur, an crimen obiectum et imputatum infamatus commiserit, nec ne, vel quod de criminis qualitate ambigatur, rectissime et aequissime ad suspensionem deveniri. Ioann. Immola. in Clement cupientes. sub num. 11. Bonifacius de Vitalinis. ibid. num. 20. de poenis.

Et constat etiam, eandem sine processu et figura iudicii, imo sine aliqua praevia sollenni monitione recte expediri, praesertim si ad tempus tantum fiat certum incertumve. gl. in c. Presbyter si aplebe verb. suspendatur. 2. q. 5. Bonifac. de Vitali d. Clem. cupientes. num. 48.

Ac solet per suspensionem, quandoque lingua effrenis compesci, ut modestiae studere discant. l. 1. ubi gl. et Dd. ff. de peonis. l. 1. §. puto. ubi Otofredus, Accursius, Salbericus, et alii. C. eod.

Wie wir zugleich nicht ermessen könden, daß der Herr Commenthur dise iniuriam remitirt, oder auch remittiren könden, in betrachtung nit allein berait obverstandnermassen, hiermit gleichsamb der gantze Hochlöbliche Teutsche Orden sugillirt, sondern zumal er Herr Commenthur, propter vota praestita, gleichsamb pro vere Religioso zuhalten, vnd darumb erachtet werden möcht, er seye nit bemäcchrigt geweßt, sine assensu sui superioris, dise iniuriam nachzulassen.

Constat enim, quod Religiosi non habeant velle aut nolle. Bald. cons. 1. in fin. sub num. 7. lib. 3. Cardinalis Zabor. cons. 28. Habetque Praelatus maiorem potestatem in Religiosum, quam maritus in uxorem. Oldrad. cons. 267 subn. 6. Cardin. Tuschus. lib. M. conclus. 326. a princ.

Vnd ob gleich ferrner Herr D. S. vmb jenige Wort, deren er anjetzo bezüchrigt, nichts wissen, sondern sich mit der Trunckenheit entschuldigen will, ist doch solcher Vmbstand noch nicht bewisen, geben auch die Wortselbs, darvon obangezogener Zeug Meldung thut, fast sovil zuerkennen, daß solche von keinem dergleichen truncknen Mann hergeflossen, cui vinum omnem ademerit sensum, animumque ita occuparit, ut in eum propositum iniuriandi cadere non poturerit.

Welchem allem nach wir unsers thayls der Mainung seynd, man sollte noch zu Zeit die von dem Herrn Commenthurn gesuchte ferrnere Zeugenverhör einstellem, als welche besorglich zu mehrerer verbitterung und weitläuffigkeit


page 794, image: s0788

dienen möchte, sondern vilmehr Herren D. S. dahin weisen, daß er dem Herrn Commenthurn zugefügter iniurien halb, ex arbitratu bonorum virorum, gnugsame Satisfaction thue, vnd sich der gestalt Schrifftlich erkläre, daß sowol er Herr Commenthur, als der gantze Hochlöbl. Orden damit zufriden seyn könne, daß nemblich, wann solche Wort von ihme geredt, selbiges ihme layd, auch darumb gebührendt vmb Verzeyhung bitte, mit fernerer Erklärung, daß er damit, weder offtangedeuten Herren Commenthuren, oder jemandt andern schmächlich gemaint haben wölle, vnd von dem Herrn Commenthurnnichts dergleichen vnehrliches wisse oder sagen könne, sondern selbigen für ein ehrlichen Cavalier halt, vnd jederzeit darfür rühmen will.

Sane proximo nobis iniuriam inferenti ita demum iniuriam condonare debemus, si id fraterne petat, supplicet, ac veniam roget, (ansi illic. 29. causs. 23. quaest. 4. I uncque inhumanum, et contra fraternam charitatem est, non dare veniae locum, Hartmanni. pract. observat. lib. 2. tit 49. observat. ult. ubi addit, talem qui ita precibus impetravit, ne secum ageretur in iuriarum, non effici in famem, nec videri aliquod crimen confiteri.

Ac satis facere in causis iniuriarum est, testato affirmare, paenitere se quod ea dixisset. Freherus de existimat. lib. 3. c. 9. num. 15. ubi huiusmodi deprecationis veterem formulam fuisse dicit, Nollem factum, aio te esse indignum hac iniuria, etc. Consentit Muretus. in Commentariis in Catullum folio nobis 49.

Es wird auch ein Ehrsamer Rahr, oder andere, bey deß Herrn Hochmaisters Hochfürstlichern Gnaden, vnnd dem Herren Commenthurn selbst vermutlich sovil erhalten könden, daß man mit sainblicher satis faction oder Abbit zufriden seynkönn, alles zu guter Ruhe gestellt, vnd von beederseits Obrigkeiten, was diß Orths fürgeloffen, abolirt, cassirt, vnd der gestalt auffgehoben werde, daß es keinem Thail an seinen Ehren, Standt, Glimpff vnnd guten Namen schad, oder nachthailig seyn solle.

Wurde nun wider versehen ein oder der ander thail zusolcher accommodation sich nicht bequemen, müßte vnsers vermainens dem Herrn Commenthur mit gesuchter weiterer Zeugenverhör willfahrer, doch jedem Thayl sein defension, auch stellung gehöriger Artickel vnnd Fragstuck zu besserer Erlernung aller Vmbständen, freygestellt werden.

Dann ob gleich dise Sach noch der Zeit zu keinem ordenlichen Proceß gelangt, weil jedoch an jetzo allein die Frag, was diß Orths ein Ehrsamer Raht von Obrigkeit wegen fürzunemmen oder zuthun habe, ob auch der Herr Commenthur, zu anstellung solcher retorsion befügt geweßt. Als ist hierzuein summarius processus gnugsamb.

In causis enim summariis non requiritur libellus, nec etiam litis contestatio; ac multa quoque singularia, circa testium receptionem, ibi permitti solet, arg. traditor. a Decio. cons. 54. in causs. col. 3. mihi enim omnis sollennitas iuris et strepitus iudicii est sublatus. Roman. cons. 20. num 8. ubi Apostilla in verb. remittitur. Tuschus. lit. 5. conclus. 891. per discursum. Marcellus Cala, de modo articulandi gl. 3. fol. nob 51. passim.

Solte dann die Sach von dem Herrn Commenthurn in seiner Retorsion fürgegebnerm assen erwisen, vnd deß seinen berait verharrten Zeugen Aussag bestärcket, auch vom herrn D. S. zu seiner Entschuldigung fürgewendte Vmbständ nit beygebracht werden, sondern erst angedeute Retorsion allerdinges bey ihren Kräfften verbl???den (welches wir doch nicht verhoffen, auch nicht mehr der Mainung seyndt, es werde zu solcher Weitläuffigkeit vnnd Führung fernerer Zeugen gelangen) wurde auff solchen fall die Sach noch mehr vnd sehr beschwerlich, auch die


page 795, image: s0789

suspensio, sonderlich bey disen zeiten, nicht wol cassirt werden mögen.

Inmassen dann vnd was gestalt man sich in eum eventum zuverhalten, die weitere Kundschafft vnnd deß Herren Commenthurs ansinnen, an die Hand geben wirdt.

Actum in Collegio nostro den 14. Sept. Anno 1629.

58. Reservat, Kayserl. reservat.

De Imperatoris Reservatis, von der Kayserlichen Hochheit, ac quae ad ea referantur, vid. Dn. Hermann. Stamm intract. d. servitute personali lib. 3. cap. 7. nu. 3. etc. vnd werden gemeiniglich vnder die Kayserliche reservata neben andern gezehlt, restitutio illegitime natorum, Aetatis venia qua minores ad rerum suarum administrationem ad effectum, ut in omnibus pro maioribus habeantur, habilitantur. Concessio repressaliarum Postarum et cursuum publicorum per Imperium institutio. Regum, Principum, comitum et Baronum cum dignitate regali creatio. Academiarum erectio. Doctorum et Notariorum creatio. Ius Civitatis, facultas militem in Imperio conscribendi. Damnorum tempore belli subditis illatorum, obtinendae pacis publicae causa, remissio. De Ducatibus et Comitatibus Imperii maioribus cognitio, etc. vid. supr. verb. Regalien.

59. Revers.

De reversalibus, quas Vasalli Dominis facta [orig: factâ] investitura [orig: investiturâ] dant, vide Gothofred. Anton. disputat. feudali 8. thes. ult. fol. 150.

60. Rhein.

Germaniae notissimus Fluvius, non a puritate, quasi adulterinos detestaretur et mergeret liberos, ita vocatur, sed vom rinnen, sive Graeco ri/w. Hincque multorum locorum terminatio est Rohn, sive Rhen; ut Beyren, bey dem Rhon, ad fontes sive scaturiginem. Blaubeyren, oppidum Wurtembergicum [orig: Wûrtembergicum], ad fontes Blavii fluminis (ita a colore caeruleo dicti) situm: quasi bey der blawen Rohn. Et Pagus ex opposito in Montis iugo collocatus, appellatur Jennenbeyren, id est, ultra sive trans fontes. Jennen enim sive Jenet, Jenseidts, est ultra vel trans. vid. Goldast. rer. Alemannicar. tom. 1. part. 1. fol. 179.

ADDITIO.

Nonnus in Dionysiacis vel lib. 23. Rhenum vocat Indicem ac vindicem matrimonii. Qua de re Iulianus (quem citat Bisciol. horar subcesivar. lib. 3. cap. 14.) ita scribit: Neque omnes iniuria afficit Rhenus Celtas: quos enim Infantes acceperit illicito concubitu editos, involvit undis, et vindex iustus: quos vero mundo conceptos semine agnorit, eos super aquas tollit, et in manus deponit matris salvos ac fi incorruptum redderet castr matrimonii testimonium. Unde valde miratur idem Bisciol. cur Tacitus hanc tam in signitam filios explorandi rationem tacuerit, et planius dicam, inquit, quomodo id facerent, filios recens natos Clypeo im positios ad Rhenum deferebant, quos si Unda abripuisset, habebant pro Spuriis aut nothis, si innatassent, pro legitimis. Ac in quadam Epistol. Theophil. confirmat. Mos certe merito arguendus, ut fallax et superstitiosus: nam periculo sum quis neget? Ut ille Hunnorum, quem Iordan. lib. de rebus Geticis narrat: Maribus mox natis ferro genas secantium, ut antequam lactis nutrimenta, inquit, perciperent, vulneris cogerentur subire tolerantiam. Hoc sane Barbaricum.

Longe Barbarior est mos ille Psyllorum in Lybia, qui cum certi esse volunt, sintne legitimi liberi, eos in arcula cum ceraste includunt: Si enim legitime nati, morsus evadunt cerastarum; Si ex adulterio non evadunt. Quem morem ab omni humanitatis genere abhorrentem, Isaacius Tzetzes Chil. histor. 4. cap. 135. descripsit versu. qui idem adiungit: quemadmodum Rhenus Celtas, et Liidius, Lapis aurum, sic pullos aquilarum Splendor Solis probat.] Iohan. Iac. Speidel. V. I. L.



page 796, image: s0790

61. Revision.

Revisio est remedium extraordinarium, quo in Camera laesis, ex quadam [orig: quâdam] benignitate, per Commissarios Imperatoris et Statuum Imperii, ad id Deputatos, succurritur. Binder. h. tract. conclus. 1. V. Valascum consultat. 51. et Bullae. discurs. Academ. 10.

Cum revisio sit extremum refugium, nullumque amplius supersit remedium iuxta §. Im fall, tit. 53. facit. l. si quis adversus 5. C. deprec. Imp. offer. quam cautissi me profecto in eo procedi, ac omnia quam deliberatissimo fieri debent animo. Binder. d. loc. conclus. 19. num. 1. et seq. Ne igitur Revisores quid temere, vel contra partem, vel contra Cameram statuant: operae pretium, summeque necessarium est, ut tam Acta quam diligentissime perlegant ac revideant, quam etiam rationes sententiae ab Assessoribus assignatas, exquisitissime et perfectissime examinent atque ponderent, per text. d. tit. 53. §. Vnd darauff et §. Vnd sollen. Quod si iustas eas ac legitimas compererint, sententiam priorem confirmare, sin minus, et ex iniustis et frivolis causis sententia lata appareat, eam retractare queant. arg. d. §. Vnnd darauff. et §. Vnd sollen. Sententiam namque, si bene iudicatum constiterit, Revisores confirmabunt: Si male, retractabunt: Si vero partim male, bene eandem reformabunt. Sed v. Binder. in allegataconclus. num. 3. et seqq.

In quibus casibus Revisio deneganda, et an denegata repeti possit. v. decis. Alvari Valasci tom. 1. cons. 51.

Revisionis temeritati, necessario succurrere coactum fuit Camerae Imperialis Iudicium inclusum, singulari Senatusconsulto. De cuius validitate et intellectu. sequens agit dis???ursus.

Daß solch Senatusconsultum, kein Krafft haben thue, möcht auß folgendem geschlossen werden.

Erstlichen ist in part. 3. tit. 53. inpr. dises Hochlöblichen Cammergerichts-Ordnung, et ita lege publica, hailsamlich gesetzt, wo einige Parthey hinfürter vermaindt, daß sie durch Cammerrichter vnd Beysitzer beschwärt, auch vnrechtmässig vnd nichtige Vrthailen wider sie gesprochen vnd eröffnet, derohalben gedächte vmb reformation vnnd besserung solcher Vrthail anzuhalten, daß derselbigen Parthey solches zuthun zugelassen seyn solle.

Ubi inprimis vox haec, einige Parthey, probe notanda venit, utpote respondens voci quaecumque, quae plane est Universalis. l. cum quid ff. de reb. credit. ita ut extendi debeat in infinitum. Iohann. Goeddaeus inter consil. Marpurg. consil. 18. num. 175. vol. 1. Eaque dictio suam propter generalitatem, ad improprios quoque easus trahi solet, Dd. in l. unius. §. cogniturum. ff. d. quaest. Hoc itaque remedium Revisionis admodum salubre, summiqueuc Principis et Statuum Imperii auctoritate concessum atque stabilitum, indifferenter et omnes omnino litigantes, qui se per sententiam aliquam Cameralem laesos esse putant, tamquam ad sacram, quod aiunt anchoram, confugere possunt, omni prorsus obstaculo, remota [orig: remotâ], atque impedimento procul amoto.

Vnd obwohl fürs ander in dem Abschaid deß 57. Jahre. §. Wiewol ferrner Innhalt, etc. In gleichem auch Anno 59. in dem Augspurgischen Reichs Reichs Reces. §. Gleicher gestalt in Fällen, allerhand mittel geordnet vnd vorgeschriben, dardurch temere susceptis Revisionibus begegnet werden möchte; So ist jedoch allwegen darbey gesetzt, daß für vnd an sich selbst, den Partheyen an ihrer Revision oder Syndicat, nichts benommen, auch solche Mittel ihnen in keinen weeg abzuschneiden seyen, etc.

Orittens, könden nicht weniger auß dem Deputations Abschid zu Speyr in Anno 1600. auffgericht, §. als auch Streitt für gefallen, etc. et duob. §. §. seqq. allerhand vnwidertreibliche Behelff genommen, vnnd damit behaupter werden, daß die Revision keiner Parthey, bevorab a Iudice a quo abzuschlagen, oder selbiger, num Revisioni deferendum sit, zu cognosciren habe. Dann daselbsten (1.) wolbedächtlich, communique scitu geordnet, daß pendente Revisione mit der exsecution nit


page 797, image: s0791

zuverfahren, sondern damit inngehalten werden soll. Cum itaque Revisio ipso Iure suspendat sententiae exsecutionem, effectumque habeat non solum devolutivum, sed et insimul suspensivum, sequitur Iudieem a quo, statim post factam Revisionis petitionem manus habere ligatas, nec porro vel exsequendo vel cognoscendo, an deferendum sit, consi milive alia [orig: aliâ] ratione aliquid attentare posse. Nam et cognoscere solum, num debeat revisio admitti, antecedens quoddam et praeparatorium est exsecutionis. Ubi aurem prohibitum est consequens, inhibitum etiam censetur antecedens, quan do praesertim a se invicem necessariam dependentiam habent; non secus atque a remotione generis, destructoque principali, subsequitur rite remotio speciei, atque destructio accessoriorum. Quodque certa quadam re prohibita, videatur interdictum omne illud, per quod ad istam perventur, probant vulgo nostri Dd. per c. nam Concupiscentiam. extra de constitut. §. quia tamen Inst. d. vi bon. raptor l. oratio. ff de sponsal. Matth. Stephani. in dialect. Iur. lib. 2. loc. 26. n. 9. et seqq.

Facit huc [orig: hûc], quod in casu, ubi appellatio effectum non devolutivum tantum, sed et suspensivum quoque parit, tunc non ulla ratione liceat aliquid attentare. Covarruv. pract. quaest. 23. num. 7. roll. a Vall. consil. 77. incip. Viso. num. 20. etc. libr. 2.

Ingleichem ist (2.) auch auß angezognem Speyrischen Deputations Versamblung zuvernemmen, daß bey damaliger Deputations Versamblung, zwar auff mittel vnnd weg gedacht worden, damit Hochlöbliches Cammergericht, mit denen bißhero zu sonderer Vernachthailung der Iustitien, vnd deroselben exsecution, indifferenter ohne allen Vnderschaid gesuchter Revisionen, nicht so vilfältig molestirt vnd beschwärt werde: Jedoch solche biß zu gemainer decision Kays. May. vnd gemainer Ständ außgestellt, auch weiter nit geschlossen, dann daß ein jede Parthey, welche Revision suchen will, parte adversa [orig: adversâ] petente schuldig seye, das Iuramentum Calumniae eintweder in der Persohn, oder durch ihren hierzu gnugsamb gevollmächtigten Anwaldt, vor Herrn Cammerrichten, Praesi denten vnnd Beysitzern zulaisten. Eo itaque Iuramento praestito, pro petita [orig: petitâ] revisione praesumi debet, nec eam ideo Iudex a quo pro frivole interposita [orig: interpositâ] reputare, sed indifferenter, et omni absque discrimine petitas revisiones admittere necesse habet.

Weil bevorab (3) ineben disem Deputation Abschid, statuirt, daß in causis Mandatorum, de relaxando captivo, et decretorum alimentorum, die Revision keinem zuverwaigern, aber gleichwol pendente revisione, die aufferlegte parition de relaxando captivo, auff anerbietung vnd laistung gebürlich gnugsamer Caution, ervolgen, vnd der Gefangen erledigt, wie auch in Sachen decretorum alimentorum, effectus sententiae nit suspendirt, sondern mit der Exsecution vngehindert verfahren werden solle.

Wann dann allein in causis Mandatorum de relaxando captivo, decretorumque alimentorum, non obstante ipsorum insigni favore, nil item periculo illo impediente, quod post moram recuperari vix potest, die Exsecutio statt haben mag, et quidem ipsa nihilominus revisione salva [orig: salvâ]: als ist wolfölglich zuschliessen, daß in ceteris Mandatorum causis, minori praesertim favore dignis, ac inprimis in eo casu, da die Gegenthail ein verantwortlich lucrum praetendiren weder gefangen ligen, oder gesuchte namhaffte Summa Gelts, zu ihrer Täglichen Vnderhaltung benötigt seyn: Noch weniger die Revision abzustricken, ullove praetextu zuverhindern. Cum si admittatur aliquid in casu; ubi ratio est fortior atque maior, illud idem non prohibitum censeri queat, ubi ratio militat minor. per iur. vulg.

Weil auch einig vnd allein, in nächsterwehnten beeden Mandat Sachen, de relaxando scilicet captivo, et decretorum alimentorum der effectus exsecutivus sententiae nit suspendirt, als ist dahero vnwidertreiblich zuverhalten, daß vorgenomne revisio, in allen andern Mandat Sachen, die Urtheyln


page 798, image: s0792

vnd Paritori Beschaid, eorumque exsecutionem, remoriren, auch den Herrn Richtern a quo, von allen weitern, der außgeschribnen Revision nach, thailigen Processen, kräfftigklich innhalten vnd verhindern thue.

Constat enim, quod ut exceptio in casibus exceptis Regulam vitiare solet, ita eandem in casibus non exdeptis firmet. l. 1. ff. d. R. 1. l. in his. l. quod vero. l. ius singulare. ff. d. legib. l. nam quod liquide. §. fin. ff. d. pen. leg.

Et obtinet hic vulgata illa Reg. locum: quod exclusio unius, alterius inclusio exsistat. l. 21. C. de procurat.

Et quod uno casu seu specie est prohibitum, censeatur in genere permissum: et contra, in specie concessum, in genere prohibitum, videatur dd. Iurib.

Vnd deme zuwider, soll ex adverso allegirt, vermaintes Senatusconsultum, Krafft dessen, von den bekandtlichen Schulden keine Revisiones an disem Hochlöblichen Kayserlichen Cammergericht statt haben oder angenommen werden sollen, kein einige hinderung schaffen.

Dann erstlichen noch starck gezweiffelt werden möcht, ob dises Löblich Kayserliche Cammergericht, durch einig Senatusconsultum oder andere Verordnung, das beneficium revisionis benemmen, vel saltim ulla [orig: ullâ] ex parte restringiren könne. Angesehen, per iam supra allegatas Imperiales et publicas, saepeque repetitas Leges, einem jedwedern, welcher per sententiam aliquam Cameralem beschwärt, selbiges beneficium in definicte, generaliter et indifferenter gestattet wird.

Nunc autem negare haut ullus potest, neminem adimere Statib. posse, quod lege generali, communique Ordinum sponsione, et loco item singularis beneficii introductum invenitur.

Et ut in Imperio Romano Legum ferendarum potestas, Caesari, Ordinumque communis esse reputatur, Franc. Burckhard. intr. von der Freystellung, lib. 3. cap. 14. Lehman in der Speyrischen Chronick. lib. 7. cap. 124. Paurmeister. lib. 2. de iurisdict. cap. 2. num. 50. etc. num. item 63. ac multis seqq. Ita pariter Legibus derogare, easque non nude interpreta ri, sed simul novum quasi ius interpretando constituere, nemini alteri licet, nisi qui Leges ferre potest. l. 1. l. pen. et l. ult. C. de ll. l. 35. d. R. 1. Martin Becanus. in Scholast. Theolog. tit. de legib. cap. 6. quaest. 4. Donell. 1. in comment. 13. Illustr. Enenckel. tractat. de Privileg. lib. 2. cap. 2. nu. 14.

Sicque Decreta etiam Visitationum publicare, dubia Camerae decidere, ac similia facere, iunctim Caesari, Ordinibusque in Legibus Imperii nostri Fundamentalibus adscriptum invenitur. Denais. iniur. Camer. §. Caesaris Ordinumque communia.

Et quam vis in l. non ambigitur. 9. d. llb. Senatus ius facere posse, dicatur, id tamen omnino aliter haut est intelligendum. quam si interveniat auctoritas superiorum, velita ferant Leges Rei publicae Fundamentales. Quin imo, nec olim inscio Principe id facere potuerat Senatus, sed deliberationes praecedebant cum Principibus institutae, ipsorumque Principum orationes, quibus explicatis totius rei circumstantiis, quod iustum, utile ac honestum Rei publicae foret, ostenderunt; Senatumque rogarunt [orig: rogârunt], an sic constituere placeret. Bellon. supputat. iur. 4. cap. 5. num. 5. Et sic pleraque Senatusconsulta, quorum mentio fit in iure nostro, IMperatorum temporibus facta fuisse, adnotat Muretus ad d. l. 9. Sed praecedente eiusmodi Oratione Imperatoris. Brisson. selectar. antiquit. 16.

Licertitem Stylus a ludice induci possit; tamen is solum respicere debet ordinem procedendi, qui et tum demum valet, si de modico praeiudicio agatur. Cravett. d. antiquit. temp. part. 4. num. 36.

Neque Stylus respicit decisionem causae, sed ordinem procedendi, versaturque solum circa ea, quae iudici arbitraria exsistunt. Alex. cons. 63. §. viso themat. num. 9. etc. lib. 2. Sique et is iuri contrarius esset, vel a superiori confirmari, vel a iudice, Legis condendae potestatem habente, induci debet, alias non valet Grammat. consil. 1. quod et post decis. num. 20. et seqq. late et per discursum Ioseph. Ludovic. decis. Lucens. 36.

Es scheinet aber in allweg, daß vorangezognes Senatusconsultum non


page 799, image: s0793

de processu, ordineve iudiciario concipirt, sondern die merita causae principalis concernire, auch den gemainen Ständen einsonder höchste vnerduldenlich praeiudicium, vnd gantz weitschwaiffende Consequentz zuziehen, oder in sich halten thäte, wann besondertz, wie ex adverso geschicht, man selbiges so weit exten diren, vnd dahin denten wollte, ut nempe in potestate, arbitrioque Iudicis, qui partem semel gravavit, et cuius ideo gravamen porro etiam metuitur, debeat esse situm, an Revisio publica [orig: publicâ] et inviolabili Imperii lege cuilibet concessa, admitti deberet vel denegari? Maxime cum Iudex, qui sententiam tulit, eam tamquam proprium ingenii sui partum amare, defendere atque fovere, vicissim indigne ferre censeatur, remedia illa cuncta, ad eiusdem sententiae eversionem, quae tendunt.

Besonders sollt sich diß Orths sowol der Herr Iudex als die Parthey selbst damit ersättigen lassen, was in den Reichsschlüssen vnnd Ordnungen ad evitandam calumniam, quae quandoque in frivole perenda Revisione committit solet, introducirt, oder eingeführt zubefinden; daß nemblich der jenigen Parthey, so ein Revision suchet, daß Iuramentum malitiae deferirt werden kan, sie auch andere Schäden vnd Vngelegenheit, in eventum die vorige Vrtheyl confirmirt, zugewarten hat.

Es sollte nicht weniger der Gegenthayl sich billich schewhen, also operose zubestreiten, daß deß Herrn N. zu N Gnaden, tot Consiliariis, fide, candore, et rerum experientia praeclaratissimis stipata, frivole, claumniose, et ita contra conscientiam ein Revision vorzunemmen sich vndernemmenthue.

Gesetzt aber, daß widerig angezognes Senatusconsultum für vnd an jhme selbsten gültig, so wär es doch auff gegenwärtigen Fall, vnnd auff dise mit jhren sonderbahren bekandren Vmbständen limitirt vnd qualificierte Sach, in keinen Weeg zuziehen. Dann einmaln solches anderst nicht, dann secundum illos notos terminos iuris, Interpretumque nostrorum traditiones auffzunemmen vnd zuverstehen, ubi quaeritur, an et quaten us Iudex a quo, appellationi, quam adversarius frivolam esse intendit, deferre teneatur vel possit.

Etenim Supplicatio (seu Revisio) in locum appellationis succedit, et cum ea ambulat pari passu. Nam extra differentias iure scriptas, Statura in causa [orig: causâ] appellationis, habere quoque locum in causa [orig: causâ] Supplicationis, asserit Rebuff. in tractat. de Supplic. quaest. II. in fin. per l. fin. §. cui consentaneum, C. de temp. uppel. ubi Angel. et Salic. a Rebuff. in d. tit. relati. Et gloss fin. in fin. l. un. C. de sent. Praefect. Praet. quam gl. ab omnibus approbatam esse, testatur Ferr. Montan. de Supplicat. cap. 3. in fin. et cap. 2. in fin. Unde ab appellatione ad Supplicationem licite [orig: licitê] argui posse, sentit Capyc. in decis. suis. cum nempe procedant a pari, et Supplicatio in locum appellationis succedat, eiusque naturam assumat. Rol. a Vall. consil. 94. num. 4. 11. et 12. ubi adhuc alios allegat.

Nunc autem sollennis et concors est traditio nostrorum Dd. cunctos Iudices appellationem, quae intra statos, deputatosque dies offertur, omnibus modis suscipere teneri, Nov. 126. cap. fin. in pr. adeo, ut dicere ausint, appellationem etiam Diabolo concedendam esse. Paris. consil. 28. incip. aedresolutionem. num. 11. lib. 4. simulque ei, qui non defert provocationi, de facto quandoque resisti possit. Lancellott. d. attent part. 2. cap. 12. ampl. 20. cap. ult. num. 216. etc.

Nec unquam appellationem esse denegandam, ubi vel in facto aut in iure, de aequitate causae dubitare quis possit, pro communiv vendidat Soarez. in commun. opin. lit. Anum. 221.

Et quamvis illud etiam receptum inveniatur, cum in notoriis appellatio prohibita sit, nec proinde frustratoriae vel moratoriae provocationi, quaeque inconsulta [orig: inconsultâ] auducia [orig: auduciâ] processit, deferendum esse. l. eius qui 4. ff. d. appell recip. Bart. in l. 1. § interdum. ff. a quib. appell. non lic. Heig, quaest. 10. num. 44.

Quamvis item in hoc vulgo dicant, conficto et confesso, appellationem denegari. l 1. et t. t. ff. l. un. C. d. confess. Guid: Papae. decis. 339.



page 800, image: s0794

Attamen et uno ore omnes tradunt, ad appellationis obstaculum convolare posse etiam eum, qui contra suam confessionem, causam probabilem adducere potest. Clarus. §. fin. quaest. 94. numer. 1. Covarruv. pract. quaest. 23. num. 5. vers. secunda conclusio.

Nec item confessio pro clara et liquida habetur, si aliquam recipit disputationem vel dubitationem, Lancellot. d. attent. part. 3. cap. 24. quaest. 1. numer. 71. et seqq. Aut si saltem confessio revocetur, et illa pro erronea allegetur, ut tradit Sigism. Scaccia. d. appell. quaest. 17. limit. 4. num. 47. ubi de communi attestatur.

Iudici item incumbit, ex iustitiae et necessitatis opinione, recipere potius aeppellationem, quam ex iniustitiae aut temeritatis suspicioner reicere eandem: cum multa dicantur notoria, quae talia non sunt: providendumque ideo sit, ne quod dubium est, pro notrio habeatur, cap. consuluit. 14. extr. d. appell.

Ex quo etiam fundamento Scaccia, d. limit. num. 19. porro evincit: debere Iudicem in dubio flectere arbitrium pro admissione appellationis. Maxime cum nihilita notorium sit, quin adversus id aliqua excusatio competere praesumatur. Nevizan. consil. 37. num. 29. qui allegat Curt. consil. 21. col. 11.

Sic et pariter notorium haut suos operatur effectus, quando aliquid allegatur, quod illud obfuscare possit Lancel. part. 2. cap. 12. ampl. 1. num. 54. et ibid. lim. 9. ubi addit; licet dicatur a notorio non appellari, et propterea non dari attentata; attamen a declaratione notorii appellationem esse; talique provocatione stante, si fiat exsecutio, non minus eam vitio attentatorum laborare, quam si simus in alio casu appellabili, ex quo data [orig: datâ] appellatione, regulariter resultat effectus suspensivus, qui solet causare attentata. Iason. in consil. 187. col. 6. vers. facio aliam conclus. lib. 2. Consentit. Scaccia. d. limit. 4. num. 65.

Ita similiter via exsecutiva non habet locum, quando Instrumentum sollemne et guarentigiatum aliquo modo est offuscatum, ut post Bald. in l. 2. C. de except. rei iud. et in l. 1. ff. de leg. 2. tradit. Blanc. in tr. d. compromiss. in 4. qu. princ. sub. nume. 2. col. 3. vers. ex Instrumento. circ. fin. inferendo ibi, quod etiam super Instrumento guarentigiato possit peti fieri compromissum, quando illud ex aliqua [orig: aliquâ] causa [orig: causâ] offuscatur.

Notandum quoque, quod Revisio Revisionis non concedatur, ita qui semel petiit Revisionem, eam iterum petere non possit, aber jenigen,wider den ein Revision ist begert worden, kan nachmals selbige begehren, wann er in Iudicio Revisorio vnden gelegen: idque propter aequalitatem, quae in iudiciis maxime est servanda.

Jn Ost Frießlandt kan man von dem Gräfflichen Hoffgericht entweder ad Cameram appelliren, oder bey dem Graffen Revision begehren, haecque revisio tamquam surrogata apepllationi ad Cameram, eiusdem sapit naturam. Et ita inibi possunt non probata probari, et non deducta deduci etc.

An revisio omnibus Consortibus communis? negat Mastrill. 1. decis. 45. In causa Revisionis Bayern contra Ortenburg hat man die vota tam Cameralia quam Revisionis gewust, dahero auch der Brandenburgisch Abgesandte bey publicirung der Vrtheil offentlich darwider protestirt, ut videre est in den Ortenburgischen Acten fol. 347.

62. Reut.

Latine, excisum est nemus: Hinc et hodie dicimus außreuten, wann ein Wald oder wüster Orth gesäubert, vnd zum Baw gerichter wirdt. Sic Bruschius de Monaster. in Michaelis Campo fol. 86. Reut, Riet et Rode, dicuntur Germanis plerumque illa loca, quae prius silvestria, postea in agros conversa sunt, quorum magna est in Germania, olim plane silvestri multitudo. Sic hodie Barreüt, Reütlingen, etc.

63. Rewkauff.

Conventio poenalis in contractu emptionis venditionis, propter paenitentiam adiecta (vulgo Reükauff) an valeat? Et quod haec conventio quoad venditorem valeat, minus dubium est,


page 801, image: s0795

propterea quod alias ex dispositione Iuris venditor, si contractum ex procacia et temeritate quadam [orig: quâdam] non servat, nec rem tradere velit, ad interesse teneatur; praesertim si facultatem rei tradendae non habet. De emptore magis dubitari potest: quia Hartman. Pistor. observat. 8. num. 5. et seq. in terminis tradit, quod eiusmodi poenae adiectio, in casu, ubi emptor contractui non staret, nec pretium exsolveret, tamquam in fraudem usurarum facta, non valeat; atque ita a Scabinis Lipsiens. ib. pronuntiatum esse testetur.

Verum cum praedicta theorica, quod scilicet adiectio poenae in obligationibus dandi, censeatur facta in fraudem usurarum et non valea,t obtineat tantum in contractu mutui, et non etiam in aliis contractibus. Cumque emptor et venditor sint correlativa, in quibus idem iudicium et eadem disciplina obtinet, etc. Ideoque haec conventio poenalis etiam quoad emptorem merito valet: prout haec omnia latius deducit, et textibus authtoritatibusque quamplurimis probat Matth. Berlich. decis. 43.

64. Richterlich Ampt.

Tutius esse implorare Officium Iudicis, quam actionem instituere, docet Wesenbec. consil. 7.

65. Ring.

ADDITIO.

Triplex olim annuli usus fuit: erat enim annulus nuptialis, vulgo Braut: oder Trewring, erat honorarius dignitatis atque honoris: erat et Sigillarius custodiae index: de quo triplici genere accipienda vetus Plinii querela. lib. 33. cap. 1. pessimum vitae scelus fecit, qui annulum primus induit digitis: adiungit incertam originem, nec hoc quis fecerit, traditur, vid. tamen Bisciolam. horarum subscesivar. lib. 14. cap. 13. ubi late de annulorum origine, varietate, usu et abusu eorundem agit: Item Baron: in Annal. An. Chr. 57. num. 51. etc.

Et notandum hic, annuli traditionem olim heredis instituendi tesseram quandam ac Symbolum fuisse. Sic Val. Max. lib. 7. cap. 9. Q. Caecilius L. inquit, Luculli promptissimo studio maximaque [orig: maximâque] liberalitate, et honestum dignitatis gradum et amplissimum Patrimonium consecutus, cum praese semper tulisset, unum illum sibi esse heredem, annulos ei suos tradidisset. Pomponium Atticum Testamento adoptavit omniumque bonorum reliquit heredem. Idem paulo [orig: paulô] post: Unum etiam de multis, quiassidebant, ultimo complexu et osculo dignum iudicavit, insuperque annulos quoque suos ei tradidit, ne quid ex ea hereditate, quam non erat aditurus, amitteret.

Ignominiosum e contra fuit, alicui annulum detrahere, ut idem Val. Maxim. lib. 3. cap. 5. de Scipione ignobili testatur, qui cum rebus domi militiaeque ignaviter gestis, ab Africani Patris fortitudine degenerasset, propinqui e manu annulum, in quo caput Africani sculptum erat, ei detraxerunt.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

66. Risen.

De gigantibus et Pigmaeis. v. Carranzam. in tr. de partu naturali, et legitimo fol. 637. etc. Delrio. disquisit. Magicar. fol. m. 164. etc. Torreblancam, in demolog. fol. 295. etc. Bolduc. d. Ecclesia ante legem. 1. c. 7. et 9. ac lib. 3. c. 3. Scriban. in orig. antuerp. fol. 63-etc. Maiolum. lib. 1. fol. 36. Claude Verdier. lib. 7. c. 1. et me. tract. de Rep. curauda. fol. 118. ubi disquiro, an unquam fuerint gigantes. De ossibus Gigantum vastissimae magnitudinis, in Sicilia repertis. v. Iac. Pontanum. vol. 3. bellar. Syntagm. 1. num. 31. Sagittar. quaest. illustr. decad. 5. qu. 9. et seq. Bartholin. de pigmaeis, ubi fol. 20. von Risen/De Caroli M. Statura [orig: Staturâ]. Freher. et Fabric. in Chron. Misniens. fol. 290. sub An. 81. Souterius. in suo Diario 11. Dec. A. 635. testatur se invenisse in sepulcris scelida hominum, longitudine 10. et 11. pedum. De Gigantibus in Holandia, Hadrian. Iun. in Batav. cap. 2. Sonston. de naturae constantia. fol. 50. De gigantibus in Islandia, vid. Resp. Daniae et Island. fol. 387. et seqq. De Andromeda eiusque monstro, Sagittar. in quaest. illustr. decad. ult. qu. 9. Dicitur autem Gigas a ginerqai et gh=, quasi ghgenhs2. q. terra genitus. vid. Becan. d. Origin. Linguae Latina v. Gigas. Unde Ovid lib. 5. Fastor.

Terra feros partus, immania monstra Gigantes,
Edidit, ausuros in Iovis ire domum.



page 802, image: s0796

67. Ritter, Ritterorden, zu Ritter schlagen.

De Equitibus, Equestri ordine, eorumque Origine, etc. vid. Fauchet. tract. sing. Chevaliers. Chronicon Chronicor. Gualterii. part. 2. passim. Discurs. Historico Politic. Anonym. Rostochii in 4. impressum.

Militaris virtutis est, pro Patria mortem bellicam honeste appetere. Cic. lib. 1. Off. Cum non tam Parentibus, quam Patriae nati simus, et data [orig: datâ] paritate terminorum, quis potius Patriae quam Parentibus succurrere atque obedire debeat. Decianus. respons. 82. num. 15. et seq. vol. Hoc autem inprimis Equiti incumbit. Glossa Iuris Saxonici. lib. 1. art. 20. in princ. ibi: Ein Ritter soll schwöhren den Aidt, daß er den Todt nit förchten wolle, zubeschürmen Witwen vnd Waisen, vnnd da es sich zubeschürmen gebühret. E contra multos nobiles iacturam dignitatis fecisse, quod ob flagitium timoris ac fugae, hostibus loca munita dederint, notavit Werner Gebhard. lib. 1. Fürstlicher Tischreden. cap. 29.

Regulariter vero Eques nemo nascitur, sed creatur, vel ab ipso Rege vel Regis exercitus Praefecto: idque aut ob bellicam virtutem, aut Prudentiam. Ego de Maiest. fol. 185. et de iure Civium. fol 103. Flexis enim genibus, educto gladio leviter in humero percutitur, Princepsque his verbis Gallice affatur: Sois Chevalier au nom de Dieu. Quae forma Equitis creandi in Anglia, Saxonico tempore, his verbis, qui tum vixit, ostendit Ignulphus: Qui militiae legitimae consecrandus esset, vespero praecedente, apud Episcopum, Abbatem, Monachum vel Sacerdotem, contritus de peccatis confessionem faceret, et absolutus orationibus deditus in Ecclesia pernoctaret, in crastinum rem sacram auditurus, gladium super altare offerret, et post Evangelium, Sacerdos benedictum gladium militis collo cum benedictione imponeret; et communicatus sacris Christi Mysteriis denuo legitimus miles permaneret. Nec omnino sub Normannis inibi exolevit. Scribit enim in Polycratico Iohannes Sarisberiensis, inolevit consuetudo sollennis, ut ea [orig:] ipsa [orig: ipsâ] die, qua quisque militari cingulo decoratur, Ecclesiam sollenniter adeat, gladioque super altare posito, et oblato, quasi celebri professione facta [orig: factâ], se ipsum obsequio altaris devoveat; et gladii, id est, officii sui iugem Domino spondeat famulatum. Tunc enim ad ornamentum praeter gladium, cingulum et calcaria aurata accesserant, unde Milites et Equites Aurati hodie vocantur. Nec dubito, quin hic mosa vetustissimis Germanis descenderit; apud quos auctore Tacito, primus honor Iuventae, Scuto frameaqueve [orig: frameâqueve], a Principe ornari, ante enim domus pars videbantur, sed iam Rei publicae.

Et faciunt huc [orig: hûc], quae habet Dn. Ios. Nolden. de stat. nobil. cap. 6. numer. 66. et seqq. ubi scribit: Mos creandi Equites a priscis temporibus hodie longe recessit. Olim enim erat praemium fortitudinis. At hodie Reges et Principes Equestris ordinis iura promercalia faciunt, et tamquam sub hastae auctionatu prostituunt Cornel. Agripp. de vanit. scient cap. 80. de nobil. Bodinus. de republ. lib. 3. cap. 8. Geben noch Brieff vnd Sigel darvber. Minster. lib. 3. Cosmograph. cap. 22

Ita ut revera [orig: reverâ] cum Ant. Guevara. lib. 3. horolog. Princ. cap. 31. circ fin. dici possit, Patres gladium capulo apprehendisse, filios illum mucrone accipere. Quia promiscue hodie fiunt Equites, non ex nobilitate tantum, sed Mercatores etiam, quibus vix gladius unquam vagina [orig: vaginâ] vacuus visus. Sleidan. lib. 2. comm. circ. fin. fol. m. 50. Petr. Bellin. de re milit. part. 7. tit. 3. num. 41. et seqq. ubi ait, se vidisse in Cancellaria Caroli V. etiam Salis venditores, mediantibus 25. vel circiter aureis nummis, impetrare hunc honorem. Imo multi eo insaniae redeunt, ut emant titulos, et vendant terras. Quibus merito Boccalini part. 1. ragguagl. 49. dat beneficia in iure concessa, minoribus prodigis, et furiosis. Ita in Gallia tempore Gatharinae Medices (quam probrosis titulis prostituit Herm. Kirchner. de Leg. lib. 1. cap. 5. num. 22.) militaris torques dicitur aptatus indignissimis quibusque. Unde descendit veriverbium Gallorum,


page 803, image: s0797

L'oordre de Francec' est un collier de toutes bestes. Seu ut Itali dicunt: una Caneza a ogni una bestia. Thuan. lib. 3. histor. v. Freher. ad petr. d. Andlo. fol. 198. et Petr. Blesens. epist. 49. Equitum autem creationes plerumque inter coronationis sollennia ab Imp. fieri solent, percutiendo eos super scapulas aut dorsum gladio Caroli M. In torneamento autem celebrato Noribergae Anno 1433. eiusmodi Equites non fuisse admissos, quotquot ita milites facti fuissent Romae a Sigismundo Imp. annotavit Andreas Ratisbonens. in Chron. Bavar. Freher. d. loc. fol. 183. fac. 2.

Probe notanda est differentia, quae antiquitus in Westphalia observabatur inter nobiles, ut ex antiquis Instrumentis apparet hoc modo: Wir Johann von N. Ritter, vnd Hainrich der Knappe bekennen,hiemit,etc. Qui enim reipsa dignitatem Equitis Aurati legitime adeptus erat, der zum Ritter geschlagen ware, vocabatur eo nomine Ritter: Qui vero vir armipotens erat, quem nos Rittermässig nominamus, vocabatur Armiger, ein Wappener, Escuyer, Edelknecht. Iuniores v. die junge Gesellen, nominati sunt Knaben, a Graeco nh/pi/ws2 puer, addito k fit knh/pios2. Nolden d. l. n. 72. Reinec. in histor. Oriental. tom. 1. tit. 34. et 35. Et hoc liquido constat ex literis, olim ad Pontificem scriptis, uti ponit easdem Blarer. in tract. ad l. diffam. c. 2. num. 12. cum subscriptione:

Iohannes de Trota, Eques Auratus Ioh. Morsaim, Henricus Bock, Armigeri.

Usitatissimum fuit, ut Nobiles, aliique ex Militibus primariis, pridie proelii, vel paulo ante proelium ineundum, ense stricto ter in caput percuterentur, ut animosicres fierent; ut ita Equites Aurati designarentur: Hoc facienbant etiam quandoque Episcopi. Wiguleius Hund. in Metropoli Saelisburgensitom 1. f. 22.

De Equitibus auratis praeterire non possum, inquit Oldendorp. in tract. de except. tit. de iure singulari. m. fol. 538. id quod doctissimus quidam Interpres Cornelii Taciti tradit. Quae verba inquit, cum perpenderemus, nuper in mentem nobis venit, quem Equitem Auratum Latine vocamus, olim ein Dritter dictum, ob duos adiunctos Equites: quemadmodum pluribus verbis illic Pausanias vetustum morem explicat, quem hodieque Franci obscrvant: deinde vero Ritter, litera D. expuncta.

Eques autem auratus nuncupatur, quod Romae olim aureis annulis a plebe distinguerentur Equites, sicut et nunc aureis calcaribus, phalerisque utuntur. Erant enim in Romana Republ. tres ordines: Senatorius nempe, Equestris et plebeius. Idem Oldendorp. in tract. de action. class. 5 de actionib. beneficiariis. f. mihi. 740. vers. Equites.

Geistliche Ritter an in feudis succedant? vid. Goth. Anton. disp. 6. thes. 9. lit. g.

Erant et Halbritter. Crusius. p. 3. lib. 6. c. 18. fol. 364.

Morem initiandi milites, et ordinis militaris regulam, v. in magno Chron. Belgico quod Wipponi est iunctum. p. 244.

In vita quoque du Chevalier Bayard. Gallice conscripta, in addit fol. 450. egregia multa de iuramento Equitum habentur. De Equitibus Militum S. Sepulcri, vid. Chronic. Ordin. Francisci, Observantiae strictoris. fol. 743.

De ordinibus Sacris militaribus per Hispaniam, Osor. lib. 1 fol 33. et seqq. et tractat. Gallic. in 16.

De equitibus, eorumque origine et progressu multa habet, Reiner. Reinecc. von deß Adele anfänglichen herkommen, fol, 122. et seqq. ac an Equestris ordo apud Romanos plebeius vel nobilis fuerit, disquirit Biscio la. horar. subsecivar. lib. 13.. cap. 12. ubi multa scitu digna de Equitibus congessit.

Ac insuper notandum hic [orig: hîc], Nobilium quondam filios appensione scuti, galeae impositione, et acccinctione Ensis in Equestrem dignitatem fuisse allectos: ministros illis ad iunctos, alapa [orig: alapâ] et gladio in ius arma ferendi. Non enim cuivis licitum erat arma portare; adeo ut Fridericus I. mercatoribus, qui animo negotiandi, iter facerent, gladios permiserit, non quibus accingerentur, sed quos ephippio alligarent, aut rhedae inicerent, rusticis vero et aliis omnibus


page 804, image: s0798

prohibuerit de Pace ten. lib. 2. Feud. tit. 27. §. 5. Otth. Frising. liber. 2. d. vita. Friderici cap. 13.

Nunc moribus ius arma ferendi aequo iure nobilibus conceditur atque servis, in qud vulgo dicunt wöhrhafft machen. Et Iuvenibus ita inittiatis olim turpe atque probrosum erat domi residere, et melioris aetatis robur otio inhonesto deterere. Unde Gastus. Was soll ein junger Ritter, der nit Ritterschafft begat. Ac propterea peregre profecti omnia Christianorum Regna obibant, Regibus ac Principib. ab hoste haborantibus praestituri suppetias contra infidos, quum maxime contra Christiani nominis hostes, ut testatur Goldast. in Paraenetic. vet. fol. 402.

Nec etiam Principes facile in Aulas admittebant, nisi vita [orig: vitâ] peraeque ac strenuitate probatos, quaeres denique dignitatis invenit nomen, ut Equites kate)/goxh\n Strenui. gestreng salutarentur. Et hodie malo labascentis Reip. laudabilis ille Principum rigor ita laxatus atque remissus est, ut et ipsi quoque in aliam partem nunc palmam possideant, ut loquitur idem Goldast. d. loc. fol. 403. nedum iuventus corruptis moribus severa [orig: severâ] Lege proficiat.

Olim etiam in Germania non nisi Nobiles militabant; unde in Libris feudorum Miles sumitur pro Vasallo seu Nobili. Sic et in Suecia tantum Nobiles et Liberi, armis et Equis Regi servire tenentur, Tributarii ab hoc onere sunt immunes, et olim tantum constabat Equitatu Exercitus, unde Nobiles vocantur die Ritterschafft, Leges Suecicae. liber. 2. cap. 10.

Plura non addo, cum de Equitib. et Equestri ordine multis egerim in Notabilib. Iuridico Politic. verb. Ritter. fol. 791. et seqq.

68. Ritterzecht.

Von den Schlesischen Ritterzecht, exstat tract. singularis. Inibi enim habent veri Nobiles, die jhre Ahnen deduciren können,sondere Freyheit auch sonderbare Außträg, vermittelst dero jhre Stritt erörtert werden.

69. Ritterschafft, freye Reichsritterschafft, etc. vid. supra lit. F.

Von der Freyen Reichs Ritterschafft Güter, dero Contribution vnd Anlag, sonderlich wann solche alienirt, oder in ander weeg in frembde Händ gebracht werden, wie es damit gehalten? ac de aliis huc spectantibus quaestionibus subsequens Responsum Iuris (quod ante aliquod annos nomine Facultatis Iuridicae Tubing. a me conscriptum fuit) tractat, quod inserere placuit.

WEil die Röm. Kayserl. auch zu Hungarn vnnd Böheimb Köngl. May vnser Allergnädigster Herr, auff vnderthänigst anbringen der Freyen Reichs Ritterschafft in F. an den Durchleüchtigen, Hochgebohrnen Fürsten vnnd Herrn, Herrn N. N. Hörtzogin zu O. wegen bißhero auß hochbewegendem vrsachen verwaigerter Contribution von vielen vnderschidlichen Gütern (die vor disem von den Adenlichen Innhabern zu gedachter Ritterschafft zwar vertretten, aber seithero Rauffs: Tansch: oder in ander weeg, an das Hochlöbliche Hörtzogthumb O. gebracht vnd demselben haimbfällig oder apert, vnd nachgehends gäntzlich incorporirt worden) allergnädigst gelangen lassen, vnd darbey bevolhen, solche Contribution ebnermassen, als wann angeregre Güter von der Ritterschafft noch besessen wurden, je auff begebenden fall abzustatten, gestaltsame auch sowol hiebevor, als in Newligkeit wolbesagte Ritterschafft, mit anziehung allerhand von jeweiln regierenden Röm Kaysern, erhaltenen Alt: vnnd newen Privilegien, bey hochgedacht Ihrer Fürstl. Gn. vnnd dero geehrten Vorfahren, eben diser Contribution halber inständig, vnnd öffters angesucht.



page 805, image: s0799

Demnach wirdt erstlich gefragt, ob Ihre Fürstl. Gn. vnd künfftige Successores deß Hörtzogthumbs O. von denen Adenlichen Gütern, welche ermeltem Hörtzogthumb zwar zuvor sonsten niemahln zugethan, sondern derRitterschafft einig vnd allein eigenthumblich zugehörig vnd incorporirt gewesen, auch zu derselben alzeit contribuirt haben, an jetzo aber zu dem Hörtzogthumb O. erkaufft, oder sonst titulo oneroso, an dasselbige gebracht, vnnd noch bey denselben seyen, besagter Ritterschafft die gewohnliche Contribution darauß zuerstatten schuldig.

II.

Ob Ihre Fürstl. Gn. von den jenigen Adenlichen Gütern, welche von dero Voreltern die Ritterschaft jederzeit zu Lehen getragen, vnnd eintweder Rauffsweiß an die Hörtzogen zu O. wider gelangt, oder aber denselben durch Todtfäll, der Vasallen begangnen Felonien, oder auff andere weeg apert vnd haimbfällig, mit dem Eigenthumb consolidirt, vnnd volglich dem Hörtzogthumb O gäntzlich einverleibt worden, zu der Ritterschafft zu contribuiren verbunden?

III.

Weil das von der Ritterschafft angezogen Kayserl. Privilegium, auch auff dergleichen in secunda Quaestione vermelte Güter gerichtet, ob nicht Ihr Fürstl. Gn. von rechtswegen die exexceptionem, quod Privilegia in praeiudicium tertii non valtant, einwenden könden?

IV.

Was es mit denen Adenlichen Gütrrn für eine Beschaffenheit, welche hie bevor zwar frey Adenliche, aigenthumblich, vnnd der Ritterschafft zugethane Güter gewesen, aber vor 30. 40. 50. 100. vnd mehr Jahren, von dero Innhabern dem Fürstlichen Hauß O. ultro. sponte, vnnd frey aigens willens zu Lehen gemacht, anjetzo aber apert vnnd haimbfällig werden, oder aber Contracts oder anderer weise, auff gedachtes Fürstl. Hauß O. kömmen, ob Ihr Fürstl. Gn. auß denselben zu der Ritterschafft zu contribuiren, von rechtswegen verbunden?

V. Wann Ihre Fürstl. Gn. oder künfftige Hörtzogen zu O. je solcher Güter halb zu der Rittertruchem zu contribuiren gehalten, ob nicht hingegen auch Ihre Fürstl. Gn. von rechtswegen ein Stimm vnd Session bey den universal vnd particular Ritter Conventen zubegehren, die Ritterschafft auch schuldig seye, Ihre Fürstl. Gn. darzu jedesmals wie andere Adenliche Mirglider zubeschreiben?

Wann nun vns Decano vnd andern Doctorn der Juristen Facultät bey gemainer hohen Schul zu Tübingen, in Gnaden angeditten worden, dises Werck seiner Wichtigkeit nach, mit fleiß vnd collegraliter zuerwegen, auch vber obangeregte Quaestiones ein außführ: rechtlich pro et contra abgefaßtes bedencken vnd gutsachten, nit weniger was bey disem beschwärlichen Werck Ihrer Fürstl. Gn. vnpraeiudicierlich zuthun vnnd zulassen, vnverlängt zueröffnen: Als haben zu vnderthän. volg, Wir vns damit vberschaffte Acta, besonders aber die von der Ritterschafft fürgeschütze Privilegia, auch bey der Röm. Kays. May. allergehorsambst eingeraichte Memorialia in vnserm versambletem Collegio abgelesen, darvon reifflich deliberirt, vnd befunden, daß sovil die erste Frag anbetrifft, nit ohne schein erachtet werden möchte, daß Ihr Fürstl. Gn. dise geforderte Contribution gantz nit zverstatten schuldig: in erwegung zweifels ohn dergleichen Güter Ihrer Für. Gn. oder dero Vorfordern, nicht mit solcher Beschwärd, sondern für frey, ledig vnd eigen eingehendigt, auch in den Rauff: oder andern hiervber auffgerichten Brieffen, sambliche Beschwärd, nit auffgedingt, oder darvon meldung beschehen. Dahero dann es das anshen gewinnen möcht, daß Ihre Fürst. Gn. eintweder sebige beschwärt nit zu agnosciren schuldig, oder doch die Verkäuffer vnd andere, von welchem titulo oneroso dise Güter auff Ihre Fürstl. Gn. gelangt, evictionis nomine besprochen werden können.

Constat n. venditorem, aliumve titulo oner osopraedium alienantem, non


page 806, image: s0800

solum ad evictionem teneri, si res auferatur; sed et si onus aliud ei inhaerere comperiatur, eum obligatum esse, per iura vulgata.

Welches fürnemblich allhie statt finden wil, in dem offenbar, daß inn verkauffung der freyen Adenlichen Güetern, dero immunitat [orig: immunitât] vnd Freyheit hoch angeschlagen, vnnd selbige vil desto thewrer verkaufft zu werden pflegen.

Zum andern seynd solch Andeliche Güeter, gewohnlich allodial vnd frey aigen, ist auch solche dem Adel, vnder sich selbs, noch auch gegen höchern Stände zuvereüssern, nirgent verbotten. Inmassen dann offenbar, daß von Menschen gedencke, wie auch von ein, zwey, oder mehr hundert Jahren hero, allwegen derogleichen frey Adenliche Güeter, an Geist: vnd Weltliche Ständ Fürsten, Graffen, Herren vnnd Stätt in grosser anzahl transferirt vnd vereüssert worden, also daß hernach auß solchen Stucks weiß zusamen gebrachten Adenlichen Güetern, offtertz sonderbare territoria formirt, vnnd erwachsen sein. Gestaltsame mit der vndern faltz beschehen. Ibi enim Palatinorum Electorum Dominatus, ex variis Contractibus, haecreditatibusque succrevit, quod Marquard. Freherus non uno loco docet, et innuit etiam Lehenmann in der Speyrischen Chronick, fol. 295. lib. 4. cap. 7.

So haben ferrner in Anno 1561. mit der Röm. Kays. May. allergnädigster Confirmation vnd bestettigung deß H. Röm. Reichs freye Ritterschafft vnd Adeln der fünff Viertel in dem Land zu Schwaben ein Ordnung, hinfüro mit vnd gegen einander zuhalten, abgeredt vnd auffgericht, auch damaln vnder andern, welcher gestalt die alienation der Rittergüeter, vnd daß selbige nicht in freinbde Händ kommen, zuverhüetem sein möchte, in berahrschlagung gezogen, auch in dero dreyssigstem Articul ein vergleich, mit folgenden formalibus verbis aufgesetzt: Dieweil vns von alter ein grosse anzahl deß Adels, vnnd ansehenliche theil derselben Güeter entzogen, wir deß wegen, wo nicht vnder vns einsehung beschehen, je länger je mehr gewärrig sein müsten, vnd leistlich allein durch disen weeg, vnser gewiser vnwiderbringlicher Fall erfolgem würde, habenwir vns dahin entschlossen, vnd verglichen, daß sich hinfüro ein jeder, deme seine freye Ritter, vnnd Adenliche Güeter fail, so vil mit fueg vnd guter gelegenheit geschehenmag, gemeiner Ritterschafft zu ehren vnnd wolfahrt befleissen, dieselbe wider inn deß Adels Handen kommen zulassen, oder da es ohne sein mercklichen nachtheil vnd schaden nit geschehen köndte, sollen doch die denjenen, so vns nicht verwandt, anderst nicht, dann mit vorbehalt gemeiner Ritterschafft, darauff alt hergebrachter Contribution, hingegeben vnd verkaufft. Insonderheit aber sich deßwegen mit niemandts, so vns in seinem Gebiet den freyen Güeterkauff abgestrickt, käufflich einlassen, es seye dann, daß vns entgegen ein gleichheit gehalten, vnd solches abstricken auffgehoben werde.

Auß welchem zusehem, daß einem vom Adel seine freye Güeter nicht absolute einem andern Standt zuverkauffen inhibirt vnd verbotten: Sondern es werden selbige allein erinnert, sich hinfüro solcher alienation, so vil mit fuegen vnnd guter gelegenheit beschehen mag, et quidem non exnecessitate, sondern gemainer Ritterschafft zu ehren vnd wolfahrt,zuenteüssern. Quae verba non praeceptiva aut imperativa, sed adhortatoria tantum exsistunt:

Weilen auch ferrners in angedeüt Adenlicher Ordnung gebotten, daß von der zeit an kein Rittergut anderst, dann mit vorbehalt der alten hergebrachten Contribution verkaufft werden soll. Als möcht man darfür haltem, daß wann solche Contribution nit expresse [orig: expressê] in den Rauff oder anderer alienation reservirt, alsdann auch selbige nicht gefordert werden, sondern den vbrigen Mitglidern der freyen Adenlichen Ritterschafft accrescirenthne. Weil insonderheit die gemaine Ritterschafft ihro selbsten


page 807, image: s0801

zu imputiren, daß sie sambliche Güter innerhalb gebührender Zeit nit außgelöst, sondern in frembden Handen verbleiben lassen Wie dann die Ritterschafft auch ebenmässig sondere Privilegia vnnd Pactaten vnder jhnen selbst auffgericht jeweiln anziehen, Krafft deren sie nomine der gantzen Ritterschafft, oder dero particularium membrorum deß Iuris congrui oder retractus sich anmassen, wann freye Adenliche Güter andern ausser jhren mittel käufflich vbergeben werden, also daß sie jhnen selbst zuzumessen haben, wann sie solche Außlösung verschlaffen, ob gleich durch dise Räuff oder andere alienationes der Ritterschafft gemainigklich, oder insonderheit ein Nachthail zugezogen wird.

Fürs dritte, hardises alles desto mehr schein, weil die Ritterschafft in gemain, vil weniger dero freye Adenliche, dem heyl. Röm Reich ohne mittel zugethone Güter mit keiner gewisen Anlag behaffter, sondern dero gantz frey, eoque nomine von andern Reichsständen, denen jhr gewiser Anschlag aufferlegt, vnderschaiden seyn.

Indeque evenit, ut Nobiles in Suevia [orig: Sueviâ] praesertim, iam a multis annis, ceteris maioribus Statibus liberiores se, maioribusque Privilegiis dotatos iactitarint [orig: iactitârint], qua [orig: quâ] de re Nauclerus, Cancellarius primus Academiae Tubingins. generat. 43. fol. 231. ita scribit: Nobilitas gradus habet. Sunt enim Principes, sunt Comites atque Barones, sunt et inferioris gradus Nobiles. Principes non solum dignitate et generis claritate, sed et potentia [orig: potentiâ] antecedunt reliquos, terras habent et Dominia latissima. Comites et Barones, ceterique Nobiles per totam Sueviam dispersi sunt, regionem veluti flores, campos undique exornantes. Et quod mirum videtur, cum Principes, Comites et Barones, quoties Imperii necessitas exigit, obsequia Caesari tamquam subiecti praestant; inferioris tamen gradus Nobiles exemptos se dicunt, et nisi ad stipendium nemini serviunt, nec suos subiectos servire sinunt; et tamen Romanum Imperatorem, ut suum naturalem Principem omnes recognoscunt.

Wann auch gleich der Reichs Ritterschafft ein Schatzung von der Kays. May oder dem H. Röm Reich abgefordert, geschicht doch selbiges nit imperative. Constat enim quod Nobiles haut in partem onerum Imperialium vocentur, ut ceteri status, sed requirantur a Caesarea Maiest. vmb ein mitleydenliche Hilff, ohn einig gewisen Anschlag: id quod passim Imperii Recessus inculcant, et inprimis der Reichs Abschid zu Augspurg d. An. 1500. tit. was man mit der Ritterschafft zu Francke, Schwaben vnd Reinlanden (der Türckenhilff habler) handlen soll, ubi ita habetur: Wir oder der, so an unser statt sitzen wird, vnd vnser verordnet Regiment, sollen vnd wollen auch mit der Ritterschafft zu Francken, Schwaben vnd Rheinlanden ernstlich handlen vnd reden lassen, zu obangezaigten Christlichem vornemmen, auch zu Beschürmung deß H. Reichs, dieweil sie vmb jhrer Vorfahren Dienst willen, von demselben Reich jhr Ehr vnnd Würde, auch den mehrern thail jhres Gutes haben, jhr getrewe Hilff, wie jhnen als Christglaubigen Rittern vnd Knechten deß heyligen Reichs wol anstehet, zuthun.

Idemque repetitur in der Ordn. deß Regiments zu Augspurg, eodem Anno auffgericht, tit. von der Ritter: vnnd Knechts Stewr, ut et in dem Reichs-Absch. zu Speyr, de An. 1542. §. Demnach haben wir. Item in dem Reichs-Absch. zu Regenspurg A 1576. §. Dann weiters wollen wir nit vnderlassen.

Et sunt sane qui dicunt, Nobiles liberos olim Statibus Imperii annumeratos fuisse, quod vero iidem ad Imperialium Statuum Diaetas vocari desierunt, hoc in eorum favorem receptum esse, ne Camerae Imperialis sumptus pro rata ferre, aliaque Statuum onera subire teneantur. Sicque nunc maiori immunitate gaudent, nec a Statibus decretas collectas exsolvere tenentur. Qua de re Henric. Bruning. disp. de var. universitat. specieb. thes. 18. ad fin. ita scribit: Crediderim, nobilitatem, et Civitates quasdam, non invitas Citatoriis


page 808, image: s0802

libellis se praeteriri passas, quod hoc pacto mitigationem onerum der gewisen Anschläg impetrarent, et tolerabiliores fierent Contributiones illae, quae ad peculiares Caesaris expeditiones conferuntur.

Wann auch schon die Reichs Ritterschafft ein dergleichen mitleydige Hilff einzubewilligen beliebt, wirde doch selbige nit vmbgelegt, sondern es thut ein jedwederer pro Conscientia, vnd was er der Sachen gemäß zuseyn erachtet, vnwissendt der andern einschicken, etc.

Wann dann jetzt außgefierterm assen, die Adenliche Güter in Schwaben, für vnd an sich selbst frey, vnnd mit einer gewisen Beschwerde behafft: Als will hierauß volgen, daß wann sie der gestalt, nemblich für frey vnnd eigen verkauffte oder hingegeben, alsdann jeniger newe Possessor, so nit in der Ritterschafft begriffen, vnnd in solch freywilligen Anlag nicht consentirt, mit der auch in keinen weeg beschwärdt werden könne: Angesehen auff solchen Gütern einige hypothec, wie sonst ratione collectarum, aliorumque onerum consimilium beschicht, weder die Ritterschafft, noch auch die Kays. May. selbst praetendiren kan. Cum, quae precario dantur, eo nullo iure exigere liceat, nec ulla actio competit, ut quid precario alicui detur.

Dises alles wird fürs vierdte zugleich dahero bestärcker, weil dise Contributiones, so die Ritterschafft einbewilligt, keine onera realia, sondern mere personalia, vel saltem pro mixtis gehalten werden sollen; ita ut instar vere realium cum re haut transire videantur ad quem libet possessorem: Dann die Ritterschafft, das ist die Freye Adenliche Ritter vnd Knecht, thun solche fürnemblich wegen der Personal Privilegien, so jhnen als freye vnmittelbarn Reichs vom Adel, vnnd welche keinem andern Stand mit Bottmässigkeit, oder in ander weeg vnderworffen seyn, bewilligen pro aliqua recompensa huiusmodi in signis immunitatis, hernacher aber wird dise Contribution vnder jhnen selbsten (wie in oneribus mixtis, et ex illorum natura zugeschehen pflegt) secundum aes et libram, sive pro ratione et quantitate patrimonii, sovil nemblich selbiges an Gülten gefällen, oder auch ligenden Gütern ubicumque sitis moderirt, gewürdigt vnd erstattet.

Darbey dann auch fürs fünffte dises zubedencken, daß solche Güter nicht einem frembden sondern einem Stand deß Reichs vberlassen worden: Also einweeg als den andern der Röm Ray-May. vnd dem heyligen Röm. Reich, ratione Maiestatis, supremaeque Maiestaticae Iurisdictionis vnderworffen bleiben, vnnd dardurch verschaffet wird, daß die zimblich starcke Anlag, damit höchstgedachtem Röm. Reich vor andern Fürstenthumben das Hörtzogthumb O. verhafft, desto bequemer abgestattet vnd ertragen werden kan.

Intelliguntur sane eiusmodi alienationes nobilium et liberorum praediorum, salva [orig: salvâ] suprema [orig: supremâ] Caesaris Iurisdictione fieri, et cum fiant pars territorii alicuius Status Imperii, cui illa praedia accedunt, remanent prout totum illud territorium sub Imperii fide, et inde alienatio illa tolerabilis quoammodo est, nec cum adeo magna devotionis publicae fruade coniuncta, ut in similibus fere terminis tradunt. Gilman. tom. 1. Symphorem. part. 2. tit. 11. vol.1. num. 112. et tom. 2. part. 1. vot. 7. num. 37. et vot. 8. Bodin. d. Republic. cap. 9. num. 125. Vasqu. 2. quaest. illustr. 87. num. 31. et seq. Natta. consil. 640. num. 16. et resp. 4. Finariens. num. 50. Citius enim res aliqualem diminutionem, quam universalem interitum patitur. Corn. ad l cum quaestio C. d. legat.

Vnd letstlichen seynd jhre Fürstl Gn. nicht allein in possessione liberratis vel quasi, sicque rei obtinent partes, et in dubio pro reo ac possessore est pronuntiandum, sondern es seyndt etlich dergleichen Güter, auch vor vilen, vnnd weit vber 30. oder 40. Jahren dem Hörtzogthumb O. incorporirt, also per praescriptionem legitimam huiusmodi oneris entbunden worden.

Omnimoda quidem libertas et suprema Iurisdictio in aeternum non potest praescribi. Bodin. d. Republ. lib. 1. cap. 9.


page 809, image: s0803

num. 129. et cap. 10. num. 149. Enenckel. lib. 2. d. Privileg. cap. 5. num. 68. Sixtin. d. Regalib. cap. 5. num. 145. Rosenthal. concl. 16. c. 5. n. 1. Verum quia in praesenti casu, ut iam supra dictum est, praedia illa Nobilia trans feruntur salva [orig: salvâ] suprema [orig: supremâ] Caesaris Iurisdictione. et tamquam pars territoriiaut Provinciae, cui accedunt, considerari possunt, illa praescriptio procedere posse videtur.

Hingegen aber könden nicht wenig ansehenliche fundamenta vnnd Vrsachen auff die Bahn geführt werden, Krafft deren den Rechten vnd Reichs, verfassungen ehnlicher zuseyn scheinen will, daß sambliche Adenliche Güter, so jeder zeit der Ritterschaft einig vnd allein aigenthumblich zugehörig vnd incorporirt gewest, auch zur selben allzeit contribuirt, ohne außgetruckten consens Ihnrer Kays. May. vnnd der Ritterschafft, iisque non intervenientibus solenitatibus, die in alienatione bonorum et iurium Imperialium, sonsten vermög der Rechten vnnd Reichsatzungen vonnöhten, in keinen weeg frey vnd ledig transferiri, oder von deß Reichs immediata [orig: immediatâ] Iurisdictione vel subiectione eximirt, von dem corpore der Ritterschafft dismembrirt, vnnd einem andern Standt vnderwürffig gemacht werden können, sondern daß alle Gerechtigkeit, wie die immer Namen haben mögen, also auch insonderheit die Contribution Kays. May vnd dem H. Röm. Reich, so wol auch der gemainen Ritterschafft Corpori oder Cassae einweg als den andern darauff gebühren, vnnd allerhöchstgedacht Ihrer Kays. May. dem Röm. Reich vnd der Ritterschafft Corpori, gantz vngeschmälert verbleiben müssen.

Weil erstlich die particular Verkäuffer, aliove titulo in Principem vel Statum alium Imperii haecce praedia transferentes, nicht mehr iuris, den sie selber gehabt, transferiren, oder mit ihren manchmahl vnbedächtlich, vnd durch vbel hausen ervolgtes verkauffen, tertio et praesertim superiori gar nit praeiudiciren können, wie solches ohne ferrner außführung die natürliche Billigkeit an die Hand gibt, vnd vnwidersprechlich macht.

Confert huc, quod insimili traditum invenimus, si nobiles emunt bona rusticorum, Bawrengüter, ea nihilominus servitiis et oneribus obnoxia manere, et non minus ab emptore Nobili, quam a Rustico praestanda esse: Cum et Ecclesia emptrix (quae alias valde privilegiata est) hoc facere teneatur, Can. si tributum. qu. 1. etc. tributa 23. qu. 8. Res enim cum onere suo transit, nec possessor mutat, ius rei, per iura vulg.

Ac quam vis nonnulli dicant, immunitatem in dubio ad bona etiam postmodum quaesita referri, tapia. d. Constitut. Princip l. ult. p. 1. cap. 4. numer. 1. Alex. consil. 178. num. 17. vol. 3. Rol. a Vall. consil. 1. num. 170. vol. 2. Natta. consil. 66, num. 13. Franc. Marc. decis. 425. num. 8. lib. 2. Cacheran. decis. 130. Guid. Papae. decis. 218. 265. 384 et 489. Et in specie, Privilegiu exemptionis datum Ecclesiae cuipiam, extendi ad omnes ad iacentes, seu sub ea comprehensas, gloss in auth. ut Eccles. Rom. et Bartolus. Losae. d iure universitat. p. 3. cap. 13. num. 12. Maria. d. Iurisdiction. part. 1. centur. 1. cas. 11. Unde itide concludunt, concessa [orig: concessâ] Castro cuipiam immunitate, si in Civitatem aut Villam excrescat, quod exemptio totum comitetur, Bald. in l. cum fundus. ff. d. legat. 2. Laudens. tract. d. Castell. conclus. 32. Alb. Brunus. tr. d. augment. conclus. 6. Natta. consil. 340. num. 25. Cum quippe accessorium parilem naturam sapiat cum principali, et augmentum sumat naturam eius, cui adiectum comperitur: Also daß dise Güter deß Hörtzogthumbs O. immunitet, als nunmehr dessen pars genüssen solten.

Veruntamen cum in materia exorbitante, et minus favorabili non fiat extensio, a principali ad accessorium. Iason. inrubr. ff. d. reiudic. Everhard. in Topic. loc. 79. multi aequius censuerunt, exemptionem velut odiosam et stricti Iuris, extra suam causam non esse extendendam, Bero. consil. 24 num. 9 lib. 1. Cavett. consil. 811 num. 14. et consil. 851. num. 9. neque ad postmodum quaesita applicandam. Moditius. § Principum placita, dubitat. 209. num. 1. Losae. d. iure


page 810, image: s0804

universitat. p. 3. cap. 13. num. 22. Natta. consil. 340. num. 1. hinc Ecclesiam profanorum bonorum emptione ditatam, immunitatem non mereri, constat, Petra. d. iure quaesit. cap. 4. num. 57. Meisner. tom 2. lib. 2. decis. 3. num. 21. itemque Nobilem plebeios agros comparantem, ad pristina onera teneri, per l. si quando C. d. bon: vac. Maul. d. homag. tit. 9. num. 68. Gothofred. disputat. feud. 1. thes. 2. lit. A. et disp. 7. thes. 6. lit. a. Modestin. Pistor consil. 9. num. 36. vol. 2. Papon. lib. 5. arrest. tit. 11. arest. 9. Quin ipsam Divinam Domum, functiones agnovisse cernimus, quas prior Dominus dependerat. in l. 8. C. d. exaction. trib. l. 1. C. d. praed. et omn. reb. nav. Boss. tit. d. Principe. n. 110.

Et sic Iurisdictionem unius Provinciae, ad locum noviter adiectum non prorogari, docet Brun. d. augment. conclus. 5. num. 8. et conclus. 17. Cabedo. decis. 11. n. 7. p. 2. illiusve statutis illaqueari, Losae. d. Iure universit. p. 3. cap. 14. num. 5. Alex. consil. 149. lib. 1. et cons. 151. lib. 2. Pruckman. consil. 27. num. 11. vol. 1. et Cothman. consil. 84. nu. 51. vol. 1. Aequum enim est, ut separata aut separabilia diverso iure aestimentur, Cantiuncula. consil. 10. num. 13. Laurent. decis. 53. n. 5.

So gelten fürs ander allhie ex plane aequitatis ratione auch alle rationes, welche contra exemptionem, vnnd da ein Freygut von einem andern Stand an sich gezogenwurd, militiren, darvon hin vnd wider in den Reichs Abschiden gehandlet, vnnd hiervber geklagt wird, daß nemblich das heylig Röm. Reich an seinen Glidern nit allein von fremöden Potentaren mercklich geschwächt, sondern daß sich auch etliche selbst darvon absöndern, vil Praelaturen, Grgv: vnnd Hereschafften, auch Fürstenthumb durch aallerley mittel darvon entwendet, zertailt, vnnd dermassen zertrennt, daß man ihrer Anschläg nit hebig seyn kan, etc. Reichs Abschid. d. An. 1570. §. als wir dann weiters et An. 1548. §. die weil auch etliche.

Hisce etiam incommodis, ut iretur obviam, a sempemviris iam adstringuntur Caesares, ut non modo abstineant a pignoratione fundorum Imperialium, sed etiam revocent distractos, daß sie nichts hingeben, verschreiben, verpfänden, versetzen, oder in ander weeg vereussern wollen, sondern sich auffs höchste bearbeiten, dass entkomn eherzubringen, In Capitulat. §. zu dem, vnd insonderheit. Choppin. 2. d. Doman. tit. 1. numer. 9. Respons. 4. Finariens. numer. 8.

Indeque etiam in Comitiis Augustanis cum fere similis quaestio Burggravio Misniae moveretur, iusserunt Ordines, so er andere Herrschafften vnnd Lande jetzo innen hätte, oder künftigklich an sich bringen wurde, die ohne daß in daß H. Reichs Registern vnnd Anschlägen begriffen, daß er darvon sein Gebühr auch tragen vnd entrichten solle, Reichs Abschid de An. 1548. §. mit den Gesandten, etc.

In transactione itidem Burgundica [orig: Burgundicâ], etsi variis casibus et causis Belgium eximeretur, in sertum tamen Concordiae legitur: Doch soll diser Vertrag vnnd Bewilligung dem heyl. Reich an denen Landen, so demselben hiebe vor verwandt gewest, vnvorgreifflich vnd dardurch nichts benommen seyn. Quae transactio exstatin Goldasti Reichs Satzungen Anno 548.

Et tum demum si ex Contractu aut transactione, idque Statuum unanimi consensu territorium vel praedium, Imperio immediate subiectum, ab aliquo Statu occupatur, eum sine offensa turbare Caesar non potest, Frider Mindan. lib. 2. de process. cap. 67. num. 4. Gilman. tom 1. part. 2. tit. 11. vot. 7. num. 83. et seqq. Peregrin. lib. 1. d. iure fisci p. 38. 72. 79. 85. et 102. Rauchbar. lib. 2. qu. 11. Modit. §. plebisscitum. dubitat. 10. Natta. consil 269. num. 5. et 7. Alex. consil. 54. n. 12. vot. 4.

Ac etiam quo Imperii ista compages, consisteret, generali loge sancitum est, ut Fiscus inquireret in eos, qui eximunt Imperii membra, segetemque ex publico exitio sibi metunt: Wir haben vns verglichen, daß vnserm Kayserlichen Fiscal der außgezognen und außziehende Stände, ein Verzaichnuß durch die Maintzische Cantzley zugeschickt werden soll, unnd soll Unser Kays. Fiscal hiemit Befelch haben, wider die


page 811, image: s0805

außgezogene zu procediren, auch die außziehende vor ihr interesse darzu citiren, Reichs Abschid de Anno 1458. §. Etliche andere aber.

Welche Proceß nicht allein dem Kayserl. fiscal wider jenige, so Reichsständ oder dero Güter zu sich ziehen, sondern auch ad instantiam der Ritterschafft wider die possessores der Adenlichen Güter, vnd die sich der Ritterstewr zuentziehen begehren, erkennt zuwerden pflegen. Inmassen dergleichen eines ad instantiam der Fränckischen Ritterschafft in Anno 1615. außgewürckt, auch mehrmahln Kayserl. rescripta eodem nomine an die pssessores der Adenlichen Güter erlangt worden, gestaltsame bey denen vns vbermachten Actis zufinden.

Daß aber fürs dritte, Kayserl. May. vnd das H. Röm. Reich in vil weeg, sonderlich der Contribution halb, diß Orths mercklich interessirt, also in dero praeiudicium solche alienationes nit geschehenkönden, oder doch auffs wenigst die Contribution vnd andere dergleichen onera, non obstantibus eiusmodi alienationibus, darauff haffren bleiben, ist nit allein an vnnd für sich selbsten offenbahr, sondern auch Handgreifflich dahero zuvermercken, weil Jhrer Kays. May. die immediata Iurisdictio vnnd Bottmässigkeit, recursus appellationes, etc. gezucker, zumal die personal vnnd real onera, zu welchen Ihrer May die Ritterschafft, als dero Edelknecht vnnd Leibquardi, wie sie sich selbst zunennen pflegen, verbunden, oder doch auff erfordern sich jederzeit willig finden laßt, hernach abgehen, vnd sehr geschmälert werden.

Dann mit dem Leib, kan Ihrer Kays. May. die ritterschafft nit dienen, wann ihnen vnd dero nachkommen, die Güter, tamquam alter sucus et sanguis entzogen seynd: Cum splendor familiarum etiam in divitiis, ac inprimis in subditis consilstat, arg. traditor. a Bodino. lib. 3. d. Republ. c. 8. et Stephan. Guazzo. de Civil conversat. lib. 2. die Ritterschafft in gemain kan Kays. May. zu gutem keine Soldaten vnderhalten (wie noch bey Menschengedencken in den Vngarischen Kriegen, wider den Ertz: vnnd Erbfeind deß Christlichen Namens, mit gantzen Regimentern zu Roß vnd Fuß geschehen) wann die Güter geschmälert, vnd der gestalt distrahirt werden, da durch solche alienation zumal ein exemption von den gemainen Reichs Contributionen, vnd andern Beschwärden erzwungen werden will.

Vnd weil auch die Röm. Kays. May. von den Freyen Reichs vom Adel newlicher Zeit hero vermutlich an start der Dienst, so selbige etwan Ihrer May. mit Leib, vnd auff ihren eignen Costen gelaistet, die Einquartierung fürgenommen, wird auch solch Ihrer May. Ius damit difficultirt vnnd verhindert, oder die vberige, so noch bey der Ritterschafft halten, auch auff fürfallende noth (non quidem ex necessitate, sed tamen ex civilitate et plerumque si rogentur) contribuiren, vnnd in die Ritter Truhen mit einschütren, desto mehr beschwärt, wann ein grosse Anzahl Ritter Güter disem Corpori eximirt, vnd denselben entzogen werden.

So ist fürs fünffte, auch der gemainen Ritterschafft höchst daran gelegen, daß ihr Corpus vnzertrennt verbleibe, vnd danenhero ex singulis partibus in commune bonum totius Ordinis zusamenflüessende Commoda, nit gesperet oder abgeschnitten werden. Welchem Iuri dann kein membrum particulare, das ist, ein oder der ander freye Recihs vom Adel, alienando vel aliter contrahendo aut pasciscendo praeiudiciren kan, weil bevorab Crafft dieses ansehenlichen Privilegi), weiland Kayser Maximiliani deß Andern, de dato Augspurg den 25 May Anno 1566. statuirt, gesetzt vnnd geordnet, daß nun hinfür all vnd jede gemainer Ritterschafft zugehörende Adenliche Sitz vnd Güter für ein Corpus geacht oder gehalten werden, vnnd da sich künfftig zutragen, vnnd etlich ihre Güter Rauffs: oder anderer weise alienirt, vnd in anderer hoher oder nidern Standrs Persohnen Händen kommen wurde, die von Alters hero, vnnd jetzt darauffstehende Contribution, Anlag,


page 812, image: s0806

Mitleyden vnnd Beschwärungen, künfftigklich auch darauff bleiben, vnd so offt es die Notturfft erfordert, daran erlegt vnd entricht werden sollen, vngeacht vnnd vnangesehen, ob vnd wie solche Persohnen, die dergleichen Gütter an sich bringen werden, oder sonst anderer irer Güter halb privilegirt vnd gefreyet seyn möchten.

Vnd wird daselbst noch feriner hinzugethan: Wir wollen auch all vnnd jeden Privilegien, Freyheit vnnd Exemptionen, so disem vnserm Statut, Satzung, Ordnung, Gnad vnd Freyheit zuwider seyn vnd verstanden oder angezogen werden möchten, in disem fall von vnser Kayserl. May. Macht, wissentlich in Crafft diß Brieffs hiemit außtruckenlich derogirt haben, etc.

Dergleichen Privilegien noch mehr andere vnnd stärckere werden von der Ritterschafft in Schwaben abgeord neten D. Johanni L. bey den Actis noch mehr erzehlt, besonders weiland Kayser Rudolphus II. lobwürdigster Gedächtnuß, dessen Kays. May. A. 1601. angedente Freyheit, Satz vnnd Ordnung dahin vnd so weit declarirt, extendirt vnd erklärt, daß all vnd jede deß H. Röm. Reichs Stände, Hoch vnnd Nider, Geist: vnd Weltlich von jenigen Gütern, so sie damahln allberait inngehabt, oder noch bekommen mögen, welche von der Zeit zu einer freyen Reichs Ritterschafft in Schwabem mit der Contribution vertretren worden, ferener je vnnd allwegen auff der Ritterschafft außschreiben ihrem verordneten Truchenmaistern die Strew lifern lassen sollen ohn einige Außflucht vnd Widereed, auch ohne vnd erschid der Güter, sie seyen Lehem oder eigen, Geist: oder Weltlich, von Herenstands oder Adels Persohnen, oder allein schlechte gemaine oder ansehenliche Güter, sie werden durch andere Ständt erkaufft oder sonst vberkommen, die Lehen fallen als apert haimb, oder werden verwürckt, oder in ander weeg alienirt, es seye auff was weiß vnd gestalt es immer wolle.

Auß welchem ervolgt, daß die alienationes vnd Räuff, saltem so fere selbige ad plenariam immunitatem et exemptionem von den gemainen Ritterbeschwärden gemaint, ipso iure von vnwürden vnd nit bündig seyen. Cum quod iuri publico, eiusque statui et utilitati contradicit, in praeiudiciumque aliorum, ipsius vel Imperii et Imperatoris, absque omnium interessentium solito sollennique consensu, fürgenossien, krafftloß vnd vnwürdig zuhalten.

Wie dann von oberstandnem O. Johann L. nit vnscheinbar angezogen wird, daß hier durch der Ritterschafft Standt vnd Wesen, bey so mercklichem starcken abgang vnnd entziehung dergleichen Güter, darauf stehender Contributionen vnd andern gemainen Beyhilff, weiters nicht bestehn könn, sondern nothwendig zu grund vnnd scheuttern gehen muß, alles zu Ihrer Kays. May. vnd deß H. Reichs befahrendem hohen Schaden vnnd Abbruch.

Constat autem, actum, factum ve contra Legis prae ceptum et prohibitionem, esse indubitanter nullum, l. non dubium. et ibi Dd. C. d legib. l. 1. §. siquis ita. ff. d. V. oblig. l. an invitlis. ff. d. acceptilat. et quamvix lex ulterius non procedat factum annullando; attamen is, in cuius favorem is actus vetitus fuit, potest impugre illum et rescindere, §. emancipatos Inst. d. exhered. liber. ubi si filius emancipatus sit praeteritus, testamentum non vitiatur ipso iure, licet Praetor huic emancipato praeterito huius testamenti impugnandi facultatem praebeat, etsi interim testamentum ipso iure non desinat valere, glossa communiter approbata. in l. filium. ff d bonor. possess. contra tabul. in verb. quemadmodum.

Ob gleich auch fürs sechste, dise Privilegia zum thail etiam de praeteritis venditionibus reden vnnd dahin gehn, daß auch die vor Erlangung solcher Privilegiorum erkauffte Güter mit den alten Beschwärden behafft verbleiben, vnd die Ritterschafft solche darvon zuerfordern bemächtigt seyn solle, sondten aber die Privilegia sowol als Leges generales allein


page 813, image: s0807

de futuris negotiis zuvermercken; So ist jedoch auß obriger deduction gnugsamb bescheinet, daß der Innhaltmehr angezogner Privilegiorum der Billigkeit selbst, gemainen Rechten vnd Reichsverfassungen nit vngemäß seye, dahero dann ferener ervolget, daß der Röm. Kayserl. May. sowol auch Löblicher Reichs Ritterschafft, daß Orths ihr Gerechtigkeit zu vindiciren, vnbenommen, vnnd ihnen daran kein praescriptio oder Verjährung hinderlich seyn werde.

Quamvis enim quis possit praescribere, ut Imperatori immediatre non solvat aut non subsit, meichsner. decis. 61. num. 71. et seq. lib. 3. Cra vett. d. antiquit. tempr. p. 4. §. materia. num. 74. Oldrad. consil. 172. Mastrill. decis. 114. num. 20. Etenim Caesaripse mandat, daß das Cammergerichterkenne, ob ein stand billich außgezogen, vnd wider deß Reichs Anschläge praesoribirt. Reichs Abschid d. Anno 1548. § vnnd soll vnser Kays. Cammerger. et §. Wann auch. Veruntamen non sufficit promiscua praescriptio, quando de mutatione status, et sic de maximo praeiudicio agitur, Thomatus. d. Collectis. §. exactis. num. 28. Balb. d. praescript. 2. p. 3. pr. qu. 10. num. 34. Guid Papae. decis. 416. Husan. tr. d. propriis hominib. cap. ult. num. 43.

Et quam vis prisco aevo, si cuti omnes actiones Fiscales 30. aut 40. annorum spatio tollebantur, l. omnes. l. cum notissimi. C. d. praescript. 30. ann. Peregrin. d. iure fisci lib. 6. tit. 8. ac ita quoque exemptiones a solutionibus contra Principem aut Fiscum, iisdem annis cessare videantur, Vasqu. 2. illustr. qu. 64. num. 5. Covarruv. 1. var. resolut. cap. 17. num. 10. Paris. consil. 25. num. 27. vol. 1. Mynsing. consil. 1. num. 54. decad. 15. Ob praesentem tamen Imperii usum sencitum est, ne praescriptio procederet, nisi memoriam omnem excederet vetustas, was gegen ihme nit dargechan werden köndre, daß er je in Menschen Gedächtnuß in deß Reichs gemainen, vnd nit privilegirten Hilffen contribuirt, Beichs Absch. d. An. 1548. §. wann auch ein außgezogener. Arnisae. d. Iure. Maiestat. cap. 2. num. 6. Gail. d. arrest. Imper. cap. 8. num. 24. Schurff. consil. 72. nu. 22. cent. 1. Tilman. d. benign. Syntagm. 2. dec. 4. vot. 1. nu. 59. 96. et 114.

Sed porro nonnulli novo plane nisu persuadere satagunt, immemoriale non dici, cuius initum quocumque modo possit ostendit, Covarruv. in c. possessor. 2. part. relect. §. tertius. num. 8. Montan. d. fin. regund. cap. 51. num. 3. sive per INstrumenta sive per literas, sive per alia quaecumque documenta, Mascard. d. probat. conclus. 1043. Alex. cons. 74. num. 38. fol. 4. cum immemorialis aetas supponat et sonet nescio quid infinitum, Azevedo. lib. 6. constitut. Hispan. tit. 2. num. 143. ex Oldrad. consil. 254. nu. 18. quam sententiam nuper prae aliis defendere conatus est, Matth. Stephan. lib. 2. Iurisdiction. part. 1. cap. 7. p. 204. et seqq quia tamen vulgo videtur paradoxa, eo [orig:] quod nec initum orbis, nec diluvium hac ratione superaret memoriam vetustatis, si cut lepide replicuit Marth. wesenbec. cons. 2. n. 82.

Ideo in foro probatur tempus carere memoria [orig: memoriâ], sufficitque testes laudare canitie venerabiles, qui nec se vidisse, nec homines, qui viderint vidisse, sed a maioribus contrarium semper audivisse, profiteantur, de quo probandi modo intelligenda est, l. si arbiter. 28. ff. d. probat. et late ea [orig:] de re agit Mascard. d. probat. concl. 142. Chassanae. ad consuetud. Burgund. tit. des iustites. § 2. Capic. decis. 193. Mastrill. decis. 114. numer 47. Seraphin. decis. 1102. num. 4. et decis. 1307. numer. 1.

Ex indeque perspici potest, quale tempus immemoriale ad probandam hancce, dequa nunc agimus, immunitatem, necessarium exsistat. Sed vero cum immunitas a collectis admodum odiosa, ac propterea stricti Iuris, et publicae utilitati inimica sit, non sine ratione receptum est, ut qui ab iis ratione praescriptionis immunis esse velit, ad probationem sequentium requisitiorum adstringatur, Primo ut interpellatus pro muncribus praestandis, id ex alicuius causae praetextu recusarit, et ab eo tempore quadraginta anni sint decursi, per l. si cum scimus. ubi Bartol. C. d. agricol. et censid. gloss. et Dd. in l. qui luminibus. ff.


page 814, image: s0808

d. serv. urb. praed. Alex. in l. per haec autem iura. ff. eod tit. et l. 1. C. d. servit. et aqu.

Sed haec quoad tempus quadraginta annorum, intelligenda sunt de praescriptione cum titulo coniuncta, Bocer. d. Collect. cap. 11. num. 68. et seq. ut et nume. 77. ac seqq. ubi tradit, immemoriale tempus requiri, si nullus titulus adsit, et Status contra Imperatorem praescriptione se tueri velint.

Insuper Secundo necessum est, ut Dominus vel Resp. sciverit, et passi sint bona illa, aut illorum possessores tali libertate gaudere, Balb. d. praescript. p. 2. 5. pr. qu. 7. num. 4. verb. quarto requiritur. p. 424. et alii plures, quos recenset Mynsinger. resp. 1. num. 73. vers. praeterea licet. decaed. 15.

Et tandem requiritur bona fides, qua temporis inter capedo iuvetur, arg. c. possessor d. R. Iur. in 6. Etenim de iure Canonico (quod tamquam Christianae fidei et conscientiae magis consonum sequi debemus) ea in omni requiritur praescriptione, c. possessor. d. praescript. in 6. etc. ult. extr. eod. tit. proindeque et in hac immunitate a Collectis praescribenda ea necessaria est, Alex consil. 136. col. pen. vol. 2. Ripa. respons. 4. num. 14. tit. d. divers. rescript. Mandell. consil. 62. num. 38.

Et quamvis probanda sit illorum sententia, qui volunt, quod bona fides in praescribente immunitatem hanc adversus collectas, ex isthoc longissimi temprois spatio praesumatur in dubio, Balb. d. praescript. part. 2. 5. pr. qu. 7. num. ult. Cephal. consil. 129. num. 11. et alii quos refert Mynsinger. d. resp. 1. nume. 74. et seq. decad. 15. Modest. Pistor. consil. 4. num. 38. lib. 1.

Jedoch weil Ihre Fürst. Gn vnsers vermuetens, deren bey diser Frag gedachter Güeter halb, keinen habilem titulum, immunitatem a Collectis praebentem, einwenden oder fürschützen könden, vnnd an ihm selbst offenbar, wen jemandts, wer der auch seye, von einem freyen vom Adel ein Gut einkaufft, so jederzeit der gemainen Ritterschafft Steürbar, auch der Röm. Kays. May. vnnd dem heyligen Röm. Reich in vil weeg verhafft gewest, hier durch et ex tali mutatione possessoris, ihme selbst kein immunitat [orig: immunitât] adscribiren köndt, zumal die Ritterschafft vilfältige Klagen dagegem eingebracht, vnd bey der Kays. May. darwider dienende Privilegia, rescripta vnd andere Hilffshandt erhalten, thnen wir vnsers theils starck besorgen, daß man ex adverso defectum bonae fidei, et ita ad praescriptionem, etiam immemorialem roborandam necessarium aliquod requisitum, gedewlich fürschützen werde.

Et constat, quod numquam etiam per tempus immemoriale, scientia neque patientia praesumatur, ubi apparet de iniustitia tituli, ut notat Cephal consil. 316. num. 30. vol. 3. Cavalc. decis. 46. numer. 222. et seq. part. 1. maxime in universitate seu corpore, quod indies solet mutari, et sic in ea praesumitur ignorantia, et observantia nihil operatur, ut post Alciat. notat Menoch. lib. 3. praesumpt. 103. numer. 37.

Et quando constat de initio possessionis seu quasi, et apparet illud esse vitiosum, et contra constitutionem, nihil quis iuvari potest ex dicta possessione, seu quasi, cum nec possessio immemorialis iuvet, ubi apparet de titulo vitioso, in valido aut iniusto, qui non potuit praestare causam praescribendi, Raudens. decis. Pisan. 9. num. 17. Casp. Roderic. d. annuis reditib. lib. 1. qu. 14. num. 8. Covarruv. ine. possessor. part. 2. §. 8. num. 4. adfin. d. R. Iur. in 6. Clavert. d. antiqu. temper. nu. 2. sect. 4. part. princ. num. 60. Peregrin. d. iure fisc. lib. 6. tit. 8. num. 26. et Pereg. respons. 5. pro Monasterio de asserae ad fin. bbi dicit, quoties de initio et primi tituli vitio et iniustitia apparet, eo casu de titulo, eiusque viribus exacta discussio et investigatio est ineunda; Neque iuvare possessionem immem orabilem, sive allegetur in vim praescriptionis, sive in vim privilegii et iusti tituli et ad eius probationem.

Hierauff nun vnd nach anlaitung anjetzo in utramque partem weitläuffig außgeführter rationum, die für oder wider das hochlöbl: Hauß O. angezogen werden möchten, verbleiben wir vnsers theils deren Mainung, daß ad hanc primam quaestionem cum distinctione vnnd der gestalt zu respondiren, daß nemblich ienige Adenliche Güerer


page 815, image: s0809

(so wir auß den alten Consignationibus, vnd sonderlich Martini Crusii Annalibus zuerlernen, in grossser Anzahl von den alten Gefürsteten Graffen zu O. nach vnd nach erkaufft, hernacher in erectione mit andern Graff: Hereschafften vnnd Landen zusamen geschlagen, vnnd in ein Corpus Ducali dignitate insignitum, gebracht) nunmehr als ein rechte pertinentz solchen Hörtzogthumbs zuachten, vnnd gegen der Ritterschafft auch sonsten menigklich ferener vnbeschwärdt seyen. In erwegung dise Landt, Stätt, Schlösser, Dörffer vnd Güter zumal in die Reichs Anlag kommen, vnnd wann sie noch ferener gantz oder zum thail mit andern oneribus von der Ritterschafft oder anderwerts gravirt würden, Ihre Fürstl. Gn. vnd Innhabere solchen Hörtzogthumbs wider alle Recht vnnd Billigkeit, auch dem herkommen deß heylig. Röm. Reichs entgegen, duplici onere sich beschwärt befinden thäten.

Weil auch, wie wie vermainen, etlich lange Jahr hernach dises Hörtzogthumbs O. Reichs Anlagen gewehrt, vnnd vermutlich alle newerworbne Hereschafften, stätt, Schlösser vnd andere Güter in considerationem vnd obacht gezogen, auch der Anschlag desto mehr ansehenlicher worden, wird ex eadem [orig: eâdem] identitate rationis die Kayserl. May. oder das H. Röm. Reich Ihre fürstl. Gn. weiters von der Ritterschafft grviren zulassen nit gestatten.

Si enim territoria separata ad idem nomen, ad idem regimen et superioritatem confluentur, ita ut plane confundantur, tunc illud quod exstinguitur, non attenditur, sed in principalis sui leges commigrat, per text. in Novell. 8. cap. 2. et l. 20. §. Tyrauno. d. instrum. legar. Bart. ad l. 36. C. d. appellat. in fin. Choppin. 1. de doman. tit. 6. num. 12. Cravett. consil. 454. per tot. Meisner. tom. 2. lib. 1. decis. 9. num. 14. Sicuti id exemplo Delphinatus et Comitatus Valentiniensis firmat. Guido Papae. dicis. 265. et exemplo Ducatus Astensis Cacheranus. decis. 22.

Solten sich aber dergleichen Güter befinden, die in die gemaine Reichs-Anlag, so das löbliche Hörtzogthumb O. zuerstatten schuldig, noch nitkommen, vnnd anhero sowol gegen dem heyligen Röm. Reich, als der Ritterschafft für allerdings frey bessen, vnd deßwegen ledig nicht contribuirt, oder an statt dessen, so der Ritterschafft oder Kayserl. May. entzogen, denen ledig kein commodum zugewachsen, oder eo intuitu, die Fürstl. O. Reichs Anlag nicht gemehrt worden: Derohalben ergibt sich vnsers erachtens selbsten, daß Ihre Fürstl. Gn. sich mit der Kayserl. May. oder Ritterschafft noch ferener diß Orths zuvergleichen haben.

Weil auch Ihr Fürstl. Gn. noch weiter gnädig begehren, vnser gutachten zueröffnen, was bey disem beschwärtlichen Werck ihre vnnd dero Vormundts Sohn, wie auch andern Ständen deß Reichs vn praeiudicirlich zuthun oder zulassen: Also seynd wir, doch ohn all maßgebung der vnderth. Mainung, daß besser wäre, wann Ihr Fürstl. Gn. mit der Kays. May. vnnd dem heyligen Röm. Reich dahin tractiren köndren, daß intuitu diser Adenlichen newerlangten Güter, die Anlag vmb etwas erhöcht, vnnd selbige gleich wie andere Ducatus O. Membra deme allerdings incorporirt, vnnd gegen der Ritterschafft vnansprüchig verbleiben.

In bedenckung, da gleich Ihre Fürstl. Gn. sich mit der Ritterschafft der Contribution halb in ein leydenlichen vergleich (welcher vermutlich der Orthen vnschwär zuerlangen) einlassen thäten, möchten doch vber kurtz oder lang die Röm. Kays. noch mehr andere iura auff disen Gutern, als nemblich die Einquartierung, appellation, etc. suchen vnd begehren.

Da auch mit der Ritterschafft ein Vergleich getroffen, wäre nit vnrahtsamb, daß die Kays. May. oder wo vonnöhren, auch die Churfürsten selbigen ratihabiren, consirmren unnd


page 816, image: s0810

bestättigen, zumal solchen einverlei, ben thäten, daß vber diß, so per novam hanc compositionem der Ritterschafft versprochen, weiter selbige Güter in gemain, et quoad omnia iura bey dem Hörtzogthumb O. gleich andern dessen zugehörungen verbleiben, vnd von mänigklich vnangesprochen seyn sollen.

Vnnd diser vnser hienächstgesetzter decision, könden die zu eingang vermelte dubitandi rationes, so auch beraits ihr Abfertigung per subiunctas decidendi rationes, et iam per distinctionem factam, guten thails selbst erlangt, kein hinderung gebehren.

Dann ob schon fürs erste Ihr Fürstl. Gn. derogleichen Güter nicht insonderheit mit andingung jetzt strittiger Beschwärd vberlassen seyn möchten; thut sich doch solches für sich selbst et ipso iure verstehen, darumb es keiner sondern expression vonnöhten: weil in allen verkäuffen der höhern Obrigkeit darauff hafftende Gerechtigkeit, besonders jetzt vnd ins künfftig eratgende Schatzungen, Stewren, etc. stillschweigendt gemaint, also daß wann Crafft solcher hohen Obrigkeit, new vnd alte Beschwärdt Iuris dictionis et Imperii in der Orthen angesetzt, oder erfordert werden, solche dem Käuffer obligen, eoque nomine der Verkäuffer, sub specie factae evictionis nichts suchen oder fordern mag, es wäre dann von den Vorkäuffern insonderheit vnd außtruckenlich der gestalt gehandlet worden, daß samblicht Güter auch gegen der Obrigkeit, aut in nostro casu, gegen der Ritterschafft aller Contribution halber, frey seyn sollen.

Quia quotiescumque provenit evictio ex natura rei, non sufficit simplex et generalis promissio de evictione, sed requiritur specialis et expressa in tali casu, ut declarat Bartol. in l. si filiae. in fin. ubi Bald. num. 8. Angel. in fin. Salicet. prope fin. Castrens. in ult. verb. C. famil. ercisc. Becc. consil. 24. num. 34. Cravett. consil. 211. nu. 6. lib. 2. Petra. de fideicommiss. artic. 52. num. 69. Menoch. lib. 3. praes. 112. num. 12. qui de communi testatur, et Rota Roman. in noviss. divers. decis. 152. num. 4. part. 2.

Vnd ob gleich fürs ander, die Adenliche Güter, mit seiner maaß zuverenssern nicht verbotten; kan doch solche verensserung in praeiudicium deß gemainen Ritterwesens, wie auch zuvorderst zu Nachthayl der Röm Kays. Mayest nicht geditten, oder dardurch darauff allerhöchstgedacht Ihrer Kayserl. May. vnd gemainer Ritterschafft ein abgang ihrer lurium zugezogen werden.

Da auch erwan auß vnderschidlich Adenlichen Gütern ein territorium vnd titulirte Hereschafft coalescirt, ist solches vor vilen Jahren, et consensu Caesareae Maiestatis ervolgt (wie hieoben mit dem Hörtzogthumb O. geschehen zuseyn angeregt) auch solche territoria hernach in die Reichs Anlag gebracht worden, welches aber ansetzo bey der Kayserl. May. steher, solches weiter fürzugehen zulassen, oder zuverhindern: cum ad id nullo iure cogi possit.

Vnd obwol solche alienationes der Rittergüter, gegen vnderschidlichen Ständen deß Reichs beschehen, auch die Ritterschafft weder in gemain, noch eines dero incorporirte Membrum die Außlösung fürgenommen, mag auch solches nit hinderlich seyn, dann es manchmahl am vermögen gemanglet. Man köndte auch wol exempla anziehen, da die Käuffer der Lösung nit statt thun wollen.

Ob auch schon weiter vnd fürs dritte, die Ritterliche Güter mit keiner gewisen Anlag in specie behaffter, sondern ihre Contributiones ein mitleydende freywillige Hilff genennt werden; So laßt sich doch daher gar nicht schliessen, wann ein Adenlich Gut einem Standt deß Reichs, so kein Membrum der Ritterschafft ist, verkaufft, daß deßwegen eveniente casu, unnd wann die gemaine Ritterschafft einsolche Hilff bewilligt, oder zu Erhaltung deß gemainen


page 817, image: s0811

wesens, ein Anlag fürnimbt, daß dessentwegen offterwehnt vereüsserte Adenliche Güeter frey vnnd immunia seyen.

Quam vis enim prae dia nobilia, non in specie ad certam collectam quoad tempus vel quantitatem adstricta sint; ea tamen Caesareae Maiestati indefinite ratione iuris exigendi aliquam collectam ex discretione Ordinis Equestris determinandam devincta comperiuntur. Hocque ius in ipsis praediis est radicatum, et una cum eis transit ad quoscumque possessores. Et est de natura [orig: naturâ] collectarum, quae extraordinarium munus et onus sunt, ut tam temporis quam quantitatis ratione nullam certam habeant praestationem. Ac interpretum Iuris commune est conclusum, eum, qui ius collectandi habet, non imperare, sed impetrare debere collectas, violentiam omnem abesse, et suasionem principalem locum habere debere, Wintzler. d. Collect. observ. 5. a pr. et num. 7. et post alios a se allegatos Philiopp. Hoennon. disputat. polit. 5. thes. 90. fol. 290. Bocer d. Collect. cap. 4. num. 8.

Sunt et Provinciae Germaniae multae, quae non nisi ex Ordinum consensu et pacto, ad eiusmodi onera tenentur, wann Chur: vnnd Fürsten deß Reichs ein steür anlegen wolle, ist fast allenthalben der brauch, daß Sie erst ein Landtag derohalben ersordern. Cuiusmodi Provinciarum Privilegiis et consuetudinib. standum, neque ex moribus antiquis quicquam immutandum esse, post Heigium Maulius probat d. homag. cap. 9. num. 119. et facit huc l. 8. C. d. legib. Unde collectae quibusdam in locis die Beet in digitantur.

Wann nun in einem Fürstenthumb, welches ratione collectarum extraordinariarum oder der Landsteüren der gestalt privilegirt, ein freyer Reichs vom Adel oder auch ein Frembder erwas kauffen, doch sich hernach, wann die Landrschafft auch ein freywillige Steür zu erhaltung deß gemainen Wesens bewilligt, solche Güeter deren entziehen vnd frey dargeben wolte, wirdt ihme solches (wie auch täglich geschicht) in keinen weeg gestattet werden.

Dahero im gegenspil der Kayserl. Mayest. auch freyer Reichs Ritterschafft ledig nicht zuzumneten, daß sie die vhralte freye Adenliche Güeter, so jederzeit mit der Ritterschafft gehebt vnd gelegt, auch ratione der freywilligen Hilft, eiusve iuris insignis, ihnen ohne entgelt oder anderwertliche recompens entziehen lassen: Weil der gestalt der Kayserl. Mayest. die immediata subiectio, krafft deren Sie diese freywillige Hilff, vnnd andere Dienst beydenen Adenlichen Güetern suchem geschmälert, auch der Ritterschaft ihr Corpus mutilirt, vnd gantz schädlich zerstucket wirdt. Hingegen de Röm Reich, wann die accessio solcher Adenlichen Güeter ad aliud territorium kombt, die alte Anlag nit mehret, ein merckliches abgeher, vnd ein nachzüglicher eingang geschafft wird, ob schon solche Güeter mediate dem Reich, doch ohne sonderbaren nutzen zugethon verbleiben. Darumb dann auch die fünffte Ratio dubitandi nichts widriges gebähren kan.

Vnd wie es endlich mit der praescription, deren in der letsten dubitandi ratione anregung beschehen, ein bewandrnuß habe, ist allberait hieoben in ulrima decidendi ratione außführliche meldung beschehen.

Quaestio Secunda.

Ratione bey der andern Frag gedachter Adenlichen Güeter, wirdt vnsers ringfüegen erachtens, vorderst quoad factum wol erkundigt werden müssen, ob selbige de territorio, unnd für ein Theil deß Hertzogthumbs O. zuhalten oder nicht? Dann etliche der


page 818, image: s0812

mainung seynd, daß die freye Adenliche Güter, ob sie schon von einem andern Standt zu Lehen rühren, wann sie jedoch der Landrsfürstlichen Oberkeit nicht vnderworffen, sondern dem Röm. Reich quoad appellationem, contributionem, vnnd in allweeg immediate zugethan, seye hierauß zumercken, daß solche nicht de territorio jenigen Landts oder Hereschafft, darvon sie zu Lehenrühren, zuachten, sondern allein freywillig angesetzt, oder auffgetragene Feuda, et quoad protectionem solum, mit dem territorio Domini Feudalis unirt worden.

Unionis enim diversi sunt modi, et inter alios unio interdum cum alieno maiori territorio fit, solum quoad protectionem, Azevedo. lib. 6. ad Constitut. Hispan tit. 2. rubr. num. 215. Angel. consil. 247. Socin. Iun. cons. 28. num. 21.

Dahero dann beweißlich daß nach 200. oder 150. Jahren alle Stammhäuser allodial gewesen, vnd seythero allererst, mehrers Schutz vnd anderer Vrsachen wegen, post tempora Rudolphi I. solche auffgetragen worden.

Vnnd ist dises ein vera nota eines Lehens, welches der Dominus infeudans de suo territorio einem Vasallo oder vom Adel, per modum beneficii et donationis feudalis leihet, wann er darauff den recurs der Vnderthanen, appellation vnnd andere Regalia behaltet. Ut et alias quamvis Princeps quidam ob egregia belli vel pacis facinora in Reip. utilitatem praeclare gesta, aut alia [orig: aliâ] ex causa, Episcopo vel Nobili Civitates, Villas aut oppida Regio contulerit beneficio, una cum omnimoda [orig: omnimodâ] Iurisdictione, mero mixtoque Imperio adhuc in amplissimo territorio exercendis, Baroniamve, Marchionatum, Comitatum, Ducatum, cuicumque ac quocumque titulo et praerogativa [orig: praerogativâ] concesserit; fidei tamen obligatio, clientelaque Regi debita, sed et ea Iurisdictio, quae apud Principem concedentem summa est, cuiusque iure vel provocationes a Iudicibus inferioribus, aut supplicationes, et recursus, aliaeque causae ad illum ceu supremum caput, et Reip. Patrem deferuntur, aliaque Iura superioritatis, nequaquam translata, â seve abdicata videntur, etiamsi verbis hac in re usus fuerit quoad significationem uberrimis, amplissimisque, eleg. Molin. ad consuetud. Paris. tit. 1. §. 1. gloss. 5. in verb. le sief. num. 49. Mynsing. observ. 99. Otto. de jure public. cap. 11. Surd. consil. 275. vol. 2. Hinc quaecumque semel fuerunt de territorio alicuius Principis, wann er es einem andern zu Lehen leihet, bleibt er dannocht Landtfürst darvber, vnd die Vasalli seynd saltem quoad illa bona Landtsssen, Compilator Symphorem. supplicat. Cameral tom. 1. part. 1. tit. 2. d. reconvent. vot. 1. num. 176. fol. 125. col. 1. Peregrin. consil. 1. num. 15. tom. 1.

Wir thun aber vnsers thails mehrers dahin in cliniren, daß in dubio ein Lehen gar nicht für ein auffgetragen Feudum, sondern vilmehr darfür zuhalten, daß der Lehen Vere solches von seinen aignen Gütern dem Vasallo liberaliter gegeben habe. Est enim feudum beneficium tale, quod ex benevolentia ita datur alicui, ut proprictas quidem rei immobilis beneficiatae, penes dantem remanteat, ususfructus vero illius rei ad accipientem transeat, ut ad eum heredesque suos feudales in perpetuum pertincat, adhoc ut ille et sui heredes fideliter Domino serviant, lib. 2. feud. tit. 23.

Nunc autem praesumptio capienda est secundum id, quod plerumque fit, et magis convenit naturae ipsius rei.

Constat etiam, quod olim Valvasini a Valvasoribus investiebantur, lib 2. feud. tit. 10. ubi Cuiacius notat, comprehendi ibi veram originem et definitionem Nobilitatis.

Vnd obwol die Graffen vnd andere Herene in Schwaben, Francken vnnd dem Rheinstromb in disen ihren feudis die Landtsfürstliche Obrigkeit erwan nicht vorbehalten haben möchten, wäre doch solches auß Vnachtsambkeit, vnnd weil man vor Alters mehr auff die Kriegsdienst, dann auff die Iurisdictionalia gesehen, ervolget.



page 819, image: s0813

Namque ut amore et dilectione Princeps esset tutior, Feuda viris fortibus utenda fruenda dedit, Cuiac. lib. 8. observ. 14. Choppin. lib. 2. de Doman. tit. 14. num.7. Carolus Topia, in rubr. d. Constitat. Princip. cap. 4. num.21. ut isto nexu devinciret, quiparati essent pro ipso promiscue sanguinem fundere vel haurire, perdere vel perire, lib. 2. feud. tit.7. et 28. ibique FF. Borrinius. de Cavalcato num. 1. cap.1.

Gleichwoln die erection deß Hörtzogehumbs O. auch andere alte Documenta sovil zuerkennen geben, daß von alters die vom Adel, welches vnzweiffenlich von dergleichen Lehenleuthen zuverstehen in O Landeständ gewest, aber vermutlich durch allerhand turbas sich allgemach je mehr vnnd mehr freyzumachen anlaitung genommen, wie dann apud Crusium. p. 3. annal. lib. 6. cap.5. eines Kriegs meldung geschicht, welchen An. 1395. weiland Eberhard Graff zu Würteinberg, der gütig genannt, wider seine Edeileuth fürgenommen, die sich ihme widersetzt.

Vnd daß solche Güter in die Contributiones der Ritterschafft kommen, ist vermutlich dahero ervolget, weil sie freye vnd alte vom Adel inngehabt, die hernach ihre Güter ubi cumque sita, et cumseun que conditionis, in die Rittertruchen verstewret. Quem admodum videmus, quod Civis in loco Domicilii, etiam ratione bonorum extra territoriorum collectautis sitorum, collectari possit, et Civib collectam, etiam pro bonis alibi, extra territorium sc collectantis situatis, licite imponi, tradit Bart. inl. un. C. d. mulier. inquo loco. Guid. Papae. decis. 5. num.2. Gail. 2. observ. 53. num.10. Sic in Camera IMperiali in causa quadam iudicatum fuit, Cives extra territorium Civitatis, rationebonorum eo loci collectari posse, Mynsing. centur. 5. obs. 22. num.22. et speciatim in causa Herrn Teutsch Maisters contra Donawehrt. Rosenthal. d. feud. cap. 5. conclus. 80. num. 4. lit.6.

Dahero auch in etlichen Reichs-Stätten die Patricii ihre Lehen vnnd andere Güter, wann sie gleich ausserhalb solcher Reichs Statt Bottmäsfigkeit gelegen, in loco domicilii, vnd da die Innhaber verburgert, mir collectis beschwären lassen müssen. Cum collectae tamquam onus mixtum, ei, qui collectantis Imperio subest, collectari queat intuitu Patrimonii totius.

So ist offenbahr, daß etliche vom Adel in der Graffschafft Hohenberg, vnnd in dero Landts Obrigkeit gelegnen Gütern, vnd, nominatim die Scheeren von Schwartzenburg, das Gut vnd Dorff Oberhausen, so ihnen von weiland König Ferdinand mit der Nidern Gerichtbarkeit, doch reservatis regalibus, vnd allen sonst zu der Lands, fürstl. Oberkeit gehörigen Iuribus zu Lehen gelihen, von der Kirrerschaffs verstewrt, vnnd allgemach für ein frey Adenlich gut asseriren wollen, deßwegen es anjeßobeschwärtliche Stritt abgibet

Auß diser Consi deration nun ist zusehen, mit was Gelegenheit die Fürstl. O. Lehen Güter in der Ritterschafft Contribution gelangt seyn möchten, daß auch solche Güter resoluto iure Vasallorum, widerumb an den fürstlichen Lehenherrn frey, vnd mit solcher Contribution ferrner vnbeschwärdt nothwendig gelangt. Weil gar nit zuvermuthen, ja vilmehr notori vnd offenbahr ist, daß dise Güter, da sie noch bey O. gewest, vnnd ehe sie jemandt zu Lehen gelihen, der Adenlichen Contribution halb sich vnverhafft, befunden, darumb wann solche in den Stand fommen, wie sie ante infeudanonem vel primam investituram gewest, eodem iure iisdemque immunitatis dem Lehenherrn wider vberlassen werden müssen.

Cum nempe Vasallus feudo servitutem, usum fructum vel simile onus nullo modo imponere possit, aut si id faciat, tale onus resoluto iure dantis, debeat cessare. Vasallus enim rei feudalis substantiam, sartam tectam conservare tenetur. Et quod usus fructuarius meliorem rei conditionem efficere possit, non autem deteriorem, dicitur.


page 820, image: s0814

in l. si cuius 13. §. fructuarius. et in l. 44. ff. d. usufruct.Idemque affirmatur de Vasallo. in ca. 1. §. e contrario. vers. meliorem namque. d. investitur. de re alienfact.Et eam ob causam usufructuario on conceditur, rei usufructuariae imponere servitutem, ut est text. in l. sed si his. in fin. ff. d. usufruct. Et si id fiat, debetur ius illud potius ex promissione, quam ex iuris constitutione, ut in eo locum habeat regula illa vulgata, quod resoluto iure dantis, resolvatur etiam ius acceptoris, per l. ex vectigali. ff. d pignor. l. 3. §. sed et Marcellus. ff. d. in diem addict.ut communem affirmant Pinel. in l 1. §. 3 num. 70. C. d. bon. matern.Soarez. in thesaur. commun. opin. lit. F. num.101. Et quod Servitus a Vasallo rei feud ali imposita, morte Vasalli resolvatur, communiter traditur. in c. 1. §. quid ergo. d. Investit. de re alien. fact. Schrader. d. feud. part. 8. cap. 2. num.49. Surd. decis. 102. Num.15. Qua ratione etiam cum Vasallus disponit de fructibus feudi singulis annis in opus aliquod erogandis, dispositio ista morte Vasalli evan escit, secundum Vulteium. d. feud. lib. 1. cap. 30. sub num.50.

Vnd hindert nicht, wann gleich dise Lehen Güter, so lang sie von den Adenlichen Vasallis besessen, mit der Landts fürstl. Oberkeit nir beschwärt, oder dero Innhabere auch von alters niemahln für Landsässen oder Landtständ wären gehalten worden. Dann dahero nit zuschliessen, daß solche Güter niemahln de territorio, oder ein pars territorii Domini investientis geweßt wären. Angesehen vor Zeiten, et etiam secundum Ius feudale, Vasallus haut subtitus efficiebatur, et praedia feudalia Iuris dictione et obligatione reservata [orig: reservatâ], ad Vasallum transibant; Unde dicitur, Vasallum et subditum toto genere distinctos, Gail. d. pignorat. cap. 15. nu. 3. Wesenb. consil. 1. vol. 1. num.57. Decian. cosil. 18. num. 34. vol.1. Late zachar. Victor. d. caus. exemption. conclus.22.

Hincque maior, veluti Papa aut Caesar, Vasallus alterius esse potest, subditus esse non potest, Hottoman. illustr. quaest.35. Vultei. d. feud. cap. 4. num.9. Zas. part. 5. d. feud. num.73. Rosenthal. cap. 3. conclus. 15. lit.c.

Et feudi Dominus notionem habet feudalium litium septis inclusam, nec egredi eam audet, per clem. Pastoralis. d. sentent. et reiudic.Paurmaister. 2. d. Iurisdict. cpa. 8. num.41. Marta. d. iurisdict. part. 4. cas. 133. num.15. Rosenthal. 5. conclus. 69. lit.b. hoc est in rebus, quae ad constitutionem, conversationem ac privationem feudi attinent, Curt. d feud part. 7. qu.s. pulchre Marta. d. tract. p. 4. cent. 1. cas. 16. num.12. et 20. Guid. Papae. decis.42.

Weil also beschließlich dise Lehen ein ohralt Pertinentz deß Hörtzogthumbs O. oder dessen zugehörigen Grav: vnd herrschafften gewest, auch ratione proprietatis niemahlndarvon oder zu der Ritterschafft kommen, als volget hierauß, daß wann die proprie tates cum usufructu sive iure feudi quacumque ratione legitime widerumb consolidirt, daß alsdann cessante causa huius contributionis, auch der effectus sive ipsa contributio nothwendig cessiren thue.

Quaestio tertia.

Auß deme, was bey nächster Quaestion außgeführt, ergibt sich gleich selbsten, daß das Kayserl. Privilegium auff die in secunda Quaestione vermelte Güter, so die Ritterschafft jederszeit von dem löbl. Hörtzogthumb O. z Lehen getragen gar nicht zuvermercken, sondern in dubio vilmehr allein auff jenige Lehen Güter zuziehen, darvon die nachvolgendt vierdte Quaestion verfast ist. Da auch gleich die Kayserl. May. mit erthailung diser Privilegien zugleich die Güter secundae Quaestionis mit eingezogen köndte doch solches von rechtswegen nicht bestehen. Weil einmahl solche Güter, wann sie wider auff O. vnnd in ihrem altem Stand gelangt, als ein vhralt Pertinentz desselben, vnder der gewohnlichem Anlag desselben begriffen, auch Ihrer Fürstl. Gn. als Lehenherr hiser güter halb einiger weiß gegen der Ritterschafft nit verbunden ist.

Et huc confert, quod ius quaesitum Princeps alteri invito adimere nequeat, l. 2. §. si quis apr. ff. si quis in loco publ.


page 821, image: s0815

Peregrin. d. fideicommiss. art. 59. num.119. Signorol. de Homod. cons. 10. n. 4. et cons. 218. num.21. Et quod Privilegia ad alienam iniuriam, non debeant porrigi, est text. in l. 40. ff. d. administrat. et peric. tut.Anton. Faber: in Codic. tit. 2. defin. 22. et tit. 11. defin.1. Seraphin. decis. 351. num.7.

So ist auch versehenen Rechtens, das jenigen Privilegia, so in Praeiudicium tertii, vnnd mit verschweigung andeter Herrschafft Gerehtigkeit außgebracht, nicht gelten, Felin. in c. nonnull. num. 12. extr. d. rescript.Bart. in l. Gallus. §. quod si ff. d. liber. et posthum.Paris. consil. 1. num. 71. et seq. lib.1. Et sic Privilegium, quod absorvet ius alterius, vel quod impetratur tacita [orig: tacitâ] veritate, de possessione vel alio iure, quod tertius bona [orig: bonâ] fide habet, non valet: quia praesumitur emanasse [orig: emanâsse] propter nimiam importunitatem, et ex nimia occupatione, ita quod non fuerat ponderatum, Ius alterius per hoc laesum iri, Panormit. ad c. dudum. num. 2. extr. d. Privileg. et ad c. 1. extr. d. rescript.

Etlicet porro quodlibet Privilegium contra concedentem, largissimam accipiat interpretationem; non tamen debet nec potest taliter interpretari, ut per ipsum laedatur iustertii; imo verba ipsa Privilegii impropriari potius debent, ut minustertius laedatur, Panorm. adc. quid circa extr. d. Privileg.Alex. consil. 215. vol.7.

Accedit, quod omnia Imperatoris rescripta, beneficia largitiones, etc. hanc tacitam habeant clausulam annexam, salvo iure IMperii et cuiuscumque, Bodin. 1. de Republ. cap. 8. num.104. Marsil. singul.483. Arnisae. lib. 1. de Iure Maiest. cap. 5. num.20. Gail. 2. obs. 48. num.6. Wensenbec. consil. 21. num.5. Gilman. tom. 1. part. 2. tit. 11. vot.7. n. 14. 20. et 44. Seraphin. decis. 827. num.1. Mantic. d tacit. et ambigu. convent. tit. 19. num.23.

Ad Quaestionem etiam hancce nostram adaptari potest illud Nattae, quod IMperator non possit mutare statum, ant minuere honorem veterum vassallorum. consil.686. Cacheran. consil. 49. num. 12. Bald. consil. 329. num. 4. vol.1. eleganter Capicius. decis. 162. num.4. aut augere dignitates cum iniuria aliorum, Anton. Faber. lib. 6. Cod. tit. 27. defin.15. Sed quod semper illustres personas ob dignitatem et sublimitatem in generali concessione, illaesas esse velit, Raudens. d. adquivocat. cap. 28. num.112. Knichen. in encyclopaed. cap. 10. num.156. ex Natta Schradero et Paciano, add. Cacheran. consil. 49. per tot.Cum sc. Principis supremi officium sit, omnes omnium Iuris dictiones et statum legitimum tueri, non turbare, Capitulat. Caesar. §. 2. ibi: ein jeden Herrn vnnd Stand bey ihren Hochheiten, Würden, Rechten, Macht, Gewalt, etc. bleiben lassen. Anton. Faber. lib. 3. Cod. tit. 12. defin. 5. num.2. et membra sua non supprimere vel laedere, Denais, in assert. Iurisdict. Cameral. p. 254. Cothman. consil 28. nu. 108. vol.1. Sed unumquemque Imperii statum in ea conditione, in qua [orig: quâ] fuit a sui principio et origine, conservare, Vult. consil. 35. num. 205. §. at ius tom. 3. Marpurgens. et ut Ordinum, familiarumque dignitas salva sit, providere, l. 1. §. et si servus ff. d. vent. inspic.Coras. 3. miscell. cap. 3. num.1.

Quaestio Quarta.

Die jenige Güter belangendt, so originarie vnd jederzeitbey der Ritterschafft gewest, aber vor Jahren von dero aigenthumblichen Innhabern, der Hörtzogthumb O zu Lehen auffgetragen worden, bleiben vnsers vermainens, eben in dem Stand darinn sie sich allweg befunden, vngeacht selbige hernacher durch Abgang deß Stammens, oder in ander wegan das Hörtzogthumb O widerumb gelangt, allermassen vnnd mit der dillinction, wie bey der ersten Frag anregung beschehen, wann nemblich solche güter nicht zvor in der Fürstl. O. Anlag begriffen, vnnd also ihre Fürstl. Gn. wann sie derentwegen auch bey der Ritterschafft contrioniren mußten, zwifach beschwärt wurden, dann durch solche Lehens aufferagung vnnd hernach ervolgte Investitur. könden weder die Persohnen, noch vilweniger die Güter deß H. Köm. Reichs immediate Iurisdictioni, noch auch der gemainen Ritterschafft, sovil sie dero


page 822, image: s0816

verhafft, entzogen werden. Vnd wie bey der nächst vorgehendt andern vnd dritten Qaestion anregung beschehen, daß weder die Kayserl. May. noch die Fürstl. O. Vasalli, die Lehen, so jeder, zeit quoad proprietatem dem Hörtzogthumb O. verbliben, vnder die Contribution der Ritterschafft bringen, et ita Domino suo feudali praeiudiciren können. als thut sich hingegen auß gleichmässiger Billigkeit ergeben, daß die Vasalli, so ihr Aigenthumb dem Fürstl. Hauß O. zu Lehen auffgetragen, hiemit auch Kays. May. oder der Ritterschafft nichts praeiudiciren, oder schädlich seyn könen: per ea, quae scribit Sixtin. d. Regalib. cap.4. §. 67. et68. ubi ita scribit. Si Comes vel Baro ut securior esset, aliamve ob causam ab aliquo Principe in feriori Comitatum aut Baron atum suum recognoerit in feudum, hoc etiam casu prior dignitas retineretur, ut quam a solo summo Principe natus est. Et paulo post: quemadmodum per huiusmodi praedictas infeudationes et subinfeudationes non derogatur dignitati regaliu, et Iuribus Regalibus Comitum et Baronum Imperii, sic etiam libertatem, qua Imperio immediate subiecti sunt, non amittunt, nec Domini feudalis Iurisdictioni subiciuntur: cum omnino diversa sint Iuris dictio ordinaria et feudalis. utque maxime velint, non tamen possunt per huiusmodi recognitionem feudalem personam suam ant bona, Imperio immediate subiecta eximere.

In eundem sensum Compilator Symphorem atis. tom. 1. part. 1. tit. 4. fol.300. solent, inquit, Nobiles allodialia sua a Principibus in feudum recognoscere, non quod velint praeiudicium sibi creare, sed ut abundantiore cautela sibi provideant. Add. Knichen. d. iure territor. cap. 1. num.226. et Matth. Stephani. lib. 2. d. Iurisdict. part. 1. cap. 7. num.177. Status ait, i mediatus potest allodialia sua a Principe Imperii in feudum recognoscere; quo tamen ipso nulla conceditur superioritas aut Iurisdictio in personam Vasalli, eius bona, subditosve.

Conferunt huc tradita Bruningii. d. iure universitat, sive d. var. universit. specieb. conclus. 16. Paurmaist. 2. cap. 8. num.48. et Azovedo. tom. 4. Constitut. Hispan. tit. 3. rubr. num.2., ubi ait, quod Vasallus se alicui alteri submittens, in praeiudicium primi Domini operam laedat, nec hilum agat. Interest enim Caesaris, omniumque Ordinum, ut Status Imperii, et etiam eidem immediate subiecti, alii integre conserventur, c. 1. d. probibit. feud. alien. per Frider.Idcirco si quis habet superiorem; v. g. Caesarem, pactionata et spontanea ista subiectio nihil operabitur, etiam interveniente Iuramento, text. inc. ea te credimus. etc. veniens d. iureiur. Knichen. in epops. num.177. Iacobin. d. S. Georg. d. homag. in pr. num.21. Etenim in obligatione quantumvis generali non veniunt vel expresse vel tacite prohibita, l. 1. §. qui mandatum et l. 2. ff. d. offic. eius.Cravett. confil. 106. nu. 6. et cons. 170. num.2. Milanens. decis. 2. num. 142. lib.2. Caroc. decis. 117. num.2. et ad ea solum, quae transferri possunt, voluntas data censetur, l. Lucius. 21. §. pen. ff. ad municipal.Peregrin. d. fideicommiss. art. 6. num.11. quia ob medium inhabile, generalitas non operatur, nisi in quantum potest, Everhard. in Topic. loc. 5. num.1.

Quinta et ultima Quaestio.

Bey diser Fragsehen wirkein zweif. fel, nec ullum rationabile dubium apparet, derenthalb Ihre Fürstl. Gn. durch dero sonderbahr obgeordnete nicht zu disen Conventen erfordert vnnd beschriben, auch nicht gleich andern zuvotiren mit zugelassen werden sollte. Cum qui incommoda sentit, commoda etiam percipere eundem, aequissimum exsistat. l. secundum naturam. ff. d. reg. Iur. c. qui sentit. eod. tit. l. 2. §. pro secundo. C. d. Caduc. toll.

Et porro quando aliquid collegialiter vel universi tatis nomine est agendum, singuli, qui interesse habent, nominatim suntcitandi, et etiam ad votum ferendum admittendi. Naturalis namque ratio dictat, communia negotia communi consilio esse gerenda, etc. naturalis vero ratio habet vim legis. l. cum ratio ff. d. bon. damn.et ubi deficit lex, sufficit ratio naturalis, l. scire oportet. §. consequens vers. sufficit. ff. d. excusat. tutor.Item


page 823, image: s0817

ex terminis naturalibus potest inferri ad decisionem causarum. text. in cap. in Genesi.et ibi Abb. d. elect.

Et quod omnes tangit, ab omnibus debet approbari, c. quod omnes. d. R. I. in6. Omniumque consensus requiritur, ad quos res pertint, vel de quorum iure detrahitur, l. darum. ff. d. auth. praestand. c. Archiepiscopus extr. d. temp. ordin.

Dahero dann auch zu solchen Conventen etwan die, so Adenliche Güter innhaben, ob sie schon nit Adenlichen herkommens, beschriben werden. Pertinet enim ad essentiam quasi Collegiorum et Corporum, conventum saltem deliberationemque communem esse, Bodin. d. Republ. lib. 3. cap. 7. num.331. Althus. polit. cap. 4. num. 8. et seqq.Schönborn. lib. 1. polit. cap. 11. num.3. Nec Collegium vel Corpus diu consistere potest, si separatim deliberationes instituantur. Ego Besold. d. iure Colleg. cap. ult. num.7.

Et quando nomine universitatis aliquid peragendum est, requiritur, ut omnes vocentur, l. 2. et l. 3. ff. d. Decret. ab ordin fac.Trentacinqu. lib. 1. resolut. pract. tit. quod cuiusque universicat. nom. num3. Et siquis diserte non vocetur, contemptus nomine agere, vel quod actum est, irritare potest, c. quod sicut 28. d. electAbb, in c. cum in cunctis, sub. num. 16. de his quae fiunt a maior. part.

Sic et iure cautum est, in negotiis et actibus decernendis, universos ut universos, universi tatem ut univer sitatem concernentib. non solum unam vel alteram, sed omnes partes Ordinis sive Collegii convocandas, iuxta text. ad hoc singulariter traditum. in l. observare. C. d. Decur. lib.10. quem adhoc commendant Paul. d. Castro et alii. in l. nulli. ff. quod cuiusque universit. nom.

Praeterea cum actus tales non Nobilium praediorum possessores universos ut universos concernant, et omnino de universitate, sed de singulorum commodo vel incommodo particulari agatur, ad eorum consultationes omnes, qui interesse habent sunt vocandi, per text. in l. item qui habet servitut.ubi Bart. ff. d. servitut. rustic. praed.

Vnnd weil hieoben angeregtermassen alle Adenliche, taellliabilia praedia et Castra, Vnnd welche mit der Ritterschafft zu contribuiren schuldig, in ein Corpus verfaßt; sequitur, eorum possessores tamquam membra suum competens officium et vocem in consultandis actibus publicis ut universos habere, ex theorica [orig: theoricâ], negotia universos ut universos concernentia, ab omnibus voce universitatis deputatis consultanda et approbanda esse, l. per fundum. ff. d. servitut. rust. praed.Canonistae. in c. cum omnes extr. d. constitut.Ad hoc facit theorica vulgata, neminem inauditum et indefensum gravandum, sive obligandum, iure Naturali et Gentium probata.

Et ad hoc non opus est titulo, idque maxime procedere videtur in materia casus nostri, in quo agitur non cum extraneis, sed collegiatis, Panorm. in cap. bonae memoriae extr. d. postulat. Praelat.concordant in hoc Dd. fere omnes Innoc. Ioan. Andr. et alii. in c. de quarta. extr. d. praescript.

Hinc que dicitur, quod in actibus universitatis, in quibus tractatur de rebus concernentibus, ipsam univ ersitatem ut singulos, non sufficiat maioris partis consensus, sed omnes expresse consentire debeant, l. per fundum. ff. d. serv. rust. praed. et inc. inre communi d. R. I. in c.Sic et traditum invenimus, quod in huiusmodi actibus, si mille essent, factum omnium non noceret uni. Et per hanc regulam concludit Oldrad. consil. 33. incip. quaestio taelis est.quod unus, qui habet partem in aliquo molendino, possit omnibus aliis resistere; volentibus tale molendinum vendere, etc.

Bey diser Frag aber möchte noch ferrner in zweiffel gezogen werden, ob Ihre Fürstl. Gn. allein ein Stimm, oder sovil selbige Adenliche Güter in Handen haben solle vnd zwar hat man sich zuberichten, daß auch bey den Reichs vnnd Krayßrägen dise Frag auff die Bahn kommen, ob die pluralitas secundum porportionem aritmethicam, daß ist nach anzahl der Personen, oder aber, habita [orig: habitâ] ratione Geometricae proportionis, das ist nach grössin


page 824, image: s0818

der Anlag, zu numeriren sepe? qua de re novissime Dn. Wilhelm. Antonii. d. rescript. morator. tit. 6. conclus. 16. num. 14. et seqq. sol.114. agit.

Weil aber dise Frag noch nicht decidirt, auch sovil wir wissen, bey der Ritterschafft nit herkommen, daß die vota nach den Gütern gezehlt, oder einer vom Adel, so mehr dann ein Gutan sich bringt, darumb zwey vota habe: Als stellen zu Ihrer Fürstl. Gn. hocherleüchten unnd dero Räht vernünffrigen ermessen, wir anhaimbs, ob diß Orths solche Controversia gar fürbey zugehen, vnd außzusetzen, oder intuitu notoriae aequitatis, wann nemblich Ihre Fürstl. Gn. ein gute Anzahl gewest Adenlicher Güter nomine Contributionis zuvertretren hätten, derselben erwan ein gewise Anzahl Persohnen abzuordnen, oder Gewalt zugeben durch sonderbahre Vergleichung gestattet werden möchte, etc.

Quem ad modum supra, etc. Actum in Collegio nostro Tübigen, den 12. Martii Anno 626.

70. Ritterschafft, Mannschafft.

Vocabula illa sunt nomina collectiva, comprehendentia non solum singulares sive particulares nobiles, sed etiam ipsam universitate Nobilium. Sic quoque et illa verba, die von der Ritter: oder Mannschafft, comprehendunt non tantum singulares persenas, verum etiam ipsam universitatem sive collectionem Nobilium. Schrader. consil. 23. num. 40. vol.2. Sie ut hoc satis secundum cundem d. l.probatur, tum per gl. cap. cum in multis verb. quidam alii. de rescript. in 6. ubi dicitur Rescriptum impetratum contra homines talis loci, ita accipiendum esse, ut vigore illius rescripti, non tantum homines singulares illius loci, sed etiam universitas illorum hominum in ius vocari possit. Tumquia a pari proccdunt, sive in aliqua dispositione fiat mentio Nohilitatis, sive illorum, qui sunt de Nobilitate: uti hoc satis probatur per id, quo Dd. tradunt, quos refert Schrader. d. loc.a pari procedere: sive in aliqua dispositione fiat mentio Perusinorum vel Florentinorum, sive illorum de Perusio vel de florentia. Dispositio enim indefinite loquens de Civibus, non tantum de hominibus singularibus, sed de ipsa Civitate, aut universitate intelligitur. l. Civib.et ibi Bart. et Socin. ff. de reb. dub. l. Lucius. §. Civib. ff. de leg.2. adde Schrader. sup. alleg. loc. num. 41. et seqq.

71. Römer Zinßzahl.

Indictio (ab indicendo dicta) capitur dupliciter, uno modo pro onere seu munere subditis indicto, per Principem vel Imperatorem: seu ut definit Alciatus in l. inter publica, d. V. S.esse, quod edictio Principis subditis indicitur, utplurimum certam quantitatem non complectens: et hoc modo non accipitur hic [orig: hîc]. Et initio quidem indictiones illae fiebant, prout publica necessitas vel utilitas postulabat. Sed possea coeperunt esse aniversariae. Altero vero modo sumitur pro spatio illo temporis, quod erat trium Iustrorum, scilicet trium quinquenniorum, quod idem est, l. item quaeritur §. qui impleto. ff. locati.quo exigebantur huiusmodi indictiones seu munera. Et Speculator. §. 2. col. 2. vers. post annos et col. seq. de edit. Insrum.dicit, fuisse inductum tempore Romanorum, quibus solvebatur primo Iustro seu quinquennio ferrum pro fabricandis armis militibus. Secundo, argentum pro stipendiariis militibus. Tertio, autum aerario deputandum, pro Republica conservanda, et secundum nonnullos pro simulacris constituendis; quib. quidem Iustris finitis, finita erat Indictio, et de novo incipiebat. Bertazol, de Claus. Instrum gloss4. Ab illa igitur indictione ita introducta, introductum fuit, ut Notarii in Instrumentis apponant annum ipsius indictionis, seu ipsam Indictionem, denotantem annum ipsius, prout Indictione quinta,scilicet quinto anno Indictionis, quae semper reperiri potest,


page 825, image: s0819

dividendo annos Domini per numerum quindenarium, et addendo tres, quia tertia agebatur indictio tempore Nativitatis Christi, et ita habetur Indictio, quod ex his versibus positis per Speculator. suprae dict. loc.facile cognoscitur, cum inquit:

Siper quindenas Domini diviseris annos,
His tribus adiunctis, Indictio certa notatur.

Addit. gloss. intap. inter dilectos, de side Instrum. alium, scilicet:

Si nihilexcedit quindena Indictio erit.

Indictio si per Notarium erronec et corrupte fuerit apposita, quid iuris? et an ubique confuetudo sit, ut apponatur. vide Bertazol, dic. loc. gloss. 4. Claus. 1. per tot.

Certum enim alias est, nisi consuetudine aliter receptum sit, quod omissione Indictionis, vitietur Instrumentum. auth. ut praepon. nom. Imp. in princ. et in §. quantum vero. auth. quib. mod. nat. leg. eff. cap interdictos.ubi gl. et Dd. extr. de fide Instrum. Natta. consil. 47. inprinc. lib.1. Ruin. consil. 23. lib. 4. num. 4. in vers. non obst.dicit, etiam vitiari Instrumentum, quamvis Notarius reliquerit spatium pro indictione apponenda, ac quando Notarius scripsisset indictione, et nihilominus non poterit Indictionemsupplere, et Ruin. dict. consil. num.2. ait, vitiari Instrumentum, quamvis ex annis appositis Instrumento, possit dignosci Indictio, ea [orig:] ratione, quia Indictio requiritur pro substantia [orig: substantiâ]. Hanc opinionem dicit communem Ioseph. Ludovic. decis. 13. num.37. quam ut magis communem sequitur Covarruv. lib. 2. var. resolut. cap. 12. nu.7. ubi plenius hanc materiam tractat. et dicit Natta, d. consil. 47. numer.4. quod Princeps depotestate ordinaria, non possit supplere ultium Indictionis; si tamen de consuetudine omissio Indictionis non vitiaret Instrumentum, consuetudo, de qua [orig: quâ] vide Bertazol. d. clauss. gloss. 4. Cl. 1. illa faceret valere Instrumenta absque appositione Indictionis. Felin. in cap. inter dilectos. num. 32. extr. de fide Instrum.Similiter, si dubitetur de errore annorum Domini, et de Indictione, praesumendus est magis error in Indictione, quam in annis Domini. Covarruv. d. loc. in fin. cap.12. Dec. et Cagnol. ad l. si librarius. ff. de R. I.Ludovic. d. decis. num.40.

Non vero illa probatur Baronio Anno Christi, 312. quae ab emendatore temporum (Ioseph. Scaligero, de emend temp. lib.5.) ex cogitata est de inventione Indictionis opinio, dum ait: ab exhibitione munerum quinquennalium Imperii Constantini, usque ad vicennalia, statuta periodo annorum quindecim, esse numerum Indictionum inventum. Nam cum ipse salso nitatur fundamento, dum putavit, hoc anno celebrata esse quinquennalia Constantini, quem iam septimum Imperii anuum in choasse vidimus, cum Maxentium debellavit: totam supere disicatam structuram aeque corruere, necesse est. Atque utinam tam facile esset de istis vera statuere, quam falsa destruere. Adiciemus tamen, quae nobis interdum contigit ex coniectutis opinati.

Inprimis igitur explosis iis, quae a quibusdam recentioribus de Indictionum exordio, iam ab ipsis Augusti temporibus absque aliqua [orig: aliquâ] testificatione feruntur. (Quid enim, ut alias rationes taccam, quod Censorinus egregius auctor, qui longe ante haec tepora scripsit, dum exacte agit de antiquis omnibus, quae in usu fuissent annorum Supputationibus, Indictionum nullam prorsus facit mentionem) assentimur et nos, non ante annum 312. eas ad annorum numerum consignandum inventas esse: tum quod nulla deiis apud externos ante Constantini tempora mentio habeatur, et apud Ecclesiastiea monumenta prima mentio reperiatur in Concilio Romano sub Iulivo Papa, qui Silvestro Iucessit, et apud. S. Ambrosium in Epistola ad Episcopos Aemiliae Provinciae: tum quod ex Graecis fastis exploratum reddatur, sub dicti anni Coss. coeptas numerari Indictiones Constantianas.

Sed quanam [orig: quânam] ex causa [orig: causâ] usuv enerit, ut eiusmodi quindenus inventus sitnumerus, ad annos sub Indictionis nomine Iupputandos, id vero praecipue investigandum relinquitur. Sane, ut quindecim annorum periodo, aliquid coeptum absolveretur, et in tabulas publicas referretur, nullam aliam apud antiquas


page 826, image: s0820

huius temporis memorias rationem reperire licuit, nisi stipendia militaria, cum quendenis emeritis, miles honestam missione, concessa [orig: concessâ] capitationis immunitate, si vellet, solutus militia [orig: militiâ] abire posset si nollet, maioribus Privilegiis augeretur.

72. Kömerzug, Herfahrt, Heerzug, Böhemischzug, Vngarisch Zug, etc.

Vondem Römerzug, sequentia legunturim Schwäbischen lehenrecht. artic.8. Wann die Teutschen einen König kiesen, vnd er dann gen Rom ziehet, zu der Weyhung, so seynd pflichtig sechs Fürsten mir ihme zuziehen, die die ersten in deß Reichs Chure seynd: Der Bischoff von Maintz, der von Tryer, vnd der von Cöln, vnd der Pfaltzgraff von de Rhein, der Hörtzog von Sachsen, vnd der Margraff von Brandenburg, durch das, daß dem Papst wissentlich werde deß Königs Rechre fehre. Auch soll damit ziehen ein jegklich Mann mit seinem Herrn, der deß Reichs Lehengut von ihmezu Lehen hat, oder soll die Fahrt lösen mit dem zehenden Pfundt deß Einfes, den er Jährlichen von ihme hat.

Sed hac [orig: hâc] dere; qui plura scire cupiat, adeat Freherum, in dissertat. sing.vom Römerzug, addatur Carpzov. in Capitulat. Caesar. cap. 8. num.8. Dn. Coldast. de Bohem. lib. 2. cap.15 Gothofred. Anton disputat. feudal. 7. thes. 6.et tract.a Clutenio. editum.

73. Römisch.

ADDITO.

Tam Francos, quam Romanos, reliquasque nationes permixtim olim habitasse, attestatur Bignon, in not. ad Marculph. Formulaere fol. 504. et seqq.Romani autem veteres incolae appellabantur: omnes namque Provinciales Romani Imperii, Cives Romani erant post constitutioem Antonini, l. in orbe ff, d. Statu homin. et inde everso Imperio nomen Romanumretinuere. Franci. Leg. Salic. tit.34. ibi: si Romanus Francum ligaverit sine eausa,et tit.43. ibi: 6. Romanus homo couviva Regis. 7. Romanus homo pessessor, 8. Romanus Tributarius.Gregor. Turonens. lib. 2. cap.33. de Gundebaldo R. Burgundionibus leges mitieres instituit, ne Romanos opprimerent] Iohan.Iacob. Speid. V. I. L.

74. Römisch Kayserthum, Römisch Reich.

De Romano Imperio, et an etiamnum recte Romanum vocetur, vid. Francis. Zoanett. tractat. singular.Martam. in tract. d. Iurisdiction. passim.Disp, Argentinens. Lehmanni. Arumae. de Comitiis passim.Rimmelia. ad Aur. Bullam. pü. 1. dissert. 1. quaest. 5.et ibi in annotat.Speidel. Wurmser. in exercitat. Iur. publ. 1. conclus.10. Limmae. d. iure publis. tom. 1. lib. 1. cap.4. quod affirmatur contra Bodinum, qui ex Daniel. vaticinio scire debuit, ex quatuor Monarchiis ultimam Romanorum ad finem mundi duraturam esse, quaesi apud Germanos non est, nullibi crit: nullus quippe in toto terrarum orbe Princeps est, qui se praeter Romano Germanicum Imp. ei praeesse scribat, Monarchia itaque Romanorum etiamnum in Gente Germanica 8cui iam tum possessionem rerum humanarum portendi, Capitolio fortuito incendio sub Vespasiano sublato, Druidae canebant, ait Tacit. 4. Histor.) viget, unde in Recessibus Imperii, Privilegiis, aliisque publicis Actis, das H. Röm. Reich, Teutscher Nation, saepissime scriptum reperitur.

Combien l' Empire Romain est deschev de sa grandeur, et en quoy ilconsiste aviourdhuy, vid omnino Guyon. d. divers. legons. tom. 2. lib. 2. cap. 2. fol. 260. et seqq.Teste Lucio vero. in Nova Apocalipsi pro innocentiae Caesaris. fol93. Florentinus, Mantuanus, Parmensis, Britannus, Divionensis, Lithuanus, Ungarus, Polonus in Imperio Anno 147 1. Ratisbonae in Comitiis sub Friderico III. recensebantur, ubi etiam de Sigismundo Imp. qui anno 1411. Electus fuit, quod quatuor habuerit Vicarios, Austriae sc. Mediolani, Sabaudiae et Burgundiae, etc.

Quod Imperio Romano tantum decesserit, inprimis attribuit Ottonibus Impp. idem Guyon. d. cap. fol. 263. Depuis la venue det Ottens Empereurs, inquit, eleus par les Alemans, ils ont si mal mesnage les


page 827, image: s0821

domaines de l' Empire, qu' il nest presque rien reste cest Emptre si non le nom seulement, si bien que plusieurs feroient grande doute d' appeller le designe Royde Romains. Et puis l' Empereur des Romathsne possederten a Rome, et fort peu atlleurs Suivantcela un Francois fit allusion sur certaines lettres significatives premieres des tiltres anciens des Romains, qui estoyent S. P. Q R. qui disoit signifierSi peu que rien, au lieu qu' elles signifientSenatus Populusque Romanus, etc.

75. Römischer König.

De Romano Rege, vid. Disputat. singular. inter Dispp. Basileens. tom.4. Thom. Michael. de Iuris dict. thes.9. Limnae. in notis ad Daniel Oltan, Ius public. fol. 19. et seq. et Dn. Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tract. de literis Moratoriis, fol. m.28.

76. Rosenkreußer.

Iniustitia, defectus charitatis, iniquitas, foenus, et similia vitia, quam altas in animis hominum nostri saeculi, egerint radices; aperuit depravatio rei Monetariae, quae praecedentibus proxime annis invaserat Germaniam, et ad iniquissimas, inhonestasque plane pactiones et postulationes, a regit etiam eos, qui saltem civiliter probi videbantur. Sedvanitarem, monstrosasque opiniones in intimis hominum mentibus latentes, palam ostendit figmentum Fraternitatis Rosea Crucis; quod horrendum magis anridiculum siet, ambiguos vere censentes relinquit. Et tamen infiniti fuere [orig: fuêre], qui fucum (vix iocum dicere ausim) non anim adverterunt: innumeri, qui spes suas inanes eo foverunt: non pauci, qui ultro et scriptis hasce inanitates defenderunt, suamquefidem et operam, Fratribushisce Utopianisbotulerunt. Quae cuncta evidens praebent Argumentum, quam facile sit haereses, etiam monstrosas propagare: Germaniamque imo Furopam praegnantem esse multis dogmatibus, honis legibus contrariis et vere Antichustianis, vid. Gassendrum contra Fluddum. passim et praesertim. Fol. 249. et seqq.

Certe turbae Germaniae nostrae non ita facile pontnissent cresere, si Fanaticismus non fuisset, ac nescioquae opinio de novo Imperio Schlaurafico, quod quidam sibiimaginarant, ac illius Auctorem Suecum fucurum esse cum applausu credebant.

77. Rosennobel, Schiffnobel.

Die alte Rosennobel halten infeinem Golde 23. Karat, zehen vnnd ein zweytel Grän, gehen inndie Cölnische Marck dreyssig Stuck, haben nach der Nider-Sächsischen Craises letstern Valvation 75. Batyen thut 5. fl. Oder 4. Thaler, 4 Groschen, 4. Pfenning Meißnerischer: vnd fünff Gülden 13. Schilling, 9. Pfenning, Lübeckischer vnd Magdeburgischer Wehrung. Iacob. Alemann. in Palaest. consult. consult. 8. quaest. princ. 1. partit.23. vide Tileman. Friessen Müntzspiegel. lib. 4. cap. 30.

78. Roßkauff.

Unditor equi, redhibitoria [orig: redhibitoriâ] in factum actione, pro omnibus vitiis equi internis, et non adparentibus conveniri potest. Videlicet, si equus sit calcitrosus. l. bovem 43. vers. unde quidam. de aedil. edict. Item. si Iunaticus aut phreneticus sit, vulgo Rollerendt. l. 1. §. apud Vivianum. 9. in fin. d. t.Item, si ita pavidus schen, fit, ut semetipsum turpet et eripiat. d. l. bovem. Item si transiungi non possit. l. aediles. 38. §. quaesitum est. 8. saep d. l.Transiungere; autem secundum Speckhan. quaest. iur. centur. 1. qu.18. est iugalium loca mutare, quadrigae locum mutare, temonarium facere, qui praecedere solitus sit, vel dextrum facere, qui sinister esse solebat vel contra. Item, si sit retrogradus, stettig. Specul. t. de rescind. vend. §. et nunc dicendum. num.2.

Ac denique si habeat superossa, vel gallas. Specul. d. l.Speckhan. alleg. quaest. Ubi dicit, de iure Saxonico, venditorem equi detribus tantum teneri vitiis, (1) quod non sit retrogradus, daß er nicht stettig seye, (2) quod caecitate latente vel invisibili non laboret; daß er nit staarblind seye, et (3) quod non


page 828, image: s0822

siscabiosus, daß er nithaarschlechtig seye, Coler. de process. part. 2. cap. 1. num. 71. et seq.

Sed hoc ex consuetudine variatur, vnd seynd etlicher Orthen gewise vnnd allein vier Mängel, darunter die Caecitas auch nicht gerechnet wirdt.

79. Rotweilisch Gericht.

De eo vide Praeiudicia Cameralia, verbo Korweilisch Gericht: ut et v. Inhibitio. tom. 6. Symphoram. cap.8. §. 2. Item Paurmeister, et Matth. Stephani, in tractatib. de Iurisdictione. Inprimis autem Commentaria Wehneri, in die Rorweilisch Hoffgerichts Ordnung; quae tantae auctoritatis, in ipsa etiam Aula Caesarea sunt, ut S. S. Caesar. Maiestas, cum nuper cortis quibusdam personis reformationem huius Dicasterii comisisset; ea commentaria, quasi loco manuductionis sequenda esse, iniunxerit.

80. Rotwelsch.

Dergleichen Sprachen haben auch die in Hispania, ut videre est ex Mig. d. Cervantes en sus Novelas, Novel. d. Cortadillo. welche SieGermanesque nennen. vid. Gesneri. Mithridat.et Guil. Bouchet. des Serces cap. 15. fol. m. 95. etc. tom.2.

81. Ruckbürge.

Fideiussor succedaneus, sive surrogatus vocatur is, quando primus fideiussor alium rursus dat fideiussorem, quem vulgo vocamus Ruckbürgen, arg. l. si plures. 3. §. plan. pen. ff. de administr. et per. tut. l. quicumque. 3. C. de fund. rei privatae inde fortassis, quod fidem non satis habentes, primo fideiussori, ahum succedaneum eligimus, qui non solum [orig: solûm] primi fidem fulciat quasi, verum etiam ad quem regressum habeamus, si forte primus ad inopiam redigatur. vide omnino Hering. de fideiuss. cap. 4. num. 48. et mult seqq.

Et licet aliqui, praesertim Schneidewin. in §. in omnib. 1. nu. 6. Instit. de fideiuss. Gail. 2. obser. 27. num.13. inter fideiussorem indemnitatis (de quo infra in verho Schadloßbürgen) et fideiussorem succedaneum, nullam faciant differentiam, sed pro uno eodemque accipiant: tamen quod vere hi duo inter sc differant, liquido constat ex eo, quod non omnis fideiussor fideiussoris sive succedaneus, sit fideiussor indemnitatis: cum ille etiam ab initio in solidum obligari possit: hic vero in id tantum teneatur, quanto minus ad debitore Creditor consequi potest. Speckhan. cent. 3. quaest. 32. class.1. Sed vide Forner. et Goeddaeum, ad l. Gita stipulatus. 150. ff. d. V. S.Hering. de fideiussor. cap. 4. num.62. Interim tamen non negautr, etiam pro primo fideiussore, alium fideiussorem intervenite posse, qui quidem non solidum, sed indemnitatem tantum promittat. Speckhan. d. loc. m. fol. 374. num. 6. in fin.

82. Rueffen.

Das Ruessen wirdt im Landtgericht vnd anderer Orthen erkennt vnnd gebetten, wann die Sach absentes oder minderiährigeconcernirt, ob iemand sich ihrer annemmen wolle, etc.

83. Ruge, Ruggericht, Rugraff.

Rügen helft so vil bey den alten Teutschen, als agere, accusare, damnare, unico verbo iudicare, ereigen, vermelden, fürbringen vnd anzeigen auch nach verhörung beeder Theil, vnnd fleissigem nachforschen, erörtern vnnd vrtheilen: Dahero auch Rugravius genant, nicht asper Comes, wie es der alten reutschen Spraach vnd Rechtens vnerfahrne außlegen, sondern kata\ s1unkoph\n, quasi Rugegravius, das ist, Gericht Graff, vnd allen Circumstantien nach, muß Ruggraff gewest seyn, quasi quidam Advocatus aut Procurator Imperatoris vel Regis, durch den, oder in welches Namen die Fiscalische Sachen vnd Büssen, in den jahrzeitlichen Gerichten accusirt vnnd fürgebracht worden, ut in poenas Legibus sancitas condemnarentur. Dn. Griphian der. tract. de Weichbildis Saxon. cap. 71. num. 7. et seq.



page 829, image: s0823

Apud Saxones, Scultetus ut vocant, maleficii, corporis poenam afflictivam inferentis, iudici territorii hereditario, dem edle Erbgericht zustehen, ubi delictum perpetratum est, indicare tenetur. Landrecht. lib. 3. art. 19. et illam denuntiationem, ut et nos, in vernacula lingua vocant das Rügen. In quibusdam locis ex vulgo, ad quaevis delicta, etiam minima deferenda, quidam deputantur, quos vocant Rügemeister. Quando vero ex officio quis denuntiare tenetur, ut apud multos populos usuvenit, et pecunia, quo minus delicta et crimina deferat, corrumpi se patiatur, Simoniam committere dicitur. in cap. nemo. extr. de Simon. Luc. de Penna, in l. un. C. de Irenarch. Quod autem in officio constitutus, delinquens, se ipsum deferre debeat, affirmat Menoch. de arb. iud. quaest. cent 2. cas. 323. num. 11. et vide die Würtembergische Landts Ordnung, daselbst von dem Ruggericht vil gehandlet wirdt. Adde etiam me, tract. de Censura.

Quid vero dicendum de reo criminis, qui se ipsum prodit, an a crimine absolvendus? Negant Rebuff. super constit. com. 2. in tract. de famul. Salar. gl. 10. num. 10. Bayard. in addit. ad Iul. Clar. lib. 5. pract. quaest. 27. n. 7. Bart. in l. 3. §. si ex stipulatu. ff ad Syllan. et in l. 4. §. si tibi in fin. ff de condict. ob turp. caus. ubi addit Historiam de Famulo quodam, qui die Sabbathi, cum aliis sibi iunctis criminis participibus Iudaeum una cum filiis se interfecisse denuntiat, illa [orig: illâ] spe fretus, sepraemium quingentorum aureorum, quod delatori erat constitutum, consecuturum esse; sed deceptus, pro praemio ipsi laqueus contigit.

Aliter tamen in iure civili constitutum videtur, idque per text. in l. un. C. de famos. libell. praesertim, cum Reip. expediat, crimina non manere occulta. l. eum qui 18. §. fin ff. de iniur. et fam. libell. Bodin. de Republ. lib. 1. cap. 1. num. 2. qui contrarium recenset exemplum de Caesare Augusto, qui deciels sestertium se illi daturum, qui Coracotam latronum principem in Hispania vivum ad se duceret, publicis edictis fidem fecit; Coracota re explorata [orig: exploratâ] et comperta [orig: compertâ], sponte se Augusto Caesari sistit, asserens, se ipsum latronum Ducem esse, quare, ut Caesar ipsi praemium promissum numeret, petiit: Caesar ne publicam fidem et securitatem fregisse diceretur, pecuniam illam delatori constitutam, numerari iussit, et impune Coracotam dimisit.

An quilibet subditus teneatur denuntiare maleficium in aedibus suis commissum? vide Modest. Pistor. part. 2. quaest. 61.

Utrum sciens delictum committendum, teneatur illud revelare in foro exteriori et interiori. vid. quaest. 18. Flores Diez.

Denuntiatio dicta iudicialis, ist dem Ruggericht zuvergleichen. vid. Praxin. octav. Spatharii. fol. 107. etc. ubi denuntians partes probandi non sumit.

De officio Censoris v. Meillet. in Discurs ad Tacit. fol. 250. et fol. 305. De onere et obligatione denuntiandi, Bonacin. disput. singul. iunct. tractat. de clausur. An liceat se simulare haereticum, ut haeretici deprehendantur, et an eorum testimonio credendum? Molinae. eonsil. 3.

Sed de delatoribus, eorumque praemiis, et quando ob non probatam delationem excusari mereantur, vid Menoch. libr. 2. arbitrar. cent. 2. cas. 198. et late Alberic. Gentil. ad l. 3. C. de malefic.

84. Rueten Außhawung.

Solet quandoque pro sceleris admissi qualitate, reus publice per Carnificem virgis castigari, er wird mit Rueten außgehawen. Quae virgarum castigatio mero ad scribitur Imperio. Iacob. d. S. Georg. de feud. v. cum mero. num. 5. Gylm. tom. 2. part. 3. tit. 10. vot. 2. in caus. NN. ab N. contr. D. NN: num. 20. fol. 235.

Et descendit sine dubio a flagellatione, supplicio illo servili, quod â fustigatione, virgisque differebat, v. Barnab. Brisson. antiq. selectar. lib. 3. cap. 9. Marcellum Donatum. in dilucidationibus in T. Livium. fol 45. De flagellatione Iudaeorum v. Dilher. 2. electr. cap. 18. et Baron. An. Christi 34. num. 83.

Grandis et in famis est poena fustigationis, quando ex turpi causa irrogatur, l. ictus fustium. ff. de his. qui not. infam.


page 830, image: s0824

Unde patet, quod haec poena, quae infamis est, et fustigatum plerumque infamat, nonnisi vilibus personis, minime nobilibus soleat imponi. c. 26. quaest. 5. c. contra Idolorum. Romanus, singul. 667. Ios. Ludovic. decis. 1. num. 23. Quodque ista poena sit gravis, dignoscitur ex hoc, quia si quis ad fustigationem condemnatus fuerit, vel ut Mitra [orig: Mitrâ] dehonestaretur in publico, nisi fuerint constitutus in carceribus, Procurator pro eo non admittitur, quemadmodum pro condemnato in poenam relegationis: pro quo secundum magis communem opinionem, Procurator ad mittitur, de qua re per Menoch. in tract. de arbitr. Iud. quaest. lib. 1. quaest. 80. num. 41. ubi dicit, quod poena ista, ex eo, quod infamat, aequiparetur morti, quem vide, ac de gravitate huius poenae, vid. Ioseph. Ludovic. decis. Lucens 1. De relegatione ad ergastula seu vincula argonautica. Damhoud. in prax. crim. cap. 51. ac teste Lindenbrogio. ad tit. C. si quis Imp. maledix. fol. 55. verbera olim ad nutum carnificis dabantur.

Daß fürthin in dem Hertzogthumb die Straff der Rhuten Außstreichung abgestellt, vnd der delinquenten zu gemainen Bäwen vnnd Arbeiten anzuhalten (quod et in tr. d. poenis et de aerario, ego iam olim consultum esse reputavi) ac vid. quoque P. Contuzen. in histor. Abyssinorum. fol. 212. ist auß nachfolgendem Fürstlichen Befelch zuvernemmen.

Von GOTes Gnaden, Johann Friderich, Hertzog zu Würtenberg, etc.

Vnsern Gruß zuvor Liebe Getrewe, Wir seynd in allweg gemaint, der lieben Justitz in vnserm Vertzogthumb vnd Landen, ihren gestrackten Lauff zulassen, ja, bey zunemmenden Lastern die Straffen (zu mehrerm Ernst gegen den delinquenten, auch andern zu abschewlichem Evempel) zuschärpffen, Wir haben aber hierinnen mehrmahln die Gedancken gefaßt, ob nicht in denen Fällen vnd Verbrechungen, so nit gäntzliche ensserste Todtsstraff auff sich haben, sondern da die Maleficantem bißherd in die Vand deß Nachrichters zur Fustigation vnnd Rhuten außstreichen, Ohren abschneiden oder dergleichen, mit Vrtheyl vnnd Recht erkennt, an statt solcher Leibsstraffen, andere Poen zubefinden, dardurch der Justitz dannoch ein Benügen geschehen, vnnd die Verbrecher nichts deste weniger ihrem verschulden gemäß, büssen thäten: in Bedenckung, wann der Nachrichter einmahl an einem Sünder vnnd delinquenten Hand gelegt, demselben kein Mittel mehr vberig, sich vnd die seinige bey den Handwerckern redlich zunehren, seytemahl selbiger aller Orthen geschihen, auffgetriben, vnd dardurch fast gemüssigt wirdt, daß er dem Diebswesen widerumb nachhengen, vnnd endtlich gar dem Strick zuthail werden muß. Da hingegen, wann andere Straffen gebraucht, welche nicht durch deß Nachrichters Hand exsequirt, vnd dardurch die Verbrecher nit in zeitliche Schand, neben verliehrung aller Ehren gerahten, sondern wann einer noch vnder Biderleuthen geduldet wird, alsdann noch eine Voffnung seyn köndte, es möcht ein solcher Sünder sich etwann bessern, vnnd widerumb zu ehrlicher Handthierung oder Vandtwercken greiffen, sich vnnd die seinige weiter mit Ehren zunehren.

Vmb welcher Vrsachen willen, vnd bey vorlauffenden sonderbahren beweglichen Vmbständen (als vns erwann angelangt) der verständige Richter manchmal selbsten gern ein solche Straff sehen vnd wünschen mögen, darbey der Sünder sein Vnrecht gebührlich büssen, vnnd dannoch (bevorab wann obgemelter massen noch besserung bey ihme zuhoffen, oder selbiger zuvor sich böser Thaten sonsten nie beflissen) deß Nachrichters Vand entgehen, auch zeitlicher Schand vnd vnwiderbringlicher Verlust seiner Ehren (inmassen bey dem Rhutenaußstreichen vnnd Ohren abschneiden geschicht) entvbrigt seyn köndte.

Dieweil auch sonsten uberhäuffte Verbrechungen (sonderlich bey den Wildbret Schützen, und andern, die


page 831, image: s0825

sich auffs faullentzen legen, vnd durch die verbottene Mittel ihre Nahrung suchen) vorgehen thun, welche mit peinlichen Rechten bißhero nit angeseben, sondern andern zum Evempel etwann mit langwüriger Gefängnuß abgestrafft worden. Warbey aber offtermahls Vns, wann der Verbrecher sein Atzung selbsten zubezahlen nicht vermöcht, grosser vergebenlicher Vnkost auffgeloffen, neben dem in Zeit derselben wehrender Thurn Straff, Weib vnd Rind er dahaimen Mangel gelitten, der Verbrecher aber, sonderlich wann durch die Statt Knecht er sovil erpracticiert, daß ihme Wein in die Gefängknussen gelassen, der Thurn bey ihnen nicht für ein Straff, sondern als ein Rhue von der Arbeit (darzu sonsten der Mensch erschaffen) gehalten worden, dardurch die Verbrecher für sich selbsten wenig gebessert, andere es zu keinem Evempel oder Abschewen gezogen, weniger dem publico hierdurch geholffen worden; hienebem auch Wir befunden, was für grosse Vngelegenheiten durch die freche Landreckem vnd gesunde Bettler, Verenlose gartende Knecht vnd derogleichen Gesind, Vns, auch den Communen, armen Cästen, vnd privat Persohnen zugezogen worden: derenthalben dann Wir nach Mittel zugedencken anlaß haben, wie auch selbiges abzuschaffen, dergleichen Gesindt zur Correction gebracht, zur Arbeit angehalten, unnd das Land von solchem gerainigt werden möge. In erwegung dessen alles, vnd damit die Vbelthaten, die nicht eusserste Todtsstraff auff sich haben, dannoch mit scharffem Ernst angesehen, die jenige aber bey denen noch ein Hoffnung zur Besserung, nit gar vn ehrlich, sondern nach gebuhrender Abbuß, hernach widerumb vnder Biderleuthen geduldet werden, auch die, so durch langwürige Gefängknuß nur mürb vnd faul gemacht, ihre Zeiten in Geschäfften zuzubringen, genöttigt, nicht weniger das vmblauffendt vnnutz Gesind zur Arbeit angehalten werden: so seyen Wir bedacht, zur Correction solcher Straffbarer Gesellen, (darunder Wir auch die Prodigos vnd Verschwinder, bey denen alle gesuchte Gradus vnverfänglich, nicht weniger vngeratne vnartige Rinder, an denen ihrer Elter Zucht nichts helffen, noch einige Besserung bey ihnen zuhoffen seyn will, gemaint haben wöllen) ein Mittel ernstlicher Straff anzustellen, welches bißhero bey vilen wol bestelten Landen Stätten vnnd Herrschafften, mit Nutzen practitirt, vnd dardurch mancher vngerahtner. Mensch, widerumb zum Nutzengebracht worden, daß nemblich selbige ad operas publicas angehalten, darinnen in Springen vnnd Eysinen Banden, so lang zuschaffen, biß jeder sein Verbrechen nach Bewandtnuß desselben, wie auch sein Atzung, vnd was seinetwegen sonsten auffgeloffen, gäntzlich abgebüßt.

Damit nun diß in Sachen, so durch ordentlich peinlich Recht zuerörtern, zu effect gerichtet, so stellen wir euch (den Richtern) anhaimb, in denen Fällen vnd delicten, da das Leben nit gewürckt, in Erkandtnuß dahin bedacht zuseyn, ob die delinquenten nach Beschaffenheit ihres Verbrechens, Alters, vnnd hievorgeführten Wandels, auff ein Zeitlang nach Bezahlung ihrer Atzung (da sie selbige zuerstatten vermögen) ad operas publicas zu condemniren: da als dann (du Amptmann) die Vrthayl vor der publication zu vnser Cantzley vberschicken, auch in welche Gebäw selbige zuschlagen? vnnd wie sie dahin zubeglaiten? Beschaidts erwarten sollest.

Belangendt aber die jenige Verbrecher, als Wilderer, Prodigos, vnd andere dergleichen, darvon oben Anregung beschehen, so nicht rechtlich beklagt, sonder wider welche wir ex officio procediren mögen: sollt du Amptmann auff vorgehende Erkundigung und gefängklichs annemmen derselben, ihr Verbrechen nach gnugsamer ihrer Anhör, die Sach mir guten Umbständen, neben vermeldung ihres Alters, Leibskräfften und Beschaffenheit hievor geführeem Wandels


page 832, image: s0826

derselben Praedicats vnd Vermögens, zu vnser Cantzley gelangen lassen, vnd darvber ferenern Beschaidts gewarten Hieran geschicht vnser Mainung. Datum Stuttgart, den 12. Septembr. Anno 1627.

85. Rungen vnd gewunnen.

Hierunder ist nicht gehörig, quae quis a parte, deque bonis paternis durante matrimonio accepit, non quidem titulo hereditatis, sed donationis, attamen contemplatione futurae hereditatis: quoniam haec ad instar hereditatis obtinent, eiusque vice funguntur, sive eodem sunt iure, conditione ac natura, per text. express. in l. si non mortis. ff. de inoff. testam. Neque enim pro acquisitis habentur, quae alias quoque ex successione erant obventura, Iohan. Fab. in prooem. Inst. inpr. nu. 7. Unde in fert Boer. in consuet Bituric. tit. d. coustumes concer. les mariages. §. 2 col 2. vers. et dicuntur. quod donatio facta a parente alteri coniugum, cui alias successurus erat donatarius in re donata, non censeatur conquaestus, et quod ideo alius coniunx partem in ea [orig:] non habebit. Idemque tradit Ioann. Saison. in consuet. Turon. tit. 22. art. 1. verb. communaulte des biens. et Chass. ion consuet. Burg. rubr. 4. §. 2. verb. et acquests. num. 4. et 5. Nicol. Val. de reb. dub. tract. 13. num. 2. dicens, quod constante matrimonio donatum est, venire in communionem, exceptis parentibus in recta linea, velutia patre vel matre.

Regula est, neque in pactis dotalibus, neque in vollo Statuto, ubi disponitur, quod bona constante matrimonio acquisita inter Coniuges sint communicabilia, contineri illa, quae opera et industria tantum alterutrius, non utriusque acquisita sunt. Ioann. Lopez. d. lucr. Mar. cap. 5. num. 8. et cap. 9. num. 62. Segura de lucr. Mar. numer. 158. Sanz Morquech. d. bon. divid. lib. 2. cap. 11. num. 15. Anchar. consil. 102. nu. 34. Nicol. Everh. consil. 135. Gail. 2. obs. 78. num. ult. Wesenb. par. ff. de Rit. N. num. 6. Peck. detesta. Coniug. lib. 2. cap. 2. num. 1.

Quorum opinio confirmatur ex natura communi societatis, quae simpliciter inita est, in qua communicantur ea tantum, quae ex lucro et quaestu, non quae aliunde obveniunt, l. coiri. 7. et seqq. ff. pro Soc. Unde etiam ea, quae per donationem inter vivos, vel alio titulo Iucrativo quaesita sunt, ad adquaestus coniugales pertinere, communiter negant Dd. in loc. supr. alleg. et Sanz Morquech d. lib. 2. cap. 15. num. 18. et seqq. Gars. de acq. coniug. num. 101. et multis seqq. praecipue num. 144. Frid. Sol. de bon. const. matr. acquisit. quaest. 9. num. 9. 10. et 19. in fin.

Sed alii dissentiunt, et dicunt, quacunqueve [orig: quâcunqueve] ratione acquisita communicari, etiam donata et hereditates: et aiunt, quod verba gewinnen, acquirere, seu lucrari, generalia sint, et quoduis augmentum patrimonii significent, sive ex causa lucrativa, sive onerosa id accedat. Idem enim est acquirere, quod lucrari, cap. ex transmissa. de decim. iunct. cap. Pastoralis. eod. Ancharan. consil. 102. num. ult. Quis vero magis lucrari dici potest, quam qui titulo lucrativo rem consequitur. v. Rosacorb. in pract. forens. cap. 71.

Neque hoc novum in huiusmodi Statutis et consuetuidinibus: cum etiam nonnunquam per hereditates acquisita communicentur, ut not. Nicol. Everh. consil. 135. Et nomine acquisitorum venire, per donationem inter vivos et mortis causa, legatum, hereditatem, testamento extranei (cui scilicet non eramus ab intestato successuri) delatam acquisita, nisi specialiter excepta inveniantur, tradunt Chassan. ad consuet. Burg. rubr. 4. §. 2. verb. et acquests. num. 4. Papon. arrest. libr. 15. tit. 2. art. 16. Nicol. Valla de reb. dub. tr. 13. num. 2. qui, d. l. respondet ad d L. coiri. 7. ff. pro Soc. quod sc. illa locum habeat in conventionali societate, et quae quaestus causa inita est: Secus autem sit in eiusmodi societate, quae a lege municipali et moribus introducta est, omnium scilicet bonorum, mobilium et immobilium quaesitorum, quae iuri communi non convenit, Covarr. tom. 1. part. 2. cap. 7. §. 1. num. 6. Gars. d. expens. cap. 13. num. 14. et de coniug. quaest. num. 31 Wesensb. de R. N. num. 6. Gail. d. obs. 79. num. 9. Et in multis, a Societate conventionali differt, ut praeter supra notat Sanz. Morquech. d. cap. 15. Ideoque


page 833, image: s0827

ex Statuto, et consuetudine, ac pactis contrahentium potius, quam iure communi, eius natura indaganda est, Gars. d. l. num. 32. Ioh. Lopez. d. luer. mar. cap. 6. num. 1. 18. 19. ubi lucra ex qualicumque causa, et quomodocumque acquisita, communicari tradit. Constat tamen constanti Dd. qui de acquaestu coniugali scripsere, traditione, bona per donationem, legatum, aliamue causam lucrativama [orig: lucrativamâ] parentibus et aliis cognatis constante matrimonio a coniuge, qui i isdem ab intestato succedere potuisset, quiaesita, pro hereditariis, adeoque incommunicabilibus haberi. Uti praeter allegatos tradunt Papon. d. arrest. 16. et lib. 7. t. 3. art. 19. Nicol. Valla. de reb. dub. tr. 13. num. 2.

Sed vide de acquisitis coniugum, tr. singulares. Suarez, Lopez, Segurae. et disput. 3. ac 4. adius Wurtemb [orig: Wûrtemb]. ex adversariis Fratris mei, pie defuncti, excerptas. add. Beat. decis. tom. 3. de testament. part. 2. fol. 876. etc. Goldbeck. iunct. Consil. tract. de Gerada. ubi late, an sub vocabul. rungen vnd gewonnen, veniant etiam legata et hereditates, quod negat Christinae. decis. Belgicar. vol. 1. decis. 206.

86. Rutscherzinß.

De his vid. Dn. Wihelm. Anton. in tract. de Literis Moratoriis. cap. 4. num. 44. prior. edit.

1. Saalrecht.

DE Lege Salica, ac unde ei nomen, vide Raudens. dec. 41. et Bisciol. horar. subcesivar. tom. 2. lib. 10. cap. 2.

Salica, dicitur Lex Aulae; vel de terra Fiscali, sive Aula concepta. vide me; de success. et elect. fol. 13 1. etc. adde les Antiquitez. de Paris. fol. m. 200. Item Anton. le Pippre. cap. 124. des intentions. qui novissime L. Salicam, feminas a successione Regia [orig: Regiâ] arcentem, contra impetitionem Iacobi Maieri. Historici Belgici defendit. Et hoc tamen addit; eos Principes, qui filias suas Galliae Regibus despondent, etiam in suis Regnis eandem Legem firmare debere.

2. Sabbath.

De Sabbatho vid. Ricquium. de Iubilaeo 1. et 2.

3. Sachen.

Vocabulum Sach begreifft allerley Burger: vnd peinliche, Gerichtliche vnnd ausserhalb Gericht streittende Sachen, darumb einer mit dem andern kan jrrig vnnd streittig seyn oder werden Vocabulum enim causa, generale est, tam ad civilia, quam ad criminalia pertinens, tam ad iudicialia, quam ad extraiudicialia, tam ante contestationem litis, quam post, secundum gloss. et comm. Dd. praesertim Alciatum. vers. 40. in l. causas et lites. C. de transact. Et est in tantum generale, ut apud Rhetores tria illa causarum genera, comprehendant omnes, quae in mundo occurrere possunt, controversias. erichtliche Acten der Statt Braunschweig Huldigung betreffendt part. 2. fol. m. 45. num. 53.

4. Sachs.

Cultelli nostra lingua [orig: linguâ] dicuntur Sachs. Gregorius Turonensis. lib. 4 histor. cap. 51. tunc duo pueri cum cultris validis, quos vulgo Scramsaxos vocant, infectis veneno, maleficati a Fredegunda Regina, cum aliam causam se gerere simularent, utraque ei latera feriunt, Gothfridus Viterbiensis. in Pantheo. part. 17.

Ipse brevis gladius apudillo Saxa vocatur,
Unde sibi nomen Saxo peperisse notatur.

Lipsius cent. 3. Epist ad Belg. Epistol 44. Ex vetustissimo Psalterio Latino Germanico Scharsachs, novacula rasoria. Lindenbrogius. in glossar. ad LL. veter. Germanor. Schergav novacula, in glossario Latino Germanico Sachs.

In de vulgare apud Saxones, Sassen, id est, novacula caesariem radere. Meibom. ad Witichind fol. 44.

Alii Saxones derivant vom Sitzen, sic Holtzsassen, die im Holtz wohnen, v. Reineccium, de Saxonum Originib. Adde Albini Weißnische Land Chronick, in Appendice fol. 392. ubi de Etymologia huius vocis, item von der Sachsen


page 834, image: s0828

Ankunfft, vnd ihren Sitzen in Germania weitläuffig gehandlet wird. Qui idem, d. lib. tit. 16. pluribus tractat: Wie die Chur: vnnd Vertzogthumb Sachsen, von den Vertzogen zu Sachsen, Westphalen vnnd Engern auff die Marggraffen zu Meissen gelangt, wie auch dise Chur von einem Geschlecht auff das ander kommen. Tit. item 17. subiungit, et exemplorum adductione probat, daß das Vauß zu Weissen vnnd Sachsen, sich allweg gegen den Rö, mischen Kaysern wol verhalten.

5. Sachenrecht.

De iure Saxonico multa iucunda, et scitu non indigna habet Dn. Iohan. Griphiander. in tract. de Weichbild. Saxon. passim. praesertim cap. 37. et multis seqq. Ac de origine, progressu et utilitate iuris Saxonici, singularem Orationem, quam in Academia [orig: Academiâ] Ienensi publice habuit, tractatui suo de processu exsecutivo praemisit Matth. Colerus.

Apud Iohannem Heroldum et Fridericum Lindebrogium exstat Lex Saxonica, octodecim capitulis distincta. Wippo, in vita Conradi Salici Imper. Saxonum Legem crudelissimam vocat, sine dubio, quod in ea usitata et crebra capitis poena. Apparet autem scriptam Saxonibus iam ad fidem Christi conversis: nam de praecipuis anni festis ibi mentio, et irrogatur capitis poena sacrilegis et periuris.

De iuris Saxonici recentioris, quod Speculi titulo circumfertur, compilatoribus, disputat Crancius Saxon. lib. 2. cap. 21. negans Carolum Magnum Speculi auspicem esse, et id quidem recte.

Adamus Bremensis, lib. 2. cap. 19. affirmat, Haroldum Danorum Regem miraculis clarum, Leges Saxonibus tradidisse. Verba eius haec sunt: Certissimum vero est, eum tam nostro populo, quam Transalbianis, et Fresonum genti, Leges et iura constituisse, quae adhuc protanti auctoritate viri servare contendunt.

Tempore Friderici Barbarossae inveteri Saxonia ius Susatense viguit, quod Henricus Leo novae Urbi Lubecae, in suam potestatem redactae, usurpandum tradidit. Poeta anonymus:

Iam fratres et quasi una gens
Tum sub iudicibus, quos Rex imponeres
ipsis,
Legatisque suis, permissi Legibus uti
Saxones Patriis et libertatis honore
Hoc sunt postremo sociati foedere Francis,
Ut gens et populus fieret concorditer unus,
Ac semper Regi parent aequaliter uni.

Adamus Bremensis, lib. 1. cap. 7. Omnibus, qui resistere solebant, profligatis, et in suam potestatem redactis, ea conditio a Rege proposita, et ab illis suscepta est, ut abiecto Daemonum cultu, relictisque Patriis Ceremoniis, Christianae fidei Sacramenta susciperent, et Francis adunati, unus cum eis populus efficerentur. vide Heig. 1. qu. 8.

Iuri Saxonico, an et quatenus deferendum, vidle Schaeffer. part. ulut. quaest. 14.

Ius Saxonicum in Silesia maxime olim viguit, vnd seynd die Vrthayln zu Magdeburg geholer worden, biß Anno 1545. solche Statt in Kayserliche Acht kommen, eaque [orig: eâque] occasione Ferdinandus I. solches verbotten, vnnd die Partheyen nacher Prag gewisen. Schickfus in der Schlefischen Chronic. lib. 3. cap. 22. vid. Schiffordegher lib. 1. tract. 30. quaest. 7. ubi, an consuetudines iuris Saxonici silesia sint observandae multis agit.

6. Saalbuch.

Liber, cui bona censualia et census inscripta sunt, barbare aestimum: Germanice appellatur ein Saalbuch, a Sala, hoc est, aula seu Basilica, quod in eo praedia, quae Aulae Regiae censum praestant, sint descripta, Ioann. Aventinus Annal. Boior. lib. 4. in pr. Fridericus Martini. de censib. c. 1. num. 14. et in Indic. verb. census varia significat. item v, Salbuech.

8. Saltzpfann.

De Sale plura lectu haud indigna, refert Stephan. Gratian. tom. 1. discept. forens.


page 835, image: s0829

cap. 179. vid. Halograph. Ioh. Tolden [orig: Tôlden]. et Lexic. Alchimiae Rolandi. fol. 410.

Salinae, vel in publico vel in privato sunt loco. Illo casu publicae sunt, atque ad superiorem spectant, tam proprietatis, quam fructuum ratione. Hoc casu ad privatos pertinent, salva tamen vectigalium de iis praestatione, fisco faeienda. Et hoc de veteri iure Romano. Ita Salinariae annonae privatae vectigal impositum primo omnium a Lysimacho in Thracia, sed quod memorabile Athenaeus refert, natura [orig: naturâ] id quasi refugiente, salinas statim exaruisse, et remisso vectigali, rursus prodiisse. Ab Anco Marcio et Limo Censore, qui Salinator inde vocabatur Romae. In Gallia [orig: Galliâ] a Philippo Longo. In Germania olim Iudices peculiares Salinis praefecti erant, quos nominabant Saltzgraven. Postmodum cum omnia habendi cupido excrevisset, privatis in totum ademptae, fisco Regio addictae, et inter Regalia numeratae sunt. Hinc est, quod Salinae speciali quadam gratia a Carolo IV. Electoribus collatae, et hodie non nisi permissu superiorum, ab Imperatore causam habentium, possidentur.

Salis mineram et usum faciendi Alberti I. Imp. Uxor Elisabetha, filia Meinhardi Comitis Tyrolis et Goriciae, ac Ducis Carinthiae Conradini soror ex matre illustrissima, magni et acuti ingenii femina, Hallis prope Gmünden in superiori Austria, invenit: omnibusque Monasteriis de Sale in Austria providit, Dei dono non ingrata.

Ioannes Alberti Ducis Bruns Wicensis frater, primus operam impendens, Salinae Luneburgensi, novam illi venam aperuit, longe ea quam quae pridem fluxerat, uberiorem Anno Christi 1269. et prospere opus in eius cessit manibus. Et his Salinis multi Monasteriorum Abbates et Praelati vitam ducere consueverunt. Eas post Luneburgenses violenter usurparunt, propterea a Nicolao Pontifice Max. et Friderico III. Imp. Augusto damnati fuerunt. In Italia Iacobus Dondus Medicus et Mathematicus Patavinus ex aquis Aponi, Sal coagulare primus docuit, ut ex 1000. libris aquae, una Salis conficeretur, circa annum Christi 1370.

Excellentiores in Europa sunt in Comitatu Burgundiae, in urbe Salins, ubi altissimum Sal coquitur, ex quibus ingens et vix credibilis provenit reditus, quotannis 300000. libras excedens. His vix cedunt Salinae Saxonicae Hallenses, quae inter ceteras Germaniae postremae non sunt. Hae ab Ottone Imperatore Archiepiscopatui Magdeburgensi concessae, atque sic Iuris Episcopalis effectae sunt. Dein rursus ab Archiepiscopis Capitulo Magdeburgensi id ratificante, eaedem Civibus Hallensibus partim in feudum concessae, partim vero Mensae Archiepiscopali destinatae: hac lege, ut certam quotam ex illi reditibus Archiepiscopis pendant, vulgo vmb die Außläuffe, quae tamen minuitur et Episcopo decedit, si lignorum incideret caritas; residuum autem ut sibi seruent.. Hoc Archiepiscopus Ernestus An. 1479. Constitutione ita stabilivit, ut singuli eius successores in Capitulatione Archiepiscopali iurare teneantur, se Salinas hasce mensales aliis, quam Civibus Hallensibus non concessuros. Ita Salinarum Dominium manet Archiepiscopo, ut quae tamquam bona Mensalia omnem respuunt alienationem, nec Dominio alterius possunt subici, usus earum saltem subditis liberaliter conceditur.

Salinae an et quatenus regalibus annumerentur, vid. Consil. Marpurgensia. vol. 1. cons. 9. a pr. etc. de Salinis adde Heig. lib. 1. quaest. 14. item Guidium. d. metallis. tit. 8.

9. Salvaguardia.

Violans securitatem Principis, eo ipso committit crimen laesae Maiestatis, l. 1. §. Maiestatis. ff ad L. Iul. Maiest. Sicut de Salvaguardia in specie concluserunt Ioan. Papon. lib. 5. arrest. tit. 7. de saufconduits et enfrainte d' iceux. Paul. d. Castro. consil. 324. num. 9. vol. 1. Guid. Pap. decis. 418. num. 1. Cacheran. decis. 88. num. 16. modo tamen dolus verus adsit.

ADDITIO.

Salvaguardiam dupliciter consideratur, pr our quaedam est generalis, quaedam vero specialis. Illa fit sine causae cognitione, haec autem cium


page 836, image: s0830

maturitate, et ex gravi causa, Nevizan. consil. 83. num. 12. Osasc. decis. 88. utraque autem respicit personam tantum vel res duntaxat, vel utrumque simul, Guid. Papae. decis. 418.

Non parui autem sunt Salvaguar diae effectus, et praecipue vero, quia in eius concessione, partis non requiritur citatio; deinde infringens Salvaguardiam, laesae Maiestatis aliquando fit reus, semper tamen extraordinariae locus fit poenae. Costa d. remed. subsidiar. 19. num. 7. Salvaguardia tamen non aufert priorem Iurisdictionem, cognitio autem remanet apud superiorem concedentem, et aliquando poena in casu contraventionis ei debetur, si persona recepta in protectionem, nullum alium recognoscat superiorem. Post Bertazol. dictus Costa alleg. loc. num. 9.

Quaeritur, utrum Vasallus petens ab Imperatore Salvaguardiam contra Domini iniurias et oppressiones, committat feloniam? haec quaestio a Landgravio Hassiale Comitibus Waldeccensibus mota, ac hauc absque rationibus pro iis responsum fuit. Siquidem nemini facit iniuriam, qui suo iure utitur. Imo Dominus prohibens Vasallos, ne Regem pro querelis adeant, crimen laesae Maiestatis committere dicitur, Rebuff. ad Constitut. Regias tit. de evocat. in praefat. quaest. 7. num. 61. Paris de Puteo. d. excess. baronum. cap. 2. num. 1. Waldeckische Ehrenrenung. part. 2. cap. 34. ubi haec leguntur. Bey wem hätten die Heren Graffen in disen schwären Läuffen anders, als bey ihrem allergnädigsten Kayser vnd Heren, in cuius sinu totus orbis Romanus quiescit, Zuflucht suchen sollen? gleich wie nun die vorige Graffen zu Waldeck, von Kayser Ludovico Bavaro, Carolo IV. Maximiliano I. et Carolo V. Vnder die Arm in Schutz vnd Schirm. genommen: Eben so wenig ist der jetzigen Röm. Kays. May. zuverdencken, daß dieselb ihres Kayserl. Ampts vnd Hochheit sich gebraucht vnd den Heren Graffen den Kayserlichen Verspruch vnd legitimum praesidium allergnädigst erthaile hat: quoniam tutelae publicae assertio, praecipuis supremi Principis iuribus adscribitur, Ronat. Choppinus. lib. 2. d. doman. tit. 8. num, 11. Cartasque tuitivas, Schutz: vnd Schirmbrieff, dare, supremae Iurisdictionis est, et ad solum superiorem spectat vid. Gail. 2. obs. 54. num. 7.

Ac notandum insuper, quod is, qui se Salraguardia [orig: Salraguardiâ] laesum putat, ipsum principem adire, et de iure suo docere, minime autem sua manu sibimetipsi ius dicere debeat, menoch. lib. 2. arbitr. cas. 33 8. num. 17. aut indultum a Principe per Literas Salvaguardiae beneficium auferre vel calumniari, Rebuff. ad Constit. Regias de mater. posses. artic. 2. gloss. 2. num. 33.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. L.

10. Sampt, sampt vnd sonderlich.

Dictio una, sampt, coniungit sequentia cum immediate praecedentibus: et talis est huius vocabuli natura, ut magis extrema coniungat, inter quae est posita, quam si esset posita copula, ut tradit Bart. in l. Gallus. §. quidem recte. ubi et Ias. num. 14. ff. de lib. et postbum. et probatur in l. fin. ubi Ias. C. de Impub. Ac notandum, quod in Mandatis possit unus agere, ceteris absentibus vel mortuisus.

De Cl. sampt vnnd sonderlich, vide Mod. Pistor. p. 3. qu. 118. num. 4.

In Fideiussionibus autem, aliisque obligationibus, ubi plures in solidum obligatur, adponi solet: Einer für all, vnd all für einen. Iuncta renuntiatione omnium beneficiorum, quae solidam duorum correorum obligationem impediunt.

11. Samptlehen.

Verbum Samptlehen, licet dupliciter possit intelligi, vel quod feudum sit commune, et sit communis agnitionis; vel commune, id est, simultaneum, quod simul plures de eo investiuntur. Tamen propius est communi usui loquendi apud nos Germanos, ut hoc verbum intelligatur et exponatur de feudo toti agnationi communi, ut testatur Iohann. Fichard. consil. 8. num. 13. vol. 1. allegans Henning. Goden [orig: Gôden]. sub. rubr. de feud. num. 16.

12. Saphoy.

De Sabaudia, et Sabaudis, vid. Vanderburch. Guil. Paradinum et il Cavalicro de Savoye. Quod Dux Sabaudiae Imperatorem superiorem respiciat, praeter id, quod se Vicarium Imperii et Vasallum Imperatoris semper et ubique profitetur, etiam vel hoc unico argumento constat, quod ad Comitia vocari solet, quod ius ab antiquo ei competiit, elt etiamnum ei sartum tectumque in hocusque tempus servari, indicio sunt subscriptiones Recessuum Imperialium. de An. 1542. 1551. 1559. 1566. 1570.


page 837, image: s0831

1576. 1582. 1594. 1598. et per consequens Status Imperii, Imperatorique subiectus est, vid. Arumae. d. Comitiis cap. 4. num. 118. etc.

13. Saraceni.

De Saracenis, eorumque secta, etc. v. me in Discurs. sing. Erpenii Historiam Saracenicam. Notas ad Eustathium. fol. 262. Fuller. 2. Miscellan. 12. Selden. de Diis Syris. fol. 284. et 288. Teixera in Itinerar. cap. 3. ad fin. Guyon. divers. Lecons tom. 1. fol. 30. Schickardi Persic. passim. De Saracenorum salute procuranda, Thom. a Iesu. fol. 640.

14. Schachspil.

Vom Schachspil vid. tract. singular. Gallic. add Schickard. in Persicis fol. 66. et fol. 146.

15. Schaden vnd Vnkosten.

Pactum, quo debitor in Instrumento obligationis promittit, si constituto tempore non solverit debitum, quod tunc super damnis et interesse, velit stare iuramento; vel simplici et nudae etiam assertioni ipsius Creditoris, daß dem Gläubiger alle Schaden vnd Vnkosten, wie er die selbe mit blossen Worten, mit oder ohne Aid wird angebem, sollen erstattet, vnd daß seinen schlechten Worten soll geglaubet werden, an et quatenus validum exsistat? quaeque remedia competant debitori adversus Creditorum iniquas expensas et damna iniusta petentem, wann der Gläubiger den Schaden zu hoch vnd vbermässig angibt? vide Speckhan. late hac [orig: hâc] de re agentem. cent. 3. quaest. 29. class. 1. Beust. ad l. iusiurandum quod ex convientione. pag. 235. et seqq. de iureiur. Schneide Wein. de success. lib. num. 10. Coler. de process. exsecut. part. 1. cap. 19. num. 118. cum mult. seqq.

Appellatione damni, Germanice Schaden, non comprehendi videtur interesse: cum longe aliud sit damnum pati, et lucrum non capere. Harde Wig. Dassel. consil. 29. lib. 1. num. 18. et seq. Sciendum tamen est, quod in condemnatione der Schäden, veniant tantum damna intrinseca, puta in expensis Procuratorum, Advocatorum, Notariorum et similium, qui in iudicio versantur. Veluti, si propter absentiam, litis causa, furtum passus sim, quod me praesente factum non fuisset, aut si proficiscendo litis causa in itinere damnum aliquod, vel iacturam rerum mearum patiar, puta, quia incidi in latrones, vel naufragium feci, vel correptus morbo impensas aegritudinis feci, haec damna in condemnationem non veniunt, neque mihi sunt resarcienda: quia non sunt damna intrinseca eiusdem litis, sed extrinseca sive extra litem; quia per aliud accidens, separatum a lite veniunt, adeoque nec officio Iudicis comprehenduntur, per tradita Dn. Matth. Steph. tr. de offic. Iudicis. lib. 6. cap. 5. num. 18. qui idem num. seq. secus esse dicit, si damna sint personalia: ut quia propter assistentiam litis non potui exercere artem meam: nam ista non sunt extrinseca a lite; ideoque iudicem eius damni in condemnatione rationem habere debere. add. Schleiffium in notis ad Laudens. d. bello qu. 1. num. 4.

16. Schädlich, vnschädlich.

Clausula salvo iure tertii, literis feudalibus inserta, eius efficaciae, virtutisque est, quod cuilibet ius suum, quod in illis bonis feudalibus, quis habere posset, reservat, nullique per illam infeudationem ullum praeiudicium vel detrimentum inferri possit, Schrader. cons. 48. nu. 30. vol. 2. Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 30. et seq. qui successores ten. Licet porro d. Clausula in literis Investiturae expresse non reperiatur, nihilominus tamen omnes literae feudales vigore iuris, in se hanc interpretationem habent, quod in illis subintelligatur haec Clausula, quodque Princeps feudum concedens vel Investituram faciens, non censeatur voluisse praeiudicare iuri tertii. Schrader. d. loc. num. 31. Alex. consil. 3. lib. 5. Dec. consil. 185. num. 11. et consil. 468. num. 26.



page 838, image: s0832

17. Schadloßbürge.

Fideiussor indemnitatis dicitur, qui sese obligat ad id, quod Creditor a Debitore servare nequerit; vel qui in subsidium promittit, quanto minus a principali exigi potest. l. si ita fuero. 6. ff. denovat. et deleg. l. tutor. pupillig. 19. §. quid ergo. 3. ff. ad SC. Vell. l. si fideiuffores. 7. ff. de fideiuss. vel qui in reliquum non exolutae quantitatis accedit. l. in fraudem fisci. 45. §. si principalis. 11. ff. de Iur. fisc. Et vulgo inde dictus est Schadloßbürge, quod cautio ipsius damnum avertere debeat. arg. l. aliud est 71. §. ult. ff. de V. S.

Fideiussor hic antequam Reus principalis excussus fuerit, conveniri haud poterit: Idque natura [orig: naturâ] obligationis magis, quam beneficio fideiussionis receptum est: cum inprimis constare debeat, quantum a principali consequi possit Creditor, ad hoc, ut indemnitatis promissio locum habeat; adeo, ut ne quidem mediante iuramento, huic beneficio recte renuntiari possit, prout est verior et communior Interpretum sententia; tum quod iuramentum sequatur naturam eius actus, cui adicitur; tum etiam, quod iuramentum appositum in aliquo contractu, omnes conditiones, subauditiones et limitationes, quas habet contractus, cui adicitur, accipiat. vid. Gail. l. 2. obs. 27. n. 13. et 23. Fachin. lib. 3. controv. 15. Calvin. in lex. verb. fideiussor indemnitatis. Speckhan. cent. 3. Class. quaest. 32. fol. 373.

18. Schäfferey.

An quis in proprio solo pro arbitrio, in materia pascendi; die Schäfferey belangendt, possit disponere, licet alteri noceat, et forma prior mutetur, utpote quod alius in eo loco ius foresti habeat, praesertim si idem fiat et observatur in vicinis locis? et an admittatur praescriptio contra talem observantiam? Consil. Argentoratens. tom. 1. consil. 8. qu. 4.

19. Schalck.

Schalcus est vocabulum mediae aetatis, ac idem quod Servus, Minister. Inde Gottschalck, Servus Dei, Marschalck, Servus Equorum, Schalck in der Ruchin. Sed quia Servorum fraudulentia et calliditas, ubivis frequens erat, tropice Schalck, pro callido sumebatur. Indeque Schalcum, quod Auctores nonnulli habent, es damnum fraudulenter datum, vulgo ein Schalckheit.

20. Schalt-Jahr.

Ein Schalt, Jahr oder Tag, secundum Barth. Scheraeum in der Tentschen Sprachschule. m. fol. 204. hat den Namen vom einschallen, das ist einkommen, einfallen, darzwischen gesetzt werden, vel potius weil es fortschaltet, oder ein Tag vberhupfft, auß Vrsachen, daß wegen der 6. vbrigen Stunden, in einem jeden Jahr, immer im vierdten Jahr ein Tag mehr wird, als sonst in andern Jahren: nemblich, der 24. Februarius, Sexto Calend. Martii, Dahero er Bissextilis vel intercalaris genannt, dieweil man dise Wort (Sexto Calend. Martii) muß zwey mahl zehlen, nach den Versen:

Bissextum Sextae Martis tenuere Calendae?
Posteriore die celebrantur festa Matthiae:
Matth Matth dicatur, sed festum non
variatur.

Das ist, der 24. Tag Februarii, muß in einem Schalt Jahr zweymal im Calender gesetzt werden, also, daß der erste 24. Tag Febr. seye der Schalt-Tag der ander 24. Tag aber seye der Tag Matthiae deß Apostels.

De Intercalatione Iudaeorum, vid. talmuth. in Sanhedrin.

De annis bissextilibus, et quod in Medicina, visitationeque acidularum, plane nulla eorum habenda sit ratio, cum res sit mere positiva, accurate agit Dn. Melchior Sebitzius, in tract. de Acidulis. sect. 1. dissertat. 10. num. 16. et seq. fol. 271. etc. Ac notandum, quod in anno bissextili, in Losungen, item restitutionibus, etc. duo illi dies habeantur pro uno, l. 3. §. 3. de minorib. v. Goddaeum. ad l. 98. d. V. S.

21. Schanckung, Schmiralien der Amptleuth.

Vid. Volzii Consil. Iunct. tract. d. Inquisition. consil. 1. Talmuth. in Sanhedrim. fol. 52. etc.



page 839, image: s0833

22. Scharpffrichter.

De Carnifice, et an apud omnes populos sit infame eius officium, vid. Lips. in excurs. ad Tacit. 2. Annal. fol. 504. Pontanum. part. 3. Bellar. fol. 754. et me de nobilit fol. 106.

An puniendi sint illi, die einen Nachrichter vmdbringen oder beschädigen, wann er nit recht richtet. vid. Aleman. palaestr. cap. 9. Peinl. Halsger. Ord. et ibi Matth. Stephan. et Zieriz. Et Historiam recentem, ubi similem ob causam, Carnifex et eius uxor occisi fuerunt, refert Merc. Francois. tom. 11 fol. 531.

Quaeritur, utrum alicui poe na remitti possit, ut Catnificis officio fungatur, daß er sich zur Exsecution für ein Scharffrichter oder Hencker gebrauchen lasse? Ac licet usu in Germania, Italia, Gallia et Hispania receptum testatar Bockel. disquisit. crim. 6. fol. 103. §. quin usu. quod multi mortis rei expertes poenae illius, quam merito promeriti fuissent, fuerint declarati, solum quod officio isto sanguinario perfuncti, et alios correos loco Carnificis, an statt deß Nachrichters, gladio et alio genere poenae e vita ad mortem violenter su stulerint. Non temere tamen id conce dendum, vel poenam in totum remittendam esse, concluditur, ne plures alioquin Carnifices, quam Rei exsisterent, vid. Papon. arrest. notar. 10. cap. d. remissionib. qui [orig: quî] enim Leges latae? qui [orig: quî] poenae datae? qui [orig: quî] dati Quaestores et Iudices rerum criminalium? cur scelus innoxium esset debet et impunitum? quod sequitur ex natura sui auctorem suum, in quem iusta ultio, quae de legibus venit, exardet, ne sub impunitate gratia immunitatis sit illecebra iniquitatis: cum iudicia sint pravitatis medicina, etc.

23. Schatz.

De Thesauris vid. Bitschii tract. singular. memorabilia habet Camerar. horar. subcesivar. cent. 1. cap. 63. et seq. item centur. 2. cap. 72. et seq. Guyon. divers. lecons tom. 2. fol. 134. Thesaurus ex iure universalis dominii, pertinet ad Principem, et de Iure Saxon. subditi habent tantum superficiem.

Thesaurus in domo recenter vendita repertus, ad quem pertineat? Wilhelm. Anton. in Corolar. ad tract. d. Quinquennel. fol. m. 22.

24. Schätzer, Schatzung, aestimation.

ADDITIO.

Tanti res est, quanti vendi potest homini scienti qualitatem rei. Dinner. de iusto pretio definiendo, et quidem quanti vendi potest communiter, non huic vel illi: quandoquidem pretia rerum non ex affectu, nec utilitate singulorum, sed communiter funguntur. l. pretia 63. ad L. Falcid. Nec si duo, 3. aut 4. dicant, se velle rem istam tanti emisse, ideo probatus sit verus rei valor: cum illi possint rem aestimare pluris propter privatam affectionem, aut imperitiam. Sichard. ad l. 2. num. 19. C. d. rescind. vendit. et ibi Salice. num 30. Cod. Fabr. d. rese. vendit. defin. 19.

Ac sciendum, quod quando partes non concordant, Iudex aestimatores eligere debeat. Bart. in l. 3. ad fin. C. d pignor. Bald. in l. 2. num. 25. C. d. resc. vendit. Uti et quando verisimile est, quod ipsae partes non concordabunt, per tradita Ant. Petr. d. Petra. d. fideicommiss. qu. 15. num. 290. ubi ait aestimatores huiusmodi debent esse duo, et ab utraque partetlecti, Iudice mandante, ubi aliter partes non concordarent, etc. Et quod Aestimatores possint eligi a Iudice, tam ex officio, quam ad Instantiam partis alterutrius, docent Tusch. lit. E. conclus. 674. n. 1. et lit. M. conclus. 183. Mascard. d. probat. conclus. 654. n. 1. Mynsing. 6. obs. 34. n. 4. ubi plerosque existimare ait, partes non posse aliter eligere aestimatores et peritos, nisi Iudice annuente et consentiente: quia ubique iura permittunt et iniungunt Iudicibus, ut ipsi adhibeant, quos peritos, prudentes et honestos in ea arte esse putaverint, Gail. de prgnorib. cap. 18. num. 6. et 7. ubi ait Bartol. in l. 2. C. d. resc. vendit. num. 17. et seq. pro regula tradere, quod in omnibus casibus, in quibus magis iudicio, quam testimonio opus est, Iudex debeat constituere aestimatores ad faciendam illam aestimationem. Pruckman. censil. 49. num. 138. vol. 1. ubi omnino opus esse ait, ut aestim atores a Magistratu sint deputati et dati, ita ut qui se velit fundare in aestimatione, is probare debeat, aestimatores eiusmodi a Magistratu fuisse constitutos.

Quaeritur an aestimatio rei traditae in dotem, vel sub alio titulo faciat emptionem, ita ut transferat dominium in recipientem cum omni causa? In hac quaestione aliquot adhibentur distinctiones, an sc. sit congrua ipsi rei vel incongrua; an praecedat vel superveniat, item an titulus sit translati dominii vel non. v. Costam. in tract. d. remed. subsidiar. remed. 63.] 10. lac Speid. V. I. L.



page 840, image: s0834

25. Scheiden.

Vox scheiden, plurium est significationum. Nam et transigere, litem componere, rem ad fundum dividere, vel discernere limites significat, ut nulli Germanicae Linguae perito obscurum esse potest. Iohan. Godd. inter Consil. Marpurg. volum. 3. cons. 26. num. 121. Sic Abscheidt, pro recessu, Entscheidt, pro Sententia, Schicht vnnd Scheidung, pro divisione bonorum: Scheiden, pro co, quod est in concordiam redigere; Item Scheidt pro limite dicitur: Goddd. d. loc. Unde ubi vox multiplicis significationis in Statuto, vel qua [orig: quâ] alia [orig: aliâ] dispositione occurrit, pro re subiecta, eique magis apta accipi debet. arg. l. eius causas. fi. de condit. et demonstr. Surd. consil. 179. num. 52. et consil. 198. num. 22. Ita, ut evitetur iuris communis correctio, Surd. consil. 245. num. 11. minusque praeiudicetur; Idem cons. 383. num. 19. et seq. vel absnrditas removeatur, utpote quae potissimum in Staturtis vitanda. Goedd. d. loc. num. 122. et seqq.

26. Scheling.

Verbum Scheling, aequipollet verbo controversia, vel saltem verbo lis. vide Gerichtliche Acta, der Statt Braunschweig Huldigung betreffent. part. 2. cons. 4. num. 73.

27. Schelm.

Cypraeus intract. de iure Connub. cap. 13. num. 4. a vocabulo Schild, Scuto, deducit vulgare verbum Schelmen, quasi Schildnemmen, qui seutum deseruerunt, secundum illud Taciti de morib. German. Scutum reliquisse, praecipuum flagitium. vid. Dn. Adam Keller. desuccess. ab intestat. tit. 15. n. 9. vel Schelm potest etiam dici q. Schlim.

De Clausula, qua [orig: quâ] debitores promittunt, se nisi debita vel promissa servaverint, scelestos, mendaces et infames esse velle, daß sie wollen vnredliche, verlogne vnnd vndichtigt Ceuth seyn, wa sie nit bezahlen. vid. Hering. de fideiuss. cap. 9. num. 146. etc.

28. Schencken.

Verbum dono, quando respectu veluntatis testatoris ad institutionem adaptatur, in stitutio valida habetur. Iason. in l. cum filiusf. num. 7. deleg. 1. per l. indignum. C. de testam. quia verba improprie potius sumuntur, quam ut pereat ultima voluntas hominis. l. non aliter in fin. de leg. 3. ubi ait Papinianus, quod in causa Testamentorum ad verborum definitionem non semper sit descenden dum: Cum homines plerumque abusive loquantur, nec propriis utantur vocabulis: nec oportet quaeri, cum quo de supremis quis loquatur, sed quo voluntatis intentio dirigatur, l. cum Pater. §. denationis. in fin. ff. de leg. 2. Mair. de testam. lib. 1. tit. 5. num. 16.

29. Schergen.

Lictores, factae violentiae antagonistae, in omne servile obsequium proiecti, et pudoris prosligati homines (quos Hispani Merinos et Alquaziles) Itali Sbirri, Galli les Sergeans vocant, quos Romani olim vocarunt, qui ex cohorte Praetoris fuerunt, nos appellamus Häscher, Menschenfänger, etc. die alsbald Hand anschlagen. Resistentem, ne capiatur, an occidere possint? vid. Gull. Bockel. disquis. 9. num. 4.

30. Schiff vnd Gschirt.

An fundo Legato, videantur etiam Instrumenta ad fundum pertinentia, vulgo Schlff vnd Gschtre, simullegata esse? Resp. Fundo legato, instrumentum eius non cedere, nisi id specialiter esset expressum, per text. in ult. ff. d. suppellect. legat. vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 83. quaest. 5. sonderlich, wannsolches nicht eben zu dem Gut gehört, oder nicht vnnd eben demselben, als ein pertinenz erkanfft worden.



page 841, image: s0835

31. Schiffart.

Von Schiffarten, vid. tractat. Guevarae. iunctum lib. 3. Epistolar.

32. Schilling, doppelt Schilling.

Vor Schilling, qua [orig: quâ] utimur quottidie, est nomen ponderis et quantitatis. In quro enim Schilling 20. pars aurei est: in argento tertia pars semunciae sive Lothonis. Quae portio Romanis sextula fuit dicta. Et quivis solidus vel Schilling habet 12. obulos. Pro certo quoque nummo sumitur tam in auro, quam argento. In quro solidus vel Schilling, tempore Iustiniani ad aequavit 2. Thaleros, uti notat Tilemannus Friesen im Müntzspiegel. lib. 4. c. 4. In argento sumitur regulariter pro certo nummo in 12. partes divisibili. Horum nummorum 20. faciebant libram. Varie fuit soli dus argenteus computatus, semper tamen habuit suam certam ligam, nec in sola imaginatione consistebat.

Notatio nomins Schilling traditur diversa, Freherus putat Schilling, dici quasi Siliquam. Ita enim antiquitus fuisse vocem illam scriptam. Siliqua Namque Rom anis erat unciae pars quarta. l. 21. §. filium. ff. de ann. leg auch. sed hodie. C. de Episcop. et Cler. auth. adhaec. C. de usur. l 2. et 3 de eo qui pecul. in dann. Tilemannus a Schellen, hoc est, Tlingen, quod tinnitum ederet, vel a schiden, Schiding, quasi Schide Pfenning, quod non soli dum est, daß klinget.

Solidus, licet de solido aureo, quando de iure prosertur, intelligatur: tamen secundum consuetudinem de solido minuto, hocest, monetae minutae accipitur. Bart. in l. quotiescunq. num.) . . de suscepter. Et aestimatur duodecim nummis antiquis Magdeburgischer Wehrung, vel sed ecim novis, die gäng vnd gäb seyndt, darvon man Bier vnnd Brodt kauffen kan. Gloss. Iuris Saxon. lib. 2. art. 45. ubi habetur: Solidum in terris Saxonicis dici ein Schilling Pfenning, qui contineat duodecim nummos antiquos vel sedecim novos. Io. Schneidew. §. de poena. 7. num. 17. Inst. de Iniur.

Sumitur quoque Solidus interdum pro grosso, quem vulgo vocant Baurgroschen, qui octo decim nummis Misnicis commutetur, Coppen. decis. Iuris 5. num. 14. ubi notat, usu observari, ut pro solido, qui Germanice ein Bawr-Grosch appeoletur, non duodecim nummi Misnici: sed antiqui, qui octodecim novis valeant, computentur: quippe die jetzige Schilling seynd am Schrott vnnd Korn, in materia, am Silber den alten nicht gleich. Unde solutio ad bonitatem intrinsccam, quae tempore contractus fuit, facien da est. Modestin. Pistor. consil. 27. num. 41. 51. et seqq. vol. 2.

Würtzburger, Würtenberger vnd Badische Schilling, deren 28. 60. kr. gelren, gehen auff die Cöllnische Marck 145. Stuck, an feinem halten 8. Coth: wird die feine Marck außgebracht vmb 10. fl. 23. kr. drey siben Theil eines Crentzers. Alemannus in palaestr. consult. consult. 8. quaest. princ. 1. partit. 42.

Sundische Schilling oder Sechsling, deren 48. Stuck, 60. Creutzer gels ten, gehen auff die Cöllnische Marck 187. vnd ein halb Stück, vnnd halten anfeinem 6. Loth: Romdt auß der feinen Marckt 10. fl. 25. Kreuzer. Idem, ibidem.

Deß Nidersächfischen Craiseß newe Müntz Ordnung, den 20. Ianuarii, An. 1610. in sin. ita ordinat: der einfachen Schilling, sollen 306. Stück auff die Marck gehen: 14. Loth, 4 Grän fein halten, vnnd die Marck fein 12. fl. 11 Groschen, vnnd 3. Pfenning außbracht werden.

Die doppelten Schilling aber 153. Stück auff die Marck gehen: 14. Loth 4. Grän fein halten, vnnd die Marck fein Silber, auff 12. fl. 9. Groschen außbracht waden. Aleman. alleg. loc.

33. Schillinggüter.

Im Fürstenthumb Cüneburg seynd erliche Güter, die haissen Schillinghawer, die empfahet der Bawr mit einem Schilling, so kan man ihm auch mit einen Schilling darvon


page 842, image: s0836

kündigen: wie er auch selbst den Hoff mit einem Schilling auffsagen kan. Es wird aber nicht gern gestattet, daß ein Bawr, deß Eltern auff solchem Hoff gewohnet haben, vnnd die Bürde deß Landes tragen helffen, ohne Vrsach von dem Schillinghoff gekünder vnd gewisenwerde. Wann er aber an Bezahlung der Zinß, oder Laistung der Dienste säumig würde, oder sich sonsten nicht recht hielte, so mag die Abkündigung wol geschehen. vid. Clamer. in Promptuario Iuris. tit. 11. Seynd fast wie die Schupfflehen in schwaben.

34 Schilt vnd Helm.

ADDITIO.

Verba haec Schilt vnd Heims, deß N. Namens vnd Stammens, in dispositique posita, solos agnatos et masculos significant. Sic enim tradunt Doctoros, quod verba de nomine meo, de armis meis, sive donominatio de N. puta de Gratis, de Tavellis, de Bardis, etc. vel simili nomine designent domum et agnationem. Alex. Cons. 125. num. 2. vol. 7. Ruin consil. 24. num. 5. et consil. 110. num. 14. vol. 2.

Unde si Testator lega vit bona non nisi familiae masculorum de suo nomine, stipite et armis, seines Schildt vnd Helms, patet, quod feminas vel extraneos excluserit: cum inclusio unius sit exclusio alterius. Et in specie, quod qualitas Masculinitas exptessa videatur ad omnimodam exclusionem feminarum, tradit, Paris. consil. 31. num. 22. vol. 2. v. Georg Euerhard. vol. 2. consil. 41. num. 15. et seq.] Iohan. Iacob, Speid. V. I. Lic.

35. Schilt Lehen.

Interdum pro feudo sumitur Masculino, ut in tali Clausula:

Zurechtem Mannlehen, die wir vnd vnsere Manns Lehen Erben, jetzt vnd in künfftigklich dermassen empfahen, tragen vnd verdienen sollen vnd wollen, nach Mannlehens Recht, Sitt vnd Gewonheit, vnd als ein ale Vätter- vnd Schiltlehen.

Sed puto illud quoque sumi pro feudo nobili, daß einer, so ein Schildgenoß bedienen muß. Est et titulus 4. Feud. 74. de Feudis Scutiferorum.

Hinc vulgata illa Clausula in feudis femininis, et transeuntibus ad heredes quoscumque: Doch daß vns, vnnd vnsern Erben, so es zu Fällen kompt, allwegen ein Lehemann der Mapensgenoß vom Adel seye, das Lehen vermanne, vnd vns thüe, sovil ein Lehemann seinem Lehen Herrn von Recht vnd Gewonheit wegen thun soll, gegeben werde, etc.

Ac notandum est, quod Schilt vnd Wapen haben, sumatur pro Nobili: nam antiquitus tantum Edelknecht habebant scutum et militabant, dicebantur Escuyers, Waffenträger, nicht daß sie andern die Maffen nachgetragen, sondern daß sie Waffen getragen. Hinc insignia dicuntur arma.

36. Schiltwachten.

Castris metatis, excubiae circa eadem ponendae, quae sunt vel diurnae vel nocturnae, utrasque milites per vices subcant. Duxautem curet constitutos subinde visitari vigiles, eaque de causa tesseras militares in circuitione ab ipsis accipiat, quod Romanos sedulo observasse, dicit Petrt. Gregor. Tholosan. de republ. lib. 6. cap. 9. sect. 9. ad de Schröder. apud Arumae. tom. 1. discurs. 23. de iure bellico. th. 5. lit. c. Hi autem vigiles, si desides in suo officio deprchenduntur, capitali supplicio subiciuntur, per l. qui excubias. de re milit. nec ulla est negligentiae venia. Veget. lib. 3. cap. 5. Unde quidam Epaminondam Thebanum laudant, quod cum in magno periculo vigilias circumiret, vigilem, quem dormientem invenerat, gladiotransfixerit, adserens, mortuum hominem inveni, mortuum reliqui. Francisc. Patricisu. lib. 9. tit. 3. Hispani non mitiori negligentes afficiunt poena, dum in statione dormientem, de muris vel Saxo, in quo excubat, praecipitant. Schröder. d. loc. allegans Ayalam deiur. bell. lib. 3. cap. 17. num. 3. Coterae. lib. 1. cap. 37.

Monet autem alicubi Monluc, en sa histoire, non securas magis excubias esse, nec quae e longinquo accuratius sentiant hostem; quam si solo incumbant, auremque applicent terrae.



page 843, image: s0837

Custodia Civitatis ad quem spectet an ad Dominum, an vero ad universitatem, vid. Petr. Fontanell. in tract. d. pactis antenuptial. Claus. 4. gloss. 10. part. 2. ubi num. 17. et seq. Custodiam clavium civitatis item electionem Custodum spectare ad Decuriones etc. tradit.

37. Schirmbrieff.

Literae illae, quibus petitur exsecutio dicuntur Schirmbrieff, quando in Iudicio Rotwilensi, etc. Beleutung, hoc est, citatio per edictum, auch volgents Anlaitung, seu immissio ex primo Decreto erfolgt, vnd niemand erscheint, wirdt darauff erlangtes Recht, welches krafft hat der immission ex secundo Decreto, vnd darüber auch Schirmbrieff an die Obrigkeit gegeben, dar, unter die Güter gelegen, welche auch solche zu exsequiren schuldig ist. vid. supra verb. Anlaiten.

Exinde Schirmheren dicuntur Magistratus ii, qui a Iudicibus Consistorii Rotwilensis, et aliorum Tribunalium Provincialium, post latam in aliquem Banni sententiam, et immissionem ex primo et secundo Decreto (quarum illam priorem, Anlaitin, hanc erlangt Recht vocant) pro exsecutione facien da implorantur. Nam exsecutores illi appellantur Schutzvnnd Schirmheren, hoc est, Einsatz- Herrn. Rotweilisch Hoffger. Ordnung. p. 2. tit. 13.

Dein de etiam Schutz vnd Schirmbrieff dicuntur protectionis privilegia, quae ab Imperatore privatis etiam personis interdum dari consueverunt, quae vulgo literae salvaeguardiae dicuntur, daß sie, ihre Kinder vnnd Güter in der Kayserlichen Mayestät, vnd deß heyligen Römischen Reichs Schutz vnnd Schirm seyn sollen. Unde offen dens talem, qui habet securitatem ab Imperatore, crimen laesae Maiestatis committere dicitur, vid. Gig. in tr. d. Crim. laes. Maiest. in fol. 48. Hae autem Salvaeguardiae literae, Schutz vnd Schirmbrieff, interdum etiam assecurationis seu salvi conductus literae sunt et dicuutur, quas in Aula Imperatoris facile et saepissime, in Camera vero raro admodum et difficulter obtineri, testatur Magenhorst. cent. obs. am. obs. 49. In materia autem Iuris Advocatiae, Schirmbrieff vocantur tabulae protectitiae, seu Patroni obligatio, quae scripta capitula protectionis complectuntur. vid. Dn. Mager. de advocat. armat. cap. 2. num. 198. et seqq.

38. Schlaff, Schlaffgänger.

De Dormientibus et Noctambulis, item Lethargicis, Comatosis, Caroticis, omnisque generis somniculosis, vide omnino Paul. Zachiam in quaestionib. Medico legalibus lib. 2. tit. 1. quaest. 12. et 13.

39. Schlesien.

Sunt, qui Silesiam a Slesa, qui et Elsa, flumine deducant. Nonnemo sic dictam putat, quasi Slusam a Latino vocabulo Clusa, id est, Schluß, vel nostrate dialecto Schleuß, quod Germaniam claudat, velut praestructura quaedam ac propugnaculum adversus Sarmatarum et Tartarorum irruptiones. Dubravius vero auctor est, a Bohemis Slavis sic primo nuncupatam, qui videntes Polonos, Misnicos, Pomeranos, Marchitas, et aliam miscellaneam turbam, illo velut inserpere, paulatimque irrepere, a serpendo Slesitas, nativo suo sermone appellare coeperint. Sudetes denique a Slavica voce Slezak, id est, Convena seu Advena, plausibili coniectura derivat. Cui convenire videtur Slesazia, itemque Slesiziae appellatio in Slavorum monumentis. Dn. Goldast. de Bohem. lib. 1. cap. 14. num. 3.

Sed de hac [orig: hâc] incluta [orig: inclutâ] Provincia [orig: Provinciâ], vide Curaeum, et Henelium in Historiis particularibus. Ac etiam quaedam habet Schifordegher, in suis tractatib. ad fin.

Die König in Böheimb nennen sich Oberste Herztogen vnd Candtsfürsten in Ober: vnd Nider Schlesten: die andere Fürstenthumb schreiben sich der Kron Böheimb incorporitt vnnd vnderlegen.

Ob Schlesien das Sachsen Recht gebrauche? vid. supra verb. Sachsen-Recht et Treutler. disputat. 1. thes. 10. in einer Confirmation Rudolphi II. vber ein Schlesischen Heyrathsbrieff ziehen sich Ihre May. auff das Landt vblich Sächsisch Recht.

De Feudis Silesiacis, vid. Curae. d. Siles. fol. 303.



page 844, image: s0838

40. Schlüssel entgegen tragen.

Est Signum subiectionis. Et quomodo Rex Galliarum iis, qui Claves offerunt, respondeat, vid. Mercure Francois. tom. 15.

41. Schlösser.

Mediae aetatis Scriptores Castrum pro oppido accipiunt, ut Castrum Valentinianum, Castrum Gandense, Castrum Loven, et similia. Codex Donationum Auberti Miraei, cap. 6. fol. m. 29.

Vendens simpliciter et concedens rem, videtur concedere et vendere cum cohaerentiis suis. l. via constitut. §. pen. et fin. ff. de seruit. rustic. l. 2. et 3. ff. si serv. vend. l. et in Provinciali. C. de seruit. et aqua. l. aede sacra. §. 1. ff. de contr empt. Ideo vendito Castro, videtur quoque vendita eius curia, et Iuris dictio cum omnibus pertinentiis suis. l. 1. §. venditor. inpr. et §. fin ff. de act. empt.

Tamen vendito Castro, non veniunt Molendina, quae sunt communitatis: quia solum censetur venditum Castrum cum iurisdictione, ipsi Castro vel Villae cohaerenti. Roman. consil. 444. Crotus consil. 55. num. 15.

Aliud dicerem, si Castrum fuisset venditum cum omnibus suis iuribus et pertinentiis, dummodo Molendina non essent privatorum, arg. text. cum gl. in l. si adoptavero. ff. deprec. ubi possessio et dominium omnium bonorum illius, qui arrogatur, transeunt in arrogantem sine ulla apprehensione.

Vendito autem territorio, an censeantur quoque relicta et vendita Castra, atque oppida illius territorii? Respondeo non censeri venditum esse Castrum: quia plurimum inter se differunt Castrum et territorium, et unum non venire appellatione alterius, censent Bald. in cap. 1. de Cap. qui Cur. vend. col. 4. num. 7. et seq. Alex. in l. 3. in princ. num. 27. et ibi Aretin. in fin. ff. de acquir. poss. Conferunt dicta per Bart. et alios, in l. 1. circ. ff. de Iurisd. omn. Iud. Paris. consil. 20. num. 58. lib. 1. Gozadin. consil. 5. col. 1. Nam si appellatione territorii venires Castrum, esset quasi dicere, quod accessorium trahat principale.

Sic et in simplici concessione et possessione alicuius Castri, non statim competit ius territoriale et superioritatis. Siquidem Castrum potest pertinere ad unum, et tamen suprema potestas ad alium. Carol. Molin. ad cons. Paris. tit. 1. §. 1. gl. 5. num. 55. etc. Ant. Peregrin. in tr. de Iur. fisc. libr. 1. tit. 2. Non cnim sequitur: Habet Castrum; Ergo etiam territorium vel iuris dictionem, Bidembach. in quaest. nobil. 1. num. 22. et seq. Hieron. de Monte, in tract. fin. regund. cap. 78. num. 14. Knichen. de Iur. Sax. verb. Ducum. cap. 4. num. 63.

Castra, quae Civitatibus non adiciuntur, etsi merum Imperium non habeant, eam tamen habent Iurisdictionem, quam Civitatum defensores exercent, ut post Bart. tradit Obrecht. de Iurisdict. c. 6. num. 66. Ea autem Iuris dictio ex t. t. C. de Defensor. civ. et t. t. . de magistr. num. et cum mixto Imperio iuncta est, per Novell. 8. et l. ult. de offic. eius. l. 12. de Iurisd. Obrecht. d. c. 6. num. 63. quo tendit etiam Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 6.

Iurisdictio Castri atque territorii in se una est incorporalis, ac per consequens indivisibilis. Oldrad. consil 121. num. 16. Hinc Iuris dictio in territorio pendet quidem ex Iurisdictione in Castro, quasi ex capite, sicut aqua, quae ex Castello deducitur, ex Castello pendet. Oldrad. consil. 121. num. 15. Sed econtra omnibus in ore est, quod accessorium non influat in principale. Pacian. de prob. lib. 1. c. 27. num. 23. Ex quo consequitur, beneficium pago alicuius territorii concessum, ad Castrum eius et ipsum territorium non porrigi.

42. Schmachsachen.

Si reus absolvitur, actorem non notari in famia [orig: famiâ], text. est, in l. 3. Cod. de calum. Wurmser. decis. 19. libr. 1. Bart. cons. 111. ubi concludit, posse fieri reservationem honoris, licet reus absolvatur. Meichsner. decis. 4. fol. 32. tom. 1. Calvol. in prax. 51. concl. 12. num. 5.

Non excusatur iniurians, si referat


page 845, image: s0839

audita. Quamvis enim tectus, attamen pestilens est detrahendi modus; cum per hoc mussandi genus fama vires acquirat eundo, etiamsi animus iniuriandi vel diffamandi abfuerit (multo [orig: multô] magis ergo si adfuerit) in eo quo quid dixerit, Marquard. Freher. tr. de existimat. lib. 2. cap. 9. num. 16. et seq. l. 15. §. 2. et 6. ff. de iniur. Verum etiam is iniuriarum tenetur, qui sub conditione solum, verba in iuriosa profert, text. in l. conditio. 100. et l. 120. ff. de V. Oblig. Hinc Zasius refert, se per hunc textum ad versarium Advocatum refutasse [orig: refutâsse]. Dn. Boccr. class. 3. disp. 4. thes. 28. lit. d. An infamis sit, qui deprecatur iniuriam, vel cum iniurato paciscitur? vid, Kirchov. tom. 5. cons. 9. De eo, qui iactat, se aliquam carnaliter cognovisse, vid. Dn. Bullae. in pentad. Consilior. consil. 3.

An in Camera oblatus libellus, vim habeat litis contestationis, et actionem perpetuet iniuriarum? rutger. Ruland. ad process. Ferrari Montani. fol. 84.

Quod quidam dicunt, veritatem convicii in iuriam excusare, ad id requiritur, ut istud crimen revera sit perpetratum, nec ante notum vel manifestum, alias enim non excusatur, prout tradit Andr. Gail. 2. obs. 99. Graeven. concl. 99. num. et seqq.

De verbis, er hat mir das mein genommen. vide Uran. volum. 3. fol. 301. num. 2. Ulmensi in Republica iniuriarum tenetur, si quis ad quampiam dixerit, dn schöne Fraw. vide Uran. vol. 3. fol. 209. num. 37.

De in iuriis, vide meas disputationes, de hac [orig: hâc] materia [orig: materiâ], quae habentur, vol. 2. disp. Tubingensium.

43. Schmirbalien.

Cum barateria et receptio mune ris fiat per Iudicem clandestine, propterea admittuntur probationes, quae alias minime admitterentur; per tradita Ioseph. de Sesse. decis. Aragon. 214. ubi num. 2. ait, licet testes, etiam mille singulares non probent; quod tamen tres testes etiam de proprio vel singulari facto deponentes ad probandam Iudicis barateriam sufficiant, ob excogitatas fraudes Iudicis illam committentis.

44. Schock.

Sexagena Marchica, nova Sexaginta grossis Marchicis: Antiqua triginta valet. Iohan. Copp. quaest. Iur. 26. num. 1. Galli olim numerabant allein biß auff 60. hernach non dicebant, Septante, etc. Sed trois vingt, et dix trois vingt, et quinze quattrevingt, etc.

In Electoratu Saxonico, Sexagena argenta nova, ein newe Silber Schock, viginti grossis Misnicis: Antiqua vero ein Altschock, viginti grossis Misnicis commutatur. Dem alten Schocken wirdt gleich geachtet ein schwäre Schock, vnd auff 20. Groschen Meißnißnischer wehrung geschätzet. vide Alemanni consultat. 8. quaest. princip. 1. partit. 45.

Jedes Magdeburgisches Schock wird gehalten vnd gesetzt auff 8. Schilling, 4. Pfenning. v. Tileman Friesen Müntzspiegel. lib. 4. cap. 14.

45. Schöpffen.

ADDITIO.

Qui hodie quibusdam in locis Scabini, Schöpffen vocantur, olim Racimburgi vel Rachimburgi dicebantur, qui una [orig: unâ] cum Comito ius dicebant, eique plerumque numero septem assidebant, vid. Bignon. in notis ad Marculphi Formular. fol. 588. et seq.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lic.

46. Schöppenbare Freye Leuth.

Schöppenbare Freye-Leuthz, Saxoni est, ein jegklicher Christenmann, der zu einem Schöppen mag gekohren werden. Georg. Rotschitz. in process. crimin. art. 3. num. 3. vid. Matth. Steph. de Iurisd. lib. 2. p. 2. c. 4. fol. 307. etc.

47. Schottland.

De Scotia, eiusque Statu Politico, multa habet Thomas Rosa, in Idea virtutum Iacobi Regis, etc.

De eius Coniunctione cum Anglia, vide me in praecognitis Polit. fol. 79. et d. increm. Imper. fol. 48.



page 846, image: s0840

48. Schrifftsassen.

Usu in Electoratu et reliquis Saxoniae Ducatibus, differentia nobilium mediatorum et immediatorum invaluit: Illos Amptsassen; Hos vero Schrifftsassen, seu Cantzleysassen, vocare solent. Sunt autem die Schrifftsassen, die, so auff Schrifftlichen Befelch vnd Bericht sitzen, vnnd ihre Bestallung von Hofe haben: Als die Hauptleuth, Superintendentes, Amptschössere vnd andere. Vel Schrifftsassii sunt, quibus Princeps aut ancellaria (a qua [orig: quâ] Cantzleysassen denominantur) imperitat. Knichen. de jur. Sax. vers. Ducum. cap. 6. num. 23. Caspar. Ziegler. in §. Schrifftsassii, in princ. num. 3.

Duplex est Schrifftsassiorum, prae Amptsassiis praer ogativa. Primum, quod hi Praefectorum cognitione subiciantur, müssen zuvor bey ihren Amptlenthen, beklagt vnd angehalten; Illi vero directio illustre iudicium Curiale agnoscant, sollengleich in erster Instantz vorm Hofgericht gerechtfertigt werden. Oberhofgerichts Ord. zu Leipzig. rubr. Wer vor das Oberhofgericht mag geladen werden. Berlich, lib. 1. concl. 3. numer. 7.

Deinde, quod Amptsassii Schrifftsassium in Curia [orig: Curiâ] a ctione pulsantes, non nisi praestita satisdatione de expensis litis et reconventione admittantur, ut maxime bona immobilia possideant. Moller. ad Constit. Sax. 5. part. 1. num. 14. Andr. Knichen. de pact. vest. part. 2. cap. 5. num. 13. Quod secus est in Schrifftsassiis, qui nulla satis datione ar ctantur. Iacobus Schultes. obs. 22. num. 2. Berlich. d. loc. concl. 13. num. 5. Sed vide Caspar Ziegler. in §. Schrifftsassii. conclus. 2. num. 3. et seqq. ubi huius Conclusionis tres affert limitationes.

49. Schrott vnd Korn.

Bonitas monetarum intrin seca, in duobus consistit: in liga [orig: ligâ] nempe (de qua [orig: quâ] Budel. 11. cap. 8.) seu pretiositate materiae, et in pondere: nos Germani populariter agentes: Im Gehalt vnd Gewicht, vel im Schrott vnd Korn dicimus. Liga enim Germanice nihil hic aliud est, quam Gehalt vnd Korn. Etenim, quasi Nucleus in cortice: ita in cupro est aurum vel argentum finum. Speciem Valentinianus in l. 1. C. de vet. num. pot. vocat. Pondus vero Gewicht oder Schrott, vom schrotten oder abschneiden. Hinc dicimus solutionem fieri debere secundum bonitatem intrinsecam, quae fuit tempore contractus, hoc est, in Schrott vnd Korn, wie sie dargeben oder verschriben. Budelius de monet. lib. 1. cap. 7. num. 3. Gail. 2. obs. 73.

Intrinseca bonitas monetae definitur et appellatur, quae in numismatis proba materia et pondere iusto consistit. l. 1. inpr. ff. de contr. empt. l. 2. C. de veter. numis. et nihil aliud est, quam quod a monetariis Germanice vocatur Schrott vnd Korn. Schneidewein. ad §. bonae fidei num. 33. Inst. de action. Gail. 2. obs. 73. nu. 7.

Extrinseca vero monetae bonitas vocatur, quae continetur numismatis aestimatione, valore, cursu et usu. Nos Germani appellamus den Werth der Müntz, Schneide Wein. d. §. bonae fidei. num. 33. Item, wie die Müntz gäng vnd geb ist. Fichard. consil. 46. vol. 2. Academia Lipsens. cons. 27. inter Consil. Modest. Pistor. vol. 2. An quantitas pecuniae, pecuniae valorem denotet, vid. Iohann. Robert. lib. 3. cap. 6. ubi plura huc pertinentia.

50. Schulden.

Vocabulum Schulde, latissime patet, et comprehendit omnia omnino debita, sive illa descendant ex contractu, sive ex delicto. l. debitor. ff. de V. S. §. pen. Inst. de poen. tem. litig. l. sed utrum. ff. de petit. hered l. peculium. §. si ipse Servus. ff. de pecul l. pen C. qui manumitt. non poss. l. qui in fraudem. §. ex omni. ff qui et a quib l. si fideincommissaria. §. ne quis ff. eodem l. qpud Iulianum infin. ff. ex quib caus. in possess. Quinimo etiam cum, qui actione in rem conveniri potest, debitorem saltem largo modo dici, docet Bart. ad l. dominium. C. quod cumeo. Dubium item non est, debiti appellatione, comprehendi etiam illa debita, quorum respectu sive


page 847, image: s0841

nomine actio in Iudicio instituta, et non modo ad litis contestationem, sed etiam ulterius processum est. Gerichtl. Acta der Statt Braunschweig Huldigung betreffendt. part. 2. m. fol. 62. n. 70.

Nomina an sint computanda inter mobilia vel immobilia in successione Mariti in bonis uxoris? v. Modest. Pistor. quaest. 124.

Sub qua [orig: quâ] Iurisdictione, nomina, iura et actiones constitutae sint, vide omnino Schultes. pract. quaest. 40.

51. Schuldigen, beschuldigen.

Vocabulum schuldigen, idem est ac convenire, reum facere, accusare, actione pulsare: dann den Sachsen familiare ist, daß sie ein simplex, pro composito nemmen vnd setzen, etc. Braunschw. Acta, part. 2. consil. 3. fol. 45. num. 54. et num. 228.

52. Schultheiß.

Schuldasius Schultheiß, Praetor, vel vom Schulden heischen, cum is olim de debitis pronuntiabat. vide me, de Civit. Imperial. num. 3. vel a Scholat, Hebraico, quod est imperavit. Unde et Soldan. et Sulthan. Leg. Longobard. lib. 2. fol. 83. Ut universali quidem populo, qui ubicumque iustitiam quaesierint, suscipiat tamen a Comitibus suis, quam etiam a Gastaldiis seu Schuldasi is, vel loci Praepositis, iuxta ipsorum Legem, etc. Dicitur et Schuldais. Leg. Longobard. tit. 20. Si quis causam habuerit et Schuldais suo, causam suam dixerit, et ipse Schuldais iustitiam intra quatuor dies facere neglexerit, si ambo Causatores sub uno Schuldais sunt, tunc componat ei, qui causam suam reclamavit, ipse Schuldais solid. VI et Iudici suo sol. VI.

Comiti suberat Vicarius, qui in iure Saxonico Sculteus appellatur, ac primus ex Scabinis erat, sine quo Iudicium haberi non poterat, artic. 59. lib. 1. artic. 52. lib. 3. Landr. artic. 18. Scultasius dicitur, Germanice Schultheiß, a Paul. Diacon. lib. 6. de gest. Longob. 8. quasi qui debitum exsolvere iubet, pignoris captione et mulcta. Alicubi etiam Ammanus dicitur, sicuti Ambactis pro Praefectura aliqua apud Gallos accepta. Et Scultecia praefectura definitur, in artic. 80. lib. 3. Landr. Ut haec Synonyma esse, intelligas. Licet Argentorati eo nomine etiam Consulatus denotetur Ammeister, quasi Magister populi, a Hebr. Am populus, aut quasi Ampt Meister.

Alicubi Scultetus etiam Centenarius appellatur. Cum tamen utriusque officia proprie diversa fuerint. Praeerat enim hic olim Centenis, in quas singuli Comitatus distincti erat. Dn. Griphiander, de Weichbild. Sax. cap. 64. num. 1. et seqq.

Schultheiß in Civitatibus Imperialibus fuit Vicarius Imperatoris, deß Reichs Vogr.

53. Schult Thurn.

Quamvis iure Civili contra debitorem non sit inhoandum a captura. l. ob aes. 12. C. de ob. et act. Sed servandus ordo praescriptus a D. Ipo. l. a D. Ipo. 15. §. in venditione. 2. ff. de re iud. Adeo ut ex constitutione Constantini, etiam pro debitis publicis, quis non possit carceribus mancipari. Carcer enim, inquit, Poenalium, carcer hominum noxiorum est, l. 2. C. de exact. lib. 10. Attamen, quia decoctorum, vel banc carotorum nunc magna est frequentia, carceribus publicis includuntur, werden auff die Schult-Thurn gelegt. Val. Forster. de Iurisdict. part. 2. fol. m. 425. Constit. Saxon. parte secunda. tit. vom Schult Thurn. Ibi, Würde jemandt, der in vnsern Landen gesessen, oder sich darinnen enthielte, wer der auch wäre, so vil auffborgen, die Leuthe vorsetzen, oder in andere weeg schuldig werden, daß alle seine Haab vnnd Güter, nach ergangener Hilff, Exsecution vnd Ecussion, zur Bezahlung nicht raichten und gnug wären, oder uber Vermögen sich in Bürgschafft einlassen, und er möchte bey seinen Glänbigern kein Nachlassung erlangen, berührte Glänbiger wären auch auff andere weeg nit zubehandlen: So soll er auff begehren unnd ansuchen eines oder mehr der Gläubiger befridigte, oder sich sonsten mit ihrem


page 848, image: s0842

gutem wissen vnd willen vertrag vnd abfinde. Vns es soll ihne davon keine Abtrettung seiner Güter vnd cession bonorum, so er ohne bewilligung seiner Glänbiger thäte oder fürnemme, noch ichts anders entledigen oder zubefreyen haben. Quod et in multis Civitatibus, praesertim ubi mercatura floret, fieri solet.

Hicque carcer assignatur debitoribus pro custo dia donec solvant, qui nihil aut parum cum iis, de quibus supra in v. Gefängknuß dictum, commune habet: quia nec subterran cus, nec opacus est, ut hominum noxiorum, neque vel ipse poenae loco imponitur, neque ad poenam vel paenitentiam tendit, sed eo tantum fine imponitur, ut tantisper haereatreus in locis sive diversoriis, pro carcere deputatis, donec satisfaciat Creditori. Doctores huc carcerem taedialem vocant, vide Speckhan. cent. 1. quaest. 19. in fin. nec pertinet ad merum Imperium.

Plura huc spectantia vid. apud Dn. Wilhelm. Anton. in tract. de literis Moratoriis. cap. 1. num. 9. etc Beat. in decis. tom 15. d. iudicialib. part. 5. vol. 1. fol. 803. etc. et tom. 2. d. contract. part. 1. fol. 31. ubi an quis se ad carcerem obligare possit. Herman. Stamm. de seruitute personali. lib. 1. tit. 4. cap. 4. et me in delibatis Iuris, ubi de cessione bonorum ago.

54. Schultverschreibung.

In cautionib. et Chirographis vel Instrumentis, in den Schuldverschreibungen, debitores non raro Creditoribus potestatem fa ciunt et relinquunt, si non servata [orig: servatâ] solutionis fide, im fall einiger nicht haltung, iudicio experiri vel iudicis auxilio uti cogantur, quod tamen fieri non debeat, ab uno iudicio ad aliud pro libitu transvolandi, legi ita ubi caeptum. ff. d. iudiciis. renuntiant, quam Clausulam post Mandos. valere tradit Mindanus. d. processib. extrah. lib. 3. cap. 5. §. 24. num. 62. Et hanc mutationem Iudicii permissivam vocat, ac quod iudicium in uno loco caeptum, in alio, seu coram alio Iudice prosequi et finiri possit, debitor item ad libitum Creditoris, in omnibus locis conveniri et arrestari queat, sine ulla fori praescriptione.

Idemque obtinet, si plura remedia Creditori permittantur, puta si potestas fiat arrestandi, mandata exsecutoria impetrandi, pignus propria [orig: propriâ] auctoritate occupandi: Nam et tunc non obstante, quod una [orig: unâ] forsan via [orig: viâ] Creditor experiatur, data occasione et ad alteram transirepotest, donec ad sfficientem solutionem perveniat: quandoquidem ista remedia non alternative, sed coniunctim in arbitrium collata sunt Creditoris, ita ut electione minime tollantur, Guid. Papae. cons. 114. num. 5. et seq. Coler. d. process. exsecutiv. p. 1. cap. 8. n. 40. Mindan. a. loc. et num.

Sic etiam valere conventionem, quod in casum solutionis ad praestitutum diem non factae, omnia debitoris bona, officio iudicis sequestrentur, docet Dn. Knippschilt. d. contract. exercit. 4. qu. 21.

55. Schupfflehen.

Praedia, quae Rustici colunt, nec tamen ius aliquod hereditarium, ad suosque hered es transitorium inibi habent, in Suevia ita dicuntur: Weil die Etben darvon geschupfft werden, vnnd muß das Gut nach ableiben deß Inhabers, eins vnder den Kindern, widerumb von newem, doch nur auff seinen Leib kauffen. Dicuntur etiam Fall-Güter: weil sie dem Herrn wider anhaimbs fallen. Welche Lehen den Precari is (de quibus Bignon. in notis ad marculphi Formular. fol. 550. et 552.) nicht vngleich zuseyn scheinen. Hicque mos dominatum, quem vel Romani in Germaniam, vel Franci in Alemanniam induxerunt, resipere videtur. vide me. de Monarchia fol. 80. et de trib. domest. societ. specieb. f. 29.

56. Schutz vnnd Schirms Verwandte, schutz vnd Schirms-Herr.

Patronus dicitur, cuius tutelae, Clientelae, patrocinio et protectioni, Ecclesia, Princeps, Comes, Civitas, vel alia Universitas, superiorem recognoscens, liberamque suorum


page 849, image: s0843

administrationem habens, se una cum subiectis et fortunis subicit, committit et commendat certo stipendio, salva pristina potessate, Iurisdictione, libertate et priore Domino, vulgo Schutz vnnd Schirmsherr indigitatur. Speckhan. cent. 3. quaest. 35. inpr. n. 2. Cl. 1. Clientes autem exinde non subditi efficiuntur, sed dicuntur Schutz vnnd Schirms-verwandte. Gail. lib. 2. obs. 54.

Econtra etiam Schutz vnd Schirm, vel receptionem in Imperii et Caesaris tutelam ac patrocinium, immedietatem non probare, nec Domino, qui antea ius habet, per issam receptionem praeiudicari, traditur in Chronico Riddagstutensi Henric. Meibomii fol. 33. et seq.

Aliqui tamen Toparchae, pro defensione, ad quam tenentur, monasteria et subditos saepe supprimunt, pro patrocinio oppugnant, subterunt, spoliant, gravant, premunt, flagellant, personisque et rebus, Privilegiis et iuribus Monasteriorum abutuntur. Quam ob causam in odium a plerisque pro Schirmherm, Stirmherrn vocitantur. vide Keller. de offic. Iurid. polit. lib. 2. cap. 11. fol. m. 377. vers. Advocatus. adde Donawertische nothwendige Erinnerung. part. 1. fol. 10. et seq. Primus quippe post protectionem gradus est invasio. Petr. Gregor. de Republ. lib. 11. cap. 11. num. 6. iusque protectionis respective et subiectionis et Iurisdictionis est initium. Petr. Frider. deprocess. in Cam. cap. 14. num. 4. Idque passim testantur historiae, qua de re potest videri Maulius de homag. tit. 11. nu. 2. Ziegler. commun. conclus. §. Landsussii. num. 98.

Im peratores nosiri a Patriciatus officio iam functionem hodie obtinent, quod sint Advocati et Patroni Ecclesiae Romanae. seyndt Advocaten, Beschütz: vnd Beschürmer der Christlichen Krichen. vid. Dn. Dracon. de origine et Iure Patricior. lib. 2. cap. vit. num. 15. etc. f. 176. etc. Erat Ius Vogtrecht Imp. competens, in recognitionem superioritatis, quod Impp. concedebant Principibus, Statib. etc.

Praeterea constat, ius Patronatus sive protectionis Patrono in Clientes suos, tribuere nullam iurisdictionem: unde vulgo dici solet; Schutz vnnd Schiem gibt kein Obrigkeit. Zas. 2. cons. 7. num. 6. et 14. Gail. 2. obs. 54. num. 1. et 3. Natta. cons. 636. num. 96. Sixtin. de Regalib. cap. 14. num. 105.

Unde nec modum eis in religione praescribere, nec collectas imponere potest Wintzler. decollect. cap. 21. Gail. 2. obs. 54. num. 5.

Aliud autem sunt Defensores, Schutz herrn, aliud Advocati sive Casten, Vögt. Illi ad defensionem assumuntur: hi Monasteria fundarunt, et in eorum Territorio sita cum sint, multa sibi iura, et plerumque territorialem superioritatem sibi reservarunt. vid. Chokier, d. Advocatiis.

Defensionis dignitas sui natura Iurisdictionem comitatur: quia Iurisdictio propter defensionem subditorum inventa et constituta est; Atque ideo Ordinarius loci, in territorio suo, respectu generalis Iurisdictionis et iure Magistratus, non tantum subditos. sed etiam extraneos, a vi et iniuria tutos, securos atque indemnes praestare tenetur. Petr. Frider. Mindan. deproc. cap. 14. num. 10. et 13. lib. 2. Est enim superioritas nihil aliud, quam protectio, defensioqueve, ratione Iurisdictionis, seu gubernationis territorii universalis. Thom. Michael. d. iurisdict. tbes. 44. sub. lit. d. quae ut aliis Statibus, ita etiam Civitatibus Imperialibus competit. Dn. Martin. Mager. tract. de advoc. armat. cap. 3. num. 87. Et haec ordinaria protectio vi superioritatis competens, non solum ad rerum et personarum temporalium, sed etiam Ecclesiasticarum porrigitur. Mager. cap. 5. numer. 82. et seq. et cap. 9. num. 427. etiamsi bona illa et personae Ecclesiasticae alias exemptae, et superioribus subiectae non sint: Mager. cap. 8. nu. 447. quia exempta loca et exemptae personae extraneis comparantur. Chokier de Iurisd. ord in exempt. p. 2. quaest. 1. num. 6. et seq. et quaest. 17. num. 4. tom 1.

Hacqueve [orig: Hâcqueve] ratione subditi non possunt se alterius subicere protectioni: Dann hierdurch dem Landtsherin ein Eingriff beschicht.

Anne praestet tributarium vel Clientom esse, docet Antoni. Pippre des


page 850, image: s0844

intentions morales etc. cap. 20. Tempore necessitatis sich vnder eines Mächrigem Schutz vnd Schitem zubegeben, laudabile est, per tradita Calderini, discurs. 14. Ob man sich aber nach: oder weitentlegnen vndergeben soll? vide cundem Calder. discurs. 24. et seqq. An civitas se alteri ratione protectionis subicere possit: Chokier. d. Iurisdiction. in exemptos. quaest. 18.

De Advocatia Ecclesiasticorum, Monasteriorum, etc. vide etiam Hospinianum de Templis lib. 5. Hotoman. in Lexico feudal. verb. Advocatia. Lehman. lib. 2. Chron spirens. cap. 36. et lib. 5. cap. 108. fol. item 358. 547. et 630. Calv in. intract d feud. fol. 378. et Documenta rediviva Monasteriorum in Würtemberg. et supra verb. Kastenvogt. Defensorem autem Monanasteria pro lubitu sibi sumebant, saepius etiam Fundatores ius Advocatiae haud sibi reservabant, Acta Pfaltz contra Kaißhaimb fol. 180. Chron. Reicherspergense. fol. 212. etc. adde Bruschium de Monasteriis in Utenburen et Zwifalten. Stengel in Monasterio S. Crucis Donavvert. Miraeum in document. fol. 32. et 54.

Defensio enim suscipiebatur in favorem Monachorum, et iterum poterat repudiari. Dn. Crusius. in annalib. part. 2. lib. 1. fol. 111.

Quae omnia tamen ex usu longaevo et ex literis Fundationis sunt diiudicanda.

Sic sub Austriacorum Archiducum protectione, ratione Comitatus Tyrolis, Aquilegiae, Brixiae et Tridenti Episcopus est. Felix Fabri. lib. 1. de Sueviae cap. 5. item lib. 2. cap. 9. fol. 282. et cap. 7. fol. 272.

In Episcopatibus Naumburg Metssen, Merseburg, Electores Saxoniae Ius Advocatiae sibi vindicant. Hortleder. vol. 1. lib. 5.

De Advocatia veterum, pulchre Caspar Barthius in Adversariis. lib. 47. cap. 4.

Sic Plinius Iunior creatus fuit Patronus Tyferni, etiam puer. lib. 4. Epist. 1.

Sic et Spirensium clientelam saepe habebant Palatini, Lehman lib. ultim. cap. 75. et cap. 119 et fol. 919.

Zu Erffurt hat das Ehur-vnd Fürstliche Hauß Sachsen den Schirm, von deßwegen die Statt Jährlich 1800. Goldgulden gibt, davon gebührt dem Churfürstlichen Hauß Sachsen der halbe Thail, der ander halbe Theyl gehört wider inzween Theyl, darvon der ein Thail den Weinmarischen der ander halbe Theyl aber, den Coburgi, schen gebühret.

De hoc Patrocinio, protectione, Clientela sive advocatia, ut barbare vocatur, deque prima et antiquissima eius origine, et quod moribus communi usu et consuetudine per totum Imperium Romanum recepta sit, et novissimis Imperii Recessibus approbata, atque adeo deuniverso iure eius, vid. Bodin. 1. de Rep. cap. 7. Mager. in tract. de Advoc. armat. per tot. Petr. Gregor. de Rep. lib. 11. cap. 11. num. 6. Gail. lib. 2. obs 54. Althus. de Repub. c. 7. §. similes quoque. Matth. Wesembec. consil. 48. Rittershus. in part feud. lib. 5. cap. 2. quaest. 15. Vult. de feud. lib. 1. cap. 8. num. 17. Dracon. de iure acorigine Patricior. lib. 1. cap. 6. Ziegler. in § Landsassii §. 1. passim. Goth. Anton. disp. feud. 1. fol. m. 33. lit. r. Post quos plura addere, nilesset nisi actum agere. vide tamen etiam me de foederibus. fol 56. etc.

Pertinet et subsequens Responsum ad materiam candem.

Demnach hin vnd wider in Schwaden, etlich vnder schidliche frey Aden liche Dörffer vnd Güter sich hefinden, daselbsten ein Geist oder Weltlicher Standt deß heyligen Römischen Reichs die Schutz vnd Schirms Gerechtigkeit von Alters hero gehabt, auch etlicher Oerter deßhalber die Vnderthanem in Huldigung nemmen thut, hingegen aber deme vom Adel alle lurisdiction zuständig ist: Als wirdt gefragt, ob diß Orths der vom Adel in seinem exercitio Religionis von derogleichen Schirmherrn molestirt, gehindert, oder ihme, wann er die Religion endern wolt, einiger Gintrag von Rechtswegen beschehen köndt.

Auff dise Frag wirdt von Hermanno Esaia Rosacorb. pract. forens. cap 29. ad fin. recht geantwortet, quod Schutz vnd Schirm: nihil tribuat ad effictum mutandi religionem, prout nec Ius Patronatus, nec investiturae aliquid hic [orig: hîc]


page 851, image: s0845

operetur: aliter enim et Iurisdictioni Ecclesiasticae maiori locum fore. Idque maxime obtinere debere, quando non agitur de mutanda religione, sed ea conservanda: Protectio enim illa, seu ius utvocant, Advocatiae, regulariter Iurisdictionem non tribuit. Natta. cons. 636. num 95. tom. 3. Gail. 2. obs. 54. num. 2. et seqq. Schurpff. cons. 7. Germ. Acad. cons. tom 4. Wesenb. consil. 5. part. 1. Wehner. verb. Schirmsvetwandte. quam sententiam firmat. l. 7. decaptiv et postlim. revers. ut et c. exparte. extra de privileg. Et conferunt huc, quae dixi in tract. de appell. c. 4. §. 5. et etiam in dissert. de foeder. iur. cap. 5. numer. 12.

Hincque communis est traditio interpretum Iuris, haut ullum, per submissionem in protectorem, transferri aliud ius, quam defendendi. Zas. cons. 7. n. 6. et 14. vol. 2. Caspar. Ziegler. §. Landsass. concl. 1. num. 82. Indeque positi sub alicuius protectione, non eiusdem subditi dicuntur: nec etiam Clientes, Schutz vnderthanen vnd Schutz-verwandte indigitantur. Inde quoque Advocatia [orig: Advocatiâ], seu iure Clientelari, aut protectionis, sive ea sit simplex, sive administrationis inspectionem habeat adiunctam, territorii iurisdictio non probatur, Thom. Mich. de Iurisd. concl 55. Diversumque etiam est turelare ius, a Vogteia. Knichen deterritor. iur. cap. 4. num. 98. etc. Nec item territorialis potestas, die Landts Orbigkeit, exinde probari potest; licet dicantur die Oberste Schirmherrn. Ruland. de Commiss. lib. 2. part. 4. c. 13. n. 12. Vietor de exempt. concl. 20. ubi ex Natta refert, quod potius protectio evidens signum siet, Iurisdictionis et superioritatis non competentis. Quippe nam si peculiarib, pactis protectio impetratur, adparet, eam non competere ipso iure.

Sic etiam Dn. Martinus Magerus a Schonberg [orig: Schônberg]. in absolutissimo suo tract. de advoc. armat. cap. 2. num. 235. tradit, praeter defensionem, eique annexa, modernis protectoribus plus iuris haut competere, strictasque habere fimbrias, et ultra defensionis terminos extendi non posse. Quam eandem opinionem, quod sc. protectio, aut Advocatia nullam tribuat Patronis ac protectoribus imperium aut Iurisdictionem in Clientes, creberrimo tam veterum, quam recentiorum interpretum calculo approbatam ac receptam esse, idem Dn. Magerus attestatur, multisque rationibus probat, et contrariis sufficienter respondet. cap. 12. nu. 386. et multis seqq. Qui ibidem num. 434. scribit: aliis non obstantibus impedimentis, vel concurrentibus cogendi causis, eos, qui sub aliqua protectione sunt, religionem conservare antiquam vel assumere novam, in Imperio tamen approbatam, quocumque tempore libere posse.

Zuwelchem Ende in dem Religion Friden de An. 1555. der §. es soll auch kein Stand den andern, etc. allegirt zu werden pflegt, weil er nemblich dahin gehet, daß die Schutz vnd Schirms-Gerechtigkeit mit der Religion nichts zuthun haben solle.

Also seynd auch vil Reichs Stätt in der benachbartem Fürsten Erb. Schutz, welche doch ohn allen zweiffel immediate dem heyligen Römischen Reich subicirt verbleiben. Inmassen dann auch sehr vil Rlöster vnnd Gottshäuser immediate dem heyligen Römischen Reich vnderworffen, die dannoch ihre Erb Schutz-Herrn haben, welches alles noch vil mehr,vnnd von denen gesagt werden kan, ubi protectio illa expacto singulari widerrüfflich ist. Dabey aber dises nicht ausser Acht zulassen, daß etliche Iura protectionis ex singulari pacto, aliisque circumstantiis, pleniora seynd, vnnd zumahl ein subiectionem vnnd respective Iurisdictionem nach sich ziehen.

Quippe, ut iurisdictio, omniaque fere iurisdictionem aliquam seu Imperium et subiectionem redolentia iura, usu magis et consuetudine pro diversitate personarum et locorum variante, quam certis iuris regulis aestimantwr; ita et hoc axima, quo regulariter Advocatiam non tribuere iurisdictionem asserimus, perpetuum non est. Sunt enim quorundam


page 852, image: s0846

Monasteriorum Advocati, quibus praeter oeconomiam et obventionum rationes, iurisdictio criminalis, et quandoque etiam civilis comperit.

Sicque Rosenthalius notat, cap. 4. de feud. concl. 14. num. 4. lit. d. pacto vel usu, Advocatiae Iurisdictionem accedere posse. Ita fere semper Principibus in Coenobia, sub eorum districtu sita, competit Advocatia, et una cum ea exercitium deß Blutbanns, inspectio oeconomicae administrationis, et temporalium aliorum: adeo, ut sine eorum consensu, Monasterii immobilia bona nequeant oppignorari vel alienari. Idque Ius Advocatiae Coenobiorum plerumque Principibus in territoriis suis, hac [orig: hâc] sub formula [orig: formulâ] verborum ab Imperatore concedi solet: Mit allen Praelaturen vnd Clöstern, deroselben Weltlichen Obrigkeiten, Schutzrechten vnd Advocatien. Weher. in observ. pract, verb. Vogttey. Immassen dann, zum Exempel, die Kayserliche Lehenbrieff, vder die Marggraffschafft Baden vnnd Hochberg, etc. vnder andern auch dise Clausulam haben: Mit Landen, Leuthen, Clöster vnd Clöster: Vogteyen, Mann vnd Mannschafften, Lehen vnnd Lehenschafften, Heist: vnd Weltlichen, Zwing vnd Bännen,etc.

Auß welchem aber allem,so biß anhero außgeführt, zu verhoffter Genüge erscheinet, daß, ob gleich je zu Zeitender Schutz vnd Schirm ein Obrigkeit, vnd respective subiection mit sich führt,solches jedoch nit regulariter et ex natura protectionis beschehe: Sondern in allweg vonnöhten seye, daß andere Actus iurisdictionales, a summove territorii iure dependentes, gleich damit hergebracht vnnd gevbet worden. Warvon in thesi nichts weiter gehandlet werden kan, sondern in allweg mehrer Bericht vonnöthen seyn will.

Et confer huc, quod scribit Dn. Mgerus, cap. 10. num. 523. et seqq. Semper annexam habere Iurisdictionem Advocatiam, interritorii iure quae sit radicata, aut si ex usu longaevo seu praescriptione iurisdictio Advocatiae adhaereat, vel eidem annexa reperiatur. Quae tamen an in hoc vel illo pago obtineant locum, ex circumstantiis variis diiudicari debet.

Sic et Erasm. a Chokier, in tract. de Advocat. feudael. quaest. 28. ubi quaerit, an Advocatis competat merum et mixtum Imperium? num. 2. tradit: haec omnia a Diplomate Advocatiali, aut temporis praescriptione dependent, et allegat Wames. consil. 481. de iure patron tom. 2. Praescriptio enim ut et consuetudo, ex. pressae Investiturae aequipollet, ut tradit Andr. Knichen. de sublim. territ. iur. cap. 5. num. 50. Alioquin Advocatis merum, mixtumque Imperium competere non solet, tit. de feud. Guard. et Castaldiae. Nisi iis, tamquam feudatariis iurisdictio sit demandata: Nam eo casu, merum mixtumque Imperium concessum esse censebitur, veluti receptum communi Doctorum calculo testatur Card. Mantica, de tacit. et ambiguis. conven. part. 2. lib. 23. tit. 18. num. 17. Quae sunt verba Erasmi a Chokier.

Dises aber soll allhie vnangeregt, ich nicht lassen, daß, ob gleich die Schirmsverwandte Vnderthanen, ex moribus Iuramentum, quod Schirmspflicht vocant, praestare teneantur; nihilominus tamen exinde Superioritatem vel Iurisdictionem minime probari. Tale enim a Clientibus protectionis causa praestari solitumhomagium, neque assecurationis neque fidelitatis iuramentum dici posse, sed cum iuramento, quod familiaritatis ratione, â Consiliariis Principum et similibus praestatur, aliquam habere cognationem, scribit Dn. Magerus. c. 10. numer. 138. etc.

Ac addit, d. l. Chokier: hoc per iuramentum protectorem nullam Superioritatem vel Iurisdictionem in Clientes acquirere, veluti, nec Nobilis Imperii immediatus, Principis alicuius exsistens Consiliarius, in realibus et personalibus actionibus officium eius non concernentibus, Principi illi, cui a Consiliis est, quoad Iurisdictiomem subicitur, sed pro casuum contingentia vel in Camera Imperiali, vel coram Austragis [orig: Austrâgis] conveniendus est: eo quod iuramentum ultra iurantis intentionem


page 853, image: s0847

operari non debeat. Consil. Marpurg. 15. num. 360. vol. 1. Sed ad iurantis consensum restringendum sit, Schrader. de feud. part. 10. sect. 13. num. 47.

Sic etiam novissime Iohan. Bruningus, dissert. de homag. conclas. 9. et. 10. cap. 1. refert Clientes praestare homagium familiare ratione protectionis seu defensi onis, innuens, ex eo nullum subiectionis vinculum enasci, eo quod. ut et subsequenti th. 13. adseverat, non omne et quodvis iuramentum, quod de fidelitate praestatur, Iurisdictionem ei, cui iuratur, attribuat, vid. quoque Beat. decis. tom. 5. d. iudicialib. partis. vol. 1. fol. 729 etc.

Et quod causa protectionis non habeat aliquod ius dominii, asserit Petr. Gregor. Tholosanus, de Republ. lib. 11. cap. 11. num. 6. quema dmodum nec auxiliarii milites mercenarii, ideo Rei publicae domini sunt, quod stipendio ad auxilium, et opem et protectionem eius fuerint advocati.

Sed haec cuncta dicta sunt salvo iudicio prudentiorum, meliusque in iure publico versatorum.

59. Schweren, Schwur.

Schwur dicitur, quod iurantes, suscipiant in se onus longe gravissimum, sie nemmen ein schwär ding auff sich, dum ad Caeli et Terrae, hoc est, ad Creatoris et Creaturarum tribunal augustis simum et tremendum, in omnium et superarum et inferarum rerum velut praesentia constituti, univ ersam naturam contra se ipsos cient, atque sententiam plane horrendam pronuntiantes, et naturae beneficiis, ad hanc vitam necessariis, et Dei favore, conspectuque omnibus optatissimo privari sevolunt: aeternis vero cruciatibus et igni inexringubili se devocent, si scientes fallant. Sie stellen sich für gehägte Bänck, fällen selbst ein Orthail, vnd schreyen Zetter vder sich. Iacob. Ebertus, in historia Iuramentorum, fol. m. 18. fac. 2.

60. Schufft.

Nobilis Saxonibus vocatur Schufft, quae appellatio usu parekba/s1iws2 ignominiosa hodie est, licet in sese honorifica sit. Descendere enim videtur ab Hebraico Schophet, quod Iudicem significat. Quae certe vox eadem [orig: eâdem] adhuc notione apud Germanos, Belgasque usitata reperitur, Söpffen, Scheffen: nec aliunde Gallorum Eschevins deducuntur. Dn. Iosias Nolden. de Statu Nobilium. cap. 1. num. 29.

61. Schutz-Vogt-vnd Standgelt.

Gleich wie dem Malesitz vnd Herrn Mitlern Obrigkeit, die gemaine Gebiett zuversorgen, si in aliam. §. aedes ff. de offic. praesid. auch die Geistliche Güter, vnnd in gemain durch die gantze Herrschafften auß, bey Rechr vnd der Billigkeit mänigklich zubeschützen, Gewalt vnd Recht hat: So gebührt denselben auch, vnnd sonst niemand das Schutz vnnd Vogtgelt von den Geistlichen Gütern einzuzieheit, auch ab den Jahr- vnnd Wochenmärckten das Standgelt einsamblen zulassen: ob den Kirchweyhen den Schutz zuhalten, den Friden außzuruffen, die Verbrecher zustraffen, vnnd alle darvon fallende vnd disen Stucken anhangende Emolumenta, gehören ihme allein zu.

62. Schwaben, Schwabenland.

Vetustorum Suevorum sedes nostra aetate tenent Sueci, Poloni, Livones, Borussi, Pomerani, Lusatii, Bohemi, Moravi, Saxones, Holsati, Dani, Misnenses, Thuringi, Hassi seu Catti et Franci. Basil. Faber. in Thesaur, erudit. Schol. Et quam vis tantum esset Suevorum Imperium, non erat tamen Dominicum aut pambas1ilikon, sed confoed eratum, in quo gentes prope innum erae comprehendebantur, omnes Germanae, ut Suevi ipsi a Monte Suevo sic dicti. vid. Dn. Goldast. de Bohem. lib. 1. cap. 5.

Dicuntur autem ab aliis vom Schwe, ben, propter frequentes transmigrationes. Schwaben, Anglo Saxones fuisse, testaur P. Gretser, in Divis Eystetensib, fol. 170. et seqq.

Sed de Suevis et Suevia. Fabri Crus. in Annal. ac alios item Werdenhag. in Rebus publ. Hanseatic. p. 3. fol. 231.



page 854, image: s0848

63. Schwäbisch Kraiß.

Vid. die Schwäbisch Craißverfassung.

64. Schweden.

De Suecia, Suecis, iure Regni Suecici, etc. vid. Leges Suecorum praesertim lib. 1. Typotii Relationem, et Skyte Orationes, ut et Historiam sive Exegesin abdicationis Poloni. add. Tractat. Messenii d. Tumbis apud Sueones. ac eiusd. Retorsionem adversus Petrum parvum. nec non descriptionem Sueciae Lugduni Batav. in 16. impress. Thesoro Politic. part. 1. fol. 340. et seqq.

65. Schwängerung.

De simulata [orig: simulatâ] praegnantia, vid. Paul. Zachiam. in quaestioib. Medicolegalib. lib. 3. tit. 2. qu. 8. de praegnantium super fetatione, et mola, eund. d. loc. lib. 1. tit. 3. per tot. et de morte causa partus. ibid. tit. 4.

Ac notandum hic [orig: hîc], quod pater nomine filii dotare teneatur virginem, quam filius corrupit, partumque alere, salvo tamen iure sibi imputandi in filii legitimam, quicquid eius nomine praestitisset, per tradita ab Anton. Fabro in Codic. tit. ne filius propartreus. lib. 4. definit. 3. ubi ita in Sabaudiae Senatu iudicatum fuisse asserit. Maxime etiam Patris interest, ne filius ignominia afficiatur, ut quod non habet in aere, luere debeat in corpore. l. 1. §. ult. ff. d. poen.

D. Navarr. ad. rubr. non moecbaberis. cap. 16. fol. 115. et seq. in haec verba rescribit: Qui importunis precibus et appellationibus, muneribus, aut falsis persuasionibus, sine pollicitatione virginem ducendi, eam decepit, in utroque foro tenetur. In exteriori quidem ad satis faciendum: in interiori vero ad ducendum, vel ad satis faciendum id, quo illa maneat contenta, vel ad resarciendum ei damnum omne, quod inde illi evenit, scilicet, quanto maioris eget, quo talem adipiscatur Maritum, qualem manens Virgo adipisceretur, iuxta boni viri arbitrium, et aliquid amplius, ob verecundiam, quam rota [orig: rotâ] vita [orig: vitâ] passura est, et ob contumelias, quas ob id a suo marito est acceptura. Imo ultra praedicata obligatur, etiam ad placandum illius Patrem, et satisfaciendum ei pro iniuria illata. Idem traditur in Decisionibus Rotae Rom. a Farinac. collatis. decis. 770. n. 2. et 3. Gutierrez. lib. 1. Canon. quaest. cap. 37. n. 8. 9. 10. 11. et 12. iunct. n. 23. ubi dicit, se ita in Praxi obtinuisse. Et n. 28. ita scribit, quod stuprator non tantum dotem, quam talis virgo accipere consueverit, dare, sed insuper etiam praestare teneatur, quo plus indigert corrupta propter deflorationem, ad inventiendum virum sibi aequevalem: nec Parentes teneantur hanc iniuriam pati, nubendo filiam propter deflorationem viro indigno. Quia dubium non est, quin per deflorationem etiam deterior sit facta puellea, ratione famae et honoris, ideoque longe maiori dote indigeat ad inveniendum virum sibi aequalem: Et defloratorem, qui causam damni dedit, teneri ad illud compensandum. Vnd ob gleichwol, quanta dos esse debeat, deß Herrn Iudicis arbitrio haimbgestellt wird, so ist doch in allweg auff den Statum der Parentum, et qualitates puellae, nec non divitiarum Rei, etc. zuschen. Sic tradente Anton. Thes. decis. pedem. 3. n. 2. Navarrus in suo manuali. cap. 16. num. 16. Quod si vir importunis precibus, et appellationibus, muneribus aut persuasionibus, sine pollicitatione eam ducendi, decepervit virginem, quod ad satis saciendum in utroque foro teneatur. Et sic distinguit inter stupratorem, qui seduxit et decepit virginem, et inter eum, cui vel leviter rogata virgo ultro consensit: Nam si graviter importune fuit rogata, vel muneribus impulsa, saits dicitur coacta quoad hunc effectum, arg. l. 1. C. d. raptu virg. Sicut etiam non tam verum, quam scitum est, quod stuprum ob concurrentes circumstantias, etiam usque ad mortem, vel fustigationem, et relegationem extendi possic. Farinac. in Praxierim. tit. d. delictis Carnis, in V. stuprum. Sic etiam ubi stuprator est inops, et dotem dare non potest stupratae puellae, tunc fustigabitur, et exilio damnabitur, Petr. Gregor. in Syntagm. Iur. lib. 36. cap. 9. Rubic. de stupratorib. num. 5. in fin. vers. fustigabitur. Gutierrez. lib. 1. Canon. quaest. cap. 37. num. 10. Ego in disput. quam defendit Dn. Andreas Rizinger. thes. 26. fol. 61.



page 855, image: s0849

Quidam Dd. huius esse opinionis videntur, quod non semper dos integra a stupratore puellae constituenda sit, sed tantum praestandum esse id plus, quod necesse est dari ultra dotem, quasi additamenti loco, propter amissam virginitatem, et quod non daretur filiae, si stuprata non fuisset: Integram vero dotem tum demum a stupratore solvendam esse, si virum eiusdem conditionis et qualitatis invenire amplius non possit, ac si adhuc fuisset virgo: aut puella vel eius parentes, quibus alias onus dotandi incumbit, propter paupertatem non habeant modum illam condigne dotandi: Nam si vel ipsa hunc modum hacbuerit, vel eius parentes, tunc stuprator non teneatur ad integram dotem, sed tantum ad illud plus damni, quod patitur propter passum stuprum, in constituenda maiori dote, quam constituerit, si stuprata non fuisser. Sed haec opinio a Farinac. in Praxi. crim. tit d. delictis Carnis. quaest. 47. §. dos. num. 147. in fin. tit. 129. omnino reicitur, ubi scribit in haec verba: Sed videtur haec limitatio contra mentem omnium Dd. allegator. Imo etiam contra iura, quib. praeallegati Dd. nituntur, volentia, dotem a stupratore stupratae puellae constituendam esse, non in subsidium ipsa, aut parentibus non solvendo exsistentibus, sed simpliciter in odium et poenam delicti, et ita etiam (inquit) apud me dubia admodum exsistit supra allegata opinio, ut nec unquam in Practica viderim fieri distinctionem paupertatis, aut divitiarum puellae et eius parentum: Sed petitam dotem a stupratore semper dandam et constituenda esse, ludices (ait) decreverunt, addito etiam illo pluri, quod necesse esset dari viro propter amissam virginitatem. Allegat Iason. in §. ampl. n. 24. et 25. Instit. d. action. Cacheran. decis. Pedemont. 107. n. 10. Bermon. de publ. Concubin. in §. stuprum. n. 17. Menoch. d. arbitr. Iudic. quaest. lib. 2. Cas. 288. n. 18. et seqq. in addit. qui praeterea dicit, tradita in contrarium a Diaz. in pract. Crim. Canon. procedere tantum in foro conscientiae, non autem foro exteriori seu contentioso, etc. Quibus adstipulatur Berlich. part. 5. pract. conclus. 38. n. 24. ubi ait: Farinacium contrariam opinionem tamquam erroneam recte reicere. So ist auch darauff nit zusehen, oder zugehen, ob vnnd was die deflorirte künfftig für einen Mann erwerben möchte. Anton. Gomez. ad l. Tauri 80. n. 11. ubi arguit pro et contra, et concludit tandem, stuprantem teneri dotare stupratam, etiam quod ipsa nupserit viro ciusdem conditionis et qualitatis, ac si adhuc esset virgo, vel licet etiam habuerit dotem competentem a patre, vel a matre, vel ex suo matrimonio. Ego in disput. de poen. quam defendit Rizinger. th. 26. fol. 61. Facit, quod stuprator, dotem mulieri stupratae statim post stuprum illatum solvere teneatur, nec necesse sit, ut exspectetur tempus nuptiarum, quoniam fieri posset, ut mulier stuprata numquam inveniret virum. Berlich. d. l. n. 26. Harprechts. Oper. Tomo 4. fol. 937. n. 94. Pergit, Cacheran loco supra alleg. nu. 9. in haec verba, quod non attendatur ea tantum dos, quae a Patre stupratae puellae constitueretur, sed maiorem dare teneatur stuprator. sec. expressam decis. Abb. inc. 1. n. 4. Notab. d. adulter. quem sequitur Apostill. ad summam Angel. in verb. stuprum. lit. C. Idem Cacheran. decis. 107. n. 11. in fin. sic concludit: Et ita per excellentiss. Senatum iudicatum fuit, dotandam esse filiam stupratam secundum qualitates et facultates stupratoris, habita ratione qualitatis ipsius virginis, ita ut maior sit dos, quam si a patre filiae virgini fuisset constituta. Secundum ius Div. et Can. Deut. 22. debet stuprator dare Patri puellae 50. Siclos, fünfftzig Seckel Silbers, propter iniuriam etiam Patri illatam, etc. In contrarium vero allegati Dd. Harprecht. Oper. tom 4. pag. 937. n. 97. et Berlich. part 5. conclus. 38. n. 32, in longe diversis a nostris loquuntur terminis, in eo nimirum casu, ubi noteric, vel ex confessione ipsius puellae, vel aliis probationibus constat: puellam nudam ad lectum iuvenis venisse, et in stuprum consensisse. Hoc enim casu alunt praefati Dd. quamvis stuprator neque ad ducendam, neque ad dotandam talem puellam compelli possit, tamen Patrem huius puellae, stupratorem adhuc posse convenire,


page 856, image: s0850

ut ab eo aestimationem damni sibi inde provenientis, scil. illius plures, quo ob stuprum illatum caret, cum maiori pecunia [orig: pecuniâ] ad filiam stupratam dotandam opus habeat, petat. Idem Harprecht. d. l. n. 96. et Berlich. loco quo supra. num. 31. Alias enim virginitas et honestas vitae praesumitur: Et virgo semper decepta et seducta praesumitur, donec contrarium dilucide probetur. Harpr. d. l. n. 86. Berlich. d. l. n. 30. in fin. dubio etiam caret, quod in taxanda et aestimandatali dote ratio habenda sit qualitatis, status, conditionis, et divitiarum puellae, suorum que parentum; nec non etiam divitiarum Rei. Ego. d. disp. d. poen. fol. 61. Cacheran. decis. Pedem. 107. n. 6. ubi dicit, dotem a stupratore constituendam esse, ut ex ea possit puella stuprata congrue ali, cum dos et alimenta regulentur a pari. l. cum unus. §. fin. ff. de aelim et cib. legat. Et ita dicit debere esse arbitrium boni Viri Bl. in Nov. speciali 16. primae partis. col. 9. Et Archiepiscopus Florentinus in Summa. in secunda parte, tit. 5. in c. d. stupro. §. 1. ibi vult: stupratorem debere satis facere secundum suam facultatem, et mulieris indigentiam.

66. Schweitzerlandt.

Suevi, Suebi, Suabi, Sueones, Suedi, Sueci, re et veritate sub eandem derivationem eadunt, eandemque gentuem, licet in regionibus et locis diversis consi dentem significant. Reinec. in Commentar. de Saxon. Origin. fol. 7. Inde adeo est, quod regio, ubi habitant Sueci, qui nunc Suiceri, Helvetiorum populus montanus et inalpinus, et a quo universa illa natio nomen est sortita, Suecia, Suicia, Schwei, tzerlandet appelletur, illique sese Suevos esse iactitent, ex Suecorum Regno in hasce alpestra ductos, post multos alios, Dn. Goldast. de Bohemia. lib. 1. cap. 5.

67. Schwertmage.

Der nächste Frendt Mannes halber, qui Latinis dicitur Agnatus, ut Inst. de legit. agnat tut. §. sunt autem agnati. apud Saxones vocatur ein Schwertmage. Georg. Rotschitz. in tract. von Mitgifft. gerade, etc. art. 14. nui. 3. Dann der Magen bedent hid den Begriff vnnd vrsprung der Blutfreunde: Wie sonst der Magen, die Speisel vnnd tawung be, greifft, vnnd der Leber einen! vrsprung zum Geblüte gibet. Das Schwert aber zeiget den Mann an, als der es führet. Doch nennet auch das Weichbild, artic. 26. in gloss. einen Schwertmagen den senigen,der ein Vormunde vnd Vorfechter seines vnmündigen Magens ist, vnd ein Schwert führet. Scheraeus, in der häußlichen Sprachschule. m. fol. 140.

Magum autem antiquissimum verbum est, et significat domum, mansionem, aut etiam familiam. Serrarius lib. 1. Moguntiac. cap. 4. Hinc Neomagum, quasi Newheim oder Newhausen, et convenit cum Hebraeo Mahon, aut Magum, eiusdem notationis. vid. supra verb. heim. et Reiner. Reinec. in Com. ad gest. Caroli M. fol. 14. fac. ubi ait, placet Rhenani coniectura, qui Magum prisicis Gallis domum significare ait. Intelligenda autem Gallorum lingua Germanica, id est, conclave, signihcato ad partem restricto, quod veteribus totum aedificium aut etiam munimentum exprimeret. Hine ergo apud Romanos scriptores Drusmagus, Rothomagus, Neomagus, etc. si dicas, Drusigemach, Roth, gemach,Newgemach.

68. Sein.

Vocis, Sein, Sua, haec natura est, ut si ad rem cum aliis communem referatur, partem quotam designet, ac vim distributivae particulae habeat, eamque tantum partem significet, quae in ea [orig:] re loquentis vel disponentis ita propria est, etiam si tertia vel vicensima fuerit, docente Bartolo ad l. servi electione. §. Labeo. Ibid. Iason. num. 5. ff. de leg. 1. Nam, si ita dictum sit: Quae mea est, quae sua est, et res illa non sit tota mea, non tota sua, tunc hanc particulam mea, tua, sua, distributive positam censeri, ac si describeret partem quotativam, illam videlicet, que mea, quae tua, vel quae sua est, sive illa sit minima, sive magna. vide Iohann. Goeddaeum, inter Consil. Marpurg. vol. 3. consil. 26. num. 78. etc.



page 857, image: s0851

69. Cl. Seiner Lehens Gerechtigkeit, vnd mänigklichen anseinen Rechten vnschädlich.

Clausulam hancce apponens, exprefse protestatur et testatum facit, quod non tantum in proprio ipsius iure, sed etiam in aliorum iuribus, nullo modo sibi, aliisve tertiis praeiudicium facere velit, per text. in l. si debitori §. 1. l. sicut. §. non videntur. ff. quib. mod. pign. vel hypoth. l. nec avus. C. de emanc. liber. etc, vide Beatum. in sentent. Saxon. contractib. fol. 539. etc.

70. Selbige.

Dictio eam vel eum, est repetitiva praecedentium, cum omnib. suis qualitatibus. Cephal. consil. 140. num. 17. et seqq.

71. Selbgericht.

Utrum quandoque Vasallus vel Dominus, praetermissis actionibus, aliisve legitimis remediis, ad arma convolare, et depraedationis beneficio ius suum impune promovere queant? Affirmativam tueri videtur Obertus. in cap. 1. de milit. Vasall qui contumax. in fin. lib. 2. F. 22. Schoner. disput. feud. 8. thes. 60. Et sic olim nil frequentius erat, quam iniurias ac lites privatas, bello et armis vindicare, ac extricare: bellumque iustum reputabatur, modo indictum erat: Das Faust, recht, vulgo adpellitabant. Verum abhorrent ab hoc saluberrimae moderni nostri Imperii constitutiones, utpote, quibus iudicia illa, quae Selbgericht nostri appellitant, tamquam pestes Pacis publicae pernitiosi ssimae admodum invisa sunt, Reichs Abschtd, de Anno 1495. 1500. 1522. 1555. 557. 1559. 1566. 1570. et postremo 1576. in quibus habetur firmissimum illud pacis publicae vallum. vid. Gothofred. Anton. disput. feudal. 13. incoronide. item Wilhelm. Anton. in tr. d. literis moratoriis, c. 51. num. 111.

72. Selbsschuldner.

Certa est, et communis Dd. traditio, Fideiussoribus tria competere beneficia, ut notat Abb. in cap. 2. num. 5. extra de fideiuss. Primum est beneficium ordinis seu excussionis. Alterum beneficium divisionis, seu Epistolae D. Hadriani. Tertium cedendarum actionum.

Quod ab beneficium ordinis attinet, sciendum, quod de iure Codicis creditor habebat electionem conveniendi primo vel principalem vel fideiussorem, per l. non recte et l. Iure nostro 5. et l. reos. 23. C. de fideiuss. Hodie vero de iure novissimo Authenticorum, tenetur Creditor prius convenire debitorem, quam fideiussorem conveniat: et si ordine turbato prius convenit fide iussorem, competit fide iussori exceptio ordinis seu excussionis, ut Creditor prius conveniat debitorem Principalem, eumque excutiat, er muß zuvor den Selbsschuldner, ehe er den Bürgen beklagt, der Bezahlunghalber ersuchen. Fideiussor enim non convenitur quamdiu debitor principalis est solvendo. auth. praesente. C. de fideiussor.

Secundum, divisionis nempe beneficium est, quando sunt fideiussores plures, et unus convenitur, tuncis, qui de pluribus solus conventitur, petere potest per Epistolam D. Adriani, ut creditor compellatur dividere actionem, et a quolibet fideiussore suam partem contingentem petere. l. fideiussor. 10. l. inter fideiussores. 26. C. de fideiuss.

Beneficium cedendarum actionum est, quando creditor actiones sibi competente contra consideiussorem, ceditsideiussori solventi. Cum enim fide iussor nullam habeat actionem contra confideiussorem, quia nulla est inter eos obligatio: idcirco fideiussore in solidum convento et solvente, poterit is a creditore petere sibi cedi actione, contra confideiussorem. l. fideiussor. et l. fideiussorib. ff. defideiuss.

Hisce praecognitis, quaeritur an fideiussor, qui se simul constituit principalem debitorem (quod saepius fit) der sich als einen Bürgen vnnd Selbsschuldnern verschreibet, debitum alterius suum proprium faciendo, possit se tueri beneficio ordinis seu excussionis? Omnissis superfluis, et quae in contrarium afferri possent, non attentis, respondeo,


page 858, image: s0852

quod illud beneficium eo in casu, dader Bürge zumal Selbsschuldner ist, fideiussori sit denegandum. Quia eo casu, is qui antea erat fide iussor, iam personam fideiussoris exuit atque in eius locum se ipsummet Debitorem constituit. Alias si haec verba Selbsschuldner nihil operarentur, cur posita essent? Ac si non differunt invicem fide iussor simplex, et huiusmodi constituens: quid opus esset aliis atque distinctis nominibus? Indubitatum autem est, verba sic accipienda esse, ut aliquid operentur. l. siqu. 109. inpr. vers. alioqui frustra. ff. de leg. 1. §. haecautem. 2. ff. quod quisque Iuris. l. si stipulatus his. 4. vers. fructus. ff. de usur. Rol. a Valle. consil. 1. num. 123. cons. 55. numer. 45. vol. 3. ubi scribit, quod in dispositione hominis, nullum verbum sine virtute operandi appositum censeatur. Et in Contractibus minimum verbum, Gail. lib. 2. obs. 28. num. 3. nec unica syllaba virtute operandi destitui debet. l. item veniunt. 20. §. Praetor. haec. 6. infin. vers. aptanda. ff. de petit. hered. Nam si haec non stricte observaverimus, verba in contractibus captioni et ludibrio apponerentur, et essent non tam otiosa quam odiosa, Cravet a cons. 272. num. 7. et membranae frustra occuparentur, gloss. in cap. si Remanor, verb. membranas. distinct. 19. Hicronym. Schurff. cons. 23. n. 11. cent. 3.

Hac [orig: Hâc] de quaestione tamen vide Val. Franc. de fideiussor. cap. 5. num. 189. et seqq. Gail. lib. 2. observ 28. Borchold. detransact. cap. 3. Tessaur. decis. 116. Coler. de process. part. 1. cap. 10. num. 254. et mult. seq. Beust. ad l. admonendi. n. 305. ff. de iureiur. Treutler. vol. 2. disp. 28. th. 5. lit. D. Florez Diez demena. quaest. practic. 11.

73. Semperfrey.

ADDITIO.

Liberi homines, quorum maiores nullam servitutem servierunt, proprie erant Nobiles. Nam qui ex servitute manumissi libertatem consequebantur, Ingenui dicti, et ab Alemannis Semperfry, et formula manumissionis, semper ingenuus atque securus exsistat. Item ab omni servitutis iugo sit exutus in perpetuum, vide Cuiac. lib. 14. observat. c. 27. Haec formula, teste Goldast tom. 1. rer. Alemannic. part. 1. fol. 218. avorum memoria, sublato manumissionis ritu, iis aptari caepit, qui Baronum Ordini ab Imperatore primum adscribebantur, ut iuberentur esse ac dicerentur porro Semperfrey, quae appellatio olim nota erat libertini generis, apud maiores autem nostros novorum Baronum. Hodie ut vetustas temporis omnia commutat, et vilia quoque in maius provehit, et quae despecta erant, in honoris ac dignitatis gradum collocat; sicut alii tituli, sic etiam iste ab iis vindicatur, qui hoc in gradu superiores aliis esse ac praeire student, et tantum non privus ac novus honor factus est, haec Goldast. sed vide quae habeo in Notab. 1. l. verb. Freyherr §. at. hac aliquantum. fol. 325.] Ioh. Iac. Speid V. I. L.

74. Session.

De praerogativa Sessionis, vulgavi Tractatum, qui videri potest. Et etiam Iohan. bolognetus, ad l. 3. ff. si cert, petat.

Ac de Sessione Ordinum in Comitiis agit Dominic. Arumae. in tract. de Comitiis Imperii cap. 7. num. 18. et num. 50. ac seqq. passim. Von den Session Stritten auff den Reichstägen, vnnd wie dieselbige beyzulegen, vide Geitzkoflers drey discurs cap. 3.

An Doctor nobilem praecedat? disquirit Arum. 4. disc. 32. Et de praerogativa militis ac literati, exstat consultatio Cl. Dn. Thom. Lansii singularis.

quis maioris sit dignationis, titulus Comitis an Marchinis, quaeri potest: Quod ad ius commune attinet, Marchio Comiti anteferendus esse, non dubitatur. Late Boer. tract. de auctor. magni Consil. 2 part. §. 1. num. 6. nisi modo idem fuerit Comes simul et Marchio, quia tum praeferendus est illi, qui altero tantum titulo fuerit insignitus, per tradita Iason. in l. re coniuncti. num. 18. ff. deleg 1.

Ceterum, quod ad Hispanos pertinet, Comitis titulum praestantiorem esse, quam Marchionis, cerium videtur: Fere enim ubique locorum Regiae Leges loquendo, Comites Marchionibus anteponunt. Et cum alias saepe reperire licet, in l. 11. tit. 1. part. 2. raroque hic ordo pervertitur. ideoque sequendus, l. quoties. ff. de usufruct.

Quod si Hispaniae annales consulas, facile comperies, Comitis titulum antiquissimum esse, Marchionis contra quam recentissimum.

Quinimo quondam Comites


page 859, image: s0853

Ducibus praestabant, uti ostendunt Acta antiquorum Conciliorum, quibus ita inscribi solitum erat: Ella Comes et Dux: Fandilla Comes et Dux. Teste Vasaeo, in Chron. Hispan. tom. 1. c. 22. vide Parladorium, rer. quotid lib. 2. cap. 13.

Depraecedentia Hispani et Galli, vide Maiol. indieb. Canicular. fol. m. 1151. et conscripsit hac de re, Tractat singular. Valdesius, ubi in genere multa de hac [orig: hâc] materia [orig: materiâ] habentut. Et haec lis in causa fuit, ut Hispanicus Legatus, Tridenti separatim, nec apud alios Oratores sederet: Ut refertur in subscript. Concil. Tridentini. Ibid etiam sess. 2. ad fin. habetur: quod sessio non debito loco, nemini debeat praeiudicare.

Anno Christi 1608. in Comitiis Ratisbonensibus, ist den Thursächsischen Rähren die Instruction gegeben worden: Ob nichr der Session-Stritt auff ein vnparrhevisch Loß zurichten, oder gar einzustellen.

75. Setzlehen.

Sic vocatur scudum conditionatum, seu conditionale, vide Gothofr. Anton. disp. feud. 1. th. 7. lit. K.

76. Siben Wunderwerck der Welr.

De septem Orbis spectaculis et miraculis, vid. P. Rader. adlib. singular. Martial. fol. 18. et seqq.

77. Sich selbst entleiben.

Deiis, qui sibiipsis mortem inferunt, vide Bockel. in visionib. disquisit. 6. nu. 20. Guyon. divers. lecons. tom. 3. lib. 2. cap. 14. et seq. Onciac. quaest. 38. Verdier. var. lect. fol. m. 164. Bullae. inpraecept. Iuris, praecept. 2. nu. 26 etc. et me disp d. homicid. ac intract. d. vitae et mortis considerat.

Utrum aliquis possit se ipsum occidere, et quot peccata committat, qui se ipsum occidit? vide Bonacinam, de contract. et restitution. disput. 2. quaest. ult. sect. 1. punct. 5. Adde R. P. Hier. Drexelii, Aeternitatis Prodromum. c. 2. §. 6. fol. 147. ubi aliquot exempla contemptae, sibique fortiter illatae mortis refert; et andem addit: Ergone tantum robur vanissimis hominibus fuerit in mortem, et Christiani Deo Adiutore freti trepident, concidantque animis? Non estmalum mors, sed malum est mortis metus. Obsecro res ipsas examinemus, non umbras rerum. Si Senecae credimus, Mors optimum Naturae inventum, malorumque omnium remedium est. Quid ergo ad extrema trepidamus? Excipiet nos magna et immortalis voluptas aeterna. Invicti esse possumus, inconcussi non possumus. Transeundum est. De occulta vi morbi aut furoris, ad interitum praecipitio cogentis, exemplis illustrata, vide omnino Lul. Bisciol. horar. subsecivar. lib. 3. c. 3.

Eorum, qui semet necassent [orig: necâssent], Tarquinius Priscus iussit corpora in crucem suffigi, Plinius lib. 36 cap. 15. sub Impp. amputata sontibus capita, in crucem sublata, Xiphilinus, in Severo de Nigro. Apud eundem et Herodianum de Albino, Plutarch. de Cleomene. iussisse Ptolomaeum corpus eius crucifigi, capitenus in culeum insutum. Et videtur moris fuisse, ut perditissimi quiqueve, et maxime ex osi parricidarum in morem, vel ante vel post supplicium culeo insuerentur. vid. Pontan. in Attic. Bellar. vol. 3. cap. 286. fol. 266. et me, de vita et morte, fol. 100. etc. ac disp. de homicidio. thes. 4. etc. item Bisciol. horar subcesivar. tom. 2. lib. 16. cap. 1. Servin. plaid. tom. 3. fol. 520.

Farinacius tamen de inquisit qu. 11. sub. num. 80. tradit, de iure veram, magisque communem opinionem esse, cadver eorum, qui se ipsos occidunt taedio vitae, non suspendi, vel in eos saeviri debere, sed tantum Ecclesi astica sepultura privari. Wie die ienige,so sich selbs entleiben, in dem Hertzogrhumb Würtemberg begraben werden, vide die Würt. Landrsordn. ad fin. ubi tres distinguuntur casus. fol. 363.

Sed quaeritur, wann eine so schwanger,sich ersäuffr, an partus utero matris exsistens, mit der Mutter, cui Christiana sepultura merito denegatur, vnder den Galgenzuvergraben. Nego, ne innocens puniatur: Ergo forsan exsecandus partus.



page 860, image: s0854

Repertus autem suspensus laqueo vel praecipitatus, an praesumatur se ipsum occidisse, etc. vid. annotat. ad Iul. Clar. lib. 5. §. fin. n. 200.

An liceat se occidere pudicitiae servandae causa? Camerar. meditat historicar. centur. 3. cap. 78.

78. Siechen, Siechenhäuser, Sondersiechen.

In proclivi est, Constitutionem Curatorum leprosorii, susceptionem rationum ab ipsis reddendarum, nec non visitationem et inspectionem huius Domus, etc. ad ius Superioritatis spectare. administratio enim annexa est visitationi, et visitatio Iurisdictioni Ordinarii, per notata Nicol. Everhard. Iun. consil. 1. num. 176. et seq. vol. 1. Qui Ordinarius, quoad hospitalia laicalia (et sic multo magis leprosoria) est superior Laicus vel Dominus territorii, Alder. Mascard. de Satutor. Interpret. concl. 1. num. 164. et seqq. multis.

De Lepra autem nostrate, et num eadem cum Iudaeorum, ac item cur hodie minus frequens et saeva sit? dixi quaedam intract. de vita et morte, fol. 78. et seq. de lepra etiam vide Mercurial. de morbis cutis, fol. 179.

Leprosi dicuntur Sondersiechen, quia ab aliis aegrotis sunt separati.

79. Sigil.

Sigillum vel Signum (vulgo Sigil, Petschafft oder Pitschler) est character, idest, nota et forma, quae imprimitur probationis et fidei causa, cap. inter dilectos. de fide Instrum. sive id fiat annulo signatorio, l 74. de V. Signif. sive alio Signo et Sigillo. Varie enim homines signant, dummodo Signum illud, quo utuntur, habeat xarakth=ra id est, formam, aut insculptam imaginem. l. 22. §. 4. ff. quitest. fac. poss. l. 22. ff. detestib.

Instrumentum quando non est Magistratus publico, et ad negotia destinato Sigillo corroboratum, sed tantummodo Sigillum privatum habet appositum, tunc non habetur pro publico Instrumento, quo probetur veritas iudicii seu actus, cuius meminit, sed tantum est privata scriptura, quae probat quidem et operatur aliquid contra scribentem, sed contra tertium fidem non facit. Innoc. et Dd. in c. 2. de fide Instrum. Socin. consil. 108. col. 3. vers. praeterea lib. 2. Cravet. cons. 40. num. 5. Eodem modo distinguit Menochius inter Sigillum publicum Magistratus, seu solitum, et ad negotia destinatum, et inter Sigillum privatum libr. 2. de arb. Iud. quaestion cas. 113. cent. 2. quam distinctionem confirmant Felin. in c. 3. defid. Instr. Spec. tit. deprobat. §. ult. vers. decipere. Bald. cons. 464. num. 1. part. 1. Huius distinctionis certae suntrationes, nimirum quod sigilla privata facilius surripi, et ad fraudem faciendam, usurpari possint, quam principum, magnatum, ac Civitatum sigilla publica, quae idcirco magna sollictudine custodiuntur. Panorm. inc. post cessionem n. 5. extra de probat. Wesenbec. cons. 11. num. 36. et cons. 27. n. 12. per l. 2. §. ille autem. C. de Lat. lib. toll.

Sigillorum ergo in iure duo sunt genera, alterum authenticum, quod fidem facit, ut sunt Sigilla Impp. Principum et similium Magnatum, quod Sigillum publicum dicitur a publico officio. Iudicibus enim tam ordinariis, quam delegatis ad suorum actorum fidem Sigilli usus permittitur, tam in citationibus, quam in aliis actibus substantialibus, cuius rei formam ponit Specul. tit. de citat. §. iam de citatione. num. 2. et ubi unus est Iudex, unicum Sigillum ponitur, si vero plures, plura poni possunt sigilla, sed unicum sufficere, dicit Specul. d. loc. Thessaur. libr. 2. for. quaest. ult. num. 10 etc. Aliud est genus Sigillorum, quae privata sigilla dicuntur, et illa scripturam non faciunt authenticam: quia Sigillum privatum non apponitur ad confirmandam scripturam, sed tantum in testimonium, et habet solam vim subscriptionis, late Socin. cons. 258. lib. 2. nu. 7. Roman. cons. 303. in fin. Imo videtur Sigillum minus ponderis ad probandum, praesertim contra tertium habere, quia Sigillum perse nihil dicit, nihil loquitur, estque testis mutus et incertus Bald. in titul. de Pac. constant. vers. Imperialis. n. 8. Menoch. cas. 113. in princ.



page 861, image: s0855

Sigilla vel Signa maioris securitatis causa [orig: causâ] in Instrumentis adhibemus, iisque ca vallamus et munimus. Quippe quod ver itas magis oculis, quam auribus infigatur. §. fin. Inst. de grad. cognat. Unde plura Sigilla literis appensa maiorem et validiorem probationem faciunt. Gasp. Ant. Thesaur. lib. 2. quae. forens. qu. ult. n. 9.

Et Sigilli appositio fit pro authenticanda et confirmanda fide actorum. text. et gl. inc. pervenit. de fideiussorib. Sigilli namque appositio reddit scripturam authenticam et fide dignam. Bl. in l. bonaefidei. C. de iureiur. inductiturque totius scripturae approbatio, etiam alienae, late Gabriel. comm. conclus. 1. de prob. conol. 4. per tot.

Ut Sigillum indubitatum sit, necesse est, ut integrum et cognoscibile imprimatur. Canonistae. in c. quod super his. de fide Instrum. Unde si Signa turbata sunt, non videtur signatum. l. 22. §. 3. ff. qui test. fac. poss. Menoch. cas. 113. et praes. 57. libr. 2. Covarruv. pract. quaest. 22. Anton. Gabriel. conclus. 4. n. 23. lib. 1.

Ex Sigillo apposito probatur, vel saltem praesumitur consensus eius, cuius est Sigillum. l. 51. l. Ista stipulatio. 126. §. Chrysogonus. ubi Dd. ff. de V. Signif. Appositio item Sigilli est signum ratificationis et confirmationis. Bald. in l. fraudem. ff. detestam. milit. et Delegationem probari per solum Sigillum delegantis, voluit Angel. in l. consentaneum ad fin. C. quomodo et quando Iudex. Innocent. in c. quoniam contra. d. probat. Et inductit contra Sigillantem perfectam probationem, ut tradit Cephal. consil. 141. n. 11. vol. 1. Modo nihil dolose et in fraudem factum fuerit. l. 2. C. de reb. al. vid. omnino Menoch. lib. 2. praesumpt. 57. et seq. pertot.

Quod enim invito vel ignorante appositum est, Domino non praeiudicat. l. Caius Saius. de pign. act. Schurpff. consil. 7. n. 5. et 17. n. 13. cent. 1. Schrader. libr. 2. consil. 32. Saepe enim compertum est, fraude conquisita Sigillum adhibitum. d. l. 2. Cod. dereb. al. non al. Quod si quis alienum Sigillum imitatus fuerit, in crimen falsi incidit, et poenam mortis vel relegationis et fustigationis, perpensis circumstantiis, subire tenetur. l. quid sifalsum. ff. de fals. Quilibet namque suo, et non alieno signouti debet, l. 27. ff. eod. Nam qui signum adulterinum fecerit, sculpseritve, l. 30. ff. d. t. quique illicitis signis usus fuerit, punitur L. Cornelia de falsis. l. cos. 27. §. 3. ff. ad L. Corn. defals.

Testibus vero, qui carent aliquo annulo signatorio vel alio Sigillo, absque poena falsi, alieno annulo vel Sigillo uti licet. per §. possunt. 5. Inst. de Testam. ordin. l. 22. §. 2. et l. 12. C. de testam. Is vero qui utitur signo alieno, hoc exprimere debet, quare illud adhibuerit. l. ad testium. §. siab ipso. ff. de testibus. Fr. Marc. 1. decis. 992.

Nam alio ignorante, et fraudulenter appositum non obligat. text. in l. 2. de reb. al. non al. Mascard. conclus. 1302. num. 8. et seq. Menoch. praesumpt. 57. numer. 8. et 9. Secus est, quando Sigillum proprium impressum fuit. Marc. decis. 991. Bornit. de Instrum. lib. 1. cap. 20. §. deinde.

Sigillum solum sine adminiculis positum, est veluti testis mutus et incertus, ut ait Bald. in l. 19. in fin. C. de furt. Francisc. Marc. decis. 992. inpr. vol. 1. vid. Borel. de Magistr. f. 424. Est enim res inanimata, quae facile corrumpi, surripi atque eius loco falsum clam substitui potest. c. tertio loco. et ibi Dec. num. 1. de probat. Coler. in Process. exsecut. part. 3. cap. 1. num. 81. Cravetta. consil. 46. num. 5. part. 1. Ideo subscriptio atque signatio partis et testium necessaria est simul et regulariter. Quippe quod duo vincula fortius ligant, quam unum. l. reconiuncti. ff. de leg. 3. auth. cessante. C. de suis et legitim. §. sed hodie. Inst. de adopt. Et varietas oculis spectata, et totsensibus insinuata, manibusque in tuto locata. l. hac consultissima. C. de testam. atque signis indubitatis monstrata, magis magisque confirmatur. l. 9. §. 8. ff. de condit. et demonstr. Ita in sollenni Testamento usus utriusque manus et signi necessario requiritur. d. l. hac consultissimal. ad testium. 22. §. 4. ibi: Si quis ex testibus nomen suum non adscripserit, veruntamen signaverit, pro eo est, ac si adhibitus non esset. C. de testam. sed vide Bornitium. de Instrum. lib. 1. cap. 21.

Remoto Sigillo, Instrumentum annullatur et vitiatur eadem ratione, qua subscriptio deletur, text. in auth. non


page 862, image: s0856

observatur. C. de Testam. ibi: Si Testator Testamentum Iure factum inciderit vel signa removerit. Nov. 119. c. 9. et l. 30. C. cod. vel resignaverit. l. 23. vel signa turbaverit. l. 22. §. 3. ff. qui testam. fac. poss. Cum ergo ad sollennitatem Testamenti quoque requiratur sigillatio, et pro solenni adhibita fuerita Testatore, consequens eritdicere, per illam remotionem videri eum recessisse a priore voluntate, et illud Testamentum, tamquam non sollenne, non velle valcre eo modo, quo deberet.

Sigillorum usus ad evitandas falsitates potissimum introductus fuit, non enim tam facile Sigillum falsificari, sicut scriptura potest, ut Sueton. in Nerone ostendit cap. 17. vid. Casp. Anton. Thessaur. lib. 2. qu forens. qu. 10. apr.

Sigillis alienis quando fides adhibenda. vid. Mynsing. defide Instrum. cap. 7. nu. 3. etc. fol. 33.

De Sigillorum recognitione. vid. Praeiudic. Camer. verb. Sigillor. recognitio.

Ius sigillandi literas, pertinet ad universalem territorii Dominum, Nicol. Everhard Iun. cons. 47. vol. 1. per discurs.

Concordi Doctorum assertione tenetur, si Instrumentum publicum sit sigilatum, et Sigillum frangatur vel deponatur, quod nihilominus fides Instrumenti duret, Zasius lib. 1. consil. 2. num. 37. et seq. cum allegatis ibidem.

Plura de sigillis invenies apud Bornitium tr. de Instrument. f. 81. etc. et fol. 88. Ludoph. Schraderum consil. 32. Monte. rum a Cueva deeis. 12. Menoch. lib. 2. praesumpt. 57 etc. Borell. de Magistratuum Edictis. libr. 2. cap. 13. Dn. Martin. Mager. tract. deadvocatia armata. cap 14. num. 80. et seqq. Kirchner. Cancellar. lib. 4. cap. 2. et 3.

De efficacia auctoritate et probatione Sigillorum, late Matth. Coler. consil. 28. num. 220. etc. et Rutger. Ruland. in notis ad process. Ferrar. Montan. fol. 124.

80. Silberkauff.

Ius Civili constitutum est, ut metalla potius fisco, quam privatis vendantur; unde hodie Principes Germaniae in suis ditionibus emptionem metallorum, vulgo den Silberkauff, sibi rescrvant. l. 1. C. de metallar. Quod et in Sale in Gallia observari, allegat Farinac. quaest. 104. inspect. 2. num. 64. et in ferro in Italia, Afflict. cap. 1. quae sunt Regal. Ita Principi reservatur ius licentiam concedendi privatis, ut possint inquirere Saxa, lapides, metalla. Afflict. d. c. 1. quae sintregal. in v. Argentariae. num. 8.

81. Simonia.

De Simonia et Simoniacis, vid. tract. singul. Martin. Bonacinae Hackelmann. Dispp. Canonic. disputat. 11. et libr. VII. Decretal. lib. 3. per tot. et lib. 5. tit. 11.

82. Sipp.

Sipp haißt sovil als das Geblüte, vnd ein Sippschafft bedeut die Blut-Freundtschafft, die Gesippe, die in Erbgang volgen Sächsisch Landtrecht. lib. 1. art. 3. in gl. et Weichbild. art. 63. ingl.

83. Slaven.

Maximae molis erat, Slavicam in Bohemia et vicinis locis dominare ac subagitare gentem. Ut enim Slavi primum in Bohemiam et confinia eius sunt ingressi, numquam cessaverunt infesta continuo negotia Teutonibus facessere, quibus initio non admodum grati erant hospites. Quamobrem Germani aegerrime sustinentes in sinu alienigenas, ceu proserpentes quasdam bestias fovere, assiduo laborabant, ut Slavos sedibus occupatis, rursum depellerent, aut si id fieri propter multitudinem corum non posset, frenum saltem inicerent, ne ulterius progredi ac grassari auderent: Hinc bella ingentia orta sunt, Slavis pro possessione, Teuthonibus pro iure suo pugnantibus. Et fortuna plerumque Germanis favebat, ut victos et captos Slavos in miserrimam servitutem abducerent, cosque iumentorum instar passim per Europam distraherent, ad operaque publica destinarent. Hinc nata est illa vulgaris loquendi formula, qua [orig: quâ] non Germani modo, sed plerique Europaei etiamnum


page 863, image: s0857

utuntur, ut Salvos pro servis et mancipiis in communi sermone usurpent. vid. Dn. Goldastum, de Bohemia lib. 2. cap. 1. et adde me, de trib. domest societ. specieb. fol. 32.

84. Sodomia.

De turpi amore virorum erga viros, ementito sexu sub praetextu nuptiarum, et falsa feminarum specie etc. vid. Camerar. meditat. historicar. cent. 2. cap. 42.

85. Söhn.

Filiorum appellatione non veniunt filii adoptivi vel arrogati. l. si ita quis ff. de leg. 2. l. fideicommissum. ff. condit. et demonstr. Isti enim dicuntur filii uris fictione. §. 1. Inst. deadopt. Bald. consil. 24. lib. 1. Et imaginarii appellantur. l. filio quem inprinc. ff. delib. et posthum. l. cum in adoptivis. §. Sed ne. C. de adopt. imo dicit Baldus, illos dici filios abusivos, in cap. cum incunctis, infin, de elect. Rol. consil. 18. num. 24. lib. 2. late Tiraquell. in l. si unquam in verb. susceperit liberos. ???. 7. de revoc. donat.

An filiorum appellatione veniant nepotes in contractibus? Peguera, decis. 161. An item veniant filiae? late Fusar. d substitut. et fideic. quaest. 319. et seqq.

86. So.

De dictione So, vid. Ludolph. Schrader. consil. 14. num. 161. etc. vol. 1.

87. Soferm.

Dictio illa so ferin, conditionem designat, et per saeclarat, ut testatur Borgnin. Cavalc. tr. de usufr. mul. relict. sect. 2. num. 42. et 44. ubi quod dictiones hae, dummodo, ita tamen, casu quo, etc. non solum conditionem inducant, sed etiam denotent eam perpetuo servari debere et oportere. Magon. decis. Lucens. 89. num. 10. et seq.

88. Sold, Soldner, Soldat.

Solidatus, teste Vegetio, appellatur is, cui Stipendia ab Imperatore erant promissa. Unde procul dubio acceptum est vulgare ein Soldner, pro Stipendiato, et Sold pro Stipendio, Enimvero populus Romanus, cum supra ducentos annos, propriis impendiis militasset [orig: militâsset]: tandem decreverunt Patres, ut stipendium miles acciperet. Succedente feliciter re militari, quo magis animos eorum inflammarent: praeter pecunias, frumenta quoque ac vestem addere solebant pedestribus, aliis vero Equum. Inde Matriculati et Solidati coeperunt appellari. Oldendorp. de actionib. class. 5. tit. de actionib. beneficiariis. fol. 742.

Aliis origo huius vocis (Soldat) est a Solido, quem XL. denarios valuisse, Hincmarus testatur in lib. de vita et actib. B. Remigii, vel a Sold, quod Stipendium et mercedem signisicat. Abb. Ursperg. de Philippo Imperatere: Hic cum non haberet pecunias, quibus solaria sive solda praeberet militibus, primus coepit distrahere praedia, quae Pater suus acquisierat. Carolomannus enim in Edicto religioso apud Aventinum lib. 3. Propter crebra bella pars Ecclesi asticae pecuniae, nempe XII. Denarii, quem solidum vocamus, contribuantur mihi, quo militibus nostris praemia condigna laboribus solvantur.

Feudistae quoque a solidis nomen hoc deducunt, lib. 2. tit. 10. Soldata est praestatio quaedam annua gratuita, sic dicta, quae plerumque in solidorum donatione consistit: quandoque autem in vino et annona.

Potest et a Solduriis Gallis deduci etymon der Soldaten-vide me, de ordine Equestri libero, a princ.

89. Soldaten Werbung.

Ob Teutsche vom Adel frembden Herin zuziehen dörffen? vide Arum. 4. decis. 20. ubi hoc affirmat. Sed nisi id fiat nec principaliter, nec in consequentiam contra, Imperatorem. Nobiles enim seyndr deß Kaysers Edle Knecht vnd Leibguardi, eiusque quasi Landsassii.

Eandem libertatem non solum praetendunt Galli, sed etiam REx corum eam ex cusat. Iulien Peleus. lib. 2. de l' histoire


page 864, image: s0858

de Henry legrand. fol. 454. Non consultum esse, Principibus permittere die Soldaten Werbungen in corum territoriis, docet Calderin. discurs. 13.

90. Solennitäten.

Sollennitas est, quicquid praecipuum requiritur ultra consensum, et quicquid adicitur formationi iuris gentium, secundum Bald. in l. et Epistola C. de fideicom. et est actus indivisibilis. Et dicit idem Bald in l. prolatam. 2. num. 7. Cod. de sent. quod folennitas sit facere actum solenem, secundum formam iuris, et sollennitas est quid diversum, et differt a substantia et forma. Innoc. in c. quodsicut. col. 2. deelect. Bald. in l. 1. col. 2. num. 4. C. de sacros. Eccles. ubi inquit, quod licet promiscue utamur his verbis, tamen differunt: quia aliud est forma, aliud sollennitas, et aliud substantia. Formae est exemplum unus Contextus in Testamento, interrogatio et responsio in stipulatione. Sollennitatis exempla sunt, testium adhibitio, rogatio, Scriptura et similia requisita. Substantia vero est ipsa dispositio, et ipsa res, idest, essentia rei. l. obligationum substantia. ff. de act. et oblig. vide Bertazol. in tract. Clausular. Instrument. Claus 4 gloss. 20. Everhard. inlocis legalib. in loco a desectuformae.

91. Soofft vnd vil.

Per verba Toties, Quoties, videtur liberrimum sine ullius temporis circumscriptione arbitrium concessum esse, ad faciendum id, quod hoc modo concessum est, l. veluti. 7. §. 1. ff. de edend. l. 15. §. 1. ibique gl. in verb. iterum. Anton. Gabriel. commun. concl. lib. 7. tit. de maleficiis. concl. 15. num. 3. et seq. ubi hanc Clausulam dicit apram esse importare infinitatem, istamque opinionem magis communem appellat lacob Schultes. lib. 2. quaest. pract. quaest. 55. nu. 1. vide Martam. in tract. Clausular. part. nclausul. 148.

92. Sollen.

Verbum oportet, praecisam coactionem, sive necessitatem importat, ut probatur in l. 1. in princ. ibi: prius nosse [orig: nôsse] oportet. ff. de Iust. et iur. Tamen aliquando ratione subiectae materiae, impropriatur, ut importet solum honestatem, et exponitur pro decet, textus est in l. 1. inprinc. iunct. gl. ff. de Iustit. et iure. et in prooem. Instit. a princ. Sic etiam verbum tenetur, quod regulariter necessitatem importat, clem. exivide paradiso. §. et quia praeterea in fin. propter subiectam materiam mutat naturam, text. in c. inter alia. de sent. excomm.

Ut et verbum debet, ratione subiectae materiae impropriatur, et interdum ponitur pro potest, et econtra verbum potest pro debet. text. iuncta gl. in l. 2. C. ubi inrem act. et in l. observare. §. postbaec. ff. de off. Procons. et interdum verbum debet, ratione subiectae materiae ponitur pro decet, etiamsi praecedat dictio praecisa omnino, per c. 1. dedespons. impub. Schrader. d. feud. p. 10. sect. 20. n. 26. Nicol. Everhard. in loco a subiecta materia. num. 17. Stephan. Gratian. tom. 1. discept. forens. cap. 146. num. 19. Verbum sollen, quomodo in mandatis accipiatur, vid. Dn. Wilhelm. Anton. in tr. de literis Moratoriis. fol. m. 509. Quando item verbailla, sollen krafftloß vnnd vnvorträglich seyn, intelligenda, docet idem. d tract. cap. 29. num. 5. et 6.

93. Sondern.

Huius adversativae natura est, ut ponatur inter diversa, et apertam inter illa demonstret diversitatem, tam in iure quam in facto: per singularem doctrinam Socini, in l fandum num. 7. ff de except. Octav. Vulpel. in tract. de praepos. adverb. et coniunct. in verb. sedvers. et ponitur. Herman. Vultei. inter consil. Marpurg. cons. 35. num. 79. vol. 3.

94. Sonderlich, fürnemblich.

Dictio praecipue, fürnemblich, est implicativa, et sic casum contrarium, licet non expressum comprehendit. gloss. in l. 1. in verb. praecipue. ff. de testib. Sicut de dictione maxime, sonderlich censuit gl. in illud verb. aestimari. ff. ad L. Aquil. et in l. quod


page 865, image: s0859

siminor. §. restitutio in verb. in venditione. ff. de minor. Iason. in l. qui se patris. num. 34. C. unde lib. Everhard. in loc. a natur. diction. implicat. Molin. ad consuet. Paris. part. 1. §. 2. gl. 4. num. 37. et vide quae dixi supra, in verb Auch. Volcmar. Hess. in tract. de testib. centur. 4. conclus. 40. num. 117.

Dictio praesertim, proprie ponitur comparative, et importatidem, quod dictio maxime, Calder. consil. 548. Gemin. cons. 16. num. 4. ver. non obstat. ubi quod non inducit necessitatem probandiid, quod dicitur per actionem praesertim vel maxime, Tusch. pract. concl. lit. D. concl. 338.

94. Sonsten andere.

Hae dictiones intelliguntur de similib. vid. Pacis Composition. m. fol. 426.

95. Sontag.

In Resurrectionis Dominicae memoriam, ac gratiarum actionem, ipsa dies, qua id accidit, Dominica est appellata, non ab aliis, quam ab ipsis Apostolis. Nam et Iohannes Evangelista de eadem [orig: eâdem] diesic dicta meminit; itemque Ignatus, et aliitemporibus Apostolorum proximi; eandemque celebrandam statuerunt, non anniversario revoluto tantum mensium orbe, sed cuius libet hebdomadis eadem [orig: eâdem] prima [orig: primâ] recurrente die. Baron in annalb. ad An. Christi 34 n. 52.

96. Sowol, als, etc.

Dictiones tam et quam, sunt divisae, et actum tribuunt cuilibet enuntiato. l. si cui legatorum. ff. ut in poss. legat. Grat. 9. cons. 9. num. 99. libr. 1. Menoch. consil. 400. num. 1. et sui natura resolvuntur in singularitatem, l. fin Cod. dedot. promiss.

Quae verba interdum stant augmentative, veluti; si alicui conceditur Privilegium in omnibus, et per omnia, prout habet talis et subiungitur, tam quoad iurisdictionem, quam quoad alia, tunc ipsa Clausula extendit. Aliquando restringit, ut si societas sit contracta de omnibus quaesitis et quaerendis, tam ex arte, quam ex operibus, tunc ipsa Societas restringitur ad explicata per Clausulam. Marta, de Clausul. part. 1. Cl. 372.

97. Spanische Monarchi.

De potentia Regis Hispaniarum, vid. REsp. Hisp. Lugdun. Batav. impress. Meillet, ad Tacit. fol. 886.

98. Spilen.

De variis ludis antiquorum. vid. Souterii Palamadem, et Rauchbar. 2. quaest. 25. ubi de ludis licitis et illicitis. adde Molinam, de iust. et iur. tract. 2. disp. 510. etc. de pecunia ludenti mutuo data, Parlador. 2. quotid. cap. 7. ego de mutuo. cap. 22. De repetitione pecuniae in ludo amissae, Farinac. quaest. 109. De poena falsorum. Pfeil. consil. 28.

Von falscher Müntz, so bey dem Spilen auffgesetzt. Item von falschem Gelt, welches bey dem Spilen gewonen vnnd wider auffgesetzr worden. vid. Beat. decis. tom. 4. p. 4. de crimin. tit. 43. cap. 1. et 2. fol. 674. et seqq. qui idem tom. 2. d. contract. p. 1. cap. 2. fol. 48. Sententiam refert, daß man das auff Borg verspilte Geltzubezahlennit schuldig, deßgleichen, wann einer einem Gelt zum spilen leihe, vnd wider abgewine.

Utrum debeatur poena, wann einer das spilenbey angesetzter Straff zu 10. oder mehr Gülden, veriedr, et postea tali promissione non obstante, ludit? quod affirmatidem Beatus. d. loc. fol. 49. in eam remque sententiam d. An. 1554. latam, adducit: ibi: daß außden Actis sovil befindtlich, daß der geklagte vor Vngehorsamb nicht zuachten, sondern zulässig gewesen, vnd die Klagvernainer, Klager aber ihme dieselbe in sein Gewissen gestellt so ister schuldig sein Gewissen zueröffnen, nemblich ob er Klägerverhaissen vnd zugesagr habe, daß er kein Spil mehr sein Lebenlang thun, weder auff der Karten, Würffel vnd Boßkugeln, vnd sooffter deß spilens befunden, so wolt er dem Kläger 100. Thaler verfallen seyn,wo ernicht solches gerhan, vnd daß er darvberzu P. auff der Karten gespilt, sowäre er schuldig dem Kläger vor jedesmal die gewilligte Peen zugeben, von rechrswegen, etc.



page 866, image: s0860

De pernitie deß spilens, vid. Dn. Wilhelm. Anton. intract. d. Quinquennel. fol. m. 483. Maurit. Alcedo intract. de praecelletntia Episcopal. dignitat. cap. 5. nu. 9. et seq. fol. m. 51. et Taffin. d. emendat. vita. 2. c. 19.

99. Spital.

Hospitale dicitur venerabilis, pius locus, sicut Ecclesia, et ideo omnia Privilegia concessa Ecclesiis, ad hospitalia et alia loca pia extenduntur, Schneidewin. de praescript. spec. 4. sub num. 18.

Hospitalia Episcopi auctoritate erecta, Ecclesiastica [orig: Ecclesiasticâ] immunitate gaudent, Archidiac. in c. definivit. 17. quaest. 4. quem sequitur Bald. in l. si quis ad declinandum. §. in omnibus. numer. 2. C. d. Episcop. et Cler. Paul. de Castro, consil. 458. vol. 2. Alex. consil. 9. col. 1. vol. 2. plene Remig. tract de immunit. Eccles. ampliat. 17. verb. Hospitalia.

Hospitalia an et quatenus ad Ecclesiasticos spectent, vid. Costam. consil 4. Tusch. practic. conclus. verb. Hospitale. Ludovis. decis. 2. et 8. ubi cui competat visitatio Hospitalium.

Von Hospitalien vnd Allmosen der alten Fränckischen Kayser, multis le grand Ausmonier d. France. fol. 230. fol. 260. et passim.

De Hospitaliorum origine, v. Guyon. divers. lecons tom. 1. fol. 298.

An peregrinis vel expossitis liberis, ab intestato morientibus, succedat hospitale. vide Pascal. de Patr. potest. part. 2. cap. 1. fol. 235. num. 71. et me. in delibat part. 3. fol. 136.

100. Spolisachen.

Praxin in casu spolii, vid apud Francisc. Pfeil. consil. 27. Rosacorb. in pract. forens. cap. 35. et qui possessione antiquiore gaudet, in ea est tuendus, idem consil. 172. De possessionis turbatae recuperatione, Pfeil. consil. 173. de causa spolii et interdicti adipiscendae possessionis, Rosacorb. cap. 40.

Can. redintegrandae locum habet in Ecclesiae bonis, ibique habetur ratio fructuum perceptorum et percipiendorum damni et interesse, Meichsner. tom. 4. decis. 19. De spoliis Clericorum, v. Libr. VII. Decretal. lib. Z. tit. 3. Chokier. d. advocat. feudal. fol. 120.

De reconventione in spolio recuperandae, consult. 88.

An et quatenus malae fidei possessor, via [orig: viâ] facti de possessione expelli possit? Consil. argentoratens. vol. 1. cons. 28. qu. 8.

101. Sportul.

Sportularum significatio et usus quis fuerit Lael. Bisciola. horar. subcesivar. lib. 18. tom. 1. cap. 6. add. Guyon. divers. lecons tom. 2. fol. 932.

102. Sprüch vnd Forderung.

Vox Sprache, vernachula nostra ad obligationes et actiones, quae intentari adversus qvenipiampossunt, refertur Iohann. Goedd. inter consil. Marpurg. consil. 28. num. 174. Da man etwvs an einen zusprechenhat.

Litis ac negotii (Sprüch vnnd Forderung) nomine, etiam causae criminales continentur. l. Iudiciorum ff. de accusat. l incriminalib. C. de lurisd. Cuiac. 9. obs. 21. et 24. cap. 16.

103. Staffel- Stappelgerechtigkeit, oder Freye Niderlag.

Constat liberum debere esse usum commerciorum et navigationum: cuius consequens est, neminem cogi posse, ut hoc velillo in loco merces suas exponat. Myns. consil. 19 num 3. ubi ait in Camera ita iudicari; Sixtinus. de regalib. cap. 5. num 29. nisi cogens habeat Ius Emporii, die Freye. Niderlag oder Staffel-Gerechtigkeit, hoc est, ius de exponendis mercibus, ex Privilegio Caesareo vel ex praescriptione. Qui enim haber ius Emporii, die Staffel-Gerechtigkeit, cogere et impellere potest transeuntes, ut ibi subsistant. ibidemque merces divendant, Mynsing. et Sixtin. dd. loc. Nicol. Everhard. Iun. cons. 9. l. 1. quod maxime ad augmentum civitatis, vel Rei pub. tendit. Eiusmodi Privilegio Imperatoris de certis exponendis mercibus (quod ad alias expressas merces non


page 867, image: s0861

trahendum est) Colonienses, Moguntini et Spirenses, qui et inter alia nominatim ex suo Privilegio, der dritten vnd letzten Staffel am Rhein, intentionem suam fundaruat [orig: fundâruat], in impetriatione Mandati, contra Chur Pfaltz, die Speyrische Schiff vnnd Meßgüetter zu Oppenheim angehalten, betreffent. Symphorema, tom 1. part. 2. titul. 18. In Danubio hoc ius habet Ratisbona, Ingolstadium, Passavium. In Visurgi, Brema: in Albi, Magdeburgum, Hamburgum, etc. Quarundam harum Civittum ius, non nisi ad esculenta quandoque etiam ad alias merces, certas tamen extenditur. Et concludit Nicol. Everhard. Iun. d. consio. 9. num. 82. si quis habeat ius emporii, die Freyen Niderlag/ quod vehentes ad evitandam expositionem, non possint novas vias quaerere: quod non debeat per indirectum licere, quod directo prohibitum est, et si prohibitum, quid reperitur ex aliqua ratione, tunc censentur etiam prohibita omnia illa, per quae potest sequi effectus illorum prohibitorum. arg. corum, quae tradunt Paris. consil. 83. vol. 3. Corn. consil. 221. nu. 1. vol. 4. Alex. consil. 194. num. 14. vol. 2. et consil. 95. numer. 5. volum. 2. Thomas Maulius deiure conducendi. tit. Z. nu. 23. Qui item num. 25. tractat, quomodo praescribatur ius emporii, der Freye Niderlag. quem vide.

Sed e iure Stapulae, vide quoque Rosacorb. cap. 85. Pfeil. consil. 190. me, de Maiest. fol. 204. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 62. qu. 4. et 5. et Consil. Marpurg. vol. 4. consil. 18. et 17. item Wertenhagen Rerum publ. Hanseatic. part. 3. cap. 20. fol. 539. et multis seqq. ac Iacob. Marchant. indescript. Flandr. lib. 1. f. 113.

Das ius ein Freye Niderlag zuertheilen, pertinet etiam ad eos, qui absolutam potestatem habentin suos, licet alterius maiestatem comiter observent. Sic Vratislavia, Anno 1511. a Rege Vladislao impetravit Stapulae Ius. Iacob. Schickfus, inn der Schlesischen Chronick. lib. 1. cap. 38. f. 180.

103. Stamm.

Stipes appellatur communis parens, a quo plures descenderunt, sicut Isaac fuit stipes Esau et Iacob; ita quod tantum masculi possint esse de nomine et stipite, feminae enim transeunt ex stipite et nomine, et matrimonio iunguntur ei, qui est de alieno stipite et nomine, vel certe nomen stipitis non obtinet, per tradita Georg. Everhardi tom. 2. cons. 41. num. 14.

Vocato Cippo, qui veniant? vid. Gratian. discept. forens. tom. 5. eiscept. 901. Fusar. de substitution. quaest. 348. 451. et seqq.

104. Stammlehen oder Altvätterlich Lehen.

Feudum ex pacto et providentia dicitur, quando conceditur alicui pro se atque liberis vel descendentibus, seu coniunctis de familia, non facta [orig: factâ] mentione heredum: vulgo appellatur ein Stamm oder Altvätterlich Lehen. Andre. de Isern. incap. 1. num. 3. an agn. vel fil. Anton. Gabriel. in com. opin. lib. 6. tit. de V. S. concl. 3. num. 22. Fichard. vol. 1. consil. 18. numer. 32. Myns. cent. 3. obs. 67. et cent. 4. obs. 2. num. 2. Vulteius definit feudum ex pacto et providentia, in quo succeditur iure sanguinis, secundum dispositionem iuris feudalis. cap. 8. num. 6. Quod feudum a quibusdam familiare dicitur. per l. familiaria. 5. ff. de relig. et sumpt. fun. Bald. in l. cum virum. C. de fideicommiss.

105. Stammgütter.

Stammgüter seyndr, welche der Donator nicht selbsi acquirirt oder erlangt,sondern die von seinen Vorfahren, als Großvarter vnnd dergleichen gewonnen, vnd von derselben ihren Vhrsprung haben. Pertext. Constit. Saxon. 12. part. 2. inpr. Itaque appellatione vocabuli Stambgüter, illa tantum comprehendi videntur, quae ex linea paterna, non vero materna acquisivimus. Etenim allegata Constitutio, avi, minime aviae mentionem facit, cui consentit Constitut. 31. d.part.


page 868, image: s0862

2. ibi: Vnnd dieselben bey dem Geschlecht zuerhalten. Appellatione autem familiae proprie loquendo, agnati tantum veniunt, non etiam et cognati l. pronuntiatio. §. familiae. ubi Dd. ff. de V. S.

Contrarium tamen a Scabinis tam Lipsensibus quam Wittebergensibus pronuntiatum esse, testatur Mollet. lib. 1. semestr. cap. 36. ita ut indistincte pro Stambgüter habeantur, sive ex linea paterna sive materna ad nos perveniant: idque per d. constit. 31. in fin. quae dicit, appellatione der Stambgüter illa debere intelligi, die nichr von Elrern allein,sondern von GroßEltern herkommen, quo vocabulo posteriori, non minus aviam quam avum significari non est dubium. Moller. d. loc. in fin. De iure retractus in Stammgütern, v. Consultat. Constitut. Saxonic. lib. 1. qu. 19. et seqq.

107. Standt- von Spießrecht, Kriegsrecht.

Sic iudicium hastatum criminale, vocant milites. A principio belli, omnes Milites iurare coguntur, quod militarium articulorum transgressores iuste punire, nulli affectui in dulgere, sed ita iudicare velint, ut ius militare praescribit, propria conscientia monet, et Deus, severus iniustitiae vindex exigit. Inde si quis forte contra unum vel alterum militarem articulum peccat, die iuridico statuto, universus convocatur exercitus, vnd wird der Verbrecher dargestellt, vnnd endrlich auff vorgehendes Vrtheyl vnd Recht, durch die Spieß geiager, da vnder dessen alle Fenderich, so gegenwärrig, ihrer Fahnen Spitzenin die Erd stecken, bißdas Vrtheyl ergangen, alsdann erheben sie dieselbe, vnd lassen sie gegen Auffgang der Sonnen fliegen, ist er ein Schütz gewesen, wirdt an die Säule gebunden, vnnd von andern, so gegen der Sonnen tretten, erschossen. Schröder. d. iur. bell. th. ult. in disp. Bas. tom. 5.

Iniudicio Militari Criminali, requiritur Scultetus, Regimenrs Schuldrheiß, qui praestito iuramento, duodecim ut plurimum seligit Adsessores, Iudicii Scribam et viatorem, Gerichtschreiber vnd Welbel, quorum opcra in scribendo et citando utitur; die statuto iudicium punctim ad horam octavam sub dio peragitur, ac ut quilibet excubias sibi destinatas interim, aut si quid aliud sibi coniunctum observet, tympanorum sonitu admonetur; ceteri si iudicio spectandi causa interesse velint, non prohibentur. Concoditur autem tam actori, quam reo, ut quendam ex his duodecim, si velit nominet, qui causae suae patrocinetur; cum hoc secreto deliberat, communicatis Consiliis Advocatus prodit, petitaque venia, velactionem vel exceptionem instituit, testes producit, etc. et ne cuiquam defensio, quae iuris naturalis est, adimatur, nec inauditus morte condemnetur, ter idem repetitur iudicium. His peractis, reus vel absolvitur, velad poenam gladii aut furcae, arboris, etc. de qua per tri duum pendet, numquam tamen ad patibulum, quod vocant commune, condemnatur. Ethoc dicitur Iudicium militare ordinarium. In hastato Criminali Germanis das Spieß Rechr, eodem forte proceditur modo. v. Schröder. d. loc. Et ego ad fin. tract. d arte et iura belli, in tegrum pono processum Iudicii militaris.

Huc pertinet Iudicium statarium, vulgo dan Standr Recht, quod praecipue in causis notoriis locum habet; et sicut duo priora tribus diebus, ita hoc uno tantum instituitur et peragitur. In disem wird keinem Vbelthäter Auffschub,als wie in andern gestarter,sonder wa der Arricul Brieff gebrochen, wird er ohn alle Gnad,an einen Baum gehänckt, vnd die Vrsach seines Todts auff einen Zettel geschriben, vnd auff die Brusi gegen das Hertz geheffr. Si causa capitalis non est, processus variat, vnnd wird dieselbe ein Cammer Rechr genennr. De quibus omnibus, vid. plenius Andr. Reuter. in seiner Kriegs-Ordn. et Obrecht de militar. discip. th. 1174.



page 869, image: s0863

108. Statt, Stattrecht, Stattmauren.

Vocabulum Statt, a Romanis Stativis derivatum esse, notat Iohan. Herold. in Commentar. de Roman. in Rhetia litorali Stationib. cap. 11. atque in usum Germanicae linguae receptum: Romani enim voces suas plerumque abbreviatas scribebant, atque pro Stativa, seu Statione, Syllabam illam STAT. exsculpere solebant. Et haec ut assertionibus multis confirmentur, opus non habent. Pauca enim Municipia reperies, paucas urbes, quae in Statt desinant, quas non contingat esse anti quissimas, Romanorumque incolatu nobilitatas. Sicque Canstadt, pro Castris Stativis usurpamus. Eodem intuitu, Castrum interdum sumitur pro Oppido: quia Castrorum militarium ritu, vallo et fossis oppida claudebantur. Arces autem Castella dicebantur. Lipsius in Lovan, lib. 1. cap. 6

Varias vocabuli Civitatis significationes, vid. apud Ziegler. in proem. §. Civitas. item Werdenhag. Rerump. Hanseaticar. p. 2. fol. 583.

Welcher gestalt von Henrico Aucupe, vtl Stätt in Teutschland gebawet worden, daß auch allweg 8. Bawren einen Burger in der Statt ernähren müssen. Ac item de differentia Burgensium, vid. Albini Meißnische Landte-Chronick titul. 11. fol. 156.

Roma olim Orbis Caput et Imperii, post Constantinopolis, demum Aquisgranum, Ach ist deß Reichs Statt vnnd Königlicher Stul, vid. Histor. Aquisgranens. fol. m. 15. et Petr. de Andlo ac ibi in notis. Freher. fol. 157. ubi ait, quod Aquisgranum ceu praecipua Imperii Francici Sedes, non aliter atque olim Constantinopolis, Nova Roma excitari visa fuerit, etc.

Ius Municipale definitur, quod homines unius Civitatis, sive fori concluserunt, inter sc tenentes, quemadmodum Colonienses circa Rhenum Ius Caroli confirmatum habent, Weichbild. artic. 1. Germanica versio ita habet: Marcktrecht ist diß, daß die Marcktleuthe hievor bey den alten gezeiten vnder einander gesetzt haben, von jhr selbst Willkuhr. Von alter Gewonheit nach Carols Recht, als die von Cöln vber Rhein, die von Magdeburg vnd andere gute Stätt. Ubi glossa annotat, es haiß darumb Statt Recht, daß es ein jegkliche Statt selbs Willkorte von Göttlicher Anweisung, nach jhrem gutduncken, vnnd solch Recht haißt ein Willkor Recht. Marcktrecht, daß die Marcktleuthe vnder sich gesetzt haben. Stattrecht ist das, dz einer Stattvolck vnder sich selbst Willkorte, daß sie begunten zusammen bawen. Ex quibus constat. Marck Recht, Statt-Recht, Willkuhr vnd Weichbild Synonyma esse. Griphiander de weichbil. c. 77. num. 7. et seqq.

Olim Statt Recht dabant etiam Comites, ut colligere licet ex Crusio paralipom. annal. Suevicar. fol. 37.

In Imperio Romano, secundum modernum Statum, potestas loco alicui spiritum et vitam, seu Ius Civitatis Statt-Recht, conferendi: soli Imperatori, tamquam regale Maius competit, (si et Marcktrecht plerumque in feudum datur.) arg. l. un. C. de metropol. Obrecht. de regel. t. 8. concl. 188. et seq. Matth. Steph. de Iurisd. lib. 2. p. 1. c. 1. membr. 2. num 114. Clapmar. de arcan. Rerump. lib. 1. cap. 20. in fin. Et hac de re illustre refertur exemplum Maximiliani I. Imper. qui Alberto Comiti Mansfeldensi, vicum quendam Iure Civitatis donare sibi praesumenti, An. 1514. hisce verbis inhibuit: Wann nun dir, noch jemandt andern gezimbt, Statt-Recht oder anders, daß der Hohen Obrigkeit anhängt, sonder Erlaubnuß auffzurichten, so befehlen, etc. Brunning. de var. univers. specieb. Dn. Ioachim. Cluten. rer. quot concl. 22. lit. D. vid. Dn. Crus. lib. 5. p. 3. fol. 264. et me de iure Maiestat. fol. 205. Quod in tantum verum est, ut si quis absque Imperatoris consensu, ad minimum tacito, Valasc. in l. Imperium. num. 13. de Iurisd. Civitatem constituerit, ea nec Civitas revera sit, nec iura Civitatis usurparc possit. Natt. cons. 636. num. 100. De Privilegiis newer Stätt, vid. Privilegia der Statt Manhaimb.



page 870, image: s0864

Notandum hic est, Ius Civitatis (Statt Recht) differre a Iure Civilitatis (Burger Recht) quod non est de reservatis Principis, sed eius concessio, Senatibus et Magistratibus Civitatum ordinarie competit. Lancell. Conrad. in templ. omn. Iud. lib. 1. cap. 1. §. 4. verb. Civilitatem. num. 3. Petra de potest princ. cap. 15. num. 1. et in eo Princeps Civibus non potest praeiudicare. Ego de Universit. fol. 258.

Ius Civitatis non importat merum et mixtum Imperium, sed tantum modo territorium, et quandam Iurisdicitonem, l. pupillus. §. territerium. et ibi not. ff. de V. Sig. Petr. de Anchoran. in c. ubi periculum. §. porro. num. 2. de elect. in 6. Ego de iure universit. fol. 256. Et territorium dicitur tam in terra, quam in aqua. vid. Georg. Everhard. vol. 1. cons. 12. num. 6.

ADDITIO.

Sub Romano Imperio Civitates Curiam seu Senatum, Duumviros seu Magistratus Municipales et Defensores plebis, oppida autem Defensores tantum, qui hodie quibusdam in locis haimbürgen vocantur, habebant. Ac in Civitatib. quae Curiam et Magistratus habebant, publicatio et insinuatio actorum fiebat. vid. Bignon, in notis ad Marculphi Formulare. fol. 582.] Ioh. Iacob. Speid. V. I. Lic.

Differunt Urbs et Civitas. Nam urbs, aedificia ipsa intra moenia consistentia, denotat: ab urvo, id est, aratri parte illa, quae incurva inspicitur, qua [orig: quâ] signabantur ipsa moenia, deducta voce: Civitas autem hominum, eorundem que Civium congregationem designat. Bart. et alii communiter, in l. Civitas. ff. si cert. pet. et in l. pupillum. §. urbs. ff. de V. S. Quorum nominum differentiam etiam animadvertit Cicero, cum alicubi pro Sextio inquit: Cum conventicula hominum, quas postea Civitates nominaverunt; tum domicilia coniuncta, quas urbes dicimus. Ego in praecognit. politic. fol. 39.

An Civitas possit in stituere collectam vel vectigal? vide Menoch. cons. 1201,

Daß zu Zeiten auß Clöstern auch Stätt erwachsen, bezeuger Crusius in annalib. da er von der Statt Thonawert also schreibet: daß Thonawert zur Zeit der Graffen von Dillingem, kein Statt, sondern allein etliche Fischerhäußlein an der Thonaw gewest, allda Huipoldus II. Graff zu Dillingen, das Schlost wert auff den Felsen, vmb das Jhar 908. gebawet, bewohnet, vnd als sein Successor Manigoldus vmb das Jahr 1040. das H. Creutz (davon das Closter den Namen) vom Griechischen Kayser gebracht, auch seiner Schwester Irmentraut ein Jungksraw Closter in das Schloß verordnet, ist dasselbig hernach mit Benedictiner Ordens Religiosen besetzt. Vnnd volgendts von Kayser Hainrichen dem sechsten, vmb das Jahr 1194. Wert zu einer Statt gemacht. vid. Thonawertische nothwendige Erinnerung. part. 1. fol. 20.

Quomodo autem Civitas a Castello, Vico, etc. differat? vide Marcellum Donatum, in dilucidationib. fol. 150.

Olim in Imperio tempore Caroli M. tantum XXI. Civitates Metropoles erant in Imperio, v. Sleidan. d. 4. Monarch. fol. m. 329.

Fürsten Stätt an possint punite Principum Ministros? Constitut. Adolphi Imp. cum Commentar. Freheri. §. 3.

An muros transiliens, mortis paena sit afficiendus, dixi in tract. de iure rer. item in delibat. Iur. zu Cöln, wirdt der, so die Statmaur vnd Vestung vbersteiget, offentlich gerichter. Cölnische Statuta. part. ult. lit. 1. ult. fol. 56.

109. Statt-Richter.

li dicuntur, qui omnem omnino iurisdictionem in Civitate vel Oppido aliquo, cui praesunt, exercent. Mynsing. resp. 3. num. 11. et 14. decad. 13. Exnominis etenim appellatione, regulariter rem ipsam iudicamus: praesertim, cum nomina communem loquendi usum ostendant, l. Labeo. ff. de sup. leg.

110. Stätt-Steür.

Mos fuit antiquus, et a primis nostris Regibus introductus, ut Regibus et Imperatoribus, qui Germaniae imperabant, quotannis munera quaedam certa et ordinaria ab immediatis Imperii


page 871, image: s0865

Ordinibus, maximis, medioximis et infimis, qua sacris, qua profanis, in publicis et generalibus Comitiis praesentarentur: quorum quaedam tributa a devictis gentibus, alia precaria a liberis, vel uti Civibus, pro cuiusque Regionis genio et ingenio offerebantur. Cuius rei vestigia quaedam remanent in annuis Civitatum Imperialium collectis, vulgo Stätt Steur dictis, quae Imperatori nostro hodieque solent pensitari, et quarum occasi one ipsaemet Civitates annuas illas praestationes, quas a suis Civibus pro fortunarum modo ac conditione singulatim exigunt, et Steuras vocant, introduxerunt. vide Dn. Goldast. de Bohemiae lib. 2. cap. 11.

111. Statt Vogtey.

Verba haec in Instrumento emptionis, venditionis posita, verlaufft die Statt Vogtey N. mit Gericht, aller Gerechtigkeit vnnd Zugehörde, quid importent? consulendo respondit Virgil. Pingizer. decad. Consilior. consil. 1. per tot.

112. Sterbende.

Agonizantes qui, et quando quis in articulo mortis constitutus dicatur, vid. Paul. Zachiam. quaest. Medicolegal. lib. 2. tit. 1. quaest. 19. ubi num. 14. ait, quod agonizantes a positis in mortis articulo non differant, nisi secundum maius aut minus temporis spatium, quo a morte distant: nam ante dicimus aegrum in mortis articulo esse constitutum, mox animam ipso agente, et morti magis vicinante, agonizantem vocamus, etc.

113. Statuten.

De Statutis quaedam commentatus sum, adl. 9. ff. de lust. et iur. et in disput. 3. ad Statutum Wirt. quaedam etiam habentur. Vide etiam Syllogen Iohan. Iacob. Speudelii. verb. Statutum. p. 1. et 2. et late Tusch. pract. conclus. lit. S.

114. Steür Satzung.

Collecta est contributio publica, pro Rei publicae commodo vel necessitare, a Magistratu indicta: Germanice Steür, Satzung, Hiffgelt, Anlag, Beth. Sane quod est iuris auctoribus contributio, in l. sine herede. 32. §. Lucius. ff de administ. et pericul. Tutor. Id collecta hodie ex consuetudine appellatur. Heig. quaest. 17. num. 29. part. 1. Vocatur et alio nomine Collatio. l. si pendentes. 27. §. 3. ff. de usufr. Appellatur item Indictio. tot. tit. C. de Indict. itemque tributum. l. ult. §. Divus. 7. ff. de censib. Alicubi etiam Steura vocatur Berna, unde dicitur einen Behrenanlegen. Andr. Knichen. de Sax. non provoc. iur. cap. 5. n. 335. et seq. Dn. Collega Bocer. tract. de collect. cap. 1. num. 2. Sed fallitur Knichen. dann ein Beeren anlegen, est Schulden machen, deren exactores hernach anfangen zubrummen.

Collecta autem vel est ordinaria, ut tributum Jährlich Burgerliche Beth: oder Steüren, vel est extraordinaria, et vocatur Schatzung.

Ob die vom Adel, jhre, in den Fürstenthumben, gelegne Güter, wie andere, zuversteüren schuldig? vide Bidembach, quaest. 18.

Ob ein Fürst Adeliche Güter, Häuser, Gärten, weinberg, aecker, wisen, so in seinem Land gelegen, oder hingegen einer vom Adel, da eines Fürsten Vnderthan bey jhme Güter kauffen, seines Gefallens, wie andere bürgerliche Güter besteüren, oder auff verwaigern, solche aufflösen könde. vide Bidembach. quaest. 19.

An Nobiles de bonis, quae a Rusticis acceperunt, die Nüfen-Landes, welche die vom Adel in wenig Jahren von Bawren an sich, vnd zu den Lehengütern gebracht, aliquid contribuere teneantur; Et teneri, docet Modestinus Pistoris, qui consil. 9. num. 49. in haec verba notabilia scribit: wann solche newerkauffte Hüfen-Landes, nit zu Rittergüter gemacht, auch keine sonderliche Ritterdienste darauff geschlagen, daß die vom Adel von denselben, so wol als von den andern jhren Gütern, die sie nicht verdienen dörffen, gemaine Steür vnd Anlagen, vnnd sonderlich dise, so zu erhaltung deß gemainen Landfridens angelegt, daran denen


page 872, image: s0866

vom Adel nicht weniger, dann den Stätten gelegem, zuerlegen schuldig In simili, si Nobiles emunt Bona Rusticorum, Bauren Güeter, ea nihilominus servitiis et oneribus manent obnoxia, et non minus ab emptore Nobili, quam a Rustico praestanda sunt. Cum et Ecclesia emptrix (quae alias valde privilegiata est) hoc facere teneatur. cap. si tributum. 11. quaest. 1. cap. Tributa. 23. quaest. 8. Quia etiam dum sentiunt commodum, nec esse quoque est, ut sentiant incommodum. Cum igitur Nobiles participes sint commodorum communitatis, aller gemeinen Recht vnnd Nutzungen, aequum est, eos non respuere servitia, maxime vicina, Nachbaur Dienst, gemeine Dienst. Natta. consil. 460. num. 16. Cravetta consil. 642. num. 4. Menoch. consil. 444. num. 22.

Ius collectandi quidam adscribunt mero imperio, quod tamen non obtinuit in causa [orig: causâ] Speyr contra Speyr, Teutschmaister, contra Heilbronn. Alii et forte rectius, quia commodum pecuniarium spectat, mixto imperio adscribunt. Camerales tenent pro singulari iure regali, nihil commune habens cum iurisdictionalibus, per cap. un. quae fint regal. et l. cum satis. §. caveant C. de agricol. et cens. per quae iura hoc deductum fuit in causa [orig: causâ] Wangen contra alle Borcken zu Labis, de quo tamen subtiliter pluribus disputari posset. Du. Rutger. Ruland. decis. iuris controv. qu. 11.

Collectae ab eo, qui regalia et sublimem iuris dictionem, vulgo die Lands-Obrigkeit hat, recte imponuntur atque exiguntur. Andr. Knichen. de iure territ. et sublim. potest. cap 3. nu. 209. et seq. Matth. Steph. lib. 2. de iurisdict. cap. 2. n. 115. Puta ab Imperatore, ad publicam totius Imperii utilitatem. l. un. C. de superindict.

Wann das Eigenthumb eines Hofs frey ist, weiles Geistlichen oder vom Adel zugehört; So kan doch der Emphyteuta oder Colonus, als ein Burger bestewret werden, ratione scilicet utilis sui dominii. Marta, de iurisdict. part. 4. cent. 1. cas. 13. vide Caevall. quaest. pract. 726.

Villa vel vicus, illi Civitati subicitur, cui tributa persolvit, arg. §. si quis igitur. auth. quib, mod. nat. effic. per quem text. Bald. cons. 61. col. 3. part. 2. docet, Civitates esse in posse ssione et proprietate Villarum et Castrorum, a quibus accipiuns collectionem; allegans etiam textum, in l. forma. 4. §. is vero. 2. C. de natur. lib. Zas. consil. 16. num. 3. Hinc solutio census, ordinariam Superioritatis Iurisdictionem arguit; et probat, Villam esse de territorio eius, cui exhibetur, ut multis adstruit Knichen. de iure territor. cap. 3. nume. 310. et seqq. multis. Ita etiam gabella Cauponaria, quae potulentorum nomine penditur, Vmbgelt vulgo, solvitur in recognitionem superioritatis, et subiectionis tessera reputatur. Knichen. d. cap. 3. num. 331. nisi moribus aliud introductum, et talis gabella ad bassam iurisdictionem solum pertinere deprehen datur: per tradita Gylman. rer. iud. lib. 1. dedec. 37. num. 26. §. quod ad. fol. 535. et Symphor. tom. 1. part. 1. tit. 2 fol. 99. inpr.

Sed de Collectis Disp. Casp. Kloki. in vol. 1 Basil. item Thomatum Wintzler, et Dn. D. Bocer. d. collectis. Florez Diez de Mena. lib 2. var. quaest. per tot. me in tr. de iure Maitst. et tr. d. aerario.

Petr. de Ubaldis. Mundii disp. sing. Consil. Argentoratens. tom. 1. fol. 85. et f. 220. item fol. 39. Consil. Marpurg. vol. 4. consil. 16. Sesse. deeis. 7. et dec. 129.

De Collectis extra territorium, me in Consiliis, et Consil. Argentoratens. vol 2. consil. 61.

115. Stieffmutter.

No vercae odio praesumuntur habere filios mariti, privignos suos, Tiber. Decian. vol. 1. resp. 49 num. 2. Paucae enim inveniuntur, quae filiali amore privignos ita prosequuntur, ut de Livia Ocellina scribit Sueton. in Galba cap 3. et 4. quae Galbam privignum adoptavit, et heredem instituit. Hinc etiam Novercale odium in proverbium abiit, propterea quod Novercis omnibus innatum sit fatale quoddam et irre conciliabile odium in privignos, id quod eleganter indicat epigramma sequens:

Exiguo lapidi puer adsit serta Novercae Mutuasse ut vitam, sic ratusingenium.
At puerum exstinguit tumulo haec illapsa novercae
Privigni exanimem vel tumulum fugite.

Euripides in Alcide:

Hostis noverca ante natis liberis
Nihiloque mitior nocente vipera.



page 873, image: s0867

Vid. Bullae. consil. 6. quaest. 8. in quaestione, an filius apud patrem superinducentem novercam, vel apud aviam alendus et educandus sit? Ioh. Iac. Sp. V. I. L.

116. Stifftung.

In einem alten Stifft Brieff, de An. 1115. seyndt folgende Wort zufinden: Placuit etiam huic testamento inseri, ut ab illa die, qua [orig: quâ] facta est haec traditio, nec ipse Luitfridus, nec aliquis Parentum suorum, aut aliquis Principum saecularium, non Comes quisquam, nec Pontifex Spirensis et alius quis temere invaderet, et possideret easdem res Servorum Dei, in N. N. commorantium, et hoc per Deum et omnes sanctos eius, et per tremendi iudicii diem contestatus est, et intime rogavit, ne aliquis praedictas res et distrahat aut minuat, non procambiat, non beneficiet inde aliquid, (id est, feudum det) non aliquem Praelatum, circa voluntatem eorum, super idem praedium constituat. Si quis forte, quod absit, et quidem per Dei misericordiam et patrocinia S. Greg. et omnium Sanctorum evenire non aestimo, et ex propinquis aut extraneis, et ex qualibet conditione sive potestate, qualicumque calliditate contra hoc testamentum, quod pro Dei omnipotentis amore, ac veneratione S. Greg. et omnium Sanctorum sanxit, aliquam concussionem in ferre temptaverit: primum quidem iram Dei omnipotentis in currat, auferatque Deus illius memoriam de terra viventium, et deleat nomen eius de libro vitae, nisi resipuerit, fiatque pars illius cum his, qui dixerunt Domino, Domine recede a nobis, et cum Dathan et Abiron, quos terra aperto ore deglutivit, et vivos infernus absorbuit, et perennem incurrat damnationem, sociusque Iudae proditoris effectus, aeternis cruciatibus retrusus teneatur. Aliud exemplum vid. in Testamento S. Remigii in Codice Donation. Aub. Miraei fol. 11. add. Scriban. Origin. fol. 62. et Documenta Rediviva Monasterior. in Würtemberg. Ex hisce patescit, quam non recte faciantii, qui bona Ecclesiastica profanant, et ad alios usus insumunt.

Qua [orig: Quâ] de re etiam Petreius de Monasteriis fol. praesertim 56. quaedam habet, et ego quoque monui, in tr. d. Maiest. Ecclesiast.

De suppressione Canonicorum in den Stifftern, vid. Concil. Tridentin. Sess. 24. cap. 15. Daß man die alte Stifftungen nicht abgehen, sondern selbige erhalten solle, exstat discurs. singul. quod et docet Petrei. d loc. fol. 56.

116. Stifft, Adenliche Stiffter.

De Coenobiis nobilitati Hollandicae destinatis, vid. Hadrian. Iunii Bataviam cap. 20. fol. 342. et seqq.

117. Strandrecht.

Vide me in Politic. aliquot locis, maxime intract. d. Iure rer. et Iurib. Maiestatis. Peinl. Halsger. Ordn. Caroli V. ad fin. ubi de pravis consuetudinib. et Samuel Brunnen in seinen Schiffarten, ubi attestatur, das solches Recht in Hispanien noch gebräuchig. Albert. Stadens. in Chronic. f. 153. et seq. et supra v. Grundruhr Rechr. Hocque ius in Graecia usitatum refert Paul. Venetus. lib. 3. cap. 33.

118. Straff.

De variis suppliciorum generibus, agit Camerar. meditat. historic centur. 1. cap. 87. et de paena talionis. ibid. cap. 99. et centur. 2. cap. 79. de poenis brutorum.

De necessitate paenarum ita eleg. Ioh. Sarisberiensis. Epist. 33. Multorum excessibus viam aperit, qui subiectorum dissimulatis erroribus eis praestat audaciam delinquendi. v. me. tr. depoenis. apr.

Poenae humanis legibus iuste irrogatae, quasi ab ipso Deo infligi censentur, eamque teste Corn. Agrippa, lib. 3. de occulta Philos. cap. 41. nulli Deum remittere, dicunt Haebreorum Magistri. Unde tradidit Conventus Ezechiae, quod post dirutam sanctuarii domum, licet nullus iudiciariae exsecutionis superfuisset ordo, tamen quadrifaria suppliciorum genera, quibus condemnari solebant, neminem mortis reum sine retaliatione evasisse: nam qui lapidibus mortem promeruerat, is dispensante


page 874, image: s0868

Deo, aut tecto praecipitabatur, aut a feris conculcabatur, aut ruina aut casu obruebatur: qui vero meruisset ignem, hic aut incendio absumebatur, aut venenato morsu, aut serpentis ictu, aut toxico vitam finivit: qui autem gladio interiturus fuisset, aut Imperii violentia, aut populi tumultu, aut factione, aut praedonum insidiis trucidabatur: qui laqueo suspendendus erat, aut aquarum vortice suffocabatur, aut alia quavis strangulatoria lue exstingucbatur, Et hac doctrinae ratione etiam magnus ille Origenes enarrandum censuit illud Christi Evangelium: Qui gladio ferit, gladio peribit. Quin et Ethnici Philosophi eiusmodi relationis ordinem Adastriam esse pronuntiarunt, videlicet divinarum legum inevitabilem potestatem, qua futuris circuitibus rependatur unicuique pro ratione, et meritis vitae prioris, ut qui iniuste dominabatur in vita priore, vita alia in servilem relabatur statum: qui manus sanguine polluerit, talionem subire cogatur; qui bestialem vixerit vitam, in brutale corpus revolutus praecipitetur. Adde Anton. de Balingen, in solatio afflictorum. sect. 4. c. 13. ubi ex Medina, de satispassione eorum, qui puniuntur, quaedam tractat; qui idem sect. 6. cap. 5. etc. de utilitate poenarum disserit, et inter alia ait: Non praestantiorem fere esse Magistratum ullum insipientium, quam publicam aliquam de sceleratis vindictam, multorum series saeculorum plus satis demonstravit. Quid enim clamant aliud inter flagella scelerati, quam ut a nefaria vita resipiscant mortales, discantque ne iisdem subiciantur poenis atque ipsi, vitam ex virtute instituere. Quam eorum vocem si minus audimus, deteriores sane sumus ethnicis ipsis, quorum aures inter gemitus crepitusque plagarum vox illa feriebat. Testis Virgilianus ille Phlegas, de quo Princeps Poetarum, lib. 6. Aeneid.

Phlegiasque miserrimus omnes
Admonet, et magna testatur voce per umbras,
Discite Iustitiam moniti, et non temnere Divos.

119.Streiffen.

Dominus territorii, qui guidagium, das Glaid Gelt accipit, tenetur indagere, persequi et conquirere securitatis viarum maris et fluminum infestatores. l. 13. ff. de offic Praesid. quod vocamus das Straiffen, quandoque ubi magna est latronum colluvies, integra alere agmina, quae in eos excurrunt, vulgo straiffende Rotten, nonnumquam et precia iis comprehenden dis imponet: item in mari et in fluminibus habere naves exploratorias et excursorias, Außlager Schiff, securitatem maris et fluminum explorantes, tutan tesque et mare et flumina a malis hominibus purgantes. Item die Verordnung zuthun, wann jemandt auff der Strassen angegriffen vnd beschädigt würdt, daß an die Glock geschlagen, vnd die Amptleuth vnd Vnderthanen, so sie das ermahnet vnnd gewahr worden, dem Thäter nacheylen, damit derselbe zuhanden gebracht, vnd den Beschädigten das jhrig erstattet werde. Item, sich mit den Benachtbarten zuvergleichen, daß sie zuhülff kommen, welches dann eine Obrigkeit der andern, deßgleichen die nächst geseßne Vnderthanen zuthun schuldig. Reiche Abschid. de An. 1548. §. Ferrner, et de A. 1559. §. Waferrn aber, etc.

120. Streng, oder Gestrenge.

Nobiles insigniuntur praeeminentibus titulis quibusdam, prae aliis plebeis: dicuntur enim alii Generosi, alii Nobilissimi et Strenui, Edle, Streng, seu Gestrenge, secundum Latinorum Strenuum: Graecorum strhne/a, quorum alterum fortitudinem, et ad res gerendas promptitudinem: alterum magnum quid acutum ac manifestum significat. Solent tamen et debent non indistincte omnes Strenui, sive Gestreng indigitari. Sed illi praesertim, qui sunt ex maiori et praeclariori prosapia et familia: vel alias in officiis, dignitatem annexam habentibus constituti sunt, ut sunt in Germania Locum tenentes Principum, Statthalter; Item Praefecti Aulae, Hofmaister,


page 875, image: s0869

Marescalli et Cancellarii Principum. Matth. Stephani. tr. de Nobilitate cap. 6. n. 15. Hisce convenienter Angli Streng, sumunt pro potestate.

122. Strengrecht.

An summum ius, summa iniuria? vid. Iacob. Martini disput. illustr. centur. 1. disputat. 2. quaest 9.

123. Student.

De Privilegiis Studiosorum, vide Arum. vol. 4. discurs. 33. seq. aliosque, qui ad Auth. habita C. ne filius pro patre. scripserunt, et Horat, Lutium ac Rebuff. de Privileg. Studioser. adde me. tr. d. Academ.

ADDITIO.

De favore studiorum, vid. Dn. Wilhelm. Anton. in tract. d. literis morator. fol. m. 223. quod non studentes, non gaudeant privilegiis, docet Tiraquell. in tract. cessante causae. lit. P. num. 213. etc.

Quaeritur, an studiosi vigore Constitution. Friderici in auth. habita. C. ne filius pro patre. exempti sint a iure migrationis, vulgo von dem Abzug jhrer Güter? quae quaestio in Consiliis Argentoratensib. tom. 2. consil. 47. qu. 3. tractatur, ac num. 78. ita concluditur: Daher erscheine, daß der Studiosen Verlassenschafften, wann sie nach jhrem Absterben angetretten werden, der Schul Freyheit nit mehr fähig, derowegen die Erben sich billicher weiß, deß Abzugs nit zubeklagen oder zubeschwären haben. Quia tum temporis bona sunt principaliter in consideratione, non persona: ergo non debent gaudere Privilegio personae, amplius non exsistentis in rerum materia.

Secus esset, si Doctor, Magister aut Studiosus post cursum studiorum suorum absolutum, alio commigrare vellet. Nam in co casu videretur parum aequum esse, si persona universitatis, ut vocant, cogeretur non de bonis antea Reip, obnoxiis aut affectis, quae transeunt suapte natura cum onete, sed de bonis aliunde allatis aut sua industria [orig: industriâ] quaesitis ius migrationis persolvere. Tunc enim persona principaliter considemptur, et non bona, etc.

Apud Sinas studtren auch die Bawren, darvmb seynd sie gescheid, vnd der Künsten fähig, Literae Chinens. d. A. 21. in 4. fol. m. 124.] lehan. Iacob. Speid. V. I, Lie.

De sumptibus Studiorum. v. Christian. Cremberg. tract. sing.

An Studiorum sumptus filius conferre ten eatur, vide Dassel. cons. 38. lib. 1.

124. Stumm vnd Taube.

De mutis et surdis, scitu digna habet Paul. Zachias. Quaestion. medico Legal. lib. 2. tit. 1.

125. Stund.

Duo genera horarum sunt, unum temporalium, quas Graeci kairikar vocant, quae ex solis progressu vel regressu supra nostrum haemisphaerium incrementum vel decrementum capiunt: nam Brumae tempore diurhae brevissimae, nocturnae longissimae sunt. Solstitio autem aestivo contra, noctis horae brevissimae, naturalis diei longissimae sunt. Polletus. in hist. fori Romani. lib. 1. cap. 9. fol. 80. n. 6. quem vide. item Alb. Gentil. d. divers. tempor. appellat. cap. 6.

Alterum genus est aequinoctialium horarum, quas Graeci i)s1hmeirna\st dicunt, quibus nunc passim utuntur in automatis et aliis Sciothericis nostris horologiis, quando diem civilem quemlibet, in viginti quatuor aequales partes dividimus, nulla [orig: nullâ] ratione habita [orig: habitâ] diei artificialis sive naturalis. Idem Polletus. d. loc.

De lege horarum, vide Polletum. fol. 93. ac de horis in genere multa habet Caspar Barthius. adversarior. in Indic.

126. Summa.

Appellatio Summae, intelligenda est de nummo, sive pecunia nurnerata, ut tradit Iacob Thoming. decis. 19. num. 15. l. si servus plurium. fin. de leg. 1.

127. Summarischer Proceß.

De iudicio et processu summario, vide Matth. Stephani, de officio Iudicis. lib 5. cap. 2. Calam. d. modo articulandi gloss. 3. fol. 51. etc.

Sciendum hic est, sum mariam cognitionem dupliciter in iure intelligi solere: uno modo, respectu ordinis, quando nimirum proceditur de plano, sineque strepitu, figurave iudicii,


page 876, image: s0870

ubi neque libello, neque litis contestatione opus est, feriarum ob necessitates hominum con stitutarum solennitas non attenditur, dilationes, exceptiones, appellationes dilatoriae ac frustratoriae, non admittuntur, Gail. 1. obs. 78. num. 4. Altero modo summaria cognitio appellatur separatim, solius probationis respectu, quando videlicet semiplenae probationes, praesumptiones et indicia sufficiunt, praesertim, si agatur de re modici praeiudicii. vide Stephan. d. loc. num. 3. etc.

Summus Princeps summaric procedere potest, ita tamen, ut naturalis processus observetur, vide omnino Morlam, in emporio Iuris. quaest. 2. tit. 2. Aliquando etiam ab exsecutione incipere licet, vide me, de iure Maiestatis. fol. 163. Sed hoc non permittitur, nisi in notoriis, et ubi propter potentiam rei, non conceditur, processum observare, alias si per eiusmodi processum ex abrupto aliquis condemnetur, iustitia prostituitur, vide me, de appellationib. cap. 2. n. 18. fol. 68. et seq.

Ac etiam, quando summo Principe aliquis condemnatus, appellare non potest; tamen sententia non praecipitanter est exsequenda, l. sivindicare. 20. C. de poen. Graeven.. 2. conclus. 110. Ego de appellat. cap. 2. num. 12.

In Curiis supremis, non tam apices iuris, et rigor processus, quam iustitia notoria consideratur, Innocent. in c. de causis. de re iudicat. Bertrand. consil. 6. Rosenth. cap. 10. conclus. 32. num. 70. Ego de appellat. c. 2. num. 22. At vero in Camera Clausulae sulutares in Supplicationibus per iudicem non sunt attendendae. Ordinat. part. 1. tit. 22. §. wiewol. in additionibus.

127. Supplication, Supplications Proceß.

De modo et Processu Supplicationis ac quando eo uti liceat? supra in Consilio quodam verb. Lehen subiuncto quaest. 3. et 4. dictum fuit.

128. Suspension.

ADDITIO.

Suspensio in materia de Censuris, sumitur pro poena Ecclesiastica, qua ita quis prohibetur exercere ordinis actus, ut si contra faciat, irregularitatem incurrat, ac definitur, quod sit Ecclesiastica censura, qua Clericus usu privatur beneficii Ecclesiastici aut officii. Est quintuplex: nam si matertae ratio habeatur, alia est ab officio, alia a beneficio; si causae, propter quem fertur, alia fertur in vindictam criminis, alia in contumaciam; si spectetur eius efficacia, alia suspendit in totum ab officio et beneficio, alia in parte ab altero illorum, alia, ab officio in totum vel beneficio, alia in parte tantum, ut ab officio Ordinis, non Iurisdictionis. Si consideretur eius duratio, alia indefinita est, alia determinata, alia perpetua positive. Si denique eius cessatio attendatur, alia solo temporis lapsu cessat, alia per exercitium, vel omissionem alicuius actionis, alia per solam absolutionem. Ex his suspensio simpliciter lata, suspensionem ab officio et beneficio comprehendit, nisi ex circumstantibus verbis aliqua colligatur restrictio. Ac differt suspensio a depositione: quia illa iure ordinario remissibilis est, non haee: illa si sit ab officio vel beneficio, nec munere nec beneficio privat; at depositio et munere et beneficio ipso privat vid. Vorburg, in paratitl. uni versi iuris Canon. fol. 279. et muliis seqq. ubi materiam suspensionis late tractat.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

129. Synagog.

De Synagogis Iudaeorum, vid. Becani analog. cap. 6. et c. 12. etc.

130. Syndicat.

De Syndicatu vid. tractat absolut. Paridis de Puteo. Tusch. pract. conclus. lit. S. verb. Syndicatus, et Guyon. divers. Lecons tom. 1. fol. 696 etc.

131 Synodus.

De Synodo Dicaesana, vid. tract. singul. Henrici de Bottis. Statuta Synodalia fol. 215.



page 877, image: s0871

ADDITIO.

Antiquissima est in Ecclesia Conciliorum congregatio per longos servata annos: caepit namque Apostolorum tempore, ut colligitur ex illo celebri Concilio Hierosolymitano ab Apostolis congregato, de quo fit mentio. in c. porro. 66. distinct. Et si Concilium est generale, Synodus vocatur Episcoporum, c. sancta romana. 15. dist. c. satis evidenter. 96. distinct. Barbosa in remiss. ad Concil. Tridentin. Sess. 2. n. 3. Eo quod in eo totius Ecclesiae Episcopi congregantur, et omnes Patriarchae, Primates, Archiepiscopi, et etiam sanctae R. E. Cardinales, Abbates, Ordinum Generales, Senatores Rotae, Principum Saecularium Legati, Oratores, etc. vid. Alzedo de praecellentia Episcopal. dignitatis. cap. d. Concilior. general. et Synodal. congregat. fol. 172. et seqq.

Tenentur etiam Episcopi non solum vocati ad Concilium ire sed et quotannis, vel quando ipsis conveniens, necessarium visum fuerit, Concilium Synodale congregare, pro moribus moderandis, et excessibus corrigendis, Concil. Tridentin. de reform. Sess. 24. cap. 2. Tempus autem praecipuum ad Synodum congregandum, est post tertiam hebdomadam Paschae, vel ante dies quadragesimae, ut omnibus (si quae sunt) simultatibus amputatis, mundum ieiunium et sollenne Deo possit offerri, c. habeatur. c. propter Ecclesiasticas 18. distinct. Alzedo. d. loc. num. 25. et seqq.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

1. Tachrinnen.

Der die Rinnen trägt, ist von dem Costen deß legens befreyet. Onus enim deß tragens, quo alter caret, et fere numquam sine in commodo est, ab onere impensarum excusat. Et quod in Statutis vel alibi inveniri potest, eiusmodi sumptus debere esse communes, exaequitate ita est intelligendum, wann dergleichen Tachrinnen zwischen beeden Häusern seynd, vnnd einem sovil als dem andern Schaden thunkönnen.

2. Tag.

Dies in iure quinque modis (contra Acatum qui in l. 2. § cuiusque diei. ff. d. V. S. triplicem tantum ponit) diversimode accipitur.

(1.) Est Naturalis, habens 24. horas, incipiens a media nocte, et altera media nocte finiens, more Romanorum, ex Macrobio Iason. in l. more Romano, in princ. de fer.

(2.) Artificialis, qui tantum comprehendit lucem a mane ad vesperas, et si quando [orig: quandô] Sol est super terram. c. si perfodiens. de homicid. horis duodecim constabat. Unde Salvator noster, Iohan. 11. Nonne, inquit, duodecim sunt horae diei.

(3.) Est Legalis, seu emergens, qui computatur praecise de momento ad momentum. l. 3. §. minorem ff. de minorib.

(4.) Appellatur Conventionalis, secun dum quod partes conveniunt, quia ex conventione partium contractus vim habent. l. contractus. d. R. I. l. 1. §. si convenerit. deposit. qui in dubio aliter per partes non declaratus, est horarum 24. et sic naturalis. l. eum qui certar. ff. d. V. Oblig.

(5.) Et ultimus, est dies Ecclesiasticus, qui diversi mode incipit, ut prosequitut late Iason. d. loc.

In Instrumentis publicis requiritur, ut dies semper apponatur. per auth. ut praep. nom. l. optimam. C. de contr. stipul. l. 1. G. de apoch. public. ut et in beneficiis Principum. l. si quae beneficia. C. de divers. rescript.

Sed in privatis Instrumentis et Epistolis dies non est necessarius, per l. lex vectigali. 31. ff. de pign. et hypoth. l Publia. ff. depositi. Bald. inrubr. C. de fide Instrum. col. pen. Sic in Instrumentis privatis non requiritur scribentis subscriptio l. cum antiquitas, ibi Paul. de Castro. Cod. de testament. contra tamen in Notariorum Instrumentis obtinet. auth. de tabellion.

In Mercatorum rationibus sive Calendariis dies etiam est necessarius. l. praetor. §. si initium. ff. de edend.

In testibus etiam non est dies aut consul ad liqui dum exquirendus, sed sufficit testari, se meminisse actum id, de quo quaeritur. l. 11. §. idem Labeo. de aq. pluv. arc. et ibi Bart. cui consequens est, ut si interrogatus de die testis, responderit, se non recordari, tamen probei Bart. adl. librarius. ff. de R. I.



page 878, image: s0872

De dierum appellationib. dimensione item ac distributione, vid. Robert. 1. cap. 1. Alber. Gentil. de divers. tempor. appellat. cap. 5. et Brisson. ad tit. C. de Spectaculis.

3. Tag-vnd Lidlöhner.

Mer cenariorum et famulorum appellatione cum quaeritur, an mercedis nomine Privilegium ipsis detur inter Creditores, continentur illi, qui in aedibus Domini commorantur, vel qui ad annum conducti sunt, vel qui ad tempus pane et aqua ipsius utuntur, ut sunt omnes omnino famuli, servi operarii, ancillae et similes, als da seynd Rauffgesellen, Haußknecht, Dienstbotten, gemeine Fuhrleut, Gutscher, Tag- vnd Lidlohner, Röchin, Hauß vnnd Viehe-mägdt vnd dergleichen. Fürstl. Würtemb. Landr. part. 1. tit. 75. §. wann der Schuldner. fol. 209. ubi vide meas adnotationes.

4. Tantz, Vid. supr. lit. D.

ADDITIO.

Quis usus fuerit saltationis apud veteres, quae genera et quanti facta? vid. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 7. cap. 21. ubi duo summa saltationum genera fuisse docet, aliud Poeticum aliud Gymnasticum: illud rerum imitationem humanarum continebat, et propterea nominata u(porxh/mata, hoc nullam habebat. Sic Athen. lib. 14. cap. 12. et lib. 1. cap. 8. Ad chorum inquit, canentem et imitantem quasi subsultabant, id est ad chori cantum saltum accommodabant, quod erat per honorifi cum, si recte fiebat, sin male, pene infame etc.] Ioh. Iacob. Speid. V. I. L.

Tavern. vid. supra lit. G. verb. Gast.

5. Tauf. Gehetauf.

Vid. R. P. Laymanni Theologiam Moralem, et vitam Aloysii Gonzagae fol. m. 7. et de ritibus baptismi, Brisson. ad tit. d. spectaculis. quod baptisma etiam per Laicum exerceri possit, ac quando, docet Costa in tract. d. remediis subsidiariis remed. 127.

6. Tauffbücher.

Cum liber Plebani vel Parochi, quoad multa sit efficax modus probandi: quaeritur, an per ipsius librum, in quo passim describuntur nomina, ac cognomina corum, qui ab eo sacro baptismatis fonte, lustrati fuerint, recte ac valide aetas alicuius probari possit? Et concludo quod sic, per tradita Iohan. Mauritii. tractat. de restit. in integr. cap. 321. Idque dicit approbare universam Galliam, ex eoque modo probationis nullam fraudem resultare, tradit: Cum id hac praecipua intentione agant Plebani, ut sciant, quosnam Parochianos habent, et ut incidenter, de eorum aetate pateat: qui cum nihil utilitatis, ac commodi pecuniarii sint ex eo assequuturi, praesumuntur vere aetatem descripsisse. Etpro hac [orig: hâc] opinione iudicatum fuisse, refert Francisc. Vivius, decis. 184. num. 2. lib. 1. Nicolaus Ianus, tract. de privat. script. lib. 5. f. m. 926. n. 16. ubi inquit: Observandum tamen temporibus nostris, vanam et futilem hanc Disputationem videri, utrum scilicet liber ipsius Curiati de aetate alicuius fidem faciat, cum [orig: cûm] id apertissime sancitum ac conclusum sit a Patribus, in Tridentina Synodo, sess. 24. tit. de reformat. Matrim. cap.). sub fin. vers. habeat Parochus librum: nempe, ut Parochus librum habere debeat, in quo omnia illa, quae ad curam sibi subditorum spectent, fideliter describat et annotet. Ex quo colligitur, quod illi quoque sine ulla dubitatione super illis, de quibus in libro, fides adhibenda sit. Nam alias frustranea haecce praeceptio esset, si nihil operaretur. Adde me, de aerar. fol. 224. etc.

7. Taxatio der Vnkosten.

Aliud est condemnatio expensarum, et aliud earundem Taxatio: cum Taxatio non sit nova condemnatio, sed tantum demonstratio et declaratio eius quantitatis, quae in condemnationem deducta intelligitur, l. Maevio. 41. §. 1. ff. de leg. 2. l. 4. infin. C. de act. empt. l. si quando 6. ff. ut leg. nom. cav. l. cum propria in fin.


page 879, image: s0873

C. si quis alteri vel sibi. Bald. in l. terminatio. 4. C. d. fruct et lit. expens n. 6. vers. modo quaer numquid. et seq. Anton. Faber. in suo Cod. lib. 2. tit. de Procur. definit. 14. numer. 1. vers. Taxatio autem non novae. et seq. Berlich. decis. 122. num. 2 in fin.

11. Testament.

Testamentorum sollennitates sunt iuris Civilis, et ideo quidam ex Privilegio Caesareo singulari testamenta condere possunt, solum observata probatoria, et ex iure gentium descendente sollennitate. Quale Privilegium vidi Rudolphi II. hoc verborum tenore conceptum: Deßgleichenbefreyen, vnnfürsehen wir auch vber das, auß Kayserlicher Vollkommenheit vnd Macht, benandte N. N. jhre Eheliche Leibs-Erben, vnnd derselben Erbes Erben wa sie oder die jhrige, künffrig jhrer gelegenheit nach, Testament vnnd Codicill jhres letsten Willens (die doch von jhren Haden, oder zum wenigsten vnderschriben, vnd jhren Insigeln verwahrt vnnd bekräfftigt seyn sollen) ohne all andere Sollenni tät macheten vnd nach jhrem Abgang hinder jhnen verliessen, daß dieselbe Testament vnd dieser Will etc. (wa anderst die sonsten wider Recht vnnd Billichkeit nicht wehren) Keafft vnnd Statthaben, vnd andern ordenlichen Testamenten vnnd Codicillen gleichmässig vor Geist vnd weltlichen Rechten vnd Gerichten, kräffrig vnnd bündig seyn sollen, allermassen, als ob solches in bester zterlicher Form vnd Weise, nach gebrauch Rechtens, vnd jedes Landts Gewonheit in beyseyn vnd bekräfftigung der Gezeugen vnd Notarien auffgerichr, verfertigt vnnd beschlossen wäre: von mäniglich vnverhindert. Darwider dann keinerley Freyheitem, Recht, Ordnung, Satzung Land oder Statt Gewonheiten, nicht seyn, noch solcher vnser Bewilligung in Kechtem derogiren noch praeiudiciren, sollen vnnd mögen in keinerley weege, etc.

Quodque Imperator tale privilegium concedere possit, et teslamentum ita factum, modo adsit perfecta voluntas, valeat, dubio caret. Princeps etenim Romanus, quam vult testandi formam et sollennitatem praescribere potest, per text. in l. omnium. 19. Cod. de testam. Cum Ius testandi sit ex legibus l. verbis legis 120. l. lege obvenire. 130. ff. de U.S. Princeps vero supra leges, legibusque solutus est. l. princeps. 31. ff de legib. Quod ex vera et communi Dd. sententia de legibus civilibus, et inter cetera de sollennibus testamentorum intelligendum est per l. ex Imperfecto 3. Cod. de testam. Dauth. in tract. de testam. num. 5. Iohan. Corasius. Miscell. Iur. Civil. lib. 2. cap. 25. num. 5.

Hincque Antonius Faber in Codice suo lib. 6. titul. 5. definit. 22. tradit: quod etiam in praeiudicium eius, qui alioquin ex anteriore Testamento successurus erat, is, qui a Principe facultatem absque sollennitate testandi impetravit, utiliter testari intelligatur: scilicet quod nemo Ius acquisi visse ante mortem testatoris dici possit, propterea quod neque heres ullus, neque hereditas viventis esse videatur. l. 1. ff. de herede vend. l. 1. ff. pro herede. ubi addit, in Senatu Sabaudico ita iudicatum fuisse, per text. in l. si non speciali. 9. ubigl. et Sichardus. num. 16. C. de testam.

Daß jeniges, so in einem Zettel in künfftig beygelegt, ebenmässig gelten soll, als wann selbiges dem Testamene von Wort zu Worr inserirt wäre. Hanc Clausulam non valere, evinci potest ex traditis Thomae Herbai, ver. quotid. cap. 8. ubi docet, quod testator caverc non possit, uti legata, quae minori testium numero adhibito postea dederit, rata sint.

Sed pro ea Clausula propugna vit frater meus in adversariis suis: quae iam inservi disputationi 3. ad lus municipale Wirtembergicum. ad fin. thesi 155. etc.

12. Teuschlandt.

Germaniae fines quousque sese extendant, etc. vid. omnino Carpzov. in Capit. Caesar. cap. 5. num. 8. et seqq.

Teutschen et Teutschland unde originem trahant, vid. Dn. Goldast. in Bohem. lib. 1. cap. 3. Becman. orig. verb. Ascenas.


page 880, image: s0874

Calcocondil. histor. fol. 233. col. 4. et Hadrian. Iun. in Batavia cap. 21. et seq. ubi multa de Germania et Celtis habet.

13. Teutsche Maister.

V. supra v. Johanniter, et Chronicon. Chronicor. Gualtherii. part. 2. fol. 5. et fol. 100. Anton. Fabr. de religion. regend, lib. 1. fol. 54. num. 77. et seqq.

14. Teutsche Sprach. vid. supra v. Sprach.

Specimen linguae vetustioris Germanicae, conservavit nobis Nobiliss. Goldastus per editionem Paraeneticorum veterum, qui idem in notis varia verba Germanica vetustiora explicavit. Quod et fecit Frcherus in notis ad Foedus Ludovici Germaniae, et Caroli Galliae Regis; ac quoque in speciminibus Saxonicae et Alemanicae dialecti. Pertinet huc Paraphrasis Willerami Abbatis Cantici Canticorum, cum notis Pauli Merulae, et liber Evangeliorum Otfridi, item Georg. Henisch. in der Teurschen Sprach vnd Weißheit. Et confessio, ut a Francis Orientalibus et Thuringis coram Sacerdote olim vernaculo sermone fieri solebat, quam habet Christoph. Bro Werus. 2. antiq. Fuldens. cap. 14. De praestantia et antiquitate etiam Germanicae Linguae, pluribus agunt Goropius Becanus, et Adrianus Scriekius, in pluribus opusculis. Sed optime de ea disserit Abraham Vandermyle. Quodque vetus Moguntiae lingua mere Germanica fuerit dialectus, scil. Gallicae, probat Serrarius Moguntiacarum lib. 1. cap. 11. Sed sunt tamen, qui Gallicam seu Celticam, et Germanicam linguam, plane diversas faciunt: quod et facere videtur Cambdenus in Britannia, fol. mih. 17. ubi Celtica multa cum Britannicis vocibus confert, quae a Germanicis videntur alieni ora. vid. tamen me d. nat. popul.

De antiquitate Linguae Saxonicae egregie etiam scribit Griphiander de Weichbild. cap. 38.

Quando lingua Germanica literis fuerit mandata, docet Heigius. libr. 1. quaest. 8. vid. quoque Verdier. divers. lect. fol. m. 437. et Arumae. in tract. d. Comitiis Imperii cap. 7. num. 138. ubi habet, wann Die Lateintsche Sprach auffgehört, vnd dargegen die Teutsch angefangen. Et quod circa Annum 1243. Germanica [orig: Germanicâ] Lingua, Latinis tamen literis, publica, privatque Instrumenta scribi fuerint caepta: quamquam iam tempore Caroli M. de referenda in literas quoquo modo eadem lingua resset tentatum. Et quod tum Germani quoque in sacra abluitione Sanctorum et Latinorum nominibus suos initiare caeperint, cum patriis et barbaris hactenus essent usi, attestatur Christoph. Hartman. in Annalib. Heremi S. Matris Deiparae Monasterii. fol. 246.

Linguam Germanicam, non esse primam et vetustissimam, contra Goropium Becanum, probat Christian. Becman. in manuduction. ad Linguam Latinam cap. 5. fol. m. 22. et seqq. et in Originib. fol. m. 139. etc.

De Germanica et Gallica Lingua, vid. quoque Dn. D. Lansium in Consultat. orat. contra Galliam. m. fol. 309. etc. et Antoin. Pippre. d. Intentions Morales. cap. 27.

Plurimas Germanorum voces Latinitati debitas, constat sonum et sensum harum linguarum aliqua exquisitius callenti, vid. omnino Robigium Lib. 10. de rebus Criticis. cap. 18. Econtra cum Teutones in verbis, maxime vero in sententiis romanizent, factum inde est, ut in contrarium verba ex nostratibus quaedam a Icc. forensi Latinitate donata sint, ut videre est apud eundem Robigium. d. loc. cap. 19.

Quanta autem copia fuerit olim Germanicae Linguae, et in quantum Hodie ea degenerarit, apparet ex subsequenti elencho nominum propriorum, passim in historiis occurrentium, quorum tamen minima admodum pars hic [orig: hîc] inserta conspicitur.

Albwin.

Adelbert, deß Adelswerth.

Adilunch. Alivvie.

Adalogerion, Adelger.

Agalogerion, Eigenrich, der von ihm selber hat.

Agelmondus.

Agilomundus, Eckehlmundt.

Aneroestes, Arionistus, Ernst.

Ariovistus, Eernvest.



page 881, image: s0875

Alaricus, Allrych, Mächtig.

Amalaricus.

Ariminius, Eermann oder Schermann.

Ardaricus, Herdrych, Ardrych.

Arabarius, Erbar, vel Erbo.

Ambigatus. Apaturius.

Athalarycus, Adelrych.

Athaulphus, Adolph.

Attila, Atzel oder Hetzel.

Ansbertus, Aribertus.

Autaricus.

Altwig, ein Wichtiger Alter.

Ackherych, agris abundans.

Albrecht, clarus ubique.

Außgteß, Anulo.

Anscharius. Audbertus.

Aldricus Atricus.

Adalgarius, gar Adel.

Arnulphus, Arnolphus.

Arn. Adelstanus.

Albertus, Adelbert, Alberto.

Arnodus.

Adaldagus, ein Edlerdegen.

Adalward.

Arnoldus, Ehrnhold.

Adelrad. Avoco.

Annd. Ansuerus.

Alebrandus. Adalbero.

Anselmus. Adeko.

Athelo. Adolf.

Alwardus. Amalthrud.

Alta. Adalung.

Amalfredis, Amalfrid.

Adelheit, Adelheidis.

Amalberg. Amalsundt.

Aliarina. Adala, edels.

Baltherius, Walther.

Bellovesus, Baldwyß, Walwyß.

Belgius, Welscher Balg.

Boius, Beyer.

Brennus, Berno, Brenner.

Britomarus, Fridmayr.

Butvvit.

Berenhart, Bernardus.

Britomarus, Bretimar, Fridmar.

Bolus. Beribista.

Brun. Burchardus.

Biso. Bernarius, Werner.

Bertoldus. Berchtoldus.

Berengarius. Benno.

Biliginus. Bezeiinus.

Bardo. Buthuc.

Bucco. Baldvvinus.

Boemundus. Boto.

Berngerus. Borevvinus.

Brunvvardus. Bedericus.

Bertha. Brunhilt.

Cotzschalk. Camold.

Cariovisius, gar weiß, Vobisc. Aureliano.

Cara mandus, Carolomannus, Karlmann.

Celtus, der gilt.

Clodoveus, Clitoveus, Luitwig.

Castigus, Gastwig oder Gasirych.

Cotiso, Götz.

Clodomirus, Luemeyer.

Congentianus.

Chrysus. Clodius, Lüti.

Childericus, Huldrych.

Chilpericus, Hilffrych, Htiffwert, Hiltprecht.

Chonodenarius, Künmater.

Childebertus, Hilffwert.

Clotharius, Cloddoardus, Luithart.

Clotovalda, Gutwald.

Congolitanus, Künig oder Künwald.

Conomannus, Cünmann.

Cheribertus, Herbrecht oder Herbert.

Clodobertus, Lütbrecht.

Conradus, Kienerehat.

Chono. Colomannus.

Clotild, Leuthildt.

Dagubertus, Dägenwert.

Decibaldus.

Divitiacus, Duffwig.

Druyus. Dumnorius,

Doracus.

Degerbrecht, armis clatus.

Dtettägen, Thiettägen, miles Dei.

Diethelm, ein Helm, oder Schirm Gottes.

Dietrych. Drogo.

Dietpaldus, Diepolt.

Dedo, Dudo.

Ditmarus, Gottesmeier.

Englevvart. Engilbert,

Erchinhart. Erchinger.

Elitovius, oder Clito veus Ludwig.

Ellico. Erocus, Ercho.

Euricus, Enrich, Heinrich.

Ebo. Everhardus.

Erich, Ericus, Hericus.

Emund. Erp.

Eilhardus, Edvvard.

Erico. Ernestus, Arnestus.

Egbertus. Ethico.

Engilhart. Eizo.

Egimo, Egmo Emehardus.

Erbo. Eilmartus.

Eck. Ethelerus.

Emun, id est, memorabilis, Abb. Stad. fol. 159. b.

Elverus. Evermodus.

Eilo. Ehelerus.

Elgerus. Emma.

Elica, Eilike Ermegard.

Erdmunt.

Francus, Franck.

Fridigernus, Fridiger.

Fridrich. Fridericus.

Fardolfus.

Folradus, Volerihat.

Folbrecht. Folquardus.

Foliquardus. Fulco.

Fredegundis, Fridgund.

Fregiledus, Fröudlied.



page 882, image: s0876

Fastradt, Faftrada.

Friderum.

Gunthram.

Gottwald, Gotzwald.

Gambrivius, Gamper oder Kepmffer.

Galates.

Gensericus, Genserich oder Gansrych.

Gerbertus.

Gevericus, Gebrych.

Gibuldus, Gibhuld.

Gilomarius, Gilmar.

Gontharius, Gontherus, Günthet.

Gotemarus, Gottmeyer, Guttmeyer.

Gotegiselus, Gottseelig, Sutgesell.

Granicus.

Gundebaldus, Gonwald.

Guinomadus.

Grimoaldus, Grimwald.

Gundagrius, Gue Acker.

Gundericus, Guerych.

Gottfrid, Godefrid, Gotafridus.

Gottschalk, Godeschalkus.

Grimvvaldt, Grimmig im Gewalt.

Grimoldus.

Gutacker.

Gotthardt. Godehardus.

Gottsbrecht. Goton.

Gislemarus. Gaudbertus.

Guntharius. Gundredus.

Geisalbertus.

Gvvurum, Wurm, Gormo.

Gero. Gunhild.

Gisilarius. Gerbrand.

Guido, Gallice guide.

Gazelinus. Grimie.

Geverhardus, Avarus, Gebhard.

Gorvvinus. Gerold.

Gunzelinus. Grimhilt, Grimmige Huld.

Gyssla. Gerbirg, Gerberg.

Guta, Gude.

Gertrude, gans geliebt, Trudt, Lieb, Ita mein trawtre Frawe, Vertrawte.

Glesmondis.

Haldegastes. Hartomundus.

Hartrych. Hatto.

Hildemundus. Hugifrid.

Helfirich, Hilffrich.

Hermion, Herman.

Hector, Hechtar.

Helitonius, Held.

Hermanericus, Hermanrych, Eerenrych.

Heldebertus, Heldweit.

Heribertus, Herbrecht, Herwert.

Heroaldus, Herwald, im Heer gewaltig, Heribaldus.

Hildericus, Huldruch.

Hildebertus, Hilffwert, Huldwert.

Hilpericus, Hilffrych, Helpricus, Heiferich.

Hortarius, Hertard.

Honoricus, Heinrych.

Hordericus, Horeich oder Hordrych.

Hugobertus, Hugprecht.

Hunimundus, Hönmund, Heymund.

Hildegast.

Heinrych., Heinrich.

Hilfbrecht, auxilio famosus.

Helmgaudus, Helmgut.

Heridagus, Heerdegen.

Hemmingus. Haroldus.

Halugarius. Hugo.

Hildvvinus. Horicus.

Herdgarius. Hetti.

Herigarius, Herigerus.

Hargarius. Haldan.

Horigo. Heiligo.

Herimannus, Haddo.

Hogerus.

Hardegon, ein Harterdegen.

Hirminfridus Hartevvich.

Hiltipertus, Hildebertus.

Hademarus. Hored.

Herivvard. Herbrandus.

Harich. Hunfrid.

Hiltprand, Hildibrandus.

Humbertus. Hildosus.

Helmoldus. Hartvvig.

Hartman. Hoger. Hoier.

Heymo. Hiltburg.

Hiltgard, ein Gart der Hulde.

Hiltrud, clara amore.

Hermantrudt. Hermanfred.

Hermingardis. Himelsuitha.

Ingravius, Ingram.

Induciomarus.

Ingevon, Innwohner.

Iste von, Eysterwohner.

Italus, Ytel, Eytel.

Isinpert, Isenbrech, armis clarus.

Inguar. Irnmod. Immid.

Ippo. Isibodus.

Isfridus. Iso.

Irmintrud. Iunta.

Ikia. Ida.

Kunbert. Kerung.

Karolus. Knut, Canutus,

Kherhilt.

Kungund, Cunigund,

Laertes, Larein, Laurin.

Landinus, Landyn.

Leonorius, Lienart.

Lomnorius, Löwenhart, Leonhart.

Leonorius, Loymer.

Lotharius, Lutharius, Luithart, Lulegar, Leodgarius, Leodegarius, Luther.

Luerius.

Leudemundus, Lütmund, Luthmundus.

Luitolt.

Luidvvig, Lothevvicus, Wig oder refugium populi.

Leydirach. Lendine.

Linbolf. Luitfrid.

Leonhart.

Leuderieus, an Leütenreich.



page 883, image: s0877

Lutberto. Lindroldus.

Lippaldus.

Leidradus, der den Leuthen rahtet.

Ludolf.

Lieafag, lieber Tägen.

Lutgerus.

Luitboldus, Lupolt, Luitpaldus, Lippold.

Leimarus.

Luderus, Lotharius.

Liebtag, Liebhart.

Luithild, apud homines clara, vel amica alibi, Chlodhild.

Luitgardis, Ludgard.

Landwardt, Luitvvardt.

Luitsvvinda.

Mangold, Manighold.

Mannus, Mann.

Marsus, Mars.

Maroboduus, Märbott.

Marcomirus, Marckmer, oder Mayer.

Meroveus, Merwich, Merwig, Meyer, Maior, Meyerwig, Meierwichtig, Merwichtig.

Medericus, Mederich, Mutreich.

Medegesilus, Mutgesell.

Mundzuchus, Mundzucht.

Milegast.

Marquardus, der Marck ein Warter.

Meinherus. Marco.

Magnus, Mang.

Meginvverkus. Marcradus.

Marcolfus.

Mechthild, Machthilda, Machtildis.

Mina. Mathundt.

Merchundis.

Notpert, Norpett, in der Noth wehrt.

Noricus.

Nithardus, Neidhart.

Nothebaldus.

Odoacer, Odagrius, Oedacker.

Oenomarus.

Orgetorix, Gerderich, Eerentrich.

Othomarus, Othmeyer.

Othgarius. Ordvvig.

Odinkarus. Otnith.

Otpertus.

Ordulphus, Ortholph.

Osmund. Ottho, Uto.

Odokkar, Ottocarus.

Otgit, Edidis, Editha.

Oda, Utha, Odo.

Odilia.

Pertolf. Perchilo.

Pero, Beer.

Pharamundus, Warmund.

Philipertus, Wilprecht, Vtlwerth.

Pipinus. Poppo.

Phin, fin, fein.

Perta Werthe.

Richomundus, Rychmund..

Richomarus, Rychmeyer.

Rosemundus, Rotmund, oder Roßmund.

Rumarus, Rumher.

Rumoldus, Rumo, Rumhold, Rhum.

Reginbert. Rychvvin.

Rudhart. Reginoldt.

Richpoldt.

Radtvvig, Wichtiger Rhat.

Rumwald, der seines Gewalts Rhum hat.

Ruprecht, rude donatus.

Reinholdus. Regenfrid.

Rembertus, Rämwert.

Reginbald, vel bold.

Rodulf. Rabbodus.

Robert, Rotpertus.

Reinvvard, der sein rein wareet.

Ring. Reinbrand.

Rato.

Reinherus, Reinger.

Ratibor. Ratigost.

Rothardus. Reginmundus.

Retingo. Roland.

Rotcherus. Rogerus.

Rodestus.

Richbertus. Richberi.

Reinmundus. Rein Mundt.

Richardus. Redvvin.

Richila, Richel.

Rugila, Rogel.

Rachilt. Rychgund.

Rychgar oder Gard.

Rathildt. Rhatgund.

Rodthruth. Reingerd.

Sigvvert, Sigbrecht, Sigebertus, Sigisbertus.

Samotus.

Senanus, Sunmann.

Segismundus, Sigismund. Sigmund.

Sigovesus, Sigweiß.

Sigerychus, Sigrych.

Sonomarius, Sunmeyer, Schönmeyer.

Suevus, Schwab a Schweben.

Salagast.

Sigefrid, Sigfrid, Sigafrid, Siffrid.

Simundus. Stercolph.

Sveno, Suein.

Suidgerus, Suiggerus.

Sigehardus. Sicco.

Sivardus. Segebodo.

Schvvanhild.

Thassilo, Tessel, Thassalonus.

Telistobogius.

Teutobodiacus. Teutschbott.

Teutobochus, Gutbott, Teutschbott, Teutobothus.

Theodoricus, Dietrych.

Theobaldus, Theodebald, Dietpolt.

Theodoaldus, Dietwald.

Theodomarus, Dietmar, Guimar, Theothmarus, Thidmarus.

Theodebertus, Dietprecht, Thiet, Gottlandiee Gott.

Theodelinus. Dietlini

Theodorus, Theodolus. Theoder: Joder.

Theodevvinus, Dietwyn, Gutwyn.



page 884, image: s0878

Theodehalmus, Diethelm, Tiadhelmus.

Tuisco, Tuitsch.

Tiadricus.

Thidericus, Gieterich.

Thankmarus, Danckbar.

Turgot.

Tancradus, Danckardt.

Tero.

Truta. Tuta.

Tunna.

Ulrich, Volrych, Olricus, Huldrelch.

Vannius, Wanner.

Vadomarius, Bodmar, Bottmär.

Valomarius, Wolmar.

Vallia, Walo.

Vandalus, Wandler.

Vestrovalda, Westerwalder.

Viridomarus, Fridmar, Fridmeyer.

Vidomarus, Widmer.

Viridogerion, Fridiger.

Viduarius, Wittwer.

Vilipertus, Vilprecht, Vilwert.

Visomarus, Wizmeyer.

Ulisses, Yising.

Voleradus, Wolradt.

Uto, Vtel. Windolt.

Wichram. Wolvvold.

Wolfrid. Walto.

Winhart. Waltbert.

Wuniprecht. Weringos.

Wolfgang, ein Jägerischer Nam.

Wolradt, Folradus, Volchradus, Volchardus.

Wolsart, salus.

Willehadus. Willericus.

Willeharius. Winigisus.

Welphus, Welp, Welf, Guelf.

Withmarus. Wentinus.

Uto, Otho. Widikindus.

Wiltburg. Wandelburg.

Wilbrich. Wandelgern.

Willa. Wildrych.

Waldburg. Wendelgard.

Wendile. Wlfildis, vel Wul.

Widgerus.

Wolramus, vel Volramus, Vollerruhm, Willeramus.

Wigbertus. Walbertus.

Unnus. Wego.

Unwanus.

Werenherus, Werner.

Wolfredus, Volfred, Wolfridus, Volfrid.

Walthardus, Winter.

Wilhelm, Vilhelm.

Wicilo, Wezilo.

Wigoldus.

Warteslaun, Werteslaus.

Vvardingus, vel Walding.

Werno. Waldemarus.

Volkerus. Wilbrandus.

Wilebald.

Wunebald. de quib. Gretserus. in Divis. Tutelarib. Eustetensib. fol. 159. ubi Wilibald, Bilibald rectius dici putat Vilebald, id est, qui multis est praefectus, multa gubernat, qui supremus vel maior gubernator super ceteros, unde etiam Anwaldt, vel enim accentu circumflexo Saxonice multum significat, aut a bonitate Wolwald, bene gubernans, velut ominis boni gratia sic vocatus.

Zvventebaldus.

15. Teutschen Recht.

Vil. Diploma Caroli Magniapud Aubert. Miraeum in Fastis Belgicis et Burgundic. fol. 55. et seqq.

16. Thaler.

Talerum nonnulli derivant a Talento, vel a Metallo: alii (et rectius, videatur Iac obus Alemannus in palaestr. consult. consult. 8. quaest. pr. 1 partit. 32.) a Germanico Thal, quod in Valle loachimica [orig: loachimicâ], im Joachims Thal, vel primi vel meliores reliquis percussi, in deque kai(e)=coxh\n, Ioachimici Vallentes nuncupati fuerunt.

Et quidem Anno 1518. hat man die erste Joachims Thalergemüntzt, Matthes. in der Chronick der Berg-Postill angehängt.

Olim non cuivis Statui Imperii, Thaleros cudendi potestas concessa, sed singulariter restricta fuit. R A zu Augspurg. 14. Febr. Anno 1551. §. weirer so setzen, etc. Quae prohibitio, quandoquidem Thaleros exterminari et inhiberi impossibile visum fuerit, demum relaxata est durch Ferdinandi newe Müntzordnung zu Augspurg, den 19. Augusti, Anno 1559. §. nach dem aber, etc.

De Thalerorum valore, et emissione, est Rcessibus Imperii ita ordinatum; Reichs Abschid. ibidem den 30. Maii, Anno 1566. §. demnach haben wir. cum daob. seqq. in verbis: Setzen, daß der gantzen Thaler, deren ein Stück 69. Creutzer gelten, sollen auff die Cölnische gehen 8. Stuck, vnnd fein halten 14. Loth, vnd 4. Grän: wirdt also die feine Marck außgebracht vmb. 10. Gulden vnd 12. Creutzer. Budelins de renummaria, lib. 1. cap. 18. n. 7. ubi notat, Thalerorum octo Marcam ponderarc: et puri argenti continere quatuordccim


page 885, image: s0879

Lotones, Grana quatuor: vel quod idem est, decem Denarios, sedecim Grana. Alemannus, in palaestr. consult. consult. 8. quaest. princ. 1. et partis. 32.

Verba harre Thaler, in Instrumento obligationis posita, de Ioachimicis Imperialibus intelligenda, ideoque solutio facienda in grossiori illa moneta, in grober Müntz, non vero in moneta, vel minori pecunia [orig: pecuniâ] aere contaminata. Quia vocabuli Germanici Thaler, propria, orginalis et fundamentalis significatio in lingua vernacula innuit non nummos aut grossos: Sed grossiorem pecuniam. l. 27. §. 1. ff. de aur. arg. mund leg. l. 78. §. 4 ff. de leg. 3. Aliud etcnim pro alio invito Creditori non solvitur, l. 2. §: mutui datio. 1. ff. de reb. cred. l. 16. et seqq. C. de solut. l. 19. §. 3. ff. locat. conduct. Sed conventis et pactis expressis standum est, alias verba sic posita, mit guten Thalern, essent frustranea, quod fieri non debet. Sunt enim ita interpretanda, ut operentur aliquem effectum. l. siquando. 109. in pr. ff. de leg. 1. Bald. super rubr. C. de contrah. empt. in 9 quaest. Quod et in tantum habet locum, ut promittens 20. Thaleros Saxonicos vel Caesareos, non liberetur solvendo aestimationem in aliis Ioachimicis vel Thaleris (quam vis non negem, specie etiam aliqua debita amplius non reperta, aestimationem recte solvi. l. 14. §. 2. de leg. 3.) Alteri enim per alterum iniqua conditio inferri non debet. per l. non debet 74. ff. de R. I. Fierct autem, si minutam pecuniam Creditor recipere cogeretur, nam obveniret incommodum, resultaret inde detrimentum, cum facilius in numerando et expendendo deciperctur, et multum temporis insumeret. Moneta etiam minuta pondere est onerosa, de loco in locum transportatione periculosa, nec ubique ceiti valoris; imo minor moneta ex aere et cupro conflata est, nec bonitas intrinseca respondet maioris monetae bonitati.

Et licet hac [orig: hâc] in re subesset aliquid difficultatis: tamen illa plane sublata est ordinat. Imperii Ferdinandi I. An. 1559. Augustae publicata. §. die jetztgemelte Reichemüntzen In qua [orig: quâ] clare exprimitur, neminem cogi in solutionem qualem cumque summae alicuius notabilis, de minuta pecunia ultra 25. flor. accipere, reliqua vero omnia, licet specialiter non sit expresum, in grossiori moneta solvenda esse. Hac [orig: Hâc] de quaestione videndi. Matthias inprocess. exsecutiv. part. 1. cap. 10. nu. 7. et seqq. Frider. Mindanus. de Mandst. libr. cap. 63. num. 7. Virgilius Pingizer. quaest. Sax. 40. numer. 20. et seqq. Aleman. inpalaestr. confult. 8. princ.

Ac not. quod Zahl Thaler opponantur den harten Thalern. Sic aliud est in Gallia Fran. et ptece de Franc. also ist es auch in Teutschland mit den Gulden gegangen.

16. Thailung.

Wann in Adenlichen Thaliungen einem daß Lehen, dem andern das eigen wirdt, an postea si ille habeat solum filiam, ei filiae competat adversus patruum regressum? Schneidevvin. ad §. quaedam actiones rubr. d. action. famil. ercisc. num. 20. instit. d. action.

Wie man in Thailungen die Güter aestimi ren vnd schätzen soll, vid. suprae verb. Anschlag. Wann jemandt den usumfructum noch darauff hat, werden die Güter angeschlagen allein ad facilitandam divisionen, nicht daß die aestimatio pro venditione gehalten werde, nisi diserte hoc exprimatur, praesertim in immobilibus. Von Schatzungen der Fahrnuß, vid. me. in disputat. 4.a d Ius Municipal. Wurtemb. Nach der In ventation muß man mit der Feder, oder auff dem Papir außthailen, was jedem gebührt, nach bewandtnuß deß Fahle, vorderst aber muß man die abfertigen, so hinderfällige Güter, oder sonsten iure vindicationis etwas zusuchen haben, man muß auch sovil Thailungem machen, sovil vnderschidliche Fäll bey solchem Werck zubedencken seynd Wann nun jeder auff dem Papir waißt, vnnd sihet was ihme gebühret, kompt er zur assignation, welche per Iudicem pro arbitratu libero auff das best vnnd billich ist zum achen, vnnd wann die portiones angestellt, so gleich es immerseynkan, per sortem distriburirt werden.



page 886, image: s0880

18. Theologia.

De Theologia, et quae ad illam spectent, vid, Dn. Minsing. tractat. de Deo. in proem.

19. Thewerung.

Vor 200. vnd mehr Jahren, hat man auß 100. fl. Capital jährlichen 12. fl. Zinß geben, hingegenseynd die Besoldungen, so wol an Gelt, als Wein vnd Rorn sehr ring gewesen: propter simplicitatem et temperantiam antiquorum. Also hat man einem Burgsässen, sive Custodi Arcis temporebelli, fährlichen geben vder die Noltzung, zwölff Pfund guter Würtzburger Pfenning, zwölff Malter Fesen, ein Eßlinger Aimer Weins, ein Schwein, vnd Saltzscheiben. So hat auch darzu man siben Wächtern vnd Thorhütern shrer seglichem besonder geben, jährlich zwey Pfundt Würtzburger Pfenning vnd zwey Malter Fesen, vnnd auch darzu feglichem derselben Wächter vnd Thorhüter für Cost, neun Malter Fesen, minder sechs Viertheil Alles Geißlinger Mäß. vide me, de vita et morte. fol. 15. ubi de causis huius vilitatis, ut et in corollariis miscellaneis, subiunctis Comment. meis, ad aliquot titulos Pandect. lib. 1. coroll. 5.

Vor 200. Jahren befinde sich, daß etner Adenlichen Persohn, so Geistlich wer den wollen, die weltliche Brüeder särlich 20. Hällische Pfundt geraicht, dieselbige mit einem geistlichen Beneficio, so 40 Pfundt ertragen mögen, versehen, vide Testam. in dem Mümpelgartischen Consilio, vol. 1. Consil. varior, a me editorum.

Et certe monetarum bonitas vel depravatio multum operatur; ita in Ann. 1622. et 23. hic [orig: hîc] I ubingaemensura Vini duobus florenis vendebatur.

Anno 1268. galt in Thüringen ein Schäffel Waitzen, 18. Pfenning, ein Schäffel Rorn 16. Pfenning, ein alte Henn 2. Pfenning. Anno 1280. galt ein Schäffel Rorn 22. Pfenning. Acht Hering ein Pfenning. Iohan. Binhard. in der Thüringer Chronic. Also war vor Zeiten eines öbersten Bestallung 100. Pfundt Häller. Leheman in der Speyriscben Chronic fol. 238. et fol. 761, qui idem lib. 7. cap. 84. fol. 872. refert, daß ein Kayserliche Mahlzeit 37. fl. koster. Adde Marianam, de ponderibus et mensuris. cap. 24. et vid. infr. Consil. verb. Wuecher. etc. quaest. 1. ration 9. ubi multis agitur, wie vnd was gestalt vor 200. vnd mehr Jahren Hereschafften, dörffer, etc. verkaufft worden, insimulque rationet adduntur.

20. Thumbheren.

Olim, teste Gretsero in Divis Eystettensib. lib. 1. cap. 17. fol. 233. non pauci Episcoporum, maxime ex illis, qui ex Hibernia et Britannia in Germaniam veniebant, Monasticam vitam ante Episcopatum profitebantur; qui etiam Episcopi facti eadem [orig: eâdem] professione se non abdicabant, institutis Congregationibus Collegiis, quae et erant et nominabantur Monasteria, eorumque Professores Monachi. Ac in ipsa etiam Historia Episcoporum porum aliquoties Templum, quod nunc Primarium seu Cathedrale appellamus, cum adiunctis Domiciliis appellatur Monaesterium, et certum est, Germanicum nomen Münster, quo multis in locis Fcclesiae Cathedrales afficiuntur, a Monasteriodescendere, quia priini illi Canonici (qui nunc Thumbherien vocantur) Regularem vitam profitebatur, edocti a primis suis Magistris, quorum multi, ut dictum, Monachi erant. Etipsemet S: Bonifacius Moguntiae in Metropolitana Sede sua Monasterium condidit, et Canonicos non nisi Monachos habuit, qui diu in hoc vitae genere perdurarunr. Sic etiama Mariano Scoto Ecclesia Metropolitana Moguntina An. 1071. vacatur S: Martini Monasterium et An. 1081. Episcopale Monafterium, vid. Serrar. Moguntiac. lib. 1. cap. 18. et lib. 5. in lohanne 11. Archiepiscopo. Otton. Frising. lib. 5. Chron. cap. 24. ubi colligere licet, quod primi Canonici Frisingae Monastic am vitam fuerint professi.

21. Thumbkirch, Thumbstifft, Nohestifft, 9. suprav. Kirch:

Thumbkirch est Basilica


page 887, image: s0881

Metropolitana, sive Ecclesia Episcopalis, unde et Canonici Thumdherin vocitantur. Quidam a Dominico derivant, sed rectius meo iudicio a Domo. Erant enim vetustiores et principales Ecclesiae Martyrum et Apostolorum Domus; nec olim fere Ecclesia construebatur, absque reliquiis, sive integro aliquo corpore Martyris cuiusdam. Et ita olim omnis Ecclesia ita vocabatur, postea principates tantum. Ac olim etiam Duomae sumebatur pro iudicio teste Frehero. ad Saxonic. Symbol. C.

Cathedralis Ecclesia dicitur, in qua [orig: quâ] Episcopus ipse cum Collegio seu Capitulo residet, vulgo Thumnstifft, Thummkirch, Hohestifft, ad differentiam Ecclesiae Collegiatae, Collegiat Kirch oder Stifft, et Parochialis, Pfarekirch. Atque hinc itidem descendit, quod Episcopi non gubernasse [orig: gubernâsse], sed sedisse in Cathedra nimirum tot vel tot annis ab Historicis passim memorantur. Ac vera quidem publicae in Ecclesia professionis, et doctrinae nota est Cathedra, quemadmodum Chrisfus ipse, Matth. 23. vers. 3. Scribas et Pharisaeos dicit sedere in Cathedra Mosis, hoc est, tradere ac docere publice legem Mosis, etc. Laur. Ohm. de lur. Episcopal. thes. 17. sub lit. r.

De Basilicis, et quod alia fuerit Romanis, et alia Christianis, vid. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 12. cap. 10.

22. Thumbvogt.

Advocatum maiorem, qui potestatem iudicandi ex parte Episcopi habet, vulgo vocari Thumbvogt, tradit Reiner. Reinecc. inannal. Caroli Magni. lib: 4. sol. 63. b.

23. Thurnhüter.

De Commentariensibus et illorum aena, vid. Helfric. Hunnium. in discursu Criminal. cap. 131. fol. 99. et seqq.

24. Titul.

De Titulorum simplicitate et luxuria, vide Dn. Dracon. de origine et iure Patritioram, lib. 3. in append. v. 2. ubi a prins. Fribit Nobilibus, ut et Patriciis quondam scribebatur, denen Erbarn vnnd Vesten. Hodie Nobilium Titulo nolunt contenti esse vel inferioris subsellii homines. Hinc dicitur, cum Virtus decrescit, titulorum crescit arrogantia.

De Titulorum periodo ita sc ribit Munsterus, lib. 3. c. 21. Da die Freyen shren ersten vnd alten Titul (die Edlen) behalten haben, alsbald haben dle Graven einen höhern Titul wollen haben, vnnd genentnt werden die Wolgebohrnen. Die Fürsten, so im Stand vber die Graffen waren, wolten auch einen höhern Titul haben, vnd genennt werden die Hochgebohrnen. Allein die Freyen haben jhren Titul behalten die Edlen (hodie paribus Titulis cum Comitibus incedunt) welche Titulnoch bey vnsern Zeiten, ein seder Edelknecht haben will, etc. Idem eodem lib. 3. cap. 20. scribit: Es ist auch vor Zeiten der Titul deß Adels allein gegeben worden den Fürsten vnd grossen Herren, wie noch der Bapst im brauch hat, daß er allein den Hörtzogenschreibet: dem Edlen Hertzogen zu Sachsen vnd Bayrn. Der ander Adel vnder den Fürsten, hat vor Zeiten andere Namen gehabt: nemblich, Semper Freyen, Mittel Freyen. Semper-Freyen, seynd die höchsten Freyen geweßt. Mittel Freyen die Kittermässigen, die man Dienstmänner vnnd Edel Knecht hat gehaissen. Vnder-Freyen die Freyen Burger (ingenui et Patricii Cives) vnd Frey Landsässen gewesen. Der Fürsten Söhne haben gehaissen Edelherzn, ihre Gemahel Frawen: jhre Töchter Jungksrawen, so man jetzund Fräwlein nennet.

Manuel Friderici Barbarossae Coaetaneus, Ita apud Albertum Stadensem ad Annum M. C. LXXIX. ampullatur: Manuel in Christo Deo fidelis Imperator, Porphyrogenitus, divinitus coronatus, Regnator, Potens, Excelsus et semper Augustus, et Moderator Romanorum Magnificus. Reponitur crambe illa, a Cranzio Saxen. lib. o. cap. 37. et Metrop. lib. 7. cap. 5. Inanior autem multo magisque ridiculus alter eiusdem Manuelis strepitus, relatus a Camerario in Chronolog. Nicephoriana, ad hunc


page 888, image: s0882

modum: Manuel in Christo fidelis Rex, purpurigena, Romanorum Imperator, pietate praestantissimus, semper venerandus, Augustus: Isauricus, Cilicicus, Armeniacus, Dalmaticus, Ungricus; Boheuticus; Crabaticus, Lazicus, Ibericus, Bulgaricus, Servicus, Zecchicus, Chazaricus, Gothicus: qui gubernatur a Deo, Haeres Coronae Magni Constantini, et animo colens omnia Iura ipsius. Alios pariles Titulos pomposos habet Pontanus in bellariis. tom: 3. a princ,

Econtra Dn. Meibonius, ad Bullam Audronici. fol. 9. Summi ait, Principes tam Ecclesiastici, quam Politici, infimos etiam Titulos non aversabantur. Exempla addit. In literis Conradi de Dorstad, Nobilis Dynastae, sive Baronis Saxonici ad Annum M. CCC. LIIIX. haec exstant verba: cum conniventiae honorabilis Viri, Domini Wilhelmi Regis Romanorum. Literae Magni Torquati Ducis Brunsuicensis, hoc modo clauduntur: Hier hefft over gewesen de Erbare Vorste, Bischop Albert von Haverstad. Anno M. CCC. LXX. Wernerus et Otto Nobiles Dynastae in Egelen, ita affantur Ottonem Ducem Brunsuicensem: Werner vnnd Otte, de Edelen von Hademerßlevo, vnd Herrnto Esieln, beden deme Achtbarn Vorsten, vseme Herren Hertogen Otten von Brunßwick, vfe berede vnnd willige Dienste etc. Literae datae sunt Anno Chr. M. CCC. XLI. Idem Otto vel alius eiusdem nominis, Instrumentum quoddam Donationis ita orditur: Dei gratia [orig: gratiâ] nos Otto, Domicellus de Brunsuick et Luneborg. Annus adscriptus est, M. CCC. XXIX.

Sic in Anno 1401. wirdt Hörtzog Leopold zu Oesterzeich in einem alten Brieff von einem Ritter noch genant, der Hochwolgeborne Fürst vnd Herr.

At quantum diserepat simplicis istius saeculi modestia, ab insolenti lascivientis temporis nostri fastu?

Nomina et Titulos Comitatuum aut familiae addendi consuetudo, nulla ferme tenuit: raro quoque ante Henricum IV. fuit, postea prope invaluit. Guiliman. Habsburg. lib. 3. cap. 70. fol. 70. vid. etiam Les Recherches de Pasquier.

De Titulis et insigniis Principum quid sit sentiendum, daß sie sich von Länderschreiben, so ei nicht haben. vid. Pipre des intentions, cap. 8. Me de Monarch. fol. 10. Et corum iuridico effectu, adde Rosacorb. fol. 105.

24. Tituli Editio.

Qui rem alienam, vel ius in re aliana possidet, Titulum edere tenetur, pet tradita Fulv. Paciani. d. probation. lib. 1. cap. 61. num. 26. et 32. Rosenthal. de feud. cap. 8. conclus. 33. num. 8. in addit. ubi num. 12. de poena inficiantis. Sed qui cum pacto de retrovendendo possidet, non tenctur cdere titulum. Possessio item antiqua relevat a probatione tituli, Consil. Marpurgens. 9. n. 29. etc. vol. 1.

25. Todtbeth.

Vid. Polydor. Ripam. in tract. singul. de gestis in mortis articulo. adde Consil. Zuuti pro Uxore.

26. Todtengräber.

Vespae, vespillones, funerarii, a Graecis *nekrofo/roi vocantur, a Gallis Fossoyeurs, seu potius, qui portent les corps en terre, a Germanis Todtenträger, quos in bene constitutis Rebus publicis Magistratus peculiari genere vestimentorum, vel signo aut fasciis, variegati coloris, rubris, albis, etc. in cedere volunt, ut fugiant eosdem sani, nec contagio affciantur. Et alii sunt ab iis, qui sepeliunt mortuos: Todrengräbet. Sunt et quibusdam in locis Seelwarter, so dem Sterben den zusprechen. Item Beguinae, Seel Nonnen.

Qui si peste in fectos interficiunt, pitrato spolio aut furto, decapitantu???. Constit. Saxon. tom. 2. part. 4. quaest. 63. n. 1. et Constit. 5. Novell. August. n. 1. parr. 4. Saepe enim accidit, quos malignita. pestis non consumit, et benignitas Ichousalvare voluit, illos malignitas homini


page 889, image: s0883

occidat, ut vi irruant in aegrotantes, vitam cita [orig: citâ] et importuna morte praecipitent, vel malignis medicamentis et noxiis, alioque genere pharmaci deleterii adhibito, exstinguant. vide Guil. Bokel [orig: Bôkel]. in Visionib. disquisit. 6. num. 19.

27. Todten-Halßlösen.

Apud Populos Septentrionales quosdam Danos nempe, Polonos, Suecos, Frisios, Holsatos, etc. a multis annis receptum fuit, ut homicidae absque discrimine, poena [orig: poenâ] tantummodo pecuniaria [orig: pecuniariâ] puniantur, quod illi vocant einen Todtenhals lösen. Bodin. lib. 6. de Repub. cap. 6 etc. Ludovic. Roman. sing. 709. Covarruv. lib. 2. resolut. cap. 9. n. 2. Herg. part. 2. quast. 24. num. 43. vid. Dn. Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tr. d. Quinquennal. fol. m. 33.

Quam tamen consuetudinem merito improbat. Valent. Winther. in suo Parthen. litig. lib. 1. cap. 13. Cum [orig: Cûm] Deus ipse praecipiat: Homicidam idem exspectare debere, quod fecit, contra eamque saepius iudica vit Stephanus Poloniae, et modernus Daniae Rex.

28. Tödtliche Wunden.

De vulneribus Letalibus, vid. tract. singul. de vulnerum Inspectione Bern. Suevi ac notandum hic [orig: hîc] est, quod olim non mors subsecuta, sed animus inspiciebatur, et hodie numquam ex dolo quis occidatur, si vulneratus non moriatur; nisil laesus sit aliquis magni nominis, vel aliud crimen coincidat.

29. Todtsfall.

Vocabulum Todtfall, non simpliciter idem, quod post mortem, sed aliquid amplius, scil. mortis eventum significat, atque adeo totam promissionem in incertum mortis eventum suspendit, quod proprium est donationis mortis causa. Hartm. Pistor. lib. 3. quaest. 8. n. 52.

30. Todtschlag.

De homicidiis vid. Farinac. Tiber. Decian. Bocer. ac alios multos, et de atrocitate dolosi homicidii tract. sing. scripsit Hering.

Qui per lasciviam causam mortis praebuit (puta per iocum, oder wann ihrer erlich mit einander schertzen) non ordinaria, sed temporali tantummodo exilio punitur, l. 4. §. 1. ff. ad. I,. Cornel. de Sicar.

Sonderlich, wann der Entleibte, den Beklagten selbst angemutet, kan weder er, noch die seinige propter hanc culpam, an jetzo etwas fordern, Moller. ad Constit. Sax. part. 4. const. 10. num. 10. vid. Speckhan. cent. 3. quaest. 6. Class. 2. nu. 5. ubi dicit ex Constit Elect. 10. provocantem provocato, si ipsum quidem non occidit, sed mutilavit aut vulneravit tantum, hoc nomine nihil praestare debere: cum Textus ibi expresse dicat, daß er einigen Abtrag zugeben schuldig seyn solle. Etenim uterque, et quidem provocans in maiori est culpa, merito itaque culpa cum culpa compensatur. Schrader. part. 9. cap. 4. num. 47. sub fin. Berlich. tom. ult. conclus. 16. numer. 2. et facit. l. 2. §. 1. ff. de aleator.

Aggressio si probata, numquam est locus ordinariae poene, per tradita Thomae Metzgeri cons. Crim. 3. vid. me in Disp. d. homicid. fol. 28. Et aggressorem habere animum repercutiendi, docet Schneidewin. ad. §. 1. Instit. d. I. N. G etc. num. 15.

In dubio autem is aggressor praesumitur, qui alium in terram proicit, et subtus tenet, prout probat Farinac. quaest. 125. num. 446. Is item aggressor praesumitur, qui magis associatus quam alter reperitur, Bertazol. consil. 1 lib. 1. num. 10. Farinac. d. quaest. 125. num. 469. quia non est verisimile, quod unus aggrediatur duos vel tres, sed potius e contra, Menoch. d. arb. Ludic. cas. lib. 2. cas. 363. nu. 10. Mascard. d. probat. concl. 72, nu. 4. et concl. 1244. num. 7. Eumque etiam aggressorem praesumi, qui armatus incessit, vel magis armatus erat, aptiorque ad occidendum arma deferebat, docet idem Farinac. d. l. num. 449. et seqq.

At de materia aggressionis et excessus videri quoque potest Ios. Sesse decis. 104. et Kremberg. in tract. de necessaria defensione.

Homicidium in rixa casu magis, quam ex voluntate admissum, minuit poenam,


page 890, image: s0884

l. 1. §. Divus in fin. ff. d. Sicar. ac si in rixa quis inconsulto calore, quem occidat, illud homicidium culposum, imo magis casufieri dicitur, quam voluntate. Peguera, decis. 14. Honded. consil. 99. nam. 45. Farinac. quaest. 126. num. 48. Wann nun ein casus alsdann zupraesum iren, ubi in rixa homicidium factum fuit: als muß solches vilmehr statt haben, da ihrer zwen allein, mit Wehrer gegen einander schertzen, vnd kündtlich kein Rancor, Zanck oder Widdrwillen enthalben ist. Nam et alias homicidium in persona amici, pro casuali habetur, Ias. in l. lex. num. 22. de leg. 1. Item ex verbis prolatis ante et post factum, excluditur animus occidendi, ut ait Bursat. consil. 27 1. num. 12. et seq. et Mandel. consil. 46. num. 9l infin. et seq. ubi in terminis et fere in individuo proponit exemplum de eo, qui socios rogaverat, ne quempiam offenderent, vel rixam inciperent. Et similiter animum occiden di in eo haut esse praesumendum, qui facta percussione, aliqua signa probabilia profert, quod ipsum occidisse paeniteat, secundum Caepoll. consil. 31. n. 5. et seqq. Et huiusmodi signa a iudicibus saepissime observata se vidisse, ait Farinac. quaest. 126. num. fin.

Item innocentia probatur unico teste, et quaelibet sempilena probatio habetur pro sufficienti. Gabriel. tit. de testib. conclus. 1. num. 37. Masc. concl. 491. nu. 17. et concl. 904. num. 10.

Et quoque Farinac. de honmicid. quaestion. 126. tit. 14 num. 30. tale homicidium, ubi amici vel armigeri iocantur cum ensibus, aut ex duobus colluctantibus, si unus obeat vuineratus cum cultello socii, culposum quidem vocat, si aliqua culpa praecedat (ludus nempe vel illicitus, vel in loco non consueto) sed tamen tradit, non posse imponi maiorem poenam, nisi temporalem relegationem, eumque in sensum plures adducit. Videatur etiam Menocli. lib. 2. cas. 400. Et farinac. d. l. num. 33. de eo loquitur casu, ubi quis alterum occidit, insimul dimicando iocose cum ensibus etiam nudis, ubi homicidium illud culposum vocat et extraordinarie puniendum; allegat tamen Marsil. consil. 91. per tot. qui nullam poenam hic [orig: hîc] locum habere, tradit operose.

Et est poena ratione der Obrigkeit debita, pro facti et personarum qualitate zum oderiren, nempe, ut sit vel pecuniaria, videlicet qinquaginta aureorum, aut exilii temporalis. Farinac. d. q. 126. tit. 34. n. 44. et seqq.

De homicidio casuali Consil. habet Wesenbec. tom. 2. consil. 156. ex quo multa huc pertinentia transferri queunt. Quod item homicidium licet non sit fortuitus, sed tamen possit esse inopinatus casus, atque improvisus, nec omnino impunibilis, traditur in Consiliis illustriorum ICC. tom. 1. consil. 82. num. 12. et seqq.

De homicidio itidem casuali, est art. in crim. Const. art. 146. ubi Matth. Stephan. tradit, quod dicitur homicidium culpa commissum, extraordinaria poena puniendum, hoc. de levi et levissima culpa non intelligi: nam hanc etiam, quoad extraordinariam poenam. praesertim criminalem, tamquam casum veniam mereri; allegans hunc in finem Clarum.

Et porro notandum, quod iure Divino homicidum casuale ita deseribatur, quando Deus obicit aliquem manui alterius, qui non est insidiatus, Exod. 22. vers. 13.

Etiam in homicidio casuali, ubi quis rei illicitae operam dedit, reus quidem est illius actus illiciti, cui dat operam: non vero homicidii, cap. tua nos. in princ. ubi Panorm. et d sicut c. extra de homicid. Convarruv. in Clem. d. homicid. §. 4. num. 9. et 10. part. 2. tom. 1.

Si remotis arbitris quis occidatur, et persona sit suspecta, quae defensionem allegat, ad torturam pervenitur, ego disp. d. homicid. th. 70.

A quo praesumatur commissum homicidium, quando plures intervenerunt, vid. Sesse. decis. 103. De homicidiis bannitis. Lib. VII, Decretal. lib. 5. tit. 8. Cultro occidens an gaudeat der Freyhung, Bullae. consil. 5. quaes.t 7. qui idem Consil. in casuali homicidio habet in Pentad. consil. 1. an poenam minuat, wann einer sich mit der Freundtschafft und


page 891, image: s0885

deß Entleibten vergleichen. Beroi. quaest. 74. et ibi annotat.

Is qui personam aliquam in suam Tutelam, sustentationem et alimentationem suscepit, si persona illa interficitur, de homicidio rationem reddere tenetur, et nisi eum sine sua culpa inter fectum esse doceat, eius culpa vel dolo occisa praesumitur, Castrens. et Fulgos. inl. qui mercedem. ff. locat. Mascard. d. probat. conclus. 265. et conclus. 469. num. 1.

Ac vide quoque de homicidio, Bokel. disquis. 6. per tot. Ayrer. in com. ad l. ut vim. 3. d. Iust. et Iur. Me disp. singul. d. homicid. in disput. Tubingens. et in com. ad. d. l. 3. in opusc. meis Iuridic.

31. Träger.

Träger non potest conveniri in solidum, quia est tantum administrator, daß er die Schuldigkeiten, so gut müglich einbring, et si non potest, singuli erunt conveniendi.

32. Tranßfix.

Interdum authentico Instrumento alia scriptura appendi et transfigii solet, eius articuli, qui forte praetermissus inferendus aut excipiendus fuit, in ipso originali, quae exinde dicitur Trans fiv, so man an Verträge pflegt zuhäncken, sed sb eodem Sigillo. Bornit. de Instrum. lic. I. cap. ult.

33. Trauffrecht.

Servitus urbana stillicidii duplex est, una affirmativa, videlicet avertendi stillicidii; ut scilicet in tuum fundum, tuasve aedes meum stillicidium avertas et recipias. Et altera negativa, scilicet non avertendi stillicidii. Servitus igitur affirmativa stillicidii avertendi dicitur, quando quis habet illud ius, ut a tecto suo possit avertere seu derivare aquam pluvialem, in aream vel tectum vicini, daß die Trauff, auff deß Nachbawrn Tach oder Hoff falle. Et scindum, neminem avertere stillicidium posse a suo tecto, et dirigere in tectum domus vel aream vicini, si servitus non sit imposita. Quaelibet enim domus et area praesumitur libera. Et de iure saxonico expresse cavetur, daß niemandt mag seinen Trauff hangen, in eines andern Mannes Hof. Negativa servitus non averten di stillicidii est, quando is, cuius stillicidium cadit in meam aream, veluti, si habeam cisternam, cui quantum satis est, implendae, stillicida domus meae non sufficiunt: vel habeam hortum aedibus meis contiguum, qui ex vicini mei stillicidio commode irrigari potest, ac proinde cum eo agam, ne stillicidium avertat nec alio, quam in aedes, vel in hortum meum perducat: illa dicitur servitus stillicidii non avertendi, in qua [orig: quâ] praedium dominans est illud, quod stillicidium recipit: ideo ad eum quoque pertinet refectio canalium. vid. Schneidevvin. ad §. praediorum. nu. 7. et seqq. Inst. deservit. urb. praedior.

34. Träum.

Quae sint Philosophorum placita de div inatione per somnium habet Iacob. Martini. Quaest. illust. Phil. centur. 9. disput. 7. quaest. 3. et quaest. seq. ubi, quomodo petitio Salomonis in somniis facta, Deo ita placere potuerit, ut singulare sapientiae munus ab eo obtinuerit, 3. Reg. 3. cum somniantes Liberum rationis usum non habeant? Et quousque somniorum praesagia auscultanda sint, idem d. centur. disput. 8. quaest. 5. docet. Sed de somniis late Pererius. lib. 2. de Magia agit.

35. Traumrecht.

Ius immittendi tigni in parietem vicini, vulgo Traumrecht, est servitus Urbana. vid. Schneidevvin. ad §. praediorum. num- 5. et seq. Instit. de Servitut. vrban. praedior.

36. Traw vnd Glauben, vide supra verb. Aid.

Nobilium promissa, bey ihren adenlichen Ehren vnd Glauben, prodebitis, factis et completis habentur. Chassanaeus, in Catal. glor. Mundi. part. 8. cons. 34. Decian. resp. 82. nu. 32. vo. 4. Et confert


page 892, image: s0886

huc, quod scribit Homerus, Iliad. 18. loquens de Agamemnone:

Mox simul ac dictum verbum est, res ipsa peracta est.

Et practicatur quottidie, daß, wa ein Fürst, Graff oder einer vom Adel etwas zusagt, oder sich verschreibet, bey seinen Fürstlichen, Gräfflichen, oder Adenlichen Ehren, Traw vnd Glauben, alles vnnd jedes so der Verschreibung mit einverleibt, fest vnverbrüchlich vnd wol zuhalten, zuerfolgen, vnd deme zugeleben, Ersolches von rechtswegen eben zuhalten schuldig, als ob er solches mit einem leiblichen Aid geschworen hätt, bey Poen Meinaids: Et vide de hac [orig: hâc] quaestione utramque in partem setser. de iurament. lib. 1. cap. 16. adde Bapt. Caesar. in consil. Illustr. ICC. cons. 34. num. 14. et consil. seq. num. 13. etc.

Quemadmodum tamen nimia familiaritas in personis, l. observari. 19. ff de off. praesid. et abusus in rebus contemptum parit; Sic etiam fit, ut Nobiles, quibus familiare est, ut per fidem gentilitiam iurent, denen es offt ehe im Mund ist, als das liebe Brott, ut loquitur Nolden. de nobilib. c. 12. num. 43. suspectos se reddant, non secus ac illi, qui non rogati ad testimonium dicendum se offerunt, arg. l. omnia. 25. §. 1. ff. de Procurat. l. si quando. 19. C. de testib.

Si nobilis in cautione in einer Hauptverschreibung, per verba iuramenti aequipollentia, bey Adelichen, Gräfflichen Ehren, Trawen vnd Glauben, sese astringit, an mandata sine clausula, in Camera [orig: Camerâ] decernenda sint? vide Nolden. d. loc. num. 43. et seqq.

An Nobilibus Baronibus, Comitibus, etc. qui pro aliis fide iusserunt, et beneficio cessionis, bey Adelichen, Herrlichen vnnd Gräfflichen Ehren, renuntiarunt, per auth. praesente. C. de fideiussorib. succurratur? vide Nolden. cap. 12, num. 50. et seqq.

An Nobilis contraveniens transactioni promissae per fidem, bey Adelichem Glauben, incidat in poenam. L. si quis maior. 41. C. de transact. vide Nolden. de nobilib. cap. 12. n. 62. et seqq.

An filia renuntians, cap. quamvis de pact in 6. sub promissione generositatis vel nobilitatis, possit ista [orig: istâ] renunclatione non obstante, in bonis paternis succedere. vide Nolden. de Stat. nobilium cap. 12. num. 68. et seqq.

Item, an mulier nobilis intercedens pro marito, et renuntians iuri suo, bey ihren Fräwlichen Ehren vnd wahren Worten, valide renuntiet. vide Schaeffer. part. 1. quaest. pract. quaest. 36.

De promissione, vel assertione, bey seinen Priesterlichen oder geistlichen Trewen vnd Ehren. vid. Leyman, in Theol. moral. part. 4. fol. 163.

Cum fidem servare homines probos et honestos Viros, praesertim Nobiles deceat, unde et eorum promissiones pro corporali iuramento habentur; multo magis id procedit, et locum sibi vindicat in Principibus et aliis Magnatibus. vide omnino Hartman. Pistor. lib. 4. quaest. 6. per tot. Cum dicere solitus fuerit Rex Alphonsus: Tantum valere ad fidem debere verbum Principum; quantum privatorum hominum iusiurandum. Sic et Carolus V. obfidem servatam Luthero, interrogatus a Ludovico Palatino Rheni, cur id faceret? respondit: Fidem rerum promissarum; etsi toto mundo exulet, tamen apud Imperatorem debere consistere. Tholosan. de Rep. libr. 8. cap. 8. num. 10. Adde Reinking. de regim. saecul. cap. 2. num. 12. Richardum Dieter. de summa summi Imperii potestat. concl. 47. et seqq. Andr. Knichen. part. 1. de vestit. pact. cap. 5. num. 221. Iacob. Aleman. inpalaest. consult. 6. pag. 313. et seqq. et p. 738. et seqq. Arumae. diss. 1. ad Aur. Bull. vide Dn. Bullaeum. in discurs. Academ. discurs. 1. num. 28. fol. m. 86. et seq. Verba Principum et Imperatorum pro Iuramento haberi debent. Crantz. libr. 6. Saxon. cap. 46. Qua [orig: Quâ] de re Fridericus I. Barbarossa apud Gunter. in Ligur. lib. 3. ita scribit:

Iuramenta petis? Regem iurare minori,
Turpe reor: nudo ius et reverentia verbo,
Regis inesse solet: quovis iuramine maior,
Non decet in labiis versari lubrica Regis:
Non decet ore sacro mendacia cudere Regem,
Sancta et plena suo sunt regia pondere verba
Dicta semel nullum patiuntur iure recursum.



page 893, image: s0887

Et nihil est, quod in Principe ac similibus personis magis refulgeat, quam firma ac illibata fides. l. inter claras. C. de summ. Trinit. Bald. consil. 327. num. 4. vol. 1. ubi dicit, quod maxime conveniat verbum illud Principi: Quod scripsi, scripsi, et semel locutus est Deus, et quae processerunt de labiis meis, non irrita faciam. Et quod Princeps debeat esse immobilis sicut polus in caelo, et lapis angularis in terra, quodque debeat habere unum calamum, et unam linguam. Rimin. consil. 103. num. 48. et seqq. Socin. consil. 32 nam. 22. part. 1. Hipp. de Marsil. sing. 166.

Quare contemnendi sunt illi fideiussores, ut loquitur Dn. Bullaeus d. loc. una cum suis pessimis Advocatis et Patronis, qui quamprimum ratione obligationum suarum conveniuntur, non imitantur illud Tobiae. c. 5. v. 3. sed fidem et promissa frangunt obligationes suas callide et malitiose interpretantur, imo gloriari audent, nullam obligationem debere esse tam firmam, quam in dubium vocare non valeant, Hering. de fideiuss. cap. 19. n. 31. et seqq. Winter. inparthen. litig. lib. 1. c. 13. num. 26. et seqq.

Pudeat itaque plerosoque Germanorum fluxae fidei, quod am maiorum more ita degeneraverint. De quibus Cornelius Tacitus: Nullos Mortales fide ante Germanos esse. unde vulgare illud auff gut alt Teutsch.

Antiquitus obligationes brevissimae, hodie longissimae, et ad membranam totius cutis bovinae extenduntur: Kleine Handschrifft, grosser Glaub, jetzo grosse Handtschrifften, kleiner Glaub.

Heus tu, nostra aetas non multum fidei gerit.
Tabulae notantur, adsunt testes duodecim,
Tempus, locumque scribit actuarius,
Tamen invenitur Rhetor, qui factum negat.

37. Trewlich, vnd ohne Gefärd.

Clausula alles trewlich vnd ohne gefärd, nihil aliud est, quam clausula, dolum malum abesse, abfuturumque esse. l. stipulatio. 38. et. siquis dolum. l. doli. 119. l. ex caparte. 121. de contr. et comm. stipul. l. novissima. 29. ff. Iudicat. solv. l. haec verba 69. ff. d. V. Sig. l. hoc ita in fin. ff. de re Iud. l. 5. ff. de usufruct. quemad. cav. l. sicum. 68. ff. de contrah. empt. l. 4. §. Labeo. ff. de dol. ma. except. v. Hering. d. fideiuss. cap. 17. n. 17. etc.

Adeoque commisso dolo, hoc operatur, ut promissor in id, quod interest, caventi teneatur. iuxta. l. si quod aurum. 22. ff. d. V. Obl. stuck. exerc. Iustin. part. 2. decad. 5. assert. 3. Wesenbec. in §. actionum. num. 1. de action. et passim in suis Consil. praesert. cons. 14. num. 17. et cons. seq. num. 48. paulo animosius tradit, vigore huius Clausulae induci Contractuum quandam metamorphosin, ita ut ex stricti Iuris Contractu, fiat contractus bonae fidei per text. in L. hoc Iure. 152. §. fin. ff. de R. Iur. ubi praestatio doli et bona fides exaequari videntur. Sed in eo redarguitur a. Ioh. Goeddaeo. de contr. stip. cap. 8. concl. 1. num. 25. et seq. Oportuisset enim hanc metamorphosin, secundum Andr. Schaeffer. pract. quaest. part. 3. quaest. 42. nu. 6. toti certelurisprudentiae incognita quae est, iam olim inductam esse: cum tamen stipulatio dolum malum abesse, abfuturumque, etc. mutuo vel alii stricti Iuris contractui adiecta, nullibi legatur alterare principalem dispositionem, aut contractum stricti Iuris, apposita bonae fidei conditione, imbuere. l. doli. l. ex ed parte l. si id quod aurum. ff. de Verb. Signif. Sed vide per tot. d. quaest. Schaeffer. ad huius Claus. intellectum; adde quoque Dn. Wilhelm. Anton. intract. d. Literis. Moratoriis. f. m. 509. Barschamp. in tract. d. Clausulis. cap. 9. et seque. item Mylium in annotat: ad Beroi. quaest. 61. fol. 188.

37. Tribut.

De Provinciis Tributariis, ego in tr. de Imperiis subalternis. fol. 68. ago.

Sic quoque Chius Tributum solvebat Turco, solvebatque annuatim 12000. Ducatos, ut libertatem suam conservare posset, non tamen permittebatur habitantibus, urbem fortificare. Et sane ubi non est Bellerbegus, ibi Provinciae tributariae exsistunt. Sorazius, lib. 1. c. 19. Alia autem est ratio subditorum, alia Tributariorum, et durius apud Turcos tractantur Christiani extra Tributarias Provincias, quos armis spoliant,


page 894, image: s0888

Soranzius, cap. 110. Nec etiam in urbes fortes intrare permittunt, Soranzius. c. 108. Etquas conditiones victis Principibus imposuerit Amurathes, tradit Tarduccius, fol. 206. et seqq.

Et Tributariae eiusmodi Provinciae, si deficiant, bello repeti, et in servitutem redigi queunt, qua [orig: quâ] ratione Iudaei a Babyloniis subacti fuerunt.

Eiusdem etiam iuris praetextu, Cyprum Veneti amiserunt, referente Iohan. Sturmio, de bello aadversus Turcas administrando. ad fin. qui ita scribit: Selymus I. Turcarum Imperator cum oppressis Sultanis, Aegyptum occupasset [orig: occupâsset]: Tributum, quod ante Sultanis pendere Cypri Reges in mercibus solebant, in octo milia Ducatorum convertit, tranquillamque Cypri possessionem Venetis, tamquam Vasallis, pactione annui Tributi obligatis, concessit. Tametsi octo milia illa Veneti, non Triburum, sed honorarium munus, solummodo esse volebant.

At hic Selymus Cyprum a Venetis per fecialem repertens, feudum Regni Cypri, quod sub pactione annui Tributi hactenus possedissent, iure eos amisisse, idque ad Patronum et Dominum superiorem recidisse, affirmabat. Quod contra fidem Domino feudi debitam, Veneti cyprum hostibus Selymi, piratis Hispanis patefecissent, qui praedam ex Cilicia abactam, permissu Magistratus Veneti, in Cyprum convexissent, ac vendidissent. Etsi igitur superiores aliquot Turcarum Caesares in Insula sua Venetos tolerassent [orig: tolerâssent]: Selymum tamen, quod suum esset, ab eis repetere. Id si sponte et volentes redderent, pacem non violatum, et Rei publicae ac subditorum saluti optime consultum iri. Sin recusarent, Selymum armis eam nihilominus recuperaturum esse. Veneti, quamvis continua aliquot annorum caritate et penuria [orig: penuriâ] annonae, et superiore anno etiam Navalis seu Arsenalis sui horrenda conflagratione graviter afflicti et perculsi erant, tamen magno et excelso animo respondent, nullam habere selymum iustam causam eripiendae Venetis Cypri, quam hereditario iure iam centum annos tranquille possedissent. Pensionem annam, Aegypti Sultanis praestari solitam, non Tributum, ut Domino feudi debitum, sed honorarium munus fuisse, quo gratitudinem suam superiores Cypri Reges, erga Aegypti Sultanos benefactores et amicos suos, quorum ope Petrus olim Cyprum recuperasset [orig: recuperâsset], declarare soliti essent, sperare se Deum iustae causae suae ad futurum, cuius fiducia vim atque iniurias Selymi armis propulsare, et Cyprum defendere decrevissent.

Sed iactantia haec non sua vi nixa, tristem sortita fuit eventum.

39. Trier.

Trevirenses Annales, Episcopos etc. vid. in Chronico Chronicorum Gualterii part. 1. fol. 1425. et multis seqq. Item Trierische Annales in fol. ut et die Trierische Acta contra den Bischoff.

40. Trost, Tröster.

Advocatia (quae hodie communiter ac proprie Schutz vnd Schirm, Schutz- vnd Schirms Gerechtigkeit appellatur,) olim Germanis Trost seu trustis, id est, fidelis advocatia, seu tuitio dicta fuit. Dn. Martin. Mager. in elegantiss. tract. de advocatia armata. cap. 2. nu. 241. A quo verbo consequenter ipsos Protectores Tröster nominari convenit, qui etiam, ut notavit Stumpff. inn der Schweitzer Chronic. lib. 17. cap. 3. Pfleger, et lib. 5. cap. 3. Schaffner et priscis saeculis Besorger, appellati fuerunt. Mager. d. loc. num. 242. Saxones etiam dicunt Trost, pro Praefecto.

41. Tröwen, Trowort.

Qui minitatur animo nocendi concepto, domui alterius incendium, daß er ihme einen rohten Hanen auff sein Hauß setzen wolle, vivus comburendus est, farinac. part. 3. quaest. 110. nu. 157. Damhoud. inpract. crim. cap. 103. num. 11. Quippe in atrocissimis conatus pro effectu habetur, l. si quis. C. de Episc. et Cler. Farinac. quaest. 124. num. 11. vide Bockel. in visionib. disquisit. 6. num. ult. t. et Peinl.


page 895, image: s0889

Halßger. Ordn. Caroli V. artic. 176. et ibi Commentar.

42. Truckerey.

De origineTypographiae, vide Bornitium, de rerum sufficientia. fol. 164. etc. Serrar. in Moguntin. lib. 1. cap. 37. etc. Maiol. tom. 1. colloq. ult. fol. 423. etc. Herztzog. in Chron. Alsatiae. lib. 2. cap. 64. fol. 127. Meteranum, in der Niderländischen Histori. lib. 4. fol. m. 218. sub An. Chr. 1573. Mildendorp. de Academ. lib. 1. cap. 22. Herm. Hugon. de orig. scribendi. c. 34. Felic. Fabri. rer. Suevicar. fol. m. 68. etc.et me. de Arte belli fol. 60. discursu singulari. Quem ut et alios meos consimiles discursus; nescio quis tenebrio, meo nomine tecto, suis discursibus inseruit, et Francofurt. publicavit,

In compendio, seu Breviario primi voluminis Annalium sive Historiarum, de Origine Regum et Gentis Francorum; ad Dominum Laurentium Episcopum Wurtembergensem, orientalisque Franciae Ducem, Iohannis Tridemii Abbatis. Sequentia ea [orig:] de re ad finem libri habentur.

Inpressum et completum est praesens Chronicarum opus Anno Domini M. D. XV. in Vigilia Margarethae Virginis: In nobili famosaque urbe Moguntina, huius artis impressoriae inventrice prima. Per Iohannem Schöffer, nepotem quondam honesti viri Iohannis Fusth, Civis Moguntini, memoratae artis primarii auctoris. Qui tandem imprimendi artem proprio ingenio excogitare, specularique coepit Anno Dominicae Nativitatis M. CCCC. L. Indictione XIII. regnante Illustrissimo Rom. Imperatore Frederico III. Praesidente Sanctae Moguntinae Sedi, Reverendissimo in Christo Patre Domino Theodorico Pincerna de Erpach Principe Electore, An. autem M. CCCC. LII. perfecit, deduxitque eam (divina favente gratia [orig: gratiâ]) in opus imprimendi) opera tamen ac multis necessariis adinventionibus Petri Schoffer, de Gernsheim, ministri, suique filii adoptivi: Cui etiam filiam suam Christianam Fusthin pro digna laborum, multarumque adinventionum remuneratione nuptui dedit) Retinuerunt autemhi duo iam praenominati Iohannes Fusth, et Petrus Schöffer, hanc arteme in secreto (omnibus Ministris ac familiaribus [orig: famîliaribus] eorum, ne illam quoquo modo manifestarent, iureiurando astrictis.) Quod tandem, de Anno Domini M. CCCC. LXII. per eosdem familiares in diversas terrarum Provincias divulgata haut parum sumpsit inurementum.

43. Trunckenheit, zutrincken.

De ebriis et ebrietate, vide Georg. Obrecht. de necessaria defens. cap. 6. num. 58. et multis seqq. Hering. de fideiussorib. cap. 7. num. 119. et seqq. Paul. Zach. in quaestion. Medicolegalib. lib. 2. tit. 1. quaest. 11. Mundium. intract. d. diffamat. cap. 3. nu. 102. etc. De variis modis inebriandi et vitiis ebrietatis. Camerar. meditat. histor. centur. 1. cap. 93. et seq. Guyon. divers. lecons tom. 1. fol. 269. et seqq. ubi de potu inebriante, ac de gradibus ebrietatis. Bapt. Caesar. var. Consil. p. 3. cons. 55.

De ingurgitationis et ebrietatis luxuria coercenda. vid. Dn. Herman. Lather. decensu, lib. 2. cap. 3. et Gumpelzheimer. In Gymnasm de Exercit. Acadern. partit. 5. sect. 1. m. fol. 290. et seqq.

An in delictis Ebrietas excuset: utputa si homicidium vel tale quoddam commissum sit delictum, an tunc quia ab ebrio perpetratum est, ordinaria [orig: ordinariâ] vel mitiori aliqua [orig: aliquâ] paena sit vindicandum? vide Dassel. consil. 13. lib. 1. Dic, quod is mitiori et extraordinaria paena sit coercendus, ut patet ex textu. in l. omne delictum. §. per vinum, ff. de re milit. l. respiciendum. §. delinquunt. ff. de poen. Quem text. Bald. in cap. crapula. extr. de vit. et honest. Cleric. singularem facit ad hoc. Non enim ex proposito, studio, industriave delinquere et peccare censetur, sed potius impetu quodam ac infirmitate, l. perspiciendum est. 11. §. delinquitur. 3. ff. depoen. Nam ut ordinariae poenae sit locus, dolus simul concurrere debet, quod in tali ebrio non praesumitur. Hinc ab Imp. in l. un. C. siquis maled. Imp. constitutum est, ne puniatur, qui de Imperatore temulentus male loquitur. Facit huc etiam


page 896, image: s0890

text. in cap. inebriaverunt Loth. 15. quaest. 1. ubi inopinata ebrietas Loth, eum ab incestu excusat.

Non tamen omnino excusandi, sed pro arbitrio Iudicis, et qualitate delicti, puniendi veniunt: quia culpa praecessit casum: dum nempe rei illicitae operam dederunt.

Imo sunt, qui ebrios delinquentes duplici poena [orig: poenâ] afficiendos esse putant: proptera, quod principium delinquendi in ipsis ebriis est, cum in ipsorum potestate fuerit, ebrietatem, quae delicti causa et fomes est, vitare. Sic teste Aristotele 2. polit. c. 10. Pittacus Mitylenensis legem tulit, qua [orig: quâ] cavebatur, ut si ebrii quem pulsassent, maiori poena damnarentur, quam si sobrii id fecissent. Idcirco Carolus V. in suis hereditariis Provinciis constituit, ne ebrietas in caedibus, quae saepe a vinolentis committuntur, excusationem adferat. Wesenbec. in par. ad L. Cornel. de Sicar. Existimavit enim prudentissimus ille Princeps, sine culpa eius non esse, qui quottidie sese ingurgitat, et ebrietatis causam sibi praestavit. Petr. Peck. ad reg. sine culpa. 18. de Reg. Iur. in 6. num. 3. Quod idem sancitur in der Fürstlichen Wirtembergischen Hoffgerichts Ordnung.

Sed hic [orig: hîc] et similibus in casibus non omittenda erat traditio Nicol. Everh. Iun. consil. 75. num. 12. vol. 2 et Gailii. 2. obs. 110. ubi num. 28. distinguit inter ebrietatem, Trunckenheit, et ebriositatem Vertrunckenheit, Gewonheit vol zuseyn. Ebrietas ex casu quodam, ebriositas vero ex habitu vitioso nascitur.

Priori casu, quando quis non ex proposito et industria [orig: industriâ], sed vini ignorata vi deceptus, inebriatur, homicidium ab eo commissum non punitur poena ordinaria: Covarruv. in Clem. sifuriosus. p. 3. n. 3. de homicid. Iul. Clar. libr. 5. sent. § fin. quaest. 60. vers. praeterea Dd. in l. data opera. C. qui accus. non. poss. quia furioso et mortuo comparatur, et per consequens, in eo abest dolus et voluntas peccandi, sine qua delictum non puniri, vel si plectitur, mitiori saltem poena, veram ac divinam sententiam esse, dicit Menoch. de arb. Iud. quaest. 2. cent. 3. cas. 324. num. 1. per. l. 1. §. divus. 3. ff. ad L. Cornel. de Sicar. l. absentem. 5. §. ult et l. perspiciendum. 11. §. delinquitur. ff. de poen.

Posteriori casu, quia ex consuetudine sciens, prudensque inebriatur, paena interdum ordinaria plectendus erit. Nam ut ait Menoch. d. loc. n. 8. ebrietas affectata, dolosa, paena gravi digna est: Einer der sein Vnweiß oder Vnart waißt, vnd doch trincket, est in dolo et graviter puniendus. Sed ille dolus non est destinatus ad hoc factum.

Ad hanc Quaestionem videri quoque potest Iohan. Baptist. Caesar. part. 3. Cons. 55. Knippschilt. in exercitat. de Contractib. disputat. 1. quaest. 18. et Martin. quaest. illustr. centur. 4. disput. 6. quaest. 9.

Vino quatenus uti liceat, et num sapienti ac bono viro concedenda ebrietas? vid. omino Lael. Bisciolam. horar. subcesivar. tom. 2. lib. 14. cap. 2. ubi in hoc variarum gentium mores observatos recenset sacrorum et profanorum scriptorum loca pleraque enucleat.

Perniciosissima hodie illa pro salute alicuius bibendi ratio, vulgo das Gesundheit trincken, adeo invaluit, ut ingratus et iniurius erga alterum is esse putetur, qui erectus, uno haustu, plerumque grande poculum pro eius salute ebibere et se inebriare recusat. Georg. Obrecht. de necess. defens. cap. 6. num. 75. Sed salutipotatores isti audiant Ambrosium, dum lib. de Elia et Ieiunio cap. 17. sic seribit: Quid obtestationes potantium loquar: quid memorem Sacramenta, quae violare nefas arbitrantur? Bibamus inquiunt, pro salute Imperatorum: et qui non biberit, sit reus in devotione. Videtur enim non amare Imperatorem, qui pro eius salute non biberit. O piae devotionis obsequium! Bibamus pro salute exercituum, pro Comitum virtute, pro filiorum sanitate. Et haec vota ad Deum pervenire iudicant: Sicut illi, qui Calices ad sepulcra Martyrum deferunt, atque illic in vesperam bibunt: et aliter se exaudiri posse non credunt. O Stultitiam hominum, qui ebrietatem sacrificium putant, qui aestimant illos ebrietate placari: qui ieiunio passiones sustinere didicerunt. Haec


page 897, image: s0891

Ambrosius. adde Obrecht. d. loc. nu. 77. et seqq. Gumpelzheimer. exerc. Acad. fol. 309. Ioh. Frid. Mantenesium, in critica Christiana, deritu bibendi super sanitate et de somnifero potu, vom Schlafftrunck, et Sagittar. illustr. decad. 3. qu. 8.

44. Türck.

Quid Legatus in Turcia debeat observare (ubi multa de statu Imperii illius) vide apud Frider. d. Marselaer. lib. 1. fol. 135.

De foedere cum Turcis. vide me, tr. d foederib. fol. 30. etc. et in Mercurio Gallico. tom. 10. fol. 9. An. Chr. 1623. fol. 110. etc. An. 24. tom. 11. fol. 171. 1101. item tom. 15. fol. 159.

Fraudum optimos architectos Turcas esse, notat Soranzius cap. 42. et etiam Tarduccius, fol. 229.

An Regnum Turcarum sit Monarchicum? Martin. illustr. quaest. centur. 1. disput. 8. quaest. 10.

De Tuccis autem, eorumque Republica, moribus, et minutissimis etiam multa observavit Petrus Bellonus, cuius iter orientale suffixum est; Exoticis Caroli Clusii. Et addi potest Busbequius ac Soranzius. Regnat. Lusignan. in tract. de incrim. Imperior. Tract. de Turcico Imperio. inter Res publ. Lugdun. Batav. in 24. impress. Orat Henr. Stephan. contra ubertam Volietam, qui Turcas Laudaut. Ut et Nicolaus Nicolai, Geographus Galliae Regis, von der Schiffart und Raiß in die Türckey. Ac etiam Michael Heberer. Item Guyon. divers. lecons. tom. 3. fol 558. et multis seqq. Raw Wolffen reiß in Egypten. Salomon Schweigger et Wilden Reiß.

45. Türckensteür.

Ad contributionem expeditionis bellicae contra Turacas, ex casua [orig: casuâ] necessitatis publicae indictam, omnes tam Clerici, quam Laici, quantumvis multum privilegiati, nemine penitus excepto, obstringuntur. Reichs Abschid zu Wormbs den 17. Augusti, An. 1495. rubr. von dem gemainen Pfenning in fin. princ. vers. Alle vnnd jegkliche Menschen, sie seyen Geist- oder Weltlich, Frawen oder Mann, was Würden, Standts, Ordens oder Wesens die seynd, niemand außgeschlossen, etc. R. A. zu Angspurg, den 2. Iulii, An. 1500. rubr. daß die Geistlichen allwegen von 40. Gülden Gült, einen Gülden geben sollen, et rubr. seq. vers. Item ist angesehen, daß alle Geistliche Personen, Mann vnd Frawen, sie seyen exempt oder nicht, von allen ihren Einkommen, Renten, Gülten vnnd Nutzungen, alle Jahr von 40. fl. einen geben sollen. R. A. zu Speyr den 11. Aprill, Anno 1542. §. vnnd nemblich, sollen alle. vers. niemand außgenommen, auch vnangesehen aller Verträge, Indulten vnd Herkommen, so diser Anlag zuwider seyn möchten.

Cumprimis vero tres Recessus Imperii (referente Iacobo Alemanno. in palaestr. consultat. consult. 5. fol. 249. et seq. (nimirum de datis Spirae Nemetum 10. Iunii, Anno 1548. §. als aber wir, sambt den Fürsten, etc. Ratisbonae 12. Octob. Anno 1576. §. vnd nach dem dise ansehenlich Hilfflaistung, etc. Ibidemque 19. Augusti, Anno 1594. §. nachdem nun die vorgesetzte, etc. qui ob verborum praegnantiam et generalitatem hanc in rem sunt legendi.

Quod autem Clericis ob necessitatem publicam collecta indici possit, tradunt Tessaurus. decis. 234 num. 10. Hartman. lib. 2. obs. cap. 2. Miscellan. obs 7. Gail. 2. obs. 32. Schurff. cons. 44. cent. 1. Thomatus. de Collectis. §. exactio ???unerum. 2. num. 44. et 46. Necessitatis enim Leges amarissimae sunt, et faciunt licitum, quod alias est illictium.

46. Turnier, Turnierbuch.

Ludi torneamentorum apud maiores nostros frequentissimi fuerunt: unde Sebastianus Meichsnerus, in Praefatione, der Kayserlichen Königlichen Land- vndLehenrecht vnserer Teutschen Vorfahren, etc. conqueritur.

Seit die Ritterschafft Thurniren vermeidt,
Vnnd die Priesterschafft im Harnisch reith,


page 898, image: s0892

vnnd weltliche Münd Geistliche Pfarz regieren
So müssen wir Landt vnnd Leuth verliehren

Das Thurnierbuch wöllen etliche verständigt Politici vnd Historici dieser zeit, nicht zwar ratione ipsorum hastiludiorum, sondern respectu circumstantiarum confictarum für suspect vnd vnglaubhafftig achten.

Sed de Torneamentis, vid. Dn. Vischer. de Duello. Draconem, de Patriciis. fol. 77. et Maiolum, in dieb. Canicular. fol. 775. Bischiol. hor. subcesivar. tom. 2. lic. 6. cap. 6. ubi num Torneamentorum Troiae ludus, quod genus Thesei mortis adnotatum etc.

Contra Torneamtenta autem olim Theologi multa dixerunt et scripserunt. vide Cantiprat. fol. 443. ibique notata.

Et quod eiusmodi Torneamenta propter luxum et amores, Civibus, ubi celebrabantur, fuerint exosa, edocent hastiludia Basileae, An. 1217. magna [orig: magnâ] frequentia agitata, sed fine lugubri et cruento terminata. vide Guilliman. lib. 6. Habsburg. cap. ult. fol. 408.

47. Tyrol.

Deroselben incorporirte Graff- vnd Herrschafften seynd Burgaw, Kirchberg, Weissenhorn, Veldkirch, Bregentz, Bludentz, Sonnenberg Montfort, Hohenegg, die Ober- vnd Nider-Landt Vogtey in Schwaben, Nellenburg, die Herrschafft Hohenberg, Seyfriedsperg, Ehingen, Schelcklingen vnd Perg, so mit den hohen Obrigkeiten in die Ober Oesterreichische Regierung gehörig.

1. Vaganten.

DE his vide Dn. Wilhelm. Anton. in tractat. de Quinquennal. lit. cap. 68. m. num. 78.

2. Valvation.

Hac voce denotatur extrinseca bonitas nummi. Nec enim satis est, nimium pondus et characterem publicum habere, nisi etiam aequo, constanti et certo aestimio publicitus definitus fuerit, l. 3. de in lit. iurand. l. 30. de eo, quod certo loco. Quippe quod nummus instar Legis, quae publica et constanti auctoritate innititur, ut omnibus rebus venalibus, quarum aestimatio varia est, semper et constanter adaequari, l. pen. de Constitut. Princip. adeoque suum finem adipsici possit.

3. Vasall. vid. supra verb. Lehenmann.

Olim dicebantur Vassi fideles, qui servitium exhibebant, Leg. Aleman. tit. 36. ibi: qualiscumque persona sit, aut vassus Ducis Comitis. Leg. Boioar. c. 11. tit. 15. sive. Regis Vassus, sive Ducis, omnes ad placitum veniant. Capitula Episcoporum Rhemensis et Rotomagensis Provinciarum in Carisiacensi Palatio ad Ludovicum Regem A. DCCCXVIII. in Comitatu Drudorum atque Vassorum. Drudi autem apud Falcet. antiqu. lib. 9. cap. 15. pro fidelibus, a Germanico vocabulo Drovv, accipiuntur.

4. Vatterlandt.

Patriae appellatio non modo ad Provinciae alicuius late patentis significationem, verum etiam aeque ad Civitatem, in qua domicilium est, referri solet, ut declarat Bartol. in l. 3. C. de natur. liber. per illum textum, praesertim ubi Civitas Provinciae tenet principatum, sicuti dicit idem textus circa finem. vide Consil. Illustr. ICC. Baptist. Caesar. consil. 73. num. 6. part. 3. Patria est, ubi bene est, ea etiam per homagium acquiri dicitur. Sed si quis sit Syndici alicius civitatis filius, non erit civium oneribus subiectus.

5. Vätterlicher Gewalt.

De Patria potestate, eiusque effectu et viribus, vid. tract. absolut. Paschalii. add. Acac. Enenckel. de Privilegiis Parentum et Liberorum Scipion. Gentil. in tract. de bon. mater. n. cap. 1. et 2. Me non uno in loco in Iuridic. tractatib.

Patria potestas an adhuc hodie in Saxonia duret? Consultat. Constitut. Saxon. lib. 1. quaest. 28.



page 899, image: s0893

6. Vätterliche Lini.

Verba illa, ex linea patris, possunt intelligi duobus modis, primo modo materialiter, effective pro omnibus, qui habuerunt materiam et effectum a patre, et hoc modo veniunt solum descendentes a patre: quia in transversalibus patris non est aliqua materia aut effectus patris, subiective aut contentive seu comprehensive pro omnibus, qui continentur sub linea, et subiciuntur lineae, in qua [orig: quâ] pater continetur. Et hoc modo coniuncti patri in transversum, dicuntur ex linea patris, et etiam ipsi transversales continentur sub eadem [orig: eâdem] linea. vide Gravett. consil. 150. num. 4. et 5.

7. Vattermordt.

De Parricidio, vid. Discurs. Crim. Helfr. Hunnii. fol. 235. etc.

8. Aberbesserung.

Ita in Suevia utile Dominium unphyteutae vocitari solet: Weil ad emphyteutam jeniges gehörig, so er vber den Canonem auß solchen Lehengütern erbawet Et vere convenit emphyteusi vocula haec, quia in emphyteusin dantur bona inculta, ut excolantur.

9. Vberhang.

Vberhang der Bäum vnd Obs, ad quem spectent, vid. Clessen. disputat. de acquir. rer. domin. thes. 10.

10. Vber den Rhein, oder die Thonaw weisen.

An sententia Iudicis vim suam porrigat etiam extra territorium ius dicentis? quaestio est perplexa, quam Bart. ita enodat in l. cunctos populos. num. 50. C. de sum. Trin. Aut, inquit, poena per sententiam inflicta, respicit personam ipsam, quae deliquit, aut eius bona. Priori casu tursus subdistinguit. Aut paena respicit interdictum corti loci, puta, si persona relegetur, ita, ut prohibeatur commorari in certo loco, hoc casu, sententia relegationis, seu, ut loquitur Bart, confinii, die Landtsverweisung, extra territorium iudicis vim habet nullam l. relegatorum. 7. §. interdicere. 10. ubi Bart. ff. de interdict. et releg. Atque hinc est, quod relegatio, qua [orig: quâ] fa cinorosus a Tubingensi Praetore per sententiam in Hungaricos fines contra Turcam condemnatur, de iure communi non valeat. Bart. in d. l. relegatorum. § est quoddam. Verum. dict. l. relegatorum. 7. §. inter dicere. 10. vitiatur: (1.) ratione consequentiae. Nam interdicto loco domicilii, etiam locus originis prohibitus censetur. d. l. relegatorum. 7. §. interdicere. 10. vers. Maevio enim. (2.) Si ob publicum damnum evitandum, aut ob commune Rei publ. bonum, ad externum et loginquum aliquem locum accedere prohibeatur condemnatus. l. pen. ff. de decret. ab ord. faciend l. mercatores. 4. C. de commerc. (3.) Si consuetudine contrarium sit inductum: cuiusmodi consuetudo passim in Germania viget, ubi v. g. einer vber den Rhein oder Thonaw schwören muß: Etsi iudicis relegantis Iurisdictio eousque se non extendat. Anton. Berned. magnus Germaniae practicus, in tract Germanic. qui inscribitur. Einnewe Halsgerichts Ordnung. tit. 5. art. 2. Aut, qui est alter subdistinctionis casus, sententia respicit diminutionem status personae, hoc est, continet personae excommunicationem aut infamiam iuris, et huiusmodi sententia paenalis sequitur condemnatum extra territorium, et ubique vim habet. Ratio est, quia huiusmodi paena personae inhaeret, eamque sequitur quocumque se recipiat. l. ex ea. 9. ff. de postul. Posteriori casu principali, cum scil. paena respicit bona eius, qui deliquit, iterum distinguit Bart. Aut enim paena privationis seu confiscationis bonorum, ex iure communi pro delicto est constituta, aut ex iure speciali, puta lege municipali, praescriptione aut consuetudine loci. Priori casu concluditur, quod sententia privationis seu confiscationis bonorum, extendat vim suam ad bona extra


page 900, image: s0894

territorium ius dicentis sita, quodque bona extraterritorium sita, non iudex, in cuius banno delictum commissum est, quique sententiam tulit, sed iudex loci bonorum capiat. c. postulasti. extr. eod.

Hinc efficitur, si nobilis aliquis, qui a diversis principibus amplissima feuda habet, suam pugione coniugem interfecerit, et ab uxoris consanguineis parricidii accusatus, ad perpetuos carceres poenae causa condemnatus, adeoque per talem sententiam infamis redditus fuerit, sicque legitimam standi in Curia dominorum per sonam non habuerit: quod non solum a Principe, in cuius territorio parricidium commissum, sententia carceris lata et incarceratio facta est, iis feudis, quae ab eo recognoscit, sed etiam ab aliis Principibus, feudis, quae abiis tenet, possit privari.

Altero casu, cum videlicet privationis bonorum poena ex iure speciali delinquenti imponitur, concluditur: quod privationis et confiscationis sententia, ad bona alibi sita non porrigatur. Bart. in d. l. cunctos populos. numer. 50. Panor. d. c. postulasti. numer. 9. extr. eod. Gail. lib. 2. obs. 124. numer. 9. Hinc illud quoque, si quis sub diversis territoriis bona possidens, se interficiat, et Dominus loci delicti, ius confiscationis bonorum ex praescriptione sibi arroget, contra ius commune, an sententia privationis bonorum, ad alibi sita se extendat, atque liberos excludat? item cui Fisco bona alibi sita cedant? non ineleganter quaeritur? et negativa sententia, ut legalior, amplectenda est, ita tamen, ut bona illa alibi sita domino loci rei cedant. Ratio est, quia hoc casu, poena confiscationis imponitur ex iure speciali, vide me, in delibatis. ex lib. 1. ff. quaest. 45. et intr. d. Territorio. fol. 275. adde Pegueram. decis. 89.

11. Vberhaupt kauffen, ins Meß kauffen.

Aversione venire, est vendi ad corpus, sive speciem: cui modo opponitur, vendere ad quantitatem, pondus, numerum vel mensuram. vide Dn. Bocer. in class. disp. de empt. thesi. 18. etc. et Cavalcan. d. Tutor. et Curat. sect. 5. num. 38. f. m. 162.

Per av ersi onem emptio venditio fieri dicitur, quod quasi aversi quodammodo negotium contrahamus, re omni neque perfecta neque explorata bene, et quod emptor omne periculum in se suscipiat, vel venditor in illum omne damnum avertat. Costal. ad l. qui officii. 62. §. 2. de contrah. empt. quod et dicitur universim et uno pretio vendi. l. quod saepe 35. §. in his. 5 ff. a tit l. si plura. 36. ff. de aedil. edict. Sic aversione, Vberhaupt, opus locatum et conductum dicitur, quod non in certos pedes, mensurasque conductum est, sed en o(ma(dh uno pretio. Idque conductoris est periculo, donec approbatum fuerit. l. opus. 36. l. ea lege. 51 ff. locat. conduct. Speckhan. cent. 3. quaest. 10. Class. 1. num. 3. Quid si emptor sit in mora admetiendi: vid. Costal. ad l. 1. ff. d. peric. et com. rei vendit.

In venditione per aversionem, cum uno pretio venditio facta sit, et omne periculum et damnum, commodum et incommodum peraversionem in emptorem a venditore aversum sit et translatum: consequens est dicere, emptionpn venditionem hoc casu adeo per factam censeri, ut statim post pretium rei venditae, in universum constitutum, et aversionem periculi a venditor in emptorem factam, omne rei venditae periculum et damnum, commodum et incommodum ad emptorem pertinean Speckhan. d. loc. num. 3. princ.

12. Venedig.

De Venetis ita Frider. de Marselaer. de Legato. lib. 1. fol. 133. scribit. Cum Venetorum Republica [orig: Republicâ] agere, non parum difficile credat Legatus, ubi cum tot hominibus negotium explicandum crit, qui summa [orig: summâ] invicem diffidentia feruntur, pereundique metu, aequalitatisque et conservationis sui amore, allaborant, ne quis prae reliquis excellat. Res publica Pacis apprime studiosa, atque ita diuturniore tranquillitate digna, hoc egit semper, non adeo, ut cuiquam imperaret, quam ut ne cui serviret. Et cum relationes totius orbis regiminum accuratissimas et absolutissimas


page 901, image: s0895

asservent, et perdiscant Veneti; non aliunde Legati instructiores prodeunt, quam ex hac Republica, ceu Equo Troiano, vel rei Politicae Palaestra. Hic quoque attentius, quam uspiam alibi notatur, quicquid agat aut moliatur Legatus. Utpote quia Venetorum Legati secretis exterorum cognoscendis et penetrandis maxime intenti sunt; ita vicissim hic [orig: hîc] metuitur, ne eadem curiositas et cura occupet atque erudiat exteros inibi residentes. Idoque incolis non promiscue licet, dum lubet, Legatum adire, eius aedes frequentare, domesticos convenire aut excipere. Male tamen quis neget, hic [orig: hîc] (ubi etiam homines degunt et regunt homines) Legati industriae, largitioni, fidoque silentio invia et occlusa esse omnia.

Et post addit: porro in hac Republica primum munus est electi Ducis: proximum, sex Procuratorum S. Marci Officia hi gerunt perpetua: reliqui certis temporibus definita> Deductor quidem exercitus assumitur, nisi ad tempus, isque externus; quo minus forsan auctoritate vel bellica [orig: bellicâ] gloria intumescens, Imperium invadat. Et quamquam Venetorum Dux ordine primus sit; seorsim tamen sine Concilio Decemvirum (quod apud eos summum) non deliberat aut statuit quidquam: ne Epistolam quidem externi Principis aut Legati reserat, nisi quispiam ex praedictis Decemviris casu vel vocatus ad sit. Quinimo suffragium cuiusque Senatores non aliter numeratur, quam ipsius Ducis: proindeque pro ratione et Rei publ. bono, libere Senatores eidem refragantur. Deniqvenon nisi Rei publicae nomine, nec aliud quam quod decrevit Concilium Decemvirorum, exterorum Legatis Dux respondet. Huius Concilii Vir magnae semper existimationis existit, qui a Secretis est, Legato colendus.

Adde contarenum de Rep. Veneta, et tr. ex Ital. a Megisero in vernaculam nostram conversum, et Venediger Herrligkeit inscriptum. Item tractat delle cose notabili della cita di Vinetia [orig: Vinetiâ].

De rebus Venetis sub Carolo M. vid. Card. Baron. Annal. ad An. Ch. 810. infin.

13. Verbrennen, lebendig verbrennen.

Inter summa supplicia non abs re vivi crematio recensetur a Calistrato in l. capitalium. 28. ff. d. poen. Eius poenae severitatem notat quoque Val. Maxim. lib. 6. cap. 3. et vivos exuri suo tempore solitos conqueritur Tertullianus. de fuga in persecutione. et lib. d. animae. quae poena olim in solos servilis conditionis homines, quorum fere deterior est in poenarum ratione conditio, exercebatur, exempla et casus quando servi tali afficiebantur supplicio, vid. apud Radulph. Forner. rer. quottidian. lib. 1. cap. 7. Porro, ut hominum in dies crescente malitia, poenas etiam augeri oportuit; ita tandem in liberas quoque personas hoc supplicii genus translatum est, saltem in atrocioribus criminibus, ut in sacrilegio l. 6. ff. ad L. Iul. pecul. Latrocinio, etc. Frequens etiam hoc supplicium fuisse in delictis militaribus, constat ex eo, quod passim legimus, transfugas, proditores, eosque, qui hostibus consilia secreta renuntiant, vivos exuri, l. aut damnum. 8. §. hostes. 38. § 1 ff. d. poen. item eos, qui dant operam, ut Romanos barbari depraedentur, l. si quis. 9. C. de re militar. et qui detrectandae militiae causa sibi digitos praecidunt, l. de tironibus 5. C. Theodos. Quo exemplo haereticos etiam quasi trans fugas, et legitimae militiae desertores puniendos esse, postremis temporib. Principes Christiani sanxerunt, ut surgenti malo acerbitate occurreretur. Constat etiam olim hanc poenam in falsae monetae percussores, in aggerum Nili corruptores, incensores aedium, acervorumque frumenti, Magos et aruspices, Reos laesae Maiestatis, etc. fuisse constitutam, uti probat idem Forner. d. cap. 7.

Ceterum eorum, qui exurendi damnabantur, corpora peti potuerunt, ut cineres et ossa sepulturae mandentur, per text. l. 1. infin. ff. d. cadav. punit.

Quibus in casibus hodie poena combustionis locum habeat, et quare Sagae vivae non sint concremandae, dixi


page 902, image: s0896

in Notabilibus meis luridicopolitit. §. Feür. fol. 304.

14. Verehrung.

Daß die Räth vnnd Ambtlenth kein Verehrung nemmen sollen, ist in dem Tübingischen Vertrag versehen. vide Auctores de Barateria.

15. Vereinigen, vbereinkommen. v. infra verb. vergleichen.

Clausula haben vns vereinigt, vnd seynd vbereinkommen, formam exprimit stricti iuris, in stipulatione consistentem. arg. l. 5. § satis. et ibi lason. ff. de V. O. l. si hereditatem. 32. ff. mandati. l. 2. §. pen. ff. de admin. rer. Civit. pertinent.

16. Verändern, vereüssern.

Alienationis appellatione et prohibitione, ea tantum venit alienatio, quae voluntaria est, non quae necessaria. l. Divus Pius. in fin. pr. l. in aestimationibus. de petit. beredit. l. alienationes. ff. famil. hercisc. Propterea, quod ei, qui praeter voluntatem suam in necessitate constitutus est, facilius subveniendum Leges percipiant, quam ei, qui actum voluntarium libere exercet. l. si fideiussor. §. si necessaria et not. ibi Dd. ff. qui satisd. cog. Iacob. Thoming. decis. 31. num. 40.

Notandum omnino hic est, quod communiter Interpretes tradunt, quod nimirum stante aliqua prohibitione alienationis, nihilominus concedi possit commoditas percipiendorum fructuum. Hering. de fideiuss. allegans in hanc sententiam plures. cap. 7. num. 195. Unde et Iason. in l. filiusfam. §. Divi. in 2. lectur. col. 11. in 12. limit. ff. de leg. 1. scribit: quod prohibitus rem alienare, possit tamen locare fructus, toto tempore vitae suae.

17. Veränderung der Regimenten.

De causis conversionis Imperiorum ago in tract. de curanda Rep. Sequentia etiam legere, forsan non ingratum eritt cum cuncta (Centonis in morem) desumpta sint ex Propheticis scriptis.

Permovet me, facies orbis praesens, ut in causas tot malorum pressius inquiram, ac in thesi tantum, quod aiunt, repetam paucis, quid Imperia converterit, quid Resp. everterit, quid populos perdiderit, corumque nomen et vestigia penitus olim extinxerit in orbe: quomodo item miseriae illae averti, vel suspendi saltem queant. Et faciam id bona [orig: bonâ] venia [orig: veniâ] vestra [orig: vestrâ], incluti auditores, ac quidem ex mente et verbis etiam, quantum fieri potest, eorum, quibus contradicere nemo ausit, quos audire omnes iuvit, quibusque non aures morigeras praebuisse, paenitebit certe multos.

Non est autem, quod quis casu cuncta haec fieri putet, quodque omnia incerto eventu nunc sursum, nunc deorsum, vel etiam transversum rapiantur, autumet ullus. Cornua in manibus Altissimi sunt: ibi abscondita est fortitudo eius. Ante faciem eius mors vadit, et egreditur Diabolus (pestis) ante pedes cius. Aspicit et dissolvit gentes, ac montes saeculi conteruntur. Habacuc. Orat. v. 4 etc. Quemadmodum avis in laqueum terrae, absque aucupe non cadit, nec antequam ceperit quid, laqueus de terra auffertur: Sic non est malum in civitate, quod Dominus non fecit. Amos. 3. vers. 5. 6. Ipse mutat tempora et aetates: transfert atque constituit Regna, Dan. 2. vers. 21. Dominatur Excelsus in hominum Regno, et cuicumque voluerit, dabit illud. Dan. 4. v. 14. 22, 29. non est. qui resi stat manui eius. Dan. d. eap. 4. v. 32. Ecce Dominator Dominus exercituum, auffert omne robur panis, et omne robur aquae. Esai 3. v. 1. Ipse conterit baculum panis, facitqueve, ut in sollicitudine, et in pondere comedant panem; ac ut aquam in mensura [orig: mensurâ] et in angusta [orig: angustâ] bibant. Ut deficientibus pane et aqua [orig: aquâ], corruat unusquisque ad fratrem suum et contabescat. Ezech. 4. v. 16. et 17. Ipse solus conterit virgam panis, ac in terram immittit famem, et interficit de ea hominem et iumentum. Ezech. 14. vers. 13. Facitque, ut comedentes


page 903, image: s0897

non saturentur. Mich. 6. vers. 14. ut residuum erucae comedat locusta, et residuum locustae, comedat bruchus, et residuum bruchi comedat rubigo. Ioel. 1. v. 4. Ipse, quod indomum est illatum, exsufflat. Ipse prohibet, ne Caeli darent rorem, et terram prohibet, ne daret germen suum. Vocat siccitatem super terram, super triticum et super vinum, et quaecumque profert humus, et super omnium manuum laborem; Ag. 1. v. 9. etc. A Signis Caeli metuere haut quis debet, quae timent gentes. Ierem. 10. v. 2. Qui enim fecitterram in fortitudine sua [orig: suâ], is etiam elevat nebulas ab extremitatibus terrae, et dat multitudinem aquarum in Caelo, Fulgura in pluviam facit, et ventum educit de thesauris suis. lerem. d. cap. 10. vers. 13. Is cum percutit habitatores Civitatis, homines et bestiae magna [orig: magnâ] pestilentia moriuntur. Ierem. 21. v. 6. Ille idem gladium inducit super terram, eidemque gladio dicit: Transi perterram, ac intersice de ea hominem et iumentum. Ezech. 14. vers. 17. Tunc gens ascendit super terram innumerabilis et fortis: dentes eius, ut dentes Leonis, et molares eius, ut catuli Leonis. Vineae ponuntur in desertum, et ficus decorticantur, depopulatur Regio, luget humus. Ioel. 1. v. 6. 7. et 10. Dominus cum loquitur verbum, terra dissipatione dissipatur, et praedatur direptione: defluit orbis et altitudo populi infirmatur. Esai. 4. vers 3. et 4.

At vero minime malis populorum, Deus gaudet, non sponte et volens gentes affligit. Haud filios hominum abicit, eosque humiliat ex corde. Lament. Ierem. 3. vers. 33. Non terra officium suum negligentius obit: Sed ea infecta est ab habitatoribus suis. Esa. 24. v. 5. Eam ob rem prohibitae sunt stillae pluviarum: et serotinus non fuitimber. Ierem. 3. vers. 3. Iniquitates hominum declinant haec, et peccata corum prohibent bonum. nempe, cum non in corde suo dicunt: Metuamus Dominum Deum nostrum, qui pluviam temporaneam et serorinam dat, in tempore suo, plenitudinemque annuae messis custodientem. Irem. 5. v. 24. et 25. Non est abbreviata Domini manus, ut nequeat salvare, neque auris eius est aggravata, ut nonexaudiat. Sed hominum iniquitates dividunt inter homines et Deum suum, et peccata abscondunt faciem eius, ne exaudiret. Esai. 59. v. 1. 2.

Oculi Domini Dei, sunt super Regnum peccans, et conterit illud a facie terrae, Amos 9. v. 8. Vineam cum [orig: cûm] plantar Dominus, et nec est, quod ultra debuit facere vineae suae, quod non fecit: at cum exspectat, ut faceret vuas, et facit labruscas. Tunc aufert spem eius, et erit in direptionem: diruit maceriam eius, et erit in conculcationem. Esai. 5. vers. 2. 4. et 5. Si volueritis et audieritis me, bona terra comedetis, inquit Dominus. Quod si nolueritis, et me ad iracundiam provocaveritis, gladius vos devorabit, quia os Domini est locutum. Esa. 1. v. 21. Vae tunc genti peccatrici, populo gravi iniquitate semini nequam, filiis sceleratis Esa. 1. vers. 4. Subsequuntur tunc fere ea, quae ruinae appropinquantis certissima critiria perhibentur. Auffert Dominus Dominator fortem, et Virum bellatorem, Iudicem et Prophetam, senem et honorabilem vultu, et consiliarium et sapientem de architectis. Dat econtra pueros Principes corum, et effeminati dominantur eis. Contra senem puer, et ignobilis contra nobilem tumultuatur. Esa. 3. v. 2. etc. Iustus petit, et non est, qui recogitet in corde suo, et Viri misericordiae colliguntur: quia non est, qui intelligat, et a facie malitiae colligitur Iustus. Esa. 57. vers. 1. Populus, quando appropinquat oresuo, et labiis suis glorificat Deum, cor autem longe est ab illo, et timent Deum mandato hominum et doctrina [orig: doctrinâ]. Perit tunc sapientia a saplentibus eius, et intellectus prudentum eius abscondetur. Vae tunc, qui profundi estis corde, ut a Domino Consilium abscondatis: quorum sunt in tenebris opera, et dicunt: Quis videt nos, et quis nos novit? Perversa cogitatio haec est: quasi, si lutum contra figulum cogitet, opus dicat factori suo: Non me fecisti. Et figmentum dicat suo Fictori: Non intelligis. Esai. 29. vers. 13. etc. Labia Sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore eius,


page 904, image: s0898

quia Angelus Domini exercituum est. At cum illi recedunt de via, et scandalizant plurimos in lege, irritumque faciunt pactum Levi. Propter quod et Dominus exercituum, contemptibiles eos dat, et humiles populis cunctis: si cut non servant Domini vias, et accipiunt faciem in lege. Malach. 2. v. 7. etc. Speculatores sunt caeci, canes muti, non valentes datrare. Intelligentiam ignorant, quando omnes in viam suam declinant, unusquisque ad summum. Esa. 56. v. 10. 11. Cum tenentes legem nesciunt Dominum, et Pastores praevaricantur in eum. Ierem. 2. v. 8. Propheta et Sacerdos cum sunt polluti, tunc via eorum, quasi lubricum in tenebris erit. impellentur et corruent in ea. Ierem. 23. v. 11. et 12. Vae Pastoribus, qui pascunt semetipsos: nonne greges a Pastoribus pascuntur. Ezechiel 34. v. 2. Cum non est, qui gratuito ostia claudat, et Altare Domini incendat: tunc non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum, et munus non suscipiam de manu vestra. Malach. 1. vers. 10. Dominus ad iudicium venit cum Senibus populi sui, et Principibus eius, quando vincam depascuntur, cum rapina pauperis est in domo eorum. Esa. 5. v. 14. Cum Principes sunt infideles, socii furum: cum munera diligunt, et retributiones sequuntur omnes. Esa. 1. v. 23.

Vae, qui Civitatem aedificant in sanguinibus, et praeparant urbem in iniquitate. Habacuc. 2. v. 12. Qui comederunt carnem populi mei, dicit Dominus, et pellem eorum desuper excoriaverunt, et ossa eorum confregerunt, et conciderunt sicut in lebete, et quasi carnem in medio ollae. Tunc clainabunt ad Dominum, et non exaudiet eos, et abscondet faciem suam ab eis in tempore illo, sicut nequiter egerunt in adinventionibus suis. Mich. 3. v. 3. et 4. Vae, qui condunt leges iniquas; et scribentes in iustitiam scribunt: quid faciet in die visitationis et calamitatis de longe venientis. Esai. 10. vers. 1. et 3. Propter hoc laceratur Lex, et Iudicium non usque ad finem pervenit quia impius praevalet adversus iustum, propterea egreditur iudicium perversum. Habacuc. 1. v. 4. Cum veritas et misericordia non est, nec est scientia Dei in terra: cum maledictum et mendacium et homicidium et furtum, et adulterium inundaverunt, et sanguis sanguinem tegit. Propter hoc luget terra, et infirmatur omnis, qui habitat in ea, in bestia agri, et in volucre Caeli. Oseae. 4. vers. 1. etc.

Cum in Prophetis similitudinem adulterantium videt Dominus, et iter mendacii: cum confortant manus pessi morum, et non convertitur unusquisque a malitia sua. Tunc coram Domino omnes ut Sodoma fiunt, et habitatores ut Gomorrha. Ierem. 23. v. 14. Vae, qui consurgunt mane, ad sectandam ebrietatem, et potandum usque ad vesperam, ut aestuent vino. Cithara et lyra, et vinum in conviviis ipsorum, et opus Domini non respiciunt, neque consi derant opera manuum eius. Propterea populus ducitur captivus, et nobiles eius intercunt fame. Esai. 5. v. 11. etc. Ecce haec fuit iniquitas Sodomae, superbia, saturitas, panis et abundantia, et otium ipsius, filiatum eius, et manum egeno et pauperi non porrigebant. Ezech. 16. vers. 49. Pro eo, quod elevatae sunt filiae Sion, et ambulaverunt extento collo, et nutibus oculorum ibant, et plaudebant: ambulabant et pedibus suis composito gradu incedebant. Decalvait Dominus verticem filiarum Sion, et crinem earum nudavit. Abstulit Dominus ornamentum calceatorum, et torques, et monilia et armas, et olfactoria; et inaures et annulos et gemmas, et acus et specula et sindonas et vitras. Maerebant atque lugebant portae eius, et desolata in terra sedit. Esai 3. v. 16. etc. Visitat Deus super omnes, qui induuntur veste peregrina. Visitabit super omnes, qui arroganter ingrediuntur super limen. Zephan. 1. vers. 8. Vae illis, qui coniungunt domum ad domum, et agrum agro copulant, usque ad terminum loci. Esai. 5. vers. 8. Cum a minore usque ad maiorem omnes avaritiae student, et a Propheta usque ad Sacerdotem, cuncti faciunt dolum: tunc transibunt ad alteros domus eorum, agri et uxores pariter. Extendam manum meam super habitantes terram, dicit


page 905, image: s0899

Dominus. Ierem. 6. vers. 12. et 13. Vidit S. Amos Dominum stantem super Altare et dixit: Percute cardinem, et commoveatur super liminaria. Auaritia enim in capite omnium, et novissimum eorum in gladio interficiam: non erit fuga cis. Fugient et non salvabitur ex eis, qui fugerit. Amos. 9. vers. 1. Audite hoc, qui conteritis pauperem, et deficere facitis egenos terrae. Dicentes: Quando transibit messis, et venundabimus merces, et aperiemus frumentum, ut possideamus in argento egenos, et pauperes pro calceamentis, et quisquilias frumenti vendamus. Iuravit Dominus, si oblitus fuero usque ad finem, omnia opera eorum. Numquid super isto non commoveatur terra, et lugeat omnis eius habitator, Amos 8. v. 5. etc. Vae, qui congregat avaritiam malam Domui suae, ut sit in excelso nidus eius, et liberari se putat de manu mali. Vae animae eorum, quoniam reddentur eis mala, qui peccatum suum quasi Sodoma praedicant, nec abscondunt. Esai. 3. v. 9.

Qui confusione non confunduntur, et erubescere non sciunt. Quam obrem cadent inter ruentes, et corruent in die visitationis suae. Ierem. 6. vers. 15. Quando vocat Dominus ad fletum, ad planctum, ad calvitiem, et ad cingulum sacci. Cum tunc gaudium et laetitia est, occidere vitulos, et iugulare arietes, comedere carnes, bibere vinum. Si dimittatur iniquitas haec vobis, donec moriamini, Dominus Deus exercituum dicit. Esa 22. vers. 12. etc.

Minime autem haecce mala, hypocritica pietate aut prudentia, quae ex carne avertuntur aut praecaventur. Quod si quis dixerit: Lateres ceciderunt, sed quadris lapidibus aedificabimus; Sycomoros succiderunt, sed cedros immutabimus. Esa. 9. v. 10. Destructi sumus, sed revertentes aedificabimus, quae sunt destructa. Haec dicit Dominus exercituum: Isti aedificabunt, et ego destruam, et vocabuntur termini impietatis, et populus, cui iratus est Dominus usque in aeternum. Malach. 1. vers. 4. Omnes munitiones sicut ficus cum grossis suis, si concussae fuerunt, cadent in os comedentis. Ecce populus tuus, mulieres in medio tui, inimicis ad aperitionem pandentur portae terrae tuae, devorabit ignisvestes tuas. Exstrue munitiones tuas intra lutum et calca, subigens tene laterem. Ibi comedet te ignis: peribis gladio, devorabit te ut bruchus. Nahum. 3. v. 12. etc. Vae, filii desertores dicit Dominus, ut faceretis consilium, sed non ex me, et ordiremini telam, et non per spiritum meum, ut adderetis peccatum super peccatum. Esai. 30. v. 1. Concipient ardorem, parient stipulam, spiritus ipsorum ut ignis devorabit eos. Esai. 33. vers. 11. Non est, qui invocet iustitiam,neque est, qui iudicet vere: Sed confidunt in nihil, et loquuntur vanitates. Concipiunt laborem, et parient iniquitatem. Tales araneae texant, telae eorum non erunt in vestimentum, neque operientur operibus suis. Esa. 59. vers. 4. 6. Tuncque Dominus dicit: Arrogantia tua decepit te, et superbia cordis tui, qui habitas in cavernis petrae, et adprehendere niteris altitudinem collis. Cum exaltaveris quasi Aquila nidum tuum, detraham te inde. Esa. 49. vers. 16. etsi intra sidera posueris nidum tuum. Abd. 1. v. 4. Maledictus homo, qui in homine confidit, et ponit carnem brachium suum, et a Domino recedit cor eius. Ierem. 17. vers. 5. Pro eo enim, quod quis habet fiduciam in munitionibus et thesauris, ipse quoque capietur. Ierem. 48. v 7.

Alia ergo [orig: ergô] media sunt adprehendenda, alius Auxiliator est exorandus. Convertimini ad me, ait Dominus exercituum, et convertar vos. Zach. 1. vers. 3. Venite et arguite me, dicit Dominus: si fuerint peccata vestra ut coccinum, quasi nix dealbabuntur. Si voluerrtis et audieritis me, bona terrae comedetis. Esai. 1. vers. 18.e t 19. Qui siduciam habebit mei, hereditabit terram, et possidebit montem sanctum meum. Viam facite, praebete iter, declinate de semita, aufferte offendicula de via populi mei. Esa. 57. vers. 13. et seq. Vivo ego, dicit Dominus, nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur impius a viasua, et vivat, Si dixero impio, morieris, et egerit paenitentiam a peccato suo,


page 906, image: s0900

feceritque iudicium et iustitiam, et pignus restituerit ille impius, rapinamque reddiderit, in mandatis vitae ambulaverit, nec fecerit quicquam iniustum, vita [orig: vitâ] vivet et non morietur. Ezech. 33. vers. 11. 14. et 15. Si paenitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum adversus eam, agam et paenitentiam super malo, quod cogitavi, ut facerem ei, dicit Dominus. Ierem. 18. vers. 8. Imitandi sunt Ninivitae, qui crediderunt in Deum, et ieiunium praedicaverunt, et vestiti sunt saccis, a maiore usque ad minorem. Ionae. 3. vers. 5. Lavamini, mundi estote, auferte malum cogitationum vestrarum: quiescite agere perverse, discite benefacere. Quaerite iudicium, subvenite oppresso, iudicate pupillo, defendite viduum, dicit Dominus. Esai. 1. vers. 16. 17. etc. Qui ambulat in iustitiis, et loquitur veritatem, qui proicit avaritiam ex calumnia, et excutit manus suas ab omni munere, qui obturat aures suas, ne audiant sanguinem, et claudit oculos suos, ne videat malum; iste in Excelsis habitabit. Panis ei datus est, aquae eius sunt fideles. Esai. 33. vers. 15. et seq.

Timor Domini ipse est thesaurus eius, Esai. 33. v. 6. Frangit esurienti panem, et egenos, vagosque inducit in domum suam. Tunc erumpet quasi mane lumen eius, et sanitas eius citius orietur. Tunc invocabit, et Dominus exaudiet. Esai. 58. vers. 7. et seq.

Indicatum est hominibus, quid sit bonum, et quid Dominus requirat ab eis. Utique facere iudicium, et diligere misericordiam, et sollicitum ambulare cum Deo suo. Michae 6. vers. 8.

Haec si quis populus nolit audire, vel audita non ad animum revocare velit, prope est perditio totalis, quam Pharaonica excaecatio praecedere solet. Audireque sibi persuadeat dicentem Deum: Super quo percutiam vos ultra, addentes praevaricationem. Esai. 1. vers. 5. Non quaesi verunt Dominum, dum potuit inveniri. Esai 55. vers. 6. Interibit tunc vir et mulier, parvulus et lactens: nec quicquam residuum relinquetur. Ierem. 44. vers. 7. Non illos castigabit in iudicio, sed eos faciet in consummationem. Ierem. 30. vers. 11. Mactenus Propheticus Cento.

Addo Herodoti Ethnici, minime Ethnicam sententiam, quae exstat. lib. 6. Cum Deus puniturus est gentem vel urbem, prodigiis id prius solet significare. Quo facit etiam pia et gravis illa Christiani hominis vox: Loquitur cum hominibus Deus, non modo lingua [orig: linguâ] humana [orig: humanâ] per Prophetas, Apostolos et Pastores, sed nonnumquam etiam ipsis elementis in formas et imagines diversas compositis.

18. Verfangenschafft, verfangne Güeter, Theil Recht.

Germanica vox verfangen, Verfangenschafft, propria [orig: propriâ] sua vi, aes alienum et debitum significat: quomodo etiam in Statutis, Ulmensibus Verfangenschafft, cum legitima coniungitur. part. 1. tit. 10. §. 2 ibi: den Kindern vnd Eltern ihre Legitima vnd gebührende Pflichtheil oder andere Verfangenschafft entzogen. Legitima autem est debitum. l. 36. §. 2. Cod. de in offic. Test.

Verfangne Güeter vocamus, da die immobilia den Kindern erster Eheverfangen seynd, vnnd die Eltern davon mehr nicht. dann allein, den usumfructum oder die Abnutzung haben. Dn. Adam Keller. de success. ab intestat tit. 29. nu. 80. ut in multis locis, etiamnum hodie, et olim ubique fere locorum illius Provinciae obtinebat: da eintweder nach zertrenter Ehe das Verfangen. schafft: oder Thailrecht, in usu erat. Sed de hisce bonis affectis, seu restitutioni subiectis, quaedam tradit Udalricus Zasius, in parat. ff tit. usufructuarius, quemad. cav. num. 6. Et quod Statuto alienatio vel translatio dominii plane prohiberi possit, est text. in l si in emptione. §. 1. ff. de contr. empt. Quae bona die Eltern weder verkauffen, vensetzen, noch sonsten alieniren mögen, vnd daetzgleich geschehe, selbige auch durch sie vor ihrem Todr einem Frembden würcklich tradirt, uberliessen und einhändigten, so härten doch ihre Kinder Macht und Gewalt, solche ihnen verfangne Güter, ohne allen ihren Enrgelt wider


page 907, image: s0901

zufordern, nicht weniger, als mit den alienirten Lehen Gürtern beschicht. Luxta c. Titius, si de feud. defunct. fuer. contr. vid. Keller. d. loc. num. 51. et seqq.

Das Thailrecht vocitamus, wann die Elter nach zertrenter Ehe, da sie sich wider verheyrahten, mit den Kindern thailen müssen: vnd nemmen nur einen Kindts Thail. Auff beeden Fällen, haben die Kinder nichts mehr zufordern, vnd werden für Vätter- auch Mütterlich abgefertigt. Also, daß sie nichts mehr erben, wann gleich der vberbliben Vatter oder Mutter keine Kinder, sondern allein ein Eheweib verlasset.

20. Vergleichen, vertragen. v. supr. verb. vereintgen.

Si cum IC. Caio. in l. contraxerunt. ff. d. V. S. verum amamus, fateamur oportet, verba illa vergleichen, vbertragen, abhandlen, apud Germanos in lingua nostra vernacula, ac frequentiori sive communiori significatione, generaliter idem denotare, quod Latinis pacisci, convenire sive quodcunque negotium, in quo duorum, pluriumve consensus requiritur, quacunque ratione componere. Ac Vertrag, Abhandlung, idem esse, quod Latinis est pactum vel conventio. Ita namque communiter loqui aut scribere solemus: Sie haben sich vber den Kauff zu Grund verglichen vnd vertragen, vnd ist also abgehandlet, daß Käuffer, etc. vide omnino Ernest. Cothman. vol. 3. respons. 50. nu 16. et multis seqq. Consil. Altorff. consil. 99. fol. 625. Sed tamen plerumque sumuntur pro transactione, quam verbum Vertrag proprie denotare videtur.

21. Verhafftung.

Obligatio bey Verhafftung seines Leibs, quid importet, vide Hering. de fideiuss. cap. 10. num. 163. etc. ubi etiam notat, quid Verhafftung.

22. Verjährung.

Depraescriptionibus vid. Balbum in tract. sing. Card. Tuschum. in practic. conclusion. verb. praescriptio. Ioh. Iac. Speidel. in Syllog. Quoestion. part. 1. et 2. eod. verb. De praescriptione immemorali, et quid sit immemoriale tempus, Beroi. quaest. 114. Vietor. de exempt. conclus. 17. et de interruptione praescriptionis, Monter. decis. 21.

Titulus vitiosus numquam purgatur, Ergo cautela est, non edere titulum. Fachinae. 1. consil. 1. nu. 66. etc. Excipiens praescriptionem non tenetur probare se non solvisse, Cancer. var. resolut. tom. 1. cap. 15. nu. 8. Sed si probatur, aliquando eum solvisse, sentio contra Cancerium.

Quod non valeat immemorialis praescriptio, ubi apparet detitulo, qui non potest dare initium praescriptioni, docet idem Cancer. d. loc. lib. 3. cap. 3. n. 124.

De praescriptione immemoriali, eiusque effectibus, item de antiquitate temporis, etc. multis agetur infra verb. Wucher. in Confil. quaest. 1.

23. Verlassen.

Verbum relinquo, separatim nullo respectu hereditatis, ad iectum rei particulari, numquam trahitur ad universum, nec ad institutionem, quod probatur in l. cogi. 16. §. et generaliter. 2. ff. ad Trebell. quem textum ad hoc reputavit unicum Dynus, et Bartolus ibi dicit, Dynum illum adduxisse in Argumentum ad hoc, quod verbum relinquo, ad iectum rei singulari, non trahitur ad institutionem directam vel obliquam. Plus probat ille text, secundum Bart. ibi, in quantum IC. loquitur generaliter, ut idem sit in omni verbo obliquo, ut adiectum certae rei, vel qualitati, numquam extendatur ad institutionem, nec ad universitatem bonorum. Alex. in l. humanitatis. num. 2. C. de impub. Bald. consil. 409. vol. 5. Corn. cons. 161. vol. 1. Canonistae. in c. Raynutius. de Testam. et haec est communis opinio, secundum Vivium. lib. 1. com. opin. verb. relinquo. Iul. Clar. quaest. 38. de Testam. Et per illum textum datur sollemnis limitatio. ad l. 1. §. ex fundo. ff. de hered. instit. ubi textus disponit, quod institutus in re certa [orig: certâ], alio universaliter non instituto, habeatur loco


page 908, image: s0902

universalis heredis: ut illud obtineat, quando institutio particularis esset facta per verba civilia directa, secus, si per verba inflexa et obliqua, puta, si dicat, relinguo Titio fundum. Nam ille non erit haeres universalis, licet non alius esset institutus. Angel. in §. ex fundo text. in l. his verbis. ff. de hered. instit. Suarez ad l. quoniam in priorib. C. de inoffis. testam. §. Sexto quaeritur. num. 2. Et in tantum dicta conclusio vera est, quod verbum relinquo adiectum certae rei vel quantitati, non inducat institutionem, quod etiam si tale verbum apponitur in persona filii, idem dicendum erit. c. cuncto. §. ceterum. ut cum de appellat. cogn. ubi cavetur, quod non sufficiat relinquere filio, nisi iure institutlonis relinquatur. Bart. et Bl. in l in his verbis. ff. de hered. instit. et in l. fin. C. fam. herc. et in auth. novissima. C. de inoff. testam. l. quoniam indignum. C. de testam. Suarez. d. loc. qui contrarium tenentes refutat, et nu. 3. huius conclusionis affert limitationem hanc, nisi per dicta verba inflexa seu obliqua testator, adiciendo illa etiam certis rebus, universum patrimonium suum divisisset inter plures in suo testamento. Nam tunc dicta verba, etiam sic obliqua et inflexa, sapiunt vim directorum verborum, si alias testamentum habuisset sollennitatem testium, vide omnino Suarez. d. num. 3. qui et seqq. num duas ad hanc addit limitationes.

Si vero verbum relinquo, esset appositum non certae rei, sed universitati alio universaliter non instituto, tunc trahitur ad institutionem. Bald. consil. 136. vol. 3. Roman. consil. 189. Corn. consil. 162. in princ. vol. 1. Alex. consil. 50. vol. 7. Iason. in auth. novissima. num. 33. C. de inoff. test. Schurff. consil. 92. cent. 2. Gloss. sing. in auth. de hered. et Falc. in §. si vero nulla super parte relictis. text. in l. Divus. d. test. Milit. plene Sal in l. quoniam indignum. C. de his. quib. ut indign. Unde, si dico, bona mea relinquo Titio, videor illum heredem instituisse, quod est verum duob. concurrentibus. Primo, quando alius non est universaliter institutus, secus, si alius esset institutus, quia non trahitur ad institutionem. Sed quid importabit tunc verbum relinquo? dico, quod si dixit Testator, bona mea relinquo Tito, intelligitur per fidei commissum, de quo est casus. in l. nam. in fin. ff. ad Treb. Suarez. d. loc. num. 6. aut per modum quotae seu partis, puta dimidiam, tertiam velq vartam seu aliam quotam bonorum meorum. relinquo Titio, est simplex legatum. l. si pars bonor. ff. deleg. 1. Si autem dixisset, tertiam hereditatis meae relinquo, tunc etiam inducitur per talia verba fideicommissum, gl. in l. mulier. §. fin. ff. ad Treb. Salicet. in d. l. quoniam indignum. Secundo requiritur, quod illud verbum adiciatur in voluntate sollenni, in qua [orig: quâ] adsunt septem testes. Secus, si adiciatur vel proferatur in voluntate, in qua [orig: quâ] non potest fieri heredis institutio, ut in Codicillis: quia tunc non trahitur ad institutionem, sed ad fidei commissum, secundum Salicet. in d. l. quoniam, per l. Scaevola. ff. ad Trebell. adde Suarez. saepe d. loc.

24. Vermachen, verschaffen.

Verbum Lego, etsi sui natura singularem Titulum producit, ut per tot. tit. de leg. 1. 2. et 3. tamen, si testator verbum Lego, adiecerit universitati bonorum, veluti Lego Titio omnia meabona, vel lego partem bonorum meorum Titio, et aliam partem Sempronio, verbum Lego, quarenus est universitati bonorum adiectum, trahitur ad vim institutionis, per notabilem text. in c. Raynaldus. in verb. porro legavit. d. testam. Schurpff. consil. 73. cent. 1. Alciat. in l. verbis legis. ff. de V. S. Et certe verbum Lego, L. XII. Tab. late extendebatur, sed postea interpretatione coangustatum est. Mair. de testam. lib. 1. cap. 5. num. 7. Vicissim si alio herede instituto, verbum Lego certae rei vel quantitati sit adiectum, illud non trahitur ad institutionem, sed manet Legatum, ex mente Testatoris apparente. l. his verbis. ibi Br. Bald. et alii. ff. de hered. instituend. l. mulier. §. ultim. ff. ad Trebell. estque communis conclusio. Maier. dict. l. num. 8. vid. omnino bolognet. in rubr. ff. deleg. 1.

25. Verminderungs Aid.

Iurameutum Minorationis vel Minutionis, illud in foro Saxonico


page 909, image: s0903

appellatur, quo reus, ob vim rebus seu iniuriam personae illatam, conventus, damnum quod hoc nomine datum est, ab actore aetsimatum, moderatur, ac diminuitur. vid. Moller. lib. 3. semestr. cap. 38. Quo praestito iureiurando, Iudicem oporter praecise in id condemnare reum, quod iuramento ipsius est declaratum. Si vero istud iuramentum reus subire recusaverit, tum in id, quod ab actore taxatum et aestimatum est, non in plus, vel minus fit condemnatio. vid. Andt. Rauchbar. lib. 1. quaest. Saxon. quaest. 9. ubi quaeritur: An iuramentum hocce, iure Saxonico reus praestare teneatur, si ante litis Contestationem vel Guarendam hoc actor non petierit?

26. Verrähter.

Proditores licet initio grati iis, quibus profuerunt, visi sint, attamen paulo post poenas condignas sustinuisse, probat Camerar. meditation. historicar. centur. 2. cap. 60. qui idem d. loc. cap. seq. de praemio et mercede digna proditorum late agit.

28. Versetzen, Verpfenden.

Nemo negare potest, quin verbum hoc versetzen, de proprietate sermonis idem sit, quod oppignorare, vel pignoris loco tradere, et nullo modo aptetur ad venditionem, Bapt. Caesar. in Consil. illustr. ICC. consil. 67 num. 5. part. 2. Quod notandum in casu, ubi quaeritur, an res sub pacto de fetrovendendo, sit distracta; an vero solum pignorata.

Vid. quoque Goden [orig: Gôden]. consil. 109. Coler. consil. 29. numer. 69. vol. 1. Berlich part. 2. concl. 2. num. 7. ubi quod verba versetzr, verschriben, abgelößr, non emptionem, sed pignus lignificent: cum verba ad luris intellectum redigi debeant, ac luere contractum pignoris importet. add. Wesenbec. consil. 2. num. 91. ubi de indagatione emprioms vel pignoratitii Contractus agit.

29. Versichern.

Verbum versichern, cautionem et securitatem notat. lacob. Schultes. ad Modest. Pistor. quaest. part. 2. qu. 77. num. 4.

Sciendum autem est, quod dictio Cautio simpliciter prolata a Lege Praetoria, intelligatur de idonea, quae fit per fideiussores vel pignora. l. 1. §. stipulationum. ff. de Praetor. stipulat. l. 1. §. caveri. de collat. bonor. Sed dictio Cautio, simpliciter prolata a lege civili, vel a testatore, intelligitur de nuda promissione, quae fit per stipulationem, nisi aliquid aliud sit dictum vel adiectum> ut quia promisit quis idonee aut sufficienter caver. Schneidewin. in princ. Inst. de satisd. tut. num. 5. et seq.

30. Versprechung, Verspruch.

Advocatia sive Ius defensionis saepius nominatur vulgo Verspruch, Versprechnuß, id est, defensa, a verbo versprechen, defendere, si cuti in his terminis sumitur in form. foeder. inter Principes innominatos. quam Warem. ab Erenberg. lib. 2. de foederib. eirca fin. pag. 205. exhibet; ubi in §. 2. habetur. Were es auch, daß semand wer der wäre, vns Fürsten einen, die seinen, oder die in seinem Versprechnus vnd Schirm stünden, etc. Et hinc Defensor, dicitur Verspruch Herr, et honorarium, quod protectori quotannis penditur, Verspruch-Gelt. vide. Dn. Mager. de Advocat. armata. cap. 2. nu. 253. et seqq.

31. Verhedigung, Hülff- vnnd Handhabung.

Advocatiae etiam denominatio vulgari nostra lingua fit per verba Thädigung Hilff, Handhabung, Manutention, quaeuti Synonyma defensionis, passim in usu esse solent, uti videre est im Burgundischen Vertrag, so Anno 1548. zu Augspurg auffgerichter. ubi in §. 1. incip. Aber nichts desto weniger. talia Advocatiae seu protectionis vocabula ponuntur: vnnd dagegen in deß heyligen Reichs Schutz Schirm, Vertheidigung vnnd Hilff begriffenseyn. vide Mager. de Advocat. cap. 2. num. 252.

32. Verursachen.

ADDITIO.

Verba, was ohn mein Vervrsachung geschicht, eiusdem significationis sunt, ac si diecerem, sine


page 910, image: s0904

mea culpa, nam quae occasionem damni praebet, damnum ipsum dedisse videtur.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I, Lic.

33. Verwandt.

Verbum Verwandt, aequipolet verbo attinentes, adhaerentes complices et sequaces, quorum signisicatio Ilatissima est, et comprehendit non tantum subditos, sed etiam vasallos, domesticos, Consiliarios, reliquosque quomodolibet alteri addictos, quamvis etiam non subditos, ut notat post Bald. Bart. et Salicet. Georg. Everhard. vol. 1. consil. 28. num. 1.

Also in Privilegiis exemptionis contrad das Rothwetlisch Hoffgericht werden auch die begriffen, so nulla specie Iurisdictionis dem Hochlöbl. Hanß Oesterreich zugethan, da sie allein die hohe Obrigkeit haben

Et quod verbum Verwandten, de cognatis, non vero [orig: verô] affinibus, intelligendum dixi in Delibatis Iuris part. 1. fol. 124.

34. Verzig Adelicher Töchtern, biß auff einen ledigen Anfall.

Constat Germanorum moribus, praesertim apud Nobiles receptum esse, ut filiae in favorem fratrum, et ad conservandam agnationem, successione et bonis Paremum, certa [orig: certâ] portione accepta [orig: acceptâ], Iuramento renuntient. De qua [orig: quâ] consuetudine, eiusque validitate, vid. Consil. Argentoratens. vol 1. consil. 63. Menoch. consil 412. ac inprimis Dauth. Kellenbenz. Giphan. et Dalner. in tractatib. singul. add. Georg. Everhard. vol. 1. cons. 44.

Cum tamen saepius eos, quorum causa renuntiatio facta, absque masculis, mori contingat, fit, ut communiter Instrumento renuntiationis, dem Verzigsbrieff, talis Clausula apponatur: Verzeihen vnd begeben wir vns aller Güter vnd Erbschafft, so von vnsern Eltern herrühren möchten, doch der gestalt, vnd biß auff einen ledigen Anfall, etc. Quae Clausula facit, ut filiae renuntianti, tam ad Paterna, quam Materna, et fraterna bona atque successionem, pro portione sua [orig: suâ] sit locus et regressus. Quia nempe in eum casum, videlicet quam diu masculi supersint, filia renuntiavit, merito cessante conditione, cessat eius effectus, vel cessante causa impedimenti et exclusionis, ipsa cessat exclusio et impedimentum. arg. l. fin §. ait lex. ff. de divort. l. ubi lex. 24 §. 1. ff. de usucap. Refervatio etiam conservat ius reservantis. l. et si quis. 14. §. plerique. ff de et sumpt fun. Relig. l. 4. §. 1. ff. quib. mod. pign. solv. Sed ad unum casum tantum, si masculi adsint, tunc conditio exspirat, vid. Consil. Husani.

Et filia interim non exclusa, sed tantum supensa a suc cessione reputatur, et remoto obstaculo, nimirum de cedentibus fratribus, vel eorum legitimis liberis masculis, omnibus quibus ante renuntiationem potuisset. pro portione succedit. Cravetta. consil. 127 et seqq.

Rationem quoque hanc reddit Dn. Kellenbenty. hic quaest 18. num. 6. quod nimirum eiusmodi renuntiationes sint stricti iuris, et propterea non sint extendendae. Socin. cons. 92. lib. 1. Brun. de Stat. exlud. faem. art. 8. num 18. Rimin. consil. 164 num 43. Surd. consil, 355. num. 14. lib 3. Decius. consil. 379. num. 3. consil. 551. num. 1. et 9. Sed prout limitatae, intelligendae: cum renuntiatio limitata, limitatum soleat producere effectum, l. iubemus. C. ad Senatuscons. Vellei. l. cancellaverat. de bis, qui ante apert. tab. Ruin. consil. 204. volum. 1 et iis solum prodesse, in quorum favorem expresse interposita est. Rom. consil. 168. Paris. consil. 5. numer. 34. vol 2.

Vnd ist die reservation mit dem ledigen Anfall deß effects, daß eveniente casu, als wann man niemaln renuncirt, gehalten wird, per tradita Georg. Ever hardi. vol. 1. consil. 44. num. 20. Consil. Marpurgens. vol. 1. consil. 20. et seqq. Fichard. consil. 52. num. 18. lib. 1.

An nepos filiae deß ledigen Anfalls sich gebrauchen könne? docet Phanut. de Phanutiis. tract. de dote gloss. 5. in verb. sine libris num 31.

De renuntiante filiae in favorem Patris, an deficientibus masculis ea succedat contra Testamentum Patris, Ludovis. decis. 85.



page 911, image: s0905

An renuntiatio simpliciter facta biß auff einen ledigen Anfall, si fratres, qui pacti tempore exsistebant, nullis masculis, sed tantum filiabus relictis, decesserint: an filiae hae amitae renuntianti, in portionc, quam fratribus ecessit, impedimento esse possint. vide Kellenbentz. derenuntiat. quaest. 19. per tot.

Qui decidit, filias fratris defuncti, Sorori renuntianti non impedimento esse. In omni enim dispositione, ratio eius inprimis investiganda, quaesi cessaverit, statim corruit et ipsa dispositio, l. adigere. ff. de iure patron. c. etsi Christus, in fin. extr de Iureiur. Bursat. consil. 200. num. 123. volum. 2. Et si locutio sive dispositio est generalis, venit ista generalitas ex intentione partium; et ratione praesumpta sive cogitata restringenda, licet verbasintpraecisa. l emptor. 56. §. ancillam. ff. de rei vin. l. 2. §. cum Pollidius. ff. de usur. Moderatur enim ea quamliber dispositionem, non aliter quam frenum equos, et gubernaculum navem. l. scire. ff. delegib.l. 1. §. lexetiam. ff. ad L. Falcid.

Renuntiatio facta a sorore, pacto adiecto, quod mortuo Titio et Sempronio sine liberis, liceat sibi redire ad bonasua, an subsista mortuo uno istorum sine liberis, ita ut altero supervivente, a mortui hereditate excludatur. vid. Tessaur. decis. 187.

Successionis item regressus si fuerit sibi a femina, in casum deficientium masculorum, biß auff einen ledigen Anfall, reservatus, quousque et adversus quos heredes extendatur. vide D. Dn. Kellenbenty. dict. loc. quaest. 20.

De redintegratione vom ledigen Anfall, vid. Decis. Rotae in causa Perusina de Ninis singulatim editam.

An filia possit disponere super refervatum deß ledigen Anfalls, ante masculos decedens, in favorem mariti? quod affirmare videtur Kellenbenty. d. renuntiation. quast. 22. Sed contrarium verius puto, quia est instar fideicommissi pacto initi, et conditio incerta facit, ut non transeat ad heredes, vid. Noal. d. transmission. cap. 5. et Cravett. consil. 127.

ADDITIO.

Quod filia ante masculos moriens, ius reservatum ad suos heredes transmittat, exinde dicendum videtur, cum omnes obligationes, etiam conditionales, active et passive in heredes transeant, §. ex conditione. Inst. de V. obl. sive heredum mentio facta sit sive non, l. veteris C. d. contrah. stipul. adeo ut clausula illa Notariorum, de heredibus contrahentis mentionem faciens, superflua videatur. Quaelibet enim conventio censetur esse realis et transitoria ad heredes, non autem personalis, l. pactum. ff. de pact. etiam conditionalis: Exsistente enim conditione, obligatio ad tempus conventionis retrotrahitur, quasi pure ab initio contracta fuisset, l. necessario. 8. §. si ita. ff. d. perscul. et commod rei vend. quod multo magis in casu renuntiationis dicendum est, cum hocius succedendi filiae competens, propter adiectam reservationem, non penitus sit exstinctum, sed tantum suspensum, quod ad transmissionem sufficit, l. si quis 7. §. 1. l. illud. §. fin. ff. d. acquir, heredit. Disp. Basileens. tom. 5. disput. de renuntiat. mmm. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

Filiam renuntiantem iuramento bonis Paternis et fraternis, seque volentem postea immiscere hereditati, mandato poenali coercitam in Camera, constat ex praeiudicio in causa Holdingshaussen, contra Holdingshusen, 26. Iun. An. 591. Dn. Rutger. Ruland. de artic. lib. 6. cap. 1. num. 17.

Renuntiatio successionis a liberis facta parentibus, etsi accedente Iuramento valeat, c. quamvis de pact. in 6. Si tamen renuntians ante Parentem decesserit, tum renuntiatio ista non obstat liberis, quo minus hi avo vel aviae succedere, et hereditatem eius petere possint. per l siex paeternis. §. fin. de bon libert. l. si quis filio. de iniust. rupt. et irrit. Paul. Castrens. et Dd. in l. qui superstitis. de acquir. hered. et in l. pactum dotali. C. de collat. et in l. stipulatio. d. V. O. Quibus in locis nemine pene refragnate, uno ore id tradunt, ut dubium non sit, hanc doctrinam communi Dd. calculo, approbatam esse, per tradita Hartm. Pistor. lib. 4. quaest. 7. inpr. Quem vide per tot. ubi an et quatenus haec conclusio procedat, probe examinatur. vid. Casp. Thessaur. lib. 2 quaest. forens. 90.

Filia, quae per renuntiationem aut


page 912, image: s0906

ingressum in Monasterium a successione paterna excluditur, quatenus partem faciat respectu reliquorum liberorum. vid. omnino Hartm. Pistor. d. lib. 4. quaest. 8.

An autem filiae ex necessitate renuntiare cogantur, quaeri so let? Daß die Verzüg der Adelichen Töchrern, nicht der gestalt per consuetudinem introducirt, daß sie Töchrern eben selbige nothwendig vnnd wider ihren Willen thun, (Constat enim renuntiationes hasce in sola renun ciantium voluntate et quidem libera et spontanea consistere. Bolognet. in l. naturali. §. nihil commune. part. 2. n. 141. ff de acquir. poss. And. Dalner. de var. iur renunc. §. 5. num. 1. auch da gleich dapffere ansehenliche widerige Vrsachen enthalbem hierzu gezwungen werden mögne, wirdt keiner, so der Rechten gnugsamb erfahren, sich zubehaupten vndernemmen.

Et in constituenda consuetudine, consensum populi non simpliciter actuum frequentia, et simplex usus comprobat, sed insuper hoc etiam docendum est, quod iuris constituendi et consuetudinis introducendae animo hoc factum sit. Panorm. in c. fin. num. 12. extra de cons. Cravett. consil. 17. numer. 14. Dec. cons. 215. num. 4.

Ac item is, qui Iure communi utitur, licet per mille annos, actus eo modo gesserit, nihil tamen praescribit: quia possidendi animus in eo deficit. l. sine possessione. 25. ff. de usucap. Verum filiarum renuntiationes iuri communi, et dispositioni c. quamvis de pact. in 6. conventi: non enim ex necessitate (prout consuetudo filiabus iniungeret) sed voluntatesaltem libera procedunt. Ideoque astrui nequit, eas hactenus eo animo fuisse interpositas, ut consuetudinem et generalem renuntiandi necessitatem inde constituere cogitassent. Cum ex voluntariis actibus nulla consuetudo introducatur. Porc. consil. 106. numer. 64. Dec. cons. 437. num. 5. Hancque sententiam, quod filiae, quibus dos tempore clocationis constituitur et numeratur, nullo modo tamquam ex recepta consuerudine, renuntiare teneantur, aut renuntiatione omissa, ea tacite interposita habeatur, multis rationibus probat. Dn. Bart. Kellenbentz. tract. derenunc. success. quaest. 7. per tot. Et idem fere in simili casu, praesertim si possessorium remedium institutum sit, decidit egregius Camerae Imperialis Assessor quondam, Iohann. Meischnerus. tom. 3. decis. 14.

In gleichem vnd daß die Renuntiationes oder Verzig der Adelichem Töchtern, diser Orthen nicht genöhrigt, sondern zu der Töchtern freyen Willkuhr gestelt seye, gibr die Sollennitet, so darbey allemahlfürgeher, vnwidertreiblich zuerkennen. Dann kundtbar vnnd niemandtläugnen kan, daß den Adelichen: renuncirenden Töchtern ein Beystandr zugeordner, auch sie zum dritteumal ab: oder beseyts geführt, vnd allweg von den Anwesenden ernstlich befragr werden, ob sie von freyem vngezwungnem Willen, sich srer Erbschafft begeben wollen, auch ererst wann solches gnugsamb erinnern von ihnen bejaschzer, hier auff ein Cörperlichen Ayd mit auffgelegten Fingeru schwören müssen, welches alles nicht vonnöhren, sa lächerlich zuhören wäre, wann die Adeliche Töchtern renunciren müsten.

Et sic frequens iste renuntiationum usus, sententiam potius nostram confirmat nam si per pactum eiusmodi Ius universale in omnes filias istius familiae, et masculi et foemellae trans ferre cogitassent, sine dubio renuntiationum interpositionem in totum intermisissent, et sola dotis constitutione contentae fuissent. Cum Iuramentum, quo pactum hoc carere non potest, sit quaedam spiritualis tortura, et animam stringat. Wesenbec. cons. 23. vu. 25. Ex quo ergo sollennibus renuntiationibus, quae dispositioni Iuris communis conveniunt, et ex cuiusque libera voluntate descendunt, huc usque Puellaeuti voluerint, eas nullam renuntiandi necessitatem in posteros deducere vel trasmittere voluisse, dicendum erit.

Praeterea renuntiationes non sunt uniformes, vnnd stehr zu der renuncirendem Töchtern, oder dero Curatorum


page 913, image: s0907

oder Beyständer discretion, wie die renuntiationes, deß vorbehaltnen ledigen Anfalls haiber zu conditioniren, ob er auff die Vätrerlich oder auch Mütterlich, Brüderlich, vnnd zumal schwesterliche Erbschafft zurichten? ob er durch deß lersten possessoris Testamenr, oder wann er allein Töchtern verläßt, könne entzogen werden. Renuntiationes namque aliae sunt generales, aliae speciales. Generalis dicitur, quando filia paternae, maternae, fraternae et omni denique successioni renuntiat. Specialis, quando certae successioni, v. g. Patris tantum, vel etiam feduo renuntiat: de quibus videatur Andr. Dainer. de vaer. iur. renunc. cap. 2. n. 52.

ADDITIO.

Notandum tamen, daß wa Erbainigungen in elnem Geschlecht vorhanden, die Töchrern alsdann simpliciter, ohne den ledigen Anfall, sich vorzeihen müssen, vnd fällt von dem Vatter daß Gutauff die Agnatos, exclusis filiab. ] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

Dividuntur Renuntiationes in iudiciales et extra iudiciales. Iudicialis renuntiatio est, quae fit in iudicio, iudice pro Tribunali sedente, vel actis publicis in sinuatur. Hoc in casu renuntiatio, licet nulli adhibeantur testes, nihilominus tamen pro valida habetur: ea enim quae in iudiciis fiunt, omnium contractuum sollennitatem exsuperant. l. 19. C. de testam. Extraiudicialis est, quae fit coram Notario et testibus, vel in praesentia Patris et cognatorum tantum. vide Berlich. conclus. practic. part. 2. concl. 43. num. 5. Et tales fieri solent in Rot Wilensi Dicasterio. In Iudicio Provinciali Suevico, ac quoque Dicasterio Wirtembergico: Ut omnium horum ludiciorum Ordinationes attestantur, et hoc fieri permittunt.

Inter requisita ad formam harum renuntiationum spectantia, primum sese offert certioratio. Constat quippe, ut valeat renuntiatio necessum esse, ut filia de iure et praeiudicio suo certioretur. Giphan. de renunc. consil. 2. Cum nemo censeatur remittere, quod sibi competere ignorat. c. veniens, etc. quemadmod. deiureiur. l. legitimam. ff. de petit. bered. in tantum, ut renuntiatio, omissa [orig: omissâ] certio ratione, sit ipso iure nulla. per. l. 30. §. fin. C. ad SC. Velleian. Eius enim omissio, suspicionem doli et fraudis importat: praesumuntur enim fratres, sororis decipiendi gratia [orig: gratiâ] id fecisse. l. 35. ff. de pact. l. qui cum. §. qui per. ff. de transact.

Requiritur (2) ut filiae, pro qualitate patrimonii, dos congrua constituatur. per c. quamvis. de pact. in 6. Dos enim succedit in locum legitimae, et ipsi assimilatur. Barthol. Kellenbenty. quaest. 2. num. 32. et 42. Maxime autem convenit filias esse dotatas, cum alias odio habeantur a maritis. l. fin. C. ad SC. Vellei. aut ob egestatem quaestum corpore faciant, et foedus matrimonii rumpant. Et ut haec dos mensuram legitimae attingat, voluit Treulter. part. 2. disp. 7. th. 2. lit. h.

Praecedente sufficienti certioratione, et constituta (pro facultate patrimonii, numero liberorum, dignitate mariti, et consuetudine loci) dote, sequitur (3) Iuramentum, d. c. quamvis. quo filiae omnibus Parentum, fratrum. etc. sive etiam solum Parentum bonis renuntiant. saepe dict. cap. quamvis. Wesenbec. in par. ff. de iureiur. Quod Iuramentum, non vi metu aut dolo extorquendum, sed exlibera et spontanea iurantis voluntate praestandum, ut ex supra ad ductis liquet.

Dubium vero hic occurrit: an nimirum hoc in casu in personis illustribus sufficiat fidei praestatio, Fürstliche Trew, oder Adenliche Trew vnnd Glauben? vide Ios. Nolden. de statu. Nobil. cap. 12. num. 68. et seqq. Negat Natta. adc. quamvis. num. 5. Ias. in auth. Sacr. puber. Cod. si adversus. vendit. per l. 3. in fin. Cod. si miner se maior. dix. Quoties enin actus in iure non valet absque iuramento, tunc illud praecise requiritur, nec sufficit praestatio pro iurament. Natta. d. loc. Hoc autem in casu pro fundamento substantiali quodam requiri??? Iuramentum, d. c. quamvis. itaque praecise et ad unguem praestandum, nec per aequipollens, nimirum per fidei in. terpositionem, adimpleri debet. l. 13. Cod. detestament.



page 914, image: s0908

Requiritur (4) interventus et praesentia Parentum et cognatorum; ad excludendum dolum et omnis fraudis suspicionem, quod fit, si vel iudioialiter fiat; arg. l. 19. C. detestam. l. 2. C. si propter publ. pens. vel in praesentia Patris, qui optimus liberorum amicus censetur, l. 50. §. 2. ff. de bon. libert. l. fin. C. de Curat. furios. et cognatorum celebretur. Horum enim praesentia similiter omnem doli et fraudis suspicionem excludit, l. transactionem. et ibi Dd. d. transact. Wesenbec. consil. 3. num. 66. Maxime si utrinque tam ex materna, quam paterna familia iuncti adsint. Myns. resp. 59. num. 19. decad. 6. nec commodum in de per directum vel indirectum sperare possint. l. 1. l. quod dicimus. ff. dec auth. et cons. tutor.

In quaestione: An femina semel per masculum exclusa, perpetuo maneat exclusa: (de qua est cons. Dn. Wolffii. in hendecad. 2. 3. et inter Cons. Illustria mea [orig: meâ] cura vulgata, 14.) Ludovic. Molina. tract. de hispan. primogen. lib. 1. cap. 6. num. 22. cum Dd. ibi citatis, distinguit, utrum femina simpliciter, vel per verba suspensiva renuntiaverit. Primo casu dicit, esse perpetuo ex clusam dicendam. Altero vero admitti ad successionem, si masculi, in quorum gratiam renuntiatio illa facta est, illaque exclusa fuit, decesserint. Reservatio enim illa in tali casu per eiusmodi vocabula suspensiva facta, conservat Ius integrum reservanti. Heig. quaest. 26. n. 16. et seq. l. si quis. 14. §. reliqui. ff. de relig. et sumpt. fun. l. 4. §. 1. ff. quib. modl. pign. vel hypoth. l. pen. ff. de aqu. quotid. l. sip ater. 40. §. exheredato. ff. de bon. liber. Et dictio donec stat suspensive, et moratoriam tantum exclusionem, non petpetuum inducit impedimentum, qua [orig: quâ] mediante, impeditur dispositionis nativitas, et removetur consensus ab actu. Alex. Raudens. decis. Mediol. seutractat. de analog. univoc. lib. 1. cap. 27. n. 15. et seq. et cum limitata sit, limitatum etiam producit effectum. l. in agris. 16. ff. de Acquir. rer. domin.

Quod in tantum verum existimatur, ut neque fratres viventes illam portionem, quam sibi soror in casu deficientium masculorum reservavit, pendente ea conditione alienare, et ad suas filias, vel ex testamento vel ab intestato transmittere queant. arg. l. fin. §. 2. et 3. Cod. commun. de legat. alb. Brun. tract. destatut. faem. exclud. art. 10. quaest. 4. et 45. Gravetta. cons. 127. vid. Mynsing. respons. 57. num. 6. Consil. Marpurgens. cons. 21. Meichsner. lib. 3. decis. 2. (quid importet Clausula, daß der Sohn mir den renuncirten Gütern handlen vnnd walten möge, nach gefallen, etc. dixi in decad. 1. Consil. fol. 213. et fol. 237. etc.)

Quemadmodum enim haeres ad restitutionem rerum hereditariarum sub conditione aliqua obstrictus, eas interim ad alios transferrenequit, l. Marcellus. 3. §. resquae ff. ad SC. Trebell. l. fin. C. de legat. Paris. consil. 48. num. 16. vol. 3. Gail. lib. 2. observ. 137. per tot.

Et Maritus Usufructuarius, Emphyteuta et Vasallus eam ob causam, quod, iure ipsorum exstincto, ad restitutionem rei in dotem, Usumfructum, emphyteusin et feudum concessae, devincti sunt, omnem alienandi potestatem interdictam habent, l. neque Mater. 14. l. ususfructus. 66. ff. deiur. dot. l. 2. et 3. Cod. de Iur emphyt. c. Imperialem. de prohib. feud. al. per Freder. Et hoc casu, cum fratres similiter ad portionis restitutionem, filiae ex paterna successione debitae, obstricti sint, pendente conditione, alienatio subsi stere minime poterit. Et ita in Camera Imperiali in causa Ambrosii Reigers contra Heinrich Sawerzapff, Anno 1570. decisum fuisse, refert Rutger. Ruland. decis. Camer. quaest. 22. addens, talem alienationem neque in causa maxime facorabili, videlicet in institutione heredis procedere> quam sententiam quoque approbavit Hubert. Giphan. tract. de renunc. p. 65.

Sed Anton. Faber. errot. pragmaticor. decad. 27. error. 1. num. 38. et decad. 30. error. 1. num. 10. ab hac [orig: hâc] opinione dissentit, statuendo: filiam etiam sub verbis quousque Donec. etc. renuntiantem excludi in perpetuum, si vel semel masculus hereditatem paternam acquisiverit, non quidem vi et intentione pacti, sed potius aditae, semelque agnitae


page 915, image: s0909

hereditatis acquisitione, ne alii hereditas ex die, vel ad diem obvenisse videatur, contra l. hereditas. 34. l. ei qui solvendo. 88. ff. de hered. instit. vide Dn. Wolff. in hendecad. cons. 2. num. 34. et seqq.

Ac licet etiam Husanus in Consil. a me edito, et Consil. meis. tom. 1. inserto. velit feminam semper exclusam in perpetuum mancere exclusam: Sowird doch solche Mainung fastins gemain verworffen, vnd damit künfftiges disputiren in dergleichen Fällen verhüter werde, ist zuc versicherung der verzeihenden Töchtern der gestalt die renuntiatio zustellen, ut importet fideicommissum, daß nach Abgang de letsten Manns Stammens, die Töch rernesnenfreyen Zutrithaben ad bona Paterna, etc. Vnd sie die Verzicht nicht binden solle. Aliud forsan est, so die renuntiation simpliciter auff ein ledigen Anfall geschicht.

Si Pater et Mater filiae dotem ac alia zu ihrer Abfertigung assignent, ut renuntiet, et illa hoc faciat, tunc est contractus irrevocabilis, do ut facias, et tenentur Pater ac frater, nec possunt parentes Contrariam ordinare dispositionem.

Wannschon die Adeliche Töchtern, vnnd andere Hohen Srandrs Personen, zu gleicher Erbschafft zugelassen, werden doch den Söhnen die ligende Adeliche Güter eingeschetzt, die Töchtern aber mit Gelt agbefertigt. Cuiusmodi invereratam quoque consuetudinem in Suevia [orig: Sueviâ] esse, attestatur Fachin. lib. 3. cons. 2. in princ.

Promissio de renuntiando, an eam vim habeat, ut promittentem ab omnibus hereditatibus excludat, perinde, ac si actualiter praestita fuisset? vide Nicol. Everhard. Iun. vol. 1. consil. 6. quaest. 1. et addi potest Boer. decis. 3. Fichard. lib. 1. consil. 52. incip. nobilis olim. et consil. 90. libr. 2. Mynsinger. consil. 50. num. 30. etc. Wesenbec. consil. 11. sub num. 28.

Sed de renuntiationibus, vide Giphan. cui aliquot ea de materia consilia sunt subnexa. Kellenbenty. et Musculum. in itractatib. singular. Consil. Marpurg. vol. 1. consil. 21. etc. et vol. 4. cons. 58. Consil. illustria a me edita. consil. 13. et 14. Ioh. Bolognet. ad l. stipulatio. 84. etc. d. V. O. et ad l. fin. Cod. d. pactis. Et exstat hac [orig: hâc] de re disput. inter Basileens. tom. 5. Philip. Dobneri, et in Sylloge Iohan. Iacob. Spei delii. verb. renuntiatio. et vide consiliorum meor. et fratris mei, p. m. decad. 1. consil. 5. add. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 30. Cod. Fabr. tit de pact. Cancer. var. resolution. lib. 3. cap. 15. Dalner. tract. singul. Meichsner. tom. 3. decis. 2. fol. 23. etc. Cothman. consil. 16. lib. 4.

35. Veste.

Qua [orig: Quâ] voce fortalitium seu castrum designatur. Dicitur etiam de loco vallato sive aggeribus cincto, domo vel habitatione carente. Iohan. Goeddaeus, inter Consil. Marp. 33. num. 317. vol. 3.

36. Vff.

Dictio super, auff, in verbis auff dem Gut N. etc. Herrschafft etc. importat de iure pignus vel hypothecam. Coler. consil. 27. num. 8. Bartol. in l. fundus. ff. de annuo legat. Alberic. de Rosate. in l. cum ii. §. sicuti. et ibi Dd. ff. de transact.

37. Vff den Fall.

Verba illa auff den Fall, hoc est, illo casu vel Tunc (haec enim verba idem denotant, Rol. a Valle, cons. 38. num. 19. vol. 4.) sunt limitativa dispositionis et restricta. Rol. a Val. cons. 70. num. 13. vol. 3. et notabiliter dicit Decius. consil. 336. n. 2. in fin. quod illa verba eo casu, limitent fid eicommissumm, ita, ut non trahatur dispositio testatoris extra illum casum, Et idem consil. 273. num. 3. dicit, quod verba illa restringant dispositionem praecise ad casum expressum> Voces namque hae, nempe tunc, vel illo casu, habent vim restrictivam. Decian. consil. 13. num. 31. vol. 2. nec possunt, nisi in casu expresso verificari. Dec. consil. 63. nu. 2. Pacian. consil. 63. vum. 61. Restringiturque ad casum formaliter expressum. Roland. a Valle, consil. 39. num. 14. et seqq. vol. 4. Decius. d. consil. 336. nu. 2. Arum. lib. 2. decis. 9. num. 33.



page 916, image: s0910

38. Auffgehabten Raht der Rechtsgelehrten.

Si iuris imperiti de facto constituantur Iudices, ipsi Assessores Legum peritos adhibere possunt et debent, ut illorum consilio ius dicant. Qua [orig: Quâ] ratione defectus scientiae per Assessores suppletur. Et hinc quottidie videmus, Iudices quosvis, praesertim minores, Consilia Collegiorum Iuridicorum et Scabinatuum perquirere, quae sententiae velut Praeiudicia quaedam sunt, et in singulis causis, de quarum iure quaeritur, valent. Idque praesertim in criminalibus, ex Constitutione Carolina facere Iudices iubentur, art. 189.

Ceterum videmus in quibusdam locis, ait Marth. Stephan. tract. de officio Iudicis. lib. 1. cap. 5. nu. 34. usuvenire (quod omnium insulsissimum esse, et apud Westphalos fieri testatur Iohan. Ferrar. Montanus, lib. 3. de iudicior. praexercitamentis. cap. 2. in fin.) ubi impetitione et responsione, quales quales etiam sint, ultro citroque factis, Iu dex a circumstantibus, qui neque cognitionem causae habuerunt, neque iudicandi functione sunt inauctorati, sententiam quaerit, qui parumper (aliquando bene poti) discedentes, reversi, statim pronuntiant, quicquid ipsis visum, et in buccam venerit, et pronuntiati loco erit.

Sane vere hoc omnium insulsissimum esse scribit Iohan. Ferrarius, d. loc. quod tamen in Plmeraniae quibusdam Civitatibus, teste eodem Stephani, d. loc. nu. 35. servatur: ubi ait, et ex aliis fide dignis habeo, etiam Hampburgi in in feriori iudicio et alibi. Recteque dicitur, eiusmodi sententiam vulgi nullius momenti esse. Iudicis enim competentis est, causam cognoscere et desuper iudicare: Quin amplius Iudex non ex abrupto, sed deliberato sententiam proferre debet. Ferrar. d. loc.

39. Vffswenigst.

Dictionis Saltem, proprietas est, ut imminuat ea, quae dicuntur. l. 1. Cod. de emendat. propinq. Bart. in l. 1. col. 2. vers. sed quid si. num 5. de iur. Codicill. vide Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 1. num. 38.

40. Vhrstatt.

Vhrstatt usurpatur pro cautione, vnnd ist so vil ale ein Hintersatz vnd völlige versicherung. Sic Vhrstare laisten, idem est, ac vesichern, einen Hintersatzhun.

41. Vicarij deß Reichs.

Solch Vicariat gehört dem Churfürsten auß Sachsen, als einem Pfaltz=Graffen, dise Pfaltz Graffschafft aber ist in Sachsen vnnd Westphalen, vnnd nicht in Meissen: Wie auß einem Lehen, Brieff König Sigmundts, de Anno 1414. (darinnen er Harrn Erich Hertzogenzu Sachsen, Engern vnnd Westphalen zu Lehen geliehen har, das land zu Sachsen, vnd die Pfaltz. Graffschafft zu Sachsen vnnd Westphalen) zusehen ist.

Vicarii Imperii, qualem habeant potestatem, vid. Dn. Wilhelm. Anton. in tract. de literis Moratoriis, in Corollar. fol. 26. an possint dare Literas Quinquennales, idem d. tract. fol. m. 89. docet. Quod Vicarii non possint erigere Academias, sed ius eiusmodi soli competat Imp. ut et creatio Doctorum, Licentiatorum etc. decucitur inNova Apocalypsi Lucii Veri, pro innocentia Caesaris contra Rebelles considerat. 26. §. 3. ibi> Palatinus Vicarius omina agit, ut Provisor, Verwalter vnd Verweser, eius potestas in rebus est, que vel omnino moram non patiuntur, vel non sine in commodo, et ea tamen non rata sunt, nisi Imperator postea probet. At vero Academias erigere, Principes novos facere, res sunt, quae moram non modo patiuntur, sed et postulant. Quare nec Argentoratenses Academiam a Vicario, sed a Caesare petiverunt. etc.

42. Vidimus, vid. supra lit. A. verb. Abschrifft.

Clausula in Privilegiis quibusdam, daß man auch allen blossen Vidimus, voneinem Notario verferrigr glauben solle, non ita crude est intelligenda, alias quippe daretur ansa multis falsis, sondern sie ist also zuvermercken, wannein Privilegium einmahl legitime edirt etc.



page 917, image: s0911

43. Visitation.

De visitationibus et Visitatoribus Dioecaesium vid. Constitutiones et Decreta Synodi. Dioecaesan. Constantiens. part. 4. rit. 8. ubi disponitur, quod singulae Dioe ceses semel in anno, vel si propter latitudinem Dioecesis fieri non possit, saltem biennio visitari, ad eiusmodi munus visitandi viri graves, discreti, probi, scientiarerum agendarum periti, ac boni nominis et exempli beneficiati, et in Ecclesiastica dignitate constituti delegari; et Visiatores Episcopo speciali iuramento, ad munus commissum fideliter omni rancore, odio, amore et affectu semotis exserecendum, obstricti esse, neminemque sumptibus superfluis gravare, nihilque pro visitatione postulare aut extorquere debeant iis exceptis, quae ad moderatum victum, et visitationis sumptus necessarios pertinent.

Sed de Vicariis hisce. vide Dn. Ge-Wold. d. septemvir. cap. 11. exta etiam disput. hac [orig: hâc] de materia [orig: materiâ], inter Bsileens. tom. 5. Adde Arum. vol. 3. dis. 1. ac ad A. B. disc. 3. th. 24. item de comitiis. c. 3. n. 52. et seqq. et cap. 7. na. 11. etc. me, de success. et elect. fol. 215. etc. et 4. Widerwärtige Tractatus Bayrn contra Pfaltz.

44. Villeicht.

Dictiones forte vel forsan, in facto important dubietatem facti, non dubietarem iuris. Iason. in l. si ex falsis. C. de transact. num. 5. Hincque et vulgo dici solet: Vielleicht solvitur per vielleicht. Et ideo testis deponens per verbum forte, nihil concludit: quia videtur dubitative deponere. Ant, de Butr. consil. 45. vers. et non obstat. Et quod haec verba de sui natura [orig: naturâ] importent dubium facit, quando facto applicantur, licet non semper sit verum, est gloss. in c. parte in verb. si forte. dec elebr. Miss. Alber. in diction. verb. forsan. ubi quod importent dubitationem, quandoque tamen infirmationem, quandoque temperamentum, secundum contingentiam casuum, sed quod regulariter importent dubitationem. Doctores tamen decidentes per similem dictionem, non dicuntur dubitare, sed absolute solvere et decidere, per tradita Card. Tusch. pract. concl. lit. D. concl. 281.

45. Vitzthumb.

Proprie Vitzthumb, ex sententia Speculatoris, quem allegat Dn. Mager. de Advocat. arm. cap. 2. nu. 260. nominantur Administratores rerum ac ditionum Episcopalium, qualem Episcopatus Bambergensis continuum habet in Carinthia [orig: Carinthiâ], ex Canonicis eiusdem Ecclesiae Capitularem. vide tamen Mager. d. l. num. 257. et duob. seqq. Et est quasi Dominus, quia illius vices gerit. Ita Visconte, Vice Comes.

De vocabulo Vitzdumb, vid. Hund. in dem Bayrischen Stammbuch. part. 2. circ. fin. weiches Wort nach vnderschid der Landen auch vnderschidlicher signification ist, vor alters in Bayrn so vil war, als Vicedominus, oder wie mansagen möcht Vice Rex zu Neapo, li, oder heurige Tags ein Gubernatur zu Maylandt. Dann als deß Ludovici IV. Söhn, sich maistenthails ausser den Landen, als in Niderland vnnd Brandenburg auffgehalten, auch vorher Ludovicus seldsten mit dem Reich beladen gewest, haben sie dergleichen Statthalter sive Vice Dominos gesetzt, welche tunc temporis, wie auß deß hochansehenlichen Geschlechre der Herrn von Norhafft (von denen zu Straubingen, Landtshut, Amberg vnd Legenfeld beyzwölff Vice/Domini gewest, vnd auff heurigen Tag, Herr Hainrich Nothafft, Freyhgerr von Werenberg zu Misenfeld, auff Schernegg, Hag vnd Petmos, etc. Der Röm Kays. May. Cammerer vud hochberühmbter Reichs Hoff Raht ist) alten Bestallungen abzunemmen, absolutam potestatem, auch alle Dienst im Land zusetzen vnd zuentsetzen, allein keinen Kreig ohne wissen deß Oberherrn anzufangem Vollmacht gehabt habem. Heutigs Tags zwar ist solches Ambt in Bayrn zu einem blossen Praesidenten oder Richter Ambt, der bestellten Regierung restringirt vnd gemacht worden.



page 918, image: s0912

In Oesterreich vnd andern Orrhen ist das Vitzdumb Ampt, von weit geringerm ansehen, vnd will solcher enden so vil sagen, als Malesitzdumb, Ampt, id est, welches vber den Blut, bann zu richten hat. In den newen Bayrischen Landrechten, will es auch fast das ansehen haben, wie dann alldorr ein sonderbahrer Articul von den Vitzdumbhändeln, vnd was hiesfür zuhalcen beschriben wirdt. Nach welcher Mainung die derivatio nicht a Vice, sondern a Vitiis müste genommen werden.

48. Vmbgelt.

Esdt Vectigal. sive Accisa vini. Welches in erlich Orten, wie zu Augspurg, Olm, etc. auff allen Wein geschlagen wirdt, dene man außtrinckt. In etlichen Orthen, geben nun die Wirth, vnnd welche Wein außschencken, ein Vmbgelt: vnd ist die Schenckmaß desto kleiner. Also, daß solche Beschwerden nicht den Wirth oder den Schencken, sondern dem Gast, oder deme so Wein vom Zapffen kauffr, treffen thut. In etlichen Orthen ist das Vmbgelt die zehend, in etlichen die dreyzehend Maß.

Quaeritur autem, an hoc onus etiam incumbat Vinis Medicatis, Malvatico, etc. welchen die Apotecker mehrerthails für die Krancken brauchen?

Quod negatum memini. Sed vide de hoch iure Consilia Argentinensia. consil. 10. num. 27. fol. 27. et fol. 87. item Disputat. quae exstat inter disp. Argentinens.

Qui ius collectandi et alia regalia habet, deme die Land- vnd Reichssteüren, sampt andern Regalien gehören, derselbe zeucht auch billichen die Vmbgelt oder Tafernen Gelt ein, vnnd hat die Tafernen abzuschaffen oder zuentvrlauben.

Datia Vini, das Vmbgelt, iuris rationibus inspectis, est regale, per text. in c. un. quae sint regal. in verb. Telonia. De consuetudine vero Germaniae, non potest dici Regale: quia vidimus Nobiles etiam eodem iure in pagis suis uti, quod notatum in causa Erfurt contra Episcopum Moguntinonesem. Dn. Rutget. Ruland. ecis. iur. controv. quaest. 12.

Sed scio Nobiles, pro impetrando hoc regali ad Caesaream Maiest. supplicasse [orig: supplicâsse], nec hoc impetrasse, nisi edocto consensu suorum subditorum. Wie es mit der Geistlichen Wein deß Vmbgelts halber zu Wurmbs gehalten, vid. Wurmbsische Rathung. tit. ult. et seqq. item lit. B.

Dicitur Vmbgelt, weil es vmbgelegr wird. Accis, weil es von dem erkauffren Gut geschnitten wird.

47. Vmb.

Dictiones Circa vel Circiter, modicum tempus important. Gemin. consil. 24. nu. 9. Et ideo testis deponens, quod vidit circa principium mensis, necessario concludit de 1. 2. vel 3. die, et sic ante octavam diem, quia modicum imprtat tempus. Card. Tuschus. pract. conclus. lit. D. concl. 249. in princ. Imo, quod dictio circa, nihil importet in dicto testis, tenuit Castrens. consil. 113. num. 4. lib. 1. Contrarium Conr. consil 179. num. 4. lib. 3. stativit, quod nimirum haec dictio possit importare quartam partem, et in teste importet ambiguitatem, quae non concludit.

Testis deponens per dictionem circa, in causa quae fundata est in tempore certo, quatenus probet? Viv. dec. 354.

48. Vnd

Propiretas copulae Et, est augere et ampliare, non autem minuere, nec restringere; ut si lego (quem casum proponit Plotus, in tract. de in lit. iurand. §. 6. num. 33) empta parata causa uxoris, non veniunt omnia empta in tali legato, sed veniunt solum empta, quae tamen sint etiam parata causa uxoris. Sed si ego empta Et parata causa uxoris, vel empta parataque causa uxoris, tunc in tali legato veniunt empta, licet non essent parata causa uxoris, ex quo natura copulativarum dictionum, ut sunt istaevidelicet dictio Et, que, atque et dictio, at ut inquit Alciat. in l. saepe. ff. d. V. S. et quarumlibet ipsarum etiam per se positarum, est augere, ampliare, adicere, et


page 919, image: s0913

non minuere, nec restringere. text. in l. ea tantum adiectio. ibi gl. et Dd. ff. de leg. 3. Et ista est communis opinio, ut testatur Ripa, incap. ex parte 3 num. 47. vers. sexta proprietas. dereseript. Huiusque dictionis Et, natura est, diversa copulare: iuxta illud Alexandri: Iungit diversa coniunctio significata. l. naturaliter. §. nihil. ff. de acquir. poss. Lanfranc. de Oriano. super rubr. de caus. possess. et propriet. num. 4. vide Dn. Wolff. consil. 1. num. 73. et seqq.

Quando copula Et, vel alia ponitur inter duas orationes, quae copulantur perseprincipaliter, et non per modum accidentis, nec respective ad unam speciem, Et, seu copulantur de per se, et non respective ad aliud, maxime, ubi Orationes de per e sunt perfectae, quod tunc copula non requirit concursum copulativorum, ex quo tunc non habet vim copulativae, sed vim dictioneis nontinuativae: et sufficit tunc adesse unum, seu unam qualitatem, vel unam tantum ex copulatis, et in quolibet etiam de per se, ex copulatis procedit dispositio. Br. in l. siis, qui ducenta. §. utrum. col. pen. vers. tertio casu. ubi Socin. dicens, quod distinctio Br. communiter probetur ff. dereb. dub. Felin. c. exparte col. 7. vers facit sexto. et ibi Dex. col. 5. vers. et praedicta de rescript.

In feudis quid verbum Et, importet, si feudum concessum est pro masculis et feminis. vid. Myns. 5. observat. 74. num. 3.

Dictio Et, interdum capitur pro disiunctiva et aequipollet dictioni Vel l. pen. C. de V. S. l. saepe. de duob. reis. Dec. in l. 1. C. de sent, quae pro eo, quodinterect. num. 18. Felin. in cap. 2. col. 10. vers. fallit tertio. de rescript vide Ronchegallum. tract. de duob. reis in l. reos promittendi. §. cum tabulis. num. 4. et seq. Ita magna controversia est, an in Recessu Imp. de An. 55. §. die weil aber erliche Ständ. Ibi: vnd deren Possession, etc. illa vocula vnd, sumatur copulative vel disiunctive.

Quando dictio Et ponitur inter speciem et genus, tunc censetur posita ad demonstrandum, quod illa species magis sit notatione digna, quam ceterae non expressae. arg. l. item apud Labeonem. §. hoc edicte. ff. de iniur. Sic habetur et in Evangelio: Dicite discipulis eius et Petro. Ita quoque notant. gl. et Bald. in rubr. C. de servit. et aqu. Soncin. in rubr. de vulg. et pupill. num 13. et consil. 62. numer. 4. val. 3.

Sed de dictione Et, plura habent Card. Tuschus pract. conclus. lit. D. conclus. 274. Layman. in causa Honoldina, numer. 279. etc seqq. Everhard. in locis legalib. loco a natura copulae. Marc. Anton. Peregrin, tract. de fideicommiss. artic. 17. num. 40.

49. Vand andere, oder anders, oder dergleichen.

Cum iterata repetitio sit et dicatur odiosa, brevitati non convenit ea, quae dicta sunt, ter, quaterve repetere, sed sufficit priora verba exprimere: nam quae in contextu sequuntur, licet non exprimantur, habentur tamen ac si expressa essent, eo modo, quo in contextu leguntur. l. his verbis. §. de duob. reis. Et tunc quando verba illa, quae sensum absolutum non exprimunt, ad di solet dictio Et Cetera, vnnd anders, oder was dergleichen mehr ist, per quam dictionem reliqua expressa censentur. Ronchegallus, in rubr. de duob. reis. numer. 57. Sic Scaevola IC. ubi semel Galli Aquilii formulam plene retulisset, in l. Gallus, in princ. ff. de lib. et posthum. quae in illius enarratione saepius esset repetenda paulo post, hoc est, in §. idem credendum. cum [orig: cûm] illius iterum esser facienda mentio, expressis prioribus illius verbi, subnectit dictionem Et Cetera, cuius vi reliqua intelliguntur: quoniam ut ibi annotat Baldus, illa dictio est epilogativa, et formae praecedentis repetitiva, sub qua [orig: quâ] intelligitur oratio per fecta. ad de Dd. ad d. §. idem credendum. Item Ronchegallum. d. l. num. 58.

De dictione Et Cetera, vide Consil. Argentoratens. vol. 1 cons. 83. quaest. 2. et Martam tractat. de Clausul. part. 1. Clausus. 276.

50. Vndergänger, Baurichter.

ADDITIO.

Stante consuetudine loci, quod causae summariae per simplices et Iuris scripti ignaros homines, quo Baurichter item Vndergänger appellantur, tamquam per Procuratores in


page 920, image: s0914

Iudicio, Burgergericht vocatum, secundum eiusdem stylum, sine sollenni processu Iuris, summarie, simplicissime, et de plano nuliis actis conscriptis praeponatur, adeoque causae expedita citatione, summariaque cognitione praevia, lata sententia simplicissime finiantur, processus nullus dici non potest Actis non conscriptis. Consuetudo enim Loci facit processum valere. Nec enim scriptura ad constituendum, sed probandum processum adhibetur, unde eius defectus nullitatem non parit. Cranius in tract. d. interdictis cap. 10. ad fin.] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

51. Vnder diß.

Haec dictio, interim, importat pendentiam. Signorol. consil 189. nu. 1.

52. Vnderhalt, Nahrung.

Nemo est, qui eat inficias, quin appellatio alimentorum latissime petat. Unde dubium non est, quin alimentorum appellatione, non solum cibus, verum etiam potus vestes, lectus, calceamenta, calcitra, habitatio, equus, si talis sit, qui ali debet, quod crica decoris iacturam, pedes ire nequeat. Nec non aqua, si hanc emi, veluti in quibusdam locis, ut Venetiis, Romae et Ferrariae fit, oporteat. Item lignum, tam ad conclave, quo alimentarius habitat, calefaciendum, quam ad coquendos quoque cibos: prout haec omnia pluribus textibus et auctoritatibus probat Frid. Pruckman. cons. 35. num 79. et multis seqq. vol. 1.

Verbo Vnderhaltung, an sumptus Studiorum contineantur? vide lason. in l. cum hi. §. qui transigit. num 4. ff. de transact.ubi dicitur, quod sic: adeo, quod frater, qui alimenta fratri praestare tenetur, etiam tales sumptus suppeditare debeat: Secus si alimenta ex ultima voluntate debeantur.

53. Vnderpfand.

Verba Instrumenti in hypotheca [orig: hypothecâ] postita alle meine Güter, important specialem hypothecam, non secus ac si quaelibet singularia fuissent expressa, Craveett. consil 381. nu. 4. late Ruin. consil. 112. vol. 1.

54. Vnderschrift, Vberschrifft.

Quod verba Gnädige Herin, vnderthänige Diener et similia in sub: vel inscriptionibus Literarum vel alibi posi ta non semper nec necessario subiectionem; et ex parte eius, cui ita scribitur superioritatem importent, deducitur in der Grävl. Walderckischen Ehrenrettung. part. 1. cap. 15. ubi inter alia et sequentia habentur verba: Es ist in keinen Rechten geschriben, daß Confessio ein rechrmässiger Tirul Dominii, vel Dominii trans ferendi seye, vilweniger daß sie mutatioem status würcken köndte, per text. claros. cum scimus. 22. C. d. agricol. et censit. et l. cum testamentum. 8. C. d. iur. et fact. ignor. Sintemahl solche verborum multiplicationes, recognitiones vnd bekandtnussen, den natürlichen Zustandr vnnd Substanz keines dings endern, quia recognitio nihil addit, sed tantum fovet ius quod invenit, Laurent Silvan. d. seud. rccognit. guaest. 34. Wie dann in specie von solchen Sendschreiben vnd Handbrieffen geordnet ist, quod Epistolis aut nudis asseverationibus, personarum status et qualitas non constituatur, l. non Epistolis, l. non nudis. C. d. liber. caus. dann in solchen Familiar: vnd liebkosenden Missiven, offt vnsere Herin genennt werden, die es doch nicht seyndt. Herm. Vultei. consil. 30. num. 15. vol. 1. weil vnd Tentschendie Tirul kein Gelt kosten. Ruland. d. Commissar part. 1. lib. 5. cap. 1. Dahero am Kayserlichen Cammergericht in einer wichrigen Sach einmal für alle erkennt ist, daß den Vberschriffte kein Recht erworben werde, weil sie nach Gunst vnd Gschänck, deme sie zukommen, gericht werden. Gilman. tom. 4. Symphor. part. 1. vol. 30. n. 183.

Deinde ut Confessiones alicuius probent, requiritur factum, quod pendet a potestate confitentis, alias neque nocent, neque probant, Surd. consi. 5. num. 42. vol. 1. daß aber kein Stand in seiner Macht habe, publicorum graduum seriem turbare, vnnd dem H. Reich sich zuentziehen, bringen die vbliche exemptions Urtheil mit sich: Nemblich: daß Beklagten nit gezimbt, der Röm.


page 921, image: s0915

Kays. May. vnd deß H. Reichs hohen Obrigkeit vnd vnmittelvarer subiectien eigens Gewalts sich zuentziehen. Talis enim recognitio, tamquam totalis dismembratio a capite, non valet nec praeiudicta vero Patrono, Molinae, ad consuetud. Paris. tit des fifs. §. 51. num. 9.

Es können auch solch Brieffliche Confessiones in materia Status, den successoribus keines wegs nachtahil: oder schädlich seyn, Costa. d. iur. et facti ignor. in spect. 52. num. 2. Cephal. consil. 154. num. 23. In his enim quae concernunt subiectionem personae, obligatio Patris non nocet filio, nisi faciat similem recognitionem. Nevizan. consil. 11. num. 7. Surd. cons. 390. num. 13.

Quod maxime tum procedit. quando eiusmodi confessio exerrore provenit, l. cum testamentum. 8. C. d. iur. et fact. ignor. l. interregatam. C. d. liberal. caus. cum error facti negotio nondum finito nemini noceat, nec ullum praeiudicium generare possit; adeo ut confessiones crroneae, etiamsi factae sint in iudicio, etiam cum iuramento, parte insuper praesente et acceptante, tamen ne ipsi quidem confitenti praeiudicent aut obsint, Beroi. consil 94. n. 1. et consil. 106. n. 34. etc. vel. 3. quia errantis nullus consensus, nulla voluntas est. Erroneae autem sunt. quando probatur rem aliter se habere. Decius. eonsil. 408.

55. Vnderthan.

Quis proprie subditus sit, vide Ludolph. Schrader. consil. 1. vel. 1. nu. 523.

ADDITIO.

Vnderthanen sunt subditi, quidam etiam dicuntur Landtständ, qui fere privilegiati. Et est subiectio in Germania arctissima: Also nennen die von Königstain Werthaimb in einem Vertrag, ihr an Leib, Haab vnd Gur vnderworffene Staat vnd Vnderthanen. Wie dann absoluti subiecti ihren natürliche Herin mit Leib, Gut vnnd Blut sich obligirt erkennen, müssen auch darvber Huldigung vnd Aidt thun. In Hispania etiam habent Domini temporales in subditos absolutam potestatem, nec Rex potest eos impedire, per tradita Sesse decis. Aragon. 73. ubi quid sit absoluta seu Dominica potestas, docet.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lic.

Principes iure territorii habent potestatem convocandi Comitia provincialia, vulgo [orig: vulgô] Landräge, ubi subditis et Landsassiis parendi necessitas incumbit. Gail. de arrest. cap. 7. n 14. Knichen. deiur. territ. cap. 3. nu. 181. ubi tradit, comparitionem auff den Landeägen, probare subiectionem Iohan. Tileman. de Benign. decis. 2. vot. 5. num. 14. Knichen. in encyclop. cap. 14. in princ. Meichsner. tom. 2. decis. 2. et tom. 3. dec. 6. num. 52.

Sola tamen citatio et praeceptum ad comparendum, non subsequuta reali comparitione, in dubio nnllam subiectionem inducit, per decis. Afflict. 265. num. 9. Iof. Mascard. de probat. conclus. 947. num. 4.

Landsassii et Subditi tenentur comparere in tribunali, müssen bey jhren Landts Fürsten Rechr nemmen, tam in personaliubs, quam realibus active et pasive, sive immediate in Aula, five in Curia Provinciali causa disc eptetur. Hoc enim annexum der Landts Fürstlichen Hochheit, daß ein Landts Fürst uber Landts Sachem, under den Landtsassen richte. Caspar Ziegler, in §. Landsassii. concl. 1. num 145.

Itam parere debent monitis, legibus et statutis etiam inviti. Pacian. de prob. lib. 2. cap. 35.

Ut mulctam persolvere et poenam luere. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 8. Ziegler. d. loc. num. 147.

Solutio collectarum et contributionum, importat subiectionis qualitatem, per quam ius territorii fundatur. c. recepimus. de privil. c. sitributum, 11. quaest. 1. c. illud. 10. qu. 3. l. nulli. 28. l. quod si in vico. 4. Cod. de Episc. et Cler. Gail. de arrest. cap. 7. n 14. Heig. part. 2. quaest. 18. Sed vid. Casp. Ziegler. in §. Landsassii concl. 1. num. 157. et seqq.

56. Vnder: vnd Erbgericht.

Is, cui simplex tantum Iurisdictio competit, die Vnder: vnd Erbgericht, habet solummodo causarum civilium et pecuniarum cognitionem, als Gülten, Schuld, Güter, ligendt, stehendt, fahrendt, beweglich vnd vnbeweglich, etiamsi excedant summam treccentorum


page 922, image: s0916

aureorum. Schneidewin. de feud. part. 2. num. 88. Quod quidem procedit de Iure Saxonico: de Iurevero Civili defensor Civitatis seu Iudex Pedaneus, qui in ferior et minimus Iudex dicitur, ultra trecentos aureos iudicare non potest, per §. et iudicare. in auth. de defens. Civit. §. audienti. auth. de Iudic. et l. 1. C. de ddefensor. Civitat.

Item talis Iudex, secundum eundem Schneidewin. d. loc. potest etiam cognoscere de criminibus levioribus, ut in iuriis verbalibus, item realibus, quando non sunt atroces: als wann einer den andernräufft, stößt, schlägt braun vnd blawe, Messer zucker. Item blutrüstig machet, doch ohne Fleisch oder Rampffer Wunden, vnnd andere deßgleichen kleine Brüche gehören zum Erbgericht. Nam talia levia delicta Magistratus Municipalis coercere potest: ut not. in l. Magistratib. ff. d. Iurisdict. omni. Iud. l. fin. C. de ped. Iud et de §. audienti. auth. de defens. Civit. Vnd von solchen kleinen Brüchen vnnd Mißhandlungen mag der, dem die Erbgericht zustehen, sein Gewerth, id est, mulctam nemmen. Schneidewin. d. loc. Simplicem vero Iurisdictionem habens, non potest quem relegare: dann wem die Erbgericht zuständig seyn, mag niemandt ein Statt oder Dorff verbieten. l. nulli. iunct. gl. verb. fasultatem. C. de sent. et interloc. omn. Iud. Alex. de Imola. in l. Magistratib ff. de Iurisd. omn. Iudi. Potest tamen capere malefactores, et eos Iudici superiori, habenti merum imperium, praesentare : ut probatur in d. §. audienti. Schneidewin. dict. l. n. 89. vid. me, tr. d. Iurisd. Imperii Romani quaest. 22.

57. Unio Ecclesiarum, beneficiorum.

Vid. Molinae. consil. 44. Costam. cons. 4. et de remed. subidiarii remed. 133. Ludovis. decis. 112. et de separatione Ecclesiarum, Costam d. l. remed. 75.

58. Unio territoriorum, Provinciarum etc.

Vid. Rosenthal. d. feud. cap. 12. conclus. 7. num. 9. etc. Vietor. indiscurs. de exemption. conclus. 18. ubi quod quaedam sit unio protectionis, ut erant Monasteria in Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico].

59. Vnkosten.

In Criminalibus werden auch deme, so ab solvirt. quibusdam in locis die expensae zugesprochen, quia fiscus agere cogitur. vid supra verb. Gerichrs Costem. Sed hoc non est Iuris, Fiscus hat andere commoda, krafft deren er dise vnnd andere onera sustiniren soll, ut puta die Frevel, Straffen etc.

60. Vniversität. vid. supralit. A. verb. Academia.

Licet inter Universitates et Academias quidam nullam constituant differentiam, sed hasce voces in differenter ac promiscuem usurpent; eam tamen faciendam esse, ex hoc constat, quod Universitas proprie sit, in qua omnes gradus literarii peti possunt; Academia vero in qua non aeque. Sicque Universi tatem Altorfinam et Argentoratensem superioribus Annis, non Universi tates, sed Academias duntaxat fuisse, sunt qui dicunt. Ac olim Pontifices Romani in suis Decretis, tantum Parisiensem, Oxoniensem, Bononiensem et Salamantinam Academiam Universitatis titulo dignati sunt, post Cambdem. Ioh. Iac. Speidel. in Notabil. Histor. Politic. verb. Academiae. fol. 9. §. Universalis Schola.

61. Vns, Vnfer.

Particula vns, censetur restricta ad personam conced entis, ac proinde heredem non afficit. Cum etiam alias et quando apparet, tale quid obligationi additum, quod ad propriam ipsorum contrahentium personam spectet, tunc obligatio sistatur in ipsa [orig: ipsâ] persona [orig: personâ], nec transeat ad heredes, etiam si alias suapte natura [orig: naturâ] essent transitoria. Bart. in l. si sic stipulatus. col. 2. num. 2. ff. V. O. vid. And. Schaeffer. part. 1. pract. quaest. 49. Sed ad huius voculae maiorem declarationem, hic [orig: hîc] repeti possunt, quae dicta sunt supra in verb. Ihme.



page 923, image: s0917

Negat vero Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 26. num. 9. horum verborum (si nobis feudum apertum fuerit, wann es sich vns erledigt) conditionem, de quo casu etiam loquitur Schaeffer. alleg. loc. huius vis atque eficaciae esse, ut solum in vestientem respiciant, non autem ad heredem pertineant. Dictio enim mihi vel nobis, hoc operari non solet, ut propterea obligatio minus ad haeedes transeat: cum etiam stipulatio, quae tamen est stricti iuris, non videatur coarctata ad personam stipulatoris vel promisso ris, quamvis nulla heredum mentione facta [orig: factâ], adiecta fuerit dictio mihi, ut probatur in l. stipulatio ista. §. sic autem, d. V. O. Ideoque, si quis promiserit, de suo dato vel facto, nihilominus tenetur de facto ipsius, cuius haeres est, et viceursa Bart. in l. si servus. la 2. in princ. de cond. furt. vide Pistor. d. loc. per tot. quaest.

Vocabulum vnser, latam habet significationem, secundum communem loquendi usum, qui semper est attendendus. Georg. Everhard. consil. 28. numer. 2.

61. Cl. Vnsvnd dem H. Reich an vnsern Rechten vnvergriffen, vid. supralit. L. verb Lehen, in Consil. posteriori. quaest. 2.

Quamvis videatur, quod Clausula ista reservatoria, omnia iura Dominicalia, in omnem modum salva custodiat, uti Zas. consil. 12. num. 86. lib. 1. existimat, per l. si debitor. §. 1. et ibi Bart. post gloss. ff. quib. mod. pign selv. l. autem in princ. in l. resp. ff. si quis caut. l. 1. §. poena. verb. debebit. delib. agnosc l. ex verbis. C. de donat. int. Vir. et Uxer. vid. Chockier. Vindis. libertat. Ecclesiastic. part. 1. cap. 21. et quod sic vi huius Clausulae, Imperio etiam futurum ius separationis et aperturae sive reversi onis hic [orig: hîc] integrum et illae sum manserit, so hat es doch damit dise Mainung, vnnd berührte Clausul solchen Verstandt, ut non referatur ad ea, de quibus in praecedentibus investiturae verbis mentio expressa facta est, ne Dominus videatur sibiipsi contradicere, aut semet in continenti corrigere, et sic quod una [orig: unâ] manu praebuit, per alteram iterum aufferre. Itaque hace Claufula ad iam remissa et specificata trahenda non est, nec referenda ad capitula, quae destruerentur, si talis fieret relatio, nec operari hunc effectum debet, ut prae cedentibus specificatis ad versetur, ut pluribus enodant Schrader. de feud. p. 6, cap. 3. num. 36. et seqq. et p. 8. cap. 4. num. 31. Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 48. num 32. et Petr. Heig. p. 2. quaest. 20. (ubi in fortioribus terminis, et de Clausula salvo semper et in omnem casum iure dominico, loqitur) num. 11. et seqq. Cacher, decis. 264. num. 5. Interim tamen existimandum non est, quasi a parte Domini effectu suo destituatur ista Clausula: Cum Dominus ius vasalliti cum nihilominus in ceteris retineat, et omnia, quae concessione illa [orig: illâ] non continentur, reservare censeatur: puta renovationes investiturarum, servitia, Superioritatem, felonias et si milia. Heig. d. l. num. 10. Dummodo illa Clausula, non ponatur in fine et in exclusivis: tunc enim plane nihil operatur. Menoch. censil. 2. num. 58. per cpa. 1. ad fin. de praebend.

63. Vnsinig, verwirite.

De multiplici dem entiae et huiusmodi nominum acceptione; de pluribus amentiae differentiis, item de signis non sanae mentis, fatuis, stolidis, etc. vid. omninio Paul. Zachiam in Quaestisnib. Medico Legaelib. lib. 2. tit. 1. quaest. 1. et seqq. qui idem quaest. 14. de Lunaticis, et qu. 16. de phreneticis, maniacis, furiosis, exstaticis, Lycantropicis et his similibus, qu. 17. de rabiosis, ex assumpto veneno delirantibus et fatuatis, ac quaest. 18. de Daemoniacis, Fanaticis, Praestigiatis, enhusiastis, etc. late agit, ac pro more singula, docte et ex fundamento tractat, mira, variaque et scitu digna habet.



page 924, image: s0918

64. Vnderschreiben.

Das vnderschreiben sufficit quidem in contractibus, non autem in Testamentis ubi Statutum scripturam propriae manus requirit. Ac aliud est scribere, aliud subscribere, l. cum antiquitas. §. fin. C. de Testament. ubi Da. Quia verba Statuti proprie et stricte sunt interpretanda, non extensive, et per aequipollens, vid. Bart. in l. ait Praetor. §. haec verba. ff. d.negot. gest. ubi quod statutum non adimpleatur, si fiat per fictionem, nisi fictum specialiter in Lege vel Statuto exprimatur, vid. me in Disputat 3. ad Ius Municipal. Wurtemb. ubi de forma [orig: formâ], da einer ein Testament allein vnderschriben, ubi allegavi lasonem, qui videndus.

Sed videri posset etiam in Statutis, ubi requiritur, ut quis testamentum scribat, sufficere subscriptionem: quia secundum ius commune sufficit subseribere testamentum, nec opus est, ut a testatore totum scribatur. Statuta autem eam ad mittunt interpretationem, quam ius commune, et ita sunt interpretanda, ut quam mimimum contraria sint Iuri communi, utque formulae statutariae testandi leviores sint illis Iuris communis, etc.

65. Vnverdingt Recht.

Nach dem in dem Kayserlichen Landtgericht in Schwaben, die Remissions Vrtheylen, ein frey vnverdingr vnd vnverlengr Recht erfordern, vnd deß´Wörtleins vnverdingt halben, ein vngleicher Verstand geschöpfft hat werden wollen: also erkläret die Land, ger. Ordn. p. 2. f. 53 etc. solches dahin, daß die Rläger, gegen denen die Beklagten an andere Gericht remittirt seyn, in Besuchung jhrer Rechten, durchauß vnnd im wenigsten einigen Peten Lohn, Claggelt, Haltun der Gericht, auch andern Gerichts- als Zehrungs Costen, wie der immer genant werdem möchte, außzugeben noch zubezahlen schuldig seyn sollen. Es wäre dann, daß dieselbe Sachen, demselben Land: oder andern Gerichren Schriffrlich eingebracht, vnnd verhandler würde, vnnd der Cläger Abschrifft, als Vrtheyl Brieff begehrte: oder da sie die Clägere, die Gerichte, Cosien, Acta vnd Vrthexl Brieff gegen den Beklagten vnd remittirten nicht erhalten, als dann sollen sie allein den billich rechtmässigem Tav vmb Abschrifften, Acta vnd Vrtheil Brieff ent, richten.

66. Vnverschidne Bürgen.

Fideiussores se obligantes, als vnderschidne Bürgen, idem est, ac li expressis verbis singuli in solidum se obligassent, et coniunctim beneficio divisionis renun ciassent [orig: ciâssent]. Regner. Sixtin. inter consil. Marpurg. velum. 2. consil. 12. nu. 120. Wesembec. consil. 2. nim 11. Nam quando requiritur, ut expressa mentio alicuius rei fiat, pro expresso habetur id, quod profertur talibus verbis, quae non possunt alium habere sensum, quam illum ipsum, cuius expressio requiritur. Paul. de Castr. consil. 15. Modest. Pistor. consil. 1. num. 64. lib. 2. Pro expresso enim habetur, quod per aequippollens exprimitur, nec refert, quid ex his, quae aequipollentia sunt, fiat: l. mulier. in princ ff ad Trebell. l. Gallus. §. et quid si tantum ff. de lib. et posthum. l. fin. C. de donat. quae sub modo. cum [orig: cûm] aequipolentium eadem sit disciplina et idem iudicium. l. fideicommissa. §. si cui ff. de leg. 3. Sixtin. d. loc. num. 123. Adde Everhard. in los. ac aequipollentib.

67. Vnwideriüfflich.

Haec verba posita in dispositione, arguunt eam valere iure donationis inter vivos. l. ubi ita donatur. de mort. causa donat.

68. Vogelfrey

Hodie vulgo banniti sic vocantur, qui ut avis in aere volans, ubivis locorum impune occidi possut. vid. Gail 2. de pace publ. 1. quique extra omnem sunt positi protectionem: Unde etiam plerumque in sententiis condemnatoriis


page 925, image: s0919

haec clusula adicitur: wir denunciren vnnd erklären, etc. also, daß er auß dem Fride, in den Vnfriden gesetzt, vnnd sein Leib vnnd Leben, wie eine Vogels, in der Luffr seye gemain jederman. Griphiander. de Weichbild. cap. 57. num. 6.

69. Vogthabern.

Iuris dictionis cognoscendae propriissimus dicitur modus de consuetudine Bavariti Ducatus et vicinorum locorum, solutio Avenae, vulgo die Liferung deß Vogthabers. Nicol. Everhardi Iun. consil. 47. num. 30. et 32. vol. 1. Knichen de iur. territor. cap. 4. num. 411. et seqq ubi ait: in recognitionem Voitheae quod pendatur annuatim Vogthaber, vnd Walperkühe, quae die Walpurgis, vel circiter exhibentur, unde sic dictae quasi inferendales. Scheplitz. ad consuet. Brandenburg. part. 2. tit. 3. num. 8. Et datur quoque illa avena in recognitionem Advocatiae, vel etiam Iuris dictionis.

70. Vogt.

Dn. Goldastus alicubi dicit in priscis Germanorum Carminibus, vocabulum Vogt idem esse, quod est Imperator. vel Rex: Ut Vogt von Bern, Theodoricus Veronensis. Vogt von Rom, Carolus Magnus. Sed notum est, Germanis Vogt, idem esse, quod est Praefectus et Tutor, si ve descendat a Graeco *boiqo/s2, ut nommullis visum, si ve a Latino Advecatus per aphaeresin, syncopen et apocopen, quasi Voct. Quo circa minime sequitur: Iste vel iste a Germanis vocatur Vogt; ergo est Imperator; nimis multos haber emus Imperatores, si quilibet Vogt vel iam esset,vel olim apud Germanos fuisset Imperator. Fieri quidem potest, utis, qui nominatur Vogo, sit Imperator; at fieri potest: et quidem saepius, ut non sit: itaque non magis ex hac [orig: hâc] praecise nomem clatione colligi potest, aliquem ita vocatum esse Imperatorem; ac audito, aliquod brutum dici animal; colligere queo, illud esse canem vel leporem, vel equum. Gretser. in retect. Impostur. Calvinistic. cap. 1.

ADDITIO.

Vocabulum Vogt, interdum quoque sumitur für einen Pfleger, vid. Goldast. ad Paraenetic. veteres. fol. 358. §. Römisch Vogt, ubi fol. 360. ait: Vogt est Latinorum Advocatus, Administrator, Gubernator, Curator. Ita Monasteriorum Advocati Kastenvögt. Provinciarum et Ditiorum Praesides, Landrvögt, Castellorum Praefecti, Burgvögt, Minorum Curatores Vögt, hoc est, ut hodie vocantur Pfleger, si ve Vormundrer, etc. et Hotoman. in verb. feudal. verb. Advecatia, ubi quod Bogt sive Advocatus sit Publici negotii Procurator. item eundem Goldast. rer. Alemannicaer. tom. 1. part. 1. fol. 214. et seq. et fol. 180. ubi de Advocatis Camerae, qui erant Praesides Imperii subiectis impositi, ut Imperatoris fiscum ministraent, exinde etiam terram Advocatorum esse dicit, quae ab Advocatis, id est Praefectis Imperii administraretur, Vogt Landt, et corruptius Voyt Landt. Quod nomen remansit cuidam Praefecturae in Francia orientali, Marchionum Brandenburgensium, qui Burggraviatum Norimbergensem possident, ditionis. Alioqui Aduscati Camerae nominabantur, qui publicae pecuniae functionem et procurationem Imperatoris vicem gerebant, qui et Advocati Fisci, et tandem Fiscales dicti. etc ] Ich. Iac. Speid. V. I. L.

De Vocabulis Vogt, Vogtey, Schirm-Vogt, Vogtey Heri, Landt-Vogt, Burg-Vogt. Dienst Vogt, Vnder-Vogt, Reichs-Vogt, Chumb-Vogt, Römischer-Vogt Casten Vogt, Schirm-Vogt, Vogt Recht, vide omnino Dn. Mager. de Advocat, armat. cap. 2. anum. 202. usque 240. De dictione Vogt, adde Drcaon. de iure et origine patriciorum, cap. 6. fol. 187. et seq.

71. Vogttey, Vogiteyliche Obrigkeit, Obervogtrey.

An Vogtteyliche Obrigkieit sufficiat ad reformationem, ita disputatur apud Richvvin. in form. 270. Cum supplicantes habeant solum die Vogtteyliche Obrigkeit in D. Pago, et simul ius praesentandi Contionatorem, putat non posse decerni citationem. Nam qui est Vogt seu defensor loci, non habet propterea merum et mixtum Imperium, et sic putat hic non comprehendi sub Religionfriden, qui vult, ut Status in suis Herischafften vnnd Fürstenthumden, possint mutare Religionem.


page 926, image: s0920

Cum aute hic non habeat Herischafft, sed Vogttheyliche Obrigkeit, decernit, ut Dominus referens.

D. W. Cum hactenus fuerunt nobiles in possessione praesentandi huiusmodi Contionatorem, et praeterea hic habeat defensionem loci in iuribus, quae ibi sunt,putat posse decerni citationem, maxime cum aperte non constat, an Episcopus habeat ibi Hohe Obrigkeit. ttamen quia constat, quod Status non aliter possint mutare Religionem nisi habeant Hohe Obrigkeit, et sic Supplicans eam non habeat, non videt, quomodo comprehendatur hoc casu sub Religion Friden. Nam et Statusipsi citra maiorem Iurisdictionem Religionem mutare non possunt.

Secundo propter rationes a Dn. K. allegatas, quibus non videt responsum, scilicet quod maiores qualitates supprimantur a minorib.

Licet situs sit Pagus in Episcopatu, tamen putat eam Iurisdicti onem esse suspesam. Hoc contra non obstat. Narratur autem ibi, quod habeat supplicans einen freyen Sitz vnd vber die Güter, so da ligen, die Vogtthexliche Öbrigkeit. Non constat autem, an Episcopus certo ibi habeat die hohe Obrigkeit, contra in dubio vellet decernere. Accedit, quod sit ein Freyer von Adel, et parochiale Ius non inhaer eat rebus sed personis, cum personae vocentur ad Religionem, non res, ob id in dubio vult decernere: praeterea ibi moris est, quod quando quis habet Vogttheyliche Obrigkeit, non habeat quidem merum et mixtum, sed tamen in casibus meri et mixti Imperii, solent vicinum aliquem pro libitu vocare vel requirere, qui habeat privilegium meri et mixti Imperii, ut contra subditum ratione maleficii Ius dicat.

Sciendum, quod verbum Vogtey, dubium,valdeque ambiguum sit, adeo ut pro locorum diversitate diversum, aut iuxta mores cuiusque regionis et observantiam interpretandum veniat: Et Vogtgeding, quandoque Königsbann, id est, merum Imperium. Matth. Stephan. de Iurisdict, p. 2. lib. 2. cap. 4 nu. 41. quandoque sine Königsbann mixtum imperium importet. vid. Dapp. de Civit. Germ. fol 22. et disp. Bas. tom. 6. disp. de iure protect. thes. 7. et thes. 15. item ex tom. 5. d. de super. territ. auth. Mingio. th. 58.

Ober Vogtey, quid in se contineat? vide apud Arum. vol. 1. Casp. Leipold. d. concurr. quaest. 12. fol. 277. etc.

Aliud est Gericht, aliud Vogtey. Hinc in Investituris in venitur, dz Dorff-Gerlcht vnd Vogrey. Dorff est ipsum territorium, Gericht est Iurisdictio, Vogtey est aliquid plus: nimirum potestas ordinandi et disponendi. v. supra. verb. Gerichr. item verb. Lehen.

72. Vogtlehen.

Vogtlehen werden genant, wann ein Heri einem ein Ampr, Schloß oder Herischafft einthut, die selbigen zuregrien, zubeschützen, vnd zuverwahren, vnd belehnet jhn damit auff ein Jahr, oder länger: wann nun dieselbe Zeit verflossen ist, so ist das Lehen auß, vnd mag der Herr dasselbig wider zu sich nemmen, einen andern einthun vnnd jhne damit belehnen, wa ers dem erstem nicht länger lassen wil. c. 1. de feud. Guard. et ibi Iacob. de Belvis.

73. Cl. Vollem Recht.

De Clausula pleno iure, etc. vide Gratian. tom 1. cap. 44.

74. Von beeden Banden.

Constat vinculi dupli citatem non extendi ultra fratres, fratrum que filios. Sed in tr. d. success. ab intest. Dn. Praeceptor et Collega meus Harpprechtus, casum habet, ubi ultra illas personas aliquis duplicem capit portionem.

Tamen apud Tilemannum Roenerum quaest. 8. decisio similis improbatur.

75. Von Röm. Kays. Macht.

Haec verba aequipollere videntur clausulae, de plenitudine potestatis, ut voluit Ludolph. Schradet. Consil. 37. numer. 8. et 15. vol. 2.



page 927, image: s0921

76. Vorauß.

Probe in plerisque Civitatibus et provinciarum reformationibus est statutum, ut in unione liberorum, liberis prioris matrimonii Precipuum aliquod (hoc est certa quaedam quantitas pecuniaria, vel species, ut fundus, etc. quod ante divisionem bonorum, cum unitis fratribus praecipiatur) assignetur, quod Germanico idimate einen vorauß appellant. vid. Rickh. de unione prolium, cap. 7. num. 24.

76. Vorfahren.

Vocabulum Vorfahren, non solum cognatos, sed et quosvis decessores, atque adeo maritos quoque defunctos comprehendit. Interdum tamen verbo Vorfahren, nihil aliud, quod maiores, hoc est, ex quibus orti sumus, significari, tradit Cothman. consil. 40. vol. 1. num. 201.

77. Vorkauff.

Utrum monopolia, quibus aliquid pluris, vel minoris venditur, licita sint? vid. Martinum Bonacinam. De contract. et restitution desput. 3. quaest. 2. punct. 5. m. f. 410. et seqq et me de Aerario c. 3. num 6.

ADDITIO.

Paucis sed gravibus verbis avaros quosdam et inhumanos homins reprehendit Salomon Proverb. Qui ab scondit frumenta inquit, maledicetur in populis. Horum genus unum est, monopolia exercentium, alterum genus illorum, qui Dardanarii vocantur, sub quibus Pantopolae Seplasiarii, Pantometaboli, et similes continentur, genus hominum fere [orig: ferê] avarum, fordidum. periurum, fraudulentum, crudele, quod variis olim constrtutionibus fuit coercitum; tametsi eorum negotiatio non inutilis sit aliquando Reip. licet saepe ex urbibus fugati, l. annona. ff. d. extraord. crimin. Postremo tale est omne genus hominum, qui ex annonae caritatelucrum sperant, eandemque exspectant avide, nec iusto pretio vendunt, ut quae longo [orig: longô] tempore horreis vecultarunt, demum promant, vulgo Korn Juden, Fruchtwürm, etc. vocantur. in quos graviter et accerbe Innoc. 3. P. M. lib. 2. d. contempta Munds cap. 2. et seq. invehitur. Hi certe Frumentarii mercatores et tritici caupones, temporum difficultares captat, observant temporum angustias, et ex annonae penuria lucrum captant, ex aliorumque calamitatibus messem faciunt.

Adversus hos flagellatores et nundinatores annonae, duo sunt illustres loci Isid. Pelusiotae opitel. lib. 1. eptist. 399. et lib. 3. eptst. 13. Aiunt te, inquit, inexplebilem quendam et saevum esse anncnae cauponem, observatorem temporeum, et captorem Iucri, eiusque ex alisnis calamit atibus demessorem. Imelligis opinor. tibi clausa esse Dei viscera, ut tua tu claudis aliis, humanitati igitur cede, hoc reput ans non tam ope tua aelios egers, quam tu egeas Dei.

Dardanarii nomen his convenit omnibus, praesertim iis, qui emunt ut carius vendant, die die Frucht nicht eben zu nothwendigem Haußbrauch, sondern zum Wuecher vnd Statgerung auffkaussen, ignominiae causa ducto nomine, a Dardanis, qui Phryges, gens mendacissima, ae creditum fuit olim horum et maleficiis et magiis annoman in ipsorum horrea averti, et mensuram inter metiendum imminui. vid, Bisciol. horar. subcesivar. tom. 2. lib. 4. cap. 16.] Ioh. Iacob. Speid. V. I. L.

78. Vormünder.

Vormund, propr idem est, als ein Fürsprech. Heldenbuch. part. 3.

Edle Hertzogein.
Darumb wir auch hie bitten,
Ihr woller vnser Vormünderin seyn.

Pupillus vocatur vnmündig, weiler sich selbst nicht versprechen oder defendiren kan, qui non habet ius loquendi, ac est in pote state alterius. Hincque eius Curatores, Tutoresque vulgo Vormündere in digitantur: Die für ihre Pflegkinder reden vnd versprechen.

Idem autem, quod vnmündig, est mundtbar, quasi carens ore: inde ein mundrbarer, Fleck, so keinem Vogrherin har. Mundrodr, der sich nich mehr defendiren kan, ut prodigus. Mundebüde, ius, sive onus Advocatiae.

Vox Vormünder, generalis et aequivoca est, et tam Curatorem, quam Tutorem significat. Ideoque, prore subiecta intelligenda. Iohan. Goedd. inter consil. Marpuirg consil. 27. vol. 1. num. 128.

Tutela illustrium, da Land vnd Lent zuverwalten, multa singularia habet vid Parlador. rer. quottidian. 1. cap. 12. (1) raro conficitur Inventarium, quod et consuetudine introduci potest, Crotus, cons. 131. facti contingentia n. 51. (2) Werden Regiments oder Vormunde Rähr bestelt, weiches alles administriren. Wann auch nachgehenrs ein solcher Tutor oder Administrator, von der Administration abtretten thut, darff selbigernit Rechnung erstatten, sondern


page 928, image: s0922

weißt den geweßten Fürste oder Gräfflichen Pupillen, auff die Amptleuth, vnnd selbiger Raitung. (3) Hat ein solcher Administrator sein Liferung, vnd Fürst- oder Gräfflicheni Stand, von deß Pupilli bonis.

Von der Churfürsten Vormundrschafft, vid. die Ablainung deß Haidelbergischen kurtzen Berichts, item orationes Latinas Freheri, wie lang ein Churfürst minorennis. Adde etiam me de success. et elect. Regia, ubi daß Pfaltz contraria bestritten ratione status, welchen nunmehr, sonderlich von den Calvinnisten, etc. vnnd Ante Caesarianis die quaestiones Iuris accommodirt werden wollen. iunge dubia Cameralia et Rosenthal. d. feud. Disputat. Andr. Clessen. de Tutel. lit. C. et seqq. von Vormundrschafft der Fürsten vber jhre Rinder, Mercure Francois. tom. 13. fol. 520. etc.

Mater praefertur Legitimis; Ergo sola potesta Nobili Testam ento dari, ut dixi in tract. de tuelis. fol. 18.

De requisitis Tutorum, wann sie die Tntel antretten, vid. Annotat. ad August. Beroi. Quaestion 69. Circa alimenta Tutoris in bonis pupilli, agit Costa in tract. de remed. subsidiae. 96. illat. 5.

Tutor qui fuit liberatus, der ratione gestae tutelae ist quittirt worden, non debet de novo reddere rationes, praesertim si librum suar rationis et administrationis exhibuerit, legen dum obtulerit et computandum, an accepta et data probe an improbe relata fuerint, reliqua restituerit, et culpam solutione purgarit, per tradita Franc. Anton. Costae. consil 30. add. Florez Diaz de Mena. quae. 15.

Tutor autem anin solidum teneatur, docet idem Costa. consil. 82.

ADDITIO.

Licet constitutio Tutorum vel Curatorum superioritatem ac respective subiectionem ac notam der Landtsässerey arguat; si qua tamen aliae adsunt circumstantiae, ut est in Tutoribus voluntariis, prorogatis, etc. quae contrarium suadent, regula patitur exceptionem, ut disputatum fuit in der Grävl. Waldeckischen Ehrenrettung. part. 1. cap. 19. ubi ad fin. traditur, daß nach Sachsenrecht, ohne consequenz einer ordenlichen universal Landts Obrigkeit, die Lehen Herin jhren vnmündigen Vasallen, da es nicht gestritten wird, beyzufügen vnd zu subdelegirrn pflegen, de quo Matth. Wesenb. consil. 35. p. 1. num. 4. Pruckman. consil. 27. num. 125. Choppin. lib. 2. de LL. Andium. cap. 2. p. 1. in. 2.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

Ut Pupillorum et impuberum bona, rite administrentur, in bene constitutis Rebus publicis ûngulares constituti sunt Pupillares Praefecti, eamque in rem Leges ac Statuta sancita inveniuntut: ut Amstelodami, vid. Historiam eius urbis Isaaci Pontani. lib. 3. cap. 3. In Ducatu Wurtem bergico werden solche die Waisenrichter gentennt, vide Würtemb. Landts Ordnung, ubi prudenter disposita reperiuntur perquam multa.

80. Veriähter, oder Mummer.

Sic vocantur Praevaricatores, qui recte describuntur, quod sint proditores propriae causae, verorum criminum occultatores, dissimulatoresque ac cum reo colludentes. Oldendorp. in Lex. verb. Praevaricaetor. Ulpianus, Praevaricator est, qui diversam partem adiuvat, prodita [orig: proditâ] causa sibi commissa. l. 1. in princ. ff. de praevar. l. athletas. §. Praevaricator autem de his qui not infam. Marcianus vero aliter definit. in l. 1. §. 6. ff. ad SC. Turpill. Praevaricatorem, inquit, eum esse, ostendimus, qui colludit cum reo, translatitie munere accusandi defungitur, eo quod proprias quidem probationes dissimularet, falsas vero rei excusationes admitteret. Addi potest Ebert. Speckhan. cent. 2. q. 41. class. 4. quo in loco agitur, quae praestituta sit Praevaricatoribus poena.

81. Vorsitz-Gerechtigkeit.

In Ducatus Wurtembergici ea [orig:] parte, quae ad Silvam Hercinicam sese extendit, seynd wenig Dörffer, sondern fast nur einzige Döff, welche thatls von der Herischafft, thails von den Clöstern zu Lehen rühren. Haecque praedia omnimo dividi non permittuntur, sed uni ex liberis cedunt, (wie dann ins gemain die Zinßgüter nit sollengethailt


page 929, image: s0923

werden, vid. me in tract. d. success. et elect. Regia. Depauperantur alias et multiplicantur subditi, so das Landt nicht ertragen kan) welcher die andere darvon mir geringen Zihlen außlösen, oder ihnen ein Leib Geding darauff, das ist eingering Häußlein, vnd wenig Güter ad dies vitae gestatten muß Vnd hat ex consuetudine allweg der jüngste Sohn den Vorsitz, aut in defectu filiorum, die ältiste Tochter.

Vnd gehört solches Gut in die jenige Ehe der ältesten Tochter oder jüngsten Sohn, darinn es acquirirt vnd bekommen worden.

Quid autem, si in viduitate ac quisitum sit, anne liberis primi matrimonii vel secundi cedat ius hocce? et certe non potest cedere Liberis primi matrimonii, sondern denen, da der Todtfall geschicht, id est, secundi matrimonii, etc.

82. Vorzugs Gerechtigkeit.

De praelatione Creditorum, vide tractat. singul. Beutherii, Werndl. Melonii, etc. add. me in Disp. ad Ius Municipale Wurtemberg [orig: Wûrtemberg]. p. 1. et Iohan. Iacob. Specidel in Syllog. quaestion. v. hypotheca, pignus, praelatio Creditorum. part. 1. et 2.

83. Votiren.

ADDITIO.

Quo ordine vota Electorum colligenda, ac quod ea clara esse debeant, tradit Dn. Arumae, in tract. de Comitys cap. 7. num. 78. et seq. et nu. 80. per quifitionem votorum publice fieri receptum esse attestatur, non attento eo, quod in Comitiis Electorum, ubi de Rege Romanorum, in Imperatorem sublimando agitur, nonnumquam alitor observatum sit, et utique si de idoneitate personae deliberatio instituitur, puta si Dux belli contra Turcas eligendus sit, qua de re saepe in Comitiis praesertim An. 1594. et 1598. disceptatum fuit, rebus communibus utilius videbitur, si sententiae in secreto proferantur: maiore enim cum libertate, et minore cum offensa ambientium suffragia dici possunt: nonnullos quippe quidam pudor naturalis, vel praecepta opinio de prudentia eius, qui prius votum dixit, deterret, quo minus id, quod mente cogitant, libere proferant. Quo pertinet id, quod Ulpianus in l. item. 17. §. fin. ff. d. recept. arb. dixit: Potuit praesentia eius trahere eos in eius sententiam. Unde et in Areopago sententiae in pugillaribus scriptae exhibebantur, Sueton. in Augusto cap. 35. et Iure Canonico electio secreto institui praecipitur, eap. quia propter. extr. de elect. et elect. potest. modumque secreto votandi, Nicol. Cusan. d. concord. Catholic. caep. 37. adducit, quo ut ipse putat, nullus sanctior, iustior, honestior et utilior inveniri potest: quem ex eo refert idem Arumae. alleg. loc. num. 82.

Interdum Ablegati ex scripto vota praelegere solent, quod a S. et W. nuntiis in Principum Senatu Comtiis An. 1594. factum fuit, cum vero in Comitiis A. 1598. alterius Principis Nuntius votum suum similiter ex scripto legere, et ad describendum Statib. dare vellet, Director Austriacus id permittere noluit, vnd sagt, was ad describendum gegeben wirdt, gehört in die Meinzische Cantzley, hätte aber der Gesandt etwas Mündtliches vorzubringen, sollt er gehört werden. vid. Arumae. d. loc. num. 83. et nnm. seqq. ubi modum votandi per literars non admittit.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

84. Vr.

Vetustissima est Germanica vox, quae aliis ad dita, auget significationem, sic ohren viel, id est, gat viel, Vhr Ochs, ein grosser Ochs, vhralt, seht alt. Sic in dem Heldenbuch. part. 2.

Ein Zweglin auff dem Meere,
Das rüfft den Fürsten au,
Wolff Dietrich lieber Herre,
Kehr gegen mir herdan.
Ergreiffn dich die Winde,
Du musigeligen todt.
Da halff ihm das Orkinde (id est,
kleines, oder gar ein Kind)
Auß Jammer vnd auß Not.

Sic Vrach oppidum in Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] Ducatu, a multitudine aquarum et fontium ibi scaturientium, nomen coepit. Ach en im olim dicebatur für Wasser. Sic Aquisgranum Achen, et etiam rivum Germani vocant Bach, quasi bey Acht.

85. Vrkunden.

Vrkunden idem significat ac profiteri, ptefacere, ostendere, demonstrare, testatum facere: inde vulgatum, ut


page 930, image: s0924

in Instrumentis in fine apponi soleat, dessen zu Vrkund. Vhr enim emphasin innuit, ut modo dictum, Bornitius, de Instrum. cap 3. lib. 1. vers. hodie.

86. Vrphed.

Urpheda est cautio iuratoria, quam dat captus, de non molestando incarcerantem, aut vindicando carcerationem v. Viv. dec. 505. ubi von den Vrpheds Brechern. De quo crimine etiam vide P. G. O. art. 108. et ibi M. Stephani, et Berlich. 5. conclus. 72. Alias dici potest Vrphed, avasi ein grosse Feindtschafft oder Streit, et Orpheds Verschreibung, ubi aliquis non se vidicaturum promittit, quod ipsi loco magnae iniuriae illatum est. Solet interdum addi sententiis, auff ein gewohnliche alte Vrphedt, quaestionis, est quid differat. a nova? R. Veterem Urphedam esse eam, in qua [orig: quâ] non ponitur clausula, daß er mit Recht sich nicht wöller rechen. At novam, ubi haec ponitur mit oder ohne Recht; itaque propter hanc clausulam Domini revocaverunt novam ad veterem Dn Rutger. Ruland. decis. Iur. controv. quaest. 52.

Sed an hae promissiones ab incarcerato, praesertim mediante iuramento factae, sint servandae. vide Setser. de iurament. lib 1. cap. 21.

Wie weit sich ein Orphed erstrecke, vide Schrader. in confil. fol. 30. etc.

Quodque non adimat viam iuris, diserte cautum est, in der P. Halsger. Ordn. art. 20. vers. Es soll auch. Schurff. 3. conisl. 87. si cque is, qui literas exsecutionis dedit, aut iuramentum de non vindicando carcere praestitit, nihilominus postea iniquitatem incarcerationis ordinario processu vin dicare potest. Raphael Sayler. in select. Cam. sent. 10. Octobr. Anno 1561. et 4. Nov. Anno 1566. etc. Nam promissio illa intelligitur facta de vindicta privata, et quae fit de facto, non autem de licita et iuridica, quae fit iure permittente. Schurff. consil. 87. cent 3. Natt. consil 42. num. 3. Mozz. de contract. tr. de mand §. venio ad quartum. num 86. Hering de fideiuss. cap. 5. num. 287. Qui idem num. seq. subicit; licet quis tale iuramentum praestiterit, simulque confessus fuerit, se hoc vel illud commisisse, non tamen iuri agendi vel iuri de non vindicando renunciasse [orig: renunciâsse], censetur. Sed vide Hering. d. loc.

ADDITIO.

Vrpheds Brechung non semper digitorum amputationem requirit, quia in art. Peinliche Halsger. Ordn. 108. habetur, oder andern. Ac interdum levis, imo ut dicitur bestialis causa apoena ordinaria excusat, per tradita Molleri 2. semestr. 38. quae tamen non praesumitur.

Ob in einer Sententz oder Vrphed de futura poen etwas gesetzt werden könne, ut puta, si iurans redeat, ut taliter vel taliter puniatur? quaeritur, et videtur quod non, cum ad iudicem non spectet futurorum provisio, sed tantummodo super re deducta in iudicium pronuntiare; sed contrarium verius apparet, arg. l. aut damnum. §. quisquis. ibi Bart. ff. d. poen. ubi si quis frangit relegationem, duplicatur poena, ac facit etiam text, in l. relegati. ff. eod. ubi frangens fidem, si sit condemnatus in exilium relegatur si relegatus, condemnatur deportari, et pro hac sententia decisum esse testantur. Peguera decis. 41. et Ricc. in prax. Ecclesiast. part. 2. decis. 588.] Ioh. Iacob. Speid. V. I. L.

Elogia haec ce iurata de non vindicando carcere, praesertim cum relegatione coniuncta, Criminalem iuris dictionem sufficienter probant, Mynsing. decad. 2. resp. 16. num. 27. Knichen. de iure territ. cap. 3 num. 412. Michael. de Iurisd. thes. 87. lit. f. tam de iure, quam notissima Germaniae consuetudine, Gylman. Symph. tom. 2. part. 3. tit 10. vot. 2. nu. 23.

87. Vrthayl.

Vervrthailt in antiquis dicitur verthailt Sic que Vrthail est ein Vertheil, distributio scilicet iustitiae.

An ludex teneatur reddere rationem sententiae latae, vid. Dn. Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tract. d. Literis moratoriis. fol. m. 22. Item an res iudicata faciat legem ibid. fol. 35.

88. Vrthail straffen.

Vrthail straffen, idem est, ac appellare. Hanning. Goden. consil. 29. num. 10. vol. 2. gloss. Sax. art. 74. ubi: Ihr sollt


page 931, image: s0925

wissen, da wir Vrtheyl Straffung nennen, das haißt man in Kayserlichen vnd Geistlichen Recht eine Beruffung vid. Moller. ad constit. Saxon. part. 1. constit. 19. num. 1. Appellare namque eum dicimus, qui auxilium a superiore, adversus alterius Magistratus iniuriam implorat. l. 1. ctrc. fin. quib. ex caus. maior.

89. Vsurpantz vnnd Herkommen. supra verb. Observantz.

Constat vel unicum interpretationis actum, ad usum et observantiam sufficere, Bender. de revision. concl. 20. num. 65. Et in observantia ista interpretativa, non requiritur spatium longi temporis: Sed satis est, ali quando ita observatum fuisse. Nic. Everhard. Iun. consil. 47. nu. 20. vol. 1. Adeoque in terminis observantia secuta declarat, quale ius fuerit praecedens reservatum; Everhard. d. l. n. 19. etiam si talis observantia recta non esset, Cravett. consil. 492. num 6. Usus etiam et usurpantia firmat conventionen, late Consil. Argentoratens. tom. 1. consil. 1. quaest. 2.

1. Wachen, Wachthalten.

AN subditi cogantur indistincte vigilare, et excubias agere in Castro Domini? Haec quaestio agitata in causa Pappenheimb, contra Elgaw. Ubi Dominus allegabat iura Magistratus, et vigore eius hoc ius sibi competere. Domini vero Assessores, ex mente lacob. de S. Georgio, de bomag. col. ult. vers. an autem Domini terrarum. distinguebant: Quod Subditi non possint cogi ad custodiam in Castro nocturnam, vel diurnam, nisi immineret periculum Domini proditionis Castri tempore guerrae, et subsit necessitas custodiendi, vel nisi pacto et consuetudine ad hoc adstricti sint. Cum autem hic nulla necessitas vel periculum aut consuetudo allegetur, conclusum, subditos eo non gravandos. Dn. Rutger. Ruland. decis. Iur. controv. quaest. 23.

2. Wachs.

Cerae viridis et nigrae usus est permissus. rubra eorum tantum est, qui in dignitate positi et privilegio muniti: Praesertim autem Imperatori, Regibus et Principibus, aliisque Magistratibus, Nobilibus, Doctoribus et aliis. Uti enim colorum differentia et praeeminentia in Insignibus attenditur, ita et in Cera [orig: Cerâ] Signorum. Bornitius de Instrum. lib. 1. cap. 20.

Soletque usus sive licentia Rubeae Cerae, mit rotem Wachs zusiglen, Civitatibus loco praemii et privilegii indulgeri, vid. me de Legatis. fol. 19. uti constat ex concessione Regis Matthiae, de An. 1469. in Vigilia B. Petri et Pauli, Civitati Budissinensi facta. §. Auch haben wir von obberührter Königlicher Macht vnd Gewalt, den obgenandten vnd der Cron zu Böhem lieben Geitrewen zu einer sonderlichen Ehr vnd Zierheit, vnser Königlichen Statt Budissen die Gnade gethan vnd gegeden, daß sie vnnd ihre Nachkommen forter vnnd zu ewigen Zeiten mit rotem Wachs siglen sollen vnd mögen.

Cera flava autem, quae nobis non est in usu, sed magis pro vili habetur, Regibus Galliae est propria. Gab. Chappuys. dissert. de Galliae Regno cap. 1. Bornit. dict. loc. verb Quamquam. iuxta formulam: Et seelle de grand Seel du Cire laune, vid. les antiquitez et recherches de la France. fol. 164.

Sed ea [orig:] tamen utitur Dicasterium Rotvvilense.

Cera autem cui signum imprimitur, hodie vel chartae imponi vel Capsulae infusa, appendi membranae solet, quae Bulla Imperatoris vel Regum indigitari solet, ex auro olim confecta. Bornitius dict. loc. aut quia forte Sigillum aureum erat.

3. Wachten, Hut, Schützen.

Custodia arguit fines illos esse custodientis. l. in nomine. 2. vers. in Sardinia. C. de offic. Praef. Praetor. Menoch. cons. 147. num. 17. cum allegatis et est evidens Signum


page 932, image: s0926

divisionis territoriorum, Ios. Mascard. de probat. vol. 1. conclus. 402. num. 2. Siquidem et actus ponendi custodes vel custodiendi, ne damna eveniant, denotat iuris dictionis dominium: quia Domini terrarum et Castrorum custodes deputantur omni tempore, ne damna fiant, Hieron. de Monte tract. de finib. Reg. cap. 52. num. 6. et Referen. apud Gylman. rer. iudic. lib. 2. decis. 35. num. 39. ubi plures allegat.

4. Wachtmaister.

Vulgo vocatur excubiarum praefectus, cuius (praesertim superioris) munus est, excubias ordinare et educere, reliquos inferiorum ordinum praefectos in severa [orig: severâ] disciplina continere: Tesseram militarem acceptam a Magistro Equitum clam [orig: clâm] distribuere, excitato tumultu, exercitui indicere, quo loco concertatio fieri debeat. Reinh. Konig. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. sub n. 4.

5. Waggelt.

Waggelt est vectigal quoddam, so wegen das wägengeraicht wird. Mensurae enim et pondera sunt regalia.

6. Wahl, wöhlen.

Verba eligcre, wöhlen, Woliti, interdum kataxhsikw=s2 et abusive usurpantur pro declarare, approbare, recipere et assumere in Dominum: quod sit, quando haeres legitimus succedit, et inauguratur, et fidelitas atque subiectio ei promittitut ac praestatur. Dn. Goldast. de Bohem. lib. 6. cap. 20. num 9. ubi addit: Quid enim quaeso de Hispaniae et Galliae Regibus dicemus, de quibus verbum eligere et electionis admodum frequentatur, non tantum in Historiis, verum etiam in ipsis legibus et canonibus? Et exstat formula inaugurandi Regis Francorum, in qua Archiepiscopus Remensis nomine solius populi dicit, se eligere Regem. vid. Goldast. d. loc. et a prine.

7. Wahltag.

Convocatio Electorum est actus legitimus, quo Elector Moguntinus, reliquos Electores, sub certa forma [orig: formâ] in B. A. praescripta, ad electionem Imperatoriam in Civitate Francofordt expediendam, convocat A. B. tit. 4. §. ceterum quoties. vid. omnino Dn. Arumae. in tract. d. Gomitys Impery passim. ubi omnia, quae huc spectare possint, exacte tractat, ac in specie cap. 2. num. 13. quando soli Electores vocari coeperint, et num 31. quod Wahl: vnd Collegial Tag (ut illis Rex Bohemiae interesse, his vero non itidem soleat) differant, multis docet.

8. Wahren.

Mercium appellatione indefinite comprehenduntur Res mobiles (non adhibita distinctione, ex aurone vel argento, aliave quacumque materia confectae sint) quae in commercium emptionis et venditionis deduci solent ac possunt, l. 1. de contr. empt. et l. mercis appellatio. ubi Alciat, et Brechae. ff. de V. S. Usque adeo, ut in materia confiscationis pecunia etiam (quam plerunque ex auro vel argento conflatam constat (mercium nomine venire solcat. Bart. in l. 3. num. 3. C. de naut. foener. Sed vide Thoming. vol. 1. cons. 24. quaest. 6. num 2. 15. et 22. ubi contrarium defendit.

9. Waid, Waidgang.

Servitus pascendi dicitur, quae est ius pascendi pecoris in alieno fundo, et ad hoc ut illa servitus sit realis, requiritur, quod quis habeat praedium vicinum, cui haec servitus debetur. Et regulariter quisprohiberur pascere animalia sua in agro alieno, nisi quis habeat servitutem constitutam vel praescriptam: et tunc ita debet uti servitute, prout in constitutione conventum, vel servitus illa praescripta est. Itaque si praescriptum vel conventum sit, de pascendis ovibus tantum in fundo alieno, non ibi licet pascere boves, sues, aut equos, nec pro maiori numero pecudum hac servitute uti poterit. vid. Schneide Win. ad rubr. et princ. tit. de servit. rust. praedior. numer. 31. et seqq.

Da jemand die Waid hat, iure servitutis, da darff der Dominus fundi faciem soli nicht endern. Ego in delibat. lib. 8. ff. quaest. 4.



page 933, image: s0927

De praescriptione iuris pascendi. vid. Pantsch. 1. quaest. penult.

ADDITIO.

Notandum est, quod nemora, pascua, ceteraque praedia publica, quae sunt infra fines alicuius Castri seu pagi, praesumantur esse Communitatis vel universitatis, et non Domini Iurisdictionis, Natta consil. 460. num. 10. lib. 2. Rol. a Vall. consil. 49. num. 67. lib. 3. Aliud enim est, habere Iurisdictionem, et aliud habere Dominium terrarum, Petr. Anton. Petra de fideicom. qu. 13. n. 446. Rol. a Vall. d. cons. 46. n. 67. Et licet Dominus habens Iurisdictionem, possit uti pascuis et nemoribus, si ut habitator et incola illius loci illic habitet; tamen uti debet moderato numero pecorum pro arbitrio boni viri, iuxta territorii, et pascuorum qualitatem, ita etiam ne vicini vel habitatores ibi hac in re laedantur, Georg. Everhard. vol. 2. cons. 34. num. 76. et seqq.

Nec tunc valet argumentum a iurisdictione ad proprietatem: habeo in hoc loco iurisdictionem, ergo et ius pascendi mihi competit, Keller. d. offic. Iuridico Polit. lib. 2. cap. 15. fol. m. 450. Mynsing. resp. 11. num. 18. dec. 18.

Porro, ex recognitione conducentium pascua, probatur bona illa iure dominii pertinere ad ipsum locatorem, ut docent Cephal. consil. 458. num. 12. et seq. et num. 27. ac seqq. Licet merces valori fructuum non respondeat, Menoch, consil. 13. num. 9. Sed sciendum est, hoc procedere tantum quoad superioritatem. non quoad dominium particulare, ut et census praestatio superioritatem, non dominium arguit, c. 2. ubi Panorm. extr. d. censib.

Sed de pascuis eorumque iure et praescriptione pluribus agitur in Consiliis Argentoratensib. vol. 2. consil. 67. et confil. 85. add. Sesse decis. 74. et seqq. item decis. 156. ubi de servitute depascendi acquirenda. Caephal. d. servitut. m. f. 604. etc. ius pascui an possit dividi, decidit Grivell. decis. 66.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

10. Wald.

Vendita sylva [orig: sylvâ], non intelliguntur vendita ibi ligna incisa: quia in enditione simpliciter facta, ex natura venditionis non veniunt separata a solo tempore venditionis. in l. vendendo. §. fin. ff. de contr. empt. Quamobrem vendito fundo non veniret granum secatum ibi exsistens, sed quod est in pendenti per l. fin. §. pen. ss. quae in frund. cred. Et vendita [orig: venditâ] sylva [orig: sylvâ] caedua [orig: caeduâ], non intelligitur vendita glans, quae ante incisionem silvae ceciderat, sed tantum illa, quae in arboribus crat tempore incisionis. l. cum mann sata. §. si silva caedua. ff. de contr. empt. Secus si fuisset omnis fructus silvae venditus. Mozz. de contract. tit. d. empt. vendit. mihi f. 354. num. 47. Nam per illam dictionem omnis, quae est universalis, omnia comprehendens et nihil excludens, venient omnes glandes, tam quae erant tempore venditionis, quam incisionis.

11. Wann, Da, Wa anderst, Wann aber, vid. supra v. So.

Dictio Si, Wann, conditionem magis quam tempus insinuat, remque constituit non secus ac in puncto indivisibili, usque adeo ut non possit in forma specifica adimpleri, Bart. in l. 1. de condit. et demonstr. verbi gratia: Centum lego uxori, si ipsa non nupserit, et vitam vidualem servaverit: nam si vidua facta postea nupserit, vel inhoneste vixerit, privatur legato, omnesque fructus et lucra praeteritis annis percepta reddere cogitur: §. si vero et §. seq. auth. de nupt. auth. cui relictum C. de indict. viduit. toll. Paul. de Castro et alii, in l. fin. C. dict. tit. Cavalcan. de usufr. mul. relict. num. 117. Nam haec conditio perpetuam, non autem temporalem exigit viduitatem. Cavalcan. d. numer. vid. Tuschum. lit. C. concl. 598.

Eiusdemque significationis est dictio Dummodo. Hinc Aretinus, uxorem dominam et usufructuariam toto vitae suae tempore maritus reliquerat, dummodo vitam castam et vidualem servaverit. Quod si ad secunda transierit vota, et vitam inhonestam duxerit, propter emphasin dictionis dummodo, cecidit ab usufructu, et quos vidua collegit fructus, omnes restituere oportet. Cavalcan. de usufruct. mulier. relicto. num. 117. Sic dictio dummodo, sive modum sive conditionem importet, specifice est implenda. Marta. part. 1. clans. 34.

Dictio Quando, importat conditionem. Dec. cons. 421. num. 5. Reusner. libr. 3. consil. 27. num. 82. et seq. Conditionis autem natura est, ut impleatur, antequam sequatur emolumentum. l. Thais. §. Stichus. ff. de fideic. libert. l. qui heredi. §. fin. ff. cond. et demonstr. Ruin. cons. 181. n. 2.


page 934, image: s0928

libr 2. Ea namque dehet adimpleri in sua forma specifica. Alex. consil. 130. num. 1. lib. 2. et cons. 212. num. 6 lib. 6. M. Wesenbec. cons. 14 num. 88. lib 1. Iason. in l. 3. § 2. num. 1 vers. sed. conditio ff quod quisque iur. Guid. Pap. consil 28. num 6 Ti raguel. de retraict. lignag §. 3. gl. 3. in v. a payer num. 2.

Qualiscumque enim actus sub conditione celebratus, illa deficiente, pro eo habetur, ac si numquam factus fuisset. Moller. lib. 4. semestr cap 1. num. 18. vid. Iacob. Schult. pract. qu lib. 1. quaest. 51. num. 26.

Dictio adversativa si vero hoc importat, quod altera dispositio ex adversativis potest esse vera, non autem utraque et ideo si pater legat filio profiteri volenti in legibus, libros legales, si vero profiteri velit in medicina, libros medicinae, non poterit in utraque velle profiteri. Bald. consil. 412. lib 1. et quia non potest variare. Alex. cons 9 num. 4. lib 7. v. omnino Tusch. lit. d. concl. 240.

12. Wapen.

Insignia conceduntur nohilibus cum apertis galeis, mit offnem Helm, ut exiis appareat, Nobiles aliis praestare. Matth. Stephani, de nobilit cap. 6 nu. 5.

Qu imvis enim uniuscuiusque familiae sua sint insignia: quae inventa sunt ad cognoscendas fimilias et agnationes; l. sanctum. §. 1. ff. de rer: divis prout nomina sunt inventa, ad cognoscendos homines. l. ad recognoscendum. C. de ingen. manumiss. vide Nicol de Noal. de transmiss cap. 33. per disc. Tamen plebei, filii terrae, non possunt ea sibi pro lubitu sumere, et ita familiam suam insignem reddere Sed haec concedere pertinet ad ius Maiestatis, et qui id ab ea habent. Unde Hispani nobilem Hidalgo vocant, quasi filium alicuius.

ADDITIO.

Ac ab initio Insignia Militibus nobilib. in signum virtutis et fortitudinis fuerunt concessa, quae tempore Friderici Barbarossae magis etiam in usum venerunt. Qua de re Paul. Iovius nell' ragionament. drll' imprese ita inquit, Al tempe de Foderise Barbarossa vennero in uso l' insenge delle Famiglie, chiamate da noi Arme, donaede Prencipi, per merite dell' honorate imprese faite in guerra. ad effetto di nobilitare i valorosi Cavalliari, ne nacquere biz arrissime inventioni ne' cimieri et pitture ne gli scudi.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

Inprimis vero plebei talia sibi non possunt eligere insignia, qualia Nobiles hodie sibi usurpant cum apertis galeis, ut confusio evitetur: cum alias non facile possent Nobiles discerni a plebeis per arma et insignia. l. 1. C de his, qui potent. Doctoribus tamen etiam absque speciali Imperatoris concessione permissum est. Nobilium insignia cum apertis galeis. Wapen mit offnem Helm vnd Schilt zuführen, dum modo ab insignib. certae familiae propriis abstineant. Chassaneus. in Catal glor. Mund. conclus. 20 ego de nobilit. fol. 116. Was aber aber offene Wapen, vid. me. in discurs. de Nobilitat. Apud Virgil. lib 7. Aeneid. mentio fit Helenoris, filii Maeonii et Liciniae, der ein Schilt gehabr, weiß vnd kein Zaichen daran, weil er nicht Edel geweßt, quia Wapen antiquitus soli Nobiles habebant, unde etiam Edelknecht, Schilt: vnnd Wapenträger, Escuyers dicebantur.

Von daß Reichs Adels vnnd der Stärten Helm Zier vnd Heer Schilten, Wapen vnd Farben, vid. Casp. a Lerch. d. ordin. Equest. fol 87 ubi quae differentia inter Nobiles et Imp. Civitates hac in re fuerit, docet, ac inter alia sequentia habet verba: die Stärt haben ihre gewise Classes vnd ab sonderlichen Heer Schilt gehabt, vnnd auff dise Stundt ihre Stättische Wapen mit Helmen zuziehren, weil sie nicht thurnierfähig, weder befügt noch hergebracht, die Freye Ritterschafft aber haben thails am Rheinstrom, in gemainen vnd sonderheit sowol ihren gezierten Helm, als deß St. Georgen, (welchen sie von Zeit Christlichen Glandens angenomnem Symbolo für deß Adels Geist: vnd Weltlichen Pantronen erwöhlt) Bild vnd memoriam, auch in iren Sigillis neben dem Reichs Alder, sampt Beyfählin in communi gebraucht, etc.

De Habsburgensium Comitum et Austriae Archi Ducum Insignibus, tam


page 935, image: s0929

veterib. quam [orig: quâm] novis, agit Guilliman. Habsburgiacar. lib. 2. cap. ult. ubi fol. 61. et seq. Austriae Clipei recentioris et nunc usitati, purpurei, facscia [orig: facsciâ] ut vocant argentea, quis auctor exstiterit, incertum Scriptorum dissensionem facere, tradit. illorum tamen plerique, ut continuator Belli sacri lib. 2. cap. 3. et 7. Heuter. d. Austr. Origin. cap. 15. et alii, repertorem Leopoldum V. Henrici Ducis Austriae suae stirpis primi F. prodidere, quod oppugnatione Ptolem aidis, suo et hostium sanguine madenti et cooperto, album in eo non apparuisset aliud, quam quod baltheo tegebatur virtutis, et fortitudinis Symbolum et monumentum retulisse, mem oriaeque perpetuae consecrase. Occupata [orig: Occupatâ] tutre quadam [orig: quâdam], inquit alleg. Continuator Belli sacri, cum Austrius in repugnantem hostem saeviret atrocius, suorum caesis permultis, in mare se praecipitem dare coactus est, totus suffusus sanguine, cingulotenus duntaxat, quod album corpus intersecabat a cruore immunis, ad suos redibat. Unde ex eventu Fridericus, Friderici Aenobarbi Imp. F. qui post patris mortem, Christianae in oriente militiae Dux et Imp. totius exercitus suffragio nova illi insignia rubro et albo colorib. interstincta concessit. Acta sunthaec A. D. N. CIO. C. XC. Alii Albertum Rudolphi Regis I. F. ferunt proelio Othogarico hanc parasse novi clipei gloriam, vexillo, quod portabat candidum, toto sanguine aspero et cruento.

Quicquid eius rei certi, Albertum eo praelio, Patris Vexillo praesedisse, nec minus fortiter ac strenue rem gessisse, pugnasse, denique haec ante omnes Insignia celebravisse, posterisque una cum Austria, cuius suae Familiae et gentis primus Ducatum iniit, reliquisse, compertum est, ut non immerito eorum, si non auctor et institutor, certe conservator et propagator videri possit, Guilliman. d. cap. ult. ad fin.

Sic etiam, concessio insigniorum et armorum facta ab aliquo pro se et filiis, seu pro se et familia sua vel agnatione, tunc ista arma quidem transeunt ad filios, sive descendentes solummodo de familia illa vel agnatione, servata forma concessionis, minime tamen ad cognatos, affinesque. l. ius familiarum C. de relig. et sumpt. fun. Bartol. in tr. de insign. num. 10. Descendentes quoque ex feminis non sunt de familia vel agnatione. l. pronuntiatio. in fin. d. V. S. Ideo non transeunt etiam ad earum filio. Ut autem solus Princeps concedit Insignia gentilitia, vulgo arma, Wapen, quae rerum gestarum signaconcinent (de quorum origine Lipsius, in libr. de Milit. Rom. Budaeus. in l. 2. de orig. iur. Chassaneus. de Gloria Mundi. consid. 28. concl. 10.) Ita etiam de eorum coloribus et dispositione statuere ad eundem Principem pertinet. Chassan. d. l. consid. 59. et seq. Stephani supra d. l. num. 7. qui idem sequentia habet. Sicut ergo inquit, ipsae familiae in singulis ordinibus horum: Ita quoque ordines et dignitates inter se ex insigniis distinguuntur. Sic olim certa et peculiaria fuerunt Proconsulum et Legatorum in signia. l. 1. ff. de off. Procons. et Legat. Hodie iti dem sunt quaedam certa insignia singularis dignitatis, quibus utuntur Imperatores, Reges, Duces, Principes, Marchiones, Comites. Sunt item certa insignia dignitatis seu officii in universo, ut Episcoporum, Recotrum, Doctorum et similium, quibus quilibet in dignitate illa [orig: illâ] constitutus, uti potest. d. l. 1. de off. Proc. l. sanctum. de rer. divis.

Arma et insignia domorum portare, honor et nobilitas est, ut dicit Bald. in l. generaliter. §. cum autem. num. 5. C. de instit. et subst. Chassan. in Cat. gl M. p. 1. concl. 12.

Et quidem Nobiles, vel habent sua insignia longa [orig: longâ] serie et prosapia praedecessorum: vel ex speciali concessione Principis, qui dum nobilitatem confert, simul etiam insignia addere solet, licet per se nobilitatem non conferant. Thom. Horner. in resp. de nobil. §. aber so einem von dem Kayser, etc. Sic etiam aliud videtur nobilem esse, aliud ein offen Wapen haben. Sicque Comites Palatini, licet interdum possint offne Wapen geben, non tamen nobilitare queunt.



page 936, image: s0930

ADDITIO.

Pro beneficio ab Impp. habetur, non solum Nobilitatis gradum, sed et eiusdem insignia distribuere. Ab his ad Heraldos et Comites Palatii Titulares hoc etiam Ius, insignia concedendi translatum videmus. Ac pro gratia quadam signulari et raro favore agnoscendum olim fuit, si Princeps partem suorum Insignium alicui concederet. Ut Bela Rex Hungariae Philippo et Bartholomaeo Scalichiis ornaturam suae Coronae: Rupertus Palatinus Senior Comitibus de Nassavv Leonem inter duo cornua, et Ludovicus Bav. Imp. Fratribus de Prato, Freher, in not. ad Petr. d. Andlo. fol. 199. ubi diploma desuper concessum refert, in quo haec verba inserta conspiciuntur: Ipsos, universosque eorum posteros, et heredes Dono Gratiae infra scriptae duximus honorare. Videlicet, quod ipsi in aciebus bellorum, Torneamentorum, et ubique locorum, quando et quotiescumque voluerint, aut alias fuerit oportunum, tam in Banderiis, Clypeis, quam vestibus, ceterisque ornacibus, super caput armorum Leonem crocei coloris, quam ipsi (ut asserunt) deferunt et prius detulerunt ex cessione paterna, Coronam de Armis nostri Ducatus Ba variae etc.

Alias in Quaestione hac, utrum alter alterius arma assumere possit? ita distinguit Andlo. 2. cap. 14. Siquis assumit arma, quae alius portat ab antiquo, et illius non interest, nec ex hoc aliquo modo laeditur verisimiliter, e. g. quidam Teutonicus tempore Indulgentiarum venit Romam, et ibi reperit Italicum deferentem arma et Insignia suorum antiquorum, tunc de hoc conqueri non poterit, propter distantiam enim locorum alter alterius armis gravari vel laedi non potest: Aut alterius multum interest, ut si homo odio plenus, cuius vitae insidiantur multi, vult assumere arma hominis Pacifici, et tunc non dubium est, quin prohibere possit. Idem si ex hoc honor et pudor primi vel eius familiae aliquo modo laederetur, vel ex hac assumptione praeiudicium aliquod sequi posset, etc.

Quae res non semel iurgii materiam praebuit. Ac nota est historiola duorum, qui ex hac contentione, quod uterque caput bubulum pro insigni gereret, ad manus et arma provecti, tandem errore detecto conciliati sunt, quod alter se Tarui caput, alter vaccae gerere agnosceret, also hat der Kue vnd Ochsenköpff sich miteinanver vereiniget.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

Arma et insignia altioris dominii et possessionis sunt Symbola. vid. Knichen. in encyclop cap. 14.

In insignibus mutandis magnam sibi olim libertatem permisisse Principes, in confesso est. Dn. Meibomius. ad A. Bull. Andronici fol. 33. ubi addit: memini me legisse, Principes, Comites et Dynastas, per Belgium et vicina loca, cum bello sacro nomen dedissent, uniformia Leonis insignia sibi sumpsisse: sic ut Geldrus binos, Batavus, Selandus, Flander, Iuliacensis, Montensis, Ieverensis, aliique plures, unum sibi Leonem eligerent: quae insignia posteri minime mutarunt [orig: mutârunt]. Usu etiam interdum venit, ut quia ab aliis victi essent, abdicare insignia sua cogerentur: qua [orig: quâ] de re lubet subicere locum ex Chronico rithmico M. S. in quo Poeta de Alberto Magno, Duce Brunsuicensi, belligerante cum Ottone Nobili Domino Hadmerslebii, sic loquitur:

Hette Burne Heer gewan,
Sine Borch, vnnd Vinc wol dritzig Mann,
Daruffe, Ritter vnd Knapen,

Vnd theilten ihr Wapen. (Wapentheilen est etiam dividere praedam armorum,)

De sine, so man pliget,
Sua ein den andern obsiget,
Daß her auch an sin Wapestiget.

Poenae etiam loco Insignia interdum mutabantur. Sic teste/Bernhard. Hertzogen in der Elsässer Chronick lib. 5 fol. m. 76. ist vonn König Albrechten vonn Oesterzeich, Reinhardt Graven zu Hanaw (welcher König Adolphs von Nassaw Fendrich, vnd dem selben als er vberwunde, bedient war) das Wapen geändert, der gelbe Löwe im schwaztzen Feldt ihme abgestrickt, vnd an desselben statt, roht vnd gelbe Sparren zuführen aufferlegt worden, wie auch denen von König- vnd Epstein,etc.

Quare Otho Vice Comes Insubriae familiaria Domus insignia Viperae cohonestarit imagine, vid. Lael. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 16. cap. 8. circa med. ubi quod Vipera pro Victoriae signo fuerit habita, exemplis demonstrat.

Vide etiam Valdesium, de praerogativa Hispan cap. 15. Dn. Dracon. de patricys cap. 7. me, de Nobilium Iure, f. 102. et seq. Casp. a Cerch de Equestri ordine Germanic. fol. 9. et fol. 64. etc. Fauchet. lib. sing. Reinec. Von deß Adels herkommen. Typotii Hieregraph. Nicod. in Lexic. verb. blason guele. et Histor. Meroving. verb. Insignia. item Claud. Minois Adnotat. ad Emblemata Alciati fol. 20. etc. et Carol. Paschal, in opere Coronae ad fin.



page 937, image: s0931

De insigniis etiam sequentia memoratu digna, habet Welserus rerum Augustanar. Vindelicarum. lib. 4. adfin. Quamvis Romani, et omnis ante Romanos antiquitas Symbolis, quae Signa et Insignia dicimus, uti consueverit; quippe, nec exercitus sine Aquilis, Draconibus, Vexillis (muta Signa Vegetio, ad distinctionem vocalium et semiv ocalium) neque fere Heroes apud Poetas sine Clypeorum imaginibus, neque signatoriae gemmae sine caelatura, neque pleraeque urbes absque Symbolis: haec tamen ad unum aliquod idem praescriptum, cum nostri aevi Insigniis non exigenda sunt: falluntur admodum, qui exigunt, et res, quas ex eodem fonte, naturae parentis instinctu haustas fatemur, sed alio atque alio ritu, prout temporum ferebant consuetudines, constitutas fuisse videmus, imperite confundunt. Quin Leges, quae hodie, opinione an certo iure, Insignia circumscribunt, ut antiquissimae sint, Carolum Magnum non praevertunt, a quo primum adumbratas: sub Henrico demum Aucupc et Posteris perpolitas arbitror. Fortissimi Imperatores, militarem virtutem, cur toto pectore incumbebant, hoc modo honestatam voluere: Unde Clypei et Cassidis nata species, nomen quoque, nam vernaculis quibusque linguis Arma appellamus. A militibus ad reliqua postea hominum genera fluxere tam effuse, ut cum Europam omnem pervaserint, Asiam usque penetrarint [orig: penetrârint]. Vidimus et Sinis parmulam advectam, in qua tum alia, tum auto pictum scutum erat, panthera conspicuum, scuto incumbebat galea aperto hiatu cancellis fenestrato, laciniis sivevitiis utrimque dependentibus tecta, supra galeam plumea crista surgebat, prorsus ad Europae morem. Sive cui credibilius, Sinas haec ab Europaeis nequaquam accepisse, quin iis idem quod nobis sua [orig: suâ] sponte in mentem venisse: id enim profecto [orig: profectô] de bellicis tormentis et calcographiae arte propemodum verisimili ratione negari potest.

ADDITIO.

De colore in armis ferendo, uter altero sit nobilior, inter otiosos et de nobilitate disputantes, quandoque dubitatum fuisse, attestatur Petrus de Andlo de Imperto Romano lib. 2. cap. 14. fol. 125. Et quam vis vulgarium secundum diversas considerationes, varia in hoc fuerit sententia; Bartolus tamen in tract. d. Insignys, Chassaneus in Catalogo gioria Mundi aliique docent, quod considerato colore in se ratione suae proprietatis, Color aureu dicatur nobilissimus, quod per eum Lux repraesentetur. Secundus sit purpureus sive rubeus, quia figurat ignem, qui est super cetera elementa nobilius elementum, et est corpus post Solem. Secundo luminosum. Post hunc colorem est az ureus sive albus: per eum enim significatur aer, qui est corpus transparens et diaphanum, ac maxime receptivum lucis, sequens elementum post ignem. Unde praedicti colores per id quod repraesentant, dicuntur nobiliores, et cum lux sit nobilissima, ideo contrarium sunt tenebrae, et idcirco in coloribus, secundum se saltem, color niger est infimus. Colores autem medii sunt nobiliores vel minus nobiles, secundum quod appropinquant plus albedini vel nigredini.

Insiguris animalium et aliarum rerum, cum ars imitetur naturam, illa insignia nobiliora sunt, quae magis appropinquant naturae, et proprietati rei, quam designant, etc. Plura non addo, cum de Insigniis, Wapen, Schile vnnd Helm multis egerim in Notabilib. Iuridic. Polit. histor. lit. W. verb. Wapen. fol. 963. et seqq.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lit.

14. Warph.

In Suevonia commune Concilium Populorum Warph dicitur, in Saxonia Ling, Olaus M. lib. 4. cap. 5. et 6. de Lapponibus Sueciae Populis: Loca quoque constituta vel in campestri planicie, vel stagnis gelu concretis singulis annis ad haec peragenda negotia et nundinalia retinent: Tales nundinas usque in hunc diem vocant Dysting, id est, Iudiciarium locum Reginae Dysae, v. supr. Dinstag.

Verum sicut multae voces Gothicae et Suecicae Saxonicam originem redolent: ita ipsum quoque Warff Saxonicum est, et hodie quidem negotium sive expeditionem, proprie tamen etiam iudicium, sive potius vices seu terminos iudicii denotat. Quod auctor Reineckes ita


page 938, image: s0932

reddidit, man schall ein drudde Werff verdagen. Lehenr. cap. 32. §. 18. Man soll ihn dreymahl citiren. Ich esche vor minen Herrn eine Worffe, ander Worffe,drudde Worffe. vide Griphiander. de Weichbild. cap. 68. num. 6. et 7.

15. Wart.

Ad iuris dictionem maritimam pertinet Specularum erectio, ad dirigendos cursus navium ex alto in portus:

Ne Notus abrept as insaxa latentia trudat,
Illi datque vadis atque aggere cingat arenae.

ut loquitur Poeta lib. 1. Aeneid. Talis in Pharo Aegypti Insula turris altissima, petrae, quae mari circumluitur, albo lapide imposita. Caesar. lib. 3. de bell. Alex. in fin. sive a Ptolomaeo Philadelpho, ut vult Strabo, lib. 17.

Dicta est Pharus (vom pharen) ex rei pisius usu, ut ait Hegesippus, lib. 4. cap. 27. a)po/ to=u farou=, quasi faeno\n, id est, lucidum, quod nocturnis ignibus navigan. tium cursus dirigat. Germani Wart. Inde Warthauß, Arx, quasi domus praesidii. vide Dn. Griphiandr. tr. de Insulis. cap. 31. num. 156. et seqq.

16. Wasser.

Per verba Wasser vnd Wasserläuf, sen, secundum genuinam significationem verborum, et Stylum multarum Curiarum, nequevaquam concessa dicuntur flumina publica navigabilia, vel quasi; sed explicantur pro antiquis et aquarum decursibus, quae aliud diversum sunt a Fluminibus publicis, ut signanter voluit Lucas de Penna, in l. usum aquae. col. 2. post princ. Cod. de aquaeduct. Matth. Afflict. in cap. 1. quae sint. regal. super verb. flumina. num. 7. dicens, quod in forma investiturarum exprimi soleant tria verba, hoc est Castrum concedimus cum fluminibus, aquis et aquarum decursibus, sed vide omnino Georg. Everhard. consil. 47. num. 33. et seqq. vol. 1. adde Iacob. Thoming. consil. 28. nu. 42. etc. volum. 1.

Sed de Wasser vnnd Wasserzecht, vid. omnino Noe Meurer, tract. sing. German. ubi undecumque Clarissimi IC. Iohan. Goedddaei Consilium quoddam appositum invenitur. Et addi potest absolutissimus Dn. Gryphiandri Tractatus de Insula.

17. Wasserschlachten.

Utrum concessum sit ad flumen aggerem facere (Wasserschlachten vulgo appellamus) contra inundationes, agri vel praedii sui muniendi causa, etiam cum incommodo vicinorum, wann man einen Bug auff die angrentzende Güter, in das Wasser machen rthut? affirmo, per l. 2. §. 9. ff de aqu pluv. et l. 1. §. sed etsi. 7. ff. ne quid in flum. publ. Rauchbar. lib. 2. quaestr. 27. Meuret [orig: Meûret]. vom Wasserzecht, p. 3. quaest. 12. vid. der Vßsührung Hamburg contra Lüneburg gedruckt zu Hamburg An. 1620. in 4. ubi late haec quaestio tractatur, et pro affirmativa respondetur.

18. Wasser-Vrtheni, Wasser-Prob.

In quibusdam locis recepta per aquam frigidam exploratio, fere communiter improbatur. Quia fallibilis est, de qua vid. Servin. tom. 1. d. plaid. fol. 686. Hotoman. disputat. feudali fol 196. Zieriz. ad artic. 20. Peinl. Halsger. Ord. et Goldast. rer. Alemannic. tom. 1. p. 1 cap. 14 fol. 210. § Feminas nudatas aquis immergi impudicis otulis curiosi perspiciant, etc. add. Ricki. et ibi historias, Melandrum, item Göhausen. At cur sic aquae superficiei utplurimum istae mulierculae inhaer eant (quod experientia attestatur) rationes varias reddunt Physici. Goclenius, id fieri putat propter aeream, ideoque levem Diaboli inspirationem, qua [orig: quâ] corpus Sagae, quod sua natura grave est, tale manet, quasi suffulcit, cohibet et coercet. ne submergatur. Et, ut in aquam iniectus uter non potest mergi, quamvis magna superiniecta gestat pondera, etsi etiam pondus ipsum deprimat, aer tamen inclusus rursus sublevat eum et tollit. Ita Sagae corpus sua natura deorsum nitens, vi spirabili, quam daem on occulte afflat, quasi liberatur et gestatur, ut in aquae extrema sine periculo suffocationis possit fluitare. Arum. exercit. 20. q. 18. add. Heig. 2. qu. 39. v. omnino [orig: omninô] Guil. Bokel. in visi on. disqu. 6.


page 939, image: s0933

num. 32. ad de orat. Dn. Frid. Heinii suffixam Tractat. meo de poenis. fol. 132.

Similis olim suit proba ferri candentis, de qua v. Camerar. meditat. hist. 2. cap. 18. Notas Logotherae. fol. 90 etc. Et cum [orig: cûm] olim in Hispania, utrumne Gothica an vero Romana precum ratio melior esset, disceptaretur, visum est, controversiam ignis iudicio permittere. Tuncque rogo in platea accenso, liber uterque Romanus et Gothicus in ignem proiecti fuerunt, qua [orig: quâ] de re Mariana, lib. rer. Hispan. 9. cap. 18.

19. Wasser-Zoll.

Vectigalia fluviatica (vulgo Wasser-Zoll) nemo iure exigere potest, nisi is, qui ius teloniorum in flumine, ab Imperatore, per expressam vel tacitam conventionem, hoc est, per Privilegium aut praescriptionem quaesitum habet, sicut Electoribusd, qui, sive de vectigalibus in terra, sive de teloniis in flumine, a transeuntibus, quae exiguntur, sermo sit, generaliter verum est, quod nemini, ne in proprio quidem territorio, ea liceat instituere sine auctoritate summi Principis, vel praescriptione temporis immemorialis. Bald. cons. 310. num. 3. volum. 5. Iacob. de S. Georg. in verb. cum mero et mixto. num. 18. et seqq. vide Becht. de securitat. et salvo cond. th. 71. et seqq.

20. Watsen-Gericht.

Ita vocatur in Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] Collegium quatuor vel quinque ex Senatorio vel Iudicum ordine, qui pupillis prospiciunt, et fere etiam divisi onibus hereditatum praesunt: Unde etiam Thail Richrer, indigitantur. Qui mos laudabilis certe et imitandus videtur. Ac sane frater meus, p. m. in monitis, quibus equestris et immediati ordinis nobilitas conservari possit (In meo tract. de nobilit fol. 128. num. 12.) inter alia suadet, ut etiam concessione Imperatoria [orig: Imperatoriâ], tale iudicium constituatur, ac ab eo appelletur, experientia namque docet multas familias, ea [orig:] solum de causa [orig: causâ] vivere in paupertate, quia negligentius earum Tutelae administratae fuerunt.

21. Wechßlen, Wechsel Gelt, Vff-Gelt, Wechsel-Brieff.

Cambire, permutate, cum mercibus negotiari. Leg. Bosoar. tit. 8. Commutatio (hoc est, quod Cambias vocant) talem qualem emptio habeat firmitatem.

Cambiare, permutare, kämmen, unde Roßkamm, Changer Gall. Leg. Salic. tit. 50. quanticumque fuerint, qui rem ipsam vendiderunt, aut cambiaverunt, aut fortasse insolutionem dederunt, etc.

Hinc Campsores, qui ex pecnniae permutatione lucrum faciunt. Et etiam priscum verbum Campsor. vide Lex. Philolog. Martinii, v. Cambivus.

Hincque hodie Cambium est commutatio unius generis in aliud genus numismatum. Leonhardus Lessius, de Iustit. et iur. lib. 2. cap. 3. dub. 3. numer. 1. et seqq. Cambium aliud dicitur Siccum, aliud reale. Siccum dicitur illud, quod reipsa Cambium non est, iustitia et subiecto carens, et nomine tantum appellatur Cambium. Hocque Siccum committitur duplici modo: Primo, quando quis pecuniam, puta Florentiae cum Cambio accipit, ut eam solvat Venetiis, et conficiuntur ad id literae, vulgo Wechsel-Brieff, quae mitti debent ad eum locum, ubi moneta solvenda est, quamvis vero et realiter debitor Florentiae duntaxat, ubi Cambium datum fuit, soluturus sit. Conscribuntur tamen literae solummodo ad simulandum contractum illum, qui inter dantem et accipientem Cambium celebratur, quod Cambii genus propter id Siccum appellatur. Nicolaus lanua, de privat. Scriptura. lib. 3. tit. lit. Cambii. num. 8. Secundo celebratur, quando literae remittuntur in nundinas alicuius loci, ubi debitor, nec pecuniam nec Factorem, cum quo exercere mercaturam soleat, habet, nec habere posse sperat; sed duntaxat ipsius nomine Procurator a Campsore constitutus accipit ibi üecunias, cum Cambio et Recambio illas solvendas remittit Florentiam; unde sub illa [orig: illâ] sim ulatione persolvuntur usurae, et usurarum usurae, quae ab omni iure tamen damnari solent.


page 940, image: s0934

Per ea, quae habet Petr. August. Morla. in empor. iur. part. 1. tit. 9. de contrah. empt. vend. num. 11. et seqq. et quod tale Cambium sit illicitum, tradit lanua. d. l. num. 9. et seqq.

Cambium vero reale illud est, quod realiter habet subiectum et substantiam, et in quo nulla intervenit ratio mutui, et sine quavis [orig: quâvis] fictione reipsa [orig: reipsâ], et cum effecxtu numismata diversorum generum, quae sunt verae res, ad invicem commutantur. Ianua. d. l. num. 26. apud quem plura, huc spectantia et cognitu necessaria ivenies.

An praepositus tabernae, negotiationi vel aliis expediundis negotiis mercantilibus, possit Domino ac Praeponente irrequisito, literas quoque Cambii acceptare. vid. Schaeffer. pract. quaest. part. 3. quaest. 38. qui numer. 36. concludit, quod institor vel praepositus negotiationi, aut aliis negotiis mercantilibus explicandis, etiam indefinite et cum Mandato sub libera [orig: liberâ], etc. non possit absque speciali mandato literas Cambii acceptare et expedire, procul dubio verius ac magis receptum esse. Ita decisive Rota Genuens. decis. 12. incip. quemadmodum causa. num. 88. ubi quod numquam Institori tacite permissum Cambium intelligatur, sed expresso ad hoc mandato opus sit, ut exceptio hoc casu promptuaria habeatur, Dominum talem ac tantam potestatem Mandatorio non dedisse.

De Cambio et literis Cambii, plura habet Rener. Budelius, de monetis et re monetaria. lib. 1. cap. 25. et Philip. Paschal. tract. de virib. patriae potest. part. 1. cap. 8. nu. 65. et seqq. Add. tractat. de Mercatura in fol. Disputat. Basil. tom. 1. Disp. Basil. et Costam. consil. 48. Lib. VII. Decretal. lib. 2. tit. 12. ubi Pontifex Pius V. omnia ea Cambia damnat, quae sicca nominantur, et ita configuntur, ut contrahentes ad certas nundinas, sed ad alia loca Cambia celebrare simulant, ad quae loca ii, qui pecuniam recipiunt, literas quidem suas Gambii tradunt, sed non mittuntur, vel ita mittuntur, ut transacto tempore, unde processerant, inanes referantur, aut etiam nullis huiusm odi literis traditis, pecunia ibi denique cum interesse reoposcitur, ubi contractus fuerat celebratus, etc.

De Cambiorum institutis et abusibus, vid. Anton. 2. part. tit. 1. cap. 7. §. 47. Laur. de Radulph. de usuris cap. consuluit. p. 2. qu. 26. Soto de iustit. et iur. lib. 6. quaest. 8. artic. 1. Navart. cap. 17. iunge Philipp. Fabrum in tract. de restitut. fol. m. 82. etc.

Collybus est, quod pro permutatione pecuniae datur (vulgo Auff Gelt, Wechsel. Gelt) vel ut Hieronymus habet, munus, quod pro Cambio datur. Martin. in Lex v. collybus. Unde Collybistae sunt, qui vendunt minuta aera, proalia pecunia, feilicet accepto collybo. Quique argentariis haud absimiles sunt, quos siuc ars, sive usus longus tractaudarum et per mutan darum pecuniarum ita erudivit, ut auri argenti, aerisve qualitatem hi soli nosse [orig: nôsse] existimentur probe. Qua [orig: Quâ] de causa ad eos eunt frequenter, quasi peritissimos nummorum aestinmatores, qui de quantitate nummorum ambigunr: puta, quanti sit nummus, aut solidus aliquis, cuius auri, an probus, an subaeratus, an ponderis aequi, an lacuna in eo sit aliqua. Sed vide Eberhard. Speckhan. quaest. iur. cent. 1. quaest. 68. ubi habetur, qui dicantur Argentarii in iure nostro, aliisque auctoribus, et quam varie [orig: variê], quaeque sit eorum professio et officium.

22. Weeg, Strassen.

Super refectione viae devastatae quando contenditur, quis ad eam teneatur, distingui solet inter viam publicam et privatam. Nam si via sit privata aut vicinalis, quae impetu aquarum fuit devastata, vel casu, tunc Dominus tenetur, vel vicini contribuunt in via vicinali reficienda vel reparanda l. 1. et 4 ff. d. itin. actque privat. Secus in viae publicae refectione, quia tunc vioini tenentur ad refectionem, quatenus regulatur et visitatur per Officiales, Franc. Marc. decis. 594. num. 6. part. 1. nisi constet, devastationem contigisse facto privati alicuius, quia is inprimis cogendus esser ad restaurationem, quoquo modo causam dederit ruinae et devastationi. Si vero


page 941, image: s0935

ipse non esset solvendo, tunc in subsidium tenerentur vicini praediorum, Caepolla d. serv. rustic. praed. cap. 3. num. 38. Recuperabunt tamen ii hanc impensam per regressum contra auctorem devastationis, etiam per immissionem in possessionem praedii vicini, si quod habent, vel per actionem negotiorum gestorum, quando huiusmodi actio exercitio erit utilis apud vicinos, etc. vid. Costam. in tract. d. remediis subsidiariis. remed. 95.

De viarum Curatoribus, (sive composito nomine Viocuris) qui et quot fuerint, ac in quibus officium eorum con stiterit, docet Barnab. Brissonius. antiquit. lib. 4. cap. 12.

23. Weglagerung vnnd Verwartung.

Insidiosa illa occultatio et obsessio viae publicae, nobis eine Weglagerung dicitur, quod pro atrocissimo crimine habetur. Discrimem tamen est inter Weglagerung et verwarten. Illud die Weglagerung fit a grassatoribus et depraedatoribus; Verbum autem verwarten fit animo vindicandi, et plerumque de nocte contingit, quando compotatores rixa [orig: rixâ] inter eos exorta [orig: exortâ] domum concedunt, seque armant, et adversarium praetercuntem in loco aliquo exspectant, et ex insidiis aggrediuntur, et vulnerantur. Priori casu poena capitis locum habet, posteriore vero, vel carcere vel relegatione delinquens punitur; nisi forte inflicta sint vulnera gravia, quo casu delinquens vel manus amputatione, vel ictibus fustium, vel exclusione puniri potest. vide Cothman. Consil. Academ. 9. num. 27. et seqq.

24. Wehrgelt.

Werigeldus, compositio Iudicialis, pretium pro maleficio perpetrato, proprie tamen hominis occisi. Et quamvis pro homicidio certa poena Wergeldi agnatis occisi debeatur; si tamen isti agnati nolint, vel non possint dolorem proprium perceptum ex caede Patris, fratris et alterius agnati, per quam atrocissima eis iniuria allata est, persequi, sed Iudici commiserint ius vindicandi necem defuncti, nihil certe lucri ob einsmodi renuntiationem, vigore dispositionis Iuris Saxonici, percipiunt, sed totum illud ludex vel Fiscus lucratur, ob expensas in processu criminali expediendo factas. Virgil. Pingizer. in quaest. illustr. quaest. 4. num. 10. vid. quoque Beat. decis tom. 5. part. 5. de iudicialib. vol. 1. fol. 381. ubi ad quem spectet das Wehrgelt.

De Werigeldo, eiusque pretio seu valore probe examinando, teste Iacob. Aleman. in palestr. consult. 8. de iur. monetae. quaest. princ. 1. partit. 13. variae opiniones et computationes referuntur, quem vide.

25. Wehrhafft machen.

Mos est in Germania, quo Principes et Nobiles ministris suis, per fectam aetatem adeptis, impactis colaphis, ius gestandi gladium concedunt: daß fie dieselbe Wöhrhaffe, oder zu Knechten machen, quo colophoem imponunt nugis et ineptiis primae aetatis: et simul eum ex potestate sua dimissum declarant. Bald. in l. 1. §. miles. ff. de test. milit. Nam ut inquit Claudianus. in 4. consul. Honor.

Tristis conditio pulsata [orig: pulsatâ] fronte recedit.

Huncque ritum Cont. Rittershusius in notis ad Gunther. de reb. gest. Frideric. lib. 6. p. 117. ab antiquissimo Germanorum instituto promanasse scribit, inque testimonium Taoitum adducit. De quo etiam Guntheri versius sunt:

Sic tandem tuti, vix tota mente recepta [orig: receptâ],
A summe petiere [orig: petiêre] viro (nec tarda voluntas
Adfuit ) ut Princeps puerum praesentibus illis
Accingit gladio Frideritum rite iuberet.

Non abludunt Romanorum thapismata, quae in manumissionibus et emancipationibus adhibebantur, â quibus alii ius gestandi arma, sive manumissionem equestrem deducunt. Nam sicut hodie in isto ritu alapa sive colaphus intervenit, ad eundem modum modum manumissiones olim servorum et emancipationes liberorum cum


page 942, image: s0936

iniuriis et alapis fiebant. vide Dracon. de orig. et iure Patricior. cap. 4. fol. 280. ad de Dn. Wolff. in Colleg Politic. disput. 13. thef. 21. et P. Rader. in Commentar ad Epigrammat. Martial. lib. 2. Epigrammat. 6. fol. 190.

26. Wehr vnnd offne Zechen verbieten.

Est singularis quaedam poena, homicidis quae interdum apud nos imponi solet: et qui dem iis, qui graviorem in defensione excessum committunt; vel etiam ex ebrietate, aut inter compotationes, rixa fortuito exorta [orig: exortâ] aliquem occidunt. Haecque poena, adae quata huic delicto esse videtur: ut nempe qui gladio non recte usus est, eius porro abstineat portatione; ac compotationes vitent, qui vino rite non sunt usi.

27. Wehrschafft, Schadloßhaltung.

Evictio dicitur vulgo Gewöhr, Wehrschafft oder Schadloßhaltung. Non quod haec verba, si propriam significationem spectes, idem sint quod evictio: sed quod res non intelligatur evicta; respectu scil. emptoris, si praestatur auctoritas, die Gewöhr oder Wehrschafft Et est haec auctoritas, ut re, iure, iudicioque evicta emptori, emptor regressum habeat adversus Auctorem suum (nobis Wehrmann: quem Galli vocant Garant, ex eodem fonte. Esse enim vocem eam ex prisca Germanorum lingua, testatur Cuiac. in Com. ad lib. 4. feud. tit. 37. etc.) id est, Venditorem; et emptori venditor auctoritatis nomine teneatur.

Instrumentis emptionum venditionum, ubi evictio promittitur, plerumque sequentia vel similia inseri solent verba: Wir gereden vnnd versprechen auch für Vns vnnd Vnsere Erben, gedachten N seinen Erben vnnd Nachkom men, diesen Kauff vnnd Verkauff, zufertigen, zuvertretten vnnd vnansprüchig zumachen, vnnd deßhalben gegen mänigklichen alles das zuthun, daß man einer jeden sichern, Wöhrschafft vnnd Fertigung, thun soll vnd muß, so offt vnnd dick das Noth beschicht, allwegen in vnserm eignen Costen, ohne deß benannts N seiner Erben vnd Nachkommen schaden, so lang vnd vil diß ihnen jedesmals vmb alles daß darumb sie zu schaden kommen wären, allerdings vollkommenlich genug beschehen ist vnd sie dessen wol zufrtden seyn, darvon vns, noch vnsere Erben, kein Geist: noch Weltlich Recht, weder jetzt habendt, noch künfftig erlangende Privilegia, Freyheiten, etc. freyen, schützen noch schürmensoll, etc.

In contractu nullo non datur evictio, ut si alienatio nulla est. Tiraquell. de rer. prexim. §. 1. gl 1. num. 12. Rub. consil. 152. Hanc regulam adeo veram esse, quidam arbitrati sunt, ut voluerint, nec etiam stante expressa evictionis promissione, venditorem teneti. Surd. decis. 290. n. 16. Cravett. cons. 211. n. 6. Ruin. cons. 42. nu. 19. lib. 1. Tiraq. de retr. consang in fin num. 46. vide Casp. Anton. Thessaur. lib. 2. quaest. forens. quaest. 23.

De evictione in feudo vendito, vid. Bullae consil. 7. et de evictione et denuntiatione, Meichsner. tom. 4. deeis. 8. An detur actio de evictione, si tantum possessio evincitur, Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tract. d. lit. Morat fol. m. 19. et Molinae. consil. 49. ubi cautelam suggerit, wie der secundus venditor einen auff den ersten weiset.

28. Wehemuetern.

De obstetricibus, vid. Caranzam in tract. d. partu naturali et Legitims cap. 1. section. 1. num. 36. etc. fol. 22.

29. Wehrung.

Verba gangbare Wehrung oder Müntz, ad monetam tempore contractus currentem referenda sunt. Cum ubique regulariter tempus contractus sit inspiciendum. l. si volunt atis. l ult. C. de resc. vend Laudens. de monet. num. 25.

Verba autem cuiuslibet obligationis debemus interpretari secundum regulas Iutis communis. Br l heredes. § cum ita. num. 4. ff. ad SC. Trebell. Brun. de monet. lim. 8. num. 12. post prius. et per l. cum quid 3. ff. R. C. in fin.



page 943, image: s0937

Et quod verba illa, gangbare Wehrung, intelligenda sint de aestimatione et valore monetae, tempore contractus currente, ex modo d. l. cum quid. adparet, ut qui intellectus secundum illam legem tacite inest de Iure, ut aeque bonum et quidem idem, non plus vel minus reddatur, Bald. in l. illud. col. fin. vers. ultimo quaevo. C. de SS. Eccles. Fabian. de Monte. in tr. de empt. vend. n. 14. et 15, Berlich. lib. 2. conclus quaest. 35. num. 41. et 42. Henning. Goden. cons. 78 n. 5. et 6.

Dicitur autem Wehrung, ex eo, quia moneta debet habere perpetuam aestimationem. l. 1. d. contrah. empt.

30. Weiber.

Quibus in casibus faminae vel deterioris vel melioris conditionis sint maritis, vid. tractat. singul. Frider. Pruckmanni de utriusque sexus different et de privilegiis ac iure feminarum, immunitatibus item et praecedentia [orig: praecedentiâ]. Iohann. Ulric. Wolff. in discurs. Iuridic singul.

De poenis uxoris, sive num fas sit vapulare uxores a maritis? Henric. Freder. Oration. 4. Tubingae in 12. apud Brunn. impressa. add. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 52. ubi et haec quaestio deciditur, utrum mulieri ob casti gationem mariti ab eo divertere liceat.

Consilium sane est, ut uxores non verberibus, sed exemplis et moribus corrigamus, et a vitiis, si quae sunt, ad virtutem provocemus: imperata enim correctio exasperat, blandissima autem iubetur, secund. text. in §. necesse est. 47. distinct. etc. indignanter iu fin. 33. qu. 6. Virorum dicta factaque sint uxoribus veluti speculum, ad cuius intuitum suos ipsae mores forment atque componant, eleganter Tiraquell. d. Legibus Connubialib. gl. 9. num. 230.

31. Weiber Güter.

Maritum pro uxoris obligatione conveniri non posse, constat, nisi pro ea [orig:] se obnoxium fecerit. l. cum te possessiones. 3. et rubr. C. ne ux. pro marit. vel. mar. pro uxor. Et poenam ibi esse debere, ubi noxia est, sanxit Imp. in l. sancimus C. de poen. Unde si cut ob maritalem culpam uxores inquietari leges vetant. l. 3. d. t. Sic et ob uxoriam culpam inquietari maritos in legibus passim fundatae correlativorum regulae prohibent. Es werden aber dißfahls deß Manns Güter geachtet, mcht allein, die er vor der Ehe gehabt, oder nachmahls vor sich selbst ererbt, oder sonsten vberkommen, sondern auch, die ihme sein Haußfraw zur Ehesteür eingebracht, vnnd was er darauß oder damit erlangt vnnd erworben. Franc. Pfeil. cons 38. num. 3.

In dem Sächsischen Rechten ist versehen, daß Mann vnnd Weib, zu ihrem Leib kein gezweier Gut haben, Item, daß der Mann an deß Weibs Gut, kein andere Gewöhr hab, dann in Vormundtschofft Ladtr. lib. artic. 31. Diser Articul begreifft aber den Fall nicht, da ein Ehe Contract mit sonderlichen Persohnen vnd gedlingen, wie es beederseits mit dem Gut soll gehalten werden, ist auffgericht worden, sondern redr allein in dem Fall, da kein besondere Ehestifftung vnnd Beredung, wie es zwischen den Eheleüren, mit ihrem Gur solle gehalten werden, enthalben.

Nach deß Weibes Todtfall aber behalt der Mann alles was fahrendr vnnd beweglich ist, ohne die Gerade. Vnnd dannoch wann schon die Fraw ihrem Ehemann insonderheit kein Ehegelt außgesetzt, so wäre doch das Gelt, so sie ihme zugebracht härt, sein, sowol als ihr, vnd nach ihrem Todtfall, blib es sein allein erblich vnnd eigenthumblich, vnnd köndre ihme der Frawen Handlung ansolchem seinem Rechten zu keinem Nachthail geratchen. Pfeil. d. cons ad fin.

32. Weich Bischoff.

ADDITIO.

De suffraganeis, et quod S. Wilibaldus et Successores eius (Episcopi nimirum Eystettenses) sint suffragenei et Cancellarii Sedis Moguntinae. vid. P. Gretserum in Divis Eystettensibus lib. 1. cap. 15. quo tamen loco et nomine (suffraganeorum nimirum) non intelligit titulares illes Episcopos, quos Germani ab


page 944, image: s0938

initiando et consecrando vocant, Weichbischoff, qui sunt Episcoporum adiutores, et in Episcopalibus functionibus Cooperatores seu Vicarii; sed Episcopos, qui Metropolitano alievi subsunt: Tales enim iam olim Suffraganei nominabantur partim quia a Metropolitano ad Synodum vocati, suffragii ius in ea habebant, partim quia non nisi Metropolitani suffragio consecrari poterant. Illi alterius generis Suffraganei olim Chorepiscoporum nomen habebant, ut in lib. d. Clericis cap. 17. docet Card. Bellarminus, quorum usus praecipue in Germania, ubi Episcopi simul sunt sacri Romani Imperii Principes, amplissimis Dioecaesib praefecti, non tantum quoad spiritualem Iurisdictionem, sed etiam quoad temporalem. Quocirca necessario Adiutoribus egent, in quos partem laborum transferant, exemplo Moysis, qui cum regendae tantae multitudini, et audiendis omnium quaerimoniis, litibusque definiendis, solus non sufficeret, socios sibi adscivit, cum quibus occupationes partiretur.] Ioh. Iac Speid. V. I. Lic.

33. Weichbild.

Weichbild ist vnd heist, ein weit Gebiet, so weit nemblich einer Statt Gebiet mit ihrem Recht geher Weichbild art. 9. in gloss. Dann das Wort Weich, hat bey den alter Sachsen geheissen, lurisdictio, das ist, Gericht, Gebiet: Sintemal maneinem Gebietenden weichen maß, oder wo ein weichen ist, da ist auch zugebieten, etc. Vnd das Wort Bild, kan hit heissen ein vorgedildet Land, Feld, etc. Barthol. Scheraeus inn der Geistlichen Sprach-Schul.

Nomina Weichbildiac Rulan di quando coeperint. vid. Dn. Gryphiandr. hoc tractr cap. 71. ubi num 9. ait, ist derowegen Rulandsbild, nichts anders, als Weichbud, das ist, Statua, per quam notatur, ibi esse forum publicum causarum, Iurisdictionem, locum lustitiae, districtum, territorium, oder wie es die alten Tentschen eigentlich genennet haben, mallum publicum, ein Mahlstatt, da manfrey Kayserlich Gericht hält. Et cap seq. inquit; Weichbildi vox si cut multis incongrua videtur ad signifrcandum id, quod volunt, ita eius varias notationes comminisci licet. Hieron. Treutler. 1. disp 3. th 10 lit. a. ita dictum putat, quasi Weichhild, id est, vici voluntatem. Quae alias Statuta Willchur appellamus. Quidam Weichbild, quasi eingeweyher Bild, dictum existimant. Sed vide Gryphiandr. per tot. capit. 72.

34. Weich-Frid Recht.

Quid sit Weich-Frid Recht, vide Gryphiandr, de Weichbildis Saxonicis, cap. 70. num. 3.

35. Weidmesser schlagen.

An nobilis, cui in actu venationis, das Weidmesser geschlagen wirde, vel propterea, quod in exercitiis tormentorum vel Balistarum a scopo aberraverit, vel alias die Saw, ut loquimur, bekommen hat, a scurra flagro quodam ligneo seu tabella supet nates petcutitur, oder gepritscher wirdt (quem morem a Romanis antiqui oribus ad Germanos dimanasse [orig: dimanâsse], probat Sim. Maiol. tom. 2. dier. Canicular. colloq. 6. fol. 3 53.) actione iniuriarum agere possit? Negat Ios. Nolden. tract. destat. nobil. cap. 13. num. 83. et seq. Quia per iocum et lusum non infertur iniuria. 2. 3. §. 3. ff. de iniur. Farinac. lib. 3 pract. crim. quaest. 105. num. 125.

36. Weinen.

Statim natos nec ridere nec flere, sed vagire tantum, et vagitum non esse fletum, multis docet Talenton, rerum reconditar. lib. 1. cap. 22.

An indicium sortilegii vel veneficii sit, nit weinen können. dix alicubi in Delibat. et Consiliis.

37. Weinkauff, Gorrspfenning.

Cum in contractu emptionis venditionis, quando arrha intervenit, detur locus paenitentiae l. contractus in fin. C. d. side Instrum. sequitur, quod is, qui contractum revocat, in nihil aliud teneatur, quam quod vel arras perdat. vel receptas in duplum reddat. Nec potest eo loci agi ad interesse, cum revocans contra Contractum non veniat, et sic in nullo damnificet alium: ea enim fuit a


page 945, image: s0939

principio natura contractus, ut revocari posset arrhis acceptis. Imputet namque sibi, qui cum fortissimo poterat vin culo ligare et munire contractum, scil. consensum, quo ex bona fide nitebatur, fragiliori vinculo arrharum usus est. Zasius singul. respons. lib. 2. cap. 24. num. 2.

Nec obstat in contrarium, quod perditio et duplicatio arrharum poena sit, quae non excludat interesse: arrha enim in principio non datur, nec super ea convenitur in modum poenae, sed pro argumento emptionis, et ut evidentius constet convenisse de pretio. Sed dicamus, quod damnum arrharum redundet in poenam, nihilominus tamen et facultatem paenitendi praestat, ut sic interesse excludatur, Zas. d. loc. num. 4. et seqq. ubi limitat id, quod de paenitentia dictum, quando bibales pro testimonio contractus darentur, vulgo Weinkauff, quemadmodum in Germania mos est: huiusmodi enim bibales non habent vim arrhae, sed ideo dantur, ut hi, qui praesentes fuerunt, de contractu recordentur: hoc namque casu non haberet locum paenitentia, cum contractus iste solo consensu niteretur. Simile est, cum datur Sancti alicuiu denarius, vulgo Gorres Pfenning.

Limitatur itidem, si expressa esset poena, ut et si arrha loco pretii, zum Ankauff oder Kauffschilling daretur: tunc enim non solum paenitentia locum non habet, sed nev utriusque partis consensu nudo, contractus, in quo cessavit iam res esse integra, dissolvi posset. Item in contractu matrimonii, secus in sponsalibus.

38. Weiß-Pfenning.

Alborum duplex genus alii enim in Saxonia nati, dicuntur witten, quos Lübecenses primo, post alii quoque cuderunt, Tileman. Fris. in tract. von der Müntz, p. 3. cap. 13. ubi de valote; alii in tractu Rheni, et dicuntur Weißpfenning, iuxta quos pleraeque monetae sunt aestimandae, et etiamnum, sed non ita crebro taxantur. Frcher. de remonet.

39. Welsch.

Quicquid excellit magnitudine, Germani Italum appellant. Georg. Fabric. annal. urbis Misniae. lib. 3. f. 223. Sic Welsche Ganß, Anser magnus Penelops, Welsche Nuß, Welsche Erbsen, Welsche Hüner, etc. Ira sumitur Welsch pro raro peregrino. Alias vocant Welsch, alles so nit Teutsch ist. Proprie autem, Welsch, a Wallonibus est, quo nomine fere Gallo-Belgae appellantur, et dicuntur Wallones, vom Wallen. Unde et aller proire Galli adhuc hodie usurpant.

40. Weme.

Dictio, Cuicusque, weme, effrenata est, et neminem excludit, c. sollicita. 6. vers. quodcumque ligaveris. ibi Abb. extr. d. maioritat. et oboedient. Ne quidem in materia odiosa aut restringibili, cum propria et ampliativa dictionis huius significatio, etiam hic retinenda sit, Aretin. in l. cum de legat. ff. de testam. Socin. consil. 297.

41. Werchtegen.

Werchregen appellabant Veteres, qui apud nos sunt Statthalter Compositum videtur ex Werck, quod vulgare est; et antiquo vocabulo Tegen, quod virum significabat, sicut in Historiis antiquis Alamannicis saepius invenire est, der küne Tegen, der streiti bare Tegen, der starcke Tegen, id est, der küne Mann, der streitbare Männ, der starcke Mann oder Held, et sic Werckregen, ein Werckmann, ein Werckmaister, quod nobis adhuc frcquens est pro Bawmann, Baw Obrister, Bawmaister, adeoque Wercktegen et Werck Obristen, apud Veteres nihil aliud fuisse videntur, quam hodie Bawmaister. Killinger. de Ganerb. discurs. 3. num. 175. et seqq. nec alii videntur, quam quos Caesar. d. bello Gall. vocat Vergobretos.

42. Werdk.

Veteres Germani Insolam dixeruns einen Werder. Schneide Wein. in §. Insula. nu. 7. instit. derer. divis. Noe Meurer.


page 946, image: s0940

in tract. vom Wasser Recht. De huius Germanicae vocis significatu, in Instrumento Investiturae Comitis Frisiae orientalis positae, prolixe disputatur in Consil. Iohan. Gaeddaei, de alluv. maris. num. 344. Ego cum Dn. Iohanne Gryphiandro. in tract. de Insul. cap. 1. num. 14. generalius esse, et tam [orig: tâm] Insularum, quam alluvionum, alveorumque incrementa, adeoque et angulos terrae in confluente fluminum includere conicio: ita dictum a fiendo: quod est werden. Sic Imperiale oppidum Dona Werda dicitur, quasi Danubiana Peninsula. Quod Sueci Holm vocant. Unde Stockholm, et multorum aliorum locorum terminationes, eo loci. Sed a Werd sunt derivata Werdun et werden. In quo plurimae urbes et pagi Frisiae desinunt, ut Leo Werdia, Bolswerdia. vide Ubb. Emm. de Republ. Fris. Qui tamen Werd pro tumulo sive loco editiore interpretatur, ad pascua pariter et sementem apto: vide Gryph. d. loc. Sic et Tubingae adpellatur der Werd, ubi pascua publica sunt ad Nicrum, aliosque rivulos vicinos.

43. Westphalisch Gericht, oder Proceß.

Constat in multis Privilegiis Statuum inveniri, daß sie wider die Westphälische Gericht befreyer seyen. Undo apparet, magnam olim potestatem ac latitudinem, simulque rigorem intolerabilem horum Iudiciorum fuisse. Sed vide Freher. tr. sing. et Dn. Griphiandr. intr d. Weichbild.

44. Wette.

Saxonis est mulctate: inde Gewette, mulcta. Quam vocem Itali in guadiam convertentes, pro sponsione accipiunt, sicuti ex Saxonico Gewöhr, facta est guaranda: Neque procul abludit notatio gloss. ad art. 64. lib. 3. num. 2. das Wörtlein Wetts, hatßt sovil, als wehe thun. vide Griphiand. de Weichb. cap. 69. num. 7. et seq. Alemannis Veteribus Wizzi pro paena, vid. Preher. in Symbol. Alemann. Saxones mutant S. in T.

45. Wetten.

Sponsio dicitut ab eo, quod sonte fit vel dicitur: uti etiam spondere, quasi sponte dicere, dare ac promittere. Iohan. Goed daeus, in l. 7. num. 16. ff. de vere. signif. Vocabulum hoc sponsionis licei s1unw\numos2 a Dd. sumatur. Hic tamen id usurpamus pro eo, quod Germanice dicimus Wettung; item wetten. Recte autem definitur, quod sit promissin quaedam reciproca, qua [orig: quâ] quis perdendo obligatur, vel pecuniam, vel quid aliud solvere, quae sponsio ludicra erat, et non nisi ludendo antiquitus committebatur. Casp. Anton. Thessaur. lib. 2. qu. Forens. quaest 19. a pr. de ea [orig:] re vide Hering. de fideiuss. cap. 18. num. 42. et disputationem singularem, inter inaugurales Argentinenses. Molinam. d Iust. et lur. tr. 2. disp. 508. et me, in delibatis. lib. 2. ff. quaest. 16.

Sponsi ones autem an et quando sins licitae, docent Petr. Biusfeld. ad c. naviganti. de usuris. qu. 5. fol. 550. Stracha in tract. d. Mercatura. ubi etiam de sponsionib. Philip. Fabri in tract derestitution fol. 112 etc.

Schaeffer. practic. quaestion. lib. 1. quaest. 34. et Pfeil. consil. 34. qui idem consil. 36. de stipulatione paenali, si luserit aleis ut solvat centum etc. agit.

Depositiones das Wetten, videlicet cum de re aliqua [orig: aliquâ] decertantes sequestrum saciunt, quod illi obveniat, a quo steterit veritas, licet modus sit aquirendi non illicitus, secundum Dom. Soto lib. 4. de Iust. et iur. qu. 8. art. 2. Tamen recte ac prudenter facit Magistratus Amsteldamensis et alii, qui in hoc casu actionem iudiciariam non committunt inter Mercatores, vane et temere alioquin, hoc indirecto acquirendi modo abusuros: Keckerm. Cursus Philosophit. disp. 28. quaest. 48 in fin.

Wann einer wettet, diser oder jener werde nicht auff ein Hochzeit kommen, vrd selbiger verhindert wird, casu, vel vi maiori: quaeritur wers gewonnen? Videtur dicendum, es habe der so gewettet, er werde kommen, mehr auff, voluntatem et propensam venien di inclinationem gesehen. Pro neganre militat, daß selbiger auff das factum sein


page 947, image: s0941

Absehen genommen, quid futurum sit, non quid voluerit. Sic wann einer wetrer, si navis ex Asia venerit, non inspicitur an potuerit vel voluerit venire, sed an venerit vel non.

Praecipui effectus sponsionum, sunt actiones ex sponsionibus emergentes. (1) Competit actio ex stipulatu, si per stipulationem sponsio facta fuit, si curaverit, ne conditio exsistat arg. l. 85. §. ff. d. V. O. l. iure civili. 24. ff. de coudit et demonstrat. Et hoc asu etiam adversus heredes agi potest. per l. 57 ff. de V. O. (2) Actio ex pacto, si nudo pacto sponsio facta fuerit.

(3) Actio praescriptis verbis, quae non solum adversus spondentes datur, si condition em implere nolunt, quam possunt, l. 59 ff de contrah. empt. Verum etiam adverlus eum, qui pignus apud se depositum victori dare recusat. l. 17. §. ult ff. de praese. verb. (4) Actio pro eo quod interest obligationem revocari, si quis aliquem dolo ad sponsionem traxerit. Stracha de sponsalib. part. 4. cap. 14. num 1. (5) Actio de dolo. l. 5. 6. et 7. §. 3. de dol. Ut si quis dolo aliquem ad spondendum pertraxerit, exemplum tradit Stracha. d. l. quem vide.

Sponsionibus hisce contraria exlstunt. (1) Dolus. l. 2. §. 2. ff. de dol. (2) Captatio in verbis, exemplo sit illa lusio. was soll es gelten, ich kenne einen Stattschreiber, der weder schreiben noch lesen kan.

(3) Vis. (4) Metus (5) Causa inhonesta. l. 17. §. ult ff de praesc. verb. vid. Casp. Ant. Thesaur. lib. 2 qu. Forens quaest. 19. n. 6. ubi datur repentio illius, quod solutum est, dict l. 17. (6) Error. Cum errans consentire non videatur. l siper errorem. ff. de iurisdict. Est enim nihil consensui tam contrarium quam errorsi. Unde consensus et error in eodem subiecto consi stere nequeunt. (7) Dubia promissio. Zasius ad l. 108. n. 11. ff. de V. O.

Sponsio facta super sententia certo modo ferenda, an de iuresubsistat. vid. Gasp. Anton. Thesaur. lib. 2. quaest. forens. qu. 19.

De sponsionum iure et modo. vide etiam res quotid. Thom. Herbai. cap. 1. et 2.

46. Wit.

Wic, teste Alfredo anglo Saxone Scriptore pervetusto, quem Gulielmus Camdenus in sua Britannialaudat, autiquis Saxonibus Castellum significavit. Ide affirmant excerpta quaedam ex Nicolao Marschalco, in quil us haec leguntur: Wic in alter Sächsischer Sprach haißt ein Fleck oder Stärtlin, darinn sich die Burger vnd Innwohner, deß Orthe für Gewalt enthalten, etc. Nihil enim moror Crancium, qui Saxon. lib. 2. c. 30. et Metropol. lib. 2. c. 3. affirmat, Wic, Saxonibus esse Sinum excurrentis fluminis, slagni aut maris: Consentit Sethus Calvisius in opere Chronologic. ad Ann. Ch. 861. fol. 558. ibi: Brunsvicum nomen habet a Brunone, et a sinu excurrentis fluminis, quem Saxones sua Lingua Wick appellant, et pars urbis hodie etiam vocatur die alte Wick etc.

Neque dubitarim, Saxonicum Wic, esse a Latino Vicus: sicut a Vella (sic emm veteres pro Villa scribebant. Frisius in dictionario) ortum est vocabulum wölle (unde Suevicum weil weiler) signifi cans domum, vel modicam domorum congeriem, ut Rottwelle in agto Mansfeldico: Cowelle, cuius mentio in literis Monastetii Mariae Vallensis sit. Pleniore item sono enuntiatur Wedel, quo nomine est oppidum in Holsatia et Pagus prope Riddagshusium. Composita in de passim in venias, Borchwedel et Steinwedel in agro Luneburgico: Saltwedel in veteri Machia Brandenburgica: Langwedel in dioecesi Bremensi. Vvero geminatum remansit ex veterum pronuntiatione, quod indicant similia vocabula, puta Vacillo, Vallum, Vanus, Vannus, vaslus, vermis, vidua, quae nobis. Wackeln, Wall, Wahn, Wanne, Wüste, Worm, Wirwe.

Composita etiam Wic invenias passim, ut Catwic, Catrorum Colonia, et Nort Wic apud Battavos: Warwic, et Nor Wic in Saxonia Transmarina sive Anglia: Holt Wic et Gutterswick in Westphalia: Cos Wic ad Albim non proeul a Viteberga: Sleswic


page 948, image: s0942

ad Lacum Sliam in Holsatia: Osterwic in Dioecesi Halberstadensi, et Brunswic, etc. Meibonius in hist. Burdewici. fol. 4. Widdumb v. mox infr. v. Wittumsitz.

47. Widerkaüff.

Pactum de retro vendendo, est vulgo der Widerkauff, cum emptio venditio ita celebratur, ut quanducumque venditot pretium obtulerit, res restituatur. per l. 2. C. de pact. int. empt. et vend. nec liberatur emptor, praestando interesse, d. l. 2. Scit namque, rem a se avocari posse, et sic semper est in mala fide c. possessor. de Reg. Iur. in 6. arg. l. 2. C. de pact. quia ilia res merae est facultatis. l. viam. de viapubl. l. pure. §. fin. de except. dol. Grassus lib. 1. comm. opin. c 3. qu. 7. Myns. cent. 1. obs. 10. et cent. 6. obs. 70.

Ubicumque in Contractu venditionis est appositum pactum de retrovendendo, et intervenit modicitas pretii, puta si res valebat centum, et est vendita pro quin quaginta, iunciste contractus censendus est foeneratitius, etiam si emptornon consueverit foenerari.

Nam debemus iudicare actum esse et fieri debere secundum naturam eius: cum natura rei sit de eius essentia. Verum natura venditionis est, ut pretium sit conforme rei venditae: quia si res valet centum, communiter emitur pro centum, vel si non pro centum, non fit excessus neque diminutio pretii communiter et secxundum cursum communem. Lanfranc. de Orianad Clem. dispendiosam, de Iudic. num. 24. si vero pretium est iustum, talis contractus est licitus, et vera venditio. l. 2. C. de pact. inter empt. Lanfranc. d. loc.

De hoc contractu pluribus agunt Ludovic. Molina in tract. de Institia et iure com. 2. aisputat. 373 etc. Ioan ett. d. emption. vendition. sub vact. vetrov. in operefol. m. 388. et seqq. add. Ioann. Iacob. Speidel. in Sylloge Quaestion. verb. Pactum. retrovendendi part. 1. et 2.

ADDITIO

Ac notandum hic, quod venditor reluere volens ex pacto de retrovendendo, non teneatur ad totalem integri pretii refusionem, sed sufficiat, si partem duntaxat pretii, das Angest vulgo, osserat, et pro reliquo certum tempus, termmosque et ipse petat, quales forte emprori antea in dulserat, auff gewtse Zeit vnd Zihl, Scheffer. pract. Question. lib. 3. quest. 10. ubi hanc opinionem rationibus et praeiudiciis firmat, contrariisque argumentis respondet. Et certe si rem eodem pretio (ut vulgo Instrumentis super huiusmodi Contructibus confectis inserl solet, daß die Widerlosung mit ebenmässigem Wehrt vnd Gelt beschehen soll) venditor recuperare debet, consequeus utique est, iisdem quoque induciis atque dilationibus, quales emptor antea habuit, et ipse fruatur: cum mora solvendi sit quaedam veluti pretii diminutio, l. circa legem. ff. ad l. Falcid. quatenus intervallum temporis, et interusurium huius spatii minorem facit quantitatem, uti et e converso, pretii universi representatio maiorem. Tanta quippe pro varietate maturioris aut tardioris solutionis in iure nostro vis est, ut pro varietate eius et ipsa varietur, adeoque plus solvisse intelligatur, qui maturius solvit, et contra minus, qui tardius solutionem expedit, Tiraqu. d. retract. lignagier. §. 1. verb. pretium. gloss. 18. num. 35.

In tantum, licetis, qui ad retroven ditionem tenetur, rem pluris vendere queat, nihilominus tamen ei, qui ius ad rem habet, eodem pretio quo vendidit, restituere reneatur, per tradita Franc Pfeil. consil. 46.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

48. Widerlag.

Dotalitia vel Doeria, Gallice Dovarves, quid sint, vid. Rebuff. de sent. provis. gl. 3. fol. 78.

Differt nostris moribus vom Widumb, vnnd auch Morgengab. Widerlag, est Donatio propter nuptias, dotem quae plerumque aequet: ac ut dos apud maritum, ita die Widerlag ad dies vitae, etiam si ad alias nuptias convolaril [orig: convolâril], permanet. Hoc de consit etudine, non autem de iure. vid. Sicnard. ad tit. C. d. donat. propter nupt. Widumb, a vidua derivatum, vid. infra Wirtum-Sitz, est victalitium pro vidua, quod maritus constituit uxori, non e contra. De Morgengab, quae est pretium Visginitatis, dixi supra suo loco.



page 949, image: s0943

De his donationibus, videri potest Bocer, in tract. d. donation. cap. 10. ubi quomodo differant, docet item Brunner. de Collationib, cap. 4. num. 815. Ac olim maritos dotasse uxores, et non uxores maritos, dixi supra verb. Heyrat Gut.

49. Widerlösen, lösen.

Verbum luere, lösen oder widerlösen, tantum pignoribus, non autem emptioni et venditioni convenit, ut patet ex rubr. C. de luit. pignor. vid. Ludolph. Schader. cons. 32. num. 43 etc.

50. Widertäuffer.

De hisce ita Lambert. Hortensius, de Anabaptistis. m. fol. 7. Principio [orig: Principiô] omnium satis constat, varios errores, reviviscentibus nostra tempestate humanitatis studiis, iam tum in Ecclesiam irrepere coepisse. Horum autem plerique ab obscuris auctoribus et rudibus bonarum literarum ortum habuere. Sed cum alii aliis pestilentiores essent, eum nemo non iudicarit orbi pernitiosi ssimum fuisse, quo consensus humanae soceietatis perturbatus fuit: quo nihil sanctum in vita, nihil iure proprium haberetur, nullus esset Magistratus, nullis viveretur Legibus. Sed aureo (quod in fabulis est) renato saeculo, mortales sua sponte fidem servare cogerentur. His ceu fundamento Anabaptistae, homines fanatici, postremo exorti, nullo Iudicio nixi, rationis et Legis naturae expertes, omnia Divina et humana pervertere coeperunt. Nam cum Legibus soluti viverent, ferarum ritum, et latrocinantium vitam sequuti magis videntur, quam ductum naturae humanae. Illi enim rapere aliena, Sacrilegiis fana infestare, stupris omnia polluere, iisdem sacris non intiatos trucidare, nullum forum, nulla iudicia exercere, uxores nullo certo numero habere ad libidinem, pium ducere. Vide etiam isacium Pontanum, in seript. urbis Ambsteloaamenfis. lib. 2. cap. 5. et seqq. Hocque etiam sequentia comprobant Exempla.

Anno 1525. hat ein Ehrsamer Raht zu S. Gallen vil vnd schwären Vberlast von den Widertäuffern, welche Sect sich bey jhnen auch gar einließ, vil legr mangefangen, man hielt offentliche Gespräch vnd Disputationes mit jhnen, die Räht waren nicht gesinnt, jemando am Leben zustraffen, dieweil man anderst waher Bericht namb, daß wenig verfahren, sondern jhrer vil nun halsstertig machen wolte. Zuletst aber, war jhres vngehorsamen trutzens sovil, daß die Räht, klein vnd groß der Statt S. Gallen sich vereinbgretend, 200. redlich gestandner Männer von der gemainen Burgerschafft zu jhnen in disem Fall sonderbarlich schwören zulassen vnnd mit Gewöhr vnnd Harnisch auff alle Stud, Tags vnd Nachts zuverfas, sen, wer oder welche die wärendt, die eines Ehrsamen Rahts Gehaiß, Willens, Gebotts vnd Ansehens nit geleben, sondern sich wider gerhone Aidts Pflicht demselben widersetzen, vnd eigens Bewalts vnd Mutwillens sich behelffen wolte, etc. Daß man den oder diselbigen mit der Handt vnnd Tharzu Gehorsame weisen, vnd keinem freflen Gewalt, weder ranm nochstatt geben wolte, so fere Leib vnd Leben gelangen möchte etc. Hierab entsatzen sich die Widertäuffer sovil, daß sie jhr stürmen vnnd zusammen lauffen, nach außgangnem deß Rahte Verbott sinckenliewssend, vnd kam die Statt zu ruhe. Dann, nachdem man sie an Gelt anfieng straffen, lissendt sie die Milch garnider, vnnd wurdend so geschlacht, als die Lämble.

Anno Christi 1526. begab sich ein wunderbahrlicher und erschrocklicher Handel zwischen zweyen Widertäuffern und Leiblichen Gebrüdern Thomam unnd Leonharden den Schickheren, welche beede in S. Gallen Gerichten seßhafft, und auch Burger warend, zween ansichrig, von Gestalt und Wesen vornemme redliche Gesellen. die hatrendsich den 7. Tag Februarii fampt ihren Weibern unnd Geschwistrigten, zu angehender Nacht, in ires Vatters Hauß, ob der Statt hinder


page 950, image: s0944

dem Berg, dgenannt Buch vnd Mülleck, gelegen, versamblet, vnd zu besonderer freundrlicher Gesellschafft zusammen gerhan, vnnd die halb Nacht mit Frewde verschliessen. Nach Mitternacht aber sich mit der Lehr daß wider Tauffs bespracht vnd gevbet, auch vnder Augen Vatter vnd Mutter zugegen, mancherley Geberden vnnd Weiß fürgenommen: doch was niemandts der Sorgen, daß allda lieben Brüder etwas grewlichs gegen eingnder vben soltend. Thomas aber (eintweders mit zuvil Weins belästiget, oder in ander weg seines Gemühts entsetzt) hat gegen eingechendem Tag, den 8 Febr. (was der vnsinnig Donstag, wie man jhn im Turgow genennet hat) seinen Bruder Leonharden, der ein lang, schön, Baumstarck Mann, doch auch mit dem Wider-Tauff behafft waus) bey dem Arm erwisert, vnd jhn mitten in die Stuben heissen niderknyen, vnder Angesicht Vatter, Mutter vnd aller Gefreundten Vnd als jhn der Vatter betröwet, nichts vngebührliches fürzunemmen, hat er geantwortet: man soll sich nit besorgen, es möge da nichts beschehen, dann daß deß Vattere Will seye Darauff nur Leonhard steiffknyet vnd mit auffgehabnen Händen, daß der Will deß Vatter vollbracht wurde, begehrt, etc. Also zucket Thomas einen kurtzen vnnd kleinen Handdegen, den er an der Seytentrueg, vnd schlug seinem Bruder Leonharden den Kopff ab, darzu den rechten Daumen (wie er die Hand auffgestreckt hat) hieb er jhm wol halb ab mit dem Spitzen deß Degens Darob nun eingroß heulen, schreyen vnd wainen entstuend, je eine flohe von dem andern auß dem Hauß. Thomas aber lieff den nächsten in die Statt herab ohne Wamsel vnnd Geschühe, in blossem Hembd vnd Hosen, in deß Doctor von Watt Ioachimi Vadiani Behausung (der damahls Burgermaister was) vnd erzehler jhm, wie grosse Ding deß Morgen vorgangen, vnnd nach Willen deß Vatters voll, dracht, wie auch Essig vnnd Gallen getruncken wäre, etc. Gedacht doch sonst der That mit keinem Wort. Auff diß jhn der Burger maister mit Worten hart straffer, vmb sein taube weiß vnd Vngehorsamb, vnnd ließ jhn mit Geschühe vnd Rock bekleidet, widervmb haimbführen, dann er sahe wol, daß jhm nicht recht was, versahe sich doch keines argen. Bald aber kam das Mordgeschray, auff daß der Burgermaister einen Diener der Statt hinauff sendet, der befand den vergangnen Jammer. Also ward Thoman Schücker, mit seiner Frawen gefänglich eingelegt. Da wolt er der That anfängklich kein wissens tragen, was auch eigentlich nit bey Sinnen Nachfolgenden Tagen, was er der Sach bekandtlich vnd ward auff solches am 16. Tag bemeltes Monate (an einem Freytag) auß Gnaden mit dem Schwerdt gerichtet, mit grossem Rumbar allermeniglichs, daß diser Vatter so ellendigkelich vmb zween so schöne Söhn was kommen. So was die Freundtschafft ein fromb, auff recht vnd redlich Volck, etc. Auff diss Jammerseclige That, ist der Wider-Täuffer fürnemmen bey S. Gallen gar erloschen, dann dise erschrocken liche Frucht (auß Gottes Vrtheyl vnd Verhängnuß) hat den Menschen solche Rott mehr orlaidet, dann man villeicht mit dem Schwerdt hätte mögen wenden. Es ist alles gestillet, nach dem man dem Feindt Menschlichen Hayle hicrinn so tieff in sein Runst-Cammer gesehen hat, etc. Schumpff in der Shweitzer Chronic. lib. 5. cap. 8. fol. m. 48. et seq. Idem lib. ult. cap. 40. fol. 465. itascrihit: An 1525. hat sich die Secr der Widertäuffer erhebt, unnd hernach lange Zeit die Rirchen Iämmerlich betrübt und an vilen Orthen grosse Unrnhe angerichtet, darum muß ich ihr unrühig Leben und Phantasey ein wenig weitläuffig fürbilden. Die Sect erhueb sich erstlich zu S. Gallen im Thurgow, und auch im Zürcher-Gebiett, und kroch weit umb sich, ein böse Sect, eutsprang durch etlich ungehorsame Leuth, die ihnen selbst vnversehenlich grossen anhang machten, verachtem alle Gericht und Obrigkeiten,

page 951, image: s0945

auch alle gematne vnno Burgerliche Gesatz, alle ordenliche Handlungen, zeitlich: vnnd Geistlicher Gewaltsame. Sie hieltendt sich allein heylig vnd vnsträfflich, wie die Donati sten, bey S. Augustini Zeiten in Africa, kein Kirchen achteten sie deß Leibs Christi seyn, dann allein ihr Samblung: kein Glauben der Gerechtigkeit Christi, dann ihren Glauben. Es kandt niemandt Christum dann sie. Sie warendt allein heylig, ohne Sünd, unnd gerecht. Sagendt offentlich, daß ihnen kein Sünd nach oheylig seyn möchte. Und ludend doch mit der Tadt gar grobe und lästerliche Sünd auff sich, und was das minst, daß sie den erstempfangnen Tauff widerumb äfertend, unnd sich widerumb in Bächen unnd Flüssen tauffen liessendt: dagegen den Kinder Tauff für böß unnd verdampt außgussendt. Alle zeitliche Güter müßten ihnen tähtlich und bräuchlich gemain seyn, deß Nächsten Haab und Gut achtend sie für ihr Gut, unbehertziget daß Gottes Gebott verbeutet, frembd Gut zubegehren. sie lehrten, daß kein Thrist möchte weder Zinß noch Vergeltung oder Genüß von außgelihenem Gelt oder Gütern mit Gott nemmen Item, kein Christ möge mit Gott, unnd auß zulassung H. Schrifft, dem Weltlichen Schwerdt und Obrigkeit, (das ist, dem Schutz und Schirm der Frommen unnd Unschuldigen, und zur Straff und Ablainung deß schuldigen) vorstahn, noch das Schwerdtführen, besonders mit der Straff am Leben, unnd was das malefitz berührt; und sagrendt, der Brauch deß Schwerdre wäre Tyrannisch und Heydnisch, voller Raach und Bubarmhertzigkeit. Item, es sollte niemandts schwören, darumb auch niemandte ein Aidt thun möchte in einichem Fall, der anderst ein Thrist seyn wolte. Lagendt streng auff den blossen Worten Thristi: Ihr aber sollendt allerdingen nicht schwören, etc. unbetrachter deß Underschaids Apostolischer und Geistlicher, unnd auch Weltlicher Obrigkeit, Ampts Verwaltung: und daß ia Gott offtermals bey ihm selbs geschworen, dergleichen die Apostein vilmals auff Gott zeuget haben und des auch Gott selbs haißt, im Fall der Notrurfft, so die Liebe Gottes unnd deß Nächsten solches erfordert, allein bey seinem Namen zuschwören; etc. Item, ein Christ soll und möge keinen Krieg führen, unnd kein Vorwöhr tragen, noch brauchen, weder ihm selbs, noch seinem Nächsten zu gut, und hiessend der Ursach die Thor an den Stätten auß den Anglen lupfen und hinwegk thun. Irem, die schühend keinerley Kranckheiten, woltend auch nicht, daß man sie schühe, doch verachretend unnd verwurfend sie alle Artzney, sprechende; wannes der Will deß Vatters wäre zusterben, würde niemandts helffen mögen, das zeitlich Leben behalten. wann es deß Vatters Will nicht wäre, so würde niemande sterben. summa, sie hangten alles an Willen GOTtes, daß zwar an ihme selbe nichts ungebührliche war, aber damit versuchtem sie Gott auffs höchst, daß sie alle seine Mittel und Geschöpff verwurffendt, beyweiln suncktend sie nider, ale ob sie entschlieffendt,lagend also ein weil ohne Red: unnd so sie wider auffstuendend, fiengend sie an zuseufftzen, und die Augen umbwerffen, und sagend, wie grosse Ding sie gesehen, und was Gehatmbnuß ihnen erschinen wäre Item, sie schryendt hin und wider auff den Strassen, der Tag daß HEreen, der Tag deß HErren, Sion, Sion. Etliche Weibe unnd Mannebilder schluffend zusammen mit Leibe gemainsame, unnd hieltend die Ehe in schlechten Ehren Wann einer dem andern sein Weib beschlieff, folget nicht vil Unwillens darnach. Die Tächtern namen ihrer selbst schlechtlich wahr, namend Geistliche Männer und Brüder, unnd sagendr etlich, daß fleisch und Blut den Geist nit verunrainen möchte, etc. Wer sie warnet und straffet, dem warend sie rödtlich feind. Von ihrer Lehr und Abentheür seyndt gantze Bücher gemacht. Ihr grausame auffrührische und verletzliche Thaten bewegten alle Obrigkeiten Einsehens unnd Widerstand zurhun. Ihrer vil

page 952, image: s0946

wurden hin vnd wider gerichter, vnd zum Todt bracht. Doch wurdent zuvor an vilen Orthen, als Zürch, Bern, Gallen, Zofingen, Gröningen, vnnd andern Enden Gespräch mit jhnen gehalten, aber wenig an jhnen vermöcht. Vil legt man gefangen, die wolten kein Vrfed schwören, den Eydt für ein grosse Südn, vnnd einem Christen vngebürlich achtende. So man sie tödtet giengen sie lachendt vund singendt in den Todt, damit wurdent die vberigen nur desto halsstarziger. Als sich aber zu letst die Obrigkeiten mit ernst beharelichen darwider setzten, vnd darzu täglich viel böser Früchten auß diser Sectentsprüngen, da stillet sich der Vnraht von jhm selber von Tagzu Tag Vil vnder jhnen die Fürnembsten vnnd im schein die Geistlichsten, begabendt sich hernach für andere inn alle der Welt Laster vnnd Vppigkeit. Vil frommer Leuth anfänglich durch den schein jhrer Gleißnerey betrogen, kehrtenbt wider von jhnen zu der Kirchen Christi. Die Statt Münster in Westphalen ward diser Täuffer voll, der Bischoff darauß vertriben. Sie wöhtendt jhnen selbe ein Schneider zum König, gabent dem gantzem Reich zuschaffen hiß die Stattzulersterhun gert, erobert, vnnd der Jammer mit grossem Blutvergiessen abgericht ward. Videri etiam potest Bullinger. contra Anabaeptistas: praesertim lib. 1. cap. 5. et lib. 2. cap. 1.

Von den Hutterisch: vnnd Märet schen Widertäuffern, vid. Schick fus. in ger Schleier Chronick lib. 4. cap. 35. Vom Bauren Krieg, ibi vom Münzer, vid. Binhard Türingische Chronick, ad An. 1524. et seq.

51. Widerumb, abermahl, nochmahl.

Licet dictio iterum. ex propria significatione, designet geminationem, et numero binario sit contenta; tamen in materia editionis Instrumentorum, ratione subiectae materiae exponitur, id est, quoties opus fuerit. l. veluti. § haec vox. ff. de edend. gl. in c. suae nobis. ibi Panorm. de appellat. Nicol. Everhard. in loc. legal. loc. a subiecta materia. num. 10.

52. Widereuff.

Actio ad recantationem, auff einen Widereuff, consuetudine introducta, et iuri civili incognita est. Licet in vetustiori antiquitate eius vestigia occurrant. ut docui in disp. 2. d. Iniur. inter Tubingenses. thes. 17. et. seqq. unde etiam perpetua est. d. disp. thes. 33. consuetudo enim habetur pro lege.

Actionem ad Palinodiam vel reclamationem, auff einem Widereuff, hodie Civilem esse, defendunt Marquar. Freher. lib. 2. de existim. 9. numer. 4. Muns. cent. 2. observat. 98. Wurmser. pract obs. tit. 9. observ. 8. Andr. Gail. lib. 5. obs. 65. num. 5. ubi dicit in Camera Imperiali receptum, non Criminale sed Civile iudicium esse, quando ad recantationem sive ad Palinodiam agitue: recipiuntur enim ibi quottidie libelli iniuriarum, ad reclamationem concludentes, qui recipi et admitti non possent, si criminale Iudicium esset: cum vigore ordinationis Cam part. 2. tit. 28. §. Vnd sonderlich ut et totius Germaniae consvertudine, (nam iure communi secus est, Clarus §. fin. quaest 94. num. 3. Myrisinger. d. observ. 98.) nulla causa Criminalis, excepta [orig: exceptâ] fracta [orig: fractâ] Pace ibi agitari possit aut debeat, Mynsing. respons. 7. decad. 1. num. 15.

Ob quam causam receptum, approbatumque est, ut haec actio quia Civilis, cum actione iniuriarum ad aestim ationem cumulari sive in eodem libello coniungi, moverique possit. Wurmser. pract. obs. tit. 47. de iniur. obs. 8. in fin.

In Saxonia post novam Constitutionem Augusti, p. 2. cap. 4. dictam actionem, criminalem esse, tradit Moller. 1. semestr. 23. propterea quod simul cum recantatione pro qualitate in iuriae, etiam carceris vel relegationis poena coniungatur. d. const. 24. vers. Darüber auch vnd daneben. Quod tamen Wesenbec. in par ff. de Iniur num 18. improbat, dum dict. Constit. Palinodiam quasi Civilem separatam dicita poena Criminali, sic ut utraque debeatur, quod aliter esset, si


page 953, image: s0947

utraque Criminalis foret: quia nemo duabus poenis est affigendus. Berlich. 5. concl. 62. num. 13. mixtam vocat. Sed de retorsi onibus vid. tractat. sing Roenemanni et Harppr. in tit. Inst. d. iniur. item me in disputat. ad Ius Municipal. Würtemb. part. 1. ubi de iniur.

53. Widumbguet.

Widumbguet est dos Ecclesiae, mansus Ecclesiae dotis loco datus, welche Güter hernach den Bawren als Erblehen verlihen werden.

54. Wie, gleich wie, etc.

Bald. Paul. de Castr. in l. pen. Cod. de instit. et substit. etc. tradunt, illa verba, prout, iuxta, secundum, sicut, quemadmodum et si milia, posita in transachione, Investitura, privilegio, sententia, contractu et si mili dispositione, referente se aliud, non con ditionaliter, sed causative intelligen da esse. Unde Boer. decis. 16. refert in Cons. Burdegalensi, se Praesi dente, cum quidam in iudicio inferiori obtinuisset restitutionem in bona controversa, ut ea possideret, iisque uteretur, frueretur, quemadmodum Pater ipsius fecisset, et condemnatus petiisset sibi probari, qualitet Pater actoris ea possedisset, antequam sententia exsecutioni mandaretur, et repulsus appellasset, iudicatum fuisse: Verba sententiae causaliter intelligenda, quia Pater actoris possedisset, non conditionaliter, si possedisset, et propterea appellato nulla probatione opus esse, et appellantem in expensas condemnatum. Sed hac de re vide Mollet. libr. 2. semestr. cap. 32. per tot.

Dictio Sicut, om nim odam si militu dinem denotat, tam in substantia, quam in qualitate. l. sicut C. de act. et oblig. c. fin. et ibi Ant. de Butr. notab. 4. extra de restit. spoliat. c. olim. extra d. U S. Socin. Iun. consil. 76. numer. 44. lib. 1. Similiter et dictio ita, significat ad modum et similitudinem. Hieron. Gratus. cons. 86. lib. 1. Schrader. consil. 14. num. 201. vol. vid. Tusch. pract. conclus. lit. D. conclus. 347. et 374.

55. Wie oben gedacht, oder gemeldt, jetztgehörter massen.

Per dictiones ut supra, censentur repetita omnia superius narrata. Alex. cons. 59. num. 21. vers. non obst. vol. 3. Paris. cons. 48. bum. 14. lib. 2. Decius. cons. 227. nu. 3. Eaque verba relationem omnium supra dictorum faciunt, ut doce5 Ruin. cons. 183. volum. 2. Socin. Iun. cons. 170. nu. 34. vol. 2. vid. omnino Layman. in causa Honoldina num. 379. et seqq.

Per verba jetzt gehörter massen, restringi videtur dispositio ad prius expressa, Gravetr. consil. 98. nu. 8. Menoch. cons. 95. num. 128. Saepius autem verbum illud relativum est non substantiae, sed qualitatis, ut testatur Bart. in l. cunctos populos. num 3. in fin. et nu. 4. C. de summ. Trin. et proinde non restrictive, sed demonstrative adicitur, Bart. in l. omnes populi. num. 1. in fin. ff. de l. et l. Alciat. consil. 6. num. 5. lib. 6. ut et alias in dubio solet. Gravett. cons. 301. num. 5.

56. Cl. Wie von Alters herkommen.

Clausula haec in Investituris posita, non semper importat feudum antiquum: Feudum enim antiquum Domini voluntate, in extraneum, hoc est, eum, qui in prima Investitura non erat comprehensus, cessione vel emptione translatum, in illius cessionarii vel emptorie persona fit novum. Schrader. de feud. p. 8. c. 4. n. 39. et Rosenth. c. 2. concl. 22. n. 1. etiam si tenor Investiturae alias quantum ad substantialia, mutatus non fuerit: sufficit enim seriem successionis esse mutatam. c. 1. qui test. sint neces tap. 1. de fratre de nov. benef. invest. Zas. consil 13. num. 17. lib. 1. fac. tradita I hessauri decis. 146 num. 10. Quin adhuc novum efficitur, quamvis Dominus in investitura adiciat, quod illum investiat de isto feudo, prout venditor aut cedens ille hoc possederat, vel a nobis in feudum tenuerat. Rosenth. d. concl 22. num. 2.

57. Wildbann.

Ob Vorst vnd Wildbann ein ding: oder was vnder disen beeden für ein vnder schid seye? vid. Bidembach, qu. 15.



page 954, image: s0948

Ius venandi alicui competens ratione maiorum ferarum vocatur venatio superior, die hohe Wildbann. in ferior autem in feris est minoribus. Sixtin. de Regal. cap. 8. num. 48. Sic nonnumquam duorum Principum vel nobilium uni in minoribus, alteri in maioribus feris ius venandi competit: Pruckman. §. venatio. cap. 4. nu. 67. ubi quantum a quolibet possessum, tantum quoque censetur praescriptum. Camman. de Maiestat. disp. 7. thes. 81. Paris. cons. 14. n. 25. lib. 1.

Iureterritorial ac Regalium, von Landts Fürstliche Obrig. Herelig: vnd Hochheit wegen, competunt, ut êtiam insalutatis der Cent: vnd Vogtheren, eorum districtuales, etiam der Vncentbarn vnd Vogreylichen Vndersassen vnd Lehenleuthen, ad Jagt, Volg, Pferdt oder Handfrohn vnd Dienst, zu vortführung der Jagt Hund, Zeugs vnd Netzgarn Hundts Lager, Jagt: Vorsts vnd Hundshaber, Abzug auff den Gütern, Jägerzehrung, die Bawren: vnd Schäffer Hundt mit Retren vnd Brügeln oder Knitten zubelegen, Pfandung, Waldmied et similia conse quentia der Wildbann, in recognitionem Iuris dictionis Forestalis, von den Forst: Vnnd Jägermaistern, auch Forst Flur. Wilds. Wacht; vnnd Holtzgerichts Landrknecht auch Feld, schützen moneantur, puniantur ac vocentur Siquidem aliquis ratione solius der Cent: vnd Vogttey mihil potest sibi de Iuribus foresti ac Iurisdictione forestali, aut aliis banni ferini accessoriis et consequentiis, ut sunt vitra modo recensita, Waldtordnung publici ren, Hegung, Schliessung, Bannirung vnnd Oeffnung der Gehültz, Vogelherdt, Schneid vnd Baiß, vnnd deroselben andere Pertinentien. Leipold. apud Arumae. tom. 1. discurs. 13. quaest. 11. fol. 274.

58. Wilderer.

Non esse saevien dum in eos, qui illicite fuerint venati, docet Arnisaeus de Maiestat. lib. 3. cap. 4. num. 3. fol. 522. Etenim quicquid delinquunt ferarum captores, non aliter delinquunt, nisi quod Mandatis Magistratus non oboediunt, aut alienos agros ingrediuntur, quod, certe crimen non est tanta [orig: tantâ] severitate vindicandum.:vide omnino Eberh. Speckhan. quaest. iur. cent. 1. quaest. 98. per tot. Boss. in tract Crim. tit. de reis requir. n. 1. Heig. lib. 1. quaest. 15. n. 79 qua [orig: quâ] Galeatius Sfortia coegit Colonum, leporem, quem ceperat, crudum cum peele devorare, ex quo mortuus est. Corius vol. 3. Histor. Mediol. Henricus 2. et Richardus I. Anglorum Reges solebant oculis et genitalibus multare, qui regias capiebant feras. Henlish. in horum vit. Nam Carolus V. in const. poen c. 169. distinguin inter subtractionem ferarum ex leporario, quam furto aequiparat, arg. l. 3. §. feras 9. de acqui. poss. Natta. cons. 375. nu. 8. et seq. lib. 1. et inter simplicem bestiarum liberarum venationem, quam pro modo delicti vindicandum relinquit. Ius Saxonicum expresse vetat poenam vitae aut corporis irrogart. Verba sunt lib. 2. Landr. art. 6. Da GOTT den Maneschen schuff, gab er jhme Gewalt vber Vögel, Fisch vnd alle wilde Thier, darumb haben wir das ein Vrkundt von Gott, daß niemand sein Leben an disen dreyen verwircken kan. Ex qua [orig: quâ] constitutione Thomingius et ahi colligunt const. Sax. consult. p. 4. p. 8. per tot. numquam fas esse Iudici, talia delicta gravius, quam exilio punire. dMohr. de iur. venat. part. 1. cap. 4. num. 4. Soto de Inst. et iur. lib. 4. quaest. 6. art. 4. Gail. 2. obs. 68. nu. 10. Et Alphonsus a Castro lib. 1. de potest. legis poenal cap. 6. Tyrannos appellat, qui morte mulctari ivent quemquam ob interfectum cervum, pluris bestiam, quam homincm aestimantes, qua de re ita scribit Sarisberien. in polyecr. lib. 1. c. 4. In tantam quosdam, inquit, vanitatis venatioriae instinctu, erupisse vesaniam, ut hostes naturae ficrent, conditionis suae immemores, Divi Iudicii contempores, dum in vindictam ferarum imaginem Dei, exquisitis subiungant suppliciis. Si vero ex proaeresi multiplicentur delicta, aut ad venationem accesserit animus laedendi alterum, non dubium est, intendi quoque oportere poenam. l. capitalium. §. solent. de poen. §. 1 et quae ibi not. Inst de in bon. rapt. Farinac. qu. Crim. quaest. 23. num. 2. Fachin. lib. 1. controv. Iur.


page 955, image: s0949

infiu. v. Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 92. ubi de poena der Wilderer.

Ergo hic [orig: hîc] ut in furto, malus habitus et quando nulla spes adest, quod delinquens animum sit mutaturus, et pertinax contemputs ordinarii Magistratus punitur.

59. Würth. vid. supra lit. G. verb. Gastgeb.

ADDITIO.

An Caupones, Nautae, Stabularii etc, Würth vnd Gastgeber hospitibus de rerum in cauponam, navim et stabulum, etc. illatarum periculo teneantur? qua [orig: quâ] de quaestione vide Hermann. Stamm. in eleg. tractat. de servitute personale. lib. 2. cap. 16. per. tot. ubi late decasibus fortuitis et improvisis tractat, a quo et qualiter probari debeant, demonstrat.

Caupones autem et Stabularii, etc. licet mercedem non pro custodia accipiant, custodiae tamen nomine obligantur. Quod ideo constitutum, ne cauponibus detur materia cum fueribus adversus eos, quos recipiunt coeundi. Nequ vero hoc grave alicui videri debet, cum sit in arbitrio eorum, ne quem recipiant, sunt verba Ulpian. in l. 1. §. 1. ff. natura. caupones. etc. Hoc quidem est regulare, sed dantur casus, in quibus caupones etiam inviti hospites recipere coguntur, Eorum primus est in eo, qui publici hospitiii munus, suspensa [orig: suspensâ] haedera [orig: haederâ], mu auffgehangenem Schilt, profitetur; hic enim omnes viatores, nisi forte propter multitudinem eorum non possit, aut alia ex post facto nova causa supervenerit, quae ipsum excusset, recipere cogitur. Caroc, d. locat. et conduction. part. 3. qu. 30.

Secundo aliquis in casu advenientis multae militiae ad recipiendos hospites iure cogi potest, da man für die Soldaten Quartier geben muß. Ac in loco, ubi comitia celebrantur Imperii, nemo inhabitantium ab adscriptione, oder Anschreibung, et munere suscipiendi status, eorumque Legatos est exemputs, Stamm. d. cap. num. 3.] Iohan. Iac. Speid. U I. L.

60. Wissenschafft. Cl. auß rechter wissenschafft.

Dictio Wissenschafft, secundum propriam et verissimam significationem suam, nihil aliud est, Latine loquendo, quam scientia. Quae scientia a credulitate differt, distaque plurimum Bartol. in l. 1. n. 7. de interreg. action. Cum scire vel Scientiam habere is demum ciatur, qui veritatem certo perspectam habet atque cognitam. c. 1. §. Vasallus si feudum. et not. ibi Bald. ad verb. certa scientia. nu. 1. si de feud. defunct. l. 2. §. idem Labeo. de aqu. Pluv. arc. Iacob. Thoming. decis. 45.

Sic etiam Cl. excerta scientia, eius efficaciae est, ut ex cludat omnem non modo praesumptionem, sed et allegationem et probationem erroris, ignorantiae et doli, Bart. Bald. et Ias. in l. sed etsi quaesitum. §. fin. ff. si quis caut. Paris. cons. 96. n. 70. et seq. lib. 1. Alex. cons. 4. n. 9. lib. 1. Quae itidem Clausula omnem simulationis tollit praesumptionem, Paris. cons. 54. n. 16. lib. 1. Schradet. cons. 46. nu. 24. volum. 2. ut et sub: et obreptionem ac defectum intentionis, Innoc. in c. 2. extra de confirm util. et inutil. Andr. c. fin. extra ut lit. pend. Paris. cons. 3. num. 71. cons 2. n. 124. vid. Schrader. d. loc. num. 56. etc.

61. Wittib.

De la charite qu on doit user envers les Vefues, vid. Guyon. divers. lecont. tom. 1. cap. ult.

Quod viduae Viri familiam et conditionem, ac per consequens privilegia eius retineant, docent Guido Papae quast. 389. Menoch. casu 379. num. 5. et Iacob Benius de Privilegiis Icc. privileg. 91. num. 2. remanet namque in eis viri imago, Bald. in l pignoris C. de pignor. Hinc vidua aliquin plebeia patritio nupta, ac nobilis facta, viri familiam et conditionem retinet. Tiraquel. d. nobilitat. cap. 18. num. 5. Quod tamen diversum est in filiis, qui vivo tantum patre immunitatibus potiuntur, per tradita Benii d. loc. vers. idtamen.

Pourquov l' on appelle le Vefues des Rosy de France Roynes Blanches? disquirit allegat. Guyon. tom. 2. lib. 3. cap. 38. fol. 719. Par Coniecture. in quit, ilme semble, que ce nom est provenu de deux Roynes Veufes, qui avoient nom Blanches. Scavior est la Royne Blanche de Castile, femme de Louys VIII. et autre fut Blanche d' Eureux Vefue de Roy Philippe de Valois. Mais ce nom n' appartient qu' a icelles qui l'ont, et possibile le peuple les a appellees Blanches, pource que iadis durant leur viduite elles portoyent le Voile blanc. ubi addit,


page 956, image: s0950

quod Catharina de Medicis, Vidua Henrici II. fuerit vocata Royne Mere, et non Royne Blanche, ultimam vero viduam usque ad Ann. 1609. iterum fuisse appel latam Royne Blanche. Ilse void donques, subiungit Guyon que le peuple donne les noms a beaucoup de choses par inadvertence, et assez mala propos.

Vidnae olim non nubebant, vid. Meursii Mantissam cap. 10.

62. Wittumsitz.

Habitatio, quae in pactis dotalibus a maritis nobilibus constitui solet uxoribus, quando marito sunt super stites, et in viduitate degunt, quam nos Wittumsitz vocamus, (Widumb namque a viduitate descendit) in eo convenit cum donatione propter nuptias; quod gaudet Privilegio tacitae hypothecae, idque intelligi potest ex iis, quae notat Negusant. membr. 4. numer. 47. et aliquot seqq. Quodque pro alimentis tam constante, quam soluto, matrimonio detur tacita hypotheca in bonis mariti. Nam cum agitur de vavore, sub alimentis etiam habitatio continetur. l. legatos 6. et l. ult. de aliment et cibar. legat. ita notatum in causa Agathae Fordertn contra Schwenden. Dn. Rutger. Ruland. decis. Iur, controv. quaest. 62. vide me disputat. ad Ius Municipal. Würtemb. 1. ubi de praelat. Creditor. Ft quot Widdumb viduae ad vitalitium constituatur, zum Leibegeding, docet Modestin. Pistor. consil. 22. et seqq. vol. 1. Cothman. consil. 50. num. 61.

Dotalitio sive usufructu personali durch das Leibgut, perimitur dos, sive res in dotem data, schwindet das Hauptgut. vide Cothman. vol. 4. respns. 48. num. 54. et Bocer. in tr. d. donation. cap. 11.

Si ergo vidua dotalitium petat, amplius dos peti nequit. Quod moribus Saxonum contra ius commune est introductum. Sed an hoc locum quoque obtineat in Principib. personis? scio dubitatum fuisse. Et magis est, ut negem. Non enim sunt Legibus, quibus subditi reguntur, subiecti. Schaeffer. gart. 1. quaest. 39. ubi de vidua nobili, an succedat ex tenore statuti, et adde Modest. Pistor. quaest. 41. vide Ald. Mascard. concl. 6. Ac notandum, quod Widumb non debeatur viduis, welche in der Naußhaltung bleiben. Utrum autem vidua peccans in corpus suum amittat dotalitium, vid. Guyon. divers. lecons. tom. 1. cap. vlt.

63. Wa anderst, Dummodo.

Dictio Dummodo, interdum facit modum, quandoque conditionem infert, cum rei imper fectae iungitur. Tiraquel. de retract. consang. §. 8. gl. 8. num. 1. Designat etiam praecisum implem entum, et de necessitate adesse debere illud, cui adicitur. Hieron. Gratus. consil. 86 numer. 1. part. 2.

64. Wochen.

Hebdomades, quas Latini septimanas, Germani Wochen appellant, septem dierum; secundum communem usum intelliguntur.

Vnsere Wochen fahen wir nit an, am Sonnabendt, wie die Juden, auch nicht an einem Freytage, wied die Türcken, sondern am Sonntage. Cur hoc fiat, frequentes Bartol. Scheraeus: in der Teutschen Sprache Schul. fol. m. 208. affert rationes. (1) Dieweil Gott an einem Sontag Himmel vnnd Erden zuschaffen angefangen. Gen. 1. v. 1. 2. (2) Weil der HEre Christus, wie etliche rechnen, an demselben gebohren, vnd zum (3) beschnitten, auch (4) aufferstanden ist, vnd (5) den heyligen Geist vber die Apostel außgossen hat. Darumb auch (6) der Sontag deß HEren Tag haißt, kuriakh h(me/ra. Apoc. 1. vers. 10. (7) Dieweil der Juden Sabat (vnser Sonn Abendt) ist gewesen ein Zaichen oder Fürbild vnnd Erinnerung der Schöpffung Heyligung vnd deß zukünfftigen Sabbaths. Esaei. 66. v. 23. oder der zukünfftigen Güter. Ebr. 10. v. 1. unnd aber alle Fürbild unnd Schatten müssen im newenm Testament auffgehaben seyn, so verstrickt uns der sibende Sabbaths Tag nicht mehr, sondern wir bleiben in unser


page 957, image: s0951

Christlichen Freyheit, davon Iohan. 8. v. 36. vnd Gal. 5. v. 1. Col. 2. v. 16. et seq. vnnd behalten den Sontag für den Sonnabendt. I. v. supr. Sontag. et Bellarm. lib. 3. de cultu sancto. cap. 11. et me in axiomat. Philosophico Theologicis. fol. 232. num. 46.

65. Wolbedacht.

Verbum Wolbedacht, omnem eroris et ign orantiae allegationem plane discutit, atque excludit. Paris. consil. 93. num. 58. vol. 3. Pruckman. consil. 49. num. 6. 4. vol. 1.

66. Wöllen.

Verbum volo, naturalem cuique facultatem tribuit faciendi eius, quod libeat. Oldrad. consil. 187. num. 4. praesertim in ultimis voluntatibus importat plenam dispositionem, per L. Pamphilo. §. Propositum. ff. de leg. 3.

Hocque verbum, si in stitutioni conveniat, rata erit testatoris voluntas. per l. Pamphilo. §, propositum. et ibi Bart. ff. de leg. 3. verbumque volo est fons et radix omnium dispositionum. Corn. consil. 300. num. 9. vol. 4. Bart. in l. servi electione ff. de leg. 1. ibidem Ias. num. 44. et seq. ait Barroli opinionem esse sequendam, Maier. de Testam. lib. 1. cap. 5. num. 12. Utique ubi de sensu Pestatoris constat, frustra fit disputatio de apicibus verborum. l. 3. C. de lib. praeter. l. Pater Severinam. l. in conditionib. ff. de cond. et demonstr. l. ul.t C. quae res pignor.

Secus tamen aliis in casibus, ut si dico, volo tibi vendere hoc vel illud, pro 20. vel 30. per hoc verbum volo, nondum est perfecta et contracta venditio, nisi aliter esset de consuetudine loquendi, per Labeo ff. de suppellect. leg. Ratio est, quia etsi contractus emptionis ven ditionis solum consensum requirat: per l. 1. §. 2. ff. de rer. permut. ibique Gothofredus. Non tamen sequitur, quod illis verbis volo tibi vendere, inducatur venditio, sicut non sequitur volo tibi donare, ergo dono. arg. c. pen. et ibi gl. de regul. transeund. ad relig. in 6. ibi: a liud est profiteri religionem, aliud vovere de profitendo. vide Menoch. consil. 92.

Quid autem deverbo Volo, in contractu Matrimonii dicendum: utputa [orig: utputâ], si Titius dicat Bertae, volo tecum contrahere Matrimonium, vel volo te ducere in uxorem: Ich will mit dir Hochzeit halten, oder ichd will dich zum Weib nemmen, an per illa verba sit contractum Matrimonium, vel sponsalia tantum? Et aliquibus videtur per haec verba contracta solum esse sponsalia: quia verbum Volo, ich will, in his, quae a sola voluntate loquentis pendent, si ad iungatur infinitivo designanti initium actus, eiusque suspensionem, erit contractus sponsaliorum, ut volo contrahere, volo te ducere in uxorem. Et hanc opinionem communem esse, testantur Matth. de Afflict. in constit. Neapol. libr. 3. tit. 19. col. 2. Boer. consil. 40. num. 54. et seq. Vivius in concl. commun. verb. matrimonium, quaest. 489. vide Mozz. in tract. de contractib. tit. de Matrimonio, de substant. et formalib. matrim, num. 24. ubi num. seq. quaerit: an per illa verba, volo te haebere in uxorem, vel volo te tenere uxorem, dici possit matrimonium esse contractum, et respondet quod sic: Nam verba illa, ich will dich nemmen, ich will dich zum Weib haben, non futuri, sed praesentis temporis sunt. Et vus Germanicae Linguae non fert hanc phrasin neque probat: Ich werde dich nemmen.. vide Cypr. de spons. fol. 27. et §§. seqq.

Et porro, per verbum volo, quando adiungitur verbo praenotanti exsecutionem actus per fecti, et sic matrimonii excercitum, censetur matrimonium contractum, ut in supra dictis verbis: et haec videtur communis opinio D. in cap. ex literis. ubi Host. et Abb. de sponsal. et hoc est apud omnes in confesso, matrimonium contractum censeri, quando verbum volo, adiungitur rei: exemplum, volo te ducere in uxorem. Idquo sentit Bald. in l. 1. col. 2. C. desumm, Trinit. Dd. in l. servi electione. §. fin. ff. de leg. 1. et in l. vendentis. C. de contr. empt. et de communi Angel. de Clavasl. in verb. matrimonium. 2. §. 12. Vivius. opin. commun. verb. Matrimonium. quaest. 490.

De verbis, ich will dich nimmer verlassen. vid. Cypr. de connub. fol. 65. num. 13. etc.



page 958, image: s0952

Item: Wann ich wolt eine nemmen, so wolt ich euch nemmen. vide Uranium, consil. fol. 3. fol. 211. num. 6.

67. Wucher, Wucherer.

De usuris exstat Disputatio singularis, in meo. tr. d. vita et morte.

Propter odium usurarum iura et interpretes, pro criminis atrocitate demonstranda, in foeneratores duriores, iniurios et im probos, acriter insurgunt.

Romani etiam multis plebiscitis foenus inhibuerunt, ut gravior mulcta foeneratori, quam furi infligeretur, si cut M. Cato, in praef. lib. de re rustica [orig: rusticâ] scripsit. Certe Lucius Genutius Trib. plebis ad populum tulit, ne faenerari liceret: ac Cato eiusmodi compendia perosus', omnes faeneratores ex Sardinia abegit: ut Livius, lib. 7. et 32.

Dicuntur et Trucidatores Pauperum, Augustinus in cap. quid dicam. caus. 14. quaest. 4. ibi: Quis crudelior est, qui subtrahit alteri aliquid, vel qui pauperem feaenore trucidat.

Infames, per l improbumfoenus. 20. C. exquib. caus. infam. C. infames. 2. §. fin. caus. 3. quaest. 7.

Homicidae. Cato Censorius interrogatus, quid esset faenerari: Quid, indignatus respondit, aliud, quam hominem interficere. Menoch. 2. arbitr. Iud. cas. 398 num. 2.

Pestes Rerum publicarum Menoch. 2. arbitr. cas. 398. num. 1.

Delinquentes contra Deum; HOminem et bonos mores. Roland. a Valle. consil. 75. num. 7. volum. 1.

De crimine item usurarum. vide Decian. lib. 4. prax. crimin. 27. Covarruv. 3. variar cap. 3. Sesse. decis 148.

De usuris et interesse ex frumento debitis, et de emptionibus redituum in frumento, hordeo, vino quatenus et quantum tales reditus et obventiones in Imperio Romano sint licitae, vide Constitut. Politicas publicat. Francofurti ad Moen. sub Anno 77. tit. 19. §. desselben. §. Hier auff setzen.

Quod mutuans licite aliquid ultra sortem a debitore suo recipere queat, quando sibi sponte gratia remunerationis offertur, nulla interveniente petitione aut obligatione seu pactione, tradit Natta. consil. 498. nu. 28. Clar. lib. 5. §. usura. in pr. Marta in digest. Noviss. tom. 3. tit. d. usur. cap. 42. et Hieron. Laurent. ex decis. Rotae Avenionens. 48. scribit, reum quendam a fisci petitione relaxatum fuisse, quia usuras promissas non exegisse, apparebat.

Ac notandum, quod aequitas der Gültkauff habet hoc substantiale, daß man das Gelt nicht wider fordern darff. Ergo quia quis cogitur carere pecunia, aequum etiam est, ut habeat aliquid quotannis.

In der Würtembergischen Landreordnung. tit. von wucherlichen vnd andern Verbotnen Conträcren, wird jeniger vmb den vierdten Thayl der Summ gestrafft, wann verbottne Pacten vnd Geding dem lethen annectirt werden: wa aber solches böser, wucherischer, fürsetzlicher Weiß beschehen, würdt die gantze Hauptsumm confiscirt. Quomodo autem haec constitutio sit interpretanda, vid. Georg. Everhard. consil. 18. vol. 2. num. 5. ubi de simili Statuto Bavarito agit. Quid hac de re in Marchia Brandenburgensi recepdtum, tradit Scheplitz. part. 4. tit. 1.

Usura nautica adhuc hodie est in usu, et Galli asseurer vocant. Suntque singularia Collegia Mercatorum, qui incidentia omnia pericula in se suscipiunt, tutamque et indemnem navem praestant, ab aqua [orig: aquâ], igne, tempestatibus, amicis, inimicis, ab arrestis Regum, a negligentia Nautarum, etc. vide Historiam Amstelodamensem Pontani. lib. 4. c. 4.

Montes pietatis an et quatenus subsi stere queant vel non? vid. Libr. 7. Decretal. fol. m. 408. et Paul. Zypaeum in analysi Iuris Pontificii lib. 5. fol. 489. lib. 5. fol. 489. et seqq.

68. Wundartzet.

Chyrurgicum artificium olim Medicis commissum: hodie Chyrurgis et tonsoribus deputatur. Quod etiam summe necessarium est, ad externa vulnera, ulcera, cicatrices, fistulas, et.c ope externa curanda et sananda, pace et bello


page 959, image: s0953

potissimum: inde Statt- vnnd Veld-Wundartzt. Quorum singularis peritia exigitur et circumspectio, ne in affectibus periculosis, absque consilio et praesentia Medicorum, manum admoveant. vide Iacob. Bornit. tract. de rerum sufficientia. tractat 2. cap. 20. per tot. ad de Iacob. Fabrum. tract. de alimentis. cap. 2. fol. 90.

De examinatione Chyrurgorum, vnd Italienischen Mißbräuche, vid. Feliv Würtzen, in seiner Wund Artzney. cap. 9 fol. 47.

72. Würden.

Cl. Mit allen Würden, cum omni dignitate, importat regulariter Imperium et Iurisdictionem. Iurisdictio namque dignitas est.

73. Würtzburg.

Orientales Francos agnoscit Otto Frisingensis, Chron. lib. 6. cap. 18. Regio ipsa Orientalis Francia in culcatur ab Annalibus Francicis ad Annum 824. Dithmaro lib. 6. Auctore historiae belli sacri, edito a Reinero Reineccio, lib. 1. cap. 24. Ottone Frisingensi, lib. 6. cap. 2. 6. 7. 8 et 16.

Antiqua Francia dicitur ab anonymo Scriptore vitae Caroli Magni, quem edidit Heinricus Canisius, vide lib. 1. cap. 25. lib. 2. cap. 16.

Eandem appellationem reperias apud Aventinum, lib. 3. Teutonicam Franciam vocat Henricus IV. Imp. diplomate fundationis Monasterii Gothavv. dato An. 1069. Item Lambertus Schafnaburgensis. Complexa fuit Boiariam, Sueviam, Saxoniam, Thuringiam, Frisiam, ut idem Frisingensis, lib. 6. cap. 11. et inde Gothfridus Viterbiensis. Cum quibus consentiens Rhenanus lib. 1. rer. Germanicar. sic ait: Francia Germanica totum Regnum Germanicum complecti caepit, quod hodie Romanum Imperium appellatur. (Unde Elector Palatinus Vicarius, et defensor est daß Fränckischen Rechtens: Saxo deß Sächsischen) Verum annales Francici anonymo auctore ad Annum 810. et 823. Franciam Orientalem a Saxonia Boiaria et Alemannia discernunt. Secundum hos erit regio illa Germaniae, quam hodie Franconiam indigitamus, vocabulo, ut Althamerus in Tacitum annotavit, novato: Exstat tamen apud Adamum Bremensem lib. 1. cap. 8. Sigifrid. Presbyterum, lib. 1. Gobelinum in Cosmedremio aetatis 1. cap. 7. aetat 6. cap. 18.

De eodem Crancius Saxon. lib. 2. cap. 1. Francia Germanica nunc per iniuriam appellatur Franconia, cum verum illi Galli abstulerint. Servant tamen nonnulli scriptores illi Provinciae suum nomen et honorem, ut Franciam vocent Orientalem, etc. Trithemius lib. 1. compendit annalium. Franciam hanc Orientalem primum pagum Moingavv, dein de Franciam dictam affirmat. Rhenanus lib. 1. rer. German. Scribit etiam Austrasiam appellatam. Dn. Meibonius ad Witechind fol. 52.

Francos occidentales nominat eos, qui Galliam inhabitant, ut Frisingensis in Chronic. lib. 6. cap. 8. et 10. Franciae occidentahs meminit Ausonius Eidyllio 9. et Panegyricus incerti auctoris, dictus Constant. Imp. Hanc Luitpran dus lib. 3. cap. 6. et Continuator Reginonis ad An. 939. Galliam Romanam appellant, quod homines Romane ibi loquerentur. Unde adhuc le vieux Romains. De hac Aventinus lib. 2. Gallia Lugdunensis et Belgica praeceptae sunt Romano Imperio, et in Germaniam translatae: hasque Nostrates Franconreich, hoc est Francorum Imperium, Regionem vero Germaniae, unde Franci profecti sunt, Franconlandt, hoc est, Francorum patriam vocare solent, quod hic nati sint, illic imperent.

Gallicos istos Francos Lupoldus de Babenberg cap. 3. de lurib. Regni et Imperii. et Aeneas Sylvius de statu Europae sub Friderico III. Imp. cap. 31. non Francos, sed Francigenas appellandos censent. Paul. Diaconus Historiae Miscell. lib. 17. Gallos minores appellare videtur, nam Arbogasten Ducem et Parricidam Valentiniani II. Caesaris, quem ibi a gente illa propagat, alii Francum faciunt. Gothfrid. Viterbiensis part. 17. Occidentalem Galliam inter Ligerim et Sequanam Fluvios, olim Gaudinam vocatam, sed


page 960, image: s0954

a Carolo Marcell, Caroli Magni Avo Franciam vel Francigenam appellatam affirmat.

Addit Rhenanus, Franciam Romanam Neustriam sive Westriam dictam, id est, occidentale Regnum, Meibon. ibid.

Franciam orientalem obtinet hodie Episcopus Wirtzburgensis: qui etiam se nominat Hörtzog in Francken. Quod tamen ipsi \controversum red dunt nonnulli. vid. me de Equestri libera nobilitate n. 8. Liberi Barones de Limpurg, olim Franconiae Duces fuerunt, vnd bezenger solches noch heutigs Tags ihr Wapen. Wie Francken an das Stiffe Wärtzburg kommen, vid. Spangenberg in Bonifacis. fol. m. 103. b.

Pro Würtzburg volunt quidam dici debere Würtburg, quasi Patrisfamilias burgum, Reinecc. in annal. Caroli M. fol. 35. Apud Francos enim paterfamilias a vulgo Wirt appellatur. Ita etiam Wirtemberg vel Wirtinenberg, pro monte Matrisfamilias sunt qui interpretantur.

1. Zahlen.

DE Numeris, vid Praefation Bungii de mysteriis numerorum.

2. Zehendt.

De Decimis, tam novalibus, beneficialib. quam aliis speciebus, earumque iure, usu, Privilegiis, etc. vid. Tindarum, Petr. Rebuffum, Canisium et Iohann. Werndle in tractatib. singularib. add. Statuta Synodalia Constantiens. Episcopat. fol 134 etc Hackelman. in Dispp. Inris Canonici disput. 8. Stephan. in Institution. Iuris Caenon. lib. 2. cap. 6. Le Grand Ausmonier de France fol. 244. etc. Disp. Dasileens. tom. 3. disp de Decim. De Decimis in Lege Dei, v. Ioseph. Scaliger. in Opuscul fol. m. 61. et Wilhelm. Schickard. de Iure Regio. fol. 105. etc.

Das Wort Zehendt, oder im Zehenden gelegen, ist nicht pro Zehendtbar, sed potius pro territorio et districtu zu, vernemmen, ut communis loquendi usus, quem inprimis sequi debemus, hocce dem onstrat in dem man gewonlich zusagen pflegt, so weit gehet dises oder jenes Flecken Zehendt, das Gut ist in eim oder andern Zehenden gelegen, pro eo sumitur, ac si quis diceret, eo usque sese territorium et Iurisdictio extendit, aut hic fundus in hoc vel illo territorio situs reperitur. Ac ita vocabulum Zehendr sumitur dupliciter (1) pro districtu seu territorio (2) pro Decimis'.

Zehendt, Decimae sunt multiplices, der groß Zehendt wirdt geraicht von Weißen, Rocken, Dinckel, Habern, Einkorn, Gersten, Erbiß, Cinsen, Bonen vnd allen andern Früchten, so der Halm trägt.

Hewzehendt, dann von dem Oembt meines wissens, keiner Orthen etwas geraicht wirdt.

Minnt oder kleiner Zehendt: Darvnder wirdt gerechnet Obs, vnd was auffven Bäumen wächst Item, Kraut, Rüben, Flache, vnndergleichen Früchten. In materia deß groß vnnd kleinen Zehendt, vid. Consilia Argentoratens. vol 1. cons. 2. quaest. 4. fol 55. et seqq.

Blut oder lebendige Zehendt, Carnaticus vel carnaticum, Carnium exactio, ut sunt friscingae, porcelli, pulli, constit. Carol. sidem in Vineis et campis, seupratis, nec non eorum aedificiis, illos faciant operari, et carnaticos, et vinum contra omnem iustitiam ab illis exactare non cessant, ubi Vitus Amerbach, per Carnaticum intelligi dicit Carnium Decimam, den Fleischzehendten.

Zehendt von Besoldung vnd Rauffmanns Gewinne, de quibus vid. Rebuff. tr. d. decimis. Quae species Decimarum in Germania non est usitata.

Pontificum Romanorum concessione, variorum locorum Decimas ad manus Principum et aliorum Laicorum transi isse, intuitu beneficiorum ab iis Ecclesiae praestitorum, notat Codex Donationum Aub. Miraei. cap. 34. in not. At vero, quod decimae, ac quoque Novales non possint pervenire ad manus magnatum Laicorum, sancitum fuit in Concilio Viennensi, Lazius de Viennaelibr. 2. cap. 5.



page 961, image: s0955

Decimarius, sive is, cui decimae iure proprio ex fundo pertinent, ut Parochus, cui per investituram competunt, et iure cesso habet privilegium, ut possit prohibere, ne fructus a fundo exportentur, nisi ipso monito, ut videat eorun dem fructuum descriptionem fieri, per tradita Marci Anton. in praxi Archiepiscopal. Cur. Neapolitan. cap. 79. et Gasp. Anton. Thesauri. lib. sing. quaest. forens. quaest. 9. n 1. ubi num. seq. quaerit, quanto tempore fructus post incisionem debeant manere in fundo, antequam exportentur, ne detrimenti aliquid contingat ex mora illa, Dominis fructuum. An liceat von einem Ackerzum andern zehlen? Neg. weil 'man hierdurch in fraudem die Aecker thailen möcht damit mankein Zehenden geben dörffte.

De praescriptione decimarum, vid. Gilkhen. de usucap. et praescript. fol. 102. et seqq. et fol. 712 part. 3. c. 8. et me decad. 3. consil. 3. et in Consiliis variorum ICC. consil. 19 et seq. Quod etiam decimae ex certis fructibus ex consuetudine vel praescriptione non dentur, vid. Piascec. in praxi Episcopali. part. 2. cap. 4. n. 67. fol. 335.

Decimas etiam non praescribi ex non praestatione earum, probat Chokier, in Vindiciis contr. Libert. Eccles. part. 2. cap. 2.

Quotam tamen decimae, seu ad minorem summam praescribi posse, multis docent loseph. Sesse decis. Aragonens. 162. Servin. tom. 4. plaid. 7. Cod. Fabrian. lib. 7. tit. 13. definit. 14. add. Petr. Fontanell. in tract. d. pactis antenuptialib. part. 1. fol. 501. fol. 515. et fol. 517. Pacis Composition. qu. 60. num. 14. etc. Cancer. variar. resolution. lib. 1. cap. 23. Marc. decis 205. tom. 1. et tom. 2. decis. 198. ubi late materiam praescriptionis decimarum tractant.

Quantum molis fuerit ad decimas assuescere Saxones, vid. Dn. Gryphiandr. de Weichbild. Saxon. cap. 30.

Et de decimarum origine vid. Hospinian. de Monachatu lib. 5. cap. 3. Et quo iure debeantur, tradit Baronius An. Chr. 57. num. 23. De decimis quis cognoscat in possessorio, et inter Evangelicos? vid. Rosenthal. cap. 12. conclus. 3.

Relationem in causa Deimarum habet Meichsner. vol. 1. decis. 22.

Et an praescribantur contra Ecclesiam, disquiritur apud eundem tom. 4. decis. 11.

De origine Decimarum et quomodo in manus laicorum pervenerint, multa habet D. Hospinianus de templis. lib. 5.

Decimae res sunt spirituales, Ecclesi aeque reditus, ac proinde inviolabiles, cap. sua 25. ibi: neminem potest a solutione decimarum eximere, quae Divina [orig: Divinâ] constitutione debentur. extra de decim. Gail. 1. obs. 38. num. 1. Et custodes si fraudulose proprios in usus res suae custodiae commissas, contra datum Iuramentum, convertant, duo perpetrant crimina, furtum nimirum et periurium, ac propterca asperiore quadam animadversione arbitraria [orig: arbitrariâ] coerceri huiusmodi delinquentes debent. Dn. D. Bocer. tr de furt. cap. 2. n. 148. von Novalzehen, den, vid. supr. verb. Newbruch.

Athenienses olim Regibus decimam a proventibus praediorum suorum, ut publicis sacrificiis ac communibus rebus, et si bellum forte ingruat, sumptus suppetat, solvisse, testatur Meursius in Pisistrato cap. 6. fol. 42. ubi de Pisi strato fol. 47. ita inquit: exigebat ipse decimam eorum fructuum, qui ex agris provenissent, aliquando autem egressus, cum videret laborantem in petricoso loco senem, accessit quaerens, quosnam hinc referret fructus, illo autem respon dente, Dolores et Phacelos, et eorum decimam a Pisistrato exigi, miratus viri libertatem, decimae immunitatem dedit, etc.

Decimae an sint bona propria vel feudalis, tractatur in Consiliis Argentoratensib. vol. 2. consil. 90.

4. Zettergeschray.

Licet de iure communi evidentia patrati sceleris clamore accusatoris non indigeat, c. evidentia. extra de accusat. Iure tamen Saxonico accusationes in criminib. flagrantibus, cum clamore institui denbent, mit Gerüff vnd Zettergeschray, Moller. 4. semestr. cap. 33. num. 12.

Et de eodem iure Saxonico clamor iudiciarius in criminalib. est iudicii initium. Landtr. lib. 1. art. 62. das gerüffte oder Zettergeschray ist der Clage anfang, vnnd wer das geruffre schreyet,


page 962, image: s0956

(hoc est, qui crimen flagrans esse dicit, et cum clamore illo sollenni iudicium incipit) der muß es verführen mit Recht. Treutler. vol. 1. disp. de Iudiciis. 12. thes. 2. sub lit. a.

Flagrans autem dicitur crimen, sive quis in eo comprehendatur, sive in fuga criminis. Nam fugiens ante familiam Indicis vel accusatorem, perinde punitur ac ille, qui deprehensus est in ipso delicto, per Dd. allegatos a Mollero lib. 4. semestr. cap. 33. num. 13. qui idem num. seq. dicit: sed etsi reus in crimine vel fuga non deprehendatur, usus tamen apud nos ita observat, ut cadavere interfecti in locum Iudicii delato, contra homicidam fugitivum aut latitantem accusatio cum Clamore, non quidem ipsius accusatoris, ut olim apud Saxones usitatum fuisse, ex textu art. 63 Landr. lib. 1. vers. Da sahe ich selber, etc. et aliis locis manifeslum est; sed Praeconis, quem, quod horrendam ipsius vocem, supplicium nocentis confestim ut plurimum subsequitur, den Blutschreyet vulgus appellat, instituatur, nisi forte nomine accusati quispiam comparens, causas vel absentiae eius alleget, vel cur cum clamore Iudicium haberi non debeat, tum enim plerumque Clamor ille usitatus differri solet: et ita pronuntiari, daß das Zettergeschray noch zur Zeit billich eingestellt wirdt. Quod si vero crimen in iu dicium deductum, non sit conspicuum, aut ut textus latinus in d. artic. 64 libr 2. loquitur, manuale oder Handhafft, cum clamore agi non debet, nisi in iuriarum damnari velit accusator, dann wa kein handhaffre That ist, da muß man ohne Gerüffte klagen, ob man ohn Schaden bleiben will. Sed vide Moller. d. loc. Beat, in decis. tom. 5. de Iudicialib. part. 5. vol. 1. fol. 557. et seq. num. 12. et seqq item fol. 547. ubi, wann, vnnd wie fern das Zettergeschray ergehn zulassen.

Hancque vocem derivat Albinus in der Meißner Chronick, von dem Latheinischen cirieren: Weil hierdurch die Thäter, gleich alß zur Verantwortung citiert werden. tit. 11. fol. 152.

5. Zeugen, Zeugen Aidt.

De testibus de universitate, vid. Beat. decis. tom. 5. d. Iudicialib part. 5. vel. 2. fol. 581. etc. Quod unus testis, nullus testis, Salmuth in Sanhedrin. fol. 100. et fol. 201. ubi testibus tertorem in cutere idemesse tradit, ac si quis diceret, Sie der Straff daß Mainaydts zuerinnern. Personas Ecclesi asticas in causa criminali absque consensu Pontificis testari non posse, decidit Pequera decis. 52. De inimicis in testes non producendis, Camerar. meditat. historic. centur. 1. cap. 19. Testem sub falso nomine citatum, comparere non teneri, respondit Pfeil. consil. 169. An valeant testes coram arbitro examinati in alio iudicio, Dassel, censil. 9. De arbitrio iudicis in adhiben do fidem testibus, Ioseph. Ludovic. decis. 3.

Ob ein Sacerdos mit dem Zeugen, Aidrzubelegen, Beat, decis. tom. 5. d. Iudicialib. vol. 2. fol. 274. etc. acfol. 867. wann einer bey seiner Trew gelassen, ex consuetudine vel consensu partium, si falsum deponit, an sit periurus? v. Freher. lib. 1. parerg. cap. 29.

6. Zigeiner.

Hi ex Aegypto se esse mentiuntur, extorresque domo a Superis cogi maiorum delicta, qui Deiparam Virginem cum puero IESV hospitio excipere recusarint, septem annorum exilio expiare: alioquin calamitatem et sterilitatem omnino praesto esse, impudenter fingunt. Sed aliter se rem habere, experientia ostendit. Nihil enim sunt aliud, quam manipulus furum, et colluvies pessima otiosorum ac fraudulentorum hominum, ex variis nationibus non ita remotis, sed vicinis collecta: qui extra Civitates, in agris, in triviis tentoria erigentes proditionibus, latrociniis, deceptionibus et permutationibus, atque ex chyromantica divinatione oblectantes homines, iis fraudibus victum mendicant. vid. Dn. Martin. Mager. de Advocat armat. cap. 8. n. 77. et seqq.

In libro quodam veteri Italico, sive Itinerario ad Ierusalem L. 5. huiusmodi cingari dicuntur esse posteri Caini, vagi et extorres propter ipsius peccatum; quod tamen absurdum, cum omnes tales perierint in Diluvio universali.



page 963, image: s0957

Sed de his, plura scire qui desi derat, videat Polydor. Virgil. de rer. Inventor. fol. m. poen. Guyon. divers. lecons. tom. 2. fol. 472. Istuanfi in descript. Hungar. in Indic. verb. Cingani. Reinh. Konig [orig: Kônig]. in Theatro Polyt. part. 2. cap. 10. num. 52. et duob. seqq. et Bernhard. Zieritz ad constit, crim. art. 39. verb. incertis laribus. inprimis I. B. Gramaye. Aphricae illustratae. lib. 6. cap. 1. fol. 138. Et ego, de iure civium. fol. 80. et in praecognit. Polit. fol. 181. Hisce iunge omnino las Novelas, de Miguel de Cervantes, en la Gitaenillae. wie Zigeiner auß Mayland vnd Parma vertreiben, v. Surium A. Ch. 1572. fol. 844.

7. Zinß, Jährliche Zinß, Zinßverschreibung, Erbzinß, Pacht.

Census quomodo constituatur, et quomodo census reservativus a censu constitutivo differat; de censibus item ex titulo emptionis, eiusque requisitis, v. Carol. a Kirchberg. de feud. hereditar. c. 4. num. 163. et seqq. Item an census in dubio praesumen dus sit feudalis, emphyteuticus aut communis ibid. n. 171. etc.

Annuae praestationes, Jährliche Zinse oder Päckte, num praescriptione tollantur? Distinguitur inter pensiones futuras et praeteritas. Pensiones praeteritae tantum, et non futurae praescriptioni subiacent. per l. 7. §. fin. C. de praescript. 30. vel 40. ann. ibi: praescriptionem ab initio cuiusque anni computari manifestum est, l. 28. ff. quem usufr. amitt. Deinde, cum in contractibus, tum in ultimis voluntaribus pro subsequentibus annis in debitis annuis, obligatio nascitur in diem vel sub conditione. l. 16. §. 1. ff. d. V. O. l. 1. C. quand. dies leg. Pro annis igitur sequentibus ante diem obligationis non currit praescriptio, per text. express. in cap. olim causaem 20. extr. de censib. c. quante 18. de iureiur. Et hanc esse communem opinionem, ac in Camera aliquoties sic iudicatum, refert Mynsinger. cent. 3. obs. 13.

De forma contrahendi censum, vid. Libr. VII. Decretal. lib. 2. tit. 13. ubi Pius V. Pontif. censum dicit rei immobilis fructiferae in pecunia numerata contractum, nec super fructibus census augeri vel creari posse, cuius pretium semel constitutum immobile permaneat. Et sane Iuris Canonici placitis census est quaedam pensio, quae de proventibus Ecclesiae persolvitur, c. quaesitum. que3. Potest etiam dici census quicquid annatim praestatur in quantitate vel summa, Hostiens. in Summa lib. 3. de censib. et exact. Communiter autem Census dicitur Contractus quidam, quo habens plenum rei dominium eam alteri tradit, quod ipsum dominium utile directum pro centum aureis, ea [orig:] pactione, ut perpetuo [orig: perpetuô] ex ea [orig:] re sibi quinque, vel tot quot loci consuetudo fert, aurei annui solvantur, Imol. in c. ad audientiam. d. reb. Eccles.

Annui reditus, an mobilibus vel immobilibus bonis annumerandi, saepius dubitare contigit?

Plerique perpetuos census et reditus, vel qui debentur ad longum tempus, puta ad triginta vel plures annos, vulgo Erbzinse oder Päckte, rebus immobilibus, clem, exivi. §. cumque annui reditus, d. V. S. arg. l si quis. ff. de leg. 1. Tiraquel. in tract. de retract. lignag. §. 1. gl. 6. num. 4. ubi omnes ita tenere, dicit Molin. de usur. que 37. num. 273. ubi post multos hanc sententiam communem dicit. Temporales vero, qui ad modicum tempus debentur, mobilibus adponunt. Bald. in l. hac [orig: hâc] edictali. § ius illud. num. 1. vers. ibi annuorum. C. de secund. nupt. Tiraquel. d l. n. 7.

Alias tutior videtur distinctio, quae sumitur ex obiecto: ut annumerentur immobilibus, si debeantur ex reimmobili, quamdiu dies eorum non venit, die noch nicht fällig seyndr worder, cum eo casu conferantur cum fructibus pendentibus, l cum quidam 31. §. praterea. 2. C. de iur. dot. l. iubemus. 14. C. de SS. Eccles. l. hac [orig: hâc] edictali. 6. §. his illud. Cod. de secund. nupt.

Si ex re mobili, puta pecunia debeantur, et in quibus venit dies, die fällig vnd betagt seynd, annumerantur mobilibus: quia reditus, qui iam incipiunt deberi, et pro quibus exigendis competit actio, pro mobilibus habentur, Alciat. in l. moventium. n. 7. d V. S. Beust. de matrim. c. 68. Gail. l. 2. obs. 10. ubi num. 4. cum seqq. usum huius quaestionis ostendit in rebus minorum immobilibus non


page 964, image: s0958

alienandis, in interdictis, quae non competunt, pro remobili, in satis datione iudicio sisti. Mynsing. 1. observ. 69. Schurff. cent. 3. consil. 74. Menoch. 2. arb. iud. quaest. cap. 223. num. 2. et seq.

Vocabulum Zinßbar, varie sumitur. Interdum pro praedio censuali für einen Canonem, Erbzinß, oder sonsten ewige Beschwärden so auff einem Gut liget. Fere autem non gratuitam, sed soeneratitiam pocuniam datam esse, arguit; Et Zinß vel usurae, propter sortem dantur, eique accedere dicuntur. c. consuluit. extr. de usur. Menoch. consil. 109. num. 8. arguuntque mutuum contractum esse. Cravett. consil. 73. num. 9. Reusner. cons. 27. n. 18. vol. 3. Arum. lib. 2. decis. 3. n. 45.

De hac materia plura non addo, cum eam exactissime tractarint Frideric. Martin. in tract. de censib. Felician. a Solis eod. tract. et Roderic. de annuis et menstruis reditibus. Petr. Fontanella. in tract. d. pactis antenuptialib. part. 1. fol. 416. et seqq. multis. et Costa deremed. subsidiariis, remed. 124. qui videri possunt.

8. Zinßlehen. Zinßgüter, Erbzinß.

Vid supra verb. Erblehen, etc. Ruland. d. articul cap. 5. num. 22. etc. et de emphyteusi fol 62 et seqq. Carol. a Kirchberg. in tract. d. feudo ex pact. et provident. capit. 4. n. 109. ubi Zinßlehen vocat etiam Beutel Lehen, et ex quaestione, utrum feuda censualia mere et absolute hereditaria sint necne, Advocatos hodiernos satis commodam arripere occasi onem infinitarum contentionum, et pro varietate causarum, nunc hoc nunc illud defendendum suscipere, allectos nempe metalli illo genere, quod propter multos insi diatores semper pallere dixit Diogenes. Solum enim curant inquit, hodie de iis, quae bursam faciunt hydropicam.

Zinßlehen quomodo differant autem ab emphytensi, docet idem Kirchberg. d. cap. num. 138 etc. An praedium censuale vel feudale praesumatur, docent Nicol. Sudorius lib. 2. fol. 118. et Mascardus d. probation. verb. census. et verb. emphyteusis add. Ioseph. Sesse decis. Arragenens. 32. 33. et decis. 35. ubi multis de Contractu censuario, et quando celebratus dicatur; item de commisso, an locum habeat in censu.

9. Zoll, Zollhäuser.

Ob die von Adel, in durch führung ihrer Güter, Früchten, Wein vnd anders, in den Fürstenthumben vnnd Reichsstärten daß Zolls befreyer seyem? vide Bidembach. quaest. 18.

Zollhäuser pertinent ad regalia et feuda. arg. eorum, quae scribit Bald. in tit. quae sunt regal. num. 7. vers. item omnia. Melioramenta etenim, et quae ad perpetuum usum rei feudalis constituta sunt, induunt naturam eius, cuius gratia [orig: gratiâ] facta sunt. Tiraquel. de retract. proxim §. 36. gloss 3. num. 4. per not. l. in reum. §. si quis post. Et magis dignum trahit ad se, quod est minus dignum. Wesenbec. consil 4. num. 69. lib. 1. Et ei competit ius Zollhäuser auffzurichten, cui concessa sunt vectigalia. l refectionis. ff commun. praedior. l. servitus. § si domus. ff. de servit. urb praed.

Sicque Serenissmi Archiduces Austriae in Comitatu Hohenbergensi, in praediis nobilium, da die Hohe Obrigkeit Oesterreichisch ist, erigunt Zollhäuser. Quia ibi tales nobiles Regalia non habere: sed ea zu der Hohen Obrigkeit pertinere, dicuntur.

Nemo vectigalia imponere potest, nisi solus Princeps, vel Rex in suo Regno. l. vectigalia. ff. de publican. Potest tamen ius exigendi vectigalia, praescribi per usum tanti temporis, cuius initii memoria non exstat. text. in cap. super quibusdam. §. praeterea. de V. S. Sed adde Ferrar. in form. lib. act. confess. super verb plenam. n. 15. vide me. d. iurib. Maiest fol. 174.

Poena non solventis vectigal, so den Zoll verfährt, est amissio et confiscatio ipsius rei, de qua vectigal solvendum erat. l. fin. §. Divi. ff. de publican. gl. et Dd. in l. 1. C. de vectigal. et in l. commissa ff. de public. Schneide Win. de feudis part. 2. num. 112. ubi textum iuris Saxonici, lib. 2. art. 27. cuius verba haec sunt, adfert: Wer Brücken: oder Wasser Zoll verfährt, muß denselben vierfälrig geben, aber Marckt Zoll darfür muß er 30. Schilling geben vide Pfeil. consil. 192.

Vicissim Principes, Comites et alii, vectigal percipientes, viam securam


page 965, image: s0959

tenere debent, in omnibus locis, ubi colligunt Pedagium: ita quod si aliquis in illo territorio derobaretur, ubi a transeuntibus solutum est vectigal; teneantur Domini istius territorii ad emendationem damni, vel ad exhibendum malefactorem. Bald. in §. conventiculas de pact. iur. fidel. adde Iacob. de S. Georg. super verb. Marchio. vers. quaeritur. num. 4. Et de iure Saxonico, lib. 2. art. 27. expresse cautum est: Wann einer aber Gelait gibt, der soll ihrfür Schaden behüten, oder soll ihme den Schaden gelten. Schneide Weinus. de feud. part. 2. numer. 115.

Differt autem Vectigal a Pedagio, quod olim dicebatur Pulveraticum, eratque vectigalpro labore viarum, et pulvere in viam regiam comportato. Capit. Carol. lib. 6. §. 119. Ut nullus homo praesumat tholoneum per vias, nec per villas rodaticum (est vectigal pro rotis) nec pulveraticum recipere.

Ius exigendi gabellam in loco, arguit ceteris paribus, imperium. Bald. in cap. 1. de pace ten. Capyc. dec. 27. num. 31. at que ideo exactione vectigalis, territorium osten ditur, Cravett. cons. 881. nu. 2. Cacheran. consil. 38. num. 19. et fines probantur ex solutione gabellae, per eos, qui eo transeunt. Corneus. consil. 333. col. 8. vers item probatur. Menoch. cons. 147. Hier. de Monte de finib. reg. cap. 52. num 9. Quin ex eo vectigalis iure, etiam dependent poenae et mulctae fraudati vectigalis; quippe quae illius iuris consequentia sunt. Cothman consil. 47. num. 1479. vol. 3.

De vectigalibus, Gabellis, etc. et an antiquum privilegium exemptionis Dominus infringere possit? vid. Dassel. cons. 3. et late ago etiam de hoc iure ego in tr. de Aerar. quod Index monstrat. add. Dispp. Basileens, tom. 3. Engelhard. disp. de vectigalib. Wilhelm. Schickard. in tract. de iure Regio Samuelis. fol. 105. etc. et Guilhelm. Forner. 1. felect. cap. 20.

10. Zorn.

Calore iracundiae quid factum eo ipso praesumitur, quod occasio ad iracundiam data fuisse probatur, Farinac. d. poen. num. 48. et Menoch. d. arbitrar. Iudic. casib cas. 301. num. 6. ubi animum deliberatum duplicem facit.

11. Zuchthauß, Spinnhauß.

Belgae, ad coercen dos prodigos, malos et vagos homines, nec non mendicos validos et otiosos ad laborem compellendos, et hbidinem effrenem domitandam, singulari modo in carcere quodam publico, opificia (de quibus Bornit. tract. de ararii reditib. lib. 2. cap. 1. Ego d. Aerar. c. 3. §. 13. exercitant) qui (vulgo das Zuchthauß) eo fine in star Palati iampli et spatiosi exstructus est, et cubiculis, officinisque diversis ad opificia mechanica opportunis distinctus: Cui otiosi, prodigi, filii immorigeri et id genus malitiosi includuntur, ut victum labore et manu mereantur: et tandem ad meliorem frugem et vitam regressi, emendatiores et mansuetiores, ac laboris patientes dimittantur. vid. Pontan. in hist. Ambstelodam. lib. 2. cap. 19. Unde sane metu huius censurae publicae, paucissimi inveniuntur in trivio mendicates validi, otiosi, prodigi et id genus inutilia pondera terrae. Bornit. d cap. 2. Dn. Wolff. in Collegio Politit. disp. de legibus, earumque sanctione, etc. thes. 23. n. 9.

Ubi addit: Talem esse domum non solum Amstelrodami, sed et in omnibus fere urbibus Hollandicis, imo etiam Germanicis, ut Bremae, Lubecae, Hamburgi, etc. Est et Amsterodami domus Netoria (vulgo het Spinnhuyß) qua puellae et feminae honestorum Civium, quae lustris atque ignaviae student, suspectae vel deprehensae quod corpore quaestum fecerint, vel facere voluerint, introducuntur, Pontanus d. lib. c. 11.

12. Zu.

Dictio ad, importat vicinitatem, non intrinsecitatem: ideo si quis probat possedisse fossatum usque ad aliam ripam, non in cludit ripam. Card. Tuschus pract. conclus. lit. D. concl. 239. inpr. quia est captiosa, dubia probatio, quae contra probantem interpretatur, Alex cons. 54. nu. 8. libr. 5.

Haec dictio quoque importat conditionem, nimirum si promitto tibi centum ad arbitrium boni viri, censetur obligatio sub conditione, si iudex vel bonus vir declaraverit, et ante


page 966, image: s0960

declarationem nihil debetur, idem Alex. cons. 72. lib. 5. Idem si promitto tibi dare decem ad voluntatem meam: quia intelligitur si voluero, et sic sub conditione. Alex. d. loc. n. 14. sed adde Tusch. d. loc.

13. Zu Ehren bestättigen, berahren, etc.

Verba zu Ehren bestättigt, berahtem etc. qumodo in dispositione hominis accipiantur, docet Pferl. consil. 9. dum ita scribit: Seynd einer Jungkfrawen Güter jemandt außgethan vmb ein Jährliche pension zugebrauchen, diß daß sie zu Ehren berahten, vnd außgestewret wirdt, vnnd haben dieselbe Jungkfraw, jhre Freundt vnnd Vormund einem ehrlichen Gesellen in den H. Ehestandt, purc oder de praesenti verlodt, vnd die Ehe sonsten kein Anfechtung hat; So ist auch der jenig, deme die Güeer mit obberürtem Beschaidt eingethan seynd, dieselbe abzu, tretten, vnnd einzur aumen schuldig, vnd mag sich mit dem, daß das Beylaget mit dem Kirchgang vnnd andern Hochzeitlichen Gepräng noch nit geschchen, in Rechten nit schützen noch auffhalten. Cum in aliquo pacto ad tempus nuptiarum refertur dispositio, sufficit ad implendam vel extenuandam conditionem nuptiarum vota reipsa processisse, hoc est puellam de praesenti, ut loquuntur desponsatam esse, nec opus est, ut carnis commixtio vel convivii, aliave pompae celebritas accedat, per tradita d. Pfeil, quod magis obtinet, quando de puellae favore agitur.

14. Zugebracht Gut.

Paraphernalia bona a marito alienari non posse, multis docet Cothman. vol. 2. respons, 94. num. 4. et seqq.

15. Zufluß, Zuwachs.

Ita vocamus alluvionem, de qua vide Caepollam in tract. de servitutib. rusticor. praediorum. cap. 35. Alluvio autem dicitur in crementum latens seu occultum, quando scil. flumen publicum paulatim detrahit fundo alicuius, et alterius fundo adicit adeo latenter, ut non possit oculis per imbecillitatem visus humani deprehendi, quantum et quid quovis memento ad iectum sit. Si quid igitus non latenter et paulatim, sed palam et aperte repentino quodam impetu, vel vi fluminis, agro vel fundo meo fuerit adiectum, meum non fit, sed manet prioris Domini. vide SchneideWin. ad §. praeterea. Inst. de acquir rer. dom. Late hac de re Dn. Gryphiander de Insulis.

16. Zugehört.

Pertinentiarum nominc comprehenduntur, quae statuto, consuetudine, vel lege deputata sunt, ut accedant. Inn???cent. in c. cum ad sedem. num. 2. ibi Ant. de Butrio. numer. 23. Panorm. num. 11. extra de restit. spoliat. Socin. Sen. cons. 47. num. 4. vol. 1. Bald. cons. 420. n. 6. vol. 1. Decius cons. 516. num. 23. Hieron. de Monte. de finib. regund. cap. 80. num. 7.

Pertinentiarum nomine quae veniant, vid. omnino rosacorb. in pract. forens. cap. 104. Dn. Hering. tract de Molendinis. quaest 35 Iacob. Thoming. consil. 20. num. 73. et seqq. vol. 1. Aymon. Crav. consil. 345. et cons. 480. Acta Sayn contra Tryer. fol. 50. t Friderum Mindan d processib. extrah. lib. 3. cap. 20. et Rosenthal. d. feud. cap. 12. conclus. 15.

Verba illa mit allen Zugehörungen vnd Gerrechtigkeiten, sunt universalia, nihil excludentia. l. emnia. ff. de reb. cred. l. Iulian. ff. de leg. 3. l. a procuratore. C. mandat. l. siplurib. ff. de leg. 2. quam generahtatem verborum trahi ad casum improprium, docet gl. in l. 2. verb. alias. C. de quadr. praescript. maxime in dispositione nominum, et sic contractuum. Ias. in l. 1. §. nuntiatio. num. 6. ff. d. nov. oper. nunc. Bald. in l. fin. C. sine sens. vel reliq. et ad casus insolitos arg. l. tres fratves. ff. de pact lsub praetextu. C. d. transact. l. qui iure. ubi angel. ff. d. iur. milit.

Sub verbo pertinentiarum, in concessionibus Castrorum et villarum, venit quoque territorium, et per consequens, etiam merum, mixtumque Imperium et Iurisdictio, ut asserit Paris. cons. 9. num. 16. et 20. vel. 1. Fichard. cons. Germ. 20. n. 10. Item Bombardae, etc. Barbosa. ad l. divortie. §. fin. num. 122. ff. solut. matrim.



page 967, image: s0961

Vendito vel concesso castro cum pertinentiis, sub verbo pertinentiarum non intelliguntur praedia, sed solum Iurisdictio et similia, quae Castro adhaerent. Curt. Iun. consil. 158. nu. 26. et Cravetta cons. 54 num. 9. in fin. et cons. 234. n. 2.

Sic etiam is, qui est investitus de Castro cum territorio habet quidem Iurisdictionem in omnibus praediis sitis intra territorium in feudatum, non tamen proprietatem vel dominium agrorum, Curt. Iun. consil. 41. num. 9. et consil. 159. num. 26. Roland. a Valle. consil. 46. n. 29.

Quod domo legata, vnd alles, was darinnen ist, non comprehendantur iura et actiones, docet Dn. Wilhelm. Anton in Cerollar. ad tract. d. literis Moratoriis m. fol. 19.

18. Cl. Zuhaben, Zuhalten, zuverkanffen, zuversetzen, zuverwechßlen, zuvbergeben, zuverpfänden, vnd seines gefallens damit zuthun vnd zulassen.

Clausula haecce, Investiturarum literis inserta, varie a variis intelligitur ac explicatur. Sunt etenim qui dicunt, Dominum per eam potestatem facere Vasallo, feudum, se ipso irrequisito, et inscio posse libere extero, et cuicumque voluerit, tradere.

Sed huius Clausulae vis ac energia melius ut intelligatur ac interpretetur, referendae sunt Dd. de ea opiniones.

Primo sunt qui volunt, Cl. hanc intelligendam esse secundum naturam contractus, circa quem tale pactum apponitur. arg. l. stipulatus. ff. de usur. l. si uno ff. locat. Feudi autem natura est, quod sine consensu Domini non possit alienari. E, Specul. in §. nunc aliqua. qu. 49. tit. locati.

Sed si haec interpretatio admitteretur, nulla omnino vis esset istius Clausulae, et nihilo magis vasallo concessum videtur: merito ergo illa reicitur sententia. Cum sit contra vulgatam Regulam Iuris, quae vult, quod verba et eiusmodi pacta in contractibus posita, non debeant esse otiosa, sed semper ali quid operari. l. si quando ff. de leg. 1. et l. si quis. ff. si quis caut.

Propterea alii Dd. hanc C. ita interpretantur et dicunt, Vasallum vigore illius Clausulae, posse non solum feudum absque consensu Domini alienare, sed etiam directum eius Dominium in alium transferre, ut ita illa bona feuda amplius non sint, sed censentur eodem iure, quo alia, quae quis pleno Iure habet, et corum ratione nullum alium superiorem recognoscit. Et ita sentire videntur Feudistae, Belviso. Isern Alvarott. Laud. in c. 1. de feud. non hab. prop. nat. feud.

Verum cum per hanc interpretationem bona feudalia naturam et proprietatem suam plane amittant, et hoc absque dubio contra voluntatem directi Domini: ab aliquibus Doctoribus via media aequitati magis consentanea et conformis redditur interpretatio huius Clausulae, exemplo Imper. Iustiniani in §. fin. Inst. quib ex causis manum non lic. et in §. cum ex aliena. Inst. de rer. divis. in quibus locis Dd. admonent, in eiusmodi conflictu opinionum, mediam viam esse eligendam. Et iuxta horum opinionem, Clausula illa tantum operatur, ut Vasallus propter illam possit bona sua fendaia, etiam irrequisito Domino alienare, deque feudo libere disponere. Socin. Sen. cons. 252. qu. 2. lib. 2. Cravett. cons. 256. col. 4. Grammat. decis 103. nu. 129. Cacher. decis. 164. Brun. consil. 36. et consil. 121. col. 6. v. septimo. Natt. cors. 644. num. 5. lib. 4. Thessaur. decis. 146. num. 6. sed tamen ea conditione, ut alienatio illa in tales fiat, qui feudorum capaces sint, et Dominium Domini directum salvum maneat, feudumque debito temporte et modo ad eum redeat. Sch Wanman. in Consil. feudal. 6. num. 6. quem vide pertot.

Et quamvis Dominus Vasallo potestatem facit, feudum alienandi, vendendi, pignori obligandi, non tamen verba aliud quidpiam important, quam quod Dominus Vasallo per ea permittat, feudum suum, hoc est, Ius suum feudale, quod in feudo habet, Dominium scil. utile in alium transferendi. Non vero [orig: verô] potest dici, quod Dominus directum suum dominium, servitia sibi a Vasallo debita, et alia iura sibi competentia, refutarit, et iis sese abdicare


page 968, image: s0962

voluerit, vel quod possit Vasallus in exterum et ignotum Domino, feudum alienare, et sic illud transferre, quod a Domino sibi adhuc traditum non est, Sch Wanman. dict. loc. numer. 10. cum aperta iuris regula sit, quod nemo plus Iuris in alium trans ferre possit, quam ipse habet. l. nemo. ff. d. R. l. c. nemo plus Iuris. d. R. I. in 6. et c. quod autem. extra de Iur. Patron. nec etiam facile hoc modo verba illa intelligi poterunt.

Sed de Clausula, ad habendum, et quicquid tibi plaecuerit faciendum, etc. vid. Martam. de Clausulis p. 1. claus. 5. et part. 2. claus. 2. et Stephan. Gratian. in discept. forensibus. tom. 2. capit. 344.

18. Zutrincken,

vid. supra verb. Trunckenheit.

19. Zuevor oder hernach.

Testes deponentes per dictionem ante vel post zuvor oder hernach, ut, quid ante nuptias factum esse vel post, vel ante bellum vel post, si in eorum dictis discordes exsistunt, utputa quando quidam dicant ante aliquid factum esse, quidam vero post, sunt ad concordiam ita reducendi: ut hi qui dixerint ante intelligantur dicere voluisse, ante finem, ut ante finitas nuptias vel bellum. Hi vero qui dixerint post, intelligantur post actum inceptum et contractum, ad hucque durantem, et nondum expletum. Vide Laurentium Tenninum in tract. Clausul. Claus. 267. numer. 1.

Dictionis prius natura est, ut quando a lege exprimitur, inducat ordinem, quo perverso, actus fieri non potest. Abb. in c. literis. §. not. de rest. spoliat. per text. in l. 2. §. prius ff. de vulg. et pupill. subst. Hering. de fideiuss. cap. 10. n. 469. vid. Dn. Wilhelm. Anton. in tract. d. quinquennal. cap. 29. num. 20.

20. Zugrecht.

Si una Civitas ex consuetudine solet consultare apud aliam civitatem, hoc non est proprie appellare, prout inferior facit apud superiorem: sed est genus quoddam prorogationis, et est voluntatis, non necessitatis. vide Dauth. de testam. fol. 13. Lehman. fol. 317. et 652. Dn. Adam Keller. d. offic. iuridicopolit. 2. c. 27. et me. de appellat. fol 109. item dubia Cameralia. lit. A. fol. 37. Tom. 6. Symphorem. cap. 7.

Verum decet, si omisso loco Consultationis veniatur ad iudicium Camerae, quod tunc saltem prius requisierint loca consultationis, quae quidem solent admittere Consultationem, quando partes ambes coram eis comparent simul. Sed si acta non exhibeantur ultro, tunc ipsa loca Consultationis non possunt concedere compulsoriales': quia par in parem non habet imperium, sed venitur ad Iudicium Camerae, tamquam a denegata [orig: denegatâ] vel impedita [orig: impeditâ] iustitia [orig: iustitiâ], Rich Win. fol. 280.

21. Zug, Vmb Zug.

Cum interdum contingat, (duobus forte de homicidio, furto, rapina, latrocinio, si milive delicto aliquo sociali, se invicem deferentibus, et accusantibus, et pro eruenda [orig: eruendâ] imputati criminis veritate, aliis legitimis et sufficientibus indiciis deficientibus, ad torturam mutuo sustinendam, einen Zug vmb den andern zuleyden, sese offerentibus) ut scrupulus hic iudicibus causae non im merito iniciatur, et utrum scilicet haec ipsorum pactio et spontanea oblatio, de iure valida, ac proinde exsecutioni demandanda veniat nec ne? Licet autem non desint fundamenta, quae tradit Eberh. Speck han. cent. 3. quaest. 17. in fundam. num. 2. quibus Iudices ad deferendum huic ipsorum oblationi, et ad exsequendum hoc pactum probabiliter moveri possint. Contraria tamen sententia verior exsistit, et in usu practico, iudicando, pronuntiandoque a iudicib. causarum criminalium, oblatione et conventione ista partium nihil obstante, omnino servanda est. Rationes posterioris huius sententiae, vide apud Speckhan. all. loc. sub num. 2.

22. Zunfft, Innung, v. supra v. Handwerck.

Extra dubium est, quod mercatores cordones et alii opifices sua Collegia (Zunffren vulgo, vocantur etiam quibusdam in locis Innung, Gilden)


page 969, image: s0963

habere possint, dummodo illis hoc lege, vel consuetudine, vel singulari Principis Privilegio concedatur: vide omnino me, de iure Collegior. Alias omnia Collegia sunt reprobata, etiamsi essent mille vel duo milia, tamen congregati per se absque eiusmodi permissione non possent facere Collegium approbatum, nec iudicem eligere. Collegia autem approbata et licita censentur, et corum possessio vel quasi probatur ex eorum literis fundationis, et Privilegiis a Magistratu concessis. Vel si solent constituere Syndicum, in certo loco convenire, tractatus Collegiales negotiorum communium exercerei arcam communem, gemaine laden, et Sigillum habere. Quae tamen Signa omnia simul et coniunctim non requiruntur, sed unum et alterum sufficit: prout haec omnia probat Dn. Berlich. decis. 150 quem vide.

Quomodo opificia exerceri debeant. vide Bornitium, derer suffinient. 2. cap. 5.

aliud autem sunt Zuafften, tribus, quibus forma Rei publicae democratica efficitur: quas post bellum Smalcaldicum plerisque in Civitatibus abrogavit Carolus V. Imp. ne ita facile eae commoveantur. vid. me, de democratia, fol. 65. Item Carolus V. zu Augspurg die Zünfften abgethan, aber sie seynd zuvor auch nicht geweßt, Augsp. Calender Acta A. 3. b.

Id Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] der handwercker Zünfften, duplicem habent rationem.

In der Wurmbfischen Rahtung lit. S. 2. b. werden nachvolgende Zünfften erzehlt. Ober-Metzler, Weber, Schilter, Krämer, Schneider, Becker, Bender, Ackerleuch, Schmidt, Schueflet, Tawer, Weinschrötter, Fischer, Sackeräger Weingartleuthe, Zimmerleuth und Kürßner Zünfften, etc. welche auch samentlich, daß sie neben dem Bischoff, Capitul, Burgermaister unnd Gerichte in dem daselbst getroffenen Entschaidt, ihrer Zunfft Insigel anhängen sollen.

De antiquitate Collegiorum et Confratermitatum vid. Guyon. divers. lecons tom. 1. f. 241

Ob einer in den Zünfften zuleyden, so geschmächt worden? hanc quaestionem ex facto tractat Laurent. Kirchov. tom. 5. Consil. var. consil. 9.

23. Zürch.

De Tigurensibus et Tiguro vid. annotat. Relicani in Caesarem lib. 1. de bello Gallico fol 11. etc.

24. Zwang-Mühlen.

De Molendinis bannariis. vide omnino Dn. Iohann. Hering. Tractat. de Molendinis. quaest. 11. per tot.

Subditi alicuius licet longissimo tempore ad molendinum Domini iverint, Non tamen ex hoc in futurum cogipossunt, ut ibidem molant. Per tradita Covarruv. in c possessor. de R. I. in 6. in 2. p. relect. §. 4. Francisc. Bald. de praesoript. part, 4. qu. 5. Borcholt. inc. un. quae sint regal.

Ad molendinum namque ire, est merae facultatis, ea autem, quae in mera facultate consistunt, per praescriptionem non adimuntur. l. viam publicam. ff. de via publ. Coras. libr. 6. miscell. c. 21. num. 2. et seq. nec ex his, quae gratuito fiunt, ullo temporeius acquiritur. arg. l. qui iure familiaritatis ff. de acquir. poss. Quo pertinet, quod is, qui longissimo tempore hospitio recepit alicuius familiae nobiles, non sit obligatus, nec cius heredes, in futurum praedictos nobiles recipere. Innocent. in c. cum Ecclosia de caus. poss. et propr.

Ita Vasallus. qui non requisitus, nulla pet immemoriale tempus praestitit servitia, ab iis non liberatur. arg. §. licer. et ibi Matth. de Afflict, tit. si de feud. defunct. fuer. contr.

Ratio rationis est, quia possessio ex actibus mere voluntariis non acquiritur. l. Proculus. ff. de aqu. pluv. arc. l. 2. ff. de via publ. sine qua [orig: quâ] praescriptio non procedit. l. sine possessione. ff. de usucap. De hac [orig: hâc] quaestione. vid Iacob. Thoming. vol. 1. consil. 17. num. 66. et seqq.

25. Zwey oder dreyherrige Herrschafft, gesambte Herrschafft.

Non est novum, unam Provinciam plurium dominatu fatigari, alio nempe summum Imperium, alio Iurisdictionem simplicem, alio ius gladii, alio alia iura sibi vindicante. Rosenthal. de fend. c. 6. concl. 85. num. 10. Nec infrequens est, quod zwey, drey, oder vierherrige Provinciae reperiantur, ubi unus habet die landts Fürstliche Obrigkeit, alius die Landts Hoheit, tertius die Wildbann, quartus die Forstliche Obrigkeit, quintus die hohe Craiß vnd Cent, sextus die Vogtey vnd Erb Gerichte Caspar Ziegler. in §. Landsassii, concl. 1. num. 75. et seqq. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 4. num. 20. et 27. et lib. 3. decis 33. et seq. Sixtin. de regalib. c. 4. num. 82 vide. omnino Caspar. Leipold. de concurr. iurisdict. qu- 12. et me, de Monarchia. fol. 12. et de statu mixto fol. fin.

Cum ex duobus Dominis in iurisdictione et Imperio aequalibus, et pro indiviso possidentibus, unus sine alio et eo invito, licet ad quemlibet in solidum spectet iurisdictio, non possit exercere per se, vel alium iurisdictionem: quia par in parem non habet Imperium. l. nam Magistratus. de recept. arb. c. innotuit. de elect. Circa tamen usum et exercitium iurisdictionis concordare debent: adeo, quod si id facere recusant, et nolint, superioris provisione et mandato ad id venire compelluntur. Peguera. dec. 10 in princ.

Forma autem concordiae circa huius iurisdictionis usum et exercitium, duplex praecipue a Scribentibus annotatur. Quarum altera est, quod dicti Domini utantur iurisdictione alternis vicibus, dividendo usum iurisdictionis per tempora, ita Angel. in l. 2. §. ex his. n. 3. ff. d. V. O. Sed Peguera addit, num. 4. Haec autem forma dividendi per tempora usum iurisdictionis, salva pace tantorum doctissimorum


page 970, image: s0964

virorum, mihi numquam placuit, propter multa inconvenientia, quae ex ea oriri et sequi possent: Primum inconveniens est, quod si finito tempore unius Domini, alter non potest recuperare processus, tam civilium, quam criminalium causarum non expeditos, nec terminatos, retardabitur iustitia, quae forte expediri non posset infta terminos a iure statutos.

Secundum inconveniens est, propter praecipitatam iustitiam, quam officiales unius infra tempus suum abbreviabunt, et accelerabunt, ut officales alterius nihil commodi et emolumenti percipiant.

Tertium est inconveniens, quod si aliquando unus bene et iuridice processit, alius male et favorabiliter, et forte [orig: fortê] per invidiam, aut inimicitiam absol vit condemnandum, vel eum, qui venit absolvendus condemnabit, vel bonas causas terminabit, modicas vero et breves aliquando ruinosas relinquet. l. 1. §. sciendum. ff. de magistr. conven.

Altera vero forma concordandi se circa usum et exercitium dictae iurisdictionis est, quod omnes in solidum Domini et pro indiviso possidentes, constituant et eligant unum iudicem communem: videlicet unum Baiulum, unum Assessorem et unum Scribam, atque alios Ministros, qui Dominorum nomine unam tantum Curiam faciunt, in qua [orig: quâ] subditis iustitia administretur. Sed vide Peguer. de decis. 10. num. 6. et seqq.

Non absurdum est in profanis, ut in uno corpore territorii, duo capita constituantur. Pacian. d. prob. cap. 36. lib. 2. num. 90. et seq. Et quemadmodum castrum vel territorium dividi potest; ita etiam annexa ei iurisdictio, eodem modo dividitur. Idem Pacian. d. c. 36. n. 79.

Communio iurisdictionis neglectum iustitiae parit. per l. 2. vers. naturale. C. quando et quib. quarta part. lib. 10. Econtra quod per divisionem castri et territorii, cique annexae iurisdictionis, discordiae Dominorum tollantur. Pacian d. c. 36. n. 92. Siquidem discordantibus Dominis duobus aut pluribus super exercitia iurisdictionis, subditi ipsorum, et cumprimis superioreos ad concordiam compellere potest. Gail. d. pignorat. c. 20. num. 7. Pacian. dict. l. num. 58. ac seqq. ubi plures et nominatim septem modos recenset, quibus Domini isti invicem discordantes ad concordiam facilime reduciqueant.

Iurisdictio ubi communis, vel uno in loco multi in exercitio Iuris dictionis sunt, quid circa religionem fieri possit vel debeat? traditur in Pacis Composition. prior edit. quaest. 38. fol. item 368. ut et quaest. 65.

Praeterea [orig: Praetereâ] notum est, quibus remediis, Vasallus iustitiam non administrans, ad officium faciendum, tam de iure feudali (de quo videri potest Rosenthal. c. 12. concl. 4. n. 53. et 57. et cap. 18. conclus. 33. num. 68. et seqq. Schrader. de feud, part. 10. sect. 9. n. 40.) quam iure communi (de quo Gail. 1. obs. 18. et Petr. Frid. Mindan. lib. 2. cap. 53. n. 19. et seqq.) cogi possunt.

In den Dörffern / da vnderschidliche vom Adel wohnen, vnd die Iurisdictio gemain ist, wird doch ad evitandam confusionem et rixas, in eines jeden Schloß vnd dessen Vmbfang alle hohe vnd nidergerichtliche Obrigkeit, auch was deroselben anhängig, einem jeden possessori in solidum gelassen: Also, daß er solche gantz vnnd gar ohne Eintrag deß andern haben, vnd exerciren mag.

26. Zwing vnd Bann.

Civitas sine territorio esse potest. l. urbis. 2. in pr. et in l. 239. §. urbs et l. bona Civitatis. cum l. seq. ff. d. V. S. Meich sner. decis. Camer. 3. num. 17. tom. 2. lib. 2. daß doch nichts desto weniger ein jegkliche Statt, auch ausserhalb ihret Mauren, gemaingklichein universitatem agrorum et territorium (das ist, ihren eignen Eiter, Oesch, Weichbild, Zwing vnd Bänn, uti interpretantur Gilman. Symphor. tom. 1. part. 2. tit. 2. de reconventione. in causa Erfurt contra Mayna, n. 156. et seq. et Rosenth. de feud. c. 5. concl. 6. n. 3.) zuhaben pflege, vnd auch regulariter habe. l. pupillus. §. territorium. 8. d. V. S.

Adeoque territorium dicitur esse de pertinentiis et ac cessoriis Civitatis, Innocent, in o. cum ad sedem n. 7. de restit. spol. Oldrad. consil. 176. in sin. Boer. quest. 227. n. 7. Civitas enim inest territorio, et territorium inest Civitati, Adrian. Gilman. rer. iudicat. lib. 2. decis. 35. numer. 19.

Deinde praedia Civitati adiacentia, vel in eorum finibus sita et exsistentia, praesumuntur subesse iurisdictioni Civitatis, Menoch. de prasumpt. 3. pras. 100. n. 1. Et ita hoc respectu, appellatione Civitatis, veniunt etiam Villae, suburbia et districtus. Gylm lib. 2. decis. 12. n. 21.

27. Zwitracht.

Verbum Zwitracht, admodum generale est, aequipolleus verbo controversiae, et comprehendens omnem omnino controversiam, quocumque modo in iudicio vel extra iudicium, de iure vel de facto motam, nulla facta [orig: factâ] distinctione, verum in ista [orig: istâ] controversia [orig: controversiâ] ad litis contestationem, vel etiam ad ulteriora processum fuerit, an vero non. l. non solum. §. si status. ff. de procur. l. sed etsi lege. ff. eod. l. Lucius. §. tres haredes. ibi gloss. in v. moveri. et Bartol. ff. ad SC. Trebellian. l 1. C. de testam l. sicontroversia. C. de evict. Gerichtliche Acta der Statt Braunschweig Huldigung betreffendt. part. 2. num. 71. m. fol. 62.

A. V. S. * C. T. C.



page 1, image: s0965

[gap: Succincta Tractatio De Iudiciario Processu; etc.]